MASALLAR

Efltun Cem Gney

KLTR VE TURZM BAKANLII YAYINLARI

Kapak : Grafik Stdyo S

i________ , : . " . . . ' . . . " . . . . . - . . . . . . ;

Tac-nif No.

NDEKLER Sayfa SIRMALI PABU ................................................................. NCL YORGAN ................................................................. TURUNLAR ................................................................ SEDEF BACI ........................................................................ GELNCK GN ................................................................ HAMUR BEBEK ................................................................. KSEDAI ........................................................................... PERL EL ......................................................................... ALTIN PEREML OCUKLA SIRMA SALI KIZ ... ELMA ............................................................................. AIL SOFRAM AIL ........................................................... KL KEDS ....................................................................... Onay : 16.6.1982 gn ve 831.0-879 say Bakanlmzca birinci bask. Kasn 1982 Bask Says : 10.000 Hacettepe Sosyal ve dari Bilimler Fakltesi Dner Sermaye letmesi ANKARA NARTANES.......................................................................... KARAYILAN ........................................................................ SABIRTAI .......................................................................... 7 27 47 72 81 87 97 105 111 119 126 137 150 176 192

ZMRTANKA ..................................................................... BR GZE BR GL ................................................ ........ AK GN KARA GN ......................................................... KAMER TAY ......................................................................... TASA KUU ........................................................................ ELMAS BEK ..................................................................... DNYANIN TADI ............................................................... LK BAHTIM ALTIN TAHTIM...........................................

244 291 307 322 338 344 361 382

HER MASALIN BAI Bizim de bir masal dnyamz var; usuz, bucaksz bir dnya bu! Kel Olan da iine alr, Krolu'nu da; peri kzn da iine alr, dev anasn da; seni de iine alr; beni de; gene de bir fndk kabuuna sar, yedi dnyaya smaz. Hani, u masal dnyasn bir dnp dolanaym diye, demir ark, demir as yola dseniz; dere, tepe dz, alt ayla bir gz gitseniz, bir arpa boyu yol gidersiniz ancak! yisi mi, gelin derelerden sel gibi, tepelerden yel gibi geerek; lle, smbl derleyip, souk sular ierek; daha da yorulursanz Hzrn atna binerek bir tandr bana gtreyim sizi. Vay ne masallar, ne masallar var orada; makas kesmedik, ine batmadk masallar! Oturup bunlar dinlemekle kalkp u dnyay dolamak bir bence... yle ya, masal deyip gemeyin; kkleri vardr gemite, dayanr durur da gibi... Dallar var stmzde; yeerir gider, ba gibi... Ama anlatlaca gibi anlatlrsa... Zira asl tad anlatlndadr bunlarn; hele masal azyla iki tekerleyip bir yuvarlamasn bilen masal ustalarndan dinlenirse tadna doyum olmaz dorusu. Ha, ite bu niyetle sizi bir tandr bana gtreyim dedim ama, bir yer bulabilirsek ne mut-

lu! nk Allah'n k, tandrn ba olur da kim gelmez. arlan da gelir, arlmayan da; haylanan da gelir, huylanan da; ahlanan da gelir, ohlanan da, Kambur Ese de gelir, Sar Kste de; hsl, seyrek basandan sk dokuyana, bir tala iki ku vurandan her yumurtaya bir kulp takana kadar kim var, kim yok, srt btn, karn tok... cmlesi gelir toplanr ama, masalcbay masala balatmak kolay m? Mbarek, kendini naza ektike eker; onu syletmek iin her biri bir dereden su getirmeye balar. Kimi yukardan atp aadan tutar, kimi azn yumup dilini yutar; kimi ince eirip sk dokur, kimi st dkm kedi gibi oturur; kimi akntya krek eker, kiminin krd ceviz krk geer; daha daha bir yn maval, martaval derken masalcmzn enesi alr, gayri yle bir dizip koar ki, azndan bal akar, dili de kaymak alar baln stne! mdi; kalem benim, sz onun; nokta benim, harf onun; okuyun okuyabildiiniz kadar. Okuduka gnlnz gl olup alacak; diliniz de blbl olup akyacak... Efltun Cem GNEY

SIRMALI PABU Bir gn bamdan kavak yelleri esti... Nasip, ksmet deyip dtm yola. Az gittim, uz gittim; inilerde ter dkerek, yokularda trnak skerek dere, tepe dz gittim, ky kt uruma. kisi viran, meran; birinin de asl var, astar yok... Asl astar yok kyde kuyu kazdm, kuru kazandm. kisi silik milik, birinin de yazs var, turas yok... T arasz aldm, arya daldm. Bir de baktm, tfekinin birinde tfek. kisi krk mrk, birinin de kunda var, akma yok... Ne ona baktm, ne buna baktm, akmaksz dala taktm. Yrdm babam yrdm; glgemi peimde srdm. Bir de baktm, bitmemi bir aacn dibinde tavan. kisi 'daha domam, birinin de ad var san yok... Ad var san yok tavan avladm tfeimi pekmezinen yaladm, yeniden dtm yola, haydi avclar ba uurlar ola... Az gittim, uz gittim, ayr imen geerek, lle smbl bierek alt ayla bir gz gittim. Bir de baktm ev. kisi ykk mkk, birinin de st ak, drt duvar yok... st ak evden hatun kt; ikisi yalan dolan, biri de Kof Danda doan. Kaf Danda doandan bir kazan istedim, kazan verdi cebinden; ya Hint'ten gelmi yahut da in'den. kisi yamuk yumuk, birinin de kenar var dibi yok... Dipsiz kazan vurdum ocaa, ne

baltaya baktm ne baa; yok olu yok tavan doradm kazana; gz demesin, u maval dizip, bozana... Bir varm, bir yokmu, Allah'n kulu okmu; bir memleketin birinde de bir ksz kz varm. Anacnn topraa dt gn, onun da barna bir ate dm, benzine kl elenmi; gayr yz gler mi yetimin! Bari babas, baba olup da stne kol kanat gerse... Daha karsnn topra kurumadan bir vey anann eline brakm onu... vey ana dersen, ta yreklinin biri imi. Kendi kznn elini scaktan soua vurdurmazm ama, bu kara yazlya aman, zaman vermez, her yke onu koar, her yokua onu yorarm, daha olmazsa, elekle su tatrm emeden. yle iken her yapt diken olur, gzlerine batarm. ekilir kahr deil dorusu, da olsa.dayanmaz buna, ban alp gidecekmi ya, u sar inekle kpeli horoz boynunu bkyormu yoksa. Ahrn stndeki kerevette yatt iin bunlarla yle bir can, cier olmu ki, deta, birbirlerinin halinden, dilinden anlamaya balamlar. Kpelisi sabah sabah ba ucunda ter: Uyan kszm uyan, dnyann gam da ok, demi de ok, kara gn kyamete kadar srmez. Senin banda yle hayrl sabahlar alacak ki, bugn m desem, yarn m desem! Sen yreini temiz tut! dermi. te o zaman bu kszn yreinde bir mit ras yanar, yle bir olurmu, yle bir olurmu ki, tutup kpeliyi cierine sokas gelirmi. Srmalm! dedii sar inek de bu anadan glmedik yetime ana olur; bir memesinden bal, bir memesinden kaymak verirmi. O da, kz gibi gider, boynuna sar-

lr ve anasna syler gibi sylermi her derdini.. Bundandr, balarndan savmak iin, sar inei nne katar da yaymaya gnderirlerse yok mu, btn dnyalar onun olurmu.

Gnlerden bir gn, yine sar inei nne katp nerde yemlik, yeillik bir yer varsa oraya gtrm. O yaym yaym yaylrken, kendi de bir aacn altnda serilip yumak yumak yn eirmeye balam. Bir de nerde var nerde yok, bir rzgr, dadan daa esip gelmi; ynn yuman alp gitmi... ksz kz neye uradn bilmemi! yle ya anal ne yel tanr, ne sel tanr; alim Allah bir symne kurban eder onu, ya byle bir yumak olursa, ne kyametler koparr, var kyas et gayr! Bu korkuyla vurulmu gibi, yerinden frlayp yuman peine dm. Yumak gitmi o gitmi, yumak gitmi o gitmi, ille velakin, ne bir alya dolanp kalm yumak, ne de bir aa dal ekip alm onu, rzgrn elinden... Yuvarlana yuvarlana varp bir kulbeye dm, ksz kz da ardndan... Bir de bakm ki, ne grsn, bir aka nine! Altnda bir hasr, karsnda bir ayna, hemen eilip eline varm. Meer o ayna devran aynas imi; neler geldi neler geti felekten, hep ayan beyan grnrm ya, insan bu hatun kii gibi erimi olursa... Bundandr, ksz kz nasl olup da gelip kapsna dtn anlatmaya niyetlenirken, Aka Nine: . Yorulma kzm, demi; ben neler neler grdm; anasn kaybetmi, kuzusunu meler grdm. Hey ana ku-

zusu! Senin bandan da geenleri biliyorum, kalbinden geenleri de... Rzgr, yuman elinden alp kard deil mi? yi saatte olsunlar, onunla bir kr eytann elini; dilini balayacaklar. vey anandan korkuyorsan, bamdaki ynden, yapadan al, alacan kadar, yine eirir, bker, yumak yapp dkersin nne! ksz kz kulaklarna inanamam : Aman nine, o nasl sz! Ben kendi bam kayrr da, tutar sizin banzdan bir tel koparrsam, Allah ne der; iki elim yanma dmez mi? Zaten ne yapsam vey anamn gzne batyor. Destiyi krsam da bir, suyu doldursam da, bahane mi yok onun iin. Varsn, yuma yele verdimse o da beni sele versin, ne kar, bir gne bir gn glmedikten geri... deyip de, ah zara balaynca, Aka Nine: Alama kzm alama; sende bu cevher, bu yrek olduktan sonra, o gldrmezse Allah gldrr bir gn, hele sen u yzn, gzn bir yka! deyip de ellerini ona doru uzatmaz m! Sihir mi desem, keramet mi desem, ne desem, on parmandan damla damla nur damlamaya balam. ksz kz da, ne olduunu bildii yok ya, ifa niyetine deyip yzne gzne srm, sonra da Aka Ninenin duasn alarak sar inein yann bulmu velakin eve dnnce bir kzlca kyamet kopmu! vey anas, tepeden trnaa yle bir szdkten geAmann ne gnlere kaldk, iyi ki stmze ta yamyor. Huuu, efendi; gel de kznn marifetini gr. Gayr ben onu bu kapya bastrmam. zm zme baka baka kararr. Benim evde gl gibi kzm var! yaygaray basnca, yer yerinden oynam. Bir de babas gelip grm ki, ne grsn; kznn ekli emaili deimi: kalar kalem ol11
ri:

Bir de bakm ki ne grsn, bir aka nine! Altnda bir hasr, karsnda bir ayna...

10

mu ekilmi, kirpikleri top top olmu srmeden, dudaklar kan krmz, yanaklar pskrme ben! Adamn akl fikri durmu: Kz, tuz - ekmek haini, demi; kzm demeye dilim varmyor sana, bu ne, bu yzndeki allk, bu ne gzndeki srme? Kapmza kara srp de admz on paralk m edeceksin. imdiden geri bu evde yerin yok. Hangi yolsuz yoldan kardysa seni, git onun eiine yzn sr! Kzcaz byle iki tarafl bir yaylm ateine tutulunca, neye uradn bilememi; kan, ilii kuruyup, olduu yerde donup kalm. Nerdeyse gzleri kararp decekmi ya, bacl olacak bana bir yumruk indirip de, aynay eline verince aylm; hele bir aynaya bakp da yznden, gznden nur aktn grnce, bunu Aka Ninenin kerametine verip: Demek bhtan stne bhtan ettiklerinin sebebi bu ha! Ben de yzmde bir yz karas var sandm... diye; mell mahzun alamaya balam. Aladka gzellemi, gzelletike gzellemi, huri iken melek olmu. te o zaman hikmeti hda sar inek dile gelip: Hey Allah'n zalimleri; aznz nasl varyor da u ksze dil uzatyorsunuz. Doan ayda, batan gn de kara var onda yok. Ben de ahidim, yer gk de ahit buna! deyince tekiler neye uradklarn bilememiler; babas olacak bir dnp inein gzne bakm, bir dnp kznn yzne bakm, sonra karsna: yle ya, akl var, yakn var, bu kzn yzndeki allk pulluk olsayd bu gzya seline dayanr myd? diye, mrnde bir defa doru syleyecek olmu ya, vey 12

ana inanr m, inanmam; alp gtrm kz bandan krk kazan su dkm, velakin ne kalarndan bir elif silinmi, ne de benlerinden bir nokta... O zaman o da dilini srm: Acep dada belde bir uraa m urad, git gide gzellii kan ediyor bu kzn; nasl etsek de azndan alsak bunu! diye sylenmi kendi kendine... O gnden beri ksz kzn sana gemiler, soluna gemiler, estek edip kstek etmiler; kulbenin de kulbedekinin de kerametini renmiler, gayr durur mu! Daha gn domadan sar inei kendi kznn nne katm... Allah insann kavline gre vermez, kalbine gre verir! Neyse, inek gitmi, kz gitmi, duman gitmi, toz gitmi, derken o yemlik yeillik yere yetmi. Szde bu da, yn eirip yumak yapacak olmu ya, mrnde eline ald ey mi; yzne gzne bulatrm; yel neylesin onu, sel neylesin onu! Bakm ki olacak gibi deil, kendi ayayla gtrmeye kalkm, kalkm ama, bu gne dek ne yaa basm, ne taa, inie yokua dayanr m? Bayr aa, yumak misali yuvarlana yuvarlana kan revan iinde kalm. G bela kendini kulbeye atm ama, Aka Nineyi grnce, gzlerine inanamam: Vay, nur yzl dedikleri de, bu pasl, pasakl kar m? Sa ba rmcek a gibi, yznden de melanet akyor, cadnn biri! Deyip ne eline varm, ne eteine; balam kem km etmeye: Cad kar, ne eirip dokuyorsun burada? Kimin ne olduunu bir Allah bilir kzm, kim ba13

na ne gzle bakarsa, ben de ona o gzle grnrm. Erip dokuduuma gelince, bu herkesin kalbine, niyetine bal; kim ne eirirse onu dokurum! Hani dilim varmyor ama, baban hayrna u sama bama bakar msn kzm? San ban baklacak gibi deil, cad kar! zm? u yzm, gzm olsun bir siler misin k Yzn gznde silinecek gibi deil, cad kar! Ya, yle mi kzm, belki bir yerine bulamtr, gel u elini yzn bir yka! deyip de, on parman uza tnca krn istedii de iki gz deil mi hemen elini, yzn ykam ve sar inei nne katp evine dnm dnm ya, anas onu yle grnce, kan, ilii kuruyup, yetmi iki bin damar birden ekilmi: Bu hal karsnda kz bir tuhaf olup: Bre ana, ne oldu byle sana; dilin diin mi kilitlendi, azn ap da bir harf etmiyorsun? diye sorunca anas ne ne! diyebilmi, ne yok! diyebilmi, aynay yzne tutmu. Bir de bakm ki ne grsn! Ne kalarnda ka kalm, ne gzlerinde kirpik, felek trnak alm gibi, yolum yolum yolunmu yzleri, Dimyat'a pirince giderken, evdeki bulgurdan olan kz, yedi yerinden kurunla vurulmua dnp elindeki aynay taa alm: Grdn m bama gelenleri! Gayr, kim ban kaldrr da yzme bakar! diye ah zara balam. Bunun stne evin iinde bir frtna kopmu. Senin yznden oldu! yine o anadan glmedik ksze yapmadklar kalmam. Nerdeyse, derisini bile yzeceklermi ya, yine sar inek dile gelip de:
14

Hey Allah'n insafsz kullar; su, gnah onda deil azndan kan kula duymayan kznzda. O ermi erimi hatuncua kar yle ipe sapa gelmez laflar atp eirdi ki, dan tan bile yrei paraland; ettii eyledii yanna kalr m; maymuna, ebee dnd ite... Gayr ister nn, ister talar alp dnn! demez mi! vey ana bsbtn kprp kplere binerek sar inein stne yrm: Sus, adamdan azma, sen de mi sz sahibi oldun, sebebin asl by serisin, sen! Seni tutup da yaymaya gtrmeselerdi ne u, yzne bakann krk yl ksmeti kesilen kzn ekmeine ya srlrd, ne de benim has kzm, elmas kzm, byle yolunmu il tavua dnerdi; senin de stn ban yesin; onun da gzellii soyha kalsn stnden! deyip de Hac kasabn yolunu tutunca, ksz kz eline, eteine sarlarak: Kyacaksan bana ky, bu azsz,dilsize kyma; hangi inek dile gelir de konuur; demek onu bir syleten var; bir tyne dokunursan, Allah'n huzuruna ne yzle karsn sonra! diye yalvarp, yakarm ama, vey anann gzlerini kan brm bir kere... Bsbtn fkelenerek: Be ksz dana demi; bana akl verecek bir sen mi kaldn, sen kendi ban kayr; hele onun avu kann ieyim bir, senin de anandan emdiini burnundan getireceim! deyip de gidince, kz, srmalsnn boynuna sarlarak, sym sym alamaya balam: ok srmemi. Hac kasap da kanl baklaryla kapdan girmi! Velakin srmal, ne maa! demi; ne moo! demi; gtrp ban kasaba teslim etmi. Adam vey anaya dnerek: Ne malm olmaz ki bu mahlkalara, lecekleri malm olmasn; sar sinek gzlerine grnd m, ken15

di ayaklaryla gelip balarn verirler byle! deyip ba srm ama, bak kesmemi. Bismillah deyip bir daha srm, yine kesmemi; bir daha srm, yine kesmemi! te o zaman Hac kasap, sakaln avcuna alarak: Allah Allah; benim bam ta olsa ta keser; bunda bir hikmet var. Dorusu ben bu mbarein klna dokunamam gayr! deyip ban atm ama, vey anann azn bak amam! Velakin, o gnden beri ne kr ne bayr; ne ot, ne ayr; birine bir avu saman, birine bir dilim ekmek; bylece ikisinin iflahn kesmeye kasdetmi, kasdetmi ya ksz kz ekmeini yemez, gzyayla slatp srmalsna verirmi; o da ak stne bal kaymak katp kszne iirirmi. Aradan aylar yllar gemi; fkeler, kinler gememi! Gayr biz ne diyelim, Allah vursun mizanna! O gnlerde konaklardan birinde bir dn varm. Herkes mhr mumuyla arlacak deil ya, konak bu... Ak kap ok, girme diyen yok! Gnn gn etmek isteyenler dolup dolup boalyormu. Kambersiz dn olur mu! vey ana da has kzm, elmas kzm! dedii maymun suratl kzn giydirip kuatm; kalarna kalem, gzlerine srme ekip ver elini dn evi! demi, demi ama, kapdan karken baahra uzatp: Kz, ksz dana; ben kendi cierparemi dne gtryorum. Bu gnlk seni ahrdan karaym da kapya bacaya gz kulak ol; bir ineme ziyan olursa ineli yayskta bil kendini! diye vey kzna bir gz da vermeyi de unutmam. Yetimin bar yufka olur! O ac soan szl karnn syledikleri kurun gibi ilemi yreine... Ken16

dini tutamazsa ne yapsn! Srmalnn boynuna sarlarak, bir syleyip iki dkmeye balam: Ah sarm, srmalm; sen bu insanlar bilmezsin! ou babalar baca ttn; ana gder kuzuyu; Allah benimkini ald, bakalarnnkini almasn; anasz kuzuyu kim yeder, kim gder; kim alr da dne gider; hele bir de bir vey ana eline dt m, vay geldi bana! Daha olmazsa yle ineli laflar eder ki, ineli yay mumla aratr. nsan gzel olmu ne kar... Felekte bir gn grmedikten geri... Vay ne olur, ne olurdu; o Aka Nine bana verdiini vey bacma verseydi de, kskanlk dileri olsun etime ilemeseydi! O, byle ah vah ederken sar inek dile gelmi: Alama kszm alama demi; bir gn bir aa perisinin eli demiti alnma... Dedii yerde kl seiriyor imdi. Bu, ya o periden bir iaret, ya da o nur yzl kandan mjde, bir bearet: Sen hele u kllardan birini kopar da yak bakalm, Allah ne gsterecek!.. ksz kzn gzlerinde bir mit ras yanm; bu ra ile kllardan birini yakm; bir de bakm ki, ne grsn kapnn nnde bir araba, arabann iinde drl bir boha, bohann arasnda da, tellisinden pullusuna, allsndan bindallsna kadar dnlk diye ne ararsan var. Kzcalz baktka bakm, kuruyup kalm buna! Bunun stne srmal: Haydi benim kszm; kuruyup kalma, yetim kuun yuvasn Allah yapar; giyin, kuan da git gayr: dn evinin gz de bir gzel grsn, senin de gzn, gnln alsn biraz! Kzcaz da zenmi, bezenmi; giyinip dzenmi, olmu sana bir bal paluzesi! Rengini glden alm, koku17

sunu menekeden... Hele o salar, smbl smbl, topuklarn dvyor, gzleri dersen, humar humar, kan stne kan ediyormu. O byle teliyle, puluyla; yeiliyle, alyla kapdan girmez mi, kol bastya uram gibi dn evinin az dili tutulmu; acep hangi ban gl hangi bahenin smbl? der gibi, birbirlerinin yzne bakmlar ama, yer yznde grlm m bylesi? Tabi tanyjp eden olmam. Dn ba bile sakn sarayl olmasn bu! deyip vezir, vzerannkileri brakm; onun etrafnda pervane olmaya balam. Gayr alm sazlar cokun cokun, sylemi kzlar nazl nazl... Dn evi dn etmi, ksz kz da gnn gn etmi. Bir kede bzm bzm bzlm vey anasyla, tuba kaz gibi szm szm szlen vey bacsnn yan yan kapya baktklarn grnce, vakit, saattir! deyip, kalkm; tpk gelirken karland gibi, giderken de yedi yerden eteklenerek uurlanm ama, Havuzlu meydan dedikleri meydandan geerken, nasl olmusa, pabucunun teki havuza dmesin mi! Girilmez ki girsin, alnmaz ki alsn... zlmesine zlm ama, elbet bunda da bir hayr vardr! diye hayra yorumlaynca, yreine bir su serpilmi; daha durur mu ya, ele gne grnmeden baka bir alya taklp, karaya srnmeden eve dnm, stn ban deitirip, yine o krk yerinden krk yamal dklen ulun, uvaln iine girmi; derken tekiler de kel fatma gibi kabara kabara kp gelmiler: Kz, kap mandal, kapy, bacay bekle demi tim, bekledin mi? Bekledim ana, bekledim ama, bir Allah'n kulu gelip de kapmz almad!..
18

Bre ksz dana; dada, bayrda kim kald ki, gelip de kapmz alsn; kim var, kim yok, ar kovan gibi dn evine dolup boald. Hani kzcaz adam yerine koyduundan deil ya, hasedinden atlasn diye, dn evini anlatmaya balam: Hepsi ne ise, ne ya, hele yle bir gzel geldi, yle bir gzel geldi ki dne, dorusu analar dourmaz onun gibisini! Kim bilir hangi peri padiahnn kzyd; grenlerin mr, gn artt ya, ille benim yreim bir kat daha ya balad! Neye mi dedin ksz dana bu misli menendi grlmedik gzel bunca kkzadeleri, otzadeleri brakt da, gele gele gelip benim yanma oturdu; has kzm, elmas kzm da yle sevip okad, yle bir sevip okad ki diye birin yanna bin katarak atp eirdike, ksz kz da glmemek iin dilini dudan srp duruyormu. Neyse, varsn o yalan stne yalan dizip koadursun, gelin biz haberi teki yzden verelim:

Bir gn, bir padiahn olu atn sulayacak olmu, velakin, bu ba yatk hayvann ban suya emesiyle ekmesi ve kalem kulaklarn dikip geri geri ekilmesi bir olmu. Bu rkeklie bir mana veremeyen ahzade eilip bakm ki havuzun dibinde prl prl bir ey... Bir de ekip karm ki, telli pullu bir pabu ama, grlm gibi, grlecek gibi deil; makas kesmemi, ine batmam... Padiahn olunun az bir kar ak kalm: Allah Allah demi; bu, bu kadar gzel olduktan geri, ya bunu giyen gzel, ne gzeldir kim bilir!
19

O srada iki bklm bir kocakar da yerleri yalaya yalaya geliyormu. ahzadenin ah vahi kulana gelince, yar belini dorultarak yle bir gz ucuyla bakm: Ey oul, demi; ben bu pabucu birinin ayanda grmtm dnde, havuzun iinde ne geziyor bu! Sa-

kn haramiler yolunu kesip de daa kaldrmasnlar? Eer yle ise, yanarm dorusu... Kurda kua yem olacaklardan deildi. Btn dn halknn gz stnde kalmt, huri mi desem, peri mi desem, ne desem; t ylesine bir gzeldi! deyip de yryp gidince, ehzadenin yreine bir atetir dml Gayr iki bir der mi! Hemen atllar kaldrp da ta taratm, her yeri adm adm aratm ya, gidenler balar yerde dnp gelince, ate bacay sarm, kvlcmlar sarayn stne yamam olur mu? Anas, babas bir yandan vezir, vzera te yandan yanp yaklmaya balamlar. Bylece srmal pabu havuz bandan arz odasna, arz odasndan da kubbe altna dp bir ene yardr balam. gn gece kl krk yarm, ince eirip sk dokumular ama dipsiz ambar, bo kiler.. sylenenler ceviz kabuunu doldurmam. Derken, gn grm, umur grm bir vezir: Bre aka kocalar, demi; bizim dalardan ku umaz, kervan gemez, krk haramilerin ad m olur, ne diye oralar elek felek ediyorsunuz? Bu kz bir peri kz deil de, bir ana baba kuzusu ise, yer yarlp yere girmedi ya, elbette kendi iinde, kendi anda, kendi ocann bandadr. imdi ak aalar kapsndan iki aa arp kap kap dolatralm, kimin ayana olursa pabu onun demektir. Allah yazdysa, toy dn edip alrz, olur biter; gayr ferman padiahmzndr! Meer padiah da kafes ardndan bunlar dinliyormu, bu szlere akl fikri yatm. O gnden beri ak aalar srmal pabu ellerinde, padiahn ferman dillerinde, yetmi iki mahalleyi dolap, ak kap, kara kap derken, kara yrekli karnn kapsna gelmiler. 21

Bir gn bir padiahn olu atn sulayacak olmu... At rkm... Havuzun dibinde bir pabu!...

20

vey ana, ak aalarn elinden pabucu ekip, kendi ayana giymek istemi, olmam; kendi ayandan karp kznn ayana geirmek istemi, yine olmam. Aalar burada aradklarn bulamaynca, baka kapya ynelmiler ama, komunun biri: Canm teli pulu dklecek deil ya, bir de ksz giyse unu, ne olur sanki; o da bu evin kz deil mi? diyecek olmu ya, vey ana kalarn atp: lahi komu sen de! Kza, kuzuya benzer nesi var onun; al sprgesi gibi, ahr kapsnda dayal duruyor; yanma yaklaann burnu dibinden der, ele, gne karlacak ey mi? Velakin ak aalar, bu ite bir gve yenii olduunu sezerek: Hatun kii ferman byk yerden; biz kl kldan ayrmyoruz, o da Allah'n kulu deil mi? deyip de ayak direyince, vey ana ar naar, varp ahrn kapsn am; bir de aalar bakm ki ne grsn, ksz kz dedikleri hi de al sprgesine benzemiyor, plkten bitmi ama gl bitmi; pabucu giymi, pabu da ayana tpatp gelmi. te o zaman vey ana dilini srm; ak aalarn da parma aznda kalm. Ba byk aalar, ne yaptlarsa kzn azndan bir harf ekip alamamlar ama, kandan, gznden okuyacaklarn okuyarak: Kzm demiler, Allah yzne bakt; bana bir devlet kuu konacak, vaktine hazr ol! yi ama, vey anann karn gtrr m bunu! Bir ayn, oyun edip ksz kzn yerine kendi kzn, saraya
22

gelin etmeyi kurmu. Elbette minareyi alan klfn hazrlar. Kznn, azn yzn, ban gzn, dzeltmek iin boyamad boya kalmam, ama mayas ne ki boyas

ksz kz pabucu giymi, pabu da ayana tpatp gelmi.

23

ne olsun; er ge foyas meydana kar ya, karnn gz balanm bir kere, burnunun stn grebilir mi! Sabah sabah, gelinciler gelip kapya dayannca, vey ana da telleyip pullad kzn gtrp yamalarna dayam. Gelinciler ban kaldrp yle bir, tepeden trnaa szdkten sonra: A canm, demi; byle gnde ay buluta girer mi? Al duvan an da, ay yzn grelim bir gelinin! vey ana duymazlktan gelince, gelenlerden biri kalkp am ki, ne grsn, adamdan azma, dileri kazma; buuk telli, kurbaa belli; ka gz dersen grnmyor srmeden! Gzlerine inanamamlar. Allah Allah! Ak aalarn plkte bitmi ama, gl bitmi diye, yere, ge konduramadklar da bu mu! Hani yleyse havuza den pabucun teki? deyince, vey anaym etekleri tutuup kem km etmeye balam: Pabucun teki havuza dnce, bende tekini kaldrp dereye attm! Dere ne oldu? kzn biri iti! kz ne oldu? Daa kat! Da ne oldu? Yand bitti kl oldu!

Gelincilerin ba: Bu azsz, dilsiz mahluku Allah syletiyor! deyip da tandra doru yrynce, vey ana nne dikilerek: lhi yenge sultan, u aptesli azmla bana inanmyorsunuz da yumruk kadar horoza m inanyorsunuz? diye rtbas etmeye yeltenmi ama, yenge sultan fermann ucunu gsterince, akan sular durmu; gayr evirecei dolab evirebilir mi, lm teri dkerek, varp tandrn kapan am. Bir de ne grsnler, o gn, o dnde grdkleri dnya gzeli! Neye uradklarn bilememiler. Neden sonra ksz kz, az dilden sz ap da vey anann elinden ektiklerini bir bir sayp dknce, yenge sultann da gzleri dolup: A kara yrekli kar; Allah'tan da m korkmadn; edip eylediklerini imdi varp padiah katna ulatracam; imdi dile dilediini, krk satr m? Krk katr m? deyince, vey ana bir dnp kendi kznn yzne bakm, bir dnp vey kznn yzne bakm, ve sonra ba ne dm. te o zaman ksz kz: Ak yrekli yenge demi; bana ettiklerini ne krk satrla deyebilirler, ne krk katrla... Bir var ki bu da bir ana, bunun da bir kz var; bana oldu olanlar bari ona olmasn; anas gnahn kanyla derse, kz da benim gibi bir vey anann eline der sonra... yisi mi, ben Allah'a havale ettim; gayr ne padiaha duyurun, ne de padiah oluna; aramzda bir sr olarak kalsn bu! deyince ana kz gelip eline eteine sarlacak olmular ama, ne elini vermi, ne eteini; kendi eilip yzlerini gzlerini pm ve sonra saklad bohay karp gller gibi giyinmi, serviler gibi szlm nlerinde!
25

Kabilinden yalan stne yalan tekerleyip yuvarlayacak gzlerini ktlemeye alm ya, bakn Allah'n iine! Kpeli horoz kapnn azna gelip de: ksz kz tandrda... tandrda... ksz kz tandrda... tandrda... ye tmeye balamasn m!

Dnya bir yana onlar bir yana... Srmals ile kpelisini unutur mu hi. kisini de saray iftliine gnderdikten geri, varp gelin arabasna kurulmu, yenge sultanla beraber... Btn saray sevinip seyran eylemi, donanp devran eylemi ve krk gn, krk gece yle bir toy dn eylemi; yle bir toy dn eylemi ki, felek bile bir yana daha girmi; ksz kzla, padiah olu da ermi muradna; biz kalm kerevetine; gkten elma daha dt; yz glmedik yetimlerin bana!
NCL YORGAN

Evvel zaman iinde Kalbur saman iinde Cinler cirit oynarken Eski hamam iinde Bir sere kanadn Krk katra yklettim Ne az gittim, ne uz gittim Kof dana ilettim Bir nefeste erittim O dalarn karn Dikilmedik aacn Orda yedim narn Erilmedik iplikle Ne ulhalar dokudum Elif dedim b dedim Da, ta okudum Bir sinek bir kartal Sallayp vurdu yere Yalan deil, gerektir Yer yarld birdenbire Kerpi koydum kazana Poyraz ile kaynattm Nedir diye sorana u masal anlattm.
27

26

Bir varm bir yokmu, Allah'n kulu okmu. Evvel zaman iinde, kalbur saman iinde, cinler cirit oynarken eski hamam iinde, Nalc Baba derler biri varm. Helal st emmi bir adam olduu iin mi nedir, dileri haram lokma kesmezmi. Bundandr, ne lm at aram, naln skecek; ne de bir kol, kanat aram, yz suyu dkecek! Dkknnn, tezghnn ban bekler; el emei, aln teriyle kt kanaat geinir gidermi. Yeryznde dikili bir aac yokmu ama, filiz gibi olu varm. Byklerinin adn sann bilmiyorum. Knn ki Mistik m ne imi!.. Bunlarn biri kltan keskin, ikisi birbirinden miskinmi. Syleyenlerin azna baklrsa, yalan da yok! Grnrde byklerin ba yerde imi ama, suyun ar akan, insann yere bakan derler; karda gezer izlerini belli etmezlermi. Velakin kkleri cin fikirli mi dedin, cin fikirliymi. Her eye akl sr erdirir; eytan bile suya gtrp susuz getirirmi; bu yzden, Kelolan gzyle bakarlarm Mstk'a... Gel zaman, git zaman... Babalar bu dnyadan gp gidince, geim derdine dmler; yle ya, Nalc Baba'dan ne miras kalacak. Ne bir dada bir avu toprak brakm, ne bir bada bir yeil yaprak... Kara sabana koulamadktan geri, daha ne i var ki, kolundan tutsunlar! Memleket dedikleri avu ii kadar yer... Boa koymular, dolmam, doluya koymular almam. Kara kara dnp dururken Mistik: Aa kardelerim demi, siz varken bana sz dmez ama, biz burada azmzla ku tutsak, gene emeimizi demez. yisi mi, gelin ksmetimizi baka yerde arayalm, dnya yklmad ya! Bu sz kardelerinin de aklna yatm: Doru sylyorsun Mistik; el bir edip, di! bir edip de mz bir arabaya koulacaksak, kk teker nde
28

gider, d nmze! demiler. Demir ark, demir asa yola dmler. Az gitmiler, uz gitmiler; dere tepe dz gitmiler; derken gnn birinde bir tarlaya yetmiler k, ne grsnler! Ekinler adam boyu; baaklar, ban sallayp duruyor, yerde kvrlp yatan trpana doru... Ama trpan bana m! demiyor. karde birbirinin yzne bakm; tekiler azn amaynca, kk kardeleri, kk teker misali nde yuvarlanarak: Aa kardelerim, demi; bu ekinler trpan istiyor, trpan dersem el istiyor, emek istiyor ama, kim bilir eli mi demedi, gc m yetmedi adamn. Her ne ise, yzst brakp gitmi. Kurda kua yem olacana, gelin mz elden bielim. Helal st emmi birininse, gelir emeklerimizi der elbet, Olur mu olur. Tarlann bir bandan girip, br bandan kmlar. Bir de nerde var, nerde yok; bir dev peyda olmam m? kardein, nnde tyleri diken diken olmu ama, dev: Hey insanoullar, ben her da atm, her ta tadm ama dorusu bu tarla belimi bkt. Gnlerdir gzlerim yolda, sizin gibi birini bekleyip duruyordum. Allah m gnderdi sizi! Hakknz nasl deyeceim bilmem... diye yzlerine glnce, yreklerine bir su serpilmi. Mistik: Dev baba, demi. nsan dediin kara gn dostudur, elinden geleni esirger mi; bir hakkmz varsa yerden ge kadar helal olsun. Bizim istediimiz gler yz, tatl dil... Bu az stne dev: Vah oul, gler yzle tatl dilin sz m olur; varm youm feda olsun sizin gibilere... Hani pek yle insanlktan nasibim yok ama, az buuk bende kaldrm inedim. Yol da bilirim, erkn da! u dan ardnda evim,
29

evin nnde bir kuzum, kuzunun banda kzm var. birbirinden gnll; yazan Allah hangisini hanginize yazdysa, yolunuza turab olsun ama, hele u kuzuyu bir yiyelim de az tadyla, tesi kolay!.. deyip Mstk'n yzne bakm ve el kadar kt vermi ki eline, karm kzartp da gndersin kuzuyu diye. Ama Mistik, devin gzn pek beenmemi. Kd alp bir arpa boyu yol gidince, ap okumu ki, ne okusun, kendi ayayla lme gidiyor. Kara hatun, bir kuzu gnderiyorum sana, bir insan kuzusu! Vakit, saat deme; sakn i i yeme; ie tak, dnder, kzartp gnder! diye yazm dev. yilie kemlik!.. Baka ne beklenir ki bu kanl mahlktan! Mistik dilini srm: Ya yle mi! Dur, ben de Kelolan'l ele alaym da bir gr! deyip, bann ucuyla mektubun azn yzn dzeltmi. Sonra, dev karsna varp estn etmi, mestn etmi, tarlaban destan etmi; o da Mistik yerine emlik kuzunun kanna girmi. Dev kars bu kuzuyu kzartmada olsun, Mistik bir kolayn bulup kzlarn bulunduu odaya girmi ki, ne grsn, kz! Gzel demek de sz m... Biri iek am dal gibi, biri kekik kokan bal gibi, biri de, bir ana kuzusu, daha azndan st kokuyor, Kelolan bunlar byle grnce, kurunla yerinden vurulmua dnp: Siz hangi dan gl, hangi dan smblsnz? diye sormu. Onlar da iki gz iki pnar: Sorma yiit, sorma demiler; bir padiahn kzyz. Birgn bir eytana uyup Viran Ba derler, gezilmez 30
Mistik bir kolayn bulup kzlarn bulunduu odaya girmi ki ne grsn, kz! Gzel demekte sz m...

31

bir baa girmitik. Dnp dolarken iki daln konutuunu duyduk, kulaklarmza inanamadk. Daha daha yaklap baktk, gzlerimize inanamadk. Br garip aat, bu! Hani yle aa demeye de insann dili varmaz ya, bir kkten srm iki da!; biri dut, biri armut... Dut dal alp sylyor; armut dal da ban emi dinliyordu. Parmamz azmzda kald! Gayr, gz kulak kesilip dinlemeye baladk. Sonra en olduk, neye uradk bilmiyoruz. Duyup iittiklerimiz uyku olup damarlarmza m yayld. Yoksa bamz m dnd, yreimiz mi bayld; her ne olduysa, gzlerimizi atmz zaman kendimizi bu maarada bulduk. O gn, bugn devler kanmza a yryor. mzn avu kann ierlerse mrleri, gnleri artacak, bin yl daha dnyaya meydan okuyacaklarm. Bundandr, gndzleri mzn nnde gergef, kendi elimizle kendi kefenimizi iliyoruz. Geceleri de mzn nnde ece! tas, sabahlara kadar gzya dkyoruz. Hangi gn, hangi saat ecel tasmz dolarsa, kefen gmleimiz de o gn, o saat bitecek; yazan kara yazm, bizim aln yazmz bu... Ya sen yiit, sen ne aryorsun, yel mi att, sel mi att seni buraya? diye sormular. Mistik da: Ne yel att beni, ne sel... Kendi aln terimizi kendi kanmzla demeye gnderdi ama dev, vadem dolmam, benim yerime emlik kuzu kebap oluyor imdi... diye balam, balarna gelenleri bir bir sayp dktkten sonra: Allah, ecelden aman verirse, biz de kurtuluruz devin elinden, siz de... Gecenin bir vaktinde frsat bulur da e! edersem, el ettiim yere gelin! diye tembih stne tembih, getikten geri, tandr bana gelmi ki, emlik kuzu da nar gibi kzarm, misk gibi ttyor. Daha durur mu, tepsiyi bann stne almasyla, tarla ban bulmas bir olmu.
32

Mstk'n burnu kanamadan kp geldiini grnce, devin gzleri falta gibi alp: Grdn m u olann yaptn! Biz onun bana bir orap relim derken, o bizim bamza rd. Ben de bunu yanna korsam bana da dev demesinler! diye homurdanp durmu ama, kimin umurunda... Emlik kuzuyu cennetlik gvdeye indirmiler. Akam olup da, sular kararrken, dev kardein yzne glerek alp evine gtrm ama, Mistik emlik kuzudan az yand iin bir daha ya tahtaya basarn, kulaklarn onlardan ayrmam. Devlerin, iki ta arasnda bir vakit bulup da: Hele kan uykuda iken bu nn kanna girelim bu gece! Yarna da Allah kerim, kuyusu derin... Ya kzlarn kann ieriz, ya da kendi ayayla gelecek kurbanlk kuzulardan birinin... diye kem km ettiklerini duyunca, uyku gzlerine haram olmu. Devler kara ta stnde kara baklarn bilemeye gidince Mistik: Frsat bu frsattr! deyip kardelerine ka-gz etmi; kzlara da el eylemi, gel eylemi. Yayndan frlayan ok misali, frlamlar kapdan. Bir de devler gelip bakmlar ki, ne grsnler, kardein de yerinde yeller esiyor, bacnn da... Neye uradklarn bilemeyip hemen arkalarna dmler ama, tekiler oktan sihirli rma geip yreklerindeki korkuyu atmlar. Kara dev kprp kplere binmi, Mstk'a ban sallayarak: Bre Kelolan yapl demi; bir emlik kuzudan etlin beni, yetmedi; imdi de kzdan ettin, bitmedi, ben 33

hanc , sen yolcu iken, elbet yolun der bir gn! diye homurdanp durunca, Mstk rman br bandan: Sen, kuzu niyetine, kanmza kasdetmeseydin, bir emlik kuzudan olmazdn; gergefin yanna de ecel tas koymasaydn, kzdan olmazdn; eden bulur dev baba, eden bulur. Sen yollarmz gzleyeceine, elindeki ba tutulaca gibi tut ki, boynuna gelmesin! deyip yolu tutmular. Onlar gidedursun, gelin biz haberi teki yznden verelim: Gnn birinde padiah, kzlarnn ortadan kaybolduunu duyunca, ne olduunu bilememi. yle ya, de aydan ar, gnden duru; hibirinin kalbinde kara yok; bugne bugn eteklerinin ucunu bile gren olmam, kimin parma olabilir bu ite! nce eleyip sk dokumular ama, akl sr erdirememiler buna. Ya dada, belde kalrlarsa, kara toprak gzlerini nasl kapayacak! Ya kurda, kua yem olurlarsa, yeil yap rak yzlerini nasl rtecek! Bu korku yreine yapnca, deli, divane olas gelmi padiahn: Kim kzlarm bulur da getirirse, beensin beendiini; dilesin dilediini! diye ferman stne ferman yadrnca, umut dnyas bu, niceleri yollara dklm; yeri, g ellek, fellek etmiler ya, yer demir, gk bakr, gvendikleri dalara kar yam. Bu umut ras da snnce saray ,bsbtn padiahn bana zindan olmu. Ha ite, dan, tan bylesine yasa brnd gnlerden bir gn, padiahn kzyla Nalc Baba'nn olu el ele, kol kola kp gelmesinler mi! Padiah gzlerine
34

inanamam. Sevincinden ne yapacan bilmeyerek, yiidin nnde alnndan perek sa yanna alm, kznn nn de gzlerinden perek, sol yanna alm. Onlar da, Viran badan, sihirli rmaa kadar balarndan geeni firakl firakl sayp dknce, bu yiitlere kan kaynam, ille kklerine, ille kklerine, cierine sokas gelmi padiahn: Dileyin benden dilediinizi! demi ama, karde: Bizim ne dilediimiz olacak padiahm, salnz dileriz. deyip balarn nlerine emiler, velakin padiah: Kzlarm srra kadem bast gn, ahd stne ahdetmitim, kim bulup da getirirse ona vereceim diye... Dernek yazan Allah, size yazm bunlar! Vezir, vzerann szne uyar da bu ahdmdan dnersem, halka kar yzm kara kar, halka kar kara karsa, hakka kar da kar. O zaman hem dnyam kendi elimle ykm olurum, hem de ahretimi... imdi, beni baba yerine kor da he! derseniz, hem toy dn edip, ba - gz ederim sizi; bir gn gelir devlet kuu da birinizden birinizin bana konar inallah! deyip, gn, gece mhlet vermi, dnp tansnlar diye...

nsan bulunca bunar derler, meer byk kardelerinin gz kk kzdaym; ortancl kardelerinin gz do ne onda, ne bunda padiahn tacnda, tahdndaym! Bundandr: yle bir nimete konduk ki, kapaksz kaynad, buusuz piti; elimiz kolumuz demeden gelip nmze dt. Yine saolsun kk kardeimiz! deyip de ksmet35

lerine kan pp de balarna koyacak yerde, tutup da Mstk'a bir kuyu kazmay dnmezler mi! Padiah gn sonra byk kardelerini arp da niyetini sorunca: Padiahm demi, byk kznzn bamn stnde yeri var ama! Bugne bugn yeilim yok, alm yok; ona layk ekerim yok. balm yok... am sakz, oban armaan kabilinden olsun, bir yzgrml hediye edemezsem, sonra ne yzle bakarm yznel deyince, padiah glm: lhi yiit demi; hele sen u umursadn eye bak; saraymda altn su gibi akyor, been beendiini al nianlna! Bu sz stne byk: Padiahm demi; adin var sann var. nsan senin kzna bir hediye verecek olduktan geri, gz grmedik el demedik bir ey olmal, devin maarasndaki incili yorgan gibi. Altn anahtar, saray kapsndan gayr hangi kapy aar ki, o kapy asn; asa asa, maarann kapsn bizim Mistik aar; alsa alsa, devin elinden o alr. Ondaki akl kimde var. Hemen bir buyruunuza bakyor! Ne yapsn padiah, Mstk' arp bir nice dil dktkten sonra, incili yorgan istemi ondan... Mistik, rzgrn nereden estiini anlam, anlam ama, korkuya pabu brakmamak iin: Byk kardeim byk kznza hediye edecek olduktan geri, incili yorgann da sz m olur! deyip km; az gitmi, uz gitmi; ayr imen geerek, lle smbl bierek dere tepe dz gitmi; derken gnlerden bir
36

gn devin maarasna yetmi; gayr neylemi, netmi; oras stmze lzm deil, nasl ettiyse yle br ayn oyun etmi ki, incili yorgan almasyla, sihirli rma boylamas bir olmu. Dev, soluk solua ardndan koup gelmi ki, Mistik, rman te geesinde ettii ie glp duruyor. Eeee Kelolan yapl seni, bir emlik kuzudan, kzdan ettin beni; stelik bir de ya tahtaya bastrp incili yorgandan ettin, yle mi! Dilerim Allah'tan bu yorgann altnda yatan hi uyanmasn! diye, yle bir beddua etmi ki, vay geldi byk kardein bana... Mstk'n umurunda m! Yolcu yolunda gerek deyip yrm ve bir gz yumup ancaya dek saray bulmu. ncili yorgan grenler: lhi, bunu ileyenin elleri dert grmesin, sr ve sihirle ilenmi sanki! deyip, byk sultann eyiz odasna kaldrmlar. Mstk'n dnlmez yollardan dndn duyunca, byk kardeinin yz, gz kararm ama, bu defa da ortancl karde saman altndan su yrtmeye balam. Padiah bunu da arp sorunca: Padiahm demi, ortancl kznzn yzm zre, gzm zre yeri var ama, bugne bugn yzm yok, kam yok, ona layk elmasm yok, tam yok, byk kardeim misali bir yzgrml vermezsem, sultann nnde yzm yer etmez mi! Padiah buna da glm: lahi yiit demi! Hazinemden trl cevahir tap dklyor; been beendiini ver kzma...
37

Padiahm demi; il var, ar var; insan bir hediye verecek olduktan geri, akl, sr ermedik bir ey olmal; devin maarasndaki imek ta gibi... nci, elmas dediin, anahtar olsa, vezir, vzera konandan baka hangi kapy aar ki, o kapy asn! Asa asa maarann kapsn bizim Mstk aar. Alsa alsa devin elinden o alr. Ondaki eytanlk kimde var; siz bir ferman buyurun yoksa! Bakm ki olacak gibi deil padiah, Mstk' arp, biraz yzne gldkten sonra imek tan istemi. Mistik, baltann neyi kestiini anlam, anlam ama, korkuyu dalna kondurmamak iin: Ben ne yzden dmesini isterim kardeimin, ne de yzn yer etmesini; hele ortancl kznza hediye edecek olduktan geri, istedii imek ta olsun! deyip yola dm; az gitmi, uz gitmi, dalar, beller geerek, souk sular ierek alt ayla bir gz gitmi; derken gnn birinde devin maarasna yetmi; gayr, neylemi, netmi, nemize gerek, nasl ettiyse, yle bir allem, kallem etmi ki, imek tan almasyla sihirli rma gemesi bir olmu. Dev, tozu dumana katarak ardndan koup gelmi S;i Mistik, rman te yannda, oturup duruyor. Eee Kelolan yapl, bir emlik kuzudan, kzdan ettin beni, yetmedi mi? Bir de incili yorgandan ettin, bitmedi mi? imdi de imek tandan ediyorsun beni. Dilerim Allah'tan buna gz koyann gzne uyku girmesin! diye yle bir kar vermi ki, tutarsa vay geldi ortancl kardein bana. Mistik: Bre ba belas, iyilie kemlik edenlerin ba beladan kurtulmaz; niye bunlar byle ettin diye sorma bana; 38

daha ne edip eyleyeceksin diye sor... deyip sarayn yolunu tutmu. imek tan grenlerin de gzleri kamam: Allah Allah, ne ra gibi ttyor, ne mum gibi bitiyor; gece gndz m sm ldyor, gkyznden dm bir yldz sanki... deyip ortancl kzn eyiz odasna kaldrmlar. Mstk'n burnu bile kanamadan, dnp geldiini grnce, ortancl kardein de elleri brnde, murad koynunda kalm; gayr nasl bir dolap evirsinler! Onlar kara kara dnedursunlar, padiah Mstk' da arp niyetini sorunca, ne dese beenirsiniz: Padiahm, sevgi dediin iki baldr. Bir ucu benim gnlmde ise, bir ucu da onun gnlndedir. Ben onun yolunda deli, divane olmuum ne kar, bakalm kk sultann gnl nerelerde havalanyor? demi. Padiah da: Yerden ge kadar hakkn var oul, her gnlde bir arslan yatar; ben de bunu byle bildiim iin, nceden nce, kk kzmn azn aradm, grdm ki, kalbinde sen yatyorsun; senin stnde dnp dolanyor gnl kuu; gayr bir diyecein kald m? Bu sz zerine Mistik: yleyse, bamn stnde yeri var, var ama! Benim ne byk kardeim gibi incili yorganm, ne de ortanci! kardeim gibi imek tam var! Byle elim bo, yzm kara gerdee girersem, kk sultann bana kakn olmaz m? fyisi mi, ya devlet baa, ya kuzgun lee... u maaray bir de kendi gzmle dnp dolaaym. Belki am sakz, oban armaan bir ey bulup gelirim... de39

yip yollara dm. Az gitmi, uz gitmi; inilerde ter dkerek, yokularda trnak skerek bir arpa boyu yol gitmi, derken devlerin maarasna yetmi. Dev, Mstk' grnce dilerini bilemeye balam: Bir srarsn ekirge, iki srarsn ekirge, ncde avucumun iine dersin ekirge; gayr lam, cimi yok, avu avu kann ieceim senin! demi. Mistik da boynunu bkm: Haklsn dev baba, haklsn; bugne dek krdm ceviz krk geti ama ister inan ister inanma, o gn bugn yreime bir korku yapt: Bir gn gelecek, dev baba beni yiyecek... Bir gn gelecek dev baba beni yiyecek, diye uykuyu dura yitirdim! amdandaki mum gibi, rmaktaki kum gibi eriyip aktm. Byle her gn lp dirilmekten-se dedim, kurbanlk koyun gibi kendi ayamla geldim! Yiyeceksen, ye beni! lle unu da bir kenara yaz ki, bu edip eylediklerimi kendi aklmla etmedim ben. Bunlar bir ettiren var bana! Bu ne padiah baba, ne de iki kardeimden birisi; daha ilerisi, gerisi yok, bam bo deil benim, bam! iinde cinler mi cirit oynuyor, periler mi top oynuyor, bilmiyorum ki. Daha demin, yolda biri olak olup nme dt, sinek olup omuzuma utu; derken gzden kayboldu ya, belki canma kanma karmtr. Aman deyim dev baba; sen, sen ol da, beni yerken boaznda kalmasn ha! deyince, devin gzleri dnm: Deme bre Ke!olan yapl, demi; tevekkeli deil, yznden, gznden eytanlk akyor senin; Allah onlarn errine uratmasn. Sana olmu olanlar, bari bize olmasn; yedi adm tede dur da tek ne istersen iste bizden!
40

Byk maarann kapsn ardna kadar amlar ama, stndeki bandaki cinler bizi de arpmasn diye yanna, yresine yaklamamlar. Mistik da, byk altnda glerek gz gz btn maaray gezmi, nerde ne olduunu sezmi ama, ne dev aynasna elini srm, ne de bir inesine, hibiri gnln sarmam. Derken, yeil bir kafes iinde, yeil bir ku grm, tyleri prl prl, gzleri yumul yumul bir ku. A kuum, a cennet kuum; nasl olmu da seni unutmuum! deyip alm onu oradan... Gider ayak, devlere de bir Allahasmarladk diyecek olmu ama, koydunsa bul onlar yerinde! Kim bilir korkudan balarn alp ne yana gittiler; gayr cehenneme kadar yollar var. u garip kuu da ellerinden kurtardm ya! deyip sihirli rma gemi, sarayn yolunu tutmu. Gel gelelim, bu cennet kuu, ne imek ta gibi sarayn gzn kamatrm; ne de incili yorgan gibi parmaklarn aznda brakm; grenler yle bir dudak bkp gemiler. Hele kardeleri, hele kardeleri: Admz bir paralk ettin, bir kuun diyeti ne ki, ne hediye olsun. Ykte hafif pahada ar, daha baka ey yok muydu sanki! diye yeniden onu lme srecek olmular ya, Mistik, bu szleri kulann arkasna atp: Adam sen de, kimsenin gzne girmeye niyetim yok, beenmeyen kzn vermesin; ben bir can daha kurtardm ya! deyip ban te tarafa evirmi. Ne ise, ister istemez, yeil kuu da kk sultann odasna kaldrmlar. Bylece hediye tamamna varnca davullar vurulup, meydanlar kurulmu. Padiah tamam krk gn, krk gece toy dn edip ahdini yerine getirmi. * 41

O sabah, Mstk'la kk sultan yeil kuun sesiyle uyanmlar. Giyinip dzendikten sonra, gidip padiahn elini, eteini pmler Padiah da kzn grm, gnenmi! gveysini grm; gvenmi; yle hediye vermemi ama: Evlatlarm; bu dnya, drt kulplu bir teknedir: ikisinden kadn tutar, ikisinden erkek... Bir gn gelir, bu teknenin bana geerseniz, u bir ift szm kulanza kpe olsun! Hele o gne dek, yeil kafesli odanzda, yei! kuu dinleyerek gnnz gn etmeye bakn diye dnyalar deer bir baba d vermi. teki kzlaryla, teki gveylerini de el pmeye beklemi ama, o gn ne incili yorgan odasnn kaps alm, ne de imek ta odasnn! Padiahn yreine bir korku dp: Acep, gz gtrmeyenlerden biri, yastk erezlerine bir eyler katp kattrp da zehirlemi olmasn bunlar! diye kara kara dnmeye balam. Vezir vzera ise: Padiahm, byle korkuyu dalnza kondurmayn, dn deyip de geivermeyin! O kadar konuu indirip bindirmek dile kolay; krk gn krk gece insan yle bir yorulur ki, dlm ete dner; de yiitse, gerdek gecesi sabah ban kaldrabilsin, Alimallah yatak, ektike eker adam... diye atp eirmiler ama, ertesi sabah gene onlardan bir ses, soluk kmaynca, bunun altnda bir apanolu var ama, bunu da bilse bilse kardelerinin huyunu, suyunu bilen Mistik bilir deyip onu armlar; o da: Vallahi padiahm; demeye azm varmyor ama, gayr saklayacak yeri kalmad; Allah bilir ya, kardelerimi devlerin bedduas tutmu olacak. Eer byleyse vay
42

balarna! Ne incili yorgan altndakiler uyanabilir, ne imek ta odasndakiler uyuyabilir. Dorusu ettikleri urama kt. Byle bir kar da ben verecektim ya, ne de olsa kardetir, dilim doland yoksa. Zira ben onlarn yoluna bam koyduka, onlar benim yoluma kuyu koymad kaz-

Ya demek bunlarn gz ne incilli yorganda, ne imek tanda, benim tacmda tahtmda ha?...

43

d, bir kuru taht iin... deyip de, byk ta altnda kalasca byk kardelerinin kendisine oynadklar oyunu bir bir sayp dknce, padiah sakaln kartrmaya balam: Ya, demek bunlarn gz ne incili yorganda, ne imek tanda, benim tacmda, tahdmda ha! lhi, bylelerinin gzn toprak doyursun. Onlar ettiklerini ekiyor ama, ne olduysa, kzlarma oldu. Kendi elimle balarn nra yaktm. Biri incili yorgan altnda ryp gidecek; biri de imekle arplma dnecek; ne yapmal bilmem ki... deyip vezir vzerann yzne bakm ama, onlar bu derde merhem olamaynca Mstk'a dnp: Hey oul, zm zme baka baka kararr derler ama, sen onlara ne gzle baklacaksa o gzle bakm olmalsn ki, tek bir damarn bile kardelerininkine ekmemi. Huyun, suyun ak pnardan daha ak, iine bir saman p bile karmam. stelik verecei kadar akl fikir de vermi Allah. Devlet kuu senin gibilerin bana konmayacak da, kimin bana konacak, kk kzmn talihi varm dorusu. imdi, bir yolunu yordamn bulur da saraymn stne ken u msibete bir are bulursan, sz bir Allah bir, tacm, tahtm sana balarm! deyince, Mistik ne desin, gze girmek isteyenler gibi eirip bkecek deil ya. Padiahm, demi; her szn benim iin bir ferman ama, yle her aklma eseni yaparsam, ye emekler yele gider; ya dilekler sele gider. yisi mi, iki saat olsun, mhlet verin de eni konu dneyim bir. Eme yarar bir are bulabilirsem, gelir nne dkerim. Vezir, vzeranz da tartp teraziler bunlar, ondan sonra, Bismillh deyip baslarz ise!
44

Doru sze ne denir. Mistik, dnm tanm; danacaklara da danm ve gidip padiahn nnde elpene divan durarak: Padiahm; devler de Allah'n kulu; tutmasna onlarn da bedduas tutar ama, yetim ah deil ki bu, yedi kat mermeri delip de gesin. Bana yle geliyor ki, u inciii yorganla imek ta alnr da, bunlarn ah zarnda olanlara verilirse, uyuyanlar uyanr, ama, uyank olanlar uyutmak zor gib geliyor biraz. Ne ise, hele siz u dediklerimi yapn, yaktrn, tesini bana brakn, elbet bir maval okur, onlar da uyuturuz! demi; vezir vzera da sylediklerini tartp terazilemi. Dedii gibi incili yorgan kap ardnda ksmetini bekleyen yetimin yetimi bir kza vermiler, imek tan da, ban kara kapl kitaptan kaldrmayan derya gibi birine... stelik, Mistik da okuyaca maval okuyunca uyanamayanlar uyanm, uyuyamayanlar da uyumu. Gayr gnlerini gn, gecelerini gece etmeye balamlar ama, byk kardeleri olsun ortancalar olsun, edip eylediklerinden yle bir utanmlar, yle bir utanmlar ki, hani yer varlsa yere gireceklermi. Ama padiah yine de ele gne kar: Tek param pul olsun da, kzlarm dul olmasn! diye, ikisine bir ift laf ederek: Be Allah'n gafilleri, hi mi felein aynasna bakmadnz? Sizde padiah olacak yz, vebal tayacak omuz var m ki, yamur yamadan sele gidiyorsunuz. slmn art be; altncs da haddini bilmek! Bari u ettiiniz, ayanza dolatktan sonra olsun, haddinizi, hududunuzu bilin de, bir daha izgiden dar kmayn, yoksa karmam, kk kardeinizin klc banzn stnde! deyip, gnlnden kopsa da, kopmasa da birer bey45

lik vermi bunlara; Mstk' da balarna padiah yapp kesine ekilmi. Cmle lem ermi muradna, biz kalm kerevetine. Gkten elma daha dt. Hakkndan fazla hak istemeyenlerin bana! TURUNLAR Zaman zaman iinde, kalbur saman iinde; cinler cirit oynarken eski hamam iinde... Enteeden, men teeden derken bir karpuzcu kt u keden; ay efendim, vay efendim; karpuzlar da karpuz mu ya, ne tartya gelir, ne teraziye; ne arna gelir, ne endazeye; dorusu grlm gibi, grlecek gibi deil; st nak nak rlm ama, rlecek gibi deil! Baktm bakakaldm; on para verdim, on tane aldm. Hani karpuz kesme ile yrek ferahlamaz derler, derler ama, bakalm, ad m gzel tad m gzel, u karpuzun deyip kardm bam, baltam, nacam; ha kestim, ha kesiyorum; ha etim, ha eiyorum derken baktr, bir kapak amasn m? Kapa aarken elim de iine kamasn m! Bak hele bir, elimi karaym derken kendim de varp iine dvermedim mi? Bir de baktm ki, ne greyim; bir yan sazlk, samanlk, bir yan tozluk, durmanlk. Bir yannda demirciler demir dver denginen; bir yannda boyaclar boya boyar renginen, erenleri, derenleri, grdn m bir bama gelenleri; ne duvar var yklr; ne kaps var klr! Boa koydum dolmad, doluya koydum almad; derken bir oban iliti gzme velakin ne dnp bakt yzme, ne kulak verdi szme! Srsn kaybetmi boru mu, bu! On yldr aryormu korumu bu! Bu karpuzun iinde, iki dertli bir araya gelende; o balad kavala, ben baladm mavala; inanmayn bu masala!
46 47

Bir varm, bir yokmu, Allah'n kulu okmu; ok sylemesi gnahm. Develer tellal iken, pireler berber iken, ben anamn beiini tngr mngr sallarken bir memleketin birinde bir padiah varm. Bu padiahn da d r dnyada bir tek olu varm. Allah kimin varsa balasn, stne yle bir titrer, yle bir titrermi ki, esen yelden, uan kutan saknr, gznden gzne vermezmi. Gel zaman git zaman ehzademiz bym, boy atm, yiitlerden yiit olmu ama, dnya bu, yiidin bana yazlan gelir; gelir ya kim bilir yazan neler yazm! Ya bu da tekiler gibi dalndan uup giderse! Bu kuruntu ile padiah dn, gn yitirmi, kendini yiyip bitirmi. Bir gn, yine iinden alp verirken: Ne diye yamur yamadan sele gidiyorum, hele bir yldzna baktraym diye dnp akamn bir vaktinde arm mneccimban! Bu mbarek de bakaca gibi baktktan sonra: Padiahm, Allah uzun mrler versin. ehzademizin yldz, sa bitmedik bir yetimin ba stnde dnp dolanyor; talihi, o yetimin iki duda arasnda... Glerse, onun yznden glecek, alarsa, onun yznden alayacak; Allah encamn hayra tebdil etsin! demi, demi ama, padiahn da derdi bir iken iki olmu; boa koymu dolmam, doluya koymu almam: Bari bizim aklllara bir akl danaym! diye vezir vzeray bana toplam. Kara vezir, az karann biri imi: Padiahm demi, ne diye kendinizi yiyip tketiyorsunuz, ne kadar anadan ksz, babadan yetim varsa topunun kellesini kltan geirelim, olur biter, hem biz 48

bu ba belalarndan kurtuluruz; hem de ehzademizin yldz dnp dolanacak bir srmal ba bulur elbet! Velakin Ak vezir, aln ak bir adamm: Padiahm demi, yetime kl kalkmaz; iyisi mi gnl almak, K be yapmaktr, deyin de yle bir eme yaptrn, yle bir eme yaptrn ki, bir oluundan bal, bir oluundan kaymak aksn. Gayr anadan ksz, babadan yetim kim var, kim yoksa gelsin bu emeye; bal m istiyor bal doldursun, kaymak m istiyor kaymak doldursun kpne! Bu yz glmedik yetimlerin yz glerse, talih de ehzademizin yzne gler. Ak vezirin sz, padiahn aklna yatm; yle ya, nasl olsa hazineleri tap dklyor; byle bir emenin de sz m olur! yle bir eme yaptrm, yle bir eme yaptrm ki, ienlerin tad damanda kalm; bir ien bir daha imi; gayr yetimlerin gn domam olur mu? Allah, mrmzden kesip mrne koysun! demiler ehzade iin. Gnlerden bir gn ehzade kkne kurulmu da, bal - kaymak emesinden kpn kleini dolduranlar seyrediyormu. Dalgnlk bu ya, elindeki ksenin kaymasyla, dp paralanmas bir olmu. Olacak olur ya, bir paras da yz glmedik bir yetimin bana dm. Kan revan iinde kalan talihsiz kendini yitirince: lhi ehzadem, baka bir ey demem: Turun!ar'm derdine desin! demi. Daha ya ne, ba ne; azndan st kokuyor, yetimin! Byle bandan byk laflar nereden bulup syleyecek diyeceksiniz ya, siz syleyene deil, syletene 49

bakn. O, iki gz iki pnar daha keyi dnmeden ehzadenin yreine bir atetir dm; tpk nar tanesinin narna yanan ehzade misali, vay yandm etmeye balam. E, duvarn kula var derler. Hele saray duvar olursa,

kim bilir ka gz, ka kula olur! Kulaktan kulaa derken t padiahnkine kadar gitmi bu. Korktuuna urayan koca devletli ellerini dizlerine vurmu: Grdn m bir bamza gelenleri! ehzademin yldz br yetimin ba stnde dnyor dememiler miydi; dedikleri kyor ite... diye, hayflanmaya balam ya, vezir vzera onu bu halde grnce: Padiahm demiler, akl retmek gibi olmasn ya, elolunun azna bir parmak bal almakla kaderin nne geilmez; ne yazlm ise o gelir baa; boynumuzu bkmekten gayr are yoktur; sonu iyi olur inallah. Onlar padiah avutmada olsun, ehzade el ayak ekildikten sonra, demir ark, demir asa yola dm; az gitmi, uz gitmi; dere tepe dz gitmi; ayr imen geerek, lle smbl bierek alt ayla bir gz gitmi; derken efendim; gnn birinde bakm ki ne grsn, bir dev kars! Bir az Harek'te, bir az Terek'te, ne grd var, ne rd var. ehzade ufala ufala varm, iki gsnden emmeye balam, anasnn stn emer gibi. Dev kars homur homur homurdanm: nsanolu demi; ben de senin kann, iliini smrrdm ya, ak stm emip de kolumu, kanadm krdn yoksa... Yine de sabaha sa kacan Allah bilir. Ve zira benim olum, alt aylk yoldan insan kokusu alr; imdi ya kapdadr, ya bacada; gel, saklayabilirsem, saklaym bari der, vurur ehzadenin iki yanana iki tokat; ne Amasya, ne Yafa, bir Tokat elmas yapar onu, gtrp kor rafa... Derken, nerde var, nerde yok; olu da gelir biter; bir sa koklar, bir solu yoklar; ama gz deil ki, budak delii! Grmesine elmay gremez ya, kokuyu alr: 51

Dalgnlk bu ya elindeki ksenin dmesiyle...

50

Hit ana, der, burnunun direi mi krld senin? Baksana bir, buram buram insan eti ttyor! Anas o deilden gelerek: Bre oul, buralarda in yok, cin yok, insan dediin ne gezer; olsa olsa diinin dibinde kalmtr der, der ama anas, kocaolan yine bildiini okur: Hey ana sen de, ben koca kz deilim ki, d greyim, lam cimi yok mis gibi insan eti ttyor ite deyip dilerini bilemeye balaynca, anas: Haydi yle olsun diyelim. Ya kokusunu aldn insan gelip de ak stm emmi bir insansa, yine onun ku canna kyar msn? Deyip de, yle bir gznn iine bakmaz m, devolu azn deitirir: Ana der, kurdun boazna ya derisi aslmaz ama, ben o kadar m a gzlym? Senin ak stn emdikten geri, deil kanna girmek stbest karde derim ona, kardeten ileri... Olunun u yiite sz yok mu, dev anasnn yreine bir su serper: Aldm ele, vurdum yere, veren Allah bir can vere deyip alr elmay, vurur yere; ehzade de elma gibi kzara, bozara gelir meydana... Dev adam onu yle bir tepeden trnaa szdkten sonra: Ey insanolu demi, sormak ayp olmasn ya, bu ku umaz, kervan gemez yerlere yel mi att, sel mi att seni; hele bir deyiver u bandan eseni? mi:
52

Sorma dev karde, sorma demi, bir yetimin nna uradm; Allah vermesin, yle bir ate dt ki yreimin bana; yakt yandrd beni, o gn, bugn uykuyu, dura yitirdim; dadan daa, badan baa Turun-

ehzade, yarasna dokunulmu ceylan misali inle-

Dev adam onu yle bir tepeden trnaa szdkten sonra: Ey insanolu, demi, sormak ayp olmasn yel mi att sel m! att seni?

53

lar' arayp duruyorum. Bunu duyunca dev adamn gzleri drt alm: A insanolu, eceline mi susadn; u senin Turunlar dediin yedi bal bir devin bahesinde, dallan gklere varan bir aacn tepesinde; el ermez, g yetmez ona! yisi mi, hn yellere, derdini sellere ver de gel bu sevdadan vazge demi, daha da ne diller dkm ya, ehzade: Dev karde; ye! frr, sel kprr, sndrrse Turunlar sndrr ateimi. Ben bu ba bu yola koydum bir kere; kader ne ise yle olur gayri. Hani eer yeminli deilseniz, siz bana o devin ban bahesini gsterin, dahasna karmayn deyip de arklar ekince dev anas dayanamam: Desene oul ate bacay sard; gayri lm bile dndremez seni; bari u bir ift sz kulana kpe olsun da belki attn ta boa kmaz; dinle imdi: Bura ile orann aras bir yumaklk yol. Al ite sana bir yumak! Bu ipin ucundan tut yr; velakin ne saa eil, ne sola bkl; ne u dereye ak, ne u deryaya dkl, yznn dorusuna, dpedz git. Bu yumak nerede biterse orada bir demir kap kar nne. Bu kapnn bir kanad ak, bir kanad kapaldr. Ak kapy kaparsn, kapal kapy aarsn; ha, kapnn bir yannda bir koyun baldr, bir yannda bir kpek. Koyunun nnde et vardr, kpein nnde ot vardr. Otu alr, koyunun nne korsun, eti alr, kpein nne atarsn; gayr girdin mi girdin baheye. Bahenin ortasnda bir aa greceksin, Nuhu Neb'den kalma bir aa... te nrna yandn Turunlar bu aacn stndedir, ama yedi bal devin de gz bu turunlardadr. Alimallah ku umaz oralardan... Adama benzer bir yeri yok ki, gzleri
54

kapal ise uyanktr; aksa uyuz uykusuna yatmtr dev! Ilgndan, slgndan bir bak... Uyur uyanksa, yerinden oynama; uyankm gibi duruyorsa, yakla o yana. Kader, ksmet ta dedikleri e kadar, sen de ne bir eksik,

.Koyunun nnde et, kpein nnde ot vardr...

55

ne bir fazla; ta alrsn yerden, birini atarsn turunlara; drebilirsen, drrsn; dremezsen dizlerine kadar ta kesilirsin. Tutar bir ta daha atarsn, tutturabilirsen, ne l, tutturamazsan gbeine kadar ta kesilirsin. Bahtma deyip son ta da atarsn, bu defa da vurup indiremezsen eytan kulana kurun sen de tekiler gibi ta kesilir kalrsn. Ama Allah yardmna yetiir de attn vurur, vurduunu drrsen yok mu, gayri ne dur, ne otur. Turunlar' kaptn gibi katn bir olsun. Velakin sen sen ol da kyamet de kopsa, dnp bir daha ardna bakma, ben bu kadar derim, baka demem... der. ehzade, bu szleri kulana kpe yaparak, az gider, uz gider, yokularda ter dkerek, inilerde trnak skerek, koca yuman bittii yere kadar gider. Bir de ban kaldrp bakar ki, ne grsn, sana bir saray ama, ne saray!.. Allah yapm yapsn, devler am kapsn. ehzade, dev anasnn dediini harfi harfine yapar. Girecei kapdan girer, kaca baheye kar, bir de yedi bal devi grmez mi; yatm uyuyormu dev. Tez elden kendine gelir ve hemen iki bin tynn dibi birden szlar. Bereket versin ki, ta alp yerden birini atar, atar ya eli mi acele etmi, ne olmusa, dremez turunlar; Allah vermesin, dizlerine kadar ta kesilir ehzade; nefes nefese bir ta daha atar, yine vuracan vuramaz, bu defa gbeine kadar ta kesilir ehzade; elinde avucunda kalan taa bakarak: Ey daa, taa hkmeden! Benim elimde ne var, ne varsa sende... Sen attm ta boa karma! deyip bu son ta da atar, duas yerini bulmu olacak ki, Turunlar dalndan koparak der yere! O anda ehzadenin yz altm alt damarna birden kan yryp, eli aya alr. Ve hemen kala, gz arasnda eilip Tu56

runlar' alarak yolu dorular, dorular ya, kr olas dev de uyanp naray basar ardndan: Koyun koyun, akkoyun; ben oynayamadm, sen oyna u insanoluna bir oyun! diye. Akkoyun bir tyn bile kmldatmaz. A yedi balm der, adm azna almaya dilin nasl varyor? Bunca yldr beni kpek yerine koyup nme bir lokma et attn; yine elin adam geldi de, bir tutam olsun ot verdi bana; imdi bu iyilii yabana atar da, bir oyun oynarsam ona, Allah ne der? Yedi bal dev, koyundan umudunu kesince kapsndaki kpee yzsuyu dkmeye balayp: A Karaba, Karaba, sen olsun kpekliini gster de, u insanoluna bir sata! diye yalvarmaya balar: Karaba da ban devden yana evirip: A yedi balm der; bunca yldr kapndaym, bir qne bir gn bu da kimin iti, kpei deyip de bir lokma bir ey verdin mi bana? nme bir tutam ot atp bir deri, bir kemik braktn beni. Yine insanolu insanln gsterip ot yiyene ot, et yiyene et verdi. Bir yudum suyun bile krk yl hakk var. Byle iken onun u insanln unutur da bir klna olsun dokunursam Allah ne der sonra! Bunu duyar, devin bir ba daha nne der, der ya, devde ba m yok, bir ban daha diker; bu defa da ak kapya kar di! komaz dker sen olsun u insanolunu tut ne olur; daln, budan hakk iin! diye... Ak kap, kanadn bile kmldatmaz: A yedi balm der, yllardr ak dura dura yoruldum, bittim; insafa gelip de bir gn olsun kapayversen, 57

eline mi yaprd sanki! Yine, tten ocaklarmn yz suyu hrmetine elin adam gelip kapad da kolum, kanadm dinlendi unda. Ya imdi iyilie kemlik tutup da yakasna yaprsam, aa ne der, dal ne der! Bunu duyar, devin bir ba daha nne der, der ya, bu defa da kapal kapya yzsuyu dker: Ak kap da tutmad; sen tut bari bu insanolunu, budan 1 hakk iin! diye... Kapal kap da kanadn kmldatmaz: A yedi balm der, yllardr kapal dura dura karardm, kaldm. Bir gne bir gn kan kaldrp da yzme bakmadn; ban darda kalnca m adm azna alyorsun. Allah'tan olacak, yo! bilir, iz'an bilir biri gelip at da kanadm, biraz olsun gn, gne yz grdm, bu iyiliini ayaklar altna alr da yoluna dikilirsem dal ne der, budak ne der! Bunu da duyar, devin bir ba daha nne der. Gayr o, esen yelden, uan kutan medet umarak teki balarn da tatan taa vurmada olsun, ehzade dnp de ardna bakmadan yryp gider ama, susuzluktan da dili, dama kuruyup turunlardan birini soyar. Bir de bakar ki, ne grsn, bu turun, turun deil, sana bir ayn on drd, acep insan bakmayla doyar m ki? ehzade, buna bir akl, sr erdireyim demeye kalmaz, Turun gzeli: Aman yiit, gemilerin ba iin bana bir su! der, der ama Allah'n lnde suyun ad m olur? Kaa yazl ehzade alnr, rpnr, yetmi iki dereden su getirir ya, ne fayda, su yetimeyince, susuzluk canna yeter;, kz bir ku olup hemen, uup gider gle doru... ehzadenin kan, ilii kuruyup kalr buna, ama ne yapsn,
58

uanla uulmaz, genle glmez; barna bir ta basp yeniden yola der. Az gider; uz gider, ard sra bir blcek toz gider; derken susuzluktan dili, duda kuruyup bir, bir daha vay yandm! der. Gayr dayanr m ya, turunlardan birine daha kyar, kyar ya, Allah sizi inandrsn, bunun iinden de bir kz kar. Gzel demek de ne oluyor; ay ile bahsetmi, gn ile douyor, t ylesine, analar dourmaz bylesine... ehzadenin parma aznda kalr, bu Turun gzeli de boynunu bkp: Yandm yiit, yandm; ln, dirin ba iin bana bir su! deyince, ehzadenin ayaklar eteine dolar; bir yudum suyun da sz m olur, insan ta sksa suyunu karr! diyeceksiniz ya, dile kolay bu; su nerde, sel nerde... Ne ise laf uzatp da ne biz gnaha girelim, ne sizin banz artalm. Encam bu Turun gzeli de bir ku olur hemen, uup gider gle doru... Bunlar dalndan uurunca, ehzadenin akl bana Bir daha m, lm Allah'n emri, susuzluktan yanp da kl, kmr olam bir su bana ulamadan u turunca el srmeyeceim diye aht stne ahteder ve <:A!!ah! deyip yeniden yola der. Az gider, uz gider, dere tepe dz gider, gider babam gider, derken gnn birinde bir su bana yeter ama, susuzluktan da yle bir olur, yle bir olur ki, yanp kl olmaya bir parmak kalr. Vay yandm! diyecek olur, dili varmaz! Son turuncu soyacak olur, eli varmaz! Yine Allah yzne bakm ola-cak ki, yarlverir ortasndan, hikmeti hda bunun iinden de yle bir kz kar, yle bir kz kar ki, tekiler ne zm! Misli memendi bir daha bu cihana ne gelmi; ne gelir; yanaklar al gibi, dudaklar bal gibi, boyu dersen
59

iek am dal gibi... ehzade bir grr baylr, bir grr aylr ve daha bir yudum su! demesine kalmaz, bir su verir ona pnardan. Kendi de ne alayan ayvadan, ne glen nardan; yudum yudum kevser ier Turun gzelinin dudandan; gayr ne h kalr, ne vah! Gz gnl alan ehzade az dilden sz ap: n misin, cin misin; nasl oldu da, turun olup bir dalda bitmeye geldin? diye sorar. Turun gzeli de, lisan hal ile: Ben ne inim, ne de cin! Turuntan biriyim; peri kz periyim, dahasn ne sen sor, ne ben syleyeyim; Yedi bal dev, yedi yldr armut pi, azma d! Kabilinden bekleyip durdu ya, sana saklad yaprak beni, dal beni; yazan byle yazm; ister al, ister sal beni... lle velakin, sen kimsin yiit? Hangi dan gl, hangi dan smblsn? Nasl oldu da bir akr blbl olup gzmde ttmeye geldin deyince, ehzade: A derdimin derman; ben ne bir dan g!, ne bir ban blblym; seni, beni yaratann kulu, kular padiahnn oluyum; bu yama dek ne bir huya el attm, ne de bir hu gzyle elma attm; Turunlar'n nrna yanp dert stne dert kattm. Ama, dert veren dermann da verir derler. Benimkini verdi, cmlenin de muradn versin yaradan! Gayr ne anamn baht, ne babamn taht; blbl olup evrildiim gl sensin, smbl sen; dnyay verseler vermem seni deyip krk yln hasretlisi gibi sarm sarm sarlr, dolam dolam dolanrlar. yi ama, Allah'n danda byle geceleyecek deiller ya, karanlklar kavumadan yolu tutacak olurlar; zaten aras ne kadar ki, bir kurun atm bile yok, hele u da bir asalar, tesi kolay; ehzadenin kk, saray yamalarna dikiliverecek! Bir var ki, Turun gzelinin stn60

de st yok, banda ba yok. Onu byle anadan doma ryan bryan nasl gtrsn; el, adama ne der sonra! ehzade boa kor, dolmaz; doluya kor almaz; bakar ki olacak gibi, dolacak gibi deil, onu orada bir aacn yapraklarna sararak: Ey benim yarim yavrucuum; turunlardan tatl turuncum; gzelliin bir memlekete an olsun istersen, beni burda bekle. Ben bir gz yumup ancaya kadar gidip al al, yeili yeil dnln kestireyim; sen de giyinip dzenir; elvan elvan bezenir; sultanlar gibi kurulursun tahtrevana. Ahali olan da al bayrak kaldrp, davullar dverek yle bir karlay karlar ki, felek bile bir yana daha girer der. Doru sze kim ban emez. Turun gzeli cn gnlden raz olur ama dn, dernek lafndan da yle bir utanr, yle bir utanr ki, ban kaldrp da ehzadenin yzne bile bakamaz. ehzade de gznden gzne emanet etmezken onu orada brakp ver elini babam ehri! der; demir ark, demir asa yola der, ama sevincinden de ayaklar yere basmazl Her ne ise; o gitmede olsun, nerde var, nerde yok bir kz gelir pnara... Kurban olduum Allah dnyam issiz kalmasn! diye mi yaratm, ne yapm; yzne, gzne baklacak gibi deil; ilin, opurun biri yle iken Turun gzelinin suya den glgesini grmez mi, bunu kendi cemali sanr: Vay, ben bu kadar gzel olaym da, su testisi gibi su yolunda turap olaym! deyip tutar testiyi krar. nsan buna glmez de ne yapar, Turun gzeli de kendini tutamaz, g! glverir yapraklarn arasndan...
61

..ilin opurun biri... yle iken Turun gzelinin

suya

opur kz, ban kaldrp bakar ki, ne baksn, sana bir nur topu! Yol vurduka dal rgalanyor, dal rgalandka gzellii pnara vuruyor. Demek suda hayal, meyal grdm bu imi, yok yoksa, byle bir gzellik bende ne gezer, gzlerimi gaflet brm de, kendimi kuruntulara kaptrmm diye hayflanmaya balar. Neden sonra kr eytan aklna ne drmse mrailii ele alr: Bac bac, nur bac der; u klmaz aaca nasl ktn? Hani elim, ayam tutsa da, ktn dala kabilsem, iki kem km eder, bir hoa vakit geirirdik! Turun gzelinin, insanlar tand yok, ne bilsin: u dan, bayrn kz deil mi ki, bu kadar imreniyor; varsn onun da gnl kalmasn; belki yiidim dnp gelinceye kadar bana da bir can enlii olur diye dnr ve: Eil dalm, eil! der demez, daln biri eim eim eilir, opur kz almasyla dorulmas bir olur. Kurnazn kz, kendini aacn tepesinde bulunca, ar ezgi, fstk makamdan sze balayp: A bac, nar tanesi mi desem, nur tanesi m desem, sana? Bu yama dek nice gzeller grdm ama, gzm demesin, senin gibisini grmedim. Bu gzellik sana haktan m vergi, bu ne gzellik byle? der. Turun gzeli, ne cevap etsin; diliyle diinin arasndan:

den glgesini grmez mi, bunu kendi cemali sanr.

Bre bac, gzellik dediin de ne oluyor, insann talihi gzel olmal; yok yoksa peri kz deil, melaike olsan ban dertten kurtulmaz!
63

62

Deyip bana gelenleri bir bir sayp dker Neye derler ki, blbln ektii dili belasdr diye! opur kz, onun turun olup bittiinden, ku olup ttne kadar nesi var, nesi yok, olanca tlsmn azndan aldktan sonra: Felein gz kr olsun, verdiine her gzellii avu avu veriyor; vermediinden de trnak trnak skp alyor. u iek bozuu yzle hi bir blble gl olamam; bari banda bir tel olsaydm, el okamazsa, yel okard beni! deyip Turun gzelinin san, ban okar gibi yapar; bir, bir daha derken efendim bir dengine getirip de tlsml ineyi salarnn arasndan ekip karmaz m, o arda Turun gzeli nasl olursa bir ku olur; uup gider, yele kar! te o zaman opur kzn az kulaklarna varr: u peri kz olacak ku beyinli, insann kendisi gzel olacana, talihi gzel olmal demiti ama, dnya yklsa, kr talih gelip de benim bama konmaz, iyisi mi ben kendi talihimi kendi elimle kurmal; u ehzade dedikleri turnay gznden vurmalym; bundan l frsat m olur diyerek tlsml ineyi salarna ilitirip kendisini Turun gzelinin yerine kor. Derken, yamatan gelinciler skn eder. ehzade her eyi yapp yaktrp da dnnceye kadar zaten can su kesilmi; bir de, davulun sesine ayak uyduracam diye atn eindirir mi? Drt nala kaldrr; tozu dumana katarak gelir, bakar ki, ne grsn, Turun gzelinin yerinde yeller esiyor; ne ise dilim kayd yeller esmiyor da, o dalda ilin, opurun biri oturmu, akn rdek gibi boynunu uzatp duruyor.
64

nsan, ryasnda grse, hayra yormaz ama bunu, ehzade olacak gafil: Peri soyundan deil mi Turun gzeli, her kla girer, her ekilde grnr; belki de sabrm snyor byle! diye yorumlayarak aralarnda yle bir dedim - dedi balar: A benim stbeyazm, neye byle kara gl gibi karardn? Ben kararmadm ehzadem; gn vurdu dalma, karartt beni! A pskrme benlim, ya o nokta nokta benlerin yerine neden il dt? il dmedi ehzadem, zlfm dedi, tel yarasdr! ehzade grr, gzlerine inanamaz; duyar, kulaklarna inanamaz; dorusu iinden kan gider ama, ele gne kar dndan belli etmez. Karakz da att ta boa kmad ya, gayr bozuntuya vermeden Turun gzeli imi gibi gelinliini giyinip kuanr. Yzm gzm grnmesin diye de yamak stne yamak alar ve sonra kurulur tahtrevana, enlik admanlk iinde varp iner saraya. Eeee, padiah olsun, sultan olsun, ana baba olur da, mrvvet grmek istemez olur mu? Krk gn, krk gece yle bir toy dn ederler ki, Alimallah dillere destan olur, olur ya, ne oullarnn yzn gldrebilirler, ne de szm ona, kk sultan dedikleri Karakz'n yzn grebilirler, hem de yzgrmll olarak dnyalar hediye ettikleri halde. Herkes bunda bir kurt yenii arar ama, Karakz'n kulana gidince bu:
65

Adam sen de, ben ehzadeyi avucumun iine aldm ya, ko ne derlerse desinler, elin att ta uzak der! diye avunur velakin gnn birinde has bahede bir ku peyda olur. Her sabah gelir, bir dala konar: Konduum dallar krlsn, gelsin! der; konduu dallar krlr, gelir. Krk gne varmaz, bir viraneye dner bahe! Karakz, rzgrn nerden estiini, dallar kimin kestiini anlar gibi olur. Grdn m bir bama gelenleri! Bu ku, ku deil; ku olup ten Turun gzeli. Desene, korku dalar bekliyor; bu gidile bir gn bu saray bama ykacak. Gayr bylesi gnde el balanp durulur mu; o benim kanma girmeden ben onun avu kann ieyim de grsn bir! Deyip kua bir tuzak kurmay dnr. Nasl olsa yalan azna yuva yapm, lafa bunalacak deil ya, nazar m dedi der, perilerim mi tuttu der, ne derse der, yataa der; yemeden imeden de kesilir. Gayr hekimin, biri gelir; biri gider. Karakz hibirine parmann ucunu gstermez ama, vekilharcna bir gz edince, kesenin azn atka aar. Kr olsun, parann yz scak, ceplerini koyunlarn doldurduktan geri, azlarna yapacak deil ya, hekimi de, hkimi de: Kk sultann, derler zoru u kutan! ki, br demeden kesip yedirirseniz ifakat bulur ama, bu szmz yabana atar da ayak srrseniz, iflah olmaz, bu dert onu gtrr... Hekimin hkimin bir dedii iki olur mu; bir tala iki kuu birden vuran avcba ne gne duruyor! Bir sa66

panla vurup indirir ve tutup keser ban. Yalan olmasn, bir kalbur dolusu kan kar, ayr imen alkanlara boyanr, Karakz da al knalar yaknr. Urad, umduuna uymaz ki... Ak kuun kan ile kzaran yerde bir filizcik yeerir; gel zaman, git zaman bu, filiz iken dal olur, dal iken fidan olur; bu fidan da serilir, serpilir, sln gibi bir servi olur. Hikmetinden sorulmaz, bu servi de yel vurduka dile gelip: Glgeme den sular btn kuruyup ekilsin! der; sular kuruyup ekilir, akama varmaz, Kerbelya dner bahe! Karakz'n bir yz daha kararp, canevinden vurulmua dner: Grdn m bir bama gelenleri! Bu servi, servi deil; servi olup boy veren yine o Turun gzeli! Demek ki, korku dalar beklemiyor, dallan bekliyor, bu gidile saray deil, dnyay atee verecek! Bylesi gnde insan, boynunu bker de durur mu? O beni atee yakmadan, ben onun her parasn bir ocakta yaktraym da grn gnn! Deyip servi aacna da bir kulp takmay dnr. Nasil olsa, her eye bir kulp takmasn biliyor, bir servinin de sz m olur. Yana m yatt der, amura m batt der, ne kara srerse srer; servinin de lm ferman takir boynuna! Gayr zlfl baltaclar ne gne duruyor; bal tas n gren balta sna yapr; fakir, fukara da gelir, kucak kucak kapr. Ellem alacan aldktan, satacan sattktan geri, hatun bacnn biri de gelir, bakalarnn imrenip el srmedii budakl bir kt alr gider.
67

Bu eksik etein Allah'tan gayr kimi, kimsesi yokmu, muhanete avu amaktansa ellerini saak, salarn sprge eder; alnnn teriyle geinir, gidermi. nce, bir pimanlk duyar: Bir gz dama ben sdm da, bu mu kald? diyecek olur ama, k kyamet gnleri gznn nne gelince: Ne olur, ne olmaz; bu yl bu ktk canm satn alr belki! diye dnrde, ocak bana yerletirir onu... Sabah sabah kapsn, bacasn kapayp, gider; koulaca ie koulur; akamn eli kulanda iken de yorgun argn dner ama, dorusu gzlerine inanamaz; evin ekli, emali deimi! T eik dibinden ocak bana kadar silinip sprlm; dizilip dayanm; stelik cannn ektii yemeklerden de tepsiler donatlm. Hatun bac boa kor, dolmaz; doluya kor, almaz; olup bir dala konduramaz bunu: Dorusu ilde iyiler ok ama, dnya ktler dnyas, ne olur, ne olmaz! Der, birinden birine elini srmez. O akam da ekmeini tuza batrr. gn byle, be gn byle; yerler prl prl, ayna gibi; yemekler tepsi tepsi, bayram gibi. Meraktan meraka dp, gzlerine bir trl uyku girmez: Pr ii mi, peri ii mi, yoksa harama el uzatan bir kt kii mi, el etmesine, buna bir el eden var ama, gayr Allah sonunu hayra tebdil etsin! diye bir o yana, bir bu yana dner; uyuya, uyana yar geceyi eder, derken bir trt duymaz m? Hemen gz kulak kesilip kapy, bacay dinlemeye balar. 68

Hani has baheden getirdii bir budakl ktk vard ya, hikmeti hda, bu ktn budaklarndan biri filizlenir, dal olur; dal da silkinir yaprandan, fidan boylu bir kz olur: Hatuncuk, gzlerine inanamaz, kuruyup kalr buna! Neden sonra akln bana toplar da yapr bileinden: n misin, cin misin; kimsin sen? diye sorar. O da: Ne sen sor, ne ben syleyeyim ana, Turun gzeli derler kara yazl biriyim. u dnyada bamdan gemedik iler mi kald deyip, bir yumar iki dker gzlerinden ve sonra: Gayr sabrm tkendi. Ya u kt yakp kl et beni; ya dalma blbl kondur, gl et beni! der. Hatun bac, karncay bile incitmeyen yufka yreklinin biri... Bu sz yle bir dokunur, yle bir dokunur ki ona: Sana kyan eller, onar m kzm? Kl olacaksa, o kara diken kl olsun; sen gl olup al gnl banda; ehzadem de blbl olup evrilsin yapranda, dalnda! deyip Turun gzelini, barna basar. Gayr birbirine can enlii olarak gnleri saymaya balarlar; bir gn olur, o gn gelir diye... Onlar, o gn beklemede olsun, gelin biz haberi teki yzden verelim: ehzade, ele gne kar pek belli etmez ama, kukusu, kuruntusu gn be gn artar: Bu Karakz ne Allah'n belas ise, Turun gzelinin bana bir orap rd ama, acaba o imdi nerede? Hangi dada, hangi derede? diye iinden alr, verir, yle de bir yreinin kabuuna ekilir ki, Turun gzeli ku olur 69

kanat olur, bann stnde dner, bu dnen kuu grmez. Turun gzeli servi olur, dal olur, bann stne der, bu den glgeyi grmez. imdi nasl olur da bu krdm zebiliri nsan bir eye uylamasn, bir kara dnceye uramasn yoksa, dne dne yataa der; yine de bu dnceden yakasn kurtaramaz. Bereket versin, hangi akll akl ettiyse: Baa gelmedik i, ayaa demedik ta olmaz; gnn birinde bir uraa urayanlar, gelir de balarndan geeni ba ucunda anlatrlarsa, belki ehzademiz kendi derdini unuturda biraz olsun avunur! diye... Sarayn kaplar herkese alm. Hatun ana da, byle bir gn iple ekmiyor muydu? O da varr, budakl ktnn hikyesini anlatr. Elin derdi, ele yalan gelir. ehzade tekilerinkini kulann ardna atar ama, bu hatuncuk anlattka kulak kesilir, anlattka kulak kesilir, derken bir peri kz ktn duymaz m, onun da gzndeki budak kar; gayr Hanyay, Konyay anlar gibi olup: Aman ana der, dnya gz ile onu bir grebilir miyim? Hani u bir dediimi iki etmezsen, ahretine karmam ama, evvel Allah, dnyaln tutarm! der. Hatun ana, ipe un serecek deil ya, kala gz arasnda gidip getirir onu... Turun gzeli batan ayaa karalar giydii iin gl yzn grp de tanyamaz ehzade: A peri kz, gzel kz; sen hangi gnln sabr, hangi gln yldzsn? diye sorar. Peri kz da: A ehzadem, ehzadem; kelimem yok, dilim yok, nasl syleyeyim bilmem ki! Turun oldum, dalda bittim; yedi bal bir dev zindan etti dnyam... 70

Gl oldum, gzlerde tttm; bir kara diken viran etti dnyam... Daha deyim mi! Ku oldum, kanadm kestiler, servi oldum, dalm; giyemedim dnyada yeilimi, alm! Deyip de yzn anca, gayr ehzade ne olur, nasl sevindirik olur, siz syleyin. Sazm krk, teller perian, ben anlatamam dorusu. Sade bir bildiim, ettiim varsa, ehzade, sultan gibi saraylara kurulan Karakz' artr: A kara yere giresi, kara diken; gayri oynadn oyunun sakal bitti! imdi, krk katr m istersin, krk satr m? diye sorar. Karakz'n yz bir kat daha kararr: A ehzadem, ehzadem, krk satr dmanmn boynuna gelsin; krk katra biner de, babam evine giderim! der. O gnk gn akam olmadan krk katrn kuyruuna balarlar onu. Yeniden meydan kurulur, davullar vurulur, yle bir toy dn olur ki, felek bile bir yana daha girer; Turun gzeliyle ehzade de erer muradna, biz kalm kerevetine. Gkten elma daha dt; kimseye, ayn oyun etmeyenlerin bana...

71

SEDEF BACI Benim adm Kamber, minareden uzun mumbar yedim, itim doymadm... Harda, hurda, urda, burda, tarla, bada; yedim, itim, doymadm... Aman bac, kaldr sac, yal bazlamac yedim, itim doymadm... Dere gibi hoaflar, tepe gibi pilavlar, ambar ambar yulaflar yedim, itim doymadm... Denizi orba ettik, gemiyi kepe ettik, daha bilmem nice ettik yedim, itim; davula dnd ama karnm, ne sakalm tum tum etti, ne bym cum cum etti, dudaklarm bile duymad. Baktlar ki, dnyay yesem doyduum, doyacam yok, daha da doymazsa gzn toprak doyursun! deyip Akdeniz'in marts, zeytinyann tortusu, hotur makarnann yourtlusu... Tepsi tepsi nme srdler ya, sensiz boazmdan gemedi. Ykledim bizim uzun kulaklya, size getiriyordum ama, rmaktan geerken kurbaalar vrak vrak! deyince ben de brak brak! anladm, braktm orackta... Uzun kulaklnn da ayaklar mumdanm, o da eriyip gitti rmakta... Bir varm, bir yokmu, Allah'n kulu okmu. Develer tellal iken, pireler berber iken, ben anamn beiini tngr mngr sallar iken bir padiah varm; padiahn da olu, bir kz varm. Babalar dnyay verseler vermez, tacndan tahtndan stn tutarm onlar. Anala72

rnn gznde de oullar oul balndan tatl, kzlar da kaymak alyormu ya baln stne, balna kaymana doymadan gitmi yoksa hatuncuk. Koca saray karalara boyanm ama, kara vezir: A devletlim! kara gn kararp kalmaz ya, gayri on parman kandil edip yakacak bir ana lzm bunlara! demi ve allayp pullayp Karakz'n padiaha vermi, vermi ama, hangi parman kandil edip yakacak, kara vezir kznn on parmanda on kara! Allah bylelerinin errine uratmasn. Padiah avucunun iine alncaya kadar cariyelerin bile yzne glm; velkin yava yava saman altndan su yrterek karasn bulatrmadk birini brakmam; ille vey kzna, ille vey kzna... yle bir yal kara srm, yle bir yal kara srm ki, krk dereden su getirmiler de, yine karamamlar; yle ya iftira dediin Kaf Da'ndan da yce! Babasnn bile gznden dp ocak bana attrm onu. Bir var ki bac karde cierdir, birbirinden ayrlr m! Geceleri babaa verip balarna gelenleri bir syler, iki dkerlermi. Gnlerden bir gn, yine birbirine dert yanarken, vey analar olacak, urun urun gelip de kapy, bacay dinlemesin mi! Kuzgun misali stlerine yryerek: Bre ba belalar demi; yine ba baa verdiniz de, ne orap ryorsunuz bama? Durun bir, yle bir ayn, oyun edeceim ki size, felek de beensin. Meer kara vezir kznn sade on parma on kara deil, byclk de geliyormu elinden... nce, nasl bylemise bylemi onlar... Sabah sabah ehzadenin de birer ku olup kanatlanmasn m? Kara yazl baclar neye uradn bilememi. Bir gz ha73

vada bekleyip durmu ama, ne bir kanat sesi, ne bir karde nefesi... Cmle kular yuvalarna dnm, onlar dnmemi. Gayri, saray bana zindan olup: Ya da da dolar bulurum; ya da araya araya yollarnda lrm; dnyaya geldim de ne buldum sanki! demi ve o gece sular uyurken bir fedai ban alp yollara dm: Az gitmi, uz gitmi; dere tepe dz gitmi; alt ayla bir gz gitmi, gide gide bir dan tepesine yetmi; akl karal kulardan kardelerini sormu ama, dizi dizi uup gitmiler de ne bir az, ne bir dil, ne de kanatlarndan bir tel vermiler ona. Gvendii dalara kar yanca, gzlerinden sym sym ya dkp yle bir ah zar etmi ki bu baht kara kz, acep yrek olur da dayanr m ola... Allah'tan olacak, bir de bakm ki, ne grsn? ku, da ak ku, bann stnde dnp dolanyor! Hemen kollarn am ama, hibiri gelip de dalna konmam, dndke dnmler banda... Sihir bu ya! Meer vey analar bunlar yle bir kua benzetmi, yle bir kua benzetmi ki, gn batp da sular karard m ete, kemie brnyor; insan olup grnyorlarm. Gn doup da ortalk aard m tye, telee geliyor; kanatlanp uuyorlarm. Ha ite o gn, dne dne yorulan, yorula yorula dnen bu ku, ortalk kararnca karde olup baclarnn etrafn alm; balamlar birbirlerinin yzn gzn pmeye ve balamlar balarna gelenleri sayp dkmeye, gayr gzlerine uyku girer mi? afak skerken: Bac, demiler, bu ku umaz, kervan gemez yerlerde mesken tutup da ne yapacaz. Bu dan tesinde 74

bir gl, gln ortasnda bir ada, adann ortasnda da bir oda var, am kokularyla rlm, ku sesleriyle denmi bir oda; insan, deme saraylara deimez onu. Gn dounca seni kanatlarmza alp oraya gtrsek nasl olur. Dada, belde seni bir yardan atarz diye korkma sakn; bindiin kanat, karde kanaddr, vey ana parma deil! Sedef Kz'n canna minnet bu. Sabah sabah karde ku olup kanat kanada vermi; o da uak misali, bu kanatlarn stne binmi, szlmler ge doru... Ve bir gz yumup ancaya dek, inmiler inecekleri yere! Dorusu cennet gibi bir yermi ama, kzcaz ne dal dal aalara elini uzatm, ne bal bal meyvelere... Kardeleri, pr deyip de havalannca gklere, o da kendini atm gllere. Meer, bu gln sular her derde deva, her hastala ifa imi. Sedef Kz, arlk duruluk! deyip de dalnca bir, ne alnnn karas kalm, ne yznn karas! Ku kardeleri yazdan, yabandan dnp de, onu yle stten ak, sudan pak grnce, sevinlerinden deli divane olmular: Bac bac; aklardan ak bac; seni vey anann yarasndan, beresinden kurtaran Allah; bizi de onun tynden teleinden kurtarrsa, gayr mrmz boyunca bu zmrt sarayda gllerle gn, blbllerle dn eyleriz! Demiler, kim bilir, daha da ne diller dkmler birbirine; sonra gzlerine uyku dolup da gzleri szm szm szlnce, her biri uzanm kendi yerine... nsan, ne hlya ile yatarsa, o rya ile uyanr derler... nce yedilerden mi, krklardan m biri grnm, Sedef Kz'n gzne:
75

Kzm demi; ayrk otundan birer gmlek rer de giydirirsen kardelerine, evvelallah byleri bozulur, yine insan olup insan iine karlar ama, bir var ki bunlar rp bitirinceye kadar kimseyle dnya kelam etmeyeceksin. Haydi imdi, anla, dinle gveniyorsan bala! Sedef Kz uyanm, ryasna inanm; gayr vakit, frsat fevteder mi! Kardeleri uup gidince, o da tutam tutam ayrk otu toplayp, birim birim gmlekleri rmeye balam. Akam st kardeleri dnp de onu yle azsz, dilsiz rg rer grnce bunu bir mnaya yoramayarak: O vey ana olacak kara cadnn eli her yere uzanr; dili her yana dner. Sakn ola, bu kzn yzndeki yz karas silinirse, dilinde de dil yaras ksn, diye, by stne by yapm olmasn? deyip, ar gibi her iee konmular, derde deva ot koymam yolmular ama, baclar ne rgsn brakm elinden, ne de bir kelam km dilinden... Ku kardelerinin hayalden, dten haberleri yok ya, hele onlar devasn arayadursun, bir gn bir padiahn olu, o taraflarda salnp seyran ederken, yamatan yamaca Sedef Kz' grm, gzlerine inanamam. Hemen atn o yana srm, hangi dan gl, hangi ban blbl olduunu sorup soruturmu ama, azndan bir ift sz alamam. Bir bakm: Peridir bu! demi; bir bakm dil bilmez biridir bu! demi. Ama, ne olursa olsun padiah olu, Sedef Kz'a yle bir vurulmu ki, hemen toy dn etmeyi kurup, kendi eliyle bindirmi atna. Yolda, ku peyda olup bann stnde umaya balam; gnden gneten korumak ister gibi... Bu kuun karde olduunu bildii yok ya, padiah olunun garibine gitmi bu... Neyse, az gitmi76

ler, uz gitmiler, dere tepe dz gitmiler, gn akam olmadan varp saraya yetmiler.

Sedef Kz uyanm, ryasna inanm; gayr vakit, frsat fevteder mi? Birim birim gmlekleri rmeye balam.

77

Padiah, olunun bir dediini iki eder mi, hele byle mrvvet grecek olduktan geri... Daha o akam davullar dvlm, dnleri kurulmu ama, gel gelelim Sedef Kz, ne allar giymi, yeil stne; ne knalar koymu, sedef stne. lmek stne ilmek atp, gmlek stne gmlek rm, bir gn olur, ryalarm karsa diye... Meer gzdelerden biri, onu gz altna alm, her halini yazp defter ediyormu. Akamn bir vaktinde padiah olunun yanna kp: A benim ehzadem demi; u senin nianln olacak kz ne bir peri, ne de dil bilmez biri... Lam, cimi yok, ya byc, ya sihirbaz! Gndzleri ku gelip pencereye tk diyor; geceleri has baheye k diyor; o da, o saatte kyor ve neden sonra ayrk otu toplayp dnyor, dnyor ama, kim bilir banza ne oraplar ryor. Padiah olu, Sedef Kz'n stne bir toz kondurmak istememi ama, gn gece kollayp da, sylenenlerin harfi harfine doru olduunu grnce, neye uradn bilememi. Hemen arp sorgu, suale ekmiler, ama, biare kz, ne rgsn brakm elinden, ne de bir kelam km dilinden; her sorulan, bir damla ya olmu gznde... Velkin onun gzne, gz yana kim bakar gayr... Skt ikrardr! deyip byclne hkmetmiler; bylesi gzelin, gzellii ban yesin deyip, ban istemiler cellttan! Cellat ba, son vasiyetini sormu kzn, yine bir ses kmam dilinden... vaktine hazr ol! demi, yine rgsn brakmam elinden... Derken derken ku gelip bann stnde dnmeye balam. Cellat ba akkaray yitirip, ne yapp yaktracan dnr dururken, 78

Padiah olu Sedef Kz'a yle bir vurulmu ki, hemen toy dn etmeyi kurup, kendi eliyle bindirmi atna...

79

Sedef Kz da gmleklerini rp bitirmi ve tutup bunlar, bir bir kularn stne atm. Hikmeti hda, bu kuun de filiz gibi birer delikanl olup baclarnn boynuna sarlm. Grenler bunu da by m sanm, ne sanmlarsa, parmaklar azlarnda kalm. Ha ite o zaman Sedef Kz'n az dili alp: Cellat ba, cellat ta yerinden kamyor ya, nceden nce beni padiahn huzuruna kar. Bama gelenleri bir bir ona dkeceim gayri... Yine de bama ferman eylerse, ne yapalm, boynum kldan ince... demi ve gidip vey anann yznden ektiklerini iki gz, iki pnar anlatm padiaha. Padiah, Sedef Kz'n sedeften de ar bir kz olduunu anlayp kendi oluna alm. stelik, kzn da, Sedef Kzn kardeine vermi. Bunlar krk gn krk gece dn eylerken, te yandan da vey analar olacak kara vezir kznn krk katra m, krk satra m verildii haberi gelmesin mi! Eee, eden bulur, etmeyenler erer muradna, biz kalm kerevetine. Gkten elma daha dt; bakalarnn alnna kara srmeyenlerin bana! GELNCK GN Evvel zaman iinde, kalbur saman iinde; cinler cirit oynarken, eski hamam iinde... Bir birim, glgede kilim, kilimde bir kz, aznda sakz; gzleri boncuk boncuk, gl dalnda bir tomurcuk... Bu kza Gll derler, her tarafta nl derler... Oturttu beni yanna, canlar feda canna; tuttu beni okuttu, srma salar dokuttu... Sonra da allad, pullad; stanbul'a yollad. stanbul'un atlar, dizim dizim dizilir; martlarn kanatlar, szm szm szlr... Bir varm, bir yokmu. Develer tellal iken, pireler berber iken, bir memleketin birinde Germen beyi derler bir bey varm. Bu beyin de dr- dnyada bir olu varm. Gel zaman, git zaman bym, boy atm; t gibi bir delikanl olmu; gayri kke saraya sar m? Gn olmu, daldan dala ahin uurmu; gn olmu, dadan daa ceylan karm. O byle gnn gn ettike anasyla babasnn da yrei ya balyormu ama, bir akam yorgun argn dnm saraya ve bir daha da eikten admn atmam; oturduu yerde oturup kalyor, ba avucunda dnp duruyormu. De sen ana ol, de sen baba ol da dayanabilirsen dayan! Germen beyinin ba nne dm. Boa koymu, dolmam; doluya koymu, almam; olunun der8 1

80

dinden deli divane olas gelmi. Nihayet kendisi mi akl etmi; yoksa fikrine bir giren mi olmu, ne olmusa drt bir yana haber stne haber salm ki: u benim olumun derdini kim anlar, dermann kim bulursa, ahretine karmam ama, evvelallah dnyaln.tutarm, dilesin benden dilediini! diye. Dnyada cinci, sihirbaz; efsuncu, dzenbaz kalmam, gelip toplanm. Bey olunun sana gemiler, soluna gemiler, allem etmiler, kallem etmiler, nafile... Bir ift sz bile ekip azndan alamamlar. Laf ola beri gele! Her biri bir dala ta atm ama, bir trl tutturamamlar. Dnyalmz tutalm derken, stelik adlarn da bir paralk edip kmlar. Gnlerden bir gn bey olu, kafes arkasnda oturmu da, kara kara dnp duruyormu. Saray bu, kapsnn nnden bir ku bile umaz ama, o gn bir kocakar, kellesini koltuuna m alm; ne yapmsa, bir aa, bir yukar mekik dokumaya balam oralarda. Bir, iki derken, bey olunun can azna gelmi olacak ki: Bre eksik etek demi, bandan da m korkmuyorsun, ne aryorsun buralarda? diye bir sz dklmesin mi azndan. Kocakar hemen diline bir yalan dolayp: Sorma oul, sorma derdimi demi; analar ana olacana, ta doursayd! Olmaz olas bir olum var, avarenin biri; yaz kuu, yaban ta... Kapdan bir kt m, evin yolunu unutuyor. Gayr u dn senin, bu dernek benim; konan kondurup, geni gryor. Bo gezen pabu, baa bela getirir diye diye dilimde ty bitti ya, ne t kr ediyor, ne endire; o gene kendi hey82

heyinde. Ama neylersin, ad benim, ar benim; satlmaz ki satasn, atlmaz ki atasn. Neyse, sabrn tketmeyim oul; sam, bam bu yolsuzun yolunda aarttm bilenlerden biri yama bama acd da, Koca nine dedi; ebeden, dededen kalma bir devadr; dnyasna ksm birini bulur da, kan alacak damarndan yedi damla kan alr; yedi sabah bal erbetine katar da, iirirsen oluna, yetmi iki damarndan bir damar ona eker, yet-

Dnyada cinci, sihirbaz, efsuncu, dzenbaz kalmam, gelip toplanm.

83

mi iki gnde bir olsun, dizini krar da, dizinin dibinde oturur. Ha ite oul, verdikleri bu salk stne drt bir yan aradm, taradm ya bulamadm, senden gayri birini. imdi, dilim varmyor ama, yedi damla kan verirsen bana, yedi yol Kbe'ye gitmi gibi olursun. Bu szler bey olunun garibine gidip de: lhi Koca nine, benim dnyasna ksm bir adam olduumu ne biliyorsun? Diye sormasn m? Kocakar, hemen ta gediine koyacak zaman bulup: A yiidin genci, ben adam gznden tanrm; dnyasna ksm biri olmasan, u kafesin ardnda tek bana oturur musun, bylesi gnde balasalar durmaz insan, Gelincik Gn bugn! imdi ine atsan yere dmez; kum gibi kaynyordur oras... Saklayacak ne var sanki; ksmesine dnyana ksmsn ya, nasl deyim, beyzadelerin giydii atlas, atlasa ine batmaz, batmaz ama, gani gnlllk eder de yedi damla kan ok grmezsen bana, ben de yedi gn, yedi gece dua ederim; belki Allah bir gnl barkl verir sana. Demi, daha da ne ineli laflar etmise, blbl gibi syletmi onu. Meer bey olu, bir gn pnar banda uyuyakalm. Pnar balar tekin deildir derler bir pr glm yzne ve bir peri grnm gzne; serviye benziyormu dallar iinde, kokuya benziyormu gller iinde... Birbirinin elinden badeler imi, dnyalarndan gemiler ama, ne yerini biliyormu, ne adn; ne yaylasrm biliyormu, ne yurdunu... Bundandr azn bak amyor, kara kara dnp duruyormu byle...
84

Bey olu bunlar azndan kardktan sonra: Yaa, byle ite Koca nine; ben dnyama ksmeyim de kimler kssn. O gn, bugn, her yer bama zindan oldu. Sen halden, yoldan, anlar, gn grm birine benziyorsun; acep u beni yakp yandran vefasz da Gelincik Gnne katld m dersin? Dorunun dorusunu sylersen, yedi damla deil, yetmi damla kanm helal olsun sana, diye, eline eteine sarlmasn m? Eee, kocakar demiler ona, ne efsuncu, ne dzenbaz, kimseler eline su dkemez onun. Grdnz ya, t nereden atm klc, varp nerede oynam bir ucu! Bey olunun azndan alacan alnca gzleri velfecri okumaya balam: ilhi oul demi, senin azn daha st kokuyor. Kim bulunmaz ki, Gelincik banda, o bulunmasn; yedisinden yetmiine kadar kim var, kim yok, oraya dklmtr; delisi de bulunur, badelisi de... Gn kavuup da evli evine, kyl kyne dnmeden, sen de gidip bir gz gezdir, gnl gezdir; bulursan evreni bana at, tesine karma! Deyip onu ayaa kaldrm, kendi de hemen koup babasna: Mjdeler ola beyler beyi, mjdeler ola! Beyzademi yakp yandran derdin ba bulundu. Onun derdi, blbl derdi; blbln derdi, gl derdi. Eer yalanm varsa kement ola, boynuma dolana... Diye dizip komaya balam ama, Germen beyi bu szleri bir manaya yoramam'. Be hatun kii, sen iki tekerleyip bir yuvarlyorsun ama, ben byle kapal szlere anahtar uyduramam; nedir bu derdin ba?
85

Diye sormu. Kocakar, bu bir ift szle onun da akln tartp teraziledikten sonra: Ah koca devletlim, demi, bunda anlalmayacak ne var, gn gibi ak. Ben kulunuz, kurbannz ne inciyim, ne cinciyim ama, ummadnz ta ba yarar. Beyzademizin azndan hereyi tereyandan kl eker gibi ekip aldm. Senin anlayacan, blbl olun, gl kzlardan birini ryasnda grm; btn ah zr bu imi. Gayri ferman senden, derman Gelincik bandan. Bu dertli kulun dertten anlar ancak. Germen beyi, Kocakarnn dnyaln verip uurladktan geri, karaca ferman karm. Eee, ferman o!ur da kim boyun emez. Gelincik banda kim var, kim yok bey olunun nnden gemi. Bakn Allah'n iine, bunun badelisi anadan ksz, babadan yetim bir kz deil miymi; bir grm baylm; bir grm aylm ve hemen evresini karp kzn bana atm. Gayri sz uzatp da ne biz gnaha girelim, ne sizin banz artalm. Bundan sonras, dn bayram... Onlar da bir zaman bermurad olup demlerini, devranlarn srdrmler ama, bu fni dnya kime kalm ki... Kala kala o gnlerden bir bu gelenek kalm; Gelincik ba olmazsa, Mderris bahesinde, o da olmazsa, alak deresine ylda bir gn kz analar kzlarn, olan analar oullarn alp gtryor. O gn, orada ka g olmad iin bir yanda gelinlik kzlar salnp seyran eyliyor; bir yanda ergen delikanllar dolanp devran eyliyor. Gayri Allah kimi kime yazmsa, orada gz gze geliyorlar. u bey olu misali evreler atmyorlar ama, krk gne varmadan ekerleri ezilip, erbetleri iiliyor. Dars yurdumuzun gzelleri bana... 86

HAMUR BEBEK Zaman zaman iinde, kalbur saman iinde, cinler cirit oynarken eski hamam iinde; biz ne saa baktk, ne sola; demir ark, demir asa dtk yola. Var varann, sr srenin, baykuu oktur viranenin derken efendimin aas, bir ayam baldranlara basmaym m kydr diye... Kuru idim, slandm; sel beni neyler! Islandm, kurudum yel beni neyler! Mangrm yok, pulum yok; el beni neyler! Dostu, dman araladm, bedavadan bir kayk kiraladm. F f kayk; k k kayk, kayknn krei, akama fincan brei, sabaha bayram rei, yesem yesem doymasam, Kbe'ye gitsem gelmesem, zemzem ile yusalar, kna ile gmseler. Yok yok kayk, aman abuk kayk; evde benim etim var; bir yaramaz kedim var; kedim eti yerse, anam beni dverse, vay bama, hay bama, neler geldi, neler gedi u talihsiz bama...
Bir varm, bir yokmu; Allah'n kulu okmu; develer tellal iken, pireler berber iken, ben anamn beiini tngr mngr sallarken bir memleketin birinde Hl ile Dl derler bir kar, koca varm; ikisinin de az var, dili yokmu, kimseye gznn stnde kan var demez; yerdeki karncay bile incitmekten saknrlarm. Bun87

dandr, yedi mahalle onlarn stne titrer, bir dediklerini iki etmezlermi ya, bakalarna yk olmaktan korktuklar iin midir, nedir kaygsz am, arsz bam! der, tavada piirip kulpunda yer, kendi yalaryla kavrulup giderlermi. Malda, masatta gzleri yokmu ama, hir mrlerinde olsun, ellerine su dkecek bir evlat verseymi Allah, dnyalar onlarn olacakm. Hani, ne demilerse yapm, adaklar adam, orular tutmular ya, veren Allah, vermemi ite! Gnlerden bir gn, Hl al rp toplar; Dl da tandr yakp, ekmek yapar. n Ramazan ya, ekmein ardn aldktan sonra tekne tekne rek yapar, reklie dizer; tepsi tepsi brek yapar, breklie dizer. Kala kala uvaln dibinde bir avu un kalr; yourt yok ki, tarhana yoursun; yumurta yok ki, erite kessin; kaldrp atacak deil ya; neylesem, ne etsem; ne piirip yesem bu unla? diye dnp dururken aklna bir ey esmez mi! Hemen kocasna seslenir: Hl der. Kocas da ban evirir: Yine ne var, dertli Dl? der. Ne olacak bre efendi, gayri yamz yetmi, ii miz bitmi, belimizden aas toprak! Kurban olduum Allah, bize bugne kadar bir evlat vermedi, vermedi ama yine de ululuundan umut kesilmez; kuru aaca yeil kan sren, neye kadir deil ki... imdi, Bismillah deyip u bir avu unu da yoursam, yourduum hamur dan bir bebek yapsam ne dersin? Yapmas bizden, ya atmas Allah'tan... Ne yapalm, bugne dek her areye bavurduk; bir de bu areye e! atalm da, gvendiimiz dallar krlr gelirse, gayri bahtmza kseriz, der. 88

Bu sz, kocasnn ekmeine ya srer: lhi, aklnla yaayasn, der. Ben seni akll bi lirdim ya, dorusu bu kadar bilmezdim. Elolu gle yo urt alyor, yourt tutuyor da, ne diye bizim teknemi zin hamuru tutmasn; yle vermeyen Allah, byle verir inallah. u var ki, bir emek ekeceksin bari ya, yz yerinde olsa da eli, aya dz olsa! Bu ceviz kabuu doldurmayan lafa karsnn kalar atlr: Bre Hl sen de! nsan evladndan emeini esir ger mi, ben hamurunu istediinden l yoururum ama, yle ka, gz yerinde olsun dersen, harcndan, borcun dan kamayacaksn. Haydi imdi, ben bir bir diyeyim, sen akln defter et; iki, bir demeden pazara git; elma yanak, elma ister, kiraz dudak kiraz ister! Daha deyim mi, kalem al gel; kalar kalem olsun, ekilsin! zm al gel; gzleri szm szm szlsn! u bizim huyu muz suyumuz ona yeter ama, olan olsun dersen, iki tutam olmazsa, bir tutam akl ister, yok kz olsun der sen, o da ok ister, az ister, herhalde naz ister velakin bunlar arda satlmaz, mendile konulmaz! Akl dediin bulunsa bulunsa, Kelolan'da bulunur. Naz dediin de bulunsa bulunsa padiahn kznda bulunur. Bunlardan da alacan al getir, alacan al gelir, dahasna kar ma! der. Karcnn, bir dediini iki eder mi? Hl gider pazara: Ver komuna yaz duvara! der; vereceini verir, alacan alr. Dl da, geer teknenin bana, youracan yourur, yapacan yapar ve gtrp dayar ocan tana! Bebek de bebek olur dorusu. Acep bakmayla doyulur 89

90

mu ki. Varp insann yzn, gzn pesi, elini, kolunu ktr ktr yiyesi gelir; bizimkilerin azlar kulaklarna varm ok mu! Evvelallah, bir kana, cana gelse, sevinten yreklen yarlmazsa iyidir. Gayri ii, gc bir yana brakr, bebein ban beklerler. Bir ara kars: Hl der, sana bir ey diyeyim mi? Bebeimizin gzleri gzme bakyor gibi... Kocas da: Ben de sana diyeyim mi? Dudaklar da benim yzme glyor gibi... Bu kemkm stne, vakit saat yakn! deyip, szm ona, yavrularna bir ad dnrler ya, bir trl bir ey bulup yaktramazlar. Masal bu ya! Onlar bu hay huyda iken bebek dile gelip: Benim adm Cttl Bey olsun demez mi! kisi de neye uradn bilemez. Hl bir koluna yapr; Dl bir koluna... Biri der ben kucama alacam, br der ben kucama alacam; o eker, bu eker; derken ne olur, nasl olur, ne bileyim... Cttl Bey'in bir kolu Hl' nn elinde kalr, bir kolu Dl'nn. Kendisi de kolsuz, kanatsz der, ocaktaki st tenceresine! St kprr, yere taar; anas, babas san, ban yolar. Olur ya, bunu da bir garip blbl duyar, vara vara varp bir gl dalna konar: A Hl Hl, a dertli Dl; dnya ykld da, krk kszler bir maarada m kaldlar? Ne diye sanz, ba nz yoluyorsunuz? Diye sorar. Onlar da bir yumup, iki dkerek: Sorma blbl, sorma! Cttl Bey ste dt; st kprp yere tat; biz samz, bamz yolmaya lm da kimler yolsun! 91

Dl da geer teknenin bana, youracan yourur.

Deyince blbl de yle bir ah vah eder, yle bir ah vah eder ki, da, ta yandrr. Bunu da Glfidan duyar; her yan diken diken olur. A blbl, a garip blbl; gl senin, glen se nin; ya ne diye inim inim inliyorsun byle? Diye sora cak olur. Blbl de: Sorma glm, sorma; ttl Bey ste dm; st kprp yere tam; anas, babas san yoluyor, ben de ah vah etmeyeyim de, ne yapaym! der. Bunu duymaz m, gln de beti, benzi solar; rengi, kokusu dalr. Bunu da bir servi kavak grr; dal dal Glfidan'n stne eilir: Ah Glfidan Glfidan, dnyada al senin, yeil senin! Ya ne diye betin, benzin kl kesildi byle? Diye sorup, soruturur. Glfidan da: Sorma servi kavak sorma; ttl Bey ste d m; st kprp yere tam; anas, babas san ba n yolmu; blbln feryad da, ta yandryor, gl, blblden ayrlr m; ben de elvan elvan rengimi, burcu burcu kokularm datyorum ite! Deyince, servi kavak da dal dal krlp gelir; yaprak yaprak dklmeye ba lar. Bunu da bir oban emesi duyup, iitir: A servi, a gm servi! Dal senin, yaprak se nin, u mbarek toprak senin! Ya ne diye yaz geip gz demeden krlp geliyor; dklp gidiyorsun? diye sorar. Servi kavak da, boynunu bker: Sorma pnar, sorma; ttl Bey ste dm; st kprp yere tam; anas, babas san, ban yol mu; blbln feryad da, ta yandrm; Glfidan dersen rengini, kokusunu kaybetmi, ne yapaym, ben
92

de yeil yeil yapraklarm yoluyorum demez mi, oban emesi de kan alamaya balar. Derken Kelolan, testisi elinde suya gelir grr ki, ne grsn, pnardan lgt lgt kan akyor! Onun da kan, ilii kurur: Pnar, pnar, dertli pnar; yine hangi Kerem'in atei yakt seni, neden byle kan akyorsun? Diye sorar. oban emesi de: Sorma Kelolan, sorma; ttl Bey ste d m; st kprp yere tam; anas, babas san, ba n yolmu; blbln feryad da, ta yandrm; Gl fidan rengini, kokusunu datm; servi kavak bile dal n yapran dkm; ben de iin iin kan alyorum byle! Deyince, Kelolan da vurur taa, krar testisini ve iki gz iki pnar alamaya balar. Bunu da oban baba grr: A Kelolan, kele olan; elolu baltay bile ta a vurmuyor; sen vuracak ey bulamadn da testiyi mi taa vurdun, ne diye byle gzya dkyorsun? Deyince Kelolan yumar gzn, aar azn: Sorma oban baba, sorma; ttl Bey ste dm; beysiz, efendisiz kalrsam diye alarm. St k prp yere tam; yasz, kaymaksz kalrsam diye aarm. Hl ve Dl san, ban yolmu; balar benim bama dnerse diye alarm. Blbln feryad da, ta! yandrm; bizim tarlalar da tutuursa diye alarm. Glfidan rengini, kokularn datm; bayrama glya srnemezsem diye alarm. Servi kavak daln, yapra n dkm; glgesinde gvem bitmezse diye alarm. oban emesi de kan akmaya balam; karl, buzlu su lar iemezsem diye alarm. Grdn ya u bama gelen leri; gayr ben alamaym da kimler alasn? Demi. Kel olann byle iki dizip bir komas stne, oban:
93

 Bre Kelolan der; seninki de alamak m! Dn bir, sen, ne gidenlere alyorsun; ne kalanlara... Sen kendine alyorsun kendine! Yok, yasz, kaymaksz kalrsam; yok, elsiz, ayaksz kalrsam diye...

Kelolan, bu sz stne kel ban kar: lhi oban baba! Ya ne diye alayacak mm? Elolu gibi, benim de ardmdan alasnlar diye alaya cak halim yok ya! Ben gzyam dn veremem do rusu... nsann trna varsa, oturup kendi ban kamal; iki gz varsa, biri ile kendi derdine alamal; bi tip, tkenmiyor ki dnyann derdi, mihneti... oban ban sallar: Kelolan, der; sen bandan byk laf ediyor sun ama, kazn aya yle deil... yle olsayd cmle !em ttl Bey iin ah zar eder miydi? imdi, sen de adam olaym dersen, ne nefsini kayr; ne de ellemden kendini ayr; alayanla ala; glenle gl! Daha da yiitsen, herkesin yorulduu yere bir han yap. Dnya dnerse, ancak bylelerinin yz suyu hrmetine dner, der, bir de Kelolan dner, bakar ki, ne grsn! Gr nrde, ne oban var, ne sr var. O zaman elini bana vurur ve pnarn tana oturur, bir, obann szn dnr; bir de, kendi gzn... Derken efendim, gaflet uykusundan uyanr; sonra varr Hl ile Dl'nn kapsna dayanr. ndlpt, der, alr kap ve hemen ikisinin de eline, eteine varr: Ver elini peyim baba! der; per Hl'nn elini... Ver elini peyim ana! der; per Dl'nn eteini ve oturur dizlerinin dibine: Tanmadnz m beni der; Kelolan derler bana, her evin oluyum ben! lle velkin bundan geri bir sizin olunuz olacam; dediiniz yerde lp, kal dedi iniz yerde kalacam!
95

Sorma oban baba sorma: ttl Bey ste dm!

94

Hl gzlerine inanamaz, Dl kulaklarna: Aman oul; seni bize Allah gnderdi, derler, biri boynuna sarlr; biri barna basar ve sonra Hl, Dl'ya dner: Grdn m karcm, ben sana Allah'tan umut kesilmez dememi miydim. yle vermeyen Allah byle verdi, hem yle bir evlat \/erdi ki her eve nasip olmaz, bunun gibisi... Yaarsak, elimize bir tas su verir; lr sek, arkamzdan mevlit okur; bizim de istediimiz bu deil miydi, muradmz hsl oldu ite! der, o gnden sonra yer, ier; muratlarna geerler; gkten elma dt, biri bu masal dizip koana, biri okuyup dinleyene; birini de okudum, fledim, insan ocuumun ruhuna ba ladm.

KSEDAI Evvel zaman iinde, kalbur saman iinde, develer top oynarken eski harman iinde... Yuvarlandm, yumak oldum; toparlandm, toprak oldum; toprak evde buldum kaz... Kaz hancya verdim, hanc bana maz verdi... Mazy avcya verdim, avc bana taz verdi... Tazy obana verdim, oban bana kuzu verdi... Kuzuyu ktibe verdim, ktip bana yaz verdi... Yazy dervie verdim, dervi bana saz verdi... Kimseye vermem bu saz, ben alarm baz baz, dinle benden, ince telden, syleelim tatl dilden... Bir varm, bir yokmu; Allah'n kulu okmu. Bir memleketin birinde bir Trkmen beyi varm. Kimsenin bir pne el srmez, kendi dandan, bandan ne gelirse onunla geinir gidermi. Dorusu, ekilip dikileni kendine deil, yedi kye yetermi ama, gel gelelim, khyalar ellerine, eteklerine temiz deilmi yoksa... Ya har vurup harman savurur, ya da paray su gibi aktp kendi kplerini doldururlarm. Trkmen beyi bakm ki, olacak gibi deil; ilerini ekip evirecek helal st emmi birini bulmay dnm, dnm ama, khyadan yana az yanm bir kere; yle bir tartp terazilemeden her benim diyenin yakasna yapr m, bini gelmi bini

96

97

gitmi; ille velakin hibirini gz tutmam. Derken; akmamn bir vaktinde, ksenin biri peyda olmu. Trkmen beyi bunu da eleyip elekten geirdikten sonra: A benim khyam olas demi; sen z, sz doru bir adama benziyorsun ama, khyalk dediin kldan incedir. Otun, pn dilinden bilmeli, azsz, dilsizlerin halinden anlamalsn ki emein boa gitmesin. imdi, yrein atyorsa seni bir snayacam. te sana bir koyun paras. Bununla been, beendiin koyunu al; ister ala kapa, ister obana sal. Krk gn sonra bu koyunun ynnden krk, derisinden brk isterim. Daha daha, kanndan kan, canndan can isterim. Gene de koyunumu diri, param geri isterim. Bu sayp dktklerimi yerine getirebilirsen, gayr lam cimi yok, khyal avucunda bil. Kse, koyunun parasn alp km ama, bir trl akl sr erdirememi buna; boa koymu, dolmam; doluya koymu, almam; gene de umudunu kesmemi: Koskoca bey koyun moyun diye, ayn oyun edecek deil ya bana; bunun da bir yolu yordam vardr elbet. Velakin bilse bilse, o azsz dilsizlerin dilinden anlayanlar bilir bunu. Deyip kyn yolunu tutmu. Az gitmi, uz gitmi; dere tepe dz gitmi; derken bir adama rastlam. Selam, sabahtan sonra sormu: Nerden geliyorsun? - Dere kyden... - Nereye gidiyorsun? Tepe kye... Adn ne? Ese! Benimki de Kse!

Beraberce yola dzlmler. ayr, imen geerek; souk sular ierek gitmiler babam, gitmiler. Derken bir yoku km nlerine; yle, byle de yoku mu ki... rldke rlyormu kye doru. Ese kalarn atm: Bizim kye diyecek yok ama, ille bu yoku belimizi bkyor yoksa... demi. Kse de ban sallam: Yoku olmasna yoku ama, yar yere kadar ben seni tarm, yarsndan sonra da sen beni tarsn, olur biter. Demi, demi ya, Ese bu sze bir mana verememi. yle ya, at yok, araba yok; omuzlarnda tayacak deiller ya birbirlerini. Aklnn tahtas noksan m sanm, ne sanmsa Kse'nin, glp gemi. Gene dereden tepeden sz aarak, gelmiten gemiten konuarak yokuun ban bulmular. Bir de grmler ki, ekinler diz boyu... Kse yle bir bakm: Bu yl ekinlerimizin maallah var ama, yiyip bitirdiniz mi bunlar, yok yoksa daha yiyecek misiniz? demi. Ese kulaklarna inanamam; daha bir baa bile koparlmam, neresi yenmi olabilir bunun. Galiba bu adamn bir deil, aklnn iki tahtas noksan deyip ban te yana evirmi. Tarlalarn kysndan yamala yamala geerek kyn mezarlna kadar gelmiler. Kse bu defa da; Topraklar bol olsun ama, bu adamlarn hepsi ld m, yaayanlar da var m? Diye sormasn m!
99

Ese bunu duyunca ak karay yitirmi: Bu adamn yle bir deil, iki deil, aklnn tahtas birden noksan!

Deyip ne he demi, ne yok demi. Kh havadan, sudan laf ederek, kh yamurdan, yatan sz aarak kye girmiler. Ese yarm azla: Buyur, bir yorgunluk kahvesi ielim de, gidecein yere sonra gidersin. Deyip Kse'ye kapsn am. Ese'nin bir kz varm; akll m dedin, akll imi, bir ara frsatn bulup: Kim bu konuk? Diye sormu. Babas da: Bilmem ki kzm, Kse'nin biri... Akll desem, akll deil; deli desem, deli deil! Yokuu grd, byle dedi... Ekinleri grd, yle dedi... Mezarl grd, yle dedi... Hsl, fndk kabuunu doldurmayan eyler syledi durdu yolda. Kimine glp getim; kimine dnp getim; kimini de duydum, duymamazlktan geldim. Deyince, kz glmsemi: Baba demi, h akl retmek gibi olmasn ya, bazan bir im bin mana derler. Senin Kse de, yle stn akll laf etmi ki, bir fndk kabuuna deil, yedi dnyaya smaz, ama sen bu kapal szlere bir anahtar uyduramamsn yoksa. Yokuu grnce, yar yere kadar ben seni tarm, yarsndan sonra da sen beni, dedi yle mi? Bu szle o, biraz ben dereden tepeden bahsederim; biraz da sen, derken yol yorgunluk duymadan yokuun ban buluruz, demek istemi; bu bir!

Adn ne? Ese!

Benimki de Kse!

Ekinleri grnce, hepsini yiyip bitirdiniz mi, yoksa daha yiyecek misiniz? diye mi sordu. Bununla da: Tarlanzdan kanlar borca, harca m yatracaksnz, yok
101

100

yoksa sap i!e, saman ile hepsi kendi ambarnza m girecek? demek istemi; bu iki! Mezarl grnce de: Bunlar ld m, yayor mu? demesine gelince, bu daha byk bir sz! Burda yatanlarn hepsinin ad san unutulup gitti mi? Yoksa, yaptklar iyiliklerle, iledikleri ilerle ad kalanlara karanlar da var m? demek istemi; bu ! Deyince, Ese ellerini dizlerine vurmu: lhi aklnla yaayasn kzm, Kse olacak, herhalde dediin gibi eirip dokumutur ya, ben o bezlere bir tarak uyduramadm yoksa .. Grdn m bir, kim bilir beni ne yerine koymutur Kse. Nasl etsem de, aklm peynir ekmekle yemediimi gstersem ona! Deyip, Kse'nin yanna gitmi. Onun, yolda, yokuta savurduu imal szlerini kznn azyla yorumlamaya kalkm ama, yzne gzne bulatrdndan mdr nedir, Kse rzgrn baka yerden estiini anlam: Bre Ese demi; birbirimizi tartp, teraziledik gayri... Senin ne yoku yukar dkecek dillerin, ne ekilip dikileni lecek tellerin, ne de ad kalanlar destan edecek dillerin var sanrm Olsayd, daha yolda iken szme sz koar da, ban te yana evirmezdin. Demek sonradan sonraya bunlar bir syleten var ana. O, benim elime de bir gese, u zemediim krdm bir zse, alimallah cennetin kaplarn aar. Deyince Ese, kzara, bozara: A Kse karde demi; Allah'n bildiini ku!dan ne diye saklaym, byle iken byle... Senin o yolda, yokuTa tekerleyip yuvarladn szlerin nne ta koyan, benim kzmdr. u senin zemediin dmleri de ze102

bilirse, byle bir kzm olduu iin, dnyalar benim olur dorusu. Deyip hemen kzn arm. Kse de iki hobeten sonra: Ey Ese kz demi; akl yata deil, batadr. Belli ki sen ince eleyip, sk dokumasn biliyorsun. Dinle imdi: Trkmen beyi bana, bir koyun alacak kadar para verdi. Velakin krk gn sonra ynnden krk, derisinden brk istiyor; kanndan kan, canndan can istiyor; gene de koyunu diri, paray geri istiyor, olacak ey mi bu? Deyince Ese kz glm: lhi Kse day demi; sen leme akl datyorsun da, buna m bir kulp takamadn; bu para ile akama sabaha douracak bir koyun alrsn, ynl, yapal bir koyun. Karamann karasndan olursa, bir yerine iki kuzu verir sana. Krk gn koyunu saar, stn satar, parasn para edersin beyin. Ynn, yapasn da okutup dokutur, bir krk yaptrrsn ona... Ha, iki kuzudan birini canndan candr der verirsin; birini de kanndan kandr dar, yatrp kesersin; derisinden brk, etinden de kebap yapar, gtrrsn. Bylece beyin her dedii yerini aldktan sonra koyununu diri, parasn da geri verirsin, olur biter, gayri dile dilediini ondan. Demez mi, Kse'nin parma aznda kalr. Gayri sz ineyip de ne biz gnaha girelim, ne de sizin banz artalm. Kse, Ese kznn sayp sraladklarn bir bir yapp yaktrm ve krk gne varmadan kona boylam. Trkmen beyi her dediinin yerine getirildiini grnce sakaln avucuna alm:
103

Kse demi, benim padiahlar gibi ne krk katrm var, ne de krk satrm var; lm yok ya ucunda, dorunun dorusunu syle; Kse olal bir ku tutmusun ama, kimin azyla tuttun bunu. Kse boynunu bkp; Bre beyim demi; yalana borcum ne! Ben de az ok kaldrm inedim ama, dorusu u, koyunu diri, paray geri getirme iine akl, sr erdirememitim. Adam sen de, deyip de kulamn ardna da atamazdm ya bunu. Bilmemek ayp deil, renmemek ayp deyip dtm yollara... ura senin, bura benim derken kyn birinde Allah bir kz kard uruma, meer her szn manas onun dilinin ucunda imi. O syledi, ben yaptm... Gayri, khyal kime istersen ona ver. Ben bu yzden yeni bir akl rendim ya, bu bana yeter! Trkmen beyi kzn aklna dilini srm. Kse'ninkine de dudan ve o gnden geri niyetini deitirmi. Kse'yi ne khya yapm, ne kizir; kzn verip kendine gveyi yapm ve demi: Ey benim Kse damadm; bu dnya bir gemi, akl yelkeni, fikir dmeni; kullan kendini, greyim seni. Bu devlete erince Kse'nin sakal bitmi, bitmi ya suyun asl ba, Ese kz... O da bir devlete, bir mrvete ermez olur mu; Trkmen beyi al bayrak kaldrp, davullar dvdrerek getirtmi onu kyden ve tamam krk gn, krk gece toy, dn edip alm oluna... Onlar da yemi imi, muratlarna gemiler. te o gnden geri, bu dan ad Kse Da, kyn ad da Ese Ky olup kalm. PERL EL Evvel zaman iinde, kalbur saman iinde, cinler cirit oynarken, eski hamam iinde seyreden seyran eden okmu ama, ok demesi gnahm; akll, uslusu da varm ama, bizden daha delisi yokmu. Ne ise, hoppala hoptan, sana bir mintan kestirdim, makas kesmez, ine batmaz toptan... likleri karpuz, dmeleri turptan... Ne asl var, ne astar ama, giyersin gene, hi yoktan... Atarsn bir yana durur, yazn scaktan korur, kn souktan... Yaa, yamura gelmez ama, ne kurun iler, ne delinir ok tan... Gayr karma dilini, p babann elini azdan, oktan... Bir varm, bir yokmu, Allah'n kulu okmu; zanan zaman iinde, kalbur saman iinde, cinler cirit oynarken, eski hamam iinde... Varl vakitli bir evin yarl yakkl bir kz varm; dil ile tarif edilmez ki, edeyim. Gle benziyormu allar iinde; serviye benziyormu dalar iinde; acaba insan bakmaya kyar m ki... Anas, babas gzlerini gznden ayrmaz, ellerini scaktan solua vurdurmaziarm ama, felein gz kr olsun, dama bir blbl gelip de dalna konmadan ecel gelip kaplarn alm; ocaklardan rak, ikisini bir tahtada alp gidince, dnya bu Gl Kz'n bana yklm, ah zar
105

104

yeri, g tutup bir gz anasnn yoluna akm, bir gz babasnn ama, elden ne gelir, dilden ne gelir; yrek yaras bu, yarlmaz ki, yarlsn; sarlmaz ki sarlsn, Allah sabrn versin yoksa... Bereket versin, gnn birinde hayrl bir ksmet km da, Gl Kz, all, pullu gelin olup kap ardndan kurtulmu. Talihinden kocas da az var, dili yok, kuzu gibi bir adamm, kimsenin bir tyne dokunmaz, yerdeki karncay bile incitmekten saknrm. Velakin alnnn teriyle geindii iin, evin btn ii Gl Kz'a bakyormu. Gel gelelim, Gl Kz el stnde bytld iin, mrnde ne ocak ba grm, ne tandr a... Ne elleri ie varyormu, ne parmaklar dikie... Ocaklar is balam, sprlmeye sprlmeye... rmcekler a balm, silinmeye silinmeye... Hsl kelam, evin yzne baklmaz olmu. Eee, evin yzne baklmazsa, bu evi ekip evirenin yzne baklr m, gl deil, isterse glden gnll olsun. Konu, komu, oktan ayan kesmi ya kocas ne yapsn! Evin dirlii, dzeni bozulmasn diye, yal yavan dememi, katlanaca kadar katlanm, bir gne bir gn azn ap da karsna bir ift sz dokundurmam. yi ama, gzellik dediin peynir, ekmekle yenmez ki... Son sonu, o da alnn krtrp, yzn kzartmaya balam. Eee, bir ima, bin mana demiler! Gl Kz kocasnn da levni dndn sezmez olur mu, sezmi ama, ne yapsn; elinden gelse elini saak, san sprge edip her taraf ayna gibi yapacak; piireceini tadyla, tuzuy!a piirip kocacaznn da yzn gldrecek, gldrecek ama, yrekte var, elinde yok! Bundandr, kendi kendine yanp yaklr, yeri, g yaradana yalvarp, yakarrm:
106

Ya kocas ne yapsn? Son sonu o alnn krtrp yzn karartmaya balam.

Hey Allahm, iki elim on parmam var, var ama, ie gce varmyor, varsa bile, yaramyor; ya ka yapaysm derken gz karyorum, ya da yaptm ii azma yzme bulatryorum. Bu gidile evim ocam bama yklacak, grp gvendiim sensin. Sen bana bir are halk et Allahm! diye... Bir gn yine byle ah vah ederken, evin iinde nur yzl bir hatuncuk peyda olmu.
107

A gl kzm, gll kzm demi; ne diye gzlerini sele veriyorsun! Yaratan yaratrken senin de her parmana bir hner vererek yaratm ama, demir bile paslanr ilemeye ilemeye... Anan rahmetli, seni gl yerine koyup da gsnde tayacana, nne i verip de parmaklarn iletseydi, ellerin her ie yatard imdi... Sen de

evini, ocan gl gibi yapar, kendi yzn de aartrdn, kocann yzn de... Velakin ne malm olmaz ki, analara! Bugn, u bana gelenler, onu da rahat uyutmuyor kabrinde. Bereket versin ki, salnda yetim grse, yedirir; yoksul grse giydirirdi de, onlarn yz suyu hrmetine on peri getirdim sana! Demeye kalmam, peri kzlar dizim dizim dizilmiler yamacna. Gl Kz da bunlar bir grm, aylm; bir grm, baylm. Bunun stne yine sz, o nur yzl hatuncuk alp: Grdn ya bunlar kzm; bu on perinin onu da birbirinden igzardr. Br var ki, ele, gne grnmeye gelmez bunlar! Ben imdi okuyup, fleyip her birini bir parmana saklayacam senin... Hangi vakit hangisine bir i yaptrmak istersen, o parman yle bir kmldat, dahasna karma! Dorusu hamarat m dedin, hamarattr bunlar; yle isiz, gsz durup dururlarsa, can skntsndan ekilip giderler de haberin bile olmaz. yisi mi, parmaklarn avucunun iinde hapsedeceine, gece gndz deme, altr onlar, bu perilerin neyin nesi olduunu o zaman anlayacaksn. Nur yzl hatuncuk, bunu byle, dedikten geri, Gl Kz'n parmaklarn birer birer avucuna alarak, yum gzn! demi, yummu gzn kzcaz... A gzn! demi, am gzn kzcaz. Ve bylesine yum gzn, a gzn; yum gzn, a gzn, diye diye szde her parmana bir per saklam. Velakin son bir daha a gzn! dedii zaman, Gl Kz gzn am ki, ne grsn! Ne o nur yzl peri var, ne de baka biri.

Bir gn yine byle ah vah ederken, evin iinde nur yzl bir hatuncuk peyda olmu.

Gl Kz, neye uradn bilememi. Ne grdklerine inanabilmi, ne duyduklarna... 109

108

Allah Allah, hayal mi bast beni, rya m yoksa? diye, boa koymu dolmam; doluya koymu almam; bir trl akl, sr erdirememi buna... Neden sonra: Ne diye oyalanp duruyorum sanki! Snamay kurt yemez ya, gerekten o perili ana, bunlar parmaklarma sakladysa, ya iten belli olur, ya atan! deyip, balam nl beline, alm alaca ii eline... O nur yzl hatuncuun dedii gibi, yle bir kmldatm parmaklarn, o kadar... On parmandaki on peri, her ii yapp yaktrm! Her a piirip tarm, gayr inanmaz olur mu, sevincinden deli, divane olas gelmi. Akam olup da kocas dnnce, bakm ki, ne grsn! Evin ekli, emali deimi; Gl Kz gl gibi yapm her taraf... Adamcazn gz gnl alp, baktka bakas gelmi. Hele o yemekler, misk gibi; mrnde tatmad eyler, yedike yiyesi gelmi. ilhi, evimin gl, ocamn blbl demi; elin, kolun dert grmesin, iki cihanda yzn ak olsun; gayr evimiz, eve benzeyip, ocamzn tad, tuzu yerine geldi. te o gnden geri, gler yz, tatl dil ile gnl holuu iinde yaayp saadetleri dillere destan olmu, onlar da ermi muradna, biz kalm kerevetine, gkten elma daha dt, evini, ocan cennete evirenlerin bana!

ALTIN PEREML OCUKLA SIRMA SALI KIZ Zaman zaman iinde, kalbur saman iinde, cinler cirit oynarken eski hamam iinde... nerde var, nerde yok bir sinek geldi, vzldad havaya; yan szdk yz altm tavaya, derisini sattk yz binlerce liraya; kemiklerinden de bir kpr kurduk ukurova'ya; vay ne kpr, bu kpr; kldan ince, kltan keskin! Ne dn ne demin; bugne bugn, iki adam geti; biri zayf, biri iman; biri dost, biri dman; geen de piman, gemeyen de piman; Srat kprsm m desem, ecel kprs m desem ne desem, doru mu desem, yalan m desem, ne desem? O yalan, bu yalan; minareyi alp da klfn hazrlayan... bu da m yalan? O yalan, bu yalan, fili yuttu bir ylan! Bu da m yalan? O da yalan bu da yalan, yalan olu yalan! Bu yalanla gitti baban... bu yalanla gitti anan... sen de bu yalanla oyalan da oyalan, seni gidi yalanc yal kei, duvara bal kei, yalan yuvas olmu aznn ii!
Bir varm, bir yokmu; Allah'n kulu okmu; ok sylemesi gnahm; develer tellal iken, pireler berber iken, ben anamn beiini tngr mngr sallarken bir

110

111

memleketin birinde Edi ile Bd derler bir kar - koca varm. Sanki Allah bunlar birbirinin kaburgasndan yaratm; ikisinin de huyu, suyu t o kadar birbirine benzermi; kim ne derse, ona inanr; yzlerine glen, ekmeklerini ellerinden alrm. Ellemden azlar yand iin etliye, stlye karmaz, suyu bile fleyerek ierlermi. Eh, oul yok, uak yok; ko yok, koak yok; geinmeyecek, ne balan var! Daa gider, odun eyler; baa iner, bel beller; muhanete muhta olmadan geinir giderlermi. Gnlerden bir gn, ba baa vermi de, balarndan geeni konuup duruyorlarm. Bir ara kars: Ediiii demi! Kocas da: Ne diyorsun Bd, demi! Ne diyeceim, Allah yzmze baksa da, bize bir evlat verse derim. Bre karcm, nerde o talih bizde! Gkten ya mur yerine inci yasa, yine bir tanesi bamza dmez. Hani, canm sz misali! Veren, Allah, u gn lme gre bir kz verse yok mu, yle bir gzel olur, yle bir gze! olurdu ki, doan aya ya sen do, ya ben derdi. Gldke gller alr, aladka inciler salr, acep insan bakmalara doyar myd ki! Yzn grenin nasibi ksmeti artar, sesini duyann mr, gn uzard. Bu byle olduktan geri, stelik on parmanda da on hner olur, yle bir hal dokur, yle bir hal dokurdu ki, kim var, kim yok, oturur da yine de bir yan bo kalrd. Daha deyim mi yle bir sofra donatr, yle bir sofra donatrd ki, cmle lem yer, ier de yine de yetip artard. Hani o
112

zaman, herkesin gz kzmn stnde kalrd ya, yama yok, dizimin dibinden ayrmaz; eteinin ucunu kimselere gstermezdim. Dorusu, ne kk vezirin oluna verirdim; ne byk vezirin; versem versem, padiahn oluna verirdim de, varr saraylara sultan olurdu. Bd bylesine atp eirince kocas dayanamam: Hele sen bir sus, sultan anas, demi. Olsa ile bulsa, bir araya gelse, sana srma sal bir kz veren Al lah, bana da altn peremli bir olan verse yemez, yedirir; giymez giydirir; okutur, dokutur ben de yle bir adam ederdim ki, alimallah grp edenlerin parma aznda kalrd. Hele kzlarn, hele kzlarn... ille velakin ne k k vezirin kzn alrdm, ne byk vezirin, alsam alsam padiahn kzn alrdm ki, dillerde destan olur, felek bile bir yana daha girerdi. Edi de bu kadar ykseklerden uunca, kars dayanamam: Bre Edi demi, byk lokma ye de, byk sz syleme, ya Allah byle altn peremli bir ocuk yerine, tutar da sana bir kelolan verirse... O zaman tut pere minden al duvara... yle ya Allah bir, Peygamber Hak, pekmez kara, yourt ak... Baka ne bilir Kelolan? Bd, bu sze glm: lhi Edi demi, veren Allah bize bir evlat versin de, varsn kelolan olsun! Sen onlar gzne kestirmi yorsun ama, kelolanlarn aln ak yz ak; kula de lik, gz pek olur. Eli elden kalmaz, dili dilden... Att n vurur, tuttuunu koparr; seni, beni deil, eytan bile suya gtrp susuz getirir; insan mrvvet grrse, bylelerinden grr. yisi mi, kuru yerde yatp da minare kadar rya grmeyelim.
113

Doru sze ne denir. Kars boynunu bkm: Yerden ge kadar hakkn var kocacm, de mi; Allah bize bir evlat versin de, ister olan olsun, ister kz olsun; yeter ki eli aya dz olsun. Ba kel olur sa ne kar, tutar gmletiriz. te o gnden geri Edi ile Bd bu dua ile yatm, bu dua ile kalkmlar; yerin, gn ak olduu bir zamana rastlam olacak ki, dualar yerini bulmu, gecenin bir vaktinde nur yzl iki peri peydah olmu; biri, Bd'nn baucuna melmi, biri ayak ucuna... Sonra neylemiler, netmiler, orasn o kadar bilmiyorum ama, kan uykulara dalan hatuncuun iki yanna, iki bebe yatrmlar; biri olan, biri kz, nur topu gibi iki yldz... Periler birine bakm: Gldke gller alsn, aladka inciler salsn! demiler, brne bakm: Ektii gversin gelsin, diktii yeersin gitsin! demiler, demiler ya, ne yzlerini gren olmu, ne szlerini duyan olmu. Grmse, Bd grm; duymusa, Bd duymu; masaldaki i gibi, uykudaki d gibi... Sabah olup da cmle kular uyannca, hatuncuk gzlerini am, bakm ki ne grsn! ki yannda iki ay paras... Yzleri prl prl; gzleri l l... Sevincinden deli olas gelmi. Edii, demi; o da: Gene ne var Bd, demi. Ne olacak, gzlerin aydn! Allah ikimizin de muradn verdi; byle iken byle... demi.
114

Bu sz, kocasnn garibine gitmi; bir de gelip bakm ki, ne grsn; dedii gibi, altn peremli bir ocukla, srma sal bir kz... Grm, gzlerine inanamam; duymu kulaklarna inanamam; parma aznda kalm vesselm! Gayri, Edi ne bu ie koulmu, ne u yokua... Glerse, gllerini derlermi kznn; alarsa, incilerini... Ve gtrp satarm yok pahasna! Bir gn olur, karc-

Bir de gelip grm ki ne grsn, dedii gibi altn peremli bir ocukla srma sal bir kz...

115

nn ryas kar da, olunun da ektii gverir, diktii yeerirse; gayr dolduracak ne kp bulabilirler, ne glek ama, Allah insana para vermeden nce akl versin! Bizim aklllar da, akllarn peynir, ekmekle mi yemiler; neylemiler, netmilerse, daha krklar dolmadan beiklerinin ban bo brakmlar; stelik, ne baularna bir bak, ne de kap azna bir tas su koymular; cinlerin cirit oynad bir evde balarna bir i gelmez olur mu! Gnn birinde bakmlar ki, ne grsnler; ocuklar, o ocuklar ama, ne gllerin ald var, ne incilerin sald... Grdn m bir bamza gelenleri! deyip dizlerine vurmular. Bereket versin, bu dnyada eytana pabu giydirenler de var. Kocakarnn biri grm de: ilhi stme iyilik, salk, demi; ocuklarnz cin deitirmi sizin! Hani kalar, o ka; gzler, o gz ama, bakn bir yzlerinde Mevl'nn nuru yanyor mu? Daha alnlarnn ortas bile glmyor; tvbeler tvbesi, bunlar insan evlad deil, Ayta m, Oyta m dedikleri cin yavrusu... Hangi gl, hangi inci! Ecinniler ne gler, ne alar; gzlerini aarttka aartr, yzlerini kararttka karartrlar; ocaklardan rak, bunlarn girdii evde bet, bereket kalr m? ki, bir demez de, arlklarnca altn verirseniz, yavrularnz onlarn elinden kurtarrm. Byle bir zamanda gzlerine para, pul grnr m? Edi ile Bd dilediini vermiler kocakarya. O da alp gtrm cin yavrularn; yol aznda bir musalla tann stne; bir de bir ate yakp orackta, gemi karsna: A Cinler Ecinniler! Aln bebenizi, verin bebemizi...
116

Alrsanz aln, verirseniz verin; duyduk, duymadk demeyin. Yaktm bir ate, yanacak Ayta, kl olacak da ta! Bir sylemi, iki sylemi, derken cinler, yavrularnn yanp, kl olacandan korkmu; elsiz, ayaksz gelip almlar Aytalar, vermiler srma sallar...

Edi ile Bd dilediim vermiler kocakarya. O da alp gtrm Cin yavrularn,

117

Gayri, sylemeye ne hacet, dnyalar onlarn olmu! Ninnilerle uyutup, el stnde bytmler, bir daha da beiklerinin bandan ayrlmamlar... Gel zaman, git zaman derken, biri filiz gibi bir delikanl olmu; biri de gl gibi bir kz! Birinin ektii gvermi gelmi, diktii yeermi gitmi; birinin de gldke gller alm yznde, aladka inciler salm gznden. Eh artk, vezir, vzerann sz m olur! Oullarna padiahn kzn almlar; kzlarn da padiahn oluna vermiler. Gkten elma dm; biri bu masal dizip, koana; biri okuyup dinleyene; birini de okudum, fledim; insan ocuumun ruhuna baladm.

ELMA Ne tarlamz vard, ne darmz; ne kovanmz vard, ne armz. Kim demi ki bal demekle az bal olmaz diye, byle ingenece fal olmaz diye. Bir gn bir ar gelip kondu bama, grnce girdim yeni bir yama! Bir gznden bal akyordu, bir gznden kaymak, Dnyalar deer bir kere tatmak. Gayr ne kirman eirdim, ne davar evirdim, her ii bir yana serip bu ary gttm. Ba ba gezdirip bahe bahe byttm. Her iekten bal ald. Yaprak ald, dal ald velakin yumurcan biri bir ta att, ayaklar krld. Baladm olmad, yaladm olmad; bir trl bir ifa bulmad. Nihayet dolandm bayr da; getirdim bir ceviz yapra. Sardm sarmaladm inceden ince; ne ar kald, ne sz bence. Bir varm, bir yokmu, develer tellal iken, pireler berber iken, ben anamn beiini tngr mngr sallarken bir memleketin birinde bir padiah varm. tekiler gibi tacn, tahtn delisi deil, o soydan gelenlerin iyisi mi dedim iyisi imi. Memleketi yle bir dirlik dzenlie kavuturmu, yle bir dirlik dzenlie kavuturmu ki, hangi krk haramiler, hangi kap ard bezirgnlar. Ne devler top oynayabilir, ne cinler cirit atabilirmi. Herkes

118

119

kendi iinde, kendi anda; kendi topranda, kendi tanda; ekeceini eker, dikeceini diker; gler yz, tatl dil ile gnl holuu iinde' yaayp gidermi. yle bir devirde byle bir padiaha kim kurban olmaz amma, ne kar, felek insan gldrmedikten geri... yle ya, Allah ona devlet stne devlet vermi amma, gel gelelim; yerini yurdunu tutacak bir evlat vermemi. Bu yzden ya, ba ilerledike gam, kasaveti de artp, gece dememi, gndz dememi; yeri, g yaradana yalvarp yakarm amma, yer demir, gk bakrm; duas yerini bulmam. Gnlerden bir gn, padiah yine kara kara dnp dururken, gn grm, umur grm biri yanna girmi: Padiahm demi. Derdini sylemeyen derman bulamaz; ne derdin, kederin var? Yanl bir dala ta atan m oldu, bir komu kapsna yan gzle bakan m? Noldu, ne hal oldu sana? Padiah boynunu bkm: Ey benim halden anlar kulum, demi; Allah her devleti verdi ama, bir evlad ok grd bana; yedi yldr derdime derman arayp duruyorum; ne var ki, gvendiim dalara kar yayor; tutunduum dallar krlp geliyor. Oturup derdime yanmaktan gayri bir derman bulamyorum. Adam, bunu duyunca: A devletlim demi; Akl retmek gibi olmasn ya, insan bir eyi kendine dert etmeye grsn; gayri bu dert, gn gn sklr gelir; yreinize koyduka kor; dn, gn kaybedersiniz sonra... Ne yapalm; bu dn120

yada her ey elimizde, avucumuzda deil ki, kader byle imi; belki bunda da bir hayr vardr; yle ya, veren Allah ya verdiini geri alrsa! Ne kuru ayda koyun gtmeye benzer bu, ne de emanetlik mintan giymeye... Ocaklardan rak, ateten gmlek gibi, yakar, yandrr adam! Padiah ban sallam: Dorusun, az dual kulum, dorusun; Allah verecekse, hayrlsndan, mrlsnden versin; ve zira sen onu byt de kendi boyunca, sonra da gtrp kendi elinle kara topraklara ver. Bylesine acya Efltun olsa dayanamaz ama, bunu bir kere dert edindim kendime; imdi ikide bir, bir efkr basyor beni; bilmem ki netsem, neylesem? diye sormu. Bu halden, ahvalden anlayan adam da: Padiahm demi, her eyin bir aresi var; bu dert sizi stelemeden, siz bu derdi steleyin; efkr datacak yle bir bahe yaptrn, yle bir bahe yaptrn ki, gllerinde kuular, kklerinde ahular... Ne smbller san yolsun, ne menekeler boynunu bksn; vursun davullar gmbr gmbr; alsn sazlar nazl nazl; gller gn eylesin; blbller dn eylesin, bylesine bir bahe... imdi, gnn birinde bir efkr bast m; bir, iki deme; var git bu cennet katna... ster bir havuz bana kurul; ister bir aa altna uzan; daha da istersen, sularn sesiyle uyu; yeilin ryasna dal; ve uyanabilirsen, ku-larm trksyle uyan... Evvelallah, gzn gnln alr; gayri ne gam kalr, ne efkr! Bu sz padiahn aklna yatm; nasl olsa, hazineleri tap dklyor, bir bahenin de sz m olur? yle bir bahe yaptrm, yle bir bahe yaptrm ki, nasl sylesem, masallardaki gibi... Salkm salkm st, el121

van elvan iek, buram buram koku, aygn baygn ses... Dorusu grenlerin parma aznda kalm; padiah da sevinip seyran eylemi, beenip bayram eylemi ama, gelgelelim bulduu, umduuna dememi; zira, hangi gn, hangi saat bann stnde bulutlar dolarsa, bu baheye km ama, bir de varp bakm ki, ne grsn, o gam, o kasavet kendinden nce gelip de aalarn altmda yolunu beklemiyor mu! De yiitse glsn bakalm! Gller gn eylerken, padiahn yrei kan alam; blbller dn eylerken, gam stne gam balam; derdi bir iken iki, iki iken olmu; bir daha dnp bahenin yzne bakar m? Atmasna admn atmam ama, bamda kara yeller estii bir gn, yine baheye km, bu defa da bir ferahlk duymaynca, bsbtn fkelenmi; gayr ne iek demi, ne bcek; nne geleni krp geirmi; nerede ise ta stne ta brakmayacakm ya, kars eline, ayana sarlm yoksa... Zaten bu hatuncuun bir aya baheden kmyormu ama, o gnden beri, bsbtn kendini oraya vermi; toprayla toprak olmu; yaprayla yaprak olmu; hele gl fidanlar stne yle bir titrer, yle bir titrermi ki, bir tomurcuunu solmu grse, onun da beti benzi solar; bir daln eilmi grse, onun da boynu bklrm. Bundandr, bahenin ta, topra bu hatuncuu ayaklarnn sesinden tanrm; iekler en gzel renklerini ona gsterir; en tatl kokularn ona saklarm; meyvasz, ayvasz aalar bile, btn srlarn ona syler; kimi: Ben u derde devaym! der, kimi de: Ben u hastala ifaym! dermi ama, hibirisi onun derdine derman olamazm. yle iken hatuncuk kendi talihine ksermi ama, kl kadar olsun onlara gcenmezmi. Ama nasl olmusa, bir gn yreciine dokunmu da:
122

A benim dalm, yapram; saraylar yaptrdm, alln eikli; iinde yatmadm, yan beikli; ne siz muradm! verip benim yzm gldrdnz, ne de ben padiahm yzn gldrebildim; bu olmadktan geri, ne deseniz, ne yapsanz nafile! demi onlara... Bu sz stne, utancndan koca bir aacn dili tutulmu ama, Hikmet-i Hda, kuru aacn biri, lisan hal ile: nan bac demi, derdini biliyorum, da olsa dayanamaz; eski halim olsayd, sana yle bir elma verirdim, yle bir elma verirdim ki, ne muradn varsa yerini alrd ama, hani bende o dal, hani dalmda o elma? Padiahn fkelenip de, her eyi krp geirdii gn yok mu, o gn benim de kolum, kanadm krld; kuruyup dkld yapram, dalm, bir filizcikten geri, kalmad yeilim alm... imdi, sabretmesini biliyorsan, stmdeki o filizleri koparp ele, gne kar dikiver; bir gn gelir, benim veremediimi o verir sana. Adam sen de, deme; verecei elma murat elmasdr. Yarsn sen ye, yarsn padiaha yedir; dilerim Allah, umarm Allah, her ne muradn varsa verir inallah! demi. Padiahn kars da dediini etmi; o filizcii koparp dikilecei yere dikmi; tamam yedi yl, yedi ay kendi evlad imi gibi titremi stne; esen yelden, uan kutan korumu onu... Gel zaman, git zaman, filiz bym, fidan olmu; bu fidan da serilip serpilip koskoca bir aa olmu; derken bir bahar, iek iek bezenip, yaprak yaprak salnmaya balam. Bir de bakm ki, ne grsn; ta tepesinde bir elma... Ha dtm, ha dyorum, diyor. Elma da ne elma ya! Bir yan o kadar beyaz, o kadar beyaz ki, aydan ar, gnden duru... Bir yan da, gne mi pm, ne olmusa, yle bir kzarm, yle bir kzarm ki aldan al, nardan krmz... 123

Daha durur mu hatuncuk, alm elmay, blm elmay, yarsn kendi yemi, yarsn da padiaha yedirmi... imdi, sz uzatp da ne biz gnaha girelim, ne de sizin banz artalm. Aradan dokuz ay, dokuz gn, dokuz saat gemi; gememi; nur topu gibi bir oullar

dnyaya gelmi; gayri sevinlerine pyan olur mu! kisinin de, deli divane olas gelmi! Drt bir yana kuun kanadyla haberler gidedursun, padiah: Kurulsun meydanlar! demi, kurulmu meydanlar... Vursun davullar! demi, vurmu davullar... Tam krk gn krk gece enlik, admanlk etmiler; yiyip, iip muratlarna ermiler; gkten elma daha dt, kimin ne murad varsa onun bana...

Daha durur mu hatuncuk alm elmay, blm elmay...

125 124

AIL SOFRAM AIL Zaman zaman iinde, kalbur saman iinde, cinler cirit oynarken eski hamam iinde... A tavuk dnde dar grrm; hastalar dersen, nar grrm; ben de ben olal her gece sar grrm... Yumurta sars m desem, kanarya sars m desem, altn sars m desem, ne desem; sar m dedin sar; sary grnce erir dalarn kar! te gr, dde gr; hayalde gr, dte gr; olur ya, olamaz m, olup bitenler az m? Mademki altnlar sar, sarlar da altn olsa, ne kp kalsa, ne glek, az beraber dolsa; bununla bir ehir yaptrsam ky beraber, seksen sekiz oda boyu beraber; iinde bahesi, suyu beraber; vah neyleyim yrekte var, elde yok... Drt bacm olsa perde yznde; hibirinin olmasa dnya gznde; drt saray kurdursam da zerinde; vah neyleyim yrekte var, elde yok... Bin kilelik tarlam olsa su basar; vergi haktr elbet, buna kim kser; otuz be de srm olsa beraber, vah neyleyim yrekte var, elde yok... Drt bin devem olsa bir dz ovada; yirmi bin kuum usa havada; be on batman ya eritsem tavada; vah neyleyim, yrekte var, elde yok... Bin be yz ineim, krpe danal; iki yz cariyem, eli knal; doksan da obanm, beli kamal; vah neyleyim yrekte var, elde yok... Her sene verirdim,
126

on yk iane; el avu amazdm hana, obana; on iki bin atl dksem meydana; vah neyleyim yrekte var, elde yok... Byle olsa ile bulsa bir araya gelse, grmemiin bir olu, kr Memi'in bir kz dosa, seyreyle sen gmbrty, ama velakin lafla peynir gemisi yrmez ki koca koca sal yrsn; yrse yrse yine masal yrrl yisi mi kk, saray bir yana, kurmay, kuruntuyu br yana brakalm da; biz kendi ocamzn bana oturup kendi keyfimize bakalm:

Bir varm, bir yokmu; Allah'n kulu okmu, devefer tellal iken, pireler berber iken ben anamn beiini tngr mngr sallar iken bir Kelolan varm... Gnlerden bir gn o Kelolan bu sokak benim, u sokak senin dolarken iki ta arasnda bir on para bulur; ama ne alsam, ne alsam diye dnp durur: zm alsam, p kar! Erik alsam, ekirdei kar! Et alsam, hani ocak? t alsam, hani bak? yisi mi, kaygsz bam, arsz diim; leblebi alrm da ktr ktr yerim; artann da gtrr anama veririm! der, alr leblebiyi, der yola... Yine ura senin, bura benim derken varr 127

bir kuyu bana. Acep ne kuyudur bu kuyu, iilir m ki suyu? diye eilir bakar; amma derinmi kuyu, grnmez suyu; daha daha eileyim derken yarm leblebisi suya dmesin mi? Kelolan'n da akl bandan gider: A kara kuyu, kara kuyu! Sen esirge benden bir yudum suyu... Sonra dnp elsiz, ayaksz gel de, al elimden leblebiyi; hoppala yavrum, hoppala! Nerdeymi bu ya bu yama? De hadi, verirsen ver leblebimi, yok, yoksa tan krar, ban yararm senin! der, bir syler ses kmaz, iki syler ses kmaz; ncsnde bir Arap bac kar kuyudan: Ne istiyorsun Kelolan? diye sorar... Kelolan da: Ne isteyeceim, leblebimi istiyorum! der. Arap bac da: A Kelolan, yarm leblebin, su perisinin dnne erez oldu; koca bir dn halk yedi yedi, bitmedi, hl da yiyip duruyorlar; eksik, artk hell et! Onun yerine sana yle bir sofra getirdim, yle bir sofra getirdim ki, al sofram al! dersin, alr; yersin, iersin; sana da yeter; ona da yeter; ne tkenir, ne biter. Sonra kapan sofram, kapan! dersin kapanr. der, demesiyle kaybolmas da bir olur Arabn... Kelolan, bak hele u ksmete, insann kana nasl da kyor! diye dnr; sofray omuzuna vurup eve dner. ndlpt deyip kapdan girince, anas onu yle bir tepeden trnaa szer, sonra az, dilden sz ap: Ne o yine Kelolan, azn kulana varyor? diye sorar. Kelolan anasnn szn aznda kor: Al sofram al! der demez, nlerine yle bir sofra alr, yle bir sofra alr ki... eit eit yemekler; baklavalar, brekler... Bu defa da anasnn az kulaklarna varr; yerler yerler bitmez; ierler ierler tkenmez; sonra kapan sofram, kapan! der Kelolan, kapanr sofra! Bir gn byle, be gn byle, al sofram al! Ka128

pan sofram kapan! Ne od istiyor, ne ocak; ne kak istiyor, ne anak... Gnlerden bir gn Kelolan, anasnn karsna dikilir: Ana ana, canm ana! u konu komuyu bir yemee arsak nasl olur? diye sorar. Anas da: Aman deyim oul, herkesin gz gtrmez, ya u halimize gz deerse? Gene de sen bilirsin... Sen kendi ban kayr, yle de olur, byle de olur, ben yarm ekmein a, yarm ekmein tokuyum! der, der ama Kelolan bu sze omuz silker: Bak hele, u dnp kurduun eye! der; gidip yedi mahalleye birden haber eyler ki, nimetimi yesinler, devletimi grsnler de kadir kymetimi bilsinler! Akama varmaz, bu haber koca memlekete dalr. Akl bandakiler: Kelolan ne ocan yanyor, ne bacan ttyor; elin adamlarn ne ile doyuracaksn? diye biraz kulan bkmek isterler ama, o bu sze ban kar: Misafir, umduunu yemez, bulduunu yer, herkesin ksmetinde ne varsa, kana o kar; elbet de tok oturanlar, a kalmaz ya? diye savuturur onlar. Gelgelelim, ilde ne cingz adamlar var! yle her akntya pabu brakrlar m? Kelolan, daha bir baltaya sap olamad, kendi karnn doyurdu da bizimki mi kald? diye dnr, arltya kulak asmazlar. Ancak, iin alaynda olanlar: Kelolan'n gene bir oyunu var ama, gidip de grsek mi ki? diye dnr. Karnlarn tka basa doyurup yollarn o yana dorulturlar; bir de, gelip grrler ki, grlmedik, iitilmedik bir sofra. Kelolan al sofram,

al! diyor, alyor; gelen yiyor, giden yiyor, olan yiyip oyuna, oban yiyip koyuna gidiyor, ne bitiyor, ne tkeniyor; misafirlerin ard aras alndka kapan sofram, kapan! diyor, kapanyor... Gelenler, grenler arp kalr buna... Hepsi de iinden kanaat sofras m desem, keramet sofras m desem, ne desem, ne tkenmez bir sofra bu, Kelolan'n sofras! diye geirir, yedisinden yetmiine kadar herkes imrenir ve karnlarn, burunlarn doyurduktan sonra hep bir azdan: Neler yedi bu di, ne altn oldu, ne gm; imdiden geri, bize de byle bir kanaat sofras ihsan et; hey yeri, g yaratan! diye bir sofra duas yaparlar. Gelgelelim, sr srelim; bu davet gn, Kelolan'n bana gelen, pimi tavuun bana gelmez. Ne olur, nasl olur? O gn, bu sofrack srra kadem basar! te o zaman Kelolan'n gzleri fal ta gibi alr. Anas ban bir sallar, iki sallar da: Demedim mi oul herkesin gz gtrmez diye? Korktuumuza uradk ite! imdi yerde ara ki gkte bulasn... Ana sz dinlemedikten geri, ben gayr iine, ana karmam; ne halin varsa gr der ve gene kendi ynn eirmeye balar. Kelolan hele bir sorup soruturaym diye; nne gelen kapy alar; her grdne sorar. Kabahati gelin etmiler de kim oluna alm! Kimsecikler oral olmaz; herkes, birbirinin stne atar: Kim ne yapacak; alsa, alsa, eskici baba almtr derler; bu, dnyasna ksm de: ok kr, ben kendi elimle, emeimle geinip gidiyorum, elin sofrasnda, tasnda gzm yok benim. Alsa alsa Emeti ana almtr der; ona gider, o da: Kudret helvas desen bende, sabr meyvesi desen bende; elin balnda, malnda gzm yok benim der. Szn
130

ksas, yer demir, gk bakr; bu sofrac kala gz arasnda kimin ald bir trl anlalamaz. O zaman Kelolan, kel ban kamaya balar:

Hmmm bildim, bildim, ne bu almtr; ne u almtr; gene onlar yapmtr bunu der ve sihirli kuyunun yolunu tutar... Kelolan, sihirli kuyunun yolunu tutar, tutar ama, o gider, yol gider; o gider, yol gider, glgesi de pei sra tin, tin eder, derken akamn bir saatinde kuyunun bana varr: A kara kuyu, kara kuyu! Bir verip, bir almak Allah'a yakr, sen kimden rendin bu huyu? Perileri mi gnderdin? Pirleri mi gnderdin? Nettin, neyledin? Ben uyur, anam uyankken sofray aldrdn evimden? Dne dne pazarlk olacaksa, ver sen de benim leblebiyi! der. Bir syler, kuyudan ses kmaz, iki syler ses kmaz, ncsnde bir Arap bac kar: Gene ne istiyorsun Kelolan der. Kelolan da: Ne isteyecek misim, ya aldn leblebiyi, ya verdiin sofray. yle ya o gn, bugn doyduum, doyacam 131

yok; anamn el kadar ekmei de bana yetmiyor. mdi elim bo, yzm kara dnemem! der. Arap bac da: Kem km etme Kelolan senin yarm leblebi dne, dernee harcand; artan da su perisine erez oldu; bu defa da sana yle bir deirmen getirdim, yle bir deirmen getirdim ki... Saa evirirsen, altn tr; sola evirirsen, gm tr, bugne de yeter, yarna da yeter, dne de yeter, bayrama da yeter! Bileine kuvvet; ek ekebildiin, evir evirebildiin kadar! der, demesi ile kaybolmas da bir olur. Kelolan, demek, ksmette bu da varm der, deirmeni yklenip eve dner. Kelolan, kapdan girince anas batan ayaa bir daha szer onu: Ne o Kelolan, gene ne dolap evirdin, gzlerinin ii glyor? der. Kelolan da: Ne evirdiimi, ne evireceimi imdi grrsn! Sen hele kalk, iki torba bul, getir bana der. Anas kalkar, kyy, keyi arayp tarar; krk yldan kalma, iki torba bulup buluturur; birinin krk yerinde krk delii, tekinin krk yerinde krk yamal var ama, ne ise... Kelolan soyunup dknr; deirmenin bana geer! Saa evirir, altn akar; sola evirir, gm akar, Kelolan'n anas bakar da bakar, bakar da bakar; bir trl gzlerine inanamaz; sonra peh peh peh maallah! Bu defa bu kaybolmaz inallah! diye, bir maallah, iki maallah ile eytann elini, kolunu balar. Kelolan bir gn byle, be gn byle... Gece demez, gndz demez; ne durur, ne dinlenir, sa eli yorulsa, sol elini atar; sol eli yorulsa, sa elini atar; kh u yana, kh bu yana evirir; evirdike de altn akar, gm akar; anas da dklenleri devirir toplar, sandk, sepet, kp, klek demez, doldurur...
132

Ama gelgelelim, Kelolan, gelge akllnn biri... Bir gn olup kel bandan yine kavak yelleri esmeye balar; gece gezip, gndz tozar; bylece haftalar, aylar geer; bir sabah anas bakar ki, ne baksn, kpteki altnlar eriyip akm; gmler de suyunu ekmi... Ak brekli hatuncaz neye uradn bilmez; hemen olunun yanna seirtir; bir de grr ki ne grsn! Kelolan uyuz uykusuna yatm, horul horul uyuyor; defa lhavle eker; drdncsnde burnuna bir kl tttrp uyandrr: Kelolan Kelolan beendin mi ettiin ii diye olup biteni yana yakla anlatr. Kelolan yine ban kamaya balar: Hay ana, bak hele u hayflandn eye! imdi seni altna boar, gme garkederim, getir u deirmeni! der, der ama anas raf dolab altst eder, yok! Bereket versin, aklna der de, defa: Estane, mestane! Gel kapma, gir evime; yitirdiimi ver elime! der, demesiyle deirmenin ayaklarna dolamas da br olur: Vah vah, keke sofra iin de vaktiyle bunu okuyup fleseydim! diye dvnr. Ne ise deirmeni gtrp Kelolan'n karsna diker. Kelolan da y Allah der keesinden dorulur, y Pir! der, deirmenin kofuna yapr; ama saa evirmek ister, evrilmez; sola evirmek ister evrilmez! Pasl, pasakl deirmen evrilir mi ya, evrilmez vesselm! Anas azn ap da he, yok demez ama, Kelolan neye uradn bilmez; kel ban bir, bir daha kadktan sonra: Hmm! Bildim bildim... Bu ne cin ii, ne eytan ii; bu gene onlarn ii! Bunu onlarn yanna brakr mym sanki? der, bir daha sihirli kuyunun yolunu tutar. Kelolan az gider, uz gider; dere, tepe, dz gider, bir de dnp ardna bakar ki, bir arpa boyu yol gitmi.
133

Hele bir mola verip biraz kestireyim unun urasnda der; bir dulda yer bulup uzanr; nice sonra gzn ap bakar ki kuyunun banda... Bir ta stnde dinlenmeden, mendilini karp terini kurulamadan seslenir: A kara kuyu, kara kuyu, bir deirmen verdin ama, hani ya bunun suyu? Saa eviriyorum, evrilmem diyor; sola eviriyorum, evrilmem diyor, ya terkettir bana bu huyu, ya da geri ver leblebimi! der. Bir durur, iki syler; kuyudan ses kmaz; ncsnde bir Arap bac kar; bir duda yerde, bir duda gkte... Kelolan'n beti benzi atar; dili, dii tutulur, ne leb diyebilir, ne leblebi, ne kuyu diyebilir, ne suyu? Amma velkin Arap bac: Hamhum etme Kelolan, sana yle bir tokmak getirdim, yle bir tokmak getirdim ki, kim hakszlk ederse kudur tokmam kudur dersin, kudurur! Vurur da vurur, vurur da vurur... Sonra dur tokmam dur dersin, durur der; demesiyle kaybolmas da bir olur. Kelolan demek ksmette bu da varm. Her baa yazlan gelir! der. Tokma yklenip eve gelir. Kapdan girince anas: Ne o gene Kelolan, yznden den bin para oluyor der; Kelolan da: Grrsn imdi gnn! der ve kudur tokmam, kudur diye barr. Vay sen misin diyen! Kara tokmak Kelolan'n bana inip kalkmaya balar. Kelolan, dur tokmam, dur der, tokmak duymaz! Gene kel ban stne bir inip bir kalkar; Kelolan iki gz iki pnar bir daha dur tokmam, dur der; bu defa da tokmak bu vay, vuy arasnda dur u vur anlar; daha daha vurur, vurur da vurur, vurduka vurur, Kelolan'n
134

kel ba alkanlar iinde kalr. Sonunda, can acsyla avaz avaz barr da tokmak duyar ve durur. Anas ocak banda olunun bu akbetini grr; glsem mi ki, alasam m ki! diye dnr; ama ne gler, ne alar, sadece bu aklsz baa bu tokmak bile az! diye sylenir. Bu sz stne Kelolan kprr, kplere biner ve anasnn stne yryp: Kudur tokmam kudur! u anam olacaa bir, bir daha vur! der, der ama, tokmak kln bile kprdatmaz. O zaman Kelolan hanyay Konya'y anlar ama, i iten gemi olur. yle ya, suun by kendinde... O sofrac aldran da kendi, el deirmenini paslandran da. Ettiine, edeceine bin piman olup anasnn eline, eteine varr: Ana ana, canm ana, hanmlardan hanm ana; ben ettim, sen eyleme! diye yalvarp yakarr. Neye derler ki ana gibi yr, vatan gibi diyar olmaz. Kel olsun, ktrm olsun; cier paresini atar, atar ama ba darda kalnca da koup tutar. Bundan tr Kelolan'n anas da kuzucuunun garip garip meleyiine dayanamaz; suunu, gnahn balar; sonra dizi dibine oturup bir gzel de t eyler ' A kel olum, kele olum; ylan ylan iken topra bile kanaatle yalar. Bundan rnek alacak yerde gsterie dp de ellemi bana toplamasaydn, o sofrack ne yiter, ne biterdi; o gne de yeter, bugne de yeterdi. Haydi o sofracktan oldun, ya u deirmene ne demeli? Allah yine yzne bakp haline acd da bari bu ie koulup sebeplensin diye bir de tutup bunu gnderdi. Drt ayan uzatp Tembel Ahmet gibi yatacana bu deirmenin kulpuna yaplaca gibi yapsaydn; sa elin
135

durursa sol elinle; sol elin yorulursa sa elinle evirseydin; ne paslanr, ne kflenir; altn, gm dediin evimize oluk gibi akard. imdi, son pimanlk para etmez ama oul, bana byle bir felket tokma indikten geri, belki akln bana gelir de bundan sonra, ya Allah'n verdii ile kt kanaat geinir gidersin; ya da tuttuun, tutacan ie koulacan gibi koulursun. Gnn birinde n stl deirmen olamazsan bile, gzmn bebei, evimin direi olursun inallah der. t olur da kim tutmaz ki, Kelolan tutmasn! Ana d, tlerin anasdr der; ekmeini tuza batrp oturacak yerde varr, bir zorlu ie koulur; gece demez, gndz demez yorulur mu yorulur; evlerine altn oluk gibi akmaz ama, aln terinden yle bir prlanta yapar, yle bir prlanta yapar ki, grenler parman srr. Geri sofralarn, ne Arap bac kurar, ne kum hac kaldrr; ille velakin eli kolu dert grmesin, iki cihanda yz ak olsun, yine anac serer, anac derler; yerler, ierjer, te yana geerler. Onlar ermi muradna, biz kalm kerevetine... KL KEDS Zaman zaman iinde, kalbur saman iinde, devler top oynarken eski hamam iinde... Biz hayladk, hoyladk; cmle lemi topladk. Allah'n k, tandrn ba olur da kim gelmez? Haylanan da geldi, huylanan da geldi; ahlanan da geldi, ohlanan da geldi. Hele byk ba, byk ayak kara kad, kuru kad geldi... Kady, dady duyunca; yaznn, yabann rdei, kaz geldi... rdei, kaz grnce, bir de ulsuz taz geldi. Taznn peinden de grmemiin olu, kr Memi'in kz geldi... Ne etti, etti, arkas skn etti: Kambur Ese, Sar Kse geldi; biri saltanata, biri sse geldi... Bunlar duyar da durur mu yal Htmhmnan, burunsuz, birbirinden uursuz geldi... Bu iki uursuzun ardndan da ekmediin yerde biten bir arsz, yzsz geldi... Daha daha, sar izmeli Mehmet aa geldi, geldi de dertlere deva, gnllere safa geldi... Derken efendim, seyrek basandan sk dokuyana, bir tala iki ku vurandan her yumurtaya bir kulp takana kadar kim var, kim yok; kimi a, kimi tok; geldi topland. Topland ya, hepsi de ban kaldrp kan ykt, derken her kafadan bir ses kt; balad her biri bir maval okumaya; kimi ince eirip, sk dokudu... Kimi yukardan atp, aadan tuttu... Kimi tavana ka, tazya tut dedi... Kimi azn yum, dilini yut dedi... Kimi kh nalna, kh ivisine vurdu... Kimi st dkm kedi gibi oturdu... Kimi khya kan
137

136

gibi her ie kart... Kimi gemi azya alp birbiriyle yart... Kimi akntya krek ekti... Kiminin krd ceviz krk geti... Kimi krkndan sonra kaval ald... Kimi de benim gibi ellisinden sonra masala dald... Bir var ki, hangisine ne denir? Allah her kuluna bir ene, her eneye bir tane daha vermi, oynatp duruyor. Lafla peynir gemisi yrmez ama, sade durup dinlenmekle de olmaz; laf ebelen adam aptal yerine korlar; bari ben de birini ekip, ekitireyim dedim ya, ne haddime! Yetmi iki millet burada, sade bir Kelolan yok ortada... Eh yz yzden utanr, tekileri dilime dolayacak deilim ya, ben de tuttum, Kelolann yakasndan; bakn ne deyip durdum arkasndan : Bir varm bir yokmu; Allah'n kulu okmu, ok sylemesi gnahm. Develer tellal iken, keiler berber iken, bir memleketin birinde bir kocakar, kocakarnn da bir Kelolu varm! Bu kocakar kara yazlnn biriymi, ne anadan grm, ne babadan! Ne hocadan glm, ne kocadan! Eh n gelmeyenin sonu gelir mi? te olunun hali de meydanda! Kelolan, Kelolan deil, bir kl kedisi: 0 sabah, bu akam ocak bandan ayrld yok ki. Ellerini scaktan soua vurmuyor, kel ban kayp duruyor. Anas ne yapsn, kime avu asn. Salarn sprge ediyor, ellerini de saak! K, kyamet demiyor, el iine geliyor ama, el kaps hem ge alyor, hem g: Yllar yl byle geiyor, geiyor ya, gnlerden bir gn kocakarnn da sabr bitip takati tkeniyor. Kelolan' yamacna dikip boyunu, bounu yle bir szdkten geri:
138

Ay olum, a kele olum, bu tembellik sana kimden bulat byle? Baban rahmetli ekmeini tatan karrd. Anan olacak kara yazly da gryorsun ite, ban tatan taa vuruyor, ya sen! Bir oturduun yerde krk yl oturuyorsun, ya da ver yiyeyim, rt yataym, gzle canm kmasn! diyorsun, ama ben bugn varm, yarn yokum! Kim kime bir tas su verir. Ban kel olmu, ne kar, Allah baka trl kellik vermesin, elin kolun var; gcn kuvvetin yerinde, ta sksan suyunu karrsn, daha olmazsa ne eder eder, iki elle bir ban geindirirsin. Sen ne et, et, geinip git de, tek beni kayrma! te benden grp grecein, elimden alp yivecein son ksmet bu! der, kara, kuru bir ekmek verir eline, ne azna bakar, ne diline. Aar kapy, vurur yola: Haydi Kelolan uurlar ola! Kelolan bir elinde ekmek, bir elinde deynek, az gider, uz gider, alt ay, bir gz gider. Gnlerden bir gn bir kye gelir. Bir de bakar ki bir kocakar! Bir duvar dibine oturmu, yn eirip yumak yapyor. Kelolan: Eh kadn dediin de byle olur, kadnck dediin de... Ne kz orapsz kalr, ne de olu arksz! Benim anam gibi yalnayak, ba kabak salvermez ya adam! diye dnr iinden, adm adm da yanar ona: Ana ana, canm ana; canm kurban sana! Ne olur u ekmeimi tut, kurda kua yedirme de, ben gidip kendime bir kazan yolu araym, kei keten yerde, bir yo! bulursam, anamn ekmei, anamn st gibi hell olsun, ye yiyebildiin kadar! Gvendiim dalara kar yaar da yollar, beller bana kapanrsa, dner gelir, kara ekmeimi alrm der.
139

Kocakar da: Vah oul, emanetin bar yufkadr, ne veririm, ne yediririm, ben de yemem, cebime koyarm diye balar, Kelolan da inanp gider, gider ama, ie yarar bir i bulamaz. Kala gz arasnda dner gelir, ekmeini ister, ister ama, kocakar ne dese, ne sylese beenirsiniz? A Kelolan, kele olan, varm youm yoluna kurban, hani dilim varmyor ama, ekmein bana gelen, pimi an bana gelmedi; olan yedi oyuna gitti; kz yedi suyuna gitti; ne sana kald, ne bana! eklinde, bir yalann stne bir de maval okur; de sen Kelolan ol da, inan bu mavala, inanr msn? Kelolan da inanmaz, aadan atp yukardan tutmaya balar: A kara kar, a kuru kar! nme dkme bir avu dar, dkeceksen bunu tavuklarnn nne dk ki, yumurtlasn sana beyaz beyaz; sars, sar... Yok yoksa ackan azck yesin, sarmsak bulursa cack yesin, daha da doymazsa uyuz atn etini, kuduz danann otunu yesin! Ben ekmeimi isterim, baka maval istemem! Verirsen ver, vermezsen ne olan tanrm, ne kz! Ne yl derim, ne yldz! Sana geerim, soluna geerim, estek eder, kstek ederim, eirdiini de, eireceini de, ynn de, yuman da kapar, kaarm der. Hani dediini de eder Kelolan! ki ta arasnda o yana geer, bu yana geer, kocakarnn eirdii, eirecei yn ile yuma kapmasyla kamas bir olur. Kocakar durduu yerde duradursun, ne yapacan kuradur140 sun Kelolan bir ta stne oturur ve saznn bir teline dokunur: Bana ettin dzeni Yerin katran kazan , Piesin kocakar Ekmei verdim, yuma aldm. Din din din! Din din din... Ekmei verdim, yuma aldm. Din din din! Din din din... Kelolan bylece, bir nice alp ardktan talayp haladktan sonra, yine yola der. Bir elinde yn, bir elinde yumak, az gider, uz gider, dere tepe dz gider. Gnlerden br gn bir ovaya iner, bir de grr ki, ne grsn; kilimcinin biri ayrn stne uzanm, kilim dokuyor, stnde de gl bitmi, blbl okuyor! Kelolan: Eh kilim dediin de byle olur, kilimci dediin de, ne kona kilimsiz kalr, ne de ba blblsz. Kocakar gibi, maval eirip martaval yumaklamyor ya! diye geirir iinden, ayak ayak da yaklar ona: Emmi, emmi, usta emmi; alrsan rakla al beni! Almazsan u ynm, yumam tut, yele sele verme de varp bir baltaya sap olaym; bir verdiim kar gelir de bir han, klhan bulursam; ynm, yumam benden yana hell olsun, doku dokuyabildiin kadar ama, gvendiim dallar krlr da, dner gelirsem, ynm, yumam, isterim der. Kilimci kr Hac da: Ey oul, emanete hiyanetlik olur mu? Ne dokurum, ne dokunurum, elime bile almam, tezghn stne 141

Hey zeni zeni

koy! diye karlar. Kelolan da yanlp gider, gider ama, btn kaplar yzne kapanr, o da yz bir kar, dudaklar iki kar, dner gelir, ynn, yuman ister, ister ama, kilimci kr Hac netse, neylese beenirsiniz?

Vah Kelolan, kele olan, malm mlkm yoluna kurban! Hani azm varmyor ya; ynn, yuman bana gelen, il tavuun bana gelmedi. Ynn yel ald, Yemen'e gitti. Yuman da sel ald, Sivas'a gitti. Ne kilime yarad, ne keeye! diye bir mavaln stne bir de martaval katar. Eh Kelolan, Kelolan olur da kanar m, martavala! Kanmaz! Yukardan atp aadan tutmaya balar: Ey Hac Hac, kilimci kr Hac! pime ilmik atp karmda mekik dokuma; dokuyacaksan kendi tezghnda doku ki, bezin bez olsun; szn sz olsun; yok, yoksa ynm yaprak deil ki yel alsn; yumam toprak deil ki, sel alsn. Kz, ksrak da deil ki el alsn. Ben ynm, yumam isterim; martaval istemem; verirsen ver, vermezsen ne yel tanrm, ne sel! Ne yaban derim, ne el! Sana geerim, soluna geerim, allem eder, kallem ederim; dokuduunu da, dokuyacan da; kilimi de, keeyi de alr, kaarm der. Hani sylediini de yapar, Kelolan... Bir gz yumup ancaya kadar b yana geer, bu yana geer; kilimci kr Hacnn dokuyup dokuyaca kilimi, keeyi almasyla kamas bir olur. Kilimci kr Hac durduu yerde duradursun, neye uradn yoradursun, Kelolan bir ta stne oturur ve
saznn iki teline dokunur:
143

Kocakarnn eirdii, eirecei yn ile yuma kapmasyla kamas bir olur.

142

Szn saymam sayya Seni benzettim ayya Kendi etiin kukuya Desin a kr Hac. Ekmei verdim, yuma aldm Din din din! Din din din! Yuma verdim kilimi aldm Din din din! Din din din! Kelolan ylece, bir havlca alp, ardktan, kilimci kr Hacy talayp haladktan sonra, yine yolu tutar; Kelolan, bir elinde kilim, bir elinde sicim az gider, uz gider, kh kilim olup serilerek, kh kee olup gerilerek yrr de yrr; srr de srr; derken bir dere boyunda bir dernek grr. Bir yana olan evi konmu, bayrak kaldryor; bir yana kz evi kurulmu davul aldryor. Kelolan: Eh, dn dediin de byle olur, dernek dediin de... Bayrak dediin de byle olur, henk dediin de... Olann da yz gler, kzn da yznde gller aar! Kocakar gibi maval okuyup, kilimci kr Hac gibi martaval okumuyorlar ya! diye iinden dnr; aklndan geirir. Adm adm, ayak ayak da varr dn bann bana dikilir: Aa aa, dn ba aa! Batan drp ayaa baktrmasn Allah. u kilimime, keeme bak, gzkulak ol da, tutabilirsem gidip bir iin kulpundan tutaym; bir eref saate gelir de, tuttuumu koparrsam, kilimim, keem dn evine hediyem olsun; ser serecein yere ama, gvendiim dalara kar yaar da dner gelirsem kilimimi, keemi isterim der.
144

Dn ba da: Ah oul, emanete baha biilmez, ne sererim, ne gererim. Dr, bk yanbama koy! der durur. Kelolan da gider, gider ama, bir trl bir ie koulamaz. Boynu bkk, ba yerde dner gelir. Kilimini, keesini ister, ister ama dn ba ne yapsa, yaktrsa beenirsiniz: Vah Kelolan, kele olan, gelin, gvei yoluna kurban! Kilimini olan evinin altna serdim, keeni de kz evinin ayana... Yine de ne gvei oturacak yer kald, ne de geline ayak basacak yer... diye bir mavalla, bir martavaln stne, bir de masal dizip koar. Eh, Kelolan kan kurdu, byle bir kurt masalna akl yatar m! Yatmaz. Ne aadan atar, ne yukardan... Dorunun dorusunu syler: Hey dn ba, dn ba! Bama vurma byie bir koca ta; vuracaksan kendine vur ki, kilimin drt ucunu koyuverip, keeni sudan karasn. Benim kilimim ne o kilim, ne de keem, o kee! Benimkiler serilmeye grsn... Serilirse yok mu? Gvei de sar, gelin de... Ben kilimimi, keemi isterim, masal istemem... Verirsen ver, vermezsen ne dn derim, ne dernek! Ne davul derim, ne dmbelek! Sana geerim, soluna geerim, destan eder, mestan ederim. Gvei olan otursun oturduu yerde ama, gelin kz aldm m kaarm der. Hani bir dediini de iki etmez Kelolan... Bir gz yumup ancaya dek o yana geer, bu yana geer, ne toy der, ne dn... Ne gvei der, ne grm. Gelin kz teliye, duvayla alp kamas bir olur. Dn ba, ban san yoladursun; dn halk bunu bin mnaya yoradursun, Kelolan bir ta stne oturur ve saznn teline birden dokunur:
145

Din din din! Din din din! Kilimi verdim, gelini aldm, Din dn din! Din din din! Kelolan bylece, alp ardktan, dn ban da talayp haladktan sonra, gayr ne u yana bklr, ne de baka bir yola dklr; gelin kz kolunda, murad koynunda, evinin yolunu tutar... Kelolan at urada, at burada, at kap ardnda... Bir de anas dnp bakar ki, ne baksn! Kelolan, kay kopmu tfek gibi duvara yaslanm duruyor. Onu byle cebi bo, yz birho grnce akl bandan frlar, gzn yumar, azn aar: A bayrn keli, ben sana ya bir iin kulpundan yap, ya da bir baltaya sap ol demedim mi? diye verip veritirir, memesinden emdiini burnundan getirir... Hani Allah var, yalan syleyecek deilim ya, Kelolan elin stszleri gibi anasnn bir szne kar gelmez; st dkm kedi gibi durduu yerde durur dinler. Lfn sonunu aldktan geri: Bre ak brekli ana, san, ban deirmende aartmadn ama, dnyay, Konya'y bildiin yok! Hani bo gezenin bo kalfas gibi, pek yle gezip tozmadm; her kapya bavurdum ama, btn kaplar yzme kapand. stelik ekmeimi olan yedi, oyuna gitti; kz yedi, koyuna gitti... Ynm yel ald; yumam sel ald... Kilimimi, keemi de olan evinin ayana, kz evinin altna serdiler. Onlar bana allem, kallem edince, ben de onlara estek, kstek ettim der, der ama Kelolan'n anas bu kapal sze anahtar uyduramaz; ban sallar, kaslarn atar:
147

Gelin kz teliyle duvayla karmas bir olur.

Sana bir ey diyemem Yaasn dn ba nkisara kyamam iesin dn ba! Ekmei verdim, yuma aldm Din din din! Din din din! Yuma verdim, kilimi aldm
146

Bre Kelolan, estek, kstek ettin de, ne ettin sanki? Dorunun dorusunu sylesen, danalar daa m kaar, ne yutkunup duruyorsun? deyince, Kelolan: Ah ana, vah ana! Kelimem yok, dilim yok; ne ben syleyebilirim, ne sen anlayabilirsin; yine anlarsan dilden deil, telden anlarsn! der, sprgeyi saz yapar, dokunur tellerine; bakalm Kelolan ne syler, anas ne anlar: Ekmei verdim, yuma aldm... Din din de din din, din din de din din! Yuma verdim, kilimi aldm... Din din de din dn, din din de din din! Kilimi verdim, gelini aldm... Din din de dn dn, din din de din din! Kelolan'n anas yine bir ey anlamayp da: Hey Allah'n ayrks kulu! Gya bir dizip, bir kouyorsun ama, ne dizdiin sze benziyor, ne kotuun saza benziyor... deyince; Kelolan kap arkasna dayad gelin kz kolundan tutup ekerek: A gz yal, bar tal ana, szm sze, sazm saza benzemiyorsa ya u kz da gelin kza benzemiyor mu? diye sorar. Anas ban kaldrp bakar ki, all gll bir gelin, yznde de telli, pullu bir duvak... Bir de duva aar bakar ki, ne baksn, adyla, sanyla bir kabak! Kara kmr kalem edip izen iyi izmi, ka - gz yerinde ama, ne el var, ne ayak; iki atal bir denek stnde, szldke szlyor... Kelolan, bunu grmez mi; kan, ilii kurur, neye uradn bilmez ama, anas olunun yanl kap al148

dn anlar ve balar glmeye... De gel sen ol da glme bakaym! Meer Kelolan'n dn, dernek sand, kabak yazs ndaki kabak enlikleri deil miymi!.. Anas glecei kadar gldkten sonra, Kelolan'a dnp: Bre balkaba, kabaklarn gelin, gvei olmas bostanclarn bostan bozumu elentisidir. O kadar m gzlerin karard ki, kaz koz anladn; dur, imdi ben senin gzlerini aarm! der Ocak. bana geer; bu telli, pullu kaba dilim dilim kesip bier; bal gibi bir kabak a piirip, getirir, kor nne... Kelolan'n al - kak edip bu cennet yemeini cennetlik gvdeye attktan geri, gzleri fal ta gibi alr, o gn Kelolan bir baka Kelolan olur. Gayri ne tuz, ekmeini yedirir ele; ne elin ynn, yuman verir yele; hele kilimi, keeyi suya vermek yle dursun, bir daha yanlp, ap da her oyuna, ayine gelmez yle. Ana oul yer, ier; muradna ger, gkten bir, bir daha iki elma der Kelolan'n kabak bana!

149

NARTANES Zaman zaman iinde, kalbur saman iinde, devler top oynarken, eski hamam iinde... Hasl kelam, ykld hamam; dm dm oldum, bir torback ke oldum, keimi elimden aldlar, beni yola saldlar; yolda bir tarak buldum, tara tatara verdim; tatar bana at verdi, elime berat verdi; bindim gittim kheylana, vardm indim Hindistan'a. Hindistan'da kanlar akar, gzeller de bana bakar; tamam tamam temaa, ho geldin Bayram Paa! Bayram Paa'nn atlar kiyir kiyir kiniyor; arpa saman istiyor; arpa saman yokmu, kilimcide okmu; kilimci, kilim dokur, stnde blbl okur; o blbl benim olsa, ceplerim yemi dolsa, diye ktm yukar, bir de baktm bir kar! Yznde elli duvak, duva atm bir kabak, adamdan azma, dileri kazma, ensesi telli, kurbaa belli; tozu dumana kattm, bir fiske attm; balad feryada, kotular imdada; kendimi ardm, Kaf Dandan ardm; grnd Sivas'n balar, Kelolann dalar; bu dalara konalm; bir masal kuralm; harfi var, notas yok; yapacak ustas yok; bamda hindi, dinleyin imdi: Bir varm, bir yokmu, Allah'n kulu okmu, ok sylemesi gnahm; develer tellal iken, pireler oban iken, ben anamn beiini tngr mngr sallar iken, memleketin birinde Perili Ana derler bir kocakar varm.
150

Huyu, suyu kimsenin huyuna, suyuna uymaz, perisi herkesten holanmazm; bir kap ardnda tek bana yaar, bulursa yer, bulmazsa perileri gelir doyururmu onu! Gnlerden bir gn Perili Ana ebeden, dededen kalma testisini alr; kla skla ehzade pnarna gider. Me erse o gn ehzadenin can sklm da, pencerenin nne oturmu; bir yannda bir torba inci, bir yannda bir torba elmas, gelene geene, eilip bir su iene fiske ta yapp atyormu. Ne olacak, soran yok, sayan yok! Bir fiske ta da kocakarnn testisine atmasn m? Kt der, kulpu elinde kalr Perili Ana'nn. Saa baknr kimseyi gremez; sola baknr kimseyi gremez; bir de yamacna bakar ki, ne baksn, ehzade olacak pencerenin nnde, ettii ie glp duruyor. Perili Ana'nn perisi tutar; ban bir sallar, iki sallar da ncsnde: Padiah olu, padiah olu, baka bir ey demem, dilerim Mevl'mdan Nartanesi'nin nrna yanan! der, baka bir ey demez; ban alp gider ama ehzade de iin iin tutuur, alev alev yanmaya balar. Ama koup yreine bir su serpen bulunmaz! Bir gn byle, be gn byle, artk ehzade ne a, ne ekmek, ne uyku, ne tnek. Bir keye ekilir, kara kara hlyalara dalp vay yandm der. Cariyeler bakarlar ki olacak gibi, avunacak gibi deil. Nerde ise, alev bacay saracak; ehzade elden avutan kacak. lerinden biri: una bir ey olursa, tutar bama bir adam sayarlar der, varr padiah babasyla, sultan anasna haber verir. kisi de neye uradklarn bilemez; babasnn kan, can kurur; anas da deli, divane olur; hemen seirtirler oullarnn yanna. Anas: Bamn baht oul, bam yoluna kurban! Bana geleni diyiver bana der. ehzade de:
151

Yandm ana yandm, Nartanesi'ni isterim, baka bir ey istemem diye cevap verir. Meer anasnn ss, saltanat yerinde imi ama akl, fikri biraz kta imi; bunu aataki nar, nardaki tane sanmasn m? Vah oul, ondan kolay ne var! stediin nar olsun der; elini sallar, elli sepet birden gelir; gelir ama ehzade dnp bir tanesinin bile yzne bakmaz. Yine yzn karartp vay yandm eder. Ana, baba ne yapacak larn bilemezler; baktrmadk hekim, hakm brakmazlar; sabah akam bini gelir, bini gider; byle iken hibirisi bu yaraya merhem olamaz; geriye kala kala bir Id ile bir de Bd kalr. Id gelsin derler, Id gelir; ehzadeyi evirir, evirir, aznda bir eyler eveler, geveler; sonra: Bilinir bulunur derdi, maraz yoktur; bilse bilse Bd bilir! der; yz yerde, gz arkada dner. yle ise, Bd gelsin derler, Bd gelir o da evirir, evirir; eveler geveler; sonra: Akta grnr yaras ,beresi yoktur; grse grse yine Id grr! der; yz yerde, gz arkada dner. Bylece Id gelir, Bd gider; Bd gelir, Id gider; dorusu aranrsa, ikisi de ehzadenin neye uradn sezer, sezer ama azlan, dilleri varp da syleyemezler ki... Id, Bd'nn stne atar; Bd, Id'nn boynuna ykler, bylece yut gitsin! ederler. Son umutlar da suya dnce, anann, babann yz, gz kararr; azn, dilini bak amaz. Bunlar babaa verip balarna geleni dnedursun, Id ile Bd st ak drt duvar yok damlarna ekilince yine kendi deryalarna dalar; gnde bir ift lf ederler, bir gn biri:
152

Id! der, teki de: Ne diyorsun Bd? der. Ne diyecekmiim, ehzadeninkine kara sevda derler, ocaklardan rak derim.

teki de:
Bunu bilmeyecek ne varm! Ben de yle grdm. Ben de yle derim diye syleirler. gn gece sustuktan sonra yine balarlar: Id! Ne diyorsun Bd? Ne diyecekmiim, ehzadenin ateini sndrrse, el demedik aatan, kesilmedik nar sndrr derim.

teki de:
Bunu bilmeyecek ne varm; yiit isen, bu narn yerini, yurdunu da diyiversene; ama ne gezer! Bunu ne sen bilirsin, ne ben! Bilse bilse Perili Ana'nn perisi bilir der. Meerse, Id ile Bd'nn gnde bir ift lf ettiklerini bildikleri iin, arkalarna adam komular ki, gz kulak olsunlar diye. Bu gzcler Id ile Bd'nn azlarndan kardklarn duyar duymaz, gider padiaha naklederler. Padiah sevinir, sevindirik olur: Bundan kolay ne var! Perili Ana mdr, pireli dana mdr? Hangi kulum, kurbanmsa, varp gidin; getirip dikin karma; ne imi, nerde imi, bu nar tanesi? diyiversin bize der. Sarayl, srmal kap aalar eilir iki kat olur; Perili Ana'y bulur. Lkin Perili Ana ban kaldnp da gelenlerin yzne bakmaz; yle bir yarm azla: Padiah kullar, padiah kullar, padiahnz, bir gne bir gn, byle bir kulum da var m, yok mu? A m, tok mu? diye arayp sormad da, ba dara, olu derde dnce mi beni arayp soruyor? Gayr gemi ola! Hani
153

yollanma hal, kilim dese, yine uraya adm atmam, bouna ene alp durmayn! diye bandan savar onlar... O, tuttuunu koparan kap aalar, yz gz eri, ka eri dnerler; Perili Ana'nn dediklerini varr harfi harfine sylerler. Padiah kprr, kplere biner: Vay ne demekmi! Ben, ben olaym, ben padiah olaym da, bir kocakar bana kar gelsin, ayak direyip gitmem desin! Tez, yz st gidin; u tkrm kuruyuncaya kadar, ne edip edip getirin bana! der; bir gzel de yzlerine tkrr. Kap aalar yine kapya varr; bu defa, daha yukardan atp, aadan tutarlar, tutarlar ama, Perili Ana grltye pabu brakr m? Onlar dinler, dinler de, so nunda: Padiah kullar, padiah kullar, yoku yukar koulup da bouna yorulmayn; o sizin padiahnzsa, ben de kendi gnlmn sultanym! Am, ekmeimi o vermiyor ya! Benimle grlecek bir ii varsa, o benim ayama gelsin der, yine kapsndan kovar onlar. Neye uradklarn bilmeyen kap aalar da yzleri yerde, boyunlar eri dnerler; hangisinde o can ki, Perili Anann aza alnmaz lflarn sayp dksn? Padiaha ancak yle byle, eksik artk anlatrlar olup biteni... Padiah, kulaklarna inanamaz; fkesinden ne yapacan bilemez; tutar, bu beceriksiz kap aalarnn boynunu vurdurur ama karpuz kesmeyen yrek sour mu? Olanck ierde bir daha vay yandm! eder. De, sen baba ol da dayan bakalm, dayanlr m? Dnr, tanr; bir yol da, kk vezirle, ortancl vezirini Perili Ana'nn ayana yollar ki, gnln eder de getirebilirse getirsinler; yok, yoksa el demedik aataki kesilmedik narn daln, buda154

n rensinler diye... Bunlar, Perili Ana'nn kapsnda daha ince eirip sk dokumaya balar, balar ama Perili Ana, ne kk vezirin ince eirdiine, ne de ortancl vezirin sk dokuduuna bakar: O da kendine gre ipe un serer: Hele ehzadeniz olacak, krd testinin krklarn yaptrsn, yere dklen suyu toplasn da, ben de demedik aac, kesilmedik nar perilerime sorar, sylerim der. Kk vezirle ortancl vezir de alrlar alacaklarn; satarlar satacaklarn; yine elleri bo, yzleri bir ho dnerler. lm gzlerine alp: Padiahm ister inan, ister inanma; ister astr, ister kestir! Dorunun dorusu u ki, bu karnn ba bo deil; perili, cinli bir kar bu. Estek ettik, kstek ettik olmad. ehzade krlan testiyi yaptrr, dklen suyu toplarsa dediiniz olur diyor, baka bir ey demiyor. Byle gide gele yolu andrmaktansa, bu gece el ayak ekildikten sonra klk kyafetinizi deitirip de oraya kadar yorulsanz nasl olur? Yine ferman padiahmn, derman Perili Ana'nndr diye kesip atarlar. Padiahn niceden niceye bu ie akl yatar; hele ierden olu bir daha vay yandm edince ak, karay yitirip bu aresiz areye can atar ama bir trl akam olmaz ki... Ne ise gndr geer, akam erer; el ayak ekilip sular kararnca padiah bir bezirgan kyafetine girer; ba vezirini de yanna alp arka sokaklara dalar; u sokak senin, bu sokak benim, derken Perili Ana'nn kapsn bulurlar. Perili Ana, padiahla vezirini bu kyafette grnce gler Allah gler, gler de gler; sonra oturduu hasrn ucunda bir oturumluk yer padiaha bir oturumluk yer de vezirine verir ve defa: Marurlanma padiahm, senden byk Allah var! Marurlanma padiahm, senden byk Allah var. Ma155

rurlanma padiahm, senden byk Allah var! dedikten sonra, yumar gzn, aar azn. Ebeden, dededen kalma testisinden balar da, ehzadenin kendi ahna urayarak Nartanesi'nin nrna dtne varncaya kadar olan biteni anlatr; sonunu da tatlya balayacak yerde tutar stne tuz, biber eker: Bu byle ite padiahm, ya ehzade narn nrna yana yana kyamete kadar vay yandm edecek; ya da,

narn tanesince derde dp anasndan emdii fitil fitil burnundan gelecek! demez mi? Padiah vurulmua dner, akl fikrine karr, Perili Ana'nn eline, ayana bular: Aman ana, yaman ana, sevdiklerinin ba iin! O yapt, sen yapma; toyluuna vermezsen, soyluuna ver; tahtma acmazsan, bahtma ac; u anasnn bir tanesine o Nartanesi'ni bala da onacaksa ondur, avunacaksa avundur! diye yalvarp yakarr. Bir syler azndan, iki dker gznden... yle ki, ta olsa dayanmaz, Perili Ana dayanr m ya? O da dayanamaz: A padiahm, ben sylemiyorum perilerim sylyor: Olunu nrna yakan Nartanesi, yeryznn bir tanesidir, Glm! desen, yananda gller alr; Blblm! desen dudanda blbller akr; misli menendi grlmedik bir gzeldir o! Deil mi ki, olun olacak krd testiyi yaptrp, dkt suyu toplayamyor; o halde onuruna yedirebilirse, bir eline bir altn gm, br eline de bir gm gm alsn; yedi gn, yedi gece Akpnar'dan karakapma su tasn. Ben de perilerimi bir daha bama toplar; Nartanesi'nin yerini, yurdunu renir; ehzadenin kulana sylerim. Kaderinde varsa, gider elbet bulur, o da kurtulur, siz de kurtulursunuz der. Bu lflar duymaz m, padiahn az kulaklarna varp: Dile benden dilediini Hatun bac! der Perili Ana'ya. Perili Ana, bu sze dudak bkerek: Ne dileyeceim padiahm; herkes gibi ben de saln dilerim; sanki benim neyim eksik, nerem noksan? Bir lokma, bir hrka bana yeter de artar bile; gel sen beni
157

Olunu nrna yakan Nartanesi yeryznn bir tanesidir.

156

kayrma da, kayracaksan, kap ardndakileri kayr. Krk yetim yedir, krk ksz giydir, krk yoksul sevindir! der. Ne ise bezirgn klkl padiah Perili Ana'dan alr alacan, grr greceini, kalkar gider sarayna. He men bir altn gm, bir de gm gm yaptrr; kor olunun nne ve: Benim olum der; bilirsin ki, daa taa hkmmz yryor ama Perili Ana'ya szmz gemiyor; kadn Nuh diyor Peygamber demiyor. Senin anlayacan, ya dklen suyu toplayacaksn, ya gidip ona yz suyu dkeceksin; gayr ben bilmem, sen bilirsin!. ehzade dinler, dinler de yedi gn yedi geceyi duyunca bir daha vay yandm eder. Eh, Allah dert verip derman aratmasn yoksa, aresiz, her taa bavurulacak, ehzade de gmlerin kulpuna yapr; sabah bir, akam iki bu ie koulur, koulur ama bu gmler yle gme benzemiyor; ar m dedin, ar! Yedi gn yedi gece ehzadede ne kol kalr, ne kanat kalr, ne de vay yandm edecek takat! Son gn Perili Ana, onu dizinin dibine oturtup terini kurular ve der: Padiah olu, padiah olu; ben sylemiyorum, perilerim sylyor: Elinle ettin, boynunla ekeceksin; mademki Nartanesi'nin nuruna dolanyorsun; Kaf Da'ndan te yedi da aacaksn, yedi deniz geeceksin, sonra karna yedi yol kar; bu yollardan birini tutup tam yedi yl, yedi ay gideceksin; bir gn bakarsn ki, Nartanesi'nin memleketindesin. Artk ondan tesine karmam; seninle onun arasnda olan bir i. Ksmetinde varsa kanda kar. ehzade yedi yl, yedi ay szn duyunca, yle bir vay yandm eder ki, bu defa bsbtn akl fikrine kar158

r; eli ayana dolar; ne yapacan bilemez. Perili Ana' nn elini brakr ayana, ayan brakr eline yapr: Anamdan z, canmdan ileri ana! Ben ettim sen etme; baladn ii ba eyle, perilerinden birini yolda eyle! karsam bu dalar, ancak onun kanadyla karm; yzersem bu denizleri, onun kollaryla yzebilirim. Yoksa ben kimim, Nartanesi kim? Ben neredeyim, o nerede? Elim varmaz, gcm yetmez bir yerde der. Gzlerinden de yamur gibi ya dker. Perili Ana: A padiah olu, byle bir deyp iki dkeceine destimi krp suyumu dkmesen daha iyi etmez miydin? Ya, bu byle ite, yle her geene ta atlmaz; perili olanlar da yardr, pireli olanlar da... Kimin ne olduunu bir Al!ah bilir. Bundan sonra babann padiahl ake etmez, ar ol ki, batman gelesin. Mademki aman dedin; gayr halin duman olmaz; velkin perilerin de sana yol bu-iur, yer gsterir mi, ben bir ey diyemem, meer ki eref saatlerine gelmi ola!... Ancak sen, sen olasn, o dalar dolan dolan karken, kulak verip her taraf dinle-yesin; o denizleri kula kula yzerken de, gzlerini drt ap deryalar seyredesin; o yollar adm adm boylarken de, yanna, yrene gz kulak olasn. Ola ki bir ses duya-sn, ola ki bir ey gresin. Olur ya, olmaz m, benim yzmden bu dertlere dtnse, onlarn yznden de belki derman bulasn. Eh, bir de bunu derim sana, baka demem! deyip dudaklarn diker Perili Ana. Gayr ehzade neyleyip eylese de azndan bir harf alamaz onun. aresiz eteklerini pp ayrlr yanndan... Meerse padiah babasyla sultan anasnn da gzleri yollar kolluyormu, bamzn tac, gnlmzn taht nerdeyse gelir diye. Tam sular kararrken ehzade grnr; babasndan bir demir ark, demir s; anasndan da yedi yllk azk159

la, eski psk bir aba ister; baka ne he der, ne yok der. Padiah babas dizlerini der: Gel tahtm senin olsun, kr bahtn yoluna dme; vazge oul, vazge bu yoldan! der. Anas da boynunu bker: Nartanesi olmazsa, Nurtanesi olsun; vazge oul, vazge bu sevdadan der. ehzade ise: Benim anam babam siz olasnz ki, ben bahtm aryacam, taht sizin olsun; ben kendi nrma yanacam. Nur sizin olsun. Bu yollar aarsam, aarm; aa-

160

nsanolu insanolu ben yedi denizin dar att bir balm.

mazsam lmden, teye yol var m? Eh, gidip de gelmemek var, gelip de bulmamak var; siz eksik artk hell edin hakknz der. Ellerini, eteklerini per ve demir ark, demir s yola der. Az gider, uz gider, derelerden sel gibi, tepelerden yel gibi geer; bir de dnp ardna bakar ki, gide gide bir arpa boyu yol gitmi. Bir ah, vah dan sonra yine yoluna gidecek olur, bir de dnp nne bakar ki, ne baksn! All pullu bir balk ayann dibinde rpnp duruyor; ehzade, Perili Ana'nn szlerini kulana kpe ettii, iin grp gemez, basp ezmez; ancak kulak verip dinler ki, balk lisan hl ile: Ben yedi denizin dar att bir balm! nsan o!u, insan olduunu bileyim ki, ne edip edip lmeden beni bilinmez bulunmaz bir denize ulatrasn diyor. ehzade, baln konup konutuunu duyunca neye uradm bilmez; uurdur inallah der, eilir bal alr, dorulur yoluna koyulur; bir gz yumup ancaya kadar denizlerden te bir deniz bulur fr der frlatr bal. Balktr, sudan ban uzatp hey insanolu, insanolu sen beni artmadan, incitmeden, denize, deryaya kavuturdun; gel ben de seni srtma alp bir karaya, kyya ulatraym der. Alr ehzadeyi srtna, dalga dalga arr; gllk; glistanlk bir yere ulatrr ve yine der: Hey insanolu, insanolu, sen kurdun kuun bol, insann kt yerinden geldin beni kurtardn; seni srtmda yedi yl, yedi derya dolatrsam gene hakkn deyemem, veren Allah ne muradn varsa versin ama ne olur, ne olmaz, kadere pek gvenilmez, u omuz bamdan pul alp sakla, gnlerden bir gn ban darda kalrsa, ne saa bak, ne sola bak, bu pullardan birini yak; atei snp duman kesilmeden beni karnda bulursun! 161

Bunu byle dedikten sonra balk deryaya, ehzade ise hlyaya dalar. O bu hulyada iken Nartanesi gnlne dp yle bir vay yandm eder ki, baln verdii pullar yanp yaklmaz ama derya, deniz kalmaz tutuur; velakin yanmayla, tutumayla yol bitmez; biterse, gitmeyle biter; nihayet ehzade evrilir sola, dzlr yola. Az gider, uz gider, lle smbl bierek, souk sular ierek, dere tepe dz gider; bir de dnp ardna bakar ki, gide gide iki arpa boyu yol gitmi; bir vah vah dan sonra yine yoluna gidecek olur; bir de dnp yamacna bakar ki, ne baksn! Bir kara al, alnn da stnde bir ak ku, rpnp duruyor! ehzade yine kulandaki kpeyi dnr; ne kaldrp bir ta atar, ne de kement atp tutar; yle kulak verip dinler ki, ak ku lisan hl ile: Karayel kanat vurdu, krld kanadm, dtm u alya; insanolu, insan olduunu bileyim ki, kanm canm kurumadan ne yapp yapp beni bu aldan kurtarasn, tutup kanadmdan gkyzne uurasn! diyor. ehzade, ak kuun dile gelip dilek dilediini grnce, akln fikrini arr, bir yana daha girer; g bel kurtarr kuu; krlan kanadn balar, kanayan yerini salar, pr? der uurur kuu. Kutur umayp bir ta stne konar ve: Hey insanolu, insanolu; dal budak demedin, geldin beni kurtardn; gel ben de seni kanadma alp yokularda yormadan Kaf Da'ndan araym der. Alr ehzadeyi kanadna, Kaf Da'ndan arr, gnlk gnelik bir yaylaya ulatrr ve yine der: Hey insanolu, insanolu, sen kurdun kuun bol, insann kt yerinde geldin beni kurtardn; seni kanadmda yedi yl, yedi da dolatrsam, yine hakkn deye162

mem; veren Allah, ne muradn varsa versin ama ne olur ne olmaz, felein arhna pek gvenilmez; bazan yle dner, bazan yle dner. Kanayan kanadmdan ty alp da sakla; gnlerden bir gn ban derde derse, ne una bak, ne buna bak; bu tylerden birini yak; atei bitip duman ttmeden beni karnda bulursun!. Bunu byle dedikten sonra, ak ku kanat aar gklere. ehzade de yine der yollara. O bu yollarda iken de Nartanesi gnlne dp yle bir vay yandm! eder ki, baln verdii pullar, kuun verdii tyler yanp yaklmaz ama, da bayr kalmaz tutuur ama yanmayla, tutumayla yol bitmez; biterse, gitmeyle biter; nihayet ehzade admlarn aar, koyulur yola. Az gider, uz gider, baz baz balk olup yzerek, baz baz ak ku olup uarak alt ayla bir gz gider. Bir de dnp ardna bakar ki, gide gide arpa boyu yol gitmi; bir vay vay dan sonra, gene yoluna gidecek olur; bir de dnp yanna bakar ki, no baksn, bir kara ta! Kara ta stnde bir kara karnca, inleyip duruyor. ehzade yine kulandaki kpeyi karmaz; ne kan atar, ne gzn aartr, yle kulak verip dinler ki, kara karnca lisan hl ile: Kim bilir kim ah etti, da ta kl etti; rzgrlar kvlcm savurdu; kvlcmlar ayam kavurdu; kaldm yolda, yabanda. Ne ise ne ama olumu evlendirip kzm gelin ediyorum; jfte dn var yuvamda; onlara uur ararken, bu uursuzlua uradm. nsanolu, insan olduunu bileyim ki, dn dalp dernek bozulmadan u beni ovama, yuvama ulatrsan diyor. ehzade, karncann dahi dile gelip dilek dilediini grnce, akln, fikrini arr, bir yana daha girer. Eh ne yapsn, alr karncay avucuna ve trmanr bir dan yamacna. Kh dolan dolan kar, kh dikine dikine.
163

Derken varr bir dz ovaya, ovann aznda bir yuvaya,

brakr karncay!

Karncadr bu yuvaya girmeyip: Hey insanolu, insanolu, benim ovam bu ova ama yuvam bu yuva deil! Bu ovann ortasnda bir ehir, ehrin ortasnda bir saray, sarayn ortasnda bir bahe, bahenin ortasnda da bir yuva vardr; ite o yuvadr bizim yuva. Gayr ben ar aksak yuvam bulurum ama belki sen yolunu arrsn. Deil mi ki, sen yol yokmu deme-din; yormadan, yrtmeden beni buralara getirdin; gel ben de sana, iyilie iyilik, klavuzluk edeyim; hangi kapdan girilip, hangi bacadan klacan gstereyim. Duydun mu? Bu ovaya Narl ova derler; Bu ehir de Narl ehir. u saraya Narl saray derler; u baheye de Narl bahe. Bu ovaya kimler konar, kimler ger? Bu ehirde kimler alar, kimler gler; Bunu ne sen sor, ne ben syleyeyim, ille u saraya kimler kurulur? u bahede kimler salnr bilir misin? Nartanesi derler el demedik, gz grmedik bir dnya gzeli... Hem ne gzel, ne gzel! Ei yok, menendi yok, kime benzeteyim? Nardan krmz, kardan beyaz, kumru kumru duruu, ah ah bak bir yana, sade gzleriyle kalar, Acem lkesinin tacna, tahtna deer; hele dilleri, hele dilleri, gnde yz bin kan eder; eder de sz m? Neler etti, ne yiitler nrna yanp gitti; sen sen ol da, aklna uyup saraynn nnden geeyim deme! Kapsnn iki yannda iki cellt durur, kim ban kaldrp da gznn stnde kan var dese, ya vur celldm der, vurdurur boynunu; ya da dur yiidim dur! der durdurur onu. nce inenin deliinden Hindistan' seyrettirir adama Onun iin bann dorusuna gitme szn dorusuna git! Ben ne deyim, sen ardmdan gel; ayan ayama uydur, yolunu yoluma; arka soka dolanp yan kapdan girelim baheye. 164

Kara karnca bunlar der, baka bir ey demez, o tutar yolu, ehzade tutar onu Onlar gider, yol gider; yol gider, onlar gider velakin ehzade Nartanesi ni duyar da vay yandm etmez olur mu? Hem yle bir eder ki, karncann klna dokunmaz ama Narl ehir de tutuur, Narl da da. Bereket versin, eline ayana abuk yedi yiit yedi koldan yetiip, yedi deryay, yedi yoldan boaltr da, yanan yanar, yanmayan kurtulur ama, ehzade az uz yaklanca grr ki, Nar ehrinin bir yan yanm, kl olmu; bir yan kavrulmu l olmu; bir yan da tufan ermi gl olmu; kala kala ehrin drtte bir bl kalm. Sanki bu da ahm, ahm bir ey deil ya, olsa olsa Hindistan kadar ya var, ya yok! Ne ise bizim Nartanesi'nin saray gene ortada nar gibi kzarm duruyor ya, sen ona bak! sterse yanp yaklmayanlar da yk-lp yok olsun, ehzadenin umurunda m? Bylesi yerde ne taht kuracak, ne ta vurunacak, nasip ksmetse Nartanesi ni alp kendi dar- diyarnn yolunu tutacak; padiah babasnn saray olmazsa, Perili Ana'nn kap ard sa olsun, ille o gnleri bir grebilse! te karnca, kaderince nnde yryedursun, kendisi de onun ardnda byle dnr, byle yrr, bir adm bile nn gemez. Yine karnca nde, ehzade arkada, karnca yrr, o yrr, karnca dner, o dner, derken karnca durur, o durur. Bir de ban kaldrp bakar ki, ne baksn, karncann dedii, obann dd arka sokak, yan kap! ehzade : Hele kr, gz demesin! Karncay lmeden, yitmeden yuvasna ynelttim ya, elbet Allah da benim yuvam yapar der. Kara karnca, ehzadenin gnlnden geirdii bu sz duyar m, duymaz m? Bunu biliyor
165

muyum, bilmiyorum. Bir bilinen u ki, karnca ye dner, yle der:

ehzade-

Hey insanolu, insanolu! Sen kurdun kuun bol, insann kt yerinde geldin, beni kurtardn; ben de nne dp seni Nar bahesine deil, yar bahesine ulatrdm, yine de hakkn deyemem. Gren Allah grsn, ne muradn varsa versin ama ne olur, ne olmaz, bu dnyaya gvenilmez, gn olur gldrr; gn olur alatr; gn olur ki, bir karncay bile aratr. Gel u parmaklarmdan kl koparp sakla, gnlerden bir gn seni de alatrsa ne varla bak, ne darla bak; bu kllardan birini yak; ateim kl, kmr olmadan beni karnda bulursun. Kara karnca, bunu bylece dedikten geri, yan kapya yanar ama eli aya tutmad iin yine ehzade elinden tutup eii atlatr; kendi de beraber atlar. Bir de grr ki, ne grsn, baheyi karnca sarm, ne ta demiler ne toprak! Ne aa brakmlar, ne yaprak! Her yere dalm, her dala trmanmlar, koca bahe kara karncadan grnmez olmu. Meer dn evi karnca anay bir beklemi gelmemi, iki beklemi gelmemi, ncsnde de gelip kmaynca tela dm: Acep bir ayak altnda kalp mrn, gnn m bitirdi? Yoksa, oluna, kzna taht ararken, bahtna duman inip yolunu, yordamn m yitirdi? Ne oldu, nerede kald? Byle durmayla kurmayla olmaz; yine bulunursa, arayp izlemeyle bulunur demiler. Kim bilir daha neylemiler, netmiler? Dn, dernei brakp kol kol ayrlm, yol yol dalmlar, karnca anann dirisini bulamazsak, lsn bulur, kukudan kuruntudan kurtuluruz diye... te yuvalarndan kaynap bahenin yzn karartan bu karncalarm. Karnca anann ehzadenin eli s166

tnde yan kapdan girdiini gzsz gzleriyle grnce, sessiz sesleriyle rmaya balar ve hep birden koarlar ona doru... Halka halka evrilip alrlar ortalarna, sonra da omuz omuza bir kara su gibi akarlar yuvalarna. Karncalar akadursun, ehzade arkalarndan bakadursun, biz gelelim Nartanesi'ne: Olacak, olur ya! Meer o gn Nartanesi de Nar bahesine km; kendi dalndan bir nar koparacakm; her tarafn karncaya boyanp adm atacak yer kalmadn grnce, kan ilii kuruyup bir kara dnceye dalarak: Sleyman'n tahtn mr ald derler, yoksa benim bahtm, bahemi de bunlar m alacak? deyip dururken, ne olur, nasl olur, o srada karncalara bir hal olur, yuvalarna doru yzgeri ederler. ok srmez hepsi yuvalarna dnp ortada derde derman iin desen bir tane bile karnca kalmaz. Nar bahesi yine eski halini alp al al, moru mor olur; gller gn eyleyip, blbller dn etmeye balar. O zamanlar Nartanesi nazl ban kaldrp yle bir bakar ki, ne baksn! Nar bahesine alan yan kapnn yannda, yabancnn biri durup duruyor. Nartanesi'nin kan kaynayp ardndaki cariyelerine seslenir: Krk kzm, krk cariyem; gznz yoksa izannz da m yok? Bakn hele, yan kapnn yannda can kan kurumu biri var; bu topran adamna benzemiyor. Varn gidin, gzn balayp getirin bana! Zar, zoru; derdi, dilei nedir? Nerden gelmi, nereye gider, devletimizden ne dilek diler, arayp soralm bir der. Nartanesi'nin hangi dedii geri kalr ki, bu kalsn! Krk kz, krk admda varr; ehzadenin gzn balayp getirirler. ehzade, neye uradn bilmez. yle ya, bunlar krk kz m, krk harami mi ne bilsin? Kendi kendine:

me mi gtryorlar? Glme mi? der, hem de gider. ehzade, gnlnde bunlar geiredursun dur dedikleri yerde bir ses duyar; Nar sesi mi desem! Nur sesi mi desem! Aygn baygn bir ses! Nartanesi'nin sesi olacak bu: Hey elolu, elolu, sen hangi dan avcssn, hangi yolun yolcususun? Seni buralara yel mi att, sel mi att? Felek sillesi mi yedin? Yoksa baka bir ok mu dedi sinene? Diyiver hele, belki bir yarana merhem oluruz der. Bunu duyunca ehzadenin gzleri dolar ve yle der: Behey gzm gzsz brakanlar, bu ettiiniz yetmiyormu gibi, bir de her eyi syletip yzl iken yzsz etmeyin beni. Ben, Kemlik padiah derler bir padiahn oluyum, daha ne felek sillesi yedim; ne baka bir ok dedi ama neyleyim ki, ettiim bir ktlk ayama dolat; kap ardnda kalm bir anann ahna uradm; Nartanesi dediklerinin nrna yandm. Babamn padiahl para etmedi; eh, derdi kendi elimle buldum; dermann da kendi ayamla araym diye ktm yola; az gittim, uz gittim, yedi yl, yedi ay yol gittim. Yolda bir bala acdm, balk da bana acd, ald beni srtna, yedi deniz ge-

Bunlar beni gidilmez bir yere gtryorlar ama l-

A kzlar, a krk kzlar; krk daldan biten krk nar

sizin olsun, ben el demedik aatan kesilmedik nar isterim, baka bir ey istemem der. ehzade syleyince bu sz; kzarr nar gibi Nartanesi'nin yz ve yine der: Ey krk kzm, krk cariyem, ben eloluna sylemiyorum, ben size sylyorum, elolu yz verdik diye yze kmasn, el demedik, aatan kesilmedik nar istiyorsa, o da bizim bir dediimizi iki etmesin; ku kardeimin verdii yakutlardan birini bir lde yitirdim; onu bulup da getirirse, elimi elinde, dilimi dilinde bilsin; yok yoksa, nar tanesinin tanesince dertten derde atarm onu!. Krk kz krk azdan Nartanesi'nin dediklerini tane tane tekrarlar, sonunda da: Duydun mu elolu, el kaps hem ge alr, hem g alr, ille Nartanemizin gnl kaps olursa... Bu kap:y vuranlar ok oldu ama birinden biri ieri giremedi, sra sana gelinceye kadar akam olur; kendine gvenin, gvencin varsa yola d! Yoksa, tane tane derde dp yiit arkan yere gelmeden geldiin yere git derler. ehzade, bu son sz de duyunca iinden kan gider ama, dndan belli etmez; byle eder, yle eder: Krk kzlar, krk ikizler, ben Nartanesi'ne sylemiyorum, ben size sylyorum. u kara bam onun yoluna koydum; t nerelerden kalktm, geldim; gayr lmek var, dnmek yok benim iin. Yakut tan l l arayp tarayacam; bulursam bulurum, bulamazsam talihime kserim ama, Nartanesi'ne ksmem! der ve yrr gider llere doru. Yine gzleri bal yz yerde, hem gider, hem dnr; olmaz, bunu bir dala konduramaz; bu l gi-

irdi. Sonra bir yaral kua acdm; ku ta bana acd; ald beni kanadna yedi da ard. Son sonu, bir kara karncaya acdm, karnca da bana acd, dt benim nme, bu baheye getirdi; imdi bunda nar isterim; baka bir ey istemem der. Nartanesi bunu duyunca, cariyelerine dner ve der: Krk kzm, krk cariyem, krknz krk daldan birer nar koparn, bu garibin cebini, koynunu doldurun; nar bahemde narn hasretine yanmasn deyince ehzade:
168

dilir, l, bu yakut bulunur yakut deil; gayri nasl olsa leceim, bari gzm asalar da dnya gzyle bir grsem onu! derken efkrlanp yle bir vay yandm eder ki, akl fikrine karr. Ha ite o zaman ak kuun verdii tyleri hatrlamasn m? Hemen bir kav akar, tylerden birini yakar, atei bitip kesilmeden pr der gkten bir ku iner: nsanolu, dile benden dilediini! der. ehzade grr, gzlerine inanamaz, bakar da bakar, bakar da bakar. Neden sonra kendini toplar: Ak kuum, yaral kuum, ben senden de yaralym; beni nrna yakan Nartanesi elini elime verecek ama elim ermez, gcm yetmez ey istiyor benden; ldeki yakutu bulursan, yine sen bulursun; getirirsen yine sen getirirsin; ben kim oluyorum! O acmad, sen ac bana, krk kza krk ikize kar, ak yzm kara karma! diye yalvarp yakarr. Ak ku az amaz, ama pr der kalkar, pr der iner; getirir yakutu, kor ehzadenin nne. Sonra yine kanat ap szlr gkyzne. ehzade sevinir, seyran eyler; dolanr, devran eyler; sonra yine gz bal, aln ak gelir, Nar bahesinin yan kapsn vurur: Krk kzlar, krk ikizler, ben Nartanesi'ne syleyemiyorum, size sylyorum; ben onun bir dediini iki etmedim; lde yitirdii yakutu buldum, getirdim! O da vaadini yerine getirsin! Eli elimde gidem bizim illere, ah-o iller, bizim iller! der. Nartanesi yakutu alr, evirir, evirir ve cariyelerine: Ey krk kzm, krk cariyem, ben eloluna syleye170

miyorum, ben size sylyorum; el elden stndr, il ilden stn! Elolu, lde yitirdiim yakutu buldu getirdi ama bunu getirdim diye de pek yle marmasn; el demedik aatan kesilmedik nar istiyorsa, o da benim iki dediimi etmesin. Balk bacmn verdii inci yz bir gle drdm. Onu da bulup getirirse kolumu kolunda bilsin, yolumu yolunda! Yok yoksa, Nartanesi'nin tanesince derde drrm onu! der. Krk kz, krk azdan Nartanesi'nin dediklerini tane tane tekrarlar; sonunda da: Duydun mu elolu, el kaps hem g alr, hem ge alr; hele Nartanemizin gnl kaps olursa. Bu kapy vuranlar ok oldu ama birinden biri ieri giremedi, sana gelinceye kadar akam olur; kendine gvenin gvencin varsa ortaya k, yoksa dane dane derde dp yiit arkan yere gelmeden geldiin yere git! derler. ehzade bu sz de duyunca iinden kan gider ama dndan belli etmez, byle eder, yle eder: Krk kzlar, krk ikizler, ben Nartanesi'ne syleyemiyorum, ben size sylyorum, l l dolap yakut tan bulan yiit, glden gle dp inci tanesini de getirir elbet! Allah ecelden aman versin, o da vaadinde dursun yoksa! der ve yrr gider, gllere doru. Yine gz bal, yz yerde, hem gider, hem dnr, buna da akl sr erdiremez. Bu gl girilir gl, bu inci, bulunur inci deil; gayr nasl olsa leceim, bari yzm asalar da, bir yz yze gelsem onunla! derken hayflanp yle bir yay yandm! eder ki, akl, fikri biribirine karr. Tam bu srada baln verdii pullar hatrlamasn m? Hemen bir kav akar, pullardan birini yakar; atei yanp duman ttmeden fr! der, glden bir balk frlar:
171

Ey insanolu, dile benden dilediini der. ehzade duyar, kulaklarna inanmaz, bakar da bakar, bakar da bakar. Neden sonra akln bana toplar: All balm, pullu balm; ben senden daha yanm! u beni nrna yakan Nartanesi elini elime verecek ama kul ulamaz, kol yetimez ey istiyor benden! Bu gle dalarsan, yine sen dalarsn; bulursan, yine sen bulursun bu inciyi, yoksa ben kim oluyorum? Gel, o acmad, sen ac bana; dosta dmana kar ak yzm kara karma! diye yalvarr, yakarr. All balk, az amadan fr! der dalar; fr! der kar; getirir inciyi, kor ehzadenin nne, sonra yine ekilir gider gln iine. ehzade, sevinir, seyran eyler; dolanr devran eyler, gz bal, yz ak gelir Nar bahesinin yan kapsn vurur: Krk kzlar, krk ikizler, ben Nartanesi'ne syleyemiyorum, ben size sylyorum; Nartanesi'nin iki dediini etmedim, gle drd inciyi de getirdim ite! O da vaadini yerine getirsin, kolu kolumda, yolu yolumda gidem, bizim illere; ah o iller, bizim iller der. Nartanesi inciyi alp evirir, evirir ve cariyelerine: Ey krk kzm, krk cariyem, ben eloluna syleyemiyorum, ben size sylyorum; el elden stndr, il ilden stn! lde yitirdiim yakutu, glde drdm inciyi bulup getirdi, velkin bunlar getirdim diye pek y!e kabarmasn, el demedik aatan, kesilmedik nar istiyorsa, o da benim dediimi drt etmesin. Karnca anann verdii elmas kpeyi drdm; onu da bulup getirirse, gnln gnlmde bilsin, gzn gzmde.
172

Yok yoksa, Nartanesi'nin tanesince derde uratrm onu! der. Krk kz, krk azdan Nartanesi'nin dediklerini tekrarlar, sonunda da: Duydun mu elolu, el kaps hem ge alr, hem g alr, ille Nartanemizin gnl kaps olursa. Bu kapy vuranlar ok oldu ama bunlardan biri ieri giremedi, sana gelinceye kadar akam olur; kendine gvenin, gvencin varsa, ortaya k, yok yoksa trl trl derde urayp, yiit arkan yere gelmeden geldiin yere git! derler. ehzade, bu son sz de duyunca, iinden kan gider ama, dndan belli etmez, byle eder, yle eder: Krk kzlar, krk ikizler; ben Nartanesi'ne syleyemiyorum, ben size sylyorum, lden le koup yakut ta bulan yiit, glden gle dp inci tanesini bulan yiit, elmas kpeyi bulmaz olur mu? Allah imandan ayrmasn, o da vaadinde dursun yoksa! der ve srnr gider klle doru. Yine gz bal, yz yerde, hem gider, hem dnr, buna da bir mna veremez: Bu kl kartrlr kl, bu elmas bulunur elmas deil! Gayr nasl olsa leceim, bari szlerime kulak verse de son szm sylesem ona! derken bir frkat gelip yle bir vay yandm! eder ki, her taraf alt st olur; tam bu karklkta karncann kl hatrna dmesin mi? Hemen bir kav akar kllardan birini yakar; alev kesilip duman eksilmeden, birdenbire karnca kar: Ey insanolu; dile benden dilediini! der. ehzade, gzlerine inanamaz, bakar da bakar, bakar da bakar, neden sonra fikrini toplayp da: Ana karncam, kara karncam, ben senden daha karalym! O beni nrna yakan Nartanesi gnln gnl173

me katacak ama gz grmez, g yetmez ey istiyor benden! Bu kl arayp tarasan, yine sen arayp tararsn; bu elmas kpeyi bulursan, yine sen bulursun; ben kim oluyorum! Gel o acmad, sen ac bana, ele gne kar akyzm kara karma diye yalvarp yakarr. Kara karnca az amadan im! der, imeceyi toplar, gir der, kl tarar; getirir elmas ehzadenin nne. Sonra yine srnr gider yerin dibine: ehzade sevinir, seyran eder; dolanr devran eyler, gz bal ama gnl ak, gider Nar bahesinin yan kapsn vurur: Krk kzlar, krk ikizler, ben ona syleyemiyorum, ben size sylyorum; Nartanesi'nin dediini drt etmedim; kllere karan elmas kpesini de arayp tarayp getirdim ite! O da vaadini yerine getirsin, gnl gnlmde, gz gzmde gidelim bizim illere; a o iler, bizim iller der. Nartanesi, elmas alp evirir evirir ve cariyelerine der: Ey krk kzm, krk cariyem; ben size sylemiyorum, gayr eloluna sylyorum, elolu ile oyun olmaz, yer yznde byle yiit bulunmaz. Ne delikanllar geldi geti; hibirine kanm kaynamad; nicelerinin kanna girdim; tym bile oynamad ama bu elolu, l dedim, le utu; gl dedim, gle dt; kl dedim, kl deti. Ku kardein verdii yakut ta da getirdi; balk bacnn verdii inci yz de getirdi, karnca anann verdii elmas kpeyi de getirdi; her dediim yerini buldu. Ben de onun bir dediini iki etmeyeceim, bundan sonra elim elinde, dilim dilinde, gnlm gnlnde! l derse leceim! kal derse kalacam; gayr ben onun Nartanesi yim; o da benim Birtanem. 174

Bunun zerine krk kz krk defa Nartanemiz, Nartanemiz! diye barr krk defa da Bir tanemiz birtanemiz! diye arr; hem yle barr, yle arrlar ki, havadaki kular, sudaki balklar, yerdeki karncalar duyar ama pek yle benim diyen insan duymaz. Perili Ana duyar, pireli dana duymaz; Kelolan duyar, Krolan duymaz; Ak vezir duyar, Kara vezir duymaz; Id ile Bd duyar, Hl ile Dl duymaz. Gelgelelim, ehzadenin sultan anas ile padiah babas duydular m, duymadlar m? Onlardan bir haber alnmaz. Ancak, Narl saray albayrak kaldrp, Narl ehir davullar ddrr; tamam krk gn, krk gece, dnya gmbr gmbr gmbrlenir. Dn dediin de byle olur, dernek dediin de... Masal dediin de byle olur, gerek dediin de... Bu dn, dernekten sonra Kemlik padiahnn olu, yilik tahtna sultan olur. Onlar da erer muradna; dars yurdumuzun gzellen bana... Gkten elma dt. Biri, bu masal dizip koana; biri, okuyup dinleyene, birini de okudum, fledim insan ocuumun ruhuna baladm.

175

nanma bugn sal, kesme bastn dal, dinle de maallah de, bu geceki masal. Bir varm, bir yokmu; Allah'n kulu okmu; ok sylemesi gnahm. Develer telll iken, pireler berber iken, ben anamn beiini tngr mngr sallar iken bir ulu padiah varm. Daa, taa hkm yrr; kurda, kua sz geermi ama gel gelelim felek insan gldrmezse gldrmezmi. Bu padiahn da dr dnyada bir evld olmad iin dndke dnr, kurduka kurarm: Bir gn vdem yeter de gp gidersem, tacm tahtm eller elinde kalacak, u koca saltanatn yerinde yeller esecek diye... Hani bu uursuzlua uramamak iin de ne demilerse yapm; adaklar adam, kurbanlar kesmi, gece dememi, gndz dememi, yeri - g yaratana yalvarp yakarm: Drt helllm var, perde yznde, Hibirinin yoktur dnya gznde; Kadir Allah kadirsin, yzmz gldrp, gzmz kapayacak bir evlt ver bize! Bin be yz ineim salyor, krpe danal; iki yz cariyem dolanyor, eli knal; emlik kuzu gibi emzirilip e! stnde bytlecek bir evlt ver bize! Saraylar kurdurdum, kk beraber; iinde bahesi, suyu beraber. Bu kklere kurulup, bu glleri derecek bir evlt ver bize! Ulu ulu bezirgnlarm Hind'de, Yemen'de; trl trl kularm yurtta, yuvada. Giyip kuanacak, varp avlanacak bir evlt ver bize!. Ama yer demir, gk bakr, bir gne bir gn duas kabul olmam. Padiahn ya ba ilerledike gam, kasaveti de artar; hele bir gn yle bunalr, yle bunalr ki, kendini tutamaz da:
177

KARAYILAN Evvel zaman iinde, kalbur saman iinde, cinler cirit oynar, eski hamam iinde; Hamamcnn tas yok; oduncunun baltas yok; sokakta bir taz gezer, boynunda halkas yok... Ebeler, dedeler, krklar, yediler; parayla biter, her i dediler. Duydun mu Memi, parasz yemi, hibir dkknda verilmezmi. Haydi yleyse, haydi yleyse; Kambur Ese, Kara Kse, dereden siz gelin, tepeden ben; sanda siz girin, sepete ben, hayahuya, bizim gemi ksn yola! Cebimizde fndk, bu yola ktk; gittik de gittik, gide gide gittik. Var varann, sr srenin, destursuz baa girenin hali budur hey! Ba ama ne ba ba stnde bir da, da stnde bir ba, daha daha bir da, daha daha bir ba, derken bir deirmen, merdiven; ta merdiven, tahta merdiven, toprak merdiven! Ta merdivenden ktm yukar; tahta merdivenden indim aa; toprak merdivenden girdim ieri. Bir de ne greyim: Deirmencinin biri deirmen eviriyor; kars da oturmu yn eiriyor, aralarnda da bir kara kedi! Vay ne kedi, ne kedi, deme gitsin! O kedideki gz, o kedideki ka, o kedideki burun, o kedideki ba, o kedideki yz, o kedideki kulak ille o kedideki kuyruk, yle uzun, yle uzun yle uzun ki, dnyay yedi defa sarp sarmalyor da, yine de yetip artyor!
176

Hey Allahm! Varsn varln gster, ver bana bir olan da ister ylan olsun, ister iyan der der de tepinir. Meerse hacet kaplarnn ak olduu saat, o saatmi, dilei yerini bulur, bulur ama ne bulur! Aradan dokuz ay, dokuz gn, dokuz saat, dokuz dakika, dokuz saniye geer, kk sultann ay gn dolup ars tutar. Aman bir sanc, bir sanc! Sultan hanm yere ge smaz eder; hemen ebelere haber gider, gider ama neye derler ki, insan byk lokma yemeli de byk sz sylememeli! Hacet kaplar ak olmaya grsn! Dilein biri yerini bulur da, biri yerde kalr m? Padiah, olan olsun da isterse ylan olsun dememi miydi? Tamam ite, diledii gibi bir olan ama bu olan bir kara ylan! Geleni sokar, gideni sokar, vurup ldrmedik ebe brakmaz, koca memlekette gbeini kesip, kundan saracak kimseler kalmaz. Harem aalarnn ayaklar pelerine taklr, drt bir yana dalrlar; kyda bucakta unutulup kalm bir ebe bulmak iin... Sora sora bir evin nnden geerken nlerine bir kadn kar; bunlar eni konu dinler dinler de: Hmm, eder; benim bir vey kzm var, ebe mi dedin ebe! Ebelerin ebesi. Yapsa yapsa bu ii o yapar; velkin arlnca altn isterim!. Harem aalar: Bre kadn ana, altnn, incinin de sz m olur? Bu i bir hale yola konsun da, dile padiahmzdan dilediini! derler. Bunun zerine kadn vey kzn arr: Kz; anan seni kadir gecesi dourmu; ehzadenin doumuna gideceksin; giyin, kuan da d aalarn nne der.
Benim bir vey kzm var ebe mi dedin ebe, ama arlnca altn isterim.

178

179

Kzcaz azn ap da ne he der, ne yok der, gelenlerin nne der, yolda da bir lf etmez, ancak garipler mezarlnn nnden geerken: Ba byk aalar; baa yazlan gelir. Benim anam u kara kara servilerin altnda yatyor, ziyaret etmeden bir ie balarsam, uursuzlua urarm; ben beni kayrmam ama sizin yznz kara kar; gelin izin verin de anacmn toprana bir yz sreyim der. Harem aalan uur szn duyunca uursuzluk etmezler. Bir duvarn dibine melip beklerler; kzcaz da varr anasnn mezarna kapanr: Ana ana, canm ana! Sana geldim sana. Kimim var, kime gideyim; boynumu kime bkeyim; derdimi kime dkeyim; vey anam kanma susad; beni ehzade Karaylan'a ebe yapt, yola kard; duydun mu anam, duydun mu? imdi ne yapaym, nasl edeyim, biliyormuyum, bilmiyorum! diye yalvarr. Anas da topran altndan seslenir ona: Kzm kzm, kara yazl kzm! Bana gelenleri karayel duymu, servi dala sylemi; o da eildi bana syledi; gam yiyip kasavet ekme kzm! Seni ldrrse vey anan olacak sar ylan ldrr; ehzade Karaylan klna bile dokunmaz; sen saraya varr varmaz, bir altn kutu iste; iki yannda iki kulpu, yedi delikli bir kapa olsun; yedi inekten salm, yedi bakra st korsun, tutup yla-' na doru uzatrsn, o gelip iine der; sen hemen kapa kapa ve gtrp elmas beie yatr. Yine ban bir derde derse, ne babaln unutan babana boynunu bk; ne
180

de vey anana yz suyu dk. Beni an, bana gel; topram kokunu alr kokularm korkunu alr, korktuuna uramazsn, haydi benim reyhan kzm!. Kzcazn yreine bir su serpilir, ne korkusu kalr, ne kuruntusu. Eilir anasnn topran per, dorulur harem aalarnn yanna dner. Yine azsz, dilsiz nlerine der. Yol gider, onlar gider; padiahn sarayna her geceden yol gider; kh bu geceden, kh o geceden derken saraya yeterler. Anasnn kz anasnn dediini yapar. Karaylan altn kutuya dnce hemen kapa kapar, gtrp elmas beie yatrr. Bu kzda bu zek, grlmeye seza! Btn saray arp kalr; koca bir memlekete an olur. yle de tok gz, tok gnl ki, nne hazineler alr, almaz; altna arabalar ekilir, binmez; geldii gibi gider. Onun sa, selmet, an, hret dndn grnce vey anas at diye atlar ama ortasndan ikiye blnmez. Ne ise, o ikiye deil, on ikiye yz ikiye blk blk blnesice kendini yiyedursun, baka dzen kuradursun biz gelelim yine ehzade Karaylan'a. Saray iinde bir oda odann iinde bir altn kutu, kutunun iinde ehzade Karaylan, ba ucunda da anas sultan. Ne bir cariye, ne baka bir insan! Babasnn bile ayda ylda bir yzn grr. Oturursa, anasyla oturur; konuursa anasyla konuur; yoksa, st ierek uyur, st ierek byr, yedi ayda yedi yana basar. Bir gn bir slk alar: Ana, ana hit der; padiah babama syle; hocalar m tutacak, hocalar tutsun; kitaplar m bulacak, kitaplar bulsun; nasl okutacaksa, okutsun, adam etsin beni. 181

Ana sultann sevincinden az kulaklarna varr: A benim ehzadem; sen okumak istedikten geri, hoca da bulunur, kitap da; yarndan tezi yok hocann eskisini, kitabn yenisini buldurur padiah baban. Haydi sen gir kutuna, i stn ve uyu sabaha kadar der; kendi de kalkp padiaha mjdeye gider: Ey benim padiahm; olun Karaylan okuyup adam olacakm! Hoca istiyor, kitap istiyor, ne dersin bu ie? der. Padiah da: Ey benim sultanm; ne diyeceim, uurdur derim. ehzademiz okuyup adam olsun da, ona sz gekin hocalar da bulurum, yazs sekin kitaplar da... diye cevap eyler ve sabah sabah nl sanl bir hoca kara kapl bir kitapla sarayn kapsndan girer; hemen kapalt aalar karlayp ehzadenin hcresine gtrrler. ehzade kutusundan kar; bir kvrlr, bir uzar, derken bir vuruta hocay ykar yuvarlar. Arkasndan kelli felli bir hoca daha gelir; onu da vurur, onu da ldrr; gayr geleni ldrr, gideni ldrr; dnya yznde tek bir hoca kalmaz vesselm! harem aalarna der! Drt bir yana dalr, kap kap aranrlar. Gene o evin nnden geerken uurlarna vey ana kar, harem aalarn dinler, dinler de sonunda: Bre aalar, hepiniz mi aklnz yitirdiniz? Koca sarayda hi mi bu ileri bir teraziye vurup tartan yok? Byle bir ehzadenin ebesi kimse, hocas da o olur elbet! Ne diye baka hoca aryor, ellemin kanna giriyorsunuz? der. Harem aalarndan biri: Hay azna, diline salk kadn ana, bu dediklerini 182

bir akl eden olmad sarayda, hemencecik gidip yetitirelim, grelim, ne diyip koyacaklar der ve yz st dnerler, varr aalarn aasna hikye ederler; o da kp padiaha nakleder; padiah da vezir vzerasn toplar; onlar da eni konu dnp tandktan sonra vey anay hakl bulur, dorudur, ebesi kimse, hocas da o olur derler, baka bir ey demezler. Harem aalar gerisin geri dner, vey anay bulup, ebe kz hoca kz olarak isterler. Kzcaz yine vey anasna kar az ap da ne he ne yok der, der aalarn nne, yryp gider; yolda da bir lf etmez ama mezarln nnden geerken: Ba byk aalar, baa yazlan gelir. Benim anam u kara servilerin altnda yatyor, ziyaret etmeden geersem, bir uursuzlua urarm; sizin de yznz kara kar, benim de. Gelin izin verin de varp mezarna bir yz sreyim der. Harem aalar da yzlerinin kara kmasndan korktuklar iin kara lf etmezler; bir glgeye ekilip dinlenirler; kzcaz da varr anasnn mezarna kapanr: Ana ana, canim ana, sana geldim sana! Kimim var, kime gideyim? Boynumu kime bkeyim? Derdimi kime dkeyim? vey anam yine kanma susad; Karaylan'a ebe etti ldremedi, hoca yapp ldrmek istiyor; imdi ne yapaym? Nasl edeyim? Biliyor muyum, bilmiyorum diye yalvarp yakarr. Anas da topran altndan seslenir ona: Kzm kzm, kara yazl kzm! Bana gelenleri kara kurt duymu, kara daa sylemi, o da uzanp bana syledi, gam yiyip kasavet ekme kzm; seni ldrrse vey anan olacak sar ylan ldrr, ehzade Karaylan klna bile dokunmaz. Sen ba ucumdan bir gl dal ko183

par, ayak ucumdan da bir kzlck dal. Alrsn ehzadeyi karna; oku dersin, okur; dur dersin durur; olur ya, olamaz m? Okuyaca gibi okumaz, duraca gibi durmazsa, krk defa gl dalyla vurursun, bir defa da kzlck dalyla. Krk gn sonra uslu uslu oturur, usul usul okur. Bu iin de sonu uurdur, uur. Yine ban bir dara derse ne babaln unutan babana boynunu bk, ne de vey anana yz suyu dk. Beni an, bana gel! Topram kokunu alr, kokularm korkunu alr korktuuna uramazsn; haydi benim reyhan kzm!

Kzcazn yreine bir daha su serpilir, ne korkusu kalr, ne kuruntusu. Eilir anasnn topran per, dorulur harem aalarnn yanna dner; yine azsz, dilsiz nlerine der; o gider, onlar gider; onlar gider, o gider; derken saray kapsndan girer. Vay sen misin gelen? Cariyelerin genci, kocas, ehzademizin hem ebesi, hem hocas diye el stnde tutarlar; artmadan, incitmeden gtrrler ehzadenin odasna. Kzcazn ls m kacak, dirisi mi? Onlar darda iyiye, ktye yoradursun, kz ierde nar, altn kutunun kapan aar. Karaylan ban kaldrr, tanyacakm gibi bakar bakar da sonra: Ebemmm! der; kz da ona bebemm! der ve altn kutusundan kp hocasnn dizi dibine kvrlr: Hocamm! der; kz da seni okutacam! der. Anasnn kz, anasnn dediini yapar, krk kere gl dalyla vurur; bir yolda kzlck dalyla; derken ehzadenin zihni gl olup alr, dili de blbl olup syler: Elif!!! Padiah babas duyar Sultan anas duyar Cariyeler duyar Harem aalan duyar Derya duyar Dnya duyar Eliflll Elif!!! Elif!!! Elif!!!

Elif!!! Bir gn byle, gn byle, be gn byle, krknc gn Karaylan kara kapl Elif!!! kitab hatmeyler; akdan, karadan anlar bir insan olur, olur ama huylu huyundan, soylu soyundan geer mi? stedii kadar kaleminden kan damKrk kere gt dal ile vurur, bir kere de kzlck dal ile...

lasn, satrlar su gibi isin,.. ehzade kitabn bana geti mi insan, altn kutuya girdi mi ylan oluyor; amma duyanlar bu kadarna da kreder, saray enlenir! enlik yapar, memleket donanr bayram eyler; ebesi kz, hocas kz bir daha dillere destan, dnyalara n olur. Dedik ya, tok gz, tok gnl! nne hazineler alr, eilip almaz; altna arabalar ekilir, dnp bakmaz; yine geldii gibi dner, dner ama onun byle sa selmet, n hret dndn gren vey anas, bir daha at diye atlar ama ortasndan, param para olasca yine ikiye blnmez. Sadece ask bir suratla geldin mi yine, evimin kedisi! der. Kzcaz duyar, duymazlktan gelir; ban dolayp ocak bana geer. Yine gn batar, akam olur, gn doar sabah olur, bylece gnler geceleri, geceler gnleri kovalar; vey ana da, vey kznn kh bu halini ineler, kh u halini burgular; gelgeleiim ne geceler gne yetiir, ne de vey ana vey kzn ortadan kaldrp muradna eriir. Bu ylece duradursun, vey ana kuduradursun biz gelelim ehzadeye. Yldan yla serilip serpilir ve gnlerden bir gn padiah abasna kar gerilir: Yam vard on beine dedi, gayr durmayn, bagz edin beni! der. Padiah da: A benim ehzadem, elini sallasan ellisi, samur sals, srma tellisi. Been beendiini, syle sevdiini der. Ne ise ehzade Karaylan, beenir beendiini, syler sevdiini; toy dn eder hemen, alrlar onu. Ama velkin kzcaz sabaha sa brakmaz, yzndeki tel duvak bir kanl kefen olur. Bir daha alrlar, onu da ldrr; da-

ha birini alrlar, onu da ldrr. Bylece elli gecede ellisi, Ne samur sals, ne srma tellisi. Dnya yznde kz kalmaz vesselm! Yine harem aalar svar kollar, tutar yollar, her kapy alar, her yere ba, herkese ta vurulur. Suyu tastan iip, ay bacadan seyreden bir kz bulmak iin. yle arar tararlar ki, ayaklarna kara su iner; tam umutlarn kestikleri srada yine uurlarna vey ana kar: Uurlar ola aalar, yine ne oldu, nasl oldu iki ayanz bir pabuca girdi byle? der, sonra olup biteni, her vadesi yeteni onlardan dinler, dinler de: Hey aalar, koskoca sarayda hi mi umur grm, mr srm biri yok ki, ceviz kabuunu bile doldurmayan bir iin iinden kamadnz. imdi ben de desem mi, demesem mi? Haydi deyim gitsin: Aalar aalar, bu ehzadenin ebesi kim, hocas kim ise ei, gnei de o olur. Duyup duymadk demeyin, varp bylece syleyin, syleyeceiniz yere. Harem aalar bunu duyar duymaz yerlerinde duramaz; ayaklar sevinten yere basmaz; yle ki, saraya varr varmaz aay da, hatunu da unutur; bir solukta divn odasn boyalarlar; meerse padiah, vezir vzerasn bana toplam da, bu mkl bir dala kondurmaya abalyorlarm, amma ne yapacaklarn, nereye konduracaklarn bir trl bulamyorlarm. Harem aalar yetiip de duyup rendiklerini nefes nefese anlatnca, stlerinden bir deirmen ta kalkm gibi hepsi geni bir nefes alr ve hep bir azdan: Dorudur padiahm, gayrisi yalan! Dorudur padiahm, gayrisi yalan! derler, baka bir ey demezler.

Demir tavnda iken dvlr. ehzademizin de dn dernek istedii yok ya! Grcler dursun, gelinler gitsin, ha u det yerini bulsun, o kadar.... Ba vezir dahi byle kelm edince padiah ban bir sallar, srmal saray arabalar vey anann kaps nne sra sra sralanr! Gelinciler urup, erbet iedursun, gelinlik kz da kala gz arasnda kendini mezarlkta bulur: Ana ana, canm ana, yine sana geldim sana! Kimim var kime gideyim, boynumu kime bkeyim, derdimi kime dkeyim? vey anam, yine gemi azya ald, beni bir yardan atp kanma ekmek doramak istiyor. Netti, neyledi,ebesi iken, hocas iken tuttu beni ehzade Karaylan'a bagz eyledi. imdi ne yapaym? Nasl edeyim? Biliyor muyum, bilmiyorum diye inler, sonra da mezardan gelen sesi can kulayla dinler: Kzm kzm, sultan kzm, bana gelenleri sere ku duymu servi dala sylemi, o da eildi bana syledi. Gam yiyip kasavet ekme kzm. Sen bu kemlik yznden de iyilik greceksin varp saraylara sultan olacaksn; yeter ki krk tane kirpi derisi alasn; gerdee girmeden st ste giyesin; Karaylan saldrnca, dikenler azna batar, kar onlar kar! der sana. O zaman, a ehzadem sen kar ki, ben de karaym diyesin. O balar ylan derisinden soyunmaya, sen de balarsn kirpi derisinden soyunmaya. Bir o karr bir sen! Bir o karr bir sen. Krknc derisinden soyununca Karaylan, yaln bir delikanl olur. Sen hemen derilerini kapp yanar ocaa atasn; gayr bir uursuzlua uramazsn; gnl tahtna kurulup gnn gn eylersin, haydi benim sultan kzm.
188

Kz, anasnn topran pp ku gibi eve dner; kapdan girince vey anas: Kz iki tan arasnda nereye kayboidun? Devletini mi tepiyorsun? Saraya sultan olacaksn; gir sarayl hanmlarn elini, eteini psene! der. Kz azn kapar, dilini tutar, denileni yapar. Derken, nne saraydan gnderilen srmal elbiseler alr; kat kat, srma, savat gelinlikler dklr! Alls da var, morlusu da atkls da var, atksz da been beendiini, giy giydiini! Ama dnp de hibirine bakmaz: Ben kirpi derisinden krk krk bir de yeil brk isterim, baka bir ey istemem der. Gelinciler: stediin krk, brk olsun der, ne eder, eder o anda yaratrlar. vey anann kz, odasna ekilir; krk, brk giyer; stne de incili araf eker; yle bir olur, yle bir olur ki, d vey anay yakar, ii de Karaylan'! Neyse varr arabaya kurulur, bylece giderler saraya. Hemen ayana kurbanlar kesilir; yoluna cariyeler dizilir, el stnde karrlar yukar. Sultan anann elini per, padiah babann eteini per; sonra varr o telli, pullu odaya... ehzade Karaylan bir bakar, iki kvrlr, derken birdenbire atlr ama atlmasyla aznn burnunun kana katlmas da bir olur! ehzade neye uradn bilmez: Kz kar krkn der Kz da: ehzadem; sen kar ki, ben de karaym. Bunun yolu, yordam budur der Anasnn kz, anasnn dediini eder. Karaylan: Ya demek bu byle der ve balar derisinden soyunmaya, kz da krklerinden soyunmaya. O soyunur, bu
189

soyunur. O soyunur bu soyunur... Karaylan krknc derisinden soyununca, yle bir yiit olur, yle bir yiit olur ki, insan bakmaya kyamaz! Kirpi de krknc krkn atnca, yle bir kz olur, yle bir kz olur ki, doan aya, ya sen do, ya ben der ve Karaylan'n derilerini kucaklamasyla ocaa atmas bir olur! ehzade dile gelip: Ebem kz, hocam kz, bana son edip eyleyecein bu muydu? der, kz da: Ey ehzadem; eben oldum byttm; hocan oldum okuttum; olmad bir trl adam edemedim seni, yine br yzn ylan, bir yzn insand senin! imdi ite, ylanlktan syrlp bir adama benzedin; artk dnya evine girip bir yasta ba kor; gler yz tatl dil ile gnl rahatl iinde geinir, gideriz. Daha ne istersin?. Bunun zerine ehzade: Sen beni insan yaptn bundan byk baht olur mu? Ben de seni gnl tahtna sultan yapyorum, bundan stn taht olur mu? der krk yln hasretlisi gibi kucaklarlar. u olup bitenler sabah sabah dillere destan, dnyalara n olur. Padiah babas sevincinden deli, divane olur, tacn tahtn oluna brakr; sultan anas da ne olacan bilmez ama vey ana, krk katr m, krk satr m? demeye kalmaz at diye atlar ortasndan, ii dna dner, insanlktan kp bir sarylan olur. Daha daha derken ne olur, bir iken bin olur. Her biri bir budak deliinden bir vey anann evine girer; bu geceki masal da burda biter; biter ama dorusunu ararsanz ne bittii var, ne bitecei var; gemii varsa gelecei 190

de var. yle bir ylan masal ki, dedemin dedesinden, torunumun torununa kadar uzayp gidiyor. Daha da gidecek. Kim bilir ka vey anann akln, fikrini zehirleyip ka yetimin ekmeine gzyan katk edecek. Allah azsz, dilsiz yavrularn analarn ellerinden alp da, vey analarn elinde srm srm srndrmesin. Vay ne olur, ne olurdu, Karaylan padiah olur olmaz, bir kara dmann barn ezmeden, o sarylann ban ezseydi, gayr ne zlk, veylik olurdu, ne de bylesi evlerden dirlik, dzenlik kalkard. yle olmad, byle olmad, bari yle olsa, her vey ana, yastnn altnda bir sarylan yattn bilse! Sz dne dolaa gelip buraya dayannca bu masal telleyip pullayan Emine Abla ban evirdi birine: Kz Fadik gelin dedi; bu son ettiim lfa ne alk alk bakp duruyorsun? Hi mi ebeden, dededen duymadn? Her vey anann yast altnda bu sarylan soyundan bir ylan uyur; vey ana, kan uykulara dalnca o sarylan gelir dudana bir sar zehir srermi. vey ana, ana olur da uyanr uyanmaz veylerinin iki yznden iki pck alrsa, o a, o zehir silinir. O gn veylerini z ocuklaryla bir tutar, girer kar severmi. Yook onlara sabah sabah dudan uzatacak yerde, dilini uzatrsa, dili zehirlenirmi. Dilini kesip atmazsa, kalbine geer, kalbi zehirlenirmi. Kalbini koparp atmazsa, kanna karr, kan zehirlenirm. E gayr kan da zehirlendi mi, krk gne varmaz bu vey ana bir sarylan olup karm. Duydun mu Fadik gelin? Sen eksik olma, veylerine kol kanat gerdiini, kyn st ba da biliyor, alt ba da... Gayri karard kz, tkendi sz; gkten elma daha dt anasz kuzulara kol, kanat olanlarn bana...

191

SABIRTAI Zaman zaman iinde, kalbur saman iinde, cinler cirit oynar, eski hamam iinde. Bu szn n var, arkas yok; gmleinin yeni var yakas yok; sabr da bir huydur; suyu var, tas yok... De gel sabreyle sabreyle... yi ama susuzla, sabrsz ne yapar? Ya bir kuyu kazar; ya dolar ar, pazar; ben de a karn, yksek naln ktm pazara; Mevlm uratmasn iftiraya nazara... Bir kaz aldm u kardan, boynu uzun borudan! Kendisi aka, paka; eti kemiinden peke; ne kazan kald, ne kepe! Krk gndr kaynatrm, kaynamaz... , Hay dedim, hey dedim; Bu ne pimez ey dedim; bir iken iki olduk; iken drt olduk; soylu, baban boylu derken krk olduk; krkmz krk ate yaktk! Krk gndr kaynatrm, kaynamaz. Baktk ki olacak gibi, sofraya konacak gibi deil, eil dalar eil, dedik; onumuz h ekti; onumuz su ekti; onumuz un, onumuz odun ekti; haydan geleni huya sattk; unu bulguru suya kattk; suyu kazana, kazan yeniden ocaa attk! Vay ne kaynattk, ne kaynattk; de imdi kaynar m, kaynamaz m, derken efendim, bu kaz ban kaldrp da kazandan bize bakmaz m! Gayr pabucunu brakp kaan kaana! Kanadn kaldrp uan ua-

na! Eh, bir ben miyim krk kiinin gevei? kardm ahrdan bizim boz eei; vurdum srtna palam; ektim yedi yerinden kolan; bindirdim stne doksanlk anam, boynuna bir mavi boncuk takmadm ama boynuna koydum bir Sabrta! Hele bak, hele; Sabrta, sabrck ta deyip de gemeyin yle! Ne anamn a, ne gzmn ya! Her iin ba, tandrn ba, masaln ba bu Sabrta! Verilecek kuluna vermi, bize de versin Yaradan; haydi dedikoduyu kaldrp aradan, dinleyin imdi; sabrl kim, sabrsz kimdi: Bir varm, bir yokmu; develer telll iken, pireler berber iken, ben anamn beiini tngr mngr sallarken, bir padiahn kz varm. Gzel mi dedin, gzelmi! Salar varm, ipek ipek; gzleri varm, boncuk boncuk; bir dalda tomurcuk! Grenlerin parma aznda kalr, kalrm ama gl, yzne hasretmi, blbl szlerine... Yedi ylda bir bulduklar iin midir, gzden nazardan sakndklar iin mi, nedir; kapya bacaya karmaz; ele gne gstermezlermi. Anas per, babasna verir; babas koklar, anasna verir, byle ple ple, koklana koklana el stnde bytlrm... Gel zaman git zaman, en kkleri birini bitirmi ikisine basm; ortancl desen yedisini doldurmu, sekizine demi; byn de ya varm, on beini ellemi... Eh, dnya hali bu! Herkesin bir ya, her iin bir ba, hor ban da bir derdi vardr. Gnn birinde bu padiahn da ba, bir dmanla derde der; gznden ayrmad tomurcuklarn! analarnn dizi dibine brakr; eri kl kuananlarla, tatl cana kyanlar alr, sefere kar. Ne diye kan edip n almak iin arsz ban artyor diyeceksiniz ama, her i insann kendi elinde deil ki! Nere193

deyse o, durup dururken gelir, insann bana kar. Bu iin de asl, astar u: Evvel zaman iinde ne devler ba kaldrr; ne cceler ellemin bana i aarm! ki memleket arasnda, Kan kuyusu derler, bir kr kuyu varm; bu kuyuya yedi ylda bir yedi kat gklerden yedi krek toprak atlr-m; hangi gn, hangi saat bu kuyu, bu kudret toprayla dolarsa, iki memleketin de gzlerini kan burun; burunlarnda kavga, mis gibi ttermi. Kuyu dolmasn, kavga ttmesin yoksa! Lm cimi yok! ki tarafta ko yiitlerini seer, seilen yiitler yama yamaca geer; bugnk gibi ne top, ne tfek; o gnk gibi teke tek vuruurlarms velkin bir vurur, bir daha vurmazlarm. Hani vurulan can havliyle: Yiit isen, bir daha vur! dese bile, vuran yiit, yiitliini bilir: Ben anamdan bir kere dodum! der, klcn bir daha knndan karmazm... T bylece, yedi gn iinde len lr; kalan salar da varr kuyunun bana; kap yap kapmadan, aly dolap, akra bulamadan, bu bereket toprandan gtrecekleri kadar gtrr; da isteyen da yapar; ba isteyen ba yaparm. Elin adamlar alacan aldktan, yapacan yaptktan geri Kelolan da gelir, boalan kuyunun dibine dar ekermi! Byle olurmu o dnyada, d dediin! te bu yl da kuyu dolup kavgaya buyur olunca, padiah, padiahlna toz kondurmaz; vezirleriyle gle oynaya; yiitleriyle Allah Allah ara gider gider ama, yedi gn demeden nne baka baka dner gelir ve tamam yedi yl azn bak amaz, kana kana bir su bile imez; kapanr sarayna, yas eder gece, gndz... Hakk da yok deil ha! Bu kavgada yle bir uursuzlua uram, yle bir uursuzlua uram ki, yedi yiidi bir gnde vermi. Vay ne yiit, ne yiitlermi, birbirinden soylu, birbirinden boylu, omuzlanndan adam aslrm! Padiah
194

da bunu byle bildii iin, u son kavgadan sa kanla ra kzlarn verecek, kendi eliyle toy, dn edecekmi! Daha deyim mi? Devlet stne devlet kurup, mrvvet stne mrvvet grecekmi. Bakn u felein iine! ki elini brnde, muradn koynunda koymu; dnyasna ksmesin de, ne yaps:n ama, her adam gibi bir adam o!sa, bizim kyden biri olsa: Varsn ne hali varsa gr sn! denir belki! Velkin kazn aya yle deil- ki __ Bugne bugn padiah olup baa gemi; bayrak ap bunca Allah'n kulunu altna toplam. Sa bitmedik yetimlerden tutun da, ak breklilere kadar her benim diyen onun azna bakyor; kimi ekmek istiyor, kimi gmlek; kimi aferin istiyor, kimi deynek ama, gel, gelelim, vezir, vzeradan biri kellesin! koltuuna alp da, varp bunlar padiahn kulana koymam; bir kitapta yerini bulup gzne gstermemi ki, felee ksmeyi bir yana braksn da ahali olann iine baksn! Bu byle olmaynca padiah da kilimin drt ucunu suya salvermi; onu, bunu deil, evini, barkn bile dnmez olmu... Neyse, gnah sebep olanlarn boynuna! Aylar gemi, yllar dolmu, derken tomurcuk kz, gl olup alm; Ak gl, Al gl, bir de Sar gl! Birinin az st kokuyor, birinin dudanda blbl akyor, birinin de dilinden bal akyormu... Bir gn, bu padiah glleri bir eytana uyar, elele verip Hasbahe'ye karlar. Bir de bakarlar ki, ne'baksnlar! Buram buram koku; aygn, baygn ses! Gller gn eyliyor, blbller dn eyliyor... Ne olur, nasl olur? Kk kz, ortancl kzn gzne bakar; ortancl da byk kzn gzne bakar... Meer o gnecek yz yze gelmiler ama gz gze geldikleri yokmu; vay siz misiniz gelen! Arkasndan da bir firkattir gelmesin mi? birden ah edip blbl hasreti eker:
195

Kk kz, bir ak gl koparr: Ben de bir ak glm ama dikenim yok, dalm yok! diye ban eip, boynunu bker. Ortancl kz da bir krmz gl koparr: Ben de bir krmz glm ama yeilim yok, alm yok! diye bir syler, iki dker... Byk kzsa, bir sar gl koparr: Ben de bir sar glm ama telim yok, pulum yok! diye inim inim inler... Bahvanba da bir aa dibinde gz kulak olup, bunlar dinler. Meer bu, felek sillesi yiye yiye yetimi; gzn daldan, budaktan; szn kzdan kzandan saknmayan biri imi. Gelir kzlarn yamacna dikilir: Padiah glleri, padiah glleri der; ayanza scak su mu dkeyim, souk su mu dkeyim; baka ne di! dkeyim? Hangi rzgr att sizi buraya? Ph ph, maallah! Hasbahe'nin glleri bile sizin gibi alp salamaz ama vah neyleyim neyleyim! Telim yok pulum, yok! Size lyk, ekerim yok, balm yok. filizim vard; dal etmedler; etselerdi her birinizi bir da!a kondururdum; felein gz kr olsun, padiah bile gldrmedi, beni mi gldrecek? Ama imdiden geri gldrse de bir, gldrmese de bir! Gayr, her ey geti bizden; ama, gel gelelim, sizin de anz gelmi; ha getim, ha geiyorum diyor; velkin ne geldiini gren var, ne getiini duyan var! Babanz desen kara yaslara batp dnyasndan gemi; sizi mi dnecek? Ananz desen, padiaha bir ey olursa! diye tacn, tahtn derdine dm; sizi m hatrlayacak? Eh kz dediin de kendi ban, kendi eliyle balamaz ya! Ana, baba dnyasn yitirirse, gayret dadya der; gayri ne olacaksa ondan olur! Bu byle olduktan geri, gelin size u armn amuruyla bir akl vereyim;

siz de elinizin hamuruyla ister aln, ister almayn; dilimin ucuna geldi bir kere! yle vezir vzera gibi: Yut gitsin! dersem, dalar gibi ierim sonra! mdi. beni dinleyin: Dnyaya geldiiniz gn kesilen gbeinizin gmld topraa, am sakz, oban armaan birer fidan dikmitim. u grdnz fidanlar o fidanlardr. Bunlar size baka baka byd; siz de bunlar gre gre aldnz; boylar boyunuza, renkleri renginize uygun! Bu gllerden bir gl koparn; sonra u niyet aacndan da birer nar koparn; kilercibadan da altn tepsi isteyin. Bu altn tepsilere birer nar tanesi, narn yanma da betinize, benzinize benzeyen bu glleri koyun. Daha deyim mi? Ak gll tepsiyi, beyazlara brnm aktan ak bir cariyeye verin; krmz gll tepsiyi de, allar giyinmi, elma yanakl bir cariyeye verin; sar gll tepsiyi de srmalar kuanm, srma sal bir cariyeye verin; n de Karaday'nza gnderin; siz bu dediimi yapn dahasna karmayn; bakalm Karaday neyler; neylerse, gze! eyler!. Bu szler kzlarn gzn fal ta gibi aar, bir daha gz gze gelirler: Ne sihirdir bu, ne keramet, vardr bunda bir hikmet! diye dnrler; bahvanbaya ne yapacaklarn, nasl gnl alacaklarn bilmezler. Biri tutar incilerini verir; biri karr elmaslarn verir; biri de nesi var, nesi yok verir. Bahvanba gler bunlara, syler onlara: A padiah glleri, padiah glleri, insann eti yenmez, derisi giyilmez, bir tatl dilinden baka nesi var? Bende o bile yok! Sz olur, azm varmaz; sz olur, dilim dolanr; unun urasnda eksik, artk size ettiim de, bir kuru lf! Baka ne edip eyledim ki varnz, younuzu veriyorsunuz? Hele bunlar benim neyime? Salnp gezenim mi var? Zlfn dzenim mi var? Beka neyim, ki197

mim var? Bu inci, bu elmas yakrsa yine size yakr. Haydi aln bunlar da, bir gn gelip dnnz olursa, beni ana ana takp taktrn; ben kimsenin iyiliinden baka bir ey istemem! der, verdiklerini de geri verir; bu szn karsnda Sar kz sarardka sararr, All kz kzardka kzarr ama Aka kz ne kzarr, ne de sararr... Her neyse, kzn de, zenip bezenir, tepsi donatr. cariyenin de giyinip dzenir, bu tepsileri Karaday'ya iletir. O da: nlerinde babalar varken kzlarn nne daylar dmez, derse cariyelerin nne der! der, takar cariyeleri ardna, kar padiahn katna. Bunlar, kara tahtn karsna dizim dizim dizilirler ama: Padiah bizi krk satra m, krk katra m verecek? diye de zm zm zlrler. yle bir zaman Karaday cariyelere bakar; cariyeler baklara bakar; baklar narlara bakar; derken padiahta afak atar, afak atar da ortalk aarmaz olur mu? Hem yle bir aarr; yle bir aarr ki, padiah bile bu aydnlkta kendine gelir, glleri tanr ve: Ak gl, Krmz gl, Sar gl! Bu gller, benim gllerimin gl! Tomurcuk byk gl olur derler, demek aradan bunca zaman geti ha? Kara k bile bu kadar karlayp kalmaz; ya nasl olmu da kara gn bamda kararp kalm byle! diye dnr, bakn hele byle dnp dururken gllerin, narlarn ne niyetle gnderildiini bulmasn m? Bu gller neyse ne ama u narlar, yrek soutmak iin deil elbet; var bunlarda bir niyet! Yoksa kzlarm evlenmek mi istiyor? diye sorar. Cariyelerde padiaha tepsi tutacak el var ama meram anlatacak dil ne gezer? te Karaday, Karadayln burada gsterir.Tam srasnda ta gediine kor:
198

A benim padiahm, ben bilmem sen bilirsin ya, tomurcuk byyp gl olursa, gl de alnca ya el alr, ya yel alr; iyisi mi, kzlarn kurda, kua yem olmadan, kendi elinle bagz edeceksen et; yok, yoksa bu iin sonunu ben iyi grmyorum Bu sz, bu Karadayfnndr, ferman yine padiahmndr! der. Bu knsz klfsz sz, padiahn dokunacak yerine dokunur: Bre Karaday, benim dayandma dalar dayanmaz; son kavgada da gibi yiitlerimi verdim; kzlarm kime vereyim? Yedi dmana kar koyup, kanlarna kan istiyecek yiitlerden yiit delikanllar hani? diye sorar. Karaday ise yzn karartmaz, yle bir sz eder, yle bir sz eder ki, bir memleketin yzn aartr. Bakn hele ne der: A benim padiahm, topraklar bol olsun, dnya o yiitlerin stne kurulmad ya, elde yiit ok; ummadn ta ba yarar; siz mrvvet grmeyi murat edin yoksa! der.. Bu szn stne padiah: Mademki byle; muradm yle: Gl kzlarn narna, niyetine bakalm; evlenip ev kuracak, arlanp arlanacak yaa baa gelmiler mi, bir grelim der. narn ne de tepelerinden bir vurur, ortalarndan ikiye bler. Bir de grr ki, ne grsn! Byk kznki sar gle: Sen mi sarssn, ben mi sarym? der gibi... Ortancl kznki, krmz gle: Sen mi krmzsn, ben mi krmzym? der gibi... Kk kznki de ak gle: Sen mi beyazsn, ben mi beyazm? der gibi. Padiah narlarn yzne bakp kzlarnn niyetini okuduktan sonra: Sar kzm susuyor ama yollad nar:
199

Ha getim, ha geiyorum diyor. All kzm susuyor ama yollad nar: Ha oldum, ha oluyorum diyor. Aka kzm da susuyor ama yollad nar: Daha ne erdim, ne eriyorum, diyor ama yine de dorusunu Allah bilir; biz ayrp kayrmayalm da, ne ok gnderelim; ne zaman isterlerse salarn yay edip atsnlar ama ok yaydan kmaya grsn! karsa, bir daha geri dnmez; dnsn, dansn da atarlarsa atsnlar; hangi eie, hangi ocaa derse, benim deyip o eve, o konaa gelin gitsinler; artk kaderlerine! Glerse talihlerine glsnler; kserse, talihlerine kssnler; benim gibi felee kahredip dnyalarna ksmesinler. Er evi, meydan evi deyip otursunlar, oturduklar yerde; yok, yoksa baba evi, han evi! deyip de yzst dnp gelmesinler yle! der ve her altn tepsiye bir gm ok kor, gnderir kzlarna! Kzlar da salarn yay yapar; yaylar oklar atar; Sar kzn att ok varr byk vezirin konana der; All kzn att ok, gider kk vezirin konana der. Aka kzn att ok da nereye dse beenirsiniz? Bu da vara vara varr, gide gide gider. Kaf Da'nn tepesinde st ak, drt duvar yok bir yere der! Eh, ne denir? Kendi okunu kendi eline verdilerse hemen kaldr da at demediler ya? Daha ya ne, ba ne? Gl aktan ak, nar stten beyaz! Ha yle biraz sabretse nolurdu? Kyamet mi olurdu? De hadi, eliyle eden boynuyla eker, eksin, ekeceini gayr! Neyse, Sar kz, al bayrak kaldrp byk vezirin oluna verirler. All kz, davullar ddrp kk vezirin oluna verirler. Aka kz ise, ne al bayrak kaldrr, ne davullar ddrr, bir uyuz ata bindirip Kaf Da'na doru yola vururlar. Bak, hele, hi demiyorsunuz ki, analar ana olup da, kzlarna kzm diye ne hediye etti? Ne edecek! Dn
200

hediyesi olarak kzna ta verdi: Byk kzna bir zmrt ta, ortanca kzna bir yakut ta, kk kzna da bir Sabrta! Daha ne versin? Bykle ortancl, vezir oullaryla murat alp murat vermede olsun, kk kz bahtsz ba gsnde, Sabrta koynunda srer atm! Yokularda ter dkerek, inilerde trnak skerek gider de gider, gider de gider... Yolda, belde bir Allah'n kuluna rastlamaz ama yollar, beller dile gelip seslenir ona: Sabrsz kz, sabrsz kz! Yel esti, ceviz mi dkt, acelen ne? Kendine acmazsan, atma ac da elenip dinlen biraz! Aka kz duyar, duymamazla verir, yine srer atn... Derelerden sel gibi, tepelerden yel gibi geerek gider de gider, gider de gider... Derede, tepede kurda, kua rastlamaz ama dereler, tepeler sel olup seslenir ona: Sabrsz kz, sabrsz kz; eteklerin tututu da ocakta an m tat, acelen ne? Kendine acmazsan, atna ac da dur, otur biraz. Aka kz, bunu duyar; duymamazlktan gelir; yine srer atn!... Gece demez, gndz demez; yol uzun, at uyuz demez, gider de gider; gider de gider; gnlerden bir gn Kaf Da'na yeter Bir de grr ki, ne grsn! Nuh Nebi'den kalma, rden pten bir yer; t ortasnda da gm bir ok, yar beline kadar yere gmlm duruyor! Bu ok bahtm deyip att ok ama buras, ev desen ev deil, al desen a! deil, ne kaps var, girilir, ne bacas var, klr, st ak drt duvar yok, Nasrettin Hoca'nn trbesi gibi bir yer! Aka kz eilip baknca, ban bir taa vurur ama sabrta m desem, falta m desem, ne desem bilmem
201

ki! Bir bildiim varsa, ban bu taa vurunca neye uradn anlar; sanki grnr grnmez bir el oku oradan ekip karm da tutup kendi barna saplam gibi ii sr sr szlar; yreinden de lgt lgt kan gider. te o zaman ne yaptn ve yapacan bilmez. Sabrtan koynundan karr; derdini dkmeye balar: A Sabrta, sabrck ta! Yand yreimin ba! Hasbahe'nin gl, bacnn biri iken, bahtm beni buralara att. Yiidim yiit olsa, al dibi duram olsa, katlanrdm ama bu ku umaz, kervan gemez yerde ne in var, ne cin var! Yalnzlk bir Allah'a yakr, bir de eytana! Vay bama, tek bama ne yaparm, nasl yaarm buralarda? mdi Sabrta, sabrck ta; sen mi sabrlsn, ben mi sabrlym? der. Sabrta, bunu duyar, dile gelir: Ak kz, Aka kz! Kar gibi ak, su gibi pk kz! Sen benden soylusun ama ben senden daha sabrlym. Hasbahe'nin gl idin de ne diye dalnda almadn? bacnn biri idin de, ne diye yana bana acmadn? Bahtn, tahtn suu yok; su, gnah sende, senin elinde! Elin acele etmese, nolurdu? Kyamet mi olurdu? A sabrsz, sabrsz! Ok yaydan kt bir kere; elinle ettin, boynunla ekeceksin. Ama, kzlarn krk ras vardr, biri snerse, biri yanar, hele sabreyle sabreyle! der. Aka kz, Sabrta'nn azndan bunlar duyunca, kendi ipini kendi eliyle ektiini anlar; gl yzn kara yerlere srer: Demek insan dediin kendi talihini kendi eliyle yapar, kendi eliyle ykarm! Vay ne yaptm, ne yaptirn! diye szlanr; sonra, dorulup uyuz atn boynuna sarlr: Atm atm, uyuz atm! Gayri benim ne kolum var, ne kanadm. Bana olmu olanlar, bari sana olmasn! Sen, 202

al ban git. Ne yapaym, ben de bu Allah'n danda ya sr, sabr ne ise renirim; ya da bama geleceklere katlanrm; lmden tesi yok ya! der, yularn zer atn, salverir dalara doru... Bu at, bu uyuz at, kh eine eine, kh kineye kineye gider. Hem de bir gider, bir dner; dne dne gider; gide gide gider; derken gzden kaybolur... Aka kz da ardndan durup durup bakar, bakp bakp durur; derken, onun da gzleri dolu dolu olur. Bu gzleri bulutlar grr, salkm salkm sallanr; bulutlar yamurlar grr, sam sam salr... Eh, yeryznde acyacak kimi, kimsesi olmayana, gr baba, grgr baba da acmaz olur mu? Acr, acr ama acma dediin ne bir ac uyutur, ne bir acy avutur, stelik, sland da yanna kr kalr adamn! Aka kz karanlklar kavumadan, ban sokacak bir delik arar, aranr; u yan yoklar, bu yan yoklar; bir dene grse beenirsiniz? Gizli kapal bir kap! Demek bu yer, bu yap; Hak yaps deil, kul yaps! Yreine bir su serpilir... yle ya! Bunu yapan biri var elbet! diye dnr. Hani, o saray kaplarna smayan Aka kz! Bu kapms kapdan yle bir sar; yle bir sar ki, deme gitsin! erisi mi dedin? Karanlk desen karanlk deil; aydnlk desen, aydnlk deil; alaca bulaca, bir yer! Saa baksnr; sola baknr; daha daha, bir daha baknr; yine ne grse beenirsiniz? Ne sprge, ne saak, rmcekli bir ocak! Ocan banda bir mum, mumun yannda bir kav, kavn yannda bir akmakta! Yreine bir su daha serpilir... yle ya, bu akma akan, bu oca yakan biri vardr elbet! diye dnr. yle ama bir gn bekler, be gn bekler; bakar ki ne gelen var, ne giden! Ne ara203

yan var, ne soran! Bir gne bir gn kapsn bir Allah'n kulu amaz! Eh kader byle imi, elden ne gelir? Gelse gelse, mumu yakmak, derdine yanmak deil mi? Bir gece yakar, her gece yakar; mum yanar, o yanar; mum erir, o erir; ne mum biter, ne gam biter. Bitse gece biter, sabah o!ur; sabah biter, akam olur. Ka gnden, ka geceden sonra alk gelir, yreine tak der de, acy unutur; haydi bakalm kra, bayra! Gayri ksmetini Mevl kayra... Av bulur, avlanr; ot bulur, otlanr! Bir sabah byle, her sabah byle derken, bir sabah yine, uyku gzlerinden aka aka, daa, taa baka baka karnn, burnunu doyurmaya kar. Drt dner, fr dolanr ama o gn ne karn doyar; ne burnu doyar; ne gzleri bir ey grr, ne kuia bir ses duyar. O zaman yine ne yaptn ne yapacan bilmez; Sabrta'n koynundan karp derdini dkmeye balar: A Sabrta, sabrck ta; yand yreimin ba! Bir zamanlar yediim nmde, yemediim ardmda idi. Artmla krk yetim doyar, krk yoksul geinirdi. Bugn bir lokma, bir yudum iin, bam tatan taa vuruyorum. imdi, Sabrta, sabrck ta; sen mi sabrlsn ben mi? der. Sabrta da yeniden dile gelir: Ak kz, aka kz, kar gibi ak, su gibi pk kz! Zengindin, hani maln? Etli idin, hani cann? Neler yerse yesin bir di, ne altn olur, ne gm! Dan, bayrn suu yok bunda; su gnah hep sende, senin ayaklarnda! Ayakiarm acele etmese nolurdu? Kyamet mi olurdu? A sabrsz, sabrsz! Krk kszle bir maarada kalmadn ya? Admlarn atacan gibi at, her admda bir ey bulunsun; umduunu yiyemezsen, bulduunu yersin; daha aksama ok var; hele sabreyle, sabreyle! der.
204

Derken, bir kekik kokusu alr, bir keklik sesi duyar. Vay ne koku, bu koku; buram buram ttyor! Vay ne ses, bu ses, aygn baygn tyor. Aka kz, al da unutur, acy da... O anda yreine yle bir susuzluk ker, yle bir susuzluk ker ki, ocaklardan rak, Kerem'in gnl tarlas gibi yanmaya balar ama, Allah'n danda su yok, sel yok! Ne yapsn? ier anam ier, kekik kokusu ier; ier babam ier, keklik sesi ier; bunun stnden bir ba dnmesine urar; olduu yere der, baylr. Ka gnden, ka saatten sonra aylp grr ki, bir tan stnde bir knal keklik, kekliin aznda bir tutam kekik! Aka kz, knal keklie bakar, knal keklik, Aka kza bakar. Kekik dersen, ne keklie bakar, ne de Aka kza; sadece burcu burcu kokar. Aka kz: Bugn av avlamadm, ot otlamadm diye, yeri g yaratan av da, otu da, ayama gndermi olacak ya, velkin ben ne bir lokma et iin, bu ses yumana, kyarm; ne de bir inem ot iin u koku yaprana dokunurum; veren Allah verecekse, baka ksmet versin, der ve yle bir firkat gelir ki, kendini tutamaz da: Keklik tata ne gezer Kalem kata ne gezer Byle gelin olann Akl bata ne gezer Kekliim seker gelir Tyn dker gelir Kekik otu aznda
Kokular tter gelir

diye bir syler, iki dker.

205

Aka kz susar, knal keklik balar, ter ama ne ter? O da kendi dilince bir syler, iki dker... Aka kz knal kekliin dilinden anlamaz ama knal keklik aka kzn dilinden anlad m dersiniz? Anlamasa byle bu kadar ter mi? Aka kz el atp tutacak olur ama Sabrta'nn dedikleri aklna der de: Aman elim yaman elim, acele etme elim; beni evimden barkmdan ettin, bir de kekikten, keklikten etme elim! der. Sonra, elini Allah'a aar: Horoz kadar eri olann, harman kadar yeri olur derler; ben erden de getim, yerden de getim. Bari u keklii bana can yolda et de, insan sesi duymuyorum, bir ku sesi olsun duyaym! diye yalvarp, yakarmaya durur. Akamn eli kulanda ama grd, ettii yok ki, Veren Allah verdikten geri er de verir, ge te verir; er de verir, yer de verir desin de, ortalk kararmadan dnecei yere dnsn. Neyse, duasn bitirip de elini yzne alar ki, karanlklar sam sam salyor... Aka kzn yakasna bir korku yapr; hemen yola der ama can da arkada asl kalr. Bir gider, bir dnp knal keklie bakar; bir gider, bir dnp knal keklie bakar. Bir daha ardna dner k ne grsn, knal keklik arkfelek gibi olduu yerde dnp duruyor... Derken ne olur, nasl olur, tyn, teini dkp de yarl yakkl bir insan olup kmaz m? Aka kz grr, gzlerine inanamaz, bir yana daha girer. Her ya bir tuzaksa, her tuzak da bir korku deil 206

mi? Eski korku yakasn brakr ama yeni bir korku gelir yreine dmlenir: Aka kz bu korkuyu gzne alr da: n misin? Cin misin? diye sorar ona! O da: A elkz elkz; imdilik ne sen sor, ne ben syleyeyim, bana Kocabey derler ama bugnlk kekliktim, uamadm; seni grdm, kaamadm; hele gel gel yanma! deyince, kanadm aamadm. Bilmem ki, bu yaz kuu, sana bir can yolda olur mu? demesin mi? Aka kz duyar, kulaklarna inanmaz; bir yana daha girer; her ya bir korku ise, her korku da bir kuruntu deil mi? Yreine dmlenen bu korku ile bin kuruntu kurar. Aka kz bu kuruntu ile cann diine alr da: A elolu, elolu; sen bir yaz kuuyum dersen, ya ben ne deyim ' Ben de bir yaban taym; bamda yerin var ama yeryznde yerim yok; sana lyk yeilim yok, alm yok. Benim yzmden buralarda yar a, yar tok srneceine, yine keklik olup kanat a desem, daha doru demez miyim? der, der ama o srada ne olur, nasl olur, Aka kzn gzleri kama kama kamar; yumul yumul yumulur. Neden sonra Kocabey iki eliyle iki gzn siler de, ban kaldrp bakar ki, ne baksn! O st ak, drt duvar yok yerde kat kat stne bir sra saray, gkyzne doru rlm gidiyor. Aka kz, grr, gzlerine inanamaz; iitir, kulaklarna inanamaz; dnr, aklna inanamaz; bu defa, ya birden byr; tam bir gelinlik kz olur. Her ya bir kuruntu ise, her kuruntu da bir kurt deil mi? imdi de kurt, yandan kemirmeye balar onu: 207

Bu yiit bir yiit ama peri mi desem, cin mi desem? 3u saray bir saray ama by m desem, sihir mi desem? Ya hele bir gn bu saraya sultan olup, u yiidin gnl tahtna kurulacak mym, yoksa uyku halinde gezip, r/a leminde mi dolayorum desem, ne desem? Hani ben beni bilsem, her eyi bileceim, iimdeki su kurdun ne de akl, fikir erdireceim ama gel gelelim, kendimi yitirdim, bulamyorum ki... Elim bir yiide dokunuyor ama yalan gibi... Gzm bir saray gryor ama duman gibi... Deli gnl de bir eyler arzuluyor ama masal gibi... Hey Allah'm, benden bana giden yolu gster; nceden nce kendimi bir bulaym, tesi kolay! Aka kz, iinden byle alp veredursun, uradn bin mnaya yoradursun. Gide gide gider; vara vara varr, sira sarayn kapsna dayanrlar. Kocabey: Al kapm, al! der, alr kap; gm eii geerler. Aka kz da, sabrszlanr: rtl kapm, rtl! der, rtlr kap; bir baheye girerler ama karanlkta gz gz grmez ki, yolu, izi bulsun da, yryp gitsinler, Aka kz, anlamasna bir ey anlamaz ama iyiden iyiye sezer ki, aalar uyuyor; aalarda dallar uyuyor, dallarda kular uyuyor; havuz dersen oktan uykuya yatm, yeilin ryasn gryor... Neyse ki, on adm tede bir bahvan, iki elinde iki fidan, azsz, dilsiz karlar on!ar. Fidann birini Aka kza verir, birini de Kocabey'e; bunlar vermesiyle karanla karmas bir olur. Aka kz, elindeki fidan evirir, evirirken, hi yapnad eyi yapsn, gl glvermesin mi, dudaklar diiyle beraber! Yapraklar, inci dilerini grr, l l llamaya balar; tomurcuklar, dudaklarn grr, katmer
08

katmer amaya balar. Kocabey'in elindeki fidan da bu fidana bakar, yapraklar efil efil esmeye balar; tomurcuklar da blbl olup tmeye balar. mdi Aka kzn fidannda yediveren gller aarken, Kocabey'in fidannda da aygn, baygn blbller ter. Eh, bunlar grr, bu sesleri duyar da bahedekiler uyur mu ya? Dallar dile geiir, eilir yere gelir, gller gn eyler, blbller dn eyler. Aka kz bir acayip hale der, eilip Kocabey'e soras gelir ama bereket versin, Sabrta'na; koynundan seslenir ona: Kz sabrsz, sabrsz! Neredeyse er ed diye erik aacna kacaksn; hele sabreyle sabreyle. Bu sz zerine kzarr, He, yok! demeden krk merdivenden kar, bakar ki, deli dayal bir sofa, bu sofaya alan krk oda; krknn kapsnda krk anahtar, eiin de de krk amdan! amdanlar prl prl yanypr, her birine bir ay paras pervane kesilmi, frl frl dnyor! Akl, sr erdirecek gibi deil... Aka kz, yine yanlp Kocabey'e soracak olur ama bereket versin, Sabirta'na, koynundan seslenir ona: Kz sabrsz, sabrsz; bu gidile sen, daha ok sakz inersin; hele sabreyle!. Bu sz zerine de bozarr; lm cim etmeden sofann ortasna, orta direin dibine gelirler; biri kz tana oturur, br et tana. Bunlarn oturmasyla engi - cneierin de krk telden saza balamas bir olur; yle firakl firakl alarlar ki, akyan blbller bile susar. Aka kzn kan, ilii kurur; azn bak amaz. O zaman Kocabey: Ey e!kz elkz; bu saraya, gnl saray derler; bu odalara da huy odas! bu direin dibinde de iki gnl bir Allah'a alr gibi biribirlerine alr. yle ya, baa gelmedik i, ayaa demedik ta olmaz. Haydi, bu yaa kadar bana gelenleri oku bana der. Aka kz da
209

Hasbahe'nin gl, bacnn biri iken yay nasl gerip, oku nereye attndan balar da, u orta direin dibine kadar olan, biteni; gznde tteni bir bir anlatr. Sonunda: De hele u halime gler misin, alar msn? diye sorar. Kocabey'in u duyup, iittiklerine kulaklar inanr ama, ne gzleri yaarr; ne dudaklar glmser, sade diliyle diinin arasndan yle syler: Sabrsz kz, sabrsz kz; alamasn bilsen alardm haline; glmesini bilsem glerdim ama ne alayabiliyorum, ne glebiliyorum! Garibine gitmesin, ben yiidin harman olduu memlekettenim; boyuma, dev boyu; soyuma, peri soyu derler. Damarm tutarsa, her kalba girer, her kla brnrm; bugn bir knal kekliktim, yarn bakarsn, bir srmeli geyik olurum ama bir var ki dem oullar gibi ne lye alayabiliyorum; ne diriye glebiliyorum. Anam aznn tadn pek bilmez ya, babam rahmetli ok gezmi, ok bilirdi, dnyann tad bunlarm! derdi; sonra bana dner benim olum, ben soyumuza peri soyu kartrdm; sen de huyumuza, biraz insan huyu kartr diye t verirdi. mdi, sen u glp alamay bana retirsen, ben de srr, sabr sana retirim. Birbirimizin huyunu alp, suyuna gre akabilirsek, u sra sarayda lnceye kadar yaar, gideriz der. kisi aht stne aht, yemin stne yemin ederler ama demin fidan grp de glmsediine bakmayn Aka kz glme yi gl aacnda unuttuu iin alamaktan baka pek bir ey bilmiyor. Kocabey dersen, sabrl olmasna sabrl ama o da sr kpn anasnn dizi dibinde unuttuu iin kazan taar, sr tamaz demiyor, Velkin Yaradan neye kadir deil, er ge bir sebep halkeder; daha olmazsa, bahvanba gibi felek sillesi yiye yiye bir gn her eyi renir; birbirinin huyunca, suyunca akar210

lar elbette! Hele bu gece gesin bakalm, gn domadan neler doacak! Neler doacakm, Aka kz sabah sabah uyanr, grr ki, ne grsn, ne kk, ne saray, yine o st ak, drt duvar yok, erden, pten yer! Neye uradn anlayamaz, kuru yazda koyun gtme dner; bir yumar, iki dker gzlerinden: A tavuk, dnde dar grr derler; meer kuru yerde yatan da minare kadar rya grrm, vay bana vaylar bana, bama bir saray daha ykld! diye dnr, durur ama hangi gnn mr bir arpa boyu kadar uzun; o gn akam olup da, yine o sarayn ykseldiini grnce korktuuna uramadn anlar ve artk hep byle gn batp sular karard m nerde var, nerde yok Kocabey peyda oluyor, iki gnl birbirini bulup, sra saray kuruluyor; yine krk merdiven, krk oda, krk amdan... Yine bahelerinde gller gn eyleyip sofralarnda engiler dn eyliyor! Aka kz dersen, her gece bir oda deitiriyor: Grdnden gz kiras isteme odasndan, her duyduuna kulak asma odasna, oradan da her kusuru yze vurma odasndan, hibir iyilii ayak altna alma odasna geiyor; sr, sabr odasnda da yatt m, yatmad m? Orasn o kadar bilemiyorum ya, krk gecedir, girmedii ne tatl di! odas kalyor, ne gler yz odas! Bylece, her gece bir odann huyunu, suyunu alarak, yeniden domua dnyor. Kocabey de bildiiniz gibi, gn dodumu tyn, teleini deitiriyor, ya keklik oluyor, ya geyik! Ya blbl oluyor, ya dldl! Ya kumru oluyor, ya kuu! Sonra bir ta ardna saklanp Aka kzn yamur ya gzlerini seyrediyor, ateten ate szlerini dinliyor! Krk gn byle, gre gre, duya duya, onun da gzleri yaarmaya balyor...
211

Krk birinci gn Aka kz uyanr, bakar ki, akamlar Kocabey'in bann altndan kp, sabahlar kanadnn altna giren sra sarayn yerinde yine yeller esiyor ama, Kocabey, bugn ne u dereye girmi, ne u deriye! O st ak, drt duvar yok yere, boylu boyunca uzanm yatyor. Aka kz, grr gzlerine inanamaz; sevincinden deli oias gelir, gayri gndzleri de benim yanmdan ayrlmayacak diye, uyandrmaya bile kyamaz, o da yatar anam yatar, yatar babam yatar; ta gn tepesine dikilinceye kadar. Kocabey uyuyadursun, Aka kz da o ara bir ayak sesi duyar: Bu ku umaz, kervan gemez yerden geen de kim ki? diye, eilir bakar ki, ne baksn, Kelolan deil mi? Yalnayak, yaya yapldak yolu dorulam geliyor! Aka kzn iini bir korku brr; hemen gidip, Kocabey'i uyandrr. O da: Hey ak kz, Aka kzr huyu huyuma, suyu suyuma denke kz, meraklanacak ne var,bunda? Kanadm elimde, kuvvetim yerinde! Ben hemen bir gvercin olur, gzn gzlerim. Kelolan da gelir szn syler sana; sen ise yamatan yamaca gzlerimden okur, diyeceini dersin ona demeye kalmaz, Kelolan da kagelir; nce elpene divan durur; sonra, ba eip sze koyulur: Ak sultan, Aka sultan, koca memlekette yok seni br unutan ama felein gz kr olsun; tuttu da en byk ta sana vurdu; baclarn desen, biri altn peremli bir olan, biri de srma sal bir kz dourdu. Bunlar gr d de, anan elmas, inciyi unuttu; baban da yas, kuruntuyu att. mdi yle bir enlik yapmay kuruyor, yle bir enlik yapmay kuruyorlar ki, felek de beenecekmi! Da212

ka kz nasl gvercinin niyetini gznden okursa...

213

has var, yamur yamadan sele giden kzlarn bulup bu enlie getirene de arlnca altn vereceklermi; iyi ya kimde o yrek, kimde o bilek! Benim! diye bir Allah'n kulu kmad. Yine ulu ulu adamlar araya girdi: Kelolan demiler sana, ayana ne yol dayanr, ne yoku; Kaf Da'nda deil ya, devin kulanda bile olsa, bulur getirirsin! diye sayp dktler de, seni dedim, geldim der. Aka kz duyar, kulaklarna inanamaz. Kala gz arasnda gvercinin kalarna bakar, gzlerinin elifini okur; aktan, karadan anlayacan anladktan geri Kelolan'a dner: Kelolan, beni deyip gelen ayaklarn dert grmesin; bac ocuklarnn da mr, gn uzun olsun. Velakin benim e! iine kacak ne srma salm, ne altn peremlim var. Erim, eim dersen, o da bir bezirgnba! Kim bilir imdi nerede? Hangi dada, hangi derede? unun urasnda bamn tac, gnlmn ilc bir gvercinim var! Bu ku umaz dada onunla avunup duruyorum. Gelirim ama, beni bu gvercinim ve u klk, kyafetimle kabul ederler mi bilmem, der. Aka kz, nasl gvercinin niyetini gznden okursa; Kelolan da, Aka kzn zn sznden anlar da: A baht kara, ellemin nesine gerek, falancann koyunu ile be keisi! Velkin senin baclarnn azna krk arn bez yetimez! Koy ne derse, desin onlar da! Herkes dediinden utansn! der, daha, daha ne diller dker. Kelolan'la, baa kamayacaklarn anlaynca Aka kz, gvercinini gsne basar; kalkar onun peine der. Az gider, uz gider; dere tepe dz giderler ama gn biter, yol bitmez; gvercin bakar ki olacak gibi deil, ya214

vaack bir kanat rpar, krk adm tede, nlerine yeil donlu bir atl kar; selm, sabahtan sonra terkisine alr ve bir gz yumup aasya sarayn nne indirir bunlar; kendisi de hemen gzden kaybolur. Kelolan nde, Ak sultan arkada, Kocabey de gvercin olmu gsnde, saray kapsndan girerler. Anas bakar ki, kznn krk yerinde krk yama; st ba dklyor... Baclar bakar ki, eli bo, yz kara; ne hediye, ne behiye getiriyor! Kocalarndan utanr, yzlerine kalbur tutarlar. Ama Aka kz, gvercinin gzlerine bakar, sabreder, sr vermez; eilip de ellerine, eteklerine varmaz. O zaman sz Kelolan alr; gzn yumar, azn aar Bu kz Kaf Da'nda yayorsa, sylemek ayp olmasn ya, sizin de burnunuz Kaf Da'ndan inmiyor! Banz kaldrp da bir bakmyorsunuz ki, hangi Allah'n kulu olduunu tanyasnz; yer, gk bile sayyor bunu; oradan buraya yeil donlu Hzr'n terkisinde geldi; bir gn olur, kocas olacak bezirgnlar bezirgn da, Hint'ten, Hindistan'dan dnerse, evelallah, giymediinizi giyer, kuanr; istediinizden stn donanp dzenir ama bu gne bugn; elinde, avucunda yok, yoktan yonga kopmaz ya der. Daha daha ne talar dokundurulur ama Kelolan, ayak teri olarak verilecek arlnca altndan vazgemeyince kaz damnda olsun yatrmaya raz edemez bunlar. Aka kzla Kocabey o geceyi kaz damnda geirirler; iki gnl bir olduktan sonra, samanlk saray olur; daha kald ki, padiahn kaz dam! Balarn bir taa koyup uyuyacaklar srada, Kocabey: Padiah kz, padiah kz, seni buralarda yatrmazdm; ya u sarayn stne bir saray kurar, ya da kanatlarma alp yurdumuza, yuvamza arrdm ama unlara 215

yle bir yin, oyun etmeyi kuruyorum ki, varsn dnya durduka sylensin, der ve ilk enlik gn ak donlu bir ata binip ok meydanna geleceini syler; sonra: Ben, seni benim bilip bu srr sylyorum ama sen seni e! bilip bir kulandan br kulana demeyesin ha! diye de tembih eder. Sabah sabah davullar vurulur, meydan kurulur; ahali olan buyurur. Aman, yle bir kalabalk olur, yle bir kalabalk olur ki, ine atsan yere dmaz; saraydakiler

216

Nerde var nerde yok, ak donlu ata binmi biri peyda olur.

ise, padiahndan cariyesine kadar, sra sra pencerelerin nne sralanr... Burunlar biraz daha byyen baclar birbirine: u sabrsz Kaf Da'ndan arp getirdik; bari kaz damndan da ekip karalm; gelsin yiitlerimizin ok atn, at oynatn grsn, grsn de, yrei bir kat daha atlasn! deyip arrlar da Aka kz da gelir; bir pencerenin kenarna bzlp oturur; derken, enlik balar. nce Sar Sultan'n kocas byk vezirin olu atlr meyd a n a . . . Ardndan da All Sultan'n kocas kk vezirin olu srer atn... Ondan sonra atna, gemine gvenen kim varsa gelir ortaya; o gn ne cirit oynanr; ne ok atlr; sadece at oynatlr. Derken nerde var, nerde yok, tepeden trnaa kadar beyazlar giyinmi; aktan ak, kardan beyaz bir ata binmi biri, peyda olur! Meydan drt dner, fr dolanr; bir durur, bir kanatlanr; sonra ahali olann stne kucak kucak gller serperek gzden kaybolur. Herkesin parma aznda kalr, hele saraydakiler dilini srr, azlan varp da kimse kimseye bir ey syleyemez; birinci gn geer... kinci gn, yine davullar vurulur; meydan kurulur; ahali olan buyurur. Bugn de batan aa sarlar giyinmi; sardan sar bir ata binmi biri peyda olur, at oynatp meydan okur ama benim! deyip yamacna dikilen olmaz. O da, bir bekler, iki bekler; ncsnde atn ban saa eker; Sar Sultan'n kocas byk vezirin olunun stne varr: Al yiidim, bu senin ksmetin! der, sa brnden vurur ama ldrmez onu! Sonra tozu dumana katarak gzden kaybolur. Ahali olan ah m eder, oh mu der, bir ey der ya, Sar Sultan kucandaki srma sal kz drr; alaym diye eilirken usulcack All Sultan'n kulana: 217

Bac bac, ne benimki yiit, ne seninki yiit; yiit yiit, bu yiit! den ocuu alp dorulurken, Aka kzn yzne de: A sabrsz, sabrsz; sabretsen nolurdu? Belki bu yiit, senin ksmetine kar da, enitemiz olur der; bana bir yumruk indirir; o vurur da, teki bac durur mu? Yumruk stne bir yumruk da o vurur, ikinci gn de byle geer... nc gn, yine davullar vurulur, meydan kurulur, ahali olan buyurur; yarda kalan enlik yeniden balar ama, bugn de yukardan aa karalar giyinmi, kara donlu bir ata binmi biri peyda olur. Ortada at oynatr, meydan okur ama kellesini koltuuna alp karsna kan olmaz. O da iki bekler, bekler, sonra atnn ban sola eker; All Sultan'n kocas kk vezirin olunun stne varr: Al yiidim, bu da senin nasibin! der, sol brnden vurur ama onu da ldrmez; tozu dumana katarak yine gzden kaybolur. Ahali olan, yine ay m der, oy mu der, bir ey der ya, All Sultan kucandaki altn peremli olan drr; alaym diye eilirken, yavaack Sar Sultan'n kulana: Bac bac, ne benimki yiit, ne seninki yiit, yiit yiit, bu yiit! der; den ocuunu alp da dorulurken, Aka kzn yzne de: A sabrsz sabrsz; sabretsen nolurdu? Belki bu yiit senin ksmetine kar da enitemiz olurdu der der de, tepesine bir yumruk indirir; o indirir de teki bacs bindirir mi? Bir yumruk da o indirir. Anas elini vurmaz ama o da cariyelere el eder; cariyeler de: El elden stndr, bu kimin eli? der; gayri ellerin biri iner, biri 218

kalkar... Bac yumruu ne ise, ne ama; cariyelerin eli Aka kzn arna gider; sabr takati biter de:

Gvercin; sabrsz kz bana edip eyleyecein bu mu idi, gayr demir ark, demir as ara ki bulasn beni der ve uup gider.

Hey Allah'n insafsz kullar, siz u yiidin bir seyrine dayanamyorsunuz, ya benim yerimde olsanz, ne ya219

pardnz? Sizdeki yrek yrek de; bendeki ta mi? Sabr dediin kprr de, tamaz m? Ne olacaksa olsun, duyun, kudurun ite; bu yiitlerden yiit benim yiidim! demeye kalmaz; bir gvercin kanat vura vura gelir; kendini saray penceresinin dikenli teline arpar; al kanlar iinde kalr; o zaman kanl gagasn bir yumar bir aar: Sabrsz sabrsz; hani sabredip sr vermeyecektin! Bana edip, eyleyecein bu muydu? Gayri yedi kat demir ark, demir sa! Ara ki bulasn beni... der ve yaral kanadn eke eke ekilip gider. Grenler gzlerine inanamaz; neye uradklarn anlayamaz; hepsinin kan, ilii kurur; sabrsz da der baylr. Ka vakitten, ka saatten sonra, kendine gelir ki, basucunda anasyla babasndan baka kimseler yok; bunlar da birbirlerinin gzne bakyor: Bu kz, pnar bana m deyim, peri tana m deyim bir uraa uram ama.. diyor, baka bir ey demiyorlar. Velakin kzlarnn bana gelenleri kendi azndan dinledikten sonra anas: eyvanlar olsun, gnl kuunu uurmuuz! Sen alama kzm, ben alaym, diye alamaya balar. Babas da: Gn! kuunu deil, devlet kuunu karmz! Sen alama sultanm, ben alaym! diye barn dalamaya balar; iyi ya, alamayla, dalamayla giden geri gelir mi? Hemen bir demir ark, demir sa yaptrrlar. Aka kz kapdan karken, anasyla babasna dner: Neyse olan oldu, ben de gider oldum; gidip de gelmemek, gelip de bulmamak var; eksik artk hakknz hell edin der; anasndan, babasndan helllik alr ama baclar gznn nne gelince: Bana edenlerin, ettikleri ayaklarna dolasn; dilerim Allah'tan ben dnp gelinceye kadar allarn aldrsn, sarlarn soldursunlar der ve gzelliin derman olduu bu memleketten yiitliin harman o!du220

u bir diyara doru yola kar. Az gider, uz gider; alt ayla bir gz gider; dnp ardna bakar ki ne baksn, bir arpa boyu yol gitmi; eilip ayana bakar ki, ne demir ark yrtlm, ne demir sa delinmi, bir ta stnde dinlenmeden, evresini karp terini kurulamadan yeniden yola der, yine az gider, uz gider; dere tepe dz gider;

Nerede var nerede yok, boylar bir kar, sakallar iki kar iki cce kagelir.

derelerde devlerle, tepelerde ccelerle salk alp, salk vererek yrr de yrr ama dada, belde ne insana benzer bir insan grr, ne de Kocabey'inkine benzer bir ses
221

iitir. Gnlerden bir gn ben deyim alktan, siz deyin yorgunluktan dizlerinin ba zlr; aacn birinden bir hurma alas gelir. Yreinden geeni yapraklar duyar, tiril tiril titrer; dallar duyar eim eim eilir ve hemen Aka kz omuzlarna almalaryla tepelerine, karmalar bir olur; ihtiyar aa da acr ona, yiyecei kadar hurma verir. O, bunlar yiyedursun; nerde var, nerde yok, boylar bir kar, sakallar iki kar iki cce gelir, arkalarn aaca dayar, gelmiten, gemiten konuurken sz sz aar, yle kem km ederler: Ak sakal! Ne diyorsun Kara sakal? Ne diyeceim Ak sakal, sen bu kadar ya yaa dn; bu kadar ta tadn; devirmediin am, yuvarlama dn ktk kalmad. Dnyada grmediin duymadn yok! De hele; u devlet yeri, g titretiyor, her kla brnyor! Hele insanolunun elinden uan, kaan kur tulmuyor! Bu byle iken neye her derde derman, her ya raya merhem bulamyorlar ki derim. Neden olacak Kara saka, her kuluna bir hal ver mi yaradan; kimi aktan anlar, kimi karadan; kimi dert ten gider; kimi yaradan! Bu byle olmasa periler pr olur, devler dnyay alr; insanlar da gklere merdiven kurar; sana bana yer kalmazd! Canm Ak sakal, sen bunca yer gezdin; bunca ehir grdn; her deirmende sakalnn bir telini aarttn; hani eytann bilmediini bilirsin! De imdi; hepsi neyse ne ama, u Kocabey'in yarasna bir deva yok mu? niltisi alt aylk yoldan geliyor. Ahna, vahna dalar bile daya namyor!
222

Kuzum Kara sakal, bu yara il yaras deil, dil yaras! Bir sabrsz sr vereceine azn yumsayd da ata m binecek, ok mu atacak ne yapacaksa yapsa olmaz myd? Bu yle bir yara ki, bin ylda bir aresi bulunur. u dan ardnda bir Dilsizler pnar vardr. kmaz ayn son aramba gecesi, defa adn gibi ad, tadn gibi tad yok denirse, yudum su verir. Bu su, gzelliin derman olduu yerden birinin eliyle iilirse, bir eycii kalmaz. Hele itikten sonra, defa dilim seni, dilim dilim dileyim seni! derse bir daha derde uramaz. Meer Aka kz, Ak sakalla Kara sakal grm; hurmay burmay unutmu; gzm sana m inanaym, kulam sana m? diye, dinlemeye koyulmu; bakn Allah'n iine, bu gece de ayn son aramba gecesi deil miymi? Eh, neler olmaz felekte, un elerken deve geer elekten! Aka kz karanlklar basp da gz gz grmez olunca aatan iner, da yolunu tutar ama gn domadan yetiemeyeceim diye de, yreinden kan gider. Tam umudunun zlp te emeinin eline verilecei srada bir kaya dibinde yuvarlak, toparlak bir adam grr. Sa karadan kara, sakal aktan ak; iki yannda iki yumak, biri salar gibi kara, biri sakal gibi ak! Aka kz grr, gzlerine inanmaz, bu ne biim adam, ne biim yumak, diye iinden alr, verir; adm adm da yanar ona: Ak baba msn? Kara day msn, yastk altna yn m eiriyor; yk stnde yumak m ayorsun, ne sarp sarmalyorsun yle? diye sorar. Ak baba m Kara day m, ne Allah'n bels ise, bin bel ban kaldrr: Ben mi? der, yumak yumak geceyi saryorum. lmek ilmek gndz ayorum. 223

Aka kz, bunu duyunca, mrnde etmediini eder, ak yuma kapmasyla kamas bir olur; aresiz. Kara day, kara yuma yeniden sarmaya balar; kara gece uzadka uzar; ellem de bekler ki, sabah olacak diye! Aka kz ise ortalk aarmadan varr; ccelerin dediini der; tasn dilsizler pnarndan doldurur. Yine yer gk uyurken gelir, ak yuma Ak babann nne atar; gayri ver elini yiitliin harman olduu yer! Az gider, uz gider; o gnk gn akam olmadan bir memlekete girer; grr ki am yarmas gibi adamlar! Kimi uuyor, kimi kayor! Ne ata gem takmlar, ne eee yular. Ne kendilerinde kuyruk, ne tazlarnda kulak! yle bir memleket ki, ne ba belli, ne ayak! Aka kz: Allah bilir ya, Kocabey'in memleketi olsa olsa buras olacak! der, bir de eilir ayana bakar ki, ne baksn, demir ark yrtlm, demir sa delinmi! Gzleri sm iim ldar: Hekimim, hakimim, Kimse bilmez ben kimim! diye bir tekerleme tutturur; kap kap, baca baca dolamaya balar ama hayli haynda, huylu huyunda, kimin ne umurunda; birinden biri ban kaldrp da bakmaz bile. Aka kz yine umudunu kesmez. Hekimim, hakimim. Kimse bilmez ben kimim! diye dolar durur. Hasta dediin havadan nem kapar, uan kutan imdat umar; Kocabey'in kulana bir ses alar da durur mu? Anasna dner:
224

Ana ana, ko bal ana, bir kulak ver hele; hekimden hakmden biri geliyor galiba der. Anas da: Hey oul, bizim topraktan desti olur ama kulpu olmaz; buralarda hekimin, hakmin ii ne? Ya deliler ba Deli mer'dir, ya da ekmediin yerde biten Kelolan'dr, onun da trna olsa ban kar der. Kocabey ise: Bre ko bal ana, ben de biliyorum, bizim glde aka ceyln ne gezer ama varsn bir Allah'n kulu olsun da, ya bu gnne de maallah! desin ya bir gn olur geer inallah! desin, bu bile mrm krk yl daha uzatr der. Anas inanmasna inanmaz ya: Olumun u son arzusu da yerde kalmasn diye kapdan bakar ki, bu ne Deli mer, ne Kelolan, aka, paka bir kz!... Tutar, ieri alr. Aka kz, Kocabey'i dklm dek grnce az, dili tutulur, ne diyeceini, ne edeceini unutur; bakar durur. Ko bal anas bu baka, bu durua bir mum yaptrdktan sonra: Bre kadn kzm, devenin nalbanda bakt gibi, ne bakp duruyorsun, bu olann krk yerinde krk yaras var; ille biri, yrek yaras! Sarabilirsen, sar! der. Aka kz hemen kendine gelip hekimliini gsterir: Elceizini bir bir, yarann stnde gezdirdikten sonra. Dilsizler pnarndan doldurduu tastan yudum kendi ier, yudum da Kocabey'e iirir; krk yaradan bir yara kalmaz.
225

Sra hakimliine gelir; kere kendisi: Dilim seni, dilim dilim dilerim seni! der, kere de Kocabey'e syletir. Dil bels da geer; yrek yaras da geer ama, yine kimse bilmez kim olduunu. Kocabey: Hekimin, hakmin, elin kolun dert grmesin, bir dediin iki olmasn! der. Anas da: Hekim kz, hakm kz, sen benim muradm verdin, Allah da senin ne muradn varsa versin! der ve olunun ayaa kalktn konu komuya mjdeye gider. O gidedursun, bizimki de misafir postunda oturadursun, bir ara Kocabey ban kaldrr, bakar ki, ne baksn! Kimse bilmez ben kimim! diyen, Aka kzn ta kendisi deil mi? Ahhh sabrsz! der de yle bir ah eder ki, kar, dalar tutuur ama, bereket versin, devlerden biri grr de hemen fleyip sndrr... Bunlar da yangn snnceye kadar, birbirlerine ne he! ne yok! derler, gzgze gelir, drt gzden alarlar; bu gzya yreklerindeki ah, vah siler; ayna gibi parlatr. Bu aynada kendilerini daha iyi grr; olan, biteni gayri birbirlerinin yzne vurmazlar. yle ya, kabahat bir bal deil ki, ikisinde de var; biri sabretmesini bilmiyorsa, br de sr tutmasn bilmiyor. Bu, byle gitmez ya, bir ya gelir ki, sr, sabr kitabn hatmederler; bugn, alamasn biliyorlar ya, yarn da glmesini renirler. Neyse, Aka kzn yedii nnde, yemedii arkasnda, elini scaktan soua vurmuyor, misafirlik postunda oturup duruyor... Kocabey'in kim bilir hangi kanadn takp hangi daa utuu bir gn, ko bal ana ile babaa konuurken, Aka kz bir az geveklii edip:
226

Ana ana; ko bal ana, u olunu dertten derde dreni eline geirsen, ne yaparsn? diye sormaz m? Ko bal ana, bir ban sallayp, iki homurdandktan sonra: Ne mi yaparm? Ne yapacam, avu kann ierim der. Bu sz stne de bir mum yaptrr; bu yaptrdyla kalsa, yine ne ise! Aka kza kar hali, tavr deiir. O gn ne el stnde gezdirir, ne de ku ty ya-

Ko bal ana bir gn giyinir kuanr, kapdan karken: Kz yere bakan yrek yakan der.

227

taklarda yatrr onu. Aka kz da sorduuna, soracana piman olur ama i iten geer... Bir gn bir frsat drr: Anasyla arasnda geeni Kocabey'e anlatr. O da: Sabrszm, u yaptn belki de sabrszlk deil ama ne diye baltay taa vurdun, rzgr byle eser, balta yle keserse vay halimize! der. Meer anas da o gn, bugn bunlar gzetliyormu; bunlarn urun urun konutuklarn duyunca kzl kanat kzn stne yrr: Seni yere bakan, evler ykan seni! Gayri foyan meydana kt. Sen, ne hekimsin, ne hakmsin, yara stne yara aan sabrszn ta kendisisin. Bunca edip, eylediin yetmedi de bir de beni evldmdan m edeceksin? deyip de can evine pene atnca, hemen olu aralarna girer: Ana ana; ko bal ana, iki memenden emdiimi haram et de, bu kzn kann ieceksen yle i! Yok yoksa misafire el kalkmaz der, o zaman anasnn iki kolu, iki omuzundan der; artk kza el kaldrmaz ama o gnden sonra da, yoldurmad ot kalmaz! Ko bal ana bir gn giyinir, kuanr; kapdan karken Aka kza: Kz yere bakan, evler ykan; bu gece Kocabey'le, halas kznn nian erbetleri iilecek; ben oraya gidiyorum. Dnp gelinceye kadar sen de bo oturma; Beikkaya'nn bana bir deirmen kur; budaym t, unumu ele; gayri sonunu sen dn hele deyip gider, gider ama Beikkaya da Aka kzn bana yuvarlanr sanki! Ama ne yapsn, kime dert yansn? Kocabey, evleneceinden bile sz amyor; onun bu haline mi acyacak?... Bu gariplik,
228

gurbetlik yerde, barna bast Sabrta'ndan baka neyi, kimi var? karr onu, iini dkmeye balar. Ama Sabrta da, ta m kesilmi, ne olmu? Ne sesi kar, ne soluu! O zaman: Adam sen de! Su destisi su yolunda krlr... der; gz yal, bar tal der yola; adm ya gider, ya gitmez, karsna Kocabey kar: Sabrszm, byle ne inleyip inildiyorsun? Binin yars be yz yars seninse, yars da benim! der, Aka kz da: Ben inlemeyim de kimler inlesin? der ve anasnn deirmen masaln anlatp dinletir ona. Kocabey de: Bu nian ii yalan deil, gerek ama imdilik bir sr, sabr ii olduu iin, bunu okuyabilirsen gzlerimin elifinden okursun. br masala gelince, ko bal anam banda koskoca bir deirmen evirmek istemi ama bir verdiin kar gelmi olacak ki, Allah beni karna kard. mdi sen, burnunun dorusuna gitme, elimin dorusuna git; u tepeyi atktan sonra, nne kara kara kurtlar kacak; ardndan sr sr kpekler recek ama sen dnp de birinden birine bakma; yr anam yr, yr babam yr, ne eteklerini kaldr, ne peini sr; bir de bakarsn ki, Beikkaya'dasn; kaya kaya, Beikkaya, eiin ulsuz, beiin ocuksuz kalmasn; cmleninkini verdin, benim de ver dileimi! deyip dilersin dileini; akama varmaz, deirmen kurulur; suyu dadan, buday tarladan gelir; kendi kendine nr; kendi kendine elenir; sen de asarsn eleini ;hele sabreyle sabreyle! der, gzden kaybolur. Aka kz, Kocabey'in dediini der, sylediini syler, bir de dnp gelir ki, un uvallar sra sra sralanm, sevincinden deli divane olas gelir.
229

Eh, nerde var, nerde yok ko bal ana dilerini bileyerek kapdan girer ama unun elenip, elein asldn grnce, az ak kalr: Kz yere bakan, evler ykan, sakn bunlar ben ettim, eyledim deyip de bbrlenip durma; bu akl senin akln deil, benim aklsz olann akl, demek bir gn daha yiyecek ekmein varm! der. Ertesi gnde ko bal ana zenir, dzenir, kapdan karken, Aka kza: Kz yere bakan, evler ykan, bugn Kocabey'in nianlsnn duvak gn; yine oraya gidiyorum. Ben dnp gelinceye kadar, sen de yan st yatma; u odalar sil spr; u yataklarn tyn, teleini deitir; u kpleri de yaman balinan doldur! deyip gider, gider ama koca konak da Aka kzn bana ker sanki! Ama ne yapsn; derdini kime dksn? Kocabey desen, kendi ba derdinde, onun perianln nerede hatrlayacak? Bu hasretlik, firkatlik yerde barna bast Sabrta'ndan baka neyi, kimi var? karr onu, derdini aar ama, Sabrta'nn yine ne sesi kar, ne soluu O zaman Aka kz: Oldu olacak; krld nacak; bu kan, bu gvdeden kmaynca olmayacak! diye gz yal, gnl ateli kapdan kar; yedi adm, ya gider, ya gitmez; derken uruna Kocabey kar: Sabrszm, yine ne anlayp ohluyorsun? Gam benim, kasavet senin mi? diye sorar. Aka kz da: Ben ah etmeyim de, kimler ah etsin? der ve anasnn kpn, kleini sayar, dker.
230

Kocabey de: Sabrszm, bu tel duvak gnnn asl, astar yok deil ama imdilik i yzn ne ben syleyebilirim, ne sen anlayabilirsin; yine anlayabilirsen gzmden, kamdan anlayabilirsin. Kp, klek iine gelince; koca anam, banda bir kp krmak istemi ama verilmi sadakan varm, Allah beni karna kard. Bugne bugn Ali'ye Veli'ye nazmz gemez ama kurda kua szmz geer, nce karsn bacaya: Dalar dalar, Kocabey'in dalar, be paralk rzgrla, be paralk rahmet gnderin; tel duvak evini silip spreceim! diye barrsn. Yaar yamur, eser rzgr; biri siler, biri sprr, ne sana i kalr, ne bana! Sonra inersin baheye: Kular kular, uan kular! Tynzden birer ty, kanadnzdan birer kanat verin; Kocabey'e yatak yorgan yapacam! dersin; yedi plan kular bann stnde dner, dolanr; tyn, kanadn dker; doldur doldurabildiin kadar yorgan da, yata da! Bu da bitti mi, kaplar ardna kadar aar: Kpler kpler, kulpsuz, kapaksz kpler; arya, pazara gidin, yanan, balinan dolup da gelin, Kocabey'e yastk erezi yapacam! dersin; onlar da yuvarlana yuvarlana gider; yuvarlana yuvarlana gelirler. Hele sabreyle sabreyle! der, gzden kaybolur. Aka kz, Kocabey'in dediini der, sylediini syler. Hemen yaar yamur, eser rzgr; yedi dan kular dner, dolanr; kpler de birer birer yuvarlanr... Eh, nerde var, nerde yok, ko bal ana da dilerini bileyerek kapdan girer ama odalar silinip sprlm, yataklar yaplp, yaylm; kpleri dolup tam grnce hoafn ya kesilir:
231

Kz yere bakan, evler ykan, sakn bunlar da ben yaptm, yaktrdm, diye ban bulut izip de gezmesin; bu i senin iin deil; benim ku beyinli olann ii; demek bir gn daha iecek suyun varm! der. Daha ertesi gn de ko bal takar, taktrr; yine kapdan karken, Aka kza: Kz yere bakan, evler ykan; bugn Kocabey'in toy dn gn; kz getirmeye gidiyorum. Ben dnp gelinceye kadar, sen de iki ayan uzatp yatma; hemen urackta, burnunun dibinde Karada derler bir da vardr; bu dada da Tellibey derler, bir day olu vardr, day olunda da E ile C derler krk telinden krk ses karr bir saz vardr; ko, git; krmadan, ykmadan al, getir! deyip gider, gider ama, Karada da Aka kzn bana yklr sanki! Velakin kime ne desin? Derdini kime dksn? Kocabey desen, kendi saznda, sznde... u yadellerde, barna bast Sabrta'ndan gayri kimi, kimsesi var m? Ne yapsn, karr koynundan onu, yreini boaltr ama Sabrta'nn yine ne sesi kar, ne soluu! O zaman: Yazan kara yazm benim yazm; eh, kader byle imi; kime ne denir? der, gzleri yamur ya, yrei ateten ate, yola der. Dokuz adm, gider mi, gitmez mi? Yine Kocabey kar: Sabrszm, neye alayp, szlanyorsun? Sivas gibi kalen mi ykld; kale gibi bir yiidi mi kara topraa verdin, u kara yazl Efltun gibi? diye sorar, Aka kz da: Ben alamaym da kimler alasn? der ve anasnn ecesini, krk telinden krk ses karan E ile C sini alar, arr. Kocabey de: Sabrszm, bu toy, dn iinin asl, fasl yok deil ama imdilik o telden ne ben alabilirim, ne sen anlaya232

bilirsin! Yine anlayabilirsen, u halimden, kalimden anlarsn: Ko bal anam, E ile C diye, seni gidip de gelmeyenlerin gittii yere gndermeyi kasdetmi ama yine Allah yzne bakm, haline acm olacak... Sznde durmasa, szmz gemese de, day oluna nazmz geer. Sen imdi, tuttuun yolda yr. nne iki rmak kar; birine Msml rmak derler; tekine Mundar rmak! kisi de derindir, geemezsin; genitir, yzemezsin; hele sular, zehir mi dedin, zehir ama: Adn gibi ad, tadn gibi tad m var! der de, eilir sularndan avu iersen; ikisi de ayana tozlu yol olur; ha, az daha unutuyordum, bunlarn arasnda bir de kara al vardr; dikeni ayana batar: Ne narin diken; bu dikeni gl gl sandm! dersin. Dalnda bayku ter ne tatl ses; blbl sandm! der sin, bu da yo! verir sana; derken grnr Sivas'n balan; balarn stnde de rlp gelir, daymgilin dalar... Daym seni grr grmez baklar brakr, dilerini bilemeye balar ama bir kuru selmmz alnca E ile C yi getirir verir. Hele sabreyle sabreyle! der, gzden kaybolur. Ak kz da Kocabey'in, dediini der, sylediini syler; rmaklar yol olur, kara al gl olur; varr day olunu bulur, alacan alr, vereceini verir; yine gittii gibi, dner gelir. Eh nerde var, nerde yok, ko bal ana da dilerini gcrdatarak kapdan girer ama E ile C nin her telden ses verdiini duyunca yreinin ya erir: Kz yere bakan, evler ykan sakn bunlar ben buldum buluturdum, diye kendini dev aynasnda grme; bu senin altndan kalkacan ey deil, bunda da benim olann eli var, demek hl seni seviyor ha! Hele bu gece u toy, dn bitsin; ya evine evim, eine eim der; yok, yok233

sa iini bitiririm onun. Hele sana edeceimi bir ben bilirim, bir Allah! deyip odasna geer. Derken, gn biter, akam olur... arlan da gelir, arlmayan da; olan da gelir, kz da! Bir dndr balar, balar ya, bunu ne siz sorun ne ben syleyim! yle ne mum, ne amdan! Her biri bir amdan kopmu ktkler, alev alev yanar. Olan evi E ile C yi alar; kz evi de kol kola oynar. Sazlar alp armada, kzlar glp oynamada olsun, Kocabey kayla, gzyle arayp tarar ki, Aka kz grnrde yok. Alayacak gibi olur ama, alayamaz. Sabrszm, kim bilir hangi delie girdi? diye kp ky, buca aratrrken deliin birinden bir inilti duyar. Kulak verir dinler ki, Aka kz Sabrta'na kar bir deyip, iki dnyor: A Sabrta, sabrck ta; Habahe'nin gl, bacnn biri idim; Ak gl diye sevdiler, Aka Sultan diye byttler ama kendi talihimi kendi elime verdiler. Uyuz ata bindirip, Kaf Da'na indirdiler. Sabret dedin, sabrettim. Gn oldu, a yattm; gn oldu, susuzluktan yandm; ne gzm bir insan grd, ne kulam bir ses duydu, kendi kendime dndm dolatm; dertten derde bulatm; sabret dedin, sabrettim. Bir gn dalma bir ku kondu; saraylar kurudu ama uursuz baclarmn uursuzluuna uradm; kz adm dul oldu, altn adm pul oldu; gvercin kuum da krk yerinden krk yara, dalmdan utu gitti, sabret dedin, sabrettim. Hekim oldum, hakm oldum, geldim Kocabey'i kurtardm; iyilie, kemlik! Ko bal anas dertten derde att, lmlerden lmlere srd; sabret dedin, sabrettim...
234

Bu yolda ekmediim kalmad; srr da sabr da rendim ama, tuttuum dallar krld geldi; gvendiim dalara kar yad; tel duvak; toy dn derken, bu gece Kocabey'i elimden alacaklar; yarn da tatl canma kyacaklar. Eh artk, bak geldi, t urama dayand; ey Sabrta, Sabrta; benim yerimde sen olsan sabreder misin? der demez, Sabrta at der atlar ortasndan, hemen kl ufak olur. te o zaman Aka kz: Ne de olsa, sen bir ta iken sabredemezsen, ya ben bir insan iken nasl sabrederim! diye kim bilir ne niyetle yerinden frlaynca, Kocabey nerde var, nerde yok, iki eliyle iki bileinden tutar, tutmakla da kalsa yine ne ise! Meer Aka kzn her sz gzlerinde bir damla ya olmu; Sabrta, Sabrta iken sabredemeyip de kl ufak olursa; gz ya, gz ya olur da durur mu? O da iki gz, iki pnar, bir syler, iki dker: Sabrl kz, sabrl kz, sr sabr nedir bilmezken, srr da, sabr da rendin kz... Barm dolu ta iken, gzden akmaz ya iken bani de alattn kz... Toy, dn etmezse, ne ederse etsin, gayri anam da seni benden ayramaz kz... Hele tez gnde, tez saatte glmeyi de retirsen bana, anam deil, lm bile bizi ayramaz kz... Tatl canna kyma, vakit, saat geldi! der, bir kartal olur, hemen Aka kz kanatlarnn arasna almasyla havalanmas bir olur, olur ya, bakn u felein iine! Bu gece prl prl gkyz, aratmyor gndz! Da stnden bir da daha aarken Kocabey'in yrei cz deyince: Srl kz, sabrl kz; ben bir yolu tuttum mu, dnp de ardma bakamam; dnebilirsen, sen dn de bir bak bakalm, ardmzdan gelip giden olmasn? diye sorar.
235

Aka kz da: A, ko beyim, Kocabeyim, bizim stmze kim gelebilir? Grnrde kimseler yok ama Gkdan stnden gmgk bir bulut kayp geliyor deyince Kocabey'in tyleri diken diken olur: Grdn m bamza gelenleri, bu bulut bildiin bulut deil, benim kk halam olacak. Demek, katmz duyulmu, sihirli seccadesine binip ardmza koyulmu! Herhalde bunda anamn parma var ama, hele bu kapy kapayalm da, bamzn aresine bakalm. Kk halam, bar yann biridir. Hani iecek su bulamazsa, ikimizi bir yudumda ier. Vakit kaybetmeye gelmez der. hemen szlp iner yere ve nasl elinin tersiyle vurur ki kza, iki gz bir pnar yapar onu; kendi de bir altn tas olup aslr mermerine! Derken, kk halas olacak gelir; ummadn bulunca, aradn da, arayacan da unutur; krk yln susuzu gibi ier anam ier, ier babam ier; itike iesi gelir... Sonra: meyenlerin canna desin! der, biner seccadesine, kamsn vurmasyla ge amas bir olur ve bir gz yumup ancaya kadar dner dn evine. Hangi diyardan getiini, hangi pnardan itiini, aznn suyu aka aka anlatr byk bacsna! Devler homurdanr; anas ellerini dizlerine vurur: Ne yaptn behey kuzu bal bac! O pnar yere bakan; o tas da bizim yrek yakand. Bu pnardan ieceine, altn tas mermer taa vursaydn, sr, sihir bozulur; elkz ayrlr, o yana gider; bizim olan da ayrlr, bu yana gelirdi; toy, dn, byle yarda kalmazd der, daha daha, sylemedii kalmaz. Sonra ortanca bacsna dner: Bac bac! Oluma acmazsan, kzna ac! Kk bacmz olacak: Bana vermeyen Allah, ne diye onlara
236

verdi? diye, ya benim olan kskand, ya da senin kz, eli bo, yz kara dnd. Vakit, saat kaybetmeye gelmez; vur kamn yere, atla sihirli postuna! der. Bu byle yollanmada tekiler yol almada olsun bir ara Kocabey: Srl kz, sabrl kz; gzlerim seiriyor; dnebilirsen, dn de bir bak bakalm, ardmzdan kim geliyor? diye sorar. Aka kz da: A ko beyim, Kocabeyim, bizim ardmzdan bir daha kim gelebilir! Gelen, giden yok ama bir var ki, Bozdan stnden buz mu desem, toz mu desem bir buluttur geliyor, deyince Kocabey'in kanatlar tel tel alr. Ve: Grdn m bamza gelenleri, bu bulut bildiin bulut deil, benim ortancl halamdr. Gelin kznn duva- yznde, srmesi gznde kalnca, byl postluna binmi ardmza dm olacak ama bunda da anamn eli vardr. Neyse imdilik bu defteri kapayalm da, unun elinden kurtulmaya bakalm; bu halamn iki eli, on par-ma yal karadr; bulaacak cami, dolaacak al arar. Vurdum duymazla vermezsek dalmza biner, yakamz elinden kurtaramayz. diye diye szlp iner yere ve yle bir vuru vurur ki, kza gllk, glistanlk bir baheye benzetir onu, kendi de bir bahivan olup diki lir kapsna. Derken ortancl halas olacak da gelir, aradn bulamaynca, bulaacak birini arar, elini otlara srer, otlar kararr; dutlara srer, dutlar kararr, daha daha neye sreyim, kime sreyim derken gzne bahvan klkl biri iliir, adm adm yaklar ona: Bahvanba bahvanba, buradan koca soylu bir olanla aka bir kz geti mi?
237

 Ne dedin, ne dedin; beni mi dedin? Anam turp, babam algam, ben de bir nane mollaym. Gelincik elma larm var, gelincik elmalarm! Bre nane molla, ben sana anann turp, babann algam olduunu sormuyorum. Ha buradan bir olanla bir kz gelip geti mi diyorum? Dandini, dandini destne! Danalar girdi bostane! Ne fndk koydu, ne kestane! Gelincik elmalarm var, ge lincik elmalarm! Hey Allah'n sersem kulu... Kaz, koz anlyorsun, ben diyorum: Bin cce demez bir dev; sen diyorsun: Kayseri kaps yz ev. Ha uradan bir olanla bir kz geip gitti mi?. Ne var bunda anlamayacak! Daha ne soan diktim, ne sarmsak! Bir tarla s panak, bir tarla kabak, inanmazsan ye, tadna bak! Gelin cik elmalarm var gelincik elmalarm. Gelin kzn anas, bakar ki, bu Allah'n bels lftan, hoaftan anlamyor: Ben ene almaktansa! der, kamsn bir taa alp, postu ile beraber havalanr; sonra bir gz yumup ancaya kadar dner, gelir dn evine! Hangi dalardan atn, hangi balara bulatn; eline avucuna baka baka anlatr byk bacsna... Devler homurdanr, anas bir, bir daha dizlerine vurur: Ne yaptn be koyun bal bac! Allah'n danda ba olur mu? O ba, bahe dediin, yere bakan, bahvanba dediin de bizim yrek yakand. ki elinin karasn ota, duta srp r p kurutacana on parmandeki on karay, benim bahvan klkl olann yzne, gzne srseydin, sr sihir bozulur, elkzn elma dalndan atar, bizim olan da nne katardn; toy, dn de byle yarda kalmazd. Galiba senin kz benm olana 238

vermeye pek niyetin yok ki, bu kap gmeyi canna minnet bildin de, sade iki elin, on parman deil, yzn, gzn de kapkara dndn; gayri i baa dt, ben git meyince olmayacak! diye, kprr, kpe biner ve bir kam vuruta gklere kalkar. Bu da bylece, dalar stnden yuvarlanmada, tekiler de yine bulutlar arasnda yol almada olsun, bir aralk Kocabey: Srl kz, sabrl kz, burnumun direi szlyor, dnebilirsen, dn de bir bak, bakalm; yoksa yine ardmzdan bir gelen mi var? diye sorar. Aka kz da: Anam ko beyim, Kocabeyim, bizim stmze gayri kim gelebilir. Gelen, giden yok ama kara dan stnden kapkara bir bulut yuvarlanp geliyor! deyince Kocabey'in kanatlar krm krm krlr ve Aka kza: Grdn m bamza gelenleri. Bu bulut, bildiin bulut deil, ko bal anamdr benim. Huyunu suyunu bilirsin; srrna sr yetmez; yalana, dolana gelmez; iyisi mi, olan, biteni nne dkelim de, gayri bahtmza! Ya eser, ya savurur... demeye kalmaz, kendini yerde bulur ve y!e bir vuru vurur ki, kza, o bir gl fidan olur, kendi de bir sar ylan; derken ko bal ana, yuvarlana yuvarlana, iner bir yere; baknr drt bir yana; akr, ukur yerde bir fidan, fidana sarih bir ylan grr; varr ba ularna, aadan atp yukardan tutmaya balar: Dolam dolam dolanma, bu ylan sensin! Buram buram ttse de, bu fidan odur ama u misal, ne misali glme dokunan ylan olur sokarm! diyorsan yanlyorsun, ylan bile anasn sokmaz, oul. Gnl var otlua konar, gnl var ple konar, gnl iine karlmaz ama
239

bu kz senin eline su dkemez; yara stne bir yara daha aar. Gel etme, eyleme; elkz iline gitsin; biz de evimize dnelim oul! deyince, sar ylan gl fidanndan syrlr, ko bal anann ayaklar dibine kvrlr. Keklik olup tt, kekik olup ttt gnden tutar da, ata binip ok att, yaralanp yatt gne kadar bandan geeni bir bir anlatr. Sonra: Ana ana, ko bal ana, bir kz deil, bin kz yoluna feda ama ana nasihatini bir yana attmdan deil, baba vasiyeti tuttuumdan aht stne aht ettim: Ben bu srsz, sabrsz kza, perilerin srrn, devlerin sabrn retecektim, belki ben retemedim ama felek sillesi yiye yiye ikisini de rendi. Szde, o da beni insan gibi alayp glmeye altracakt ama vaadinin birini yerine getirdi; birini getiremedi. Velkin, zaman ne yapmaya kadir deil! Bugn alatan Allah, bir gn olur, gldrr de, peri soyumuza, dev boyumuza bir de insan huyu kartrrsa, gzleri ak giden babamn vasiyeti yerini alr; biz de u dnyada, bir adam gibi yaar, gideriz. Eh, demeye dilim varmyor ama kaderde, ksmette bu yoksa, byle bir yarm adam gibi dnp dolanacak deilim ya... derken gzlerinden yamur gibi ya boanmasn m? Hemen ak gl, yaprak yaprak yzne dklr ve bir bir gz yalarn silmeye balar... Ko bal ana, u mrnde grmediini grnce, alayamaz ama alayacak gibi olur: Ay olum o kocabal olum; ben senin yk altnda yumak yuurduunu ne bileyim? Bir gn, krk yerinde krk yara kp geldin. Beni bir sabrsz yaralad; yaram sen sar, sen sala! dedin. Saracam kadar sardm ama salanaca gibi salayamadm. Bir gn, u sabrsz dediin hekim oldu, hakm oldu, yaran tezelden salad, salad ya, bir kere gzm de ondan korkmutu; ne olur,

ne olmaz bir gn yine, yara stne bir yara daha aarsa, diye halan kzyla ba gz edip ban eve, obaya balamay kurdum. Velkin sen ne edip edip u baba vasiyetini daha nce bana tlatsaydn, bir dediini iki etmezdim. Elkznn da gnahna girip, her ite yokuuna yormazdm. Neyse, mademki bu byle, unu da yle belle: Sen nasl benim olumsan, gayri bu da benim kzm! Tek cannz sa olsun da yurdunuzu, yuvanz nereye dilerseniz oraya kurun! deyince, ylan kabuundan syrlr; ak gl dalndan iner, ikisi de ko bal anann iki elinden, bir eteinden perler... Ayrlacaklar srada analar: u son deyip diyeceim de kulanza kpe olsun! Oul, dev boylu, peri boylu, insan huylu oul, sadece alayp glmekle insan, insan olsayd, yeryznde insan olmadk kalmazd. nallah sen parmakla gsterilir bir insan olursun... Bugnden geri senin adn Sabr Han olsun der, olunun alnndan per; sonra, kza dner: Ak kzm, aka kzm, sr sabr dediklerinin ne sonu vardr, ne snr! Sen her yerde, her zaman szn bil, piir; azn dr, devir; gnete duyduunu glgede syleme! Dostunun dostu vardr; dostu yoksa postu vardr, post duvara aslr, duvarn kula vardr kzm. Senin adn da Sabrck Hatun olsun! der, gelin kznn da gzlerinden per. Bu pp helllamadan sonra, ko bal analar yine kplere binip gklere kalkar ama Kocabey'in iki kanad birden krld iin kartal olup havalanamaz: Neyse, korkuyu dalardan attk ya der, bizim Sabr Han la Sabrck Hatun elele, kolkola, ifte sandk, bir fndk derler yola. Az gider, uz giderler, uurlarna bir yaz at kar az daha aka kz diyecektim bizim Sabrck Hatun bakar ki, ne baksn! Vaktiyle yularn zp da241

lara salverdii at deil mi? Da havas yaram, dagibi olmu; bir kiner, iki kiner; derken, dile gelir: He, he, hey yolcular! Yorulmu yolda kalma benziyorsunuz, yle her olur olmaz bindirmem ama siz binin srtma, dilediiniz yere gtreyim sizi.. der. Velakin bylesine nereye gidilir? Bu yal gzle dnlmez ki, devler diyarna dnsnler! u glmez yzle klmaz ki, insan iine ksnlar! yisi mi, Kaf Da ile Af Da ortasnda bir yere konup, imdilik periler arasnda yaamay kurarlar. Bu kuruntu ile Sabr Han: Bir gn olur, felek yzmz gldrrse, kalkar insanlar arasna geriz. Olur ya, olamaz m? Biz glmeyi renelim derken, alamay da unutursak, yine eski dalara, devlerin yanna dneriz der. Doru sze ne denir, Sabrck Sultan azn bile amaz. Yaz at da alr bunlar, bir gz yumup ancaya kadar, diledikleri yere ulatrr. Periler, krk yln hasretlisi gibi karlar bunlar, yle bir saraya alrlar, yle bir saraya alrlar ki, dnya, dnya olal ne gzler grm, ne kulaklar iitmi. Srta'ndan m desem, Sabrta'ndan m desem, ne desem? Dorusu, kelimem yok, dilim yok, cennet misali bir yer vesselam! Hele o gece yle bir dn yaparlar, yle bir dn yaparlar ki, bunu da, akllar almaz, kambur felek bir yana, dnya bile bir yana daha girer. Gel gelelim, bu kadar dnler kurulur, davullar vurulur da, Sabr Han'la, Sabrck Hatun'un yz yine glmez, yine glmez... Ama Allah ne yapmaya kadir deil, dokuz yl, dokuz ay, dokuz gn, dokuz saat, dokuz dakika sonra bir ikiz ocuklar dnyaya gelmesin mi? Biri olan, biri kz! Baclarn
242

kula nlasn, biri Ay, biri Yldz! Peri yzl ebeler Yldz' ieklere, idemlere sarar, Hatun anasnn kucana verirler, Ay' da buulara, bulutlara sarp Han babasnn kollar arasna verirler Sabrck Hatun yumul yumul kz ptkten sonra sevinten yrei yarlr, yle bir gler, yle bir gler ki, aylk yerden babas da duyar anas da; baclar da duyar, eniteleri de; srma sal, altn peremli ocuklar da duyar m? Orasn, o kadar bilemiyorum! Sabr Han da tombul tombul olunu ptkten geri dilinin ba zlr, yle bir gl gler, yle bir gl gler ki, topra bol olsun babas da duyar, ko bal anas da; kuzu bal halas da duyar, koyun bal halas da; kara yazl, kara yazmal eski nianls duyar m, duymaz m? Yalana borcum ne; bunu da bilemiyorum. Dorunun dorusu bir bildiim varsa Sabr Han'la, Sabrck Hatun ermi muradna... Gkten elma dm, doyulur mu tadna! Biri bu masal okuyup dinleyenlere; biri Sabrtandan daha sabrl olup, yerine gre alamasn, glmesini bilenlere; birini de yine okudum, fledim; insan ocuumun ruhuna baladm...

243

ZMRTANKA Evvel zaman iinde, kalbur saman iinde, cinler cirit oynarken eski harman iinde... Ben deyim bu aatan, siz deyin u yamatan, utu, utu bir ku utu; ku umad, gm utu; gm umad, Memi utu... Uar m, umaz m demeye kalmad; anam dt eikten, babam dt beikten... Biri kapt maay; biri ald kaay; dolandm, durdum drt keyi... Vay ne ke, bu ke! Dil dolanmadan az varmaz bu ie; u ke yaz kesi, u ke k kesi, u ke gz kesi, diye iki tekerleyip yuvarlarken aadan skn etmez mi Mara paas! Hemen bir sarya bir fare delii bulup, attm kendimi dar; gelgelelim u mahallenin yumurcaklar haar m, haar; bir fiske vurdular enseme, gzlerim frlad dar! Bu fke ile minarenin birini belime soktum, borudur diye! Kubbelerini dersen, cebime koydum, dardr diye! Abdurrahman elebi de bir ifte att, geri dur diye! Ama velakin, ben de tuttum kuyruundan, ileri, diye! O gitti, ben gittim... Az gittim, uz gittim... Dere tepe dz gittim... ayr, imen geerek; lle, smbl bierek; souk sular ierek alt ayla bir gz gittim. Bir de dnp ardma baktm ki, ne bakaym, gide gide bir arpa boyu yol gitmiim! Vay bama, hay bama, bu yol bitecek gibi, tkenecek gibi deil; ya bir devlet kuu konsa bama, ya da
244

alsa beni kanadna, kana demeye kalmad, bir de grdm ki, ne greyim? Adyla, sanyla, yeiliyle, alyla, Zmrtanka dedikleri deil mi? Kaf Da' nn stnden szm szm szlp geliyor. Bakn be yahu! Yz insan, gzleri ahu. Ne maval ne martaval; iitilmedik bir masal! Bir varm, bir yokmu; Allah'n kulu okmu; develer telll iken, pireler berber iken, ben anamn beiini tngr, mngr sallarken, bir memleketin birinde bir padiah varm. Bu padiahn da olu varm... Padiah olur da, nesi olmaz ki! Kim bilir ka dededen kalma bir mercan saray, sarayn da bir sihirli bahesi varm. Bu saray neyse ne ya, bahe de bahe imi ha!... Dil ile tarif edilemez ki edeyim: Lle smbl bryp elvan elvan bezenmi, aalar dersen, yeil giymi, gelin gibi dzenmi; dallarnda da trl meyva, trl yemi... Hele bir aa varm, bir aa varm ki, grlm gibi duyulmu gibi deil! Her yl ne bir eksik ne bir fazla elma verirmi... Gel gelelim, bunca zamandr ne padiah bunlarn tadn tatm, ne de bir Allah'n kuluna bir dilim olsun nasip olmu. Bu perili aa, gecelerden bir gece iek aar, sabaha kar da dalnda elma bitermi. Doan gn, doduu zaman eilip birer yzn permi ama dolanp evrilip de br yzlerini de peyim derken nerede var, nerede yok bir dev gelir; yar kzarm, yar kzaracak, koparp gidermi bunlar! Padiahn bir eli yada, bir eli balda, elmalar ne umurunda! Yese nolacak, yemese nolacak; yiyip de bir arpa boyu daha uzayacak; ba varp ge deecek deil ya! Ne elmalarn adn anar, ne devin ardna dermi. Ama vel kin gelincik elmalarm, gelincik elmalarm! diye, perili aa, san, ban yolar, bunu duyan bir shak kuu da yank yank ter, da ta yandrrm...
245

Eh, gn olur, yl gibi geer; yl olur, yel gibi geer; ya padiah olursan nasl geer, var kyas et gayri! Bu padiah da yaayaca kadar yaam; srecei saltanat srm ama yine dnyasna doymadan gn akam olmu. Felekten gn alnmaz ki, alsn da bir kula daha uzatsn. Netsem, neylesem de mrm, gnm biraz daha uzatsam! diye dnp dururken, uyku gelmi, gzlerini brm. Ryasnda ne grse beinirsiniz? Eskici baba klnda bir dervi! Baucuna dikilerek yle demi: Uyan padiahm, gaflet uykusundan uyan! Bu dnya bir misafirhanedir, gelen konar, konan ger; lm dediin kala gz arasnda; ha geldin, ha gidiyorsun ama perili aacn perili elmalarn grmedikten geri, dnyaya geldin de ne grdn sanki .. Birinin yzn grenin mr, gn uzar; birinin yzn grenin nasibi, ksmeti artar; birinin yzn grenin de gz, gnl alr... Hele onu devin elinden kurtarann yok mu, ya bana yeni bir gn doar, ya da bir devlet kuu konar... Bir var ki, bu perili aa yl daha elma ya verir, ya vermez... Eh gayri ben bu kadar derim, baka demem der ve kaybolur. Padiah uykudan uyanr ama ryadan aylmaz Gzlerini bir siler, bir daha siler Ama ne ici baba, ne eskici baba, ne dervi, ne kei... Ortada kimi, kimseyi gremez. Yerinden yekinip de yle bir kendini toplamak ister ya, hani o g, o kuvvet! Dlm ete dnm; eli, kolu desen pancar gibi; kmldayacak hali mi var? Durduu yerde buram buram ter dker durur; doluya kor, almaz; boa kor dolmaz! yle ya, ya yetmi, ii bitmi, belinden aas toprak; u aacn kk kuruyup gitmeden bu elmalar devin elinden alacak yiitlik kald m onda? inden yle alr, verir:

Yeil bal dervii hayalde gr, dte gr, her dedii kar derler ama ben kimim, devle pehlivanlk kim? Bu benim elimden gelmesine gelmez ya, dilimden gelmi neye yarar, kime ne buyurulur? nsanolu i st emmitir; her olur olmaza gvenip de az aamam ki... Vezir, vzera dersen; hmhmla burunsuz, birbirinden uursuz; kendi frldaklarn evirmekten baka neye gleri yetiyor? Kala kala, oullarm kalyor geriye... Bunlarn da her biri bir telden alyor! bir kazanda kaynamaz ki, el bir etsin, kol bir etsin, devin yedi ban yerle bir etsinler de, perili aacn elmalarn koparp getirsinler... Bir gn doacaksa, bunlarn bana dosun; devlet kuu konacaksa bunlarn.bana konsun; grenlerin gnl alr, ksmeti artar, mr uzarsa ne l. Padiah, byle kuradursun, ryasn yoradursun; incili perde alr; olunun de ieri girer: Baba baba, padiah baba! Seni bugn gaml, kasavetli gryoruz. Ne derdin, kederin var? Naml naml dmanlarn yedi yerden ba m kaldrd? Ulu. ulu kervanlarn Krk Haramilerin eline mi dt? Noldu, ne hal oldu sana? Bamz yoluna kurban, bana gelenleri deyip deyiver bize.... Eh, demesi kolay ya, yapmas g! Hangisine ne desin? Oullarnn huyu, suyu padiahn gz nne gelir: Byk olum, kendini beenmiin biri: Okumadan lim, yazmadan ktip, gezmeden seyyah, almndan geilmiyor ama daha bir aydan geip de aly bile koparamaz. Devin el att aatan elmay m koparacak! Ortancl olum desen, sinsinin, siliin biri! Boyu uzun, beyni bo, tut kulandan ifte ko; yularn ne yana eksen, o yana gidiyor. Daha bir bozulmu baa beki olamaz, perili aacn altnda yedi bal devi mi bekleyecek? Kn de daha ne mal olduu belli deil; az var, dili
247

ncili perde alr, olunun de ieri girer.

yok, bir kapal kutu; iinde kurt mu yatyor, kuzu mu? Bilmeden, etmeden bir i buyurmak, boa kl sallamak gibi bir ey! yisi mi, grdm d nn de nne sererim. Merdane, bir tane... Hangisinin yrei atarsa, o atlr meydana! diye dnr. Sonra tahtna dorularak: Ey benim oullarm, kanatlarm, kollarm! Sizden saklayacak yerim yok ya, benim ayam ukurda... Bir var ki, padiah olmazsan, ne olursan ol, insann dnyasna doymadan, muradna ermeden gp gitmesi de g. Allah sizin muradnz srdrsn, benim son muradm, perili aataki elmada kald. Kim bunu devin elinden alr da getirirse, dilerim Mevl'dan bana gn, rjne dosun; tahtm da onun olsun... der. Byk ehzade yiitliine toz kondurur mu hi? Kendini beenmezse atlar, lr. Gn, gne neyse, ne ya! Tacn tahtn lfn duyunca hindi gibi kabarmaya balar: Ey benim babam, padiahm, sn muradn koynunda kalmasn, u benim boynuma olsun. Sen ferman ettikten geri, dev deil, da duramaz karma; elmann n de benden iste! der. Ne gnler geiyor ki, bu gnler mi gemeyecek! Bu sayl gnler tez gelir, geer; dan, tepenin iek at gnler gelir. Byk ehzade perili aacn altn beklemeye balar. Bir gece bekler, iki gece bekler; ck der kargadr; t der daldr, ne aata bir iek, ne bahede br bcek! Derken efendim, nc gece mi diyeyim, beinci gece m diyeyim; yer, gk uyurken byk ehzade grr ki ne grsn, perili aacn dalnda iek! Hem ne iek, ne iek; glden gnll... Bir durur, br daha bakar ki, ne baksn; bu iein yerinde elma; vay ne elma, ne elma; nur topu gibi... Gne bunlar

248

249

p p kzartmayacak da, Allah'n bir eki vinesini m kzartacak! Yeter ki, u kt gece bitse de hayrlsyla bir sabah olsa... diye dnrken ehzade, birdenbire ne olur, nasl olur, yle bir grlt duyulur; yle bir grlt ki, gk grlts ne canm! Yer, gk yklyor sanrsn; gece stne bir gece daha ker; ortalk kapkara bir duman iinde kalr. Yine ne oldu, ne oluyor ki, dnya elek, felek oluyor? demeye kalmaz, yedi bal dev dedikleri grnr. Meer Allah neler yaratm! Balar dersen baa benzemiyor; kalar dersen kaa benzemiyor; gzleri var ra ra; tyleri var kolan kolan! Uzaktan, yle bir ala grmez mi, byk ehzadenin korkudan yrei yarlr; papularn brakr da yle bir kaar ki, ku olsan ardndan yetiemezsin; t varr, soluu sarayda alr. Padiah byk ehzadeyi eli bo, yz kara grnce korktuuna urar, iki eli brnde, murad koynunda kalr; yine ne olsa babalk... Hani azn ap da olunun o hindi gibi kabarmasn yzne vurmaz... Kim dermi ki, ortancl ehzade selvi, kavak gibi uzar gider ama ge yetiemez; haydi ge yetimesin; bir elma dalna da m yetiemeyecek! Hindi gibi kabaran kardeinin pabularn brakp cann dar kurtardn duyunca ekmeine ya srlr; yedi kat eilip bklerek varr tahtn nne: Ey benim babam, padiahm; muradma ermedim diye iki elin brnde kalmasn; byk olunun korkudan yrei yarldysa, ortancl olun sa olsun; hani yle dev deil, azgn deve bile kamaz karma... Hele kr lmedin ya, gn gne ekle, bir yl daha bekle, bu elmann n de benden iste der. Kaar aylar geiyor ki, k aylar m gemeyecek! Bu aylar da geer; krn, bayrn iek at, yaz, bahar 250

aylar gelir. Bu defa da ortancl ehzade perili aacn yanna dikilir. Eski hal, eski minval! Yine gn batp sular kararrken, dallar iek iek alr... Elmalar top top toparlanr... Gn doup da afak skerken, yer gk yarlr; her taraf toz duman iinde kalr... Ortancl ehzade de yedi bal devi yle bir gz ucuyla grmez mi! Korkudan d patlar; ok bir yana, yay bir yana, yle bir ka kaar ki, yel olsan ardndan yetiemezsin. O da varr soluu tahtn nnde alr. Padiah ortancl ehzadeyi de kan ter iinde grnce bir korktuuna daha urar; kolu kanad krlr. Yine ne o!sa babalk, dili varp da eim eim eilip, vm vm vndn yzne vurmaz olunun. Kk ehzade bir kapal kutu ama iinde ne cevherler olduunu, ancak adam sarraf bilir. Gz kesmediinden deil, gze girmek istemediinden yle vara yoa ban ap seirtmez ama i baa dt m gzn daldan budaktan saknmaz; kald ki, devden mi saknacak? Selvi kavak, akl savak kardeinin kan ter iinde dndn grnce gayri bu i, benim omuzuma dyor der, gider babasnn taht nnde eilir. Ey benim babam, padiahm, umduuma ulaamadm, muradma eriemedim diye kolun, kanadn krlmasn; ortancl olunun korkudan d koptuysa Allah kk olunu korusun; nasip, ksmetse elmann n, daha da olmazsa birinden birini getiririm deyip izin ister. Yl dediin nedir ki! Ay olur, gn sanrsn; yl olur, dn sanrsn. Bu yl byle geer, yaylann, yurdun iek at aylar gelir. Kk ehzade de bir aa ardnda beklemeye balar; biz de el gibi bir lf sakz edip krk yl inemeyelim; yine dalda elma, yine elmann di-

binde yedi bal dev... Ama bu ehzadede ne korku, ne kuruntu! Doan gn eilir elmann birini per; dev de
dorulur, bu elmay koparr. ehzade ise bir durur, bir dnr, ne yay gerer, ne oku atar. Gn, bir daha eilir, elmann birini daha per; dev bunu da koparp alr. ehzade ise bir durur, bir daha dnr; yine ne yay gerer, ne oku atar .Derken gn eilir, br elmay da per; devin gz doyar m? Uzanr onu da alr... Eh gayri ehzade ne durur, ne dnr; yay ekmesiyle oku atmas bir olur, yayndan frlayan ok, varr devin bir bandan girer, yedi ban birden delip geer; yedisinden de oluk gibi kan yrr... O zaman dev yle bir nara atar, yle bir nara atar ki, yerler tir tir titrer; gkler gm gm gmler; dev kanlan aka aka gidedursun, kk ehzade koa koa gelir saraya. Babas, onu da yle grnce kan ilii kurur; son umudum da suya dt diye tahtndan decek ya, kk ehzade sze sarlr: Ey benim babam, padiahm, beni de kardelerim gibi eli bo grp de yz kara sanma! Mesele byle iken byle! imdi, ben bu kanl izi tutup gideceim; bugnecek bir kulun burnunu kanatmadm ama bundan geri ahdim olsun! Ya u bam bu uurda vereceim, ya da onun yedi ban birden alacam. Eh gidip de gelmemek, gelip de bulmamak var, siz eksik artk hell edin gayri! der. Vay sen misin byle diyen! Sarayn iinde bir frtnadr kopar; byk ehzade ac poyraz gibi efil efil eser. Ortancl ehzade selvi kavak gibi gcr gcr gcrdar; ikisi iki azdan: Bir yaral devi yere sermek de iten mi? Biz varken, bu ona der mi? Hangi kitapta var bu; kk kardeimiz yana, bana baksn da otursun yerinde! diye bir atp, iki vururlar. 252

Babalar padiahln bir yana brakr; alr, alaca teraziyi eline; bir gzne bunlar kor, bir gzne brn. Kalba, kyafete ne bakarsn, terazinin gz kk ehzadeden yana amaz m? Bu ehzadelere: Ar olun ki batman gelesiniz; yeniyi yel alr demez de, bir tutar bunlar akr dikenle dalar; bir tutar soya yayla yalar; derken sz uraya balar: Hey oullarm, bugn bir devin yedi ban payla-: iniyorsunuz, yarn u taht tac nasl bleceksiniz? Birbirinizin kanna ekmek dorayacanza, birbirinize dnyada komu olun ki, yaarsanz el beensin, lrseniz yer beensin; ak bacak, kara bacak bu geitte belli olacak. Haydi imdi, kem km etmeyin de nz birden dn devin ardna! Ben gayri murattan, frsattan getim; u devi dnyadan kaldrn da bari lrsem, gzm ak gitmesin!. Alana bundan iyi t m olur? kardein de devin kanl izini tutar, el ele, kol kola yrrler; az gider, uz gider, dere, tepe dz giderler; bir dan dnden geip bir kuyunun bana yeterler. Bakarlar ki, tozlu yol bitmiyor ama kanl iz bitiyor burada; demek bu kuyu, yedi bal devin yeryzne inip kt kuyu; kuyunun aznda bir kaya, iri mi dedin, iri! Ar m dedin, ar! De yiitsen kaldr da bunu, bir yana daya! karde birbirinin yzne bakar... Byk ehzade byklne toz kondurur mu? Yata byk olan ite de byk olur! der, sarlr bir ucundan ama nerde onda, o bilek! Kayay yerinden oynatamaz. Sra ortancl kardelerine gelir: Bu benim yiyeceim nane deil demeyi yiitliine yediremez. Yar tutar gibi, yar tutmaz gibi br ucundan da o yapr ama nerde onda o yrek! Bir parmak bile kmldamaz. Sra kk kardelerine gelince, 253

biz senden krk tekne fazla ekmek yedik, biz bunu yapamadktan geri senin ne haddine! diyecek olurlar ya; o, bir sere parman takmasyla kaldrp krk adm teye atmas bir olur; kardeleri bunu grmez mi? Szleri azlarnda kalr, gzleri falta gibi alr. birden eilerek bakar ki, bir kuyu ama ne kuyu! Bu defa da gz gze gelirler. Byk kardeleri, byklne sz dokundurur mu? Yata byk olan, yolda da byk olur; balayn belime ipi! der, balarlar balanaca gibi. Velakin ben deyim kula, siz deyin be kula, ya sallanr, ya sallanmaz, barr avaz avaz: Yandm anam, yandm; tek babamn tac, taht sizin olsun! Kurtarn beni diye... O; yata da, yolda da byk kardelerini hemen eker karrlar ki, ibiine kadar kzarm; yz, gz pancar kesilmi... Ortancl kardeleri, aara aara girenin, kzara kzara ktn grdkten sonra, boyundan byk ie girmese olmaz m? Olur ya, bynden skldndan mdr, knden utandndan mdr? Yarm az, yarm yamalak: Snamay kurt yemez ya, isterseniz bir de beni sallayn der. Onu da sararlar sarlaca gibi; velakin, bu kar, be kar ya sallanr, ya sallanmaz, barr avaz avaz: Dondum Allah dondum; ekin beni de; varsn gn, gne sizin banza dosun! diye... Bir de ekip, karr ki, eli aya buz kesilmi, donmaya bir ba kalm... Sra kk kardelerine gelir, tekiler: Bir okla devi delik deik eden bu... u kaya 254

parasn bir sere parmana takp savuran bu demezlerde: Biz inemedikten geri, sen kim, kuyuya inmek kim! diyecek olurlar ya, o tutup da: Hele bir de beni sarn sarmalayn ama dm stne bir dm daha vurun; yandm, dedike sallayn; dondum, dedike sallayn; lmden tesi yok ya! deyince dilleri boazlarna kaar. Bir sardklarnn zerine bir daha sarar, dm stne bir deil, on dm vururlar; yandm! dedike sallarlar... Dondum! dedike, sallarlar; derken kk ehzade bin kulalk kuyunun dibini bulur. Bir de sa solu aranrken, grr ki, ne grsn! Kale duvar gibi bir duvar, duvarn yznde bir demir kap, kapnn stnde kocaman bir halka... ehzade bir aslr halkaya, bir eker kapy; ardna kadar alr kap... Bir de bakar ki, ne baksn, bir maara! Tutar yrmeye balar ya, bittii, bitecei yok ki, u uca, gz gze; ben deyim doksan dokuz, siz deyin yz! Yz birinci maaraya girince, grr gzlerine inanamaz: Yaral dev, yedi ban yedi taa dayam, boylu boyunca uzanm yatyor... Ba ucunda da kz, nn elinde de yelpaze! ehzadedir, bunlar grmez mi; akl fikrine karr; devi de, elmay da unutas gelir. yle ya, gzel demek de sz m? Analar douramaz bunlar! Gren ya huridir der, ya peri; birbirinden gzel, elmack kular gibi... Birinin hu gibi bak, kor gibi yak var. Biri de st beyaz ten, pskrme ben; kar stne kan damlam sanrsn... Hele kkleri, hele kkleri; ayn on drd sanki, doan aya ben dodum, sen doma! diyor... kzlar, karlarnda dal kl bir yiit grnce neye uradklarn anlayamazlar, ku - kanat yelpazeler ellerinden der.
255

yiit, yiitliine ac, geldiin gibi git. Bize olmu olanlar, bari sana olmasn! diye yalvarr. Kendi ektiklerini de iki dker, bir anlatr... Bakn Allah'n iine, meer bu kz, o perili aacn perili elmalarndan hsl olmu elma gzeli deil miymi? ehzade bu ie akl, sr erdiremez. Gene ona dner: A gzeller gzeli, sen korkuyu dalma kondurma! Karndaki yiit, bildiin yiit deil... Elindeki kl, bildiin kl deil... Uyuyana ylan bile dokunmaz; hele bir uyansnr bakalm kime verecek! derken, teki kzlar da toplanr bana. Uyuyan dev uyanncaya kadar babasnn muradndan tutar ve kardelerinin suratna kadar, ne var, ne yok, hepsini anlatr bunlara. O anlattka elma gzelinin de yzleri elma gibi benek benek kzarr; gzleri ra gibi l l ldar. Kara devin ku uykusundan uyanaca kuluk zaman gelip atnca, kzlarn biri eline bir biz alr, tekiler de birer uvaldz; gayr ne ayak derler, ne diz! Biri batrr karr, biri karr, biri batrr ya, devinki deri deil, srm! Duyduu duyaca; uyanp uyanaca yok ki... ehzade: Dorusu u kzlarn ektiini kimseler ekemez. Bari Allah bana acmazsa, u azsz, dilsizlere acsn da... demeye kalmaz; yedi bal dev, homurdana homurdana uyanr. Gzleri gz deil, birer kan ana sanki... Bunlar bir ap da kendine ok atan yamacnda grnce, bin batmanlk grzne sarlmasyla savurmas bir olur. Melekler, insan saklaynca saklarm; kalkan paralanr, zrhlar delinir de yine ehzadeye bir ey olmaz... O da hemen eker klcn, yrr devin stne... Bir sallar, iki sallar da ncsnde: Allah! deyip yle bir indiri indirir ki, yedi bal devin yedi ban birden drr. Eh gayri, elma gzelini grmeyin! Demin srmeli geyik gibi me!l mell meleirken, imdi gelir ehzadenin etrafnda knal keklik gibi dne dne trler.
257

nnde da gibi yatan devi grmyor musun?

ilerinden birisi, pskrme benlisi dei); hu bakls da deil; ayn on drd sultan, hemen yerinden frlar, gvercin topuklarna basa basa, el gzlerini sze sze, ehzadeye doru gelir: Bre yiit, sen buralara nereden dtn, kanna m susadn, ecelin mi ekti getirdi? nnde da gibi devrilmi yatan grmyor musun? Yarasndan yanna tts ile varlmyor; Allah etmesin, uyanrsa seni de yer, bizi de yer; daha da gz kzarsa, gider dnyay yer... yisi mi 256

Allah kimseyi devin eline drp de dnyasn zindan etmesin. ehzade devin cann cehenneme gnderip de elma gzeline: Dn nme! demez mi, sevinlerinden kanatlanr de... Kuyunun dibine varnca, byk kzn beline balar ipi: Al, byk karde bu senin ksmetin! der, yukardakiler de, eker yukar alr onu. Arkasndan ortancl kza balar ipi: Al ortancl karde, bu da senin ksmetin! der; onu da eker, alrlar yukar... Sra ke gelince, kzn yz kzarr: Yiidim, sylemesi ayp ya, ben de senin nasibin-sem, nce sen k, sonra beni ek; dnya bu! Karde vardr; karde yoluna bana kor; karde vardr kardeinin kuyusunu kazar; hele senin gibi kendi ayayla inenleri kolundan tutup da karrlar m? Dorusu, beni grr de sana kyarlarsa dnya bama zindan kesilir, gler yzm, l glmez olur; syler dilim sylemez olur deyince ehzade: A bamn tac, biz d byk yerden aldk; yaarsak mz bir ordu; lrsek hirette komu olacaz; ben kardeimin kardeliine, bir toz kondurmam ama eytana uyar da bir oyun oynarlarsa bana, yine gler yzn solmasn, blbl dilin susmasn; Allah bizi birbirimize yazmsa, er de olsa, ge de olsa, birbirimizi buluruz; bouna ayak direme! Seni dnyana kavuturmadan u kuyudan karsam, yiit arkam yere gelsin! diye yle bir sz eder ki, elma gzelinin gzeli, bu sz stne sz geiremeyeceini anlaynca boynunu bker: Haydi yiitim, dediin dedik olsun ama u sz de kulana kpe olsun: piyle kuyuya inilmeyen kardelerin ipini keserse, sen sen olasn, u szm unutmayasn; akamn bir vaktinde buraya iki koyun gelir: Ak koyun, kara koyun; ikisinden biri, ne eder, eder alr seni srtna Ak koyun, aydnlk dnyaya gtrr; kara koyun, karan258

lk dnyaya! Kardelerinden saknmadn; bari kara koyundan sakn; daha da ban bir dara derse unlardan birini yakmay unutma! der. Zlflerinden tel koparp verir. Gayri ehzade alr koynuna kor bunu ve artp incitmeden sarar sarmalar onu: ekin kardelerim, bu da benim ksmetim!dYe seslenir. Kardeleri eker karrlar ki, ne grsnler, kz deil ayn on drd! Ortancl ehzade boyunu uzatmadan baka ne biliyor ki, aznn tadn bilsin ama byk ehzade bunu byle grmez mi, yreinin ya erir... Gayri, sen kimin stne doup geliyorsun byle? demeye hal mi kalr onda! Hemen ortana I kardeine ka, gz edip bir keye eker, iki tan arasnda kulana okuyacan okur. Gnah boyunlarna, szde ona: Kk kardeimizle baa klacak gibi deil! Bir okla, devin kann oluk gibi aktt; bir klta da yedi ban birden yere serdi. O sa olduka babamzn tahtna ne sen oturabilirsin, ne ben... Altn tac ne sen vurunabilirsin, ne ben! Kuyunun azndaki koskoca kaya parasn bir parmayla ne yapt grdn ya! Bir gn olur ikimizi de bir fiske ta yapp atar. Onun, devden geri kalr ne yeri var sanki? Varsn lnceye kadar kuyunun dibinde beklesin, dursun. Babamza da elbet bir yalan uydururuz demi! yle ya, yalan onun dilinin altnda yuva yapm, nasl olsa birinden brini diline dolar; teki Selvi kavak da, kahve denin hnk deyicisi! Bir he! der iki yok! der, olur biter. Onlar kendi kendilerine byle gelin, gvey oladursun, derinden derine kardelerinin sesi gelmeye balar: Kl elimde, ip belimde, haydi kardelerim, ekin beni de!.
259

 elma gzelinden utanp kzardklar iin midir, nedir? Szde ekmeye balar ama eker gibi, ekmez gibi; bir kula eker, iki kula eker, kula ekerler., Derken, ip mi ellerinden kayar, elleri mi ipten kayar ne olur, nasl olur? Hani o, kardelerinin stne toz kondurmayan kk ehzade, kuyunun dibini birden bulur. Ban da yle bir taa vurur ki, mr olduka unutamaz ya, yine de kardelerine beddua etmeyi yiitliine yediremez: u bana ettiiniz ayanza dolasn! demeye bile dili varmaz. Sadece: Vardr elbet, bunda da bir hikmet, bakalm Allah ne gsterecek? deyip dururken nerde var, nerde yok, iki koyun peyda olur. Biri ak, biri kara; ikisi birbirinden maskara! Onlar etrafnda dndke onun da ba dner. Gzleri kararr; birinin stne der, bakn felein iine! Meer bu koyun, kara koyun deil-miymi! Kuyunun dibinde ilesi dolmam olacak. ehzadeyi almasyla yedi kat yerin dibine indirmesi bir olur. Ah kara koyun, vah kara koyun, bu muydu ettiin, edecein oyun! Bu yeralt dnyas, bir karanlk dnya! Gn yok, gne yok... Yl kara, yoku kara... Ne var, ne yok, hepsi kara... Allah etmesin, bu yetmiyormu gibi, yle de bir susuzluk basar, yle de bir susuzluk basar ki, ehzadenin, dili dudana yapr. Ey durmayla, oturmayla olur mu? Ya bir pnar ba bulurum, ya bir Allah'n kuluna rastlarm diye yolun dorusuna yrmeye balar. Az gider, uz gider ay.a nereye ekerse, oraya gider ama ne gzleri karanla alr, ne yrei susuzlua... Neyse Elma Gzeli'nin hayali gznn nne gelir de, yle az, boz yolunu seer gibi olur. Derken lgndan, slgndan bir k grmez mi! ki gz birden sm iim ldar: Ik olan yerde insan olur, insan olan yerde de su olur derler; belki bir yudum su bulurum diye yrei de tir tir titrer. Bu tella yeniden
260

yola koyulur; vara vara varr ki, tal kye benzer bir y<;r! Ama ne yer, ne yer... O devir mi maara devriymi? Buras m o devirden kalm? Pek bilmiyorum, ama gerinin gerisi bir yermi... Ne gecesi belli, ne gndz! Ne bahar belli, ne gz! Evlerinin de eve benzer yeri yok; m; kaps var, girilir, ne bacas var, klr; kstebek yuvas gibi eyler. Ama, kaplarnn eiinde ya bir, ya iki /mrt ta! Meer m iim ldayan bu talar deil miymi? Eh ne yapsnlar! Bu yeralt dnyas, yeryz dnyas m? Burada mumun, rann ad m olur? Hi deiise bu ta, ta olup da ba yarmasa bile, koyunu, kurdu ayracak kadar olsun, ortal iitiyor ya, bundan ls can sal! ehzade bunlar anlayp dinleyinceye kadar sabr biter, takati tkenir, derken bir evin nne der, baylr. Meer bu evde de kocakarnn biri oturuyormu; kyamet koptu sanr, dar kar, bakar ki, ne baksn dev gibi bir delikanl, da gibi devrilmi yatyor... Bunun gibi biri bu dnyaya ne gelmi, ne gelir: Acep hangi dan gl, hangi gln blbl derken, ehzade gzlerini aar: Ana! Dilim, dudam kurudu, llerinin can iin bir yudum su ver diye inler; hani ben byle deyip geiyorum ama bu inleyi yle bir inleyi ki, llerin bile kemiklerini'szlatr; kocakar ne yapsn, nasl dayansn: Ah oul, llerinin can iin dedikten geri, canm istersen, canm veririm. Gelip kapma dtkten sonra da akacak kanm olsa, yolunda aktrm. Ama su deyince kolum, kanadm t dibinden krld! Bir yudum deil, hani bir damla desen yok... Sen yadn, yabann birine benziyorsun; buralara nereden dtn byle? Bu yeralt dnyasnda bir destiyi bir yl iiyoruz; su yok, sel yok; herkes kendi ba derdinde... Ama ne olur, ne olmaz; dur u konu komuya bir bavuraym! der, eksik olmasn,
261

eksiketek gider, getirir ya, amur mu desem, balk m desem, ne desem! ehzade, bu ku anana benzeyen eyi evirip evirerek: Bu nasl su byle ana! Bizim bildiimiz suyun renksiz bir rengi, kokusuz bir kokusu vardr. Bunun, ne rengi o renge benziyor; ne kokusu o kokuya benziyor; stelik iinde de benden gayrisi var! diyecek olur. Kocakar koca ban bir sallar, iki sallar da, ncsnde: Ama bu derdi, ama ou! Bizim ilde su zemzemden kt, kandan pahal... Hangi, parmak gibi! inde senden benden byk kurtlar da olur; bu su, yrek soutmak iin deil elbet! Haydi gnlne bakma da slat kuruyan dudaklarn, dilin dar dmesin oul! der. A ne bulur da yemez? plak ne bulur da giymez? Heie susuzluk hibirine benzemez. yle olur ki, insann susuzluu bile bir su gibi iesi gelir; kurtlu da olsa, kokmu da olsa, ad su ya! ehzadenin bir eli varr, bir eli varmaz; derken parmak parmak elini batrr; slak slak stlerine srer de biraz olsun dudaklar yumuar, diii dnmeye balar: Bir yudum suyun krk yl hakk var, ana derim sana, ana! Burada bu susuzlua benim aklm ermiyor; haydi, gkler kapal, rahmet inmiyor diyelim; yedi kat yerin dibinden ne diye kaynatmyor; kara yerin bar m yand, yoksa kara tan damar m kurudu? der... Kocakar bam bir, bir daha salladktan sonra: Deme bu yaray, deme oul! Kara yerin bar yanmaz; yanarsa Elma Gzeii'ne tutulanlarn bar yanar, sen gibi!... Kara tan damar kurumaz; kurursa, dnyasn bitirenlerin damar kurur ben gibi... Vaktiyle bizim bir suyumuz var, bir suyumuz vard ki, tad Kevser rma262

mda yoktu; bir ien bir daha ierdi; ne de grl gr! akard ya, deme gitsin! Velkin brakmadlar ki, Allah'n suyu akaca gibi aksn... Bu da Yaradan'n gnlne g varm olacak ki, deryalarn kuruyup da baln kavaa kt yl, nerede var, nerede yok, bir ejderhadr geldi; suyun gzesine oturdu: Haydin bir adama, bir desti su! dedi. Bu meydan okuma, yiitlerimizin kanna dokundu; okuna gvenen yayna sarld; kalkt, yrd... Bileine ovenen klcn ald, ekti srd... Giden gitti, biri geri dnmedi. Benim ko yiitim de ad kalanlara karnca koca memlekette benim! diyecek bir er kalmad; sra ergen kzlara geldi. imdi, ylda bir ev bir kzn kurban veriyor. O ad batasca da, telli pullu kurbann yemek iin yerinden dorulunca pnardan oluk olup sular akyor; ahali olan da sa saa, ba baa destisini dolduruyor; yi i bilmem ka ay, yudum yudum, koklaya koklaya, iiyoruz. Tam stne bastn! Yarn yine kurban gn; kanl gn, kanl dn olacak. Hele sra padiahn kznda ki, kim bilir tutma atlar en atlar koparacak! deyip dururken uyku gelir; ikisinin de gzlerine ker; uzanrlar, uzandklar yere. O gece ehzade deliksiz, dirseksiz bir uyku uyur; ne niyetle yatmsa, o niyetle uyanr. Kocakar, kan kurdu! ehzadenin niyetini gznden okur: Oul, niyetin niyete benzemiyor ama bari Allah iini rast getirse de, yreine dmlenip kalmasa... der. ehzade duyar, duymazlktan gelir; destiyi omuzuna vurmasyla sokaa frlamas bir olur. Bir de ne baksn, ortalk bir ana baba gn, ar oul vermi gibi kaynayor... Kimi bizim selvi kavak gibi boyunu uzatm; kimi sizin kambur felek gibi iki bklm... Kimi omuzuna destisini atm; kiminin iki elinde iki gm... Daha suyun akt, akaca yok ya, o kadar insan su yoluna doru su gibi akyor...
263

Tozdan, dumandan ferman okunduu yok; ehzadeyi kimin grd var! Bir boylayta ba ekenlere yetiir, grr ki nde giden padiahn kz allar giymi, al knalar koymu ama eline, kurbanlk koyun gibi boynu bkl, yrei dml bir aya gidiyor, bir aya gitmiyor; iki yanndan iki cariye tutmasa decek gibi... Onun bu alanacak hali yetmiyormu gibi, bir de atlarn atlar; dayanlacak gibi deil dorusu! Neyse, gtrecekleri yere kadar gtrdkten sonra, ahi, ohlu vedaiap helllarlar. Cariyelerle atlar gerisin geri pnar bana dnerler. Padiah kz da yryebildii kadar suyun gzesine doru yrmeye abalar. Az gider, uz gider, bir de kardan grr ki, ne grsn, ejderha dedikleri deil m! Dizlerinin ba zlr, yle ya bu; grlm gibi grlecek gibi deil; Allah'n bels! Bir boyu var, minare gibi! bir gvdesi var, da gibi!... Dokuz da ba var, yle iri, yle iri ki... Glle mi desem, kubbe mi desem, ne desem? Az da yle byk, yle byk ki... Kuyu mu desem, maara m desem, ne desem? Hele azndaki dil; dil deil, krek! Ya kulaklar; kulak deil kalbur, elek! Daha deyim mi, iki kulann ardndan da ikier boynuz; dal deil, denek deil, koskoca birer direk! Direklerin ucunda da angrdak, ngrdak, trl eit ngrdak. De sen padiah kznn yerinde olsan ne yaparsn? Daha dn kuzu meeee! dedi de korktum! diye ceyln kuzusu dokuz bal, dokuz canl ejderhay byle grmez mi, korkudan kan, ilii kurur; decek gibi olur; nerde var, nerde yok, ehzade yetiir, kolundan tutacak olur ama yoluna avc km ceyln misali geri srar. ehzade: Ne kaarsn benden a ceyln kuzusu! Sana kar tuzam yok, kurulacak am yok; varm youm bir yayla
264

ok. Bunlar da u ejderha iin saklyorum! demeye kalmaz ejderha da bunlar grr: Ksmetim bir iken iki olmu, demek bayram stne bayram yapacam bu yl diye sylenir. Hani bir soluk alsa, ikisi de kendisini ejderhann dileri arasnda bulacak ya, elolu adama soluk aldrr m? Al, bu bir! der, ehzade okun birini uurur. Ok, ejderhann azndan girer, burnundan kar... Al, bu iki der, birini daha uurur; bu da bir kulandan girer, bir kulandan kar... Al, bu ! der, ncs de tepesinden girer, trnandan kar. Hani o grledii zaman, gkler gibi grleyen ejderha! hk! bile demeden kaldrr kendini yere alar; tozu dumana duman harmana katar delice esen yel gibi... Ardndan da yle bir kan yrr, yle bir kan yrr ki, da, ta srr, Canovay brr, cokun akan sel gibi... Padiah kz, sevincinden ne yaptn, ne yapacan bilmez; ehzadenin eline, ayana sarlr: Sen benim ku canm kurtardn: Allah da senin ne muradn varsa versin derken, eliyle de ne yapsa beenirsiniz! Ne yapacak, be parmann beini de usulcack kana batrr; bu kalem parmaklarla ehzadenin arkasna bir Maallah! yazar. Velakin o, ban kaldrp da padiah kznn yzne bile bakmaz. Haydi Allah seni anana, babana, balasn! diyerek uurlar, kendi de gider; suyun gzesinden kana kana iip kocakarnn destisini doldurduktan geri evin yolunu tutar. Pnar bandakiler de bekler ki, yine ilk azda bir oluundan kan, bir oluundan irin akacak diye... Bu kurban gn, iki oluun ikisinden de grl grl ak kpki sular akmaz m? Ahali olan gzlerine inanamaz, her
265

biri bir manaya yorar. Neyse akllnn biri avu avu iip tadna baktktan sonra: Hey yrenler, padiah kznn can ne ki, ne olsun! Canm su zemzemden gnli! der de, su akarken, herkes destisini doldurmaya bakar, ne bilsinler ki, gayri her Allah'n gn akacak! Bir dolduran bir daha doldurur. Bunlar doldura dursun, padiah teliyle, puluyla kzn karsnda grmez mi, akl gider: Vay Hediye, Hediye; ne diye kp geldin geriye, ne diye. lhi kzm, kurbanm; anandan emdiin gznde dursun; babandan grdn dizinde dursun; edip, eyleyecein bu muydu? Ya imdi ejderha olacak, senin kznn can can da, elinki patlcan m? Ne diye ahdi, aman bozdun? der de u tac, taht bama ykarsa! Ya da yank yreklinin biri pnar banda bekleye bekleye sabr bitip, takati tkenir de sarayma kar ayaklanrsa, halimiz nice olur? Haydi kzm., haydi; ele, gne kar yzmz kara karma; gze grnmeden dadan yr, krdan git; gidecein yere abuk yet. Ne var sanki, bir lokmalk iin var! Kurbanlk koyun gibi bir gzn yumacak, teki gzn cennetin yedinci kat kknde aacaksn, o kadar! der, daha daha neler demez ki... Kz, padiah babasnn szn aznda koymaz; elpene divan durup dinler ama lf uzattka uzatt iin de arna gider; gzlerinden kuru emeden su gelir gibi ya gelir: Bre kurban olduum baba! Bir deil, bin canm olsa yoluna kurban; bu lm bana, bal erbeti gibi tatl gelir. Bir var ki i korktuun gibi deil; ejderhann can cehennemi boylad. rr pnar da grl grl akyor; byle iken, byle oldu... der, olan, biteni anlatr. Babas sevinecek yerde, sakaln avucuna alr, kt kt dnmeye balar. Kz, bu hali bir mnaya yormayarak: 266

Ey benim babam, padiahm, sen kzna, gzbebeyine kavutun; ahali olan da suya, se!e kavutu; dn bayram edecein yerde, ne diye yasa batm gibi, kara kara dnyorsun? diye sorar. Padiah da: Oras yle ya kzm, yiidin bu kadar zorlusundan da korkulur dorusu! Hani ejderha, ejderha iken yle etmi, byle ilemiti ama tacma, tahtma gz koymamt. Bu yiit, kimin nesi? unu bir buldursak da, biraz yzne glp azn arasak; neyle avunursa, onunla avusak; ieride bayrak ap da karmza dikilmesin sonra... Bu dnya byle kzm, bylelerini gzlemek lzm! der. Bu sz stne, niin bkerse, kz boynunu bker: Ey benim babam, padiahm, bu yiit bir yiit ama ne adn duydum, ne yerini! u bizim illerden mi; yadn, yabann biri mi? Biliyor muyum, bilmiyorum; kendini grsem tanmam ama, nianemi grsem tanrm! deyince, padiah hemen bir ferman karr: Yedisinden yetmiine kadar adm atacak takati olan gelsin, saraymn nnden gesin diye... Memleketin alt ba da duyar, st ba da... Boru deil, ferman bu! Duyulurda, durulur mu? Kim var, kim yok, saray penceresinin altndan geer ama asl geecek olan gemez; padiah, korku; padiah kzn da bir kuruntu sarar; dellllar yeniden arr; bu defa, kovandaki ar da duyar; kapdaki kocakar da... Derken, onlar da kalkar, katlr. Sarayn n de zmrt talaryla yle bir donatlm, yle bir donatlm ki, be parman besiyle kondurulan nian m belli olmayacak? Kz ehzadeyi grr, grmez; kaldrr evresini stne atar. Kap kullar, kapda el balam, ne gne duruyor! Hemen tutup getirirler... Padiah kz, kendini kurtaran dalyan gibi delikanly grnce ne oldu, nasl oldu mu dersiniz? Kzn gn267

l ben deilim ya, ne bileyim ben, ne oldu, nasl oldu? yle bir kzard, bozard ama kim bilir, ne iin, kim iin? Velakin padiah, mrnde grmedii adam grnce ne yapacan ard; az, dili birbirine dolat; ald bakalm ne dedi: Bu ortal Kasp kavuran ejderhay sen mi l drdn yiit? 0 kendi kanna susam, benim elimde ne var ki padiahm! u karnda elpene divan duran gl kzm sen mi kurtardn yiit? mr gn bitip, vdesi yetmemi olacak; be nim elimde ne var k padiahm! 0 grl grl akan sular sen mi akttn yiit? Su olur da akmaz m, benim elimde ne var ki padiahm! Ne dersen, de! Ne olduysa, senin elinle oldu; dile benden dilediini yiit! Ta atmadm ki, elim arsn, ne dileyeceim padiahm; saln dilerim. Dilersen u yldz ta gibi prl prl kzm sana vereyim? Ben ay' grdm, yldza tapamam; bayla, g zyle hayrn gr padiahm! Dilersen, u koca memleketin yetmi iki blk ten bir bln sana vereyim yiit! Karanla gzm alk deil benim, tayla top rayla hayrn gr padiahml Varm, youm senin olsun, ne istersen iste yiit! Bu dnyada gzm yok, gsterebilirsen bana yeryzne kacak bir yol gster padiahm!
268

Yeryz m dedin? Benim byle bir yerden haberim yok; varsa, yoksa bu bizim dnyamz var! Deil padiahm; yeryz de var, gkyz de var! Gkyzne ben de kanat amadm ama bizim yery z, gecesi, gndz olan bir yer, gecesi sizin yeralt gibi karanlk, gndz de gkyz gibi aydnlk... Hele imdi, Elma Gzeli'ne kavutu ki, Cennet'e dnmtr! Ah o illor, o bizim iller..Ne ben syleyebilirim; neen anlaya bilirsin! yisi mi padiahm, her eyiniz sizin olsun; izin verin de, bam alp gideyim. Belki bu karanlk dnya dan, o aydnlk dnyaya kacak bir yol bulurum! Meer ne yerler, ne dnyalar varm... Gel gele lim, vezirlerim, ne azlarnn tadn biliyor, ne burunlar nn tesini berisini gryor .. A demir donlu yiit, sen bizi zemzemden gnll suya kavuturup azmza bir tat getirdin, ha ne olur, u dan da brn delip gz mz, gnlmz bir a kavutursan yok mu, tacm, tahtm bile verirdim A padiahm, sylemeyim dedim ama zorla sy letiyorsun adam.. Bugne bugn ben de bir padiah olu yum. Babamn tacnda, tahtnda bile gzm yok. seninkini neyleyim! Hani u bir dediini de iki etmezdim ya, ha dediin zaman olmaz ki, her eyin bir vakti, saati var. Ejderhann vakti, saati yetmi olacak kif can cehennemi boylad; yoksa ben kimim, ejderha kim! Bunun vcudu ortadan kalktktan geri, bir gn gelir, bir delikten bir bozkurt kar, elbet sizi de bir aydnla karr. Yoksa o gn, o saat gelmeden, ben deil, Ferhat bile klnkn sallasa nafile! yisi mi gayri bana izin verin de siz hoa kaln! Doru sze ne denir. Padiahla baba oul gibi, padiah kzyla da bac-karde gibi pp koklaarak ayrlrlar.
269

Padiah on iki vezirini toplayp divan kurmada, duyduklarn bin manaya yormada olsun, ehzade de kocakar ile ana - oul gibi helllatktan sonra yola kar, kar ya karanlkta ne yol belli, ne iz... Ne bu ayakla ben yryebilirim, ne o ayakla siz! Neyse ki Elma Gzeli' nin hayali gznn nne ger de yle, byle yolunu seer; kh yamala yamala, yrr kh dolana dolana. Derken yle bir yorulur., yle bir yorulur ki, bir aacn altna uzanr. Ryasnda pr midir, peri midir; biri gelir; kudret helvasyla doyurur onu. Ancak ka gnden, ka vakitten beri ban yere koymad iin bir trl bu uykuya doyamaz; uyuduu yerde uyur kalr. Neden sonra kulana bir ses alar ya, bu. aataki ku. mu? Uykudaki d m? Aylmaz ki ayrt etsin... Derken, yle bir lk duyar ki, kulana kurun sklm gibi yerinden srar, bakar ki, ta karda bir ulu aa, aacn stnde bir yuva, yuvann iinde iki yavru ku, canevlerine ate dm gibi arp duruyorlar. Ne oldu bunlara, kartal m kanat vurdu? Karayel mi kartal oldu? demeye kalmaz; bir de grr ki ne grsn bir kara ylan! Sarm sarm sarlm aaca, dolan dolan dorulam yuvay... ehzade hemen yayn eker ve bir okla onu, belinin ortasndan mh gibi mhlar aaca... Hani gayri, sarm sarm sarlp, dolam dolam dolanan! Ba bir yana der, kuyruk bir yana; ha babam ha, aacn glgesinde sallanr durur. Ne ise, kara ylan sallana dursun, ehzademiz de yine ba yere vurur ml ml uyumaya balar. Meer bu aa, zmrt aac derler bir aam; stndeki yuva da Zmrtanka dedikleri kuun yuvas imi. O gn yuvalarn Allah'a emanet etmi, ikisini babaa brakp, kim bilir kimin bana konmaya gitmi. Garibinize gitmesin sakn, bu kua devlet kuu da derlermi. Drlerim Allah'tan bir gn banza konsun da, ne biim 270

ku olduunu grp parmanz srasnz. Hani grd (jmden, bildiimden deil ya, ben de ilin yalancsyn szde bu kuun yz insan yzne benzermi ama i yannda drt kanad varm. Tyleri yle yeil, yle y silmi ki, her gz ne ise ne ya, kem gzler kan ka drp da bakamazm. Aznda bir dili varm, her kan dyla bir fili kaldrrm... mdi yk bu yk olursa, ga1 ri kendisi ne kadar byk olur, var kyas eti Eli, dili de grmesin ustam, yok yleymi, yok byleymi... diy bu kuun stne daha daha nice eyler dizip koard ya. De hele sz aznda ineyip durma diye iki ayan bir papuca sokmazsanz, tadyla, tavyla anlatrm onlar da. Ama ne diye banz antaym, varsn biraz da bu d zip komalar eksik olsun; /ok banz iirmezsem kadarc kulanzda kalsn Bu kua benzemez ku, h< yl, ne bir eksik, ne bir fazla iki yumurta yumurtlarm: hem de nasl, bu da byklnde deilse, u da by! lnde... Velakin bu yumurtalardan kanlar, kabuur beenir mi, beenmez mi orasn o kadar bilmem arr kendileri ufak m ufak; bldrcndan byk, gvercinde kkm... Adam sen de varsn kk olsunlar, canla sa olsun da bir gn olur byrler! diyeceksiniz ya, ne de o talih! Oldu, bitti bu garip kuun yavrular yaama; m. Yiit mi ki bir yiit bana konmaya gitsin; aka akam yuvasna dnnce, iki yavrusunun yerinde iki dan la kan bulurmu... Dal demez, budak demez rpnr di rurmu ama kurt mudur, ku mudur, dmann bir t l bulamazm. Hey gidi devlet kuu hey! Yetimin, yoksulun ba dnmekten aman bulamyor ki, kendi bana gelece leri dnsn! O gn de yine yavrularnn r r < ntklarn yedi dan tesinden duymaz m? Yetmi i bin tynn dibi birden szlar. Gayri ne ilin an di 2'

nr, ne ban; drt kanadn birden aar; gzn sevdiimin, gzlerini de yle bir kan brr ki, varp da bir aacn altnda uzanm yatan birini grnce, yavrularm ld m, kald m demez bin yllk dmann bulmu gibi kzl kanat zerine szlr. Bereket versin yavrular, cvl cvl cvldar: Ana ana, bu uzanp yatana deil, u sallanp durana bak! diye trler. Bir de analar dnp bakar ki, u sallanp duran o her gn ayaklarnn dibinde srnen kara ylan deil mi? Vay canna, demek bunca yldr yavrularmn canna kyan bu ylanm ha? Seni karda gezip izini belli etmeyen kara dman seni! u insanolu insann eli, kolu dert grmesin, cann cehenneme yollam arna ahdim ile ahdolsun, bu topraktan senin gibilerin kkn kazmazsam, bana da Zmrtanka demesinler! der, derken efendim bir karayel esmeye balar. Zmrtanka hemen bir kanadn ehzadenin stne gerer ki, esen yel bile bir tel koparamaz bandan; o da yatt yerde ml ml uyur, ehzade ka vakitten sonra, uyanr bakar ki, bann stnde yemyeil bir adr kurulmu... Yine ne gryorum? diye gzlerini ovalayp dururken Zmrtanka dile gelir, yle dillesin u sallm sallm sallanan kara, ylan sen mi l drdn yiit? Okum, ok olduktan geri, can alacak damar bilir; benim elimde ne var kuum u cvl cvl ten yavrularm sen mi kurtar dn yiit? Vdeleri dolup ecelleri yetmemi olacak, benim elimde ne var kuum! Ne dersen de; ne olduysa, senin elinle oldu; imdi, ne dilersen dile benden yiit?
272

El ile bitecek iim gn ile piecek am yok, bir kutan ne dilenir ki, dileyim kuum! u dnyada ne dil dersen dkeyim sana? Glnden ayr den, akr blbl olsa dinler mi kuum! u aatan bir zmrt dal vereyim sana. Gvendiim dallar krld geldi, bir daha bir dala d uzatmam kuum! u yavrularmn bir teline dokunma da, ister u /mrt tahtm iste; ister baka bir devlet iste, hani o devlet kuu dedikleri benim yiit. Benim ne bir tahtta gzm var, ne bir devlette! Gsterebilirsen bana yeryzne kacak bir yol gster i; usum... Deyince ehzade, Zmrtanka ban yuvasna doru evirir yavrularn yle bir szp, ahl bir gs geirir; A insanolu, insanolu; deil mi ki kara dmanm! kara yere serip ikicik yavrumu bana baladn, yo! nstermek de ne canm, canm istesen verirdim; seni kanatlarma alr da u saatte ml ml uyuyan yeryzne deil; o prl prl yanan gkyzne bile ulatrrdm! Ama ne yapaym ki, yrekte var elde yok. Hani u yavrularmn ac seslerini duymadm m, yitirdim kendimi, dadan daa, budaktan budaa arptm: kanatlarm tel tel oldu; a! kanlarm sel sel oldu. Bugne bugn halden, takatten dtm. Kr olsun, ha dediin zaman her ey ele nemez ki... Krk gvde etle krk tulum su olsa, olsa ile bulsa bir araya gelse, dilein yerini bulur, senin iin dnn benim iin bayram olurdu diye szlanr. ehzadedir, bu szleri duymaz m! Kafasnda bir simsek akar; gzleri iim sm ldar ve der:
273

A devet kuu, devlet kuu; beni u karanlk dnyadan aydnlk bir dnyaya ulatrmak istedikten geri, sana iecein kadar su, yiyecein kadar et! Bu, bir kuun kanadyla urada bir padiaha haber etmeye bakar. O imdi suya, sele kavutu; koyunun, kurdun desen, hesab, kitab yok; vermi Allah, verecei kadar. Bu sz stne Zmrtanka el eder ,dil eder, balaban bakl, gs nakl bir gvercin iner gelir; ehzade de all, pullu bir mektup donatr; bu gvercinin kanadna sarp hani o, dile benden ne dilersen diyen padiaha gnderir. Mir mendil kurumaya bile kalmaz, krk devekuu, kh ku olup uarak kh deve olup koarak; krk solukta gelir, yetiir; ne smarladlarsa noktas noktasna ellerine eriir. Bir ara Zmrtanka yavrularnn yanna kp karnlarn, burunlarn doyurduktan sonra: Haydi yiitim, yolcu yolunda gerek! der. Krn istedii de iki gz. ehzadenin gzleri ralanr. Gvde eti, tulum tulum suyu krk devekuunun srtndan indirir. Zmrtanka'nn drt kanadna bindirir. Kendi de: Ya ben ne yapsam; dmeyecek, drlmeyecek nereye binsem! diye dnp dururken Zmrtanka: A ehzadem, dnecek ne var burada? Senin gibi bir yiitin bamn stnde yeri var, sen hemen gak! deyince et, guk! deyince su yetitir bana der; alr ehzadeyi de kanadnn stne: Ya Hak! der kalkar, kalkmasyla bulutlara doru akmas da bir olur. Sanki, bu uan ku deil, bir uan kale mbarek! Onu bylece grmez mi, sra dalar eim eim eilir; kara bulutlar bkm bkm bklr. Talihlerinden de ne yamur yaar, ne kar dklr; ikide bir balarndan bir kara yel eser ama eh ne yapsn ehzade, bunu da sineye eker. Artk ne unda, ne bunda; btn akl fikri onda; gak!
274

dedike et, guk dedike su verir. Zmrtanka da lokma lokma yeyip, yudum yudum itike havalanr da havalanr. Karanlk dnya ile aydnlk dnyann aras ka gn, ka saat; onun orasn kim bilir? Da stnde bir da, daha daha bir da derken bir dan stne gelirler ki, karanlk desen,karanlk deil; aydnlk desen aydnlk deil; alaca, bulaca bir yer; meer gece ile gndzn birletii yer deil miymi . ehzadenin gzlerinin n sr; gayri unda ne yolumuz kald ki diye sevinir ama bir de grr ki, ne bir lokma et, ne bir yudum su; o bol bol yetip de, artacak sand yolluk bitmi! Tam o srada Zmrtanka gak! demez mi! ehzade ne yapacan arr,, iitir, iitmezlikten gelir. yle ya, bir Allah'n kuu umuyor ki, elini uzatp tutsun da Zmrtanka'nn azna tiki tiki versin. ok srmez, bir daha gak! der Zmrtanka. ehzade saa alnr, sola alnr; ne yapsn, yoktan yonga kopmaz ki... Eh te o zaman zavall kuun n kanatlar ne der, ba aa gidecek gibi olur. Grdn m u felein ihmal iini! Yedi kat yerden yksel, yksel de, tam yeryzne kacan zaman, yeniden yedi kat yerin dibine yuvarlan! ehzade bu korku ile cann azna alp lmeyecek yerinden bir para et keser, tutar Zmrtanka'nn azna venr; gayri kuazn da sesi, so!uu kesilir, gak deil, guk bile demez. Arka kanatlaryla rpna rpna kar; Akdan stne konar. ehzadeyi kanatlarndan indirdikten sonra: Yiitim, dilediin dilei yerine getirdim, seni yeryzne kardm ite yolluun yetseydi, gkyzne de karrdm ama gayri ne muradn varsa versin Allah, yiit arkan yere gelmesin. Her ana dourmaz senin gibi yiidi. Haydi, u Akda'n stnden in; u ak yolu tut; gidecein yere git; yetecein eye yet! der. ehzade de: A devlet kuu, Allah yuvam, yavrularn sana ba275

lasn; kolun kanatlarn bir daha dert grmesin; dnya gzyle, u dnyay bir daha grdm ya, daha da alnma ne yazlmsa onu grrm der, eksik, artk helllatktan sonra bir ayan atar ama ehzade, teki ayan ekemez ki, yryp gitsin. Zmrtanka, ehzadenin senin gibi deil, benim gibi aksadn grnce: Dur yiitim dur; ben her eti yerim, her suyu ierim ama ne insan eti yerim, ne insan kan ierim. Son bir gak deyince verdiin etin insan eti olduunu anladm da; yemedim imedim; dilimin altnda sakladm onu! Der ve karr dilinin altndan, yaptrr ehzadenin baldrna. De imdi yr .. demez mi devlet kuu; artk ehzade, ayanda ne ac, ne ar, yine gzlerinde -o ya, gnlnde o sz evrilir yola... Az gider, uz gider; dere, tepe dz gider; alt ayla bir gz gider, bir de dnp ardna bakar ki, ne baksn, bir arpa boyu yol gitmi; ee, ne olacak, demir ark demir sa ile gidilse gidilse bu kadar gidilir; nerede o gzn sevdiim Zmrtanka ki, bir gz yumup ancaya dek insan bir dnyadan br dnyaya ulatrsn! Ne ise buna da kr, u yolu buldu ya bir kere; yryene yol mu dayanr? Gnlerden bir gn memleketine varr. Ama zavallda st, ba hak getire! 0nu bu klk kyafetle kim saraya bastrr? Ya mezar kakn sanacaklar, ya da bir hortlak! Onun, o ehzade olduuna dorusu bin ahit ister. Hem Ali evlenmi. Gll gelin olmu da, i iten gemise gayri sarayda ne ii var? Birinin yannda karn tokluuna bir i bulup da kelleyi, kula dizdikten, olan, biteni sezdikten sonra ortaya ksa daha iyi etmez mi? ehzade bu aklla kendine bir i araya dursun; biz de aklszlk edip ard sra dnp dolanacak; yryp yorulacak deiliz ya? Gelin haberi teki yzden verelim:

Hani, byk ehzade ile ortancl ehzade kk kardelerini kskanmlar, onu u kuyuda brakalm da nasl olsa babamza bir yalan buluruz, diye fiskos etmilerdi ya, ite bu az karalar dediklerini etmiler; Elma Gzeli'nin ahna; vahna bakmadan kardelerinin ipini kesip kuyuya braktktan sonra gzleri yalan ya, babalarnn yanma gelmiler; zaten, byn azna yalan yuva yapm; yalan stne yalan dizip komu: Ah baba, vah baba, kurda - kua padiah baba, iki elin brnde kalmasn; hir mrnde dilediin dilek yerini buldu ama sen bir evlttan oldun, biz de bir kardeten olduk. Ne var ki, tek sen sa ol da, bizim bamz da yoluna kurban; kurban olduum baba, dilim dnmyor, diyemiyorum! Byle iken byle oldu... O gn senden alacamz d aldktan geri kanl izi tuttuk; karde elele, kol kola ne yorulduk, ne durduk; gide gide gittik, ine ine indik ki bir kuyuya, ne grelim! Dev dalmt uykuya; ba ucunda da birbirinden stn peri kz; ay ile yarm, gn ile doan gzellik yldz! Meer bunlarn her biri bir elmadan yaratlm, Elma Gzeli deil miymi? O kk olun olacak, Elma Gzeli'nin kokusunu almaz m, sray saygy unuttu. Eri klcn ekmesiyle ileri atlmas bir oldu. Biz iki karde yetiip de, mz bir ordu oluncaya kadar, dev onun kann su gibi iti de, dilerini bizim iin bilemeye balad ya, nerede bu yama! kimiz iki yandan devin stne atldk; nasl vurduk, nasl doradk? Dorusu ben de bilmiyorum. Neden sonra grdm ki, yedi bal devin yedi ba birden kan iinde yzp duruyor; gzelin de sevincinden zlf gerdana dizip duruyor. Velkin kim dnp de bakacak? Kardeimizin kanl gmlei yzlerine el yamak oldu; bylece nmze kattk getirdik. de saray ka277

276

psnda elpene divan, padiah babamzdan ferman bekliyorlar; ne buyuracaksnz, abuk buyurun! demi... Byk ehzade olacak yalanc, yal kei, yalan stne yalan katarken, ortancl ehzade olacak kahve dcnn hnk deyicisi de, bir he demi;ikj hnk etmi, zavall padiah bu kuyruklu yalana inanm, gzlerinden yamur gibi ya dkm. Oul, dnlmez yollara giden ou!, tek muradm koynumda iki elim brmde kalayd da; kara haberini almayaydm; kolum, kanadm krld, boyansn kana dalar! Diye inim inim inleyince da, ta alam; il, gn karalar giyip, yedi yl yas balam. l evinde dn olmaz ya... Elma Gzeli de bir saraya kapatlp, nn nne cariye verilmi, kaplarna da birbirinden azl bir arslania, bir kapian braklm. De bizim padiah oullar yiitseler bu kapnn nnden gelip gesinler bakalm; nerede o yrek onlarda? Bu kadarla da kalsa yine ne ise... Bir gn Elma Gzeli'nin biri yemini memini unutup da korkuyu gzne alr, olan biteni babamza duyurursa! diye de her sabah bir kurt, her akam bir kuruntu yreklerini kemirdike kemirmi... Ne ise sa olanlar iin yedi yl dediin nedir sanki! Yel gibi esip gemi; sel gibi akp gitmi ama padiahn akln, fikrini de beraber srp gtrm; kala kala onda bir u akl kalm: ki olunu ba gz etmek; tacn, tahtn onlara brakp kk olunun yanna, ahirete sefer etmek.. mdi, kara yas gnleri geip de, al baharl gnler gelince, Elma Gzeli'ne grcler gnderir ki, ikisini beenip; iki olu iin sz kessinler diye... 278

Giden grcler. Elma Gzeli'ni grnce dudaki in yarlm, azlarn ap da: Allah'n emriyle padiahn kavliyle... demeye dilleri varmam ama Elma Gzeli kemkm eden grclerin dillerinin altndakini sezdikleri iin, nceden nce dnp tandklar gibi yapm; sze yle balayp balamlar: Biz mz bir anadan, bir aatan yaratldk, gnllerimiz bir dnr, yreklerimiz bir arpar; glersek beraber gler, alarsak beraber alarz. Allah yazar da dnyaevine girersek gnmz bir, dnmz bir olsun dedikten sonra ilerinden biri: Ben yzgrml olarak bir tepsinin stnde bir :)ltn taz ile bir altn tavan isterim. Taz tut, tavan ka deyince biri kasn, biri kovalasn der, biri de: Bende bir altn tavukla krk pili isterim, birinden biri ne bu desin, ne u; ne yem istesin, ne su. gzelin gzeli de : Ben de bir altn ine isterim ki, ne e! desin, ne ibriim; yaz, k; ilesin nak der. Bu umulmadk eyleri duyan grcler yemez, imez, gelir bunlar padiahn kulana korlar. Padiah da arda, pazarda ne kadar kuyumcu varsa bana toplar. Sizden unu isterim, bunu isterim.. diye Elma Gzeli'nin istediklerini bir bir sayp dker; krk gne kadar bunlar yaptnz, yaptnz, yapamazsanz ellerinizi bileklerinizden drrm! diye bir de korku verir. Kuyumcularn korkudan dudaklar atlar, azlarn ap da he, yok diyemezler; nlerine bakarak dner, gelirler.. Meer kk ehzade de ne etmi, etmi szde Kelolan olup bir kuyumcunun yanna girmi.. O gn ustas yz bir kar kapdan girince: Aman usta, canm usta; noldu, ne hal oldu sana; sakn ha bir eye efkrlanaym deme, gam, gam getirir; 270

gam, lm getirir; insann dnyasna doymadan lmesi de zordur dorusu der. Gel gelelim, kuyumcubann azn bak amyor; dert anlatacak hali mi var: Git be, Kelolan git, dilini tut da otur oturduun yerde, benim sakalm tututu; sen hl cigaran yakmak istiyorsun diye azarlar. nsan Kelolanl ele almasn yoksa; elinden kim kurtulur ki, kuyumcuba kurtulsun; sana geer, soluna geer; allem eder; kallem eder; ustasn blbl gibi konuturur; adamcaz: te byle Kelolan; zm bada, ba dada, tava delik, i yada misali bir i; yle ya altn taz, altn tavan kolay ama kan nerede, can nerede? diye hayflanr. Bizimki ustasnn acndan alacan aldktan sonra iin nereden estiini anlar; koynundaki zlf tellerini hatrlar. Yine Kelolan haliyle: Bre usta, u merak ettiin eye bak! Altn tavan, altn tavuk, altn gergef ha? Evelllah bunlar benim elimden gelir; sen bana krk uval zmle krk uval fndk getir, krk deste de mum al, krk gn krk gece dkkn stmden kilitle; ne semtime ura, ne kapm al; ben istediinden lsn yaparm der. Kuyumcuba, hani inandndan inanacandan deil ya: Padiah, padiah olal yle bir lf etti ki, imdiden elim ie, gce varmaz oldu; dkknda, tezghta ne iim var sanki! u Kelolan'n istediklerini bam, gzm sadakas olsun alaym da, ben de krk gn enime, boyuma gezer, tozarm diye dnr. Onun istediklerini uval uval getirir, kor; kendisi de, ban alr gider krlara; derdini dker durur, yeil otlara! Aradan gn m geer, be gn m geer, ka gn geer, pek bilmiyorum, gnlerden br gn kuyumcuba: 280

Hi kei bacandan ark olur mu, olmaz ya, hele bir gidip bakaym, u Kelolan neyleyip, duruyor diye aklndan geirir; el ayak ekildikten sonra gelir kepengin aralndan bakar ki ne baksn, Kelolan dediinin ne krk ektii var, ne altn erittii... Mbarek tr tr fndk krp keyfine bakyor. Kendi kendine: Oh babam, oh! Deirmenin tan iitiyoruz ama ununu grdmz yok, grnrde ne taz var, ne tavsan... diye ekilir gider; kim bilir bu derdini de nereye dker? Her ne ise, szde Kelolan'n krk uval zmle, krk uval fnd iki diinin arasnda tp bitirdii gece, mhlet gnnn otuz dokuzunu doldurup da, krkna merdiven dayad gece imi, o gece Allah'tan, ehzadeye bir hal olur; yannda hayaller, hayaletler dolar; yamacnda cinler, periler oynar; kh oturup alar, kh kalkp oynar, derken Elma Gzeli gznn nne gelmez mi, hemen elini koynuna atar; bunca yldr ap bakmaya kyamad zlf tellerinden birini karp yakar; bu ateten kendi stne bir kvlcm srar ama vay yandm etmeye kalmaz, rjprede var, nerede yok bir Arap peyda olur; Arap da Arap m ya! Bir duda yerde, bir duda gkte grnp, iitilmedik bir mahlk: Buyur yiitim, buyur; her ne sylersen bam stne! der, ehzade de: Ba stne deme Arap; tek ayak altna al da u iimi gr; senden ne unu isterim, ne bunu; bir altn taz il, bir altn tavan isterim demeye kalmaz, istediini bir altn tepsi stnde bulur; hani bir yanlp da taz tut, tavan ka! demez mi ehzade! Tavan kaar, taz kovalar; e gayri ka Allah ka, kovala Allah kovala, tepsiyi drt dner, fr dolanr. Ayan taa gelmesin! diyecek olur ama koydunsa, bul Arap'l Hemen elini koynuna atar, sevip okamaya kyamad z281

lf tellerinden birini daha karp yakar; bu yaktan kendi barna da bir od der ama yanp kl olmadan nerde var, nerde yok bir Arap peyda olur; Arap da Arap olsa bari; az havada, gz tavada, Allah'n ayrks bir kulu! Buyur yiitim,, buyur; dil senin, dilek Elma Gzeii'nin olduktan geri bir dediin iki olmaz der; ehzade ae: Dii benim, dilek Elma Gzeli'ninse, bilek de senin; bir dediimi iki etmezsen, bir altn tavuk al getir; kanatlar prl prl olsun. Krk da altn pili bul getir, gzleri yumul yumul olsun... demeye varmaz, dileini bir altn tepside bulur... Acep insan bakmaya kyabilir mi? Altn tavukla, altn pililer cvl cvl dil ederek, incileri yem ederek tepsinin stnde dnp dolayorlar, konup konuuyorlar... ehzade, gzn tepsiden ayrp da una bir elin, kolun dert grmesin diyecek olursa da, haniya o Arap, yerinde yeller esiyor... Hemen bir daha elini koynuna atar; pp koklamaya kyamad zlf tellerden birini daha karp yakar; o anda kendi de can evinden tutuur ama alev bacay sarmadan, yine nerede var, nerede yok, bir Arap peyda olur; Arap da, bir Arap'a benzese. Bir gz herekte, bir gz terekte, ann aknn biri. Buyur yiitim buyur; az senin, sz Elma Gzeli'nin olduktan geri, bir dilein yerde kalmaz der. ehzade de az benim, sz Elma Gzeli'ninse, emek de senin; elin erer, gcn yeterse, senden bir altn gergefle bir altn ine isterim der demez, bu dilediini de bir altn tepside bulur, acep insan seyrine doyabilir mi, ne el istiyor, ne emek; ne tel istiyor, ne ipek, yle bir nak iliyor, yle bir nak iliyor ki, izgileri dal dal, noktalan benek benek..
282

Nerede var nerede yok bir Arap peyda olur.

ehzade ardna dnp de ona bir azn, dilin dert grmesin! diyecek olursa da, ne gezer Arap, oktan srra kadem basm.. ehzadenin kalkp da Arap'n ardndan koacak hali yok ya, tutar tepsinin n de dkmeden, devirmeden tezghn altna srer; kendi de ban dinlendirmek iin postunun arasna girer. Ha daldm, ha dalyorum derken ndlpt alr kap!... Kuyumcuba, yle bir giri girer ki ieri, yznden den yz para olur:
583

E Kelolan krk uval zmle krk uval fndn altndan girip stnden ktn, gayri bu oyunun sakal bitti; bunun stne bakalm, gayri ne yalan uyduracaksn; daha ortada ne taz var, ne tavan! der; ehzade, Kelolan haliyle: Bre usta, szn tart da syle; yalana, dolana borcum ne benim; sz azdan bir defa kar; yaparm dersem, yaparm; eil de bir bak bakalm, aradn bulamazsan o zaman dil uzat bana diye az yapnca, eilir bakar k ustas; Kelolan, kelolanlarn has! Yaparm dedikleri tepsinin stnde durup duruyor. Bu grlmedik eyleri grr, gzlerine inanamaz; ne yaptn, ne yapacan arr; vanr rann eline yapr: Neye derler ki, el elden stndr, meer plecek el senin elinmi; ver peyim elini oul, elimi kesilmekten bu el kurtard der. Artk per mi, pmez mi? Orasn o kadar bilmiyorum; ancak: Hele sen yat yattn yerde; uyu uyuyabildiin kadar; cellt gelip kapmza dikilmeden ben varp bunlar padiahn nne dikeyim! diye bir sz daha eder, sonra alr hediyeleri saraya gider. Felekte grmediini grnce padiahn kan, ilii kurur. Kuyumcubay arlayaca kadar arladktan geri, arlnca da altn verilmesi iin tutar hazine aasna gnderir. rr: O gide dursun padiah da iki olunu huzuruna a-

Ey benim oullarm; kanatlarm, kollarm! Dnyada benim ne kullarm var, ne kullarm; demire su vermesini de bilir, altna can vermesini de! ite Elma Gzeli'nn istedikleri... mdi, siz beenin beendiinizi, gnderin gn akam olmadan gayri talihinize... Hanginizin gnderdiini, onlardan hangisi benim! deyip de alrsa o olacak 284

Hainiz; aynz, gneiniz, baka masal dinlemem! diye kesip atar. Hani babalar byle kesip atmasa, ehzadeler nasip, ksmet demez; Elma Gzeli'nin kne konmak iin, hu defa da birbirinin kuyusunu kazarlard ya, bu i bylece kadere braklnca, aresiz tepsiye yanarlar; grdklerine ikisinin de aznn suyu akar ama ister istemez kadere! deyip birer tanesini seip ayrrlar; geriye, imrenip almadklar bir altn krk kalr; padiah babalar: Mademki Elma Gzeli gnmz bir, dnmz bir olsun diyorlarm, altn kr da gnderelim; bu da, gzellerden hangisi smarlamsa onun olsun; gnlc kimi isterse, ona varsn der. n cariyeye verip gnderirler. Altn tavan, byk kz benim! der alr; altn tavuu, ortancl kz benim! der alr; altn kr da, kk kz benim! der alr. Hi yazlan yaz bozulur mu? Bakm kaderin iine! Altn tavan byk ehzade seip gndermiti, altn tavuu ortancl ehzade ayrp gndermiti; demek bu ehzadelerin kuyu bandaki ksmetleri deimemi ama bakalm Elma Gzeli'nin k, bu defa kime nasip olacak? Ne siz sorun, ne ben syleyeyim. Bunu sonraya brakalm da, gelin size Elma Gzeli'nin bayramn haber vereyim: Elma Gzeli'nin de, yz grml diye gnderilenleri grnce kk ehzadenin dnya yzne ktn sezer; dnden evvel bayram ederler; bizi devin elinden o kurtard; bizi bu aydnlk dnyaya o kard! diye, onun yiitliini, mertliini sayar, dkerler. Hani bunlarn gnlne braksalar bayram stne bayram yapacaklar ya dn dn diye eikierini andryorlar yoksa... Ne ise bakarlar ki olacak gibi deil, bir akam sz kesimlerine gelenlere, Elma Gzeli'nin k:
285

Mademki byle ken byle... Benim yzmden baclarmn dn de geri kalmasn ; yarndan tezi yok, dn kurulmadan meydan kurulsun; ahali olan gelsin, buyursun; benim bir gvercinim var, u yrek dandan uuraym onu; gidip kimin bana konarsa, erim, arm deyip kadere boyun eerim; gayri o gn, mz iin dn ba!arder. Doru sze ne denir. Ertesi gn meydan kurulur, yedisinden yetmiine kadar eli, aya tutan kim var, kim yok gelir buyurur. O gn, bugn Kuyumcubann boazndan Kelolan'sz bir lokma bile gemiyor; byle gnde dkknda brakp gider mi hi? Kemkm etmesine bakmaz onu da beraber srr meydan yerine. Meydan yeri de kalabalk m, kalabalk, ine atsan yere decei yok. Her Allah'n kulu, acep benim bama konar m ki! diye bekleyip dururken, kardan beyaz, aktan ak bir gvercin dne dne gelir, Kelolan yaplnn basma konar. Ahali olan yle bir Maallah arr ki, o koca meydan bayram yerine dner. Bir var ki, vezir, vzera bunu ekemez: Bu kz, o kz deil: Kelolann bana doacak ay deil, yidz deil: olmad bu, bir daha! derler. Kelolan da gtrr, bir dan ardna atarlar.. Kz ne yapsn, kime ne desin... Boynunu bker; gzlerinden inciler dker; gvercini bir daha uurur. Akgvercin dolana dolana, dadan daa gider, yine Kelolan' m bana konar. Ahali olan bu defa, bir yerine iki kere Maallah! arr. Meydan yeniden bayram yerine dner; gel gelelim vezir vzerann yrei bunu da gtrmez: Bu kz, o kz deil; Kelolan'n bana doacak gn, deil, gne deil; bu da olmad; daha da, bir daha! derler, Kelolan' da tutup bir kaleye atarlar. 286

Kz neylesin nilesin; yine boynunu bker, incilerini <lker, gvercinini bir daha uurur; uan gvercin; dne lne, meydann stnde dner; dolana dolana, sarayn etrafnda dolanr; sonra ekilir gklere; kh bulutlara brnr, kh yldz olup grnr; derken kalenin tepesinden iner, yine Keloian dediklerinin bana konar. Ahali olan bu defa ne bir, ne iki, yle bir Maallah arr ki sesleri yeri g tutar ama vezir vzera bsbtn kprr, kplere biner: Bu kz, o kz deil, Kelolann dalna konacak karna deil, ku deil! Bu gvercin konacaksa, Kara vezir olunun dalna konsun! der, gider padiahtan Kelolann ban isterler. Elma Gzeli'nin gzeli: Ben kaderime razym, ba kel olmu ne kar, Allah insana baka trl kellik vermesin! diye yalvarr, vakarr ama padiahn padiahlk hali kalmam ki... Kilimin drt ucunu suya brakm, ne yana ekseler o yana gidiyor. Onun. ne bu peri kzn dnd var, ne Kelolan dediklerini! Bugne bugn, dn birden balasn da, ne olacaksa olsun; hadi, vurduunuzu vurduk, krdnz krdk, yerden ge kadar izin size! diye ferman ellerine verip, ekmeklerine ya srer. Bir de ehzademiz bakar ki, kara cellt karsna dikilmi duruyor! Rzgrn nereden estiini anlar; yine Ke!o!anl stne alarak: Cellatba, demek bama konan ku deil, baykumu, kime ne denir; boynum kldan ince, ferman kltan keskin... Velakin, sen daha iyi biiirsin ya, bu dnyadan gerken padiaha bir niyaz; Aiiah'a da iki rekt namaz her kulun hakkdr. Ben bu namazm, niyazm eda edeyim de kanm sana hell oisun! der.
287

Ceiltba bakar ki bu Kelolan kitabn yazd gibi lf ediyor; alr onu ardna, karr padiahn katna! Padiah Kelolan' grnce: ki canl, atal yrek Kelolan; yine ne dzen kuracaksn? Benim ne padiah tacnda gzm var, ne bir el ma aacnda; kime ne.dzenim olabilir padiahm! A dall, budakl Kelolan... Yine hangi kuu byieyip dalna konduracaksn? Her ku konacak dal da bilir, su itii eli de bilir; ne by ister, ne sihir padiahm! A srsz, sabrsz Kelolan, yine kimin kuyusunu kazacaksn? Ben ne byk ehzadeyim, ne ortancl ehzade yim, kim benim ipimle kuyuya iner ki, tutup kuyu kazaym padiahm? Kuyusuz, kovasz Kelolan, ne biim lf ediyor sun yle? Ben pek kapal sze anahtar uyduramam; dili nin altndaki ne ise onu syle? Ey padiahm, babalar oullarnn kanna girmek isterse, karde kardee mevlt okur mu? te ben syle yeceimi syledim daha ne syleyebilirim, deyince; pa diah onu. yle bir tepeden trnaa szmeye balar. O srada ehzade de. Kelolan brkn bandan karp atarak: Tanmadn m beni baba? Kardelerim beni ldrmek istedi ama ldrmeyen Allah ldrmedi; imdi de sen mi bam cellda vermek istiyorsun? diye babasnn kollarna atlp da yle bir alay alar ki, gel sen baba ol; gel sen bunu duy da, dayan bakaym, dayanabilir misin! Padiah da kendini tutamaz, onun da gzlerinden sicim gibi ya iner. Neden sonra byk ehzade ile ortancl ehzadeyi huzuruna arp: 288

Ey oullarm, ban cellda verdiimiz u Kelolan son bir dnya kelm etmeye gelmi, bir kurt masal anlatmak istiyor; kulak verin ki, kulanza kpe olsun der. Bunun stne kk ehzade t kardelerinin ipiyle kuyuya indiinden balar da, Zmrtanka'nn kanatlarna binip yeniden dnyaya kncaya kadar bandan 'eenleri bir masal azyla anlattka anlatr; o anlattka padiah sararp solar; ehzadelerse kararp kururlar ya, yer yarlmaz ki, yere girsinler... Kk ehzade szn bitirince, padiah tekilere dner: Ey eli kanllar; beendiiniz mi u ettiiniz ii? Geri nelince, bir de taca, tahta konmak istiyorsunuz; kardeiniz, kardeken size emanet edilemezse bu kadar azsz, dilsiz adam nasl emanet edilebilir size? diye yzlerine tkrr, hani boyunlarn da cellda verecek olur ya, bereket verstn kk ehzade araya girer: Aman baba, varsn herkes ettiinden utansn; sen Gni evlt kanna bulatrma... Ben hakkm hell ettim; Tanr da gnahlarn affetsin der. O zaman o iki ehzadenin gzlerinden pimanlk, gzya olur; damla damla toplanp, lgt lgt akar; neredeyse varp kk ehzadenin ayaklarna da kapanacak olurlar ama yata kk olsa da, bata byk olduunu iin, kendisi onlarn eline vanr. Bu iler ierde dne dursun, cellt ba da darda bekler ki Kelolan son dnya kelmn bitirip de gelip boynunu teslim edecek diye... Ama duvarn kula var, akama varmaz, Kelolan olup grnen kk ehzadenin masaln duyup iitmedik kimseler kalmaz; hi Elma Gzeli'nin kulana dememi olur mu, olmaz ya... Bir var ki, ehir altst olduu iin dn sabaha kahr... Ertesi gn davullar vurulur, meydan yeniden kurulur; tamam krk gn krk gece, peri dnleri gibi dnler olur; yer, gk yle bir donanp dzenir ki, deme gitsin! Yldz-

lar iek gibi alr; iekler yldz olup salr; dalar yeil giyer, dallar kmz; ay ile bahsedip, gn ile yaran peri kz; ehzadenin karsnda szm szm szlr; meydann da bir yannda tavan kaar taz kovalar; bir yannda altn tavuk altn yumurtlar; bir yannda da, bizim krk dner babam dner. Misafir mi dedin? Her, Aiiah'm gn bin atl iner, bin atl kalkar; bylece krk gn krk gece yle b?r dn olur, yle bir dn olur ki, felek bile eline knalar yakar... Krknc gn de, ehzade Elma Gzeii'ni peine takp babalarnn elini pmeye kar, padiah bunca yldr yapacan yapar, son rnuradma da erdikten geri, gayri u dnyann nesinde gz ka!acak; tutar Aitnhisar byk oluna verir. Gmhisar ortancl oluna verir, Demirhisar da kk oluna verir; stelik, tac, teht da bu demir yrekli, demir bilekli oluna balar; kendisi de elini, eteini dnya ilerinden ekip hir mrn gler yz, tatl dil ile gnl holuu iinde geirir. Ahali olan da, Elma Gzeli'nin birini grr, gz gnl alr; birini grr, nasibi, ksmeti artar; birini grr, mr, gn uzar; onlar da erer muradjna, biz kalm kerevetine... Gkten elma dt; biri bu masal dizip koana, biri okuyup dinleyene, birini de okudum, fledim, insanocuumun ruhuna baladm.

BR GZE BR GL Zaman zaman iinde, kalbur saman iinde; develer top oynarken eski harman iinde; babamn dokuz ars vard; dnyalar bana dard. Sayar alrd ieri, sayar ederdi dar. Ben de gz kulak olurdum az ok. Bir gn baktm ki biri yok! Gayri unuttum gaz, tuzu; kardm kmesten il horozu; boynuna vurdum kldan bal, ne kayal dndm, ne tal; derelerden sel gibi, tepelerden yel gibi srdm dolu dizgin, ben ondan zgnm, o ben bezgin... Ne ise, yldzlar saya saya, ulatk bir gn gnee, aya! Bir de baktm ki, ne bakaym : Bizim ar! Neylemiler, etmiler, Sar kze e etmiler; komular ifte ubua, dayanr m byle bir boyundurua; boynu boaz yaralar iinde kalm, yz gz al kanlar iinde kalm. Atm aazmi, yumdum gzm; syledim adama son szm. ster maval deyin, ister masal. Bir varm, bir yokmu; Allah'n kulu okmu. Devs'er ts'lal iken, pireler berber iken, ben anamn beiini tngr mngr sallar iken, bir memleketin birinde Zembilli Baba derler biri varm. Yoksul mu dedin, yoksul... Ne bir deirmende dner ta varm, ne bir dalda ter kuu varm. Pazar pazar dolar, zembil zembil tarm ama, koca konaklara, eline, avucuna geen, aln terini bile demezmi. Bereket versin, kars tokgz, tok g-

290

291

n I bir hatuncukmu da yal, yavan demez; bulursa yer, bulmazsa yemezmi. Gel zaman, git zaman bu hatuncuun doum ars tutup yeri, g trmalamaya balam, ama bu vakit, bu saatte gidip kimin kapsn alsnlar? Fakirin yz souktur. Yzlerine kim bakar, szlerine kim bakar? lsen bile gelip bir tas su vermezler, byle bir i iin ellerini scaktan soua vururlar m? Doana beik, lene tabut olan bir nine hatun varm ama, onun da evi t neredeymi... Bylesi gnde yol, yoku grnr m insann gzne! Zernbli Baba, karsnn ahna, vahna dayanamayarak varp onun kapsn alm ama, bakn u felein iine, o da boynunu bkp: Oul; el mumu yaka yaka elden, ayaktan oldum. Adm atacak takat mi kald bende? Demesin mi! Gvendii bir bu dal kalmt; bu da krlp bklnce adamn ba nne dm: Meer'ne gnlere kalmz; gyri yklsn u dnya! diye felee atp, eirerek dnmede olsun, gelin biz haberi teki yzden verelim: Zembil Baba'nn ta nereleri boylad srada bir sanc daha gelip de bak gibi saplannca, hatuncuun ah moruna karp kendinden gemi... Neden sonra gzn am ki no grsn, baucunda melek, kolla^ rnda bir bebek! Biri pp tekine veriyor. Biri, gldke gller alsn! diyor; biri aladka inciler salsn! diyor; biri de uyusun da bysn; bast yerleri ayr, imen brsn! diyor. Hatuncuk grm, gzlerine inanamam; duymu, kulaklarna inanamam:
292

Sizi bana Allah m gnderdi? demeye kalmam; k melekler ak kunda gsne brakp gzden kaybolmu. .. Zembil I i Baba boynu bkk, ba yerde kapdan gip de karsnn gs stndekini grnce deli, divane olas gelmi... Gayri sz uzatp da ne biz gnaha girelim; ne sizin banz artalm. Masal dnyasndaki ocuklar abuk byr, abuk yrr. Zembilli Baba'nn kz da filiz iken dal olmu; gldke gller alm, aladka inciler salm. Gayri ayr imenin yzne kim bakar. Anas gllerden demet yapm; incilerden balam yapm; babas da zembil zembil gtrp satm. Gmgk /engin olmular ya, ne ota kurmular, saray yapl; ne konak kurmular, altn kapl... Varlarn, yoklarn sebil etmiler fakir, fkara yoluna... Bu halleri dnyaya an, dillere destan olmu. Kzlarna da byk kaplardan byk ksmetler km ama, anasnn dizinden ayrlmam. Derken gnn birinde bir padiah olu, nuruna pervane olup da gelince, anas dayanamam: A melek huylum, demi; bizim bir ayamz teki dnyada; ha gtk, ha gyoruz. Bir var ki, seni bagz etmeden gidersek, gzmz arkada kalacak. u padiah olu helal st emmi birine benziyor, ne dersin? Melek kz, azn bir yummu, iki yummu, ncsnde: Yazan Allah yazd ise ne denir ana? Deyince, daha o akam sz kesilmi, erbetler iilmi. Melek kzn gzlerinden bir inci tanesi dmemi
293

ama, yzlerinde elvan elvan gller am! yle ya, o glmesin de, kimler glsn? Yazan kalem, onu bir padiah oluna yazm. Ama ak m yazm, kara m? Onun orasn bir Allah bilir; hele o gnler gelsin de... Ne ise, padiah olu yz parmana geirdi ya, gayri dnyalar onun olmu; daha durur mu, atna atla-" d gibi bir solukta memleketini bulmu. Ne yol demi, ne yorgunluk... Ayann teriyle hazrlklara balam; krk gn, krk gece toy, dn etmek iin... Hani, kz evi de bo durmam: Yaz bahara ne kald unda, bir gz yumup ancaya dek o gn de bugn olur! Deyip, tellisinden pullusuna kadar al al, yeili yeil yle gelinlikler yapp yaktrmlar ki, makas kesmemi, ine batmam gibi; grenlerin parma aznda kalm... Allah, kimsenin aznn tadn bozmasn! O gn gelip de yola kacaklar srada hatuncuk yataa dmesin mi... De aykla pirincin tan! imdi kim babas hayrna gtrp de kz: Al ite, emanetin sultanm! Gl dalnda bir gonca, kokla dur, mrn boyunca... Diye, padiah olunun koluna verecek? Dnm, danmlar. Kimi sz bir, Allah bir; kz gitmese olur mu? demi. Kimi el var, ar var; dn dernek bozulur mu? demi. Hasl, her biri bir dereden su getirmi ama, asl dolab eviren bir kocakar olmu... O memlekette Srmeli derler bir kocakar varm. Ne bir yke koulur, ne bir iin kulpundan tutarm. Bir kap ardnda kzyla oturur:
294

Ya hak, halime bak; bir torba altn brak; yars iri, yars ufak; irisini ben takaym, ufan kzm; gayri ne ujrm kalr, ne szm! Diye elini, eteini aarm, ama, gkten rahmet y.sa, acep bir damlas der mi stne! Neye derler ki anasna bak, kzn al; kenarna bak, hozini al! diye. Kz da o akldaym: Erim, er olsun da, yerim al dibi olsun! diyeceine: Gen olurum ama, sarmsak soydurmasalar... ine ularm ama, lik gz oydurmasalar... Kepe tutann ama, kazan srdrmeseler... Ylda bir sprrm ima, tahta sildirmeseler... Diye olmayacak duaya amin dermi. Gnn birinde bu kz yine byle atp eirirken, anas aklnca ne kurdu ise: A evler enlii, a saraylar yak; sen ehzadelare layksn ama, yer demir, gk bakr; dualarn kabul olduu, olaca yok. yisi mi, biz kendi ipliimizi kendi omizle boyamaya bakalm, hani bir tutarsa yok mu... Demi ve gidip Zembilli Baba'nn kapsn alm. Hatuncuun dklm, dek yattn grnce: A yetimler anas, a yoksullar anas; seni byle mi grecektim? Kr olaydm, grmeyeydim bu gn! Bir daim duldasnda bin koyun elenir, derler. Sen, yle byle bir dal msn ki, senin glgende kimler dinlenmiyor... Allah hepimizin mrnden kesip, mrne katsn. Eer bir derdine derman olabilirsem... Diye yle bir az yapm, yie bir az yapm ki, hatuncuk ne bilsin, aacn kurdu iinde... Onu eli plecek biri sanp:
295

mdi dn bozulup, dernek dalmadan kzm yeiittirir de, yzn gldrebilirsen, ben de varm, you'inu yoluna serer, senin yzn gldrrm... Deyince, kocakarnn ekmeine ya srlm: O nasl sz, demi; bir yudum suyun krk yl hak-I var; bir dediinizi iki eder miyim? Kolum, kanadm .hnda gtrr, padiah olu ile elele veririm onu... Do-su, kzndan yana, gzn arkada kalmasn! Kocakarnn karanlkta gz krptn ne bilsinler; yreklerine bir su serpilmi; gne varmam, tahtMvan, revan olmu yola. inden pazarlkl kar, istedii gibi ipini boyad ya, y r i kzn bana bir orap rmekten kolay ne var! Dah yola kmadan her eyi hesap etmi; rekler yapm, y n s yal, yzl, yars da tuzlu mu dedin, tuzlu... Kendi kzna yal, yzl reklerden vermi, melek kza . tuzlusundan! Ackan yanandan, susayan dudandan belli olur l rler; melek kzn dili, duda kurumu: Aman n,jne, bir su! demi; kocakar bir yudum su vormi: bir daha istemi, bir daha vermi; derken, bir l.-ha istemez mi! Kocakarnn alnnn derisi atlam bir Kore, utanp sklacak deil ya: Kzm demi; Allah'n l bu; su yok, sel yok! unun urasnda iki yudum kald; bunun biri benim paym, biri de kzmn... Bunu da sana irip biz mi lelim susuzluktan? Kul ne der, Allah ne der buna! lle bir yudum daha istiyorsan eri oturup doru konualm: Eer bir gzn bana verirsen, ben de kendi paym sana ve irim, leceksem, ben lrm senin yerine!
297

\
Kolum, kanadm altnda gtrr, padiah olu ile elele veririm onu...

A mbarek kadn, seni bana Allah m gnderdi? Benim yle bir derdim var, yle bir derdim var ki, bu dertten de stn... Derman olabilirsen, o derdime derman ol; Lokman olabilirsen, o derdime Lokman ol! Gl kzmn yanaklarnda gller soldu. imdi iki gz iki pnar, dizi dizi inciler akyor ama, incinin yzne kim bakar, yavrumun yz glmedikten geri... Diye balayp dn hikyesini, anlattktan sonra:
296

Deyince, melek kz, bir gzn verip bir yudum daha imi ama, kanmam... Dilleri dar dp de bir daha eline, eteine sarlnca, kocakardaki yz, yz deil ki, msra ark olur, kzarp bozaracak deil ya: Kzm, demi: lam, cimi yok; teki gzn de karp verirsen, ben de kzmn payn veririm sana; lrse, o lsn, senin yerine! Bu sz stne melek kz, bir gz ucuyla tepeden trnaa szm onlar; niyetlerini yzlerinden okuduktan sonra, boynunu bkp o gzn de vermi. Bir yudum daha imi, imemi, kendinden gemi... Tahtrevan dediin gelin arabas bir kapal kutu; iinde neler dndn deve ne bilir, deveci ne bilir... JVleiek kzn all, pullu gelinliklerini soyup, kendi kznn eski, psklerini giydirmi ve devecinin bir kr tarafna getirip iki al arasna brakm onu... Kocakar, anasnn gzne girip ipini boyad, kznn bana a bir orap rd ya, geriye padiahn saraynda bir dolap evirmek kalyor. Bakalm Allah neyler; neylerse, gzel eyler! Kimin ne bildii var, kular gelip haber verecek deil ya; davul zurna ile karlam ve gtrp saraya indirmiler ama, ehzadenin gz tutmam bunlar: Allah Allah, demi; ne bu kz, o kza benziyor; ne anas, o hatun anaya... Glyor, yzn gstermiyor; alyor, gzn gstermiyor; gl hani, inci hani? Dorusu bunda bir kurt yenii var ama, ele gne kar hele u dn bir bitsin de... Deyip azn yummu.
298

Dn bitip, dernek dalp o gece babasa kaln<:<), padiah olu glden, blblden sz aarak kza: Sen de benim dalmsn, yeilimsin, hani senin gln? Deyince, anasnn kz, szn altnda kalr m: Ah o yollar, ah o yollar! diye balam ve: Gn gnden uzun geldi, biz bittik yollar bitmedi; nl yanakta gl m kalr ehzadem! Hele bir azm, yzm toplaym da gl de veririm, gnl, de... Deyip padiah olunun azn, dilini balam... Onlar, her gn bir dereden su getirerek dolaplarn evire dursun, gelin biz allarn arasnda melek kz aravahm. Bir gn bir oduncu baba dalan yklemi de, dnyormu. Bir al dibinde, bir karalt ilimi gzne; bir de eilip bakm ki, ne baksn, iki gz, iki kan ana bir kz; dnyasndan gemi, aygn baygn yatyor! Hemen srtndakini yere vurup kollar arasna alm ve artp, incitmeden gtrm: A! hatuncuum; dar- dnyada bir evlat istemiyor muydun? yle vermeyen Allah, byle verdi ite... Peri mi desem, melek mi desem, ne desem! Deyip, karsnn kucana vermi. Kendi de, otun, pn dilinden anlad iin, gz otu kaynatp gzlerini silmi ama, ras snesiceler, gzlerinin rasn sndrm bir kere, gayri bakp grebilir mi? Neden sonra, aylr gibi olunca, kendini bir karanlk dnyada bulup neredeyim ben, neredeyim? diye inlemi. Kana, cana geldiini grnce oduncunun kars:
299

Korkma kzm, korkulacak yerde deil; ana, baba ocandasm. Seni bu hallere kim koydu byle?Hangi kuruyasica el gzlerini oydu byle? Deyince, melek kz iini ekmi: Sorma anam, sorma; insan demeye insann dili varmyor dnyas zindan olascalar, dnyam zindan etti. Deyip de, bana gelenleri bir bir sayp dknce, oduncu baba ile kars vurulmua dnp: Buna sebep olanlar srm srm srnsn; gzlerinin elifi snsn de, telleri, pullar stlerine dklsn! Diye, yle bir beddua etmiler, yle bir beddua etmiler ki, bir gn olur yerini bulursa, vay hallerine! O gnden sonra melek kzn stne titremiler, gzlerinin bebei gibi; melek kz da onlarn dal omuzlarna dayanm, elinin denei gibi... Bylece gnler, aylar dolmu, derken kara k gelip atm. Bir akam, ocak banda oturmu da dereden, tepeden konuuyorlarm, bir ara neye gldyse glm melek kz. Hemencecik, yanaklar kzarm, al al olmu; goncalar alm dal dal olmu... Oduncunun kars birim birim toplam bunlar; kocas da doldurmu bir zembile, tutmu yollan; umut dnyas bu! Az gitmi, uz gitmi; ayr imen geerek souk sular ierek dere, tepe dz gitmi ve gnlerden bir gn o memlekete girmi. Sarayn nnden geerken de: Bir gze bir gl... Elvan elvan biten gl! Buram buram tten gl... Diye az tutturmu. Bu k, kyamette gln ad m olur? Kimin garibine gitmez bu?Herkes kapdan, bacadan ban uzatm bu sese...
300

Hani o kocakar yok mu, koca tan altnda kalasca i ar; bir el etmi pencereden, oduncu babaya. Meer melek kzn iki gzn iki fincanda saklyorMU ki, Bir gn olur bir Lokman hekim elime geerse, h'.'lki kzmn gzyle deitiririm! diye ama, daha yle hr hekim anasndan domam; saklayp da turusunu Kuracak deil ya, getirmi vermi o bir ift gz: iki demet gl alm yerine, padiah olunun gzn boyamak K.in... Bodur kz da az kulaklarna vararak: A ehzadem; bir gn olur, gl de veririm, smbl lo, dememi miydim... Daha bu sabah ald yanaklarmda; koklayver de gzn gnln alsn! Deyip de uzatnca demet demet, padiah olu gzerine inanamam: Bu kz gl olsa koklayann burnu der; gl m biior, bu dikenin dalnda! Deyip atas gelmi ama, bunu belli etmemek iin, itir koklam; gl gibi, gn! gibi bir koku! Bir daha kokInm; hasret gibi, firkat gibi bir koku! Derken bir daha koklamaz m. Onun kokusu bu, onun kokusu! Deyip yle bir ah etmi ki derinden, dalar bile oynam yerinden... Bodur kz neye uradn bilememi. Hemen anasna koup: Grdn m bir bamza gelenleri, baltay taa vurduk ana; ehzade, melek kzn kokusunu ald gllerden... lm teri dkmeye balaynca, kocakar kalarn atm: Hele yamur yamadan sele gitme elbet bu tan altndan da kalkarz.

Deyip bir cad kar bulmu, ne sylediyse syleyip i !<na, yetmi adm teden oduncu babann ardna irm. Oduncu baba gitmi, o gitmi; oduncu git.i;;, o gitmi; derken oduncu baba kulbesine girmi; m ne! demi; ne yok! demi Bismillah deyip, gzI"'beklerini yerine koymu. Hikmet-i Huda, melek kzn Meleri alp balam sevin yalar dkmeye; her 'i.imla ya, bir inci olmu gznde... Derken kap alnm; iki bklm bir kar: A merhamet sahipleri! yolumu, izimi kaybettim... Mim, ayam buz kesildi, donmayan bir bam kald. M. lime acr da kapnz aarsanz Allah da murat kap.rn aar size! Deyince, kim kapy yzne kapar. Elinden tutup <u;ak basma almlar. Cad deil mi, nabza erbet vermesini de bilir; kan : : <-.cak damar da... Melek kzn kolundaki gzne iliin: hm! demi kendi kendine ve bir avu i topra :;rpnce stlerine, nn de gzlerinden uyku akmaya halam. Bir de sabah sabah uyanp bakmlar ki, melek kz !n ne ses, ne soluk; l gibi serilmi yatyor. O ynl, vnpah karnn yerinde de yeller esiyor! Neye uradk'nrn bilememiler: Ne oldu ise, o cad yapl kardan oldu! deyip salarn, balarn yolmular; her taraf da elek, felek etmiler ama, yer yarlm, yere mi girmi, bulut olup ie mi umu? Ne olmusa bulamamlar... 302
Doldurm

Krk gn, krk gece melek kzn ban beklemiler ama, bakmlar ki, kana, cana geldii yok; gayri ld! yerine koyup, bir trbe yaptrmlar ona, imir tandan. 303

Kapsna bir kara yaz yazmamlar ama, yel vurduka inim inim inJiyormu: Muradna ermeyen dilber! diye... Hele oduncu baba ile karsn trbenin kapsnda brakalm da, gelin biz haberi teki yzden verelim: Hani bir gn ehzade, bir gze alnan gl koklam da, melek kzn kokusunu almt ya, o gn bugn: Gayri lam, cimi yok; gl yzlmn bana ne geldiyse kocakar ile kznn yznden geldi ama, bakalm bu oyunun sakal ne zaman bitecek? diy^e pek stlerine varmyormu... Bakn Allah'n iine; bir gn bir yol aznda o ynl, yapal cady karsna karmasn m? Meer derelerden sel gibi, tepelerden yel gibi geerek saraya dnyormu; verecei kara haberi verip de alaca ak akeyi alm.ak iin... Padiah olu, onun pek iyi ayakkab olmadn bildii iin: A uursuz; yine kimin evini bana yktn da dnyorsun? Deyince, cad kar ak, karay yitirip kem km etmeye balam ama, yalan yznden akt iin ehzade ban sallam. Hey imanm korku, o zaman her eyi blbl gibi anlatmaya balam: Vallah ehzadem, demi; su, gnah bende deil, beni bu ie bulatranlarda... u melek kzn defterini drebilirsen dnyaln tutarz dediler. Kr olsun, geim dnyas; ben de bu laflara kandm. Oduncu babann izini srp gittim. Sonra neyledim, ettim; ieri aldlar beni. Dorusu o kz da banda bitmi ama, gl bitmi; bir gld m elvan elvan alyor; kanna girmeye insann eli varr m? Bir tyne bile dokunmadm ama, ko304

lundaki kol ban grnce hm! bunu bu kza ya bir peri vermi, ya bir melek! dedim. Uyutup da karnca kolundan, lmedi ama, l gibi kan, can ekildi. Kara kapl kitapta kan uykusu derler buna; yatsa, yedi yl yatar byle! Daha ne deyim, boynum kldan ince, fermann klcndan keskin; ister ldr; ister gldr ehzadem! ehzade kulaklarna inanamam. Cady ldrp, gldrecek zaman m? Melek kz orda, yle yatarken... Kol ban almasyla yolu tutmas bir olmu ve doludizgin varp trbenin nnde inmi. Bir de oduncu baba ile birlikte sandukay kaldrp bakmlar ki stne nur inmi, melekier gibi yatyor melek kz... ehzade kol ban koluna geirince, yz altm alt damarna birden kan yryp gzlerini am. Dnyaya yeniden gelmie dnp bir, oduncu baba ile karsnn gzne bakm; bir, ehzadenin yzne; gzleri dolu dolu olmu incilerle, yzleri tomur tomur olmu gllerle. Gayri sevinlerine payan olur mu? Ne o iki hasretlinin ki dile gelir; ne de oduncu baba ile karsnnki... Allah bugn gsterdi ya, artk vakit, saat dememi; ku olup kanatlanmlar ve bir gz yumup ancaya kadar saray bulmular. O gne dek azndan bir harf karmayan ehzade olan, biteni destan etmi babasna; padiah da kurulsun divan! demi; kurulmu divan... Vezir vzera sakal yerine koyduktan sonra, sa yanna olunu alm, sol yanna melek kz... nceden nce oduncu baba ile karsna dnp: Ey ak yrekli insanlar; dnya sizin yznz suyu hrmetine dnyor, dileyin benden dilediinizi... Meeli dalar m istersiniz, deli konaklar m? Diye sormu. Onlar da:
305

Saol padiahm; biz ne meeli da isteriz, ne deli konak; ille u melek kzn yznn glmesini isteriz! demiler. Sonra melek kzn gzlerini kan anana eviren kocakar ile kzna dnm: A kara yrekli insanlar; bu dnya sizin gibilerin yznden batyor; gzlerinize mil ekilse yine az; lmlerden lm beenin; krk satr m istersiniz? Krk katr m? Diye sormu. Bunlar da: Krk satr dmanmzn boynuna gelsin; krk katra biner de eski kapmza dneriz! demiler. Padiah da ak yreklileri gldrm; kara yreklileri ldrtm ama, melek kz kan uykusuna yatran cad Kar yok mu? Onu ne gldrm, ne ldrm; alnna koca bir cad damgas vurup btn kaplar yzne kapam... Bunun stne Zembilli Baba ile karsna da bir tei mektup donatp kzlarnn dnne arm. Her i tamamna vardktari sonra, meydanlar kurulmu; davullar vurulmu. Krk gn, krk gece yle bir toy dn etmiler; yle bir toy, dn etmiler ki, melek kzn yznde gldke gller alm, burcu burcu gller; kim blbl olup da evrilmez ki, ehzade evrilmesin; o da evrilmi gle kar; ermiler, erecekleri murada; biz kalm kerevetine... Gkten elma daha dt; bakasnn ksmetine gz dikenlerin bana! AK GN KARA GN Zaman zaman iinde, kalbur saman iinde cinler cirid oynarken eski hamam iinde; odunun biri bir odun vurdu kafama; kafam koptu, kalkt, gitti, sarmsak pazarna sarmsak satmaya. Durur muyum ya, ben de arkasndan kotum. O gitti, ben gittim; o gitti, ben gittim; derken arkasndan yetitim ama, bak u kafaya: Ben senin kafan deilim! demesin mi? Kafamsn! deilim.1, kafamsnl, deilim! diye attk, vurutuk; son sonu kadnn kapsnda bulutuk, bulutuk ya, bak u pskll belaya, kad evde yokmu, mercimek aacna km da mercimek topluyormu. Aacn tepesinden bize bard: Sizin davanz byk dava! Ku kanad kalem olsa; derya deniz mrekkep; gene ne yazlr, ne biter, hele krk tomar kt, krk kucak kalem getirin de tesini dnrz dedi. Bir dediini iki eder miyiz? Aldk getirdik, bulduk getirdik, Merdiveni de aradk, taradk, gtrp mercimek aacna dayadk, dayadk ya, kad inerken knhvermesin mi mbarek? Kad ld; kafam da bana dnd: Ah kafa, nah kafa; ne ekersem, senin elinden ekiyorum... Bir varm, bir yokmu, Allah'n kulu okmu; develer tellal iken, pireler berber iken, ben anamn beiini ingr mngr sallar iken bir memleketin birinde Allahverdiolu derler biri varm; elolu yaktrm da sy306 307

lemis dorusu, ne murad varsa vermi Allah: Ektii yeermi, diktii gvermi, toprak diye avulad altn olmu... Gayri mal ok, masat ok; elden, gnden bitecek dert yok, mihnet yok; ne yapsn adam! Dil bedestenine gidip de baha bilmezlere cevahir satacak deil ya, eller oturup ene yartrrken o, daldan dala ahin uurur, mrn, gnn av peinde geirirmi... Gnlerden bir gn, da, bayr dolanrken bir dalda bir ku grm, daha oku ekmeye kalmam, kutur dile gsp de: Huuu, Allahverdiolu; stnde bir kara bulut dolayor; er, ge bana bir gelecek var; erinde mi gelsin, geinde mi? Demesin mi! Kulaklarna inanamam adam; durmu, dinlemi ama, bir daha ne gak! demi; ne guk! demi; ne hey! demi, ne yok! demi, uup gitmi daldan dala... O da dne dne, dnm evine ama, duyup iittiklerini bir trl bir dala konduramam... Gl gibi bir kars, nur topu gibi de iki yavrusu varm; onlar grnce, kuu da unutmu, yokuu da... Her kuun eti yenmez ama, merak bu, balasalar durur mu? Sabah sabah gene o yol; o yoj<u; gene o dal, o ku: Huuu, Allahverdiolu; tepende bir karayel esiyor; nnde, sonunda bana bir gelecek var, nnde mi gelsin, sonunda m? Demesin mi! Adam, vurulmua dnp ba nne dm; boa koymu, olmam; doluya koymu, alma308

Gnlerden bir gn, da, bayr dolanrken bir dalda bir ku grm.

309

m. Derelerden sel gibi, tepelerden yel gibi geerek evi- | ne dnm. Duyup iittiklerini bir bir sayp dktkten sonra karsna: A evimin direi; Allah insan kaptan kaba kor ama, sebepsiz, sepetsiz deildir elbet! Benim ne bir kulun topranda, dalnda gzm var, ne bir dulun yeilinde, alnda; kimsenin bir pne el srmedim; ne verdiyse, Allah verdi. Baka ne gnahm var ki, bamda kara ka- | ra bulutlar dolayor, kara kara yeller esiyor? Diye inlemi. Hatuncuk da neye uradn bilememi. Nelen sonra kendini toplayp: A yzmn ak; bir yaz yazlmaya grsn insann bana; kadere engel olacak perde yoktur, kar durulmaz ki duralm. Bari ne verecekse, erinde versin Allah. Zira genlikte baa gelen yaz yamuruna benzer; yaar, yaar, arkasndan gn doar. Ama; kocalkta bir mihnet kt m, kara k gibi kararp kalr bamzda; yine de j sen bilirsin, bam yoluna kurban... Doru hatuncuum, doru... Bugne bugn elimiz/] ayamz tutuyor; gcmz, kuvvetimiz yerinde... Alnmza yazlan bamza gelirse ya da olur dayanrz; ya dal olur eiliriz, geip gider stmzden; Allah son grl versin yoksa! demi. Ertesi sabah, gn Kaf Da'ndan ban uzatnca Ailahverdiolu da Allah! deyip dm yola. Kendi aya ile belay bana almaya gider gibi, bir aya gidiyor, bir aya gitmiyormu. Neyse, kaba kuluk zaman varaca yere varm. Gene kara ku, kara bir yumak' gibi duruyormu daln stnde... Gene o azla: Huu, Ailahverdiolu... demeye kalmam, adamcazn tyleri diken diken olmu:
310

Yeil ovay sel ald; ne ekilmiin kald ne dikilmiin, koca srden de bir tek ba kurtulmad.

311

Huuu, puhu kuu, puhuuu... Allah son grl versin de, baka ne mihnet verecekse, erinden versin, erinden... Demi, demi ama, dile kolay bu... O anda bir korkma gelip yreine yapm, acep neler gelecek bama, felek ne alar katacak ama? diye, suyu bile fleyerek imeye balam... gn byle, be gn byle derken bir sabah oban gzleri yamur ya gelip karsna dikilmi: Aam, demi; sylemeye dilim varmyor ama, bir gn bir kara bulut, peyda oldu. Bam, gzm! diyene kadar yeil ovay sel ald; ne ekilmiin kald, ne dikilmiin; koca srden de bir tek ba kurtulmad. Benim bir suum varsa, kement ola, boynuma dolana! Deyip boynunu bkm ama, bununla gememi; gnlerden bir gn de kervanba kp gelmi: Aam, cfemi; sylemeye yzm yok ama, bir gn bir karayel esti lde; ne baharat ykl develerin kald, ne cevahir ykl develerin; toz - tufan iinde kaybolup gitti kervan; eer bir yalanm varsa gelsin, ayama dolasn! Allahverdiolu: Bre kervanba; yalana borcun ne, o karayel benim bamdan esti, olan oldu bir kere, kadir Mevlam beterinden saklasn! Deyip buna da boynunu bkm. Kaza, bela dediin bir kapy bellemesin yoksa, gayri birbiri stne rlp gelmi; derken gnn birinde de evi, bark yanp kl olmu, yeryznde dikili bir aac bile kalmam. Allahverdiolu:
312

Kime ne denir, bu kara duman benim bamdan kt. Ama ne gelirse mala gelsin, cana gelmesin de... Deyip buna da boynunu bkm. yle ya, iki el bir ba iin deil mi? Adamcaz her ie komu, her yke koulmu. Hatuncaz da ellerini saak etmi, salarn sprge... Yine mehanete avu .madan kt kanaat geinmeye balamlar ama felek bunu da ok grm onlara... Neye mi dediniz? O memlekette Tybozuk derler, bir bezirgan varm. Drt paralk adamm ama, allem edip, kallem etmi; yedi dereden su getirip, yedi tepede evirdii dolap kalmam. Vay geldi onun dolabna denlere... nsann kann, iliini emer, iflahn kesermi... Kim demi ki, koca kz d grmez diye; bu ty bozuun da gz, Allahverdiolunun karsndaym. Gel zaman, git zaman, adam varn, younu kaybedip de geim derdine dnce, Tybozuun ekmeine bir dilim ya srlm. Gnn birinde bir tepsi donatp, szm ona, gemi olsun! demeye gitmi onlara. Kap ardnda oturacak yer mi var, kay kopuk tfek gibi bir duvara dayanp durmu ve Allahverdiolu'na dnp: Aam; dmez, kalkmaz bir Allah; bugnler de geer inallah; byle zamanlarda birbirimizin elinden tutmayacaz da, ne vakit tutacaz, Mslmanz elhamdlillah! Ykte hafif, pahada ar iler teklif etmi. Allahverdiolu, bunlar kulann ardna atp da kapy yzne kapayacak deil ya, nasl olsa eli, aya tutuyor: Kr eden ar etmez! deyip de o ilere de koulmu, ekmi, evirmi ama, bir gn bu Tybozuk, nasl bir ty bozukluk etse beenirsiniz? Arkas mhr mumlu
313

bir kt verip eline, gndermek istemi Kaf Da'nn ardnda birine... Ailahverdiolu, ayan tatan esirger mi! Evini, barkn bu yolsuza emanet edip yolu tutmu; yokular da j ter dkerek, inilerde trnak skerek varaca yere varm, verecei kd vermi ve: Aam, demi, oluu ocuu kap ardnda brakp geldim; handa, klhanda bekleyecek gibi deilim. Bir gndereceiniz varsa, verin gtreyim. Bu sze dudan bkm adam: Ay oul; damdan der gibi bir mektup; selam, '| kelam... Baka bir istedii yok ki, ne gndereyim. Zaten, uzaktan bir merhabamz var onunla... Sakn bandan savrrn oimak iin, yokuuna yormu olmasn seni? Deyip de ban te yana evirince, Ailahverdiolu' nun yreine bir kurttur dm. Gayri ne dinlenmi, ne durmu; derelerden sel gibi, tepelerden ye! gibi geerek gelip grm ki, ne grsn! ki ocuu iki gz, iki pnar; bir yumup, iki dkyor... E, kurda koyun emanet edilir mi? Tybozuk, adamcaz Kaf Da'na yolladktan sonra, karsnn sana gemi, soluna gemi; hatuncuu yoldan karmak iin her yolsuzluu ele alm ama, bir teline bile dokunamaynca, bsbtn gzleri dnm ve gecenin birinde elini, kolunu balayp bir atn terkisine atm. ocuklarnn bir yumup iki dkmesi bundanm... Allahverdiolu duymu; kulaklarna inanamam. Ku deil ki kanatlansn ardndan. ki ocuunun elinden tutup yaya yapldak dm yollara... Her yan elek, felek etmi ya, kmaz olas bir rmak km nlerine... Ne yapsn babalar, birer birer geirmeyi dnm ocuklarn, alm birini kucana. Irman ortasna
314

kadar varm, varmam bir lk duymu arkadan... Bir de dnp bakm ki, ne baksn, kurdun biri dadan a iniyor ama, ne iniyor, ocuunun stne doru! Geri dnp de onu kurtaraym derken aya bir taa takhp da dmesin mi, kucandaki ile beraber... tesini .ylemeye o^ilim varmyor; ocuklarnn birini kara kurt alm, birini de kara kaygan sular... De sen baba ol, de sen bunu gr de dayanabilirsen dayan bu derde! Deli, divaneye dnp kendini dadan daa, dadan dereye atm ama, ne dadan bir ses km, ne de dereden... te o zaman talar alp dvnmeye balam, Allahverdiolu: Hey Allah'm, ne kara yazl bam varm benim! Katar katar develerim gitti, boyun bkmedim... Sr sr davarlarm gitti, keder etmedim... Koca koca konaklarm gitti, bir ah bile ekmedim... Mal da cann yon-oasdir ama, gene ne gelirse, mala gelsin, cana gelmesin de, diye avundum ama, son sonu bu korktuuma da uradm. nsan, ta olsa dayanamaz, bari toprak olup dayansam!... Gelin bu kara yazly, kendi derdiyle babaa brakalm da, te yznden haber verelim biz: Tybozuk, hatuncuu daa kaldrdktan sonra kh esmi, kh tozmu ama, yel kayadan ne koparr? Bir tyne bile dokunamam. Bakm ki, lm bile ona bal erbetinden daha tatl geliyor. O zaman ii tatlla dkp her yorulduu yere bir han yapm; acep gnln elde edebilir miyim? diye ama, gnl dediin bir sarp kale, kolay kolay elde edilir mi, hele evi, oca gznde tten bu hatuncuun gnl gibi olursa... Tybozuk, bu defa da muradna eremeyince, bsbtn kalbini bozup bir by yaptrmay kurmu. Bir
315

var ki, bycnn kulbesi yedi ky tedeymi. Gidip onu grecekmi ama, ya hatuncuk kap, bacay ak bulur da kap giderse... Ne ty bozuk ki o... Bu korku ile subann katma km: Aa pullum, demi; ben bezirgan kullarnzdanm. Kervanm karlamaya kacam ama, evimde baha yetmez matahm varl ki gn iin iki karakulluku verirsen Kapma, gzm arkada kalmaz. Bu sz stne kesesinin de azn anca, suba yiitlerden yiit iki karakulluku vermi ona, o da o gn dzlm yola... Bu babayiitler o sabah, bu akam mum gibi dikilip duracak deiller ya kapda... Canlar skldka dereden, tepeden sz ayor; gelmiten, gemiten konuarak vakit ldrmeye bakyormu. Bir ara bir laf ktlnda biri tekine: A Selolu, demi; u aa kapsna kaplandm gnden beri niceleriyle dp kalktm ama, hibirine senin kadar karcm kaynamad. Sen de benim huyumu, suyumu beeniyorsan kan kardei olalm seninle! teki de iini ekmi: Sevgi dediin iki baldr Kurdolu; ben de seni canm kadar seviyorum ama, kardeten yana kaderim yok ki... Hani demeye dilim varmyor ya bir zamanlar bizim de bir elimiz yada, bir elimiz baldayd, kr olsun felek, ok grd bunu bize, elimizdekini, avucumuzdakini kaybettik. Bu yetmiyormu gibi, bir gn de bir atl gelip anamz daa kaldrd. Biz iki karde, iki ocuktuk; alamaktan baka ne yapabilirdik? Babam, neredeyse
316

cjelip de, olan biteni duyunca vurulmua dnd. Vakit, snat demeyip yollara dtk, anacm bulmak iin ama, kmaz olas, bir rmak kt nmze... Babam beni kucaklayp da geirirken... Demeye kalmam, tekinin tyleri diken diken olup: Kardeinin de stne bir kurt saldrd deil mi, ite o benim, ben! ldrmeyen Allah ldrmyor insan. .. Deyip kardeinin boynuna sarlnca, birdenbire kap nlmasn m! Meer o kara yazl hatuncuun bir kula :>nahtar deliindeymi. Bir dengine getirir de, kaabilir miyim! diye... Bu konumalar duyunca, ocuklarn gkte ararken yerde bulmua dnp: A yiitler, ananz grseniz tanr msnz? Deyip de, yzn anca, iki kardein ikisi de neye uradn bemeyip hemen eline, eteine sarlmlar: Anam, anam! diye... Gayri tesini ne siz sorun, ne ben sylevim; ka yln hasretlisi bunlar... Analarnn dizi dibine oturup olan, biteni bir bir sayp dkmler. Biri: Davarn suya vuran oban kurtard beni; suyun, selin azndap... Bundandr, Selolu diyorlar bana! Demi. br de: Beni de daa giden oduncular kurtard, kara kurdun azndan; o gn, bugn bana da Kurdolu diyorlar! 317

Analar dersen, bir dememi, iki dememi: Dnyam zindan etti bama, dnyas zindan olas bezirgan! Diye yanp yaklm... Bunlar, o bezirgan klkl haraminin ettiklerini nasl fitil fitil burnundan getireceklerini dnrken, o da hangi cehenneme gittiyse kp gelmesin mi! Bunlar byle yz yze, diz dize grnce ktle ekip ne ne! demi, ne yok demi; kady, mfty de ineyerek, doru varp saraya dayanm: A devletlim, demi; subann adamlar suyu batan bozarsa, krk haramiler ne yapmaz, ne hanumanlar ykmaz! Byle iken, byle... Evimi, barkm emanet edip gitti i m k arakull uk ular el bi r et mi , d il bir et mi ; bunca yllk helallm yoldan karm. Avu avu kanlarm isem gene yreim ferahlamaz. kisinin de ban isterim, ban! Padiah, kimsenin hakkn, kimsede koymazm ama, ilie bir eksik etee yan gzle bakanlara aman, zaman vermezmi. Kap kullarndan iki kul gnderip n de getirtmi hemen... Hatuncuk az, dilden sz ap: Padiahm, demi: boynum kldan ince, fermann kltan keskin ama, ne gnahm var benim? Alnm ak, yzm ak... Bu yiitler de yaban deil, el deil, zbez benim olum; benim kanadm, benim kulum. Kanla yunacak bir kara aryorsanz, onu u kara yrekli bezirganda arayn. Evimi, ocam sndren o; beni srm srm srndren o; dnya, ahiret iki elim, on parmam yakasnda...
318

Diye balayp da balarndan geeni firakl firakl hikye edince, Tybozuun bir ty oynad m, oynamad m, orasn o kadar bilmem ama, padiahn al al, moru mor olmaya balam! Kim olsa beenirsiniz bu devletli? Akl, sr erecek gibi deil, sylesem garibinize gidecek; adyla, sanyla Allahverdiolu! Bu felek vurgunu ocuklarnn birini kara kurda, birini de kanl aya kaptrp da deli, divaneye dnnce yel olup dalardan am; sel olup derelerden tam; yeri, g elek felek edip her yan taram ama, gvendii dalara kar yam, tutunduu dallar krlp gelmi, ne oullarn, ne karsn, birinden birisini bulamam. ste!ik, adm ba bir uursuzlua urayp bana gelmedik i, ayana demedik ta kalmam... Canndan bezdii bir gn, ayaklar eke eke bu 'keye gtrm onu. Bir de grm ki, ne grsn, bir ana baba gn sanki! Yedisinden yetmiine kadar kim var, kim yok hepsi sarayn nnde... Meer o memlekette bir padiah gzlerini dnyaya kapad m, talih kayasndan bir ku uururlarm. O ku, varp da kimin bana konarsa o geermi tahta! Allahverdiolu'nun bildii, ettii yok ya, uydum kalabala! kabilinden o da varp katlm aralarna... Daha azn, yzn toplamaya kalmam aktan ak bir ku peyda olmu, balarnn stnde... Gayri kimde ses, soluk kalr! Hepsinin de az, dili kilitlenmi, sade gzleri havada, gnlleri duada balarna konacak devlet kuunu bekliyorlarm ama, bakn u talihin iine... Sa bitmedik bir yetimin eliyle uurulan ku dne dne gelip de Allahverdiolu'nun bana konmasn m! Adamcazn dnya gznde deil, Msr'a sultan etseler dnp de bakar m? 319

' Benim derdim bana yeter, tac, taht bama ykleyip de, bir dert de siz katmayn! Deyip yzn te yana evirmi ama, aksakall vezirler: Allah, kullarna kulluklarna gre bir ba verir, seni bize gnderen gnderdi deyip de eline, eteine yapnca, istemeye istemeye eh! demi. O gn bugn tacn, tahtn bandaym. Elinden geldii kadar da memleketin azn, yzn dzenlemeye abalyormu ama, ille harama el uzatanlar oldu mu ne kady brakyormu, ne mfty... Ha ite o gn de Tybozuun bir tyn bile tanyamad iin bu davaya el koymu ama, yz rtl hatuncuu dinlerken, neye uradn bilemeyip az daha tahtndan deyazm. G bela kendini toplayp da: A hatun kii, kaza, bela dediin geliyorum! demez ama, olur ya, olmaz m, bir gn bu banza gelenleri size bir syleyen olmu muydu? Diye sorunca, o da: Evet padiahm; benim kocam bir kulun bir tyne dokunmamt ama, av avlarken bir yuva m datm, ne yapmsa, bir gn bir ku, huuu Allahverdiolu, banda bir kara bulut dolayor, bana bir gelecek var, genlikte mi gelsin, kocalkta m? diye sormu... Hatuncuk szn bitirmeye kalmam, bir ku gelip de saray penceresine konmasn m? Huuu, Allahverdiolu; kara gn kararp kalmaz; gn stne gn doacak bana; hele bir ban kaldr da karna bak, karna!
320

O zaman neye uradklarn bilememiler, gayri tanmaz olurlar m birbirini!... tesini ne siz sorun, ne ben sylevim... Tybozuk ak, karay yitirip krk katr m, krk satr m dnrken, te yanda da vurmu davuli.r gmbr gmbr!... Tamam gn, gece yle bir senlik, adumanlk yapmlar, yle bir enlik, adumanlk yapmlar ki, felek bile girmi, yeniden bir yana, Allah da bereket stne bereket yadrm toprana, tasna; memleketin de yz glm, onlarn da... Artk ne hir dert, ne bir mihnet... Devlet stne devlet srp, mrvvet stne mrvvet grmler; yemi, imi, mutatlarna ermiler. Gkten elma daha dt; yerini, yuvasn datmayanlarn bana...

321

KAMER TAY ktm tavan arasna; ne ayarna baktm, ne darasna. Avu avu altn aldm, sardr diye; doldurdum cebime, dardr diye... Hu! deyip dtm yola; vardm, indim stanbul'a, bir kse yourt aldm durudur diye; doksan desti su kattm, koyudur diye... tim, itim bitmedi; param, pulum yetmedi. Atm sattm almadlar dorudur diye, belik verdiler vermedim, iridir diye... Yzme baktlar alk alk; gzme baktlar yumuk yumuk; tutup gtrdler beni delidir diye; Kelolan ahitlik etti, Veli olu Velidir diye... Dndm, tandm, tatl tatl kandm; srtladm tmarhaneyi haldr diye; gtrdm pazara, saldr diye... Ne gne baktlar, ne aya, varp bildirdiler saraya; padiahtan ferman kt brakn onu, eski huyudur diye, ben de ferman ezip bir tas itim, yalan emesinin suyudur diye... Bir varm, bir yokmu; Allah'n kulu okmu, develer tellal iken, pireler berber iken ben anamn beiini tngr mngr sallar iken bir memleketin birinde bir padiah varm. Kalemini klcyla aar; klcn kaleminde bilermi. Bundandr, kaleminden de kan damlanm, klcndan da... Bylesi padiahla kim boy lebilir? Gel zaman git zaman yedi dvele ba edirip de her yeri dirlik, dzenlie kavuturunca klcn knna koyup kara kapl kitaplarnn bana gemi ve bir daha da ban
322

kaldrmam onlardan ama, dayanlr m buna? Gnn birinde gzlerine karasu inip dnya bana zindan olmu... Allah, kimseyi gzden, dizden etmesin. Hekimin biri gelip, biri gitmi ama, hibiri bu derde deva bulamam. Bir gn elinden tutup has baheye karmlar. Gene buram buram koku, aygn baygn ses ama, gz grmedikten geri! Ne onda bir tat bulmu, ne bunda: Hey Allahm; gl kara, blbl kara! Hani o elvan elvan biten gller, hani o dal dal ten blbller? Bir daha dnya gzyle onlar gremeyecek miyim? Diye hayflanm durmu. Derken, bir ses duymu derinden: Hey padiahm; ne diye ah vah ediyorsun? Dert veren dermann da verir. Atnn ayak basmad yerden bir avu toprak getirtir de, ifa niyetine gzlerine srersen, evvelallah gzlerin alr; glleri de grrsn, blblleri de. Padiah, kulaklarna inanamam: Hey mbarek adam; seni bana Allah m gnderdi? Syle, kimsin Nesin? Davud'un sesine benziyor sesin! Elini ver, elini peyim; eteini ver, eteini peyim. Diye rpnp durmu ama, bir daha sesine ses veren olmam. O zaman bir dnceye dalm padiah. Boa koymu, dolmam; doluya koymu almam: yle ya! Olsa olsa Hzr'dr, Hzr'n syledikleri de srdr. Her az karaya almaz ki bu... Ama, insann kars, yreinin yars! Deyip ona am nceden nce; o da, dnm durmu, btn gn, btn gece:
323

Padiahm, demi; ne diye elaleme az eelim. Oullarn ne gne duruyor, birbirinden babayiit... Yarndan tezi yok; birinden biri atlasn atna! Doru sze ne denir. O sabah padiah byk olunu arp, bir avu toprak istemi. O da: Bir avu topran nesi olur baba! Tek gzleriniz alsn da dnyay isteyin benden! Deyip yola dm. Az gitmi, uz gitmi; dere, tepe dz gitmi; bir yerine iki avu toprak getirmi, ama, babas: Hangi dan topra bu, oul? Diye sorunca: Bu mu? demi; atnn ayak basmad bir yerden, karh dasn bandaki ku umaz tepeden! Padiah ban sallam: Elin, ayan dert grmesin ama oul, senin yanda iken ben o dalarda geyik kovalardm! Hey gidi gnler, hey! Deyip ortancl olunu arm, bir avu toprak da ondan istemi. O da: Bir avu topran sz m olur baba, tek gzlerin alsn da deryay iste benden! Deyip yolu tutmu, az gitmi, uz gitmi; alt ayla bir gz gitmi; bir yerine avu toprak getirmi ama, babas: Hangi dan topra bu, oul? Diye sorunca: Bu mu demi; atnn ayak basmad bir yerden, kanl dan dibindeki kervan gemez dereden.
324

Padiah boynunu bkm: Ban, gzn dert grmesin ama oul, senin ya nda iken ben o derelerde rdek avlardm; hey gidi gnler hey! , Demi ama, kk olunu armam. O da bir beklemi, iki beklemi; bakm ki ard, araca yok; kalkp kendisi gitmi: Baba demi; izin verirseniz bir de ben bahtm deneyim? Padiah: Kuzucuum demi; daha yan ne, ban ne; azndan st kokuyor. Hele bir yola, yokua dayanacak yaa gel de... Bu sz kuzucuk! dedikleri, kk ehzadenin arna gitmi ama, babasna kar azn aamam; efkr datmak iin, yle biraz, dnp dolamay dnm, at m yok sarayda; al donlusu da var, demir donlusu da... Velakin, ne ona dnp bakm, ne buna... Nerde kimsenin yzne bakmad uyuz bir ksrak varsa onu ekmi altna... Ama... mbarek, beik gibi sallanyormu! Ne ise, kan ter iinde bir pnar bana varmlar; kuzucuun da iki gz iki pnar olmu... Hikmet-i Hda, attr dile gelip de: A kuzucuum; yznden, gznden gam, kasavet akyor. Ne derdin, kederin var? Demesin mi! Kuzucuk kulaklarna inanamam: Atm atm, demir dbnlu kr atm; dertsiz ba olmaz ama, bu dert, yle bir dert ki, sylesem, el beni knar; sylemesem; iki gzm, iki pnar... diye balayp o bir avu toprak hikyesini sayp dknce, kr at:

A kuzucuum, demi; vaktiyle babann bindii ksrak benim anamd. Ayak bast yerleri de biliyorum, basmad yerleri de... Seni alp daha telere gtrrdm ya, yollar, belleri amaya mecalim mi var! Anam ld leli ne bir tutam ot koydular nme, ne bir yudum su... teki katrlarn artyla olsun geineyim dedim; onlarn da huyu, ty malum; her gn birinin iftesini yedim. Bundandr kanm, iliim kurudu; bir deri, bir kemik kaldm ite... Umut dnyas bu... 0 gnden geri kuzucuk bu ata, yle bir bakm, yle bir bakm ki, krk gn demeden fstk gibi olmu; i, padiahn bir ne demesine kalm... Kuzucuk, babasnn bir eref saatini kollayp yle bir ar, uslu laf etmi ki, gayri o da ayak dirememi: Haydi oul demi; madamki bu ba bu yola koydun bir kere, artk lm bile dndremez seni, ben ne diyebilirim; benden de kula kula izin sana! yle bir sevinmi ki kuzucuk, dnyalar onun olmu sanki! Kardeleri, arkasndan dudak bkmler ama, babasnn gznde yeni bir umut ras yanm. Ne ise, biz onlar orada brakalm da kuzucuun peine delim: Kuzucuk; az gitmi, uz gitmi; ayr imen geerek, lale smbl bierek alt ayla bir gz gitmi; deken bir kayann stnde bir k grm: Ik olan yerde, insan da olur deyip, atn o yana srm. Bir de varp grm ki, ne bir od, ne bir ate; l l yanan bir ku kanad. Eilip alas gelmi ama, attr dile gelip: Kuzucuum; urumuza her kan eilip alrsak, belki bir uursuzlua urarz! Diye vazgeirmek istemi ama, kuzucuk gnlne sz geirememi:

Bir de varp grm ki, ne bir od, ne bir ate; sl sl yanan br ku kanad.

327

A benim kr atm; bir ku kanad bu, bayku kanad deil ya, ne uursuzluk olabilir bunun ucunda! Demi ama, kr at bir sz bir defa sylermi, bir daha azn amam; kuzucuk da bu prl prl yanan ty, te; lei alp heybesine koymu. Akamst bir memlekete varp inmi ama handa, klhanda bir yer bulamam. Bylesi gnlerde evine garip, gureba konduran bir kocakar varm. Yolunu gstermiler de gidip onun kapsn alm. Bu kocakar bal alacak mlei bilirmi! Krk dereden su getirmeye balam ama, bir kese altn grnce azn deitirmi: Buyur konuum, buyur; bamn stnde yerin var! deyip kapsn ardna kadar dayam. Kuzucuk, yorgun dt iin, er akamdan yatm, yatm ama, gece yars kaps vurulmu. Bir de kalkp bakm ki, ne baksn, subann adamlar... Meer, o memleket yas tutuyormu da, geceleri kimseler k yakmyormu. Gelenler he, yok... demeden kollarn balayp gtrmler saraya... Her padiah bir olur mu? Bu padiaha, fke baldan tatl gelirmi; daha kimseyi bulamazsa glgesiyle kavga edermi. Sorup soruturmadan ehzadeye kar azn ap gzn yummu: Be hey avare; fermanma kar duracak bir sen mi kaldn? Yoksa kulana kurun akt da duymadn m? Elalem bir dilim ra yakmazken, sen ne diye amdanlar yakyorsun? Deyince, ehzade neye uradn bilememi: Padiahm demi, ben yadn, yabann biriyim; ne fermandan haberim var, ne devrandan; yle bir uyku brmt ki gzlerimi, ne mum yaktm ne amdan! Odam328

da ldayp duran bir ku kanaddr, snmez ki sndreyim onu, benim bunda ne gnahm var! Padiahn karibine gitmi bu... Bir de getirip grm ki, yalan deil, gerek! Saraydaki amdanlar bile utancndan snm ama, padiahta o yz nerede! Bunu bana verirsen, ben de ban cellda vermem! demesin mi! Zaten kuzucuun gz ne kta, ne ldakta; gz nuru bir avu toprakta... Ne diye kendine dert etsin bu kanad; tutup padiaha vermi. O da yle bir sevinmi, yle bir sevinmi ki vezir, vzeraya dnp: Hey bakn bir, bu dnyada benden daha bahtiyar biri var m? diye sormu. Vezirlerinden biri de: Padiahm; bir yonga, yongadr. Bundan yana bahtiyar olmasna bahtiyarsnz ya, o kuun kanad byle olursa, ya kendisi nasl olur? demi. Padiahlarn aklna bir ey drlmeye grsn! Gayri dn, gn yitirir, o iin peine derler. Bu padiah da onlardan biri... Bu sz stne vezirine dnp: Yerden ge kadar hakkn var vezirim; bir tyn, bir kanadn da nesi olur, i onu ele geirmekte... mdi, bir akl ver bana, bu kuu kim tutup getirebilir? Diye sormu. Vezir de: lahi padiahm demi; bu da m ii u kanad kim bulup getirdi ise, bu kuu da yine o tutup getirir; siz bir gzda verin yoksa! Bunun stne padiah kuzucuu arm; kh yukardan atm, kh aadan tutmu:

A elolu; bu kanadn dt yeri bilen, o kuun utuu yeri de bilir. Lam, cimi yok, bu kuu senden isterim. Yoksa karmam ha! Deyince kuzucuk: Padiahm; dile kolay bu; kartal deilim ki, kanat ap uaym, nasl tutulur o? Deyip de yzne baknca, padiah da vezir, vzerann yzne bakm ve: A elolu; bu dnyada azyla ku tutanlar bile vardr. nsan meram ettikten geri, tutulmayacak ne var? Dn, tan; sonra dile benden dilediini... demi. Kuzucuk, bakm ki bu padiaha sz anlatmak, deveye hendek atlamaktan g... Ban dolayp yanna km ve gidip atnn boynuna sarlarak: Atm atm ku kanatl kr atm; grdnm bir bama gelenleri! diye bir syleyip iki dkmeye balaynca, attr dile gelip: A kuzucuum; neler geldi bama deme; daha neler gelecek de... Ben sana bu ty bamza bir i aar demedim mi? Ne ise olan oldu bir kere; yine de yiitliine bir toz kondurmak istemem. imdi seni alr, o kuun utuu daa gtrrm ama, padiah bunu kafese koymak isteyen vezirin ban bize verirse... Demi kuzucuk da gitmi, bunu bylece nakletmi. Padiah da: lahi elolu demi; sarayda vezir, vzeradan ok ne var. Her birinin banda bir kavak yeli esiyor. Byleleri bostanda da biter. Getirecein ku olsun da, gtrecein ba olsun!

Deyip kuzucuun dediini yerine getirmi. O da atiam atna; az gitmi, uz gitmi; inilerde ter dkerek yokularda trnak skerek Kaf Da'na yetimi. Terkisinde getirdii vezir bayla kuraca tuza kurduktan sonra dan brne ekilip beklemeye balam. Meer bu ku, insan etinin kokusunu yedi aylk yerden alrrm ama yerse, ya padiah ba yer, ya vezir vzera ba yermi; padiah da bu altn kuu altn kafese koyunca, sarayn ii yle bir nura gark olmu, yle bir nura gark olmu ki, padiahn gzleri kamam: Syleyin imdi, bu dnyada benden daha bahtiyar var m? diye sormu. lerinden biri de: Padiahm, bu ku ku deil, bir gne pervanesi! Bahtiyar olmasna bahtiyarsnz ya, ha ne olur, u sarayda bir fildii saray olsayd, kim bilir nasl yakrd bu! Deyince padiah: Hay.aklnla yaayasn; bu ku yle bir saraya yakr, yakr ama, bu kadar fildiini kim bulur bana? deyip de ban kaldrnca, o sarayl da: lahi padiahm demi; hele u tasa ettiin eye bak! Bu ele, avuca girmeyen kuu kim tutup getirdiyse, fildiini de o getirir elbet; siz bir ferman kln yoksa! Padiah, yine kuzucuu arm; kh ince elemi, kh sk dokumu; sonra: A elolu, sen kurdun, kuun dilinden anlyorsun; fillerin getii yeri de bilirsin, itii yeri de; imdi, bir saraya yetip artacak fildii isterim senden, fazla laf istemem! Gayri dn, tan; dile benden dilediini...

ehzade, bu padiahn Nuh deyip peygamber demeyen soyundan olduunu bildii iin ne ne! demi; ne yok! demi; yine gidip atnn boynuna sarlarak: Atm, atm, kz peremli kr atm; grdn m bir bama gelenleri? Diye iki gz, iki pnar sayp dkmeye balaynca attr dile gelip: A ehzadem; sakalm yok ki, szm dinlensin; bu kanat bamza bela getirir demedim mi? Dediklerim bir bir kyor ite! Ben de yznzn kara kmasn istemem. Ben imdi seni alr fil diyarna gtrrm ama, padiah, bunu aklna dren vezirin cierini sker de bize verirse! Demi, ehzade de gidip bunu bylece sylemi. Padiah bu sze de glm: A elolu, sarayda vezir, vzeradan ucuz ne var; hibirinin cieri on para etmez; ata versen at yemez; kurda versen, kurt yemez; sen getirecek olduktan geri fildii, ben de yaparm dediin ii! Demi; ehzadenin dediini yerine getirmi. O da atlam atna; az gitmi, uz gitmi; derelerden yel gibi tepelerden sel gibi geerek fil diyarna yetimi. Ormanlk m dedin, ormanlkm, dal dala kilitlenmi gibi, gecesi, gndz seilmiyor; deveden, filden geilmiyor... ehzade, mein heybesinden karp bir dala asm cieri! Eh vezir cieri bu, kim koklasa burnu dmez; ihtiyar fillerin dileri dklm! Develer katar katar, gayri yklemi, ykleyecei kadar! Padiah da Ferhad misali mimarlar bulup kurdurmu, kurduraca saray. Altn kuun kafesi de tavann gbeine aslnca, geceler gndz olmu Her taraf dmdz olmu. Padiahn parma aznda kalp vezirlerine dnm:

Syleyin imdi, bu dnyada benden daha bahtiyar biri var m? Diye sormu. lerinden biri de: Bu saray, saray deil; bir yalanc cennet! Bahtiyar olmasna bahtiyarsnz ya, bu dnya cennetinde, bir de bir dnya gzeli olsayd felek bile bir yana daha girerdi! Deyince padiah, ban sallam: Dorusu, az plecek adamsn; bu saray yle bir dnya gzeiine, yle bir dnya gzeli de benim gibi bahtiyara yakr ama, dadaki ku deil, fildeki di deil,, kim bulup getirir onu? Demi, veziri de: lahi padiahm, hele u dndnz eye bakn; dadaki kuu, fildeki dii kim bulup getirdiyse, bu dnya gzelini de yine o bulup getirir! Padiah kuzucuu arm; kh saya yayla yalam, kh akr dikenle dalam, sonra: A elolu demi; sen eytann bilmedii yeri biliyor sun; elbet dnya gzelinin konduu yaylay da bilirsin, gt yaylay da! Bunu bulur da getirirsen, alimallah dnyaln tutar, seni de azat eylerim! Padiah bir eye akln takmasn yoksa; dnya bir araya gelse eviremeyeceini bildii iin, ne azn am, ne bir harf sylemi: gidip atnn boynuna sarlarak: Atm atm, demir donlu kr atm; grdn m bir, bama gelenleri? diye drt gzden alamaya balaynca attr dile gelip:
333

A kuzucuum; sazm yok ki, szm dinlensin; ben sana urumuza her kan eilip alrsak, belki bir uursuzlua urarz demedim mi? te dert dert stne sklp geliyor. Dnya gzeli dedikleri dnyann ta br ucunda... Yedi iklim gezip tozan baban bile oralara ayak basmad. Gtrmesine, oraya da gtrrm ama seni, kapsnda insan kanna susam iki canavar var; alimallah ku bile uurmuyorlar; eiinden adm atmak kimin ne haddine! Ama padiah bunu hatrna dreni ineli kayktan geirir kann bir tuluma doldurup bize verirse, belki bu iten de alnmzn akyla karz! Demi, kuzucuk da gitmi, bunu bylece sayp dkm. Padiah bu lafa da glm: A elolu demi; sarayda vezir vzera ktl m var. Zaten birbirinin kanna ekmek doruyor. Biri daha eksse kyamet mi kopar; sen getirdikten geri onu, ben de veririm bunu! Demi, ehzadenin dileini yerine getirmi. ehzade de atlam atma; az gitmi, uz gitmi; ayr imen geerek; lale smbl bierek gidip grm ki ne grsn, yemk yeillik bir tepe, tepenin banda bir kble, kblenin kapsnda da iki canavar; baka ne in var, ne cin var! yle bir susamlar ki, tulumlar dolusu vezir kann iince ikisi iki yana serilmi; ehzade de kbleye girip, aradn bulmu, bulmu ya, yreinden de vurulmu; yaratan neler yaratyormu meer! Bu dnya gzeli her gnlde bir sz imi ama, cadnn biri gzelliine gz koymu; nasl bylemise bylemi bunu; dalndan koparp getirmi kblesine gayri sabah bir, akam iki^yamacna dikilip: u gzelin gzleri bana gz olsun, gz olsun! u gzelin yzleri bana yz olsun, yz olsun! 334

Diye yeri, g yaratana yalvarp yakaryormu ama, olmayacak duaya amin dedii iin birinden biri yerini bulmuyormu... nsan, byle bir cadnn eline dmeye grsn, karayazi kz kap kurtulmak istemi, yol bulamam; lm gzne alm, sel bulamam. Olanca umutlar suya dnce kaderine ksp boynunu bkm. Ha ite, byle bir zamanda ehzadeyi baucunda grmez mi, sanki dnyalar onun olmu: Aman yiit, seni bana Allah m gnderdi? Deyip ellerine sarlm ve balamlar balarndan geenleri birbirine sayp dkmeye... Eh, bir dertliyi kim dinler, dertliler; inleyenle kim inler, dertliler. Bunlar da sylemiler dertli dertli, inlemiler dertli dertli... kisinin de gni birbirine akm ama, bunu sylemeye dil bulamamlar... Hangi cehenneme gittiyse, cad gelip bitmeden yolu ele alalm demi. Kuzucuk birden bir avu toprak alm, dnya gzeli de bir aatan bir tutam yaprak alm, dolu dizgin dmler yola... Padiah, dnya gzelini grnce az kulaklarna varm; vezir vzerasna dnp: Syleyin imdi; bu dnyada benden daha bahtiyar biri var m? Diye sormu onlar da: Gayri sz gtrmez padiahm, szn stne... Bu ku bu saraya, bu saray da bu gzele yakt. Bu gzel de yakssa yaKisa sizin gibi bir padiaha yakr ancak! Demiler, azna yapacak deil ya, onunkisi kaval elden, yel amlbel'den, al padiahm parmaklarn 335

oynasn! kabilinden, hemen ahadet parman kaldrp vurulsun davullar! demi; vurulmu davullar... Kurulsun meydan! demi; kurulmu meydan... Tamam krk gn, krk gece toy dn etmiler ama, bir gne bir gn dnya gzelinin yz glmemi. yle, hi gzellikte, bu ada tutup da kendini bir salhurde sarmann kollarna atar m? Kuzucuk, dnya gzelinin bu halini yznden okuduu iin eriyip akyormu ama, barna basacak ta bulamyormu. Varp atnn boynuna sarlm: Atm atm, her derdime derman atm; sz bir, Alllah bir dedikleri iin yemedim, imedim, al emanetini padiahm deyip bu kz padiahn kucana ben attm; dn gzden akan ya olmutu, bugn detlilere ba oldu biare... Bunun gnahn ben nasl deyeceim? Diye sormu. At da dile gelip: Kuzucuum demi; bu padiahn krd ceviz krk geti; yormad yoku, yoldurmad ku kalmad imdi de toy dn etmiyor, ecevie oynuyor o! Hani dnya gzelinin bir daldan kopard birka yaprak vard ya, bunlar yenge kadna versin ve: Kadn yenge desin; Allann bildiini ne diye kuldan saklayaym, padiahn ya yetmi, ii bitmi, belinden aas toprak!, bir var ki u yapraklar bir kazan suda kaynatr da tepeden trnaa dklrse krk ya birden genleir; yiitlerden yiit olur desin, dahasna karmasn. ehzade gidip dnya gzeline sylemi; dnya gzeli de gidip yenge kadna sylemi, yenge kadn da gidip padiaha sylemi; kurulmu kazanlar... Arlk duruluk! deyip de bandan aa dklnce sular, bir tor336

ba kemik gibi ylvermesin mi padiah! Koca saray neve uradn bilememi. Tac, taht kuzucua kalm ama, brinden birine dnp bakmam. Altn kafesin kapan am, fil dii sarayn kapsn kapam, dnya gzelini terkisine almasyla, kendi yurduna dnmesi bir olmu... Meer babas umudunu kesmi de, dvnp duruyormu: mr bandan gl gibi derdiim oul, bir avu [ toprak iin topraa verdiim oul! diye... Ha ite, ld! yerine koyduklar kk ehzade bylesine yznn akyla kp gelince, ihtiyar padiah yle bir olmu, yle bir olmu ki, nasl deyim, dil ile tarif edilmez ki edeyim! Atmi ayak basmad yerden getirilen topra gzne srm srm, olunu grm gz alm; dnya gzelini grm gnl alm; tutup da barna basm ikisini de. Onlar da balarndan geenleri sayp-dkmler ama, kara tayn ne mbarek mahluk olduunu yayp destan etmemiler; aralarnda bir sr olarak kalm bu... Malum ya, her kp taar, sr kp tamaz! Velakin padiah bal, kaymak dememi saraydaki btn kpleri devirip, yle bir toy dn etmi, yle bir toy, dn etmi ki bunlara, felek bile girmi yeniden bir yana! Dars yurdumuzun yiitleri bana...

TASA KUU Evvel zaman iinde, kalbur saman iinde, cinler cirid ornarken, eski hamam iinde... dm Allah dm, daldan armut drdm. Armudumu yemiler, bana irkin demiler... irkin deil, gzelim, inci, mercan dizerim. Ben mercandan geemem, Aksaray'a gemem... Aksaray'n kilidi, bana vuran kim idi? Emmim olu Musack, eli kolu ksack... k kalm ardaa, ta atalm aylaa; aylak ban kaldrm, ayvalar aldrm... Hani kt, hani defter? Bir de gelmi evre ister; ev ' rede gller, sendeki diller; ben gider oldum, duyma- ! sn eller... Bir memleketin birinde Sln kz derler, bir kz varm. Ne kimsenin bir tyne dokunur, ne de yerdeki karncay incitirmi ama, Allah kalbine gre vermemi yoksa... Gnn birinde babasn elinden alnca bir korku gelip dalna binmi: Ne bir dada yamurumuz var, ne bir bada yapramz var; snen ocamz ne ile yakacaz? Diye, dndke dnr; mrn, gnn tke-J tirm... Anas bu korkuyu gznden okuyunca: A Sln kzm demi; ne diye kara kara dnp durursun? ki el, bir ba iindir; geinmeyecek ne bamrf var! Ben ulha dokurum; sen gergef ilersin; gl gibi geinip gideriz...
338

Bu sz stne, korkuyu dallarndan atp ilerinin bana gemiler; gece dememiler, gndz dememiler; dokuyacaklarn dokuyup ileyeceklerini ilemiler; gzlerinin rasyla snen ocaklarn yeniden yakp, bir gne bir gn muhannete avu amamlar, stelik, dilerinden trnaklarndan arttrdklaryla kyn stnde bir da, dan stnde de bir ba kurmular, kurmular ama, bu defa da kzn yreine bir kuruntu dm: Ya damz sel alrsa, ya bamz yel alrsa! Btn emeimiz suya gider, yorulduumuz yanmza kafir... Diye korktuka kurar, kendi kendini yiyip tketirmi... Anas, bu kuruntuyu da yznden okuyunca: Yapma kzm, etme kzm; yamur yamadan sele gitme kzm; azn hayra a ki, hayr gelsin iine. Yoksa byle armayan baa yalk balarsan, ban dertten kurtaramazsn sonra! Ana sz yerde kalr m; Sln kz bu kuruntuyu da yreinden atp koulaca gibi koulmu ie; kara topra aln teriyle yle bir yourmular, yle bir yourmular ki,'aldklar gvermi gelmi, dedikleri yeermi gitmi; dada, da olmu; bada da, ba olmu ya, insan bulduka bunar derler; Sln kz, imdi de kendini bir tasaya kaptrmasn m! Ya asmada zm olmazsa; ya salkm dzm olmazsa... Ben bu daa, da m derim; ben bu baa, ba m derim! Diye, dvm dvm dvnmeye balam... Anas, Sln kzn olmayacak duaya amin dediini azndan duyunca:

Aman kzm; dnyada her ey insann elinde, avcunda deil; ne diye olur olmaz eylerin.tasasna dyorsun. Tasa dediin ne korkuya benzer, ne kuruntuya; ismi var, cismi yok bir kutur o! Nerede avare varsa, gidip onu bulur. Gayri ne dur bilir; ne durak, zntden zntye atp dnyay bana zindan eder adamn! Demi; daha da ne diller dkm ama, Sln kz hangi eytana uymusa, bu d kulann ardna atp kendini avarelie vermi... Tasa kuunun gzledii de bu deil mi! Kala, gz arasnda varp kanatlar arasna alm onu... Sln kz, bir de gzn ap bakm ki, ne baksn; misli, menendi yok bir bahe! Bir yannda kular akyor, yank yank... Bir yannda sular akyor oluk oluk... Aalarnda da trl meyve, trl koruk... O kulara kumru mu desem, kanarya m desem, ne desem! O sulara eker mi desem erbet mi desem, ne desem! Meyvesini de ne siz sorun ne ben syleyim; bulunsa bulunsa, Erem balarnda buunur belki... Byle bir yerde kimin gz gnl almaz ama, Sln kz, o cvl cvl ten kulara bakm: Ah bin gzm, bin kulam olsa da, bin bir sesi birden duyup dinlesem! Diye tasa ekmeye balam. Sen misin, yok yere tasaya den! O anda btn kularn az, dili tutulmu; kumrular da susmu, kanaryalar da, bir sere bile kanadn kmldatmam... O zaman, Tasa kuu yapraklarn arasndan seslenmi ona: Avare kz, avare kz! tasa dediin yle olmaz, byle olur: Geti gl, geti blbl... ster ala, ister gl...

Sln kz, boyunca karalara batm. Bu tasa yetmiyormu gibi, bir de alk gelip kapsn almasn m! Sln kz dal dal meyvelere bakm: Ah u aalar Tuba olsa; eil desem, eilse; dorul desem, dorulsa! Diye hayflana hayflana meyvelere uzanm ama, aalar el atp tutmaya dal vermemi, uzandka, onlar da ban yukar kaldrm... ona: Tasa kuu, yine yapraklarn arasndan seslenmi

Avare kz, avare kz; tasa dediin yle olmaz, byle olur: Geti ayva, geti nar... ster tas ye, ister hardal! Deyince, kzn yreine yle bir ate dm, yle bir ate dm ki, yanp kl olmaya az kalm. Grl grl akan sulara bakp: Ah u sular Kevser olsa... sem isem kanmasam; gne vursa yanmasam... Diye, yana yakla sulara eilmi ama, hikmeti hda, sular da kuruyup ekilmi; ne altn oluk bir damla su vermi, ne gm oluk... Aman, yaman derken ban bir taa vurmu. Kim ban vurur da aylmaz ki, Sln kz aylmasn: Ah anamn a, kuyunun ba... Ye tuzlu tuzlu, i buzlu buzlu... Ya evde otur, gergef ile; ya baa git, topra avula; dahas ne umurun! Demeye balam. Bir demi, iki demi, derken bir hrt iitmi. Bir de dnp bakm ki, ne baksn; Tasa kuu, aalarn arasnda kanat vura vura geip gidiyor, kim bilir hangi avarenin bana konmaya!
341

O zaman, yreine yle bir su serpilmi, yle bir su serpilmi ki, Sln kzn; rahat bir nefes alp, ooh! demi; oh deyince de ak sal biri peydah olmu: Oh dede benim; dile benden, dilediini! Gler yz m istersin, tatl dil mi? Diye sormu. Sln Kz da: Oh dede, oh; gler yz de isterim, tatl dil de... ille hepsinden stn anam isterim, anam! Deyince, yum gzn! demi dede; yummu gzn kz... A gzn! demi dede; am gzn kz. Bir de grm ki, ne grsn, anasnn dizi dibinde... Oh dedenin yerinde yeller esiyormu ama, gldke gller ayormu yananda; syledike, blbller akyormu dudanda... Gayri Tasa kuu gelip de dalna konabilir mi! O gnden geri gler yz, tatl dil ile gnlerini gn etmiler; gel zaman git zaman, ksmeti de alm kzn; krk gn, krk gece toy, dn etmiler; bal kaymaa katp yemi imi, muradlarna ermiler. Dars yurdumuzun gzelleri bana!

Oh Dede, oh. gler yz de isterim, tatl dil de... file hepsinden stn anam isterim, anam!

342

343

ELMAS BEK ne, iptik, makara, Akdeniz, Karadeniz, Marmara; Trkiye'nin baehri Ankara'dr Ankara... Ankara'da kadife, kzn ad Latife; oturmu hal dokur, dilinde blbl okur... Ne blbr, ne gl; en olsun deli gnl... Bir tabak am olsa, iki kadeim olsa; biri olan biri kz; biri ay, biri yldz... Bayrak yapsam bama, toprama tama, bereket yaar, bereket; her eyde var bir hikmet... Bir varm, bir yokmu; develer tellal iken, pireler berber iken, ben anamn beiini tngr mngr sallarken bir memleketin birinde bir padiah varm. Bu padiahnda dar- dnyada Glbahar derler bir kz varm, gl mevsiminde, bahar anda, ieklerle alr, kularla akrm ama, sesi yle titrek, kendi yle rkekmi ki, yad avcdan kaan ceylan misali... le, gne grnmez; toya dne gitmez; karsa, havuz bana kar, ilerse gergef ilermi, elvan elvan, benek benek; gayri ne dn, ne dernek... Gnlerden bir gn, gene havuz bana altn gergefini kurmu da gl iliyormu, gln stne... Bir de nerde var, nerde yok ku gelip bir aacn dalna; ak ku, kara ku, bir de sar ku! blbl gibi tmler, kumru gibi uyumular. Neden sonra, ikisi havuza girmi kularn, biri de gzlerini gzne dikmi Glbahar'n. yle bir bak bakm ki, ku dediin ne byle bakar,
344

ne bak insan yakar. Glbahar, yreinden vurulmu sanki... Elinden gelse el edecek, incilerini yem edecekmi ama, aresizliin gz kr olsun. Daha atacak ey bulamam da, iledii evreyi kaldrp atm ama, stne ty gibi gelmi kuun; evreyi almasyla havalanmas bir olmu, tekiler de beraber... Glbahar ne yapsn, ku deil ki, kanatlansn ardndan! Bakm, bakakalm bir zaman... Akam olup da yer, gk mhrlenince cariyeleri koluna girmiler; artp incitmeden odasna karmlar ama, o gece gzlerine uyku girmemi; sabah sabah gene kendisini atm havuz bana. Velakin ne bir gl koklam, ne bir blbl sesi dinlemi; gzleri gkyznde bekleyip durmu ya, gelenler beklediine dememi; cmle kular gelmi; o kuun de gelmemi... E, gn dediin gelir, geer ama ya insann yzne gler geer, ya yreini delip geer. Glbahar'n da yreini delip gemi; gnden gne kan, ilii kuruyup beti benzi kl kesilmi. Krk cariyenin gznden kasa bile, anann, babann gznden kaar m bu! Kamam ama, azlar, dilleri varp da soramamlar yoksa... Derken gnlerden bir gn, anas dayanamam da: Kszm demi; bahar yeli mi dokundu, hoyrat eli mi; neye gl benizin soluyor byle? Gbahar, gller gibi kzarm: lahi sultan ana demi; bahar yeli lgt lgt eser, yelin nesi olur... Hoyrat eli desen, has bahede hoyrat ne gezer! Garibine gitmesin ya ana, ben bir kuun ah zarndaym, bir garip kuun! evremi alp gittii gnden beri gzlerime bir damla uyku girmiyor. Elime bir gese, n ay gibi solar, ne gn gibi sararrm; gnlm gl olur alr; mrm de bahar olup yeerirdi ama, hani o talih bende!
345

Anas gzlerinin iine bakm: Kzm demi; ben seni kadir gecesi dourdum, sende olan talih kimde var? Anan sultan, baban sultan, sen de sultan kz sultansn; daha ne istiyorsun? u karnda el pene duranlar da Allah'n kulu... yisi mi, kimden dert yanarsan yan da, talihinden yanma. Ku mu istiyorsun? O olmazsa, teki olsun. Blbl misali ne kular var dnyada; hele bir tmeye grsn, sanki ses hevengi... Besleyeceksen, bylelerini besle; hem de altn kafes iinde... Gbahar'n al al, moru mor olmu: Sultan ana, demi; dilim yok, telim yok, nasl syieyim bilmem ki... Ben, ne sesi hu gibi titrek, ne ahi blbl gibi yank eyler aramyorum. Ben onu aryorum, o gs gvercin gibi nakl, gzleri bylenmi gibi bakl kuu... Beslersem, onu beslerim, hem de gnl kafesinde... Deyip de, gzlerinden yamur gibi ya dkmeye balaynca, anas: Kzm, yuvasz ku olmaz dnyada... Dediin kuun da bir yuvas vardr elbet... Avclarmz ne gne duruyor! Da, ta tarasnlar; ilediin evreyi hangi yuvada bulurlarsa, o yuvadaki kuu tutup getirsinler; ne diye ah vah ediyorsun! Demi, gayri ne oturmu, ne durmu; varp padiah bulmu; kzndan duyup iittiklerini elifi elifine anlattktan sonra: mdi, koca devletlim; daa taa hkmeden bir padiah kznn bir ku iin ah vah etmesi deva m? Gayri ferman sizden, derman sizden! Deyip kesince, padiah glmsemi: A sultanm, demi; sylemeye dilim varmyor ama 346

kz akl, ku akl derler; insan bu yumruk kadar ku iin bir yumup iki dker mil mrenilecek ey mi yok dnyada: Saraylar istesin, fil diinden; iini detsin, Hint iinden... O zamana kadar da biz o gs nakl kuu buluruz; bulamazsak, elbet bir ku gelip konar dalna! Ve akamn bir vaktinde yedi dan avclarn arm padiah. Her vakit bir kurt masal anlatacak deil ya, bu defa da onlara bu ku masaln dizip kotuktan sonra: Haydi gayri, avcym diye yukardan atp aadan tutmayn; bulursanz, bulursunuz bu kuu; yok, yoksa topunuzun ban cellada veririm! Diye yle bir gzda vermi ki adamlara, neye uradklarn bilememiler: Padiahm, ku dediin iki kanat, bir kuyruk ama, ona da yel buyruk; kim bilir, hangi daa att onu; gne kadar ku olsak arkalarndan yetiemeyiz! Deyip krk gn mhlet istemiler ama, padiah kalarn atp da: Buyruk stne buyruk olmaz! Ben ne yel tanrm, ne sel tanrm. Devran deiir, ferman deimez! Deyip ayak direyince, avclar korku belas her yokua yorulmular, her kua tuzak kurmular ama, kuru gayret derler buna, ark eskitmekten gayri neye yarar; ne o kuu bulabilmiler, ne bu evreyi... Yedi dan avclar balaryla demi bunu! Bu kara haber kulana gidince Gbahar'n derdi bir iken, iki o^mu; iki iken, olmu: Ben istedimse bir ku istedim; ne avclardan ba istedim, ne fil diinden tas istedim. Kim bilir, ne yiitlerin kan dkld, benim yzmden, benim yzmden... 347

Kim bilir, ne yetimlerin boynu bkld, benim yzmden, benim yzmden... Yiitlerin kan tutmazsa, yetimlerin ahi tutar; kim bilir bama neler gelecek benim! Diye yamur gibi ya dkm, iki gznden, iki gznden... Gayri fil dii saray deil, billur kk olsa umurunda m! Varn, younu ba, gz hayrna datm ve bir gece el, ayak ekildikten sonra demir ark, demir sa yola dm... Az gitmi, uz gitmi; dere tepe dz gitmi; ama ne yol bitmi, ne yoku; ne bir yuva grnm, ne de o ku! Derken feri, nefesi kesilip bir aa altna dm. Neden sonra gzn ap bakm ki, bir koca nine; kol, kanat germi stne... Glbahar, hemen dorulup ellerine sarlm: A ana beni gnden, gneten koruyan ana; dnya ahiret yzn ak olsun; seni bana Allah m gnderdi, syle kimsin, nesin? Deyince koca ninenin enesi alm: Ben mi, demi; ben bir kelolann anasym kzm; Allah baka bir ayp vermesin, kelini aybn takke rter dedim; elek oldum, eledim; beik oldum, beledim. Eh, mayasnda da varm; gnn birinde ahm, ahm bir evlat oldu. Bunca zamandr bann stnde tuttuu yetmiyormu gibi, imdi de beni srtnda Kbeye gtrmeye kalkt, ak stm helal ettirmek iin... Bin kere helal olsun bylesi evlada ama, Allah'n lnde su yok, sel yok... Hava dersen kurun gibi eriyip akyor beynimize, adm atlmyor ki... Gide gide bir arpa boyu yol
348

gittik ancak. Bu gidile yzm, gzm srmek nasip olacak m Beytullah'a bilmem... Tanr Teala kimseyi yolda, belde koymasn! Seni u aacn altna dm grnce byklm, neye uradn bilemedi; beni bana brakp bir yudum su bulmaya gitti sana... Gittii yer den eh bo dnmez ama, bilmem ki, neye bu kadar qea cikti.

Eksik, artk sylenip dururken Kelolan da kan-ter iinde kp gelmi.

Diye eksik, artk sylenip dururken, Kelolan da kan - ter iinde kp gelmi. Su daarcn Glbahar'n nne koyarak: bir yudum bac; seni u aacn altnda dnyasndan gemi grnce, yreim yerinden oynad ya, ne ise Allah korktuumuza uratmad; kefeni yrtmsn gayri! Deyip anasna dnm: Ak preklim, demi; gzlerini yolda braktm ama, neye uradm bir bilsen, sen bile dilini srrsn; nasl deyim, mrmde grmediimi grdm; Allah bilir ya, bir yama daha erdim... Hani u daarcn dalma takp ktm ya, ben gittim, yol gitti; yol gitti, ben gittim; derken yemlik, yeillik bir yere yettim. Yeilin olduu yerde, su da olur derler. Az ak ayran delisi gibi baknp dururken, iki testinin yuvarlana yuvarlana gittiini grdm; dnyada grlm ey mi bu! Hemen arkalarna dtm, onlar gitti, ben gittim; onlar gitti, ben gittim, derken, bir su bana yettim. O testiler kendi kendine doldu; ben de benimkini doldurdum; yeniden dtk yola... ni aa indik, yoku yukar ktk ama, birinden biri ne eildi, ne bkld; vara vara varp bir havuza dkld. Sular havuza dklnce nerde var, nerde yok ku gelip tylerini, teleklerini attlar, biri olan oldu, ikisi kz! Gzlerime inanamadm, olan filize benziyordu, dallar iinde; kzlar periye benziyordu, allar iinde! , batan daldlar suya... Olan alnd, rpnd; yzmeye durdu. Kzlar da dolundu, duruldu; gzlerini szmeye durdu. Derken hangi dadan estiyse, bir karayel esmez mi! de birer ku olup havalandlar ya, o insan dnls bir dala m arpt, budaa m; nasl oldu ise bir kanad krlp yere dt; benim de bir kolum koptu sandm. Ne ise, o kanadn srye s-

rye, ben de arkasndan siline siline az gittik, uz gittik; bir yeralt sarayna indik; vay ne saray, ne saray! Ne Hint'te grlm, ne in'de... Velakin ne in var, ne cin var iinde! Dndm, dolatm; odann birini atm. Baktm ki, ne bakaym, bir yemek odas! Tatlsndan tuzlusuna, tuzlusundan buzlusuna kadar ne istersen var, var ya; hepsi de kapaksz kaynam, buusuz pimi... Hani canm ekti de, bir kak alaym dedim birinden; vay sen misin alan! Bir el vurdu elime... Bahtiyar yemeden kimseler yemez diye... Velakin ne elime vuran eli grdm, ne de syleyen dili grdm; parmam azmda kald. Durdum, dndm ama, akl, sr erdiremedm; tekin deil buras, Allah bilir perilerin yuvas! deyip de kacam srada, bir ses ald kulama... Bir de, bir delikten baktm ki, o; peine taklp geldiim o krk kanatl; elinde de benekleri al al, iekleri dal dal ilemeli bir evre! Hem pp kokluyor gl gibi; hem akyp tyor blbl gibi: Ah o eller, u evreyi ileyen eller; ne peri, ne melek... Yazarsa bahtm, o ellerle yazsn felek! diye... Dokunmasna, bana da dokundu ya bu sz, benim gibilerin trna olsa kendi ban kar; elimden ne gelir, gnlm orada asl kald ya, ben brakp yryverdim; Allah gnah yazar m dersin ana? Deyip de yzne baknca, anas eilmi: A sakal aarasca, demi. Allah insann kalbine gre verir; ne diye gnah yazacak... Sen oldum, bittim; doana beik olursun, lene tabut... Beni bu da banda brakp da, elalem iin gergef gergef dolaacak halin yok ya! Hem onun kanadna ne olmu; byle karanlkta gz krpacana, gidip konsun, konaca dala... Deyince, Glbahar yel vurmu gl dal gibi rgalanp, yaprak yaprak savrulmaya balam sanki, gayr

balasalar durur mu! Azndan bir harf karmadan kalkp ellerine varm: Bir yudum suyun krk yl hakk var derler ya, sizin hakknz ne bu dnyada denir, ne teki dnyada... Allah Zemzem kuyusundan imek nasip etsin size! Deyip, Keloiansn getii yollardan geerek, itii suardan ierek dedii yere varm. Bir de grm ki, ne grsn, o! Elindeki evre de kendi evresi... Gzlerine inanamam. Bir bakm, baylm; bir bakm, aylm; ve kendini onun kollar arasnda bulmu, al al olmu gller gibi...

mdi, ummad bir anda Glbahar, bir bahar gibi gelip de yamacnda bitince, o kokuyu, gl m oldu sanm, ne sanmsa Bahtiyar, deli divaneye dnm... Ama neye derler ki, kalbden kalbe yol var diye, birbirinin kalbini gzlerinden okumular! Felekler duymu ahlarn; melekler kym nikahlarn; gam, kasaveti atm; bal, kaymaa katmlar... O gnden geri hep byle: Gndzleri perilerle kana* kanada, geceleri Glbahar'la murad murada... yle de in, cin duymayacak bir yere saklam ki Glbahar', perilerin kulana nereden gidecek ama, gelgelelim; ay, gn dolup da doum arlar balaynca ne yapacaklarn armlar. Yer demir, gk bakr... aresizlik iinde Bahtiyar: Glbahar'm, demi; seni bir gne bir gn gzmden ayramam ama, bebek dediin ne dur bilir, ne durak! Sesi, perilerin kulana giderse, vay geldi bamza... yisi mi, gel seni kanatlarma alp bizim yaylann bana kadar gtreyim; ondan tesi kolay, anamn kapsn alar da: Bahtiyar'n ba iin! dersen, bir dediini, iki etmezler. Ben de geceleri bir ku olur, gelir pencerene konarm... Bahtiyar dediini etmi; Glbahar da ak kap, kara kap derken, varp o kapy alm; Bahtiyar'n ba iin! der demez, ardna kadar alm ama, yllardr ld! yerine koyup da yasn ektikleri Bahtiyar'n adn duyunca bir tuhaf olmular: Bu ad bu kzn aznda ne geziyor? diye azn aramlar ama, Glbahar azn amam, yle diliyle, diinin arasndan: Vallahi, ben ne baht biliyorum, ne Bahtiyar' dalndan kopmu yaprak misali rzgrn nne katlm gi-

Meer bu yiit, ne peri soyundanm, ne peri boyundan... Yusuf misali bir ben iemmi. Allah bahtn versin, ad da, Bahtiyar m, neymi. Yedi deryann yedi kz, nuruna pervane olmu ama, yedisine de dudak bkp gemi. Gayr onlarn m ahi tutmu, ne olmusa, bir gn bir servilikten geerken bu perilerin ana dm. Tek krk haramiler krk zincirle balasa da insan, u grnr grnmez periler balamasa! O gn, bugn rpnp duruyormu ama, kurtulamyormu ellerinden... Kh ku olup dalardan ayormu; kh iek olup dallarda ayormu; hasl periler ne kla brnrse, Bahtiyar da.o kla giriyormu ama, akam olup da yer, gk kilitlendi mi, onu bu saraya kapyor, kendileri de gzden kayboluyormu. Bahtiyar, ancak o zaman kendine geliyormu velakin saray olmazsa, cennet olsun; he, yok! diyen biri olmadktan geri neye yarar; yalnzlk bir Allah'a yakr; tek bana kalnca, kendini yiyip, bitiriyormu. Bereket versin Glbahar'n evresini! Yzne, gzne sryormu da bir insan kokusu olsun alyormu ondan...

diyorum. Bunca yldr konup gmediim eller mi var! O ad ile yaayasnn ad da kulamda kalm ama, kim bilir nerede kald... Deyip bir kalem gemi. Onlar da, bu szn altn eip dememiler ama, sevaplarna tutup ieri almlar... Gayri sz uzatp da ne sizin banz artalm, ne de biz gnaha girelim! Gnlerden bir gn Glbahar'n bir ocuu dnyaya gelmi ama ne gndzleri kapsn alan olmu, ne geceleri bir ku gelip penceresine konmu. Gayri efkrlanmaz olur mu; balam, bandan ge enleri firakl firakl dizip komaya: Padiah babamn elmast tac Gnl dedikleri ne mkl ac Lokman hekim gelse yoktur ilac Aman Bahtiyarm ldrdn ben Gl iken vcudu soldurdun beni Gergefim stne bir kutur kondu Yand yreim kan ile doldu Derdimin devasn kelolan buldu Aman Bahtiyarm ldrdn ben Gl iken vcudum soldurdun beni

av
Bu ninnilerle avutup uyuturken yavrusunu bir ku gelip penceresine konmu...
354

Glbaharm, bahar erdi mi? Erdi Bahtiyarm erdi... Gl gonca verdi mi? Verdi Bahtiyarm verdi.

Ay dersen ay, yldz dersen yldz; nur topu gibi bir kz...

Ay m, yldz m? Ay dersen ay, yldz dersen yldz; nur topu qia b bir kz...

 yleyse adn ben veriyorum, Goncagl! mr n de Allah versin, Gongagl! Demi ve uup gitmi sarayna velakin ertesi gn sular kararrken yine gelip konmu pencerenin ardna: Glbaharm! Ne var Bahtiyarm? Uyuyor mu? Kollarmda uyutuyorum, koynumda bytyo

yor, ne de grmesini... Seni tutup da byle bir kuru odaya atmalar, yreime dert oldu dorusu... Ceviz eikli elmas beikli odalar m yok; sen yatmayacaksn da, kimler yatacak! Nedendir bilmem, ben sizden Bahtiyar'mm kokusunu alyorum kzm... Deyip, kunda anasnn kollarndan alm ve sevip okam, Bahtiyar' okar gibi; sonra alp gtrm onlar, Bahtiyar'n odasna... Bahtiyar da yine ku olmu, gelip konmu ortasna: Glbaharm! Ne ve Bahtiyarm? Uyuyor mu kzm? Uyuyor yldzm! Kolunda m, koynunda m?

rum... Uyusun, uyusun stn gller brsn... Anam bilse, beni yatrd elmas beie yatrr; bana rtt srmal yorgan rterdi! Demi ve yine uup gitmi gitm ama, bu dedim, dedi! ler de o gece gzn yummayan bir ahiretliin kulana gitmi ve sabah sabah Bahtiyar'n anasna varp: Aman hanmcm; byle iken byle... Bu kzn ba bo deil! Demi ve duyup iittiklerini bir bir nne sermi. Hatuncuk iini ekmi: A kz; Bahtiyar'm kayplara karal zikrimiz, fikrimiz hep o; onunla yatyor, onunla kalkyoruz; sakn rya grm olmayasn? Demi ve o gece kendi kula ile dinlemi ama, kulaklarna inanamam. yle iken, sabah olup da el, ayak uyannca Glbahar'n yatt yere varp azn aram: Gl kzm; Bahtiyar'm sr olal dnya gzmde deil; koca konak unun, bunun eline kald. Bunlar da iz'ansz m dedin, iz'ansz... Ne konuu kondurmasn bili-

Ne kolumda, ne koynumda; elmas beik iin de, srmal yorgan altnda... Meer, Bahtiyar'n anas, yine gz, kulak kesilmi de, onlar dinliyormu.Bu defa gzne de, kulana da inanm ama, bir trl akl, sr erdirememi buna... O gece de sabah iple ekmi. Yer gk aarp da, cmle kular uyannca varp Glbahar'n baucuna oturmu: Gl demem sana, gln mr az olur, bahar derim sana, bahar kzm; sen o akam Bahtiyar'n ba iin! dedin; ben sana kapm atm. Ben de bu sabah sana onun ba iin! diyorum; ne olur bana kalbini a da smn. syle... ki gecedir aklm, fikrimi yitirdim; ak karay seemez oldum: Geceleri gelip de pencerene konan bir ku mu? Yoksa duyup iittiklerim bir d m? Dorunun dorusunu syle de, ecelimden evvel ldrme beni...
357

Deyip de yzne baknca, Glbahar'm gzleri dolmu; yle ya, ana oldu gayri, ana kalbini bilmez olur mu; hele onun ba iin! dedikten geri... Am kalbini, Allah'a aar gibi, dosdoru... Hani vaktiyle azn aramlard da bir kalem gemiti ya, imdi bir yerine iki kalem alarak anlatm, bahtn da Bahtiyar'n da... O zaman hatuncuk bir yerine iki gzden alam; biriyle, perilerin ana den Bahtiyar' iin; biriyle de, Bahtiyar'n ardna den bu bahtsz yr iin... Ve sonra: Bir gzm daha olsayd, onunla da kendime alardm ve zira her gece gelip senin pencerene konuyor da, bir gne bir gn benimle dnya kelam etmiyor; bu hasretlik byle kyamete kadar m srecek? Onu bu perilerin elinden kurtarmann bir yolu, yordam yok mu acep? Dnm tanmlar ama bunu, bir dala konduramamlar: Bilse bilse, yine o bilir! demiler. Bahtiyar, her gece gibi o gece de gelip konmu, konmu ama, Glbahar, o gn olup bitenleri, anasnn gznde ttenleri bir bir anlatnca, yrei parampara olmu: Anam olur da, dnya kelam etmez olur muyum velakin yle bir bylediler ki beni, azm aarsam ona, ikimiz de ta kesiliriz. yisi mi, bunca yl sabretti; biraz daha barna ta basn; elbet bir sebep hal keder. Ha! Ellerinden kurtulmak m dedin? yi saatte olsunlar insan balamaya grsn, kolay m bu; ne el yeter, ne dil yeter; szde iki aresi var ama, ikisi birbirinden beter... Bak bir dn de hak ver: Krk kz, krk dadan odun indirir de bir meydanda yakarsa, krk da krk azdan ah efgan ederek Bahtiyar ld! Bahtiyar ld! diye ya olup gzden akarsa, perilerim bu acya dayanamayp kendilerini atee atar ama, yanp kl olmalarna kyamam yoksa! 358

Ha, biri de u: Garip anam, yedi dereden su getirip de yetmi aacn dibine dkerse, perilerimin yrei yle bir ferahlar, yle bir ferahlar ki, onun yz suyu hrmetine belki balarm aarlar ama, anamn yorulup yolda kalmasna kyamam yoksa! Demi ve yine uup gitmi... De sen ana ol, de sen bunu duy da, durabilirsen dur! Bahtiyar'n anas da, Bahtiyar'n sayp dktklerini duyunca ne yana bakm, ne bana: Bana kymayacak da, kime kyacak yavrum; yedi dereden deil, yedi deryadan tarm; daha da yetmezse su olup akarm; ate olur yakarm; tek o kurtulsun da... Demi, hani yle ate olup yakmam ama perileri, adeta su oiup akm, her aacn kkne... Bylece dal dal ferahlayp yaprak yaprak serinleyince perilerin iyilik damarlar uyanm; dm dm balarn zp, tym tym kanatlarn yolarak: A insanolu; doymasna, sana doyamadk ama su gibi aziz olsun anan, gnllerimizi yle bir sadetti ki, senden gayri ne ile denir bu! Deyip uurlamlar, uurlarken de, bir uur ta vermiler ki evine, ocana uur getirsin diye... Bahtiyar perilerin elinden kurtulunca sevincinden ucas gelmi ama hani o ty, hani o kanat! Adam sen de! Ben, ben oldum ya, elim ayam bana yeter gayri! Deyip yolu ele alm, az gitmi, uz gitmi, dere tepe dz gitmi, alt ayla bir gz gitmi, derken gnn birinde evine, ocana yetmi...
359

Meer anas ile sunas, o gn bugn gzleri yolda bekleyip duruyorlarm ama, aalar filiz vermi gelmemi o! Filizler dal vermi, gelmemi o! Dallar fidan ververmi, gelmemi o! Bahtiyar'n tysz, kanatsz her gn bir arpa boyu yol aldn ne bilsinler. Gvendikleri dalara kar yanca periler arpt sanp onu, kara stne kara balamlar yeniden... Velakin, cmlemizin stne hayrlar gnler alsn, bir akam Bahtiyar kp gelince, balarna yle bir gn domu, yle bir gn domu ki, gayri ne siz sorun, ne ben syleyim, dnya onlarn olmu sanki! Uur tan da ocak bana asnca bir daha ne bir uursuzlua uramlar; ne de kara stne kara balamlar; Glbahar'la gnlerini gl, gnllerini bahar ederek yemi, imi; bahtiyarla ermiler. Gkten elma daha dm, hasret ekenlerin bana!

DNYANIN TADI Bir zamanlar var iken, bir zamanlar yok iken, da bir fare dourmu, kanatlanm umaya... Denizdeki balklar, kayk tutmu kamaya... Ak mescidin minaresi, eilmi su imeye... Bir balk kavaa km, sd dal bimeye... Develer saraya girmi, hor gcn lmeye... Su aygr ahdetmi Kof Da'm gemeye... Bir kantar akl ister, u masal semeye... Bir varm, bir yokmu; Allah'n kulu okmu. Bir memleketin birinde bir padiah varm. Bu padiah, padiah olal ne oldum delisi olmu. Ho, delinin al, yeili olmaz ya, durumundan, tutumundan misk gibi anlalyormu bu! Ne bir kpr kurmu, geilsin diye; ne bir eme aktm iilsin diye... Felekten gn alp gnn gn etmeye bakyor; iki paralk keyfi iin yapmad kalmyormu. Gnlerden bir gn de kzlarn arm: A has bahenin glleri; nz de glden gnlls nz; sevmesine padiah babanz seversiniz ya, doru nun dorusunu syleyin, hanginiz daha ok seviyorsu nuz beni? diye sormu. - Byk kz dnm tanm: u dnyada baldan tatl ne var baba? Ben sizi oul bal gibi severim, oul bal gibi... demi. Babasnn az kulaklarna varm.

360

361

Allah, aznn tadn bozmasn kzm; seni azndan bal akan byk vezirime veriyorum! demi. Ortanca kz : Ben de bal stne kaymak alarm; kaymak gibi severim, kaymak baba! demi. Padiah, bu sze de gevrek gevrek glm: Allah, gnlnze gre versin kzm; seni de dilinden bal kaymak akan kk vezirime veriyorum! demi. Gel gelelim kk kzn ne azdan bal akm, ne de dili kaymak alm: Ben mi demi. Ben sizi yle, byle deil; tuz kadar severim baba, tuz kadar! Padiah, tuz denince, buz gibi olmu buz gibi: Ya yle mi demi; yleyse, ben de seni tuz ekmekle geinen birine vereyim de, aznn tadn al! demi ve haftasna varmam, davullar vurulmu... Byk kzlar iin all, yeilli gnler; telli, pullu dnler yapm. Ama kk kz iin ne bir gn yapm, nede dn... Tembel Ahmet derler tuz ekmekle geinir birine vermi. Tembel Ahmet! Ad stnde; tembel mi dedin, tembel... Uyuuk mu dedin, uyuuk... Elini scaktan soua vurmuyor, bir oturduu yerde krk gn oturup kalyormu. Garip anas salarn el kapsna sprge etmese tuz ekmei- bile bulamayacaklarm. Kk sultann gelin olup geldii gn hatuncuk, yer yarlmam ki, yere girsin utancndan: Gelin kzm demi; byle gnde sana bir yumurta piirirdim ama, yrekte var elde yok; tava delik, ya da yok! Ayan uur gelir de, ksmetimiz alrsa, bu da olur bir gn... Deyip tuz, ekmek karm nne... Kk sultan:
362

lahi koca nine; hsle u zldn eye bak! Tuz, ekmek de bir; baklava, brek de bir yiyene... Allah, azmzn tadn bozmasn yoksa! demi ve tuz, ekmek yemi. stne de bir tas su iince buzlu buzlu, yrei ya balam kat kat... O sabah ak prekli ana el, ayak uyurken kalkm, salarn sprge etmeye gitmi. Tembel Ahmet de, yine oturduu yerde oturup duruyormu. Kk sultan onu yle bir tepeden trnaa szdkten sonra: A yiitim; ev eksii, dev eksiidir. Bir anann aln teriyle bir ev dner mi? Ne diye onu kap kap srndryorsun? Bunca yldr, san, ban senin urunda aartt yetmiyor mu? Bundan byle anann eline bakacana, bir iin kulpuna yapsan, ev de gnn mrvvetini grr; ben de elime knalar yakarm! demi, demi ama, tatan ses km, Tembel Ahmet'ten kmam; o gece de tuz, ekmek yiyip yatmlar... Sabah sabah akprekli ana, yine bir ie koulmaya gitmi... Tembel Ahmet, yine ayaklarn uzatp yatm... Kk sultan da yine azn am ona: A yiitim; arkamz yok; kalemiz yok; varmz, youmuz bir anan... Bu kara yazl da mrn, gnn el kapsnda tketirmi, yarn kapmz kim aar? Gz demesin elin kolun salam; ta sksan suyunu karrsn! Byle hasr ekitip duracana, gidip bir baltaya sap olsan, onun da cann satn alrsn, benim de... Demi, demi ama, Tembel Ahmet bu sze de ban evirmi; yine tuz, ekmek yiyip yatmlar. Eski hamam, eski tas! O gece de sabah olmu. Hatuncuk yine ine ile kuyu kazmaya gitmi... Tembel Ahmet, yine yatt yerde yatp kalm... Kk sultan da, yine balam dil dkmeye:
363

A yiitim; boluk uyku getirr; uyku hastalk getirir; hastalk lm getirir. Anana acmyorsan, kendine de mi acmyorsun. Maallah gcn kuvvetin yerinde; gnl etsen dalar devirirsin. Ne diye canndan bezmi gibi yatp duruyorsun? Allah, deyip dorul; git kendine br i bul; ii olmayann a olur mu? demi, demi ama, yine de kln kprdatmam. Tatl sz, gnln yaylasdr; ylan bile ininden karr! Bu kadar dil dkt halde, yine bir tyn oynatmaynca, kk sultann levni dnm; ocaktan bir odun alp Tembel Ahmet'in stne yrm: Bre vurdum duymaz demi; adam dediine sz bir olur, iki olur, olur daha fazlas su olur. Demek sen szden anlayan soyundan deilsin; yle anlamayana byle anlatrlar. De imdi, yer misin? Yemez misin? Gider misin? Gitmez misin! deyip de elindeki ile bir iki okaynca srtn, Tembel Ahmet mum gibi dorulmu yerinden: Vurma sultanm, vurma; gayri bir szn iki etmeyeceim; ne ie srersen gideceim! diye eline, eteine sarlm karsnn... Sonra giyinip, kuanm kapdan km ama Tembel Ahmet, yllardr kaldrm inedii mi var, ayaklar yrmeyi bile unutmu! Duvarlara yamala yamala ary, pazar buluncaya kadar kan ter iinde kalm... Ne ise, bir ta stnde oturup yzn, gzn kuruladktan sonra bir aa, bir yukar dolamaya balam ama, ha! deyince i bulunur mu? Bir beklemi, iki beklemi, derken ksmet kaplar alm... O, iten ie, yokutan yokua koularak ksmetini toplamada olsun, gelin biz haberi teki yzden verelim: O gn Tembel Ahmet'in anas erken erken eve dnp de olunu gremeyince, neye uradn bilememi. 364

yle anlamayana byle anlatrlar. De imdi yer misin? yemez misin? gider misin? gitmez misin?

Aman gelinim; hani benim oulcuum? Hani benim tomurcuum? El mi ald? Yel mi ald? Gkte bulut yokken Seyit Ahmet'imi sel mi ald? diye iki yumup bir dkmeye balaynca, Kk Sultan:

A koca nine; ne bulut ad; ne yamur yad; ne de Seyit Ahmet'i sel ald. Byle iken, byle... deyip de olan, biteni bir bir anlatnca, koca nine kulaklarna inanamam: lahi gelinim; elin; kolun dert grmesin. Gzn sevdiim ktek cennetten kmtr ama, ana yrei ite... Ne dilim vard demeye, ne elim vard dvmeye, o da bildiini okudu... Demeye kalmam, kap vurulmu: - Tak tak! Kim o? Benim ana, ben! Girsene oul ieri... Kk Sultan evde mi? Evde! Odun elinde mi? Elinde... Tembel Ahmet dilinde mi?

Tak tak! Kim o? Benim ana, ben! Girsene oul ieri... Kk Sultan evde mi? Evde! Odun elinde mi? Elinde... Tembel Ahmet dilinde mi? Dilinde... yleyse al u paray, donat sofray, akama ge lirim ben ... Gel zaman, git zaman, Tembel Ahmet tuttuunu koparr bir adam olmu. Gayri ona i mi bulunmaz? Kapann elinde kalyormu..i Gnlerden bir gn bir bezirgann biri Tembel Ahmet'i arm: Oul demi; u ufak tefek iler, aln,terini bile demez. Byk i tut ki, eline, emeine desin! Benim katar katar develerim var. Diyar diyar dolarm. Ykte yeni, pahada ar, ne bulursam alr getiririm. Yola, yokua yzn varm, seni kervan ba yapaym... Tembel Ahmet'in aklna yatm bu... nsan, ha bir eve kapanp kalm, ha bir yere... yisi mi, kervann bana geerim de, hem dnyay grrm, hem de dnya nimeti tutarm demi; bezirgandan da ilk elde alaca paray alp evinin yolunu tutmu: Tak tak! Ne var Koca Ahmet?

Dilinde... yle ise al u paray; donat sofray Akama ge lirim ben... Deyip gitmi. Paray, pulu buldu ya, anas evin eksiini, gediini grm; Kk Sultan da piireceini piirip, receini rm; akama yle bir sofra donatmlar, yle bir sofra donatmlar ki, aznza lyk Tembel Ahmet'in bile tad damanda kalm. Gayri, balasalar durur mu? Her sabah ya nasip, ya hak! deyip km, arkasndan da:

 Kk Sultan evde mi? Evde! Odun elinde mi? Elinde! Tembel Ahmet dilinde m? Dilinde... yleyse, aln u paray, her akam kurun sofra y! Kervan ba oldum, gidiyorum ben... Akamn bir vaktinde kervan yola dzlm. Az gitmi, uz gitmiler; dere, tepe dz gitmiler; alt ayla bir gz gitmiler; gnlerden bir gn bir le yetmiler... Gne, kurun gibi eriyip akyormu beyinlerine ama, ide suyun ad m olur? Buras, bir kum deryas; kim bilir ka gn eker, kuyularn aras... Azlar, dudaklar kurumu; ille develerin dilleri dar dm... G bel bir kuyu ba bulmular ama, ne kovas varm, ekiir; ne suyu varm, iiliri Bezirgan, ka yln kurdu, kuyularn dilinden anlamaz olur mu? Bizimkini arm: A benim kervan bam demi; ben bu kuyular sittin senedir bilirim. Btn kuyular kurusa, bu kurumaz. Olsa olsa, kervan vuran haramilerin bir oyunudur bu! Bir yiitlik eder de iner, su yollarn aarsan yok mu, ben de keseme kyar; adam bana bir, deve bana iki ake veririm sana. Nasl, gzn kesiyor mu? Tembel Ahmet, tembellii stnden attktan geri gzn daldan, budaktan saknr m? Balayn urganlar! demi, balamlar beline; salIsm sallan inmi, ta kuyunun dibine... El yordamyla aranp dururken parmana bir halka taklm. Su yolla-

rn kapayan bir kapak sanm bunu; ekmi babam ekmi, ekmi babam ekmi; bir demir kapakm meer; almca, gzlerine inanamam: deli, dayal bir kk, kkn aznda bir duda yerde, bir duda gkte bir Arap; yamacnda da gzeller gzeli bir kz, bir de irkinin irkini bir kurbaa! Bir gz nde, bir gz bundayrm Arabn... Tembel Ahmet'i grnce: Ho geldin Bayram Paa demi; seni buralara yel mi att, sel mi att? Diye sormu. O da: Ne yel att, ne sel att; beni buraya kervan att; kervan atmad devran att! deyince, Arap: Sen devrandan, seyrandan anlayan birine benziyorsun; bir dnya sorusu soracam sana; u kz m gze!, u kurbaa m? Bilirsen, dile benden dilediini; bilemezsen, keserim bileini... Tembel Ahmet byk altndan glm bu sze: A ahm demi; gzelliin ls, endazesi olur mu? Gnl kimi severse gze! odur! deyince, Arabn az kulaklarna varm: Hay aklnla yaayasn elolu; ne versem az senin gibilere! demi; bir anahtar, bir nar, bir de kl vermi. Tembel Ahmet bunlar benim neyime der gibi, evirip, evirirken Arap glm: Ha, bu anahtar m demi; su hazinesinin anahtar! Hazineyi bulursan, suyu da bulursun. tekileri de ne niyete verdiimi zaman gsterir... O, byle eirip bkerken Tembel Ahmet de bir kurbaaya bakm, bir kza... Kurbaann gzlerinde bir mana bulamam ama, kzn gzlerinde bin im bulmu ve

syleyeceini gzyle syleyip ona, yeralt sarayndan ikm. O geceden nce su hazinesini bulup suyunu am; sonra da urgana sarlp kuyudan km! Kervan suyu grnce Tembel Ahmet'i unutmu; ne anahtar gren olmu, ne nar... Ama, bezirgnba dil komam dkm ona: Yiit lakabyla anlr, A Tembel Ahmet, ne cevher ta imisin meer... Adam sarraf bile olsam, sana paha biemem dorusu! stersen malma ortak edeyim seni? Deyip sa cebini sar altnla doldurmu, sol cebini gk kurula... Kervan yine yola dzlm. Az gitmi, uz gitmiler; lden le geerek, souk souk sular ierek dere, tepe dz gitmiler, derken bir yol aznda baharat ykl bir kervana rastlamlar. Selam, sabahtan sonra iki bezirgan, iki ift laf ederken, Tembel Ahmet de onlardan birini bir kenara ekmi: Hemerim demi; biz giderken siz dnyorsunuz. Vaktin birinde de siz giderken biz dneriz; devrandr bu; dner, dolanr; adam adama muhta olur. Eer stne bir yk olmaz da, u nar gtrp anama verirsen, yank yreklinin yrei belki biraz serinler! Arabm verdii nar emanet etmi ona! Sonra yine yolcu yolunda gerek! demiler; bunlar gitmi o yana; onlar gitmi bu yana... Gide gide gitmi, vara vara varmlar bir yere. Bezirgnba yine Tembel Ahmet'i arm: A benim ortam demi; bu memleketin padiah buralardan bir ku uurmuyor Hele kervanlara aman, zaman verdii yok! Gnn birinde kz m, yldz m kaybolmu ortadan; yakamz eline geirirse, halimiz duman! Konup, gen kervanlardan biliyormu bunu... De aykla pirincin tan...

Bezirgan bunlar sayp dkerken kap dibinde grdkleri gznn nne gelmi Tembel Ahmet'in... Azsndan bir harf karmams ama: Hmm! demi; siz bu konduunuz yerde konaklayn; bir de Hint ii mi olur, fil dii mi olur, o padiaha verilecek bir hediyelik verin bana; dahasna karmayn; gne kadar dnebilirsem, dnerim; dnemezsem, basma bir i gelmitir- deyip banzn aresine bakn! Bezirgan ban sallam: AHan ban korusun ortam; kuru bir hediye ile yolumuzu satn aldktan gen, padiaha verilecek ne yok ki bizde? Deyip gz grmedik bir ey vermiler; Tembel Ahmet de alp yola dm ve ayamn tozu ile varp padiahn hediyesini nne koymu. Hangi dadan esip geldiini sayp dktkten sonra kuyu hikyesine geince, padiah kulaklarna inanamam. Tembel Ahmet'in ellerine sarlarak: Benim kzm bu, benim yldzm; sizin padiaholunun bana doacakt. Gecenin birinde kayboldu bir danem! Bizi de yakt kl etti, padiaholunu da... Bunu o Asabn yanma kor muyum; bir duda yerde olmazsa, nerde olursa olsun. Crnle bahadrlarm toplayp stne varacam. Sana da arlnca altn verip dnyaln tutarm kervan, bezirgan brakr da u kuyunun yolunu gsterirsen bize! Hani Tembel Ahmet gne kadar dnmezsem, banzn aresine bakn! demiti ya bezirgana; onlarn bu gn iinde kendinden umutlarn kesip de uzaklamalar iin:

Padiahm demi; ben ayam tatan esirgemem; gstermesine, kuyuyu gsteririm ama, gn mhlet verin bana. Gn dediin nedir ki, bir gz yumup ancaya kadar geer! Gn bitip de mhlet dolunca Tembel Ahmet klavuzluu ele alp gsterecei yeri gstermi ama, kuyuya inen yiitlerin hi biri geri dnmemi... O zaman padiahn iine bir kurt dm: Yoksa bu kuyu hikyesi u adamn bir oyunu mu? Sakn bahadrlarm kuyuda boup da bama bir orap rmesin! diye... Tembel Ahmet, padiahn kuruntusunu gznden okuyunca, kendisi inmeye kalkm ama, o srada Arabn verdii aklna dmesin mi? Hemen koynundan bklm bklm bir kt, kdn arasndan da bir kl karp bakm. Bir de nerde ne var, nerde yok, bir duda yerde, bir duda gkte bir Arap peydah olup dile benden dilediini yiit! demi. Tembel Ahmet de: Ne dileyeceim, cannn saln; sonra da kuyunun dibindeki kzla, kuyuya inen yedi bahadr... demi. Arap kuyuya inmi... Padiah bir gz yumup ancaya kadar onlar karsnda grnce gzlerine inanamam; baknru, bakakalm... Kz? koup da kendisini babasnn kollarna atmasaym, olduu yerde dnp kalacakm. Bu haber dalga dalga, yaylnca ortala, btn memleket sevinip seyran eylemi; donanp bayram eylemi... Tembel Ahmet, bu enlik, adumanlktan sonra, arlnca altn alp memleketine dnmeyi kurarken padiah arm: A yiitler yiiti demi; sen erenlerden el alm; eline, eteine temiz bir adamsn; kzm sana emanet etme-

yip de kime edeceim? stne yk olmaz da onu da gtrr, sizin padiah olu ile dnlerini yapp yzn gldrrsen, ben de boynuma deni yaparm. Tembel Ahmet ne desin: Padiahm demi; mademki kznz bizim padiahn olu ile szl; ne diye stme yk olacak; deve deveyi yeder, o da benimle beraber gider. Hele, ba bizim kapdan karsa, bamzn stnde de yeri var. Dinlenir, dinlenecei kadar... Vakti, saati gelince de toy, dn ederiz; bir padiah kz ile, bir padiah olu da muradna erer... Sizin yerinize biz karz kerevetine. Bunun stne padiah boynuna deni yapm; develer donatm telli pullu; uurlam onlar, erknl, yollu... Hele gitmede olsun onlar, gelin biz haberi teki yzden verelim: * Evindekiler Tembel Ahmet'in yolunu beklerken bir gn bri gelip kaplarn alm. Bir, iki kuru laftan sonra olunun yollad nar vermi. Anas: Sakal aarasca, gnderecek baka ey bulamad da bu ekirdek ykn m gnderdi bize! diyecek olmu ama, Kk Sultan: lahi koca nine. Yiitim beni ansn da, varsn bir ekirdekle ansn deyip kaldrm, rafa koymu nar... Aradan ben deyim gn, siz deyin be gn gemi, gememi anas; ayrlk atei mi dokunmu, ne dokunmusa yreine, gelinine dnp: A Sultan kzm, demi bugn yle bir yanyor ki iim, kpleri devirsem snmeyecek. Byle ryp gideceine u nar raftan indirsek acaba yrek soutur mu ola?
373

Olu gideli yorulduu yere han yapyor koca nineiin, bir narn nesi olur, bunu mu esirgeyecek ondan! ndirip am ama Kk Sultan, gzlerine inanamam; ar danesi deil, her biri bir yakut danesi! Bakm, bacakalm; bir trl akl, sr erdirememi buna... Hemen Kendisine bir bezirgan kars ss verip cevahircilerin /olunu tutmu. Bunlardan biri bakm, bir daha bakm; bir durmu, bir de mehenk tana vurmu. Diliyle, diinin arasnda: Hmm demi; sahici deil bunlar! Dere boyuna inse insan, bir uval doldurur bunlardan... Ama, eli bo dndrmek istemem sizi. sterseniz her birine bir altn vereyim? Deyince, Kk Sultan glm. Bunu da dkkn komusu grm: Ben bir yerine iki altn vereyim bu talara! demi. Sen misin diyen! tekinin levni dnp de: Ne diye pimi aa souk su katyorsun? diye sesini kabartnca, btn ar balarna toplanm. mrlerinde grmedikleri talara hepsinin de azlarnn suyu akm! O demi: Ben alacam! O demi: Ben alacam! diye. Arttrdka arttrmlar, bir yerine bin vermiler ama, Kk Sultan'n gzleri fal ta gibi alm; gayri birin, binin yzne bakar m? Aalar demi; az yapmay brakn; her birine bin altn isterim ben; var m iinizde yrei atan? deyince, birbirinin yzne bakmlar... yle ya, hazine olsa dayanmaz buna; insan Karun kadar zengin olmal ki... Ancak yedi kuyumcu yedi yk altn verip birer yakut almlar. tekilerin de ii gitmi ama, keseleri el vermemi yoksa...

E, bu kadar paray ne yapacak, turusunu vuracak deil ya! Kk Sultan dnm, tanm: Bu kap ardna kapanp kalmaktansa... demi; daha da kafasnda ne kurduysa kurmu; doduu yere dnp babasnn saray karsna bir saray kondurmu yakut tandan; iini de detmi Hint kumandan... Bu saray byle deli, dayal beklemede olsun, Tembel Ahmet'in anasyla kars da onun yolunu gzlyorlarm. Sakal aarasca dnse de, gidip saraymza yeresek diye... Gz yolda olanlara gnler uzun gelir. Anas ikide bir umutsuzlua dyor: Ben ona, bir git de, dn Tembel dedim; o gitti bsbtn tembelleiyor.- Ne deyim, gurbetin gz kr olsun... diye sylenip duruyormu. Derken gnn birinde kap alnm: Tak tak! Kim o? Benim ana, ben... Girsene oul ieri. - Kk Sultan evde mi? Evet... Odun elinde mi? Elinde deil... Tembel Ahmet dilinde mi? Dilinde deil! Demeye kalmam; Kk Sultan kapy am ki, ne grsn, krk deve! Krk da gelip konmu bu eve... Birinde bir kz, ceylan krkl; tekilerde de altn m, cevahir mi ykl...
375

Kk Sultan neye uradn bilememi: Bu da m gelecekti bama? der gibi boynunu bkm ama, Tembel Ahmet: A Sultanm; korkuyu dalna kondurma; glmn stne gl kokiarmym ben? deyip de devenin zerindeki ceyln krkl kzn hangi padiahn kz, hangi padiah olunun yldz olduunu kulana syleyince, yreine bir su serpilmi Kk Sultan'n... O zaman Kk Sultan da cevahir tal nar, bu talarla kurulan saray anlatnca, Tembel Ahmet'in de azs kulaklarna varm. Neyse, kap aznda her eyi okuyup hatmedecek deiller ya, kalan sonraya kalsn demiler; onlar da binmiler binecekleri develere, elveda! demiler, bu eski psk evlere... Az gitmiler, uz gitmiler; kh yakut renkli saraydan sz aarak, kh ceyln krkl gzeller gzeliyle konuarak dere, tepe dz gitmiler derken gnn birinde varmlar, varacaklar yere; inmiler, inecekleri saraya ama, sylemesi kolay! O gn koca bir memleket yerinden oynam, bunlar grmek iin... Hele o telli, pullu krk deve yok mu, gzlerinde yle bir bym, yle bir bym ki, ok gemeden destan olmu dillere! Padiahn kulana gitmez olur mu bu? Sormu, soruturmu; a!tm babas bir Hintli! demiler, demiler ama, padiah zengin bir Hintlinin kendi memleketini brakp da gelip buralar vatan tutmasna bir trl akl, sr erdirememi. Vezir, vzeras da bu dm zememi: lahi padiahm, hele u merak ettiiniz eye bakn. Kim olursa olsun, bir gn elbet gelir; eiinizi per! deyip gemiler ama, padiah bir beklemi, iki beklemi; bakm ki, ne gelen var, ne giden!
376

Tavan yrmezse, da yrr demi; biricik ehzadesini yanna alp yrm, yakut saraya doru... Sz aramzda, onlar da byle bir gn bekliyorlarm. Tembel Ahmet, ha ne diyecektim, dilim kayd, Tembel Ahmet padiah yedi kat yerlere kadar eilerek karlam; indirip konduracak yer bulamam. Devlem demi; ayamzn tozuyla gelip eteinizi pmek bize derdi ama, yolculuk, yorgunluk... Gz aamadk ki... diye sze balam; derken sz sz am; sohbet uzadka uzam. Vakit saati gelince yle bir sofra kurup donatmlar, yle bir sofra kurup donatmlar ki deme gitsin! nce bir orba konmu sofraya, yal, yzl... Padiah bir kak alm, bir daha almam; olunun yzne bakm; o da yzn ekitmi. Bir yemek daha konmu, misk mi dedin misk kokulu... Padiah bundan da bir kak alm, bir daha almam; olunun yzne bakm; o da dudak bkm buna... Derken, bir yemek daha, buram buram tten bir yemek! Padiahn buna da bir eli varm, bir eli varmam, yine olunun yzne bakm; o!u da Tembel Ahmet'in gzne bakm. Tembel Ahmet de padiaha dnp: Devletlim, misafir umduunu yemez, bulduunu yer; pek aznza layk eyler deil ama... kabilinden bir az yapnca, padiah dayanamam: O nasl sz, hepsi de kabnda kaynam, kapanda pimi ama, bizim mi azmzn tad yok, bu yemeklerde mi yemeklere tat veren ey yok, nedir... Deyip de sonunu getiremeyince, Tembel Ahmet yz duvakl cariyesine dnp:

Cariyenin gitmesiyle gelmesi bir olmu; elinde bir altn tepsi, tepsinin iinde tabak. Tabaklarn birinde bal, birinde kaymak; tekini de siz syleyin: Tuz! Tepsiyi getirip sofrann bir kenarna koymu ama, padiah ne bala el srm, ne kaymaa; bir para tuz =+m tabaa ve balam dudan aprdatarak yemeatm ye Te-rsbel Ahmet byk altndan glerek: Padiahm, demi; ne baldan tattnz, ne de kay mak kattnz. Tuzdan daha adl, daha tatl deil mi bun lar? ;r-j Deyince padiah kalarn atm: Deil bezirgnba, deil. Ne balda bu tat var, ne kaymakta. Azmzn tad da bu, dnyamzn tad da bu... Tuz olmasa, nice olurdu halimiz bilmem? demi. Tembel Ahmet de, ta gediine koymu: Hani stnze bir toz kondurmak gibi olmasn ya, devletlim; ya ne diye sizi bal, kaymak gibi seven kzlarnz vezir, vzeraya verdiniz de, tuz kadar seven kznz tuz ekmekle geinen Tembel Ahmet gibi birinin kapsna attnz? demi.
Ne balda bu tat var, ne kaymakta. Azmzn tad da bu, dnyamzn tad da bu. .

Padiah vurulmua dnm: Eme o gnleri, eme bezirgan; deme o derdimi deme bezirgan. Ben, o zamanlar kendi havamda uuyordum; dnyay, Konya'y bildiim yoktu ki... Meer, insan krk gn bal yese, baldan; kaymak yese, kaymaktan usanrm. Nasl ki, beni bal, kaymak gib seven kzlarm krk gn gemeden benden getiler... Bugnden sonra ahQ7O

Sana sylyorum, sana! Sen de git syle anama; o da sylesin sunama. Bu yemeklerin tadna tat katacak bir ey gndersinler...
378

i
dim olsun, gn tede olmazsa, be gn tede olsun, Kk Sultan'm bulup gnln alacam; Tembel Ahmet'ide bamn stnde tutacam deyip de hayflanmaya balamaz m, ha ite o zaman yz duvakl cariye yzn anca, padiahn elinden kak dm! Yer yarlmam ki yere girsin ama, kz kollarna atnca gzyalarn tutamam padiah... Gayri bir dememi, iki dememi: Aznn tadn bilen kzm; beni dnyalar kadar seven kzm; senin kadrini bilemedim; kendi elimle yoksulluun kucana attm... O gn, bugn yreime dert oidu bu! Ku olsam, kanat olsam; arayp da onu bulsam diyordum. Nerde ararken, nerde buldum seni? Bana hangi talih kuu kondu, Tembel Ahmet nice oldu, Tembel Ahmet nice oldu. Bu sz stne, Hint bezirgan gibi grnen Tembei Ahmet yerinden dorulmu; padiahn eline, eteine vararak: Devletlim; kznzn bana bir devlet kuu konmad ama, kendisi bir talih kuu olup benim bama kondu, Tembel Ahmet, Temel Ahmet oldu. Beni byle yapan o; bu yakut saray yaptran o... Anamdan ok emei var bende. O olmasayd, ben hl ocak banda kl kedisi gibi uyuklayp duracaktm Bu gnlerimi de ona borluyum, yarnlarm da... Diye balayp olan, biteni sayp dknce, padiahn parma aznda kalm, kalm ama ehzade tyn bile kmldatmam. O zaman Kk Sultan padiaha dnp de: Canm baba, kardeimin halinde bir durgunluk var. Yoldan gelmi, yorgun mu desem; birine darlm, dargn m desem, ne desem? Diye sorunca padiah iini ekmi:
380

Sorma kzm, sorma, ehzademin halini! Yorguna benziyor ama, yorgun deil; dargna benziyor ama, dargn deil; yreinden vurgun o, yreinden vurgun... Mas! desem bilmem ki... Dnya gzeli derler bir padiah kzyla dnya evine girecekti. Kk dn orada yapld; byk dn de burada yaplacakt. Yola kacaklar gn kz ortadan kaybolmasn m! Arayp taramadk yer brakmamslar ama, ne bir dada yolunu bulmular, ne bir yolda izini... Olanca umutlar suya dnce, ehzadem boynu bkl dnp geldi. O gn, bugn de az, dili kitlendi. Ona kavumazsa almaz diyorlar... Bu sz stne Tembel Ahmet iki dizi stne gelip: yleyse gam yiyip kasavet ekmeyin devletlim; o kilidin anahtar bende; bir kuyunun dibinde buldum onu! deyip de anlatmaya balaynca padiah kznn huyunu, suyunu; kucaklarna inanamamlar ama, Kk Sultan' getirip de teliyle, duvayla yamalarna dikince, ne yapacaklarn bilememiler... Dnya gzeliyle ehzade krk ylhk hasretlisi gibi sarlmlar birbirine. Gzleri, gnlleri de alm; azlar, dilleri de... Daha durulur mu? Gn, bugn; devran bu devran! alnm davullar, kurulmu meydan... Krk gn, krk gece yle bir dn etmiler, yle bir dn etmiler ki, felek bile girmi, yeniden bir yana; dars yurdumuzun gzelleri bana! Gkte elma daha dt. Biri bu masal dizip donatana, bin oturup anlatana, birini de okudum, fledim; insan ocuumun ruhuna baladm...

f.

Bir varm, bir yokmu, develer tellal iken, pireler berber iken bir memleketin birinde bir padiah varm; bu padiahn da bir olu bir kz varm... Yalan dnya kime kalm ki... Ecel gelip baucuna dikilince: LK BAHTIM ALTIN TAHTIM Evvel zaman iinde, kalbur saman iinde, az iken, uz iken, anam evde kz iken, bir gn bir ceviz aac grnd gzme; yalanm yok, inanmayn szme, aa da aa m ki... Kk var, buda yok; dal var, yapra yok; stndeki cevizin de ad var, tad yok! Ta attm demedi; ku attm, demedi, demedi ya, aacn ba da koskoca bir tarla oldu sana! Kimi dedi: Muz ek! Kimi dedi: Karpuz ek. Bu lflar duydum, bu teflere uydum; tutup karpuz ektim, ekim ama, ne ektiim yeerdi geldi, ne diktiim gverdi gitti velakin yle bir karpuz bitti, yle bir karpuz bitti ki, alamet mi dedin alamet! Bin dev yese bitiremez; bin deve gelse gtremez. Dilim dilim aileyim bari dedim, baladm kesmeye... Ha babam ha, daha daha, bir daha, derken bam iine kamasn m! lahi evin, kyn yklsn karpuz! Azm soktum alamadm, gzm soktum, bulamadm; baktm ki olacak gibi, duracak gibi deil; getirdim bir biimine, kendim girdim iine; tamam yedi yl, yedi ay aradm, olmad; derdim, ilem bir trl bitip dolmad, ne ban bulabildim, ne elimi; suya saldm seccadeyi, kilimi; aldm deryalara, denize; gayri ne selam, ne kelam; ylesi, bylesi kof cevize!
382

Oullarm demi padiah; bu dnya bir misafirhanedir. Gelen konar, konan ger. Gayri benim de yklendi gm... Veren Allah ne muradm varsa verdi ama, sizleri ba gz edemedim yoksa. Ne diyelim, kader byle imi ama er gec bu kprden geeceksin. u son vasiyetim kulanza kpe olsun da alacanz kzn ne konana bakn, ne otana; gnlnz kimi severse onu aln... Bacnza da bir gn bir ksmet kaps alrsa, sakn ayana ba olmayn; ne yana bakn, ne bana; kim olursa olsun, ilk isteyene verin! Padiah daha da ne diyecekse demi; gzlerini dnyaya kapam... Gel zaman, git zaman... Hangi dadan kopup geldiyse, bir gn bir garip adam kp gelmi ve Allah'n emriyle, padiahn kzn istemi byk kardei onu yle bir tepeden trnaa szdkten sonra: Bre sedefi dklm, ekmece suratl hi mi bir dereye eilip su imedin, ne yzle kz istiyorsun; azn bir yana gitmi, gzn bir yana... deyip kapy yzne kapayacak gibi olmu ama kk kardei elini tutmu: Daha babamzn topra bile kurumadan. Ne tez unuttun vasiyetini? Bir kzn alnna kim yazlmsa uruna o kar. Sen vermezsen, ben veriyorum bacm deyip vermi. Bacs da ne kaderine ksm, ne ksmetini tepmi:
383

O zaman kartal dile gelip: A ehzadem ne diye zlp duruyorsun? Su, gnak sade sende mi? Elindeki yayda da var, altndaki tayda da var, var ama, ille ne varsa u yelekli okta var. Kr olsun felek, beni vuran bu ok, benim kanadmdan bir telek... Ya bu byle, kime ne olursa, kendinden oluyor. u aacn brndeki baltann sap da aatan deil mi? Banada benden oldu ehzadem dilerim sana senden olmasn! Deyip kanat am umaya... Ama bir rpnm, uamam; iki rpnm uamam; ncsnde bir minare boyu kadar ykselmi ama hani o kol, o kanat onda! Kara ayn stne bir kara ta gibi dm ve kara kaygan sulara gmlp gitmi; bunu bir kara ylan grm. Budala kartal; lm gze alacak ne vard sanki, gkyznde! deyip glm; bunu da ehzade duymu: Bre sinsi ylan demi; senin gibi ayak altnda srnerek yaamaktansa, kartal gibi gkyzne szlerek lmek daha yedir! O gn de byle batm akam gnei... Gel.zaman, git zaman, iki kardein arasndan geen kara kedinin kuyruu uzadka uzam. Koca saray kk ehzadenin bana zindan olmaya balam. Ylan deH ki srnsn, kartal deil ki szlsn; netsin, neylesin bir sabah demir ark, demir asa dm yola... Az gitmi uz gitmi; konaraktan, gerekten; lale smbl bierekten alt ayla bir gz gitmi; gnn birinde bir su bana yetmi. avu imi, imemi, bir uyku bryp gzlerini dnyasndan gemi... Su balar tekin deildir derler; bir peri grnm gzne! Ayn on drd gibi bir am duvan, bir dulunmu bulutlara... ehzade, vurulmu yreinden. Neye derler ki bir kurunla vurul

Gayri benim de yklendi gm...

ik bahtm, altn tahtm! deyip adamn arabasna inmi ama, iki kardein arasndan da bir kara kedi gei. Bundandr kk ehzade kendini daa, bayra at>r, o sabah, bu akam efkr datyormu... Gnlerden bir gn ok altrrken bir kartal kanamdan vurup da drmesin mi! ehzade yreinden vujlmua dnp hemen gmleinden bir para koparm s yaral kartaln krlan kanadn sarp sarmalam.
14

ia bir gzele vurulma diye, byle bir yaraya merhem buunmaz; o gzeli arayp da bulmaynca... Hani rya bu! iiyeceksiniz ya, siz bunu gidin de onlara sorun bir; bye bir rya grenler bir daha aylmyor ki... ehzade de e hayal demi, ne d; yaratan kendisi iin yaratm da >ir kap aznda yolunu dinliyormu gibi: Byle avare avare dolamaktansa ya bulurum onu, ra lrm yolunda! deyip yayla yayla konup gm ya, >u!duu umduuna uymam, yorulduu yanna kr kaln. Yine de umudunu kesmemi ama, adm atacak takat n\ kalm onda; gtrp de kendini bir pnar bana atmaya kadar anasndan emdii burnundan gelmi... Suya liden kzlar dalyan gibi bir yiidi orada, dnyasndan lemi grnce ne destilerini doldurmular, ne de kulana bir ku kondurmular; ayaklan eteklerine dolaaak saraya dnp Sultan hanma sylemiler... Bu Sultan hanm dedikleri kim olsa beenirsiniz? ehzadenin bacs! Hani bir gn bir garip adam gelip Ulah'n emriyle istemiti de lk bahtm, altn tahtm! leyip arabasna binmiti ya, meer kular padiah imi adam. O gn onu Allah syletmi; ilk baht, altn taht lmu, sultanlar gibi kurulmu saraylara... Da gibi bir delikanlnn pnar banda dp kaldn duyunca yreinin bir damar szlam; bir de gidip lrm ki, ne grsn, kendi kardei deil mi! Dnyalar nun olmu sanki... Hemen gl suyu serpip yzne aylt onu ve alp gtrm saraya. Neye derler ki, da daa kavumaz ama, adam adaia kavuur diye... ki hasretli babaa verip balarnlan geeni sayp dkmler birbirine. Kk ehzade acsnn ak bahtna, altn tahtna sevinmi, bacs da nun derdine, kaderine yanm; sen byle bir okla vuruacak insan miydin? diye ah vah ettikten sonra:

Ben bu gnlerimi sana borluyum, ne yapsam hakkn deyemem; ama, yrekte var elde yok... Bilse bilse o gzelin yerini, yurdunu eniten olacak Blbl Padiah bilir demi. Blbl Padiah, gndzleri gl bahelerinde gzya dker; akamlan da yorgun argn sarayna dnermi ama, o gn karsn glden gnll grrse tyn, teleini dkp t gibi bir delikanl olur, yoksa uup gidermi, gn, gece... Her gn ne ise, ne ama, ya bugn de uup giderse kardeinin derdine kim derman olacak? Bu znt ile hatuncuk yle bir donanp dzenmi, yle bir donanp dzenmi ki, bebek mi desem, melek mi desem... Misli, menendi yok bir gzel olmu o akam; gayri Allah kocasna irin gstersin! Ha geldi, ha geliyor derken bir kanat sesi! Blbl Padiah gelip konaca dala konmu. Karsn yle bir szdkten sonra: A bamn baht; bugn gzelliin dnden ziyade ama, yznde gz izi var, sana kim bakt byle? diye sormu, o da: A bamn baht, aa kovuundan kmadm ya, ben de bir ana kuzusuyum; benim de kavim kardeim var. Yaban deil, il deil, baktysa onlardan biri bakmtr... deyince, Blbl Padiah: Ya! demek bir gelen var sizin illerden? Bu gelen kk kardein ise, bamn stnde yeri var; ak yrekli mi dedin, ak yrekli o... Sevinip, seyran olurum; bir derdi varsa, derman olurum. Ama, byk kardein ise, iinden pazarlkl biri, kendi gzndeki mertei grmez, elin gfr znde p arar; dorusu dte grsem hayra yormam, Ne blbl olur terim; ne gl dalnda biterim; ks381

tm ona ezelden, sana da kserim tez elden. Gayri demir ark, demir asa, ara ki bulasn beni! Demeye kalmam, yz rtl ehzade yzn anca, Blbl Padiah da hemen tyn, teleini dkp bir insan klna girerek: Ho geldin ehzadem, ho geldin; seni buralara yel mi att, sel mi att? Deyip boynuna sarlm. Onu buralara hangi rzgrn attn duyup rendikten sonra da: A ehzadem; o peri kz, her yrekte bir sz ama, babasnn insanoullarma az yanm bir kere, suyu fleyerek iiyor. yle yokuuna kouyor ki kz iin, deme yiit altnda kalkamaz; meer ki, perilerden bir ty ola... yilik iki baldr dnyada! Deil mi ki, sen glden gnll bir gl verdin bana; ben de tylerimden bir ty veririm sana... Ne zaman yzne, gzne srersen, blbl misali bir ku olur, konacan dala konarsn; hele bir yorgunluun ksn da... Deyip arlanaca gibi arladktan sonra, gnn birinde tylerinde bir ty verip uurlam onu... ehzade dadan daa derken varp konaca dala konmu. Meer altn toplu sultan da gl topluyormu birim birim... Gayri ak blblm ak! yle firakl firakl tmeye balam ki bizimki, acep ta olsa dayanr m ola! Altn toplu sultan da, neye uradn bilememi. mrmde duymadm bylesini; bana beni sylyor, beni... Ne olur u aa el verse, el verse; el atp tutmaya dal verse, dal verse... deyip de inim inim inleyince, ihtiyar aa ban emi; altn toplu sultan da el sunup dalndan alm onu. Sonra pp koklam gl gibi, gtrp bir kafese koymu blbl gibi...
388

nsan blbl kesilmeye grsn yoksa! ehzade o gece yle diller dkm, yle diller dkm ki, altn toplu sultan kendinden geip baygn dm yatana... Sabah sabah gzn am ki, ne grsn... Sa, ba dalm; beti benzi kl kesilmi. Dnm, tanm olmam bir dala konduramam bunu... O gece gz kulak olmay kurmu ama, bu kez de uyku gelmi, el gzler szlm... Yine sabah sabah uyanm ki, ne baksn... Kse kse erbetleri iilmi, prl prl amdanlar devrilmi... Bsbtn meraka dm ama, bir trl akl, sr erdirememi. Bir olur, iki olur bu! Bir kuruntu gelip ktkten sonra uyumak istese bile insan uyur mu? Gz uyur, gnl uyumaz! Uyur uyank beklemi sultan. Kulajna bir ey almam ama sesten, nefesten; sabaha kar pr demi, umu kafesten... Hemen tyn, teleini dkp yle bir yiit olmu, yle bir yiit olmu ki, kim grse yrei eriyip akmaz! Altn toplu sultann da yrei ku gibi rpnmaya balam ama, gzlerine inanamam: Bu yiit, ryama giren yiit ama, yine mi rya gryorum yoksa! diye...
ehzade, bunu onun gzlerinde okuyunca:

Korkma bir danem; rya deil, gerek! Kavuturan kavuturdu bizi... deyince, sultann bandan bir bulut kalkp tepeciine yollanm. Krk yllk hasretlisi gibi kalplerini birbirine dkmler ama, kz dediin kendi ban kendi balamaz ki... Ya anas balar, ya babask.. Altn toplu sultann sylediine gre onlarn da yanna tts i!e varlmyormu. lle babas, ille babas... Kz is389

teyenleri yle bir yokuuna yoruyormu, yle bir yokuuna yoruyormu ki, deme gitsin... ehzade, bunu duyunca: Dorusu haklar da yok deil. Hangi oban kuzusunu kurda smarlar. yle adamlar var ki, kurttan bir kula eksik! Bir baba kendi cierparesini kendi eliyle kopanr da-ylelerinin nne atar m? Elbet de ince eleyip, sk dokuyacak... Varsn, beni de tartp terazilesin. Arlnca batman gelirsem, ne al! Yoksa bir tyn bile vermesin... derken afak da skm... Bu kavl karar stne ehzade uup gitmi pencereden. Kaba kuluk zaman da kendi klna girerek, gidip padiahn elini pm. Padiah kalarn atm: Yiitim demi, bu dnyada kimse yourdum kara demez; ben gzme inanrm. Yeralt saraylarndan birinde sa, sakalna karm bir akbaba vardr; bu akbabann da srl sihirli bir aynas vardr. Endam aynas deil, encam aynas derler ona. Eilip bakann yzn de gsterir zn de; yokuunu da gsterir, dzn de... Hasl, insanolunun gemii de, gelecei de ayan, beyan belli olur bu aynada... Hani gidip de gelmemek var ama ucunda bir ku kanat verir de gidip getirebilirsen, ben de bu aynaya tutarm seni; zn, szne uyarsa, ahdim olsun kzm verir, yzn gldrrm. Yoksa, ben onu yazda, yabanda bulmadm... Bu sz stne ehzade: Padiahm; yazan Allah yazdysa, bir sebep halkeder elbet. Kol da verir, kanat da; ku gibi gider, ku gibi gelirim; istediiniz ayna olsun! demi. Padiahn katndan ayrldktan sonra da koynundaki ty karp yzne, gzne srm ve bir blbl olup daldan dala uup git390

mi... Gnlerden bir gn bin yllk bir aacn banda bir karga bulup derdini dkm. Karga baylm blbln sesine. Hani nerdeyse: u sesini verirsen bana, ben de sarayn yolunu gsteririm sana! diyecekmi ya, yle bir yana, bana bakm: ster karga ol, ister blbl; gayri kim dinler beni, kim verir gnl! deyip sarayn yolunu gstermi blble. ehzade, yerini rendi ya, yerini renen, yolunu da bulur eibet! Bir delik bulup girmi ieri... Bir grm ki, ne grsn akbaba dedikleri! Dnya ile br yata m dedin, bir yata. Sakal da yle uzun, yle uzun, yle uzundur ki, bir kl bile dnyay sarp sarmalar da, yine de yetip artar. ehzade, boynunu bkm, derdini dkm; gn gece iin encam aynasn istemi ondan. Akbaba kalarn atm: A yiitin genci demi; bir aynann sz m olur, vermesine veririm ama benim deil ki bu; cmle lemin... Bir taa arpar da krlrsa, lam cimi yok, kyamet kopar! Gzn kesiyorsa al gtr... ehzade, Akbabann eline, eteine vardktan sonra aynay almasyla kmas bir olmu. Gayri bir dalda durur mu? Gece dememi gndz dememi; dadan daa uup gitmi ama, kol kanat dayanr m buna? Neyse eden, ayaktan uzak bir yere inip tyn, teleini dktkten sonra, aynay gtrp padiaha vermi. Padiah, gzlerine inanamam. Eilip kendine bakacak olmu ya, eli varmam: Ya beni utandrrsa bu
39t

ayna! diye... Tutup ehzadeye evirmi. Grm ki, ne grsn; bu yiitin z de yz gibi ak; iinde bir damla karas yok; adeta sudan bir rmak! stelik, ya bir kutan kanad var, ya rzgrlardan at var. Bir gz yumup ancaya kadar gidip getirdi aynay, ban bu yola koyarak... mdi kzm buna vermeyip de kime vereceim deyip vermi kzn. Davullar vurulmu, meydanlar kurulmu. Krk gn, krk gece yle bir toy dn etmiler, yle bir toy dn etmiler, felek bile knalar yakm eline. Bunlar da ermi muradna, biz kalm kerevetine. Gkten elma daha dt. Kimin ne murad varsa onun bana...

EFLTUN CEM GNEYN HAYATI 2 Ocak 1981 gn kaybettiimiz deerli retmen, masal yazan, folklor aratrcs merhum Efltun Cem Gney 1896'da babasnn telgraf mdr olarak bulunduu Hekimhan' da dnyaya gelmitir. 1917-1918 ders yl sonunda Sivas Sultansi edebiyat kolundan mezun olduktan sonra 12.9.1918'de Konya kszler Yurdu Trke muallimliine atanmtr. Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin de ynetim kurulunda ye olarak alan Efltun Cem Gney Kuvay Milliye'nin organ t gazetesine yaz yardmnda bulunurken trat dergisini de karmtr. Efltun Cem Gney'in bu hizmetlerini bilen Dr. Suat Bey Mecliste dzgn ileyen bir yaz ileri tekilt kuruluncaya kadar olsun bize yardmda bulunabilirseniz hemen kaleminizi alp gelin demitir. te bu ar zerine Efltun Cem Gney Ankara'ya gitmi, Meclis Baktibi Recep Peker tarafndan birinci dnem memurlar arasnda kendisine vazife verilmitir. Meclisteki grevini yerine getirdikten sonra Efltun Cem Gney edebiyat hocas olarak Eskiehir, Kayseri, Sivas, Samsun, Afyon, Ktahya, stanbul Haydarpaa liselerinde 40 yldan fazla on binlerce renciyi, edeb eserlerden asil bir sanat zevki ve duygusu ile ifade terbiyesi vererek yetitirmitir. Haydarpaa Lisesinde 8 yl edebiyat retmenlii yaptktan sonra Topkap Saray Mzesi mdr muavinliine getirildi (1950). Daha sonra Mill Eitim mdr yardmclna atanan Efltun Cem Gney stanbul Halk Eitim Tekiltn kurmakla grevlendirilmitir. 1961'de ya haddini doldurarak emekliye ayrlan Efltun Cem Gney, Halk Eitimi Bakanlna getirilerek halk eserleri hazrlamakla grevlendirilmitir. 1 Mart 1970'e kadar alan Efltun Cem Gney'in bylece resm hizmeti 52 yl doldurmutur.

\ i A.

392

Trk maarifine emek katmay yeterli bulmayarak Trk halk bilimi dalnda kendine has aratrmalar yapan Efltun Cem Gney Masal babas niteliini kazanacak biimde Trkiye radyolarnda yllarca kendi yazd masallar okumutur. Danimarka'da Hans Christian Andersen Medal kurumu; ada masal yazarlar iinde Efltun Cem Gney'in Al Sofram Al kitabndaki masallar 55 milletten eref Listesine ald eserler arasnda en mkemmeli olarak kabul etmi, ona Andersen payesi eref diplomas ve Dnya ocuk Edebiyat sertifikas vermitir (1956). Efltun Cem Gney, Dede Korkut ikinci defa almtr (1960). masallar ile ayn armaan

Adn duyunca hatrmza masal gelen Efltun Cem Gney, bir mr boyu emek vererek Trk Halk Edebiyat'mn esiz incileri olan masallar kendine has anlatm, ince zevki ve titiz kalemi ile yeniden yaratrcasma ileyerek nmze sermi ve halkmzn yaratclnn ada yorumcusu olarak ei bulunmaz hizmetlerde bulunmutur. Efltun Cem Gney'in eserlerinden bazlar: Dertli Kaval, Halk iiri Antolojisi, Halk Trkleri, En Gzel Trk Masallar, Bir Varm Bir Yokmu, Nasreddin Hoca Fkralar, Dede Korkut, Ak Garip, Kerem ile Asl, Tahir ile Zhre, Folklor ve Eitim, Halk Edebiyat. Efltun Cem Gney'in felsefe tahsili yaparken len olu etin Gney babas ile birlikte saz airlerimizden Erzurumlu Emrah, Ruhsat, Meslek, Kmil'yi karmlardr. Efltun Cem Gney'in gznuru pahasna hazrlad eserler 61'i bulmutur. Bunlar arasnda onu en ok duygulandran eseri ATATRK kitabdr. Bu kitap hakkndaki dncelerini yle sylerdi: Yazdm eserler arasnda beni en ok duygulandran ATATRK kitabdr, lmlerinin 25'inci yldnm dolaysyla bir ATATRK serisi hazrlanacaktr. Mill Eitim Bakanlnca bunlardan birini hazrlama vazifesi de bana verildi. ATATRK, bir milleti yeniden yaratan Trk kitaplara sar m? Hele benimki kitap bile deil; Trk halknn gnl yaylasndan derlenmi bir kran demeti... O en byk insann mbarek ruhuna hediye edilmek zere... Masallarnda umutsuz hastalara ifalar getiren Efltun Cem G ney bu kez kendi hastaln yenecek o sihirli devay bulamayarak hayata gzlerini yumdu. Nur iinde yatsn.