T.C.

MARMARA N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS LAH YAT ANAB L M DALI SLAM MEZHEPLER TAR H B L M DALI

ABDLBAK GLPINARLININ ESERLER NDE HZ. AL TASAVVURU: KAYNAKLARI VE ETK LER Yksek Lisans Tezi

LEYLA LKAY ZSER

stanbul,2006

indekiler
Giri ....................................................................................................................................................... 1 1. 2. Konunun Mahiyeti, nemi ve Ele Aln Yntemi................................................................... 1 Abdulbaki Glpnarl; Hayat, Kiilii, Eserleri ...................................................................... 2 2.1. 2.2. 2.3. 2.3.1. 2.3.2. 2.3.2.1. 2.3.2.2. Hayat.................................................................................................................................. 2 Kiilii................................................................................................................................. 4 Eserleri................................................................................................................................ 5 eviriler .............................................................................................................................. 5 Telifler................................................................................................................................. 7 Tasavvufa ve Edebiyata Dair Eserleri............................................................................ 7 slamiyet ve Mezhepler Tarihi Hakkndaki Eserleri ....................................................... 8

Birinci Blm: Hz. Peygamber Dneminde Hz. Ali .........................................................................10 1. Hicretten nce Hz. Ali ..............................................................................................................10 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 2. 3. Hz. Alinin Ailesi ................................................................................................................10 Hz. Alinin Doumu ve ocukluu.....................................................................................14 Hz. Muhammedin Aliyi Yanna Almas............................................................................15 Hz. Alinin Mslman Oluu..............................................................................................16 Hz. Alinin Vezirlii, Vekillii ............................................................................................17

Hicrette Hz. Ali ..........................................................................................................................18 Medine Dneminde Hz. Ali .......................................................................................................21 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 3.9. 3.10. 3.11. 3.12. Hz. Muhammedin Hz. Aliye kinci Kez Karde olmas ....................................................21 Bedir Savanda Hz. Ali .....................................................................................................24 Hz. Ftmatz-Zehra ile Olan Evlilii ..............................................................................26 Uhud Savanda Hz. Ali .....................................................................................................30 Hendek Sava ....................................................................................................................30 Hudeybiye Bar................................................................................................................32 Hayberin Fethi..................................................................................................................32 Zts-Selsil Sava ..........................................................................................................33 Mekkenin Fethi .................................................................................................................34 Halid b. Velidin Yaptklar ve Alinin Tavr......................................................................36 Huneyn Sava....................................................................................................................37 Tebk Seferi........................................................................................................................38

II

4.

Hz. Alinin Velayetine Dair Baz Deliller.................................................................................38 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. 4.7. 4.8. 4.9. Alinin, Eb Bekirin Ardndan Yollanmas .......................................................................38 Mbahale Ayeti ..................................................................................................................39 Meveddet Ayeti ...................................................................................................................40 Tebk Seferi ve Menzile Hadisi..........................................................................................41 Yemen Seferi ve Hz. Ali Hakkndaki ikayetler ..................................................................45 Ved Hacc ve Sakaleyn Hadisi .........................................................................................47 Gadir-i Hum.......................................................................................................................50 iann Gadir-i Huma Bak ............................................................................................58 Mevla Kelimesinin Anlam .................................................................................................61

kinci Blm: Hz. Peygamberin Vefatndan Sonra Hz. Ali ...........................................................63 1. Hz. Peygamberin Vefat ve Sonrasnda Olan Gelimeler.......................................................63 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. 1.8. 1.9. 1.10. 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 3. Krtas Olay........................................................................................................................63 Hz. Peygamberin Vefat ....................................................................................................66 Beni Saide Sakyfesinde Halife Seimi..............................................................................67 Hz. Ebbekirin Halife Seilmesi Karsnda Hz. Ali ve Haimoullarnn Tutumu ..........69 Fedek..................................................................................................................................76 Kurann Toplanmasyla lgili Rivayetler .........................................................................78 Hz. Ali ve Kuran- Kerim ..................................................................................................80 Kurann Toplanmas........................................................................................................81 Sahife, Cmia, Cefr, Fatma Mushaf..................................................................................82 Hz. Fatmann Vefat ..........................................................................................................83

lk Halife Dneminde Hz Ali...............................................................................................85 Hz. Eb Bekir Dneminde Hz. Ali......................................................................................85 Hz. mer Dneminde Hz. Ali.............................................................................................87 Hz. merin Vefat ve ura ................................................................................................90 Hz. Osmann Hilafeti Dneminde Hz. Ali .........................................................................92 Hz. Osman Dneminin Parlayan Yldz Muaviye b. Eb Sfyan.......................................96

Kendi Hilafeti Dneminde Hz. Alinin.....................................................................................99 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. Halife Seilmesi..................................................................................................................99 Sahabe Arasnda Huzursuzluk .........................................................................................103 lk Ayrlklar ve Cemel Topluluunun Biraraya Gelmesi.................................................107 Cemel Sava ....................................................................................................................112 Cemelden Sonra..............................................................................................................117 Muaviye ile lgili Gelimeler............................................................................................118

III

3.7. 3.8. 3.9. 3.10. 3.11. 3.12. 3.12.1. 3.12.2. 3.12.3. 3.12.4. 4.

Muaviyenin Msr Valisi Kaysn Azline Neden Olmas..................................................120 Sffn Sava......................................................................................................................121 Hz. Alinin Ordusunda ki Karklklar ve Hakemlerin Belirlenmesi...............................126 lk Hariciler......................................................................................................................128 Hakemlerin Karar ...........................................................................................................129 Hz. Alinin ktidarnn Gerileme ve k Dnemi .........................................................130 Haricilerle Mcadele ..................................................................................................130 Nehrevan Sava ..........................................................................................................131 Muaviyenin Hz. Alinin Hakimiyet Blgelerine Yapt Saldrlar.............................132 Hz. Alinin ehadeti.....................................................................................................134

Hz. Alinin zellikleri .............................................................................................................137 4.1. 4.2. Fiziki zellikleri...............................................................................................................137 Aile Hayat .......................................................................................................................137

5.

nemli craatlar .....................................................................................................................137

Sonu ..................................................................................................................................................140

IV

Ksaltmalar a.e. a.g.e. b. bkz. c. ev. : Ayn eser : Ad geen eser : bin, ibn : baknz : cilt : eviren

DEU FD. : Dokuz Eyll niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi h. DA ktp. kr. m. nr. . s. terc. thk. ts. v. vb. vd. : hicri : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi : Ktphanesi : karlatrnz : miladi : nereden : lm : sayfa : tercme eden : tahkik eden : tarihsiz : vefat : ve benzeri : ve devam

Giri
1. Konunun Mahiyeti, nemi ve Ele Aln Yntemi
Hz. Ali yzyllardr mslmanlara ilham kayna olan ok nemli bir kiidir. Ancak ayn Hz. Ali ihtilaflarn ve ayrlklarn odak noktasnda yer almtr. Mslmanlar Hz. Ali ve soyuna olan bak alarna gre guruplamlardr. Bu ihtilaflarn ilk k hilafet meselesindedir. Kendilerini snneti takip edenler olarak gren mslman ounluk Hz. Peygamberin yerine kimseyi halef brakmadn savunurken, Ehl-i Beyt taraftarlar olarak isimlendirebileceimiz topluluklar hilafetin Hz. Ali ve soyuna ait olduunu, onlara bu grevin yani velayetin Allah tarafndan verildiini savunur. Hz. Peygamberin vefatndan hemen sonraki dnem bugn anladmz manada mezheplemeden uzaktr. Gnmzdeki ihtilaflarn k sahabe devrine dayansa da, o dnem mslmanlarnn grnm eitli sahabelere taraftarlk biimindedir. Ancak bu taraftarlklar zaman iinde guruplamalara ve ardndan mezheplemeye dnmtr. Mezheplerin sistematii ve inan esaslar olumu, ayrln merkezinede hilafet messesesi konulmutur. O gnden bugne ayrlklar azalacana daha da artm, olaylar mslmanlarn birbirini tekfir etmesine kadar gitmitir. te tam bu noktada biz lkemizin yetitirdii Caferi alimlerden Abdulbaki Glpnarlnn grlerine yer vererek mslmanlarn birbirlerini daha iyi tanmalarna bir nebze de olsa katkda bulunmak istedik. Glpnarl lml bir iidir. Onun Hz. Ali hakkndaki grleri ii doktirinini zetler niteliktedir. Onun kaleminde slam tarihi farkl bir hal alm ve Hz. Alinin barolde olduu bir bak asyla sunulmutur. O, Hz. Aliyi anlatmaya ta doumundan balam, Onun Kbenin iinde domasn, Hz. Peygamberin evindeki hayatn, mslman oluunu, Hicret esnasnda yaptklarn ayrntlaryla bizlere aktarmtr. Gene Glpnarlya gre hilafet insanlarn takdirine braklamayacak kadar nemli bir meseledir. Hilafet dinin temelidir. Halifelerse hccettir. Allahn bizi Kurann zahirini ve batnn bilen imamlardan mahrum brakmamas Onun adaletinin sonucudur. Halife yani vasi gnahlardan korunmutur, masumdur.

Yklendikleri greve velayet denir. Velayet Hz. Aliye ve Onun Hz. Fatmadan gelen soyuna aittir. Bu seilmi olan imamlar 12 kiidir ve 12.leri olan Mehdi hala hayattadr ve saklanmaktadr. Birgn geri dnecek ve dnyay adaletle dolduracaktr. Bu 12 imamn dnda kalan tm yneticiler gasbdr. mamn grevleri o gelene kadar din alimlerince yrtlr. Bu ekilde zetleyebileceimiz grler Glpnarl tarafndan kimi ayet, hadis ve rivayetlere dayandrlr. Bizim konumuz Hz. Ali olduu iin sadece onunla ilgili grlerine yer verdik. Bu grler Hz. Peygamberin birok defa Hz. Alinin onun halefi ve vasisi olduunu sylemesi, Tebk seferi srasnda syledii menzile hadisi, sakaleyn hadisi, Hayberin fethi, mubaheale olay, yazlamayan vasiyet vb. birok konu etrafnda ekillenmitir. Gene Hz. Alinin Hz. Fatma ile olan evlilii, Ehl-i Beytten olmas, Raslullahn soyunun onunla devam etmesi hep Hz. Alinin velayetinin delilleridir. Ancak asl stnde durulan konu Gadir-i Hum ve Maide sresinin 3. ve 67. ayetlerinin Hz. Alinin velayeti ile ilgili olduu iddalardr. Ahzab sresindeki Ehl-i Beytin temizlenmesi ile ilgili ayet ve ura sresindeki sevilmesi istenenin Hz. Ali ve ailesi olduuna dair grler de Glpnarlnn konuyla ilgili iddalar arasndadr. Tezimizde Glpnarlnn Hz. Ali ile ilgili tm grlerine yer vermeye altk, farkl grlere de olabildiince deindik. almamz esnasnda Glpnarlnn konuyla ilgili tm eserlerini ve evirilerini inceledik. Gene konumuzla ilgili yazlm zellikle son dnem eserlerden ve evirilerden gcmz yettiince faydalandk. Hz. Ali gibi biri hakknda objektif olabilmek son derece g olsa da Glpnarlnn grlerini elimizden geldiince yanstmaya altk. Bunda ne derece baarl olabildik bilemiyorum.

2. Abdulbaki Glpnarl; Hayat, Kiilii, Eserleri

2.1. Hayat Abdulbaki Glpnarl, hicri 1317 yl Ramazan aynn onuncu gecesinde (12 Ocak 1900) Sultanahmet civarnda Ktip Sinan Mahallesinde dodu.1

mer Faruk Akn , D A, Glpnarl Maddesi,c: 14, s. 146, stanbul, 1996

Ailesinin kkeni Azerbaycandan gelmekteydi Gencenin Glbula kyne mensup olduu iin, kyne nispetle, Glpnarl soyadn ald. Ailesi Rus savandan nce Bursaya oradan da stanbula gmt. Babas Ahmet gh Efendi Tercmn- Hakikat gazetesinde almaktayd. Baarl alma hayatndan dolay insanlar ona eyhl Muharrirn ve baba gibi unvanlar vermilerdir. Annesi gene Kafkas gmen olan Aliye hret hanmdr.2 lk renimini Babili yokuundaki Yusuf Efendi Mektebinde (imdiki BasnYayn Derleme Mdrl), orta remini zel Menbaulirfan dadisinde bitirdi. Lise tahsilini Gelenbevi dadisinde grd ancak son snftayken babas vefat etti ve okulu burakmak zorunda kald. Bundan sonra kendi okuduu ortaokulda yl Trke, Farsa ve komposizyon dersleri verdi. Bir ara ticarete atld ve kendine Veznecilerde bir krtasiye dkkan at fakat ii yrtemedi. Mtareke yllarnda annesiyle oruma giderek ilkokul retmenlii ve mdrl yapt. Drt yl orumda kaldktan sonra stanbula dnd. Evlerine yerleenler olmutu. Kumkapda sahip olduklar mlkleri satarak elde ettii parann bir ksm ile yarm brakt eitimine geri dnd.3 Glpnarl Edebiyat Fakltesine girmek istiyordu ancak lise eitimini tamamlamamt. Bunun iin Yksek Muallim Mektebine girdi Okulun sresinin uzatlmasndan dolay eitli zorluklarla karlat. Bu zor gnlerinde bir ok kiiden yardm grd fakat bunlarn en nemlileri kendisi gibi Mevlevi olan Hasan Ali Ycel ve Galip Ata ( Nurullah Atan aabeyi)dir. Bu yardmlarla Bitlis Milli Eitim Mdrlne kan tayinini stanbula Mahmudiye lkokuluna ald. Tm dersleri tek gnde topland. Bylelikle Glpnarlya niveriste kaplar alm oldu. 1930 ylnda stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesini bitirdi. Hemen ardndan Konya Lisesine edebiyat retmeni olarak atand. Bunu srasyla Kayseri, Kastamonu ve Balkesirde yapt retmenlik izledi. 1937 ylnda Yunus Emrenin Hayat adl teziyle doktora imtihann verdi. Daha sonra Ankara Dil Tarih Corafya Fakltesinde doent oldu. Burada Trk Edebiyat Tarihi ve Metin erhi derslerini okuttu. 1940ta salk problemleri nedeniyle stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesine tayin oldu. Burada Trk Tasavvuf Tarihi ve Edebiyat dersleri verdi. Emekli oluncaya kadar burada alt.4
2

Alparslan, Ali, Abdulbaki Glpnarl Biyografi, Trkiye Kltr Bakanl, Trk Bykleri Serisi, s. 3, 4. 3 a.g.e., s. 4,5. 4 a.g.e., s.5.

1945 ylnda leri Genler Derneine ye olduu iddiasyla kovuturmaya urad, tutukland, kominizm sulamasyla askeri mahkemeye sevk edildi. On ay sren davann sonucunda beraat etti.5 Ankaradan stanbula tannca nce Nakkatepede, sonra da vefatna dek yaad skdarda ki iki katl ahap bir evde oturdu. Asl ilmi kariyerini stanbul niversitesinde almaya baladktan sonra yapt. ok iyi derecede Arapa, Farsa ve okuduunu anlayacak kadar Franszca bilmekteydi. Kltrel zenginlie sahip bir aile ortamnda bymt. iir, tasavvuf, edebiyat, islami ilimler ve eviri dallarnda bir ok eser kaleme ald. 1949 ylnda kendi isteiyle emekliye ayrld. 25 Nisan 1982de ksa sreli bir hastalktan sonra vefat etti. Glpnarlnn kabri skdar Seyidahmet deresinde ki ii mezarlndadr. 2.2. Kiilii Glpnarlnn birok ilim dalnda baarl olmasnn kkenleri phesiz ocukluunda aranmal. Daha kklnde Mevlevi muhibbi olan babasyla Kulekaps ve Eypte ki Bahariye Mevlevihanesinde ayinlere katlmaya balad. Bylece tasavvuf bilgisini hem yaayarak hem okuyarak rendi. Tarikat dbn ve sema eitimini mridinin grevlendirdii Zuhr Dededen rendi. Mevlev anlayna gre ile kard. Farsa rendi, Fahreddin Razinin felsefesi hakknda bilgi edindi. Mevlevi Ali Celal elebiden hilafet-name ald. Bylece Mevlevi tarikatnn en yksek derecesi olan halifelie ykseldi.6 Hayatnn bir dneminde bir aile dostlarnn sraryla Bektai dergahna intisap etti. Ancak burada arad mutluluu bulamad. Mevlevilie geri dnd. Glpnarl bu durumu yle anlatmtr: Baz Mevleviler Bektai olmulard. Fakat buna ramen onlardaki Mevlevilik n plandadr. Hibir Mevleviyi Bektailik tam surette tatmin edemez. Musikisiyle, semayla, safsyla, vecd ve iiriyle, bilgisiyle Mevlevilik, Mevlevinin ruhuna yle bir yerlemitir ki, Bektailik bu estetik unsurlara ancak bir damla nee katabilir. Ben onlarda aradm bulamadm ve bir sabah kalktmda Al klahn Eyvallah iinde szn yazdm, klahm stne kapayp tekkeden ayrldm, ayrl o ayrl.7

5 6 7

a.g.e., s.6. a.g.e., s. 8. a.g.e., s. 8.

Biz onun bir dnem Bektailii denemesinde ahbaplarnn srarndan ok iiliinin rol olduunu dnyoruz nk Mevlevilik Snn bir tarikattr. Mevlanann Hz. Ebubekirin soyundan geldii inanc Mevlevilerin tasavvufi hareketlerin ounluu gibi kendilerini Hz. Aliye ve ehl-i beyte balamalarna engel olmutur. Oysaki Bektailik teoride mamiye mezhebine baldr. Ne var ki, Glpnarl mezhebinden nce Kurana balyd ve Trkiyedeki ii kkenli tarikatlarn eriatn uygulanmas konusundaki vurdumduymazlklar, ibadeti geri plana alp yerel ve menkbev bir slam anlay benimsemeleri bizce Glpnarlnn Bektai iken mutlu olmasnn nn kapamtr. Bu yzden eriata skca bal olan Mevlevilie geri dnmtr. Glpnarlnn sert mizal, abuk sinirlenen, szn saknmayan bir kii olduu sylenir. Melami tabiatlyd. Zekiydi, kuvvetli bir hafzaya sahipti. Kurann ounu ezbere bilirdi. Hitabeti kuvvetli idi, insanlar etkilerdi. Tezat gibi grnen davranlar kendi iinde uyumlu idi. Nitekim onun Tasavvuf adl eserini okuyan bir kii onun Caferi deil Vahhab olduunu sanabilirdi. Oysa Glpnarl neredeyse tm klasik tasavvuf eserlerini dilimize kazandrmt. Bir ok deerli alimden dersler alm ve kendisini Fuad Kprl ekolnden kabul etmiti. Gene onun kominizm suuyla yarglanmas bizce yadrganmamaldr. nk o Ebu Zerrin, Ammarn takipisidir. Yani her eyin nne sosyal adaleti ve paylamcl koymaktadr. Trkiye asndan baknca ok tuhaf grnen bu durum yllarca slam corafyasnn eitli blgelerinde etkili olmutur. 2.3. Eserleri Glpnarly tanmann en iyi yolu onun eserlerini tanmaktr. Bu yzden onun eserlerine ksaca deinmek istiyoruz. Glpnarlnn byk kk 140 telifi ve evirisi, eitli ansiklopedi, dergi ve gazetelerde yaynlanm 400 kadar da makalesi vardr. Biz onun belli bal eserlerini eviriler ve telifler ana balklaryla tantmak istiyoruz. 2.3.1. eviriler 1. Tp lmi ve Mehur Hekimlerin Mahareti,Farsadan eviri, stanbul, 1936. 17nci asrda ran Seluklular zamannda yaayan Semerkandl Nizam rzinin ehr Makale adl eserinin tpla alakal drdnc makalesinin tercmesidir.

2. Shhat ve Maraz, Farsadan eviri, stanbul, 1940. 16nc asr airlerimizden Fuzlinin Farsa olarak kaleme ald bu kk eserde, insan vcudunun terihi ve fizyolojik tetkiki, zamann tp bilginlerinin bedenle alkal piskolojik ynleri ele alnmaktadr. 3. Mesnevi, Farsadan eviri, stanbul, 1943-46. Alt cilt halindedir. Cumhuriyet Trkiyesinde Mesnevinin ilk eviri ve erhidir. 4. Hafz Divan, Farsadan eviri, stanbul, 1944. 14nc yzylda dnyaca nl ranl air Hafzn dvnnn tercmesidir. 5. Mantk Al-Tayr, Arapadan eviri. ranl air Attrn tasavvuf manzum eserinin tercmesidir. Sfnin manevi yolculuunu anlatmaktadr. 6. lahi-nme, Farsadan eviri, stanbul, 1945.

17nci yzylda yaamAttrn tasavvuf hikayelerinden meydana gelir. 7. Hayyam-Rubailer ve Silsilettt Tertip, bn-i Sinann Temcid tercmesi, stanbul, 1953. ranl nl bilgin ve air mer Hayyamn hayat, rblerinin tercmesi ve ad geen dier iki eserin tercmelerini ierir. 8. Yediler Meclisi, eviri, Konya, 1965. Mevlnnn tasavvuf hayata balamadan nce verdii vaazlardan ibarettir. 9. Caferi Mezhebi ve Esaslar, eviri, stanbul, 1966. luKifil-Gtnn eserinin tercmesidir. ii mezhebi hakknda gerekli bilgileri vermektedir. 10. Caferiler Kimlerdir? , eviri, stanbul, 1969. irznin 22 sayfalk kitabnn tercmesidir. 11. Nehcl-Belaga Tercmesi, stanbul, 1972. Drdnc halife Aliden nakledilen hutbe, mektup, emir ve vecizlerden ibarettir. 12. Abdullah b. Seb, Bir Yalancn Dzmeleri, eviri, stanbul, 1974.

Mrteza el-Askerinin yazd eserin tercmesidir. Yzyllar boyunca iiliin kurucusu zannedilen, Yahudi asll bu Seb adl kimsenin aslnda olmadn ortaya koyar. 2.3.2. Telifler 2.3.2.1.Tasavvufa ve Edebiyata Dair Eserleri 1. Melamilik ve Melamiler, stanbul 1931. Glpnarlnn ilk nemli eseridir. Faklteyi bitirme tezidir. 2. Bk, stanbul, 1932. 16nc yzyl airlerinden Bknin hayat ve divnndan seilmi iirlerinden meydana gelmitir. 3. Fuzul, stanbul, 1932. 16nc yzyl airlerinden Fuzulnin iirlerinden semeleri ihtiva eden bu eser tantma mahiyetindedir. 4. Kaygusuz Vizeli Alaaddin, Hayat ve iirleri, stanbul, 1933. Melmi Hamzav halk edebiyatnn ileri gelen airlerinden Kaygusuzun iirleri ve hayatn ierir. 5. Yunus Emre, Hayat, stanbul, 1936. Geni bir ekilde Yunusun hayatn ve edebi ynn anlatr. 6. Yunus Emre ve Ak Paa ve Yunusun Batinilii, stanbul,1941. 13nc yzylda Anadoluda yaayan iki sufinin batinilii zerinedir. 7. Yunus Emre Divan, stanbul, 1943-48. Eser iki cilt halinde olup, ikinci cilt birinciyi tamamlamaktadr. 8. Glen-i Rz, stanbul.1944. 13nc yzyl Mool devrinde rann tannm sufilerinden eyh Mahmud ebusterinin kendine sorulan tasavvufi sorulara verdii cevaplardr. 9. Nesimi, Usuli,Ruhi, stanbul,1953. 10. eyh Galip, stanbul,1953. 11. Kaygusuz Abdl, Hatyi, Kul Himmet, stanbul, 1953.

12. Divan iiri, XV. yydan XX. yyya kadar. Varlk yayn evinin kard kk boydaki bu kitaplar ksa fakat faydal bilgi ve rnekler kapsamaktadr. 13. Nasreddin Hoca, Akehir, 1963. 14. Alevi Bektai Nefesleri, stanbul,1963. Alevi-Bekti edebiyatnn karakteri, inanlar, giyim ve kuamlar, insan grlerini aksettiren ok nemli bir eserdir. 15. Smavna Kads olu eyh Bedrettin, stanbul, 1966Pir Sultan Abdl, stanbul, 1991. Mehur Trk mutasavvfnn hayatn ierir. 16. 100 Soruda Tasavvuf, stanbul, 1969. Soru cevap eklindebir tasavvuf tarihidir, konsunda ki her konuya cevap vermektedir. 17. Tasavvuftan Dilimize geen Deyimler ve Ataszleri, stanbul, 1972. Sahasnda ok nemli bir eserdir. 18. Pir Sultan Abdal, stanbul, 2001 2.3.2.2. slamiyet ve Mezhepler Tarihi Hakkndaki Eserleri 1. Kuran- Kerim Meali, stanbul,1955. ki cilt halindedir. Remzi kitapevinden yaynlanmtr. 2. Hz. Muhammed ve Hadisler, stanbul, 1957. 3. Kuran- Kerim Hakknda Tartmalar Munasebetiyle, stanbul,1958. 1955te yapt Kuran tercmesi dolaysyla yaplan tenkitlere verilen cevaplardan meydana gelmitir. 4. mam Ali Buyruu, Ankara, 1958.

Hz. Aliye ait 54 hutbe, 17 mektup, 44 hikmet ve vecize ile 48 iirin tercmesinden ibarettir. 5. Oniki mam, Ankara, 1959. ii mezhebinin kabul ettii 12 imamn haytn anlatmaktadr. 6. Sosyal Adan slam Tarihi, stanbul, 1969.

7. Mminlerin Emiri Hz. Ali, stanbul, 1978. Drdnc halife Hz. Alinin hayatn anlatmaktadr. 8. Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, stanbul, 1979. slam mezhepleri bilhassa iilik zerine geni bilgi veren bir eserdir.

Birinci Blm: Hz. Peygamber Dneminde Hz. Ali

1. Hicretten nce Hz. Ali
Abdulbki Glpnarlnn eserlerindeki Hz. Ali tasavvurunu iyi anlayabilmek iin Hz. Alinin doumu, bu esnada grlen mucizei8 olaylar ve ailesinin faziletiyle ilgili bilgiler ayrntl biimde ele alnmaldr. Hayatlarnn merkezine peygamberi ve onun ev halk ile vnmeyi koyan Mslmanlar iin aile kavram kiilere duyulan sevgi ve saygnn dayanadr. Kiiler yaptklar yannda mensup olduklar aile ve evre ile de itibar grmektedirler. Bu yzden Hz. Aliyi hilafete daha layk bulanlar ve halifelii Kureyten olmak artyla herhangi bir kiinin stlenebilecei bir grev olarak grenler arasnda yzyllardr bir tartma sz konusu olmutur. Bununla beraber en nemli sorun Ali ya da Muaviye arasnda yaplmas gereken seimdir. nk her iki kesimde hakllklarn ispatlamak iin ailelerinin faziletiyle ilgili bir yara girmilerdir. Bu yzden konumuza Hz. Alinin ailesi, doumu ve yetitii artlardan balamay uygun grdk. 1.1. Hz. Alinin Ailesi Babas Eb Talib, Hz. Muhammedin amcas olup Haimoullarndan Abdulmuttlibin oludur. Hz. Alinin annesi ise Esed kz Fatmadr. Fatma, Haimoullarndan olup kendi boyundan biriyle evlenen ilk kadndr. Hz. Peygamber onu ok sever, ana derdi. Vefat ettii zaman kendi gmleiyle sardrm ve kabre bizzat kendi indirmitir. Eb Tlibin Talib, Akl, Cafer ve Ali adl drt olu, mmhn adl bir de kz vard. Her olunun arasnda onar ya fark bulunuyordu. Buna gre en byk olu olan Tlib, Aliden otuz ya byktr. Hepsinin de anneleri Esed kz Fatmadr. Tlib, mrikler tarafndan Bedir Savana katlmaya zorlanm, fakat kabul etmeyip ehirden km, bir daha ondan haber alnamamtr. Eb Talibin soyu dier ocuklarndan yrmtr. Akl, Araplarca ok nemli olan soy boy bilgisinde ok ileriydi.

Glpnarl, Abdulbaki , Mminlerin Emiri Hz.Ali, stanbul 2004, s. 11.

10

Cafer ise slamdan sonra Habe diyarna hicret etmi, Hayberin fethi gn gelip Hz. Peygambere katlm ve hicretin sekizinci ylnda yaplm olan Mute Savanda ehit dmtr. ehadetinden nce savata elleri kesilmi, Resulullah ona cennette meleklerle birlikte kanatlar olan manasna Tayyr lakabn vermitir. Dedesi Abdulmuttalib lnce, Hz. Muhammedi amcas Eb Tlib yanna almtr ve vefatna dek onu korumutur. Kurey, Mslmanlara sosyal boykot uygulayp, onlarla grmemeyi, al verite bulunmamay, evlenmemeyi kararlatrdklar zaman Mslmanlar kendi mahallesine alp, onlara destek olmutur. Mslmanlarn tecrit edildii o yllarda Eb Tlib, geceleri elinde kl sokakta gezer, Rsul-i Ekreme bir ktlk yaplmamas iin evin ve mahallenin evresinde dolard. Baz geceler Aliyi, Rasuln yatana yatrr, ona yaplacak bir ktle kar Aliyi fed ederdi. Hz. Muhammed Ali ile namaz klarken Cafere: Sen de amcann oluyla namaz kl, Ona uy demi Caferde babasn dinlemitir. Buraya kadar anlattklarmzda herkes hemfikirdir. Ancak Snnlerin ou Ebu Talibin kafir olarak ldne inanrken, iiler onun Mslman olduuna, slamn inad ettii iirlerle akladna inanrlar. Baz mfessirler gre: phe yok ki, sen sevdiini doru yola sevk edemezsin, fakat Allah, dilediini doru yola sevk eder ve Odur hidayete erecekleri daha iyi bilen.9 ayeti Eb Talib lm deindeyken Peygamberimizin ok zlp dua etmesi zerine inmitir. Glpnarl ise bu ayetin Abdimenaf olu Numann olu Hars hakknda indiini ve Medinede nazil olduunu, hlbuki Eb Talibin Mekkede ldn ileri srmekte, bu hususta ii literatrnden rnekler ve kaynaklar vermektedir.10 O, Eb Talibin Mslmanln ispat etmek iinde irad ettii u iiri rnek verir:
11

Gerekten de bildim ki Muhammedin dini, Yeryznde, halk arasnda dinlerin en hayrlsdr. unu sylemeliyiz ki, Eb Tlibin varl ve Peygamberi himaye edii slmn yaylmas iin ok faydal olmutur. Eb Talib, Peygamberi ve Ona
9 10 11

Kasas Sresi 20/56. Ayet. Caferi Mezhebi ve Esaslar, l Kaifil-Gtann eserine Abdulbaki Glpnarlnn nsz, stanbul 2004, s. 24-25. a.g.e., s. 25.

11

uyanlar elinden geldiince korumutur. Tm bu abalar ve Peygamberin mucizelerine tank olmas gz nne alndnda Eb Tlibin mrik olarak lmesi ne derece mantkldr bilemiyoruz? Eb Tlib, Peygamberin halk dvete balamasnn onuncu ylnda, ramazan aynn yedinci gn, Hz. Haticenin vefatndan gn nce vefat etmitir. Hz. Ali, babasnn vefatn Rasule bildirince, Hz. Muhammed, babasn ykamasn sylemi, cenazesini teyi etmi, bizzat kabre koymu: Yaknln ispat ettin amca, beni, kkken byttn, byynce de bana yardm ettin, beni korudun. buyurmulardr.12 Tm bu verdiimiz bilgilerin nda ben Eb Talibin iman etmi olduuna ancak Mslmanlar daha iyi koruyabilmek adna inancn aklamadna, mriklerle anlama yoluna gittiine inanyorum. Bu korumac tutumun sadece akrabalk balarna dayandn idda etmek Ebu Leheb ve Abbasn Mslman olmadan nceki tutumlar gz nne alndnda pek inandrc grnmyor. Glpnarl bazlarnn Ebu Talibin kafir olarak ldn savunurken, slamn azl dman olan, Mslmanlar yok etmek iin maddi manevi her eyini ortaya koyan Eb Sfyan ve kars Hindin, Mekkenin fethinde Mslman olmalar sebebiyle imanl saymalarn rencide edici bulur. Alinin annesi Esed kz Fatma, Peygambere analk etmitir. Peygamber Onun iin, Bu beni douran anamdan sonra anamdr. buyurmutur. Hz. Muhammedin Medineye Hicretinden sonra Ali ile hicret eden Fatmalardan biridir. slam kabul eden kadnlarn onbirincisi, Hz. Muhammede beyat eden kadnlarn da ilkiydi. Hz. Ali, annesinin lmn alaya alaya Peygambere syleyince kendisi, Benim anam vefat etti buyurmulardr. Zeyd, Eyyb el-Ensr ve Amr gnderip kabrini hazrlatm, gaslinden sonra gmleklerini gnderip kefen olarak sardrm, namazlarn klp, bizzat kabre indirmilerdir. Glpnarlnn eserlerinde yle bir iddia yer almaktadr: Hz. Muhammed, Fatmay kabre indirince bir mddet kabirde kalp, Olun, olun, olun. Caferde deil, Aklde deil olun olun, Ali b. Eb Tlib buyurmular ve kabirden kmlardr. Bu szlerle ne demek istedii sorulunca,

12

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 339.

12

Sorgu melekleri Rabbini, Peygamberini sorunca cevap verdi, velin ve imamn kim sorusuna olum demekten utand. Onun iin syledim buyurmulardr.13 Verdiimiz bu rivayet Caferiler iin imametin ne derece nemli olduu, kabirde sorgu melekleri tarafndan bile sorulduu, Alinin imametinin Allah tarafndan nceden emrolunduu ve nassla tayin edildii gibi konular aklar mahiyette bulunduundan nemli bir rivayettir. Bu ksa bilgilerden sonra Hz. Muhammedin, Eb Tlib ve Fatmann evinde geirdii ocukluu, genlii ve evlenmesi konularna da ksaca deinmek istiyorum. Resuln dedesi Abdulmuttalib, o sekiz yandayken ld. Olu Eb Tlibe vasiyet olarak Hz. Muhammedi korumasn ve kollamasn syledi. Amcas Eb Tlib, Hz. Peygamberi oullarndan fazla severdi, Onu yannda yatrrd. Bir rivayete gre akk- Sadr, Resulullah, Eb Tlibin yanndayken olmutur.14 Hz. Muhammedin ocukluunda bir yl yamur yamamt. Ktlk ba gstermiti. Halk Lt, Uzza gibi putlara dua edelim diyordu. lerinden yal bir kimse, Hz. brahimin soyu iimizdeyken putlardan m yardm isteyeceiz? deyip, Eb Tlibe ba vurdu. Eb Tlib, Hz. Muhammedi de yanna alp Kbeye gitti. Ellerini Kbenin duvarna koyup dua etti. Hz. Muhammed, ge doru parmaklarn kaldrd. Ortada hibir bulut yokken tm Mekkeyi bulutlar kaplad, yamur yad, seller akt. Bunun zerine Eb Tlib Hz. Muhammedi ven bir iir syledi.15 Gene Resul, on yalarndayken ticaret maksadyla Suriyeye yola kan amcasna elik etti. Busra denen kasabadaki rahip, Hz. Muhammedde Peygamberlik alametleri grd. Arkalarnda bulunan Mhr-i Nbvvete yzn gzn srd. Eb Tlibe ama gitmemesini, orada balarna kt eyler gelebileceini syledi. Eb Tlibde alveriini o kasabada yapt. Gene yakn tarihlerde haram olan aylarda yapld iin Ficar diye anlan savalar oldu. Bu savalar Kays ve Kurey boylar arasndayd. Savalarda Hz. Muhammed, yere den oklar toplar, amcasna verirdi. Drt kere olan Ficr Savalarnn sonuncusunda Hz. Peygamberin ondrt ya da yirmi yalarnda olduu rivayet edilir.

13 14 15

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 340. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, Hz. Muhammed ve slamn lk Devri, s. 38. a.g.e., s. 38.

13

Hz. Muhammedin Hz. Hatice ile evlenmesinde amcas Eb Tlibin byk rol olmu. Hz. Haticeyi istemeye Eb Tlib gitmitir. 1.2. Hz. Alinin Doumu ve ocukluu Hz. Ali (R.A) Fil ylnn otuzuncu senesi Recebinin onnc Cuma gn Mekkede, bir ok tarihinin rivayetine gre Kbenin iinde domutur (29 Temmuz 599). Kbeyi Muazzamann iinde doan tek kii kendileridir.16 Hz. Ali dounca annesi ona babasnn ad olan ve aslan anlamna gelen Esed, bir rivayete gre de Haydar adn verdi.Hz. Muhammed, Alinin doumunu duyunca amcasnn evine geldi. Aliyi kucana ald, dilini azna verip emzirdi. Adn sordu. Fatma Esed koymak istiyorum deyince, Hayr dedi, Onun ad Alidir. Fatma Araplarda olmayan bu ad daha nce duymutu. Ali koydular. Hz. Alinin birok lakab vardr. Bunlardan bazlar arslan manasna gelen Haydar, Allahn stn arslan demek olan Esedullahil-Glib, Allahn rzasn kazanm demek olan Murtazadr. Knyeleri ilk oullarna nisbetle Ebl-Hasandr. Ayrca Peygamber ona toprak babas anlamna gelen Ebt-Turab knyesini vermiti. O yzden bu knyeyi ok severlerdi.17 Buhrnin tahric ettii bir hadise gre peygamber bir gn kz Fatmann evine gelmi, Aliyi gremeyince nerede olduunu sormu, Fatma Birbirimize biraz kzdk, oda gitti demi, bunun zerine Hz. Muhammed Aliyi aratm, onu mescitte rids srtndan dm, vcudu toza topraa bulanm halde uyurken bulmu, bunun zerine, Kalk ya Eb Turab buyurmular, bu knye bu yzden kalm.18 Bu olayn Hz. Alinin Fatmann stne evleneceini sanan Peygamberin, Aliye sinirlenmesi, Kzlarm verirken zerlerine evlenmeyeceinize dair sz aldm. Eer evleneceksen kzm boa ve bana gnder buyurup Aliyi azarlamas, Alinin kesinlikle byle bir niyeti olmadn sylemesi zerine vuk bulduunu syleyenler varsa da, Ahmed b. Hanbelin Msnedinde, Tabernin Tarihinde, Halebnin Siyerinde, Tarihl-Hamis ve Riyazun-Nadrada, Hz. Muhammed, hicretin ikinci ylnda Useyre Sava dnnde Aliyi topraa uzanm, tozlara

16 17 18

Glpnal, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, stanbul 2003, s. 338. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, stanbul, 2004, s. 12. a.g.e., s. 13.

14

bulanm yatyor grnce, Kalk otur ya Eb Turb buyurmutur. Bu hadis Ammar b. Yasirden rivayet edilmitir.19 Dikkat ekici bir nokta Glpnarlnn bir kitabnda Fatmann Alinin zerine evleneceini sanmas sebebiyle eiyle kavga edip durumu babasna bildirmesi yznden gelitiini sylerken, baka bir eserinde bu olayn tamamen uydurma olduunu sylemesidir. Ayrca Glpnarl madem ki ok evlilik eriatn kabul ettii bir ey Fatmann kocasna kzmas ve buna kar durmas dnlemez diyor.20 Oysa her ailede ufak tefek kavgalar olur. O devrin artlar dnldnde herkesin kzn Hz. Aliye vermeye altna hi phe yok. Ar srarlar karsnda Ali byle bir ie meyletmi, ya da hi niyeti olmamasna karn suskun kalarak byle bir intibaya sebeb olmu olabilir. Ayrca ok evliliin dinen caiz olmas, Peygamberin kzlarnn zerine evlenilmesine izin vermemesine mni deildir. Nitekim dul kalan kadnn evlenmesi caizken, Peygamberin hanmlarnn Onun lmnden sonra evlenmesi yasaktr. Hz. Aliyi asla hata yapmaz ve evliliinde hibir sorun kmaz gstermek iin harcanan bu abalar ok anlamsz buluyorum. Kusursuzluk Allaha mahsustur. Hz. Alinin faziletleri, Fatma ile evlenmesinin Allahn ve elisinin takdiri olduu, birbirlerini ne kadar sevdikleri ortadayken srekli bir savunma iinde olmak ok yersiz. Hi tartlmayan ev mi olur? Peygamberimizin bile hanmlaryla baz sorunlar olmutur, Ali ile Fatmann neden olmasn? 1.3.Hz. Muhammedin Aliyi Yanna Almas Bir ktlk ylnda Rasulullah, dier amcas Abbasa Gidelim de Eb Tlibin ykn hafifletelim, buyurmu, beraberce gidip oullarndan birer taneyi almay teklif etmiler. Eb Tlib, oullarndan Akli ok severmi, Onu bana brakn da ne yaparsanz yapn demi, bunun zerine Abbas Caferi, Hamza Talibi, Hz. Muhammedde Aliyi alm. Cafer, Mslman oluncaya dek Abbasn evinde kalm, Ali ise hicrete kadar Peygamberin evinden ayrlmam. Bylece Hz. Ali, be yanda geldii evde on sekiz yl kalm, Hz. Peygamberin terbiyesi altnda yetimitir. Hz. Ali o gnleri yle anlatyor: ocuktum henz, o beni barna basard, yatana alrd, vcudunu bana srer beni koklard. Lokmay iner, azma verir, yedirirdi. Ne bir yalan sylediimi grm, ne bir ktlk ettiimi duymutur. O stten kesildii andan
19 20

a.g.e., s. 13. Glpnal, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, stanbul 2003, s. 363.

15

itibaren Allah, meleklerinden pek byk bir melei ona e etmitir. O melek gece gndz Peygambere ycelikler yolunu gsterirdi, lem ehlinin en gzel huylarn belletirdi. Ben de her an, devenin yavrusu nasl anasnn ardndan giderse onun ardndan giderdim. Her yl Hir dana ekilir, kullua koyulurdu. Onu benden bakas gremezdi. O gn ( slamn ilk tebli edildii gn) slam, Allahn salat onun ve soyunun stne olsun, Resulallahla Haticeden bakasnn evinde yoktu ve ben de onlarn ncsydm. Vahy ve Peygamberlik nurunu grrdm, kokusunu duyardm. Ona vahiy gelirken bir feryad duydum da, Ya Resulallah, bu feryad nedir? diye sordum. Bu feryad eden eytandr, kendisine halkn kulluk etmesinden midi kesti artk. Sen benim duyduumu duymadasn, grdm grmedesin, ancak sen Peygamber deilsin, fakat vezirsin ve hayra karsn, ona ulamsn buyurdu.21 Gene bn Ebil-Hadd, Fazl b. Abbastan rivayet eder. Babama, Hz. Rasul erkeklerden en ok kimi severdi? diye sordum, Eb Tlib olu Aliyi hepsinden fazla severdi dedi. Ben oullar sordum deyince, Eb Tlib olu Aliyi herkesten ok severdi, oullarndan fazla Ona muhabbeti vard. Biz Rasulullahn Aliye olan muhabbeti derecesinde olunu seven bir baba grmediimiz gibi Alinin Hz. Resule itaatinden daha fazla itaat eden bir oulda grmedik dedi.22 1.4.Hz. Alinin Mslman Oluu Hz. Muhammed halk davete balar balamaz erkeklerden ilk olarak Hz. Ali, kadnlardan Hz. Hatice Mslman olmu, Peygambere inanm, iman etmitir. Bu konuda Tirmizi, Hkimin Mstedreki, Ahmed b. Hanbelin, Msnedi, KenzlUmmal gibi hadis kitaplaryla El- sabe, Usdl-Gabe gibi sahabenin hal tercmelerini bildiren kitaplar ve tarihler mttefiktir. bn shak ise Alinin Mslman olmasyla ilgili yle bir rivayet anlatr; Ali, Hz. Muhammed ve Haticeyi namaz klarken grm, ne yaptklarn sormu. O zaman Peygamber, Aliye teblide bulunmu, Ali de Mslman olduunun babasna sylenmemesini rica ederek Mslman olmutur.23

21 22 23

bn Eb Hadd, Nehcl-Belga Tercmesi, ev. Abdulbaki Glpnarl, Der Yaynlar st. H. 1390, s. 133) Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 192. Gnal, Mustafa, Hz. Ali Dneminde Karklklar, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul 1997, s. 7.

16

1.5.Hz. Alinin Vezirlii, Vekillii Hz. Muhammede En yakn hsmlarn korkut, inananlardan sana uyanlara kar kanadn indir, mtevaz ol. Sana isyan ederlerse de ki: phe yok ki ben sizin yaptklarnzdan uzam eklinde ki uara Suresinin 214, 216. ayetleri inince halk aka davete balad. lk nce soy ve boy bakmndan kendine en yakn olanlar davete memur olmutu. Hz. Muhammed, hanmna yemek hazrlamasn syledi. Hz. Aliyi de Haimoullarn armas iin yollad. Gelenler 40 kii kadard. lerinde Hz. Muhammedin amcalar Eb Tlib, Eb Leheb ve Hamza da vard. Ancak bize gelen kimi rivayetler slamn ve Hz. Muhammedin elilik grevinin gizliden gizliye halk arasnda bilindii, bu bilginin kadnlar arasnda zellikle Haimoullarnn kadnlar arasnda paylald ve yemek davetinden ok nce Peygamberin kadn akrabalarndan bir ksmnn Mslman olduunu biliyoruz. Hz. Muhammed aka teblie balamas emredilince bir ay kadar dar kamad. Halalar Onu hasta zannedip ziyarete geldi. Hz. Muhammed durumu halalarna anlatnca, halalar toplantya Ebu Lehebi armamasn syledi. Peygamber gene de yemee Eb Lehebi ard. Eb Lehebin, slama davet edilince yapt sert konumadan sonra kz kardei Safiye bint Abdulmuttalib, Hz. Muhammedi destekler mahiyette bir konuma yapt, iki karde tartt.24 Glpnarlnn anlatmna dnersek birinci gn gelen 40 kii sofraya onar onar oturdu, yenildi, iildi.Hz. Muhammed sze balarken Eb Leheb, arkadanz sizi byledi. gibi szlerle Hz. Muhammedin szn kesti. Gelenler dald. Ertesi gn Haimoullar gene arld ama Peygamber gene konuamad. nc gn Resulallah, Ey Abdl-Mttalib oullar, bana itaat edin, yeryzne hkim olun. inizde kim bana yardm eder, bu ite beni kuvvetlendirirse kardeimi vsim, vezirim, varisim ve benden sonra halifem olur buyurdu. lerinden hibiri cevap vermedi. En kkleri olan Ali, ayaa kalkp Ey Allahn elisi bu ite ben sana yardm edeceim dedi. Peygamber Otur buyurdu ve szn bir kere daha tekrarlad. Gene Aliden baka kimse bu ie talib olmad. nc defasnda da Resul,

24

Sava , Rza , Hz. Muhammed Devrinde Kadn, stanbul 1991.

17

Aliye otur buyurdu. Artk kardeim, vsim, vezirim, varisim ve benden sonra halifem sensin.25 Misafirler dnte Eb Tlible yeeninin dinine girersen olun sana emir olacak diye alay ettiler. mann halkn iinde ilk aklayan Alidir. Hz. Muhammed pazartesi halk davete balam, Ali ise sal gn imann aklamtr. bn Abdl-Birr, el- stibda, Afiful-Kindden yle bir olay rivayet eder. Kind, Ben ticaretle urardm. Baz eyler almak iin Abdulmuttalib olu Abbasn yanna gittim. Birisi kt namaza durdu, geldii taraftan bir kadn geldi arkasna geti. Derken ayn taraftan gen bir ocuk geldi, Oda yanlarnda namaza durdu. Abbasa; bu nedir, ne yapyorlar diye sordum. Abbas, Bu benim yeenimdir, namaz klyor, Peygamber olduunu sanyor. Peygamber olduunu kabul eden de ancak hanm ve amcasnn oludur eklinde cevab verdiini rivayet etmitir.26 Buraya kadar Hz. Alinin ailesi, doumu, ocukluuyla ilgili bilgileri Glpnarlnn eserlerini temel alarak anlatmaya altk. ounluu hem Snn hem ii kaynaklarda da bulunan bilgilerin farkllk gsterenlerini de elimizden geldiince belirttik. Bu bilgileri yeterli buluyor, konumuza Hicretle devam etmek istiyoruz.

2. Hicrette Hz. Ali

Arapada bir yerden gmek bir yeri terk etmek anlamna gelen hicret, Kuran- Kerimde on srede yirmi kere anlr. nanlar yznden yurtlarndan kan, kartlan, eziyet eken kiiler, canlaryla mallaryla Allah yolunda savaan ilk muhacirler ve onlara yardm edenlerle sonradan inanta onlara uyanlar vlr. Peygamber shab her trl ikenceye uram, fakirler-kleler dvlm, ldrlm, onlarla al veri edilmez, selam verilmez olmutu, kimse onlarla konumuyor, evlenmiyordu. Eb Tlib mahallesinde toplanmak zorunda kalmlard, adeta toplumdan tecrit edilmilerdi.

25

26

Glpnarl, Oniki mam (A.S.), stanbul 1989, s. 21-23; Sosyal Adan slam Tarihi, stanbul 1991, s. 52; Mminlerin Emiri Hz. Ali, stanbul 2004, s. 14-15; Tarih Boyunca slam Mezhebi ve iilik, stanbul 2003, s. 341-342. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 15, s. 16.

18

Hz. Muhammedin aka davete balamasnn onuncu ylnda Mslmanlarn durumu buydu. Ve gene bu yl Hz. Muhammed gn arayla amcas Eb Tlib ve ei Hz. Haticeyi kaybetti. Bu seneye hzn yl anlamnda Senetl-Hzn dendi. Mslmanlarn ektii eziyetler dayanlmaz hale gelmiti. Hz. Muhammed Mslmanlarn bir ksmn Cafer b. Eb Tlib eliinde adil hristiyan bir hkmdarn ynettii Habeistana yollad. Kendisi Mekkede ok yalnz kald. Ancak bu yalnzlk duygusu onun grevlerini yapmasna engel olmad. Daha nce Taife tebli iin gitmi, halkn hakaretlerine, ocuklarn tal saldrsna uramt. Her yl Hac mevsiminde Mekkenin dna kar, gelenleri slama davet ederdi. Onbirinci ylda Akabe yaknlarnda Medineli Hazrec boyundan kimselerle bulutu. slam tebli etti. Tm bu insanlar Mslman oldular ve dinlerini Medinede yaydlar. Onikinci ylda daha fazla Medineli, Hz. Muhammedin dinine girdi. slamn hkmlerine uydu. yle bir ortam olutu ki Evs ve Hazrec boylar arasnda yllardr sregelen dmanlk slam kardeliinin etkisiyle yumuad. slamn douunun onnc ylnda Medineliler, Hz. Peygamberi canlaryla mallaryla koruyacaklarna sz verdiler. Allah, da Har suresinin 9. ayetinde Medinenin bir iman yurdu haline geldiini buyurdu. Allah Rasulu, Mslmanlarn Medineye gmelerine izin verdi, onlar da birer ikier gmeye balad. Drun-Nedvede Eb Cehl liderliinde toplanan mrikler Mslmanl yok etmek iin neler yapabileceklerini tartm, Hz. Muhammedi ldrmekten baka bir are bulamamt. Kan davasna sebep olmamak iin Haimoullarndan bir kii de dahil olmak zere her boydan bir kiinin bulunaca bir gurubun Hz. Muhammedi ldrmesi zerinde anlamaya varld. Diyetin ka para olaca nemli deildi, mrikler demeye razyd. Eb Tlibin lm onlar cesaretlendirmiti. O gece hicret sras Allah Elisine gelmiti. Aliyi yanna ard. Hicrete izin verildiini syledi. Alinin Mekkede kalmasn, borlarn demesini, kendisinde bulunan ve verilmesi icabeden emanetlerin verilmesini, sonrada Mekkede bulunanlarla kendisine katlmasn istedi. Hz. Muhammed, Aliye yle buyurdu: Yatama yat, hrkamla rtn, Sana haber vereyim ki Ali, ulu Allah dostlarn imanlar derecesinde snar. nsanlar iinde uradklar belaler en etin olanlar Peygamberlerdir, sonra onlarn vasiyleri, sonra

19

onlara uyanlar ve uyanlara benziyenler derde urar. Ey amcamn olu, Allah brahim Peygamberi nasl smaili kesmeye memur ederek snadysa, beni de seninle snamakta. Sabret, Sabret, nk phe yok ki Allahn rahmeti iyilik edenlere pek yakndr. Hz. Muhammed, Aliyi kucaklad, gsne bast, alamaya balad. Hz. Ali de Peygamberden ayrlaca iin alyordu.27 Baka insanlarn Peygambere yaplacak suikasti bilirken korkaca, hatta kabul etmeyecei bu teklifi Hz. Ali byk bir sevinle karlad. Derhal kabul etti ve gzyalar iinde kr secdesine kapand.28 mmet iinde ilk kr secdesi Alininkidir. Yats namazn kldktan sonra Hz. Muhammed evden kt. O srada dmanlar evi sarmt. Rasul, Ya Sin Suresinin 9. ayetini okudu, Onlarn nlerine bir sed ektik, arkalarna bir sed, bu yzden gremezler. Yerden bir avu toprak ald, geceleyin bekleen o topluluun zerine serpti. Yryp gitti, kimse onun ktn anlamad. Hz. Muhammed szletikleri yerde Eb Bekir ve vey olu Hind Ebu Haleyle bulutu. Tarih risaletin onnc yl, Rebulevvel aynn balaryd. Yola ktlar. Hz. Muhammed ve Hz. Ebu Bekir Gr- Sevre girdi, Hind ise Mekkeye geri dnd. stlerine toprak serpilmi olan mrikler gece yarsndan sonra kendilerine geldiler. Eve saldrdlar. Saldrganlarn banda Halid b. Velid vard. Halid yataa klla saldrnca, Ali kalkp elini tuttu, bkp klc ald ve nne katp evden kard. Mrikler saldrdklarnn Ali olduunu grnce ok ardlar. Peygamberi sordular, Aliden cevap alamaynca onu hapsettiler. Sonra Hz. Muhammedi bulma kaygsyla Aliyi braktlar. Ali, Hz. Muhammedin borlarn dedi, emanetlerini teslim etti ve Peygamberden gelecek haberi beklemeye balad. Eb Bekir ile maarada gn saklanan Resul, Medine yolunda Kubda konaklad. Eb Vkdl-Leysi ile Aliye mektup yollad. Ali mektubu alnca hazrland. Peygamberin ona emanet ettii biricik kz Fatmay, kendi annesi Esed Kz Fatmay, Abdulmuttalib olu Zbeyr kz
27 28

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, stanbul 2004, s. 20. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, stanbul 1991, s. 70.

20

Fatmay alp yola kt. Yolda mm Eymen olu Eymenle, Aliye mektubu getiren Eb Vakidl-Leysi onlara katld. Decnan denen yerde yzleri rtl 8 kii onlara saldrd, dnmeleri iin tehdit ettiler. Ali dnmeyeceini syleyince, meyye olu Harbin klesi klla Aliye saldrd. Ali ona yle bir kl vurdu ki adamn bana inen kl, atnn eerine kadar iledi. Dierleri korkup dald. Ali ve yanndakiler yollarna devam ettiler. Bir gn konakladlar ve Mekkeden gelen fakir Mslmanlar beklediler. Bu Mslmanlarn arasnda Peygamberin cariyesi mm Eymen de vard.29 Hz. Ebu Bekirin hayatlarnn tehlikede olduunu, bir an nce Medineye gitmeleri ynndeki tm srarlarna ramen Hz. Muhammed, Kbada, Ali ve yanndakileri tam on gn bekledi. Onlarsz Medineye giremiyeceini sylyordu. Beklenen kfile gelince yola koyuldular. Hz. Muhammed, Ali ve Zeydle ortaklaa bir deveye biniyordu. Glpnarlnn eserlerinde bir ok ayetin nzul sebebinin Hz. Ali olduu vurgulanr. Vereceimiz eviriler, Glpnarlnn Kuran- Kerim mealinden alnmtr. 1. Bakara 207: nsanlardan yleleri vardr ki Allah rzsna nil olmak iin varln, cann satar da Allah rzasn alr. Allah kullarn pek esirger. Glpnarlya gre bu ayet hicret esnasnda Peygamberin yerine Alinin gemesi, Alinin de Allah ve Peygamberi urunda cann seve seve vermeye rz olmas ile ilgili olarak inmitir. 2. Al-i mran 190: Onlar Allah ayakta, otururken ve yan st yatarken anarlar ve gklerle yeryznn yaratln dnrler de Rabbimiz derler, bunlar bo yere yaratmadn. Sen noksan sfatlardan arsn. Sen bizi atein azabndan koru. Glpnarl, bu ayette anlatlan kiilerin Hz. Ali ve Onunla hicret edenler olduunu, onlarn yolda dmana kar koyularn anlattn iddia eder.

3. Medine Dneminde Hz. Ali

3.1.Hz. Muhammedin Hz. Aliye kinci Kez Karde olmas slm literatrde yerini yurdunu, maln, mlkn inanlar uruna brakp Medineye genlere Muhacirun (gmenler), Medinede onlar barlarna basan,
29

Glpnarl ,Sosyal Adan slam Tarihi, s. 71-72.

21

onlara yardm edenlere Ensar (yardmclar) denir. Bu terimler Kuranda geer (Bkz. Tevbe Sresi 100, 117). Hz. Muhammed, ashab olan bu iki gurubun daha da kaynamalar, birbirlerini daha da ok sevmelerini salamak iin bir gmeni bir yardmcya karde etmeyi kararlatrd. Hicretin beinci aynda soy-boy, rk-kken ayrmna gre deil, inan temeline dayanan bu kardelii sahabe arasnda dzenledi.30 Bu srada Hz. Muhammedin kendisi ve Ali hari herkesi birbirine karde ettii, yalnz ikisinin kald, Alinin Hz. Muhammede, Ya Resulallah herkesi birbirine karde ettin beni ise yalnz braktn dedii, Hz. Muhammedin ise Aliye, Sen, Musaya Harun ne menzildeyse bana o menzildesin, ancak benden sonra peygamber yok. Sen, dnyada da benim kardeimsin, ahirette de buyurduudur. Rivayetlerin ounluu bizim anlattmz ekilde olsa da, bn Sad, Tabakatnda Alinin o gn Sehl b. Huzeyfle karde olduunu kaydeder. Menzile hadisi diye mehur olan ve iilerin Hz. Alinin hilafetinin nasla sabit olduuna dair iddalarnn nemli delillerinden biri saylan bu hadis, Msned, Kenzl-Ummal, Siyer-i Halebi, stiab, Tirmizi, Mstedrek, er-Riyadun-Nadra, Savaik vs. gibi hem Snni hem iilerin muteber kabul ettii hadis, siyer, tarih kitaplar vastasyla bize ulamtr. Medinede, tm ashabn nnde ald bu gzel iltifat karsnda Ali, sevincinden alamaya balad ve yle syledi: Ben Allahn kuluyum, Resulallahn kardeiyim, Sddyk-l-Ekberim. Glpnarl, Hz. Alinin hilafeti sz konusu olduunda dier i alimler gibi Menzile hadisini nemli bir delil sayyor. Glpnarlya gre Hz. Peygamber buna benzer szleri hem Mekke hem Medinede birok defalar sylemitir. Objektif bir inceleme yapldnda Resul-i Ekremin Aliye bu ve benzeri szleri birok defa syledii phe gtrmez. Ancak Snnler bu hadisin sylendii yer ve sylenme amac hakknda farkl fikirlere sahip bulunmaktadrlar. Kimi rivayetler Menzile hadisinin sylenme sebebinin Tebk Gazvesine giderken Hz. Aliyi Medinede ailesine bakmak iin brakan Hz. Muhammedin Alinin zlmesi zerine syledii ynndedir. Baz kaynaklar ise Hz. Alinin Medineye vekil olarak

30

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 78; Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 22-23.

22

brakldn anlatrken31, iddia edildii dnemde vekil olarak braklan kiinin Muhammed b. Mesleme olduunu kaydetmektedir.32 Alinin Medinede kalmas, mnafklarn onun gzden dtne dair dedikodular karmasna neden olmu33; ayrca Hz. Ali savaa katlamad iin ok zlmt. Peygambere, Ey Allahn Resl! Beni kadn ve ocuklarla geride mi brakyorsun? diye sordu. Bunun zerine Reslullah (s.a.v.) Hz. Aliye, Sen, bana kar Harunun Musaya olan mertebesi gibi olmak istemez misin? Ancak benden sonra peygamber yok. buyurdu.34 Kurtbye gre bu hadiste hilafet kastedilmiyor. nk Hz. Harun, Musadan nce lmtr. Hz. Musann halefi Yua b. Nndur. Peygamberin amac Alinin hilafetini vurgulamak olsa, Senin bana kar olan durumun, Yuann Musaya kar olan durumu gibidir. buyururdu. Oysa Resulallah nasl ki Harun Musann yaarken halefliini yapyorsa, Rabbiyle konumaya gittii zaman, srailoullarna bakanlk ediyorsa, Ali de yokluunda Peygamberin halifesidir. lmnden sonra deil. Kurtb, Hz. Peygamberin buna benzeri szler dier halifeler iin de sylediini kaydediyor, ancak bu iddalarn destekleyecek hibir rnek veya kaynak sunmuyor. Bu hadis Snni kaynaklarda baz kk farklarla eitli ekillerde gemektedir. Genel kan bu hadisin Tebk Seferi ncesinde sylendiidir. Tabatabi ve Kazvin gibi ii mellifler benzeri szlerin birok defa Peygamber tarafndan Ali hakknda sylendiini idda etmilerdir. Son olarak Menzile hadisinin eitli kaynaklarda ald biimleri rneklerle anlatmak istiyorum.35 1. Senin bana yaknlk (ve balln), Harunun Musaya ball mesabesindedir. u farkla ki benden sonra peygamber yok. Bu hadis Buhari, Fedail Ashabin-Nebi, Tirmiz, Menakb, bn Mce, Mukaddime. 2. Harunun Musaya durumu gibi kardeim olmay, benim de senin kardein olmam istemez misin? Bilmi olun ki benden sonra neb yoktur. Eer benden sonra
31 32 33 34 35

Demircan, Gadir-i Hum Olay, Beyan Yaynlar, stanbul 1996, s. 80-81. a.g.e., s. 80-81. Demircan, a.g.e., s. 81. a.g.e., s. 33. Geni bilgi iin, Ate, Ali Osman, Ehl-i Snnet ve iann Delil olarak Ald Baz Hadisler, Beyan, stanbul, 1996, s. 136-139; Demircan, Adnan, Hz. Alinin Hilafet Hakk Meselesinde Gdir-i Hum Olay, Beyan, stanbul 1996, s. 80-83.

23

neb olsayd, bunun sen olduunu sylerdim. Sen mmetimde halifemsin, sen benim dnyada da ahirette de vezirim ve kardeimsin. Kummi, I, 293. u kadarn sylemeliyiz ki bu hadisin Tebk Seferiyle ilgili olduunu, hilafeti ya da Peygamberin Aliye duyduu zel bir sevgiyi anlatmadn idda eden kimi kiiler, Peygamberin daha nce Haimoullarna slam tebli ettii srada kendisine yardm ve destei kabul eden tek kii olan Aliye benzer szler sylediini ayrca Medinede Aliyi kendine karde edindii gibi tarihi gerekleri gz ard edemezler. Peygamber lmnden sonraki hilafeti kasdetmiyorsa da Aliyi ok sevdii, ona ettii iltifatlar baka hibir sahabiye sylemedii tartmasz bir gerektir. Peygamber ilk 3 halife ve dier sahabeleri hakkndada birok gzel sz sylemitir, ancak grnen o ki, enok iltifata layk grlen kii hep Ali olmutur. 3.2.Bedir Savanda Hz. Ali Hz. Muhammed ve muhacirler Medineye yerlemiler yardmclar bulmulard. Fakat Kureyliler onlar rahat brakmyordu. Snen-i Eb Dvudda anlatld gibi Kureyli mrikler, Medineli mnafklarn reisi olan ve hkmdarla aday gsterilen Ubeyy olu Abdullah Peygamberi ldrmesi, aksi takdirde ehirdeki erkekleri ldrp, kadnlar esir alacaklar ynnde tehdit etmilerdi. Peygamber, Medinede yaayan Musevilerden hakaret gryor, yrd yolun toz olduu gibi sama iddalarla ona satalyordu. Resulallahn hayat tehlike altndayd. Geceleri insanlar kapsnda nbet tutuyordu. Paraya dknlkleriyle tannan mriklerle Mslmanlar ile Mekke kervanlarnn gvenliine karlk zoraki bir bar srdryorlard. Derken savan grnen sebebi ortaya kt. Peygamberin halasnn olu Abdullah b. Cah, Kurey kervanlarn gzlemek iin gittii Nahl yolunda Amr bnil-Hadramiyi ldrp mallarn ald. Bu olay Peygamberi ok zd, Mslmanlarda Abdullah bu saldry haram aylarda yapt iin knadlar. Allah Bakara Sresinin 217. ayetiyle Abdullahn yaptnn su olduunu ancak bu suun mriklerin sularnn yannda hafif kaldn bildirdi. Amrn lm Kureylileri ok etti. lgna dnen mrikler hemen sava hazrlklarna baladlar. Peygamber ashabn toplad, sava konusunda ne dndklerini sordu. Bata Mkdad ve Sad b. Muaz olmak zere sahabenin ou Allah Resulne hak yolunda lmeye hazr olduklarn sylediler. Sava hazrlklar balad.

24

Mslmanlarn ordusu sekseni kll, alts atl, yz on kiiden oluuyordu. Bunlarn yetmiyedisi muhacirden, ikiyzalts ensardand. Ordunun yetmi devesi, iki de at vard. Peygamberin sanca Alide, ensarn sanca Sad b. Ubadedeydi. Mrik ordusu ise drtyz atl olmak zere bin kii civarndayd. ki ordu Mekkeye seksen mil mesafedeki Bedirde karlat. Kuyular daha nce gelen mrikler tarafndan tutulmutu. slam ordusu kalan son kuyunun yanna yerleti, ancak bu su yeterli gelmedi. Mslmanlara su getirme iini Ali stlendi. Dmanlarn yanndaki kuyulardan su alp Mslmanlara ulatrd.36 Mriklerden ilk olarak ne kan Velid b. eybe, Utbe b. Rabia ve Velid b. Utbe karlarna kan kiileri beenmediler. Bu sefer karlarna Ali, Hamz ve Haris b. Ubeyde kt. Hamza, Utbeyi ldrd, Ali Velidi, Ubeyde ise eybeyi yaralad ancak kendi de yaraland. Ali ve Hamza, Ubeydenin yerine eybeyi ldrdler. Ubeyde, Peygambere ehit olup olmayacan sorduktan sonra Medine yolunda ehit dt. Bedirde yetmi kii ldrld, yetmi kii de esir alnd. Mriklerin otuzbeini, bir rivayete gre otuzaltsn Ali ldrd. Alinin ldrdkleri arasnda mriklerin ileri gelenlerinden As b. Said b. meyye, Tuayme b. Adiy, Nevfel b. Huveylid, Hanzala b. Ebu Sufyan da vard. Bu aileler Hz. Alinin kendine ve soyuna olan dmanlklarn hep srdrdler.37 Glpnarlnn eserlerinde verdii deiik rakamlara karlk Vakdi (Megazinin I/69) bu sayy onyedi olarak vermitir. Ayrca baz kaynaklar Hz. Peygamberin Aliye Zlfikar adl klc bugn dn verdiini sonra da hediye ettiini anlatr. Oysa Glpnarl bu olayn Uhudda olduunu syler. Bedir Savayla ilgili belirtmek istediim birka husus var. Bunlardan birincisi Hz. Peygamberin amcas Abbas, bu savata mriklerin yannda yer alm ve savata esir dmt. Bu olay Peygamberi ok zd. nan uruna kardein kardei ldrd bu savata Abbas, fidye iin istenen parann kendisinde olmadn

36 37

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 24. (Glpnarlnn naklettiine gre Ali bu srada meleklerin sesini duymutur.) Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali adl eserinde bu bilgileri verirken, Sosyal Adan slam Tarihi adl eseri s. 85te Bedirde Alinin ldrd mriklerin saysn yirmi yedi olarak verir.

25

sylemi, Hz. Muhammedin Abbasa saklad parann yerini ve miktarn sylemesi zerine Mslman olmutu. Dier bir zc olay da Hz. Peygamberin damad, kzlar Zeynebin ei EbulAsn da mriklerden olup esir dmesiydi. Ebul-Asn fidyeyi deyecek paras yoktu. Zeyneb, ana babasnn dnde kendisine takt gerdanl yollad. Bu olay Peygamberi sarst. Ebl-As mslman olmad takdirde Zeynebi boayp Medineye gndermesi artyla serbest brakt. 3.3.Hz. Ftmatz-Zehra ile Olan Evlilii Her ne kadar bir takm ii frkalar Muhammed b. Hanefiyyenin imametini ortaya atarak Ali soyunun neminin Peygamberle olan damatlk ilikisinden deil Alinin kendi kanndan olduu gibi bir inanc savunsalar da, iilerin ezici ounluu Hz. Alinin soyunun neminin ocuklarnn tad Peygamber kanndan olduuna inanr. Glpnarlya gre Hz. Peygamberin soyunu yrten z kz olan Fatmadr. Hz. Muhammed, Gerekten de Allah, her peygamberin soyunu o peygamberden yrtt. Benim soyumuysa Ali b. Eb Tlibden zhar etti. buyurmulardr.38 Fatmann kelime anlam stten kesilmitir. Baz hadis kitaplarna gre Allah, Fatmay ve Fatmay sevenleri cehennemden ayrd, onlar azabdan azad ettii iin kendilerine bu ad verilmitir.39 mam Ali er-Rza, da Hz. Muhammedin Kzm Fatmaya bu ad verdim, nk stn ve ulu Allah Onu ve Onu sevenleri cehennemden ayrm, azad etmitir. buyurduklarn rivayet eder.40 Doduklar zamana ait eitli rivayetler vardr. Ehl-i Beytten gelen rivayet dvetin beinci yl Cumdel hrasnn yirminci Cumas doduklardr. bn Abbas, Hz. Muhammedin dvete baladklarnda krk, Hz. Haticenin krk yanda olduklarn, Fatmay dourduklarndaysa 48 yanda olduklarn sylyor.41 Allah Elisi, kzna yle dknd, ona o kadar ok deer verirdi ki, bu tavr deil o gnn Arap toplumunda gnmzde bile kz ocuklarnn ulaabildikleri bir konum deildir. Peygamber kz her geldiinde onu ayaa kalkp karlar, per, halini hatrn sorar, yanna oturturdu. Ayn sevgi ve saygy Fatma da babasna
38 39 40 41

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 357 . a.g.e., s.357. a.g.e, s. 357. a.g.e., s. 358.

26

gsterirdi. mm Seleme, Yz Resulallaha en fazla benzeyen Fatmayd. buyurmutur. Hadis kitaplarnda Hz. Fatmayla ilgili tahric edilmi birok hadis vardr. Buhari Sahihinde, Nesa Hasasde, Fatma bendendir. Onu kzdran beni kzdrmtr buyurduklarn, tahric eder. Mslim de, O benim kzmdr, vcudumdan bir paradr. onu inciten beni incitmitir. hadisini tahric etmitir ki bu hadis sbede de mevcuttur. Hkim, Mstedrek adl eserinde, Hz. Peygamberin bir seferden bir savatan dnte nce mescide urayp iki rekat namaz kldklarn, sonra Fatmay ziyaret ettiklerini, ondan sonra elerine gittiklerini, bir yere gidecekleri zaman da en son Fatmann yanna girip en uzun vedy onunla yaptklarn anlatr. stiabda Hz. Ayenin Rasul en ok kimi severdi sorusuna Fatmay cevabn verdii, erkeklerden sorusuna ise Onun zevcini dedii anlatlr.42 Hz. Fatma daha kck bir ocukken babasn her hususta korumaya balamlard. Bir gn Hz. Muhammed namazda secdedeyken Kureyten birileri srtna pislik koymu, be alt yalarnda olan Fatma bunu duyunca koup pislikleri atm babasnn srtn temizlemitir. Bu koruyucu tavr yznden Hz. Fatmaya babas mm Ebiha, babasnn anas demilerdir. Uhud savanda Hz. Peygamber yaralannca Fatma bulduu bir hasr parasn yakp, kanayan yaraya bastrm kanamay durdurmutur. Hz. Fatma evlilik yana gelince herkes bu erefe ulaabilmek iin Onu istedi. Onu isteyenler arasnda Hz. Ebu Bekir ve mer de vard. Hz. Muhammed her gelene Allahn emrini beklediklerini sylyordu. Hz. Ali de Fatmayla evlenmek istiyordu. Fakat bunu bir trl Allah Elisine aamyordu. Derken bir gn Ali Sahabeden baz kiilerin de cesaretlendirmesiyle Fatmay istedi. Hz. Muhammed, bu istei Allahn emrine uygun bulup Fatmaya sordu. Fatma utanlarndan hibir sz syleyemediler. Hz. Muhammed bu suskunluun kabul anlamna geldiini anlad ve onu Aliye verdi. Hz. Muhammed, Kzm sana verdim, bir eyin var m buyurdu. Ali Bir zrhm ve bir atm var deyince, At sana lazm, zrhn sat parasn getir buyurdular. Hz. Alinin yle dedii rivayet edilir, Zrh drtyz seksen dirheme sattm, paray Rasul-i Ekremin kucana koydum. inden bir kabze ald, Bilal
42

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 357-358.

27

nerede buyurdu, Bilal gelince gzel koku almasn emr etti. Hurma lifinden bir dek, deriden bir yastk yaptrd, evi de kumla detti. Dn yemei iin Sad b. Ubade bir ko kesti, piirdiler. Resulullah mm Eymene Fatmay getirmesini buyurdu. Nikah hutbesini ve akid sigasn ashabn nnde okudular. Fatmay Alinin evine gsterisiz bir dn alay fakat ilhi bir sevinle gnderdiler. Kendileri de onlarla gidip su istediler, bir avu su alp Fatmann bana ve gsne serptiler, Allahm Fatmay ve soyunu eytann errinden sana emanet ediyorum buyurdular. Ayn eyi Aliye de yaptlar.43 Enesten yle rivayet edilmitir, Ben Hz. Peygamberin yanndaydm, kendisine vahy geldi. Kendine gelince bana, Biliyor musun Cebrail ar sahibinden hangi emirle geldi? buyurdu. Ben Anam babam sana feda olsun ne emir getirdi? dedim. Allah Fatmay Aliye vermemi emrediyor buyurdular. Ashaba okuduklar nikah hutbesinden sonra Ali geldi, Peygamber glmseyerek Aliye, Allah kzm Fatmay sana vermemi emrediyor, ben de drt yz miskal gm karlnda verdim. buyurdu. Hz. Ali, Raz oldum ya Rasulallah diyerek kr secdesine kapand. Ban kaldrnca Hz. Muhammed Allah ikinizi de kutlu etsin, sizden birok tertemiz kiiler retsin buyurdu.44 Ali ile Fatmann evlilik tarihleri hakknda birok rivayet vardr. Genel kabul hicretin birinci ylnn, yirmi Muharreminde evlendikleridir. Bu evlilikten Hasan,45 Hseyin ve domadan den Muhsin adl erkek; Zeyneb ve mm Glsm adl iki kz ocuklar olmutur. Hz. Fatma annesi lnce kalan tm miras slam yolunda harcamas iin babasna vermi, evlendikten sonra da geim skntsna tahamml etmilerdir. Bu zor hayat artlarnda Hz. Ali ev ilerinde hanmna yardm eder, ev ilerini paylard. mam Cfer Sadk, Hz. Alinin eve odun ve su getirdiini, evi sprdn, Hz. Fatmann da un tp hamur yaparak ekmek piirdiini bildirir. Hz. Muhammedin de geim sknts eken ve hizmetisi bulunmayan kzna yardmc olduu rivayetlerle sabittir. Ali savatan dndnde Fatma onun kanl elbiselerini ykar, savaa dair haberler sorard. Ali yle buyurmutur: Eve gelince Fatmay grrm, btn derdim geer, gider.

43 44 45

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 26-27. a.g.e, s. 26-27. Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 360.

28

Cenb- Peygamber, Ali olmasayd Fatmaa layk bir e bulunamazd. buyurmutur.46 Hz. Muhammed, Fatmann cennet kadnlarnn, inanan kadnlarn, Muhammed mmetinden olan kadnlarn en stn ve ulusu olduunu bildirmilerdir. Bu konuyla ilgili hadisler, btn hadis, rical, tefsir ve tarih kitaplarnda senedleriyle mevcuttur.47 Kimi insanlar Hz. Alinin deerini drmek iin Ali ile Fatmann evliliklerinin mutlu olmadn, sk sk kavga ettiklerini uydurma rivayetlerle ispatlamaya almlardr. Dayanak noktalar da Resulun Aliye Eb Turb lakabn Fatma ile aralarnda geen bir kavga sonucunda sitem mahiyetinde verdii iddas olmutur. Ancak Glpnarl bu olayn Useyre Gazvesi dn yorgun dp mescide uzanan Aliyle Ammar grnce ona iltifat iin sylediini kaydeder. Peygamberin ve on iki mamn gayb bildiine inanan iiler gene bu srada Peygamberin Aliye Sana insanlarn en kts ve azgn olan iki kiiyi haber vereyim mi? Birisi Salih Peygamberin devesini ldren, br de seni burandan vurup buran boyayan buyurarak Alinin balarn ve sakallarn iaret etmilerdir.48 Bu olay ister Fatmann, Alinin evleneceini sanp zlmesi zerine gereklesin, ister Usayre Gazvesi dn gereklesin, evliliklerinin mutsuz olduu anlamna gelmez. Yce Peygamber kzn sevmedii, istemedii birine verir mi? Ya da kzn ezdirir mi? Fatma mutsuz olsa boanrd, herkesin eitli sebeplerle iki e deitirdii o dnemde Fatmaya baka bir e mi bulunmazd? Kar koca kavgas her evde olur ve maalesef ana babalara dert yanlr. Bu olayn abartlp Alinin Fatmann stne evlenmeye alan ve Rasul zen kt damat ekline dntrlmesi yanltr. Ayn zamanda iilerin masal lemini anmsatan abartl mutluluk tablolar da doru deildir. Kaynaklarda geen baka bir anlamazlk konusu da Ebu Zerrin Habeistanda kendisine hediye edilen bir cariyeyi Aliye balamas, Alinin de kz eve gndermesi zerine Fatmann gcenip babasnn evine gitmesi, Hz. Muhammedin Fatmann gnln alp eve yollamas, Alinin de o cariyeyi zad etmesi eklindedir. Oysa Glpnarlya gre bu rivayetin asl yoktur. nk Eb Zerr Habeistana hicret etmemitir. Glpnarl bu aklamasn Biharl-Envardan ald bir bilgiye dayandryor.
46 47 48

a.g.e., s. 361. a.g.e., s. 361. a.g.e.,s. 362.

29

Hz. Alinin, Ebu Cehilin kzn almak istemesi zerine Fatmann ksp babasnn evine gitmesi, Hz. Muhammedin, Fatma bendendir, benim paramdr. Onu inciten beni incitmitir. buyurmas, Alinin byle bir niyeti olmadn sylemesi eklindeki rivayette Glpnarlya gre uydurmadr. Zaten eriatn izin verdii bir eye Fatma kar kamaz. Oysa birok kaynakta belirtildii gibi Hz. Peygamber kzlarn evlendirirken evlenmeyeceklerine dair sz almtr. 3.4.Uhud Savanda Hz. Ali Uhud Sava savunma yapmak yerine dmann stne gitmek isteyen Mslmanlar yznden yenilgiyle sonulanmtr. Peygamberin szn dinlemeyen Mslman askerler daha sonra onun ldn zannedip dalm, Halid b. Velid ve askerleri tarafndan bozguna uratlmlardr. Peygamber, Glpnarlnn eserlerine gre Zlfekr bu savata Aliye vermitir. Bu savata Hz. Ali dman sancan elinde bulunduran tm mrikleri, sanca bir kadn devralana dek ldrmtr. Dalan askerler yznden yalnz kalan Hz. Muhammed yaralanm, zrh sa yanana batm ve yan dileri krlmt. Bunu gren bir gurup mrik Hz. Muhammede saldrd. Ali, saldrganlarn ba olan Amr ldrd, daldlar. Daha sonra saldran baka bir mrik gurubu da Ali tarafndan datld. Hz. Ali, Eb Ubeyde ve Malik; Peygamberimizin yaralarn tedavi ettiler. Ali o gn tam doksan yara ald.49 Hz. Hasann doumu da Uhud Savandan sonraya rastlar. Uhuddan sonra yaplan Ben Nadir seferi ve Uhudda mriklere verilen sz tutularak gidilen Bedirde sancak hep Hz. Alinin elindeydi.50 3.5.Hendek Sava Bu savalar ana balklar halinde vermemiz konuyla ilgisiz gibi grnse de bunlar sadece slamn deil, slamla btnlemi olan Alinin de tarihini ieriyor. Bu savalarda Hz. Alinin oynad aktif rol, gsterdii kahramanlklar, Onu sevsin ya da sevmesin herkesin hayranlk duymasn gerektirecek kadar destansdr. Hendek kelime anlam olarak ukur demektir. Ordunun etrafna ukurlar kazarak dmanlarn saldrma potansiyelini en aza indirmeyi ve dman artarak tek yoldan savamaya mecbur etmeyi ama edinir. Bu taktii Hz. Muhammede
49 50

damatlarndan

onlarn

stlerine

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 363. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 88-89; Sosyal Adan slam Tarihi, s. 88-95.

30

neren kii Selman-i Frisidir. Selman ranldr ve daha nce Mslman olmu ranl bir cariyenin kendisini Peygambere getirmesiyle slamla ereflenmitir.51 Ayrca Selman bu savata Hz. Peygamber tarafndan, Selman ehl-i beyttendir iltifatna layk grlm bir kiidir. Kendisi ayn zamanda iilerin, Drt Direk olarak adlandrd Eb Zerr el-Gffari, Ammar b. Yasir, Ebu Eyyub el-Ensariden oluan gurubun drdncsdr. Bu drt kiinin ortak noktas Allaha, Peygamberine ve ehl-i beytine duyduklar sonsuz sevgidir. slamn sosyal adalet ilkesini hep n planda tutan bu sahabiler, hilafet konusunda ncelii Alide grm ve son nefeslerine kadar ehl-i beyti yalnz brakmamlardr. Bu savata mriklerin en iyi askeri olan Amr, dvmek iin kendisine bir rakip istemi, Mslmanlardan hi kimse karsna kmaya cesaret edememiti. Bu arya tek yant Aliden geldi. Hz. Muhammed, Aliyi Amrla dvmeye yollamak istememi ancak baka hibir Mslmann gnll olmamas yznden ona izin vermiti. Kimi rivayetlere gre Peygamber Aliyi kendi saryla sard, Zlfekar verdi ve yle buyurdu. Allahm, Onu nnden, ardndan, sandan, solundan, stnden, altndan sen koru. Y Rabb, Bedir gn benden Ubeydeyi, Uhud gn Hamzay aldn, bugn Aliyi sen koru, Rabbim beni tek brakma, Sensin miraslarn hayrls.52 lgin olan bir nokta udur ki: Bu savata yzne tkren Amr, Ali hemen ldrmemi, sinirinin gemesi iin oyalanmtr. Bunun sebebini soranlara Amr kendi nefsim iin deil, Allah iin ldrdm demitir. Bu karlamann sonucunda Ali, Amr ldrm ve Peygamber bu dv iin, Alinin Hendek gn bir kl vuruu, kyamete dek insanlarn ve cinlerin ibadetinden stndr buyurmutur. Ayrca, Amrn gzel zrhn neden almadn soranlara bir insan soymann ne kadar kt bir davran olduunu anlatmas iilerce, Hz. Alinin gayb bildii ve Kerbelada Hz. Hseyinin urayaca zulmlere iaret ettii ynnde anlalmtr. Bu savata esir dp Medineye getirilen dokuzyz erkein, Hz. Ali tarafndan ldrld gene kaynaklarda yer alr.

51 52

Sava, Hz. Muhammed Devrinde Kadn, stanbul 1991, s. 108. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 30-35.

31

3.6.Hudeybiye Bar phesiz Hudeybiye Barnn slam tarihinde ok nemli bir yeri vardr. Bu Mslmanlarn siyasi ve askeri bir g olarak grlmeye balanmasnn bir sonucudur. Mrikler Hz. Muhammedi Peygamber olarak tanmyorlarsa da Mslmanlarn lideri olarak kabul etmeye mecbur olmulardr. Ancak Glpnarlya gre bu bar nemli klan dier bir sebep Hz. Alinin hilafeti esnasnda bana gelecek kimi olaylar aklamasdr. Bar kadn Hz. Ali yazyordu. Hz. Ali, antlamaya besmeleyle balamak istedi ancak mriklerden Suheyl b. Amr buna itiraz etti ve Allahm senin adnla anlamna gelen Bi ismikelallahmme yazdrtt. Antlamann sonuna taraflarn isimleri yazlrken Ali, Rasulallah Muhammed yazm gene Amr, Biz senin Allah Elisi olduuna inansak buna lzum kalr myd diyerek bu unvan sildirmek istemiti. Hz. Muhammed Aliden, Allah Elisi ksmn silmesini istedi, ancak Ali byle bir ey yapamyacan syledi. Hz. Muhammed yazy kendisi sildi ve Bu zorla senin de bana gelecek buyurdu. Glpnarl bu rivayetle, Hakemeyn Olay esnasnda Hz. Alinin bana gelenlerin aklandn idda ediyor.53 Ayn rivayet Nesenin Hasisinde u ekilde yer almtr: Hudeybiye Bar kaleme alnrken kttan Allah Elisi sfatnn sildirilmesi zerine Hz. Muhammed yle buyurmutur: Bu senin de bana gelecek, sen de ileride zora deceksin bu zorda kalacaksn54 Ancak bn Himn es-Sre adl eserinde bar kdn Alinin yazd, ahit olarak adnn yazld, Rasulallah ibaresinin sildirildii anlatlmakla birlikte Peygamberin Aliye bu i senin de bana gelecek tarz bir sz sylediinden bahs etmez. 3.7.Hayberin Fethi Hayber Kalesi, iinde Kurey taraftar Yahudilerin yaad, Medinenin am tarafna yakn bir yerleimdi. Hicretin yedinci ylnda Mslmanlar kaleyi kuatt. ok salam olan ve iyi savunulan Kale bir trl feth edilemiyordu. Hz. Muhammed, sanca ilk gn Hz. Ebu Bekire, ikinci gn mere verdi. Ancak baarya ulalamad.
53 54

a.g.e., s. 27. Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 347; Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 37.

32

Peygamber, Yarn dedi, Sanca yle bir kiiye vereceim ki Allah ve Peygamberini sever, Allah ve Peygamberi de onu sever, dne dne saldrr, hcum eder de kaamaz, Tanr kaleyi onun elleriyle amadka geri dnmez.Sahabenin ou, bu vlen kii olmay umarak sabah etti. Hz. Ali hastayd, kuru gz ars vard. Sabah olunca Neb, Aliyi artt, ban dizine koydu, aznn yaryla gzlerini svazlad, Allahm buyurdu Onu scaktan da koru, souktan da. Sonra sanca verdi. nce insanlar imana davet etmesini, gerekirse savamasn tenbih etti.55 Hz. Ali, o gn dillere destan bir kahramanlk gsterdi. Dmann en yiit askeri olan Merhab ve kardeini ldrd. Ali kaleye yaklat srada bir Yahudi Alinin kalkanna vurdu. Kalkan elinden yere dt. Bunun zerine kalenin hendeine atlayp, kapya sarld. Yerinden karp kalkan gibi kulland. Kale teslim olunca frlatp att. Peygamberin klesi Eb Raf der ki Biz yedi kiiyle beraber o kapy kaldrmaya altk, fakat yerinden bile kprdatamadk.56 Hayberin fethinde Mslmanlar daha nce elde etmedikleri kadar ganimet elde etmitir. 3.8.Zts-Selsil Sava Hasam boyundan Haris adl bir kii ve yanndakiler Peygamberi ve Aliyi ldrmek, Medineyi ele geirmek zere yola kt. Peygamber, bunlarla savamas iin Alinin nderliinde bir grup gnderdi. Saldrganlar yenildi. Tutsaklar ve mallar Medineye gtrld. Tutsaklarn birbirine balanp kafile halinde Medineye gtrlmesinden dolay zincire balananlar ismini alan bu sava, Kuran- Mecidin Adiyat Sresinde soluya soluya koanlar olarak anlatlr. Mekkenin fethine gemeden nce slam tarihinde nemli bir problem haline dnen Fedek hurmalnn, Hayberin fethi srasnda Peygamberin payna dtn, Hz. Muhammedin de bu hurmal sra Sresinin 26. ayeti sebebiyle kz Fatmaya hediye ettiini belirtelim.57 Ancak bu miras Peygamberler miras brakmaz hadisi sebebiyle Hz. Eb Bekirin hilafeti esnasnda Fatmadan alnm, yzyllarca dnemin halifesinin siyasi grne ve ehl-i beyte olan tavrna gre el deitirmitir.

55 56 57

Geni bilgi iin bk. Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 36-37. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 107. Glpnarl, Mminlerin Emiri Ali, s. 39, Tarih Boyunca slam Mezhepleri, s. 347.

33

3.9.Mekkenin Fethi Hicretin sekizinci ylnda Mslmanlarn emnnda olan Huza boyuna, ilerinde Kureyten kimselerin de olduu bir grup saldrd. Bu boydan yirmi kii ldrld. Kureyten lenlerin diyetini vermesi yahut katilleri teslim etmesi istendi. Ancak onlar bu iki istei de kabul etmediler. Bunun zeirne Hz. Muhammed Mekkeyi fethetmeye karar verdi ancak fetih hazrlklarnn Kureyliler tarafndan bilinmemesini istiyordu. Hatib b. Eb Beltaa, o srada Medineye gelmi olan, fakat henz Mslmanl kabul etmemi bir kadna parayla birlikte bir mektup verdi ve bilinmeyen bir yoldan Mekkeye giderek, oradakileri fethe kar uyarmasn istedi. Allah, Cebrail araclyla bunu Peygamberine bildirdi. Peygamber Aliyi ard ve Sahbemden biri hazrlmz Mekkelilere bildirmek iin bir mektup yazd, O kara kadnla gnderdi, az bilinen bir yoldan Mekkeye gitmekte. Klcn al, ona ula, mektubu bana getir. buyurdu. Sonra Zbeyr b. Avvam ard, onu da gnderdi. kisi de kadna ulat. nce Zbeyr sordu, kadn inkar etti, yannda bir ey olmadna dair yemin edip alamaya balad. Zbeyr Y Ebel-Hasan, bu kadnda bir ey yok, dnelim dedi. Ali ise Rasulullah bana, bunda bir mektup olduunu syledi ve getirmemi emretti, sen ise bunda bir ey yok diyorsun deyip klcn ekti. Kadna, Mektubu karmazsan stn arayacam, sonra da boynunu vuracam dedi. Bunun zerine kadn. Salarn zd ve rglerinin arasnda bulunan mektubu kard. Ali kadn brakt, Mektubu Hz. Peygambere teslim etti.58 Bu rivayeti Alinin Peygambere olan balln ve gvenini gstermesi asndan nemli buluyoruz. Mslmanlarn on iki bin kiilik bir orduyla yola kacan renen Mekkeliler panie kapldlar. Hz. Muhammedle anlamas ve bar tazelemesi iin Eb Sfyan Medineye gnderdiler. Eb Sfyan, Peygamberin yanna gelince mer koup boynunu vurmak istedi. Ancak Abbas, Onun kendi emnnda olduunu syleyerek buna engel oldu. Eb Sfyan, Peygamberden istedii mhleti alamad. Huzurundan kp nce Eb Bekire, sonra mere ba vurdu. Onlardan Hz. Muhammede gidip Mekkeyi almamas iin yardmc olmalarn istedi.59 Sonra kz ve Hz. Peygamberin ei olan mm Habibenin evine gitti. Yere serili dee
58 59

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 41. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 115-116.

34

oturaca srada mm Habibe dei kvrd. Eb Sfyan, Bir dei bana ok mu grdn, kzm ? dedi. mm Habibe, Bu, dedi Rasulullahn dei, sen mriksin, pissin oturamazsn ona Babas Sen benden sonra erre uramsn dedi ancak kzndan, Hayr, bilakis Allah beni Mslmanla hidayet etti cevabn ald.60 Eb Sfyan akn bir halde kznn yanndan kt. Fatmann evine gitti. Sen Arabn Seyidinin kzsn, Kurey iin babandan eman iste dedi. Hz. Fatma kendisinin de, oullarnn da byle bir ey yapamayacan bildirdi. Eb Sfyan, son are olarak Aliye gitti. Y Ebel-Hasen dedi, ler ok etinleti, bana t ver, Ali, Sen Arabn nde gelen byklerindensin, mescidin kapsnda dur, ben Kureyi emanma aldm de, sonra dn Mekkeye git buyurdu. Eb Sfyann bunun bir ie yarayp yaramyacan sormas zerine, Ali aklna baka bir are gelmediini syledi. Eb Sfyan, Alinin dediini yapt. Hz. Peygamber, Eb Sfyann dnmeden nce, bir gece Abbasn yannda kalmasna izin vermiti. Ertesi gn Eb Sfyan, Hz. Muhammedin yanna girince, Peygamber, Allahn birliine inandn m? buyurdu. Eb Sfyan, Eer Ondan baka bir Tanr olsayd Bedirde, Uhudda bize yardm ederdi dedi. Hz. Peygamber, Benim, Allahn elisi olduuma inandn m? buyurunca Eb Sfyan, Anam babam sana feda olsun; bunda biraz phelerim var dedi. Abbas, ehadet getir boynun vurulmadan diye bard. Eb Sfyan, ehadet getirdi. Hz. Peygamber Abbasa, Mekkeye dnmeden nce Eb Sfyana slam ordusunu gstermesini syledi. Abbas syleneni yapt. Boylar getike Eb Sfyan bunlarn kimler olduunu soruyor, hayretli gzlerle zrhlar iindeki muhacir ve ensara bakyordu. Abbasa dnp, Ey Ebel-Fazl, kardeinin olunun saltanat gerekten pek bym, pek ycelmi deyince Abbas, Sen ne diyorsun, bu saltanat deil, nbvvettir dedi. Eb Sfyansa Evet, gerekten yle dedi. Hz. Muhammed, Eb Sfyann ve o srada Mslman olan Hakimin evine snann, kapsn kapayann ve savamayann emin olacan buyurdu. Eb Sfyan Hakimle beraber slam ordusundan nce Mekkeye geldi. Mrikler Ona ne yaptn sorduunda Alinin tavsiyesini anlatt. Mekkeliler, Alinin onunla alay ettiini sylediler.61 Hz. Peygamber sanca Sad b. Ubadeye vermiti. Ubade, bugn sava gn, bugn Mekkeliler esir olacak mealinde bir iir okuyordu. Abbas bunu Peygambere
60 61

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 43. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 115-117.

35

haber verince O, Bugn ldrme deil, merhamet gndr buyurup sanca Ubadeden ald ve Aliye verdi.62 Hz. Muhammed Kabeye yneldi. Ordu Mekkeye giriyordu. Sadece bir yerde kk bir arpma yaand. Sokaklar bombotu, herkes evine kapanmt. Haremde Mekkenin ileri gelenleri korku iinde bekleiyordu. Hz. Muhammed kere tekbir getirip, Allah birdir, Ondan baka tanr yoktur, o kuluna yardm etti, askerini yceltti, blkleri st etti buyurdu. Kabenin anahtarn istedi, verdiler. evresindeki putlar attrd, krdrd. eriye Aliyle girdi, alaktaki putlar krdlar. Yksekteki putlar krmas iin Aliye, Ya Ali, srtma k, unlar indir, kr buyurdu. Ali, Rasulallah ben senin srtna kamam deyince Peygamber Alinin srtna kt. Ali, nbvvet yknn altnda yere kmeye balad. Peygamber glmseyerek k buyurdu. Ali, Peygamberin srtna karak tm putlar krd. Hz. Ali daha sonra o gn anlatrken, Hz. Peygamberin srtna binince gkyznn en ycesine eritim sandm demitir.63 O gn Peygamber tm Mekkelileri azad etti. Bunlarn bir ksm Mslman oldular. Bu kiilere Tulekaa azad edilmiler, denildi. Yalnz birka kii hakknda ki; bunlardan bazlar dinden dnp Uhudda mrikleri kkrtan Sad b. Ebi Serh ve savata iir okuyup mrikleri oturan iki kadndr. Peygamber Bu kimseleri nerede bulursanz ldrn buyurmutur. Bunlardan Nukayd olu Huvayrisi ve Sreyi Ali ldrmtr. Bir ksm saklanm, sonra Mslman olup af dilemilerdir. 3.10. Halid b. Velidin Yaptklar ve Alinin Tavr

Mekkenin fethinden sonra Huzeyme boyuna Abddurahman b. Avfla Halid b. Velid gnderildiler. Bu boyun hemen tamam Mslman olmutu. Hz. Peygamber, bu iki eliyi onlarla savamalar iin deil, slama davet iin gndermiti. Bu boyun mensuplar mslman olmadan nce Halidin amcasyla, Abdurrahmann babasn ldrmt. Bu insanlarn mslman olduklarn sylemelerine ramen Halid nce silahlarn ald, sonra da amcasnn cn almak iin hemen hepsini ldrtt. Abdurrahman, bunun cahiliye adeti olduunu syledi, Halide engel olmaya alt ama baarl olamad. Peygamber bu rezaleti duyunca mbarek ellerini ap, Allahm ben Halidin yaptklarndan beriyim buyurdu ve o boydan alnan mallar
62 63

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 44. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 120.

36

fazlasyla Aliye verip diyet demesi iin gnderdi. Ali gidip ldrlenlerin fidyelerini verdi. Baka hakknz kald m? diye sordu. Raz olduklarn sylediler. Artan btn mallar onlara veren Ali, Bunlarda bilmediimiz eylere karlk buyurdu. Cenab- Ekrem, Alinin bu hareketini ok beendi.64 Bu olayda Mslman olduunu idda eden pek ok kiinin Allahn emirlerini iine sindirememi olduunu ve cahiliye adetlerini devam ettirdiini bize bir kez daha gstermitir. 3.11. Huneyn Sava

Mekkenin fethinden sonra gerekleen Huneyn savanda Peygamberin bir rivayete gre on bin, bir rivayete gre on iki bin askeri vard. Savaacaklar yere vardklarnda, mriklerin nceden gelmi ve pusu kurmu olduklarn grdler. Mrikler birden saldrp Mslmanlar dattlar. Hz. Muhammedin yannda on kii kalmt. Bunlarn dokuzu Haimoullarndand, onuncusu ise mm Eymenin olu Eymendi. Eymen ehit dt. Dokuzu savamaya devam etti. Bunlar: Abbas, Fazl b. Abbas, Peygamberin dier amcaolu Eb Sfyan, Ali ve birka kiiydi. Ali devenin nnde savayordu. Dierleri evresindeydi. Sesi gr olduu iin Peygamber Abbastan sahabeye seslenmesini istedi. Abbas, Ey Akabede beyat edenler, ey Rzlk aacnn altnda beyat edenler diye barmaya balad. Gecenin karanlnda bu sesi duyan Mslmanlar lebbeyk, lebbeyk diye cevap verdiler. Abbas, Allahla ettiiniz ahd ne oldu diye baryordu. Mslmanlar, Peygamberin yannda toplanmaya baladlar. Havazin boyunun nde gelen savalarndan Cervel adl birisi, uzun bir mzraa asl siyah bayrakla, devesinin stnde Mslmanlara saldrd. nne geleni ldryordu. Ali karsna geti ve onu ldrd. Bunu gren mrikler dalmaya baladlar. Bu srada Evs ve Hazrec boylarnn liderleri mensuplarna sesleniyordu. Sava iddetlendi. Hz. Peygamber, devesinin zengilerine basp ayaa kalkt. Tandr imdi kzd buyurdu. Daha sonra, Ben yalanc deilim, ben Peygamberim, ben Abdulmuttalibin oluyum mealindeki iiri okuyup dmann zerine bir avu toprak att. Ali bu savata mriklerden krk kiiyi ldrd.65 Daha sonra Hz. Peygamber, Taifteki putlar ve puthaneyi ykmalar iin Aliyle birlikte bir grup yollad. Bunlar puthaneyi ve en mehur put olan Felis dahil tm putlar yktlar.
64 65

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 125. Glpnarl, Mmenlerin Emiri Hz. Ali, s. 46-47.

37

3.12. Tebk Seferi Bu, Peygamberin katld son gazvedir. Ayrca Hz. Alinin Peygamberin salnda katlmad tek savatr. Peygamberin Aliyi Medinede brakmas mnafklar iin bir dedikodu kayna oldu. Alinin gzden dtn, onun iin kadnlarn ve ocuklarn yannda brakldn konuuyorlard. Ali, bu szlere ok zld. Peygamberin peinden gitti. Hz. Peygambere Beni Medinede kadnlara ve ocuklara m halife brakyorsun? Oysa ben savamak istiyorum deyince Cenab- Peygamber, Ali Medine ancak benimle ve seninle dzene girer. Raz deil misin ki, Harun Musaya ne menzildeyse sen de bana o menzildesin; ancak benden sonra Peygamber yok buyurdu.66 Hz. Ali, Raz oldum, raz oldum buyurdular. Menzile hadisi diye mehur olan bu hadisten sonra Ali, raz edilmi anlamna gelen Murtaza lakabyla anlmaya baland. Hz. Peygamber daha nce de Haimoullarna ilk teblii yaptnda ve Medinede Mslmanlar birbirine karde ederken Aliye bu anlama gelen szler sylemitir.

4. Hz. Alinin Velayetine Dair Baz Deliller

4.1.Alinin, Eb Bekirin Ardndan Yollanmas Tevbe Sresinin ilk ayetleri inince Hz. Peygamber, hem bu emirleri Mekkelilere bildirmesi hem de Hacc etmeleri iin yz kiiyi Hz. Ebu Bekir nderliinde gndermiti. Kfile yoldayken Aliyi ard. Onlara yetimesini, yeni emirleri Mekkelilere kendisinin tebli etmesini ve buna memur olduunu Eb Bekire sylemesini buyurdu. Aliyi kendi develerine bindirip yollad. Ali, ZilHuleyfe denen yerde kafileye ulat. Emirleri tebli etti. Glpnarlnn anlatt rivayete gre, Hz. Eb Bekir Medineye geri dnd. Peygambere kendisi hakknda bir ey inip inmediini sordu. Peygamber, Hayr buyurdu, Bunun bizzat benim tarafmdan, yahut benden, ehl-i beytimden biri tarafndan tebli edilmesi emredildi.67

66 67

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 139-140; Tarih Boyunca slam Mezhepleri, s. 349-350. Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 350-351.

38

Dier bir rivayetse Eb Bekirin ayn soruyu Aliye sorduunu, Alinin byle bir ey olmadn ancak Hz. Peygamberin teblii bizzat kendinin ya da kendisinden birinin yapmas gerektiini buyurduunu sylemesi eklindedir.68 nen bu ayetler mriklerin Mslmanlarla olan anlamalar ve Kbe ile bundan sonra olacak ilikilerini kapsamaktayd. Hz. Alinin teblii yapmak iin Eb Bekirin arkasndan gnderilmesinden birok anlam kartlabilir. Sebebin Arap geleneklerinde kabileler aras anlamalarda kabile reisi veya onun yaknlarnn sz sahibi saylmas olabilecei ve bu ayetlerin mslman-mrik ilikilerine dayand yada Hz. Peygamberin yerine halef olarak Aliyi brakmak istedii veya tebli iine Eb Bekirden daha layk olduuna inand dnlebilir. Ancak Hz. Peygamberin ne dnerek byle davrandn anlayabilmemiz mmkn deildir. 4.2.Mbahale Ayeti Kuran- Kerimde Allah, kitab ehlinin cizye vermek artyla dinlerinde kalabileceini bildirdi. Kitab ehlinin hemen hepsi buna raz oldu. Sadece Necran ehri mensuplar buna kar kt. yz yahut daha kalabalk bir heyet Medineye gelerek Peygambere Hz. sa hakknda sorular sordu. Aralarnda Eb Hrise adl bilgili bir kei de bulunuyordu. Bu kii dier Peygamberlerin babalarnn kim olduunu sorup cevap aldktan sonra sann babasnn kim olduunu sordu. Hz. Muhammed, sann babasz bulunduunu, fakat onun da Allahn kulu ve Rasl olduunu syledi. Bunu zerine Al-i mran Sresini, 59-61. ayetleri indi. Allah katnda sa, Ademin rneidir, onu topraktan yaratt da sonra ol dedi, oluverdi. Gerek Rabbindendir, phe edenlerden olma artk. Sana iyice bildirildikten sonra gene bu hususta seninle tartan olursa de ki; Gelin oullarmz ve oullarnz, kadnlarmz ve kadnlarnz aralm, biz bizzat gelelim, siz de gelin. Ondan sonra da dua edelim ve Allahn lanetini yalanclara havale edelim. Bu ayetten sonra Hz. Peygamber Necranl Hristiyanlar mbaheleye, yani karlkl Allahn lanetini yalancya havale etmeye ard. Necranllar mhlet istediler ve bu ii ertesi gne brakmay teklif ettiler. Eb Hrise onlara, Muhammed yarn ehl-i beytiyle gelirse sakn onunla mbaheleye girimeyin, ashabyla gelirse mbaheleye giriin dedi.
68

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 147.

39

H. 9. yln Zilhicce aynn yirminci gn olan o gn Hz. Muhammed Hasan ve Hseyin nnde, Fatma arkasnda ve Ali ile el ele geldi. Necranllar da aralarnda kadn ve ocuklarn olduu yetmi kiiydiler. Eb Hrise tercmana Hz. Muhammedin yanndakilerin kimler oldunuu sordu. Ehl-i beyti olduunu anlaynca, Nasl da kendinden emin olduunu grmyor musunuz, bir phesi, bir tereddd olsa bunlarla gelmez, mbaheleye cesaret etmezdi. Kayserden korkmasaydk iman ederdik, mbaheleye kalkmayalm, yoksa yeryznde su ier tek bir hristiyan kalmaz dedi. Necranllar mbaheleye girimeyeceklerini sylediler. Kaynaklarda ayrntl bir biimde anlatlan cizyeyi vermeye raz oldular. Hz. Ali, Sulh-nmeyi yazd, imzalayp geri dndler.

4.3.Meveddet Ayeti Bu isimle mehur olan ura Sresi 23. ayeti kerimesinde Allah (c.c.) yle buyuruyor: Allaha inanan ve iyi ilerde bulunan kullarn mjdelemesidir; de ki sizden ecir istemiyorum (dnyalk bir ey dilemiyorum). stediim ancak yaknlara sevgidir, kim gzel ve iyi i yaparsa, onun gzel ve iyi mkafatn arttrrz. phesiz Allah gerekten sular rtendir. yilie mkafatla karlk verendir. Glpnarl, burada geen yaknlardan kastn Ali, Fatma, Hasan ve Hseyin olduunu sylemektedir.69 Ayetin iniini de hicretten sonra ok maddi sknt eken Hz. Peygambere Ensarn tm maln mltn vermek istemesi sebebiyle olduu eklinde aklamaktadr. Bir hadise gre, Hz. Peygambere sevilmesi gereken yaknlarnn kimler olduu sorulunca da Ali, Fatma, Hasan ve Hseyin buyurmutur. Ayrca Nur Sresi 63. ayetteki Artk Onnun emrine aykr hareket edenlerden kastn ehl-i beyti sevmeyerek Allahn emirlerine kar gelenler olduunu savunmutur. Glpnarl mam Razinin bu konuda ki u grlerini de savunmutur; buna gre l-i mran 31deki Deki Allah seviyorsanz artk bana uyun da Allahda sizi sevsin ve Ahzab 21deki Allah ve Rasulnde sizin iin uyulacak en gzel rnekler var ayetleriyle hep ehl-i beyt sevgisi anlatlmtr. mam Razi, Salavat ve dann ehl-i beyt iin byk bir eref olduunu ve baka kimsenin bu erefe nail olamadn anlatr. Bu grler Suyutinin ed-Drrl-Mensrunda, Zehirl-Ukbda ve Mecmauz-Zevaidde de anlatlmtr. Hkimin tefsirinde yer
69

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 333-337.

40

alan u rivayet ilgintir. Bahiliden nakledilen rivayete gre Hz. Peygamber, Yce Allah Peygamberleri ayr ayr aalardan halk etti. Ben ve Ali bir aatan yaratldk. O aacn asl benim feri Alidir, Fatma verimidir, Hasan ve Hseyin meyveleri, iamz yapraklardr. Kim o aacn dallarndan bir dala yaprsa kurtulur. Kim ondan uzaklarsa yok olup gider. Kul, Allaha bin yl ibadet etse, sonra bin yl daha ibadette bulunsa da yerlere dense, fakat bizi sevmese, gene Allah onu yz st cehenneme attrr, buyurduklarn ve meveddet ayetini okuduklarn tahric etmitir. Gene mstedriks-Sahihaynde Hz. Alinin ehadetinden sonra Kufede hutbe okuyan mam Hasann kendilerinin evine Cebrail indii, gnahlardan temizlendiklerini, sevgilerinin her mslmana farz klndn, meveddet ayetinin onlar hakknda indiini salatn onlara getirildiini anlatmas kayda deerdir. Glpnarl; bu ayetten yakn akrabay sevmek, korumak manasn karanlar olduunu fakat bu manann ayetin nuzl sebebine uymadn syledikten sonra, bu ayetin Sebe 47, De ki: sizden bir cret bir karlk istemiyorum, sizin olsun o, benim ecrim ancak Allaha aittir. O, her eye tanktr. Sebebiyle neshedildiini syleyenlerin yanldn anlatr. Sebe 47, Peygamberin kimsenin minnetine ihtiyac olmadn bildirir. Meveddet ayeti ise ensarn mracaat zerine inmi ve tm Mslmanlara ehl-i beyt sevgisini vacib klmtr. Gene Glpnarl, nasihi mensuhu, muhkemi mteabihi en iyi bilenin ehl-i beyt olduunu; akllaryle bir yana yamanmaya alanlarn hata ettiini vurgular. Ayetin Mekkede indiini yani Ali ve Fatmann daha evlenmemi, ocuklarnn da domam olduunu syleyenler ise ya bo sz sylemektedir ya da ehl-i beyt dmanlardr. Yoksa bu ve sonraki ayetin Medinede indii bn Abbas ve Katadeden gelen rivayetler yoluyla Salebi ve Begaviye, Vahidinin EsbbnNuzlne ve Ehl-i Beytten gelen haberlerin ittifakna ve tevatrne gre Medinede inmitir. Tertib dolaysyla Mekkede inen srelerde Meden ayetler olduu gibi bunun tam terside mmkndr. Glpnarlya gre Meveddet ayetinin ehl-i beyt hakknda inmediine dair rivayetler krime adl bir kiiye dayanr. Bu ahs Tathir Ayetinide kafasna gre yorumlam, Mukaatil b. Sleymana uyan ar bir haricidir. mam Hanbel, bn Mseyyib gibi alimlerce yalanclkla sulanmtr. 4.4.Tebk Seferi ve Menzile Hadisi Mslmanlar slm kabl etmeyen kitp ehlinin, yani Msevi ve Hristiyanlarn (kimi rivayetlere gre Mecusilerde buna dhildir) belirli bir vergi

41

vermek artyla slm lkesinde yayabileceklerini sylemilerdi. Ancak Bizans mparatoru Hrakl, Hristiyan Araplarn da yardmyla mslmanlara kar bir ordu hazrlyordu. Hz. Muhammed ve mslmanlar zor durumdayd. Sava iin kadnlar ziynet eyalarn bile verdi.70 Yirmibebin kiilik bir ordu hazrland. Ancak bu hazrlklar hasat zamanna rastlamt. Hava scak, gidilecek yer uzak ve dman da ok glyd. Bu yzden mnafklar savaa katlmamak iin trl bahaneler ortaya atm. Tevbe Sresinin birok ayeti bu mnafklar hakknda inmitir.71 Hz. Peygamber, Tebk Seferine giderken Hz. Aliyi Medinede, yerine halife olarak brakt. Ancak mnafklar, Alinin gzden dtn, Hz. Peygamberin Aliyi bu yzden yannda gtrmediini sylyorlard. Bu sylentileri duyan Hz. Ali ok zld. Medine snrnda Hz. Peygamberi uurlarken bu sylentileri anlatt ve Ya Reslullah, beni kadnlara ve ocuklara m halife ediyorsun? diye sordu. Hz. Muhammed, Ya Ali, Medine ancak benimle ve seninle dzene girer. Rz deil misin ki sen bana, Msaya Hrn ne menzildeyse o menzildesin. Ancak benden sonra Peygamber yok buyurdu.72 Hz. Ali Raz oldum dedi ve ondan sonra lkaplar raz edilmi anlamna gelen Murtaz oldu. Glpnarl baka bir eserinde hadisin metnini u ekilde vermitir, Yalan sylemiler, dn benim halifem ol, ehlimin ve ehlinin arasnda beni temsil et. nk Medine ancak benimle ve seninle dzene girer. Sen Ehl-i Beytim iinde ve hicret yurdunda benim halifemsin. Msya Hrn ne menzildese sen de bana o menzildesin, rz deil misin? Ancak benden sonra Peygamber yok.73 Hadis-i Menzile denen bu hadis iann Hz. Alinin vasi ve halife olduuna dair delillerinden biridir. Hz. Peygamber tarafndan birok kez sylenmi olan bu sz ilk olarak Abdulmuttalib oullarnn slama dvet edilii srasnda karmza kar. Glpnarl bu hadisin deiik zamanlarda sylenmi, ufak deiiklikler ieren ama ayn anlama gelen rneklerini eserlerinde verir. Gene Glpnarlya gre Th Suresinin 29-32. ayetleri inince, - ki bu ayetler Hz. Msnn Allahtan Harunu kendisine vezir etmesini istemesini anlatr- Hz. Peygamber de Allahm beni kadeim Ali ile glendir, Onu bana vezir et diye da etmitir.74 Gene ayn eserinde Glpnarl, Kenzl-Ummalden naklen u rivayeti verir. Hz. Muhammed
70 71 72 73 74

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 47-48. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 137. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 139-140. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali,s. 49. Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 33.

42

Aliye yle buyurmutur; Rz deilmisin ki, y Ali, sen benim kardeimsin, vezirimsin, borcumu deyensin, vaadimi yerine getirensin. Ben hayattayken seni seven szm tutmutur; benden sonra, sen hayattayken seni seven kiinin mrn Allah hidayete ermi olarak imanla sona erdirir. Senden sonra seni grmeden seven kiinin mrnn de hidayet zere ve imanla bitirir. Onu korku gnnde emin eder. Sana buzederek len kiiyse kfr zere lr; slamda iledii ilerden dolay da onu sorguya hesaba eker.75 Glpnarl bu konuyla ilgili olarak Enes b. Malikin, el- sbede anlatt u rivayeti de bizlere sunuyor: Hz. Muhammet Nasr Sresinin Alinin faziletini anlattn bildirdikten sonra, o gerektende kardeimdir, vezirimdir. Ehl-i Beytimin iinde halifemdir, benden sonra bana halef olan en hayrl kiidir.buyurmutur.76 Th Sresinin inme sebebini Ebz-Zerril Gffari u ekilde anlatyor; Ali inanan kiilerin reisidir, muktedsdr, kafirleri ldrendir. Ona yardm edene Allah tarafndan yardm edilir; onu horlayan Allah tarafndan horlanmtr. Bir gn Raslullahla namazdaydk; yoksul bir kimse geldi, bir ey istedi; kimse bir ey veremedi. Ali, rkda, elindeki yz iaret etti. O kii gelip parmandaki yz kararak ald. Hz. Rasl yce ve ulu Allaha yalvard, kardeim Ms senden dilekte bulundu; Rabbim dedi, gnlm genilet; iimi kolaylatr, dilimdeki dm z de szm anlasnlar ve bana ehlimden Harunu vezir et; beni onunla glendir, onu iime ortak et, seni noksan sfatlardan tenzih edelim ve ok analm, gerekten sen bizi grmektesin. diye da etti, Sen Ona Y Ms, dileini verdim.77 buyurdun. Allahm ben de senin kulunum, peygamberinim, benim de gnlm genilet, iimi kolaylatr, ehlimden Aliyi bana vezir et de onunla glendir beni. buyurdu. Hz. Muhammed szn tamamlamadan Cebrail bu ayet-i kerimeyi getirdi diye rivayet etmitir.78 Bu olay Ibn Abbastan da bu ekilde rivayet edilmitir. Ebu Bekir er. Rzi , Taberi, Ali Kuu gibi bir ok alimin eserlerinde yer bulmutur.79 Glpnarl yet-i kerimede geen Sizin veliniz ancak Allahtr, Rasldr ve iman edenlerdir ki . diye geen cemi sigasnn anlam deitirmeyeceini Hz.
75 76 77 78 79

A.g.e., s.34. Th, 20 / 25-35. Th, 20 / 36. Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s.36-37. A.g.e., s. 34.

43

Alinin btn mminleri temsil ettiini btn mminlerin vilayetine hiz bulunduu belirtmekte. Alinin an yceltilmekte demektir. Ayrca Glpnrl, mfret yerine cemi siggasnn kullanlmasnn hem Kuranda hem Arapann genelinde yaygn bir davran olduunu belirtmektedir.80 Bu konuyla ilgili Glpnarldan aldmz son rivayet udur; Alinin eti etimden, kan kanmdandr. O, nbvvetten baka her hususta beni temsileder, Onun buyruu benim buyruumdur, mminlerin emiri odur.buyurmulardr.81 Hz. Ali olmadan klan Tebk Seferinde sava olmam, Hristiyanlarn bir ksm vergiye balanm ve geri dnlmtr. imdi bu hadisin sylendii yer, zaman ve sebep hakkndaki farkl grleri aktarmak istiyorum. nceki sayfalarda Menzile Hadisinin kritiini yapmtk. Ancak asl nemli olan konu iilerin bu hadisin syleniini Gadir-i Hum olayyla birletirmeleridir. Hz. Peygamberin burada yapt konumada Hz. Aliyi aka halife tayin ettii, Sakaleyn ve Menzile hadislerini de ieren kapsaml bir konuma yapt ve orda bulunan herkesin bu olaya ahit olduu en temel dayanak noktalardr. Ancak Snniler Menzile hadisinin Gadir-i Humla alakas olmad Tebk Seferinde nce Medinede sylendii ve hilafetle ilgisi olmad fikrindedirler. Kaynaklarn bir ksm Hz. Alinin Medinede brakldn sylerken,82 dier baz kaynaklar Hz. Alinin raslullahn ailesine bakmak iin brakldn, vekil olarak braklan kiinin Muhammed b. Mesleme olduunu syler.83 nceki btn savalara katlan Aliye bu durum ar gelmitir. Hz. Peygambere ettii sitem zerine bu iltifata layk grlmtr. Burada baz noktalara deinmek istiyorum, daha nce hi geride braklmam olan Ali neden imdi Hz. Peygamberin ailesine bakmak iin geride braklyor? Peygamber her savaa ktnda ailesini birine mi emanet ediyordu? Ya da Medineye vali olarak m braklmt? Medinede daha nce olmayan olaanst bir durumu mu vard?

80 81 82 83

Geni bilgi iin a.g.e., s. 37-39. A.g.e., s. 39. Demircan, Adnan, Gadir-i Hum Olay, s. 80-81 A.g.e., s. 81

44

kinci olarak Sen bana kar Harunun Musaya kar olan mertebesindeki gibi olmak istemezmisin? Ancak u var ki benden sonra peygamber yoktur.84 szyle Hz. Peygamber ne demek istiyordu? Hz. Harunun aabeyi Ms gibi Peygamber olduunu biliyoruz. Kitap verilmeyen bir peygamber olan Harunla Hz. Ali arasnda Hz. Muhammed srekli bir ba kurmaya alyor. Szlerinde, dalarnda, hatta torunlarna verdii isimlerde. Hz. Muhammed torunlarna daha nce Araplarca kullanlmamasna ramen Harunun ocuklarnn isimleri olan eber, ubeyr ve Msbirin Arapalarn yani Hasan, Hseyin ve Muhsin koymutur.85 Bizce bu durum Hz. Muhammedin gznde Hz. Alinin peygamberlik hari, Raslullahn siyasi ve dini liderlik vasflarna sahip olduunun, Hz. Peygamberin bu ie Aliyi layk bulduunun ifadesidir. Yoksa neden sk sk Hz. Haruna atfta bulunsun ve Hz. Alinin Peygamber olmadn insanlara hatrlatsn? Kurtub, Hz. Harunun Msdan nce ld ve Hz. Msnn yerine brakt vekilin Yua b. Nun olduu ynnde.86 Oysa Ms Harun hayattayken tm vekillik ilerini (hem siyasi hem dini) Haruna brakmtr. Eer Harun lmemi olsa Msdan sonra halifesi olacana phe yoktur. O halde Hz. Muhammed, Aliyi Harunla kyaslarken neden bunu kastetmi olmasn? Hz. Muhammed Alinin kendisinden nce lp lmeyeceini bilmiyordu ki. Eer Hz. Ali, Allah elisinin salnda vefat etmi olsayd Hz. Muhammed mslmanlar baka bir sahabeye ynlendirirdi. 4.5.Yemen Seferi ve Hz. Ali Hakkndaki ikayetler Hicretin onuncu ylnda Halid b. Velid slma dvet iin Yemene gnderilmiti. Halid orada 6 ay kalmasna ramen kimse slm kabul etmemiti. Bunun zerine Hz. Muhammed Aliyi Yemene yollad. Ona yle buyurdu: Allaha and olsun ki Ali, birisinin senin vastanla hidayet bulmas gnein doup batt btn yeryzne sahip olmandan hayrldr.87 Ayrca Hz. Alinin Ben daha gencim, byle byk ve tecrbeli kiiler karsnda doru hkm veremem deyip ekincesini belirtmesi zerine Hz. Muhammed Allaha Alinin herzaman doru hkm vermesi konusunda da etmi, Ali de bu dadan sonra hibir sorun karsnda tereddte dmediini belirtmitir.

84 85 86 87

A.g.e., s. 81 Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 367. Demircan, Gadir-i Hum Olay, s. 81. A.g.e., s. 150.

45

Hz. Ali sabaha yakn Yemene vard, namazn kldktan sonra halka Hz. Peygamberin mektubunu okudu Hemdan boyunun hepsi birden mslman oldu. Hz. Ali bunu Rasl-i Ekreme yazd. Mektup yerine ulanca Hz. Peygamber kr secdesine kapand ve defa Esenlikler Hemdana buyurdu.88 Bu srada Hz. Peygamber btn ashabyla haccetmek zere Medineden yola kt. Hz. Aliye de gelip kendine yetimesini yazd. Ancak Hz. Ali ile kimi askerler arasnda tatszlklar yaanyordu. Durum Glpnarlnn anlatt gibi gllk glistanlk deildi. zetleyecek olursak Hz. Ali ve askerleri arasnda ganimet yznden anlamazlk kmt. Bu konuyla ilgili rivayetlerden birisi Hz. Alinin burada edinilen cariyelerden biriyle ilikide bulunmu olmas, bir dieride beraberindeki askerlerin zekat malndan olan develeri ve elbiseleri kullanma isteklerini red etmesidir. Ancak Hz. Alinin Raslullahla haccetmek iin yerine brakt vekil askerlerin isteklerini kabul etmi, hac zaman bunu renen Ali de vekili azarlamtr. Yani Hz. Ali Mslmanlarn ortak mal olan, daha sahiplerinin eline gemeyen mallarn kullanlmasn adil bulmamtr.89 Cariye meselesi de kaynaklarda birok farkl ekilde geer. Yemen seferinden ayr olarak bir seriyye srasnda meydana geldiini anlatan rivayet Tirmizide geer. Bu olayn sonucunda Bureyde Hz. Aliyi Hz. Peygambere ikayet etmi ve ondan Alinin ganimet malnn 1/5teki hissesi ald cariyeden daha oktur. cevabn almtr.90 Sonu olarak bu sefer srasnda Hz. Ali ve askerleri arasnda geen mnakaalar askerlerin Aliyi Hz. Peygambere ikayet etmesiyle sonulanmtr. Bu ikayetlerin hepsinde Hz. Peygamber Aliyi desteklemitir. Kimi yazarlar burada geen hadiselerin Gadir-i Humla balantl olduunu idda etmitir. Ancak bu balant ilk dnem yazarlarnda grlmez. ikayet olayyla ilgili rivayetlerin bir ksm yledir: Hz. Peygamber hac iin yola kt bir esnada Bureyda gelerek kendisine Hz. Alinin yapt eyleri anlatm, onu ikayet etmiti. Bunun zerine Raslullah ona Ben mminlere

88 89 90

A.g.e., s. 150. Demircan, Gadir-i Hum Olay, s. 68. A.g.e., s. 67.

46

canlarndan daha evla deil miyim? diye sormu, evet cevabn alnca da Ben kimin dostu isem Ali de onun dostudur buyurmutur.91 Olayn baka bir anlatmda u ekildedir. Yemen Seferi srasnda Halid b. Velid ve Hz. Ali, Zeydoullar kabilesiyle yaptklar arpmalarda bir miktar esir almlard. Hz. Ali bu esirlerden bir kadn kendisi iin seince Halid b. Velid ve Bureyde bunu bir mektupla Hz. Peygambere ikayet etmilerdi. Hz. Muhammed mektubu okuyunca yznde kzgnlk alametleri grlm ve yle buyurmutu: Aliye dokunmayn, nk o benden, ben de ondanm, o benden sonra sizin velinizdir.92 Bu olayn anlatld baka bir rivayette ikayet konusu gene cariyedir ama ikayette bulunanlar askerlerden drt kiidir. Bu kiiler Medinede Hz. Peygamberin huzuruna gelirler, nce ilki kalkar ve Ya Raslallah Ali b. Ebi Talibe bakmaz msn, yle yle yapt. der. Hz. Peygamber ondan yz evirir. Ayn ikayeti dier kii de dile getirir. Hz. Peygamber her seferinde onlardan yz evirir. Sonuncu kiiden sonra kzgn bir biimde onlara dner ve Aliden ne istiyorsunuz? (3 kere) Ali bendendir, ben de ondanm. O benden sonra her mminin velisidir. buyurmutur.93

4.6.Ved Hacc ve Sakaleyn Hadisi Hicretin onuncu ylnda Hz. Peygamber (s.m) haccetmek zere ashabyla yola kt. Mevsim ilk bahard. Hac gnleri Mart ayna rastlamt. Hacc Suresinin 27-29. ayetleri olan: Ve insanlar hacca dvet et, uzak uzak btn yerlerden yaya olarak, yahut hayvana binerek gelsinler sana. Gelsinler de kendilerine aid olan menfaatleri elde etsinler. Kendilerine rzk olarak verilen drt ayakl hayvanlar, muayyen gnlerde Allahn adn anarak kessinler. Yeyin artk onlardan ve yoksulu fakiri doyurun. Sonra ihramdayken yaplmayan eyleri yapp temizlensinler. Ve Beytl-Atyk tavaf etsinler. ayetleri nzil oldu. Hz. Peygamber, btn civardaki boylara haber vermi, hepsi de haccetmek zere gelmiti. Hz. Muhammed Yemen seferinde olan Aliye de gelip kendisine yetimesi iin mektup yazmt.

91 92 93

Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 115. Ate, Ali Osman, Ehl-i Snnet ve iann Delil Olarak Ald Baz Hadisler, s. 112. Ate, a.g.e., s. 113.

47

Bu hac trenine katlanlarn says hakknda eitli ihtilaflar olmakla birlikte, yetmi binle yz bin aras saylar verilir.94 Hz. Peygamber Bu hacc, son haccmdr sanyorum, hacc trenini benden iyice belleyin buyurmu, her gelenin sorusuna cevap vermilerdir. Arafe gn mehur Veda Hutbesini okudular. Bu hutbede bizim konumuzu ilgilendiren u ksmlar vardr: Benden sonra yolunuzu saptrp da birbirinizin boyunlarn vurmayn, rabbinize ulaacaksnz, yaptkalrnzdan sorguya ekileceksiniz, Allah chiliyet geleneklerini, o kt detleri, atayla, babayla vnmeyi sizden giderdi. Btn insanlar demdendir, o da topraktan. Ne Arabn Arab olmayana, ne beyazn siyaha stnl var; stnlk, ancak Allahtan ekinmektedir.95 Ondan sonra, o gnn, o ayn ve o ehrin kymetini mslmanlara hatrlatan Hz. Peygamber yle buyurdu: stn ve ulular ulusu Allah kyamete dek kanlarnz, mallarnz, rzlarnz, birbirinize haram etmitir. Burada bulunanlar bulunmayanlara bildirsin, ey insanlar, ben size bir ey brakyorum ki o da Allahn kitabdr, Ona yapnda sapkla hi dmeyin. Benden sonra Peygamber yok, sizden sonrada mmet yok, bu sylediklerim sizden sorulacak, tebli ettim mi? buyurdular. Ashb evet ya Raslullah diye barnca, Allahm ahid ol tebli ettim. buyurdular. Glpnarl Sosyal Adan slam Tarihi adl eserinde96 Hz. Peygamberin bize emanet ettii eyin Kuran- Kerim olduunu sylerken dier bir eserinde97 Ey insanlar ben ancak beerim, Rabbimin elisinin geleceini ve benim de Onun dvetine icbet edeceimi umuyorum. Ben, sizin iinizde iki byk ey, iki paha biilmez ey, iki ar ey brakyorum, bu iki eyin birincisi Allahn kitabdr, onda hidyet vardr, Allahn kitabyla amel edin ve Ona yapn. kincisi Ehl-i Beytimdir, Ehl-i Beytim hakknda Allah adna t veriyorum size. Bu son szn kez tekrarlad. Bu hadisin farkl senedlerle gelen ve kimi deiiklikler tayan metinleride Glpnarlnn eserinde yer alr. Bu hadisin Hanbelin Msnedindeki hali, Ben sizin
94 95 96 97

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 50. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 154-155. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 154-155. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 50-51.

48

aranzda iki byk ve ar ey brakyorum. Onlar tutar onlara sarlrsanz benden sonra ebediyyen sapkla dmezsiniz. Onlarn biri, brnden daha byktr, ulu ve yce Allah kitab ki gkten yeryzne uzatlm bir iptir ve soyum Ehl-i Beytim, gerekten de ltuf sahibi ve hereyi bilen Tanr, bana haber verdi ki onlar, havuz kysnda bana kavuuncaya dek bir birinden ayrlmazlar, artk bakn onlar bana nasl halef ve halife olurlar. buyurduunu tahric etmitir. Glpnarl bu hadisin Cabirden naklen Tirmizi ve Nesai de, gene Tirmizi de bu sefer Arkomolu Zeydden naklen, Ahmed b. Hanbel de yirmi ksur yolla birok sahabeden tahric edildiini, Hz. Peygamberin bu hadisi bir kere Gadirde, bir kere arefe hutbesinde, bir kez Taif dnnde, bir kez Medine minberinde, bir kere de hastal esnasnda odasnda sylediini Seyyid Abdlhseyin erafeddinin elMurcat isimli eserine dayanarak anlatmtr.98 Hutbenin Ehl-i Beytle ilgili ksm Snni kaynaklarn oundada mevcuttur. Yalnz bu metinlerde Artk bakn, onlar bana nasl halef ve halife olurlar ksm yoktur. Ehl-i Beytin havuzda Hz. Peygambere dndrlnceye kadar Kurandan ayrlmayacana dair hadis Sekaleyn Hadisi adn alr. Birok yerde geer ve aa yukar ayn anlama gelir. Sakaleyn hadisinin Veda Hutbesi srasnda sylendiini rivayet edenler olduu gibi Hummda sylendiini idda edenler, hatta yeri ve zaman belli olmayan nakiller de vardr. Bu konuyu biraz aarsak Ahmed b. Hanbelde geen ve Eb Said el-Hudriye dayandrlan rivayetlerde Gadirden bahsedilmeksizin Raslullahn yle buyurduu ifade edilmektedir. Ben size iki ar ey brakyorum, birincisi dierinden daha byktr; Allahn kitab ki gkten yere uzanr. Ehl-i Beytim, Itratm. Bunlar havuzda bana dndrlnceye kadar birbirinden ayrlmazlar.99 Eb Said elHudriden nakledilen baka bir rivayette hadisin son ksmnda Latif ve Habir olan bana bildirdi ki onlar, havuzda bana dndrlnceye kadar birbirinden ayrlmazlar. Bundan sonra onlara nasl davranacanza dikkat edin. demektedir.100 bn Teymiyyeye gre bu szle sadece Hz. Ali deil tm Ben Haim kastedilmitir. Hz. Peygamberin Ehl-i Beytin haklarna riayet etmemiz hususunda zaten Veda Haccnda bizleri uyardn, havuzda Hz. Peygambere kavuuncaya
98 99 100

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 51. Mustafa z, D A, Ehl-i beyt Maddesi, c. 10, stanbul, 1995. Demircan, Gadir-i Hum Olay, s. 78.

49

kadar Ehl-i Beytle Kurann ayrlmamasnn Ehl-i Beytin icmann hccet olmasndan kaynakland ve onlarn delalet zerine hemfikir olamyacann anlatldn savunmutur.101 Bu ekilde dnen birok alim vardr. Bunlar Ehl-i Beyt mensuplarnn icma ettii konularda onlara uyulmas gerektinii, ayrla dtklerinde ise taraf tutmayp Allaha havale edilmeleri gerektiini savunurlar. Ancak Hz. Peygamberin bu hadisteki manay veren baka szleri de vardr. Mesela bir rivayete gre yle buyurur: Size iki ey brakyorum, bunlara tutunursanz dallete dmezsiniz. Allahn kitab ve Peygamberin Snneti demektedir. Baz kaynaklarda sadece Allahn kitab ksm bulunurken, hadisin Ehl-i Beyti deilde Hz. Peygamberin Snnetini kapsayan ksm snniler arasnda hret bulmutur. iilerin Hz. Alinin halifelii konusunda delil sayd, Snnileri ise varl stnde bile tartt Sakaleyn hadisi aslnda birok Snni kaynakta da yer bulmutur. Olay dnp dolap tek bir noktada toplanr; Gadir-i Hum. 4.7.Gadir-i Hum Hz. Alinin hilafetinin nasla tayin olduu ve Hz. Peygamber tarafndan halka bildirildii konusundaki en nemli delil Gadir-i Hum olaydr. Gadir-i Hum, Mekkeyle Medine arasnda, Cuhfe yaknlarnda bir yer ismidir. Hz. Peygamber ve yanndaki Mslmanlar burada konaklam ve Hz. Peygamber mslmanlara Hz. Ali ile ilgili baz eyler syemitir. Olay bu ekliyle birok Snni kaynakta da vardr. Ancak Hz. Peygamberin burada yapt konumann ierii hakknda gerek iilerin kendi iinde, gerek snniler arasnda eitli ihtilaflar vardr. Bu ihtilaflar konusunu ncelii Glpnarlnn grlerine vererek aalm. Hz. Peygamber Veda Haccndan dnerlerken yolda Mide Sresinin 67. ayeti olan Ey Peygamber, ey insanlara, hidyete dvete memur olarak gnderilen, Sana Rabbinden indirilmi olan emri bildir; bunu if etmezsen. Onun eliliini yapmam olursun ve Allah Seni insanlardan korur; phe yok ki Allah kfir kvme, doru yolu buldurmak hususunda baar vermez. ayeti indi.(Maide, 67)) Glpnarlya gre Allahn bu ayetle emrettii ey Hz. Peygamberin Alinin velayetini mslmanlara bildirmesi, Allahn Hz. Muhammedi bu konuyla ilgili kabilecek sorunlardan koruyaca, Alinin vasiyliini aklamadan slmn tamamlanmayacadr.
101

Demircan, a.g.e., s. 79.

50

Hz. Peygamber Medine yolu stnde Cuhfe vadisindeki bir su birikintisinin yanna geldi, tarih Zil-Hicce aynn onsekizinci Perembe gnyd, le vaktiydi. Hz. Peygamber, bineklerinden indiler. leriye gidenlerin geri dnmeleri, geride kalanlarn gelip yetimeleri iin mnadilerin seslenmelerini emir buyurdular. Halk tamamen toplannca namaz kldrdlar. Bu srada orada yzyirmi drtbinden fazla kii vard.102 Daha sonra deve hamutlarndan yaplan basamakl minbere kp halka yle buyurdular: Ey insanlar, Allah bana mrmn sona geldiini, yaknda dvetine icabet edeceimi, varlk yurdundan geceimi bildirdi. Bende sorumluyum, siz de sorumlusunuz ne dersiniz? Sahbenin hepsi ehadet ederiz ki sana emredileni tebli ettin, savatn, t verdin, Allah sana hayrla karlk versin. diye cevab verdi. Hz. Peygamber (s.m.), Allahn varlna, birliine, Muhammedin, Onun kulu ve rasl olduuna, cennetin, cehennemin, lmn, lmden sonra dirilmenin gerek olup kyametin kopacana ve bundan phe olmadna ehadet eder misiniz? buyurdular.103 Ashb, Evet ehadet ediriz diye barnca Rasl-i Ekrem (s.m.) sa ellerinin iaret parman ge kaldrarak kere ahid ol Ya Rab buyurdular. Sonra dediler ki, hirete gmekte ve havuzun kysna varmakta hepinizden nde bulunacam; sizde havuz kysnda bana ulaacaksnz. Havuzumun genilii San ile Busr aras kadardr. Bana ulatnz zaman sizden iki deer biilmez eyi soracam, onlarla nasl geindiniz diyeceim. Bir rivayete gre birisi, Ey Allahn Rasl, o iki deer biilmez ey nedir? diye sordu. Hz. Peygamber, O iki deer biilmez eyin by Yce ve Ulu Allahn kitabdr. Bir ucu Allahn (Kudret) elindedir; br ucu sizin elinizde. (Allahn rzsna ulamak iin bir vstadr size Al-i mran 3/103n meali) Ona yapnda sapmayn, deitirmeyin onu. br de benim Ehl-i Beytimdir. Ltuf sahibi ve hereyden haberdar olan Allah, bu ikisinin havuz kysnda bana ulancaya dek birbirinden ayrlmayacan bana haber verdi. Bu ikisinden size nasl halef ve halife olur baknda grn. Bilmezmisiniz ki ben, inananlara nefislerinden evlaym (onlarn veliyy-i emriyim).

102 103

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 40. Konumann tam metni iin Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 155-159.

51

Sahabe hep birden Evet y Raslullah dedi. Sonra, evvelce yanlarna ardklar, minberde sa yanlarna aldrdklar Alinin elini tutup yle bir kaldrdlar ki, halk ikisinin de koltuk altlarnn beyazln grd ve yle buyurdu; Ben kimin mevls isem, Ali, onun mevlsdr. Allahm ona dost olana dost, dman olana dman ol, ona yardm edene yardm et, onu horlayan horla, nerede olursa olsun gerei onunla beraber kl. Bu konumadan sonra Mide Sresinin 3. ayeti olan, Bugn dininizi ikml ettim, sizin zerinizdeki nimetimi tamamladm; Size din olarak slm setim ve honud oldum, rz oldum ayeti nzil oldu. Bu ayetin iniinden sonra bata Hz. Eb Bekir ve mer olmak zere tm sahabe Hz. Aliyi tebrik etti. Hz. mer Aliye, Ne mutlu sana ey Eb Tlibin olu, bugn benim ve tm mminlerin mevlas oldun, kutlarm diyerek Hz. Aliyi tebrik etti.104 Bu olaydan sonra vg iin Hassan b. Sbit u manada ki iiri inad etti. Peygamber Gadir-i Humda herkese hitaben dedi ki: Peygamberiniz kim? Herkes birden senin Rabbin mevlamz sen de Peygamberimizsin, bu hususta sana isyan edemeyiz dediler. Peygamber Kalk ya Ali buyurdular; Benden sonra imam olarak halka doru yolu gstermek zere seni setim, senden rz oldum, ben kimin mevlas isem Alide onun mevlsdr, znz doru olarak ona uyun. Allahm onu seveni sev, ona dman olana dman ol. Bu gzel iirden sonra Hz. Peygamber yle buyurdu: Hassan, dilinle bize yardm ettike Rhl-Kudsn yardmyla glen.105 Glpnarl, Hz. Peygamberin bu szle Hassan sonraki hali iin tembih ve ihtar ettiini savunuyor. Ayrca bu iirin on bir ehl-i snnet alimi ve yirmi alt ii alim tarafndan rivayet edildiini kaynaklarn vererek aklyor.106 Glpnarl ayrca bu hadisin 2. halifenin lmnden sonra yaplan rada, 3. halife zamannda mescidde yirmi ksur sahabenin karsnda ve Kfede Hz. Ali tarafndan dile getirildiini anlatyor. Kfe mescidinde Hz. Ali bu hadisi hatrlatnca on drd Bedir ashabndan olmak zere otuz sahabi Hz. Aliye ahitlik etmi, ayrca

104

105 106

Glpnarl, Tarih Boyunca slm Mezhepleri ve iilik, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 52; Sosyal Adan slam Tarihi, s. 158 (Yazar Mminlerin emiri Hz. Ali adl eserde tebrik edenler iinde Hz. Eb Bekiri saymyor, ama dier iki eserde sayyor). Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 43. A.g.e., s. 43.

52

Hz. Ali bu hadisi Cemelde Hz. Talhaya, Sffinda ise insanlara anlatmtr. Glpnarl bu olaylar kaynaklaryla anlatmtr.107 Grld gibi Glpnarl Gadirde yaplan konumann Allahn emri olduunu, bu emrin Hz. Peygambere Mide sresinin 67. ayetiyle bildirildiini, hilafetin ve Hz. Peygamberin tm grevlerinin Hz. Aliye braklacann aka ortaya konmasndan sonra Mide Sresinin 3. ayetinin nazil olduunu ve bylece Allahn dininin tamamlandn ve buna bata ilk iki halife olmak zere yzyirmidrtbin kiinin ahid olduunu (dier eserlerinde haccedenlerin saysn yetmibinle yzbin kii arasnda verirken, Gadirde insan says nasl oluyorsa hayli artm) anlatyor. Bu konuyla ilgili hem i hem snn kaynaklardan deliller gsteriyor.108 ls Gadirdeki konumann sebebinin Yemen seferi esnasnda Hz. Ali ve askerler arasnda kan anlamazlklar olduunu, adil bir davran sergileyen Alinin insanlar tarafndan zalim ve cimri olarak nitelendirilmesinden dolay Hz. Peygamberin onu savunma ihtiyac duyduunu idda eder.109 Bylece Hz. Peygamber, Alinin susuzluunu vurgulamtr. bn Teymiyye bata olmak zere kimi alimler ise bu ayetin iniini Hz. Alinin hilafetine kar kt iin bana ta yad idda edilen Haris ile ilikilendirilmesinin byk bir iftira olduunu sylemekte ve Rabbinden sana indirileni tebli et ayetinin Hz. Peygambere Rabbinden inenlerin btnn kapsayan genel bir lafz olduunu zel bir eye iaret etmedini savunmaktadrlar. Kimi farkl rivayetlerde ise Allah, Hz. Muhammede Alinin velayetini insanlara bildirmesini ok daha nce vahyetmi, ancak Raslullah bu durumun ashabndan baz kiilere ar geleceini dnerek tebliden kanmtr. Bunun zerine sz konusu ayet inmi.110 Benzer bir rivayetde Alinin velayetinin Veda Haccnda emr olunduu, ancak Hz. Peygamberin dvete zarar dokunur diye bu hkm tebli etmekten ekindii, Mide Sresi 67. ayetin bu yzden nzil olduu ynndedir.111 Gene Tabatabide Eb Hureyreye dayandrlan yle bir rivayet vardr; Hz. Peygamber yle buyurmutur: Yedi gk semaya karldm gece Arn altndan phesiz Ali hidayetin ayeti ve bana inananlarn sevgilisidir. Onu
107 108 109 110 111

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 44. Glpnarl, a.g.e., s. 44; Sosyal Adan slam Tarihi, s. 153-159; Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 5152. A.g.e., s. 92 . A.g.e., s. 91. A.g.e., s. 91.

53

tebli et eklinde bir nid iittim. buyurdu. Ancak Hz. Peygamber semdan inince bu olay kendisine unutturuldu. Bunun zerine Mide Sresinin 67. ayeti nzil oldu.112 Bunun dnda kimi rivayetlerde Hz. Peygamberin mirca ktnda Arn altndan Ali b. Eb Ta.imin hidayet bayra olduunu iittiini, fakat yeryzne inince bunu unuttuunu anlatmtr.113 Snn kaynaklardaki rivayetlerin bazlar unlardr: I. Rivayetlerin bir ksmnda yer ve zaman bildirilmeksizin hadisin mehur olan ksm yer almaktadr. Bu blm Ben kimin mevlsysam Ali de onun mevlasdr blmdr. Tirmizi yer belirtmeksizin rivayet ettii bu hadisin hasen-grib, Zehebi mtevatir olduunu sylemitir. Aclni ise hadisin mtevatir ya da mehr olduunu sylemektedir.114 II. Bu konuyla ilgili rivayetleden biri de Bureyde hadisidir. Yemen seferi dn Bureydenin Hz. Aliyi ikayet etmesi zerine Hz. Peygamber yz ifadesi deierek, Ey Bureyde ben mminler iin nefislerinden evla deil miyim? Ben kimin mevlasysam Ali de onun mevlasdr buyurmutur.115 Bu rivayette dikkat eken husus, olayn Yemen dn olduu belirtilmekle birlikte, tam olarak nerede ve ne zaman gerekletiinin belirtilmemi olmasdr. Nitekim hem Veda Hacc hem Gadir, Yemen seferinin sonrasnda olan olaylardr. bn Kesir hadisin senedini, yi, kuvvetli ve btn rvileri sika olarak vasflandrrken Hakim, bu hadisin Mslimin artlarna gre sahih olduunu syler. lbanye gre ise bu hadis eyheynin kriterlerine gre sahihtir ama bu hadis Buhar ve Mslimde yoktur. III. Tirmizinin naklettii rivayette ise Hz. Peygamber Aliyi bir gurup mslmann banda bir seriyyeye gnderdi. Alnan ganimetlerden olan bir cariyeyle Hz. Alinin beraber olmasn doru bulmayan drt kii dnte Hz. Aliyi ikayet etti. Daha nce de anlattmz bu rivyete gre Hz. Muhammed ikayetilere Aliden ne istiyorsunuz, Ali bendendir, bende ondanm. O, benden sonra her mminin velisidir buyurmutur.116
112 113 114 115 116

A.g.e., s. 91 A.g.e., s. 92. A.g.e., s. 44-45. A.g.e., s. 45. A.g.e., s. 46-47.

54

Tirmizi bu hadisi garib olaraknitelendirmetedir. Bu rivayet Bureydeden nakledilenden farkldr. Bureydede ikayet sz konusu olmu, Hz. Peygamberde Aliyi desteklemitir. Ancak burada kullanlan ifadeler farkldr. Olayn vuk yeri belirtilmeksizin, Bureydeye atfedilen baka bir rivayette de bu cariye meselesi gemektedir.117 Demircan bu tr rivayetlerde Hz. Peygamberin Aliyi dier sahabelerden ayrcalkl tuttuu, dokunulmaz gsterdii gibi bir imaj olduunu, bu imaj kuvvetlendirmek iin uydurulduunu savunuyor. Rvilerin iinde ar iilerin ve zayf kimselerin bulunduunu sylyor. Mesela Cafer b. Sleyman adl bir kiinin Muaviyeden bahsedildiinde svd, Hz. Aliden bahsedilince aladn belirtiyor. IV. bn Mcede yer ve zaman bildirilmeden Hz. Peygamberin mslmanlara nefislerinden evla olup olmadn sorduunu, evet cevab almas zerine de Ben kimin mevlasysam Alide onun mevlasdr. buyurduunu nakleder. V. Zeyd b. Erkmdan nakledilen bir rivayette ise, Ben kimin mevlas isem Alide onun mevlasdr. Allahm ona dost olana dost, dman olana dman ol. ifadeleri yer almaktadr. Kimi rivayetlerde hadis daha da geniletilmi, metnin iine Ona yardm edene yardm et, onu yardmsz brakan yardmsz brak. Ona ine edene ine et. eklinde farkllklar vardr. Tartma konusu olan ksmlar da bunlardr. Hadisin bu ksmlar daha sahabe ve tabiin zamannda bile pheyle karlanmt. Bunu bn Hacerde geen ve Eb Hureyreden nakledilen u rivayetten anlyoruz: Eb Hureyre mescide girdi ve insanlar onu dinlemek iin etrafna topland. Aralarndan bir gen, Allah akna doru syle, Raslullahn ben kimin mevlasysam Alide onun mevlsdr. Allahm ona dost olana dost dman olana dman ol dediini duydun mu? diye sordu. Eb Hureyre Allaha and olsun ki evet diye cevap verdi. Halkn o devirde bile phe duyduuna dair baka bir rivayetse Irak halkndan bir kiinin Zeyd b. Erkama kendisine bir zarar gelmeyeceini garanti ederek Hz. Peygamberin Gadirde Ali hakknda ne sylediini sormas. Zeyd cevab vermekte tereddt ederek iittiinin Ben kimin mevlasysam Alide onun mevlasdr. olduunu sylemesidir.

117

A.g.e., s. 47.

55

VI. Gene baka bir rivayet Hz. Aliden gelmekte ve Allahn ona dost olana dost, dman olana dman ol ksmn eklediklerini sylemektedir. Tm bu rivayetler Ahmed b. Hanbelin Msnedine girdiine gre daha o devirde bir takm insanlar hadisin ikinci ksmndan phe etmi olmal. Ancak hadisin birinci ksm o devirde herkes tarafndan kabul edilen bir gerektir.118 VII. Taberande geen ve Ammar b. Yasirden rivayet edilen bir hadiste Hz. Muhammed yle buyurmutur; Bana inanan ve beni tasdik edene Ali b. Ebi Talibi veli edinmesini vasiyyet ediyorum. Kim onu veli edinirse beni veli edinmi olur, kim beni veli edinirse Allah Tely veli edinmi olur. Kim onu severse beni sevmi olur. Kim beni severse Allah sevmi olur. Kim ona buzederse bana buzetmi olur, kim bana buzederse Allaha buzetmi olur. Heysemi bu rivayeti Tabernden alm ve konumann getii yer ve zaman hakknda bilgi vermemitir. VIII. Gene Tabernde geen baka bir rivayette Vehb b. Hamza birlikte yolculuk yapt Aliyi Hz. Peygambere ikayet etmi ve Hz. Peygamber ona, Bunlar syleme. O benden sonra insanlarn evla olandr. buyurmutur. IX. Zeyd b. Erkamdan alnan ve Nesa, Hakim, bn Kesir gibi alimlerin kitaplarndan alnan rivayete gre Size iki deerli ey brakyorum. Onlarn ilki dierinden byktr. Allahn kitab ve tratm ehl-i beytim. Benden sonra onlara nasl davranacanza dikkat edin. Onlar havuza dndrlnceye kadar birbirlerinden ayrlmazlar. Allah benim mevlam, bende btn mminlerin velisiyim. Ben kimin velisi isem Alide onun velisidir. Allahm ona dost olana dost dman olana dman ol. eklindedir. Ancak Zeyd b. Erkamdan naklettii baka bir rivayette hem hadisin ikinci ksm yoktur, hemde mevla yerine veli kelimesi kullanlmtr.119 X. Mslimde geen ve Zeyd b. Erkamdan rivayet edilen baka bir hadiste Alinin ismi gemeden sadece Sakaleyn hadisinden bahsedilmekte ve ehl-i beytin kimler olduu sorusuna Zeyd daha ncede anlattmz hanmlar, ocuklar ve sadakann haram olduklar cevabn verektedir. Snnilerin Gadire dair grlerini verdikten sonra gene Snni kaynaklarda Hz. Alinin Kufe mescidinde insanlara Allah akna Raslullahn Gadir gn sylediklerini duyanlar ayaa kalksn demi, mecliste bulunan kimi kiiler ayaa kalkp ahitlik etmitir. Bu kiilerin says hakknda 5ten 30 ksura kadar saylar

118 119

A.g.e., s. 49-51. A.g.e. s. 52-53.

56

verilmitir. Bu rivayet bn Kesir, Suyuti, Nesa, Ahmed b. Hanbel, Heysem, Hatibul-Badadi, bnl-esir gibi bir ok alimin eserinde yer almtr.120 Baka bir rivayette bir gurup Arap Hz. Aliye gelip Sana selam olsun ey mevlmz demi. Alinin Siz Arab olduunuz halde nasl mevlanz olabilirim? diye sormas zerine bu kiiler Gadir gn orada olduklarn, Hz. Peygamberin szlerini iittiklerini sylemilerdir. Olay etraflca inceleyen Demircan, amz yazarlarndan lusinin bu hadisin tamamn kabul ettiini, Sofuolunun hadisi kabul etmekle birlikte mnasn iilerden farkl anladn, yani bu hadisin hilafetle bir ilgsi bulunmadn, eer hilafetle ilgisi olsa bn Teymiyyenin de deindii gibi ahitlerden hi olmazsa birinin bunu aklayacan savunmutur. A. Osman Ate ise bu hadisin rvilerini ashabtan olanlar da dahil tamamnn Irak ekolnden geldiklerini, bir ksmnn ii olduklarn belirtmektedir. ii gr destekleyen bu rivayetlerin snni kitaplarna girme sebebini alimlerimizin Emevi istibdt ve zulmne, arap Irklna kar duyduklar tepki olduuna inanmaktadr. Ancak Atein sylediklerinde hakllk pay olsa da, o gnn artlarnda insanlar bugn anladmz manada snni-ii diye ayrabilmek mmkn deil. nk o devirde mezheplerin inan biimleri olumu deil. Ayrlklar sadece siyasi, iktidarn kimin olmas gerektiine dair. Bu hadislerin ravilerinin kimi sahabilerde dahil olmak zere Irak ekolnden gelmesi yani Hz. Ali ve bn Abbas ekolnden gelmesi onlar neden daha az gvenilir yapyor? Daha ilk gnden hilafet meselesinde Hz. Aliyi destekleyen sahabiler, tarafsz kalan ya da Aliyi istemeyen sahabilerden daha m az deerlidir? Yani Eb Ubeyd el-Cerrah kymetli bir sahabedir de Ammar b. Yasir deil midir? Bu konuyla ilgili grleri verirken hadis rivayetlerinin metinleri zerinde durmaya altk. Bu hadislerin isnad zincirlerinde yer alan ravilerin incelenmesi konusuda ok nemli. Bu konuyla ilgili olarak A. Osman Atiin eserinden okca faydalandk. Konuyu daha fazla uzatmamak iin rvilerin incelenmesine girmesek de Ate, hadisin Yemen seferinde ya da Gadirde sylendiine dair tm rivayetlerin rvilerini incelemi ve o gnn artlarnda hadis ilminin kapal evreler iinde yapld, hadis kitaplarnn yazlmaya baland 3. asra kadar insanlarn birbirinden haberdar olmad, bu yzden herhangi bir hadisin rivayet zincirinde bulunan

120

A.g.e., kaynak iin baknz 137-150 aras dipnotlar.

57

kiilerin ayn blgeden hatta bazen ayn aileden olduunu, bu durumun da siyasi grlerin ve evrenin hadis rivayetlerini etkilemesine yol atn sylemektedir.121 4.8.iann Gadir-i Huma Bak Abdulbaki Glpnarlnn eserlerinden genel hatlarn vermeye altmz ii bakn da kendi iinde farkllklar vardr. Biz burada Glpnarlnn eserlerinde hi gemeyen ama baka ii alimlerin yer verdii Gadirle ilgili farkl rivayetlere yer vermek istiyoruz. Glpnarl, Mide Sresinin 67. ayetinin ini sebebinin Hz. Peygamberin Alinin velayetini aklamas olduunu sylemesine karn Hz. Peygamberin bu emir karsnda tereddte dt ve Cebraile mmetim cahiliyye dnemine yakndr. buyurduundan sz etmez.122 Gene kaynaklarda Hz. Peygamber orada bulunan insanlardan gelip Hz. Aliyi Emirul-Mminin olarak kutlamalarn istemitir. Hz. Aliyi kendi hizasnda bir adra oturtmu, btn insanlar kadn-erkek gelip biata benzer bir kutlama yapmtr. Hz. Peygamberin hanmlarda gelip Aliyi tebrik etmilerdir. Glpnarl Hz. merin Raslullaha Bu emir senden mi yoksa Allahtan m? diye sorduunu sylerken Kazvini bu soruyu Eb Bekirle merin birlikte sorduklarn nakleder. Tm bu olaylardan sonra Maide Sresinin 3. ayeti inmi ve Hz. Peygamber yle buyurmutur, Dinin kemali, nimetin tamam olmas, Rabbimin risletimden raz olmas ve benden sonra Alinin velayeti iin Allaha hamd olsun.123 nl ii alim Kuleyninin eserlerinde ise Hz. Peygamberle Cebrail arasnda geen baz konumalara yer verilir. Allah, Hz. Peygambere vasisini iln etmesini emir buyurunca Hz. Peygamber, Allahm, Araplar yalnayak bir kavimdi. onlarn bir kitaplar yoktu, onlara Peygamber gnderilmemiti. Peygamberlerinin nbvvetinin faziletini ve erefini bilmezler. Eer onlara Ehl-i Beytimin faziletini haber verecek olursam bana inanmazlar. dedi. Bunun zerine Onlardan dolay kederlenme124 ve Size selam olsun de yaknda bilecekler125 ayetleri indi. Bylece Hz. Muhammed Alinin faziletini aklad. Ama bu olay mnafklarn kalplerine
121 122 123 124 125

Ate, Rza, Ehl-i Snnet ve iann Delil Olarak Ald Baz Hadisler, Beyan Yaynlar, st. 1996, geni bilgi iin bkz. 109-136. Demircan, Gadir-i Hum Olay, kaynaklar iin 44. dipnot. A.g.e., s. 25. Nahl, 16/127. Zuhruf, 43/89.

58

nifak drd. Hz. Peygamber bu durumu rendi. Bu olaylar Hz. Peygamberi ok zd ama o genede mnafklarn kalbini kazanmaya alt. onlara Hz. Alinin faziletlerini anlatt. lmnn yaklat haber verildi ve u ayet nazil oldu, Bo kaldnm hemen ie koyul ve Rabbine ynel.126 Bununla kastedilen ilk frsatta Hz. Alinin velayetinin aklanmasyd. Hz. Peygamber bu konumay Gadirde yapt. Kuleyninin naklettii konumada baka kaynaklarda rastlamadmz kimi szler var. Mesela, Bir adam gndereceim ki Allah ve Rasln sever, Allah ve Raslde onu sever. Kendisini savatan dnenlerden gsterecek, arkadalarn korkutan ve arkadalarndan korkan bir kaak olmayacaktr ya da Bundan sonra hak iin insanlara kl sallayacak odur, Nereye meylederse Hak Ali ile beraberdir., Sekaleyni gemeyin yoksa helk olursunuz. Onlara retmeyin, nk onlar sizden ok bilirler127 gibi dier rivayetlerde gemeyen ve baka olaylardan tandk gelen hadisler arka arkaya toplanmtr. Gene Kuleyni, maddi sknt eken Hz. Peygambere mallarn vermek isteyen Ensar sebebiyle inen ra 23n mnafklar tarafndan bu ayetin Allahtan gelmedii, Hz. Peygamberin Aliyi dier mslmanlara st etmeye alt, fey ve humus ad altnda mallarn Aliye verdiini idda etmelerine yol at. Cebrailse Hz. Peygambere Allahn ilim mirasn ve nbvvet ilmini Hz. Aliye vermesini, Allahn yeryzn velayetini bilen bir imam olmadan brakmyacan, bu velilerin baka bir Peygamber gnderilinceye kadar hccet olduunu bildirdi. Bu bilgileri Kuleyninin nereden aldn bilemiyoruz. Kuranda byle bir ayet olmadna gre herhalde Kuleyni bunlarn hadis-i kudsi oldunuu idda ediyor. Ya da Kuranda tahrif iddalaryla balantlandrp, bu manadaki ayetlerin karldn kast ediyor. Gene Kuleyni bu ilim miras ve nbvvet ilminin bin kelime ve bin bb olduunu idda ediyor. Bu kelime ve bblarn her birinin gene biner kelime ve bbda aldn anlatyor.128 Bu konuyla ilgili Kummde geen bir rivayete gre ise Hz. Peygamberin Aliyi vasi tayin etmek istediini anlayan ashabtan 4 mnafk Kbede topland ve Hz. Muhammedin immeti ehl-i beytine vermek istediini, bunun asla gereklememesi iin bir antlamaya varp, imzalad. Bundan sonra, yoksa bir ie kesin karar m verdiler? Dorusu bizde kararlyz. Yoksa onlar bizim kendilerinin srlarn ve gizli konumalarn iitmediimizi mi sanyorlar? Hayr yle deil,
126 127 128

nirah, 94/7-8. Demircan, Gadir-i Hum Olay, s. 26-27. A.g.e, s. 28.

59

yanlarndaki elilerimiz yazmaktadr.129 ayetleri indi. Daha sonra Gadirde malum konuma oldu. Kumminin verdii bilgilerde Hz. mer Bu senden mi Allahtan m? diye sorunca Raslullah Allahtan buyurdu. Evet Allahtan ve Raslndendir. O mminlerin emiri, muttakilerin imam ve mehurlarn sekin komutandr. Allah onu kyamet gn sratn zerine oturtur. Dostlarn ennete dmanlarn cehenneme girdirir. buyurdu. Daha nceden Hz. Peygambere zt tutmu olan 4 mnafk kendilerine katlan on kiiyle birlikte Hz. Peygamberin Hayfada sylediklerini Gadirde sylediini, eer Medineye dnerlerse Aliye biat etmelerinin isteneceini konuup Raslullah ldrmeye karar verdiler. (dier baz rivayetlerde orada bulunan insanlar tek tek gelip Hz. Aliye biat etmiti. Kummnin rivayetine gre ya hi kimse Gadirde Aliye biat etmemitir, ya da bu mnafklarn hibiri o anda Gadirde yoktur. kinci seenek idda edilen mnafklar iinde ilk iki halifenin olma ihtimlini ortadan kaldrr). Bu kiiler Akabe civarnda Hz. Muhammede pusu kurdular. Ayrntlarna girmezsek Cebrail bu durumu Hz. Peygambere bildirdi. Hz. Peygamberde yannda bulunan Huzeyfe el-Yemani ile birlikte suikastilere adlaryla seslenip onlar tandn belirtti. Kap kalabala kartlar. Ancak Hz Peygamber onlar binekelrine bnmeye alrken yakalad. Sularn inkar ettiler. Bunun zerine Ey Muhammed, o szleri sylemediklerine dair Allaha yemin ediyorlar...130 ayeti indi. Snniler bu suikast giriimini Tebk Seferi dn olaylar iinde zikreder. Glpnarl da byle rivayet etmi, suikast srasnda Hz. Peygambere yardm edenlerin Huzeyfe b. el-Yemnla birlikte Ammar b. Yasir olduunu belirtmitir. Ayrca Snn kaynaklarda suikasti haber veren Cebrail deildir. Huzeyfe adamlarn konumalarn duymu, onlar devesinde uyuyan Peygamberi drmeye alrken barm Hz. Peygamberi uyandrarak kurtulmasn salamtr.131 Gadirdeki konumann metnine dnecek olursak Tabataba, Hz. Peygamberin hutbesinin devamnda, Burada bulunanlar bulunmayanlara bildirsin, bana inanp beni tasdik edene Alinin velayetini vasiyyet ediyorum. Dikkat!... Alinin velayeti ile benim velayetim Rabbimin bana ahd ettii bir ahid olup, onu size tebli etmem gerekti. buyurduunu rivayet etmitir.

129 130 131

Zuhruf, 43/79-80. Tevbe, 9/74. Demircan, Gadir-i Hum Olay, s. 33.

60

C. Sofuolu, E.R. Flal, M.Y. Kandemir gibi bir ok kii eserlerinde Kazviniden nakil yaparak Hz. Peygamberin gene o gn Ali benim kardeim, vasim ve benden sonra halifemdir. Ey insanlar! Alah onu size veli ve imam olarak tayin etti. Ona itaat etmeyi herkese farz kld. Ona muhalefet eden melun, sevgi gsteren ise merhamete erecek olandr. Dinleyiniz ve itaat ediniz! Allah mevlnz, Ali ise imamnzdr. mmet, ondan sonra kyamete dek onun soyundan devam edcektir. buyurduunu nakletmitir. Hem Glpnarl hem dier ii alimlerin eserlerinde geen Haris b. Numan elFihrinin Hz. Peygambere Alinin hilafetine kar kp onunla tartmas eer Hz. Muhammed doru sylyorsa Allahtan bana ta yamasn istemesi ve daha atna varamadan bana ta dp lmesi de ilgin bir rivayettir. 4.9.Mevla Kelimesinin Anlam Bu tartmalarn odak noktasnda mevla kelimesi bulunmaktadr. iilere gre halife, imam manasna gelen bu kelime Snnilerce ayn anlamda dnlmemitir. Glpnarl mevla kelimesinden kastn sevilen kii, dost olamyacan vurgulamaktadr. Ona gre byle bir sz herhangi bir sebeple herkese sylenebilir. Ama Hz. Peygamber bu sz son hacc olduunu bildii Veda Haccndan dnerken, Mide Sresinin 67. ayeti inince sylemi, Gadirde byk bir kalabala seslenmi, szlerinin orada bulunan herkes tarafndan duyulmas iin youn aba harcamtr. Peygamberin sekaleyn hadisinden nce syledikleri de bunun sradan bir akraba sevgisi deil, tm mslmanlar ilgilendiren nemli bir konu olduunu ortaya koymutur. Ayrca gene Hz. Peygamber halka Alinin mevlaln aklamadan nce Ahzab Sresinin 6. ayetini okumu, bununla tm inananlara nefislerinden evla olduunu hatrlatmtr. Ayn srenin 36. ayetindeyse Allah ve Rasl bir ie hkmettimi erkek, kadn, hibir mslman o ii istedii gibi yapmakta serbest deildir. Ve kim Allaha ve Peygamberine isyan ederse gerektende apak bir sapkla dm, saptp gitmitir. buyurulmaktadr. Hz. Peygamber herkesi bu olaya ahid tutmutur. Demek ki bu ite yani hilafet iinde insanlarn istedikleri gibi davranma hakk yoktur. Allah ve Rasl hilafetin Alinin ii olduunu zaten aklam, mslmanlar dikkatli olmalar konusunda uyarmtr.

61

Gene oradaki mslmanlarn Aliyi tebrik etmeleri, Mide 3n inip dinin tamam olduunun buyurulmas, mevla kelimesine sadece dost, akraba, damat gibi anlamlarn yklenmesini imkanszlatrmaktadr.132 Glpnarlnn mevl kelimesinin anlamyla ilgili verdii bilgilerde tm iiler mttefiktir. bn Haldun mevla kelimesinin anlam konusunda Snni ve ii anlay arasnda bir fark olmadn, anlamn veli olduunu idda etmektedir.133 Fakat bu tesbit doru deildir. iilerin anlad siyasi ve dini vekilliktir. Bu tesbit snni anlay yanstmas asndan dorudur. Hasan el-Msennadan nakledilen bir rivayette Hasan bu szle emirliin ve Sultanln kastedilmediini, eer Hz. Peygamber emirlii kastetse bunu herkesin anlayaca ekilde aka syleyeceini, Hz. Peygamber gibi fasih konuan bir kiinin istediini anlatmakta sorun yaamyacan, byle bir emir olsa Hz. Alinin bu uurda savaacan yoksa Allahn ve Raslnn emrini terketmi olacan sylemitir.134 Tm bu anlattklarmzdan sonra Gadirde Hz. Peygamberin yapt konuma ve syledii szlerle ilgili kesin bir sonuca varmak mmkn grnmyor.

132 133 134

Glpnarl, Tarih Boyunca slm Mezhepleri ve iilik, s. 44-47, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 5255. Demircan, Gadir-i Hum Olay, s. 62. A.g.e., s. 63.

62

kinci Blm: Hz. Peygamberin Vefatndan Sonra Hz. Ali

1. Hz. Peygamberin Vefat ve Sonrasnda Olan Gelimeler
1.1. Krtas Olay Hz. Alinin hilafeti konusunda Gadir-i Humdan sonra ortaya atlan ikinci bir idda da Hz. Peygamberin bir vasiyyet yazmak istemesi, fakat Alinin hilafetine engel olmak isteyen kiilerin buna mni olduudur. Ancak bu yazlamad idda edilen vasiyette Hz. Eb Bekirin isminin olacan syleyen mslmanlarda vardr. Konuyla ilgili rivayetler eitlidir. imdi Glpnarlnn grlerini esas olmak suretiyle bu rivayetleri inceleyelim. Hz. Peygamber rahatszlanmt, leceini biliyordu. Bunu kz Fatmaya da sylemi, Fatmann ok zlmesi zerine de ehl-i beytinden ona ilk kavuacak kiinin kz olduunu sylemiti.135 Gene Hz. Fatmaya lmnn ardndan dvnmemesini, atlar yakmamasn tembih etmiti. Hastalnn ilerledii bir srada banda bir bez, sanda Hz. Ali, solunda Fazl b. Abbas bulunduu halde mescide gelerek insanlara eer kendisinde hakk olan biri varsa almasn syledii bir konuma yaptlar. Ondan sonra minberden inip namaz kldrdlar ve mm Selemenin evine gittiler. Birka gn sonra Hz. Aye kendi evine gelmesini rica etti. Hz. Peygamber dier hanmlarnn rzsn alp Ayenin evine gittiler. Bill bir sabah namaz iin Hz. Peygamberi arnca Hz. Rasl rahatszlklar dolaysyla namaza gelemeyeceklerini sylediler. Aye babas Eb Bekirin Hafsada kendi babas merin namaz kldrmasn istediler. Hz. Muhammed halsizliine ramen Ali ve Fazla dayanarak mescide gitti. Eb Bekirin nne geip mamaza durdular. Baz rivayetlerdeyse Hz. Eb Bekirin namaz kldrmasn Raslullah emretmitir.136 Hz. Muhammed hastalklar esnasnda bir vasiyyet yazdrmak istemilerdi. Sahbe-i Kirm bu hususta Hz. Peygamberin yannda tartmaya balad. lerinde

135 136

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 163. A.g.e., s. 163.

63

Hz. Peygamberin hastalk dolaysyla byle konutuunu sananlar oldu.137 Hz. Peygamberde vasiyyet yazdrmaktan vazgetiler. Kimi rivayetlere gre Hz. mer olay yle anlatmtr: Biz huzurdaydk. Hz. Peygamber Bana yedi tulum su getirin, yzme serpin, bir de kalem getirin. Size bir ey yazdraym ki benden sonra asla yol yitirmeyesiniz. buyurdular. Zevceleri Raslullahn istediklerini getirin dediler. (Kimi rivayetlerde bu sz syleyen kiinin Zeyneb b. Cah olduu nakledilmitir) Bense, Susun, siz o kadnlarsnz ki Raslullah hasta olunca alyor grnmek iin gzlerinizi yumarsnz, esenleince de boazn skarsnz. Bu sz zerine Hz. Rasl Bu kadnlar sizden hayrldrlar buyurdu ve odadan kmamz istediler.138 Glpnarl bu konuyla ilgili verdi ibaka bir rivayeti bn Sadn Tabakatndan almtr, Cabir yle rivayet etmitir; Hz. Peygamber lm halinde mmet iin bir ey yazdrmak, mmetin yol yitirmemesini baka birininde yollarn vurmamasn salamak iin bir vasiyyetname yazdrmak istediler.139 Gene Glpnarl Hanbelin Msnedinden u rivayeti aktaryor: bn Abbas diyor ki; Hz. Peygamberin vefat yaklanca Bir koyun kemii getirin de size bir ey yazdraym. Benden sonra sizden iki kii bile birbiriyle ayrla dmesin. buyurdular. Zevcelerinden biri Yazklar olsun size Hz. Peygamber vasiyyet yazmak istiyor dedi. eklinde olay anlatmtr. bn Abbastan gelen baka bir rivayette yledir: Hz. Muhammed vefatlaryla sonulanan hastalklarnda, Bana bir kat kalem getirinde size bir ey yazdraym. Ondan sonra asla yol yitirmezsiniz. buyurdu. Hz. mer, Rum ehirlerinden filan ehir feman ehir ylece kalacak m? Raslllah bu ehirleri fethetmeden veft etmeyecek. Veft ederse bile tekrar dirilmesini beklemeliyiz; nitekim Musa Peygamberi de srailoullar beklediler dedi. Hz. Peygamberin ei Zeyneb, Duymuyormusunuz Raslullah Size vasiyyet etmek istiyor. dedi. Derken bir grltdr koptu. Hz. Muhammed Kalkn, gidin buyurdular. Onlar gidincede Hz. Peygamber vefat ettiler.140 Glpnarl bu vasyyetin yazlm olsa dahi uygulanmmyacan, yazlmasna engel olanlarn bu sefer Hz. Peygamber kendinde deilken yazld deyip vasiyyeti kabul etmeyeceklerini belirttikten sonra Buhariden naklen Hz. merin yle
137 138 139 140

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 49. A.g.e., s. 50. A.g.e., s. 50. A.g.e., s. 51.

64

dediini naklediyor: Hastalk Raslullahn btn duygularn kaplam, elinizde Kuran var, Allahn kitab bize yeter. Daha sonra Hz. Muhammede istediinizi getirelim mi? Diye sorulunca Bundan sonra neye yarar? buyurduklarn anlatyor. Son olarak Glpnarl, Taberaniden ald u rivayetle uygulanan ifte standard gstermeye almtr: Birinci halife lmyle sonulanan hastalnda Osman b. Affn yanna ard. Gelince ona Yaz dedi. Rahman ve Rahim olan Allahn adyla, bu Eb Kuhfe olu Eb Bekirin mslmanlara vasiyyetidir; emm bd Bu szlerden sonra kendinden geti. Osman halife baygnken onun adna Ben size, yerime gemek ve halife olmak zere mer b. Hattab braktm. Hayrnz iin ne gerekiyorsa yaptm. Szlerini yazd. Hz. Eb Bekir kendine gelince Ne yazdn? diye sordu. Hz. Osman yazdklarn okuyunca Allahu Ekber, ne yazdysan kabul ettim. dedi, ona da etti. Hz. Eb Bekirin cenaze ileri bitince Hz. mer elinde bir hurma dalyla halkn huzurunda oturdu. Eb Bekirin azadl klesi edid vasiyetnameyi elinde tutuyordu. mer halka, Dinleyin Raslullahn halifesi Eb Bekirin vasiyyetine itaat edin. Halife diyor ki: Ben bu hususta sizin hayrnz diledim, bu taksirde bulunmadm. edid vasiyyeti okudu ve kabul edildi. Glpnarl bu rivayetle u noktaya deinmek istiyor; Hz. Peygamber hastayken Ona vasiyyet yazdrlmamtr fakat birinci halife baygnken yazlan vasiyyet halka bir emir telakky edilmitir.141 Glpnarlnn grlerini bu ekilde zetledikten sonra unlar sylemek istiyoruz, insan bu iddalardan sonra Snnilerin vasiyyet olayndan hi bahsetmemesini bekliyor. Ama durum byle olmamtr. Bu tarz bir olayn hi vuk bulmadnn anlatlmas yerine Hz. Peygamberin Aliyi deil Eb Bekiri yerine halife brakmak istediinin anlatld mehul bir vasiyyetten sz edilmitir. Madem ki hem snni hem ii kaynaklar Hz. Peygamberin vefatndan nce bir vasyyet yazdrmak istedini anlatyor, o zaman byle bir olayn olma ihtimalini de gz nnde tutmalyz. Ancak anlayamadm rivyetlerin Hz. Aliyi kendisi ile ilgili tm konularda bu kadar silik, merin ve Eb Bekirin se bu kadar akll, atik ve saldrgan gstermeliri. Hz. Aliyi mazlum gstermeyi amalayan birok rivayet onu mazlum olduu kadar kendi haklarn korumaktan aciz, insanlara sz geiremeyen biri olarak
141

A.g.e., s. 50-52.

65

da gsteriyor. Bu tr vasflarsa insann halifelie uygun olmamas sonucunu douruyor. Hz. merin tasviri ise hakl olmad ortamlarda bile insanlar korkutup sindirerek dediini yaptrabilen, Hz. Peygambere ramen szn dinletebilen diktatr bir tipleme. Her ne kadar Hz. mer sert mizal, sinirli biri olsada, Hz. Peygamberin dinlenmeyip merin dinlenmesi mmkn olamaz. Savataki baarlar ortadayken ve Haimoullarnn desteini de arkasna almken, Hz. Peygamberin soyunun devam ettirilecei vasflarna sahipken Hz. Alinin merden ekinip, on akar haklarn koruyamama sebebinin ne olduunu biz anlayamadk. Hz. Alinin Raslullah yalnz brakmamak iin kalem kat almaya gitmemesi de ayrca ilgin bir idda. Hz. Ali gibi Raslullahn hibir sznden kmayan biri nasl olurda byle hayati bir istei yerine getirmez, kad isteyecek bir kiidemi bulunmaz? Tm bu anlattklarmz Hz. Peygamberin Mslmanlara baz eyler vasiyyet etmi olabilecai, onlarn da Allah elisinin huzurunda tartm olabilecekleri ihtimalini ortadan kaldrmaz. Bu tartma ortamndaysa ne kan isim herzaman Hz. mer. Hz. meri byle davranmaya iten ey Raslullahn merin arzu etmedii birini halife tayin etmesi bylece Hz. mere halife olma kaplarnn kapanaca korkusu olabilir mi? Oysa Hz. Peygamber yerine birini halife tayin etmek istese tek cmleden oluan bu kelam syleyebilirdi. 1.2.Hz. Peygamberin Vefat Hz. Peygamber lmne yakn Hz. Aliyi arm, cenaze ilemlerinin, kendisinin ykanmas gibi ilerin Ali tarafndan yaplmasn istemiti. Hz. Peygamber ba Hz. Alinin gsndeyken veft ettiler.142 Hz. Muhammed vefat ettii zaman mer Medinede, Eb Bekir ise Medineye bir mil mesafedeki Snuhtayd. Hz. Ali Rasulullah ykarken yle sylyordu: Babam anam feda sana, senden bakasnn vefatyla kesilmeyecek olan ey, Peygamberlik, din haberleri, gkten gelen hkmler senin vefatnla kesildi. Bakasndan ayrlsak teselli bulurduk; senden ayrlaysa teselli yok, bu sana mahsus, elemin herkeste var; kimse bu elemden hari deil, bu umumi bir ey. Sabr emretmeseydin, feryaddan men etmeseydin, gzyalarm tkeninceye kadar alardm sana; feryadm kesilmezdi, elemim bitmezdi, gene de bu senin iin az grnrd. Fakat neyleyim ki lme kar
142

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi ve Hz. Muhammed Dnemi, s. 164.

66

durmaya kimsenin gc yok, bunu dnp susuyorum. Babam anam feda olsun sana; Rabbinin katnda bizi an, efaat kanadn zerimize ger.143 Hz. Ali Raslullah perde ile ayrlm bir yerde Abbasn oullar Fazl ve same ile ykyordu. Ensr arka taraftan, Ya Ali Reslullaha hizmetten bizi mahrum etme dediler. Bu sz zerine Ali, Evs b. Havliyi ieri ald. Zhre oullar da Bizler Rasulullahn ana tarafndan yaknlaryz dediler. Onlardan da Abdurrahman b. Avf ieri alnd. Abbasn olu Kusemin, Hasan ve Hseyinin ailenin yardmcs krann da orada bulunduu sylenmitir.144 Yaplacak eyler bitince orada bulunan sahbe, namaznda kimin imamet edeceini sordular. Hz. Ali Rasulullah hayatta da imamzd imdi de imamz, klan kendisi klsn dedi. nce kendisi namazn kld, ashab da blk blk gelip namazn kldlar. Nereye gmlecei konuulurken Bak Mezarlna gtrelim diyenler oldu. Hz. Ali Rasulullahn Ben vefat ettiim yere defnedilirim buyurduklarn hatrlatt. Bylece Hz. Ayenin evine gmlmesi kararlatrld. Medinede biri Mekkelilerin dieri Medinelilerin olmak zere iki mezar kazcs vard. kisine de haber salnd. Hz. Ali Allaha hangisi daha hayrl olacaksa onun gelmesi iin da etti, nce Medinelilerin mezarcs olan Eb Talha geldi. Rasulullah Pazartesi gn vefat etmilerdi. O gn, Sal gn ve gecesinde namaz klnd. aramba gecesi sabaha kar defnedildi. Zevceleri biz kazma seslerini duyup Raslullahn defnedilmekte olduunu anladk derler. Hz. Ali, Rasulullah kabre indirdiler; mbarek yzlerini kblaya evirdiler ve kefeni yzlerinden atlar, lhitte biriken topraktan bir miktarn serptiler, sonra kabirden ktlar. Kabri yerden bir kar drt parmak ykselttiler. stn dz bir hale getirdiler ve su dktler.145

1.3.Beni Saide Sakyfesinde Halife Seimi Hz. Peygamberin cenaze ileri grlrken Ensrn Hazrec boyu Sad b. Ubdenin halife olmas iin abalamaya balamt. Haimoullaryla birlikte Hlid b. Sadl-Emevi, Ber b. zibl-Ensari, Selman, Eb Zerr, Mikdad ve Zbeyr gibi birok isimse bu ie Hz. Alinin uygun olduu grndeydi. Hz. mer, Eb
143 144 145

Seyyid Radiy, Hz. Alinin Hutbeleri ve Mektuplar, Nehcl-Belga, ev. Abdulbaki Glpnarl, Der Yaynlar, st. s. 154. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 164. A.g.e., s. 165.

67

Ubeyde, Mugiyre, Abdurrahman b. Avf gibi baz sahabelerse Hz. Eb Bekirin hilafetine taraftardlar. bn Hiamn anlattna gre Hz. Eb Bekir ve mer, ensrn Ben Saide Sakyfesinde topland haberini alnca Hz. Peygamberin ykanmas, techiz ve tekfini tamamlanmadan hemen oraya gittiler. Yolda Eb Ubeydeye rastlayp onuda yanlarna aldlar. Ensr Sad b. Ubadeyi hasta olduu halde yatayla Sakfeye getirmilerdi. Sad Allaha hamd- sendan sonra ensrn dine olan yardmlarn, dmanlarla savalarn hatrlatm, Hz. Peygamberin ensrdan rz olarak dnydan gittiini, hilafetin herkesten nce onlar tarafndan dnlmesi gerektiini sylemiti. Bu szlere ensar hep bir azdan katld.146 Sad b. Ubadeyi ekemeyen Hazrecin nde gelenlerinden Beir b. Sad, Ey ensar dedi, Allaha and olsun ki biz mriklerle savap dini ilerletmede stnz ama bu ite, Allahn rzasn kazanmaktan, Peygamberin buyruuna uymaktan baka bir amacmz yoktu; bu yzden de halka kar bamz yceltmeye kalkmamz doru olmaz. Biz dine dnya dileiyle yardm etmedik; bu Allahn bize nasib ettii bir nimetti. Muhammed Kureytendir. Onun boyunun hilafete gemesi daha dorudur. Bu hususta Allaha and olsun ki hi kimse beni, onlarla savaa girimi gremez dedi.147 Derken Abdurrahman b. Avf ayaa kalkp, Ey ensar, sizin birok faziletiniz var; bunu sylemek gerek, fakat u da muhakkak ki aranzda Eb Bekir, mer ve Ali gibi kiilerden biri yok dedi. Bunun zerine Mnzir b. Arkam, Biz adlarn andnz kiilerin stnlklerini inkr etmiyoruz, hele bu kiiden biri, bize hkmetmeye kalkarsa bir kii bile ona muhalefette bulunmaz. dedi. Bu szle Aliyi kastediyordu. Ensar hep birden Biz Aliden bakasna biat etmeyiz dedi. Zbeyrde Hz. Alinin halifeliini isteyenlerdendi. Klcn ekmi Aliye biat edilmedike klcm knna sokmam diye baryordu. Hz. merin iaretiyle Zbeyrin stne hcum ettiler, klcn alp krdlar.148

146 147 148

A.g.e., s. 277. Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 61. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 55-57.

68

Mslmanlarn halifelik konusunda ne srdkleri delillere karlk kaynaklar orada bulunan ensarn Hz. Peygamberin Arap kabilelerinden birine zel bir deer vermediini, hibir nesle hilafet konusunda iaret etmediini sylemilerdir.149 Gene kaynaklar bize Hz. Eb Bekire biat etmeyen kiiler olduunu bildirmitir. Ensarn halife aday olan Sad b. Ubade, Hz. merin tm zorlamalarna ramen biat etmemi, amn Havran blgesine gitmi, orada atlan zehirli bir okla ldrlmtr. Sadn cin arpmas yznden ld, bu yzden cesedinin yeilletii sylenmi, konu burada kapanmtr.150 Sakifede bunlar olurken ehl-i beyt cenaze ileriyle meguld. Mesdnin rivayetine gre Abbs Aliye Ey kardeimin olu, gel sana biat edeyim de iki kii bile artk senin hilafetine muhalefette bulunmasn demi, Zehebide ise bu olay u ekilde yer almtr. Elini uzat da biat edeyim, peygamberin amcas, Peygamberin amcasnn oluna biat etti densin, bu takdirde boyunun hepsi de sana biat eder; biat tamamlannca da artk bozulmasna imkan yoktur. Cevheri ise yle bir rivayet verir; Abbasla Alinin yanna Eb Sfyan gelip hatrlarn sormu, Abbas Aliye elini uzatm biat etmek istemi, eer Eb Sfyan gibi ileri gelen biri de sana biat ederse Abdlmenaf oullarndan bir kii bile sana muhalefet etmez, o zaman Kureyten hi kimse etmez, Kureyliler etmezse hibir Arap etmez demi, Hz. Ali ise, Ben Raslullahn cenazesiyle megulm demitir.151 1.4.Hz. Ebbekirin Halife Haimoullarnn Tutumu Seilmesi Karsnda Hz. Ali ve

Hz. Peygamberin hizmeti henz bitmemiken mescidden tekbir sesi duyuldu. Hz. Ali ararak Bu nedir? diye sordu. Abbas ise Hi byle bir ey olmamt, ben sana demitim ya da Senin kabul etmediin oldu dedi.152 Glpnarlnn anlattklarna gre sahabeden bir topluluk Hz. Aliye biat etmek istiyordu. Fakat Ali, Hz. Peygamberin cenazesiyle meguld; onu brakp kendisine biat almakla uraamazd. Bu hem inanlarna, hem karakterine tersti. Ayrca Abbasn Aliyi knar tarzda syledii szlerde gereksizdi. nk Hz. Peygamber Alinin velayetini zaten halka bildirmiti. Eb Sfyann Aliye biat etmek istemesi,

149 150 151 152

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 277-279. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 57. Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 57. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 279-280.

69

Medineyi savalarla doldurma vaadi ise boy gayreti gtmekten, mslmanlar arasna nifak sokmaktan baka bir ey deildi.153 Abbas ve Eb Sfyan kendisine biat etmek istedikleri zaman Hz. Ali unlar syledi, Ey insanlar, fetneler dalgalarn kurtulu gemileriyle asn, birbirinizden nefret etme yolunu yarn gein, vnmek tacn balarnzdan atn. Ancak kanatlanp uanlar yahut teslim olup esenlie kavuanlar kurtulur. Bir sudur ki kokmu, bir lokmadr ki yiyenin boaznda kalm, kursana oturmu vakitsiz olmam meyvay da devirmeye kalkan, bitmeyecek yere tohum ekene benzer. Bir ey sylesem ba olmaya hrs var derler, sussam lmden korktu derler. u byk kk savalardan sonra buna imkn var m? And olsun Allaha ki lme ocuun anasnn memesine dkn olmasndan daha dknm. Birde u var, yle gizlenmi bir bilgiye sahibim ki asaydm size, derin mi derin kuyulara sallanm ipler gibi sallanrdnz, titrerdiniz.154 Gene NehclBelagada, Eb Sfyann Hz. Peygamberin lmn ve Eb Bekirin halife seildiini renince Ali ve Abbasn ne yaptn sorduu, evlerinde oturduklar sylenince de Andolsun Allaha sa kalrsam onlarn balarn en yce mertebeye ulatracam. Kalkan tozu duman kandan baka bir ey yattrmaz demi, Medineye gelince de Ey Haimoullar hkmetmek hususunda insanlarn tamahn kknden skn, hele Teyyim ve Adiy boyunun bu tamaha dmesine hi meydan vermeyin. Hkm ve hkmet sizden kmtr, gene size dnmeli. Bu ie Ebl-Hasandan baka hi kimse layk deildir eklindeki beyitleri irad etmitir.155 Hz. Aliden yz bulamayan Eb Sfyan halifenin ve yakn evresinin ondan kukulandklarn anlamt. Yanlarna gitti. Hz. mer errinden emin olunmayan bu adama Hz. Muhammedin davrand gibi davranalm, sadakadan beytl-Malden bireyler verelim dedi, verdiler. Bylece Eb Sfyan halifeye biat etti. Ancak Taberi, Eb Sfyann Suriyeye gnderilen ordunun bana olu Yezid komutan tayin edilinceye kadar halifeye biat etmediini nakleder.156 Hz. Eb Bekirin halife seildiini duyan Ali ensarn ne dediini sormu, bir emir bizden bir emir sizden teklifini duyunca da yle dimitir, Raslullahn iyilerine iyilikte bulunmay, ktlkte bulunanlar balamay vasiyyet buyurdunu sylemediler mi? Emir olma hakk onlarda bulunsayd onlar vasiyyet etmezdi.
153 154 155 156

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 58. Nehcl-Belaga, ev. Glpnarl, s. 155. A.g.e., s. 157-158. A.g.e., s. 158-159.

70

Kureyin ne dediini sordu, Raslullahn Kurey seceresine mensup oluunu delil getirdiler dendi, Ali, ecereyi delil getirdiler, meyvay yitirdiler demitir.157 Hz. Eb Bekire bata Ali olmak zere birok kimse biat etmemiti. Bunlar arasnda Abbas, Fazl, Zbeyr, Halid b. Said, Mikdad, Selman, Eb Zerr, Ammar b. Ysir, Ber b. zb, Ubeyy b. Kab, Huzeyfe, Ubde b. Smit, Ebl-HeysemitTayyihan gibi sekin sahabeiler vard. Bunlar geceleyin toplandlar. Halife seiminin yeniden ve tm muhacirin ve ensarn anlamasyla halledilmesini istiyorlard. Hz. Eb Bekir ve mer (bir rivayete gre Mugyrann ynlendirmesiyle) Abbasn evine gitmi, Haimilerin biatini salamak istemiti. Aralarnda geen tartmadan sonra Abbas Rasulullah bir aatan ki biz o aacn dallar, budaklaryz. Sizse o aacn glgesinde oturmaktasnz deyip biat etmemitir. Hz. Alinin biatini ne pahasna olursa olsun almak isteyen Eb Bekir, Aliyi getirmesi iin meri yollamt. Hz. Ali mescide gelince, Ya Eb Bekir bizimde bu ite hakkmz yok muydu? diye sordu. Eb Bekir ise Evet ama ben fitne kmasndan korktum diye cevap verdi.158 Bu mnakaadan sonra Hz. Ali ve taraftarlarnn Fatmann evinde toplandn renen halife gurubu datmas ve Aliyi getirmesi iin yollad. mer eve gelince Ali ile aralarnda tartmalar oldu, bir sonu kmad. Bu sefer Hz. mer yannda Halid b. Velid, Zeyd b. Sabit, Abdurrahman b. Avf, Muhammed b. Meslemenin de iinde bulunduu bir gurupla geldi. Eline bir meale almt. eridekilere darya kmalarn syledi. Hi kimse dar kmad. Hz. mer bu sefer, Allaha and olsun ki darya kmazsanz evi iindekilerle beraber yakarm dedi. Oradakiler mere ama Fatma da burada dediler. Hz. Fatma kapya kt merle yzyze geldi. mere Beni evimde yakmaya m geldin? diye sordu. mer ise Evet, bu i babann getirdiini salamlatrr. Raslullahn hi kimseyi seni sevdii kadar sevmediini biliyorum ama bu yapacanz iten beni al koymaz dedi. Yakubi Hz. mer ve yanndakiler ieri girince Hz. Alinin klcnn krldn, Zbeyrin knsz bir klla kp mere saldrdn aya kayp klcnn dtn, merle gelenlerin Onu tutukladklarn bildirir. Evin iinde Hz. Fatma, Ali, Hasan ve Hseyinden baka hi kimse kalmad halde, Hz. mer Evi iindekilerle beraber yakn demekteydi. Hz. Fatma kap nne gelmiti, karnna gelen bir darbe sonucunda alt aylk ocuu Muhsini
157 158

A.g.e., s. 159. Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 227-228.

71

drmt. Hz. Fatma, Evimden kmazsanz salarm dker, Allaha snr, sizi ikayet ederim diyordu. Bunun zerine kp gittiler.159 Hz. Ali gene Eb Bekirin huzuruna gtrlm ama biat etmemiti. bn EbilHadidden gelen bir rivayete gre Hz. Ali Fatmay bir eee bindirmi, gece vakti ensarn kaplarn alarak onlardan yardm istemiti.160 ok daha sonralar Muaviye Hz. Aliye yazd bir mektupta Daha dn evindeki kadnn geceleri bir merkebe bindiriyor, oullarnn ellerinden tutuyor, kaplar alyor, halk yardma aryordun, unutkan olsam bile Eb Sfyana seni bu ie tahrik ettii zaman sylediin sz unutmam, Azim ve irade sahibi 40 kii bulsaydm hakkm dilerdim. demitin diyerek bu olaya iaret etmitir.161 Yakub, Hz. Alinin ailesinin hayatlarndan endie edip ensrdan yardm istemesinin sebebini yle aklar: Pazartesi gn Sakyfede yaplan biatten sonra halk Sal gn mescidde durumdan memnuniyetsizliini Eb Bekire bildirdi. Daha sonra bir topluluk Aliye gelip biat etmek istedi. Ali ise onlara balarnz tra edip (lme hazrlanp) gelin dedi. Ancak ertesi sabah sadece 3 kii geldi. Bu olay zerine Hz. Ali hanm ve ocuklarn korumak hususunda ensardan yardm istemitir. Bu durum zerine ensar, Eer Eb Bekirden nce biat isteseydi onu hikimseyle bir tutmaz biat ederdik demi, bu szler zerine Hz. Ali alacak ey Hz. Peygamberin cenazesini ykanmadan, kefenlenmeden evinde brakp riyaset iin savamam m istiyordunuz. demitir. Gene Fatmann Ebul-Hasan gerekli vazifesini yapt, onlarda yapacaklarn yaptlar. Allahda bunu onlardan soracaktr dediini Yakub nakletmitir.162 nsan dehete dren bu rivayetlerden sonra halife seimi ve Hz. Alinin biatiyle ilgili anlatt birka ilgin noktaya deinip, konuyla ilgili farkl rivayetlere gemek istiyorum. Bunlarn ilki Hz. Eb Bekire biat iin youn aba harcayan sahabelerin ilk iki halifenin yneticilikleri zamannda kayrldklardr. Hz. Eb Bekir, ona ilk biat edenlerden seyyid b. Hudayr, btn ensardan stn tutard. Hz. mer, seyyide kardeim demi, lmnden sonra da kabrinin banda oturup yeryznde hi kimse bu kabir sahibinden iyiyim diyemez demitir. Hz. mer Eb Ubeydeyi Romallarla savaan orduya kumandan yapm, lmemi olsa onu
159 160 161 162

Nahcl-Belaga Tercmesi, s. 164-165; Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 66-67. Nahcl-Belaga, s. 165. A.g.e., s. 165. A.g.e., s. 165.

72

yerime halife brakrdm demitir. Mugiyraya zina haddi vurdurmam, Abdurrahman b. Avf da lmnden sonra kurulacak olan uraya bakan tayin etmitir.163 kinci konu Hz. Eb Bekirin halife seiminde ensarn kendi iindeki kabileciliin yani Evs ve Hazrec boylarnn rekabetinin oynad roldr. nc nokta ensarn Hz. Alinin orada bulunmamasna ramen Alinin hilafetini istemesi, Hz. mer ve Eb Ubeydenin kargaadan yararlanp halife seimini bir oldu bittiye getirmesidir. Gene Glpnarlya gre Zbeyr, ensarn kendisini desteklemeyeceini anlaynca Hz. Aliye taraf olmu ve bu desteini uzun sre srdrmtr. Ensarn halife aday Sad b. Ubade ile Hz. mer arasnda Sakyfede geen, birbirlerini lmle tehdit ettikleri mnakaadan bir sre sonra Sadn g ettii Havranda zehirli bir okla ldrlmesi de ilgintir. Mescitteki biat srasnda Medineye gelen Eslemoullar al veri iin gelmiti. stedikleri ticareti yapabilmeleri iin Eslemoullarna Hz. Eb Bekire biat art konmutur, onlarda topluca biat etmilerdir. Hz. Eb Bekir ve mer, Rasulullahn defninde bulunmamtr. Hastal arlanca Hz. Muhammed mm Selemenin evine gitmi, Ayenin srar zerine dier hanmlarnn rzsn alarak Ayenin evine gitmitir. Raslullah Ayenin deil Alinin kucanda lmtr. Hz. Peygamberin Baky Mezarlna gmlmesi fikri ar basmken Hz. Ali, Hz. Muhammedin ld yere gmlmek istediini belirtmi, Raslullahn Ayenin evine gmlmesine sebep olmutur. Hz. Eb Bekir ve mer Haimoullar biat etmeyince Abbasn evine gitmi, Hz. mer Abbasa Sanmayn ki geliimiz sizden yardm istemek, sizin bize uymanz salamak iin. Amacmz mslmanlar birletirmek ve muhalefetin sesinin duyulmasna engel olmak. Bu iin ziyan size ve muhalefette bulunanlara dokunur diyerek en bandan Abbas tehdit etmitir. Hz. Ali, Fatmann veftna kadar Eb Bekire biat etmemi, Hz. Fatmann lmnden sonra mslmanlar arasnda ayrlk olmamas iin, dinden dnenler ve sahte peygamberlerle mcadele gibi konularda halifeye destek olmak iin biat
163

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 59.

73

etmitir.164 Kaynaklarda Hz. Alinin biatiyle ilgili farkl rivayetler de vardr. Genel eilim mslmanlarn Sakyfe ve Mesciddeki biatine Hz. Ali ve taraftarlarnn katlmad, ilerleyen gnlerde bu kiilerin tek tek biat ettii ynndedir. Sakyfe toplantsnda Hz. Alinin bulunmay ilgilide farkl rivayetler ne srlmtr. Hz. Alinin byle bir toplantdan haberi olmad idda edilidii gibi , cenaze ileriyle uratn ya da zntden eve kapandn syleyenler olmutur. Kimi rivayetlerse o srada Ben Haimin durum deerlendirmesi yapt ynndedir. Alinin biatiyle ilgili grlerden, ikinci gn genel biatle birlikte biat ettii, ve uzun bir aradan sonra biat ettiine dair rivayetler eklinde snflandrlabilir. Hemen biat ettiine dair rivayet Taberide yer alr, buna gre Hz. Ali eb Bekire biat edildiini duymu, zerini tam olarak giymeden koup mescide gitmi ve Eb Bekire biat etmitir.165 Belazuriden gelen bir rivayette ise mescidden gelen tekbir sesini duyan Ali ve Abbas sarmlar, Abbas Sylediim gibi, bu i sana dnmeyecektir. demi. Bunun zerine Ali Eb Bekirin yanna gitmi, Ona Bizim de bu ite bir hakkmz yok muydu? diyerek krgnln belirtmiti. Eb Bekirin fitne kmamas kaygsyla byle yaptn sylemesi zerine Ali, Ben biliyorum ki Raslullah namaz klmakla seni grevlendirdi, sen maarada iki kiiden birisin. Ancak burada bizimde hakkmz vard, sen bizimle istiare etmedin, Aallah seni affetsin dedi ve ona biat etti. Baka bir rivayetse Hz. Eb Bekirin kendisine biat etmeyen Zbeyr ve Aliyi ayr ayr arttrmas, mslmanlarn birliini bozmakm istediklerini sormas, onlarnsa hayr diyerek hemen biat ettiidir. Kimi rivayetlerde Eb Bekire sadece mrtedlerin ve irtidat dnenlerin biat etmedii vurgulanmtr. kinci gurup rivayetlerse Hz. Alinin 6 ay sonra biat ettiini sylerken kimileri 40 gn sonra Hz. merin tehditleri yznden biat ettiini syler. Rivayetlerin geneli biatin Hz. Fatmann lmnden sonra olduu noktasnda toplanmtr. Taberinin naklettiine gre Hz. Fatmann lmnden sonra halk Eb Bekire biat etmedii iin Aliden uzaklamt. Bu durumdan rahatszlk duyan Hz. Alide biat etmitir.

164 165

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 273-283; Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 55-58; Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 56-67. Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 226.

74

Baz rivayetlerde ise Hz. Alinin ksa sre sonra biat ettii, ancak Fatma ve Eb Bekir arasnda Fedek yznden soukluk girdii, bu yzden Alinin biati Fatmann lmnden sonra tekrarlad anlatlr.166 Tm bu rivayetlerin nda unlar syleyebiliriz, Hz. Ali ve yaknlar halifelik seiminde kendilerine danlmad, yangndan mal karlr gibi halife seildii, kendi derdine den mslmanlarn Hz. Peygamberin cenazesine saygszlk ettikleri gibi konular yznden en azndan krlmlardr. Bu yzden biati geciktirdiler. Herkesin sz hakknn olduu adil bir seim yaplsa zaten kacak sonuca rz olurlard. Bu hususta Hz. Alinin Nehcl-Belagada ki u szleri kayda deerdir. Allah biliyor ki kalbimde ve nefsimde byle bir istek yoktu. Yardmma ve dncelerime bavurulmamasna, dmanlkla ve inatla bu iten uzak tutulmama darldm. Buna ramen Alalha hesap vereceimi dnerek nefsime engel oldum. nallah yarn gelip biat edeceiz. Seimle ilgili olarak Zbeyrin, Biz istiareden geri brakldmz iin kzmtk dedii bn kesirde anlatlmtr.167 Biatn gecikmesinin sebeplerinden biride Hz. Muhammedin lmyle yklm olan Fatmann Hz. Eb Bekirin hilafetini istememesi ve Fedek yznden ona krlmasdr. Bu yzden Ali, hanmnn vefatna kadar halifeden uzak durmu, lmnden sonra kimi kaynaklara gre yalnz gelmesi artyla Hz. Eb Bekiri konumak iin carmt. Hz. mer Eb Bekirden bana bir ey gelebilir kaygsyla gitmemesini istemi, buna ramen Eb Bekir konumaya gitmitir. Alinin krgnln belirtmesi zerine Eb Bekir onun gnln almaya almtr. Ertesi gn mescidde toplanlm, Eb Bekir sz alm, Alinin faziletlerini dile getirmitir. Daha sonra sz alan Ali ise Ben Eb Bekirin faziletlerini bildiim halde ona biat etmemi deilim. Ancak biz bu ite bizimde hakkmz olduuna inanyorduk, bu hak elimizden alnd. demi, sonra da biat etmitir. Orada bulunanlar Hz. Alinin bu davrann, takdirle karlam, mslmanlar arasnda olumlu bir hava olumutur. Bu konuyla ilgili anlatlabilecek birok rivayet olmasna karn biz bu kadarn yeterli gryoru ve baka bir konuya gemek istiyoruz.

166 167

A.g.e., s. 224-228. A.g.e., s. 229.

75

1.5.Fedek Hz. Peygamber, Hayberin fethi srasnda Payna den Fedek Hurmaln sra Sresinin 26. ayeti ve Rum Sresinin 38. ayeti nedeniyle en yakn olan Hz. Fatmaya vermiti. Hz. Eb Bekir hilafeti glenince Fatmann alanlarn Fedekten kartm, araziyi Beytl-ml adna zapt etmiti. Halife bunu yaparken Biz Peygamberlerin miras yoktur, braktklarmz sadakadr hadisine dayanmt. Bu olay zerine Hz. Fatma halifeye gelmi ve mirasn istemitir. Ayrca Hz. Ali ve Abbas da miraslarn istemilerdi. Zaten Fedek miras deil, daha hayattayken kzna hediye ettii bir eydir. Glpnarlya gre Hz. Eb Bekir, ne Fatmann, ne Alinin, ne Rabahn, ne mm Eymenin, ne de Hasan ve Hseyinin ahitliklerini kabul etmi, ne de Hz. Peygamberin ailesine bir ey vermitir.168 Bu konuyla ilgili hadis ve tarih kitaplarnda oka geen bir rivayet Hz. Ayeden gelmitir. Buna gre Aye, Fatma Eb Bekire gelerek Allahn Peygamberine tahsis etmi olduu mirasn istedi. Fatma o esnada Hz. Peygamberin Medine ve Fedekteki hisselerini ve Hayberin humusundan geriye kalan istiyordu. Eb Bekir ona, Biz Peygamberler miras brakmayz, braktklarmz sadakadr dediini bu maldan l-i Muhammedin de yiyebileceini, bu konuda Raslullahn uygulamasndan baka bir ey bilmediini ifade ederek Fatmann isteini geri evirdi. Fatma bundan dolay Eb Bekire krld, ondan ayrld ve lnceye kadar da onunla konumad. Raslullahtan sonra 6 ay yaad. Vefat ettii zaman kocas Ali namazn kldrd, Eb Bekirden herhangi bir izin almadan defnetti. demitir.169 Hz. Ayeden gelen baka bir rivayette Fatma miras almaya Abbas ile birlikte gelmitir. mm Haniden gelen rivayet ise ok daha ayrntldr. Fatma Eb Bekire gelerek, Sen ldn zaman sana kim varis olur diye sormu, Eb Bekirde Olum ve ehlim diye cevap vermitir. Bunun zerine Fatma, O halde Raslullahn miras bizden baka kimi ilgilendirir? demi, Eb Bekir ise, Ey Raslullahn kz ben babana ev, mal, altn, gm gibi eylerde varis olmadm demitir. Fatma, Evet, ancak Allahn ona tahsis ettii hissesi ve Fedekteki hakk bize dmez mi? demiti. Eb Bekirin cevab, Ben Rasulullahtan duydum, bunlar
168 169

Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 67-68; Sosyal Adan slam Tarihi, s. 283-284. Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 190.

76

Allahn bizi doyurduu eylerdir, ben ldm zaman mminlerindir. buyurdu demitir.170 Hz. Eb Bekir ve Fatma arasnda geen konumaya dair benzer birok rivayet vardr. Bunlarn hepsinde Fatma krlm ve bir daha bu isteini tekrarlamayacan belirterek oradan ayrlmtr. Enesten nakledilen farkl bir rivayette ise Fatma Eb Bekire Biliyorsun ki Raslullah hisselerinden biz ehl-i beytine miras brakt diyerek bu konuyla ilikilendirdii ganimetin 1/5inin Hz. Peygamber, yaknlar, yetimler ve yolcular iin olduuna dair ayeti okudu. Ancak halife humusun tamamnn Hz. Peygamberin ailesine ait olup olmad hususunda kararszd. Ayrca akrabalarn kalabalk bir gurup olduunu sylyordu. Gene Eb Bekir, Hz. Fatmaya gvendiini, eer babasndan aka bunlar Fatmaya verdiini duymusa mallar alabileceini syledi. Hz. Fatma, babasnn kendisine zel bir ey sylemediini, fakat bu ayet inince Hz. Peygamberin Allah l-i Muhammede Zenginlik verdi. dediini anlatmtr.171 Gene kimi kaynaklar miras isteyenin sadece Hz. Fatma olmadn, Hz. Peygamberin hanmlarnn da paylarn istediklerini, yalnz Hz. Ayenin babasyla ayn gr paylap dier elere kar ktn anlatr. Mminlerin anneleri Hz. Osman eli olarak gndermi ancak Hz. Eb Bekir bu isteklerini red etmitir.172 iaya gre bu olaya ok krlan Fatma halka bir konuma yapm, Kurandan haklln anlatan ayetler okumu, halifeye kar onlardan yardm istemitir. iann bu iddalarna karlk snnilerde Zeyd b. Aliden rivayet ettikleri kimi rivayetlerle Hz. Eb Bekirin haklln kantlamaya almlardr. Hz. merden gelen farkl bir rivayet daha biatn ilk gn Hz. Fatma gelip mirasn istemiti. Hz. Eb Bekir Ona, Ba olarak m, bahe olarak m, arazi olarak m? diye sordu. Fatma ise Fedek ve Hayber Medineliler iin sadakadr, Sen ldn zaman kzlarnn alaca ekilde olan mirasm istiyorum dedi. Hz. Eb Bekir, Vallahi baban benden hayrldr, sen de kzlarmdan hayrlsn, fakat Hz Peygamber Biz miras brakmayz, braktklarmz ancak sadakadr buyurdu. Eer mevcut mallar babann sana verdii hakknda bilgin kesin ise dediklerini kabul eder senin szn tasdik ederim dedi. Fatma ise mm Eymen gelip babamn Fedei bana braktn
170 171 172

A.g.e., s. 190. A.g.e., s. 191. A.g.e., s. 191.

77

syledi dedi. Halife, Babandan bizzat duyduunu sylersen seni kabul ederim deyince Fatma, Bildiklerim sana sylediklerimden ibarettir dedi.173 Bu miras meselesiyle ilgili anlatacamz son rivayet Hz. Ali ve Abbasn halifeye gelip miraslarn istemeleriyle ilgilidir. Eb Bekir bunu bahsedilen hadise dayanarak red etmitir. Hz. Peygamberin vermedii bireyi ben veremem demitir. Hz. Ali ise Kuranda geen Peygamberlerin miraslaryla ilgili ayetleri okumutur. (Sleymann Davuda mirasc olmas, Zekeriyyann kendine mirasc istemesi, Yakubun ailesine miras olmas gibi). Eb Bekir ise Sylediklerin doru, benim bildiklerimi sen de biliyorsun demi, Hz. Alinin Kurandan okuduu ayetlere kar hadisle amel etmeyi tercih etmitir. Hz. Ali ve Abbas oray terk etmi, konu da kapanmtr.174 1.6.Kurann Toplanmasyla lgili Rivayetler Tarih boyunca iann Kuran- kerime nasl bakt hep bir speklasyon konusu olmutur. Ehl-i Snnetteki genel kan iann Kurann tahrif edildiine inand ynndedir. ii alimler iinde bu dnceyi hakl bulmamza neden olacak kiiler olduu gibi, saduyu sahibi ve kaynaklarda geen bu tr rivayetleri red eden alimlerde mevcuttur. Tahrife inanan iileri byle dnmeye sevkeden ey Kuranda akca Hz. Alinin velayeti, 12 mam ve Mehdi inancn anlatan ayetleri bulamam olmalardr. Bu beklenti onlarda yle bir hastalk haline gelmitir ki, Hz. Alinin velayetinin aka gemedii kitap Allahn kelam olan Kuran olsa bile, Onda tahrif olduunu idda edecek kadar ileri gitmilerdir. Glpnarl, Kuranda tahrif olduunu kesinlikle red eden ii alimlerdendir. Ona gre Kurn sreleri bizzat Hz. Muhammed tarafndan tertib edilmi, isimlendirilmitir. Raslullahn yetler indike, bu yetleri filan srenin175 filan yerine koyun diye emir buyurduu da hadislerle sbittir. Glpnarl daha Hz. Muhammedin salnda srelerin isimlendirildii ve mslmanlar tarafndan okunduu hakknda birok rivayete yer verir. Mesela, Eb Said el-Hudri Hz. Muhammedin kendisine Fatiha Sresinin Kurann mnen en byk ve ulu sresi olduunu sylediini anlatmakta, Abdullah b. Mesud Hz.
173 174 175

enel, Ltfi, slamda lk htilaflarn Frkalarn kna Etkileri, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstts, Konya, 1987, s. 34. A.g.e., s. 34. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 298.

78

Muhammedin Nis Sresini okuduunu sylemekte, Mminlerin annesi mm Seleme ise tavafta, Kbenin yannda namaz klarken Tr Sresini okuduklarn anlatmaktadr. Hz. Ayeden gelen Bakara Sresinin faize dair ayetleri inince secdeye varp okuduklarn sylemesi ve buna benzer saysz rivayet, Glpnarlya gre bu konuya rnektir.176 Glpnarl, Kurann Hz. Muhammed zamannda yazlm ve ezberlenmi olduunu, ancak Yemme savanda Kuran ezbere bilenlerin ounun ehid olmas yznden mslmanlarn kayglandn, halife Hz. Eb Bekirin Kuran tek bir mushaf olarak toplatp oalttrmak iin harekete getiini anlatr. Hz. Eb bekir bu grevi Raslullahn vahiy katiplerinden Zeyd b. Sabite vermitir. Zeyd bata bu grevin sorumluluundan korkmu ve kabul etmek istememise de kendisi gibi konunun uzman olan Hz. Ali, Osman, Uby. Abdullah b. Abbas, Abdullah b. mer ve Abdullah b. Zbeyrin yardmlaryla Kuran cem etmitir. Bu i yaplrken btn sahabelerden yanlarnda bulunan Kuran ayetleri istenmi, her ayet iin en az iki ahid aranmtr. Bu ii yaparlarken Zeyd, Bere Sresinin son iki ayetini bulamam, daha sonra bu ayetler Hz. Peygamberin tankln iki ahide denk sayd Z-ehadeteyn Eb Huzeymenin yannda bulunmutur. Bu iki ayette yerine konup Kurann toplanmas tamamlanmtr. Hz. Peygamberin vefatndan sonra Alinin Kuran cem etmesi, Glpnarlya gre Alinin ayetleri nzul srasna gre tertib etmek istemesindendir. Yoksa cem edilen Kuranda eksiltmeler ya da eklemeler bulunmas Hz. Alinin kabul edecei bir ey deildir. Bu iddalar Allaha, Rasulne kitabna ve Aliye atlm byk iftiralardr. Sonu olarak Glpnarlya gre bugn elimizde bulunan Kuran, Hz. Muhammede inen btn ayetleri toplam, bizzat Hz. Muhammed tarafndan tertib edilmi bulunan Kurn- Meciddir. Kurn- daima okumak gerekir ve o kyamete dek bize efaatidir. Kurnla gerek ve yalan birbirinden ayrlr. Gultn ve Btnilerin hibir mesnede dayanmayan sama ve kastl rivayetleri asla kabul edilemez.177

176 177

a.g.e., s. 295-300. a.g.e., s.295-300; Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 101-135.

79

1.7.Hz. Ali ve Kuran- Kerim Hz. Ali Kuran- Kerimi en iyi bilen sahabelerden biriydi, hatta muhtemelen en iyisi. Onun Bana Allahn kitabndan sorun, Allaha and olsun ki ben Kurandaki herbir ayetin ne zaman ve ne hakknda nzil olduunu bilirim. nk, Rabbim bana akleden bir kalp ve ok sorup soruturan bir lisan lutfetti. eklindeki sz birok kaynakta yer alr. bn Abbasla birlikte Kfe kurrasnn hocas olan ve pek ok alim yetitiren Hz. Ali, insanlara Allah kelamn, Raslullahn Snnetini retmek iin youn aba harcamtr. Hz. Ali, 5 yandan itibaren Hz. Peygamberin yannda olmu, lmne dek Ondan ayrlmamtr. Bu durum Onun gzel ahlak ve stn zekasyla birleince ortaya bir Kuran ve Snnet otoritesi kmtr. Hz. Ali, Raslullahn vahiy katiplerinden biridir. Ayrca O, Hz. Peygamberin Kuran retmekle grevlendirdii 7 mehur sahabiden biridir. Hz. Alinin Kuran Rasul-i Ekremin hayatnda ezberledii akla daha uygun olsa da, bunun aksini idda eden rivayetler de vardr. Mesela Buhride geen bir hadiste Hz. Muhammed, Kuran bu 4 kiiden; Abdullah b. Mesud, Slim, Muz b. Cebel, bey b. Kab dan renin buyurmutur.178 Ancak bn Nedim, Hz. Alinin Kuran ezberleyen kiilerin ilki olduunu syler. slami ilimler konusundaki engin bilgisi, onun ayr bir mushafa sahip olup olmad, kraat farkllklarna, anlam merkezli okumaya, hadis yazm, itihad metodlar gibi konulara nasl bakt, slm tarihi boyunca tm mezheplerin etrafnda ekillendii Alinin grlerini renmemiz bizce zorunlu klmaktadr. Tevatr derecesine ulaan rivayetlerden anlyoruz ki ilk dnem mslmanlar iin Kurann lafzndan ok manas nemli idi. Bu yzden Kurann anlam merkezli olarak okunup aktarlmas gayet normal karlanyordu. Kaynaklar bize farkl kraatlerin Hz. Osman zamannda yasaklandn, resmi mushafn dnda kalan ve farkl kraatler ieren Kuranlarn yakldn ve bu konuda Alinin Hz. Osman desteklediini anlatmaktadr. Bylece mslmanlar arasnda farkl kraatler yznden kan ihtilaflarn n alnmtr. Snni alimler kraat farkllklaryla ilgili iznin Kurann nuzl dnemiyle snrl olduunu, bu iznin de insanlarn Kuran daha kolay anlamas iin olduunu
178

ztrk, Mustafa, Hz. Alinin Hadis ve Tefsir lmindeki Yeri, Hayat, Kiilii ve Dnceleriyle Hz. Ali Sempozyumu, s. 65-66.

80

savunurken ia, Kurann 7 harf zere inmediini, kraat farkllklarnn mmeti skntya sokmaktan baka bir ie yaramadn, Raslullahn ise mmete sknt olabilecek bireyi Allahtan istemeyeceini savunur. Ehl-i beyt imamlarndan farkl kraatlere dair rivayetler gelmemesi de bundandr. Farkl kraatlerin varln rededen birok rivayeti de konuyu aklamak iin anlatrlar. Mesela Fudeyl b. Yesar birgn Eb Abdillaha nsanlar Kurann 7 harf zerine nzil olduunu sylyorlar, siz bu konuda ne dersiniz? diye sormu, Eb Abdillahtan Allah dmanlar yalan sylyorlar. Kuran tek bir harf zerine, bir olan Allah tarafndan indirilmitir. diye cevap vermitir. Buna Karn Hz. Alinin kimi ayetleri farkl okuduuna dair eitli rivayetler vardr. Bu rivayetlerin az kategorisinde olduu ve kesin saylarn belirtmenin zorluu ortadadr. Ancak baz tefsir ve hadis kitaplarndaki kaytlar Alinin Mide 5/107, Enm 6/33,159, Enfl 8/6, Hd 11/42, Rad 13/31, brahim 14/46, Nahl 16/9, sra 17/44, 102, Kehf 18/102, Ankebt 29/3, Rm 30/54, ahzb 33/40, Yasin 36/52, Zuhruf 43/13,41,57,77, Tr 52/21, Necm 53/15, Vka 56/29, Asr 103/1 ve Hmeze 104/9. ayetlerini mtevatir adledilen kraatlerden farkl olarak okuduunu anlatr.179 Ancak verdiimiz bu rnekler kimi alimlerce anlam merkezli okumayla farkl kraatlerin ayn ey olmad belirtilerek eletirilmi, 7 harf kraatinin anlamla ilgili bir husus olmayp lafzn telaffuzuyla ilgili olduu vurgulanmtr. 1.8.Kurann Toplanmas Kaynaklarn ou Hz. Alinin Raslullahn veftndan hemen sonra insanlarn hafifmerep tutum ve davranlarndan rahatsz olup evine kapandn ve Kuran 3 gn iinde cem ettiini anlatr. Ancak hafif mereplik olarak evrilen tayraten kelimesi istikrarszlk, kararszlk, ne yapacan bilememe, acelecilik gibi anlamlara da gelir ki bu anlamlar Hz. Peygamberin veftndan sonra mslmanlarn iinde bulunduu durumu anlatmaya daha uygundur. Bu toplama iini Alinin ezberden mi yapt, yoksa ayr yerde bulunan sureleri mi birletirdii hakknda elimizde kesin bilgi yoktur. ii kaynaklarda Hz. Alinin mushaf ezberden deil, Hz. Peygamberden ald yazl metinlerden toplad inan yaygndr. Bu gr savunanlara gre Hz. Muhammed lm deindeyken Aliye, Kuran sayfalar ipek kuma paralar ve krtaslara yazlm bir halde yatamn baucunda durmaktadr. Onlar al ve derle.
179

a.g.e., s. 74.

81

Onu Yahudilerin tevrat heder ettikleri gibi heder etmeyin buyurmu, bu emir zerine Hz. Ali kalkm, Kuran ayetlerinin yazld muhtelif nesneleri sar renkli bir kumala bohalayp evine gtrmtr. Bu dank paralar bir mushaf haline getirinceye dek cbbesini giyip darya kmamaya yemin etmitir.180 1.9.Sahife, Cmia, Cefr, Fatma Mushaf Kaynaklar Hz. Ali daha yaarken birtakm insanlarn Onun baka hikimsede olmayan bilgilere sahip olduunu dndn anlatmaktadr. Buhrideki bir hadise gre Eb Cuhayfe adl bir kii Hz. Aliye gelmi, Sende Kurandan baka bir ilim var m? diye sormu, Hz. Ali ise Allahn kendisine lutfettii akl ve idrak kapasitesi ile temel dini metinlerden istinbat ettii baz manlar (hkmler-sonular) dnda herkesin bildiinden farkl bir ilime sahip olmadn belirtmitir.181 Gene Hz. Ali birok defalar kendisinin Allahn kitab ve klcnn knnda tad hadis sayfas dnda bir bilgiye sahip olmadn, Hz. Peygamberin Ona zel bilgiler vermediini belirtmitir. Ahmed b. Hanbelde Hz. Alinin yle bir sz syledii nakledilir, unu bilin ki ben ne bir peygamberim ve ne de bana vahiy geliyor. Ben sadece gcm yettiince Allahn kitab ve elisinin snnetiyle amel ediyorum.182 Ancak bu rivayetler kimi iileri ve mutasavvflar tatmin etmemi olacak ki, kimi iiler Hz. Alinin dier imamlara tevars eden gizli bilgilere sahip olduunu savunurken, mutasavvflar bu bilgilerin tevarus yoluyla kimi mridlere getiini savunmulardr. Hz. Alinin Allahn kitabndan bana isteinizi sorun eklindeki szn Bana kyamete dek vuk bulacak herey hakknda sorun biimine dntrmlerdir. ii kaynaklarda geen ve ou Eb Abdillaha dayandrlan garip rivayetler vardr, bunlar dialog eklindedir ve istenilen cevaplara uygun sorularla ynlendirilir. Gayet uzun olan bu metinleri zetleyecek olursak birinde Eb Cafer yle demitir: Cmia uzunluu Allah Rasulnn arn ile yetmi arndan Raslullahn Aliye yazdrd ierisinde helal ve haramlarn, yaralama diyetine kadar insanlarn muhta olduklar hereyin olduu bir sahifedir. Bizde Cefr vardr, o deriden bir kaptr ki ierisinde nebilerin, vasilerin ve srailoullarndan gemi alimlerin ilmi vardr. Bizde Fatma mushaf vardr. O sizin bu Kurannzdan kere daha byk bir
180 181 182

ztrk, a.g.m., s. 66. ztrk, Hz. Alinin Tefsir ve Hadis lmindeki Yeri, s. 62. a.g.e., s. 63.

82

mushaftr. Vallahi onun ierisinde sizin Kurannzdan tek bir harf yoktur. Ve bizde meydana gelmi olaylarn ve kyamete dek olacaklarn bilgisi vardr.183 Kuleynide geen bu rivayetin benzerleride vardr, - Cefr ii ilimle dolu olan sr derisidir. - ki Cefr vardr, beyaz Cefr, krmz Cefr. Beyaz Cefrin ierisinde Davudun Zebru, Musann Tevrat, sann ncili, brahimin Suhufu, helal ve haram olanlarn bilgisi ve Fatma mushaf vardr. Onda Kuran ayetleri yoktur fakat ihtiya duyulan hereyin ilmi, hatta celde, yarm celde, eyrek celde ve yaralama diyeti vardr. Krmz cefrde ise silah vardr, bu Cefr ldrme cezas iin ldrmeye yetkili olan tarafndan alacaktr.184 Gene Eb Abdillahtan naklen, Hz. Fatmann babasnn lm yznden ok zld, Allahn Fatmay teselli etmek iin bir melek gnderdii, Alinin de melein sylediklerini yazp bir mushaf oluturduu ve mushafta helal ve harama dair hibir bilgi olmayap gelecein bilgisi olduu anlatlmtr.185 Bir baka rivayetse Fatma mushafnda Hasanoullarna dair hibir bilgi olmad, Hseyinin soyunun bilgisi ve Peygamberin silah olduuna dairdir. Ancak anlattmz tm bilgilerin ortak noktas mshaf, cmia gibi kitaplarn Kurandan farkl metinler olduu ve Kurann tahrifiyle balants olmadn gstermektedir. Hz. Alinin bir sahifesi olduu, buna Hz. Peygamberden okuduu kimi eyleri yazd ve klcnn knnda tad herkese bilinen bireydir. Bunun dnda Hz. Alinin yazd tefsir bilgileri ve benzeri eyler ocuklarna intikal etmi olabilir. Bu tr bir kitabn varl onda gelecee ait bilgilerin ya da gizli vahiylerin olduu anlamna gelmez. Ayrca Hz. Fatmann kendisine ait bir mushaf olmas da doaldr. nk Hz. Aye, Hafsa, mm Seleme gibi bir ok sahabenin kendilerine ait mushaflar vardr. Hal byleyken Hz. Fatmann bir mushaf olmas bunun eitli notlar iermesi neden garip olsun? 1.10. Hz. Fatmann Vefat Hz. Fatma, Ehl-i Beyt ierisinde Raslullaha ilk kavuandr. Ehl-i Beyt kanalyla gelen rivayetlerde babasndan sonra 95 gn yaamlardr.186 Dier baz rivayetlerde babasnn vefatyla ok sarslan Fatmann hastaland, her geen gn
183 184 185 186

Karata, iada ve Snni Kaynaklarda Kuran Tarihi, s. 145. a.g.e., s. 145-146. a.g.e., s. 146. Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 68.

83

daha ktye giderek babasndan 5,5 ay sonra yani 3 Ramazan 11de ld ynndedir.187 Kaynaklarda Hz. Fatmann gece veft ettii ve gene kendi isteiyle lm kimseye haber verilmeden gmld anlatlr. Kendisini Hz. Ali ykayp kefenlemitir. Gene kaynaklar Fatmann namazn Abbasn kldrdn, Onu mezara Ali ve Fadl b. Abbasn indirdiini, gmlmesi hususunda Hz. Eb Bekirden izin alnmadn ve Hz. Fatmann baka blgelerde insanlarn tabuta konup mezara gtrldn renmesi zerine tabuta konmay istedii ve ei Alinin onun bu vasiyyetini yerine getirdiini anlatr. Hem halife seimi, hem Fedek arazisi yznden Eb Bekir ve mere krgn hatta ks olduu idda edilen Fatma hasta iken Eb Bekirin Onu ziyarete geldii, ieri girmek iin izin istedii, Alinin hanmna izin verip vermediini sorduu abi tarafndan anlatlr. Bunun zerine Fatma eine Ona izin vermemi ister misin? diye sormu, Ali sterim deyince izin vermitir. Hz. Eb Bekir Fatmann gnln almak istemi, Vallahi Allah, Rasln, Siz ehl-i beytini raz etmekten baka ehlime ve kavmime bir ey brakmadm diyerek Fatmann gnln almaya alm, kendini affettirene kadar da oradan ayrlmamtr. Ancak ii kaynaklarda Hz. Fatmann birlikte gelen Eb Bekir ve meri evine kabl etmedii, buna ramen Hz. Ali ile konuarak ieri girdikleri, Hz. Fatmann onlarn selamn almad, onlarn yannda yzn duvara dnerek oturduu anlatlmaktadr.188 Hz. Fatmann vefatndan sonra Hz. Aye ieri girmek istemi ancak orada bulunan Esma bnt. Umeys bunu kabl etmemitir. Aye gidip bu olay babasna ikayet edince Hz. Eb Bekir nedenini Esmaya sormu, Esma Fatmann kimsenin ieri sokulmamasn vasiyyet ettiini sylemitir.189 Gene kimi kaynaklarda Hasan ve Hseyinin annelerinin Raslullahn yanna gmlmesini Hz. Ayeden istediklerini ancak Ayenin Sevmediim bir kimseyi benim odama defnetmeyin dedii anlatlr.190 Her ne kadar Gnal, bu rivayetin Hasan ve Hseyinin byle bir ey isteyemeyecek kadar kk olduklarn syleyerek yanlln ispatlamaya alsa da, ne Fatmann, ne Alinin, ne de Hasan ve Hseyinin hibirinin Rasulullahn yanna gmlmedii gerei gz nne alnnca doruluu da mmkndr. Fatma ve ailesinin Raslullahn yanna
187 188 189 190

Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Olaylara Etkileri, s. 193. a.g.e., s. 194-195. a.g.e., s. 195. a.g.e., s. 195.

84

gmlmeyi ne kadar ok isteyecekleri phe gtrmez ancak onlardan hi biri Hz. Ayenin evine gmlemezken bata ilk 2 halife olmak zere birok sahabenin oraya gmlmesi bizce manidardr. Ayrca Hz. Fatmann ykanmas ve gmlmesi esnasnda ailesinden baka hikimseyi istememesi bizce sahabeye kar duyduu krgnln sonucudur. Ancak Onun asaleti ve kibarl gz nne alndnda evine gelen Eb Bekir ve mere kt davranm olmas da bizce muhtemel deildir. Nehcl-Belgada Hz. Alinin Fatmann defni srasnda Raslullaha yle hitab ettii anlatlr: Selm olsun sana benden ve civarna inen, sana pek abuk kavuan kzndan y Raslullah. Senin seilmi kzndan ayrldmdan dolay sabrm azald, kudretim kalmad. Ancak senden ayrlmam, senin veftn grmek ok daha byk bir acyd, Ona sabrettikten sonra buna da sabretmek gerek. Seni kabrine yatrdm; senin ruhun boynumla gsm arasnda kabzedildi. Emnetin benden alnd, bana verdiin elimden kt. Fakat Allah beni de senin bulunduun yere alncaya dek derdim srp gidecek, gecelerim uykusuz olarak sabah bulacak. mmetinden ektiklerimizi sana kzn haber verecektir, ona sor, hadi ondan haber al. Hem de bunlar senden ayrlmz uzamadan, senin anln unutulmadan olup bitti. Selm olsun ikinize de, Selm verip ve dua eden kiinin selamyla, incinmi darlm kiinin selamyla deil. Ayrlp gidersem, usancmdan deil, oturur derdimi sylersem de Allahn sabredenlere vaadettii ecir hakknda kt bir zana dtmden deil.191

2. lk Halife Dneminde Hz Ali

2.1.Hz. Eb Bekir Dneminde Hz. Ali Kaynaklar Hz. Eb Bekirin halife seilmesi ve Hz. Fatma ile aralarnda Fedek yznden geen anlamazlktan baka herhangi bir sorundan bahsetmez. Aksine Hz. Eb Bekir ve Ali birbirlerine kar saygyla davranm ve Hz. Ali Eb Bekire her konuda yardmc olmaktan ekinmemitir. Hem Hz. Eb Bekir hem Hz. mer ashabla ibirlii iinde olmu, onlarn grlerine nem vermi, devleti bu grleri gz nnde bulundurarak ynetmitir. Hz. Alinin bu iki halife dneminde aktif siyasi ya da askeri bir grev almamas Onun halifelere duyduu krgnlkla aklanabilecei gibi, ilk iki halifenin iktidara
191

eyh Rad, Nehcl-Belga Tercmesi, Glpnarl, s. 162-167.

85

alternatif olabilecek aklanabilir.

Haimoullarn

kilit

grevlere

getirmemeleriyle

de

Hz. Eb Bekirin hilafeti dneminde iki nemli icraat vardr. Kurann toplanmas ve dinden dnenlerle mcadele. Bu iki olayda da Hz. Alinin halifeye ok byk destek olduunu gryoruz. Ancak buna ramen Hz. Ali fetih hareketleride dahil olmak zere hibir resmi grev almam, istiare meclisinin bir yesi sfatyla halifenen danmanlarndan birisi olarak kalmtr. zellikle Hz. mer, Alinin siyasi ynnden deil fkh bilgisinden istifade etmeyi tercih etmitir.192 Hz. Eb Bekir slamdan dnenlerle ve sahte peygamberlerle savamtr. Bu savalara Hz. Ali de katld. Mslmanlar zora sokan baka bir gurup daha vard ki, bunlar mslman kaldklarn sylemelerine ramen vergilerini yani zekatlarn devlete vermeyi red ediyorlard. Byle davranan kiilerin iman ve amelin ayr eyler olduunu savunanlarn ncleri olduu sylenebilir. Ancak Hz. Eb Bekir iman ve amelin birbirinden ayr olamayacan dnyordu, bu yzden zekt vermeyenlerle savat.193 Kaynaklarda Hz. Eb Bekir ve Alinin birlikte anld kimi rivayetler vardr. Bunlardan birinde Hz. Eb Bekir yle demitir. Allaha yemin olsun ki Raslullahn akrabalar, benim nazarmda kendi akrabalarmdan daha sevimli ve stndr. Buna bal olarak u rivayeti anlatmak istiyoruz bir defasnda Hz. Peygamber ashab ile mescidde otururlarken Hz. Ali oraya gelmi, bir mddet oturacak yer aramt. Hz. Peygamber ona yer almasn ister bir biimde ashabn yzne bakarken, Raslullahn hemen sanda oturan Eb Bekir durumu sezmi ve biraz yan tarafa yanaarak Buraya ey Eb Hasan diyerek at yere oturmasn salamt. Hz. Ali gelip Raslullahla Eb Bekirin arasna oturmutu. Bu duruma son derece memnun olan Hz. Peygamber Ya Eb Bekir faziletli olan kiilerin faziletini ancak faziletli olanlar anlar diyerek onu taltif etmiti. Ukbe b. Haristen nakledilen bir rivayete gre de Hz. Peygamberin veftndan birka gn sonra Eb Bekir ile Ali birlikte ikindi namazndan kmlar, Hasan orada arkadalar ile oynarken grmlerdi. Hz. Eb Bekir Hasan omuzuna alarak babasna deil Raslullaha benzeyen ocuk diye sevmi, Hz. Ali de bu szlere glmt.194

192 193 194

Kapar, Ali, Hz. Alinin Hayat ve ahsiyeti Tebliinin Mzakeresi, s. 30-31. enel, slamda lk htilaflarn Frkalarn kna Etkileri, s. 30-35. Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 174.

86

Gene baka bir rivayetle Hz. Ali Kfede iken yanna bir adam gelmi Hz. Aliye Senden daha hayrl bir kimseyi grmedim diye seslenmi. Hz. Ali adama Raslullah, Eb Bekiri ya da meri grp grmediini sormu, adam n de grmediini syleyince Hz. Ali, Eer biri bana onlar grdn haber verirse seni actacam demitir. Hz. Alinin ocuklarndan birinin adn Eb Bekir koymas da ona duyduu sevginin bir sonucu olsa gerektir.195 Hz. Eb Bekirin lm H. 13tedir. Hz. Ali, Eb Bekirin lmn duyunca istircda bulunmu, alayarak hzl bir biimde evine gitmi, Allah sana merhamet etsin ey Eb Bekir, vallahi sen slama ilk giren, iman tam olan, teslimiyyet gsteren ve Allahtan en ok korkan idin, Allah Rasl ile beraber bulunup Onu korudun; ahlak, fazilet ve hidayet olarak Ona en ok benzeyen sen idin. Allah sana slamda byk hayr ihsan etmitir. nsanlar Raslullah yalanlarken sen Onu tasdik ettin diye devam eden konumasnda Onun faziletini dile getirmitir.196 Hz. Eb Bekir lmeden nce yerine Hz. merin gemesini vasiyyet etmiti. Bu konuyu daha nce anlattmz iin ayrntya girmeye gerek duymuyoruz. 2.2.Hz. mer Dneminde Hz. Ali Adiyy boyundan Hattabn olu olan Hz. mer ocukluunu deve obanlyla geirmi, genliinde ticaret yapm bir kiiydi. Babas gibi ensab bilgisini ok iyi bilirdi. Kimi zamanlar Ukz panayrnda greirdi. Mslman olmadan nce okuma yazma renmiti. slam tarihinde rait halifelerin ne kan zellikleri vardr. Hz. Eb Bekir ok zeki, uyumlu, yerine gre hareket etmesini bilen bir kiiyken, Hz. merin adil ynetimi ve sert yaps n plana karlr. Kimi zaman arya kaan bu sertlikler onun mslman olmadan nce yapt bir ok eyden byk pimanlk duymasna yol amtr. Hz. mer cahiliyye dneminde mslman olan cariyesini srekli dver, ona ikence ederdi. Ayn sert tavrn mslman olan kz kardei ve enitesine kar da srdrmtr. Ancak onlarn dindeki sebtlarndan etkilenen Hz. mer, evinden Raslullah ldrmek iin km, mslman olarak geri dnmt. Ancak onun sert mizac mslman olduktan sonra da srd, zel hayatnda ve hilafeti dneminde kadnlara kar tutumu, Bedir esirleri hakknda herkesin kendi akrabasn ldrmesine ynelik teklifi hep bu sert mizacn sonucudur.197
195 196 197

a.g.e., s. 174-175. a.g.e., s. 234. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 311.

87

ii kaynaklar Onun sert mizacyla birlikte, Eb Bekirin etkisi altnda kald, birok eyi anlamak iin Eb Bekire bavurduu imajn ne karr. Ve bu iddalarna rnek olarak Hudeybiyye Barnn gerekesini anlayamayan merin Raslullahla konutuktan198 sonra Eb Bekire bavurmasn ve Hz. Peygamberin veft srasnda yanna Hz. Eb Bekir gelene kadar ki davranlarn gsterir. Hz. mer uzun saylabilecek hilafeti dneminde birok ilgin icraata imza atmtr. Ayrca Irakn bir blm ve Msr, onun dneminde fethedilmitir. O hilafete gelince halk cihada arm, Iraka yollad ordunun bana Eb Ubeydeyi getirmiti. Burada yaplan savalarda slam ordusuda ok sayda kayp verdi ancak zafer mslmanlarnd. Daha sonra yaplan savalarda ordu komutanlklarna Talha, Zbeyr, Abdurrahman b. Avf ve Sad b. Eb Vakkas getirilmiti. ranllarla yaplan etin savalardan sonra tm Irak ele geirildi. Irakn ele geirilmesinden sonra ran ah Yezdgrd byk bir ordu toplamaya balad. Kfe valisi Ammar bunu Hz. mere bir mektupla bildirdi. Hz. mer ne yaplmas gerektiini mescidde ashaba dant. Hz. Osman, merin de savaa gitmesi fikrini ileri srd. Fakat Hz. Ali buna kar kt ve Toplumun ba merkezden ayrlrsa karklk kabilir. dedi. Hz. mer Alinin fikrini kabul etti ve orduya gereken emirleri verip uurlad.199 Bu ordu byk baarlar elde etti ve slam topraklarna Nehavend, azerbaycan, Taberistan, Kirman, Sicistan ve civar ehirleri katt. Bu gelimelerin akabinde Eb Ubeyde kumandasndaki bir ordu Suriyeye gnderildi. mer de savaa katlmak istiyordu. Ali gene mdahale etti ve dedi ki, leriye gitmesi yahut bozulmas ne ordunun okluuyla ne azlyla. Bu din Allahn dinidir, Allah meydana karmtr. Bu ordu Onun hazrlad, Onun yardm ettii ordudur. Bylece ne olacaksa olur, biz Allahn vaad ettiine kavuuruz; ordusuna o yardm eder. Kardakiler seni grdlermi Arabn direi derler; onu kestik mi rahat ediriz; bu yzden sana saldrrlar. Sen deirmen tann ivisi gibi yerinde dur, arap senin evrende dnsn. Esas yklrsa herey yklr, gider. Bir daha da dzene girmez. Ordu onlara nisbetle az bile olsa slam gayretiyle oktur. Sen burada kal, orduyu gnder. Biz nice ok kiilerle savamz da Allahn yardm ile st olmuuzdur.200

198 199 200

a.g.e., s. 312. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 320. Glpnarl, a.g.e., s. 320; Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 60.

88

Hz. Alinin mere yapt bu nasihatlerden sonra onun mere dman olduu, takiyye yapt gibi iddalar bizce hi mantkl deildir. Eer Ali Hz. mere dman olsa lmesi ihtimalini gz nnde tutarak onun savaa gitmesini isterdi. Ama Hz. Ali iktidar hrsyla deil, mslmanlarn huzurunu nceleyerek hareket etmitir. Baka ilgin bir gelime de Hz. merin fazla mal mlk edindii iin Halid b. Velidi ordu komutanlndan azletmesidir. Bu dnemde karlalan baka bir olay da Msr ve Irakta ortaya kan byk veb salgnyd. Samdaki salgnda 25 bin kii lmt. Hz. mer onlar ziyaret etmek iin yola kt. amn kumandan ve idarecileri yolda onu karlad. Bu karlayanlar arasnda Eb Ubeyde el-Cerrah, Yezid b. Eb Sfyan ve Halid b. Velid de vard. Veb salgnnn vehameti anlalnca Hz. mer ve yanndakiler ehre girip girmemekte tereddte dt. Eb Ubeyd halifeye, Allahn kaderinden mi kayorsun? diye sordu. Hz. mer, Evet Allahn kaderinden gene Allahn kaderine sanyorum. Bir adam develeriyle yan yana, biri orak biri mmbit iki vadinin olduu bir yere inse ve develerini orak vadide otlatmaya alsa bu develerin kaderi midir? dedi ve Medineye geri dnd. Veb salgnnda Yezid b. Eb Sfyan, Sheyl b. Amr, Haris b. Hiam gibi birok idareci veft etmitir. Bu olay Hz. merin kaza ve kadere dair bakn gstermesi asndan bizce nemlidir.201 Hz. mer Alinin fkh bilgisine hayran olmu ve Aliden herzaman faydalanmtr. Hz. merin En iyi hkm verenimiz Alidir ve Alinin olmad yerde fkhi bir problemle karlamaktan Allaha snrm. eklindeki szleri de bunun gstergesidir. Gene mer bu fkhi bilgisinden dolay Aliyi Medine kads yapmtr.202 Hz. mer Filistin ve Suriye seferi srasnda Hz. Aliyi yerine askeri vekil olarak brakm, takvimin balangc olarak Hicretin alnmasn Hz. Alinin teklifiyle kabul etmitir.203 Hz. merle Ali arasnda geen kimi olaylar vardr ki bunlar dmanla deil ancak kuvvetli bir dostlua iaret eder. Hz. mer Aliye Ya Eb Hasan, ben senin kznla evlenmek istiyorum nk Raslullahn kyamet gn btn nesepler ve hsmlklar kesilecektir ama benim nesebim ve hsmlm hari dediini duydum
201 202 203

enel, slamda lk htilaflarn Frkalarn kna Tesirleri, s. 41. Flal, mam Ali, s. 56. Flal, mam Ali, s. 56-57.

89

deyince Hz. Ali, Onu sana gndereyim de gr demi, mm Glsm ona gndermitir. Hz. mer mm Glsm beenmi, Hz. Ali de kzn merle evlendirmitir. Hz. mer, mm Glsm taltif etmek iin ona 40 bin dirhem mehir vermitir.204 Hz. merin halifeliinin bir dneminde kuraklk olmu, insanlarn birok defalar yamur duasna kmas sonu vermemiti. Hz. mer bir gn Abbasn yanna gitti. Yanna Abbas, Ali, Hasan ve Hseyini alarak yamur dasna kt. D3uann hemen ardndan yamur yad ve insanlar rahatlad.205 Hz. mer mslmanlara maa balarken Hasan ve Hseyini Bedir ashabndan saym onlara 5er bin dirhem tahsis etmiti. Hz. Peygamberin yakn akrabalarna daha bol maa vermiti. Olu Abdullah bu ie zld ve babasna Hasan ve Hseyin domadan nce mslman olduunu syleyerek krgnln belirtti, Hz. mer oluna, Yazklar olsun sana Abdullah, sen bana onlarn dedesi gibi dede, babas gibi baba, annesi gibi anne, nenesi gibi nene, teyzesi gibi teyze, days gibi day, amcas gibi amca getirebilir misin diyerek olunun fazla maa isteini red etti.206 iiler Hz. mer zamanndaki kimi uygulamalarn yanl olduuna inanr. Bunlardan biri Hz. merin daha Eb Bekirin hilafeti dneminde mellefetlkulba zekat verilmesini yasaklamasdr. Gene Hz. mer ezandan Hayya al hayril-amel szn insanlar cihaddan alkoyar dncesiyle karttrm ve sabah ezanna Es-Saltu hayrun minennevm szn ekletmitir. Teravih namazn cemaatle kldrm, hac trenlerinde tevf- nisy yasaklamtr. Hz. mer bir kerede ve bir szde talakn olabileceine hkmetmi, teyemmmle namaz klnmamasn istemitir. Devlet gelirleriyle ilgili olarak bugnk maliye bakanlnn karl olan bir divan kurdurmu ancak gelirlerin dalmnda Hz. Peygamberin hanmlar ve ashab snflara ayrm ve slamda snf farkllnn ilk olarak ortaya kmasna neden olmutur.207 2.3.Hz. merin Vefat ve ura Hz. mer bir sabah namaz esnasnda daha nce tartt bir kle tarafndan baklanm, ksa bir sre sonrada veft etmitir. Bu sre iinde birok kii mere gelerek yerine halife tayin etmesini istemitir. Hz. mer Raslullahn yanna
204 205 206 207

Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 176. a.g.e., s. 176. a.g.e., s. 176. Glpnarl, Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 73-75; Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 324-325.

90

gmlme isteini bildirsin diye olu Abdullah Ayeye gndermi, Hz. Ayede merden mmeti obansz brakmamasn istemitir. Hz. merin kendisine bavuranlara verdii birok cevap kaynaklarda yer alr. O, kendisinden hayrl olan Eb Bekirin yerine birini geirdiini, gene kendisinden hayrl olan Raslullahn geirmediini, bu yzden ne yaparsa farketmeyeceini sylemi208, baka bir konumasndayd eer sa olsalard yerine Eb Ubeyde, Eb Huzeyfe yada Muaz b. Cebeli geireceini sylemiti. Gene kaynaklar Hz. merin yerine Alinin gemesini istediini ancak toplumun dinamiklerinin onu Aliyi aka tayin etmekten alkoyduu, bu yzden ii bir raya braktn anlatr.209 Hz. mer 6 kiilik uray tayin etmeden nce Aliye yle dedi, Ali, halife olursan halkn bana Haimoullarn musallat etme sonra Osmana dnerek, Halife olursan halkn bana meyyeoullarn getirme, getirirsen onlar halka zulm eder, halkta ayaklanp seni ldrr. Emin ol sen onlara bu ii yaparsn, onlarda sana bunu yapar demitir.210 Hz. merin halife seimini havale ettii r salklarnda cennetle mjdelenen on kiiden (aere-i mbeer) sa kalanlardan olumaktayd.211 Bunlar Osman b. Affan, Ali b. Eb talib, Talha b. Ubeydullah, Zbeyr b. Avvam, Sad b. Ebi Vakkas ve Abdurrahman b. Avf idi. Ayrca Hz. merin olu Abdullah gzetmen olarak rda bulunuyordu. Hz. Abbas Aliden raya katlmamasn istemi ancak Ali muhalefette kalrz diyerek amcasn dinlememiti. Hz. mer veft yaklanca Eb Talha el-Ensariyi arp, ben gmlnce bunlar bir eve topla, ensardan 50 silahlyla kapda dur, bu ii acele bitirmelerini syle, bei birleir biri muhlefet ederse boynunu vur, drd birleip ikisi ayrlrsa ikisinin boynunu vur, olursa Abdurrahman hangi taraftaysa o tarafa yardm et. Dier reylerinde srar ederlerse onlar ldr, gn iinde hi bir ey yapmazlarsa altsnda kes, ii mslmanlara brak, kendi ilerinde bir emir tayin etsinler.212

208 209 210 211 212

Hatipolu, Mehmet S., Hz. Peygamberin Vefatndan Emevilerin Sonuna Kadar Siyasi ve ctimai Hadiselerde Hadis Mnasebetleri, s. 18. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 323-324; Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 236. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 64. Flal, mam Ali, s. 57. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 64; Sosyal Adan slam Tarihi, s. 323-324.

91

r yelerinin aralarnda bulunan akrabalk balarnn Osmann halife seiminde ne derece etkili olduu bilinmesede, bu durum hep speklasyon konuu olmutur. nk rnn bakan konumundaki Abdurrahmann hanm Hz. Osmann kzkardeiydi, Sad b. Ebi Vakkas da Abdurrahmann amcaoluydu. Sadn Hz. Ali ile aras iyi deildi. nk Sadn annesi meyyeoullarndand ve Ali savata bu aileden pek ok kiiyi ldrmt. Talha Taym boyundand ve Taym boyu ile Haimilerin aras hilafet meselesi yznden akt. Yalnz Zbeyr Hz. Aliye taraftard ancak, onu da halifelik hrs sarmt.213 Halifelik seimi bu akrabalk ilikileri yznden zaten Alinin aleyhine balamt. Gene Hz. Alinin ok gen oluu, mriklerle yaplan savalarda ldrd kiilerin ona kar duyduklar kin onun seilmesi yolundaki engellerdendi.214 Hz. Ali Allahn kitab, Rasulullahn snneti ve ilk iki halifenin yolundan gidip gitmeyecei sorulunca Allahn kitabna ve Raslullahn snnetine elinden geldiince uyacan sylemi, Kureyin otoritesinin sarslacandan korkan r yeleride Hz. Osman desteklemilerdi. rda olan olaylar zetleyecek olursak, Eb Talha r erkann toplad ve kendiside silahl adamlarla kapy tuttu. r bakan Abdurrahman adaylktan vazgeen olup olmadn sordu. Kimse vazgemedi yalnz Abdurrahmann kendisi adaylktan ekildi.215 Hz. Aliyi ararak halkn huzurunda Allahn kitab, Rasulullahn snneti ve ondan sonraki iki halifenin yolundan gideceine yemin edermisin? dedi. Hz. Ali lmim ve gcm nisbetinde diye cevap verdi, ayn soru Osmana sorulunca o tereddtsz Evet dedi. Bu cevap karsnda Abdurrahman Osmana biat etti, orada bulunanlarda ettiler. Hz. Ali bu durumu protesto etti. Abdurrahman ona Ey Ali, ben bu karar ahsi olarak vermedim, insanlarla istiare ettiim zaman onlar Osman tercih ettiler deyince Hz. Ali, Ahirette geree ulaacaksn diyerek oradan ayrld.216 2.4.Hz. Osmann Hilafeti Dneminde Hz. Ali Halife seiminden sonra mescidde kimi konumalar yapld. Bu konumalardan birini Hz. Alinin yapt, hilafetin kendi hakk olduunu anlatt ve bunun sebeplerini akladna dair nakiller mevcuttur. Ancak bu konumann ieriinin ii
213 214 215 216

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 224; Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 64; Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, s. 75. Flal, mam Ali, s. 57. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 64-65. Gnal, Ehl-i Beyt ve Seyasi Faaliyetleri, s. 238.

92

doktrinininin tm iddalarn barndrmas konumaya pheyle yaklalmasna neden olmutur. Gene kaynaklarda halife seiminden sonra Abdurrahmanla Mikdadn tarttndan bahsedilir. Hz. Alinin Osmana biatinin nasl olduu farkl ekillerde aklanmtr. Belazuri biatin silah zoruyla yapldn sylerken, Hz. Alinin hibir zorlama olmadan hemen biat ettiine dair rivayetlerde vardr.217 Abdurrahman, sonralar Hz. Osmana icraatlar yznden ona gcenmi, hatta bir defasnda yanna adam gndererek ona u szleri syletmiti; Ne diye halkn bana seni getirdim bilmem ki? Bende yle meziyetler vard ki sende yoktu. Ben Bedir savanda bulundum, sen bulunmadn. Ben rzlk beyatnda bulundum, sen yoktun. Ben Uhud savanda sabrettim, sense katn.218 Osman bu szlere cevaben yle dedi, Raslullahn kz hastayd, kendisi beni gnderdi, bu yzden Bedirde bulunamadm. Fakat Peygamber beni de o savata bulunanlarla beraber sayd, sizi ne ecirle mjdelediyse beni de mjdeledi, size ganimetten ne verdiyse bana da verdi. Rzlk beyatinde hacc etmeye izin almaya gnderildiim iin bulunamadm. Beni orada hapsettiler. Rzlk beyatinde Raslullah kendi ellerini st ste koyarak benim yerime de beyat etti. Uhuda gelince Allah beni ve emsalimi affetti, bu konuda ayetler indi.219 Hz. Osman bir ala Abdurrahman da davet etmiti. Abdurrahman orada ileri geri konutu ve senin beyatinden Allaha snrm dedi. Abdurrahman hastalannca Hz. Osman onu ziyarete gitti fakat Abdurrahman Osmanla konumad.220 Hz. Osmann hilafeti dneminde sahabede eitli husursuzluklar olmutur. Hz. Osmann ynetim kadrolarna meyyeoullarn getirmesi onlara hazineden fazlaca pay ayrmas gibi olaylar sahabenin ona olan desteini azaltt. Ancak; Hz. Osman ile Aliyi kar karya getiren olaylarn en nemlileri Eb Zerr El-Gfari, Abdullah b. Mesud ve Ammar b. Yasirin halifeden grd kt muamele, dayaa ve srgne kadar giden uygulamalard.

217 218 219 220

a.g.e., s. 239. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 65. a.g.e., s. 66. eyh Rad, Nehcl-Belaga, s. 39.

93

Bu olaylarn sonucunda halife ile Hz. Alinin arasnda ki ipler gerilmi, meyyeoullarnn destei ile iktidarn koruyan Hz. Osmann sahabe ile aras almt. Bu dnem Muaviyenin de tarih sahnesine kt dnemdir. Muhalif sahabeler iinde Hz. Aye de yer almtr. Tm bu olanlara ramen kan isyan hareketlerinde Hz. Ali Osmandan desteini ekmemi, Hz. Osmann ldrlmesine kadar onu halkla uzlatrmak, meyyeoullarnn etkisinden kurtarmak iin utamtr. Konumuza kaldmz yerden dnersek Hz. Osmann hakkndaki ikayetler bir gibi bymt. Otuz drdnc ylda amdan Muaviye, Msrdan Abdullah b. Sad, Kfeden Said b. As, Basradan Abdullah b. Amir, yani tm nemli valiler durumu konumak iin Medineye geldi. Hz. Osmanla toplanp halkn honutsuzluuna kar ne yapabileceklerini tarttlar. Ancak halkn problemlerini zm bulmak yerine iddet uyulamay kararlatrdlar. Farkl bir ey de dnlemezdi, zaten problem bu valilerin varlklaryd.221 Kabul edilen strateji uygulamaya konulamadan Kfede isyan balad. Vilayetlerin durumunu renmek iin gnderilen grevliler, durumun ok vahim olduunu anlatnca Hz. Osman kendisinden ve valilerinden honutsuz olanlar hac esnasnda grmek zere Mekkeye ard. Zaman geiyor ancak iktidar politikalarnda hibir deiiklik olmuyordu. Kfeden Malik-i Eter komutasnda bin atl, Basradan Hukemeyn nderliinde yz elli kii, Msrdan Muhammed b. Eb Bekir, Amr b. Hamkil-Huzi ve Abdurrahman el-Belevinin de iinde bulunduu iki bin kii Medineye hareket etmiti. Medinedeki muhalefetin ise sabr tamt. Hz. Aye Raslullahn elbiselerini halka gstermede, Bunlar daha eskimedi, Osman onun dinini eskitti, ypratt, ldrn naseli, Allah ldrsn naseli diyerek halk oturmadayd.222 rda Osmann seilmesine sebep olan Abdurrahman b. Avf, uygulamalarndan dolay Osmanla konumuyordu. Aliye Sen klcn al, bende alrm diyerek silahl mcadele ars yapm, Hz. Ali ise bu teklifi kabul etmemiti.223

221 222 223

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 341. a.g.e., s. 342. Apak, Adnan, Hz. Alinin Siyasi Kiilii, Hz. Ali Sempozyumu, s. 33; Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 70.

94

lkenin iinde bulunduu durumdan endie duyan baz mslmanlar Hz. Alinin halifeyi ikaz etmesini istemi, ancak Hz. Osman dile getirilen ikayetlerden rahatsz olmu ve Hz. Aliyi isyanclarn ba olarak grmtr. Aralarnda geen u konuma gerekten ilgintir. Osman Aliye, Sen benim yerimde olsaydn, ben sana byle serzeniti bulunmazdm, seni knamazdm. Muureyi mer tayin etmiti, ben bn Amiri vali tayin ettim diye beni knyorsun. Ali ise mer valilerin srekli kontrol altnda tutar, hata yaptklarnda en ar bir biimde cezalandrrd. Fakat sen bunu yapmyorsun. Akrabalarna yumuak davranyorsun demitir. Osman Muaviyenin Hz. mer tarafndan tayin edildiini kendisinin de onu grevde tuttuunu syleyince Ali, Muaviye Hz. merden, merin klesi Yerfeden daha ok korkard. Fakat Muaviye bugn sana danmadan bir sr iler eviriyor, bunlarn senin emrin olduunu sylyor. Sen ise onu engellemiyorsun demi ancak Hz. Osman bu konumadan sonra mescide gidip halka yle hitab etmitir, Allaha yemin olsun ki bn Hattab knamadnz hususlarda beni knyorsunuz. O size ayayla tekme vurur, eliyle tokat atard, diliyle gerekeni sylerdi de siz sesinizi karmadnz. Ama ben yumuak davrandm. Elimi, dilimi sizden uzak tuttum. Allaha yemin olsun ki taraftarlarmn says sizden oktur. Adamlarm arrsam onlar hemen gelirler. Bu nedenle bana dil uzatmayn, valilerimi tan etmeyin.224 syanclarla Hz. Osman arasnda geen olaylar kaynaklarda ayrntlar ile anlatlr. Birok kez uzlalm, ilikiler dzelmi; ancak Hz. Osmann vaadlerini yerine getirmemesi zerine ipler gene gerilmiti. Halifenin mescide talanmas gibi birok aamadan sonra Hz. Osman evinde muhasara altna alnm, bu durum 50 gn srmt. Ancak; Halifeye valilerinden bekledii yardm hibir zaman gelmedi. Valilerince lme terk edildi. Hz. Osman savunacak kimse kalmamt, isyanclar eve girdi. Osmana Halifelikten ekil, sa kal diyorlard. O ise Allahn giydirdii elbiseyi karmam diyerek bunu red etti. eri girenler arasnda Malik-i Eter de vard. Osmann bak zerine Malik geri ekildi, korktunmu diye soranlaraysa yardmsz kalm birini ldrmek doru deil cevabn verdi. Muhammed b. Eb Bekir, Hz. Osman sakalndan ekerek Allah seni bu hale drd, ey nasel dedi. Hz. Osman, Ben nasel deilim, emirl-Mminin Osmanm dedi. Muhammed Osmana yardmclarn meyyeoullar nerede, Muaviye nerede diye sordu. Hz. Osman ise Baban grse buna raz olurmuydu? dedi. Kimi rivayetlere gre Muhammed bu
224

Apak, a.g.m., s. 33, (40. dipnot), Glpnarl, a.g.e., s. 70.

95

szden etkilenip osman brakrken kiminde Osmann bana okla vurduu anlatlr. Naile saldranlara kendini siper etti ve iki parma kesildi. Hz. Osman Amr b. Hamk ve ad belli olmayan iki kii ldrd. Evini yama ettiler. Tarihler 35 yl Zilheccesi idi.225 2.5. Hz. Osman Dneminin Parlayan Yldz Muaviye b. Eb Sfyan Emevi hanedannn kurucusu olan Muaviyenin nesebi Sahr (Eb Sfyan) b. Harb b. meyye b. Abdems b. Abdimenaf b. Kusay eklindedir.226 Bir ekilde Kurey kabilesine kadar uzanr. Ancak bu soyun toplumda yer edinmesi Kusayn kurey kabilesini Mekke ehrine yerletirmesiyle balar. Cahiliyye dneminde Hicazn gneyinde yaayan Kureyin iktisadi ve sosyal seviyesi iyi deildi. Varlklar hissedilmiyordu. Mekkeli tccarlara klavuzluk eder, deve kiralar, apulculuk, bazende ekiyalk yaparlard. Kureyin kaderi Kusay ile deimitir. Kusay kk bir ocukken babas lm, annesi hac iin Mekkeye gelen bir Suriyeli ile evlenmiti. Kusayn annesi onu alp eiyle Suriyeye gitti. ocukluunu ve ilk genliini Suriyede geiren Kusay, gerek memleketinin Hicaz olduunu renince hac aylarnda Mekkeye geldi ve yz yldr Mekkeyi ve Kabe hizmetlerini elinde tutan Huza kabilesinin liderinin kzyla evlendi. Bu evlilikten Hz. Peygamberin atas da dahil drt olu oldu. Kaynbabas lnce kabenin anahtar ona geti. asrdr bu hizmeti gren Huza kabilesi yeni durumu kabullenmedi ve Kureye sava at. Kusay ise sonralar torunu Muaviyenin yapt gibi evlilik yoluyla kurulmu akrabal kulland ve vey babasnn boyunun yardmyla Kbenin egemenliini ele geirdi. Dank halde bulunan ve Mekkenin dnda yaayan Kureylileri biraraya toplayp Mekkeye yerletirdi, bu yzden Kurey ona Mcemmi nvann verdi.227 Hz. Eb Bekir ve merin dk seviyeli boylardan geldii, O yzden halifelie layk olmadklar gibi iddalar vardrya ite boylar arasndaki stat farkn balatan Kusayd. O zengin ve satats yksek olan aileleri Kbenin etrafndaki dzle yerletirmi, paras ve saygnl az olanlar, seviyelerine gre Mekkenin dna doru yaymt. Btn Kbe hizmetleri de tek elde, yani Kusayda toplanmt. Ancak o lnce grev paylam yznden oullar anlamazla dt. Boyun farkl
225 226 227

a.g.e., s. 340-349; Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 73-75. geni bilgi iin bkz. Aycan, fran, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 25. a.g.e., s. 18-22.

96

kollar tarafndan desteklenen kardeler, gleri nisbetinde Kbe hizmetlerini paylat. Bu blm nesilden nesile, Hz. Muhammedin dedesi Abdlmenaf ve ikiz kardei Abdiemse kadar devam etti. Ancak Abdiems gen yata ld ve grevlerini olu devrald. Ancak meyye ve amcas Abdlmenafn yldz hi barmad. meyye ehri bir sre terk etmek zorunda kald. ama yerleti ve orada bir yahudiyle evlendi. Parasn ve statsn koruyan meyye tekrar Mekkeye dnd. O lnce yerine olu Harb, Abdlmenafn yerine de Haim geti. Harb Haimle ilikilerini iyi tutmaya alt, ancak Ficar harpleri srasnda ldrlen bir yahudi yznden aralarnda anlamazlk kt. Haim ve Harbin arasndaki mesafe daha da ald. Bu soukluk Hz. Muhammedin risaletine kadar sessizce devam etti. te Muaviye byle bir rekabet ortamnda, Mekkenin en zengin ve soylu ailelerinden birinin ocuu olarak 602 ya da 603 ylnda dodu. Babas Eb Sfyan b. Harb, annesi ise gene ayn soydan Hind bnt. Utbedir. Muaviyenin doduu yllarda Mekke henz Hz. Muhammedin risaletine muhatab olmamt, putperestliin merkezi konumundayd. Gerek bu dnemde gerekse slamdan sonra Eb Sfyan ailesi mslman olmam, Muaviyeyi de bir putperest olarak yetitirmiti. Mslman olduktan sonra Eb Sfyan risalet konusundaki krlne ailevi rekabetin ve mrikler iindeki mevkiini kaybetme korkusunun sebep olduunu sylemiti. Onu Hz. Muhammede kar giriilen her olayda grmekteyiz; Hz. Muhammedi Peygamberlikten vaz geirmek iin gelen heyetin iinde o da vard. irk iindeki bu aileden kan bir kadn, ailesine ve geleneklerine ba kaldrm, mslman olmu ve eiyle Habeistana hicret etmitir. Bu kadn Eb Sfyann kz Remledir. Ei Ubeydullah b. Cah Habeistanda hristiyan olmu ve ksa bir sre sonra lmtr. Ancak Remle dininde sebat etmi ve Rasulullahla evlenerek hepimizin annesi olmutur. te bu yllarda Muaviye putperest ve zengin bir ailede, devrin en iyi olanaklaryla yetiirken Ali, Raslullah ve Haticenin huzurlu ve mtevazi yuvasnda bymekte, deve yavrusunun annesini takip etmesi gibi Hz. Muhammedi takip etmekteydi. Yllar geerken Hz. Ali ilk mslman olanlardan biri, ak tebliden nce yllarca Raslullahla namaz klan, hicrette onun can iin kendi cann feda eden bir gen olarak gryoruz. Ancak bu yllarda Muaviyenin ne yaptna dair bilgilere sahip deiliz. Hicretten sonra mrikler ve mslmanlar ilk kez Bedirde kar karya geldi. Bu karlama Muaviyenin zerinde derin tesirler brakt. nk abisi Hanzala,

97

dedesi Utbe b. Rebia, days Velid b. Utbe bu savata ld, kardei Amr esir alnd. Ancak bu derin ac, savata len Mekke lideri Eb Cehilin yerine babasnn gemesiyle biraz hafiflemi olmad. Uhuddan sonra slam retmeleri iin yollanan iki elinin Kureyin eline dmesi ve aslmalar esnasnda Muaviyenin de babas Eb Sfyanla beraber olduunu, ehit olan sahabelerin lrken ettii beddualardan korunmak iin yere kapandklarn, sonraki yllarda bizzat Muaviyeden reniyoruz. Muaviyenin Seferindedir. mslmanlarla ilk arpmas ise 5/627deki Hendek

Hudeybiye baryla bir sre sakinleen mslman-mrik ilikilerinde 628 yl Muaviye iin ayr bir neme sahip olmad. nk ablas mm Habibe Rasulullahla evlendi ve Eb Sfyanla Hz. Muhammed akraba oldu. Bu durumun iki tarafta da yumuamaya neden olaca beklentisi yaygnd. Ancak Hudeybiye barnn mrikler tarafndan ihlali ve Mekkenin fethinden nce Medineye gelen Eb Sfyanla kz arasnda geen diyalog beklenen yumuamann olmadn bize gstermektedir. Medinede mslman olan Eb Sfyan, mslmanlarn ordusunun bykl karsnda akna dnm ve bunu byk bir saltanat olarak deerlendirmiti. Saltanat hayranlnn nbvvet n grmesini engelledii Eb Sfyan evde etin bir snav bekliyordu. Muaviyenin annesi Hind Bedirden beri mslmanlara duyduu kinden bir ey kaybetmemiti, kocasna saldrd, sakalndan tuttu ve kavminin liderliinden kovulmu, Allahn cezas, hayrsz adam diyerek kocasnn mriklerce ldrlmesini istedi.228 Muaviyenin mslman oluunun Mekkenin fethi srasnda gereklemesi genel kabuldr. Hz. Peygamberin Muaviyeyi mellefe-i kulbdan sayarak ganimetten hisse ayrmas da bunun gstergesidir. Ancak Muaviyenin bu kadar zaman sonra mecburen mslman olmas kimi hayranlarn zm olmal ki bn Sad ve Ahmed b. Hanbel de Muaviyenin mretul-Kaza esnasnda mslman olduu, hatta Hz. Peygamberi tra ettiine dair rivayetlere rastlyoruz.229 te bu Muaviye Hz. mer zamannda tarih sahnesine kt. Balarda abisi Yezidin glgesindeydi. rdnn fethi srasnda dikkatleri stne ekti. Yezidin lmnden sonra am valiliine getirildi. Yapt seferler, ald ganimetler ve deniz
228 229

a.g.e., s. 31. a.g.e., s. 32-33.

98

yoluyla yaplan fetihleri balatmasyla hreti giderek artt. Hz. Osmann koruyucusu konumuna ykseldi. meyyeoullarnn nderi idi. Hz. Osman, onun iktidar iin misyonunu tamamlamt. Halifeye yardm etmesine gerek yoktu. Hz. Osmann kann talep etmek ona belki de halifeliinin kaplarn aacakt. Bu yzden Hz. Osman lme terk etti.

3. Kendi Hilafeti Dneminde Hz. Alinin

3.1.Halife Seilmesi Hz. Osmann ldrlmesinden sonra ehre kargaa hakim olmutu. Msrllar Aliyi, Basrallar Talhay, Kfeliler Zbeyri halife olarak grmek istiyordu. Bu kii de halifelik teklifini red etmekteydi. Halifelik teklifi gtrlen baka kiiler de vard; bunlar Sad b. Eb Vakkas ve Abdullah b. merdi.230 Medinede ne Mervan ne meyyeoullar ortalkta grnmyordu. lerinde Talha ve Zbeyrin de olduu sahabeden byk bir topluluk Hz. Aliye gelerek, nsanlara mutlaka bir imam lazm, senden bakasna rz deiliz biz; slamda en ndesin, Raslullaha yaknlkta senden ileri yok, bu ite senden baka kimsenin hakk olamaz. dediler.231 Hz. Ali ise Size emir olmaya ihtiyacm yok, kime isterseniz ona biat edin, ben de rz olurum. diyordu. Israrlar karsnda, Brakn beni, benden baka birini arayn, bulun. nk ben bu iin sonunda ok iler olacan, ok renklere boyanacan gryorum. yle bir hle gelecek ki yrekler dayanamayacak, akllar almayacak. evre sislendi, delil inkr edilir oldu. Dvetinize uyarsam neye urayacam biliyorum. Beni brakrsanz iinizden biri gibi olurum, kimi emir yaparsanz onu dinlerim, itaat ederim; benim size vezir olmam emir olmamdan hayrldr. buyurdular.232 Ancak ehrin durumu, mslmanlarn hali ortadayd. Hz. Ali halifelii kabl etti. Ancak ona biat etmek isteyenlere gizli biat olamayacan, Hz. merin bu ii uraya havale ettiini, halife seme iinin Bedir ve Uhud ashabnn hakk olduunu sylyordu. Mescitte ak biat kararlatrld.

230 231 232

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 77. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 351. eyh Rad, Nehcl-Belga, s. 198.

99

Kaynaklar, bu biatn Osmann veftndan yedign sonra olduunu bildirirken233, kimileri Hz. Osmann ehid edildii gn yani 18 Zilhicce 35/17 Haziran 656da olduunu iddia eder.234 Mescide gidildiinde Talha ve Zbeyr ortada yoktu. Onlarn yokluu biat iin bir eksiklikti. Bunun iin Ali bir miktar askerle Hakim b. Cebeleyi Zbeyre, Eteri de Talhaya yollad. Ali, Dn bir kararla ayrlmtk, ben de istemeyerek sz vermitim. Siz bana biatte srar etmitiniz. Bu i sizin hakknzdr, kimsenin onda hakk yoktur. dedi.235 Mescittekiler dnk kararlarnda sabit olduklarn syleyince Hz. Ali, Ya Rabbi ahid ol buyurdu. lk biat eden Talhayd. Ondan sonra Ensar, sonra da halk biat etti. Talhann Uhud savanda ald yara neticesinde eli olak kalmt. Habib b. Eb Zeyb ilk biat edenin olak olmasn hayra yormam, bu iin tamamlanmayacan sylemiti.236 Mescitte Hz. Aliye biat kabl etmeyen birok sahabe vard. Bunlardan Sad b. Eb Vakkasa biat etmesi sylenince O, Halk biat etsin ben de ederim demiti. Abdullah b. mer de ayn eyi sylemi, Hz. Ali ondan kefil gstermesini isteyince gstermemiti. Eter Abdullahn boynunu vurmaya kalknca Ali izin vermemi ve kendisi Abdullaha kefil olmutu. Gene Ali kendine biat etmeyenleri serbest brakm, onlara hibir bask uygulamamtr.237 Hz. Aliye biat etmeyen kiiler unlardr: Hassan b. Sabit, Kab b. Malik, Mesleme b. Muhalled, Eb Said el-Hudri, Muhammed b. Mesleme, Numan b. Beir, Zeyd b. Sabit, Sad b. Eb Vakkas; Abdullah b. mer, Suhayb b. Sinan, Rfi b. Hodric, Fedle b. Ubeyd, Kab b. Urve, Usame b. Zeyd, Abdullah b. Selman, Kudme b. Mazun, Mugyra, Vehban, Eb Mesud el-Ensar.238 Biat etmeyenlerden Sad b. Eb Vakkas ve Abdullah b. mer ra yeleridir. Usame b. Zeyd ise Hz. Peygamberin evlatl olan Zeydin oludur. Hassan b. Sabit ensardand ve Hz. Peygamberin airi olarak nlenmiti, toplumda yer elde etmiti. Muhammed b. Mesleme Hz. mer zamannda ba mfetti olarak grev yapmt. Eb Said el-Hudri ile Numan b. Beir ise toplumun nde gelenlerindendi. Biat
233 234 235 236 237 238

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 77. Flal, mam Ali, s. 61. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 79. a.g.e., s. 78; Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 352. a.g.e., s. 78. a..g.e., s. 79.

100

etmeyenlerin ensardan olan ksm batan beri Hz. Osmana ar bal olduklar iin Osmaniler olarak anlmaktayd. Bu kiilerden bazlar Hz. Osman zamannda hara memurluu ve hazinede grev almlard.239 Medinede Hz. Aliye biat edilirken, bunun siyasi rollerinin sonu olduunun bilincindeydiler. Emeviler ehri terk etmi, ama ve Medineye kamt. Kimi rivayetlere gre mm Habibe de onlarlayd. Dolaysyla Aliye biat etmediler. Ancak Medinede bulunan meyyeli Mervan b. el-Hakem, Said b. el-As ve Velid b. Ukbe biata davet edilince yeni halifenin Bedirde yaknlarn ldrdn, Hz. Peygamberin Taife srd Mervann babasn Osman Medineye getirince Alinin buna tepki gsterdiini ve isyan srasnda Hz. Osmana yardmc olmadn idda ederek biat etmediler.240 Emevilerin biatten kanmasnn asl sebebi mal ve mevki kaybna tahammllerinin olmamasyd. Eer Alinin yannda iktidarlarn koruyacaklarn bilseler onun ayaklarna kapanmaktan ekinmezlerdi. Ama asl sorun Hz. Peygamberin Medinesinde bu iddalarla biatten kanabilmeleriydi. Bizce bu bahanelerle Medinede barnabilmek mslmanlarn kn gstermesi asndan nemlidir. Emevilerin biat konusundaki tavrn bir tarafa brakacak olursak, muhacir ve ensardan bekledii destei alamayan Ali zlm ve zor durumda kalmt. Bu kiiler kendileri biat etmedikleri gibi evrelerini de etkilemekteydi. Halkn destei olmadan salam bir ynetim ortaya koymak mmkn deildi. Bu yzden Ali hilafete geldii gnden lmne kadar meruiyet problemiyle urat. Geen zaman onun meruiyetini salamlatracana halk tabann eritti. Glpnarlnn da dahil olduu birok alim, bu kiilerin biat etmemelerinin sebebinin Hz. Aliyi bu ie layk grmemelerinden deil, byle kark bir zamanda taraf tutmak istememelerinden kaynaklandn ileri srmtr.241 Bu kiilerin biata davet edilince Hz. Aliye Bize yle bir kl ver ki, onunla seninle birlikte savaalm, mminlere vurduumuzda onlara ilemesin, vcutlarndan geri tepsin, kafirlere vurduumuzda onlarn bedenini yarp gesin dedikleri idda edilmitir.242 Bense tam aksine bu kiilerin Hz. Aliyi hilafete layk grmediklerini daha dorusu ne pahasna olursa olsun onun halife olmasn istemediklerini dnyorum. Ortada sava yok ki, daha ne Cemel ne Sffin olmam ki kimseyle savasnlar, kfir ayrc klca ihtiya duysunlar ya da baka halife aday yok ki taraf tutmak zorunda
239 240 241 242

Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 91-92. a.g.e., s. 81. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 79. Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 92.

101

kalsnlar. Sava kmas ya da halifelie baka adaylarn kmas biatten ok sonra olmutur. Bunlar bahane olamaz. O kargaa ortamnda ok kt bir aday olmad takdirde halife adayna herkesin biat etmesi gerekirdi. Gerekten fitne istemeyenin yapmas gereken budur. Biat etmeyenler ise Ali gibi birinin otoritesini tartlr hale getirmitir. Zira bu kiiler hazineden, zekat mallarndan, yksek maalardan mahrum kalacaklarn biliyorlard. Bir halifenin onlara faydas yoksa fitneyle uramasnn mahzuru yoktu. Tm bunlar ortadayken bu kiilerin fitne istemediini idda etmek gereklere gzmz kapamak olur. Mescitteki biate dnersek, biat tamamlannca Ali, mama istikamet, tebasna da itat gerekir, bu biat umumidir diyerek greve balad.243 Halka okuduu hutbede Allahtan korkmalarn, Kurana uymalarn, ellerinden, dillerinden emin olunan kiiler olmalarn tleyen ok gzel bir konuma yapt.244 Ertesi gn minbere kt ve Osmann una buna verdii arazinin, una buna verdii mallarn hepsi de Allahn maldr, ammenin hakkdr, hepsi batldr ve hepsi beytl-mle alnacaktr. Hatta evlendikleri kadnlar, paralaryla aldklar cariyeleri bile bulursam onlara ait saymam. nk adalette genilik vardr, adaletle hkmetmekte aciz olan kii cebirle hkmederse daha da aciz bir hale der. buyurdu. Hz. Osmann verdii topraklardan, balad paralardan mmkn olanlar hazineye geri ald.245 Ortalk daha sakinlememiti, isyanclar hl ehirdeydi. Osman hepimiz ldrdk diyor, suun cezalandrlmasna imkan brakmyorlard. Hz. Alinin onlar cezalandrabilecek gc, katillerin kim olduuna dair delili yoktu. Hz. Osmann kars Naile sadece Muhammed b. Eb Bekiri tandn onun da Osman ldrmediini sylyor, katilleri tanmyordu. Birka gn gemiti ki Talha ve Zbeyr baz sahabelerle gelip Osmann kann dkenlerden Medinede bulunanlarn cezalandrlmasn istediler. Hz. Ali, kardelerim sylediinizi bilmiyor deilim fakat bugn onlar bizden stn, biz onlara st deiliz. Bunu nasl yapabilirim? stediiniz eyi yapmaya sizin gcnz yeter mi? dedi. Onlarda yetmez diyerek Aliyi onayladlar.246 Fakat ok

243 244 245 246

Flal, mam Ali, s. 62. eyh Rad, Nehcl-Belga, hutbenin tam metni iin, s. 199. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 354. a.g.e., s. 354.

102

gemeden ayn kiiler Hz. Osmann kann talep etmek bahanesiyle Aliye sava aacakt. Sahabenin bir ou Alinin uygulamalarndan memnun deildi. nsanlar zenginlie, lkse almt. Eski dzenin yerini sosyal snflar almt. nsanlar Hz. Peygambere olan yaknlklarna gre hazineden pay alyor ve bunu doal buluyorlard. Kleleriyle eit saylmay kabul edemezlerdi. Hz. Ali beytl-malde bulunan paralar halka datt. Bundan nce halka yle bir hutbe okudu, Hz. Rasln veftlarna mteakip halk Eb Bekiri halife yapt. O, meri halife brakt. O da halifenin alt kiilik bir ura tarafndan seimini uygun buldu. Osman halife oldu, bildiiniz iler olup bitti. Sonra bana bavurdunuz. Hibiriniz Eb Talibin olu bize hakkmz vermedi diyemez. Kim Allaha inanr, dinimize girer, kblemize ynelirse, slamn vacib ettii eyleri kabul etmek zorundadr. Siz Allahn kullarsnz; mal da Allahn mal Allah aranzda onu eitlikle blmemi emretmitir. Hibirinizin brne stnl yoktur, ancak yarn en gzel karlk, en gzel sevap Allahtan ekinenlerindir. dedi. Sonra Ammara herkese beytlmalden er dinar getirmesini, kendisine de aynn vermesini syledi. Ammar, Ebul-Heyseme ve birka kiiyle beytl-male gitti. yz bin dinar vard, yz bin kiiye datld. Hikimsenin dierinden stn tutulmamas bazlarna ok ar geldi. Sehl b. Hneyf, Ey mminlerin emiri bu dn benim klemdi, onu bugn azad ettim, ona ne verdiysen bana da onu verdin deyince Ali, Evet yle dedi. 3.2.Sahabe Arasnda Huzursuzluk Talha, Zbeyr, Abdullah b. mer, Sad b. s ve Mervanla Kureyten baz kimseler buna raz olmadlar. Velid b. Ukbe, Osmann verdii gibi vermezsen, seni brakr ama gider, Muaviyeye katlrz dedi. Talha, Zbeyr ve Abdullah memurlara, Bunu siz mi yapyorsunuz, Mminlerin emiri mi? diye sordular. Memurlar, Biz onun emri olmadan bir ey yapamayz diye cevap verdi. Bunun zerine Aliyi aradlar. Ali gnein altnda klesiyle kuyu kazmaktayd. Onu glgelie ardlar, geldi. Dediler ki, Bizim Raslullaha yaknlmz var, slam ilk kabul edenlerdeniz, savalarda bulunduk. Ne mer, ne Osman bize byle vermez, bizi stn tutard. Sense bizi herkesle bir tutuyorsun. Hz. Ali onlara saydklar hereyde kendisinin daha nde olduunu ve kendisinin de iisiyle arasnda hibir fark olmadn syledi.247 Ertesi gn mescitte Talha ile Zbeyr bir kenara oturdular,
247

a.g.e., s. 358.

103

yanlarna da Said b. el-s ile Abdullah b. Zbeyr geldi. Bunlar paylarna den er dinar almamlard, Aliyi knamaya baladlar. Zbeyrin olu onlara t vermeye alan Ammara ok krc szler syledi. Hz. Ali bu konumalar duydu ve minberden yle dedi: Bu mal Allahn mal siz de Allahn kullarsnz. Bu Allahn kitab, onu ikrar ettik, ona uyduk, raz olmayan dilediini yapar. Namazdan sonra Ammara Talha ile Zbeyri armasn syledi, geldiler. Bu ikisi Aliye Bizimle danmadan bir i yaptn dediler. Hz. Ali, Yenbuda malm var, isterseniz size onu vereyim buyurdu. Onu da kabul etmediler; Basra ve Kfe valiliklerini istediler. Hz. Ali ise onlarn grlerine ihtiyac olabilecei gerekesiyle, Medinede kalmalarn istedi. Bunun zerine Mekkeye Umreye gitmek istediklerini sylediler. Hz. Ali, Siz umre etmeyi deil, hyanette bulunmay, biatten dnmeyi kurdunuz; Allah iin olsun mslmanlarn birliini bozmayn; biatimden dnmeyin. kisi de dnmeyeceklerine dir sz verdiler. Zbeyr ve Talha paraya ok dknd, ok da zengindiler. Zbeyrin bin klesi vard, hepsi alp ona hara veriyordu. Buraya kadar anlattklarmz hakknda unlar sylemek istiyoruz, Hz. Alinin sergiledii herkese eit yaklaan ynetim anlay bizce de en dorusudur. Hz. Osman dneminde hakk olmayanlara balanan arazi, bahe gibi eylerin geri alnmas da halifenin nde gelen grevidir. Hz. Alinin bu kadar gergin bir ortam daha da germesi, itibar grmeye alm bu insanlar bir gnde herkesle eitlemesi; ki aslnda fazilet devletten alnan maala llmez, onlarn Raslullaha yaknl maddi olarak deil manevi olarak deerlerini arttrr. Bizce o an iin gereksiz bir uygulama olmutur. Yapt hareket doru olmakla birlikte zamanlamas yanltr. Hz. Ali halife olduunun ikinci gn insanlara nasl bir ynetim sergileyeceini gstermek istemi olabilir ancak bu onun Medinedeki meruiyetini daha da sorgulanr hale getirmitir. Bizce halife olur olmaz ortam daha fazla germemeli, hatta belki de kurulu dzeni hi bozmamalyd. slami bir aristokrasi snfn ve Kureyin tartlmaz otoritesini kabul edip, eitlii sadece halka uygulasayd phesiz dnyev iktidarn elinde tutabilirdi. Ancak elbette bu Allahn iradesine uygun olmazd. Talha ve Zbeyr konusuna gelince onlarn biatten sonra takndklar tavr bizce ok vahimdir. Hele ki para datmnda dier insanlarla eit olmay kabul etmemeleri onlara yaktrlacak davranlar deildir. Ancak Hz. Alinin onlara istedikleri valilikleri vermesi bizce ok daha iyi olurdu. Her nekadar bu valilikler biate bal

104

kalmann art olarak isteniyorsa ve Hz. Talhann Aliden holanmad herkese biliniyorsa da, sonuta bu kiiler Hz. Peygambere ilk iman edenlerdendir, slama byk hizmetleri bulunmu, Allah yolunda savamlardr. Paraya ar dknlk gibi bir kusurlar olabilir ama Hz. Alinin onlara fikir danmak iin tutmakta samimi olduunu dnyoruz. Medinelilerden istedii destei alamayan Ali onlar tutunacak dal olarak grm, ura yesi olup da ona biat etmeyenlere kar onlardan destek beklemi olabilir. Ancak biz Alinin onlarn yerine ura yesi yapacak kiiler bulabileceine inanyoruz. Ama o karmaa ortamnda Hz. Ali iin ciddiyetini anlamam olmal. Tm bu saydmz sebeplere ramen Talha ve Zbeyrin Hz. Osmann kann istemek bahanesiyle Hz. Aliye sava amalarnn kabul edilebilecek taraf yoktur. Bu srada Hz. Aye ile ittifak kurmalar da olaya tuz biber olmutur. sterse teklif Hz. Ayeden gelsin, O onlar zorlam olsun, Talha ve Zbeyr herekilde Hz. Ayeye kar kmal, Hz. Peygambein karsyla olu olarak bytt damadn, torunlarnn babasn kar karya getirmemeliydiler. Hz. Osmann kan bahanesiyle Basrada takndklar tavr ve Ali taraftarlarnn ldrmelerine de insan syleyecek sz bile bulamyor. Giritikleri bu isyan on bin insann lmesine, Hz. Ali ve Hseyinin kanlmaz bir uuruma srklenip, ldrlmelerine ve mslmanlarn halifelik makamnn saltanata dnmesine yol amtr. Bu kadar ac ve felaket her kim olursa olsun msebbiblerine sorumluluk ykler. Btn bu skntlar yetmiyormu gibi Muaviye Hz. Osmann kanl gmleini mihraba astrm, Osmann hanmnn kesik parmaklarn halka gsteriyor, sahte hkrklar, aktlmayan gzyalaryla amllar galeyana getiriyordu. amllar byk bir nefretle intikam lklar atyor, Aliden c almaya yemin ediyorlad. Tuhaf adetler hortlamt, kimileri Osmann c alnana kadar yatakta yatmamaya, suya dokunmamaya falan yemin ediyordu. Bunlar slam adna yaptklarn sanacak kadar cahildiler.248 Ali ise Medinede skntl gnler geirmekteydi. Hz. Osmana kar yaplan isyann en byk gerekesi valilerdi. Hz. Ali de bu valileri bir an nce deitirmek istiyordu. Eer onlar azleder, yerine halkn rz olaca valiler atarsa dahili karklklarn ortadan kalkacan dnyordu. Muire b. ubenin (Aliye t verirken ne umduunu bilmiyoruz) ve bn Abbasn nceki valilerin hemen deil biatlarnn alnmasndan sonra azledilmeleri eklindeki tavsiyelerini dinlememitir.
248

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 359.

105

bn Abbas ve Muire zellikle Muaviye ve Abdullah b. mirin azlinde aceleci davranlmamasn, nce biatlarn almasn istemitirler. Ancak bu teklif Hz. Osmann valilerine byk tepki duyan halkn beklentilerine tersti. Hz. Ali de nceki valilere kar son derece menfi bir tutum iindeydi ve onlar azletme konusunda hibir gecikmeye tahamml olmadn aka belirtiyordu.249 Hz. Ali dier halifeden farkl olarak ynetici atamalarnda Haimoullarna ve Ensara ncelik tanmtr. Bu guruplarn ortak zellii ilk halife zamannda iktidardan mahrum braklmalardr. Hz. Ali bu tavryla gemite onlara yaplan hakszl gidermek ve iktidar kadrolarndaki Kurey egemenliini ykmak istemi olmaldr. Hz. Ali, Kfe, Basra, Msr, am, Mekke, Medine, Yemen gibi eyalet ve ehir merkezlerine Ensara mensup kiileri getirmitir.250 Ali ilk olarak bn Abbas am valiliine getirmek istemi, ancak bn Abbas amllarn bunu kabul etmeyeceini bildii iin greve yanamamtr. Halife ama Sehl b. Huneyf, Basraya Osman b. Huneyf, Kfeye Umare b. Sihab, Yemene Ubeydullah b. Abbas, Msra Kays b. Sad b. Ubadeyi tayin etti. 36/656 ylnn balarnda gerekletirilen bu tayinlerin bazlar hedefine ulaamamtr. Bu valiliklerden ama atanan Sehl b. Huneyf, Umare b. ihab ve Kays b. Sad henz vilayetlerine ulaamadan Hz. Osmann kan davasn gden insanlarca yollar kesilmi, Sehl b. Huneyf ve Umare b. ihab geri dnmek zorunda kalm, Kays b. Sad ise halk zar zor ikna ederek Msra girebilmitir. Glpnarlya gre Hz. Aliye ilk biat eden vilayet Kfedir.251 Ancak Kfeliler de Hz. Alinin yollad vali Ummare b. ihab kabul etmemiti. Hz. Ali yeni valileri kabul etmeyen Kfe ve amllara eliler gndererek itaat etmelerini istemi, Kfe valisi Eb Musa el-Eari halifenin isteine olumlu cevap vermi, ehirde kimin biat edip kimin muhalif kaldn bir mektupla halifeye bildirmiti. Eb Musann Hz. Aliye kar sergeledii bu olumlu tavr grevinde kalmasn salad. Grevinde kalmasnda Hz. Alinin iktidarnn en nemli dayayanaklarndan kabul ettii Yemenli kabile reislerinin de byk rol vard. Zir Ebul-Musa Yemen kkenliydi. Ancak Muaviye biati kabul etmedii gibi Hz. Alinin yollad eli, Sebretl-Cuheniyi eli bo gndererek isyan bayran at. Be byk vilayetten Kfe, Basra, Mekke, Medinede itaat salanmt. Msrda da yeri ok salam olmasa da Alinin tayin ettii vali grev bandayd.
249 250 251

Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 93. Apak, Hz. Alinin Siyasi Kiilii, s. 38. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 356.

106

ehirlerin yneticileri de biat etmiti. Hemedan ve Azerbeycann yneticileri Cerir b. Abdullah el-Beceli ve Eas b. Kays yeni halifeye biatlerini bildirdi. Sorunlarn odak noktas amd. Tarih sahnesine Cemel topluluu kmam olsa muhtemelen Muaviye deil Sultan olmak bir daha hibir idari grevde bulunamayacaktr. Ancak ans yine Muaviyeden yanayd. 3.3. lk Ayrlklar ve Cemel Topluluunun Biraraya Gelmesi Hz. Aliye biat etmeyenler arasnda asl sknt yaratan gurup biatlerini Hz. Osmann kan artna balayanlard. Bunlar da iki guruba ayrlmaktayd, Muaviye ve Cemel ashb. Hz. Alinin meru bir halife olabilmek iin bu iki gurubun biatine ihtiyac vard, ancak bu guruplarn niyeti Hz. Osmann kanndan ok farklyd. Cemelde Aliye kar savaanlar ksa bir sre nce Hz. Osmann nde gelen muhalifleriydi. Hz. Osmann lmnn sorumlulurnn birka kii olmadnn, onlar cezalandrmann imkanszln da bilmekteydiler. Gerekten istedikleri halifenin kan olsa Hz. Alinin yannda durur ona yardm ederlerdi. Oysa onlar asla birlemedi ve hep farkl hareket ettiler. Bu halleriyle Hz. Osmann kann isteyen deil frsattan istifade eden ve siyasi beklentileri olan kiiler durumuna dmlerdir. Tek amac Osmann kan olsa ayn iddiayla ortaya kan Muaviye ilk ibirlii kurmalar ve ittifak oluturmalar gerekirdi. Oysa amllar ve Cemel eshab birbirlerinden olabildiince uzak durmulardr. Muaviye Hz. Ali ve Cemel ashab arasndaki mcadeleyi amdaki sarayndan mutlulukla seyretmitir. Hz. Aye Hz. Osman muhasara altndayken hac etmek maksadyla Mekkeye gitmiti. Hz. Osmann ldrldn duyunca, Tanr onu uzaklatrsn, bu kendisine kendi eliyle hazrlad sondur. Tanr kullarna zulmetmez. dedi ve aceleyle Medine yolunu tuttu.252 Hz. Talhann halife olduunu sanmt. Mekkeden mil uzaklktaki bir konaklama yerinde Ubeyd b. Eb Selemeyi grd. Onunla konuunca Ubeyd alamaya balad. Hz. Aye olan i lehimize mi aleyhimize mi? diye sordu. Ubeyd, Bilemeyiz, Osman ldrld, sekiz gn kald. Medineliler toplandlar hepsi de Ali b. Eb talibe biat ettiler dedi. Hz. Aye ge ve yere iaret ederek, keke gk yere dseydi de bu i olmasayd. And olsun Tanrya Osman zulmle ldrld, vallahi kann isteyeceim dedi. Ubeyd ard, Ona Nasel diyen, onun aleyhinde bulunan sen deil miydin dedi. Hz. Aye ise, Evet ama O tvbe etti, gm gibi arnd, onu zulmle ldrdler cevabn verdi. Ubeyd dayanamayarak u iiri okudu,
252

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 82.

107

Bu i seninle balad, seninle bu hale geldi. Yel de senden esti, yamur da senden yad. mamn ldrlmesini sen istedin, bize kafir oldu dedin. Onu ldrrken sana uyduk, onu ldren bize bunu emredendir.253 Hz. Aye gerisin geriye Mekkeye dnd. Hacerul-Esvedin yannda halka Hz. Osmann mazlum olarak ldrldn, kann istemenin btn mslmanlara farz olduunu sylemeye balad.254 Hz. Ayeye gre halifeyi ldrenler haram yere kan dkmler, haram beldeyi ihlal etmiler, onun maln haram yolla almlard. syanclarn hepsinin Hz. Osmann trna olamayacan syleyerek halk coturmadayd.255 Talha ve Zbeyr de Mekkeye gelmilerdi. Osman dnemi Yemen valisi Yal b. Mneye, ki ayn zamanda Zbeyrin damadyd. Yemen hazinesinde ne varsa alm, alt yz bin altn yz deve ve eitli mallarla Mekkeye ynelmiti. Btn bu aldklarn hazrlanacak olan orduya verdi. Asker adl deveyi de Hz. Ayeye hediye etti. Basrann eski valisi Abdullah da orduya bir ok yardmda bulundu.256 Hz. Aye ve Ali hatta Fatmann ilikileri hakknda ok ey sylenebilir. Belki de bunlardan en nemlisi Hz. Fatma ve ayenin Hz. Peygamberin en sevdii kimse olma hususunda iine girdikleri rekabettir. Bu rekabet onlarn vefatlarndan yzyllar sonra bile bitmemi ve rekabeti onlarn yerine ehl-i snnet ve ia devr almtr. Ehl-i snnetten gelen rivayetlerde Hz. Peygamberin ensevdii Aye ve babasdr. iada ise Fatma ve kocas. Ayenin kadnlara stnl tiridin dier yemeklere stnl gibidir, Fatma cennetteki, kadnlarn efendisidir. Hz. Peygamber Ayenin kollarnda lmtr, ya da Alinin kollarnda lmtr. Ancak tarihte Hz. Aye ile Aliyi kar karya getiren ilk nemli olay Ifk hadisesidir. Bu hadisenin ayrntlarna girmek istemiyoruz, ancak yaylan dedikodular Raslullahn kulana kadar gitmi, oda Ayeyi babasnn evine yollamt. phe iinde kalan Raslullah ne yapmas gerektii konusunda yaknlarnn grn sormu, Hz. Ali ise Ayeyi boamasnn uygun olduunu sylemitir. Ancak Nur 24/11-16 ile Ayenin masumluu Allah tarafndan bildirilmi, durum dzelmitir. Ancak Hz. Aye Alinin ona kar taknd bu menfi tutumu hi unutmamtr.
253 254 255 256

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 360. Glpnarl, a.g.e., s. 361. Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 209-210. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 361.

108

Hz. Ayenin Mekkedeki evi Aliye muhalefetin merkezi olmutu. Burada eitli toplantlar yaplyor ve izlenilmesi gereken strateji belirleniyordu. Medineye gidip Ali ile arpmak riskli bulunmu, amdaki Muaviyenin onlar kabul etmeyecei bilindiinden Basraya gitmeye karar verilmiti. Tam bu noktada ben Muaviyenin Mekkedeki muhalifleri bir ekilde provake ettiini, ynlendirdiini dnyorum. Bu ilerde uzman saylan Muaviyenin bu topluluun iine casuslarn yada taraftarlarn yerletirmesi, onlar manuple etmesi, onlara maddi manevi her trl destei dolayl olarak belki baka meyyeliler araclyla yapmas bizce gz ard edilmemesi gereken bir ihtimaldir. Basraya gitme karar halka mnadilerle duyuruldu. Hz. Ayenin Basraya gideceini haber veriyorlard. Hz. Aye Rasulullahn dier hanmlarnn da kendisiyle gelmesini istiyordu. Hz. Hafsa nce bu teklifi kabul etti, sonra kardei Abdullah Hafsaya engel oldu.257 Dier hanmlardan hibiri bu teklifi kabul etmedi. En sert tepkiyi mm Seleme gsterdi. Ayeye phe yok ki Alinin dindeki derecesini sen de bilirsin. Yalnz ben sana baz eyler hatrlataym; bir gn peygamber Hz. Ali oturuyordu. Konumalar uzun srnce sen kalkp Peygambere sylenmek istedin, beni dinlemedin, gittin alaya alaya geldin. Ne oldu dedim. Peygamber bana, dn git, Allaha and olsun Ehl-i Beytimden yahut bakalarndan birisi Aliye buzederse imandan kar dedi dedin. Hz. Aye ise evet hatrladm dedi. mm Seleme, Hatrlar msn bir gn sen Peygamberin ban ykyordun, ben de yemek piiriyordum. Hz. Peygamber Hanginize Haveb kpekleri recek? buyurdu. Ben Allaha snrm dedim. Peygamber senin arkana vurup Sakn sen olmayasn ey pembe beyaz kadn, ite sana bildirdim buyurdu. Sonra da bana dnp sakn sen olma buyurdu diye anlatt. Hz. Aye bu szlerden sonra vazgemek istedi, ancak yeeni Abdullah onu gene kandrd. Glpnarlnn anlatm bu ekildedir. O Hz. Aye ve mm Selemenin yz yze konutuunu sylerken258 baka bir ok kaynakta dialoglar mektuplama araclyladr. Buna gre mm Seleme mektubunda yle demektedir, Raslullah kadnlarn cihada sabredebilecekleri kanaatinde olsa idi onu sana tavsiye ederdi. Dinde ar gitmekten seni nehyettiini bilmiyor musun? phesiz dinin direi erilirse kadnlarla dorulmaz, atlasa da onlarla tamir edilmez. Kadnlarn cihad gzlerini haramdan korumak ve eteklerine sahip olmaktr. Sen deveni llerde hzla oradan oraya srerken raslullah seninle karlasa, ona ne
257 258

Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 210. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 362.

109

derdin?259 Gene mm Seleme mektubunda eer sava olursa Alinin galip gelmesini istediini sylemi ve durumu bir mektupla Hz. Aliye bildirmitir.260 Kaynaklardaki ilgin bir rivayet ise Hz. Muhammedin birgn hanmlaryla otururken kendisinden sonra baz hanmlarnn huruc edeceklerini sylemi, Hz. Aye buna glmtr. Raslullah Ayeye Dikkat et Hmeyra, bu sen olmayasn buyurmutur. Gene Hz. Muhammed Hz. Aliyi uyarm ve ayet idareye gelirsen Ayeden uzak dur demitir. Cemel topluluu Mekkeden Basraya yola kt. Aye, Talha, Zbeyr, Abdulah b. mir, Yal b. meyye, Mervan b. Hakem, Velid b. Ukbe ve Ben meyyeden bir gurubun yardm ettii kafilenin banda Hz. Ayenin olduu ve halk oturduu ya da Talha ve Zbeyrin basks sonucu Basrada birlii salamak zere yola ktna dair iki farkl rivayet vardr. Biz Ayenin kimsenin etkisinde kalmayacak kadar zeki olduunu ancak Basrann birlii iin yola kmasnn ok manasz olduunu dnyoruz. Onun bu ii hakszlklarla mcadele, insanlarn arasn slah etmek gibi sebeplerle yapt iddas da bizce doru olamaz. Hz. Ali kime ne gibi bir hakszlk yapmtr ve insanlar savala nasl slah edilir? Yola kan kafilenin yannda 400 bin dirhem, 400 deve ve Mekke halkndan 700 kii vard. Onlar uurlayanlar gz ya dkyordu. Raslullahn kimi hanmlar da onlar ehrin kna kadar uurlamt. Olayn bandan sonuna Hz. Aye lider pozisyonundayd, yaplacak ilere o karar vermiti. Kafileye kimin imamlk yapaca konusundaki anlamazla da o son vermi ve imam olarak yeeni Abdullah b. Zbeyri semiti.261 Kaynaklarda Cemel Sava ile ilgili birok ayrnt vardr. Bunlardan bir ksm Hz. Ayeyi tartmasz lider, sava ynlendiren kii olarak anlatm, bir ksm ise Ayenin srekli olarak ynlendirildiini, yapt i konusunda tereddtte olduunu sylemitir. Yolda Haveb kuyusuna rastladklar, burada kpeklerin uluduu, yerin adn soran Ayeye Abdullah b. Zbeyr ve bir gurubun yalanc ahitlik yaparak yerin adn deitirdii ve Hz. Ayenin dnmekten vazgeirildii de bilgiler arasndadr. Ayn yl Hz. Osmann lm gibi Hz. Aliyi ok zecek iki nemli vefat daha oldu. Bunlardan ilki Hz. Peygamberin ok sevdii, Ehl-i Beytten dedii Selman-
259 260 261

Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 210. A.g.e., s. 211. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 363.

110

Farisiydi. kinci vefat ise Hz. Peygamberin sr sahibi diye anlan Huzeyfe el-Yemani idi. Huzeyfe vefat ederken oullarna ne olursa olsun Aliden ayrlmamalarn vasiyyet etti. ki olu da Sffnda Hz. Alinin yannda ehit oldular. Huzeyfe kendisine Hz. Peygamberin mnafklar ve ileride olacak olaylar haber verdiini sylerdi. Huzeyfenin cenaze namazn klmadnn namazn Hz. merde klmazd. Hz. mer bir gn ona grevlendirdii namazn valiler arasnda mnafk olup olmadn sordu ve bir tane olduu cevabn ald.262 Bu Huzeyfedir ki Uhudun sancaktar, Hemdan, Rey ve Dinever ehirlerinin fatihiydi.263 Bu iki kiinin veft tm mslmanlar zm ancak Hz. Alinin destekileri olduklar iin Aliyi daha da zmtr. Cemel ordusunun bir komutan yoktu, en kk bir anlamazlkta birbirlerine girmekteydiler. Muaz b. Abdullah, Biz st olsak bile birbirimizle savaa kalkarz, nk ne Talha emirlii verir ne Zbeyr demiti. Said b. As, Mervana ve geri kalan meyyeoullarna Osmann katillerini cezalandrmak istiyorlarsa nce Aye, Talha ve Zbeyri ldrmeleri gerektiini sylemi, meyyeoullar da btn katilleri ldrmeyi umuyoruz demilerdir. Gene Said b. el-As Talha ve Zbeyre kimin ba olacan sormu, onlar da halkn seimine uyacaklarn sylemilerdi. Said ise uygun olann Osmann olunun baa gemesi olduunu syleyince tartmlar, Said ve Mugre topluluu terketmiti.264 Hz. Ali dorudan Muaviyenin zerine gitmek iin ordu hazrlndayd. Ancak muhacir ve ensarn bir ksm kble ehliyle savamak caiz deildir diyerek savamak istemiyorlard. Bu durum karsnda Hz. Ali onlar ard, Pekala, o halde nasl oluyorda bana biat ettiiniz halde emrime uymuyor, dnenlerle savaa gitmiyorsunuz? dedi. Ey mminlerin emiri, biz sen yanl hareket ediyorsun demiyoruz. Sana biat ettikten sonra bozanlarla savamak helal deildir fikrini de gtmyoruz. Biz ancak namaz klanlarla savamann caiz olup olmadndan emin deiliz diyorlard.265 Bu konumadan sonra Hz. Ali onlar kendi hallerine brakt. Aye, Talha ve Zbeyrin isyan duyulmutu. Bu yzden nce onlarn stne gitmeye karar verdi.

262 263 264 265

a.g.e., s. 363. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 91-92. a.g.e., s. 93-94. a.g.e., s. 95.

111

Hz. Ali Ayenin ordusu Basraya varmadan yetimek, onlar geri evirmek, bu suretle byk bir savan nne gemek istiyordu. Ancak Cemel ordusu Basraya yaklamt. Alinin valisi Osman b. Huneyf bir adam gndererek onlara t verdi, fakat faydas olmad. Basrann iide karmt. Osmann gnderdii eli ebulEsved el-Dueli idi. nce Hz. Ayeye geldi. Ona ne diye evinden kp buralara geldiini sordu. Aye, Osmann kann istediini syledi. Ebul-Esvedin Basrada osmann katillerinin olmadn sylemesine karlk Hz. Aye ikna olmad ve hi kimsenin kendisiyle savamaya cesaret edemeyeceini syledi.266 Ebul Esvedin cevab srar ederse herkesin onunla savaaca ve ldrmekten ekinmeyecekleri oldu. Ebul Esvedin Talha ve Zbeyri vazgeirme abalar da sonusuz kald. 3.4.Cemel Sava Hz. Ayenin sylediklerinden etkilenen bir gurup Basralda Cemel ordusuna katld. Vali Osman kendi ordusuyla karlarna kt. ki gn boyunca iddetli savalar oldu. Bu iki gnn sonunda Talha ve Zbeyrin Aliye gerekten zorla m biat edip etmediklerini renmek iin Medineye eli gnderildi. Eer gerekten zorla biat etmilerse Osman Basray onlara teslim edecekti. Eli Medine mescidine ulat, oradakilere Talha ve Zbeyrin biatn sordu. same b. Zeyd zorla biat ettiklerini syleyince halk zerine saldrd, ellerinden zor kurtuldu. Hz. Ali bu olay duyup Osmana bir mektup yazd. Mektubunda Talha ve Zbeyrin zorla biat etmediini ve yaptklarnn kabul edilebilir bir taraf olmadn syledi. Eli Basrada grdklerini anlatnca Talha ile Zbeyr Osman ard. Onlarn yalan sylediini renen osman grmeye gitmedi. Cemel ordusu gizlice topland, gecenin karanlnda mescide girip 40 Hz. Ali taraftarn ldrdler. Osman yakalayp dvdler, sonra da hapsettiler. Onlara kar kan 70 kiiyi daha ldrdler. Bu vaheti renen bir kabile reisi askerleriyle gidip valiyi korumak istedi. Ancak syledii doru szlere itibar edilmedi, Cemel ordusu Hz. Osmann kan bahanesiyle masumlarn cann almaya devam ediyordu. Yardma gelen kabile ve Cemel Ordusu savat. Cemel ashab onlar yendi, kurtulabilenler bir yerlere snp Alinin gelmesini beklemeye baladlar. Cemel ashab Basrada hakimiyeti ele geirdi. Abdurrahman b. Eb Bekir ehrin maliye ilerinden sorumlu oldu. Dier
266

a.g.e., s. 99.

112

ehirlere mektuplar yazarak ibirlii arsn da bulundular. Basra valisi Osman ldrmek istiyorlard. Ancak onun kardei de Medine valisiydi. Osman ldrrlerse kardeinin de onlarn Medinedeki taraftarlarn ldrecei korkusuyla Osmann san, sakaln yolup braktlar. Osman perian bir halde Alinin ordusuna ulat. Basraya doru ilerleyen Hz. Ali ehirlere eliler yollayarak asker toplamaya alyordu. Muhammed b. Eb Bekir ve Muhammed b. Caferi Kfeye gnderdi. Vali Ebu Musa el-Ear elileri akna evirecek bir i yapt, minbere kp halka savatan uzak durmalarn syledi. Eliler aknlkla gidip olay Aliye anlatt. Ali bu sefer Hasan ve Ammar bir mektupla Kfeye gnderdi. Ebu Musay grevden azletti. Ancak Ebul-Musa kt bir niyeti olmadn, Rasulullahtan fitneye karlmamas gerektiini duyduunu syledi. Hasan ve Ammarn arkasndan Maliki Eter Kfeye gidip Ab Musay azletmeyi baard. Kfeden toplanan dokuz bin kiilik ordu Hz. Hasanla yola kt. Hz. Alinin ordusu muhacirden, ensardan ve fethedilen topraklardan gelen askerlerden oluuyordu.Hz. Ali Basraya ulat. Glpnarl savan balangcyla ilgili uydurulduunu dnd bir rivayeti bize anlatr. Hz. Ali sahabeden Kakaa b. Amir el-Temimiyi anlamazln savaa dnmeden zmlenmesi iin Hz. Ayeye gnderdi. Aralarnda geen konumada Kakaa Hz. Osmann kann istemekte srar ederlerse Basrallarn da onlardan kan talep edeceklerini idda ederek Hz. Ayeyi savatan vazgeirdi. Talha ve Zbeyr de ikna edilmi, Kakaa dnp bu mutlu haberi Hz. Aliye vermiti. Hz. Ali ok sevinmi, ertesi sabah Basraya hareket edeceini, Osmann katlinden sorumlu olanlarn onlarla gelmemesini sylemiti. Hal byle olunca Hz. Osmann katilleri korkmu, toplanmlar. Bu durumdan ancak sava karsa kurtulacaklarn anlamlar. Liderleri konumundaki Abdullah b. Sebenin ortaya att fikri uygulamak iin geceleyin Cemel ordusuna saldrmlar ve sava bylece balam.267 Hz. Ali Zaviye denen kye konmutu. Abdl-Kays boyundan kiilerde orduya katldlar. Cemel ordusu da karlarna geldi. Hz. Ali askerlerine u emirleri verdi. Onlar savaa balamadan siz balamayn. Hamd olsun Allaha ki hak sizinledir. Savata yaralananlar ldrmeyin. Onlar bozguna urattnz m pelerine dp kovalamayn. Ktlkte bulunmayn,
267

a.g.e., s. 107,108.

113

ayplarn rtn. Evlere girmeyin, mallardan bir habbe bile almayn. Kadnlara dokunmayn, rza svmeyin. Kadnlar szce, zce, dnce bakmndan zayf olurlar. Onlar mrikken bile onlara dokunmamanz emr edildi. Bu olaylar olurken Hz. Alinin ordusuna katlmlar sryordu. Tarafsz kalmak isteyen Ahnef b. Kays gibi kiilere Hz. Ali izin verdi. Hz. Ali ordusuna, Ey Allahn kullar, benim biatimden dndler, vali olarak tayin ettiim Osman dvdler, ona kt muamelede bulundular. Hakim b. Cebele ve daha bir ok temiz kiiyi ldrdler. Beni kim seviyorsa onlara ulatrdlar. Hangi duvar dibindeyse, hangi tmsek altndaysa beni seveni bulup ehid ettiler. Gnlnz salam, hakl olduunuza emin olarak bunlarla savan.268 ki ordu karlanca Zbeyr ve Talha atlarnn zerinde ne ktlar. Ali, bunu grnce yanlarna kotu. Onlara, Silahlanp adamlar toplamsnz, savaa kmsnz, ama Allaha kar bir zr buldunuz mu? Her trl noksan sfattan mnezzeh olan Allahtan ekinip, ipi iyice rp bkp, kuvvetli bir hale getirdikten sonra zen kiiye benzemeyin. Ben sizin din kardeiniz deil miyim? Kanm size haram deil mi? Benim kanm size helal edecek bir eye mi sebep oldum. dedi. Talhann cevab, Halk Osmann aleyhine kkrttn. oldu. Hz. Ali, Allah da bilir ben Osmann ldrlmesinden uzam, Allah Osman ldrenlere lanet etsin. Ey Talha, kendi haremini evinde saklyorsun, Rasulullahn haremini buraya srklyorsun, sen bana biat etmedin mi? dedi. Talha kl zoruyla biat ettiini syleyince Ali Zbeyre dnp, Benden Osmann kann almak istiyorsun, halbuki onu adeta sen ldrdn. Allah onun hakknda en fazla iddet gstereni bugn bana musallat etti. Hatrlar msn Zbeyr bir gn Raslullah sana, Sen Ali ile savaacaksn, fakat zalim olarak, ona zulmederek savaacaksn buyurmutu dedi. Zbeyr, Vallahi imdi hatrladm, yoksa buralara gelmezdim, artk ebediyyen seninle savamam dedi. ki tarafta ordularna geri dnd. Zbeyr adamlarna durumu anlatnca Aye ne yapacan sordu, Zbeyr gideceini syleyince olu Abdullah bizi buralara sen getirdin, korkaksn gibi laflarla babasn zorlad. Zbeyr de keffaret vererek orduda kald. ki ordu kar karyayd. Ayn boydan kiiler tam karlkl gelecek ekilde yerletirilmiti. Ayenin ordusu otuz bin, Alinin yirmi bin kiiydi.

268

a.g.e., s. 109.

114

Zbeyrin morali ok bozuktu, leceini biliyordu. Oluna borlarn demesini tembih etti. ok yal olan Ammar gelip Zbeyre yanat. Ancak Zbeyr, Hz. Peygamberin Ammar gerek imama isyan edecek bir topluluk ldrecek buyurduunu bildiinden Ammardan kayordu. Ammara Beni ldrmek mi istiyorsun diye sordu.Ammar Hayr,gitmeni istiyorum. dedi. Zbeyr bu szden sonra sava brakt, Medineye gitmek zere yola kt. Savatan geri durmak iin Aliden izin alan Ahnef onu grd. Bu adam mslmanlardan iki gurubu bir birine drd, imdi de evine gidiyor diyerek peine adam yollad. Bu adam ileri de Nehrevanda bulunacak olan Amr b. Crmzd. Zbeyr namaz klarken onu ldrd. Atn, klcn, yzn alp Ahnefe getirdi. Zbeyri gmdler. Ahnef bu adama iyi mi kt m yaptn bilmediini syledi. Hz. Alinin yanna gittiler. Ali bu habere ok zld. Zbeyrin meziyyetlerini anlatt. dl almay bekleyen adam bu duruma ok ard. Hz. Ali Rasulullahn Zbeyri ldrene cehennemi mjdele buyurduunu syledi. Adam ok kzarak gitti. Hz. Ali ordusuna kendilerine saldrlmadan sava amamalarn syledi. Cemel ordusunun att oklar yamur gibi yayordu. Ali ancak birok kii ehit olduktan sonra savaa balad. Hz. Muhammedin Ztl-Fuzl adl zrhn giymiti. ZlFekarn brnmt. Hz. Muhammedin Ukab diye anlan bayra olu Muhammed bnil-Hanefiyyenin elindeydi. Hz. Ayenin bindii deve Basrallarn bayra olmutu. Hz. Aye onlar savaa tevik etmekteydi. Basra kads Kab, devenin yularn tutmakta, Hz. Aye mushaf kaldrp halk Kurana davet etmekteydi. Bu srada Kab ldrld ve deve nnde ldrlenlerin ilki oldu. Sava leye kadar srd. Hz. Ayenin ordusu bozguna urad, Basraya doru kamaya baladlar. Ancak devenin etrafnn sarldn grnce geri dndler. Talha ve Zbeyrin evresinde odaklanan sava, devenin etrafna kaymt. Talhaya bir ok geldi, baldrna sapland. Akan kan durmuyordu. Talha klesine onu kimsenin tanmayaca bir yere gtrmesini syledi. Ancak kan kaybndan ld. bnl-Esire gre Talhaya ok atan Mervand. Hatta onu yaraladktan sonra Osmann olu Erbn bulup, babann katillerinden bir ksmn ldrdm, artk c alma sevdasna dmem diye mjdelemiti.269

269

ag.e., s. 115.

115

Baka bir rivayette yaral olarak Basraya gtrlen Talha yolda birine rastlam, Alinin askeri olup olmadn sormu, olumlu cevap alnca ona ver elini de Alinin adna sana biat edeyim demitir. Sava tam hzyla devenin etrafnda srmekteydi. Deveyi korumak iin sadece Kureyten 40 kii ld. Mervan ve Abdullah b. Zbeyr de deveyi korumak isterken yaraland. En sonunda Umayre adl bir adam yular tuttu, glyd nne geleni ldrmeye balad. Onu Eter yaralad. Devenin yularn tutan ldryordu. Talhann olu Muhammedi de yaralam fakat ldrmemiti. Abdullah b. Zbeyrle aralarnda byk bir mcadele oldu. Abdullah ar yaralannca onu brakt. Eterin bu savataki kahramanlklar Glpnarlnn eserlerinde ayrntsyla anlatlr. Hz. Ali bizzat harbe girip savamtr. Sahabe Aliyi ldrlrsen mslmanlar bozguna urar diye mani olmaya alt. Savan devenin etrafnda kztn gren Ali, devenin ayaklarnn kesilerek kertilmesini emretmek zorunda kald. Muhacir ve ensardan bir blk deveye doru yrd. Muhammed bnl-Hanefiyye elinde Raslullahn bayran tutmaktayd, Hasan ve Hseyinde babalaryla ilerliyorlard. Bunu gren Cemel ashab ekirge srleri gibi katlar. Hz. Ayenin yanna kardei Muhammedi ve Ammar yollad. Muhammedle Ammar devenin hevdicinin iplerini kestiler. Aye Kimsin diye bard. Muhammed ise Ehlinin iinde en nefret ettiinim dedi. Aye Muhammed sen misin, kr sana bir ey olmad deyince Muhammed st olsaydn benim ldrlmemize acmazdn diye cevap verdi. Ali, Hz. Ayeye yaklaarak Raslullah sana byle mi vasiyyet etmiti dedi. Aye ise Aliye st oldun, bala beni dedi. Hz. Alinin cevab hereyin bir zekat olduu, st olmann zekatnn da balamak olduu ynndeydi. Hz. Ali Muhammede ablasna hibir kimseyi yaklatrmamasn, syleyerek Ayeyi zel olarak hazrlatt adrna yollad. Aye Alinin emriyle geceyi Basrada byk bir evde geirdi.270 Tm bu olaylar olurken Muaviyenin neler yaptna bakmak istiyoruz. am valisi Muaviye Hz. Osmann kann talep ederken Cemel topluluuyla asla bir araya gelmemitir. Hz. Osmann katlinden nce bir birine kar iyi hisler beslemeyen Cemel topluluu ayn Muaviye gibi szde baka, zde baka eyler istemekteydi. Muaviye aralarnda olmasa da meyyeoullarndan pek ok kimse vard. Bunlar
270

Geni bilgi iin bkz. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 359-368; Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 93-118.

116

baz eski aileler ve onlarn yaknlarndan olumaktayd. Hz. Aliye kar halk kkrtmak iin hereyi yapmaktaydlar. Muaviyenin Cemel topluluuyla beraber hareket etmemesi hayali bir Rum tehdidine balanmtr. Bu bahaneyle Muaviye Cemel ordusundaki dier Emevilere kar mazeret bulmu olmaktayd. Muaviyenin asl amac ikisini de dman kabul ettii bu ordular birbirlerine krdrmakt. Kim kazanrsa kazansn, gene karlyd. Dmanlar eksilmi olacakt. Daha ncesinde Cemel topluluu Mekkedeyken nereye gidelim diye dnrken Zbeyr ama gitmeyi nermi, Velid b. Ukbe ise Hz. Osman muhasara altndayken Muaviyenin ona yardm etmediini syleyerek kabul etmedi.271 Zaten Muaviye de onlara merakl deildi. Ne iktidar ortaklarna ne de parasyla askerlerini onlar iin harcamaya niyeti yoktu. yle diyordu Cemel ashab galip gelirse onlar bana Aliden daha ehvendir, eer Ali galip gelirse ben ona ne yapacam bilirim. 3.5.Cemelden Sonra Savatan sonra Hz. Ali tellallar kartp, Kaann ardna dp kovalamayn, yarallara dokunmayn, evlere girmeyin, kimsenin silahn, elbisesini, maln mlkn almayn. Silahn brakan emindir. Evine gidip, kapsn kapatan emindir diye bartt. Tm olanlara ramen Hz. Ali Ayeyi ziyarete gitti, halini sordu. Basra atlarla yanklanyordu. ller gmld, yarallar tedaviye alnd. Her iki taraftan lenlerin says on bindi. Daha nce de Cemel topluluu Basrada bin kiiyi ldrmt. Yani on bin mslmann kan akmt. Hz. Ali askerlerin ellerindeki mallar toplatp sahiplerine geri verdi. Ganimet almak isteyenlere Onlar bizim kardeimizdir, bize isyan ettiler diye mallarn helal sayamayz, Hz. Ayenin birinizin payna dmesini ister misiniz diyerek onlar susturdu.272 Rivayetlerin geneline gre sava 36. yln Cumadelahirasnda olmu gn srmtr. Bundan sonra Ali Basraya girmi ve halka mescitte bir hutbe okumutur. Tm yaptklarna ramen Basrallar affetti ve herkes Hz. Aliye biat etti. Hz. Ali hazinede bulunanlar askerlerine verdi.
271 272

Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 96. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 119.

117

Hz. Ali Abdullah b. abbasla Hz. Ayeye Medineye dnmesi iin haber yollad. Aye Abdullahla tartt. Sonunda kardei Muhammed ve Basrann ileri gelenlerinden krk kadnla yola kmaya mecbur oldu. Hz. Ali ve oullar onu bir gnlk yola kadar uurlad. Ali Abdullah b. Abbas Basra valisi yapt. Ziyad da hazinenin bana getirerek Kfeye yola kt. Kfede halk Hz. Aliyi karlad, Alide mescitte kendisini yalnz brakmadklar iin halka teekkr etti. 3.6.Muaviye ile lgili Gelimeler Hz. Alinin Cemel Savanda galip gelmesi merkezi otoriteye itaati kabul etmeyen Muaviyeyi eitli hazrlklarn iine soktu. Muaviye maktul halifenin kanl gmleini amllar da nefret duygular uyandrmak iin kulland. am halknn bu cokusu Muaviyeye halifelii kazandrd. Cemel Savandan sonra srann kendisine geldiini biliyordu. Hz. Aliyi oyalamak iin hereyi yapt. evresine mektuplar yazarak destek arad. Hz. Ali biatn sunmas iin Muaviyeye eli gnderdi. Bu eli Cerir b. Abdullah el-Beceli idi ve kendisi Hz. Osman dneminde de grev almt. Bu eli seimi Hz. Alinin evresindekileri memnun etmedi. Nitekim Cerir ondan phe edenleri ileride hakl karacakt. Cerirden uzun sre ses kmad. Bu durum Hz. Aliyi rahatsz etti. Muaviye Ceriri zellikle oyalyor, evresinden destek toplamaya alyordu. Bu abalar sonunda Kinde kabilesi reisini Hz. Osmann kann istemeye ikna etti.273 Bu kabile reisi Suriye blgesindeki btn ehirleri gezerek halk savaa hazrlad. Ateli konumalar sayesinde Muaviyenin ordusuna byk katlm oldu. Bu kiiler lene dek Muaviyenin yannda olmaya and imiti. Amr b. As, Hz. Osmann evi kuatlnca oullarn da alarak Filistine gitmiti. Burada uzun sre kimseyle grmedi. Hz. Aliden hi holanmazd. Muaviyeden gelen bir mektup onu harekete geirdi. Muaviye Hz. Alinin yollad eliyi oyaladn, hemen gelmesi gerektiini sylyordu. Amr koarak ama gitti ve Muaviyenin en yakn adam oldu. Buna karlk lene dek Msr valisi olmay ve Msr gelirlerini istemiti. Yoksa Muaviyeyle Amrda bir birlerini sevmiyorlard. Tek ortak yanlar menfaatleriydi. Amr

273

Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 98-99.

118

Muaviyeye yle demiti; kimizi birletiren ne Osmann yaknl ne ona olan sevgimizdir. Bizi dnyaya ballmz birletirdi.274 Muaviye 3 eyi baarrken Amrdan ok faydaland. Bunlar hapisten kaan Muhammedin durumu, Bizans tehdidi ve Hz. Ali problemi idi. Amr 3 konunun zmnde de ok baarl oldu. Bizans mparatoruyla geici bar yapld, sava meydannda deilse de masa banda Hz. Alinin halifelii elinden alnd ve Muhammed b. Huzeyfe yakalanp ldrld.275 Muaviyenin ordusuna katlan ilgin bir sima daha vard. Ubeydullah b. mer Ubeydullah babasn ldren klenin kk kzn hibir suu olmamasna ramen ldrm, Hz. Ali de onun ksas edilmesini istemiti. Ancak Hz. Osman diyet vererek Ubeydullah kurtarm, Dn babas ld bugn olunu ldremem demiti. Bu yzden Ubeydullah Aliden ekiniyordu. Muaviyenin sahabeye yazd mektuba cevap verdi ve Kfe yerine ama gitti. Muaviyenin tm srarlarna ramen halka Hz. Ali aleyhine bir ey sylemedi, Aliyi Osmann lmnden sorumlu tutmad. Ancak Sffinde Muaviyenin yannda savat. Ubeydullahn Hz. merin olu olmas ve Kureyin otoritesini temsil etmesi Muaviye iin byk bir kazanmken Hz. Ali iin bir kaypt. Muaviye ona hikmetli szlerle dolu bir mektup getiren Ceriri tam ay oyalad. Baz kiiler onun taraf deitirdiini sandlar. Bu sre zarfnda Muaviye destek toplad ve kuvvetini Hz. Aliye anlatmas iin Cerire g gsterileri, ovlar yapt. Cerir geriye Muaviyenin Hz. Aliye biati red eden mektubuyla dnd. Hz. Aliye amn durumunu, onlarn Hz. Osmann lmnden kendisini sorumlu tuttuklarn ve amllarn Muaviyeye olan ballklarn anlatt. Hz. Ali ve Muaviye arasnda uzun sren bir yazma trafii oldu. Bu yazmalarn temelini Hz. Alinin Muaviyenin idareyi tanmas ynndeki iyi niyetli abalar ve Muaviyenin amalarn gizlemek iin kulland Hz. Osmann kan iddas oluturuyordu. Muaviyeye gre muhacirler Hz. Osman ldrmeleri iin halk tahrik etmi, ensarda Hz. Osmana yardm etmemiti. Tm bunlarn ardnda Hz. Ali vard. Muaviye Hz. Osmann kann ve halife seiminin uraya braklmasn istiyordu. Hz. Ali bu tavr karsnda aknd. Hz. Osmann kann talep etmenin
274 275

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 134-136. a.g.e., s. 134-138.

119

oullarnn hakk olduunu, eer oullar bu hakk Muaviyeye vermilerse bile nce halifeye biat etmesi gerektiini, devletin her tarafnda otorite salandktan sonra sulularn Allahn kitabna gre cezalandrlacan sylyordu.276 Muaviye Medineye mektuplar yazyor, yardm istiyordu. nk Hz. Alinin halifeliinin meruiyetinin sebebi muhacir ve ensar tarafndan seilmesindendi. Eer Muaviye bunlar yanna ekebilirse Hz. Alinin meruiyeti de elinden giderdi. Mektup yazd kiiler arasnda Sad b. Ebi Vakkas, Abdullah b. mer, Muhammed b. Mesleme ve Ubeydullah b. mer de vard. Bu kiilere yazd mektuplardan niyetinin hilafet olmadn, halife seiminin uraya braklmas gerektiini, tek isteinin Osmann kan olduunu ballandra ballandra anlatyor; Talha ve Zbeyrin bu uurda ldn, Hz. Ayenin bunun iin savatn anlatyordu. Ancak bu ars sadece Ubeydullah b. mer stnde ie yarad.277 3.7.Muaviyenin Msr Valisi Kaysn Azline Neden Olmas Kays b. Sad b. Ubade, ok iyi bir mslman, ok iyi bir idareci ve ok iyi bir askerdi. Hz. Alinin maiyetine bir ordu vermesine ramen askerlerin halifeye lazm olaca gerekesiyle orduyu kabul etmedi. Beraberindeki yedi kiiyle Msra girdi. Mescitte minbere kp Hz. Alinin emrini okudu ve halka yle seslendi; Ey halk biz Peygamberimizden sonra en hayrl bildiimiz kiiye biat ettik, siz de ona Allahn kitab ve Rasulullahn snneti zerine biat edin. Halk bu neriyi hemen kabul etti. Kays Msrn her tarafna memurlar tayin ederek Msr lkesine hakim oldu. Sadece iki kii Yezid b. Haris ve Mesleme b. Muhalled Aliye biat etmedi. Muaviye onlarn toplumdaki konumunu ve Muaviyeye katlma ihtimallerini gz nne alarak zerlerine varmad. Kaysn bu baarl ynetimi Muaviyeyi ok rahatsz ediyordu. O, Hz. Peygamberin zamannda Ensarn bayraktaryd, Hz. Peygamberin hizmetinde bulunurdu. Hz. Ali am zerine yrrse muhakkak Kays askerleriyle yardm ederdi. Kaystan ne yapp edip kurtulmalyd. Kaysa mektuplar yazd, vaadlerde bulundu, tehdit etti. Ne yapsa bir sonu alamad. Bu sefer hileye bavurdu, amda halka Kaysn kendilerinden olduunu, Hz. Osmann kann isteyenleri himaye ettiini, kendisine gizli mektuplar yazdn anlatmaya balad. Kaystan geldiini idda ettii sahte bir mektubu halka okudu.

276 277

Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 98. a.g.e., s. 100-101.

120

Dedikodular hzla yayld. Hz. Hasan, Hseyin ve Abdullah b. Caferin kulana kadar gitti. Gidip Hz. Aliden onu azletmesini istediler. Hz. Ali Kaysa ok gveniyordu. Buna ramen iine phe dt. Kaysa Haribde biat etmeyenlere bask uygulamasn istedi, Kays ise onlara dokunmann kt sonular douracan syledi. Hz. Ali sava konusunda srarc oldu. Kays kabul etmedi. O zaman Hz. Ali Kaysn ona ihanet ettiini zannederek grevinden ald. Yerine Muhammed b. Eb Bekiri atad. Kays Msrdan kp Medineye geldi. Ancak Mervann hakaretleri yznden Sehl b. Huneyfle Kfeye yola kt. Hz. Aliye ulap durumu anlatt, Hz. Ali ok zld, ama yapacak bir ey yoktu. Muaviye hedefine ulamt. Msra vali olan Muhammed b. Eb Bekir Kaysn aksine biat etmeyenleri biat etmeleri ya da lkeyi terketmeleri iin zorlad. kisine kabul etmedikleri iin silaha sarld. Bylece Msrdaki muhalefet trmand ve Muaviye tarafna koymaya balad.278 3.8.Sffn Sava Hz. Ali ve Muaviye arasndaki mektup trafii tm hzyla srmekteydi. Hz. Ali sava kmamas iin elinden geleni yapm Beir b. Amr el-Ensari, said b. Kays elHemedani ve ebes b. Rebi et-Temimi gibi kiileri eli olarak Muaviyeye yollamt. Bu eliler ne ekilde davranrsa davransn Muaviye biate yanamyordu.279 Savan kanlmaz olduu ortadayd. Kimi kaynaklar savatan nce iki ordudan kk kk guruplarn ufak apl arpmalar yaptn sylerken280 kimi kaynaklar Cezire blgesinde halifenin gleri ile Muaviye taraftarlarnn281 arasnda hakimiyeti salama mcadelesi olduunu belirtir. kinci gre gre Hz. Ali Kfede iken Muhan, Cibal, Horasan ve Cezireye valiler tayin etmiti. Cezire valisi olan Malik el-Eter buradaki Osman taraftarlarn bastrarak idareyi ele geirdi. Ancak bize gre bu kk arpmalar Eterin Cezire valisi olmasndan sonra deil, Hz. Alinin ordusunun Sffna giderken getii gzergah zerinde olmu, Alinin ordusuna saldran Muaviye yanllar pskrtlmt.

278 279 280 281

Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 130-134; Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 102-103. Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 249. a.g.e., s. 249. Aycan, a.g.e., s. 104.

121

Ancak bu ortamda bile eli trafii sryordu. Hz. Ali yeni bir eli heyeti yollad. Buna karlk Muaviye de Hz. Aliye heyet yolluyordu. Muaviyenin heyeti Aliye kendisini Osmann ldrlmesinden sorumlu tuttuklarn, katilleri teslim edip halife seimini uraya brakmasn istedi. Hz. Ali ise sinirlenerek Allaha hamd senadan sonra Hz. Peygamberin nbvvetini ve insanlar doru yola ilettiini anlatt. Daha sonra Hz. Eb Bekir ve merin halife seiliini bu ikisinin doru yoldan ayrlmadn, kendilerinin Hz. Peygamberin ailesi olmalarna ramen bu kiilerin stlerine halife olmasna bata darldklarn sonra affettiklerini anlatt. Osmann baz yanl ileri yaptn, halkn onun aleyhinde olduunu ve ldrldn, gene halkn basklar yznden hilafete geldiini, ancak kendisine biat eden iki kiinin ayrlmas yznden zayf dtn anlatt. Allahn dininde hibir ncelii olmayan, babasyla birlikte istemeden mslman olan Muaviyenin muhalefetinin hibir anlam ifade etmediini, kendisinin ve babasnn mslman olana kadar Rasle hep dman olduklarn, bu isyanndan baka hibir gazasnn olmad, Peygamberin ailesiyle bu kiinin nasl denk saylabileceini, Muaviyenin onlar kandrdn, gzlerini amalar gerektiini syledi.282 Muaviye ve Hz. Ali arasnda geen mektuplamalarda Hz. Alinin mektuplar hitabet asndan birer ahaserdir, iindeki nasihatler her mslmann kulana kpe olacak niteliktedir. Buna karlk Muaviyenin tavr hedef saptrma, niyetini gizleme, dman oyalama, kendi propagandasn yapma gc asndan ok ilgi ekici ve baarldr.283 Yaplan grmelerden hibir sonu kmaynca sava kanlmaz oldu. Sava hazrlklar 36 yl sonlarna doru tamamland, her iki ordu Sffna doru yola kt. Muaviyenin ordusunun belkemiini Suriyeli askerler oluturuyordu. Bunlar Fezare, Lahm, Czzame, Ak gibi yerleik kabilelerden; Mudar ve Rabia gibi sonradan buraya yerlemi ve birbirine karm birok kabileden olumaktayd. inde muhacir ve Ensardan, Hicaz blgesinden neredeyse hi kimse yoktu. Bu ak meyyeoullarndan baz kiilerin katlmyla telafiye allmt. Ensar Numan b. Beir ve Muhammed b. Mesleme temsil ederken, Ubeydullah b. mer ve Abdurrahman b. Halid b. Velid Kurey otoritesini temsil etmekteydi. Muaviyenin komutan seimi de sembolikti, ordu komutanlklarna bu drt sahabeyi getirmiti. Hz. Alinin ordusunda Muhacir ve Ensardan birok kimse vard. Bu kiilerin sekseni
282 283

Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 250. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 143-154.

122

Bedir savana katlm, ortalama yediyz de Beyatrr-Rdvanda bulunmutu. Bunlarn dnda muhacir ve ensardan drtyz kii daha vard. Bu kiiler farkl boylara mensuptu: Kurey, Esed, Kinne, Kinde, Basra ve Kfe Bekrileri ve Yemen Kabileleri gibi pek ok kabile Hz. Alinin safnda temsil edilmekteydi. Ancak eski Kfe valisi Eb Musa el-Earinin amca ocuklarnn Muaviyenin yannda savamas Kfeden istenen miktarda katlm olmasn engelledi.284 Kaynaklar Muaviyenin ordusu hakknda seksenbinle yzyirmi bin arasnda saylar verirken, Alinin ordusu iin elli bin ile yzbin arasnda deien rakamlar verilir. Bu savata Hz. Ali tarafnda olup Rdvan Biatine katlanlardan altm sahabe ehit olmutur. Sava daha balamadan Hz. Ali ve Muaviye arasnda grlen ilk olay su meselesidir. Muaviyenin ordusu nce gelerek Fratn kysndaki su kenarlarna yerlemiti. Hz. Ali suyu her iki ordunun da kullanmasn istedi. Ancak Muaviye Hz. Alinin ordusuna bir damla bile su vermemeye kararlyd. Muaviyenin yannda bulunan Velid b. Ukbede Alinin ve isyanclarn Hz. Osman muhasara altnda krk gn a susuz braktklarn, bu yzden onlara da su verilmemesi gerektii konusunda Muaviyeyi destekliyordu.285 Hz. Alinin ordusu bir gn bir gece susuz kald. Eas b. Kays ve Malik elEter komutasndaki askerler savaarak su kenarlarn Muaviyenin askerlerinden ald. Bu sefer Muaviye ayn eyi Alinin ona yapmasndan korktu. Ancak Hz. Ali bu mjdeli haberi alr almaz Muaviyeye birini yollad. Ben senin yaptn yapmam, su herkese mbahtr, siz de biz de suya muhtacz, bu ihtiyata biriz, gelin istediiniz kadar su aln dedi.286 Su ile ilgili bu zaferden sonra Hz. Ali iki gn bekledi. Muaviyeden hi ses kmyordu. Hz. Ali gene eli gnderdi ama Muaviye fikrinden dnmyordu. Bunun zerine sava balad. Ancak iki ordu birden bire hcuma gemedi. Her iki taraftan askerler kp savayordu. ne kanlar arasnda her iki taraftan nl simalar vard. Ama er meydanna en ok kan kii Eterdi. Zilhicce ay byle geti. Hz. Alinin ordusuna verdii tler bugnn insan haklar savunucularna ders verir nitelikteydi. Sava balad. Hz. Ali Kfe atllarnn bana Malik el-Eteri,
284 285 286

Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 105. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 186. a.g.e., s. 191.

123

piyadesinin bana Ammar koydu. Basra atllarnn banda Sehl b. Huneyf, piyadelerinde Abdullah b. Budeyli vard. Bayra Haim b. Utbe tayordu. Yemen askerlerini sana ald, Eas b. Kays balarna koydu. Rabia boyunu sola alp Abdullah b. Abbas da onlarn bana geirdi. Boylarn her birine bir emir ve bir bayrak verdi.287 Bu savata Hz. Alinin bayra krmz, Muaviyenin ki siyaht. Her iki ordu da birbirlerini tanyabilmek iin iaretlere ve paralara sahipti. Sava Saferin ilk arambasnda balad. Her gn iki taraftan blkler meydana kyordu. lk gn Habib b. Meslemenin nderliindeki amllarn karsna Malik el-Eter kt. Akama kadar savald. kinci gn Haim atl ve yayalarla meydana kt, karsnda Ebl-Aver vard. nc gn meydanda Ammar vard, elinde Hz. Peygamberden ald sylenen bayrakla savayordu. Ancak geri ekilmek zorunda kald. Drdnc gn Muhammed bnil-Hanefiyye meydana kt. Karsnda byk bir kuvvetle Ubeydullah b. mer vard. Ubeydullah Muhammedi teke tek dvmeye ard. Hz. Ali bunu renince meydana kotu ve Ubeydullaha meydan okudu. Ancak Ubeydullah bunu kabul etmeyerek dnd. Beinci gn sava Abdullah b. Abbas ve Velid b. Ukbe arasndayd. Muaviyenin ordusu kazanmak iin drste dvmekten baka her yola bavuruyordu. Hz. Ali isyanclarla blk blk deil hep birden savalacana karar verdi. Hz. Ali ve Muaviyenin komutasndaki ordular karlat. Bir sonu alnamad. Glpnarlnn anlattklarnda ne kan bir konu da olacak olaylarn mmete daha nce Hz. Peygamber tarafndan bildirilmesiydi. Tm mmete bildirenler olduu gibi sadece Hz. Aliye bildirilenler de vard. Daha nce Hz. Peygamberin Eb Zerre sylediklerini onun srgndeki vefatn anlatrken aktarmtk. Benzer baka bir hadisde Ammar b. Yasir hakkndadr. Ammar Hendek savanda mescid yaplrken ta tamaktayd, herkes bir ta tarken ona iki ta yklyorlard. Hz. Peygambere aka yollu Bu mmetin beni ldrecek dedi. Raslullah ise Yazk sana ey Smeyyenin olu, seni gerek imama isyan eden bir topluluk ldrecek, dnyadan son iiminde suyla kark st olacak buyurmutu. Gene baka bir gn

287

a.g.e., s. 195.

124

Ammara Seni gerek imama isyan eden bir topluluk ldrecek, Ammar onlar cennete arrken, onlarsa Ammar cehenneme arrlar buyurmutu.288 te bu Ammar doksan yanda bir ihtiyar olarak Sffnda ehid oldu. lmeden nce bir kadnn kendisine ikram ettii suyla kark st iti. Kahramanca savarken ehit dt. Onu ldrenler ban alp Muaviyeye gtrdler. Amr b. As, Ammar ldren adamlara hakaret etti. Olu Abdullahla birlikte bu olaydan nce lm olmay dilediklerini syledi. Ancak Muaviye bundan rahatsz oldu. Kendileri iin savaanlara cehennemlik olduklarn sylemeye hakk olmadn belirtip Amr azarlad. u inciyi uydurdu; Ammar biz ldrmedik ki buraya getiren Ali ldrd.289 Hz. Ali bu sz duyunca ok zlm, O zaman Hamzay da Uhuda gtren h Hz. Muhammed ldrd demitir.290 Gene Hz. Peygamberin veysil-Karani adl bir kiinin tabiinin en hayrls olduunu syledii ve bu kiinin Hz. Alinin yannda ehit olaca ve onun efaatiyle Rabia ve Murdar koyundaki kadar kiinin cennete gireceini buyurduu insanlara Hz. Ali tarafndan anlatlmtr. Veysel Kfe tarafndan geldi, Aliye biat etti. Savaa kt ve ehit dt.291 Sonu olarak Muaviye uygulad tm sava taktiklerine ramen galip gelemedi. Tm olanaklar kulland; askerlerine bol ihsanda bulundu, duygu smrs yapt; Hz. Alinin aleyhinde propaganda yapp drt yana duyurdu, Hz. Alinin ordusundakilere saf deitirmek iin her teklifi sundu. Ama galip gelemiyordu. Bu duruma Hz. Alinin hakllndan kaynaklanan kuvveti yol at gibi, cesareti, sava dehas ve Hz. Peygamber zamannda kazand tecrbelerin de pay bykt. Ayn zamanda Hz. Alinin yannda savaan kimi adamlar ona dnyevi menfaatler iin deil Allahn kelam iin balyd. Eter, Haim b. Utbe b. Eb Vakkas, Ammar gibi kiileri ona lmne inanyordu. Ama Muaviye de biliyordu ki Hz. Alinin ordusundaki ounluk byle deildi. zellikle Irak askerlerinin ou bu sava Kurey boyunun iktidar mcadelesi olarak gryordu. Daha nce Basrallarla savatklar iin rahatszdlar, hatta bazlar Sffndan nce bunu dile getirmiti. Bu askerler ilk halife dneminde ganimet iin savayordu. Bu sayede geimlerini salyor evlerine kafirleri ldrmenin gururuyla gidiyorlard. imdi ise ne ganimet ne
288 289 290 291

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 374. a.g.e., s. 375; Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 205-208. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 208. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 372-373.

125

kle kazanamyorlard. Hz. Ali savatklar kiilere lanet bile okutmuyor, onlardan kardelerimiz diye sz ediyordu. Zbeyri ldreni dllendireceine cehenneme gideceini sylemiti. Byle bir ortamda savamann anlam neydi? te Hz. Alinin ordusundaki bu tip ounluk, Leyletl-Harir gecesinde artk tm mitlerini kaybetmi, kamak ya da Hz. Aliden eman dilemek arasnda bocalayan Muaviyeye bir k oldu. Sava madem meydanda kazanlmyordu o zaman masaya tanmalyd. Muaviye Amrn nerisiyle mzraklarn ucuna Kuran sayfalar taklmas ve taraflarn Kurann hakemliine davet edilmesi fikrini ortaya att. mzrak birbirine baland, Bunlara byk am mushafnn sayfalar takld. Mzraklar tayanlar yle baryordu; Ey Arap topluluu sizinle bizim aramzda Allahn kitab var; kadnlarnz, kzlarnz dnn, siz yok oldunuz mu onlar kafirlere esir derler.292 Bu teklif Hz. Alinin ordusu iindeki kurrada hemen etkisini gsterdi. Artk savamyorlar, Hz. Aliyi deil dinlemek tehdit ediyorlard. Hz. Ali onlara Muaviyenin, Amrn, bn Ebi Muaytn, Habib b. Meslemenin din ve Kuran dkn insanlar olmadklarn, onlar hakem isteyenlerden daha iyi bildiini, bu kiilerin kklklerinde de byklklerinde de insanlarn en erlileri olduklarn syledi. Muaviyenin teklifinin onlar kandrmak iin olduunu anlatt. Ancak Hz. Ali ordusu zerindeki hakimiyetini tamamen kaybetmiti. syanclar onu teklife uymaya zorluyor, Osmana yaptklarn yapmakla tehdit ediyordu. Bir ara Hz. Alinin ok yaknnda bulunan Eas b. Kays da bunlarn arasndayd. 3.9.Hz. Alinin Ordusunda ki Karklklar ve Hakemlerin Belirlenmesi Hz. Aliye yaplan basklar yle artmt ki Eteri geri arttrmak zorunda kald. Eter ok ilerlemiti, son darbeyi vurmak zereydi. Hz. Ali geri gelmesi iin Yezid b. Haniyi yollad. Ancak Eter galibiyete ok az kaldn, neredeyse kazanacaklarn syledi. Yezid tekrar halifeye dnd. Ama isyanclar ldrmt, Eter gelmezse Hz. Aliyi yalnz brakacaklarn hatta ldreceklerini sylyorlard. Yezid Etere gelip, Sen burada galibiyet kazan, orada mminlerin emirini ldrsnler deyince Eter dnmeye mecbur oldu.293 Ancak Muaviyenin teklifini kabul etmesi de Hz. Alinin durumunu dzeltmeye yetmedi. Ordunun iine dt durum mantk d grnse de gerek buydu. Hz. Alinin ordusundaki yirmibin kii tm orduya hakim durumdayd. Madem Muaviyenin btn artlar kabul edilecekti neden yz on gn boyunca
292 293

Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 108. a.g.e., s. 230.

126

savalm ve sadece kendi ordularnda yirmi be bin kii lmt? Muaviyeyi isyanc bir validen Hz. Ali ile pazarlk masasna ykselten neydi? Kurann hakemliiyle ne kast ediliyordu? Hakem seilecekse neden bunlar Mekke ve Medinedeki ura yelerinden deildi? Bu tarz sorulara Hz. Alinin ordusu iindeki isyanclarn o an iin ne cevaplar verdiini bilmiyoruz. Ama bildiimiz baz eyler var. Bu gurup yaptklar eyin ne byk bir felaket olduunu ksa sre sonra anlad ancak durumu dzeltmeye alacaklarna bir faciaya evirdiler ve Hariciler adyla tarih sahnesine ktlar. Ayrca onlarn Muaviyeyle anlamaya varlmasn istemesinde Eas b. Kays byk rol oynamt. Eas Hz. Osmann Azerbeycan valisiydi, onun lmnden sonra Hz. Aliye biat etti. Balarda Hz. Alinin yaknnda bulundu. Sffnda Kinde ve Rabia kabilelerinin komutanyd. Ne zaman ki Hz. Ali onu bu grevden azletti, Easn Hz. Aliye olan tavr hemen deiti. Durum yle bir hale geldi ki yerine grevlendirilen kiinin kabilesiyle neredeyse savalacakt. Ortalk zor yattrld. te bu noktadan sonra Eas Hz. Alinin ordusu iindeki bir truva at olarak gryoruz. Eas grnrde Muaviyenin ordusuna katlmamt, ama Muaviyenin lehine yle iler baard ki bunlar klla kazanmak imkanszd. syanc gurup ahmaklardan ve mnafklardan oluuyordu. Bunlar Hz. Aliyi tamamen saf d brakt. Grnrde emir Ali idi ancak isyanclar kendi bildiklerini yapyordu. amllar ve Irakllardan heyetler ordugahta bulutu. Herkesin kendi setii hakemlerin bir yl sonra buluup halifeyi Kuran ve snnet llerine gre semelerine karar verdiler. Neden hakemler bir yl sonra toplanyordu? Sonucu nceden bilen Muaviye bu srada g m toplayacakt, ya da bu sre zarfnda Hz. Alinin halifelii pheli durumdayken ona bal topraklarda igal hareketerine mi giriecekti? Bunlar bile sorgulayan yoktu. Hz. Ali ne anlamann artlar hakknda sz sahibi olabildi ne de kendi hakemini belirleyebildi. Muaviyenin hakemiyse belliydi, Amr b. As, Eas b. Kays ve isyanclar Hz. Alinin adna Eb Musa elEariyi hakem tayin ettiler. Hz. Ali hilafete gelince Eb Musadan zar zor biat alabilmi, bu kii Cemelde Hz. Aliye yardm etmemesi yetmezmi gibi halka da mani olmutu. Uzun uralar sonunda grevden alnabildi. Bir damla manta sahip olan hibir kii Ebl-Musann Aliyi temsil etmesini istemezdi. Alinin hakem olmasn istedii Abdullah b. Abbas Alinin akrabas olduu gerekesiyle kabul etmediler. Hakemin temsil ettii kiinin avukat grevini stlenecei ortadayd, tarafsz deil Aliye gnlden bal biri olmalyd. Ebl-Musann tek vasfysa Hz. Aliye ihanet etmi olmasyd. Bu karar bizce sadece ahmaklktan kaynaklanmyordu, arkasnda kt niyet vard.

127

Ebl-Musa el-Eari alelacele Kfeden Sffna getirildi. ki ordudan heyetler ve katipler anlama metnini hazrlamak iin bulutu. Anlamann metni yazlrken Emirul-Muminin sfatnn yazlmas, kimin isminin nce yazlaca gibi konularda problem kt. Amr senin halife olduunu dnsek seninle niye savaalm diyorlard. Bu olay insanlara Hz. Peygamberin bana Hudeybiye Bar esnasnda gelenleri hatrlatmaktayd.294 Muaviyenin gerek niyeti de ortaya kmt. Ellerine frsat gemesine ramen Hz. Osmann kannn konusu bile almam, kimin halifelie daha uygun olduu konusuna younlalmt. Metinden Hz. Alinin sfat sildirildi. Buna gre anlama Eb Talibin olu Ali ile Eb Sfyann olu Muaviye arasndayd. Siyasi bir abadan baka hibir anlam tamayan bu anlama ile Kurann hakemliine bavurulduuna inanmak tam Hz. Alinin ordusundaki kurralara gre bir davrant. Bunlar hakemlerin hangi vasfla halife seebileceini, Kuran ve Snnet hakknda ne bildiklerini, dier mslmanlarn buna ne tepki vereceklerini dnebilecek kapasiteden yoksundu. Yaplan anlamayla yl sonunda Ramazan aynda Dumetul-Cendelde toplanmasna eer bu toplant gereklemezse ya da karara balanmazsa daha sonra Erzuhta toplanlmasna karar verildi. ki orduda kendi llerini gmd, Hz. Ali Kfeye, Muaviye ama doru ordularn alp yola kt. 3.10. lk Hariciler Eas gizlice anlamay alp nce amllara sonra Irakllara okudu. Irakllar arasnda bulunan Madn boyundan iki karde kllarn ektiler, Hkm ancak Allahndr diyerek Muaviyenin adrna doru saldrdlar. kisi de hemen ldrld. Bu gr Irak askerleri arasnda duyuldu ve bir gibi taraftar toplamaya balad. Ortada bir slogandan baka bir ey yoktu. Ama Hz. Aliyi Muaviye ile anlamas iin zorlayanlar, onu lmle tehdit edenler, bir avu gnldyla yalnz brakanlar imdi az deitirmi, bu slogan tutturmutu. Hz. Aliyi sulamaktaydlar, hkmn sadece Allahn olduunu, Alinin hakem tayin etmeye hakk olmadn sylediler. Savaa geri dnmek istiyorlar, bu kadar kiinin bouna ldn, savata ldrlmeye raz olduklarn sylyorlard. Hz. Ali zorla, istemeyerek de olsa yapt anlamadan dnmedi. Ahdine vefa gsterdi. Easn bu ayrlklar ldrmek istemesine de izin vermedi. Daha sonra
294

Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 113.

128

Hariciler olarak anlacak bu insanlarn yol at felaketler Hz. Alinin lmne kadar srd. Savan ardndan esirlerin durumu meselesi ortaya kt. Amr Muaviyeye tm esirleri ldrmesini nerdi. Ancak Hz. Alinin btn esirleri serbest brakmas zerine Muaviye de aynn yapmaya mecbur oldu. Kendini zalim gstermek Muaviyenin isteyecei en son eydi. 3.11. Hakemlerin Karar Kfeye gelen Hz. Alinin znts her geen gn daha da artt. nsanlara hakknda ne dnldn soruyor, farkl farkl yantlar alyordu. Kfede her evden at sesleri gelmekteydi. Hakemlerin kararnn beklendii bu sre boyunca Hz. Ali hzla kan kaybedecek bir daha toparlanamayacakt. Hakem olay slam tarihinin en traj komik olaylarndan biridir. Muaviyenin ynettii bu tiyatro sahnesinde sanki oyun oynanyormuasna Ebl-Musa Hz. Aliyi haifelikten azletmi, mslmanlarn seecei halifeye raz olacan sylemi, Amrda kalkp O halifesini azletti ben kendi emirimi tm mslmanlara halife yaptm diyerek olaya son noktay koymutur. Bu komedi sonucunda Muaviye isyanc bir vali olmaktan km, Hz. Ali ile rakip iki mslman lkenin iki ayr devlet bakan haline gelmiti. Toplantya gzlemci olarak Abdullah b. mer, Abdullah b. Zbeyr, Mugire b. be gibi kimseler de katlmt. Abdullah b. merin ad halife aday olarak Ebl-Musa tarafndan ortaya atld. Abdullah b. Zbeyr de Abdullah b. merin hakemleri etkilemesi ynnde bask yapt. Ancak Amr bu i iin Abdullahn pasif ve yetersiz olduunu idda ederek bu teklifi kabul etmedi ve kendi olunu nerdi.295 Ebl-Musa utancndan Hz. Aliye haber veremeden Mekkeye gitti. Hz. Ali haberi Abdullah b. Abbas ve ureyh b. Haniden rendi. Hz. Ali bunu duyduunda sabah namaznda Kunut dasn okuyordu. Muaviyeye Amra, Eb Musaya, Habib b. Meslemeye, Velid b. Ukbeye ve Abdurrahman b. Halide bedda etti. Bunu renen Muaviyede Ali, Hasan, Hseyin, Eter, Kays b. Sad ve ibn abbasa bedda etmeye balad ve bunu minberde okutmaya balayarak bir gelenek haline getirdi.296 Hz. Ali bu karar kabul etmedi. Yaplan i ne Kurana ne snnete uygundu. Ancak kimi kiiler Hz. Alinin yaplan anlama gereince hakemin verdii karara uymak mecburiyetinde olduunu, buna ramen ne karara uyduunu ne Muaviyenin
295 296

Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 115. Glpnarl, Mmenlerin Emiri Hz. Ali, s. 239.

129

halifeliini tandn sylemektedir.297 Ancak Hz. Aliye gre hakemler heva ve heveslerine uymutu. Ancak Hz. Alinin tek sorunu Hakem olay deildi. Muaviye onun ynetimindeki topraklar ele geirmeye almas ve Harici ayaklanmalaryla da uramak durumundayd.

3.12. Hz. Alinin ktidarnn Gerileme ve k Dnemi 3.12.1. Haricilerle Mcadele Kfe dn Hkm Allahndr diyerek Hz. Aliden ayrlan on iki bin kii Haruraya yerleti. Muaviyenin teklifini kabul etmesi iin Hz. Aliye bask uygulayanlar hakeme bavurulunca yaptklar hatay anlad. Bu olay yznden malup olmadklar halde malup duruma dmlerdi. Kendilerini bozguna, ihanete uram hissediyorlard. Batan beri sulu Muaviye idi. Ama bu yaptklaryla onlarn hakl grnmesine sebep olmulard. Ancak pimanlklar da anormaldi. Hakeme raz olarak kafir olduklarna inandlar, tvbe edip tekrar mslman oldular. Hz. Aliden de ayn eyi yapmasn istiyorlard. Aksi takdirde Hz. Ali kafir olarak kalrd ve onunla dvlmesi gerekirdi. Hz. Ali Haruraya ekilen bu kiiler hakknda hala umut tayordu. Ama onlar nlerine geleni tekfir etmeye, mslmanlarn kann helal saymaya, Hz. Alinin iktidarna glge drmeye balamlard. Her yerden kyorlard. Muaviyeden baka iktidara bir alternatifte bunlar olmutu. Hz. Alinin uramak zorunda kald bu i karklklar yznden Msr elden km, birok mslman Muaviye taraftarlarnca katledilmiti. Kfe savatan bkmt. Hz. Ali taraftar toplamayamaz olmutu. Muaviye glenirken Hz. Ali eriyordu. Onlara ne kadar anlay gsterirse gstersin Hariciler insanlktan anlamyordu. Hz. Ali son bir mitle Abdullah b. Abbas Haruraya yollad. bn Abbasn tm abalarna ramen Hariciler hakeme raz olduu iin Hz. Alinin kafir olduunu, tvbe ederse ona uyacaklarn sylyorlard. bn Abbastan sonra Hz. Ali de Haruraya geldi. Hz. Ali ile Hariciler arasnda geen tartmalar banazln nasl baa klmaz bir illet olduunu gstermesi bakmndan ok ilgintir.298 Hz. Ali

297 298

Gnal, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, s. 233. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 253-256.

130

onlara hem Kurandan hem snnetten pek ok delil sundu. Bu konumalardan etkilenen iki bin kii Hz. Aliye katld.299 Hz. Aliye katlanlarn alt bin kii olduunu syleyenler de vardr. Kalanlar Nehrevana ekildi ve Hariciler olarak anlmaya baland. Hz. Ali Kfeye dnd ve ama yrmek iin ordu toplamaya balad. Haricilere de mektup yollad ancak onlar Hz. Alinin Allah iin deil kendisi iin savatn syleyerek ona katlmadlar. Onlardan midi kesen Hz. Ali Basra askerlerini toplamas iin Abdullah b. Abbas grevlendirdi. arya ancak bin beyz kii uydu. bn Abbasn Savaacak altm bin askeriniz varken halifeye bu kadar adam gndermeniz ayp deil mi demesi zerine bin yediyz elli kii daha geldi. Hz. Ali de Kfe mescidinde askere toplanmas iin konutu. Ksa srede altm bin kii topland. Bu rakam Basrallarla altm sekiz bine ulat. Hz. Alinin ama gitmek istemesine karn ordu Haruraya gitmek istiyordu. Hz. Alinin abalar sonu vermedi, ordu Harura konusunda diretti. Gerektende Hariciler comutu. Yoldan geen sahabi Abdullah b. Hubab ve hamile karsn Hz. Aliyi tekfir etmedii iin ldrdler.300 Bu olayn stne Hz. Alinin gnderdii eliyi, Tayyib kabilesinden kadn ve Sinns-Seydavinin annesini ehit ettiler. Hz. Ali ylmad, onlara Sad b. Kays ve Eb Eyyb el-Ensariyi eli olarak yollad. Ancak anlamaya varmak imkanszd. 3.12.2. Nehrevan Sava Hz. Ali ve ordusu Nehrevana gelince Hz. Ali Kardelerimizi ldrenleri bize teslim edin, ksas yerine getirelim, sonra sizi halinize brakp amllara gideyim, belki Allah sizi bugn bulduum halden daha hayrl bir hale getirir diye haber gnderdi.301Onlarn cevab ise hepimiz ldrdk, sizin kannz da onlarnki gibi helal grmekteyiz eklindeydi. Hz. Alinin ordusu sava durumuna geti. Hz. Ali Eb Eyyub el-Ensariye bir sancak verdi ve altna girenin Kfeye yahut Medayine dnenin gvende olduunu syledi. Toplam saylar drt bin olan Haricilerin saylar lm korkusuyla azalmaya balad. ki bin sekiz yz kiiye kadar indiler.302
299 300 301 302

a.g.e., s. 254. Flal, mam Ali, s. 77. a.g.e., s. 262. a.g.e., s. 264.

131

Hz. Ali tekrar anlama yoluna gitti, onlara kez ans tand. Ancak onlar anlama arsna okla cevap verdi, Alinin bir askerini ehid etti. Sava balad, eline klc alan Harici Hz Aliyi aramaya koyuluyordu. Hz. Ali onunla dvmek isteyen herkesin karsna kt, hepsini ldrd. Harici ordusunda phe ba gstermiti. Abdullah b. Vehhab cennete mi cehennememi gittiini sulamaktayd.303 bilmediini sylerken taraftarlarndan biri onu

Hz. Alinin ordusu bu savata kesin bir galibiyet kazand. Elde edilen silah ve hayvanlar askerlere datld. Mallar ve kadnlar sahiplerine verildi. Yarallar Kfede tedavi altna alnd. Esirler airetlere bltrld. Toplam drt yz kiiydiler. Hz. Ali yanndakilere kendinden sonra Haricilerle savamamalarn, nk gerei dileyip yanl yolu tutanla, batl dileyip elde edenin bir olmadn syledi.304 Nehrevandan sonra Hariciler bir daha dzenli byk bir ordu kuramad. Yaplar gerei srekli kendi ilerinde ayrla dm, en kk fikir ayrlnda topluluktan ayrlp guruplamlardr. Ama kk apl isyanlar bitip tkenmemitir. Hz. Ali lmne dek onlarla uramak zorunda kalmtr. 3.12.3. Muaviyenin Hz. Alinin Hakimiyet Blgelerine Yapt Saldrlar Tm bu olanlar Hz. Ali ile Muaviye arasndaki g dengesini bir hayli deitirmiti. Muaviye artk yalnzca amn deil Msrn da hkimiydi. Hz. Alinin idaresinde ise Irak ve Hicazla bunlara bal Cezire, Fars, Yemen eyaletleri vard. Ynetim ve g merkezlerini Suriye ve Irak oluturmaktayd. Ne yazk ki Irak blgesi Suriye gibi sakin deildi. Irak isyanc Hariciler, Muaviyenin basklar ve savatan ylm insanlarn saldrlar altnda ezilmekteydi. Ortalk durulmam, Muaviye Hz. Alinin idaresinde bulunan blgeleri almak iin ataa gemiti. Kendine yardmc olan yerel ibirlikileri vard. Muaviye kendisine yardm edeni dllendirmeyi iyi bilirdi, Alinin vaadi ise sadece cennetti. Muaviyenin Msr ele geirmesi ve Hz. Aliyi bann Iraktaki i karklklar yznden dertte olmas Irak ve Hicazda kimi insanlarn Muaviyeye sempati ile bakmasna sebep oldu. Bunlar bazen ehirlerdeki durumu Muaviyeye

303 304

a.g.e., s. 265. a.g.e., s. 268.

132

rapor etmekle yetiniyor, bazen de isyanlar ve basknlarda Muaviye glerine askeri destek salyordu. Muaviyenin ilk ata Basra stneydi. Basra valisi olan bn Abbasn Kfeye gittii bir anda Muaviyenin komutan Abdullah b. el-Hadram Basraya geldi. nsanlar Hz. Osmann kann bahane ederek toplad, onlardan biat ald. Hz. Alinin memurlar minberi ve hazineyi baka yerlere nakletmek zorunda kaldlar. Hz. Aliden yardm istendi; gnderilen ilk komutan Muaviye taraftarlarnca ldrld. Daha sonra Hz. Ali akllca politikalar uygulad ve Muaviyenin komutannn etrafnda toplanan Basrallarda zlme meydana gelmesini salad. Hz. Alinin yollad ikinci komutan isyann ele balarna kar sert muamelede bulundu ve otoriteyi salad. Basradaki baarszlk Muaviyeyi yldrmad. Kfeye yneldi. Hz. Alinin oraya gnderecek asker bulamamasna ramen Muaviyenin adamlar yerel glerce pskrtld. Bundan sonra Muaviyenin Hz. Aliyi destekleyen ve ehir merkezlerinden uzak yaayan insanlara yneldiini gryoruz. Savunmasz olan bu insanlara kar basknlar dzenlenmi, insanlar ldrlm, mallar yamalanmtr. Muaviyenin Hz. Ali taraftarlarna kar uygulad saldr ve basklar hi durmam, katliamlar her geen gn artmtr. Ancak Muaviye tm abalarna ramen Irak ve Cezire blgesinde tutunamad. Kfeliler Hz. Aliye gerekli yardm salamasalarda bu blge veftna kadar Hz. Alinin idaresi altnda kald, Muaviyenin yapt katliamlarsa saltanatn ihtiamnn glgesinde unutulup gitti.305 Irak ve Cezirede baar salayamayan Muaviye 39/659 ylndan itibaren Hicaza yneldi. Oraya gnderdii askerler araclyla halktan zekat toplanmasn, vermeyenlerin ldrlmesini emretti.306 Onun Mekke ve Medineyi hedef alan bu tutumu ilk seferinde Hz. Alinin askerleri tarafndan nlendi. Bu sefer Muaviye bir adamn hac emiri ilan etti ve kalabalk bir asker topluluuyla hacca yollad.307 Bylece yalnzca halifeye ait olan bir ii yapp gcn ispatlayacak, hem de drt bir yandan gelen Mslmanlara propagandasn yapacakt. Mekkede kan dklmesini istemiyordu, her ey silahsz yaplmalyd, yoksa mslmanlarn gznden debilirdi.
305 306 307

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 391. Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Eb Sfyan, s. 125. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 273.

133

Hz. Ali zar zor bir ordu toplayarak Muaviyenin adamlarnn ardndan gnderdi. Ancak halifenin askerleri Muaviyenin adamlarna onlar haccettikten sonra dn yolunda yetiebildi. Muaviyenin bin kiilik ordusu Hz. Alinin bin altyz kiilik kuvvetlerine kar tutunamad. Bir ok Suriyeliyi esir ald. Bu esirler Muaviyenin Cezire blgesine yapt basknlarda tutuklad esirlerle dei toku edildi. Yemende de halk valiye kar ayaklanm, gya Hz. Alinin kann talep ediyordu. Validen istedikleri Hz. Osmann katillerini veremeyince ynetime kar ekonomik ambargo uygulamaya baladlar. Onlara kar barc nlemler alnd, kan dklmedi. Bunun karln isyanclar Muaviyeden vali istemek suretiyle gsterdi. Bunun zerine Muaviye Yemene bir ordu gnderdi. Ordu Hicaza urad. Yol stndeki yerleim blgelerine yeni valiler atand, halkn oundan biat alnarak gvde gsterisi yapld. Muaviyenin atad Medine valisi Eb Hureyre Mekke valisi ise eybe b. Osman oldu.308 Muaviyenin ordusu bata Yemen omak zere Necran ve Cianda Hz. Ali taraftarlarna kar byk katliamlar yapt. Yaklak otuz bin kii ldrld.309 Hz. Alinin byk glklerle toplad ordu kimi yerlerde idareyi ele ald. Halife drt yandan sarlmt. Bu durum ona bal birok idarecinin saf deitirmesine ya da Fars blgesi halk gibi devlete vergi vermemesine yol at.310 3.12.4. Hz. Alinin ehadeti Hicri 40. yln Ramazan aynda Abdurrahman b. Mlcem, Berke b. Abdullah ve Amr b. Bekr adl Harici toplandlar, slam dnyasnn iinde bulunduu durumu konutular. Bunlarn de mslmanlarn durumunu beenmiyor; bundan Hz. Ali, Muaviye ve Amr b. As sorumlu tutuyordu. Buna ek olarak Hz. Aliden Nehrevann intikamn almak istiyorlard. Bu ne ayn gn ayn saatte suikast dzenleyip ortadan kaldrmay planladlar. bn Mlcem Hz. Aliyi, Berk Muaviyeyi, Amr ise adan ldrme iini zerine ald.311 bn Mlcem Kfeye geldi, mezhepdalaryla bulutu ama kimseye planlarndan bahsetmedi.

308 309 310 311

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 392. a.g.e., s. 392; Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye, s. 128. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 277. a.g.e., s. 293.

134

Bu konuyla ilgili olarak yle bir eyde anlatlr; bn Mlcem yaknlar Nehrevanda ldrlen bir kadna ak olmutu. Kadna evlenme teklif etti. Kadn mehir olarak bn Mlcemden Hz. Alinin kann istedi.312 Ona yardm etmek iin de itikafa girmek bahanesiyle Kfe mescidinin yanna bir adr kurdurdu. Suikastlar buraya saklad. Bylece bn Mlcem ve su ortaklar ilgi ekmeden Kfe mescidine girip Hz. Aliyi ldrd.313 bn Mlcemin yardm ald kiilerden birinin Eas b. Kays olduu,314 aralarnda geen konumalar duyan bir mslmann Hz. Aliye haber vermek iin kotuu, ancak Hz. Alinin mescide farkl bir yoldan gelmesi yznden yetiemedii de rivayet edilmitir. Glpnarlya gre Hz. Ali o Ramazan leceini biliyordu. Hz. Peygamberi ryasnda grmt, Raslullah Meleklerle birlikte onu yanna armaktayd. Dnyadan iyice elini eteini ekmiti, yaamak iin yemek yiyor, her gece bir evladnn evinde kalyordu. ldrlecei gn evden karken rdekler bile eteine yapp alamt. Hz. Ali yapt bir konumada bunun son Ramazan olduunu sylemiti. Hz. Ali halk namaza dvet ederken bn Mlceme yardm eden ebib Hz. Aliye bir kl sallad fakat kl mescidin kapsna geldi. bn Mlcem ise Hkm yalnz Allahndr diye bararak Hz. Alinin kafasna, Hendekte Amrn yaralad yere vurdu. Kl bandaki sar yarp tepesine iledi, Hz. Ali yere derken And olsun Kbenin rabbine, kurtuldum, murdma erdim diyordu.315 Halk olay duyunca kargaa balad. Gelip mescidin kaplarn tuttular. ebib bir ekilde kat. Panikle amcasnn olunun evine snd. Onun halindeki tuhafl gren kuzeni yoksa mminlerin emirini sen mi ldrdn diye sorunca ebib telandan evet dedi. Amcasnn olu klcn ekip ebibi ldrd.316 bn Mlcem yakaland ama dier yardmcs Verdan kat. Hz. Ali bu halde bile namaz unutmayarak namaz kldrmas iin yeenini grevlendirdi. Yaral olarak bir kilime yatrlp evine gtrld. Hz. Alinin yannda ocuklar, yakn akrabalar vard. mm Glsm baucunda gz ya dkyor, Hz. Ali ise Raslullahn onu beklediini, buradan ok daha iyi bir yere gittiini, zlmemelerini sylyor, onlar
312 313 314 315 316

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 394-395. Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 394-395. ag.e., s. 396. Glpnarl, Mminlerin Emiri Hz. Ali, s. 258. a.g.e., s. 258.

135

teselli ediyordu. bn Mlcem huzuruna getirildi. Hz. Ali ona yapt iyiliklerden sonra neden kendisini ldrmeye kalktn sorunca bn Mlcem bireyler samalad. Hz. Ali yanndakilere yle syledi, Cana can, lrsem bu adam o beni nasl ldrdyse yle ldrn, fakat sa kalrsam hkm benim, ne yapacam bilirim dedi. Daha sonra baucunda toplanm ailesine u tenbihte bulundu: Ey Abdulmuttalib oullar, mminlerin emiri ldrld diye mslmanlarn kann dkmeye kalkmayn. Ey Hasan, o bana bir klla vurdu, lrsem sen de ancak onu bir klla ldr. nk ben Raslullahtan kuduz kpein bile eziyetle ldrlmemesi gerektiini duydum diyerek lm deinde bile kendinden bakasn, hatta katilini dndn gsterdi.317 Hz. Ali vefatndan nce tm mmete nemli tavsiyelerde bulundu, hak yoldan ayrlmamalarn vasiyet etti.318 Evlatlarna zellikle de Hasan, Hseyin ve Muhammede de vasiyetleri vard. Bu vasiyyetin ksa bir blm yledir: Sizlere Allahtan korkmanz vasiyyet ederim. Dnya size rabet etse bile siz ona rabet etmeyin, onu elde etmeye uramayn. Elinizden kan ey iin alamayn. Gerei syleyin, yetime acyn. Zalime dman olun, mazluma yardmc kesilin. Allahn kitabndaki hkmlere gre hareket edin. Allah yolunda gittiniz diye sizi knayan olursa aldrmayn. Namaz kln, zekat verin, suu balayn. fkenizi yenin, yaknlar dolap gzetin, bilgisize kar bilimle muamele edin, dinin hkmlerini dnp tann, Kurana balann, civarnzda bulunanlarla ho ve iyi geinin. yilii emredin, ktl nehyedin, pis ve kt ilerden ekinin. Beni yaralayan da beni doyurduunuz gibi doyurun, susuz brakmayn, ite bunlar benim size vasiyetimdir, demi319 ve veftna kadar azndan La ilhe illllahtan baka sz kmamtr. Hz. Ali 21 Ramazan 40/28 Ocak 661de vefat etti.320 Halifelii drt yldan biraz fazla srd. Haricilerin kabrini ap cesedini yakmay planladklarna dair sylentiler duyulunca yaknlar ayr tabutu ayr yere gmerek mezarn gizleme yoluna

317 318 319 320

a.g.e., s. 289. a.g.e., s. 292-293. a.g.e., s. 293-294. Flal, mam Ali, s. 81.

136

gittiler. Bylece Haricilerin Hz. Alinin bedenine yapmaya alt saygszlk nlendi.321 Hz. Ali vasiyeti gerei Adem ve Nuh Peygamberlerin kabirlerinin bulunduu Necefe gmld. Defin yerinin kaybolmamas iin baz iaretler brakld.Buraya trbe H. 153te Abbasi halifesi Harun Reit tarafndan yaptrld. Trbe birok defalar tamir edilerek gnmze kadar geldi.322

4. Hz. Alinin zellikleri

4.1.Fiziki zellikleri u ana kadar hayatn anlatmaya altmz Hz. Ali, kaynaklarda orta boylu, iri kahverengi gzl, kalar hilale benzeyen, salarnn nleri dklm, iri kemikli heybetli bir insan olarak tasvir edilir. Onun savata salna salna koarak yrd, ayn zamanda gle yzl ve akac bir insan olduu anlatlr. 4.2.Aile Hayat Hz. Fatma hayattayken ondan baka bir kadnla evlenmemi, ondan Hasan, Hseyin, mm Glsm ve Zeynep adl ocuklar olmutur. Gene Hz. Fatmadan olan olu Muhsinin domadan yada ok kkken ldne dair farkl rivayetler vardr. Hz. Fatmadan sonra yapt evliliklerden de birok ocuu olmutur. Evlatlarnn yirmi alts o hayattayken veft etmitir. Geriye kalan on ocuundan alt olu Kerbelada Hz. Hseyinin yannda ehit dmtr. Soylar Hasan, Hseyin, Muhammed bnil-Hanefiyye, Abbs ve merl-Atraf adl ocuklarndan yrmtr.323

5. nemli craatlar
Onun hilafeti sresince gerekletirdii icraatlar savalarnn glgesinde kalmtr. Bu icraatlarn tamam slamn zne ve Kuran- Kerime dayanan ok nemli uygulamalardr ve insanln nnde r amlardr. Bu yeniliklere ilk olarak askeri sahada rastlanr. Hz. Ali giritii hibir savata kar taraf ona saldrmadan savaa balamamtr. Yamaya bavurulmas yarallara saldrlmasna, esir alnmasna ve insanlara kt muamelede bulunulmasna asla izin
321 322 323

Glpnarl, Sosyal Adan slam Tarihi, s. 400. a.g.e., s. 400-401. a.g.e., s. 329-331.

137

vermemi; ganimet olarak da sava meydannda braklan at, silah gibi malzemelerden baka bir ey almam, askerelerine de aldrmamtr. Bu tavryla O gnmzde hl var olan sava sularnn nn almak iin abalam; hmanist ve eitliki davranlaryla adalete inanan tm insanlarn kalbinde taht kurmutur. Onun bu uygalamalar tek arzular ganimet ve bozgunculuk olan kimi askerlerini tatmin etmemi, Hz. Aliyi yz st brakmalarna neden olmutur. Ama tm bu olumsuzluklar Hz. Alinin Allah yolunda, adalet iin savamasna engel olmam, ld dakikaya kadar mslmanlar slah etmek iin uramtr. Hz. Alinin ar hassas davrand dier bir konu da hukuktur. zellikle kadlarn seimine ok nem verir, onlarn halkn en sekin kiileri arasndan seilmesine alrd. Kadlarn gelen halka iyi davranmalarn, adil olmalarn, gerein belirlenmesi iin sabrl ve hassas davranmalarn, vg ile marmamalarn ve salam karekterli olmalarn isterdi.324 Gene Hz. Alinin halifelii dneminde mahkemede yeminli sorgu, ahitlerin topluca deil tek tek ifade vermeleri, hem davac hem davalnn yemin etmesi, hapishane ve dzenli polis tekilat uygulamalarna geilmitir. Bu uygulamalar o gnn artlar gz nne alndnda devrim niteliindedir. Hz. Alinin dikkat ekici baka bir uygulamas da nceki halifelerin aksine maa ve fey datmnda mslmanlarn tamamna eit davranmas, hikimseye ayrcalk tanmamas gsterilebilir. Buna ramen Hz. Alinin bu gzel icraatlar mezhep taassubu ve iktidarn yceltilmesi gibi inkar edilemez olgular yznden gz ard edilmi, hak ettikleri ilgi ve vgden mahrum kalmtr. Biz Hz. Aliyi layk olduu ekilde anlatacak bilgiden ve idrakten yoksunuz, ancak elimizden geleni yaptk. Tezimizi de onun u gzel szleriyle tamamlamak istiyoruz: Mmin kiinin sevimli ve gle bir yz, hznl bir kalbi, efkat ve yceliklerle dolu geni bir gs ve hereyden alak bir kalbi vardr. O yksek rtbelerden nefret eder ve hrete dmandr. Hzn uzun, cesareti derindir. Skutu ok, vakti yoktur. ok kreder, ok sabreder; kendisi ve milleti iin yapmas gerekli olan eyleri dnmeye dalmtr. Muhtalar gnnce kendi ihtiyalarn unutur. Gzel huyludur. Ho ve ta gibi serttir, ama alak gnlllk asndan hibir kulla kyaslanmayacak kadar mtevazdr, alak gnlldr.

324

Flal, mam Ali, s. 84.

138

Biz de Hz. Alinin tarif ettii mminlerden olabilmeyi ve Kevser Havuzuunda Raslullaha ve Ehl-i Beytine kavumay mid ederek szlerimize son veriyoruz.

139

Sonu
Glpnarlya gre Hz. Ali tm mminlerin emiridir. Bu grev ona Allah tarafndan verilmitir. Hilafet kyamete kadar ona ve soyuna aittir. ktidara sahip olanlar adil bir ynetim sergilemi olsalar bile onlarn haklarn gasbetmitir. Raslullah salnda ama ak ama kapal biimlerde Hz. Alinin velayetine deinmi ancak sahabenin bir ksm bunu grmezden glereek Hz. Aliye kar cephe almtr. Tm bu olanlar en ince ayrntsna kadar Hz. Peygamber tarafndan mslmanlara bildirilmitir. Bu olaylarn nceden bildirilmesi olaylara sebep olanlarn sorumluluunu ortadan kaldrmaz. Ancak; Hz. Aliye kar savaanlar tekfir edilemez, onlara hakaret etmekte uygun deildir, Allaha havale edilirler. Velayeti birok ayet ve hadisle bize bildirilen Hz. Ali bizlere Kurana ve Snnete sk skya bal bir iktidarn nasl olacan gstermitir. Ancak onun menfaatilikten ve riyadan uzak, eitliki, adil ynetim anlay Hz. Peygamberin veftndan sonra safiyetini koruyamayan kimi sahabe ve fetihler yoluyla mslman olan ve slamn ruhunu tam olarak kavrayamayan kimi kiilerce anlalamam ve ok ar muamelelere layk grlmtr. Hz. Ali menzile ve sakaleyn hadisleriyle vgye layk grlen, Ehl-i Beyte dahil olan, Hz. Fatma ile evlilii Allahn emriyle gerekleen, Raslallahn nesebinin srdrcsdr. Hayberde ve dier savalarda gsterdii kahramanlklar, Hicretteki rol, Maide Sresinin 3 ve 67. ayetelerinin onun velayeti hakknda inmesi ve dinin bylece tamam olmas, Gadirdeki konuma, Al-i mran 59-61den sonra gerekleen mbahele olaynda Hz. Peygamberin yanna sadece ab ehlini almas, Medinedeki kardelik srasnda Hz. Muhammedin kendine Aliyi karde edinmesi, ura suresindeki akraba sevgisi ile Hz. Ali ve on iki imama olan sevginin mslmanlardan istenmesi, gene Allahn (c.c) Ahzab sresinde Ehl-i Beytin gnahlarn temizlediini bildirmesi ve ayrntsna girmediimiz birok olay Hz. Alinin velayetinin delilleridir. Tm bu delillere ramen Glpnarlya gre Hz. Alinin ve evladnn hakk gasb edilerek ellerinden alnmtr. Bu durum slamn anlalmasn imkanszlatrm ve mslmanlarn sava, zulm ve adaletsizliklerle dolu bir dnyada yaamasna sebep olmutur.

140

Kaynaka Abdl-Vehhab, Muhammed, Tevhid I, II, ev. Harun nal, Tevhid Yaynalr, stanbul, 1996. Arslan, Alparslan, Abdulbaki Glpnarl, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, Trk Bykleri Serisi lu Kaif-ul Gta, Caferi Mezhebi ve Esaslar, ev. Abdulbaki Glpnarl, Milenyum Yaynlar, stanbul, 2004. Ate, Ali Osman, Ehl-i Snnet ve iann Delil Olarak Ald Baz Hadisler, Beyan Yaynlar, stanbul, 1996. Aycan, rfan, Saltanata Giden Yolda Muaviye b. Ebi Sfyana, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 2001. akr, Adalet, Muta Nikahnn Tarihi Gelimesi ve slam Hukukundaki Yeri, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 1994. elebi, lyas, slam nancnda Gayb Problemi, FAV, stanbul, 1996. Demircan, Adnan, Hz. Alinin Hilafet Hakk Meselesi Hakknda Gadir-i Hum Olay, Beyan Yaynlar, stanbul, 1996. Derveze, zzet, Kurana Gre Hz. Muhammedin Hayat, ev. Mehmet Yolcu, Yneli Yaynlar, stanbul 1989. Eb Zehra, Muhammed, slamda Siyasi, tikadi ve Fkhi Mezhepler Tarihi, ev. Abdulkadir ener, Hisar Yaynlar Flal, Ethem Ruhi, amzda tikadi slam Mezhepleri, Birleik Yaynclk, stanbul, 1999. _________ , mam Ali, Ankara, 1996. Glpnarl, Abdulbaki, Hz. Muhammed ve Hadisleri, Gen Yaynclk, stanbul, 1985. _________ , Mminlerin Emiri Hz. Ali, Der Yaynlar, stanbul, 2004. _________ , On ki mam, Der Yaynlar, stanbul, 1989. _________ , Pertev Naili Boratov, Pir Sultan Abdal, Der Yaynlar, stanbul, 1991. _________ , Sosyal Adan slam Tarihi, Hz. Muhammed ve slamn lk Devri, Der Yaynlar, stanbul, 1991.

141

_________ , Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, Der Yaynlar, stanbul, 2003. _________ , Tasavvuf, Milenyum Yaynlar, stanbul, 2004. Gnal, Mustafa, Ehl-i Beyt ve Siyasi Faaliyetleri, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yksek Lisans Tezi, stanbul, 1997. Hatipolu, Mehmet Sait, Hz. Peygamberin Vefatndan Emevilerin Sonuna Kadar Siyasi ve ctimai Hadiselerde Hadis Mnasebetleri, Doktora Tezi. Hayat, Kiilii ve Dnceleriyle Hz. Ali Sempozyumu, Tebli ve Mzakereleri, 0810 Ekim 2004, Bursa. Humeyni, Mektuplar, Mesajlar, ev. Hamid Algar, stanbul, 1991. bn Teymiyye, iaya Reddiye, ev. Muhammed Fatih el-Murabit, Tevhid Yaynlar, stanbul, 1996. Karata, aban, iada ve Snni Kaynaklarda Kuran Tarihi, Ekin Yaynlar, stanbul, 1996. Kri, Aliyyul, Vahdet-i Vcud Risalesi, ev. Abdul-Vahid Metin, stanbul, 1996. El-Ktib, Ahmed, iada Siyasal Dncenin Geliimi, rdan Velayet-i Fakihe, ev. Mehmet Yolcu, Kitabiyat Yaynevi, Ankara, 2005. Keskin, Halife, Kendi Kaynaklar Inda iada na Esaslar, Beyan, 2000. Kl, nal, Tartmalarn Odandaki Halife Yezid b. Muaviye, Kayhan Yaynlar, stanbul, 2001. Kummi Nevbahti, ii Frkalar, Kitbul-Maklt vel-Frak, Fraku-ia, ev. Heyet, Ankara Okulu Yaynlar, 2004. Mahmudov, Elad, slam Tarihi Kaynaklarna Gre Halifelik ve Hz. Eb Bekirin Halife Seilmesi, ASBE, Ankara, 1999. Mevdudi, Ebul-la, Hilafet ve Saltanat, ev. Ali Genceli, stanbul, 1966. Nas, Abdulhakim, mamet Probleminin Snni Literatre Girii ve Bkllniye Gre mamet, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler niversitesi Yksek Lisans Tezi, stanbul, 1998. z, Mustafa, mamiyye iasnda Onikinci mam ve Mehdi nanc, FAV, stanbul, 1995.

142

zafar, Mehmet Emin, deolojik Hadisiliin Tarihi Arkaplan Mihne Olay ve Haeviyye Olgusu, Ankara Okulu Yaynlar, Ankara, 19999. Radiy, erif, Nehcl-Belga, ev. Abdulbaki Glpnarl, Der Yaynlar, stanbul. Sava, Rza, Hz. Muhammed Devrinde Kadn, Ravza Yaynlar, stanbul, 1991. enel, Ltfi, slamda lk htilaflarn Frkalarn kna Tesirleri, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstts, Konya, 1987. eriati, Ali, Ali ias Safevi ias, Yneli Yaynlar, stanbul, 1990. Teftazani, Sadraddin, Vahdet-i Vcud Risalesi, ev. Abdul-Vahid Metin, Tevhid Yaynlar, stanbul, 1996. Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi Abbas, smail akan, c. 1, s. 16-17, stanbul, 1988. Abdullah b. Abbas Muhammed Erolu, c. 1, s. 78-79, stanbul, 1988. Aie, Mustafa Fayda, c. 2, s.201-205, stanbul, 1989. Ali, Ethem Ruhi Flal, c. 2, s 371-374,; Yaar Kandemir, s. 374-378, stanbul, 1989. Cafer es-sadk, Mustafa z, c. 7, s. 1-3, stanbul, 1993. Caferiyye, Osman Fikri Sertkaya, c. 7, s. 4-11, stanbul,1993. Fatma, Yaar Kandemir, c. 12, s. 219-222,; Mustafa Uzun, s. 223-224, stanbul, 1995. Glpnarl, mer Faruk Akn, c. 14, s.146-149, stanbul, 1996 Hasan, Ethem Ruhi Flal, c. 16, s. 282-285, stanbul, 1997. Hseyin, Ethem ruhi Flal, c. 18, s. 518-521,; lyas zm, S. 521-524, stanbul, 1998 Uyar, Glgn, Hz. Peygamberin Risalet ncesiyle lgili Kimi Rivayetlerin ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul 1991. Uyar, Mazlum, mamiyye iasnda Dnce Ekolleri, Ahbarilik, Ay Yaynlar, stanbul, 2000. Watt, Montgomery, slam Dncesinin Teekkl Devri, ev. Ethem Ruhi Flal, Birleik Yaynclk, stanbul, 1998.

143