1

UCK 421 TEPK LE TAHRK DERS NOTLARI

Prof. Dr. Ali Kodal, .T.. Uak Mhendislii, 2009
ERKLER
I. SINIFLANDIRMA VE GENEL PERFORMANS

A. GR
1. Hava solumal motorlar
2. Tutulu ktlenin atlmas ile alan motorlar
3. Tepkili sistemlerin snflandrlmas
4. Tepkili Sisteme tipik rnek: Trbofan motorlar
5. Tepki Sistemlerinin Temel Problemleri
6. Motorun ayrklatrlmas
7. Kontrol hacmi iin momentumun korunumunu
8. D Akmn Etkisi
9. vmelenme Etkisi

B. PERFORMANS PARAMETRELER
1. Jet Motorlarnda Performans parametreleri
2. Pervaneli Motorlarda (Pistonlu) performans parametreleri
3. Roketlerde Performans Parametreleri
4. Dier motor performans parametreleri

C. TEPK, TERMAL VE TOPLAM VERMLER
1. Tanmlar
2. Sabit ve hareketli eksen iin verim ifadeleri bulunmas
3. Kalk tepkisi

II. TERMODNAMK EVRMLER
A. GR
B. TERSNR EVRMLER
C. DEAL PERFORMANSTAN SAPI
D. NEML EVRMLER
1. Carnot evrimi
2. Rankine evrimi
3. Kvlcm atelemeli motorlar ve Otto evrimi
4. Sktrmal atelemeli motorlar ve Diesel evrimi
5. Gaz Trbini evrimi ( Brayton evrimi)
III. YANMA
A. GR

2

B. BAST YAKLAIM
C. KMYASAL TRANSFORMASYONLAR
D. OKSDASYON YANMA REAKSYONLARI
1. Karm oran
2. Yakt edeerlik (equivalence) oran
3. Hava ile yanma
E. GAZ KARIIMLARI
1. Dalton Kanunu
2. Mol fraksiyonu
3. Karmn toplam ktlesi
4. Karmn molekler ktlesi
5. Ktle fraksiyonu
H. KMYASAL REAKSYONLARDA ENERJ DENGES
1. Enerji Korunumu, Termodinamik 1. Kanun
2. Standart hal
3. Sabit Basn Reaksiyon Entalpisi
4. Sabit Hacimde Reaksiyon
5. Yksek ve Alak Istma Deerleri
6. Adyabatik Alev Scakl
7. Kimyasal Denge
8. Yanma rnleri Kompozisyonu Problemi
IV. JET TEPK SSTEMLER ANALZ
A. RAMJET
1. deal ramjet
2. Kayplar ile ramjet
3. Giri Performans
B. TRBOJET
1. Eleman verimleri
2. Statik Trbojet Performans
3. Uu Esnasnda Trbojet Performans
C. TRBOFAN
1. Statik Halde deal Trbofan Motoru
2. Optimum by-pass oran
D. PERVANELLER
1. Tanmlar
2. lerleme oran
3. Boyut analizi
V. JET TEPK SSTEMLER ELEMANLARI
a) Hava alklar (subsonik, spersonik)

3

b) Yanma odas
c) Art yanma
d) Egzoz llesi

4

I. SINIFLANDIRMA VE GENEL PERFORMANS

A. GR
Tepki sistemleri itme gc retirler ve arac ivmelendirirler. Dolaysyla srkleme
kuvvetine kar koyarlar. Uak ve uzay aralarnda tepki, motora akkan girmesi ve
kmasyla olan ivmelenme sonucu olur.
1. Hava solumal motorlar
a) Pervaneliler
b) Trboprop
c) Trbojet
d) Trbofan
e) Ramjet

2. Tutulu ktlenin atlmas ile alan motorlar
a) Roketler
b) yon tepkili aralar
c) Plazma tepkili aralar (plazma =elektrik ileten gaz)
Bunlar yakta termal veya elektriksel bir enerji eklenmesini gerektirirler ve sktrlabilir
akkana s ve i eklenmesini ieren analizle incelenir.



ekil 1.1 Tipik turboprop motoru (Hill and Peterson, 1992).




5

3. Tepkili sistemlerin snflandrlmas











ekil 1.2 Art yanmal turbojet.

4. Tepkili Sisteme tipik rnek: Trbofan motorlar

ekil 1.3 GE F404 dk by-pass oranl art yanmal turbofan.

Yanma
odas
Lle pervane
Kompresr
Fan, pompa

Trbin yon
ivmelendirici
Plazma
ivmelendirici
Giri hava
alklar
ten
yanmal
motor
Tepki
Sistemleri

6


ekil 1.4 The RB211-535E4, tipik yksek by-pass oranl turbofan

Trbofan motorlar ak emas:




Ramjet motorlar ak emas:




5. Tepki Sistemlerinin Temel Problemleri

1. Otomobil tepkisi
i) Menzil : 1000 km,
ii) Max. Hz: 160 km/h,
iii) Yolcu: 5
iv) vmelenme: 160 km/h e 30 sde


Problemler: motor gc, ne kadar yakt, motor tipi, Maliyet, Tamir bakm,
Transmisyon, yakt tketimi, Alak ve yksek hz performans.
Yanma
odas
Lle Fan ve
Kompresr
Trbin Giri
Yanma
odas
Lle
Giri

7

2. Roket tepkisi
i) 50000 kg paral yk
ii) 7500 m/s max hz




Problemler: motor tepkisi, yakt tketimi, motor dizayn


3. Yanma Dizayn:




H
2
-O
2
oran, Yanma Scakl, Lle Soutulmas.

6. Motorun ayrklatrlmas
Tepki = itme veya ekme
Farkl motorlar ve g nitelerini karlatrmak iin motoru uak ve ieriklerinden ayrt edelim.


Roket motoru:






Paral
Yk
Yakt tanklar
Motor

8

Jet Motoru:





F = Tepki
(Motor tarafndan retilir. D Kayplar ihmal edilerek motor parametreleri cinsinden
bulunur.)

7. Kontrol hacmi iin momentumun korunumunu:
Tepki ak = alan akkan ak
D Ak = d akkan ak
Kontrol hacmi analizi






















m
i

V

P

S
S
A
i

A
c

F

A
e

A
z

m
e

V
e

P
e

V

m
f


9

Ktle dengesi:

Tanmlar:
m
e
= m
i
+m
f


S : Tepki sisteminden ok uzakta akm tp
S : Tepki sistemini snrlayan akm tp
Ac : Yakalama alan
Ai : Giri alan
Ae : Egzoz alan

Kabuller:

1) A bozulmam serbest akm iinde
2) Az Uu hatt, Egzoz dzlemini keser.
3) D akm izantropik ve xe zde paralel.
4) Ve : egzoz hz, dzgn (niform)

Gerek roket llesinde:





Kontrol hacmi momentumu:


Newton ikinci kanun: F

=
dmv
dt



Kontrol hacmi iin:


d
dt
V

dV

+V

rel
n
CS CV
V

ds = pnds +F

d
CS


Burada
V

: sabit eksenlere gre hz

V

rel
: kontrol yzeylerine izafi hz
n : da dnk birim normal vektr

Ae
Ve

10


Durgun (kontrol hacmi) sistemler:


A

boyunca:
V

= V

rel
= i

P = P

AzAe boyunca:

V

= V

rel
= i

P = P

S ve S akkann zerinden geemedii akm tpleridir.


S ve S arasnda ktle korunumu:

A
z
A
e
V

A
c
V

A
z
A
e
= A

A
c
(2.1)

A
z
A

= A
e
A
c
(2.2)

Ae kesiti:

V

= V

rel
= i

V
e

P = P
e

=
e


Daimi (srekli):



d
dt
( ) = 0


V

rel
n
CS
V

ds =

A
z
A
e
V

2
+
e
A
e
V
e
2

A
c
V

A
c
V

2
(2.3)


m
e
= m
i
+m
f
= m
i
1 +f
f =
m
f

m
i

= yakt hava oran

11

(2.1) kullanlrsa:

V

rel
n
CS
V

ds = m
e
V
e
m
i
V

= m
i
1 +fV
e
V

(2.4)



Basn kuvveti = pnds
CS



S zerinde:

pnds = P

A
z
A

= P

A
e
A
c

S
(2.5)


A

zerinde:


pnds = P

A
z
zerinde:


pnds = P

A
z
A
e
P
e
A
e

A
z



Toplam:

pnds =
CS
P

A
e
A
c
+P

A
z
A
e
P
e
A
e
= P
e
P

A
e
(2.6)



Sonularn birletirilmesi:

e
A
e
V
e
2

A
c
V

2
= P
e
P

A
e
+ F (2.7)


F =
e
A
e
V
e
2

A
c
V

2
+P
e
P

A
e
(2.8)


F = m
e
V
e
m
i
V

+P
e
P

A
e
(2.9)

12

Jet tepkisi : m
e
V
e

Ram srkleme : m
i
V

Basn tepkisi : P
e
P

A
e


Yakt hava oran parametresi, f kullanlrsa:

F = m
i
1 +fV
e
V

+P
e
P

A
e



Roketlerde m
i
= 0

F = m
e
V
e
+P
e
P

A
e
(2.10)


F~d akmdan bamsz, motor iindeki proseslere bal
A
c
= yakalama alan uu hzyla deiir
V
e
= motor iindeki proseslere detayl olarak baldr. Bu hzn bulunmasnda performans
hesaplar nemlidir.

8. D Akmn Etkisi
D akm tepki akna bir kuvvet uygulamaz. S ve S arasndaki hacime momentum korunumu
prensibini uygularsak
V

= i

ktle korunumu
A

A
c
= A
z
A
c
V

rel
n
CS
V

ds = 0

Daimi :
d
dt
( ) = 0

D kuvvet yok : F

d
= 0

pnds = 0
CS


P

A
z
A

P
E
dA
A
e
A
c
+P

A
c
P

A
z
A
e
= 0

13

(P
E
P

)dA
A
e
A
c
= 0

Gerek durumda
(P
E
P

)dA
A
e
A
c
+F
T
= D 0





F
A
= gerek tepki = F-D

D = d akm detaylarna baldr.


(P
E
P

)dA
A
e
A
c
= 0 yi gz nne alalm.

S n iki ksma ayr:










(P
E
P

)dA
A
e
A
c
= (P
E
P

)dA
A
i
A
c
+ (P
E
P

)dA
A
e
A
i
= Giri srklemesi + Basn srklemesi

9. vmelenme Etkisi
vmelenen roket gz nne alalm:

F = m
e
V
e
+P
e
P

A
e
(2.14)




Srtnme
kuvveti
Motor zerindeki
srkleme kuvveti
V(t)
M(t)
Mg
D
Ve
Pe
Ac
Ai
Ae

14

Ktle korunumu:

m =
e
A
e
V
e
=
dM
dt

V

dV = MtV(t)
CV

d
dt
V

dV
CV
= M
dV
dt
+V
dM
dt

V

rel
n
CS
V

ds =
e
V
e
A
e
V
e
+V = m (V V
e
)

pnds =
CS
P
e
P

A
e


F

d
= Mg D

Birletir:
M
dV
dt
+V
dM
dt
+m V V
e
= P
e
P

A
e
Mg D


Sonu:
M
dV
dt
= m V
e
+P
e
P

A
e
Mg D = F Mg D
F = tepki kuvveti

F = m
e
V
e
+P
e
P

A
e
geerli kalr!

Ktle
korunumundan
iptal


15

M(t)
dV
dt
= F Mg D
D kuvvetler ve basn tepkisi ihmal edilirse

Mt
dV
dt
= m V
e
=
dM
dt
V
e


dV = V
e
dM
M

Eer Ve =sabit ise
Vt = V
e
lnM+sabit
Balang artlar: V(0)=0, M(0)=M
1

Vt = V
e
ln
M(t)
M
1

Eer M=sabit, m veya F sabit ise MV=Ft

rnek
Jet motoru




f<<1 V

=300 m/s, F=3.56.10

5
N T
e
=1200K, =25, =1.3, P
e
=P

=?, A
c
=?
zm:
F = m
i
1 +fV
e
V

+P
e
P

A
e


f<<1 ve P
e
=P

olduundan:

F = m
i
(V
e
V

)

V

1.0 kgm
3

V
e

M
e
=1

16

m
i
= m =
F
(V
e
V

= 1

1.3 8314 1200

25
= 720 /

m =
3.56 10
5
(720 300)
= 847.6 kg/s

m =

A
c
V

=
874.6
1.0300
= 2.82
2
veya D
c
=1.895 m

B. PERFORMANS PARAMETRELER
1. Jet Motorlarnda Performans parametreleri
Menzil, Uu ykseklii (irtifa), Uu hz vb.
Sabit L/D yani kaldrma/srkleme oran kabul edilir.
M(t) = Uak ktlesi





L=Mg
F=D
Yakt tketimi

Soru = Verilen mesafeyi umak iin ne kadar yakt gerekir. Veya uak bir depo yaktla ne kadar
mesafe gider. Verilen menzil iin paral ykn gros arla oran nedir?

=

V x
Mg

17

= zgl yakt sarfiyat = SFC = s

SFC= specific fuel consumption
TSFC = Tepki zgl yakt sarfiyat : Thrust specific fuel consumption
[s] =

Yatay uu : V = uu hz = sabit, dx=Vdt veya dt=dx/V

Eer yakt sarfiyat s = sabit ise Menzil R:

0
=

1
=

1

=

2


Dier nemli parametreler:
- Motor arl
- Motor n alan
- stenilen menzil
- Maksimum kalk tepkisi



18

rnek:
Boeing 747, M
1
= 750 000 lbm, L/D =15, V = 550 mil/h, R= 3000 mil,
s = 0.9 lbm/hlbf

Gerekli yakt sabit hz iin bulunuz?
zm:

2
=

=
3000 32.2

2
0.9
/

550

15

1 slug= 32.2 lbm lb=slug ft/s
2

2
= 0.3273

2
= 1.387 M
fuel
= M
1
-M
2
= 2.09310
5
lbm
SI sisteminde
R=4828 km, g=9.807 m/s
2
, s = 2.54910
-5
kg/Ns=9.17610
-2
kg/Nh,
V=885 km/h=245.9 m/s

2. Pervaneli Motorlarda (Pistonlu) performans parametreleri
Pervaneli motorlar yksek hzlar iin uygun deildir. Son yllardaki aratrmalar bu
durumu biraz modife etmitir.

BHP = Motor fren beygir gc (Brake horsepower)

= = Fren zgl yakt sarfiyat (Brake specific fuel consumption)

Faydal g = FV 1 hp = 550 ft lb/s SI : 1 hp = 745.71 W


19

Pervane verimi:

q

=






= herhangi bir tepki sistemi iin tepki verimi

Menzil:
=
q

=
q

L = Mg,

, =

, dx = V dt
=

=
q

q
P

BSFC
R |

q
P
0.6~0.8 arasnda deiir
BSFC ~ 0.5 lbm/BHP h benzinli motor
~ 0.35 lbm/BHP h dizel motor


20

3. Roketlerde Performans Parametreleri
vmelendirici Roket (Booster)
Arac ksa zamanda diliminde yksek hza ivmelendirmek maksadyla kullanlr
(maksimum 3 dakika).

Roket uuu: srkleme ihmal

M
dV
dt
= m V
e
+P
e
P

A
e
Mg D = F Mg

Kolaylk iin =

C = efektif egzoz hz =

Eer P
e
=P

C = V
e
Hareket denklemi:
M
dV
dt
= m C Mg =

Snr artlar: t=0 V=V
1
, t=t
b
V=V
2


t
b
= yakt tkenme zaman (burnout time)

C ve g sabit kabul edilirse
AV=V
2
-V
1
=-C

AV = Tepkili uu esnasnda hz artm
g
V(t)
V
e


21

t
b
| AV +



=

2
| AV |
g = yakt arlk ak

zgl tepki (specific impulse) :

(roket ~yakt ktlesi)

[I
sp
] =

2
= ,

2
=
=

I
sp
nin nemi:

0
= rokete uygulanan toplam tepki

0
= toplam kullanlan yakt arl

Tepki-yakt arl oran:

=




Eer ve F sabit iseler

=

22

Tepki-arlk oran =

1

Tipik deerler

()

1

Kimyasal roketler 200~500 10
-2
~10
2

Nkleer roketler 500~1000 10
-2
~10
yon roketler 700~60 000 10
-5
~10
-2


4. Dier motor performans parametreleri
Hava solumallar
Verilen Fyi retmek iin gerekli havay gz nne alalm.





Geni n alan
- geni lle srklemesi
- geni kompresr
- geni motor paralar
- verilen F iin byk motor arl

= ,

= birim n alana den tepki

Hava zgl tepkisi

=



Daha nceden:
zgl yakt sarfiyat : =

A
c

A
i

F

23

Yakt hava oran : =

, veya

Tipik Deerler I
a
(s)
Pervaneli 3~6
Trbojet 30~60
Ramjet 30~90

m
i
=

A
c
V

ve

g I
a
olduundan:

Pervaneliler trbojetlerden daha fazla n alana sahiptirler.


rnek:
I
a
=50s, s =0.9
/

=9.17610
-2

f = ?
zm:
=

= 0.0125

Egzoz scaklnn Ia zerindeki etkisi ?
Basn tepkisi ihmal edilirse


24

1 +

=
1 +

M
e
: egzoz Mach says

: molekler ktle

=
1 +

f<<1, V

=300 m/s,

=25,
e
=1.3, g = 9.807 m/s
2
, Me=1.

= 2.12

30.59


Tepki arlk oran =

, W
e
= motor arl


1949 1986 2005
We (lb) 5000 5000 18000
F (lbf) 5000 50000 120 000
30
40
50
60
70
80
90
1000 1500 2000 2500 3000
Ia
Ia
Te

25












Birim n alana den tepki =

Trbojet:

1 +

1 +

1 +

Eer

~ O(1) ve V

, V
e
, f sabitseler

Yksek irtifa uularda der!
Paral arlk
yakt
motor
yap
Max menzil
% arlk

26


Tepki katsays =
F
1
2

Trbojetler iin basn tepkisi ihmal edildiinde
F
1
2

= 2

1 +

dan bamsz bir parametre!

C. TEPK, TERMAL VE TOPLAM VERMLER
1. Tanmlar
Termal (sl) verim : q
th
=



Tepki verimi : q
p
=




Toplam verim : q
o
=




q

= q

rnek

Pervaneli (pistonlu motor)

BSFC =

=




27

=
1


Q = yakt sl deeri
q

= q

=
q

Tipik benzinli motor:
BSFC ~ 0.5 lbm/BHP h, Q = 19000 Btu/lbm

= 2.542 10
3
1

= 0.268
SI birim sisteminde
BSFC= 8.448 10
-8
kg/N.s Q = 4.42310
7
J/kg

2. Sabit ve hareketli eksen iin verim ifadeleri bulunmas
Motora bal koordinatlar:




Sabit (yer) koordinatlar:





V
Ve
x
V (Ve-V)
x

28

Sabit gzlemci iin
=

2
2
kaybolan g.

Sabit koord.

Toplam g = FV

+ (AKE)
abs

(AKE)
abs
: mutlak kinetik enerji

Toplam g =

2
2

2
2

= faydal g + kayp g + yanmadan nce yaktn ke

: sabit eksenlerde balangta hareketsiz

: sabit eksenlerde balangta hareketli, V

hznda

Motor koordinatlarna gre:

Toplam g =

2
2

2
2
+

2
2
ayn sonu

=


=

2
2

2
2
+

2
2

=
1 +

1 +

2
2

2
2


29

Eer,
=

=
Tanmlanrsa

=
1 +
1
2
1 +

2
2


Hava solumallar iin f<<1 olduundan

=
2
1 +


Dier bantlar:

= 1

2
= 1



30



Tartma:
- Tepki retimi iin Ve >>V veya < 1 olmal
- = 1 iin (q
p
)
max
= 1 fakat bu durumda F=0.
- Faydal g ~ 1 , = 1/2 olduunda maksimum olur. Bu
durumda q
p
= 2/3.
Roketlerde:

= 0

2
2

2
2
+

2
2
=

2
2
=
2

= 2

V

, V
e
den byk olabilirmi ?

Roketlerde olabilir!
0.00 0.40 0.80 1.20 1.60 2.00
-2.00
-1.00
0.00
1.00
2.00

31

Fakat >
1
2
olduunda

> 1 sonucu kar, bu Termodinamik ikinci

kanununa aykrdr.

Roketler iin q
p
tanm modife edilmelidir.

=

2
2
+

2
2

2
2
+

2
2

=
2
1 +
2

< 1 her zaman!

Termal verim:

=



Trbojet:

=
(

)/

2
2

Jet gc
Uuun n
zamanlarndan
eklenen enerjisi

32

2
2

2
2
+

2
2

2
2

=
1 +

2
2

2
2

2
2

rnek:
T
e
= 1200 K, M
e
=1,

=25, V
e
= 720 m/s, V

= 300 m/s, f = 0.012, Q

R
= 4.4210
7
J/kg

q
th
= 0.409.

Eer tm s mekanik enerjiye dnse:

Q
R
KE

= 1 +

2
2

= 1024 / ideal hz!

Toplam verim:

q

= q

2
2

=
1 +

2
2

=
21 +
2

2
+1


33

q

=
21 +
2

1 +

2
+
2

Genellikle f << 1 q

=
21

2

Sabit V
id
/V
e
iin q

=
1
2

2
bu durumda =
1
2
.

Roket iin:
q

2
2
=
2

2
+
2

f = 1 ve

2

tipik hidrokarbon : Q
R
= 4.42310
7
J/K

V
id
= 9405 m/s

0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2
Ve/vid =1
Ve/Vid = 0.866
Ve / Vid = 0.707
Ve/Vid = 0.5
q

34


3. Kalk Tepkisi

Trbojet motoru gznne al ve basn tepkisini ihmal et:
f << 1 ve kalkta V=0
=

F
S
= Statik tepki

F
S
,

ile nasl deiir?

f << 1 ve V

= 0

2
2

2
2
+

2
2

2
2

2
2

=
2

Bilinen

iin

~
1

II. TERMODNAMK EVRMLER
A. GR
Sorunlar:
- q
th
iin mutlak maksimum var m?
- Max q
th
iin s nerede eklenmeli?

35

- Max scaklk q
th
yi nasl etkiler?
Is makinas : Tekrarlamal alet. alan akkan tekrar tekrar ayn evrimden geer.
( Is kaynandan s alarak kapal evrimde i reten makinalardr. Gerek
evrimler ak evrimdir)

B. TERSNR EVRMLER
alan akkan tersinir hal deiimi ile bir seri denge hallerinden geer.

=
=
=

=


= =
12
2
1

= =




=
12
=
12
2
1

=

=

P, v
T, s

P
v
1
2

12

T
S
1
2

12

evrim toplam alan =

36

Daimi ak prosesler
Pistonsilindir ~ Otto motoru
Gaz trbinleri ~ Trbojet motoru

Gaz trbini:









Kabuller:
1. Birim ktle sistemi
2. Srekli akm
3. Tersinir, dengeli
4. Srekli akmn sonsuz kk ksma

~ +, ~ +, T~ +, ~ + ,





Yanma
Odas
Is
dntrcs
yk
kompresr Trbin
P
v
+
+,

37

1. kanun:

= +

= + + +

= + +

= +

Tersinir
=

= + =

Sonular birletir

=










C. DEAL PERFORMANSTAN SAPI

Trbinde srtnme, aerodinamik kayplar W
T
< W
TS

W
T
: gerek rbin ii
W
TS
: ideal trbin ii
Ak ii
v
P
1
2

1
2
< 0
3
4
=

> 0
4
3

=

38









Trbin izantropik verimi:

2
>
2

2
< 1

Pompa verimi:

4
>
4

>

P
1

P
2

Q = 0
Srtnmesiz, adyabatik
W
TS

P
1

P
2

Q = 0
Gerek Trbin
W
T

T
T
2

2S 2
S
P
1

2
2S
h
P
1

P
2

S
3
h
P
4

P
3

S
4
4S

39

3



D. NEML EVRMLER

1. Carnot evrimi

=
1

1
=
1

1
=

1
= 1

1


2. Rankine evrimi
Su buhar ile alan g istasyonlar ve motorlar.
4-1 Sabit basn kaynama
1-2 Tersinir adyabatik trbin
2-3 Sabit basn youturucu
3-4 Tersinir adyabatik pompa

1
2 3
4
T
2

T
1

S
T
S=sbt
S=sbt
v
P
1
T=sbt
2
3
4
T=sbt
youturucu
Trbin
pompa
kazan
Q
1

Q
2

W
T

4
3
2
1

40

stenilenler: q
th
,

, Q
1
, Q
2
ve kayplar.








Gzlemler:
1. W
P
<<W
T
ve buhar pompaya girmeden younlar.

= =
4

3

2. Q
1
in hepsi max scaklkta verilmez
3. P<P
kritik
=22.09 Mpa (su iin)

evrim Analizi:

41
=
1

23
=
3

=
1

= =
3

4
3

41
=

4



v
P
1
2
3
4
1
2
3
4
S
T

41

3. Kvlcm atelemeli motorlar ve Otto evrimi
a-b : emme
b-c : sktrma
c-d : yanma
d-e : genileme
e-f : sbab ak egzoz (genileme)
f-a : egzoz

Hava standart evrimi kabuller
1. Sabit ktleli akkan (gerekte miktar deiir).
2. Yanma sabit hacim stma olarak alnr.
3. Akkan hava ve ideal gaz, s katsaylar sabit.
4. evrim kapaldr. (Gerekte ak).

Otto evrimi
d-a : tersinir adyabatik sktrma
a-b : sabit hacim s ekleme
b-c : tersinir adyabatik genileme
c-d : sabit hacim s atlmas (soutma)

= 1

1
= 1

= 1

zantropik proses ve ideal gaz iin

1
=

1
=

olduundan
P b
a
c
d
v
a
T
v = sbt
b
s = sbt
c
d
v = sbt
S
s = sbt
v
P
c
d
e
b
a
P
a

f

42

1
=

= 1

= 1

1
= 1
1

1


=

=



r 1 2 4 6 8 10 12 14
q
th
0 .242 .426 .512 .565 .602 .630 .652

Termal verim sadece sktrma oranna baldr. Neden T
max
scaklndan bamsz?
evrim alt-Carnot paralarna ayrlrsa:

1
=

1
=

= 1

1
= 1
1

1

evrim zgl ii:

=
1

1
1

1

4. Sktrmal atelemeli motorlar ve Diesel evrimi
Hava standart Diesel evrimi




N AN
V
d

Va
P
b
a
c
d
v
a
T
P = sbt
b
c
d
v = sbt
S
T
2

a
T
b
c
d
S
T
1


43

a-b : sabit basn s ekleme
b-c : izantropik genisleme
c-d : sabit hacim s atlmas
d-a : izantropik sktrma

= 1
1

1

lim

= 1
1

1
=

<

Pratikte tam tersi! (r
k
ve r
c
byk olduundan).

=
1

1
1

1


5. Gaz Trbini evrimi ( Brayton evrimi)





Y. O.
Is dn.
yk
C
T
Q
1

Q
2


44







1-2 : kompresr sktrma
2-3 : s ekleme
3-4 : trbin genileme
4-1 : atmosfere s atlmas







1-a : Ram sktrma (hava al, dfzr)
a-2 : kompresr sktrma
2-3 : yanma
3-b : trbin genileme
b-4 : lle genileme



P
2
1
3
4
v
P=sbt
s=sbt
P=sbt
s=sbt
1
a
T
P = sbt
b
4
P = sbt
S
2
3
V

V
e

1
a
2 3
b
4

45

Ramjet:






Ramjet kalkta bir tepki yapamaz, yksek hzlarda ivmelendirme iin kullanlr.

Brayton evrimi

= 1

1
= 1

2
= 1

= 1

4
=

1
=

, P
2
=P
3
, P
1
=P
4

= 1
1

= 1
1

1

=

2
denirse

= 1
1

1

Otto evrimi ile form olarak ayn!
Brayton evriminin sktrma oran Otto evrimine gre kktr.
r
Brayton
< r
Otto
q
Brayton
< q
Otto

Pratikte kullanlan ktle debisinin bykl nedeniyle uaklarda Brayton evrimi tercih edilir.
4 2 3
lle
1
V
yakt
1
T
P = sbt
4
P = sbt
S
2
3

46

=

1
=

4


=

= 1
1

=1.4

1
2 4 6 8 10 20 30
1.22 1.49 1.67 1.81 1.93 2.35 2.64

.18 .33 .4 .45 .48 .57 .62

r 1.64 2.69 3.6 4.42 5.17 8.5 11.35


Net i : W
net
=W
T
+W
C

=
1

1
=

2
=

1
=

1
1
1

rnek:
C
P
= 1.006 kJ/kg K, P
2
/P
1
= 20, u=2.35, T
3
= 1400 K, T
1
= 300 K, o= T
3
/T
1
= 4.667

w
net
= 401.7 kJ/kg



47

Otto-Brayton evrimi karlatrmas:
Brayton ~
- Daha fazla hacimlerde
- Daha kk basnlarda
- Daha kk scaklklarda
Dolaysyla Gaz Trbini, Jet motoru iin uygundur.

Gerek Brayton evrimi

Kompresr :

2
>
2

q
c
: adyabatik kompresr verimi

1
=

1
1

1
1
=

1
1

Verilen P
2
, P
1
, T
1
ve q
c
iin:

1
= 1 +
1

1


T
P
2

P
1

S
T
2

1

48

Trbin :
q
t
: adyabatik trbin verimi

=
1

=
1

3
1

Verilen P
3
, P
4
, T
3
ve q
t
iin:

3
= 1

Dier kayplar, soutucu basnc ve yanma odas basnc kayplar.



Gerek Brayton evrimi T-S diyagram:








T
P
3

P
4

S
3
4
4
T P
2

P
3

P
4

P
1

2 3
1
4
S

49

Sabit Scaklkta Operasyon
=

1
= , bu durumda

1
in q
th
ve W
net
zerinde etkisi?

1
| = 1
1

|

T
2
T
2
T
2
T
3
q
th
= q
Carnot
fakat W
net
0

1
= 1
1

Verilen o iin = olduunda W
net
maksimum olur.





0
0,5
1
1,5
2
2,5
0 1 2 3 4 5
alfa = 2
= 3
= 4
= 6
T
T
3

T
1

2
2
2
1
3
P
1

S

1


T
1
= 300 K
o
T
3
(K)
2 600
4 1200
6 1800


50

Brayton evrimi verimi
q
t
< 1 ve q
c
< 1 olduunda:

= 1

1
= 1

3
= 1

= 1

1
1

1
= 1 +
1

1 = 1 +
1

1 1
1
1

q
th
, oya bal.
q
t
1 ve q
c
1

= 1
1

=
1

3

2

1
1

q
t
1 ve q
c
1

1
= 1
1

51

Ara stmal (Rejenerasyon) Brayton evrimi

Trbin egzoz scakl yksek, bu yzden yanma odasna giren gazlara n stma yaplabilir.









1-2 : sktrma
2-2R : ara stma
2R-3 : yanma
3-4 : trbin genileme
4-4R : ara soutma
4R-1 : soutma






deal rejeneratr T
2R
= T
4
, T
4R
= T
2

Y. O.
Is
Dn.
C
Q
1

Q
2

T
1
2
2R
4R
4
3
2
4R
2R
4
1
T
P = sbt
4
P = sbt
S
2
3
2R
4R

52

Gerek rejeneratr T
2R
< T
4
, T
4R
> T
2


(q
1
)
rejenerasyon
< (q
1
)
normal
, W
net
deimez (q
th
)
rejenerasyon
> (q
th
)
normal


Analiz

1
1
1

deimedi

1
=

2

4

2
=

1
1
1

1
= 1

Basnca ve scakla bal!

Tekrar stmal (art yanma-afterburner) Brayton evrimi












V

V
e

1
1
2 3
5
4 6
Y. O.
Soutucu
yk
C
T
1

Q
2

T
2

Artyanma
1
2 5
6
4

53










(W
net
)
artyanma
> (W
net
)
normal
(q
net
)
artyanma
< (q
net
)
normal
=

1
=

1
=

5
=

2
=

4
=

1
=
4

5
+
6

4

2

3
=
2

5
=
6
u=u
1
u
2
T
6
=T
3
zel halinde:

4
=
6

=
3

2

4
P
2
1
3
6
v
5
4
1
T
S
2
5
6
3

54

5
=

1
2

+1

1
ve
1
=

2
+
6

5
=

1
2

= 1

lim

1
1

= 1
1

normal Brayton evrimi!

Sabit u ve o iin (W
net
)
max

1
= olunca olur.
u=u
1
u
2

1
=
2
=

Bu durumda:

= 1

III. YANMA
A. GR

- Jet motoru
- Yanma ile s eklenmesi
- ten yanmal motorlar
- Yanma odas dizayn

55

Sorunlar: Ne kadar yakt, termokimya, yakt enjeksiyonu, sprey yanma, byklk, yanma
kararszl, patlama, hava kirlilii.

B. BAST YAKLAIM
Yakt yanma etkisi Birim yakt ktlesinin eklemi olduu Q ss
Bir ok hidrokarbonlar iin:

Q = 19000 Btu/lbm = 4.42310
7
J/kg = 44230 kJ/kg = 1.05610
4
cal/gm


Yanma odas:

Adyabatik yanma ve tam yanma kabulu

orannda s eklenmesi yanma sonucuna eit.

Enerji korunumu:

k entalpisi:

2
=

1
+

h
1
,

Oksitleyici
h
2
,

rnler
h
f
,

yakt
Y. O.

56

=

2
=

1
+ +

1 +


rnek
T
1
= 300 K, f = 0.012, Q = 4.42310
4
kJ/kg bu durumda T
2
= ?
zm
h
f
0, h
1
= 300 kJ/kg ( C
P
~ 1 kJ/kg )
h
2
= 821 kJ/kg T
2
= 800 K

Gaz tablosu veya h = C
P
T kabul edilirse

1
=
1 +

1
+

1 +


Genel olarak f << 1,

1
<< 1

1
1 +

1


Genellikle

1
147

1
=

1
=

Damkohler 3. Grup




57

C. KMYASAL TRANSFORMASYONLAR

o A + | B + M + v N +
Reaktantlar rnler

A, B, ..., M, N, ... : Her bileiin 1 mol
o, |, ...., , v, ..... : Stokiyometrik mol katsays

H
2
O 18 g H
2
O, 6.0210
23
molekl (Avagadro says)

rnek
H
2
+ O
2
H
2
O
2g H
2
+ 16 g O
2
18 g H
2
O

Kimyasal reaksiyonda
- ktle korunur
- elementler korunur

Roket yanma odasnda:
H
2
+ O
2
|
1
H
2
O + |
2
OH + |
3
O
2
+ |
4
H
2
+ |
5
O + |
6
H

H : 2 = 2|
1
+ |
2
+ 2|
4
+ |
6

O : 1 = |
1
+ |
2
+ 2|
3
+ |
5


4 denklem daha gerekli!


58

D. OKSDASYON YANMA REAKSYONLARI

O
- -
+ 2H
+
H
2
O
C
++++
+ O
- -
+ O
- -
CO
2

Fakir karm fazla oksitleyici
C + 2O
2
CO
2
+ O
2

Stokiyometrik karm yeterli oksitleyici
CH
4
+2O
2
CO
2
+ 2H
2
O
Zengin karm yetersiz oksitleyici
C + O
2
CO

1. Karm oran
=




rnek
CH
4
+2O
2
CO
2
+ 2H
2
O =
16
232
=
1
4

CH
4
+3O
2
CO
2
+ 2H
2
O +O
2
=
1
6


CH
4
+2O
2
Stokiyometrik

=
1
4


2. Yakt edeerlik (equivalence) oran
=

=1 Stokiyometrik karm

59

<1 Fakir karm
>1 Zengin karm

CH
4
+3O
2
= 2/3 fakir karm!

3. Hava ile yanma
Hava ~ % 21 O
2
, % 79 N
2
(dierleri: A, CO, CO
2
, H
2
O vs)
N
2
bir ok reaksiyonda inert davranr.
CH
4
+2O
2
+ 2(79/21) N
2
CO
2
+ 2H
2
O + 2(79/21) N
2

=
1(16)
232 +2
79
21
(28)
= 0.0582
CH
4
Hava r
st
= 0.0582
CH
4
O
2
r
st
= 0.25

E. GAZ KARIIMLARI

Kapal hacim V







M
1

M
2
T
. P
.
M
i


60

1. Dalton Kanunu
Her bileik M, V olarak davranr, scakl T ve dier gazlardan bamsz.
P
i
inci bileiin ksmi basnc

=
deal gaz : PV = nRT = (n
1
+ n
2
+ .... + n
i
) RT
inci bileik : P
i
V = n
i
RT

2. Mol fraksiyonu:

Baka bir dnce ekli ise




PV
i
= n
i
RT

3. Karmn toplam ktlesi:
=

M
i
: inci bileik molekler ktlesi

P
T

V
1

V
P
T

V
2

P
T

..
P
T

V
i


61

4. Karmn molekler ktlesi :
=

inci bileik ktlesi : m
i
= n
i
M
i


5. Ktle fraksiyonu:

= 1

= 1

rnek
CH
4
+2O
2
+ 2(79/21) N
2

4
=

=
1
1 + 2 +2(
79
21
)
= 0.09502
=

=
116 +232 +2
79
21
28
1 +2 +2(
79
21
)
= 27.6 /

4
=

=
0.0950216
27.62
= 0.05504

H. KMYASAL REAKSYONLARDA ENERJ DENGES
o A + | B + M + v N +



Reaktantlar
H
reak
, T
1

rnler
H
prod
, T
2

Y. O.
AQ

62


1. Enerji Korunumu, Termodinamik 1. Kanun :
AQ = H
prod
-H
reak

+
AQ = H
prod
H
reak
=

+ = AH
P

AH
P
sabit basn reaksiyon entalpisi
AQ > 0 : endotermik
AQ < 0 : egzotermik
Mhendislik uygulamalarda (-AH
P
) sabit basn reaksiyon ss
Tm maddeler kimyasal yaplarndan dolay enerji ihtiva ederler. Mesela 300 Kde C ve O
2
nin
CO
2
den farkl enerji seviyeleri vardr. nk CO
2
oluumunda enerji aa kar. Kimyasal
bileikler standart halde elementlerden oluur.
2. Standart hal
Standart hal : Elementlerin 298.16 K, 1 atm de en kararl olduu hal.
Oksijen O
2
, Hidrojen H
2
gibi.
rnek

H
2
(g) + O
2
(g) H
2
O (g)





X(g) = gaz faz, X(l) = sv faz, X(c) = kat, Kristal faz.

H
2
(g) + O
2
(g)
P
1
= 1 atm, T
1
= 298.16 K
H
2
O (g)
P
2
= 1 atm, T
2
= 298.16 K
Y. O.
AQ = AH
P


63

Enerji korunumu :
AH
P
= H
H2O (g)
H
H2 (g)
- H
O2 (g)
= -57798 cal = -57.798 kcal = Oluum (formasyon) entalpisi








Adyabatik reaksiyon H
2
= H
1
T artar

Bileiin bir molnn onu oluturan elementlerin standart hallerinden bileii

oluturmas iin eklenen s miktardr.

Referans olarak tm elementlerin standart hallerinde oluum entalpileri tm scaklklar iin sfr
kabul edilir.

2 ()
= 57.798 /

()
= 52 /

2 ()
= 0

2 ()
= 0

3. Sabit Basn Reaksiyon Entalpisi
o A + | B + M + v N +
T
1
, P T
2
, P
T
H
1
2
298.16 K
0
H
2
(g) + O
2

(g)
H
2
O (g)
Adyabatik
Reaksiyon
Oluum
reaksiyonu

64

T
0
= 298.16 K referans scaklk

0
+

0
+

0


Tablo kullanlarak

0
bulunur.

1

Referans scaklk :

01

02

02

02

rnek

2
2000 =

2
298 +

2
2000

2
298
= -94052 + 24140 -2238.1 = -72150 cal/mol


65

4. Sabit Hacimde Reaksiyon






dv = 0 i yok W=0

AQ = AE
v
= E
prod
E
reak
=

(
2
) +

(
2
) +

(
1
) +

(
1
) +
deal gaz karm kabulu:
H= E+Pv ve ideal gaz denklemi Pv = RT H = E +RT
E
reak
=

(
1
) +

(
1
) +
1

E
prod
=

(
2
) +

(
2
) +
2

AE
v
= E
prod
E
reak
= AH
P
R(n
2
T
2
n
1
T
1
)

5. Yksek ve Alak Istma Deerleri

~ i enerji deiimi

~ Sabit basn entalpi deiimi

T
1
P
1
, v
o A + | B +
T
2

P
2
, v
M + v N +
Q

66

m
f
~ yakt ktlesi

Hnin O
2
ile yanmas sonucu H
2
O iki halde bulunabilir: H
2
O (g) veya H
2
O (l)
Alak stma deeri : LHV (lower heating value)
Eer rnler H
2
O (g) ierirse
=

Sabit basn alak stma deeri.

Yksek Istma deeri : HHV (higher heating value)
Eer rnler H
2
O (l) ierirse
=

Sabit basn yksek stma deeri.

rnek
H
2
(g) + O
2
(g) H
2
O (g)

AH
P
= H
H2O (g)
H
H2 (g)
- H
O2 (g)
= -57798 cal - 0 0 = -57.798 kcal

=

=
57.798
2
= 28.899 /

HHV iin AH
P
= H
H2O (l)
= -68.32 kcal
=

=
68.32
2
= 34.14 /


67

6. Adyabatik Alev Scakl
Adyabatik yanma ~ AH
P
= 0

1
+

1
+ =

+

T
C
deneme yanlma ile bulunur.

rnek
Oktan sabit basn yanma reaktrnde % 50 hava fazlas ile yanyor. Daimi hal, daimi ak
proseste adyabatik alev scakln, hava ve yaktn 298 K, 1 atm artlarnda girmesi durumu iin
bulunuz?

zm
C
8
H
18
+ 1.5 a
th
(O
2
+3.76N
2
) 8 CO
2
+ 9 H
2
O + 0.5 a
th
O
2
+1.5 3.76 a
th
N
2


O
2
dengesi tam yanma iin a
th
= 12.5 bulunur. Bu durumda reaksiyon:

C
8
H
18
+ 18.75

(O
2
+3.76N
2
) 8 CO
2
+ 9 H
2
O + 6.25 O
2
+70.5 N
2

AH
Reak
= AH
Prod

-208450 +18.75(0) = 8(-393520 +h-0)
CO2
+9(-241820 + h -0)
H2O
+6.25(0+h -0)
O2
+70.5(0+h-0)
N2

Sadeleirse:
8 h
CO2
+ 9 h
H2O
+ 6.25 h
O2
+ 70.5 h
N2
= 5 116 090
o A + | B +
P
1
, T
1

M + v N +
P
2
, T
C

Y. O.
AQ = AH
P
= 0

68

Deneme yanlma ile bulunur
T
C
= 1900 K 5 343 064 5 116 090
T
C
=1800 K 4 974 976 5 116 090
ki deneme arasnda interpolasyon yaplrsa : T
C
= 1838 K

rnek
Etan stokiyometrik hava miktar ile yaklyor. Reaktant ve rnler 25
o
C olduuna gre s
transferini bulunuz?
zm
C
2
H
6
+ 3.5( O
2
+3.76 N
2
) 2 CO
2
+ 3 H
2
O + 13.16 N
2

AQ = AH
P
= H
prod
H
reak

AQ = AH
P
= 2393520 +3241820 184680 = 1427820 kJ/kmol etan

rnek
Heptan C
7
H
16
yanmas daimi yanma odasna yakt ve havann kuru gazlar halinde Po, To olarak
girmesi ile salanmaktadr. Karm %125 teorik hava iermekte ve rnler s dntrcsnde
600 K scaklna soutulmaktadr. Is dntrcsndeki s transferini birim kmol heptane iin
bulunuz?

zm
C
7
H
16
+ K ( O
2
+3.76 N
2
) 7 CO
2
+ 8 H
2
O + K3.76 N
2

Oksijen dengesinden K=7+4 = 11 bulunur ve %125 teorik hava ile 1.2511 = 13.75, bu durumda
reaksiyon:
C
7
H
16
+ 13.75 ( O
2
+3.76 N
2
) 7 CO
2
+ 8 H
2
O + 51.7 N
2
+ 2.75 O
2


AQ = AH
P
= H
prod
H
reak


69

AQ = AH
P
= 7393522 +12906 +8241826 +10499 +51.78894 +2.759245
(187900) = 3 841 784 kJ/kmol yakt

7. Kimyasal Denge
Yksek scaklklarda ayrma (dissociation) reaksiyonu oluur.

2
2






Daimi hal denge halinde X
H
, X
H2
sabit olur.

Genel

Denge halinde :

K
P
deerleri tablodan okunur.

rnek
1
2

2

1
t
X
H2

X
H


70

Denge halinde :

2
1 2

P = 20 atm, T = 3000 K
P = P
H
+P
H2
, P
H
= X
H
P , P
H2
= X
H2
P, X
H
+ X
H2
= 1

2
1 2

1 2

Tablodan : K
P
= 1.576210
-1
atm

X
H
= 0.03346


rnek
Hidrojen gaz oda scaklndan 4000 K, 500 kPa artlarna stlyor ve bu esnada H
2
2H
ayrma reaksiyonu vuku buluyor. Bu durumdaki denge kompozisyonunu bulunuz?

zm
P = P
H
+P
H2
, P
H
= X
H
P , P
H2
= X
H2
P, X
H
+ X
H2
= 1

2
=

21

Tablodan T = 4000 K iin K
P
= 2.545 okunur.
2.545 =

500
100
= 5
1

2
= 0.497

71

= 0.503
rnek
Pentan C
5
H
12
nin saf oksijen ile stokiyometrik yanma rnleri 2400 K, 100 kPa artlarnda
bulunmaktadr. Sadece 2CO
2
2CO +O
2
ayrma reaksiyonunu dikkate alarak CO mol
fraksiyonunu bulunuz?
zm

C
5
H
12
+ 8 O
2
5 CO
2
+ 6 H
2
O
2CO
2
2CO +O
2
ayrma reaksiyonu
tablodan T = 2400 K iin lnK
P
= -7.715 K
P
= 4.46110
-4

2
2

= 4.461 10
4

2CO
2
2CO +O
2
denge hali iin

2CO
2
2CO

O
2
Balang 5 0 0
Deiim -2z +2z +z
Denge 5-2z 2z z

n
CO2
= 5-2z, n
CO
= 2z, n
O2
= z ve n
tot
= 5 - 2z + 2z + z + 6 = 11 + z

2
2
=
2z
2

5 2z
2

z
11 +z
= 4.461 10
4

Deneme yanlma ile z = 0.291 bulunur X
CO
= 0.0515

8. Yanma rnleri Kompozisyonu Problemi
Roket yanma odasnda yksek scaklkta reaksiyon dikkate alnrsa:
a H
2
+ b O
2
|
1
H
2
O + |
2
OH + |
3
O
2
+ |
4
H
2
+ |
5
O + |
6
H
Bilinen P ve T iin denge kompozisyonu?

72

H : 2 a = 2|
1
+ |
2
+ 2|
4
+ |
6

O : 2 b = |
1
+ |
2
+ 2|
3
+ |
5
4 ilave denge bants:
1
2

1
=

2
1 2

1
2

2
=

2
1 2

1
2

2
+
1
2

3
=

2
1 2

2
1 2

2
+
1
2

2

2

4
=

2
1 2

Toplam mol says : n = |
1
+ |
2
+ |
3
+|
4
+ |
5
+ |
6


Notlar:
1. Denge reaksiyonlarnn herbiri ayn anda, simultane olarak salanr.
2. Belirlenen reaksiyonlar gerekten olma zorunda deil.
3. Denge halinde, dengeye ulama yolu nemli deildir. Bu sadece dengeye ulama hz iin
nemlidir.

IV. JET TEPK SSTEMLER ANALZ
A. RAMJET
1. deal ramjet






a
V

yakt
lle
ok dalgalar
2
Alev tutucular
4
6
V
e

a
T
P = sbt
6
P = sbt
S
2
4

73

deal durumda kayplar yok kabul edilir bu durumda girite eok dalgalar olmad varsaylr.
Kabuller:
- zantropik sktrma : P
0a
=P
02

- zantropik genileme : P
04
=P
06

- Sabit basn yanma : P
2
= P
02
= P
4
= P
04

- Sabit basn soutma
- Mkemmel geniletici lle : P
6
= P

= P
a


F = m
a
1 +fV
e
V

06

6
= 1 +
1
2

1
= 1 +
1
2

a
=
e
= = sabit
M = M
e
fakat V
e
= V
=

0

0

ve T
0e
= T
04
maksimum evrim scakl

= 1 +
1
2

2
= 1 +
1
2

2
=

04

1 +
1
2

04

evrim scaklk oran

74


Tepki denklemi:
F
m
a

= V1 +f
V
e
V
1
F
m
a

= M

1 + f

04

1 +
1
2

2
1

Analiz:
i) f = 0 ve

04

= 1 +
1
2

2

F
m
a

= 0
ii) M = 0
F
m
a

= 0 sfr hzda tepki sfr!

iii)

04

yanma odas dizayn ile saptanr. Bu f ile artar, M ve T

02
ile azalr.

f nin deiimi:






Enerji korunumu:

02
= 1 +
04


=

, genellikle

04

02

04
=

04

02
1

02

04

02

H
02



1 +

H
04

Y. O.

, h
f
+Q
R
,




75

Yeterince byk M iin
02

04
f = 0

H
0
= C
P
T
0
, T
02
= T
0a
,

= 1 +
1
2

2

=

04

04

04

1 +
1
2

04

Ayrca :

= =

F
m
a

= M

1 + f

04

1 +
1
2

2
1

rnek:

04

= 10, =1.4,

= 150


76




Gzlemler:
i) f 0 Ia

= 0
ii) dk M lerde M | Ia | (V ve Ve arttndan)
iii) yksek M lerde M | Ia + (f dtnden)
iv) ~

, M artarken sabit kalr. ( f ve Ia derken)

F nin uu hz ile deiimi





Ac = sabit kabulu

0 2 4 6 8
f
Ia
TSFC
M
f
Ia
TSFC
V
izantropik knt
Ac

77

nceden bulunan :
gI
a
=
F
m
a

= M

1 +f

04

1 +
1
2

2
1

1 +f

04

1 +
1
2

2
1

f bantsndan Mmax bulunur. (F, f, Ia 0).

=
2
1

04

1
=1.4

04

2 4 6 8 10 12
M
max
2.23 3.87 5.0 5.92 6.71 7.42


rnek

Bir ramjet motoru bir cisme 914 m/s hzda ve 12.8 km irtifada tepki salamaktadr. (P
a
= 0.2 atm,
T
a
= 51
o
C). Kayplar ihmal ediniz. Lle knda basn 0.2 atm ve yakt sl deeri 43 MJ/kg
dir. Lle giriinde durma scakl 2030
o
C ve verilen hzda tepki gc 7.5 MW dr.
Aadakileri bulunuz:
0 2 4 6 8
Ia
F
M

78

a) Dfzr knda durma scakl ve basnc.
b) Lle knda hz.
c) Tepki kuvveti, yakt hava oran, hava ve yakt ktle debileri.
d) evrim zgl net ii.
e) Tepki verimi.
g) Toplam verim.

zm







V

= 914 m/s , T
a
= -51
o
C = 222 K, T
O4
= 2030
o
C = 2303 K, P = 7.5 MW, P
a
= P
e
= 0.2 atm,
Q
R
= 43 MJ / K

=
914
1.4 287 222
= 3.06
a) Dfzr knda durma scakl ve basnc.

2
2

= 222 +
914
2
2 1005
= 637.62

= 1 +
1
2

1

Poa = 8.03 atm
T
O2
= Toa = 637.62 K , P
O2
= Poa = 8.03 atm
b) Lle knda hz.
a
V

yakt
lle
2
Alev tutucular
4
6
V
e


79

M
e
= M
6
= M

= 3.06

06
=

04
= 1 +
1
2

6
2

6
= 23031 +0.2 3.06
2

1
= 801.6792

=
6

6
= 3.06 1.4 287 801.6792 = 1736.7075 /

c) Tepki kuvveti, yakt hava oran, hava ve yakt ktle debileri.
= 7.5 =

= 914 /
F = 8205.7 N
=

04

1 +
1
2

04

=
10.3738 2.8727
192.73 10.3738
= 0.041

F = m
a
1 +fV
e
V

8205.7 =

1.041 1736.7075 914

= 9.1795 /

= 0.3763 /
d) evrim zgl net ii.

1
1

=
04

= 10.3738
=

02

= 1 +
1
2

2
= 2.8727

= 1.005 222 10.3738 2.8727 1

1
2.8727
= 1091 /
Veya

=
1
2

2
= 1091 /

80


e) Tepki verimi.
=

= 0.5263

=
1 +
1
2
1 +

2
2
= 0.7091

f) Toplam verim.

= 1
1

= 0.6519

= 0.4623

2. Kayplar ile ramjet
nemli kayplar:
1. Girite ok dalgalar, snr tabaka, ak ayrlmas
2. Yanma blgesinde basn kayplar, eksik yanma, ayrma
3. Llede snr tabaka kayplar ve ideal olmayan genileme

02

04

02

T P
02

P
04

P
6

P
a

2 4
a
6
S
P
0a


81

06

04


Kayplarn Ia, f ve TSFC zerinde etkileri:

F = m
a
1 + fV
e
V +P
6
P
a
A
e

04

04

T
04
= T
06
= T
0e

04
1 +
1
2

2


1 +
1
2

1
=

06

6
=

06

04

04

02

02

= 1 +
1
2

2
=
2
1
1 +
1
2

1
deal durumda :

6
= 1

82

=

04

1 +
1
2

04

+ TSFC |

Kolaylk iin :
= 1 +
1
2

2
=
2
1
1
Sonular birletir:

gI
a
=
F
m
a
= 1 +f
2
04
1
1
MRT
a
+
P
6
A
e
gm
a
1
P
a
P
6


gI
a
= MRT
a

1 +f
M

21
1

04
T
a
1 +
P
6
A
e
m
a
1
P
a
P
6


kayplarla f 0 daha nceden Ia 0

83



Yaktn bir ksm kayplar iin kullanlr.


3. Giri Performans
Giri en nemli kayp kaynadr.

Basit giri:

02

0


M 1.2 2 3 4
r
d
1 0.72 0.328 0.139


kntl giri:
0 2 4 6 8
f
Ia
TSFC
M
V
Ayrk ok

84











Yakalama alan M ile kuvvetli ekilde deiir.


n : eik ok says


B. TRBOJET

Kabuller:
1. Tersinir adyabatik sktrma ve genileme.
2. deal gaz, sabi zgl s katsaylar.
Eik ok
V
M
2 1
1
A
c
/A
i

r
d

3 4

85

3. Sabit basn s ekleme
4. 2nci ve 6nc kesitte ihmal edilebilir hzlar










1. Eleman verimleri
Dfzr (hava al)

02

02

02

02

1

a
T
S
3
5
6
4
7
2
afterburner
a
1
2

86

Toplam dfzr basn oran:

02

= 1 +

1
2

1


Kompresr:

03

02

03

02





Trbin:

04

05

04

05





Lle:

06

06

7


Yanma verimi:
Q
R
= ideal yanma ss
h
P
03

P
02

S
3
3S
2
h
h
04

h
05

S
4
5S
5
h
05S


87

q
b
Q
R
= gerek yanma ss
q
b
= yanma verimi


Tipik deerler:
0.7 < q
d
< 0.9 ( Mye kuvvetlice baldr)
0.85 < q
c
< 0.9
0.90 < q
t
< 0.95
0.97 < q
b
< 0.99
0.95 < q
n
< 0.98

2. Statik Trbojet Performans

zgl itki (specific thrust) =

Tepki zgl yakt sarfiyat:
=

Hava zgl tepki katsays (air specific impulse):

Bir ok trbojetler iin P
e
=P
F = m
a
1 +fV
e
V

=
1

1 +fV
e
V

88

= =

1 +fV
e
V

03

02
=
=

04

=?

Lle giri hzn ihmal edersek:

06
=
6
=
7
+

7
2
2
=
7
+

2
2

= 2
6

7
=

=
V
e

1 +f
V

V
e
=
V
e

1 +f
Boyutsuz form

= 2

(evre 0 K ve P =0 atm olunca olacak hz)

T
a
= T

=
V
e

1 +f =

1 +f =

zgl tepki parametresi

statik artlar iin :

st
= 1 +f

Basitletirilmi analiz

89

Kabuller:
1. f << 1

2. alan akkan hava, ideal gaz, sabit zgl s katsaylar
3. yanma odasnda ve afterburner basn kayplar ihmal : P
3
=P
4
, P
5
=P
6

4. llede mkemmel genileme : P
7
=P
a
=P
5. yardmc g niteleri ihmal

Notasyon
Kompresr:

03

02
=

03

02

Statik durumda: T
02
=T
a
=T , P
02
=P
a
=P


Trbin:
1

04

05
=

04

05

Lle:
1

06

7
=

06

06

04

, q
t
q
c
= q
tc
makina verimi

06

7
=

06
1

06

06
1

90

1

06

06

05

05

04

04

03

03

02

02

= 1

06
1
1

Trbin zgl ii = Kompresr zgl ii

04

05
=

03

04
1

05

04
=

03

04

Veya
1

+1

= 1

Notlar:
1. sabit o ve u
C
iin q
tc
|
1

+ lle basn dmesi artar

2. o arttka
1

azalr.

91

Afterburner olmad durumda:
T
06
= T
05
(trbin k)

05
=
04

=
04

f<<1,

05
=
04

03

T
a
=T
0a
V = 0 iin

05
=
04

03

04

03

06
=

06
1
1

1
1

+ 1

+1 1
1

= 1 +

q
C
= 0.85 , q
t
= 0.9 , q
n
= 0.93 ve M

=0 iin :

0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1 2 3 4
o = 2
o = 3
o = 4
o = 5
o = 6

st

u
C


92

Brayton evrimi genelikle sabit scaklk orannda alr.
Sabit o durumunda u
C
arttka eklenen s azalr.

Yanma Odas

Enerji dengesi:
1 +
04
=

+
03

1+f 1

04

03

04

ve

03

+1 olduundan

1
=

Notlar
1.

yakt ve yanma odas dizaynn karakterize eder ve yaklak olarak sabittir.

2. Sabit o iin u
C
| ve q
C
+ f +
3. Sabit u
C
ve q
C
iin o | f |

zgl yakt sarfiyat:
=

93



3. Uu Esnasnda Trbojet Performans

=
V
e

1 +f =
V
e

1 +f
V

1 + f

1
2
M

Ram srklemesinin etkisi sonucu veya I
a
der.

Giri Performans

02

02

02

04

02
, =

04

1 1,5 2 2,5 3 3,5 4
o=2
o=3
o=4
o=5
u
C

TSFC

94

02

02

02

02

llr.





o = o
d
o
C
u = u
d
u
C
toplam basn oran

02

02

02

= 1 +
1
2

= 1 +

1
2

2

Ah
c
= Ah
t
trbin basn oran parametresi:

= 1

1 1

1 +

= 1 olduunda statik durum ile ayn.

= 1.4, q
C
= 0.85, q
t
= 0.9, q
n
= 0.93, q
d
= 0.91, T
a
= 300 K

M

Pa
P
02


95


Notlar
1. o
d
> 1 ve o = sabit
2. o
d
| f +
3. M

| + Ia + (M

| fakat bu
1
2
M

ile dengelenir)
4. ~

, M

| f + + TSFC | ( daha hzl der)

zgl Yakt Sarfiyatnn Uu Hz ile Deiimi:


0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
1 1,5 2 2,5 3 3,5 4
M=0
M=0.8
M=1.6
M=2.4
M=3.2
0.00 100.00 200.00 300.00 400.00 500.00
V
2.40
2.80
3.20
T
S
F
C


x
1
E

5

u
C


96

=

nn M

ile deiimi bilinmeli.

A
c
= ?

Trbin llesinde (stator) akn doymu olduu bilindii iin

nn deiimi hakknda fikir

elde edilir.



Trbin ak doymu

04

04

2
+1

+1
21

04
=

04

03

~1

03

02

02

02

= 1 +

1
2

1
,

04

1 +

1
2

1
03

02

2
+ 1

+1
21


Anahtar degikenler: Ykseklik, uu hz, yakt ak } pilot kontrol eder.
T
04
, P
04
stator
rotor
A*, M=1

97



Notlar:
1. M

|
2. Ykselik | T
a
+

+
3. Verilen RPM iin V

|
4. M

| F + sonra | daha sonra +

5. V

| TSFC |
6. Ykselik | F,

, TSFC +
rnek
Bir turbojet motorunda basn oran 32 ve maksimum scaklk 1800 K dir. Uu Mach says 0.9
iin:
a) zgl tepki
b) zgl yakt sarfiyat
c) Termal verim
d) Tepki verimi
e) Toplam verim
Deerlerini bulunuz? ( q
d
= 0.97, q
c
= 0.85, q
b
= 0.99, q
t
= 0.9, q
n
= 0.98, Q
R
= 45000 kJ/kg )
zm

03

02

= 32
0.4
1.4
= 2.6918
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
0 0,5 1 1,5 2
ma
Ia
F

I
a

F
M
f baskn

baskn
Ia
baskn

98

=

04

=
1800
300
= 6

= 1 +
1
2

2
= 1.162

= 1 +

1
2

2
= 1.1571

= 5.1635

= 1

= 1
2.6918 1
5.1635 0.9 0.85
= 0.5717

=
1

= 0.5615

11

= 1.5844

=

= 0.0171

a) zgl tepki

=

1 +f

1
2
M

= 0.8777

b) zgl yakt sarfiyat

= 2

= 776.5707 /
= =

= 2.5089 10
5

c) Termal verim

= 2

= 977.44 /

99

= 0.9 1.4 287 300 = 312.4692 /

=
1 +

2
2

2
2

2
2

= 0.5673

d) Tepki verimi

=
1 +

1 +

2
2

2
2
= 0.4874

e) Toplam verim

=
1 +

2
2

= 0.2765

C. TRBOFAN
~ fanl jet motoru
1. Statik Halde deal Trbofan Motoru

deal trbofan motoru gz ne alalm : q
d
= q
c
= q
t
= q
n
= 1
Statik tepki = ?
lk ve ikincil akma ayr, anahtar zellik trbin hem kompresr hem de fan altrr.
Bilinmesi gerekenler :
F = tepki
Ia = hava zgl tepki
s = zgl yakt sarfiyat


100










P
e
= P
a
= P
7

=

7
+

By-pass oran :
=

7
+
7

=
7
+
7

not :
I
a
veya gI
a
, temel hava ak

ya baldr. Ayrca trbin, yanma odas dizayn ve TSFCye.

Problem : | = ?
Fan dizayn I
a
ve TSFCyi etkiler.
| | V
7
+ nk fan altrmak iin daha fazla trbin ii kullanlr.
G dengesi:

2
+

2
=

4

5

fan
kompresr
Y.O
.
trbin
lle

7


101

2
1 +

2
1 =

2
1

4

Parametreler:

2

=

2

(statik halde T
a
= T
2
)
Kaypsz motor iin:

2
=

2
,

4
=

4
,

2
=

2


G dengesi
t
iin zlrse:

4
= 1
1

1 +

1
| = 0 iin saf trbojet:

= 1

(q
tc
=1 halinde trbojet ile ayn)

=
7
+
7

7
,
7

= ? f << 1 kabul edelim.

7
2
= 2

2


102

Statik halde

= 2

7
2
=

2
1 =

7
2
= 2

= 2

7
=

2
=

(kaypsz halde)

2
=

2
=

Statik halde P
7
= P
2
= P
a
, kaypsz motor iin P
3
= P
4

2
=

3
=

3
=

7
2
=

, u
t
iin bulunan ifade kullanlrsa:

7
2
=

1
1

1
=

1
1

2
=

=
7
+
7

kullanlarak :

1
1

1
1/2
+

1
1/2


deal halde =

2
, = =

Notlar:
1. Sabit ,
c
, Q
R
iin
f
deki artm TSFCde azalma sonucu verir.

103

2. =

1
1

~ temel trbojet performansn karakterize eder.

3. =

1 ~ fan performansn karakterize eder.

=
1/2
+
1/2



= 0

=
1/2

olmal, yoksa
f
kompleks olur.
>

fan altrmak iin yetersiz trbin gc.

=

1/2

2. Optimum by-pass oran:

= 0 | = |
*

1
4

1/2
+
1/2

1
4

rnek
o = 5.5, T
a
=300 K T
04
= 1650 K

03

02
= 20 u
c
= 2.354 ,

03

02
= 2 , = 1.4 u
f
= 1.2129, F = 0.219, A = 1.81
|
0 |* = 8.015 A/F = 8.2648

f
1.345 3.985 3.868

Notlar :
1. Trbofan motor
f
de nemli art salar.
2. (
f
)
max
olduka yksek by-pass oran iin olur.

104

A ve | sabitken Fnin
f
ye etkisi:

F = 0

=
1/2
( | = 0 ile ayn)

=

(F nin max deeri)

=
1/2

=

1+

= 1 +
1/2


rnek
| = 6

F 0 F
*
=0.2586 A/| = 0.3017

f
1.345 3.559 3.295

rnek
Giri ktle debisi

olan bir fan jet motorunun |

kadar trbojet ksmndan ve (1-|)

kadar
fan ksmndan gemektedir. Lle k basnc atmosfer basncna eittir. Trbojet knda hz
V
e1
, fan knda hz V
e2
= o V
e1
olmakta ve hz oran v = V

/ V
e1
dir. Aadaki ifadeleri
kartnz?

1 + +1

=
21 + +1
+1
2
+
2

1
2
2
+ 1
2
+
2

2
2

1
2
1 + +1

2
2

105

zm
=
1

+
2

1
= (1 +)
1
,

=
1
+

2
,
1
=

,
2
= (1 )

2
=
1
, =

2

=

1
1 + +1

1 + +1

1 +
1

1
2
2
+
2

2
2
2

2
2
=
21 + +1
+1
2
+
2

=
1 +
1

1
2
2
+
2

2
2
2

2
2

2
2

1
2
2
+ 1
2
+
2

2
2

1
2
1 + + 1

2
2

3. PERVANELLER
Boyutsuz performans parametreleri ve pervane geometrisi C
L
, C
D
, hcum as, geometrisi
benzer profiller.
1. Tanmlar
Pervane burulmu dnen kanat
Pala kesit hz bileenleri:
V = pervane ekseni ynnde
U = pala dzlemine paralel ( eksenel)

r

106

U = r w = 2 r n (n = rps)








Dnme dzlemi ve hava hz arasnda pala kesitine izafi a (helix angle)

tan =

2

V = sabit
pala kordu ve dnme dzlemi arasndaki a (blade angle)

= ( )
Notlar :
1. Gereki deerleri iin pala burulmu olmal
2. Merkezka gerilmelere kar koymak iin merkeze yakn yerlerde pala kalnlamal.
Eer sfr tama izgisi ile dnme dzlemi arasndaki a

= ()

3. lerleme oran (hatve)
Belirli bir pervane, |(r) biliniyor ve sabit
|

r w
V

107

=
Eer =
1
uta (veya herhangi bir yerde) biliniyorsa (r) o(r) bulunur.
tan
1
=
2

w = 2n , d = pervane ap
tan =

2
=

2
tan
1


= tan
1

= tan
1
( )
Geometrik olarak benzer pervaneler iin:

r =r | = |
o = o
Ancak ve ancak =

Bir seri geometrik pervane iin
=
=
2

d
r
r d
|

r w
V


108

4. Boyut analizi
Tepki Moment ve g iin boyut analizi yaplrsa
Pervane tepkisi T ~
2

2

Tepki katsays:

4
= ,
=

Pervane momenti: =
2

C
Q
moment katsays

5

G : = 2nQ , C
P
= 2C
Q

Pervane verimi:

= tan
1

2

o + J |
C
T
+ J |
C
L
~ her pala iin, C
D
~
2

C
P
+ J
2
|
C
T
= 0 J = J
1

109




rnek
V =300 km/h, d =3 m, n = 2778 rpm, = 1.177 kg/m
3
J, T, ,
P
= ?
zm
=

=
83.33 /
46.3 3
= 0.6
ekilden : C
P
0.041 , C
T
0.055
=
3

= 11.6410
5


110

=
2

= 1.1210
4
,

= 0.804

rnek
Pervaneli bir uakta V = 300 km/h, d =3 m, n = 2500 rpm, = 1.177 kg/m
3
deerleri verilmitir.
Bu uak 5000 km menzili benzinli motor yerine dizel motor kullanmas durumunda ne kadar
yakt ktlesi tasarruf edebilir?

zm
=

=
83.33
41.6777 3
= 0.67
ekilden : C
P
0.036 , C
T
0.045

= 0.83
Benzinli motor s = 8.44810
-8
kg/N.s
Dizel motor s = 5.913610
-8
kg/N.s
=
q

2

5000 1000 =
0.83 15
9.81

2
=
q

= 1.3967,

= 0.2329
M
1
=M
2
+M
f
alnrsa

2
= 0.1344