www.caferilik.

com

Eserin ad: Genel Yapsyla Alevilik Yazan: Serkan ZTRK Yaynevi: Al-i Taha Telif hakk sakldr.

g e n e l

y a p s y l a

ALEVLK
SERKAN ZTRK

lk genliimin en sadk dostu sevgili smail Bakiye yarda kalan trkmz iin...

2
NDEKLER MELLFN NSZ GR (ALEVLK ARATIRMALARINDA METOD) 1.ALEVLK KAVRAMININ TARHES 2.ALEVLK NEDR? 2.1. Giri 2.2. Kavramsal Olarak Alevilik 2.3. Tarihsel Olarak Alevilik 2.4. Alevilik Din midir? 2.5. Alevilik Mezhep midir? 2.6. Alevilik Tarikat mdr? 2.7. Alevilik Bektailik midir? 2.8. Alevilik Kzlbalk mdr? 2.9. Alevilik Snnilik midir? 2.10. Alevilik Gulat mdr? 2.11. Alevilik Kltr mdr? 2.12. Alevilik Yaam Biimi midir? 2.13. Alevilik Nedir? 3.ALEVL N KAYNAKLARI 3.1. Giri 3.2. Genel Kaynaklar 3.2.1. Kuran- Kerim 3.2.2. Ehl-i Beyt. 3.3. zel Kaynaklar 3.3.1. Hsniye 3.3.2. Buyruk 3.3.3. Alevi Edebiyat. 3.3.4. Risaleler 3.3.5. Dierleri. 3.4. Sonu

3
4.ALEVL N NAN VE BADET ESASLARI 4.1. Giri 4.2. Aleviliin nan Esaslar 4.2.1. Allah nanc 4.2.2. Peygamber nanc 4.2.3. On ki mam nanc 4.2.4. Ahiret nanc 4.2.5. Adalet nanc 4.3. Aleviliin badet Esaslar 4.3.1. Namaz 4.3.2. Oru 4.3.3. Hacc 4.3.4. Tevella 4.3.5. Teberra 4.3.6. yilii Sevk etmek 4.3.7. Ktlkten Alkoymak 4.3.8. Zekat 4.3.9. Humus 4.3.10. Cihat 5. ALEVLKTE OKULLAR 5.1. Giri 5.2. Hac Bekta - Veli Okulu 5.3. ah smail Hatayi Okulu MATERYALLER NE DEDLER?

4
MELLFN NSZ 1. Konumuzun Alevilik olmas elbette bir tesadf deil. Aratrma konusu olarak Alevilii sememizin nedeni, onun yaadmz zaman diliminde kendisi olmaktan karlp eklektik, yapma ve ilkel bir inan olarak insanlarn nne konulmasndan kaynaklanr. Ksaca tekiletirilmesidir. Alevilii aratrma konusu olarak sememizi salamtr. aa tanklk eden birisi olarak bu konuda yazmak zorunda kaldm. O yzden kitap, bir tepki kitabdr ve kullanlan slup ortalamaya gre serttir. 2. Elimizdeki eser Aleviliin tarihsel temelleri zeride yeniden inas olarak deerlendirilmeli. Bu inada ki btn dinamikler Aleviliin kendi tarihinden ve bu tarihi oluturan insanlarn yaam ve dnce biimlerinden kaynaklanmtr. Yani zorlamalarla ve ihra fikirlerle meydana getirilmeyen bu eser, Aleviliin kendi ierisindeki bir devinimidir. Olaya byle baklmaldr. Bu kitap, Alevilik etrafnda deiik zamanlarda yazlm ve birka mstear isimlerle Velayet, Erenler ve Ehl-i Beyt Dnyas dergilerinde mstear isimlerle yaymlanm ve yaym srasnda olan be tane makaleyi kapsamaktadr. Bu makalelerin yazl amacna gelince, son yllarda Alevilik hakknda yaplan yanl bilgilendirmenin, bir nebzede de olsa nne gemektir. Son olarak, yazdklarmda yanllklar ve yanlmalar bulunabileceini ifade etmek istiyor; on yedi ve on sekiz yalarnda iken kaleme aldm bu mtevaz makalelerin

5
faydal olmasn diliyor ve iyi niyetle yaplan tm eletirilere teekkr bor biliyorum. SERKAN ZTRK

6
GR (ALEVLK ARATIRMALARINDA METOD) Aleviliin teorik ve sosyolojik olmak zere iki alm alan bulunmaktadr. Aratrmamz boyunca grdk ki, bugne kadar Alevilik hakknda aratrma yapan insanlar, daha ok Aleviliin sosyolojik ynne eilmi ve dolaysyla teorik ksmn ihmal etmilerdir. 1 Olayn sosyolojik ynne eilen insanlar ise, bir dizi anlamsz tartmann ortasna itilmitir. Mesela Alevilik hakknda aratrmalarda bulunan bir yazar, Alevilik konusunda bir gazete ile yapt rportajda uzun sredir altn, ancak Alevilii zemediini ifade ediyordu. Birka aratrmac ise Alevilii bir sr olarak tanmlyor, kimileri ise Aleviliin net bir tanmnn yaplamayacan iddia ediyordu. Baka bir zevat ise, ortada birden fazla Alevilik olduunu sylyor, Alevilikten deil Aleviliklerden bahsetmenin daha doru olacan belirtiyordu. Olay daha rayndan karanlar, Alevilik eklinde bir tartmann gereksiz olduunu, ortak bir mutluluk projesi olarak Sosyalizmi neriyordu. Elbette Alevilik hakk nda yaplan bu speklasyon ve demagojileri daha geni boyutlara tayarak konuyu uzatabiliriz. Ancak gnmzde
lgintir ki, Alevilik aratrmalarnda genellikle sosyolojik alan referans alnm ve ou aratrmada teorik alan dikkate alnmamtr. (Alevi airlerinin yazdklarn kendilerine gre yorumlamalarn saymazsak eer.) Tabii ki bunda Anadoluda Aleviliin yazl kltre olan yabanclnn da rol yok deil. Ama Snnilikte bu sre Alevilik aratrmalarna gre ters ilemitir. Snnilik aratrmalarnda teori her zaman daha nemli olmutur. Halbuki Aleviliin kanaatimizce ok daha gl bir teorisi vardr.
1

7
Alevilik hakknda ne kadar karmak eyler sylendiini ifade etmek asndan bu kadar yeterli. Evet...Alevilik noktasnda yaanan bu ok ynl tartmalara gemeden nce, bu tartmalarn sebebine inmek gerekiyor. Bize gre bunun sebebi ok basit! Sorun aratrmalarda kullanlan metodolojiden kaynaklanyor. Ruhlarmz Ona feda olsun, Alevilerin birinci mam ve Allahn galip aslan Hz. Ali yle buyurmulardr: Allahn dini kiilerle tannmaz. Hakkn nianeleri ile tannr. Hakk tan Hakka uyanlar da tanrsn. te Alevilik aratrmalarnda metodoloji bu olmaldr. Yani ilk nce Aleviliin orijinleri tannmal, bundan sonra insanlar deerlendirilmelidir. Yoksa insanlara bakarak, Alevilik tannmaz. Aksi taktirde yaplan aratrmalar salkl sonu vermez, havada kalr. Sonrasnda yukarda saylan demagojiler yaplacak ve mutluluu arayan insanlar bir dizi anlamsz tartmann iine srklenir. te biz bu kitapta, insanlar bu anlamsz tartmalarn iine srklemeden, olan deil olmas gerekeni anlatmaya alacaz. Hz. mam Alinin deyimi ile hakkn nianeleri ne bakacaz. Dolaysyla bu kitabn ilgi alan, Aleviliin teorik yaps olacaktr. Olayn sosyolojik boyutuna ele almak bizi yukarda sraladmz bir dizi anlamsz tartmann iine srkleyecek, bu ksr dng bu suretle srp gidecektir. Dier taraftan baz insanlarn kendi kafalarnda uydurduu aslsz dnceler bize zamanmz kaybetmekten baka bir ey salamaz. Asl olan insanlarn kendi zihinlerinde uydurduu aslsz dnceler de il, Aleviliin ballarndan istedikleridir.

8
1. ALEVLK KAVRAMININ TARHES slam peygamberi Hz. Muhammet hayatta iken Alevilik denilen bir kavram ortada yoktu. Her ne kadar Hz. Alinin baz yakn ve sadk taraftarlar mesela Mikdat, Ammar, Selman ve Ebu Zerr gibivardysa da bunlar iin kullanlan kelime Alevi deil, Arapada taraftar anlamna gelen ia kelimesi idi. Rivayet edildiine gre 300 kadar sahabe Ali ias ad ile isim yapmt. nk Hz. Ali birok defa Hz. Muhammet tarafndan halifelie atanm, 2 halktan bir ksm ise O hazretin etrafnda toplanmaya ba lamt. Hatta Hz. Muhammetin kendisi bile bu insanlar vm, bunlar hakknda Al i ias veya Ehl-i Beyt ias kavramlarn kullanmt. 3 iilik kavram bundan sonra kesintisiz ekilde ve Hz. Alinin taraftarlarn -ve daha geni anlamda On ki imamlarn taraftarlarn ifade etmek iin kullanld. Hz. Alinin ehit edilmesinden sonra O hazretin soyundan gelen insanlar iin ise Alevi kavram kullanlmaya baland. On ki mamlarn altncs olan mam Cafer Sadkn zamannda iki yeni kavram kt ortaya. Bunlardan birincisi Zeydiliktir ki, bunlar mam Zeynel Abidinden sonra olu Zeyd bin Ali yi imam tandlar; bir baka frka oluturarak On ki mam izgisinden ayrldlar. 4 kinci kavram ise Caferiliktir. 5 Siyasi alkantlardan olduka iyi
lgili deliller iin bkz.: Allame TABATABA, 1993, slam da ia, Kevser Yay., s. 28 vd. 3 Ed- drr-l Mansur, 1/379 Gaybet-l Meram, s. 326 4 Doal olarak bunlarn Alevilik le alakas yok. 5 Gnmzde de Aleviler arasnda Caferilik kimlii yaygndr.
2

9
faydalanan mam Sadkn ii inan ve retilerinin yaylmasna hzl bir ivme kazandrmasna binaen On ki mamc iaya Caferilik ad verildi. Bu kavram her zaman iilik ile eanlaml kullanld. 6 mam Sadkn ehit edilmesinden sonra yeni imamn kim olacana dair yeni tartmalar ortaya kt. Bir grup mam Sadkdan nce vefat eden olu smaili imam tandlar. Bunlara ise smaili ad verildi ve bunlarda On ki mam izgisinden ayrldlar ?? iilik iersinde belirtilen bu kopmalar dnda baka nemli kopmalar olmad. 15. yy.n son yarsnda yeni bir kavram daha ortaya kt. ah smailin babas eyh aydarn mritleri balarna krmz sark saryorlard Bundan dolay bu mritlere Kzlba ad verildi. Daha sonra bu kavram Anadolu da ve randa ki iiler iin yaygn olarak kullanlmaya baland. Artk bu corafyada iilik ve Caferilik ile yeni bir kavram ortaya kmt: Kzlbalk... Osmanllar ve Safeviler arasnda ki mcadele ve dier taraftan Anadoluda meydana gelen birok ii/Kzlba kkenli ayaklanma yz binlerce iinin katledilmesi ile sonuland. aldran Savandan sonra Anadoluda kalan iiler ile randa kalan iiler arasnda ki balar gevedi ve ran da Safevilerin ynetimden alaa edilmeleri ile de koptu. Osmanl da bu arada bo durmad. Katliam etmekle bu insan kaynan bitiremeyeceini anlaynca Anadoluda ki ii/Kzlba tekke/
6 Caferilik ismi mam Sadk a- n ismine izafeten verilmitir. Ama bir kavram olarak Caferiliin mama Sadk a- zamannda m, yoksa O hazretten sonra m ortaya ktna dair net bir bilgi yoktur. 7 Dolays ile bunlarn da Alevilik ile alakas yok.

10
medreselerine kendi adamlarna yerletirdi. yle ki Hac Bekta - Veli Tekkesi bile bunun dnda kalamad. Alevi halk arasnda Snnilii yaymaya alt. Bu ocaklarda ki Ehl-i Beyt ilmi ldrld. Hurufiler, Masonlar ve bunlar gibi bir dizi batl inanlara sahip olan bir ok grup ilgili tekkelerde yer bulabildi. 16. yy.n ikinci yarsnda ise yeni bir kavram ortaya kmt: Bektailik... 8 Bu tarihten itibaren Bektailik genelde ehirde ya-ayan ve Osmanl ya yakn iiler iin, Kzlbalk ise krsal kesimde ya ayan iiler iin kullanld. Dnyann her yerinde ise Anadolu'da dahil- Alevi kavram Hz.Alinin soyundan gelen insanlar iin kullanlyordu. 9 Ancak ne olduysa oldu ve Alevi kavram 19. yy.n banda 10 K zlba topluluklar ifade etmek iin kullanld. Ksa bir sre sonra Alevilik kavram Bekta ilik' de dahil, iilie bal olan btn topluluklar iin kullanlmaya baland. 11 Gnmzde de kavram ayn anlamda kullanlyor. 12

8 Hurufi ve Mason szmalar Bektailik kavramnn ortaya kmasndan sonradr. 9 Baki Z bir kitabnda 'Aleviliin 16. Yy. da Hz. Ali yanllarnn genel ad olduunu' sylerse de getirdii delillerin tm zorlamadr. Daha ok Alevilik ile iilii ayrtrma amac gder. Baki Z, 1996, Alevilik Nedir?, Der Yay., s. 176-177 10 r i e n e M E L K O F , 1 9 9 3 , U y u r d i k U y a r d l a r , C e m Y a y . , s . 25 vd. 11 B u k o n u l a r z e r i n d e a y r c a d u r u l a c a k . 12 1 9 8 0 ' l i y l l a r a k a d a r A l e v i l i i n i i l i k i l e o l a n i l i k i l e r i inkar edilmiyordu. Ancak 1980' den sonra bu durum deiti.

10

11

2. ALEVLK NEDR? 2.1. Giri Yaadmz zaman diliminde, Alevilik etrafnda bir hayli eyler yazlmakta ve eitli arptmalar ile Alevilik kendi temel kaynaklarndan koparlmaya allmakta; Alevilie yalan-yanl fikirler nispet edilmekte ve bu suretle muhtevas bozulmak istenmektedir. Alevi Aydn (!) diye ne atlan, ama Alevilikle alakas olmayan baz insanlar Alevilie eitli tamnlar getirmekte ve bu suretle insanlarn beynini kartrmaktadrlar. Bunun doal bir sonucu olarak da, insanlar Alevilikten uzaklamaktadrlar. Mesela mer ULUAY adnda bir yazar yazd bir makalesinde Alevilie yirmiden fazla tanm getirmekte ve Onu kavramla trmaktadr. 13 Kimi yazarlar ise Alevilik ile Bektailii birletiriyor ve bunlar yerleim birimlerine gre kavramla tryorlar. Alevilik Ky Bektailii olarak kavramlarken, Bektailik ise bir anda Kent Alevilii oluyor. Durum o kadar vahimdir ki Alevilik konusunda aratrma yapan btn yazarlarn tanmlarn bir araya getirsek iin iinden kamayz. Alevilikte insan mutlulua
13 D r . m e r U L U A Y , 1 9 9 3 , D e m o k r a s i - L a i k l i k v e A l e v i l i k Cem Dergisi, Yl:2, Eyll Says Bu konu hakknda daha bir ok rnek vermek mmknse de, laf uzatmak ve gereksiz tartmalara girmek istemedik. nk bu konu hakknda o kadar ok ipe-sapa gelmez eyler yazld ki, yazlanlarn bir ucu komediye, dier ucu da drama ulayor. Ancak una eminiz ki A l e v i l i k t a r i h i n d e b i r o k k e z y a p t g i b i h a s m l a r n v e dmanlarn ykarak kendi zyle buluacaktr.

11

12
gtren, sa lam bir dnce sistemi ve ya am program arayan insanlar ise, bundan vazgeerler. Bu durumda bizim yapmamz gereken ilk ey ortaya atlan belli-bal tanmlar etrafnda konumak, bu tanmlar deerlendirmek ve son olarak ta kendi Alevilik tanmmz ortaya koymaktr. Bununla balyoruz... 2.2. Kavramsal Olarak Alevilik Kavramsal alanda Aleviliin birka tanm yaplmakta ve bunun doal bir sonucu olarak Alevi kelimesi birka toplulua nispet edilmektedir. Birinci olarak Alevilii Trke telaffuzu ile deerlendiren gr etrafnda konuacaz. Buna gre Alevilik, Ali ile evi kelimelerinin birletirilmesinden meydana gelmitir. Ali + evi eklinde bir araya getirilen kavramda, aradaki i harfi dm ve anlatlmak istenilen ey Alevi olarak kavramlamtr. Alevi kavram ise yalnzca Hz. Alinin soyundan gelen insanlar kapsamaktadr. 14 kinci olarak etrafnda konuacamz gr, Alevilii Arapa telaffuzu ile ele alan grtr. Arapa da Alevi kavram Aliye ait, Aliye mensup anlamna gelmektedir. 15 Nasl Hristiyanlara Hz. saya bal olmalarndan dolay sevi; Yahudilere de Hz. Musaya bal olmalar sebebiyle Musevi deniyorsa, ayn ekilde Hz. Aliye
14 B i r r n e k i i n b k z . : Prof. Dr. Abdulbaki GLPINARLI, 1969, 100 Soruda T r k i y e d e M e z h e p l e r v e T a r i k a t l a r , G e r e k Y a y n e v i , s . 5 4 15 B i r r n e k i i n b k z . : Prof. Dr. Ethem Ruhi FILALI, 1991, Trkiye de Alevilik ve Bektailik, Seluk Yay., s. 7

12

13
bal olanlara da, Alevi denmektedir. Buna gre, sondaki i harfi sahiplik anlam tar v harfi ise arada kaynatrma harfidir. Sonu olarak Alevilik, Ali taraftarldr. Bu iki grten en uygunu ikincisi olmakla birlikte, birinci grnde belirli oranda doruluk pay vardr. Birinci grn doruluk paynn en iyi ispat, bugn dahi ska rastladmz soydan gelme olaydr. Soydan gelme; yani bir kiinin Alevi olabilmesi iin anne ve babasnn Alevi olma zorunluluu... Eer Alevi kavramn birinci gr dorultusunda kullanr Alevi kavram Hz.Alinin soyundan gelen insanlar kapsar dersek, doal olarak bir Alevinin de Alevi anne ve babadan gelmesi arttr. Kald ki slam Tarihinin ilk zamanlarnda Alevi kavram, Hz.Alinin soyundan gelen insanlar iin kullanlyordu. Bugn ise Alevi Cemaatinin byk bir ounluu Hz. Alinin soyundan gelmemektedir. Bu insanlar, kendilerini ifade ederken de Alevi kavramn kullanmaktadrlar. te burada ikinci grn savunduu eye ulayoruz ve anlyoruz ki, sonraki dnemlerde Alevi olmayan bir ok insan kendini bu kavramla ifade etmi ve Alevi kavram Ali taraftarl anlamnda en geni boyutlarna ulamtr. Yeri gelmiken burada soydan gelme hakknda biraz konualm. Yukarda da anlattmz gibi gnmzdeki kullanl ekli ile Alevilik kavram, Hz. Alinin takipisi, taraftar ve hizbi demektir. Taraftar olmak iin belli bir soydan gelme art aranmaz. Burada nemli olan kiinin niyetidir. yle ise bir kiinin Alevi olabilmesi iin belli bir soydan gelmesi gerekli deildir. Nitekim tarih boyunca deiik uluslardan ve kabilelerden bir ok kii eski dinlerinden vazgeerek Alevi

13

14
olmular ve Alevi Cemaati de bunlara barn amtr. Ancak bir kiinin Seyyid-i Saadet, Evlad- Resul olmas iin Hz. Ali soyundan gelmesi arttr ve kanaatimizce soydan gelme yalnz bununla snrldr. 2.3. Tarihsel Olarak Alevilik Bize ulaan kaynaklara dayanarak yaptmz aratrmalar, Alevi kavramnn tarihsel sre ierisinde geirdii aamalar bize yle retmektedir: Alevi kavram ilk zamanlarda Hz. Alinin soyundan gelen insanlar iin kullanlyordu ve kavram tam olarak bunu karlyordu. Hz. Alinin taraftarlar ise, ia veya ia- Ali kavramlaryla ifade ediliyordu. Hz. Muhammet hayatnda dahi ia kelimesi bu anlamda kullanlyordu. 16 Bu sre bylece devam etti ve aldran Savana kadar geldi. iilerin aldranda yenilmesi ile ve daha ok randa Safevilerin ynetimden alaa edilmeleriyle bir ksm ia ki bunlara Kzlba ad nispet ediliyordu Anadolu corafyasna hapsedildi. Bu hapis ile Anadolu da kalan bu ialara Alevi ismi nispet edildi. Zaten yaplan tetkikler Alevi kavramnn Anadolu ya hapis olan ialar iin iki yz elli yl, belki de daha az bir sredir kullanldn ortaya koymutur. Gnmzde de kavram, bu anlamda kullanlmaktadr. 2.4 Alevilik Din midir?

16

Bir keresinde Resul-i Ekrem s- yle buyurmulardr: Ali ve ias kyamet gnnde kurtulua erenlerin ta kendileridir.

14

15
Alevilik hakknda aratrma yapan bir dizi aratrmacnn ortaya att bir tanma gre Alevilik bir dindir. Ancak bununla anlatlmak istenen Aleviliin slam dini olduu deil, slamiyet'in dnda baka bir din olduudur. imdi, bu grn savunucularndan birisi olan Prof. Dr. Fuat Bozkurta kulak kabartalm ve onu dinleyelim : Bizim inancmza gre A levilik, Anadolunun toplumsal olaylarnn ortaya kard Orta Asya dan n Asya ya dein bir ok dinlerin izini tayan bir Anadolu dinidir. slamlk, Onun zerine ekilen bir rtden ileriye gidememitir. 17 Yukarya aldmz pasajda Bozkurtun anlatmak istedii olduka aktr. Ona gre Alevilik, eitli dinlerin sentezinden oluan ve slamiyetin ona sadece bir rt olduu, yepyeni bir dindir. Daha geni bir kadronun 18 yazdklarndan hareket edecek olursak Alevilik; Hinduizm, Zerdtlk, amanizm, Yeni Eflatunculuk, Hristiyanlk, Yezidilik, Yahudilik, Manilik ve daha adn burada syleyemediimiz onlarca dinin karmas ve sentezinden oluan, yapma ve ilkel bir dindir. Kadroyu tekil eden, ama profesr olan veya olmayan, bu y azarlar kendi grlerini desteklemek iin iki tane delil (!) ortaya koymulardr.
P r o f . D r . F u a t B O Z K U R T , 1 9 9 0 , A l e v i l i i n T o p l u m s al Boyutlar, Yn Yay., s, 17 18 l g i l i k a d r o n u n b i r k s m a a d a k i g i b i d i r : F u a t BOZKURT, Mehmet ERZ, smet Zeki EYUBOLU, Rza ZELYUT, Ltf KALEL, Nejat BRDOAN, Cemid BENDER, Ali SMER, Anton Josef DERL, Baki Z, Cemal ENER vs.
17

15

16
Birinci delilleri, Yunus Emre, Pir Sultan Abdal gibi ariflerin irfan zle yazlan iirlerini arptmak sureti ile ortaya koyduklar dnceleridir. Ancak biz, bunlarn bu dncelerini delil olarak kabul etmiyoruz. nk bu yazarlarn irfan seviyeleri mezkur ariflerin iirlerini anlayacak kadar gl deildir. Bunlarn brakn irfanla ilgilerini, pek ounun Allaha inanmad, Hz. Muhammeti bir filozof olarak grdkleri, Ehl-i Beyte iman etmedii -ki btn bunlardan Allaha snrz herkes tarafndan bilinmektedir. imdi, nasl olurda Allaha, Resulne ve Ehl-i Beyte dman olan bu insanlar, Allaha, Resulne ve Ehl-i Beyte gnl veren kiilerin iirlerini doru biimde yorumlayabilirler? Aktr ki, bu yazarlarn anlayacaklar eyler, Ehl-i Beyt Dostlarnn anlattklarnn tam tersi olacaktr. Bu konu etrafnda son olarak unu sylemeliyiz ki, Ehl-i Beyt Mektebine mensup olan kiilerin yazd iirleri, ancak Ehl-i Beyt Mektebine mensup olan dier kiiler anlayabilir, bakalar deil... kinci delillerine gelince, bu delillerin eski Anadolu dinleriyle Alevilik arasnda bir dizi benzerlik ortaya koymalardr. Bilimsel ve objektif bir platformda ortaya konulduu iddia edilen bu deliller, gerekte bilim dlk ve sbjektifliin en arpc rnekleridir. Bu deliller iki adan eletirilebilir. Birinci olarak, bu aratrmaclar Mslman deillerdir ve bundan dolay slami evren tasavvurundan yoksunlardr. Kendi ksr dnya grleri ile Alevilie yaklatklar iin Alevilik hakkndaki grleri de yetersiz kalmaktad r. Eer bu aratrmaclar slami evren tasavvuruna sahip olsalard, Alevilii hep eski Anadolu dinlerine

16

17
yamamaz, varolan baz benzerlikleri de hep slm d yollardan aramazlard. Biz una inanyoruz ki, Hz. Ademden Hz. Muhammete kadar yz yirmi drt bin peygamber ayn ilahi program insana tebli etmilerdir. Yeryzndeki ilk din, tek tanrl din, yani tevhit dinidir. Bundan sonra insanlar, deiik ve ok tanrl dinler icat etmi, ama tektanrl dinin baz inanlarn da bu uyguladklar yeni din ierisinde yaatmlardr. Alevilik bizim inancmza gre Hz. Muhammetin tebli ettii dinin ta kendisidir. Hz. Ademden Hz. Muhammete kadar uzanan nbvvet zincirinde olan baz inanlar, bu Eski Anadolu dinlerinde elbette olacaktr. te Alevilik ile Eski Anadolu dinleri arasndaki kimi benzer inanlar, ancak byle aklanabilir. Bu delile getirilecek ikinci eletiri ise, bu yazarlarn kltr ile inan arasndaki fark bilmemeleridir. Ayrca yazdklar de gsteriyor ki, bu aratrmaclar slamiyetin yabanc kltrlere kar olan tavrn bilmiyorlar. Bu delile ikinci eletirimiz genel olarak udur: Alevilik doal olarak toplumsal az veya ok kendinden nce gelen kltrleri yaatmtr. Yoksa inan ynnden bir ey yaatmamtr. Kltr insan tarafndan retildii iin srekli bir ekilde retilmelidir. Bu nedenle kltr yaplar, doal olarak deimeye msait ve mahkumdur. 19 Halbuki inan nassdr, yani kesinlikle deime kabul etmez. yle ise Alevi Topluluunda yer-yer grlen kltrel farklar nasl Aleviliin inan sistemine koyabiliriz? Snnilik dinle beraber kltr de alrken, Alevilik yalnzca dini dnceyi referans
19 P e t e r L . B E R G E R , 1 9 9 2 , D i n i n s o s y a l G e r e k l i i , n s a n Yay., s. 32-33

17

18
olarak almtr. Referans olarak ald bu dini dnceyi de yaam ile btnletirmesini bilmitir. Yani Alevilik, slamiyete ters olmayan kltrleri yaatmtr. Bu ise Hz. Aliye kadar uzanan kkl bir pratiktir. Nitekim Hz. Ali, Malik Bin Eteri Msra vali olarak tayin ederken Ona halkn slamiyete ters olmayan kltrleri yaatmasna izin vermesi ynnde direktifler vermitir. 20 Peki, bu pratikten sonra, toplumun rn olan kltr yaatmann slamiyete ters olduunu sylemeye kim cret edebilir? Kald ki, bu yazarlarn getirdii delillerin pek ou eitli zorlamaya dayanmaktadr. Mesela birisi km diyor ki, bilmem Zerdtlkte ate kutsalm, Alevilikte ise era kutsal. Alevilikte eran kutsal olmas ise Alevilerin eskiden cemlerde era aydnlatmada kullanmalar imi (?) Yahu, ne yapalm yani, ate Zerdtlkte kutsal diye etraf aydnlatmak iin ate kullanmayalm m? imdi biz, aydnlatmada ampul veya florasal kullanyorsak ampul veya florasaln kutsal olduunu mu iddia edelim? stadmz, Pir Sultan Abdal gzel iirinde yle demektedir: Bizim dine yeni bir din demiler Bir lokmay krk can ile yemi ler Erenlerde doru yolu komular 21 Biz gidelim gitmeyenden bize ne? 22

20 B u e m i r n a m e n i n t a m m e t n i i i n b k z . : Hz. mam Ali a- , Nehcul Belaa, s. 368-382 21 K o y m u l a r 22 P r o f . D r . A b d u l b a k i G L P I N A R L I - P e r t e v N a i l i B O R A T A V , 1991, Pir Sultan Abdal, s. 205

18

19
Yani, bizim dinimiz Tevhit dinidir; bazlarnn dedii gibi yeni bir din deildir. 2.5. Alevilik Mezhep midir.? Alevilik etrafnda tartlan konulardan biride Aleviliin bir mezhep olup olmad noktasnda younlamaktadr. Kanya gre Alevilik, tpk Hanefi, Maliki, Hambeli ve afii mezhepleri gibi bir mezheptir. ncelikle kelimenin etimolojisine bakmal. Mezhep kelimesi Arapada gitmek anlamna gelen zehebe kelimesinden tretilmi. Mezhep kelimesi Arapada gidilen, tutulan yol anlamna geliyor. Konuya tarihsel adan yaklarsak Hz. Muhammet zamannda ibadete veya inanca dair konularda herhangi bir itilaf yoktu ve hi kimse itihat yapma yetkisine sahip deildi. nk, herkes karlat sorunlar Hz. Muhammete gtryor, sorun hakknda ki hkm de renmi oluyordu. slam Dnyasnda ilk anlamazlklar, Hz. Peygamberin ehit edilmesinden sonra, baz Mslmanlarn Gadir-i Humm biatn bozarak, mam Alinin velayetini inkar etmeleriyle balad. Hz. Muhammetin ehit edilmesinden sonra Mslmanlar Snni ve ii olmak zere iki ksma ayrld. 23 iiler, Kuran- Kerimde Ehl-i Beyt hakknda nazil olan ayetlere ve Hz. Muhammetin Ben ilmin ehriyim, Al i ise onun kapsdr., Ehl-i Beytim Nuhun gemisi gibidir., Size iki a r emanet brakyorum. gibi saysn yzlerle ifade
23 B i r k a r n e k i i n b k z . : T a r i h - i B a d a t , 2 / 3 2 7 Tezkeret-l Havas, s. 47

yoksa

19

20
edebileceimiz hadislere dayanarak Hz. Muhammetten sonra mmetin halifesinin Hz. Ali ve Onun soyundan gelen dier On Bir mamn halife olmas gerektiini savunuyorlard. Snniliin ekirdeini temsil eden bir gurup ise Hz. Muhammetin kendisinden sonra mmete bir halife tayin etmediini sylyor, Ben-i Sakifede bir oldu bitti ile veya kinci Halife mer Bin Hattabn deyimi ile bir ayak srmesi ile, Ebu Bekir Bin Kuhafeyi halifelik makamna getiriyorlard. Hem de Hz. Muhammetin cenazesini yerde brakmak pahasna! Sonraki zamanlarda Muaviye Bin Ebu Sfyan buna kesin adn verecek Biz Ehl-i Snnetiz diyecekti. Devam eden zamanlarda, Ehl-i Snnetin ierisinde her sahabenin ve her tabiinin bir kendine has mezhepleri oldu. Hanefi Mezhebi gibi baz mezhepler zaman n hakim otoritesine srtn dayayarak daha fazla bal buldular ve daha geni corafyalara yayldlar. Daha sonra Ehl-i Snnet kendi ierisindeki bu dankln toparlamak amacyla mezhepleri snrlandrd. Hicri alt yzl yllarda ballarnn fazla olmasndan hareket edilerek mezhepler snrlandrld ve Maliki, Hanefi, Hambeli ve afi mezhepleri drt hakk mezhep olarak kabul edildi. Bu drt mezhebin dnda kalan dier mezhepler ise zamanla terk edildi. Her ne kadar, Ehl-i Snnet kendi ierisindeki itilaflar gidermek maksadyla mezhepleri snrlandrsa da bu itilaflar tam olarak kaldrlamad. Bu drt mezhep arasndaki itilaflar bu gn dahi devam etmektedir. Hatta bize ulaan rivayetlere gre, mezhepler snrlandrmadan nce, Hanefiler ve afiiler birbirlerinin kann hell biliyorlar ve birbirlerinin mahallelerine saldrarak

20

21
talan ediyorlarm. 24 Mezheplerin snrlandrlmasndan sonra, Snnilikte itihat kaps kapatld. Ancak birka Snni alim bu yasa deldiler. 25 iilik ise, en son imam, mam Mehdinin zamanna kadar Zeydilik ve smaililik diye birka kola ayrlarak geldi. imdi, sz buraya gelmiken Alevilie Caferi Mezhebi denilmesinin sebepleri zerinde biraz konualm. lk nce unu bilmemiz gerekiyor ki, Alevilie Caferi Mezhebi denilmesi mam Caferi Sadkn bir mezhep kurmu olmasndan dolay deildir. Bunun temelinde yatan sebep, mam Sadkn yaad zaman diliminin, Emeviler in ykl dnemine rastlamasdr. Emeviler Abbasoullar ile uramaktan ia zerinde bir bask kuramamlar ve mam Sadk Ehl-i Beyt Mektebini btn ynleri ile a klamtr. te Aleviliin Caferi Mezhebi olarak adlandrlmasndaki temel sebep budur. Caferi Mezhebi eklindeki kullanm, genelde taraflarn belli olmas asndan dier hiziplerce yaygnlatrlmtr. Bize gre, Alevilik bir mezhep deildir. nk mezhep, kiilerin Kurn- Kerim ve hadislere dayanarak bir yol izmesidir. Yani bunlar slamn bir yorumudur. Halbuki Alevilik slamn bir yorumu deil, slamn t kendisidir. Bununla birlikte biz Aleviler, Aleviliin fkhn yalnzca mam Cafer-i Sadktan deil, btn On Bir mamdan
Mcm-l Budan, 1/209 Mezheplerin tarihsel geliimi u makaleden zetlenmitir.: Allame Muhsin AABOZORG, 1993, tihadn Snrlandrl Tarihi, Ehl-i Beyt Mesaj Dergisi, Yl:1, Say:2
24 25

21

22
aldna ve Ehl-i Beyt mamlarnn ise birbirinden farkl grler atmadna inanyoruz. Yine biz On iki mamlarn Allah tarafndan tayin edildiine dolaysyla ilimlerinin Allah tarafndan verildiine iman ediyoruz. Bundan dolay, btn Kurn ilimler ile Hz. Muhammetin snnetini herkesten daha iyi bildiklerini ve btn konulara eksiksiz olarak vakf olduklarna inanyoruz. Buna delilimiz Hz. Muhammetin Ehl-i Beyt mamlarnn On kisini de isimleriyle teker-teker mjdelemesi ve bunlarn Ehli Snnet hadis ve tarih kaynaklarnda dahi yer almasdr. 26 Buraya kadar yazdklarmz bizi u sonulara ulatryor. Alevilik slamn ta kendisidir ve Ehl-i Snnet Mezhepleri halifelik meselesi ile slamdan kopmaya balamlardr. Devam eden zamanlarda ise bu kopu hzlanmtr. nk Ehl-i Snnet Mezhepleri Hz. Muhammetin bize brakt iki ar emanetten birisi olan Ehl-i Beyti terk etmi, hatta bazlar minberlerden Ehl-i Beyte lanet okuma cretinde dahi bulunabilmilerdir. Allahn laneti Ehl-i Beyte lanet okuyanlarn zerine olsun! 2.6. Alevilik Snnilik midir? Ortaya atlan bir dier bir gre gre Her kim ki Ehl-i Snnet tir, Alev idir; her kim ki Alevidir, gerek Ehl-i Snnettir. 27 Kimi Alevi kkenli ilahiyat

Bir rnek iin bkz.: eyh Kunduzi, Yenabi-ul Mevedde, 5/440 27 Abdulkadir SEZGN, 1992, Hac Bekta- Veli ve Bektailik, Sezgin Yay., s. 117
26

22

23
akademisyenlerde Diyanet Vakf evresiyle Aleviliin Snnilik olduunu savunmaktadrlar. 28 Bize gre, bu gr yanl olduu kadar, komik bir yap da tamaktadr. Neden mi? nk Alevilik ile Snnilik arasnda ki itilafn tarihsel olduu kadar inansal, ibadetsel, siyasal sebepleri vardr da ondan. imdi burada bunlar ortaya koymak uzun bir itir ve bu makalenin kapsam dnda kalmaktadr. Bundan dolay burada sadece takip etti imiz insanlara bakacaz. nk Alevilik ile Snnilik arasnda ki itilaf bu kiileri tanmakla aa kacaktr. Aleviler, tpk Dertlinin dedii gibi Hz. Ali ve Onun soyundan gelen dier On Bir mamn velayetine baldr. Biz gruha 29 sorsalar : Ey kavm 30, siz kimlersiniz Tabii 31 ah- Velayet 32 Mrteza 33 derler 34 bize

28 T r k i y e D i y a n e t V a k f P a n e l i , 1 9 9 5 , T r k i y e d e A l e v i l i ve Bektailik, T.D.V. Yay. 29 G r u h : K a l a b a l k , t o p l u l u k , c e m a a t , b l k , t a k m 30 K a v m : K a v i m , b o y v e s o y b a k m n d a n b i r b i r i n e b a l , aralarnda dil, kltr, tre ortakl bulunan insan topluluu. 31 T a b i i : B a l o l m a k , b i r i n e b a l a n m a k 32 a h - V e l a y e t : H z . A l i n i n l a k a p l a r n d a n b i r i s i . Velayet: Hz. Muhammetten sonra slam mmetinin dini ve dnyevi idaresinin On iki mamlara devredildiine dair Alevi inanc. 33 M u r t e z a : H z . A l i n i n l a k a p l a r n d a n b i r i s i . 34 e m s e d d i n KUTLU, 1988, Dertli, Kltr ve Turizm Bakanl Yay., s. 97

23

24
te Aleviler, On iki mama bal iken ve onlar takip ederken, Snniler Ebu Bekr, mer, Osman ve Muaviye gibilerini takip etmektedirler. Dier taraftan Aleviliin mam Hseyine haa asi diyen ve bunu iin gerekli altyapy oluturan bir zihniyetle bir ba olmad mam Hseyinin masumiyetine inandmz iin aktr. 2.7. Alevilik Tarikat mdr? Aleviliin bir tarikat olup olmad konusunda ki tartmalar son zamanlara doru, Orta ve Bat Anadolu'da ki Alevilerin Snni fkhn kabul etmeleriyle gndeme geldi. Tarikat da Arapa da yol anlamn geliyor, tpk mezhep gibi. Ancak yklenen mana itibari ile mezhepten daha kk kollar ifade eder. Dier taraftan tartmann komiklii ortadadr. Alevilik Hanefi Mezhebine bal bir tarikat olduunu sylemek, gerekte byle bir tartmann komikliini ortaya koymaktadr. nk Alevilik ile Snnilik arasnda ki fark ortadadr. Byle bir aba ise sadece Aleviliin Snniliin ierisinde asimile etmekten baka bir ama tamamaktadr. Bize gre Aleviliin bir tarikat olarak alglanmasndaki en gl etken, Alevilik ile Bekta iliin kartrlmasdr. imdi ise bu konu etrafnda konualm. 2.8. Alevilik Bekta ilik midir? Son zamanlar da Alevilik ile Bektailik kavramlarnn e anlaml olarak kullanlmas bizi ister istemez byle bir ba lk altnda konumak zorunda brakt. Bu kullanm iin yakn bir

24

25
zamanda yazlan herhangi bir kitaba veya yayn organna bakmamz yeterlidir. Konuyu daha iyi anlamak ve konuya vakf olabilmek iin Alevilik ile Bektailik arasnda ki tarihsel balantlar ve ilikileri iyi bilmek gerekiyor. Her ne kadar bir gurup aratrmac Bekta i Tarikatnn Hac Bekta - Veli tarafndan kurulduunu iddia ediyorlarsa da 35 gnmzde bu tartmalar bitmi gibidir. Bu gn yaplan aratrmalar sayesinde birok aratrmac Bekta i Tarikatnn Hac Bekta - Veli tarafndan kurulmad noktasnda birlemitir. Buna gre, Bekta i Tarikat Balm Sultan tarafndan temelli atlm veya kurulmu ve Hac Bekta n retileri toplu bir revizyondan geirilmitir. 36 Gerekten de tarihi kaynaklar bize retmektedir ki, Hac Bekta - Veli hibir zaman bir tarikat kurmamtr. Hac Bekta - Velinin yapt ey, Babai Devrim Hareketi'ne katldktan sonra, 37 bu gn kendi adyla anlan yerlemede bir tekke amak ve Ehl-i Beyt dostlarn bu tekke etrafnda toplamaktr, onlar rgtlemektir. unu unutmamak gerekiyor ki, Hac Bekta - Veli bir tarikat kurmam ve hibir zaman kendi zamannda

35 B i r r n e k i i n b k z . : Cemal ENER, 1993, Alevilik Olay;Toplumsal Bir Bakaldrnn Ksa Tarihesi, Ant Yay., s. 130 36 B i r r n e k i i n b k z . : Atilla ZKIRIMLI, 1993, Alevilik-Bektailik: Toplumsal Bir Bakaldrnn deolojisi, Cem Yay., s. 130 37 B i r r n e k i i n b k z . : Nejat BRDOAN, 1994, Anadolu nun Gizli Kltr: Alevilik, Berfin Yay., s. 77 ZKIRIMLI, ayn eser, s. 101

25

26
ki zalim otoriteye balanmtr. Aksine O, hep zalimlerle sava halinde olmutur. Hazret-i Pir, vefat edinceye kadar dalan Ehl-i Beyt dostlarn rgtlemi ve onlar eitmitir. Hazret-i Pir in bu faaliyetleri mteakip zamanlarda meydana gelecek olan Alevi Ayaklanmalarna da ortam hazrlamtr. Hazret-i Pir in vefatndan, birka yz yl sonra Alevi Kyamlar hzl bir ivme kazanm, Osmanl ise bunlarn nne gemek iin, bir dizi hilenin peine dmt: Kimilerine gre bir Srp devirmesi, kimilerine gre Mrsel Bali'nin olu olan Balm Sultan, Osmanlnn yardm ile tekkenin bana geti. Bundan sonra Balm Sultan, Hac Bekta n retilerini toplu bir revizyondan geirdi. 38 Ancak Balm Sultandan sonra tekkenin bana geen Kalender elebi, bu revizyonlara kar mcadele ederek, tekkeyi Hazret-i Pirin izgisine getirmek iin alt. Bundan sonra tekke devrimci kiilii ile buluarak, Osmanlya kar Kalender elebinin komutanlnda kyam etti. Ancak Osmanl bu kyam bastrmay baard. Bu tecrbe Osmanl ya daha kesin tedbirler almas gerektiini gsterdi. Kalender elebinin ehit edilmesin-den tam yirmi sonra yl sonra 39 Balm Sultana mrid olmakla hret kazanm olan Sersem Ali Babay 40 tekkenin bana getirdi. Daha dorusu, Sersem Ali Babay Osmanl Tekkenin ba na atad. Bundan sonra Balm Sultann pratikleri yeniden uygulamaya konuldu ve
BRDOAN, ayn eser, s. 153 Bir rnek iin bkz.: Rza YRKOLU, Okunacak En Byk Kitap nsandr: Tarihte ve Gnmzde Alevilik, Alev Yay., s. 219 40 K e m a l S A M A N C I G L , 1 9 4 6 , A l e v i a i r l e r i A n t o l o j i s i , G n Basmevi, s. 154
38 39

26

27
Hazret-i Pirin retileri terk edildi. Yani Hac Bekta - Veli Tekkesi, Bektai Tarikat oldu. Mteakip yllarda Osmanlnn oyunu tepti. Alevi ynlara ulamak ve onlar pasif hale getirmek iin kurulan Bekta i Tarikat, Osmanl ynetiminde yer alan nemli kiileri etkiliyor, dolaysyla ynetimi tehdit ediyordu. Osmanl mparatorluu ilk zm olarak tarikat Snniletirme yoluna gitti. Bunun iinde tarikatn bana Nakibendi eyhler atand. 41 Bununla birlikte tarikatn fikir babas olarak gsterilen Hnkra nispet edilen kitaplar yazdrld. Bu suretle Onun Snni olduu yaymaya alld. Mesela bu gn Hac Bekta- Veliye ait diye iddia edilen Makalaat ve erh-i Besmele gibi bir dizi kitap Hnkara mal edilen kitaplardr. 2.9. Alevilik Kzlbalk mdr? Aleviliin tanm hakknda konuulan konulardan birisi de Aleviliin Kzlbalk olup olmaddr. Aratrmaclarn ounluu Kzlbalk Aleviliin bir koludur, der. 42 Bazlar ise iiliin bir kolu olduunu syler. 43 Dier bir grup ise Anadolu Alevilerinin dier bir adnn da Kzlbalk olduunu da savunur. 44 Tarihsel verilere dayanlarak, Kzlbaln kkeni hakknda be tane gr ortaya atlmtr. Bunlar balklar altnda sayacak olursak;

YRKOLU, ayn eser, s. 216 BRDOAN, ayn eser,s. 155 42 B a k i Z , 1 9 9 5 , K z l b a l k , C e m D e r g i s i , Y l : 4 , S a y : 4 6 43 Z , a y n m a k a l e 44 F I L A L I , a y n e s e r , S . 9 - 1 1

41

27

28
12345Ebu Dcaneden kalmtr. Hz. Aliden kalmtr. amanizmden kalmtr. Zerdtlkten kalmtr. Safevilerden kalmtr. 45

Rivayete gre Ebu Dcane Uhud sava nda ehit olmay ok arzulad iin bana kzl bir bez balam ve Kzlba kavram ilk kez burada kullanlmtr. kinci gr ise Kzlbaln Hz. Aliden kaldn savunmaktadr. Rivayet edildiine gre Hz. Ali Hayber Kalesini fethettiinde bana kzl bir bere balam ve bunu gren Yahudiler Kzlba Al i geldi demiler ve bylece Kzlba ismi ilk kez burada kullanlmtr. Ancak bu iki grte doru deildir ve daha ok iin hikaye ksmn tekil etmektedir. Birincisi, kavramn Hz. Aliden kaldna dair ortaya atlan grn salam bir dayana yoktur. kincisi, bu kavram Asr- Saadetten gnmze kadar kesintisiz bir ekilde kullanlmamtr. Kzlba kavramnn amanizm ve Zerdtlkten kaldna dair ortaya konulan iki gr temelde bir dizi zorlamalara dayanmaktadr. Bundan dolay bu iki gr zerinde durmadan geiyoruz. Bu durumda geriye bir k kalyor. O da Kzlbaln Safevilerden kaldn savunan grtr. Gerekten tarihsel veriler bize Kzlba kelimesinin Safeviler den kaldn retmektedir. Buna gre eyh Haydarn halifeleri on iki dilimli krmz balklar takm ve Kzlba ismi buradan

45

Z, ayn makale

28

29
kalmtr. 46 Kzlba ismi, Osmanllar zamannda Ehl-i Beyt Dostlarn kmsemek amac ile de kullanlmtr. 2.10. Alevilik Gulat mdr? Baz aratrmaclara gre Alevilik, Hz. Ali ve EhlBeyt sevgisinde arya gitmi, Hz. Alinin haa Allah ile hulul ettiine inanan sapk bir taifedir. 47 Bu tr bir inan gden kiilere ise Gulat ismi nispet edilmektedir. Halbuki bu, Alevilie atlm bir iftiradr ve hibir salam dayana yoktur. Bu yazarlarn yaklam nefsani, mutaasspa ve daha akas sapk bir yaklamdr. Alevilik Hz. Alinin taraftar demektir, yoksa haa Hz. Ali ile Allahn hulul ettiine inanmak deildir. Eer Aleviler arasnda birka kii km ve Hz. Ali ile Allahn hulul ettiini iddia etmise, bu sadece faillerini balar, yoksa btn Alevileri balamaz. Biz ak konuuyoruz, eer isterseniz Aleviler arasnda Hz. Ali ile Allahn hulul ettiine dair bir inancn yaygnln aratrmak amacyla bir anket yapalm ve sonucu birlikte grelim. Kald ki nemli olan insanlarn gr deil, Aleviliin orijinlerinin bize rettikleridir. 2.11. Alevilik Kltr mdr?

46B i r r n e k i i n b k z . : ENER, ayn eser, s. 81 47 B i r k a r n e k i i n b k z . : SAMANCIGL, ayn eser, s. 10 vd. GLPINARLI, ayn eser, s. 54-55

29

30
Revata olan bir dier grte Aleviliin kltr olduunu iddia ediyor. Bu tez, hem Snnilerce ve hem de Sosyalistlerce ortaya atlm olup, yine bu gr sahibi insanlar tarafndan savunulmaktadr. Alevi Aydn (!) diye ne atlan bir dizi aratrmacda bu gr paylamaktadrlar. Hatta hadlerini aarak, Diyanet leri Bakanlnn Alevilik bir din deildir, mezhep de deildir. Folklor oyunlaryla, trkleriyle, sazyla, Bektai fkralaryla bir kltrdr. 48 diye slubunu bulan ve kendi gereinden baka bir gerek tanmayan bu zihniyete hak verircesine Anadolu Alevilii bal bana bir kltrdr. 49 diyebilecek kadar ii ileriye gtrebilmilerdir. Aleviliin kltr olduunu iddia eden bu zevatn, kltrszln anlatmaya gerek yoktur sanrm. Amalar ayn olunca, haliyle eylemlerde ayn oluyor. Burada bir soru sormak gerekiyor. Alevilii kltr olarak tanmlayan bu zevatn maksad nedir? Niin Alevilii bir kltr olarak tanmlyorlar? Sebebi ok basit ! Sosyalistler bu yolla Alevi kltrn kullanacaklar, binlerce ve belki de milyonlarca taraftar kazanacaklar. Bylece Alevilik ; bir ok izm leri ve bunlar gibi bir dizi kof ve Alevi dncesi karsnda, ocuk dncesi gibi kalan bu ideolojileri beslemek suretiyle tarihe karacak ve yok olup gidecektir. Snniler, daha dorusu her zaman hakim otoritenin yannda olan bir ksm Snni de, bu yamaya katlacak, taraftar kazanacak ve Alevilik Snnilii besleyerek yok olacaktr. Bylece Snnilik, Anadolu corafyasnda
Aydnlk Gazetesi, 16. 11. 1994 tarihli nsha Bir rnek iin bkz.: Ltf KALEL, 1993, Alevilii Kltr Saymayan Kltrszdr, Pir Sultan Abdal Dergisi, Yl: 1, Say: 5
48 49

30

31
Ehl-i Beyt Mektebinin temsilcisi olan Alevilii yenmeyi, Onu yok etmeyi becerecektir. Yz yllar boyunca kurduu d, gerek olacaktr. Alevilii kltr sayan bu zevatn amalar zerinde yzeysel olarak konutuktan sonra, Aleviliin bir kltr olup olmadn inceleyelim. Bir ksm maddi ve bir ksm da manevi olan kltr 50 insann ettiklerinin toplamndan ibarettir. Bu nedenle kltr deimeye msait ve mahkumdur. Bunlardan yola karak Aleviliin bir kltr olmadn, ama inan sistemi etrafnda meydana gelen bir kltrden bahsedebiliriz. nk kltr deikendir, ama inan sabittir, yani deimez. Tarihi boyunca Alevi kltrnde deien bir ok eye rnek verebiliriz, ama Alevi inan sisteminde bir deiiklik meydana geldiini syleyemeyiz. Misal olarak Alevi Edebiyatnda ounlukla ilenen konu AllahMuhammetAli ve Ehl-i Beyt sevgisi ve bunlarn bize rettikleridir. te, Alevi Kltr nn bir unsuru olan bu edebi eserlerde ilenen konunun inan sistemi olmas, bize Aleviliin kltr olamadn ancak, inan sistemi etrafnda oluan bir kltrn varln ispatlamaktadr. O da Alevi Kltr dr. 2.12. Alevilik Bir Yaam Biimi midir? Deildir! Bu iddia da az nce konutuumuz iddia gibi eitli kast ve zorlamalara dayanmaktadr. nk yaam biimi de, tpk kltr gibi inan sisteminin etrafnda oluur. Mesela; Alevi hell kazanr.
50

BERGER, ayn eser, s. 33

31

32
Alevi doruyu syler. Alevi hakkn alr. nk bunu emreder Alevilik. Alevi iki iemez. Alevi zina ileyemez. Alevi hrszlk yapamaz. nk bunu emreder Alevilik. te bu emir ve yasaklar etrafnda oluur yaam biimi. yle ise burada Aleviliin bir yaam biimi olduundan deil de, Alevi inanc etrafnda oluan bir yaam biiminden bahsedebiliriz. 51 Bu Alevi yaam biiminin de Aleviliin sadece bir paras olduunu belirtmek yararl olacaktr. 2.13. Alevilik Nedir? Buraya kadar konutuklarmz toparlayacak olursak kan sonu udur: Alevilik eitli kiilerce ve e itli yollarla ou zaman zorlama ve iftiralar ile hep slam dnda aranmtr. Hikmet-i sebebi ne ise Alevilik hibir zaman slam dairesine sokulmam slamiyetin Alevilie bir rt olduu ileri srlmtr. Bunlar hep, Alevilii yok etmek isteyen dmanlar sylemitir. Bak alarmzn farkl olmasyla birlikte, bizim Alevilik tanmmza yakn olan Alevilik tanmlar da var-dr. 52 Ancak bu tanmlar bize gre yetersiz ve ksrdr.

51 D e s t e k l e y i c i b i r r n e k i i n b k z . : Rza YRKOLU, 1993, Deirmenin Bendine:Arif SA la Mzik-Siyaset ve Alevilik zerine Sohbet, Alev Yay., s. 170 (Gr Arif SAa aittir.) 52 Z K I R I M L I , a y n e s e r , s . 7

32

33
Bize gre Alevilik; Allah tarafndan Cebrail vastasyla ve dier yollarla Hz. Muhammete vahiy edilen Kurn- Kerm ile Ehl-i Beyt-i kendine rehber edinen; yaam ve akl ile btnleen; kendisini yaamn her sahasna koyduu kanunlarla hissettiren emir ve yasaklar btndr. Bunu biraz aalm: Al lah tarafndan Cebrail vastasyla ve dier yollarla Hz. Muhammete vahiy edilen Kur-n- Kerm ve Ehl-i Beyti kendine rehber edinen yargsn, inaallah daha sonraki zamanlarda Aleviliin Kaynaklar 53 adl bir makalede a klayacaz. kinci olarak, yaam ve akl i le btnleen dedik. nk insan Allah yaratmtr; nefsinin insana ne fsldadn bilir ve Allah insana ah damarndan daha yakndr. 54 Yoksa burada ki yaam ve akl ile btnlemesinden kastmz, dinleri kurall ve kuralsz dinler olarak ayrp da, Alevilii her ada deien kuralsz dinler snfna koyan, akl ve yaam ile btnleme deildir. 55 nk kuralsz dinler, doas gerei kaypak, dnek ve tutarszdr. Bu gn savunduu bir gr elli yl sonra en sert ekilde eletirebilir. rnein bundan drt yzyl nce Pir Sultan Abdal bir kahraman olurken, bu gn popler deyimle bir gerici veya yobaz olabilir. nk Pir Sultan Abdal, temelde dini motiflerle ilenmi ve dini bir dzen iin bakaldrmtr. Yan Pir Sultan Abdal, Pir Sultan Abdal yapan Onun dinidir. Nitekim bunu Onun iirlerinde ok net bir ekil de grebiliriz. Ama biz
53 B u k i t a p t a k i i k i n c i m a k a l e ; V e l a y e t D e r g i s i n d e y a y n iin srada. 54 K a f / 1 6 55 Y R K O L U , a y n e s e r , s . 6 7 - 6 8 ( Y a d s d m z g r A r i f SAa aittir.)

33

34
bu gn Alevilii kuralsz dinler snfna koyup tanmlarsak, Pir Sultan Abdala yobaz veya gerici dememiz gerekmektedir. Bu ise, bir eli ki ve kendi deerlerimize bir nankrlktr. Kendisini yaamn her sahasna yayd kanunlarla hissettiren emir ve yasaklar btndr. dedik. nk Alevilik ekonomiden, hukuka, eitime, siyasete yani ksaca yaamn her sahasna yayd kanun ve prensiplerle insanln hem maddi ve hem de manevi alandaki mutluluunu vereceini vaat etmitir. nk btn bu kanunlar yaam ile akl ile btnleerek insana kurtuluu sunmutur. nk Allah insana yakndr ve Onun btn gereksinimlerini bilir. Biz inancmz u cmlede zetliyoruz. LA LAHE LL ALLAH; MUHAMMEDEN RESULULLAH; ALYYEN VELYULLAH armz bu iar etrafnda birlemeyedir!

3. ALEVL N KAYNAKLARI 3.1. Giri Kaynak sorunu her a dan nemli bir konudur. zellikle Alevilik asndan, Aleviliin sahip olduu deerler orijinini bu kaynaklardan alacak ve gnmz problemlerine retilecek zmler bu alt yap zerinde ykseltilecektir. Bu yzden, bizde Alevilii gerek manada renmek istiyorsak, hayat programmz Aleviliin sahip olduu deerlere gre ayarlamak istiyorsak Aleviliin kaynaklarn bilmek zorundayz. Hatta bu kaynaklar ciddi biimde tetkik etmeliyiz. Edindiimiz bilgiler ve

34

35
uyguladmz pratiklerin havada kalmasn istemiyorsak, bunu yapmalyz. Biz de bu makaleyi, bu bilinle yazma iine koyulduk. Yaptmz aratrmalar sonucunda ise, Aleviliin kaynaklarnn iki ana balk altnda toplanmasnn en doru yntem olduunu rendik. Bunlar: 1. Genel kaynaklar 2. zel kaynaklar dr. Genel kaynaklar ana bal altnda toplanan kaynaklar dnya lsnde btn Ehl-i Beyt dostlarnn ortak olduu kaynaklardr. nk Alevilik doru deerlendirecek olursak, yalnzca Anadoluya hapis olmu bir inan deil, aksine dnya Mslmanlarnn te birini tekil eden byk bir okuldur. Dnyann eitli yerlerinde On ki mamn velayetine inanan eitli rk ve uluslardan yz milyonlarca insan, genel kaynaklar ana bal altnda toplanan Kurn- Kerimin ve Ehl-i Beytin rettii yolda ilerlemektedirler. zel kaynaklara gelince bunlar, Anadolu corafyasnda yaayan Ehl-i Beyt dostlarnn, genel kaynaklara bal olarak ortaya kard, rettii kaynaklardr. zcdr ki, bu kaynaklar dnyann deiik yerlerinde yaayan Ehl-i Beyt dostlar tarafndan yeterince tannmamaktadrlar. nk tarihsel sre ierisinde, koparlan ilikiler, ayn mamlara elini uzatm bu insanlar bir birine yabanc brakmtr. Bu kopan ilikileri yeniden canlandrmak ve bu yabanclamay ortadan kaldrmak ise, bizim abalarmzla olacaktr. Umulur ki bu ii baarrz. imdi ise bu kaynaklar hakknda detayl ekilde konualm.

35

36
3.2. Genel Kaynaklar Aleviliin genel kaynaklar iki tane olup, Kurn- Kerim ve Ehl-i Beyt tarafndan temsil edilmektedir. Bu szmzn delili ise gerek Ehl-i Snnet ve gerekse de Ehl-i Beyt kaynaklarndan mtevatir olarak bize ulaan efendimiz Muhammetin; phesiz, ben sizlere iki a r emanet brakyorum; bunlardan b iri A llah n k itabdr ki, onun bir ucu Al lahn elindedir ve bir ucu da sizin elinizdedir. En byk emanet de budur. Dieri ise, z soyum, Ehl-i Beytimdir. Bunlara smsk sarldnz mddete asla sapkla dmezsiniz. Bu ikisi bana ulancaya kadar asla birbirinden ayrlmazlar. Rabbimden ben bunu istedim; O da kabul etti. Bu yzden asla onlardan ileriye gemeyin ki, helak olursunuz ve onlara bir ey retmeye kalkmayn, nk onlar sizden daha ok bilgindirler. eklinde rivayet edilen Sekaleyn Hadisi dir. 56 Bu genel delilimizi getirdikten sonra, bu iki kaynak hakknda konumaya devam edelim. 3.2.1. Kurn- Kerim Alevilik, Kurn- Kerim in dinin temel kayna olduuna, Allah tarafndan Cebrail vastasyla vahy edildiine, bugne kadar en ufak bir deiiklie uramadna ve bundan sonra da uramayacana, ve Kurn- Kerimin Ehl-i Beyt ile bir btnlk arz ettiine inanr.

56B i r k a r n e k i i n b k z . : Sahih-i Mslim, 7/122 Snen-i Tirmizi, 2/307 Snen-i Daremi, 2/437

36

37
Alevilikte Kurn- Kerim dinin temel kaynan oluturur ve her Alevinin ba bu itibarla Kurn a baldr. Kurn- Kerim de ki bir haram helal, helali de haram ilan; Onda ki her hangi bir ayeti ve hkm inkar edemez. 57 Pirimiz, Pir Sultan Abdal, Kurn- Kerim'e bal olduunu ve Aleviliin temel kaynann Kurn- Kerim olduunu, u msralarla dile getirmektedir: Pir Sultanm Haydar heman 58 Dalar brd duman te ncil 59, ite Kurn Seebilirsen gel beri. 60 Elbette, Kurn- Kerimin Alevilikte dinin temel kaynan oluturmas, Kurn- Kerimin Allah katndan insanlara bir rahmet olarak vahy edilmesine dayanmaktadr. nk insan yaratan Allah, insan daha iyi tan-maktadr. Onun gl ve zayf noktalarn iyi bilmektedir. nsann mutlu olmas iinde ona uymas gereken bir program gndermitir. Bu ise Allahn Rahim sfatnn bir gereidir. stadmz Kul Himmet, bu gerei yani Kurn- Kerimin vahy edildiini u drtlkle dile getirmektedir: Hakkn 61 emri ile Cebrail 62 indi
57 m a m Ali a- der ki: Rabbinizin kitab sizdedir, y a n n z d a d r ; h e l a l i n i d e a p a k b i l d i r m e k t e d i r , h a r a m n da. Hz. mam Ali a-, ayn eser, s. 26 58 H e m a n : H e m e n 59 n c i l : H r i s t i y a n l n k u t s a l k i t a b . 60 G L P I N A R L I - B O R A T A V , a y n e s e r , s . 1 0 6

37

38
ndi de namna Sultan sundu Allah Muhammede selam gnderdi Muhammedsn dey bendin 63 znd 64 On yedinci yzylda yaayan Alevi airi Dervi Mehemmed, gzel bir drtlnde Kurn- Kerim ve dier ilahi kitabn vahiy edildiini yle anlatmaktadr: Yaratmtr on sekiz bin alemi Cebrail artan indirdi kelam Drt kitab n 65 yazld kalemi Deyen bilmez, bilen demez ne seyran. 66 Kurn- Kerim hakknda konuuyorken, burada ilgin bir konuya deinmek yerinde olacaktr. Pek ounuzun da bildii gibi son zamanlarda Aleviler arasnda baz insanlarn Kurn- Kerimin bozulduuna, Ehl-i Beyt hakkndaki baz ayetlerin Kurn- Kerimden karldna dair baz iddialar ile kar karya kalyoruz. Bu iddiann ilgin olmas son zamanlarda meydana kmasnda kaynaklanmaktadr. Gerekten de Aleviler arasnda bu iddiann on en fazla yirmi yllk bir tarihi vardr. Halbuki bundan on veya yirmi yl ncesine kadar bu tr iddialar yoktu. Bu iddialar bir
Hakk: Hakk Teala, Allah. Cebrail: Vahiy melei 63 B e n d : B a , b a l a m a . 64 B e s i m A T A L A Y , 1 9 9 1 , B e k t a i l i k v e E d e b i y a t , A n t Y a y . , s. 124 65 D r t K i t a p : s l a m i n a n c n d a A l l a h n i n d i r m i o l d u u d r t kutsal kitap. Bunlar Tevrat, Zebur, ncil ve Kuran- Kerim. 66 S a a d e t t i n Nuzhet ERGUN, On Yedinci Asrdan Beri Bektai-Alevi-Kzlba airleri ve Nefesleri, stanbul Maarif Ktphanesi, s. 30
61 62

38

39
yana Kurn- Kerim el stnde tutulurdu (ki gnmzde de bu devam etmektedir). Hz. Alinin konuan Kurn olduu sylenerek btn Aleviler in Kurn- Kerimi renmesi ve onu kendi hayatna tatbik edilmesi gerektii tlenirdi. Nitekim Alevi airlerinin Kurn- Kerimden saygyla bahsetmeleri ve bugne kadar Aleviliin temel orijinlerinde bu tr bir iddiaya rastlanmamas, bu szmzn en iyi kantdr. Muhittin yle der: annda inmitir ahsenl ksas 67 Budur gkten inen furkan 68 dediler. Sfat 69 yznn evrak 70 gibi Yz on drt sureye 71 Kurn dediler. 72 Kurn- Kerimin 6666 ayetten mteekkil olduu yolundaki iddia bizi ilgilendirmez, sadece Ehl-i Snnetti balar. nk bu iddia Ehl-i Snnet kii ve kurumlarnca savunulmaktadr. Halbuki Alevilie gre, Kurn- Kerimin 6666 ayetten mteekkil deildir. Ve gerekte olanda budur. Baz Alevi aratrmaclarda bu hataya dyorlar. Ehl-i Beytle bir btnlk arz eden Kurn- Kerimi Ehl-i Snnetin anlad gibi anlyorlar. Gerekte ise bunlarn yapmas gereken ey, Kurn- Kerimi anlamak iin Hz. Aliye yani Onun bize brakm

67 68 69 70 71 72

Ahsenl ksas: ok gzel macera, hikaye, rivayet. F u r k a n : D o r u y l a y a n l a y r a n e y , K u r a n - K e r i m Sfat: zellik, vasf, nitelik Evrak: Belge Yz on drt sure: Kuran 114 sureden oluur. ATALAY, ayn eser, s. 140

39

40
olduu bilgisine bavurmalardr. nk Hz. Ali kendi deyimi ile Konuan Kurn dr. 73 Bir dier iddia ise, Kurn- Kerimin, nc Halife Osman Bin Affan zamannda toplanrken, Ehl-i Beyt hakknda baz ayetlerin karld yolundadr. Bu da temelden yanl bir iddiadr. nk Kurn- Kerim ilk kez Hz. Muhammet zamannda Hz. Ali tarafndan bu gnk ekli ile toplanm ve Hz. Muhammete sunulmutur. 74 Burada zellikle altn izmek gerekiyor. Alevilere eitli kararlarla enjekte edilmeye allan, Kurn- Kerimin bozulduu veya baz ayetlerinin karld ynndeki iddialara kar halkmzn ok uyank olmas gerekiyor. nk bu iddia aramzdan kan veya aramza giren ama Alevilik ile, On iki mam ile, Hac Bekta- Veli ile bir alakas olamayan dmanlarca ortaya atlmtr ve bu gnde bunlar tarafndan desteklenmektedir. Dikkatli olmalyz, nk dman uyank ve iini biliyor Kurn- Kerimin bozulduunu iddia ederek Alevilii temelden ykmak istiyor. Bu durumu, bir vadinin ortasndan akan bir akar suya benzetebiliriz. Dnn ki, bir vadi boyunca akan akarsu bu vadiyi kaplayan iekleri ve bitkileri beslemek-tedir. Onlara hayat vermektedir. Bu su kuruduu takdir-de vadiyi kaplayan iekler ve bitkilerde kuruyacaktr. te
73 m a m A l i a - y l e d e r : S o r u n b e n i y i t i r m e d e n ; n k ant olsun Allaha, Kuranda hibir ayet yoktur ki, niin ve kimin hakknda indi, dzlkte mi dalkta m, hepsini en iyi bilenim ben. Gerekten de Rabbim bana anlayan bir akl, syleyen bir dil ihsan etmitir. mam Ali a-, Nehcul Belaa, s. 402 74 B i r k a r n e k i i n b k z . : Tarih-i Vast, s. 102 Kenz-ul Ummal, 17/109

40

41
Alevilik tpk bunun gibidir. Dinin kayna da Kurn- Kerimdir. Eer o kaynak kurursa dinde yok olur, gider. Bitkilerin kurumas gibi inananlar da dalr. Zaten yaadmz u dnemde ayn tecrbeleri geirmiyor muyuz? Gryorsunuz, halkmz eitli ideolojilere ve dinlere eilim gsteriyor; onlara tabii oluyorlar Neden? nk kaynamz kurutmak istiyorlar da ondan. Eer biz bu dalmay durdurmak ve Alevilii yeniden tarihin sahnesine ekmek istiyorsak, bu kayna korumak zorundayz. zzetin, zaferin ve kurtuluun yolu Kurn- Kerimden geer. Dier taraftan Kurn- Kerimden nasl istifade edeceimizi bilmek zorundayz. Yine bilmek zorundayz ki, Kurn- Kerim muskalar yapp, insanlarn arasna mutsuzluk ekmek iin indirilmemitir. nk bu tr uralar eytani zellikler tayan insanlar tarafndan yaplmaktadr. Bunlardan korunmann yolu ise, Kurn- Kerimin emirlerini yeri getirmek, yasaklarn yapmamak, ksaca onu pratize etmektir. Nitekim Muhittin yle der: Klarz namaz, klmayz deil Biz hakkn emrini bilmeyiz de il Kurn kitabmz slam dinimiz Hadisten 75 ayetten 76 almayz deil 77

75 H a d i s : H z . M u h a m m e t t e n v e O n i k i m a m l a r d a n aktarlan sz, davran ve fiillerin toplam. 76 A y e t : K u r a n c m l e s i . 77 A T A L A Y , a y n e s e r , s . 1 1 1

41

42
Son olarak unu sylemek yerinde olacaktr. Alevilik asndan, Kurn- Kerim insanlarn hidayeti iin yalnz bana yeterli deildir. Hidayet iin Kurn- Kerim ile Ehl-i Beytin birliktelii gerekmektedir zaten Hz. Muhammet; Bu ikisi bana ulancaya kadar birbirinden ayrlmazlar. 78 diyerek bu gerein altn iziyor. Biz bu hadisten unu anlyoruz ki, Kurn- Kerimin bana gelenler Ehl-i Beytin, Ehl-i Beytin bana gelenler de Kurn- Kerimin bana gelecektir. Tarih gerekten de bize retmitir ki, Kurn- Kerim ve Ehl-i Beyt ayn kaderi paylamlardr. Nitekim hem Hz. Muhammetin ve hem de Hz.Alinin ehit edilmesinden hemen ardndan bazlar Kurn- Kerimi kendi arzularna gre yorumlamlardr. Hatta bazlar Kurn- Kerimin sayfalarn mzraklarnn ucuna takma cretinde dahi bulunabilmilerdir. Bu gnde ayn zevatn bir devam olan lhan ARSEL, Turan DURSUN ve Erdoan AYDIN gibi Kurn- Kerim in batnndan zahirinden, muhkeminden mteabbihinden, nasihinden mensuhundan, tevilinden tefsirinden, bilgisi olmayan bu in-sanlar, Kurn- Kerimi kendi keyifleri dorultusunda yorumlamaktadrlar. Biz rahatz. nk tarih, bunlar da tpk fikirsel alandaki atalar gibi, plnde hak ettikleri yere atacaktr. 3.2.2. Ehl-i Beyt Kurn- Kerimden sonra Aleviliin ikinci genel kaynan Ehl-i Beyt tekil eder. Nitekim Alevi Edebiyat bu konuda olduka zengin bir klliyata

78

Cmle, Sekaleyn Hadisinden bir paradr.

42

43
sahiptir. rnek olmas asndan aaya Pir Sultan Abdal dan bir drt-lk alyoruz: Pir Sultanm buna can m dayanr Bir dostum var gah uyur, gah uyanr Ehl-i Beyit al kanlara boyanr Dn Ehl-i Beyti sabret bakalm 79 Ehl-i Beyt hakknda konuuyorken, baz Snni alimlerinin baz tahriflerle Ehli Beytn slamda ki makamn drmeye almalarna da deinmek yerinde olacaktr. Bunu zaten hilafet meselesiyle, vasiyetname sorunuyla ve nihayet Kerbela Katliam ile pratie dktler. Fazla bir zaman gemeden Kurn yanl yorumlayarak ve Hz. Muhammetin hadislerini tahrif ederek bu uralarn devam ettirdiler. Hadisleri tahrif etmelerinin en gzel rnei, Sakaleyn Hadisinde ki z soyum, Ehl-i Beytim yerine snnetim ibaresini yerletirmeleridir. 80 Bunu bir tahrif olduu z soyum, Ehl-i Beytim ibaresinin hem Ehl-i Snnet ve hem de Ehl-i Beyt kaynaklarnda yer almas ve bu hadisin tevatr halinde bize ulamasndan dolay aktr. Dier taraftan Sekaleyn Hadisi, baz Snni alimlerin syledii ekilde ise, yani Hz. Muhammet, bizlere Kurn ve kendi snnetini brakmsa bu durumda Alevilik, yine hakldr. nk Hz. Muhammet bizlere kendi snnetini brakmtr; Ebu Bekir, mer, Osman, ve Muaviyenin snnetini deil. Ehl-i Snnet in (Snniler in) deerli bildii bu insanlar bir ok kez Hz. Muhammetin Snnetine
GLPINARLI-BORATAV, ayn eser, s. 83 Bir rnek iin bkz.: Siret-i bn-i shak, S. 969
79 80

43

44
uymam ve snnetten saparak, uyduruk uygulamalar devreye sokmulardr. Bunlar eitli kitaplarda detayl olarak incelenmitir. 81 Biz burada konuyu uzatmamak iin iki rnekle yetineceiz. Birinci rnek: Mervan bn-i Hakem tarafndan rivayet edilir ki, Osman kendi hilafeti dneminde, hacc ile umreyi birlikte yapmay yasakl yor, Hz. Ali ise hacc ile umreye niyet ederek Lebbeyk, Ben Resulullah (s) n snnetini kimsenin szyle terk etmem! diyor. 82 kinci rnek: Ehl-i Beyt mamlarnn beincisi olan mam Muhammet Bakra Abdullah Bin Muammer adnda ki bir Snni, mamn muta nikah hakknda ki hkmn soruyor. mam (a) ise Allah onu kitabnda helal k lmtr; Peygamberin snnetinde yer almtr; ashab da onunla amel etmitir. diye cevap ve rince Abdullah, Fakat kinci Halife (mer) onu yasaklamtr. diyor. mam (a) ise, Sen kendi dostunun fetvasna uy, bende Resulullah(sn hkmne. 83 diyerek Abdullah susturuyor. Bu iki rnek bize gerekte Ehl-i Snnet in kimin snneti zerinde olduunu bize aka gstermektedir. Ehl-i Beyt ise her zaman, sapmalara kar Hz. Muhammetin snnetini korumutur. Bundan dolay Ehl-i Beyt snnetin takipisi temsilcisi ve koruyucusudur. Zaten Hz. Muhammet, Ali bendendir, ben Alidenim; benim
81 B i r k a r n e k i i n b k z . : Muhammet Ticani es-SEMAV, 1993, ...Ve Hidayete Erdim, Can Yay. C a f e r S U B H A N , 1 9 9 6 , H a z r e t - i A l i y e N e l e r Y a p t l a r , Evrensel Yay. Abdulbaki GLPINARLI, 1993, Hazret-i Ali, Der Yay. 82 S a h i h - i B u h a r i , c . 6 , H a d i s N o : 7 6 6 83 K e f - u l G u m m e , 2 / 3 6 2

44

45
eda edeceimi yalnz Ali eda eder ve ben eda ederim. 84 diyerek snnetin temsilcisini bize gsteriyordu. Ehl-i Snnet in Ehl-i Beyt in makamn drmek iin, Kurn- Kerim i kastl yorumlamalarna verilecek en ak rnek ise, Ahzap Suresinin otuz nc ayetinde geen Ehl-i Beyt kelimesinin kimleri kapsad noktasnda ki yorumlardr. Bir ok Ehl-i Snnet ve Ehl-i Beyt kayna bu noktada birlik olmulardr ki, bu ayet mam Ali , Hz. Fatma, mam Hasan ve mam Hseyin hakkn da nazil olmutur. Ancak Ehl-i Snnet ten bir gurup mutaassp kiiler Ehl-i Beyt e Hz. Muhammetin hanmlarn da eklemilerdir. Ancak bu apak bir tahriftir. Hem Ehl-i Snnet ve hem de Ehl-i Beyt kaynaklarndan mtevatir olarak, ayetin nzul sebebi yle anlatlmaktadr: Hz. Muhammet bir gn ynden, siyah renkli bir elbise (aba) omzuna alm, sonra Hasan, Hseyin, Fatma ve Aliyi elbisesinin altna alm ve mezkur ayeti okumutur. mm Seleme, Ya Resulullah (s), bende onlardan mym? diye sorunca Resulullah (s), Hayr! Sen hayr zeresin. diye karlk vermilerdir. 85 Ayrca bunu Hz. Ai e de tasdik etmitir. 86 3.3. zel Kaynaklar

Cami, 2/55 Birka rnek iin bkz.: Cami, 2/7 Ed-durr-ul Mensur, 5/179 86 B i r k a r n e k i i n b k z . : Tefsir-il Kur'an-il Azim,3/485 Mecma-il Beyan, 8/357
84 85

45

46
zel kaynaklar ana bal altnda, Ehl-i Beyt Mektebinin Anadolu corafyasnda rettii ikincil kaynaklar etrafnda konuacaz. Bu kaynaklar genel olarak Kurn- Kerim ve Ehl-i Beytin rettii ekilde ortaya konulmutur. imdi atalarmzn rettii ve bize kadar ulatrd bu kaynaklar etrafnda konualm. 3.3.1. Hsniye mam Cafer-i Sadkn hizmetinde bulunma saadetine ulam bir cariyenin servenini ve Snnilerin nde gelen alimleriyle tartmalarn ihtiva eden muhteem bir eserdir. Alevilik genel hatlar ile bu eserde bulunabilir. Genelde Snnilik ile Alevilik arasnda ki ayrlklar tartlm ve Hsniye her seferinde galip gelmitir. Ancak bu kitabn tek eksik noktas eserde kullanlan dilin eski olmasdr. Kitap sadeletirilmek ve gerekirse erh edilerek etkin biimde kullanlabilir. 87 3.3.2. Buyruk Safeviler dneminde ve Bisati adnda biri tarafndan yazld tahmin edilmektedir. Kitap mam Cafer Buyruu adyla da mehurdur. Kitap genel yapsyla Hz. Muhammetin doumu ile mam Hseyinin Kerbelada ehit edilmesinin ardndan intikamnn alnmasna kadar ki, slam Tarihini ilemektedir. Ancak kitaba zamanla baz hurafeler eklenmi, bu suretle de kitabn muhtevas bozulmutur Ana metne bal kalnarak, baz dzeltmeler yaplarak ve belirli bir plan

87

Hsnye, tarihsiz, Ayyldz Yay.

46

47
erevesinde yeniden yazlarak kitap verimli hale getirilebilir. 88 3.3.3. Alevi Edebiyat Bunlar daha ok Alevi airlerinin iirlerinden olumak-tadr. ok harika olan bu iirler, Ehl-i Beyt Mektebinin birer klasii gibidirler. Ancak, zcdr ki, son zamanlarda Alevilii kendisine kalkan olarak kullanmak isteyen baz insanlar, bu nefis iirleri kendi heva ve heveslerine gre yorumlamakta ve bu suretle halkmz smrmektedirler. Bizim yapmamz gereken ey, bu iirleri belli bir metodolojiye gre toparlamak ve bu iirleri erh etmek sureti ile arka planlarn aklamaktr. Bylece Alevilii bu insanlarn elinden kurtarm olacaz. 3.3.4. Risaleler Alevi ariflerinin yazd risaleler ise zel kaynaklarn bir baka grubunu tekil etmektedir. zellikle Kaygusuz Abdal gibi ariflerin yazd bir ok risale vardr. Bu ve buna benzer bir ok risale ktphanelerde ve arivlerde Osmanlcadan gnmz Trkesine evrilmeyi beklemektedirler. Ancak bu tr almalar gnmzde Snni akademisyenler tarafndan yaplmakta ve bize ulaan bilgiler czi bir miktardan ileriye gidememektedir. 89 Bunlara bir an nce el atp, verimli ekilde kullanabiliriz.

mam Cafer-i Sadk Buyruu, tarihsiz. Ayyldz Kitapevi Abdurrahman GZEL, 1984, Kaygusuz Abdal Bibliyografyas, Kltr ve Turizm Bakanl Yay.
88 89

47

48
3.3.5.Dierleri Bu zel kaynaklar, bizi tanmadmz bir dizi kaynakla tantrmaktadr. Mesela mam Cafer Buyruunda Namaz ne zaman farz olundu, ka vakittir? eklindeki bir soruya cevap verilirken Kfi, Fakih, Tehsip, Ayai ve Safi Tefsiri isimli baz kitaplardan bahsedilmekte ve bunlardan yaplan alntlar 90 doru olarak deerlendirilmektedir. Bu da bizi baka kaynaklara ulatrmaktadr. Yani atalarmzn itibar ettii ama bizim tanmadmz kaynaklar... Biz yaptmz aratrmalarla bu kitaplar hak-knda biraz da olsa bilgi bulabildik. imdi ise bunlar hakknda konualm. Kafi, Fakih ve Tehzip bu gn iann (Anadolu dnda yaayan Ehl-i Beyt dostlarnn) Kitabl Erbaa (Drt Kitap) olarak adlandrd drt gvenilir hadis kitabndan nn addr. Kafi, kitabn ismidir: Usul-u Kafi, Furu-u Kafi ve Ravza-i Kafi. Bu eserin yazar ise, iann en byk alimlerinden El Kuleynidir. Tehzip adl kitabn tam ismi Tehzibul Ahkam ve yazar ise Kumi dir. Fakih adl kitabn tam ismi ise Men La Yehduruhul Fakih dir. Bu eserin yazar da iann nde gelen alimlerinden Babaveyh dir. 91 Ayaiye gelince, Ayainin tam ad Ebun Nasr Muhammed Bin Mesud Bin Muhmmed Bin El Ayai Es Selemedir. Hicri nc yzyln ( miladi dokuzuncu yzyl oluyor) byk mfessir, muhaddis ve alimlerinden biridir. ki yzden fazla kitap
Buyruk, s. 242 Ayrntl bilgi iin bkz.: Baz ia Tefsirlerinin Tantm' Ehl-i Beyt Mesaj Dergisi, Yl: 1, Say: 1
90 91

48

49
yazmtr. Bu kitaplar zellikle astronomi, tp, rya ve fkh dallarnda younlamtr. En mehur eseri Tefsir-ul Ayai adl ki buyrukta bu tefsirden bahsediliyor. iki ciltlik tefsir (Kurnn aklamas) kitabdr. 92 Safi ye gelince, bir tefsir kitabnn addr. Bunun yazar tam ad Muhammed Muhsin Bin Murteza Fayd El Kaanidir. Ayrca El Asfa adl kitab da mehurdur. Kaani hicri 1091 de vefat etmitir. 93 3.4. Sonu yle grlyor ki, Aleviliin kendi temel orijinleriyle buluturmak ve bir ze dn hareketi balatmak iin bir hayli almak, aratrmak ve bu sonular ynlara aktarmak gerekiyor. Halkmz kendisine miras braklan deerleri tanmal ve renmeli, gerekleri bilmelidir.

4. ALEVL N NAN VE BADET ESASLARI 4.1. Giri Her inancn ve dnce sisteminin temelini tekil eden kendine zg inan temelleri ve ibadet ekilleri vardr. nsann isel huzuru ise, ulat bilincin davran biimine dnt oranda artar.
bid Allame M. H. TABATABA, 1989, slam'da Kur'an, Bir Yay., s. 62
92 93

49

50
Buradan hareketle bizimde Aleviliin inan ve ibadet esaslarn, yani kuramsal yn ile pratik temellerini ksa ve z olarak ortaya koymak yerinde olacaktr. Alevilik bizden nce oka tartld iin baz aratrmaclar bu konuya deiik pencerelerden bakm ve gr belirtmilerdir. Bazlar bu esaslar yaklak olarak belirtmi, 94 bazlar ise Alevilii hep slam dna itme gayretinde olduklar iin bu konuyu geitirmilerdir. 95 Alevilii eski Anadolu dinlerinin bir sentezi veya bal bana b ir kltr olarak gren ve bu bilinli asimle hareketini yaymaya alan bu zevat her konuda olduu gibi bu konuda da Alevilii arkadan hanerlemitir. Yakn zamanda Alisiz Alevilik samal ve ihaneti ile ortaya kan vaka gerekte byle bir alt yapdan cesaret almtr. Ama biz unu biliyoruz ki, tarihi boyunca dnyada tanrlk taslayanlara ve zalimlere kar sava an atalarmzn bizlere brakt miras bu ihaneti bertaraf etmeye yetecektir. Yine biliyoruz ki, atalarmzn bu savata gsterdii sreklilik, Anadolunun ii bo eski inanlarndan deil, insanlar adalete, hayata, bara aran tertemiz vahiyden ve bu vahyin bize rettiklerinden kaynan almtr. Bu erdemli duruun prototipi Hz. Ali bu srekliliin kaynan yle aklamtr:
94 B u n l a r d a n b i r k a i i n b k z . : Ak Ali Metin, 1992, Pene-i Al-i Aba, Aydnlar Mat., s. 162 M. Teyfik OYTAM, 1970, Bektailiin yz;Dibi-KesiYz-Astar Nedir?, stanbul Maarif Ktphanesi, s. 393 Baki Z; 1996, Alevilik Nedir?, Der Yay., s. 269 95 B u n l a r d a n b i r k a i i n b k z . : BRDOAN, ayn eser BENDER, ayn eser

50

51
Gerekten Rabbime iyiden iyiye inanmm ben, dinimde phe yok. 96 4.2. Aleviliin nan Esaslar Aleviliin be tane inan esas vardr. man etmenin bir gerei olarak her Alevi, bu inan esaslarn aratrmal, aklnda en kk bir phe kalmayncaya kadar bu bilinlenme srecine devam etmelidir. nk belirtildii zere iman sevgi ve nefretten ibarettir. 4.2.1. Allah nanc Alevilik, Allahn varolduuna, tek olduuna, ei ve orta olmadna, maddi ve manevi alemin yani var olan her eyin Allah tarafndan yaratldna, mutlak manada her eye hakim olduuna her eye gc yettiine, domadna, ihtiya sahibi olmadna ve vasf edilmekten yce olduuna inanr. Allah a ulamann iki yolu vardr : Birincisi dsal yoldur. Yani evrenin yaratldn dnerek, yaradltaki mkemmellie, mevcut dzene ve dengeye bakarak, bu yolla gc her eye yeten ve her eyi bilen mkemmel bir yaratcnn varln aklla idrak etmektir. Allaha ulamann ikinci yolu ise, isel yoldur. Yani insann zor durumlar ile kar karya kald durumlarda, sel, deprem, frtna gibi aciz kald zamanlarda, kendisinden stn bir gce yalvarmas ve ondan yardm dilemesidir. nsan, Allahn zat hakknda dnmemelidir. nk insan, Allahn zat
96

mam Ali, ayn eser, s. 191

51

52
hakknda dnrse, i in sonunda inkara sapar; iim iinden kamaz. Bundan dolay insanlar, Allahn sfatlar hakknda dnmelidirler; Allahn yarattklar zerinde dnerek Allahn sfatlarn tasdik etmelidirler. Rivayet edilir ki, Ehl-i Beyt mamlarnn altncs olan mam Cafer-i Sadk huzurunda birisi Allah byktr. deyince, mam Sadk bu ahsa bir soru ynelterek Allah neyden byktr? buyurmulardr. Adam, Her eyden deyince, mam Sadk Byle demekle Onu snrlandrdn. diye cevap vermilerdir. Bunun zerine adam Anam, babam sana feda olsun ya mam, dorusunu bana ret! diye ricada bulunmu, mam Sadk ise Allah vasf edilmekten byktr, de. buyurmulardr. Tevhid ise, Allah bir bilmek, Onu her eyden tenzih etmek, hibir eye benzetmemek, ibadeti yalnz Allah iin yapmak, ona e ve ortaklar komamaktr. ah smail Hatayi, bir iirinde yle demektedir: ah Hataym tevhid der ya denizdir Te v h i d e t m e y e n l e r b i z i m n e m i z d i r P i r i m e y h S a f i d e n 97 s e r m a y e m i z d i r O n k i m a m n e r k n 98 t e v h i d .

eyh Safi: Safevi Devletinin kurucusu ah smailin atas. Asl ad eyh Safiyddin shak- Erdebilidir. 1252 ylnda dodu. Babas ile Sincardan Erdebile g etmi ve burada 1334 ylnda vefat etmitir. Burada ah smailin, soy ba yerine, dini ba n planda tutmasna dikkat edilmelidir. 98 E r k n : R k n l e r , d i r e k l e r , d a y a n a k l a r : t e m e l l e r , e s a s l a r
97

52

53
4.2.2. Peygamber nanc

Alevilik, btn kainat yaratan, insanlara saylamayacak kadar rzk veren Allahn Rahmet sfat gerei, insanlarn mutlu olmalarn salayacak mkemmel bir program peygamberler vastasyla insanlara rettiine inanr. Eer insan yaratan Allah, evreni ve insan yarattktan sonra, insana mutlu olaca yolu gstermezse, Allahn adalet ve rahmet sfatlar yerine gelmez. lk peygamber olan Hazret-i Adem ile balayan ve Hazret-i Muhammet ile biten peygamberlik zincirinin yz yirmi drt bin halkasna (yani yz yirmi drt bin peygamberin hepsine) inanmak, Aleviliin ikinci inan esasdr. 17. yy. Alevi airlerinden Dervi Mehemmed bu konu hakknda yle demektedir. Yz yiirmi drt bin peygamber haktr Onlarn ervah 99 ezelden 100 paktr 101 lla Muhammedin menendi 102 yoktur ncil, Zebur, Tevrat, kaf Kurn indi. 103 Peygamberler, insanlar iyilie kanalize etmek ve onlar mutlulua ulatrmak iin Allah tarafndan seilmi ve grevlendirilmi insanlardr. nsanlarn slah edilmesi noktasnda peygamberlerin belli bal iki tane grevi vardr. Birinci olarak, kanun koymak ve bu kanunlar halka retmek suretiyle yayg nlatrmak; ikinci
Ervah:Ruhlar Ezel: Balangc olmayan gemi zaman. 101 P a k : T e m i z , k i r l e n m e m i . 102 M e n e n d : B e n z e r , e 103 E R G U N , a y n e s e r , s . 2 7
99 100

53

54
olarak ise, bu kanunlara sadk kalmak ve bu kanunlar en iyi ekilde kendi hayatlarnda pratie dkmektir. Peygamberler, dini tebli etmeleri srasnda insanlarn karsna iki delille karlar. Bunlardan birinc isi, insanlara tebli ettiklerinin mkemmelliiyle ve akl yoluyla karsnda ki insanlar ikna etmeleridir. Nitekim Ebu Zerr Gffari, Ammar Bin Yasir gibi baz deerli sahabeler bu yolla Hz. Muhammete iman etmilerdir. Ancak baz insanlar, inat ederler. Ebu Cehil ve dier bazlar gibi peygamberden olaan st olaylar yapmasn isterler. Burada mucize dediimiz ikinci delil devreye girer. Hz. Muhammetin mucizeleri, deiik siret ve siyer kitaplarnda anlatlmtr. Ancak biz bunlardan birkan aaya alalm. Rivayet edilir ki, hicretten sonra Hz. Muhammet ve Mslmanlar, Medine de eitli binalar ina ediyorlard. Bir gn Ammar Bin Yasir rahatszlk ve hastalk sebebiyle almaya katlamad. Bunun zerine Ammarn birka kiinin saldrsna urayarak ldrl-d sylendi. Peygamber(s) mnafklarn bu szlerini duyar duymaz, bu s ylentinin yalan olduunu anlatmak maksadyla elinde tutuu ta yere att ve Yazk! Ey Smeyye nin olu! (yani Ammar) Seni isyankar bir grup ldrecek! dedi. 104 Gerekten de Hz. Muhammetin vefa-tndan sonra, Ammar Bin Yasiri, Hz. Ali ile Muaviye arasnda kan savata, Muaviye nin askerleri ldrmlerdir. Hz. Muhammetin en byk mucizesi Kurndr. Kurnda gnmze kadar ulaan baz mucizeler vardr. Mesela Firavunun cesedini Kurn104

Aktaran: Saadettin EREFDDN, 1996, Ammar bin Yasir, nsan Yay., s.79

54

55
Kerimde haber verildii ekilde yakn bir zamanda bulunmas Hz. Muhammetin gnmze ulaan mucizelerinden sadece birisidir. Firavunun Kzldenizde boulmas yle anlatlr: Bunun zerine Musa ya; Asan denize vur. diye vahyettik. Vurunca paraland, her biri kocaman da gibi oldu 105 srailoullarn denizden 106 Denizi de a k brak; nk onlar geirdik. (ak grecekleri bu yola girip) bir ordu halinde boulmu olacaklardr. 107 Firavun ordusuyla onlar takip etti. Deniz de onlar iine alverdi. Hem de ne al 108 srailoullarn denizden geirdik. Firavun ve askerleri hakszlk ve d manlkla artlarna dtler. Firavun boulaca anda srailoullarnn iman ettiinden baka Allah olmadna inandm, artk bende Mslmanlardanm. dedi. 109 Ona: imdi mi inandn; daha nce bakaldrm ve bozgunculuk etmitin. dendi. 110 Biz de bu gn seni cansz bedeninle denizden yksek bir yere atacaz ki arkadan geleceklere bir ibret olasn. 111 Yukar da anlatlan ve yaplan tariflere aynen uyan bir ceset, 1981 ylnda Kzldeniz kenarn da, Cebelein Mevkiinde bulunmutur. Secde vaziyetinde buluna cesedin btn organlar tamdr. Hatta banda ki aarm salar ve sakallar bile grnmektedir. Yaplan tetkikler cesedin en az bin yl nceye ait olduunu ortaya koymutur. Mumyalanmadan bin yl kadar hibir zarar grmeden gnmze ulaan ceset Londrada
105 106 107 108 109 110 111

uara/63 Yunus/90 Duhan/24 Ta-ha/78 Yunus/90 Yunus/91 Yunus/92

55

56
Biritish Museumda sergilenmektedir. Bu cesedin Firavuna ait olduu artk kesinle mitir. 4.2.3. On ki mam nanc

Aleviliin bir dier inan esasn imamet, daha ak bir ifade ile On ki mam inanc tekil eder. nk peygamberin grevi sadece insanlara dini tebli etmek ve uyarmaktr. Nitekim Allah Teala, Kurn- Kerimde Sen ancak b ir korkutucusun, her kavmin bir hidayet edeni var buyurmaktadr. Bu birinci delildir. kinci delil ise, ilahi snnet gerei Allahn her Resulun ardndan dini koruyacak ve insanlar dosdo ru yola hidayet edecek, bir veya birka nebi gndermesidir. Ancak, Hz. Muhammet son peygamber olduundan artk peygamber gelmeyecektir. Bu durumda dini koruyacak ve insanlar doru yola hidayet edecek olanlar mamlar dr. Ehl-i Snnet kardelerin, en itibar ettikleri hadis kayna olan Buharinin Sihahnda Cabir Bin Smerre den yle bir hadis nakledilmektedir: Resulullah(s) yle dedi: Bu i (yani inanlarn ve mslmanln y c elii, insanln dzgn bir halde bulunuu) srer, gider ve On ki kii onlara halife olur; ilerini dzene sokar; hepsi de Kureytendir. 112 Ayrca On ki mamn geleceini mjdeleyen bir ok hadis Mslim, Tirmizi, Ebu Davut ve Ahmet Bin Hambel gibi Snnilerin nde gelen alimleri tarafndan da nakledilmitir. Yine Snnilerin dier kaynaklarnda, Hz. Muhammetn

112

Sahih-i Buhari, 2/204

56

57
On ki mamn isimlerini teker-teker mjdeledii hadisler nakledilmitir. 113 On ki mamlar sras ile unlardr. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Hz. Hz. Hz. Hz. Hz. Hz. Hz. Hz. Hz. Hz. Hz. Hz. mam mam mam mam mam mam mam mam mam mam mam mam Ali Hasan Hseyin Ali Zeynel Abidin Muhammed Bakr Cafer Sadk Musa Kazm Ali Rza Muhammmed Taki Ali Naki Hasan Askeri Muhammed Mehdi

stadmz Pir Sultan Abdal bir iirinde yle demektedir: On ki mamn bizdedir nuru ah- Velayetin bizdedir srr Aktr aynamz, gnlmz duru Sedefli mercanl gnllerimiz. 114 4.2.4. Ahiret nanc Alevilik, insanlarn ldkten sonra dirileceine ve dnya-da yaptklar ilere gre cezalandrlacana veya dllendirileceine inanr. nanlarmzdan birisini de bu tekil etmektedir.

113 114

El- Mracaat, s. 72 GLPINARLI-BORATAV, ayn eser, s. 172

57

58
nsan Ahirete inanmay sevk eden baz sebepler vardr. Bunlardan birincisi, akli sebeplerdir. Buna gre, dnya hayatndan sonra baka bir hayatn olmamas bu hayat da anlamsz klacaktr. Bylece iyi ve kt kavramlar ortadan kalkacak, herkes kendi kar peinden koacak ve dnya gnmz kapitalist toplumunda olduu gibi byk bir kargaann eiine itilecektir. te bu hayat anlaml klma ve dnyada adaletli bir dzen kurmada Ahirete inanmak nemli bir etkendir. Tarih boyunca btn kavimlerin, kesintisiz bir ekilde Ahiret inancna sahip olmas ise, her adan zerinde durulmas gereken nemli bir konudur. kinci olarak, ftri sebeplerden bahsedelim. nsan yaradl gerei baz eyleri sever, baz eyleri ise sevmez. te yok olmakta, insann yaradl gerei sevemeyecei bir duygudur. Eer bir insan, yok olmay sevdiini sylyorsa ya bunalmdadr. Yada aptal. Zaten bu inancn tarih boyunca btn kavimlerde grlmesi, insann yaradlndan (ftratndan) kaynaklandn gstermektedir. Bilim asndan ise, telepati, hipnotizma, rya, ruhlarla iliki gibi hadiseler ruhun pozitif ispatlar, dolaysyla Ahiretin habercileridir. Pir Sultan Abdal, gzel bir iirinde yle demektedir: Pir Sultanm dnya fanidir fani nsana verdiler emanet can Dnyadan ahrete uludur yolu Bundan gayr yol yok, dnesin geri 115

115

C a h i t Z T E L L , 1 9 8 9 , P i r S u l t a n A b d a l , z g r Y a y n Datm, s. 245

58

59
4.2.5.Adalet nanc Aleviliin inan esaslarnn sonuncusu ise adalet inancdr. Adalet inanc iki ynldr; ilahi adalet ve toplumsal adalet... lahi adalete gre, Allah mutlak manada adildir; hi kimseye zulm etmez. nsanlarn bana gelen kt olaylar, ancak insanlarn kendi elleriyle kazandklardr. Allah hibir eyi adaletsizce ve bou bouna yaratmamtr. Hi kimseye kazandndan azn vermez. taat edenleri dllendirir, isyan edenleri cezalandrr. Allah Teala, Kurn- Kerim de yle buyurmak-tadr: Allah zerre kadar dahi zulm etmez. 116 Adalet en basit anlam ile, her eyi yerli yerine koymaktr. Doada ve toplumda her eyin yerli yerinde olmas... Doada, her eyin bir dzen, balant ve denge ierisinde olmas adaletin doadaki yansmasdr. Toplumda ise, adaleti tesis etmek, Allahn kanunlarn uygulamakla insana der. nsan kendi iradesini kullanarak, smrsz ve zulmsz, mutlu bir dnyay tesis eder. 4.3. Aleviliin badet Esaslar Aleviliin inan esaslarndan sonra, imdi de Aleviliin ibadet esaslar etrafnda konualm. Alevi teori ne kadar nemli ise, Alevi pratikte en azndan o kadar nemlidir. nk pratie dklmeyen bir teori, bo boazlktan ve gevezelikten ba ka bir ey deildir. stelik, pratie dklmeyen teorik bilgiler
116

Nisa/40

59

60
insann zihninden ok abuk silinmektedir. Nitekim mam Cafer-i Sadk bir keresinde yle buyurmulardr: Bilgi, amel ile birlikte olmaldr. Gerek bilginin alameti ameldir. Bilgi insan amele armaktadr. nsan bu arya olumlu cevap verirse bilgi onda kal r; yoksa ondan ayrlp gider. 117 imdi biraz da, Aleviliin konualm. 4.3.1. Namaz Alevilik, be vakit namazn ilahi bir emir olduunu, On ki mamlarn hepsinin namaz kldn ve bundan dolay Alevi olan herkesin, be vakit namaz klmas gerektiini syler. Allah Teala buyurmak-tadr: Kurn- Kerim de yle zere pratii hakknda

Namaz belirli vakitlerde olmak mminlere farz klnmtr. 118

stadmz, Pir Sultan Abdal, gzel bir iirinde Hz. Muhammet ve Hz.Alinin namaz kldn u msralarla anlatr: Kan bizden evvel gelen Be vaktini tamam klan On parma pnar olan
117 118

Usul-i Kafi, 1/22 Nisa/105

60

61
El Muhammed Alinindir. 119 Asl ad Mustafa olup, 19.yy.da yaam olan Alevi airlerinden Deliktal Ruhsati, her Alevinin namaz klmasn gerektiini u msralarla dile getirir: naalallah eylemez imana muhta Eer bir kiide irfan olduka. Be vaktine devem edip k ve yaz Dilinde zikr ile Kurn olduka." 120 4.3.2.Oru Aleviliin ikinci ibadet esas Ramazan aynda farz olan otuz gn orucu tutmaktr. Bu ayda her Alevi oru tutmakla ykmldr. nsanlar bu ayda oru tutmak sureti ile kendi iinde bulunan kt eilimleri trplerler ve Allaha yaknlarlar. Dertli bir iirinde yle demektedir: Sanma sofi 121 bizim ruzemiz 122 yoktur Ramazan- 123 akn siyamyz 124 biz. Syletme derunde 125 derdimiz oktur Dertte noksan deil tamamyz biz." 126

SAMANCIGL, ayn eser, s. 154 SAMANCIGL, ayn eser, s. 150 121 S o f i : T a s a v v u f f e l s e f e s i n e b a l o l a n k i m s e . 122 R u z e : O r u 123 R a m a z a n : K u r a n d a M s l m a n l a r n o r u t u t m a k l a ykml olduklar ay. 124 S i y a m : O r u 125 D e r u n d e : D e r i n d e 126S A M A N C I G L , a y n e s e r , s . 5 6
119 120

61

62
4.3.3. Hacc Alevi inancna gre, artlar yerine geldiinde her Alevinin Hacca gidip, Kbeyi tavaf etmesi farzdr. Hacc, Allahn evini ziyaret etmek, emredilen amelleri yerine getirmek ve Alllaha olan ahdimizi tazelemektir. Pir Sultan demektedir: Abdal bir iirinde yle

Kbenin yaps bina yaps man etse asilerin hepisi Be vakit okunur ayet el krsi Ya Muhammed sana imdada geldim. 127 4.3..Tevella Tevella Aleviliin ibadet esaslar arasnda yer alr. Genel anlam Allah iin sevmek olan kavram, zele indirgendiinde, Ehl-i Beyt-i sevmek anlamn karlar. Ayrca Allah istedii iin Ehl-i Beyti seven herkesi, sevmeyi de kapsamaktadr. Allah Teala,Kurn- Kerim de yle buyurur: De ki: Ben sizden risaletime kar lk akrabalarma sevgiden baka bir ey istemiyorum. 128 4.3.5.Teberra:

127 128

GLPINARLI-BORATAV, ayn eser, s.278 ura/23

62

63
Teberra, anlam itibari ile Tevella nn tam tersidir. Allah ve Ehl-i Beyti sevmeyenleri, sevmemektir. Tevella ve Teberra esaslar ile insanlar Allaha gerek manada teslim olacak, Allahtan ba ka otorite tanmayacak ve kelimenin tam anlam ile zgrleecektir. Erzurumlu Ceyhuni yle demektedir: Rah- 129 hakikate dil oldu bende Biz srr illann 130 tevellasyz Merdolan namerde olmaz ermende 131 Biz onlarn evvel teberrasyz. 132 4.3.6.yilii Emretmek: Aleviliin ibadet esaslarndan birisi olan iyilii emretmenin arka plannda, salkl bir toplum oluturmak yatar. Gerek bireysel anlamda ve gerekse de toplumsal anlamda iyilii emretmekte kullanlan yol, delil getirme ve nasihat verme eklinde olmaldr. Bu metodu Pir Sultan Abdal, bir iirinde yle kullanmaktadr: Pir Sultanm Haydar heman Dalar brd duman te ncil ite Kurn Seebilirsen gel beri. 133 4.3.7.Ktlkten Sakndrmak
129 130 131 132 133

Rah: Yol lla:Mutlaka, hangi artla olursa olsun ermende: Utanga, mahup SAMANCIGL, ayn eser, s.52 GLPINARLI-BORATAV, ayn eser, s.106

63

64
Oluan salkl bir toplumun bozulmamas ve kokumamas iin, insanlar ktlkten sakndrtmak gerekir. Nitekim Allah Teala Kurn- Kerimde yle buyurmaktadr: Sizden iyilii emreden, (...), alkoyan bir topluluk olsun. 134 4.3.8.Zekat Aleviliin ibadet esaslarndan birisi de zengin bir Alevi-nin belli bir ksm maln, fakir olan bir Aleviye vermesi eklinde gerekleen zekat ibadetidir. Zekat, zenginin bir ltf deil, fakirin hakkdr. Allah Teala buyurmak-tadr: Kurn- Kerim de yle ktlkten

Namaz kln, zekat verin, nceden kendiniz iin yaptnz her iyi Allahn k a tnda bulacaksnz. 135 4.3.9.Humus Humus, her Alevinin yllk kazancnn bete birini Ehl-i Beyte ve onlarn varisleri olan adil fakihlere vermeleridir. Allah Teala buyurmakta-dr:
134 135

Kurn-

Kerim

de

yle

Al-i mran/104 Bakara/140

64

65
Ganimet olarak aldnz herhangi bir eyin bete biri Allaha, Resulne, onun akrabalarna yetimlere, yoksullara ve yolculara aittir. 136 4.3.10.Cihat Alevilerin onurunu ve erefini korumak iin cihat, yani savamak, btn Alevilere farzdr. artlar yerine geldiinde her Alevi savamakla ykmldr. Cihat, saldr deil, savunmave misillemedir. Pir Sultan bir iirinde yle buyurmaktadr: Gelin canlar bir olalm Mnkire 137 kln alalm Huseynin kann alalm Tevekkelt tealallah. 138 Selam, Aliye@ tabi olanlaradr!

5. ALEVLKTE OKULLAR
136 137 138

Enfal/41 Mnkir: nkar eden. GLPINARLI-BORATAV, ayn eser, s.78

65

66
5.1. Giri Alevilik, insan eitmeyi ve insanda olumlu yndeki davran deiikliklerini meydana getirmeyi amalar. Alevilik adl insan fabrikasnn giri kapsndan iki el, iki ayak, bir ba,bir gvde ve dier uzuvlarndan meydana gelen biyolojik hammadde, bu mezkur fabrikann k kapsn-dan insan olarak veya kelimenin tam anlamyla adam olarak kar. nk bu fabrikada insann doutan getirdii iyilik yapmaya ynelik eilimler yceltilmi; ktle ynelik eilimleri ise trplenmitir. Yani bu biyolojik yaratk, Alevi Okulunda eitilmek sureti ile insan olmutur. Bunu bizden daha iyi bilen ve bu bilgiyi kendi bnyesinde yerletirerek, bir davran biimi haline getiren atalarmz, yaratlta farkl fakat eit eilimlere sahip olan bu biyolojik yarat eitmek amacyla, genelde dn-ya lsnde ve zelde ise Anadolu ve evresinin deiik yerlerinde tekkeler ve medreseler amlardr. Bu tekke ve medreselerin en nemli iki fonksiyonu vardr: Birincisi insan eitmek; ikincisi ise zalim otoriteye kar balatlan bakaldrlar ynetmek... Bu tr abalarn bir sonucu olarak Anadoluda iki tane okul, halk zerinde etkin rol oynamtr: 1-Hac Bekta- Veli Okulu 2-ah smail Hatayi Okulu Anadolunun muhtelif yerlerinde grlen ve halk zalim otoriteye kar rgtleyen dier kk tekke ve medreseler ise bu iki byk okulun

66

67
ubeleri olarak almtr. imdi bu hakknda ayrntl biimde konualm. 5.2. Hac Bekta - Veli Okulu Hac Bekta- Veli bilgiyi, ibadeti ve klc kendi kiiliin-de birletirmi devrimciliini olgunlatrm bir Alevi limidir. Zamanla Hnkr, Baba lyas hareketine katlm 139 yenilgiye urayan hareketin ardndan, dalan kitleleri yeniden rgtlemek amacyla Sulucakarahykte imdiki Hac Bekta da kendi tekkesini amtr. Gerekten de Baba lyasn kyamndan sonra, etraf toz duman olmu, Mool stilas da ortal iyice kartrmtr. te bylece da nk, insanlarn basz olduu bir dnemde Hnkar, Ehl-i Beyt dostlarn kendi tekkesi etrafnda toplam ve onlar eiterek, yeniden rgtlemitir. Hayat boyunca birok renci yetitiren Hnkar, bunlar Anadolunun ve evresinin deiik yerlerine yayarak, bu tekkeler (okullar) etrafnda Ehl-i Beyt dostlarn yeniden toparlamtr. Bu suretle, sonraki dnemlerde meydana gelecek olan Alevi Bakaldrlarna ortam hazrlamtr. Burada Hac Bekta - Veli hakknda konuuyorken, Hnkara yaplan bir eletiriyi cevaplamak yerinde olacak-tr. Bundan yaklak drt yl nce gya Alevilik adna kan Kervan adndaki bir dergide Emeki adl bir arkcnn,
Hac Bekta- Veli' nin Babai Devrim Hareketi' ne katlp-katlmad noktasnda ki tartmalar neredeyse bitmi gibidir. Aratrmaclar belirttiimiz grte mutabk kalmtr. Belirttiimiz gr destekleyen bir rnek iin bkz.: Nejat BRDOAN, ayn eser, s. 77
139

iki

okul

67

68
yapt bir konumada Hac Bekta - Veliye korkak dediini okumutum. Sebebi ise mezkur arkcya gre, Hac Bekta - Velinin Baba lyas Hareketinden sonra bir daha bakaldrmamas ve eceli ile lmesi imi (!). Birinci olarak, eer Hnkar, hi ortala kmayp, Baba lyasn yenilgiye uramasndan sonra izini kaybet-tirse idi, belki bu arkcnn dedii doru olabilirdi. Ancak Hazret-i Pir, hibir zaman mrn saklanarak geirmemi, aksine yeniden mcadele meydanlarna koarak Ehl-i Beyt dostlarn rgtleme iine koyulmutur. nk o zamanda yaplmas gereken, bundan baka bir ey deildi. Bildiiniz zere, bakaldrnn koullar vardr. Eer koullar yerine gelmeden bakaldr yaplrsa, hi phesiz bu bakaldr yenilgi ile sonulanr. Koullar yerine geldiinde yaplan bakaldrnn zaferle sonulan-ma ihtimali ise, her zaman daha yksektir. Aslnda konuyu batan almal bu arkcy hataya dren noktay aklayarak, sorunu zmeliyiz. Bizce, bu arkcy ve bu arkc gibi bir gurup insan hataya dren nokta, bunlarn Marksist devrimcilik ile Alevi devrimcilii arasndaki fark grmemelerinden kaynaklanmaktadr. Marksist devrimcilik Karl MARKS ve Friedrich ENGELS in metinlerinde de olduu zere, metaya endeksli bir devrimciliktir. Marx ve Engels bir kitaplarnda devrimci olan tek snfn proletarya olduunu sylemilerdir. Kyllerin, orta snflarn, esnafn ve tccarlarn ise kaypak olduunu ve her an proletaryaya ihanet edebileceklerini belirttikten sonra, kazaran bu snflarn devrimci olmasn ise kendi ellerindeki mallar kaybetmekten kaynaklandna balamlardr. Proletaryay devrimci yapan etken

68

69
ise zincirlerinden baka kaybedecek bir eyleri olmamasdr. 140 Bu iki arkadan yazdklarndan anlalyor ki, Marksist devrimcili k metaya endeksli bir devrimcilik olup, bu itibarla, insani bir vasf tamamaktadr. Evet, Marksist devrimcilik, ksr ve yalanc bir devrimciliktir. Halbuki Alevi devrimciliin olgun, dengeli ve kelimenin tam anlamyla insani bir devrimciliktir. nk Alevilik kendi ballarn sadece insani vasflar iin bakaldrmaya tevik eder. Sadece mideye endekslemez kendi devrimciliini. Ayrca baz Marksistler, hayvani bir bak asyla ilerinde bulunduu durumu deerlendirirken, Aleviler her eyi geni lekte deerlendirir. Pirince gideyim derken evdeki bulgurdan olmaz. te bu arkc bunlar anlamad iin, byle hatalara dyor. nk Alevilii temel orijinleri ile tanmyor. kinci olarak, Hac Bekta- Velinin eceliyle lmesi bunun korkak olduunu gstermez. Elbette sava meydanlarnda ehit olmas, eceli ile lmesinden daha iyidir; ama eceliyle lmesi onun korkak olduuna delil olamaz. nk daha ncede anlattmz gibi Alevi, iinde bulunduu durumu geni lekte deerlendirir. Ortaya zamanl zamansz atlp ucuz kahramanlk yaparak, lme komann ehadet deil, enayilik olduunu bilir. Bu, kiinin kendisini atee atmasndan baka bir ey deildir. Konuyu fazla datmayalm ve arkcya olan cevabmz burada bitirerek konuya kaldmz yerden devam edelim.

Karl MARKS-Friedrich ENGELS, 1993, Komnist Partisi Manifestosu, ev.: Ahmet SARI, Yorum Yay., s. 54
140

69

70
Hac Bekta - Veli almalarna devam ettii bir srada, Hakka yrd. Bundan sonra okulun bana, srasyla Seyyid Ali Sultan, Onun olu Resul Bali ve yine Seyyid Ali Sultan n teki olu Mrsel Bali geti. Mrsel Bali nin Hakk a yrmesinden sonra Osmanl Sultan II. Beyazt in abalaryla bir Srp devirmesi olan Balm sultan okulun bana geti Hac Bekta - Veli nin retilerinde tahrifler meydana getirerek mcerretlik gibi bir dizi hurafeyi okulun eitim mfredatna katm ve kendi dneminde bunu uygulamtr. Ancak Balm Sultan dan sonda okulun bana geen Kalender elebi bu hurafeleri byk apta kaldrmtr. Kalender elebi kendi deyimi ile slam ve Hilafeti yceltmek iin 141 kyam etti ve sava meydanlarnda ehadet mertebesine ykseldi. Kalender elebinin ehit edilmesinden sonra, okul yirmi yirmibe yllk bir sre basz kald. Sonraki yllarda Osmanl mparatorluu Balm Sultan a mrid olmakla hret bulan Sersem Ali Babay 142 tekkenin bana geti. Bundan sonra Hac Bekta Tekkesi, Bektai Tarikat olarak deitirildi ve Osmanlya baland. Buna, yer yer tepkiler gelmeye balamt. Nitekim stadmz, Pir Sultan Abdaln u iiri buna gzel bir rnektir. Hac Bekta olun gnahkr grdm Aradm isyanm zmde buldum 143

Bekir YAKITIRAN, 1995, Trkiye Tarihinde Mslman Halk Hareketleri, Kevser Yay., s. 215 142 S A M A N C I G L , a y n e s e r , s . 1 5 4 143 Z K I R I M L I , a y n e s e r , s . 1 6 2
141

70

71
Yani Hac Bekta n oullar veya Onun yolunu srdrdn iddia edenler, tekkeyi bir tarikata dntrerek, yolumuzda olmayan inanlar yola katarak, Hac Bekta n mirasna sahip kmayarak ve tekkeyi Osmanl ya yani zalim otoriteye balyarak byk bir gnah ilediler. Ama oraya gerektii gibi sahip kmayarak asl suu biz iledik. Sersem Ali Babann baa gelmesi ile yeniden balayan bu bozulma sreci Cumhuriyet in ilanna kadar devam etti. Bu sre ierisinde, Balm Sultann balatt bu hurafe inanlar, yeniden uygulamaya koyuldu. Snni Fkh yaygnlatrlmaya alld. Tarikat Masonlarn ve bunlar gibi bir dizi batl inanlara sahip insanlarn yata oldu. yle ki her ey kart ve karmakark bir yap ortaya kt. 5.3. ah smail Hatayi Okulu ah smail Hatayi Okulu, bir yandan Hoca Ali, Seyyid brahim, eyh Cneyt, eyh Haydar ve nihayet kendisinin bana getii Safevi Tekkesi ile, dier taraftan kendisinden 250 300 yl nce kurulan Hac Bekta i Veli Tekkesi gibi iki byk tekkenin miras zerine kuruldu. Nitekim ah smail, Hac Bekta - Veliye balln ve Onun miras zerine hareket ettiini u msralarla anlatmaktadr: Hatayi bare 144 kuldur ahna Hnkar Hac Bekta nazargahna 145 Deli gnl hak 146 ile d dergahna 147
144 145 146

Biare: aresiz Nazargah: Baklan, bakml gzel yer. Hak:Gerek ve doru olan ey.

71

72
Er olaym dersen er ile gr 148 Bir baka yerde, rgtlenmenin, yani davetin tamamlanp srann kyama, yani devlet aamasna geldiini yle anlatyor: Tuttuumuz bir gerein elidir. Gittiimiz imamlarn 149 yoludur. Ser 150 ememiz Hac Bekta Velidir. Mihman 151 canlar bize sefa geldiniz. 152 ah smail Hatay ksa sren bir saklan dneminden sonra, on be yanda, On ki mam adnda hutbe okutarak ve para bastrarak Safevi devletini kurduunu ilan etti. ran, Azerbaycan, Afganistan, Pakistan gibi lkelerin bulunduu corafyada youn bir iiletirme/Aleviletirme politikasna giriti. Kerbela ve Neceften alimler getirerek, burada ii/Alevi medreselerinin kurulmasnda kolaylk salad bu gn dahi bu medreseler ran gibi baz lkelerde bulunmaktadr. Safevi Devleti kurulduktan sonra, bu okula bal olan insanlarda, byk bir hareketlilik balad. Nur Ali Halife, Sivas, Tokat ve Amasya da, ah Kulu Sultan Teke ve Burdur yresinde bakaldrdlar. Ancak bu iki komutan ksa srede yenildiler. Bundan son ra Sulkun Hoca ile ah Kulu Sultann halifesi Baba Zunun Samsun ile Adana
Dergah:Bir tarikata mensup dervilerin tarikat adap ve erkann rendikleri ve ibadet ettikleri yer. 148 Y R K O L U , O k u n a c a k E n B y k K i t a p n s a n d r , s . 2 3 6 149 m a m l a r : O n i k i m a m 150 S e r : B a 151 M i h m a n : M i s a f i r , k o n u k . 152 Y R K O L U , O k u n a c a k E n B y k K i t a p n s a n d r , s . 2 3 6
147

72

73
arasnda kalan geni corafyada yani kuzey ve gney Anadolu oluyor kyam ettiler. Bu komutanlar Osmanl ordularn birka kez yendikten sora, Hac Bekta Tekkesinin nl simas Kalender elebi Hac Bekta - Veli Okulu, merkez olmak zere, Krehir ve Ankara civarlarnda ayakland. Bu olaylar zerinde Osmanl mparatoru Sleyman Macaristan Seferini yarda keserek geriye dnd ve bakaldrlar eitli yollarla bastrld. Ancak, i ayaklanmalarn ard arkas gelmiyordu. Nitekim Bozoklu Celalin balatt ve geni bir zaman dilimine yaylan Celali ayaklanmalar, Osmanlnn ban bir hayli artmtr. Bundan sonra Pir Sultan Abdal gibi baz insanlar Osmanlnn bozuk dzenine kar bakaldrmlardr. Ancak bunlarn hepsi, eitli hilelerle bastrlmtr. randa Safevilerin ynetimden uzakla trlmalaryla Snni bir hanedan baa geldi. Bu hadiseden sonra Anadoluda ki Kzlbalarn randa ki, Irakda ki ve dier lkelerdeki Ehl-i Beyt Dostlaryla (iilerle) balar koptu ve Anadolu da ki iiler (Kzlbalar) adeta hapis edildi. randaki iilerin kendi kabuklarna ekilmeleri ise bu ie bir adan destek oldu. Gnmz ise hepimiz biliyoruz Pir Sultan Abdal, gzel bir iirinde yle demektedir : Gelin canlar bir olalm Mnkire kln alalm Hseynin kann alalm Tevvekkelt tealallah 153

153

GLPINARLI-BORATAV, ayn eser, s. 78

73

74
Yani canlar, insanlar, gelin Ehl-i Beyt Mektebinde birleelim. Mnkirlere (yani slam' inkar edenlere), zalimlere kln alarak Hseynin kann alalm. En azndan kendi sorumluluklarmz yerine getirmeye abalayalm. Sonucu ise an yce olan Allaha tevekkl edelim. nk iler Ona dner ve sonu Ona aittir.

MATERYALLER

74

75
Not: Sadece dipnotlarda ki kaynaklardan hazrlanmtr. 1. Temel Kaynaklar

Kurn- Kerim Hz. mam Ali (a), Nehcul Belaa 2. Makaleler

Baki Z (1995); Kzlbalk, Cem Dergisi,Yl:4, Say:6 Ltfi KALEL (1993): Alevilii Kltr Saymayan Kltrszdr. Pir Sultan Abdal Dergisi, Yl:1, Say:2 Muhsin AABOZORG (1993); tihadn Snrlandrl Tarihi, Ehl-i Beyt Mesaj Dergisi, Yl:1, Say:2 3. Kitaplar

A. Abdulbaki GLPINALI (1969); 100 Soruda Tasavvuf, Gerek Yaynevi. Abdulbaki GLPINALI (1979); Tarih Boyunca slam Mezhepleri ve iilik, Der Yay.. Abdulbaki GLPINALI (1993); Mminlerin Emiri Hz. Ali, Der Yay. Abdulbaki GLPINALI Pertev Naili BORATAV(1991); Pir Sultan Abdal, Der Yay. Abdulkadir SEZGN(1992); Hac Bekta i Veli ve Bektailik, Sezgin Neriyat. Abdurrahman GZEL (1984); Kaygusuz Abdal Bibliyografyas, Kltr ve Turizm Bakanl Yay. Adil GLVAHAPOLU (1987); Hac Bekta i Veli (Laik Ulusal Kltr), Yorum Yay.

75

76
Ali SMER (1970); Hac Bekta - Veli. Ak Ali METN (1992); Pene-i Ali Aba. Atilla ZKIRIMLI (1993); Alevilik Bektailik; Toplumsal Bir Bakaldrn deolojisi,Cem Yay. Ayetullah RAZ(1993); Ehl-i Beyt Mektebinde Temel nanlar, Aura Yay. B. Baki Z(1995);Aleviliin Tarihsel Konumu, Der Yay. Baki Z(1996); Alevilik Nedir?, Der Yay. Battal PEHLVAN (1992) ; Anadoluda Alevilik, Alev Yay. Bekir YAKITIRAN (1993) ; Trkiye Tarihinde Mslman Halk Hareketleri, Kevser Yay. Besim ATALAY (1991); Bekta ilik ve Edebiyat, Ant Yay. C. Cafer SUBHAN(1996); Hz. Aliye Neler Yaptlar, Evrensel Yay. Cahit ZTELL(1987); Pir Sultan Abdal,zgr Yayn Datm. Cemal BARDAKI(tarihsiz); Alevilik Ahilik Bekta ilik. Cemal ENER(1993); Alevilik Olay, Ant Yay. Cemid BENDER(1991); Krt Uygarlnda Alevilik, Kaynak Yay. E F Ethem Ruhi FILALI(1991); Trkiyede Alevilik ve Bekta ilik, Seluk Yay. Friedrich ENGELS(1992); Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeni,Sol Yay. Fuat BOZKURT(1990); Aleviliin Toplumsal Boyutlar, Yn Yay.

76

77
H . Harun YAHYA(1992); Yahudilik ve Masonluk, Sezgin Neriyat. Hsniye(tarihsiz); Ayyldz Yay. mam Cafer Buyruu(tarihsiz); Ayyldz Yay. K. Karl MARKS Friedrich ENGELS(1993); Komnist Partisi Manifestosu, Yorum Yay. Kemal SAMANCIGL(1946); Alevi airleri Antolojisi,Gn Basmevi. M. Muhammed Hseyin TABATABA(1989); slamda Kuran, Bir Yay. Muhammed TCAN es- SEMAV(1993); ... Ve Hidayete Erdim, Can Yay. M. Teyfik OYTAM (1970) ; Bektailiin yz;DibiKesi- Yz ve Astar Nedir?,stanbul Maarif Ktphanesi. N. Nejat BRDOAN(1994); Anadolunun Gizli Kltr: ALEVLK, Berfin Yay. Nejat BRDOAN(1994); elebi Cemalettin Efendinin Savunmas (Mdafaa), Berfin Yay. - P. mer ULUAY(1993); Alevilik Budur. Peter L. BERGER(1992); Dinin Sosyal Gereklii, nsan Yay. R.

77

78
Resul CAFERYAN (1992) ; Masum mamlarn Fikri ve Siyasi Hayat, Kevser Yay. Rza YRKOLU(1992); Okunacak En Byk Kitap nsandr: Tarihte ve Gnmzde Alevilik, Alev Yay. Rza YRKOLU (1993) ; Deirmenin Bendine; Arif Sala Mzik, Siyaset ve Alevilik zerine Sohbet, Alev Yay. S . Saadettin Nuzhet ERGUN(1970); On Yedinci Asrdan Beri Bektai Alevi Kzlba airleri ve Nefesleri, stanbul Maarif Ktphanesi. emseddin KUTLU(1989); Dertli, Kltr ve Turizm Bakanl Yay. T. Trkiye Diyanet Vakf Paneli(1995); Trkiyede Alevilik ve Bektailik, Trkiye Diyanet Vakf Yay.

78