You are on page 1of 230

1

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

aba abaan

: 1. ann, be. 2. qutlu. : alicnap

abakiymi: gnl krc, can yakc t.gktrkler dnemi bey ve komutanlarndan (kradn krklarndan). abakus : stun balnn en stnde yer alan tabla. (e.akurgal) abaq abaqa abaqay abar aba abay abar abi ab abdan abike abq abil abn abnaq abn abnu ab abqa abiz abiz abzu : tmiz, ifftli, namuslu kii : yaxn raba, amca ocuu : 1. amca. 2. yaxn raba, yen, amca cocuu. 3. sibiryada saygn ve sz gen hanm : (avar): 1. gstri, heybtlilik 2. bamz, dirncli : (aba hatun) hanm yeriyii. kk narin adm. : 1. aydnlq, aydnlq verici. 2. heyrt oyandran, heyrt verici : avar. 1. iin hli kii, ibitirici 2. uyumlu, itaatkar : 1. can, ruh 2. soyluluk : gnll : abiq, ili, knl insan : alicenap, yksk knll : abidan, ili, gnll : gnll, istekli : mutlu, mmnun, honut : sakinlmi gnl rahatl iinde olan : avun, avun, tslli. : (abn) : ap. bacan diz kapandan yukars : iten, itenlikl knll alan : ruhsal , ruhlarla ilgili. : ruhsal , ruhlarla ilgili. : denizsumer, dipsiz drinlik, su tanrs, enkinin evi.

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

acar aclan acu acun acunay acunluq

: 1. gayretli, hareketli. 2. gzpek, yrtc : alan. ak, : ac, a. 1. aq 2. kesgin, sert 3. a, aralq : dnya, yeryz : mc.dnya gzeli : dnya mal, dnyalk

acunsuz: dnya malnda gz olmayan aa aan ai aik al auk adaq adal adalan adald adalr adalm adan adanr : . 1. toplum iinde saygnl olan kii, 2. analk derecesinde saygya layk hanm : ama eylemi iinde olan (iek gibi) : 1. ak, drst 2. bahi bey yada hanlarn verdii bahi : (a) 2.byk karde : ak, alm : ak, al. iyi huylu, mlayim : 1. sz, nian 2. ba, bar, veri, sungu : sadq, gvenilir : nl, hretli : adalr, adanr, adalm, nl, : adanr, adald, adalm, nl, : adalr, adanr. adald, nl, : uygunluk, liyakat : adalr, adald, adalm, nl.

adanm: adakl, adak olmu adar aday adqd adn adnq : adama eyleminde bulunan : memnunluk, honutluk, keben, itimat, gven, rn : adn, nl : adqd, nl, ad anlan : 1. segin, aygn, mmtaz 2. olaanst, fevkalade, bambaqa

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

adte advar adiyaki adiyaman adiyeke adkir adm

: ad+te. > adda. temiz bir ne sahip : nl, tannm : ad gzel : rktc bir ne sahip kii : yeke: ye. saygyla anlan kii, ad yelnn kii : aygr, erkk at : n alm, tannm. amq. yksek rtbeli. atala, zengin. atay,hrksc bilinen, atigay, atli(), , cesur, ava, ava, tanip, tanir, advar, adsay: adna sayg duyulan kii. : 1. fakir, kimsesiz 2. nsz, tannmayan : adna layiq ve nn taxm kii. : avar. 1. ii abuk ilyici, ilri abuq yapan. 2. itatli. 3. toplayc, zaptiye mbairi 4. msaade etmek, itaat etmek 5. evik, ava merakl : zrh, siper, silahl, pusat. : apn, (opn) zrh, demir rgl sava giysisi. 1..seluklular dneminde nl komutanlarndan anadolunun trkletirilmesinde nemli pay sahibi kiilerden 2. abbasiler (mutasm) dnemi trk kkenli bey ve komutanlarndan 3. hazar kaanl dnemi musevi trklerin nl komutanlarndan : su ibrii

adsiz adverilgn afar afn afin

aftaba

aga (aa, aka): 1. saygdeer, ulu kii. 2. cmert, koruyucu. 3. byk erkek karde, aabey agola : ynetici, amir. yabgu: 1 st dzey ynetici, genel vali , zerk, ardali, ardalu, aygui, danman, yarc, batutar, bakan, bata giden, baladau: balatc, balik, be, bey, varlk, erklik, g, liderlik, soyluluk, bln, daruka, (darga, erzi, han, tarkat, bakan,
.

agun

: tatmin, avuntu

agunmu: avunmu, sakin aa aaa aalbay aan aar aartmi : aa : 1. melike han evdei 2. aka, beyazca, alml : muhterem, saygdeer : 1. yksek, yukarda, yukarlara kan 2. geceleri gkten hzla geen, kl nokta : 1. a arbal, oturakl 2. gnl ferahl 3. ge ykseli : 1. namuslu, drst 2. alak gnll, mtevazi

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

aat (akat) aaya aca aduk aici ai ailgat: air airba ai ait alami amik arak aritmi aul autur azukara ahlk ahsen ak ak. koyan aka akaba ak-aln akan akar

: namuslu, gnll, iffetli : makul, geerli, uygun :aaa. : kutsal, muhterem : ac, ak, akc, hazinedar, hazine sorumlusu : varlk, hazine, servet
1.

saygdeer 2. yldz, gezegen

: 1. arbal, olgun 2. nl, saygn : ar-ba, olgun, alak gnll : (a) hazine, servet : mersiye, lm trks, ge ykselen feryat : ileli, ile eken : 1. nl, tannm 2. yksek rtbeli : ykselen, ilerleyen : ac kuvvete sahip kii : 1. ayn halesi 2. oba, ky : ykselten, yukar karan : az-kara. sert konuan, acmasz ve hkmedici konuan kii : sahalarda yemek anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : pek gzel, daha yakkl, daha gzel : 1. beyaz 2. dou, doum 3. ykseli 4. parlaklk 5. devinim, hareketlilik 6. mec.namusluluk, iffet ve gvenirliin sembol : ak tavan : byk, ulu kii, saygdeer kii : 1. yoku, meyil 2. ak-aba : drst, namuslu : 1. akc 2. ykselen : dere, akarsu

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

akarca akarsu ak-a ak-ay ak-ba akba akbel

: dere, rmak : dere, rmak : mec.helal rzk : 1. ayn en gzel an 2. yenisey trklerinde hanmefendianlamnda kullanlr. : drst, namuslu :. 1. tane tutmam avdar baa (kayseri). 2. bir eit kaz. 3. karnabahar : drst, szne gvenilir kii

akberg: ak-vergi ftrat, huy mec.iyi huylu akbr aka :akbri. : 1. beyaza kaan 2. ipekli dokuma 3. para, maliye, hazine

ak-alar : ak tenli hanm akali : zengin, mal sahibi

akalmas : ak ile almas (demez) dan. ak demez. karan (esmer) kzlara ak-almaz: yank tenli hanm akil akin ak-el ak-gn ak-han ak aki akd : 1. ak tenli, aka yzl 2. aarm, aklam : szne gvenilen, salam kiilikli : drst, namuslu : gelecek, istikbal : t.amanist gelenekte iyilik tanrs 2. altay destanlarnda ad geen bir bey :. eli ak, cmert : eli ak, cmert, zengin gnll : suyun gl olduu, geit vermedii yer

ak-evren: t.anadolu seluklular dneminde aklk rgtn kuran bektai bilgin akim akn : 1. ynelim, ykseli 2. akmaktan, akc, yaylc : 1. kazak ve krgzlarda air. musikiciye verilen ad. 2. ya topraklarna sefer ve istila hazrl, tedirgin etme ve yldrma, daha ok da yama, talan, apul gibi maksatlarla yaplan baskn biiminde sava hareketi : 1. saldr, hcm 2. kazak ve krgzlarda, ozanve mzisyenlere verilen ad

akin

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

akn-ay trkistanda hanm ozanlara verilen ad akinci aki ak-kara : akn eden, saldran : 1. ykseli2. akmaktan ak3. servet, hazine : ztlarn btnl

akkemik : soyu temiz akman akman ak-oba aksak : 1. ok beyaz, apak. 2. temiz iffetli : 1. temiz, iffetli 2. apak, bembeyaz : soylu : 1. aksayan, seken 2. ykselen, kan

aksungur : sungur, doan cinsinden bir av kuudur, ak ve kara olmak zere iki eidi vardr. aksyrk: aksyek ak-aman: amanist gelenekte, iyi ruhlarla ilgilenen ve ilikiye giren kam akit akt : yrekli, gzkara : saf, masum

aktolun : beyaz ay . akurgal ak-uz ak-yol ak-yn ak-yz al altun al ala alaban alaca alauk alauk : (uzman, usta) : drst, namuslu : drst, namuslu : drst : prenses, : 1. bayrak kuma 2. kzarm, kzark 3. el, kolun bilekten aa ksm 4. ala, alaca 5. almaktan al trkeden farsaya gemi birok szckten biridir. : kark renkli, benekli : alban, timsah : kark renkli : kulbe : kulbe, baraka, altay trklerinde, oda, (adrn i blmesi)

ala-doan bir doan tr

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

alagan alaga

: algan, fatih : ender rastlanan, nadir

ala-geyik: trk mitolojisinde yer alan nl kadn ki, efsaneye gre, bir nevi trklerin meryem anasgibidir. alaguma :alanguva ala-gn alak alan alana alar : gn ortas : yokedici, ldrc, alc, avlayc : 1. ik, nur 2. orman iindeki ak ve dzlk blge 3. algan : bahelerdeki aa aralarnda bulunan imenlik blge : yalanc karanlk(gndz vaktinde)

alasayvan: afak vakti, gnein douu alasi alat : erek, ama, sahip olunmas istenen nesne :. 1. acele. alat iin sonu onat olmaz. (atasz.) 2. bir eit am aac. 3. karanfil, zencefil, tarn gibi baharlarn karm. 4. dnlerde pilavn zerine konulan s. 5. bir bez dokuma tezgah. 6. sarya veya krmzya boyanm yn iplik. 7. elbise. 8. azgn, tehlikeli kpek anlamlarna gelir. : kz, ate paras

ala-ta

alayunt : al ksrak ala-yunt : altay trklerinde ksrak. alba albaga alban albatu albeni alcu ali aliek alk alin : ykmllk, hizmet ykmll : haslat, sava yada av ganimeti : hara, ganimet : brokrat hizmetle ykml kii : ekim, cazibe, sempati : alc, avc : binba. : al-iek (gln trkesi karl) :. yatm, gzc, kollayc : kzl renkli bir al kuu

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

alu aldi aldur alev algan algazin algi algin algu algu algun algur algur

:alcu.1. algan, fatih, 2. alc, avc : 1. nc, ndeki, selef 2. algan, fatih : ok at, oklay : yalav...yal kknden). ateten kan kl gaz : fatih, fetheden : yabani vahi hayvan : 1. fetih, almaktan... alm 2. fehim, alglama : 1. serap 2. yksek yer 3. bitiricilik, bitiri :. 1. hep, btn, hepsi. 2. silah, pusat. 3. cemaat : 1. tm, hepsi 2. toplum, topluluk 3. silah 4. alc, avc : tepe, yksek yer :. abuk : sakin, kendi halinde, kendinden emin

algn : kazak ve krgzlarda, doum srasnda yaanan dikkat ekici, unutulmaz gnleri meczeder. alici alik alim alimga alimli : alcu, avc : alngan, krgn : 1. ekim, cazibe 2. vergi, hara : yazc, (han ve kaanlarn buyruk ve fermanlarn yazan grevli kii) : ekici, cazibeli

aln-ak mec.drst, namuslu alincahan :alnak han. alinak : 1. ekici, cazip 2. alngan, nazik

alinakhan: alnak-han alingan alk alka : alnan, incinen, gcenen : bitirmek, yok etmek, sona erdirmek, bitiricilik : 1. bitirici, yok edici 2. ileri, ilerici

alka-blk: vurucu tim

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

alka-evli alkan alkar alka alki alkim alkin alkir alki alk almaluk almas almila almi almus alniak alp
1.

alkan, fatih 2. al-kan

: bitirici, yok edici : bitirici, yok edici : pervasz, vurdumduymaz : 1. gkkua 2. gerdan : algn. : tamamlayc, bitirici : alg, dua, me, yceltme : dua, yakar, niyaz : 1. alnmas gerekli olan 2. elma bahesi : almaz, nazl : elma : algan, fatih : alm : alnak. :. 1. yiit, koak, bahadr, kahraman, batur, cesur, clasn, babayiit, pehlivan, skmen. (ak paaya gre alp olmak iin dokuz ey gereklidir. 1. salam bir yrek, yani cesaret. 2. pazu kuvveti. 3. gayret. 4. iyi bir at. 5. hususi bir libas. 6. yay. 7. iyi bir kl. 8. sng. 9. muvafk arkada.) 2. sfat, lakap, rtbe, nvan olarak da kullanlr. alp, alp biimlerinde de grlr.

alp er tunga : (tona, tonga) alp (a ile l kaln okunur.) yiit, clasn anlamlarna gelir. er: erkek. tunga: kaplan, bebr (babur) cinsinden bir hayvandr. ayrca bir trk destan kahramannn addr. birok efsaneye gre acemlerin ehnamesindeki afrasiyab. trk kaynaklarnda alp er tunga olarak geer. alp giray : alp (=yiit, cesur, pehlivan vb. (hem isim) ayrca nvan ve lakap olarak da kullanlr.) ile trke dev(ker)in kltme ekli olan kereyden veya moolca layk ve uygundan.giray ayn zamanda krm hanlarnn nvandr. alp : bu szck birok erdemi iinde barndrr. bilgelik, yiitlik, fedakarlk, kahraman lk, gzkaralk, toplumculuk, vb. ile birlikte tm bunlar arasndaki uyumu da ierir. : alpagut : sekin yiit : dmanna tek bana saldran kii

alpag alpagu

11

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

alpagut

: 1. alplik gsteren kii 2. kurt soyundan 3. sekin ve saygn kii

alp-eren : gazi, dervi. toplumun sayp sevdii, rnek ald kiilrin genel ad alp-er-soy: alp er tungann soyundan altau (alta): aldatc, taktisyen altami altan : aldatc, hileci : 1. altn 2. gnein dou an, afak

altan. gorhan : sultann perwan civarndaki yazlk kona. (moollar'n gizli tarihi) altan12 altar altay altay : altn szcnn : sunak : altn szcnn moolca syleniidir. yksek da anlamna da gelir. : 1. al-ala-tay 2. altn(mool ivesiyle)3. ormanlarla kapl yksek da

altn sabak : altn ders anlamna gelir. altn tana : altn dme anlamna gelir. altin : altn madeni

altnbaran : isim olarakz kullanlr. altn deerinde anlamna gelir. altinda: altn-da-altay dalarnn, dier ad. altntop altu altuga altun alu : turungillerden bir aa ve bu aacn meyvesi anlamna gelir. ayrca kz memesi, greyfurt anlamlarn da ierir. : aldu : 1. ilk, birinci 2. algan, fatih : al-toka : altn : 1. alc(alu) 2. kayn cinsi bir aa

alungan: alngan, nazl ama amal aman : (uma..ummak kknden)gaye, hedef, beklenti (farsaya trkeden gemitir.) : gedey'in gece muhafz ktas komutanlarndan. (moollar'n gizli tarihi) : (yaman) sertlik (arapadaki eman ile ilgisi yoktur. trkenin eitli azlarndaki szcn bana gelen y harfinin ou kez drlerek syleniinden, baz azlarda yaman. aman. a dnmtr. : yakutlarda (sahalarda) ilk kamn addr.

an argl

11

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ana

: 1. anack 2. analk duygusu ok gelimi 3. anaya eken 4. dourgan, retken

anadolu ve azerbaycanda) 4. ocuksuz, ocuu olmayan ( kazak ve krgzlarda)1urumday: panzehir ve tedavi iin kullanlan bir ta anagay anakz : anaya ekmi, anaya benzer : yoksul bir kadnn gebelii srasnda kocas lr ve doan ocuk da kz olursa, ad anakz konur, nk o kz kk yata ev ilerine balayacak ve anas dar gittii zaman evde analk hizmetini grecektir. (beyehir.) bu sebeple konyada anakz, kalk yani evde kalm yal kz anlamna da kullanlr.

anasiolu: anas(nn)olu (babas erken lm ve zellikle anas tarafndan binbir glklerle yetitirilip bytlm, yetim ocuklar iin kullanlm olduu anlalan nefis trk adlarndan...) anat anaz : 1. an, anlan 2. yakn, hsm : yerek, evla, eftal

anbay : (=avc) ile bay (=be)dan. avc be anlamna gelir. and (ant) 1. yemin, sz 2. yakn akraba anda : moolca. yeminli karde (anttan tremitir.) trkede kan kardee denk gelmektedir, nk akrabalk and genelde kanlarn birbirine kartrlmasyla edilir. : birlikte and imi(kankardei) (andalk trklerin en eski geleneklerinden biridir. ve andalar birbirlerini kardelerinden daha ileride korur, sayar ve kayrmaya alrlar.) : hatra, ajanda, takvimli defter anlamna gelir.

anda

anda

andariman: anlara deer veren ve sayg gsteren kii andi andir angay angi angim angin angi angit anik anl : anmaktan.. : ans ola hatra : anlarna bal olan kii : 1. an, hatra, 2. yetki, yeterlilik : mamur, hakim : nl, anlan, ad duyulan : nl, mehur : yaban rdei : 1. anlay, yetenek, fehim 2. hafza, bellek 3. hazr, mevcutlu : yava sakin, hafif anlamlarna gelir.

13

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

anit anitgan anli anli annak ansin ant: and, yemin antli anuur anuk anu anyurt apa apa apak apros apsis apsis ara

: an olsun diye yaplan yap : ant yapan : 1. sakin, arbal 2. bellek, hafza : nl, tannan : yadigar, hatra : anmak dan..

: and imi, yeminli : lm, lmeye layk : yadigar, hatra : an, anma eylemi, an : ana-yurt : byk anlamna gelir. ayrca bir unvandr. atalar (ecdat) ve karluk trkesinde ana anlamna gelir. : ulu, byk, saygy ve hrmeti haketmi kii (baz trk blgelerinde baba anlamna da kullanlmaktadr. : temiz, namuslu, iffetli : tekirda, inecik. : bir meknda yarm daire plana sahip blm. (g. bean) : kavisli duvar. (e. akurgal) : orta yer, ortalk, boluk, orta

arai, argut : kuzey altay'da bir da geidi. (moollar'n gizli tarihi) arak aral aral : iki, rak, merubat : ada, arada ve aralkta olan gl ve deniz, adalar aras, aralar yakn adalar, cezire anlamlarna gelir. : 1. ada 2. aralk, orta, ortalk

arapadaki sabaa deil!) 2. sz, iddia, hitap aras araslan : 1. at kl 2. kaln yn 3. talih, baht : arslan (uva trklerince sylenii)

13

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

arat arayi arbuz arca ara arda

: cesaret, yreklilik : 1. aramakdan 2. aral-y(orman) : 1. karpuz 2. by, sihir : 1. arca, saf, temiz 2. am aac, amdan yaplm kutu : ard aac anlamna gelir. ard aal yerde doan ocuklara isim olarak konur. : eskiden baz avularn ellerinde tuttuklar uzun denek anlamna gelir. bunlara ardal avu denirdi. iaret iin dikilen denek, ardl. halef, hkmdar veya komutan asas, maden zerini kazmak veya krkta evrilen eyleri yontmak iin kullanlan elik kalem anlamlarna gelir. meri irmann edirne karsnda sadan ald nemli kol da bu ad tar. : 1. uzun denek 2. ard, halife, ard sra giden : (ardalu) ynetici, amir : 1. halife, ard 2. bir aa tr : zeki, akll : (arkan) kement, kement ba : akll anlamna gelir. : yaban koyunu : 1. kr, mera 2. gurur : 1. yava, sakin 2. gelecek yl : gurur anlamna gelir.

arda ardali ardi arga argan argana argatu argi argin argu

argun : pars cinsinden yrtc bir hayvandr. yava anlamnda kullanlr (sivas). kastamonuda ge olan k armudu da bu ad tar. (a.erol) argun argu ari arica arik aril arn : pars cinsinden avc bir hayvan (puma) : (arku)1. edepli, terbiyeli 2* haberci, haber veren : (ark) 1. saf, ar, arnm 2. irmak, dere : soylu, temiz, iyi huylu : 1. ar, arnm, temiz 2. narin, ince yapl : arnm, temiz, pak : temiz, lekesiz, halis, saf, pakize anlamlarna gelir. ayrca bir nogay uyruunun addr.

15

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

arin arin arinik arinmi aris arkan arkin

: pakize, saf, arnm : 1. bar, kurtulu 2. temizlik, saflk, gnahszlk : saf, effaf, billur : temiz, gnll : saf, duru : kement anlamna gelir (krmda). : 1. argn, yava, sakin 2. halef, ard

arkn, arkun, arhun : 1. aheste, yava, ar, sakin. 2. (ses hakknda) pes perdeden, yava. 3. gelecek yl. 4. hristiyan trk papaz anlamlarna gelir. arkindoan: arkn-doan ark arki arkun arkuy arkuz arla :haber ve kervan anlamlarna gelir. : 1. ulak, haberci 2. kervan, kafile : halef, geriden gelen, takipi : siper, mevzi : (arguz) edepli, iyi huylu : arl, edepli

arlat: biricik oul, analarn en ok stne dtkleri oul armagun: armaan, hediye armaan (yarmagun. yarmagan). hediye arman arman arna arpa : arzu, maksat, emel, gaye anlamlarna gelir. kazaklarda uzak, teye anlamna gelir. : 1. onurlu, arl, edepli 2. dilek, istek 3. hayal, fantezi : adak, adanm anlamna gelir. : 1. by, tlsm, amanist gelenekte, kamlarn okuduu dua 2. tahl

arpag, arbag : eski trklerde din ulular tarafndan hastalara okunan efsuna bu ad verilir. (arpaa, arbak, arv, arv.) arsal arslan : kumral, konural anlamna gelir. : yrtc hayvan cesaret, atlganlk ve gzpeklii sembolize eder.

arslancik: kk arslan..arslan yavrusu

15

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

arslana: arslan gibi, arslan zelliklerine sahip arsoy arsun artagan artu artuk artun artur arturu artut arvi arzik asan asena asi : ar-soy safkan : 1. efendi, arbal 2. rahata ermi, huzurlu : bereket, artuk, fazlalk, bolluk : mzrak, mzrak ucu : fazlalk, stnlk, bereket varlk, zenginlik : vakarl anlamna gelir. : cazibeli, ekici, iveli, fettan : 1. ekstrem, u noktalarda 2. bereket, bolluk : armaan, hediye : sihir, by, tlsm : fanatik, banaz, sofu : 1. salkl, zinde 2. asma eyleminde olan : efsanevi dii kurtun ad. yakn, yaknlk duyulan : kangk lkesinde sirderyann orta ak blgesinin kuzeyinde kara. tau dalar yresinde yaam kuzey iranl gebe bir kavim. asiler m.. 128 dolaynda sogdia ve baktriann fethinde yer almlard. bir sre bu sahalar asilerle birlikte buraya tanan gebelerle, yani toharlarla birlikte asi idaresi altnda kalmt. m.s. 1.yy.da asiler batya, volgay geerek kafkasyaya kadar genilemilerdi. baz asi boylar alanlarla burada birlemi ve nihai olarak yerlemilerdi de. asi ad, kafkasya blgesindeki eski alanlarn iki byk boyunun yani duhs. as ve tuval. as adlarnda yaamaktadr. as ad, bundan gelien eden jasza benzer ekilde asi adnn bir versiyonudur. jaszlarn kimi gruplar ortaa sresince (13.yy) macaristanda yerlemilerdir. yzyllar sonra bile bunlarn halefleri kafkasyadaki alanlarnkine (oset) ok yakn bir dil konuuyordu. kaynaklarmzdan hkmle asi adnn eski ekli arsya olmalyd. yle grnyor ki as adnn harezmde yaayan bu dier ekli formunda, hazar hkmdarnn harezm meneli muhafz askerlerinin ad olarak 10.yy arap yazarlarnn eserlerinde gemektedir. ermeni kaynaklar as, arsiya adn harezmli muhafz askeri olan as. tarkhan (ermenice raj. tarkhan) adnda raj (raz) ekliyle kaydetmilerdir. : faydal, gerekli

asigli

asi (as, ask) 1. fayda, kar 2. kar, temett aiya aspar asrak : hitite sevmek anlamndadr.
(asbar)

faydal, ie yarayan

: himaye, koruma

17

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

aan ait akar akin auk aula aur

: amakdan ...azimli, engel tanmaz : 1. alacak, almas gerekli olan 2. iitmekten...iit, kulak ver : 1. sava at 2. kuyruk ve yelesi kara, vcudu kula renginde olan at : 1. am, stn, faik, akranlarndan ileride olan 2. melodi, name : 1. ak, am, gemi 2. tolga : ylmaz irade sahibi : armaktan... ylmaz, gayretli

at xolunnara : atn kolan. (saha halk edebiyat) at oluga : at ayann izi. (saha halk edebiyat) at uoha, kulgaaa : atn duda, kula. (saha halk edebiyat) ata atabay atacan ata ata ataeri atag ata : 1. ulu, saygdeer kii 2. baba, dede, ced 3. adn ve soyun bal olduu kk : ata-bay lala, beybaba. han, kaan ve padiah ocuklarn eitip yetitiren kiilere verilen bir unvan : babacan, hogr sahibi kimse, insana baba gibi davranan anlamlarna gelir. : byklk gsteren ocuk, atalardan gelen, ata ile ilgili anlamlarna gelir. : 1. atasna bal, atasnn yolunda 2. atadan intikal eden 3. byklk gsteren ocuk (kii) : ata-eri mec.atalarna ve gemiine saygl : ata-g gcn atalarndan alm : (atak) 1. n, nam, hret 2. atlgan 3. da yolu 4. alayan 5. bir ahin tr

ata-han devletin ilk kurucu by, devlete ad veren kii atala atalante : tannm, nl ve zengin : marur avc kz. kendisiyle evlenmek isteyenlere kou teklif eder, hasmn kendisinden nce yola karr, yine de onu geer, getiini ldrr. ancak, isteklilerden biri afrodit'ten altn elmalar alr ve kou boyunca elmalar atalante'nin nne atar, onlar almak iin durduundan atalante yar kaybeder. (estin. laporte) : nl, naml, anl anlamlarna gelir. : ad alm, n alm, mehur kii (atilann asl adnn bu ve bundan bozulup evrilmi hali olduunu syleyen baz tarihilerimiz de var.) : nl, mehur

atalay atalay atalmi

17

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ataman ataman atan

: byk baba, byk adam anlamlarna gelir. : ulu, saygdeer kii : idi edilmi deve anlamna gelir.

atasagun : ata ile sagun (=hekim, tabip, utac, doktor)dan: hekimlerin atas, piri anlamna gelir. atasagun: ata-sagun hekimlerin en ulusu bahekim amanist gelenekte de ayn ad, en iyi kamlar iin kullanlmaktadr. atay atay ateke atigay ati atil atilay : hrksc bilinen, tannm, nl anlamlarna gelir. : 1. nl, tannm 2. akn, hcum : (adi yeke, ad eke) : nl, tannm : ad san belli, nn arttrm kii : nl, mehur : trk tarihinin en nemli kiilerinden, bat hun imparatoru, bu kiinin ad zerinde tarihi ve dilciler pek de anlaamamlardr. benim grm de g srasnda itil rma kysnda domu olmasndan dolay itil-aydr. ancak bununla birlikte bu kii iin baz adlar sylenmekte (atila, atilla, atlay, atilay, atalay, atlhan vb.)ve hereye ramen bu adlarn tmnn de trke oluundan dolay tarafmdan kabul grmektedir.anlamlar:1. atack, baback 2. itil rma kenarnda doduundan ve trklerdeki eski bir gelenekten dolay itil ocuu anlamnda verilen itilayn zamanla atilaya dnm 3. atl-ay 4. atl-han 5. macar dilinde elik anlamna gelen atzel den 6. atl-ay : atlgan, gzpek : nl, mehur : uygurlar'n elisi. (moollar'n gizli tarihi) : yrtc bir avc ku : nl, saygn : atma eyleminde bulunmu (ok, karg vb.) : nl, ad duyulan : 1. fakir, varlksz 2. adsz, adn elde edememi t...1. seuklular dnemi bey ve komutanlarndan 2. msrda fatimiler dnemi bey ve komutanlarndan 3. cumhuriyet sonras trkiyedeki trklk hareketlerinde bulunmu, tarihi ve edebiyat : bolluk, bereket

atilmi ati atkirah atmaca atman atmi atsak atsiz

atuk

19

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

avar

: bir buuk yz yl boyunca (yaklak m.s.400. 550) gobi l civarndaki steplerde hkm srm asyal byk gebe bir kavim. bunlarn iki byk boy grubu menei bilinmeyen uar (avar) ve hiung. nu meneli chon (hyon, hun) idi. avarlar m.s. 350 civarnda batdaki ilk byk genilemeleri srasnda hiung. nu (hun) boylarn kazak bozkrnn gney blmnden avrupaya doru sktrmlardr. ayn zamanda baz avar (uar. hun) boylar sir deryay geip sogdiay ve baktriay igal etmiler ve daha sonra, 456dan sonra eftal hanedan hakimiyeti dneminde byk bir imparatorluk tesis etmilerdir. avarlar batdaki ikinci genilemeleri srasnda yani 450 civarnda gobi l civarndan tienan ve ili nehri blgesine doru tazyikte bulunmular ve savirlerin, ayrca bulgar kavimlerinin (ogur, onogur, saragur) batya, avrupaya glerini harekete geirmilerdir. 555de gktrkler gobi l yresindeki orta asya avar hakimiyetine nihai olarak son vermilerdir. bu dnemde avar boylar ksmen dalm, ksmen de gktrk egemenlii altna girmitir. 557de gktrklerin nnden kaan avar (uar. hun) boylar avrupada grnmlerdir. bunlar ya gktrk idaresi altna giren avar boylar arasndan yahut eftalit imparatorluunun keza gktrk idaresi altna girmi uar. hun boylar arasndan kmlardr. : direnen, kar koyan anlamna gelir.

avar

avar (abar) 1. heybet, byklk(abart) 2. direnlilik, dayankllk avaz avci avcil avgan avin avina : nara, yksek perdeli ses, lk : av yapan, avlayan : avlayc, av iinin uzman : avuntu : avuntu, teselli : avun

avinebek: avine (avun) bey avingu avkar avlak avuu avun : avun, teselli : bozkr bldrcn : av yeri, av olan : avun : teselli, avuntu

avunduk: avuntu, teselli avutmu: teselli eden ay : dnyamzn uydusu olan gezegen. ancak trk kltrnde bu ad gzellik, temizlik, ahlakllk vb. deerleride ieren birok geyi iinde barndran bir sembol ve mecaz olarak kullanlmtr. ok nceleri erkeklerde kullanlmasna karn, zamanla kz ocuklarna ad olarak verilmi, gerek bata, gerkse de son da, birleik ad olarak deerlendirilmitir. bununla birlikte bazen gemi rneklerde de

19

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

grlecei gibi hem erkeklerde hem de kzlarda kullanlmtr. ancak yine de arlk kz adlarndadr. ve kz adlarnda nemli bir konumdadr. aya ayax ayak ayas aya ayaz : (ayak) 1. uur, eref, an 2. devinim, hareket (ayaklanma sz) buradan gelir. : az. (saha halk edebiyat) : en byk kmz barda. (saha halk edebiyat) : ay , mehtap, gece aydnl : 1. ayas 2. arkada : 1. ay 2. saf, berrak hava 3. kuru souk

ay-band (banmak, bandrmakdan) aybar aybar aybi : heybetli anlamna gelir. : 1. ay gibi parlak 2. heybet, heybetlilik : imdat, medet

ay-bil (bilmek..den) aybin aybin aybirdi aybuka aybusat aya ayil ayda aydan : debdebe, aa : onur, eref : ay-verdi : ay-boa : ay-pusat : hilal : ay , ay prlts : 1. aya e deer gzellikte 2. dere kenarlarnda yetien ho kokulu bir iek : ay paras

ayda-oldu: ay paras aydar aydar aydin : perem anlamna gelir. : (aydar han) sa peremi, kakl : 1. aydnlk, k younluu 2. ak, aikar 3. entelektel , mnevver

ayduyar: ay-duyan aygan : iten, samimi, yaren

21

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

aygay aygen aygn aygin aygirag aygui ayim ayima ayir ayirba ayirt ayisig ayit ayitgu ayitmi ayka aykut aykn ayla aylu (ayl): aydan ayma ayman aymaz ayral ayri

: nara, bart : samimi arkada anlamna gelir. : geni, yaylm anlamna gelir. : snrsz, usuz, geni : 1. da keisi 2. bir geyik tr : ynetici, devlet grevlisi, danman, yarc : ekicilik, sempati : ay paras : deiik, farkl, baka, fark : ayr-ba..deiim, mbadele : fark, farkllk, ayrm : ay-isg..ay ss, scakl : sylemek, anlatmak : temyiz : syleyen, bildiren, uyaran : konukan, konumac, hatip : mkafat, armaan anlamna gelir. : ay gibi ismetli, gn gibi hareketli anlamlarna gelir. : 1. ayn evresindeki k halesi 2. devir, dnm

: duyarsz, babo vurdum duymaz : aya e deerde : vurdumduymaz, bana buyruk : kurald, istisna : baka, deiik, farkl

ayrca, ok ilgin bir durum da udur ki, trkiyedeki ou tarihilere gre bu ad osman, fakat trkiye dndaki, birok ciddi tarihiye gre ise otmandr..(bazlarna gre ise, ataman ve atmandr.)

21

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ayri

: blm, taksimat

ayrika (ayka): dervi, mecnun ayruk : 1. farkl, deiik 2. varlkl, zengin

ayselig (aysili) ay-silig, drst, namuslu aytin ayti aytian aytuk ayuk ayur ayvaz : aydn, aydnlk : nutuk, anlatm, hitabet : hatip, konumac : hatip, konumac : sz sylenebilen ve szn deer grd yer : konu, bahis, bahse konu olan : bir byk daire veya konakta adi ilerde ve bilhassa mutfak ve sofra ile ilgili baya ilerde kullanlan hizmeti, e, koca, erkek anlamlarna gelir.

ayyarkin: ay-yarkn t...manas destannda ad geen bir kz ayyildiz ayzt ayzit azboy azgin : ay-yldz trk bayra : gzellik ve iffet ilahesi anlamna gelir. : amanist gelenekte ay tanras : heyecan : zaptedilmesi zor, snr am, tahrik olmu

azla. nadir, az rastlanr. azlar azrak aztekin babat babrak babr baak bagay : sayan sradalaryla altaylar arasnda yaam bir kavim. (gumilev) : nadir, az rastlanr. : az-tekin t...seluklular dnemi, musul valilerinden ve igermi beyin olu (baz kaynaklarda uz tekin olarak geer : cins, tr : hzl, evik, atletik : qaplan cinsi, yrtc bir hayvan. > baburfarsa < bbrlenmek. : bir eit zrh (dize geirilen bir zrh) : oyratlarda yaramaz anlamnda kullanlr.

23

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

baa

: 1. eski trklerde bir nvandr. 2. kk. baa alp, baa ibara, baa tarkan vb. 3. srp dillerinde ve macarcada ban biimini almtr.

baatur : bahadr, yiit, alp, er, clasn, kahraman, batur, koak anlamlarna gelir. nvan olarak da kullanlr. baks : kam, aman anlamna gelir. trklerin kam dedii efsuncu tabiptir. balaban : bir tr doan, iri, byk, iman, grbz (kimse, ocuk) anlamlarna gelir. balak balbal : manda yavrusu, kedi, tavan, tilki, ay yavrusu anlamlarna gelir. : trkedir. dvte ldrlen ya da boulan dman temsil eden ekilsiz ta, bunda dmann ruhunun yaadna inanlr (bu talar rusadaki kameniye baba olarak adlandrlan mezar heykelleriyle kartrlmamaldr.) (roux. o.asya)

balak, barak : kl kabzasndaki demir siper, kabza anlamlarna gelir. balk : eski trklerde ehir, kale, saray anlamlarna gelir. hanbalk, bebalk gibi.

baran : 1. karan, esmer. bu rengin krmz veya sarya alanna (kumral) denir. 2. zm, meyve aalar ve bitkileri dizisi. 3. sabann at iz anlamlarn tar. bara barn barkan barkn barla barlak barlas : hepsi, tamam anlamna gelir. : ipekli kuma, kadife anlamlarna gelir. : yeni ay biiminde kumul anlamna gelir. : seyyah, turist, gezgin anlamna gelir. : parlak, gz alc : parlak : yiit, kahraman, babu anlamna gelir. ayrca aksak timurun mensup olduu boyun addr.

barman :tarman emir barug : mesned, dayanak

barunduk: snlacak yer, barnak basagar : arbal, mtevazi

basak(basa)1. cesur, gzkara 2. baskn 3. farkllk, ayrm basan basgan basik basilgan : 1. baskn yapan 2. lnn ardndan verilen yemek 3. yayan, yayc : basan, basknc : 1. gece baskn 2. basn, tazyik, bask : basknc

23

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

basim basir basit baskak baskak baskak baskin basml

: enerji, g : basar : (basut) : yiit anlamna gelir. rus uluslarndaki en yksek tatar valisi de bu ad tar. : trke bas kknden gelir. moolca daruga anlamna gelir. i.berezine gre baskc anlamna gelir. a.a.semenov koruyucu anlamna geldiini ileri srer. : basak, cesur, farkl, :1. galp, muzaffer 2. ani yaplan saldr 3. bask, yaygn genilemi : melez demektir. sadece krk oymaktan teekkl eden kk bir halktr. krk oymaktan teekkl ederlerse de byk gleri olduu iin onlar herhangi bir soya veya kabileye balamak mmkn deildir. yine de igal ettikleri topraklarn azlna nispetle kalabalk olmalar mmkn gzkmyor. aristov basml cins isim, sonra da etnonim olarak kabul etmektedir. (tpk kazaklardaki argnlar gibi.) basmllar nce dou tarbagatayda yaam, sonra ne zaman olduu bilinmese de, dou cungaryaya g etmilerdir.(gumilev) :1. basknc 2. yardmc, muavin : bask, tazyik : basz, bana buyruk : bastran, baskn yapan : basd, basknc : kale burcu, salamlatrlm yer. (g. bean) : bask, tazyik : 1. yardm, yardmc 2. demir tokmak 3. baskn yapan : olu, dou, ortaya k, u nokta, doruk, birinci sra gibi anlamlarn : (paa) baz tarihilerimize gre ..ba. aa, bazlarna gre ise ba. ad szcklerinin deiime uramasyla bu biime gelmi ve szck, bugnk anlamyla general ordu komutan :nde gelen, nde bulunan, sevilen :1. buday ba 2. ok ucu...okun ucuna taklan sivri demir 3. smbl iei

basmil basruk bassiz basti bastik bastion basu basut ba baa

baagut baak

baalmi:1. nc, nder 2. dmann yenip, yoketmi baar baaran : baar, kazan : baarl, muvaffak

25

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

baari baat baba babu bai bail bada badu bael bagak bagz bagu bail bakal bakan bakara bakaya bakir

: muvaffakyet :1. emsalleri arasnda en stn ve en nde gelen 2. hanlk yapan :1. ba bal, zgrl kstl : ordu komutan, orgeneral : ef, lider : ef, lider, nde gelen : denk, akran : bata olan, nde giden : ba-il..yol: gsterici, mihmandar : 1. bakan, ef 2. bir tatl su bal : ba-gz 1. birleik, ayrlmaz 2. evlilik : alnnda beyaz lekesi olan at : nde giden, ef : emir, ferman : ynetici, ef, bata giden : ba-kara...set, acmasz, bir kiilie sahip olan kii : ba-kaya : baar, muvaffakyet
2.

gzde, sevgili, en deerli

baladau: balatc, ynetici, hakem balag balak : balang, ilk :1. babo, salnm 2. balang

balami: 1. kararl, alkan 2. lider, lider olmu bali balik banak baad batin : ba dik gururlu : ynetici, ef : balksz, tulgasz : (paa) ordu komutan, general : selef, nceki

25

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ba-tutar : ynetici baveren: fedai sordum geti bavermi: kurban, fedai batak bati batigan batim batir :1. amur, bataklk 2. gizli, gml : bat yn : batan :1. batma boyu, boy, derinlik 2. sivri bir aletin saplanmas : baturun ive farkyla sylenmi biimi

batmaz noyan: batmaz-noyan batmaz batrak batsik battax batu : 1. diri, mcadeleci 2. vcuduna sivri ve kesici aletler ilemez : (batrak) mzrak, karg : 1. bastran, yanatran 2. gn bats, bat : salar. (saha halk edebiyat) : bat, kuvvetli, yiit anlamlarn tar.

batu alp: batu-alp batu batuga batur batur : 1. gl, yenilmez, gcne dayanlmaz 2. dayankl, metin 3. gn bats : 1. batu, kahraman 2. gizli, gizlenmi : batr, clasn, bahadr, er, koak, kahraman, yiit, skmen vb. anlamlarna gelir. : bagatur, kahraman

baturgan: 1. saklayan, gizleyen, gizli 2. batran, saplayan batut : gizli, sakl

bavirgan: 1. efkatli, koruyucu 2. baran, nara atan bay bagatur: bay-bagatur bay dirlig: bay-dirlik bay baya bayak : varlk, zenginlik, egemenlik, erklik, stnlk, bolluk szcklerinin tmn : bay, baylanm, zenginlemi : selef, daha nceki

27

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

bayan

: zengin, kudretli anlamna gelir. eski trklerde tanrya verilen sfatlardan biri idi. bayan, bayndr, buyan, bayn sanskrite puyann (sevap, iyi i), moolca ve uygurcada ald biimlerdir. : (muyan, buyan) 1. kalclk, sonsuzluk 2. baht, mutluluk 3. zenginlik, : tanrya verilen sfatlardan, yce, ulu anlamlarn tar. ayrca memuriyet ve eref nvandr. : ulu, yce, kudretli, celil...tanr sfatlarndan : tanr sfatlarndan , ..1. devletli, ksmetli 2. kadim, ezeli : devletli, baht ak, muktedir

bayan bayar bayar bayat bayatli

bayatlu: (bayatl) bayu (baycu): varlkl, devletli baydak baydan baydar baydu baygin bayk : 1. bamsz, hr 2. bekar : 1. cmert, eli ak 2. k, yakkl : varlkl, muktedir, egemen : egemen, varlkl, devletli : kendinden gemi : doru sz anlamna gelir.

bayik: 1. varlkl, egemen 2. usta, eli yatkn 3. doru szl, saygl, gvenilir baykal bayla baylak baylam : deniz anlamna gelir. : varlkl, refah iinde olan : rahat, refah iinde : 1. azim, kararllk 2. demet, ba

baylami: varlkl, gl olmu baylan baylan : nazl, mark, yapmackl, suni, uydurma, tembel, isiz, gsz anlamlarna gelir. : nazl, mark

baylani: iliki, mnasebet baylav baylik : deve ve benzeri tayc hayvanlarn yklerindeki dengeyi salamak iin kullanlan arlk anlamn tar. : 1. varlk, varlkllk, gllk 2. ganimet

27

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

baymaz bayra bayrak bayram bayr

: mala mlke ilgi duymayan kii : varlkl, zengin : varlk, varolu, erklik, g, ve bamszlk : gzellik, mutluluk, sevin, bolluk : tanr sfat, eskiden beri varolan, kadim anlamlarn tar. gazneliler devletinin (962. 1183) hkmdarlarndan biridir (972. 977). ayrca mool kabileleri tekiltlarn bytrken, cuci evladndan olanlarn buyruuna, irsen intikal etmek zere nker tayin edilir, nkerliin irsen devam etmesine de bayr denirdi. : 1. ezeli, kadim 2. emektar, tecrbe sahibi 3. sonradan zaptedilip, yurda dahil edilen toprak : ksmet, baht, talih : kadim, ezeli, eskiye dayal : bayrk : madalya : asayi, skun, bolluk, rahat, arballk (kazakada) anlamlarn tar. :1. birl.bay-sal 2. bolluk, rahatlk 3. asayi, skunet : yakkl, levent, gsterili : zengillik, kudret : bol, bereketli, gr su anlamna gelir. : bolluk, okluk, kalabalk : cesur, gzkara : 1. emin, gvenilir 2. merkeze balanm, sonradan katlm : ho, latif, ekici

bayri bayrik bayrin bayruk baysa baysal baysal baysan baysin baysu baytag bayur baz bazda

bazilika : 1. ortada geni ve yksek, yanlarda alak ve dar birbirine paralel salondan oluan roma yaps. 2. bir orta salon ve ondan daha alak iki ya da drt yan salondan oluan bizans kilisesi. (e. akurgal) bazir bazman beceri becet beirik : basar, basknc : tabi, bal, muti : (beceriklik) hner, marifet, yeterlilik : ss, makyaj, tezniyat : becerik, beceri, marifet

29

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

bekan

: ipekten yaplm sancak

bekem : alamet anlamna gelir. trk yiitlerinin savalarda alamet olarak tad ipek veya yaban sr kuyruundan kumalara bu ad verilir. ouzlar buna perem derlerdi. beder beder bediz bedizci bedk beg : kimurha nehri boyunda bir da burnu. (moollar'n gizli tarihi) : ziynet, mcevher : 1. resim, heykel, nak, bezek 2. talara yontularak yaplan ssleme : ressam , heykeltra, nak : byk, iri, cesim, ulu : trkedir. soylu, efendi anlamn tar. bu nvan yksek rtbedeki derebeylerine verilirdi. daha sonra osmanllarda bey biimini alacaktr. (roux. o.asya) : beylie uygun olan : 1. beeni, holuk 2. ehzade, prens

bege begen

begene: ehzade, prens begesin begi begisi begm be : doruluk, sevap, hayr : 1. yiit, gl, 2. e. koca :1. doru, sevap 2. beenilen, imrenilen : hanmefendi, bayan, sayg duyulan hanm, eski trkede bein : bey, varlk, erklik, g, yneticili toparlayclk, liderlik, soyluluk vb. anlamlar ierir

beceiz: beycik, kk bey beek beda bede bede bedi : kk bey : akran, e, denk :1. azia, saygdeer 2. adil, adaletli : nazir, benzer : aziz, muterem, saygdeer

bedili: bedi hana bal...24 ouz boyundan biri bee :1. belie layk 2. be ocuu, kk bey

beendik: beenilen

29

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

beeni

: hoa giden, beenilen

beenmi: houna gitmi beer belen belik berek : bayolu, prens, ehzade : bey soyundan olan : beylik, beylie uygun olan : beyrek, bey ocuu, kk bey

beslen: be-sln, selen, selin bek bekem beken beket beki beki bekik bekim : 1. bey, be 2. pek, sk : bey, beyim : dayankl, metin : kuvvet, dayankllk : moolcadr. byk aman ve en yksek rtbedeki derebeylerine bu ad verilirdi. daha sonra osmanllarda bey biimini alacaktr. (roux. o.asya) : 1. yiit, gl 2. e, koca 3. aman, ba aman : gvenli, iyi korunan : azimli, kararllk

bekiz aka: bekiz-aka timur krkan hann kz torunu, ahrukun kz bekter bel bel : cengiz han'n vey kardei. (moollar'n gizli tarihi) : (trkmenler) dan geit veren ini yerlerine bu ad verir. : 1. bilgi, bilim 2. belirti, iz, damga 3. tarlann orta yeri 4. l, iki dan arasndaki geit

beler, belir : otu bol, bereketli step anlamna gelir. bizans kaynaklarna gre dede ve torun olan nl iki peenek kumandannn addr. belin belir beldek belek : belirti, iz, damga : bel-ur : iz, iaret, emare : bebekleri sarp kundak yapmaya yarayan genie bez, bebek beii iine yerletirilen yatak anlamlarna gelir. ayrca artukolu ilgazinin yeeninin addr. (ibnl esirden). bir krgz oyma da bu ad tar. :1. klavuz, rehber 2. hediye, 3. kundak bezi

belek

31

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

belen belen

: (trkmenler) zerinden yol geen da srtlarna bu ad verir. :1. bilen, alim 2. geit 3. srt, tepe, da yolu

belge tekin: belge-tekin belge tigin: belge-tigin belge belgi belgin belgin : belge, dokman, delil :1. belge 2. bilgi 3. fark, farkllk, ayrt, alamet : tam ve kesin olarak belirmi, sarih anlamlarna gelir. : belirgin, net, ak

belgutai : cengiz han'n vey kardei. (moollar'n gizli tarihi) belg belik belik :1. belge 2. snr ta, snr topra 3. yzk ta, niane : doruk, ahika, zirve, sa rgs anlamlarna gelir. :1. doruk, zirve, ahika 2. sa rgs

bellona: romallar'n sava (bellum) tanrasdr. bellicosus (savaseverlik) buradan gelir. (estin. laporte) benek: 1. armaan, hediye 2. bakr para 3. ilemeli kuma bengi : beng, meng sonsuz, sonsuzluk, ebediyet, ebedi

bengi, beng, bangu : ebedi, sonsuz anlamna gelir. hem toros tahtaclar hem de egenin eitli yerlerinde kyllerce yaatlan ve yer yer meng, mengi, bengi denilen oyun da bu ad tar. bengilik beng benice benli ber berdi : sonsuzluk : bengi, meng : sonsuzluk, sonsuzlua giden : yznde bei olan : (trkmenler) st oval ve dz dalarn dzlklerine bu ad verir. : verdi, kutsal gler tarafndan yollanan..

beregen: eli ak, cmert, verici berendey: (berentay) beren-tay berge : 1. vergi 2. berke, kam, denek

bergehe : sahalarn kalpaa verdikleri ad. (saha halk edebiyat)

31

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

bergi bergilik berik beril berin beri

: 1. vergi 2. eli ak, cmert : doal, tabi : 1. berk, salam, grbz, dayankl 2. cmert, eli ak : verici, cmert, eli ak, fedakar : veren, cmert : veri, hibe

beribek: beri-bek berk berke : 1. kat, sk, salam, dayankl 2. iddet, iddetlilik 3. korunan, muhkem 4. yldrm :1. kam, denek 2. dvme 3. naz, ive

berke, berge : kam, denek, kays, zerdali, etali, kanepe, seki anlamlarna gelir. ayrca altnordu hkmdarnn addr. engiz hann torunu cucinin olu ve batu hann kardei de bu ad tar. berkem berkin berkit berkli berkuk bermek : dmana kar iyi korunan yer, mstahkem mevki : gl, glendirilmi : gl, glendirilmi, muhkem : berkli, gl, dayankl : sert, cesur, dayankl : vermek, veri

berythos : beyrut. besen betik : bezen, ss, makyaj, gsteri : (biti, bitik) yazl kat, mektup

bey. shih : birok kuzey in hanedan yllklarndan yararlanmak suretiyle 7. yzylda hazrlanm ince dinastik eser. bat trkistandaki lkeler hakknda nemli tasvirler ierir. beyde beyge beygu beygu beylem beylen : adil, emsal, kfv anlamlarna gelir. : bike, kk hanm : ahine ok benzeyen yrtc bir ku anlamna gelir. : bir ahn tr : buket, demet, iek demeti : beyli, beye bal

33

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

beynen

: beenen

beyrek: 1. tim, mfreze 2. merkez ordu, ordugah beyru (bayr) 1. ezeli, balangsz 2. emektar, tecrbeli bezek bezen bezgin bibi biak biek bigin biik biim biin bikas biki bige : ss, tak, piraye : ss, makyaj : bez...mekden. sarslm, bkm : kibar, eitimli, saydeer hanm : bma arac : bak, biici : kesen, bien : biilmi, biimlenmi : ekil, format, rnek, biilmi gibi : 1. biilmi, biime girmi 2. ekin, tahl 3. bien, dorayan : kaan ve hanlara yaplan ballk and : bak bileme arac : 1. bakire, temiz kz 2. bey kz saygdeer kz

bige, bike : hanm anlamna gelir. bigem bigen : sevilen, el stnde tutulan kz : beenilen

bigendik: beenilen, ilgi duyulan biket blax : beylik, beylie uygun : sahalarn pireye verdikleri ad. (saha halk edebiyat)

bilalama : badatn yaknlarndaki harmal kazlarnda karlan yasa kitabesini ilan etmi olabilecek bir enunna hkmdar . enunna, m.. ikinci bin yln ilk yarsnda gelimi sumerin kuzeyinde bulunan bir kent. devletidir. bildik bilecen bilge : bilinen, tannan, nl : bilgi, ok bilmi : bilgili, filozof, alim, bilgin, ulu kii

33

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

bilgeli bilgen bilig blt bilun binit binu birben bire birek brdax birebin birge birgen birgen biricik biridin birkit bik biterge bitev

: bilgilik, bilgili : bilen, bilgin, alim : bilgiler, bilim, bilim dal (orj) : sahalarn buluta verdikleri ad. (saha halk edebiyat) : esir, tutsak, (gnl ve akl esiri, ak, dervi) : binilecek nitelikteki, soylu at : hatti dilinde ocuk. (oulu lebinu). : bir-ben ben kendini beenmi : biricik, yegane : 1. biricik 2. san ortadan ayrlp yana dklm hali : sahalarn sivrisinee verdikleri ad. (saha halk edebiyat) : yegane, tek, biricik : 1. beraber, birlikte 2. biricik 3. berke : yalnz kalmaya alm anlamna gelir. : iine kapank, mnzevi : tek, yegane, bir tane : gneyli, gney blgesinden : birleik, birlemi, mttehid : nesil, so. sop, kavim, karda : gerek, hacet, ihtiya : (bidev) 1. soylu, soylu at 2. el dememi bakir

bithynia : anadolunun kuzeybatsnda tarihi blge. bitigi bitigen bitim : katip, yazc : ant, yazt, yazl ta : gaye, hedef, lk

bitki (btk) yerden biten, bebatad bitkisel enerji : sempatik sinir sistemi enerjisi.

35

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

biyum

: cmert, eli ak

bouguras : sahalarda fndk tavuuna verilen ad. (saha halk edebiyat) bod : boy, uruk

bodhisatva : sanskritedir. budaclka gre uyanm olan anlamna gelir. (aydnlanm, uyanm. ) (roux. o.asya) bo boaca boaci boa : hediye, armaan : boa gibi gl : boa deviren : boucu, ok kuvvetli

boauk: kk boa, gen boa boar : boucu, gl, kuvvetli

boarcik: gl, boucu botag bolar bolcal bolak : apka, balk, hanm bal : bulgar. (moollar'n gizli tarihi) : vade, mddet : grz, topuz

boldua: uygun zaman, olan a bolgan : 1. soylu at 2. keaf, mucit 3. olgun, olmu, ermi

bolgu (bolgi): orijinal, zgn bolhadar : posta komiseri. (moollar'n gizli tarihi) boncuk bor bordak bordu boril boris boris : mcevher, tak : (trkmenler'de) st beyaz ve dz olan dalara denir. nadasa braklan tarlalara da bu ad verirler. : semiz, iman, balk etli : zm, asma : yirmi yedinci bulgar kral. (1207. 1218) : yirmi nc bulgar kral. (969. 971) : 1. mikhail : on dokuzuncu bulgar kral. (852. 889)

35

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

borka borla bornak

: baraka, ev : burla, zm, zm salkm : srnn te biri, yani 100 koyun anlamna gelir. bir akkoyunlu oymann addr.

boro, boru : koyu kl rengi anlamna gelir. bir kuman ailesinin addr. borte bosporos: ker. bostra bosum : suriyenin gneybatsnda ky. roma ve bizans dnemlerinde byk bir blge ve piskoposluk merkeziydi. : endam, zerafet : temuin'in ilk kars. (moollar'n gizli tarihi)

bosut (basat) anlay, izan, hidayet bogut: renci, akirt bouleuterion : hellen senato yaps. (e. akurgal) boy veya yatak : (trkmenler'de) nehrin yata. boy : 1. uruk, uyruk, oymaklar birlii 2. eda, endam

boyalmi: boy bakan, bey boyda() boydak boyda boyla boylan boylu boysan boz boz bozan bozca bozcak : soyut, mcerred : serbest anlamna gelir. : ayn boyun mensubu : unvan veren kii : adna vr soyuna layik : 1. soylu 2. yakkl : yakkl, heybetli : toprak ve kl rengi, ak ile karann karmasndan meydana gelen renk, kin, adavet, dmanlk, yalk, bahadr, yiit anlamlarna gelir. bir kabilenin addr. :1. sert, iddetli2. alaca renk, fme rengi3. toprak rengi : bozmak...dan dman yenip datan :1. cesur, gzkara 2. boz rengine kaan : cesur

37

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

bozin bozkir bozlak bozoklu bblk bke bdge bg(bk) bg

: drst, gvenilir : step, l, vaha : 1. boz ve kl renginde olan 2. otlak, mera : bozok boyuna mensup olan : koca, gl :1. canavar 2. bcek : a, zaman : ksmet, nasip :1. filozof, hikmet sahibi kii 2. by, sihir 3. ejderha, canavar 4. zehirli bir bcek

bg, bk : hakim, bilgili, akl ve feraset sahibi anlamlarna gelir. bgr bdn brek bken bkevul bkli bklice ble blek blen blk bln bnge bnger bre brek : 1. ordunun kanatlarndan her biri, cenah 2. kaburga ile kala arasndaki blge : brokrat, yksek dereceli memur : ordugah, merkez ordu, merkez ordunun sava pozisyonu : ahu, ceylan : a, iyi yemek yapan : yakkl, k, iyi giyimli : k giyimli : pay, nasp, ksmet : hediye, armaan : blm, pay : 1. ksm, ekip, blm 2. pay, nasip : ynetici, ef : tekme, ut : tekmeleyici, iyi tekme atan : zlf : zlf

37

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

bri. kurt : bu, prens menanderde bo. han olarak geer. bospor ehri fethedildiinde uturgurlarn banda idi, ki buradan onun ordasnn kubanda olduu sonucu karlabilir. (gumilev) brk : balk, tyl hayvan derilerinden yaplan balk trk apkas

brkl() saygdeer brklce: saygdeer, sayg gsterilen brte : benek

brtein : bir mool boyunun ad. (roux) br : (bri) kurt

br, bri : kurt anlamna gelir. bszrmeny: dou avrupal, aslen sir derya blgesinden, yani mool anda sz edilen bzsrmeny lkesinden (terra biserminorum) olan mslmanlarn eski macarca adlarndan biri. bu ad bizi arapa mslim kelimesinin ekline gtrr ve trke veya bir iran dilde busulman, busurman, bsrmen biimini almtr. bsrmen versiyonu macarcaya bszrmeny diye intikal etmitir. byrek byk : (brek, beyrek) : 1. olgun, saygdr 2. bilg 3. by, byc

brutium : aa calabria. bubik bubik bucak bucak : gonca anlamna gelir. : konca, gl : (trkmenler) kye bu ad verir. nehir kenarndaki girintilere de bu ad verir. buna bazen kaytan da derler. : 1. gizli blge 2. uzak yer

bucellari : bizansta byk toprak sahiplerinin maal askerleri. bucuga: (buucu, ceylan avcs) buda : hun hkmdar bledaya macar efsanelerinde ve macar edebiyatnda verilen ad. budak budan budanir buday budin : sert dal paras g, sertlik, dayankll sembolize eder. : budun. : < budanmak. : buday : budun.

39

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

budinhan :budunhan. budra : gzpek, cesur

budulgan: yrekli, cesur budun : btn, ulu, millet siyasi ve dini yaplar ne olursa olsun soy, dil, tre, kltr, tarihsel yaplar bir olup, psikolojik olarak birbirine bal insan topluluu.trkede kullanlan millet ve ulus szckleri tam olarak bu anlam iermektedir. millet, din ortaklklarn daha n planda tutan bir anlam ierirken ulus ise, daha ok boy ve uruk anlamlarn ierir.buna ramen yakn zamana kadar millet, son zamanlarda ise ulus szckleri dilimize yer etmitir. oysa gerek gnlk dilimizde gerek yaz dilimizde bu szcn bir an nce kullanma girmesi gerekmektedir.

budunar (budunu. yir) szcnn tam anlamyla ulusu, milleti . t...efsanevi alanguvann babasz olu. efsaneye gre ouz tresini yeniden gndeme getirip, yrrle koyan kii buduni: buduncu, ulusu buga buga bugan : boa : boa : 1. boan 2. alamet, iaret, iz

bugateg: boa gibi gl bugay bugu bugur bura bura bura buhar buka bukai : 1. afacan, ele avuca smayan 2. buu, ceylan : 1. buu, ceylan 2. bcek, rmcek 3. canavar : srekli, devaml, devamll olan : damzlk. deve. (roux) : deve aygr, ift hrgl damzlk erkek deve anlamna gelir. : 1. gen aygr 2. gen erkek deve : buhara. (moollar'n gizli tarihi) : kstek, zincir anlamlarna gelir. : kelepe, atlarn ayana taklan bir eit kstek

bukan kaan: mokan, kaan. bukan bukuk bula : (mokan, bken) gl, yenilmez : tomurcuk, filiz : bulucu, keaf, mucit

39

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

bulaaban : peeneklerin 6. kabilesinin addr. (9. 10.yy.) nemeth gyulaya gre anlam alaca atlar olan aban kabilesi. (fuad) kprl ise szcn bir nvan olacan ileri srer. bulagan bulak bulak : 1. olgun, kamil 2. bulan, bulucu : pnar, su kayna, gze anlamlarna gelir. : gze, kaynak, pnar

bulan-han : bulan kaan, kaan bular bulasi bulat : bulur, mucit : lk, bulunmas istenen : (bulut) (..bu ad, farsa polat da olabilirse de kiisel grm olarak, bulut olabileceini dndm. nk, kaytlarda arapa yazl olmas ve trkenin az farkllklar sonucu byle bir biime girebilecei, ayrca bu az farkllklarnn anlam farkllna yol amad gereinden yola ktm.) : bulucu, mucit : keif, bulu : 1. bulank, kark, karma 2. ky, sahil : bolluk, refah : nemli, deerli, az rastlanan : 1. iri su damlas 2. gzya : 1. olgun, kamil 2. bulucu, mucit : karma, krma, kark : m.s. 463de avrupaya ulaan ve karadenizin dou, ayrca kuzey havalisine yerlemi ogur kkenli bir boy grubunun ad. daha sonralar bulgarlarla beraber yaayan slav unsurlar arasnda erimi olan tuna boyu bulgarlarnn atalar, bu bulgar boylar arasndan kmtr. baka bulgar gruplar (onogur. bulgarlarnn kollarndan biri) volgann orta aknn dou havalisinde, dou avrupann bu blmnde, tam olarak tatar istilsna kadar nemli bir grev stlenen bir imparatorluk kurmulardr. genel olarak kabul gren hipoteze gre bulgarlar, trk dilinin eski, farkl bir versiyonunu konuuyordu. btn trk kavimlerinin konutuu diller arasnda bu versiyonu bugn artk sadece uva dili temsil etmektedir. : kark, bulank, karm, iie girmi : karklk, karmaa : bulug-ay : 1. olgunlamam 2. sakin, tembel : 1. olgun, erdemli, oturakl 2. keaf, mucit

bulu bulum buldak buldan buldu buldur bulgan bulgan bulgar

bulgar bulga bulgay bulmaz bulmu

41

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

bulu bulu bulug buluga

: anlay, idrak, izan : 1. bulucu 2. anlay, fehim : 1. keif blgesi, kefedilen yer, blge 2. fidye, hara : bulug

bulugan: bulan, bulucu buluk timur: buluk-timur bulum bulung bulungu: bulung bulu : 1. ferset, buluculuk 2. manevi destek : irfan : bulunulan yer, yn, taraf

bulugan: maharetli, becerikli bumin : 1. merkez ordu, ekirdek ordu 2. puhu kuu

bumun, bumn : tmen anlamna bun bunak : znt, keder, bunalm, kendinden gei : bunlu, zntl, kendinden gemi

bunalmi: zgn, mahzun bung : bun, keder

bunlualp: bunlu-alp bunlu bunsuz burak buran burca burcu burak : bunlu, kederli : mutlu, huzurlu : gl, yenilmez : burmaktan...burucu : gzel iek kokusu : 1. buruk, burucu 2. gzel ve keskin koku 3. biber : 1. nohutgillerden bir tahl 2. irmiklik buday

burigen: b-tigin mool azndaki sylenii (trk azlarnda kuzeye kldka t ler ye dnr. igin, tigin, engiz tengiz vb.) burin :. dii geyik, maral

41

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

burugin: z sz bir, gvenilir buruk burga burhan : 1. tahta veya keeden yaplm kk heykel 2. varlk, servet 3. iek, gl : baz nehir ve sularn dnen yerlerine bu ad verir. : 1. vur-han 2. bur-han

burhan. haldun : kentei dalar. (moollar'n gizli tarihi) buri burka burkan burke : prens, aatay'n olu. (moollar'n gizli tarihi) : yz rts, fular (tozdan ve frtnadan korunmak iin yze taklan rt) : 1. totem, heykelcilik 2. hzn, i burkuntusu : 1. burka 2. berke, kam

burla(hatun): zm, zm salkm burla, borla : zm burta burtag : 1. benek, ben 2. altn tozu : burtak akll, tal toprak

burte cucin: burte-cucin buruk burul : krgn, alngan, mahzun : ili, iten, samimi

burultay: burul-tay burunuk: burulmu, buruuk burundu : sert ve huysuz atlar tmar ederken skca tutmak iin burunlarn skmaya yarayan kska anlamna gelir. kazak hanlarndan birinin addr. burundu: atlarn terbiyesi iin burunlarna taklan kska burungu: gemi, mazi, hatra buku butun buulca buyan :tela, heyecan : btn, budun : sahalarda kuruna verilen ad. (saha halk edebiyat) : (bayan, muyan) 1. kut, baht, mutluluk 2. sevap, hayr3. dayankllk, mukavemet

buyanuk: buyanck buyandi : kutlu, baht ak

43

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

buyra buyra buyrat buyruk

: kvrck, kvrlm, brlm : amir, buyuran : engebe, engel : 1. emir, buyuruk, buyurma 2. gktrkler dneminde vezir, (bakan) anlamna da kullanlmtr.

buyuruk: buyruk, emir buza buzan buzkan : bozucu, bozguna uratan : bozan, dman birliini datan : 1. buzan 2. buz-kan

bblk: gl, konca bdene bg : bir bldrcn tr : 1. by, sihir 2. felsefe 3. ejderha

bg, bke, bk : ejderha, byk ylan anlamlarna gelir. bdz : hizmeti anlamna gelir. bk bke bke bkey bkin bklm bk bk blek blte bng br bre bre : ky, sahil : 1. gen kz, kk hanm (bike) 2. bk, ejderha : gl, bkc : bken, bkc, gl : hanmck, kk hanm : kvrm, bknt, saak : ejderha : bkme eylemi, bkmek : bilek : demet, deste, top : tos atmak, kafa vurmak : gonca, gonca gl : kurt yavrusu : kurt yavrusu

43

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

brek bre bre brge brge brkev brkt brkt

: 1. kurt yavrusu 2. sa kvrm : (trkmenler) etraf ormanlarla evrilmi, yksek ve plak yerlere bu ad verir. : pire anlamna : keklik, bahi, hediye : 1. kellik 2. bahi, hediye : himaye, vesayet : kartal anlamna : 1. bahi, hediye 2. bir kartal tr

brnck: ipekten yaplm, al, fular bte bvet by : 1. fidan 2. btnlk : baraj, set, su seti : sihir, gizliyi bilme ii, bilgelik

byk iskender : makedon hkmdar (m.. 336. 323). dnya tarihinin seyrini deitiren dou seferi orta asya tarihinde de dnm noktasn ifade etmi ve ayn zamanda antik corafi tasavvurun geni lde yaylmasna da yol amtr. byk iskender hikyesi : m.s. 1. yy.dan itibaren tam olarak ortaaa kadar deiik versiyonlar halinde btn kavimlere ulam, aslnda bir msr halk hikyesidir. baz efsnevi formlarna gre byk iskender, kuzey gebe kavimleri arasnda da bulunmutu. hikyenin bu versiyonlar step tarihi asndan da ok deerli bilgileri ierir. byk yeiler : yeilerin (toharlar), m.. 2. yy.da tienan blgesinden geerek kansu yresinden amu derya mntkasna yani baktriaya gen kolu. cabadak: hayret, ama cabalak : yabalak, yaygn

caimda: yaratc, retken caimdi cali caki calair calayr calman : ltufkar, iltifat eden : namuslu, drst : yak, yakkl, gzel : bir mool boyunun ad. (roux) : calay: bilgin anlamna gelir. kazaklarn ulu cz-yz birliini meydana getiren boylardan biridir. : yalman

45

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

caman

: 1. yaman, 2. kam, byc

camanbay: amanist gelenekte, obann bycs, doktoru, kt ruhlar kovan kii camena(lar): romallar'n nympheleri olup mzler'le bir tutulmulardr. (estin. laporte) campania : bugnk garigliano, policastro, apenninler ve tiren denizi ile snrl bir roma eyaleti. camuga (camuka) kzgn, asabi canik canku carip carlik carti : tccar, ticaret erbab : meveret : yarkn, dost, ok yakn arkada : yarlk, emir, ferman : k, alml

cartularius : kamuyu ilgilendiren anlama, szleme vb. gibi belgeleri koruyan kilise grevlisi. sonra, papalk saraynda ve bizansta yksek bir memurluk oldu. caruz casus cataka catuk cav : heyecan : vulcanus'un olu, korkun dev. herkl tarafndan ldrlmtr. (estin. laporte) : sanskritedir. nceki hayatlarnda budann erdemlerini ve yapt iyilikleri anlatan yazlara bu ad verilir. (roux. o.asya) : halim, haluk : gsteri, afi, fiyaka

cavankul: uygurlar dneminde ordunun sol cenahn ve oradaki askerlerin tmne verilen ad cavea cavildak cavli caymaz caynak cebe cebe ceben : antik tiyatrolarda seyircilerin oturduu kademeli blm. (g. bean) : neeli, en akrak : gsterili, cafcafl : cesur, kararl : pene, doan penesi : moolcadr. zrh, pusat, silah anlamlarna gelir. : 1. silah, ok, cephane 2. zrh : gayretli, alkan

cebenoyan: cebe-noyan

45

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

cece'er (undur) : keluren nehri boyunda bir da. (moollar'n gizli tarihi) celasun celayir celden : (alasun) 1. delikanl 2. cesur, sava 3. becerikli, eli tez. : (alayr) 1. bilgin, gngrm, tecrbeli 2. sava : yel, yel paras

cel-geldi (celgeldi, yelgeldi) cella celme celme cengel cengiz cengiz cennet cennet ceren ceren cerkin : tapnaklarda klt heykelinin bulunduu ana salon. (g. bean) : uriyang. hatlar'dan cengiz han'n hizmetisi ve yolda, binba, "drt kpek"ten biri. (moollar'n gizli tarihi) : alm, fiyaka, gsteri : hafif, ince : temuin'in hkmdarlk unvan. (moollar'n gizli tarihi) : engiz, tengiz, deniz : 1. umak, 2. bahe anlamlarna gelir. (ferit develliolu) : arapadr. umak (isim), bahe, ok ferah ve havadar yer anlamlarna gelir. : ceylan, ahu anlamna gelir. : ceylan, ahu, gazel : hsm, yakn

cerkuday: yer-kutay cetik cetiz ceyhan ceyhun ceyran cha : yetkin, uzman, olgun : yetkin, becerikli : asl ayhan..dr. ay-han : (ceyhan, ayhan) : ceren : ince ay anlamna gelir. bat avrupa dillerinin ay anlamndaki tea, tee, th vb. szckleri fuji lehesinde ti olarak telaffuz edilen szckten gelmektedir. trkedeki ay szc ise kuzey in telaffuzundan gelmektedir. ayn ine m.. 3. yzyldan nce budizmle beraber, byk olaslkla assam rahipleri tarafndan getirildii zannedilmektedir. (a diye okunur.)

chang chien : in imparatorunun m.. 138de, inlilerle yeiler arasnda ittifak kurmas iin hiung. nularn nnden kaan yeilerin peine gnderdii inli bakan. chang chien, batdaki lkelere on yl sren hiung. nu esaretinden sonra ulamtr. in dinastik

47

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tarihi eserlerinde de kullanlan seyahatnmesi, orta asya tarihinin nemli kaynaklarndan biridir. cheng : incede ehir anlamna gelir. (n diye okunur.) chieh. chia. ssu : in dilinde krgzlara verilen ad. (zkan izgi) chin. shu : chin hanedannn (265. 419) tarihinden sz eden ve 7. yzylda hazrlanm ince dinastik tarihi bir eserdir. choalita : bizansl tarih yazar menandrosun szn ettii, sir deryann orta aknn kuzeyinde, muhtemelen iran meneli ve iran bir dil konuan kavmin ad. eserinin gnmze ulaan el yazmalarnda ise bu adn okunuu belirsizdir. choalita veya choliata. baka verilerle yaplan karlatrmaya dayanarak doru okunu olarak choalita grnyor. choalitalar 8. yy.da mslman olmulardr. bu andan itibaren topraklar mslman topraklarnn bir ksmn oluturmutur. byk bir ihtimalle m.s. 9. yy.dan itibaren d.avrupann deiik yerlerinde rol oynayan hvalisler (kalizler), mslman choalitalarn ahfaddr. ince kaynaklarda harezmin adlarndan biri olarak geen kuali ad da choalitalara iaret ediyordu. byk iskenderin dou seferleri tarihinde harezm havalisinde bulunan bir lkenin ad olarak anlan ve kolch eklinde kayda geirilen ad da ayn adn ok eski bir versiyonu olabilir. ch ch : on alt devlet anda, m.s. 397 ve 439 arasnda sar nehrin byk dirsei yaknnda, bugnk kansunun dou ksmnda hkm srm hiung. nu meneli pei liang hanedannn ynetici ailesinin addr. cibelik cici cicin cida cidagu cide ciga : sonsuz, sonsuzluk : (cicik, cicek) 1. iek, gl 2. konuk 3. sevim, sevimlilik : cici : mzrak, ksa sapl mzrak : yetkin, yetenekli, becerikli : iri, uzun bir aa tr : ta, gelin ba

cigabegm: ciga-begm cigabige: ciga-bike cigi: amanist gelenekte , iyi ruh. boy ve oymaklar ktlklerden koruduuna inanlan ruh ciil cihan : hafif, yeni, kolay : sogdca soylu anlamna gelir. soylu snf, krallardan byk toprak aalarna ve nemli tccarlara kadar uzanr ve ok geni kapsamldr.

clasn, clasun, cilasn : yiit, kahraman, eli abuk ve becerikli anlamlarna gelir. cilduz : yldz

47

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

cilimga cilmaya cingil civgin: nihal civi: (cg)

: kaan ve hanlarn mektuplarn yazmakla grevli kii : trk mitolojisindeki efsanevi kanatl at : 1. galip, utkan 2. gvenilir, sadk

civil: iyi ruh, temiz , arnm ruh cizvitlik : 16.yzylda fransa'da kurulmu, koyu katolik inanlarn srdren hristiyan tarikat. coi : temuin'in byk olu, kpak hkmdar. (moollar'n gizli tarihi) coi hasar : temuin'in kardei. (moollar'n gizli tarihi) colay: (yolay) yol-ay...kazaklarda aya uurlu kiiler iin kullanlr. colda: yolcu, yola kan columna caelata : st kabartmal stun. (e. akurgal) comes : son imparatorluk dneminde imparatorun maiyetinden bir kii, daha sonraki alarda kont. cong : incede soan anlamna gelir. conventus : eyaletlerde yarg ilerinin yrtld yer. (g. bean) cu : incede sirke anlamna gelir. cuci : konuk, sevgili, ocuk, bala, uak anlamlarna gelir. cuci: 1. cici, ii, cicik, iek, uu, ui 2. konuk..bu ad daha ok, beklenmeyen doumlar sonras kullanlr ve bu yzden konuk anlamn ierir cucikasar: cuci-kasar, kazar, keser cucin: cuci cucinhatun: cucin-hatun cucirat : bir mool boyunun ad. (roux) culum: narin, nazik, hassas cumuk: yumuk, yumulmu cuneus : bir tiyatroda caveann merdivenlerle blnmesi sonucu ortaya kan gen biimli alanlardan her biri. (g. bean) cung.du : chung. tu, ta. tu, pei. ping, pen. p'ing, bugnk pekin (beijing, b.n.) (moollar'n gizli tarihi)

49

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

cupar cupar curia

: gzel koku anlamna gelir. (karakalpaklarda). : parfm, gzel koku : meclis.

curiatuslar: (baknz h harfindeki) horatialar ile curiatuslar. aasklar : sahalarda fincanlar anlamna gelir. (saha halk edebiyat) aba abak abak abar abuk aa : gayret, enerji
(aba)1. abuk,

evik 2. kk bir gl bal tr

: macaristandaki kumanlarn mntkasnda (1419. 1455) bir obann addr. bir cins ufak balk anlamna da gelir. : 1. par, davranr 2. ulak, kurye, eli : (apuk) apan, aba gsteren, abalayan : 1. sava baltas 2. gemici 3. ii, iik

aahan: aa-han agas a aa aan aan : uva trkesinde krlang anlamna : 1. zaman, vakit 2. devir, devran 3. su sesi, rlt : yavru ocuk : bayram, kstek, buka, beyaz, kaln ve salam deve kstei, ba : 1. bayram, elence 2. imek 3. grz, akan 4. beyaza kaan beyazms

aanak: alg, enstrman aa : krlang

aatay : cgat yiit ay ise erdir. kii, dv bu ay eski hasay, tokay adlarnda da vardr. a-atay: 1. ann en nls 2. ada, ann ilerisinde. ada ail aildak : an insan, ayn ada yaayan kiiler : 1. su sesi 2. akl ta : alayan, elale

alan : sahalarda yldrma verilen ad. (saha halk edebiyat) ailti an : 1. su sesi, suyun ta ve kayalara arparken kart ses : yldrm anlamna gelir.

49

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ain air

: 1. imek , akn 2. grz, topuz : ar, ar

airbeyke: (ar-bike airgan: aran, devetkar ala alak alar alasun: drst alav alayan: elale alayik: elale al ali alin ar : kuvvetli, namuslu anlamlarna gelir. : 1. drst 2. yakkl, gzel : mehur ve liyakat sahibi : doan kuu, akr kuu, davet anlamlarna gelir. bir nvandr. : drst : 1. namuslu, drst 2. erik trlerinden bir yemi : 1. namuslu, drst 2. alayan, elale : elale, alayan

ari alp: ar-alp ari tekin: ar-tekin ari tigin: ar-tigin ari timur: ar-timur ari aruk aka aka akaloz akan :1. mesaj, davet 2. doan kuu, doann bir eidi : kat, sert : otuz altnc bulgar kral. : 1. sava baltas 2. ak 3. fiyaka, alm, gsteri : 1. fener 2. ilkel bir top silah (top mermisi yerine akl ta atan) : teber, muharebe baltas anlamlarna gelir. aydn. koarll zdemir bein aratrmalarna gre akrdan. o yrede kelime sonlarndaki rler sylenmedii iin akr. ak. aka olmu. : 1. grz, topuz 2. imek

akan

51

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

akar akar aki akici akil akn akin

: deniz feneri, bir tr balk anlamlarna gelir. : 1. deniz feneri 2. grz : kesici, yontucu kk bak : 1. akma eyleminde bulunan 2. ak ustas : akl ta : imek, kvlcm anlamlarna gelir. : 1. imek 2. kvlcm

akinbay: akn-bay akir akirca akircali akirci akmak akmur aktu al alap :1. doan tr bir avc ku 2. grz 3. arap, iki : doan tr bir avc ku : akrca-l : eskiden saraylarda, zel olarak doan terbiyecilii yapanlara verilen bir sfat :..ak kknden treyen, vurmak, kesmek, blmek eylemi iin kullanlan bir szck : tutumlu, eli sk : iri yapl, gsterili : kl darbesi, darbe, vuru : ulu ruh, kaadiri mutlak (eski dnem tanr sfatlarndan)

alapberdi: alap-verdi algar algiay alik alim alimlu alin ali : alc, vurucu : tatan yaplm el deirmeni :1. silahr, iyi kl kullanan 2. elik 3. mesaj, haber 4. haar, yaramaz : 1. gsteri, fiyaka, kurum 2. klcn keskin taraf : gsterili, ekici : i, jale : azim, ceht

aligan: alkan, igzar alkara : bir doan trne bu ad verilir.

51

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

alkara alkin alma alman aluk alukbay am amur

: 1. doan tr bir avc ku 2. al-kara : darbeci, hamleci, vurucu : maden zerine yaplm oyma, ileme : alc, vurucu : alk : aluk-bay : bir aa tr : sazlk, bataklk

anayaz: berrak, billur andar andir anga anga : kark, karma : kark : asil, soylu anlamlarn ierir. : 1. soylu 2. pene

angabay: anga-bay angal apan apar : 1. ok sk aal blge 2. budakl aa : 1. ulak, haberci 2. enerjik, . alkan 3. i elbisesi, eski giysi veya apan : eski trke arpmak: komak, at koturmak, yama etmekten: ap. ar veya ap. an anlamlarna gelir. ok koan, yiit, benekli alaca (hayvan ve bitki iin) anlamlarn da ierir. atl haberci anlamna da gelir. eskiden ok kullanld, kahramanlara nvan olarak verildii dede korkut hikayelerinde grlmtr. farsada postac anlamndaki pr kelimesi trkeden alnmtr. : 1. enerjik, alkan 2. giysi 3. saldrgan 4. ulak, haberci : enerjik, koan, ardndan giden : tufan, afet, deprem : hcum, salvet anlamlarna gelir. : atak, hcum, savlet

apar apgin apgur apn apin

apitgan: saldran, saldrgan apkan apkun : apan : eski trke arpmak, komak, at koturmak, yama etmekten, gelip geici aklar peinde koan, ok yryen, ok koan, her yana gidip gelip bir yerde

53

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

durmayan, sebatsz, ak, ekin gidi (at) anlamlarn tar. apkun otu olan: 16.yzylda kazanda han bulunmad srada bir ara idareyi ele alan kii. aplan apli apti aptu apul ar : bir ahin tr : ahin tr bir avc ku : koan, seirten : nl, ok tannan : ap...mak kknden, vuran, saldran, alp gtren vb. eylemlerin tm stephan uro : yirmi nc srp kral. (1355. 13719

armagun: grevli, grevlendirilmi , emir alm aka aut at at atak : sabi, bebek, yavru : haberci, muhbir, ajan : (trkmenler) iki nehrin birletii yere bu ad verir. : yansma, yaylma, n : atal, atall, iki kollu denek

atakbe: atak-bey atal atgal atik atlak atli() atuk av ava ava avak avlak avlan avlay : iki kollu, iki kola ayrlm nesne : 1. yksek dalk blge 2. atal : atlm, terslemi : (trkmenler) birleen iki nehrin arasndaki deltaya bu ad verir. : 1. nl, tannm 2. gz kara, cesur : bak sap yaplan bir aa tr : n, hret, yansma, duyuru, bildiri : nl, tannm : nl, tannm : (trkmenler) bir nehrin enginlere doru dklp akmasna bu ad verir. : alayan, elale : alayan : avl-ay

53

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

avl avli

: hretli, nl, mehur anlamlarn tar. ava altrlmam doan palaz da bu isimle anlr. (izmir). : 1. nl, mehur 2. doan yavrusu

avudur: iyi ne ve hrete sahip olan avuldur : ouzlarn ok kolundan bir trk boyunun addr. avunt avunt avu : nl, sanl, hretli anlamlarna gelir. : n, hret : (avmak: haber gtrmekten.) onbadan sonra gelen erba, askeri okullarda baarl rencilere verilen adlardan biri, bir iin veya iilerin banda bulunan ve onlar yneten sorumlu kii, eskiden divanlarda alnan kararlar yksek sesle halka duyuran kimselere verilen isim. (st argosu) ya alnm st anlamna da gelir. (istanbul). : bilgi veren, bilgi gtren, bilgi datan (av...kknden) : duvar, stun : dere, rmak : 1. dvlmemi, dkme demir 2. ilenmemi ham demir : bir tr avc ku, mecaz frsat, a gzl, argo toy, acemi, tecrbesiz anlamlarn ierir. : kuyruu uzun ve atall bir avc ku : 1. dere kenar 2. alayan : 1. usta, mahir 2. ho, latif : (epi, epni) 1. sert bakl 2. usta eli yatkn, yetenekli 3. civciv, ferik 4. cebe, ebe, silah : ebi

avu avut ay ayan aylak aylak aylan eber ebi ebi

eeigen : mool prensesi, cengiz han'n kz. (moollar'n gizli tarihi) eker eken ekim ekli , ihurhu : keluren nehri ile buyr gl arasnda ki da. (moollar'n gizli tarihi) : cazip, cazibe, ekicilik : cazibe, ekicilik : armaan, hediye, dn hediyesi

ekmergen: nianc, iyi vuru yapan, silahr elek : blbl, gzel ten bir ku

55

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

elen elen elg elik

: akll anlamna gelir. : 1. becerikli, alkan 2. fettan, yanltc : 1087de bir peenek babuunun addr. : ksa kesilmi dal, sert denek, kk salmak iin yere dikilen dal paras, elik omak oyununda omaa vurmaya yarayan dal paras, (denizcilik terimi olarak) aa veya madenden yaplm halat balama yeri, g ve dayankll artrlm demir anlamlarn ierir. : (elk.uluk) gc arttrlm sert demir : elik paras timur: elim-timur : beden, endam, gsteri : elim-alp noyan: elme-noyan : 1. alma 2. baa rtlen bez (bandana)

elik elikten elim elim elimalp elme elme

emender, cemender, amandar : eskiden dastandaki kazak bakentine de adn veren kpak boyundan gelme erkek ad. (f.krzolu.) semenderin asl. hayvanbilimde kurbaagillerin kuyruklu takmndan bir hayvann ad. latince salmandra mecuslosa. atete yaar bir masal hayvan da bu ad tar. engin engiz engi epen epni eri eri erik etin even evgen evlik evri : gsterili, dikkat ekici , ingiz : deniz anlamna gelir. temuin hann nvan. mucize, olaanstlk : hatip, iyi konuan, gzel sz syleyen : cesur, yiit anlamna gelir. ouzlarn ok koluna bal bir boyun addr. : ulak, haber, bildiri ulatrna kii : asker, s anlamna gelir. : asker, sava, toplanaraq bir araya glmi erat : sert, g, iddet : evre, muhi : cirit, denek : (trkmenler) etraf dalarla evrilmi yere bu ad verir. : eviri, girdap, anafor

55

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

evrim ibek iek ii kan idam idamli idik igan igay

: 1. girdap, anafor 2. evre, muhit : atmaca tr bir avc ku : 1. gl, gl iei 2. cici, cicik. mool dilinde ok eskiden beri kullanla gelen bir szcktr. sonralar farsaya gemi : (iik, iek) : fare anlamna gelir (oyratlarda). : dayankllk, metanet : metin, dayankl : g, dayankllk : yoksul, fakir
(ay): 1.

fakir, varlksz 2. kurt yzl, kurt bakl

igan er : or trkesinde depo, ambar anlamnda kullanlmaktadr. (.h.akaln) igendik iger igermi igil igilvar i ial ian idem iin iir ila ilan iri l kan : gayretli, alkan : 1. gayret, azim 2. kerti, kertme : kertmi, dman bozguna uratm : olgun, gelimi, olmu : ksa ve kk ok, zel ok :1. su damlas, kra 2. kar yn, kar topu : omuz, omuz ba : (kan) : yaban iei, (itr ieinin trkesi) : kn, boha : 1. a, devir 2. n at yol 3. dar yol, patika : saf, halis : saf, halis : 1. felek 2. melodi : or trkesinde kongre, toplant anlamnda kullanlr. (.h.akaln) gne

57

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ikan ikler ikmak il ilde ildim ildu ilen ilenti ilenti imik imrin in in inak indan ine ine ingay ingir inis inkay intay ipli ray iray irgani

: 1. kaynak, kaynarca 2. yeen, hala ocuu : yeniseyin kollarn tekil eden akarsular etrafnda yaamlardr. (gumilev) : 1. kma eylemi 2. kaynak 3. akmak : da tavuu : k mevsiminin en souk dnemi : seri. hzl, enerjik : hzl, seri, abuk : 1. 2. jale 3. bir da iei : hafif yaan yamur, serpinti anlamna gelir. : , jale : saf, masum : aktif, faal : sadk, z anlamna gelir. : (in, ine) salam, dayankl, gvenilir : 1. sevap, hayr 2. gvenilir, sadk : sandal aac , eine : bozkurt anlamna gelir. : (in) 1. sadk, gvenilir 2. z, soy 3. kurt, kurt yavrusu : z, sz bir, szne gvenilir :1. kopuza benzeyen bir saz 2. ngrak : kurt demek olan inenin ouludur. : szne gvenilir, z sz bir : soylu, gvenilir : narin, ince yapl : yz, ehre, surat anlamna gelir. : yz, ehre, eda : zevk, haz, tad

57

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

it itirki izgen izim

: izgi, snr, limit : ik, nur, ziya : saban izi, karasabann tarlada at yol : resim figr

maana : hinduizm'de sekin llerin mezarlarna yaplan topraktan tmsek (l.reonu) oban obar : 1. elinde cop (denek, sopa) olan 2. muhtar, oba beyi : denekli, denek tayan

obayikmi: gnl krc, hain oga ogay ogul oa ok et : vahi hayvan : youn, kesif : or trkesinde yok, mevcut olmama anlamnda kullanlr. (.h.akaln) : 1. debdebe, aa 2. vahi hayvan yavrusu : or trkesinde yoksun kl, yoksun brak anlamnda kullanlr. (.h.akaln)

ok ite : or trkesinde yok etmek anlamnda kullanlr. (.h.akaln) okan okan okan oksn oksra oksrag oktg oku olak : oku: dan doruu. okan: zirveye ulaan. okan kii: nianl kimse, yavuklu kii anlamlarna gelir. velikan: ruslar tarafndan 1937de ldrlen nl trkistanl airin addr. : 1. grz, topuz 2. hayvan yavrusu : or trkesinde kaybedilen bir eye zlmek anlamnda kullanlr. (.h.akaln) : or trkesinde yoksullamak, yoksul dmek anlamnda kullanlr. (.h.akaln) : or trkesinde yoksulluk, sefalet anlamnda kullanlr. (.h.akaln) : or trkesinde yoksul anlamnda kullanlr. (.h.akaln) : 1. debdebe, aa 2. bolluk, bereket
(alak)

silahr, iyi kl alan

olbanak : tre d ocuk anlamna gelir. (hakaslarda). olbanak: 1. uzak grl 2. trenin dnda kalan 3. nikahsz ilikiden doan ocuk (hakas trklerinde) olbu : (olpan)

59

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

oldu olpan olpan omak omaker omur ongar opur or or ora ora

: 1. bahi, mkafat 2. ganimet , ulpan : astronomide zhre, vens, oban yldz, kervankran, gz uza iyi gren anlamlarna gelir. : 1. kuzey yldz 2. uzak grl 3. tandk, bildik, aina : 1. iri ve yuvarlak denek 2. bir ucunda topuz bulunan sopa, silah 3. inanm, inanl : omak-er : zambak anlamna gelir. : grlt, amata, nara : geyik ve karaca yavrusu : (ur, ura) : bir unvandr. hlen anadoluda ok arpt sz, cin arpt anlamnda da kullanlr. : orba (silivri. istanbul). her trl yemek (ka. antalya) anlamlarna gelir. : (ura, ur) 1. yer tanrs 2. cin, peri 3. ruh(...farsadaki ur (ktlk, uursuzluk) szc bu dile trkeden gemitir.)

ora: (ura, ur) 1. yer tanrs 2. cin, peri 3. ruh(...farsadaki ur (ktlk, uursuzluk) szc bu dile trkeden gemitir.) oraman: cinli, perili orlu : cinli kt ruhlarn etkisinde kalan kii. bu ad amanist gelenekten gelen bir addr.eskiden bunalml ve toplum tarafndan ho karlanmayan kiiler iin bu ad verilirdi ve bu kiiler kam ve bakslar tarafndan tedavi edilmeye allrd)

orlu: cinli kt ruhlarn etkisinde kalan kii. bu ad amanist gelenekten gelen bir addr.eskiden bunalml ve toplum tarafndan ho karlanmayan kiiler iin bu ad verilirdi ve bu kiiler kam ve bakslar tarafndan tedavi edilmeye allrd) orlu: cinli kt ruhlarn etkisinde kalan kii. bu ad amanist gelenekten gelen bir addr.eskiden bunalml ve toplum tarafndan ho karlanmayan kiiler iin bu ad verilirdi ve bu kiiler kam ve bakslar tarafndan tedavi edilmeye allrd) oroon ortan otur kermi kl kl : sahalarda bir ya da ayakl bir yer ad (saha halk edebiyat) : bir kuman oymann addr. : kabza, kl kabzas : kertmi, dman bozmu : soylu, asil : irmaklarn taarak vadilere brakt tortu

59

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

me rten zeli zelti zl uban uu uga ua ua uay uka ulu ulo uluhan uluk ur uran uran uran uran ur-ura urtan utul utur

: aatan oyulmu su kab : oluk az. en ok sevilen tipi aslan ba biiminde yaplm olanlardr. (e. akurgal) kpak, merkezden uzakta olan : ayrl, kopu, firak : (zeli) : oban, muhtar, obaba : air, airane konuan : 1313 ylnda manisay fetheden saruhan bein kardei. : cesur anlamna gelir. : (uka) 1. yrekli, cesur 2. arnm, duru 3. inc narin : narin ve alml kz : (ua) : sere, turgay kuu : tal l, huo. ince ikinci dereceden st dzey memur demektir. (gumilev) : ulu(uluk)- han : 1. elik 2. alk, kl alan 3. aceleci, heyecanl : (or, ur, ora) : romanyada kullanlm olan trk adlarndandr. : ruhlarla ilgilenen : ruhlarla ilgilenen. en: guru (ruhani lideriy). enu : skun, huzur, ruh derinlii. imen, emen, ruh, kapar, akl, : ruhlarla ilgilenen. en: guru (ruhani lideriy). enu : skun, huzur, ruh derinlii. imen, emen, ruh, kapar, akl, : bir unvandr. peeneklerin asl boyundan birinin addr. ura : kazan han safagirayn etrafnda bulunan deerli devlet adamlarndan biridir. : romanyada kullanlm olan trk adlarndandr. : romanyada kullanlm olan trk adlarndandr. : kuman zel adlarndandr.

61

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

uva cen da sava daya dadak dadal dada dada da daaa dal dalan dala

: 1. sakin, rahat 2. dindar, dnyaya deer vermez 3, avu : akll, akln kullanan istei, bakaldr ve isyan sembol olarak kullanlmtr. 2. tka, kapak, bend, set : tunann sol yakasnda, bugnk romanyann byk ksmn ieren blge. : deme, dokunma, tadma : tadalan, sezen, farkna varan : erkek karde, yiit delikanl anlamlarna gelir. : da-da ayn dadan...ayn da kullanan : (ta, ta, tak, tav) da...genilik, byklk, ululuk, heybet : da gibi heybetli : 1. ayr, blnm 2. saldr, byme, yaylma 3. batma, kma 4. yalnlk, plaklk : koridor, dehliz : d, karlkl saldr

dalay lama12 : okyanus lama : evrensel lama anlamna dalay dalbay : (talay) genilik, ululuk, sonsuzluk mecaz eden, asl anlam , byk deniz, okyanus : 1. vasi, ardna snlan kii 2. uhadan yaplm apka

damaskos : am. damga damla dana : trkedir. aidiyet izi, srye kzgn demirle baslan iarete bu ad verilir. : su damlas , tane : inek yavrusu, iki yandaki gen inek

daniman: mavir, bilgi ve tecrbesine danlan ki (tanman) (trkeden, farsaya geen szcklerden, tandan, danimend olmu. trkmen ve trkmenend gibi..) darbai darica daruka : uygur elisi. (moollar'n gizli tarihi) : 1. dar gibi, dar niteliinde bereketli 2. sk, skcs, zorlu : (darga) vali, ynetici, brokrat

darulgan: alngan, nazl daki : tak, tam, dar km, darda olan

61

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

dayak dayan

: denek, baston, dayanlan nesne : 1. dayanak, destek, gven 2. dayanma gc tahamml

dayangan: dayankl, metin dayangi dayar dayn debret : ke minderi : hazr, hazrlkl
.

tengri : moollarn sava tanrs marsa verdikleri isim. (gumilev)

: kmlday, devinim

decuriones : romaya tbi kentlerin curia yelerinin oluturduu soylular snf. dedelerinden deerl deir deirmi denek deli deme : deerli, kymetli : 1. dr, qiymt, baha 2. hcum, ygr 3. ulam, ulama : evreli, yuvarlak, toparlak : dayanak, dayanlacak nesne : usu gitmi, azm, dellenen, mec.gz kara, yiit : ky

demirden: demir-den ac kuvvet sahibi demirgen: 1. demir, ham demir 2. temren, okun ucundaki demir paras deneri dengizik deniz denli . dikkat, itina : denizcik, kk deniz, gl : deniz, byk gl : edepli, terbiyeli

depegen: tekmeleyen, iyi tekme atan deprem : zelzele, sarslma, kmldama (kiisel grme gre bu ad ocuklara deprem srasnda ya da deprem felaketi sonras yaanan, ileli gnler srasnda doan ve o gnlerin ansna verilen bir addr.) : derinlik...den olgunluk, bilgelik : elence, toy, birliktelik . hareket, kmldan, davran

derin dernek devin

63

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

devrim devrim deyim deyi dgi dn dibek dik dike dikmen

: evrilme, katlanma, bklme, inhina, inklap, ihtill, sosyalist ihtill : devirme, ykma, devirip yerine geme, ..ihtilal : syleni, darbmesel : syleyi, iirsel anlatm, ozan dili : 1. diim, dim 2. d, arpma, hcum. tmas, : (dn) drli, qarl olan : 1. aatan oyulmu byk havan 2. yayk aa : 1. ykseklik, ykseli 2. kararllk, yklmazlk, cazmazlk 3. inat : stun, dikil, dikilmi : da tepesi, doruk, ahika, zirve

diktynna (adan kan kz): minos'un dokuz ay kovalad girit nymphe'si britomartis'in lakabdr. kz denize atlar ve balklar tarafndan kurtarlr. (estin. laporte) dilek diler dilim din dinler dinleten dip dipin draz direk direk diren diren direnge dirgen diri : dil ile istenen, dile getirilenistek, arzu, murat, dilek : dileyen, dileyici : kesik, blm, blnm, biimlenmi : zinde, salam, direnli : terbiyeli, munis, muti
2.

sokman, uzun izme

. baht, talih : 1. baht ak 2. salam, dayankl : uzun, uzak, derin tekr: direk-tekr (teker) : 1. dirilik, salamlk, ayakta kalmak 2. temel, dayanak 3. vezir, bakan : diren, kar koyu, dirilik : dirnme gc : destek, dayanak : 1. dirilik, 2. harmanda kullanlan demir atal : (diri, dirik, tiri, tirik) can, ruh, canllk, canl

63

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

diril dirim dirlig dirlik

: can, ruh, tin : yaam, salk, canllk : yaam, hayat : hayat, yaay, mr, yaamak iin gerekli olan ey, birlikte yaay, geinme

drmalak8 : dik dalar zerine dne dne kan yollara bu ad verir. dirse diouz divrak dizik dizlek dodurga doa doan doru dorul dou dou8 dou : derse, sylerse, konukan : taral ouz , dardaki ouz, trkmen : yakkl, alml, civan : (dizi) kolye, tak : hazr cevap, konukan : 1. dolgun, doyumlu 2. doyuran, doyurucu 3. ak, net, berrak : 1. tabiat, doallk, ortaya k 2. huy, yaradl, ftrat : 1. soylu bir av kuu 2. domu, olmu, ortaya kan : drst, yalansz, szne gvenilen : 1. doruluk, drstlk 2. ayakta duran, direnli : gnein dou yn : daneri8 : dou : dou, doma, ortaya k

doudan: doulu, dou ynnden gelen doulu dou dokunak dokun : dou blgesinden : doma, ortaya k : dokunu, dei, ar, mahsun, yrek szlatan, yree dokunan : dokunak, hzn

dokuz arka: dokuz-arka (...eski dnemlerde soyluluk gsterme ve belli etmesi asndan, bir kiinin babasndan itibaren geriye doru dokuz atasnn saylp aklanmas..) dokuz dokuzer : dokuz says, trklerin en ok eskilerden beri uurlu saylarndandr : dokuz-er dokuz er gcnde

65

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

dolu dolun

: 1. bilgin, tecrbeli, retmen 2. btn, tam, eksiksiz 3, amanist gelenekte ve alevi_bektai gelenekte, iki, arap 4. ksa sren, iri taneli yamur : tam, btn, eksiksiz

dolun, tolon, tolun : ayn on drd anlamna gelir. dolunay : ayn ondrd, ayn en gzel hali

domani: 1. dumanl blge 2. tmsek, engebeli arazi domurcuk: gl, tomurcuk donat : giyim, kuam, zenginlik, cmertlik

donatmi: giydirip, kuatm, sevindirmi, cmertlik gstermi donatur donsuz : cmert, eli ak, balayc : plak, fakir, varlksz

dor dzeni : yunanistandaki tapnaklarda ok sk fakat anadoluda ender kullanlan bir dzen. stunlar dorudan taban dzlemine oturur, stun kaidesi yoktur. stunlar yukarya doru incelerek ykselir ve ortalarnda bir ikinlik vardr ki buna enthasis denir. stun gvdesinde genellikle yirmi adet s yiv, keskin bir kenar oluturacak biimde birleir. stun bal drtgen bir tabla biimindeki abakus ile onun altndaki bombeli ekhinustan oluur. (g. bean) dora dora dorbay doru : doruk, ahika, zirve anlamlarna gelir. : doruk, zirve, ahika : nesil, soy. (kuak deil.) : 1. doruk, zirve 2. kara ile kzl aras renk (at rengi)

dorylaion : eskiehir. doymaduk: doyumsuz, sevilmeye doymayan, doyulmayan doyum den der derli : 1. doymak, tatmin 2. ganimet, bereket : 1. dv, dven 2. ekin saplarn ezmeye yarayan, altnda akmakta bulunan geni tahta : 1. dver 2. deer, kymet 3. kaln, enli bir aa : deerli

dgen: kavgac, sava dkmhan: bkm-han 1. dkmekten dkm 2. dm, ba dlek : sabit, berkarar, bki, mutemet, drst, temkinli, sakin ve itaatli. elverili, uygun, usta, kurnaz, ok dl veren anlamlarn ierir.

65

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

dlek dlek8 dlen dnder dne dngel dng dngn dnmez dristra

: 1. ok dl veren 2. koyunun kuzulad yer 3. itibarl, saygdeer, maharetli : dalarn tepelerinde tesadfen rastlanan dz yollara bu ad verir. : muti, sevgi gsteren : (dne, dnd gibi dnmek fiilinden tretilmi, ocuklar len ailelerin, yeni ocuklar olduunda kullandklar adlardan) : (dnd, dnder) : saat : dnm, baa dn : dargn, gnl krk : kararl, cesur, azimli : silistre.

dromos : yunancada yol anlamna gelip, mezar girilerine de verilen addr. (e. akurgal) dryaslar: yunanistan'da kutsal saylan dibudak aacnn (drus) nympheleri olup uranos'un kanndan domulardr. (estin. laporte) dubban kam : smerlerde al byklnde kam. dudu duhs : eskiden kadn ve hanm szlerine karlk olarak kullanlrd, kzocuu tuti gibi konusun diye konulur. : kafkasyadaki alanlarn arap kaynaklarnda rastlanan tasvirlerine gre 9. yy.daki alanlarn nemli boylarndan biri. bu boyun ad as adyla birleik halde geer (duhs. as). henz m.s. 10. yy.da isk. kl ve u nehri yresinde yaayan ve mslman kaynaklarnda bat gktrklerinin tebas olarak sz edilen tuhs kavim unsuru ile ayndr. : bizansta ordu komutan, general. : smerde tanrlarn yaratma odas. : dolu, olgun, tecrbeli : (trkmenler) kuytu yerlere, koyaklara, gbeklere bu ad verir.

duks duku dulak dulda

dulduz han : yldz han anlamna gelir. (balkar). dulun duman dumlu dumrul : dulunmak (1. ay, gne tutulmas. 2. ay ve gne batmas. 3. gzden uzak olmak)tan. : 1. sis, kra 2. ateten kan gaz : 1. dumanl, sisli blge 2. souk ve ayaz alan yer : 1. okun sivri ucu 2. ba dumanl, efkarl

67

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

dumrul dumuzi dura

: nesil veren, hayat balangc. (osman mirzayev). torulun fonetik deiiklie uram bir eklidir. : kitab mukaddeste temmuz. smerde kutsal evlilik treninde tanra inanna ile evlenen ilk hkmdar olarak bilinen urukun oban kral. : (durak) 1. yaam, hayat 2. salamlk, dayankllk, kalclk 3. ev, yaanlan yer, barnak (bu ad, ocuklar lm ailelerin yeni ocuklar olduunda yaamda kalp uzun yaamas ve salkl olmas dileini ieren adlardandr ve ok eskilere dayanan bir gelenekle bu gn de srdrlmektedir.durak, dursun, durmu, durdu, yaar, tokta, tok, toka, toktam, turan vb.adlar da hep ayn psikoloji ve gelenein rndr. : (turan) durucu, kalc, yaayan, canl : 1. duran, kalc, canl, yaayan 2. yaam, hayat : durak, durulan, yaanlan yer

duran durdu durga

durgun begm: durgun-begm durmu dursun duru duruk durul durulca : 1. duran, yaayan, canl 2. yaam, hayat : durmas, yaamas istenen : 1. saf, sade, berrak 2. duran, durgun : duru, durucu : 1. skun bulmak, huzura kavumak 2. gnahszlk, arnmlk : masum, gnahsz

durulmaz: afacan, yaramaz durulmu: tatminkar, sakin durum duvak duvan duyan duyar duyari duygu duyu duyuan : yaam, hayat, sregenlik, duru : rtl kapanm, gelin ba : (doan) : duyucu, hissedici : duyarl, hisli, duygulu : duyarllk, hislilik : his, duyum : duyum, hissedi, duyarllk : duyan, hisseden

67

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

dn dndar d delge derge

: (tn, toygn) toy gn, yemekli elence : evk verici, evkle yryen anlamna gelir. : rya, aniden ortaya k : pay, hisse : miras, pay

dng: dnerek zlme, kafaya takma, zlme, teessr dve dve dveci dven dyeci dz dze dzen dzge dzgn : gen inek, henz yavrulamam inek anlamna gelir. :1. gen inek, danann by 2. dven, dv : dvc, dv : (dven) : dv, d : (tz) 1. doru, doruluk, gerek 2. soy, kk, dl 3. kural, kaide : dzen, uslup, tarz : kural, kurallar btn : ss, makyaj : 1. dzl, dzenli, muntazam 2. gidiat, teaml

dyrrachium : durazzo, dra. eanna : smerde inannann uruktaki tapna, szck anlam ann evidir.

eannatum : ksa bir dnem iin tm smere hakim olan bir laga hkmdar. ebani ebin ebin ebiri ebrek ebren ebret ebrk : urartuca lke anlamna gelir. : (evin) tane, z : refah, huzur : erim, edrem, fazilet : dayankl, sebatkar : 1. evren, kainat 2. felek, talih : ayrlm, ihtilaf : dayankl, sebatkar

69

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ece

: (eski trke e: byk kardeten) kralie. (halk dilinde) aabey veya abla. reis, ulu, ileri gelen anlamlarna gelir. ece be (ece be gazi) trklerin rumeliye geilerinde ve gelibolunun alnmasnda nemli rol oynayan osmanl kumandan. (14. yy.) : (ee) : haar afacan, yaramaz anlamna gelir. (osmaniye, kilis.) (a.erol) : 1. alkan , , aktif 2. haar, yaramaz : doru szl, szne gvenilir : (edi, ata) atalk, hatr saylan, sz dinlenen kii : ede (=amca, ata) ile baldan. eyh edebal (l.1325). osman gazinin kaynatas. mal hatunun babasnn addr. . urfa. : 1. iyi, gzel, ho 2. adil, adaletli 3. eitmen, retmen

ece ecevit ecevit eine ede edebal edessa edg

edg, eygi, ezg : iyi anlamna gelir. edgdi edi : 1. eitici, retici 2. iyi, ala : eda, ata, saygdeer ulu kii

edige be : cucu ulusu mangt kabilesinin nl beylerinden biridir. edige : 1. iyi, iyi kalpli 2. retmen

edige, edge : krm kahramanlk destanlarndan birinin addr. edik edil ediz ediz edubba : ksa konlu izme : (idil, etil, atil) iyilik, gzellik : yksek, yksek yer, her eyin yksei anlamlarna gelir. : 1. kymet, kymetli 2. yksek, ykselmi : tablet evi. smer okulu veya akademisine verilen ad.

efesli johannes : monofizit sryani piskoposu ve tarih yazardr. m.s. 585den sonra lmtr. eftal : yaklak m.s.456 ve 557 arasnda, kuzey afganistandaki uar. hunlarn ynetici hanedandr. uar. hunlar bu hanedann adndan dolay eftalit diye adlandrlmtr. eftalit adnn bizansllarn telaffuzuna dayanan eftalita ekli de kullanlr. : 1. hakim, sahip, kendinden bakasn dinlemeyen, buyruku 2. bilge kii, dahi : gz dmsi ve nzr qar, gz kenarlarna srlen bir ot : eri, erilmi

egemen egit eber

69

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ehe

: ay10.

ekinugal : smerlerde ay tanrs nanna. sinin urdaki tapna. ekiz : ikiz anlamna gelir.

ekklesiasterion : hellen kentlerinde en byk halk meclisi binas. (e. akurgal) eksarkhlk : bizansta bir eksharkos tarafndan ynetilen eyalet. eksarkhos : eksarh yneticisi askeri vali. eksedra eksk : yarm daire ya da dikdrtgen eklinde, heykel koymaya ya da oturmaya yarayan ykseke mimari mekn eleman. (g. bean) : eksik, btn olmayan, bir yan, bir paras bulunmayan, kusurlu, sakat, tam ve mkemmel olmayan, mevcut olmayan, kayp, dierinden az ve aa olan, ayar tam olmayan, eksik ayarl anlamlarna gelir. : kay beylerinden artukun oludur. : azlk, yokluk, yoksulluk : eksi, eksik, azlk, yokluk : hitite imek anlamna gelir. : nippurda bulunan enlilin tapna, smerin en kutsal alan, szck anlam da evidir. : 1. il, lke, memleket 2. ilgi, balant 3. bar, sukunet 4. kolun, bilekten aas : hurrice kz karde anlamna gelir. : (ala) renkli alacal : el (il): yurt ald anlamna gelir.

eksk eksk eki eku ekur el ela ela elald

elaldi: birl.el-ald fatih, algan, ilalan elalmi elam elban elcek : fatih, algan : smerin dousunda bulunan ve ska att lke. : (ilban) devleti, devletine bal, sadk : 1. ekin bime arac 2. munis, sessiz

elcigedai : memurlarn ba. (moollar'n gizli tarihi) eli elik : 1. devletine bal, devleti 2. devleti adna araclk eden, haberci, temsilci : eldiven

71

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

elim elin elin eldek eldem elez elgay elgin elginalp elginsu

: demet, tutam : demet anlamna gelir. : 1. demet, ba, buket 2. ekin bierken kullanlan bir alet 3. devlet grevlisi, devletine bal : 1. basiret, kaabiliyet, eylem gc 2. yedek, elde bulunan : 1. alkn, yetikin 2. sevimli, cana yakn 3. evcil koyun : (eliz)ar, duru, temiz, munis, uyumlu : yurtsever : 1. konuk, ncelik verilen kii 2. gurbeti, yurdundan uzak : elgin-alp : elgin-su

elgrm: gezgin, seyyah, cihandide elgn elibol elik elik eli elita elitez : halk, avam, halktan kii : cmert, eli ak, sahi : ceylan anlamna gelir. : usta, eli yatkn : usta, maharetli : cimri, eli sk : becerikli

elkatmi: el-katm lke fethetmi, algan elkin elver eltutar elver elverdi elveren em : 1. konuk 2. yolcu : yurtsever : 1. el-tutar yardmsever, hayrinas 2. fatih, algan : tarikatlarda, eyhlerin mridlerini kabul etme eylemi : tarikat geleneklerinde eyhin mridini kabul ile ilgili : 1. olgunlaan, yeterlilik kazanan 2. tarikat eyhlerinin : or trkesinde ev anlamnda kullanlr. (.h.akaln)

71

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

em toyu

: or trkesinde yeni bir eve tanma erefine verilen len anlamnda kullanlr. (.h.akaln)

em st : or trkesinde tavan aras anlamnda kullanlr. (.h.akaln) emi emdegi : doktor, eczac : or trkesinde evdeki, ev kadn anlamnda kullanlr. (.h.akaln)

emdegi nebeler : or trkesinde mobilya anlamnda kullanlr. (.h.akaln) emdegilig : or trkesinde evli anlamnda kullanlr. (.h.akaln) eme emek emen eme emet emet emgek emil emir emir : ama, gaye : 1. gayret, cehd, zahmet 2. g, enerji : 1. can, ruh, hayat 2. aa dikmek iin alan ukur 3. mee aac : smercede yaz, yaz ile k arasndaki tartmann baoyuncularndan biri. : bereket, bolluk anlamna gelir. : 1. snr, mesafe 2. emzik, emcek : emek, zahmet, glk : nve anlamna gelir. : arapa prens. : arapadr. prens anlamna gelir.

emirzade : arapa. farsa. prensin olu, yani prens. emir mir olarak, emirzade de mirza olarak ksaltlmtr. emlek : duygulu, merhametli

emneten emi : or trkesinde hastane anlamnda kullanlr. (.h.akaln) emre emu en en : (imre) dkn, ak, hayallerle yaayan (...arapadaki emr szcyle : dumuzinin badtibirada bulunan tapna. : smerde barahip veya barahibe. en, tapnan ruhani lideriydi, olaslkla kutsal evlilik ayininin gerekletirildii kutsal giparda otururdu. : (yen)1. derinlik, genilik 2. av 3. ky 4. arka

enan tegin : uygurlarn son han. (gumilev) enakalli : smerde lagal eannatum ile bir anlama yapm olan umam ensisi.

enannatum : smerde eannatumun erkek kardei.

73

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

enu ende

: skun, huzur, ruh derinlii : eit, msavi

endymion: kendi istei zerine, babas zeus tarafndan sonsuz bir uykuya yatrlr. selene (ay) onu uyandrmadan her gece onunla buyumaya gelir, bu bulumadan elli kzlar olur. (estin. laporte) ene ener : meyil, meyilli : da etei anlamna gelir. (yakutlarda).

engin: 1. genilik, derinlik, yayklk 2. ufuk, ufuk izgisi enheduanna : smerde urun barahibeliine atanm ve olaslkla baz edebi eserler yazm olan byk sargonun kz. enicuk enik eninnu eni enki : hsm, kavim. karda : (enk, enek) 1. genie, yayk 2. taak, testis : smerde ningirsunun lagata bulunan tapna, gudea tarafndan onarlp yenilenmitir. : (enu) 1. ini, yokuun karl rahata ve huzura erme 2. ularda, ekstrem : smerde bilgelik, deniz ve rmak tanrs, ana tapnma yeri eridudaki deniz. eviydi.

enkidu : smerde kahraman glgamn sadk hizmetkar ve yolda. enkimdu : smerde inanna iin oban dumuziye rakip olan ifti. enki enlil : tecrbeli, deneyimli, olgun : smer panteonunun batanrs, szck anlam hava efendidir, ana tapnma yeri nippur ve oradaki ekur tapnayd.

enmebaraggesi : smerde ilk ki hanedanlnn son hkmdarlarndan biri ve aggann babas. enmerkar : smerde ilk ki hanedanlnn kahraman hkmdarlarndan biri, arattay ele geirmesiyle nldr. ensi : bir kentin yneticisine verilen smerce nvan, zaman zaman krallar kadar gl olmulardr. akadca karl iakkudur.

ensuhkedanna : smerde enmerkara, inannann en ok kendisini sevdii konusunda meydan okuyan ve mcadeleyi kaybeden aratta beyi. enag : smerde dilmunun koruyucu tanrs.

entemena : smerde enannatumun olu ve eannatumun yeeni. enten : smerde k, yaz ile k arasndaki tartmann baoyuncularndan biri.

73

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

enk sengn: (enik sengn) enk-sengn gktrkler dneminde ephesos : efes. epigrafi : yaztlar ile her trl yazl belgeyi inceleyen, yorumlayan ve snflandran bilim dal.

epistyl (bataban): architravn hellencesi. (e. akurgal) er erbii ere erin erdem erdemi : 1. olgun, olmu, ergin, yetikin erkek 2. asker, eri : testere11 : er-e...erkee yakr biimde : lkenin idari blmlerinden her biri (il, ile, kasaba vb.) : ( ertem) fazilet, bilgelik, ycelik, hnerlilik : erdem sahibi

erdeml: erdem sahibi erden erden erek eren : mcevher anlamna gelir. : er paras, erden olma : eriilmek istenen, lk, hedef : 1. olgun, 2. hr, bamsz 3. din ile btnlemi

erekigal : smerde byk aann kraliesi, ller diyarndan sorumlu tanra. ereydeex. buruydaax er. sootox : sahalarn atas olan kahraman (saha halk edebiyat) erez ergen ergene : 1. eriilen, mutlu olunan 2. cesur, gzkara, dayankl : olgun, deneyimli : maden yeri, meyilli yer, tepe, da beli, geit, dalar arasnda geit anlamlarna gelir.

ergene hatun : aatay ulusunun 4. hkmdar. ulusun kurucusu saylan kara hleg hann kardei. kocasnn lmnden sonra tahta geti. ergene hatun: ergene-hatun ergene : 1. gllk, egemenlik 2. maden da 3. dalar arasndaki geit

ergenekon : ergene (= doruk, dan srt, yamac, adrn az, kapa) ile kon (= konaklamak)dan. ergenekon: 1. maden da 2. dalar arasndaki yurt ergi : eri, olgunluk, deneyim

75

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ergil ergin ergun ergun eridu erik eriken erim erim erincik erin eri eriek erien erikin erk erk erke erkeli erkem

: 1. bilgili, deneyimli, yetikin 2. sava, cengaver : 1. ermi, olgun, irfan sahibi 2. sava, cegaver : hzl giden at, yumuak huylu insan anlamlarna gelir. : 1. yumuak huylu kii 2. hzl koan at 3. argun : koruyucu tanrs enki olan smerin gneyinde bir kent. : ermi, olgun, bilge, filozof, becerikli : ermi, olgun, bilge : 1. mjde, iyi haber 2. felsefe, derin bilgi 3. vade, zaman : erme, kavuma, bir eyin erebilecei uzaklk, fal ama anlamlarna gelir. : mahup, utanga : 1. olacak, olmas gereken, kanlmaz sonu 2. nimet, bolluk : gaye, eriilmesi istenen : lk, gaye : ulaan, vasl olan : olgun, kamil, ermi : yapabilme, gc, kudret, iktidar, szn geirme, istediini yerine getirebilme, nfuz anlamlarna gelir. : 1. g, kudret 2. iktidar, erklik, hkmranlk 3. bamszlk : 1. egemen, g 2. ive, naz, cilve 3. ekicilik, ekicilii kullanma istek ve yetenei : egemen : nazlm, ivelim, edalm

erkenoyan: (erkinoyan) erke-noyan erki erkin erkin erkindik erklig : 1. gl, egemen, erke 2. atik, evik : (erkten) her artta istedii gibi davranan, serbest anlamna gelir. : 1. bamsz, otorite tanmaz 2. bana buruk, kendi bildiini okuyan 3. srekli, sreklilik : erkinlik, bamszlk, hrriyet : egemen, kuvvetli, evkatli

75

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

erkmen

: kuvvetli, nfuzlu adam anlamna gelir. erekler : kuzeydou irandan karak byk iskenderin haleflerinden tedricen btn iran topran igal eden iran hanedan, partlarn ynetici ailesinin ad (m.. yakl. 250. m.s. yakl.224). yunanca, latince ekillere dayanan ve hatal olan arsacida ve arzacida versiyonlar da kullanlmaktadr. : 1. bamsz, bana buyruk 2. bekar, evlenmemi : 1. erdemli, g, mert 2. kutsal, mukaddes : kk parmak, sere parma : ermes olgunlamas istenen : 1. uzun mrllk dilei 2. olgunluk, bilgelik dilei : 1. fazla, ok fazlalk 2. er-su (asker) : gnein dou zaman anlamna gelir. : erkek dana anlamna gelir. : 1. seher, afak 2. yarn, gelecek, sonraki, halef : erdem, fazilet anlamna gelir. : afak anlamna gelir. : peeneklerin asl boyundan birinin addr. : 1. mahsun, hznl 2. kendine yeten : 1. olaanst, fevkalade 2. efsane, mit

erkmen erman ernek erse ersin ers ertan ertana erte ertem erten ertim ertin erting

erting, eting : fevkalde, harikulade anlamna gelir. erturul erzene erzi erzik es esbol ee : bir cins av kuunun erkeidir. : doruk, zirve, en st : veli, vasi, ynetici : 1. asl, ana, temel 2. soylu ve yiit : hitite olmak anlamndadr. : es-bol ...ok zeki, ok akll (usu. bol) : hurrice gk anlamna gelir.

ese tekin: ese-tekin eselik : selam, selamet

77

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

esen esenlik ehar ehar esim esin esinti esir esirgen esirgen esirki

: 1. salk, selamet 2. yel, yumuak yel : selamet, kurtulu. : hitite kan anlamna gelir. : palaca kan anlamna gelir. : esinti : 1. esinti, yel 2. soluk, salk, nefes 3. ilham : yel, hafif yel : eski dnceye gre, atmosferin tesindeki boluu doldurduu varsaylan uucu, akkan madde. : 1. arkada, dost, yaren 2. korunan, yaknlk duyulan : nazl, nazenin : mehamet, acma duygusu

eski trk geleneklerine gre, ocuklar sk len ya da olmayan ailelerin, ocuu olduunda, yaamas ve uzun mrl olmas iin, onu tanrnn sevdii, toplumun sevip sayd, bir ulu kiiye ya da onun ruhuna, ocuu korumas, manevi bir destek vermesi bakmndan emanet edilmesi eylemine satma. satlma ad verilir. ocuk erkekse, satlm, kz ise sat ad verilir. bu gelenek, gnmzde de islami motifler iinde yine srdrlmektedir.) eskin : yel, yel alan

esklape: romal asklepios'tur. (estin. laporte) eslek esnek esrik esrimi esk ee eim eingen eitgen ekin et : 1. yumuak bal, uysal 2. selam, selamet : uzayan, genileyen, esen : mecnun, kendinden gemi : kendinden gemi : (esik) esmekden : uygulamalarna ilikin ok az bilgi olan bir dini bayram. : alkan, becerikli : 1. alkan 2. eit, msavi : iitgen, iiten, dikkatli : 1. hzl, atik 2. dayankl, metin 3. rzgarl blge, rzgar alan blge : hitite yemek anlamna gelir. (ingilizce eat).

77

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

etg etige etin eting etiz etna evcil evcim evcimen evcimik evde evgi evgin evgin evin evin evirgen evran evren evren

: 1. iyi, iyilik 2. etki, iddet : retmen, mrebbiye : gk grlts. (saha halk edebiyat) : olaanst, fevkalade : yksek, ulu : balangta uranos ile gaia'nn kz olan bir nymphedir, romallar'a gre vulcanos bu volkanda oturur. (estin. laporte) : evine bal, evcimen : 1. evcimen, evcil 2. igzar, hamarat : evine bal : ekonomist, muktesit : hanm, erkein ei : ivedi, acele : aceleci, acl anlamna gelir. : 1. aceleci, telal 2. evcil, evine bal : cevher, tane, habbe, nve anlamna gelir. : cevher, z, nve : 1. tedbir, tedbirli 2. dnm, evirim : baht anlamna gelir. : ejderha, ylan, kinat anlamlarna gelir. : 1. kainat 2. ejderha, canavar 3. baht, talih

evrensel: evreni kaplayan, evreni iine alan ewri eygi eygi eyg eyin eyin : hurrice efendi anlamna gelir. : iyi, salih, temiz : iyi kii, iyi insan : iyi, iyice : vcut : refah, mutluluk

79

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

eylem

: 1. i, i grme, alma 2. etkileyici davran 3. durdurma, nn kesme

eyletmez: amansz, aman vermez eyletr eylik eymen eymen eymr eytemi eyge eyvan ezdi ezgi ezgin : iyilik sahibi, cmert : iyilik, yardm, iane : 1. alak gnll, mtevaz 2. yardmsever, hayrinas : hicap edip utanan, hicap eyleyen, en uurlu, ok talihli anlamlarna gelir. : (eymir) iyilik sahibi, hayrinas : gzel konuan, tatl dilli, hatip : iyi, iyice : bir yan ak duvarl kemer : ezen, ezici, baskc : 1. iyi, iyilik, 2. uyum, ahenk 3. ac, znt 4. name, ho sada : ezik, ezilmi, ac ekmi, mahzun

ezg tekin: ezg-tekin (eyg-tekin) ezilgen ezim ezin in ir nz ri rim kelik k kim kin frat : mazlum, zulm grm : 1. belirti, iz 2. zorunluluk, mecburiyet : 1. belirti, iz 2. ezginlik, mahzunluk : eirilmi : 1. sar, eviri, quatma 2. bkme, qvrma : narin, zayf, ince : ik, bkk, saygl, alak gnll : pnar, gze, kiik alayan : deha, qiymt : cana yakn ve kici qz : 1. kin km eylmi 2. yarm, ziraat : 1. mahsul, tarla rn 2. tarlaya ekilip olmas beklenen her trl bitki : ilk gelene ait olan (su) anlamna gelir.

79

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

fitne buca : btn trkmenler (trkiye'deki trkmenler) gneybat blgesine fitne buca ismini vermilerdir. nusayri araplar ise bu blgeye bab. l. ecir derler. ifti ve amelenin dinlenme zaman olmasndan dolay bu ad vermiler. adana blgesinde buna kavga buca diyorlar. bu semtten gelen rzgrn ok iddetli olduuna hkmederler. bu ksma fitne buca denilmesinin sebebi bilinmiyor. bir ihtimale gre, eski babeller'in gneybat tarafndan esen yellere hakim diye inandklar "mthi dev"in (gneybatda yerlemi ktlk ilah) klt ile ilgili olabilir. frigce : yayl alan orta anadoluda eskiehir, ktahya ve afyonkarahisar blgelerinden kzlrmak blgesine ve hatta onun biraz tesine ve kuzeyde kastamonu blgesine kadar uzanmaktadr. bulunan frigce yaztlar iki gruba ayrlyor. eski frigce yaztlar m.. 8. 4. yzyllara tarihlenmektedir. yeni ya da ge frigce yaztlar, romallarn imparatorluk anda yazlmlardr. frig alfabesinin ne zamandan itibaren kullanlmaya balandna dair bilgi yoktur. yunan alfabesi ile aa yukar ayn tarihlerde balad dnlebilir. frig alfabesi frig kltrnn zirvesini oluturan 8. yzyldan nce bulunmu olmaldr. lidya, karya ve likya alfabeleri ile byk benzerlik gstermektedir. : kaln, hediye, ba, ehiz : hediye, ehiz : btnlk, btn, tm : ankr.

gali galin gama gangra

gar. rga : trke karga demektir. gara garacu gargili : kara : sivil, resmi olmayan : kargl, mzrakl

gaspak: ssl, mzeyyen gayir : (kayr) 1. taraf, destek, kayrma 2. ltuf, ihsan, hediye

gayretli : hareketli: acar. gayretli : acar. hareketli.

gayurmu: kayrm gazan gazi gee geek geer gegel : (kazan) 1. kazanma, kazan, stnlk 2. kzgn, kzgnl celallenmek : arapadr. kutsal savatan zaferle dnen anlamna gelir. : gemi, mazi, geen : geit, kpr : geeli, caiz : makbul, nafz

81

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

gegil gegin geim geiml

: geerli, makbul : gemi, kendinden gemi, feda etmi : 1. yaam, dirlik 2. anlama, uyuma 3. rsk, yiyecek, nafaka : munis, yumuak huylu

geimlk: geinmek iin gerekli olan gedek gediz gegez gein gelberi gelde geldi gelek gelge gelgel gelik gelikli gelin gemrek gence : 1. grev, vazife 2. oyuk, krlp, yklarak alan yol : su birikintisi, glet : mmkn, uyumlu : set, iddetli : ocaklardan, ate ekmek iin kullanlan ucu eri demir ubuk : gelecek, ati, istikbal : gelecek, istikbal : (gelik) halife, sonraki : geici, kalc olmayan : ekim, cazibe : halef, halife, sonraki : halef, halife : gelen, dardan ieriye gelen : gem - den, sren, kaptan, src anlamlarna gelir. : (genek, gen) taze, yavru, genileyen, gelien

genel vali olan, ibni. kuteybe adl apulcuya kar, kahramanca direnen ve her defasnda gene gengi geni ger ger ger12 : mavere, meveret : cengi, mucize : yaygn, enli, engin : 1. sz verme, and ime, balama, anlama, birleme 2. vahi hayvan yavrusu . 3. dev, devasa : 1. sz verme, and ime, balama, anlama, birleme 2. vahi hayvan yavrusu : ker12. konut, yurt ve bunun kurulduu yerelir. (teki biimi.)

81

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

geray gerez gergz gerim

: ger-ay ...uygun, mnasip, layk : dilber : 1. zabit, zabta 2. geyik gz : 1. yn, cihet 2. hicap, utangalk

germanikeia : kahramanmara. geser bagatr : 4 ile 5. yzyllar arasnda amdoda yaam bir prenslik kabilesinden ayrlan etenin lideri. bu liderin ismiyle ilgili birok efsane tretilmi ve geseriad roman ortaya kmtr. (gumilev)
.

geyik gicik gicik gidik gilav

: (geyk) yabani, vahi, yabancl : minyon, sevimli : taze, ho, sevimli : u, kenar, snr, limit : tevik, destek

glgam : ilk uruk hanedanlnn hkmdarlarndan biri, smerin nemli kahramanlarndan biri olarak n kazanmtr. gilig giray : (klk) huy, yaradl, tabiat : moolca lyk ve uygun demektir. trke dev(ker)in kltme ekli olan ker. eyden gelmektedir. bunun eitli ekilleri olan kerey, kirey, kiray ve giray kabile ve boy adlarna trkmen, bakrt, buret ve moollarda (. t ocukluk eki ile kereit) biiminde rastlanmaktadr. : uygun, layik : 1. gerek, hakikat 2. bal, sadakatli : alkan, aktif, faal : giriken, mteebbis, cana yakn : giriken, mteebbis : iman, inan : gamze, ukur : sr, gizlilik : hazine, define : (gnck) ksa gn, k gn : bahi, hediye

giray girek girgi girgin girik girtine giyin giz gizlen goncuk gona

83

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

goral gcek gelge ger gmen

: ksmet, nasip : taze, ho, gzel : konup glen yer : gmen : muhacr

gnc: (gknc) geici, fani gen gnk gk gk gk gk gkben gkbri gkbri gke gkek gkek gkel gkeli gken : gzel gken: gke, gzel, alml, dilber gkil: 1. gkten gelen, gksel 2. mavi, maviye alan gkmen: tanrsal, tanrdan gelen gktrk: gk-trk tanrdan kut alm. kutsanm trk...(tanrsal trk, gktrkler : orta asyann eski efendileri olan juan. juanlarn (avarlarn) hakimiyetine m.s.555de nihai olarak son veren byk orta asya boy ittifakdr. eftalitlerin malup edilmesinin ardndan (m.s.557 sralarnda) gktrkler ksa zaman zarfnda : gk rengi, maviye alan, mavilemi : 1. yanm, kavrulmu 2. mavi, maviye kaan : gzel ve semav anlamna gelir. : 1. tanr, tanrdan..tanrsal, kutsal 2. mavi , gk rengi 3. yer st, gkyz . 4. ezel. ebed, baszlk ve sonsuzlk 5. gzellik, gzalclk, stnlk : 1. tanr, tanrdan..tanrsal, kutsal 2. mavi , gk rengi 3. yer st, gkyz : 1. tanr, tanrdan..tanrsal, kutsal 2. mavi , gk rengi 3. yer st, gkyz : 1. tanrdan gelen, gk paras 2. masmavi : gk-bri (..baz kaynaklarda bozkurt olarakda geer.) : gk-bri tanrsal kurt..(bozkurt) : gzel, zarif, ekici, gzalc : gzel anlamna gelir . : gke, ekici, gzel : mavimsi, maviye alan : gzel, yakkl

83

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

hakimiyetlerini gobi l civar ve inin snr boylarna, ayrca amu derya arasndaki btn orta asyaya ve bat trkistana yaymlardr. 567de batya doru genileyerek volgay da gemiler ve ogurlardan baka hazar denizinin bat kylarnda yaayan savirlerden oluan hazar boy ittifakn tekilatlandrmlardr. o zamana dein bir kaan (dou boylar) ve bir yabgu. kaan (bat boylar) idaresi altnda, dou (kuzey) ve bat boy gruplarndan mteekkil bulunan gktrk imparatorluu, 581de dou ve bat olarak iki ksma ayrlmtr. dou gktrkleri gobi l civarndaki sahalarda, bat gktrkleri de ili nehri vadisi ve kafkasya arasnda egemen olmulardr. bat gktrk topraklar hazar lkesini, bat trkistan ve afganistan da iine alyordu. inliler m.s.630da hakimiyetlerini dou gktrk boylarna bundan yirmi yl sonra da bat gktrk boylarna da yaymlardr. 680i izleyen yllar boyunca ise hem dou hem de bat gktrk boylar bamszlklarn yeniden kazanmlardr. dou gktrkleri m.s.744e kadar yani uygur imparatorluunun kuruluuna kadar orta asya zerindeki hakimiyeti ellerinde tutmulardr. m.s.766da uygurlarla mttefik halindeki karluklar bat gktrk hakimiyetine son vermilerdir. gl glur : gl, deniz ululuk, geni gnlllk : (klur, klur) gl-ur

gleez: gl kenarnda yetien bir su iei glek8 glet gme gmek gm :zerinde su durmas mmkn olmayan yer ve kk gllere bu ad verir. : kk gl, glck, yapay gl : kuyuda (toprak frnda piirilen ekmek) : kmek, yardm, inayet : hazine, define, mcevher

gndem: ittatkar, muti, sadk gnder gne gnen gnen gnl : mzrak, direk : onu iftihar : 1. feyz 2. onur, iftihar 3. bolluk, bereket : ak, talih, mutluluk, iftihar : 1. can, ruh, duygu merkezi 2. kalb, vcudun kan pompas

gnlda: gnl birliktelii, ayn inan, duygu ve dnceleri paylap grceiz: ufuk izgisi grek grm : ufuk, ufuk izgisi : geici, fani

gregen: grgl, grp geirmi, deneyimli

85

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

grek gren grez grg grg grgl grgn grk grkem grken

: grnt, peyzaj, manzara : (grn) grmekden : meltem, hafif yel : terbiye, muaeret : drbn : terbiyeli, cihandide : grgl, deneyimli : ihtiam, olaanst gzellik ve ekicilik, ihtiam, debdebe : ihtiam, debdebe, heybet, olaanstlk : hrmetli, hrmete layk

grklce: ihtiaml, heybetli, yakkl, gzel grkl grk : ok gzel, ekici, ihtiaml : gzetleyici, casus

grmck: grlmesi, ilgilenilmesi gerekli olan grn : grt, aklk, netlik

grndk: aikar, gizlisiz, saklsz gvel gveri gvez gy gymen gynk gz : gk rengini alm, germi : yeermi, gururlu : marur, gururlu : taze, gen : yank, yank tenli : yank, kavrulmu : (trkmenler) kaynaklarn birleip pnar, pnarlarn birleip gz adn aldn syler.

gz kaman: gz-kaman gzde, sekin, gz kamatrc gza gzbay : gzalc, farkl, sekin, el stnde : gz-bay sihirbaz

gzbayci: sihirbaz, illzyonist

85

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

gzde gze gzebe gzeger gzeg

: beenilen, gze girmi, el stnde tutulan, emsallerinden daha stte bulunan : (gzek, kze) kaynak suyu, menba : tahmin, beklenti : ekici, cazibeli : gzde, ekici

gzeen: ufuk, ufuk izgisi gzeir gzek gzen gzeri gzge gzgr gzg gui : gz-eir ekici, cazip, gze ho gelen : gze : cazibeli, ekici, gze ho gelen : drbn : ayna : ayna : ayna : incede kaplumbaa anlamna gelir. kaplumbaa inliler iin her zaman gizemli ve ok simgesel bir hayvan olmutur. kaplumbaa gkyz ve yeryznn srlarn saklar deyimi inde halen kullanlmaktadr. : orduda hizmet eden kle anlamna gelir. arapada memlk szcnn karldr. : (gr, kr) 1. iddet, kzgnlk, fke 2. ate, atelilik

gulam gur

gursati: gur-sat (kzgn, celalli, hiddet ve fke saan) guru gurzuviti : guzuf. guva guyuk : geyik : canavar, ejderha, vahi ve yrtc hayvan : hintedir. hindunun ruhani lideri anlamna gelir. (roux. o.asya)

guyuldar: uyumlu, ahengli, geimli guz gbe8 gcenir : 1. gzel, ekici, yakkl 2. ouz : ufak tefek tmseklere bu ad verir. : alngan, mahup

gcenmi: alngan

87

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

g g

, iddet : (g, k, klk) enerji, kuvvet

g, iddet - 2. olaanstlk, harikuladelik. 3. ululuk, byklk, ulalmazlk. 4. cesaret, atlganlk, yiitlik. 5. yas, keder, znt, lm. 6. fakirlik, sradanlk, (soylu olmamak). 7. ktlk, bela, uursuzluk . 8esmer ten, yank ten. 9. ar souk, k gey glk : ok gl, yenilmez : g, zorluk, meakkat

gllk, erklik 4. eski dnem tanr sfatlarndan 5. uygur kaanlarnn nvanlarndan gdek gder gdl gdr gle glegen glek glen gler glesin glgn glsn glk : gdlenme, motivasyon : murat, emel, beklenti : 1. sa zerinde piirilmi msr ekmei 2. ksa, kaln 3. gzpek : hayal, kurgu : gleryzl, mtebessim : gleryzl, mtebessim : 1. handan, mtebessim 2. glck, kk gl : mutlu, mtebessim : mtebessim, gleryzl talihi ak : mutlu, skntsz, tasasz olma dilei : glen, mtebessim : mutlu, skntsz olma dilei : glen, mtebessim

glmser: mtebessim, sevimli gml gm gn gn gnda gndem : demet, buket, deste : gm madeni : gne, gndz, afitap : 1. gnee benzeyen, gne gibi 2. gnei seven : gn-da ..ayn gnei paylaan, gn orta : ar bal, mlayim

87

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

gnden gndz gney gney gngen gngr gngrm gnyeli gr greli grkan grz gven gyk gz gzel gzey gzin gzlek han han han

: el stnde tutulan, revata.. : gn ii, gn ortas, gneli gn : gneri8. gney ynne, gne'in karsna bu ad verir. : (kney) gnee bakan, gne gren : takvim, vakit : gn-gr baht ak olsun, mutlu olsun : gn-grm deneyimli, dolu yaam : gn-yeli ..doudan gelen yel, dou rzgar : (kr) 1. salam, sk 2. sk, youn 3. yiit, korkusuz : 1. enerjik, alkan 2. haz, doyum :. moolca kregenden bozma olup moollarda imparatorun gveylerine verilen nvandr ve gvey demektir. : (grz) topuz : itimat : canavar, vahi hayvan : sonbahar : (gzel) yak, alml, ekici, gze ho gelen : 1. taze, krpe, yeni 2. destek, frsat 3. sonbahar 4. kuzey yn : (gzn) gz vakti, gz vaktinde doan : gz dneminde kalnan yer : hkmdar anlamna gelir. kaann bir trevidir. genelde kaandan daha alt dzeydeki prens iin kullanlr. bugn yalnzca bir soyluluk nvandr. : devlet tekilatnda hakana bal ikinci derecedeki devlet bakan veya bamsz kk bir beyliin bakan. : trkedir. hkmdar anlamna gelir. kaann bir trevidir. genelde kaandan daha alt dzeydeki prens iin kullanlr. bugn yalnzca bir soyluluk nvandr. (roux. o.asya) : 1. devlet bakan 2. kaana bal, zerk devlet bakan 3. beylik bakan, ynetici : han-ay
(horezm) : eski iran hkmdarlar yani erekler ve ssniler anda, amu derya deltasnda, aral glnn gneyinde iran bir dil konuan kavmin lkesidir.

han hanay harezm

89

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

xallaan siige xallaan xamyax xappsta xarax

: sahalarda samanyolu anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : sahalarda gkyz anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : sahalarda kak anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : sahalarda lahana anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : gz

xaraxxan toyon : kahramann addr. (saha halk edebiyat) xatn xayhar xomus xotuuna ibar i : kayn aac : kayak : sahalarda flt : saha kz ad : parfm, koku, misk : 1. z, grnmeyen yan, bir nesnenin z yaps 2. ierde kalan ksm, i ksm

ien bilge kaan: ien-bilge-kaan ien ienhan ier ierge : (iin) ili, duygusal : ien-han : ieride, kapal, mahfuz : (iergu) iten, samimi

iergu boyla tu: iergu-bayla-tu ige igelik iger igin iigen iik iim iimhan : ieri, ierde, dahili : i-gelik ..iten gelen, doal davran, samimiyet : ie alan, ie balayan, tabi klan : ili, iten, samimi : 1. i geiren, ili 2. sabrsz, aceleci : 1. ili, duygulu 2. ierde, dahilde, delete tabi : 1. duygu, hassasiyet 2. yudum, yudumluk : iim-han

iin kaan: iin-kaan

89

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

iingir iit ikin ikur ilek ili(k) iten itenlk idau ide idege ideger idekli

: ili, hassas : iilecek nitelikte, iimi gzel igi salur: igi-salur ..ierdeki, salur : (igin) : sava meydan : ili, narin, hassas : duygulu, hassas : samimi, ak, drst : samimiyet : muhafz, koruma : (ede, idi) ululuk, nfuz, kudret : ulu, nfuz sahibi, edici, yapc : eder, yapar : yapc, edici, gl

ider han: ider-han ider idg han idg idi idi idikut : 1. izci, takipi 2. yapan, yapc, edici : idg-han : 1. iyi, gzel 2. tanrsal, mbarek : (etil, itil) : (idik) 1. tanr, rab, sahip, efendi 2. tanrsal, tanrdan gelen, mbarek, kutlu : idi-kut...kut sahibi, tanrdan gelen, tanrya yakn, tanrya benzer, tanr tarfndan grevlendirilmi vb. anlamlar ieren ve uygur kaanlarnn byk ounluunun kulland bir unvan

idilmren: idil-mren idu iduk idukba igan igit : (iduk) kutsal, tanrsal : idi, tanrsal, mbarek : iduk-ba : ykan, ykc, deviren : 1. yiit 2. bakc, eitici

91

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ia iar idi idir idir iircik irek isen isiz: iax ikin ikizer ikit il il ilaan ilain ilain ilanku ilban ilbilig ili ilin ilda ildem ildir ildirim

: 1. aa, aalkl blge 2. fersah : kymetli, ar : (idir) yetkin, ehil, iyice : (idi, idr) : 1. iyi, ho, holuk 2. yetkin, ehil : fecir : saf, temiz, duru, ar : kaytsz, ilgisiz salim, selametli : sahalarda kelebek : ikinci : ikizlerden her biri, benzer : yrekli, bagatur : lke, yurt, memleket, devlet, kabile, insanlar, kimseler, halk : 1. dou, olu, oluum 2. bitime, btnleme, doku 3. devlet 4. yurt, yer, konak, memleket, diyar 5. halk, ahali, insan topluluu 6. bar, sulh : il-aan ..il alm, fatih, algan : lain, ahin : lain, ahin kuu : 1. kvrak, atletik 2. ulu, ululanm, yce : il = lke+bn = bakc : 1. devlet bilgisi ve deneyimi 2. devlet arivi : devlete hizmet eden, devletin hizmetinde olan : devlet grevlisi, devlete i gren : yurtta, hemehri : piman, nadim : 1. rkt, rktc 2. berk, sert : yldrm, berk

91

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ilduz iler ileri iley ilgar ilgar ilgat ilgen ilger ilgezdi ilgeze ilgi ilgik ilgim ilgn ilgin ilgin ilgir ilgit ilgizer ilgrm ilg ilgn ilgy ilica ilig() ilig, ilik

: yldz, necm : 1. oluum, bitiim 2. il-er : 1. ada, ilerici 2. il-eri : civar, etraf : babo atn drtnala komas, anszn hcum, akn, dman toprana apul iin yaplan svari hcumu : 1. gayret, cehd 2. atn, drt nala gitmesi hali : kapal, mphem, belirsiz : kant, delil, ispat : 1. ileri, ileride 2. dou, doudan 3. bolluk, refah : il-gezdi, gezgin, seyyah r: il-gezer, gezgin : balant, bitiim, alaka, zen : barsever, bar : serap : birok tr olan bir orman aac : ho kokulu bir bitki : ilgi eken, ilgi duyulan, enteresan, srad : bar, barsever : ilk, tatl, sakince, yumuaka : (ilgizer) : il-grm, gezgin : ama, hedef : il-gn : nazl, nazenin : 1. ilml, lk, lka 2. yunak, hamam : 1. nl, tannm, mehur 2. ilk, birinci, balang, ortaya k : hkmdar.uygurlarda, karahanl ve selkllerde r anlamnda bir

93

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ilik ilik ilikan iliman ilingi ili ilk ilkaan ilkan ilkatmi ilkay ilkaya ilkbay ilkbey ilke ilker ilkgn ilkhan ilki ilkici ilkili ilkin ilkoca ilkson ilku ilkut

: ilk, birinci, nce : soukla scak aras : ili-kan : 1. ilk, lk hava 2. uyumlu, sakin, mutedil : devletine bal, devletinin hizmetisi : bitiik, yakn : balang, dou, k, ncelik : il-kaan : il-kan : il-katm, algan, fatih : ilk-ay : il-kaya : ilk-bay : ilk-bey : (lke) kurucu, yaptrc, oluturucu..(gnmz trkesinde, prensip, dstur anlamnda) : ilk-er : ilk-gn : ilk-han : 1. at yavrusu 2. at srs : at oban : il-kl : birinci, ncelikl ilbilmi: il-bilmi yurtsever, yurduna bal 1hanlarndan 4. uygur hanlarnn nvanlarndan : il-koca : ilk-son : il-ku kartal tr bir avc ku : il-kut

93

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ilkutadm tengrim : yurdu mutlu eden majeste ilkutlu ilkutluk illi illyricum : illirya. ilmen ilter ilter ilteri ilun im10 ime imee imen imer imeray imge imirgi : devlet devletine sadk : vatansever : yurt koruyucusu, yurduna sahip kan, yurtsever, yurdunu toparlayan : devleti, memleketi : 1. ulu, yce 2. soylu 3. gen, cvan : sabah, akam kzll. : em, are, derman : birliktelik, emek ortakl, kollektivizm : 1. emen, can, ruh 2. kayn aac : hayrsever, iyilik sahibi : imer-ay : 1. iyi, yararl 2. iz, belirti 3. tasavvur, zihinsel sembol : taze, krpe : bir. il-kutlu : il-kutlu : bamsz, zgr, devleti olan

imii tungatar: imii-tunga-tar..kaplanlarla den cesur kii imrag (imra. imrak): ak, dervi, dost imra imre imren ina inak inak inal : (imrak, imre, emre) ak, ayeste, gekin
(emre. imra): 1.

aabey, aa 2. beylerbeyi 3. ak, dervi, dost

: imrenmekten...imrenilen, i geirten : yar, canan : 1. han ve kaanlara yakn olan kii hasbey 2. gamsz 3. canan, yar : 1. karde, karde ocuu 2. han ve beylerin en gvenilir adam ve yardmcs : 1. ehzade, han. 2. ayrca bir rtbedir3. yaknen, bilinen

95

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

inal

: 1. soylu, kaan yada hanlarn ana tarafndan akraba 2. anas kaan yada han soyundan olup babas kara budundan, halktan olan kii 3. avrupadaki, kont, baron vb. nvanlarn trkedeki karl 4. emin ve gvenilir kii 1ilki: ilk, ilkin, birinci : inanlan, gvenilen, mutemed : imanl, inanl : ak, bereket ve dourganlk tanras, urukun koruyucu tanras ve kutsal evlilik ayininin bakahraman, adnn szck anlam gn kraliesidir. sami dilinde itar. : hafif, yeni, nazik : huzur ve gvenlik, skunet : yin : (yini, ying) 1. ive, naz, eda 2. sessizlik, sszlk 3. istiridye tr deniz : ince, narin

inangu inanir inanna

ince incesen inci inci ing

inibaci: inci-bac iner inerba ini inisi iran iray iraz irca irci iri irik iren irey irga irge : inmek...den alak gnll, mtevaz : iner-ba alak gnll : karde, karnda : kk erkek kardei 1inalik: kk inal : 1. bozgun yapan, dman yok eden 2. da yamac 3. yn, kenar, ky : 1. gen, delikanl 2. kran, kan dkc, vurguncu : (irs, uraz) 1. baht, talih, mutluluk 2. cesaret, gzpek olma : kra alan, , krlam olgun, bilge : 1. krc, sert mizal 2. kenar, u, sahil : 1. yrc, halk ozan 2. ir.ik, iricik 3. yiri, yerci, toprak sahibi : 1. iricik 2. er, kk er : 1. sert, kat2. ara, vasta 3. rek, yrek : (girey, geray, keray) : talihli, ans, ansl : 1. yrlama, syleme, okuma 2. ergin, olgun

95

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

irgi irgil irgin irgin irgiz

: 1. krm 2. bir atmaca tr : krk, zgn, krgn : (irge) uygurlar ve karluklular dnemi memuriyet nvanlarndan : 1. gnl krgnl 2. bozgun : 1. krgnc, bozguncu, geimsiz 2. krk-uz 3. numune, rnek 4. krk-kz

rgzlarda. 3. avc kular yakalamak iin, tuzaklara balanarak braklan kk ku irik irim irs iris : sert, kat, iri : 1. by, efsun 2. iinden su akan toprak, arazi : mutluluk, saadet : (iraz)

irs. gl : mutluluk gl iriz irkit irkli irlayu irmak irnek iri irtem irtk isen isik isikay isikbay isiyel isrik isrikay
(iraz)

: rkt, rktc, heybetli : 1. gl, muktedir 2. yksek dereceli memur : irlayan, yrlayan, akarak uzaklaan, rmak : akarsu : (emek) sere parmak : peri, peri kz : 1. erdem, fazilet 2. marifet, hner : deer, kymet : 1. esen, yel, rzgar 2. doa, tabiat 3. ak, net, sahih : (issg. issk) is, scaklk, hararet : isk-ay : isk-bay : is-yel...meltem : okayc, sarc, stc : isrk-ay

97

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

issik issiz istek istem istemi istik ibara ibara ien ign iik iil iilay iiltan iiltay iilti iin iinbay iitgen iitmen ikara ilek imut itbala itbarak itgi itik

: isk, s : souk, tenha, cansz, kimsesiz : isteyi, arzu : irade, dileme erki : istem, irade, dileme ve buyurma erki : scak, lman : gl, kat : 1. alkan, hamarat 2. is-bora : igzar, hamarat : (ign) kzl yaprakl bir yayla iei : aydnlk, yaruk, nur : yarul, nur, ziya, k parlts : il-ay : il-tan : il-tay : ik paras : gne parlts, k parlts, yanss : in-bay : iitici, dinleyici, t dinleyen : (iitgen) : i-kara : 1. idmanl, eitimli 2. igzar, alkan : i-mut : it-bala : it-barak (bark, baraka) : iteleyen, itici, yapc, desteki : yetik, yetkin, uzman

97

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

itil itimgen itkalzi itma itmi: ivecen ivgin iy10

: (idil, idi, il) : iteleyen, itici, desteki : temiz, temizleme : alt, edevat, takm
(etmi)

yapc, uzman, uzmanlam

: aceleci, telal : (evgin) ateli, sabrsz, telal : ay anlamna gelir. (saha halk edebiyat)

iyaahn10 : el kantar iyba iybek iydar10 iye iyekila iyeuza iyi iyik iyim iyimser iyi : utanga : iyi-bek : aylar : g, kudret, erklik, sahip olma iim: (iim) itenlik, samimiyet 1irim: mjde, iyi haber : (iyekula) iye-kula : iye-uza, gl, egemen ve uzman : iyi, yararl ve uurlu : 1. iyi, uurlu 2. heves : 1. gzellik, hniniyet 2. dost, canan, yaren : olaylar iyi gzle gren ve yorumlayan : armaan, hediye, ihsan

iyiturul: iyi-turul iynem iz izarslan izay izbars : dost, ahbap, yaren, canan : basma, ezme, sktrma, kesmek, yarmak...bildiren kkten, yark, yara, kalnt, belirti : iz-arslan : isim : iz-bars

99

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

izbasar izbay izbek izboa izbri izbudun izel izgi izgitan izg

: iz-basar : iz-bay : iz-bey : iz-boa : iz-bri : iz-budun : iz-el (il) : (izg) 1. iyi, kutlu 2. akll, zeki 3. adil, adaletli : izgi-tan : (izgi)

izgbarlas: izg-barlas izgbegm: izg-begm izgbige : izg-bike

izgmeng: izg-meng izgtay izkan : izg-tay : iz-kan

izmangu: iz-mangu iztay jasz kaan kaan kaan : iz-tay : bakz. as, asi : imparator. kaan kaan, hakan : kaan, han : (kaan) ...kaan szcnn mool azndaki sylenii

kaantegri : or gkyz kaantegrii : or astronom, gkbilimci kaba kabak kabal : byk, iri, ikin : 1. kapal, kabuklu 2. kabark, kabaday : kapal, zindan, mahpus

99

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kabami: kapal, gl, mahfuz kaban kaban kabar kabartu kabi kacir ka kaali kaan kagar kair kaira kamas kaut : dik yoku, kayalk, uurum, msr koan : 1. kapan, kapc 2. kabark, asi, isyankar 3. dik yoku : 1. kabark, asi, kabaday 2. kapan : iik, kabark, kabarck : kavu, kavuma, birleme, toplanma : kar, karc, korkutucu, rktc : (ka, ka) kaan, koan : kaakl, kac, koucu : 1. koan, kaan 2. vakit, saat, vade : (kogar, kagar) 1. ko gibi, koyiit 2. ko bai : karan, kartc : (kar) 1. karan, rkten 2. alkan, aktif : 1. kamaz, rkmez, korkmaz 2. evcil, munis : 1. sava, d 2. ksa mzrak, karg

kadagan: buyruk, ser, emir, komut kadak kadan : (katak, katk) 1. kat, sert 2. mh, ivi 3. armaan, hediye : katan, kadagan

kadar gtren, trk tarihinin nl simalarndan olan kii kada kadr kadir kadirca kagi kaan kaan : arkada, yaren, yakn : kuvvet g : (katr) gl, dayankl, metin, inat : katr gibi : (kaki) fke, iddet : imparator, yce hkmdar, genelde byk kaan : imparator, hanlarn han

kaanli(g) : imparatorluk, imparatorlua mensup olma

101

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kaba kanili kakian kakin kakiz kaka

: koruyucu, muhafz : kan-l...kan oymana bal : fkeli, gz kara : 1. kl ve karg hamlesi 2. ihtar, ikaz 3. hiddet, fke : gzpek, hiddetli : seri, aceleci, hzl

kakumaklu: gazabl, iddetli kal kalaba kalakli kalana kalav kaldun kalgan kalgay kalin : ulu, saygdeer, hatr saylr : 1. ulu, saygdeer 2. sayca ok, kalabalk, bolluk : ulu, yksekte : bakiye, arta kalan, artk : akac, nktedan : kalan, artan, bakiye : (kalkan) ok, karg, kl gibi sava aletlerine kar koruma salayan siperlik : veliaht, ehzade : 1. sert, dayankl 2. mal, servet, varlk 3. ehiz 4. yararllk, fayda

kaln, geni, aatan yaplm eki kalingu kalisiz kalmuk kam kam : (kaln) kalng, gl, dayankl : phesiz, kararl : g gsterisi, gllk, kabadaylk : aman b12, bge12 : amanist gelenekte, ulu kii (hekimlik, filozofluk, byclk, duaclk dahil olmak zere, oba ya da oymaklarn, her trl sorunuyla ilgilenen kii)

kamalag: sedir aac kaman kamaz kami kamdu : 1. kuman, kumanl 2. gz kara, cesur, aman vermeyen : sarsc, sallayc, rktc : krba : para yerine geen eya, emanet

101

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kamat kamu kamu()

: sarstc, rktc : hep, btn, dkeli, bir lkede yaayan insanlarn tamam, halk : 1. btn, tam, hep 2. halk, ahali 3. destek, dayanma

kamutay: kamu-tay (...cumhuriyetin ilk yllarnda, trk dil kurumunun da teklifiyle, millet meclisi yerine bu szck kullanlm ancak, sonralar yine kullanmdan dmtr.) kan kanat kanbay kanci kandi kanduk kang kangsik kani kanik kani : 1. soy, sop, kaynaq, soyluluq 2. damarlardak sv 3. kaan, han : 1. ty, telek 2. taraf, yn, cenah : kan = tok, doymu+ bay= be : yetkin be, memnu be, varlkl be : 1. kan gden soylu 2. kanc, kanm, inanc : inanl, kank : (kanduk) kand, kank : (kang, kan) kan, soy, ata : 1. karde gibi..karde yaknlnda 2. vey karde : 1. kanm, kank 2. sevin, nee : 1. kanma, inanma, kabul, ermek 2. sevin, nee : kandr, cilve, ive

kanitgan: evk veren, kan kaynatan kank kankli kanlan kanli kantik : 1. kan, soy 2. ata, baba : soylu, soyu sopu belli, kanl : soylan : soyl : 1. kandrc, iveli 2. uzakta, gurbette olan

kanyumaz: kan-yumaz (yumak, ykamak...dan) kapaan : fatih kapar kapgan kapgan : 1. akl, can, ruh 2. kalkan, zrh 3. kapan, tuzak : kapaan : 1. kanl, soylu 2. kalkan, zrh 3. algan, fatih 4. kaplan 5. kapan, tuzak

kapgiay: saf, sade, halis

103

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kapkir kaplan kapurtu kapuz8 kar

: hassas, imtizal : kapan, kedigillerden bir yrtc hayvan : kabart, kabark, kabaday : bir nehrin yard byk kayalarn yarlm olan yerleri : kar tanesi

kara ylk : tra olmu, yolunmu kara : siyah renk, akn kart ancak...bu szckte de trke ad ve sfatlar arasnda zel bir yere sahiptir. nk birok mecaz anlam iinde barndrmas ilgi ekicidir. birok birleik adn, banda ya da sonunda kullanlabildiinden, eitli anlam deiiklikleri de ortaya kabilmektedir. bu yzden, ierdii tm anlamlar aklamakta yarar vardr. bu durum, ayrca trklerin, sosyal yaamlarnda, renklere ne derece nem verip, ne derece zengin anlamlarla bezediinin de nemli ipularn 1verecektir. rnein: ak: gney, kzl: dou, sar: bat, kara: kuzey : kara-ba 1. evlatlk 2. kul, kle

karaba

karabkey : yaman grei karaca karaca karacik karaigir karail karaga karali : 1. karaya alan, esmer 2. gz kara, cesur, iddetli 3. bir ceylan tr : 1. karaya alan, esmer 2. gz kara, cesur, iddetli 3. bir ceylan tr : 1. esmer, kar tenli 2. gzbebei : karac-yir, yer : kumral, karaya alan : karga, kuzgun : 1. yasl, matemli 2. baklar etkileyici

karak ok : or tgzsz. karak karaki karakirk karakol karal : 1. kara-ak 2. gzbebei 3. bak, nazar : 1. gzlemci, bakc 2. kaeakei : kara-krk (..krk says da, ve dokuz gibi, trklerin uurlu saylarndandr.) : 1. kara el 2. gzetleme yeri, gzetim alan : vade, mddet

karaman: 1. kara tenli 2. yiit, gz kara karami : bakm, grm, ak gz

103

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

karan karain

: esmer : esmer, karaya alan

karatekin (karatigin): karan ehzade, esmer prens karaul : bak, gzlem yeri (karakol szc buradan gelir)

kararek: kara-yrek cesur, korkusuz karav karavul karay karayan karak karda kargn kargin karguy kariksiz karimi karinik karinda karligan karlik karlu karmas karit : bak, nazar, bakan : (karaul) 1. gzc, keif kolu 2. muhafz, badgart : yardmc, yararl, yardmsever : bakan, gzleyen : 1. pene 2. bst, yarm heykel : karde, karde yaknl : bir eit byk rende : mebu : 1. bir atmaca tr 2. gzetleme kulesi, da balarna yaplan yksek yap : saf, temiz, kark olmayan : kark, karm : bak, nazar, gz kaama : 1. karde, kardelik 2. kz karde, bac (kazak ve krgzlarda) : karlar eriyince aan bir dsa iei : karl arazi, karl da : karl, kar alm : kartrmaz (soyunu, neslini) : kar

kartaha10 : atn karn blgesindeki yal ve lezzetli et kartal karu kasa : iri kanatl avc ku (karatal) : 1. kar, kark 2. kara u : 1. keser 2. kasnt, afili 3. frtna

105

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kasmi ka ka8 kagar kaka kauk

: afili, fiyakal, kasnt : ka, korkusuzluk, cesaret : uzanan srtlara, zellikle yarm daire eviren : cesur, stn vasfl : 1. yiitlik, mertlik 2. stn vasfllk 3. dayankllk, metanet : dayankl, metin

kat komus : or akordeon katan katgi katgi katigu katik katilgan katilik katiz katlav katlicak katlig katmi katun katun : 1. sert, kat 2. saplayan, (karg, ok) 3. ekleyen, artran
(katk): 1.

kat, sert, hain 2. yarar, yararllk 3. nee, enlik

: kat, sert, dayankl, hain : alkan, gayretli, azimli : 1. kat, sert, glk, iddet 2. katlan, katlm 3. ekmek, yemek : dayankl, metin, sert : glk, sertlik, dayankllk, hainlik : 1. aa kabuu 2. tarn : zrh, siper : katca, serte, iddetli : katlk, sertlik : 1. saplam 2. katlam 3. eklemi : imparatorie, hatun, hanm : trkedir. (yazarn orta asya - tarih ve uygarlk yaptnn 150. sayfasnda bu szcn sogdca olduu belirtiliyor, b.n.) kadn imparator anlamna gelir. daha sonra hatun ve kadn biimini alacaktr. bugn yalnzca kadn anlamna gelmektedir. (roux . o.asya) : (hatun) imparatorie, kaan elerine verilen bir unvan. (kadnszc buradan gelir) : kovucu, defedici : konuk, ksa sreli misafir : 1. kavuma, vuslat, kavuulan yer

katun kavan kavin kavit

105

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kavut kavurt kavu kay kaya kayak kayalak kayan kayar kaya kay kayi kaydu kayga kaygin kaygu kaygulu kaygun

: nehrin denize kavutuu yere : 1. kurt 2. kamet, ihtiam 3. dayankllk, kalclk : 1. menzil, kavuulacak yer 2. buluma, buluma yeri : 1. tipi, kar frtnas 2. masal, hikaye : ta blou 1. sertlik, salamlk, yklmazlk, dayankllk 2. ihsan, inayet : kayk, sandal : 1. kayk, sandal 2. kaya, kayalk : 1. , kmedsi 2. sel, sel suyu : 1. sel, sel suyu 2. gurur, onur : hsm, akraba, kavim karda : or trkleri ozanlarna kay adn verir. : masalc, destanc : 1. kat, sert, iddetli 2. kayg, hzn 3. sel, sel suyu : mucize, olaanstlk : 1. zgn, kaygl 2. isyankar, isyan halinde : kayg, endie, titizlik : kaygl, mahzun : mahzun, zgn, mteessir

kaygusuz: vurdumduymaz, gailesiz, umursamaz kay kayi kayir : berk, kudretli, kuvvetli. (kay, kay): yamur, saanak, bora : 1. sel 2. kar frtnas 3. muhkem, iyi korunan : 1. kayrma, hamilik, destek 2. heybet, gsteri 3. azim, kararllk

kayirga: 1. deste, demet 2. kayrc, koruyucu kayirmi: kayran, kayrc, desteki kayiri kayitgan : 1. ili, merhametli 2. kar, muhalif, hizip : dik bal, boyun emeyen

kayitmas: adil, adaletli

107

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kayna kaynak

r: 1. pnar, gze 2. ateli, kzgn : pnar, gze

kaynarca: 1. kaynak, pnar, menba 2. ilca, banyo kayraldi: 1. destekli, torpilli 2. eli ak, cmert kayrim kayru kaytag kaytbay kayurtar kazak kazan kazanci : arka, destek, inayet : geri, arka, destek : aldatc, adaletsiz, hilebaz : adil, adaletli, hakkaniyetli : kurtarc, yardmsever : 1. kaak, kpak, merkezden uzak kalan 2. otoriteye bal olmayan, : 1. kazan, kazanm, birikim, art deer, bolluk 2. kzan, kzgn : (kazan, kazan)

kazancuk: 1. kazan, kar, getiri 2. yemek kazan, tencer kazan kazgan kaz kaz kazilik : gelir, kar, art deer, getiri : kazan, kazan : kazaklarn at etinden baharatsz ve bibersiz olarak yaptklar sucuk. : sahalarda atn karn blgesinde bulunan yal ksm : 1. kazk 2. kazma aleti 3. kzgn, celalli

kazirgan: cehennem. zker: ulu ruhlu kii, kazirgan: cehennem. zker: ulu ruhlu kii, kazirgan: amanist gelenekte, kt ruhlarn, dorulua gelmesi iin, geici bir sre iin kald ate ukuru. bir nevi cehennem kazu : nimet, kazan

kazvistik : vicdan durumlarn inceleyen tanrbilim dal. keben12 : dalarn sarp ve kayalk yerleri keben : itimat, gven, honutluk

keben: honut, bahtiyar keig : 1. geit, kpr 2. mutlu, sevinli

107

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

keikli keir

: mutlu, sevinli : balayc, affedici

kergen: balayc, affedici kedimlig: 1. zrh, demira 2. giyimlik, giysi kekmen keler12 kelesin kele kele kelezti kelgin keli12 kelit keltei keme : olgun, ergin, ermi : da tepelerinde dklen kil tabakalarndan oluan boluklar, maaralara bu ad verir. : gelesin, gelik, halife : cesur, kahraman, yiit, yakkl, gzel, gzel olan erkek ocuklarna konulan (gke, gkmen gibi) adlardandr : alml, yakkl, cvan : hayal, serap : gelgin, suyu kabaran rmak : zerinde sularn birikemeyecei yzeysel eime bu ad verir. : olgunluk, geliim, suhulet : gelici, gelecek olan, halef : asker, askeri grevli

ken tengrim : gen majeste anlamna gelir. kenliy kendil kendz kene : ouz beylerinin, zellikle gz kurultaylarn dan sonraki toy ve lenlerde, kendi mallarn yamalatp, halka datlmas iin kurduklar byk sofra. yama sofras : gnl, gnll, temiz yrekli : nefs, can, ruh : istiare, mavere

kengeraslar : mert ve cesur. kangardan tremitir ve peenekleri ifade eder. keni kepir12 kepke keptik : (kuni) adaletli, adil, dengeli : ot bitirmeye gc olmayan yer : rnek, numune : 1. latif, akac 2. eit, msavi

ker bua : ker: kuvvetli, byk+ bua.

109

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

keramun: karaman, esmer tenli kerayet kereg kerekli kerekt : sahil, ky, plaj : ev, adr, barnak : gerekli, elzem, ihtiya : ihtiya, lzum, zaruret

kereklg: adrl, gebe kerelti keren kere keri : tanklk, ehadet : ulu, kebir, kadir : kiri, yay kirii : 1. eski, kadim, geride kalan 2. germekten, gerilmi, gergin

kerinsiz: esiz, binasir, emsalsiz kerki kerkit kermen kertk kesen kesi kesik keskin : balta, nacak : nacak : germen, kale, hisar : (kertik) 1. aaca bakla izilen izgi 2. yapay, suni : 1. keskin, kesici 2. blm, ara : keskin, kesen, kesici, sert : kesi, keskin : 1. sert mizal, asabi 2. u, ekstrem 3. kesici

kesme ta : dikdrtgenler prizmas biimindeki ta bloklarn yatay dzlemler oluturarak dizilmesini ieren duvar rgs. (g. bean) keike keiki ket ketik kete keyik kezik : 1. muhafz, koruyucu 2. defa, sra, adet : 1. israrl 2. nbeti : 1. darbe 2. ylmaz, azimli, kararl : darbecik : ulu, byk : baht, mutluluk : cesaret, atlganlk, cret

109

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kezir

: (kizir, keser) cesur, cretkar

khalkedon : istanbul, kadky. kibi kicir : keif, bulu : duygusu, intikam

kicurgan: gsterili, marur kii kiicik kiigz kiik kiin kiki kikine kidg kidik kiilcim kiitduk : 1. kii, adam, insan 2. kk, minyon 3. gemi, geik, eski 4. kei : 1. kiicik, insanck 2. kk, minyon : kii-gz : 1. kk, minyon, geik, gemi : zincir : 1. eski, kadi 2. kii, insan : (gigine) gekin, gemi kadim : giyim, giysi, elbise : gedik, gdk : kvlcm, erare : davet, ikram

kihi tla10 : kiinin dili kihi tbt10 : kiinin ba kilai kilauz : kl ve baklarn bilendikten sonra az ksmnda meydana gelen izgi : klavuz, rehber

klamannar10: kirpikler kilavun: dn hediyesi kildi kilici kilig kiligli kilik : 1. yaratc, yapc 2. etken, amil :yaratc, yapc, halik, kadim : 1. yaradl, huy, karakte 2. beceri, i, yapclk : 1. iyi huylu, ahlakl, grgl 2. becerikli, alkan, igzar : klg

111

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kilikia kilin kilin kilivan kilter kilu kilken kimaa kimar kimirtu kms, kmz kimiz kimmer kimna kin kinagu kinay kincal kinak kindik kine

: adana, iel, karaman illeriyle konyann gneyi ve antalyann dou yann kapsayan tarihi blge. : 1. huy, yaradli 2. naz, ive :kln, huy, karakter : hediye, bahi, dl : 11. yzyln ortalarnda 11 peenek uruunun bas olan turakn atas. : kl : glen, gle, gleryzl, mtebessim : engel, mania : komar, homar, yakkl, cezbedici : kprdan, devinim, jest kurum : peynir (oyratlarda isim olarak kullanlyor). : trke. moolcadr. mayalanm ksrak st anlamna gelir. : eki, mayho anlamna gelen ve ksrak stnden yaplan bir iki : m..12. 8.yy.arasnda gney rusyada, trak. frig dil ailesine mensup hint. avrupal gebe bir kavimdir. : srekli, daima, her zaman : 1. silah muhafazas 2. gayret, alma 3. su, crm, ayp : 1. ceza, cezalandrma 2. alma, aktivite : aktif, alkan : ince, narin, zayf : bak klf : orta, odak, merkez : ura, meveret, kongre

kinetik ilke : devinim ilkesi. kingal kingi kinige : ince, narin : metin, dayankl, sebatkar : sahalarda kitap anlamna gelir. (saha halk edebiyat)

111

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kinik kpak kipak kpty

: 1. gayret, gayretli, alkan 2. muhterem, erefli, hakim : aa kovuu anlamna gelir. bir trk boyunun addr. hareketli, yerinde duramaz anlamna gelir. : 1. merkezde kam, uzaklam ve bir otoriteye bal bulunmayan 2. ayrlk, geni toprak, sahipsiz bo ve geni arazi 3. aa kovuu 4. baht ak, talihli : sahalarda makas anlamna gelir. (saha halk edebiyat)

krgzlar : m..1. yzyl sresince irtiin yukar ak blgesinde yaayan, daha sonra da yeniseyin yukar akna, yani minusinski havzasna tanan gebe bir kavimdir. inliler krgzlarn d grnne dair tasvirler sunar. aratrclarn byk ksm bu tasvire dayanarak onlar trk meneli olmayan, sarn, mavi gzl bir kavim olarak deerlendirmektedir. ancak daha sonra dil itibariyle de trklemilerdir. kirici kirik kirim kiri kirkin kirkli : 1. kran, blen, yaran sert mizal, gnl krc 2. kenar, sahil : krlm, blnm : 1. kr, bozgun, katliam 2. krgnlk, ksknlk 3. u nokta, kenar : sinirden ve barsaktan yaplan sicim. ok yay olarak da kullanlr. : bahi, hediye : eski, amanist gelenekten, baz deiiklikler yada dinsel motiflerin de eklenmesiyle, bugnlere kadar gelen bir inanca gre, gerek anlam krk nl ata ruhunun korumas altndaki kii : krma yeri, krman, harman : 1. hapis, dar yer 2. kstl, baml : hapis, mahpus, kstrlm : utanga, mahup : acele, aceleci, telal : smerin tufandan sonraki ilk bakenti. : klk, k iin ayrlm : karakter, ahsiyet, insan olma zellii : (kigen) 1. kk, minyon 2. geen, gemi : kn kalnan yer, ez, klk ev : 1. inliye benzeyen , inliye karm 2. kutay : bir daa adn vermi olan kral. (estin. laporte) : gurur, kvanma, sevinme, nme, mutlu olma, kendine gvenerek ve nerek

kirman kisig kisiglu kisrik kistavul ki kiil kiilik kiken kilak kitay kithairon kivan

113

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kivanduk: kvanl, mutlu kivik kvlcm kivilcim kivlik kivrak kivrim kiyak kiyal kyan kiyan kyat kiyat kiye kiyeli kiyga kiygi kiyik kiyik kiyiksiz kiyin kiyikan kiyma kiynak kiyuk kizarik kizek : ara, fasla , ate paras : ate paras, erare : kvan ve mutluluk nedeni : 1. kvanl 2. hareketli, dayankl : hare, iltiva : 1. gaddar, acmasz 2. kayak, kaydra 3. ekicilik, cazibe : imge : dadan ok hzl inen sel anlamna gelir. : 1. dadan hzla akan sel suyu 2. gaddar, acmasz, kyc : isim olarak kullanlr.cuci ulusu iinde en mhim kabilelerden biridir. : ekici, cazibeli : kut, talih, ululuk : mbarek, saygdeer, ulu : zeki, ok akll : zeka, deha : 1. zeka, dahi 2. ekici 3. kaak, kapak : kiyuk, geyuk : kamaz, sznden dnmez, dz : 1. akid, szleme, anlana 2. g, kudret, otorite : 1. sznn eri, sznde duran 2. cesur, gzpek : gamze : 1. nl, mehur 2. pene, kartal penesi : 1. mutluluk 2. geyik : 1. kzl, kzllam 2. kzgn, kzaan : 1. kesik 2. nbet 3. seyran, gezinti

113

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kizgan kizgin kizi kizik kizil kizilgu kizir kizirak

: kzgn, kzm : kzllam, asabi, kzaan : iddet, asabiyet, kzama, kzgnlk : 1. kzgn, asabi 2. ksk, hapis : 1. krmz, al 2. altn 3. kzm, kzarm, kzgn : kzarm, kzgn : 1. keser, kesici 2. gever, gezgin 3. atlgan, cesur : (kzark, kzrak) nadir, ender rastlanan

klasik dnem : yaklak olarak m.. 5 ve 4. yzyllar. (g. bean) klazomenai : urla. kobrat kobu : (kubrat) derlemek, toparlamak, rgtlemek : (kovu) buket, demet

koburcuk: kabarck, kabark, kabaday koca : 1. ulu, saygdeer, hrmete layk 2. bilgili, tecrbeli, grp geirmi 3. gsterili, azametli 4. mert, dz, ko gibi

kocaman: 1. akll, bilge 2. iriyar, csseli, heybetli ko koa koak koan koa kogar kou kou : erkek koyun dz, mert, yz yze den, hilesiz, yiit, dayankl, ylmaz : 1. ko gibi..2. kibar, centilmen : ko gibi, cesur yrkli : 1. centilmen, kibar 2. koan, koucu : rehber, yol gsteren, nde giden : (kagar, kagar) 1. ko ba 2. ko gibi, koyiit : dada ve efe gibi centilmen delikanl, aa be, ssl araba anlamlarna gelir. : 1. ko gibi 2. kibar, centilmen

kougar: mert, yiit, z sz bir koum koun kodar : 1. yiit, mert 2. koum, koma : dz, hilesiz, temiz yrekli : marur

115

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

koklu kokulug koku kolan kolani kolbag kolbas kolba kolbay kolch

: koku, parfm : koku, parfm : dallar, ok yapmna elverili bir aa tr : 1. hediye, bahi 2. kollayan, koruyan 3. at, eek, katr gibi hayvanlarn, eyerini : kolanc : kadnlarn, aksesuar olarak bileklerine taktklar, boncuklu halka : orduyu yen anlamna gelen bir kuman addr. : askeri birlik ba, komutan, askeri koruyup kollayan kii : askeri danman : byk iskenderin dou seferleri tarihinde, harezm civarndaki bir lkenin addr. ayn ada, bizansl tarih yazar theophylaktos simokattesin anlatt gktrk imparatorluunun kuruluu hadisesinde de rastlyoruz. kolch ad choalitalarn lkesinin adyla muhtemelen ayn kke sahiptir. : kolcu, muhafz, koruyucu : bilgee taklan ynden rme eldiven, kollarn kirlenmemesi iin bilekten dirsee kadar geirilen kolluk, eitli maksatlarla kola taklan iaretli erit, pazubent, savalarn giydii zrhn kola geirilen paras, iplik krnda kolu evirmee yarayan kol anlamlarna gelir. : kolcu, koruyucu, kollayc : muhafz, beki

kolcuk kolak

kolak kolu

koldag: hami, koruyucu, efkatli, merhametli, yardmsever kolda kolda kolgay kolka koltag kolu : arkada, yardak anlamna gelir. : 1. silah arkada 2. arkada, birbirini kollayan : veliaht, ehzade (krm ve kazan hanlklar dneminde kullanlan bir aksesuar : 1. kolgu, kol taks 2. refika, hanm, e : arka, himaye, destek : kolcu, kolba, komutan

kolunu: yakar, niyaz koman komas komuk : (kaman, kuman) 1. yurduna yabanc sokmayan 2. aman vermeyen 3. kumral : komayan, brakmayan, aman vermeyen : 1. kabuk, aa kabuu 2. hazine, define

115

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

komur

: cesur, gzpek

komutanlarndan 3. gazneli mahmud hann komutanlarndan kon kona konag konalga konat konca koni konuk konuy : 1. yurt, vatan 2. konak, yerleim, mekan : aiyan : 1. konuk, misafir 2. konuk arlanan ev : 1. konuk yeri, ba ke 2. menzil, konulacak, varlacak yer : 1. cana yakn, munis, sokulgan 2. konuk arlayc, konuksever . 3. birlikte g eden oba birlii : 1. armaan, bahi 2, gl : (koyuncu) han : cuci olu orda. ienin olu sartaktayn oludur. : 1. aina, tandk 2. konuk : hanmdan bir derece aa kadn, prenses demektir.

konuy tengrim: konuy-tengrim konuy kondu kondur kongar konik konuk konuk konul konulga konur konur konu kopan kopt : kaan kz, prenses, soylu kz : yerleik, yerli : konuksever, cmert : 1. koyu krmz renkteki at 2. kzla yakn renk tonu : can, ruh, yaam : 1. konu, komu 2. yerleim yeri 3. konuma, laf : 1. misafir 2. can, ruh 3. varlacak yer, menzil : 1. kerevetlerin altndaki, yk konan boluk, yklk : 1. konuk yeri, ba ke 2. konua verilen yemek, deerli yemek :. boz renginde, toprak renginde anlamna gelir. mecaz olarak yiit, kahraman, kibirli gururlu anlamlarn ierir. : 1. yakkl, civan 2. gururlu, onurlu, marur 3. kara ve kzl karm renk, : 1. yerleim, karargah 2. menzil, varlacak yer : 1. galip, utkan 2. ulu, yksek : kpt, ilkin msrn yerleik halkna, daha sonralar hristiyanlara bu ad verildi.

117

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kopturu kopu kopun kopuz

: sayg duruu, tren duruu : kop, ok, okluk : oklu, bereket, btnlk : trklerin en az 1700 yldr kullandklar mzrapl bir alg. bugn anadoluda yerini balama trnden sazlara brakm olmakla beraber orta asya ve sibirya trkleri arasnda hl kullanlr. : saz, balama (kop_uz) : 1. z, maya, asl 2. ate paras, ate : korucu
(gen

kopuz kor korcu kore korgan

kz): persephone'nin dier bir addr. (estin. laporte)

: korunan yer, kale, kurgan

korgavu: savunucu, mdafi korii korig korinth : korucu, koruyucu, beki, yasak blgeleri bekleyen ve koruyan kii : 1. koru, aalk, yeil blge 2. korunan, yasak blge dzeni : tapnaklarda ve dier yaplarda kullanlan bir dzen. stunlar, ion dzenindekilere benzer, ancak balk farkldr. ion dzenindeki volt yerine akanthus yapraklarnn fkrd bir kasnaa sahiptir. (g. bean)

korkmaz: korkusuz, cesur korkun: korkutucu, rktc korkut korkut korkyra koru koru : korkun, heybetli anlamna gelir. : 1. heybetli, korkutucu, korku salan : korfu adas. : 1. koru, koruluk, aalkl blge 2. koruma blgesi, sit alan 3. yasak blge, askeri blge : yalnzca bir masal ve efsane anlatcs deil, ayn zamanda trklerin sosyal ve kltrel yapsn, en gzel ve net bir biimde dile getiren, konularnda bunu ileyen bunlar derleyip toparlayan, o gnlerin nemli olaylarnn notlarn tutan bir tarihidir de. bizler, bu ulu ve bilge kii sayesinde, trklerin, sosyal yaam, aile yaam, ynetim ve siyaset anlaylarn, kltr anlaylarn, ad verme biimlerini, adlarn nemini, rendik. bu yzden bu ulus, korkut ataya ok ey borludur. : koruyucu, korucu, muhafz : kor-rek : 1. ko 2. dizi, sra, dize

koruku korrek ko

117

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

koak koar koma

: 1. koulan, koturan 2. neide, destans iir : 1. emredici, buyurucu 2. koucu, alkan, hareketli 3. dizen, dzenleyen : ll, uyakl sz

kotamga: ko-tamga kouk koul : 1. yanyana, birlikte, yaren, dost 2. koma, iir : hkm, art

koulgan: koul koyan, buyurucu koum koun kotan kotan kotku koy koyak koybala koylu : 1. koum 2. bal, yanyana 3. atn, eyer, kulan, zengi vb. malzemelerinin tm : 1. asker, sava birlii 2. halk, ahali 3. dizi, dize turul: kutan-turul : (kutan) : alak gnll, mtevaz : 1. koyun 2. merhamet, acma duygusu : (trkmenler) derin olmayan maara gibi doal ukurlara koyak derler, dokunakl hikayelere de bu ad verirler. : kuzu (oyratlarda isim olarak kullanlr.) : 1. merhametli 2. istikamet, yn, ynn bilen 3. koyunlu

koymaral: koy-maral koyon koyu koyuldar : tavan (oyratlarda isim olarak kullanlr.) : merhamet : 1. merhametli 2. hrmetli

koyulmu: 1. merhametli 2. alkan koyunlu koyurga : 1. hun, hunlu 2. merhametli : 1. hrmet, ltuf 2. acma duygusu, merhamet

koyurtang: zgrlk, hrriyet kozalak kozan kozan : am, selvi gibi aalarn sert iei : kazan : kozalak

119

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kozgav

: kyam, isyan, bakaldrma

kozmogoni : evrenin oluumunu ve geliimini inceleyen bilim dal, evrendoum. kbek kdrg kgmen kz kk kkek kkda kken kkim kkl kk kktem kl kleler
(kebek)

: kuman babularndan birinin ad.

: kurban, adak : (gkmen) 1. tanrsal, ilahi 2. sayn, saygdeer 3. gcn tanrdan alan : 1. gksel, tanrsal 2. gs, sine : 1. gk 2. aile, soy : gkek : emsal, rnek : gen, gelen, 2. kken, soy, aile : 1. gm 2. soyum, ailem : 1. tanrdan gelen 2. soylu : (kk) gk, gkten g alan, tanrdan gelen : 1. bahar 2. genlik 3. deha, akl : gl ululuk, sonsuzluk, derinlik, bilgelik : (atina'da) hukuk asndan kleler birer kiilik olmayp yalnzca erkek veya kadn bedenidir. ou satn alnm sava esiridir. m.. 430'da yaklak 250 bin nfus iinde atina yurtta 45 bin, kle 125 bin kadardr. en fakir yurttan bir, iki, en zengin yurttan elli kadar klesi olur. kle sahibi onun zerinde lm kalm hakkna da sahiptir. ne ki, kendisine kt davranlan klenin bir tapnaa snma hakk vardr. atina greceli yumuakl ile tannmtr, orada kle azat etmek olaandr. en ar alma koullar laurion gm madeninde uygulanan koullard, o vakitler bu maden youn bir biimde iletiliyordu. (estin. laporte) : halk, ahali : yk hayvan : 1. yardm, arka, destek, inayet 2. ahali, halk : hayal, illzyon demektir. : 1. hayal, d 2. irk, soy 3. cevher, damar : gerdan, d : hazine, define : (knk) cariye, odalk

klmk klk kmek kmen kmen kmey km kng

119

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kngl knilik knka kn knl kp kptk kpk kprge

: gnl, can : adalet, doruluk : knka, kenke, meveret : adalet, doruluk : gnl , can : ok, gr, okluk, bolluk : 1. bereket, bolluk 2. kalabalk : kabarck, kprck, oklu, art : 1. kpr, geit 2. sava davulu

kregen : gren, grc krem: krgz krke krkem


1.

krpe, taze 2. grgl, terbiyeli

: grgl, centilmen, beyefendi : aatan yaplm tabak : 1. grkem, ihtiam 2. ho, gzel, latif

krkli bike : gzel hanm anlamna gelir. krkli yah : gzel, iyi anlamna gelir. ks : sahalarda on kilometrelik uzunluk birimi anlamna gelir. (saha halk edebiyat) krkl krpe kr krm krmi : gzel, alml, cemile : taze, cvan : (krg) gzc, haberci, casus, gzlemci : 1. bak, nazar, gzlem 2. d, rya 3. zeka, fehm : astronom, rasat, gzlemci, yldzlar inceleyen kii.

krmdk: bakc, nezareti krn : 1. grg, muaeret 2. bakan, nazr

ksemen: tas artan ko. kker kk ktz , kger : kundurac, yemenici, kundura tamircisi anlamna gelir. : dilek, temenni : kymetli

121

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kven kvez kymen kymez kzlk kreusa krum krypta kuali

: 1. gven, gvence, teminat 2. azamet, gurur : afi, alm, fiyakal. : 1. yanc, yank 2. hayal : yanmaz, ate almaz. : at kuyruundan yaplan, gz kamamas ve gz arlarnn tedavisinde kullanlan bir dokuma. : priamos ile hekabe'nin kz, aineas'n karsdr. troya'nn d srasnda ortadan kaybolur. (estin. laporte) : on drdnc bulgar kral. (yakl.803. 814) : yer alt koridoru, dehlizi. (e. akurgal) : in kaynaklarna gre harezmn adlarndan biridir. muhtemelen bizans kaynaklarnda choalita adn tayan bir kavmin sir derya yaknndaki lkesine iaret ediyordu. : kvan, sevinli gurur : kvan : grz, demir topuz. : kapan : kaba, hantal, biimsiz, syleyii, ivesi kaba olan anlamlarna gelir. : kapal, gizli : (kubil) gkyz, feza, sema. : gen, ger : ger, gc : deste, demet, ba : ger, gmen : sihir, by

kuan kuani kubal kuban kubat kubat kubi kucan kucar kuam kuar kuda

kudagai: byc, doktor kudak kuday : kadak, kat, sert : tanrnn addr. alap, huda, lgen gibi.

kudekan: buyruk, sert, emir, azar

121

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kuku kul kul kula kula kulagu kulak kulan kulan kulani kulbak kuldam kulga kulgu

: 1. gonca, gl 2. aka, latife : 1. koyun 2. can, ruh 3. uurum 4. adalet : baml, bal, kle ballk, sadakat : 1. kzl ve karm renk, doru, bordo 2. yelesi, ve kuyruu kara, gvdesi kzla alan at 3. yabani at 4. gzkara, atlgan : 1. aklk, mesafe 2. iki kol arasndaki ara : 1. yaratc, klc, hkmedici 2. kula gibi 3. korkusuz, gzkara 4. kul-ak : (trkmenler) denizlerin karalara doru girmi olan paralarna (burunun aksi) kulak derler. : vahi at anlamna gelir. : 1. galip, utkan 2. vahi at 3. yaban eei : 1. at terbiyecisi 2. musikiinaz, mzisyen : merhametli, yardmsever : sadk kul : gvercin : 1. mfetti, murakp 2. gvercin

kuli. enlil : smerde enlilin dostu, dumuzinin bir sfat. kullab kulpu kuluga kuluga kulun kuma kumak kuman : smerde urukun karde kenti. : 1. kilit 2. kulluk, kulluk eden : gvercin, sumru gibi, kumru gibi anlamlarna gelir. uva trklerinden ad olarak kullanlr. : gvercin : tay, st emen adaki at yavrusu : solgun, soluk : 1. yardm, kmek 2. sevda, ak : trkten trkmen, kundan (hun anlamnda b.n.) kuman teekkl etmitir. kum, hun ile mnasebettardr. macarcadaki him, votyak ve samoyede kum, zryencede komi szckleri hep ayn mene gitmektedir, belki de latincedeki homo ve gota guma szckleri de bunlardandr. hepsinin manas insan, erkek demektir. (nemeth gyula). 2. solgun, sarmtrak. (r.r.arat). 3. kestane rengi ile sar aras (talat tekin). 4. kuman babularndan birini ad.
.

kuman

duzak : kunduzcuk anlamna gelir.

123

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kuman

: 1. kullu, hunlu, hun 2. solgun 3. kumral, sar ile kahverengi aras renk 4. aman vermeyen, dirayetli

kumandi: mutlu, sevinli kumandur : romanyada kullanldn rasonyinin saptad trk adlarndan biri. kumaral : kumral, buday tenli

kumarga: kuatma, muhasara kumral kunan kunar kunarli kunuk kunduz kuni kunt kunuk kuobax kupi kuptan kur kur kural kuralay kurar kurak kuri kurik kurga : buday tenli : 1. iki yana gelmi ksrak 2. adaletli, adil : bereket, bolluk : bereketli, mnbit : koyuncuk : dere kenarlarnda yaayan, krknden brk yaplan bir hayvan : adalet, hakkaniyet, adaletlilik : 1. dayankl, metin 2. sade, gsterisiz : 1. mahzun, elemli 2. konuk : sahalardatavan anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : ince, zarif : niyaz, dua, yakar : smerde ilk anlam da, yeraltndaki kozmik diyarn yan sra ller diyarn da belirten szck. : dzen, sra, hiyerari, dzenleme : dzen, dzenlilik, kaide : ceylan, ahu : organizatr, dzenleyici : 1. kur 2. heykel, yontmata, ta bebek : 1. kr 2. kurucu : kurum, kurulu, yaplanma : 1. tecrbeli, bilge 2. ince, narin

123

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kurgan kurgan

: eski trkede hisar demektir. ilkada mezar zerine toprak ylarak yaplan tepecik anlamna da gelir. bu ekilde yaplm mezar, hyk anlamlarn da ierir. : 1. istihkam, kale 2. ant, ant mezar

kurgarra : smerde tanra inannann cinsiyetsiz bir yanda, kalaturun elikisi. bkz.kalatur. kuri kuridin kurikan kurlas : urartuca ayak anlamna gelir. : batl, bat blgesinden : 1. krkan, damat 2. hisar, kale 3. aalk blge : dzen, ileyi, ahenk

kurman : romanyada kullanld rasonyi tarafndan saptanan trk adlarndan. kurman kurmu kurt : dzgn, dzenli, dzenleyici : planl, dzenli, rgtl : bamszlna olan dknl, evcillemeyen tek hayvan oluu, mcadelecilii, hareketlilii, gururlu ve zeki oluu, zellikle de sosyal ve rgt oluu ve daha bir ok zellikleriyle, trklere benzeyen ve trklerin de ok eskiden beri kutsayarak, sembolletirdii hayvan : kurulu, ayarl

kurtak

kurtaran: kurtarc kurtu kurtga : (kurtuk) gen kurt : tecrbeli, gngrm

kurtkabek : kurtka (= yal kadn) ile bek (= be)den oluan erkek ad. kurtoga : iban hann 12 olundan birinin addr. kurtul : hara, vergi, cizye

kurtulgu: 1. vergi, hara 2. kurtulu, istiklal kurtulmu: zgr, bamsz, azade kurtulu: istiklal kurtulu savamzn ansna verilmi adlarmzdan kurtun : batl, batdan

kuruin: kurun kuruk : koru, park, koruluk

kurultay : moolcadr. zellikle len prensin ailesinden bunun yerini alacak hkmdar semek iin toplanan mool eflerinin genel kurulu.

125

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kurultay: kurul-tay kongre, divan, oturum kurum kurum kurut kuskun kusu : 1. kurulu, dzen, dzenleme 2. alm, jest, afi 3. kaya paras : figr, dans :1. kurt 2. kale burcu 3. kurutulup, suyu alnm peynir topa : atn kuyruundan geirilip, eyere balanan kay : smerde tanra anann sfatlarndan biri, anlam bilinmiyor.

kuan : yeilerin (toharlar) batya g etmesinden sonra m.s.1. 2. yzylda kuzey afganistanda ve kuzeybat hindistanda hkm sren toharistan hanedannn addr. kuak kuu kut kut kut : kuu, ku eiticisi : ku eiticisi : talih, uur, baht, mutluluk, ikbal, saadet anlamna gelir. (mut szc ile ayn anlamdadr.) devlet anlamn da ierir. : 1. uur, talih, baht 2. tanrsal, mbarek 3. can, ruh, dirilik, yaam kayna, yaam gc : 4. kader, yazg 5. erk, iktidar 6. bereket, nasip

kutadgu: kutsanm, kutlu, deerli, yararl, mutlandran. kutaga : kut-aka, kut-aa

kutalmi: kut-alm kutlu, mbarek, kutsanm kutami kutan kutar kuta kutgaru kutku kutlu kutluca kutlu kutluk : kutsam, deer vermi, mbarek eylemi. : 1. dua, yakar, niyaz 2. bir avc ku 3. saban, pulluk : kutsar, kutsayan, kut veren : kutlu, mbarek : buyruk, fermen : arbal, alak , gnll : 1. mbarek, tanrsal 2. bahtiyar 3. kabul grm, saygdeer : uurlu, baht ak : kutlu, mbarek : (kutlu) kutlu, mbarek

kutsandi: kutlu, mbarek

125

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kutun

: 1. mesut, mutlu, nurlu 2. mukaddes, kutsal

kutunmu: kutlu, mbarek kutur kutuz kuvan : kutlu, mbarek : 1. kut-uz 2. yaban kz : kvan, gurur, mutluluk, iftihar

kuvanduk: kvan, mutluluk, iftihar, gurur verici kuvart kuvrag kuyak kuyan : 1. kurt 2. dayankl, kavi, metin : toplum, toplumcu : zrh, demira : tavan, bozkr tavan

kuya koya : gne anlamna gelir. kuyka kuymu kuytak : kpe (oyratlarda isim olarak kullanlr.) : sevin, nee : mahfuz, siper

kuyturka: ba, ihsan, ltuf kuyuldar: saygdeer, saygya layk kuyum kuz : aksesuar, kpe, bilezik : dan, gne grmeyen yamac

kuzay veya kuzeri : (trkmenler) kuzeye ve glgeye den yerlere bu ad verir. kuzay : 1. kuzey yn, gnein az olduu yer, karanlk ve souk yer 2. kuz-ay

kuzey vuyi : wei liuya gre, 3. yzylda gney kazakistanda, kara. tau dalarnn kuzey havalisindeki bir lkenin addr. kuzgun kuzu kuzuk : kargagillerden, bir akbaba tr : 1. koyun yavrusu 2. yavru, bebe : ceviz anlamna gelir.

kuzulakadphises : m.s. 1.yzylda kuzey afganistanda ve evre sahalarda kuan hanedan hakimiyetini kuran yei hkmdarnn addr. kbey
.

xotun : sahalarda tanrnn addr. (saha halk edebiyat)

127

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kem key ki kin kkey klk

: 1. g, kudret 2. gasb, zorba : gl, gc yeten : g, glk, zorluk : an, ksa zaman paras : gl, zorlu : g, glk, zorluk, kudret

kk yeiler : m..2. yy.da yeilerin gc nedeniyle dier boylarla birlikte batya deil, kuzeydou tibet vadilerine ve kukunor blgesine giden yei kolu. 6. yzylda inliler bu eski kk yeilerin adn tekrar kullanmaya balamlardr. oysa bu dnemde artk kk yei adlandrmasn, m.s.4. yzyl ortasndan sonra byk yei hkmdar kidarann oluyla birlikte kuzey afganistandan kuzeybat hindistana g eden yeilere atfeder. kk kl klk km kkler kkrek kl tigin kl klur kle klege klegen klek klem kler klt kltem : ufak, minyon : gl, zorlu : glk, g, zorluk : g, kudret : mneccim, yldz falcs : 1. onur, gurur 2. kkreyi, kkreyen : kl-tigin birka anlam: 1. ate prensi 2, yenilmez prens 3. ulu prens 4. yokedici prens 5. gl (gibi) prens : 1. ate, atelilik, yakclk, yokedicilik 2. yenilmezlik 3. ulu, nl 4. cesaret, gzkaralk 5. gl, gl gibi geni ve byk : ululuk, yksek mevki, saygdeerlik. kl-ur : 1. gle , gl 2. demet, ba, deste : 1. gle, gleryzl 2. name, melodi : glen, gleryzl : 1. frtna, kumfrtnas 2. bakra, tahtadan yaplm yourt kab : bereketli, mnbit : kl-er ..ulu, saygn kii. : tapm. (g. bean) : deste, demet, buket

127

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kltigin klg klg klk klk klnk kls km km kn kn knek knde kndn kndz kng knger kni knka kntem knen knlk kr ad

: ate, ocak prensi demektir. moolcas ot igin. : nl, anl, mehur demektir. : (klk) 1. nl, mehur, ok tannan 3. hzl, seri : sahalarda glge anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : kl, mehur : kazma : sahalarda anahtar anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : gm demektir. (13. 14. yzyl.) : gm : gn, gne : sahalarda gne anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : gnelik, emsiye : 1. gnde, gnee e deerde 2. izci, takipi, halef : gn : gndz : cariye, dii kle : 1. arzu, dilek, temenni 2. cariye : 1. adil, adaletli, hukuku, yasalara bal 2. itaatkar, muti : danma, nasihat : gnlk, gndelik : muti, itaatkar, saygl : 1. emsiye, 2. gnlk, yvmiye : kr (= bir nvan. eitli trk boylarnda 1. gr, bol, sk. 2.salam, sarslmaz, yiit. 3. canl, evik. 4. semiz, iman, grbz. 5. youn, kaln. 6. gl, muktedir, hzl) ile ad (= hakan vekili). : 1. gr, sk, bol, bolluk 2. canl, diri, salam, sarslmaz 3. grleyen, kkreyen, kabaday, gzkara, yrekli 4. z, maya, zn yitirmemezlik 5. dzen, dzenlilik 6. are, zm, deva : esas, asl, maya, z

kr

kre

129

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kri kri kriyen krkan krmen krgen krn klik km kven kveni kz kznek

: kabaday, gzkara : i geiren, imrenen, kskan : mool anda byk kitleler halinde gen gknclere kriyen ad veriliyordu. (b.gel) : 1. kr-kan (gr-kan) 2. damat (krekan) : zl, soylu : 1. grgen 2. kregen, damat : 1. zl, soylu 2. dzen, dzenli 3. kskan : 1. glk, g, zorluk 2. mutlu, mutluluk : 1. ar, edep, hicap 2. g, gllk : gven : gvence, garanti : gz, sonbahar, hazan : ik krlmas, aksi. ziya

kyklop duvar : dzgn olmayan byk ta bloklardan oluturulan duvar. (e. akurgal) kyma reversa : stteki dbkey blm knt yapan dalgal bir korni. ounlukla kalp biimi yaprak motifleriyle sslenmitir. (e. akurgal) kyrenaika : libya, kyrene ehri. kyrene kyzikos lain : avc nymphe, apollon'un kalbini eler, apollon onu libya'ya gtrr ve onun adyla anlan lkeyi ona verir. (estin. laporte) : erdek-balkz. : (dorusu ilan). anlamlar unlardr: 1. tyleri beyaz benekli bir cins erkek ahin. 2. ahin, tarlan, lan ayn kuun eitli adlardr. bir genci tarif ederken ahin gibi olan denir. bir gzeli anlatrken de lan gzl derler. vkfta olduu gibi seyyad olup kurub mehebbet topun - lan gzl hub ikr tutmuam. 3. iddetli, yaln, sarp. 4. yiit. 5. eski bir trk aireti. nizam edebi mektebinin en grkemli devamclarndan saylan emr hsrev dehlev bu kabiledendir.

larak : tufandan nceki bakentlerinden biri, olaslkla isin yaknlarndadr. lenge: kene luuk : sahalarda soan anlamna gelir. (saha halk edebiyat) mami manas : 1. saygl, sz dinler 2. sayg, hiram : 1. huy, miza 2. heybet, heybetli

129

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

manay mano manu

: saha, blge, mntka : meng, sonsuz : meng, sonsuz

mangalay: 1. aln, yz, cephe 2. svari, iyi ata binen mangu mangur maral masum mayda mec megara melam : meng, beng, sonsuz : mangr, bakr para : ho'ai. m. beyaz dii geyik, cengiz han'n ana ceddi. (moollar'n gizli tarihi)
1

akt : saf,

: narin, ince, ince yapl . baszlk ve sonsuzluk. : thebai kral kreon'un kz, herakles'in kars. hera herakles'i ldrtr ve onun ocuklarn ldrmesine yol aar. (estin. laporte) : dehet saan tanrsal n.

meleagros: artemis'i gcendirmi olan kalydon etoliallar'nn kral oineus'un olu. artemis lkesinin bana belal bir yaban domuzu gnderir. meleagros domuzu ldrr. ancak, artemis etoliallar ile kuretler arasnda sava karr ve bu savata meleagros daylarn ldrr, annesi de onu lanetler. (estin. laporte) menik mende mengen meng : mlkiyet, mal varl : (mente, minta) acele, aceleci : 1. nianc, iyi ok atan, oku 2. becerikli, mahir : 1. ebed, daimi, sonsuz, ebedilik, sonsuzluk. bengi, beng, bangu ayn szcn deiik okunulardr. 2. balkesir evresinde oynunan muhteem gzellikte bir oyun. inanca gre dman kumandannn kellesinin evresinde oynanr. : ebedi, sonsuz, sonsuza kalan, sonsuzluk, lmszlk : sonsuzluk, sonsuzlua ulam, ermi, ulu, saygdeer : odysseus'un sadk bir dostudur. (estin. laporte) : nianc anlamna gelir. ilteri kaann byk olu olan bilge kaann addr. iban hann 12 olundan biri de bu ad tar. : 1. soylu, saygdeer 2. btn, btnlk, btnlk : 1. bin, bin says. 2. ben, gamze :1. ben, gamze 2. huzur, refah 3. bin says

meng meng mentor mergen mete min ming

131

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

mingilik mingir motun muglu munar

: rahat, huzur, refah : ok klliyetli. : btn, btnlk ( mete hann asl adnn bu olduunu syleyen tarihiler de var.) : zgn, hznl : serap, algn

muncuk: boncuk, tak, mcevher mung : 1. hzn, elem, znt 2. ming, ben, gamze

munglu: (mungluk) zgn, bunalm, hzzam mungul munzuk mek mge mldz mren natuk : hznl, elemli : (muncuk, boncuk) boncukun macar azyla sylenii : pck, buse : inci iei : berrak, saf : irmak, akarsu : yurt, avul, yerleim blgesi.

nayman: 1. soylu, asilzade 2. kendinden emin nirun nogay noyan oba oben obo obulaz obut obuz : saf, katksz, sade. : babo, serbest, azade. engizliler dneminde, genellikle uygur asll memurlara verilen bir unvan. : 1. soyluluk nvanlarndan ( avrupallarn, valye, sr, nvanlarnn karl) 2. skunet, huzur 3. bakomutanlk, bakomutan : 1. yurt, mekan, mesken, diyar, adr, mahalle 2. gebe, kabile, airet : 1. gen aygr 2. erkek deve yavrusu : trkedir. ta, kutsal bir yere ya da almas zor bir geie konulan ta ynlar anlamna gelir. : (oblas, oflas) 1. gzpek, atlgan 2. alicenap, yce gnll. : eref, haysiyet : kaynak, menba

131

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ocak ocakli od odak odakan odu

: (otak, odak) atelik, ate olan yer, ate tten yer. ev, yuva, insan eitiminin, balad, insann pimeye ve biimlenmeye balad yer. : ocak sahibi. : ot, ate : ocak, yanma, yansma merkezi : hanm ozan : atei

odgurmu: 1. oturmu, oturakl, sakin, kendinden emin 2. yuva kuran, birlik kuran og : ok (doma, doum, yaratl)

ogan oan, ugan : tanr, alap, huda (dorusu ugan) anlamlarna gelir. ogan : (okan, ugan) 1. tanr, tanrlk vasflar, yaratma, yarat, dou, halik 2. anlay, zeka, bilgelik 3. eski trklerde, kan davalarna kar kan, oba ve oymaklar arasndaki geimsizliklerde, arabuluculuk yapan, bar tanrs 4. altay ve tuna trklerinde ate tanrs : krpe, gen kz : 1. azim, kararllk 2. niyet : ura, mcadele, megale : benzer, benzerlik, benzeyi

oglau ograk ogra ogsat

ogtadurmu: okda-durmu ( bu ad, iki anlamda da yorumlanabilir. akll, zeki durmu. zor durumda kalan, zor koullarda olan durmu..) ogur : ogur terimi hsm olan kabileler topluluu, boylar birlii anlamna gelir. (p.golden)

ogur veya ugr yahut ugor : macarlarn atalar. 6.yzylda bakrd blgesinde ve volga ile urallar arasndaki steplerde yaadlar. rubruk, bakrdlarn 8.yzylda macarlarn da anladklar dillerini muhafaza ettiklerini kaydeder. (gumilev) ogur ogurlar : 1. gizlilik, gizem 2. uur, baht, talih, mutluluk : baz gruplar m.s. 463de avrupaya gelen ve birok boydan oluan gebe bir kavimdir. kaynaklar, onogurlar ikili adlaryla yani onogur. bulgar adyla da anar. in kaynaklarndan yola karak, ogurlarn tiel denen byk bir boy grubuna dahil olduklarna hkmediyoruz. bu boy ittifaknn dou boylar orhon trk imparatorluunun kuzeyinde, altay dalarndan baykal glne ve manuryaya kadar yerlemilerdi. tiellerin merkez gruplar, m.s. 600 dolaynda hazrlanan ince bir boy ktne gre, sogdiann kuzeyinde, u halde sir derya yaknnda, bat gruplar ise bizans imparatorluunun karadeniz eyaletlerinin dou havalisinde, kafkasyann kuzeyinde yer alyorlard. dou tiel gruplarndan en nemli rol tokuz. oguz ve dokuz boydan oluan uygur boy ittifak oynamtr. in ve bizans kaynaklarnn karlatrlmas yoluyla tiellerin bat boy gruplar ogur

133

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

boylaryla ayniletirilebilir. buna gre oguz ve ogur boylar ok eski ve ok byk bir sahaya yaylan bir boy grubunun dou ve bat kolunu oluturuyorlad. ogurlu: uurlu ogurmu: gizemli, az sk ogutur ogn : gizli, gizemli : o-gn (..eski bir trk gelenei olan, tarihin nemli ve zel gnlerinin ansna verilen, o gn ya da o gnlerin yldnmne denk den gnlerde doanlar iin kullanlan bir ad. rnein, fenerbahenin eski futbolcularndan o gn altparmak 10 kasm 1938 doumludur ve ata nn lmne atfen bu ad almtr.) : uurcuk : krpe kz : kei yavrusu : bir yanda doum yapan, koyun ve kei : oul, erkek ocuk, gen erkek : uurlu : 1. gizli, gizemli 2. yava, ar

oircik olagu olak olaman olan orami orun

oul han: oul-han oul oula oulak : 1. olan, erkek ocuu 2. evlat, genel olarak, kz yada erkek ocuu : 1. oulcuk, biricik oul, biricik evlat 2. en kk oul : oula

oulganmi: olu olmayan oulgaymi: olu olmayan our ou ouz : 1. uur, talih, bahtiyarlk 2. vakit, zaman, devir : 1. bolluk, bereket 2. hsm, akraba, nesil : ahlamlar: ok (boy, uruk)tan, oklar, sonundaki z okluk ekidir: omuz, gz, biz ve sizdeki gibi. 2. trkiyenin birok yerinde hile bilmez, ktlk yapmaz anlamnda kullanlr. 3. salam, grbz, gl (delikanl). 4. temiz kalpli, dost, iyi arkada. 5. kyl, basit, saf, tecrbesiz kimse. 6. mbarek, pk yaradll. : 1. ok. uz 2. auz, az 3. kz 4. olaanstlk 5. ar, davet, toparlama

ouz

ohox uota : sahalarda alev anlamna gelir. (saha halk edebiyat) ox saanan t : sahalarda ok ve yay anlamna gelir. (saha halk edebiyat)

133

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

oxus ok okan okatmi oki okhrida oki okii oklami oklu okak okan okta oktar oktar oktay okuklu

: amu deryann yunanca. latince ad. bu nehrin yukar ak blgesinin iran adnn (vahs) karldr. : 1. doum, dou, yaradl 2. akl, us 3. dokunma, el srme 4. syleyi, ar, haber verme 5. silah, yay ile kullanlan ok 6. rgt, tekilat : 1. ogan 2. anlay, fehim : (okutmu) haberci, ulak : 1. okuyucu, haberci 2. ok atan, oku 3. rgt, komitac : ohri. : ar, davetiye : daveti, davetkar, arc : ok atm, sava : 1. akll, zeki 2. rgtl : benzeyen, andran, tandk, bildik : benzeyen, okayan : akll, zeki, dahi : hun beylerinden ruann kardeinin addr. (attilann amcas, b.n.) : 1. oku, iyi ok atan 2. bilgili, akll, yaratc 3. daveti, davetkar : geday: (ketay) : alim, bilgin

okumagan: arif, eitimsiz ama kendini yetitirmi, olgunlam okun oku okulu okutan okutgan okuv olagan olam : toy ve dn davetiyesi : 1. bilgi, bilgelik 2. bereket : 1. alim, bilgin 2. bolluk, bereket, bereketli : eitmen, retmen : okutan, eitmen : okuyu, kraat, ar : olan, doal, olumlu : debdebe, gsteri, tantana

135

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

olbak olca olca olca olcay olcay olcaytu ola olam olum olga olga olgun olum olun olu oma omak omay omrak omur omurca

: olu, oluum : kadn esir, ganimet, bolluk anlamlarna gelir. : ganimet, bolluk : tren, seremoni, tazim : mutlu, bahtiyar anlamna gelir. : tanr sfatlarndan. baht, talih, ak talih, ululuk : ak talih, baht ak, bereketli : ganimet, bereket : ganimet, nimet, bolluk : 1. olgunluk, olgun, yetikin 2. hner, marifet : olgun erkek anlamna gelir. : olgun, olmu : yetikin, olmu, kamil : olu, dou, olmaya elverili. : 1. olu, olgunluk, arballk 2. gen, taze 3. soyluluk : oluum, dzen : ama, gaye : 1. soy, kan, soyluluk 2. aile, akraba : (umay) sekin, gzide : sevilen, mauka : (umur) 1. ilgi, heves 2. g, dayankllk, dayankl : salam, dayankl

omurtag: kartal yavrusu omurtak, omurtag : bulgar trkesinde, omurt: kartal, . ak: kltme eki: kk kartal. (talat tekin). omurtag (kartalag) : bulgar han (814 . 831). kurum hann olunun da addr. onak onaka onal : 1. onanm, kabul grm 2. sevgili, el stnde tutulan : 1. (onak) 2. on-aka : 1. dou, ortaya k 2. salam, dayankl

135

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

onanli

: salam, meyin, mtehammil

onanmi: salam, bayndr, destekli onat onata onay : 1. salam, dayankl 2. yakkl 3. terbiyeli, iyi davranl : makbul, hatrinas : 1. salam, dayankl, uygun 2. makul, kabul, tasdik

ong tutuk: ong-tutuk ong ongan ongon ongon . 1. salamllk, kalclk, dayankllk 2. iyilik, rahmet, bereket, bolluk 3. sevin, nee, mutluluk : bahtiyar, mesut, mutlu anlamlarna gelir. : trke. moolcadr. ate prensi, zellikle hkmdarlarn ailelerinde baba ocan ve lkeyi koruyan en kk olan anlamna gelir. : trke. moolcadr. putlar daha dorusu ruhlarn bulunduuna inanlan tasvirler anlamna gelir. eitli malzemelerden yaplr ve pek ok eyi betimlerler, kavim tapncnn byk bir blmn temsil ederler. (roux. o.asya)

ongon(ruhlarn bulunduuna inanlan tasvirler). ongon(ruhlarn bulunduuna inanlan tasvirler). ongu : 1. kar, kazan 2. set, stre

ongu alp: ongu-alp ongu ongun ongun ongur : karl, kazanl, verimli, uurlu : totem anlamna gelir. : 1. bolluk ve bereket tanrs. 2. uurluluk, verimlilik, kalclk 3. av totemi, kutsanm av hayvan 4. totem, sembol, bayrak, flama : 1. kurtulu, salah 2. on. ogur

onogurlar : macarlarn ve ugor kavimlerinin (vogullarn ve ostyaklarn) de adn tadklar ogur kavimlerinin boy gruplarndan biridir. macarlarn onogur ad slav dili araclyla batda da yaylmtr. (ongri, ugri, hongrois, ungar vb., ugor kavimlerinin rusa ad yugridir). onogur bulgarlarnn kolundan biri kafkasyann n cephesinde, kuban blgesinde, dieri volgann orta aknn dousunda, kazan civarnda, ncs de tunann gneyinde yani bugnk bulgaristan arazisinde yerlemiti. volga onogur bulgarlar, ounlukla fin. ugor olan komu kavimlere de hakimiyetlerini yaymlard. onogurlar : onogurlarn ilk dnemleri hakknda ayrntl bilgi sahibi deiliz. batya glerinin balad yer, kuzeydeki kazak bozkrlar olmaldr. bir depremde yklan ehirleri bakathn sogdca olan ad ve balantlar, orta asya ile ilikileri olduunu gsterir. bunlar 460lardan sonra kuzey kafkasya bozkrlar ile kuban irma yaknnda birikmilerdi. gebe olduklar halde, grece gelimi saylabilecek bir tarm

137

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

bilgileri vard. ticaretle zellikle de samur derisi ticaretiyle urarlard ki, bu da onlarn orman blgesindeki halklarla balar olduunu gsterir. (p. golden) onuk onuk onu opak opan opin opur opuz or orak : usule uygun, zenli bir hlde olan, yararl, drst, iyi karakterli anlamlarna gelir. : 1. salkl, dayankl 2. uurlu, aziz, saygdeer 3. usul, yol, teaml 4. yararl, faydal : 1. bereket, bolluk, verim 2. uur, talih : (apak) temiz, bakml : maara, delhiz : (apn, afn) zrh, demira : obur, itahl : kat, sert : 1. yer, durak, blge 2. doramak, bimek 3. mevki, mertebe 4. dzen, kurulu : doramak, kesmek, dorayc, biici

oral: 1. or-al (..almaktan) 2. aral oran oray oraz oraz orbuk orcus orun orda ordu orduca orga orgarun orgir orgun : 1. taht, eref makam 2. yksek mevki, yksek derece : or-ay 1. ayn, eit, e deerde (krgzlarda) 2. frsat, hamle : kut anlamna gelir. : (uraz, uras, raz) eref, onur, talih : (trkmenler) dalarn zerinde dey ve doal maaralara bu ad verir. bunlarn iinde ya, peynir saklarlar. : lm eytan. romallar onu ller lkesi'yle kartrrlar. (estin. laporte) : 1. kesici, keskin, dorayc 2. blge, vilayet 3. onurlu, ahlakl, iyi huylu : orta, merkez (kaan veya han otann bulunduu yer) : (orda) 1. orta, ekirdek, merkez 2. silahl ve dzenli topluluk : 1. ordu ile ilgilenen 2. ortaca, ortanca : bayrak, flama : 1. istihkam 2. bayrakl, bayrak sahibi : kesici, biici : srda, sr saklayan, ketum

137

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

or-han

: 1. ouznamede ouz kaann amcas ve kayn atas 2. otmanoullarnn ikinci han ve otman bein olu 3. timur krkan hann komutanlarndan 4. yldrm bayezitin en kk olu : sr saklayan, srda, gizli, gizemli

orhun

orkun, orhun, orhon : or (= mstahkem mevki, kale burcu. 2. hendek) ile kun ( = hun)dan. ormag orman ormu ornak orosius orpag orta ortai orta ortayz ortug oruk orum orun orun orun orunak orunduk : doramak, bimek : aalk, blge : dorayan, bien : 1. taht, tahtravan 2. yer, yre : m.s.418den sonra, ispanya kkenli, latince yazan kilise mensubu bir yazar. dier eserlerin yan sra ok kullanlan bir dnya kronii zetinin yazardr. : mene, kk, neseb : 1. ortadaki, ortanca 2. ilml, dengeli, ortayolcu : ilml : ortak, ortalama, ortada buluma : orta-yz kazaklarn, ana blmnden biri : ortak, pay sahibi : 1. yol, eylem, gidiat 2. are, zm, imkan, uygunluk : mera, otlak : makam, mevki, mekn, menzil, yer anlamlarna gelir. : 1. makam, mevki, zel yer, erefli yer, taht 2. karargah, grev yeri : hediye, bahi : 1. oya, ileme 2. rehin, emanet : koltuk, iskemle

orunguluk: bayrak, flama orunlug oruntag orus osaluk : taht, makam : yksek mevki, makam : 1. talih, uur, baht, mutluluk 2. ama, hedef : uzluk anlamna gelir. kuman babularndan birinin ad da osaluktur.

139

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

osetler

: kafkasya boaznn orta blmnde, burann kuzey ve gneyinde yaayan ve eski alanlara yakn iran bir dil konuan kafkasya kavmidir. lkelerinin grcce ad ovs. ethi, anlam oslarn lkesidir. (bkz as, asi) : igzar, hamarat anlamna gelir. : 1. hamarat, igzar 2. neeli, en

oskay oskay

osroene : helen, latin kaynaklarnda urfa yresine verilen ad. ostrakon : bir mlek parasdr, zerinde ostrakismos yani bir kii hakknda on yllna srgn cezas karar yazldr. (estin. laporte)

ostuol : sahalarda masa anlamna gelir. (saha halk edebiyat) ot ot otaci ota : or trkesinde elektrik anlamna gelir. (.h.akaln) : 1. ate, ocak, ev 2. nebat, bitki : (utac) 1. doktor 2. eczac, ot ve bitkilerden ila yapan kii 3. kam, baks : 1. oda, iinde ate yaklarak oturulabilen byk ve geni adr 2. yeni evlenenlere armaan edilen ev, adr

otaa: ot-aa ..evin reisi, aile reisi, evde sz geen kii otak: yeni evlenenlere armaan edilen ev, adr, oda otam : otamak (halk dilinde hastay ila vererek iyiletirmeye almak, tedavi etmek, zehirlemek anlamlarn tar. bat trkistandaki trkmen boylarndan birinin de addr. kelimenin sonraki ekli demitir. otami otancak otar : doktor, hekim : ila, merhem, deva : geici, fani

ot-igen (ot-tigin adnn , mool azndaki sylenii.) otigin otgun otkun otlu(k) otman : moolcadr. ate, ocak prensi anlamlarna gelir. : kabaday. : kabaday. : ateli : ailenin en kk olu .ocan ateini yakp stacak ve devamll salayacak olan, ok eskilerden beri sregelen, trk tresince ocuklar arasndaki paylamlarda ev , en kk ocua kalr. bu yzden ilerde evin yada mlkn idaresi kk olandadr. yani, ocak, onunla yanmaya devam edecek, aile oba yada oyman yaam onun sayesinde srecektir. bu ocuklara ierenotman, ot tigin, othanvb. adlar verilir.

139

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

otmar otmar otrar otigin ovat ovlaz ovma

: hun hkmdar atilann (yazar attilay tek t ile yazyor, b.n.) dedelerinden birinin ad. : ateli, ate saan : bkz. kang. tarban : trke. moolcadr. ate prensi, zellikle hkmdarlarn ailelerinde baba ocan ve lkeyi koruyan en kk olan anlamna gelir. (roux. o.asya) : dzgn, muntazam : gzpek, atlgan : el ile yorularak yaplan yiyecek

oy duoraana : sahalarda yank anlamna gelir. (saha halk edebiyat) oy oya oyan oyaz oybak oybat oygak oygur oyinli oylum oymak oymok oymur oynak oyrat oytun oyur oz : 1. dnmek, dnce, fikir 2. ukur : 1. oyularak yaplan elii, ileme 2. emanet, rehin 3. sempatik, minyon : 1. iman, inan 2. dnce, efkar : ukur, kuyu : ukurlu vadi : oyuk ve ukurlu yer : 1. oya, rehin 2. uyank, mteyakkz : dere yata, dere oyuu : dnceli, efkarl : 1. ukur, kuyu, boluk 2. kurucu, kuruntu, yormak : yn, kitle. trklerin sosyal birimleri iindeki sralamada, obadan by boydan kk olan akrabalar topluluu : yksek anlamna gelir. : dere, dere yata : maral, ceylan, vb. hayvanlarn bir arada olup su itikleri kuyu, su birikintisi : derin, oyuk, derinlemi : kutlu, mbarek anlamna gelir. : vcut, endam : ileri, n, nde

141

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

oza ozai

: kadim, eski, ezeli, hep var olan : tecrbeli, bilgili, uzman

ozami kaan: (uzam kaan) ozam-kaan ozami ozan ozar ozgan ozman ozul ozut ozutgan bek bge cal cek ct alan dem demi den dgl : uzam, uzman, usta iinin ehli : (uzan) nc, herkesin nnde olup hitap eden, iir yazan ve okuyan, kopuz alarak iir okuyan ve yazan. usta, iinin ehli : uzman, usta, bilir kii : kademeli, dereceli, ncelikli : uzman : esas, kaide : ikamet, ikametgah : ileride, ilerici : kk grup, tim, takm, para : ced, ata, soy : c-al intikamc : 1. esinti, hafif yel 2. bur : intikam, : -alan kinci, intikamc : 1. bor, bakiye 2. dl, mkafat : 1. eczac, doktor 2. ricac, yakaran 3. borsuz, bakiyesiz 4. dl veren : 1. ricac, duac 2. dl : vlme, vn kayna, vlme nedeni

dglm: 1. lm, len, baarl, dl alm 2. ricac, duac dgr drm dget dk dl : uygun, yerinde, vaktinde : sekin, mmtaz : ricac, yakarc, duac. t...yakutlarda, akarsular tanrs : rica, yakar, dua, niyaz, arzu : 1. usluluk, aklllk 2. yceltme, ululama, mkafat

141

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

dn d g gd gdm ge ge ge geday gel get gir gl gredik gr gl er le rek ren ret reyk rk rn t tr

: 1. deme, deyi 2. yakar, niyaz : vakit, devir : (ok) ana, anne, yaratan, douran : vme, methiye : 1. vlen, methedilen 2. nce, ncelikli : ok akll, yal kimse, ulusun by anlamlarna gelir. : (ke) dahi, ok zeki, ok akll : iki yana gelmi ko : (ketay) : 1. zeki, akll, akl banda 2. bur : 1. akl, zeka, aklllk, 2. sevgi, muhabbet : sevin, nee, elence : dahi, ok akll : 1. mrebbiye, eitmen, yetitirici, retmen 2. idman, talim, antrenman : 1. renilecek olan reni 2. arkada, refik : vlen, methedilen, vlmeye layk : vc, methedici : akl birlii, fikir birlii : toplant yeri, cemiyet , dernek : < renmek. : gelenek, terbiye : gelenek, grenek, terbiye : munis, cana yakn, el stnde tutulan : 1. deneyimli, bilgili, renmi, ders alm, yetimi 2. honutluk, memnuniyet : metih, vme, ululama : vme, methedici : c, methedici

143

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

lm n n nek

: baarl, destekli, lmeye layk : 1. < nmek.! 2. itina, dikkat 3. sra, defaat : vn, iftihar, vnme gerekesi, iftihar vesilesi : nmeye deer, nme nedeni

nm: vnm, vnmeyi haketmi, gururlu nr: gururlu, marur r t k ki kr ke ke ker : er : 1. anlay, kavray 2. nasihat, tavsiye, deneyim aktarm : (g) 1. z, dou, olu, gelime 2. zeka, bilme, us, yetenek, ana, douran : okeci, arc, davet edici, davetiye veren kii : zeki, anlayl : isim olarak da kullanlr. dhi anlamna gelir. : dahi, yanlmaz, bilge, ok akll : dahi, sper zeka

kerman: dahi, bilge, yanlmaz kl kmen ksm ksz : 1. dahi, akll 2. egemen, denetimci : isim olarak da kullanlr. akll, uslu anlamna gelir. : arzu, murat : desteksiz, arkasz, oluumsuz, gelimeye engel durumu olan, (halk arasnda, anas olmayan, len ya da ayr olan ocuklar iin de bu adn kullanlmasndaki neden, anann, ocuun yetime ve geliimindeki nemine atfendir.) : isim olarak da kullanlr. faik, isabet eden, yanlmayan, doru hedefine veya maksadna varan anlamlarna gelir. : 1. keli, akll, dahi, yanlmaz, deneyimli, bilgili 2. azametli, gsterili : isim olarak da kullanlr. mehur, nl, sanl, kuvvetli anlamlarna gelir. : 1. akll, bilge 2. asi, bana buyruk, pervasz 3. mehur, gsterili 4. bahar, ilk yaz : isim olarak da kullanlr. kahraman, kuvvetli anlamna gelir. : 1. akll, bilinli 2. kahraman, cesur, korkusuz, bana buyruk : 1. ok, okluk, bolluk 2. akl, us, bilin

kte kte ktem ktem kten kten k

143

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kn

: kendine dn, ze dn

knm: zne bal, zne dnen k kz : 1. ok, okluk, bolluk, bereket 2. akl, bilin, bilinli : 1. irmak, nehir, byk akarsu 2. uzman, bilge, ehil, dahi 3. kz (amanist gelenekte, tm boylar iine alan, ortak soy totemi) bu yzde, ouz adnn buradan gelebileceini syleyen bilim adamlar var. bilindii gibi, ouzun en byk ve en belirgin zellii, btn trk boylarn bir araya getirip tek devlet ats altnda toplamasdr.

lbzk : lmezcik (oyratlarda isim olarak kullanlr.) ler lm lmez n nal nalan naldi ncek ncel ncelik nc ncl nek nda nde : 1. mhendis 2. arbal, ll 3. sava buyruu, saldr buyruu : 1. adap, usul, erkan, yol 2. arballk : 1. dirayetli, dayankl 2. ok sevilen, unutulmaz, iz brakm : 1. dou, gnein doduu yn 2. ilk, balang, dou, meydana geli 4. ilke, ncelik, prensip, temel : n-al nc, lider, nde olan : n-alan, lider, nc : n-ald, lider, nc : nce, nceki, selef : 1. selef, daha nceki 2. nde olan, nc, rehber 3. ncelikli, imtiyazl : imtiyaz, torpil : 1. ilk, orijinal 2. lider, yol aan, nde olan : 1. nc, nde, rehber 2. birinci, ilk : ncek, nceki, selef : ayn ncelikte, ayn imtiyaz paylaan : nc, nceki

ndegn: nde-gn 1. nemli gn 2. nceki gn nder nde nde nd : nde olan nc, lider : isim olarak da kullanlr. rehber anlamna gelir. : yol aan, rehber, mihmandar : nc, mihmandar

145

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ndl ndn ne nek nel nem nen ner ne ney ng ngel ngen nger ngi ng ngk ngl

: 1. en nde, en ndeki, nc 2. ncelik, imtiyaz : 1. pein, peinat 2. nde, nde gelen : ileri, ileride, tede : dayanak, direk, destek : 1. usta, uzman, pir 2. vade, mhlet : ncelik, imtiyaz, deer, kymet, hassasiyet : 1. nde olan, ne geen 2. ballk, sadakat : n-er nc, rehber, klavuz : isim olarak da kullanlr. rehber, klavuz, inet (ndemek: inat etmek) anlamna da gelir. : 1. ne geen, nde gelen 2. ykseklik, balagat : ilk, birinci, bata gelen : 1. arbal, olgun 2. nc, nclk eden : 1. zafer, utku 2. uzun boylu, levent : hiddetli, asabi : (ng) 1. deiik, farkl, srad 2. nce, ncelikli : 1. nc, klavuz 2. atak, atik, hareketli 3. delil, kant, isbat : yastklarn ucuna yapla ileme : yol gsteren, n ayak olan

n-kuzu kurban, kurbanlk n nm nr nrt nt pgine pke pz : nce, nceki, selef : 1. birinci, ilk 2. haslat, ganimet, kar : balang, siftah : nce, ncelik : nce, ncelik : pck, buse : i geirme, fke, hrs : can, ruh, nefs

145

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

rm rn rek ren rge rgen rg rikli rken rkin rnek rbl rpen rs rt rte rtgn rtn r rm rn rn rnd rndl rs s srk

: reyi, geliim, byme : ipten rlm merdiven : isim olarak da kullanlr. yap, bina, mimarlkla ilgili i ve ss anlamlarna gelir. : 1. rme yapan, rc 2. eskiden kalma kalnt, kalnt kent ya da mezar : 1. rnek, motif, rg rnei 2. ahika, ykseklik : 1. rl ip, urgan 2. kei klndan yaplan ip : 1. dokuma aleti, dokuma tezgah 2. mevki, mertebe 3. tmsek, tepe : eciyeli : 1. urgan, rl ip 2. fidan : 1. fidan 2. taht, tahtrevan : numune, standart, l : sahalarda pazar gn anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : 1. rtl, kapal, gizli 2. alev, alev : zerinde metal maden dvlen demir ktle dayankllk : sahalarda yangn anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : rt, rtl : saman ayrlm, harmanlanm tahl : omuz stne alnan rgl giyecek, pelerin : rg malzemesi, dokuma tezgah : it, al : isim olarak da kullanlr. gkyznn ak, beyaz hli, adrn tepesinde aydnlk iin braklan aklk, baca, pencere anlamlarna gelir. : 1. sa rgs, belik 2. beyazlk, temizlik 3. gkyznn bulutsuz hali 4. rn, haslat : ar, temiz, saf, pakize : 1. sekin, gzide 2. saf, temiz, pak : sahalarda nehir anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : gerek, hakiki : 1. mert, z sz bir 2. esrik, kendinden gemi, sermest

147

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

steri temi ter tgen tgr tilig tker tn tg tken

: fantezi, hayal, fantastik : (demi, otam) : 1. ricac, yakaran 2. ileri, ileri gemi 3. rc, tc, okuyucu : gemi, am, tede olan : delici, delip geen : itibarl, saygdeer, muhterem : 1. ricac, duac 2. geici, fani : rica, yakar, istirham : (tk) arz, niyaz, rica, dua, dilek : 1. ricac, duac, niyazc, tanrya yakaran 2. gemi, mazi, onurlu ve nl mazi t...trklerin, ilk bakentlerinden. tanrnn, trklere armaan ettiine inanlan, kutsanm, ormanlk, dalk blge : 1. dn, verme, ba, mafiret 2. yakar, yalvar, niyaz : 1. rica, dilek, maruzat, istirham 2. iltimas, tarafgirlik : vlen, vlmeye layk : vn, iftihar : vlen, vlmeye layk : vlmeye yol aan davran, gurur ve onur kayna : t, nasihat : fke, hiddet, hn : 1. taklit, benzeme, benzetme, 2. hikaye : eilim, benzeme, taklit etme eilimi : zaman, devir : coku, cokunluk, tezahrat : (trkmenler) nehirlerin etrafnda bulunan eimli araziye bu ad verir. : kiinin ben derken, anlatmak istedii, tinsel varlk. 1. ben, tin, can, ruh, gnl 2. asl, esas, temel, unsur 3. ahsi, kiisel, kendi, kendine aitlik 4. uz, uzluk, ustalk 5. dere, rmak

tn tn vgn v vl vn vt yke yk ykn ylek yk z z

z-ak soylu

147

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

z-bek cesur, kendine gveni tam zbek-han (..baz kaynaklarda, uzbek han olarak da geer) zbir zdek zdel zden zek zel zen zen zerk zge zge zgel zgeri zg zgn zgr zgven zker zle zlk zmen zrm zm zveren : z-bir soylu : 1. madde, temel, asl, yap, kurulu, olu, oluum 2. beden, vcut 3. aacn, kkne yakn olan ksm : 1. soylu 2. armaan, hediye : 1. iten, samimi 2. ender rastlanan, olaanst 3. akraba, hsm 4. armaan, hediye : 1. temel, asl, s, merkez 2. can, ruh, gnl : 1. ayrt, fark, farkllk 2. uzman, usta, kalifiye 3. kiiye zg, kiisel : 1. iten, samimi 2. dikkat, itina, emek, heves 3. irmak, kk akarsu : 1. gpta, heves, itiha 2. diren, gayret, dikballk : z-erk kendine egemen, kendine sz geen : isim olarak da kullanlr. baka, dier, gayr, bambaka, bilinen gibi deil, yabanc anlamlarna gelir. : benin kart. baka, teki, yabanc, , gayr : ze ait, zden gelen, samimiyet : 1. hayal, kugu, fantezi 2. devrim, bakaldr : ze ait, zle ilgili, ait, has, mahsus : ze ait, zne ait, orijinal, kendine has : hr, bamsz, kendinden bakasn dinlemez : z-gven cesaret, kendine gvenme, kendinden emin olma, kendinden bilgi, beceri ve konumundan kuku duymama : 1. ulu ruhlu kii 2. iylik sever, hayrsever : kendine dn, kendinden veri : ahsi, zel, kiisel : drst, z sz bir : sekin, seilmi : kendine katma, kendine ekme, kendinden yapma : z-veren mec....fedakar, fedai

149

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

zveri parsak paa

: z-veri ...fedakarlk : 1. acma duygusu, merhamet 2. porsuk : ba komutan, general. ( bu szck, baz dilbilimcilerimize gre, ba. ad, bazlarna gre de ba. aa birleimi ve zamanla az deiimiyle bu biime gelmitir. : ayr, imen, ayrlk, otlak

peen

peenek: 1. otlak, ayrlk 2. bacanak pek peki pelin pelit : 1. ber, kat, sk, sert, kuvvetli, dayankl 2. bey szcnn, deiik az ayrl bek, beg, be, bey vb. : sklk, sertlik, pekimilik : ac ve keskin kokulu bir yayla iei : mee aacnn iei

perinek: (berincek) 1. sadk, iten bal 2. fedakar pinar pire pire : kaynak, kaynarca, gze : mazdeistlerin kutsal atei koyduu yer. ate tapna. (roux. o.asya) : mazdeistlerin kutsal atei koyduklar yer. ate tapna.

pis ok pajabalaar : or trkesinde biz olmadan balamaynz anlamna gelir. (.h.akaln) pis ok paraar : or trkesinde biz olmadan gidiniz anlamna gelir. (.h.akaln) pigan pikin porsuk pukku : olgun, pigin : olgun, kamil, pimi : (borsuk) tilki byklnde, krknden yararlanlan bir hayvan : mikku gibi ller diyarna den, tanmlanamam bir nesne.

pulut ok : or trkesinde bulutsuz anlamnda kullanlr. (.h.akaln) pulut ok kn : or trkesinde bulutsuz gn anlamnda kullanlr. (.h.akaln) pusat pusun pusun pren pskl : (busat, basat) 1. silah 2. zrh, koruyucu : pusu, pusma, sinme : iltica, snma, sinme, pusma, snm, mlteci : (trkmenler) allk ve ormanlk yerlere bu ad verir. : sarkk, asl duran ss, aksesuar

149

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

rum

: 1. romal, 2. arap ilinden baka bir ilden olan kimse, 3. anadolu, 4. osmanl. (f.develliolu)

S0N
saba sabaci sabak : (sava) 1. (sapa, sopa) sopa, denek, savma aleti, sava aleti : 1. sopac, sopayla den 2. konumac, hatip : (savak) 1. sopa, cop sopa kullanan, dv, sopa ile den 2. kmz saklamak iin beygir derisinden yaplan tulum sabakkara: sabak-kara sabar sabar sabay sabi : isim olarak da kullanlr. (sab: dvmek, vurmak fiilinden geni zaman eki ile) dver anlamna gelir. bir trk boyunun da addr. : 1. sapar, savar, dver, sopayla dven 2. savar, savar, sava 3. hatip, konumac : sav-ay : 1. sopa, cop 2. sava, d 3. sz, sohbet

sabiboa: sab-boa sabin sabu sabutay saa : sekizinci bulgar kral. (765 . 767) : 1. sopa, cop, denek 2. sava, d, d ustas, sava : (subutay, sabotay) sabu-tay saba-tay : sa, bahi, armaan

saabek: (sabek) sa-bek saan sai : 1. cmert, datan, harcayan 2. yaync, yayn yapan : 1. armaan, bahi 2. adak, inan gerei datlan nesne

sa, sau : isim olarak da kullanlr. gelinin bana serpilmesi alkanlk hline gelmi olan para, dar gibi eyler, tarada geline verilen hediye, elbise ve mendil saa anlamlarna gelir. saibegm: sa-begm sailik sau : armaan, hediye, bahi : (sa, sauk)

151

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sauk sadak

: 1. eli ak, cmert 2. armaan, bahi 3. aleni, saklsz, gizlisiz : oklarn, iinde muhafaza edildii torba ok torbas

sadakbay: sadak-bay sadakbe: sadak-be saday sadu saf akt sagay : yiit kii, er kii : iyi, ok iyi, ala :, masum : 1. dnceli, dnen, saknan 2. zleyen, zlemi, zlem

sagburru: mama alteden kocakar. bkz.mama. sagim sagin sagini sagu sagun : 1. emel, arzu, murat 2. dnce, fikir, dnceli, fikir sahibi 3. salamlk, dayankllk : 1. zlem, hasret 2. dnce, plan, tasarm 3. davet 4. kvlcm : sagnan, dnen, zleyen, saknca duyan : at, mersiye : (sagn)

sagundu: zlenen, dnlen, kollanan sagunduk: zlenen, dnlen, zlemeye deer sagunur : dnce, tasarm

sagursag : inannann bir yanda, olaslkla bir hadm. sa bilge: sa-bilge doktor, salk uzman sa saan : 1. salk, dirilik, canllk, yeterlilik 2. akl, fetanet 3. doruluk, inanrlk 4. halis, saf, net : doan tr, yrtc avc bir ku

saanak: sanak, sert ve hzl yaan yamur saanbay: saan-bay saani: nefs, can, ruh sabili sada : sa-bili (bilig) saduyu, hikmet : salkl gnlerin arkada, can yolda

151

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sadak sadi saik saim

: (sadak) : sada damadn en yakn, en gvenilir arkada : 1. dnceli, planl 2. sa, diri, uyank 3. ate, kvlcm, ateli : 1. yaam, salk 2. serap, algn

saimbay: sagm-bay sain han: san-han sain sain sai salam sali : 1. dnce, tasarm 2. zlem 3. ate, kvlcm : 1. kurgu, hayal 2. saknca, mahsur, endie 3. zlem : hesap, matematik, say : salkl, gl, dayankl, direnli : (salk) diri, canl, salkl

salica(k): salkl, diri, esenlikli saman : salkl, gl

sanak alp: sanak-alp sanak han: sanak-han sanak tekin: sanak-tekin sanak tigin: sanak-tigin sanak sarak sari saat : (saanak) : iki iilen kap, kupa, kadeh : 1. sarak 2. sar : sa-ad

saunak: at, mersiye saunmu: 1. zlem iinde olan 2. dnen, dnceli 3. davet eden, davetkar sahl : sahalarda tilki anlamna gelir. (saha halk edebiyat)

sahte avarlar : bizansl tarih yazar theophylaktos simokattes, 557de avrupaya ulaan avarlarn aslnda ogur kkenli kavimler olduunu, baka kavimleri yanltmak amacyla dehet salan asya avarlarnn adn yersizce aldklarn ve bu ad tadklarn iddia eder. oysa bugn artk bilindii gibi bu olay antik edebiyatta sk sk tekrarlanan artc folklorik bir hikayedir. bunu baka yazarlar baka kavimlerle ilikili olarak avar andan yzyllar nceki zamanlarda da anlatmaktadr. sonu olarak avrupaya gelen avarlar sahte avarlar diye grmemiz iin hibir

153

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

nedenimiz yoktur. avar adnn kaynaklarmzda yine sklkla geen bir dier versiyonu uardr. saka sakal sakalar : 1. akll, arif 2. dnceli, kaygl 3. sakal 4. sakl, saklayan, koruyan : sakal : kazak stepinde, pamir ve tienan vadilerinde ve dou iranda yaam iran gebe bir kavimdir. achaimenida andan sonra kazakistandaki sakalar stepten tarde edilmiler, (uzaklatrlmlar, srlmler) pamir civarndakiler ise bin yl sonra bile esas iskn yerleri yaknnda yaamaya devam etmilerdir. m.s.ilk bin ylda tarm havzasnn gney blmnn hl saka dili konuan sakinleri vard. : 1. alnnda beyaz lekesi bulunan at 2. uursuz, sakncal

sakar

sakaralp: sakar-alp sakarbua: sakar-boa sakastan (segestan, seistan, sistan) : eski saka halknn bulunduu gneybat afganistanda bir eyalet. tarihi gondopherresin zelliklerini kendinde tayan iran destannn byk kahraman rstem de buraldr. iran destanndaki hkmle m.s. 1. yzylda oxus tarafndan akn eden gebe sakarauklar ve toharlar, asilerin idaresi altnda bulunuyorlard, fakat kangk sakini asiler, yani turanllar mteakip yz yl boyunca da irann gebe dmanlar olarak kalmlardr. 1. ve 2. yzylda bu gebe aknlarn bertaraf etmek ii iranllara, zellikle hirkaniallara (giv, guderz ailesi) ve sakastanl saka. pehlevi hkmdarlarna (gondopherres ve ailesi) dmt. saki sakik sakin : koruyucu, muhafz : oban yldz : 1. dnme, tasarm, kayglanma, kaygy ortadan kaldrma eylemi 2. saklama, koruma, esirgeme 3. uzaklama, ayrlma

sakin: dnce, kayg saki: kayg, endie sakli saklica : 1. korunmu, mahfuz, esirgenen 2. zinde, din, salkl : 1. gizli, rtl, korunan 2. hazine, mcevher

sakliak: 1. gizli, gizlenmi, rtl 2. yaam, salk, esenlik sakman sakni : 1. uyank, diri, salam 2. sokman, dize kadar kan izme : (sakar)

sakurbay: sakur-bay sal : 1. saldr, saldrmak 2. salmak, brakmak, azat etmek, serbestlik 3. gndermek, yaymak, ulatrmak, uzatmak

153

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

salacuk salaak

: saldran, saldrc, gnderici : salnan, braklan, salnm

salaman: salnan, braklan, azat edilen, serbest, azade ( bu szck de, trkeden farsaya geerek, selman biimini almtr. salami han: salam han salami : 1. saldran, dmana kar hamle ve manevra yapan 2. iyi kl sallayan, silahor

salanu: saldrgan, iyi kl kullanan salar salciut sali salikut saluk : 1. ordu sevk eden 2. iyi kl kullanan, silahor : bir mool boyunun ad. (roux) : 1. salc, sevk edici 2. salan, serbest brakan 3. karahanllar dneminde, saray alarnn nvanlarndan : sal-kut : 1. salnm, azad edilmi, saltuk, eski kle 2. bana buyruk, bamsz, otoriteye kar kan 3. saldran 4. silahor, iyi silah kullanan 5. kk yel, esinti 6. haber salan, mesaj yollayan : saldr, hcum : hcum eden, asker sevk eden : saldr-ay

saldr saldiran saldiray

saldirgan: saldrc, hcumcu saldiri : hcum, taarruz

saldirmi: hcum etmi, taarruz etmi saldur saldz salgara : saldr : sal-dz : salnm, azade, bana buyruk, otorite tanmaz

salgin: 1. serbest, bamsz 2. serap, hayal salgur salgut salik saliku : atak, tetik, saldrmaya hazr : mebus, vekil. eskiden bir blgeyi temsilen, kaana (bakente) gnderilen kiilere verilen unvan : 1. vergi, vergi borcu, hara 2. haber, t, tavsiye : haberci, t

155

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

salim salin salinay

: 1. serin esen yel, serinlik 2. ferman, emirname 3. zm demedi, salkm : 1. serbest, serbestlik, salnma, boy gsterme 2. jest, eda 3. salncak : saln-ay

salinmi: serbest, azade, salaman salkim salman : salnm, sarkk : (salaman)

salm, kle azad etmi saltik saltin : (saltuk) : yalnz, yalnzlk iinde, tek kalm

saltuk alp: saltuk-alp saltuk bura: saltuk-bura saltuk : 1. serbest braklm, azade, hrriyetine kavumu eski kle 2. bana buyruk, bamsz

saluk bike: saluk-bige saluk han: saluk-han saluk : (salk) serbest, azade, hrriyetine kavumu

salukbay: saluk-bay saluktan: saluk-tan saluktay salum salun : saluk-tay : 1. zgrlk, azat 2. kl, silah : 1. jest, mimik, eda, cilve 2. boy gsterme, ortaya kma

salundu tigin: salundu-tigin salundu: 1. zgr, hr 2. edal, boy gsteren salur : nereye varsa kl ve oma i grr, anlamna gelir.

salur han: salur-han salur kazan: salur-kazan salur : 1. saldran, saldrgan, asker salan 2. silahor, iyi silah kullanan 3. saldrma, kl,

samagar : isim olarak da kullanlr. kyin (kara) tatar boyundan samagar noyann addr.

155

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

samandar (semender) : hazar lkesindeki bir boy ve ayn zamanda hazar lkesindeki bir yrenin ad. samandar boyu, 6. yzyl ortasnda kaynaklarmzda balangar ile birlikte geer. bu iki boyun adn tayan blgeler eski savir arazisinin en nemli iskn yerleri olduklarndan dolay, bu iki boyu savirlerin en nemli boylar olarak grmemiz gerekir. samr samsa : sahalarda yamur anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : isim olarak da kullanlr. baklava biiminde yaplan bir eit hamur tatls anlamna gelir.

samsa avu : isim olarak da kullanlr. erturul ve osman gaziler zamannda yaam bir yiitin addr. samsa : baklava tr bir hamur tatls

samsama: (samsa) samsara : hinduizm'de ruh g, beden g (louis renou) samuka: inat, direnli san: sanmak, saymak, var kabul etmek sanaa : sahalarda dnce anlamna gelir. (saha halk edebiyat) sanaga sana sanak sanalp sanay : 1. serap, hayal 2. niyet, maksat : hesap, matematik : matematik : san-alp : san-ay

sanbay : san-bay sanberk: san-berk sanak : ucu sivri mzrak sanar barlas: sanar-barlas sanar han: sanar-han sanar : saplayan, batran, drten, mzrak kullanarak sanan, sanc, iyi silah kullanan

sanaralp: sanar-alp sanarbarlas : isim olarak da kullanlr. karg saplayan yiit anlamna gelir. sanarbay: sanar-bay sanarbek: sanar-bek

157

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sanarok: sanar-ok sani sani sani : 1. ucu sivri demir, silah 2. sivri bir aletin, vcuda deince verdii ac 3. ac duymak : ucu sivri demir, karg : hamle, kl veya kargyla yaplan drt

sanduga: blbl sanek saner sang sanga sangi : hayran, meftun : san-er : san, dnce var sayma : smerde st dzey tapnak yneticisi. : hayal, serap

san ok : saysz san ok ayak : saysz kadeh sanir sankur sanlav sanli sansak sapa sapak sapar : 1. hayal 2. bur : hayret, aknlk : hrmet, sayg : 1. sanc, dnc 2. pheci : anlay, intiba : 1. sopa, denek 2. kl sap, kabza 3. aykr, farkl, baka : 1. sopa 2. aykr, aykrlk : 1. sabar, dver, dvc 2. aykr, farkl 3. kabza

saparbay: sapar-bay saptaax inne : sahalarda iplikli ine sapurlu: devrim, ihtilal, ayaklanma, ayrlma sar sarar : kesinlikle sir yani seyanto kabilelerinin en nde geleni. : saran, sarc, sarma eyleminde olan, ren, rc

sardeis : manisa, salihli, lydia devletinin bakenti. sardica : sofya.

157

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sargin sargon sargut sari

: 1. sevimli, sempatik, ekici 2. sarg, sarl, rl : eski dnyann byk hkmdarlarndan biri, agade kenti ve akad hanedanlnn kurucusu. : 1. gne 2. ba, ihsan : 1. sar renk, sarn 2. sarl, sarlm, saran, sarlma

saribai: sar-ba sariba saribri sarica sariur sarig saril sarim sarip : sar-ba : sar-bri : sarl, sar gibi, sarya alan : sar-ur : sarl, sarlm, rgl : sarlmaktan...sarl, sevgili, saygl, cana yakn : 1. suyu szmeye yarayan, ince dokuma 2. sarma, sarlma : sarp, dik, sarl, klmas g, yaln

saritrgi: sar-trgiz sarkiz sarman : sar-kz : (sarman) 1. sarn, sarya alan 2. scak kanl, cana yakn

sarmaik: sarl, sarpasarm, sarlan sarp sarper sarpta : (sarp) : sarp-er : sarp-ta

sarptimur: sarp-timur sartik sartuk : 1. sarl, rgl, rlm 2. farkl, dikkat ekici : (sartk)

sartukhan: sartuk-han saru hatun: saru-hatun saru saltuk: saru-saltuk saru : 1. sar 2. sra d, farkl, dikkat ekici 3. bat, bat yn

159

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sarualp

: saru-alp

sarubatu: saru-bat sarubatur: saru-batur sarubay: saru-bay sarubua: saru-boa sarubuka: saru-boa saruca: 1. bir sungur tr avc ku 2. sarya alan, sarn sarucabay: saruca-bay saruer : saru-er

saruhan: saru-han sarukan : saru-kan

sarukuni: saru-kuni sarul : sarl, sarlm

sarulbay: sarul-bay sarultan: sarul-tan ssniler: ereklerden sonra m.s 244den tam olarak m.s 632ye kadar hakim olan iran hanedandr. sas. buka : isim olarak da kullanlr. bayan hann lm zerine gk. orda tahtna geen olunun addr. sataran : davaclara hakemlik eden bir tanr. sati : 1. satk, satuk, satlmn diisi 2. pazar yeri

satibegm: sat-begm satibige sati satik : sat-bige : 1. satc, tccar 2. mertebe, rtbe : sat, satuk

satk, satuk : isim olarak da kullanlr. satmaktan: (at. k, yat. k vb. gibi) al veri, ticaret anlamlarna gelir. satikay : satk-ay

satikbay: satk-bay

159

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

satiker satiktay satikul satilmi satim

: satk-er : satk-tay : sat-kul : sat, satk : 1. satcm 2. ticaret

satimkul: satm-kul satigan: satc, tccar satuk bura han : (l. 959). karahanl hkmdar. oulakn yeenidir. karahanllarn bat ksmnda islmiyetin resmen kabulne sebep oldu. isim olarak da kullanlr. j.p. roux orta asya adl yaptnda satuk bura hann lmn 955 yl olarak verir. satuk bura han: satuk-bura-han satuk: sat, satk, satlm satukbarlas: satuk-barlas satukhan: satuk-han satun sav sava: (sav) savaci : (savc) : satn alma, satn alma gc, paha : (sava) 1. mesaj, haber, yeni haber 2. iddia. isnat 3. n, san 4. sava, vuruma, d 5. yk, atasz, darb mesel

savakul: sava-kul savan : 1. savc, sava, def edici 2. eli, arabulucu

savankul: savan-kul savar savaru sava : sava, savc, defedici : 1. bahi, armaan 2. geici, muvakkat : harp, d, vuruma, savma, defetme

savaeri: sava-eri savagan: sava, cengaver savbri savci : sav-bri : (sav, savac)

161

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

savciaka: savc-aka savcialp: savc-alp savcibay: savc-bay savcibek: savc-bey savi savduk savgat savgu :(savc, savac)1. eli, haberci, resul, szc 2. sava, cengaver 3. nl, mehur, n salm : uurlama, veda : armaan, bahi : 1. hara, vergi 2. ifa, derman

savirler (sabirler) : m.s. 508 sralarnda ogur. bulgarlarnn ardndan avrupaya ulam gebe bir kavimdir. savir yerleim sahas daha sonraki hazar sahasnn merkezi blmnde, volga aznda ve kafkasyann dou uzantlar arasnda bulunuyordu. balangarlar ve semenderlerin de savir boylarna dahil olduuna kaynaklarmzdan hkmediyoruz. 567de savirler bat gktrk hakimiyeti altna girdi. daha sonralar bat gktrk idaresi altnda teekkl eden hazar boy ittifaknn ekirdeini ugorlarla beraber onlar oluturmutur. savkuli savkut savrin savruk savtagi : sav-kuli : sav-kut : 1. armaan, bahi 2. ahd, azim : savrulmu, derbeder : sav-tak

savtekin: (sav tigin) sav-tekin savtimur: sav-timur savtur savual savun : veda, uurlama : savun-al : 1. davet, ar 2. savunma, sava 3. at, mersiye, lenlerin yiitlik ya da hayrl ilerini anlatmak iin verilen yemek

savunduk: davetiye savungan: savunucu, savaan, direnen, mdafi savunkul: savun-kul savur : eli ak, cmert, hovarda

savuralp: savur-alp

161

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

savurbay: savur-bay savurka: 1. savurgan, hovarda, eli ak 2. frtna, kat yel savut : 1. koruyucu, koruyan, mdafi 2. zrh, elik yelek, demira

awidar : palaca boynuz anlamna gelir. say : (sag, sa, sak, say) 1. sayg, sayma, geerli klma 2. dnme, lme, seme, tasarm, hesap, deme 3. talk yer 4. zrh, gslk

sayak: saygl, hrmetli sayalk sayan saybil saydam saydur saygi saygin : yumuak ve talarla evrili yerler : 1. saygl, saygdeer, saygya layk 2. sayg gsteren, efendi, arbal : say-bil : saf, net, berrak, saylabilen, ak, temiz, bilinen : sayg duruu, ihtiram duruu : 1. hrmet, nem, deer, edep 2. say, saym, matematik : itibarl, hrmet gren, sayg gren, hatr saylr

sayginalp: saygn-alp sayginay: saygn-ay sayginbay: saygn-bay sayginer: saygn-er sayginkul: saygn-kul sayginkulu: saygn-kulu sayhan hatun: sayhan-hatun sayhan sayhan sayil : say-han : say-han : seilmi, sekin, saylan, intihab edilen

sayilgan: saylan, sayg gsterilen, mbeccel, muteber sayim sayn : sayg, sayg gsteri : seme, deerli, sekin, saygdeer

sayin batur: sayn-batur

163

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sayin kara: sayn-kara sayin : 1. sekin, deerli, muteber, gzide, muhterem 2. saf, halis, ar 3. gzel, ender rastlanan

sayinalp: sayn-alp sayinay: sayn-ay sayinbatu: sayn-batu sayinbri: sayn-bri sayindi sayiner : sayg duyulan, itibar gren, muhterem, saygn : sayn-er

sayinhan: sayn-han sayintimur: sayn-timur sayir sayi sayit saykal saykan saykul saykut saylak saylik : iinden su kan maara : denek : saygn, muteber : say-kal : say-kan : say-kul : say-kut : saylan, takdir gren, usta, uzman : eref, haysiyet, onur

sayman: sayc, hesap, hesap ve say uzman, muhasib sayri sayta sayvan : zgn, mahzun, yorgun ilgisiz : say-ta : glgelik, kamelya

sazaan: (sazan) souk yel sazak sazak : bataklk : 1. sazlk, bataklk 2. ince yaan kar 3. ak bulut 4. ok konuan, geveze 5. poyraz, souk esen yel 6. sezgin, sezici, uyank

163

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sazan sebe

: 1. souk esen yel 2. sazlk, bataklk 3. sezen, sezici : sevgi, sevi

sebk tekin: sebk-tekin (sevk-tekin) sebk seen seil seilir seilmi : sevik, sevilen, sevgi gren : 1. titiz, seici, ayrc 2. konukan, ho szl : 1. sekin, gzide, seilmi 2. farkl, olaanst : sekin, gzide : sekin, gzide

sekin alp: sekin-alp sekin han: sekin-han sekin : 1. farkl, gze batan, olaanst 2. itibar gren, muhterem 3. peygamber, nebi

sekinay: sekin-ay sekinbay: sekin-bay sekinbe: sekin-be sekiner : sekin-er

sekinkara: sekin-kara sekinkayba: sekin-kaya sekinsoy: sekin-soy sekintan: sekin-tan sekintay: sekin-tay segrek : seyrek, ender rastlanan

seirtgen: 1. koucu, atlet 2. afacan, ele avuca smaz, tez canl serek : seyrek, nadir, az rastlanr

sekiz apa: sekiz-apa sekizyir: sekiz-yir sekmen: seviye, mertebe selik hatun: selik -hatun

165

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

selik

: (seligcik) 1. temiz, pakize, namuslu, bakire 2. kk kl, bak 3. ak, beli, fesahetli

selik, selk : isim olarak da kullanlr. selden k ekiyle kltme ekiyle: selik, selk: kk sel. ayrca selug ekliyle mcadeleci manasnda olduu da belirtilmitir (prof. p.pelliot). seluk acem, selcuk arap syleyiidir. selek selek selen selen selenge : eli ak, cmert : eli ak, cmert : ses, ylan : 1. salnan, sallanan, kvrlan 2. temiz, pak, namuslu, zarif, bakire 3. fslt, hafif ses 4. haber, havadis 5. ylan (tuva ve uva trklerinde) : kvrlan, kvrk

selengn: selen-gn selig(silig): 1. namuslu, temiz, drst, pakize 2. kibar, narin, zarif seligik selik selin semiz sencer senger sengi : (selik) temiz, namuslu, bakire : (selig) : 1. selen, salnan, haber, fslt 2. sln kuu : 1. iri yar, iman 2. besili, bakml : (sanar) bu szcn asl sanar dr. : 1. canavar, ejderha 2. kale, bur : sevgi, sevi

sengisun: sengi-sun sengn han: sengn-han sengn senir sepil sepin sereday serge serim : ordu komutan, general : alt uurum ve st da olan ince yollara bu ad verir. (a. rza yalman) : 1. yaygn, yaylm, bulam 2. kale, hisar : 1. eyiz, kaln 2. yaygn, yayk : yzk, tak, aksesuar : sahalarda at direi : sabrl

165

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

serim serin serinay

: 1. gsteri, tehir 2. sabr, metanet : 1. glge, glgelik 2. genilik, gerilmilik 3. soua yakn, hafif souk 4. sabrl, dayankl : serin-ay

serinbay: serin-bay serinbeg: serin-be seringen: 1. serince, serinlemi 2. sabrl, dayankl seringn: serin-gn seval seven : sev-al : sevmek...den sevgi sahibi, efkatli, tutkulu

sevenay: seven-ay sevengn: seven-gn sever severge : (..sevmekden) : 1. dost, yakn, yaren 2. ak, sevgi, tutku

severgn: sever-gn sevgi sevi sevigen : sevme eyleminin nvesi : sevgi, sevgi eilimi, sevgi yaknl : seven, sevgisini veren

sevik kl erkin: sevik-kl-erkin sevik sevil sevilay sevilgen : 1. sevilen, sevgi gsterilen, sevgiye layk, sevgili 2. dost, gnlda : sevilen, el stnde tutulan : sevil-ay : sevilen, ar ilgi gren

sevim bige: sevim-bige sevim sevimli sevin sevinay : sempati, alm, ekicilik. sevgiye yol aan : ekici, sempatik : sevin, mutluluk : sevin-ay

167

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sevin han: sevin-han sevin : nee, coku, sevinme duygusu, mutluluk

sevinbek: sevin-bek sevinek: sevinilecek ey, sevin kayna sevindk alp: sevindk-alp sevindk: mutluluk, bahtiyarlk (uzun sren bir ocuksuzluk dneminden sonra, ocuklar olan ailelerin sk kulland, geleneksel adlardan) sevinmi: sevinli, mutlu, mutlu olmu sevinti sevle sevtap : 1. mutluluk, mutlu olmaya deen 2. ferahlk, geveme, rahatlk, huzur : in : sev-tap

sevk alp: sevk-alp sevk tigin: sevk-tigin sevk : sevilen, sevgili, canan

sevkbay: sevk-bay sevkbige: sevk-bige seyhan : (sayhan)

seyirtgen: afacan, alkan, ele avuca smaz seyrek sezek sezen : az rastlanr, sra d : 1. hassas, duygulu, ferasetli 2. sezgi, anlay, kavray, his : anlayan, kavrayan, hisseden

sezenay: sezen-ay sezenbay: sezen-bay sezener sezer sezge sezgi sezgin : sezen-er : hassas, duygulu, fark edici : (sezek) : idrak, sezi, hissedi, ilham : hassas, sezici

167

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sezginalp: sezgin-alp sezginay: sezgin-ay sezginbay: sezgin-bay sezginer: sezgin-er sezgir sezgi sezigen sezik sezikl sezim : hassas, narin, alngan : hassas, alngan : sezen, sezgin : sezgin, ili : tedbirli, sezici : hissedi, anlay

sezimtal: hassas, duygulu sezmi shui sibak sibel simaz sdal sidal sigun siin siinak siindik silam sik siki sikilgan sikin : idrak eden, anlayan : incede su anlamna gelir. : sopa, denek : 1. buluttan ayrlp henz yere dmemi yamur tanesi 2. buday, buday tanesi : (samaz) tutumlu, tedbirli : kudret anlamna : muktedir, gl, egemen : 1. yabani geyik 2. emek, zahmet, sknt : erkek geyik, ala geyik : sk korunan, snlacak yer, youn ve kat olan yer : ballk, sadakat : 1. salam, sk, youn 2. sine, bar : kat, youn : kat, sklm, youn : daralm, daralan, sklaan, utanga : 1. keder, yas, znt, sknt 2. alageyik

169

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sl sila silah silgi silig siliv silkim sima smt sin sinai sina sinak sinauvu sinayi sine sini sindira singiay singil singin sinkel sinkil

: sahalarda yl : bir hacm ls birimi, yaklak 0, 8 litre.


4.

serbest, azade

: arnma, temizlik, parlaklk : 1. temiz, namuslu, drst 2. el dememi, bakir, bakire 3. tatl dilli : temiz, pakize, bakire : cesur, gzkara : yapnn yamur suyu oluu. (e. akurgal) : sahalarda yumurta anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : 1. deney, deneme 2. endam, gsteri : hakem, snayc : snav, imtihan, deneme : deney, snav, imtihan : snav, deney : hakem, snayan : ehre, beniz : hakem, sna : blbl : singi-ay : kk kz karde : mahup, sklgan : imtiyazl, ayrcalkl : imtiyazl

sir derya : aral glne dklen bat trkistann byk nehri. zaman zaman harezme, bazan da sogdiaya dahil olan ve sir deryann aa akndan kuzeye doru uzanan ehir silsilesi ayn zamanda bozkr kavimlerinin yerleim sahas idi. bu ehirler daha sonra stepe ynelen islam misyonunun ve ticaretinin merkezleri olmutur. sir yabgu kaan: sir-yabgu-kaan sir : 1. eciye, soy, kk 2. birleik, birlemi, mttehid

169

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

siray sirek sirga sirgalu

: ehre, yz, beniz : zeki, akll : 1. kpe, tak, aksesuar 2. armaan, bahi 3. halka, halkal : kpeli

sirgatigin: srga-tigin sirma sitacu svat : srl, boyal, gm tel : nazl, narin, alngan, hassas : (trkiye'deki trkmenler) nehrin seviyesiyle beraber olan sahile bu ad verir. nehrin bir tarafndaki sahil yksek, dier tarafndaki sahil alak olursa burasna yarsvat derler. ceyhan kasabasnn eski ismi yarsuvat'tr. (a. rza yalman) : sevimli, sempatik, sevgiye layk : sevilen, sevilmi, sevgiye layk : sevgili, canan : 1. sevimli, sempatik, muteber 2. armaan : syl-han : armaan, bahi : az rastlanr, seyrek bulunur

siyavu siyendi siykim siyli siylihan siylik siyrek

siyun bike: siyun-bike (sevim bike) siyun siyuran siyurgal siyurgal : sevim, sevimlilik, sempati, beeni : utkan, muzaffer : 1. dl, armaan, dl alma 2. madalya, askeri nian : armaan

siyurgatmi: 1. dman bozguna uratm 2. baarl, dl ve vg alm siyn sizgek sizgi sizim sizen : sevin, mutluluk : zeki, sezgin, mdrik : kalem, yazga : sz, yaknma, hzn : hassas, zeki, uyank, akll

171

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sobay

: 1. bekar, yalnz, mnferit 2. silahn iyi kullanan, deneyimli asker, sava

sogdiana : trkistan. sogum soay sokman sokulag : (sokum) : salkl, zinde, din : 1. mert, drst 2. diz kapana kadar gelen uzun bir tr izme (trkmen izmesi) : 1. adak, kurban 2. sokulgan, munis, cana yakn

sokulgan: cana yakn, munis sokum solagay solak : kurban, adak : 1. solak 2. ters, hiddetli, fkeli : 1. asker yneten, asker sevk eden (sulag) 2. sol el ve ayan kullanan

solaigli: yararl, ok yararl, i bitirici solgun : rengi kam, ypranm, hznl

solgunay: solgun-ay solgur solhan solin : (salgur) atak, saldr : sol-han : aratrmac, merakl

solmagan: canl, lmsz, solmaz solmaz : canl, diri, ekici

solmazay: solmaz-ay solad soltu soluk sonay soner songar sonhan sonu : sol-ad : soludu, soluklu : nefes, can : son-ay : son-er : sungur, ahin : son-han : 1. son, bitim, ky 2. u, snr, limit

171

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sorgu sorgun sovay soyak soyalp soyar

: baa taklan elenk : st tr bir aa : (sobay) : soy-ak : soy-alp : soy-ar

soyarik(): soy-ark soybars : soy-bars

soybr: soy-bri soybua: soy-boa soya soydam soydan soyda soyer soyhan soykan soykurt soykut : soylu, soyluca : 1. soylu, soyunu dnen 2. ailesine bal, yuvasna bal : 1. soylu, soylu bir aileden gelen 2. hanedan, hanedanlk : ayn soydan gelen, ayn soyun kiileri : soy-er : soy-han : soy-kan : soy-kurt : soy-kut

soylami: 1. soyunu oaltp, kutsayan, rgtleyen 2. sz, syleyen, konumac, hatip soylu : asil, asalet sahibi

soyluhan: soylu-han soyon soysal soytan soyuak soyualp : (sayn) : soy-sal 1. nl, mehur 2. soylu, asil 3. medeni, uygar : soy-tan : soyu-ak...soylu : soyu-alp

173

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

soyubay: soyu-bay soyuer : soyu-er

soyuhan: soyu-han soyurgal : trke. moolcadr. ferman. genelde vergi ve angaryalardan muaf tutan belgeler anlamna gelir. soyurgal: 1. dl, askeri dl, madalya, nian 2. armaan, ba, ihsan soyurgat: ihsan, bahi ske : diz st k, kme

skmen : yiitlere verilen unvan, dman saflarn sken, yaran anlamlarn tar. skmen : 1. yiit, gzkara, dmana diz ktren, dize getiren, buyruunu

skmenbay: skmen-bay skr : 1. kzgn, hiddetli, kabarm 2. dize getiren, diz ktren, buyruunu dinleten

skrm: dize getirmi, ba edirmi sn snmez : gten kesilme, azalma : 1. canl, enerjik, ateli, iddial 2. parlak, gz alc

snmezay: snmez-ay snk sykem sylem : snk, pasif, cansz, heyecansz : sempati, sevim, sevimlilik : anlatm, hitap, hitabet, deme, izah

sylence: efsane, mit, destan, lejant sy : 1. ak, sevda 2. sevin

syen: 1. ak, sevdal 2. sevinli, mutlu syndk: sevindik szbay szbir szeen szen szen : sz-bay sz zengini, hatip, sz cambaz : sz-bir doruluk, drstlk, sz birlii, sadakat : (szen) : isim olarak da kullanlr. hatip anlamna gelir. : hatip, konumac

173

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

szer szeri su su suaar sualp suat suay subak subala subay sukur sula

: sz-er, mert, sznn eri : sz-eri, mert, sznn eri : incede stten yaplan inlilere has bir iecektir. gnmzde bu szck bir sfat konumundadr ve yumuak, ho anlamnda kullanlmaktadr. : 1. sv 2. asker, er, erat : su-aar : su-alp : su-at : su-ay : sopa, denek, cop : su-bala : su-bay 1. bilgili ve deneyimli asker 2. hafif svari, atl asker 3. bekar evlenmemi : (sugor) isim olarak da kullanlr. kuman babularndan birinin addr. done boyundaki kuman ehrinden birinin ad da budur. : isim olarak da kullanlr. 11. yzyln ortalarndaki peenek babularndan birinin addr.

sulustar : sahalarda yldzlar anlamna gelir. (saha halk edebiyat) sungun : isim olarak da kullanlr. istidat, yetenek, eilme anlamlarna gelir. suni sunka sunkak sunkar sunkur sunu suol : hakanln dou ve bat ularnda, cungaryada yaayan trk kabilesi. (gumilev) : sunak : sunak : sungur : sungur : ikram, davet, ba, armaan : sahalarda yol

suoruna : sahalarda deirmen ta anlamna gelir. (saha halk edebiyat) suruk : sahalarda mektup

suskuak: kk, krpe sus : salk, ifa

175

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

sutay bagatur: sutay-bagatur sutay sutigin : su-tay : su-tigin

sutu boda: mbarek, tanrsal, tanrdan gelen (eski dnem tanr sfatlarndan) suvan suvar suvat suyun : sava, cengaver : bolluk, bereket : 1. su kanal 2. suyun taksim edildii yer : (siyun, sevim) sevimlilik, sempati, niyet

suyunuk: 1. sevin, sevimlilik 2. mjde sg sdn sledi slek slemi sln : (sig) tatl, lezzetli, hoa giden : st-n, soylu, temiz : saldrgan, akn yapan, aknc : saldrgan, aknc : 1. aknc, saldrgan, dman zerine asker yollayan 2. iyi silah kullanan, silahor : uzun kuyruklu, renkli bir ku

slnbige: sln-bike sne sng : ruh, can : (sngk) 1. kesici ve delici, uzun bak 2. kemik, kemik paras, kemikle yaplan mzrak 3. eskiden, mezar balarna dikilen srk

sngbay: sng-bay sngk sng sng-tay srek srk sren srer : yemek, oyun ve elence iin yaplan, gece toplants : (srek) : 1. asker sevk eden, savaa asker yollayan 2. haykr, nara, sava naras 3. ss, makyaj : 1. asker sevk eden 2. dlleyen, dl yapan : sng : sng darbesi, sng hamlesi, sngleme, sava

175

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

srer srgit srk srn ssen ssmen

: su-er : 1. payidar, kalc 2. ulak, postac : (srek, srdek, sren) : ss, makyaj, makyaj malzemesi : karg ve kl saplamada usta olan kii : 1. ssl, ss ve sslenmeyi seven 2. tos atan, toslayan

ssn bige: ssn-bige ssn : ssl, iveli, sempatik, ekici

sverce: canan, ak olunan, mauka syek sygen syk sym syn syn : kemik, soy, sop : sevgili, canan : kemik, soy, oymak : 1. sevim, sempatik 2. gr, kanaat : sevim, sempati : 1. sevin, mutluluk 2. mjde

syn: (syn) mjde synk han: synk-han syrge: toy, len, ziyafet sy szem szge szg szgn : buse, pck : diksiyon, sz syleme ve konuma ahengi : tarak, ok ince dili sa tara : 1. tarak 2. szge : 1. arnm, szlm 2. mest, mahmur, kendinden gemi 3. gz alc, alml, fettan

szgtay: szg-tay abra ad ad : st dzey tapnak grevlisi. : isim olarak da kullanlr. bir nvandr. tiginler (ehzadeler) ordu banda bir blgenin idaresine memur edilince bu nvan alrd. : (at) 1. ordu komutan, general 2. tigin, prens 3. cesur

177

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

adabek: ad-bek adapit agan akar akibek akir akru aman ani anda anyu ara ara artlak arur a alik : ada bal birlik ve beyliklerin genel ad : bir tr kap. : 1. akr, blbl gibi ter 2. akar, cesur : ak-bek : 1. ter 2. akr : ar, mesaj, davet : kam, baks, byc, rahip : saplayc, iyi ok ve karg kullanan, silahor : alak ve rutubetli yer : (tanyu) sonsuzluk, genilik : inannann olu, ummann koruyucu tanrs. : (ara) ufuk, ufuk izgisi : (trkiye'deki trkmenler) elleye bu ad verir. antakya'da dede postu denilen ufak bir elle vardr. (a. rza yalman) : ninurtann kiiletirilen silah. : 1. i, sivri ulu, et piirme arac 2. ta 3. d ksm, dar darda kalan, tara : i, i kebab

atammu: ensinin evresinde bulunan bir grevli. aybal aylan : mark, nazl : isim olarak da kullanlr. neeli, nazik anlamlarna gelir.

aylan (aylan): nazik, kibar, neeli, gleryzl ayli eni egal eyban iban imga : eref, onur : moolca kurt kelimesinin ince bozulmu eklidir. (gumilev) : aabey, edubbada retmenin yardmcs. : (eban, ban, bn, zbn) sinek, haarat : (bn, eyban) : acele, aceleci

177

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

nk ray

: isim olarak da kullanlr. nazl anlamna gelir. : karakalpaklarda ra lamba anlamna gelir.

oramun: (oramun, uramun) ruhlarla ilgilenen, kt ruhlar kovan oramun: oramun, uramun: ruhlarla ilgilenen, kt ruhlar kovan. tini: ruhsal, ruhla ilgili oramun: oramun, uramun: ruhlarla ilgilenen, kt ruhlar kovan. tini: ruhsal, ruhla ilgili ukur kam : mzrak ba byklnde kk kamlar. ulgi : eski dnyann byk hkmdarlarndan biri, edebiyat ve mzisyenlerin koruyucusu.

taarbaan : sahalarda da san taban batur: taban-batur taban tabar tabga : 1. tapan, tapnan 2. temas, dokunma, vurma 3. dizi, sra, kafile : 1. tapan, tapnan 2. vuran, dven, dv : 1, dv, kavgac 2. ulu, saygdeer, muhterem 3. tapc, tapnc

tabga, tafga, tamga : ulu, saygdeer, muhterem. tabu tabuk tabun taa taam tadik taga tagay tagi taguk ta taan taaar : (tap, tapu) kutsanm, kutlu yaplm, taplacak duruma getirilmi : 1. tabu 2. inayet, yardm, hizmet : tapn, ibadet : tasar, kurgu, plan : tasar, plan, kurgu, senaryo : tat, lezzet, damak : 1. silah 2. kural, kaide 3. saygdeer, hrmet edilen : 1. sayg duyulan kii 2. day, ana tarafndan gelen akraba : 1. dindar, inanl 2. tak, aksesuar : tavuk : da : ayak, saaya : da-aar azimli, kararl

taluk barlas: taluk-barlas

179

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

taluk tama taudar tahia takak takay taki taki takir taki taksuk tala talakan talakan talan talas talas talas talay talaz tali

: dalk, dalk blge : 1. da etei 2. eli, devlet temsilcisi, devlet grevlisi : 1. heybetli, da gibi 2. datc, yok edici, ykc, iddetli 3. ksmet, nasip : yei tarihinin ince kaynaklarnda toharistann ad. : ucu, ateli ok : 1. day, ana tarafndan akraba 2. dolunay : dindar : tak, ziynet, aksesuar, mcevher : tak, ziynet : tak, ss, aksesuar : harika, olaanst, anormal : 1. iri csseli, heybetli 2. sekin, gzide : toharistanda, kunduzun dousundaki bir blgenin addr. : yamac, yamalayan : yama, yamalama, me, saldr : gney kazakistanda, cambul yaknnda, krgz cumhuriyetinin bat snr ve talas nehri yaknnda eski bir ehir. : at yarnda, top ve evgen oyununda izilmi snr ve gerilmi ip, frtna : 1. at yarlarndaki, balang ve biti izgisi 2. frtna, kum frtnas 3. dalga : (taluy, tulay, toluy, tolu) 1. okyanus, derya, byk deniz, byk gl : dalga : gzide, sekin

tal, talu : seilmi, seme, insan ve hayvanlarda iki krek kemii aras, iki krein birletii yer, krek kemii talku taliku taliman talkan : : sekin, gzide, beenilen : sekin, gzide : kzartlm tahl

179

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

talkili talpin talik taluy taman tamar tamga tami tamtuk tamu tan tana tana tandu tang tanglu tangsuk tangut tanik tanil tanip tanir tani taniik

: (dalkl) zrhsz, korumasz : faal, aktif, alkan, himmetli : itimat, teminat, gvence : deniz, okyanus, byk nehir : duman, sis : 1. damla, damlayan 2. demir, demir cevheri : memur, devlet memuru, damgac, devlet grevlisi : 1. demi, sylemi, bilgili, deneyimli, szne deer verilen, szne gvenilen 2. damla : byk ve kuvvetli ate : (tamu) yerin dibi, yer alt, cehennem : (tang) 1. gn am, gn doumu, afak 2. ilgin, acayip, aknlk yaratan 3. tatl, tat veren, huzur veren : dme anlamna gelir. : (dana) dana, iki yandaki inek yavrusu : 1. tan vakti, tan vaktinde domu 2. alev, alevli byk ate : 1. mucize, olaanstlk 2. tan vakti 3. giri, antre : tangnu dalar. (moollar'n gizli tarihi) : mucize, artc olay, olaanstlk : (tankut) savalarda, mzrak ve tularn yanna ya da ucuna taklan ipek kuma, flama : 1. tanuk, ahit, gzlemci 2. tandk, dost, yaren : nl, mehur, tannan : tannm, nl : nl, tannm : 1. tannan, bilinen, aina, tandk 2. danlan, bilgi ve deneyimine bavurulan, danman : yakndan tannan, tandk, bildik, dost, yaren

taniman: (danman) tan, danlan, bilgili kii ( trkeden farsaya geen adlardan)

181

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tanit tanju tanju tanla tansi tansu tantk tantik tantra tanu tap tapa taparlu tapduk tapi tapik tapin tapingu tapr tapki tapkir tapkur taplak tapuk

: tannacak nitelikte, belirgin, tannabilen : (tanyu). tanr sznn ince transkripsiyonudur. sonsuz genilik, ycelik, ululuk ve imparator : (tanyu) sonsuz genilik, ululuk, olaanstlk, mucize gibi : 1. alas, rktc, olaanst, mucize 2. sulayan, yarglayc 3. dou, tan vakti : (tansk, tansu) hayret verici, artc, olaanst : 1. tansk, mucize 2. yadigar, armaan 3. birleik, mttehid : ene alan, alene. : 1. ok konuan, konukan 2. tandk, hsm, ahbap : sanskritedir. zincir, hindu dininin tapnlar ve metinleri anlamna gelir. sutralardan daha nemli vahiy rndrler. : tan, tehis, kant, tannan, tannmaya yol aan : dilek, istek, umut, yardm ve bunlar iine alan beklentilerle dolu inan : 1. tapma, tapnma, sayg 2. grev, i : 1. mutlu, umutlu 2. sofu, dindar : 1. ocuu uzun sre olmayanlarn, ocuu olduunda verdii adlardan 2. sayg ve sevgiye layk, saygdeer 3. ibadet, tapnma : tapnma, ibadet : nde, nde olan, nde gelen : tapnma, umma, beklenti : tapnlacak nitelikte sevilen : yksek bir arazinin dz yerine : vicdan : ayak altnda kalp, katlaan toprak : tabur, dizi, topluluk, kafile : rza, kabul, teyit : tapu, tabu 1. tapnma, dilek, istek 2. tabu, kr inan 3. hizmet, hizmetli

tapuksak: saygl, hrmetli

181

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

taragay taraka

: turgay, tarla kuu, ayr kuu : 1. tarak, eme, ayrma aleti 2. sayg gsteren

tarakaan : pire. saha taraman taran taranc tarani tarang : tarayc, renber, ifti : 1. geni arazi, ekinlik, ekin yeri 2. snr, hudut : isim olarak da kullanlr. ekinci, renber anlamlarna gelir. : 1. snr muhafz 2. ekinci, renber : mevki sahibi, imtiyazl, saygdeer

tarbaxtar : sahalarda parmaklar tarban : gururlu, marur

tardu ad: tardu-ad tardu tardu targan : 1. ncelikli, imtiyazl 2. durdu, duran yaam : imtiyazl : ouzlarn savunma savalarnda, dmann yryn ve saldrn gletirmek iin aa ktkleri vesaireden yaptklar engel ve tahkimat.

targan: savalarda, dmann geecei yollara, onlarn gidiini arlatrmak ve gletirmek iin braklan, kaya ve ktk paralar targay targun tarhan tarhan tarhun tarik tarim tarin taring tarkan : taragay, turgay : mahup, sklgan : be ve fermanl imtiyaz. tarhanlk hakk han tarafndan verilir ve tarhanlk yarl ile tasdik edilirdi. : (tarkan) imtiyaz sahibi soylu kii. bu kiiler, vergi vermez, sular dokuz kereye kadar balanr, kaan ve hanlarn huzuruna izinsiz girebilirlerdi. : gzel kokulu bir yayla iei : dar, tahl, ekin : 1. emek, enerji, zahmet, sknt 2. ziraat, renberlik 3. irmaklarn kk kollar : snr, hudut, u : 1. derin, derinlik 2. ziraat : vezir, vekil, nzr (= tarhan)

183

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tarkan tarkan tarkat tarkin tarlig tarmi tarsos taruani tarsuk

: imtiyazl ve soylu kii (tarhan) : 1. fke, gcenme, rahatszlk, kzgnlk 2. darlma, sklma : bakan, nazr, ynetici, brokrat : 1. darlma, darlanma, ksme, ksknlk 2. isyan, bakaldrma : 1. glk, darlanma, sklma 2. bahi, hediye : luwice ivi anlamna gelir. : tarsus. : urartuca insanlk anlamna gelir. : kuman babularndan birinin addr. isim olarak da kullanlr.

taruwani : hurrice insanlk anlamna gelir. tartagan: 1. tartan, terazi 2. dank, derbeder tarti tarug tasar tasim taspa : tez ba. ta : 1. d, dta olan, grnrde olan 2. kaya paras sertlik, dayankllk : armaan, ba : 1. dar, ekin 2. hediye, ba : plan, tasar, tasarm : gsteri, afi

taan: tam, da vurmu, cokun taar tagan tagaru : tam, cokun, ateli : taan, coan, ateli : dar, dardan, tara

tagi salur: (tak salur) tag-salur tagin takan taki takin taralu : tam, da vurmu, cokulu, ateli, asabi : 1. tagan, taan 2. ta-kan : dardan, taral : cokun, ateli : dardan, yabanc

183

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tarik taug tat tatar tata tati tatig tatli tatu

: darda, gurbet, gurbeti, sefere giden. : tanabilir mal, menkul deer : 1. yemek, damak 2. uzak, uzakta, uzaktan, yabanclam 3. kl pas, pasl kl : 1. uzakta kalm, yabanclam 2. ayrlk, mera 3. kent dnda yaayan : (dada) 1. yakn dost, yaren, arkada 2. uzakta kalm, ayn uzakl paylaan : luwice baba : tatl, ho : tatl veren, hoa giden gleryzl, sevimli, cana yakn : 1. bar, sulh 2. uza gren, uzak grl 3. bakc, eitici 4. tatl, tat veren

tatu: 5. yaratl, ftrat tav: 1. hz, devinim, eviklik, kou, davranmak, harekete gemek. 2. da tavar: hzl hareket eden, hzl davranan. tavga: 1. hzl koan, hzl davranan, atik 2. ekici, cezbedici tavigan: tavan tavli: 1. hzl, atik 2. dal tay: 1. dayak, dayanak, dayanlacak nesne 2. soy, asalet, soyluluk nvan 3. ululuk, byklk, okluk 4. mevki, yer, blge 5. anann erkek kardei, day 6. st emen at yavrusu tayak tayan tayani tayang : baston, denek, dayanlacak nesne. : 1. dayan, dayanak 2. hami, koruyucu, srda, gvenilen kii : danman, memur. : dayak, dayanak, destek, dayanak

tayangu: danman, arac, srad. han ve kaanlarn danmanlarna verilen bir unvan taycu tayee : 1. hami, desteki, koruyucu 2. soylu, sekin 3. tay sahibi, tay eiticisi : tay-ee..soylu, saygdeer hanm. (teyze, szcnn buradan

tayfun : (ince tai. fung. ingilizce typoondan). byk okyanusta ve in denizinde grlen iddetli frtnadr. isim olarak da kullanlr. tayga : 1. kavak, am, st karm ormanlk blge 2. yourtlu sebze orbas

taygan: 1. kark aal orman 2. dayanak, destek

185

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

taygun: yavru, ocuk, torun taygur: kayan, kzakla kayan tayik: kibar ve nazik gen taylan: 1. beyefendi, centilmen 2. yakkl, heybetli 3. dzgn ve etkileyici konuan tayi taz : 1. mrit, yol gsteren 2. hami, koruyucu : kuman babularndan birinin addr. isim olarak da kullanlr.

tecimen: idareli, ekonomist tecimer tedan tedik : ekonomist, hesapl : tutan, zapt eden, zabit : (tetik) 1. usta, becerikli, bilgili 2. t, nasihat

tegri kuru : or trkleri gkkua tegri z : or trkleri ufuk anlamnda kullanrlar. (.h.akaln) teme teker : deme, sekin, farkl : 1. deer, kymet 2. evre, yre, daire 3. saldrgan, mtecaviz

teke: d, dei, temas, sava, sava tekin: 1. iyi, gzel, biricik, emsalsiz, uurlu, uygun 2. rahat, gvenli, gvenilir, 3. tigin, prens, bey olu 4. tabi, bal, kul, kle 5. bo, ssz, toplumdan uzak kii 6. saldrgan tekinik: gvenilir, iyi, mnasip, uygun tekir: 1. deer, kymet, paha 2. kara benli, kara izgili 3. hcum, saldr, saldrganlk tekke : trkedir, manastr anlamna gelir. tela: 1. delici, delen 2. tolu, olgun, bilge 3. armaan, adak, sungu telek telley temel : armaan, sungu : sahalarda mantar : ocuklar durmayp (yaamayp) len ailelerin, yeni doan ocuklarnn yaamas dileiyle koyduklar adlardan biri

temir yalup: demir-yalup ...demirci ustas, silah yapmcs temiren : ok bal, okun ucundaki sivri ve delici demir paras

temirkiran: temir-kran ac kuvvet, ac kuvvete sahip kii

185

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

temi

: demi, sylemi, bilgin, deneyimli

temizlik: gzellik, soyluluk, merkez. gk(mavi): kutsallk, zgrlk, kzl(krmz): dikkat, zen, tedbir, deiiklik, devrim, iddet. yeil: doum, tazelik, huzur, skun anlamlarn iinde barndrmaktadr. renklerle ynler de anlatlabilir. ak: gney, kzl: dou, sar: bat, kara: kuzey temmuz : bkz dumuzi.

temuge. otigin : otigin, temuin'in nc kardei. (moollar'n gizli tarihi) temin : demirci temr tenbe tenekur : (timur, teymur. demir, salamlk ve yenilmezlik : at koumu, koum takm : boraks madeni

tengri han : bilge hann oludur. abisi yollg tegin 739da lnce yerine geti. asl ad bilge kutlug handr. tengri. han nvandr. (gumilev) tenik : azim, kararllk

teni: eit, adil, adaletli teogoni teoman teoman tepe teree terek : mitolojide, tanrlarn doumunu ve nereden geldiklerini konu alan blm. : isim olarak da kullanlr. tuman, duman anlamna gelir. : sis, duman, tuman : 1. u, snr, doruk, ykseklik, yksek yer 2. yn, ktle 3. bir nesnenin sivri ucu : ince, narin, zarif : siper, koruyucu

terekeme: siper, siperlik, stre terilgen : diri, canl, hazr, tetik, tetikte

terilgenbudun:. terilgen-budun: devletin ekirdeini oluturan boy merkez halk devletin, temel, ulusal askeri gc terim : 1. bilim, sanat, bilim ve sanat erbab 2. emek, aln teri, zahmet 3. soyluluk, eref, onur, nurlu 4. toplant, dernek 5. han soyundan gelen kzlara verilen bir soyluluk nvan : derleme, toparlama, birletirme, birletirici, derleyip toparlayc : isim olarak da kullanlr. kralie anlamna gelir. trkn kelimesi yanltr ve terkenin eski harflere gre yanl bir okunuundan domadr. mecaz gzel kz anlamna gelir. bir eit ok da demektir. yakut terken hatun : (l.26-4-1282) hleg hann gelini, meng timurun evdei.

teri terken

187

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

terken ternek teselli

: 1. ss oku, ssl ok 2. sava arabas 3. soylu, soyluluk nvan : dernek, toplant : abn, avun, avun,

tesiyemi tanyu: (ululuun snr olmayan, en ulu ) tetik teyeng tez tezik : 1. uyank, hazr 2. becerikli, mahir : sincap : 1. hzl, ivedi, hzllk 2. kama, rkme, rknt 3. iddet, iddetli : rkme, rknt

tezme. abuk kzan, can aznda, kzp ekip giden tezrek tgre tgrk tkin tkin tkink tholos tal tigeeyi10 : ar tigi tigin tigrek t tiin tiister tike tiken tikim : olaslkla lir eliinde sylenen sevimli arklar. : prens, ehzade, han olu, bey olu : evre, daire : sahalarda kayk anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : sahalarda sincap : sahalarda diler : para, blm, lokma, tkm : dikili, dik, dikmi : para, lokma : tez-yrek heyecanl, ateli : daire, evre, cvar, etraf : 1. der, qiymt 2. tkrlk, dirmi, yuvarlaq : tkin hkmdarn olu, ehzade, prns : tikin, prns, ehzade, bey olu. gktrkler dneminde, vali nvan olarak da ilmidir. : denek, baston : kubbeli mezar. yuvarlak yap, yuvarlak tapnak. 1 : sahalarda rzgar

187

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tikin tilbe tilbi tilek tilki tilma tilmen tilsim tiltay tilun

: tkin, hkmdarn olu, ehzade, prns : dilek, dilenen ey, murat : dilek : murad, istek, dilek : tilki, krk iin avlanan hayvan : evirmen, tercuman : (dilmen) konukan, hatip, enebaz : by, efsun, sihir : etken, amil, neden : dolun, tolun, dolu, tam, eksiksiz, kusursuz

tilunbulak: tilun-bulak timagur timuin : merhametli, vicdanl : (temuin, temurin, timurine)

timur kaan: timur-kaan timur kula: timur-kula timur kutlu: timur-kutlu timur kutluk: timur-kutluk timur krkan: timur-krkan timur : demir

timuralp: timur-alp timuray: timur-ay tin tnaz tingi tinglak tinglar : 1. can, ruh, z 2. soluk, nefes, yel 3. dinmi, dingin, sakin, bitik 4. gk, gksel, tanrsal :. k iin saklanmak zere tepe biiminde ylan ot, ot yn ile savrulmak zere ylan dvlm ekin : 1. tin, can, yaam 2. kulaa gelen ses, ses dinleme (tnlama) : efendi, sz dinleyen : dinler, hrmetkar

189

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tinglatur tinglayu tingli

: sz dinlenen, sz geer : munis, sz dinleyen : canl, diri

tingling : hiung. nular zamannda onlarn kuzeyinde yerlemi bulunan gneybat sibiryadaki byk boy ittifaknn addr. bat boylar irti nehri civarnda yayordu. m.s.4.yzyl orta asya kavimler g srasnda tinglinglerin bat boylar gney kazakistana, merkezi boylar altay ve tienan blgesine, dou boylar da inin snr boyuna tanmtr. son aratrmalara gre tingling ad, in kaynaklarnda daha sonra ortaya kan tiel adnn ilk eklidir. tini : 1. ruhsal, ruhla ilgili 2. inan, iman 3. tngrt, kulaa gelen ses

tnraxtar : sahalarda trnaklar tiresias : thebai'nin nl bir kahinidir. hera'y gcendirdii iin herak onu kr eder. zeus da ona kehanet yetenei ve yedi insan kua boyunca mr srme ayrcal tanr. (estin. laporte) : diri, canl, dirilik veren : diri, canl, gl : dirlik, yaam, geim : 1. can, ruh, yaam 2. dirilik, canllk, derlenip toparlanma 3. derlenme, derleni : baak, dal, para, kle : yaam, geim, hayat yolu : kervan, kafile : luwice gne tanrs anlman gelir. : palaca gne tanrs anlamna gelir. : rasonyinin romanyada kullanldn saptad trk adlarndan biri. : dodurga. : 1. doa, tabiat, hilkat, yaratl, huy 2. kaln, kat, youn, doymu 3. usul, yordam, teaml

tirge tirig tirigli tiril tirim tirim tirki tiwat tiyaz tobuk todurga toga

togan han : ilig hann kardeidir. isim olarak da kullanlr. togan timur : isim olarak da kullanlr. inde hkm sren ve kubilay hann soyundan gelen son hkmdarn addr. togan togay : toan, doan : 1. toga 2. dolunay 3. koruluk, kk orman 4. tok-ay

189

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

togay, sar ve ba oyma dip dedelerinden togu toa toan toar toay toma : 1. dou, dou 2. vuru, darbe : (toka) topuz, amar ykarken kullanlan tahta topuz : 1. doan, doan kuu 2. canl, domu olan, yaayan : doar : (togay, tokay) : 1. dokuma, dokumadan yaplan giysi 2. yerli, yerli halktan olan kii

tomu: domu, ortaya km, canl, yaayan torul: 1. turul 2. dorulmak, ayaa kalkmak torula: doan kuu, doan yavrusu tosik: dou, doum, ortaya k toul: 1. doulu, doudan 2. doum, dou, ortaya k toulga: tolga, tulga, sava bal, mifer tohar : inlilerin yei adyla sz ettii, bir hint avrupa dili (fakat iran deil) konuan kavim. m..2. yzylda inin kuzeybat havalisinden batya yani amu derya blgesine tanmlardr. arap. fars kaynaklar, kuzey afganistandaki talakan, kunduz ve balh civarndaki bu yeni iskn sahalarnn amu deryann gneyinde bulunan ksmn toharistan diye adlandrrlar. toharistan : bkz tohar. tok: 1. irilik, katlk, dayankllk, younluk 2. vuru, darbe, d, sava 3. yol, yntem, yordam toka: 1. tok, sert, kat 2. usul, yol, yordam, teaml 3. d, vuru, vuruma, 4. huy, hilkat, yaratl toka: (toga) topuz, amar topuzu tokalig: tokluk, katlk, sertlik tokay: 1. dolunay 2. dere kenarlarnda yetien bir iek, al toklu: 1. yol, yordam, bilen, bilge 2. bir yan gemi kuzu 3. iri, dolgun, besili tokmak: vurma, ezme, dme arac tokol: kuma, ikinci hanm tokta : dur, yaa tokta: 1. durma, yaama, diren, dayankllk 2. tedbir, tedbirlilik

191

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

toktak: tedbir, tedbirli, temkinli toktam :. durmu. yaasn, yaar, durak, duran toktam han : toktami: durucu, kalc, direnli, dayankl, uzun mrl, dirayetli toktar: dayankl, dirayetli, uzun mrl tokta : dinlenme, istirahat, konak tokta: tok-ta ..mola yeri, dinlenme blgesi toku: 1. dou 2. d, temas, sava tokum: 1. doum, dou 2. yaam, diren, dayankllk tokumak: 1. tokmak 2. tokum-ak tokur: 1. gz pek, cesur 2. dokur, dokumac tokurgak: dokuma aleti, dokuma tezgah toku : sava toku: 1. d, sava, vuruma 2. dou, diren, yaam, dirayet tokuz: 1. dokuz says (..trklerin uurlu ve kutlu saydklar saylardan) 2. ska ve kalnca dokunmu bir kuma tokuzun: dokuzuncu tolaba : rasonyinin romanyada saptad trk adlarndan biri. tolan: esiz, emsalsiz tolay : tibet tavannn zgn ad. isim olarak da kullanlr. toldi: doldu, dolu, doluluk, btnlk, olgunluk, irilik, bilgelik, erginlik toldikorgan: ant, lahit, abide tolga: mifer, elik balk tolgan: 1. dolgun, iri, dolu 2. ac, znt, inleme tolgay: evre, cvar tolmi: dolmu, dolu, olgun, bilge tolu: 1. dolu, olgun, kamil, yetkin, usta 2. iki, iki kadehi, iki ile dolu kadeh 3. sekin, gzide toluk: 1. dolu, olgun, yetkin, bilge 2. tuluk, tulum

191

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tolum: 1. silah, sava aleti 2. olgun, dolgun tolun : dolunay. tolun toman tombay tomris tomris tona tonat : dolu, tam, btn, eksiksiz, kusursuz, olgunlam : duman, sis : manda, cam : temr zengin, yiit, dv, hayat veren, nesil aktaran, bereket getiren : (tomris hatun) 1. demir ucu 2. demir sesi. 3. demirin z, nvesi.4. bereket, bolluk, uur. : giyimli, varlkl, yakkl : donat, cmert, eli ak, a doyuran plak giydiren.

tonatmi: giydirmi, hayr hasenette bulunmu, cmert ve eli ak. tong tonga tonka tonlu tonsuz : gl, kahraman : kaplan, asya kaplan. : 1. tunga , kaplan 2. iri, byk, gsterili : giyimli, k, zengin, varlkl : yoksul

tonyukuk: (tanyu-kk, gk) sonsuzluk ve genilik, bilgelik ve deneyimlilik. tooruk : kozalak top topa topak toprak : yn, topluluk, btnlk, erk : 1. top gibi, toparlak, dolgun 2. ibrik 3. sepet, sele : topluca, toplanm, yn : yer, yurt, arazi

topurgan: ayak basldnda toz karan, yumuak toprak topuz tor toraman toran : toplanp, kurutulmu, katlam, topluca ve katca. silah, dvme ve ezme arac : 1. mevki, mertebe, eref, ereflilik 2. treme, doma, soy, gelime, yaylma 3. a, tuzak 4. giysi 5. evlat, ocuk, nesil 6. zayflk, incelik, hamlk : 1. fahri, onursal, erefli 2. kaba, yetimemi, acemi 3. iri, dolgun, heybetli : turan, duran, yaayan, direnli

193

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tordu torku torlak tormi tormu toru torug toruk torum

: durdu, duran : ipekli kuma : 1. eitilmemi at 2. rak, acemi, ham : durmu, yaayan, yaar, yaam : yaam sresi, yaam : 1. duru, yaam 2. bolluk, bereket, fazlalk 3. doru, doru renk : doruk, doru renk : 1. doruk, zirve 2. ince, zayf, ham, olmam : 1. aygr, aygr yavrusu 2. kul, kle, muti, bal 3. deve yavrusu

torum, turum : bir yan gememi deve yavrusuna verilen addr. isim olarak da kullanlr. torumtay : torum (kurum) bir yan gememi deve yavrusu ile taydan olumu bulunan zel isim. torun : 1. evladn, evlad 2. sevgili, biricik, ok sevilen 3. acemi, ham, yetimek zere olan 4. gen boa

torunlarndan 4. geyk hann yeenlerinden tosun toy toy : 1. gen boa, 2. tos atan, tos vuran, azgn, azm, saldrgan : len. ilk zamanlarda cenaze yemei, daha sonra tm byk kurullar, kimilerinde de kurultay iin kullanlr. : 1. len, yemekli elence, dn dernek 2. em, ila, doyum, doyumluluk 3. ordu, ordu birlii 4. amur bataklk 5. doan tr bir avc ku 6. gen, genlik, acemilik, raklk : 1. atlara giydirilen sava zrh 2. trnak, at trna : toy sahibi, toy veren kii : 1. toy sahibi, toy veren kii, 2. toylarda yaplan orba, ayranl orba : 1. kurultay yesi 2. bir ku tr 3. gen, taze : tarla kuu, ayr kuu : devlet meclisi yesi ile ak ve akr doan : 1. gen, taze, deneyimsiz 2. doymu : doymu, gztok, olmu, olgun : 1. toy yeri, toy yaplan yer 2. karargah, ordunun topland yer.

toyak toyan toyga toygan toygar toygun toygun toygur toylak

193

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

toyluk

: toy yeri, toy yaplan yer

toymaduk: 1. zlenen, zlemi duyulan 2. hrsl, doyumsuz toymagur: itahl, obur toytimur: ermi, keramet sahibi, aman by, kam, rahip tozun tgi tgn tkmen tk tk tle tlegen tlek tlis tlk tr tre treli : 1. tosun 2. dzen, uyumluluk : cmert , eli ak : ekici, yakkl : ekici, yakkl : eli ak, cmert, msrif : d, sava, vuruma : cret, yevmiye : olgun, kamil, yetikin : 1. cret, yevmiye 2. skunet, sakinlik : blk, blnm : tuluk, tulum : 1. tremek, oalmak, yaratl 2. makam, mevki, onur yeri, erefli yer 3. usul, kural, teaml : 1. dzen, gelenek, usul, teaml, geleneksel hukuk 2. treyi, yaay, oalma, yaratl : tresi olan, treye bal, geleneklerine bal

tremen: grgl, treye bal tren trkin tr trce trii trlg trm : 1. treye uygun yaplan, tre gerei yaplan, mersim 2. soylu, necip, sekin : kk, mene, dip, soy : 1. yasa, devlet dzeni 2. treyi, yaratl : treye ve yasaya uygun : treye uygun : treye ballk, tre bilgisi, tre uygulamas : 1. treyi, yaratl 2. treye ballk

195

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

trm: treye bal, soyuna bal trn : 1. soylu, soyluluk 2. tren, merasim, ihtiram

trtgen: yaratc, yaratan, halik ttk tz tzlk tzn tralles : d, rya : kk, dip, temel, cevher, z : z, esas, asl, kk, kkl, zl : soylu, temeli salam, kkl : aydn.

tribunus : halk temsilcisi. tros tudun tugan tugana tu tu tuani tucu tulu tuluk tuma turul tuu tuhsi tula tulan tulay : troya yurdunun temelini atandr. olu ilos kendi adn ilyon'a (troya) verir. (estin. laporte) : (tutun) 1. tutunma, ballk, sadakat 2. destek, gvence, tutunulacak nesne : 1. kk rmak, ay, akarsu 2. togay : zel ok (ii oyulmu, iinde evrak gizlenen ok) : bayrak anlamna : sancan tepesine taklan at kuyruu, kldan yaplan flama, uur ve kut iareti olarak kullanlr olmasna karn, bundan daha ok : doanc, doan terbiyecisi, doan eitmeni, doan yetitiricisi : 1. tu tayan kii, alemdar 2. isyanc, isyankar : tu sahibi, kutlu, uurlu : tulu, tuu olan, tu tayan : 1. domu, ortaya kan, boy gsteren 2. tu kaldran, isyankar : 1. doan kuu, bir doan tr 2. doru, dorulmu, dik. ayakta 3. trk mitolojisinde, ad geen, yar insan, yar ku. : tucu : bkz. duhs. : 1. tolu, dolu, olgun 2. ayna : dolu, olgun, kamil : 1. talay, taluy, okyanus, deniz 2. ayna 3. dolu, dolgun, olgun

195

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tulga tulgar tulgar tulgay tuli tulin tulpar tultag tulu tulu tuluk tulun tulun tumai

: (tolga deil) mifer, elik balk : azim : 1. azim, kararllk, inan, gven 2. gsteri, heybet, heybetlilik : tuga, tolga, mifer : 1. dolu, olgun, kamil 2. ayna : 1. tolun, dolun, tam, eksiksiz, kusursuz 2. ayna 3. ene, ene kemii : azim : sakin, kendinden emin : ayna : 1. dolu, ergin, olgun 2. ayna : 1. dolu, olgun, bilge 2. yayk, mlek : kulakla az arasndaki kemik, geminin iki yannda bulunan paralar : 1. tolun, dolu 2. ene kemii : erkek kuzen, (amca, hala, day, teyze ocuu)

tumaan: 1. nilfer iei 2. duman, sis tuman tuman tumay tumay tumgan tumrul tuna tuna tunay tunay tun tung : duman : duman, sis : sessiz, skin : sessiz, sakin, kendi halinde : tuman, sis : dumrul, demir ucu : ihtiaml, grkemli : (tona) varlkl, zengin, gsterili, ihtiaml : uzak : evlatlk kz ocuu : bronz, bakr, kalay karm : nfus sahibi, kudretli, muktedir

197

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tunga

: 1. kaplan, asya kaplan 2. kudret, ihtiam, fevkaladelik

tunga, tona : baur cinsinden bir hayvan. filleri ldrebilecek kadar yrtc bir cins kaplandr. yiit, kahraman, kuvvetli, evketli tungu tur tura tura turaax turak turak : ocuk, evlat, evlatlk : 1. durmak, yaam, canllk 2. irade, istek, yarg : kale, ev, siper, deriden ve ipten rlen kam, (teslim srasnda) oldu anlamna da gelir. sibirya ve torba, yem torbas : 1. dura, durak, ev, mekan 2. deriden rlen kam 3. sibirya blgesinin eski ad : sahalarda karga : (direk) : 1. durulan yer, yaanlan yer, mekan 2. yaam, mr

turakina : gedey hann hatununun addr. isim olarak da kullanlr. tural : durma, yaama, mr

turamun: 1. evcil, evcimen 2. onurlu, onuruna dkn turan turan : duran, yaayan : iran ana tarihinin epik ve mitik versiyonunda irann kadim dmandr. eski kaynaklarmz burann corafi konumunu tam manasyla gstermez. sonraki dnemlerde ise bu isim aka gebelerin amu derya tesindeki lkesine iaret eder. gktrk anda iranllar turan adn benzer bir syleyile, fakat tamamen baka orijinli gktrk adyla ilikilendirir. part ve ssni anda turann bakenti, sir derya kysndaki kang ehri idi. bu ak bir biimde, iranllarn nazarnda turann ok erken bir devirde step gebelerinin lkesi ile ayn olduunu gsterir. ayn adn iran tarihinin en erken devirlerinde gney afganistandaki bir eyaleti, zira buraya da turan denilmektedir, iaret edip etmedii bir problemdir. trk kavimleri iran destan ile tantklarnda, bizzat kendileri de kendilerini turann kavmi olarak grmeye balamlar ve kendilerini gururla turann kral afrasyabn ahfad saymlardr. modern zamanlarda bilimsel olmayan turan akrabal dncesi siyasi amala tekrar canlanmtr. : isim olarak da kullanlr. trklerin oturduu lkeler anlamna gelir. firdevs ve nizamde tranl belerden misilsiz gzel olarak sz edilir. eskiden beri iranda gzel manasna trandoht (tran kz) ad vardr. hem kz hem erkek addr. kz ad iken trandoht gibi mecaz mana tar, gzel demektir. trk musiksinde yedi zamanl, vurulu bir kk usldr. : duran, yaayan, mr, mrl, yaama direnci (ocuklar sk len ailelerin, uzun mr ve kalclk dileklerini ieren adlardan. : filiz, fidan : 1. durucu, kalc, uzun mrl 2. fidan

tran

turan turak turik

197

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

turdu turgak turgan turgay turgay turgut turgut turhan turkak turkay turku turkuaz turmu turna tursun turak turu turum turumtay : isim

: durdu, sa, salim, yaar, yaayan, kalc, mrl : beki, muhafz, koruyucu : duran, mrl : ayrkuu, toygar, htht : 1. tarla kuu, sere 2. trk-ay : belde, mesken, oturulacak yer anlamlarna da gelir. : (turagut) 1. mrl, durucu, uzun yaaml 2. belde, mekan mesken, yaanlan yer : vergi ve ykmllklerden muaf, vergi vermeyen sekin kimselerden olan soylu ve erefli kimse : nbeti, beki : 1. turgay 2. trk-ay : ateli, harir, heyecanl :rengi mavi ile (trk mavisi) zde olmu bir ss ta : mr, yaam, uzun mrllk (ocuklar sk len ailelerin kullandklar adlardan) : leylek tr, iri ve geni kanatl bir ku : dursun, durdu, duran, durmu vb. yaam, mr, uzun mr : filiz, srgn : 1. duru, saf, ark 2. duran, yaayan, mrl 3. durgun, sakin : 1. yaam, mr 2. skunet, durgunluk

turumtay: 1. turum-tay 2. doan tr, avc bir ku turukan: dayankl, metanetli, direnli, uzun mrl turut tusit tuskan tugl tut : 1. yer, yurt, durulan, yaanlan yer 2. mr, yaam : gn tesi : akraba, yakn, hsm : iaret, iz, nian : 1. yakalay, kavray, saklay 2. vuruma, vuru, yenme, ezme, koparma 3. ordu, ordugah 4. kl ve benzeri silahlarn zerindeki kir, pas

199

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tuta tuta tutai tutak tutam tutan

: bahi, armaan : komu, yakn, dost : komu, yakn : 1. silah kabzas 2. saldr, hcum, taarruz 3. evlatlk : demet, buket, deste : elinde bulunduran, ynetimi altnda bulunduran

tutankaan: (tutun kaan) tutan-kaan tutar tuta tutgak tutgan tutgu tutguk tutgun tutku tutnak tutnuk tutsu tutsuk tutu tutu tutu tutu tutuk tutuq tutun tutun : tutucu, hkmedici : 1. kk hanm, evin en kk kz 2. bekar, bakire kz 3. komu : 1. inilti, inleyi, hzn 2. geceleri kefe kan sava birlii : tutucu, fanatik : kahvalt, kuluk vakti yenen yemek : esir, hapis, tutsak : tutsak, esir, hapis, tutulu, tutulmu, balanm : kapama, ele geirme, balama, balanma : destek, arka : tutunulacak nesne, dayak, arka, destek : 1. vasiyet, t, nasihat 2. bamllk : t, nasihat, vasiyet : esir, tutsak, rehine 2. ekici, cazip, gzel 3. tutu, sava, d. 4. arbal, mahup, utanga 5. yiit, batur, d 6. bakan, nazr, vali : esir, tutsak, rehine 2. ekici, cazip, gzel 3. tutu, sava, d : esir, tutsak, rehine 2. ekici, cazip, gzel 3. tutu, sava, d : esir, tutsak, rehine 2. ekici, cazip, gzel 3. tutu, sava, d : 1. d, sava, sava 2. devlet grevlisi, devlete bal 3. evlatlk 4. by, sihir : 5. tutsak, esir, tutulmu, rehin : tutunulacak nesne, destek, arka, gvence : 1. evlat, oul, uak 2. tutunulacak nesne, gvence

199

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tutungu

: t, nasihat, vasiyet

tuturgan: t, nasihat, vasiyet tuturgu tutu tutuuk tuu10 tuyak tuyan tuygu tuygun tuyna tuyuk tuyun tuzai tuzak tuzgu tuzgun tbe tbek tgn tgz tkel tkel tkn tlay tlek : t, nasihat, aklda tutulan : 1. dv, sava 2. zapt etmek, egemenlik kurmak 3. ballk, sadakat 4. orduyu ve devleti dzene sokmak : demet, iek demeti, buket : balk a : 1. dayak, destek, denek 2. duyan, iiten, iitici, dikkatli, uyank : duyan, iiten : duygu, his duyumu : doan tr bir avc ku : trkedir. aslen yoldaki adam (budist bahs) manasna gelen ince tao. jen kelimesinden gelmitir. (gumilev) : dayak, destek, arka : saygn, muteber : sevgili, ak, mauka : sevgili, sevgili iin sylenen sz : yemek, yoldan geenlere verilen yemek : armaan, sunu, bahi : 1. tepe, yksek yer 2. siper, stre : tbe, tepe : 1. dn, ballk 2. bahi, hediye : dz, tam, eksiksiz, mkemmel : tamamen, bsbtn : 1. ty, sa, kl 2. dik, dikili : 1. dn, dernek, toplant 2. bahi, armaan : (tulay, talay) : 1. zeki, kurnaz, fettan 2. tyl, kll

201

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

tlg tlg tlin tl tl tmen tmen

: karga (hakaslarda isim olarak kullanlr.) : alaca, renkli bir karga tr : 1. ayna 2. ayn evresindeki k halesi : 1. rica, yakar 2. d, rya : cret, deer, emein karl alnan karlk : on bin kii, pek ok, frka. : 1. duman, duman, sis 2. on bin saysnn askeri terminolojideki kullanl

tmls : bir mezar - mezar odas ile onun zerinde oluturulan yma tepe. (g. bean) tneri veya bat: bat tng tnnk tr tre tre trel treli : 1. gece, gece karanl 2. olaanstlk, fevkaladelik : sahalarda pencere : soy, kk, orjin, eit, kan, damar, dou, yaratl, olu : (tre deil.) det, usul, kaide, rf, gelenek, kanun, yin, hukuk : 1. tre 2. tigin, prens, ehzade : treli, treye bal, tresel, hukuk, hukuki, hukuka uygun : tre sahibi, treye bal, hukuka bal

tremen: treye bal, treye gre yaayan trener : treye bal, tre sahibi

tretgen: yaratc, mucit, retgen trgi trk : uygurlarn bir kolu olan trk boyu : bu kutlu ad, birok anlamlar iinde barndrr. treyi, dou, g, erk, soy, dl, oalma, dzen vb. ( birok dilbilimci, deiik anlatmlar yapyormu gibi grnseler de aslnda tek bir ey vardr ortada. o da treli, treye bal, treye gre olmu, tre ile zde, iyilik, gzellik, doruluk ve dzenlilik iinde yaayan, bunun iin gerektiinde, mayasndan gelen g ve erkini kullanan kii ya da kiiler topluluu, anlamlarn net bir biimde iinde barndryor olmas..)

trklk dncesini, sosyolojik boyutlaryla ele alp, deerlendiren, nl trkmen stepi : hazar denizinin gneydou ky blgesi ve amu derya arasnda, eski trkmen sovyet cumhuriyeti topraklarndaki otla kapl ve yar bozkr dzlk. m..3 yzyldan nce iran gebe boylarn, zellikle dahalarn yerleim yerleri burada bulunuyordu. m.s. 350den sonra hiung. nu (hun) boylar trkmen stepine ulamlar ve oradaki iran boylar aralarnda eritmilerdir. kaynaklarmzn

201

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

chionita ve eftalit adyla da sz ettii ve boy adlar ol olan akhun boy grubu da burada teekkl etmitir. trk tr trng t : trk dilinde sylenen, melodi : drlm, derli, toplu, dzenli : aktif, faal, alkan : d, rya

ttemiz: t-temiz tts ttsk ttk tn tz tze tzen tzli tzlg tzk tzl tzm : gzel kokulu ot yakarak ortaya karlan koku : 1. tts, tten koku 2. fkeli, kinci, alc : 1. gzel ve etkileyici koku, duman, ttme kokusu 2. ddk, savalarda ve sava talimlerin. de komut vermek iin kullanlan ddk : sahalarda gece : dz, dzen, kk, esas, kural, btnlk, doruluk, uyum, uyumluluk : 1. dz, doru, dzen, kural, uyum, ahenk 2. idare, ynetim 3. ulus, topluluk, halk 4. uyum, uyumluluk, bar, uzla 5. kusursuzluk : dzen, uyum, kurallar btn : uyumlu, uygun, dzenli, idareci : uyum, ahenk, geim : (dzk) 1. dzen, dzl, sral, dzenleme, dzenlenmi, dzenli, 2. zel durumlara gre biimlenmi kurallar btn : 1. dzl, sral, muntazam, disiplinli, hiyerarik 2. anlam, anlamal : dzgnlk, sra, dizgi

tzn silik : tzn (soylu, asil, necip, btn), silik (bakire) anlamlarna tzn : 1. dzen, kural, teaml, gidiat 2. z, kk, soy, soylu, sekin, egemen 3. uysal, yumuak huylu ve davranl

tzn, tzn : soylu, necip, asil, tekmil, kmilen, hakiki demektir. isim olarak da kullanlr. tyrus ubut uc ucud : tir. : ar, edep, tevazu, alak gnlllk : u, snr : yeryz, dnya

203

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ucun u u ua uar ugun ukan ukun usiz uuk uumak uur uuran uurum uuz ud udar udu uduk udum udun uduz ugan

: uta, snrda, kenarda, ubeyi : 1. son, bitim, snr, ky 2. arlk, ekstrem 3. herhangi bir nesnenin sivri ksm : 4. ordu kanad, kol, cenah : 1. koruma, himaye, arka 2. u, snr, limit 3. kendini am, yksek, ulu : 1. haber, havadis 2. kant, delil 3. ge yakn, tanrya yakn, dindar 4. uar, vurdumduymaz : 1. kam, baks, kendinden gemi, transa girmi 2. kvlcm, erere : uan, uucu : uuk, kendinden gemi, ateli, heyecanl : snrsz, geni, byk, alabildiine.. : umu, kendinden geen, mest olan kam, baks : umak, cennet : 1. devir, dnem 2. mrid, eyh : mrid, eyh, kam : son, uzak, uzak nokta, uulan, uzaklalan, yksek ve derin da yamac, yar : u-uz 1. alak gnll 2. basit, kolay : (ut) 1. arka, geri, ardndan gitme, takip 2. karlama, atma, yenme, utku 3. uyuma, uyku : 1. takipi, peini brakmayan, kovalayan 2. yener, galip gelir : uyku : uyank, diri : ard arka, arkas sra : 1. hner, beceri 2. snm, snk : 1. mrit, yol gsteren, ardndan gidilen 2. yollayan, sevk eden : kaadir, yaratan ve hkmeden, ali, yksek, kudretli

ugan, ogan : kadir. i mutlak, tanr, alap, huda ugin ugi : fikir, dnce : zeka, retkenlik

203

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

uguz urak ura urai uruk urun uur uural uurlu uu uku ul ula ula ulali ula ulak ulak ulaki ulam ulam ulan ulan

: kutlu, mbarek : 1. bavurulan kii, bilge ve deneyimli kii 2. savaa giderken, askerlerin, aile ya da eyalarn topluca braktklar yer 3. uranlan yer : 1. dnce, tasar, i, aba, meslek 2. mcadele, savam, sava, karlama, kar karya gelme : meslek, i, aba, savam, geim : savaa giderken, askerlerin eyalarn braktklar yer : yan bak, gizlice bak : 1. baht, talih, iyilik, gzellik, kut, bolluk, bereket 2. sre, zaman : uurlu, kutlu, baht ak : kutlu, bereketli, talihli : akraba, hsm, kan bayla birbirine bal kiilerden her biri : zeka, akl, yetenek : 1. temel, esas, kk, olu, oluum, dou 2. iaret, nian, iz : temel, esas, esasl : 1. ulatran, balayan, balayc 2. isabet 3. tim, takm, mfreze : ulatran, ulak : 1. soy, nesil 2. maiyet, btnlk 3. ulak, haberci 4. ba, zincir : iki veya daha fazla dan birbirine kavutuu yerlere : 1. ulatrc, ulatran, haberci, balant sahibi : haberci, ulatrc, balayc, balant : takm, blk , bir ilgi ve benzerlik olan eyler topluluu, kategori : 1. eklenmi, katlm, tim, mfreze 2. dizi, dizili, bal, dizgi 3. yetenek, yetenekli : 1. balayan, balayc, birletirici, etkileyici 2. ulu, ululanm, saygdeer, sz dinleten. 3. taze, tazelik, genlik, gen, cvan : 1. balayan, balayc, birletirici, etkileyici 2. ulu, ululanm, saygdeer, sz dinleten

ulanbay: ulan-bay ulandi : ululand, kutsand, kutlu

205

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ulanmi ular ular ula ulahan ulalu ulalu ulat ulca ulcan ulca uli uliim ulig uli ulu uluca ulu ulula

: ulu, kutsal, mbarek, saygdeer : erkek keklik : 1. balayan, birletiren, birletirici 2. erkek keklik : 1. ululuk, ululama, ycelik 2. olu, temel, kk, soy, soyluluk 3. yetime, kavuma : ula-han : 1. amal, idealist, ne istediini bilen 2. ulac, balayc, birletirici . 3. kentli, zengin, varlkl : 1. amal, idealist, ne istediini bilen 2. ulac, balayc, birletirici : balayc, birletirici : 1. ezeli, eskiden beri var olan 2. pay, ganimet, sava ganimeti : oul can : 1. tazim, ululama, bykleme 2. blm, paylam, ganimet : yavru, yaren, sevilen ve korunan : yavru, yavrucak : uluma, yaknma, szlanma : uluyu, kurt gibi ulay : (ulug, ulu) yce, yksek, mbarek : 1. ululua yakn, saygdeer, hrmetli 2. st dzey ynetici, erk sahibi : 1. temel, esas, olu, ula 2. ba, balant, iliki 3. uluyu, uluma : ycelt, ykselt, mbarek kl

ululuk, byklk, sonsuzluk 2. gelecek, ikbal 3. sekin, gzide ulum ulun : debdebe, aa, gsteri : (ulan, ilun) ulu, ululanm

ulunyege: ulun-yeke sz dinlenen, sayg duyulan, bilgi ve deneyimine bavurulan hanm ulurak ulus ulus : ulu, kebir, en byk : trke. moolcadr. millet ama ncelikle lke, toprak anlamna gelir. ayrca baz cengiz han hanlklar iin de kullanlmtr. : 1. ul (temel, kk, esas) dan...ul-uz 2. l, blm, kesim, topluluk...dan boy, halk, millet, budun (uygurlarda) 3. sr, geni, byk sr (moollarda) 4. ayn merkeze,

205

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ya da devlete bal, yurtta topluluu (trkiyede) 5. trkeyi, sonradan renerek, trklerin arasna karm, zamanla trklemi, halk, ya da kii (gktrklerde) ulu umak uman uman umar umay umay umdi umdu umuca umu umug umun umur umu umut unat ungan uot ur uragut urak ural uran uras uraz : pay, blm : irk, soy, kemik : umutlu, bekleyen : 1. umutluluk 2. intizar : umutlu : efkatin ve ocuklarn koruyucu ruhudur. : koruyucu, efkatli, iyiliksever : arzu, beklenti : mit, mitli : umutlu bekleyi : rica, yakar, beklenti : 1. mit, destek, dayanak 2. snma, iltica : rica, beklenti : umar, mitli : beklenti : umu, mit, beklenti : doru, yerinde, uygun, olgun, yeterli : (ungan) 1. bal, baml 2. bahtiyar, doru yolda olan : sahalarda ate : 1. uur, baht, mutluluk 2. vur, vurmak, darbe : dii, retken, tohum, tohumluk : orak, dorayc, biici : 1. vur 2. or. al : 1. sava naras, nara 2. vuran, vurma eyleminde bulunan, dven 3. parola : 1. kut, baht, mutluluk 2. ate bakl : kut

207

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

uraz urazli urpak uruk urul urulu urum urun uruna urungu

: uras, kut, baht : mutlu, bahtiyar : (urpa) 1. evlat, uak 2. kibar, nazik : 1. boy, ok, ulus 2. vuruk, vurgun : 1. tr, cins 2. rs : cins, soylu : 1. eref, onur, haysiyet 2. meleke, beceri, yatknlk : 1. orun, eref, itibar 2. miktar, adet : 1. erefli, onurlu 2. emanet, rehin : 1. eref, onur, haysiyet, onurlu davran 2. eitim ve talim klc

urungu, urungut : sava, muharip urus uru urukan urut uruz us usan usbol uslu uslum usluy usuk usun : 1. orus, uras, uraz) 2. uru, kr, sava : vuru, d, kr, sava : sava, cengaver : 1. aama, merhale 2. ama, maksat, hedef : 1. uraz, uras 2. vuru, d : z, tz, yeti, anlay gc, akl, zeka, uzluk : uslu, akll, usta, uzman : us-bol ..dahi, stn zekal : akll, uzman, stad : becerikli, mahir : deneyimli, tecrbeli : uslu, akll, zeki : 1. uzun, uzman, derin, engin, deneyimli 2. gerek, sahih

usunuzlu: usun-uzluk uak uta : ocuk, gen, taze, ufaklk, (..u kknden, dalma, paralanma, ufalanma, (hizmeti, mstahden..) : 1. tedavi, onarm, tamir, iyiletirme 2. zafer, galibiyet

207

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

utaci utaman utan

: doktor, eczac, iyiletirici : 1. utkan, galip, muzaffer 2. eczac, doktor 3. edeoli, mahup, sklgan : 1. galip, muzaffer 2. utanma, ar, mahubiyet

utangan: utanga, mahup, kendi kendini skan utar uta utguu utku utlu uttu utuglu utu : 1. yener, utkan, galip 2. iyiletirici 3. kovalayan, takip eden . 1. yardm, imdat 2. galibiyet, zafer, utku 3. takip, kovalamaca : galip, muzaffer : zafer, galibiyet, yenme, stn gelme, glklerden sonra ulalan mutlu son : 1. galip, muzaffer 2. sklgan, mahup : dokuma tanras. : galip, muzaffer : yenme, galibiyet, zafer

utuyar uu : sahalarda uyku uvut uyan uyanik uyar uyav uydai uygan : utanma duygusu, edep, ar : 1. dikkat, itina, dikkatlilik, tedbir 2. iman, inan : dikkatli, tedbirli : uyumlu, uygun : uyank, fatin, ferasetli : mrid, yol gsteren, retmen : 1. uyumlu, geimli, uysal 2. bal, tabi, muti

uyganbay: uygan-bay uyganbek: uygan-bek uygar uygu uygul uygun uygur : (uygur) ada, uyumlu, uygun, uyarl, medeni : ahenk, uyum : uyumlu : 1. yakkl, gzel, elverili 2. geimli, dirliki, imtizal : akraba, mttefik

209

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

uygur

: (uygar) . t...trk boylar iinde, bu gnk anlamda bir kentlemeye ilk balayan trk boyu. kad, akapunkturu, matbaay, tekstil sanayiini ve daha birok buluu gerekletiren trk boyu : uyumlu, ahenkli, uygar : 1. uyum, geim, dirlik, dzen 2. fikir, dnce, tefekkr : uyum, geim, bar : uyumlu, efendi, yumuak bal, halim, selim : kutlu, mbarek : kutlu, mbarek : uygunluk, denklik, ahenk, armoni : us, z, erk, yetme, beceri, baar, alma, uzama, genileme, alm, yaylm : 1. uzay, genilik, uzunlk, yaygnlk 2. eski, eskiye dayal, kadim, mazi 3. gei, geit . 1. uzman, usta, sanatkar 2. gl, egemen, baarl : uzlanm, ustalam, usta : uzman, usta, akll, bilgili, sanat, pir : feza, gk boluu, uzam, genilemi, geni : ezeli, ok eski, kadim : uz-el usta, maharetli, becerikli, sanat erbab : usta, maharetli, elinden i gelen : ihtisas, uzmanlk : kalifiye, uzman, pir : usta, pir, otorite : uyank, dikkatli, mteyakkz : (usun) 1. uzman, pir, becerikli, i bitirici 2. yaygn, geni 3. kalc, daimi : says. (trklerin, dokuz, krk gibi, uurlu sayd saylardan) : (yge) nl, mehur : t, nasihat, propaganda, ajitasyon : bahi, ihsan

uygut uyla uylai uysal uytun uytun uyum uz uza uzak uzam uzan uzay uzdu uzel uzelli uzluk uzma uzman uzug uzun ge git dl

209

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

kelge leg

: armaan, bahi : blm, ksm, pay

leme, blme, pay, pay ortakl ler lgen lgen lgi lgdr lgt lke lkem lker : blm, paylam, paylamc : byk ve ulu : 1. ulu, kebir 2. iri, byk, heybetli, geni trk mitolojisinde iyilik tanrs) : rnek, numune : rnek, numune : rnek, numune : blm, para, toprak, diyar, memleket, vatan, yurt : lke, memleket sevgisi : yedi yldzdan meydana gelen ve hususi bir ekli olan yldz kmesidir. sreyya, pervin anlamlarna da gelir. isim olarak da kullanlr.

lker eri: sava hilesi, sava taktii lker lk lkc lkda lkm : 1. yldzlar topluluu, yldz kmesi 2. yedi kardeler de denen bir yldz grubu 3. kadife, pegir, gibi dokumalarn zerindeki, ince ty, hav : 1. ideal, hedef, olacana inanlan..olan, deil, olmas gereken.. 2. prensip, adet, dstur : lk sahibi, olmas gerekeni dnen : ayn lky benimseyen ve ayn lky paylaan kimse : lk sevgisi

ller etin olu buura doxsun10 : kt ruhun addr. (saha halk edebiyat) lgl l mit n nal ndev : talihli, ksmetli, baht ak : 1. bl, blm, blnen, pay 2. konuk pay, komu pay, ailenin ihtiyalar dnda, konuk. komu iin ayrlan ve saklanan pay : umut ( trkeden farsaya geen bir szck) : 1. ses, seda 2. hret, nam : 1. n-al 2. inal (han soyundan gelen, soylu ve imtiyazl bey) : naml, mehur

211

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

nl regir rek rekl rgan rg rk rkmez rkt rk rn

: 1. mehur, naml, tannm 2. gr sesli, sesini duyuran : bolluk, bereket, retkenlik : yrek, kalp : cesur, yiit : kvlcm, erare : krk, demirci kr : deheh, korku, ekince : cesur, korkusuz : rktc, dehet verici : sregen, daimi : dl, verim, ekin, remi, retilmi olan

rndk: verimli, sekin, gzide rndl rng : sekin, gzide : 1. maneviyat, manevi g, 2. temiz, pak, pakize

rngay: rng-ay ste stek stn : galip, faik : stn, galip, faik : stte olan, galip, faik, muzaffer

stng: stn gelme, ste kma, mertebe atlama, derece tebay tgr yen yge : te-bay (tebay) : hzl, seri, abuk : 1. ilkeli, zne bal 2. iyilik sever, temiz yrekli : iyi, yararl, zararsz

ygebige: ygen-bike ygen : iyilik dolu, temiz kalpli

ygenarik: ygen-ark ygenbegm: ygen-begm

211

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

zbe

: zgn, kzgn, dargn, darlanm, mahzun, skntl

zln: olaanst, fevkalade zt varak varan vargi varim varimlu vari varili varlig varoul : can, ruh, z, tin : menzil, varlacak yer : 1. varlkl, zengin 2. sonuca ulaan, eren : 1. varlan yer, sonu 2. mal, mlk : 1. servet, mal, mlk 2. evlilik ana gelmi kz : evlilik ana girmi kz : menzil, varlacak yer : menzil : (varlk) 1. mevcudiyet, var olma hali 2. varlk, servet, zenginlik, btnlk 3. evren, kainat : var-oul

verdi han: verdi-han verdi vergi verim vurgun vuru yaba yabagu yabalak yaban yabasu yabay yabgu yabgu : cmert, eli ak, balayc, ihsanda bulunan : (bergi, birg) 1. huy, tabiat, yaratl, aitlik, zellik 2. hara, nusum, verilen, denen nesne : veri, verme, bolluk, bereket : 1. vurulmu, ak 2. baskn, rgalama, yamalama : sava, d, kr : (yapa, yapu) 1. yap, oluum 2. alet, edevat : yabgu, genel vali : (yablak) dayankl, metin, mtehammil : 1. yabanc, yabani, vahi 2. yapan, yapc : yaba-su : yapay, yapan, yapc, yaplm : hakan vekili : hakan yardmcs.

213

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yabgu yabir yabit

: 1. st dzey ynetici, genel vali 2. merkeze bal, zerk, blge yneticisi : 1. yapc, pozitif kiilikli, aktif, alkan 2. grei, d : yap, yapt, eser, mamulat

yablak han: (yabalak han) yablak-han yad yada yadu yagla : yabanc, el, deiik, farkl
1.

yabanc, yabanclk 2. by, sihir, by yapmada kullanlan bir ta

: yad, yad edici : talan, yama

yaadur: ya, yamur, bolluk, bereket yaan : (yagan, yakan) 1. ucu ateli ok 2. yamur 3. gkten inen nur 4. yakn, yar, canan

yadibasan: yad-basan dmana baskn yapan, dman yok eden yaisavan: ya-savan dman pskrten, dman kovan, kovalayan yaisiyan: ya-syan (defeden, kovan) yai : (yakz. yavuz) kara, yanarak kararm, karaya alan cesur, gzpek, iddetli, yaman, yiit

yalakar: (yaylakar) yayla-kar yama yami yamur : ganimet, ganimet paylam, bolluk : yamakdan : yamur ya

yamurca: 1. sessiz ve ksa sren yamur 2. bir geyik tr yamurak: (yamurca) yarik yariki yauk yaka yakacik yakak yakan : yakar, dilek, niyaz : 1. yakarc, duac 2. faydal, yararl, ie yarayan : (yavuk) sevilen, yaknlk duyulan, gnl yaknl : 1. snr, snr blgesi 2. ky, sahil : da etei : ucu ateli ok : 1. yakc, yok edici 2. yaan

213

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yakarca: yakan, scakl artran yakari yaki yakit yaki yakilik yaktu yakura : dua, temenni, yakar, dilek : 1. ila, em 2. yakc, yakan : yaklan, enerji, s kayna : yakkl, gzel, ekici, yakc, uygun, yakan, doru, iyi : iyilik, gzellik, uygunluk : ik, meale, aydnlk : yakn, yaknlk duygusu

yakuuk: yakkl, gzel, uygun, uyumlu yakut yalabuk yalap yalav yalava yalaz yalin yaldir yaldiran yaldirim yaldiz yaldruk yalduz : yakt, enerji, yaklan : parlak, parlayan, k saan : parlak, lt, k saan : alev, yalaz : (yalva) : 1. yaln, plak, aleni 2. yaln, parlak, kl, alev : dik, sarp, yukarda, ulalmaz : 1. parlak, parlayan 2. yldr, yldran, caydrc, rktc : 1. yldrc, caydrc, rktc 2. parlak, parlaklk veren : yldrm : yldz, k saan parlaklk, parlayan, yan : (yaldrk) parlak, parlatlm : yaldz demektir.

yalgm, yalgn : serap, alev yalgin yalim yalin yalinca : serap, yanltc, grnt : 1. ate, kvlcm 2. klcn keskin taraf, ince az 3. yksek kayalk : 1. alev, parlaklk 2. plak, net, akta olan, ak 3. knsz, klfsz kl : yalnz, tek bana

215

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yalinak: fakir, plak, garip, korumasz, sahipsiz yalma yalman yaltuk : yamurluk, pelerin : 1. klcn keskin az, klcn u ksm 2. eimli, dik tepe : yalnlk, yaln olma hali

yaluncuk: (yalnk, yalnak) yalunmu: yaln, plak, saf, arnm yaluy yalva yam yama yaman yami yami yamtar yamun yanai yana yanar yanaik yanba yan yani yanuk yanda yandik yandu yangak : by, tlsm, sihir : eli, resul, nebi, peygamber : 1. ulak at 2. at gibi, ata benzeyen 3. l, kymk : 1. bayr, dik yoku, da ya da tepenin herhangi bir yan 2. kar, kars, teki taraf : 1. mthi, dehetli, etki ve beceri bakmndan olaanst 2. kt, fena, zc : 1. ulak, postac 2. ulak at, postac at 3. yamurluk 4. kaln, kolsuz yelek, kuzu derisiyle kapl giysi : 1. ulak at 2. p, kymk 3. itibar, nfuz : 1. yaman, gl, kuvvetli 2. yamurluk 3. obur, itahl : denetleyici, murakp, mfetti : (yana) canip, candan : (yanak) yanak, ksm, yan : 1. ilt, k 2. ateli, scak kanl, heyecanl : 1. ev kz 2. evlatlk alnm, kz ocuu : sadk, bal, yakn, yannda, yan banda, vefakar : (yan) hilal, yarm ay biiminde : at zrh : (yanck) at zrh, at rts : yannda duran, destekleyen, taraftar : heybetli, gsterili, azametli : inanl, inanm, imanl : 1. yanak 2. yank, sevdal

215

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yangal

: is, hararet, ate, atelilik

yangibek: (yengibek) yang-yengi-be yangir yani yanik yaniik yanit yank yanku yankui yantir yantuk yantut yanu yanuk : hazin sz, dokunakl sz, hazin konuma : cilve, ive, can yakclk : sevdal, ak, istekli : (yanak) : 1. dl, mkafat 2. kark : (yang) metod, tarz, usul : (yank) aksi seda, eko : mbair, mahkeme memuru : ehla, ehla gzl : gsterili, azametli : bedel, tazminat : ince, zayf, narin : 1. esmer tenli, kara 2. tutgun, ak, sevdal

yanukay: yanuk-ay yanukbay: yanuk-bay yanulmas: yanlmaz, deneyimli ve bilgili otorite yanut yapa yapagi yapan : 1. yant, karlk 2. dl, mkafat : 1. yaba, yapma, aba, enerji 2. btn, hep, btnlk 3. vefa : yapa : 1. yapc 2. yaban, vahi

yapana : 23 austos 1552 tarihinde, rus askerleri kazan drt bir yandan sardnda, darda dman hrpalayan kuvvetlerin babuunun ad: yapana bey. isim olarak da kullanlr. yapar yaparli yapi : yapc, retken, olumlu : olumlu, yapc : mamul, yaplm

217

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yapin yaprak yapsik yapin yar yaragu yara yarauk yaraur

: (yapnak) yaplm, mamul, retilmi : (yapurgak) aa ve iek yapra : memnuniyet, nee, meftunluk : yapc, olumlu, becerikli : (yar) 1. uurum, dik bayr 2. tanzim, tertip, organizasyon : yarar, fayda, faydal, yararl : (yara, yarag) 1. yarar, fayda, faydal, yararl 2. silah, zrh, kalkan : uyumlu, ahenkli, barsever : uygun, mnasip, layk

yaratgan: yaratan, yaratc yaratu yaratun yaratur yaray yarayli yari yardak : yaratma, tertipleme, dzenleme : yaratc, tertipli, dzenli, rgtl : yaptrr, yaptrmc, buyurucu, rgtleyici : usta, ehil, beceri sahibi : uygun, mnasip, yararl : ortak, erik, hissedar : yardmc, asistan, muavin, refik

yargan tarkan: yargan-tarkan yargan : 1. yararl, faydal, gvenilir, yakn 2. koruyucu, muhafazakar 3. mahkeme,

yargan, yarkan : yksek devlet mahkemesi . cellat, hafiye. etraf sldrml (yaln, sarp) derin ve byk dere 1yarkn : imek yargi yargici yargi yargiu yargin yargui : hukuk, hkm, mahkeme, adalet : (yarguu, yag, yarg) yarg hakim, yarg mercii : yargc, hakim yarg : (yarkn) 1. gn 2. imek, akn 3. canan, arkada, dost 4. gleryzl, mtebessim : yargc, yarg, hakim

217

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yarim yarip yari yariz yarlig yarliga

: 1. yapc, yaparl 2. yar, msabaka 3. blm, blnm : yar, yarm, blk, blnm : 1. bl, blm 2. msabaka, karlkl, ileriye atlma : yarc, seri, abuk, hzl : 1. balama, acma 2. ferman, buyruk : inayet, yardm, ba, merhamet

yarligamas: acmasz, acmaz, balamaz yarligami: balayc, merhametli, rahman yarligan yarligar : rahman, balayc : balayc

yarligasun: balayc, rahman yarlik yarlu yarluk yarluka : 1. esirgeme, balama 2. buyruk, ferman : irade, istem, buyruk : muhta, yoksul : ba, ltuf, koruma

yarmakan: (yarmayan) armaan, hediye yarp yarpan yari yartim yaruk yaruk yasa yasau yasa yasaul yasak : (yarp) durgun, sabit : (yarban, yarban) sabit, sakin, kendi halinde : hissedar, ortak : 1. ksm, blk, frka 2. yardm, inayet, destek : ik : 1. ik, ziya, nur 2. zrh, koruyucu : (yasa, yasak) yasa, kanun, nizam, kural, kaide, yasak : (yasac) 1. parlamenter, yasa yapan, yasa koyucu 2. yasaya bal, yasal : yasak, yasa : yasavul : izin olmayan anlamna gelir.

219

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yasakbek: yasabek yasal yasan yasar yasatan yasatur yasavul yasavul yasavur yasgu : 1. disiplin, sra, saf, ordunun yry dzeni 2. yasalara uygun, nizami : 1. tertip, dzen, tasar, plan 2. iaret, alamet, bnyan, karar : (yasur) yasaya uyan, yasay uygulayan : 1. yasalara saygl 2. yasa-tan : yasa-tur yasaya bal, yasay uygulayan : koruyucu : yasay korumak ve uygulamakla grevli memur. zabta, polis : (yasavul) : nikap, gizlilik

yasugan: (yasakan) yasa-kan . baz kaynaklarda yasdr olarak geer. yasugay: yesugey, yasakay. yasun yasut yasvul ya yaagu yaam yaar yail yan yain yait yalak yaru yauk : (yisun, isun) doa, tabiat : (yast) onur, eref, haysiyet : (yasavul) 1. polis, beki 2. mbair : yaam, mr, dirilik, aydnlk, tazelik, mak, geliim, yeil, yeillik, genlik : mr, yaam, canllk : hayat, mr, dirlik : mr, yaam, hayatta kal.(ocuklar sk len, ya da fazla yaamayan ailelerin, yeni ocuklarna verdikleri, turan, turmu, tokta vb. adlardan) : 1. yeil renk mec.tazelik, genlik, zindelik 2. yeillik, imenlik : akn, imek : 1. gizlilik, gizem 2. imek, akn : 1. gen, krpe, taze 2. e, denk, eit : giz, sr, esrar, gizli kalmas gereken : giz, gizlilik, gizem : 1. ik, n, ua 2. akn, ak, am

yaurgan: ketum, sk azl, sr vermez

219

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yataan yati yatkin yatman yatuk

: (yataan, yatakan) 1. kama trnde, iki taraf da kesen bir bak 2. tembel, miskin. borcunu demeyen, stne yatan (uygurlarda) : yatk, meleke, beceri, el yatknl : yatk, yatan, uygun, uygunluk : muti, efendi, uyumlu, itaatkar : 1. yatkn, becerili, meleke sahibi 2. tembel, arkanl 3. trklerin islamiyete getikten sonraki dnemlerde, gebe ve amanist ouzlarn, kentlerde yaayan, ouz ve teki trk boylar iin kullandklar sfatlardan : (yatn) konuk, yatya gelen konuk : soy, sop, nesil : sevin, nee : zayf, gten dm : zayf, bakma muhta, ilgi ve bakm bekleyen : ineli bir cins ekirge demektir. isim olarak da kullanlr. : yakn, yaknda duran, yaknlk duyulan, sevgili : (yaz) kara. sert, iddetli, dehetli, gzkara, yaman : 1. yaz mevsimi 2. silah, ok atmaya yarayan, gergin ip, gerginlik : yaya, piyade : bahar, ilkbahar, yaza doru giden zaman : yayk, yaylm : (yaykr) uzay, sema, yldzlar alemi : 1. yaygn, geni, genilemi 2. tufan, deprem : serap, feyezan : sema, feza, uzay : yaz yeri, yazlk. bahar, yaz aylarn geirmek iin klan, yksek dalk blge

yavin yavga yavnik yavri yavru yavs yavuk yavuz yay yayak yaygaru yaygin yaygir yayik yayin yaykiru yayla

yaylaeri: yayla-eri yaylada yada yaylaya karken doan ocuklar iin kullanlan adlardan yaylak yaylim yayui : yayla, yazlk, sayfiye : yaylm, yaylma yeri, otlak, mera : yayc, datc, haber yollayan, propaganist

221

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yayuk yazal yazgan yazgi yazgulu yaziu yazim yazin yazin yazir yazuk yeden ye yeen yein yeinek yeni yenik yerek yekrek yeksek yekl yeli yele yelegen yelein yelek

: 1. yayvan, yayk, usuz bucaksz, geni 2. deprem, yer sarsnts : tak, ss, ziynet, mcevher : yazan, yazc, yazgy tayin eden : 1. yaz, kader, mukadderat, aln yazs 2. tanrsal, ilahi : talihli, baht ak : yazc, katip : yazg, mukadderat : 1. yaz vakti, bahar vakti 2. kader, aln yazs : kader, aln yazs, yazg : 1. ok lkeler gezmi, grm 2. ok lke fethetmi, fatih 3. yazar, yazc, katip : gnah, ayp, su : 1. yedei olan, yedeine alan, tedbirli 2. yetkin, yeterli, usta : (yek, yeke) 1. yksek, ala, etfal, iyi, daha iyi 2. soylu, asil, sekin, gzide, mmtaz : 1. ye, stn tutulan, yein, yelenmi 2. karde ocuu (babas ya da anas : 1. stn, faik 2. bereketli 3. ok gl, hzl, iddetli : 1. ynak, kme 2. stn, faik, daha iyice : 1. hafif 2. alak gnll, mtevaz : (yeni) : (yekrek) etfal, evla, iyi, stn : evla, iyi, stn, daha iyi : tedbirli, ihtiyatkar : (yel) yeni, faik, stn, muzaffer : yel gibi, hzl : havadar, yel alan : hzl, sratli, yel gibi : yel alan yer, rzgarl yer : 1. yel gibi, hzl 2. okun arkasna taklan ty, denge ty 3. kolsuz ve yakasz st giyecei

221

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yelekin yelen yeles yeleser yelim yelin yelis yeliz yelkim yelkin yelkk

: (yelein) rzgarl, yel esen yer, yel alan yer : 1. arzu, istek, dilek 2. frtna : yel esintisi, havadar, rzgarl : yel-eser esintili, havadar, yel esen.. : hareket, eylem, devinim : 1. yel ura, yel alan yer 2. yel deii, yel temas : haval, havadar, rzgarl : yel-iz havadar, rzgarl, haval : havadar, havas gzel yer : 1. konuk 2. hzl, yol gibi : (yelgk) yel-kk, gk

yelkutlu: (yelkutlu, yelkutluk) yel-kutlu yelme yen : nc, yol gsteren, mihmandar : 1. yenmek, alt etmek 2. deri 3. yeni, yenilik, orijinal

yencilek: hafif, yein, narin, ince yendn yener yengi : tercih, seim, referans : yenmek...den : 1. yeni, orijinal 2. zafer, utku

yengiici: (yengi iim) yengi-ii. iim yengier yenin yeni yentr yenl yeprem : yengi-er : galip, muzaffer, utkan : galebe, galibiyet, utku : kalender : mutevaz, alak gnll : aktif, faal, becerikli, alkan

yer bayirku: yir-bay-urku yeri : bakan, yol gsteren, mrid.

223

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yerilig

: izci, takipi

yerekoca: yeke-koca yerekul yergin yerinr yerkara : yeke-kul : mahzun, hznl, bitkin, yere bakan, boynu bkk : duraan, enge, mklpesent : yer-kara (kara toprak)

yernmes: hamarat, alkan, vurdumduymaz yesuga : (yesuge, yasagay) yasa, yasak, yasaya bal, yasadan yana

yesugey: (yasagay) yasa-ay yesuken: (yasuga, yasag, yasa) yasa, yasak, yasal, yasaya bal yesuntimur: (yisun timur, isen timur) yeil yeim : (yail) 1. tazelik, taze, krpe 2. imen, imenlik : eski dnemlerde, trklerce kutsanm, deerli ta

yet: (yeti, yete) kudret, kuvvet, g, yeterlilik, yetenek, beceri, maharet yetek yeten yeter yetgin yeti yetikara yetigin yetiz yetki : gaye, emel : yeterli, yetkin, usta : yeterli, yetkin, uzman, usta : (yetkin) ok ocuklu ailelerin, doan ocuklarnn sonuncu olmas dilei ile verilen adlardan : 1. yetenek, kabiliyet 2. yetkin, kamil, olgun, becerikli, mkemmel 2. etki, etkileyici 3. yitik, kayp, harcanm, zayi olmu : 1. yedi-kara 2. yeti-kara : (yetikin) yetimi, olgun, kamil, mkemmel, yetenekli : hazr, amade, yeterli, olgunlua ermi : sorumluluk, maharet, i bitirme gc

yetkin han: yetkin-han yetkin yetmen : 1. yetikin, ehil, uzman, yeterli 2. etkileyici, ekici, mkemmel : olgun, gelikin, uzman, yeterli, yetenekli

223

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yeyg yeyi yeyin yeyni yeyrek yeytem yibar yibek yige yi yia yian

: armaan, bahi, ihsan : (ye, yeke) : galip, kavi, stte olan : ehven, iyi : makbul, kabul gren, beeni toplayan : eski, kadim : 1. koku, parfm 2. kokulu mum : ateli, hararetli, heyecanl : dayankl, kavi, metin : yl, toplu, birikim : 1. aa 2. erkeklik organ 3. yc, toplayc : (ykan) 1. yc 2. ykc

yienur: yien, yeen-ur yienek yiin yiin yiinak yiinca yiit yilin yinak yirik yikin yikin yikmi yildiku yildir : 1. toplum, kitle, cemaat 2. yeen, yeencik : birikim, kitle, yl olma hali, ylm, istifli : daha iyi, sk, dayankl, stn, tercih edilir : toplum, kitle : genel, teaml, sosyal kural, toplumun benimseyip uygulad kurallar : 1. ye, yi, iyi, daha iyi, sk, salam, gl, batur, cesur 2. delikanl, cvan, gen 3. koca, e : (yln) iffetli, edepli, namuslu : yn, ynak, toplum, cemaat : mahup, utanga : (yn) afet, ykm , zarar : ykm, ykc : ykc, devirici, gl : yldz, yldz kmesi : yldrc, rktc, heybetli, dehetli, iddetli, gzkara, korkusuz

225

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yildiran

: rktc, korkutucu, heybetli, gsterili

yildirgan: yldran, rkten, korkutan, aal, gsterili yildirim yildiz yilduru yilgi yilgin yili yilki yilma : (yaldrm) 1. berk, yksek voltajl elektrik 2. gz kamatrc, k, ar parlaklk : yaldz, parlak k, parlayan, yan : berrak, net, temiz, billur : ylma, dehet, rknt : ylm, rkek, bezgin : ylgn, ylm, ylk : 1. at, at yavrusu 2. at srs : 1. ylmaz, azimli, dayankl, cesur, korkusuz 2. dik yoku, da yamac

yilmabua: ylma-boa yilmasin yilmaz yilun yinal yinke yinkel yin yindek yir yiragu yirak yiri yirde : ylmaz, korkusuz : gzpek, korkusuz, batur, dayankl, azimli : (yulun) iri, heybetli, gsterili, cesim : inal : ince, zarif, narin : nazik, anlayl, kibar : 1. ince, zarif 2. inci : daimi, ebedi, srekli, kalc : yer, toprak, arazi, arz, yeryz, dnya : yrc, algc, enstrman alan, mzisyen : irak, uzak, mesafeli : klavuz, izci, rehber, yer bilen, yer bildiren : yurtta, hemehri, ayn topra paylaan

yirdin: (yirtin) evren, kainat yirga yiri : mesut, mutlu, mutluluk dolu : sol, sol taraf, tek taraf, tek tarafl

225

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yirim yirtin yisun yi yiik yiter yitik yitirmi yitt yizek yog

: 1. solak 2. yarm 3. yurt, toprak : evren, kainat : (yasun, yosun) doa, tabiat, yeillik : (ya, yal) orman, yeillik iindeki blge : 1. tulga, demir rgl tulga 2. k : varis, mirasyedi : 1. yetik, olgun 2. keskin 3. kayp : yitik, kayp, kaybetmi, yoksul : meziyet, maharet, beceri : askeri klavuz, nc : trkedir. cenaze trenleri ve zamanla genileyerek her tr toplant anlamlarn kazand.

yoanak: ynak, ktle yoi youn yoku yol yola yola yol-ak yolaldi yolbak yol-bilir yolbua yolu yoldam : you, yun yapan, yokluk eken, yas tutan, yas : kaln, gr, iri, sk, sk, csseli, fazla, fazlalam, katlam : yukar, yukar doru kan, dik yol, bayr : zerinden gidilen...1. kut, mut, baht, yazg, kader 2. rf, adet, tre, gelenek : 1. rf, adet, usul, erkan 2. meale, kandil : yol gsterici, mihmandar, rehber, nder, nc
1.

drst, namuslu, temiz 2. r, yenilik, gidiat 3. ksa yol, kestirme yol

: yol-ald 1. ilerleme kaydeden, gelien, uzman, profesyonel 2. terbiyeli, yola gelmi, geleneklerine bal : (yolbaka, yolbakan) konuksever, misafirperver :grgl, bilgili, usul erkan sahibi : yol-boa : 1. nder, bakan, ef, lider 2. peygamber, nebi 3. geleneki, muhafazakar 4. yolcu, yola km, yolunda giden : 1. uysal, yola gelen, yolunda giden 2. usul, metod, tarz

227

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yolda

: ayn yolun yolcusu, ayn yolu paylaan, ayn yola gnl vermi, ayn yola ba koymu, ayn, tre ya da prensipler zerinde, fikir ve gnl birlii eden, ok yaknlam dost, dava arkada : yol-eri 1. treye bal, edep erkan sahibi, bilgili, deneyimli 2. tarikat ehli, tarikata ya da bir eyhe bal kii

yoleri

yol-kula. baz kaynaklarda, yolkulu olarak geiyor.) yolkulu yolluk yololu yolum yonat yonca yonga yori yoru yordam yorga yornuk : yol-kulu treye ve kurallara bal, irad olmu : (yollu) 1. kutlu, mbarek 2. olgun, ergin 3. halas bulmu, huzura kavumu, mesut, bahtiyar : yol-olu 1. fedai, sedengeti 2. adak, adanm, kurban 3. bal, kendini treye ya da eyhe balam : usul, kaide, prensip : tam, eksiksiz, kusursuz : sulu yerlerde yetien bir bitki tr : (yonca) : (yoru) : 1. askeri klavuz, nc, yol gsteren 2. yorumcu, yorumlayan, eletirmen : 1. alkanlk, eilim, usul, meleke, beceri 2. jest, eda, ive, naz : (yurga) rahvan giden at : istirahat, istirahatgah, dinlenme yeri

yosunbuka: yisun-bua yova yrk yndem ynet yntem ynten : (yava) elebi, efendi, arbal, halim : yrk, gebe : (yntem) usul, tarz, teaml, treye uygun biimde olan : 1. biim, tarz, yntem 2. uygun, uyumlu, uysal, geimli : (yndem) : uslup, tarz, biim

yrgen: da dnemeci, da yolu yrtem yrk : usul, biim, tarz : abuk ve iyi yryen, iyi yol alan, bir yerde durmayp yryen halk, gebe anlamlarna gelir. isim olarak da kullanlr.

227

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yrk yyen yudum yuak yuka yuru

: (yrk, yrk) yryen, yryc, gen, gc, gebe : mevsim, sezon : < yutmak. : bir su kuu : ince : (yukru, yukru) eskiden, halktan biri olmasna ramen, gsterdii performans ve yararllklardan sonra, bey mertebesinde deerlendirilerek, devletin st dzey kademelerinde grev alan kii. : 1. su kayna, yerden fkran su, gze 2. ildak, k veren, meale, kandil : 1. tral, matru, bakml 2. yamac : 1. fedakar, yardmsever 2. yolcu, yoluna bal, tresine bal : yolcu, yola giden : (yulu, yuluk, yulug) 1. yardmc, yardmsever, fedakar, adil 2. hara, cizye, vergi 3. tra, tral, bakml 4. yama, yamac : mutluluk, nee, ferahlk, rahatlk : yumlu, yumulu : mutlu, kutlu, mbarek, huzurlu : 1. yumulu, yumuk, yumruk 2. iri, heybetli, gsterili : gl, goncagl : (yumu) 1. sz, t, nasihat 2. emir, ferman, buyruk 3. mjde, mjdeli haber 4. yumuk, yumulmu, yumruk

yula yuluk yulum yulun yulyu yum yumak yumlu yumru yumuk yumu

yumuga: bir da yemii yumutgan: yapc, birletirici, pozitif kiilik yunak yunmu yunt yunt yuri : zerinde amar dlen ve ykanan, byk ta paras : ykanm, temiz, titiz, ark : hergele ile gezen, terbiye grmemi yar yabani ksrak anlamna gelir. kuyruksalan kuunun bir trdr. isim olarak da kullanlr. : 1. adr, oba, ev, yurt, vatan 2. terbiyesi tamamlanmam, yar yabani at 3. uygarlk, medeniyet : 1. becerikli, mahir 2. yiri, yer gsteren, rehber

229

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

yurt

: trkedir. lke. kampn kurulduu yer anlamlarna gelir. yanl olarak ruslar bunun yuvarlak planda kurulan ve an biimini andran konutlar olduunu dnmlerdir ve biz de onlarn izinden gitmiiz. (aslnda gerek ad ker-gerdir.) : 1. vatan, kutsanm toprak 2. kaynak, asl, kk 3. uygarlk, medeniyet 4. adr, oba, ev : yurt, vatan, sonradan yurt edinilmi yer, yurtlatrlm yer. : kayp, zarar : yudum, damla, tike, para : teselli : (yuvan, yavan) : yksek, ulu, alicenap, hametli : ycelik, ululuk, hamet. : alak gnll, mtevaz. : salih, temiz

yurt yurtlak yutluk yutum yuvan yuvani yce ycel ynek ynk

yrk bilge : yrk (evik, hzl giden koan, koucu, ok koan, yollu) ile bilgeden (ok bilgili, idarede ve siyasette hkim ve bir nvan). yrk ynt ykn yksel : yrk. : reverans, selam : secde, secdede olan : ykseklik, ululuk, byklk

ykselen: ulu, kii. ykseli ykn ykn : byklk, ululuk, ikbal : ba eme, sayg duruu, tazim. ( kurann ilk evirisinde, i.s. 10. yz. bu szck, namaz karl olarak da kullanlmtr.) : eilme, reverans

ykngen: eilen, reverans yapan, saygl ykntr: ba edirir, diz ktrr. yknk: eilme, reverans yknr: ykn, tapan, ibadet eden ylek : okun arkasndaki, denge ty.

229

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ylk ynkl yre yreir yrekli yrik yrm yz-ak yz-ak yzbeg yzlg

: (ylk) okun arkasndaki ty paras : hafif, narin : daire, helezon, ember : yrekli, cesur : cesur, korkusuz. : yaam, hayat, , mr, geim. : yaam, hayat, mr : masum, gnahsz. : masumiyet, tgemizlik, namus, namusluluk, baar, beceri : (yzbek. yzbey). yz-beg, bek, bey : (yzlg, yzlk) soylu, drst, namuslu.

You might also like