Rifat N.

Bali

YRMNC

YZYILIN

BALARINDA

STANBULUN

FUHU

LEMNDE

YAHUDLERN YER

GR 19. ve 20. yzylda stanbuldaki fuhu faaliyetlerini inceleyen telif yaynlarn ortak tespiti gayrimslimlerin bu lemin n sralarnda yer aldklardr.1 Ancak bu yaynlarda Yahudilerin etkinlikleri tam anlamyla vurgulanmamtr. Halbuki 1880 ila 1939 yllar arasnda Yahudiler hem beyaz kle ticaretinde aikr bir ekilde etkindiler, hem de bu etkinlik corafi olarak ok geni bir alana yaylmt.2 Galiya, Avusturya, Polonya, Romanya gibi Dou Avrupann nemli Yahudi yerleim merkezleri fuhuun en youn olduu lkelerdi.3 Hem mlteciler, hem de Batdan Douya veya Doudan Batya seyahat edenler iin bir transit gei veya geici duraklama liman olan stanbul, fuhu ticareti asndan dnemin nde gelen merkezlerinden biriydi. Uluslararas fuhu tacirleri arasnda nemli bir yere sahip olan Yahudiler stanbulda yaayan ve ayn meslei icra eden soydalar ile de teriki mesaide bulunacaklard. Dou Avrupal Yahudiler lkelerinde icra ettikleri fuhuu beraberlerinde g ettikleri lkelere getirecekler, Arjantinin bakenti Buenos Aires ile Osmanl Devletinin bakenti stanbul, dnemin nde gelen iki fuhu merkezi olacakt. Bir liman kenti olan stanbul Gney Rusya, Romanya veya Bulgaristandan gelen veya bu lkelere giden gemiler yznden olduka youn bir gemi trafiine sahipti. Ylda yaklak 15.000 buharl ve 10.000 ticari geminin stanbuldan gei yapt tahmin ediliyordu. Avrupa ile Yakndou arasnda bir ticari kpr vazifesi gren stanbul ayn zamanda ok sayda yabancnn ziyaret ettii kozmopolit bir ehirdi. Bu ziyaretiler arasnda Trke bilen
Bkz. Zafer Toprak, stanbulda Fuhu ve Zhrevi Hastalklar 1914-1933, Tarih ve Toplum, cilt 7, say 39, Mart 1987, s. 31-40 / Zafer Toprak, Fuhu-Osmanl Dnemi, Cilt 3, s. 342-345, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf, stanbul, 1993-1995 iinde / Zafer Toprak, Genelevler, Cilt 3, s. 392-393, Dnden Bugne stanbul Ansiklopedisi, Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf, stanbul, 1993-1995 iinde / Charles Trowbridge Riggs, Yetikinlerde Su, s. 305-316, Clarence Richard Johnson, (Derleyen) stanbul 1920, (ev: Snmez Tamer), Tarih Vakf, Yurt Yaynlar, stanbul, 1995, iinde. Giovanni Scognamillo, Beyolunda Fuhu, Altn Kitaplar, stanbul, 1994 /Ahmet Rasim, Dnk stanbulda Hovardalk Fuh-i Atik, Arba Yaynlar, stanbul, 1992. (lk bask 1340/1922). 2 Edward J. Bristow, Prostitution and Prejudice The Jewish Fight Against White Slavery 1870-1939, Schoken Books, New York, 1983, s.1. 3 Edward J.Bristow, a.g.e. s.48.
1

Rifat N. Bali

ok az olduu iin ok sayda rehber, tercman, hammal

ziyaretilerin ilk ayak

bastklar liman deta kuatma altnda tutuyordu. Ayn sahnelere Haydarpaa Garnda da rastlanyordu. Gerek Galata limannda ve gerekse Haydarpaada stanbula ilk kez gelen yabanclarla temasta bulunan ve rehberlik hizmetlerini teklif eden yerel giriimci ve esnafn bir ksm para iin her eyi yapmaya hazr kiilerdi. Bunlarn bir ou da genelevlerle ticari ilikiler iindeydi. Bu nedenle stanbulda fuhuun yaygnlamasnda stanbulu ziyaret eden yabanclara rehberlik ve tercmanlk hizmetleri sunanlarn kayda deer katks vard. stanbuldaki genelevlerin Galatada younlamalarnn nedeni de aikrd: Galata limana yaknd.4 stanbulda faaliyet gsteren Yahudi pezevenklerden Rumen uyruklu Joseph Germanoff ile Nathan shar konularnn uzmanyd. Kadnlar etkilemek iin son derece iyi giyinen ve yelek ceplerinde iki altn saatle caka satarak dolaan bu iki karanlk sima Odessadan Kahireye yol alrken Galata limannda mola veren gemileri ziyaret eder, yolcular arasndaki gen kzlar kandrr, onlar Msra gitmekten vazgeirip stanbulda kalmalarn salar ve bylece fuhu lemine taze sermayeler katarlard.5 stanbul ayn zamanda beyaz kadn tacirleri iin skenderiye, Kahire, Port Said, Bombay, Singapur, Saigon gibi Dounun nemli fuhu merkezlerine gnderilecek kzlarn ksa sreyle bekletildikleri bir depo vazifesi de gryordu.6 Bu nedenlerden tr Yahudi kadnlarn fuhu bataklna dmelerini engellemek isteyenler abalarnda baarl olamyorlard. Merkezi Londrada ve amac Yahudi gen kzlar fuhutan korumak olan Yahudi Gen Kzlar ve Kadnlar Koruma Cemiyeti (Jewish Association for the Protection of Girls and Women) Genel Sekreteri Samuel Cohen gerekli nlemleri almak iin 1914 ylnda stanbulu ziyaret ediyor ve u tespitte bulunuyordu: 7
Misyoner tekilatlarndan birinde alan bir Alman Hanm, Frlayn Hirschberg Konstantiniye Rus Sefirinin ei Madam Ponafidine bakanlndaki kk bir konsey tarafndan fuhuu nlemekle grevlendirilmiti ancak maan deyecek mebla tedarik etmek gt. Bu nedenle Frlayn Hirschberg hem misyonerlie hem de gen kzlar koruma grevine kar hissettii sadakatle aa yukar parasz olarak alt. Ancak bu alma Hirschbergin de teyit ettii gibi nafileydi. Korunmaya muhta kzlarn byk bir kesimi Rusya, Romanya veya Galiyadan gelen Yahudi kzlard. Frlayn Hirschberg kzlara sakncal bir arkadan terk etmesini veya kendisini daha iyi korumasn telkin
4

S.Cohen, Report Of An Enquiry Made In Constantinople On Behalf Of The Jewish Association For The Protection of Girls and Women, Londra, 1914, s. 4. 5 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 185-186. 6 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 182.

Rifat N. Bali
etmeye kalkt an fuhu ticaretinde faal olanlar (yani rehberler ve dierleri) kzlara hemen Frlayn Hirschbergin bir misyoner olduunu ve onlar Hristiyan yapmaa altn sylemekteler. Yidie konumayan Frlayn Hirschberg kzlar bu dilde ikaz edenlere kar aresiz bir durumda glk ekmemekteler. zira rehberlerin geni bir ksm Yahudidir ve bu rehberlerin temasta olduklar fuhu tacirleri bu kadnlara yaklamakta ok az veya hi

Yahudiler 19. yzylda fuhu faaliyetlerinde nemli pay sahibi olmalarna ramen dnemin iki nemli fuhu merkezi Buenos Aires ve stanbulda tekel durumunda deillerdi. Buenos Airesde nce Franszlar daha sonra talyanlar, stanbulda ise Yahudilerin yan sra Rum ve Ermeniler piyasada etkindiler.8 Arjantinde fuhuun yaygn olmasnn nedeni kadn ve erkek nfusun eit olmamasyd. Bu nedenle 1880li yllarn ortasndan itibaren zellikle erkek gmenlerin rabet ettii Arjantine Dou Avrupal Yahudi yer alt dnyasnn temsilcileri de g ediyorlard. Dou Avrupal Yahudi fuhu mafyasnn Arjantine yerlemesi yerel Yahudi cemaatinin byk tepkisini ekmiti. Bu durum karsnda 1890l yllardan itibaren Yahudi Gen Kzlar ve Kadnlar Koruma Cemiyeti fuhula mcadele etmek iin Buenos Airesde de bir ube ayordu.9

stanbuldaki Yabanc Uyruklu Yahudiler Arasnda Fuhu Nasl Balad ? Alliance Isralite Universellein (bundan byle Alyans diye anlacaktr) yerel muhabiri ve ayn zamanda stanbul Akenaz Cemaatinin lideri Aron Halvynin 1890 ylnda Alyansn Paris merkezine yollad bir rapora gre stanbul fuhu piyasasnn kkleri Krm Savandan sonra stanbula nakledilen sava esiri Yahudi kkenli Ruslara tevdii edilen genelev ama imtiyazna uzanyordu:
Belli bir neme sahip ilk Polonyal Yahudilerin Konstantiniyeye yerlemelerinin 1854 ylnda balad grlmektedir. Krm sava dneminde Mttefik Ordular tarafndan esir alnan baz Rus Yahudisi askerler Konstantiniyeye nakledildiler ve orada halen yaadklar semtte kalmalar emredildi. Bu askerlerin gelmelerinden epey nce Konstantiniyede parlak bir servete sahip baz Polonyal Yahudiler grlebilirdi. Bu kiiler S. Cohen, a.g.e., s. 4-5. Edward J.Bristow, a.g.e. s. 181. 9 Haim Avni, Argentina, Encyclopaedia Judaica, Cilt 3, s. 413-418, 415. Arjantindeki Yahudilerin fuhu lemindeki yerleriyle ilgili bir inceleme iin bkz. Samy Katz, La transmission impure: Les prostitus Juives
8 7

Rifat N. Bali
Yksek kaldrm ve onun evresindeki sokaklarda umumhaneler ama gibi hazr bir misyon stlenmilerdi. Bu mutsuz insanlara, maruz kaldklar zulmden kamak veya ocuklarnn ok zor artlar altnda askerlik yapmamalarn isteyen Romanya, Macaristan ve Rusyadan kap gelen birok Yahudi aile eklendi
10

Ancak tek neden bu deildi. Ekonomik gereksinmeler, maneviyatn kmesi ve frsatlk kayglaryla hareket eden az sayda Yahudi de fuhu piyasasna girecekti. Bir dier neden alma iznine sahip genelevlerin yasal bir ekilde faaliyet gstermeleriydi. Her ne kadar Yahudi cemaati liderleri hayatlarn bu ekilde kazananlara kalarn atarak bakyorlarsa da fuhu Yahudilerin icra ettikleri kk apl dier ticaret biimlerinden ok da farkl olmayan bir dier ticaret alanyd.11 Aron Halvy Alyans merkezine gnderdii raporda Polonyal Yahudilerin genelev sahiplerine bakn yle aktaryordu:
Biraz ciddi Polonyallar baz soydalarnn Yksekkaldrmda dkkn amaya iten bu kstahlklarna alayc bir ekilde deerlendiriyorlar. Onlara [umumhane sahipleri] gre risk almadan nemli bir tasarruf biriktirmeye yarayan son derece pratik bir meslein rnlerinden hayatn kazanmak kadar akll bir ey yok. O kadar revata olduklar bir sokakta ticaret yapma cesaretini gsterenleri anlamakta zorluk ekiyorlar. Tandklar u veya bu kiinin ticarette baarl olmad ve iflas ettiini armadan reniyor ve anlaml bir ekilde balarn sallyorlar. Onlarla kadnlarn faziletinden konutuunuz takdirde size inanm bir yzle bakyorlar ve unlar sylyorlar: Kutsal Metinlerin bahsettii faziletli kadn yoktur. Btn kadnlar hafif mereptir ve onlar iin yasak meyvenin tadna bakmak karlmayacak bir zevktir. Dahas bu son teferruat irentir: Kocalar elerinde ihtiras ve zevkin uyanmasndan sadece menfaat elde eder.
12

Odessa corafi durumu ve nemli Yahudi nfusu nedeniyle beyaz kadn ticaretinde nemli bir dier merkezdi. 1860 ylnda Odessay gezen bir Fransz seyyah Yahudilerin beyaz kadn ticaretini ellerinde tuttuklarn ve tuzaklarna drdkleri kadnlar stanbula gnderdiklerini yazyordu.13 Bir gazeteciye gre stanbulda fuhula megul olanlar says o kadar kalabalkt ki bununla itigal edenler Sefarad ve Akenaz cemaatlerinden sonra nc bir cemaat oluturuyorlard.14

Rio de Janeiro, s. 569-584, Esther Benbassa (ed.), Transmission et Passages en Monde Juif, Publisud, Paris, 1997 iinde. 10 AIU Arivi Dosya Trkiye IC1, Aron Halvynin Parise yollad 12 Mart 1890 tarihli mektubu. 11 Edward J. Bristow, a.g.e., s.88. 12 AIU Arivi Dosya Trkiye IC1, Aron Halvynin Parise yollad 12 Mart 1890 tarihli mektubu. 13 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 56. 14 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 183-184.

Rifat N. Bali

stanbuldaki genelev sahiplerinin nemli bir ksm Yahudilerin fuhuta etkin olduklar Buenos Airesle balantlyd. Bir rnek vermek gerekirse Ukraynal Gusta-Bercia Bleiberg ifti gsterilebilir. Bleiberg ifti 1911 ylnda ernovtsiden stanbula g etmiti. Gusta Galatadaki genelevlerden birine girerek almaya balyor, kocas Bercia ise hem evlerde boyaclk, hem de pezevenklik yapyordu. ift 1911 ylnda Buenos Airese gidiyor, ancak iki ay sonra stanbula geri dnyordu. Bir dier rnek Bleiberg iftinin hemerileri Kune Gross ve Rumen kars Nessie Wechsler idi. Bu ift 1907 ylnda Buenos Airese gidiyor, Nessie hemen hemerilerine ait bir geneleve girip almaya balyordu. yl iinde yeterince sermaye biriktirdikten sonra stanbula geri gelecek, 36.000 Kron deyerek Gusta Farerin Galata, Sinagog sokak no. 47deki genelevini satn alacakt.15 Bu sat meblandan grlebilecei gibi fuhu krl bir meslekti. Nitekim Galatann yan sra Bursada da bir genelevin sahibi olan Gusta Farer genelevini sattnda byk kr elde etmiti.16 stanbulda fuhu faaliyetlerini ellerinde tutan Yahudiler dier lkelerdeki

soydalaryla da sk ibirlii iindeydiler. Bu ibirlii son derece rgtl bir ekilde yrtlyordu. 1892 ylnda beyaz kadn ticaretiyle megul olan 27 fuhu tacirinin Galiyada yarglanmas bu ibirliini gzler nne serecekti. Yarglananlarn tamam Galiyal Yahudilerdi. Bunlarn bir ksm Osmanl yetkililer tarafndan Galiyaya iade edilmiti. Osmanl yetkilileri, aralarnda Osmanl ajan olduu ileri srlen esrarengiz Michael Moses Salamonovitz nam dier Michael Paann da yer ald, baz nemli ahslar ise iade etmeyi reddetmiti. Bu fuhu etesi kendi iinde yle bir ibirlii ve grev dalm yapmt: Galiya ve Bukovinay dolap kandrlarak genelevlere satlacak kzlar arayan tedarikiler, onlar stanbula getiren nakliyeciler, kzlar zincirin son halkas olan Beyolu ve Galatadaki genelevlere datan yerel acenteler.17 Galiya stanbula fahie ihra eden tek yer deildi. 1860l yllarn sonlarnda Mslman, Yahudi ve Ermeni fuhu tacirleri Budapete ve civarnda cirit atyorlard. rnein 1899 ylnda Samuel Bahr adnda Yahudi bir tacir yirmibe kzla birlikte Budapeteden stanbula hareket etmek zere iken durdurulmutu. Samuel Bahrn yazhanesine ast tabela da olduka anlamlyd: Bahr, arka hracat.18 Beyaz kadn ticareti tarihinde kukusuz en ok kanuni kouturmaya uram olan
15 16

Edward J.Bristow, a.g.e., s. 121-122. Edward J.Bristow, a.g.e., s. 190. 17 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 74. 18 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 187.

Rifat N. Bali

Julie-Anton Hirshfelds ifti Bahrn kulland acentelerden biriydi. Bu rezil ift gen kzlar tuzaklarna drmek iin 1893 ylnda Solomon David adnda Rumen uyruklu biriyle ibirlii iindeydiler. David ucuz yzk satmak bahanesiyle Budapetenin fakir Yahudi mahallelerinde ev ev dolaarak, fuhu bataklna drebilecei gzel kzlar aramaktayd. David, stanbulun faziletlerini ballandra ballandra anlatt konumasn dinleyecek bir gen kz bulmay baard zaman, ona zengin Trk ailelerin ocuklarnn zel bakcl ve retmenlii alannda mevcut i imknlarn iyi bilen bir erkek arkadann refakatinde stanbula gndermeye sz veriyordu. Bu andan itibaren Julie Hirshfeld veya Ahmed Moskitos gibi acenteler sahneye kp fuhu bataklna dmek zere olan bu zavall kurbanlarn akllarn elip onlar Trkiyeye gitmeye ikna ediyorlard. Macaristandan yola kan kzlar bir buharl nehir gemisiyle Tuna Nehri boyunca seyahat ederek nce Romanyann Galati limanna, oradan da Karadenizde seyreden sahil gemileriyle stanbula varyorlard. Macar polisi 1884 ylna kadar nehir gemilerini Rumen snrna kadar refakat ediyordu. Ancak bu tedbirin hibir caydrc etkisi yoktu. Rumen resm makamlar hem Rumen kzlar fuhutan uzak tutmak istediklerinden, hem de Trkiyeye kadn ihra eden fuhu tacirlerinden rvet aldklarndan yabanc fahielerin Romanyaya ithal edilmelerini tevik ediyorlard. Bu artlar altnda Romanya Trkiye iin nemli bir fahie deposu vazifesi gryordu. Romanyal Yahudilerin fuhu ticaretine girmelerindeki en nemli neden dnemin Rumen resm makamlarnn Yahudileri ticari faaliyetlerini srdrmelerini engellemeleriydi.19 Budapeteli genelev sahibeleri Rosi Luft ile Sarah Grossman Macaristan ile stanbul arasndaki fuhu trafiinin dier nemli simalarndand. Sarah Grossman gen Yahudi kzlar stanbula gnderdii iin Trk lkabyla anlyordu. Rosi Luft ise Beyolu ve Galatadaki genelevlerle Hareme kadn tedarik etmek iin Budapetede kadn toplama acenteleri kullanyordu.20 Galiya ve Macaristandan stanbula gelen bu kadnlar stanbuldaki Avusturya Konsolosu yle deerlendiriyordu:
Bu kzlarn ou daha nce kendi vatanlarnda profesyonel fahielik yaptlar. Ya ihtiyatan veya daha iyi kazanlar elde etme umuduyla kendilerini, Budapete-Belgrad veya Bkre-Galati-Kstence yoluyla Konstantiniyeye kadar onlara refakat eden ve buradaki umumhanelere teslim eden, Galiya ve Bukovinal pezevenklerin kollarna atyorlar.
21

19 20

Edward J.Bristow, a.g.e., s.187-188 Edward J. Bristow, a.g.e., s. 67-69 21 Edward J.Bristow, a.g.e., s. 189.

Rifat N. Bali

Fuhu Zincirinin Nasl altn Gsterir Bir rnek Vaka Bu zincirin nasl altn gsteren en iyi rnek Yahudi Gen Kzlar ve Kadnlar Koruma Cemiyeti sekreteri Samuel Cohenin stanbulda bulunduu sre zarfnda fuhuu nlemeye hevesli bir Rus Yahudi gazeteciden duyduu bir vakayd. Odessa Kzlar Koruma Komitesi 17 yanda Odessal bir Yahudi kzn fuhu tacirleri tarafndan stanbula getirildiini gazeteciye bildirmi ve onu bulmasn istemi, kzn annesi de gazeteciye mektup yazp kznn bir fotorafn gndermiti. Gazeteci kz bulmak iin gnlerce genelevleri dolat ancak netice alamad. Bunun zerine o blgede alan postacya biraz para verip btn fuhu evlerinde bu isimde bir kzn alp almadn aratrmasn istedi. Bunu yaparken de phe ekmemesi iin kzn adna Rus postahanesine para geldiini ve bekletildiini sylemesini tembih etti. Birka gn sonra postac kzn kald evi buldu. Bunun zerine gazeteci dikkati ekmemek iin bir mteri gibi evi ziyaret etti. Evdeki kzlarn her birinin deiik bir dil konutuunu ve birbirlerini anlamadklarn grd. Franszca konuan Fasl bir kz sorguladktan sonra arad kzn hastanede olduunu ve bir, iki gn sonra gelmesi beklendiini rendi. Ertesi gn eve tekrar geldi. Fasl fahieyle konuurken mcevherle kapl gz kamatrc kyafetler giymi yalca bir kadn, peinde sknt iinde olduu anlalan bir gen kzla birlikte eve girdi. Evdeki kzlar gazeteciye arad kzn bu kz olduunu sylediler. Gazeteci birka dakika bekledikten sonra bir mteri gibi kza yaklaarak onu bir odaya gtrmesini istedi. Odada kza annesinin mektubunu gsterip genelevden ayrlp kendisiyle birlikte gelmesini istedi. Evin patroniesi kzn ayrlmasna itiraz etmedi. Kzn gazeteciye geneleve nasl dtn anlatt macera fuhu ebekesinin nasl rgtl altn gsteriyordu. Gen kz Odessal bir kz arkada vastasyla aslnda fuhu taciri olan bir gen adamla tantrlmt. Gen adam onunla cinsel iliki kurduktan ksa bir sre sonra iyi bir iinin olduu stanbula dnmek zorunda olduunu syledi. Kza kendisiyle birlikte stanbula gelmesini teklif ettiinde bekreti bozulduundan hayat mahvolan gen kz bu teklifi hemen kabul etti. Adam kzn ailesine stanbula gideceini sylemesine izin vermedi. Kz gizlice evden kap ayla birlikte gemiye binip stanbula doru yola kt. Gen adam kzn dier yolcular tarafndan grlmemesi iin gemi mrettebat ile anlap onu kmr depolarna saklamt. stanbula varlarnda kzn pasaportu
7

Rifat N. Bali

olmamasna ramen onu kaak olarak ehre soktu. Onu hemen fuhu evine teslim etti, orada yaamak ve dier kzlar gibi para kazanmak zorunda olduunu syledi. Kz bunu kesinlikle reddedince onu dvd ve dilerini krd. Kz evin patroniesinin adama para verdiini grmt. Gen kz fahie olmay reddetmeye devam edince patronie ve fuhu taciri direncini krmak iin onu acmaszca dvdler ve a braktlar. Bunun zerine ok hastalanan kz hastaneye kaldrld. Hastanede cinsel ilikide bulunduu fuhu tacirinden frengi kapt anlald. Gen kz hastaneye sahte bir isim altnda kaydedilmiti. Patronie onu ara sra ziyaret ediyor, eve geri dnmedii takdirde kendisini Rus Konsolosluundaki polise teslim etmekle tehdit ediyordu. Rus polisinin nasl davrandn bilen, gidecek evi olmayan biare gen kz bunun zerine fuhu evine geri dnmeye karar verdi. Dndkten ksa bir sre sonra da gazeteci tarafndan bulundu.22

Anlarda Yahudi Fahieler Yaklak yz yl ncesinin hem stanbul, hem de uluslararas Yahudi camiasnn en ok mcadele verdii bir konu olan fuhu gnmz Trkiye Yahudileri arasnda pek uzakta kalm ve de hatrlanmas pek istenmeyen bir konudur. Bu makalenin yazlmas srasnda konuyla ilgili anlar derlemeye altmda alnan sonu epey zayft. Sadece iki kii bir eyler hatrlyordu:
Rafael Sadi: Karaky genelevi ile Akenaz sinagogu birbirine bitiik gibidirler ve bir zamanlar bu meslei icra eden hanmlardan birinin ifadesi ile sylyorum, genelevin iletmecilii bu Akenaz Yahudilerinin Rusyadan stanbula gelirken yanlarnda sermayelerini de (yani o zamann Nataalarn) getirdiklerini ve tezgh kurduklarn anlatmt. Sylentiye gre de adamlar aslnda dini btn kiiler olup namaznda niyaznda insanlarm ve vakit duay namaz karmazlarm. Bu nedenle sinagogu i yerlerinin yaknnda kurmular. Bir de orada alan Rus sermayelerin Beyaz Rus olduklar ifade edilir hep. imdi Beyaz Rus olarak bir rktan m sz edildii yoksa bayanlarn tenlerinin beyaz olmasndan dolay m bu ismi aldklar ayr bir aratrma konusudur. Bir de bu sermayelerin ve de sanrm patronlarnn sayesinde o gnlerden kalan bir deyim ise, zellikle Rus ivesi taklit edilerek sylenir: NCE BUDA SONRA ODA (yani NCE PARA SONRA MUAMELE) derlermi.
22 23 23

S. Cohen, a.g.e., s. 15-17. Rafael Sadinin 22 ubat 2003 tarihli yazs.

Rifat N. Bali

Denis Ojalvo: Bana teyzemin rahmetli einin (Boni llel) anlattn aktaraym: Bu zenaati icra edenler ve sponsorlar Galata civarnda faaliyet gsterirlermi ve ou da Akenaz gmenlerden oluurmu. Terifat Madam oza, Es gibt ein mteri (bir mteri var) deyip mteriyi havale ettiinde Madam oza, elinin ayasn yukar ak ekilde tutup (yani para isteyip) sonra yere bakar duruma getirirken, nce byle sonra byle dermi.
24

stanbulda Genelevler ve Fuhuun Durumu Balkan Savann sona ermesinin hemen ardndan yerinde incelemelerde bulunmak ve gerekli nlemleri almak iin 5 Mays 1914 gn stanbula gelen Yahudi Gen Kzlar ve Kadnlar Koruma Cemiyeti Genel Sekreteri Samuel Cohen hazrlad raporda Galatadaki genelevlerin durumunu yle tasvir ediyordu:25
Limann arkasnda Galata soka diye anlan uzun bir sokak var. Biraz daha batda Peraya uzanan ve Byk Pera Caddesi diye anlan bir sokak var. Bu iki sokak arasnda, Galata diye bilinen blgede tamam kt talarla denmi, geceleri neredeyse tamam ksz, kk, karmak, dar, dik sokaklardan oluan bir labirent mevcut. Evler alak ve kk olup tasviri imknsz bir pislik iindeler. Bu sokaklardan bir ou tamamen umumhanelere ayrlmtr. Rio de Janeiroda grdm manzarann kt olduunu dnmtm ancak Konstantiniyedeki bu umumhaneleri tarif etmekte kelimeler kifayetsiz kalr. Umumhane sakinleri alak tabure, sandk, veya sedirlerde oturmaktalar ve stlerinde kyafet namna neredeyse hibir ey yok. Yzleri boyal ve pudraldr ancak gzlerindeki yorgun bak saklanamaz. Neredeyse her fahie n tel rgyle kapal ve sokaa bakan 50 il 60 cm eninde kk bir blmde oturuyor. Bazlarnda kk pencereler var. Bu tel rglerin kzlarn sokaktaki erkekler tarafndan ellenmelerini engelleme ancak kzlarn gelip geenlere seslenmelerine izin verme iin konulduklar aikr. Her evde Madam kzlara gz kulak olacak bir ekilde kapya yakn veya ortalk bir yerde oturuyor. Btn manzara isyan ettirici. Bir iki kere gndz vakti sokaklar erkeklerle o kadar dolu olmad ve kadnlarn da ileri ne henz hazr olmadklar buralardan getiimde grdklerimden zellikle tiksinmitim. Baz fahieler kaplarda duruyor veya yar plak bir vaziyette odalarda geziyorlard. Dierleri az ok giyinik olup sokaklarda yrmekte ve dier evleri ziyaret etmekteydiler. Bu fahieler Gney Amerikada grdklerimden ok daha gen gzkyorlard. Cuma ve Pazar gnleri ve bayram gnleri (Trk veya Rum bayramlar ) sokaklar doluydu ve iler hareketliydi. Bir bayram ve bir Cuma akam bu sokaklar arasnda dolatmda kzlarn yzlerinde
24

Denis Ojalvonun 23 ubat 2003 tarihli yazs.

Rifat N. Bali
grdm manzaray hi unutmayacam. Olduka yorgun ve maneviyatlar tamamiyle km grnyorlard. Bu evlerin evresinde kahvehane ve meyhaneler var ve neredeyse her birinde durmakszn kumar oynanmakta. Bu meyhanelerin mterileri ile birok meyhane sahibi kaak veya kabadaydr. eytani grnme sahip byle bir erkek topluluunu nadiren grdm. Bunlar sokaklarda genellikle rastlanan sert grnml serserilere benzer simalar olmayp soukkanl, iten hesapl alaklardr. Hayattaki tek amalar almadan para elde etmek ve en sratli bir ekilde o parayla kumar oynamaktr. Aralarndan birou ar paral kiilere benziyor. Kii bu insanlar onlara para temin etmeye mecbur olan zavall kzlarla mukayese etmesi halinde hislerini normal bir seviyede tutmas ok zordur. Her ey azami derecede serbest ve ahlksz gzkmekte. Yetkililer hibir mani ve zorluk karmamaktalar. Bir veya iki yerde bir nevi nbeti kulbesi gibi bir yerde bulunan bir polis memuru dnda en ufak bir murakabe grnmemektedir. Geceleri sokaklar her uyrua mensup erkeklerle doludur, aralarndan byk ounluu denizcidir. Umumhanelerdeki kzlar bana ounluu Rus ve Polonyal Yahudi olarak grnd. Tabii ki baka uyruklular da var. Konstantiniyenin en fakir blgelerinden biri olan bu semtte ilerinde bir sr ocuun yaad baka evler de mevcut. Bu ocuklar bu ahlk d evlerin bulunduu sokaklarda kouuyor ve bylece ocukluklarndan beri ktlk iinde byyorlar. Bydklerinde bu kim bilir onlarda nasl bir etki yaratacaktr! Bu semtte ayrca kilise, okul ve sinagoglar da mevcut. Ancak yakn tarihe kadar bir iyiletirme salamak iin herhangi bir teebbste bulunulmad. Galatada yaayanlarn ounluunun Rum ve Yahudiler olduunu, belli bal ticari messeselerin ounun da bu sokaklardan birka dakikalk mesafede olduunu hatrlatmak lazm. imdiye kadar sadece Galatadan sz ettim, fahieler, umumhane patronlar ve fuhu tacirlerinin maalesef Yahudi erkek veya kadnlar olduunu beyan ettim. Perada ise durum deiiktir. Burada Yahudi olan umumhane ileticileri, fahie veya kabadaylara rastlamak nadirdir. Yahudilere ait bir iki ev olduu dorudur ancak orada alanlarn ou Fransz, Alman, Rum, Rus, Rumen veya Ermenidir. Sokaklarda piyasa yapan, kafelere veya szde mzikhollere giden kadnlar bu milletlere aittir. Onlar esas itibariyle daha iyi bir itimai [sosyal] snfa ait Trklerle yabanclarn gittikleri fla fahielerdir. Bu varyete gsterilerinde ark syleyen ve dans eden artistlerin ou fahieden baka bir ey deiller ve gsteri sralarn savdktan sonra baka yollardan para kazanmak iin mterilerin arasna inerler. Gsterilerin gece yarsna yakn balad ve sabah 04:30a kadar srd bu hesaplarna alan yerlerden birinde manzara gerekten rezilne. Perada kendi fahieler grlebilir. Bunun aksine Galatadaki umumhane

sakinlerinin bitkin ve km halleri, ok ak bir ekilde, hayatn onlar iin hi ekici olmad ve silkinip kurtulamadklar bir d g, bir etki ile orada tutulduklarn gstermekte. Oradan ka neredeyse faydaszdr. Mmkn olsayd bile bu kzlar biraz efkat iin kime yaklaabilirler? Ayn semtteki dier kzlar onlara yardm etmekten
25

S. Cohen, a.g.e., s. 6-9.

10

Rifat N. Bali
korkacaklar ve bu blgeden uzaklamalar halinde ise kimse konutuklar dili anlamayacaktr. u soru pekl sorulabilir. Nasl olur da bu byk bel bu kadar uzun bir sre hogrld? Birok cevap vardr ancak belki en nemlisi yetkililerin mdahale etmeme ynndeki tavrlardr. Trk, kadn ticaretine Bat Avrupa halknn bakt gibi bakmyor. Onun dini okelilie msaade ediyor ve maddi imknlar elverirse ok eli bir haremi vardr. Ne kadar gerek olduunun sylenmesi zor ama zengin Mslmanlarn haremlerinde baka dinlere ait gen kadnlarn olduu sylenir. Zengin Mslmanlarn Bat lkelerinden gelen gen kzlar iin muhteem meblalar dediklerine dair hikyeler var. Tabii ki bunlarn doruluklarn kontrol etmek imknsz. Ancak bir gerek olarak Trklerin kendi kadnlarnn ahlk d bir hayat srmelerine kar olmalarna ramen umumhaneleri kullanmaktan ekinmedikleri sylenebilir. Buna neden izin verildii sorulduunda genellikle verilen cevap umumhane sakinleri slm dinine ait olmadklar srece bu durumun kendilerini ilgilendirmediidir. slamiyetin dndaki inanlara mensup fahieler iin neden mdahale edilmesi gerektiini anlamyorlar. Onlarn savunmas baka milletler ve dinler kadnlarn kendi lkelerinde fahie olarak faaliyet gstermelerine izin veriyorlarsa neden Trkiyede bu kadnlarn ayn faaliyetleri icra etmelerini men etmek gerekir? [eklinde].

ankrl Ahmet Keml ok anlarnda Galatada fuhu yaplan bir evi ve alanlar yle tasvir etmekte:
Kmrc sokanda bir eve girdik, sahibesi bir Lehli idi. eride ispirto, rutubet, kf, soan kokusu mide bulandryordu. Ufak ve kfeki ta deli bir taln nihayetinde, perde ekilmi bir merdivenin nne bir ift hamal yemenisi evrilmiti. Perdenin etekleri para para ve basmas ne renkte olduu belirsizdi. Merdivenin, yanndaki kanepeye oturduk. Koltuk ve arka demesi simsiyah ve muambaya dnmt, gayet pis kokuyordu. kadn geldi, arkadalarm sarho olduu iin yukar ktlar. Ben bu krk belik, buruuk yorgun bely kabul etmedim. Karki evden bir Bulgar kz geldi, cidden gzeldi. Bonak ivesiyle eski bir trk vardr. Tunada rpar bezini (tekrar) Kim sevmez hayda Bulgar kzn Bu trkdeki Bulgar kz da bunun ei olsa gerek. Lehli kadna sabahtan beri on alt marka aldn syledi. En aa bir hesapla dokuz marka da gece alrsa yirmi be marka eder. Her marka iin asgar bir hesapla on dakikalk bir delk temas farz olunsa tam drt-on saat eder. Halbuki iki kavak dal yarm saati birbirine srtlse kuru otlar yakacak kadar bir hararet hasl olur.

11

Rifat N. Bali
Yirmi be markann bedeli yz yirmi be kuru olup bunun yars ev sahibine sermayenin elbise, yemek, haftada bir gezme, belediye dokturunun tayin edecei hastalk vukuat buna cezal denir karl olarak- aittir. Geri kalan altm iki buuk kuru ise bu zavall kadnda kalmayp ya sevdal veya bellnn eline geer. Zaten byle dm kadnlarn en ykseinden en sflsine kadar hayat ve vcutlar (mteri, sevdal, belal)lar arasnda taksim edilir. Sevdal kadnn sevdii erkek olup mteriden ald paray bu erkein stne bana sarf eder.
26

1920 ylnda stanbulda fuhu faaliyetlerinin icra edildii toplam 175 kt hretli evin semtlere ve sahiplerinin kimliklerine gre dalm yleydi:
kisi Perada, biri Galatada olmak zere, kentte balca genelev mahallesi vardr: Peradaki Abanoz semti, Ziba semtinden kat daha byktr; Galata blgesiyse, her ikisinin bileiminden ok daha geni bir alana yaylmtr. skdarda, Blbl Deresinde, bunlardan daha kk baka bir mahalle ile kentin eitli yerlerinde pek ok baka evler mevcuttur. Pera ve Galata mahallelerindeki kaytl evler ve pansiyonlar Hristiyanlara ve Yahudilere, skdar ve Kadkydekiler Mslmanlara aittir. Aadaki tablo, bu tr evlerin yerini ve saysn gstermektedir: Abanoz Evlerin Says 59 Sahibi Rum Ermeni Yahudi Macar Msrl Zenci Bonak Trk 37 19 3 -----Ziba 23 13 10 ------Galata 77 28 6 42 1 ----skdar 10 -----2 1 7 Kadky 6 1 ---1 --4 Toplam 175 79 35 45 1 1 2 1 11

Abanoz semti iinde, Abanoz, Kk Kasc, Kilid, Lale, Fc ve Karnavula sokaklar yer almaktadr. Ziba semti iinde: Ziba, Kk Ziba, Paa Bakkal ve Ananik sokaklar bu tr evlerin bulunduu yerlerdir. Galata Mahallesi, Zrefa, Beyzade, erbetHane, Kara-Olan, Badem, eftali, Olak ve Blbl sokaklar kapsamaktadr.
27

skdardaki btn evler Blbl Deresindedir. Kadky blgesinde, Rza Paada drt, Yel Deirmeni ve Orta sokaklarnda (Modada) birer genelev bulunmaktadr.
26 27

Ahmet Kmil ok, Grp ittiklerim, Okuyan Adam Yaynlar, Ankara, 2002, s. 290-291. Charles Trowbridge, Yetikinlerde su, s. 305-316, 306, Clarence Richard Johnson, (Derleyen) stanbul 1920, (ev: Snmez Tamer), Tarih Vakf, Yurt Yaynlar, stanbul, 1995, iinde.

12

Rifat N. Bali

Beyolu ve Galatada ziyaret edilen 159 genelevde faaliyet gsteren fahielerin milliyetlerine gre dalm ise yleydi:

Abanoz Rum Ermeni Yahudi Rus talyan Bulgar Polonyal Romen Alman Fransz Toplam ---214 147 49 12 1 3 1 1

Ziba 52 13 2 -1 1 ----69

Galata 187 29 111 42 1 1 -4 5 1 381

Toplam 386 91 125 43 5 3 1 4 5 1 664

Yzde 58 13,7 18,8 6,4

Galata mahallesinde, kaytl kzlar ile ilgili resmi saylar: Rum (28i Yunan, 307si Osmanl vatanda) Rus Yahudi Ermeni Avusturyal Romen talyan Bulgar Srp Amerikan, Fransz, Alman ve Zenci, hepsinden 1 kii. Toplam: 662 Ruslarn says, muhtemelen belirtilenden daha fazla. Galata blgesi iin verilen resmi saylar yzde 25in zerinde Rus olduunu gsteriyor ve bu say giderek artyor. 335 169 68 47 19 12 4 2 2

13

Rifat N. Bali
Ziyaret edilen on iki pansiyonda 22 Rum, 11 Ermeni, 4 spanyol Yahudisi ve 1 Fransz kz bulunduu saptand.
28

Dnemin bir resm belgesine gre vesikal fahielerin mezheb ve tabiyetleri ile ilgili dalm yleydi:

Mslim [Osmanl] Rum Ermeni Musevi Rus Yunan Avusturya Romanya talya Toplam: 2125

774 691 194 124 171 90 23 23 12

Fransz Srb Bulgar Alman Polonya Arab Yugoslavya Amerika ran

5 5 5 3 2 2 1 1 ?

(Ve fhie olduklar suret-i resmiyyede [resmi olarak] zannolunan 979da vesikasz kadn vardr. Bunlarn haricinde mhiyet-i ahlkyyesi [ahlaklar] esbb- muhtelife [muhtelif sebepler] ile tagayyr etmi [deimi] kadnlarn adedi binlere bali olur [ular].)
29

Fuhu stanbul Yahudi Cemaatini Nasl Etkiliyordu ? Yahudi gen kzlar arasnda yaygnlaan fuhuu nlemek iin Samuel Cohenin tavsiye ettii en nemli tedbir eitimdi. Cohen Londraya dnnde cemiyete sunduu raporda stanbulun en fakir semtlerin sokaklarnda avare bir ekilde
28

Charles Trowbridge, Yetikinlerde su, s. 305-316, 308-309, Clarence Richard Johnson, (Derleyen) stanbul 1920, (ev: Snmez Tamer) Tarih Vakf, Yurt Yaynlar, stanbul, 1995, iinde. 29 Mustafa Glib, (Dersaadet Polis Mektebi Mdr Hidemt- Filiye ve Terbiye-i Meslekiyye Muallimi) Fhieler Hayat ve Redet-i Ahlkiyye, Mahmud Bey Matbaas, 1338, s. 73-75, Bu kayna ilk nce Prof. Dr. Zafer Toprak zikretmitir: stanbulda Fuhu ve Zhrevi Hastalklar 1914-1933, Tarih ve Toplum, cilt 7, say 39, Mart 1987, s. 31-40, 35.

14

Rifat N. Bali

kouan binlerce ocuktan bahsediyordu. Bunlarn en nemli bir ksm Yahudiydi. Cohen okullarda mezuniyet ana gelen Yahudi gen kzlarn i bulabilecekleri sanayi iletmeleri olmadndan bu kzlarn fuhu bataklna dmemeleri iin daha fazla Yahudi okullarnn tesis edilmesini, kzlara teknik ve snai eitim verilmesini tavsiye ediyordu. stanbulda fuhu faaliyetinin esas itibariyle yabanc uyruklu Yahudiler tarafnda yaygn bir ekilde icra edilmesi yerel Yahudi cemaatini de etkileyecekti. stanbul Yahudi cemaati Osmanl topraklarnda domu hibir Yahudi gen kz veya kadnn fuhu ve genelev patronluu yapmamasyla vnyordu. Ancak Balkan Savann beraberinde getirdii sefalet ve perianlk sonucunda stanbullu Yahudi ailelerinden birou geimini salayamayacak bir duruma gelmiti. Yabanc fahielerin ne kadar kolaylkla para kazandklarn gren stanbullu Yahudi kadnlar da geim sknts nedeniyle fahielie balamlard. stanbullu hayrsever Yahudi hanmlar bu kzlarn bazlarn kurtarmak iin biraz gayret sarf etmekte ancak gerekli imknlarn mevcut olmamas nedeniyle baarya ulaamyorlard. ili de birka yllk bir maziye sahip 26 yatls mevcut bir kz yetimhanesi vard. Kzlarn tamam anne ve babalarn kaybetmiti ve hepsi de okul andayd. Yetimhaneye girmek isteyenler uzun bir bekleme listesi oluturuyorlard.30 Fuhu faaliyetlerinin ezici ounluunun yabanc uyruklu Akenazlarn elinde olmas ise stanbul Akenaz cemaati iin bir faciayd.31 Cemaat lideri Aron Halvy 1890 ylnda Alyansa gnderdii raporda durumu yle gzlemliyordu:
Yksek Kaldrm yokuuna yakn bir yerde bulunan umumhaneler cemiyet iin kaybolmu Yahudi kzlarla dolup tamakta, bu da Polonyal genleri ok kt bir ekilde etkilemektedir. Uzun bir alanda ard ardna sral bu evler bizim Alman cemaatimizin iyi hretini solduran bir kara lekedir. Polonyal evlerin zerine yklan sefalet Reji daresinde alan bizim zavall Yahudi kzlarmz umumhanelere drmektedir. Bu ayet bizi teselli edecekse Sefarad gen kzlar arasnda fahielere rastlanmad ve hayatlarn kazanmak iin Reji daresine giden Sefarad gen kzlarn dzgn davranlar ve mesafeli durularyla apknlarn kendilerine yaklamalarn engelledikleri [not edilebilir].
32

Fahieler arasnda Sefarad kkenli hibir gen kz veya kadna rastlanmadndan stanbul Sefarad cemaati bu mesele karsnda lkayt grnyordu. Ancak bu durum Balkan Savalarnn meydana getirdii glerin ardndan deiiyor, baz Sefarad gen kzlarn fuhua balamalar stanbul Sefarad cemaatini alarma geiriyordu. Bir
30 31

S. Cohen, a.g.e., s.10-11. Edward J. Bristow, a.g.e., s.184.

15

Rifat N. Bali

kaynaa gre stanbulda ikiyz Yahudi aile geimini fuhutan salyordu. Bu ailelerin fertleri kendi ilerinde grev dalm yapmlard: Kadnlar genelevlerin kaplarnda para tahsil ediyor, yallar ise ya mteri aryor veya sadece fuhula itigal eden Akenazlarn mdavimi olduklar Or Hode sinagogunu ynetiyorlard. Byle bir sinagogun mevcudiyetinin nedeni fuhula megul bu ikiyz aile mensuplarnn namuslu ailelerin mdavimi olduu sinagoglara girmelerinin men edilmesiydi. Sinagogun bakan Osmanl yetkililerinin 1892 ylnda Galiyaya iade etmeyi reddettii ve Osmanl Devleti hesabna casus olarak alt ileri srlen esrarengiz Michael Moses Salamonovitz, nam dier Michael Paa idi.33 stanbullu Akenazlar bir sre iin yabanc uyruklu dindalarnn devam ettikleri bu sinagogu kapatmay baaracaklard. Ancak bir sre sonra Hahamba Moe Levi (1872-1908) sinagogun tulal yksek bir duvarla epeevre tecrit edilmesi artyla tekrar almasna izin verecekti. Akenaz Bahaham Dr. David Markus bu sinagogu satn almay deneyecek ancak fuhu tacirlerinin aralarndan on bir kiinin sinagogda ibadet etmelerine izin verilmesinde srarc olmalar nedeniyle vazgeecekti. Bylece sinagog Polis Amiri Osman Bedri Beyin stanbuldaki fuhu faaliyetlerine bir son verecei 1915 ylna kadar ak kalacakt.34 Ayn yl Rozi ve Fremond adnda iki fahie bu kt yola den dier kadnlara yardm etmek iin Akenaz cemaatine ait Terziler Sinagogunun bugnk Bankalar Caddesi Felek sokakta bulunan yan banda bir ev satn alarak fuhu piyasasnda alan veya gemite alm olan kadn ve erkekleri barndrmaya balyorlard.35

stanbul Polisinin Tavr Adliye Nezareti, beyaz kadn ticaretinin popler hale gelmesinden ok nce, 1876 ylnda Galata semtini yabanc uyruklu fahielerden temizleme karar almt. Yabanc fahieleri toplayp iki gemiye dolduruyor, tam onlar snrd edecekken Batl lkelerin bykelilerinin durumu protesto etmeleri zerine bu karar iptal etmek

AIU Arivi, Dosya Trkiye IC1, Aron Halvynin gnderdii 3 Ocak 1890 tarihli mektubu. Edward J.Bristow, a.g.e., s. 184-185. 34 Edward J. Bristow, a.g.e, s. 225-226. Sz konusu sinagog Alageyik Yokuu ile Zrafa Sokann birletii yerdedir. 1897 ylnda ina edilmitir. (Bkz. Naim Gleryz, stanbul Sinagoglar, stanbul, 1992, s. 88 ve Orhan Trker, Galatadan Karakye Bir Liman Hikyesi, Sel Yaynclk, stanbul, 2000, s. 61. 35 Aslan Yahni (der.) Kuruluundan Bugne htiyarlara Yardm Dernei, Alev Ofset, stanbul, 1994, s.17.
33

32

16

Rifat N. Bali

zorunda kalyordu.36 Ancak yllar getike Osmanl resm makamlarnn tavr deiecekti. 1914 ylnda Galatadaki fuhu bataklndan son derece rahatsz olan kilise, okul, sinagog ve manastr yneticileri genelevlerin bu semtten uzaklatrmas iin hkmete bavuruyorlard. Ancak durum mit verici deildi. Dk maa alan polislerin rvet karlnda fuhua gz yummalar mcadeleyi zorlatryordu. Samuel Cohen bu durumu yle aktaryordu:
Halihazrda beyaz kadn tedarik edenlere kar bir kanun yok ve polis bu ticareti nlemek iin gayret etmede hi yardmc deil. Konstantiniyede kadn ticareti meselesine fuhu meselesi de dikkate alnmadan deinilemez. Birok kii her iki meslei yaparak zengin olmulardr ve bana polis amirlerinin ibirliini salamann ne kadar zor olduu belirtilmiti. Bu polis memurlar ok dk maalar almaktalar ve ou zaman maa alabilmek iin uzun zaman beklemek zorundalar. Bu yzden gzlerini kapatarak veya hatta kabaday, fuhu tacirleri ve umumhane sahiplerine aktif bir ekilde yardm ederek biraz para kazanma frsatn yakalamalar fazla artc deil. Yakn zamanlarda baz fuhu tacirlerini yakalamak iin gayret sarf edilmitir ancak bu adamlarn her zaman [yakalanacaklar konusunda] vaktinde bilgi sahibi olup kap saklanmalar ise olduka dikkat ekicidir.
37

Trk-Rus Sava (1877-1878) sonunda imzalanan Ayastefanos Antlamasnn hkmlerini yeniden gzden geirmek amacyla 13 Haziran 13 Temmuz 1878 tarihlerinde Berlinde toplanan konferansn sonunda imzalanan 1878 Berlin Antlamasndan sonra Batl lkeler stanbulda Konsolosluk Mahkemeleri kurma, kendi tbiyetindeki kiileri bu mahkemelerde yarglama haklarn elde ediyorlard.38 Bu durum karsnda fuhula mcadele etmek zordu. Bamsz mahkemelere sahip olan konsolosluklar kendi uyruklarna ait bir fuhu tacirini tutuklamaya teebbs ettiklerinde bu kii baka bir uyrua ait olduunu savunup serbest kalabiliyordu. Birok fuhu taciri deiik lkelerin pasaportlarna sahipti. Bu tr zorluklarla ba edebilmek iin zel bir Bakonsoloslararas Komitesi oluturulmutu. Konsolosluklar fuhu tacirlerinin deiik uyruklara ait olduklar yolundaki iddialarn nlemek ve tmn srgn etmek iin herkese bilinen fuhu tacirlerinin adlarn ieren listeler hazrlamlard. Bu hazrlklar kabaday ve fuhu tacirlerini son derece korkuttuundan ou yurt dna kat. Ancak kaanlar Trk polisinin konsolosluklarn fuhu tacirlerini snr d etme telkinlerini yerine getirmede hi de heyecanl ve istekli
36 37

Edward J. Bristow, a.g.e., s. 181. S. Cohen, a.g.e, s. 11-12. 38 Edward J. Bristow, a.g.e., s. 185.

17

Rifat N. Bali

olmadn fark ettiklerinde tekrar geri dnp eski mesleklerini icra etmeye devam edeceklerdi.39

Alman Feminist nder Bertha Pappenheimin stanbul ziyareti: stanbulun nemli bir Yahudi fuhu merkezi olmas nedeniyle Alman feminist nderlerden Bertha Pappenheim, (1859-1936) merkezi Fransada bulunan Association Pour la Protection de la Jeune Fille (Section Isralite) (Gen Kzlar Koruma Cemiyeti Musevi Blm) lideri Madam Eugene Simon ile birer eitim ve hayrsever Yahudi rgt olan Hilfsverein ve Bn Brith rgtlerinin yetkilileri muhtelif tarihlerde stanbula gelip yerinde incelemeler yapacaklard.40 Bunlarn arasnda yer alp 1911 ylnda Selanik, stanbul ve zmiri ziyaret eden Bertha Pappenheim bir dostuna yollad mektuplarnda stanbul ve zmire ziyaretini yle anlatmakta:
Konstantiniye, 8 Nisan 1911 Herkes, Konstantiniyede piyasann %90nn Yahudi kadnlardan olutuunu, satclarn hemen hemen hepsinin Yahudi olduunu ve piyasann Merutiyetten sonra yldr ok bydn sylyor! Buna bir de burada Yahudilerin insan ticaretinin kesinlikle onursuz bir ey olduunu anlamaktan btnyle yoksun olmalar ekleniyor. Bu, her halkrda, Trklerle bir arada yaamaktan ileri gelen ahlak bir kusur, ya da bana ok daha akla yakn geldii zere, arkl Yahudilerde kaltmsal bir zihniyet ekli.(...) Cumartesi gn leden nce Avusturya Konsolosuna gittim. Konsolos bana kadn ticareti vs. ile ilgili abalarn uzun uzun anlatt, ama imdi daha iyi biliyorum ki Yahudi kadnlarn birou onu hi de ilgilendirmiyor. Kadnlar istemiyor deniyor. Kadnlarn memleketlerine geri gnderilmeyi istememelerini anlyorum, nk fahielik yapm bir kadn yeniden Dukla veya Suyatine gittiinde orada ne yapsn? Ayrca kadnlar sadece Triesteye kadar gtryorlar. Kadnlar istiyor veya kadnlar istemiyor laf yle insafszca ki kabalamama yol ayor. 14 veya 15 yandaki bir kz fahielik yapmaya gnderildiinde ya da tekelde ii olarak canna okunduunda ne istediini ne bilsin ki. Msy P. nazikti ama mesele onu hi ilgilendirmiyordu bakalarn da ilgilendirmedii gibi. Yine de beni, bu konuda elinden geleni yapan ve biraz bir eyler elde eden ya da hibir ey elde edemeyen memuru A. L.ye gnderdi. A.L. Katolik, bana Kessubahn ne olduunu anlatt, nk Yahudi dininin ierdii bu sama sapan kural nedeniyle her yl binlerce Yahudi gen kzn hayat mahvoluyor.

39 40

S. Cohen, a.g.e, s. 14. Edward J. Bristow, a.g.e., s. 276-277.

18

Rifat N. Bali
A.L. iyi niyetli ve becerikli bir detektif gibi grnyor. Belki benimle kk bir tefti turuna kar. Dn leden sonra tavsiye mektuplarmdan bazlarn vermeye altm ama Msy W.yi yerinde bulamadm, sonra akam o bana geldi smokinle. Allahtan dn akam ilk kez baka bir elbise giymitim neden giydiimi gerekten bilmiyorum . Bunun ok nemli olduu gibi bir duyguya kaplmtm. Baka duygularm imdilik anlatmayaym, nemli bir adama kar dncesizce davranmak istemiyorum. abat gn leden sonra Hahambay, yani Merutiyetin Selanikten getirip tabir caiz ise, tahta oturttuu haham ziyarete gittim. Bildiiniz gibi, kendisi Londra Kongresinden dolay kadn ticaretine kar olmakla ilgileniyor. Beni nazike karlad (Selanikteki Msy S. L. bana bir takviye mektubu vermiti) ve hemen sohbete daldk. Hahamba ok ey biliyor, ama eminim yeterince bilmiyor ve ayrca sanrm, bir eyler yapmak iin gerekli gce sahip deil. rnein, stanbulda kadn tacirlerinin bir sinagogunun olduunu biliyor, burada fahieler pezevenklerine bayramlarda din ayin, Tora okumas vs. srasnda Eliaus, namus ve eref satn alyorlar; [Hahamba] bu ibadet yerini yasaklayacak gce sahipmi ama yapmyor! Nedenleri yok, yoksa ben de korkarmm. Pazartesi sabah Haham bana Galatada eczac olan Msy L.ye hitaben de bir mektup vermiti. Mektupta fuhu yaplan mahalleye giderken bana elik etmesi rica ediliyordu. Yal adamn fkesi grlecek eydi. Benimle birlikte gitmeyi [rehberim] Alexander Grnwald da reddetti ve benim burada otelin evresindeki en yakn sokaklar hari, yalnz bama dolamam mmkn deil, nk yollar bilmiyorum ve faytoncular da sadece kendi dillerini konuuyorlar. Konstantiniye, 11 Nisan 1911 () Dn sabah Alman Konsolosluuna gittim, orada Dr. F. adnda orta dzey bir memur benimle ok ilgilendi. Daha dorusu, benim renmek istediklerimin hibirisi hakknda hibir ey bilmiyordu, sadece kadn ticaretinin arttn biliyordu. Bu artk hi de yeni olmayan haberi arlan bir baka memur sanrm Msy M. dorulad. Dr. F. benim iin bir Trk merciine hitaben bir mektup yazmaya sz verdi. Mektup yazlr m, yazlmaz m bilmiyorum. Sonra Madam H.nin tavsiyesiyle Madam G.ye gittim tabii hep bir tercman eliinde. Evin nnde ierde gzel gzel piyano alldn duydum. Evin hanmn beklerken kk bir masann ve bir rafn stndeki renkli, eski cam eyalara, duvardaki birka siluete, Brahms ve Wagnerin resimlerine, porselenlere bunlarn arasnda ok ho oryantal paralar da vard baktm; ksacas, kltrl bir ortamda bulunuyordum. Madam G. geldi, tombul bir hanm, grne gre mzikten anlyor, bir haber ajansnn sahibi ve yneticisi, Protestan (bence Gen Protestan), ok nazik. Bana hemen, benim ilgilendiim konularla ilgilenmediini syledi ve Alman kolonisi dahil, burada sosyal yaamn ok can skc olduunu anlatt bunu daha nce bakalarndan da duymutum. eitli koloniler birbirlerinden tamamen ayrm ve
* 42 41 *

Not: Dr. Aschkenaskynin n ayak olmasyla 1915ten sonra kaldrld. Kadn tacirleri tabii ki etrafta serbeste dolamaya devam ediyorlar ve muhtemelen baka bir yerde hi kimse tarafndan engellenmeden Minjon yapacaklar. 41 Bertha Pappenheim, Sisyphus-Arbeit Reisebriefe aus den Jahren 1911 und 1912, Verlag Paul E. Lindner Leipzig, 1924, s.51-53.

19

Rifat N. Bali
kk kasabalar halindeymi. Bunlar, istisnasz, sadece aka ifade edilen antisemitizmle sivriliyormu. Benim ilgilendiim konuyla burada kimin urat eklindeki soruma 304. kez u yant aldm: Rus Bakonsolosu P.nin ei. Madam G. bana, sz konusu hanmn benim geliimden haberdar olduunu syledi. Madam G. bu hanm iin bana bir mektup vermek istediinden ona leden sonra gitmeye karar verdim. Madam G. ltfedip beni bu akam yemee davet etti ve ben memnuniyetle gideceim. imdi: Madam P. beni ok nazike karlad, fakat ben ancak Rus Konsolosunun evine adm atmann bir Yahudi olarak benim iin byk bir fedakrlk demek olduunu kendisine syledikten sonra doru drst konuya girebildim. Madam P. Amerikal; benim genel olarak hakl olduumu, ancak bunun tm kzlarn ve kadnlarn korunmasnn sz konusu olduu bu zel olay iin geerli olduunu syleyecek kadar drst ve samimiydi. Aramza bylece gzelce mesafe koyduktan sonra kadnn gerekten iyi ve dinleraras altn ve kocasnn da gerekten mcadele ettiini duydum. Tm dzenbazlar yakalayacaksa, bunu varsn antisemit olarak yapsn, umurumda deil. Yeni rejim altnda artk pek bir ey yaplamadndan Madam P. de ikyet ediyor! Madam P. bir komiteyle birlikte kk bir snak kurmu, buraya her gn kurtulmak isteyen kzlar getiriliyormu ama artk kimse gelmiyormu. Madam P.nin evvelce bakabildii hamile kadnlar da artk gelmiyormu, nk Ruslar onlarn Trk olduklarn sylyormu. ok sayda Yahudi kadn barndrm olan kk snak, ksmen kaynak yetersizliinden, ksmen de kimse gelmediinden yaz sonunda kapatlacak. Bu kadnn ve komitesinin faaliyetlerini desteklemek byk Avrupa-Yahudi cemiyetleri, Alliance, Hilfsverein der Deutschen Juden vs.nin boynunun borcu olmal ve ben de duygularma hkim olup bu konuda ilikiler kurulmasna yardmc olmaya alacam. Madam P. Hahambayla da tanmak istiyor. Bu konuda da araclk yapacam ve ilk grmede (Madam P.nin istei zerine) orada olacam. Komitenin baka trl dzenlenmesi ve Osmanl tarznda oluturulmas ve adnn Osmanlca olmas gerektiini dnyorum. O zaman, kapitlasyonlara ramen yeniden Trk evlerine girilebilecektir. Madam P. Odessa ile, daha dorusu oradaki bir Hristiyan komitesiyle dorudan temas halinde. Bana grd, duyduu baz olaylar anlatt ki utan vericiydi. Madam P.nin benden ve yaptm almadan nceden haberi vard Alman sefiresinin de haberi vard. Alman sefiresi maalesef burada yok ama buraya geliim belki kk bir atlm mmkn klabilir. Madam P.den bana, muhtemelen talep etmek zorunda kalacam hususlarda beni bizim byk Yahudi cemiyetleri nezdinde yetkili klacak bir mektup vermesini rica ettim. nk sadece benim zavall ben rica etmem veya dileke vermemle hibir sonu alnamayaca belli. Konstantiniye, 13 Nisan 1911 Madam P.nin evinden ktktan sonra Beyolu Belediye Reisi M. Beye gittim. Gen, ok sempatik ve zeki bir adam. Benim ne istediimi ok abuk anlad. Grne gre, teklifim hari konu onun iin yeni deildi. Ona anlattm meseleyle ok ilgileniyormu gibi bir intiba elde ettim. Ona, kadn
43

42 43

Bertha Pappenheim, a.g.e., s.56. Bertha Pappenheim, a.g.e., s.58-59.

20

Rifat N. Bali
ticaretine kar Osmanl Birlii fikrini teklif ettim ve o bu fikri kavrad. Ve ben zellikle bir yabanc olarak faydal olabileceimi sezdiimden yarn gitme kararm bir sonraki gemi hareket tarihine kadar erteledim. Eer dndm ey gereklemez, eer gsterilen ilgi bir yalan ya da biimsel bir nezaket idiyse, ben grevimi yapm ve bir balang hazrlam olurum. Byle bir komiteye kimlerin dahil olmas, kimlerin olmamas gerektiini, buradaki nazik siyasi durum karsnda ben tabii ki bilemem; ancak u kesin: komiteyi oluturan kiiler hkmetin uygun bulaca kiiler olmal. Madam P.nin artl olarak istendii konusunda yanlyor olabilir miyim? Madam P. bana kadn tacirlerinin fotoraflarnn olduu albm verecek, ben de daha sonra ilgili yerlere ileteceim. Hemen hemen hepsi Yahudi. (...) Kontes R.nin konuyla ilgilenmeye balamasnn nedeni, Messinadan sonra Galatadaki talyan kzlarn aramasym. Kkenleri ne olursa olsun, artk Trk pasaportlar olduundan kzlarn korunmas iin ve kadn tacirlerine kar Merutiyetten sonra hibir ey yaplamadn, Kontes R. de sylyor. ocuk fuhuu, erkek ve kz ocuk ticareti hakknda korkun eyler anlatyor. Canl, enerjik bir kadn olan Kontes R. fkesini tm dillerde dile getiriyor. Bakonsolos P. de birka dakikalna yanmza geldi. Haberimde onun dosyalarna atfta bulunmama izin verdi. Hahambann faaliyete gememesine daha bandan bir aklama getirmek ve onu birazck mazur gstermek iin bakonsolosa zavallnn evden dar kamadn anlattm! Cuma 14 Osmanl Birliini burada artk grmeyeceimi anladm; imdi sadece hangi gemiyle gideceime karar vermeliyim, - Yahudilerle ilgili konulardan burada aslnda pek bir ey grmedim, zaten pek bir ey de yok, okullar tatil olduundan onlar da grmedim. Burada daha ok Hristiyanlarla iim olduundan siyonizm hakknda da pek birey ya da hibir ey duymadm. Ama aradan grnenler yeterince utan vericiydi. Kontes R. dn yle dedi: Trkler fuhua ve kadn ticaretine dier dinlerden ve milletlerden daha az katlsalar da Trk hkmeti, sanki hibir eyden haberi yokmu gibi, bu ticarete gz yummakla ve satclar korumakla bu ticarete katlm oluyor ve su orta haline geliyor. Bu aklamaya ancak drste dnen herkes katlabilir ve bu aklama Yahudiler iin de btnyle geerli. stanbuldaki kadn tacirlerinin sinagogunu ve Yahudilerin orada olanlar bildiklerini hatrlatrm. Yahudi cemiyetleri iyi niyetlerini ve drstlklerini nihayet kantlamak iin bir ajan tutmalydlar.Benimle Galataya gidecek birini u ana kadar hl bulamadm!-
45 44

Msy R.yi Konstantiniyedeki kadn tacirleri gruhu nedeniyle iyice tahrik ettim ve Msy R. bana bu vesileyle Avusturya Konsolosluunun tercman A. L.nin bu gruhun kurnaz ve rveti bir dostu olduunu syledi. A. L.nin benimle Galataya gelmek istememesinin nedeni herhalde buydu! Ben de Msy R.ye, bildiim kadaryla Konsolosluktaki beylerin A. L.nin drst birisi olduunu dndklerini bana onun adn Edirnedeki H. vermiti ve elinde bunun aksini gsteren rnekler varsa Bakonsolos P.ye ya da Sefir P.ye gidip bildiklerini anlatmasn syledim. Bunu yapmaya sz verdi???....
46

44 45

Bertha Pappenheim, a.g.e., s.64-65. Bertha Pappenheim, a.g.e., s.66.

21

Rifat N. Bali

zmir, 20 Nisan 1911 Burada zhrevi hastalklar iin ayr bir hastane var. Resm makamlarca dzen salama benziyor, sylendiine gre belediye buradan zel bir gelir elde etmiyormu. Kzlarn dedii vergiler masraflar karlyormu, bundan kzlarn paralar nasl baylmak zorunda olduu anlalyor. Dr. M.nin beni tantrd Belediye Reisi Dr. E. Beye Osmanl Birlii ile ne yapmak istediimi anlatmaya altm, onunla Konstantiniye arasnda temas kurulmasn salamay mit ediyorum. Dr. E. Bey mason locas azas ve ok enerjik ve faal grnyor. Evsizler iin imdilik geici bir yerde bir snak kurmu, bu snaa herkesi, erkekleri, ocuklar, kadnlar (fahieler) alyormu. Trk fahielerle ii ok kolaym: Onlar hastanede tedavi ediyor, sonra da evlendiriyor! Bu olayn Trklerde hangi artlar altnda mmkn olduunu size bugn anlatmaya kalksam ok uzun srer. yisi mi brakaym da, baz eyleri sonra ifahen aktaraym. Bunu unutmayacam. Sonra zhrevi hastalklar hastanesine gittik ve daha sonra da yan yana evlerin kzlarla dolu olduu kt semte gittik. Kzlar doktora muayeneye salar yaplm, plastik iekler ve rengarenk kurdeleler taklm vaziyette gidiyorlar; insan arabalar grnce, enlikli bir dn alaynn getiini sanabilir. sterdim ki, kzlarn hepsi benim yarm saat nce hastanede grdklerimi grsn belki o zaman bazlarnn hevesi kaard. Dr. Beye ok sayda ok gen insann -mteri- orada sokaklarda dolatn syledim. Buna kendisi de amt ve eer isterse by daha yeni terlemi bu genleri polisin yardmyla en azndan bir sre daha buradan uzak tutacak gce sahip. ok fazla kadn taciri yokmu, fakat bu kadar ok umumhane varken bu mmkn deil. Bu evlerle ilgili tacirlerin bir ihtisas alan da kartpostal satcl.
47

Fuhula Mcadelede Alnan nlemler Bu gayretlere stanbul Yahudi cemaati ileri gelenleri de katlyordu. Dnemin Hahambas Haim Nahum (1908-1920) faaliyet gsteren pezevenklerin listesini Dahiliye Nazrna tevdi ediyor, ancak bu giriimler bir sonu vermiyordu. Sefarad kkenli Hahamba Haim Nahum Sefaradlarn cemaat idaresindeki hkimiyetlerinden hi haz etmeyen stanbul Akenaz cemaati iinde hi de popler bir sima deildi. 1910-1911 yllar cemaat iindeki Akenaz-Sefarad mcadelesinin en uygun olduu yllard. Bu nedenle fuhula mcadele Hahamba Nahumun ncelikleri arasnda yer almyordu. Ayrca Osmanl brokrasisi de Nahumun verdii Yahudi pezevenkler listesiyle ilgili hibir giriimde bulunmamt.48 Yahudi Gen Kzlar ve Kadnlar Koruma Cemiyeti 1910 ylnda Londrada fuhula mcadele konusunda alnacak
46 47

Bertha Pappenheim, a.g.e., s.72. Bertha Pappenheim, a.g.e., s.79-80. 48 Edward J. Bristow, a.g.e., s. 276-277.

22

Rifat N. Bali

nlemlerin tartld bir uluslararas konferans dzenlemiti. Bu konferansn hazrlk almalar srasnda stanbuldaki fuhu faaliyetleri hakknda bilgi temin edilmi, bu bilgilerden fuhu ticaretinin kurbanlar ile beyaz kadn tacirlerinin ok byk bir ksmnn Yahudi olduu anlalmt. Bu durum karsnda cemiyet stanbuldaki durumla daha yakndan ilgilenmeye ve buradaki fuhu ticaretini yok etmek iin Avrupa ve Amerikadaki Yahudi sivil toplum rgtleri ile ortak bir alma plan konusunda grmelere balad. Ancak Balkan Savalarnn patlamas bu almalarn ilerlemesini engelleyecekti.49 Bu durum karsnda stanbul Bn Brith locas ile Hilfsverein temsilcisi Dr. srael Auerbach mcadelede inisiyatifi ele alacakt.50 1914 ylnda Amerikan Bykelisi Henry Morgenthaunun ev sahipliini yapt bir toplantda fuhula mcadele iin bir komite oluturulmas kararlatrlyordu.51 Toplantya katlanlar arasnda Uluslararas Beyaz Kle Trafiini Yok Etme Brosu sekreteri W.A. Coote, Gen Kz Koruma Cemiyeti Komitesi Bakan Rahip Frew, talyan Bykelisi Senatr Marki Garroni, Ticaret ve Tarm Nazr Sleyman El Bustani Efendi, Posta ve Telegraf Nazr Oskan Efendi, Belika Elisi, Avusturya-Macaristan Bakonsolosu, Beyolu Rum Metropoliti, Kumandan Vasf Bey, Sadaret tercman Essad Fuad Bey yer alyordu.52 Toplant sonunda Konstantiniye Kadn Ticaretini Yok Etme Cemiyetinin kurulmasna, bu cemiyetin ayn amac gden Londradaki Uluslararas Komite ile Avrupann dier bakentlerinde kurulan milli komitelerle almasna karar verildi.53 Giriimin nderi stanbuldaki Amerikan Bykelisi Henry Morgenthau idi. Maliye Nazr Read Paa ise komitenin bakanyd. Dier iki yeden biri stanbul Polis Mdrlnde grevli Samuel [Israel] Beydi. Onur bakanlar arasnda Hahamba Haim Nahum vard. dare Heyetinin Yahudi yeleri Amerikan Bykelisi Henry Morgenthau ve ei, stanbul Akenaz Cemaati Bahaham Dr. David Markus, Hilfsverein temsilcisi Dr. Israel Auerbach ve Madam Fucks idi. Bunlarn yan sra Rus Hastahanesi Bahekimi Dr. Stchepotiew, Alman Sefareti papaz Graff Von Luttichau, dva vekili Mizzi, Rus

49 50

S. Cohen, a.g.e, s. 2-3. Edward J. Bristow, a.g.e, s. 277-278. 51 NARA, Records Group 59, 13 Mart 1914 tarih 867. 1152 sayl belge. 52 Contre la Traite des Blanches, La Turquie, 13 Mart 1914, NARA 13 Mart 1914 tarihli 867.1152 sayl belge ekinde. 53 White Slave Traffic, Levant Herald, 13 Mart 1914, NARA 13 Mart 1914 tarihli 867.1152 sayl belge ekinde.

23

Rifat N. Bali

Bakonsolosu, Avusturya Bakonsolosu da komitede yer alyorlard.54 Yahudi Gen Kzlar ve Kadnlar Koruma Cemiyeti Genel Sekreteri Samuel Cohen stanbulu ziyaretinin ardndan dzenledii raporda fuhula mcadele iin Read Paa bakanlnda kurulan Uluslararas Komitenin mcadelede kararl olduunu, bir bro tutacan, daimi bir sekreter ve limanlarda temsilci olarak grev yapacak bir kiiyi istihdam edeceini, bu yola dm kzlarn kalabilecekleri bir snak ev kuracan ve gen kzlar geldikleri lkelere iade etmek gerekli nlemleri alacan bildiriyordu. Komite muhtelif cemaat ve sefaretlerin katklaryla yllk bin sterlinlik bir bte oluturmak ve fuhu trafiini ynetenler hakknda istihbarat toplayp bu istenmeyen kiilerin snr d veya srgn edilmeleri iin almaya kararlyd. Samuel Cohen limana ayak basan her kza fuhula mcadele iin kurulan Uluslararas Komitenin brosunun adresinin bulunduu ve zerinde birka dilde yazlm ikazlarn yer ald bir kartn verilmesini tavsiye ediyordu.55 Bunun yan sra bu uluslararas komiteyle birlikte almak zere bir Yahudi Komitesi de kurulmu bulunuyordu. stanbul Bn Brith Locasnn Yemenici Sokaktaki merkez binasnn bir odas ve bir sekreteri bu komiteye tahsis edilmiti. Bu Yahudi heyeti ile uluslararas komite arasnda varlan mutabakat yleydi: Uluslararas komitenin kurtard Yahudi gen kzlar Yahudi heyetine teslim edilecek, heyet bu kzlarn kalabilecekleri bir snak ev temin edecekti. Heyet ayn zamanda stanbull Yahudi kzlarn durumunu iyiletirmek iin ne yaplabileceini aratracakt. Kzlara i bulmay amalayan bir Hanmlar Komitesi kuracak ve fuhu tacirleriyle mcadele eden Uluslararas Komiteye yardm etme amacyla azami derecede bilgi derlemeye uraacaklard.56

stanbul Polis Mdr Osman Bedri Beyin Mdahalesi ve Fuhu Tacirlerinin Snrd Edilmeleri Osmanl Devleti fuhu piyasasnn serbeste ilemesine yol aan lkayt tutumlarn 1915 ylnda deitirecekti. stanbul Polis Mdr Osman Bedri Bey Osmanl mparatorluunun Birinci Dnya Savana girmesinden tr kendisine verilen neredeyse diktatrvari g nedeniyle fuhu piyasasna bir son verecek, bu ile itigal
54 55

S. Cohen, a.g.e, s. 12-13. S. Cohen, a.g.e, s. 21. 56 S. Cohen, a.g.e, s. 18-19. Bn Brith Locasnda kurulan bu zel komitenin yeleri Dr. Israel Auerbach, Akenaz bahaham, David Markus, Henri Reisner, Alfandari ve Piza idi.

24

Rifat N. Bali

eden elebalar gzaltna alp onlar snrd edecekti.57 stanbul Bn Brith Locas elebalarn snrd edilmeleri iin Bedri Beye gerekli istihbarat bilgilerini vererek yardm edecekti.58 Snrd edilen fuhu tacirlerinin hangi meslek dallarna ait olduklar incelendiinde yirmisinin erkek terzisi olmas son derece ilginti. Bu da bir tarihinin 1900l yllarda kadn terzilerin durumu ile ilgili bir aratrmasnda yer alan baz terzihaneler ii daha da ileri gtrerek fuhua da dkmlerdi tespitinin Akenaz erkek terzileri iin de geerli olduunu gstermekteydi. Snrd edilen 168 fuhu tacirlerinin hangi meslek dallarna ait olduklar incelendiinde yirmisinin erkek terzisi olmas son derece ilginti. Bu da bir tarihinin 1900l yllarda kadn terzilerin durumu ile ilgili bir aratrmasnda yer alan baz terzihaneler ii daha da ileri gtrerek fuhua da dkmlerdi tespitinin Akenaz erkek terzileri iin de geerli olduunu gstermekteydi.59 Dnemin Amerikan Bykelisi Henry Morgenthau Washingtona gnderdii bir raporda bu gelimeyi yle aktaryordu:60
Hariciye Vekletinin 8 ubat [1915] tarihli 15 sayl talimatna cevaben Konstantiniyede beyaz kle ticareti ile megul olan kiilerin tutuklanmalar konusunda u raporu vermek isterim: alma Vekleti, Konstantiniyenin onlarca yl boyunca beyaz kle ticareti konusunda dnyadaki merkezlerden biri olarak hizmet ettiinden; onbe yl nceye kadar bu meslek dalyla esas itibariyle Avusturyallar itigal ettiinden; yakn yllarda bu trafiin ounluunun Ruslarn eline dtnden; bu ehirdeki tccarlarn yurtdyla olan ilikilerinin esas itibariyle Msr, Arjantin ve Brezilya, esas ikmal kaynaklarnn da Galiya, Romanya ve Gney Rusya olduundan; taze beyaz kle arzn sabit tutmak iin bu lkelerin belli blgelerine vekillerini gnderdiklerinden; mstakbel kurbanlarnn vekilleri takip etmeleri iin sahte evlilikler, evlilik ve koca bulma vaadleri, yksek cretli i bulma teklifleri, uzun zamandan beri kaybolmu akrabalar bulma szleri ve Mukaddes Diyarda [Filistin] i bulma vaadleri gibi allagelmi hilelere bavurduklarndan; buraya [Konstantiniye] varlarnda ikna veya daha yumuak vastalar baarl olmad hallerde dayak ve ala mahkm etme yollaryla fahielik hayatna zorlandklarndan; geen yl Konstantiniyede byk bir eylem balattm ve bunun nihayet Beyaz Kle Ticaretini bertaraf etme amacyla kurulan bir Uluslararas Heyetle sonulandndan muhtemelen haberdardr. Bu byk toplumsal belayla mcadele etmek iin allagelmi aralar kullanld ve iyi sonu alnd. Ancak halihazrdaki sava bu etkin almann devam etmesini engelledi. Ayn zamanda kzlarn geldikleri lkelerde fakirler arasnda hkim olan byk sefalet beyaz kle tccarlarnn ilerini kolaylatrd. Ocak aynn ilk gnlerinde
57 58

Edward J.Bristow, a.g.e., s. 184. Edward J.Bristow, a.g.e., s. 279. 59 Yavuz Selim Karakla, Osmanl Hanmlar ve Kadn Terzileri-I (1869-1923), Tarih ve Toplum, Nisan 2003, say 232, s.11-19,13.

25

Rifat N. Bali
Polis Amiri Ekselans Osman Bedri Bey bu ehirdeki beyaz kle trafiini yok etmek iin enerjik admlar atmaya karar verdi. Kendisini Kanun yapan tuhaf durumdan faydalanan, durumu yakndan izleyen ve sabrszlkla bu bely durduracak aralar bulmak iin bir frsat bekleyen kiilerin bilgi ve tecrbelerinden yararlanan Bedri Bey ilk ve son olarak cesur bir ekilde mdahale etti ve ehri temizledi. Bazlar lkeden kamay baard. Onlardan kurtuldu. ounluu tutukland. Birka gnden birka haftaya deien bir sre zarfnda kalabalk hapishanelerin zorluklarn yaadktan sona bu kiiler de ehirden kovuldular. Osmanl uyruklu olanlar Anadoludaki muhtelif yerlere srgn edildiler, yabanc uyruklular ise snrd edildiler. ete faaliyetlerini sahte bir sinagogun faaliyetleri altnda gizliyordu. Szde sinagogun bakan ve zangou etenin nde gelen iki yesidir. simleri Michael Moses Salamovitz nam dier Michel Paa ve Juda Jakob Melamef, nam dier Pildir. Aktif bir ekilde faaliyet gsteren bir beyaz kle takas operasyonu da bulundu. Bunun ba olan David Felken bu ehirde alan btn grup iinde pek muhtemelen en nls ve beceriklisidir. Ynetimleri yle tekilatlanmt: Bakan, David Felken, Arjantin vatanda; hazinedar, Perto Ekstein, Rus uyruklu; ynetim kurulu yeleri Margolis Gasnal, Rus, Mareco Likman, Rus, Berko Ekstein, Rus ve Herman Berck, Rus. Bu takas ebekesinin kulland bilinen vekiller ise David Goldenburg, srael Goldenburg, Dina Coshter ve Yanko adnda biridir. Yeni ithalatlarn stanbula varlarn kolaylatrmak iin birok zel adamlar vard. Bunlardan ikisi Joseph Germanoff ve Nathan Ishardr. Her ikisi de Rumen uyrukludur. Tutuklanan ou kiinin fotoraflar polis tarafndan ekildi. Ancak birka kii, ki bunlar en nemlileriydi, fotoraflarn ektirmemeyi baard. Ekte bir takm fotograf ve fotograftaki her bir kiiye ait bilgileri veren nsha bir listeyi eklemekteyim. Aralarnda en kt hrete sahip olanlarn isimleri byk harflerle yazlmtr. Maalesef bu kaytlar hibir ekilde tamam deildir. Bu bilgiler muhtelif Trke kaytlardan derlenmitir. Maalesef bu Trke kaytlarda da yabanc isimleri doru yazlmamt. Bu insanlarn birounun polis tarafndan tannmadn ve beyan etmeyi setikleri isim, ya ve uyruklarla kayt edildiklerini kaydetmek gerekir. Ancak bu kiilerin parmak izleri alnm olup fotoraflardaki numaralara atf yapmak suretiyle bu parmak izlerine ulalabilir. Ticaret Vekleti tarafndan istenebilecek baka herhangi bir zel bilgiyi temin etmekten de memnun olacam. Konstantiniye ehrinin Polis Amiri Ekselanslar Osman Bedri Bey ve memurlar sefaretimizin bir memuruna yardm etmek iin ok uratlar ve ok nazik bir ekilde bize fotoraflar verdiler. Ticaret Vekletinin kendilerine teekkr etmesi, sefaretimizin gelecekte kolaylatracaktr. hatra binaen yaptrd [benzeri] hizmetleri temin etmesini

Osman Bedri Beyin bu abalarnn Amerika tarafndan lykyla takdir edildiinin kantna Trk Silahl Kuvvetlerinde sivil memur olarak alm ankrl Ahmet
60

NARA, Records Group 59, 24 Mart 1915 tarih ve 867.1152/3 sayl belge. 26

Rifat N. Bali

Keml okun anlarnda rastlanmaktadr. ok anlarnda Bedri Beyle iyi tantm; [Cinayet mahkemesi reisi] Hilmi Beyin himayesinde yetiti. en, latifeci, zeki bir zat idi eklinde sz ettii61 Bedri Beyle arasndan geen bir grmeyi yle nakletmekte:
1917 ylnn iptidalarnda [ncelerinde] bir gn stanbul Polis Mdr merhum Bedrinin yanna gitmitim, bilmem ne mnasebetle unlar syledim: -Bedri Bey gn evvel doru yolda Yunan konsolatosunun karsndaki kahvede oturuyordum, yanmdaki masaya bir kart Ermeni oturdu, az bir zaman sonra on yedi-on sekiz yalarnda ok yakkl ok iyi giyinmi, her parmanda elmas yzk, prlanta kravat inesi, altn kordon ve saatli biri geldi, partisi bir liraya kumar oynad, gitti. Ermeniye bu ocuun hangi Bankerin olu olduunu sordum. Bana ne bankeri! Bunlar bir kumpanyadr, byle temiz ssl gezerler, akama doru Taksim bahesinde el arabalar ile kk ocuklar gezdiren hizmeti kzlarla (korti) aktalk yapp (drahdoma), yni eyiz paralarn yedikten ve manev sermayelerini berbat ettikten sonra gtrp bir fena eve satarlar. Ellerine geen paradan bir ksmn kumarda bize verirler dedi. Ben bu hikyeyi syler sylemez, Bedri merhum dnyann her tarafnda kurulmu bir a mevcut olup, mesel Rus kzlarn Msra, Franszlar Brezilyaya, Yunanllar stanbula... gtrp satarak bir ok para kazanmakta olduklarn ve bu kadn kaakln yapanlarn kimler olduuna dair Acun [dnya] polislerinin bir ip ucu bulamadklarn syleyerek benden yardm istedi. Yanma bir sivil taharri memuru [sivil polis] katt, ertesi gn saat on bete o memur ile bulutuk, biraz sonra o k ocuk geldi ve Ermeni ile kumar oynad, giderken taharri memuruna gsterdim. ki hafta sonra Bedri merhuma uramtm. Beni grnce glerek masasndan bir kt kard, Bu dmanlarmzdan Amerika hkmetinin bilvasta
62

gnderdii

teekkrnmedir, Acun polislerinin bulmad bu gayrimeru ticareti yapanlar meydana karan Trk polislerini ok alklyorlar, ben de sana teekkr ederim dedi

Sonu Yerine Yahudi Gen Kzlar ve Kadnlar Koruma Cemiyeti Sekreteri Samuel Cohen fuhu ticaretiyle mcadelede bir Yahudi komitesinin kurulmasyla ilgili olarak dile getirilen ekinceleri ve kendi dncelerini yle aklamakta:
imdiye kadar dier birok lkede olduu gibi Konstantiniyede de fuhu ticaretine kar bir Yahudi Komitesinin oluturulmas veya ayn meslekten Yahudiler
61 62

Ahmet Keml ok, a.g.e., s.78. Ahmet Keml ok, a.g.e., s.417-418.

27

Rifat N. Bali
tarafndan bir kamu tekilatnn kurulmas beyaz kadn ticaretinin tamamiyle Yahudilerin elinde olduu fikrini yayaca endiesi mevcuttur. Bu ok talihsiz bir durumdur ve imkn elverdii her halde bu fikre kar dncelerimi syledim. Yahudilerin bu belya kar duyarsz kalmadklarn ve onunla imkn dahilinde bakalarndan daha enerjik bir ekilde savamaya kararl olduklarn gsterdikleri zaman Yahudilerin bu beldaki paylarnn geniliiyle ilgili yerleik yaygn fikir dzeltilebilir. Deiik lkelerdeki aratrmalarmda birok Yahudi beyaz kadn taciri ve birok Yahudi kurban olduunu maalesef kabul ettim. Ancak her ne kadar saylar olmas gerektiinden ok daha fazla olmasna ramen hibir yerde ounlukta olduklarn bulamadm.
63

Bu satrlardan grlebilecei zere stanbulun fuhu dnyasnda Yahudilerin nemli bir yere sahip olmalar, fuhuun sadece Yahudilerin tekelinde bir faaliyet olduu izlenimini uyandryor, bu da stanbul Yahudi burjuvazisini son derece rahatsz ediyordu. Bu durumun yaratt bir dier ilgin gelime Yahudi leminde Akenaz ve Sefaradlar arasnda yaanan gerginlik ve gerilimdi. Fuhu nedeniyle Sefarad Yahudiler fuhu alannda faal olan Akenaz soydalarna kmseyici ve alayc bir ekilde bakmaya balamlard. Bunun en bariz kant Sefaradlarn milli dili olan Ladinoda, aslnda lehli kadn anlamna gelen lehlia kelimesine aalayc bir anlam yklenerek kt hayat kadn anlamnda kullanlmasyd.64 Savalarn ortaya kard mlteciler sorunuyla geliip serpilen ve stanbullu Yahudileri son derece rahatsz eden Yahudi fuhu tacirleri ve onlarn ilettikleri genelevler meselesi 1930 ylnda sona erecek, bu tarihten itibaren stanbulun fuhu leminde artk Yahudilere rastlanmayacakt.65

63 64

S. Cohen, a.g.e., s. 19-20. Joseph Nhama, Dictionnaire du Judo-Espagnol, Consejo Superior de Investigaciones Cientificas, Madrid, 1977, s. 325 / Dr. Elli Kohen ve Dahlia Kohen-Gordon, Ladino-English / English-Ladino Concise Encyclopedic Dictionary (Judeo-Spanish), Hippocrene Books, New York, 2000, s. 230. 65 Edward J.Bristow, a.g.e. s.320-321.

28

Rifat N. Bali

1915 YILINDA SINIR DII EDLEN FUHU TACRLER Say sim Ya 28 47 44 28 38 28 31 40 26 29 38 34 25 33 27 32 28 30 37 27 35 27 30 30 33 29 22 26 Uyruk Rus Meslek Pezevenk A/Pezevenk Boyac/Pezevenk Pezevenk Kundurac/Pezevenk Pezevenk Piyanist/pezevenk Pezevenk Berber/Pezevenk Berber/Pezevenk Pezevenk Pezevenk Boyac/Pezevenk Pezevenk Boyac/Pezevenk Pezevenk Terzi/Pezevenk Kasap/Pezevenk Boyac/Pezevenk Kuru gda/Pezevenk Pezevenk Garson/Pezevenk Kuru gda/Pezevenk Berber/Pezevenk Pezevenk Pezevenk Uak/Pezevenk Terzi/Pezevenk 18 Ocak
29

Snrd edilme tarihi 18 Ocak 18 Ocak 18 Ocak

9-820 Yankel Yankoff 9-821 Vitali Moses 9-822 Mendel Schmiel Yogoh 9-823 Aaron Yozhof 9-824 Moses Yancof 9-826 Benjamin Ishmilif 9-827 David David 9-828 Levy Ishmail 9-829 Joseph Ofashi 9-831 Etshik Riven 9-832 Wolf Zelman 9-833 Avram Schloimann 9-834 Aaron Shimshon 9-835 David Colik 9-836 Yankel Militsh 9-837 Simon Haim 9-838 Joseph Juda Berg 9-840 Aaron Moses 9-841 Arshmendil Beghil 9-842 Aaron Gursh 9-843 Moses Harsch 9-844 David Nohim 9-845 Lazari Daniel 9-846 Isaac Itsek 9-847 Nohem Izkoff 9-848 Elik Schaber Kelenberg 9-849 Befil Lazar nam dier Beron Lazar 9-850 Colok Moses

Rifat N. Bali

9-851 Aaron Kirsch Novitsh 9-852 Bension Wolf 9-853 Abraham Pinhas 9-854 Salomon Israel 9-855 Meyer Kilmo 9-856 Meyer Abraham 9-857 Lieb Michael 9-858 Honeh Shinon 9-859 Ezik Sholem 9-860 Moroh Etshin 9-861 Joseph Jacob 9-862 Zira Joseph Marios 9-863 Joseph Haim 9-864 Ishiel Haim Israel 9-865 Moses Yankel 9-866 Joseph Bension 9-867 Wolf Michelieb Zageb 9-868 Aaron Abraham 9-869 Abraham Potka 9-870 Mendil Meyer Hirsch 9-871 Ishmael Michael 9-879 Sholem Berk 9-880 Lieb Abraham 9-881 Aaron Brohi Nahman 9-882 Avram Avram 9-883 Avram Ayzik 9-884 Naphtali Arshik 9-885 Yankel Erich 9-886 Aaron Abraham Mayer 9-887 Moses David Lieb 9-888 Benjamin Davidoff 9-889 Hirsch Ezik

25 30 37 38 67 34 32 37 27 37 32 37 30 34 34 28 38 48 26 39 30 38 29 42 34 31 30 28 26 28 31 34

Rumen Rus

Terzi/Pezevenk Terzi/Pezevenk Pezevenk Pezevenk Pezevenk Pezevenk Kasap/Pezevenk Terzi/Pezevenk Berber/Pezevenk Pezevenk Pezevenk Pezevenk Terzi Marangoz Pezevenk Kundurac/Pezevenk Terzi/Pezevenk Kuma/Pezevenk Pezevenk Kundurac/Pezevenk Kundurac/Pezevenk Garson/Pezevenk Berber/Pezevenk Pezevenk --------

18 Ocak 18 Ocak Serbest brakld 18 Ocak 18 Ocak 18 Ocak

9-872 Petraki Dimitri Dimistose 32

Fotoraf/Pezevenk 18 Ocak Terzi/Pezevenk Boyac/Pezevenk Kundurac/Pezevenk 18 Ocak Terzi/Pezevenk Berber Terzi/Pezevenk Barmen/Pezevenk 18 Ocak
30

29 Ocak

Rifat N. Bali

9-890 Yankel Gavril Giolchman 36 9-891 Saya Osher 9-892 Yankel Yankel 9-893 Simha Sirlomof 9-899 Leib Mosoh Schom 27 48 30 52

Osmanl

Terzi/Pezevenk Terzi/Pezevenk Terzi/Pezevenk Kasap/Pezevenk Gayriahlaki otel sahibi edildi

31 Ocakta Sivasa srgn

9-900 Haim Adolph Kalman 9-901 Moses Hanas Natel 9-902 Seroul Ezik Katz 9-903 Moses Fereen 9-904 Nishan Garabed 9-905 Esposito Raffaeledi Leopoldi 9-906 Marco Mendel 9-907 Jacob Bernand 9-915 Marco Solomon Glazer

24 29 32 35 54

Rumen Rus

Boyac

18 Ocak

Seyyar satc/Pezevenk Seyyar satc/Pezevenk Terzi/Pezevenk Gayriahlaki otel sahibi

18 Ocak

30 57 35 40

talyan Avusturya Osmanl

Duvarc/Pezevenk Beyaz kle taciri Umumhane aracs Ev sahibi edildi

31 Ocakta

Sivasa srgn 9-916 Albert Mendel Iser Wolf 9-917 Moses Avram 9-918 Moses Aaron Hirsch 9-919 Haim Hirsch Filman 9-920 Yeshek Renlik 9-921 Boyty nam dier Albert David 35 Rumen ngiliz Rus Tenekeci/Pezevenk Kahvehane sahibi/ Pezevenk 9-923 Joseph Oishik 9-924 Nohim Benjamin 29 31 Tenekeci/Pezevenk Mzisyen/Pezevenk
31

27 33 34 38 30

Rus Rumen Rus

ekerci/Pezevenk Boyac/Pezevenk Kahvehane sahibi/ Pezevenk Terzi/Pezevenk Kasap/Pezevenk 18 Ocak

9-922 Giovanni Lorenzo Norago 27

18 Ocak

Rifat N. Bali

9-925 Iniah nam dier Isaac Moses 9-930 Victor Penhas 9-931 Ganzlir Oishess 9-932 Herlosir Yankeh 9-933 Jacob Leib 9-934 Israel Lieb Sholem Avram Kraveski 35 Osmanl Kasap/Pezevenk Ev sahibi/ Pezevenk 9-936 Jack Libo Lemberg 9-937 Michael Schmiel 9-938 Ilia Haim Gravetz nam dier Ilia Nohem Franz 9-939 Mordechai Mendel 9-940 Leon Mayer Berman 9-941 Isack Felrik nam dier Bertrah 24 Rus Rus Osmanl ------Kuyumcu Boyac 18 Ocak 31 Ocakta Sivasa srgn edildi 9-944 Eleaza Reuben Grunberg 30 9-945 Wolf Haim Postel 9-946 Joseph Yankel Podgof 9-947 Reuben Lupo 9-948 JOSEPH MAYER BOTCHMANN 9-949 Abraham Benjamin 9-950 Moses Grunburg 9-951 Israel Lieb Sholem 9-952 Iso Mandel nam dier Wolf Kahn 32 Osmanl Terzi
32

37 51 33 42 39

Rumen ngiliz Rus

Kundurac/Pezevenk A/Pezevenk Fotoraf/Pezevenk Boyac/Pezevenk Ev sahibi/Pezevenk

9-935 Abraham Lazari Yamberg 32

31 Ocakta Sivasa kadar srgn edildi 3 ubat 18 Ocak 18 Ocak

25 31 29 24 38

Rumen Rus ngiliz

Boyac/Pezevenk Boyac/Pezevenk

Tercman/Pezevenk -------Uak

9-942 Moses Rahmil Sokleman 24 9-943 David Obadiah Benderly 28

Rus Avusturya Rus Rumen RUS Rumen Rus

Seyyar satc ------Terzi Kahve satc KADINLARI TESLM ALAN ACENTA Boyac Kundurac Kundurac 18 Ocak

47 35 31 55 38 38 38

Rifat N. Bali

9-969 BERTA HAMTOV 9-970 Victoria Aaron 10-58 Solomon Israel Amiras 10-59 Joseph Ovadiah 10-60 Daniel Haim 10-67 Madaleline Clayville nam dier Elizabeth Hoshkoff 10-69 Lila Mendel Kockbart nam dier Esther 10-71 Abraham Boshokat ZOKOFOMATESSO Ocak 10-79 John Joseph

44 45 33 25 26

AVUSTURYA Osmanl Yunan Osmanl Yunan Fransz

UMUMHANE VE TACR

SAHB

Umumhane sahibi 31 Ocakta Kayseriye srgn edildi Makinist Terzi Pezevenk Umumhane sahibi 31 Ocak Umumhane sahibi Terzi UMUMHANE SAHB 10-80 srada yer alan Starkn memuru 29 29 Ocak

29 28 48 23

Rus Yunan BREZLYA ran

10-73 ESTHER AARON ZADMANN

10-80 JOSEPH ISRAEL STARK 10-83 Hashe Serhi nam dier Maroshka Ocak 10-121 Thanas Anton Tchalas 10-122 Pevel Zesso nam dier Joseph Schnaber Foti 10-124 Moses Zelman 10-125 Yanko Wilderman 10-126 Zissi Zeroro Kelboch 10-127 David Aaron Goldenshloib 27 Rus 32 55 36 43 35 Rus Avusturya Rus Rumen Avusturya 46 Yunan 22 Rus 48 Avusturya

BEYAZ KLE TACR 31 Ocak 29

Umumhane sahibi Gayriahlaki otel sahibi Grei Turist rehberi Tiyatro sahibi Kadn tedarikisi Grei apkac

10-123 Nathan Ispanis nam dier

29 Ocak

29 Ocak

10-129 Abraham Versa Ishmil nam

33

Rifat N. Bali

dier Abraham Samuel 10-131 Aaron Nahman nam dier Bako 10-133 Libo Caviash nam dier Harris 10-134 Haim Isaac 10-135 Zellich Ketsi Cabel 10-136 MCHAEL MOSES

29 50

Rumen Rus Avusturya

Seyyar satc Tuhafiyeci Terzi Kahvehane sahibi Berber Alkoll iki taciri

10-132 Victor Joseph Chocklan 22 51 23 57

29 Ocak

SALOMOVTZ nam dier MCHAEL PASHA 10-151 Alexander Paul Cotchkoff 10-172 Mehmed Ali Hassan 10-181 Asher Grunberg nam dier Jack Friedman 10-182 Moses Israel Gutman 10-183 Adolph Alezander Ganton 10-189 Rosa nam dier Yasse Peyker 10-190 Amelia Jean Kristico 23 29 Rus Rumen Osmanl Osmanl Rumen Umumhane ileticisi 4ubat Umumhane ileticisi Kahvehane sahibi Simsar -------18 Ocak TACR 10-200 LORA FELKEN 10-201 ARTASTNA NAMI DER
34

63

Osmanl Rus Rus Osmanl

-------Grei Grei kavas

29 Ocak 31 Ocak

10-138 Ishmael Berkov Kisman 29 27 40

Rus Konsolosluu 29 Ocak

33 63 39

Rumen Osmanl Rumen

Kundurac Pezevenk Aktr

3 Ocak

3 ubat

10-196 David Moses Salimkoff 35 10-197 Nahoum Azrak nam dier Abraham Luca 33 10-198 Jeannette Joseph nam dier Pashter nam dier Ame 25 10-199 DAVD FELKEN

ARJANTN BEYAZ KLE ARJANTN BEYAZ KLE TACR

Rifat N. Bali

ARTMASTNA NAMI DER AGOSTNA GHOEVE 10-202 ESTHER HAM DCK 43 38 RUMEN RUMEN

UMUMHANE LETCS UMUMHANE LETCS 31 Ocak

10-203 BASS BROKSCHOVATZ 44 10-204 LZA ISRAEL HALKON 10-215 Sally Ershi Wolff 10-216 Adolph Hirsh nam dier Atsa Kelbert 42 40

OSMANLI OSMANLI Osmanl

UMUMHANE LETCS UMUMHANE LETCS Umumhane ileticisi

Avusturya

Kuru gda

10-229 Manol Joseph nam dier Shukri, nam dier Marino, nam dier Malo Petrovitch 10-231 JUDA JACOB MEHMED nam dier PL 10-248 Simon Solomon Friedman 10-271 Michael Moses Novak Nam dier Milak 10-272 Liba Yankovitch nam dier Liza Leib ubat 10-287 Constantin Tito Griforsco 22 Yunan Pezevenk Pezevenk 10-450 Anton Yanni Hardovelli 26 10-453 Gardina Gastano di Giuseppe 10-454 Carlo Philip Lassala 10-581 Hac Miriam Serkis 31 27 26 talyan Osmanl Duvarc Duvarc -----35

42 51 22 50 26

ngiliz RUS Rumen Rumen

Pezevenk ZANGO ------Frnc

11 ubat 31 Ocak

Umumhane ileticisi

11

Rifat N. Bali

10-585 Haikazar Manook 10-630 Gotha Alter 10-734 hsan 5-583 Mayer David Gaster 9-826 Moses Etchik Uyruklara gre Dalm Rus Rumen Avusturya Osmanl Yunan Pers ngiliz talyan Brezilya Fransz Arjantin Not: : 100 : 23 : 10 : 18 : : : : : : : 5 1 4 3 1 1 2

26 39

Osmanl Avusturya OSMANLI

Avukat memuru Umumhane ileticisi Yaklak bir yl nce Amerikaya Clara adnda bir kz gnderdi Pezevenk Berber/Pezevenk 18 Ocak

30 26

Rus

a) En nl olanlarn isimleri byk harflerle yazlmtr. b) Referans numaralar fotograflarda yer alan numaralardr. c) 10-136 srada yer alan Michael Moses Salomovitz, nam dier Michael Paann Osmanl casusu olduu ileri srld. Bu iddiann yer ald risaleye ise hibir yerde rastlanmad: Albert Ettiges, Michael Salomonovich, Chef des Marchands dEsclaves et Agent de Police Secrte Constantinople, Zrih, 1901, zikreden Edward J. Bristow, a.g.e., s. 185, dn. 11. Kaynak: NARA, RG59, 24 Mart 1915 tarih ve 867.1152/3 sayl belge.

36

Rifat N. Bali

Ercmend Ekrem Talunun 1910lu yllarda stanbulda hayat yanstan Papelolu romannda Akenaz fahieler:
te, mehur Galatann yatsdan sonra, arzeyledii manzara bu idi. Ve tarihe aina olmyan Trkler; bir Lehistann mevcudiyetini o zamanlar ancak bu sokaklara devam ile renirlerdi. Zira o vakitler Rus ve Avusturya igalinde bulunan Lehistan, memleketimize ihracat mal olarak, yalnz bu bedbaht kadnlar sevkederdi. Bunlarn ou Tarnopol, Lemberg, Vilno taraflarndan gelme Yahudilerdi. Kendilerine mahsus garip, kaba bir iveleri, Almancaya pek benzeyen bir de Leheleri vard. Hepsi (r) leri () gibi telaffuz ederler, mteriyi iveleriyle elendirirlerdi.
66

66

Ercmend Ekrem Talu, Papelolu, Semih Ltfi Matbaa ve Kitabevi, 1938, s. 52.

37