You are on page 1of 269

ON ALTINCI YZYIL AR

SELK VE RLER

mer ZLFE

Ankara 2009

T. C. KLTR VE TURZM BAKANLII


KTPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MDRL

3190 KLTR ESERLER 441 ISBN 978-975-17-3414-3

www.kulturturizm.gov.tr e-posta: yayimlar@kulturturizm.gov.tr

Bu kitap internet ortamnda ilk kez yaymlanmaktadr.

2. ZGEM Do. Dr. mer ZLFE 1973 yl Eyll aynn 29unda Edirnede dodu. lk ve orta renimini Edirnede tamamlad. 1991 ylnda kayt yaptrd Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blmnden 1995 ylnda mezun oldu. Ayn yl, Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal Eski Trk Edebiyat Bilim Dalnda balad Yksek Lisans Eitimini Nid [1749-1791]: Dvn nceleme-Tenkitli Metin adl tezle 1998 ylnda; yine ayn enstitde 2000 ylnda balad Doktorluk eitimini Yakn [. 1568]: Dvn: Tetkik-Tenkitli Metin Dizin adl tezle 2004 ylnda tamamlad. 1996 ile 2001 yllar arasnda Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blmnde Aratrma Grevlisi olarak alt. 2001 ylnda Marmara niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blmne atand. On Altnc Yzyl airi Selk ve iirleri adl kitabyla 11 Aralk 2007 tarihinde Doent oldu. Hlen Marmara niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blmnde doent olarak grev yapmaktadr.

3. ZET On Altnc Yzyl airi Selk ve iirleri adn tayan bu kitapta, on altnc yzyl airlerinden Selknin iirlerinin tenkitli metni hazrlanm, eseri bilimsel metotlar erevesinde incelenmi, hayatna dair bilgiler ortaya konmu ve edeb kiilii deerlendirilmeye allmtr. SUMMARY In this book, titled On Altnc Yzyl airi Selk ve iirleri the editional critical text of poems of Selk who was the sixteenth century poet has been prepared, his text was studied in scientific methods, the details of his life has been mentioned, literary personality has been tried to evaluate.

4. NDEKLER

ZGEM.................................................................................3 ZET ...........................................................................................4 NDEKLER ............................................................................5 N SZ .......................................................................................6 KISALTMALAR.......................................................................09 GR.......................................................................................131 MELLFN HAYATI VE ESERLER .................................152 SELK.....................................................................................152 HAYATI ..................................................................................152 1.1. A d v e M a h l s ........................................................152 1.2. D o u m Y e r i v e Y l ..............................................152 1.3. E i t i m i v e M e s l e i ................................................166 1.4. l m ............................................................................166 1.5. E s e r i ...............................................................................177 1.5. H a y a t v e K i i l i i n e D a i r z l e r .......................17 EDEB KL.....................................................................211 2.1. K a y n a k l a r n i i r i n i D e e r l e n d i r i i .............211 2.2. K e n d i i i r i n i D e e r l e n d i r i i ...........................222 2.3. D i l v e s l p l a l g i l i D i k k a t l e r .....................244 2.4. K u l l a n l a n V e z i n l e r ................................................28 SONU......................................................................................30 KAYNAKA ..........................................................................332 DZN ......................................................................................454 AIKLAMALAR....................................................................476 SZLK................................................................................1132 METN VE EVR ..............................................................1832 KASDE.................................................................................1832 MUSAMMATLAR ...............................................................1865 GAZELYYT......................................................................2021 KITA ....................................................................................2655 BEYTLER ............................................................................2666

5. N SZ Duyu derinlii, bilgi enginlii ve ruh inceliiyle an aan, sz dilden dile, yazdklar elden ele dolaarak sesi bu gnlere ulaan sekin airler olduu gibi, yaad yllarda iirleri bilinen ve sevilen ancak zamanla ad san unutulan airler de var. Selk de bunlardan birisi. Kaynaklar onu vgyle anyorlar ve dneminde ok tanndn bildiriyorlar. Mecmualardaki iirleri de Selknin on altnc yzyldaki yaygn hretinin bir belgesi. Bir ok iir derlemesinde ondan rnekler grmek mmkn. Bilindii kadaryla airin divann bugne ulaan bir rnei yok. Ondan geriye kalan yalnzca dank iirleri. alma, bunlarn toplanmasyla olutu. Kitabn birinci blm (8.), airin hayatnn ve edeb kiiliinin karanlkta kalan noktalarn gn na karma gayesini tayor. Bu ksmda ncelikle kaynaklarn verdii bilgiler tasnif edildi ve airin hayatnn ana izgileri belirlendi. Edeb kiilii blmnde, dil ve slp bakmndan dikkat ekici noktalara deinildi. Metindeki kimi noktalarn izahn ihtiva eden Aklamalar (12.) blmnde, ana kaynaklardan bilgiler derlendii gibi, zellikle on altnc yzyldaki baka airlerin konuyla ilgili benzer syleyilerine de yer verildi. Bylece bir konunun ayn zaman diliminde yaayan airlerce gelenek erevesindeki ileni biimine de ayna tutulmu oldu. Szlk ksmnda (13.), metinde geen karlklarn yan sra engel iaretinden sonra eik yaz biimiyle kimi kelimelerin benzetmelik anlamlar yazld. Burada verilen karlklar, airin edeb sanatlar yoluyla kelimeye ykledii anlamlardr. Kitabn ikinci blmnde (B), metin ve eviri var. Metin, ok deerli ve zengin bir kaynak durumundaki mecmualardan

derlendi. Mecmualar, bir eye ihtiya duyulduunda ilk baklan ekmeceler gibi. lerinde ok eitli ekil ve trlerde iirlerden, farkl ynlere doru dallanp budaklanan faydal bilgilere kadar, devrini belgeleyen birok yaz rnei harmanlanm bir hlde. zellikle bizzat airler ya da iir merakllarnca derlenenleri, eserleri zamann sisi altnda kaybolan kiilikleri gn na karmak bakmndan ok nemli bir kaynak. Mecmualarda Selknin bir divane meydana getirecek sayda iiri tespit edildi. Bu kitapta sunulan metin, divane diye nitelenebilecei gibi Selknin varl bilinen ancak imdilik ele gemeyen divanndan semeler olarak da anlalabilir. Byle kabul edildiinde iirlerin, bugne kadar divan mevcut olan airlerden yaplan ve ounlukla eseri hazrlayann dikkati ya da zevki dorultusunda sunulan semelerden farkl bir yn ortaya kyor. Bu kitapta semeyi, eseri hazrlayan deil, devrin ve sonraki devirlerin edeb zevki yapmtr. Belki burada sunulan rnekler, Selknin en sevilen, en beenilen iirleridir. Bu kitapta metin yaynnn yan sra eviriye de yer verildi. Kabul etmek gerekir ki eviri, bir kelebein kanatlarna dokunmak gibi. Bir anda btn by bozuluyor, iirin tad kayor. yleyse eviri yaplmal m? Ya da nasl yaplmal? Gemii gelecee balayan kprler durumundaki, Trkenin yap talar bu metinler, yaayan dile kazandrlmadka dn bugne, bugn de gelecee tamak bir hayalden teye gemez. Bu yzden, anlalabildii ve anlatlabildii kadaryla kitaptaki btn iirler gnmzn diline aktarlmaa alld. ster istemez, beytin kafiyesi, onu kanatlandran ses feda edildi ve armlarla sslenen kelimelerin st rtld; geriye yalnz anlam kald. Ancak, okuyucu anlam zihnine resmedip beyte tekrar dner, biim, ses ve kelimelerdeki inceliklerle sslerse belki iirin zevki yeniden tesis edilmi olur.

SELKVERLER

Bu kitabn ilk basks 24 Kasm 2006 tarihinde yaplmt (ZLFE, mer: On Altnc Yzyl airi Selk ve iirleri: Ankara 2006, 250 s., Edebiyt.). Kltr Bakanl e-Kitap Projesi kapsamnda ve Kltr Bakanlnn istedii dzen ervesinde nere hazrlanan bu ikinci baskda, ilk kitapta grlen yanllar dzeltilmi ve daha sonradan mecmualardan tespit edilen gazel metne eklenmitir. stanbul 2009 mer ZLFE

6. KISALTMALAR A.E.1: Millet Ktp. Ali Emir Manzum Kit. 563. A.E.2: Millet Ktp. Ali Emir Manzum Kit. 580. A.E.3: Millet Ktp. Ali Emir Manzum Kit. 674. a. m.: aleyhi s-selm. Ar.: Arapa. B.: Beyit. Bk.: Baknz. C.: Cilt. DVA: Diyanet Vakf slm Ansiklopedisi. F.: Farsa. G.: Gazel. K.: Kaside. Kit.: Kitapl. Kt.: Kta. Ktp.: Ktphanesi. M.: Musammat. md.: Madde. MK1: Mill Ktphane Yazmalar 44531. MK2: Mill Ktphane Yazmalar 436. MK3: Mill Ktphane Yazmalar 240. N.1: Nuruosmaniye Ktp. 4962. N.2: Riyzu -uar Nuruosmaniye Ktp. 3724. N.3: Zbdet l-Er Nuruosmaniye Ktp. 3722. NM: Nazm Mecmau n-Nezir. rh.: raiya llhu anhu. s.: sayfa. S.1: Sleymaniye Ktp. Ali Nihat TARLAN Kit. 59. S.2: Sleymaniye Ktp. Ali Nihat TARLAN Kit. 62. S.3: Sleymaniye Ktp. Ali Nihat TARLAN Kit. 67. S.4: Sleymaniye Ktp. Ali Nihat TARLAN Kit. 76. S.5: Sleymaniye Ktp. Air Efendi Kit. 458. S.6: Sleymaniye Ktp. elebi Abdullah Kit. 315. S.7: Sleymaniye Ktp. Esad Efendi Kit. 3398. S.8: Sleymaniye Ktp. Fatih Kit. 4077.

S.9: Sleymaniye Ktp. Fatih Kit. 4078. S.10: Sleymaniye Ktp. Fatih Kit. 5424. S.11: Sleymaniye Ktp. Giresun Kit. 180. S.12: Sleymaniye Ktp. Hlet Efendi Eki Kit. 244. S.13: Sleymaniye Ktp. Hasan Hsn Paa Kit. 1031. S.14: Sleymaniye Ktp. Tahir Aa Kit. 285. S.15: Sleymaniye Ktp. Zhd Bey Kit. 226. S.16: Sleymaniye Ktp. Zhd Bey Kit. 615. s. m.: sall llahu aleyhi ve sellem. Sod.: Sodca. st.: satr. sy.: say. T.1: Pervne Beg: Mecma-i Nezir. T.2: Nazm, Mecmau n-Nezir: Topkap Saray Mzesi Ktp. III. Ahmed Kit. 2644. T.3: Topkap Saray Mzesi Ktp. Revan Kit. 1969. T.4: Topkap Saray Mzesi Ktp. Revan Kit. 1972. Ty.: Trke Yazmalar. UBTKM: el-Ukynsu l-Bast f Tercemeti l-Kmsi l-Muht. .1: stanbul niversitesi Merkez Ktp. Ty. Kit. 1532. .2: stanbul niversitesi Merkez Ktp. Ty. Kit. 1802. .3: stanbul niversitesi Merkez Ktp. Ty. Kit. 1909. .4: stanbul niversitesi Merkez Ktp. Ty. Kit. 2955. .5: stanbul niversitesi Merkez Ktp. Ty. Kit. 3418. .6: stanbul niversitesi Merkez Ktp. Ty. Kit. 3563. yr.: yaprak. Yun.: Yunanca.

7. GR Osmanl Devletinin, hemen her sahada en mkemmel seviyeye kt XVI. asr, yetien air says ve bu airlerin edeb kudretleri bakmndan Trk edebiyat tarihinin altn a saylabilir. Bu asrn edeb eserlerinde devrin ihtiamn ayrntlaryla grmek mmkndr. lm ve edeb faaliyetlerin gl ve yaygn bir biimde srd on altnc asra ait birok edeb eser zamanmza intikal etmitir. Ancak, iirdeki kudretleri kaynaklarca teslim ve takdir edilmesine ve devirlerinde hret bulmalarna ramen, birok airin iirleri yazk ki mstakil kitaplar hlinde gnmze ulaamamtr. Byle durumlarda, airlerin edeb kimliklerini belirlemek iin ok deerli kaynaklar olan ve bir eit antoloji hviyeti tayan mecmualara mracaat etmek mecburiyetindeyiz. Selk de yaad devirde hret bulmu ve iirleri elden ele dolam bir airdir. Bunu, birok farkl mecmuada bir divane tekil edecek sayda iirinin bulunmasndan anlyoruz. Ancak, divan tertip edememi ya da ettiyse bile eseri, bildiimiz kadaryla bugne ulaamamtr. Bu kitapta, belli bal mecmualar taranarak Selknin iirleri bir araya getirilmi ve airin Trk edebiyatndaki yeri belirlenmeye gayret edilmitir. Btn iirleri yaayan Trkeye aktarlm, ayrca, hem Selknin iirini daha anlalr klmak, hem de btn Osmanl iirine katk salamak maksadyla metinde geen baz kavram ve ifadeler, devrin br airlerinden getirilen tanklar vastasyla izah edilmeye allmtr. Metindeki btn kelime ve ibareleri ihtiva eden szlk de eseri anlama ve anlatma gayretinin bir sonucudur.

8. MELLFN HAYATI VE ESERLER SELK HAYATI 1.1. A d v e M a h l s Ad abandr 1 . iirlerinde Selk mahlsn kullanmtr. es-selka (< Ar. s-l-k) kelimesi yaradl, huy, iyi huy; yaradltan gelen gzel syleme ve yazma yetenei 2 anlamlarna gelir. Bu kelimeden oluturulan Selk mahls, iyi huylu; gzel sylemee ve yazmaa yetenekli; dzgn ve ak syleyen ve yazan anlamndadr. 1.2. D o u m Y e r i v e Y l Hemen hemen btn kaynaklar Selknin Isparta [Hamd]l olduunda birleirler, ancak doum yl konusunda herhangi bir bilgi vermezler. 3 Seh Beyin onu VIII. tabaka airler arasna katmas, Latfnin Bu asr uarsndandur. biimindeki ifadesi ve Gelibolulu lnin de airi Kanun Sultan
1

SEH BEG: Het Behit: 301. s.; AHD: Glen-i uar: 109b; IK ELEB: Meir -uar: 162a; KINALI-ZDE Hasan eleb: Tezkiret -uar: 482. s.; BEYN: Tezkiret -uar: 129. s.; GELBOLULU l b. Ahmed: Knh l-Ahbr ve Levkihu l-Efkr: 232. s.; RYZ: Riyzu -uar: 148a; KTB ELEB: Kefu zZunn: I. C., 793. s; MSTAKM-ZDE: Mecellet n-Nisb: 258a; . SM: Kmsu l-Alm: 4. C., 2611a; TUMAN: Tuhfe-i Nil: I. C., 446. s., 1852. md. . SM: Kms- Trk: 733. s.; REDHOUSE: A Turkish And English Lexicon: 1075. s.; DEVELLOLU: Osmanlca Trke Ansiklopedik Lgat: 932. s.; el-FRZBD: UBTKM: II. C. 928. s. SEH BEG: Het Behit: 301. s.; LATF: Tezkiret -uar ve Tabsrat n-Nuzam: 309. s.; AHD: Glen-i uar: 109b; IK ELEB: Meir -uar: 162a; KINALI-ZDE Hasan eleb: Tezkiret -uar: 482. s.; BEYN: Tezkiret -uar: 129. s.; GELBOLULU l b. Ahmed: Knh l-Ahbr ve Levkihu l-Efkr: 232. s.; RYZ: Riyzu -uar: 148a; KTB ELEB: Kefu zZunn: I. C., 793. s; MSTAKM-ZDE: Mecellet n-Nisb: 258a; . SM: Kmsu l-Alm: 4. C., 2611a; TUMAN: Tuhfe-i Nil: I. C., 446. s., 1852. md.

mer ZLFE

Sleyman Han [1520-1566] dnemi airleri arasnda anmas Selknin XVI. yzyln ilk yarsnda yaad fikrini akla getirmektedir. 1.3. E i t i m i v e M e s l e i lmiye snfna mensup bir air olup medrese eitimi gren Selk kadlk vazifesini yrtmtr. Medine-i Mnevvere kads olan Hakmzdenin ilim adamlar arasndan daniment ald srada kendisini Monla elebiden alarak mlzm verdii bildirilmektedir. Kasaba kadlna atanan Selk, nce Tepedelen daha sonra Kefe yaknlarnda Mankb 4 kadl vazifesinde bulunmutur. 5 1.4. l m Selknin lm yln gsteren herhangi bir bilgiye rastlanamad. k elebi, Ztnin cenazesine itirak ettiini bildirdiine 6 gre airin 1546 ylnda hayatta olmas gerekir. Seh Bey, Latf ve Ahdnin, airin lmnden hi sz etmemelerinden hareketle tezkirelerin yazld yllarda Selknin hayatta olduu hkmne varmak mmkndr. Bu kaynak arasnda en yenisi olan Glen-i uarnn yazl yl 1563 olduuna gre Selk 1560l yllarda henz hayattadr. Ancak bunu da kukuyla karlamak gerekir. Genellikle airlerin lm tarihlerini yazmaa itina gstermeyen Ahd, airin lm yln yazmam olabilir.

Mankb, bugn Krm yarmadasnda Ukrayna snrlar ierisinde kalan bir liman ehri olup, XVI. yzylda sancak olan Kefeye bal be kazadan birisidir [ZTRK: "Kefe": DVA: 25. C., 182-184. s.]. SEH BEG: Het Behit: 301. s.; LATF: Tezkiret -uar ve Tabsrat n-Nuzam: 309. s.; AHD: Glen-i uar: 109b; IK ELEB: Meir -uar: 162a; KINALI-ZDE Hasan eleb: Tezkiret -uar: 482. s.; RYZ: Riyzu -uar: 148a; . SM: Kmsu l-Alm: 4. C., 2611a; TUMAN: Tuhfe-i Nil: I. C., 446. s., 1852. md. airin Mankb kadlndan nce Tepedelen kadl yapt bilgisini sadece k elebi vermektedir. IK ELEB: Meir -uar: 282b.

SELK VE RLER

17

airin lm tarihi hakknda kesin bir kayt varsa o da k elebi tezkiresinin yazld yllarda [1568] hayatta olmaddr. Buna dayanarak imdilik Selknin, Glen-i uar ile Meir -uarnn yazld 1563 ile 1568 yllar arasnda ldn kabul etmek yerinde olacaktr. airin lm ekli hakknda iki ayr bilgi vardr. k elebi Selknin Mankb kadl vazifesinden alndktan sonra stanbula gelirken Dobrucada Deliorman ierisinde mal mlk, ailesi, oluu ocuu ve hizmetileriyle birlikte kayplara kartn bildirmektedir. Hasan elebi ve Riyz ise airin ayn blgede btn ailesiyle birlikte haramler tarafndan ehit edildiini sylemektedir. 7 1.5. E s e r i Latf ve Ktib elebi Selknin divan olduunu sylerken Knalzade Hasan elebi de bu divann mretteb ve mkemmel vasflarn tadn bildirmektedir. 8 Kaynaklar airin bundan baka bir eserinden sz etmezler. Selknin baz beyitlerinden salnda divan tertip ettii sonucunu karmak mmkndr: nola halk- cihn dvnuma myil olur-sa diyr- nazmu oldum ey selk pdih ben (G.50/5) ey selk kimse vkf degl-iken hlme alursa meclis ire f eder dvn beni (G.75/6) Ancak bugn iin ad geen eser ele gememitir. 1.5. H a y a t v e K i i l i i n e D a i r z l e r

IK ELEB: Meir -uar: 162a; KINALI-ZDE Hasan eleb: Tezkiret -uar: 482. s.; RYZ: Riyzu -uar: 148a; . SM: Kmsu l-Alm: 4. C., 2611a. LATF: Tezkiret -uar ve Tabsrat n-Nuzam: 309. s.; KINALIZDE Hasan eleb: Tezkiret -uar: 482. s.; KTP ELEB: Kefu z- Zunn: I. C., 793. s; . SM: Kmsu l-Alm: 4. C., 2611a.

17

mer ZLFE

Kaynaklar Selknin ho sohbet ve zarif bir kimse olduu konusunda birlemektedirler. 9 k elebi onun neeli, ii en, temiz kalpli, kin gtmeyen, sohbete ve akalamaya yatkn kiiliini gzler nne sererken, Hasan elebi de benzeri ifadeler kullandktan sonra Selknin yaradl gzellii ve zarif yapsyla bilgili ve grgl kimseler arasnda Berat gecesi gibi n saldn dile getirir. Tezkireler akalamalar, satamalar, atmalar hatta kavgalarna varncaya kadar airlerin birbirleriyle mnasebetlerine ayna tutan zengin bir kaynaktr. Kimi zaman zikredilen ltifelerde airlerin hayatna ve kiiliine dair bilgiler bulmak mmkndr. Tezkirelerde, snrl sayda da olsa Selk hakknda byle bilgi krntlar vardr. k elebi ve Gelibolulu l yle bir ltife zikretmektedirler. Kendisine stat kabul ettii Sal Emir, karlatklarnda Selkye mahlsn kastederek Noktal msn, noktasz msn? diye satar. air cevap veremez, tutulur kalr. nk Noktaszm. dese mahls syleni bakmndan yanl olacak, Noktalym. dese llk biimine girip kt bir anlam kazanacaktr. Dneminde birok airle ekien hatta kavga eden Hayalnin Selkyi sevmedii, cnklerde iirini arayp bulduu, mahlsna nokta koyarak llk hline getirdii yukarda anlan iki kaynan ulatrd rivayetler arasndadr. k elebi, Selknin nesih yazy ok gzel yazd bilgisini verdikten sonra birilerinin,Molla Selk, herkes senin iirlerini yazn beendii iin mecmuasna yazdryor. Yoksa onlar yle ok tutulan iirler deildir. dediinde, airin
9

SEH BEG: Het Behit: 301. s.; LATF: Tezkiret -uar ve Tabsrat n-Nuzam: 309. s.; IK ELEB: Meir -uar: 162a; KINALI-ZDE Hasan eleb: Tezkiret -uar: 482. s.; GELBOLULU l b. Ahmed: Knh l-Ahbr ve Levkihu l-Efkr: 232. s.

SELK VE RLER

19

huzurunun kap ok kzdn bildirmektedir. Bununla birlikte tezkire yazar, Selk Mankb kadlna atandnda menkb kelimesinin talihsiz; mevkiden ve gzden dm anlamn ima ederek aire, K-i menkb oldu diye takldn anlatmaktadr. Yine k elebi, Selk kadlk vazifesini yrtrken gznden rahatszlandnda ona, kaza ve kadlk ilgisi sebebiyle, Kaza geldii zaman gz grmez olur anlamnda Arapa mesel ihtiva eden bir beyit sunduunu sylemektedir. Bunlardan baka Selknin Cevher mahlsl airle arkada olduu ve sk sk sohbet ettii bilinmektedir. 10

10

IK ELEB: Meir -uar: 69a.

19

EDEB KL 2.1. K a y n a k l a r n i i r i n i D e e r l e n d i r i i Kaynaklar Selknin airliini vmekte, iirlerini beenmektedirler. 11 k elebi onun iir sanatyla derinden ilgilendiini, doru ve ok almayla bu yolda derece kazanmaa altn ve sonunda baary yakaladn dile getirir. Hasan elebi, slbunun tatll sebebiyle Selknin iirlerinin, gzellii dillere destan dilberler gibi ilgi uyandrp sevildiini belirtip, onun syleyi gzellii ve yerinde anlatm ile dnyaya n salan, btn cihanda tannan ve stnl kabul edilen airlerden olduunu sylemektedir. Tezkire yazarnn, airin edeb kiiliine k tuttuu br dnceleri arasna, Selknin beli ve fasih iirleriyle sanatta ve ilimde bayraklam ahsiyetler arasnda nam sald ve kabul grd bilgisini de eklemek gerekir. Hasan elebi, Selknin iirlerinin gne gibi lemi aydnlatt iin, bir iki rnek vermekle yetindiini syleyerek deerlendirmelerine son vermektedir. Ahd, Selknin slbunun aklna, syleyiinin akclna ve duruluuna, szlerinin yakclna deindikten sonra, yaradl bakmndan tahmis ve terci-bend trne yatkn olduunu, murabba ve tesdis slbuna dilinin dndn ve bunlarn her birinde ustalk kazandn sylereyerek airin edeb kiilii hakkndaki fikirlerini beyan etmektedir. Tezkire yazarnn, Selknin dokunakl ve i ac beyitlerinin ufuktan doan gne gibi kendisini gsterdii ynndeki vgsn de burada anmak gerekir.
11

IK ELEB: Meir -uar: 162a; KINALI-ZDE Hasan eleb: Tezkiret -uar: 482. s.; AHD: Glen-i uar: 109b; LATF: Tezkiret -uar ve Tabsrat n-Nuzam: 309. s.; GELBOLULU l: Knh l-Ahbr ve Levkihu l-Efkr: 232. s.; RYZ: Riyzu -uar: 148a; . SM: Kmsu l-Alm: 4. C., 2611a.

mer ZLFE

Latf, Selknin szlerinin gzelliinden bahsetmekte, Riyz ise Gerekten airdir. diyerek onu sanat bakmndan takdir etmektedir. emseddin Smnin air hakkndaki gr de ok makbul iirlerinin olduu ynndedir. Yukardakilerden farkl olarak yalnzca Gelibolulu l, Okunmaa deer szleri ne az ne de oktur. diyerek Selkyi orta seviyeli airler kervanna katar. Kaynaklarn Selkyi iki bak asyla deerlendirdikleri grlmektedir. Birincisinde genel bir yaklamla onun airlii ele alnrken, ikincisinde dorudan iirlerinin zellikleri hakknda yorumlar gelitirilmektedir. Selknin airlii u kelimelerle tanmlanr: iri kedd-i edd ve say-i sedd ile ele getrmidr; ire keml mertebe mtegil ve nazma mteveggil; selka-i iri pk; selka-i nazmiyyesi gyetde hb; lutf- tabr hsn-i ed; hem-dem-i nesm-i belgat u mahrem-i harm-i feshat; nzm- feshat-disr; oknmaga kbil szleri ne ndir u ne hod mteksir. Selknin iirleri ise hb; pk; sznk; prsz; mergb, mahbb; b-nazr; b-misl; belgat-ir, gibi ifadelerle vasflandrlmaktadr. Bu deerlendirmelerden Selknin iirle yakndan ilgilenen, anlatm gzel, dneminde n salm bir air olduu sonucunu karmak mmkndr. 2.2. K e n d i i i r i n i D e e r l e n d i r i i Osmanl airleri gelenein izdii snrlarn dna pek kmazlar. Selk de kendi iirini anlatrken bu erevenin iinde kalmtr. ounlukla gazellerin makta beyitlerinde airlik bakmndan kendisini vm ve bunu yaparken de kulland ibarelerle sanat hakknda ipular vermitir. airin kendi iirlerini tanmlad iki kavram bdr ve sznktir. bdr iirin syleyi ynn, sznk ise anlam ynn niteler. Birincisinde iirin syleyi bakmndan kusursuz, parlak ve su gibi akc ifadelerle donatld, ikincisinde ise ifade edilen dncenin etkileyicilii, hayallerin

SELK VE RLER

23

incelii ve iirin anlam bakmndan dokunakl oluu ifade edilmektedir (Bk. Aklamalar: 40). air bu iki kavram armlar yoluyla kullanr: bdr u sznk edp selk szlerin b u te cem edp yan kermet gsterr (G.25/6) sznk bdr olur selk szlerm ger gazel desem leb ruhsr- cnn stine (G.61/5) Selk iirde dnce ve anlamn deerini inci benzetmesiyle sunmaktadr. Aadaki beyitte incinin sultann kulana kpe olmas, hem anlam ynyle hikmetli olup tler barndrmas, hem de syleyi bakmndan parlak, yaln, akc ve ekici olmas demektir. Buradan anlaldna gre air, hikmetli szleri canl bir slpla dile getirdii iddiasndadr: bahr-i fikretden kardum ok man drlerin ey selk g- ha lyk etse istim (G.31/5) Aadaki beyte baklarak Selknin iirde Husrev-i Dehlev [1253-1325]yi rnek ald sylenebilir: ehl-i dil bezmin nola pr-evk ederse szleri nki yakmdur selk sz- husrevden erg (G.32/5) airin divan sahibi olduunun anlald aadaki beyitte, fahriyye zellii gze arpmaktadr: nola halk- cihn dvnuma myil olur-sa diyr- nazmu oldum ey selk pdih ben (G.50/5) Selk iin iir, kendi i dnyasn ve duygularn yanstt bir vastadr. Sevgilinin gzellii karsnda dili tutulduunda hislerini iir sunarak dile getirir: yazup selk eyle eru-la ir hayretden edemezse ol ha hli arz (G.29/6) Her sanat eseri, sanatsnn izlerini tar. Selk iin de divan kendisiyle ilgili her eyi saklayan bir belgedir:

23

mer ZLFE

ey selk kimse vkf degl-iken hlme alursa meclis ire f eder dvn beni (G.75/6) 2.3. D i l v e s l p l a l g i l i D i k k a t l e r airin dili kullanmna ve anlatmnda ne kan kimi belirgin noktalara gz atmak; iirin d yapsn oluturan ses ve biim zellikleri zerinde durmak, Selknin slbunun ana hatlarn izmek bakmndan yararl olacaktr. Selknin iirlerinde baz hayal ve syleyi biimlerinin kk farkllklar tamakla birlikte yinelendii grlmektedir. z deimemek kaydyla tekrar eden bu hayal ve ifadeleri airin kendisinin bulduu ve her birini yeni kabul ederek eitli biimlerde iledii dnlebilir. Sk sk tercih edilen yntemlerden bir tanesi yer ve gkle ilgili unsurlarn eitli edeb sanatlar vastasyla ilenmesidir. yerde gkde bulmaga ol serv-kadd meh-vei gzya bir yaa gitdi h u efgn bir yaa (G.06/2) Leff ner, hsn-i talil ve tebih sanatlarndan yararlanlarak kurulan yukardaki beyitte, sevgiliyi yerde ve gkte bulmak iin gzyann bir yana, ahn bir yana gittii dile getirilmektedir. Sevgili iin selvi ve ay benzetmelerinin seilmesi sebepsiz deildir. Selvi yerde ay ise gktedir. Selviye benzetilen sevgiliyi bulmaa giden gzya onu yerde arayacak, n ah ise ge ykseldiinden aya benzetilen sevgiliyi gkte arayacaktr. Bu beyit, k elebinin, Selknin iirde baary ok alarak elde ettii ynndeki grn dorular niteliktedir. airin beyti dnp zerinde alarak dzenledii iddia edilebilir. Ayn tarzn uyguland baka rnekler de vardr (G.24/1, G.46/5, G.53/5, G.075/2). Selknin, iirini sslerken yararland hayallerden birisi de n yakasn yrtp barn amasn, gnein ufku yrtarak douuna benzetmesidir. Bu benzetmede mihr kelimesi zellikle sevgi ve gne anlamlarn hatrlatacak biimde yer alr.

SELK VE RLER

25

Gs veya gsteki yank yaras, biim bakmndan gnee benzetilir. air zihninde canlandrd bu tebihi birbirine benzer ifadelerle yinelemektedir (G.17/3, G.18/5, G.42/5, G.48/4): subh gibi dest-i evk-la yakam k edp gn gibi ol mha mihrm ikr etsem gerek (G.35/2) Eve gelen misafiri en iyi biimde arlamak sk skya uyulan grg kurallarndandr. Bu detin ekillendirdii beyitlerde ev n gs, onu ziyarete gelen konuklar ise ya sevgilinin hayali ya da dertlerdir (G.22/3, G.24/4): her kaan ey meh hayl snede mihmn olur te-i h- dernumdan hamel biryn olur (G.21/1) Tebih, aralarnda bir veya birden ok bakmdan benzerlik bulunan iki eyin birini brne benzetmektir. Bu iki unsurdan birine benzeyen, brne kendisine benzetilen ad verilir. Bu unsurlarn ortak noktalarna vech-i ebeh (benzeyi yn) denir. Kimi zaman benzetmede benzetme edat kullanlr. Tebihte vech-i ebeh/benzeyi yn, ayrtrlamayacak biimde birden fazla unsurdan meydana gelen bir tasavvur (mrekkeb) ise byle tebihe temsil tebih ad verilir (Bu tebihlerin benzeyi ynleri birden fazla olan tebihlerle kartrlmamas lzmdr.). Bu tarz tebihlerde vech-i ebeh hiss ve mahhas deil, akl ve hayal bir tasavvurdur. 12 Selknin temsil tebihi bir slp zellii olarak kullandn sylemek mmkndr (K.1/18): rekden zerd old cismm halka old kmetm ehsvrum grdm ayagu per zerrn rikb (G.07/5) Beyitte, altn zenginin sevgilinin ayan pmesi karsnda kskanln verdii acyla n yznn sarard ve belinin bkld anlatlmaktadr. Bu hliyle onun altn bir zengiden fark kalmaz. Sar bir yz ve bklm bir boy, n
12

SARA: Klsik Edebiyat Bilgisi Belgat: 121. s.

25

mer ZLFE

iinde bulunduu durumu tarif etmek iin yaygn olarak kullanlan ifadelerden olmakla birlikte, bu benzetmelerin arkasna bir zengi hayali gizlenmitir. Beyitteki manzarann okuyucunun zihninde canlanmasn salayan, ikinci msradaki zerrn rikb ifadesidir. Selknin slbunda ilk bakta kendisini hissettiren, duru ve akc anlatmdr. u beyitteki tekellfsz syleyi, ifade edilen dncenin akl ve yapmackla dmeden dile getirilen hikmetli cmle, airin dili kullanmadaki gcn gstermektedir: n gelen gedi konan gdi bu mihmn-hneden bir iki gn dah kend anda mihmn old tut (G.09/4) Gzle alamann, gnlle yanmann ilgisini duru bir Trkeyle ince ince ileyen u beyit, bir sehl-i mmten rnei olarak kabul edilebilir: derdmi kime aglayayn kime yanayn kaldum bu gzm glm elinden mihen ire (G.62/4) Trke ifadelerin yannda airin hn- gam- hecr-i yr, cy- ek-i em-i k, cevr-i devr-i arh- kej-rev gibi l Farsa terkiplere de bavurduu grlmektedir. Kelime veya ibarelerin yinelenmesi, beyitlerin anlam ve ses rgsnn inasnda nemli bir yer tuttuu gibi airin slbunun dikkat ekici bir noktasn da tekil eder. Btn sz veya szck tekrarlarn, tekrr emsiyesi altnda toplanabilecek olan redd l-acz ale s-sadr, ide, aks gibi sanatlarn iine katmak mmkndr. Kelime anlam sonu baa evirmek olan redd l-acz ale s-sadr, iirde ya da nesirde, beytin veya cmlenin sonunda yer alan kelimeyi kendisinden nce yinelemektir. 13

13

SARA: Klsik Edebiyat Bilgisi Belgat: 237. s.

SELK VE RLER

27

hem-nin olmak diler glm acebdr yr-la an bilr kim gedlar ha olmaz hem-nin (G.53/4) nola saymazsa hisba bizi ol l-cenb k- b-dilleri olmdur anu b-hisb (G.07/1) ihtiyrum yr-d kd elmden h kim nola feryd eylesem yokdur elmde ihtiyr (G.14/5) kili sz tekrarlar iirde, ahengin salanmasna yardmc olmakla birlikte beytin anlamnn salamlamas ve ifadenin etkileyiciliinin artrlmasnda nemli bir vazife stlenir: lal mercnna etme hvce-i dehr hased kanlu yalar kim dkersin lal mercn old tut (G.09/3) zhire bakma selk btnu tamr kl btn mamr olanu zhiri vrn olur (G.22/5) zt- b-nuda kesret old asl vahdet kesret-i lem olupdur vahdete yine dl (K.1/07) Yinelenen szcklerin says e ktnda beyitteki ses uyumu daha ak bir biimde hissedilmektedir: ey selk cehd et ol hu ged-y ky ol kim ki ol kyu geds ola ol sultn olur (G.24/7) su gibi bu dem cn bir serve revn eyle cn ire yer edp al ol serv-i revndan haz (G.30/5) Bazan tekrarlanan kelimelerin saysnn drde kt da grlmektedir: cnn selk n ol rha revn etdi cn cna olup srdi ol rh- revndan haz (G.30/6) Yukardaki iki beyitte serve revn, serv-i revn ve rha revn, rh- revn ifadelerinin bir dzen ierisinde ard ardna yinelenmesi, tekrir sanatlar ierisinde byle bir ubenin bulunabileceini akla getirmektedir.

27

mer ZLFE

Beytin ahengini glendiren ikilemeler, ayn zamanda anlama olan katklaryla da iirin i ve d yapsnda etkilidir. iirde farkl yerlere serpitirilen dne dne, delik delik gibi ikilemelerin yan sra, yer yer ifadesi iki gazelde redif olarak kulanlmtr (G.19, G.20). kilemelerin kimi zaman ard ardna geldii de grlmektedir: h kim dlb-ve arh etdi ser-gerdn beni dne dne ilerem iletdi bu devrn beni (G.75/1) Beyit ierisinde belli seslerin yinelenmesi, kulakta bir musiki havas brakarak iirin etkisini artrr. Aada /s/ nsznn tekrar, beyte ahenk verirken selm ve sn kelimelerine de vurgu yapmaktadr. Son kelime sn, beytin tasarlanarak kurulduunu gstermektedir: nola d olsam selmudan sen ey nzenn kim aar cn ritesin ukdesin dendn- sn (G.53/1) k- dildr-la lemde melmet olal glm asl istemez old selmet lemin (G.52/5) aklum cem eylerem kim syleyem hlm revn
(M.2/IV/3)

Ses tekrarnn /m/ nszyle saland yukardaki msrada, ahenk ve anlamn rtt sylenebilir. Sevgilisine derdini anlatamayan n hli dile getirilirken dudak nsz /m/ye dayandrlan ses tekrar, konuamayan, kapal bir az hayalini canlandrmaktadr. Bu msrada, st kapal ve sanatl bir biimde yaplan taklid heng 14 bulunduunu sylemek ok da yanl olmaz. 2.4. K u l l a n l a n V e z i n l e r Elde edilen iirlerde aruzun birinci ve ikinci dairesinden on eit vezin kullanlmtr. Bunlardan sklk bakmndan ilk sray Remel, ikinci sray Hezec bahrinin ald grlmektedir.
14

THRL-MEVLEV: Edebiyat Lgat: 17. s.

SELK VE RLER

29

En ok kullanlan vezinler Remel-i msemmen-i mahzf (Filtn filtn filtn filn) ve Hezec-i msemmen-i slim (Mefln mefln mefln mefln)dir. Selknin hem hece hem ses bakmndan uzun ve kaln kalplar tercih ettii anlalmaktadr. Birinci Daire (Dire-i mutelife) 1. Hezec [Trk]: Hezec-i msemmen-i slim 15 : Mefln mefln mefln mefln +/+/+/+ Hezec-i msemmen-i ahreb-i mekff- mahzf (G.08;
G.62):

Mefl mefl mefl feln +/++/++/+ Hezec-i mseddes-i mahzf (G.16; G.57): Mefln mefln feln +/+/+ Hezec-i msemmen-i ahreb (G.30): Mefl mefln mefl mefln +/+/+/+ 2. Recez [Titrek]: Recez-i msemmen-i slim (G.28): Mstefiln mstefiln mstefiln mstefiln +/+/+/+ 3. Remel [Koma]: Remel-i msemmen-i mahzf 16 :
15 16

B.5; G.01; G.02; G.03; G.15; G.17; G.18; G.19; G.20; G.34; G.42; G.50; G.73; G.74. B.2; B.4; G.04; G.05; G.06; G.07; G.09; G.10; G.11; G.12; G.14; G.21; G.22; G.23; G.24; G.25; G.27; G.31; G.32; G.33; G.36; G.37; G.39; G.40; G.43; G.46; G.47; G.48; G.49; G.51;

G.41; G.13; G.35; G.52;

29

mer ZLFE

Filtn filtn filtn filn +/+/+/+ Remel-i msemmen-i mahbn- maksr (G.38, G.45,
G.58):

Feiltn (filtn) feiltn feiltn feiln (feiln) + + ( + ) / + + / + + / + + Remel-i msemmen-i mahbn- makt (B.1, G.26, G.55, G.63, G.66): Feiltn (filtn) feiltn feiltn faln + + ( + ) / + + / + + / kinci Daire (Dire-i muhtelife) 1. Muzri [Benzer]: Muzri-i msemmen-i ahreb (G.29): Mefl filtn mefl filtn +/+/+/+ Muzri-i msemmen-i ahreb-i mekff- mahzf 17 : Mefl filt mefl filn +/++/++/+ 2. Mctes [Kopuk]: Mctes-i msemmen-i mahbn- mahzf (M.5): Mefiln feiltn mefiln feiln ++/++/++/++

G.53; G.54; G.56; G.60; G.61; G.67; G.68; G.69; G.70; G.71; G.72; G.75; K.1; Kt.1; M.2; M.3; M.4.

9. SONU Selknin iir sanatndaki derecesi hakknda salkl fikir yrtmei salayacak mstakil bir eseri elde bulunmadndan, imdilik kaynaklarn grlerinden ve bugne ulaan snrl saydaki iirden hareket etmek mecburiyeti vardr. Bu yzden airin edebi kiilii hakkndaki tespitler ihtiyatla karlanmaldr. Selknin airlik bakmndan kucanda yetitii gelenein dna kmad grlmektedir. Buna dayanarak onun edeb kiiliini on altnc yzyldaki Osmanl iirinin genel erevesi ierisinde deerlendirmek gerekir. iirlerinin d yapsna gz atldnda, yer yer birok airde grlen vezin ve kafiye kusurlarna rastlanmakla birlikte Selknin iir teknii bakmndan baarl olduu sylenebilir. Kaynaklarn verdii bilgilerle rtecek ekilde, airin musammat ve gazel nazm biimlerine arlk verdii dikkat ekmektedir. airlik gcnn aynas durumundaki bu iki nazm biiminden hareketle Selknin, kelime seimi ve syleyi bakmndan tok sesler ve sert ifadeler ieren metn slptan ok, daha ince sesler ve yumuak ifadeler ieren latf slba yatkn olduunu sylemek mmkndr. Sehl-i mmteni diye tanmlanabilecek olan ak ve akc beyitlerde, kelimeler arasnda gl bir mantk ve armlarla sslenen zenle kurulmu anlam ilikileri hissedilmektedir. Bunun yan sra iirlerin derinliinde, geni bir bilgi birikimi, tasavvuftan beslenen dnya gr ve gnlk hayatn trl renkleri kendisini gstermektedir. Gerek ve mecaz anlamlar arasnda geilere sahne olan deyimler ve ataszleri de Selknin iirinde gz ard edilmemesi gereken nemli unsurlardr. Sonu olarak duru, ak bir Trkeyle tekellfsz syleyii benimseyen; duygu derinliiyle ili bir anlatm seen Selkyi, Necat Bey ve T. Yahya Bey izgisinde bir air saymak ok da yanl olmayacaktr.

10. KAYNAKA Metnin Kaynakas AHD [. 1593]: Glen-i uar: [Yazl: Badad 1563] Millet Ktp. Ali Emir Tarih Kit. 774. sy. IK ELEB [1520-1571]: Meir -uar: [Yazl: stanbul 1568] G. M. MEREDITH-OWENS: Meir -uar or Tezkere of k elebi: London 1971, XXV+299a yr. BEYN, Mustafa b. Cru llh [. 1597]: Tezkiret -uar: [Yazl: stanbul 1592] Eletirmeli Baskya Hazrlayan: brahim KUTLUK, Ankara 1997, [VI]+93+[7]+340 s. Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Tarih Kurumu Yaynlar XVIII. Dizi Sa.7. GELBOLULU l b. Ahmed [1541-1599]: Knh l-Ahbr ve Levkih l-Efkr: [Yazl: stanbul 1591-1599] 1597ye dein. Hazrlayan: Mustafa SEN: Knh l-Ahbrn Tezkire Ksm: Ankara 1994, 396 s., Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Atatrk Kltr Merkezi Yayn Say: 93, Tezkireler Dizisi Say: 2. KF-ZDE FZ: [1572-1622]: Zbdet l-Er: [Yazl: stanbul 1622] Nuruosmaniye Ktp. 3722. sy. KTB ELEB, Mustaf b. Abdu llh Hc Halfe [1609-1657]: Kefu z- Zunn an Esm l-Ktbi ve l-Fnn: [Mehmet] erefettin YALTKAYA-[Ahmet] Rifat BLGE, stanbul 1360-1941, 2 C., 2056 s. KINALI-ZDE Hasan eleb: [1546-1604]: Tezkiret -uar: [Yazl: stanbul 1586] Eletirmeli baskya hazrlayan: brahim KUTLUK, I. C. Ankara 1978, [VI]+73+[VII]+576 s. Trk Tarih Kurumu Yaynlar: XVIII. DiziSa. 41.; II. C. Ankara 1981, [IV]+578-1094+[II] s. Trk Tarih Kurumu Yaynlar: XVIII. Dizi-Sa. 42. LATF [1491-1582]: Tezkiret -uar ve Tabsrat n-Nuzam: [Yazl: 1546] LATF: Tezkiret -uar ve Tabsrat nNuzam (nceleme-Metin): Hazrlayan: Rdvan CANIM, Ankara 2000, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek

mer ZLFE

Kurumu Atatrk Kltr Merkezi Yayn: 225 Tezkireler Dizisi: 7. MSTAKM-ZDE Sleymn Sadeddn Efendi: Mecellet nNisb: Sleymaniye Ktp. Hlet Efendi Kit. 628. sy.: Tpkbasm, Ankara 2000, 472 y., T. C. Kltr Bakanl Yaynlar/2355 Ktphaneler Genel Mdrl Yayn No. 32. Mecma: stanbul niversitesi Merkez Ktp., Ty. Kit. 1532. sy. Mecma: stanbul niversitesi Merkez Ktp., Ty. Kit. 1802. sy. Mecma: stanbul niversitesi Merkez Ktp., Ty. Kit. 1909. sy. Mecma: stanbul niversitesi Merkez Ktp., Ty. Kit. 2955. sy. Mecma: stanbul niversitesi Merkez Ktp., Ty. Kit. 3418. sy. Mecma: stanbul niversitesi Merkez Ktp., Ty. Kit. 3563. sy. Mecma: Millet Ktp., Ali Emir Manzum Kit. 563. sy. Mecma: Millet Ktp., Ali Emir Manzum Kit. 580. sy. Mecma: Millet Ktp., Ali Emir Manzum Kit. 674. sy. Mecma: Mill Ktphane, 4453. sy. Mecma: Mill Ktphane, 436. sy. Mecma: Mill Ktphane, 240. sy. Mecma: Nuruosmaniye Ktp., 4962. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Ali Nihat Tarlan Kit. 59. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Ali Nihat Tarlan Kit. 62. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Ali Nihat Tarlan Kit. 67. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Ali Nihat Tarlan Kit. 76. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Air Efendi Kit. 458. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., elebi Abdullah Kit. 315. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Esad Efendi Kit. 3398. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Fatih Kit. 4077. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Fatih Kit. 4078. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Fatih Kit. 5424. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Giresun Kit. 180. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Hlet Efendi Eki Kit. 244. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Hasan Hsn Paa Kit. 1031. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Tahir Aa Kit. 285. sy. Mecma: Sleymaniye Ktp., Zhd Bey Kit. 226. sy.

SELK VE RLER

35

Mecma: Sleymaniye Ktp., Zhd Bey Kit. 615. sy. Mecma: Topkap Saray Mzesi Ktp., Revan Kit. 1969. sy. Mecma: Topkap Saray Mzesi Ktp., Revan Kit. 1972. sy. NAZM: Mecmau n-Nezir [Derlenii: 1524]: M. Fatih KKSAL: Edirneli Nazm, Mecman-nezir, nceleme-Tenkitli Metin: Ankara 2001, 3 C., XVI+3042 s., Hacettepe niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Doktorluk Tezi. NAZM: Mecmau n-Nezir: Topkap Saray Mzesi Ktp. III. Ahmed Kit. 2644. sy. PERVNE BEG: Mecma-i Nezir [Derlenii: 1560]: Topkap Saray Mzesi Ktphanesi Badat 406. sy. RYZ: [1572-1644]: Riyzu -uar: [Yazl: stanbul 1609] Nuruosmaniye Ktp. 3724. sy. SEH BEG [. 1548]: Het Behit: [Yazl: 1538] yyl., Gnay KUT, Harvard 1978 [Sleymaniye Ktphanesi Ayasofya Kitapl 3544]. [TUMAN], nehn-zde Mehmet Nil: Tuhfe-i Nil Divn irlerinin Muhtasar Biyografileri: [stanbul] 1949: Haz. Cemal KURNAZ; Mustafa TATI, [Ankara 2001], I. C., 99+176+467, II. C., 468-1264 s. Bizim Bro Yaynlar. Aklamalarn Kaynakas Abuka Lgat veya aatay Szl: Besim ATALAY: [Yaynlayan: Sleyman TONGUZALP] Ankara 1970, IV+452 s., Ayyldz Matbaas A. . H: Dvn: Necati SUNGUR: h Divn nceleme-Metin: Ankara 1994, XIV+223 s., Kltr Bakanl Yaynlar/1617, Yaymlar Dairesi Bakanl Trk Klasikleri Dizisi/32. AHMED Paa: Dvn: Ali Nihad TARLAN: Ahmed Paa Divan: stanbul 1966, XXI+406 s. Mill Eitim Bakanl. AKBAYAR, Nuri: Osmanl Yer Adlar Szl: stanbul 2001, VIII+189+73 s., Tarih Vakf Yurt Yaynlar 127. AKSOYAK, smail Hakk: Dvn iirinde Okuluk Terimleri; Trklk Bilimi Aratrmalar: Sivas 1995, 1. sy., 81-94. s.

35

mer ZLFE

AL-R NEVY: Mznu l-Evzn (Vezinlerin Terazisi): Hazrlayan Kemal ERASLAN, Ankara 1993, XIV+198 s., Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Dil Kurumu Yaynlar: 568, Al-r Nevy Klliyat: 14. AMR: Dvn: Mehmet AVUOLU: Amr Divan Tenkitli Basm: stanbul 1979, VIII+190 s., stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar No: 2538. AND, Metin: lk Trk Canbazlar; Hayat Tarih Mecmuas; stanbul, Mays 1967, 5. C., 4. sy., 34-38. s. AND, Metin: 40 Gn 40 Gece Eski Donanma ve enliklerde Seyirlik Oyunlar: stanbul 1959, 207 s., Ta Yaynlar. AND, Metin: Osmanl enliklerinde Trk Sanatlar: Ankara 1982, XI+266+80 s., Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar: 529, Sanat Eserleri Dizisi: 2. ATE, Ahmet: Metin Tenkidi Hakknda; Trkiyat Mecmuas, stanbul 1942, VII-VIII. C., 253-267. s. AYDEMR, Abdullah: slm Kaynaklara Gre Peygamberler: Ankara 2003, XII+289 s., Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar/90. BK: Dvn: Sabahattin KK: Bk Dvn Tenkitli Basm: Ankara 1994, XVIII+472+3 s. Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Dil Kurumu Yaynlar: 601. BAYTOP, Turhan: Trke Bitki Adlar Szl: Ankara 1994, [VI]+508 s., Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Dil Kurumu Yaynlar: 601. BEHT: Dvn: Yaar AYDEMR: Behit Dvn Behit Hayat ahsiyeti Eserleri ve Divannn Tenkitli Metni: Ankara 2000, XIV+768 s., Mill Eitim Bakanl Yaynlar: 3298, Bilim ve Kltr Eserleri Dizisi 1197, Divanlar Dizisi 8. KER: Dvn: Hatice AYNUR: 15. yy. airi ker ve Dvn: stanbul 1999, XI+262 s., Yenilik Basmevi. DEVELLOLU, Ferit: Osmanlca Trke Ansiklopedik Lgat: Yayna Hazrlayan: Aydn Sami GNEYAL, Yeniden

SELK VE RLER

37

Dzenlenmi ve Geniletilmi 11. Bask, Ankara 1993, XIX+1195 s. Aydn Kitabevi Yaynlar Szlk Dizisi: 1. DLN, Cem: rneklerle Trk iir Bilgisi: 5. Bask, Ankara 1999, XII+531 s., Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Dil Kurumu Yaynlar: 517. EMR: Dvn: M. A. Yekta SARA: Emr Divan: stanbul 2002, 389 s. Eren. ENVER: Dvn: Cemal KURNAZ-Mustafa TATI: mm Divan airleri ve Enver Divan: Ankara 2001, XI+251 s. Mill Eitim Bakanl Yaynlar: 3559, Bilim ve Kltr Eserleri Dizisi: 1257 Divanlar Dizisi: 11. FGN: Dvn: Abdlkadir KARAHAN: Kanuni Sultan Sleyman a airlerinden Fign ve Divanesi: stanbul 1966, 18+XXX+214+29 s., stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar: 1181. el-FRZBD, Mecdu d-dn Eb Thir Muhammed b. Yakb: el-Ukynsu l-Bast f Tercemeti l-Kmsi l-Muht: eviren: CENNOGLU Ahmed sm, stanbul I: -r 21268, [II]+943 s. II: r-k 21269, [II]+939 s. III: k-v 21272, [II]+975 s. FUZL: Dvn: Kenan AKYZ-Sedit YKSEL-Sheyl BEKENMjgan CUNBUR: Fuzul Trke Dvn: Ankara 1958, XI+573 s., Bankas, Trk Tarih Kurumu Basmevi. GELBOLULU l b. Ahmed [1541-1599]: Vridt l-Enka: Kudret ALTUN: Gelibolulu Mustafa l ve Dvn=Vridt l-Enka, Nide 1999, XLVII+531+8, zlem Kitabevi. GLPINARLI, Abdlbk: Kurn- Kerm ve Meli: stanbul 1958, 1. C. 381 s., 2. C. 382-740+CXXXVIII s. Remzi Kitabevi. GLPINARLI, Abdlbaki: Mevln: Mesnev: eviren: Veled ZBUDAK, Gzden Geiren: Abdlbaki GLPINARLI, stanbul 1943, I. C., XII+16+372+5 s.; II. C., VI+2+334 s.; III. C., XIV+3+423 s.; IV. C., III+347 s.; V. C., II+391 s.; VI. C., VIII+432+1 s. Mill Eitim Bakanl Yaynlar:

37

mer ZLFE

770, Bilim ve Kltr Eserleri Dizisi: 98, ark-slm Klsikleri: 33. GLPINARLI, Abdlbk: Mevln Celleddin Dvn- Kebr: I. C. stanbul 1957, XV+471 s.; II. C. 1958, VII+511 s.; III. C. 1958, 509 s.; IV. C. 1959, VII+460 s.; V. C. 1960, XI+520 s., Remzi Kitabevi. VI. C. 1974, VII+720 s. nklp ve Aka Kitabevleri [Mevln Celleddn Dvn: Trkeye eviren Abdlbk GLPINARLI, stanbul 1974, VII+720 s. nklp ve Aka Kitabevleri]. GLPINARLI, Abdlbaki: Mevlevi db ve Erkn: stanbul 1963, 190 s., nklap ve Aka Kitabevleri. GLPINARLI, Abdlbaki: Nedm Dvn: stanbul 1972, XL+470 s., nklp Kitabevi. GLPINARLI, Abdlbaki: eyh Glib Divanndan Semeler: stanbul 1971, VI+274 s. Mill Eitim Bakanl Yaynlar: 2674 Bilim ve Kltr Eserleri Dizisi: 724 , ark-slm Klsikleri: 12. GLPINARLI, Abdlbki: eyh Galib Hsn Ak nsz, metin, bugnk dile evirisi, lgatler, alama, Galibin el yazs ile Hsn Akn tbk basm: stanbul 1968, 349+27 s., Altn Kitaplar Yaynevi. GLPINARLI, Abdlbk: Yunus Emre Dvn [Metinler, Szlk, Alama] I-II: stanbul 1943, I-II C., 832 s., Ahmed Halid Kitabevi. GVH: Pend-nme: Mehmet HENGRMEN: Gvh Pend-nme (tler ve Ataszleri): Ankara 1983, 283 s., Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar: 549, 1000 Temel Eser Dizisi: 99. HAYL Beg: Dvn: Ali Nihat TARLAN: Hayl Bey Divn: stanbul 1945, 24+450 s., stanbul Mill Eitim Bakanl. HAYRET: Dvn: Mehmet AVUOLU-M. Ali TANYER: Hayret Divan Tenkitli Basm: stanbul 1981, XXIII+448 s., stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar: 2868.

SELK VE RLER

39

HELK: Dvn: Mehmet AVUOLU: Helk Divan Tenkitli Basm: stanbul 1982, 207 s., stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar: 2979. HDY: Dvn: Millet Ktp. Ali Emir Kit., Manzum 508. sy. (Mikrofilm Arivi 623. sy.) 1b-54a. PEKTEN, Halk-SEN, Mustafa-TOPARLI, Recep-OKU, NaciKARABEY, Turgut: Tezkirelere Gre Divan Edebiyat simler Szl: Ankara 1988, XII+580 s. SHK eleb: Dvn: Mehmet AVUOLU-M. Ali TANYER: skbl shk elebi Dvan Tenkidli Basm: stanbul 1989, 378 s., Mimar Sinan niversitesi Yaynlar No: 15, Fen-Edebiyat Fakltesi Yaynlar No: 2. KAALN, Mustafa S.: Dedem Korkutun Kazan Bey Ouznmesi Hikyet-i Oguz-nme-i Kazan Beg ve Gayr Metin ve Aklamalar: stanbul 2006, 406 s., Kitabevi. KAHRAMAN, Atf: Osmanl Devletinde Spor: Ankara 1995, 15+731 s., Kltr Bakanl: 1967, Bavuru Kitaplar Dizisi: 27. MAZAHER, Ali: Ortaada Mslmanlarn Yaaylar (La Vie quontidienne des Musulmans en Moyen ge): eviren: Do. Dr. Bahriye OK, stanbul 1972, 399 s., Varlk Yaynlar Say 1706, Faydal Kitaplar 132. MEL: Dvn: Edith AMBROS: Candid Penstrokes The Lyrics of Mel, and Ottoman Poet of the 16th Century, Klaus Schwarz Verlag Berlin 1982, XII+520 s. MESH: Dvn: Mine MENG: Mesihi Divan: Ankara 1995, V+303 s., Atatrk Kltr Merkezi Divanlar Dizisi 1. NECT Beg: Dvn: Ali Nihat TARLAN: Necati Beg Divan: stanbul 1963, [II]+XXVIII+557 s., Mill Eitim Basmevi. II. Basm: stanbul 1997, XV+557 s., Mill Eitim Bakanl Yaynlar: 2342, Bilim ve Kltr Eserleri Dizisi: 592, Trk Edebiyat Dizisi: 25. NEV: Dvn: Mertol TULUM; M. Ali TANYER: Nev Divan: stanbul 1977, XX+607 s., stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar: 2160.

39

mer ZLFE

ND: Drr-i Manzm: mran AY: Nid Drr-i Manzm (nceleme-Karlatrmal Metin): stanbul 2000, 125+27 s., Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal, Eski Trk Edebiyat Bilim Dal, Yksek Lisans Tezi. ONAY, Ahmet Talt: Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah: Hazrlayan Ceml KURNAZ, Ankara 1992, LXV+500 s., Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar/77. ZTRK, Ycel: Kefe; DVA: 25. C., 182-184. s. PAKALIN, Mehmet Zeki: Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl: I. C., stanbul 1971, 870 s., II. C., stanbul 1971, 784 s., III. C., stanbul 1972, 670 s., Mill Eitim Bakanl Devlet Kitaplar. REDHOUSE, Sir James W.: A Turkish And English Lexicon/Kitb Man-i Lehce: Constantinople 1890, XVI+2224 s. SARA, M. A. Yekta: Klsik Edebiyat Bilgisi Belgat: Geniletilmi II. Bask, stanbul 2001, 295 s., Bilimevi. SERTOLU, Midhat: Osmanl Tarih Lgat: stanbul 1986, 384 s., Enderun Yaynlar: 18. STEINGASS, F.: A Comprehensive Persian-English Dictionary: London 1892, VIII+1539 s. SUN: Dvn: Halil brahim YAKAR: Gelibolulu Sun Dvn ve Tahlili: stanbul 2002, XXVIII+616 s., stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal, Eski Trk Edebiyat Bilim Dal, Doktorluk Tezi. EM: Dvn: Murat Ali KARAVELOLU: On altnc Yzyl airlerinden Prizrenli emnin Divannn Edisyon Kritii ve ncelenmesi: stanbul 2005, 2 C., 651+59 s. Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal, Eski Trk Edebiyat Bilim Dal, Doktorluk Tezi. ENTRK, A. Atill: Klsik Osmanl Edebiyat Inda Eski detler ve Gnlk Hayattan Sahneler I; Trk Dili: Ankara (Mart) 1993, 495. sy., 1993/1, 175-188. s.

SELK VE RLER

41

ENTRK, A. Atill: Osmanl iiri Antolojisi: stanbul 1999, XVI+674 s., Yap Kredi Yaynlar-1287. ENTRK: A. Atill: Osmanl Edebiyatnda Felekler, Seyyare ve Sabiteler; Trk Dnyas Aratrmalar: Haziran 1994, 90. sy., 131-179. s. EYH: Nazmu t-Tabyi: Mustafa S. KAALN: Nazmu tTabyi [zelliklerin Sralanmas]; Osmanl Aratrmalar XXVI The Journal of Ottoman Studies Prof. Dr. Mehmed AVUOLUna Armaan - II: XXVI. sy., 351-412. s. RVN: Tuhfe-i Murd: Mustafa ARGUNAH: Muhammed b. Mahmd- irvn Tuhfe-i Murd nceleme-Metin-Dizin: Ankara 1999, XV+586 s., Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Dil Kurumu Yaynlar: 722. . SM: Kms- Trk: Der-i sadet 1317, 1575 s. . SM: Kmsu l-Alm: 6 C., Tpkbasm, Ankara 1996, Kagar Neriyat. KN, Ziya: Farsa-Trke Lgat Gencine-i Gftar Ferheng-i Ziya: stanbul 1944, I, X+706+[VI]+III s.; 1947, II, [I]+707-1374+[VIII] s.; 1951, III, [I]+1375-2040+[II] s., stanbul 1984, Mill Eitim Bakanl Yaynlar. TC-ZDE Cafer eleb: Dvn: smail E. ERNSAL: The life and works of Tc-zde Cafer elebi, with a critical edition of his dvn: stanbul 1983, CXXX+523 s. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar No: 3103. TANYER, M. Ali: rnekleriyle Divan iirinde Deyimler: Ankara 1999, 272 s., Aka. THRL-MEVLEV: Edebiyat Lgat: Nere Hazrlayan: Keml Edip KRKOLU, stanbul 1973, 184 s. Enderun Kitabevi Enderun Yaynlar: 3. TARLAN, Ali Nihad: eyh Divann Tetkik: stanbul 1964, XI+294 s., stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar No: 1070.

41

mer ZLFE

TARLAN, Ali Nihad: Eski Mecmualar Arasnda; Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi: stanbul 1946, 1. C., 2. sy., 122-136. s. Selk: 134-136. s. et-TEBRZ, Muhammed Hseyn b. Halef: Tibyn- Nfi der Terceme-i Burhn- Kt: eviren: CENNOGLU Ahmed sm. Mtercim sm Efendi: Burhn- Kat: Hazrlayanlar: Mrsel ZTRK-Derya RS, Ankara 2000, XLIX+1197 s. Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Trk Dil Kurumu Yaynlar: 733, Trkiye Trkesi Szlkleri Projesi Eski Szlkler Dizisi: 2. TEZCAN, Semih: Dede Korkut Ouznameleri zerine Notlar: stanbul 2001, 424 s., Yap-Kredi Yaynlar-1457, Edebiyat-394. ULUDA, Sleyman: Tasavvuf Terimleri Szl: Geniletilmi Yeni Basm, stanbul 2002, 390 s., Kabalc Yaynevi. USL: Dvn: Mustafa SEN: Usl Hayat, Sanat ve Divan: Erzurum 1987, XXII+285 s., Atatrk niversitesi FenEdebiyat Fakltesi. YAHY Beg: Dvn: Mehmet AVUOLU: Yahya Bey Divan: stanbul 1977, XVI+646 s., stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar: 2233. YAKN: Dvn: mer ZLFE: YAKN [. 1568] Divan Tenkitli Metin-Tetkik-Dizin: stanbul 2004, 530+64 s., Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits, Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal, Eski Trk Edebiyat Bilim Dal, Doktorluk Tezi. YURT, Ali hsan-KAALN, Mustafa S.: Akemseddin [1390-1459] Hayat - Eserleri: stanbul 1994, 472 s., Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar Nu: 74. ZT: Dvn: Ali Nihat TARLAN: Zat Divan (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Ksm: I. C., stanbul 1968, XXXII+496 s. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar No: 1216. ZT: Dvn: Ali Nihat TARLAN: Zat Divan (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Ksm: II. C., stanbul 1970, 1-

SELK VE RLER

43

502 s. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar No: 1216. ZT: Dvn: Mehmet AVUOLU-M. Ali TANYER: Zat Divan (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Ksm: III. C., stanbul 1987, [II]+1-527 s. stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar No: 3369.

43

11. DZN
dem: M.7/I/1, G.17/5. Ahmed: B.4. Allh:G.58/1. Cem: G.40/3. Cennet l-mev: G.18/4. Ferhd: G.01/4-5, G.26/3, G.41/3, G.48/3, G.54/5, G.55/1, G.63/1. Firdevs: G.29/1, G.65/3. Hd: G.63/8. Hallu llh: G.52/6. Hatm-i enbiy: K.1/19. Hzr: K.1/14. Husrev: G.01/5, G.43/3. Husrev-i Dihlev: G.32/5. s: G.69/3, G.70/4. Kabe: G.08/3, G.29/3, G.54/4, G.55/2. Kurn: G.60/4. Leyl: G.17/1, G.24/6, G.34/3, G.48/3, G.73/5, G.74/3. Mecnn: G.17/1, G.24/6, G.26/3, G.34/3, G.48/2-3, G.49/1, G.54/1-5, G.63/2, G.73/5, G.74/3. Meryem: G.70/4. Mevlev: G.31/2. Msr: M.1/I/2, G.39/1. Nh: G.11/6, G.12/3. Selk: G.1/1, M.1/V/4, M.2/V/4, M.3/V/1, M.4/V/5, M.5/V/4, M.6/VII/1, G.01/5, G.02/5, G.03/7, G.04/5, G.05/5, G.06/5, G.07/7, G.08/5, G.09/5, G.10/5, G.11/5, G.12/5, G.13/5, G.17/7, G.15/5, G.16/6, G.17/5, G.18/5, G.19/7, G.20/5, G.21/5, G.22/5, G.23/5, G.24/7, G.25/6, G.26/5, G.27/5, G.28/5, G.29/6, G.30/6, G.31/5, G.32/5, G.33/5, G.34/5, G.35/5, G.36/5, G.37/5, G.38/5, G.39/5, G.40/5, G.41/5, G.42/5, G.43/5, G.44/4, G.45/5, G.46/6, G.47/5, G.48/5, G.49/5, G.50/5, G.51/6, G.52/6, G.53/5, G.54/5, G.55/5, G.56/9, G.57/5, G.58/5, G.59/5, G.60/5, G.61/5, G.62/5, G.63/9, G.64/5, G.65/5, G.66/5, G.67/5, G.68/5, G.69/5, G.70/5, G.71/7, G.72/5, G.73/5, G.74/5, G.75/6. Sleymn: G.09/2, G.40/3, G.41/2, G.46/4. eytn: G.72/2. rn: G.48/3, G.55/1. Ykt- Mstasm: G.14/1. Ysuf: M.1/I/1, G.39/1. Zleyh: G.39/1.

12. AIKLAMALAR
01. K.1/02 akl- kll: Hukem mesleini kabul eden, yani

Yunan felsefesini slmletiren filozoflara gre yaratc kudretten, yalnz bir tek faal kudret domutur ki buna btn akl anlamna (akl- kll) derler; zaten onlarca birden, ancak bir kar. Akl- kll, edilgen bir kabiliyet olan nefs-i kll meydana getirmitir. Bu ikisinden dokuz gk ve dokuz gn faal kabiliyetleri, yani aklllar ve edilgen kabiliyetleri, yani nefisleri meydana gelmitir. Bu dokuz gn, olgunluk itiyakyla dnleri, scakl, soukluu, yal, kuruluu var etmi, bunlar atein, yelin, suyun, topran varlna sebep olmutur. Bu dokuz gkle drt unsur, yani ate, yel, su ve toprak, birleince canszlar, bitkiler ve canllar var olmutur. Mutlak olgun varlk olan yaratc kudret, kint gibi noksanlarla dolu bir ztlar lemini yaratmaktan mnezzehtir, ondan yalnz, btn akl zuhur etmitir. (GLPINARLI: Dvn- Kebr: I-426. s). Btnler, demi Tanrdan, yani yaratc kudretten doan ve zatnn iktizas olan faal kuvvet, yani Akl- kll, Havvay da bu faal kuvvetin, nefsinde vcuda getirdii edilgen kabiliyet, yani nefs-i kll olarak kabul etmiler ve akl- klle dem-i man nefs-i klle Havva-y man demilerdir. (GLPINARLI: Ynus Emre Dvn: 615. s.). Ayn zamanda akl- kll Cebrail demektir. Bu aklamalara dayanarak beyitteki akl- klln demle (a. m.) temsil edilen insan akl, beer akl anlamnda olduunu sylemek mmkn. Allahn birliine ulamada btn akllarn aresiz kaldna rnek olarak u beyit gsterilebilir: nokta-i vahdete bulmad bir zerre vukf akl- kl yllar ile tfl- sebak-hvn old (Nev: Dvn: Kt. 51/1)
[= Akl- kll yllar boyu ders okuyan bir ocuk oldu da yine senin birliinin bir noktasn anlayamad.]

Ahmed Paann u beyti, akl- klln beer akl anlamn hatrlatmaktadr:

mer ZLFE

akl- klli leyl-i zlfde mecnn eyleyp cn meftl- dilvzde meftn eyleme (Ahmed Paa: Dvn: G.276/3)
[= Akl- kll zlfnn Leylsnda/karalnda Mecnun/deli edip, can gnl alan sann kvrmnda bylenmi bir k etme.] 02. K.1/03 tahayyr: (< Ar. h-y-r, hayret) bir nesneye, sivri bir

eye ok bakmaktan dolay gzleri kamamak, bir eyi grememek; nereye gideceini bilememek, yol ayrmnda kalmak; ba dnm, akl gitmi, sersem ve sarho olmak; suyun bir yere akmayp olduu yerde alkalanmas; bulutun bir yana gidemeyip olduu yerde durmas ve kabn btnyle dolu olmas (el-FRZBD: UBTKM: I, 832. s.) anlamlarna gelir. Bunlarn yan sra esrar imekten doan sarholuk hli, ta kesilme (ONAY: Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah: 155. s.) anlam da vardr. Yukarda saylanlardan suyun bir yere akmayp olduu yerde alkalanmas, beyitteki girdb- tahayyr tamlamasyla uyumaktadr. air bu tamlamay bilerek kullanm olmaldr. Gnl kay Allahn zatn bilmede aknlk girdabna kaplp aresiz kalmtr. Tasavvufta hayret, Kalbe giden bir tecelli (vrid) sebebiyle slikin dnemez ve muhakeme edemez hle gelmesi. Hayret ya delilde olur veya medllde. Allahn varln ispatlayan delilde hayrete dmek zndklk ve mlhitliktir. Medll, yani delille varlan Hakkn tecellilerini temaada hayrete dmek sddklktr. (ULUDA: Tasavvuf Terimleri Szl: 162. s.) diye tarif edilmektedir. Beyitte, Allahn tecellileri karsnda hayrete dme sz konusudur.
03. K.1/07, G.52/2 vahdet-kesret: Vahdet, Allahtan baka bir

var ve varlk tanmamak, her eyin onun tecellsi olduunu bilmektir.; kesret, Yani okluk lemi, bu lemdir. Fakat buradaki kesret, denizin dalgalar gibidir. Hakikatte dalgalarn ayr varl olmadndan bu okluk, nazar ve itibardir. Vahdet lemi, yani mutlak varlk, zuhur edince kesret lemi meydana

SELK VE RLER

49

gelir. Fakat kesret lemi, hakikatte vahdet leminden baka bir ey deildir. Yalnz kesret leminde isim, sfat ve bu mnasebetle sfat ve adlarn karlamasndan doan itibar bir aykrlk vardr, hlbuki vahdet leminde btn sfatlarla adlar yok olmu gibidir. (GLPINARLI: Yunus Emre Dvn, 621; 704; 708. s.). Bir olan Hakkn ad ve sfatlaryla tecelli edip okluk hlinde grnmesi kesret, bu okluun hakiki bir varl olmadn kavrayp var olarak yalnzca Hakk grmeye vahdet denir. Birlikte okluk oklukta birlik. Vahdet ehline gre vahdet gerek, kesret hayaldir. Bir olan varln ok grnmesi yalnzca bir grn meselesidir; gerek sofi oklukta birlii grr. (ULUDA: Tasavvuf Terimleri Szl: 210; 365. s.). Beyitlerde kesret ve vahdetin i ie gemi bulunduu, lemdeki kesretin Allahn birliinin kant olduu dile getiriliyor. Buna gre bu dnya kesret lemidir ve birlik de yine bu lemin iinde gizlidir. K.1/09 gne-zerre: Inlarn arasnda uuan toz paracklar yerden ykselerek gnee doru hareket eder gibi grnrler. Bu, zerrelerin varlnn gnee bal olduu inancn dourmutur. Beyitte, gnein byklyle zerrenin kkl arasndaki tezada yer verilmektedir. k bir zerre olarak dnlmekte ve varl sevgilinin mihrine/sevgisine bal gsterilmektedir. Zerre gibi olan k, sevgilinin ak sayesinde azametli bir gnee dnecektir. Gnee doru dnerek ykselen zerrelerin hareketi, raks etmek ve ba dnmek gibi ifadelerle tanmlanmaktadr. Ayrca beyitlerde evk kelimesinin k anlamna zellikle iaret edildii grlyor. Bundan baka yerden gtrmek ifadesi de gne-zerre hayaliyle birlikte sk sk yer alyor (K.1/11, G.01/1, G.05/2, G.20/3, G.45/2, G.49/6). Baka airlerden rnekler:
04.

pertevin bir gn salar mihr-i inyet bkiy zerre-i nzler hriyd-i nr-efn olur (Bk: Dvn: G.159/6)

49

mer ZLFE

[= Ey Bak, yardm gnei bir gn olur aydnlatr da deersiz zerreler k saan bir gne olur.]

dehr zulminden hayl kulun kurtar eh n gtrr zerreyi yerden ziy-gster gne (Hayl Beg: Dvn: 15/K.5/21)
[= A sultanm, dnyann zulmnden bu Hayal kulunu kurtar; nk k yayan gne zerreyi yerden kaldrr.]

vermese pertev-i mihr-i kerem baa vcd zerre-ve m- meakkatde olurdum n-bd (Yakn: Dvn: K.5/13)
[= Eli aklk gneinin beni var etmese, skntlar akamnda zerre gibi yok olur giderdim.] 05. K.1/13 b- zll: zull: kar kurdudur ki blent dalarda

be-her sene kar mterakim olup eskidike bi-iznihi teala iinde mtekevvin olur. nce, ak ve ba karamtk olur. Su ire korlar gayette souk ve lezzetli eder. O suya b- zull derler. Arabde zull duru ve saf mnsnadr. (TEBRZ: Burhn- Kt: 849. s.). Dalarda kar birikip eskidike iinde peyda olan kurttur ki suyun iine konunca soutur ve tatllandrr. Sfi, berrak, hafif, singin, souk su mnsna Arapa olup kaymak mnsna gelen Z kelimesinden mtaktr. Hafifliinden dolay gya boazdan kayp gider. (KN: Ferheng-i Ziya: 1077. s.). ol sf ve haff ve ho-gvr soguk suya denir ki asla bogazda ilimeyp hemn mrr eder ola gy ki kayp gider (el-FRZBD: UBTKM: III, 235. s.). Allahn yardm zlle benzetiliyor.
06. K.1/16 harf oyunlar: Harflerin biimlerinden hareketle

yaplan oyunlar, iire gzellik katmak amacn tamaktadr. Byle oyunlar, okuyucunun zihninde beytin gerek anlamnn yan sra bir yan anlamn canlanmasna sebep olur. Oyunlarn ileyii srasnda benzetme sanatlarndan yararlanld grlmektedir. br- derd-i ku altnda kadm dl eyleyp y ilh eyle dn devletm[e] an dl (K.1/16)

SELK VE RLER

51

Beyitteki oyun dl harfi ekseninde ekillenmitir. n boyu ak derdinin yk altnda bklm ve bu hliyle dl harfi klna brnmtr. n bu hlinin din ve devleti iin delil olmas dilenir. Din ve devlet kelimelerinin ilk harfine iaretle birlikte dl kelimesinin kant anlam da ima edilmektedir. tabbm erbet-i vaslu yetir aa dermn et ki fikr-i zlf kaddle olupdur dilde v peyd (G.01/3) Bu beyitte, sevgilinin zlf biim bakmndan vv harfiyle, boyu ise elif harfiyle temsil edilmektedir. Sevgilinin zlf ve boyunun dncesiyle n gnlnde v vah ortaya kmaktadr. ey elif-kad ge-i hicrnda kaddm old nn old anu noktas snemde olan tze dg (G.32/2) Buradaki harf oyunu hicrn kelimesiyle ilgilidir. ge ke, kulp kelimesi bir harfin kelimenin sonunda bulunduunu gsterir. Bu durumda hicrn kelimesinin sonundaki nn harfine iaret vardr. air, hicrn szcnn sonundaki nn harfi gibi boyum erildi ve onun noktas da gsmdeki taze yara oldu diyerek iinde bulunduu durumu anlatrken harf oyunlarndan yararlanmaktadr. em kadd zlf agzu fikri bir lem-durur geri ey aynum baa sensz olur lem elem (G.40/2) Biim bakmndan em (gz) ayn harfine, kadd (boy) elif harfine, zlf lm harfine, az ise mm harfine benzetilmekte bunlar ard ardna sralandnda ortaya lem kelimesi kmaktadr. air sevgiliye hem gz hem de ayn harfi anlamna gelen aynum diye seslenmekte ve o olmaynca lemin eleme dneceini sylemektedir. Bu durumda ayn harfiyle temsil edilen sevgili yok olunca, lem kelimesinden ayn harfinin karlmas gerekir. Bylece ortaya elem kelimesi kar. Harf oyunu kelimeden bir harf eksilterek yeni bir kelime elde etme yntemi zerine kuruludur. Bir de burada kiinin gz

51

mer ZLFE

knca lemin gzne karanlk olaca gibi bir gerei de hesaba katmak gerekir. rst ol ey kad kanat ire mnend-i elif ry- kejdr klma ham hrs ire kadd r gibi (G.68/2) Beyitteki oyun iki kelime ierisindeki belli harflere iaret edilmesi esas zerine kurulmutur. Elif harfine benzetilen boya, kanat iinde doru olmas, hrs iinde r harfi gibi eilmemesi ynnde t verilmektedir. ki harf de ad geen bu iki kelimenin ortasnda bulunmaktadr. Bu ince iaretin yan sra hrs iinde bulunmann yanl bir dnce olduu da dile getirilmektedir. Bir de ry- kej ifadesinde r harfine iaret vardr. Bu tr beyitlerde ire kelimesi oyuna konu olan harfin kelimenin ortasnda bulunduunu gsterir. rh- hakda bau ayag eyle ey dil l gibi menzil-i tevhde ermek istese ill gibi (G.68/1) Bu beyitteki oyun kelime-i tevhidle ilgilidir. Ban ayak eyle- eilmek, alak gnll olmak demektir. l kelimesinin yazltaki eriliine iaret vardr. Kii l gibi alak gnll olunca ill ibaresi gibi birlie ular. Kelime-i tevhidin yazlnda ill ibaresi Allh lfznn hemen yannda yer aldndan byle bir syleyi biimi benimsenmitir. Ayrca, ban ayak eyle- deyimi bataki bir harfi sona getirmek anlamnda olabilir.
07. K.1/16 k: Akn tanmlarndan biri yledir: bir

kimsen sevdgi mahbbdan gayr nazarnda dilber mahbb olmayup nazar aa hasr eylemek al kavlin ifrt zre mahabbet eylemekden ibretdir (el-FRZBD: UBTKM: III, 23. s.). Bu tanma dayanarak beyitteki ak, Allahtan bakasn sevmemek, onun sevgisinden baka bir sevgiyi gnle sokmamak biiminde anlalabilir. Beyitteki, k iin akn yk olmas biimindeki ifade u ayete dayanlarak aklanabilir: Evet, biz o emaneti gklere, yere ve dalara arzettik; onlar onu yklenmee yanamadlar, ondan korktular da onu insan yklendi. O cidden

SELK VE RLER

53

ok zlim, ok chil bulunuyor. (Kurn: 33. Ahzb: 72). Burada kulluk ve ak balantsn dnmek gerekir. Akn ar bir yk olduunu ifade eden baka bir rnek: bir demr tag delp boynna almak gibidr her kii k olurd eger sn olsa (Yahy Beg: Dvn: G.386/3)
[= Bir demir da delip boynuna almak gibidir. Kolay olsayd herkes k olurdu.]

Tasavvuf anlaynda ise akn tanm yledir: Sofiler, Tanry mutlak varlk bilirler. Mutlak varln zat iktizas, zuhura olan meylidir ki buna ilm ve ak da denir. Sofilerce Hakikat-i Muhammediyye de Tanrnn bu ilk tenezzldr. Btn var olan eyler, bu lemde bilgi suretleri biiminde sabit olmutur. Bu sbut da kinat meydana getirmitir. u hlde kinatn zuhuruna sebep olan ey hubb-i zat de denen aktr. Ak, zat iktiza olduundan insan dorudan doruya zata ulatrr. Sofilerce ak, iki ksma ayrlr: Ak- mecaz, Ak- hakik. Ak- mecaz, geici ak, varlk suretlerinden herhangi bir surete balantr. Sofiler, mecaz, hakikatin kprsdr diyerek bu ak da ho grrler. k, ne derece aka dalarsa o derece baka eylerden kesilir ve bu suretle btn mevhum varlklardan soyunur. Sonunda sevdii eyden de vazgeince hakik aka ular. (GLPINARLI: Yunus Emre Dvn, 617. s.). Bu bilgilere uygun olarak gerek akn Allah ak olduunu aka ifade eden bir beyit: ey rzy n gzeller b-vefdur frig ol ge meczden gl ver k- mevldan yaa (Rzy: S.13: 7a.)
[= Ey Rzy, gzeller ballk nedir bilmez, onlardan el etek ek. Geici aktan ge, Allah akna gnl ver.] 08. M.1/III/2 dnya-kocakar-er: Bu unsurun bir arada

ilenerek hayaller gelitirilmesi airlerin ska bavurduu yntemlerdendir. Felek bir kocakar olarak nitelenirken onun

53

mer ZLFE

karsna kocakarnn btnyle zdd zelliklere sahip olan er kartlmaktadr. Bu hayalin eitli airlerde rneklerine rastlamak mmkn. Beyitlerin genellikle dneklik-mertlik tezad ierisinde ilendii grlyor: eger kim merd ise anu vefsn umma sdk etme bu dehr-i pre-zen ahdi yalan ey gerek er gerek (Zt: Dvn: G.734/5)
[= Ey gerek er, bu dnya denilen kocakarnn verdii sz yalandr. Er isen ondan vefa bekleme, onu doru sanma.]

kimseye ift olma ferd ol ey usl merd ise kim bu dehr-i pre-zen evld hep nmerd olur (Usl: Dvn: G.20/7)
[= Ey Usul, er isen kimseye arkada olma yalnz ol; nk bu dnya denilen kocakarnn ocuklar namerd olur.] 09. G.02/3 fitne-i hir zamn: Nebatlerden kalma bir itikada

gre lemin bir devir mddeti 49 bin sene imi. Bu mddet yedi devre ayrlr; her devrenin ilk bin senesinde seba-i seyyreden biri mstakilen, alt bin ylda, br seyyarelerle mtereken lemi idre edermi. Birinci devrin ilk bin senesi Zhalden balam. Buna devr-i dem de derler. tekilerin devresi hitm bulmu, tedbir ve idre imdi kamer (ay)de imi. Gy kymet bu devrin sonunda kopacakm. Halk dilindeki Zaman, hir zaman oldu; hir zaman almeti... gibi tbirler bu itikada dayanr... Bu devirde fitneler peyd olurmu: hir zaman almeti denilen budur. (ONAY: Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah: 123. s.) Kyametin kopmasna yakn kacana inanlan fitnelerden bir tanesinin de kfrn hkim olmas, yani kfirlerin Mslman memleketlerini ele geirmesi olduu anlalyor. Bu inan erevesinde siyah rengiyle kfir askerine benzetilen ayva tyleri, fitne yaktrmasna sahne olmaktadr. Benzeri iki rnek:

SELK VE RLER

55

fitne-i hir-zamn oldug in hatt- yr sanasn shib-krndur rma salmdur harc (bt: T.1: 97b.)
[= Ahir zaman fitnesi olduu iin, sevgilinin ayva tyleri, sanki Anadoluyu haraca balayan byk bir hkmdardr.]

dil hnesinurd yanagu te-i b cn kiverine sald hatu leker-i fitne (Miyn: T.1: 485a.)
[= (A sevgili) Yanan, gnl evini kargaa ateiyle tututurdu. Ayva tylerin, can lkesine fitne askerini gnderdi.] 10. G.03/5 fns- hayl: Bu konuda dile getirilen dikkat ekici

veriler unlar: Btn bu bilgiler nda fns- hayl hakknda yle bir tarif gelitirmek mmkndr: nce deri yahut bez gibi geirecek maddelerden mamul iki tabakal bir fener cinsidir. Daha kk ebatta olup dtakine bir eksenle bal olan iteki fenerin zerinde dnnce hareket ediyormu gibi grnen ve Karagz oyununda olduu gibi geiren boyalarla renklendirilmi birtakm resimler vardr. Bunun iinde yanan mumun yla ierideki resimler dtaki fenere aksederler. ar pazar elence yerleri gibi halkn grebilecei meknlara bir ip yahut zincirle aslan fenerin st ksmnda, ierisinde yanan mumun oluturduu scakln dar kmasn ve hava akmndan iteki fenerin ekseni zerinde dnmesini salayacak birtakm delik yahut aralklar vardr. Fener zerindeki kl resimlerin hibir el yardm olmakszn kendi kendine dnmeleri, alma dzenini bilmeyen halk tarafndan hayret ve aknla karlanr ve ibretle seyredilirdi. (ENTRK: Klsik Osmanl Edebiyat Inda Eski detler ve Gnlk Hayattan Sahneler: 179. s.). Selknin beytinde ve aada gsterilen br rneklerde de fanusa yanstlan tasvirlerin gereklikten uzak birer hayal oluu ve felein zellikle de dnyle hayal fanusuna benzetilmesi ortak noktalar olarak kendisini gstermektedir. Ayrca Cafer

55

mer ZLFE

elebinin beytinden fanuslarn zerine krmz veya yeil ya da krmzl yeilli kuma rtld sonucuna varlabilir. arha erimese lutfu kala b-rh suver nak- fns olan sret-i b-cn ekil (Hayl Beg: Dvn: 28/K.8/16)
[= Onun ltfu felee erimese, btn suretler, fanusun nak olan cansz grntler biiminde ruhsuz kalrd.]

rs-y kadr fnsdur gerdn u mh stine arh- utrid sebz vl prehen (T. Cafer eleb: Dvn: K.11/48)
[= Ay ve gkyz senin eref pazarnn fanusudur. Dilek (Utarid, Merkr) felei de onun stne yeil ve krmz bir rtdr.] 11. G.03/6 alamak-glmek (G.21/5, G.22/2): Alamak-glmek

tezad airlerin hayal glerine bal olarak ok eitli biimlerde sz konusu edilmektedir. Beyitte, n alamakla sat kanl gzyalar krmz renkli deerli bir ta olan lle, sevgilinin de glmekle grnen dileri inciye benzetilmekte ayrca bu benzetme girye ve hande lal drer srasyla verilerek mrettep leff ner sanat yaplmaktadr. Baka airlerce de ilenen alamak-glmek tezadna bir rnek: k u maka bezer smn ile zemn kim biri agladugnca birisi handn olur (Ahmed Paa: Dvn: G.93/5)
[= Yer ile gk, sevenle sevilene benzer. Biri aladka br gler.] 12. G.04/1 ykt-mercn-bende: Eskiden klelere zellikle de

harem aalarna Yakut, Mercan ve Gevher gibi adlar verildii bilinmektedir. Harem aalarna t yedinci hicr asrda bile Yakut, Gevher, Mercn denildiini u beyitlerden anlyoruz: dedi ykt u gevher ll ey cn durur kapuda ister gire fermn dedi mercn ll ey h- engl ki sen cennetin bgnda blbl

SELK VE RLER

57

(ONAY: Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah: 194. s.). Beyitteki ykt ve mercn bu erevede birer kle olarak dnmek mmkn. Bunun benzer grnlerine baka airlerde de rastlanyor: mercn lebe hdim anber saua kul old benefe hattuu ey gl karava (Mel: Dvn: G.129/3)
[= Mercan dudann hizmetisi ve anber sann kulu. Ey gl meneke de ayva tylerinin karava (cariyesi) oldu.]

hdim oldug-yn ekm eigde eh gh ykt olur ad v geh mercndur (T. Cafer eleb: Dvn: G.48/5)
[= A sultan, gzyam eiinde hizmeti olduu iin, ad kimi Yakut olur, kimi Mercan.]

Beyitlerde de grlecei zere ykt ve mercn gibi kelimeler hizmeti, kul, ll ve kle gibi unsurlarla birlikte gemektedir.
13. G.05/5 bayram-el pme-devlet el ver-: Osmanl insannn

sekin detlerinden biri de bayramda el pmedir. Sayg gstermek amacyla yaa ve rtbece byklerin elleri plr. Bunun da bir dab olduu ve bir merasime tbi bulunduu anlalyor. Abuka lgatndaki u bilgi uygulanan yntemi aklar nitelikte: le [< lce-] Bir kii ekbir inde bir dizin yere koyup bir dizin kaldurup elin bana koyup varup elin pse ve grse bu vasfa derler. (Abuka: 108. s.). Beyitlerden, padiahn da bayram gnlerinde elini ptrd anlalmaktadr. Bunun yan sra devlet el ver- deyimi, baht ak olmak, talihi yardm etmek anlamlarnn yan sra gerek manasn da artracak biimde yer almaktadr. Benzeri rnekler grmek mmkndr: devlet el verse yzin grdgm eyym olsa merhab eylesem ol h ile bayrm olsa (Bk: Dvn: G.460/1)

57

mer ZLFE

[= Devlet el verse de yzn grdm gnler gelse, o oynak sevgiliyle selmlasam bayram olsa.]

dest-bs- yra erdm devlet el verdi baa tlim sad olduna liy d old dl (Gelibolulu l: Dvn: G.306/5)
[= Devlet el verdi de sevgilinin elini pebildim. Ey l, bahtmn ak olduuna bayram delil oldu.]

rz- d old per her kii dildru elin baa el vermedi devlet ki pem yr elin (T. Cafer eleb: Dvn: G.156/1)
[= Bayram gn geldi herkes sevgilinin elini pyor. Bana devlet el vermedi ki sevgilinin elini peyim.] 14. G.07/3 yeri od ol-/ yerini od eyle-: Bu deyimin sknt

ekmek; sknt ektirmek; zor durumda kalmak; dertler iinde brakmak; ac ektirmek, hayatn cehenneme evirmek anlamlarna geldii sylenebilir. Beyitlerde atele ilgili unsurlarn da deyimin gerek anlamna iaret edecek biimde kullanld grlyor: yeri od olmaz idi yanuda zlfyknmeseydi anberler (Enver: Dvn: G.89/3)
[= Anberler senin zlfne zenmeseydi, yannda byle ateler iinde kalmazlard.]

yerde gkde sgmadum h- cihn-efrz-la yeri od olsun anu kim yerimz od eyledi (em: Dvn: G.186/3)
[= lemi yakan ahmla yere ge smadm. Bana byle ektiren de atelerde yansn.]

her eb ey dil h- tenkden arh- bed-mihr yerin od eyled (Bk: Dvn: G.263/4)
[= A gnl, her gece ateli ahlarnla bu insafsz felei ateler iinde braktn.]

SELK VE RLER

59

kend glmdr firknda yerm od eyleyen nle v ferydum ugratd beni gavglara (Hayl Beg: Dvn: 355/G.25/3)
[= Ayrlnda yerimi cehennem eden kendi gnlmdr. Kendi inleyilerim beni dertlere drd.] 15. G.07/4 yerinden su k-: Memnuniyetsizlik sonucu kiinin

bulunduu yeri terk etmesi durumunda sylenen bu szn deyim olma ihtimali yksektir. Eldeki az rnee bakarak bu ifadeye doru bir anlam vermek g. imdilik rahatszlk duymak; bir felket sonucu zor duruma dmek; karlalan durumdan dolay bulunduu yeri terk etmek karlklar verilebilir. Bu szn bugn de kullanlan suyu mu kt biimindeki deyime benzedii grlyor. Beyitlerde sulu bir yeri ifade etmek iin yalar sebebiyle gz sz konusu edilmektedir. Bir rnek: gzmden gitdi h ol serv-i dil-c yerinde yohsa anu kd m su (Fakr: T.1: 472a.)
[= Yoksa, onun yerinde su kt da m, gnl gtren sevgili byle gzmn nnden uzaklat.] 16. G.07/7 ztrb (G.65/4): Kelimenin kvranma, rpnma,

arpma, titreme, alkalanma gibi anlamlara geldii grlmektedir. ztrb (< Ar. z-r-b) alkanmak mansnadr derynu alkanmas gibi ve rbtas mnadim olup muhtell ve mevve olmak mansna mstameldir (el-FRZBD: UBTKM: I, 187. s.). Abuka lgatnda da bunu destekleyici bilgi vardr: umak ve umag hareket ve ztrb mansnadur ki gzde istiml olsa gz segrimege derler yrekde istiml olnsa yrek oynamasna derler... (Abuka: 91. s.). Bunun yan sra beyitte, suyun bir yere akmayp olduu yerde alkalanmas anlam da bulunan hayret kelimesi zellikle seilmitir. ztrb kelimesinin yukarda sralanan anlamlar erevesinde kullanlmasna birok rnek vermek mmkn:

59

mer ZLFE

girdb sanma ditretr an teb-i firk deryya tb- mihr-i ruhu verdi ztrb (Yakn: Dvn: G.011/5)
[= Girdap sanma onu ayrlk atei titretir. Denizi, gne gibi yanann atei titretti.]

dil-i bmruma azs segirmek gibidr ztrb- elem-i frkate nisbet hafakn (Emr: Dvn: G. 379/3)
[= Ayrlk derdinin arpntsna gre kalp oynamas, hasta gnlm iin bir yeri seirmek gibidir.]

bir gzeller hnu uyup hev-y kna kendyi dery gibi pr-ztrb ister gl (Hayl Beg: Dvn: 266/G.15/4)
[= Gnl, bir gzeller sultannn akna kaplp deniz gibi cokun, dalgal olmay ister.]

glm mevve olsa nola zlf-i yrda bir ku ki dma de eker l-bd ztrb (Fign: Dvn: G.II/4)
[= Gnlm, sevgilinin zlfne dolap dertli olsa almaz. Bir ku tuzaa yakalanrsa rpnr/ac eker.] 17. G.05/4 gz ucyla bak-, gz ucyla iret (G.08/2): gz ucyla

nazar kl-, gz ucyla merhab et-; gz ucyla selm et- biimleri de bulunan bu sz yaygn olarak sevgilinin a ok az da olsa iltifat ettiini, belli etmeden baktn ifade etmektedir. k sevgilinin ksack da olsa ilgisinden memnundur. Baka airlerde de bunun eitli rneklerine rastlanyor: bir gz ucyla nazar edp bu ben dvneye demdr insniyyet etsen ey melek-sm yine (T. Cafer eleb: Dvn: K.10/53)
[= A melek yzl, zamandr, bu ben lgna bir gz ucuyla bakp da bir iyilik etsene.]

SELK VE RLER

61

gz uc ile merhab etdm demi ol b-vef pdiehdr he li llh an kim yalan eder (Nect Beg: Dvn: G.141/6)
[= O vefasz, Bir gz ucuyla merhaba deyip selm verdim. demi. Allah korusun, padiahtr, onu kim yalanc karr.]

baa ayn- sadet gz ucyla bir selmudur btn dnyca izzet yarm agz bir kelmudur (Nev: Dvn: G.137/1)
[= Benim iin mutluluk kayna, gz ucuyla bir selmndr. Dnyalar kadar ltuf yarm az bir kelmndr.]

katlme kasd edp atar iken kemn tr gz uc-y-la bakducag kan bah yeter (Srr: T.1: 121a.)
[= Beni ldmee niyetlenip yay kayla ok atarken, bir gz ucuyla bak kan pahas olarak yeter.]

Ancak, Selknin beytinde (G.08/2) deyimin, ldrc bak anlamnda kullanld sylenebilir. Beyitteki bu anlam destekleyici bilgiler unlar: Bu noktada gerek Osmanl saraynda sultanlarn, gerekse yetki sahibi paalarn mecbur kalmadka fazla konumayarak gerektiinde evrelerine bir gz iaretiyle emir vermeleri geleneine de ima vardr. Evliya elebinin naklettii; Sultan Murad [1623-1640]n, huzuruna getirilen ve cellt banda bulunduu hlde balanmas iin af dileyen bir suluya ilgisiz davranmas ve bir zaman sonra padiahn bir gz iareti ile celldn klcnn havada parlamasyla gvdeden ayrlan kellenin yerde yuvarlanmas hadisesi, bu iirde sk sk kullanlan kan saan gamze grntsnn boyutlarn gsterecek niteliktedir. (ENTRK: Osmanl iiri Antolojisi: 89. s.). Btn bu bilgilerden anlaldna gre gz ucuyla iaret lm demektir. fadeyi gamzenin karl olarak dnmek mmkn.
18. G.08/3 e-sat: n gzlerinin bir kum saati olarak

tasavvuru airlerce sk sk ilenir. Biim ve saydamlk gz nnde bulundurularak yaplan benzetmede sevgilinin

61

mer ZLFE

yollarndaki tozun, saatin iindeki kumlar gibi gzlere dolmas istenmektedir. Ayn ynde sylenmi bir beyit: e-i emm yolu kumu ile ey seng-dil pr edp her gn bu nev ile gerdm satm (Hayl Beg: Dvn: 276/G.13/5)
[= A ta yrekli, gzmn iesini yolunun kumuyla doldurup saatlerimi byle geirdim.]

Beyitte dikkat ekici szck sattir. Kelime, bir zaman dilimini ifade eden anlamnn yan sra, kum saatini de artracak biimde tevriye-hm sanatyla sslenerek beyte yerletirilmitir.
19. G.09/2 Sleymn-taht-yel: Hz. Sleyman Kuranda

adndan sk sk szedilen bir peygamberdir. Byk dnya nimetlerine mazhar olmutur. Dillere destan, darb- mesellere konu olan muazzam bir saltanatn sahibidir. Ku dilini bilirdi. Rzgr emrine mde idi ve istedii yere ok ksa zamanda gider, gelirdi. nsanlar, cinler ve kulardan mteekkil ordular vard. Bakr madeni ilk kez kendisi iin bir pnar gibi aktlmt. (AYDEMR: slm Kaynaklara Gre Peygamberler: 187. s.). Sleyman (a. m.), Tevrta gre Dvdun Kudste balatt byk mabedi tamamlatp sonra onun yerine geen bir padiahtr. Kurna gre ise peygamberdir. nsanlara, cinlere, perilere, devlere, btn yaban hayvanlara, kulara ve rzgra hkmederdi. Her trl dili bilir, kularla, hayvanlarla konuurdu. (GLPINARLI: Yunus Emre Dvn: 634. s.). Kurnda Sleyman (a. m.)n yele hkmetmesi mealen yle ifade edilmektedir: Andolsun ki, Sleyman fitneye drdk ve tahtnn zerine bir ceset braktk. Sonra tevbe ile nceki hline dnd. Ya Rab, beni bala ve bana yle bir mlk ihsan et ki ardmdan hi kimse yarmasn. phesiz btn dilekleri veren sensin, Sen. dedi. Bunun zerine biz rzgr onun emrine verdik. Emriyle istedii yere yumuack akard. (Kurn: 38. Sad: 34-36).

SELK VE RLER

63

Sleyman (a. m.)n tahtn rzgrlarn gtrmesi yaygn olarak ilenen hayallerdendir. Ayrca taht- Sleymn bir gemi trdr: taht-i Sleyman ayn zamanda bir eit gemi ismi olduundan rzgrn taht-i Sleyman ber-bd etmesi ifadesi, ayn zamanda byle bir geminin frtnaya yakalanarak batmas grntsn artrmak zere maksatl olarak kullanlmtr. (ENTRK: Osmanl iiri Antolojisi: 462. s.). Bu ifadenin gemi anlamna bir rnek: bogazn alalum bahr gibi srh-ser geelm taht- sleymnlar ile skderi (Yahy Beg: Dvn: K.7/5)
[= Deniz gibi kzlban boazn alalm, taht- Sleymanlar ile skdar geelim.]

Sleyman (a. m.)n taht hakknda hurafe hlini alm birok rivayet vardr. Sylentilere gre Hz. Sleymann ahaptan mamul bir demesi (bisat-taht?) vard. Bir gezinti, bir sefer, bir kral veya dmanla savamak gerektiinde, lzm olan her ey bunun zerine yklenirdi. Bu yle geni bir deme idi ki, btn (portatif?) evler, dekler, adrlar, mallar, malzemeler, atlar develer, arlklar, ins ve cinden erkekler, kular ve br hayvanlardan her eyi istiab ederdi. Ykleme ii bitince rzgra emreder, o da demenin altna girer ve onu havaya kaldrrd. Muayyen bir ykseklie ktktan sonra, tatl ve yumuak esen rzgr onu alr gtrrd. Daha seri bir hareket arzu edilirse o zaman bu ii iddetli esen rzgr yapard. Anlatlan bu gibi eylerin sahih nakillere muhta olduu unutulmamal ve bilinmeli ki rzgrn Sleymann emrine amade klnmas konusunda pek ok rivayetler vardr ve bu rivayetlerde hkim unsur israiliyattr. (AYDEMR: slm Kaynaklara Gre Peygamberler: 195; 196. s.). Selknin bu beytinde byk bir hkmdarlk sahibi olan ve tahtn rzgrn gtrd Sleyman (a. m.)n bile sonunda lme yenik dd ve btn varln dnyada brakmak zorunda kald ifade edilmektedir. taht, yel ve berbd

63

mer ZLFE

kelimelerinin birbirine yakn dnceleri anlatmak iin bir arada kullanld grlyor: berbd kld taht- sleymn rzgr sultn selm hn- sikender-serri gr (Bk: Dvn: M.1/VII/5)
[= Zaman, Sleymann tahtn savurdu gtrd. skender tahtl Sultan Selim Han gr.]

grre olma izzine bu hkdn- mihnet kbet taht- sleymn olsa n berbd eder (Nev: Dvn: G.131/2)
[= Bu mihnet dnyasnn verdii ycelikten dolay byklenme; sonunda Sleymann taht da olsa savrulur gider.]

bir zamn yel gtrr zyi eder hir-i kr her hazn yapragn taht- sleymn bilrz (Yahy Beg: Dvn: G.156/4)
[= Bir zaman gelir yel gtrr sonunda da yok eder. Her hazan yapran Sleymann taht biliriz.]

Beyitlerde berbd kelimesinin yklm, harab olmu anlamyla birlikte havada, hava zerinde anlamna da zellikle arm yapld grlyor.
20. G.11/2 afak-yeni ay-hancer: afakta grnen hillin kanl

yara ierisindeki hanere benzetilmesi, airlerin hayal gleri nispetinde eitli biimlerde sk sk iledikleri bir tasavvurdur. zellikle Emrnin aadaki beyti Selknin beytiyle byk benzerlik gsteriyor: zahm- pr-hnumda zerrn hancer ey sm-ten mh- nevdr kim afakda ikr olm-durur (Emr: Dvn: G.196/2)
[= A gm bedenli, kanl yaramdaki altn hanerin, sanki afakta grnen yeni aydr.]

SELK VE RLER

65

hill-i d kim gird-i afakdan gricek an hayl etdm glde hancer-i hn-rz-i cnn (Nev: Dvn: K.XLIX/1)
[= Bayram hillini, akam kzllnda grnce, sevgilinin gnlmdeki kanlar saan haneri gzmn nne geldi]

dnmese kutb- murd stine bu arh- dn pr-afak eyler dker kann hill hanceri (Yahy Beg: Dvn: K.8/16)
[= Bu alak felek, onun dilek ekseni stne dnmese, yeni ayn haneri onu (felei) akam kzllna bular, kann dker.] 21. G.11/3 kara top-alay bagla-: Beyti anlam katmannda

ele almak gerekir. Birincisinde top kelimesinin eski biiminin tp olup sava dzeni alm ordu merkezi anlamna geldii dnlebilir. tp, dou Trkesinden alntdr, sava dzeni alm ordunun merkezi anlamn tayan bir terimdir. Bkz. TMEN c. 1, no. 307 Mooca ol. Drs. (TEZCAN: Dede Korkut Ouznameleri zerine Notlar: 147. s.). Kelimenin bu anlamn alay bagla- deyimi glendiriyor. Bu durumda sevgilinin zlfnn, klarn gnl ordusunu datmak iin sava dzenine gemi bir birlik hline geldii varsaylabilir. kincisinde, sevgilinin salarnn toplanm hli gz nnde bulundurularak, bir top gllesi hayali canlandrlabilir. ncsnde ise yine toplanmasndan hareketle salarn, bir sava aleti olan topuza benzetildii dnlebilir. anlamn da ortak noktas sevgilinin salaryla n gnln alt st etmesi, akln bandan almasdr. Baka beyitlerde de yinelenmesi, bu hayalin air tarafndan yeni ve ayrcalkl kabul edildiini akla getiriyor.
22. G.11/5 doanla avclk (G.16/5): Doanla avclk, Osmanl

insannn gndelik hayatnda nemli yer tutan bir oyun ve elencedir. Yakalanmalarndan avclkta kullanlmalarna kadar alc kularla ilgili pek ok unsur, eitli zellikleriyle iirin konusu iine ekilmektedir. Beyitlerden anlaldna gre, alc

65

mer ZLFE

kularla avclk, sultanlarn ve beylerin ilgi alanna giren, yksek tabaka elencesidir. Bunun bir sonucu olarak beyitlerde doan ve ahin gibi avc kularla birlikte, sultan veya bey gibi unsurlarn yan sra el stnde tut-, ele al- gibi deyimler bir arada ilenmektedir. Doanla avclk yksek tabakaya mahsus bir elence olduundan, alc kularn kyl gibi alelde kimselerin eline yakmayaca da beyitlerde dile getirilen dncelerdendir: kolna ala seni seyr ede lyk m rakb ehbz ne revdur ala dihkn eline (Hdy: Dvn: G.198/3, 48b.)
[= Rakibin seni koluna alp gezmesi olacak ey midir? Kylnn eline doan almas uygun mudur?] 23. G.11/6 Nh: Zamnnda tufan olduu ve ona inananlardan

bakalarnn boulduu, insan soyunun, tekrar ondan ve ona inananlardan redii iin ikinci dem diye anlan ve XXXIII. srenin 7. yetinde brhm, Ms, s peygamberlerle ve Hz. Muhammedle (s. m.) anlan llazm peygamberlerden. Nevvh, ok alayan demektir. Uzun mddet alad rivyet edilmitir. Ahd-i Atykde Nhun dokuz yz elli yl yaad bildirildii gibi (Tekvn, IX, 29), Kurnda da bu, tekrarlanr; ancak Kurnda kavmi arasnda bin yldan elli yl eksik bir mddet kald, sonra tufan olduu bildirilmektedir ki bu dokuz yz elli yl, dvet mddetidir; ondan nce ve sonra da yaadndan mr bin yl pek ok amaktadr (XXIX, Ankebt; 14). (GLPINARLI: Hsn Ak: 307. s.; Divan- Kebr, VII, 699. s.). Ad Kurnda 43 kez geen Nuh (a. m.), uzun mr sebebiyle iire konu edilmektedir. Beyitte ayrca girdb kelimesi de Nuh tufann hatrlatacak biimde kullanlmtr.
24. G.14/2 hatt-nesh: Beyitte hat sanatyla ilgili hatt, talk et-,

safha, nesh et- ve hatt- gubr gibi kelime ve ibareler hm- tensb oluturacak biimde ustalkla seilmitir. Beytin ilk anlam katmannda, sevgili gzelliini ayva tylerine balamakta

SELK VE RLER

67

a vefa gstermemektedir. k da sevgiliye seslenerek, ayva tyleri yznn gzelliini bozmadan kendisine vefa gstermesini istemektedir. Beyit, ikinci anlam katman olan yaz sanat erevesinde dnldnde toz gibi kk bir yaz eidi olan hatt- gubrn, ondan daha byk bir yaz eidi olan neshe dnmesi sz konusudur. Bu, ayva tylerinin artk sakal hlini almas, sevgilinin gzelliinin kalmamas demektir. Nesh kelimesi iin szlkte verilen anlamlar unlar: nesh (< Ar. n-s-h) bir nesneyi yerinden zil klmak mansnadr mellif Basirde beynna gre nesh bir nesne her nesneyi mteakkib olarak zil klmak mansna mevzdur zll emsi ve emsin zlli ve b ebb izlesi gibi bazen bundan izle mnfehim olur ki bi-l-klliye evvelkini zil eder ve bazen isbt mnfehim olur nesh-i kitb gibi ki bir mektbu sahfe-i uhrya sretin nakli gibi ve bazen izle ve isbttan ikisi de mnfehim olur intih ve nesh bir nesneyi tagyr eylemek ve bozmak mansnadr ve bir nesneyi ibtl edp her nesneyi anu makmna kim klmak mansnadr mesh mansnadr ki bir nesnen sretini bir kubh srete tahvl eylemekden ibretdir ve bir kitb karsnda nsha edp sretini yazmak mansnadr ve bir nesneyi her mahalle nakl ve tahvl eylemek mansnadr (el-FRZBD: UBTKM: I, 563. s.). Bu anlamlar erevesinde hatt- gubrn safha-i ruhsr nesh etmesi ayva tylerinin sakala dnmesi, yzn gzelliinin bozulmas demektir.
25. G.15: Trke Dvnda bu gazelin, yalnzca bir yazmaya

dayanlarak Fuzulye ait gsterilmesi (G.LXVI) byk bir ihtimalle yanltr. Gazel, ayr mecmuada Selk adna kaytldr. Bununla birlikte ilk beyit, Hasan eleb, Beyn ve Fiz tezkireleriyle birlikte Kmsul-Alm ve Tuhfe-i Nilde Selkden gsterilen rnekler arasnda yer almaktadr. Ayrca Riyz tezkiresinde de gazelin tamam Selk maddesinde yazlmtr (KINALI-ZDE Hasan eleb: Tezkiret -uar: 482. s.; BEYN: Tezkiret -uar: 129. s.; RYZ: Riyzu -

67

mer ZLFE

uar: 148a; . SM: Kmsu l-Alm: 4. C., 2611a; TUMAN: Tuhfe-i Nil: I. C., 446. s., 1852. md.). Anlalan, Selkye ait bu gazel, imdilik bilinmeyen bir yolla Fuzulnin divan nshalarndan birine gemitir. Kaynaklar gazelin ilk beytinin, ailesiyle birlikte haramler tarafndan ehit edilen airin, hasbhli olduunu bildirmektedir (KINALI-ZDE Hasan eleb: Tezkiret -uar: 482. s.; BEYN: Tezkiret -uar: 129. s.; RYZ: Riyzu -uar: 148a).
26. G.17/4 mehekk: Altn veya gm gibi deerli maddelerin

zerine srlen ve oluan izie eitli derecelerde asitler konulmasyla maddelerin ayarn tespit etmeye yarayan sert, siyah bir tatr (ENTRK: Osmanl iiri Antolojisi: 498. s.). Beyitte, altn ve gmn yan sra sr- fiilinin yer al, altnn deerinin mihenk tayla llmesi sebebiyledir. n sararm yz altna benzetilmekte ve mihenk durumunda olan sevgilinin cefa talarna srlmektedir. Bylece n sevgiliye olan aknn derecesi ortaya kacaktr.
27. G.18/4 cennet l-mev: mev (< Ar. -v-y) barnak,

snak, yurt demektir. Kurnda adlar cennet-i huld, dr sselm, dr l-karr, cennt l-adn, cennet l-mev, cennet n-nam, illiyyn ve firdevs diye geen sekiz cennetten birisidir. Cennetlerden birinin addr. Oraya ancak peygamberlerle ehitler girer. (GLPINARLI: Kurn- Kerm ve Meli: 51. s.). Kurnda yerde geer. Evet, iman edip o salih amel ileyen kimselerin yaptklarna karlk konukluk olarak kendilerine Meva cennetleri vardr. (Kurn: 32. Secde: 19); Kasem olsun ki onu bir daha da iniinde grd; sidre-i mntehann yannda ki cennet l-mev onun yannda! (Kurn: 53. Necm: 13-14); Her kim de Rabbinin makamndan korkmu, nefsini kt arzulardan engellemise muhakkak cennettir onun varaca. (Kurn: 79. Nzit: 40-41). Mev cennetine ehitlerin girecei ynndeki bilgiye gre, n

SELK VE RLER

69

sevgili iin cann vermesi ehitlik mertebesine ulamas demektir.


28. G.19/1 menzil-nin: Okuluk hem bir harp oyunu hem de

elence olarak Osmanl kltr hayatndaki yaygnl derecesinde iire de yansmtr. Birok beytin okuluk stlahlaryla sslendii grlmektedir. Ok atlarnda en uzak mesafeye ulaan okun dt yere, atann maharetine nian olmak iin ta dikilir. Osmanllardan nce yazlm olan okulukla ilgili kitaplardan rendiimize gre, Orta a dneminde genellikle eit ok atlyordu. Bunlardan birisi nian at (puta at), ikincisi ktk veya kalkan gibi sert eyleri delmek iin yaplan vurma (darb), ncs de oku uzaa drmek iin yaplan at (menzil at). (KAHRAMAN: Osmanl Devletinde Spor: 394. s.). Menzil ta: Okun dt yere dikilen ta hakknda kullanlr bir tbirdir. Ok at yerindeki taa da ayak ta denilirdi. Msabakaya girenler hizay ayak tana bakmak suretiyle temin ederlerdi. Ta dikmek iin msabakada en ileri atmak lzmd. Ta en ileri atann ad ve atld tarih yazlrd. Spor ruhu adl eserde (stanbul. Selmet Matbaas, 1928, sayfa 132) menzil ta tbirinin ok talimgh mnsna geldii ve bu trl talim yerlerinin memleketin birok yerlerinde bulunduu yazldr. (PAKALIN: Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl: II, 480. s.). Nian ta: Ok msabakasnda atlan okun dt yere, hatra olarak, dikilen ta hakknda kullanlr bir tbirdir. menzilta da denilen bu taa ok atann adyla atld tarih yazlrd. (PAKALIN: Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl: II, 700. s.). Ta iki sebepten tr dikilirdi. Birincisi Perevle (900) gezin zerinde ok atan her atc ta dikebilirdi. kincisi, alm bir menzilde durup yani bata gemek iin alp geebilecek dzeye gelince, meydan ihtiyarlarnn da iznini alarak, onlarn nnde kurallara uygun biimde atarak bata geerse, birinci olmu saylr ve ta dikmee hak kazanrd. Bata gemee menzil bozma denilir ve ok

69

mer ZLFE

nemli saylrd., Baz atclar yoksul olup ta yaptramaz, yemek ve hediyelerin parasn verecek gte olamadklar iin, bazlar da atn arkasndan savaa veya grevle baka yere gitmeleri vesilesiyle bir ksm da eitli sebeplerden tr tan dikmez veya dikemez. Byle durumlarda okun dt yere evreden toplama talar ylr. Atclar bu ta ynna cift derler. (KAHRAMAN: Osmanl Devletinde Spor: 413; 415. s.). Beyitte sevgilinin a vurduu talar, sevgilinin att oklarn ulat yer olan n gsnde bir nian ta vazifesi grmektedir. Burada sz konusu edilen niann, yukardaki bilgiye uygun olarak, evreden toplanan talarn ylmasyla ina edildii anlalyor. Okun dt yere nian olmak zere ta dikilmesi rneini baka airlerde de grmek mmkn: atduk murd menziline h oklarn talar dikildi old nine mezrumuz (Hayl Beg: Dvn: 196/G.5/2)
[= stek menziline ah oklarn attk. Talar dikildi mezarmz nian oldu.] 29. G.19/4 kzl yeil duhn: Yaygn olarak kullanlan bu

ifadede n ah duman kzl ve yeil renkle vasflandrlmaktadr. Krmz ve yeilin karmas siyah rengi vereceinden airler byle bir syleyi biimini tercih etmi olabilirler. ki rnek: ol serv-i lle-hadsz ben zr u n-tvna yeil kzl grinr bu h- tenm (Emr: Dvn: G.343/3)
[= O lle yanakl selvi olmaynca ben zayf ve dermansza, ateli ahm yeil kzl renkte grnr.]

kzl yal dtnm old arha peyveste felekde kavs-i kuzah sanma ey hill-ebr (Yakn: Dvn: G.168/2)
[= A hill kal, felekte grneni gk kua sanma. Kzl yeil dumanm ge ulat.]

SELK VE RLER

71

30. G.19/5 mr-i kn: (chrysanthemum segetum) L.

(compositae) horozibii, krizantem, kasmpat. Birleikgillerden, iekleri katmerli ve trl renkte gzden ka dein aan bir ss bitkisi. Burhn- Ktda brn maddesinde u bilgiler var: Reyhin envandan Trkde kayakoruu tabir olunan reyhana fsl-i erbaada ter taze olduu alakasyla alem-i hs eylediler. Araplar ona hayyu l-lem derler. Baz diyarda arzu otu, uruz otu, kulak otu ve yara otu dahi derler. Ekseriya duvar diplerinde ve kuru yerlerde biter. Edviyeye dahi ithal ederler. Bazlar indinde brn bustn-efrz ismidir ki Trkde bostan gzeli, mr-i kn ve beg brk dedikleri iektir. arapla tenavl burdet-i mideyi mzildir. (TEBRZ: Burhn- Kt: 7. s.). Bir yllk otsu ve sar iekli bir bitkidir (BAYTOP: Trke Bitki Adlar Szl: 135. s. Resim: 82). Sar renkli bu iek, n yz rengini artryor. Gzn amas da beyitlerde deinilen bir baka zellii. Ayrca emr-i kn eklinde de geiyor. demi glzr- kyumda kaan cem olsa ukum refk ol glistnda emr-i kn olsun (Refk: T.1: 448a.)
[= (Sevgili), Sokamdaki gllkte klarm ne zaman toplanrsa Refk o gl bahesinde klarn sultan/kasmpat olsun. demi.]

berg-i mr-i kandur ry- zerdm y hazn bir nazar baksa bilrd defter dvnuma (Subh: T.1: 480a.)
[= Sar yzmn kasmpat m gz yapra m olduunu bir bak olsun defterime divanma baksan bilirdin.] 31. G.20/3 gkyz-direk (G.54/2): Kurnda iki yerde gklerin

direksiz olarak yaratld bildiriliyor: Allah odur ki semalara direksiz irtif verdi-onlar gryorsunuz-... (Kurn: 13. Rad: 2); Gkleri direksiz yaratt-onlar gryorsunuz-;(Kurn: 31. Lukman: 10). Burada airin ilah bilgiye kar bir tavr

71

mer ZLFE

takndn dnmemek gerek. Yalnzca herkese bilinen bir geree airane bir yaklamla yorum getirilmektedir.
32. G.21/1 hamel: Gkyznde bir ko biiminde grnen

yldz kmesinin addr. Gne bu burca Martn 21. gecesi yahut gn girer ve geceyle gndzn bir olduu ilkyazn bu ilk gnne Nevrz denir. Bu bakmdan Hamel burcu daha ok bahar tasvirlerinde sz konusu edilmitir. (ENTRK: Osmanl Edebiyatnda Felekler, Seyyare ve Sabiteler: 174. s.). air bu beytinde ektii ateli ahlardan dolay gkyznde ko burcunun pierek kebap olacan mbalaal bir ifadeyle dile getirmektedir.
33. G.22/1 kamer-akrep burcu-brn: Gne manzmesi

iinde olup o manzmeyle giden, baka bir yldzn evresinde dnmeyen, olduklar yerde dnen yldz kmelerine bur denmi, bu kmelerdeki yldzlar, mefrz bir hatla birbirlerine ulannca benzetilen biimlere gre adlandrlmlardr. Bunlardan biri de akreptir. Yldz bilgisine gre, bir adamn yldznn bu burca girmesi, kncaya dek shibine yomsuzluk getirir. (GLPINARLI: Divan- Kebr VII: 675. s.). Ay akrep burcundayken sefere klmas uursuz karlanrm (ONAY: Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah: 60. s.). Selknin bu beytinden ay Akrep burcuna girdii zaman yamur yaacana dair bir kanaatin de varl ortaya kyor.
34. G.22/4 sk-i devrn: Eldeki rneklere bakarak imdilik bu

ifadenin felek; kader; dnya, zamane; ecel, lm gibi anlamlara geldii sylenebilir. n kafatasn kadeh yaptnda sk-i devrnn sarho olup bann dneceinin sylenmesi, feleklerin dnn hatrlatmak sebebiyledir. Bu ifadenin eitli biimlerini grmek mmkn: kbet seng-i mezr eyler emel cmn ikest nee cemler sk-i devrn elinden idi kan (Nev: Dvn: G.378/4)

SELK VE RLER

73

[= Sonunda mezar ta, arzularn kadehini krar. Nice Cemler zaman sakisinin elinden kan iti.]

cra-ve ayakda kod sk-i devrn beni dest-gr ol ey emr-i meclis-i devr zamn (Bk: Dvn: K.22/27)
[= Zaman sakisi uzun sre beni ortalarda brakt. Ey zaman ve devir meclisinin hakan elimden bir tut.]

rind oldur kim gtrd bezm-i kesretden ayag sk-i devrn elinden tolmadan peymnesi (Hayl Beg: Dvn: 424/G.67/6)
[= Rind, zaman sakisi elinden kadehi dolmadan, bu kesret meclisinden ekilip gidendir.] 35. G.23/3 rite-i cn (G.24/5, G.53/1): nsann hayat kayna ve

hayatn bal olduu ip diye nitelenen rite-i cn, can damar, ah damar diye tanmlanabilir. airler hayatlarnn bal olduunu syledikleri bu can ipini, trl hayallerle ssleyerek iirin konusu iine ekmilerdir. Bunlardan bir tanesi de mumun fitiliyle rite-i cn arasnda ilgi kurulmasdr. Muma tebih edilen insann, sevgili uruna mumun fitili gibi can ipini yakt sylenir. Bu hayal bir de mumun erimesiyle n akan gzyalar arasndaki benzerlik ilgisiyle desteklenmektedir. nsan-mum benzetmesinin baka rnekleri de vardr: rite-i cnn edpdr sanem em fetl yanmaga zlf ruhu evk-y-la leyl nehr (em: Dvn: G.057/7)
[= A put gibi gzel, em zlfnn ve yanann akyla gece gndz yanmak iin, can damarn fitil etmitir.]

ey fuzl em-ve mutlak almaz yanmadn tblar kim snblinden rite-i cnudadur (Fuzl: Dvn: G.LXXXV/7)
[= Ey Fuzul, senin can damarndaki, sevgilinin smblnden olan dmler, kukusuz mum gibi yanmadan almaz.]

73

mer ZLFE

36. G.23/4 b u gil: nsann balktan yaratlmas Kurnda 6.

Enm: 2; 15. Hicr: 26; 28; 33 ve 55. Rahmn: 14 olmak zere be ayette gemektedir. Filhakka biz insan selslden [kuru amurdan], mesnn [deiken, biim verilmi] bir balktan yarattk! (Kurn: 15. Hicr: 26). Beyitte, sary- cn u dil insann manev varln, b u gil mamresi ise madd varln temsil etmektedir. air kendisine seslenerek i dnyasn dzeltmesini dyla ilgilenmemesini istiyor. Benzeri bir ifade baka bir beyitte de vardr (G.22/5). Burada insan bedeni, topraktan yaplm ev, ruh ise saraydr. Vcudun b u gil diye nitelenmesi baka airlerce de tercih edilen bir yaklamdr: vcdu hkini ter tut gz yayla ey bk gl-i glzr- man alur bu b u gilden bil (Bk: Dvn:G.312/5)
[= Ey Bk, vcut topran gzyayla sula, bil ki mana gllnn gl bu su ve topraktan alr.]

Selk bir baka beytinde, kendi hamurunun, gzyalar ve sevgilinin mahallesinin toprandan yorulduunu sylyor (G.53/2).
37. G.25/2 lubet-bz: Metinlerde genellikle lubet-bz kelimesi

oyuncu, hileci anlamndadr. Ancak kelimenin, hem Selknin beytinde hem de aadaki br rneklerde grlecei gibi, insanlar elendirmek iin bir adrn iinde kuklalarla Kargz oyununa benzer gsteriler yapan veya bir perdenin ardndan eitli gz baclk hnerleri sergileyen meslek erbabnn da ad olduu anlalmaktadr. Beyitte lubet-bz, der, arh- felek ve sret ifadelerinin yer almas sebepsiz deildir. Anlalan lubetbz, bugnk glge oyununda olduu gibi bir adrn iinden ya da perdenin arkasndan eitli tasvirler sergileyerek oyun yapyor, bir yandan da elindeki defi alarak gsterisini seslendiriyordu. zellikle enber veya arh- felek ifedelerinin gemesi btn bu ilemleri gerekletiren, eitli tasvirleri film eridi gibi dnerek harekete geiren bir dzenek kullanldn da akla getiriyor. u bilgiler, airin beyitte yer verdii adr

SELK VE RLER

75

kurma, bir perdenin ardna gizlenme ve eitli hayaller gsterme gibi unsurlarla bire bir rtyor: pes ol mahalde bir harf-i lubet-bz ve bir zarf-i arbede-bz bir hayme-i z l-acyib ve bir perde-i b l-garyib meydnda nzkne gelp kurd badehu env- temsl-i garbe perde ardndan yrtd ve kend hicb iinde kalup bir mikdr sanatin srtd. (III. Muradn 1582 enlii: AND: 40 Gn 40 Gece: 79. s.). Devamnda gz bacnn eitli gsteriler yapt, baz kukla ve tasvirleri canlym gibi gsterip kular uurduu, sofralar kurup gzelleri oturttuu, bylece deta bir cennet bahesi tasvir ettii, sandallar zerinde hanendelere arklar sylettii, gemileri karada yrtt, meclisler kurup yedirip iirttii ve bir ejderha karp insanlar yutturduu anlatlr. Btn bu bilgiler, beyitteki ifadelerin dnemin elence hayatnn bir yansmas olduunu gstermektedir. Benzeri beyitlerde ayn ortak unsurlar vardr: kmet ham eyleyp her n-kese verme selm dehr lubet-bzna kim der saa var enber ol (Hayl Beg: Dvn: 259/G.2/3)
[= Eilip de her alaa selm verme. Kim sana git de bu dnya denilen gz bacya ember ol diyor.]

old gn gibi ren bu iret-i mmtz kod el arkasn yere arh- lubet-bz (Yahy Beg: Dvn: TB.VII/8)
[= Bu sekin elence gn gibi grnnce, bu felek denen gz bac pes etti.]

sret (< Ar. s-v-r) biim, klk demektir. Her eyin grnen biimi ve vasflar srettir. Sret biiminde tecell eden, mndr. Sret arazdr, yani kendi kendisine ve bal bana duramayan, olamayan bir eydir. Mn ise cevherdir, yani bal bana ve esasen vardr, sretle ve sret biiminde tezahr eder. Vahdet-i vcutularca mn, Tanrdr, sret, btn kinattr. Sretlerde say vardr, sret dzlr, bozulur. Fakat mn, daimdir ve btn bunlar, onun zuhuru olmakla beraber o, hepsinden de mnezzehtir. (GLPINARLI: Ynus Emre Dvn:

75

mer ZLFE

644. s.). Selknin bu beytini tasavvuf zeminde deerlendirmek gerekir. Bu dnya denilen adrn ierisinde grnen her ey bir glgeden ve grnten ibarettir. Hepsinin ardndaki felek veya kader diye nitelendirilebilecek olan gizli gz bac, eitli oyunlar yaparak insanlar oyalamaktadr. Bu adan beytin, ayetlerde de yer alan, Bu dnya hayat bir elence ve oyundan ibaret ve hakkaten son yurt ite hlis hayat o! Amma bilselerdi. (Kurn: 29. Ankebt: 64.) mealindeki bilgiye dayand sylenebilir.
38. G.25/3 hccet: Hkim huzurunda ikrar ve takrir ve akit ve

vasi tyini ve bir hususa izin verilmesi gibi hkm ihtiva etmiyen hususlar hakkndaki vesikalar hakknda kullanlr bir tbirdir. Eskiden bir hkm havi olsun olmasn hkim (kad) tarafndan hukuk bir hdiseye dair tanzim olunan vesikaya bu ad verilirdi. eriyye mahkemelerinden verilen hccetler tlik yaz ile yazlrd. Bu vesikalarda hkimin imzas vesikann altnda deil stnde bulunurdu. Cemi hcec gelir. Arapa bir kelime olan hccetin lgat mns delil, brhan, kavil veya fiilin sbutuna medar olan nesne demektir. (PAKALIN: Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl: I, 865. s.). Sevgili ayva tylerini delil olarak sununca, ak hkimi n cann vermesi gerektii kararna varr. Burada ayva tyleri yazl belge, davacnn alacakl olduunu gsteren senet yerine gemektedir. Eski hukuk ile ilgili bilgilerle donatlan bu beyti airin kadlk vazifesini icra etmesinin bir rn olarak kabul etmek gerekir. Ayva tylerinin hccet diye nitelenmesi sk rastlanan bir yaklamdr: dil cn nakdini emr budur klduguma pke yazlm l kgdda hat- ruhsr hccetdr (Emr: Dvn: Mk.151/2)
[= Ey Emr, can ve gnl akesini armaan etmemin sebebi, al kda yazlm ayva tylerinin senet olmasdr.]

SELK VE RLER

77

beni hattu kul eyler hccet ile olur hat geri kurtulmaga bis (Nev: Dvn: G.037/3)
[= Her ne kadar yaz kurtulmaa sebeb olsa da beni ayva tylerin belgeyle kul eder.] 39. G.25/4 keyfiyyet-esrr (G.46/2): esrr, gam, gubr, keyfiyyet

ve hlet keyif verici madde anlamnda geen kelimelerdir. Esrar sarholuunu ifade eden keyif ve keyfiyet ve bunun sonucu, iinde bulunulan durumu nitelemek iin hlet kelimesi airlerce zellikle seilmektedir. Bu tr beyitlerde en nemli nokta, kelimelerin uyuturucu madde anlamlaryla hm- tenasp oluturulmas ve beytin ilk anlamnn ardnda arm yoluyla yeni bir manzara canlandrlmasdr.
40. G.25/6 bdr-sznk (G.61/5): bdr Bir nevi otluktur,

hurma lifine ebh olur. Mutlaka tar, taze ve siyrb nesneye de denir meyve ve cevahir gibi. Suyunu bulmu klca, hanere ve sair lta dahi tlak olunur. (TEBRZ: Burhn- Kt: 4. s.); sznk yakc, ateli; cokun; ili, dokunakl, alamakl anlamndadr. Aadaki ilk iki rnee gre bu iki kelime, iir iin sfat olarak kullanldnda bdr iirin lfz ynn, sznk ise mana ynn ifade etmektedir. bdr kelimesinin sulu, parlak anlam nda iirin akcl, akl ve syleyi gzellii; sznk kelimesinin dokunakl, cokun anlam nda ise iirin anlam bakmndan etkileyicilii nitelenmektedir. Bir arada kullanldklarnda, kelimelerin sulu ve ateli anlamlarna arm yaplarak atele suyun bir araya gelemeyecei sylenmekte ve keramet gsterildii veya by yapld iddia edilmektedir. Bu anlayta iirin kaynann ilham olduu ynndeki inan da nemli bir yer tutmaktadr. rnekler: hme-i ir ne shirdr sinn kim bulur bdr elfzla man-y pr-sz imtizc (Sinn: T.1: 95a.)
[= Ey Sinn, su gibi szlerle ateli anlamlar birbirine kaynayor, iir kalemin ne maharetli bir bycdr.]

77

mer ZLFE

man-y sznki elfz- bdr cem ede miydi hme ger olmasayd shir (shk eleb: Dvn: G.42/2)
[= (Ey shak) Kalemin byc olmasayd, ateli anlamlarla su gibi szleri bir araya toplayabilir miydi?]

bdr elfz ile sz- yetm der gren smir sihri degl mi zarf olmak nra su (Yetm: T.1: 466a.)
[= Su gibi szlerle Yetmnin ateini gren, Suyun atee klf olmas Smir sihri deil midir? der.]

bdr er ile sz-i dili teskn eder ey ulm skin eyler nki erse nra su (Ulm: T.1: 466b.)
[= Su gibi iirlerle gnl ateini yattrr. Ey Ulm, nk su atee dokunsa onu skinletirir.]

Selkde iir stlah olarak yer almad zaman bdr kelimesi, su, sulu anlamnda kullanlmakta, sznk renk ve yakclk bakmndan sevgilinin dudaklarn, bdr ise parlaklk bakmndan sevgilinin yanaklarn nitelemektedir.
41. G.26/1 hm-ehbz: n kendisini ykseklerde uan bir

hma kuuna veya bir doana benzetmesi airlerin ska iledikleri hayallerdendir. Bu benzetmede hmann ykseklerde umas, doann da deerli bir ku olmas nemli bir yer tutar. fez-y ardayuz hem-cenh- tir-i kudsz blend-mertebe bzuz hm-y sidre-mesrz (Yakn: Dvn: G.075/3)
[= Ar gndeyiz, kuts kularla kanat rparz. Deeri yksek doanz, Sidrede gezinen hmayz.]

nola ger murg- zr-sam yine bz- hm-saydam nece ank gibi kular uurdum murgzrumdan (Yakn: Dvn: G.141/2)
[= Kolu kanad krk bir ku isem ne var? (Aslnda) hma avlayan doanm. Kuluumdan Anka gibi nice kular kardm.]

SELK VE RLER

79

42. G.27/1 ank-meges: Sevgili ankaya, k ise onu avlamaa

alan bir sinee benzetilmekte, ankann ycelii ile sinein aal tezat oluturacak biimde yer almaktadr. Baka airlerde de ayn ynde sylenmi rnekler vardr: murg- k sayd mdin etmesn her b l-heves h olur m peeye ank-y l-n ikr (Yakn: Dvn: G.027/6)
[= Her yeni yetme, ak kuunu avlamay mit etmesin. Anl anl anka hi sivrisinee av olur mu?]

dav-yi k eylemek mecnna ben eyd ile bir meges dav-y pervz etmedr ank ile (Hayl Beg: Dvn: 354/G.24/1)
[= Mecnunun ben lgn ile ak iddiasna tutumas, bir sinein anka ile yarmaa kalkmasna benzer.] 43. G.31/1 nasb-el p-yabana at-: ok gibi yabana at- okuluk

stlahlarndandr. Oku menzilin tesine atmak demektir. Ayrca deyim olarak dikkate almamak, deer vermemek manasndadr. Beyitte iki anlama da arm yaplyor. Bunun yan sra oku ekenler y nasb diye barrlar (AKSOYAK: Dvn iirinde Okuluk Terimleri: 18. s.). Beyitte nasb kelimesi bu dete iaret etmek amacyla zellikle seilmitir. Selknin anlam incelikleriyle ssl bu beytinde dikkati eken bir ifade de el pmektir. n oka benzetildii beyitte, onu uzaklara atacak olan sevgili yay ekerken oku da tutacak bylece k onun elini pm olacaktr. Bununla birlikte bir de el pmenin okuluk stlah olarak anlam vardr. Konuyu daha iyi aklamak bakmndan, Byk Kabza Alma Treninde Destar Bozarak birinci gelen atcya uygulanan merasime gz atmak yerinde olur: ahitlerin bu biimde tanklk etmesiyle (900) gezden yukar ok att belirlenince, kabza alacak atc eyhin nnde yere diz ker. Kabza ksm yukarya, ilesi yere gelecek biimde bir yay nne konulur. Talip, sa elini yayn kabzasna koyup kaldrarak parmaklarnn ie gelen ksmn

79

mer ZLFE

per. Baka bir el pme biimi de yledir: br ilemler aynen yapldktan sonra, sol elinin parmak ularn kabzann zerine koyup, sa elini de bu sol elinin stne (avu ii avu iine gelecek biimde) koyarak iki eliyle yay havaya kaldrr ve sol elinin stn per. Sonra ayaa kalkp eyhin elini pnce eyh: -Gtrn stad kabza versin, der. Vekilhar atcy stadnn nne gtrr. Talip stadnn nnde diz kp elini pnce stad, rann sol kulan sa eliyle tutarak t verir... (KAHRAMAN: Osmanl Devletinde Spor: 390. s.). Yukardaki bilgilere gre el pmek ifadesi bir okuluk stlah olarak kabul edilebilir. air tevriye-hm yoluyla bu dete imada bulunmaktadr.
44. G.31/2 sem: Mevlev tarikatnda, musikiye uyarak sadan

sola; hrkalysa, sa ve sol elleriyle belli bir usul ierisinde hrkay tutarak; tennureliyse, kollarn aarak dnmektir (GLPINARLI: Mevlevi db ve Erkn: 40. s.). Sofilerde ok eskiden beri gzel seslilere iirler okutup alglar aldrarak vecde gelmek ve kalkp dnmek ve raksetmek deti vardr. Ruh bir hletten baka bir ey olmyan ve sem denen bu dn ve raksedi, eski Yunan filozlarnda da mevcuttur. Onlara gre felekler, nasl hareket-i evkiye ile dnyor ve bu dnten tabiatlar ve tabiatlarn mazharlar olan unsurlar meydana geliyor, unsurlarla feleklerin birlemesinden canszlar, nebatlar ve hayvanlar vcut buluyorsa filozof da hareket-i evkiye ile feleklere uyup dnnce kendisinden fikirler ve hakikatler meydana gelir. Mevlana, emsle bulutuktan sonra onun tevikiyle, sema balam ve Divan- Kebirindeki o harikulade gazelleri hep semda sylemitir. (GLPINARLI: Mesnev: II, 305. s.). Sem ve sim, gzel ses, mzik dinlemek, dinlerken coup kendisinden geerek hareket etmek, dnmektir. Bu, bir dn rakstr ve ibtid dinlerde de vardr. Zamanla remizlemi, Mevlev sem olmutur ki bu, kintn, hatt her zerrenin devir ve hareketinin bir temslidir. Sadan sola doru dnlr ve sol ayak yerde sbit kalr, sa ayakla sol yana ark atlr, sol ayak

SELK VE RLER

81

geriye doru srlrek gene sola doru yrnr. (GLPINARLI: eyh Glib Divanndan Semeler: 219. s.). nce bir hayalin ilendii bu beyitte kseler, sevgilinin vasflarn duyunca dndklerine gre, klarn toprandan yaplm olmaldrlar.
45. G.31/2 kse-bz: Parmanda ya da bir ubuun ucunda

birka taba evirerek gsteriler yapanlara ksebz denir. Beyitte bu gsteriye iaret vardr. Benzeri rnekler unlar: kse-bz olm imen hengmesinde var yine barmag stinde bir laln anag llen (Zt: Dvn: G.674/4)
[= imen kalabalnda bir ksebaz olmu; llenin yine parma zerinde ll renkli bir ana var.]

kse-bz- hum oynadur alup barmagna bezm-i kuda yedi n tabakdur smn (Enver: Dvn: G.202/2)
[= Gkyz, senin ak meclisinde, ah ksebzmn parmana alp oynatt yedi tane ini tabaktr.] 46. G.31/4 glb-sud: glb (< F. gl-b) gl suyu

demektir. sud(< Ar. s-d-) ban atlayacak gibi armas anlamna gelir. Ba arsn geirmek iin gl suyu kullanld anlalyor. Gl suyu hakknda eski tp kitaplarnda u bilgiler var: kurudur issidr tab glbu verr soguk yrege magza kuvvet vel ishle kemdr lk bulur arb- kuzu kulagyla shhat (eyh: Nazmu t-Tabyi: 371. s., 27).
[= Gl suyunun yaps, kuru ve scaktr. Souk yree g verir, zihni aar. Gelgelelim ishale zararldr. Ancak kuzukula erbetiyle bu zarar ortadan kalkar.]

81

mer ZLFE

ssdan olsa glsuy kfr et tly aa kabak yag sr (Nid: Drr-i Manzm: 181. b.)
[= Ba ars scaktan olunca, gl suyu, kfur ve kabak yandan merhem yapp sr.]

n gzyalaryla sevgilinin gl yznn yansmas bir gl suyu manzaras oluturuyor. Beyitte ince bir hayalin ilendiini sylemek mmkn. Gl suyunun ba arsna iyi geldiine baka bir rnek: e-i eflk aktmasun glb- ebnemi kim sudn lem sen def edersin ey emr (Mesh: Dvn: K.11/15)
[= A sultan, lemin ba arsn sen giderirsin. Gklerin iesi bouna iyden gl suyunu aktmasn.]

Aadaki beyitten sudn ban dalanmasyla da tedavi edildii sonucuna varlabilir: humr glib olup var-sa kazand sud ki bana dgn urup ilc eder nerkis (Mesh: Dvn: G.106/2)
[= Nergis ban dalayp il etmeye altna gre galiba sarholuk ars artp mzmin ba ars hline geldi.] 47. G.33/5 mutekif-harbt: itikf, Ramazann, bilhassa son

on gnnde, bir camiye girip ibdetle megul olmak, zarur ihtiya olmadka kimseyle grmemek, konumamak, darya kmamak. Baz mezheplerde gnden aa olmaz. Bazlarnda bir an dahi, niyetle itikf olabilir. Baz mezheplerde, cuma klnan her camide olur, bazlarnda muayyen camilerde olabilir. (GLPINARLI: Divan- Kebir: VII, 693. s.). tikfa girmi kimseye mutekif denir. air mescitleri brakp meyhaneyi yurt edindiini sylyor. Meyhaneyle kastedilen tekkedir. Meyhne: rifin btnna derler ki; o, ilah evkin hakikat ve marifetleri ile doludur., Meyhane kesi her trl ihtiraslardan uzak, ak ve evk ile dolu bir lemdir. Huzur

SELK VE RLER

83

ve kemal oradadr. Mrid-i kmil orada ak arabn sunan pr-i mugandr. (TARLAN: eyh Divann Tetkik: 20. s.). Tasavvuf anlam bir tarafa brakldnda ky- harbtn olduka kt vasflar vardr. Meyhane hizmeti grmesinin yannda batakhane zellii de tamaktadr. Hatta genelev anlamna geldii de bilinmektedir (TEZCAN: Dede Korkut Ouznameleri zerine Notlar: 195. s.). Bzr- Harbt bir sra dkkndan oluurdu ki, burada arap, bira ve rak iilirdi. Bu dkknlar araclar tutarlar, mterileri karlarlar, onlar kadnlarn odalarnn ald bitiik bir avluya gtrrlerdi. (MAZAHER: Ortaada Mslmanlarn Yaaylar: 76. s.). Bu bilgi de harbtn yalnzca meyhane olmadn gsteriyor.
48. G.34/3 Leyl-kse krmak-vefa: Leyl gnn birinde hayr

yapmak amacyla yemek datr. A verme iini de bizzat kendisi stlenmitir. Mecnun da br ihtiya sahipleriyle birlikte sraya girer ve elindeki ana uzatr. Leyl kepeyle vurarak ana krar. Mecnun bu duruma sevinir; nk Leyl onu bakalaryla bir tutmamtr. Bu davran grnte cefa ise de aslnda vefa rneidir. Leylnn ana krmasnn altnda iki sebep yatmaktadr. Birincisi Mecnun dert ekmeli, gam yemeli aa meyletmemelidir. kincisi kendisini Leyldan ayr grmemeli bakalaryla bir tutmamaldr. Bu hadiseyi Gvh Pend-nmede yle anlatyor: hak in a edp bir vakt leyl yedrdi halka hayr eyledi hayl kazanlar zre turuban ayagn verrdi a sunana anagn meger mecnn da anak sund vard anu anagn kefeyle urd uand anda mecnnun anag sevindi grben mecnn o lg

83

mer ZLFE

dediler ey zaf haste v zr ne i etdi saa gr ol cef-kr eder a verben kamuya izzet sen sd anagu z-mezellet dedi siz alamazsuz li vardur ben-ile anu zge hli vardur egeri zhiren ol i cefdur hakkatde vel ayn- vefdur vereydi a baa dah o dilber olurdum ben de halk ile berber bu ide var iki makl tevch ki mecnna beretdr o tenbh biri bu kim dedgi old leyl gamum ye eyleme sen aa meyli ikinci bu ki ben senven sen ben nen gayrlar iin iled sen bu ne bgnelik kim edersin ikilik yolna nen gidersin (Gvh: Pend-nme: 12351246. b.)
[= Bir zaman Leyl Allah iin yemek datyor, halk doyurup hayr yapyordu. Kazanlarn banda durup, anan uzatana a veriyordu. Bu arada Mecnun da gidip anan uzatt; (Leyl) onun anana kepeyle vurdu. Bu vurula Mecnunun ana krlverdi. Mecnun bu cilveyi grnce sevindi. Ona, Ey zayf, hasta ve dermansz, o cefal yr sana byle ne iler etti. A datrken herkese ikram ediyordu, ama seni aalayarak anan krd dediler. (Mecnun), Siz anlamazsnz iin iinde i var; onunla benim aramda bambaka bir hl var. Grnte o i cefa ise de, gerekte vefann ta kendisidir. O gzel bana da a verseydi, ben de herkes gibi olurdum. Leylnn bu davran gerekte Mecnun iin sevin kaynadr. Bu ite akla yatkn iki yorum kyor: Birincisinde Leyl, Sen benim gamm ye, aa

SELK VE RLER

85

meyletme demekte, ikincisinde ise Ben senim ve sen de bensin ne diye bakalar gibi davranyorsun, ne diye yabanc gibi duruyor, ikilik yoluna gidiyorsun demekteydi.]

Bu hikyeye iaret eden baka rnekler: ser-i ferhddur yhd delinmi te zahmndan ya kaysu dest-i leylda ikest olan anadur (Hdy: Dvn: G.041/5, 25a.)
[= Ya Ferhadn kazmayla delinmi ba, ya da Mecnunun Leyl elinden krlan anadr.]

kkl-i dost sd glni ben mahznu der gren ksesini leyl sm mecnnu (Ahmed Paa: Dvn: G.172/1)
[= Sevgilinin kkl, bu mahzunun gnln krd. Gren, Leyl Mecnunun anan krm der.] 49. G.34/4 ihtiyr: Kelime seim gc ve yal anlamlar

arasnda arm yapacak biimde kullanlyor. yal anlam sz konusu edildiinde pr-i mugn da hatrlamak gerek. seim gc anlamyla birlikte elde ol- ve elden kifadelerinin zellikle seildii sylenebilir. Benzeri rneklere ska rastlanr: arb- k-la mestem gidptr ihtiyr elden gzeller sevmede sof anun ihtiyrum yok (em: Dvn: G.98/6)
[= Ak arabyla sarhoum kendimden gemiim. Ey sofu, onun iin gzelleri sevmekte iradem elimde deil.]

pr-i mugn mey-kedede grmedm bugn anun ihtiyrsuz aglar gzm mdm (Yakn: Dvn: G.123/2)
[= Bugn meyhaneciyi meyhanede grmedim. Onun iin elimde olmadan durmakszn alarm.] 50. G.35/5 nisr: nisr (< Ar. n-s-r) samak; sa. Sultanlarn,

seferden dnlerinde, bir ehri ziyaretlerinde av veya bir baka

85

mer ZLFE

sebeple saraydan ktklarnda, basacaklar yerlere ve ayaklarnn altna inci veya baka deerli mcevherlerin salmas detti. Hatta sultann deil, atnn da ayana inci sald, getii yerlere kuma yayld bugne ulaan bilgiler arasndadr (ENTRK: Osmanl iiri Antolojisi: 425. s.). Bu yzden beyitteki an ayagna ifadesi at ayagna biiminde dnlebilir. air gzlerini anaa, gzyalarn inciye benzetiyor ve gz anandan gzya incilerini sultan konumundaki sevgilinin veya atnn ayaklar altna sayor. Bu detin ilendii birok rnek vardr. Beyitlerden inci ve mcevherlerin yalnzca tabak ve anakla deil, elbisenin etek ksmna doldurularak da sald anlalyor. Selknin beytiyle benzerlik gsteren rneklerden birka unlar: gzm merdmleri pr etdi rengn drle dmnu nisr etmek in pyua cn nee demlerle (Fign: Dvn: LXXXIV/2)
[= A can, her zaman ayana samak iin, gz bebeklerim eteini parlak incilerle doldurdu .]

nisr- hk-i pyu lyk bir gevher isterdm kamu gzden gerdm katre katre ek-i galtn (Fuzl: Dvn: G.CCLVI/6)
[= Ayann toprana samaa lyk bir inci istiyordum. Dklen gzyam, damla damla, batan baa gzden geirdim.] 51. G.36/1 dlb: (< F. dlb). Hareket-i devriyesi olan

nesneye denir. Hassaten dlb- mahuttur ki Trkde dahi mstameldir. Su dolab, ipek dolab, kuyu dolab gibi. (TEBRZ: Burhn- Kt: 188. s.). Dolap, su veya hayvan yardmyla dndrlen, bahe sulamaa yarayan bir dzenektir. air burada, dnen gkyzn bir dolaba benzetiyor ve btn cihan sulayabilmesini, klarn gzyalaryla beslenmesine balyor.
52. G.37/2 unnb: (< Ar. -n-b) (sorbus aucuparis) kzl ide,

vez aac. marf meyvedir ve erk yan misvk agacnu

SELK VE RLER

87

yemiine denir ki butm kadr keml-ile oldukda siyh ve bir mikdr halvetli olur edviyedendir (el-FRZBD: UBTKM: I, 214). Bu isimle maruf meyvedir. Mshilatta istimal ederler. Tasfiye-i dem hususunda b-nazirdir. Mahbubun lebinden dahi kinaye-i airanedir. (TEBRZ: Burhn- Kt: 793. s.). unnb hnnap renkli demek olduu gibi bir ll eidinin de addr. altnc snfa unnb derler rengi unnb rengine bezer kymetde srekden edn durur. (RVN: Tuhfe-i Murd: 136. s. 54a/1). lal-i unnb tamlamasnn hem hnnap renkli dudak hem de unnb lal anlamlarna geldii dnlebilir. n gzyalar hnnap renginde yani krmzdr. Bunun sebebi de sevgilinin hnnap renkli dudann hayalinin, n gznde kalmasdr. Hnnabn, sevgilinin dudaklarna ve n gzyalarna benzetilmesine delil tekil eden, ayrca ll tayla ilgili anlamna ve kan azaltmakta kullanldna iaret eden bir beyit: gzm n toptolu kandur aa gster leb-i lal demi glib olan merdm olur unnbdan mahzz (T. Cafer eleb: Dvn: G.81/4)
[= Gzm kanla dopdoludur, ona ll dudan gster. Kan fazla olan adam hnnaptan holanr.] 53. G.38/2 erh-hatt: Beyitte iki hece eksik kyor, anlam da

tam oturmuyordu. Bu durumda btnne baklarak beyit onarld. Tercih edilen leb kelimesinin yerine ruhu kelimesi de getirilebilir. erh (< Ar. -r-h) mkil ve mbhem ve mahf maklesini kef ve izhr eylemek mansnadr ve kesmek mansnadr ve amak mansnadr ve fehm eylemek mansnadr (el-FRZBD: UBTKM: I, 484. s.). Ayva tyleri, bir metni aklamak, inceliklerini gstermek iin metnin kysna veya satr aralarna yazlan erhe benzetiliyor. Ayva ty benzetmesine bakarak, sayfaya erhi sdrmak iin kk toz gibi bir yaz eidi olan gubr hattn seildii dnlebilir. Baka airlerde de ayva tylerinin sevgilinin gzelliini aklayan erhe tebihi sk sk rastlanan bir durumdur. Ayrca,

87

mer ZLFE

Fuzulnin aadaki beyti erhlerin gubr yaz ile yazldna delil kabul edilebilir: kitb- hsni hatu erh eder ale t-tafsl miynu kemer aladur ale l-icml (Mel: Dvn: G.139/5)
[= Gzellik kitabn ayva tylerin uzun uzadya aklar. Belini kemerin derli toplu anlatr.]

idrk-i akl erimeye erh-i cemline hat yazmaz ise hiye hsn kitbna (Nect Beg: Dvn: G.479/8)
[= Ayva tyleri gzelliinin kitabna aklama yazmazsa, akln anlay gzelliini anlamaa yetmez.]

havss- hk-i pyu erhini tahkk edp merdm gubr ilen beyz- dde-i hn-bra yazmlar (Fuzl: Dvn: G.LXVIII/2)
[= Halk, ayann tozunun keyfiyetini iyice inceleyip toz yazyla kan saan gzn akna yazmlar.] 54. G.39/4 oh mahal: Okulukla ilgili bir stlah olarak kabul

edildiinde bu ifadenin nian veya darb atlarndaki hedefi temsil ettii akla gelmektedir. Okulukta nin veya sanduk ad verilen hedefin biiminin insan gsn andrmas, ifadenin beyte katt anlam biraz daha zenginletirmektedir. Nian, genellikle sepet veya bir tahta zerine, beyaz boya ile yaplm enber biimi olup, at bu beyaz ksma yaplr., Sandk tahtadan yaplm olup, boyu (4), eni (2.5) ve ykseklii (3) kartr. i azna kadar pamuk ekirdei ile doldurulur. (KAHRAMAN: Osmanl Devletinde Spor: 396; 403. s.). Bir de buradaki oh kelimesinin ok ve oh, ne ho, iyi biiminde iki anlama gelecek ekilde zellikle seildiini sylemek mmkn. Kelimenin bu yndeki kullanmlarna u beyitler rnek gsterilebilir:

SELK VE RLER

89

geldke ok sneye oh dersin egeri sakn ekilicek verr ey dil saa zahmet (Emr: Dvn: G.62/4)
[= Ey gnl, oku gse geldike oh dersin, bundan sakn nk ekilince sana zahmet verir.]

trine cn vereyin yayna kurbn olayn oh ne yaram ey enver sadak (Enver: Dvn: G.144/5)
[= Ey Enver, onun okuna can vereyim, yayna kurban (ok antas) olaym, oh, sadak ne gzel yakm.]

kaan kim tr-i gamze cna gedi sevinp cn dedi oh uda mesken (ker: Dvn: G.96/4)
[= Ne zaman kyc baknn oku cana geti; can o zaman sevinip dedi, te mesken.] 55. G.40/3 seg-sifl: Sevgilinin mahallesindeki kpeklerin

anandan yemek bir alak gnlllk gsterisidir. Bunun yan sra sevilene ne kadar deer verildiini sergilemenin de bir yoludur. zellikle tasavvuf ehli arasnda bu tr davran biimlerine rastlanmaktadr. Akemseddin [1390-1459] ile Hac Bayram- Vel [. 1430] arasnda geen byle bir vaka kaynaklarda kaytldr (YURT-KAALN: Akemseddin Hayat ve Eserleri: 48. s.). Akemseddinin Hac Bayrama olan balln gstermek iin, yerdeki anaktan yemek yedii rivayet edilir. Bir rnek: seg-i kyula hem-sifl olmak ulu nimet byk sadetdr (Yakn: Dvn: G.064/2)
[= Sokann kpekleriyle ayn anaktan yemek, ulu nimet byk mutluluktur.] 56. G.41/3 hutbe okut-: Mslman memleketlerinde cuma ve

bayram namazlaryle yamur vesair toplu dualarda hatip tarafndan irad edilen hitabe. Cuma hutbesi farz- ayn olup brlerinde bu art yoktu. Hutbede Allaha hamdedilir, bunu

89

mer ZLFE

Peygambere (s. m.) salvat takip eder, Mslmanlar dine sarlmaa davet olunur, sonuta dua ile sona erdirilirdi. Memlekette kim hkmdarsa hutbede onun adn zikretmek detti. Mslman memleketlerinde hkmdarln iki belli bal almeti hkmdar namna para bastrlmas ile hutbede adnn anlmas idi. Buna ksaca hutbe ve sikke denirdi. (SERTOLU: Osmanl Tarih Lgat: 154. s.). Hsrev, rne kavumakla, akta hkmdar olmu gibi grnse de gerekte kln sultan, sevgilisine kavuamayarak cann veren Ferhaddr.
57. G.41/4 muamm-ad karmak: muamm, bir kii ad

kacak biimde yazlan manzum veya mensur bilmecedir. ad karmak beyitte, n salmak ve bilmecedeki gizli ad bulmak anlamlarna gelecek ekilde kullanlmtr. air k olmakla dnyada kalc bir ad braktn iddia ediyor.
58. G.42/3 cn-bz: (< F. cn-bz) canyla oynayan, gz pek,

cesaretli; ip zerinde gsteri yapan; tehlikeli gsteriler yapan kimse; asker; at tccar; pehlivan. Cambazlar Osmanl elence hayatnda nemli bir yer igal eden, ipler zerinde tehlikeli gsteriler yapan oyunculardr. Cambazlar iki trldr. Bir ksm gerilmi ip zerinde yryp hner gsterenler ki, bunlara zel olarak rismn-bz deniyordu (yani ipte oynayan). tekiler ise yksek direklere, dikili talara (At meydanndaki dikili talara olduu gibi) trmanyorlard. p cambazlarna gelince bunlarn terazi veya mizan denilen bir denge denei kullananlar olduu gibi kullanmayanlar da vard. 1582 ylndaki snnet dnnde kimi ip zerinde srtnda birini tayarak yryor, kimi de ayaklar bal, ceketini de ters evrilmi giyerek ip stnde srayp raks ediyordu. Bir baka cambaz on klcn keskin yann ayaklarna ve bedenine balayp ip zerinde yle yryordu. p zerinde takma tahta ayaklarla yryenler de vard, bunlara Evliy elebi pilebz adn veriyor. (AND: lk Trk Canbazlar: 34. s.). Cambazlarn ellerinde meale bulunduu hlde ayaklarna ya srerek gsteri

SELK VE RLER

91

yapmalar; ayaklarna haner, kl vb. keskin aletler balayarak ipte oynamalar beyitlerde dile getirilen ifadeler arasndadr: meger cn-bzdur her eb erg ile gelr bezme ho oynar rsmn zre srp pyna yag te (T. Cafer eleb: Dvn: K.24/10)
[= Anlalan, ate bir cambazdr; her gece bir mealeyle meclise gelir ve ip zerinde ayana ya srerek gzel gzel oynar.]

rsmn- dd- humdur degl yer yer ihb baglam pyna cn-bz- felek emrler (G. l: Vridt l-enka: G.92/3)
[= Yer yer grnenler kayan yldz deil ah dumanmn ipidir. Felek cambaz ayana kllar balam.]

p zerinde emberle gsteri yapmalar veya emberle denge salamalar; tehlikeli hareketler gstererek ember olacak biimde bklebilmeleri de cambazlarn beyitlerde gze arpan baz zellikleridir: cn-bz gese enber-i gs-y dilbere bir lub ile gelr tepesi stine yere (Emr: Dvn: G.423/1)
[= Cambaz, sevgilinin sann halkasna gese, bir oyun ile tepesi stne yere gelir.]

gyiy hengme-i hsn ire bir cn-bzdur kim egilp old enber kkl-i mkn-i dost (T. Cafer eleb: Dvn: K.13/5)
[= Sevgilinin misk renkli ve kokulu kkl eilip enber olduuna gre sanki o, gzellik topluluu iinde bir cambazdr.]

Cambazlara pehlivan ad da verilmektedir. sz-bz tbz vezninde cambaz ve rismn-bzdr ki stlh- nsda pehlivan dahi derler. (TEBRZ: Burhn- Kt: 648. s.). ey usl sanatuda pehlevn ol gam yeme k cn-bz ise allh oara kru (Usl: Dvn: G.128/10)

91

mer ZLFE

[= Ey Usul, sanatnda usta ol zlme, ak cambaz isen Allah iini yoluna koyar.]

u beyit de pehlivanlarn perem brakmalar gibi cambazlarn da peremli olabileceini akla getiriyor. Bununla birlikte cn-bz kelimesinin bir meslek erbabnn yan sra canyla oynayan, cesaretli kimse anlamnda kullanldn da dnmek mmkn. kendyi pertb edpdr zenberekden gyiy ba pereml gzel cn-bzdur tr sen (Hayret: Dvn: G.217/3)
[= Senin okun, sanki kendisini zemberekten frlatan ba peremli gzel bir cambazdr.]

Aadaki bilgilerden beyitteki pertb kelimesinin bir cambazlk stlah olduu ortaya kyor: Eski belgelerde eitli cambazlk terimleri buluyoruz. Bunlardan ecel beii, ahin uurmas, karga sekmesi, pertav gibi terimler vardr. (AND: lk Trk Canbazlar: 37. s.).
59. G.45/4 hayl: (< Ar. h-y-l) grnt; insan klnda biim;

karalt; ince, zayf; korkuluk. insnu mtehayyilesinde yakaza ve ruy hllerinde mrtesim ve mteebbih yan sretpezr olan ahs ve timsle denir mellif Basirde beynna gre hayl ve haylet f l-asl sret-i mtecerrideden ibretdir menmda ve mirtda ve suda ve mern gaybetinden sora kalbde mutasavver olan sret gibi bade mtehayyilede tasavvur olunan her nesnede istiml olund kezlik hayl mecrsnda olan nl gibi nahf ve rakk ahslara istiml olund ve hayl bir adamu ahs ve talatna tlk olunur ki karalts olacakdr ve oyuk tabr olunan eye denir ki bir agaca bir siyh kilm rtp ekinli tarla bg ve bge kenrlarna nasb ederler ta ki behyim tuyr an insn zannyla tevahhu ederler frisde tandsa derler (el-FRZBD: UBTKM: III, 204. s.). Bu sralanan bilgiler altnda hayl, ince, zayf; varla yok aras, hayalet gibi insann sfatdr. hayl kelimesinin ince anlamna geldiine iki rnek:

SELK VE RLER

93

klca tkat komad kld hayli beni zr ey yakn teni m kld hayli hasanu (Yakn: Dvn: G.104/7)
[= Hayali beni yle zayflatt ki kl kadar g brakmad. Ey Yakn, Hasann hayali bedeni kla evirdi.]

hasret-i my-miynula sen ey gonca-leb yle inceldm vcdum edemez kimse hayl (em: Dvn: G.107/6)
[= A gonca dudakl, senin kl belinin hasretiyle ylesine inceldim ki vcudumu kimse hayal edemez.]

rakb (< Ar. r-k-b) hfz ve nigehbn mansnadr ve bir nesnenin zuhr u vukunu gzetici muntazr mansnadr ve beki hris psbn mansnadr (el-FRZBD: UBTKM: I, 146. s.). Beyitte, kelimenin gzetici anlamna vurgu yaplmtr. Sevgilinin bekisi, koruyucusu olan rakip, sevgilinin belinin hayaliyle incelen grememektedir.
60. G.46/3 bde-tynet-tahmr: Osmanl airlerince yaygn bir

ekilde kullanlan bu ifade ile, insann balktan yaratld ynndeki ayetlere iaret edilmektedir. k, araba dknln, toprann suyla deil de arapla yorulmasyla aklar. Buradaki arab ilah ak olarak dnmek gerekir. Benzeri iki rnek: ger sorarsa t ezelden ne-y-dgin keyfiyyetm bde-i k ile tahmr eylemiler tynetm (Behit: Dvn: G.360/1)
[= Ezelden beri keyfiyetimin ne olduunu sorarsan, Mayam ak arabyla yourmular.]

derz kp kp ayagna mey dest-i kaz glib hkmzi hamr-la tahmr etmi (Yakn: Dvn: G.082/2)
[= Kp kp arabn ayana (kadehine) deriz. Galiba takdir eli, topramz arap ile yourmu.]

93

mer ZLFE

G.46/4 Sleyman-yzk: Cihna drt shib-kran gelmitir; ikisi muvahhiddir: Sleyman ve skender; ikisi kfirdir: Nemrud, Buhtunnasr. Bunlarn iinde en by Sleymandr; nk ins ve cin, dev ve per, vuh ve tuyr ylan ve karnca, rzgrlar Sleymana msahhar idiler. Yznn ta kibrt-i ahmerden olup zerinde satr vard. 1. Bi-smi llhi r-rahmni r-rahm. 2. L ilhe ill llh. 3. Muhammed reslu llh. Bu yzk demin parmanda idi. Zelle vukunda erkn- artan bir rkne koydu. Sleyman zamannda Cibrl yz Allahn fermanyle getirip Sleymann parmana takt. Bu Peygamber kularn da dilinden anlard. Sleyman, Tevratn hkmyle amel ederdi kendilerinden sonra peygamberlik sya intikal etmitir. (TARLAN: eyh Divann Tetkik: 262. s.). Yzk, sevgilinin parmanda bulunmakla el pmek erefini kazanmtr. k, el pebilmek iin yzk gibi bklp halka hline gelmei ister.
61. 62. G.47/3 nz uyhus-bahr: Beyitlerden, naz uykusunun

sevgilinin klar grmezden gelmek iin setii, yalandan uyuma ekli olduu sonucu karlabilir: ol per nz uyhusn kendye det eylesn grmeze urmaga uk zarfet eylesn (Yahy Beg: Dvn: G.335/1)
[= O peri gibi gzel, naz uykusunu kendisine det edinsin. klar grmezden gelmee bylece incelik gstersin.]

lkyazda uykunun tatl olacana dair bir kanaatin rnei aadaki beyitte grlebilir: nerkisleri ko uyusun gl yzde kim olur bahr gnleri hvb- seher leziz (Nect Beg: Dvn: G.54/3)
[= Nergislerini brak gl yznde uyusunlar, nk bahar gnleri seher uykusu tatl olur.]

Ayrca airler, eitli vakitlerin ve eitli hllerin uyku iin uygun olduu ynndeki inanlar ilemilerdir:

SELK VE RLER

95

Seherde uyku: cafer ki subh- vasla ere evkdan lr vakt-i seherde uyhu olur dostlar lezz (T. Cafer eleb: Dvn: G.21/5)
[= Cafer, kavuma sabahna ularsa akndan lr. Dostlar seher vakti uyku tatl olur.]

Mescitte uyku: nola kynda b-hod olsa kendden gep yahy gelr mescidde insnu gzine det uyhu (Yahy Beg: Dvn: G.358/5)
[= Yahya, senin sokanda kendinden geip dalarsa ne var? Mescitte insann gzne uyku gelmesine almaz.]

Kbe yollarnda uyku: cn vermek isterem reh-i kyuda hadde olur tark-i kabede hvb- seher lezz (Sabh: T.1: 116b.)
[= Sokann yolunda yanana canm vermek isterim. Kbe yollarnda seher uykusu tatl olur.]

Yamur yaarken uyku: brn- tr ile lenler saf srer mehrdur ki uyhuy brn eder lezz (Gubr: T.1: 115b.)
[= Ok yamurun altnda lenler safa srer. Bu mehurdur, yamur uykusu tatl olur.]

Ayrca uykunun vcuttaki kan fazlalndan ileri geldii sylenmektedir: em-i mest hn- insn u del idi kim kesret-i demden ne dem grdm ki hvb stindedr (Saby: T.1: 170a.)
[= Sarho gzn, insan kann u kadar iti ki ne zaman grdysem kan fazlalndan dolay uykudadr.]

95

mer ZLFE

63. G.51/1 gleksz ko-: Elde bulunan snrl saydaki rnee

bakarak kesin ve doru bir anlam vermek g. Ancak imdilik parasz pulsuz brakmak, plak brakmak; aresiz ve perian bir hle drmek anlamlarna geldii sylenebilir. greyin iki yaka issi olmasun gonca ki byle ol kod ben blblini gleksz (Nect Beg: Dvn: G.229/2)
[= Bu blbln byle kt durumlara drd iin, greyim o goncann iki yakas bir araya gelmesin.]

nee prheni mihrle ey meh k k etdk dirg bizi lemde gleksz koyan sensin sen (Enver: Dvn: G.186/2)
[= A ay gibi gzel, nice gmlei aknla para para ettik. Ah ah, bizi lemde zrt brakan sensin sen.]

h- gamda sun-i abdl gleksz kod hey ne gleksz kuculasdur ol ysuf-ceml (Sun: Dvn: G.101/5)
[= Gam kuyusunda abdal Sunyi plak brakt. Hey o Yusuf yzl ne gmleksiz kucaklanasdr.] 64. G.51/2 yakasuz ko-: Eldeki rneklere bakarak imdilik bu

deyime zrt brakmak; perian etmek; plak brakmak anlamlar verilebilir. sen by- mey-i lal sabdan iidp gonca dedi kim kbet bizi yakasuz koyacak budur (Nect Beg: Dvn: G.191/6)
[= Gonca, senin dudann arap kokusunu sabah melteminden iitince, Sonunda bizi perian edecek budur/kokudur dedi.]

hev-y sohbet-i fasl- bahr- ry- yr hir yakasuz kor gli v blbli pemne-p eyler (Emr: Dvn: G.173/2)
[= Sevgilinin bahar mevsimi gibi yznde sohbet arzusu, sonunda gl plak brakr, blbl de aba altna sokar.]

SELK VE RLER

97

nece bi yakalar k etdrr bir sm-ten sensin sen beni hir yakasuz koyacak lemde sensin sen (Enver: Dvn: G.185/1)
[= Nice bin yakalar yrttran bir gm tenli sensin sen. Beni sonunda bu lemde zrt brakacak sensin sen.] 65. G.52: Btnyle tasavvuf zeminde sylenmi bu gazelde,

kanaat-feragat, kesret-vahdet, cennet-dnya, suret-mana, zahirbtn, melmet-selmet ve firkat-vuslat ztl ilenmektedir. Kavuulmak istenen sevgili Allahtr. Bu dnya okluk, knanma, grnler ve ayrlk lemidir. Ancak birlie ulamann yolu da yine dnyadan geer. a den, aka sarlmak ve dnyann gnl eken btn aldatc gzelliklerinden gemektir. Bylece ayrlkta, kavumann tadn bulacaktr.
66. G.52/4 sret-man: Her eyin grnen biimi ve vasflar

srettir. Sret biiminde tecell eden, mndr. Sret arazdr, yani kendi kendisine ve bal bana duramayan, olamyan bir eydir. Mn ise cevherdir, yani bal bana ve esasen vardr, sretle ve sret biiminde tezahr eder. Vahdet-i vcutularca mn, Tanrdr, sret, btn kinattr. Sretlerde say vardr, sret dzlr, bozulur. Fakat mn, daimdir ve btn bunlar, onun zuhuru olmakla birlikte o, hepsinden de mnezzehtir. (GLPINARLI: Ynus Emre Dvn: 644. s.). Sret, her eyin grnen biimi, daha dorusu, zhir duygularmzla idrk ettiimiz tezahrdr. Ancak idrkimizle anlayabildiimiz hakikatna ise Mn deriz. Bu suret lemi, mn leminin tecellisidir. (GLPINARLI: Mesnev: II, 308. s.). Mana lemini anlamak, suret lemini terk etmekten geer. Bylece her eyin ardndaki srra, yani birlie ulalm olur.
67. G.52/6 hallu llh: Allaha dost, brahim (a. m.). Her

kimdir o kimseden daha gzel dinli ki z muhsin olarak yzn tertemiz slm ile Allaha tutmu ve hanf (yalnz hakka boyun een muvahhid mslim) olarak brahim milletine

97

mer ZLFE

uymutur? Allah ki brahimi halil [dost] edindi. (Kurn: 4. Nis: 125). Bu ayetten hareketle brahim (a. m.)e hallu llh denir. brahim (a. m.), Nuh (a. m.), Musa (a. m.), sa (a. m.) ve Hz. Muhammed (s. m.)le birlikte llazm denilen be byk peygamberden birisi ve Hz. Muhammed (s. m.)in atasdr. Putlar krd iin atee atlm, ancak ate onu yakmamtr. O hlde dedi: Allah brakp da size hibir fayda veremeyecek, zarar da edemeyecek nesnelere mi tapyorsunuz? Yuf size ve Allahtan baka taptklarnza! Hl akllanmayacak msnz? Siz bunu dediler; yakn da ilahlarnzn cn aln, bir i yapacaksanz! Ey nr [ate]! Serin ve selmet ol brahime! dedik! (Kurn: 21. Enbiya: 66-70). Anlatldna gre ate gl bahesine dnmtr. air bu kssaya telmihte bulunuyor. Bunun gibi birok rnek bulmak mmkn: gl-i glzr- cennet te-i nemrd olur ey dil grinmezse eger kim gzme ddr- ibrhm (Zt: Dvn: G.974/4)
[= Ey gnl, brahimin yz gzme grnmezse, cennet gllnn gl Nemrudun atei olur.]

rek-i addan hayl ekme mihnet sbir ol eyledi hak te-i nemrd glzr- hall (Hayl Beg: Dvn: 263/G.9/5)
[= Ey Hayal, sabrl ol, dmanlarn kskanlndan dolay zlme. Allah Nemrudun ateini brahime gllk yapt.]

ukde-dendn: Parmaklar yardmyla dm alamad zaman dilerin devreye girmesi gnlk hayatta hemen herkesin bavurduu yntemlerden birisidir. airler byle bir ayrnty atlamayp iirde bir ss unsuru olarak kullanrlar. Beyitte, sevgili selm verdiinde, bu durumdan memnun olan n can ipindeki dmn alaca syleniyor. Can ipinde dm olmas i sklmas anlamnda olmaldr. Fuzulnin u beytinde bunun bir rnei vardr:

68. G.53/1

SELK VE RLER

99

ey fuzl em-ve mutlak almaz yanmadn tblar kim snblinden rite-i cnudadur (Fuzl: Dvn: G.LXXXV/7)
[=Ey Fuzul, senin can damarndaki, sevgilinin smblnden olan dmler, kukusuz mum gibi yanmadan almaz.]

Beyitte bir de harf oyununa yer verilmektedir. selm kelimesinin ilk harfi olan snin yazlndaki di biimine iaret vardr. Dile dmn almas gibi sevgilinin selm sevindirecek, iindeki skntlar giderecektir. fade edilen bu dnce, gnlk hayattan bir sahne ile birlikte harf oyunlar ve tebih sanatyla sslenmitir. Beytin incelikle ilendii sylenebilir. Dile dm ama detinin yansmalar baka airlerde de grlyor: hande kl nevye dendnu grp dil-d ola kim aarlar ey eker-leb ukdeyi dendn ile (Nev: Dvn: G.404/5)
[= Nevye bir glmse dilerini grp ii alsn; a eker dudakl, nk dm dile aarlar.] 69. G.54/1 sevd: (< Ar. s--d) lgnlk derecesinde sevme.

nsan vcudunda varl kabul edilen drt unsur olan, safra, dem, balgamdan drdncs sevda. Vcuttaki fazlal delilik derecesinde sevme hastalna sebep olur. Arz, tam, hrs ve ak gibi hller ve hastalklar. Bir illet ki insana rz oldukta pek gam-nk ve mkedder olur ve iddet zre olur ise bazen kendisini telef eder. Bu derecesi Trkede karasevd denilendir. (ONAY: Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah: 27. s.). Eskilere gre drt hlttan biri, d. dn fazlal benzi sarartr ve insan hasta eder. Bu hastalk i skntsn vesveseyi meydana getirir. (GLPINARLI: Divan- Kebr: I, 457. s.). lahi ak. Yrekte siyah bir nokta vardr; buna habbetu lkalb, sevd l-kalb, suveyd l-kalb, dne-i dil gibi adlar verilir. Kalbin en deerli yeri burasdr. Cann candr. Canmn ii szyle buna iaret edilir. Bazen ar sevgi ve iddetli ak sebebiyle bu siyah nokta tahrip olur, paralar btn vcuda

99

mer ZLFE

dalr. Artk bu trl klarda akl mantk kalmaz, sevdiklerini lgnca severler. Bunlara sevdal (sevd) denir. Bunlar ak yoluna balarn koyan klardr. (ULUDA: Tasavvuf Terimleri Szl: 310. s.). u beyitler bu hastaln zelliklerini gsterir nitelikte: biri sevddur bu erknu berd ybis tabat anu mlihly olur mcrrndan akl nks eder bu varndan bedeni bezi hem siyh eyler dem iin h u vh eyler fasl- gz olcak gerek perhz grmeyem der ise maraz hergiz (Nid: Drr-i Manzm: 132-135. b)
[= Bu drt unsurun biri sevdadr. Onun tabiat souk ve kurudur. Fazlal malihlyaya sebep olur, akl devreden karr. Bedeni, benzi karartp insana ah vah ettirir. Hi hastalk grmeyeyim diyenin, sonbaharda perhiz yapmas gerekir.] 70. G.54/3 ayag ile bas-: Bu ifade gre stlahlarndan

olmaldr. Hasm, ayakla oyun yaparak yenmei ifade eder. Beyitlerde ayag kelimesinin kadeh anlamna da iaret vardr. Ayn ekilde, meydn kelimesinin de arap kab anlamna ince bir iaret grlyor. Baka birka rnek: bir ayag ile cem-i devrn basdum neviy zr- bz isteme imdi yeer l eyleyen (Nev: Dvn: G.324/5)
[= Ey Nev, bir ayak oyunuyla zaman denilen Cemi yendim. Kol kuvveti arama, imdi hile yapan yener.]

bir ayag ile basmak baa sn der imi an bugn ey enver ek bde-i glgn meydna (Enver: Dvn: G.244/5)

SELK VE RLER

101

[= Bir ayak oyunuyla onu yenmek bana kolay dermi. Bugn ey Enver, gl renkli arab meydana/arap kabna ek.] 71.

G.56/5 rz-su-gl-nr: Parlaklk ve berraklk bakmndan sevgilinin yanaklarnn suya, ektiklerinden dolay da n gnlnn atee benzetilmesi sk sk ilenen bir tebihtir: gese peyknu glden arturur efgnum nleler peyd eder tokundugnca nra su (Yahy Beg: Dvn:G.362/3)

[= Temrenlerin gnlmden gese inleyilerimi artrr. Su, atee dokunduunda czrtlar karr.] 72. G.56/8 yine-hod-bn: Osmanl iirinde hod-bn kelimesi

genellikle kendisini gren anlam sebebiyle ayna ile birlikte yer almaktadr. Su da yeri geldiinde ayna vazifesini icra ettii iin bu iki kelimeyle birlikte kullanlr. Aynaya bakan kiinin kendisini grmesi gereine dayanan beyitlerde, ayna sevgiliye kendi gzelliini gsterip onu kibre srkledii iin ho karlanmaz. Ayna vazifesini gren su da bu erevede dnlmelidir. eitli rneklere rastlamak mmkndr: yr an grp hod-bn olupdur yzi zre srinsn greyin su (Ahmed Paa: Dvn: G.256/4)
[= Sevgili onu grp kendisini beenir. Greyim su, yz st srnsn.]

bir nazar bakmag-la hod-bn magrr eyledi bilmezem cn ne yz gsterdi ol gzg saa (Rahm: b.) T.1: 6
[= A can, bir bak bakmakla seni kibirli ve kendisini beenmi etti. Bilmem, o ayna sana nasl bir yz gsterdi.]

bakuban yine-i hsne magrr olma ey per yine n demi hod-bn eyler (vur: T.1: 213a.)

101

mer ZLFE

[= Gzelliinin aynasna bakp da kibirlenme. A peri gibi gzel, ayna insan kendini beenmi eder.]

Aynalar k erkeklerin klk kyafetlerine eki dzen verdikleri bir eya olarak sosyal hayat ierisinde nemli bir yer tutmaktayd. Hem aynann sslenme alkanlklarndaki yerini gstermesi hem de kendisini beenmilik-ayna ilgisini daha ak sunmas bakmndan u bilgiler dikkat ekicidir: Bu an k erkekleri yzlerine ve vcutlarna oka zenirlerdi. Sakallarna kokulu briyantinler srer ve kadnlar gibi gzlerine Isfahan srmesi ekerlerdi. Uzun uzun aynaya bakmaktan ekinmezler, sokaklarda arada srada ayinedar denilen kiilerin nnde dururlard. Bunlar iyi temizlenmi bir aynay bir aaca veya bir duvara asarlar, zerini bir rt ile kapatrlard. Mteri gelince birka metelik karlnda aynann st alr ve o, aynada kendisini seyretmee frsat bulur, sakaln tarar, sarn dzeltir, eksiklerini tamamlard. (MAZAHER: Ortaada Mslmanlarn Yaaylar: 87. s.). Bu ifadeler nda, ayna-kendisini beenmilik ilgisi daha iyi anlalyor.
73. G.57/1 em-sihr: Sevgilinin gzlerinin ve baklarnn

bycye benzetilmesi airlerce sk sk ilenen bir tebihtir. Bunun eitli rneklerini grmek mmkn. Beyitlerden anlaldna gre, kiiyi uykusuz brakmak amacyla by yaplyordu. Byle durumlarda uyhu bala- ifadesinin kullanld grlyor: baglad gamze meger yalu gzm hvbn kim geceler subha dek ylduz sayar uyhus yok (T. Cafer eleb: Dvn: G.85/4)
[= Geceler boyu sabaha kadar yldz sayar uykusu yok. Anlalan bakn yal gzmn uykusunu balam.] 74. G.58/1 Allh okna ugra-: Allahn cezasna uramak,

Allahn gazabn ekmek anlamnda bir ifade ekli olmaldr.


75. G.59/3 eme-i mihr-yzi suy yere dkil-: Gnee eme-i

hver, eme-i felek de denir. Ik kayna olup dnyaya feyiz

SELK VE RLER

103

ve bereket yadrmas sebebiyle gne eme diye adlandrlmtr (ENTRK: Osmanl iiri Antolojisi: 79. s., GLPINARLI: Nedm Dvn: 436. s.). Gne nlarnn grntsyle oluktan akan suyu andrmas bu benzetmenin dayand temel esaslardandr. yz suy, ise kutluluk; haya, hicap, namus, eref, itibar anlamlarna gelir. Burada yzi suy yere dkil- deyimini utanmak, deerini kaybetmek; yerde srnmek; aa bir durumda olmak anlamnda dnmek gerek. Gnein yz suyunu yere dkmesi ise nlarnn yere vurmas demektir. Inlar toprakta srndnden dolay gne deersiz kabul ediliyor: u mihre zerre-i sergete olma kim her gn yzi suyn dke gn gibi hke her yerde (Yakn: Dvn: G.178/2)
[= u gnee/gzele, ba dnm bir zerre olma; nk o, gne gibi her gn yz suyunu her yerde topraa dkmektedir.]

lebe b- hzr ne yz ile yknmi ele girerse yzi suyn yere dkeyin (Enver: Dvn: G.194/3)
[= Bengi su, senin dudana hangi yzle zenmi. Elime geerse yz suyunu yere dkeyim.] 76. G.60/2 kan kan ile yumazlar: Ktln, ktlkle

ortadan kaldrlamayacan anlatan bir ataszdr. Beyitte kan et- deyimi de kan dkmek, cinayet ilemek anlamyla yer alyor. Birok rneine rastlamak mmkn: ger suum lal emp kan etdgmse sky kanlar aglatma beni kan yumazlar kan ile (Nev: Dvn: G.404/4)
[= A saki, suum dudan emip kan ettiimse, beni kan alatma; nk kan kan ile ykamazlar.]

mstagrak etdi kana oku kanlu yaum geri yumazlar ey ka y kan kan ile (Enver: Dvn: G.228/2)

103

mer ZLFE

[= A yay kal, geri kan kanla ykamazlar ama okun kanl yam kana bulad.] 77. G.60/4 nass- kt-tefsr: nass (< Ar. n-s-s) aklk, ak

hkm; Kurn ve Hadisteki ak hkm; kesin delil, tartlmaz kant. Bir haberi isnd ile kiline dek ref eylemek mansnadr ve bir kimseden bir eyi nihyetini sorudurup tesini aradrmak mansnadr ve bir nesneyi zhr ve beyn klmak mansnadr ve bir kavl fili res-i ekbere isnd edp anda tevfk eylemek mansnadr rih der ki nassu l-kurn ve nassu l-hads ki gayr muhtemel olmayan manya dellet eden lafzdan ibretdir ve bu mandan mehzdur ve dell mansna olan nassu l-fukah bundan mehzdur ve inde l-baz istihrc ve zhr manlarndan mehzdur (el-FRZBD: UBTKM: II, 404. s.). Sarih mny hv olup delil makamnda iradolunan yet yerinde kullanlr bir tbirdir. Kamus- Osmande haber, delil, hccet, brhan mnlarnda kullanlan nasn fil-asl beyan ve izhar etmek mnsna olduu yazldr. Hukuk- slmiyye ve Istlahat- Fkhiyye Kamusundaki (c.1, s. 16) izah yle: Syleyenin cihetinden ileri gelen bir sebeple mns zahirden daha ak olan lafzdr. Mesel ilmin eref ve faziletini bildirmek isteyen bir zat, bilenler ile bilmeyenler msavi olurlar m? dese bu sz, bilmek ile bilmemek arasndaki fark ifade hususunda nas olmu olur. Tevile ihtimali olmayan sze, delile de nas denir. (PAKALIN: Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl: II, 657. s.). tefsr (< Ar. f-s-r) aklamak, aa karmak. pde ve mestr nesneyi ren ve ayn eylemek mansnadr lafz- mkilden man-y murd kef ve beyn ve tevl iki muhtemel olan mannu birini zhir-i kelma mutbk olan manya redd eylemekden ibretdir (el-FRZBD: UBTKM: II, 68. s.). Gamzeler sevgilinin gzelliine kesin kant iken, ayva tyleri onlar bir de Kurndan delil getirerek aklamakta, bylece, kyc baklarn keskinlii bir kez daha kantlanm olmaktadr.

SELK VE RLER

105

Ayrca beyitte, kt (< Ar. k-t-) kelimesinin kesici anlam sebebiyle gamzenin keskinliine de ince bir ima var.
78. G.61/2 kan stne kan et-/ol-: Bu szn, zulm stne

zulm etmek; birbirine girmek birbirini ldrmek anlamlarna geldii sylenebilir. zellikle sevgilinin dudaklaryla arabn bir araya geldii beyitlerde sz konusu edilen bu ifadenin birok rnei grlyor. Bunlardan ikisi: cm ip her bir ged-y-la pme dem be-dem kan olur kan stine devletl sultnum benm (em: Dvn: G.114/3)
[= arap iip de her bir kleyle srekli pme. Kan stne kan olur devletli sultanm benim.]

sk byle sde iken cn aparur lebler ger arb-ld ederse kan olur kan stine (Nect Beg: Dvn: G.534/3)
[= A saki, dudaklarn byle sadeyken bile can alyor. Bir de araba bularsan kan stne kan olur.] 79. G.62/3 vatan ire gurbet: Kiinin kendi vatannda gurbetlik

ektii, vatanndaki haklara sahip olamad durumlarda sylenen bir szdr. An vatan sevgilinin mahallesidir. Orada sevgiliyi gremeyince kendi vatannda srgn muamelesi grm olur. Benzeri iki rnek: bgne tutarm seni evk seg-i ky gurbet ne kat mkil olurm vatan ire (evk: T.1: 554a.)
[= Ey evk, sokann kpekleri seni yabanc sayarm. Vatan iinde gurbet ekmek ne de zormu.]

kyuda gam- hecr ile mrini gerdi gurbet elemin ekdi helk vatan ire (Helk: Dvn: G.127/5)
[= Helk senin sokanda ayrlk derdiyle mrn geirdi. Vatan iinde gurbet acsn yaad.]

105

mer ZLFE

80. G.63/5 slik: Her varlkta Allahn kudretini, yarat gcn,

her eyin Allahtan kaynaklandn grme ve anlama yolunu tutmu, hakikat yolcusudur (GLPINARLI: eyh Galip Dvnndan Semeler: 219. s.). air, gerek ak yolundaki yolcular kendisinin doru yola ilettiini, onlara klavuzluk ettiini ifade ediyor. Bylece kendisini gerek aka ulam ve bakalarna da yol gsteren bir mrid seviyesine karyor.
81. G.63/8 reh-i k: Sflerce ak, insann mevhum varln

yok etmesi bakmndan deerli makbul bir eydir. Onlarca ak, iki ksmdr: Geici ak, gerek ak. Geici ak, herhangi bir eye, bir kiiye gnl vermektir. Sflerce bu ak da iyidir. nk seven adamda varlk, benlik brakmaz, deta onu, gerek aka hazrlar. Bu bakmdan Mecaz, yani geici ak, hakykatin kprsdr. demilerdir. Gerek ak, Tanrya, yani mutlak varla k olmak ve bu akta kendini yok etmektir. nsanda bu ak tecell edince insan, artk gzele deil, gzellie k olur ve mutlak gzellii her eyde grr. Sonunda, kendi mevhum varl kalmaz, mutlak ve gerek varlkta var olur ki bu da birliin gereklemesi demektir. (GLPINARLI: Dvn- Kebr: I, 399. s.). Buna gre reh-i k, gerek aka ulama yoludur. airin, girmek istedii bu yola, yani klk yoluna Allahn yardmyla girdii anlalyor.
82. G.65/2 tnb: (< Ar. t-n-b) adr ipi. Otan veya adrn

ortasndaki kaza ve kenar perdelerine balanarak bir ucu yere aklan iplere tnb denir. air gzyalarn byle iplere benzetiyor. Gzyalarnn kanl veya gm renginde olduu dnldnde adr iplerinin gm tellerle ve krmz renkli iplerle rlm olabilecei akla geliyor.
83. G.67/4 iki yaka issi ol-: ki yakas bir araya gelmek, zengin

olmak; kutlu ve deerli olmak; ileri yolunda olmak anlamlarna geldii sylenebilir. Irmak ve deniz gibi unsurlarla birlikte anlmas, hem bolluu ve bereketi ifade etmek hem de

SELK VE RLER

107

deniz ve rman gerek anlamda iki yaka sahibi olduuna iaret etmek iindir. u kim bir r etmi iki yaka issi dery-ve deizler katresinden hayr ol ahsu fzn olm (Zt: Dvn: G.603/2)
[= Fakir bir kimsenin deniz gibi iki yakasn bir araya getiren kiinin yapt hayr, denizlerdeki her damladan fazla olur.]

olmadum iki yaka issi elmden ne gelr dest-i frkat ekeli kendye dmnumdan (Enver: Dvn: G.184/2)
[= Ayrlk eli eteimden tutup kendisine ektiinden beri, iki yakam bir araya gelmedi, elimden ne gelir.]

greyin iki yaka issi olmasun gonca ki byle ol kod ben blblini gleksz (Nect Beg: Dvn: 229/2)
[=Bu blbln byle kt durumlara drd iin, greyim o goncann iki yakas bir araya gelmesin.] 84. G.69/3 s-mcerred: sa (a. m.), Kurna gre

ldrlmemi, ge ykseltilmitir (Kurn: 4. Nis: 157-158). Hz. s semya urc edince drdnc katta zerinde dnya mal olarak bir ine bulundu; ileri gidemedi. Durmaa mecbur oldu. Hlbuki mcerred snn balca sfatdr. sy tecrdle vasfederler. Zr teehhl etmemitir. Umr- dnyevden yani dnya malndan hibir nesneye mlik olmamtr. Hatt felee urc eylediinde bir szen (ine)den gayr bir nesne bile gtrmedi; yani bir ineyi bile beraber gtrd; eskilerini yamamak iin (!) Hatt derler ki ol ineye taalluk sebebiyle arh- rmde karr eyledi ve elan Hz. Muhammed gibi ara urc ederdi. (ONAY: Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve zah: 220. s.). Tasavvuf zeminde sylenmi beyitte, btn balardan kurtulan insann sa (a. m.) gibi ykselecei mertebesinin yce olaca anlatlmaktadr.

107

mer ZLFE

85. G.70/2 hevya yelten-: Bu szn mecaz anlamyla

arzularna kaplmak, elence arzusunda olmak; nazlanmak; uzaklamak, kamak, gerek anlamyla havada umak manalarna geldii sylenebilir. eitli rneklerine rastlamak mmkndr: hey yazuk gl yaprag gibi hevya yeltenp amrn eglencesin blbl-sfat efgn kodu (Amr: Dvn: G.57/5)
[= Ah ne yazk, gl yapra gibi havaya kaplp, Amrnin elencesini blbl gibi ata evirdin.]

sleymnum hev-y vaslua n yeltenr glm deminde eyle ol mr- zafe vuslatu himmet (Enver: Dvn: G.20/4)
[= A Sleymanm, gnlm kavuma arzusuna kaplmakta; zaman geldiinde o ciz karncaya vuslatn bala.] 86. G.70/4 Meryem-s-sz: Hz. Meryem, sa (a. m.)nn

annesidir. Olunu, Cebrailin nefesiyle babasz olarak dnyaya getirmitir. Bu, Kurnda anlatlr (Kurn: 19. Meryem 18-22; 21 Enbiya 91; 66. Tahrm: 12). Ahd-i Ceddde, snn eliyle dokunarak, yahut szle emrederek hastalar iyiletirdii, ktrmleri yrtt, dilsizleri sylettii, krlerin gzlerini at anlatlr (Mesel baknz; Matyos, VIII, IX, X, XII). Luka ncilinde bir gen erkei, bir gen kz, buyruuyla dirilttii (VII, VIII), Yuhannda, drt gn nce lm birisine kalkmasn buyurduu, adamn, kefeninin balarn skerek dirilip mezarndan kt anlatlmaktadr (XI). Kurnda snn, topraktan ku biiminde bir heykel yapp ona frd, frnce canlanp ku olduu, anadan doma krlerin gzlerini at, abra illetine tutulmular iyiletirdii, ly dirilttii, evlerde yenenlerle saklananlar bilip haber verdii bildirilir (III, 49, V, 110). Bu inan dolaysyla s, ark-slm edebiyatnda, ok defa nefesle birlikte anlr. Sofiler, bu mucizeleri, can gzn, can kulan amak, gnl hastalklarn iyiletirmek,

SELK VE RLER

109

lye benzeyen canlar diriltmek tarznda tevil de ederler; zaten onlarca her devirdeki olgun insan, tek kii, yani kutup, devrin ssdr. (GLPINARLI: Dvn- Kebr: I, 401. s.). Beyitteki nefahtu fh ibaresi u ayetten iktibas edilmitir: Rabbin melikeye dedii vakit; Haberiniz olsun, ben bir amurdan bir beer yaratmaktaym. Onu tesviye ettim [sret verip] de ruhumdan ona nefheyledim [fledim] mi derhl ona secdeye kapann! (Kurn: 38. Sad 71-72.). air, iirlerinin kaynann ilham olduunu, bu yzden l gnlleri canlandrdn ifade ediyor. Beyit, edeb sanatlarla incelikle ilenmi, geni bir kltr birikimiyle rlmtr.
87. G.70/5 topu gklere ag- (G. 69/5): Birok airde rneklerine

rastlanan bu ifade, beyitlerde getii hliyle Gy u evgn oyunundan kaynaklanan bir kalp sz ya da deyim olmaldr. imdilik deerli olmak, deeri artmak, erefli bir mevkide olmak; stn gelmek, baar kazanmak anlamlaryla karlanabilir. Gkte bulunmas ve topu andrmas sebebiyle gne ve evgn oyunundan dolay meydan gibi kelimeler bu sz esas alan beyitlerde sk sk sergilenmektedir. Benzeri rnekler: gne top gke agdugn talama kim hl bulm idi ey yaag gn meydn (Nect Beg: Dvn: 612/3)
[= A gne yanakl, gnein topunun ge ykselmesine arma; nk o meydan bo bulmutu.]

zerre del klmadu dehre hayl itibr topu agsun gklere mihr-i cihn-r gibi (Hayl Beg: Dvn: 419/G.57/5)
[= Ey Hayal, bu dnyaya zerre kadar itibar etmedin; topun dnyay bezeyen gne gibi gklere asn.]

yr ku bkben kaddmi evgn etdi hsnn top gke agsa yeridr gzelm (Fazl: T.1: 409b.)

109

mer ZLFE

[= Gzelim, akn boyumu eip evgna evirdi; gzelliinin topu gklere ykselse yeridir.]

Bu szn yukardakilerin dnda, sava leti olan topu konu alan beyitlerde yer almas da ihtimal dahilindedir.
88. G.71/2 cn yok: Bu ifadenin hem canl deil hem de

gc yok; cesareti yok; deeri yok anlamlarnda kullanlan bir sz olduu anlalyor. Selvinin gerek anlamda can olmad gibi, sevgilinin boyuyla yaracak derecede deeri yoktur. Bu ifade cansz nesnelerle birlikte gemektedir: sidre gibi mnteh kaddi salaldan syesin ravzada salnmaga serv-i sehn cn yok (h: Dvn: G.47/2)
[= Sidre gibi uzun boyu glge ettiinden beri, uzun selvinin sulak bahelerde salnacak can yok.]

cn yokdur ki sanem ede senle dav geri bu sret ile hid-i kne geer (Nect Beg: Dvn: G.134/2)
[= Putun, seninle gzellikte yaracak kadar can yok, bir de bu grnyle saray gzeli geinir.] 89. G.71/3 gne-yldzlar: Gezegenlerin ve yldzlarn n

gneten aldklarna inanlr. Gnein parlakl onlarn n grnmez klar. Bu yzden vgye konu olan kavramlar gnee, onun karsna karlanlar ise yldzlara veya gezegenlere benzetilir. Yaygn olarak kullanlan bir hayaldir. gn yzin grmek err- hum teskn eder mihre olmazm mukbil encm-i seyyre h (Yakn: Dvn: G.024/2)
[= Gne yzn grmek, ahmn kvlcmlarn Gezegenlerin gne karsnda hkm olmazm.] yattrr.

90. G.75/5 seg-yrn: Kpekler, sevgiliye olan ballklar,

sevgilinin mahallesinde bulunmalaryla n dostlardr. Benzeri birok beyit bulmak mmkn:

SELK VE RLER

111

vardum segn- kyn aradum sokak sokak y rab ne hikmet old ki yrn grinmedi (Yakn: Dvn: G.190/6)
[= Gidip mahallenin kpeklerini sokak sokak aradm. Ey Allahm ne hikmettir dostlar grnmedi.]

ey dil segn- ky ile hem-sifl ol yrn- b-vef-ile ay u tenaum et (Hdy: Dvn: G.019/3, AE: 23a.)
[= A gnl, sevgilinin sokandaki kpekler ile anak payla; vefal dostlarla ye i.] 91. Kt.1/4 ehr oglan: Bu ifadenin, Gvenilmez, kaypak

olan; orta mal ahlksz kimse anlamna geldii syenebilir: kank mahbb grrse meyl eder bu tfl- dil b-hakkat olsa ayb olmaya ehr oglandur (Mel: Dvn: G.245/4)
[= Bu gnl denilen ocuk, hangi gzeli grse ona meyleder. Gvenilmez olsa knamamak gerek; nk ehir olandr.] 92. B.4. barmak kaldur-: Mslman olmayan birinin slma

geii bir merasime bal olurdu. Kii kelime-i ehadet getirirken Allah lfznn getii yerde iaret parman kaldrrd. Beyitlerde bu dete iaret vardr: kfir old dey nerkis gze yknben kaldurur barmagn getrr mn gonca (em: Dvn: G.159/3)
[= Nergis gzne zenip de kfir oldu diye, gonca parman kaldrp iman getirir.]

em barmak kaldrup mna geldi b-gmn sohbetde stine nr indi anu ol zamn (Enver: Dvn: G.202/1)
[= Mum, kukulardan arnp parman kaldrarak imana geldi. O zaman senin sohbetinde onun zerine nur indi.]

fadenin barmak gtr- biimi de vardr:

111

mer ZLFE

gricek mucize-i nakn sret-ger-i n gtrp hme-sfat barmagn mn getrr (Bk: Dvn: G.131/2)
[= Onun naklarndaki mucizeyi grnce, in ressam, kalem gibi parman kaldrp ehadet getirir.]

13. SZLK Kimi maddelerdeki engel () iaretinden sonra eik dizilenler, benzetmelerden karlan karlklardr. a
0001. b: (< F.) su; gzellik; 0012. al-: almak, amak ii

parlaklk; deer; namus, rz kl. 0002. bd: (< F.) en, mamur, bayndr. 0003. bdr: (< F.) sulu, taze, parlak, nemli su; sz, iir; yz, yanak. 0004. b- rz- yr: (< F.) sevgilinin yanann parlakl. 0005. b- hayt: (< F.) bengi su, lmszlk suyu sevgilinin duda. 0006. b- revn: (< F.) akarsu, rmak gzya. 0007. b- zll: (< F.) duru, souk ve tatl su Allahn ltfu. 0008. aceb: (< Ar.) acaba, hayret, ama. 0009. ac-: acmak, zlmek, mahzun olmak. 0010. acz: (< Ar.) aciz, beceriksizlik, yapamama. 0011. a-: amak, bir nesneyi kapal durumdan kurtarmak; silmek.

yaplmak ya da amak iine konu olmak. 0013. auk: ak, alm, kapal olmayan. 0014. ad: ad, isim, bir kimseyi, bir nesneyi anlatmaa, bildirmeye yarayan sz; n, lkap. 0015. ad: (< Ar.) dmanlar. 0016. db: (< Ar.) gzel davranlar. 0017. dem: (< Ar.) adam, insan; kara yaz kimse, toprak; dem (a. m.). 0018. adem: (< Ar.) yokluk. 0019. ad et-: ad brakmak, hret kazanmak. 0020. fk: (< Ar.) ufuklar. 0021. fet: (< Ar.) byk felket; ok gzel gzel, sevgili. 0022. ftb: (< F.) gne zerre. 0023. fitb- lem-r: (< F.) lemi ssleyen gne sevgili. 0024. ftb- lem-yezl: (< F.) batmayan gne. 0025. afv: (< Ar.) balama.

mer ZLFE

0026. ag: ak, beyaz. 0027. ag-: ykselmek, kmak. 0028. agar-:

aarmak,

beyazlamak; aydnlanmak. 0029. agdur-: ykseltmek. 0030. agz: az var yok aras. 0031. agz a-: azn amak, konumak. 0032. agla-: alamak, gzya dkmek; dert yanmak yamur yamak. 0033. aglar: alayan. 0034. agyr: (< Ar.) yabanclar; engeller; dmanlar; bakalar; Allahtan baka her ey diken. 0035. h: ah, feryat; acdan dolay inleme; ilenme, beddua bulut; rzgr; duman; direk; ok. 0036. hen: (< F.) demir. 0037. hn al-: ahn almak; hakkn yemek, bedduasn almak. 0038. h- seher-gh: (< F.) seherde edilen ah, tesirli beddua ok. 0039. h- Selk: (< F.) Selknin ah. 0040. h- serd: (< F.) souk ah, incitici, can skc ah;

temelsiz ah, donuk, kat ah. 0041. hir: (< Ar.) son, en son; en sonunda. 0042. hir zamn: (< Ar.) son zaman; kyametin yaklat devir. 0043. ahkar: (< Ar.) hakir olan, aa, en aada bulunan k. 0044. ahker: (< Ar.) kor, ate koru yldzlar. 0045. Ahmed: (< Ar.) vlm; zel ad. 0046. ahtern: (< F.) yldzlar. 0047. ahvl: (< Ar.) hller, durumlar ekilenler, batan geenler. 0048. ak-: akmak. 0049. kbet: (< Ar.) son, nihayet; sonu; en sonunda; er ge. 0050. akt-: aktmak, akmasn salamak, akmasna yol amak, dkmek; indirmek. 0051. akl: (< Ar.) akl. 0052. akl- kll: (< F.) kll akl; beer akl, insanln akl; Cebrail. 0053. akrn: (< Ar.) yatlar; benzerler.

SELK VE RLER

115

0054. akreb: (< Ar.) akrep;

akrep burcu turra, aln sa, kvrml sa. 0055. aks: (< Ar.) yansma. 0056. aks-i ruhsr: (< F.) yzn yansmas. 0057. al-: almak; ele geirmek; elde etmek; ldrmek. 0058. almet: (< Ar.) iz, nian, iaret, belge. 0059. alay: (< Yun.) alay, tabur; blk, birlik; sr, takm; saf, sra, dzen. 0060. alay bala-: sava dzenine girmek, askerin saf saf olmas. 0061. alyk: (< Ar.) ilgiler; dnyaya ballk, dnya tutkusu ayak ba. 0062. alak: alak, aa; aada bulunan. 0063. lem: (< Ar.) dnya; btn yaratlmlar; elenme glen. 0064. lem-r: (< F.) lemi ssleyen, dzenleyen gne. 0065. lem-i man: (< F.) mana lemi. 0066. lem-tb: (< Ar. F.) dnyay parlatan, aydnlatan. 0067. aln: aln, yzn n taraf, yzn kalarla

salar arasndaki blm gne; ay. 0068. l: (< Ar.) yce, ulu, byk; yksek. 0069. l-cenb: (< Ar. F.) cmert; yce; erefli sevgili. 0070. Allh: (< Ar.) Tanr. 0071. alma: elma gne. 0072. aln auk yzi ak: doru, drst, temiz, namuslu. 0073. alt: alt, bir nesnenin yere bakan yan. 0074. altun: altn. 0075. amel: (< Ar.) i; uygulama; davran. 0076. amm: ama, fakat, gelgelelim. 0077. a-: anlamak; hatrlamak, aklna getirmek; szn etmek. 0078. n: (< F., T., Ar.) almllk; zaman, a; zek, anlay, dnce; sevgilinin yzndeki tarife smayan manev gzellik, sevgilinin yznde hissedilen gzel hl. 0079. ancak: ancak, yalnz, yalnzca; ucu ucuna; bu yzden.

115

mer ZLFE

0080. n: (< Ar.) hemen, o

0094. arz: (< Ar.) sunma, bir

anda; geici. 0081. ank: (< Ar.) simurg kuu ak; sevgili; k. 0082. ala-: anlamak; bilmek, anlalmak; srrna vakf olmak. 0083. ara: orta; iinde; mahal, mevki, mekn, yer; ara sra, zaman zaman. 0084. ara-: aramak, bulmaa almak. 0085. arak: (< Ar.) ter iy; erimi temren. 0086. arak-rz: (< Ar. F.) terleyen, terli. 0087. rm: (< F.) durma; rahat etme, elenme, yerleme; g, takat. 0088. rm- cn: (< F.) can dinlencesi sevgili. 0089. araya sovukluk dr-: araya soukluk girmek; aras bozulmak. 0090. rz: (< Ar.) yanak su; gzellik denizi; gne. 0091. ar: (< Ar.) ardak, adr; at, dam; dokuzuncu kat gk. 0092. art-: artmak, oalmak. 0093. artuk: ok, daha ok; baka. 0094. arz: (< Ar.) dnya, yeryz dek.

bye sunma; gsterme; en, genilik; enlem. 0095. arz eyle-: (< Ar.) sunma; anlatma. 0096. arz- ceml: (< F.) yzn gsterme. 0097. arz- hl: (< F.) hlini bildirme, hlini anlatma; iini dkme. 0098. rz: (< F.) istek, heves. 0099. rz-y ser-i ky: (< F.) sokan ucuna ulama istei. 0100. siyb: (< F.) su deirmeni felek. 0101. asl: (< Ar.) temel; soy; balang; yol; kaynak. 0102. asl: (< Ar.) hibir zaman. 0103. smn: (< F.) gk, felek gnl. 0104. smn- mecd: (< F.) ycelik g. 0105. stn: (< F.) eik; pabuluk; kap; dergh. 0106. stn- devlet: (< F.) mutluluk dergh; mutluluk kaps sevgilinin kaps. 0107. stn- yr: (< F.) sevgilinin dergh; sevgilinin eii cennet.

SELK VE RLER

117

0108. k:

(< Ar.) tutkun, tutulmu, k mum; ney; deersiz; aa; kpek; sinek; er p; an; Mevlev; toz; altn; Ferhad; ak sultan; garip. 0109. kn: (< Ar.) klar. 0110. k- b-dil: (< F.) kara sevdal k. 0111. k- eyd: (< F.) lgn k, tutkun k. 0112. ikr: (< F.) belli; ak; grnr, grnen; ortaya km. 0113. in: (< F.) bildik, bili, tandk; yakn; dost. 0114. iyn: (< F.) yuva, ku yuvas; ev ene ukuru; zlfn kvrm. 0115. iyn- sne: (< F.) gs evi; gs yuvas. 0116. at-: atmak. 0117. te: (< F.) od, ate; ak. 0118. te-i k: (< F.) ak atei. 0119. te-i h: (< F.) ah atei. 0120. te-i h- dern: (< F.) iten gelen ah atei. 0121. te-i h- dil: (< F.) gnlden gelen ah atei yaln kl. 0122. te-i gam: (< F.) dert atei.

0123. te-i hm u cef: (< F.)

zulm ve azgnlk atei. 0124. te-i hicrn: (< F.) ayrlk atei. 0125. ayagna d-: yalvarmak. 0126. ayak: ayak; kadeh. 0127. ayak bas-: adm atmak; azmetmek. 0128. ayaklara ko-: ayaklar altna almak, eziyet etmek; yalnz brakmak. 0129. ayn (ol-) (eyle-): (< Ar.) belli, ak, meydanda; grnmek, ortaya kmak; aa karmak. 0130. ayb (et-, eyle-): (< Ar.) ayp, kusur; knamak, ayplamak. 0131. ayr-: ayrmak, birbirinden uzaklatrmak. 0132. ayt-: sylemek. 0133. yne: (< F.) ayna, gzg, gsterici; parlak demir, cam ve elikten yaplan grnty yanstan alet. 0134. yne-i htr: (< F.) gnl aynas. 0135. ayn: (< Ar.) gz; asl, kendisi sevgili.

117

mer ZLFE

0136. ayn-

iyn: (< F.) apak gren gz. 0137. aynna alma-: dikkate almamak; kayglanmamak. 0138. ayrl-: ayrlmak, uzaklamak. b
0142. bb: (< Ar.) kap; yol,

0139. ayva: ayva. 0140. zd:

(< F.) serbest, salverilmi; hr; kurtulmu. 0141. azm: (< Ar.) ynelme; niyet.

0151. bah: (< Ar.) kymet,

kavumaya gtren yol. 0143. bd: (< F.) rzgr, yel, meltem. 0143. bde: (< F.) arap, arap kadehi zehir. 0144. bde-i k: (< F.) ak arab. 0143. bd- hev: (< F.) rzgr yoluyla gelen; havadan, bele. 0143. bd- sab: (< F.) sabah meltemi. 0145. bg: (< F.) bahe dnya. 0146. bg- ky: (< F.) sokann bahesi. 0147. bg- ky- yr: (< F.) sevgilinin sokann bahesi. 0148. bagr: bar, gs, d. 0149. bg- vcd: (< F.) varlk bahesi; dnya. 0150. bagla-: balamak, ba ya da baka bir arala tutturmak.

deer. 0152. bahne: (< F.) bahane, yalan uydurma; sebep olarak gsterilen; kama, sorumluluktan kurtulma. 0153. bahr: (< F.) bahar, ilkyaz. 0154. bahr: (< Ar.) nehir; gl; deniz. 0155. bahr-i lem: (< F.) dnyann denizi. 0156. bahr-i k: (< F.) ak denizi. 0157. bahr-i bel: (< F.) bel denizi. 0158. bahr-i fikret: (< F.) dnce denizi. 0159. bahr-i hsn: (< F.) gzellik denizi yz, yanak. 0160. bahs: (< Ar.) iddia, inatlama. 0161. bah (eyle-): (< F.) ba; balama, verme.

SELK VE RLER

119

0162. baht:

(< F.) kader, ksmet, iyi ya da kt talih. 0163. bis: (< Ar.) sebep. 0164. bak-: bakmak; deer vermek; ilgilenmek; bakm yapmak. 0165. bk: (< F.) korku; kayg, saknma. 0166. b-keml: (< Ar.) tam olgunluk, mkemmellik. 0167. bak: bak, gz atma, bakma, nazar. 0168. bk: (< Ar.) kalc, kalml, deimeden kalan; nsz sonsuz. 0169. bl: (< F.) kanat, kol. 0170. bl: (< F.) yce; yksek. 0171. br: (< F.) yk. 0172. brn: (< F.) yamur gzya; ok. 0173. brn- pend: (< F.) t yamuru. 0174. br- bel: (< F.) dert yk. 0175. br- derd-i k: (< F.) ak derdinin yk. 0176. br- mihnet: (< F.) dertlerin yk. 0177. br: (< F.) bari, hi olmazsa, baz. 0178. barmak: parmak akan yldz.

0179. bas-:

ele geirmek, baskn yapmak; yenmek; basmak, ayak basmak. 0180. basar: (< Ar.) gz; grme. 0181. ba: ba, kafa; yara; kaynak anak. 0182. baa k-: ba etmek, alt etmek, bir ie gc yetmek. 0183. bana evr-: ba etrafnda dolatrmak, evirmek. (Sadaka edilecek nesnelerin ba evresinde evrildikten sonra verilmesi grenei.) 0184. bana su kuy-: zmek; sknt vermek; savmak, uzaklatrmak. 0185. banda devleti ol-: rtbe kazanmak, ycelmek; talihli olmak. 0186. ban ayak et-: alnn yere srmek, alak gnlllk gstermek. 0187. ban kesseler vaz geme-: asla vaz gememek. 0188. baka: baka, deiik, farkl. 0189. bala-: balamak, bir ie girimek, harekete gemek.

119

mer ZLFE

0190. bat-:

gmlmek, ekilmek, saplanmak. 0191. btn: (< Ar.) i; i yz; gnl. 0192. bedel: (< Ar.) bedel, karlk; bir eyin yerini tutan ey. 0193. beden: (< Ar.) gvde, vcut. 0194. bed-lik: (< F. A.) irkin. 0195. beg: bey, han sevgili. 0196. bel: bel, insann ortas var yok aras. 0197. bel: (< Ar.) bel, dert, sknt, byk sknt. 0198. bel-ke: (< F.) bel eken, dert eken, dertli. 0199. bel-y hecr-i nigr: (< F.) sevgiliden ayr kalmak bels. 0200. bel-y hecr: (< F.) ayrlk bels. 0201. belki: belki, olsa olsa. 0202. ben: ben, birinci teklik kii zamiri. 0203. bencileyin: benim gibi. 0204. bend: (< F.) ba, buka; balama; dm, kilit. 0205. bende: (< F.) kul, kle, karava k. 0206. bende-i b-dil: (< F.) sevdal kle klar. 0207. bede: benzer, e.

0208. beiz: beniz, yz, yz

rengi sonbahar; ayva. 0209. beze-: benzemek, iki kii ya da nesne arasnda birbirini andracak denli ortak nitelikler bulunmak, andrmak. 0210. bezer: yle grnyor ki, anlalyor ki; anlalan. 0211. bezer a-: benzetmek, ayns sanmak. 0212. ber: (< F.) gs; yemi, meyve. 0213. berbd: (< F.) savrulmu; bitmi, gitmi, yok olmu; yele verilmi; perian. 0214. berg: (< F.) yaprak. 0215. berg-i hazn: (< F.) hazan yapra, sonbahar yapra k. 0216. berr: (< Ar.) toprak, kara. 0217. ber: beri, ie, ieriye. 0218. beybn: (< F.) l. 0219. beybn- allet: (< F.) azgnlk l. 0220. beyn: (< Ar.) aka syleme, anlatma; alma, derdini ama. 0221. beyne s-semi ve larz: (< Ar.) yer ve gk aras.

SELK VE RLER

121

0222. bezm: (< F.) meclis, iki

meclisi. 0223. bezm-gh: (< F.) elence yeri; meclis. 0224. bezm-i mihnet: (< F.) dert meclisi. 0225. bezm-i nedmet: (< F.) pimanlk meclisi. 0226. bag: bak. 0227. brak-: brakmak, koymak. 0228. b-amn: (< F. ) acmasz. 0229. b-bedel: (< F.) benzersiz, esiz. 0230. b-bnyd: (< F.) temelsiz. 0231. b-re: (< F.) aresiz; zavall. 0232. b-n: (< F.) esiz, benzersiz, Allah. 0233. bdr (eyle-): (< F.) uyank; uyandrmak. 0234. b-dil: (< F.) tutkun, k, sevdal; kendinden gemi, akl bandan gitmi, ak sarhou. 0235. b-hadd: (< F.) snrsz; sonsuz. 0236. b-hemt: (< F.) esiz, benzersiz. 0237. b-hisb: (< F. A.) saysz, ok,

saylamayacak kadar ok; hesapsz. 0238. b-hde: (< F.) bo; bo yere. 0239. b-h: (< F.) akl bandan gitmi; akn; kendisinden gemi, sarho gnl. 0240. b-karr: (< F.) rahatsz; akl bandan gitmi; perian. 0241. b-kes: (< F.) kimsesiz; yalnz k. 0242. bil-: bilmek, farknda olmak; anlamak; duymak; tanmak; sanmak. 0243. bmr: (< F.) hasta k. 0244. bi: bin, binlerce, bin says. 0245. bin: (< Ar.) yap, ev. 0246. bin-y hne-i dny: (< F.) dnya evinin yaps. 0247. bin-y vcd: (< F.) varlk binas, evi; vcut binas. 0248. b-nev: (< F.) sesi soluu kesilmi k. 0249. b-nin: (< F.) izi bulunmayan; grnmeyen; kaybolup gitmi.

121

mer ZLFE

0250. b-pyn: (< F.) sonsuz. 0251. b-per bl: (< F.) kolu

0264. bu: gsterme zamiri. 0265. bu del: bu kadar. 0266. bul-: bulmak, arayarak

kanad krk, kolsuz kanatsz gnl kuu. 0252. b-perv: (< F.) aldr etmez, umursamaz; korkusuz. 0253. bir: bir, tek sevgili. 0254. biryn: (< F.) kebap, tandr. 0255. bir yaa eyle-: ldrmek, yok etmek, ortadan kaldrmak. 0256. b-stn: (< F.) stunsuz; gkyz; Ferhadn delmek zorunda olduu da. 0257. b-mr: (< F.) saysz; ok. 0258. bit-: yetimek, bymek. 0259. b-vef: (< F.) sznde durmayan, vefasz sevgili. 0260. b-yr: (< F.) kimsesiz, dostu, tand olmayan. 0260. b-zr: (< F.) bkm, hayatndan bezmi. 0261. b-zevl: (< F.) sonsuz, usuz bucaksz. 0262. boyun: boyun. 0263. boz-: bozmak; deitirmek; dzenini deitirmek; ayarn bozmak.

ya da aramadan, bir nesneyle, bir kimseyle karlamak, bir nesneyi elde etmek; kazanmak, sahip olmak; isabet etmek, vurmak, hedefi bulmak. 0267. buln-: bulunmak. 0268. bulut: bulut k; ah duman. 0269. bunca: bu kadar, bu kadar ok; epey, ok; byle. 0270. burc: (< Ar.) bur, kale, kale kulesi; Gnein ayrld ksmlardan her biri; yldzlar kmesi. 0271. burhn: (< Ar.) delil, tank, kant. 0272. burhn- kt: (< F.) kesin kant; Burhn- Kt. 0273. bkl-: bklmek, iki kat olmak, eilmek. 0274. blbl: (< F.) blbl k; air. 0275. blbl-i eyd: (< F.) lgn blbl. 0276. bnyd: (< F.) bina, yap; temel. 0277. brrn: (< F.) keskin.

c
0278. c be-c: (< F.) yer yer; 0292. cn-

her yerde. 0279. cd: (< F.) byc, cad. 0280. cm: (< F.) kadeh, iki barda. 0281. cm- k: (< F.) ak arab; ak kadehi. 0282. cm- Cem: (< F.) Cemin kadehi. 0283. cm- sitem: (< F.) zulm kadehi; dertler, skntlar. 0284. cn: (< F.) gnl; can; hayat sevgili; ku; saray; mlk, lke; ake. 0285. cn: (< F.) ey can, ey sevgili. 0286. cnn: (< F.) sevgili. 0287. cnne: (< F.) sevgili. 0288. cn-bah: (< F.) can balayan; hayat veren; cana can katan sz, airin szleri, iir. 0289. cn-bz: (< F.) cambaz, cann tehlikeye atan, canyla oynayan. 0290. cn-bz- cn: (< F.) can cambaz. 0291. cn agzna gel-: ok korkmak; lecekmiesine korkuya kaplmak.

uk: (< F.) klarn can. 0293. cebn: (< Ar.) aln ay. 0294. cedel: (< Ar.) kavga; sava; ekime, atma; iddialama. 0295. cef: (< Ar.) eziyet, zulm; dert, sknt. 0296. cehd: (< Ar.) alma, abalama. 0297. Cem: (< F.) hkmdar; arab icat eden kii. 0298. cem: (< Ar.) toplama, bir araya getirme. 0299. ceml: (< Ar.) yz gzellii; gzellik; yz gne; ilkyaz. 0300. ceng: (< F.) sava. 0301. cennet: (< Ar.) cennet sevgilinin dergh. 0302. cennet l-mev: (< Ar.) meva cenneti; snlacak yurt sevgilinin soka. 0303. cerhat: (< Ar.) yara. 0304. cerhat- dil-i zr: (< F.) inleyen gnln yaras. 0305. ceres: (< Ar.) an, kervanlarda develere taklan an, kilise an gnl; k; inleyi.

mer ZLFE

0306. cevr:

(< Ar.) eziyet, sknt, dert ok. 0307. cevr-i agyr: (< F.) dmanlarn zulm. 0308. cevr-i cnn: (< F.) sevgilinin zulm. 0309. cevr-i devr-i arh- kejrev: (< F.) aksak felein dne dne zulm. 0310. cidl: (< Ar.) kavga, sava; ekime; inatlama. 0311. ciger: (< F.) karacier, cier; i kebap, evirme. 0312. cihn: (< F.) dnya, lem; kinat ba. 0313. cihn-r: (< F.) dnyay bezeyen. 0314. cihn-tb: (< F.) dnyay stan, dnyay aydnlatan. 0315. cihet: (< Ar.) yn; sebep. 0316. cinn: (< Ar.) cennetler; baheler. 0317. cism: (< Ar.) beden, gvde sar; altnl kaftan; toz. 0318. cism-i figr: (< F.) yaral beden. 0319. c/cy: (< F.) aratrma; akarsu, rmak. 0320. c (et-): coup tama.

0321. c

u hur: coup tama. 0322. cybr: (< F.) rmak gzya. 0323. cy- ek-i em-i k: (< F.) n gzya rma. 0324. cy- yr: (< F.) sevgiliyi arama. 0325. cmle: (< Ar.) btn, hep. 0326. cnbi: (< F.) kmldanma, hareket; delilik, delicesine davran. 0327. cnn: (< Ar.) delirme, ldrma; akn art. 0328. cnn- z-fnn: (< F.) bilgili deli; delilikte lim; deliliin stad, hocas k. 0329. cra: (< Ar.) yudum, tortu; telve; arap. 0330. cra-i cm- mahabbet: (< F.) ak kadehinin arab. 0330. cra-i d: (< F.) nee arab. 0331. cst: (< F.) arama, aratrma. 0332. cst c: arayp sorma. 0333. cst cy- yr: (< F.) sevgiliyi arayp sorma.

0334. der: (< F.) adr. 0335. der-i arh- felek: (<

0348. em:

F.) gk arknn adr; gk kubbe. 0336. h: (< F.) kuyu, ukur girdap, burga. 0337. h- zenahdn: (< F.) ene ukuru yuva. 0338. k (et-): yark, yrtk; yrtma. 0339. k-i girbn: (< F.) yaka yrtma. 0340. k-i sne: (< F.) gs yar. 0341. re: (< F.) yardm; il. 0342. arh: (< F.) gk, felek; devreden, dnen; ark. 0343. arh- kej-rev: (< F.) eri gidili felek. 0344. ek-: ekmek, tamak; yklenmek; katlanmak; imek, iki imek; silha davranmak. 0345. ekil-: ekilmek, gerilemek; yola koyulmak. 0346. eng: (< F.) dikine tutularak alnan eri saz; pene boy. 0347. erg: (< F.) mum, kandil, meale. d

(< F.) gz byc (sevgili). 0349. eme: (< F.) pnar, kaynak. 0350. eme-i mihr: (< F.) gne emesi. 0351. em-i cd: (< F.) byc gz, byleyici gz. 0352. em-i giryn: (< F.) ya dken gz; alayan gz. 0353. evr-: evirmek, dndrmek. 0354. k-: kmak, gitmek, ayrlmak; grnmek, ortaya kmak; ykselmek. 0355. kar-: karmak, ortaya koymak. 0356. ihre: (< F.) yz, surat. 0357. imen: imen, yeillik; yemyeil bahe ayva tyleri; gam datan. 0358. ok: ok. 0359. okdan: uzun zamandr. 0360. /n: (< F.) gibi; nk; madem, madem ki. 0361. nki: (< F.) u sebepten.

0362. dfi: (< Ar.) def eden,

0373. dyim: (< Ar.) srekli,

uzaklatran, savan; are olan, iyiletiren. 0363. dfi-i gam: (< F.) gam datan; derdi alp gtren. 0364. dg: (< F.) yank yaras; damga gne; nokta; ocak; llenin ortasndaki kara nokta. 0365. dg- gam: (< F.) derd damgas llenin ortasndaki kara nokta. 0366. dagl-: dalmak, akl dalmak, dzeni bozulmak. 0367. dg- mihr: (< F.) ak yaras gne. 0368. dah: dahi, de; bir daha; henz, hl. 0369. dl: (< Ar.) dl harfi; kant, iaret; iki kat, kambur zlf. 0370. allet: (< Ar.) doru yoldan kma, azma, azgnlk. 0371. ll: (< Ar.) doru yoldan km, azgn, gnahkr. 0372. dne: (< F.) tane; yemi, dem (a. m.)in cennetten kovulmasna sebep olan meyve.

devaml. 0374. dyim: (< Ar.) srekli, devaml, her zaman. 0375. de-: demek, sylemek; istemek. 0376. def: (< Ar.) ortadan kaldrma, savma, giderme. 0377. def-i ad-y gam: (< F.) gam dmanlarn savma. 0378. def-i sud: (< F.) ba arsn geirme. 0379. deg-: nasip olmak; demek; dmek, yakmak; kalmak; ait olmak; ulamak, erimek; deerinde olmak. 0379. degme: alelde; geliigzel. 0380. degl: deil. 0381. dehn/dehen: (< F.) az zerre; varlyla yokluu belli olmayacak kadar kk olan; varla yok aras nokta; kl ucu; yokluk. 0382. dehr: (< Ar.) dnya kocakar. 0383. dehr-i dn: (< F.) aalk dnya.

SELK VE RLER

127

0384. dehr-i pre-zen: (< F.)

0399. dendn- sn: (< F.) sn

dnya denilen kocakar. 0385. dehet: (< Ar.) korku, rkme; akl artacak kadar rkme. 0386. dek: +a kadar. 0387. del-: delmek, delik amak; incitmek, krmak. 0388. dellet: (< Ar.) gsterme; iz, iaret. 0389. delik: delik, delinmi. 0390. dell: (< Ar.) tank, kant, belge, delil gnl ahnn alevi. 0391. dem: (< F.) soluk, nefes; an, zaman. 0392. dem--dem: (< F.) her zaman, sk sk, srekli. 0393. dem be-dem: (< F.) srekli, durmakszn. 0394. dem-beste: (< F.) suskun, soluu kesik; dilsiz. 0395. demren: ok ucu, okun ucuna geirilen demir para ter. 0396. dem-sz: (< F.) arkada, srda. 0397. dem r-: (< F.) bir eyden sz etmek; nefes etmek, okuyup flemek. 0398. dendn: (< F.) di.

harfinin dii; selm kelimesindeki sn harfinin dii. 0400. del: kadar, denli, ok. 0401. derbeder: (< F.) kap kap dolaan; ipsiz sapsz, serseri k. 0402. derd: (< F.) dert, tasa, kayg derman. 0403. derd: (< F.) yazk, vah vah. 0404. derd-i k: (< F.) ak derdi. 0405. derdmend: (< F.) dertli, kaygl, tasal k. 0406. derk: (< Ar.) anlama, kavrama; elde etme, ele geirme, yakalama. 0407. dermn: (< F.) are, il. 0408. ders: (< Ar.) ders. 0409. ders-i cnn: (< F.) delilik dersi. 0410. dern: (< F.) i; gnl. 0411. dery: (< F.) deniz, rmak, akarsu vg; ak; gzya. 0412. dery-y b-pyn: (< F.) usuz bucaksz deniz, okyanus n gzya. 0413. dery-y k: (< F.) ak denizi.

127

mer ZLFE

0414. dery-y medh: (< F.)

0429. deyr:

vg denizi. 0415. dest: (< F.) el, pene. 0416. destn: (< F.) kssa, hikye, destan. 0417. dest-i heves: (< F.) heves eli; arzu, istek. 0418. dest-i evk: (< F.) tutku (k) eli. 0419. dest-yr: (< F.) yardmc; hizmeti, uak testi. 0420. det: (< F.) l; ova dert, gam. 0421. det-i gam: (< F.) gam l. 0422. dev: (< Ar.) il, are. 0423. devlet: (< Ar.) mutluluk; kader; devlet; uur. 0424. devr: (< Ar.) a, zaman, iinde bulunulan zaman; felek; dn, dnme. 0425. devrn: (< Ar.) dnya; felek, kader; dn, dneklik. 0426. devr-i b-amn: (< F.) acmasz zaman. 0427. devr-i gl: (< F.) gl mevsimi, ilkyaz, bahar. 0428. devr-i hsn: (< F.) gzellik mevsimi; bahar, ilkyaz.

(< Ar.) kilise, puthane; dnya; meyhane. 0430. deyr-i cihn: (< F.) dnya denilen puthane. 0431. dey: diye; diyerek. 0432. ddr: (< F.) yz; grme, grme. 0433. dde: (< F.) gz, gz bebei; gz ucu adr. 0434. dde-i cnn: (< F.) sevgilinin gz fitne-i devrn, ahir zaman fitnesi. 0435. dde-i giryn: (< F.) alayan gz. 0436. dik-: dikmek; saplamak; ekmek; ilitirmek; iplikle tutturmak. 0437. diken: diken ayr, yabanclar. 0438. dil: (< F.) gnl; dil; taran dileri ku; lke; ev; saray; brahim (a. m.); tarla; deli, divane; peymane. 0439. dil-r: (< F.) gnl alan; k eden, kendine eken sevgili. 0440. dil-vz: (< F.) gnl alan, gnl eken. 0441. dilber: (< F.) gnl alan gzel, sevgili.

SELK VE RLER

129

0442. dilber-i Leyl-hrm: (<

0457. dile-: dinlemek, kulak

F.) Leyl gidili gzel. 0443. dildr: (< F.) sevgili, gnl kaptrlan Allah. 0444. dile-: dilemek, istemek, arzulamak. 0445. dile d-: dile dmek, dedikodu yaplmak; ad ktye kmak. 0446. dil-efgr: (< F.) gnl yaral; k. 0447. dil-i dvne: (< F.) deli gnl. 0448. dilim: dilim, para. 0449. dil-i sad-pre: (< F.) para para gnl. 0450. dil-i eyd: deli gnl pervane. 0451. dil-i vrn: (< F.) ykk gnl ev. 0452. dil-i zr u figr: (< F.) inleyen yaral gnl, zayf ve yaral gnl, kolu kanad krk gnl. 0453. dil-tene: (< F.) ii yanm. 0454. dimg: (< Ar.) akl, uur, dnme gc; beyin; damak. 0455. dn: (< Ar.) yol; Allaha dayanma sevgili. 0456. di-: dinmek, kesilmek; sona ermek, bitmek, durmak.

vermek, kulak tutmak. 0458. direk: direk, aatan ya da demirden yaplan uzun ve kaln destek; stun ah duman. 0459. dirg: (< F.) yazk, eyvah. 0460. dirig: (< F.) ok yazk, eyvah. 0461. diril-: dirilmek, canlanmak, yeniden canllk kazanmak. 0462. dirlik: salk, hayat, yaay. 0463. dvn: (< Ar.) divan, iirlerin topland kitap. 0464. dvne: (< F.) deli gnl. 0465. diyr: (< Ar.) lke, memleket. 0466. diyr- nazm: (< F.) iirin lkesi, iir iklimi. 0467. dlb: (< Ar.) hayvanlarn ektii dnerek alan bahe sulamaa yarayan dzenek. 0468. dlb-ve: (< F.) dolap gibi. 0469. dst: (< F.) dost, sevgili. 0470. dg-: dvmek, vurmak, ezmek.

129

mer ZLFE

0471. dk-: dkmek, aktmak;

0484. dket-:

gzya dkmek; samak, serpmek. 0472. dkil-: dklmek, aktlmak, boaltlmak. 0473. dn-: dnmek, izginmek. 0474. dne dne: dnerek; st ste, ard ardna, srekli. 0475. drt: drt, drt says. 0475. dek: yatak yer, yeryz. 0476. dy-: dayanmak, katlanmak. 0477. dd: (< F.) duman, ttn. 0478. dd- h: (< F.) ah duman direk, stun; kara kayg. 0479. dd- siyh: (< F.) kara duman n ah duman; bulut. 0480. duhn: (< Ar.) duman, ttn imen ve lle; direk; ah duman. 0481. duhn- h- sne: (< F.) gsten kan ah duman. 0482. dn: (< Ar.) aalk, alak dnya; dman. 0483. dr: (< F.) uzak. e

tketmek, bitirmek, yemek. 0485. dn: gece. 0486. dn gn: gece gndz. 0487. dny/dnye: (< Ar.) dnya alak; saray. 0488. dr/drr: (< Ar.) inci, byk inci; dalgalanan su bilgi; di; anlam; iir; gzya. 0489. drer: (< Ar.) iri inci taneleri diler. 0490. drl: trl, eit eit; muhtelif. 0491. drr-i marif: (< F.) Allah bilme incisi. 0492. drr-i marifet: (< F.) bilme incisi. 0493. drr-i pend: (< F.) t incisi; inci gibi t. 0494. d-: dmek, yukardan aaya inmek; kaplmak; konmak, inmek; yakalanmak; koyulmak; tutulmak, k olmak. 0495. dmen: (< F.) dman. 0496. dr-: drmek; iine itmek. 0497. d-t: (< F.) iki bklm; iki kat; kambur. 0498. dtn: duman.

0499. ebed: (< Ar.) sonsuzluk,

0516. ehl-i

sonu olmayan gelecek zaman. 0500. ebr: (< F.) bulut ah. 0501. ebr-i h: (< F.) ah bulutu. 0502. ebr-i bahr: (< F.) bahar bulutu, yamur bulutu, nisan bulutu. 0503. edin-: edinmek, elde etmek. 0504. efendi: efendi, sultan sevgili. 0505. efgn: (< F.) acyla lk atma. 0506. efgr: (< F.) yaral. 0507. eflk: (< Ar.) gkler; felekler. 0508. efsne: (< F.) asl olmayan hikye; bo sz, masal. 0509. efzn: (< F.) fazla. 0510. eger: (< F.) eer; -sa, se; ister. 0511. egeri: (< F.) her ne kadar, ise de. 0512. egin: srt, arka; st. 0513. ehl: (< Ar.) usta; bir yolu tutmu olan. 0514. ehl-i dil: (< F.) klar. 0515. ehl-i mahabbet: (< F.) klar.

nazar: (< F.) kavrayl, anlayl; ak grl. 0516. ehl-i tecrd: (< F.) el etek ekenler, dnya kayglarndan ve balarndan kurtulanlar. klar. 0517. ejder: (< F.) byk ylan, yz yl akn yaayan ylan. 0518. ek-: ekmek, tohum ekmek. 0519. eksk: eksik. 0520. el: el; sebep. 0521. elbetde: (< Ar.) mutlaka; nnde sonunda. 0522. elem: (< Ar.) dert, keder. 0523. elif: (< Ar.) elif harfi boy. 0524. elif-kad: (< Ar.) elif boylu sevgili. 0525. elinden k-: kaybetmek, elinde tutamamak. 0526. elle-: ellemek, dokunmak. 0527. elt-: iletmek, ulatrmak. 0528. el stinde tut-: deer vermek, sayg gstermek, saknmak. 0529. el ver-: frsat vermek, imkn tanmak. 0530. emr: (< Ar.) buyruk; i.

mer ZLFE

0531. emr-i

muhl: (< F.) imknsz i, imknsz emir. 0532. enbiy: (< Ar.) peygamberler. 0533. encm: (< Ar.) yldzlar kvlcm. 0534. endh: (< F.) kayg, dert, tasa ar. 0535. er: erkek. 0536. er-: ulamak. 0537. erbb: (< Ar.) ehiller, ustalar, becerikli kimseler. 0538. erbb- evk: (< F.) klar, sevdallar mum. 0538. erbb- saf: (< F.) gnl temizler, dostlar. 0539. ergavn: (< F.) erguvan iei, krmz renkli bir iek yz. 0540. eri-: erimek, sv hline gelmek. 0541. eri-: ulamak; hedefi vurmak; isabet etmek. 0542. erit-: eritmek; sv hline getirmek. 0543. eser: (< Ar.) iz, nian; etki. 0544. esrr: (< Ar.) gizler, bilinmeyen eyler; uyuturucu madde. 0545. er: (< Ar.) iirler.

0546. eik: eik. 0547. ek: (< F.) gzya

gm para; rmak; adr ipi. 0548. ekl: (< Ar.) ekiller, biimler; suretler, resimler, grnler. 0549. ek-i em: (< F.) gzya. 0550. ek-i hnn: (< F.) kanl gzyalar. 0551. et-: etmek. 0552. etvr: (< Ar.) tavrlar, hareketler; iler; yntemler. 0553. evc: (< Ar.) yksek; doruk. 0554. evkt: (< Ar.) vakitler, zamanlar, alar; hl, durum, keyif. 0555. evvel: (< Ar.) ilk, balang. 0556. evz: (< Ar.) davranlar; durular; durumlar. 0557. ey: nida, seslenme. 0558. ey: nida, seslenme. 0559. eyle-: eylemek, etmek. 0560. ey: iyi. 0561. ey var-: iyi yapmak, iyi i yapmak. 0562. eyym: (< Ar.) gnler. 0563. eyym- bahr: (< F.) ilkyaz gnleri; ilkbahar.

SELK VE RLER

133

0564. ezel: (< Ar.) balangc

bilinmeyen ncesizlik;

zaman, Allahn f

canllar yaratt, kaderlerini takdir ettii zaman.

0565. fns:

(< Ar.) kre biiminde cam kapak. 0566. fns- hayl: (< F.) st eitli resimlerle ssl, iinde mum yaklan kre biimli cam nesne. 0567. frig-bl/ frigu l-bl: (< Ar.) ii rahat; zgr. 0568. fark: (< Ar.) ayrlk, bakalk; ba, tepe. 0569. farz: (< Ar.) tahminde bulunma, varsayma; dinin kesin kural; kesin emir. 0570. f: (< F.) aa kma. 0571. felek: (< Ar.) gk, gkyz; dnya; kader hayal fanusu. 0572. fen: (< Ar.) yokluk. 0573. fer: (< F.) parlaklk, aydnlk. 0574. ferh: (< Ar.) nee, sevin, gnl enlii. 0574. fergat: (< Ar.) ayrlma, vaz geme, el ekme. 0575. ferm: (< F.) unutma. 0576. Ferhd: (< F.) Ferhad ile irin hikyesinin erkek

kahraman ak lkesinin sultan; k. 0577. ferhunde: (< F.) kutlu, mutlu, uurlu. 0578. ferruh: (< F.) uurlu, kutlu. 0579. ferruh- ferhunde: (< F.) ok kutlu, ok uurlu. 0580. feryd: (< F.) yardm isteme; ikyet, yaknma, szlanma; iini dkme; lk. 0581. feryd-res: (< F.) yardma gelen, kurtarc. 0582. feth: (< Ar.) ama. 0583. feth-i bb: (< F.) kapy ama, kapnn almas; arzularna kavumak; bir ite baar salamak. 0584. fetl: (< Ar.) lmbann ierisindeki yanmay salayan bez; yaraya konan sarg. 0585. fetl-i em: (< F.) mum fitili can ipi. 0586. feyz: (< Ar.) su, su bolluu; kayrma; suyun tamas.

133

mer ZLFE

0587. feyz-i

ihsn: (< F.) ban bereketi. 0588. fez: (< Ar.) usuz genilik; meydan. 0589. fez-y midhat: (< F.) vg meydan. 0590. fign: (< F.) acyla inleme; feryat. 0591. figr: (< F.) yara, yaral. 0592. fh: (< Ar.) iinde, onda. 0593. fikr: (< Ar.) dnme; dnce; hayal. 0594. fikret: (< Ar.) dnme; dnce; oy, fikir. 0595. fikr-i muhl: (< F.) imknsz dnme, imknsz dleme. 0596. fikr-i zlf kad: (< F.) boyu ve sa dnmek, boyun ve san dncesi.

0597. f

l-mesel: (< Ar.) mesel, misaldeki gibi; varsayalm. 0598. firk: (< Ar.) ayrlk; ayrlk acs; dert. 0599. firdevs: (< Ar.) cennet. 0600. fitne: (< Ar.) bel, musibet; azgnlk; karklk. 0601. fitne-i hir-zamn: (< F.) kyamete yakn kan karklk, bel, musibet. 0602. fitne-i devrn: (< F.) zamann fitnesi sevgilinin gzleri. 0603. fursat: (< Ar.) frsat, uygun zaman. 0604. flk: (< Ar.) kayk; gemi gnl. 0605. flk-i dil: (< F.) gnl kay. 0606. frkat: (< Ar.) ayrlk, ayrlk acs cehennem. g

0607. gaflet: (< Ar.) bilmezlik;

0610. gamnk: (< Ar.) kederli,

bo bulunma, dalgnlk; uyku, uyku basma hli. 0608. gh/ghi: (< F.) zaman bildirir; bazan; kimi zaman. 0609. galtn (eyle-): (< F.) yuvarlanan; yuvarlama. 0610. gam: (< Ar.) keder, dert, kayg l.

dertli, kaygl k. 0611. gam- hecr: (< F.) ayrlk derdi. 0612. gam- k: (< F.) ak derdi. 0613. gam- lal: (< F.) ll dudan gam.

SELK VE RLER

135

0614. gam- zlf hat: (< F.)

0627. ge-:

ayva tyleri ve zlfn gam. 0615. gam yeme-: kayglanmamak. 0616. gamze: (< Ar.) kyc bak, kya bak, keskin yan bak, edal bak ok; kl; kan dkc, zlim; ine; delil. 0617. gamze-i hn-rz: (< F.) kanl kyc bak, ldrc keskin bak; kan dkc bak kl; ok. 0618. garb: (< Ar.) gurbette kalm, kimsesiz, vatnndan ayr kalm kii k. 0619. gark: (< Ar.) boulma; batma; dalma. 0620. gavg: ekime, kavga; sknt; grlt. 0621. gayb: (< Ar.) gizli; bilinmeyen. 0622. gyet: (< Ar.) ok, fazla, son derece; u, son. 0623. gyet-i ihkm: (< F.) ok salam; salaml fazla. 0624. gayr: (< Ar.) ayr, baka. 0625. gazel: (< Ar.) gazel. 0626. gece: gece, karanlk.

iine gemek, iinden gemek; yapmak, ilemek; geip gitmek; lmek; vaz gemek; ktlk yapmak; geinmek. 0628. ged: (< F.) dilenci, yoksul gnl; sultan; k. 0629. ged-y ky: sokan klesi, kapnn klesi k. 0630. geh: (< F.) baz, ara sra. 0631. gel-: gelmek; artmak. 0631. gelr: kazan. 0632. genc: (< F.) hazine. 0633. genc-i hsn: (< F.) gzellik hazinesi. 0634. genc-i kanat: (< F.) yetinme hazinesi; tok gzllk hazinesi. 0635. gendm: (< F.) buday Selk. 0636. ger: (< F.) eer, -se, -sa. 0637. gerek: gerek. 0638. geri: (< F.) her ne kadar, ise de. 0639. gerd: (< F.) toz; dert. 0640. gerd-i mell: (< F.) dert tozu, sknt tozu. 0641. gerek: gerek, gerekli, lzm. 0642. ger: geri, darya.

gemek;

135

mer ZLFE

0643. getr-:

getirmek;

0658. girye:

ulatrmak. 0644. gevher-nign: (< F.) incili yzk; mcevherli yzk. 0645. gd: (< Ar.) besin; azk. 0646. gd-y mr u mr: (< F.) ylan ve karncaya besin n bedeni. 0647. gll: (< Ar.) gnl bozukluu, gizli dmanlk. 0648. gll g: (< Ar.) kin ve iten pazarllk; kt huylar; eziyet, sknt, tereddt, hile, aldatma. 0649. g: (< Ar.) hainlik. 0650. gibi: gibi. 0651. gil: (< F.) balk, amur, kil. 0652. gir-: girmek, iine girmek; (yola) koyulmak. 0653. girdb: (< F.) burga ayrlk. 0654. girdb- hecr-i yr: (< F.) sevgilinin ayrlk burgac. 0655. girdb- tahayyr: (< F.) aknlk ve hayranlk burgac. 0656. girbn: (< F.) yaka. 0657. giryn: (< F.) alayan, alar; ya dken, yal.

(< F.) alama, alay; gzya ll ta. 0659. git-: gitmek, ynelmek; kaybolmak; lmek; ortadan kalkmak. 0660. gonca: (< F.) gonca; az gnl. 0661. gonca-i hamr: (< F.) kzl gl, kzl gonca. 0662. gonca-leb: (< F.) gonca dudakl sevgili. 0663. gonca-ve: (< F.) gonca gibi. 0664. g-: gmek, gitmek; lmek. 0665. gk: gk, gkyz; gk rengi, mavi gnl. 0666. gnder-: gndermek, yollamak. 0667. glek: gmlek, st elbisesi. 0668. gli alak: alak gnll. 0669. glini ele al-: gler yz gstermek, ilgilenmek. 0670. gl: gnl ku; kayk, gemi; gk; kle; sultan; gonca; ev; an; ate; ta (sevgili); elik (sevgili). 0671. gr-: grmek; anlamak; ilemek, yapmak.

SELK VE RLER

137

0672. grin-: grnmek; fark

0687. gussa-i hicrn: (< F.)

edilmek, sezilmek. 0673. gster-: gstermek. 0674. gtr-: gtrmek; dayanmak, yklenmek, tamak; kaldrmak. 0675. gz: gz ie, cam, kum saati; kadeh. 0676. gzden brak-: gzden drmek; gzden karmak. 0677. gzini a-: uyanmak; akl bana gelmek. 0678. gz kara kl-: gzn karartmak, her eyi gze almak. 0679. gzle-: gzetmek, uymak, uygulamak. 0680. gzya: gzya yamur; deniz, okyanus; rmak; gm para; gl suyu; asker. 0681. g: (< F.) syleme. 0682. gubr: (< Ar.) toz; yaz eidi ayva tyleri; beden; k. 0683. gumm: (< Ar.) gamlar, kederler, kayglar. 0684. gumm- zamne: (< F.) zamann dertleri. 0685. gurbet: (< Ar.) gariplik, yabanclk. 0686. gussa: (< Ar.) keder, kayg, dert.

ayrlk derdi. 0688. g: (< F.) kulak. 0689. ge: (< F.) ke. 0690. ge-i bel: (< F.) bel kesi. 0691. ge-i hicrn: (< F.) ayrlk kesi. 0692. ge-i mey-hne: (< F.) meyhane kesi. 0693. g- cn: (< F.) can kula. 0694. g- dil cn: (< F.) can ve gnl kula. 0695. g- h: (< F.) sultann kula. 0696. gy: (< F.) syleyen, syleyici; top. 0697. gy: (< F.) sanki. 0698. gy- mihr: (< F.) gne topu elma. 0699. gyiy: (< F.) sanki. 0700. gft: (< F.) sz. 0701. gftr: (< F.) sz, konuma. 0702. gft g: dedikodu; konuma, syleme; iir syleme. 0703. gl: (< F.) gl ok yaras; yanak; yz; sevgili. 0704. gl-: glmek. 0705. glb: (< F.) gl suyu il; gl suyu.

137

mer ZLFE

0706. glgn: (< F.) gl renkli;

0717. glzr:

pembe. 0707. gl-i hadd: (< F.) yanan gl, gl gibi yanak. 0708. gl-i handn: (< F.) glen gl. 0709. gl-i ran: (< F.) sarl krmzl gl; iri gzel gl. 0710. gl-izr: (< F.) gl yanakl. 0711. gl-reng: (< F.) gl renkli. 0712. glen: (< F.) gl bahesi, gllerin de bulunduu bahe dnya; vuslat. 0713. glen-i lem: (< F.) dnya gleni, dnya denilen gll bahe. 0714. glen-i bg- cinn: (< F.) cennetin gller bulunan baheleri sevgilinin mahallesi. 0715. glen-i dny: (< F.) dnya denilen gll bahe. 0716. glen-i iret: (< F.) meclisler kurulan gll bahe. h
0731. hvb: (< F.) d; uyku.

F.) gl bahesi, yalnzca gllerden oluan bahe, gllk sevgilinin mahallesi. 0718. glzr- cinn: (< F.) cennetlerin gll. 0719. glzr- ky: (< F.) sokan gll cennet l-mev. 0720. gmn: (< F.) san, zan, sezme; phe, kuku; endie, olumsuz kuku; tereddt. 0721. gmrh: (< F.) yolunu kaybetmi, yoldan km. 0722. gn: gne; gn yara. 0723. gnh: (< F.) gnah, yazk. 0724. gndz: gndz. 0725. gne: gne yz; yara; yanak. 0726. gng: (< F.) dilsiz, konuamaz. 0727. gn gibi ikr et-: gn gibi ortada, apak. 0728. gzel: gzel, gkek, ho. 0729. gzer: (< F.) geme, gei; gitme, gidi. 0730. gzern: (< F.) geme.

(<

SELK VE RLER

139

0732. habb: (< Ar.) kabarck,

0748. hk-i

hava kabarc. 0733. haber: (< Ar.) bilgi. 0734. haberdr: (< Ar.) haberli. 0735. hvb- gaflet: (< F.) bilmezlik uykusu, gaflet uykusu. 0736. habb: (< Ar.) sevilen, sevgili; Hz. Muhammed (s. m.). 0737. hvce: (< F.) hoca, efendi; tccar. 0738. hvce-i dehr: (< F.) dnya denilen tccar. 0739. hcet: (< Ar.) ihtiya. 0740. hadd: (< Ar.) yanak gl. 0741. hadd: (< Ar.) snr; kenar. 0742. hadd cebn: (< Ar.) yanak ve aln. 0743. hadeng: ok; kayn aac. 0744. Hd: (< Ar.) doru yolu gsteren; Allahn adlarndan. 0745. hak: (< Ar.) Allah; doruluk. 0746. hk: (< F.) toprak; toz beden; n yz. 0747. hakkat: (< Ar.) bir eyin asl; gerek, doruluk.

ky: (< F.) sokan tozu topra. 0749. hkim: (< Ar.) her eyi yneten, Allah; yarg, kad; vali, hkmdar, emir. 0750. hkim-i k: (< F.) ak yargc; ak hakknda hkm veren. 0751. hk-i py: (< F.) ayan tozu. 0752. hk-i rh: (< F.) yolun tozu k. 0753. hakk: (< Ar.) kazma, silme. 0754. hk-sr: (< F.) yerle bir; toz toprak iinde kalm; perian. 0755. hl: (< Ar.) durum. 0756. hl: (< F.) ben nokta. 0757. halel: (< Ar.) bozukluk, eksiklik; boluk; zarar; incinme. 0758. hlet: (< Ar.) durum, hl, iinde bulunulan artlar; sarholuk. 0759. hallu llh: (< Ar.) halis dost; brahim (a. m.) gnl. 0760. hlis: (< Ar.) katksz, ar, saf; gerek, samim, iten klar. 0761. halk: (< Ar.) yaratma; insanlar.

139

mer ZLFE

0762. halka: (< Ar.) ortas bo

0775. hancer-i zerrn-i yr: (<

yuvarlak biim, daire; kvrm; kap halkas n boyu. 0763. halka-i kkl: (< F.) kkln halkas, kkln kvrm yuva. 0764. halka-i zlf: (< F.) zlfn kvrm yuva. 0765. halk- cihn: (< F.) dnya halk. 0766. ham: (< F.) eri, bklm. 0767. hamd li llh: (< Ar.) Allaha hamd olsun. 0768. hamel: (< Ar.) kuzu; sevr ile sreyya yldz kmesi yaknlarnda bulunan bur, Ko burcu. 0769. hamde: (< F.) eri, erilmi, yay gibi. 0770. hamr: (< Ar.) kzl. 0771. hvn: (< F.) sofra. 0772. hancer: (< Ar.) haner, sivri ulu iki yan keskin bak hasret, ayrlk, hill, yeni ay. 0773. hancer-i brrn: (< F.) keskin haner. 0774. hancer-i hasret: (< F.) ayrlk haneri, ayrlk acs.

F.) sevgilinin altn haneri hill, yeni ay. 0776. handn: (< F.) glen; sevinli. 0777. hande: (< F.) glme, gl; glck inci. 0778. hne: (< F.) ev. 0779. hne-i dil: (< F.) gnl evi. 0780. hvn- dehr: (< F.) dnya sofras; dnya denilen sofra. 0781. hr: (< F.) diken. 0782. hvr: (< F.) hor, aa, baya. 0783. hra: (< F.) kat ta, mermer. 0784. harb: (< Ar.) ykk, viran. 0785. harb-bd: (< F.) ykk ev; ykk mesken dnya. 0786. harbt: (< F.) meyhane; batakhane, pavyon tekke. 0787. harret: (< Ar.) humma, ate, scaklk. 0788. harret-i ciger-i tbdr: (< F.) dertli cierin hummas, atei. 0789. harca-: harcamak, tketmek, bitirmek.

SELK VE RLER

141

0790. harem: (< Ar.) herkese

0803. har: (< Ar.) toplama;

ak olmayan zel yer. 0791. harf: (< Ar.) harf; sz; kelime, szck. 0792. harf-i mahabbet: (< F.) ak kelimesi. 0793. harf-i md: (< F.) mit kelimesi; mit harfi. 0794. hr has: (< F.) er p k. 0795. has: (< F.) ot paras, er p k. 0796. hased: (< Ar.) kskanlk, kskanma; zenme, imrenme. 0797. hsl: (< Ar.) biten, ortaya kan, rn, elde edilen, gelir n ah. 0797. hsl (ol-): (< Ar.) bitmi, biten, rn; bitme, yetime; rn verme. 0798. hasret: (< Ar.) grecei gelmek; zlem. 0799. hasret-i hadd: (< F.) yanan zlemi. 0800. haste: (< F.) hasta k; gnl. 0801. hasd: (< Ar.) kskan, ekemeyen. 0802. hk: (< F.) er p, sprnt; al rp.

llerin diriltilip toplanmas; dirilme. 0804. htem: (< Ar.) mhr, st mhrl yzk boy. 0805. htem-i gevher-nign: (< F.) mcevherli, st mhrl yzk k. 0806. htr: (< Ar.) gnl. 0807. hat- sebz: (< F.) boz ayva tyleri. 0808. htr-nin: (< Ar. F.) aklda kalan; gnle yazlan. 0809. htif: (< Ar.) gizli seslenici; gaipten gelen ses; gaipten haber veren melek; uur, bilin. 0810. hatm: (< Ar.) son; biti. 0811. hatm-i enbiy: (< F.) peygamberlerin sonuncusu, Hz. Muhammed (s. m.). 0812. hatt: (< Ar.) ayva ty; yaz, izgi kfir; ahir zaman fitnesi; karnca; toz; yeillik; yaz, resm belge; buu; pas; imen; Kurn ayetleri. 0813. hatt- dilber: (< F.) sevgilinin ayva tyleri yaz, resm belge.

141

mer ZLFE

0814. hatt- gubr: (< F.) toz

0822. hayl-i lal-i unnb: (<

yaz, gubar hat; toz gibi ayva tyleri. 0815. hatt- mkn: (< F.) misk kokulu ve renkli ayva tyleri. 0816. havdis: (< Ar.) haber; dedikodu; bel, kaza, dert, felket; talihsizlik. 0817. havle: (< Ar.) stne kalma; saldrma. 0818. havf: (< Ar.) korkma, korku, byk korku; arzu. 0819. havf- visl: (< F.) kavuma korkusu; kavuma midi, kavuma arzusu. 0820. hay: (< Ar.) utanma, sklma; edep; utan; Allah korkusuyla gnahtan saknma. 0821. hayl (ol-): (< Ar.) hayal; tasavvur; d; sevgiliyi dnme, onun hayali; et ve kemikten syrlma, et ve kemikten syrlacak kadar zayflama; incelik; varla yok arasnda olma ba, bahe; k; n bedeni; sevgilinin beli.

F.) hnnap renkli dudan hayali. 0823. hayt: (< Ar.) dirilik, canllk. 0824. hayl: (< F.) epeyce, oka. 0825. hayrn: (< Ar.) akn, aknlktan donmu; az ak kalm; korkudan veya acdan ta kesilme can. 0826. hayret: (< Ar.) aakalma, ama, arma; ta kesilme, kendinden geme. 0827. hy u hy: grlt, kalabaln grlts; karklk; dert, sknt. 0828. haz: (< Ar.) zevk, holanma, sevin; tat; pay, nasip. 0829. hazn: (< F.) sonbahar n yz. 0830. hecr: (< Ar.) ayrlk. 0831. helk: (< Ar.) lme; mahvolma. 0832. hele: madem, madem ki; hem de. 0833. hem: (< F.) hem. 0834. hemn: (< F.) hemen, o anda; bylece; asla, hibir zaman; yalnzca.

SELK VE RLER

143

0835. hemn-dem: (< F.) o

0848. heves:

anda; anszn. 0836. hem-dem: (< F.) yolda, arkada, srda; birlikte nefes alan. 0837. hem-nefes: (< F.) arkada. 0838. hem-nin: (< F.) arkada, birlikte dp kalkan. 0839. hem-rh: (< F.) yolda. 0840. hem-rz: (< F.) sk fk arkada; srda. 0841. her: (< F.) her, her bir; btn. 0842. hergiz: (< F.) asla, hi bir zaman. 0843. hev: (< Ar.) ak; istek, tutku, balanma; hava frtna. 0844. hev-y k: (< F.) ak arzusu; ak havas; ak frtnas. 0845. hev-y k- yr: (< F.) sevgilinin aknn arzusu; sevgilinin ak frtnas. 0846. hev-y kkl: (< F.) kkln arzusu. 0847. hev-y zlf-i yr: (< F.) sevgilinin sann arzusu, sevgilinin sann rzgr, frtnas.

(< Ar.) istek, arzu; ak, sevgi. 0849. hey: hey, seslenme. 0850. hezrn: (< F.) binlerce. 0851. hdmet: (< Ar.) i grme, hizmet; buyruk altnda olma. 0852. hrmn: (< F.) salna salna, nazl nazl yrme. 0853. hrmen: (< F.) harman, rn; tarla gnl. 0854. hrmen-i sabr u karr: (< F.) direnme ve dayanma rn, gc. 0855. hrs: (< Ar.) sonsuz istek; azgnlk; fke. 0856. hm: (< F.) kzgnlk, fke; azgnlk. 0857. Hzr: (< Ar.) Hzr. 0858. Hzr- lutf: (< F.) ltuf Hzr. 0859. hicrn: (< Ar.) ayrlk; ayrlk acs. 0860. h: (< F.) hi, yok denecek kadar az; asla, hibir zaman. 0861. hidyet: (< Ar.) doru yolu, Hak yolunu gsterme. 0862. hikyet: (< Ar.) hikye, kssa, macera.

143

mer ZLFE

0863. hikyet-i gam- hicrn-

0877. hn- ciger: (< F.) cier

yr: (< F.) sevgilinin ayrlk derdinin hikyesi. 0864. hill-ebr: (< Ar. F.) yay kal, hill kal sevgili. 0865. hilat: (< Ar.) padiah tarafndan bir rtbe vermek amacyla giydirilen ssl kaftan eski ul. 0866. himmet: (< Ar.) gayret, emek, alma abalama; yardm, yksek iradeli birinin yardm. 0867. hisb: (< Ar.) hesap, sayma. 0868. hisba say-: hesaba katma, ciddiye alma; saymak. 0869. hisr: (< Ar.) etraf evrili kale; kuatma. 0870. hd-bn: (< F.) kendisini beenmi sevgili. 0871. h: (< F.) gzel, iyi. 0872. hb: (< F.) gzel, ho, iyi. 0873. hbn: (< F.) gzeller yldzlar. 0874. hud: (< F.) Tanr. 0875. hn: (< F.) kan; ldrme. 0876. hn-b: (< F.) kanl su, gzya sel suyu.

kan; derin ac, byk ac, i acs. 0878. hn- gam- hecr-i yr: (< F.) sevgilinin ayrlk gamndan olan kan. 0879. hn: (< F.) kanl, kan dkc, zalim, gaddar sevgili. 0880. hnn: (< F.) kanl, kana bulam. 0881. hn-rz: (< F.) kan dken, kan saan gamze. 0882. hurde-bn: (< F.) incelikleri gren. 0883. hurde-dn: (< F.) incelikleri bilen. 0884. hr: (< F.) cennet hatunu sevgili. 0885. hurmet: (< Ar.) sayg; temizlik, saygnlk; haramlk. 0886. hriyd/huriyd: (< F.) gne sevgili. 0887. huriyd-i lem-tb: (< F.) dnyay aydnlatan ve stan gne sevgili. 0888. huriyd-i cihn-r: (< F.) dnyay ssleyen gne. 0889. huriyd-i rahn: (< F.) parlayan gne sevgili.

SELK VE RLER

145

0890. hur:

(< F.) coma; amata, tel. 0891. husrev: (< F.) sultan; han; hkmdar; Ferhad ile irin hikyesinin erkek kahramanlarndan Hsrev sevgili. 0892. hutbe: (< Ar.) din t; kitaplarn bandaki ssl nesir balangc; hkmdarlk almeti. 0893. hutbe-i k: (< F.) ak hutbesi; aklkta hkmdarlk almeti. 0894. huzzk: (< Ar.) iinde usta olan. 0895. huzzk- rzgr: (< F.) zamane ustas. 0896. hccet: (< Ar.) delil, kant; eskiden
0904. kl: (< Ar.) ayak ba

mahkemelerde hak ve sahiplik gstermek zre verilen resmi belge ayva tyleri. 0897. hkm: (< Ar.) hkm, emir, buyruk. 0898. hm: (< F.) devlet kuu. 0899. hm-pervz: (< F.) hma gibi yksek uan k; sevgili. 0900. hsn: (< Ar.) gzellik. 0901. hsn-i b-hadd: (< F.) sonsuz gzellik. 0902. hsn-i dil-vz: (< F.) gnl alan gzellik. 0903. hyr: (< F.) akl banda; ayk.

0907. k-

dnya sevgisi, dnyaya ballk. 0905. rag: uzak. 0905. st-: scak tutmak. 0906. k: (< Ar.) ak, sevgi, tutku, gz bakasn grmeyecek biimde sevme deniz; arap; ate. i

dildr: (< F.) sevgilinin ak Allah ak. 0908. zhr: (< Ar.) gsterme, meydana karma. 0908. ztrb: (< Ar.) aclar, elemler; titreme, kvranma, sarslma, alkalanma; rpnma.

145

0909. ibrim: (< F.) ibriim,

0928. ilet-: iletmek, ulatrmak. 0929. ill: (< Ar.) +dan baka;

ipek ip n bedeni. 0910. i-: imek. 0911. iinde: snrlar dahilinde. 0911. ire: iinde. 0912. in: iin. 0913. ir-: iirmek. 0914. d: (< Ar.) bayram kavuma, vuslat. 0915. d-i vuslat: (< F.) kavuma bayram. 0916. igen: ok, pek ok. 0917. ihkm: (< Ar.) salamlatrma. 0918. ihsn: (< Ar.) balama, kayrma; yardm. 0919. ihtilt: (< Ar.) karma, katma; karlama; birleme. 0920. ihtiyr: (< Ar.) seme, seim; katlanma; yal yr, sevgili. 0921. iki: iki says; iki kat. 0922. iki cihn: dnya ve ahiret. 0923. iki dill: iki yzl, samim olmayan. 0924. iki yaka issi: iki yaka sahibi; iki yakas bir arada olan; rahat; zengin. 0925. ilc: (< Ar.) il, deva. 0926. ilh: (< Ar.) ey Allahm. 0927. ile: ile.

meer, ille; mutlaka; l ilhe illa llhtaki ill. 0930. mn: (< Ar.) iman; inan sevgili. 0931. imtihn: (< Ar.) deneme, snama; sknt verme. 0932. imtizc: (< Ar.) karma; uygunluk, uyuma, kaynama. 0933. imtizc- m u tn: (< F.) suyla topran karmas; insann hamurunun yorulmas. 0934. in-: inmek, aa inmek. 0935. incin-: incinmek; zlmek, gcenmek. 0936. inkr: (< Ar.) yaptn gizleme, reddetme. 0937. inkisr: (< Ar.) gcenme; krlma; beddua. 0938. ile-: inlemek, szlanmak, feryat etmek. 0939. ilet-: inletmek, alatmak. 0940. insn: (< Ar.) insan, dem. 0941. ird: (< Ar.) doru yola iletme, doru yolu gsterme.

SELK VE RLER

147

0942. irtihl: (< Ar.) gme;

lme, lm. 0943. s: (< Ar.) drt byk peygamberden biri airin szleri, iirleri. 0944. isbt: (< Ar.) kant ve tank gstererek doruyu ortaya karma. 0945. issi: sahip. 0946. iste-: arzu etmek, beklemek; aramak. 0947. istign: (< Ar.) azla yetinme; nazlanma, ardan alma. 0948. istim: (< Ar.) dinleme; iitme; kulak verme. 0949. isyn: (< Ar.) ba kaldrma l. 0950. i (ge-): eziyet; eziyet etmek; ktlk yapmak; iine ilemek. 0951. ir: (< Ar.) yaz ile bildirme. 0952. iret: (< Ar.) bir eyi bir organ yoluyla j
0964. jle: (< F.) iy gzya;

gsterme; iz, nian; hatrlatma yoluyla verilen emir. 0953. ibu: bu, ite bu. 0954. -i cihn: (< F.) dnyann elencesi. 0955. -i dildr: (< F.) sevgiliyle elenme, sevgilinin elencesi; sevgiliyle yaama. 0956. iit-: iitmek, duymak. 0957. ile-: iine gemek; almak; etkilemek. 0958. iret: (< Ar.) iki ime, elenme, ikili elenme. 0959. n: (< Ar.) elence; yaay. 0960. it: it, kpek k. 0961. iyn: (< Ar.) belli, ak, meydanda, apak. 0962. izz: (< Ar.) ycelik, ululuk; g. 0963. izzet: (< Ar.) ycelik; byklk; deer.

0965. jeng: (< F.) pas buu.

ter. k
0966. Kabe: (< Ar.) Kbe 0967. Kabe-yi

sevgilinin soka; sevgilinin kaps.

ky: (< F.) mahallenin Kbesi sevgilinin mahallesi.

147

mer ZLFE

0968. kbil: (< Ar.) yetenekli;

0982. kaftn:

olabilirlik; kabul edici. 0969. kabr: (< Ar.) mezar. 0970. kabza: (< Ar.) tutamak, sap; avu, el. 0971. kabza-i k: (< F.) akn penesi. 0972. kaan: ne zaman, her ne zaman. 0973. kad: (< Ar.) boy; bel yay; eri; nun; elif; kap halkas; yzk; r harfi; yay. 0974. kadar: (< Ar.) az, biraz, azck. 0975. kadd-i bl: (< F.) uzun boy. 0976. kadd-i yr: (< F.) sevgilinin boyu. 0977. kadeh: (< Ar.) bardak, iki barda. 0978. kadem: (< Ar.) ayak, adm; uur, uurluluk. 0979. kadr: (< Ar.) deer, itibar; rtbe, derece; yldzlarn parlaklk dereceleri. 0980. kafes: (< Ar.) kafes, hapishane, tutuk evi; ku kafesi sine. 0981. kfir: (< Ar.) Tanr tanmaz, inansz; rten, rtc ayva tyleri.

etei ve yeni uzun st elbisesi; sultanlara ve devletin ileri gelenlerine mahsus elbise; altn ilemeli de olur gam; beden. 0983. kkl: (< F.) aln sa, alnn stne den sa ebboy. 0984. kal-: kalmak; kaplmak; balanmak; durmak. 0985. kl: eritme, artma, temizleme. 0986. kalb: (< Ar.) yrek; gnl. 0987. kalb-i nln: (< F.) inleyen kalp. 0988. kaldur-: kaldrmak; ykseltmek; yok etmek. 0989. kamer: (< Ar.) ay yz, yanak; aln. 0990. kamer-ruh: (< Ar. F.) ay yzl; ay yanakl sevgili. 0991. kamer-talat: (< Ar.) ay yzl sevgili. 0992. kmet: (< Ar.) boy halka, zengi; eng; kemer; yzk; yay. 0993. kmet-i bl: (< F.) uzun boy sevgilinin boyu.

SELK VE RLER

149

0994. km-rn: (< F.) kutlu;

1011. krbn: (< F.) kervan. 1012. krbn- derd: (< F.)

arzularna kavumu sevgili. 0995. kamu: btn; batan baa. 0996. kan: kan. 0997. kanat: (< Ar.) kanma, kan; gr; yetinme, tok gzllk. 0998. kanda: nerede, her nerede. 0999. kan et-: kan dkmek; kanna girmek. 1000. kang: hangi. 1001. kan: hani, nerede. 1002. kan kan ile yumazlar: kan kan ile temizlenmez. 1003. kni: (< Ar.) kanaat eden, yetinen. 1004. kapu: kap; sevgilinin kaps cennet. 1005. kr (et-/eyle-): (< F.) i; ilemek. 1006. kara: siyah; kara, toprak. 1007. kara kaygu: ok ac dnce ah duman. 1008. karau: karanlk. 1009. karr: (< Ar.) rahat, huzur; dayanma gc, katlanma, sabr; durak, konak. 1010. karaya ur-: karaya vurmak, karaya oturmak, karaya karmak.

dert kervan. 1013. kr-hne: (< F.) i yeri. 1014. karu: kar, uzaktan. 1015. karu k-: karsna kmak, karsna dikilmek; karlamak iin bir iki adm ne kmak, arlamak. 1016. karz: (< Ar.) bor; dn verme, dn alma. 1017. kasd: (< Ar.) kurma, niyet; kalkma. 1018. kse: (< F.) eitli maddelerden yaplabilen kap; tas; anak arap kadehi; kafatas; gz ukuru. 1019. kse-bz: (< F.) kseleri parmaklar veya ubuklar zerinde evirerek gsteri yapan oyuncu. 1020. kasr: (< Ar.) kk; saray. 1021. kasr- eflk: (< F.) feleklerin kk; gklerin kk; gkyz. 1022. kasr- sipihr: (< F.) gk kk. 1023. ka: ka yay.

149

mer ZLFE

1024. kat: kat; yan, huzur. 1025. kat: sert, kat, ta gibi. 1026. kt:

1041. kemn-ebr: (< F.) yay

(< Ar.) kesen; kesin, doruluu su gtrmeyen. 1027. katre: (< Ar.) damla. 1028. kavl: (< Ar.) sz. 1029. kaygu: kayg, tasa. 1030. kayr-: endielenmek. 1031. kyil: (< Ar.) syleyen, diyen; akl yatm; boyun emi. 1032. kebb: (< Ar.) atete veya kap ierisinde piirilen et; evirme; tandr cier. 1032. keder: (< Ar.) pas, kir; dert, tasa, kayg. 1033. kefen: (< Ar.) lnn sarld bez gmlek. 1034. kej: (< F.) eri; aksak. 1035. kej-rev: (< F.) aksak; eri giden; yanl yolda olan felek. 1036. kelm: (< Ar.) sz; ibare, cmle; syleyi. 1037. kelle: (< F.) kafa. 1038. keml: (< Ar.) mkemmellik, noksanszlk, byklk. 1039. keml-i kudret: (< F.) gcn bykl, gcn sonsuzluu. 1040. kemn: (< F.) yay.

kal sevgili. 1042. kemter: (< F.) aa, deersiz k. 1043. kenr: (< F.) ky; u; son kurtulu. 1044. kenr bul-: kurtulmak, kyya kmak, selmete ulamak. 1045. kenr um-: kurtulmay ummak. 1046. kend: kendi, kendisi. 1047. kermet: (< Ar.) ba; ermilerden ortaya kan olaanst hller iir; atele suyu bir araya getirme; byleyici szler syleme. 1048. kerre: (< Ar.) defa, kez. 1049. kes-: kesmek. 1050. kesb: (< Ar.) alp kazanma; elde etme. 1051. kesret: (< Ar.) okluk, birliin zdd. 1052. kesret-i lem: (< F.) kinattaki okluk. 1053. ket: (< F.) gemi gnl. 1054. kevn: (< Ar.) varlk; olma. 1055. kevn mekn: (< Ar.) btn varlk, kinat; zaman ve mekn; oluum ve dnm.

SELK VE RLER

151

1056. keyfiyyet:

(< Ar.) nitelik, bir eyin z; keyif, elence; esrar ienlerin iinde bulunduu keyifli hl. 1057. keyfiyyet-i esrr k: (< F.) ak esrarnn keyfi; ak srlarnn nitelii. 1058. kez: kere. 1059. kl: kl; saz teli; sa teli. 1060. kl-: klmak. 1061. klc: kl ah, n ateli ah. 1062. kl yar-: kl krk yarmak; iyice incelemek. 1063. kssa: (< Ar.) yaanm macera. 1064. kssa-i k: ak kssas. 1065. kssa-i Mecnn: (< F.) Mecnunun kssas. 1066. kymet: (< Ar.) dnyann sonu, btn insanlarn hesap vermek iin toplanmalar; byk bel sevgili. 1067. kzl: krmz. 1068. kzl yal: kzl yeil, duman rengi imen ve lleler; n gsnden kan duman. 1069. ki/kim: (< F.) edat; soru zamiri. 1070. kifyet: (< Ar.) yetime, el verme; yeterlilik.

1071. kim: ki; kimse. 1072. kimse: kimse. 1073. kimsene: kimse. 1074. kii: kii, kadn ve erkek

insan. 1075. kitzr: (< F.) ekinlik, ekin tarlas gnl. 1076. kitzr- sne: (< F.) gs ekinlii gnl. 1077. kiver: (< F.) lke. 1078. kiver-i k u cnn: (< F.) delilik ve ak lkesi. 1079. ko-: koymak, brakmak; dikmek. 1080. kon-: konaklamak, yolcunun bir yerde durmas; durmak. 1081. kop-: ayaa kalkmak; dirilmek, har olmak. 1082. kopar-: koparmak, skmek; ayrmak. 1083. kork-: korkmak; endielenmek. 1084. koy-: koymak, yerletirmek. 1085. kuc-: kucaklamak. 1086. kudret: (< Ar.) g; yapabilme. 1087. kh: (< F.) da. 1088. kh- bel: (< F.) bel da. 1089. kh- gam: (< F.) gam da. 1090. kul: kul, kle.

151

mer ZLFE

1091. kulagna

girme-: iitmemek, duymamak; nemsememek. 1092. kulak: kulak. 1093. kur-: kurmak; hazrlamak. 1094. Kurn: (< Ar.) slmn mukaddes kitab; Allahn sz, emirleri; Hz. Muhammed (s. m.)in mucizesi. 1095. kurtar-: kurtarmak. 1096. kurtul-: kurtulmak, kamak. 1097. kuru: kuru, kurumu. 1098. ku: ku. 1099. kuvvet: (< Ar.) g; fikir; yetenek, nitelik. 1100. ky: (< F.) ky, mahalle, sokak; sevgilinin bulunduu yer vatan. 1101. kuyl-: dklmek. l
1112. l: (< Ar.) olumsuzluk

1102. ky-

Leyl: (< F.) Leylnn soka. 1103. ky- nigr: (< F.) sevgilinin soka. 1104. ky- yr: (< F.) sevgilinin soka gl bahesi. 1105. kll: (< Ar.) btn; ok. 1106. knc: (< F.) ke, hcre. 1107. knc-i bel: (< F.) bel kesi, dert kesi, dert hcresi. 1108. knc-i istign: (< F.) vaz geme kesi; yalnzlk kesi. 1109. ks-: basmak, bastrmak; bileini bkmek; srtn yere getirmek. 1110. ktgr: (< F.) grei. 1111. ktgr-i gussa: (< F.) kayglarn pehlivan.

1116. lal: (< Ar.) kzl yakut,

edat. 1113. lahza: (< Ar.) an; gz ucuyla bakacak kadar zaman. 1114. lkin: (< Ar.) ama, ancak, fakat. 1115. ll: (< Ar.) dilsiz; dili tutulmu.

deerli krmz ta; krmz dudak; gzya. 1117. lle: (< F.) lle iei, gelincik. 1118. lal-i cnn: (< F.) sevgilinin duda. 1119. lal-i dilber: (< F.) sevgilinin duda. 1120. lm: (< Ar.) elifbann yirmi altnc harfi zlf.

SELK VE RLER

153

1120. lbl: (< Ar.) kaytsz,

1133. levha: (< Ar.) bir yere

aldrsz sevgili. 1121. l-yakl: (< Ar.) dalgn, akl banda olmayan; sarho, kendisinden gemi. 1122. l-yezl: (< Ar.) sonsuz. 1123. lyk: (< Ar.) yakr; uygun. 1124. lel: (< Ar.) inciler; inci satcs. 1125. leb: (< F.) dudak erguvan arab; yakut; irin; kan krmz; yakc; bengi su; can. 1126. leb-i dildr: (< F.) sevgilinin duda bengi su, lmszlk suyu. 1127. leb-i ykt: (< F.) yakut renkli dudak, krmz renkli dudak. 1128. lem-yezl: (< Ar.) sonsuz, kalc. 1129. lenger: (< F.) gemi apas. 1130. lenger-i sabr: (< F.) sabr apas. 1131. leker: (< F.) asker, yiit gzya. 1132. levh: (< Ar.) yass, dz, zerine yaz yazlan dz plka; sayfa. m

aslmak zere yaz yazlm plka. 1134. levha-i cn: (< F.) can levhas. 1135. levh-i lem: (< F.) dnya yz; dnya sayfas. 1136. leyl: (< Ar.) Leyl ve Mecnun hikyesinin kadn kahraman; gece gibi karanlk, geceye ait sa. 1137. Leyl-hrm: Leyl gidili, Leyl yryl sevgili. 1138. lezzt: (< Ar.) tatlar. 1139. lezzt- cihn: (< F.) dnyann zevkleri. 1140. lk: (< F.) ancak, gelgelelim; lkin. 1141. lik: (< Ar.) yz. 1142. lubet-bz: (< Ar. F.) glge oyuncusu, hayalci, kuklac; gz bac. 1143. lubet-bz- gayb: gaybn gz bacs; gizli gz bac, gizli kuklac; gizli hayal oynatc. 1144. lutf: (< Ar.) yardm, iyilik.

153

1145. m: (< Ar.) su; nutfe,

1160. ml:

meni insan. 1146. man: (< Ar.) anlamlar; gzel, etkili dnceler inci. 1147. marif: (< Ar.) bilme, bili; Allah bilgisi, Allah bilme ii inci. 1148. mder: (< F.) ana. 1149. mder-i dehr: (< F.) dnya ana. 1150. mh/meh: (< F.) ay sevgili; yz. 1151. mahabbet: (< Ar.) sevme, sevgi, ak tohum. 1152. mahal: (< Ar.) yer, lyk. 1153. mahbb: (< Ar.) sevilen, sevilmi, sevgili. 1154. mh- nev: (< F.) yeni ay, hill haner. 1155. mh- tbn: (< F.) parlak ay sevgili. 1156. mahrem: (< Ar.) ili dl. 1157. mh-r: (< F.) ay yzl sevgili. 1158. maher: (< Ar.) kyamet gn toplanlacak yer. 1159. makbl: (< Ar.) beenilmi; kabul edilmi.

(< Ar.) varlk, servet, para. 1161. mamr: (< Ar.) bayndr. 1162. mamre: (< Ar.) bayndr; bina beden. 1163. mamre-i lem: (< F.) dnyann yaps; dnya. 1164. mamre-i dehr: (< F.) dnyann bayndr binas. 1165. mnend: (< F.) gibi; benzer, e. 1166. mnend-i elif: (< F.) elif gibi. 1167. mnend-i htem: (< F.) yzk gibi boy. 1168. mnend-i meges: (< F.) sinek gibi. 1169. mnend-i subh: (< F.) sabah vakti gibi. 1170. mni: (< Ar.) engel; alkoyma. 1171. man: (< Ar.) anlam, i yz; d; sebep. 1172. mr: (< F.) ylan zlf. 1173. marifet: (< Ar.) ustalk; bilme, bili. 1174. mt: (< Ar.) satranta yenme; yenme, alt etme. 1175. mtem: (< Ar.) yas. 1176. matlb: (< Ar.) istenilen, aranan ak.

SELK VE RLER

155

1177. myil: (< Ar.) ynelmi;

1190. medh: (< Ar.) akn,

istekli, hevesli; eilmi. 1178. mazhar: (< Ar.) grnme yeri; yansma yeri, ayna. 1179. mazhar- mihr-i ceml: (< F.) gzellik gneinin aynas kinattaki her zerre. 1180. mecl: (< Ar.) g, takat; frsat. 1181. mecd: (< Ar.) ycelik, ululuk. 1182. meclis: (< Ar.) meclis, oturulan yer, toplanlan yer. 1183. meclis-i derd bel: (< F.) dert ve bel meclisi. 1184. mecnn: (< Ar.) lgn, deli; Mecnun, Kays gnl; k. 1185. Mecnn- bel-ke: (< F.) dertli Mecnun. 1186. mecrh: (< Ar.) yaralanm. 1187. medr: (< Ar.) dn noktas, dayanak noktas; yrnge; sebep, vasta. 1188. meded: (< Ar.) yardm. 1189. medh: (< Ar.) vme, vg deniz.

aakalm, korkmu, rkm akl. 1191. meger: (< F.) oysa ki, olsa olsa, ancak. 1192. meges: (< F.) sinek k; gnl. 1193. meh-cebn: (< F. A.) ay alnl, parlak alnl sevgili. 1194. mehekk: (< Ar.) altn ve gmn ayarn belirlemee yarayan ta; l. 1195. mehekk-i imtihn: (< F.) imtihan ls; deneme ls sevgilinin cefa ta. 1196. meh-lik: (< F.) ay yzl sevgili. 1197. meh-pre: (< F.) ay paras sevgili. 1198. meh-r: (< F.) ay yzl sevgili. 1199. meh-ve: (< F.) ay gibi gzel; sevgili. 1200. mekn: (< Ar.) yer, ev, yuva, in. 1201. mekn- mr u mr: (< F.) ylan ve karncalarn yuvas n kafatas. 1202. mekteb: (< Ar.) okul. 1203. mekteb-i dehr: (< F.) dnya denilen mektep.

155

mer ZLFE

1204. mell: (< Ar.) sknt,

1215. Meryem: (< Ar.) sa (a.

dert; usanma, bkma. 1205. mellet: (< Ar.) sknt; eziyet; usanma, bkma. 1206. mellet-i gam- zlf-i nigr: (< F.) sevgilinin zlfnden doan gamn sknts. 1207. melmet: (< Ar.) ayplama, knanma. 1208. melek-manzar: (< Ar.) melek grnl sevgili. 1208. melek-sm: (< Ar. F.) melek yzl sevgili. 1209. men: (< Ar.) yasaklama; engelleme; nleme. 1210. menzil: (< Ar.) konak; yer; okulukta okun dt yer. 1211. menzil-i tevhd: (< F.) birlik kona; vahdette varlacak yer. 1212. merm: (< Ar.) istek. 1213. mercn: (< Ar.) mercan, denizden karlan krmz renkli madde (el biiminde olurmu); eskiden klelere verilen adlardan dudak; gzya. 1214. merhamet: (< Ar.) acma.

m.)nn annesi. 1216. Meryem-i fikr: (< F.) dnce, hayal Meryemi. 1217. mescid: (< Ar.) secde yeri, namaz klnacak yer. 1218. mesel: (< Ar.) atasz. 1219. mesken: (< Ar.) ev, oturulan yer ykk gnl; yalnzlk kesi. 1220. mest: (< F.) sarho, kendisinden gemi. 1221. mestne: (< F.) sarhoasna, kendisinden gemiesine. 1222. mest-i mey-i k: (< F.) ak arabnn sarhou. 1223. mehr: (< Ar.) n salm. 1224. mehr- fk: (< F.) dnyaca tannan, her yerde tannan k; gne. 1225. metin: (< Ar.) metin, yaz; dokuma. 1226. metn-i ceml: (< F.) gzellik metni sevgilinin yz. 1227. mev: (< Ar.) yurt, mesken; snlacak yer;

SELK VE RLER

157

cennetlerden birisinin ad sevgilinin kaps. 1228. mevc: (< Ar.) dalga. 1229. mevc-i bel: (< F.) bel dalgas. 1230. mevc-i gam: (< F.) dert dalgas. 1231. Mevlev: (< Ar.) Mevlevlik yolunu tutmu kimse k. 1232. mey: (< F.) arap gzya. 1233. meydn: (< Ar.) geni alan; arap kab. 1234. mey-hne: (< F.) meyhane, iki iilen yer. 1235. mey-i gl-reng: (< F.) gl renkli arap. 1236. mey-i k: (< F.) ak arab. 1237. meyl: (< Ar.) sevme, tutulma; akma; ynelme; balanma; ilgi. 1238. msr: (< Ar.) ehir, lke; Msr. 1239. msra: (< Ar.) kap kanad; kanat; dize, beytin her bir kanad. 1240. msra- mesel: (< F.) atasz gibi msra. 1241. msr- cn u dil: (< F.) can ve gnl lkesi.

1242. msr-

ceml: (< F.) gzellik lkesi; gzellik Msr. 1243. mzrb: (< Ar.) telli sazlar almaa yarayan alet. 1244. midhat: (< Ar.) vme, vg. 1245. mihen: (< Ar.) eziyetler; skntlar. 1246. mihmn: (< F.) konuk; konaklayan. 1247. mihmn-hne: (< F.) konuk evi; misafirhane dnya. 1248. mihnet: (< Ar.) dert, bel, musibet. 1249. mihr: (< F.) gne; sevgi, ak yz; aln. 1250. mihr-i cihn: (< F.) dnyann gnei. 1251. mihr-i cihn-r: (< F.) dnyay ssleyen gne top. 1252. mihr-i cihn-tb: (< F.) dnyay aydnlatan ve stan gne. 1253. milket: (< Ar.) lke. 1254. minnet: (< Ar.) iyilie kar borlu hissetme; iyilie teekkrde bulunma; iyilii baa kakma; can atma, isteme; ltuf sayma;

157

mer ZLFE

ardan alma, ekinme, istememe. 1255. mr: (< F.) ba, kumandan; bey. 1256. mirt: (< Ar.) ayna yz. 1257. mirt- ezel: (< F.) ezel aynas. 1258. mirt- sf: (< F.) cill, lekesiz ayna yz. 1259. mr-i kn: (< F.) (chrysanthemum segetum, compositae) sar iekli bitki, horozibii, krizantem, kasmpat. 1260. miskn: (< Ar.) ciz, zavall, beceriksiz. 1261. misl: (< Ar.) benzer, e. 1262. miyn: (< F.) bel; orta varlyla yokluu belli olmayan. 1263. m: (< F.) kl. 1264. muamm: (< Ar.) bilmece; gizli sz; bir kii ad kacak biimde yazlan mensur veya manzum bilmece. 1265. muamm-y rumz- k- cnn: (< F.) sevgilinin ak srlarnn bilmecesi. 1266. muglim: (< Ar.) olanc.

1267. muhl:

(< Ar.) olmayacak, imknsz. 1268. muhammer: (< Ar.) mayalanm; yorulmu. 1269. muhkem: (< Ar.) salamlatrlm; yklmaz, salam. 1270. muhtelif: (< Ar.) eit eit, trl; birbirinden farkl. 1271. mukadder: (< Ar.) yazlm, takdir edilmi, belirlenmi. 1272. m-miyn: (< F.) kl belli, beli kl gibi ince sevgili. 1273. mnis: (< Ar.) cana yakn; alm. 1274. mnis-i cn u dil: (< F.) can ve gnln alt; can ve gnl dostu sevgili. 1275. mr: (< F.) karnca ayva tyleri. 1276. murd: (< Ar.) arzu, kavumak istenilen ey, dilek; beklenti. 1277. murg: (< F.) ku gnl; can. 1278. murg- cn: (< F.) can kuu. 1279. murg- cn u dil: (< F.) can ve gnl kuu.

SELK VE RLER

159

1280. murg- dil: (< F.) gnl

1291. mcerred:

kuu. 1281. murg- mahabbet: (< F.) ak kuu. 1282. murg- melmet: (< F.) knanma kuu. 1283. mutd: (< Ar.) allm; alma; yadrganmayan zulm ve sitem. 1284. muteber: (< Ar.) geer, saylr; itibarl; deerli. 1285. mutekif: (< Ar.) ibadete ekilme, bir mescide ekilip oru, namaz ve zikirle megul olma. 1286. muterif: (< Ar.) itiraf eden; suunu aa vurup kabullenen; gszln bildiren; baarszl kabul eden. 1287. mutrib: (< Ar.) algc; arkc. 1288. muztarib: (< Ar.) rahatsz, dertli, acs olan; rpnp duran; savrulan. 1289. mbtel: (< Ar.) dkn, tutulmu; alm k. 1290. mbtezel: (< Ar.) deersiz, hor kullanlan; bol ve ucuz; kepaze k.

(< Ar.) soyunmu, syrlm; yalnz, katk olmayan. 1292. mdm: (< Ar.) srekli; her zaman. 1293. mhr: (< F.) mhr, imza. 1294. mjgn: (< F.) kirpik ine; ok. 1295. mlyim: (< Ar.) uygun. 1296. mlk: (< Ar.) lke can ve gnl. 1297. mlk-i adem: (< F.) yokluk lkesi; bilinmezlik; hayal lemi. 1298. mlk-i cn: (< F.) can lkesi. 1299. mlk-i hsn: (< F.) gzellik lkesi. 1300. mlk-i k: (< F.) ak lkesi. 1301. mltemes: (< Ar.) srarla istenen, arzulanan. 1302. mmtz: (< Ar.) sekin; stn k. 1303. mnhasif: (< Ar.) snm; tutulmu, ay tutulmas. 1304. mnkesif: (< Ar.) tutulmu; gne tutulmas. 1304. mnteh: (< Ar.) son u, snr. 1305. mrde: (< F.) l.

159

mer ZLFE

1306. mrde-i sad-sle: (< F.)

yz yllk l; yz yllk ceset, iskelet; mumya n bedeni. 1307. mrid: (< Ar.) doru yolu gsteren, klavuz; tarikat piri k. 1308. mrr: (< Ar.) geme, gei; sona erme. 1309. mrr- zamne: (< F.) geen zaman; zamann geii. 1310. msellem: (< Ar.) verilmi, teslim edilmi; n
1316. nb: (< F.) ar, katksz. 1317. nabz: (< Ar.) atardamar,

buyruk altna girmi n can lkesi. 1311. mselmn: (< Ar.) mslman; dindar, slma bal. 1312. mstahak: (< Ar.) lyk, yakr, uygun. 1313. mkil: (< Ar.) g, zor. 1314. mkn: (< F.) misk renkli; misk kokulu. 1315. myesser: (< Ar.) kolay, kolaylkla elde edilen.

1325. nm:

(< F.) ad, n,

damar. 1318. nz: (< F.) deersiz, hi hkmnde olan k. 1319. ngehn: (< F.) anszn, birden bire. 1320. n-hem-vr: (< F.) uygunsuz; bozuk. 1321. nakd: (< Ar.) ake, para can. 1322. nln: (< F.) inleyici, inleyen. 1323. nle: (< F.) inleme; ac ile lk atma. 1324. nli: (< F.) inleme; szlanma; karmaa.

lkap. 1326. n-peyd: (< F.) grnmez; kayp. 1327. nr: (< Ar.) ate; cehennem ayrlk; gnl. 1328. nr- h: (< F.) ah atei. 1329. nr- gam: (< F.) gam atei. 1330. nsh: (< Ar.) gt; dorulua aran. 1331. nasb: (< Ar.) pay, hakkna den, ksmet. 1332. nashat: (< Ar.) t. 1333. nass: (< Ar.) aklk; anlam ak; Kurn veya Hadisin anlam ak hkm.

SELK VE RLER

161

1334. nass- kt: (< F.) ak

delil; kesin kant; nasla sabitlemi hkm bak, keskin bak. 1335. n-tvn: (< F.) gsz, zayf; bitkin. 1336. ny: (< F.) kamtan yaplan alg aleti, ney. 1337. ny- nle: (< F.) inleyi neyi. 1338. nz: (< F.) istemez grnme. 1339. nazar: (< Ar.) bak, bakma, gz atma; nezd. 1340. nzenn: (< F.) nazl; ince, narin sevgili. 1339. nazr: (< Ar.) benzer, e. 1341. nazm: (< Ar.) dizme, dzenleme; vezinli uyakl sz. 1342. nece/nee: nasl; ok, birok; ne kadar. 1343. nedmet: (< Ar.) pimanlk. 1344. nefes: (< Ar.) soluk; an, ksa zaman, soluk alacak kadar ksa zaman ah. 1345. nerkis: (< F.) nergis iei. 1346. nerkis-i ehl: (< F.) baygn bakl nergis gz. 1347. nesh: (< Ar.) kaldrma, hkmn kaldrma,

bozma, irkinletirme; deitirme; nesih yaz. 1348. nesm: (< Ar.) meltem. 1349. nesm-i subh: (< F.) sabah yeli, sabah meltemi. 1350. nev: (< F.) yeni. 1351. nev: (< F.) ses. 1352. nev-bahr: (< F.) ilkyaz gzellik, yz gzellii. 1353. ney: (< F.) kamtan yaplma flemeli alg aleti gnl; insan. 1354. nid: (< Ar.) seslenme, ses verme. 1355. nigr: (< F.) put, put gibi gzel, sevgili; tablo gibi gzel, elle izilmi gibi gzel. 1356. nigr- gl-izr: (< F.) gl yanakl gzel sevgili. 1357. nigehbn: (< F.) beki ejderha, zlf. 1358. nihn: (< F.) gizli, sakl, grnmeyen. 1359. nihn: (< F.) gizlilik. 1360. nisr: (< Ar.) sama, serpme; sa. 1361. nisbet: (< Ar.) kyaslama, l; inat; benzemeye alma. 1362. n: (< F.) ine, ar inesi dert.

161

mer ZLFE

1363. nin: (< F.) iz, belirti;

1373. nn: (< Ar.) elifbann

hedef gs. 1364. nine: (< F.) iz, belirti. 1365. n-i cef: (< F.) zulm inesi. 1366. nitekim: gibi, nasl ki. 1367. niz: (< Ar.) ekime, kavga; kar kma. 1368. nizr: (< F.) ark, zayf. 1369. nokta: (< Ar.) benek, leke, nokta da yaras; ben. 1370. nola: ne olur. 1371. Nh: (< Ar.) Nuh peygamber. 1372. nuhset: (< Ar.) uursuzluk. o
1380. ocak: ocak gs. 1381. ocagna su kuyul-: oca

yirmi sekizinci harfi. 1374. nr: (< Ar.) k, aydnlk, parlt. 1375. nr- ceml-i b-keml: (< F.) kusursuz gzelliin , parlts. 1376. n (et-): (< F.) iki imek; kana kana imek. 1377. n- vasl- yr: (< F.) sevgilinin vuslatna kanmak. 1378. nutk: (< Ar.) sz, syleyi; konuma. 1379. ncm: (< Ar.) yldzlar gzeller.

1386. ok-: okumak. 1387. okt-: okutmak. 1388. ol:

sndrlmek. 1382. od: ate. 1383. od brak-: yakmak; dertlere uratmak. 1384. oglan: olan. 1385. ok: ok yamur; bel, beddua.
1394. gn-: vnmek. 1395. gt-:

teklik nc kii zamiri. 1389. ol-: olmak. 1390. orta: orta. 1391. otag: padiah adr. 1392. otur-: oturmak. 1393. oynat-: oynatmak.

1398. mr:

tmek, ufalamak ldrmek. 1396. l-: lmek. 1397. ldr-: ldrmek.

(< Ar.) mr, hayat; sevgili. 1399. mr-i gzern: (< F.) geici mr; geip giden mr.

SELK VE RLER

163

1400. : n; kar. 1401. p-:

1402. rti:

pmek; (el p-) yenilgiyi kabullenmek. p

yorgan, rt gkyz. 1402. te: te. 1403. zge: baka, farkl.

1404. pdi/pdih/pdieh:

1416. pern: (< F.) dank;

(< F.) hakan, babu, sultan, hkmdar Allah; sevgili; k, Selk. 1405. pk: (< F.) temiz, ar; kinden ve hainlikten temizlenmi. 1405. pk-mereb: (< F. A.) yaradl temiz. 1406. pre: (< F.) para. 1407. py: (< F.) ayak; kk, dip. 1408. pyn: (< F.) son, nihayet, u. 1409. peder: (< F.) baba. 1410. pels: (< F.) paavra, eski ul gam; hilat. 1411. pend: (< F.) t. 1412. per: (< F.) kanat. 1413. perde: (< F.) bir mzik parasn oluturan seslerin btn; ayar, akort. 1414. per: (< F.) peri, peri kz gibi gzel sevgili. 1415. per-peyker: (< F.) peri yzl gzel, sevgili.

dertli; alt st olmu k. 1417. pertev: (< F.) k, parlaklk. 1418. pervne: (< F.) n evresinde dnen kk kelebek k; gnl. 1419. pes: (< F.) yle ise, sonu olarak; ard, arka. 1420. pest: (< F.) aa, alak. 1421. peyd: (< F.) meydanda, akta, ortada. 1422. peykn: (< F.) temren kafes demiri. 1423. peymne: (< F.) byk kadeh, arap kab gnl. 1424. pinhn: (< F.) gizli; sakl. 1425. pr: (< F.) yal, ihtiyar. 1426. prehen: (< F.) gmlek kefen. 1427. pre-zen: (< F.) kocakar. 1428. pr-i muglim: (< F.) kart zampara; kulampara. 1429. pld: (< F.) elik.

163

mer ZLFE

1430. p:

(< F.) aratrma, arama, koma. 1431. pte: (< F.) pota, iinde maden eritilen tava. 1432. pte-i mihr mahabbet: (< F.) ak ve sevda potas. 1433. pr (et-): (< F.) dolu; doldurmak. 1434. pr-hev: (< F. A.) havayla dolu; arzuyla dolu, arzulu; nefsine kaplm. r
1437. r: (< Ar.) r harfi boy. 1438. rh: (< F.) yol. 1439. rh-

1434. pr-himmet: (< F. A.)

gayreti ok, yardmsever sevgili. 1435. pr-hn: (< F.) kanl; kanla dolu. 1435. pr-lutf: (< F. A.) ihsan bol sevgili. 1436. pr-evk: (< F. A.) ok istekli, ok heyecanl, comu; aydnlk. 1435. pr-vef: (< F. A.) vefal, ok sznde duran sevgili.

1448. rakb-i bed-lik: (< F.)

adem: (< F.) yokluk yolu, lm. 1440. rh- fen: (< F.) yokluk yolu; yokluk, lm. 1441. rh- Hak: (< F.) Allah yolu. 1442. rh- k: (< F.) ak yolu. 1443. rahm: (< Ar.) acma; koruma. 1444. rahn: (< F.) parlak. 1445. rakam: (< Ar.) yaz, yazma; say. 1446. rakb: (< Ar.) gzetleyen; birbiriyle yaran eytan. 1447. rakbn: (< F.) rakipler.

irkin rakip, irkin yzl rakip eytan. 1449. rm: (< F.) boyun eme. 1450. ran: (< Ar.) gzel. 1451. rst: (< F.) doru; uygun. 1452. rst: (< F.) doruluk, gereklik. 1453. ry: (< Ar.) dnce, fikir. 1454. ryegn: (< F.) ucuz, bele, parasz. 1455. ry- kej: (< F.) eri r harfi; eri dnce, yanl dnce. 1456. rz: (< F.) sr ak. 1457. rz- dern: (< F.) gnl srr ak.

SELK VE RLER

165

1458. reftr: (< F.) yry,

1473. rk: (< F.) toz, kum

salnarak edal yrme. 1459. reg: (< F.) damar. 1460. reg-i cism-i nizr u ntvn: (< F.) ark ve kuru bedenin damar ip. 1461. reh: (< F.) yol. 1462. rehber: (< F.) klavuz. 1463. reh-i k: (< F.) ak yolu. 1464. reh-nmn: (< F.) klavuz. 1465. reng: (< F.) renk. 1466. rengn: (< F.) renkli, parlak; gsterili; istiareli. 1467. reng-i arb- ergavn: (< F.) erguvan arabnn rengi. 1468. resm: (< Ar.) yazma, izme; desen; eser, iz; taslak; slp; resim; davran. 1469. rek: (< F.) kskanma. 1470. revn (et-): (< F.) akma; gitme; akp giden, akc; hemen, bir anda; ruh- mcerret, nefs-i natka; aktmak; vermek, feda etmek. 1471. rey: (< Ar.) gr, fikir. 1472. rey n: (< Ar. F.) fikir ve anlay.

sevgilinin mahallesinin tozlar. 1474. rikb: (< Ar.) zengi. 1475. rk-i harem-i kabe-i ky: (< F.) Kbe gibi olan sokandaki hareminin tozlar. 1476. rind: (< F.) dnyaya aldrmayan, aldrsz, kalender. 1477. rsmn: (< F.) ip damar. 1478. r: (< F.) yaral. 1479. rite: (< F.) ip; fitil. 1480. rite-i cn: (< F.) can ba, can iplii; ah damar mum fitili. 1481. rivyet: (< Ar.) sylenti; haber. 1482. rh: (< Ar.) ruh; can, canllk sevgili. 1483. ruh: (< F.) yanak; yz erguvan. 1484. rh- revn: (< F.) akp giden ruh sevgili. 1485. ruhsr: (< F.) yanak; yz ay; ayna; sulu, parlak. 1486. ruhsr- arak-rz: (< F.) terli yz, terli yanak gl, gl suyu.

165

mer ZLFE

1487. ruhsr- cnn: (< F.)

1495. rz: (< F.) gn. 1496. rzgr: (< F.) zaman,

sevgilinin yz sulu, parlak. 1488. rumz: (< Ar.) anlam gizli szler; remizler, srlar. 1489. rumz- lem-i gayb: (< F.) bilinmeyen lemin srlar. 1490. ren: (< F.) aydnlk, parlaklk; ak, meydanda. 1491. ry: (< F.) yz, ehre. 1492. ry- cihn: (< F.) yer yz, dnya. 1493. ry- glgn: (< F.) gl renkli yanak, gl renkli yz gl. 1494. ry- melmet: (< F.) knama yz. s
1503. sadet:

zamane; kader; rzgr, hava ah. 1497. rzgr- n-hem-vr: (< F.) bozuk zaman, bozuk kader, kt kader. 1498. rz- maher: (< F.) dirilip toplanma gn. 1499. rz- ved: (< F.) veda gn; ayrlma gn. 1500. rz u eb: (< F.) gece gndz. 1501. rsv: (< F.) rezil; deersiz; knanm, ayplanm. 1502. rsv-y cihn: (< F.) dnyaca knanan, ayplanan k.

(<

Ar.)

1507. sad: (< Ar.) ses, yank

mutluluk. 1504. sat: (< Ar.) saat, vakit, zaman; lm kum saati. 1505. sab: (< Ar.) gn ve gece eit olduu zaman gn dousundan esen hafif meltem. 1505. sabr: (< Ar.) dayanma, katlanma. 1506. sa: sa Leyl.

inleme. 1507. sde-dil: (< Ar. F.) temiz kalpli sevgili. 1508. sadef: (< Ar.) sedef, inci kabuu. 1509. sadef-i g: (< F.) kulan sedefi. 1510. sdk: (< Ar.) doru; gerek; bal. 1511. sad-pre: (< F.) yz para.

SELK VE RLER

167

1512. sad-sle:

(<

F.)

yz

1527. sk: (< Ar.) su datan

yllk. 1513. sf: (< Ar.) katksz, ar. 1514. saf: (< Ar.) arlk, temizlik, berraklk; nee, sevin. 1515. safha: (< Ar.) sayfa; yz, bir eyin dz yz. 1516. safha-i htr: (< F.) gnl sayfas. 1517. safha-i ruhsr: (< F.) yz sayfas. 1518. sf: (< Ar.) duru, temiz; katksz. 1518. sf-zamr: (< Ar.) gnl temiz, temiz kalpli sevgili. 1519. sg: sa, diri. 1520. sgr: kadeh kafatas; gz. 1521. sgr- sahb: (< F.) arap kadehi. 1522. sahb: (< Ar.) arap. 1523. sahr: (< Ar.) ova, kr, bozkr, l. 1524. sahr-y lem: (< F.) dnya ovas. 1525. sahr-y sne: (< F.) gs bozkr n gs. 1526. sahr-y vcd: (< F.) varlk sahras, varlk l; var olma.

gzel; sevgili. 1528. sk-i devrn: (< F.) devran sakisi; zamann sakisi; felek; gkyz. 1529. skin: (< Ar.) oturan, ikamet eden; bekleyen. 1530. skin-i ky- harbt: (< F.) meyhane sokann mterisi; batakhanelere demir atm k, slik. 1531. sakla-: korumak, esirgemek, muhafaza etmek. 1532. sal-: gndermek; yaymak, samak. 1533. sl: (< F.) yl. 1534. slik: (< Ar.) bir yola girmi, bir tarikata girmi. 1535. slik-i rh- hakkat: (< F.) hakikat yolunun yolcusu. 1536. slim: (< Ar.) gvende, emin. 1537. san: sanki. 1538. san-: sanmak, zannetmek, farzetmek; dnmek. 1539. sanem: (< Ar.) put, put gibi gzel sevgili. 1540. sary: (< F.) saray can ve gnl; dnya.

167

mer ZLFE

1541. sar: sar, sar renkli. 1542. savt: (< Ar.) ses; alg

1559. seh-kad: (< F. A.) uzun

sesi; inleme. 1543. say-: saymak; nem vermek. 1544. say: (< Ar.) alma, abalama. 1545. sayd: (< Ar.) av, avlanma. 1546. sz: (< F.) alg. 1547. sebak: (< Ar.) ders. 1548. sebak- k: (< F.) ak dersi. 1549. seb: (< F.) arap kadehi; testi, arap kab. 1550. sebz: (< F.) yeil, yeillik ayva tyleri. 1551. sebze: (< F.) yeillik, imen. 1552. sebze-i endh: (< F.) dert bitkisi; dert sebzesi. 1553. sebze-i mihr mahabbet: (< F.) ak ve sevgi bitkisi. 1554. secde: (< Ar.) secde. 1555. seg: (< F.) kpek. 1556. seg-i ky: (< F.) sokak kpei; mahallenin kpei dostlar. 1557. seher: (< Ar.) sabah vakti, tan yeri aarmadan nceki vakit. 1558. seher-gh: (< Ar. F.) seher vakti.

boylu; dzgn ve ll boylu sevgili. 1560. sehm: (< Ar.) ok; yay; (< F.) korku. 1561. sehm-i tr-i hecr: (< F.) ayrlk okunun korkusu. 1562. sekmet: (< Ar.) bozukluk, sakatlk, hastalk. 1563. sekmet-i ten-i bmr- zr: (< F.) ark ve hasta bedenin sakatl. 1564. selm: (< Ar.) selm, selmlama. 1565. selmet: (< Ar.) kurtulu; kurtulma. 1566. Selk: airin mahls, airin kendisi k; garip; ermi; dalg; padiah, blbl. 1567. sem: (< Ar.) gk, gkyz rt. 1567. sem: (< Ar.) dnme, dn, Mevlevlerin kendisinden geerek dnmesi. 1568. semen: (< F.) yasemin. 1569. semen-ihre: (< F.) yasemin yzl sevgili. 1570. semend: (< F.) evik at. 1571. semend-i akl- kll: (< F.) akl- klln evik at.

SELK VE RLER

169

1572. semm: (< Ar.) au, zehir

1586. ser-i m: (< F.) kl ucu;

arap. 1573. sen: teklik ikinci kii zamiri. 1574. sen: (< Ar.) vme, vg. 1575. seng: (< F.) ta. 1576. seng-i cef-y yr: (< F.) sevgilinin cefa ta mihenk, l. 1577. seng-i cevr: (< F.) zulm ta, cefa ta mihenk, l. 1578. seng-i endh u bel: (< F.) bel ve dert ta devlet tac. 1579. seng-i hra: (< F.) kat ta, mermer. 1580. ser: (< F.) kafa, ba; u; kenar; doruk kse, anak. 1581. ser-med: (< F.) bata bulunan, ileri gelen sevgili. 1582. ser--ser: (< F.) batan baa, utan uca. 1583. serd: (< F.) souk; nemli; irkin; can skc. 1584. ser-gerdn: (< F.) ba dnen, akn; sarho k. 1585. sergete-hl: (< F.) akn hlde, ba dnm hlde olan.

ok az ey sevgilinin az. 1587. ser-ke: (< F.) inat, dik bal; umursamaz; byklenen sevgili. 1588. ser-menzil: (< F.) konak. 1589. serv: (< F.) selvi sevgili; sevgilinin boyu. 1590. serv-i hrmn: (< F.) salnan selvi. 1591. serv-i revn: (< F.) salnan selvi; akar gibi giden selvi sevgili. 1592. serv-kadd: (< F. Ar.) selvi boylu sevgili. 1593. sev-: sevmek. 1594. sevd: (< F.) ak, sevgi, tutku; ak acs, ak hastal. 1595. sevd-y hatt: (< F.) sevgilinin ayva tylerinin sevdas. 1596. sevd-y k: (< F.) akn sevdas; ak hastal. 1597. seyl: (< Ar.) sel. 1598. seyl-b: (< F.) sel suyu kanl gzyalar. 1599. seyl-i gam: (< F.) gam seli. 1600. seyr: (< Ar.) gezinme; izleme, seyretme. 1601. s-: krmak.

169

mer ZLFE

1602. shhat: (< Ar.) salk. 1603. sz-:

1618. sitre:

szmak,

akp

gitmek. 1604. sifl: (< F.) anak, saks Cemin kadehi; n ba. 1605. sihr: (< Ar.) by. 1606. sm: (< F.) gm; gm para. 1607. sm-i ek: (< F.) gzya gm, gzya akesi. 1608. smn-beden: (< F.) gm bedenli sevgili. 1609. sm-i sirik: (< F.) gzya akesi. 1610. sm-ten: (< F.) gm bedenli sevgili. 1611. sn: (< Ar.) sn harfi. 1612. si-: yerlemek, yer edinmek; sinmek, saklanmak. 1613. sne: (< F.) gs tarla; frn; ku kafesi; ok yeri; nian; ocak. 1614. sne-i mecrh: (< F.) yaral gs afak. 1615. sne-i szn: (< F.) yanan gs; ateli gs. 1616. sipihr: (< F.) gk, gkyz. 1617. sirik: (< F.) gzya rmak; arap.

(< F.) yldz; kader, talih. 1619. sitem: (< F.) eziyet. 1620. siyh/siyeh: (< F.) kara. 1621. siyeh-erde: (< F.) kara yaz, esmer sevgili. 1622. sof: (< Ar.) tasavvuf ehli; sofu, dinin kurallarna sk skya bal. 1623. sora: sonra, gelecekte. 1624. sor-: sormak, soru yneltmek; emmek. 1625. sovu-: soumak, yakn hissetmemek. 1626. sovukluk: soukluk, ayrlk, kslk, gler yz gstermemek. 1627. syin-: snmek. 1628. syle-: sylemek; bildirmek; anlatmak. 1629. sz: sz, lkrd iir; ate; su; keramet; meale; sa (a. m.); can veren. 1630. su: su; ay, dere k; yz, yanak; temren. 1631. subh: (< Ar.) sabah vakti, tan zaman k. 1632. subh-dem: (< F.) sabahleyin; tan vakti. 1633. subh-ve: (< F.) sabah vakti gibi.

SELK VE RLER

171

1634. sud: (< Ar.) ba ars;

1648. sz- dern: (< F.) gnl

rahatszlk. 1635. suhan: (< F.) sz, iir. 1636. sula-: sulamak, su vermek. 1637. sultn: (< Ar.) padiah, hkmdar, han gnl; kle. 1638. sultn- mlk-i k: (< F.) ak lkesinin sultan Ferhad. 1639. sun-: sunmak, arz etmek. 1640. surh: (< Ar.) ie; arap iesi. 1641. sret: (< Ar.) biim, klk; yz; grn, biim. 1642. suver: (< Ar.) suretler, grnler, grntler. 1643. sz: (< F.) yanma, ate. 1644. szn: (< F.) yanan. 1645. szen: (< F.) ine gamze; kirpik. 1646. szen-i gamze: (< F.) bak inesi; kyc bak inesi. 1647. szen-i hecr: (< F.) ayrlk inesi.
1661. d:

atei; i yangn. 1649. sz- dil: (< F.) gnl atei. 1650. sz- Husrev: (< F.) Hsrevin atei. 1651. sz- k: (< F.) ak atei. 1652. sz- sne: (< F.) gs atei; gnl atei. 1653. sznk: (< F.) yakc, ateli sz, iir; sevgilinin duda. 1654. sbha: (< Ar.) tespih, tespih tanesi. 1655. sbha-i mercn: (< F.) mercan tespih, mercandan tespih tanesi kanl gzya. 1656. shan: (< F.) sz. 1657. Sleymn: (< Ar.) Sleyman peygamber sevgili; sultan. 1658. snbl: (< F.) smbl sa. 1659. sr-: srmek; geirmek, yaamak, safa srmek. 1660. srr: (< Ar.) sevin.

(<

F.)

sevinli; sevin,

1662. afak:

mutlu. 1661. d: (< F.) mutluluk, nee.

(< Ar.) gn domadan veya batmadan nce gk yznde grlen kzllk kanl yara.

171

mer ZLFE

1663. h/eh: (< F.) hakan,

1680. ehdet: (< Ar.) ahitlik,

sultan, padiah sevgili; k. 1664. h: (< F.) dal n bedeni. 1665. hne: (< F.) sultanlara yakr. 1666. h- hayl: (< F.) hayalin sultan. 1667. h- k: (< F.) ak sultan k. 1668. h- km-rn: (< F.) kutlu sultan sevgili. 1669. hin: (< F.) doan gz. 1670. akk: (< Ar.) yarma, yarlma. 1671. ne: (< F.) tarak. 1672. arb: (< Ar.) arap, iki gzya. 1673. arb- ergavn: (< F.) erguvan arab dudak. 1674. arb- k: (< F.) ak arab. 1675. arb- k- dilber: (< F.) sevgilinin ak arab. 1676. arb- nb: (< F.) ar, saf arap. 1677. eb: (< F.) gece. 1678. eb-b: (< F.) ebboy kkl. 1679. efkat: (< Ar.) acma, acyarak sevme.

tanklk; ehitlik; bir eyin doruluuna inanma, inan; iz, iaret. 1681. ehbz: (< F.) doan k. 1682. ehbz- zlf: (< F.) zlf doan. 1683. eh-i l-cenb: (< F.) yce sultan, cmert sultan sevgili. 1684. eh-i k: (< F.) ak hakan, akn sultan. 1685. eh-i Ysuf-lik: (< F.) Yusuf yzl sultan sevgili. 1686. ehd: (< Ar.) Allah yolunda ldrlen. 1687. ehd-i tg- k: (< F.) ak klcnn ehidi k. 1688. ehl: (< Ar.) el gz; tatl a. 1689. ehr: (< F.) ehir. 1690. ehsvr: (< F.) iyi binici; beyatl. 1691. ekv: (< Ar.) ikyet, szlanma. 1692. em: (< Ar.) mum k; yz. 1693. em-ve: (< F.) mum gibi. 1694. err: (< Ar.) kvlcm yldzlar.

SELK VE RLER

173

1695. err- te-i h: (< F.)

1709. ikyet-i elem-i rzgr:

ah ateinin kvlcmlar yldzlar. 1696. erbet: (< Ar.) erbet; il kavuma, vuslat. 1697. erbet-i vasl: (< F.) kavuma erbeti, kavuma ilc. 1698. erh: (< Ar.) ama; aklama. 1699. e: (< F.) alt. 1700. evk: (< Ar.) arzu, tutku, ak; k. 1701. evk- mihr: (< F.) ak arzusu; gnein . 1702. eyd: (< F.) deli divane; k, tutkun; akn k. 1703. eytn: (< Ar.) eytan. 1704. iddet: (< Ar.) g, kuvvet; fazlalk; etki, ar etki; ac, sknt. 1705. iddet-i hicrn: (< F.) ayrlk acs. 1706. ihb: (< Ar.) akan yldz, yldz akma parmak. 1707. ikr: (< F.) av, avlama. 1708. ikyet: (< Ar.) yaknma, szlanma, ikyet. t
1725. t: +a kadar.

(< F.) zamann dertlerinden ikyet. 1710. ikest: (< F.) krma, krlma; krk. 1711. imden ger: bundan sonra. 1712. rn: (< F.) tatl; Ferhad ile irin hikyesinin kadn kahraman dudak. 1713. rn-dehen: (< F.) irin azl; tatl azl sevgili. 1714. e: (< F.) ie, cam gz. 1715. ve: (< F.) eda. 1716. ol: u. 1717. hret: (< Ar.) n, ad. 1718. yle: u kadar; ylesine. 1719. ule: (< Ar.) alev. 1720. ule-i h- dil: (< F.) gnl ahnn alevi ak delil. 1721. bhe: (< Ar.) kuku. 1722. hd: (< Ar.) grme, izleme; anlama. 1723. mr: (< F.) hesap, say. 1724. mra gel-: hesaba katlmak.

1726. tb:

(< scaklk.

F.)

hararet,

173

mer ZLFE

1727. tbn:

(<

F.)

kl,

1742. tli:

parlak. 1728. tb-dr: (< F.) kl, parlak; dertli, skntl, zntl. 1729. tb- k: (< F.) akn harareti. 1730. tabb: (< Ar.) hekim, tabip sevgili. 1731. tabb-i cn u dil: (< F.) gnl ve can doktoru sevgili. 1732. tc: (< Ar.) hkmdar bal. 1733. tc- devlet: (< F.) devlet tac bel ve dert ta. 1734. tag: da. 1735. tag st bg ol-: keyfi yerinde olmak, mutlu olmak. 1736. tahayyr: (< Ar.) aknlk, hayranlk. 1737. taht: (< F.) hkmdar koltuu. 1738. tk: (< Ar.) bina kemeri boy. 1739. tkat: (< Ar.) g; dayanma gc, sabr. 1740. talat: (< Ar.) yz, aydnlk yz; gzellik gne. 1741. talat- hsn: (< F.) gzel yz gne.

(< Ar.) doan; doma. 1743. talk: (< Ar.) balama, bir eye bal gsterme; belli bir zamana brakma; talik (askda) yaz. 1744. talm: (< Ar.) okutma, retme, ders verme. 1745. tamr: (< Ar.) onarma, onarm. 1746. tamr-i sary- cn u dil: (< F.) can ve gnl saraynn onarm. 1747. ta: ama; hayret. 1748. tan: (< Ar.) ayplama, yerme, knama. 1749. tan- rakbn: (< F.) rakiplerin knamas. 1750. tap-: balanmak. 1751. tr: (< F.) tel, sa teli; saz teli. 1752. taraf: (< Ar.) yan, yn. 1753. tarf: (< Ar.) ayrntlaryla anlatma. 1754. tark: (< Ar.) yol; meslek; frsat. 1755. tark- k: (< F.) ak yolu; klk; tasavvuf. 1756. trmr: (< F.) perian, dank; alt st; parampara; datma, savurma. 1757. ta: ta nian.

SELK VE RLER

175

1758. tavf: (< Ar.) evresini

1771. ten-i zerd-i d-t: (< F.)

dolama; hac olmak iin Kbenin evresini belli kurallara bal kalarak dolama. 1760. tze: (< F.) yeni, krpe; ya. 1761. teb: (< F.) hararet, stma. 1762. tecerrd: (< Ar.) her eyden uzaklama; Allaha ynelme. 1762. tecrd: (< Ar.) her eyden uzaklama; Allaha ynelme. 1763. tefsr: (< Ar.) yorum, Kurn anlam bakmndan aklama. 1764. tek: yalnzca, sadece. 1765. tekz: (< Ar.) sktrma, zorlama. 1766. tek p: (< F.) kouturma. 1767. tem: (< F.) seyretme, izleme. 1768. ten: (< F.) gvde; beden ylan ve karncalarn besini; kuru dal; hayal; iskelet. 1769. tenezzl: (< Ar.) dme, inme; alalma. 1770. ten-i zr: (< F.) ark beden, zayf, kuru vcut.

sar ve iki bklm beden sar ibriim. 1772. tennr: (< Ar.) frn, tandr gs. 1773. terz: (< F.) terazi, mizan, tart. 1774. terzla-: tartmak, karlatrmak. 1775. terk: (< Ar.) brakma, salverme. 1776. terk-i ser: (< F.) ba verme; ban feda etme. 1777. tesr: (< Ar.) etkileme, dokunma, ie ileme. 1778. tevhd: (< Ar.) birleme; birlik. 1779. tnb: (< Ar.) adr ipi. 1780. tynet: (< Ar.) balk paras, yaratl, huy; maya, hamur. 1781. tg: (< F.) kl gamze, kyc bak; su. 1782. tg- bdr: (< F.) parlak kl; su verilmi kl; menevili kl su. 1783. tg- cef: (< F.) eziyet klc. 1784. tg- cevr: (< F.) zulm klc. 1785. tg ir-: kl almak, klla ldrmek. 1786. tn: (< Ar.) amur, balk.

175

mer ZLFE

1787. tr: (< F.) ok ayrlk;

1806. tola-:

bel; ah. 1788. tr-i h: (< F.) ah oku. 1789. tr-i bel: (< F.) bel oku. 1790. tr-i derd-i hecr-i nigr: (< F.) sevgilinin ayrlk derdinin oku. 1791. tr-i frkat: (< F.) ayrlk oku. 1792. tr-i gamze: (< F.) keskin kyc bak oku. 1793. tr-i hicrn: (< F.) ayrlk oku. 1794. tr-i mjgn: (< F.) kirpik oklar. 1795. tiyz: (< F.) abuk. 1796. tiyzrek: abucak. 1799. tog-: domak, belirmek. 1799. togrul-: dosdoru olmak, dz bir biimde stne gelmek. 1799. togur-: dourmak. 1800. tohm: (< F.) tohum, ekirdek umut; ak. 1801. tohm- md: (< F.) umut tohumu. 1802. tohm- md-i visl: (< F.) kavuma umudunun tohumu. 1803. tokn-: demek, dokunmak. 1804. tokuz: dokuz. 1805. tol-: dolmak.

dolamak, dolanmak; tutulmak; ilimek, satamak. 1807. toldur-: doldurmak. 1808. tolu: arap kadehi yamur. 1797. top: top; yuvarlak ey; sava aleti; glle; topuz; birlik, topluluk, yn; ordunun sava dzeni alm merkezi balanm sa. 1798. top- havdis: (< F.) felketlerin topu. 1809. toz: toz, zerre. 1810. toz kondur-: zarar getirmek. 1811. toz kopar-: alt st etmek; toz kaldrmak. 1812. tudak: dudak. 1813. tfn: (< Ar.) Nuh (a. m.) peygamberliinde btn dnyann gkten yap yerden kaynayan suyla kaplanmas; frtna, sel, tusunami. 1814. tl: (< Ar.) uzunluk; boylam; u. 1815. tur-: ayaa kalkmak, dorulmak. 1815. turak: durak, konak. 1816. turra: (< Ar.) aln sa; kvrml sa akrep, akrep burcu.

SELK VE RLER

177

1817. tut-:

tutmak; ele geirmek; brakmamak; saklamak, muhafaza etmek; matem tutmak; u

saymak, farz +dan saymak. 1818. tuy-: duymak.

etmek,

1819. u: u, kenar. 1820. u-: umak, uup gitmek. 1821. umak:

1828. unut-:

unutmak,

(<

Sod.)

cennet. 1822. ugra-: uramak, maruz kalmak, bana gelmek. 1823. ukde: (< Ar.) dm. 1824. um-: ummak, umut etmek, beklemek. 1825. ummn: (< Ar.) engin deniz. 1826. unnb: (< Ar.) hnnap, krmz renkli bir yemi gzya; dudak. 1827. unnb: (< Ar.) hnnap renkli, krmz renkli.
1837. : , says. 1838. ftde: (< F.) dkn;

hatrlamamak. 1829. ur-: vurmak; damgalamak; atmak; koymak; srmek. 1830. usl: (< Ar.) yol, yntem. 1831. uk: (< Ar.) klar. 1832. uy-: uymak; uygun olmak; yakmak. 1833. uyar-: yakmak. 1834. uydur-: srklemek; yannda gtrmek. 1835. uyhu: uyku, uyuma. 1836. uyu-: uyumak.

k. 1839. md: (< F.) umut. 1840. r-: frmek, flemek. 1841. rk-: rkmek. 1842. st: st, yukar. 1843. std: (< F.) sanatkr, usta; muallim; bir meslek veya sanat dalnda en st seviyede

bulunan, ordinaryus k. 1844. std- b-bedel: (< F.) esiz stat; byk air. 1845. sthvn: (< F.) kemik. 1846. sthvn- kelle: (< F.) kafatas karnca yuvas. 1847. sthvn- ser: (< F.) kafatas.

177

mer ZLFE

1848. -: toplanmak, topluca

1849. zre: zerinde.

gelmek, mek. v
1850. v: (< Ar.) yazk, ah. 1851. vahdet: (< Ar.) birlik. 1851. vahet: (< Ar.) korku, 1863. ved: (< Ar.) ayrlma,

rknt. 1852. vkf: (< Ar.) bilen, bilgisi olan; elde eden. 1853. vakt: (< Ar.) zaman. 1854. vakt-i irtihl: (< F.) lm zaman. 1855. var: var, mevcut, bulunma; varlk, zenginlik ak. 1856. var-: gitmek; varmak. 1857. var-sa: olsa olsa, galiba. 1858. varta: (< Ar.) kuyu; iinden klmayacak i; girdap, burga; frtna. 1859. vasf: (< Ar.) vme; tarif. 1860. vasf- zt: (< F.) saygdeer vasflar; bir kimsenin zne dair zellikler. 1861. vasl: (< Ar.) kavuma, ulama, birleme erbet, il. 1862. vatan: (< Ar.) vatan, yer, yurt cennet; sevgilinin mahallesi. y

ayrl. 1864. vef: (< Ar.) sznde durma. 1865. veh: vah, eyvah. 1866. vel: (< F.) ancak, gelgelelim. 1867. ver-: vermek; gndermek; balamak, bah etmek, kazandrmak. 1868. verd: (< Ar.) gl. 1869. verd-i handn: (< F.) glen gl; alm gl sevgilinin yz. 1870. vrn: (< F.) ykk, yklm. 1871. virne: (< F.) ykk, yklm bina. 1872. visl: (< Ar.) kavuma, sevdiine kavuma. 1873. vuslat: (< Ar.) kavuma cennet, gl bahesi. 1874. vcd: (< Ar.) gvde, beden; varlk.

1875. ya: yay ka; n

1892. yan-: yanmak, tutumak;

boyu. 1876. y: seslenme; yahut, veya. 1877. yaban: (< F.) ssz, kr. 1878. yad: yabanc. 1879. yd: (< F.) anma, hatrlama. 1880. yag-: yamak. 1881. yagdur-: yadrmak; gndermek. 1882. yagmur: yamur kadeh, arap; ok. 1883. yak-: yakmak, tututurmak. 1884. yaka: yaka. 1885. yakn: yakn. 1886. yakn: (< Ar.) kesin bilgi. 1887. ykt: (< Ar.) yakut, deerli bir ta; eskiden klelere verilen adlardan; hattat Ykt- Mustasm dudak. 1888. yal: yaln, syrlm; kapsz, rtsz. 1889. yal kl: knndan syrlm kl n ateli ah. 1890. yaluz: yalnz, bir bana. 1891. yan: yan, nezd, yakn.

ac ekmek; ikyet etmek. 1893. yaa: tarafa, taraftan, yan; yandan. 1894. yaak: yanak. 1895. yana yana: yanarak, yana yakla. 1896. yandur-: yandrmak, ac ektirmek. 1897. yan: (< Ar.) szn ksas; dorusu. 1898. yap-: yapmak; ina etmek; onarmak. 1899. yr: (< F.) sevgili; dost; yolda gl, umursamaz; mihnet; gne. 1900. yara: yara. 1901. yarak: (< F.) hazrlk. 1902. yarak gr-: hazrlk yapmak. 1903. yrn: (< F.) dostlar; arkadalar; dert ortaklar sevgilinin mahallesindeki kpekler. 1904. yr- b-hemt: (< F.) esiz sevgili. 1905. yr- dil-r: (< F.) kendisine k eden sevgili. 1906. yarl-: yarlmak, yark yark olmak.

mer ZLFE

1907. ya:

gzya ll; mercan; rmak; gl suyu; tespih tanesi; deniz, okyanus. 1908. yal: yeil. 1909. yat-: yatmak. 1910. yay: yay, kavis. 1911. yaz-: yazmak. 1912. yazl-: yazlmak. 1913. ye-: yemek, bitirmek, tketmek. 1914. yek-dil: (< F.) gnl bir; iten, samim, katksz seven. 1915. yel: rzgr. 1916. yele ver-: savurmak; mahv etmek. 1917. yelten-: ynelmek; zenmek. 1918. yer: yer, yer yz. 1919. yerden gtr-: ykseltmek; perianlktan kurtarmak. 1920. yeri od ol-: utantan sklmak; ate basmak; skntya dmek. 1921. yerinden su k-: evini su basmak; bir yerde kalamamak. 1922. yer yer: her taraf, taraf taraf; ara sra, ara ara; ard ardna. 1923. yet-: yetmek, yeterli olmak.

1924. yeti-: ulamak; yeterli

olmak. 1925. yk-: ykmak, harap etmek. 1926. ykl-: yklmak; harap olmak. 1927. yl: yl, bir yl. 1928. yldz: yldz ate koru. 1929. yldz dkn ol-: talihsiz olmak. 1930. yrt-: yrtmak, paralamak. 1931. yine: yine, tekrar, bir daha. 1932. yitr-: yitirmek, kaybetmek, elinden kmak. 1933. yohsa: yoksa. 1934. yok: yok, var olmayan. 1935. yol: yol, tutulan yol; slp, tarz. 1936. yu-: ykamak. 1937. yum-: yummak, kapamak; rtmek. 1938. Ysuf: (< Ar.) Yusuf (a. m.) sevgili. 1939. Ysuf-lik: Yusuf yzl sevgili. 1940. yk: yk, arlk; fazlalk ba. 1941. yz: yz; yn; yan gne; ay; altn; ayna; gl; toprak.

SELK VE RLER

181

1942. yz

evr-: yz evirmek, vaz gemek, dnmek. 1943. yzi ak ol-: talihli, kutlu olmak. z
1946. zd: (< Ar.) azk gam. 1947. zaf: (< Ar.) tutku, arzu;

1944. yzi suy yere dkil-:

utanmak, utanacak hle dmek. 1945. yzi yerde: alak gnll, mtevazi.

1958. zamne: (< Ar.) devir,

zayflk; istek. 1948. zaf- k- yr: (< F.) sevgilinin akna olan ballk. 1949. zhir: (< Ar.) grnen; ortaya km; d; grnen lem. 1950. zhiren: (< Ar.) grnte. 1951. zhir: (< Ar.) grnen, grnrdeki. 1952. zahm: (< F.) yara taze gl; yara. 1953. zahm- hadeng-i yr: (< F.) sevgilinin ok yaras. 1954. zahm- hr: (< F.) diken yaras dmanlarn knamas. 1955. zahm- pr-hn: (< F.) kanl yara afak. 1956. zaf: (< Ar.) gsz, zayf, ark, bir deri bir kemik kalm k. 1957. zamn: (< Ar.) zaman, devir, zamane.

zaman; felek. 1959. zr: (< F.) inleyen, alayan; inleme, alama; zayf, ark. 1960. zt: (< Ar.) kendi, z. 1961. zt- b-n: (< F.) esiz, benzersiz, Allah. 1962. zebn: (< F.) zayf, gsz. 1963. zenahdn: (< F.) ene. 1964. zenbr: (< Ar.) ar, eek ars derd ve bel. 1965. zenbr- endh u bel: (< F.) dert ve bel arlar. 1966. zer: (< F.) altn yz. 1967. zerd: (< F.) sar, solgun, sararm altn rengi; n yz rengi; n beden rengi. 1968. zer-i hlis: (< F.) saf, katksz altn. 1969. zerrt: (< Ar.) zerreler, kk paracklar. 1970. zerrt- cihn: (< F.) kinattaki her zerre.

181

mer ZLFE

1971. zerre:

(< Ar.) kk para gne; az (sevgili); k; toz. 1972. zerre-ve: (< F.) zerre gibi, toz gibi. 1973. zerrn: (< F.) altn, altndan yaplm; altn gibi sar. 1974. zerrn-rikb: (< F.) altn zengi k; n boyu. 1975. zevrak: (< Ar.) kayk gnl. 1976. zevrak- dil: (< F.) gnl kay. 1977. zikr: (< Ar.) anma. 1978. zindn: (< F.) karanlk yer alt hapishanesi dnya. 1979. zindegne: (< F.) yaay, geim; hayat, dirilik.

1980. zr: (< F.) nk. 1981. ziyn:

(< F.) zarar; dokunma, bir yiyecein dokunmas. 1982. z-fnn: (< Ar.) bilgili. 1983. zulm: (< Ar.) eziyet, zulm, hakszlk. 1984. zll: (< Ar.) souk, gzel, tatl su. 1985. Z l-cell: (< Ar.) ycelik sahibi; Allah. 1986. Zleyh: (< Ar.) Zleyha, Yusuf (a. m.)un ei. 1987. zlf: (< F.) yanaklara sarkan salar, yanak sa ejderha; beki; ylan; kara top; doan; dl harfi; lm harfi. 1988. zlf-i yr: (< F.) sevgilinin yanaklarna sarkan sa.

B METN VE EVR [KASDE] [TEVHD] 1. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


01. 02.

ey keml-i kudret vasfnda lem gng ll vey fez-y midhatde murg- dil b-perr bl izzet sahrsna ermez semend-i akl- kll ger tek p eylese anda hezrn mh sl slimem dery-y medh ire glm zevrak kald girdb- tahayyrde vel sergete-hl ztua lyk sen emr-i muhl olm-iken gece gndz [etmede] cn u gl fikr-i muhl midhat ser-menziline nece ere aklumuz var-iken y bende bu del alykdan kl

03. 04.

05.

1. 01 02 03

S.10: 118b. Ey gcnn bykln vmede btn yaratlmlarn dilsiz olduu ve ey vg gnde gnl kuunun kolsuz kanatsz dt (Allah). Akl- klln evik at binlerce ay, binlerce yl koutursa da senin yceliinin ovasna ulaamaz. Ben seni vme denizinde gvendeyim, gelgelelim gnl kay aknlk ve hayranlk burgacnda ba dnm ve perian bir hlde kald. Seni sana yakr biimde vmek imknsz bir i olmuken can ve gnl gece gndz imknsz dnmektedir. 4b etmede: eder S.10. Dnya tutkular bana bu kadar ayak ba olmuken seni vme konana aklm nasl ersin.

04

05

mer ZLFE

06.

pr olan drr-i marifle dern n sadef midhat derys ire yumd agzn pr-lel zt- b-nuda kesret old asl vahdet kesret-i lem olupdur vahdete yine dl mazhar- mihr-i cemldr bu zerrt- cihn grinr her zerrede nr- ceml-i b-keml pdiehler pdihsn ki yok misl sen milket izz olupdur b-zevl l-yezl dest-i evkula yakasn k eder mnend-i subh mihr yzinden kime kim eylese arz- ceml zerre gibi kimi kim yerden gtrse mihr-ile smn- mecde olur ftb- lem-yezl hvb- gafletden an kim eyled bdr ol gzini aar [u] grr kim bu hvb u bu hayl rz- maher nliinde olmaya dil-tene h feyz-i ihsnudan ol [kim] n ede b- zll

07. 08.

09. 10.

11.

12.

13.

06 07 08 09 10 11 12 13

Gnl sedef gibi marifet incisiyle dolu olan, seni vme denizi ierisinde azn inci dolu olduu hlde yumdu. Esiz ve akl sr ermez varlnda, kesret vahdet kayna oldu. Kinattaki okluk da yine birliinden izler tar. Cihandaki her zerre gzellik gneinin aynasdr/grnd yerdir. Her zerrede mkemmel gzelliinin grnr. Sen padiahlar padiahsn benzerin yok. Gcn sonsuz ve lken usuz bucakszdr. Gne/sevgi yznden kime gzelliini gstersen o, ak penesiyle sabah vakti gibi yakasn yrtar. Kimi sevginle/gneinle zerre gibi yerden kaldrrsan, (o kii) ycelik gnde batmayan bir gne olur. Gaflet uykusundan uyandrdn kii gzn aar hayal neymi, d neymi grr. Senin ltuf pnarnn tatl suyundan kana kana ienin, maher gnnn karmaasnda susuzluktan ii yanmaz.

SELK VE RLER

185

14.

kalmam isyn beybnnda gmrham meded hzr- lutfu baa erimezse mkil old hl benden artuk mstahak olmaz hudy afvua bisi anu gnhysa eger y z l-cell br- derd-i ku altnda kadm dl eyleyp y ilh eyle dn devletm[e] an dl rehber et lutfu hidyet kl selk bendee kalmaya t kim beybn- allet ire l gll u gdan pk olam t kim zer-i hlis gibi pte-i mihr mahabbetde beni sen eyle kl ol habb hurmeti-yn kold hatm-i enbiy gnder mn-la ol dem kola vakt-i irtihl kalbmi sf eyleyp zikrle pr eyle an ol zamn kim gft gya kalmaya bende mecl

15.

16.

17.

18.

19.

20.

14 15 16 17 18 19 20

syan lnde kalmm, yolumu kaybetmiim yardm et; ltfunun Hzr bana ulamazsa iim zor. Ey ycelik sahibi Allahm, bir kiinin gnahlarnn okluu balanma sebebiyse balamana benden daha muhta yoktur. Ey Allahm, ak derdinin yk altnda belimi dl (harfi) gibi bkp onu dinime devletime dl (kant) yap. (Ey Allahm) Azgnlk lnde yolunu yitirmi bir hlde kalmasn diye, Selk kuluna yardmn rehber edip doru yolu gster. (Ey Allahm) Halis altn gibi ktlklerden temizleninceye kadar, sen beni ak ve tutku potasnda erit. lm zaman geldii o anda, peygamberlerin sonuncusu olan sevgilin Muhammed (s. m.)in hrmetine beni iman ile gnder. Bende konuacak g kalmad o anda, kalbimi artp onu zikrinle doldur.

185

mer ZLFE

[MUSAMMATLAR] 1. Mefl filt mefl filn Muzri + / + + / + + / + I t grdi gzm ey eh-i ysuf-lik seni etdm bu msr- cn u dile pdi seni dny ile terzladum dilber seni ind terzdan dilese dil nola seni dnyy bir yaa kosalar bir yaa seni baa seni gerek seni ey b-vef seni II dny gibi ne del olursa da b-vef dny deger sen baa her etdg cef olmaya hk-i pyua dny sen bah dny nedr ki sen var-iken meyl edem aa dnyy bir yaa kosalar bir yaa seni baa seni gerek seni ey b-vef seni
S.2: 9a, S.12: 278b. terci-bend-i Selk I A Yusuf yzl sultan, gzm seni grd greli Bu can ve gnl lkesine sultan bildim seni. Dnya ile kyasladm seni a sevgili. ndin teraziden; arma gnl istiyorsa seni, Dnyay bir yana koysalar bir yana seni, A vefasz, bana seni gerek seni. II Dnya gibi ne denli vefasz olsan da Senin bana her ettiin eziyet deer dnyalara. cef: vef S.12. Bu dnya senin ayann tozuna bile demez. dny sen: iki cihn S.12. Dnya nedir ki sen varken balanaym ona. Dnyay bir yana koysalar bir yana seni,

1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1.

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5

SELK VE RLER

187

1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

III dny katumda olmaz-sa nola muteber bakmaz bu dehr-i pre-zene her kim ola er sen var iken efendi bu dnyy kim neder bah eyleyp cihn-la cn seni eger dnyy bir yaa kosalar bir yaa seni baa seni gerek seni ey b-vef seni IV sensz efendi gzme zindn olur cihn sensz cihnda bir nefes rm eder mi cn iki cihn visle olur ryegn dny nedr ki tapam ey h- km-rn dnyy bir yaa kosalar bir yaa seni baa seni gerek seni ey b-vef seni

6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4

A vefasz, bana seni gerek seni. III Benim katmda dnyann deeri olmazsa ne var? Er olan kii bu dnya denilen kocakarya bakmaz. ola: olsa S.2. Efendim, sen varken bu dnyay kim ne yapsn? dnyy kim neder: dnyya kim bakar S.9. Dnya ile seni bir anda balasalar, Dnyay bir yana koysalar bir yana seni, A vefasz, bana seni gerek seni. IV Efendim, sensiz dnya gzme zindan grnr. Bu can sensiz cihanda bir soluk olsun rahat eder mi? 2: 1 S.12. Sana kavumak iki cihana ar basar. A sultanm, dnya nedir ki ona balanaym. dny nedr ki ben deyem ey h- nev-cvn S.2: 14b, S.3: 59a, S.4: 74a, S.6: 52b, .3: 22b, .5: 29b. Dnyay bir yana koysalar bir yana seni, A vefasz, bana seni gerek seni.

5 6

187

mer ZLFE

1. 2. 3. 4. 5. 6.

V hsni seyr eden gl-i rany neylesn lal katnda gonca-i hamry neylesn gren yzi nerkis-i ehly neylesn sensz selk glen-i dnyy neylesn dnyy bir yaa kosalar bir yaa seni baa seni gerek seni ey b-vef seni 2. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + I zaf- k- yr-la kalmad tende kuvvetm br- mihnet ekmeden iki bkldi kmetm yr b-perv-durur bilmez dirg hletm geri yokdur bir nefes nutka mecl tkatm sylemek kasd etdgmce yra derd hasretm aglamak tutar beni gftra kalmaz kudretm
V Gzel yzn seyreden iki renkli gl ne yapsn; Krmz dudann yannda kzl goncay ne yapsn. Yzn gren baygn bakl nergisi ne yapsn. Selk sensiz dnyann gl bahelerini ne yapsn. Dnyay bir yana koysalar bir yana seni, A vefasz, bana seni gerek seni. S.2: 14b, S.3: 59a, S.4: 74a, S.6: 52b, S.12: 216b, .3: 22b, .5: 29b,
MK3: 99b.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

1 2 3 4 5 6 2.

1 2 3

I Sevgilinin ak derdiyle bedenimde g kalmad. zaf-: derd-i // kuvvetm: kudretm S.3, S.6. Dertlerin ykn ekmekten boyum iki kat oldu. Sevgili umursamadndan hlimi bilmiyor. b-perv: b-vef S.2 // yr b-perv-durur derd ki bilmez hletm S.2: 14b, S.3: 59a, S.4: 74a, S.12: 216b, .3: 22b, .5: 29b. Geri (hlimi) anlatacak bir soluk bile gcm kuvvetim de kalmad. Sevgiliye hasretimi, dertlerimi sylemee kalksam, Alamakl olurum konumaa gcm kalmaz.

4 5 6

SELK VE RLER

189

1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2.

II her gece fikr eylerem ki subha erersem eger subh-dem lemlere saldukda ol hriyd fer hlmi arz edem aa kyna edp gzer lk varup arz- hl in edp aa nazar sylemek kasd etdgmce yra derd hasretm aglamak tutar beni gftra kalmaz kudretm III bir tabbe hlmi arz eyledm ben mbtel nabzuma el urd bakd yzme dedi baa derd-i k ancak bua dildrdan olur dev ben dedm dermn yog-imi kim kaan varup aa sylemek kasd etdgmce yra derd hasretm aglamak tutar beni gftra kalmaz kudretm IV ol per-peyker kaan kim karudan olur ayn taglur aklum benm b-h oluram bir zamn
II Her gece dnrm: Sabaha karsam, erersem: eriem S.12. O gne gibi gzel dnyay sabahleyin aydnlatnca, Mahallesine gidip ona hlimi anlataym. Ancak iimi dkmek iin gidip ona baknca, Sevgiliye hasretimi, dertlerimi sylemee kalksam, Alamakl olurum konumaa gcm kalmaz. III Ben hasta, derdimi bir tabibe atm. Nabzm tuttu, yzme bakt bana yle dedi: Ak derdi. Buna ancak sevgili are olur. bua: saa S.2, S.3. O zaman ben de ona: Bu derde derman yokmu dedim. kim: ki S.12. Sevgiliye hasretimi, dertlerimi sylemee kalksam, Alamakl olurum konumaa gcm kalmaz. IV O peri yzl ne zaman kardan grnse her kaan kim ol per-r karudan olsa ayn S.12.

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1

189

mer ZLFE

3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

aklum cem eylerem kim syleyem hlm revn lk kaldum yle hayrn kim nece edem beyn sylemek kasd etdgmce yra derd hasretm aglamak tutar beni gftra kalmaz kudretm V hlmi bilmez benm pes neylesn baa habb bilmeyince hasten derdin ilc etmez tabb yog-imi dermn ezelden derd-imi baa nasb nece arz edem aa hlm selk ben garb sylemek kasd etdgmce yra derd hasretm aglamak tutar beni gftra kalmaz kudretm 3. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +
I

1. 2. 2 3

ghi frkat bir yaadan glme verr elem ghi hasret bir yaadan cnuma eyler sitem
Aklm gider, bir mddet kendimden geerim. Hlimi aka anlatmak iin aklm toplarm. eylerem kim: edemem kim S.2, S.4, S.6, .3, .5 // eyledm kim S.12. Ancak yle hayran kaldm ki nasl alaym. beyn: ayn S.12. Sevgiliye hasretimi, dertlerimi sylemee kalksam, Alamakl olurum konumaa gcm kalmaz. V Sevgili hlimi bilmez, yleyse bana ne yapsn. Hastann derdini bilmeden tabip il edemez. Dert bana ezelden nasipmi, bu derde derman yokmu. Bu ben garip Selk ona derdimi nasl anlataym. edem: etdm S.12. Sevgiliye hasretimi, dertlerimi sylemee kalksam, Alamakl olurum konumaa gcm kalmaz. S.1: 34b, S.7: 136b, T.4: 83b, .2: 66a. I Bazan ayrlk bir yandan iimi skar.

4 5 6 1 2 3 4 5 6 3. 1

SELK VE RLER

191

3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4.

ghi mihnet bir yaadan gsterr rh- adem ghi gam bir yaa cnum almak ister dem be-dem drt yaadan baa olurlar havle neyleyem ghi frkat ghi hasret ghi mihnet ghi gam II tr-i frkat geh delp bagrum derna kr eder hancer-i hasret geh olur snemi efgr eder derd mihnet gh beni knc-i belda zr eder gh gam glme geldke beni bmr eder her biri bir yaa lemden beni bzr eder ghi frkat ghi hasret ghi mihnet ghi gam III dil bel bezminde her dem ney gibi nln olur gzlerm ya arb olup ciger biryn olur em olup ol bezme cnum ritesi szn olur zerd olup bezm dem--dem gzlerm giryn olur
Bazan zlem bir yandan canm yakar. Bazan dert bir yandan yokluk yoluna koar. Bazan gam bir yandan canm almaa kalkar. dem be-dem: neyleyem S.7. Drt bir yandan saldrrlar ne gelir elden, Bir ayrlk, bir zlem, bir dert, bir gam. II Ayrlk oku barm delip gnlme iler. zlem haneri gn gelir gsm deler. Bazan dertler, skntlar beni bel kesine iter. Bazan gam gnlme geldike beni hasta eder. Her biri bir yandan beni hayatmdan bezdirir, Bir ayrlk, bir zlem, bir dert, bir gam. III Gnl bel meclisinde her an ney gibi alamakl olur. olur: olup S.7. Gzlerimin ya arap cierim de kebap olur. Canm o meclise mum olup fitili de tutuur. Benzim sararp durmakszn gzlerim yaarr. glm aa auben gzlerm pr kan olur T.4.

2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4

191

mer ZLFE

5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

in ben b-kes ile hem-dem yrn olur ghi frkat ghi hasret ghi mihnet ghi gam IV olm-iken ol per kuda eyd bir yaa kklden var-iken baumda sevd bir yaa cevr ederken cna ol yr- dil-r bir yaa dil ekerken cevr-i agyr-la gavg bir yaa cnum almak in eyler tekz bir yaa ghi frkat ghi hasret ghi mihnet ghi gam V ey selk ghi frkatden nola klsa fign ghi hasretden yeridr yau olursa revn ghi mihnetden nola olsa zaf n-tvn ghi gamdan ta m olursa vcdu b-nin rh- ka giren olur yolunda her zamn ghi frkat ghi hasret ghi mihnet ghi gam

5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

Elenmek iin bu ben kimsesize yolda olur, Bir ayrlk, bir zlem, bir dert, bir gam. IV Bir yandan o peri gibi gzelin akyla delirmiken. Bir yandan kklnn sevdas bamdayken. Bir yandan o gnl alan sevgili canma eziyet ederken. Bir yandan gnl engellerin zulmn ekerken. Bir yandan canm almak iin sktrr, Bir ayrlk, bir zlem, bir dert, bir gam. V Ey Selk, artk ayrlktan alarsan alr m? Ara sra zlemle ya aktrsan yeridir. Dertlerden bitkin dp bir deri bir kemik kalsan alr m? Gam vcudundan iz brakmasa alr m? Ak yoluna girenin yolunda her zaman olur, Bir ayrlk, bir zlem, bir dert, bir gam.

SELK VE RLER

193

1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3

4. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + I gh frkat bir yaadan glme verr elem gh hasret bir yaadan cnuma eyler sitem gh mihnet bir yaadan gsterr rh- adem gh gam bir yaa cnum almak ister dem be-dem drt yaadan baa olurlar havle neyleyem gh frkat gh hasret gh mihnet gh gam II gark olup bahr-i belya zevrak- dil bir yaa snem olur te-i k-la szn bir yaa ya dkerken ey seh-kad em-i giryn bir yaa h ederken ey kamer-ruh kalb-i nln bir yaa glmi etmek diler her biri vrn bir yaa gh frkat gh hasret gh mihnet gh gam III grdi snbl kim pernam perndur baa bagrna dg- gam urd lle szndur baa jle sanma grinen nerkis de giryndur baa
Bazan dert bir yandan yokluk yoluna koar. Bazan gam bir yandan canm almaa kalkar. Drt bir yandan saldrrlar ne gelir elden, Bir ayrlk, bir zlem, bir dert, bir gam. II Bir yandan bel denizinde gnl gemisi batar. Bir yandan gsm ak ateiyle yanar. A selvi boylu, yal gzlerim bir yandan ya saar. A ay yzl, inleyen kalbim bir yandan ah eker. Her biri bir yandan gnlm ykmak ister, Bir ayrlk, bir zlem, bir dert, bir gam. III Smbl perianlm grp perian olur bana. Lle barn gamla dalar yanar bana. iy sanmayn grneni, nergis de alar bana.

193

mer ZLFE

4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

agladgum grdi blbl zr u giryndur baa k glzrn seyr etdke yrndur baa gh frkat gh hasret gh mihnet gh gam IV bauma di benm zenbr- endh u bel neyleyem kim cnuma kr eyledi n-i cef n- vasl- yr olmad myesser h baa derdm kang birisin deyeyin ben mbtel eksk olmaz dyim ben b-nevya bir bel gh frkat gh hasret gh mihnet gh gam V -i dildrumsuz olmdur elem lem baa leblersz idgm bde olupdur semm baa hecr-ile ldm tutar k ehli hem mtem baa olmad ol mnis-i cn u dilm mahrem baa ey selk yaluz komaz olur hem-dem baa gh frkat gh hasret gh mihnet gh gam

4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

Aladm grd, blbl szlar bana. Ak bahesini dolatka bana yoldatr, Bir ayrlk, bir zlem, bir dert, bir gam. IV Kayg ve bel ars bama t. Ne yapaym cefa inesi canma geti. Sevgiliye kavuup kanmak bana hi nasip olmad. Bu ben hasta derdimin hangi birisini syleyeyim. Bu ben gk kmayana bir bel eksik olmaz, Bir ayrlk, bir zlem, bir dert, bir gam.
V

Sevgilim olmaynca lem bana elem olur. Dudaklar demeden itiim arap zehir olur. Ayrlk derdiyle ldm klar yasm tutar. Can ve gnl dostum benimle ili dl olmad. Ey Selk, beni yalnz brakmaz, dert orta olur, Bir ayrlk, bir zlem, bir dert, bir gam.

SELK VE RLER

195

1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

5. Mefiln feiltn mefiln feiln Mctes + + / + + / + + / + + I mellet-i gam- zlf-i nigr m deyeyin cerhat- dil-i zr u figr m deyeyin sekmet-i ten-i bmr- zr m deyeyin harret-i ciger-i tb-dr m deyeyin hikyet-i gam- hicrn- yr m deyeyin ikyet-i elem-i rzgr m deyeyin II medr olup baa girdb- hecr-i yr dirg dne dne gl eylerken h zr dirg bu vartadan dah dil bulmadn kenr dirg drdi bir dahya an rzgr dirg hikyet-i gam- hicrn- yr m deyeyin ikyet-i elem-i rzgr m deyeyin

5.

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6

N.1: 355b, S.8: 76a. nazre-i selk-i merhm rahmetu llhi aleyh I Put gibi gzelin zlfnn at derdin acs m diyeyim? Paralanm gnln yaralar m diyeyim? nleyen ve hastalkl vcudun illetleri mi diyeyim? zr: yr S.8. Yanan cierin atei mi diyeyim? Sevgiliden ayr dmenin hikyesi mi diyeyim? Zamann dertlerinden ektiklerim mi diyeyim? II Sevgilinin ayrlk burgacna kaplmm eyvah. Gnl dne dne inleyip dvnyor ki eyvah. Bu tehlikeden gnl daha kurtulmadan ah. bulmadn: bulmad S.8. Zamane onu bir kez daha drd eyvah. Sevgiliden ayr dmenin hikyesi mi diyeyim? Zamann dertlerinden ektiklerim mi diyeyim?

195

mer ZLFE

1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 2.

III bel-y hecr-ile olm-iken gl mutd bu yolda hn- gam- hecr-i yr-iken baa zd bu rzgru elinden kime edem feryd ki etdi hrmen-i sabr u karrum berbd hikyet-i gam- hicrn- yr m deyeyin ikyet-i elem-i rzgr m deyeyin IV derna gemi-iken tr-i derd-i hecr-i nigr anula olm-iken sne r dil efgr ne toz kopard gr rzgr- n-hem-vr ki b- rz- yra getrdi hatt- gubr hikyet-i gam- hicrn- yr m deyeyin ikyet-i elem-i rzgr m deyeyin V bel-y hecr-i nigr etdi hk-sr beni ayaklara drp eyledi gubr beni
III Gnl ayrlk derdine almt. hecr: k S.8. Sevgiliden ayrlmann acsn tatmt. Bu zamandan kime ikyet edeyim? Sabr ve sebat harmanm yele verdi. Sevgiliden ayr dmenin hikyesi mi diyeyim? Zamann dertlerinden ektiklerim mi diyeyim? IV Sevgilinin ayrlk derdinin oku iime geti. Onunla gsm yaral ve gnlm dilim dilim dilindi. Bu bozuk zaman ne tozlar kopard grn. gr: gre S.8. Tuttu sevgilinin yanana gubr hat getirdi. Sevgiliden ayr dmenin hikyesi mi diyeyim? Zamann dertlerinden ektiklerim mi diyeyim? V Sevgiliden ayr kalmann bels beni yerle bir etti. Ayaklara drp beni toz etti.

1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2

SELK VE RLER

197

3. 4. 5. 6.

hevya uyduruben etdi b-karr beni selk neyledi gr kim bu rzgr beni hikyet-i gam- hicrn- yr m deyeyin ikyet-i elem-i rzgr m deyeyin 6. Mefl filt mefl filn Muzri + / + + / + + / + I hir bu ten ki hk ola bunca hev neye bir katre msn te-i hm u cef neye dyim murdu ok erimez nineye kadd hamde oldug gussayla y neye grd zamne uymad uy sen zamneye II etme cidl saa cef eylese felek br- bel v cm- sitem her ne gelse ek harf-i mdi safha-i htrdan eyle hakk el vermedi zamne saa neylese gerek

1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4.

3 4 5 6 6. 1 2 3 4 5 1 2 3

Arzularma uydurup kararsz etti. S.8: 4. Selk, gr bu zaman beni ne hle getirdi. S.8: 3. Sevgiliden ayr dmenin hikyesi mi diyeyim? Zamann dertlerinden ektiklerim mi diyeyim? S.10: 114b. I Sonunda bu beden toprak olacak, bunca tutku neden? Bir damla su iken, zulm ve hrs ateiyle yanmak neden? Arzularnn oku hibir zaman hedefe ulamyor. yleyse belinin dertlerle bklmesi neden? Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye. II Felek sana zulmetse de sen ona kar koyma. Bel yk de dert kadehi de her ne gelirse ek. Umut harfini (kelimesini) gnl sayfandan kaz.

197

mer ZLFE

5. 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4.

grd zamne uymad uy sen zamneye III ger kavl-ile eylemese kimsene amel ksmedg elin pegr kim budur mesel burhn- kt olsa sz eyleme cedel ran demi bu msra std- b-bedel grd zamne uymad uy sen zamneye IV bagru delik delik ede ger devr-i b-amn devrn elinden eyleme gel ney gibi fign uymad ny- nlee nkim sen zamn sakla usli bozmaygr perdeyi hemn grd zamne uymad uy sen zamneye V bir gece kolm-d yerm ge-i bel olmd dil zamne belsyla mbtel htifden erdi g- dil cna bu nid derdi bu msra- meseli kim selkiy
Zamane seninle dost olmad (talihin yaver gitmedi) ne yaparsn. Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye. III Kimse senin szne kulak asmyorsa Bkemediin bilei p; atasz byledir. Szn kesin bir kant olsa da ekime. Esiz stat bu msra ok gzel sylemi: Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye. IV Bu acmasz zaman barn delik deik ederse. Zamann elinden ney gibi inleme, gel. nk zaman lklarnn neyine uymad. Usul koru perdeyi asla bozma. Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye. V Bir gece bel kesine ekilmitim. Gnl zamane belsna tutulmutu. Gizli bir yerden can ve gnl kulana bu ses ulat.

4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2
3

SELK VE RLER

199

5.

grd zamne uymad uy sen zamneye 7. Mefl filt mefl filn Muzri + / + + / + + / + I dem gibi dil n edp meyl dneye geld tenezzl-ile bu kr-hneye var-sa meyl h-la ger zindegneye devr zamn ne eylese yer yok bahneye grd zamne uymad sen uy zamneye II incinme saa cevr cef eylese felek br- bel v cm- sitem her ne gelse ek harf-i mdi safha-i htrdan eyle hakk el vermedi zamne saa neylese gerek grd zamne uymad sen uy zamneye III her dem habb gibi igen olma pr-hev
Bu atasz gibi msra dedi: Ey Selk, Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye. N.1: 155a, S.10: 115a. I A gnl, dem gibi daneye meylettiin iin, Bu dnya denilen ticarethaneye dp geldin. Ah ile yaamaa meylin varsa, Zaman ne yaparsa yapsn bahaneye yer yoktur. cevri zamne eylese yer yok bahneye N.1. Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye. II S.10: -. Felek sana zulmederse incinme, gcenme. Bel yk de dert kadehi de her ne gelirse ek. Umut harfini (kelimesini) gnl sayfandan kaz. Zamane seninle dost olmad (talihin yaver gitmedi) ne yaparsn. Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye. III

1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5. 1. 4 5 7. 1 2 3 4 5

1 2 3 4 5

199

mer ZLFE

2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5.

b zredr bin-y vcdu bulur fen sanma bu rzgr ki bk kalur saa devrn murdu zre olur sanma dyim grd zamne uymad sen uy zamneye IV brn- pende tut sadef-i gu mdm t drr-i marifet ola g etdg kelm dyim murdu zre myesser degl merm tan eyleme zamneye olmasa saa rm grd zamne uymad sen uy zamneye V hir gelr vcda mukadder olan ezel devr zamnen mi sanursn olan amel db gzle bahsi ko var eyleme cedel bu drr-i pendi gua tak kim budur mesel grd zamne uymad sen uy zamneye
Her zaman kpk gibi ok haval olma. Vcudunun yaps su stndedir, yok olur gider. bin-y: fen-y // fen: bek N.1. Bu zaman (genlik) kalcdr sanma. Zaman hep senin istediin gibi olur sanma. Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye. IV S.10: -. t yamuruna kulak sedefini her zaman a. yle ki bilgi incisi olsun iittiin her sz. stediin ey hep dndn gibi olmaz. Zaman sana boyun emezse kzma. Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye. V S.10: II. Ezelden yazlm olan sonunda gerekleir. Olanlar zamane mi yapt sanrsn? Edep yolunu tut, inad brak, kar gelme. Bu t incisini kulana tak, atasz yledir: Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye.

1 2 3 4 5

1 2 3 4 5

1 2 3 4 5

SELK VE RLER

201

1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5.

VI bagru delik delik ede ger devr-i b-amn devrn elinden eyleme gel ney gibi fign uymad ny- nlee nkim sen zamn sakla usli bozmaygr perdeyi hemn grd zamne uymad sen uy zamneye VII kimse selk baa kamaz zamn-ile etdm hd an hele ayn- iyn-ile ceng cidl eyleme gel rey n-ile dile benm nashatmi g- cn-ile grd zamne uymad uy sen zamneye

VI S.10: -. 1 2 3 4 5 Bu acmasz zaman barn delik deik ederse. Zamann elinden ney gibi inleme, gel. nk zaman lklarnn neyine uymad. Usul koru, perdeyi asla bozma. Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye. VII bir gece kolm-d yerm ge-i bel olmd dil zamne belsyla mbtel htifden erdi g- dil cna bu nid derdi bu msra- meseli kim selkiy grd zamne uymad sen uy zamneye N.1. Ey Selk, kimse zamanla baa kamaz. Bunu btn plaklyla grdm. Fikir yrtp dnerek (onunla) savap ekime. Benim bu dm can kulayla dinle, Grdn zamane uymad, sen uy zamaneye.

1 2 3 4 5

201

mer ZLFE

[GAZELYYT] [Elif] 1. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / +


1.

cemlde dehnu olmad ey meh-lik peyd gne yzinde olmazd egeri zerre n-peyd grelden talat- hsn grinmez gzme hbn ki tli olsa mihr olur ncm ey mh n-peyd tabbm erbet-i vaslu yetir aa dermn et ki fikr-i zlf kaddle olupdur dilde v peyd iidp nlemi bezer aup ferhd ilerler ben h etdke taglardan kolur yer yer sad peyd hemn bir ad kalmdur cihn iinde ferhdu selk olal kh- belda husrev peyd

2.

3.

4.

5.

1.

T.1: 34a. A ay yzl, gnein nnde zerre grnmemezlik etmezdi; ama nedense yznde azn grnmedi. Gzel yznn aydnln greli gzeller gzme grnmez; nk a ay gibi gzel, gne dounca yldzlar grnmez olur. A tabibim, boyunu ve zlfn dnmekten gnlmde v kmtr. Sana kavumann erbeti ona yeter, bir derman ol. Ben ah ettike dalardan ard ardna sesler geliyor, yle anlalyor ki dalar lklarm iitince Ferhad hatrlayp inliyorlar. A sultanm, Selk bel danda grndnden beri Ferhadn dnyada yalnz ad kalmtr.

1 2 3 4 5

SELK VE RLER

203

2. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / +


1.

ka evk-la cnum olsa ey cn ngehn peyd vel havf- vislden olur bir tze cn peyd miynula dehnu arayu cn u gl gitdi ne cnumdan eser kald ne glmden nin peyd kup kfir hat dil kiverin basd mselmnlar hemn-dem old aa fitne-i hir-zamn peyd gzmde zhir olursa aceb mi lebler aksi ki olur ede reng-i arb- ergavn peyd selk yr eigine yzin srmek diler dyim gzi yandan olmaz lk bir dem stn peyd 3. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / + ederken evk- mihrle gl h- seher peyd nesm-i subhdan h olmamd bir eser peyd

2.

3.

4.

5.

1.

2.

T.1: 35b. A can, anszn grnsen sevinten lr giderim; ancak kavuma arzusuyla yeni bir canm daha ortaya kar. Belinle azn ararken can ve gnl gitti. Ne canmdan bir eser, ne gnlmden bir iz kald. Ey mslmanlar, kfir ayva tyleri kp gnl lkesini bast. Ahir zaman fitnesi anszn ortaya kt. Dudaklarnn yansmas gzmde grlse alr m? nk erguvan arabnn rengi ieye yansr. Selk sevgilinin eiine hep yzn srmek ister; ancak gzyalarndan o eik bir trl grnmez ki. S.14: 80b, T.1: 35a. Gnl aknn arzusuyla seherde ah ederken sabah melteminden daha hibir iz yoktu.

1 2 3 4 5
3.

203

mer ZLFE

2.

gl gz berr bahr-i lem k oldug demde ne lem zhir olmd ne anda bahr ber peyd gl gginde mihr mh-iken alnula ruhsru ne mihr olmd zhir smnda ne kamer peyd rumz- lem-i gayba dil cn vkf olurd eger sordukca agzudan olayd bir haber peyd felek gy ki fns- hayl old ki dndke olur her lahzada bi drl ekl suver peyd gam- laliyle ben agladgum grp gler dilber eder bu girye ol hande nee lal drer peyd selk cevr-i devr-i arh- kej-revden ciger hndur dem--dem olsa emmden nola hn- ciger peyd 4. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + lal-i dilber kim msellemdr bu mlk-i cn aa hdmetinde bendedr ykt-la mercn aa

3.

4.

5.

6.

7.

1.

2 3 4 5 6 7
4.

Gnl, gz, lemdeki karalar ve denizler k olduu zamanlarda ne lem vard, ne de karalar ve denizler. Yzn ve alnn gnl gnde ay ve gne iken, gkyznde ne gne, ne de ay vard. Sorduka azndan bir haber alabilselerdi, gnl ve can bilinmezlik leminin srlarna vakf olurlard. Gkler sanki bir hayal fanusu oldu. Dndke, her an orada bin trl biim ve grnt ortaya kmaktadr. Sevgili, onun krmz dudann hasretiyle aladm grp glyor. Bu alay ve o gl, ortaya birok ll ve inci karyor. Ey Selk, eri gidili felein dnekliinin cefalarndan cier kanldr. Durmakszn gzmden cier kan alr m? S.2: 108b, T.1: 4b. Bu can mlk sevgilinin dudann buyruu altndadr. Yakut ve mercan onun emrinde kledir.

SELK VE RLER

205

2.

tr-i gamze cnuma ol del iler gedi kim agzn aup kald cn yaralar hayrn aa derd-i ku geldgince haste dil shhat bulur ey tabb-i cn u dil derd-durur dermn aa genc-i hsn kim nigehbn old zlf ejderi dilde skindr ki meskendr dil-i vrn aa ey selk hsl olsun der-ise tohm- md ebr-i hula gz yan kl brn aa 5. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + her kaan olsa ceml grmege fursat baa hayret alur aklum mni olur dehet baa kim bilrdi ben zafi zerre-ve nz-idm vermeseydi mihr ey meh-r eger hret baa

3.

4.

5.

1.

2.

2 3

A can, kyc baknn oku canma o kadar iledi ki yaralar azn ap ona hayran kaldlar. Aknn derdi geldike hasta gnl iyileir. A can ve gnl tabibi, senin derdin ona dermandr. 3a geldgince: gitdgince S.2. Zlf ejderinin beki olduu gzellik hazinen gnlde durur; nk ona mesken ancak ykk gnldr. Ey Selk, mit tohumu yeersin istersen ona ahn bulut, gzyan yamur yap. 5b hula: emden S.2. NM: II, 385, 132, S.2: 111b, S.15: 57a, T.1: 25b. Yzn grmek frsat ne zaman elime gese aknlk aklm alr, korku bana mni olur. A ay yzl, ak/gnein tantmasayd/ortaya karmasayd zerre gibi nemsiz olan ben zayf kim bilirdi. 2a zerre-ve: zerre-i S.2, S.15.

4 5

5.

1 2

205

mer ZLFE

3.

dehr-i dnu gussasn ta m ferm eylesem cra-i cm- mahabbet verdi bir hlet baa tek nazardan dr edp gzden brakmasun beni bir gz ucyla bakarsa yeter ol fet baa d-i vuslatda elin pdm selk dilber d u handnam ki el verdi yine devlet baa 6. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + ayrlup ben bir yaa gitsem o cnn bir yaa gider ol demde hemn ten bir yaa cn bir yaa yerde gkde bulmaga ol serv-kadd meh-vei gzya bir yaa gitdi h u efgn bir yaa vasf eder hadd cebnde sadet ahtern mh- tbn bir yaa huriyd-i rahn bir yaa acr aglar frkatde gzlerm yan grp bir yaa ebr-i bahr ey dst ummn bir yaa

4.

5.

1.

2.

3.

4.

3 4 5

6.

Alak dnyann tasalarn unutsam alr m? Ak kadehinin arab beni sarho etti. Yeter ki bana bakmaktan cayp beni gzden karmasn. O afet bir gz ucuyla bile baksa bana yeter. Ey Selk, kavuma bayramnda sevgilinin elini ptm. Sevinli ve mutluyum devlet bana el verdi. 5b kerdi andan zyil olmaz zge keyfiyyet baa NM. S.8: 67b. Ayrlp ben bir yana gitsem o sevgili bir yana, o anda hemen beden bir yana gider, can bir yana. O selvi boyluyu, o ay parasn, yerde gkte bulmak iin gzya bir yana gitti, lklarm bir yana. Yldzlar, yananda ve alnnda kutlulua iaret eder; parlak ay bir yandan gne bir yandan. A dost, ayrlnda gzlerimin yan grnce nisan bulutu bir yandan, engin deniz bir yandan acyp alar.

1 2 3 4

SELK VE RLER

207

5.

ey selk kbet bir yaa eylerler beni cevr-i cnn bir yaa tan- rakbn bir yaa [B] 7. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + nola saymazsa hisba bizi ol l-cenb k- b-dilleri olmdur anu b-hisb nola agarsa duhn- h- snem gklere te-i gamdan ciger dne dne old kebb grdi ruhsr- arak-rz sen ey gonca-leb yeri od olup haysndan hemn old gl b rzu aksiyle yerinden su kd var-sa anu in gelmez old emme bir lahza hvb rekden zerd old cismm halka old kmetm ehsvrum grdm ayagu per zerrn rikb seyr ed yer yzin huriyd-i rahnu dey barmag-la gsterr gkden seni ey meh ihb

1.

2.

3.

4.

5.

6.

5
7.

Ey Selk, sonunda sevgilinin zulm bir yandan, rakiplerin knamas bir yandan beni bir yana atar/ldrr. T.1: 56b. O yce sevgili bizi hesaba katmazsa almaz; nk kara sevdal klarnn haddi hesab yoktur. Gsmn ah duman gklere karsa ne var; dert ateiyle cierim dne dne kebap oldu. A gonca dudakl, senin terli yanan grnce gl, kskanlk ateiyle yanp/kaynayp gl suyuna dnt. Galiba yanann yansmasyla rahatsz oldu; onun iin uyku, bir an olsun gzlerime uramaz oldu. A beyatlm, altn zenginin ayan ptn grdmde, bedenim kskanlktan sarard, boyum bklp halka oldu. A ay, Yeryznn parlak gneini izleyin diyerek akan yldz seni gkten parmakla gsterir.

1 2 3 4 5 6

207

mer ZLFE

7.

ey selk hayretmden bakamazken yzine grmege yr cemlin cnum eyler ztrb [T] 8. Mefl mefl mefl feln Hezec + / + + / + + / + ldrmege klaru tg ne hcet kim gamze-i hn-rz eder aa kifyet cn-sa murdu bu kadar cevr cefdan yetmez mi aa gz ucla bir kez iret rk-i harem-i kabe-i kyula habbm tolayd gzm eleri kan o sat dilde gamu kalmad inkra meclm humla yaum eylediler aa ahdet k tei pinhn m olur dilde selk hum dtni eyler-iken aa dellet

1.

2.

3.

4.

5.

7
8.

Ey Selk, hayretten yzne bile bakamazken bir yandan sevgilinin yzn grmek iin canm kvranp durur/ac eker. A.E.3: 54a, T.1: 83a. klarn ldrmek iin klca ne gerek var? nk kan dken kyc baklarn onlara yeter. Bu kadar zulm ve eziyet etmekle istediin can ise ona bir kez gz ucuyla iaret etmen yetmez mi? Kbeyi andran mahallenin haremindeki kumlarla gz ielerim dolsayd keke, nerede o saat. Gnldeki derdini artk inkr edemem; zira ahmla gzyam ona tanklk ettiler. Ey Selk, ahmn duman yerini belli ederken ak atei gnlde gizli kalabilir mi? 5a k: dil A.E.3.

1 2 3 4 5

SELK VE RLER

209

9. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

bir gedsn ey gl kendi sultn old tut gam pelsn egne hne kaftn old tut kbet berbd eder an bu devr rzgr tahtu yel gtrp kend sleymn old tut lal mercnna etme hvce-i dehr hased kanlu yalar kim dkersin lal mercn old tut n gelen gedi konan gdi bu mihmn-hneden bir iki gn dah kend anda mihmn old tut ey selk pdih oldu tecerrd mlkine cism zerd oldugn altunlu kaftn old tut [H] 10. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +

2.

3.

4.

5.

1.

grdi gamnk oldugum old n ol cnn ferah zhirm gamnk olup old safdan cn ferah

9.

S.9: 56a. Ey gnl, bir klesin, kendini sultan say; gam paavrasn srtna sultanlara yakr kaftan say. Sonunda bu zamane onu da savurur; istersen kendini, tahtn rzgrn gtrd Sleyman say. Dnya denilen tccarn lline mercanna zenme; dktn kanl yalar ll ve mercan say. Gelen geti konan gt bu misafirhaneden; bir iki gn kendini orada misafir oldun say. Ey Selk, her eyden geip Allaha ynelme lkesine babu oldun; bedeninin sararp solmuluunu altnl bir kaftan say. MK2: 26b. O sevgili, dertli olduumu grp sevinince, grnte zgn olsam da sevinten canm ferahlad.

1 2 3 4 5 10. 1

209

mer ZLFE

2.

gussam zhr edp yrna vahet vermezem yoksa h olur-mdum lemde ben bir n ferah nr- gamdan dil yanup cn gzi aglar em-ve zhiren evkum grp sanur beni yrn ferah sunmad devr ire hergiz cra-i d baa etmedi glmi bir dem sk-i devrn ferah ey selk nola ben agladugumca glse yr blbl aglar gussadan olur gl-i handn ferah [R] 11. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +

3.

4.

5.

1.

h badan kmaya sevd-y hatt u zlf-i yr ger olursa sthvn- ser mekn- mr u mr zahm- pr-hnumda zerrn hanceri ol fet mh- nevdr gyiy old afakda ikr bir kara top old zlf baglayup alayn etmege klaru kalbini mrm trmr

2.

3.

2 3 4 5 11. 1 2 3

Derdimi syleyip de dostlar korkutmak istemiyorum; yoksa ben bu lemde hi neeli olur muydum? Mum gibi dert ateiyle iim yanp can gzm alar; dtan arzulu oluumu gren dostlar beni sevinli sanrlar. Felein sakisi, bu devir iinde sevin kadehinden bana hi sunmad; gnlm bir an olsun neeyle doldurmad. Ey Selk, ben aladka sevgilinin glmesine alr m? Blbl dertten alar, alp salan gl ise gckler saar. T.2: 88b. Kafatasm ylanlarn ve karncalarn yuvas olsa bile sevgilinin zlfnn ve ayva tylerinin sevdas bamdan hi kmaz. Kanl yaralarmda o afetin altn haneri, sanki afakta grnen bir yeni aydr. mrm, klarn kalbini datp perian etmek iin zlfn, savaa hazr kara bir blk oldu.

SELK VE RLER

211

4.

nola dil ddiyse zlfde diline nen dillere der bu sevdy klanlar ihtiyr murg- cn u dil selk yle frig-bl-iken eyledi ehbz- zlfiyle an bir eh ikr dmiem dery-y ku ire bir girdba kim nh mri gibi mrm olsa bulmayam kenr 12. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + sne-i mecrhum zre hancer-i zerrn-i yr mh- nevdr gyiy old afakdan ikr bir kara top old zlf baglayup alayn etmege klaru kalbini mrm trmr dmiem dery-y ku ire bir girdba kim nh mri gibi mrm olsa bulmayam karr iddetiyle lenger-i sabr yerinden koparup karaya urd gl flkin hev-y zlf-i yr

5.

6.

1.

2.

3.

4.

4 5 6 12. 1 2 3 4

Gnl, zlfnde taran diline dtyse ne var? Bu sevdaya kaplanlar dillere der. Ey Selk, can ve gnl kuu bylesine hrken zlfnn doanyla bir sultan onu avlad. Ak denizinin iinde yle bir burgaca kaplmm ki Nuhun mr gibi mrm olsa da kurtulamam. T.1: 157b. Yaral gsmn stnde sevgilinin altn haneri, sanki afakta grnen bir yeni aydr. mrm, klarn kalbini datp perian etmek iin zlfn, savaa hazr kara bir blk oldu. Ak denizinin iinde yle bir burgaca kaplmm ki Nuhun mr gibi mrm olsa kurtulamam. Sevgilinin zlfnn frtnas sabr apasn iddetiyle yerinden koparp gnl kayn karaya vurdu.

211

mer ZLFE

5.

bu gl murg selk yle frig-bl iken eyledi ehbz- zlfiyle an bir eh ikr 13. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + h- serdm iidp benden sovud ol nigr h kim ortaya sovukluk drdi rzgr c edp zlfi hevsndan anu mevc-i bel karaya urup gl ketsi old trmr rzu h ki bahr-i hsn girdbdur ddi aa flk-i dil bir dah ummasun kenr dirligmde yedi dketdi gam- zlf hatu kalmad tende ben licek gd-y mr u mr ey selk mevc-i gamdan muztaribdr flk-i dil dem gelr bir gn kenra eltr an rzgr

1.

2.

3.

4.

5.

5 13. 1

Ey Selk, bu gnl kuu bylesine hrken, zlfnn doanyla bir sultan onu avlad. NM: II, 768, 911, T.1: 160b. Can skc ahlarm iitip o sevgili benden soudu. Ah ah rzgr araya soukluk drd. 1a benden: bizden NM // sovud: sovurd NM. Bel dalgas onun sann ak frtnasyla kabarnca, gnl gemisi karaya vurup parampara oldu. Yanandaki ukur gzellik denizinin burgacdr. Gnl gemisi ona dt; artk kurtulmay ummasn. Salmda sann ve ayva tylerinin strab beni yedi bitirdi. lnce bedenimde ylanlara karncalara yiyecek bir ey kalmad. Ey Selk, gam dalgasndan gnl kay alkalanmaktadr/ac ekmektedir. Bir gn gelir zaman/rzgr onu karaya karr.

2 3 4 5

SELK VE RLER

213

14. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

geldi humdan leb-i yktua hatt- gubr gresin dah ne tozlar kopara bu rzgr mihri gel hattua talk etme kl vef safha-i ruhsru nesh etmedin hatt- gubr oklaru zahmn ten-i zrumda cn der gren bir kuru h zre olm tze gller ikr bir kara top old zlf baglayup alayn etmege klaru kalbini mrm trmr ihtiyrum yr-d kd elmden h kim nola feryd eylesem yokdur elmde ihtiyr nola yannda mra gelmez-isek ol eh bende-i b-dilleri olmdur anu b-mr

2.

3.

4.

5.

6.

14. 1 2 3 4 5

A.E.1: 112a, A.E.2: 88b, NM: II, 768, 912. Ahmdan sevgilinin yakut dudana gubr hat geldi. Gr bu rzgr daha ne tozlar koparacak. Ayva tyleri, yznn sayfasnn hkmn kaldrmadan vefal ol da akn ayva tylerine balama. A can, ark bedenimde oklarnn yarasn gren, bir kuru dal zerinde gller am der. mrm, klarn kalbini datp perian etmek iin zlfn, savaa hazr kara bir blk oldu. steim yrd, o da elimden kt. Feryat edersem alr m? Elimde iradem, ihtiyarm yok. A.E.2, NM: -. O sultann yannda hesaba katlmazsak ne var? Onun kara sevdal klelerinin haddi hesab yok. A.E.2, NM: -.

213

mer ZLFE

7.

frigu l-bl-idi dil murg selk eyledi zlf ehbzyla bir hin baklu eh ikr 15. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / + yoluda cn verem gibi dernumda almet var ehd-i tg- k olmaga glmde ehdet var dkildi gzlerm ya nazar klmadu ey meh-r dpdr yldzum bezer sitremde nuhset var beni gel ldrp kurtar beldan nki ey hn ne sende merhamet efkat ne bende sabr u tkat var efendim pdihumsn kime varup klam ekv baa ok cevr zulm etd saa senden ikyet var gedy leme sultn u sultn ged eyler arb- k- dilberde selk zge hlet var

1.

2.

3.

4.

5.

15. 1

Ey Selk, bu gnl kuu keyfince uarken zlfnn doanyla ahin bakl bir sultan onu avlad. ey selk murg- dil lemde frig-bl-idi eyledi ehbz- zlfyle an bir eh ikr A.E.1. ey selk frigul-bl-idi murg- cn u dil eyledi ehbz- zlfiyle an bir eh ikr NM. S.1: 31b, S.16: 36a, .1: 75a. imde yolunda can verecekmiim gibi bir his var. Gnlmde, ak klcyla ehit olacam inanc var. 1a verem gibi: verdm ki S.16. A ay yzl, gzlerimin ya dkld, bana bakmadn. Yldzm dmtr, anlalan yldzmda uursuzluk var. A kan dkc, gel beni ldrp dertlerden kurtar; nk ne sende merhamet, efkat ne bende sabr ve takat var. Efendim sultanmsn gidip kime yaknaym. Bana ok zulmettin sana senden ikyet var. 4a pdihumsn: pdihum ben S.16 // klam ekv: edem ekvy S.1. Kleyi leme hakan, hakan kle eder. Ey Selk, sevgilinin ak arabnda baka bir hl var.

2 3 4

SELK VE RLER

215

16. Mefln mefln feln Hezec + / + / +


1.

hmnu kadd-i yra nisbeti var ne h sayi ne l himmeti var dedm gel har olalum hey kymet dedi sabr et ki dah sati var ban ayag edp varan kapua ey varur banda devleti var arbu yere komazlar ayagn el stine tutarlar hurmeti var gze bezedi bezer [o] hin tutar begler el zre izzeti var selk gendmi arh siyb gdr bir gn amm sati var

2.

3.

4.

5.

6.

16. 1 2 3 4 5 6

A.E.2: 89a. Hmann sevgilinin boyuna zenii var; ne gzel davran ne gzel gayreti var. Dedim: Gel dirilelim hey kyamet dedi: Sabr et, daha vakti var. Ban ayaklar altna alp kapna varan iyi i yapm olur, banda devleti var. arap kadehini yere koymazlar el stnde tutarlar, hrmeti var. Beyler anlalan senin gzne benzedii iin ahini el stnde tutuyorlar, kymeti var. Felek deirmeni bu Selk denilen buday bir gn tr; ama saati var.

215

mer ZLFE

17. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / +


1.

anun murga mecnn ba stinde mekn eyler ki ky- leyl hkinden anda iyn eyler mlyim derdme hn- cigerle gussa v gamdur baa anlardan artuk ne yesem isem ziyn eyler dernumda nihn etdgi dg- mihrin ol mhu dirg snem ki gne gibi ayn eyler nola seng-i cef-y yra zer gibi yzm srsem ki ol smn-beden an mehekk-i imtihn eyler selkn grp rsvlgn ayb eyleme nsh mey-i k demi elbetde rsv-y cihn eyler 18. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / + beni zahm- hadeng-i yr egeri n-tvn eyler vel agz aup yra gl hlin beyn eyler

2.

3.

4.

5.

1.

17. 1 2 3 4 5 18. 1

T.1: 224b. Mecnun, Leylnn mahallesinin er pnden yuva yapt iin kua ba stnde yer verir. Benim derdime iyi gelen cier kanyla gam ve tasadr. Bunlardan baka ne yesem isem zarar verir. O ay gibi gzelin gnlmde saklad ak yarasn yazk ki gsmn yarklar gne gibi aa vurur. Sevgilinin cefa tana altn gibi yzm srsem ne var? nk o gm bedenli, onu (cefa tan) imtihan ls yapmtr. Ey t veren, Selknin dknln grp knama; ak arab adam elbette dnyaya rezil eder. T.1: 224b. Her ne kadar sevgilinin ok yaras beni konuamayacak kadar zayf drse de yine o sevgiliye azn ap gnl hlini syler.

SELK VE RLER

217

2.

degl h- zenahdnula cn halka-i zlf dil cn murg sen serv-i revna iyn eyler dil cn sabr u rmn yitrdi mlk-i hsnde gl cn dehnula miynuda gmn eyler turag cennet l-mev olur anu ki lemde varup glzr- kyuda saa rhn revn eyler dernnda nihn iken yakasn subh-ve yrtup selk mihrin fka gne gibi ayn eyler 19. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / + tenmden oklaru zahmndan aksa nola kan yer yer ciger hn olm-d yol bulup old revn yer yer u talar kim baa urdu kodum sahr-y snemde oku eridgi menzilde olmaga nin yer yer sirikm yer komad clara sahr-y lemde ikyet etmege deryya oldlar revn yer yer

3.

4.

5.

1.

2.

3.

2 3 4 5 19. 1 2 3

A can, (onlar) ene ukurunla zlfnn kvrm deildir, can ve gnl kuu sen salnan selvide kendisine yuva edinmitir. Gzellik lkende can ve gnl dayanma gcn yitirdi. A can, gnl aznla belinin varl konusunda kukuya dmtr. lemde, kim gidip mahallenin gllnde sana ruhunu verirse onun dura mev cenneti olur. Selk iinde gizledii akn, sabah gibi yakasn yrtp ufuklara gne gibi gsterir. T.1: 145a, 4: 30a. Bedenimde oklarnn at yaralardan devaml kan aksa ne var? Cier kan dolmutu yol bulup oluk oluk akt. Bana attn talar, okunun eritii yerde nian olsun diye yer yer gnl ovasna koydum. Gzyam, rmaklara lem ovasnda yer brakmad. Irmaklar ikyet iin deryaya doru akt.

217

mer ZLFE

4.

imende lleler sanma biten hkinde uku kar sz- dernndan kzl yal duhn yer yer hat- sebz gl-i hadd gam bezm hazn etdi ger lrsem bite hkmde mr-i kn yer yer yanup gk nr- humdan kalupdur c be-c ahker degl ylduzlar ey meh her gece olan ayn yer yer bkldi kmetm gamdan bel bezmine eng old selk her klum bir savt-la eyler fign yer yer 20. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / + aup rengn ruhu gzden aktdum yle kan yer yer ki kanda bakar-sa bitmi anda ergavn yer yer sular sanma akanlar bg- kyuda benm servm eridp her kii cnn saa eder revn yer yer acebdr b-stn dedkleri bu kasr- eflke kup gke direk olmken humdan duhn yer yer

5.

6.

7.

1.

2.

3.

4 5 6 7 20. 1 2 3

klarn topranda biteni imendeki lleler sanma; onlar n gnl yangnndan kan yeil kzl dumanlardr. Boz renkli ayva tylerin ve gl yanann gam benzimi gz mevsimine dndrd; lrsem topramda yer yer kasmpat biter. A ay yzl gzel, gkyznde her gece grnenler yldzlar deildir; ah ateimden (yanp yer yer) kalan korlardr. Gamdan boyum bklp bel meclisinde eng oldu. Ey Selk, her klm ayr bir sesle yer yer inler. S.14: 57b. Renkli yanan anp gzmden o kadar kan akttm ki nereye bakarsan yer yer erguvan bitmi sanrsn. A selvi boylum, sokann bahesinde akanlar sular sanma; herkes cann eritip sana doru aktmaktadr. Ahmn duman gklere kp direk olmuken bu gklerin kasrna stunsuz denmesine alr.

SELK VE RLER

219

4.

hat- sebz gl-i hadd gam bezm hazn etdi ger lrsem bite hkmde mr-i kn yer yer selk gklere kd err- te-i hum degl gklerde encm her gece olan ayn yer yer 21. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + her kaan ey meh hayl snede mihmn olur te-i h- dernumdan hamel biryn olur nece arz edem aa hlm ki grsem yzini akl medh u gl b-h u cn hayrn olur mihr-ile hk olursa cismm ey meh hare dek hkm her zerresi evkula ser-gerdn olur kitzr- snede ekdm mahabbet tohmn gzlerm ya anun dem be-dem brn olur ey selk aglaram gyet srr u evkden her kaan kim aglasam ol hazz eder handn olur

5.

1.

2.

3.

4.

5.

4 5 21. 1

Boz renkli ayva tylerin ve gl yanann gam benzimi gz mevsimine dndrd; lrsem topramda yer yer kasmpat biter. Ey Selk, gklerde yer yer grnenler yldzlar deil, ah ateimin ge ykselen kvlcmlardr. NM: II, 939, 1277, T.1: 144a. A ay gibi gzel, hayalin ne zaman gsme konuk olursa (o zaman) ahmn ateinden Ko burcu kebap olur. 1b te-i h- dernumdan: te-i h- dernumda NM. Ona hlimi nasl anlataym, yzn grnce akl rkek, gnl sarho, can hayran olur. Aknla bedenim toprak olursa ahirete kadar topramn her zerresi senin akndan sarho olur. Gs tarlasna ak tohumunu ektim; onun iin gzyalarm sanak yamur gibi yaar. Ey Selk, sevin ve arzuyla ok alamaktaym. Ne zaman alasam o bundan holanr ve glckler saar. 5b her: kim // kim: ben NM.

2 3 4 5

219

mer ZLFE

22. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

turradan alnu nihn olsa gzm giryn olur kim kamer gelseydi akreb burcna brn olur sky yagmur gibi yagar tolular meclise glen-i iretde glm goncas handn olur hne-i dilde gamu mihmnum olduka benm sne tennrnda murg- cn u dil biryn olur sk-i devrn ki sgr eyleye ser ksesin bezm-i mihnetde mey-i kula ser-gerdn olur zhire bakma selk btnu tamr kl btn mamr olanu zhiri vrn olur 23. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + her kim kim gonca-ve k-la bagr kan olur glen-i lemde hir gl gibi handn olur

2.

3.

4.

5.

1.

22. 1

NM: II, 931, 1261, T.1: 144b. Alnn, sann ardna gizlense gzlerimden yalar akar; nk ay Akrep burcuna girerse yamur yaar. 1a turradan: turrada NM. Ey saki, kadehler meclise yamur gibi yanca elence yeri olan gl bahesinde gnlmn goncas alr. Gnl evinde derdin benim konuum olduka, gs frnnda can ve gnl tandr olur. Devran sakisi kafatasm kadeh edinirse sknt meclisinde senin aknn arabyla sarho olur. Da bakma, d grnnle urama ey Selk, iini onar, ii abad olann d berbad grnr. NM: II, 939, 1278, T.1: 145a. Her kimin ak ile gonca gibi bar kan olursa o, en sonunda lem denilen gl bahesinde gl gibi gler.

2 3 4 5 23. 1

SELK VE RLER

221

2.

her kim kim ney gibi ola dimg pr-hev dem gelr bezm-i nedmet ire ol nln olur em gibi zhiren handn olur erbb- evk rite-i cn yanar her dem gzi giryn olur eyle tamr-i sary- cn u dil kolmaz harb b u gil mamresin yapma ki tiyz vrn olur ey selk ren eyler ehl-i diller meclisin te-i k-la ol kim em-ve szn olur 24. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + hasret-ile aglasam cmle cihn tfn olur derd-ile h eylesem kevn mekn szn olur ko dil cn mlkini derd gamu klsun harb kbet mamre-i lem kamu vrn olur

3.

4.

5.

1.

2.

2 3

Her kimin akl ney gibi havayla dolarsa o, gn gelir pimanlk meclisinde inim inim inler. Dtan mum gibi glseler de (gerekte) klarn iten ie can damar yanar her zaman gz yal olur. 3a olur: edben // erbb- evk: nr- evk T.1. Can ve gnl sarayn abad et, o viran kalmasn. Topraktan sudan yap yapma; nk abuk yklr. 4a kolmaz: olmaz // 4b tiyz: bu T.1. Ey Selk, ak ateiyle mum gibi yanp tutuan kii klar toplantsna k saar. 5a meclisin: her kaan T.1. 5b szn: giryn T.1. NM: II, 940, 1279. Ayrlk acsyla alasam btn lemi tufan alr. Dert ile ah etsem kevn mekn yanar tutuur. Brak, can mlkn dert ve gamn yksn. Er ge lemin yaps batan baa yklr gider.

24. 1 2

221

mer ZLFE

3.

hsni ben nece derk edem ki grsem yzi akl medh u gl b-h u cn hayrn olur sne tennrnda cn murgn biryn eylerem her kaan kim hne-i dilde gamu mihmn olur hasret-i haddle hicrn meclisinde her gece rite-i cnum fetl-i em-ve szn olur ger gamudan sylesem ahvlm ey leyl-hrm kssa-i mecnn gibi lemde bir destn olur ey selk cehd et ol hu ged-y ky ol kim ki ol kyu geds ola ol sultn olur 25. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + k mirt- ezel bir hb sret gsterr lk sora ka ry- melmet gsterr der-i arh- felekden gr ki lubet-bz- gayb bir nazarda leme bi drl sret gsterr

4.

5.

6.

7.

1.

2.

3 4 5 6 7 25. 1 2

Gzelliini ben nasl anlayaym? nk yzn grnce akl rkek, gnl sarho, can hayran olur. Ne zaman gnl evinde derdin konuum olsa ben gs tandrnda can kuunu piiririm. Yanann hasretiyle ayrlk meclisinde her gece can damarm mumun fitili gibi yanar tutuur. A Leyl gidili, derdinden dtm hlleri sylesem Mecnun kssas gibi dillere destan olur. Ey Selk, al abala o sultann sokanda kle ol; nk o kapnn klesi olan sultan olur. A.E.2: 89a. Ak, ezel aynasnda nce gzel bir yz gsterir, sonra da a ask surat gsterir. Gk arknn adrnda bu gaybn gz bacs, bir bakta leme bin trl suret gsterir.

SELK VE RLER

223

3.

hkim-i k aa hkm etse nola cn nakdini hatt- dilber cnum almaga hccet gsterr kimsene vkf degl keyfiyyet-i esrr- k k- b-dillere bi drl hlet gsterr yolna cn vermegi biz cna minnet grrz ol bizi ldrmege bir hayl minnet gsterr bdr u sznk edp selk szlerin b u te cem edp yan kermet gsterr [Z] 26. Feiltn feiltn feiltn faln Remel + + / + + / + + / yok-durur meylmz alaga hm-pervzuz k anksn sayd eyleyici ehbzuz bagrumuz tr-i bel deldi nola ileyevz meclis-i derd bel ire neye dem-szuz k esrrn ferhd-la mecnn-la biz aladuk bir iki hem-nefes [] hem-rzuz

4.

5.

6.

1.

2.

3.

3 4 5 6 26. 1 2 3

Ak hkimi beni can parasn demee mahkm etse almaz; nk sevgilinin ayva tyleri canm almak iin senet gsterir. Ak esrarnn keyfini (niteliini) kimse bilmez. O, kara sevdal klara bin trl hl gsterir. Yoluna can vermei biz byk ltuf sayarz; ama o bizi ldrmee bir hayli minnet gsterir. Selk szlerini ateli ve su gibi akc yapp atele suyu bir araya getirir de keramet gsterir. A.E.2: 88b. Alaklara szlmeyiz, hma gibi yksek uarz. Ak ankasn bile kapan doanz. Barmz bel oku deldi, inlesek almaz. Dert ve bel meclisinde neye arkadaz. Ferhatla, Mecnunla biz ak srlarn anlayan bir iki srdaz, arkadaz.

223

mer ZLFE

4.

eig itlerin ahkar v kemteriyz hele akrnmuz iinde bugn mmtzuz azmmz ky- nigr olsa selk nola ger yok-durur meylmz alaga hm-pervzuz [Sn] 27. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + ol hm-pervz saydna dil etme heves lem ire ola m ank ikr etmek meges krbn- derd-ile girdm melmet rhna nle v feryda balad gl gy ceres evk od yakar beni mni degldr gzya oda yanmaz geri kim dery yzinde hr u has rz- maherde kopardum bhesz mn-la cn verrken ger senle hem-dem olsam bir nefes

5.

1.

2.

3.

4.

4 5 27. 1

Eiindeki kpeklerin en aa ve en bayasyz; ancak yatlarmz arasnda bugn sekiniz, bambakayz. Selk, sevgilinin mahallesine konmak niyetinde olsak ne var? Alaklara szlmeyiz, hma gibi yksek uarz. NM: II, 1306, 2033, T.1: 264a, .4: 45a. Ey gnl, o hma uuluyu avlamaa yeltenme. Hi dnyada sinein anka avlad grlm m? 1a etme: etmez NM. Dert kervanyla knanma yoluna girdim. Gnl an gibi nlamaa balad. Geri deniz stndeki er p atete yanmaz; ama ak atei beni yakar, gzya da buna engel olamaz. 3b hr u has: olsa has NM. Maher gnnde kukusuz iman ile kalkardm. Can verirken seninle bir nefes yakn/solukta olsaydm.

2 3

SELK VE RLER

225

5.

det-i gamda yakasn k edp rahmu umar umaram lutfu selkye ola feryd-res 28. Mstefiln mstefiln mstefiln mstefiln Recez + / + / + / + umaga kyudan yaa bu murg- cn eyler heves peyknlu snem lk aa olmdur henden kafes deyr-i cihnda ey sanem sorsa benm evktum feryd u nleyle geer her satm gy ceres n hum aldu benm eridi hatt ruhsrua mirt- sfa jeng erer zr eriicek nefes geri visl dstum uka olmdur muhl lkin dil-i dvneye rz u eb oldur mltemes ky- nigra ileden yaum-durur her dem beni oldum selk gyiy b- revn stinde has

1.

2.

3.

4.

5.

28. 1 2 3 4 5

Gam lnde yakasn yrtp acman umar. Umarm ltfun Selkye yardm elini uzatr. 5a dest-i gamda yakas feryd edp rahmu umar NM. NM: II, 1306, 2034. Bu can kuu mahallene doru umak hevesindedir. Ancak temrenli gsm ona demirden kafes olmutur. A put gibi gzel, cihan kilisesinde benim hlimi sorarsan an gibi her anm alamakla inlemekle gemededir. Ahm aldn iin yanaklarn ayva tyleri kaplad. Soluk deince parlak ayna pas tutar (buulanr). Dostum geri sana kavumak klara imknsz olmutur; ancak deli gnlmn gece gndz srarla istedii budur (sana kavumaktr). Sevgilinin mahallesine beni ulatran gzyamdr. Ey Selk, sanki rmak zerindeki er p gibiyim.

225

mer ZLFE

[Dad] 29. Mefl filtn mefl filtn Muzri + / + / + / +


1.

firdevs ky- yra kendyi etmes arz zr ki fark vardur beyne s-semi ve l-arz dil zevrakn saldum derd ki bahr-i ka gerek-imi yok aa dnyda tl ile arz hecrde sm-i ekm okdur benm ki baa kabe kapu tavf okdan olup-durur farz vardum yakn ki grem yr dehnn ben geldi yakn ki yokdur bir nokta eyledm farz sm-i siriki emm harcad kalmad h kan aglasa aceb mi dilden alup-durur karz yazup selk eyle eru-la ir hayretden edemezse ol ha hli arz

2.

3.

4.

5.

6.

29. 1 2

NM: II, 1374, 2177, T.1: 288b, .4: 61a. Firdevs cenneti kendisini sevgilinin mahallesine benzetmesin; nk yer ve gk arasnda fark vardr. Gnl kayn ak rmana saldm. Yazk ki, gerekten de ona dnyada u bucak yokmu. NM: -. 2b: gerek-imi dnyda yok aa tl ile arz T.1. Ayrlndan dolay gzya gmm oktur. Bana Kbe gibi kapn drt dnmek/tavaf etmek oktan farz olmutur. Yrin azn grmek iin iyiden iyiye yaklatm yoktur dedim. Ancak bir nokta farzettim (Bir nokta kadar bile yoktur dedim.). 4a ki: T.1: -, NM: -. Gzm gzya paralarn harcad, hi kalmad. Kan alasa alr m; nk gnlden bor almaktadr. T.1: -. 5a harcad: harcand NM // 5b alup-durur: olup-durur NM. Ey Selk, hayretten o sultana hlini anlatamazsan bari iirlerinle hlini arz et. 4: -.

3 4

SELK VE RLER

227

[Z] 30. Mefl mefln mefl mefln Hezec + / + / + / +


1.

eyym- bahr erdi al -i cihndan haz etmez kii bu demde glzr- cinndan haz g et ki ne der blbl gl devri-durur n tur vaktidr oturma var algr andan haz toldur kadehi sk n devr degl bk fursatdur alalum biz bu devr zamndan haz b-hde degl sof n ney saa aydur kim tiyzrek geer algr mr-i gzerndan haz su gibi bu dem cn bir serve revn eyle cn ire yer edp al ol serv-i revndan haz cnn selk n ol rha revn etdi cn cna olup srdi ol rh- revndan haz

2.

3.

4.

5.

6.

30. 1

NM: II, 1402, 2234, T.1: 296a. lkyaz geldi, dnya elencelerinin tadna var. Bu mevsimde kii cennet bahelerinden bile holanmaz. 1a erdi: old NM. Blbl ne der dinle: Gl zaman abuk geer. Kalk! Vakti gelmitir, oturma, ondan tat almaa/payn almaa bak. NM: 3. 2b tavr: tur NM. Ey saki, kadehi doldur; nk mevsim kalc deil. Frsat varken biz bu devirden nasibimizi alalm. NM: 4. 3b biz: gel NM. Ey sofi, ney sana bouna abuk geer, geici mrn tadna var demiyor. NM: 2. 4a sof n ney: savt cyu NM. Bu mevsimde cann bir selviye su gibi akt; can iinde yer verip o salnan selvinin tadna var. T.1: -. Selk cann o ruha aktt; can cana olup o akp giden ruhun tadna vard.

227

mer ZLFE

[Ayn] 31. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

ok gibi atsa yabana etmezem hergiz niz tek el pmek nasb olsun baa rz- ved kse-bzu ksesi uk hkinden gibi vasfu okndukca eyler mevlev gibi sem ekm hum-durur rz- dern f eden kim demiler kll srrin cveze l-isneyni aks-i ruhsrula yaumdan glbum var benm hy u hyndan cihnu etmege def-i sud bahr-i fikretden kardum ok man drlerin ey selk g- ha lyk etse istim

2.

3.

4.

5.

31. 1 2

NM: II, 1410, 2252, T.1: 297b, .4: 65b. Ok gibi beni yabana atsan asla kar kmam. Yalnzca veda gnnde elinden pmek bana nasip olsun yeter. Kse oynatcnn ksesi galiba klarn toprandan; nk senin adn getike kseler Mevlev gibi sema ediyor. 2a hkinden: hlinden T.1, .4. Gnl srlarn aa vuran gzyam ve ahmdr; nk kiyi aan her sr yaylr demiler. Dnyann hay huyundan doan ba arsn gidermek iin, yznn yansmasyla gzyamdan oluan gl suyum var benim. Ey Selk, fikir denizinden sultann kulana lyk birok anlam incisi kardm, bir iitse... 5a bahr-i fikretden: bahr-i fikretde NM.

3 4 5

SELK VE RLER

229

[Gayn] 32. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

kh- gamda ger hayl benden olmazsa rag ey yzi gl serv-kadd olur baa tag sti bg ey elif-kad ge-i hicrnda kaddm old nn old anu noktas snemde olan tze dg subh-ve evkula k etsem yakam incinme kim sdkam mihrde ey meh alnum auk yzm ag te-i h- dilm yal klcdur ey rakb re yok kurtulmaga var bau-in gr yarag ehl-i dil bezmin nola pr-evk ederse szleri nki yakmdur selk sz- husrevden erg

2.

3.

4.

5.

32. 1

NM: II, 1433, 2299, T.1: 304a, .4: 66a. Hayalin gam danda benden uzak olmazsa, a gl yzl, selvi boylu, bana da st ba olur (keyfim yerinde olur). 1a kh: ky T.1, .4. A elif boylu, ayrlk kesinde boyum nn oldu. Onun noktas gsmdeki taze yaradr. Sabah gibi aknla yakam yrtsam incinme. Aknda sadkm a ay yzl, alnm ak yzm ak. 3b alnum auk yzm: yzm auk alnum T.1. Ey rakip, gnl ahnn atei yaln kltr. Kurtulmaa are yok. Ban iin git hazrlan. 4b re kurtulmaga var bau in gr bir yarag NM. Szleri, klarn meclisini aydnlatrsa ne var? nk Selk Hsrevin ateinden meale yakmtr.

2 3

229

mer ZLFE

[F] 33. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

hat getrmi rzu gy gnedr mnkesif turra altnda cebn san kamerdr mnhasif hurde-bn hurde-dnlar agzu-la beli kimi vardur kimi yokdur der rivyet muhtelif ben ne resm-ile edem tarf vasf- ztu hsn-i b-hadd gren aczine olur muterif levh-i lem ire birsin yok-durur misl sen rst bu kim ser-medsin sen ey kaddi elif ey selk skin-i ky- harbt olmam kan ol olduklarum mescidler ire mutekif [Kaf] 34. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / + benem bir k- eyd benm akl-la krum yok benm bir kdan gayr iki lemde varum yok
T.1: 311a. Ayva tyleri km yanan sanki tutulmu bir gnetir. Kkln altnda alnn sanki tutulmu aydr. ncelikleri grp kl krk yaranlarn kimisi aznla belin iin var, kimisi yok der; sylenti eit eit. Ben senin vasflarn hangi slpla anlataym; sonsuz gzelliini gren cizliini itiraf eder. lem levhasnda birsin senin benzerin yoktur. A elif boylu, dorusu bu, sen en nde gelensin. Ey Selk, meyhane sokana postu sermiim, nerede o mescitlerde itikfa ekilmelerim. NM: II, 1458, 2355, T.1: 317b. Ben lgn bir m benim aklla iim yok. Benim bir aktan baka iki lemde varlm yok.

2.

3.

4.

5.

1.

33. 1 2 3 4 5 34. 1

SELK VE RLER

231

2.

bulut gibi dkp yalar aceb mi taglara dsem hev-y zlf-i yr-la benm bir dem karrum yok vefdur leyl mecnn ksesin urup ikest etmek eger ser ksesin cevr-ile srsa inkisrum yok cihnda ihtiyrum yr-d kd o da elden benm ayb etme efgnum elmde ihtiyrum yok selk ald ol dilber karr u sabrum elden anun rh- knda benm sabr u karrum yok [Kef] 35. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + cismmi rh- fen ire gubr etsem gerek yele verp zerre zerre trmr etsem gerek subh gibi dest-i evk-la yakam k edp gn gibi ol mha mihrm ikr etsem gerek nola dimezse yaum bagrumda anu ba var bg- ky- yra an cybr etsem gerek
Bulut gibi yalar dkp dalara dsem alr m? Sevgilinin zlfnn arzusuyla benim bir an durum duram yok. Leylnn Mecnunun ksesini vurup krmas vefa rneidir. Kafatasm zulm ile krarsan incineceim yok. Dnyada yrim ihtiyarmd, o da elden kt. Feryatlarm knamayn elimde ihtiyarm yok. Ey Selk, o dilber sabrm sebatm elimden ald. Onun iin aknn yolunda benim sabrm kararm yok. NM: II, 1520, 2485, T.1: 349b. Bedenimi yokluk yolu iinde toz etmem gerek, yele verip zerre zerre savurmam gerek. 1a ire: zre NM. Sabah gibi arzu eliyle yakam yrtp gn gibi o aya akm anlatmam gerek. Gzyam dinmezse almaz; nk barmda onun kayna var. Sevgilinin sokandaki baheye gzyam rmak etmem gerek. 3b an: eltp NM.

3.

4.

5.

1.

2.

3.

2 3 4 5 35. 1

2 3

231

mer ZLFE

4.

baa ol talar ki urdu bir yere cem eyledm def-i ad-y gama muhkem hisr etsem gerek ey selk pr edp drlerle emm ksesin an ayagna ol hu nisr etsem gerek 36. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + cy- ek-i em-i kdan mdur bu sen kim cihn bgn sular ey arh dlbu sen ek-i emm nola unnb olursa dem be-dem kald emmde hayl-i lal-i unnbu sen mutrib szu yannca cn u dil eyler nev bezer erdi cn u dil trna mzrbu sen bir hill-ebr mehe verdm gl kim ey felek aa nisbet zerredr mihr-i cihn-tbu sen feth-i bb isterse anda halka eyle kaddi ey selk stn- yrdur bbu sen

5.

1.

2.

3.

4.

5.

4 5 36. 1 2 3 4 5

Bana attn talar bir yere topladm. Gam askerini savmaa yklmaz bir hisar yapmam gerek. Ey Selk, gzlerimin anan incilerle doldurup onu o sultann ayana samam gerek. NM: II, 1577, 2602. Ey felek, senin dolabn btn dnya bahesini sulayabildiine gre, suyunu klarn gzya rmandan m alyor? Gzmde hnnap renkli dudann hayali kald; gzyam srekli hnnap renkli olursa alr m? Ey algc, can ve gnl senin sazna elik ediyor; anlalan can ve gnl teline senin mzrabn dokunmutur. Ey felek, bir hill kal ay yzl gzele gnl verdim. Ona nispet cihan aydnlatan gne bir zerre gibidir. Ey Selk, kaplar amak/arzularna ulamak istersen orada boyunu halka yap; nk senin kapn sevgilinin derghdr.

SELK VE RLER

233

37. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

mihrini mhr etmiem cnumda ol cnnen ol sa snbl yzi gl gzleri mestnen sret emine yanarsa dil-i eyd nola oda yanmakdur ii her kandasa pervnen tolaal zlfin bendine bu miskn gl bildi kim bagr nedendr pre pre nen ferruh- ferhunden lemde ag olsun yzi gz kara klup eh ku odna yananu yanmayan evk-la bilmez ey selk an kim ihtiyr-la degldr cnbii dvnen [Lm] 38. Feiltn feiltn feiltn feiln Remel + + / + + / + + / + + ey elif-kad iki zlf biri lm u biri dl oldlar hsn-i dil-vze anlar dah dl

2.

3.

4.

5.

1.

37. 1 2 3 4 5 38. 1

NM: II, 1509, 2461. O sa smbln, o gl yzlnn, o mahmur baklnn, o sevgilinin akn canma mhrlemiim. Yznn mumuna yanarsa bu deli gnl almaz; pervanenin ii nerede olursa olsun (iki eli kanda olsa) atete yanmaktr. Bu miskin gnl zlfnn dmne dolaal, taran bar neden dilim dilimdir bildi. A sultanm, gzn karartp ak ateine yanan o uurlu, mutlu kiinin lemde yz ak olsun. Ey Selk, ak ile yanmayan, delinin elinde olmadan delice davrandn bilmez. NM: III, 1733, 2925. A elif boylu, iki zlfn biri lm ve bir dl. Onlar da gnl eken gzelliine dl (delil) oldular.

233

mer ZLFE

2.

erhidr metn-i ceml [leb] stindeki hat rzu noktasdur rzu stindeki hl ben mell-ile gubr olm ama baa kim konmasun yine-i htruma gerd-i mell h bir kerre getrmez beni gline o yr nece yllar-durur oldum gam- kyla hayl arz- hl edemezem yra selk gricek hayret alur kaluram yle ki dem-beste v ll 39. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + ger peder ysuf zleyh mder ola f l-mesel gelmeye msr- cemle bir sen gibi gzel ysufa hsninde var-sa bedel sensin dedm iidp ehl-i nazarlar dediler nime l-bedel yle muhkemdr eh-i ku hisr dilde kim zerrece gelmez aa tp- havdisden halel

3.

4.

5.

1.

2.

3.

2 3 4 5 39. 1 2 3

Dudann zerindeki ayva tyleri, gzellik metninin erhidir. Yanann zerindeki ben, rz kelimesinin noktasdr. Ben skntdan toz olmuu/gcenmii bana hatrlatmayn, gnl aynama sknt tozu konmasn. Yllardr aknnn derdiyle hayale dndm; ama yine o sevgili bir kere bile beni gnlne almaz. Ey Selk, sevgiliye hlimi anlatamam. Grr grmez dilim tutulur, kaskat kesilirim. NM: III, 1669, 2791. Var sayalm, Yusuf (a. m.) baban, Zleyha da anan olsun, gzellik lkesine yine de senin gibi bir gzel gelmez. Gzellikte Yusufa bedel varsa sensin dedim; gzellikten anlayanlar iitip Ne gzel bedel dediler. Ak sultannn gnlmdeki kalesi yle salamdr ki felketlerin topundan ona zerre kadar zarar gelmez.

SELK VE RLER

235

4.

tr-i mjgnula snem pr grenler der baa gamze-i hn-rze dil verd ola m oh mahal stn- devletde feth-i bb umar sen kalmaya t derbeder olup selk mbtezel [Mm] 40. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + mihnet derd bel v gussa v endh u gam e cihetden cna oldlar havle neyleyem em kadd zlf agzu fikri bir lem-durur geri ey aynum baa sensz olur lem elem stnuda seg-i kyu sifli var-iken istemez glm sleymn milketiyle cm- cem k yolnda baum grdm ki ykdr boynuma terk-i ser kldum tark- ka t basdum kadem ey selk bide birin derdm erh eylesem edemezdm bide birin bide bir anu rakam

5.

1.

2.

3.

4.

5.

4 5 40. 1 2 3 4 5

Kirpik oklarnla gsm dolmu grenler bana, Kan dkc edal baka gnl verdin; oh demek sana lyk m? derler. Senin kutlu derghnda kaplarn almasn/arzularna kavumay umar; Selk kap kap dolaan horlanm bir dilenci olmasn. A.E.2: 90b. Sknt, dert, bel, tasa, kayg ve gam alt ynden canma saldrdlar ne yapaym. Gzn, boyun, zlfn ve aznn dncesi bir lemdir. A gzm, geri sensiz bana lem elem olur. Derghnda sokandaki kpein ana varken gnlm Sleymann saltanatyla Cemin kadehini istemez. Ak yolunda bamn boynuma yk olduunu grdm. Ak yoluna ayak basnca bam terk ettim. Ey Selk, derdimin binde birini asam, onun binde birinin binde birini bile anlatamam/yazamam.

235

mer ZLFE

41. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / +


1.

bin-y hne-i dnyy b-bnyd-m bildm fen tayla yaplm harb-bd-m bildm sleymn tahtn verdi yele bu rzgr ey dil bu lem mlkini hir kamu berbd-m bildm egeri hutbe-i k oktd adna husrev vel sultn- mlk-i k olan ferhd-m bildm muamm-y rumz- k- cnndan kardum ad cihnda kiiden bk kalan bir ad-m bildm selk her kim kola dimg pr-hev n ney nedmet bezm-ghnda ii feryd-m bildm 42. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / + reh-i knda yr ek-i hnnm revn etdm yzme bakmaz ol demden ber gy ki kan etdm

2.

3.

4.

5.

1.

41. 1 2 3 4 5

S.6: 65b, S.11: 54a, T.1: 392b. Dnya evinin yaps temelsizmi bildim. Yokluk tayla yaplm, yklmaa yz tutmu imi bildim. Ey gnl, bu zamane, Sleymann tahtn bile ald gtrd; bu lem lkesi batan baa perianm bildim. Her ne kadar Hsrev, adna ak hutbesini okuttuysa da gel gelelim ak lkesine sultan olan Ferhadm bildim. Sevgilinin ak srlarnn bilmecesinden ad kardm. Dnyada kiiden geriye kalan bir ad imi bildim. Ey Selk, kimin akl fikri ney gibi arzu ve istekle/hava dolu olursa ii pimanlk meclisinde feryat etmekmi bildim. 5b nedmet: melmet T1. A.E.1: 112a. Sevgilinin ak yolunda kanl gzyalarm akttm. O zamandan beri yzme bakmyor, sanki kan dktm.

42. 1

SELK VE RLER

237

2.

degldr katre katre kan dkerm iki emmden dil-i sad-predr kim ddeden yra revn etdm tem eyle kim cn-bz- cnum kmaga cnum reg-i cism-i nizr u n-tvnum rsmn etdm hasdu gzine grinmemek bir baka lemdr anun ben bu lemden vcdum b-nin etdm selk k-i snemden gne gibi ayn old ne del kim o mhu dg- mihrin ben ayn etdm 43. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + ehr iinde bir kamer-talat gzeldr sevdgm yok felekde misli bir fet gzeldr sevdgm lbl pk-mereb sde-dil sf-zamr pr-vef pr-lutf pr-himmet gzeldr sevdgm yok letfetde nazri kimseler grmi degl bir melek-manzar per-peyker gzeldr sevdgm

3.

4.

5.

1.

2.

3.

2 3 4 5 43. 1 2 3

Gzlerimden damlayan kan deil, sevgiliye sunduum bin paraya blnm gnlmdr. A canm, canmn cambaz stne ksn da oynasn diye zayf ve kuru bedenimin damarn ipe evirdim, bir izle... Kskancn gzne grnmemek bir baka lemdir. Onun iin ben bu lemde varlmdan iz brakmadm. Ey Selk, ben o ay gibi gzelin ak yarasn o kadar aa kardm ki gsmn yarndan gne gibi dodu.
MK1: 102b.

ehir/ay ierisinde bir ay yzl gzeldir sevdiim; felekte bir benzeri olmayan afet gzeldir sevdiim. Kaytsz, temiz seciyeli, saf gnll, samm, vefal, ihsan bol, elinden geleni esirgemeyen bir gzeldir sevdiim. Gzellikte bir benzeri yoktur, kimse bylesini grmemitir; bir melek yzl, peri grnl gzeldir sevdiim.

237

mer ZLFE

4.

fitba tog ya togdum derdi dah togmadn bir hill-ebr kamer-talat gzeldr sevdgm ey selk degme bir mahbba myil olmazn mntehdur hsn-ile gyet gzeldr sevdgm 44. Mefl filt mefl filn Muzri + / + + / + + / + huzzk- rzgr seb eylese gilm mey-hne gesinde ola yine menzilm hkm surh ede mrr- zamne ger kan akda gzm yine pr-hn ola dilm yek-dil olam yoluda iki dill olmayam tg- cef-la dilm olsa dilim dilim ekdm md tohmn dil kitzrna old selk sebze-i endh hslum

5.

1.

2.

3.

4.

4 5 44. 1 2 3 4

Daha yzn gstermeden, gnee Do yoksa ben doarm. (Senin kadar gzelim.) derdi; bir hill kal, ay yzl gzeldir sevdiim. Ey Selk, ben yle her nne gelen gzele tutulmam; gzellikte benzersizdir, ok gzeldir sevdiim. A.E.1: 127b. Zamann ustalar topramdan arap testisi yapsa da yerim yine meyhane kesi olsa. Geen zaman topramdan srahi yaparsa yine gzm kan alar, iim kan alar. Cefa klcnla gnlm dilim dilim olsa da yolunda gerek k olsam, iki yzl olmasam. Gnl tarlasna umut tohumunu ektim. Ey Selk, elime geen dert bitkisi oldu.

SELK VE RLER

239

45. Feiltn feiltn feiltn feiln Remel + + / + + / + + / + +


1.

arz- hl etmege ey eh nece aam dehenm leme od bragur sz- dilmden suhanum hatt u zlf ko helk eylesn ey dst beni mr u mra gd olsa gerekdr bedenm ey semen-ihre beni ldre ger mjgnu hrler szen-i gamzeyle dikerler kefenm hamd li llh beni kyuda rakb gremez kim bel fikri-ile yle hayl old tenm rz-y ser-i kyyla lrsem yr glen-i bg- cinn ola selk vatanum 46. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + mlk-i ku hyam mihnet pels hilatm seng-i endh u bel baumda tc- devletm
A.E.1: 112a, NM: III, 1872, 3211, S.12: 169b. A sultan, dert yanmak iin azm ne zaman asam, szlerim gnl yangnnn atelerini leme saar. A dost, san ve ayva tylerin brak beni ldrsn. Bedenim ylanlara ve karncalara azk olsun. 2a dst: rh S.12. 2b bedenm: kefenm NM. A yasemin yzl, kirpiklerin beni ldrrse huriler kefenimi bak ineleriyle dikerler. 3b hrler: hblar S.12. Senin belini dnmekten bedenim hayale dnd; elhamdlillh rakip beni (artk) senin sokanda gremez. Ey Selk, sevgilinin sokann bana ulama arzusuyla lrsem cennette bir gl bahesi vatanm olur. NM: III, 1768, 2994. Ak lkesinin ahym; sknt ulu kaftanm. Bel ve kayg ta bamda devlet tacm.

2.

3.

4.

5.

1.

45. 1 2

4 5 46. 1

239

mer ZLFE

2.

hamd li llh her kii vkf degl esrruma cm- k imeyen bilmez benm keyfiyyetm t ebed mest-i mey-i kam ki hyr olmazam bde-i k-la olmdur muhammer tynetm ey sleymnum el pmek mdin edeli tk olmdur benm mnend-i htem kmetm ekm hum grp ol serv-kadd mh-r rahm ederse var aa yerden gke dek minnetm kadd-i blsnadur meylm selk ol meh nola kadrm pest-ise ldr amm himmetm [Nn] 47. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + yarlur yer yer yzm gzden akan hn-bdan hkdr gy ki yer yer k olur seyl-bdan evk- mihrdr beni mehr- fk eyleyen zerreler peyd olur huriyd-i lem-tbdan

3.

4.

5.

6.

1.

2.

2 3 4 5 6 47. 1 2

Elhamdlillh srlarm herkes bilmiyor; ak kadehinden imeyen benim srrm bilmez. Sonsuza kadar ak arabnn sarhouyum, bir trl aylmam. Hamurum ak arabyla yorulmutur. A Sleymanm, elini pmek umuduna kaplal boyum yzk gibi bklmtr. O selvi boylu, ay yzl, gzyam, ahlarm grp bana acrsa ona minnetim yerden ge kadar olur. Ey Selk, tutkunluum o ay gibi gzelin uzun boyunadr. Deerim az olsa ne olur? Gayretim yksektir. NM: III, 2025, 3509, T.1: 440b. Gzden akan kanl yatan yzm yer yer yarlr; sanki yzm, sel suyuyla yer yer atlam topraktr. Beni dnyaca mehur eden aknn arzusudur/dr; nk zerreler, lemi aydnlatan gnele grnrler.

SELK VE RLER

241

3.

devr-i hsnde ko em uyusun nz uyhusn hazz eder insn bahr eyym olsa hvbdan gel ir men etme tg- bdrudan beni ey tabbm hasteyi men etmek olmaz bdan ey selk cmle lezzt- cihndan gemiem gemedm amm ki mahbb u arb- nbdan 48. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + kmaya sevd-y hattu badan ey rm- cn sthvn- kellem ire mrlar tutsa mekn dah sahr-y vcda basmadn mecnn ayak yapm-d bauma murg- mahabbet iyn k iken sen lebi rn sa leylye dil yog-d ferhd u mecnndan dah nm u nin subh-ve k-i girbn eyledm ey mh-r dg- mihr snem zre gn gibi old ayn

4.

5.

1.

2.

3.

4.

3 4 5 48. 1 2 3 4

Gzellik mevsiminde brak gzn naz uykusunu uyusun. nsan bahar gnlerinde uykudan holanr. Sulu, parlak (menevili) klcndan gel bana iir, beni mahrum etme. A tabibim, hastay sudan esirgemek olmaz. Ey Selk, dnyann btn nimetlerinden vazgemiim; ama bir trl sevgiliden ve saf araptan vazgeemedim. T.1: 426a. A can dinlencesi, kafatasm iine karncalar yuva yapsa bile ayva tylerinin sevdas yine bamdan kmaz. Varlk lne Mecnun daha ayak basmadan, ak kuu bama yuva yapmt. Gnl, sen irin dilli, Leyl salya k iken Ferhadla Mecnunun daha ad san bilinmiyordu. A ay yzl, sabah vakti gibi yakam yrttm. Aknn yaras gsmn stnden gne gibi dodu.

241

mer ZLFE

5.

yer gki ek humla ser--ser tolduram ey selk yr isterse eger ka nin 49. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + yog-iken lemde mecnndan dah nm u nin yapm-d bauma murg- melmet iyn yz evrmez seng-i cevrden saa hlis olan eylese klara an mehekk-i imtihn sehm-i tr-i hecr-ile ey kemn-ebr sen iyn- snemzden rkp ud murg- cn tb- kula eriyp old su cismm benm olmam cn adem sahrsna imdi revn ey selk her visl bir firk var-dur[ur] devr-i glde nola blbl eylese h u fign

1.

2.

3.

4.

5.

5 49. 1

3 4 5

Ey Selk, sevgili aka delil isterse yeri g gzyam ve ahlarmla batan baa dolduraym. NM: III, 1980, 3412. lemde Mecnunun daha ad san yokken knanma kuu bama yuva yapmt. 1b melmet: melhat NM. Onu klara imtihan ls yapsan sana bal olan, eziyet tandan yz evirmez. 2b eylese klarn eyle mihekle imtihn NM. A yay kal, senin ayrlk okunun korkusuyla can kuu gsmzn yuvasndan rkp kat. A can, bedenim aknn hararetiyle eriyip su oldu. imdi yokluk vadisine doru akmaktaym. Ey Selk, her kavumann bir ayrl vardr. Gl mevsiminde blbl alasa alr m?

SELK VE RLER

243

50. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / +


1.

gnh-sa dkp gzyan etmek her gn h ben gtrmez yer gk cn og etdm ol gnh ben nola yagmur gibi yagdursa cevr okn baa dilber bulut gibi gke agdurmam dd- siyh ben grinen her gece gkde degldr encm ey meh-r deler eflki yer yer atdugumn tr-i h ben ola kim bir tark-la ayagn pem dey nee yllar-durur ol serv oldum hk-i rh ben nola halk- cihn dvnuma myil olur-sa diyr- nazmu oldum ey selk pdih ben 51. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + sz- kudan yanar dymez tenmde prehen dstum sensin beni lemde gleksz koyan

2.

3.

4.

5.

1.

50. 1 2 3 4 5 51. 1

S.13: 301a. A can, gzya dkp her gn ah etmek gnah ise o gnah ben o kadar iledim ki yer gk kaldramaz. Sevgili eziyet okunu bana yamur gibi yadrsa ne var? Ben kara bir duman bulut gibi ge ykseltmiim. A ay yzl, her gece gkte grnen yldzlar deildir. Benim attm ah oklar her taraftan g delmektedir. Olur da bir yol bulup ayan perim diye ben, nice yllardr o selvinin yolunun tozu oldum. Btn dnya divanma ilgi gsterirse almaz. Ey Selk, ben iir lkesinin sultan oldum. NM: III, 2110, 3687, S.13: 305a, T.1: 459a. Bedenim aknn ateiyle yanar, ona gmlek dayanmaz. Dostum bu lemde beni gmleksiz brakan sensin. 1a gleksz: glsz NM.

243

mer ZLFE

2.

yakam evkula k etdm grenler dedi kim yakasuz kor derdmend hir seni ol sm-ten tr-i hicrnu neler gedi baa ey ka y geri imdi amag olmaz an kim gedi geen gussa-i hicrn gider dilden grince hattu ey cemli nev-bahrum dfi-i gamdur imen gam yemez agyrdan htr-nin eden seni zahm- hr aynna almaz efendi gl diken ey kamer-talat selkden evrme yzi ftb- lem-r yz evrmez zerreden 52. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + mle meyl etmez bilen genc-i kanat lemin mlke bakmaz seyr eden hergiz fergat lemin bir olan dildr-la agyrdan bk eylemez neeler bulm-durur kesretde vahdet lemin

3.

4.

5.

6.

1.

2.

3 4 5 6 52. 1

Yakam aknla yrttm da grenler A dertli, o gm bedenli ite byle seni yakasz brakr dediler. 2a evkula: evk-la NM. A yay kal, ayrlnn oku bana neler geti bir bilsen. Geri imdi anmaa demez; nk geti geen. A gzellii ilkyazm, ayva tylerini grnce ayrlk kayglar gnlmden gider; nk imenlik skntlar datr. Sana gnl veren ayardan incinmez. A efendim, gl diken gln dikenlerine aldrmaz. A ay yzlm, Selkden yzn evirme; nk dnyay ssleyen gne zerreden yz evirmez. S.5: 23a, T.1: 439a. Yetinme hazinesini bilen mala balanmaz. Vazgeme lkesini gezen mala mlke asla dnp bakmaz. 1a mle meyl: ml sayd S.5; 1b hergiz: knc S.5. Sevgiliyle bir olan engellerden korkmaz. ok kii, oklukta birlik lemini bulmutur.

SELK VE RLER

245

3.

stn- yr mev edegr var l diril bulmak isterse eger dnyda cennet lemin lem-i manden olurdu haberdr ey gl kalmayup zhirde terk etse bu sret lemin k- dildr-la lemde melmet olal glm asl istemez old selmet lemin san hallu llhdur ki glen old nr aa ey selk buld dil frkatde vuslat lemin 53. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + nola d olsam selmudan sen ey nzenn kim aar cn ritesin ukdesin dendn- sn hk-i kyula sirikm eylemidi ihtilt dah olmamd cn imtizc- m u tn k-la halka olup kaddm yaum lal olal komaz elden gam beni san htem-i gevher-nign

4.

5.

6.

1.

2.

3.

3 4 5

Dnyada cenneti bulmak istiyorsan, l diril de sevgilinin eiini yurt edin. Ey gnl, kabukta kalmayp bu grn lemini terk etseydin, mana leminden haberin olurdu. Sevgilinin ak vesilesiyle lemde aalandmdan beri, gnlm kurtulu lemine dnp bakmaz oldu. T.1: -. Ey Selk, gnl sanki brahim (a. m.)dir, ate ona gl bahesi oldu. Gnl ayrlkta kavuma lemini buldu. NM: III, 2017, 3493, T.1: 457b. Sn harfinin dii can ipinin dmn ayor; a narin gzel, senin selmna sevinmeme alr m? 1b ritesin ukdesin: ukdesin ritesin T.1. A can, su topraa karmamken gzyam sokann tozuna karmt. Ak ile boyum halka, gzyam kzl yakut olal, gam beni kal bir yzk gibi elden brakmyor.

6 53. 1

2 3

245

mer ZLFE

4.

hem-nin olmak diler glm acebdr yr-la an bilr kim gedlarla eh olmaz hem-nin ey selk ek hum yeri gki tutmad sevmeyince bir nigr- gl-izr u meh-cebn 54. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + olmam sevd-y kula cnn- z-fnn nee yl mecnna talm eylerem ders-i cnn olur-iken dd- hum gklere yer yer direk pes ne manden denr kasr- sipihre b-stn dest-yrumdur seb kim bir ayag-la basar ktgr-i gussay meydnda edp ol zebn kabe-i kyu tavf say ile olmaz nasb olmaynca baht hem-rh u sadet reh-nmn

5.

1.

2.

3.

4.

Gnlm, klelerin sultanlarla oturamayacan bildii hlde, sevgiliyle oturmaa can atyor, hayret. 4b gedlarla eh: gedlar ha T.1. Ey Selk, bir gl yanakl ay yzly sevmedike, gzyamla ahm yeri g kaplamad. 5b bir: bu NM. NM: III, 2002, 3461, T.1: 450a. Aknn sevdasyla delilikte stat oldum. Yllardr Mecnuna delilik dersi veriyorum. 1a kula: k-la NM. Ahm gklere kp direk olmuken bu gklerin kasrna stunsuz denmesine aarm. 2b pes ne manden dner kasr- sipihr-i b-stn NM. Testi benim hizmetimdir; meydanda/arap kabnda sknt pehlivann ak drp brakp bir ayak oyunu ile yener. Mutluluk yol gsterici, talih arkada olmaynca sokann Kbesini tavaf etmek almakla nasip olmaz. 4a kabe-i kyu: kabe-i hsn NM.

54. 1

3 4

SELK VE RLER

247

5.

gitdi ferhd-la mecnn- bel-ke dnyeden ey selk baa degdi kiver-i k u cnn 55. Feiltn feiltn feiltn faln Remel + + / + + / + + / de o rn-dehene dnyede bir ad etsn ta dgen bir kuluyam adum ferhd etsn ar ykmak gibidr glmi ykmasun igen kabe yapmak gibidr glmi bd etsn iny undup yadlar aar-imi biz de yad olduk aa bizi de bir yd etsn yeterin yanmaga k odna imden ger em evrp bana pervneyi zd etsn ey selk gam- hecriyle biz ldk bri kabrmz zre gelp rhumuz d etsn

1.

2.

3.

4.

5.

55. 1 2

Bel eken Mecnun ile Ferhad dnyadan gitti. Ey Selk, lgnlk ve ak lkesi bana kald. 5a dnyeden: dnyede NM. S.2: 52b; MK2: 26b. O bal azlya syleyin dnyada bir ad versin; talar dven bir kuluyum adm Ferhad etsin. Aman gnlm ykmasn; bu, ar ykmak gibidir. Gnlm enlendirsin; nk o dnya yapmak gibidir. 2b kabe: dnye S.2. Yaknlarn unutur elleri anarm. Biz de el olduk bizi de bir ansa ya. Ak ateine yanmak iin ben yeterim; bundan byle mum, pervaneyi sadaka verir gibi- banda evirip azat etsin. Ey Selk, ayrlnn acsyla biz ldk; o sevgili bari kabrimizin zerine gelsin de ruhumuzu ad etsin.

3 4 5

247

mer ZLFE

[Vv] 56. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

yok karr cst cy- yr eder b-re su var-sa bencileyin k-durur ddra su ben zafi ky- yra ileden ekm-durur nitekim berg-i hazn iledr glzra su devr-i hsnde yaum gnden gne efzn olur kim bahr eyym ola artar ey meh-pre su hancerden dil saf kesb eylese cn sen h gelr gyet harretl olan bmra su rzu glme geldke fign etsem nola nleler peyd olur tokndugnca nra su dstum ddru bir kerre grmidr sen cst c eyler yine grem dey b-re su kat gline nigru h tesr eylemez te-i humdan olur geri seng-i hra su

2.

3.

4.

5.

6.

7.

56. 1 2 3 4 5 6 7

A.E.3: 178b, T.3: 158b. Zavall su dur durak bilmeden, teye beriye koup sevgiliyi aryor; galiba benim gibi o da sevgilinin yzne k. Gz yapran rmaklarn glle gtrmesi gibi beni de sevgilinin sokana gtren gzyalarmdr. A ay paras, ilkyazda sularn comas gibi, senin gzellik mevsiminde benim de gzyalarm alar. A can, gnl senin hanerinden tadabilse; nk ii yanan hastaya su ok tatl gelir. Yanan aklma geldike inlesem almaz; nk atee su dokunduka czrtlar gelir. A dostum, su senin yzn bir kere grmtr; yine greyim diye saa sola kouturur. Ahmn ateinden mermer su gibi oluyor; ama sevgilinin ta yreine ahm tesir etmiyor.

SELK VE RLER

249

8.

gh geh hd-bn olur yokdur benm mislm dey gsterr aksini bezer ara mirt ara su sz- snem artuk olur gzlerm dkdke ya ey selk syinr geri dkilse nra su 57. Mefln mefln feln Hezec + / + / + baa sihr eyledi ol em-i cd ki bir lahza gzme gelmez uyhu hev-y kkl baumda cn batupdur san sifl iinde eb-b gne yzi ey meh grmeyelden gzme bu cihn old karau dehnu kl yarar sze gelicek meger ey m-miyn old ser-i m selk baum zre dd- hum baa olm-durur bir kara kaygu

9.

1.

2.

3.

4.

5.

9 57. 1 2 3 4

Sevgili zaman zaman Benim benzerim yoktur diyerek kendini beenmilik taslyor; anlalan bazan ayna, bazan da su ona aksini gsteriyor. Ey Selk, geri atee su dklse sner; ama gzlerim ya dktke benim gsmdeki ate artyor. NM: III, 2242, 3956, T.1: 471a. O byc gz bana yle bir by yapt ki bir an bile olsun gzme uyku girmiyor. A can, kklnn bamdaki sevdas, sanki anak iine ekilmi bir ebboy gibidir. A ay, gne yzn gremediimden beri bu dnya gzme karanlk oldu. A kl belli, azn kl ucu kadar kk oldu, sze gelince kl krk yardrr. 4b ey: ol NM. Ey Selk, bamn zerindeki ah dumanm, bana bir kara kayg olmutur.

249

mer ZLFE

[H] 58. Feiltn feiltn feiltn feiln Remel + + / + + / + + / + +


1.

snesin her ki nin etmeye sen h okna tiyz gnde greyin ugraya allh okna cevr-ile kaddmi ey ka kemn eyleme y korkaram ugrayasn h- seher-gh okna cnum szen-i hecr-ile dikpdr tenme yohsa karu yine kmaz-d ol h okna kmetm yay edben hum aa eyledi tr bula her gh tutar-sam felegi h okna tr-i mjgnn vasf eyle selk t kim cn- ukda yer eyleye her gh okna 59. Mefl filt mefl filn Muzri + / + + / + + / + yr grince akd yaum sne dgna sular kuyld sabr u karrum ocagna

2.

3.

4.

5.

1.

58. 1 2 3 4 5 59. 1

.6: 101b. Gsn sen sultann okuna nian etmeyen, greyim tez gnde Allahn okuna urasn. A yay kal, zulmle boyumu yay gibi bkme; korkarm, seher vakti ekilen ah okuna urarsn. Canm ayrlk inesiyle bedenime ilitiriyor; yoksa yine o (can), sultann okunu karlamaa kmazd. Boyumu yay edip ahm ona ok yapt; felei ne zaman ah ile oka tutsam hedefi bulur. Ey Selk, sevgilinin kirpik oklarn, her okunduunda klarn cannda yer eyleyecek biimde anlat. T.1: 486a. Sevgiliyi grnce gzyam gsteki yaraya akt; sabr ve sebat ocana sular dkld.

SELK VE RLER

251

2.

ser-kelik etme myil ol ftdee dey ddi yaum o serv-i revnu ayagna yere dkildi eme-i mihr yzi suy bakup arak dkerken o mhu yaagna rek-ile kan tolar dile cnum gelr lebe erdke sgru lebi yr tudagna h- selk gedi tokuz arhdan te ol mhu h girmedi bir dem kulagna 60. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + gel beni ldr hey fet hancer-i brrn-la kurtulayn gnde bi kez lmeden hicrn-la kan dah etdmse cn tg- cevr-ile beni kanlara gark etme kim kan yumazlar kan-la tende ger bi cnum olsa saa eylerdm revn bende olmalu degl midr saa bi cn-la

3.

4.

5.

1.

2.

3.

2 3 4 5 60. 1 2 3

Bu akna dme ilgi gster umursamazlk etme diyerek gzyam o salnan selvinin ayana dt. O ay yzl gzelin terli yanana baknca gne emesinin yz suyu yerlere dkld. Kadehin duda sevgilinin dudana dokunduka iim kan dolar, canm azma gelir. Selknin ah dokuz kat gkten teye geti; ama yine de o ay yzl gzelin bir an olsun kulana girmedi. A.E.2: 120a. Hey afet, gel beni keskin klcnla ldr de ayrlk derdiyle gnde bin kez lmekten kurtulaym. A can, kan etsem bile zulm klcyla beni kanlara boma; nk kan kanla ykamazlar. Bedenimde bin canm olsa hepsini sana feda ederdim; sana bin can ile kle olmak gerekmez mi?

251

mer ZLFE

4.

n [u] hsne baka nass- kt-iken gamzeler geldi hattu an tefsr eyledi kurn-la ule-i h- dilm yeter baa ren dell ey selk k isbt eyledm burhn-la 61. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + geldgince hatt- mkn lal-i cnn stine yazlur harf-i mahabbet levha-i cn stine rindler sf meye cnlar verrken sky ger leb aksi derse kan olur kan stine halka-i kkl degl banda belki murg- dil iyn yapmdur ol serv-i hrmn stine dne dne her arak kim ry- glgnuda var jledr gy dpdr verd-i handn stine sznk bdr olur selk szlerm ger gazel desem leb ruhsr- cnn stine

5.

1.

2.

3.

4.

5.

4 5 61. 1 2 3 4 5

Alm ve gzelliine kyc baklarn bal bana apak kantken, ayva tylerin geldi onu bir de Kurn ile aklad. Ey Selk, gnl ahnn bana ak bir delil olarak yeter; ben ak kant sunarak ispat ettim. NM: III, 2384, 4254, S.13: 319a, T.1: 546a. Misk kokulu ayva tyleri sevgilinin duda zerine geldike can levhasna ak kelimesi yazlr. Ey saki, rindler saf araba canlar verirken bir de dudann yansmas onun stne derse kan stne kan olur. Onun bandaki halka halka aln sa deil; bilkis gnl kuu o salnan selvinin stne yuva yapmtr. Senin gl renkli yanann zerindeki damla damla her ter, sanki glen bir gln zerine dm iy tanesidir. Ey Selk, sevgilinin duda ve yz zerine gazel sylesem szlerim parlak ve yakc olur. 5b leb ruhsr- cnn: leb-i ruhsr- cnn NM.

SELK VE RLER

253

62. Mefl mefl mefl feln Hezec + / + + / + + / +


1.

hecrde grenler tenmi prehen ire bir mrde-i sad-sle sanurlar kefen ire tze hat-la rzu grdiler ey serv sular siecek yerler ararlar imen ire kyu baa mesken yzi gremezem lk gurbet elemi mkil olurm vatan ire derdmi kime aglayayn kime yanayn kaldum bu gzm glm elinden mihen ire gnme degl b- hayt ederem mt asam leb-i dildr selk shan ire [Y] 63. Feiltn feiltn feiltn faln Remel + + / + + / + + / kh- gamda ben ederken dn gn feryd mder-i dehr togurmam-d ferhd

2.

3.

4.

5.

1.

62. 1 2 3 4 5 63. 1

T.1: 554a. Senden ayr bedenimi gmleimin iinde grenler, onu kefen iinde yz yllk bir l/mumya zannederler. A selvi, yeni yetme ayva tyleriyle yanan grdler. Sular imenlik iinde sinecek yerler ararlar. Sokan bana mesken olmu, ama yzn gremem; vatan iinde gurbet ne elem ne elem. Derdimi kime alayaym, hlimi kime yanaym; bu gzm gnlm elinden dertler iinde kaldm. Ey Selk, vnme deil, sevgilinin dudan sz iinde ansam, bengi suyu mat ederim. A.E.1: 105b, T.1: 597b, T.4: 77a. Ben gam danda gece gndz feryat ederken dnya ana daha Ferhad dourmamt.

253

mer ZLFE

2.

basmadn dah kadem mekteb-i dehre mecnn sebak- k okyanu ben-idm std dehen fikri ile gitdi adem mlkine dil yr mihnet ceresi nle v gamdur zd hazz ederse nola cevr sitemden dil cn h gelr nki eh her kiiye mutd slik-i rh- hakkat olanu mridiyem cmle k ehline ben eylemiem ird seyl-i gamla yklur sanma habbm dilde kuu gyet-i ihkm-iledr bnyd kat gline nigru eser etmez nedem h geri ki te-i hum eridr pld ey selk reh-i k-d benm matlbum hamd li llh ki baa etdi hidyet hd

3.

4.

5.

6.

7.

8.

2 3 4 5

Dnya mektebine Mecnun daha ayak basmamken ak dersi okuyann stad ben idim. Gnl azn dne dne yokluk lkesine gitti. Bu kervann yolda sknt, an inilti, yiyintisi de gamdr. Can ve gnl eziyet ve zulmnden holanrsa ama; nk herkese alt ho gelir. Hakikat yoluna denin klavuzu benim. Btn klara doru yolu ben gstermiim. T.1: -. // 5b hakkat: mahabbet A.E.1. A sevdiim, gam seliyle yklacan sanma, gnlde aknn yaps son derece salamdr. A.E.1, T.1: -. Ah ah ne yapaym, ateli ahm elii eritir; ama sevgilinin kat gnlne bir trl ilemez. Ey Selk, benim istediim ak yoluna girmekti. Elhamdlillh doru yolu gsteren (Allah) bana yardm etti. T.1, T.4: -. // 8a matlbum: maksdum A.E.1.

7 8

SELK VE RLER

255

64. Mefl filt mefl filn Muzri + / + + / + + / +


1.

[yandum de] baa dedm o eh kyil olmad makbli olmadum anu kbil olmad bi kerre secde etdm inde o pern bir kerre baa [sev demege] kyil olmad dil hrmeninde tohm- md-i vislini dest-i hevesle ekmi-idm hsl olmad hum yeli o serve eser etmedi dirg ser-kelik etdi veh ki baa myil olmad kurtulmaz ey selk gumm- zamneden her kim arb- k-la l-yakl olmad 65. Mefl filt mefl filn Muzri + / + + / + + / + k teiyle yakal snem ocagn benden uyarur ehl-i mahabbet ergn

2.

3.

4.

5.

1.

64. 1 2 3 4 5 65. 1

S.12: 348b. Yandm, bana bir ey syle (benimle konu) dedim, o sultan sylemedi (konumad). Kendimi beendirmek mmkn olmad. O perinin nnde bin kere secde eyledim. Bir kere bana Sev demee yanamad. Gnl tarlasna kavuma umudunun tohumunu hevesle ekmitim bir trl rn vermedi. Yazk, ahmn yeli o selviye eser etmedi. Umursamad beni, bana ilgi gstermedi. Ey Selk, ak arabyla kendisinden gemeyen zamanenin dertlerinden kurtulamaz. S.13:18a, T.1: 592b. Gs ocan ben ak ile yaktmdan beri, klar kandilini benden yakarlar.

255

mer ZLFE

2.

ekm ekilse her tarafa nola n tnb ddemde kurd h- hayl otagn her kim kapu edine mev sen eh aynna nki almaya firdevs bgn cn ku kmak in aa eyler ztrb cn kasdna karsa o hn bagn gam bana sular kuyayn der-ise eger koma selk skn elden ayagn 66. Feiltn feiltn feiltn faln Remel + + / + + / + + / ehl-i tecrd olan ister mi fendan gayr str mrti dek arz u semdan gayr kaldum ayakda gubr old tenm kimsem yok beni yerden gtrr bd- sabdan gayr kalmam b-kes b-yr ki yokdur hergiz togrlup baa gelr tr-i beldan gayr

3.

4.

5.

1.

2.

3.

2 3 4 5 66. 1 2 3

Gzyam her tarafa adr ipi gibi ekilse almaz; hayalinin sultan gzmde otan kurdu. A sultan, kim kapn yurt edinirse onun gz firdevs cennetini bile grmez. O kanl sevgili, can almak iin ban karrsa can kuu kmak iin rpnr. Ey Selk, derdi ve gam datmak istersen sakinin kadehini elinden brakma. MK2: 26b. Hereyden el etek ekenler yokluktan bakasn ister mi? (Onu) Yer ve gkten baka bir rt dek hi stabilir mi? Ayaklar altnda kalp bedenim toz toprak oldu; sabah melteminden baka beni yerden kaldracak kimsem yok. ylesine kimsesiz kalmm ki bel oklarndan baka dosdoru bana gelen hi kimsem yok.

SELK VE RLER

257

4.

hslum hdur ancak nola ger aglarsam dah nem var gelrm bd- hevdan gayr ey selk aamaz bu dil cnu kederin bade-i sf-la erbb- safdan gayr 67. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + hblukda olmaya h sen melek-sm gibi kda bulnmaya ben k- eyd gibi saa lyk m ki hem-rh olasn her dn-la yaluz seyr eyle huriyd-i cihn-r gibi nola meylm yog-sa dny saryna benm ey gl bir meskenm var knc-i istign gibi gli alakda yzi yerde gerekdr dyim iki yaka issi olmak isteyen dery gibi ey selk nola terk etsem vcdum mlkini kniem mlk-i ademde olmaga ank gibi

5.

1.

2.

3.

4.

5.

4 5 67. 1 2 3 4 5

Btn elimde olan hmdr; alarsam alr m? Havadan/bele gelenden baka ne gelirim var? Ey Selk, bu gnln ve cann pasn saf arap ile saf ehlinden bakas asla silemez. S.13: 343a, T.1: 602a. Gzellikte sen melek yzl gibi hi kimse yoktur. klkta da ben lgn k gibisi yoktur. Her alaa yolda olmak sana yakr m? Sen dnyay ssleyen gne gibi yalnz dola. Ey gnl, benim dnya sarayna ilgim yoksa ne var? Benim yalnzlk kesi gibi bir meskenim var. Irmak gibi iki yaka sahibi olmak isteyenin her zaman gnl alakta yz yerde gerektir. Ey Selk, varlk lemini terk etsem ne olur? Yokluk lkesinde anka gibi olmak bana yeter.

257

mer ZLFE

68. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

rh- hakda bau ayag eyle ey dil l gibi menzil-i tevhde ermek istese ill gibi rst ol ey kad kanat ire mnend-i elif ry- kejdr klma ham hrs ire kadd r gibi hvn- dehre hrs edp hvr olma mnend-i meges izzet ehli ol kanat eyleyp ank gibi dem be-dem c u hur eyle hev-y k-la iki yaka issi olmak istese dery gibi nola meylm yog-sa dny saryna benm ey selk meskenm var knc-i istign gibi 69. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + bakmazam bg- vcda blbl-i eyd gibi kniem mlk-i ademde olmaga ank gibi
A.E.2: 89b, NM: III, 2769, 5053, T.1: 602b. Ey gnl, birlik konana ill gibi ulamak istersen Allah yolunda ban l gibi ayak et. 1a menzil-i: menzil A.E.2. Ey boy, kanaat iinde elif gibi doru ol. Eri bir dncedir, ham hrs iinde boyunu r gibi yapma. 2a kad: dil A.E.2, NM. 2b klma: etme A.E.2. Sinek gibi dnya denilen sofraya saldrp kk dme; ycelerden ol, anka gibi yetinmeyi bil. Irmak gibi iki yaka sahibi olmak istersen hi durmadan ak arzusuyla co, kpr. Ey Selk, dnya sarayna ilgi gstermiyorsam ne var? Benim gz tokluk kesi gibi bir konam var. A.E.2: 89b, NM: III, 2769, 5052, T.1: 602b. Ben lgn blbl gibi varlk bahesine bakmam. Yokluk lkesinde anka gibi olmakla yetinirim.

2.

3.

4.

5.

1.

68. 1

3 4 5 69. 1

SELK VE RLER

259

2.

gli alakda yzi yerde gerekdr dyim iki yaka issi olmak isteye dery gibi varu terk eyle isterse eger yr eigin ol mcerred kim yer eflk ola s gibi nola meylm yog-sa dny saryna benm ey gl bir meskenm var knc-i istign gibi ey selk bau eiginde galtn eyled topu agd gklere mihr-i cihn-r gibi 70. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + nr- gamda bezm rengin eden ayva gibi gy- mihri oynadur destinde bir alma gibi ok gibi benden kaar dilber hevya yeltenp kabza-i knda ham oldukca kaddm y gibi h- kam kim melmet mlkini almaklga lekermdr gzya aksa gider dery gibi

3.

4.

5.

1.

2.

3.

2 3

4 5 70. 1 2 3

Irmak gibi iki yaka sahibi olmak isteyenin her zaman gnl alakta yz yerde gerektir. Sevgilinin eiini istersen varln terk et, her eyden soyun; yerin sa gibi felekler olsun. 3b ol mcerred: kl tecerrd // eflk: felek A.E.2, yer eflk: felek yer NM. Ey gnl, benim dnya sarayna ilgim yoksa ne var? Benim yalnzlk kesi gibi bir meskenim var. Ey Selk, ban onun eiine yuvarladn. Topun dnyay ssleyen gne gibi gklere ykseldi. A.E.2: 89b. Gam ateiyle benzimi ayva gibi sarartan, gne topunu elinde bir elma gibi oynatr. Boyum, aknn penesinde yay gibi bkldke sevgili arzularna kaplp ok gibi benden kaar. Knanma lkesini almak iin ak sultan oldum. Gzyalarm askerlerimdir, aksalar rmak gibi giderler.

259

mer ZLFE

4.

meryem-i fikrm nefahtu fhden rr demi szlerm cn-bah olursa yeridr s gibi terk edp bau selk stn- yra at topu agsun gklere mihr-i cihn-r gibi 71. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + hblukda olmaya ol yr- b-hemt gibi kda bulnmaya ben k- eyd gibi ba gke erse serv cn yokdur kim ola ve v reftrda ol kmet-i bl gibi eyled encm gibi pinhn cihn hbnn leme pertev salup mihr-i cihn-r gibi nola meylm yog-sa dny saryna benm ey gl bir meskenm var knc-i istign gibi ge-i mey-hne olursa nola yerm mdm ben garbi h tutar yok sgr- sahb gibi

5.

1.

2.

3.

4.

5.

4 5 71. 1 2 3 4 5

Dnce Meryemim Biz ona rh frdkten konuur (soluklanr). Szlerim s gibi can balasa yeridir. Ey Selk, ban tutup sevgilinin eiine at. Topun dnyay ssleyen gne gibi gklere ykselsin. NM: III, 2770, 5054. Gzellikte o benzersiz sevgili gibisi yoktur. klkta da ben lgn k gibisi yoktur. Selvinin ba ge erse de yryte ve salnta o uzun boylu sevgili gibi olacak can yoktur. leme cihan ssleyen gne gibi k saarak dnyann btn gzellerini yldzlar gibi grnmez kldn. Ey gnl, benim dnya sarayna ilgim yoksa ne var? Benim yalnzlk kesi gibi bir meskenim var. Yerim her zaman meyhane kesi olursa ne var? Ben garibi arap gibi ho tutan kimse yok ki.

SELK VE RLER

261

6.

gli alakda yzi yerde gerekdr dyim iki yaka issi olmak isteyen dery gibi ey selk nola terk etsem vcdum milketin kniem mlk-i ademde olmaga ank gibi 72. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + derd-ile bir aglarum yok dde-i giryn gibi bir iinde acrum yok sne-i szn gibi dnm mnum seni benden diler kim ayra aradan kmaz rakb-i bed-lik eytn gibi sebze-i mihr mahabbetdr hemn dilde biten cevr okn yagdurdugnca stme brn gibi bu ten-i zerd-i d-tda katre katre kanlu ya sar ibrimde old sbha-i mercn gibi ey selk glme gelse hev-y k- yr c eder yaum o dem dery-y b-pyn gibi

7.

1.

2.

3.

4.

5.

6 7 72. 1 2 3 4 5

Irmak gibi iki yaka sahibi olmak isteyenin her zaman gnl alakta yz yerde gerektir. Ey Selk, varlk lkesini terk etsem ne olur? Yokluk lkesinde anka gibi olmakla yetinirim. A.E.2: 90a. Yal gzlerim gibi bana iten alayan yok. Ateler iinde yanan gsm gibi bana bir iten acyan yok. Dinim imanm, irkin rakip seni benden ayrmak istiyor ve eytan gibi aramzdan kmyor. Cefa oklarn yamur gibi stme yadrdka gnlmde yeeren srf ak ve sevgi otudur. Bu sar ve iki bklm bedenimde damla damla kanl yalarm, sar ibriime dizilmi mercan tespih gibi oldu. Ey Selk, sevgilinin aknn arzusu/frtnas gnlme gelse gzyalarm o anda okyanus gibi kabarr.

261

mer ZLFE

73. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / +


1.

dpdr bir per kna dil dvnedr imdi kod mamre-i dehri yeri vrnedr imdi bugn bir beg-durur ry- cihnda ol siyeh-erde dah bir bedei yokdur hemn bir dnedr imdi bugn mest olmam lemde bir bezm meyinden kim nee ser kseler andan dner peymnedr imdi yerm mescid elmde sbha-i mercn-d evvel mey-i gl-reng destmde yerm mey-hnedr imdi selk bir sa leyln oldum yine mecnn anula hlmz lemlere efsnedr imdi 74. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / + dpdr bir per kna dil dvnedr imdi kod mamre-i dehri yeri mey-hnedr imdi
S.1: 30b, T.1: 608a. Gnl bir peri akna dm, delinin tekidir imdi. Dnya kkn brakt yeri viranedir imdi. O esmer gzeli, bugn yeryznde bir beydir. Bir benzeri yoktur bir tanedir imdi. 2a siyeh-erde: siyeh-ihre T.1. Bugn lemde bir meclisin arabndan mest olmuum ki bir ok balar o arapla dnen birer kadehtir imdi. 3b kseler andan: ksesi anda T.1. nceden yerim mescit, elimdeki de mercan tespihti. Gl renkli arap elimde, yerim meyhanedir imdi. Ey Selk, bir Leyl salnn yine Mecnunu oldum. Onunla akmz lemlere efsanedir imdi. A.E.1: 105b. Gnl bir peri akna dm delinin tekidir imdi. Dnya kkn brakt yeri meyhanedir imdi.

2.

3.

4.

5.

1.

73. 1 2

4 5 74. 1

SELK VE RLER

263

2.

bugn bir beg-durur ry- cihnda ol siyeh-erde dah bedei yokdur hemn bir dnedr imdi gl bir dilber-i leyl-hrmu old mecnn cihnda kssa-i k anu efsnedr imdi mahabbet bezm-ghnda aceb mi u n etsem sirikm mey gzm sgr dilm peymnedr imdi selk bir eh-i l-cenbu bendesi oldum kamu evz u etvrum benm hnedr imdi 75. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + h kim dlb-ve arh etdi ser-gerdn beni dne dne ilerem iletdi bu devrn beni kd glmden gzmden h u ekm neyleyem yer gk ehline etdiler bugn destn beni yana yana arz- hl etsem aceb mi ben ged yakd yandurd eh bu te-i hicrn beni

3.

4.

5.

1.

2.

3.

2 3 4 5 75. 1 2 3

O esmer gzeli, bugn yeryznde bir beydir. Bir benzeri yoktur bir tanedir imdi. Gnl Leyl salnl bir gzelin Mecnunu oldu. Onun ak hikyesi dnyada bir efsanedir imdi. Ak meyhanesinde iip elensem alr m? Gzyam arap, gzm kadeh, gnlm peymanedir imdi. Ey Selk, karlk beklemeden yardmda bulunan bir ahn klesi oldum. Benim btn davranlarm ahanedir imdi. NM: III, 2757, 5029. Ah, ah, bu felek beni dolap gibi dndre dndre sersemletti. Dne dne inlerim inletti bu devran beni. Gnlmden ahlarm gzmden de yalarm kt. Ne gelir elden, yer ve gk ehline bugn destan ettiler beni. A sultanm, ben kle, yana yana iimi dksem alr m? Bu ayrlk atei yakt yandrd beni.

263

mer ZLFE

4.

bir tolu sun baa destden ele al glmi yeter ayaklara kod sky devrn beni eigde yataram di seg-i kyu baa hasteyem kim grmege gelmi-durur yrn beni ey selk kimse vkf degl-iken hlme alursa meclis ire f eder dvn beni

5.

6.

4 5 6

Ey saki, kendi elinle bir kadeh sun da gnlm ele al. Bu devran yeteri kadar ayaklar altna ald beni. Eiinde yatyorum. Sokann kpekleri bama t. Hastaym, dostlarm grmee gelmitir imdi beni. Ey Selk, kimse hlimi bilmiyorken meclis iinde divanm alrsa ite o aa vurur beni.

SELK VE RLER

265

[KITA] 1. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

ellemiler dn gece yr gl-i handnn sayda ekmiler tutup ol ehl-i diller cnn pr-i muglim pendidr ibu nashat dstlar kucma sen dmen olur dnyda ehr oglann

2.

1. 1 2

LATF: Tezkiret -uar ve Tabsrat n-Nuzam: 309. s. Dn gece sevgilinin glen gln ellemiler. O klarn cann tutup avlamlar. Kart zampara ddr bu t dostlar: Sonradan dman olur; sen sakn ehir olann kucaklama.

265

mer ZLFE

[BEYTLER] 1. Feiltn feiltn feiltn feiln Remel + + / + + / + + / + +


1.

agzuma verdi nihnce lebin cnnum tuya agyr dey agzuma geldi cnum 2. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / + her ne dem kim hvba varur dde-i cnn uyur kurtulur diller beldan fitne-i devrn uyur 3. Mefl filt mefl filn Muzri + / + + / + + / + ey dil kayrma iddet-i hicrna sabr kl hir visle erir elbetde sag olan

1.

1.

1. 1 2. 1 3. 1

N.2: 86b, N.3: 68b. Sevdiim dudan gizlice azma verdi. Engeller duyar diye canm azma geldi. A.E.1: 112a. ferd Sevgilinin gzleri uykuya daldnda ite o zaman fitne uyumu olur ve gnller beldan kurtulur. A.E.1: 112a. ferd Ey gnl, zlme ayrln iddetine dayan. Sa olan nnde sonunda sevdiine kavuur.

SELK VE RLER

267

4. Filtn filtn filtn filn Remel + / + / + / +


1.

kesseler em ban gemezdi nr u nrdan barmagn kaldurd grdkde cemlin ahmed 5. Mefln mefln mefln mefln Hezec + / + / + / + su olup demren szumla szd kd cismmden degl tebden dkilenler arak cism-i figrumdan

1.

4.

1 5. 1

IK ELEB: Meir -uar: 162b. Mumun ban kesseler ktan da ateten de gemezdi; ancak Ahmedin yzn grnce parman kaldrd/iman etti. AHD: Glen-i uar: 109b. Yaral bedenimden akan scaktan dklen terler deil, ateimden eriyip szan temreninin damlalardr.

267

You might also like