IKIK KUTUPLU SENKRON MAKNALAR

(Ekleme konacak)
Giri
kk kutuplu senkron makineler,stator i evresi dzgn,fakat rotor d evresi bombeli olan makinelerdir.Bu yaplar nedeniyle stator ile rotor arasndaki hava aral sabit deildir. Bu tip makinelerin genellikle kutup saylar yksek olur. Bu nedenle kk kutuplu senkron makinelerin dn hzlar dk olur ve rotor ve stator aplar byk olarak retilirler.
Stator Ns Sr Ss

Rotor Nr Moment

Nr

SsNs

Sr
Uyarma Sarglar

kk kutuplu senkronmakine

kk kutuplu senkron makinalar ok kutuplu olup boylar ksa (bir ka metre), gleri bir ka yz MW, aplar 1.2 m'den byk ve mili yere dik olarak kullanlr. Endvi ve endktr arasndaki hava aralekil 1.6.b'de grld gibi kk kutuptan dolay deikendir. Bu makinalar ok kutuplu olup dk hzlarda altrlrlar. Kutuplarn toplu sarlmasndan dolay yksek hzlarda santrafj etkisiyle uyartm sarglarnda ekil bozukluklar meydana gelebilir.

(Bu giri ksm deitrilebilir)

kk Kutuplu Senkron Makinann Matematiksel Edeeri

kk kutuplu senkron makinann rotoru ve statoru arasndaki hava aral, ekil 1.20'de verildii gibi, kutup ile stator arasnda az, kutuplar aras ile stator arasnda fazladr. Dier bir ifadeyle, kk kutuplu senkron makinalarda stator ile rotor arasndaki relktans her noktada ayn olmayp deikendir. Bu deiken relktansn etkisini gsterebilmek iin makinann senkron reaktans ikiye ayrlr. Senkron reaktansn bileenlerinden birisi d-ekseni dorultusunda boyuna bileen Xd olarak gsterilir, dieri ise q-ekseni dorultusunda enine bileen Xq olarak gsterilir. Stator akm Is ise Id ve Iq olarak ikiye ayrlr.

kk kutuplu senkron makinann yaps

Stator akmnn Id bileeni Ef geriliminden 90 geride bir ak olutururken, Iq bileeni de Ef ile ayn fazda bir ak oluturur. Eer Ef kk kutuplu senkron makinann statorunda kutup aks tarafndan endklenen faz gerilimi ise, Ed ve Eq stator sarglarnda Id ve Iq akmlar tarafndan endklenen gerilimlerdir. Bu ifadelerden makinann terminal gerilimini eitlik 1.28'deki gibi yazmak mumundur.

Vs=Ef+Ed+Eq-IsRs Eitlik 1.28'e gre, kk kutuplu senkron generatrn bir faz edeer devresini ekil1.21'deki gibi izmek mmkndr.

kk kutuplu bir senkron generatrn bir faz edeer devresi

Eitlik 1.28'de verilen Ed ve Eq gerilim deerleri denklemler 1.29 ve 1.30'daki gibi yazlabilir. Ed=-jIdXd Eq=-jIqXq Eitlikler 1.29 ve 1.30 denklem 1.28'de yerine konulursa, Ef deeri Eitlik 1.31'de verildii gibi bulunur. Ef=Vs+IsRs+jIdXd+jIqXq Bu ifadede, generatrn terminal gerilimi, stator akm, stator direnci, stator reaktanslan ve g katsays biliniyorsa, endklenen gerilim Ef ile terminal gerilimi Vs arasndaki as bulunabilir. d-eksenindeki reaktans zerinde den gerilim ifadesini eitlik 1.32'deki gibi yazmak mmkndr. jIdXd=jIqXq+jId(Xd-Xq) Ef=Vs+IsRs+jIdXd+jIqXq+jId(Xd-Xq) Ef= Vs+IsRs+jIqXq+jId(Xd-Xq) Ef=Ef+jId(Xd-Xq)

Burada:

Ef=Vs+IsRs+jIsXq Is=Id+Iq

deerlerine eittirler. ekil 1.22'de kk kutuplu senkron genaratrn endktif ykl durumu iin vektr diyagram verilmitir.

Endktif ykl kk kutuplu senkron generatrn vektr diyagram ekil 1.22'de verilen vektr

diyagramndan, Ef ile Vs arasndaki d as eitlik 1.36'da verildii gibi hesaplanr.

Stator direnci ihmal edilmi, endktif ykl kk kutuplu senkron generatrn vektr diyagram

Eitlik 1.36'in paydasndaki (+) iaret generatr durumu iin, (-) iaret ise motor durumu iindir. Eer kk kutuplu senkron generatrn stator direnci ihmal edilirse, vektr diyagram ekil1.23'de gsterildii gibi olur. ekil1.23'e gre Ef ile Vs arasndaki as eitlik 1.37'de verildii gibi hesaplanr.

Eitlikler 1.36 ve 1.37'ye gre kk kutuplu senkron generatrn bir faz edeer devresi Sekil 1.24'deki gibi izilebilir.

kk kutuplu bir senkron generatrn eitlikler 2.36 ve 2.37'ye gre izilmi bir faz edeer devresi kk kutuplu senkron generatrde retilen etkin gerilim deeri E'f olarak kabul edilir ise,

generatrn bir faz edeer devresi ekil1.25'de verildii gibi izilebilir. ekil1.25'de verilen kk kutuplu senkron generatrn bir faz edeer devresi, ekil1.18'de verilen silindirik kutuplu senkron generatrn bir faz edeer devresine benzemektedir. Aralarndaki fark sadece Xs senkron reaktans yerine senkron reaktansn enine bileeni Xq' nun gelmesi ve Ef yerine E'f deerinin gelmesidir.

kk kutuplu bir senkron generatrn basitletirilmi bir faz edeer devresi

Bu devrede Xq>>RS ise, edeer devreyi ekil1.26'deki gibi daha basit bir hale getirmek mmkndr. ekiller 1.25 ve 1.26'da kk kutuplu senkron generatr iin elde edilen edeer devrelerde Is akm yn ters evrilirse, kk kutuplu senkron motorun edeer devresi elde edilir.

kk Kutuplu Senkron Makinann Fazr Diyagramlar

kk kutuplu senkron makinalarda vektr diyagramlar izilirken yine silindirik kutuplu

senkron makinalarda izlenen yol takip edilmitir. Ancak kk kutuplu senkron makinalarn edeer devrelerinde de gsterildii gibi, ekil1.30da, hava aralnn her yerde ayn olmayp deiken olmas nedeniyle, senkron reaktans Xs deeri enine bileen Xq ve boyuna bileen Xd olmak zere iki bileene ayrlmtr. kk kutuplu senkron makinann motor olarak almas durumunda, deiik yklere gre izilmi vektr diyagramlar ekil1.31'de verilmitir. Bu diyagramlar izilirken Vs terminal gerilim vektr tm yk durumlarna gre ayn byklk ve dorultuda alnmtr. Endvi akm vektr Is ise, terminal geriliminden j as kadar geride, ayn fazda ve ileride olacak ekilde izilmi olup, yatay (enine) bileen Iq ve dey (boyuna) bileen Id olarak ikiye ayrlmtr.

Deiik ykler iin kk kutuplu senkron makinann motor alma durumuna gre vektr diyagramlar

Senkron reaktansn bileenleri zerinde den gerilim vektrleri jIdKd deeri Id 'ye dik, jIqKq deeri ise Iq' ya dik izilmitir. Omik gerilim dm vektr IsRs ise Is akmna ters ynde izilmitir. Senkron reaktansn boyuna bileeni Xd zerindeki gerilim dm, endvi reaksiyonunun azaltc etkisinden dolay, senkron motorun endktif almas durumunda daha fazla, omik almas durumunda daha az gerilim dmne neden olarak motorda indklenen Ef gerilim vektrnn azalmasna sebep olmutur. kk kutuplu senkron motorun kapasitif almas durumunda bu etki endvi reaksiyonunun artrc zellii dolaysyla Ef gerilim vektrn artrmtr.

Deiik ykler iin kk kutuplu senkron makinann generatr alma durumuna gre vektr diyagramlar

kk kutuplu senkron makinann generatr olarak almas durumunda, deiik yklere gre izilmi vektr diyagramlar ekil1.32'de verilmitir. Bu diyagramlar izilirken Vs terminal gerilim vektr tm yk durumlarna gre ayn byklk ve dorultuda alnmtr. Endvi akm vektr Is ise, terminal geriliminden f as kadar geride, ayn fazda ve ileride olacak ekilde izilmi olup, yatay bileen Iq ve dey bileen Id olarak ikiye ayrlmtr. Senkron reaktansn bileenleri zerinde den gerilim vektrleri jIdKd deeri Id dorultusuna dik, jIqKq deeri ise Iq dorultusuna dik izilmitir. Omik gerilim dm vektr IsRs ise Is akmna ayn ynde izilmitir. Senkron reaktansn boyuna bileeni Xd zerindeki gerilim dm, endvi reaksiyonunun azaltc etkisinden dolay, senkron motorun kapasitif almas durumunda daha fazla, omik almas durumunda daha az gerilim dmne neden olarak motorda indklenen Ef gerilim vektrnn azalmasna sebep olmutur. kk kutuplu senkron generatrn endktif almas durumunda bu etki endvi reaksiyonunun artrc zellii dolaysyla Ef gerilim vektrn artrmtr.

Dier istekler konacak