Professional Documents
Culture Documents
aba abaan
abakiymi: gnl krc, can yakc t.gktrkler dnemi bey ve komutanlarndan (kradn krklarndan). abakus : stun balnn en stnde yer alan tabla. (e.akurgal) abaq abaqa abaqay abar aba abay abar abi ab abdan abike abq abil abn abnaq abn abnu ab abqa abiz abiz abzu : tmiz, ifftli, namuslu kii : yaxn raba, amca ocuu : 1. amca. 2. yaxn raba, yen, amca cocuu. 3. sibiryada saygn ve sz gen hanm : (avar): 1. gstri, heybtlilik 2. bamz, dirncli : (aba hatun) hanm yeriyii. kk narin adm. : 1. aydnlq, aydnlq verici. 2. heyrt oyandran, heyrt verici : avar. 1. iin hli kii, ibitirici 2. uyumlu, itaatkar : 1. can, ruh 2. soyluluk : gnll : abiq, ili, knl insan : alicenap, yksk knll : abidan, ili, gnll : gnll, istekli : mutlu, mmnun, honut : sakinlmi gnl rahatl iinde olan : avun, avun, tslli. : (abn) : ap. bacan diz kapandan yukars : iten, itenlikl knll alan : ruhsal , ruhlarla ilgili. : ruhsal , ruhlarla ilgili. : denizsumer, dipsiz drinlik, su tanrs, enkinin evi.
: 1. gayretli, hareketli. 2. gzpek, yrtc : alan. ak, : ac, a. 1. aq 2. kesgin, sert 3. a, aralq : dnya, yeryz : mc.dnya gzeli : dnya mal, dnyalk
acunsuz: dnya malnda gz olmayan aa aan ai aik al auk adaq adal adalan adald adalr adalm adan adanr : . 1. toplum iinde saygnl olan kii, 2. analk derecesinde saygya layk hanm : ama eylemi iinde olan (iek gibi) : 1. ak, drst 2. bahi bey yada hanlarn verdii bahi : (a) 2.byk karde : ak, alm : ak, al. iyi huylu, mlayim : 1. sz, nian 2. ba, bar, veri, sungu : sadq, gvenilir : nl, hretli : adalr, adanr, adalm, nl, : adanr, adald, adalm, nl, : adalr, adanr. adald, nl, : uygunluk, liyakat : adalr, adald, adalm, nl.
adanm: adakl, adak olmu adar aday adqd adn adnq : adama eyleminde bulunan : memnunluk, honutluk, keben, itimat, gven, rn : adn, nl : adqd, nl, ad anlan : 1. segin, aygn, mmtaz 2. olaanst, fevkalade, bambaqa
: ad+te. > adda. temiz bir ne sahip : nl, tannm : ad gzel : rktc bir ne sahip kii : yeke: ye. saygyla anlan kii, ad yelnn kii : aygr, erkk at : n alm, tannm. amq. yksek rtbeli. atala, zengin. atay,hrksc bilinen, atigay, atli(), , cesur, ava, ava, tanip, tanir, advar, adsay: adna sayg duyulan kii. : 1. fakir, kimsesiz 2. nsz, tannmayan : adna layiq ve nn taxm kii. : avar. 1. ii abuk ilyici, ilri abuq yapan. 2. itatli. 3. toplayc, zaptiye mbairi 4. msaade etmek, itaat etmek 5. evik, ava merakl : zrh, siper, silahl, pusat. : apn, (opn) zrh, demir rgl sava giysisi. 1..seluklular dneminde nl komutanlarndan anadolunun trkletirilmesinde nemli pay sahibi kiilerden 2. abbasiler (mutasm) dnemi trk kkenli bey ve komutanlarndan 3. hazar kaanl dnemi musevi trklerin nl komutanlarndan : su ibrii
aftaba
aga (aa, aka): 1. saygdeer, ulu kii. 2. cmert, koruyucu. 3. byk erkek karde, aabey agola : ynetici, amir. yabgu: 1 st dzey ynetici, genel vali , zerk, ardali, ardalu, aygui, danman, yarc, batutar, bakan, bata giden, baladau: balatc, balik, be, bey, varlk, erklik, g, liderlik, soyluluk, bln, daruka, (darga, erzi, han, tarkat, bakan,
.
agun
: tatmin, avuntu
agunmu: avunmu, sakin aa aaa aalbay aan aar aartmi : aa : 1. melike han evdei 2. aka, beyazca, alml : muhterem, saygdeer : 1. yksek, yukarda, yukarlara kan 2. geceleri gkten hzla geen, kl nokta : 1. a arbal, oturakl 2. gnl ferahl 3. ge ykseli : 1. namuslu, drst 2. alak gnll, mtevazi
aat (akat) aaya aca aduk aici ai ailgat: air airba ai ait alami amik arak aritmi aul autur azukara ahlk ahsen ak ak. koyan aka akaba ak-aln akan akar
: namuslu, gnll, iffetli : makul, geerli, uygun :aaa. : kutsal, muhterem : ac, ak, akc, hazinedar, hazine sorumlusu : varlk, hazine, servet
1.
: 1. arbal, olgun 2. nl, saygn : ar-ba, olgun, alak gnll : (a) hazine, servet : mersiye, lm trks, ge ykselen feryat : ileli, ile eken : 1. nl, tannm 2. yksek rtbeli : ykselen, ilerleyen : ac kuvvete sahip kii : 1. ayn halesi 2. oba, ky : ykselten, yukar karan : az-kara. sert konuan, acmasz ve hkmedici konuan kii : sahalarda yemek anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : pek gzel, daha yakkl, daha gzel : 1. beyaz 2. dou, doum 3. ykseli 4. parlaklk 5. devinim, hareketlilik 6. mec.namusluluk, iffet ve gvenirliin sembol : ak tavan : byk, ulu kii, saygdeer kii : 1. yoku, meyil 2. ak-aba : drst, namuslu : 1. akc 2. ykselen : dere, akarsu
: dere, rmak : dere, rmak : mec.helal rzk : 1. ayn en gzel an 2. yenisey trklerinde hanmefendianlamnda kullanlr. : drst, namuslu :. 1. tane tutmam avdar baa (kayseri). 2. bir eit kaz. 3. karnabahar : drst, szne gvenilir kii
akberg: ak-vergi ftrat, huy mec.iyi huylu akbr aka :akbri. : 1. beyaza kaan 2. ipekli dokuma 3. para, maliye, hazine
akalmas : ak ile almas (demez) dan. ak demez. karan (esmer) kzlara ak-almaz: yank tenli hanm akil akin ak-el ak-gn ak-han ak aki akd : 1. ak tenli, aka yzl 2. aarm, aklam : szne gvenilen, salam kiilikli : drst, namuslu : gelecek, istikbal : t.amanist gelenekte iyilik tanrs 2. altay destanlarnda ad geen bir bey :. eli ak, cmert : eli ak, cmert, zengin gnll : suyun gl olduu, geit vermedii yer
ak-evren: t.anadolu seluklular dneminde aklk rgtn kuran bektai bilgin akim akn : 1. ynelim, ykseli 2. akmaktan, akc, yaylc : 1. kazak ve krgzlarda air. musikiciye verilen ad. 2. ya topraklarna sefer ve istila hazrl, tedirgin etme ve yldrma, daha ok da yama, talan, apul gibi maksatlarla yaplan baskn biiminde sava hareketi : 1. saldr, hcm 2. kazak ve krgzlarda, ozanve mzisyenlere verilen ad
akin
akn-ay trkistanda hanm ozanlara verilen ad akinci aki ak-kara : akn eden, saldran : 1. ykseli2. akmaktan ak3. servet, hazine : ztlarn btnl
akkemik : soyu temiz akman akman ak-oba aksak : 1. ok beyaz, apak. 2. temiz iffetli : 1. temiz, iffetli 2. apak, bembeyaz : soylu : 1. aksayan, seken 2. ykselen, kan
aksungur : sungur, doan cinsinden bir av kuudur, ak ve kara olmak zere iki eidi vardr. aksyrk: aksyek ak-aman: amanist gelenekte, iyi ruhlarla ilgilenen ve ilikiye giren kam akit akt : yrekli, gzkara : saf, masum
aktolun : beyaz ay . akurgal ak-uz ak-yol ak-yn ak-yz al altun al ala alaban alaca alauk alauk : (uzman, usta) : drst, namuslu : drst, namuslu : drst : prenses, : 1. bayrak kuma 2. kzarm, kzark 3. el, kolun bilekten aa ksm 4. ala, alaca 5. almaktan al trkeden farsaya gemi birok szckten biridir. : kark renkli, benekli : alban, timsah : kark renkli : kulbe : kulbe, baraka, altay trklerinde, oda, (adrn i blmesi)
alagan alaga
ala-geyik: trk mitolojisinde yer alan nl kadn ki, efsaneye gre, bir nevi trklerin meryem anasgibidir. alaguma :alanguva ala-gn alak alan alana alar : gn ortas : yokedici, ldrc, alc, avlayc : 1. ik, nur 2. orman iindeki ak ve dzlk blge 3. algan : bahelerdeki aa aralarnda bulunan imenlik blge : yalanc karanlk(gndz vaktinde)
alasayvan: afak vakti, gnein douu alasi alat : erek, ama, sahip olunmas istenen nesne :. 1. acele. alat iin sonu onat olmaz. (atasz.) 2. bir eit am aac. 3. karanfil, zencefil, tarn gibi baharlarn karm. 4. dnlerde pilavn zerine konulan s. 5. bir bez dokuma tezgah. 6. sarya veya krmzya boyanm yn iplik. 7. elbise. 8. azgn, tehlikeli kpek anlamlarna gelir. : kz, ate paras
ala-ta
alayunt : al ksrak ala-yunt : altay trklerinde ksrak. alba albaga alban albatu albeni alcu ali aliek alk alin : ykmllk, hizmet ykmll : haslat, sava yada av ganimeti : hara, ganimet : brokrat hizmetle ykml kii : ekim, cazibe, sempati : alc, avc : binba. : al-iek (gln trkesi karl) :. yatm, gzc, kollayc : kzl renkli bir al kuu
alu aldi aldur alev algan algazin algi algin algu algu algun algur algur
:alcu.1. algan, fatih, 2. alc, avc : 1. nc, ndeki, selef 2. algan, fatih : ok at, oklay : yalav...yal kknden). ateten kan kl gaz : fatih, fetheden : yabani vahi hayvan : 1. fetih, almaktan... alm 2. fehim, alglama : 1. serap 2. yksek yer 3. bitiricilik, bitiri :. 1. hep, btn, hepsi. 2. silah, pusat. 3. cemaat : 1. tm, hepsi 2. toplum, topluluk 3. silah 4. alc, avc : tepe, yksek yer :. abuk : sakin, kendi halinde, kendinden emin
algn : kazak ve krgzlarda, doum srasnda yaanan dikkat ekici, unutulmaz gnleri meczeder. alici alik alim alimga alimli : alcu, avc : alngan, krgn : 1. ekim, cazibe 2. vergi, hara : yazc, (han ve kaanlarn buyruk ve fermanlarn yazan grevli kii) : ekici, cazibeli
aln-ak mec.drst, namuslu alincahan :alnak han. alinak : 1. ekici, cazip 2. alngan, nazik
alinakhan: alnak-han alingan alk alka : alnan, incinen, gcenen : bitirmek, yok etmek, sona erdirmek, bitiricilik : 1. bitirici, yok edici 2. ileri, ilerici
alka-evli alkan alkar alka alki alkim alkin alkir alki alk almaluk almas almila almi almus alniak alp
1.
: bitirici, yok edici : bitirici, yok edici : pervasz, vurdumduymaz : 1. gkkua 2. gerdan : algn. : tamamlayc, bitirici : alg, dua, me, yceltme : dua, yakar, niyaz : 1. alnmas gerekli olan 2. elma bahesi : almaz, nazl : elma : algan, fatih : alm : alnak. :. 1. yiit, koak, bahadr, kahraman, batur, cesur, clasn, babayiit, pehlivan, skmen. (ak paaya gre alp olmak iin dokuz ey gereklidir. 1. salam bir yrek, yani cesaret. 2. pazu kuvveti. 3. gayret. 4. iyi bir at. 5. hususi bir libas. 6. yay. 7. iyi bir kl. 8. sng. 9. muvafk arkada.) 2. sfat, lakap, rtbe, nvan olarak da kullanlr. alp, alp biimlerinde de grlr.
alp er tunga : (tona, tonga) alp (a ile l kaln okunur.) yiit, clasn anlamlarna gelir. er: erkek. tunga: kaplan, bebr (babur) cinsinden bir hayvandr. ayrca bir trk destan kahramannn addr. birok efsaneye gre acemlerin ehnamesindeki afrasiyab. trk kaynaklarnda alp er tunga olarak geer. alp giray : alp (=yiit, cesur, pehlivan vb. (hem isim) ayrca nvan ve lakap olarak da kullanlr.) ile trke dev(ker)in kltme ekli olan kereyden veya moolca layk ve uygundan.giray ayn zamanda krm hanlarnn nvandr. alp : bu szck birok erdemi iinde barndrr. bilgelik, yiitlik, fedakarlk, kahraman lk, gzkaralk, toplumculuk, vb. ile birlikte tm bunlar arasndaki uyumu da ierir. : alpagut : sekin yiit : dmanna tek bana saldran kii
alpag alpagu
11
alpagut
alp-eren : gazi, dervi. toplumun sayp sevdii, rnek ald kiilrin genel ad alp-er-soy: alp er tungann soyundan altau (alta): aldatc, taktisyen altami altan : aldatc, hileci : 1. altn 2. gnein dou an, afak
altan. gorhan : sultann perwan civarndaki yazlk kona. (moollar'n gizli tarihi) altan12 altar altay altay : altn szcnn : sunak : altn szcnn moolca syleniidir. yksek da anlamna da gelir. : 1. al-ala-tay 2. altn(mool ivesiyle)3. ormanlarla kapl yksek da
altn sabak : altn ders anlamna gelir. altn tana : altn dme anlamna gelir. altin : altn madeni
altnbaran : isim olarakz kullanlr. altn deerinde anlamna gelir. altinda: altn-da-altay dalarnn, dier ad. altntop altu altuga altun alu : turungillerden bir aa ve bu aacn meyvesi anlamna gelir. ayrca kz memesi, greyfurt anlamlarn da ierir. : aldu : 1. ilk, birinci 2. algan, fatih : al-toka : altn : 1. alc(alu) 2. kayn cinsi bir aa
alungan: alngan, nazl ama amal aman : (uma..ummak kknden)gaye, hedef, beklenti (farsaya trkeden gemitir.) : gedey'in gece muhafz ktas komutanlarndan. (moollar'n gizli tarihi) : (yaman) sertlik (arapadaki eman ile ilgisi yoktur. trkenin eitli azlarndaki szcn bana gelen y harfinin ou kez drlerek syleniinden, baz azlarda yaman. aman. a dnmtr. : yakutlarda (sahalarda) ilk kamn addr.
an argl
11
ana
anadolu ve azerbaycanda) 4. ocuksuz, ocuu olmayan ( kazak ve krgzlarda)1urumday: panzehir ve tedavi iin kullanlan bir ta anagay anakz : anaya ekmi, anaya benzer : yoksul bir kadnn gebelii srasnda kocas lr ve doan ocuk da kz olursa, ad anakz konur, nk o kz kk yata ev ilerine balayacak ve anas dar gittii zaman evde analk hizmetini grecektir. (beyehir.) bu sebeple konyada anakz, kalk yani evde kalm yal kz anlamna da kullanlr.
anasiolu: anas(nn)olu (babas erken lm ve zellikle anas tarafndan binbir glklerle yetitirilip bytlm, yetim ocuklar iin kullanlm olduu anlalan nefis trk adlarndan...) anat anaz : 1. an, anlan 2. yakn, hsm : yerek, evla, eftal
anbay : (=avc) ile bay (=be)dan. avc be anlamna gelir. and (ant) 1. yemin, sz 2. yakn akraba anda : moolca. yeminli karde (anttan tremitir.) trkede kan kardee denk gelmektedir, nk akrabalk and genelde kanlarn birbirine kartrlmasyla edilir. : birlikte and imi(kankardei) (andalk trklerin en eski geleneklerinden biridir. ve andalar birbirlerini kardelerinden daha ileride korur, sayar ve kayrmaya alrlar.) : hatra, ajanda, takvimli defter anlamna gelir.
anda
anda
andariman: anlara deer veren ve sayg gsteren kii andi andir angay angi angim angin angi angit anik anl : anmaktan.. : ans ola hatra : anlarna bal olan kii : 1. an, hatra, 2. yetki, yeterlilik : mamur, hakim : nl, anlan, ad duyulan : nl, mehur : yaban rdei : 1. anlay, yetenek, fehim 2. hafza, bellek 3. hazr, mevcutlu : yava sakin, hafif anlamlarna gelir.
13
anit anitgan anli anli annak ansin ant: and, yemin antli anuur anuk anu anyurt apa apa apak apros apsis apsis ara
: an olsun diye yaplan yap : ant yapan : 1. sakin, arbal 2. bellek, hafza : nl, tannan : yadigar, hatra : anmak dan..
: and imi, yeminli : lm, lmeye layk : yadigar, hatra : an, anma eylemi, an : ana-yurt : byk anlamna gelir. ayrca bir unvandr. atalar (ecdat) ve karluk trkesinde ana anlamna gelir. : ulu, byk, saygy ve hrmeti haketmi kii (baz trk blgelerinde baba anlamna da kullanlmaktadr. : temiz, namuslu, iffetli : tekirda, inecik. : bir meknda yarm daire plana sahip blm. (g. bean) : kavisli duvar. (e. akurgal) : orta yer, ortalk, boluk, orta
arai, argut : kuzey altay'da bir da geidi. (moollar'n gizli tarihi) arak aral aral : iki, rak, merubat : ada, arada ve aralkta olan gl ve deniz, adalar aras, aralar yakn adalar, cezire anlamlarna gelir. : 1. ada 2. aralk, orta, ortalk
arapadaki sabaa deil!) 2. sz, iddia, hitap aras araslan : 1. at kl 2. kaln yn 3. talih, baht : arslan (uva trklerince sylenii)
13
: cesaret, yreklilik : 1. aramakdan 2. aral-y(orman) : 1. karpuz 2. by, sihir : 1. arca, saf, temiz 2. am aac, amdan yaplm kutu : ard aac anlamna gelir. ard aal yerde doan ocuklara isim olarak konur. : eskiden baz avularn ellerinde tuttuklar uzun denek anlamna gelir. bunlara ardal avu denirdi. iaret iin dikilen denek, ardl. halef, hkmdar veya komutan asas, maden zerini kazmak veya krkta evrilen eyleri yontmak iin kullanlan elik kalem anlamlarna gelir. meri irmann edirne karsnda sadan ald nemli kol da bu ad tar. : 1. uzun denek 2. ard, halife, ard sra giden : (ardalu) ynetici, amir : 1. halife, ard 2. bir aa tr : zeki, akll : (arkan) kement, kement ba : akll anlamna gelir. : yaban koyunu : 1. kr, mera 2. gurur : 1. yava, sakin 2. gelecek yl : gurur anlamna gelir.
arda ardali ardi arga argan argana argatu argi argin argu
argun : pars cinsinden yrtc bir hayvandr. yava anlamnda kullanlr (sivas). kastamonuda ge olan k armudu da bu ad tar. (a.erol) argun argu ari arica arik aril arn : pars cinsinden avc bir hayvan (puma) : (arku)1. edepli, terbiyeli 2* haberci, haber veren : (ark) 1. saf, ar, arnm 2. irmak, dere : soylu, temiz, iyi huylu : 1. ar, arnm, temiz 2. narin, ince yapl : arnm, temiz, pak : temiz, lekesiz, halis, saf, pakize anlamlarna gelir. ayrca bir nogay uyruunun addr.
15
: pakize, saf, arnm : 1. bar, kurtulu 2. temizlik, saflk, gnahszlk : saf, effaf, billur : temiz, gnll : saf, duru : kement anlamna gelir (krmda). : 1. argn, yava, sakin 2. halef, ard
arkn, arkun, arhun : 1. aheste, yava, ar, sakin. 2. (ses hakknda) pes perdeden, yava. 3. gelecek yl. 4. hristiyan trk papaz anlamlarna gelir. arkindoan: arkn-doan ark arki arkun arkuy arkuz arla :haber ve kervan anlamlarna gelir. : 1. ulak, haberci 2. kervan, kafile : halef, geriden gelen, takipi : siper, mevzi : (arguz) edepli, iyi huylu : arl, edepli
arlat: biricik oul, analarn en ok stne dtkleri oul armagun: armaan, hediye armaan (yarmagun. yarmagan). hediye arman arman arna arpa : arzu, maksat, emel, gaye anlamlarna gelir. kazaklarda uzak, teye anlamna gelir. : 1. onurlu, arl, edepli 2. dilek, istek 3. hayal, fantezi : adak, adanm anlamna gelir. : 1. by, tlsm, amanist gelenekte, kamlarn okuduu dua 2. tahl
arpag, arbag : eski trklerde din ulular tarafndan hastalara okunan efsuna bu ad verilir. (arpaa, arbak, arv, arv.) arsal arslan : kumral, konural anlamna gelir. : yrtc hayvan cesaret, atlganlk ve gzpeklii sembolize eder.
15
arslana: arslan gibi, arslan zelliklerine sahip arsoy arsun artagan artu artuk artun artur arturu artut arvi arzik asan asena asi : ar-soy safkan : 1. efendi, arbal 2. rahata ermi, huzurlu : bereket, artuk, fazlalk, bolluk : mzrak, mzrak ucu : fazlalk, stnlk, bereket varlk, zenginlik : vakarl anlamna gelir. : cazibeli, ekici, iveli, fettan : 1. ekstrem, u noktalarda 2. bereket, bolluk : armaan, hediye : sihir, by, tlsm : fanatik, banaz, sofu : 1. salkl, zinde 2. asma eyleminde olan : efsanevi dii kurtun ad. yakn, yaknlk duyulan : kangk lkesinde sirderyann orta ak blgesinin kuzeyinde kara. tau dalar yresinde yaam kuzey iranl gebe bir kavim. asiler m.. 128 dolaynda sogdia ve baktriann fethinde yer almlard. bir sre bu sahalar asilerle birlikte buraya tanan gebelerle, yani toharlarla birlikte asi idaresi altnda kalmt. m.s. 1.yy.da asiler batya, volgay geerek kafkasyaya kadar genilemilerdi. baz asi boylar alanlarla burada birlemi ve nihai olarak yerlemilerdi de. asi ad, kafkasya blgesindeki eski alanlarn iki byk boyunun yani duhs. as ve tuval. as adlarnda yaamaktadr. as ad, bundan gelien eden jasza benzer ekilde asi adnn bir versiyonudur. jaszlarn kimi gruplar ortaa sresince (13.yy) macaristanda yerlemilerdir. yzyllar sonra bile bunlarn halefleri kafkasyadaki alanlarnkine (oset) ok yakn bir dil konuuyordu. kaynaklarmzdan hkmle asi adnn eski ekli arsya olmalyd. yle grnyor ki as adnn harezmde yaayan bu dier ekli formunda, hazar hkmdarnn harezm meneli muhafz askerlerinin ad olarak 10.yy arap yazarlarnn eserlerinde gemektedir. ermeni kaynaklar as, arsiya adn harezmli muhafz askeri olan as. tarkhan (ermenice raj. tarkhan) adnda raj (raz) ekliyle kaydetmilerdir. : faydal, gerekli
asigli
asi (as, ask) 1. fayda, kar 2. kar, temett aiya aspar asrak : hitite sevmek anlamndadr.
(asbar)
faydal, ie yarayan
: himaye, koruma
17
: amakdan ...azimli, engel tanmaz : 1. alacak, almas gerekli olan 2. iitmekten...iit, kulak ver : 1. sava at 2. kuyruk ve yelesi kara, vcudu kula renginde olan at : 1. am, stn, faik, akranlarndan ileride olan 2. melodi, name : 1. ak, am, gemi 2. tolga : ylmaz irade sahibi : armaktan... ylmaz, gayretli
at xolunnara : atn kolan. (saha halk edebiyat) at oluga : at ayann izi. (saha halk edebiyat) at uoha, kulgaaa : atn duda, kula. (saha halk edebiyat) ata atabay atacan ata ata ataeri atag ata : 1. ulu, saygdeer kii 2. baba, dede, ced 3. adn ve soyun bal olduu kk : ata-bay lala, beybaba. han, kaan ve padiah ocuklarn eitip yetitiren kiilere verilen bir unvan : babacan, hogr sahibi kimse, insana baba gibi davranan anlamlarna gelir. : byklk gsteren ocuk, atalardan gelen, ata ile ilgili anlamlarna gelir. : 1. atasna bal, atasnn yolunda 2. atadan intikal eden 3. byklk gsteren ocuk (kii) : ata-eri mec.atalarna ve gemiine saygl : ata-g gcn atalarndan alm : (atak) 1. n, nam, hret 2. atlgan 3. da yolu 4. alayan 5. bir ahin tr
ata-han devletin ilk kurucu by, devlete ad veren kii atala atalante : tannm, nl ve zengin : marur avc kz. kendisiyle evlenmek isteyenlere kou teklif eder, hasmn kendisinden nce yola karr, yine de onu geer, getiini ldrr. ancak, isteklilerden biri afrodit'ten altn elmalar alr ve kou boyunca elmalar atalante'nin nne atar, onlar almak iin durduundan atalante yar kaybeder. (estin. laporte) : nl, naml, anl anlamlarna gelir. : ad alm, n alm, mehur kii (atilann asl adnn bu ve bundan bozulup evrilmi hali olduunu syleyen baz tarihilerimiz de var.) : nl, mehur
17
: byk baba, byk adam anlamlarna gelir. : ulu, saygdeer kii : idi edilmi deve anlamna gelir.
atasagun : ata ile sagun (=hekim, tabip, utac, doktor)dan: hekimlerin atas, piri anlamna gelir. atasagun: ata-sagun hekimlerin en ulusu bahekim amanist gelenekte de ayn ad, en iyi kamlar iin kullanlmaktadr. atay atay ateke atigay ati atil atilay : hrksc bilinen, tannm, nl anlamlarna gelir. : 1. nl, tannm 2. akn, hcum : (adi yeke, ad eke) : nl, tannm : ad san belli, nn arttrm kii : nl, mehur : trk tarihinin en nemli kiilerinden, bat hun imparatoru, bu kiinin ad zerinde tarihi ve dilciler pek de anlaamamlardr. benim grm de g srasnda itil rma kysnda domu olmasndan dolay itil-aydr. ancak bununla birlikte bu kii iin baz adlar sylenmekte (atila, atilla, atlay, atilay, atalay, atlhan vb.)ve hereye ramen bu adlarn tmnn de trke oluundan dolay tarafmdan kabul grmektedir.anlamlar:1. atack, baback 2. itil rma kenarnda doduundan ve trklerdeki eski bir gelenekten dolay itil ocuu anlamnda verilen itilayn zamanla atilaya dnm 3. atl-ay 4. atl-han 5. macar dilinde elik anlamna gelen atzel den 6. atl-ay : atlgan, gzpek : nl, mehur : uygurlar'n elisi. (moollar'n gizli tarihi) : yrtc bir avc ku : nl, saygn : atma eyleminde bulunmu (ok, karg vb.) : nl, ad duyulan : 1. fakir, varlksz 2. adsz, adn elde edememi t...1. seuklular dnemi bey ve komutanlarndan 2. msrda fatimiler dnemi bey ve komutanlarndan 3. cumhuriyet sonras trkiyedeki trklk hareketlerinde bulunmu, tarihi ve edebiyat : bolluk, bereket
atuk
19
avar
: bir buuk yz yl boyunca (yaklak m.s.400. 550) gobi l civarndaki steplerde hkm srm asyal byk gebe bir kavim. bunlarn iki byk boy grubu menei bilinmeyen uar (avar) ve hiung. nu meneli chon (hyon, hun) idi. avarlar m.s. 350 civarnda batdaki ilk byk genilemeleri srasnda hiung. nu (hun) boylarn kazak bozkrnn gney blmnden avrupaya doru sktrmlardr. ayn zamanda baz avar (uar. hun) boylar sir deryay geip sogdiay ve baktriay igal etmiler ve daha sonra, 456dan sonra eftal hanedan hakimiyeti dneminde byk bir imparatorluk tesis etmilerdir. avarlar batdaki ikinci genilemeleri srasnda yani 450 civarnda gobi l civarndan tienan ve ili nehri blgesine doru tazyikte bulunmular ve savirlerin, ayrca bulgar kavimlerinin (ogur, onogur, saragur) batya, avrupaya glerini harekete geirmilerdir. 555de gktrkler gobi l yresindeki orta asya avar hakimiyetine nihai olarak son vermilerdir. bu dnemde avar boylar ksmen dalm, ksmen de gktrk egemenlii altna girmitir. 557de gktrklerin nnden kaan avar (uar. hun) boylar avrupada grnmlerdir. bunlar ya gktrk idaresi altna giren avar boylar arasndan yahut eftalit imparatorluunun keza gktrk idaresi altna girmi uar. hun boylar arasndan kmlardr. : direnen, kar koyan anlamna gelir.
avar
avar (abar) 1. heybet, byklk(abart) 2. direnlilik, dayankllk avaz avci avcil avgan avin avina : nara, yksek perdeli ses, lk : av yapan, avlayan : avlayc, av iinin uzman : avuntu : avuntu, teselli : avun
avinebek: avine (avun) bey avingu avkar avlak avuu avun : avun, teselli : bozkr bldrcn : av yeri, av olan : avun : teselli, avuntu
avunduk: avuntu, teselli avutmu: teselli eden ay : dnyamzn uydusu olan gezegen. ancak trk kltrnde bu ad gzellik, temizlik, ahlakllk vb. deerleride ieren birok geyi iinde barndran bir sembol ve mecaz olarak kullanlmtr. ok nceleri erkeklerde kullanlmasna karn, zamanla kz ocuklarna ad olarak verilmi, gerek bata, gerkse de son da, birleik ad olarak deerlendirilmitir. bununla birlikte bazen gemi rneklerde de
19
grlecei gibi hem erkeklerde hem de kzlarda kullanlmtr. ancak yine de arlk kz adlarndadr. ve kz adlarnda nemli bir konumdadr. aya ayax ayak ayas aya ayaz : (ayak) 1. uur, eref, an 2. devinim, hareket (ayaklanma sz) buradan gelir. : az. (saha halk edebiyat) : en byk kmz barda. (saha halk edebiyat) : ay , mehtap, gece aydnl : 1. ayas 2. arkada : 1. ay 2. saf, berrak hava 3. kuru souk
ay-band (banmak, bandrmakdan) aybar aybar aybi : heybetli anlamna gelir. : 1. ay gibi parlak 2. heybet, heybetlilik : imdat, medet
ay-bil (bilmek..den) aybin aybin aybirdi aybuka aybusat aya ayil ayda aydan : debdebe, aa : onur, eref : ay-verdi : ay-boa : ay-pusat : hilal : ay , ay prlts : 1. aya e deer gzellikte 2. dere kenarlarnda yetien ho kokulu bir iek : ay paras
ayda-oldu: ay paras aydar aydar aydin : perem anlamna gelir. : (aydar han) sa peremi, kakl : 1. aydnlk, k younluu 2. ak, aikar 3. entelektel , mnevver
21
aygay aygen aygn aygin aygirag aygui ayim ayima ayir ayirba ayirt ayisig ayit ayitgu ayitmi ayka aykut aykn ayla aylu (ayl): aydan ayma ayman aymaz ayral ayri
: nara, bart : samimi arkada anlamna gelir. : geni, yaylm anlamna gelir. : snrsz, usuz, geni : 1. da keisi 2. bir geyik tr : ynetici, devlet grevlisi, danman, yarc : ekicilik, sempati : ay paras : deiik, farkl, baka, fark : ayr-ba..deiim, mbadele : fark, farkllk, ayrm : ay-isg..ay ss, scakl : sylemek, anlatmak : temyiz : syleyen, bildiren, uyaran : konukan, konumac, hatip : mkafat, armaan anlamna gelir. : ay gibi ismetli, gn gibi hareketli anlamlarna gelir. : 1. ayn evresindeki k halesi 2. devir, dnm
: duyarsz, babo vurdum duymaz : aya e deerde : vurdumduymaz, bana buyruk : kurald, istisna : baka, deiik, farkl
ayrca, ok ilgin bir durum da udur ki, trkiyedeki ou tarihilere gre bu ad osman, fakat trkiye dndaki, birok ciddi tarihiye gre ise otmandr..(bazlarna gre ise, ataman ve atmandr.)
21
ayri
: blm, taksimat
ayselig (aysili) ay-silig, drst, namuslu aytin ayti aytian aytuk ayuk ayur ayvaz : aydn, aydnlk : nutuk, anlatm, hitabet : hatip, konumac : hatip, konumac : sz sylenebilen ve szn deer grd yer : konu, bahis, bahse konu olan : bir byk daire veya konakta adi ilerde ve bilhassa mutfak ve sofra ile ilgili baya ilerde kullanlan hizmeti, e, koca, erkek anlamlarna gelir.
ayyarkin: ay-yarkn t...manas destannda ad geen bir kz ayyildiz ayzt ayzit azboy azgin : ay-yldz trk bayra : gzellik ve iffet ilahesi anlamna gelir. : amanist gelenekte ay tanras : heyecan : zaptedilmesi zor, snr am, tahrik olmu
azla. nadir, az rastlanr. azlar azrak aztekin babat babrak babr baak bagay : sayan sradalaryla altaylar arasnda yaam bir kavim. (gumilev) : nadir, az rastlanr. : az-tekin t...seluklular dnemi, musul valilerinden ve igermi beyin olu (baz kaynaklarda uz tekin olarak geer : cins, tr : hzl, evik, atletik : qaplan cinsi, yrtc bir hayvan. > baburfarsa < bbrlenmek. : bir eit zrh (dize geirilen bir zrh) : oyratlarda yaramaz anlamnda kullanlr.
23
baa
: 1. eski trklerde bir nvandr. 2. kk. baa alp, baa ibara, baa tarkan vb. 3. srp dillerinde ve macarcada ban biimini almtr.
baatur : bahadr, yiit, alp, er, clasn, kahraman, batur, koak anlamlarna gelir. nvan olarak da kullanlr. baks : kam, aman anlamna gelir. trklerin kam dedii efsuncu tabiptir. balaban : bir tr doan, iri, byk, iman, grbz (kimse, ocuk) anlamlarna gelir. balak balbal : manda yavrusu, kedi, tavan, tilki, ay yavrusu anlamlarna gelir. : trkedir. dvte ldrlen ya da boulan dman temsil eden ekilsiz ta, bunda dmann ruhunun yaadna inanlr (bu talar rusadaki kameniye baba olarak adlandrlan mezar heykelleriyle kartrlmamaldr.) (roux. o.asya)
balak, barak : kl kabzasndaki demir siper, kabza anlamlarna gelir. balk : eski trklerde ehir, kale, saray anlamlarna gelir. hanbalk, bebalk gibi.
baran : 1. karan, esmer. bu rengin krmz veya sarya alanna (kumral) denir. 2. zm, meyve aalar ve bitkileri dizisi. 3. sabann at iz anlamlarn tar. bara barn barkan barkn barla barlak barlas : hepsi, tamam anlamna gelir. : ipekli kuma, kadife anlamlarna gelir. : yeni ay biiminde kumul anlamna gelir. : seyyah, turist, gezgin anlamna gelir. : parlak, gz alc : parlak : yiit, kahraman, babu anlamna gelir. ayrca aksak timurun mensup olduu boyun addr.
basak(basa)1. cesur, gzkara 2. baskn 3. farkllk, ayrm basan basgan basik basilgan : 1. baskn yapan 2. lnn ardndan verilen yemek 3. yayan, yayc : basan, basknc : 1. gece baskn 2. basn, tazyik, bask : basknc
23
: enerji, g : basar : (basut) : yiit anlamna gelir. rus uluslarndaki en yksek tatar valisi de bu ad tar. : trke bas kknden gelir. moolca daruga anlamna gelir. i.berezine gre baskc anlamna gelir. a.a.semenov koruyucu anlamna geldiini ileri srer. : basak, cesur, farkl, :1. galp, muzaffer 2. ani yaplan saldr 3. bask, yaygn genilemi : melez demektir. sadece krk oymaktan teekkl eden kk bir halktr. krk oymaktan teekkl ederlerse de byk gleri olduu iin onlar herhangi bir soya veya kabileye balamak mmkn deildir. yine de igal ettikleri topraklarn azlna nispetle kalabalk olmalar mmkn gzkmyor. aristov basml cins isim, sonra da etnonim olarak kabul etmektedir. (tpk kazaklardaki argnlar gibi.) basmllar nce dou tarbagatayda yaam, sonra ne zaman olduu bilinmese de, dou cungaryaya g etmilerdir.(gumilev) :1. basknc 2. yardmc, muavin : bask, tazyik : basz, bana buyruk : bastran, baskn yapan : basd, basknc : kale burcu, salamlatrlm yer. (g. bean) : bask, tazyik : 1. yardm, yardmc 2. demir tokmak 3. baskn yapan : olu, dou, ortaya k, u nokta, doruk, birinci sra gibi anlamlarn : (paa) baz tarihilerimize gre ..ba. aa, bazlarna gre ise ba. ad szcklerinin deiime uramasyla bu biime gelmi ve szck, bugnk anlamyla general ordu komutan :nde gelen, nde bulunan, sevilen :1. buday ba 2. ok ucu...okun ucuna taklan sivri demir 3. smbl iei
baagut baak
baalmi:1. nc, nder 2. dmann yenip, yoketmi baar baaran : baar, kazan : baarl, muvaffak
25
baari baat baba babu bai bail bada badu bael bagak bagz bagu bail bakal bakan bakara bakaya bakir
: muvaffakyet :1. emsalleri arasnda en stn ve en nde gelen 2. hanlk yapan :1. ba bal, zgrl kstl : ordu komutan, orgeneral : ef, lider : ef, lider, nde gelen : denk, akran : bata olan, nde giden : ba-il..yol: gsterici, mihmandar : 1. bakan, ef 2. bir tatl su bal : ba-gz 1. birleik, ayrlmaz 2. evlilik : alnnda beyaz lekesi olan at : nde giden, ef : emir, ferman : ynetici, ef, bata giden : ba-kara...set, acmasz, bir kiilie sahip olan kii : ba-kaya : baar, muvaffakyet
2.
baladau: balatc, ynetici, hakem balag balak : balang, ilk :1. babo, salnm 2. balang
balami: 1. kararl, alkan 2. lider, lider olmu bali balik banak baad batin : ba dik gururlu : ynetici, ef : balksz, tulgasz : (paa) ordu komutan, general : selef, nceki
25
ba-tutar : ynetici baveren: fedai sordum geti bavermi: kurban, fedai batak bati batigan batim batir :1. amur, bataklk 2. gizli, gml : bat yn : batan :1. batma boyu, boy, derinlik 2. sivri bir aletin saplanmas : baturun ive farkyla sylenmi biimi
batmaz noyan: batmaz-noyan batmaz batrak batsik battax batu : 1. diri, mcadeleci 2. vcuduna sivri ve kesici aletler ilemez : (batrak) mzrak, karg : 1. bastran, yanatran 2. gn bats, bat : salar. (saha halk edebiyat) : bat, kuvvetli, yiit anlamlarn tar.
batu alp: batu-alp batu batuga batur batur : 1. gl, yenilmez, gcne dayanlmaz 2. dayankl, metin 3. gn bats : 1. batu, kahraman 2. gizli, gizlenmi : batr, clasn, bahadr, er, koak, kahraman, yiit, skmen vb. anlamlarna gelir. : bagatur, kahraman
bavirgan: 1. efkatli, koruyucu 2. baran, nara atan bay bagatur: bay-bagatur bay dirlig: bay-dirlik bay baya bayak : varlk, zenginlik, egemenlik, erklik, stnlk, bolluk szcklerinin tmn : bay, baylanm, zenginlemi : selef, daha nceki
27
bayan
: zengin, kudretli anlamna gelir. eski trklerde tanrya verilen sfatlardan biri idi. bayan, bayndr, buyan, bayn sanskrite puyann (sevap, iyi i), moolca ve uygurcada ald biimlerdir. : (muyan, buyan) 1. kalclk, sonsuzluk 2. baht, mutluluk 3. zenginlik, : tanrya verilen sfatlardan, yce, ulu anlamlarn tar. ayrca memuriyet ve eref nvandr. : ulu, yce, kudretli, celil...tanr sfatlarndan : tanr sfatlarndan , ..1. devletli, ksmetli 2. kadim, ezeli : devletli, baht ak, muktedir
bayatlu: (bayatl) bayu (baycu): varlkl, devletli baydak baydan baydar baydu baygin bayk : 1. bamsz, hr 2. bekar : 1. cmert, eli ak 2. k, yakkl : varlkl, muktedir, egemen : egemen, varlkl, devletli : kendinden gemi : doru sz anlamna gelir.
bayik: 1. varlkl, egemen 2. usta, eli yatkn 3. doru szl, saygl, gvenilir baykal bayla baylak baylam : deniz anlamna gelir. : varlkl, refah iinde olan : rahat, refah iinde : 1. azim, kararllk 2. demet, ba
baylami: varlkl, gl olmu baylan baylan : nazl, mark, yapmackl, suni, uydurma, tembel, isiz, gsz anlamlarna gelir. : nazl, mark
baylani: iliki, mnasebet baylav baylik : deve ve benzeri tayc hayvanlarn yklerindeki dengeyi salamak iin kullanlan arlk anlamn tar. : 1. varlk, varlkllk, gllk 2. ganimet
27
: mala mlke ilgi duymayan kii : varlkl, zengin : varlk, varolu, erklik, g, ve bamszlk : gzellik, mutluluk, sevin, bolluk : tanr sfat, eskiden beri varolan, kadim anlamlarn tar. gazneliler devletinin (962. 1183) hkmdarlarndan biridir (972. 977). ayrca mool kabileleri tekiltlarn bytrken, cuci evladndan olanlarn buyruuna, irsen intikal etmek zere nker tayin edilir, nkerliin irsen devam etmesine de bayr denirdi. : 1. ezeli, kadim 2. emektar, tecrbe sahibi 3. sonradan zaptedilip, yurda dahil edilen toprak : ksmet, baht, talih : kadim, ezeli, eskiye dayal : bayrk : madalya : asayi, skun, bolluk, rahat, arballk (kazakada) anlamlarn tar. :1. birl.bay-sal 2. bolluk, rahatlk 3. asayi, skunet : yakkl, levent, gsterili : zengillik, kudret : bol, bereketli, gr su anlamna gelir. : bolluk, okluk, kalabalk : cesur, gzkara : 1. emin, gvenilir 2. merkeze balanm, sonradan katlm : ho, latif, ekici
bayri bayrik bayrin bayruk baysa baysal baysal baysan baysin baysu baytag bayur baz bazda
bazilika : 1. ortada geni ve yksek, yanlarda alak ve dar birbirine paralel salondan oluan roma yaps. 2. bir orta salon ve ondan daha alak iki ya da drt yan salondan oluan bizans kilisesi. (e. akurgal) bazir bazman beceri becet beirik : basar, basknc : tabi, bal, muti : (beceriklik) hner, marifet, yeterlilik : ss, makyaj, tezniyat : becerik, beceri, marifet
29
bekan
bekem : alamet anlamna gelir. trk yiitlerinin savalarda alamet olarak tad ipek veya yaban sr kuyruundan kumalara bu ad verilir. ouzlar buna perem derlerdi. beder beder bediz bedizci bedk beg : kimurha nehri boyunda bir da burnu. (moollar'n gizli tarihi) : ziynet, mcevher : 1. resim, heykel, nak, bezek 2. talara yontularak yaplan ssleme : ressam , heykeltra, nak : byk, iri, cesim, ulu : trkedir. soylu, efendi anlamn tar. bu nvan yksek rtbedeki derebeylerine verilirdi. daha sonra osmanllarda bey biimini alacaktr. (roux. o.asya) : beylie uygun olan : 1. beeni, holuk 2. ehzade, prens
bege begen
begene: ehzade, prens begesin begi begisi begm be : doruluk, sevap, hayr : 1. yiit, gl, 2. e. koca :1. doru, sevap 2. beenilen, imrenilen : hanmefendi, bayan, sayg duyulan hanm, eski trkede bein : bey, varlk, erklik, g, yneticili toparlayclk, liderlik, soyluluk vb. anlamlar ierir
beceiz: beycik, kk bey beek beda bede bede bedi : kk bey : akran, e, denk :1. azia, saygdeer 2. adil, adaletli : nazir, benzer : aziz, muterem, saygdeer
bedili: bedi hana bal...24 ouz boyundan biri bee :1. belie layk 2. be ocuu, kk bey
beendik: beenilen
29
beeni
beenmi: houna gitmi beer belen belik berek : bayolu, prens, ehzade : bey soyundan olan : beylik, beylie uygun olan : beyrek, bey ocuu, kk bey
beslen: be-sln, selen, selin bek bekem beken beket beki beki bekik bekim : 1. bey, be 2. pek, sk : bey, beyim : dayankl, metin : kuvvet, dayankllk : moolcadr. byk aman ve en yksek rtbedeki derebeylerine bu ad verilirdi. daha sonra osmanllarda bey biimini alacaktr. (roux. o.asya) : 1. yiit, gl 2. e, koca 3. aman, ba aman : gvenli, iyi korunan : azimli, kararllk
bekiz aka: bekiz-aka timur krkan hann kz torunu, ahrukun kz bekter bel bel : cengiz han'n vey kardei. (moollar'n gizli tarihi) : (trkmenler) dan geit veren ini yerlerine bu ad verir. : 1. bilgi, bilim 2. belirti, iz, damga 3. tarlann orta yeri 4. l, iki dan arasndaki geit
beler, belir : otu bol, bereketli step anlamna gelir. bizans kaynaklarna gre dede ve torun olan nl iki peenek kumandannn addr. belin belir beldek belek : belirti, iz, damga : bel-ur : iz, iaret, emare : bebekleri sarp kundak yapmaya yarayan genie bez, bebek beii iine yerletirilen yatak anlamlarna gelir. ayrca artukolu ilgazinin yeeninin addr. (ibnl esirden). bir krgz oyma da bu ad tar. :1. klavuz, rehber 2. hediye, 3. kundak bezi
belek
31
belen belen
: (trkmenler) zerinden yol geen da srtlarna bu ad verir. :1. bilen, alim 2. geit 3. srt, tepe, da yolu
belge tekin: belge-tekin belge tigin: belge-tigin belge belgi belgin belgin : belge, dokman, delil :1. belge 2. bilgi 3. fark, farkllk, ayrt, alamet : tam ve kesin olarak belirmi, sarih anlamlarna gelir. : belirgin, net, ak
belgutai : cengiz han'n vey kardei. (moollar'n gizli tarihi) belg belik belik :1. belge 2. snr ta, snr topra 3. yzk ta, niane : doruk, ahika, zirve, sa rgs anlamlarna gelir. :1. doruk, zirve, ahika 2. sa rgs
bellona: romallar'n sava (bellum) tanrasdr. bellicosus (savaseverlik) buradan gelir. (estin. laporte) benek: 1. armaan, hediye 2. bakr para 3. ilemeli kuma bengi : beng, meng sonsuz, sonsuzluk, ebediyet, ebedi
bengi, beng, bangu : ebedi, sonsuz anlamna gelir. hem toros tahtaclar hem de egenin eitli yerlerinde kyllerce yaatlan ve yer yer meng, mengi, bengi denilen oyun da bu ad tar. bengilik beng benice benli ber berdi : sonsuzluk : bengi, meng : sonsuzluk, sonsuzlua giden : yznde bei olan : (trkmenler) st oval ve dz dalarn dzlklerine bu ad verir. : verdi, kutsal gler tarafndan yollanan..
beregen: eli ak, cmert, verici berendey: (berentay) beren-tay berge : 1. vergi 2. berke, kam, denek
31
: 1. vergi 2. eli ak, cmert : doal, tabi : 1. berk, salam, grbz, dayankl 2. cmert, eli ak : verici, cmert, eli ak, fedakar : veren, cmert : veri, hibe
beribek: beri-bek berk berke : 1. kat, sk, salam, dayankl 2. iddet, iddetlilik 3. korunan, muhkem 4. yldrm :1. kam, denek 2. dvme 3. naz, ive
berke, berge : kam, denek, kays, zerdali, etali, kanepe, seki anlamlarna gelir. ayrca altnordu hkmdarnn addr. engiz hann torunu cucinin olu ve batu hann kardei de bu ad tar. berkem berkin berkit berkli berkuk bermek : dmana kar iyi korunan yer, mstahkem mevki : gl, glendirilmi : gl, glendirilmi, muhkem : berkli, gl, dayankl : sert, cesur, dayankl : vermek, veri
berythos : beyrut. besen betik : bezen, ss, makyaj, gsteri : (biti, bitik) yazl kat, mektup
bey. shih : birok kuzey in hanedan yllklarndan yararlanmak suretiyle 7. yzylda hazrlanm ince dinastik eser. bat trkistandaki lkeler hakknda nemli tasvirler ierir. beyde beyge beygu beygu beylem beylen : adil, emsal, kfv anlamlarna gelir. : bike, kk hanm : ahine ok benzeyen yrtc bir ku anlamna gelir. : bir ahn tr : buket, demet, iek demeti : beyli, beye bal
33
beynen
: beenen
beyrek: 1. tim, mfreze 2. merkez ordu, ordugah beyru (bayr) 1. ezeli, balangsz 2. emektar, tecrbeli bezek bezen bezgin bibi biak biek bigin biik biim biin bikas biki bige : ss, tak, piraye : ss, makyaj : bez...mekden. sarslm, bkm : kibar, eitimli, saydeer hanm : bma arac : bak, biici : kesen, bien : biilmi, biimlenmi : ekil, format, rnek, biilmi gibi : 1. biilmi, biime girmi 2. ekin, tahl 3. bien, dorayan : kaan ve hanlara yaplan ballk and : bak bileme arac : 1. bakire, temiz kz 2. bey kz saygdeer kz
bige, bike : hanm anlamna gelir. bigem bigen : sevilen, el stnde tutulan kz : beenilen
bigendik: beenilen, ilgi duyulan biket blax : beylik, beylie uygun : sahalarn pireye verdikleri ad. (saha halk edebiyat)
bilalama : badatn yaknlarndaki harmal kazlarnda karlan yasa kitabesini ilan etmi olabilecek bir enunna hkmdar . enunna, m.. ikinci bin yln ilk yarsnda gelimi sumerin kuzeyinde bulunan bir kent. devletidir. bildik bilecen bilge : bilinen, tannan, nl : bilgi, ok bilmi : bilgili, filozof, alim, bilgin, ulu kii
33
bilgeli bilgen bilig blt bilun binit binu birben bire birek brdax birebin birge birgen birgen biricik biridin birkit bik biterge bitev
: bilgilik, bilgili : bilen, bilgin, alim : bilgiler, bilim, bilim dal (orj) : sahalarn buluta verdikleri ad. (saha halk edebiyat) : esir, tutsak, (gnl ve akl esiri, ak, dervi) : binilecek nitelikteki, soylu at : hatti dilinde ocuk. (oulu lebinu). : bir-ben ben kendini beenmi : biricik, yegane : 1. biricik 2. san ortadan ayrlp yana dklm hali : sahalarn sivrisinee verdikleri ad. (saha halk edebiyat) : yegane, tek, biricik : 1. beraber, birlikte 2. biricik 3. berke : yalnz kalmaya alm anlamna gelir. : iine kapank, mnzevi : tek, yegane, bir tane : gneyli, gney blgesinden : birleik, birlemi, mttehid : nesil, so. sop, kavim, karda : gerek, hacet, ihtiya : (bidev) 1. soylu, soylu at 2. el dememi bakir
bithynia : anadolunun kuzeybatsnda tarihi blge. bitigi bitigen bitim : katip, yazc : ant, yazt, yazl ta : gaye, hedef, lk
bitki (btk) yerden biten, bebatad bitkisel enerji : sempatik sinir sistemi enerjisi.
35
biyum
: cmert, eli ak
bouguras : sahalarda fndk tavuuna verilen ad. (saha halk edebiyat) bod : boy, uruk
bodhisatva : sanskritedir. budaclka gre uyanm olan anlamna gelir. (aydnlanm, uyanm. ) (roux. o.asya) bo boaca boaci boa : hediye, armaan : boa gibi gl : boa deviren : boucu, ok kuvvetli
boarcik: gl, boucu botag bolar bolcal bolak : apka, balk, hanm bal : bulgar. (moollar'n gizli tarihi) : vade, mddet : grz, topuz
boldua: uygun zaman, olan a bolgan : 1. soylu at 2. keaf, mucit 3. olgun, olmu, ermi
bolgu (bolgi): orijinal, zgn bolhadar : posta komiseri. (moollar'n gizli tarihi) boncuk bor bordak bordu boril boris boris : mcevher, tak : (trkmenler'de) st beyaz ve dz olan dalara denir. nadasa braklan tarlalara da bu ad verirler. : semiz, iman, balk etli : zm, asma : yirmi yedinci bulgar kral. (1207. 1218) : yirmi nc bulgar kral. (969. 971) : 1. mikhail : on dokuzuncu bulgar kral. (852. 889)
35
: baraka, ev : burla, zm, zm salkm : srnn te biri, yani 100 koyun anlamna gelir. bir akkoyunlu oymann addr.
boro, boru : koyu kl rengi anlamna gelir. bir kuman ailesinin addr. borte bosporos: ker. bostra bosum : suriyenin gneybatsnda ky. roma ve bizans dnemlerinde byk bir blge ve piskoposluk merkeziydi. : endam, zerafet : temuin'in ilk kars. (moollar'n gizli tarihi)
bosut (basat) anlay, izan, hidayet bogut: renci, akirt bouleuterion : hellen senato yaps. (e. akurgal) boy veya yatak : (trkmenler'de) nehrin yata. boy : 1. uruk, uyruk, oymaklar birlii 2. eda, endam
boyalmi: boy bakan, bey boyda() boydak boyda boyla boylan boylu boysan boz boz bozan bozca bozcak : soyut, mcerred : serbest anlamna gelir. : ayn boyun mensubu : unvan veren kii : adna vr soyuna layik : 1. soylu 2. yakkl : yakkl, heybetli : toprak ve kl rengi, ak ile karann karmasndan meydana gelen renk, kin, adavet, dmanlk, yalk, bahadr, yiit anlamlarna gelir. bir kabilenin addr. :1. sert, iddetli2. alaca renk, fme rengi3. toprak rengi : bozmak...dan dman yenip datan :1. cesur, gzkara 2. boz rengine kaan : cesur
37
: drst, gvenilir : step, l, vaha : 1. boz ve kl renginde olan 2. otlak, mera : bozok boyuna mensup olan : koca, gl :1. canavar 2. bcek : a, zaman : ksmet, nasip :1. filozof, hikmet sahibi kii 2. by, sihir 3. ejderha, canavar 4. zehirli bir bcek
bg, bk : hakim, bilgili, akl ve feraset sahibi anlamlarna gelir. bgr bdn brek bken bkevul bkli bklice ble blek blen blk bln bnge bnger bre brek : 1. ordunun kanatlarndan her biri, cenah 2. kaburga ile kala arasndaki blge : brokrat, yksek dereceli memur : ordugah, merkez ordu, merkez ordunun sava pozisyonu : ahu, ceylan : a, iyi yemek yapan : yakkl, k, iyi giyimli : k giyimli : pay, nasp, ksmet : hediye, armaan : blm, pay : 1. ksm, ekip, blm 2. pay, nasip : ynetici, ef : tekme, ut : tekmeleyici, iyi tekme atan : zlf : zlf
37
bri. kurt : bu, prens menanderde bo. han olarak geer. bospor ehri fethedildiinde uturgurlarn banda idi, ki buradan onun ordasnn kubanda olduu sonucu karlabilir. (gumilev) brk : balk, tyl hayvan derilerinden yaplan balk trk apkas
br, bri : kurt anlamna gelir. bszrmeny: dou avrupal, aslen sir derya blgesinden, yani mool anda sz edilen bzsrmeny lkesinden (terra biserminorum) olan mslmanlarn eski macarca adlarndan biri. bu ad bizi arapa mslim kelimesinin ekline gtrr ve trke veya bir iran dilde busulman, busurman, bsrmen biimini almtr. bsrmen versiyonu macarcaya bszrmeny diye intikal etmitir. byrek byk : (brek, beyrek) : 1. olgun, saygdr 2. bilg 3. by, byc
brutium : aa calabria. bubik bubik bucak bucak : gonca anlamna gelir. : konca, gl : (trkmenler) kye bu ad verir. nehir kenarndaki girintilere de bu ad verir. buna bazen kaytan da derler. : 1. gizli blge 2. uzak yer
bucellari : bizansta byk toprak sahiplerinin maal askerleri. bucuga: (buucu, ceylan avcs) buda : hun hkmdar bledaya macar efsanelerinde ve macar edebiyatnda verilen ad. budak budan budanir buday budin : sert dal paras g, sertlik, dayankll sembolize eder. : budun. : < budanmak. : buday : budun.
39
budulgan: yrekli, cesur budun : btn, ulu, millet siyasi ve dini yaplar ne olursa olsun soy, dil, tre, kltr, tarihsel yaplar bir olup, psikolojik olarak birbirine bal insan topluluu.trkede kullanlan millet ve ulus szckleri tam olarak bu anlam iermektedir. millet, din ortaklklarn daha n planda tutan bir anlam ierirken ulus ise, daha ok boy ve uruk anlamlarn ierir.buna ramen yakn zamana kadar millet, son zamanlarda ise ulus szckleri dilimize yer etmitir. oysa gerek gnlk dilimizde gerek yaz dilimizde bu szcn bir an nce kullanma girmesi gerekmektedir.
budunar (budunu. yir) szcnn tam anlamyla ulusu, milleti . t...efsanevi alanguvann babasz olu. efsaneye gre ouz tresini yeniden gndeme getirip, yrrle koyan kii buduni: buduncu, ulusu buga buga bugan : boa : boa : 1. boan 2. alamet, iaret, iz
bugateg: boa gibi gl bugay bugu bugur bura bura bura buhar buka bukai : 1. afacan, ele avuca smayan 2. buu, ceylan : 1. buu, ceylan 2. bcek, rmcek 3. canavar : srekli, devaml, devamll olan : damzlk. deve. (roux) : deve aygr, ift hrgl damzlk erkek deve anlamna gelir. : 1. gen aygr 2. gen erkek deve : buhara. (moollar'n gizli tarihi) : kstek, zincir anlamlarna gelir. : kelepe, atlarn ayana taklan bir eit kstek
bukan kaan: mokan, kaan. bukan bukuk bula : (mokan, bken) gl, yenilmez : tomurcuk, filiz : bulucu, keaf, mucit
39
bulaaban : peeneklerin 6. kabilesinin addr. (9. 10.yy.) nemeth gyulaya gre anlam alaca atlar olan aban kabilesi. (fuad) kprl ise szcn bir nvan olacan ileri srer. bulagan bulak bulak : 1. olgun, kamil 2. bulan, bulucu : pnar, su kayna, gze anlamlarna gelir. : gze, kaynak, pnar
bulan-han : bulan kaan, kaan bular bulasi bulat : bulur, mucit : lk, bulunmas istenen : (bulut) (..bu ad, farsa polat da olabilirse de kiisel grm olarak, bulut olabileceini dndm. nk, kaytlarda arapa yazl olmas ve trkenin az farkllklar sonucu byle bir biime girebilecei, ayrca bu az farkllklarnn anlam farkllna yol amad gereinden yola ktm.) : bulucu, mucit : keif, bulu : 1. bulank, kark, karma 2. ky, sahil : bolluk, refah : nemli, deerli, az rastlanan : 1. iri su damlas 2. gzya : 1. olgun, kamil 2. bulucu, mucit : karma, krma, kark : m.s. 463de avrupaya ulaan ve karadenizin dou, ayrca kuzey havalisine yerlemi ogur kkenli bir boy grubunun ad. daha sonralar bulgarlarla beraber yaayan slav unsurlar arasnda erimi olan tuna boyu bulgarlarnn atalar, bu bulgar boylar arasndan kmtr. baka bulgar gruplar (onogur. bulgarlarnn kollarndan biri) volgann orta aknn dou havalisinde, dou avrupann bu blmnde, tam olarak tatar istilsna kadar nemli bir grev stlenen bir imparatorluk kurmulardr. genel olarak kabul gren hipoteze gre bulgarlar, trk dilinin eski, farkl bir versiyonunu konuuyordu. btn trk kavimlerinin konutuu diller arasnda bu versiyonu bugn artk sadece uva dili temsil etmektedir. : kark, bulank, karm, iie girmi : karklk, karmaa : bulug-ay : 1. olgunlamam 2. sakin, tembel : 1. olgun, erdemli, oturakl 2. keaf, mucit
41
: anlay, idrak, izan : 1. bulucu 2. anlay, fehim : 1. keif blgesi, kefedilen yer, blge 2. fidye, hara : bulug
bulugan: bulan, bulucu buluk timur: buluk-timur bulum bulung bulungu: bulung bulu : 1. ferset, buluculuk 2. manevi destek : irfan : bulunulan yer, yn, taraf
bulugan: maharetli, becerikli bumin : 1. merkez ordu, ekirdek ordu 2. puhu kuu
bumun, bumn : tmen anlamna bun bunak : znt, keder, bunalm, kendinden gei : bunlu, zntl, kendinden gemi
bunlualp: bunlu-alp bunlu bunsuz burak buran burca burcu burak : bunlu, kederli : mutlu, huzurlu : gl, yenilmez : burmaktan...burucu : gzel iek kokusu : 1. buruk, burucu 2. gzel ve keskin koku 3. biber : 1. nohutgillerden bir tahl 2. irmiklik buday
burigen: b-tigin mool azndaki sylenii (trk azlarnda kuzeye kldka t ler ye dnr. igin, tigin, engiz tengiz vb.) burin :. dii geyik, maral
41
burugin: z sz bir, gvenilir buruk burga burhan : 1. tahta veya keeden yaplm kk heykel 2. varlk, servet 3. iek, gl : baz nehir ve sularn dnen yerlerine bu ad verir. : 1. vur-han 2. bur-han
burhan. haldun : kentei dalar. (moollar'n gizli tarihi) buri burka burkan burke : prens, aatay'n olu. (moollar'n gizli tarihi) : yz rts, fular (tozdan ve frtnadan korunmak iin yze taklan rt) : 1. totem, heykelcilik 2. hzn, i burkuntusu : 1. burka 2. berke, kam
burla(hatun): zm, zm salkm burla, borla : zm burta burtag : 1. benek, ben 2. altn tozu : burtak akll, tal toprak
burte cucin: burte-cucin buruk burul : krgn, alngan, mahzun : ili, iten, samimi
burultay: burul-tay burunuk: burulmu, buruuk burundu : sert ve huysuz atlar tmar ederken skca tutmak iin burunlarn skmaya yarayan kska anlamna gelir. kazak hanlarndan birinin addr. burundu: atlarn terbiyesi iin burunlarna taklan kska burungu: gemi, mazi, hatra buku butun buulca buyan :tela, heyecan : btn, budun : sahalarda kuruna verilen ad. (saha halk edebiyat) : (bayan, muyan) 1. kut, baht, mutluluk 2. sevap, hayr3. dayankllk, mukavemet
43
: kvrck, kvrlm, brlm : amir, buyuran : engebe, engel : 1. emir, buyuruk, buyurma 2. gktrkler dneminde vezir, (bakan) anlamna da kullanlmtr.
buyuruk: buyruk, emir buza buzan buzkan : bozucu, bozguna uratan : bozan, dman birliini datan : 1. buzan 2. buz-kan
bblk: gl, konca bdene bg : bir bldrcn tr : 1. by, sihir 2. felsefe 3. ejderha
bg, bke, bk : ejderha, byk ylan anlamlarna gelir. bdz : hizmeti anlamna gelir. bk bke bke bkey bkin bklm bk bk blek blte bng br bre bre : ky, sahil : 1. gen kz, kk hanm (bike) 2. bk, ejderha : gl, bkc : bken, bkc, gl : hanmck, kk hanm : kvrm, bknt, saak : ejderha : bkme eylemi, bkmek : bilek : demet, deste, top : tos atmak, kafa vurmak : gonca, gonca gl : kurt yavrusu : kurt yavrusu
43
: 1. kurt yavrusu 2. sa kvrm : (trkmenler) etraf ormanlarla evrilmi, yksek ve plak yerlere bu ad verir. : pire anlamna : keklik, bahi, hediye : 1. kellik 2. bahi, hediye : himaye, vesayet : kartal anlamna : 1. bahi, hediye 2. bir kartal tr
brnck: ipekten yaplm, al, fular bte bvet by : 1. fidan 2. btnlk : baraj, set, su seti : sihir, gizliyi bilme ii, bilgelik
byk iskender : makedon hkmdar (m.. 336. 323). dnya tarihinin seyrini deitiren dou seferi orta asya tarihinde de dnm noktasn ifade etmi ve ayn zamanda antik corafi tasavvurun geni lde yaylmasna da yol amtr. byk iskender hikyesi : m.s. 1. yy.dan itibaren tam olarak ortaaa kadar deiik versiyonlar halinde btn kavimlere ulam, aslnda bir msr halk hikyesidir. baz efsnevi formlarna gre byk iskender, kuzey gebe kavimleri arasnda da bulunmutu. hikyenin bu versiyonlar step tarihi asndan da ok deerli bilgileri ierir. byk yeiler : yeilerin (toharlar), m.. 2. yy.da tienan blgesinden geerek kansu yresinden amu derya mntkasna yani baktriaya gen kolu. cabadak: hayret, ama cabalak : yabalak, yaygn
caimda: yaratc, retken caimdi cali caki calair calayr calman : ltufkar, iltifat eden : namuslu, drst : yak, yakkl, gzel : bir mool boyunun ad. (roux) : calay: bilgin anlamna gelir. kazaklarn ulu cz-yz birliini meydana getiren boylardan biridir. : yalman
45
caman
camanbay: amanist gelenekte, obann bycs, doktoru, kt ruhlar kovan kii camena(lar): romallar'n nympheleri olup mzler'le bir tutulmulardr. (estin. laporte) campania : bugnk garigliano, policastro, apenninler ve tiren denizi ile snrl bir roma eyaleti. camuga (camuka) kzgn, asabi canik canku carip carlik carti : tccar, ticaret erbab : meveret : yarkn, dost, ok yakn arkada : yarlk, emir, ferman : k, alml
cartularius : kamuyu ilgilendiren anlama, szleme vb. gibi belgeleri koruyan kilise grevlisi. sonra, papalk saraynda ve bizansta yksek bir memurluk oldu. caruz casus cataka catuk cav : heyecan : vulcanus'un olu, korkun dev. herkl tarafndan ldrlmtr. (estin. laporte) : sanskritedir. nceki hayatlarnda budann erdemlerini ve yapt iyilikleri anlatan yazlara bu ad verilir. (roux. o.asya) : halim, haluk : gsteri, afi, fiyaka
cavankul: uygurlar dneminde ordunun sol cenahn ve oradaki askerlerin tmne verilen ad cavea cavildak cavli caymaz caynak cebe cebe ceben : antik tiyatrolarda seyircilerin oturduu kademeli blm. (g. bean) : neeli, en akrak : gsterili, cafcafl : cesur, kararl : pene, doan penesi : moolcadr. zrh, pusat, silah anlamlarna gelir. : 1. silah, ok, cephane 2. zrh : gayretli, alkan
cebenoyan: cebe-noyan
45
cece'er (undur) : keluren nehri boyunda bir da. (moollar'n gizli tarihi) celasun celayir celden : (alasun) 1. delikanl 2. cesur, sava 3. becerikli, eli tez. : (alayr) 1. bilgin, gngrm, tecrbeli 2. sava : yel, yel paras
cel-geldi (celgeldi, yelgeldi) cella celme celme cengel cengiz cengiz cennet cennet ceren ceren cerkin : tapnaklarda klt heykelinin bulunduu ana salon. (g. bean) : uriyang. hatlar'dan cengiz han'n hizmetisi ve yolda, binba, "drt kpek"ten biri. (moollar'n gizli tarihi) : alm, fiyaka, gsteri : hafif, ince : temuin'in hkmdarlk unvan. (moollar'n gizli tarihi) : engiz, tengiz, deniz : 1. umak, 2. bahe anlamlarna gelir. (ferit develliolu) : arapadr. umak (isim), bahe, ok ferah ve havadar yer anlamlarna gelir. : ceylan, ahu anlamna gelir. : ceylan, ahu, gazel : hsm, yakn
cerkuday: yer-kutay cetik cetiz ceyhan ceyhun ceyran cha : yetkin, uzman, olgun : yetkin, becerikli : asl ayhan..dr. ay-han : (ceyhan, ayhan) : ceren : ince ay anlamna gelir. bat avrupa dillerinin ay anlamndaki tea, tee, th vb. szckleri fuji lehesinde ti olarak telaffuz edilen szckten gelmektedir. trkedeki ay szc ise kuzey in telaffuzundan gelmektedir. ayn ine m.. 3. yzyldan nce budizmle beraber, byk olaslkla assam rahipleri tarafndan getirildii zannedilmektedir. (a diye okunur.)
chang chien : in imparatorunun m.. 138de, inlilerle yeiler arasnda ittifak kurmas iin hiung. nularn nnden kaan yeilerin peine gnderdii inli bakan. chang chien, batdaki lkelere on yl sren hiung. nu esaretinden sonra ulamtr. in dinastik
47
tarihi eserlerinde de kullanlan seyahatnmesi, orta asya tarihinin nemli kaynaklarndan biridir. cheng : incede ehir anlamna gelir. (n diye okunur.) chieh. chia. ssu : in dilinde krgzlara verilen ad. (zkan izgi) chin. shu : chin hanedannn (265. 419) tarihinden sz eden ve 7. yzylda hazrlanm ince dinastik tarihi bir eserdir. choalita : bizansl tarih yazar menandrosun szn ettii, sir deryann orta aknn kuzeyinde, muhtemelen iran meneli ve iran bir dil konuan kavmin ad. eserinin gnmze ulaan el yazmalarnda ise bu adn okunuu belirsizdir. choalita veya choliata. baka verilerle yaplan karlatrmaya dayanarak doru okunu olarak choalita grnyor. choalitalar 8. yy.da mslman olmulardr. bu andan itibaren topraklar mslman topraklarnn bir ksmn oluturmutur. byk bir ihtimalle m.s. 9. yy.dan itibaren d.avrupann deiik yerlerinde rol oynayan hvalisler (kalizler), mslman choalitalarn ahfaddr. ince kaynaklarda harezmin adlarndan biri olarak geen kuali ad da choalitalara iaret ediyordu. byk iskenderin dou seferleri tarihinde harezm havalisinde bulunan bir lkenin ad olarak anlan ve kolch eklinde kayda geirilen ad da ayn adn ok eski bir versiyonu olabilir. ch ch : on alt devlet anda, m.s. 397 ve 439 arasnda sar nehrin byk dirsei yaknnda, bugnk kansunun dou ksmnda hkm srm hiung. nu meneli pei liang hanedannn ynetici ailesinin addr. cibelik cici cicin cida cidagu cide ciga : sonsuz, sonsuzluk : (cicik, cicek) 1. iek, gl 2. konuk 3. sevim, sevimlilik : cici : mzrak, ksa sapl mzrak : yetkin, yetenekli, becerikli : iri, uzun bir aa tr : ta, gelin ba
cigabegm: ciga-begm cigabige: ciga-bike cigi: amanist gelenekte , iyi ruh. boy ve oymaklar ktlklerden koruduuna inanlan ruh ciil cihan : hafif, yeni, kolay : sogdca soylu anlamna gelir. soylu snf, krallardan byk toprak aalarna ve nemli tccarlara kadar uzanr ve ok geni kapsamldr.
clasn, clasun, cilasn : yiit, kahraman, eli abuk ve becerikli anlamlarna gelir. cilduz : yldz
47
: kaan ve hanlarn mektuplarn yazmakla grevli kii : trk mitolojisindeki efsanevi kanatl at : 1. galip, utkan 2. gvenilir, sadk
civil: iyi ruh, temiz , arnm ruh cizvitlik : 16.yzylda fransa'da kurulmu, koyu katolik inanlarn srdren hristiyan tarikat. coi : temuin'in byk olu, kpak hkmdar. (moollar'n gizli tarihi) coi hasar : temuin'in kardei. (moollar'n gizli tarihi) colay: (yolay) yol-ay...kazaklarda aya uurlu kiiler iin kullanlr. colda: yolcu, yola kan columna caelata : st kabartmal stun. (e. akurgal) comes : son imparatorluk dneminde imparatorun maiyetinden bir kii, daha sonraki alarda kont. cong : incede soan anlamna gelir. conventus : eyaletlerde yarg ilerinin yrtld yer. (g. bean) cu : incede sirke anlamna gelir. cuci : konuk, sevgili, ocuk, bala, uak anlamlarna gelir. cuci: 1. cici, ii, cicik, iek, uu, ui 2. konuk..bu ad daha ok, beklenmeyen doumlar sonras kullanlr ve bu yzden konuk anlamn ierir cucikasar: cuci-kasar, kazar, keser cucin: cuci cucinhatun: cucin-hatun cucirat : bir mool boyunun ad. (roux) culum: narin, nazik, hassas cumuk: yumuk, yumulmu cuneus : bir tiyatroda caveann merdivenlerle blnmesi sonucu ortaya kan gen biimli alanlardan her biri. (g. bean) cung.du : chung. tu, ta. tu, pei. ping, pen. p'ing, bugnk pekin (beijing, b.n.) (moollar'n gizli tarihi)
49
curiatuslar: (baknz h harfindeki) horatialar ile curiatuslar. aasklar : sahalarda fincanlar anlamna gelir. (saha halk edebiyat) aba abak abak abar abuk aa : gayret, enerji
(aba)1. abuk,
: macaristandaki kumanlarn mntkasnda (1419. 1455) bir obann addr. bir cins ufak balk anlamna da gelir. : 1. par, davranr 2. ulak, kurye, eli : (apuk) apan, aba gsteren, abalayan : 1. sava baltas 2. gemici 3. ii, iik
aahan: aa-han agas a aa aan aan : uva trkesinde krlang anlamna : 1. zaman, vakit 2. devir, devran 3. su sesi, rlt : yavru ocuk : bayram, kstek, buka, beyaz, kaln ve salam deve kstei, ba : 1. bayram, elence 2. imek 3. grz, akan 4. beyaza kaan beyazms
aatay : cgat yiit ay ise erdir. kii, dv bu ay eski hasay, tokay adlarnda da vardr. a-atay: 1. ann en nls 2. ada, ann ilerisinde. ada ail aildak : an insan, ayn ada yaayan kiiler : 1. su sesi 2. akl ta : alayan, elale
alan : sahalarda yldrma verilen ad. (saha halk edebiyat) ailti an : 1. su sesi, suyun ta ve kayalara arparken kart ses : yldrm anlamna gelir.
49
ain air
airbeyke: (ar-bike airgan: aran, devetkar ala alak alar alasun: drst alav alayan: elale alayik: elale al ali alin ar : kuvvetli, namuslu anlamlarna gelir. : 1. drst 2. yakkl, gzel : mehur ve liyakat sahibi : doan kuu, akr kuu, davet anlamlarna gelir. bir nvandr. : drst : 1. namuslu, drst 2. erik trlerinden bir yemi : 1. namuslu, drst 2. alayan, elale : elale, alayan
ari alp: ar-alp ari tekin: ar-tekin ari tigin: ar-tigin ari timur: ar-timur ari aruk aka aka akaloz akan :1. mesaj, davet 2. doan kuu, doann bir eidi : kat, sert : otuz altnc bulgar kral. : 1. sava baltas 2. ak 3. fiyaka, alm, gsteri : 1. fener 2. ilkel bir top silah (top mermisi yerine akl ta atan) : teber, muharebe baltas anlamlarna gelir. aydn. koarll zdemir bein aratrmalarna gre akrdan. o yrede kelime sonlarndaki rler sylenmedii iin akr. ak. aka olmu. : 1. grz, topuz 2. imek
akan
51
: deniz feneri, bir tr balk anlamlarna gelir. : 1. deniz feneri 2. grz : kesici, yontucu kk bak : 1. akma eyleminde bulunan 2. ak ustas : akl ta : imek, kvlcm anlamlarna gelir. : 1. imek 2. kvlcm
akinbay: akn-bay akir akirca akircali akirci akmak akmur aktu al alap :1. doan tr bir avc ku 2. grz 3. arap, iki : doan tr bir avc ku : akrca-l : eskiden saraylarda, zel olarak doan terbiyecilii yapanlara verilen bir sfat :..ak kknden treyen, vurmak, kesmek, blmek eylemi iin kullanlan bir szck : tutumlu, eli sk : iri yapl, gsterili : kl darbesi, darbe, vuru : ulu ruh, kaadiri mutlak (eski dnem tanr sfatlarndan)
alapberdi: alap-verdi algar algiay alik alim alimlu alin ali : alc, vurucu : tatan yaplm el deirmeni :1. silahr, iyi kl kullanan 2. elik 3. mesaj, haber 4. haar, yaramaz : 1. gsteri, fiyaka, kurum 2. klcn keskin taraf : gsterili, ekici : i, jale : azim, ceht
51
: 1. doan tr bir avc ku 2. al-kara : darbeci, hamleci, vurucu : maden zerine yaplm oyma, ileme : alc, vurucu : alk : aluk-bay : bir aa tr : sazlk, bataklk
anayaz: berrak, billur andar andir anga anga : kark, karma : kark : asil, soylu anlamlarn ierir. : 1. soylu 2. pene
angabay: anga-bay angal apan apar : 1. ok sk aal blge 2. budakl aa : 1. ulak, haberci 2. enerjik, . alkan 3. i elbisesi, eski giysi veya apan : eski trke arpmak: komak, at koturmak, yama etmekten: ap. ar veya ap. an anlamlarna gelir. ok koan, yiit, benekli alaca (hayvan ve bitki iin) anlamlarn da ierir. atl haberci anlamna da gelir. eskiden ok kullanld, kahramanlara nvan olarak verildii dede korkut hikayelerinde grlmtr. farsada postac anlamndaki pr kelimesi trkeden alnmtr. : 1. enerjik, alkan 2. giysi 3. saldrgan 4. ulak, haberci : enerjik, koan, ardndan giden : tufan, afet, deprem : hcum, salvet anlamlarna gelir. : atak, hcum, savlet
apitgan: saldran, saldrgan apkan apkun : apan : eski trke arpmak, komak, at koturmak, yama etmekten, gelip geici aklar peinde koan, ok yryen, ok koan, her yana gidip gelip bir yerde
53
durmayan, sebatsz, ak, ekin gidi (at) anlamlarn tar. apkun otu olan: 16.yzylda kazanda han bulunmad srada bir ara idareyi ele alan kii. aplan apli apti aptu apul ar : bir ahin tr : ahin tr bir avc ku : koan, seirten : nl, ok tannan : ap...mak kknden, vuran, saldran, alp gtren vb. eylemlerin tm stephan uro : yirmi nc srp kral. (1355. 13719
armagun: grevli, grevlendirilmi , emir alm aka aut at at atak : sabi, bebek, yavru : haberci, muhbir, ajan : (trkmenler) iki nehrin birletii yere bu ad verir. : yansma, yaylma, n : atal, atall, iki kollu denek
atakbe: atak-bey atal atgal atik atlak atli() atuk av ava ava avak avlak avlan avlay : iki kollu, iki kola ayrlm nesne : 1. yksek dalk blge 2. atal : atlm, terslemi : (trkmenler) birleen iki nehrin arasndaki deltaya bu ad verir. : 1. nl, tannm 2. gz kara, cesur : bak sap yaplan bir aa tr : n, hret, yansma, duyuru, bildiri : nl, tannm : nl, tannm : (trkmenler) bir nehrin enginlere doru dklp akmasna bu ad verir. : alayan, elale : alayan : avl-ay
53
avl avli
: hretli, nl, mehur anlamlarn tar. ava altrlmam doan palaz da bu isimle anlr. (izmir). : 1. nl, mehur 2. doan yavrusu
avudur: iyi ne ve hrete sahip olan avuldur : ouzlarn ok kolundan bir trk boyunun addr. avunt avunt avu : nl, sanl, hretli anlamlarna gelir. : n, hret : (avmak: haber gtrmekten.) onbadan sonra gelen erba, askeri okullarda baarl rencilere verilen adlardan biri, bir iin veya iilerin banda bulunan ve onlar yneten sorumlu kii, eskiden divanlarda alnan kararlar yksek sesle halka duyuran kimselere verilen isim. (st argosu) ya alnm st anlamna da gelir. (istanbul). : bilgi veren, bilgi gtren, bilgi datan (av...kknden) : duvar, stun : dere, rmak : 1. dvlmemi, dkme demir 2. ilenmemi ham demir : bir tr avc ku, mecaz frsat, a gzl, argo toy, acemi, tecrbesiz anlamlarn ierir. : kuyruu uzun ve atall bir avc ku : 1. dere kenar 2. alayan : 1. usta, mahir 2. ho, latif : (epi, epni) 1. sert bakl 2. usta eli yatkn, yetenekli 3. civciv, ferik 4. cebe, ebe, silah : ebi
eeigen : mool prensesi, cengiz han'n kz. (moollar'n gizli tarihi) eker eken ekim ekli , ihurhu : keluren nehri ile buyr gl arasnda ki da. (moollar'n gizli tarihi) : cazip, cazibe, ekicilik : cazibe, ekicilik : armaan, hediye, dn hediyesi
ekmergen: nianc, iyi vuru yapan, silahr elek : blbl, gzel ten bir ku
55
: akll anlamna gelir. : 1. becerikli, alkan 2. fettan, yanltc : 1087de bir peenek babuunun addr. : ksa kesilmi dal, sert denek, kk salmak iin yere dikilen dal paras, elik omak oyununda omaa vurmaya yarayan dal paras, (denizcilik terimi olarak) aa veya madenden yaplm halat balama yeri, g ve dayankll artrlm demir anlamlarn ierir. : (elk.uluk) gc arttrlm sert demir : elik paras timur: elim-timur : beden, endam, gsteri : elim-alp noyan: elme-noyan : 1. alma 2. baa rtlen bez (bandana)
emender, cemender, amandar : eskiden dastandaki kazak bakentine de adn veren kpak boyundan gelme erkek ad. (f.krzolu.) semenderin asl. hayvanbilimde kurbaagillerin kuyruklu takmndan bir hayvann ad. latince salmandra mecuslosa. atete yaar bir masal hayvan da bu ad tar. engin engiz engi epen epni eri eri erik etin even evgen evlik evri : gsterili, dikkat ekici , ingiz : deniz anlamna gelir. temuin hann nvan. mucize, olaanstlk : hatip, iyi konuan, gzel sz syleyen : cesur, yiit anlamna gelir. ouzlarn ok koluna bal bir boyun addr. : ulak, haber, bildiri ulatrna kii : asker, s anlamna gelir. : asker, sava, toplanaraq bir araya glmi erat : sert, g, iddet : evre, muhi : cirit, denek : (trkmenler) etraf dalarla evrilmi yere bu ad verir. : eviri, girdap, anafor
55
: 1. girdap, anafor 2. evre, muhit : atmaca tr bir avc ku : 1. gl, gl iei 2. cici, cicik. mool dilinde ok eskiden beri kullanla gelen bir szcktr. sonralar farsaya gemi : (iik, iek) : fare anlamna gelir (oyratlarda). : dayankllk, metanet : metin, dayankl : g, dayankllk : yoksul, fakir
(ay): 1.
igan er : or trkesinde depo, ambar anlamnda kullanlmaktadr. (.h.akaln) igendik iger igermi igil igilvar i ial ian idem iin iir ila ilan iri l kan : gayretli, alkan : 1. gayret, azim 2. kerti, kertme : kertmi, dman bozguna uratm : olgun, gelimi, olmu : ksa ve kk ok, zel ok :1. su damlas, kra 2. kar yn, kar topu : omuz, omuz ba : (kan) : yaban iei, (itr ieinin trkesi) : kn, boha : 1. a, devir 2. n at yol 3. dar yol, patika : saf, halis : saf, halis : 1. felek 2. melodi : or trkesinde kongre, toplant anlamnda kullanlr. (.h.akaln) gne
57
ikan ikler ikmak il ilde ildim ildu ilen ilenti ilenti imik imrin in in inak indan ine ine ingay ingir inis inkay intay ipli ray iray irgani
: 1. kaynak, kaynarca 2. yeen, hala ocuu : yeniseyin kollarn tekil eden akarsular etrafnda yaamlardr. (gumilev) : 1. kma eylemi 2. kaynak 3. akmak : da tavuu : k mevsiminin en souk dnemi : seri. hzl, enerjik : hzl, seri, abuk : 1. 2. jale 3. bir da iei : hafif yaan yamur, serpinti anlamna gelir. : , jale : saf, masum : aktif, faal : sadk, z anlamna gelir. : (in, ine) salam, dayankl, gvenilir : 1. sevap, hayr 2. gvenilir, sadk : sandal aac , eine : bozkurt anlamna gelir. : (in) 1. sadk, gvenilir 2. z, soy 3. kurt, kurt yavrusu : z, sz bir, szne gvenilir :1. kopuza benzeyen bir saz 2. ngrak : kurt demek olan inenin ouludur. : szne gvenilir, z sz bir : soylu, gvenilir : narin, ince yapl : yz, ehre, surat anlamna gelir. : yz, ehre, eda : zevk, haz, tad
57
: izgi, snr, limit : ik, nur, ziya : saban izi, karasabann tarlada at yol : resim figr
maana : hinduizm'de sekin llerin mezarlarna yaplan topraktan tmsek (l.reonu) oban obar : 1. elinde cop (denek, sopa) olan 2. muhtar, oba beyi : denekli, denek tayan
obayikmi: gnl krc, hain oga ogay ogul oa ok et : vahi hayvan : youn, kesif : or trkesinde yok, mevcut olmama anlamnda kullanlr. (.h.akaln) : 1. debdebe, aa 2. vahi hayvan yavrusu : or trkesinde yoksun kl, yoksun brak anlamnda kullanlr. (.h.akaln)
ok ite : or trkesinde yok etmek anlamnda kullanlr. (.h.akaln) okan okan okan oksn oksra oksrag oktg oku olak : oku: dan doruu. okan: zirveye ulaan. okan kii: nianl kimse, yavuklu kii anlamlarna gelir. velikan: ruslar tarafndan 1937de ldrlen nl trkistanl airin addr. : 1. grz, topuz 2. hayvan yavrusu : or trkesinde kaybedilen bir eye zlmek anlamnda kullanlr. (.h.akaln) : or trkesinde yoksullamak, yoksul dmek anlamnda kullanlr. (.h.akaln) : or trkesinde yoksulluk, sefalet anlamnda kullanlr. (.h.akaln) : or trkesinde yoksul anlamnda kullanlr. (.h.akaln) : 1. debdebe, aa 2. bolluk, bereket
(alak)
olbanak : tre d ocuk anlamna gelir. (hakaslarda). olbanak: 1. uzak grl 2. trenin dnda kalan 3. nikahsz ilikiden doan ocuk (hakas trklerinde) olbu : (olpan)
59
oldu olpan olpan omak omaker omur ongar opur or or ora ora
: 1. bahi, mkafat 2. ganimet , ulpan : astronomide zhre, vens, oban yldz, kervankran, gz uza iyi gren anlamlarna gelir. : 1. kuzey yldz 2. uzak grl 3. tandk, bildik, aina : 1. iri ve yuvarlak denek 2. bir ucunda topuz bulunan sopa, silah 3. inanm, inanl : omak-er : zambak anlamna gelir. : grlt, amata, nara : geyik ve karaca yavrusu : (ur, ura) : bir unvandr. hlen anadoluda ok arpt sz, cin arpt anlamnda da kullanlr. : orba (silivri. istanbul). her trl yemek (ka. antalya) anlamlarna gelir. : (ura, ur) 1. yer tanrs 2. cin, peri 3. ruh(...farsadaki ur (ktlk, uursuzluk) szc bu dile trkeden gemitir.)
ora: (ura, ur) 1. yer tanrs 2. cin, peri 3. ruh(...farsadaki ur (ktlk, uursuzluk) szc bu dile trkeden gemitir.) oraman: cinli, perili orlu : cinli kt ruhlarn etkisinde kalan kii. bu ad amanist gelenekten gelen bir addr.eskiden bunalml ve toplum tarafndan ho karlanmayan kiiler iin bu ad verilirdi ve bu kiiler kam ve bakslar tarafndan tedavi edilmeye allrd)
orlu: cinli kt ruhlarn etkisinde kalan kii. bu ad amanist gelenekten gelen bir addr.eskiden bunalml ve toplum tarafndan ho karlanmayan kiiler iin bu ad verilirdi ve bu kiiler kam ve bakslar tarafndan tedavi edilmeye allrd) orlu: cinli kt ruhlarn etkisinde kalan kii. bu ad amanist gelenekten gelen bir addr.eskiden bunalml ve toplum tarafndan ho karlanmayan kiiler iin bu ad verilirdi ve bu kiiler kam ve bakslar tarafndan tedavi edilmeye allrd) oroon ortan otur kermi kl kl : sahalarda bir ya da ayakl bir yer ad (saha halk edebiyat) : bir kuman oymann addr. : kabza, kl kabzas : kertmi, dman bozmu : soylu, asil : irmaklarn taarak vadilere brakt tortu
59
me rten zeli zelti zl uban uu uga ua ua uay uka ulu ulo uluhan uluk ur uran uran uran uran ur-ura urtan utul utur
: aatan oyulmu su kab : oluk az. en ok sevilen tipi aslan ba biiminde yaplm olanlardr. (e. akurgal) kpak, merkezden uzakta olan : ayrl, kopu, firak : (zeli) : oban, muhtar, obaba : air, airane konuan : 1313 ylnda manisay fetheden saruhan bein kardei. : cesur anlamna gelir. : (uka) 1. yrekli, cesur 2. arnm, duru 3. inc narin : narin ve alml kz : (ua) : sere, turgay kuu : tal l, huo. ince ikinci dereceden st dzey memur demektir. (gumilev) : ulu(uluk)- han : 1. elik 2. alk, kl alan 3. aceleci, heyecanl : (or, ur, ora) : romanyada kullanlm olan trk adlarndandr. : ruhlarla ilgilenen : ruhlarla ilgilenen. en: guru (ruhani lideriy). enu : skun, huzur, ruh derinlii. imen, emen, ruh, kapar, akl, : ruhlarla ilgilenen. en: guru (ruhani lideriy). enu : skun, huzur, ruh derinlii. imen, emen, ruh, kapar, akl, : bir unvandr. peeneklerin asl boyundan birinin addr. ura : kazan han safagirayn etrafnda bulunan deerli devlet adamlarndan biridir. : romanyada kullanlm olan trk adlarndandr. : romanyada kullanlm olan trk adlarndandr. : kuman zel adlarndandr.
61
uva cen da sava daya dadak dadal dada dada da daaa dal dalan dala
: 1. sakin, rahat 2. dindar, dnyaya deer vermez 3, avu : akll, akln kullanan istei, bakaldr ve isyan sembol olarak kullanlmtr. 2. tka, kapak, bend, set : tunann sol yakasnda, bugnk romanyann byk ksmn ieren blge. : deme, dokunma, tadma : tadalan, sezen, farkna varan : erkek karde, yiit delikanl anlamlarna gelir. : da-da ayn dadan...ayn da kullanan : (ta, ta, tak, tav) da...genilik, byklk, ululuk, heybet : da gibi heybetli : 1. ayr, blnm 2. saldr, byme, yaylma 3. batma, kma 4. yalnlk, plaklk : koridor, dehliz : d, karlkl saldr
dalay lama12 : okyanus lama : evrensel lama anlamna dalay dalbay : (talay) genilik, ululuk, sonsuzluk mecaz eden, asl anlam , byk deniz, okyanus : 1. vasi, ardna snlan kii 2. uhadan yaplm apka
damaskos : am. damga damla dana : trkedir. aidiyet izi, srye kzgn demirle baslan iarete bu ad verilir. : su damlas , tane : inek yavrusu, iki yandaki gen inek
daniman: mavir, bilgi ve tecrbesine danlan ki (tanman) (trkeden, farsaya geen szcklerden, tandan, danimend olmu. trkmen ve trkmenend gibi..) darbai darica daruka : uygur elisi. (moollar'n gizli tarihi) : 1. dar gibi, dar niteliinde bereketli 2. sk, skcs, zorlu : (darga) vali, ynetici, brokrat
darulgan: alngan, nazl daki : tak, tam, dar km, darda olan
61
dayak dayan
dayangan: dayankl, metin dayangi dayar dayn debret : ke minderi : hazr, hazrlkl
.
: kmlday, devinim
decuriones : romaya tbi kentlerin curia yelerinin oluturduu soylular snf. dedelerinden deerl deir deirmi denek deli deme : deerli, kymetli : 1. dr, qiymt, baha 2. hcum, ygr 3. ulam, ulama : evreli, yuvarlak, toparlak : dayanak, dayanlacak nesne : usu gitmi, azm, dellenen, mec.gz kara, yiit : ky
demirden: demir-den ac kuvvet sahibi demirgen: 1. demir, ham demir 2. temren, okun ucundaki demir paras deneri dengizik deniz denli . dikkat, itina : denizcik, kk deniz, gl : deniz, byk gl : edepli, terbiyeli
depegen: tekmeleyen, iyi tekme atan deprem : zelzele, sarslma, kmldama (kiisel grme gre bu ad ocuklara deprem srasnda ya da deprem felaketi sonras yaanan, ileli gnler srasnda doan ve o gnlerin ansna verilen bir addr.) : derinlik...den olgunluk, bilgelik : elence, toy, birliktelik . hareket, kmldan, davran
63
: evrilme, katlanma, bklme, inhina, inklap, ihtill, sosyalist ihtill : devirme, ykma, devirip yerine geme, ..ihtilal : syleni, darbmesel : syleyi, iirsel anlatm, ozan dili : 1. diim, dim 2. d, arpma, hcum. tmas, : (dn) drli, qarl olan : 1. aatan oyulmu byk havan 2. yayk aa : 1. ykseklik, ykseli 2. kararllk, yklmazlk, cazmazlk 3. inat : stun, dikil, dikilmi : da tepesi, doruk, ahika, zirve
diktynna (adan kan kz): minos'un dokuz ay kovalad girit nymphe'si britomartis'in lakabdr. kz denize atlar ve balklar tarafndan kurtarlr. (estin. laporte) dilek diler dilim din dinler dinleten dip dipin draz direk direk diren diren direnge dirgen diri : dil ile istenen, dile getirilenistek, arzu, murat, dilek : dileyen, dileyici : kesik, blm, blnm, biimlenmi : zinde, salam, direnli : terbiyeli, munis, muti
2.
. baht, talih : 1. baht ak 2. salam, dayankl : uzun, uzak, derin tekr: direk-tekr (teker) : 1. dirilik, salamlk, ayakta kalmak 2. temel, dayanak 3. vezir, bakan : diren, kar koyu, dirilik : dirnme gc : destek, dayanak : 1. dirilik, 2. harmanda kullanlan demir atal : (diri, dirik, tiri, tirik) can, ruh, canllk, canl
63
: can, ruh, tin : yaam, salk, canllk : yaam, hayat : hayat, yaay, mr, yaamak iin gerekli olan ey, birlikte yaay, geinme
drmalak8 : dik dalar zerine dne dne kan yollara bu ad verir. dirse diouz divrak dizik dizlek dodurga doa doan doru dorul dou dou8 dou : derse, sylerse, konukan : taral ouz , dardaki ouz, trkmen : yakkl, alml, civan : (dizi) kolye, tak : hazr cevap, konukan : 1. dolgun, doyumlu 2. doyuran, doyurucu 3. ak, net, berrak : 1. tabiat, doallk, ortaya k 2. huy, yaradl, ftrat : 1. soylu bir av kuu 2. domu, olmu, ortaya kan : drst, yalansz, szne gvenilen : 1. doruluk, drstlk 2. ayakta duran, direnli : gnein dou yn : daneri8 : dou : dou, doma, ortaya k
doudan: doulu, dou ynnden gelen doulu dou dokunak dokun : dou blgesinden : doma, ortaya k : dokunu, dei, ar, mahsun, yrek szlatan, yree dokunan : dokunak, hzn
dokuz arka: dokuz-arka (...eski dnemlerde soyluluk gsterme ve belli etmesi asndan, bir kiinin babasndan itibaren geriye doru dokuz atasnn saylp aklanmas..) dokuz dokuzer : dokuz says, trklerin en ok eskilerden beri uurlu saylarndandr : dokuz-er dokuz er gcnde
65
dolu dolun
: 1. bilgin, tecrbeli, retmen 2. btn, tam, eksiksiz 3, amanist gelenekte ve alevi_bektai gelenekte, iki, arap 4. ksa sren, iri taneli yamur : tam, btn, eksiksiz
dolun, tolon, tolun : ayn on drd anlamna gelir. dolunay : ayn ondrd, ayn en gzel hali
domani: 1. dumanl blge 2. tmsek, engebeli arazi domurcuk: gl, tomurcuk donat : giyim, kuam, zenginlik, cmertlik
donatmi: giydirip, kuatm, sevindirmi, cmertlik gstermi donatur donsuz : cmert, eli ak, balayc : plak, fakir, varlksz
dor dzeni : yunanistandaki tapnaklarda ok sk fakat anadoluda ender kullanlan bir dzen. stunlar dorudan taban dzlemine oturur, stun kaidesi yoktur. stunlar yukarya doru incelerek ykselir ve ortalarnda bir ikinlik vardr ki buna enthasis denir. stun gvdesinde genellikle yirmi adet s yiv, keskin bir kenar oluturacak biimde birleir. stun bal drtgen bir tabla biimindeki abakus ile onun altndaki bombeli ekhinustan oluur. (g. bean) dora dora dorbay doru : doruk, ahika, zirve anlamlarna gelir. : doruk, zirve, ahika : nesil, soy. (kuak deil.) : 1. doruk, zirve 2. kara ile kzl aras renk (at rengi)
dorylaion : eskiehir. doymaduk: doyumsuz, sevilmeye doymayan, doyulmayan doyum den der derli : 1. doymak, tatmin 2. ganimet, bereket : 1. dv, dven 2. ekin saplarn ezmeye yarayan, altnda akmakta bulunan geni tahta : 1. dver 2. deer, kymet 3. kaln, enli bir aa : deerli
dgen: kavgac, sava dkmhan: bkm-han 1. dkmekten dkm 2. dm, ba dlek : sabit, berkarar, bki, mutemet, drst, temkinli, sakin ve itaatli. elverili, uygun, usta, kurnaz, ok dl veren anlamlarn ierir.
65
dlek dlek8 dlen dnder dne dngel dng dngn dnmez dristra
: 1. ok dl veren 2. koyunun kuzulad yer 3. itibarl, saygdeer, maharetli : dalarn tepelerinde tesadfen rastlanan dz yollara bu ad verir. : muti, sevgi gsteren : (dne, dnd gibi dnmek fiilinden tretilmi, ocuklar len ailelerin, yeni ocuklar olduunda kullandklar adlardan) : (dnd, dnder) : saat : dnm, baa dn : dargn, gnl krk : kararl, cesur, azimli : silistre.
dromos : yunancada yol anlamna gelip, mezar girilerine de verilen addr. (e. akurgal) dryaslar: yunanistan'da kutsal saylan dibudak aacnn (drus) nympheleri olup uranos'un kanndan domulardr. (estin. laporte) dubban kam : smerlerde al byklnde kam. dudu duhs : eskiden kadn ve hanm szlerine karlk olarak kullanlrd, kzocuu tuti gibi konusun diye konulur. : kafkasyadaki alanlarn arap kaynaklarnda rastlanan tasvirlerine gre 9. yy.daki alanlarn nemli boylarndan biri. bu boyun ad as adyla birleik halde geer (duhs. as). henz m.s. 10. yy.da isk. kl ve u nehri yresinde yaayan ve mslman kaynaklarnda bat gktrklerinin tebas olarak sz edilen tuhs kavim unsuru ile ayndr. : bizansta ordu komutan, general. : smerde tanrlarn yaratma odas. : dolu, olgun, tecrbeli : (trkmenler) kuytu yerlere, koyaklara, gbeklere bu ad verir.
dulduz han : yldz han anlamna gelir. (balkar). dulun duman dumlu dumrul : dulunmak (1. ay, gne tutulmas. 2. ay ve gne batmas. 3. gzden uzak olmak)tan. : 1. sis, kra 2. ateten kan gaz : 1. dumanl, sisli blge 2. souk ve ayaz alan yer : 1. okun sivri ucu 2. ba dumanl, efkarl
67
: nesil veren, hayat balangc. (osman mirzayev). torulun fonetik deiiklie uram bir eklidir. : kitab mukaddeste temmuz. smerde kutsal evlilik treninde tanra inanna ile evlenen ilk hkmdar olarak bilinen urukun oban kral. : (durak) 1. yaam, hayat 2. salamlk, dayankllk, kalclk 3. ev, yaanlan yer, barnak (bu ad, ocuklar lm ailelerin yeni ocuklar olduunda yaamda kalp uzun yaamas ve salkl olmas dileini ieren adlardandr ve ok eskilere dayanan bir gelenekle bu gn de srdrlmektedir.durak, dursun, durmu, durdu, yaar, tokta, tok, toka, toktam, turan vb.adlar da hep ayn psikoloji ve gelenein rndr. : (turan) durucu, kalc, yaayan, canl : 1. duran, kalc, canl, yaayan 2. yaam, hayat : durak, durulan, yaanlan yer
durgun begm: durgun-begm durmu dursun duru duruk durul durulca : 1. duran, yaayan, canl 2. yaam, hayat : durmas, yaamas istenen : 1. saf, sade, berrak 2. duran, durgun : duru, durucu : 1. skun bulmak, huzura kavumak 2. gnahszlk, arnmlk : masum, gnahsz
durulmaz: afacan, yaramaz durulmu: tatminkar, sakin durum duvak duvan duyan duyar duyari duygu duyu duyuan : yaam, hayat, sregenlik, duru : rtl kapanm, gelin ba : (doan) : duyucu, hissedici : duyarl, hisli, duygulu : duyarllk, hislilik : his, duyum : duyum, hissedi, duyarllk : duyan, hisseden
67
: (tn, toygn) toy gn, yemekli elence : evk verici, evkle yryen anlamna gelir. : rya, aniden ortaya k : pay, hisse : miras, pay
dng: dnerek zlme, kafaya takma, zlme, teessr dve dve dveci dven dyeci dz dze dzen dzge dzgn : gen inek, henz yavrulamam inek anlamna gelir. :1. gen inek, danann by 2. dven, dv : dvc, dv : (dven) : dv, d : (tz) 1. doru, doruluk, gerek 2. soy, kk, dl 3. kural, kaide : dzen, uslup, tarz : kural, kurallar btn : ss, makyaj : 1. dzl, dzenli, muntazam 2. gidiat, teaml
dyrrachium : durazzo, dra. eanna : smerde inannann uruktaki tapna, szck anlam ann evidir.
eannatum : ksa bir dnem iin tm smere hakim olan bir laga hkmdar. ebani ebin ebin ebiri ebrek ebren ebret ebrk : urartuca lke anlamna gelir. : (evin) tane, z : refah, huzur : erim, edrem, fazilet : dayankl, sebatkar : 1. evren, kainat 2. felek, talih : ayrlm, ihtilaf : dayankl, sebatkar
69
ece
: (eski trke e: byk kardeten) kralie. (halk dilinde) aabey veya abla. reis, ulu, ileri gelen anlamlarna gelir. ece be (ece be gazi) trklerin rumeliye geilerinde ve gelibolunun alnmasnda nemli rol oynayan osmanl kumandan. (14. yy.) : (ee) : haar afacan, yaramaz anlamna gelir. (osmaniye, kilis.) (a.erol) : 1. alkan , , aktif 2. haar, yaramaz : doru szl, szne gvenilir : (edi, ata) atalk, hatr saylan, sz dinlenen kii : ede (=amca, ata) ile baldan. eyh edebal (l.1325). osman gazinin kaynatas. mal hatunun babasnn addr. . urfa. : 1. iyi, gzel, ho 2. adil, adaletli 3. eitmen, retmen
edg, eygi, ezg : iyi anlamna gelir. edgdi edi : 1. eitici, retici 2. iyi, ala : eda, ata, saygdeer ulu kii
edige be : cucu ulusu mangt kabilesinin nl beylerinden biridir. edige : 1. iyi, iyi kalpli 2. retmen
edige, edge : krm kahramanlk destanlarndan birinin addr. edik edil ediz ediz edubba : ksa konlu izme : (idil, etil, atil) iyilik, gzellik : yksek, yksek yer, her eyin yksei anlamlarna gelir. : 1. kymet, kymetli 2. yksek, ykselmi : tablet evi. smer okulu veya akademisine verilen ad.
efesli johannes : monofizit sryani piskoposu ve tarih yazardr. m.s. 585den sonra lmtr. eftal : yaklak m.s.456 ve 557 arasnda, kuzey afganistandaki uar. hunlarn ynetici hanedandr. uar. hunlar bu hanedann adndan dolay eftalit diye adlandrlmtr. eftalit adnn bizansllarn telaffuzuna dayanan eftalita ekli de kullanlr. : 1. hakim, sahip, kendinden bakasn dinlemeyen, buyruku 2. bilge kii, dahi : gz dmsi ve nzr qar, gz kenarlarna srlen bir ot : eri, erilmi
69
ehe
: ay10.
ekinugal : smerlerde ay tanrs nanna. sinin urdaki tapna. ekiz : ikiz anlamna gelir.
ekklesiasterion : hellen kentlerinde en byk halk meclisi binas. (e. akurgal) eksarkhlk : bizansta bir eksharkos tarafndan ynetilen eyalet. eksarkhos : eksarh yneticisi askeri vali. eksedra eksk : yarm daire ya da dikdrtgen eklinde, heykel koymaya ya da oturmaya yarayan ykseke mimari mekn eleman. (g. bean) : eksik, btn olmayan, bir yan, bir paras bulunmayan, kusurlu, sakat, tam ve mkemmel olmayan, mevcut olmayan, kayp, dierinden az ve aa olan, ayar tam olmayan, eksik ayarl anlamlarna gelir. : kay beylerinden artukun oludur. : azlk, yokluk, yoksulluk : eksi, eksik, azlk, yokluk : hitite imek anlamna gelir. : nippurda bulunan enlilin tapna, smerin en kutsal alan, szck anlam da evidir. : 1. il, lke, memleket 2. ilgi, balant 3. bar, sukunet 4. kolun, bilekten aas : hurrice kz karde anlamna gelir. : (ala) renkli alacal : el (il): yurt ald anlamna gelir.
elaldi: birl.el-ald fatih, algan, ilalan elalmi elam elban elcek : fatih, algan : smerin dousunda bulunan ve ska att lke. : (ilban) devleti, devletine bal, sadk : 1. ekin bime arac 2. munis, sessiz
elcigedai : memurlarn ba. (moollar'n gizli tarihi) eli elik : 1. devletine bal, devleti 2. devleti adna araclk eden, haberci, temsilci : eldiven
71
elim elin elin eldek eldem elez elgay elgin elginalp elginsu
: demet, tutam : demet anlamna gelir. : 1. demet, ba, buket 2. ekin bierken kullanlan bir alet 3. devlet grevlisi, devletine bal : 1. basiret, kaabiliyet, eylem gc 2. yedek, elde bulunan : 1. alkn, yetikin 2. sevimli, cana yakn 3. evcil koyun : (eliz)ar, duru, temiz, munis, uyumlu : yurtsever : 1. konuk, ncelik verilen kii 2. gurbeti, yurdundan uzak : elgin-alp : elgin-su
elgrm: gezgin, seyyah, cihandide elgn elibol elik elik eli elita elitez : halk, avam, halktan kii : cmert, eli ak, sahi : ceylan anlamna gelir. : usta, eli yatkn : usta, maharetli : cimri, eli sk : becerikli
elkatmi: el-katm lke fethetmi, algan elkin elver eltutar elver elverdi elveren em : 1. konuk 2. yolcu : yurtsever : 1. el-tutar yardmsever, hayrinas 2. fatih, algan : tarikatlarda, eyhlerin mridlerini kabul etme eylemi : tarikat geleneklerinde eyhin mridini kabul ile ilgili : 1. olgunlaan, yeterlilik kazanan 2. tarikat eyhlerinin : or trkesinde ev anlamnda kullanlr. (.h.akaln)
71
em toyu
: or trkesinde yeni bir eve tanma erefine verilen len anlamnda kullanlr. (.h.akaln)
em st : or trkesinde tavan aras anlamnda kullanlr. (.h.akaln) emi emdegi : doktor, eczac : or trkesinde evdeki, ev kadn anlamnda kullanlr. (.h.akaln)
emdegi nebeler : or trkesinde mobilya anlamnda kullanlr. (.h.akaln) emdegilig : or trkesinde evli anlamnda kullanlr. (.h.akaln) eme emek emen eme emet emet emgek emil emir emir : ama, gaye : 1. gayret, cehd, zahmet 2. g, enerji : 1. can, ruh, hayat 2. aa dikmek iin alan ukur 3. mee aac : smercede yaz, yaz ile k arasndaki tartmann baoyuncularndan biri. : bereket, bolluk anlamna gelir. : 1. snr, mesafe 2. emzik, emcek : emek, zahmet, glk : nve anlamna gelir. : arapa prens. : arapadr. prens anlamna gelir.
emirzade : arapa. farsa. prensin olu, yani prens. emir mir olarak, emirzade de mirza olarak ksaltlmtr. emlek : duygulu, merhametli
emneten emi : or trkesinde hastane anlamnda kullanlr. (.h.akaln) emre emu en en : (imre) dkn, ak, hayallerle yaayan (...arapadaki emr szcyle : dumuzinin badtibirada bulunan tapna. : smerde barahip veya barahibe. en, tapnan ruhani lideriydi, olaslkla kutsal evlilik ayininin gerekletirildii kutsal giparda otururdu. : (yen)1. derinlik, genilik 2. av 3. ky 4. arka
enan tegin : uygurlarn son han. (gumilev) enakalli : smerde lagal eannatum ile bir anlama yapm olan umam ensisi.
73
enu ende
endymion: kendi istei zerine, babas zeus tarafndan sonsuz bir uykuya yatrlr. selene (ay) onu uyandrmadan her gece onunla buyumaya gelir, bu bulumadan elli kzlar olur. (estin. laporte) ene ener : meyil, meyilli : da etei anlamna gelir. (yakutlarda).
engin: 1. genilik, derinlik, yayklk 2. ufuk, ufuk izgisi enheduanna : smerde urun barahibeliine atanm ve olaslkla baz edebi eserler yazm olan byk sargonun kz. enicuk enik eninnu eni enki : hsm, kavim. karda : (enk, enek) 1. genie, yayk 2. taak, testis : smerde ningirsunun lagata bulunan tapna, gudea tarafndan onarlp yenilenmitir. : (enu) 1. ini, yokuun karl rahata ve huzura erme 2. ularda, ekstrem : smerde bilgelik, deniz ve rmak tanrs, ana tapnma yeri eridudaki deniz. eviydi.
enkidu : smerde kahraman glgamn sadk hizmetkar ve yolda. enkimdu : smerde inanna iin oban dumuziye rakip olan ifti. enki enlil : tecrbeli, deneyimli, olgun : smer panteonunun batanrs, szck anlam hava efendidir, ana tapnma yeri nippur ve oradaki ekur tapnayd.
enmebaraggesi : smerde ilk ki hanedanlnn son hkmdarlarndan biri ve aggann babas. enmerkar : smerde ilk ki hanedanlnn kahraman hkmdarlarndan biri, arattay ele geirmesiyle nldr. ensi : bir kentin yneticisine verilen smerce nvan, zaman zaman krallar kadar gl olmulardr. akadca karl iakkudur.
ensuhkedanna : smerde enmerkara, inannann en ok kendisini sevdii konusunda meydan okuyan ve mcadeleyi kaybeden aratta beyi. enag : smerde dilmunun koruyucu tanrs.
entemena : smerde enannatumun olu ve eannatumun yeeni. enten : smerde k, yaz ile k arasndaki tartmann baoyuncularndan biri.
73
enk sengn: (enik sengn) enk-sengn gktrkler dneminde ephesos : efes. epigrafi : yaztlar ile her trl yazl belgeyi inceleyen, yorumlayan ve snflandran bilim dal.
epistyl (bataban): architravn hellencesi. (e. akurgal) er erbii ere erin erdem erdemi : 1. olgun, olmu, ergin, yetikin erkek 2. asker, eri : testere11 : er-e...erkee yakr biimde : lkenin idari blmlerinden her biri (il, ile, kasaba vb.) : ( ertem) fazilet, bilgelik, ycelik, hnerlilik : erdem sahibi
erdeml: erdem sahibi erden erden erek eren : mcevher anlamna gelir. : er paras, erden olma : eriilmek istenen, lk, hedef : 1. olgun, 2. hr, bamsz 3. din ile btnlemi
erekigal : smerde byk aann kraliesi, ller diyarndan sorumlu tanra. ereydeex. buruydaax er. sootox : sahalarn atas olan kahraman (saha halk edebiyat) erez ergen ergene : 1. eriilen, mutlu olunan 2. cesur, gzkara, dayankl : olgun, deneyimli : maden yeri, meyilli yer, tepe, da beli, geit, dalar arasnda geit anlamlarna gelir.
ergene hatun : aatay ulusunun 4. hkmdar. ulusun kurucusu saylan kara hleg hann kardei. kocasnn lmnden sonra tahta geti. ergene hatun: ergene-hatun ergene : 1. gllk, egemenlik 2. maden da 3. dalar arasndaki geit
ergenekon : ergene (= doruk, dan srt, yamac, adrn az, kapa) ile kon (= konaklamak)dan. ergenekon: 1. maden da 2. dalar arasndaki yurt ergi : eri, olgunluk, deneyim
75
ergil ergin ergun ergun eridu erik eriken erim erim erincik erin eri eriek erien erikin erk erk erke erkeli erkem
: 1. bilgili, deneyimli, yetikin 2. sava, cengaver : 1. ermi, olgun, irfan sahibi 2. sava, cegaver : hzl giden at, yumuak huylu insan anlamlarna gelir. : 1. yumuak huylu kii 2. hzl koan at 3. argun : koruyucu tanrs enki olan smerin gneyinde bir kent. : ermi, olgun, bilge, filozof, becerikli : ermi, olgun, bilge : 1. mjde, iyi haber 2. felsefe, derin bilgi 3. vade, zaman : erme, kavuma, bir eyin erebilecei uzaklk, fal ama anlamlarna gelir. : mahup, utanga : 1. olacak, olmas gereken, kanlmaz sonu 2. nimet, bolluk : gaye, eriilmesi istenen : lk, gaye : ulaan, vasl olan : olgun, kamil, ermi : yapabilme, gc, kudret, iktidar, szn geirme, istediini yerine getirebilme, nfuz anlamlarna gelir. : 1. g, kudret 2. iktidar, erklik, hkmranlk 3. bamszlk : 1. egemen, g 2. ive, naz, cilve 3. ekicilik, ekicilii kullanma istek ve yetenei : egemen : nazlm, ivelim, edalm
erkenoyan: (erkinoyan) erke-noyan erki erkin erkin erkindik erklig : 1. gl, egemen, erke 2. atik, evik : (erkten) her artta istedii gibi davranan, serbest anlamna gelir. : 1. bamsz, otorite tanmaz 2. bana buruk, kendi bildiini okuyan 3. srekli, sreklilik : erkinlik, bamszlk, hrriyet : egemen, kuvvetli, evkatli
75
erkmen
: kuvvetli, nfuzlu adam anlamna gelir. erekler : kuzeydou irandan karak byk iskenderin haleflerinden tedricen btn iran topran igal eden iran hanedan, partlarn ynetici ailesinin ad (m.. yakl. 250. m.s. yakl.224). yunanca, latince ekillere dayanan ve hatal olan arsacida ve arzacida versiyonlar da kullanlmaktadr. : 1. bamsz, bana buyruk 2. bekar, evlenmemi : 1. erdemli, g, mert 2. kutsal, mukaddes : kk parmak, sere parma : ermes olgunlamas istenen : 1. uzun mrllk dilei 2. olgunluk, bilgelik dilei : 1. fazla, ok fazlalk 2. er-su (asker) : gnein dou zaman anlamna gelir. : erkek dana anlamna gelir. : 1. seher, afak 2. yarn, gelecek, sonraki, halef : erdem, fazilet anlamna gelir. : afak anlamna gelir. : peeneklerin asl boyundan birinin addr. : 1. mahsun, hznl 2. kendine yeten : 1. olaanst, fevkalade 2. efsane, mit
erkmen erman ernek erse ersin ers ertan ertana erte ertem erten ertim ertin erting
erting, eting : fevkalde, harikulade anlamna gelir. erturul erzene erzi erzik es esbol ee : bir cins av kuunun erkeidir. : doruk, zirve, en st : veli, vasi, ynetici : 1. asl, ana, temel 2. soylu ve yiit : hitite olmak anlamndadr. : es-bol ...ok zeki, ok akll (usu. bol) : hurrice gk anlamna gelir.
77
esen esenlik ehar ehar esim esin esinti esir esirgen esirgen esirki
: 1. salk, selamet 2. yel, yumuak yel : selamet, kurtulu. : hitite kan anlamna gelir. : palaca kan anlamna gelir. : esinti : 1. esinti, yel 2. soluk, salk, nefes 3. ilham : yel, hafif yel : eski dnceye gre, atmosferin tesindeki boluu doldurduu varsaylan uucu, akkan madde. : 1. arkada, dost, yaren 2. korunan, yaknlk duyulan : nazl, nazenin : mehamet, acma duygusu
eski trk geleneklerine gre, ocuklar sk len ya da olmayan ailelerin, ocuu olduunda, yaamas ve uzun mrl olmas iin, onu tanrnn sevdii, toplumun sevip sayd, bir ulu kiiye ya da onun ruhuna, ocuu korumas, manevi bir destek vermesi bakmndan emanet edilmesi eylemine satma. satlma ad verilir. ocuk erkekse, satlm, kz ise sat ad verilir. bu gelenek, gnmzde de islami motifler iinde yine srdrlmektedir.) eskin : yel, yel alan
esklape: romal asklepios'tur. (estin. laporte) eslek esnek esrik esrimi esk ee eim eingen eitgen ekin et : 1. yumuak bal, uysal 2. selam, selamet : uzayan, genileyen, esen : mecnun, kendinden gemi : kendinden gemi : (esik) esmekden : uygulamalarna ilikin ok az bilgi olan bir dini bayram. : alkan, becerikli : 1. alkan 2. eit, msavi : iitgen, iiten, dikkatli : 1. hzl, atik 2. dayankl, metin 3. rzgarl blge, rzgar alan blge : hitite yemek anlamna gelir. (ingilizce eat).
77
etg etige etin eting etiz etna evcil evcim evcimen evcimik evde evgi evgin evgin evin evin evirgen evran evren evren
: 1. iyi, iyilik 2. etki, iddet : retmen, mrebbiye : gk grlts. (saha halk edebiyat) : olaanst, fevkalade : yksek, ulu : balangta uranos ile gaia'nn kz olan bir nymphedir, romallar'a gre vulcanos bu volkanda oturur. (estin. laporte) : evine bal, evcimen : 1. evcimen, evcil 2. igzar, hamarat : evine bal : ekonomist, muktesit : hanm, erkein ei : ivedi, acele : aceleci, acl anlamna gelir. : 1. aceleci, telal 2. evcil, evine bal : cevher, tane, habbe, nve anlamna gelir. : cevher, z, nve : 1. tedbir, tedbirli 2. dnm, evirim : baht anlamna gelir. : ejderha, ylan, kinat anlamlarna gelir. : 1. kainat 2. ejderha, canavar 3. baht, talih
evrensel: evreni kaplayan, evreni iine alan ewri eygi eygi eyg eyin eyin : hurrice efendi anlamna gelir. : iyi, salih, temiz : iyi kii, iyi insan : iyi, iyice : vcut : refah, mutluluk
79
eylem
eyletmez: amansz, aman vermez eyletr eylik eymen eymen eymr eytemi eyge eyvan ezdi ezgi ezgin : iyilik sahibi, cmert : iyilik, yardm, iane : 1. alak gnll, mtevaz 2. yardmsever, hayrinas : hicap edip utanan, hicap eyleyen, en uurlu, ok talihli anlamlarna gelir. : (eymir) iyilik sahibi, hayrinas : gzel konuan, tatl dilli, hatip : iyi, iyice : bir yan ak duvarl kemer : ezen, ezici, baskc : 1. iyi, iyilik, 2. uyum, ahenk 3. ac, znt 4. name, ho sada : ezik, ezilmi, ac ekmi, mahzun
ezg tekin: ezg-tekin (eyg-tekin) ezilgen ezim ezin in ir nz ri rim kelik k kim kin frat : mazlum, zulm grm : 1. belirti, iz 2. zorunluluk, mecburiyet : 1. belirti, iz 2. ezginlik, mahzunluk : eirilmi : 1. sar, eviri, quatma 2. bkme, qvrma : narin, zayf, ince : ik, bkk, saygl, alak gnll : pnar, gze, kiik alayan : deha, qiymt : cana yakn ve kici qz : 1. kin km eylmi 2. yarm, ziraat : 1. mahsul, tarla rn 2. tarlaya ekilip olmas beklenen her trl bitki : ilk gelene ait olan (su) anlamna gelir.
79
fitne buca : btn trkmenler (trkiye'deki trkmenler) gneybat blgesine fitne buca ismini vermilerdir. nusayri araplar ise bu blgeye bab. l. ecir derler. ifti ve amelenin dinlenme zaman olmasndan dolay bu ad vermiler. adana blgesinde buna kavga buca diyorlar. bu semtten gelen rzgrn ok iddetli olduuna hkmederler. bu ksma fitne buca denilmesinin sebebi bilinmiyor. bir ihtimale gre, eski babeller'in gneybat tarafndan esen yellere hakim diye inandklar "mthi dev"in (gneybatda yerlemi ktlk ilah) klt ile ilgili olabilir. frigce : yayl alan orta anadoluda eskiehir, ktahya ve afyonkarahisar blgelerinden kzlrmak blgesine ve hatta onun biraz tesine ve kuzeyde kastamonu blgesine kadar uzanmaktadr. bulunan frigce yaztlar iki gruba ayrlyor. eski frigce yaztlar m.. 8. 4. yzyllara tarihlenmektedir. yeni ya da ge frigce yaztlar, romallarn imparatorluk anda yazlmlardr. frig alfabesinin ne zamandan itibaren kullanlmaya balandna dair bilgi yoktur. yunan alfabesi ile aa yukar ayn tarihlerde balad dnlebilir. frig alfabesi frig kltrnn zirvesini oluturan 8. yzyldan nce bulunmu olmaldr. lidya, karya ve likya alfabeleri ile byk benzerlik gstermektedir. : kaln, hediye, ba, ehiz : hediye, ehiz : btnlk, btn, tm : ankr.
gar. rga : trke karga demektir. gara garacu gargili : kara : sivil, resmi olmayan : kargl, mzrakl
gaspak: ssl, mzeyyen gayir : (kayr) 1. taraf, destek, kayrma 2. ltuf, ihsan, hediye
gayurmu: kayrm gazan gazi gee geek geer gegel : (kazan) 1. kazanma, kazan, stnlk 2. kzgn, kzgnl celallenmek : arapadr. kutsal savatan zaferle dnen anlamna gelir. : gemi, mazi, geen : geit, kpr : geeli, caiz : makbul, nafz
81
: geerli, makbul : gemi, kendinden gemi, feda etmi : 1. yaam, dirlik 2. anlama, uyuma 3. rsk, yiyecek, nafaka : munis, yumuak huylu
geimlk: geinmek iin gerekli olan gedek gediz gegez gein gelberi gelde geldi gelek gelge gelgel gelik gelikli gelin gemrek gence : 1. grev, vazife 2. oyuk, krlp, yklarak alan yol : su birikintisi, glet : mmkn, uyumlu : set, iddetli : ocaklardan, ate ekmek iin kullanlan ucu eri demir ubuk : gelecek, ati, istikbal : gelecek, istikbal : (gelik) halife, sonraki : geici, kalc olmayan : ekim, cazibe : halef, halife, sonraki : halef, halife : gelen, dardan ieriye gelen : gem - den, sren, kaptan, src anlamlarna gelir. : (genek, gen) taze, yavru, genileyen, gelien
genel vali olan, ibni. kuteybe adl apulcuya kar, kahramanca direnen ve her defasnda gene gengi geni ger ger ger12 : mavere, meveret : cengi, mucize : yaygn, enli, engin : 1. sz verme, and ime, balama, anlama, birleme 2. vahi hayvan yavrusu . 3. dev, devasa : 1. sz verme, and ime, balama, anlama, birleme 2. vahi hayvan yavrusu : ker12. konut, yurt ve bunun kurulduu yerelir. (teki biimi.)
81
: ger-ay ...uygun, mnasip, layk : dilber : 1. zabit, zabta 2. geyik gz : 1. yn, cihet 2. hicap, utangalk
germanikeia : kahramanmara. geser bagatr : 4 ile 5. yzyllar arasnda amdoda yaam bir prenslik kabilesinden ayrlan etenin lideri. bu liderin ismiyle ilgili birok efsane tretilmi ve geseriad roman ortaya kmtr. (gumilev)
.
: (geyk) yabani, vahi, yabancl : minyon, sevimli : taze, ho, sevimli : u, kenar, snr, limit : tevik, destek
glgam : ilk uruk hanedanlnn hkmdarlarndan biri, smerin nemli kahramanlarndan biri olarak n kazanmtr. gilig giray : (klk) huy, yaradl, tabiat : moolca lyk ve uygun demektir. trke dev(ker)in kltme ekli olan ker. eyden gelmektedir. bunun eitli ekilleri olan kerey, kirey, kiray ve giray kabile ve boy adlarna trkmen, bakrt, buret ve moollarda (. t ocukluk eki ile kereit) biiminde rastlanmaktadr. : uygun, layik : 1. gerek, hakikat 2. bal, sadakatli : alkan, aktif, faal : giriken, mteebbis, cana yakn : giriken, mteebbis : iman, inan : gamze, ukur : sr, gizlilik : hazine, define : (gnck) ksa gn, k gn : bahi, hediye
giray girek girgi girgin girik girtine giyin giz gizlen goncuk gona
83
: ksmet, nasip : taze, ho, gzel : konup glen yer : gmen : muhacr
gnc: (gknc) geici, fani gen gnk gk gk gk gk gkben gkbri gkbri gke gkek gkek gkel gkeli gken : gzel gken: gke, gzel, alml, dilber gkil: 1. gkten gelen, gksel 2. mavi, maviye alan gkmen: tanrsal, tanrdan gelen gktrk: gk-trk tanrdan kut alm. kutsanm trk...(tanrsal trk, gktrkler : orta asyann eski efendileri olan juan. juanlarn (avarlarn) hakimiyetine m.s.555de nihai olarak son veren byk orta asya boy ittifakdr. eftalitlerin malup edilmesinin ardndan (m.s.557 sralarnda) gktrkler ksa zaman zarfnda : gk rengi, maviye alan, mavilemi : 1. yanm, kavrulmu 2. mavi, maviye kaan : gzel ve semav anlamna gelir. : 1. tanr, tanrdan..tanrsal, kutsal 2. mavi , gk rengi 3. yer st, gkyz . 4. ezel. ebed, baszlk ve sonsuzlk 5. gzellik, gzalclk, stnlk : 1. tanr, tanrdan..tanrsal, kutsal 2. mavi , gk rengi 3. yer st, gkyz : 1. tanr, tanrdan..tanrsal, kutsal 2. mavi , gk rengi 3. yer st, gkyz : 1. tanrdan gelen, gk paras 2. masmavi : gk-bri (..baz kaynaklarda bozkurt olarakda geer.) : gk-bri tanrsal kurt..(bozkurt) : gzel, zarif, ekici, gzalc : gzel anlamna gelir . : gke, ekici, gzel : mavimsi, maviye alan : gzel, yakkl
83
hakimiyetlerini gobi l civar ve inin snr boylarna, ayrca amu derya arasndaki btn orta asyaya ve bat trkistana yaymlardr. 567de batya doru genileyerek volgay da gemiler ve ogurlardan baka hazar denizinin bat kylarnda yaayan savirlerden oluan hazar boy ittifakn tekilatlandrmlardr. o zamana dein bir kaan (dou boylar) ve bir yabgu. kaan (bat boylar) idaresi altnda, dou (kuzey) ve bat boy gruplarndan mteekkil bulunan gktrk imparatorluu, 581de dou ve bat olarak iki ksma ayrlmtr. dou gktrkleri gobi l civarndaki sahalarda, bat gktrkleri de ili nehri vadisi ve kafkasya arasnda egemen olmulardr. bat gktrk topraklar hazar lkesini, bat trkistan ve afganistan da iine alyordu. inliler m.s.630da hakimiyetlerini dou gktrk boylarna bundan yirmi yl sonra da bat gktrk boylarna da yaymlardr. 680i izleyen yllar boyunca ise hem dou hem de bat gktrk boylar bamszlklarn yeniden kazanmlardr. dou gktrkleri m.s.744e kadar yani uygur imparatorluunun kuruluuna kadar orta asya zerindeki hakimiyeti ellerinde tutmulardr. m.s.766da uygurlarla mttefik halindeki karluklar bat gktrk hakimiyetine son vermilerdir. gl glur : gl, deniz ululuk, geni gnlllk : (klur, klur) gl-ur
gleez: gl kenarnda yetien bir su iei glek8 glet gme gmek gm :zerinde su durmas mmkn olmayan yer ve kk gllere bu ad verir. : kk gl, glck, yapay gl : kuyuda (toprak frnda piirilen ekmek) : kmek, yardm, inayet : hazine, define, mcevher
gndem: ittatkar, muti, sadk gnder gne gnen gnen gnl : mzrak, direk : onu iftihar : 1. feyz 2. onur, iftihar 3. bolluk, bereket : ak, talih, mutluluk, iftihar : 1. can, ruh, duygu merkezi 2. kalb, vcudun kan pompas
gnlda: gnl birliktelii, ayn inan, duygu ve dnceleri paylap grceiz: ufuk izgisi grek grm : ufuk, ufuk izgisi : geici, fani
85
grek gren grez grg grg grgl grgn grk grkem grken
: grnt, peyzaj, manzara : (grn) grmekden : meltem, hafif yel : terbiye, muaeret : drbn : terbiyeli, cihandide : grgl, deneyimli : ihtiam, olaanst gzellik ve ekicilik, ihtiam, debdebe : ihtiam, debdebe, heybet, olaanstlk : hrmetli, hrmete layk
grklce: ihtiaml, heybetli, yakkl, gzel grkl grk : ok gzel, ekici, ihtiaml : gzetleyici, casus
grndk: aikar, gizlisiz, saklsz gvel gveri gvez gy gymen gynk gz : gk rengini alm, germi : yeermi, gururlu : marur, gururlu : taze, gen : yank, yank tenli : yank, kavrulmu : (trkmenler) kaynaklarn birleip pnar, pnarlarn birleip gz adn aldn syler.
gz kaman: gz-kaman gzde, sekin, gz kamatrc gza gzbay : gzalc, farkl, sekin, el stnde : gz-bay sihirbaz
85
: beenilen, gze girmi, el stnde tutulan, emsallerinden daha stte bulunan : (gzek, kze) kaynak suyu, menba : tahmin, beklenti : ekici, cazibeli : gzde, ekici
gzeen: ufuk, ufuk izgisi gzeir gzek gzen gzeri gzge gzgr gzg gui : gz-eir ekici, cazip, gze ho gelen : gze : cazibeli, ekici, gze ho gelen : drbn : ayna : ayna : ayna : incede kaplumbaa anlamna gelir. kaplumbaa inliler iin her zaman gizemli ve ok simgesel bir hayvan olmutur. kaplumbaa gkyz ve yeryznn srlarn saklar deyimi inde halen kullanlmaktadr. : orduda hizmet eden kle anlamna gelir. arapada memlk szcnn karldr. : (gr, kr) 1. iddet, kzgnlk, fke 2. ate, atelilik
gulam gur
gursati: gur-sat (kzgn, celalli, hiddet ve fke saan) guru gurzuviti : guzuf. guva guyuk : geyik : canavar, ejderha, vahi ve yrtc hayvan : hintedir. hindunun ruhani lideri anlamna gelir. (roux. o.asya)
guyuldar: uyumlu, ahengli, geimli guz gbe8 gcenir : 1. gzel, ekici, yakkl 2. ouz : ufak tefek tmseklere bu ad verir. : alngan, mahup
gcenmi: alngan
87
g g
g, iddet - 2. olaanstlk, harikuladelik. 3. ululuk, byklk, ulalmazlk. 4. cesaret, atlganlk, yiitlik. 5. yas, keder, znt, lm. 6. fakirlik, sradanlk, (soylu olmamak). 7. ktlk, bela, uursuzluk . 8esmer ten, yank ten. 9. ar souk, k gey glk : ok gl, yenilmez : g, zorluk, meakkat
gllk, erklik 4. eski dnem tanr sfatlarndan 5. uygur kaanlarnn nvanlarndan gdek gder gdl gdr gle glegen glek glen gler glesin glgn glsn glk : gdlenme, motivasyon : murat, emel, beklenti : 1. sa zerinde piirilmi msr ekmei 2. ksa, kaln 3. gzpek : hayal, kurgu : gleryzl, mtebessim : gleryzl, mtebessim : 1. handan, mtebessim 2. glck, kk gl : mutlu, mtebessim : mtebessim, gleryzl talihi ak : mutlu, skntsz, tasasz olma dilei : glen, mtebessim : mutlu, skntsz olma dilei : glen, mtebessim
glmser: mtebessim, sevimli gml gm gn gn gnda gndem : demet, buket, deste : gm madeni : gne, gndz, afitap : 1. gnee benzeyen, gne gibi 2. gnei seven : gn-da ..ayn gnei paylaan, gn orta : ar bal, mlayim
87
gnden gndz gney gney gngen gngr gngrm gnyeli gr greli grkan grz gven gyk gz gzel gzey gzin gzlek han han han
: el stnde tutulan, revata.. : gn ii, gn ortas, gneli gn : gneri8. gney ynne, gne'in karsna bu ad verir. : (kney) gnee bakan, gne gren : takvim, vakit : gn-gr baht ak olsun, mutlu olsun : gn-grm deneyimli, dolu yaam : gn-yeli ..doudan gelen yel, dou rzgar : (kr) 1. salam, sk 2. sk, youn 3. yiit, korkusuz : 1. enerjik, alkan 2. haz, doyum :. moolca kregenden bozma olup moollarda imparatorun gveylerine verilen nvandr ve gvey demektir. : (grz) topuz : itimat : canavar, vahi hayvan : sonbahar : (gzel) yak, alml, ekici, gze ho gelen : 1. taze, krpe, yeni 2. destek, frsat 3. sonbahar 4. kuzey yn : (gzn) gz vakti, gz vaktinde doan : gz dneminde kalnan yer : hkmdar anlamna gelir. kaann bir trevidir. genelde kaandan daha alt dzeydeki prens iin kullanlr. bugn yalnzca bir soyluluk nvandr. : devlet tekilatnda hakana bal ikinci derecedeki devlet bakan veya bamsz kk bir beyliin bakan. : trkedir. hkmdar anlamna gelir. kaann bir trevidir. genelde kaandan daha alt dzeydeki prens iin kullanlr. bugn yalnzca bir soyluluk nvandr. (roux. o.asya) : 1. devlet bakan 2. kaana bal, zerk devlet bakan 3. beylik bakan, ynetici : han-ay
(horezm) : eski iran hkmdarlar yani erekler ve ssniler anda, amu derya deltasnda, aral glnn gneyinde iran bir dil konuan kavmin lkesidir.
89
: sahalarda samanyolu anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : sahalarda gkyz anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : sahalarda kak anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : sahalarda lahana anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : gz
xaraxxan toyon : kahramann addr. (saha halk edebiyat) xatn xayhar xomus xotuuna ibar i : kayn aac : kayak : sahalarda flt : saha kz ad : parfm, koku, misk : 1. z, grnmeyen yan, bir nesnenin z yaps 2. ierde kalan ksm, i ksm
ien bilge kaan: ien-bilge-kaan ien ienhan ier ierge : (iin) ili, duygusal : ien-han : ieride, kapal, mahfuz : (iergu) iten, samimi
iergu boyla tu: iergu-bayla-tu ige igelik iger igin iigen iik iim iimhan : ieri, ierde, dahili : i-gelik ..iten gelen, doal davran, samimiyet : ie alan, ie balayan, tabi klan : ili, iten, samimi : 1. i geiren, ili 2. sabrsz, aceleci : 1. ili, duygulu 2. ierde, dahilde, delete tabi : 1. duygu, hassasiyet 2. yudum, yudumluk : iim-han
89
iingir iit ikin ikur ilek ili(k) iten itenlk idau ide idege ideger idekli
: ili, hassas : iilecek nitelikte, iimi gzel igi salur: igi-salur ..ierdeki, salur : (igin) : sava meydan : ili, narin, hassas : duygulu, hassas : samimi, ak, drst : samimiyet : muhafz, koruma : (ede, idi) ululuk, nfuz, kudret : ulu, nfuz sahibi, edici, yapc : eder, yapar : yapc, edici, gl
ider han: ider-han ider idg han idg idi idi idikut : 1. izci, takipi 2. yapan, yapc, edici : idg-han : 1. iyi, gzel 2. tanrsal, mbarek : (etil, itil) : (idik) 1. tanr, rab, sahip, efendi 2. tanrsal, tanrdan gelen, mbarek, kutlu : idi-kut...kut sahibi, tanrdan gelen, tanrya yakn, tanrya benzer, tanr tarfndan grevlendirilmi vb. anlamlar ieren ve uygur kaanlarnn byk ounluunun kulland bir unvan
idilmren: idil-mren idu iduk idukba igan igit : (iduk) kutsal, tanrsal : idi, tanrsal, mbarek : iduk-ba : ykan, ykc, deviren : 1. yiit 2. bakc, eitici
91
ia iar idi idir idir iircik irek isen isiz: iax ikin ikizer ikit il il ilaan ilain ilain ilanku ilban ilbilig ili ilin ilda ildem ildir ildirim
: 1. aa, aalkl blge 2. fersah : kymetli, ar : (idir) yetkin, ehil, iyice : (idi, idr) : 1. iyi, ho, holuk 2. yetkin, ehil : fecir : saf, temiz, duru, ar : kaytsz, ilgisiz salim, selametli : sahalarda kelebek : ikinci : ikizlerden her biri, benzer : yrekli, bagatur : lke, yurt, memleket, devlet, kabile, insanlar, kimseler, halk : 1. dou, olu, oluum 2. bitime, btnleme, doku 3. devlet 4. yurt, yer, konak, memleket, diyar 5. halk, ahali, insan topluluu 6. bar, sulh : il-aan ..il alm, fatih, algan : lain, ahin : lain, ahin kuu : 1. kvrak, atletik 2. ulu, ululanm, yce : il = lke+bn = bakc : 1. devlet bilgisi ve deneyimi 2. devlet arivi : devlete hizmet eden, devletin hizmetinde olan : devlet grevlisi, devlete i gren : yurtta, hemehri : piman, nadim : 1. rkt, rktc 2. berk, sert : yldrm, berk
91
ilduz iler ileri iley ilgar ilgar ilgat ilgen ilger ilgezdi ilgeze ilgi ilgik ilgim ilgn ilgin ilgin ilgir ilgit ilgizer ilgrm ilg ilgn ilgy ilica ilig() ilig, ilik
: yldz, necm : 1. oluum, bitiim 2. il-er : 1. ada, ilerici 2. il-eri : civar, etraf : babo atn drtnala komas, anszn hcum, akn, dman toprana apul iin yaplan svari hcumu : 1. gayret, cehd 2. atn, drt nala gitmesi hali : kapal, mphem, belirsiz : kant, delil, ispat : 1. ileri, ileride 2. dou, doudan 3. bolluk, refah : il-gezdi, gezgin, seyyah r: il-gezer, gezgin : balant, bitiim, alaka, zen : barsever, bar : serap : birok tr olan bir orman aac : ho kokulu bir bitki : ilgi eken, ilgi duyulan, enteresan, srad : bar, barsever : ilk, tatl, sakince, yumuaka : (ilgizer) : il-grm, gezgin : ama, hedef : il-gn : nazl, nazenin : 1. ilml, lk, lka 2. yunak, hamam : 1. nl, tannm, mehur 2. ilk, birinci, balang, ortaya k : hkmdar.uygurlarda, karahanl ve selkllerde r anlamnda bir
93
ilik ilik ilikan iliman ilingi ili ilk ilkaan ilkan ilkatmi ilkay ilkaya ilkbay ilkbey ilke ilker ilkgn ilkhan ilki ilkici ilkili ilkin ilkoca ilkson ilku ilkut
: ilk, birinci, nce : soukla scak aras : ili-kan : 1. ilk, lk hava 2. uyumlu, sakin, mutedil : devletine bal, devletinin hizmetisi : bitiik, yakn : balang, dou, k, ncelik : il-kaan : il-kan : il-katm, algan, fatih : ilk-ay : il-kaya : ilk-bay : ilk-bey : (lke) kurucu, yaptrc, oluturucu..(gnmz trkesinde, prensip, dstur anlamnda) : ilk-er : ilk-gn : ilk-han : 1. at yavrusu 2. at srs : at oban : il-kl : birinci, ncelikl ilbilmi: il-bilmi yurtsever, yurduna bal 1hanlarndan 4. uygur hanlarnn nvanlarndan : il-koca : ilk-son : il-ku kartal tr bir avc ku : il-kut
93
ilkutadm tengrim : yurdu mutlu eden majeste ilkutlu ilkutluk illi illyricum : illirya. ilmen ilter ilter ilteri ilun im10 ime imee imen imer imeray imge imirgi : devlet devletine sadk : vatansever : yurt koruyucusu, yurduna sahip kan, yurtsever, yurdunu toparlayan : devleti, memleketi : 1. ulu, yce 2. soylu 3. gen, cvan : sabah, akam kzll. : em, are, derman : birliktelik, emek ortakl, kollektivizm : 1. emen, can, ruh 2. kayn aac : hayrsever, iyilik sahibi : imer-ay : 1. iyi, yararl 2. iz, belirti 3. tasavvur, zihinsel sembol : taze, krpe : bir. il-kutlu : il-kutlu : bamsz, zgr, devleti olan
imii tungatar: imii-tunga-tar..kaplanlarla den cesur kii imrag (imra. imrak): ak, dervi, dost imra imre imren ina inak inak inal : (imrak, imre, emre) ak, ayeste, gekin
(emre. imra): 1.
: imrenmekten...imrenilen, i geirten : yar, canan : 1. han ve kaanlara yakn olan kii hasbey 2. gamsz 3. canan, yar : 1. karde, karde ocuu 2. han ve beylerin en gvenilir adam ve yardmcs : 1. ehzade, han. 2. ayrca bir rtbedir3. yaknen, bilinen
95
inal
: 1. soylu, kaan yada hanlarn ana tarafndan akraba 2. anas kaan yada han soyundan olup babas kara budundan, halktan olan kii 3. avrupadaki, kont, baron vb. nvanlarn trkedeki karl 4. emin ve gvenilir kii 1ilki: ilk, ilkin, birinci : inanlan, gvenilen, mutemed : imanl, inanl : ak, bereket ve dourganlk tanras, urukun koruyucu tanras ve kutsal evlilik ayininin bakahraman, adnn szck anlam gn kraliesidir. sami dilinde itar. : hafif, yeni, nazik : huzur ve gvenlik, skunet : yin : (yini, ying) 1. ive, naz, eda 2. sessizlik, sszlk 3. istiridye tr deniz : ince, narin
inibaci: inci-bac iner inerba ini inisi iran iray iraz irca irci iri irik iren irey irga irge : inmek...den alak gnll, mtevaz : iner-ba alak gnll : karde, karnda : kk erkek kardei 1inalik: kk inal : 1. bozgun yapan, dman yok eden 2. da yamac 3. yn, kenar, ky : 1. gen, delikanl 2. kran, kan dkc, vurguncu : (irs, uraz) 1. baht, talih, mutluluk 2. cesaret, gzpek olma : kra alan, , krlam olgun, bilge : 1. krc, sert mizal 2. kenar, u, sahil : 1. yrc, halk ozan 2. ir.ik, iricik 3. yiri, yerci, toprak sahibi : 1. iricik 2. er, kk er : 1. sert, kat2. ara, vasta 3. rek, yrek : (girey, geray, keray) : talihli, ans, ansl : 1. yrlama, syleme, okuma 2. ergin, olgun
95
: 1. krm 2. bir atmaca tr : krk, zgn, krgn : (irge) uygurlar ve karluklular dnemi memuriyet nvanlarndan : 1. gnl krgnl 2. bozgun : 1. krgnc, bozguncu, geimsiz 2. krk-uz 3. numune, rnek 4. krk-kz
rgzlarda. 3. avc kular yakalamak iin, tuzaklara balanarak braklan kk ku irik irim irs iris : sert, kat, iri : 1. by, efsun 2. iinden su akan toprak, arazi : mutluluk, saadet : (iraz)
irs. gl : mutluluk gl iriz irkit irkli irlayu irmak irnek iri irtem irtk isen isik isikay isikbay isiyel isrik isrikay
(iraz)
: rkt, rktc, heybetli : 1. gl, muktedir 2. yksek dereceli memur : irlayan, yrlayan, akarak uzaklaan, rmak : akarsu : (emek) sere parmak : peri, peri kz : 1. erdem, fazilet 2. marifet, hner : deer, kymet : 1. esen, yel, rzgar 2. doa, tabiat 3. ak, net, sahih : (issg. issk) is, scaklk, hararet : isk-ay : isk-bay : is-yel...meltem : okayc, sarc, stc : isrk-ay
97
issik issiz istek istem istemi istik ibara ibara ien ign iik iil iilay iiltan iiltay iilti iin iinbay iitgen iitmen ikara ilek imut itbala itbarak itgi itik
: isk, s : souk, tenha, cansz, kimsesiz : isteyi, arzu : irade, dileme erki : istem, irade, dileme ve buyurma erki : scak, lman : gl, kat : 1. alkan, hamarat 2. is-bora : igzar, hamarat : (ign) kzl yaprakl bir yayla iei : aydnlk, yaruk, nur : yarul, nur, ziya, k parlts : il-ay : il-tan : il-tay : ik paras : gne parlts, k parlts, yanss : in-bay : iitici, dinleyici, t dinleyen : (iitgen) : i-kara : 1. idmanl, eitimli 2. igzar, alkan : i-mut : it-bala : it-barak (bark, baraka) : iteleyen, itici, yapc, desteki : yetik, yetkin, uzman
97
: (idil, idi, il) : iteleyen, itici, desteki : temiz, temizleme : alt, edevat, takm
(etmi)
: aceleci, telal : (evgin) ateli, sabrsz, telal : ay anlamna gelir. (saha halk edebiyat)
iyaahn10 : el kantar iyba iybek iydar10 iye iyekila iyeuza iyi iyik iyim iyimser iyi : utanga : iyi-bek : aylar : g, kudret, erklik, sahip olma iim: (iim) itenlik, samimiyet 1irim: mjde, iyi haber : (iyekula) iye-kula : iye-uza, gl, egemen ve uzman : iyi, yararl ve uurlu : 1. iyi, uurlu 2. heves : 1. gzellik, hniniyet 2. dost, canan, yaren : olaylar iyi gzle gren ve yorumlayan : armaan, hediye, ihsan
iyiturul: iyi-turul iynem iz izarslan izay izbars : dost, ahbap, yaren, canan : basma, ezme, sktrma, kesmek, yarmak...bildiren kkten, yark, yara, kalnt, belirti : iz-arslan : isim : iz-bars
99
izbasar izbay izbek izboa izbri izbudun izel izgi izgitan izg
: iz-basar : iz-bay : iz-bey : iz-boa : iz-bri : iz-budun : iz-el (il) : (izg) 1. iyi, kutlu 2. akll, zeki 3. adil, adaletli : izgi-tan : (izgi)
izmangu: iz-mangu iztay jasz kaan kaan kaan : iz-tay : bakz. as, asi : imparator. kaan kaan, hakan : kaan, han : (kaan) ...kaan szcnn mool azndaki sylenii
kaantegri : or gkyz kaantegrii : or astronom, gkbilimci kaba kabak kabal : byk, iri, ikin : 1. kapal, kabuklu 2. kabark, kabaday : kapal, zindan, mahpus
99
kabami: kapal, gl, mahfuz kaban kaban kabar kabartu kabi kacir ka kaali kaan kagar kair kaira kamas kaut : dik yoku, kayalk, uurum, msr koan : 1. kapan, kapc 2. kabark, asi, isyankar 3. dik yoku : 1. kabark, asi, kabaday 2. kapan : iik, kabark, kabarck : kavu, kavuma, birleme, toplanma : kar, karc, korkutucu, rktc : (ka, ka) kaan, koan : kaakl, kac, koucu : 1. koan, kaan 2. vakit, saat, vade : (kogar, kagar) 1. ko gibi, koyiit 2. ko bai : karan, kartc : (kar) 1. karan, rkten 2. alkan, aktif : 1. kamaz, rkmez, korkmaz 2. evcil, munis : 1. sava, d 2. ksa mzrak, karg
kadagan: buyruk, ser, emir, komut kadak kadan : (katak, katk) 1. kat, sert 2. mh, ivi 3. armaan, hediye : katan, kadagan
kadar gtren, trk tarihinin nl simalarndan olan kii kada kadr kadir kadirca kagi kaan kaan : arkada, yaren, yakn : kuvvet g : (katr) gl, dayankl, metin, inat : katr gibi : (kaki) fke, iddet : imparator, yce hkmdar, genelde byk kaan : imparator, hanlarn han
101
: koruyucu, muhafz : kan-l...kan oymana bal : fkeli, gz kara : 1. kl ve karg hamlesi 2. ihtar, ikaz 3. hiddet, fke : gzpek, hiddetli : seri, aceleci, hzl
kakumaklu: gazabl, iddetli kal kalaba kalakli kalana kalav kaldun kalgan kalgay kalin : ulu, saygdeer, hatr saylr : 1. ulu, saygdeer 2. sayca ok, kalabalk, bolluk : ulu, yksekte : bakiye, arta kalan, artk : akac, nktedan : kalan, artan, bakiye : (kalkan) ok, karg, kl gibi sava aletlerine kar koruma salayan siperlik : veliaht, ehzade : 1. sert, dayankl 2. mal, servet, varlk 3. ehiz 4. yararllk, fayda
kaln, geni, aatan yaplm eki kalingu kalisiz kalmuk kam kam : (kaln) kalng, gl, dayankl : phesiz, kararl : g gsterisi, gllk, kabadaylk : aman b12, bge12 : amanist gelenekte, ulu kii (hekimlik, filozofluk, byclk, duaclk dahil olmak zere, oba ya da oymaklarn, her trl sorunuyla ilgilenen kii)
kamalag: sedir aac kaman kamaz kami kamdu : 1. kuman, kumanl 2. gz kara, cesur, aman vermeyen : sarsc, sallayc, rktc : krba : para yerine geen eya, emanet
101
: sarstc, rktc : hep, btn, dkeli, bir lkede yaayan insanlarn tamam, halk : 1. btn, tam, hep 2. halk, ahali 3. destek, dayanma
kamutay: kamu-tay (...cumhuriyetin ilk yllarnda, trk dil kurumunun da teklifiyle, millet meclisi yerine bu szck kullanlm ancak, sonralar yine kullanmdan dmtr.) kan kanat kanbay kanci kandi kanduk kang kangsik kani kanik kani : 1. soy, sop, kaynaq, soyluluq 2. damarlardak sv 3. kaan, han : 1. ty, telek 2. taraf, yn, cenah : kan = tok, doymu+ bay= be : yetkin be, memnu be, varlkl be : 1. kan gden soylu 2. kanc, kanm, inanc : inanl, kank : (kanduk) kand, kank : (kang, kan) kan, soy, ata : 1. karde gibi..karde yaknlnda 2. vey karde : 1. kanm, kank 2. sevin, nee : 1. kanma, inanma, kabul, ermek 2. sevin, nee : kandr, cilve, ive
kanitgan: evk veren, kan kaynatan kank kankli kanlan kanli kantik : 1. kan, soy 2. ata, baba : soylu, soyu sopu belli, kanl : soylan : soyl : 1. kandrc, iveli 2. uzakta, gurbette olan
kanyumaz: kan-yumaz (yumak, ykamak...dan) kapaan : fatih kapar kapgan kapgan : 1. akl, can, ruh 2. kalkan, zrh 3. kapan, tuzak : kapaan : 1. kanl, soylu 2. kalkan, zrh 3. algan, fatih 4. kaplan 5. kapan, tuzak
103
: hassas, imtizal : kapan, kedigillerden bir yrtc hayvan : kabart, kabark, kabaday : bir nehrin yard byk kayalarn yarlm olan yerleri : kar tanesi
kara ylk : tra olmu, yolunmu kara : siyah renk, akn kart ancak...bu szckte de trke ad ve sfatlar arasnda zel bir yere sahiptir. nk birok mecaz anlam iinde barndrmas ilgi ekicidir. birok birleik adn, banda ya da sonunda kullanlabildiinden, eitli anlam deiiklikleri de ortaya kabilmektedir. bu yzden, ierdii tm anlamlar aklamakta yarar vardr. bu durum, ayrca trklerin, sosyal yaamlarnda, renklere ne derece nem verip, ne derece zengin anlamlarla bezediinin de nemli ipularn 1verecektir. rnein: ak: gney, kzl: dou, sar: bat, kara: kuzey : kara-ba 1. evlatlk 2. kul, kle
karaba
karabkey : yaman grei karaca karaca karacik karaigir karail karaga karali : 1. karaya alan, esmer 2. gz kara, cesur, iddetli 3. bir ceylan tr : 1. karaya alan, esmer 2. gz kara, cesur, iddetli 3. bir ceylan tr : 1. esmer, kar tenli 2. gzbebei : karac-yir, yer : kumral, karaya alan : karga, kuzgun : 1. yasl, matemli 2. baklar etkileyici
karak ok : or tgzsz. karak karaki karakirk karakol karal : 1. kara-ak 2. gzbebei 3. bak, nazar : 1. gzlemci, bakc 2. kaeakei : kara-krk (..krk says da, ve dokuz gibi, trklerin uurlu saylarndandr.) : 1. kara el 2. gzetleme yeri, gzetim alan : vade, mddet
103
karan karain
karatekin (karatigin): karan ehzade, esmer prens karaul : bak, gzlem yeri (karakol szc buradan gelir)
kararek: kara-yrek cesur, korkusuz karav karavul karay karayan karak karda kargn kargin karguy kariksiz karimi karinik karinda karligan karlik karlu karmas karit : bak, nazar, bakan : (karaul) 1. gzc, keif kolu 2. muhafz, badgart : yardmc, yararl, yardmsever : bakan, gzleyen : 1. pene 2. bst, yarm heykel : karde, karde yaknl : bir eit byk rende : mebu : 1. bir atmaca tr 2. gzetleme kulesi, da balarna yaplan yksek yap : saf, temiz, kark olmayan : kark, karm : bak, nazar, gz kaama : 1. karde, kardelik 2. kz karde, bac (kazak ve krgzlarda) : karlar eriyince aan bir dsa iei : karl arazi, karl da : karl, kar alm : kartrmaz (soyunu, neslini) : kar
kartaha10 : atn karn blgesindeki yal ve lezzetli et kartal karu kasa : iri kanatl avc ku (karatal) : 1. kar, kark 2. kara u : 1. keser 2. kasnt, afili 3. frtna
105
: afili, fiyakal, kasnt : ka, korkusuzluk, cesaret : uzanan srtlara, zellikle yarm daire eviren : cesur, stn vasfl : 1. yiitlik, mertlik 2. stn vasfllk 3. dayankllk, metanet : dayankl, metin
kat komus : or akordeon katan katgi katgi katigu katik katilgan katilik katiz katlav katlicak katlig katmi katun katun : 1. sert, kat 2. saplayan, (karg, ok) 3. ekleyen, artran
(katk): 1.
: kat, sert, dayankl, hain : alkan, gayretli, azimli : 1. kat, sert, glk, iddet 2. katlan, katlm 3. ekmek, yemek : dayankl, metin, sert : glk, sertlik, dayankllk, hainlik : 1. aa kabuu 2. tarn : zrh, siper : katca, serte, iddetli : katlk, sertlik : 1. saplam 2. katlam 3. eklemi : imparatorie, hatun, hanm : trkedir. (yazarn orta asya - tarih ve uygarlk yaptnn 150. sayfasnda bu szcn sogdca olduu belirtiliyor, b.n.) kadn imparator anlamna gelir. daha sonra hatun ve kadn biimini alacaktr. bugn yalnzca kadn anlamna gelmektedir. (roux . o.asya) : (hatun) imparatorie, kaan elerine verilen bir unvan. (kadnszc buradan gelir) : kovucu, defedici : konuk, ksa sreli misafir : 1. kavuma, vuslat, kavuulan yer
105
kavut kavurt kavu kay kaya kayak kayalak kayan kayar kaya kay kayi kaydu kayga kaygin kaygu kaygulu kaygun
: nehrin denize kavutuu yere : 1. kurt 2. kamet, ihtiam 3. dayankllk, kalclk : 1. menzil, kavuulacak yer 2. buluma, buluma yeri : 1. tipi, kar frtnas 2. masal, hikaye : ta blou 1. sertlik, salamlk, yklmazlk, dayankllk 2. ihsan, inayet : kayk, sandal : 1. kayk, sandal 2. kaya, kayalk : 1. , kmedsi 2. sel, sel suyu : 1. sel, sel suyu 2. gurur, onur : hsm, akraba, kavim karda : or trkleri ozanlarna kay adn verir. : masalc, destanc : 1. kat, sert, iddetli 2. kayg, hzn 3. sel, sel suyu : mucize, olaanstlk : 1. zgn, kaygl 2. isyankar, isyan halinde : kayg, endie, titizlik : kaygl, mahzun : mahzun, zgn, mteessir
kaygusuz: vurdumduymaz, gailesiz, umursamaz kay kayi kayir : berk, kudretli, kuvvetli. (kay, kay): yamur, saanak, bora : 1. sel 2. kar frtnas 3. muhkem, iyi korunan : 1. kayrma, hamilik, destek 2. heybet, gsteri 3. azim, kararllk
kayirga: 1. deste, demet 2. kayrc, koruyucu kayirmi: kayran, kayrc, desteki kayiri kayitgan : 1. ili, merhametli 2. kar, muhalif, hizip : dik bal, boyun emeyen
107
kayna kaynak
kaynarca: 1. kaynak, pnar, menba 2. ilca, banyo kayraldi: 1. destekli, torpilli 2. eli ak, cmert kayrim kayru kaytag kaytbay kayurtar kazak kazan kazanci : arka, destek, inayet : geri, arka, destek : aldatc, adaletsiz, hilebaz : adil, adaletli, hakkaniyetli : kurtarc, yardmsever : 1. kaak, kpak, merkezden uzak kalan 2. otoriteye bal olmayan, : 1. kazan, kazanm, birikim, art deer, bolluk 2. kzan, kzgn : (kazan, kazan)
kazancuk: 1. kazan, kar, getiri 2. yemek kazan, tencer kazan kazgan kaz kaz kazilik : gelir, kar, art deer, getiri : kazan, kazan : kazaklarn at etinden baharatsz ve bibersiz olarak yaptklar sucuk. : sahalarda atn karn blgesinde bulunan yal ksm : 1. kazk 2. kazma aleti 3. kzgn, celalli
kazirgan: cehennem. zker: ulu ruhlu kii, kazirgan: cehennem. zker: ulu ruhlu kii, kazirgan: amanist gelenekte, kt ruhlarn, dorulua gelmesi iin, geici bir sre iin kald ate ukuru. bir nevi cehennem kazu : nimet, kazan
kazvistik : vicdan durumlarn inceleyen tanrbilim dal. keben12 : dalarn sarp ve kayalk yerleri keben : itimat, gven, honutluk
107
keikli keir
kergen: balayc, affedici kedimlig: 1. zrh, demira 2. giyimlik, giysi kekmen keler12 kelesin kele kele kelezti kelgin keli12 kelit keltei keme : olgun, ergin, ermi : da tepelerinde dklen kil tabakalarndan oluan boluklar, maaralara bu ad verir. : gelesin, gelik, halife : cesur, kahraman, yiit, yakkl, gzel, gzel olan erkek ocuklarna konulan (gke, gkmen gibi) adlardandr : alml, yakkl, cvan : hayal, serap : gelgin, suyu kabaran rmak : zerinde sularn birikemeyecei yzeysel eime bu ad verir. : olgunluk, geliim, suhulet : gelici, gelecek olan, halef : asker, askeri grevli
ken tengrim : gen majeste anlamna gelir. kenliy kendil kendz kene : ouz beylerinin, zellikle gz kurultaylarn dan sonraki toy ve lenlerde, kendi mallarn yamalatp, halka datlmas iin kurduklar byk sofra. yama sofras : gnl, gnll, temiz yrekli : nefs, can, ruh : istiare, mavere
kengeraslar : mert ve cesur. kangardan tremitir ve peenekleri ifade eder. keni kepir12 kepke keptik : (kuni) adaletli, adil, dengeli : ot bitirmeye gc olmayan yer : rnek, numune : 1. latif, akac 2. eit, msavi
109
keramun: karaman, esmer tenli kerayet kereg kerekli kerekt : sahil, ky, plaj : ev, adr, barnak : gerekli, elzem, ihtiya : ihtiya, lzum, zaruret
kereklg: adrl, gebe kerelti keren kere keri : tanklk, ehadet : ulu, kebir, kadir : kiri, yay kirii : 1. eski, kadim, geride kalan 2. germekten, gerilmi, gergin
kerinsiz: esiz, binasir, emsalsiz kerki kerkit kermen kertk kesen kesi kesik keskin : balta, nacak : nacak : germen, kale, hisar : (kertik) 1. aaca bakla izilen izgi 2. yapay, suni : 1. keskin, kesici 2. blm, ara : keskin, kesen, kesici, sert : kesi, keskin : 1. sert mizal, asabi 2. u, ekstrem 3. kesici
kesme ta : dikdrtgenler prizmas biimindeki ta bloklarn yatay dzlemler oluturarak dizilmesini ieren duvar rgs. (g. bean) keike keiki ket ketik kete keyik kezik : 1. muhafz, koruyucu 2. defa, sra, adet : 1. israrl 2. nbeti : 1. darbe 2. ylmaz, azimli, kararl : darbecik : ulu, byk : baht, mutluluk : cesaret, atlganlk, cret
109
kezir
kicurgan: gsterili, marur kii kiicik kiigz kiik kiin kiki kikine kidg kidik kiilcim kiitduk : 1. kii, adam, insan 2. kk, minyon 3. gemi, geik, eski 4. kei : 1. kiicik, insanck 2. kk, minyon : kii-gz : 1. kk, minyon, geik, gemi : zincir : 1. eski, kadi 2. kii, insan : (gigine) gekin, gemi kadim : giyim, giysi, elbise : gedik, gdk : kvlcm, erare : davet, ikram
kihi tla10 : kiinin dili kihi tbt10 : kiinin ba kilai kilauz : kl ve baklarn bilendikten sonra az ksmnda meydana gelen izgi : klavuz, rehber
klamannar10: kirpikler kilavun: dn hediyesi kildi kilici kilig kiligli kilik : 1. yaratc, yapc 2. etken, amil :yaratc, yapc, halik, kadim : 1. yaradl, huy, karakte 2. beceri, i, yapclk : 1. iyi huylu, ahlakl, grgl 2. becerikli, alkan, igzar : klg
111
kilikia kilin kilin kilivan kilter kilu kilken kimaa kimar kimirtu kms, kmz kimiz kimmer kimna kin kinagu kinay kincal kinak kindik kine
: adana, iel, karaman illeriyle konyann gneyi ve antalyann dou yann kapsayan tarihi blge. : 1. huy, yaradli 2. naz, ive :kln, huy, karakter : hediye, bahi, dl : 11. yzyln ortalarnda 11 peenek uruunun bas olan turakn atas. : kl : glen, gle, gleryzl, mtebessim : engel, mania : komar, homar, yakkl, cezbedici : kprdan, devinim, jest kurum : peynir (oyratlarda isim olarak kullanlyor). : trke. moolcadr. mayalanm ksrak st anlamna gelir. : eki, mayho anlamna gelen ve ksrak stnden yaplan bir iki : m..12. 8.yy.arasnda gney rusyada, trak. frig dil ailesine mensup hint. avrupal gebe bir kavimdir. : srekli, daima, her zaman : 1. silah muhafazas 2. gayret, alma 3. su, crm, ayp : 1. ceza, cezalandrma 2. alma, aktivite : aktif, alkan : ince, narin, zayf : bak klf : orta, odak, merkez : ura, meveret, kongre
kinetik ilke : devinim ilkesi. kingal kingi kinige : ince, narin : metin, dayankl, sebatkar : sahalarda kitap anlamna gelir. (saha halk edebiyat)
111
: 1. gayret, gayretli, alkan 2. muhterem, erefli, hakim : aa kovuu anlamna gelir. bir trk boyunun addr. hareketli, yerinde duramaz anlamna gelir. : 1. merkezde kam, uzaklam ve bir otoriteye bal bulunmayan 2. ayrlk, geni toprak, sahipsiz bo ve geni arazi 3. aa kovuu 4. baht ak, talihli : sahalarda makas anlamna gelir. (saha halk edebiyat)
krgzlar : m..1. yzyl sresince irtiin yukar ak blgesinde yaayan, daha sonra da yeniseyin yukar akna, yani minusinski havzasna tanan gebe bir kavimdir. inliler krgzlarn d grnne dair tasvirler sunar. aratrclarn byk ksm bu tasvire dayanarak onlar trk meneli olmayan, sarn, mavi gzl bir kavim olarak deerlendirmektedir. ancak daha sonra dil itibariyle de trklemilerdir. kirici kirik kirim kiri kirkin kirkli : 1. kran, blen, yaran sert mizal, gnl krc 2. kenar, sahil : krlm, blnm : 1. kr, bozgun, katliam 2. krgnlk, ksknlk 3. u nokta, kenar : sinirden ve barsaktan yaplan sicim. ok yay olarak da kullanlr. : bahi, hediye : eski, amanist gelenekten, baz deiiklikler yada dinsel motiflerin de eklenmesiyle, bugnlere kadar gelen bir inanca gre, gerek anlam krk nl ata ruhunun korumas altndaki kii : krma yeri, krman, harman : 1. hapis, dar yer 2. kstl, baml : hapis, mahpus, kstrlm : utanga, mahup : acele, aceleci, telal : smerin tufandan sonraki ilk bakenti. : klk, k iin ayrlm : karakter, ahsiyet, insan olma zellii : (kigen) 1. kk, minyon 2. geen, gemi : kn kalnan yer, ez, klk ev : 1. inliye benzeyen , inliye karm 2. kutay : bir daa adn vermi olan kral. (estin. laporte) : gurur, kvanma, sevinme, nme, mutlu olma, kendine gvenerek ve nerek
kirman kisig kisiglu kisrik kistavul ki kiil kiilik kiken kilak kitay kithairon kivan
113
kivanduk: kvanl, mutlu kivik kvlcm kivilcim kivlik kivrak kivrim kiyak kiyal kyan kiyan kyat kiyat kiye kiyeli kiyga kiygi kiyik kiyik kiyiksiz kiyin kiyikan kiyma kiynak kiyuk kizarik kizek : ara, fasla , ate paras : ate paras, erare : kvan ve mutluluk nedeni : 1. kvanl 2. hareketli, dayankl : hare, iltiva : 1. gaddar, acmasz 2. kayak, kaydra 3. ekicilik, cazibe : imge : dadan ok hzl inen sel anlamna gelir. : 1. dadan hzla akan sel suyu 2. gaddar, acmasz, kyc : isim olarak kullanlr.cuci ulusu iinde en mhim kabilelerden biridir. : ekici, cazibeli : kut, talih, ululuk : mbarek, saygdeer, ulu : zeki, ok akll : zeka, deha : 1. zeka, dahi 2. ekici 3. kaak, kapak : kiyuk, geyuk : kamaz, sznden dnmez, dz : 1. akid, szleme, anlana 2. g, kudret, otorite : 1. sznn eri, sznde duran 2. cesur, gzpek : gamze : 1. nl, mehur 2. pene, kartal penesi : 1. mutluluk 2. geyik : 1. kzl, kzllam 2. kzgn, kzaan : 1. kesik 2. nbet 3. seyran, gezinti
113
: kzgn, kzm : kzllam, asabi, kzaan : iddet, asabiyet, kzama, kzgnlk : 1. kzgn, asabi 2. ksk, hapis : 1. krmz, al 2. altn 3. kzm, kzarm, kzgn : kzarm, kzgn : 1. keser, kesici 2. gever, gezgin 3. atlgan, cesur : (kzark, kzrak) nadir, ender rastlanan
klasik dnem : yaklak olarak m.. 5 ve 4. yzyllar. (g. bean) klazomenai : urla. kobrat kobu : (kubrat) derlemek, toparlamak, rgtlemek : (kovu) buket, demet
koburcuk: kabarck, kabark, kabaday koca : 1. ulu, saygdeer, hrmete layk 2. bilgili, tecrbeli, grp geirmi 3. gsterili, azametli 4. mert, dz, ko gibi
kocaman: 1. akll, bilge 2. iriyar, csseli, heybetli ko koa koak koan koa kogar kou kou : erkek koyun dz, mert, yz yze den, hilesiz, yiit, dayankl, ylmaz : 1. ko gibi..2. kibar, centilmen : ko gibi, cesur yrkli : 1. centilmen, kibar 2. koan, koucu : rehber, yol gsteren, nde giden : (kagar, kagar) 1. ko ba 2. ko gibi, koyiit : dada ve efe gibi centilmen delikanl, aa be, ssl araba anlamlarna gelir. : 1. ko gibi 2. kibar, centilmen
kougar: mert, yiit, z sz bir koum koun kodar : 1. yiit, mert 2. koum, koma : dz, hilesiz, temiz yrekli : marur
115
koklu kokulug koku kolan kolani kolbag kolbas kolba kolbay kolch
: koku, parfm : koku, parfm : dallar, ok yapmna elverili bir aa tr : 1. hediye, bahi 2. kollayan, koruyan 3. at, eek, katr gibi hayvanlarn, eyerini : kolanc : kadnlarn, aksesuar olarak bileklerine taktklar, boncuklu halka : orduyu yen anlamna gelen bir kuman addr. : askeri birlik ba, komutan, askeri koruyup kollayan kii : askeri danman : byk iskenderin dou seferleri tarihinde, harezm civarndaki bir lkenin addr. ayn ada, bizansl tarih yazar theophylaktos simokattesin anlatt gktrk imparatorluunun kuruluu hadisesinde de rastlyoruz. kolch ad choalitalarn lkesinin adyla muhtemelen ayn kke sahiptir. : kolcu, muhafz, koruyucu : bilgee taklan ynden rme eldiven, kollarn kirlenmemesi iin bilekten dirsee kadar geirilen kolluk, eitli maksatlarla kola taklan iaretli erit, pazubent, savalarn giydii zrhn kola geirilen paras, iplik krnda kolu evirmee yarayan kol anlamlarna gelir. : kolcu, koruyucu, kollayc : muhafz, beki
kolcuk kolak
kolak kolu
koldag: hami, koruyucu, efkatli, merhametli, yardmsever kolda kolda kolgay kolka koltag kolu : arkada, yardak anlamna gelir. : 1. silah arkada 2. arkada, birbirini kollayan : veliaht, ehzade (krm ve kazan hanlklar dneminde kullanlan bir aksesuar : 1. kolgu, kol taks 2. refika, hanm, e : arka, himaye, destek : kolcu, kolba, komutan
kolunu: yakar, niyaz koman komas komuk : (kaman, kuman) 1. yurduna yabanc sokmayan 2. aman vermeyen 3. kumral : komayan, brakmayan, aman vermeyen : 1. kabuk, aa kabuu 2. hazine, define
115
komur
: cesur, gzpek
komutanlarndan 3. gazneli mahmud hann komutanlarndan kon kona konag konalga konat konca koni konuk konuy : 1. yurt, vatan 2. konak, yerleim, mekan : aiyan : 1. konuk, misafir 2. konuk arlanan ev : 1. konuk yeri, ba ke 2. menzil, konulacak, varlacak yer : 1. cana yakn, munis, sokulgan 2. konuk arlayc, konuksever . 3. birlikte g eden oba birlii : 1. armaan, bahi 2, gl : (koyuncu) han : cuci olu orda. ienin olu sartaktayn oludur. : 1. aina, tandk 2. konuk : hanmdan bir derece aa kadn, prenses demektir.
konuy tengrim: konuy-tengrim konuy kondu kondur kongar konik konuk konuk konul konulga konur konur konu kopan kopt : kaan kz, prenses, soylu kz : yerleik, yerli : konuksever, cmert : 1. koyu krmz renkteki at 2. kzla yakn renk tonu : can, ruh, yaam : 1. konu, komu 2. yerleim yeri 3. konuma, laf : 1. misafir 2. can, ruh 3. varlacak yer, menzil : 1. kerevetlerin altndaki, yk konan boluk, yklk : 1. konuk yeri, ba ke 2. konua verilen yemek, deerli yemek :. boz renginde, toprak renginde anlamna gelir. mecaz olarak yiit, kahraman, kibirli gururlu anlamlarn ierir. : 1. yakkl, civan 2. gururlu, onurlu, marur 3. kara ve kzl karm renk, : 1. yerleim, karargah 2. menzil, varlacak yer : 1. galip, utkan 2. ulu, yksek : kpt, ilkin msrn yerleik halkna, daha sonralar hristiyanlara bu ad verildi.
117
: sayg duruu, tren duruu : kop, ok, okluk : oklu, bereket, btnlk : trklerin en az 1700 yldr kullandklar mzrapl bir alg. bugn anadoluda yerini balama trnden sazlara brakm olmakla beraber orta asya ve sibirya trkleri arasnda hl kullanlr. : saz, balama (kop_uz) : 1. z, maya, asl 2. ate paras, ate : korucu
(gen
korgavu: savunucu, mdafi korii korig korinth : korucu, koruyucu, beki, yasak blgeleri bekleyen ve koruyan kii : 1. koru, aalk, yeil blge 2. korunan, yasak blge dzeni : tapnaklarda ve dier yaplarda kullanlan bir dzen. stunlar, ion dzenindekilere benzer, ancak balk farkldr. ion dzenindeki volt yerine akanthus yapraklarnn fkrd bir kasnaa sahiptir. (g. bean)
korkmaz: korkusuz, cesur korkun: korkutucu, rktc korkut korkut korkyra koru koru : korkun, heybetli anlamna gelir. : 1. heybetli, korkutucu, korku salan : korfu adas. : 1. koru, koruluk, aalkl blge 2. koruma blgesi, sit alan 3. yasak blge, askeri blge : yalnzca bir masal ve efsane anlatcs deil, ayn zamanda trklerin sosyal ve kltrel yapsn, en gzel ve net bir biimde dile getiren, konularnda bunu ileyen bunlar derleyip toparlayan, o gnlerin nemli olaylarnn notlarn tutan bir tarihidir de. bizler, bu ulu ve bilge kii sayesinde, trklerin, sosyal yaam, aile yaam, ynetim ve siyaset anlaylarn, kltr anlaylarn, ad verme biimlerini, adlarn nemini, rendik. bu yzden bu ulus, korkut ataya ok ey borludur. : koruyucu, korucu, muhafz : kor-rek : 1. ko 2. dizi, sra, dize
koruku korrek ko
117
: 1. koulan, koturan 2. neide, destans iir : 1. emredici, buyurucu 2. koucu, alkan, hareketli 3. dizen, dzenleyen : ll, uyakl sz
kotamga: ko-tamga kouk koul : 1. yanyana, birlikte, yaren, dost 2. koma, iir : hkm, art
koulgan: koul koyan, buyurucu koum koun kotan kotan kotku koy koyak koybala koylu : 1. koum 2. bal, yanyana 3. atn, eyer, kulan, zengi vb. malzemelerinin tm : 1. asker, sava birlii 2. halk, ahali 3. dizi, dize turul: kutan-turul : (kutan) : alak gnll, mtevaz : 1. koyun 2. merhamet, acma duygusu : (trkmenler) derin olmayan maara gibi doal ukurlara koyak derler, dokunakl hikayelere de bu ad verirler. : kuzu (oyratlarda isim olarak kullanlr.) : 1. merhametli 2. istikamet, yn, ynn bilen 3. koyunlu
koymaral: koy-maral koyon koyu koyuldar : tavan (oyratlarda isim olarak kullanlr.) : merhamet : 1. merhametli 2. hrmetli
koyulmu: 1. merhametli 2. alkan koyunlu koyurga : 1. hun, hunlu 2. merhametli : 1. hrmet, ltuf 2. acma duygusu, merhamet
koyurtang: zgrlk, hrriyet kozalak kozan kozan : am, selvi gibi aalarn sert iei : kazan : kozalak
119
kozgav
kozmogoni : evrenin oluumunu ve geliimini inceleyen bilim dal, evrendoum. kbek kdrg kgmen kz kk kkek kkda kken kkim kkl kk kktem kl kleler
(kebek)
: kurban, adak : (gkmen) 1. tanrsal, ilahi 2. sayn, saygdeer 3. gcn tanrdan alan : 1. gksel, tanrsal 2. gs, sine : 1. gk 2. aile, soy : gkek : emsal, rnek : gen, gelen, 2. kken, soy, aile : 1. gm 2. soyum, ailem : 1. tanrdan gelen 2. soylu : (kk) gk, gkten g alan, tanrdan gelen : 1. bahar 2. genlik 3. deha, akl : gl ululuk, sonsuzluk, derinlik, bilgelik : (atina'da) hukuk asndan kleler birer kiilik olmayp yalnzca erkek veya kadn bedenidir. ou satn alnm sava esiridir. m.. 430'da yaklak 250 bin nfus iinde atina yurtta 45 bin, kle 125 bin kadardr. en fakir yurttan bir, iki, en zengin yurttan elli kadar klesi olur. kle sahibi onun zerinde lm kalm hakkna da sahiptir. ne ki, kendisine kt davranlan klenin bir tapnaa snma hakk vardr. atina greceli yumuakl ile tannmtr, orada kle azat etmek olaandr. en ar alma koullar laurion gm madeninde uygulanan koullard, o vakitler bu maden youn bir biimde iletiliyordu. (estin. laporte) : halk, ahali : yk hayvan : 1. yardm, arka, destek, inayet 2. ahali, halk : hayal, illzyon demektir. : 1. hayal, d 2. irk, soy 3. cevher, damar : gerdan, d : hazine, define : (knk) cariye, odalk
119
: gnl, can : adalet, doruluk : knka, kenke, meveret : adalet, doruluk : gnl , can : ok, gr, okluk, bolluk : 1. bereket, bolluk 2. kalabalk : kabarck, kprck, oklu, art : 1. kpr, geit 2. sava davulu
: grgl, centilmen, beyefendi : aatan yaplm tabak : 1. grkem, ihtiam 2. ho, gzel, latif
krkli bike : gzel hanm anlamna gelir. krkli yah : gzel, iyi anlamna gelir. ks : sahalarda on kilometrelik uzunluk birimi anlamna gelir. (saha halk edebiyat) krkl krpe kr krm krmi : gzel, alml, cemile : taze, cvan : (krg) gzc, haberci, casus, gzlemci : 1. bak, nazar, gzlem 2. d, rya 3. zeka, fehm : astronom, rasat, gzlemci, yldzlar inceleyen kii.
ksemen: tas artan ko. kker kk ktz , kger : kundurac, yemenici, kundura tamircisi anlamna gelir. : dilek, temenni : kymetli
121
: 1. gven, gvence, teminat 2. azamet, gurur : afi, alm, fiyakal. : 1. yanc, yank 2. hayal : yanmaz, ate almaz. : at kuyruundan yaplan, gz kamamas ve gz arlarnn tedavisinde kullanlan bir dokuma. : priamos ile hekabe'nin kz, aineas'n karsdr. troya'nn d srasnda ortadan kaybolur. (estin. laporte) : on drdnc bulgar kral. (yakl.803. 814) : yer alt koridoru, dehlizi. (e. akurgal) : in kaynaklarna gre harezmn adlarndan biridir. muhtemelen bizans kaynaklarnda choalita adn tayan bir kavmin sir derya yaknndaki lkesine iaret ediyordu. : kvan, sevinli gurur : kvan : grz, demir topuz. : kapan : kaba, hantal, biimsiz, syleyii, ivesi kaba olan anlamlarna gelir. : kapal, gizli : (kubil) gkyz, feza, sema. : gen, ger : ger, gc : deste, demet, ba : ger, gmen : sihir, by
kuan kuani kubal kuban kubat kubat kubi kucan kucar kuam kuar kuda
kudagai: byc, doktor kudak kuday : kadak, kat, sert : tanrnn addr. alap, huda, lgen gibi.
121
kuku kul kul kula kula kulagu kulak kulan kulan kulani kulbak kuldam kulga kulgu
: 1. gonca, gl 2. aka, latife : 1. koyun 2. can, ruh 3. uurum 4. adalet : baml, bal, kle ballk, sadakat : 1. kzl ve karm renk, doru, bordo 2. yelesi, ve kuyruu kara, gvdesi kzla alan at 3. yabani at 4. gzkara, atlgan : 1. aklk, mesafe 2. iki kol arasndaki ara : 1. yaratc, klc, hkmedici 2. kula gibi 3. korkusuz, gzkara 4. kul-ak : (trkmenler) denizlerin karalara doru girmi olan paralarna (burunun aksi) kulak derler. : vahi at anlamna gelir. : 1. galip, utkan 2. vahi at 3. yaban eei : 1. at terbiyecisi 2. musikiinaz, mzisyen : merhametli, yardmsever : sadk kul : gvercin : 1. mfetti, murakp 2. gvercin
kuli. enlil : smerde enlilin dostu, dumuzinin bir sfat. kullab kulpu kuluga kuluga kulun kuma kumak kuman : smerde urukun karde kenti. : 1. kilit 2. kulluk, kulluk eden : gvercin, sumru gibi, kumru gibi anlamlarna gelir. uva trklerinden ad olarak kullanlr. : gvercin : tay, st emen adaki at yavrusu : solgun, soluk : 1. yardm, kmek 2. sevda, ak : trkten trkmen, kundan (hun anlamnda b.n.) kuman teekkl etmitir. kum, hun ile mnasebettardr. macarcadaki him, votyak ve samoyede kum, zryencede komi szckleri hep ayn mene gitmektedir, belki de latincedeki homo ve gota guma szckleri de bunlardandr. hepsinin manas insan, erkek demektir. (nemeth gyula). 2. solgun, sarmtrak. (r.r.arat). 3. kestane rengi ile sar aras (talat tekin). 4. kuman babularndan birini ad.
.
kuman
123
kuman
: 1. kullu, hunlu, hun 2. solgun 3. kumral, sar ile kahverengi aras renk 4. aman vermeyen, dirayetli
kumandi: mutlu, sevinli kumandur : romanyada kullanldn rasonyinin saptad trk adlarndan biri. kumaral : kumral, buday tenli
kumarga: kuatma, muhasara kumral kunan kunar kunarli kunuk kunduz kuni kunt kunuk kuobax kupi kuptan kur kur kural kuralay kurar kurak kuri kurik kurga : buday tenli : 1. iki yana gelmi ksrak 2. adaletli, adil : bereket, bolluk : bereketli, mnbit : koyuncuk : dere kenarlarnda yaayan, krknden brk yaplan bir hayvan : adalet, hakkaniyet, adaletlilik : 1. dayankl, metin 2. sade, gsterisiz : 1. mahzun, elemli 2. konuk : sahalardatavan anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : ince, zarif : niyaz, dua, yakar : smerde ilk anlam da, yeraltndaki kozmik diyarn yan sra ller diyarn da belirten szck. : dzen, sra, hiyerari, dzenleme : dzen, dzenlilik, kaide : ceylan, ahu : organizatr, dzenleyici : 1. kur 2. heykel, yontmata, ta bebek : 1. kr 2. kurucu : kurum, kurulu, yaplanma : 1. tecrbeli, bilge 2. ince, narin
123
kurgan kurgan
: eski trkede hisar demektir. ilkada mezar zerine toprak ylarak yaplan tepecik anlamna da gelir. bu ekilde yaplm mezar, hyk anlamlarn da ierir. : 1. istihkam, kale 2. ant, ant mezar
kurgarra : smerde tanra inannann cinsiyetsiz bir yanda, kalaturun elikisi. bkz.kalatur. kuri kuridin kurikan kurlas : urartuca ayak anlamna gelir. : batl, bat blgesinden : 1. krkan, damat 2. hisar, kale 3. aalk blge : dzen, ileyi, ahenk
kurman : romanyada kullanld rasonyi tarafndan saptanan trk adlarndan. kurman kurmu kurt : dzgn, dzenli, dzenleyici : planl, dzenli, rgtl : bamszlna olan dknl, evcillemeyen tek hayvan oluu, mcadelecilii, hareketlilii, gururlu ve zeki oluu, zellikle de sosyal ve rgt oluu ve daha bir ok zellikleriyle, trklere benzeyen ve trklerin de ok eskiden beri kutsayarak, sembolletirdii hayvan : kurulu, ayarl
kurtak
kurtkabek : kurtka (= yal kadn) ile bek (= be)den oluan erkek ad. kurtoga : iban hann 12 olundan birinin addr. kurtul : hara, vergi, cizye
kurtulgu: 1. vergi, hara 2. kurtulu, istiklal kurtulmu: zgr, bamsz, azade kurtulu: istiklal kurtulu savamzn ansna verilmi adlarmzdan kurtun : batl, batdan
kurultay : moolcadr. zellikle len prensin ailesinden bunun yerini alacak hkmdar semek iin toplanan mool eflerinin genel kurulu.
125
kurultay: kurul-tay kongre, divan, oturum kurum kurum kurut kuskun kusu : 1. kurulu, dzen, dzenleme 2. alm, jest, afi 3. kaya paras : figr, dans :1. kurt 2. kale burcu 3. kurutulup, suyu alnm peynir topa : atn kuyruundan geirilip, eyere balanan kay : smerde tanra anann sfatlarndan biri, anlam bilinmiyor.
kuan : yeilerin (toharlar) batya g etmesinden sonra m.s.1. 2. yzylda kuzey afganistanda ve kuzeybat hindistanda hkm sren toharistan hanedannn addr. kuak kuu kut kut kut : kuu, ku eiticisi : ku eiticisi : talih, uur, baht, mutluluk, ikbal, saadet anlamna gelir. (mut szc ile ayn anlamdadr.) devlet anlamn da ierir. : 1. uur, talih, baht 2. tanrsal, mbarek 3. can, ruh, dirilik, yaam kayna, yaam gc : 4. kader, yazg 5. erk, iktidar 6. bereket, nasip
kutalmi: kut-alm kutlu, mbarek, kutsanm kutami kutan kutar kuta kutgaru kutku kutlu kutluca kutlu kutluk : kutsam, deer vermi, mbarek eylemi. : 1. dua, yakar, niyaz 2. bir avc ku 3. saban, pulluk : kutsar, kutsayan, kut veren : kutlu, mbarek : buyruk, fermen : arbal, alak , gnll : 1. mbarek, tanrsal 2. bahtiyar 3. kabul grm, saygdeer : uurlu, baht ak : kutlu, mbarek : (kutlu) kutlu, mbarek
125
kutun
kutunmu: kutlu, mbarek kutur kutuz kuvan : kutlu, mbarek : 1. kut-uz 2. yaban kz : kvan, gurur, mutluluk, iftihar
kuvanduk: kvan, mutluluk, iftihar, gurur verici kuvart kuvrag kuyak kuyan : 1. kurt 2. dayankl, kavi, metin : toplum, toplumcu : zrh, demira : tavan, bozkr tavan
kuya koya : gne anlamna gelir. kuyka kuymu kuytak : kpe (oyratlarda isim olarak kullanlr.) : sevin, nee : mahfuz, siper
kuyturka: ba, ihsan, ltuf kuyuldar: saygdeer, saygya layk kuyum kuz : aksesuar, kpe, bilezik : dan, gne grmeyen yamac
kuzay veya kuzeri : (trkmenler) kuzeye ve glgeye den yerlere bu ad verir. kuzay : 1. kuzey yn, gnein az olduu yer, karanlk ve souk yer 2. kuz-ay
kuzey vuyi : wei liuya gre, 3. yzylda gney kazakistanda, kara. tau dalarnn kuzey havalisindeki bir lkenin addr. kuzgun kuzu kuzuk : kargagillerden, bir akbaba tr : 1. koyun yavrusu 2. yavru, bebe : ceviz anlamna gelir.
kuzulakadphises : m.s. 1.yzylda kuzey afganistanda ve evre sahalarda kuan hanedan hakimiyetini kuran yei hkmdarnn addr. kbey
.
127
: 1. g, kudret 2. gasb, zorba : gl, gc yeten : g, glk, zorluk : an, ksa zaman paras : gl, zorlu : g, glk, zorluk, kudret
kk yeiler : m..2. yy.da yeilerin gc nedeniyle dier boylarla birlikte batya deil, kuzeydou tibet vadilerine ve kukunor blgesine giden yei kolu. 6. yzylda inliler bu eski kk yeilerin adn tekrar kullanmaya balamlardr. oysa bu dnemde artk kk yei adlandrmasn, m.s.4. yzyl ortasndan sonra byk yei hkmdar kidarann oluyla birlikte kuzey afganistandan kuzeybat hindistana g eden yeilere atfeder. kk kl klk km kkler kkrek kl tigin kl klur kle klege klegen klek klem kler klt kltem : ufak, minyon : gl, zorlu : glk, g, zorluk : g, kudret : mneccim, yldz falcs : 1. onur, gurur 2. kkreyi, kkreyen : kl-tigin birka anlam: 1. ate prensi 2, yenilmez prens 3. ulu prens 4. yokedici prens 5. gl (gibi) prens : 1. ate, atelilik, yakclk, yokedicilik 2. yenilmezlik 3. ulu, nl 4. cesaret, gzkaralk 5. gl, gl gibi geni ve byk : ululuk, yksek mevki, saygdeerlik. kl-ur : 1. gle , gl 2. demet, ba, deste : 1. gle, gleryzl 2. name, melodi : glen, gleryzl : 1. frtna, kumfrtnas 2. bakra, tahtadan yaplm yourt kab : bereketli, mnbit : kl-er ..ulu, saygn kii. : tapm. (g. bean) : deste, demet, buket
127
kltigin klg klg klk klk klnk kls km km kn kn knek knde kndn kndz kng knger kni knka kntem knen knlk kr ad
: ate, ocak prensi demektir. moolcas ot igin. : nl, anl, mehur demektir. : (klk) 1. nl, mehur, ok tannan 3. hzl, seri : sahalarda glge anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : kl, mehur : kazma : sahalarda anahtar anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : gm demektir. (13. 14. yzyl.) : gm : gn, gne : sahalarda gne anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : gnelik, emsiye : 1. gnde, gnee e deerde 2. izci, takipi, halef : gn : gndz : cariye, dii kle : 1. arzu, dilek, temenni 2. cariye : 1. adil, adaletli, hukuku, yasalara bal 2. itaatkar, muti : danma, nasihat : gnlk, gndelik : muti, itaatkar, saygl : 1. emsiye, 2. gnlk, yvmiye : kr (= bir nvan. eitli trk boylarnda 1. gr, bol, sk. 2.salam, sarslmaz, yiit. 3. canl, evik. 4. semiz, iman, grbz. 5. youn, kaln. 6. gl, muktedir, hzl) ile ad (= hakan vekili). : 1. gr, sk, bol, bolluk 2. canl, diri, salam, sarslmaz 3. grleyen, kkreyen, kabaday, gzkara, yrekli 4. z, maya, zn yitirmemezlik 5. dzen, dzenlilik 6. are, zm, deva : esas, asl, maya, z
kr
kre
129
kri kri kriyen krkan krmen krgen krn klik km kven kveni kz kznek
: kabaday, gzkara : i geiren, imrenen, kskan : mool anda byk kitleler halinde gen gknclere kriyen ad veriliyordu. (b.gel) : 1. kr-kan (gr-kan) 2. damat (krekan) : zl, soylu : 1. grgen 2. kregen, damat : 1. zl, soylu 2. dzen, dzenli 3. kskan : 1. glk, g, zorluk 2. mutlu, mutluluk : 1. ar, edep, hicap 2. g, gllk : gven : gvence, garanti : gz, sonbahar, hazan : ik krlmas, aksi. ziya
kyklop duvar : dzgn olmayan byk ta bloklardan oluturulan duvar. (e. akurgal) kyma reversa : stteki dbkey blm knt yapan dalgal bir korni. ounlukla kalp biimi yaprak motifleriyle sslenmitir. (e. akurgal) kyrenaika : libya, kyrene ehri. kyrene kyzikos lain : avc nymphe, apollon'un kalbini eler, apollon onu libya'ya gtrr ve onun adyla anlan lkeyi ona verir. (estin. laporte) : erdek-balkz. : (dorusu ilan). anlamlar unlardr: 1. tyleri beyaz benekli bir cins erkek ahin. 2. ahin, tarlan, lan ayn kuun eitli adlardr. bir genci tarif ederken ahin gibi olan denir. bir gzeli anlatrken de lan gzl derler. vkfta olduu gibi seyyad olup kurub mehebbet topun - lan gzl hub ikr tutmuam. 3. iddetli, yaln, sarp. 4. yiit. 5. eski bir trk aireti. nizam edebi mektebinin en grkemli devamclarndan saylan emr hsrev dehlev bu kabiledendir.
larak : tufandan nceki bakentlerinden biri, olaslkla isin yaknlarndadr. lenge: kene luuk : sahalarda soan anlamna gelir. (saha halk edebiyat) mami manas : 1. saygl, sz dinler 2. sayg, hiram : 1. huy, miza 2. heybet, heybetli
129
mangalay: 1. aln, yz, cephe 2. svari, iyi ata binen mangu mangur maral masum mayda mec megara melam : meng, beng, sonsuz : mangr, bakr para : ho'ai. m. beyaz dii geyik, cengiz han'n ana ceddi. (moollar'n gizli tarihi)
1
akt : saf,
: narin, ince, ince yapl . baszlk ve sonsuzluk. : thebai kral kreon'un kz, herakles'in kars. hera herakles'i ldrtr ve onun ocuklarn ldrmesine yol aar. (estin. laporte) : dehet saan tanrsal n.
meleagros: artemis'i gcendirmi olan kalydon etoliallar'nn kral oineus'un olu. artemis lkesinin bana belal bir yaban domuzu gnderir. meleagros domuzu ldrr. ancak, artemis etoliallar ile kuretler arasnda sava karr ve bu savata meleagros daylarn ldrr, annesi de onu lanetler. (estin. laporte) menik mende mengen meng : mlkiyet, mal varl : (mente, minta) acele, aceleci : 1. nianc, iyi ok atan, oku 2. becerikli, mahir : 1. ebed, daimi, sonsuz, ebedilik, sonsuzluk. bengi, beng, bangu ayn szcn deiik okunulardr. 2. balkesir evresinde oynunan muhteem gzellikte bir oyun. inanca gre dman kumandannn kellesinin evresinde oynanr. : ebedi, sonsuz, sonsuza kalan, sonsuzluk, lmszlk : sonsuzluk, sonsuzlua ulam, ermi, ulu, saygdeer : odysseus'un sadk bir dostudur. (estin. laporte) : nianc anlamna gelir. ilteri kaann byk olu olan bilge kaann addr. iban hann 12 olundan biri de bu ad tar. : 1. soylu, saygdeer 2. btn, btnlk, btnlk : 1. bin, bin says. 2. ben, gamze :1. ben, gamze 2. huzur, refah 3. bin says
131
: rahat, huzur, refah : ok klliyetli. : btn, btnlk ( mete hann asl adnn bu olduunu syleyen tarihiler de var.) : zgn, hznl : serap, algn
muncuk: boncuk, tak, mcevher mung : 1. hzn, elem, znt 2. ming, ben, gamze
munglu: (mungluk) zgn, bunalm, hzzam mungul munzuk mek mge mldz mren natuk : hznl, elemli : (muncuk, boncuk) boncukun macar azyla sylenii : pck, buse : inci iei : berrak, saf : irmak, akarsu : yurt, avul, yerleim blgesi.
nayman: 1. soylu, asilzade 2. kendinden emin nirun nogay noyan oba oben obo obulaz obut obuz : saf, katksz, sade. : babo, serbest, azade. engizliler dneminde, genellikle uygur asll memurlara verilen bir unvan. : 1. soyluluk nvanlarndan ( avrupallarn, valye, sr, nvanlarnn karl) 2. skunet, huzur 3. bakomutanlk, bakomutan : 1. yurt, mekan, mesken, diyar, adr, mahalle 2. gebe, kabile, airet : 1. gen aygr 2. erkek deve yavrusu : trkedir. ta, kutsal bir yere ya da almas zor bir geie konulan ta ynlar anlamna gelir. : (oblas, oflas) 1. gzpek, atlgan 2. alicenap, yce gnll. : eref, haysiyet : kaynak, menba
131
: (otak, odak) atelik, ate olan yer, ate tten yer. ev, yuva, insan eitiminin, balad, insann pimeye ve biimlenmeye balad yer. : ocak sahibi. : ot, ate : ocak, yanma, yansma merkezi : hanm ozan : atei
odgurmu: 1. oturmu, oturakl, sakin, kendinden emin 2. yuva kuran, birlik kuran og : ok (doma, doum, yaratl)
ogan oan, ugan : tanr, alap, huda (dorusu ugan) anlamlarna gelir. ogan : (okan, ugan) 1. tanr, tanrlk vasflar, yaratma, yarat, dou, halik 2. anlay, zeka, bilgelik 3. eski trklerde, kan davalarna kar kan, oba ve oymaklar arasndaki geimsizliklerde, arabuluculuk yapan, bar tanrs 4. altay ve tuna trklerinde ate tanrs : krpe, gen kz : 1. azim, kararllk 2. niyet : ura, mcadele, megale : benzer, benzerlik, benzeyi
ogtadurmu: okda-durmu ( bu ad, iki anlamda da yorumlanabilir. akll, zeki durmu. zor durumda kalan, zor koullarda olan durmu..) ogur : ogur terimi hsm olan kabileler topluluu, boylar birlii anlamna gelir. (p.golden)
ogur veya ugr yahut ugor : macarlarn atalar. 6.yzylda bakrd blgesinde ve volga ile urallar arasndaki steplerde yaadlar. rubruk, bakrdlarn 8.yzylda macarlarn da anladklar dillerini muhafaza ettiklerini kaydeder. (gumilev) ogur ogurlar : 1. gizlilik, gizem 2. uur, baht, talih, mutluluk : baz gruplar m.s. 463de avrupaya gelen ve birok boydan oluan gebe bir kavimdir. kaynaklar, onogurlar ikili adlaryla yani onogur. bulgar adyla da anar. in kaynaklarndan yola karak, ogurlarn tiel denen byk bir boy grubuna dahil olduklarna hkmediyoruz. bu boy ittifaknn dou boylar orhon trk imparatorluunun kuzeyinde, altay dalarndan baykal glne ve manuryaya kadar yerlemilerdi. tiellerin merkez gruplar, m.s. 600 dolaynda hazrlanan ince bir boy ktne gre, sogdiann kuzeyinde, u halde sir derya yaknnda, bat gruplar ise bizans imparatorluunun karadeniz eyaletlerinin dou havalisinde, kafkasyann kuzeyinde yer alyorlard. dou tiel gruplarndan en nemli rol tokuz. oguz ve dokuz boydan oluan uygur boy ittifak oynamtr. in ve bizans kaynaklarnn karlatrlmas yoluyla tiellerin bat boy gruplar ogur
133
boylaryla ayniletirilebilir. buna gre oguz ve ogur boylar ok eski ve ok byk bir sahaya yaylan bir boy grubunun dou ve bat kolunu oluturuyorlad. ogurlu: uurlu ogurmu: gizemli, az sk ogutur ogn : gizli, gizemli : o-gn (..eski bir trk gelenei olan, tarihin nemli ve zel gnlerinin ansna verilen, o gn ya da o gnlerin yldnmne denk den gnlerde doanlar iin kullanlan bir ad. rnein, fenerbahenin eski futbolcularndan o gn altparmak 10 kasm 1938 doumludur ve ata nn lmne atfen bu ad almtr.) : uurcuk : krpe kz : kei yavrusu : bir yanda doum yapan, koyun ve kei : oul, erkek ocuk, gen erkek : uurlu : 1. gizli, gizemli 2. yava, ar
oul han: oul-han oul oula oulak : 1. olan, erkek ocuu 2. evlat, genel olarak, kz yada erkek ocuu : 1. oulcuk, biricik oul, biricik evlat 2. en kk oul : oula
oulganmi: olu olmayan oulgaymi: olu olmayan our ou ouz : 1. uur, talih, bahtiyarlk 2. vakit, zaman, devir : 1. bolluk, bereket 2. hsm, akraba, nesil : ahlamlar: ok (boy, uruk)tan, oklar, sonundaki z okluk ekidir: omuz, gz, biz ve sizdeki gibi. 2. trkiyenin birok yerinde hile bilmez, ktlk yapmaz anlamnda kullanlr. 3. salam, grbz, gl (delikanl). 4. temiz kalpli, dost, iyi arkada. 5. kyl, basit, saf, tecrbesiz kimse. 6. mbarek, pk yaradll. : 1. ok. uz 2. auz, az 3. kz 4. olaanstlk 5. ar, davet, toparlama
ouz
ohox uota : sahalarda alev anlamna gelir. (saha halk edebiyat) ox saanan t : sahalarda ok ve yay anlamna gelir. (saha halk edebiyat)
133
oxus ok okan okatmi oki okhrida oki okii oklami oklu okak okan okta oktar oktar oktay okuklu
: amu deryann yunanca. latince ad. bu nehrin yukar ak blgesinin iran adnn (vahs) karldr. : 1. doum, dou, yaradl 2. akl, us 3. dokunma, el srme 4. syleyi, ar, haber verme 5. silah, yay ile kullanlan ok 6. rgt, tekilat : 1. ogan 2. anlay, fehim : (okutmu) haberci, ulak : 1. okuyucu, haberci 2. ok atan, oku 3. rgt, komitac : ohri. : ar, davetiye : daveti, davetkar, arc : ok atm, sava : 1. akll, zeki 2. rgtl : benzeyen, andran, tandk, bildik : benzeyen, okayan : akll, zeki, dahi : hun beylerinden ruann kardeinin addr. (attilann amcas, b.n.) : 1. oku, iyi ok atan 2. bilgili, akll, yaratc 3. daveti, davetkar : geday: (ketay) : alim, bilgin
okumagan: arif, eitimsiz ama kendini yetitirmi, olgunlam okun oku okulu okutan okutgan okuv olagan olam : toy ve dn davetiyesi : 1. bilgi, bilgelik 2. bereket : 1. alim, bilgin 2. bolluk, bereket, bereketli : eitmen, retmen : okutan, eitmen : okuyu, kraat, ar : olan, doal, olumlu : debdebe, gsteri, tantana
135
olbak olca olca olca olcay olcay olcaytu ola olam olum olga olga olgun olum olun olu oma omak omay omrak omur omurca
: olu, oluum : kadn esir, ganimet, bolluk anlamlarna gelir. : ganimet, bolluk : tren, seremoni, tazim : mutlu, bahtiyar anlamna gelir. : tanr sfatlarndan. baht, talih, ak talih, ululuk : ak talih, baht ak, bereketli : ganimet, bereket : ganimet, nimet, bolluk : 1. olgunluk, olgun, yetikin 2. hner, marifet : olgun erkek anlamna gelir. : olgun, olmu : yetikin, olmu, kamil : olu, dou, olmaya elverili. : 1. olu, olgunluk, arballk 2. gen, taze 3. soyluluk : oluum, dzen : ama, gaye : 1. soy, kan, soyluluk 2. aile, akraba : (umay) sekin, gzide : sevilen, mauka : (umur) 1. ilgi, heves 2. g, dayankllk, dayankl : salam, dayankl
omurtag: kartal yavrusu omurtak, omurtag : bulgar trkesinde, omurt: kartal, . ak: kltme eki: kk kartal. (talat tekin). omurtag (kartalag) : bulgar han (814 . 831). kurum hann olunun da addr. onak onaka onal : 1. onanm, kabul grm 2. sevgili, el stnde tutulan : 1. (onak) 2. on-aka : 1. dou, ortaya k 2. salam, dayankl
135
onanli
onanmi: salam, bayndr, destekli onat onata onay : 1. salam, dayankl 2. yakkl 3. terbiyeli, iyi davranl : makbul, hatrinas : 1. salam, dayankl, uygun 2. makul, kabul, tasdik
ong tutuk: ong-tutuk ong ongan ongon ongon . 1. salamllk, kalclk, dayankllk 2. iyilik, rahmet, bereket, bolluk 3. sevin, nee, mutluluk : bahtiyar, mesut, mutlu anlamlarna gelir. : trke. moolcadr. ate prensi, zellikle hkmdarlarn ailelerinde baba ocan ve lkeyi koruyan en kk olan anlamna gelir. : trke. moolcadr. putlar daha dorusu ruhlarn bulunduuna inanlan tasvirler anlamna gelir. eitli malzemelerden yaplr ve pek ok eyi betimlerler, kavim tapncnn byk bir blmn temsil ederler. (roux. o.asya)
ongon(ruhlarn bulunduuna inanlan tasvirler). ongon(ruhlarn bulunduuna inanlan tasvirler). ongu : 1. kar, kazan 2. set, stre
ongu alp: ongu-alp ongu ongun ongun ongur : karl, kazanl, verimli, uurlu : totem anlamna gelir. : 1. bolluk ve bereket tanrs. 2. uurluluk, verimlilik, kalclk 3. av totemi, kutsanm av hayvan 4. totem, sembol, bayrak, flama : 1. kurtulu, salah 2. on. ogur
onogurlar : macarlarn ve ugor kavimlerinin (vogullarn ve ostyaklarn) de adn tadklar ogur kavimlerinin boy gruplarndan biridir. macarlarn onogur ad slav dili araclyla batda da yaylmtr. (ongri, ugri, hongrois, ungar vb., ugor kavimlerinin rusa ad yugridir). onogur bulgarlarnn kolundan biri kafkasyann n cephesinde, kuban blgesinde, dieri volgann orta aknn dousunda, kazan civarnda, ncs de tunann gneyinde yani bugnk bulgaristan arazisinde yerlemiti. volga onogur bulgarlar, ounlukla fin. ugor olan komu kavimlere de hakimiyetlerini yaymlard. onogurlar : onogurlarn ilk dnemleri hakknda ayrntl bilgi sahibi deiliz. batya glerinin balad yer, kuzeydeki kazak bozkrlar olmaldr. bir depremde yklan ehirleri bakathn sogdca olan ad ve balantlar, orta asya ile ilikileri olduunu gsterir. bunlar 460lardan sonra kuzey kafkasya bozkrlar ile kuban irma yaknnda birikmilerdi. gebe olduklar halde, grece gelimi saylabilecek bir tarm
137
bilgileri vard. ticaretle zellikle de samur derisi ticaretiyle urarlard ki, bu da onlarn orman blgesindeki halklarla balar olduunu gsterir. (p. golden) onuk onuk onu opak opan opin opur opuz or orak : usule uygun, zenli bir hlde olan, yararl, drst, iyi karakterli anlamlarna gelir. : 1. salkl, dayankl 2. uurlu, aziz, saygdeer 3. usul, yol, teaml 4. yararl, faydal : 1. bereket, bolluk, verim 2. uur, talih : (apak) temiz, bakml : maara, delhiz : (apn, afn) zrh, demira : obur, itahl : kat, sert : 1. yer, durak, blge 2. doramak, bimek 3. mevki, mertebe 4. dzen, kurulu : doramak, kesmek, dorayc, biici
oral: 1. or-al (..almaktan) 2. aral oran oray oraz oraz orbuk orcus orun orda ordu orduca orga orgarun orgir orgun : 1. taht, eref makam 2. yksek mevki, yksek derece : or-ay 1. ayn, eit, e deerde (krgzlarda) 2. frsat, hamle : kut anlamna gelir. : (uraz, uras, raz) eref, onur, talih : (trkmenler) dalarn zerinde dey ve doal maaralara bu ad verir. bunlarn iinde ya, peynir saklarlar. : lm eytan. romallar onu ller lkesi'yle kartrrlar. (estin. laporte) : 1. kesici, keskin, dorayc 2. blge, vilayet 3. onurlu, ahlakl, iyi huylu : orta, merkez (kaan veya han otann bulunduu yer) : (orda) 1. orta, ekirdek, merkez 2. silahl ve dzenli topluluk : 1. ordu ile ilgilenen 2. ortaca, ortanca : bayrak, flama : 1. istihkam 2. bayrakl, bayrak sahibi : kesici, biici : srda, sr saklayan, ketum
137
or-han
: 1. ouznamede ouz kaann amcas ve kayn atas 2. otmanoullarnn ikinci han ve otman bein olu 3. timur krkan hann komutanlarndan 4. yldrm bayezitin en kk olu : sr saklayan, srda, gizli, gizemli
orhun
orkun, orhun, orhon : or (= mstahkem mevki, kale burcu. 2. hendek) ile kun ( = hun)dan. ormag orman ormu ornak orosius orpag orta ortai orta ortayz ortug oruk orum orun orun orun orunak orunduk : doramak, bimek : aalk, blge : dorayan, bien : 1. taht, tahtravan 2. yer, yre : m.s.418den sonra, ispanya kkenli, latince yazan kilise mensubu bir yazar. dier eserlerin yan sra ok kullanlan bir dnya kronii zetinin yazardr. : mene, kk, neseb : 1. ortadaki, ortanca 2. ilml, dengeli, ortayolcu : ilml : ortak, ortalama, ortada buluma : orta-yz kazaklarn, ana blmnden biri : ortak, pay sahibi : 1. yol, eylem, gidiat 2. are, zm, imkan, uygunluk : mera, otlak : makam, mevki, mekn, menzil, yer anlamlarna gelir. : 1. makam, mevki, zel yer, erefli yer, taht 2. karargah, grev yeri : hediye, bahi : 1. oya, ileme 2. rehin, emanet : koltuk, iskemle
orunguluk: bayrak, flama orunlug oruntag orus osaluk : taht, makam : yksek mevki, makam : 1. talih, uur, baht, mutluluk 2. ama, hedef : uzluk anlamna gelir. kuman babularndan birinin ad da osaluktur.
139
osetler
: kafkasya boaznn orta blmnde, burann kuzey ve gneyinde yaayan ve eski alanlara yakn iran bir dil konuan kafkasya kavmidir. lkelerinin grcce ad ovs. ethi, anlam oslarn lkesidir. (bkz as, asi) : igzar, hamarat anlamna gelir. : 1. hamarat, igzar 2. neeli, en
oskay oskay
osroene : helen, latin kaynaklarnda urfa yresine verilen ad. ostrakon : bir mlek parasdr, zerinde ostrakismos yani bir kii hakknda on yllna srgn cezas karar yazldr. (estin. laporte)
ostuol : sahalarda masa anlamna gelir. (saha halk edebiyat) ot ot otaci ota : or trkesinde elektrik anlamna gelir. (.h.akaln) : 1. ate, ocak, ev 2. nebat, bitki : (utac) 1. doktor 2. eczac, ot ve bitkilerden ila yapan kii 3. kam, baks : 1. oda, iinde ate yaklarak oturulabilen byk ve geni adr 2. yeni evlenenlere armaan edilen ev, adr
otaa: ot-aa ..evin reisi, aile reisi, evde sz geen kii otak: yeni evlenenlere armaan edilen ev, adr, oda otam : otamak (halk dilinde hastay ila vererek iyiletirmeye almak, tedavi etmek, zehirlemek anlamlarn tar. bat trkistandaki trkmen boylarndan birinin de addr. kelimenin sonraki ekli demitir. otami otancak otar : doktor, hekim : ila, merhem, deva : geici, fani
ot-igen (ot-tigin adnn , mool azndaki sylenii.) otigin otgun otkun otlu(k) otman : moolcadr. ate, ocak prensi anlamlarna gelir. : kabaday. : kabaday. : ateli : ailenin en kk olu .ocan ateini yakp stacak ve devamll salayacak olan, ok eskilerden beri sregelen, trk tresince ocuklar arasndaki paylamlarda ev , en kk ocua kalr. bu yzden ilerde evin yada mlkn idaresi kk olandadr. yani, ocak, onunla yanmaya devam edecek, aile oba yada oyman yaam onun sayesinde srecektir. bu ocuklara ierenotman, ot tigin, othanvb. adlar verilir.
139
: hun hkmdar atilann (yazar attilay tek t ile yazyor, b.n.) dedelerinden birinin ad. : ateli, ate saan : bkz. kang. tarban : trke. moolcadr. ate prensi, zellikle hkmdarlarn ailelerinde baba ocan ve lkeyi koruyan en kk olan anlamna gelir. (roux. o.asya) : dzgn, muntazam : gzpek, atlgan : el ile yorularak yaplan yiyecek
oy duoraana : sahalarda yank anlamna gelir. (saha halk edebiyat) oy oya oyan oyaz oybak oybat oygak oygur oyinli oylum oymak oymok oymur oynak oyrat oytun oyur oz : 1. dnmek, dnce, fikir 2. ukur : 1. oyularak yaplan elii, ileme 2. emanet, rehin 3. sempatik, minyon : 1. iman, inan 2. dnce, efkar : ukur, kuyu : ukurlu vadi : oyuk ve ukurlu yer : 1. oya, rehin 2. uyank, mteyakkz : dere yata, dere oyuu : dnceli, efkarl : 1. ukur, kuyu, boluk 2. kurucu, kuruntu, yormak : yn, kitle. trklerin sosyal birimleri iindeki sralamada, obadan by boydan kk olan akrabalar topluluu : yksek anlamna gelir. : dere, dere yata : maral, ceylan, vb. hayvanlarn bir arada olup su itikleri kuyu, su birikintisi : derin, oyuk, derinlemi : kutlu, mbarek anlamna gelir. : vcut, endam : ileri, n, nde
141
oza ozai
ozami kaan: (uzam kaan) ozam-kaan ozami ozan ozar ozgan ozman ozul ozut ozutgan bek bge cal cek ct alan dem demi den dgl : uzam, uzman, usta iinin ehli : (uzan) nc, herkesin nnde olup hitap eden, iir yazan ve okuyan, kopuz alarak iir okuyan ve yazan. usta, iinin ehli : uzman, usta, bilir kii : kademeli, dereceli, ncelikli : uzman : esas, kaide : ikamet, ikametgah : ileride, ilerici : kk grup, tim, takm, para : ced, ata, soy : c-al intikamc : 1. esinti, hafif yel 2. bur : intikam, : -alan kinci, intikamc : 1. bor, bakiye 2. dl, mkafat : 1. eczac, doktor 2. ricac, yakaran 3. borsuz, bakiyesiz 4. dl veren : 1. ricac, duac 2. dl : vlme, vn kayna, vlme nedeni
dglm: 1. lm, len, baarl, dl alm 2. ricac, duac dgr drm dget dk dl : uygun, yerinde, vaktinde : sekin, mmtaz : ricac, yakarc, duac. t...yakutlarda, akarsular tanrs : rica, yakar, dua, niyaz, arzu : 1. usluluk, aklllk 2. yceltme, ululama, mkafat
141
dn d g gd gdm ge ge ge geday gel get gir gl gredik gr gl er le rek ren ret reyk rk rn t tr
: 1. deme, deyi 2. yakar, niyaz : vakit, devir : (ok) ana, anne, yaratan, douran : vme, methiye : 1. vlen, methedilen 2. nce, ncelikli : ok akll, yal kimse, ulusun by anlamlarna gelir. : (ke) dahi, ok zeki, ok akll : iki yana gelmi ko : (ketay) : 1. zeki, akll, akl banda 2. bur : 1. akl, zeka, aklllk, 2. sevgi, muhabbet : sevin, nee, elence : dahi, ok akll : 1. mrebbiye, eitmen, yetitirici, retmen 2. idman, talim, antrenman : 1. renilecek olan reni 2. arkada, refik : vlen, methedilen, vlmeye layk : vc, methedici : akl birlii, fikir birlii : toplant yeri, cemiyet , dernek : < renmek. : gelenek, terbiye : gelenek, grenek, terbiye : munis, cana yakn, el stnde tutulan : 1. deneyimli, bilgili, renmi, ders alm, yetimi 2. honutluk, memnuniyet : metih, vme, ululama : vme, methedici : c, methedici
143
lm n n nek
: baarl, destekli, lmeye layk : 1. < nmek.! 2. itina, dikkat 3. sra, defaat : vn, iftihar, vnme gerekesi, iftihar vesilesi : nmeye deer, nme nedeni
nm: vnm, vnmeyi haketmi, gururlu nr: gururlu, marur r t k ki kr ke ke ker : er : 1. anlay, kavray 2. nasihat, tavsiye, deneyim aktarm : (g) 1. z, dou, olu, gelime 2. zeka, bilme, us, yetenek, ana, douran : okeci, arc, davet edici, davetiye veren kii : zeki, anlayl : isim olarak da kullanlr. dhi anlamna gelir. : dahi, yanlmaz, bilge, ok akll : dahi, sper zeka
kerman: dahi, bilge, yanlmaz kl kmen ksm ksz : 1. dahi, akll 2. egemen, denetimci : isim olarak da kullanlr. akll, uslu anlamna gelir. : arzu, murat : desteksiz, arkasz, oluumsuz, gelimeye engel durumu olan, (halk arasnda, anas olmayan, len ya da ayr olan ocuklar iin de bu adn kullanlmasndaki neden, anann, ocuun yetime ve geliimindeki nemine atfendir.) : isim olarak da kullanlr. faik, isabet eden, yanlmayan, doru hedefine veya maksadna varan anlamlarna gelir. : 1. keli, akll, dahi, yanlmaz, deneyimli, bilgili 2. azametli, gsterili : isim olarak da kullanlr. mehur, nl, sanl, kuvvetli anlamlarna gelir. : 1. akll, bilge 2. asi, bana buyruk, pervasz 3. mehur, gsterili 4. bahar, ilk yaz : isim olarak da kullanlr. kahraman, kuvvetli anlamna gelir. : 1. akll, bilinli 2. kahraman, cesur, korkusuz, bana buyruk : 1. ok, okluk, bolluk 2. akl, us, bilin
143
kn
: kendine dn, ze dn
knm: zne bal, zne dnen k kz : 1. ok, okluk, bolluk, bereket 2. akl, bilin, bilinli : 1. irmak, nehir, byk akarsu 2. uzman, bilge, ehil, dahi 3. kz (amanist gelenekte, tm boylar iine alan, ortak soy totemi) bu yzde, ouz adnn buradan gelebileceini syleyen bilim adamlar var. bilindii gibi, ouzun en byk ve en belirgin zellii, btn trk boylarn bir araya getirip tek devlet ats altnda toplamasdr.
lbzk : lmezcik (oyratlarda isim olarak kullanlr.) ler lm lmez n nal nalan naldi ncek ncel ncelik nc ncl nek nda nde : 1. mhendis 2. arbal, ll 3. sava buyruu, saldr buyruu : 1. adap, usul, erkan, yol 2. arballk : 1. dirayetli, dayankl 2. ok sevilen, unutulmaz, iz brakm : 1. dou, gnein doduu yn 2. ilk, balang, dou, meydana geli 4. ilke, ncelik, prensip, temel : n-al nc, lider, nde olan : n-alan, lider, nc : n-ald, lider, nc : nce, nceki, selef : 1. selef, daha nceki 2. nde olan, nc, rehber 3. ncelikli, imtiyazl : imtiyaz, torpil : 1. ilk, orijinal 2. lider, yol aan, nde olan : 1. nc, nde, rehber 2. birinci, ilk : ncek, nceki, selef : ayn ncelikte, ayn imtiyaz paylaan : nc, nceki
ndegn: nde-gn 1. nemli gn 2. nceki gn nder nde nde nd : nde olan nc, lider : isim olarak da kullanlr. rehber anlamna gelir. : yol aan, rehber, mihmandar : nc, mihmandar
145
ndl ndn ne nek nel nem nen ner ne ney ng ngel ngen nger ngi ng ngk ngl
: 1. en nde, en ndeki, nc 2. ncelik, imtiyaz : 1. pein, peinat 2. nde, nde gelen : ileri, ileride, tede : dayanak, direk, destek : 1. usta, uzman, pir 2. vade, mhlet : ncelik, imtiyaz, deer, kymet, hassasiyet : 1. nde olan, ne geen 2. ballk, sadakat : n-er nc, rehber, klavuz : isim olarak da kullanlr. rehber, klavuz, inet (ndemek: inat etmek) anlamna da gelir. : 1. ne geen, nde gelen 2. ykseklik, balagat : ilk, birinci, bata gelen : 1. arbal, olgun 2. nc, nclk eden : 1. zafer, utku 2. uzun boylu, levent : hiddetli, asabi : (ng) 1. deiik, farkl, srad 2. nce, ncelikli : 1. nc, klavuz 2. atak, atik, hareketli 3. delil, kant, isbat : yastklarn ucuna yapla ileme : yol gsteren, n ayak olan
n-kuzu kurban, kurbanlk n nm nr nrt nt pgine pke pz : nce, nceki, selef : 1. birinci, ilk 2. haslat, ganimet, kar : balang, siftah : nce, ncelik : nce, ncelik : pck, buse : i geirme, fke, hrs : can, ruh, nefs
145
rm rn rek ren rge rgen rg rikli rken rkin rnek rbl rpen rs rt rte rtgn rtn r rm rn rn rnd rndl rs s srk
: reyi, geliim, byme : ipten rlm merdiven : isim olarak da kullanlr. yap, bina, mimarlkla ilgili i ve ss anlamlarna gelir. : 1. rme yapan, rc 2. eskiden kalma kalnt, kalnt kent ya da mezar : 1. rnek, motif, rg rnei 2. ahika, ykseklik : 1. rl ip, urgan 2. kei klndan yaplan ip : 1. dokuma aleti, dokuma tezgah 2. mevki, mertebe 3. tmsek, tepe : eciyeli : 1. urgan, rl ip 2. fidan : 1. fidan 2. taht, tahtrevan : numune, standart, l : sahalarda pazar gn anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : 1. rtl, kapal, gizli 2. alev, alev : zerinde metal maden dvlen demir ktle dayankllk : sahalarda yangn anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : rt, rtl : saman ayrlm, harmanlanm tahl : omuz stne alnan rgl giyecek, pelerin : rg malzemesi, dokuma tezgah : it, al : isim olarak da kullanlr. gkyznn ak, beyaz hli, adrn tepesinde aydnlk iin braklan aklk, baca, pencere anlamlarna gelir. : 1. sa rgs, belik 2. beyazlk, temizlik 3. gkyznn bulutsuz hali 4. rn, haslat : ar, temiz, saf, pakize : 1. sekin, gzide 2. saf, temiz, pak : sahalarda nehir anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : gerek, hakiki : 1. mert, z sz bir 2. esrik, kendinden gemi, sermest
147
: fantezi, hayal, fantastik : (demi, otam) : 1. ricac, yakaran 2. ileri, ileri gemi 3. rc, tc, okuyucu : gemi, am, tede olan : delici, delip geen : itibarl, saygdeer, muhterem : 1. ricac, duac 2. geici, fani : rica, yakar, istirham : (tk) arz, niyaz, rica, dua, dilek : 1. ricac, duac, niyazc, tanrya yakaran 2. gemi, mazi, onurlu ve nl mazi t...trklerin, ilk bakentlerinden. tanrnn, trklere armaan ettiine inanlan, kutsanm, ormanlk, dalk blge : 1. dn, verme, ba, mafiret 2. yakar, yalvar, niyaz : 1. rica, dilek, maruzat, istirham 2. iltimas, tarafgirlik : vlen, vlmeye layk : vn, iftihar : vlen, vlmeye layk : vlmeye yol aan davran, gurur ve onur kayna : t, nasihat : fke, hiddet, hn : 1. taklit, benzeme, benzetme, 2. hikaye : eilim, benzeme, taklit etme eilimi : zaman, devir : coku, cokunluk, tezahrat : (trkmenler) nehirlerin etrafnda bulunan eimli araziye bu ad verir. : kiinin ben derken, anlatmak istedii, tinsel varlk. 1. ben, tin, can, ruh, gnl 2. asl, esas, temel, unsur 3. ahsi, kiisel, kendi, kendine aitlik 4. uz, uzluk, ustalk 5. dere, rmak
z-ak soylu
147
z-bek cesur, kendine gveni tam zbek-han (..baz kaynaklarda, uzbek han olarak da geer) zbir zdek zdel zden zek zel zen zen zerk zge zge zgel zgeri zg zgn zgr zgven zker zle zlk zmen zrm zm zveren : z-bir soylu : 1. madde, temel, asl, yap, kurulu, olu, oluum 2. beden, vcut 3. aacn, kkne yakn olan ksm : 1. soylu 2. armaan, hediye : 1. iten, samimi 2. ender rastlanan, olaanst 3. akraba, hsm 4. armaan, hediye : 1. temel, asl, s, merkez 2. can, ruh, gnl : 1. ayrt, fark, farkllk 2. uzman, usta, kalifiye 3. kiiye zg, kiisel : 1. iten, samimi 2. dikkat, itina, emek, heves 3. irmak, kk akarsu : 1. gpta, heves, itiha 2. diren, gayret, dikballk : z-erk kendine egemen, kendine sz geen : isim olarak da kullanlr. baka, dier, gayr, bambaka, bilinen gibi deil, yabanc anlamlarna gelir. : benin kart. baka, teki, yabanc, , gayr : ze ait, zden gelen, samimiyet : 1. hayal, kugu, fantezi 2. devrim, bakaldr : ze ait, zle ilgili, ait, has, mahsus : ze ait, zne ait, orijinal, kendine has : hr, bamsz, kendinden bakasn dinlemez : z-gven cesaret, kendine gvenme, kendinden emin olma, kendinden bilgi, beceri ve konumundan kuku duymama : 1. ulu ruhlu kii 2. iylik sever, hayrsever : kendine dn, kendinden veri : ahsi, zel, kiisel : drst, z sz bir : sekin, seilmi : kendine katma, kendine ekme, kendinden yapma : z-veren mec....fedakar, fedai
149
: z-veri ...fedakarlk : 1. acma duygusu, merhamet 2. porsuk : ba komutan, general. ( bu szck, baz dilbilimcilerimize gre, ba. ad, bazlarna gre de ba. aa birleimi ve zamanla az deiimiyle bu biime gelmitir. : ayr, imen, ayrlk, otlak
peen
peenek: 1. otlak, ayrlk 2. bacanak pek peki pelin pelit : 1. ber, kat, sk, sert, kuvvetli, dayankl 2. bey szcnn, deiik az ayrl bek, beg, be, bey vb. : sklk, sertlik, pekimilik : ac ve keskin kokulu bir yayla iei : mee aacnn iei
perinek: (berincek) 1. sadk, iten bal 2. fedakar pinar pire pire : kaynak, kaynarca, gze : mazdeistlerin kutsal atei koyduu yer. ate tapna. (roux. o.asya) : mazdeistlerin kutsal atei koyduklar yer. ate tapna.
pis ok pajabalaar : or trkesinde biz olmadan balamaynz anlamna gelir. (.h.akaln) pis ok paraar : or trkesinde biz olmadan gidiniz anlamna gelir. (.h.akaln) pigan pikin porsuk pukku : olgun, pigin : olgun, kamil, pimi : (borsuk) tilki byklnde, krknden yararlanlan bir hayvan : mikku gibi ller diyarna den, tanmlanamam bir nesne.
pulut ok : or trkesinde bulutsuz anlamnda kullanlr. (.h.akaln) pulut ok kn : or trkesinde bulutsuz gn anlamnda kullanlr. (.h.akaln) pusat pusun pusun pren pskl : (busat, basat) 1. silah 2. zrh, koruyucu : pusu, pusma, sinme : iltica, snma, sinme, pusma, snm, mlteci : (trkmenler) allk ve ormanlk yerlere bu ad verir. : sarkk, asl duran ss, aksesuar
149
rum
: 1. romal, 2. arap ilinden baka bir ilden olan kimse, 3. anadolu, 4. osmanl. (f.develliolu)
S0N
saba sabaci sabak : (sava) 1. (sapa, sopa) sopa, denek, savma aleti, sava aleti : 1. sopac, sopayla den 2. konumac, hatip : (savak) 1. sopa, cop sopa kullanan, dv, sopa ile den 2. kmz saklamak iin beygir derisinden yaplan tulum sabakkara: sabak-kara sabar sabar sabay sabi : isim olarak da kullanlr. (sab: dvmek, vurmak fiilinden geni zaman eki ile) dver anlamna gelir. bir trk boyunun da addr. : 1. sapar, savar, dver, sopayla dven 2. savar, savar, sava 3. hatip, konumac : sav-ay : 1. sopa, cop 2. sava, d 3. sz, sohbet
sabiboa: sab-boa sabin sabu sabutay saa : sekizinci bulgar kral. (765 . 767) : 1. sopa, cop, denek 2. sava, d, d ustas, sava : (subutay, sabotay) sabu-tay saba-tay : sa, bahi, armaan
saabek: (sabek) sa-bek saan sai : 1. cmert, datan, harcayan 2. yaync, yayn yapan : 1. armaan, bahi 2. adak, inan gerei datlan nesne
sa, sau : isim olarak da kullanlr. gelinin bana serpilmesi alkanlk hline gelmi olan para, dar gibi eyler, tarada geline verilen hediye, elbise ve mendil saa anlamlarna gelir. saibegm: sa-begm sailik sau : armaan, hediye, bahi : (sa, sauk)
151
sauk sadak
: 1. eli ak, cmert 2. armaan, bahi 3. aleni, saklsz, gizlisiz : oklarn, iinde muhafaza edildii torba ok torbas
sadakbay: sadak-bay sadakbe: sadak-be saday sadu saf akt sagay : yiit kii, er kii : iyi, ok iyi, ala :, masum : 1. dnceli, dnen, saknan 2. zleyen, zlemi, zlem
sagburru: mama alteden kocakar. bkz.mama. sagim sagin sagini sagu sagun : 1. emel, arzu, murat 2. dnce, fikir, dnceli, fikir sahibi 3. salamlk, dayankllk : 1. zlem, hasret 2. dnce, plan, tasarm 3. davet 4. kvlcm : sagnan, dnen, zleyen, saknca duyan : at, mersiye : (sagn)
sagundu: zlenen, dnlen, kollanan sagunduk: zlenen, dnlen, zlemeye deer sagunur : dnce, tasarm
sagursag : inannann bir yanda, olaslkla bir hadm. sa bilge: sa-bilge doktor, salk uzman sa saan : 1. salk, dirilik, canllk, yeterlilik 2. akl, fetanet 3. doruluk, inanrlk 4. halis, saf, net : doan tr, yrtc avc bir ku
saanak: sanak, sert ve hzl yaan yamur saanbay: saan-bay saani: nefs, can, ruh sabili sada : sa-bili (bilig) saduyu, hikmet : salkl gnlerin arkada, can yolda
151
: (sadak) : sada damadn en yakn, en gvenilir arkada : 1. dnceli, planl 2. sa, diri, uyank 3. ate, kvlcm, ateli : 1. yaam, salk 2. serap, algn
saimbay: sagm-bay sain han: san-han sain sain sai salam sali : 1. dnce, tasarm 2. zlem 3. ate, kvlcm : 1. kurgu, hayal 2. saknca, mahsur, endie 3. zlem : hesap, matematik, say : salkl, gl, dayankl, direnli : (salk) diri, canl, salkl
sanak alp: sanak-alp sanak han: sanak-han sanak tekin: sanak-tekin sanak tigin: sanak-tigin sanak sarak sari saat : (saanak) : iki iilen kap, kupa, kadeh : 1. sarak 2. sar : sa-ad
saunak: at, mersiye saunmu: 1. zlem iinde olan 2. dnen, dnceli 3. davet eden, davetkar sahl : sahalarda tilki anlamna gelir. (saha halk edebiyat)
sahte avarlar : bizansl tarih yazar theophylaktos simokattes, 557de avrupaya ulaan avarlarn aslnda ogur kkenli kavimler olduunu, baka kavimleri yanltmak amacyla dehet salan asya avarlarnn adn yersizce aldklarn ve bu ad tadklarn iddia eder. oysa bugn artk bilindii gibi bu olay antik edebiyatta sk sk tekrarlanan artc folklorik bir hikayedir. bunu baka yazarlar baka kavimlerle ilikili olarak avar andan yzyllar nceki zamanlarda da anlatmaktadr. sonu olarak avrupaya gelen avarlar sahte avarlar diye grmemiz iin hibir
153
nedenimiz yoktur. avar adnn kaynaklarmzda yine sklkla geen bir dier versiyonu uardr. saka sakal sakalar : 1. akll, arif 2. dnceli, kaygl 3. sakal 4. sakl, saklayan, koruyan : sakal : kazak stepinde, pamir ve tienan vadilerinde ve dou iranda yaam iran gebe bir kavimdir. achaimenida andan sonra kazakistandaki sakalar stepten tarde edilmiler, (uzaklatrlmlar, srlmler) pamir civarndakiler ise bin yl sonra bile esas iskn yerleri yaknnda yaamaya devam etmilerdir. m.s.ilk bin ylda tarm havzasnn gney blmnn hl saka dili konuan sakinleri vard. : 1. alnnda beyaz lekesi bulunan at 2. uursuz, sakncal
sakar
sakaralp: sakar-alp sakarbua: sakar-boa sakastan (segestan, seistan, sistan) : eski saka halknn bulunduu gneybat afganistanda bir eyalet. tarihi gondopherresin zelliklerini kendinde tayan iran destannn byk kahraman rstem de buraldr. iran destanndaki hkmle m.s. 1. yzylda oxus tarafndan akn eden gebe sakarauklar ve toharlar, asilerin idaresi altnda bulunuyorlard, fakat kangk sakini asiler, yani turanllar mteakip yz yl boyunca da irann gebe dmanlar olarak kalmlardr. 1. ve 2. yzylda bu gebe aknlarn bertaraf etmek ii iranllara, zellikle hirkaniallara (giv, guderz ailesi) ve sakastanl saka. pehlevi hkmdarlarna (gondopherres ve ailesi) dmt. saki sakik sakin : koruyucu, muhafz : oban yldz : 1. dnme, tasarm, kayglanma, kaygy ortadan kaldrma eylemi 2. saklama, koruma, esirgeme 3. uzaklama, ayrlma
sakin: dnce, kayg saki: kayg, endie sakli saklica : 1. korunmu, mahfuz, esirgenen 2. zinde, din, salkl : 1. gizli, rtl, korunan 2. hazine, mcevher
sakliak: 1. gizli, gizlenmi, rtl 2. yaam, salk, esenlik sakman sakni : 1. uyank, diri, salam 2. sokman, dize kadar kan izme : (sakar)
sakurbay: sakur-bay sal : 1. saldr, saldrmak 2. salmak, brakmak, azat etmek, serbestlik 3. gndermek, yaymak, ulatrmak, uzatmak
153
salacuk salaak
salaman: salnan, braklan, azat edilen, serbest, azade ( bu szck de, trkeden farsaya geerek, selman biimini almtr. salami han: salam han salami : 1. saldran, dmana kar hamle ve manevra yapan 2. iyi kl sallayan, silahor
salanu: saldrgan, iyi kl kullanan salar salciut sali salikut saluk : 1. ordu sevk eden 2. iyi kl kullanan, silahor : bir mool boyunun ad. (roux) : 1. salc, sevk edici 2. salan, serbest brakan 3. karahanllar dneminde, saray alarnn nvanlarndan : sal-kut : 1. salnm, azad edilmi, saltuk, eski kle 2. bana buyruk, bamsz, otoriteye kar kan 3. saldran 4. silahor, iyi silah kullanan 5. kk yel, esinti 6. haber salan, mesaj yollayan : saldr, hcum : hcum eden, asker sevk eden : saldr-ay
saldirmi: hcum etmi, taarruz etmi saldur saldz salgara : saldr : sal-dz : salnm, azade, bana buyruk, otorite tanmaz
salgin: 1. serbest, bamsz 2. serap, hayal salgur salgut salik saliku : atak, tetik, saldrmaya hazr : mebus, vekil. eskiden bir blgeyi temsilen, kaana (bakente) gnderilen kiilere verilen unvan : 1. vergi, vergi borcu, hara 2. haber, t, tavsiye : haberci, t
155
: 1. serin esen yel, serinlik 2. ferman, emirname 3. zm demedi, salkm : 1. serbest, serbestlik, salnma, boy gsterme 2. jest, eda 3. salncak : saln-ay
salm, kle azad etmi saltik saltin : (saltuk) : yalnz, yalnzlk iinde, tek kalm
saltuk alp: saltuk-alp saltuk bura: saltuk-bura saltuk : 1. serbest braklm, azade, hrriyetine kavumu eski kle 2. bana buyruk, bamsz
saluk bike: saluk-bige saluk han: saluk-han saluk : (salk) serbest, azade, hrriyetine kavumu
salukbay: saluk-bay saluktan: saluk-tan saluktay salum salun : saluk-tay : 1. zgrlk, azat 2. kl, silah : 1. jest, mimik, eda, cilve 2. boy gsterme, ortaya kma
salundu tigin: salundu-tigin salundu: 1. zgr, hr 2. edal, boy gsteren salur : nereye varsa kl ve oma i grr, anlamna gelir.
salur han: salur-han salur kazan: salur-kazan salur : 1. saldran, saldrgan, asker salan 2. silahor, iyi silah kullanan 3. saldrma, kl,
samagar : isim olarak da kullanlr. kyin (kara) tatar boyundan samagar noyann addr.
155
samandar (semender) : hazar lkesindeki bir boy ve ayn zamanda hazar lkesindeki bir yrenin ad. samandar boyu, 6. yzyl ortasnda kaynaklarmzda balangar ile birlikte geer. bu iki boyun adn tayan blgeler eski savir arazisinin en nemli iskn yerleri olduklarndan dolay, bu iki boyu savirlerin en nemli boylar olarak grmemiz gerekir. samr samsa : sahalarda yamur anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : isim olarak da kullanlr. baklava biiminde yaplan bir eit hamur tatls anlamna gelir.
samsa avu : isim olarak da kullanlr. erturul ve osman gaziler zamannda yaam bir yiitin addr. samsa : baklava tr bir hamur tatls
samsama: (samsa) samsara : hinduizm'de ruh g, beden g (louis renou) samuka: inat, direnli san: sanmak, saymak, var kabul etmek sanaa : sahalarda dnce anlamna gelir. (saha halk edebiyat) sanaga sana sanak sanalp sanay : 1. serap, hayal 2. niyet, maksat : hesap, matematik : matematik : san-alp : san-ay
sanbay : san-bay sanberk: san-berk sanak : ucu sivri mzrak sanar barlas: sanar-barlas sanar han: sanar-han sanar : saplayan, batran, drten, mzrak kullanarak sanan, sanc, iyi silah kullanan
sanaralp: sanar-alp sanarbarlas : isim olarak da kullanlr. karg saplayan yiit anlamna gelir. sanarbay: sanar-bay sanarbek: sanar-bek
157
sanarok: sanar-ok sani sani sani : 1. ucu sivri demir, silah 2. sivri bir aletin, vcuda deince verdii ac 3. ac duymak : ucu sivri demir, karg : hamle, kl veya kargyla yaplan drt
sanduga: blbl sanek saner sang sanga sangi : hayran, meftun : san-er : san, dnce var sayma : smerde st dzey tapnak yneticisi. : hayal, serap
san ok : saysz san ok ayak : saysz kadeh sanir sankur sanlav sanli sansak sapa sapak sapar : 1. hayal 2. bur : hayret, aknlk : hrmet, sayg : 1. sanc, dnc 2. pheci : anlay, intiba : 1. sopa, denek 2. kl sap, kabza 3. aykr, farkl, baka : 1. sopa 2. aykr, aykrlk : 1. sabar, dver, dvc 2. aykr, farkl 3. kabza
saparbay: sapar-bay saptaax inne : sahalarda iplikli ine sapurlu: devrim, ihtilal, ayaklanma, ayrlma sar sarar : kesinlikle sir yani seyanto kabilelerinin en nde geleni. : saran, sarc, sarma eyleminde olan, ren, rc
157
: 1. sevimli, sempatik, ekici 2. sarg, sarl, rl : eski dnyann byk hkmdarlarndan biri, agade kenti ve akad hanedanlnn kurucusu. : 1. gne 2. ba, ihsan : 1. sar renk, sarn 2. sarl, sarlm, saran, sarlma
saribai: sar-ba sariba saribri sarica sariur sarig saril sarim sarip : sar-ba : sar-bri : sarl, sar gibi, sarya alan : sar-ur : sarl, sarlm, rgl : sarlmaktan...sarl, sevgili, saygl, cana yakn : 1. suyu szmeye yarayan, ince dokuma 2. sarma, sarlma : sarp, dik, sarl, klmas g, yaln
saritrgi: sar-trgiz sarkiz sarman : sar-kz : (sarman) 1. sarn, sarya alan 2. scak kanl, cana yakn
sarmaik: sarl, sarpasarm, sarlan sarp sarper sarpta : (sarp) : sarp-er : sarp-ta
sarptimur: sarp-timur sartik sartuk : 1. sarl, rgl, rlm 2. farkl, dikkat ekici : (sartk)
sartukhan: sartuk-han saru hatun: saru-hatun saru saltuk: saru-saltuk saru : 1. sar 2. sra d, farkl, dikkat ekici 3. bat, bat yn
159
sarualp
: saru-alp
sarubatu: saru-bat sarubatur: saru-batur sarubay: saru-bay sarubua: saru-boa sarubuka: saru-boa saruca: 1. bir sungur tr avc ku 2. sarya alan, sarn sarucabay: saruca-bay saruer : saru-er
sarulbay: sarul-bay sarultan: sarul-tan ssniler: ereklerden sonra m.s 244den tam olarak m.s 632ye kadar hakim olan iran hanedandr. sas. buka : isim olarak da kullanlr. bayan hann lm zerine gk. orda tahtna geen olunun addr. sataran : davaclara hakemlik eden bir tanr. sati : 1. satk, satuk, satlmn diisi 2. pazar yeri
satibegm: sat-begm satibige sati satik : sat-bige : 1. satc, tccar 2. mertebe, rtbe : sat, satuk
satk, satuk : isim olarak da kullanlr. satmaktan: (at. k, yat. k vb. gibi) al veri, ticaret anlamlarna gelir. satikay : satk-ay
satikbay: satk-bay
159
satimkul: satm-kul satigan: satc, tccar satuk bura han : (l. 959). karahanl hkmdar. oulakn yeenidir. karahanllarn bat ksmnda islmiyetin resmen kabulne sebep oldu. isim olarak da kullanlr. j.p. roux orta asya adl yaptnda satuk bura hann lmn 955 yl olarak verir. satuk bura han: satuk-bura-han satuk: sat, satk, satlm satukbarlas: satuk-barlas satukhan: satuk-han satun sav sava: (sav) savaci : (savc) : satn alma, satn alma gc, paha : (sava) 1. mesaj, haber, yeni haber 2. iddia. isnat 3. n, san 4. sava, vuruma, d 5. yk, atasz, darb mesel
savankul: savan-kul savar savaru sava : sava, savc, defedici : 1. bahi, armaan 2. geici, muvakkat : harp, d, vuruma, savma, defetme
savaeri: sava-eri savagan: sava, cengaver savbri savci : sav-bri : (sav, savac)
161
savciaka: savc-aka savcialp: savc-alp savcibay: savc-bay savcibek: savc-bey savi savduk savgat savgu :(savc, savac)1. eli, haberci, resul, szc 2. sava, cengaver 3. nl, mehur, n salm : uurlama, veda : armaan, bahi : 1. hara, vergi 2. ifa, derman
savirler (sabirler) : m.s. 508 sralarnda ogur. bulgarlarnn ardndan avrupaya ulam gebe bir kavimdir. savir yerleim sahas daha sonraki hazar sahasnn merkezi blmnde, volga aznda ve kafkasyann dou uzantlar arasnda bulunuyordu. balangarlar ve semenderlerin de savir boylarna dahil olduuna kaynaklarmzdan hkmediyoruz. 567de savirler bat gktrk hakimiyeti altna girdi. daha sonralar bat gktrk idaresi altnda teekkl eden hazar boy ittifaknn ekirdeini ugorlarla beraber onlar oluturmutur. savkuli savkut savrin savruk savtagi : sav-kuli : sav-kut : 1. armaan, bahi 2. ahd, azim : savrulmu, derbeder : sav-tak
savtekin: (sav tigin) sav-tekin savtimur: sav-timur savtur savual savun : veda, uurlama : savun-al : 1. davet, ar 2. savunma, sava 3. at, mersiye, lenlerin yiitlik ya da hayrl ilerini anlatmak iin verilen yemek
savunduk: davetiye savungan: savunucu, savaan, direnen, mdafi savunkul: savun-kul savur : eli ak, cmert, hovarda
savuralp: savur-alp
161
savurbay: savur-bay savurka: 1. savurgan, hovarda, eli ak 2. frtna, kat yel savut : 1. koruyucu, koruyan, mdafi 2. zrh, elik yelek, demira
awidar : palaca boynuz anlamna gelir. say : (sag, sa, sak, say) 1. sayg, sayma, geerli klma 2. dnme, lme, seme, tasarm, hesap, deme 3. talk yer 4. zrh, gslk
sayak: saygl, hrmetli sayalk sayan saybil saydam saydur saygi saygin : yumuak ve talarla evrili yerler : 1. saygl, saygdeer, saygya layk 2. sayg gsteren, efendi, arbal : say-bil : saf, net, berrak, saylabilen, ak, temiz, bilinen : sayg duruu, ihtiram duruu : 1. hrmet, nem, deer, edep 2. say, saym, matematik : itibarl, hrmet gren, sayg gren, hatr saylr
sayginalp: saygn-alp sayginay: saygn-ay sayginbay: saygn-bay sayginer: saygn-er sayginkul: saygn-kul sayginkulu: saygn-kulu sayhan hatun: sayhan-hatun sayhan sayhan sayil : say-han : say-han : seilmi, sekin, saylan, intihab edilen
sayilgan: saylan, sayg gsterilen, mbeccel, muteber sayim sayn : sayg, sayg gsteri : seme, deerli, sekin, saygdeer
163
sayin kara: sayn-kara sayin : 1. sekin, deerli, muteber, gzide, muhterem 2. saf, halis, ar 3. gzel, ender rastlanan
sayinalp: sayn-alp sayinay: sayn-ay sayinbatu: sayn-batu sayinbri: sayn-bri sayindi sayiner : sayg duyulan, itibar gren, muhterem, saygn : sayn-er
sayinhan: sayn-han sayintimur: sayn-timur sayir sayi sayit saykal saykan saykul saykut saylak saylik : iinden su kan maara : denek : saygn, muteber : say-kal : say-kan : say-kul : say-kut : saylan, takdir gren, usta, uzman : eref, haysiyet, onur
sayman: sayc, hesap, hesap ve say uzman, muhasib sayri sayta sayvan : zgn, mahzun, yorgun ilgisiz : say-ta : glgelik, kamelya
sazaan: (sazan) souk yel sazak sazak : bataklk : 1. sazlk, bataklk 2. ince yaan kar 3. ak bulut 4. ok konuan, geveze 5. poyraz, souk esen yel 6. sezgin, sezici, uyank
163
sazan sebe
sebk tekin: sebk-tekin (sevk-tekin) sebk seen seil seilir seilmi : sevik, sevilen, sevgi gren : 1. titiz, seici, ayrc 2. konukan, ho szl : 1. sekin, gzide, seilmi 2. farkl, olaanst : sekin, gzide : sekin, gzide
sekin alp: sekin-alp sekin han: sekin-han sekin : 1. farkl, gze batan, olaanst 2. itibar gren, muhterem 3. peygamber, nebi
sekinkara: sekin-kara sekinkayba: sekin-kaya sekinsoy: sekin-soy sekintan: sekin-tan sekintay: sekin-tay segrek : seyrek, ender rastlanan
seirtgen: 1. koucu, atlet 2. afacan, ele avuca smaz, tez canl serek : seyrek, nadir, az rastlanr
sekiz apa: sekiz-apa sekizyir: sekiz-yir sekmen: seviye, mertebe selik hatun: selik -hatun
165
selik
: (seligcik) 1. temiz, pakize, namuslu, bakire 2. kk kl, bak 3. ak, beli, fesahetli
selik, selk : isim olarak da kullanlr. selden k ekiyle kltme ekiyle: selik, selk: kk sel. ayrca selug ekliyle mcadeleci manasnda olduu da belirtilmitir (prof. p.pelliot). seluk acem, selcuk arap syleyiidir. selek selek selen selen selenge : eli ak, cmert : eli ak, cmert : ses, ylan : 1. salnan, sallanan, kvrlan 2. temiz, pak, namuslu, zarif, bakire 3. fslt, hafif ses 4. haber, havadis 5. ylan (tuva ve uva trklerinde) : kvrlan, kvrk
selengn: selen-gn selig(silig): 1. namuslu, temiz, drst, pakize 2. kibar, narin, zarif seligik selik selin semiz sencer senger sengi : (selik) temiz, namuslu, bakire : (selig) : 1. selen, salnan, haber, fslt 2. sln kuu : 1. iri yar, iman 2. besili, bakml : (sanar) bu szcn asl sanar dr. : 1. canavar, ejderha 2. kale, bur : sevgi, sevi
sengisun: sengi-sun sengn han: sengn-han sengn senir sepil sepin sereday serge serim : ordu komutan, general : alt uurum ve st da olan ince yollara bu ad verir. (a. rza yalman) : 1. yaygn, yaylm, bulam 2. kale, hisar : 1. eyiz, kaln 2. yaygn, yayk : yzk, tak, aksesuar : sahalarda at direi : sabrl
165
: 1. gsteri, tehir 2. sabr, metanet : 1. glge, glgelik 2. genilik, gerilmilik 3. soua yakn, hafif souk 4. sabrl, dayankl : serin-ay
serinbay: serin-bay serinbeg: serin-be seringen: 1. serince, serinlemi 2. sabrl, dayankl seringn: serin-gn seval seven : sev-al : sevmek...den sevgi sahibi, efkatli, tutkulu
sevenay: seven-ay sevengn: seven-gn sever severge : (..sevmekden) : 1. dost, yakn, yaren 2. ak, sevgi, tutku
severgn: sever-gn sevgi sevi sevigen : sevme eyleminin nvesi : sevgi, sevgi eilimi, sevgi yaknl : seven, sevgisini veren
sevik kl erkin: sevik-kl-erkin sevik sevil sevilay sevilgen : 1. sevilen, sevgi gsterilen, sevgiye layk, sevgili 2. dost, gnlda : sevilen, el stnde tutulan : sevil-ay : sevilen, ar ilgi gren
sevim bige: sevim-bige sevim sevimli sevin sevinay : sempati, alm, ekicilik. sevgiye yol aan : ekici, sempatik : sevin, mutluluk : sevin-ay
167
sevinbek: sevin-bek sevinek: sevinilecek ey, sevin kayna sevindk alp: sevindk-alp sevindk: mutluluk, bahtiyarlk (uzun sren bir ocuksuzluk dneminden sonra, ocuklar olan ailelerin sk kulland, geleneksel adlardan) sevinmi: sevinli, mutlu, mutlu olmu sevinti sevle sevtap : 1. mutluluk, mutlu olmaya deen 2. ferahlk, geveme, rahatlk, huzur : in : sev-tap
sevk alp: sevk-alp sevk tigin: sevk-tigin sevk : sevilen, sevgili, canan
seyirtgen: afacan, alkan, ele avuca smaz seyrek sezek sezen : az rastlanr, sra d : 1. hassas, duygulu, ferasetli 2. sezgi, anlay, kavray, his : anlayan, kavrayan, hisseden
sezenay: sezen-ay sezenbay: sezen-bay sezener sezer sezge sezgi sezgin : sezen-er : hassas, duygulu, fark edici : (sezek) : idrak, sezi, hissedi, ilham : hassas, sezici
167
sezginalp: sezgin-alp sezginay: sezgin-ay sezginbay: sezgin-bay sezginer: sezgin-er sezgir sezgi sezigen sezik sezikl sezim : hassas, narin, alngan : hassas, alngan : sezen, sezgin : sezgin, ili : tedbirli, sezici : hissedi, anlay
sezimtal: hassas, duygulu sezmi shui sibak sibel simaz sdal sidal sigun siin siinak siindik silam sik siki sikilgan sikin : idrak eden, anlayan : incede su anlamna gelir. : sopa, denek : 1. buluttan ayrlp henz yere dmemi yamur tanesi 2. buday, buday tanesi : (samaz) tutumlu, tedbirli : kudret anlamna : muktedir, gl, egemen : 1. yabani geyik 2. emek, zahmet, sknt : erkek geyik, ala geyik : sk korunan, snlacak yer, youn ve kat olan yer : ballk, sadakat : 1. salam, sk, youn 2. sine, bar : kat, youn : kat, sklm, youn : daralm, daralan, sklaan, utanga : 1. keder, yas, znt, sknt 2. alageyik
169
sl sila silah silgi silig siliv silkim sima smt sin sinai sina sinak sinauvu sinayi sine sini sindira singiay singil singin sinkel sinkil
serbest, azade
: arnma, temizlik, parlaklk : 1. temiz, namuslu, drst 2. el dememi, bakir, bakire 3. tatl dilli : temiz, pakize, bakire : cesur, gzkara : yapnn yamur suyu oluu. (e. akurgal) : sahalarda yumurta anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : 1. deney, deneme 2. endam, gsteri : hakem, snayc : snav, imtihan, deneme : deney, snav, imtihan : snav, deney : hakem, snayan : ehre, beniz : hakem, sna : blbl : singi-ay : kk kz karde : mahup, sklgan : imtiyazl, ayrcalkl : imtiyazl
sir derya : aral glne dklen bat trkistann byk nehri. zaman zaman harezme, bazan da sogdiaya dahil olan ve sir deryann aa akndan kuzeye doru uzanan ehir silsilesi ayn zamanda bozkr kavimlerinin yerleim sahas idi. bu ehirler daha sonra stepe ynelen islam misyonunun ve ticaretinin merkezleri olmutur. sir yabgu kaan: sir-yabgu-kaan sir : 1. eciye, soy, kk 2. birleik, birlemi, mttehid
169
: ehre, yz, beniz : zeki, akll : 1. kpe, tak, aksesuar 2. armaan, bahi 3. halka, halkal : kpeli
sirgatigin: srga-tigin sirma sitacu svat : srl, boyal, gm tel : nazl, narin, alngan, hassas : (trkiye'deki trkmenler) nehrin seviyesiyle beraber olan sahile bu ad verir. nehrin bir tarafndaki sahil yksek, dier tarafndaki sahil alak olursa burasna yarsvat derler. ceyhan kasabasnn eski ismi yarsuvat'tr. (a. rza yalman) : sevimli, sempatik, sevgiye layk : sevilen, sevilmi, sevgiye layk : sevgili, canan : 1. sevimli, sempatik, muteber 2. armaan : syl-han : armaan, bahi : az rastlanr, seyrek bulunur
siyun bike: siyun-bike (sevim bike) siyun siyuran siyurgal siyurgal : sevim, sevimlilik, sempati, beeni : utkan, muzaffer : 1. dl, armaan, dl alma 2. madalya, askeri nian : armaan
siyurgatmi: 1. dman bozguna uratm 2. baarl, dl ve vg alm siyn sizgek sizgi sizim sizen : sevin, mutluluk : zeki, sezgin, mdrik : kalem, yazga : sz, yaknma, hzn : hassas, zeki, uyank, akll
171
sobay
sogdiana : trkistan. sogum soay sokman sokulag : (sokum) : salkl, zinde, din : 1. mert, drst 2. diz kapana kadar gelen uzun bir tr izme (trkmen izmesi) : 1. adak, kurban 2. sokulgan, munis, cana yakn
sokulgan: cana yakn, munis sokum solagay solak : kurban, adak : 1. solak 2. ters, hiddetli, fkeli : 1. asker yneten, asker sevk eden (sulag) 2. sol el ve ayan kullanan
solgunay: solgun-ay solgur solhan solin : (salgur) atak, saldr : sol-han : aratrmac, merakl
solmazay: solmaz-ay solad soltu soluk sonay soner songar sonhan sonu : sol-ad : soludu, soluklu : nefes, can : son-ay : son-er : sungur, ahin : son-han : 1. son, bitim, ky 2. u, snr, limit
171
soybr: soy-bri soybua: soy-boa soya soydam soydan soyda soyer soyhan soykan soykurt soykut : soylu, soyluca : 1. soylu, soyunu dnen 2. ailesine bal, yuvasna bal : 1. soylu, soylu bir aileden gelen 2. hanedan, hanedanlk : ayn soydan gelen, ayn soyun kiileri : soy-er : soy-han : soy-kan : soy-kurt : soy-kut
soylami: 1. soyunu oaltp, kutsayan, rgtleyen 2. sz, syleyen, konumac, hatip soylu : asil, asalet sahibi
soyluhan: soylu-han soyon soysal soytan soyuak soyualp : (sayn) : soy-sal 1. nl, mehur 2. soylu, asil 3. medeni, uygar : soy-tan : soyu-ak...soylu : soyu-alp
173
soyuhan: soyu-han soyurgal : trke. moolcadr. ferman. genelde vergi ve angaryalardan muaf tutan belgeler anlamna gelir. soyurgal: 1. dl, askeri dl, madalya, nian 2. armaan, ba, ihsan soyurgat: ihsan, bahi ske : diz st k, kme
skmen : yiitlere verilen unvan, dman saflarn sken, yaran anlamlarn tar. skmen : 1. yiit, gzkara, dmana diz ktren, dize getiren, buyruunu
skmenbay: skmen-bay skr : 1. kzgn, hiddetli, kabarm 2. dize getiren, diz ktren, buyruunu dinleten
skrm: dize getirmi, ba edirmi sn snmez : gten kesilme, azalma : 1. canl, enerjik, ateli, iddial 2. parlak, gz alc
snmezay: snmez-ay snk sykem sylem : snk, pasif, cansz, heyecansz : sempati, sevim, sevimlilik : anlatm, hitap, hitabet, deme, izah
syen: 1. ak, sevdal 2. sevinli, mutlu syndk: sevindik szbay szbir szeen szen szen : sz-bay sz zengini, hatip, sz cambaz : sz-bir doruluk, drstlk, sz birlii, sadakat : (szen) : isim olarak da kullanlr. hatip anlamna gelir. : hatip, konumac
173
szer szeri su su suaar sualp suat suay subak subala subay sukur sula
: sz-er, mert, sznn eri : sz-eri, mert, sznn eri : incede stten yaplan inlilere has bir iecektir. gnmzde bu szck bir sfat konumundadr ve yumuak, ho anlamnda kullanlmaktadr. : 1. sv 2. asker, er, erat : su-aar : su-alp : su-at : su-ay : sopa, denek, cop : su-bala : su-bay 1. bilgili ve deneyimli asker 2. hafif svari, atl asker 3. bekar evlenmemi : (sugor) isim olarak da kullanlr. kuman babularndan birinin addr. done boyundaki kuman ehrinden birinin ad da budur. : isim olarak da kullanlr. 11. yzyln ortalarndaki peenek babularndan birinin addr.
sulustar : sahalarda yldzlar anlamna gelir. (saha halk edebiyat) sungun : isim olarak da kullanlr. istidat, yetenek, eilme anlamlarna gelir. suni sunka sunkak sunkar sunkur sunu suol : hakanln dou ve bat ularnda, cungaryada yaayan trk kabilesi. (gumilev) : sunak : sunak : sungur : sungur : ikram, davet, ba, armaan : sahalarda yol
suoruna : sahalarda deirmen ta anlamna gelir. (saha halk edebiyat) suruk : sahalarda mektup
175
sutu boda: mbarek, tanrsal, tanrdan gelen (eski dnem tanr sfatlarndan) suvan suvar suvat suyun : sava, cengaver : bolluk, bereket : 1. su kanal 2. suyun taksim edildii yer : (siyun, sevim) sevimlilik, sempati, niyet
suyunuk: 1. sevin, sevimlilik 2. mjde sg sdn sledi slek slemi sln : (sig) tatl, lezzetli, hoa giden : st-n, soylu, temiz : saldrgan, akn yapan, aknc : saldrgan, aknc : 1. aknc, saldrgan, dman zerine asker yollayan 2. iyi silah kullanan, silahor : uzun kuyruklu, renkli bir ku
slnbige: sln-bike sne sng : ruh, can : (sngk) 1. kesici ve delici, uzun bak 2. kemik, kemik paras, kemikle yaplan mzrak 3. eskiden, mezar balarna dikilen srk
sngbay: sng-bay sngk sng sng-tay srek srk sren srer : yemek, oyun ve elence iin yaplan, gece toplants : (srek) : 1. asker sevk eden, savaa asker yollayan 2. haykr, nara, sava naras 3. ss, makyaj : 1. asker sevk eden 2. dlleyen, dl yapan : sng : sng darbesi, sng hamlesi, sngleme, sava
175
: su-er : 1. payidar, kalc 2. ulak, postac : (srek, srdek, sren) : ss, makyaj, makyaj malzemesi : karg ve kl saplamada usta olan kii : 1. ssl, ss ve sslenmeyi seven 2. tos atan, toslayan
sverce: canan, ak olunan, mauka syek sygen syk sym syn syn : kemik, soy, sop : sevgili, canan : kemik, soy, oymak : 1. sevim, sempatik 2. gr, kanaat : sevim, sempati : 1. sevin, mutluluk 2. mjde
syn: (syn) mjde synk han: synk-han syrge: toy, len, ziyafet sy szem szge szg szgn : buse, pck : diksiyon, sz syleme ve konuma ahengi : tarak, ok ince dili sa tara : 1. tarak 2. szge : 1. arnm, szlm 2. mest, mahmur, kendinden gemi 3. gz alc, alml, fettan
szgtay: szg-tay abra ad ad : st dzey tapnak grevlisi. : isim olarak da kullanlr. bir nvandr. tiginler (ehzadeler) ordu banda bir blgenin idaresine memur edilince bu nvan alrd. : (at) 1. ordu komutan, general 2. tigin, prens 3. cesur
177
adabek: ad-bek adapit agan akar akibek akir akru aman ani anda anyu ara ara artlak arur a alik : ada bal birlik ve beyliklerin genel ad : bir tr kap. : 1. akr, blbl gibi ter 2. akar, cesur : ak-bek : 1. ter 2. akr : ar, mesaj, davet : kam, baks, byc, rahip : saplayc, iyi ok ve karg kullanan, silahor : alak ve rutubetli yer : (tanyu) sonsuzluk, genilik : inannann olu, ummann koruyucu tanrs. : (ara) ufuk, ufuk izgisi : (trkiye'deki trkmenler) elleye bu ad verir. antakya'da dede postu denilen ufak bir elle vardr. (a. rza yalman) : ninurtann kiiletirilen silah. : 1. i, sivri ulu, et piirme arac 2. ta 3. d ksm, dar darda kalan, tara : i, i kebab
atammu: ensinin evresinde bulunan bir grevli. aybal aylan : mark, nazl : isim olarak da kullanlr. neeli, nazik anlamlarna gelir.
aylan (aylan): nazik, kibar, neeli, gleryzl ayli eni egal eyban iban imga : eref, onur : moolca kurt kelimesinin ince bozulmu eklidir. (gumilev) : aabey, edubbada retmenin yardmcs. : (eban, ban, bn, zbn) sinek, haarat : (bn, eyban) : acele, aceleci
177
nk ray
: isim olarak da kullanlr. nazl anlamna gelir. : karakalpaklarda ra lamba anlamna gelir.
oramun: (oramun, uramun) ruhlarla ilgilenen, kt ruhlar kovan oramun: oramun, uramun: ruhlarla ilgilenen, kt ruhlar kovan. tini: ruhsal, ruhla ilgili oramun: oramun, uramun: ruhlarla ilgilenen, kt ruhlar kovan. tini: ruhsal, ruhla ilgili ukur kam : mzrak ba byklnde kk kamlar. ulgi : eski dnyann byk hkmdarlarndan biri, edebiyat ve mzisyenlerin koruyucusu.
taarbaan : sahalarda da san taban batur: taban-batur taban tabar tabga : 1. tapan, tapnan 2. temas, dokunma, vurma 3. dizi, sra, kafile : 1. tapan, tapnan 2. vuran, dven, dv : 1, dv, kavgac 2. ulu, saygdeer, muhterem 3. tapc, tapnc
tabga, tafga, tamga : ulu, saygdeer, muhterem. tabu tabuk tabun taa taam tadik taga tagay tagi taguk ta taan taaar : (tap, tapu) kutsanm, kutlu yaplm, taplacak duruma getirilmi : 1. tabu 2. inayet, yardm, hizmet : tapn, ibadet : tasar, kurgu, plan : tasar, plan, kurgu, senaryo : tat, lezzet, damak : 1. silah 2. kural, kaide 3. saygdeer, hrmet edilen : 1. sayg duyulan kii 2. day, ana tarafndan gelen akraba : 1. dindar, inanl 2. tak, aksesuar : tavuk : da : ayak, saaya : da-aar azimli, kararl
179
taluk tama taudar tahia takak takay taki taki takir taki taksuk tala talakan talakan talan talas talas talas talay talaz tali
: dalk, dalk blge : 1. da etei 2. eli, devlet temsilcisi, devlet grevlisi : 1. heybetli, da gibi 2. datc, yok edici, ykc, iddetli 3. ksmet, nasip : yei tarihinin ince kaynaklarnda toharistann ad. : ucu, ateli ok : 1. day, ana tarafndan akraba 2. dolunay : dindar : tak, ziynet, aksesuar, mcevher : tak, ziynet : tak, ss, aksesuar : harika, olaanst, anormal : 1. iri csseli, heybetli 2. sekin, gzide : toharistanda, kunduzun dousundaki bir blgenin addr. : yamac, yamalayan : yama, yamalama, me, saldr : gney kazakistanda, cambul yaknnda, krgz cumhuriyetinin bat snr ve talas nehri yaknnda eski bir ehir. : at yarnda, top ve evgen oyununda izilmi snr ve gerilmi ip, frtna : 1. at yarlarndaki, balang ve biti izgisi 2. frtna, kum frtnas 3. dalga : (taluy, tulay, toluy, tolu) 1. okyanus, derya, byk deniz, byk gl : dalga : gzide, sekin
tal, talu : seilmi, seme, insan ve hayvanlarda iki krek kemii aras, iki krein birletii yer, krek kemii talku taliku taliman talkan : : sekin, gzide, beenilen : sekin, gzide : kzartlm tahl
179
talkili talpin talik taluy taman tamar tamga tami tamtuk tamu tan tana tana tandu tang tanglu tangsuk tangut tanik tanil tanip tanir tani taniik
: (dalkl) zrhsz, korumasz : faal, aktif, alkan, himmetli : itimat, teminat, gvence : deniz, okyanus, byk nehir : duman, sis : 1. damla, damlayan 2. demir, demir cevheri : memur, devlet memuru, damgac, devlet grevlisi : 1. demi, sylemi, bilgili, deneyimli, szne deer verilen, szne gvenilen 2. damla : byk ve kuvvetli ate : (tamu) yerin dibi, yer alt, cehennem : (tang) 1. gn am, gn doumu, afak 2. ilgin, acayip, aknlk yaratan 3. tatl, tat veren, huzur veren : dme anlamna gelir. : (dana) dana, iki yandaki inek yavrusu : 1. tan vakti, tan vaktinde domu 2. alev, alevli byk ate : 1. mucize, olaanstlk 2. tan vakti 3. giri, antre : tangnu dalar. (moollar'n gizli tarihi) : mucize, artc olay, olaanstlk : (tankut) savalarda, mzrak ve tularn yanna ya da ucuna taklan ipek kuma, flama : 1. tanuk, ahit, gzlemci 2. tandk, dost, yaren : nl, mehur, tannan : tannm, nl : nl, tannm : 1. tannan, bilinen, aina, tandk 2. danlan, bilgi ve deneyimine bavurulan, danman : yakndan tannan, tandk, bildik, dost, yaren
taniman: (danman) tan, danlan, bilgili kii ( trkeden farsaya geen adlardan)
181
tanit tanju tanju tanla tansi tansu tantk tantik tantra tanu tap tapa taparlu tapduk tapi tapik tapin tapingu tapr tapki tapkir tapkur taplak tapuk
: tannacak nitelikte, belirgin, tannabilen : (tanyu). tanr sznn ince transkripsiyonudur. sonsuz genilik, ycelik, ululuk ve imparator : (tanyu) sonsuz genilik, ululuk, olaanstlk, mucize gibi : 1. alas, rktc, olaanst, mucize 2. sulayan, yarglayc 3. dou, tan vakti : (tansk, tansu) hayret verici, artc, olaanst : 1. tansk, mucize 2. yadigar, armaan 3. birleik, mttehid : ene alan, alene. : 1. ok konuan, konukan 2. tandk, hsm, ahbap : sanskritedir. zincir, hindu dininin tapnlar ve metinleri anlamna gelir. sutralardan daha nemli vahiy rndrler. : tan, tehis, kant, tannan, tannmaya yol aan : dilek, istek, umut, yardm ve bunlar iine alan beklentilerle dolu inan : 1. tapma, tapnma, sayg 2. grev, i : 1. mutlu, umutlu 2. sofu, dindar : 1. ocuu uzun sre olmayanlarn, ocuu olduunda verdii adlardan 2. sayg ve sevgiye layk, saygdeer 3. ibadet, tapnma : tapnma, ibadet : nde, nde olan, nde gelen : tapnma, umma, beklenti : tapnlacak nitelikte sevilen : yksek bir arazinin dz yerine : vicdan : ayak altnda kalp, katlaan toprak : tabur, dizi, topluluk, kafile : rza, kabul, teyit : tapu, tabu 1. tapnma, dilek, istek 2. tabu, kr inan 3. hizmet, hizmetli
181
taragay taraka
: turgay, tarla kuu, ayr kuu : 1. tarak, eme, ayrma aleti 2. sayg gsteren
tarakaan : pire. saha taraman taran taranc tarani tarang : tarayc, renber, ifti : 1. geni arazi, ekinlik, ekin yeri 2. snr, hudut : isim olarak da kullanlr. ekinci, renber anlamlarna gelir. : 1. snr muhafz 2. ekinci, renber : mevki sahibi, imtiyazl, saygdeer
tardu ad: tardu-ad tardu tardu targan : 1. ncelikli, imtiyazl 2. durdu, duran yaam : imtiyazl : ouzlarn savunma savalarnda, dmann yryn ve saldrn gletirmek iin aa ktkleri vesaireden yaptklar engel ve tahkimat.
targan: savalarda, dmann geecei yollara, onlarn gidiini arlatrmak ve gletirmek iin braklan, kaya ve ktk paralar targay targun tarhan tarhan tarhun tarik tarim tarin taring tarkan : taragay, turgay : mahup, sklgan : be ve fermanl imtiyaz. tarhanlk hakk han tarafndan verilir ve tarhanlk yarl ile tasdik edilirdi. : (tarkan) imtiyaz sahibi soylu kii. bu kiiler, vergi vermez, sular dokuz kereye kadar balanr, kaan ve hanlarn huzuruna izinsiz girebilirlerdi. : gzel kokulu bir yayla iei : dar, tahl, ekin : 1. emek, enerji, zahmet, sknt 2. ziraat, renberlik 3. irmaklarn kk kollar : snr, hudut, u : 1. derin, derinlik 2. ziraat : vezir, vekil, nzr (= tarhan)
183
: imtiyazl ve soylu kii (tarhan) : 1. fke, gcenme, rahatszlk, kzgnlk 2. darlma, sklma : bakan, nazr, ynetici, brokrat : 1. darlma, darlanma, ksme, ksknlk 2. isyan, bakaldrma : 1. glk, darlanma, sklma 2. bahi, hediye : luwice ivi anlamna gelir. : tarsus. : urartuca insanlk anlamna gelir. : kuman babularndan birinin addr. isim olarak da kullanlr.
taruwani : hurrice insanlk anlamna gelir. tartagan: 1. tartan, terazi 2. dank, derbeder tarti tarug tasar tasim taspa : tez ba. ta : 1. d, dta olan, grnrde olan 2. kaya paras sertlik, dayankllk : armaan, ba : 1. dar, ekin 2. hediye, ba : plan, tasar, tasarm : gsteri, afi
taan: tam, da vurmu, cokun taar tagan tagaru : tam, cokun, ateli : taan, coan, ateli : dar, dardan, tara
tagi salur: (tak salur) tag-salur tagin takan taki takin taralu : tam, da vurmu, cokulu, ateli, asabi : 1. tagan, taan 2. ta-kan : dardan, taral : cokun, ateli : dardan, yabanc
183
: darda, gurbet, gurbeti, sefere giden. : tanabilir mal, menkul deer : 1. yemek, damak 2. uzak, uzakta, uzaktan, yabanclam 3. kl pas, pasl kl : 1. uzakta kalm, yabanclam 2. ayrlk, mera 3. kent dnda yaayan : (dada) 1. yakn dost, yaren, arkada 2. uzakta kalm, ayn uzakl paylaan : luwice baba : tatl, ho : tatl veren, hoa giden gleryzl, sevimli, cana yakn : 1. bar, sulh 2. uza gren, uzak grl 3. bakc, eitici 4. tatl, tat veren
tatu: 5. yaratl, ftrat tav: 1. hz, devinim, eviklik, kou, davranmak, harekete gemek. 2. da tavar: hzl hareket eden, hzl davranan. tavga: 1. hzl koan, hzl davranan, atik 2. ekici, cezbedici tavigan: tavan tavli: 1. hzl, atik 2. dal tay: 1. dayak, dayanak, dayanlacak nesne 2. soy, asalet, soyluluk nvan 3. ululuk, byklk, okluk 4. mevki, yer, blge 5. anann erkek kardei, day 6. st emen at yavrusu tayak tayan tayani tayang : baston, denek, dayanlacak nesne. : 1. dayan, dayanak 2. hami, koruyucu, srda, gvenilen kii : danman, memur. : dayak, dayanak, destek, dayanak
tayangu: danman, arac, srad. han ve kaanlarn danmanlarna verilen bir unvan taycu tayee : 1. hami, desteki, koruyucu 2. soylu, sekin 3. tay sahibi, tay eiticisi : tay-ee..soylu, saygdeer hanm. (teyze, szcnn buradan
tayfun : (ince tai. fung. ingilizce typoondan). byk okyanusta ve in denizinde grlen iddetli frtnadr. isim olarak da kullanlr. tayga : 1. kavak, am, st karm ormanlk blge 2. yourtlu sebze orbas
185
taygun: yavru, ocuk, torun taygur: kayan, kzakla kayan tayik: kibar ve nazik gen taylan: 1. beyefendi, centilmen 2. yakkl, heybetli 3. dzgn ve etkileyici konuan tayi taz : 1. mrit, yol gsteren 2. hami, koruyucu : kuman babularndan birinin addr. isim olarak da kullanlr.
tecimen: idareli, ekonomist tecimer tedan tedik : ekonomist, hesapl : tutan, zapt eden, zabit : (tetik) 1. usta, becerikli, bilgili 2. t, nasihat
tegri kuru : or trkleri gkkua tegri z : or trkleri ufuk anlamnda kullanrlar. (.h.akaln) teme teker : deme, sekin, farkl : 1. deer, kymet 2. evre, yre, daire 3. saldrgan, mtecaviz
teke: d, dei, temas, sava, sava tekin: 1. iyi, gzel, biricik, emsalsiz, uurlu, uygun 2. rahat, gvenli, gvenilir, 3. tigin, prens, bey olu 4. tabi, bal, kul, kle 5. bo, ssz, toplumdan uzak kii 6. saldrgan tekinik: gvenilir, iyi, mnasip, uygun tekir: 1. deer, kymet, paha 2. kara benli, kara izgili 3. hcum, saldr, saldrganlk tekke : trkedir, manastr anlamna gelir. tela: 1. delici, delen 2. tolu, olgun, bilge 3. armaan, adak, sungu telek telley temel : armaan, sungu : sahalarda mantar : ocuklar durmayp (yaamayp) len ailelerin, yeni doan ocuklarnn yaamas dileiyle koyduklar adlardan biri
temir yalup: demir-yalup ...demirci ustas, silah yapmcs temiren : ok bal, okun ucundaki sivri ve delici demir paras
185
temi
temizlik: gzellik, soyluluk, merkez. gk(mavi): kutsallk, zgrlk, kzl(krmz): dikkat, zen, tedbir, deiiklik, devrim, iddet. yeil: doum, tazelik, huzur, skun anlamlarn iinde barndrmaktadr. renklerle ynler de anlatlabilir. ak: gney, kzl: dou, sar: bat, kara: kuzey temmuz : bkz dumuzi.
temuge. otigin : otigin, temuin'in nc kardei. (moollar'n gizli tarihi) temin : demirci temr tenbe tenekur : (timur, teymur. demir, salamlk ve yenilmezlik : at koumu, koum takm : boraks madeni
tengri han : bilge hann oludur. abisi yollg tegin 739da lnce yerine geti. asl ad bilge kutlug handr. tengri. han nvandr. (gumilev) tenik : azim, kararllk
teni: eit, adil, adaletli teogoni teoman teoman tepe teree terek : mitolojide, tanrlarn doumunu ve nereden geldiklerini konu alan blm. : isim olarak da kullanlr. tuman, duman anlamna gelir. : sis, duman, tuman : 1. u, snr, doruk, ykseklik, yksek yer 2. yn, ktle 3. bir nesnenin sivri ucu : ince, narin, zarif : siper, koruyucu
terekeme: siper, siperlik, stre terilgen : diri, canl, hazr, tetik, tetikte
terilgenbudun:. terilgen-budun: devletin ekirdeini oluturan boy merkez halk devletin, temel, ulusal askeri gc terim : 1. bilim, sanat, bilim ve sanat erbab 2. emek, aln teri, zahmet 3. soyluluk, eref, onur, nurlu 4. toplant, dernek 5. han soyundan gelen kzlara verilen bir soyluluk nvan : derleme, toparlama, birletirme, birletirici, derleyip toparlayc : isim olarak da kullanlr. kralie anlamna gelir. trkn kelimesi yanltr ve terkenin eski harflere gre yanl bir okunuundan domadr. mecaz gzel kz anlamna gelir. bir eit ok da demektir. yakut terken hatun : (l.26-4-1282) hleg hann gelini, meng timurun evdei.
teri terken
187
: 1. ss oku, ssl ok 2. sava arabas 3. soylu, soyluluk nvan : dernek, toplant : abn, avun, avun,
tesiyemi tanyu: (ululuun snr olmayan, en ulu ) tetik teyeng tez tezik : 1. uyank, hazr 2. becerikli, mahir : sincap : 1. hzl, ivedi, hzllk 2. kama, rkme, rknt 3. iddet, iddetli : rkme, rknt
tezme. abuk kzan, can aznda, kzp ekip giden tezrek tgre tgrk tkin tkin tkink tholos tal tigeeyi10 : ar tigi tigin tigrek t tiin tiister tike tiken tikim : olaslkla lir eliinde sylenen sevimli arklar. : prens, ehzade, han olu, bey olu : evre, daire : sahalarda kayk anlamna gelir. (saha halk edebiyat) : sahalarda sincap : sahalarda diler : para, blm, lokma, tkm : dikili, dik, dikmi : para, lokma : tez-yrek heyecanl, ateli : daire, evre, cvar, etraf : 1. der, qiymt 2. tkrlk, dirmi, yuvarlaq : tkin hkmdarn olu, ehzade, prns : tikin, prns, ehzade, bey olu. gktrkler dneminde, vali nvan olarak da ilmidir. : denek, baston : kubbeli mezar. yuvarlak yap, yuvarlak tapnak. 1 : sahalarda rzgar
187
tikin tilbe tilbi tilek tilki tilma tilmen tilsim tiltay tilun
: tkin, hkmdarn olu, ehzade, prns : dilek, dilenen ey, murat : dilek : murad, istek, dilek : tilki, krk iin avlanan hayvan : evirmen, tercuman : (dilmen) konukan, hatip, enebaz : by, efsun, sihir : etken, amil, neden : dolun, tolun, dolu, tam, eksiksiz, kusursuz
timur kaan: timur-kaan timur kula: timur-kula timur kutlu: timur-kutlu timur kutluk: timur-kutluk timur krkan: timur-krkan timur : demir
timuralp: timur-alp timuray: timur-ay tin tnaz tingi tinglak tinglar : 1. can, ruh, z 2. soluk, nefes, yel 3. dinmi, dingin, sakin, bitik 4. gk, gksel, tanrsal :. k iin saklanmak zere tepe biiminde ylan ot, ot yn ile savrulmak zere ylan dvlm ekin : 1. tin, can, yaam 2. kulaa gelen ses, ses dinleme (tnlama) : efendi, sz dinleyen : dinler, hrmetkar
189
tingling : hiung. nular zamannda onlarn kuzeyinde yerlemi bulunan gneybat sibiryadaki byk boy ittifaknn addr. bat boylar irti nehri civarnda yayordu. m.s.4.yzyl orta asya kavimler g srasnda tinglinglerin bat boylar gney kazakistana, merkezi boylar altay ve tienan blgesine, dou boylar da inin snr boyuna tanmtr. son aratrmalara gre tingling ad, in kaynaklarnda daha sonra ortaya kan tiel adnn ilk eklidir. tini : 1. ruhsal, ruhla ilgili 2. inan, iman 3. tngrt, kulaa gelen ses
tnraxtar : sahalarda trnaklar tiresias : thebai'nin nl bir kahinidir. hera'y gcendirdii iin herak onu kr eder. zeus da ona kehanet yetenei ve yedi insan kua boyunca mr srme ayrcal tanr. (estin. laporte) : diri, canl, dirilik veren : diri, canl, gl : dirlik, yaam, geim : 1. can, ruh, yaam 2. dirilik, canllk, derlenip toparlanma 3. derlenme, derleni : baak, dal, para, kle : yaam, geim, hayat yolu : kervan, kafile : luwice gne tanrs anlman gelir. : palaca gne tanrs anlamna gelir. : rasonyinin romanyada kullanldn saptad trk adlarndan biri. : dodurga. : 1. doa, tabiat, hilkat, yaratl, huy 2. kaln, kat, youn, doymu 3. usul, yordam, teaml
tirge tirig tirigli tiril tirim tirim tirki tiwat tiyaz tobuk todurga toga
togan han : ilig hann kardeidir. isim olarak da kullanlr. togan timur : isim olarak da kullanlr. inde hkm sren ve kubilay hann soyundan gelen son hkmdarn addr. togan togay : toan, doan : 1. toga 2. dolunay 3. koruluk, kk orman 4. tok-ay
189
togay, sar ve ba oyma dip dedelerinden togu toa toan toar toay toma : 1. dou, dou 2. vuru, darbe : (toka) topuz, amar ykarken kullanlan tahta topuz : 1. doan, doan kuu 2. canl, domu olan, yaayan : doar : (togay, tokay) : 1. dokuma, dokumadan yaplan giysi 2. yerli, yerli halktan olan kii
tomu: domu, ortaya km, canl, yaayan torul: 1. turul 2. dorulmak, ayaa kalkmak torula: doan kuu, doan yavrusu tosik: dou, doum, ortaya k toul: 1. doulu, doudan 2. doum, dou, ortaya k toulga: tolga, tulga, sava bal, mifer tohar : inlilerin yei adyla sz ettii, bir hint avrupa dili (fakat iran deil) konuan kavim. m..2. yzylda inin kuzeybat havalisinden batya yani amu derya blgesine tanmlardr. arap. fars kaynaklar, kuzey afganistandaki talakan, kunduz ve balh civarndaki bu yeni iskn sahalarnn amu deryann gneyinde bulunan ksmn toharistan diye adlandrrlar. toharistan : bkz tohar. tok: 1. irilik, katlk, dayankllk, younluk 2. vuru, darbe, d, sava 3. yol, yntem, yordam toka: 1. tok, sert, kat 2. usul, yol, yordam, teaml 3. d, vuru, vuruma, 4. huy, hilkat, yaratl toka: (toga) topuz, amar topuzu tokalig: tokluk, katlk, sertlik tokay: 1. dolunay 2. dere kenarlarnda yetien bir iek, al toklu: 1. yol, yordam, bilen, bilge 2. bir yan gemi kuzu 3. iri, dolgun, besili tokmak: vurma, ezme, dme arac tokol: kuma, ikinci hanm tokta : dur, yaa tokta: 1. durma, yaama, diren, dayankllk 2. tedbir, tedbirlilik
191
toktak: tedbir, tedbirli, temkinli toktam :. durmu. yaasn, yaar, durak, duran toktam han : toktami: durucu, kalc, direnli, dayankl, uzun mrl, dirayetli toktar: dayankl, dirayetli, uzun mrl tokta : dinlenme, istirahat, konak tokta: tok-ta ..mola yeri, dinlenme blgesi toku: 1. dou 2. d, temas, sava tokum: 1. doum, dou 2. yaam, diren, dayankllk tokumak: 1. tokmak 2. tokum-ak tokur: 1. gz pek, cesur 2. dokur, dokumac tokurgak: dokuma aleti, dokuma tezgah toku : sava toku: 1. d, sava, vuruma 2. dou, diren, yaam, dirayet tokuz: 1. dokuz says (..trklerin uurlu ve kutlu saydklar saylardan) 2. ska ve kalnca dokunmu bir kuma tokuzun: dokuzuncu tolaba : rasonyinin romanyada saptad trk adlarndan biri. tolan: esiz, emsalsiz tolay : tibet tavannn zgn ad. isim olarak da kullanlr. toldi: doldu, dolu, doluluk, btnlk, olgunluk, irilik, bilgelik, erginlik toldikorgan: ant, lahit, abide tolga: mifer, elik balk tolgan: 1. dolgun, iri, dolu 2. ac, znt, inleme tolgay: evre, cvar tolmi: dolmu, dolu, olgun, bilge tolu: 1. dolu, olgun, kamil, yetkin, usta 2. iki, iki kadehi, iki ile dolu kadeh 3. sekin, gzide toluk: 1. dolu, olgun, yetkin, bilge 2. tuluk, tulum
191
tolum: 1. silah, sava aleti 2. olgun, dolgun tolun : dolunay. tolun toman tombay tomris tomris tona tonat : dolu, tam, btn, eksiksiz, kusursuz, olgunlam : duman, sis : manda, cam : temr zengin, yiit, dv, hayat veren, nesil aktaran, bereket getiren : (tomris hatun) 1. demir ucu 2. demir sesi. 3. demirin z, nvesi.4. bereket, bolluk, uur. : giyimli, varlkl, yakkl : donat, cmert, eli ak, a doyuran plak giydiren.
tonatmi: giydirmi, hayr hasenette bulunmu, cmert ve eli ak. tong tonga tonka tonlu tonsuz : gl, kahraman : kaplan, asya kaplan. : 1. tunga , kaplan 2. iri, byk, gsterili : giyimli, k, zengin, varlkl : yoksul
tonyukuk: (tanyu-kk, gk) sonsuzluk ve genilik, bilgelik ve deneyimlilik. tooruk : kozalak top topa topak toprak : yn, topluluk, btnlk, erk : 1. top gibi, toparlak, dolgun 2. ibrik 3. sepet, sele : topluca, toplanm, yn : yer, yurt, arazi
topurgan: ayak basldnda toz karan, yumuak toprak topuz tor toraman toran : toplanp, kurutulmu, katlam, topluca ve katca. silah, dvme ve ezme arac : 1. mevki, mertebe, eref, ereflilik 2. treme, doma, soy, gelime, yaylma 3. a, tuzak 4. giysi 5. evlat, ocuk, nesil 6. zayflk, incelik, hamlk : 1. fahri, onursal, erefli 2. kaba, yetimemi, acemi 3. iri, dolgun, heybetli : turan, duran, yaayan, direnli
193
: durdu, duran : ipekli kuma : 1. eitilmemi at 2. rak, acemi, ham : durmu, yaayan, yaar, yaam : yaam sresi, yaam : 1. duru, yaam 2. bolluk, bereket, fazlalk 3. doru, doru renk : doruk, doru renk : 1. doruk, zirve 2. ince, zayf, ham, olmam : 1. aygr, aygr yavrusu 2. kul, kle, muti, bal 3. deve yavrusu
torum, turum : bir yan gememi deve yavrusuna verilen addr. isim olarak da kullanlr. torumtay : torum (kurum) bir yan gememi deve yavrusu ile taydan olumu bulunan zel isim. torun : 1. evladn, evlad 2. sevgili, biricik, ok sevilen 3. acemi, ham, yetimek zere olan 4. gen boa
torunlarndan 4. geyk hann yeenlerinden tosun toy toy : 1. gen boa, 2. tos atan, tos vuran, azgn, azm, saldrgan : len. ilk zamanlarda cenaze yemei, daha sonra tm byk kurullar, kimilerinde de kurultay iin kullanlr. : 1. len, yemekli elence, dn dernek 2. em, ila, doyum, doyumluluk 3. ordu, ordu birlii 4. amur bataklk 5. doan tr bir avc ku 6. gen, genlik, acemilik, raklk : 1. atlara giydirilen sava zrh 2. trnak, at trna : toy sahibi, toy veren kii : 1. toy sahibi, toy veren kii, 2. toylarda yaplan orba, ayranl orba : 1. kurultay yesi 2. bir ku tr 3. gen, taze : tarla kuu, ayr kuu : devlet meclisi yesi ile ak ve akr doan : 1. gen, taze, deneyimsiz 2. doymu : doymu, gztok, olmu, olgun : 1. toy yeri, toy yaplan yer 2. karargah, ordunun topland yer.
193
toyluk
toymaduk: 1. zlenen, zlemi duyulan 2. hrsl, doyumsuz toymagur: itahl, obur toytimur: ermi, keramet sahibi, aman by, kam, rahip tozun tgi tgn tkmen tk tk tle tlegen tlek tlis tlk tr tre treli : 1. tosun 2. dzen, uyumluluk : cmert , eli ak : ekici, yakkl : ekici, yakkl : eli ak, cmert, msrif : d, sava, vuruma : cret, yevmiye : olgun, kamil, yetikin : 1. cret, yevmiye 2. skunet, sakinlik : blk, blnm : tuluk, tulum : 1. tremek, oalmak, yaratl 2. makam, mevki, onur yeri, erefli yer 3. usul, kural, teaml : 1. dzen, gelenek, usul, teaml, geleneksel hukuk 2. treyi, yaay, oalma, yaratl : tresi olan, treye bal, geleneklerine bal
tremen: grgl, treye bal tren trkin tr trce trii trlg trm : 1. treye uygun yaplan, tre gerei yaplan, mersim 2. soylu, necip, sekin : kk, mene, dip, soy : 1. yasa, devlet dzeni 2. treyi, yaratl : treye ve yasaya uygun : treye uygun : treye ballk, tre bilgisi, tre uygulamas : 1. treyi, yaratl 2. treye ballk
195
trm: treye bal, soyuna bal trn : 1. soylu, soyluluk 2. tren, merasim, ihtiram
trtgen: yaratc, yaratan, halik ttk tz tzlk tzn tralles : d, rya : kk, dip, temel, cevher, z : z, esas, asl, kk, kkl, zl : soylu, temeli salam, kkl : aydn.
tribunus : halk temsilcisi. tros tudun tugan tugana tu tu tuani tucu tulu tuluk tuma turul tuu tuhsi tula tulan tulay : troya yurdunun temelini atandr. olu ilos kendi adn ilyon'a (troya) verir. (estin. laporte) : (tutun) 1. tutunma, ballk, sadakat 2. destek, gvence, tutunulacak nesne : 1. kk rmak, ay, akarsu 2. togay : zel ok (ii oyulmu, iinde evrak gizlenen ok) : bayrak anlamna : sancan tepesine taklan at kuyruu, kldan yaplan flama, uur ve kut iareti olarak kullanlr olmasna karn, bundan daha ok : doanc, doan terbiyecisi, doan eitmeni, doan yetitiricisi : 1. tu tayan kii, alemdar 2. isyanc, isyankar : tu sahibi, kutlu, uurlu : tulu, tuu olan, tu tayan : 1. domu, ortaya kan, boy gsteren 2. tu kaldran, isyankar : 1. doan kuu, bir doan tr 2. doru, dorulmu, dik. ayakta 3. trk mitolojisinde, ad geen, yar insan, yar ku. : tucu : bkz. duhs. : 1. tolu, dolu, olgun 2. ayna : dolu, olgun, kamil : 1. talay, taluy, okyanus, deniz 2. ayna 3. dolu, dolgun, olgun
195
tulga tulgar tulgar tulgay tuli tulin tulpar tultag tulu tulu tuluk tulun tulun tumai
: (tolga deil) mifer, elik balk : azim : 1. azim, kararllk, inan, gven 2. gsteri, heybet, heybetlilik : tuga, tolga, mifer : 1. dolu, olgun, kamil 2. ayna : 1. tolun, dolun, tam, eksiksiz, kusursuz 2. ayna 3. ene, ene kemii : azim : sakin, kendinden emin : ayna : 1. dolu, ergin, olgun 2. ayna : 1. dolu, olgun, bilge 2. yayk, mlek : kulakla az arasndaki kemik, geminin iki yannda bulunan paralar : 1. tolun, dolu 2. ene kemii : erkek kuzen, (amca, hala, day, teyze ocuu)
tumaan: 1. nilfer iei 2. duman, sis tuman tuman tumay tumay tumgan tumrul tuna tuna tunay tunay tun tung : duman : duman, sis : sessiz, skin : sessiz, sakin, kendi halinde : tuman, sis : dumrul, demir ucu : ihtiaml, grkemli : (tona) varlkl, zengin, gsterili, ihtiaml : uzak : evlatlk kz ocuu : bronz, bakr, kalay karm : nfus sahibi, kudretli, muktedir
197
tunga
tunga, tona : baur cinsinden bir hayvan. filleri ldrebilecek kadar yrtc bir cins kaplandr. yiit, kahraman, kuvvetli, evketli tungu tur tura tura turaax turak turak : ocuk, evlat, evlatlk : 1. durmak, yaam, canllk 2. irade, istek, yarg : kale, ev, siper, deriden ve ipten rlen kam, (teslim srasnda) oldu anlamna da gelir. sibirya ve torba, yem torbas : 1. dura, durak, ev, mekan 2. deriden rlen kam 3. sibirya blgesinin eski ad : sahalarda karga : (direk) : 1. durulan yer, yaanlan yer, mekan 2. yaam, mr
turakina : gedey hann hatununun addr. isim olarak da kullanlr. tural : durma, yaama, mr
turamun: 1. evcil, evcimen 2. onurlu, onuruna dkn turan turan : duran, yaayan : iran ana tarihinin epik ve mitik versiyonunda irann kadim dmandr. eski kaynaklarmz burann corafi konumunu tam manasyla gstermez. sonraki dnemlerde ise bu isim aka gebelerin amu derya tesindeki lkesine iaret eder. gktrk anda iranllar turan adn benzer bir syleyile, fakat tamamen baka orijinli gktrk adyla ilikilendirir. part ve ssni anda turann bakenti, sir derya kysndaki kang ehri idi. bu ak bir biimde, iranllarn nazarnda turann ok erken bir devirde step gebelerinin lkesi ile ayn olduunu gsterir. ayn adn iran tarihinin en erken devirlerinde gney afganistandaki bir eyaleti, zira buraya da turan denilmektedir, iaret edip etmedii bir problemdir. trk kavimleri iran destan ile tantklarnda, bizzat kendileri de kendilerini turann kavmi olarak grmeye balamlar ve kendilerini gururla turann kral afrasyabn ahfad saymlardr. modern zamanlarda bilimsel olmayan turan akrabal dncesi siyasi amala tekrar canlanmtr. : isim olarak da kullanlr. trklerin oturduu lkeler anlamna gelir. firdevs ve nizamde tranl belerden misilsiz gzel olarak sz edilir. eskiden beri iranda gzel manasna trandoht (tran kz) ad vardr. hem kz hem erkek addr. kz ad iken trandoht gibi mecaz mana tar, gzel demektir. trk musiksinde yedi zamanl, vurulu bir kk usldr. : duran, yaayan, mr, mrl, yaama direnci (ocuklar sk len ailelerin, uzun mr ve kalclk dileklerini ieren adlardan. : filiz, fidan : 1. durucu, kalc, uzun mrl 2. fidan
tran
197
turdu turgak turgan turgay turgay turgut turgut turhan turkak turkay turku turkuaz turmu turna tursun turak turu turum turumtay : isim
: durdu, sa, salim, yaar, yaayan, kalc, mrl : beki, muhafz, koruyucu : duran, mrl : ayrkuu, toygar, htht : 1. tarla kuu, sere 2. trk-ay : belde, mesken, oturulacak yer anlamlarna da gelir. : (turagut) 1. mrl, durucu, uzun yaaml 2. belde, mekan mesken, yaanlan yer : vergi ve ykmllklerden muaf, vergi vermeyen sekin kimselerden olan soylu ve erefli kimse : nbeti, beki : 1. turgay 2. trk-ay : ateli, harir, heyecanl :rengi mavi ile (trk mavisi) zde olmu bir ss ta : mr, yaam, uzun mrllk (ocuklar sk len ailelerin kullandklar adlardan) : leylek tr, iri ve geni kanatl bir ku : dursun, durdu, duran, durmu vb. yaam, mr, uzun mr : filiz, srgn : 1. duru, saf, ark 2. duran, yaayan, mrl 3. durgun, sakin : 1. yaam, mr 2. skunet, durgunluk
turumtay: 1. turum-tay 2. doan tr, avc bir ku turukan: dayankl, metanetli, direnli, uzun mrl turut tusit tuskan tugl tut : 1. yer, yurt, durulan, yaanlan yer 2. mr, yaam : gn tesi : akraba, yakn, hsm : iaret, iz, nian : 1. yakalay, kavray, saklay 2. vuruma, vuru, yenme, ezme, koparma 3. ordu, ordugah 4. kl ve benzeri silahlarn zerindeki kir, pas
199
: bahi, armaan : komu, yakn, dost : komu, yakn : 1. silah kabzas 2. saldr, hcum, taarruz 3. evlatlk : demet, buket, deste : elinde bulunduran, ynetimi altnda bulunduran
tutankaan: (tutun kaan) tutan-kaan tutar tuta tutgak tutgan tutgu tutguk tutgun tutku tutnak tutnuk tutsu tutsuk tutu tutu tutu tutu tutuk tutuq tutun tutun : tutucu, hkmedici : 1. kk hanm, evin en kk kz 2. bekar, bakire kz 3. komu : 1. inilti, inleyi, hzn 2. geceleri kefe kan sava birlii : tutucu, fanatik : kahvalt, kuluk vakti yenen yemek : esir, hapis, tutsak : tutsak, esir, hapis, tutulu, tutulmu, balanm : kapama, ele geirme, balama, balanma : destek, arka : tutunulacak nesne, dayak, arka, destek : 1. vasiyet, t, nasihat 2. bamllk : t, nasihat, vasiyet : esir, tutsak, rehine 2. ekici, cazip, gzel 3. tutu, sava, d. 4. arbal, mahup, utanga 5. yiit, batur, d 6. bakan, nazr, vali : esir, tutsak, rehine 2. ekici, cazip, gzel 3. tutu, sava, d : esir, tutsak, rehine 2. ekici, cazip, gzel 3. tutu, sava, d : esir, tutsak, rehine 2. ekici, cazip, gzel 3. tutu, sava, d : 1. d, sava, sava 2. devlet grevlisi, devlete bal 3. evlatlk 4. by, sihir : 5. tutsak, esir, tutulmu, rehin : tutunulacak nesne, destek, arka, gvence : 1. evlat, oul, uak 2. tutunulacak nesne, gvence
199
tutungu
: t, nasihat, vasiyet
tuturgan: t, nasihat, vasiyet tuturgu tutu tutuuk tuu10 tuyak tuyan tuygu tuygun tuyna tuyuk tuyun tuzai tuzak tuzgu tuzgun tbe tbek tgn tgz tkel tkel tkn tlay tlek : t, nasihat, aklda tutulan : 1. dv, sava 2. zapt etmek, egemenlik kurmak 3. ballk, sadakat 4. orduyu ve devleti dzene sokmak : demet, iek demeti, buket : balk a : 1. dayak, destek, denek 2. duyan, iiten, iitici, dikkatli, uyank : duyan, iiten : duygu, his duyumu : doan tr bir avc ku : trkedir. aslen yoldaki adam (budist bahs) manasna gelen ince tao. jen kelimesinden gelmitir. (gumilev) : dayak, destek, arka : saygn, muteber : sevgili, ak, mauka : sevgili, sevgili iin sylenen sz : yemek, yoldan geenlere verilen yemek : armaan, sunu, bahi : 1. tepe, yksek yer 2. siper, stre : tbe, tepe : 1. dn, ballk 2. bahi, hediye : dz, tam, eksiksiz, mkemmel : tamamen, bsbtn : 1. ty, sa, kl 2. dik, dikili : 1. dn, dernek, toplant 2. bahi, armaan : (tulay, talay) : 1. zeki, kurnaz, fettan 2. tyl, kll
201
: karga (hakaslarda isim olarak kullanlr.) : alaca, renkli bir karga tr : 1. ayna 2. ayn evresindeki k halesi : 1. rica, yakar 2. d, rya : cret, deer, emein karl alnan karlk : on bin kii, pek ok, frka. : 1. duman, duman, sis 2. on bin saysnn askeri terminolojideki kullanl
tmls : bir mezar - mezar odas ile onun zerinde oluturulan yma tepe. (g. bean) tneri veya bat: bat tng tnnk tr tre tre trel treli : 1. gece, gece karanl 2. olaanstlk, fevkaladelik : sahalarda pencere : soy, kk, orjin, eit, kan, damar, dou, yaratl, olu : (tre deil.) det, usul, kaide, rf, gelenek, kanun, yin, hukuk : 1. tre 2. tigin, prens, ehzade : treli, treye bal, tresel, hukuk, hukuki, hukuka uygun : tre sahibi, treye bal, hukuka bal
tremen: treye bal, treye gre yaayan trener : treye bal, tre sahibi
tretgen: yaratc, mucit, retgen trgi trk : uygurlarn bir kolu olan trk boyu : bu kutlu ad, birok anlamlar iinde barndrr. treyi, dou, g, erk, soy, dl, oalma, dzen vb. ( birok dilbilimci, deiik anlatmlar yapyormu gibi grnseler de aslnda tek bir ey vardr ortada. o da treli, treye bal, treye gre olmu, tre ile zde, iyilik, gzellik, doruluk ve dzenlilik iinde yaayan, bunun iin gerektiinde, mayasndan gelen g ve erkini kullanan kii ya da kiiler topluluu, anlamlarn net bir biimde iinde barndryor olmas..)
trklk dncesini, sosyolojik boyutlaryla ele alp, deerlendiren, nl trkmen stepi : hazar denizinin gneydou ky blgesi ve amu derya arasnda, eski trkmen sovyet cumhuriyeti topraklarndaki otla kapl ve yar bozkr dzlk. m..3 yzyldan nce iran gebe boylarn, zellikle dahalarn yerleim yerleri burada bulunuyordu. m.s. 350den sonra hiung. nu (hun) boylar trkmen stepine ulamlar ve oradaki iran boylar aralarnda eritmilerdir. kaynaklarmzn
201
chionita ve eftalit adyla da sz ettii ve boy adlar ol olan akhun boy grubu da burada teekkl etmitir. trk tr trng t : trk dilinde sylenen, melodi : drlm, derli, toplu, dzenli : aktif, faal, alkan : d, rya
ttemiz: t-temiz tts ttsk ttk tn tz tze tzen tzli tzlg tzk tzl tzm : gzel kokulu ot yakarak ortaya karlan koku : 1. tts, tten koku 2. fkeli, kinci, alc : 1. gzel ve etkileyici koku, duman, ttme kokusu 2. ddk, savalarda ve sava talimlerin. de komut vermek iin kullanlan ddk : sahalarda gece : dz, dzen, kk, esas, kural, btnlk, doruluk, uyum, uyumluluk : 1. dz, doru, dzen, kural, uyum, ahenk 2. idare, ynetim 3. ulus, topluluk, halk 4. uyum, uyumluluk, bar, uzla 5. kusursuzluk : dzen, uyum, kurallar btn : uyumlu, uygun, dzenli, idareci : uyum, ahenk, geim : (dzk) 1. dzen, dzl, sral, dzenleme, dzenlenmi, dzenli, 2. zel durumlara gre biimlenmi kurallar btn : 1. dzl, sral, muntazam, disiplinli, hiyerarik 2. anlam, anlamal : dzgnlk, sra, dizgi
tzn silik : tzn (soylu, asil, necip, btn), silik (bakire) anlamlarna tzn : 1. dzen, kural, teaml, gidiat 2. z, kk, soy, soylu, sekin, egemen 3. uysal, yumuak huylu ve davranl
tzn, tzn : soylu, necip, asil, tekmil, kmilen, hakiki demektir. isim olarak da kullanlr. tyrus ubut uc ucud : tir. : ar, edep, tevazu, alak gnlllk : u, snr : yeryz, dnya
203
ucun u u ua uar ugun ukan ukun usiz uuk uumak uur uuran uurum uuz ud udar udu uduk udum udun uduz ugan
: uta, snrda, kenarda, ubeyi : 1. son, bitim, snr, ky 2. arlk, ekstrem 3. herhangi bir nesnenin sivri ksm : 4. ordu kanad, kol, cenah : 1. koruma, himaye, arka 2. u, snr, limit 3. kendini am, yksek, ulu : 1. haber, havadis 2. kant, delil 3. ge yakn, tanrya yakn, dindar 4. uar, vurdumduymaz : 1. kam, baks, kendinden gemi, transa girmi 2. kvlcm, erere : uan, uucu : uuk, kendinden gemi, ateli, heyecanl : snrsz, geni, byk, alabildiine.. : umu, kendinden geen, mest olan kam, baks : umak, cennet : 1. devir, dnem 2. mrid, eyh : mrid, eyh, kam : son, uzak, uzak nokta, uulan, uzaklalan, yksek ve derin da yamac, yar : u-uz 1. alak gnll 2. basit, kolay : (ut) 1. arka, geri, ardndan gitme, takip 2. karlama, atma, yenme, utku 3. uyuma, uyku : 1. takipi, peini brakmayan, kovalayan 2. yener, galip gelir : uyku : uyank, diri : ard arka, arkas sra : 1. hner, beceri 2. snm, snk : 1. mrit, yol gsteren, ardndan gidilen 2. yollayan, sevk eden : kaadir, yaratan ve hkmeden, ali, yksek, kudretli
ugan, ogan : kadir. i mutlak, tanr, alap, huda ugin ugi : fikir, dnce : zeka, retkenlik
203
uguz urak ura urai uruk urun uur uural uurlu uu uku ul ula ula ulali ula ulak ulak ulaki ulam ulam ulan ulan
: kutlu, mbarek : 1. bavurulan kii, bilge ve deneyimli kii 2. savaa giderken, askerlerin, aile ya da eyalarn topluca braktklar yer 3. uranlan yer : 1. dnce, tasar, i, aba, meslek 2. mcadele, savam, sava, karlama, kar karya gelme : meslek, i, aba, savam, geim : savaa giderken, askerlerin eyalarn braktklar yer : yan bak, gizlice bak : 1. baht, talih, iyilik, gzellik, kut, bolluk, bereket 2. sre, zaman : uurlu, kutlu, baht ak : kutlu, bereketli, talihli : akraba, hsm, kan bayla birbirine bal kiilerden her biri : zeka, akl, yetenek : 1. temel, esas, kk, olu, oluum, dou 2. iaret, nian, iz : temel, esas, esasl : 1. ulatran, balayan, balayc 2. isabet 3. tim, takm, mfreze : ulatran, ulak : 1. soy, nesil 2. maiyet, btnlk 3. ulak, haberci 4. ba, zincir : iki veya daha fazla dan birbirine kavutuu yerlere : 1. ulatrc, ulatran, haberci, balant sahibi : haberci, ulatrc, balayc, balant : takm, blk , bir ilgi ve benzerlik olan eyler topluluu, kategori : 1. eklenmi, katlm, tim, mfreze 2. dizi, dizili, bal, dizgi 3. yetenek, yetenekli : 1. balayan, balayc, birletirici, etkileyici 2. ulu, ululanm, saygdeer, sz dinleten. 3. taze, tazelik, genlik, gen, cvan : 1. balayan, balayc, birletirici, etkileyici 2. ulu, ululanm, saygdeer, sz dinleten
205
ulanmi ular ular ula ulahan ulalu ulalu ulat ulca ulcan ulca uli uliim ulig uli ulu uluca ulu ulula
: ulu, kutsal, mbarek, saygdeer : erkek keklik : 1. balayan, birletiren, birletirici 2. erkek keklik : 1. ululuk, ululama, ycelik 2. olu, temel, kk, soy, soyluluk 3. yetime, kavuma : ula-han : 1. amal, idealist, ne istediini bilen 2. ulac, balayc, birletirici . 3. kentli, zengin, varlkl : 1. amal, idealist, ne istediini bilen 2. ulac, balayc, birletirici : balayc, birletirici : 1. ezeli, eskiden beri var olan 2. pay, ganimet, sava ganimeti : oul can : 1. tazim, ululama, bykleme 2. blm, paylam, ganimet : yavru, yaren, sevilen ve korunan : yavru, yavrucak : uluma, yaknma, szlanma : uluyu, kurt gibi ulay : (ulug, ulu) yce, yksek, mbarek : 1. ululua yakn, saygdeer, hrmetli 2. st dzey ynetici, erk sahibi : 1. temel, esas, olu, ula 2. ba, balant, iliki 3. uluyu, uluma : ycelt, ykselt, mbarek kl
ululuk, byklk, sonsuzluk 2. gelecek, ikbal 3. sekin, gzide ulum ulun : debdebe, aa, gsteri : (ulan, ilun) ulu, ululanm
ulunyege: ulun-yeke sz dinlenen, sayg duyulan, bilgi ve deneyimine bavurulan hanm ulurak ulus ulus : ulu, kebir, en byk : trke. moolcadr. millet ama ncelikle lke, toprak anlamna gelir. ayrca baz cengiz han hanlklar iin de kullanlmtr. : 1. ul (temel, kk, esas) dan...ul-uz 2. l, blm, kesim, topluluk...dan boy, halk, millet, budun (uygurlarda) 3. sr, geni, byk sr (moollarda) 4. ayn merkeze,
205
ya da devlete bal, yurtta topluluu (trkiyede) 5. trkeyi, sonradan renerek, trklerin arasna karm, zamanla trklemi, halk, ya da kii (gktrklerde) ulu umak uman uman umar umay umay umdi umdu umuca umu umug umun umur umu umut unat ungan uot ur uragut urak ural uran uras uraz : pay, blm : irk, soy, kemik : umutlu, bekleyen : 1. umutluluk 2. intizar : umutlu : efkatin ve ocuklarn koruyucu ruhudur. : koruyucu, efkatli, iyiliksever : arzu, beklenti : mit, mitli : umutlu bekleyi : rica, yakar, beklenti : 1. mit, destek, dayanak 2. snma, iltica : rica, beklenti : umar, mitli : beklenti : umu, mit, beklenti : doru, yerinde, uygun, olgun, yeterli : (ungan) 1. bal, baml 2. bahtiyar, doru yolda olan : sahalarda ate : 1. uur, baht, mutluluk 2. vur, vurmak, darbe : dii, retken, tohum, tohumluk : orak, dorayc, biici : 1. vur 2. or. al : 1. sava naras, nara 2. vuran, vurma eyleminde bulunan, dven 3. parola : 1. kut, baht, mutluluk 2. ate bakl : kut
207
uraz urazli urpak uruk urul urulu urum urun uruna urungu
: uras, kut, baht : mutlu, bahtiyar : (urpa) 1. evlat, uak 2. kibar, nazik : 1. boy, ok, ulus 2. vuruk, vurgun : 1. tr, cins 2. rs : cins, soylu : 1. eref, onur, haysiyet 2. meleke, beceri, yatknlk : 1. orun, eref, itibar 2. miktar, adet : 1. erefli, onurlu 2. emanet, rehin : 1. eref, onur, haysiyet, onurlu davran 2. eitim ve talim klc
urungu, urungut : sava, muharip urus uru urukan urut uruz us usan usbol uslu uslum usluy usuk usun : 1. orus, uras, uraz) 2. uru, kr, sava : vuru, d, kr, sava : sava, cengaver : 1. aama, merhale 2. ama, maksat, hedef : 1. uraz, uras 2. vuru, d : z, tz, yeti, anlay gc, akl, zeka, uzluk : uslu, akll, usta, uzman : us-bol ..dahi, stn zekal : akll, uzman, stad : becerikli, mahir : deneyimli, tecrbeli : uslu, akll, zeki : 1. uzun, uzman, derin, engin, deneyimli 2. gerek, sahih
usunuzlu: usun-uzluk uak uta : ocuk, gen, taze, ufaklk, (..u kknden, dalma, paralanma, ufalanma, (hizmeti, mstahden..) : 1. tedavi, onarm, tamir, iyiletirme 2. zafer, galibiyet
207
: doktor, eczac, iyiletirici : 1. utkan, galip, muzaffer 2. eczac, doktor 3. edeoli, mahup, sklgan : 1. galip, muzaffer 2. utanma, ar, mahubiyet
utangan: utanga, mahup, kendi kendini skan utar uta utguu utku utlu uttu utuglu utu : 1. yener, utkan, galip 2. iyiletirici 3. kovalayan, takip eden . 1. yardm, imdat 2. galibiyet, zafer, utku 3. takip, kovalamaca : galip, muzaffer : zafer, galibiyet, yenme, stn gelme, glklerden sonra ulalan mutlu son : 1. galip, muzaffer 2. sklgan, mahup : dokuma tanras. : galip, muzaffer : yenme, galibiyet, zafer
utuyar uu : sahalarda uyku uvut uyan uyanik uyar uyav uydai uygan : utanma duygusu, edep, ar : 1. dikkat, itina, dikkatlilik, tedbir 2. iman, inan : dikkatli, tedbirli : uyumlu, uygun : uyank, fatin, ferasetli : mrid, yol gsteren, retmen : 1. uyumlu, geimli, uysal 2. bal, tabi, muti
uyganbay: uygan-bay uyganbek: uygan-bek uygar uygu uygul uygun uygur : (uygur) ada, uyumlu, uygun, uyarl, medeni : ahenk, uyum : uyumlu : 1. yakkl, gzel, elverili 2. geimli, dirliki, imtizal : akraba, mttefik
209
uygur
: (uygar) . t...trk boylar iinde, bu gnk anlamda bir kentlemeye ilk balayan trk boyu. kad, akapunkturu, matbaay, tekstil sanayiini ve daha birok buluu gerekletiren trk boyu : uyumlu, ahenkli, uygar : 1. uyum, geim, dirlik, dzen 2. fikir, dnce, tefekkr : uyum, geim, bar : uyumlu, efendi, yumuak bal, halim, selim : kutlu, mbarek : kutlu, mbarek : uygunluk, denklik, ahenk, armoni : us, z, erk, yetme, beceri, baar, alma, uzama, genileme, alm, yaylm : 1. uzay, genilik, uzunlk, yaygnlk 2. eski, eskiye dayal, kadim, mazi 3. gei, geit . 1. uzman, usta, sanatkar 2. gl, egemen, baarl : uzlanm, ustalam, usta : uzman, usta, akll, bilgili, sanat, pir : feza, gk boluu, uzam, genilemi, geni : ezeli, ok eski, kadim : uz-el usta, maharetli, becerikli, sanat erbab : usta, maharetli, elinden i gelen : ihtisas, uzmanlk : kalifiye, uzman, pir : usta, pir, otorite : uyank, dikkatli, mteyakkz : (usun) 1. uzman, pir, becerikli, i bitirici 2. yaygn, geni 3. kalc, daimi : says. (trklerin, dokuz, krk gibi, uurlu sayd saylardan) : (yge) nl, mehur : t, nasihat, propaganda, ajitasyon : bahi, ihsan
uygut uyla uylai uysal uytun uytun uyum uz uza uzak uzam uzan uzay uzdu uzel uzelli uzluk uzma uzman uzug uzun ge git dl
209
kelge leg
leme, blme, pay, pay ortakl ler lgen lgen lgi lgdr lgt lke lkem lker : blm, paylam, paylamc : byk ve ulu : 1. ulu, kebir 2. iri, byk, heybetli, geni trk mitolojisinde iyilik tanrs) : rnek, numune : rnek, numune : rnek, numune : blm, para, toprak, diyar, memleket, vatan, yurt : lke, memleket sevgisi : yedi yldzdan meydana gelen ve hususi bir ekli olan yldz kmesidir. sreyya, pervin anlamlarna da gelir. isim olarak da kullanlr.
lker eri: sava hilesi, sava taktii lker lk lkc lkda lkm : 1. yldzlar topluluu, yldz kmesi 2. yedi kardeler de denen bir yldz grubu 3. kadife, pegir, gibi dokumalarn zerindeki, ince ty, hav : 1. ideal, hedef, olacana inanlan..olan, deil, olmas gereken.. 2. prensip, adet, dstur : lk sahibi, olmas gerekeni dnen : ayn lky benimseyen ve ayn lky paylaan kimse : lk sevgisi
ller etin olu buura doxsun10 : kt ruhun addr. (saha halk edebiyat) lgl l mit n nal ndev : talihli, ksmetli, baht ak : 1. bl, blm, blnen, pay 2. konuk pay, komu pay, ailenin ihtiyalar dnda, konuk. komu iin ayrlan ve saklanan pay : umut ( trkeden farsaya geen bir szck) : 1. ses, seda 2. hret, nam : 1. n-al 2. inal (han soyundan gelen, soylu ve imtiyazl bey) : naml, mehur
211
: 1. mehur, naml, tannm 2. gr sesli, sesini duyuran : bolluk, bereket, retkenlik : yrek, kalp : cesur, yiit : kvlcm, erare : krk, demirci kr : deheh, korku, ekince : cesur, korkusuz : rktc, dehet verici : sregen, daimi : dl, verim, ekin, remi, retilmi olan
rndk: verimli, sekin, gzide rndl rng : sekin, gzide : 1. maneviyat, manevi g, 2. temiz, pak, pakize
rngay: rng-ay ste stek stn : galip, faik : stn, galip, faik : stte olan, galip, faik, muzaffer
stng: stn gelme, ste kma, mertebe atlama, derece tebay tgr yen yge : te-bay (tebay) : hzl, seri, abuk : 1. ilkeli, zne bal 2. iyilik sever, temiz yrekli : iyi, yararl, zararsz
211
zbe
zln: olaanst, fevkalade zt varak varan vargi varim varimlu vari varili varlig varoul : can, ruh, z, tin : menzil, varlacak yer : 1. varlkl, zengin 2. sonuca ulaan, eren : 1. varlan yer, sonu 2. mal, mlk : 1. servet, mal, mlk 2. evlilik ana gelmi kz : evlilik ana girmi kz : menzil, varlacak yer : menzil : (varlk) 1. mevcudiyet, var olma hali 2. varlk, servet, zenginlik, btnlk 3. evren, kainat : var-oul
verdi han: verdi-han verdi vergi verim vurgun vuru yaba yabagu yabalak yaban yabasu yabay yabgu yabgu : cmert, eli ak, balayc, ihsanda bulunan : (bergi, birg) 1. huy, tabiat, yaratl, aitlik, zellik 2. hara, nusum, verilen, denen nesne : veri, verme, bolluk, bereket : 1. vurulmu, ak 2. baskn, rgalama, yamalama : sava, d, kr : (yapa, yapu) 1. yap, oluum 2. alet, edevat : yabgu, genel vali : (yablak) dayankl, metin, mtehammil : 1. yabanc, yabani, vahi 2. yapan, yapc : yaba-su : yapay, yapan, yapc, yaplm : hakan vekili : hakan yardmcs.
213
: 1. st dzey ynetici, genel vali 2. merkeze bal, zerk, blge yneticisi : 1. yapc, pozitif kiilikli, aktif, alkan 2. grei, d : yap, yapt, eser, mamulat
yablak han: (yabalak han) yablak-han yad yada yadu yagla : yabanc, el, deiik, farkl
1.
yaadur: ya, yamur, bolluk, bereket yaan : (yagan, yakan) 1. ucu ateli ok 2. yamur 3. gkten inen nur 4. yakn, yar, canan
yadibasan: yad-basan dmana baskn yapan, dman yok eden yaisavan: ya-savan dman pskrten, dman kovan, kovalayan yaisiyan: ya-syan (defeden, kovan) yai : (yakz. yavuz) kara, yanarak kararm, karaya alan cesur, gzpek, iddetli, yaman, yiit
yalakar: (yaylakar) yayla-kar yama yami yamur : ganimet, ganimet paylam, bolluk : yamakdan : yamur ya
yamurca: 1. sessiz ve ksa sren yamur 2. bir geyik tr yamurak: (yamurca) yarik yariki yauk yaka yakacik yakak yakan : yakar, dilek, niyaz : 1. yakarc, duac 2. faydal, yararl, ie yarayan : (yavuk) sevilen, yaknlk duyulan, gnl yaknl : 1. snr, snr blgesi 2. ky, sahil : da etei : ucu ateli ok : 1. yakc, yok edici 2. yaan
213
yakarca: yakan, scakl artran yakari yaki yakit yaki yakilik yaktu yakura : dua, temenni, yakar, dilek : 1. ila, em 2. yakc, yakan : yaklan, enerji, s kayna : yakkl, gzel, ekici, yakc, uygun, yakan, doru, iyi : iyilik, gzellik, uygunluk : ik, meale, aydnlk : yakn, yaknlk duygusu
yakuuk: yakkl, gzel, uygun, uyumlu yakut yalabuk yalap yalav yalava yalaz yalin yaldir yaldiran yaldirim yaldiz yaldruk yalduz : yakt, enerji, yaklan : parlak, parlayan, k saan : parlak, lt, k saan : alev, yalaz : (yalva) : 1. yaln, plak, aleni 2. yaln, parlak, kl, alev : dik, sarp, yukarda, ulalmaz : 1. parlak, parlayan 2. yldr, yldran, caydrc, rktc : 1. yldrc, caydrc, rktc 2. parlak, parlaklk veren : yldrm : yldz, k saan parlaklk, parlayan, yan : (yaldrk) parlak, parlatlm : yaldz demektir.
yalgm, yalgn : serap, alev yalgin yalim yalin yalinca : serap, yanltc, grnt : 1. ate, kvlcm 2. klcn keskin taraf, ince az 3. yksek kayalk : 1. alev, parlaklk 2. plak, net, akta olan, ak 3. knsz, klfsz kl : yalnz, tek bana
215
yalinak: fakir, plak, garip, korumasz, sahipsiz yalma yalman yaltuk : yamurluk, pelerin : 1. klcn keskin az, klcn u ksm 2. eimli, dik tepe : yalnlk, yaln olma hali
yaluncuk: (yalnk, yalnak) yalunmu: yaln, plak, saf, arnm yaluy yalva yam yama yaman yami yami yamtar yamun yanai yana yanar yanaik yanba yan yani yanuk yanda yandik yandu yangak : by, tlsm, sihir : eli, resul, nebi, peygamber : 1. ulak at 2. at gibi, ata benzeyen 3. l, kymk : 1. bayr, dik yoku, da ya da tepenin herhangi bir yan 2. kar, kars, teki taraf : 1. mthi, dehetli, etki ve beceri bakmndan olaanst 2. kt, fena, zc : 1. ulak, postac 2. ulak at, postac at 3. yamurluk 4. kaln, kolsuz yelek, kuzu derisiyle kapl giysi : 1. ulak at 2. p, kymk 3. itibar, nfuz : 1. yaman, gl, kuvvetli 2. yamurluk 3. obur, itahl : denetleyici, murakp, mfetti : (yana) canip, candan : (yanak) yanak, ksm, yan : 1. ilt, k 2. ateli, scak kanl, heyecanl : 1. ev kz 2. evlatlk alnm, kz ocuu : sadk, bal, yakn, yannda, yan banda, vefakar : (yan) hilal, yarm ay biiminde : at zrh : (yanck) at zrh, at rts : yannda duran, destekleyen, taraftar : heybetli, gsterili, azametli : inanl, inanm, imanl : 1. yanak 2. yank, sevdal
215
yangal
yangibek: (yengibek) yang-yengi-be yangir yani yanik yaniik yanit yank yanku yankui yantir yantuk yantut yanu yanuk : hazin sz, dokunakl sz, hazin konuma : cilve, ive, can yakclk : sevdal, ak, istekli : (yanak) : 1. dl, mkafat 2. kark : (yang) metod, tarz, usul : (yank) aksi seda, eko : mbair, mahkeme memuru : ehla, ehla gzl : gsterili, azametli : bedel, tazminat : ince, zayf, narin : 1. esmer tenli, kara 2. tutgun, ak, sevdal
yanukay: yanuk-ay yanukbay: yanuk-bay yanulmas: yanlmaz, deneyimli ve bilgili otorite yanut yapa yapagi yapan : 1. yant, karlk 2. dl, mkafat : 1. yaba, yapma, aba, enerji 2. btn, hep, btnlk 3. vefa : yapa : 1. yapc 2. yaban, vahi
yapana : 23 austos 1552 tarihinde, rus askerleri kazan drt bir yandan sardnda, darda dman hrpalayan kuvvetlerin babuunun ad: yapana bey. isim olarak da kullanlr. yapar yaparli yapi : yapc, retken, olumlu : olumlu, yapc : mamul, yaplm
217
: (yapnak) yaplm, mamul, retilmi : (yapurgak) aa ve iek yapra : memnuniyet, nee, meftunluk : yapc, olumlu, becerikli : (yar) 1. uurum, dik bayr 2. tanzim, tertip, organizasyon : yarar, fayda, faydal, yararl : (yara, yarag) 1. yarar, fayda, faydal, yararl 2. silah, zrh, kalkan : uyumlu, ahenkli, barsever : uygun, mnasip, layk
yaratgan: yaratan, yaratc yaratu yaratun yaratur yaray yarayli yari yardak : yaratma, tertipleme, dzenleme : yaratc, tertipli, dzenli, rgtl : yaptrr, yaptrmc, buyurucu, rgtleyici : usta, ehil, beceri sahibi : uygun, mnasip, yararl : ortak, erik, hissedar : yardmc, asistan, muavin, refik
yargan tarkan: yargan-tarkan yargan : 1. yararl, faydal, gvenilir, yakn 2. koruyucu, muhafazakar 3. mahkeme,
yargan, yarkan : yksek devlet mahkemesi . cellat, hafiye. etraf sldrml (yaln, sarp) derin ve byk dere 1yarkn : imek yargi yargici yargi yargiu yargin yargui : hukuk, hkm, mahkeme, adalet : (yarguu, yag, yarg) yarg hakim, yarg mercii : yargc, hakim yarg : (yarkn) 1. gn 2. imek, akn 3. canan, arkada, dost 4. gleryzl, mtebessim : yargc, yarg, hakim
217
: 1. yapc, yaparl 2. yar, msabaka 3. blm, blnm : yar, yarm, blk, blnm : 1. bl, blm 2. msabaka, karlkl, ileriye atlma : yarc, seri, abuk, hzl : 1. balama, acma 2. ferman, buyruk : inayet, yardm, ba, merhamet
yarligamas: acmasz, acmaz, balamaz yarligami: balayc, merhametli, rahman yarligan yarligar : rahman, balayc : balayc
yarligasun: balayc, rahman yarlik yarlu yarluk yarluka : 1. esirgeme, balama 2. buyruk, ferman : irade, istem, buyruk : muhta, yoksul : ba, ltuf, koruma
yarmakan: (yarmayan) armaan, hediye yarp yarpan yari yartim yaruk yaruk yasa yasau yasa yasaul yasak : (yarp) durgun, sabit : (yarban, yarban) sabit, sakin, kendi halinde : hissedar, ortak : 1. ksm, blk, frka 2. yardm, inayet, destek : ik : 1. ik, ziya, nur 2. zrh, koruyucu : (yasa, yasak) yasa, kanun, nizam, kural, kaide, yasak : (yasac) 1. parlamenter, yasa yapan, yasa koyucu 2. yasaya bal, yasal : yasak, yasa : yasavul : izin olmayan anlamna gelir.
219
yasakbek: yasabek yasal yasan yasar yasatan yasatur yasavul yasavul yasavur yasgu : 1. disiplin, sra, saf, ordunun yry dzeni 2. yasalara uygun, nizami : 1. tertip, dzen, tasar, plan 2. iaret, alamet, bnyan, karar : (yasur) yasaya uyan, yasay uygulayan : 1. yasalara saygl 2. yasa-tan : yasa-tur yasaya bal, yasay uygulayan : koruyucu : yasay korumak ve uygulamakla grevli memur. zabta, polis : (yasavul) : nikap, gizlilik
yasugan: (yasakan) yasa-kan . baz kaynaklarda yasdr olarak geer. yasugay: yesugey, yasakay. yasun yasut yasvul ya yaagu yaam yaar yail yan yain yait yalak yaru yauk : (yisun, isun) doa, tabiat : (yast) onur, eref, haysiyet : (yasavul) 1. polis, beki 2. mbair : yaam, mr, dirilik, aydnlk, tazelik, mak, geliim, yeil, yeillik, genlik : mr, yaam, canllk : hayat, mr, dirlik : mr, yaam, hayatta kal.(ocuklar sk len, ya da fazla yaamayan ailelerin, yeni ocuklarna verdikleri, turan, turmu, tokta vb. adlardan) : 1. yeil renk mec.tazelik, genlik, zindelik 2. yeillik, imenlik : akn, imek : 1. gizlilik, gizem 2. imek, akn : 1. gen, krpe, taze 2. e, denk, eit : giz, sr, esrar, gizli kalmas gereken : giz, gizlilik, gizem : 1. ik, n, ua 2. akn, ak, am
219
: (yataan, yatakan) 1. kama trnde, iki taraf da kesen bir bak 2. tembel, miskin. borcunu demeyen, stne yatan (uygurlarda) : yatk, meleke, beceri, el yatknl : yatk, yatan, uygun, uygunluk : muti, efendi, uyumlu, itaatkar : 1. yatkn, becerili, meleke sahibi 2. tembel, arkanl 3. trklerin islamiyete getikten sonraki dnemlerde, gebe ve amanist ouzlarn, kentlerde yaayan, ouz ve teki trk boylar iin kullandklar sfatlardan : (yatn) konuk, yatya gelen konuk : soy, sop, nesil : sevin, nee : zayf, gten dm : zayf, bakma muhta, ilgi ve bakm bekleyen : ineli bir cins ekirge demektir. isim olarak da kullanlr. : yakn, yaknda duran, yaknlk duyulan, sevgili : (yaz) kara. sert, iddetli, dehetli, gzkara, yaman : 1. yaz mevsimi 2. silah, ok atmaya yarayan, gergin ip, gerginlik : yaya, piyade : bahar, ilkbahar, yaza doru giden zaman : yayk, yaylm : (yaykr) uzay, sema, yldzlar alemi : 1. yaygn, geni, genilemi 2. tufan, deprem : serap, feyezan : sema, feza, uzay : yaz yeri, yazlk. bahar, yaz aylarn geirmek iin klan, yksek dalk blge
yavin yavga yavnik yavri yavru yavs yavuk yavuz yay yayak yaygaru yaygin yaygir yayik yayin yaykiru yayla
yaylaeri: yayla-eri yaylada yada yaylaya karken doan ocuklar iin kullanlan adlardan yaylak yaylim yayui : yayla, yazlk, sayfiye : yaylm, yaylma yeri, otlak, mera : yayc, datc, haber yollayan, propaganist
221
yayuk yazal yazgan yazgi yazgulu yaziu yazim yazin yazin yazir yazuk yeden ye yeen yein yeinek yeni yenik yerek yekrek yeksek yekl yeli yele yelegen yelein yelek
: 1. yayvan, yayk, usuz bucaksz, geni 2. deprem, yer sarsnts : tak, ss, ziynet, mcevher : yazan, yazc, yazgy tayin eden : 1. yaz, kader, mukadderat, aln yazs 2. tanrsal, ilahi : talihli, baht ak : yazc, katip : yazg, mukadderat : 1. yaz vakti, bahar vakti 2. kader, aln yazs : kader, aln yazs, yazg : 1. ok lkeler gezmi, grm 2. ok lke fethetmi, fatih 3. yazar, yazc, katip : gnah, ayp, su : 1. yedei olan, yedeine alan, tedbirli 2. yetkin, yeterli, usta : (yek, yeke) 1. yksek, ala, etfal, iyi, daha iyi 2. soylu, asil, sekin, gzide, mmtaz : 1. ye, stn tutulan, yein, yelenmi 2. karde ocuu (babas ya da anas : 1. stn, faik 2. bereketli 3. ok gl, hzl, iddetli : 1. ynak, kme 2. stn, faik, daha iyice : 1. hafif 2. alak gnll, mtevaz : (yeni) : (yekrek) etfal, evla, iyi, stn : evla, iyi, stn, daha iyi : tedbirli, ihtiyatkar : (yel) yeni, faik, stn, muzaffer : yel gibi, hzl : havadar, yel alan : hzl, sratli, yel gibi : yel alan yer, rzgarl yer : 1. yel gibi, hzl 2. okun arkasna taklan ty, denge ty 3. kolsuz ve yakasz st giyecei
221
yelekin yelen yeles yeleser yelim yelin yelis yeliz yelkim yelkin yelkk
: (yelein) rzgarl, yel esen yer, yel alan yer : 1. arzu, istek, dilek 2. frtna : yel esintisi, havadar, rzgarl : yel-eser esintili, havadar, yel esen.. : hareket, eylem, devinim : 1. yel ura, yel alan yer 2. yel deii, yel temas : haval, havadar, rzgarl : yel-iz havadar, rzgarl, haval : havadar, havas gzel yer : 1. konuk 2. hzl, yol gibi : (yelgk) yel-kk, gk
yelkutlu: (yelkutlu, yelkutluk) yel-kutlu yelme yen : nc, yol gsteren, mihmandar : 1. yenmek, alt etmek 2. deri 3. yeni, yenilik, orijinal
yencilek: hafif, yein, narin, ince yendn yener yengi : tercih, seim, referans : yenmek...den : 1. yeni, orijinal 2. zafer, utku
yengiici: (yengi iim) yengi-ii. iim yengier yenin yeni yentr yenl yeprem : yengi-er : galip, muzaffer, utkan : galebe, galibiyet, utku : kalender : mutevaz, alak gnll : aktif, faal, becerikli, alkan
223
yerilig
: izci, takipi
yerekoca: yeke-koca yerekul yergin yerinr yerkara : yeke-kul : mahzun, hznl, bitkin, yere bakan, boynu bkk : duraan, enge, mklpesent : yer-kara (kara toprak)
yernmes: hamarat, alkan, vurdumduymaz yesuga : (yesuge, yasagay) yasa, yasak, yasaya bal, yasadan yana
yesugey: (yasagay) yasa-ay yesuken: (yasuga, yasag, yasa) yasa, yasak, yasal, yasaya bal yesuntimur: (yisun timur, isen timur) yeil yeim : (yail) 1. tazelik, taze, krpe 2. imen, imenlik : eski dnemlerde, trklerce kutsanm, deerli ta
yet: (yeti, yete) kudret, kuvvet, g, yeterlilik, yetenek, beceri, maharet yetek yeten yeter yetgin yeti yetikara yetigin yetiz yetki : gaye, emel : yeterli, yetkin, usta : yeterli, yetkin, uzman, usta : (yetkin) ok ocuklu ailelerin, doan ocuklarnn sonuncu olmas dilei ile verilen adlardan : 1. yetenek, kabiliyet 2. yetkin, kamil, olgun, becerikli, mkemmel 2. etki, etkileyici 3. yitik, kayp, harcanm, zayi olmu : 1. yedi-kara 2. yeti-kara : (yetikin) yetimi, olgun, kamil, mkemmel, yetenekli : hazr, amade, yeterli, olgunlua ermi : sorumluluk, maharet, i bitirme gc
yetkin han: yetkin-han yetkin yetmen : 1. yetikin, ehil, uzman, yeterli 2. etkileyici, ekici, mkemmel : olgun, gelikin, uzman, yeterli, yetenekli
223
yeyg yeyi yeyin yeyni yeyrek yeytem yibar yibek yige yi yia yian
: armaan, bahi, ihsan : (ye, yeke) : galip, kavi, stte olan : ehven, iyi : makbul, kabul gren, beeni toplayan : eski, kadim : 1. koku, parfm 2. kokulu mum : ateli, hararetli, heyecanl : dayankl, kavi, metin : yl, toplu, birikim : 1. aa 2. erkeklik organ 3. yc, toplayc : (ykan) 1. yc 2. ykc
yienur: yien, yeen-ur yienek yiin yiin yiinak yiinca yiit yilin yinak yirik yikin yikin yikmi yildiku yildir : 1. toplum, kitle, cemaat 2. yeen, yeencik : birikim, kitle, yl olma hali, ylm, istifli : daha iyi, sk, dayankl, stn, tercih edilir : toplum, kitle : genel, teaml, sosyal kural, toplumun benimseyip uygulad kurallar : 1. ye, yi, iyi, daha iyi, sk, salam, gl, batur, cesur 2. delikanl, cvan, gen 3. koca, e : (yln) iffetli, edepli, namuslu : yn, ynak, toplum, cemaat : mahup, utanga : (yn) afet, ykm , zarar : ykm, ykc : ykc, devirici, gl : yldz, yldz kmesi : yldrc, rktc, heybetli, dehetli, iddetli, gzkara, korkusuz
225
yildiran
yildirgan: yldran, rkten, korkutan, aal, gsterili yildirim yildiz yilduru yilgi yilgin yili yilki yilma : (yaldrm) 1. berk, yksek voltajl elektrik 2. gz kamatrc, k, ar parlaklk : yaldz, parlak k, parlayan, yan : berrak, net, temiz, billur : ylma, dehet, rknt : ylm, rkek, bezgin : ylgn, ylm, ylk : 1. at, at yavrusu 2. at srs : 1. ylmaz, azimli, dayankl, cesur, korkusuz 2. dik yoku, da yamac
yilmabua: ylma-boa yilmasin yilmaz yilun yinal yinke yinkel yin yindek yir yiragu yirak yiri yirde : ylmaz, korkusuz : gzpek, korkusuz, batur, dayankl, azimli : (yulun) iri, heybetli, gsterili, cesim : inal : ince, zarif, narin : nazik, anlayl, kibar : 1. ince, zarif 2. inci : daimi, ebedi, srekli, kalc : yer, toprak, arazi, arz, yeryz, dnya : yrc, algc, enstrman alan, mzisyen : irak, uzak, mesafeli : klavuz, izci, rehber, yer bilen, yer bildiren : yurtta, hemehri, ayn topra paylaan
yirdin: (yirtin) evren, kainat yirga yiri : mesut, mutlu, mutluluk dolu : sol, sol taraf, tek taraf, tek tarafl
225
yirim yirtin yisun yi yiik yiter yitik yitirmi yitt yizek yog
: 1. solak 2. yarm 3. yurt, toprak : evren, kainat : (yasun, yosun) doa, tabiat, yeillik : (ya, yal) orman, yeillik iindeki blge : 1. tulga, demir rgl tulga 2. k : varis, mirasyedi : 1. yetik, olgun 2. keskin 3. kayp : yitik, kayp, kaybetmi, yoksul : meziyet, maharet, beceri : askeri klavuz, nc : trkedir. cenaze trenleri ve zamanla genileyerek her tr toplant anlamlarn kazand.
yoanak: ynak, ktle yoi youn yoku yol yola yola yol-ak yolaldi yolbak yol-bilir yolbua yolu yoldam : you, yun yapan, yokluk eken, yas tutan, yas : kaln, gr, iri, sk, sk, csseli, fazla, fazlalam, katlam : yukar, yukar doru kan, dik yol, bayr : zerinden gidilen...1. kut, mut, baht, yazg, kader 2. rf, adet, tre, gelenek : 1. rf, adet, usul, erkan 2. meale, kandil : yol gsterici, mihmandar, rehber, nder, nc
1.
: yol-ald 1. ilerleme kaydeden, gelien, uzman, profesyonel 2. terbiyeli, yola gelmi, geleneklerine bal : (yolbaka, yolbakan) konuksever, misafirperver :grgl, bilgili, usul erkan sahibi : yol-boa : 1. nder, bakan, ef, lider 2. peygamber, nebi 3. geleneki, muhafazakar 4. yolcu, yola km, yolunda giden : 1. uysal, yola gelen, yolunda giden 2. usul, metod, tarz
227
yolda
: ayn yolun yolcusu, ayn yolu paylaan, ayn yola gnl vermi, ayn yola ba koymu, ayn, tre ya da prensipler zerinde, fikir ve gnl birlii eden, ok yaknlam dost, dava arkada : yol-eri 1. treye bal, edep erkan sahibi, bilgili, deneyimli 2. tarikat ehli, tarikata ya da bir eyhe bal kii
yoleri
yol-kula. baz kaynaklarda, yolkulu olarak geiyor.) yolkulu yolluk yololu yolum yonat yonca yonga yori yoru yordam yorga yornuk : yol-kulu treye ve kurallara bal, irad olmu : (yollu) 1. kutlu, mbarek 2. olgun, ergin 3. halas bulmu, huzura kavumu, mesut, bahtiyar : yol-olu 1. fedai, sedengeti 2. adak, adanm, kurban 3. bal, kendini treye ya da eyhe balam : usul, kaide, prensip : tam, eksiksiz, kusursuz : sulu yerlerde yetien bir bitki tr : (yonca) : (yoru) : 1. askeri klavuz, nc, yol gsteren 2. yorumcu, yorumlayan, eletirmen : 1. alkanlk, eilim, usul, meleke, beceri 2. jest, eda, ive, naz : (yurga) rahvan giden at : istirahat, istirahatgah, dinlenme yeri
yosunbuka: yisun-bua yova yrk yndem ynet yntem ynten : (yava) elebi, efendi, arbal, halim : yrk, gebe : (yntem) usul, tarz, teaml, treye uygun biimde olan : 1. biim, tarz, yntem 2. uygun, uyumlu, uysal, geimli : (yndem) : uslup, tarz, biim
yrgen: da dnemeci, da yolu yrtem yrk : usul, biim, tarz : abuk ve iyi yryen, iyi yol alan, bir yerde durmayp yryen halk, gebe anlamlarna gelir. isim olarak da kullanlr.
227
: (yrk, yrk) yryen, yryc, gen, gc, gebe : mevsim, sezon : < yutmak. : bir su kuu : ince : (yukru, yukru) eskiden, halktan biri olmasna ramen, gsterdii performans ve yararllklardan sonra, bey mertebesinde deerlendirilerek, devletin st dzey kademelerinde grev alan kii. : 1. su kayna, yerden fkran su, gze 2. ildak, k veren, meale, kandil : 1. tral, matru, bakml 2. yamac : 1. fedakar, yardmsever 2. yolcu, yoluna bal, tresine bal : yolcu, yola giden : (yulu, yuluk, yulug) 1. yardmc, yardmsever, fedakar, adil 2. hara, cizye, vergi 3. tra, tral, bakml 4. yama, yamac : mutluluk, nee, ferahlk, rahatlk : yumlu, yumulu : mutlu, kutlu, mbarek, huzurlu : 1. yumulu, yumuk, yumruk 2. iri, heybetli, gsterili : gl, goncagl : (yumu) 1. sz, t, nasihat 2. emir, ferman, buyruk 3. mjde, mjdeli haber 4. yumuk, yumulmu, yumruk
yula yuluk yulum yulun yulyu yum yumak yumlu yumru yumuk yumu
yumuga: bir da yemii yumutgan: yapc, birletirici, pozitif kiilik yunak yunmu yunt yunt yuri : zerinde amar dlen ve ykanan, byk ta paras : ykanm, temiz, titiz, ark : hergele ile gezen, terbiye grmemi yar yabani ksrak anlamna gelir. kuyruksalan kuunun bir trdr. isim olarak da kullanlr. : 1. adr, oba, ev, yurt, vatan 2. terbiyesi tamamlanmam, yar yabani at 3. uygarlk, medeniyet : 1. becerikli, mahir 2. yiri, yer gsteren, rehber
229
yurt
: trkedir. lke. kampn kurulduu yer anlamlarna gelir. yanl olarak ruslar bunun yuvarlak planda kurulan ve an biimini andran konutlar olduunu dnmlerdir ve biz de onlarn izinden gitmiiz. (aslnda gerek ad ker-gerdir.) : 1. vatan, kutsanm toprak 2. kaynak, asl, kk 3. uygarlk, medeniyet 4. adr, oba, ev : yurt, vatan, sonradan yurt edinilmi yer, yurtlatrlm yer. : kayp, zarar : yudum, damla, tike, para : teselli : (yuvan, yavan) : yksek, ulu, alicenap, hametli : ycelik, ululuk, hamet. : alak gnll, mtevaz. : salih, temiz
yurt yurtlak yutluk yutum yuvan yuvani yce ycel ynek ynk
yrk bilge : yrk (evik, hzl giden koan, koucu, ok koan, yollu) ile bilgeden (ok bilgili, idarede ve siyasette hkim ve bir nvan). yrk ynt ykn yksel : yrk. : reverans, selam : secde, secdede olan : ykseklik, ululuk, byklk
ykselen: ulu, kii. ykseli ykn ykn : byklk, ululuk, ikbal : ba eme, sayg duruu, tazim. ( kurann ilk evirisinde, i.s. 10. yz. bu szck, namaz karl olarak da kullanlmtr.) : eilme, reverans
ykngen: eilen, reverans yapan, saygl ykntr: ba edirir, diz ktrr. yknk: eilme, reverans yknr: ykn, tapan, ibadet eden ylek : okun arkasndaki, denge ty.
229
ylk ynkl yre yreir yrekli yrik yrm yz-ak yz-ak yzbeg yzlg
: (ylk) okun arkasndaki ty paras : hafif, narin : daire, helezon, ember : yrekli, cesur : cesur, korkusuz. : yaam, hayat, , mr, geim. : yaam, hayat, mr : masum, gnahsz. : masumiyet, tgemizlik, namus, namusluluk, baar, beceri : (yzbek. yzbey). yz-beg, bek, bey : (yzlg, yzlk) soylu, drst, namuslu.