SUNU Trkiye'ye ilk dndm yllard.

1989 ylnda NLP eitimi vermek iin bir takm yerlere ilan vermitim. Sadece bir kii yant vermiti arma. Ama dier verdiim eitimlere talep vard. Bu bile artcyd. nk eitimlerim bireysel geliimle ilgiliydi. O yllarda bireysel geliim kavram yayn dnyasna da eitim dnyasna da henz girmemiti. Ben de NLP szcklerini kullanmadan her eitimimde NLP retilerini bir ekilde aktardm. NLP eitimine o yllarda ilgi gsteren tek kii, daha sonra tm dier eitimlerime katld. u anda ODT'de retim yesi. Bir niversitenin kendisini gelitirmeye ilgi gsteren ve kendi olanaklaryla geliimine maddi ve manevi yatrm yapan bir retim yesine sahip olmas o renciler iin ne harikulade bir rol modeli rnei. Byle bir insann rencisi olmay isterdim dorusu. Bugn ise artk birok kii NLP denilen bir "ey"in varlndan haberdar. NLP insan yaamn kkten deitirebilecek detaylar sunduu iin tm dnyada bylesine hzl yayld. 1970'li yllarn sonunda yaadm yer olan San Francisco'da ilk hipnoterapi eitimimi aldmda NLP de retiliyordu. nk NLP ve hipnoterapi birbirinden ayrlmaz bir btn. NLP btnsel bir yaklama sahip. Mikro detaylarla uraan holistik bir farkndalk yntemi. Yeterlilii gelitirmeye odakl. Modellemeyle hem bilinci hem bilinaltn etkin bir duyarlkla kullanmaya ynelik. Pratik. Dili yksek kapasitede kullanan, zihinsel srece odaklanan ve hzl sonu alan bir teknik. zmlerde etik ve sayg temel alnyor. NLP'nin iinde yeni hibir ey yok. Tm bilgiler yaam, insan dikkatle gzlemleyerek elde edilmi. Baar ve baarszln, saln ve hastaln kader olmadn bize anlatmaya alan yaamn dilidir NLP. NLP iin yaamn deiik hallerinin zihin laboratuarndaki formlasyonu da diyebiliriz. Forml bilen ve kullanan yaam piyangosunda mutluluk ve baarya hak kazanyor. Bu kadar basit. Baz insanlar forml kendiliinden uyguluyor, formln ne olduunu bilmeden. Zaten NLP de bu tr insanlar modelleme ile ortaya kan bir sistem. NLP gl yaratmyor. Ama herkesin gl tohumuna sahip olduu gereini biliyor. Hangi hallerin gln en salkl amasn salayan koullar olduunu tespit ediyor. Gl yetitirmek isteyenlerin harikulade bulduu, gl yetitirmek istedii halde devedikeni yetitiren kiilerin ise kullanmad bir klavuz. NLP'nin derinliklerine indiinizde her trl kaynakla balantl olduunu da kefedersiniz. Bedenle, duyguyla, zihinle ve ruhla. NLP maniplasyon aracna kolaylkla dnebilir. Atein hem piirmeye, hem yakmaya hizmet ettii gibi.

NLP son dnemlerde btnselliinden, ruhsallndan arndrlarak salt teknoloji olarak sunulduu iin byle bir tehlike vardr. Ayakta kalmas doalln yitirmemesine baldr. NLP sadece bilgilerin aktarlmasndan ibaret kalr, zihinsel boyuttan teye geemezse ruhunu kaybeder. NLP NLP NLP NLP ile ile ile ile nasl nasl nasl nasl daha fazla sat yaplr? zdeiim yaratlr? spesifik baar elde edilir? kendin olunur

nsanlarn ou birinci ve nc sorularn yantn daha ilgin buluyor. kinci ve drdnc sorularn yantnn onlara istediklerinin daha da fazlasn sunacan bilmeden. amz hap dnyas, imdiyi kurtar dnyas. Bu benim yazdm ilk NLP kitabm. Gnmzdeki NLP retilerinin temel bilgilerini sunmadan bir ilk kitap yazlamayacann farkndaym. NLP bilgeliinin kitap araclyla aktarlamayacann da zorluunu yayorum. ou eitmenin yaad gibi. Kitap bilgiyi aktarabilir sadece. Bilgelik zneldir. Teoriyi bilerek bilgili oluruz, pratik ise bize bilgelik kazandrr. NLP btnsel adan bakarak detaylara odaklanr. Budur gnmz dnyasnda eksik olan. Sadece detaylar var. Btnsellik gzden kam durumda. NLP'nin i dnyasnda, aktivite dnyasnda kullanmna dair birok kitap var. Bu kitaplarn hepsi yararl. Her birinden reneceiniz ok ey var. Aslnda NLP'nin zn kavradnzda onu yaamnzn her alannda kullanabilirsiniz. Bu konudaki ilk kitabm yazarken nro-linguistik programlamann yaygn bilinen ABC'sine deinmeye kendimi zorunlu hissettim, iimden daha derine dalmak gelse de. Ama Temel NLP eitimi alnmadan ileri seviye eitim bilgileri anlalamaz. ABC bilinmeden XYZ anlalamayaca gibi. 10. sayfadaki Temel NLP emasna baktmzda temelinde uyum ve esnekliin olduunu gryoruz. Stunlar ise Kalibrasyon ve Meta Model oluturuyor. Bu nedenle kitapta ncelikle uyum ve esneklik yani temel, sonra stunlar anlatlyor. Anlatm blmemesi iin baz temel egzersizler kitabn son blmnde yer ald. Hem bir arada olmas, hem de kolaylkla bulmak asndan. Egzersizleri kitaptan okuyarak uygulamann zorluunu biliyorum. Bu nedenle eer ihtiya duyarsanz sizler iin hazrladm NLP kasetlerini dinleyerek egzersizleri uygulayabilirsiniz. Evde, ite, her yerde. Kitabn sonuna koyduum Trkiye'de km NLP ile ilgili kitaplarn listesinden yararlanacanz umuyorum. Tabii gzden kardm ya da bilmediim baka kitaplar da olabilir.

Sevgi ve enerjiyle dolu kaln. GR NLP NEDR? Her insan iinde var olan potansiyeli, yetenekleri, gc kullanabilme ansna(!) erimek ister, en azndan erimek istediini syler -parman oynatmak iin aba gstermese de. Kiinin NLP denilen byl yntemi renmesi ve uygulamas ise yaamn ans ve tesadflere brakmak yerine, kendi istedii biimde yaratma ve ina etmeyi semesi yani kendi yaamnn sorumluluunu stlenmesi anlamna gelir. Neuro-Linguistic Programming szcklerinin ba harfleriyle anlan NLP'yi Duyu-Dil Programlamas olarak evirebiliriz. NLP hem bilimdir, hem sanattr. NLP bilimdir. Bilim nesnel deneyimlerin sistematik doasn inceler. NLP znel deneyimlerin sistematik doasn inceler. Her birimiz zgn bireyler olsak da, i dnyamzda olup bitenlerin d dnyamza yansmalar farkl farkl olsa da, isel oluumun basamaklan harika bir sistemin ileyiiyle gerekleir. Tpk, hibirimizin dieriyle tpa tp ayn olmamasna ramen, hepimizin anne rahmine dtmzden itibaren, doana kadar ayn oluum srecinden gememiz gibi. NLP sanattr. Sanat insann yeteneklerini ve yaratcln kullanarak, i dnyasnn renklerini, mziini, duygularn en estetik bir sunula ifade etme ve bakalarna aktarabilme gcdr. NLP, insann "kendisinin en iyi versiyonu olabilme" sanatdr -isel ve dsal baarnn uyumlu ve dengeli bir biimde ifade bulduu bir yaam sanat. Dnce, duygu ve davranlarmz birlikte alarak yaam deneyimlerimizi yaratr. ou zaman bu deneyimleri bilinsizce yaratrz. Robotlaan dnceler, dondurulmu ya da bastrlm duygular ve otomatik davranlarla yaratlan yaam deneyimleri doal olarak bilinsizce olur. Durmu saatin bile gnde iki kez doruyu gsterdiini dnrsek, bilinsizce srlen bir yaamda arada bir ans ya da tesadf dediimiz "dorular" yzmz gldrr. Geri kalan zamanlarda hayatn bizim istediimiz ekilde seyretmemesinin nedenini ansszlk, talihsizlik ya da kader olarak aklamaya eilimliyizdir. Biyoloji, dil bilimi ve bilgi temeline dayal, kendine zg kuramlar olan beyin/zihin faaliyeti bilimi ve bilinli deneyim yaratma sanat olan NLP, yaammzdaki "ansl" anlar "tesadf olamayacak kadar sklkta yaratmamz salar. NLP robotlaan dncelere esneklik getirir. Bir frtnada esnek bir cisim mi, kat bir cisim mi daha abuk krlr? Bir aa, rzgarn ynne doru eilerek gsterdii uyum ve esneklik sonucu, frtna dindikten sonra yine dimdik ayakta kalr. Ya binalarn camlarna ne olur?

NLP dondurulmu ya da bastrlm duygulara akkanlk kazandrr. Bylece iimizde kaskat bir halde durup bize zarar veren duygular aktarak yerini bize haz veren duygularla doldurabiliriz. rnein; deiik korkularmzn bizi tkad, adm atmamz engelledii anlar olmasayd acaba yaammz nasl seyrederdi? Sadece reddedilme korkusundan bile nice aklar, nice ileri srf inisiyatif alamadmz iin kaybettiimizi dnrsek zararn boyutlarn bir derece olsun anlayabiliriz. NLP, otomatik davranlarmzla yarattmz olumsuz yaam deneyimlerini otomatik tepkilerle tekrarlama ksr dngsne son vermemizi salar. Bu -otomatik- davranlarn en zarar verici olanlar, eitli fobilerimiz ve obsesif-kompulsif davranlarmz/ bamllklarmzdr. nsanlar alkol, sigara gibi bamllklardan, temizlik hastal, panik atak gibi hayat zindana eviren sorunlardan kurtulmak iin uzun sreli tedaviler gryor. ou kez de iyilemedikleri gibi kullandklar ilalarn bamls oluyor. NLP yntemleri ile bylesine devasa sorunlar 10-30 dakika gibi ksa srelerde zmlenebiliyor. nanlmas zor ama gerek. Bu kitapta yllarca sorunlar ile ilgili tedavi grdkleri halde sorunlarn yenememi ve aresizliin ve umutsuzluun batana saplanm kiilerin, son umutla aldklar NLP eitimi sonucunda yaadklar deiimin yklerinden bazlarna da tank olacaksnz. NLP yntemleri tbbi tehis ve tedaviyi iermez. Bu yntemlere uygulamal eitim de diyebilirsiniz. Terapi denilen ey aslnda kiinin yaantsyla derin iliki kurabilmeyi renme becerisidir. nsan kurallara smaz! BRNC BOLUM UYUM VE ESNEKLK BUYUCULUK SANATI VE NZDEK BUYUCU California'da yaadm 70'li yllarda alternatif eitim, alternatif salk, alternatif psikoloji, alternatif olan her trl retinin iine girmitim. Gnlerim, gecelerim, hafta sonlarm demeden zamanmn ve paramn byk blmn eitim, kurs, workshop, seminer ve motivasyon kasetlerine yatryordum. Evet, zamanm ve param renmeye harcamyor, renmeye yatrm yapyordum. Harcamak, bir eyin ziyan olmas, yok olmas, bitmesi, tkenmesi anlamna gelir. Yatrm ise kazan olarak geriye dner. O yllarda (hala da) hayatta benim iin en nemli eyin srekli geliim olduunu kefetmitim. rendiim her yeni bilgi, her yeni yntem beni kendimle daha bark hale getiriyor, yaam hazzm artryordu. Yatlarm para ve zamanlarn elence, giyim kuam, araba vb. eyler iin harcarken, ben kendim iin en nemli ey olan renmeye yatrm yapyordum. Amacm bir diploma alarak, mr boyu o kat parasnn bana getirecei gelir, unvan ve prestije snmak hi deildi. Bu yzden geleneksel eitimler ilgimi ekmiyordu. Ama fiziksel,

duygusal, zihinsel ve ruhsal sal gelitirici, yaam daha geni alglamaya ve kaliteli klmaya ynelik yeni bir eitim modeli ortaya ktnda o workshopa katlmak benim iin farz oluyordu. Bazen eitimin vaatleri bo kyordu. Ya da eitimci yeterli donanma sahip olmuyordu. Ama yine de zamanm ve param ziyan ettiimi dnmyordum. nk hem en kt eitimden bile yeni bir eyler reniyordum, hem de arlatan eitmen ve yntemler ile etkin eitmen ve yntemleri ayrt etme yeteneini kazanyordum. California, nsan Potansiyeli Hareketinin balad, gelitii ve oradan Amerika'nn dier eyaletlerine ve giderek dier lkelere yayld yeni bak alarnn beii idi. Hmanistik Psikoloji ve Transpersonal Psikoloji bana heyecan veriyordu. nk geleneksel psikoloji gibi patoloji odakl deildi. Geleneksel psikoloji Freudyan yaklamla hasta insan normal insan haline getirmek zerine kurulmutu. Oysa Hmanistik psikoloji insan potansiyelinin snrszln aratryor, normal insan salkl insana dntrmeye odaklanyordu. te bu yllarda California'nn Santa Cruz niversitesi'nde John Grinder adl bir dil bilimci yardmc profesr ile psikolojiyle ilgilenen matematik ve bilgisayar rencisi Richard Bandler birlikte, NLP adn verdikleri yepyeni bir yntemle isimlerini California'da hzla duyurmaya balamlard. (Her eyi "bilen" lkemizdeki kimi profesrlerin onlara retecek bir iki eyi olduu iin harcad renci ve asistanlar dnyorum da...) JOHN VE RICHARD'IN HKAYES Richard Bandler ve John Grinder'n hikayesini ksaca paylaaym sizlerle. Bu ikilinin psikoterapiyle de ilgileri vard. Birlikte alanlarnda en iyi olan kiiyi incelemeye karar verdiler. Getalt terapisinin kurucusu Fritz Perls, aile terapisine yepyeni bir boyut getiren Virginia Satir ve dnyaca tannm hipnoterapist Milton Erickson. Birbirlerinden kiilik olarak tamamen zt olan bu kiileri alanlarnda bylesine etkin klan zelliklerinin ortak noktalan olabilir miydi? Bandler ve Grinder'n amac yeni bir terapi yntemi yaratmak deildi. in teorik boyutu da ilgilerini ekmiyordu. Acaba bu insanlarn kullandklar yntemlerin kalplar tespit edilebilir ve bakalarna retilebilir miydi? Bilimsel deneyler laboratuarda aynen tekrarlandnda ayn sonular almyorsa, insann sbjektif deneyimimin de aynen tekrarlanabilir sistematii olabilir miydi? Bu yantn evet olduunu kefettiler. Bu ustann iletiimde, bireysel deiim salamada, hzl retme becerisinde ve kiinin hayattan haz almasn salayacak yntemlerindeki paternler (otomatik davran kalplar) aynyd. Peki bu paternleri kendileri aynen tekrarlasalar ayn sonular alabilirler miydi? Baary modellemek. Bu mmknd. Richard ve John, Santa Cruz'da nl ngiliz antropolog Gregory Bateson'un da komusuydu. Zihnin Ekolojisine Doru Admlar adl kitabn yazar olan Bateson, ayn zamanda iletiim ve sistem teorisi uzmanyd. (Bateson'un NLP'nin geliimine olan katks ok byktr.)

Bu drt nemli modelin kullandklar metotlar didikleyerek incelediler. Evet. Her alanda mkemmeliyetin paternleri vard ve bu paternler tekrarlanabilirdi. Paternler modellendiinde ayn sonular elde ediliyordu. Bu olaanst insanlarn kulland etkin dnme ve iletiim kurma paternlerini modelleyen Richard, sal akamlar niversitede gnll renci grubu zerinde ayn etkin sonular almay baarmt. Bu kez John, Richard' modelleyerek eitimi perembe akamlar bir baka renci grubuna verdi. Sonu yine aynyd. Baar yaratan ve tekrarlanabilen zihin modeli diye bir gerek vard. Baar tesadflere bal bir olgu deildi. stelik bu modelin detaylar en ince ayrntlarna kadar somut verilerden oluuyordu. John ve Richard 1976 ylnn bir bahar akamnda otuz alt saat sren beyin frtnasndan sonra, bir ie krmz California arab eliinde bu harika keiflerine bir de isim verdiler. NLP. NroLinguistik Programlama. Nro, tm davranlarmzn grme, iitme, dokunma, tat, koku ve hissetme duyularmz araclyla, dardan bize ulaan bilgiyi alglama ve tepki vermemizin nrolojik faaliyetlerden kaynaklandn temsil ediyordu. Dnme biimimizin yan sra fikirlere ve olaylara gsterdiimiz fizyolojik tepkiler de nrolojiye dayanyordu. Dnce ve beden birbirinden ayrlamaz bir btnd. Linguistik blm, dncelerimizi ve davranlarmz dzenlemek ve bakalaryla iletiim kurmak iin dilin nasl kullanldyd. Programlama ise sonu elde etmek iin dnce ve davranmzn seimini farknda olsak da olmasak da kendimizin yaptyd. ki adam, daha sonraki yllarda dnyann her yerinde milyonlarca kiinin renecei bir sistemi yarattklarnn belki de o anda pek farknda deillerdi. NLP LE TERAP lk balarda terapistler iin oluturulan NLP inanlmaz iddialarla ortaya kmt. NLP prensiplerini kullanarak kalc ve derin deiimler yapmak abucak ve kolayca gerekleiyordu. Birka seansta sigara, alkol, ok yemek yemek, uykusuzluk vb. gibi bamllklar ortadan kaldrmak mmkn oluyordu. Bir saatten daha az zamanda fobilerden ve korkulardan zgrle iliyordu. "renme zrl" ocuk ve yetikinleri, renen kiilere dntrmek, birka seansta sadece psikosomatik olanlar deil, baz fiziksel problemleri de iyiletirmek mmkn oluyordu. iftler ve aile yeleri arasnda, i yaam iinde insan ilikilerini daha doyumlu ve retken hale dntrmek NLP'nin iddialar arasndayd. Bu gl iddialar, somut rneklerle destekleniyordu. Ama yine de bu sonular bycln ta kendisi deil miydi? O zamana dek bu tr tedaviler aylar, seneler sryordu. Yine de sonu alnamayabiliyordu. Freud dneminde aylar, yllar sren terapiler 1960'l yllarda Getalt, Transaksiyonel Analiz, Psikodrama gibi yntemlerle birka aya inmiti, ama birka seans ya da bir saat, hatta daha ksa srede sonu alabilmek..?

Hzla Deien Dnya Yirminci yzyln bana kadar dnyada deiim kaplumbaa hzyla oluyordu. Bilgi deiiminin dnm 1500 yl alyordu. Sadece yz yl nce bugnk gelimeleri hayal etmek mmkn myd? Telefon, radyo, televizyon, bilgisayar vastas ile sesler, grntler, bir anda dnyann br ucuna, hatta uzaya gnderiliyor. nsanlar birka saat iinde okyanus ar yolculuklar yapyor. 1940'ta 500 yla inen bilgi yenilenmesi, 1980'de iki buuk yla, 1999'da alt aya indi. 2002 ylnda 39 gne inmesi ngrlyor. Yani kiiler altklar ve uzman olduklar alanlarda bile kendilerini hzla yenilemek durumunda. Artk diplomay alp duvara astktan sonra, hi kitap sayfas evirmeden de meslei srdrebilme lks sona erdi. Bilgi internet araclyla herkesin ulaabilecei yaknlkta. Bu ba dndrc deiim iin Eric Hoffer yle diyor: Deiim anda 'renenler' dnyay ele geirecek. 'Her eyi bilenler' ise artk var olmayan bir dnyaya ait bilgileriyle ba baa kalacaklar. Bilimkurgu yazar Arthur Clark ise yeterince gelimi bir teknolojinin byden ayrt edilemeyeceini sylyor. Bilgi ve teknoloji bylesine bir hzla ban alm giderken, ou insan psikoloji alannda Freud kuramlarnda ve terapi yntemlerinde takl kalm durumda; bu nedenle de NLP yntemlerinin hzl sonu verdii iddialarna, tm kantlara ramen pheyle yaklayor. Eer her eyin uzun zaman ald bir dnyada yaamaya alknsanz, byle bir hz sizde phe yaratabilir. Siz uzun bir yolculua 1900 model bir arabayla m kmay seerdiniz, yoksa 2000'li yllarn en son teknolojisi ile donatlm hz kapasitesi yksek bir arabayla m? Deiim Bir Anda Olur Her an, her saniye deiiyoruz. Ayn kiiyle ikinci kez tokalatmzda bile elimizdeki hcrelerin bir ksm deimi oluyor. Ufack bir bebek olarak dnyaya geldik, her an deie deie bugn aynada grdmz kii olduk. Fiziksel deiimin yan sra dncelerimiz deiiyor, zevklerimiz deiiyor, ilgi alanlarmz deiiyor. Yakn zamana kadar, biz ocuklarmza bir eyler retirken, bugn ocuklarmz bize bilgisayarn nasl kullanlacan retiyor. Eve yeni alnan bir elektronik aletin nasl altn ocuumuz bizden nce kavryor ve bize gsteriyor. Videoyu ayarlamasn bilmediim iin o dnemde ergen yata olan olumun eve dnn drt gzle beklerdim. (Geri elektronik aletlerin nasl altn hala renmi olduumu syleyemem. Nasl olsa etrafmda genler var.) Deiimi bir anda gerekletiriyoruz. Bir eyi gerekletirmeyi dnmek ile, karar vermek ve balamak arasnda zaman dilimi olabilir. Ama deiim bir anda olur. Bandler deiimin yava bir sre olduu olgusunu dakikada bir karenin ekrana yansd bir filmi seyretmeye benzetiyor.

Peki yleyse kendimizi deitirmekte neden bylesine zorlanyoruz? Bir ekilde deimek istediimiz alanlar var hepimizin hayatnda. Belki sonularndan rahatszlk duyduumuz bir alkanlmz, belki bize rahatszlk veren ani patlamalarmz, belki sevdiklerimize hayr diyemememiz, vb. Bazen tm heyecanmzla bir eyi deitirmeye karar veriyoruz. rnein; bir ay iinde drt kilo vermeye karar veriyoruz. Bu hedefin mantkl ve tutarl olduunu biliyoruz. Heyecanla gidip dnyann parasn vererek egzersiz aletleri alyoruz. Evimizin yaknndaki aerobik kursuna kaydoluyoruz. Beslenmemize dikkat ettiimiz iin bir dilim pastaya bile hayr diyoruz. Bu kararmz yakn arkadalarmza sylyoruz. Diyet ile ilgili kitaplar alyoruz. drt gn, hatta bir hafta on gn her ey yolunda gidiyor. Ama sonra...? O aldnz egzersiz aletini en son ne zaman kullandnz? O drt kilo gitti mi? Ya da ka kere gitti gitti geri geldi? Hayatmzda bize ac ve rahatszlk veren alkanlklarmz ve koullarmz deitirmekte zorlanyoruz. Kendimizle ilgili deiimin zor olacana inanyoruz. Ve ektiimiz aclara ramen deimemekte direniyoruz. Oysa ac ekmek, bir eylerin deimesi gerektiinin sinyalidir. Ve de o ana kadar uyguladmz strateji ve yntemlerin ie yaramadnn gstergesidir. Bir de mutluluun bedelinin ac ekmek olduuna dair mantksz bir inanca sahip oumuz. Bu doru olsayd dnyada en ok ac eken insanlarn en mutlu insanlar olmas gerekmez miydi? te bu nedenlerle insanlarn ou NLP ile deiimin kolay olduuna inanmak istemiyor. Bir zamanlar aylarca srecek yolculuklarn imdi teknolojinin gelimesiyle birka saat iinde yaplacan gryor, deneyimliyor ve kabul ediyorsunuz. Bu konuda phe duymuyorsunuz. Ayn ekilde bir beyin/zihin teknolojisi olan NLP'yi de deneyimleyin ve grn. Uzun sren mcadele, ac ve strap, yaammzda uyguladmz yntemi deitirmemizi, yeni yollar bulmamz bize sylyor. Uzun sre ac ekmenin erdemli bir yan yok. Her ne kadar din ve politika gibi kolektif halsinasyonlarn szcleri bize yle olduunu sylese de. Her gn iine ayn yoldan gidip gelen kii, iine kendisini ulatracak daha kestirme yollarn olduunu bilmez. nk hi aratrmamtr. Ta ki bir gn yol yapm dolaysyla her zamanki yolu ulama kapanana kadar. O gn kii farkl bir yoldan gitmeye zorlanr. nk amac iine zamannda varmaktr. Karlat zorluktan, alt eyi yapamamaktan dolay kzabilir ama ksp eve dnmeyi aklna getirmez deil mi? Ve bu zorluk ona, iine gidebilecei daha kestirme yollar olduunun farkndaln kazandrr. Benzinden ve zamandan salad kar da yanna kalr. Yaantmzdaki uzun sreli mutsuzluklar da gittiiniz yolun kapal olduunun, yeni ve kestirme yollar kefetmenin zaman geldiinin gstergesi.

NLP dnyasna ho geldiniz. KNC BLM BEYN DENLEN BLGSAYAR BEYN DE YAZILIM KULLANIYOR Bilim ve teknoloji doay ve insan taklit ederek geliiyor. Kimyasal ilalar bitkilerin tedavi edici zelliklerinin laboratuar ortamnda sentetik olarak retilmesiyle oluuyor. Kamera gz taklit ediyor. Bilgisayar beynin bir modeli. Bir NLP terimi olan modelleme yaamn her alannda mevcut. Beynimizi bir bilgisayar olarak kabul edersek, dncelerimize ve dncelerimizin rn olan davranlarmza yazlm programlar diyebiliriz. Bir bilgisayar ne kadar mkemmel olursa olsun yazlm program iinde olmayan bir uygulamay gerekletiremez. rnein sayfa dzeni iermeyen bir yazlm programyla, ne kadar mit etsek de, arzu etsek de, istesek de sayfa dzeni yapamayz. Kzmakla, ayn tulara yzlerce kez basmakla da sayfa dzenini salayamayz. Ayn ekilde zihinsel programlamamz deitirmediimiz srece yaammzda istediimiz sonulara ulaamayz. NASA'daki bir mhendis, dmeye bastnda istedii sonucu alamazsa hemen hatann nereden kaynaklandn aratrr. Biz insanlar ise nerede hata yaptmz aratrmak yerine suu dmeye atyoruz. Yani bizim dmzdaki koullara, olaylara ve insanlara. Sulamak, belki kendi zihnimizde bizi kurtaryor, ama istediimiz sonuca ulaamadmz gereini deitirmiyor. Deiimi istiyoruz ama yazlmmz deitirmeyi dnmyoruz bile. Bu yzden deiim bazen bize ok zor geliyor. NLP'nin bycl ite bu noktada gizli. Beynimizin yazlm olan zihinsel programmz deitirdiimiz ya da kalitesini ykselttiimiz anda, beynimizin performansnda olumlu deiimlere ahit oluyoruz. Dncelerimiz, hissettiklerimiz, davranlarmz ve yaammz annda deiime uruyor. NLP'ye insan beyninin yazlm kullanm klavuzu da diyebiliriz. Beynimiz olaanst kapasiteye sahip mkemmel bir bilgisayar. Yapacamz ey, onu gelikin yazlm ile donatmak. Snr koyan donanm deil, yazlm. Biz insanlar yazlmmzda olmayan programlar gerekletiremediimiz iin-'mazeretler retiyoruz ve sulama yoluna gidiyoruz: Yeteneim yok, beden tipim uygun deil, kiiliim bunu baarmaya msait deil, burcum uygun deil, zekam bunun iin ok fazla/ok az vb. NLP ile, aylarca, yllarca iyi niyetle uyguladnz ama sonu alamadnz yntemlerle ulaamadnz amalarnza kesin ve kalc bir ekilde ksa zamanda ulaabilirsiniz. stediiniz eylere ulamann zor mu olmas gerekiyor? Karmak m olmas gerekiyor? Zihinsel programnz yle mi diyor?

Bir ey daha. NLP ile sonuca ulamak iin inanmanz gerekmiyor. Yazlm program dahilinde verilen komutlarn yerine gelmesi iin inanmanz gerekiyor mu? nanmak hi gerekli deil, ama bilgisayar programlamay ve hangi tulara basacanz bilmek gerekli. NLP'yi Hangi Alanlarda Kullanabiliriz? Birok NLP kitabnda NLP'nin kullanld alanlarn listesi yaplyor. Eitim, salk, terapi, sat, ak-mek ilikileri, evlilik, ocuklarla iletiim, i hayat vb. Btn bunlar doru. nsanlar o anda kendileri iin en nemli sorunun listede olduunu grmek, iitmek, bilmek istiyor. NLP ile zayflayabilir miyim? Daha fazla sat yapabilir miyim? Sevgilimle ilikimi dzeltebilir miyim? Fobilerimden kurtulabilir miyim? Alkol bamllm aabilir miyim? Snav stresini yenebilir miyim? Daha kolay doum yapabilir miyim? Temizlik hastalmdan kurtulabilir miyim? Panik atam ortadan kaldrabilir miyim? Aneroksi NLP ile geer mi? Utangalm yenebilir miyim? Hayr demeyi renebilir miyim? Kpek korkumu, kedi fobimi, karanlk fobimi, eimi kaybetme korkumu aabilir miyim? ocuklarmla daha iyi iletiim kurabilir miyim? zgvenimi ykseltebilir miyim? Olumlu dnebilir miyim? Kendimi motive edebilir miyim? Bu ve buna benzer sorularla sk sk karlayorum. Yantm kocaman bir EVET! 'Evet'e varan sonulan hem ben hem deneyimli NLP eitimcileri defalarca yaad. Tm bu sorunlarn ortak bir kayna var: Beyin program. Tedavinin sadece tp doktorlar tarafndan yaplabileceini savunan anlayn, alternatif yntemlere kar (bu yntemlerle alnan baarl sonularn yzde oranlarnn yksekliine ramen) at sava 1970'li yllarda ABD'de balamt. Tp sektr ve ila firmalar tatl kardan vazgemek istemiyordu. Onlara gre saaltm yntemleri tbbn Ortodoks tekeli altnda olmalyd. Sklkla ortaya kan ila skandallarna, tedavi yntemleri sonucu ortaya kan iatrojenik (doktor ve tedavi kaynakl) hastalklarn yksek oranna ramen, alternatif saaltm yntemlerini arlatanlkla suluyorlard. Buna psikolojide projeksiyon (yanstma) deniyor. rnein; her trl Ortodoks yntemi denemi bir kanser hastas, aresizlikle alternatif bir tedaviye bavurmu ve sonunda lmse, sorumlu alternatif tedavi yntemi oluyordu. Hibir ila, ameliyat, tbbi yntem kullanlmad halde. Tp sektr kendi yksek maliyetini gz ard ederek, alternatif yntemleri (ucuz maliyetine ramen) para kazanma yolu olarak suluyordu. (Yine bir yanstma.) Sigorta irketleri tp sektr ve ila firmalar ile ibirlii iinde ucuz, ksa, yan etkisi olmayan alternatif yntemler iin yaplan harcamalar sigorta kapsamna almyordu. Paras olmayan halk ne yapsn? Mecburen Ortodoks tedavi yollarn semek zorunda kalyordu. Gnmzde bu durum pek deimi deil. Tedavi eittir la ve/veya ameliyat olarak grld srece bu yanlsama srecektir. Tp dnyas yakn gemite depresyonun genetik

olduuna ve ila tedavisi gerektiine karar verdi. Geri ben henz depresyonla doan bebek grmedim. Her sene ylba yaklatka ila firmalar alveri bamlln yenmek iin yeni bir ila retir. O senenin mucizevi(!) ilac yeni isimli bir antidepresandan baka bir ey deildir oysa. Yaknda kahve, ay ve ak bamll iin de ila karsa armayalm. Psikolojik sorunlar iin ila tedavisi deil, psikolojik yaklam ve beyin programnn deiimi gereklidir. Buna da tedavi deil, eitim denir. Kiinin kendisine yeni bir yazlm program seme eitimi. la ve ameliyatn gelecein dnyasnda sadece fiziksel acil durumlar iin bavurulan yntemler olacana inanyorum. Bak Anz Geniletecek On lke Her bilim dalnn, her sanat dalnn, her iin renilmesini kolaylatran temel ilkeler vardr. Bu ilkeler ilevsel olduu iin kabul edilir, kiilerin inanlarna gre deimez ve saduyuya hitap eder. Aadaki ilkeleri yaamnzda gerekletirdiinizde, deneyim ve davranlarnzda, NLP'nin yaklam ve becerilerini doal olarak greceksiniz. Bu ilkeler kendinizi ifade etmekte, bakalarn isabetli alglayabilmekte, istediiniz sonucu alabilmekte ve esneklik kazanmanzda yol gsterici olacaktr. nce ilkeleri, sonra bu ilkeleri yaamda en etkin biimde uygulama yollarn reneceiz. 1. Harita Blgenin Kendisi Deildir Her birimiz be duyumuzla d dnyadan gelen verileri ve bilgileri alrz ve kendi zel kalplarmza gre bu bilgilere bir anlam veririz. Bir ehir haritas bize ehrin yollarn, sokaklarn gsterebilir ama o yollarda, o sokaklarda karlaacamz manzaralar ya da grdklerimizden holanp holanmayacamz hakknda bize bilgi veremez. Bir sar gl resmi, nasl sar gln kendisi deilse, bizim sar glle ilgili dncelerimiz, duygularmz ve deneyimlerimiz de sar gln kendisi deildir. Sar gl sadece sar gldr. Ama sar gle yklediimiz anlam bizim haritamzdr. rnein; gen bir kzken bir gazetede sar gln "ayrlk" anlamna geldiini okumutum. Sevgilim bana tek bir sar gl verdiinde tepkim nasl oldu dersiniz? Oysa delikanlnn haritasnda sar gl "sadakat" anlamna geliyormu. Haritalarmzn farkl olmasndan dolay neredeyse o dakika ayrlyorduk. Sevgilim sadece sar gln rengini sevdii iin de bana sar gl veriyor olabilirdi. Bugn bir iek aldmda iei veren kiiye verdii iein kendisi iin zel bir anlam olup olmadn soruyorum. Nasl, dersimi iyi renmiim deil mi? Hepimizin kendi zel gemi deneyimlerimizin, inanlarmzn, deerlerimizin oluturduu bir dnya modeli vardr. Kendi dnya modelimiz (haritamz) bizim gereimizdir. Ve ou insan kendi haritasnn en doru, dolaysyla en iyi olduuna inanr. Oysa blge "gerek", harita ise bizim "realite"mizdir.

Neyin "gerek" olduu konusunda haklym/ hakszsn iddias yznden neleri kaybettik bugne dek. Kaybettikten sonra hakl olmak neye yarar. nsan ilikilerinde, karmzdaki kiinin haritasn kefetmeye almak bize salkl iletiim konusunda epey yol aldrr. Bir insan anlamaya almak m onu iletiime ak hale getirir, yoksa onun haksz, bizim hakl olduumuz iddiasndan galip kmak m? Dnya anlalmadndan yaknan insanlarla dolu, oysa anlamaya alan ok az. Sizi yaamnzn her alannda aranlan biri klacak "srlar"dan biri, haritann blgenin kendisi olmad gereini srekli kendinize hatrlatmaktan geiyor. Sar gln ayrl temsil etmesi gerein kendisi deildi. O benim haritam, benim realitemdi. Ama sevgilimi onun niyetine gre deil, kendi realiteme gre yarglyordum. Bir insan ya da olay yarglamak oumuz iin ne kadar da kolay... Birisini yarglarken, biz hep haklyzdr, deil mi? 2. Dil Deneyimin kinci Derece Temsilidir Dil deneyim deildir. Sadece deneyimi (grdklerimiz, duyduklarmz, hissettiklerimiz) tarif etmek ya da sembollerle ifade etmek iin kullandmz szcklerdir. Ama hepimiz farkl duyusal deneyimler yaadmz ve bu deneyimlere farkl anlamlar verdiimiz iin, szckler her birimiz iin farkl anlamlar ifade eder. Gzlerinizi kapayn ve bir odada bir kpekle birlikte olduunuzu dnn. Bu cmleyi NLP almasnda sylediimde katlmclarn suratnda farkl ifadeler beliriyor. Kiminin yznde bir tebessm oluuyor, kimisi yzn buruturuyor, kendisini gvende hissetmedii iin panik halinde gzlerini aan bile oluyor. Zihinlerde canlandrlan kpeklerin biri dierine benzemiyor. Yaanan duygular ise mutluluk ve hazdan korku ve dehete kadar deien geni bir yelpazeyi kapsyor. Sylediklerimiz ile sylemek istediklerimiz arasnda fark olduu gibi, anlattmz ile nasl anlaldmz arasndaki fark yznden her birimizin hayatnda zntler -hatta dostluklar ya da i balantlarn yitirdiimiz ac deneyimler- olmutur deil mi? 2. letiim = Tepki letiimin anlam, niyetimize baklmakszn etkileimin tepkisiyle belirlenir. Ama, verilen mesajn (niyetin) nasl anlaldyla (tepkiyle) uyumlu olmasdr. Karmzdaki kiinin tepkisi, beklediimiz tepkiden farkl ise sorumluluk bize aittir. Baarl bir iletiimci, istedii tepkiyi alabilmek iin eitli yollar dener ve iletiim kurmay becerir. letiimde ama, karmzdaki kiinin istediimiz sonucu alabileceimiz tepkiyi vermesini salamaktr. Bir bardak su isterken de, beni seviyor musun, diye sorarken de, Eskimo'ya buzdolab satmaya alrken de, sevgilimize ya da arkadamza krgnlmz susarak ifade ederken de szl ya da szsz iletiimimizin amac kendi amzdan iyi niyet tar. Ama iletiimi salkl kuramazsak bir bardak su bamzdan aa boca edilebilir; eimiz, ff, seviyoruz dedik ya, yantn verebilir; Eskimo rakip firmann

buzdolabn almaya karar verebilir; arkadamz krgnlmz -ne olur, gel tamir et, eskisi gibi olalm, mesaj yerine- kendisini artk sevmediimiz eklinde yorumlayarak uzaklaabilir. Cehenneme giden yolun iyi niyet talaryla deli olduunu hatrlayalm. Sadece ne sylediimiz deil, nasl sylediimiz de alacamz tepkiyi belirler. 3. Zihin ve Beden Ayn Sibernetik Sistemin Bir Parasdr Zihin ve beden birlikte hareket eder. Duygular, fizyolojik tepki, i ilemler, algsal bilgi ve davransal tepki hepsi art arda gerekleir. Birbirlerini aralarnda bir ayrm yokmuasna etkiler. Olumlu dncenin duygular ve insan sal zerindeki etkilerini aklayan birok kitap var. Hastalklar iyiletirmede kullanlan yalanc "ilalarn" (hasta bunlar gerek ila zannederek alr) etkisi (plasebo) tp dnyasnda biliniyor. Ayn ekilde bedenin de zihin zerinde etkisi vardr. rnein; hazr ol pozisyonunda duran bir kiiden yaratc bir dnce retmesini bekleyemezsiniz. Hiyerariye dayal yaplanmalarda stn karsnda astn hazr ol pozisyonunda durmas itaati kolaylatrr. Kendisinden itaat beklenen kiinin dnmesi istenmez. Birisiyle konuurken, sizden oturmanz, ellerinizi kollarnz oynatmadan konumaya devam etmeniz istense, ksa bir anda konsantrasyonunuzu yitirdiinizi, dnemez hale geldiinizi deneyerek grebilirsiniz. Beden hareketsizletike zihin de hareketsizleir Bu yzden eitimlerde sk sk katlmclarn hareket ieren egzersizler yapmas alglamay artrmak asndan nemlidir. Depresyondaki kiilerin omuzlar kktr ve yere bakarak yrrler. Kendinizi olumsuz duygular iinde hissettiiniz bir zamanda omuzlarnz bilinli olarak dikletirerek ve yukarya ya da ileriye bakarak yrmeye balayn. (Ama bastnz yere dikkat etmeyi de ihmal etmeden.) Kendinizi iyi hissettiinizi greceksiniz. Mutsuz olduunuz bir anda, glmeyi deneyin. Zorlamayla da olsa yznze yaylan bir tebessm beyindeki mutluluk hormonu olarak bilinen serotonini artrr. Ksa bir sre sonra kendinizi gerekten daha iyi hissetmeye balarsnz. NLP'de apalama denilen teknik de zihin beden ilikisinin somut bir kantdr. Bu konuya daha sonra gireceiz. 5. En Dorudan Bilgi Davrantadr Dil bir kiinin deneyiminin ikinci derecede temsilidir. Davran ise deneyimlerin dorudan gstergesidir. Kzgn deilim, diyerek burnundan soluyan kiinin szne mi bakarsnz davranna m? Biraz daha otursaydnz, diyen ve esneyen ev sahibinin szne mi bakarsnz davranna m? Gzlerini sizden kararak yemin eden kiinin szne mi bakarsnz davranna m? NLP'yi rendiinizde ve uyguladnzda baarl bir beden dili uzman olmay da doal olarak reniyorsunuz. 6. Davran Ben Deildir

Ben dediimiz z, davranlarmzn ve bilin anlaymzn tesinde bir eydir. Ben'i deitiremeyiz ama davranlarmz deitirebiliriz. oumuz hem kendimizi hem bakalarn davranlar kendimiz ya da o kii sanarak yarglarz. Aptalca bir davranta bulunuruz, kendimizi aptal olmakla sularz. ocuumuz snfta kalr, onu baarsz olmakla sularz. Eimiz telefon etmeden eve ge gelir. Eimize sorumsuz olduu iin kzarz. Ben aptaln tekiyim. Bu davranm aptalcayd. Sen baarsz bir ocuksun. Bu snavlarda baarsz sonular aldn. Bir telefon bile edemeyecek kadar sorumsuzsun. Ge geleceini bildirmek iin telefon etmemek sorumsuzca bir davrant Size birinci cmleler mi ikinciler mi daha cazip geliyor? Ben deimez, ama davranlar deiebilir. Eletiri kiinin benliine yaplyorsa (ama kendisi ama bakas tarafndan), hata kiinin kimliiyle zdeleir ve deitirilemez hale gelir dolaysyla da ykcdr. Oysa davrana yaplan eletiri -davran deitirilebilir olduundan- yapc ve gelitiricidir. Birinci cmleler, kiinin benliini (varln) mahkum eder. zellikle erken yalarda ocuklara kullanlan birinci trden cmleler, ocuun zgvenini ve zdeerini trpler. yi niyetle de olsa ocuunuza yaptnz birinci trden eletirilerle onu belki de mr boyu srecek olan zgven ve zdeer yoksunluuna mahkum edersiniz. "Sen kt bir ocuksun" ile "Sen iyi bir ocuksun ama bu davrann ktyd" cmlelerinden siz hangisini iitmek isterdiniz? Davran kiinin varlnn kendisi deildir. yle olsayd, gemiimizde yaptmz davranlar bugn aynen srdryor olurduk. hayatnda da alann varlna deil, davranna ynelik eletirilerin yaratt sonular kesinlikle daha yapc ve etkilidir. Bu konuda size Kurald Yaynlarndan kan Elayne Savage'm "Kiisel Alglamayn" kitabn okumanz hararetle neririm. Kiisel alglamak, ok yaygn bir korku olan reddedilme korkusunun farkl eklidir. Bu korkuyu amak, zgveni ve zdeeri artrr. Kii, ocukluunda ald varlna ynelik olumsuz mesajlarla rseledii benlik bilincini yeniden kazanarak gerek anlamda gl olur. Gnmzde kendinden gsz olan ezenlerin, unvann, parann, konumun, genliin, gzelliin geici gcne snanlarn davranlarna baktka, geici glerini kendileri sandklarn grdke, sylemlerini duyduka, benliklerinin ocukluklarndan itibaren nasl da rselenmi olduklarn hissedebiliyoruz. Burada Leo Rosten'in ok sevdiim bir szn sizinle paylamadan edemeyeceim:

"Zalimler zayf kiilerdir. Sevecenlik gllerin iidir". 7. Her Davran Bir Adaptasyondur Alglarmz yorumlama biimimiz kendi realitemizi tanmlar. Davranlarmz ise kendi realitemize (kendi gereklerimize) adaptasyonlarmzda. Kendi gereklerimiz dorultusunda davranmak, ben sandmz egoyu korumak amacn tar. Ego kendisini ben sand iin varln ne pahasna olursa olsun korumak ister. Her davrann ardnda olumlu bir niyet vardr. Niyet "ben"den gelir. Davran olumsuz grnse de niyet iyidir. rnein; bugn kilolarndan ikayet eden birinin morali bozulduunda hala buzdolabna saldrmasn iradesizlik olarak yorumlarz. Oysa bir zamanlar, ok skntda olduu bir anda yiyecek ona geici de olsa bir rahatlama getirmiti. imdi dncesi ona ok yemenin kendisine zararl olduunu sylyor. Beni ya da ben sand egosu ise "ye ve rahatla" diyor. Niyet olumlu. Moral bozukluuna kar buzdolab saldrs bir adaptasyondur. ocuklarn ve karsn dven bir erkei ilkel ve gaddar biri olarak yorumlarz. Oysa bir zamanlar babasndan ok dayak yiyen bir ocuk, buna okul ve asker daya da eklenince kendisini gsz olarak kabul etmek istemez. Zihninde "gl olan dver" mesaj olumutur. Ego gl olmak ister. Gllk dayakla edeerde olduuna gre, nce mahallenin elimsiz ocuklarn, kedileri, kpekleri, sonra karsn ve ocuklarn dvmek kiiye geici de olsa gl olduu duygusunu yaatr. Dncesi ona yaptklarnn yanl olduunu sylese de ben sand egosu ona gl olduunu dayak atarak kantlamasn syler. yerinde tm alanlara kt davranan patron, ocukluunda kt davranmann gllk belirtisi olduu mesajn kendisine kt davranan byklerinden renmitir. "Bl ve ynet" ilkesini benimseyen ynetici ocukluunda muhtemelen anne ya da baba tarafnda yer almaya zorlanm kiidir. Ezik bir insan, ocukluunda kimseden bir ey talep etmeyerek ve onlar memnun etmeye alarak varln srdreceine inanmtr. Hibir duygu belirtisi gstermeyen poker suratl kii, ocukluunda duygularn tehlikeli olduu mesajn almtr. Duygularn gstermiti belki bir zamanlar ama alay edilmi, aalanm ya da kz gibi davranmakla sulanmt. yleyse erkeklik, duygular gstermemek demekti. Ksaca ne kadar zararl, incitici ya da dncesizce olursa olsun her davrann ardnda iyi niyet yani kiinin kendisini koruma ihtiyac vardr. Bilincinde olmadmz bu amaca hizmet eden davran ancak, iyi niyete hizmet eden baka bir davran yolu grldnde ya da gsterildiinde deiebilir. nk "ben"e ait olan niyet yine doyuma ular. Davrann hizmet ettii iyi niyeti bulduumuzda, bu niyete daha etkin bir ekilde hizmet eden yeni bir davran benimsemek kolay olur. NLP'nin amac da "kendimizin en iyi versiyonu" olmaktr zaten. 8. u Anki Davranmz u Anda Mmkn Olan En yi Seeneimizi Simgeler

Yaam deneyimimiz, neyi nasl algladmz, farknda olduumuz seenekler, gereklik "haritamz", "zmz" yani ben'imiz dorultusunda daima bildiimiz en iyi seime gre davranrz. Bakalar seimlerimize inanamasa da, yarglasa da, knasa da, mahkum etse de. Her an, o an iin yaptmz en iyi seime gre davranrz. Bakalar seimimizi onaylamasa da. nsan bile bile daha kt bir seim yapar m? Bir workshop katlmcs babasnn kanser olduunu bile bile hala sigara imeye devam ettiini sylemiti. Oysa babas sigara imeyerek gn fazla yaamaktansa, sigara ierek kendi keyfinden vazgememeyi seiyordu. Hem hayata hem lme meydan okuyordu. Onun iin mmkn olan en iyi seim sigara imeyerek bir sre fazla yaamak deil, yaad srece sigaradan ald keyfin tadndan vazgememekti. Babasnn kararn sabaha kadar tartabiliriz ama bu karar, baba iin mmkn olan en iyi seenekti. Karsn srekli olarak aldatan bir erkek, aslnda yaptnn toplumsal kurallara aykr olduunu biliyor. Ama kadnlar zerinde parasal ve konumsal gcn... ve erkekliini kantlama ihtiyac onun iin eine sadakatten daha iyi bir seenek. Ekonomik koullardan dolay eini kaybetme riski olmayacana da inanyor. Bir eyi bilmenin gc, duygusal ihtiyacn gcne yenik der. nk insanlar her ne kadar reddetseler de duygularyla var olan yaratklardr. Duygusal ihtiya doyurulmadan bilmek yeterli deildir. Bilmek yeterli olsayd, asrlardan beri byklerimizden aldmz tlerle hi hata yapmayan bir nesil oktan ortaya kmt bile. Duygularn dinlememeyi erdem sanan bir i adam, srf mehur olduu iin isminden yararlanacan dnd bir kiiyle i ortaklna girmiti. nsezi de bir duygudur. Hem de yksek bir duygu. Ama i adammz duygusallkla duygularn mesajn kartryordu. Mantyla hareket ediyordu. Duygusalln zayflk olduunu dnyordu; yledir de. Ama duygular dinleyebilmek duyarlln gstergesidir. Kendisi iin mmkn olan en iyi seenek iflasn getirdi. Kendimiz iin mmkn olan en iyi seenei o anki duygularmzla yaparz. Mantmz bile bizi duygularmz dorultusunda hakl karr. Duygularmz derken duygusal ihtiyalarmz kastediyorum. En kanl cinayeti ileyen kiinin bile kendince duygusal boyutta hakl nedeni vardr. Bir kiralk katil, alaca parayla elde edecei gcn ldrecei kiinin yaamndan daha nemli olduuna kendisini inandrr. ldrecei kii byle bir muhakemeyi yapmayacak kadar nemsizdir onun gznde. Her an kendimizle ilgili en iyi seenei yaparz. Bir dakika sonra piman olsak bile. Bir dakika sonra yaadmz pimanlk daha iyi bir seenei grdmz iindir. Bir dakika nce bu seimin varlndan habersizdik oysa. En azndan duygusal boyutta. Bu ilke birok boyutta benim kendimi affetmemi salad. Yaptm hatalarda o anda mmkn olan en iyi seimi yapm olduumun farkna

varmak beni piman deil gl kld. Pimanlk yeni seeneklerin devreye girdiinin gstergesidir. Sululuk duygusuyla sakn kartrmayn. Yaptmz seimlerin kendi seimlerimiz olduunun bilincinde -kendimizi ve bakalarn sulamyor- olmak harikulade bir zgrlktr. Ne yaparsanz yapn kendi bildiinizin en iyisini yaptnz. Yaptnz "yanl" da olsa yeni seenekleri bulmanz iin size sunulan bir ders idi. Ne mutlu yaam okulunda derse girme hakkn kazananlara... ve dersten snf geenlere. 9. Eer Dnyada Bir Kii Bile Bir eyi Yapabilmise Bunu Benim de Yapabilmem Mmkndr Tek mesele nasl olacadr. Bu da ileride paylaacamz gibi farkl stratejiler (Temsil Sistemleri) araclyla gerekletirilebilir. Her insan yapmak istedii tm eyler iin yeterli kaynaa sahiptir. Bu ilkeyi eitimlerde ilk sylediimde sklkla gelen tepki, "Ben de Van Gough vb. olabilir miyim?" eklinde oluyor. Tabii ki Van Gough olabilmek iin zel yetenekler gerekiyor. Ama yeterli eitim aldnzda ve kendinizi adadnzda iyi resim yapan biri olabilirsiniz. Zaten kendini bir eye adamak bir baardr -Van Gough olamasanz bile. Ben de Van Gough olabilir miyim, tr u rnekler vermek, kiinin kendisini baarszla mahkum etmesinin gstergesidir. Baarl insanlarn bir ortak zellii var: enerji -yalar ne olursa olsun. Eer sar Beethoven beste yapabiliyorsa, eer sar, dilsiz ve kr Helen Keller pedagog oluyor ve birok dili renip birok kitap yazabiliyorsa bizim iin de her ey mmkndr. Hmanistik psikolojinin babas Abraham Maslow, insanlarn ne olduu ile deil ne olabilecei ile ilgilenmi bir bilim insan. nsan Potansiyeli kavramn bize kazandran Abraham Maslow'un nsan Olmann Psikolojisi (Kurald Yaynlar) kitab benim hayatmda dnm noktas oluturan bir kitap oldu. Maslow'u okumak bana kendimin ve bakalarnn yeteneklerine zihinsel snr koymamay derinden retti. Her birimiz belki zel yetenekleri olan kiilerin yaptn onlar kadar iyi yapamayz ama ok eyi yapabiliriz. Drt dakikada bir mil koabilen Roger Bannister olmadan nce bilim insanlar hi kimsenin bir mili drt dakikada koacana inanmyordu. Ama Roger Bannister'n bu rekoru krmasndan sonra 1 yl iinde 37 koucu ve daha sonraki yllarda ise 300' akn koucu onun rekoruna ulat. Snr koyan ey zihnimiz ve inanlarmz. Her birimiz her eyi yapmay renebiliriz. Yeterince zaman, enerji yatrm yaptmz ve kendimizi adadmz takdirde. O ok hayran olduunuz harika satc, harika e, harika arkada var ya? Siz de olabilirsiniz. Siz kendinize Van Gough ya da Helen Keller kadar inanyor musunuz?

10. Esneklik Yasas Herhangi bir sistemde, hangi enin ya da kiinin esneklii (seenei) en bykse, sistemi kontrol eden o olur. Kontrol szcyle, deneyimin kalitesini etkileme gcnden bahsediyoruz. Esneklik, yaptnz ie yaramyorsa, farkl eyler denemeyi gze alabilme yeteneidir. Hep ayn eyi yapp bu kez farkl sonu beklemek ise Einstein'n delilik tanmdr. NLP'de bir sz vardr: Tek seim seimsizliktir. ki seim eliki yaratr. ya da daha fazla seim zgrlktr. Bu sz sizin hayatnzda nasl karlk buluyor? u anda yasadnz sorunlarn zm iin ka seeneiniz var? Ka seenei grebiliyorsunuz? Yeni seenekler grmek iin kendinize izin veriyor musunuz? Yoksa kendinizi tek seime ya da elikiye mi mahkum ediyorsunuz? Bir workshop katlmcs kendi evi olduu halde olunun evinde kalmay seen dul bir anne ile kars arasnda kalan bir erkekti. Anne evine gitmeyi reddediyor, ei ise anneyi istemiyordu. Hem annesi hem ei bask yapyordu. Katlmc erkek iki seimden birine mahkum olmamak iin kendince nc, drdnc ve beinci seenekleri buldu. Tabii epeyce kafa yorarak. Sonu: u anda eiyle birlikte yayor. Anne ise kendi evinde. UYUM ORTAMI OLUTURMAK SZN ELNZDE Bir i yemeindesiniz. Yannzdaki sandalyede oturan kii firmanza birka gn nce katlm henz tanmadnz biri. Sizin tabanza bakyor ve ok lezzetli grndn sylyor. Ben de aynsndan smarlayaym, diyerek sze balyor ve kendisini tantyor. Sizin setiiniz yemei seen bu kiiye kar ilk yaklamnz olumlu mu olurdu olumsuz mu? Sohbet ilerledike onun da sizin gibi tane tane konutuunun farkna varyorsunuz. Ortak yanlarnz ise olduka fazla. kinizin de ayn okuldan mezun eleriniz olduunu, ikinizin de tenis oynadn ve sinemaya gitmekten holandnz, ikinizin de ayn politik gre sahip olduunuzu reniyorsunuz. Sizce bu kiiye kar ilk izlenimleriniz olumlu mu olurdu olumsuz mu? Bu karlama bir arkadaln balangc olabilir mi? Bir i yemeindesiniz. Yannzdaki sandalyede oturan kii firmanza birka gn nce katlm henz tanmadnz biri. Tabanza bakyor ve yzn buruturarak fazla et yemenin zararlarndan bahsetmeye balyor -vejetaryen olduunu sylemeyi ihmal etmeden. Ve kendisini tantyor. Bu kiiye kar ilk yaklamnz olumlu mu olurdu olumsuz mu? Siz tane tane konuurken o ok hzl ve yksek sesle konuuyor. Konutuu tek mevzu ise kendisi. Evde drt kedisi ve iki kpei ile yalnz yaadn, her hafta sonu futbol oynadn ve hi hazzetmediiniz bir politikacnn uzaktan akrabas olduunu ve onun bundan gurur duyduunu reniyorsunuz. Sizce bu kiiye kar ilk izlenimleriniz nasl olurdu? Aranzda bir arkadalk domas mmkn grnyor mu?

NLP'de uyum denilen kavram iletiimin temel tadr. Uyum, karmzdaki kiinin dikkatini tutabilme ve gven duygusu yaratabilme yeteneidir. Uyum iletiimin en nemli unsurudur. Uyum olmadan, hayat kelimenin tam anlamyla yrmez, akmaz. Uyum olmadan iletiim olmaz. Uyum olmadan i hayatnz ekilmez olur. Patronunuz ekilmez biri, i arkadalarnz anlaysz olur. Mteriler sizinle i yapmak istemez. Uyum olmadan evliliiniz yrmez. Einizi katlanlmaz bulursunuz. Paylama szcnn ne anlama geldiini bile bilmezsiniz. Hayatn size her alanda limon sunduunu dnrsnz. letiim kurma becerisi olmayan kii limonata yapmay da bilemez. Herkesle ve her eyle uyumsuz olan nadir kiileri tansak da oumuz baz insanlarla kendimizi uyumlu bazlaryla ise uyumsuz hissederiz. Sevdiimiz kiiler uyumlu olduumuz kiilerdir. Bu kiilerle pek ok ortak ynmz vardr. Sevdiimiz kiilerle farkl zevklerimiz bile olsa zellikle etik deerlerimiz uyum iindedir. Siz hi hrsz ve dalavereci birinin drst ve gvenilir biriyle dostluuna ahit oldunuz mu? Mutlu iftleri, birbirlerine ne kadar da uyumlu, diye tanmlarz. Gnlk yaamda oumuzun ilk anda kannn snd kiiler olmutur. Bir bak, bir dokunu, bir sz, bir davran annda iki kiiyi birbirine yaklatrabilir. zel yaammzda sevdiimiz kiilerle grrz, sevmediimiz kiilerden uzak dururuz ya da zorunlu durumlarda ksa bir sre iin bu kiilerin varlna katlanrz. Ama i hayatnda byle bir lksmz yoktur. Sat yapmak istiyorsak mteriyle uyumlu olmak gerekir. Huzurlu bir alma ortam iin i arkadalaryla uyumlu olmak nemlidir. Peki, baz insanlarla doal olarak yakaladmz uyumu, gerektii zaman bilinli olarak her insanla kurmamz mmkn m? Bunun bir yolu, bir metodu var m? Uyum kazanlabilen bir yetenek mi? NLP, uyumu insan ilikilerinin temel ta olarak tanmlar. renilerek kazanlan her beceri gibi uyum da renilebilen, gelitirilebilen, ustalk kazanlabilen bir beceridir. Uyum tekniklerine girmeden nce tm insanlarn ortak zelliklerine bir gz atalm. Bu ortak zellikleri bilincimize iyice yerletirdikten sonra insanlarla uyumu ok daha kolaylkla salayabiliriz. nsanlarn On Ortak zellii Psikolog Phil Mc Graw tm insanlarn ortak zelliklerini yle sralyor. 1. Tm insanlarn bir numaral korkusu reddedilme korkusudur. Reddedilme korkusunu hi yaamam insan var mdr? Clinton'u bile bakanl srasnda reddeden nice gzel kadn olduuna bahse girerim. 2. Tm insanlarn bir numaral ihtiyac kabul grme ihtiyacdr Bebeklikten yalla dek hem de. Baz nllerin, benim kimsenin onayna ihtiyacm yok, dediine bakmayn. Hi alk almasnlar bak kendilerini nasl hissederler.

3. nsanlar zerinde etkin olabilmek iin onlarn zsayglarn koruyacak ya da gelitirecek ekilde davranmak gerekir zellikle birisini eletirirken eletirinin yapc bir ekilde verilmesi, eletirinin yerini bulmas asndan ok nemlidir. Kiinin kendisini deil, davrann eletirmeye zen gstermeliyiz. Eletirinin en etkin yolu sandvi metodudur. Yani eletiriyi banda ve sonunda kiinin olumlu zellikleri ve davranlar arasna sktrma metodu. nce kiinin olumlu bir zelliini syleyin, sonra eletirinizi yapn, sznz yine olumlu bir zelliiyle tamamlayn. rnein; bir arkadanzn sklkla gerekli gereksiz yalana bavurduunu gryorsunuz. zellikle bakalarndan duyduu eyleri kendi bandan gemi gibi anlatmasndan rahatszlk duyuyorsunuz. Arkadanzn sevdiiniz birok gzel yn var. Sen yalancnn tekisin. Yalanlarndan bktm, demekle bir yere varamayacanz kesin. "Ayeciim, senin arkadalarna yardmseverliini takdir ediyorum. Herkesin ba sktnda yardmna koan ilk kii sen oluyorsun. Benim de bulunduum ortamlarda sklkla yalan sylediine tank olmak ve ilgin olaylar kendi bandan gemi gibi abartarak anlatmandan ise rahatszlk duyuyorum. Gerei bildiim halde susmak kendimi senin su ortanmm gibi hissettiriyor. Bir gn olmadk bir ortamda zor durumda kalmandan korkuyorum. Sen anlattn ilgin hikayelerle kendini nemli ve dinlenilmeye deer hissetmeye ihtiya duymayacak kadar sevilen bir insansn. Arkadalarmz sylediin yalan yzne vurmuyorlarsa seni sevdikleri iin. Sen bu sevgiye layk bir insansn." 4. Herkes, her duruma "Bunda benim iin ne var" diye yaklar Eitimlerimde katlmclar ilk anda en ok bu maddeye tepki gsteriyor. Oysa manevi doyum bile almayacanz bir faaliyet iin emeinizi, zamannz ya da paranz kullanr msnz? Her durumda "benim iin" olan ey, manevi doyum, onay ve kabul grme; sevgi ve sayg ya da prestij olabilir. 5. nsanlar ancak anladklar eyi iitir ve anlamlandrr Bizim anlattmz karmzdakinin anlad kadardr. Karmzdaki kii, anlattmz bizim istediimiz gibi anlamyorsa sorumlusu yzde yz biziz. Her birimiz ancak anlayabildiimiz kadar duyarz ve alglarz. Bir ocua teknik terimlerle kuantum fizii anlatmaya kalkn. (ou patron da nedense maa zamm isteini bir trl anlayamaz!) 6. Herkes, kiisel olarak kendileri iin nemli olan eyler hakknda konumay tercih eder. Var m itiraz olan? 7. nsanlar kendilerinden holanan insanlardan holanr, gvenir ve inanr. te uyumun ne kadar nemli olduunun bir kez daha tekrar. 8. nsanlar genellikle grnen nedenlerin dndaki nedenlerden dolay yaptklar eyi yapar.

rnein, ocuklarm yznden bu evlilie katlanyorum, diyen kadnlarn aslnda katlanma nedenleri farkldr. Ekonomik durumlar msait deildir, gidecek yerleri yoktur; evlilii bitirmeyi kiisel baarszlk ve utan kayna olarak gren bir inanca sahiptir; iki kiilik yalnzlk tek kiilik yalnzlktan daha katlanlr geliyordur; evli kadn statsnden vazgemek istemiyor-dur; yeni bir koca aday bulana kadar idare etmeyi dnyordur vb. Ama ocuklar adna yaplan fedakarlk(!) toplum tarafndan onay verilen bir gerekedir. Fedakarlk toplum tarafndan yceltilen bir kavram. Oysa hilesini iinde aka barndryor. Yaplan bir fedadan daima beklenen bir "kar" vardr. Her fedakarlk bir beklentiyi ierir. Ve hibir fedakarlk kiiye beklentisi dorultusunda kar getirmez. Getirdii ey eninde sonunda kullanlmlk duygusu, bezginlik, fke ve ziyan olan zamann ardndan yaklan attr. Birisi sizin iin bir fedakarlkta bulunuyorsa dikkatli olun. O kiinin beklentilerini karlamaya gcnz yetmeyebilir. 9. En olgun insan bile basit davranlarda bulunabilir. Yceletirdiimiz kiilere, grdmz ilk hatalarnda ya da basit dediimiz davranlarnda rk yumurta frlatmaya yatkn bir toplumuz. Byk insanlar bykl hak edecek bir eyler yaptklar iin byk olurlar. Bu, onlarn insan olma hakkn ellerinden alabileceimiz anlamna gelmez. Hangimiz kendimize yaktramadmz davranlarda bulunmadk ki? Birisi sizi 24 saat gzetleseydi, yaptnz her davrantan gurur duyar mydnz? Sadece bu maddeyi iimize sindirmek bile ok yararldr -hem kendi basitliklerimizi balamamz salad, hem de anlaymz ve empati yeteneimizi genileterek bizi daha olgunlatrd iin. Bu madde dedikoducularn beslenme kapsdr. Dedikodu magazinlerinin de tiraj kaps. 10. Herkes toplumsal maske takar. Kiiyi grebilmek iin maskenin ardna bakmak gerekir. Sk duyulan ikayetlerden biri de: Beni tanmadan yarglyor. Ben onun sand gibi biri deilim. Ben aslnda ok iyi/gzel/ drst/zeki bir insanm, tr yaknmalardr. Maskenin amac takann kimliini gizlemesidir. Bir anlamda kiiyi korur. En ii d bir insan bile kendisiyle yakn frekansta olmayan bir topluluk iinde toplumsal maske takma ihtiyac duyar. Toplumun iki yzl olduu gereini inkar edemeyiz. Her insann yaamnda, olan ile olmas gereken arasnda a vardr. A ne kadar bykse maskeler o kadar kaln ve eitlidir. Maskenin ardna bakmak isteyecek kadar bize yaknlk duyan kiiye yeterince gven duyduumuzda maskeyi karrz, tabii toplumun nne karken tekrar takmak zere. Herkesin toplumsal maskesi vardr. Kiminin kaln kiminin ince, kiminin ok kiminin az. Ama bir kimseyi yzde yz tandnz syleyebilir misiniz? Buna kendiniz de dahil. En azndan kr noktalarmz ve henz ortaya kmam potansiyel yeteneklerimiz hakknda bilgi sahibi deiliz.

Bir workshop almasnda 16 senedir evli ve ocuklu bir yzn sahibi "ben"dir, maskenin ise "ego" Evet, bu zellikler her insanda var. Yoksa siz sadece kendinizde olduunu mu sanyordunuz? Eitimlerde bu maddeleri sayarken katlmclarn yznde bir rahatlama yakalyorum her nedense. En ok da kendilerinde bencillik olarak nitelendirdikleri zaaflarnn(!) insani bir zellik olduunun bilincine vardklarnda. Mesajnzn Ulamas in Fiziin bilinen bir yasas vardr: Zt kutuplar birbirini eker. nsan ilikilerinde ise durum bunun tam tersidir. nsan kendisine benzeyen insandan holanr ve ona ekilir. Kadn erkek ilikilerinde fiziksel ztlklar ilk bata ekici olabilir. Esmerin sarndan holanmas gibi. Ama arkadalk ve i ilikilerinin yan sra kalc kadn erkek ilikilerinde insanlar kendilerine benzeyen kiilerden holanr. Uzun sre birlikte olan iftlerin birbirine benzedii sylenir. Dorudur da. Herhangi bir yerde insanlar gzleyin. Kimlerin uyum iinde olduunu kolaylkla fark edersiniz. Uyum iinde olan kiileri dikkatle incelediinizde benzerlikleri de yakalayabilirsiniz. 1. Bu insanlarn bedensel pozisyonlar birbirine benzer. Biri ne doru eilmise dieri de ne doru eilmitir. Biri elini enesine koymusa dieri de elini enesine koymutur. Ayak ve bacak konumlar, ban eim durumu ve omuzlarn duruu birbirine benzer. 2. Hareket ve mimikler benzerlik gsterir. Birisi ellerini ok kullanyorsa dierinin de elleri hareket ediyordur. 3. Ses tonlar ve konuma hzlar benzerlik gsterir. 4. Birbirlerine uygun grsel/iitsel/kinestetik dil kullanrlar. (Bu konuya Temsil Sistemleri blmnde gireceiz.) Gz-hare-ketleri ve baklar uyumludur. 5. Nefes al-verileri uyumludur. Uyumlu iftler sevime ve uyku esnasnda da ayn ritmde nefes alr ve verir. Bakalarn bu konuda test etmeniz mmkn deil ama kendi ilikinizi test edebilirsiniz. Nasl, bir aile facias m yaratyorum yoksa? 6. nan ve deerler benzerlik gsterir. Bunu yakndan tandnz dostlarda, uyumlu i ortaklklarnda, uyumlu iftlerde gzlemleyebilirsiniz. Siz kendi yaamnzda holandnz kiilerle birok ortak zellik tamyor musunuz? Hani bilinen bir tekerleme vardr: mam imam tekkede Hac hacy mekkede Deli deliyi dakkada (dakikada) Bok boku kenefte bulur. Bu tekerlemeye gldnz m? Yoksa kibarlmdan(!) rahatszlk m duydunuz? Uyum iinde miyiz, deil miyiz?

Hepimiz her ortamda kendimize benzer birilerini bulmaya alrz. Bir i grmesinin, verimli bir toplantnn, baarl bir satn, bir ak ilikisinin uyum ortam olmadan gereklemesi mmkn deildir. Uyum yoksa, hibir ey yoktur. Yalnzln dnda. Aadaki rneklerden hangileri sizce uyumlu davran sergiliyor? a) Erkek ban ne emi, kz ba yukarya kalkk konuuyor. b) Yal erkek geriye kayklm, gen erkek ona doru eilmi c) ki kadn yan yana oturmu, dizleri birbirine deiyormu gibi duruyor. d) ki ocuk yerdeki bir boz yap oyununa doru eilmi, biri yere dayad sol elinden, dieri yere dayad sa elinden destek alyor. e) ki erkek karlkl oturmu. Biri eliyle gzlerini ovuturuyor, dieri ona doru eilmi. f) Bir kadn ellerini gsnde kavuturmu ve ayakta, dier kadn koltukta oturuyor. Ba ve omuzlar dimdik. g) Bir erkek masasnn nndeki dosyaya eilmi, eli enesinde. Dier erkek masann nndeki koltukta oturuyor, bedeni ne doru ve elini enesinin altnda tutuyor. h) ki erkek ayakta. Birinin sol dierinin sa aya nde. Bedenler birbirine ynelik. i) Bir kadn oturduu koltukta hzl nefes alp veriyor, gs inip kalkyor, bir erkek ayakta ve srt kadna dnk. Karnnn inip kalkt hafife belli oluyor. Elleri arkasnda kenetlenmi. j) Erkek kollar iki yanda kadna doru ar admlarla yryor, kadn kollar iki yanda ak erkee doru kouyor. Eer yantnz c,d,g,h, ise siz uyumlu davran gzlemleme ustassnz. imdi uyumlu olma sanatnda usta olma zaman. Eitimlerde ska gelen bir soru da mutlu ve kalc bir birliktelik iin ille de kendimize benzeyen biriyle olmamzn gerekip gerekmedii zerine oluyor. ncelikle, birbirine benzemenin aynlk olmadn vurgulamak isterim. Bizimle tpatp ayn olan bir insanla yaanan birliktelik ne kadar gelitirici olabilir ki? Hatta byle bir iliki monoton, dolaysyla skcdr. iftlerin temel deerlerinin ayn olmasnn art olduunu dnyorum. rnein; eski Trk filmlerinde olduu gibi sosyetik ve lks bir yaam srmekten zevk alan biriyle doal ve mtevaz bir yaamdan haz alan bir insann birlikteliinin uzun mrl ve mutlu olaca dnlemez. Tutucu deerlere sahip biriyle, bamsz ve zgr ruha sahip birinin ilikisi de keza yle. iftlerin kiilikleri farkl olabilir ama etik ve ahlaki deerlerinin uyum iinde olmas gerekir. Baar iin her yol mubahtr, diyen biriyle insani deerleri yksek olan biri uyumlu olamaz. Korkak biri ile cesur biri uyumlu olamaz. Avcla spor olarak bakan biri ile hayvan ve evre haklarna duyarl biri uyumlu olamaz. iftlerin farkll temel deerlerinde deil de kiiliklerinde olursa bu arzu edilir bir zelliktir. rnein sakin ve dingin biri, kendisiyle temel deerleri ayn olan neeli ve cvl cvl biriyle ok mutlu olabilir. Etrafnza bakn. Genellikle iftin birinin ie dnk, dierinin da dnk yapya sahip olduunu grrsnz.

Eer sevdiimiz kiinin haritas bizden farklysa bilinli olarak onun haritasn kefe kmalyz. Tabii o da bizim haritamzn kefini yaparsa, iki taraf da bu keif gezisinde zenginleir. Her keif, kendi varlmz ve ufkumuzu geniletir, anlay kazandrr ve uyum becerimizi gelitirir. Uyumlu kiiler birbirlerinde kendilerinin yansmasn grdkleri iin uyumludur. Kendimizle ilikimizde de uyum ok nemlidir. Kendisiyle uyumlu kii, tutarl bir kiilik sergiler. Doal, gvenilir, z sz bir olarak tanmlanr ve etrafndan sayg grr. Nedense bu cmleyi yazarken zt armla politikaclar aklma geldi. Kendisiyle uyumlu kiilerin amalar ve davranlar tutarllk sergiler. Herhangi bir davranmz, gerekten dndmz ve hissettiklerimizle tutarl deilse bu hissedilir. Hayatnz boyunca size verilen hediyeleri gerekten ok beendiniz mi? Geen ya gnnzde, ylbanda ya da dnnzde size verilen bir hediyeyi dnn. Paketi atnzda grdnz eyden belki hi holanmadnz, belki rengini beenmediniz, belki zaten ayns sizde vard, belki baka bir ey bekliyordunuz. Ama ne yaptnz? Kocaman bir tebessmle teekkrler ettiniz ve hediyenin harika olduunu sylediniz. Hediye veren kiinin size gerekten inandn m sanyorsunuz? sel gereiniz hediyenin harika olduu "gereinden" farkl olduunda bunu bedenimizle, ses tonumuzla, gz hareketlerimizle farknda olmadan ve istemeden yanstrz. Szlerimiz, fizyolojimiz, ses tonumuz ve gz hareketleri ile uyum iinde deildir. NLP'de de gnlk yaamda da buna tutarszlk deniliyor. Tutarszln olduu bir iletiimde uyum olamaz. NLP eitimi alm ve rendiklerini uygulayan bir kiiyi kandrmak ve ona yalan sylemek zordur. Tabii ihtiyalar dorultusunda aldanmay semiyorsa. Doyurulmam her trl ihtiya (istek ya da arzu deil), kiinin nesnel olabilme yetisini kreltir. Bir eye, bir duyguya, bir kiiye ihtiya duyduuna inanan insan, ihtiyalar dorultusunda aldanmaya, yalan fark etmemeye meyillidir. nk sbjektif ve ben merkezci hale gelmitir. nsan Olmann Psikolojisi kitabnn yazar Abraham Maslow'a gre kii yemek, imek, barnak, seks gibi fiziksel ihtiyalarn yan sra sevilme, ait olma, kabul grme, kimlik bulma ihtiyalarn da doyuma ulatrabilmek iin ok eyi feda etmeye hazrdr. nk tm bunlar her insann temel ihtiyalardr. "Ruhunu eytana satmak", kiinin ihtiyalarn doyuma ulatrmak amacyla benliini, onurunu, bireyselliini, zgrln, doalln feda etmesidir. htiya ok gl bir motivasyondur ve insan seeneksizlie mahkum olduuna inandrr. "eytan", insanlarn deersizlik ve yetersizlik duygularyla beslenir ve insann ruhunu, onlar ihtiyalar dorultusunda aldatarak ele geirir. eytann i banda olduunu her yerde gryoruz.

Yalana dayal evlilikler, yalana dayal i, ak ve arkadalk ilikileri, politika, siyaset, din, ekonomi, ila ve silah sektr, smrenler, smrlenler... "eytan" uyumun olmad her yerde kol gezer. nsann doyurulmam egosudur o. Gerek letiim Ancak Uyumla Mmkndr Nrolojik olarak insanlar benzerlie farkllktan ok daha kolay tepki verir. Bize benzer insanlarn yannda kendimizi daha rahat hissederiz. Hastalklarn tedavisinde hastasyla uyum iine giren doktor ok daha abuk sonu alr. nk hasta anlaldn hisseder. Baarl psikologlar ve psikiyatrlar akl hastalarnn anlattklarna ve deneyimlerine her eyi bilen bir edayla deil, onun dnyasna girerek yaklar, nce uyum salar, sonra hastay ynlendirir. nce hasta ona gvenmeli ki ynlendirilmeye hazr olsun. ou hastann ilac, ila firmalarnn rnleri deil, bir yudum sevgi ve anlaytr. Bir televizyon kanalnda hiperaktif bir ocuu eiten retmenin baars haber konusuydu. Girdii her okuldan hiperaktif olduu iin atlan kk Recep be ylda okumay yazmay renememiti. Babann srarl abalar sonucu Aydn Milli Eitim Mdrl Recep iin zel bir snf at ve Recep 27 yldr retmenlik yapan doal NLP'ci bir retmenden okumay yazmay bir haftada rendi. Bu bir mucize mi? Haber spikeri retmenin metodunu tanmlarken, "Recep'le Recep oldu", diyordu. Haberde Recep ve retmen birlikte sralarn, masalarn zerinde geziniyordu. Arada bir be akyorlard. Birlikte zplayp hoplarken retmen Recep'e okumay retiyordu. retmen aynen Recep gibi davranyordu. Recep' le Recep olmak! te uyum bu. NLP'nin retmen ve eitmen yetitiren okullarda zorunlu ders olmas gerektiine gnlden inanyorum. retilemeyen renci yoktur. retemeyen retmen vardr. Tek tip eitimle eitim olmaz. Acaba neden disiplin, eitim gibi szckler ou insann kafasnda olumsuz armlar yapyor dersiniz? irketlere verdiim eitimlerde katlmclarn bazlar eitime mdrlerinin istei ile katldn sylyor. Eitimin okuldaki gibi skc deil, tersine zevkli olduunu bilselerdi koa koa gelmezler miydi? Bu fikirlerinin daha sonra deitiini sylememe bilmem gerek var m? Heeey! nsann kendisini gelitirmesi, kendini tanmas "Recep'le Recep" olunduunda oook zevkli. Uyumlu olma becerisi, bakasnn haritasna girebilme ve onun dnyasn anlayabilme yeteneidir. Uyumlu olma becerisi, bakalarna bizim haritamza girme iznini vermek ve zaaflarmz saklama ihtiyac duymadan gerek anlamda anlalabilme duygusunun hazzn

yaayabilmektir ve bu cesaret gerektirir. Kendin olabilme cesareti ve zgrl. Gerek u ki, iletiimsiz ilikilerin tek zm uyum yaratmaktan geiyor. Uyumsuz bir ilikinin srmesinin nedeni, sabrnz lmek olabilir(!) Sabreden dervi ne yazk ki her zaman muradna ermiyor. Uyum, anlayl, sevecen, empatik bir e olmak iin gerekli. Uyum, doyum ve heyecan verici bir sevgili olmak iin gerekli. Uyum, grubunu peinden srkleyen bir lider olmak iin gerekli. Uyum, baarl bir satc olmak iin gerekli. Uyum, ekip almasnn baarl olmas iin gerekli. Uyum, sevecen ve efkatli bir ebeveyn olmak iin gerekli. Uyum, dostluk iin gerekli. Uyum etkin bir eitmen olmak iin gerekli. Uyum yoksa, kendi bak amzla, kendi hakllmzla, kendi dorularmzla yanllarmzla, kendi sulamalarmzla ve sululuk duygularmzla, hata buluculuumuzla ve kabul etmediimiz hatalarmzla, anssz, talihsiz, kadersiz olduumuz inancyla bol bol yaamdan ikayet eder dururuz. Hep hakl oluruz, hep hakl, ama mutlu olamayz. Evimin duvarndaki yazy sizinle paylamak istiyorum. "Cehaletinizin gstergesi, hakszlk ve talihsizlie olan inancnz lsndedir." "Tanry ceza verici grenler kendi kendilerini mahkum edenlerdir." "Dnya, frtna ve dalgalarla ne kadar boutuunuzla deil, gemiyi limana getirip getirmediinizle ilgilenir." NC BLM TEMSL SSTEMLER GRSEL, TSEL, KNESTETK Siz hem ngilizce hem Trke biliyorsanz, tantnz Trke bilmeyen Amerikal ile Trke konumaya alr mydnz? Tabii ki iletiim salamak iin onun dilini kullanrdnz, deil mi? Bylece onunla uyum salam olurdunuz. Her birimiz dnyay be duyumuzla alglyoruz. Gryoruz, iitiyoruz, dokunuyoruz, tadyoruz, kokluyoruz. Ve tabii bir de altnc "duyumuz" var; onunla da seziyoruz. D veriler bize duyusal yollarla ulayor. Ama bu duyular her birimizde farkl kapasitelerde alyor. Hatta bazlarmzda baz duyular tmyle kapal olabiliyor. Kr bir insann grme duyusunun olmamas, ou insanda sezgisel alglamann az kullanlmas gibi. Az kullanlan her yeti krelir. Tmyle yok olmaz ama krelir. ocukluumuzda yaadmz deneyimler, kendimizi korumak amacyla bazen bizi baz duyularmz kullanmamaya yneltir. rnein; bugn iitme bozukluu eken bir tandm ocukluunda evde anne babasnn bitmek bilmeyen kavgalarndan dolay grltye kulak tkamay renmiti. Birok erkek, daha ocuk yalarda duygularn bastrmann erkeklik olduu mesajn alr. Duygulu olmay zayflk olarak niteler. Duygularn

yksek dili olan sezgisel alglama ou erkekte gen yatan itibaren krelir. Her birimiz kendimize zg yaam gemiimize gre baz duyularmz daha az, bazlarn daha ok kullanrz. Sinema yapmcs bir baba ile ressam bir annenin ocuunun grsellii doal olarak daha gelikin olacaktr. Babas Salzburg'da mzik direktr, annesi bir mzisyenin kz olan Mozart, daha ana rahmindeyken mzikle tanmt. Annesi Mozart'a hamilelii boyunca serenatlar dinleterek onu mzikle tantrmt. Babas anne rahmindeki ocuuna her gn keman alyordu. Drt yanda mzikal deha kabul edilen Mozart'n iitselliinin oook gelikin olduunu syleyebiliriz. ocukluunda dokunulan, kucaklanan, okanan, sevildii kendilerine her yolla ifade edilen ocuklarda kinestetik temsil sistemi gelikin olur. Kinestetik derken dokunma, tat, koku ve sezgisel alglama gcn kastediyorum. Kinestetik szcnn baz kitaplarda "duygusal" olarak evrildiini gryorum. ngilizce "emotional" kelimesi de ayn szckle evriliyor. Duygusallk bana gre de zayfl artryor. Duygularn kiiyi ynetmesi hali. ou kez de duyarl szc ile e anlamlym gibi kullanlyor. Oysa duyarl insan duygularnn ynetimini salkl bir ekilde yapabilen, bylece bakalarnn duygularna da ayn zeni gsterebilen kiidir. Duygusal kii ise sadece kendi duygularn nemser ama onlar salkl bir ekilde ifade edemez. Bakalarnn duygularna ise duyarszlk gsterir. Ve sklkla anlalamamaktan ikayet eder. Ayrca "kinestetik" szc bana estetik geliyor. Siz de, szck daarcnza yeni bir sz katm olursunuz, fena m? Ben eitimlerimde olsun, gnlk yaamda olsun, el skma yerine kucaklamay tercih eden bir insanm. ou insan kucaklandnda nce sasrsa da olumlu tepki veriyor. Ama baz kiilere sarldmda kaskat kesiliyor. Erkek ya da kadn olmalar da fark etmiyor. Bu kiiler kucaklanmaya alkn deil. Nitekim eitimlerde neden kaskat kesildiklerini anlyorlar: ocukluk deneyimleri. nsan iin, tm canllarda olduu gibi dokunulmak bir ihtiyatr. Okanan kedilerin tyleri daha parlak olur, ocuk kucaa alnmak ister. Eitimlerde, ben dokunulmaktan holanmam, diyerek ilk gne balayan en kasnt insanlarn bile alma ilerledike gelip bana sarlmak istediklerini sylemelerine alknm. Kaskat gelip kaskat kan insana henz rastlamadm. Yaamnz sadece kinestetik kanal kullanarak srdrebilir misiniz? Gremeden, iitenbilen, konuamadan? Helen Keller bunu baarm bir insan. 1880-1968 yllar arasnda yaam Amerikal bir pedagog olan Helen Keller' dier pedagoglardan ayran ey neredeyse doutan diyebileceimiz kr, sar ve dilsiz olmasyd. On dokuz aylkken geirmi olduu bir hastalk sonucu grme, iitme ve konuma yeteneini yitirmiti. Keller'n hayat, yedi yandayken yaamna giren bir retmenle deiti. Kendisi de yaptklaryla bir efsane olan retmen Anne Sullivan, Keller'n yaamnn dnm noktasyd.

Anne Sullivan'n kendisi de kr saylrd. ok az grebiliyordu. Sullivan, Helen'e sadece okuma yazmay retmekle kalmad, normal bir eitim almasn da salad. 1900 ylnda girdii Radcliffe Kolejini, normal renciler gibi drt ylda bitirdi. ngilizce'nin yan sra Almanca, Franszca, Latince ve Rusa'y da rendi. Tpk retmeni gibi hayatn kr ve sarlarn kendilerini gelitirmelerine adad; birok kitap yazd. Helen Keller, kendime idol setiim insanlardan biri. O, azmin zaferinin bir abidesi. O, insan beyninin gcnn de canl bir rnei. Yaamnn ilk on dokuz aynda zihninde yer etmi tek bir szckten, "su" szcnden yola karak baard her ey, beynin kullanld takdirde ne olaanst kapasitesi olduunu gsteren bir mucizenin ifadesi. Gnmz teknolojisinde bile bir beynin kapasitesine eit bir bilgisayarn iki Dnya Ticaret Merkezi binasna eit byklkte olmas gerektii hesap ediliyor. Dnya Ticaret Merkezi dnyamzdaki en yksek bina rneklerinden biri. Helen Keller yaam parmak ularyla kefetti. Bakan krler, iiten sarlar ve konuan dilsizler dnyasnda o gren bir kr, iiten bir sar ve kendini ifade edebilen bir dilsizdi. Onun hayat hikayesinin, tm dnyada birok insana olduu gibi, size de ilham kayna ve baar rnei olacana yrekten inanyorum. Aykr Yaynclk'tan kan Her ey Su ile Balad adl yaamyksn okumanz neririm. Hepimiz her alg kanaln bir lde kullanrz ama bazlarn daha arlkla kullanrz. Hangi duyularmz daha arlkla kullandmz i seimimizi etkiler, eimizle ilikilerimizde uyum ya da uyumsuzluk yaratr. ve sosyal grmelerimizde karmzdaki kiiyle kolayca uyum salamak bile benzer temsil sistemlerini kullanmaktan kaynaklanabilir. nsanlar aras uyum, anlaldn bilmekten geer. sabetli alglama iin duyusal enstrmanlarmz "bilememiz", akordunu yapmamz, keskinletirmemiz, alt duyumuzu da yeniden ak hale getirmemiz gerekir. Tpk salkl doan bir bebein gl alglama kapasitesi gibi. Bebekler her trl dsal veriyi, beden diliyle verilen mesajlar gl bir ekilde alglar, kaydeder, snger gibi emerler; ses tonlamalarnn anlamn yetikinlerden daha gl kavrarlar. Her eye merakla bakar, her sesi dinler, her eye dokunmak isterler; yeni bir eyi koklayarak, tadarak tanmaya alrlar. Bebekler saf sezgidir. Mantk, alt yanda gelimeye balar. O zamana kadar gen varlk dnyay ve kendisini alt duyusunun araclyla tanmaya akr. Henz mantk szgeci gelimemi ocuk kendisine sylenen her eyi doru kabul eder ve bilinaltna kaydeder. Bu yzden ocuklukta ebeveynler ve yetikinler tarafndan verilen szl ve szsz mesajlarn nitelii ok nemlidir.

ocuun zdeeri ve zgveninin temeli sfr-alt yalar arasnda atlr. Bilinaltna gml mesajlar yok olmaz. Bilince karlp deitirilmedii srece hayatmz biz farknda bile olmadan ynetir. Bugn yaadmz baarsz durumlarn, fobilerin, korkularn, salksz ilikilerin, bedensel, zihinsel ve duygusal hastalklarn kkeninde ocukluumuzdan gelen salksz bilinalt programlamas yatar. Cari Gustav Jung'un dedii gibi: Bilinaltmzdaki kaytlar bilince kmadka karmza kader olarak kar. NLP ile bilinaltn yeniden programlama yntemlerinden bazlarn ilerdeki blmlerde reneceiz. Mini Bir Test Aadaki sorulara size uygun gelen ilk yant verin. Eer iki yant arasnda tereddt ediyorsanz, soruya benzer bir durumda hangi yantn size daha yakn geldiini dnn. ki yant da size uyuyorsa yzde elli bir arlk verdiinizi iaretleyin. Hibir yant dierinden daha "doru" deil. Bile bile olduunuzu deil, olmasn istediiniz yantlar verirseniz ortaya kan sonu bir iinize yaramaz. Bu egzersizin amac kendinizle ilgili bilgilenmek ve bu bilgiden yararlanarak kendinizi gelitirmektir. Bakalarn tanmann yolu kendimizi tanmaktan geiyor. Arlkl olarak kullandnz temsil sistemini bilmeniz, insan ilikilerinde ve bir eyi en kolay nasl reneceiniz konusunda size k tutacaktr. 1. Bir toplantda sizi ok etkileyen biriyle tantnz. Onu dndnzde, nce; a. Yzn, giyimini kuamn hatrlarm. b. Bana syledii szleri hatrlarm. c. Elimi skarken avularnn scakln hatrlarm. 2. Size birisi adres tarifi yaparken hangi yolla yapmasn tercih edersiniz? a. Bir kada gideceim yolu izmesini isterim. b. Bildiim binalar ve yerleri referans olarak kullanarak bana gideceim yolu anlatmasn isterim. c. Gerekli bilgileri aldktan sonra gideceim yeri sezgilerimle kolaylkla bulurum. Yn duyguma gvenirim. 3. Bir karar verirken, nce; a. Olas sonular zihnimde canlandrrm. b. Zihnimde, seimlerim arasnda tartma yaparm. c. imden gelen drtye gre karar veririm. 4. Einiz uzun bir i gezisinde ve size bir koli gnderiyor. a. inden bana yazd uzun bir ak mektubu ve bir fotoraf kmasn tercih ederim. b. Kendi sesiyle doldurduu, romantik bir mziin fon oluturduu, bana sevgisini dile getiren bir kaset gndermesini tercih ederim. c. zerine kendi parfmn ya da tra losyonunu dkt, yumuack bir kalp eklinde minik bir yastk gndermesini tercih ederim. 5. Bir matematik problemi zerken; a. Rakamlar gzmn nnde canlanr. b. Rakamlar zihnimde sayarm.

c. Parmaklarm kullanmak yant bulmam kolaylatrr. 6. Hangisi sizin en ok gvendiiniz yeteneinizdir? a. Bir kez grdm yz kolay kolay unutmam. b. Bir arky birka dinleyiten sonra syleyebilirim. c. lk kez tattm bir yiyecein iindeki malzemeleri ve baharatlar kolaylkla sralayabilirim. 7. Holanmadm bir insann; a. Yzn grmekten rahatsz olurum. b. Sesini duymaktan rahatsz olurum. c. Yaknmda olmasndan rahatsz olurum. 8. Yeni bir araba alrken, benim iin; a. nce grnts nemlidir. b. nce ne kadar hz yapt ve motorun sesi nemlidir. c. nce iinin rahatl ve oturduum koltuun yumuakl nemlidir. 9. Seviirken; a. Grmek beni heyecanlandrr. b. karlan sesler beni heyecanlandrr. c. Hissettiklerim beni heyecanlandrr. 10. Bir tatil yresi semek iin; a. Yreyle ilgili brorleri grmek isterim. b. Daha nce giden dostlarmn syledikleri benim iin referanstr. c. Kumlarn yumuakln, denizin tuz kokusunu burnumda hissedeceimi bilmek benim iin yeterlidir. 11. Bir insana annda vurulsaydnz bu duyguyu ve ak nasl tanmlardnz? a. lk grte ak oldum. lk bakta ak bu olsa gerek. Dnyam aydnland. Her ey daha gzel grnyor. Bir k gibi girdi hayatma. Prl prl bir dnya hayal ediyorum onunla. Ak yaamn tm renklerini iinde barndran bir gkkuadr. b. Frekanslarmz ayn. Kalbim kt kt atyor. im cvl cvl. Kalbimin sesini dinliyorum. Ruhum bana onun doru kii olduunu fsldyor. Ak yaamn kahkahasdr. c. imin eridiini hissettim. Hayatmdaki boluk tamamlanm gibi. Yaamdan tat almaya baladm. Onun kokusunu cierlerimde duyuyorum. Ak, iki ruhun birbiri iinde erimesidir. 12. Kendimi endieli ve stresli hissettiimde, nce; a. Dnya gzme daha karanlk grnr. b. Normal sesler bile beni rahatsz etmeye balar. c. imde daralma hissederim. 13. Bir insan ie alrken ncelikle; a. CV'sinde yazlanlar ve grn beni etkiler. b. Bakalarnn onunla ilgili syledikleri ve frekansmn tutup tutmad beni etkiler. c. imin ona snmas ve olumlu duygular hissetmem beni etkiler. 14. Bir i iin eit yetenekte kii mracaat ediyor. Hangisine ncelik tanrdnz? a. Gzel/yakkl, dzgn grnml ve mesafeli kii. b. Sradan grnml ama sizinle uyumlu alacan dndnz kii. c. Tarzyla alageldik olmayan ama sizde gven ve rahatlk hissi uyandran kii. Bu kadar soruya yant vermek iyi bir balang. imdi benim turizm acentesinde alan biri olduumu dnn, sizin de tatil plan yapan mteri. Size kalabileceiniz otel nereceim.

Hangisini seerdiniz? a. Be yldzl bir otel. Harika manzaral. Bahesi byleyici bir tropikal dzenleme iinde. Yeni dekore edilmi odalar ve odanzda istediiniz kanal ve videoyu izleyebileceiniz byk ekran televizyon. Her ynyle estetik bir atmosfer. Akam yemeklerinde ise gkyznde parlayan tm yldzlar size gz krpyor. Rengarenk bir doa iinde rengarenk bir tatile hazr olun. b. Sabahlar ku cvltlar ve dalgalarn sesi ile uyanacanz bir otel. Sakin ve dinlendirici bir atmosfer. Gnlk yaamn tm grltsnden uzak. Otelin hemen ardndaki dadan akan elalenin sesinin eliinde kumsalda yrrken yunuslarn arsna merhaba diyebilirsiniz. sterseniz sohbet, isterseniz dans edebileceiniz tarzda mzik yapan orkestra eliinde akam yemeinizi yerken yunuslarn sizi yine ardn duyabilirsiniz. c. Kendinizi evinizde olduu kadar rahat hissedebileceiniz, her trl donanma sahip bir otel. Odanzda akamlar yatmadan nce iinde rahatlayacanz jakuzi, davetkar bir ekilde sizi kucaklamaya hazr. Yemeklere gelince; bugne kadar tattklarmn tesinde bir lezzet, demeye hazr olun. Salatanzn otelin botanik bahesinden, balnzn gnlk denizden geldii harikulade bir ziyafet eliinde gndzlerinizin zinde, gecelerinizin yumuack ortam iinde yeniden domaya hazr olun. Eveet. Bu otelden hangisini seerdiniz? Neden? Aslnda ayn oteli deiik duyulara hitap edecek ekilde tanmladm ve siz birisini daha cazip buldunuz. nk sizin daha keskin olan duyunuza hitap ediyor. lk tanm grsel, ikincisi iitsel, ncs kinestetikti. Mterisinin temel kanalnn ne olduunu tespit eden turizmci onu bu otelde kalmas iin ikna edecektir. Otel ayn ama biz mteriler farklyz. ou kii bir ya da iki k arasnda gidip gelir. Arln hangi seimlerde olduuna dikkat edin. Hala kendinizin hangi sistemi sklkla kullandnza emin olamadysanz sabrl olun, sayfalar ilerledike olacaksnz. Gzlerin Dili Bilgi toplamak ve renmek be duyu araclyla olur. Topladmz bilgileri ve deneyimlerimizi ise bir yerlere depolarz. Bir bilgiyi ne kadar ok duyu eliinde almsak o kadar iyi hatrlarz. rnein; bir eyin nasl yapldn hem grmsek, hem birisi bize anlatmsa, hem de yapmsak onu unutmak zordur. Yani ne kadar ok nrolojik yapmz devreye sokarsak o kadar abuk ve iyi reniriz. Gerek ressam renklerin sesini duyar, gerek mzisyen notalarn rengini bilir, hatta tadn bilir kokusunu duyar, gerek sanatn aktard mesaj ruhumuzda hissederiz. GZ POZSYONLARI GZ POZSYONLARI

Bilgi ve deneyimlerimiz bilincimizde ve bilinaltmzda yine be duyu aracl ile depolanr. Ama isel ve dsal deneyimlerimizle olan ilikilerimizi temel kanalla (temsil sistemi ile) kurarz. Bu bilgilere erimek istediimizde ncelikle grsel, iitsel ve kinestetik kanallarmzdan birini kullanrz. Hangi kanal ncelikli kullandmza gre gzlerimizi deiik ekillerde hareket ettiririz. Grsel arlkl kiiler bir ey hatrlamaya alrken ya da tasarlarken gzlerini yukarya doru evirir. Sanki tavann sol ya da sa kesinde bir eyler gryordur. itsel kiiler sanki kulaklarn grmek istiyorlarm gibi gzlerini iki yana oynatr. Kinestetik kiiler ise sa tarafa doru gzlerini aaya indirirler. Grsel ve iitsel kiilerde sol tarafa bakmak bir eyin hatrlandn gsterir. rnein; dn akam ne yedin, sorusunu yantlamak iin grsel, sol yukar bakarak yediklerini zihin gznde grmeye alr. itsel yemekle ilgili konumalarla, yemek srasndaki seslerle balant kurarak ne yediini dnrken sol kulak tarafna gzlerini evirir. Einin, "fasulyeyi uzat" ya da "kfteler lezzetli olmu, fazla var m" dediini hatrlar. Sa tarafa bakmak bir eyin henz olmadn, tasarlandn gsterir. rnein; yarn ne giyeceksin, sorusuna grsel saa bakarak duruma uygun hangi giysiyi giyebileceini gznde canlandrarak yant verir. itsel, hangi giysinin kendisine hitap edeceini, lacivert benekli bej kravatn takarsa yine iltifat alacan dnr. Issz bir adaya dseydiniz yannza tek ey alma hakknz olsayd ne alrdnz ya da mor izgili, yeil renkli, uan bir fil dnn, gibi sorularda gzler saa gider. Tabii yalan sylerken de. Yalan da tasarmdr. imdi sevgilinizin gzlerine dikkatle bakp, beni hi aldattn m, diye soracak msnz? Verdiim eitimden kan bir katlmc, akam eve gittiinde eine soraca sorularn listesini hazrlam ve gruba okumutu. Sorularn yaratclna hepimiz glmtk. Kendisi iin bir kopya isteyenlerin says da az deildi hani.

Kinestetikler hatrlamak iin de tasarlamak iin de sa el tarafna aaya bakar. Dn akam ne yediini dnrken yemein tadn, kokusunu, yemein lezzetinden ald haz duygusunu, kestaneli pastann yumuakln, iindeki ikolata paracklarnn kaygan sertliini, midesindeki doygunluk hissini hatrlar. Yarn giyecei giysi iin de yine sa aaya bakarken giysinin iinde kendisini nasl hissedeceini, ipek bluzun tenine temasn, seecei giysinin einin houna gidip gitmeyeceini dnr. Sol aaya bakmak i konuma yaptmz gsterir. Kendimizle yaptmz konumalar, bir sorunla ilgili isel konumalarmz, iimizdeki ebeveynin yarglayc, eletirel szlerini sol aaya bakarak dinleriz. Kendimize sylediimiz aalayc szleri dnrken ya da zor durumdan yakamz nasl kurtaracamzn planlarn yaparken gzmz sol aaya gider. Burada genellikle olumsuz isel konumalar yaplr. Yere doru uzun sre bakmak bile kiinin enerjisini drr. Yolda yere bakarak yryen insanlarn suratnda hi mutlu ifadeye ahit oldunuz mu? Gz pozisyonlar insanlarn yzde beinde zt balantlarla alr. Genellikle solaklarda sa ve sol gz pozisyonlar tersine alr. Ama bu bir kural deildir. Salaklar iinde de bazen gz pozisyonlar ters balantl olabilir. En yi renme Kanalmz Bir eyi en iyi kendi ncelikli kanalmz araclyla reniriz. Lise yllarnda derse kalkan bir arkadamn retmen tarafndan, tavana bakp durma. Orada yant bulamazsn, diye azarlandn hatrlyorum. Oysa bu arkada grseldi. Sorunun yantn gzlerini yukar evirerek hatrlamaya alyordu. O zamanlar pek fazla grsel malzemenin kullanlmad snflarda bu arkadan konular kavramaktaki zorluk nedenini imdi anlyorum. Arkadan en sevdii ders tarihti. Aslnda tarihe kar zel bir ilgisi olduu da sylenemezdi. Tarih hocasnn olaylar gz nnde canlandracak kadar detayl anlatmyd ona bu dersi sevdiren. Tarih hocas da grsel olduu iin bu arkadala uyum iindeydi. Ben ise bu detayl anlatmdan sklrdm. Bu arkada baarl bir bilgisayar tasarmcs oldu. Tipik bir grsel meslek. Bir tatile giderken bile fotoraf makinesini ya da video kamerasn yanma almay unutan ben ise grselliimin ncelikli kanal olmadn size NLP renmeden nce de syleyebilirdim. itsel kiiler siz konuurken size bakmak yerine kulaklarn size doru evirir. Siz de gz konta kurmad iin ona kzabilirsiniz. Sylediklerinizi dinlemediini sanrsnz. Oysa o can kulayla dinliyordun Hatta gzlerini saa sola oynatt iin onun "kaypak" biri olduunu bile dnebilirsiniz. Bir i grmesinden dnen bir tandm, iveren hakknda aynen byle dnmt. Adamn saygsz ve gz konta kurmaktan kand iin zgvenden yoksun olduuna karar vermiti. Oysa iveren, grmenin sonunda kendisini arayacaklarn sylemiti. Nitekim ii de ald.

itsel bir renciyi, yzme bak ve bana yant ver, diye zorlayan bir retmen ocuu en gl renme kanalndan mahrum eder. Kinestetik kiiler dokunarak, yaparak, hareket ederek renmeyi sever. Siz konuurken oday arnlayan bir kii sinirinizi bozabilir. Otursa da bir ift laf edebilsem diye dnrsnz. Oysa bu kii bilgiyi hareket halindeyken en iyi alr. Kinestetik ocuklar okulda hiperaktif ya da yaramaz damgasn yiyebilir. Konuurken ellerini kollarn daha ok kullanan kinestetikler iin hazr olda durmak zordur. Duygular araclyla bilgiye ulatklar iin aaya sa ellerine doru bakarak konuurlar. Ayn zamanda ie dnk bir yaplar varsa gzlerini aa indirerek konutuklar ya da dndkleri iin yanllkla utanga izlenimi de brakabilirler. zetle, her alg kanal farkl bir dil gibidir. ncelikli kanallar farkl olan kiilerin anlamaya almas, farkl dil konuan ve birbirlerinin dilini bilmeyen insanlara benzer. Bu nedenle kendi alg dilimizi bilmenin yan sra dier dillerin kullanmn grsel, szel ve davransal boyutta bilmek de baar ve uyum iin ok nemlidir. Bir dil bir insan, iki dil iki insan dil insan, derler. ok doru bir sz. ncelikli kanal kiinin bilgiye ulat ve isel bilgisine dant ilk kanaldr. Daha sonra bu bilginin doru olup olmadn ikinci kanala yani referans kanalna bavurarak kontrol eder. nc kanal en zayf olan kanaldr ve genellikle yaadmz sorunlar bu kanalla ilintilidir. nc kanal ou kiide farkndala kapaldr. Genellikle insanlar ncelikli ve ikincil kanallarn kullanr. Stresli olduklar zamanlar hari. O zaman sadece ilk kanalla fonksiyonlarn srdrrler. kinci ve nc kanallar bilin dnda kalr. nsanlarn byk ounluu tek kanalla iletiim kuruyor. Bu da ou insann srekli stres altnda yaamasndan kaynaklanyor olabilir. Bilin d derken, kiinin herhangi bir anda farknda olmad her eyi kastediyorum. rnein: ncelikli kanal grsellik olan kii en gelikin haliyle fotorafik bellee sahip olurken, nc kanal grsellik olan kii yzleri hatrlamakta glk ekebilir, yn duygusu zayf olabilir, matematiksel ve boyutlu dnmede zorluk ekebilir. Referans kanalnn rol kii bilgiyi ncelikli kanal ile bilince kardktan sonra devreye girer. Ama stres yaarken referans kanalmz kapanr. rnein; Grsel kiimize, en sevdiin ark nedir, diye sorduunuzda, gzleri nce sol yukarya gider. Sevdii arky dinledii bir an gznde canlandrr. Referans kanal iitselse arknn melodisini hatrlamak iin gzleri bir an sol yana gider, ki-nestetikse gzlerini aaya indirerek arknn iinde yaratt duyguyu hatrlar ve size yant verir. Tabii tm bu gz hareketleri son derece hzl olur.

nsanlar bilgiyi alglamak iin tm kanallar kullanr ve zihinde tm duyularn verileriyle depolar. Ama bilince karmak iin ncelikli kanal kullanr. Deminki grsel kiimiz, en sevdii arknn ne olduu sorusuna, onun yukar bakmasn engelleyebilseydiniz yant vermekte zorluk ekerdi. Gzlerimiz kapalyken bile dnebilmek iin gzlerimizi hareket ettiririz. Duyusal alglamay en objektif biimde yapabildiimiz anlar be duyumuzun da devrede olduu ama isel kanallarmzn sessiz olduu anlardr. Zihnimizde bir resim belirirken, iimizdeki ses avaz avaz barrken, duygularmz hareket halindeyken objektif alglayanlayz. sel kanallarmzn verileri kendi haritamz, kendi realitemizdir. ncelikli kanalmzn ne olduunu bilmenin amac kendimize "etiket" takmak deildir. Etiket insan snrlar. Ama "ne olduumuzu bilmek" deil, baka seimlerimiz olduunun da farknda olmak ve davranlarmz nasl deitirebileceimizin yetisini kazanmaktr. Karmzdaki kiinin ncelikli kanalnn bizimkinden farkl olmas halinde, onunla uyumlu olabilme yetimizi gelitirmektir. Nice iler nice aklar iletiimsizlikten dolay baarszlkla sonulanmyor mu? Kendinizi grsel, iitsel ya da kinestetik olarak dnmek yerine, bir kanalnz rafine hale getirmi olduunuzu dnn. Dier kanallarnz da ncelikli kanalnzn rafineliine ve yaratclna ulatrmak iin artk zaman ve enerji harcayabilirsiniz. Etiketler tuzaktr; bizim potansiyelimizi ve yaratclmz snrlar. nsanlarn yzde 85'i tek kanaln (temsil sistemini), yzde 12'si iki kanaln, sadece yzde 3' kanaln birden kullanyor. Peki gerek baary yakalam insanlarn oran nedir dersiniz? Bildiniz. Yzde . Burada baar kavramn, kiinin yaamnda amalarn gerekletirebilme, hem srete hem sonuta doyum yaama, genel yaam kalitesini artrma, kendisinin ve bakalarnn sayg ve sevgisini kazanmas anlamnda kullanyorum. Baarl hatiplerin, baarl yazarlarn ortak zellii konumalarnda ve kitaplarnda her temsil sistemine hitap etmeleridir. Klasik olarak nitelenen kitaplarn hepsinde temsil sistemi ile anlatm bulursunuz. Ksaca; GRSEL- Dsal olarak grr, isel olarak anlar resim olarak depolar. TSEL- Dsal olarak iitir, isel olarak anlarndaki kendisiyle olan konumalarn dinler. KNESTETK- Dsal olarak duyular hissederek alglar, isel olarak gerek ya da hayaldeki anlar duygularla hatrlar. Tat ve koku duyusunun yan sra sezgisellik de kinestetik alglamann bir parasdr. Dier insanlarn ncelikli iletiim sistemleriyle iletiim kurmak onlarn dnyasna girebilmek asndan nemlidir. Unutmayn, UYUM SALANMADAN HBR SONU ALINAMAZ.

Grsel, iitsel ve kinestetik insanlarn kullandklar szckler grsel, iitsel ve kinestetik arlkl olur. Grsel, ilk bakta ak olur, iitsel annda frekans tutturur, kinestetiin yrei tutuur. Grselin gzne ho gelir, iitsele hitap eder, kinestetiin ruhu okanr. Grsel dnyay pespembe grr, iitsel iin dnya ahenk iindedir, kinestetik iin hayat tatldr. Grselin bak asn grmelisiniz, iitselin sylediklerini kulak ard etmemelisiniz, kinestetiin zerinde bask kurmamalsnz. letiimin ounlukla telefonla ve e-maille kurulduu amzda karmzdaki kiinin arlkl olarak kulland szcklerden onun ncelikli temsil sistemini anlayabiliriz. Konumada ve yazmalarda onun temsil sistemine uygun szckler kullandmzda uyum salarz. Ayn dilden konuan iki insan ok daha salkl iletiim kurar. Aada Duyusal Kaynakl Szckler ve Deyimler listesine bir gz atarsanz, kendinize bu szleri hatrlatarak insanlarla daha kolay temas kurabilirsiniz. Duyusal Kaynakl Szckler Grsel iitsel Kinestet ik Grmek itmek Hissetme k Hedef Duymak Ilk Karanlk Tartmak Yapmak Odaklanma Konumak Tutmak k Parlak vmek Kavramak Ilt Barmak Dz Net ark Souk sylemek Berrak Grltl Yumuak Bulank Gmbr Eilmek gmbr Vizyon Dinlemek Temas Soluk Mnakaa Dokunmak Model Tkrt Denemek Bulutlu Tn Etkileme k Seyretmek Kulaa Kartr alnmak mak Grmek Ton, ritm Dengelem ek Gzden Ses Balanma geirmek k Grnmek lk Destekle mek Ikl Sessiz Dalgalan mak Yansmak Mzik incinmek iitsel i Konuma Dnmek Gereki Anlamak Rasyonel dare etmek Dzenlemek Listelemek Objektif Dnce Ama Risk rnek Uygulamak Analiz etmek Etkin Faktrler Kazanmak Mantk Yetenekli

Glgeli

Yakalama k ekil Kesmek Bakmak tmek Kr Birleti rmek maj Mzldanma Ayrmak k Sisli Sylenmek Delmek Aklk Takrdamak ine dalmak Gzlemlem Vibrasyon Frlatma ek k Lekeli nlamak Ele gelmek Duyusal Kaynakl Deyimler Grsel Manzara kt Gzme ho geliyor smine glge drd Dnyas karard Renkli kiilik Gz kamatrc Ku bak grmek Drt gzle beklemek Gzden kaybolmak karartc tablo Gelecei parlak Gzle grlr yanl Dengeli grnt Bu riski gze alamam Grleri net deil nmz ak Gsterili Renksiz bir hava itsel Kulaa ho geliyor Ahenkli bir yap Sesini duyurmak Bana hitap ediyor Kulak vermek Karnm zil alyor

Tarif etmek Fsldamak Anlatmak arpmak

Yardmc Yeterli Kaybetmek Sayg duymak Yararl lintili Nedenler Sonu Programlamak

Kinestetik Tatsz bir iliki Gl bir kavray var im eridi Ruhumu okuyor Houma gidiyor Gl duygularm var Ruhum ykand

Diyalogu srdrelim Bir Beni ykt dinleyelim Ses getirmek ok sarsldm Uultulu bir yer Bas bas baryor Kulak ard etmek Sesi sedas kmyor Uyum iinde Beni dinle Bu konuyu ele alalm Beraber takldm Temasmz srdrelim arpc bir kiilik Arln hissettiriyor Tatl baar

Anlatm ho Burnumda ttyor Kendini Yalan kokusu dinle alyorum Cvl cvl Yreime bir insan dokundu

Gzden uzak olmak GRSELLK

Parazit yapma

im szlad

Nfusun yzde 60'nn grsel olduu bir dnyada yayoruz. Bunda televizyonun ve daha sonra hzla yaylan bilgisayarn etkin rol olduunu dnyorum. Grseller k hzyla dndkleri iin hzl konuur. Bu nedenle de hzl ve s nefes alrlar. Balar hafif yukar kalkk durumda konuup, dinledikleri iin dier insanlara "tepeden bakyor" izlenimini verebilirler. Olaanst fotorafik bellee sahip olan Demirel'in ban tutu eklini gznzn nne getirin. Ressamlk, fotoraflk, mimarlk, makine mhendislii, pilotluk grsellerin oyun sahasdr. Floresan ampuln ve alternatif akmn kaifi Nikola Tesla keiflerini tm detaylaryla bitmi ekilde nce gznde canlandrrd. Bilim dnyasnn dier grselleri arasnda Stepnen Hawking, Thomas Edison, Charles Darvin ve Sigmund Freud'u sayabiliriz. Freud egonun bilind ile balantsn okyanustan ykselen bir ada olarak tanmlyordu. Grseller, duygularna iitsellere gre daha uzaktr. nk k en hzl, ses daha yava, duygular ise daha da yava frekanslardan oluur. Grsel kii eer kinestetiini gelitirmemise, ak acs eken yeni ayrld sevgilisinin ya da einin duygularn anlamakta zorlanr. Gzden rak olan sevgili ya da arkada, grsel iin kolaylkla gnlden de rak olabilir. Sadece grsellii gl ama kinestetii gelimemi politikaclarn halkn duygularn anlamad iin umursamamas gibi. Onlar iin dn dndr bugn de bugn. Ne yazk ki gnmz lider politikaclarnn ounluu kinestetik temsil sisteminin varlndan bile haberdar deil. Grseller dnrken kat zerine ekiller izmeyi sever. ocukken arkadalar arasnda "gizli kodlar" oluturur. Bol mimikle konuur. Mektup yerine kart gndermeyi tercih eder. Sinemaya gitmekten ve video izlemekten holanr. Eitimde emalarla anlatm onlarn ilgisini canl tutar. Kategorisel sunulan bilgiler akllarnda daha iyi kalr. Eitimlere katlan grsellii zayf kiilere hangi konularda zorluk ektiklerini sorduumda ite aldm yantlardan bazlar: Basit bir aritmetik ilemi bile yapmakta bazen zorluk ekiyorum. Okulda geometri, cebir, trigonometri derslerini hi sevmezdim. Yeni bir kente gittiimde, hatta ilk kez gittiim bir binada sk sk kaybolduumu bilirim. Bazen birka kez gittiim yerde bile ynm bulamadm olmutur. mgeleme yapmakta zorlanyorum. Bazen sam solumu kartryorum. nsanlarn yzlerini hatrlamakta glk ekiyorum. Resim yeteneim p adam izebilme snrnda. Renk tonlarn ayrt edemiyorum. Grsel puanlar yksek katlmclara ocukluklarnda nelere ilgi duyduklarn sorduumda aldm cevaplar, size ocuunuzun

grselliini gelitirmesine yardmc olmanz asndan k tutabilir. Say saymay ok severdim. Her eyi sayardm. Basamaklar, aalar, arabalar vb. Okulda matematie yatknlm nedeniyle retmenimden takdir alrdm. Matematii bana annem sevdirmiti. Atlasta annemle ve babamla ehir bulma oyunu oynardk. Belgesel filmler izlemeyi severdim hala da severim. Lego en sevdiim oyuncakt. Simetrik dizilimlerden zevk alrdm. Aklma taklan her konuda neden-sonu ilikileriyle ilgili sorularmla anne babam ve retmenlerimi bktrrdm. Resim yapmay, izmeyi, karalamay severdim. Bir keresinde sanatm salonun duvarnda icra ettiimde, annem bana -barp armak yerine- resmin kada yaplacan sylemi ve duvar bana sildirerek evin duvarlarna resim yaplmayacan retmiti. Oyuncaklarm paralara ayrp yeniden birletirebilmekten keyif alrdm. Bunun iin, zaman zaman da olsa azar iitmeyi bile gze alrdm. Kumdan kaleler ina etmek, iskambil katlarn deiik ekillerde dizmek ok elenceli gelirdi. Ryalarm renkli, net ve detayl olarak hatrlardm. Bazlarn hala hatrlyorum. Gittiim bir yolu aradan uzun zaman gese de kolaylkla hatrlardm. Hibir yerde kaybolmaktan korkmazdm. Hep resimlerle dnr, herkesin de benim gibi dndn sanrdm. Birisinin gz bebeklerinin bymesi ve odaklanmam bir ekilde ileriye bakmas onun zihninde resimler oluturduunu gsterir. Byle birisine sizi dinlemedii iin kzmayn. O sylediklerinizi zihninde canlandrmakla meguldr. Eitimlerde grsel malzemeleri gz hizasnn stnde bir yere asn. Elinizi ve gzlerinizi yukarya doru kaldrarak konuyu anlattnzda kinestetik dinleyiciler de gzlerini yukar doru kaldrmak zorunda kalacaklardr. Bylece zellikle istatistiksel bilgileri daha iyi anlamalarna yardmc olursunuz. ocuunuz ya da arkadanz gzlerini aaya indirmi "yapamam, beceremem" diye kendine olumsuz telkin yaptnda, onun bir ekilde yukar bakmasn salayn. rnein; oturuyorsa siz karsnda ayakta durun. Yukar doru hareket ettirdiiniz ellerinizi gzleriyle takip etmesini salayn, kendisini baarl olarak imgelemesine yardmc olun. Olumsuz duygulardan ktn greceksiniz. Grseller omuz kaslarn ok gerdikleri iin omuz kaslarn gevetici egzersizler yapmalar kendi yararlarna olur. itseller nfusun yzde yirmisini oluturuyor. Radyonun altn an yaad televizyon ncesi dnemde herhalde bu oran ok daha yksekti. itseller tm gsleriyle nefes aldklar iin konumalar ritmik ve melodiktir. Gzler saa ve sola giderken, ba da genellikle dinlenilen kiinin tarafna doru eilir. itsel size "kulak veriyor"dur.

Hatiplik, arkclk, yazarlk, radyo/TV sunuculuu, editrlk, avukatlk, dil retmenlii, evirmenlik, ktphanecilik, DJ'lik, mzisyenlik, sz ve mzik yazarl, sekreterlik gibi meslekler iitsellerin ilgi duyduu alanlardr. Baarl bir psikolog, psikiyatrist ve terapistin kinestetiinin yksek olmasnn yan sra iitselliinin gelikin olmas gereklidir, hatta zorunludur. Dinlemeyi bilen insan saysnn az olduu dnyamzda en iyi dinleyiciler iitsellerden kyor. itseller bakalaryla olduu kadar kendileriyle de ba baa kalmaktan, kendileriyle konumaktan zevk alr. Bu yzden uzun sreler inzivaya ekilebilen ve bu durumdan zevk alanlarn (zellikle doann sesi ya da kitaplar ve mzik ona arkadalk ediyorsa) ou iitseldir. ehrin gbeinde ana cadde zerinde, grltl bir blgede ev tutmak, iitsellerin yapaca son eydir. Neon lambalarnn, aktivitenin bol olduu yerler grseller iin caziptir. itsel einize ku seslerinin bol olduu sakin bir ortam ok daha ekici gelecektir. Hele doa iinde bir ev, en ideal olandr. "Sizi iyi duyamadm. Tekrar eder misiniz" diyen kii sizi dinlemedii iin tekrar ettirmez. Aksine ok iyi dinledii ama baka seslerden rahatszlk duyduu iin sizi iyi duyamamtr. nk iitseller seslere ve grltye ok hassastr. Harmoni iermeyen seslerden ok rahatszlk duyarlar. Siren sesi, korna sesi, kap gcrts, bak bilenirken kan ses ya da trnakla izilen karatahtadan gelen sesler iitsel iin tahamml tesi sesler olabilir. Ar grltde kulaklarn elleriyle ilk tkayan onlardr. Ders alan ya da kitap okuyan bir iitsel daha iyi konsantre olmak iin ya mzikle isteyebilir ya da tam sessizlik. En etkileyici airler, kinestetii gelikin iitsellerden kar. nk iir duygularn en harikulade biimde dile gelmesidir. Yryleri de konumalar gibi ritmiktir iitsellerin. itsel sevgilinizin kulana fsldayacanz her sevecen szck, size ok yaratc sevgi ifadeleriyle geri dnecektir. Onunla iletiimi koparmak istiyorsanz monoton bir sesle konumaya balayn ya da konuurken hzla hareket edin. enesi dkler de iitsellerden kar. zellikle eitimli ve anlattklar konunun uzman iseler susmay bilmedikleri iin dinleyici kinestetiklerin iine "daral" gelir ve konuma "kabak tad verir", grseller konumann bitmesini "drt gzle bekler". itseller ise enesi dk konumacya "kulaklarn tkayp" kendi i dnyalarna dner ve kendi dncelerini "dinlemeye" balar. Grseller iin gzden uzak olan gnlden de uzak olabilir, grnt abucak kaybolabilir ama ses ktan daha yava olduu iin iitseller duygularn frekansna grsellerden daha yakndr. Bu nedenle arkadalklar kolay kolay lmez. Bir sz, bir ark hafzalardan yllarca silinmez. Ak acs eken iitsel arkadanz, ayrln zerinden uzun zaman getiinde bile size hala sevgilisiyle yaptklar konumalar deiik yorumlarla tekrar tekrar anlatyordur

itsel arkadanz duygularn kolaylkla dile getirdii iin, bu duygu ve igrleri paylam ihtiyac onu zellikle bir baka iitselle kolaylkla arkadalk kurmaya ynlendirir. Dinlemeyi de bildii iin de bu arkadalk srer. Eer frekansnn tuttuu bir arkada yoksa ya da ie dnk bir yapya sahipse bu kez de yazar. Ernest Hemingway, kitaplarnda grsellii seslendiriyordu. anlar Kimin in alyor, szsel imgelemenin klasik bir rneidir. Bir dil bycs olan Shakspearein eserlerindeki iirsel ve felsefi anlatm, bir ses sanat ustaldr... Ama Shakspearein sahnelenmesi grsel adan zordur. "Shakspeare oynamak", iitselkinestetik olan her oyuncunun ddr. Grsel sanatn (sinemann) pirlerinden biri olan Steven Spielberg'in ayn zamanda gl bir iitsel olduunu filmlerinden biliyoruz. nc Trden ilikiler filminde uzayllar dnyallarla alt nota kullanarak iletiim kurmaya alyordu. Ya E.T'nin "Eve dnmek istiyorum" diyen sesi? Mozart, kk bir ocukken Roma'daki istine kilisesinde duyduu Gregorio Allegri'nin M is erere adl parasndan ok etkilenmiti. Vatikan bu parann kilise dnda alnmasna ve notalarnn kopyalanmasna izin vermiyordu. Mozart, o olaanst kulak hafzasyla duruma zm buldu. Bir kez daha kiliseye giderek paray dinledi ve tek bir notay eksik brakmadan tm mzii hafzasna ald. Harika dedektif Sherlock Holmes karakteri, bir konuyu zmleyebilmek ipularn birletirebilmek iin kemann karp almaya baladnda zm de buluyordu. Mziin dnceyi daha etkin hale getirdii biliniyor. Eitimlerde iitsellii zayf katlmclarn ektii zorluklar konusunda sylediklerinden bazlar: Okuduklarm anlamakta bazen zorlanyorum. Dncelerimi yazl olarak ifade etmekte glk ekiyorum. Bir kavram, bir olay ya da bir nesneyi tanmlamak isterken doru szckler hemen aklma gelmiyor. Yabanc kelimeleri doru telaffuz edemiyorum. Bir arky makamyla sylemeyi ok isterdim. O kadar kursa gitmeme ramen dil renmekte zorlanyorum. Szlerini tmyle bildiim bir ark bile yok. Konumu ok iyi bilmeme ramen, toplum nnde konumak benim iin bir kabus. ocuklarnzn iitselliini gelitirmesine yardmc olmanz iin, iitsel puanlar yksek katlmclarn, ocukluklarnda nelere ilgi duyduklar konusunda aadaki sylediklerine kulak verebilirsiniz. Erken konumaya balamm. Annemin bana okuduu hikayeleri iirleri kolaylkla ezberlerdim.

Babamla birbirimize not yazmay oyun haline getirmitik. ok kk yata bile masallarn sonunu farkl tamamlayarak anlatmam tevik ediliyordu. Ansiklopediler ve szlklerde bir konu ya da kelime aramay seviyordum. Konukan bir ocuktum. Evde dinlendiimi bana hissettirirler ve sorular sorarlard. Okumay erken rendim. Annemle kitaplar gezer, kitap almaya baylrdm. Evde masay davul gibi alar, atal, ba birbirine vurarak "mzik" yapardm. Ailemden "grlt" yaptm iin azar iittiimi hatrlamyorum -bazen beni mziimi yapmam iin odama gndermelerinin dnda. Erken yata bir enstrman almaktan zevk almaya ynlendirildim. Mzik dinlemeyi ve ark sylemeyi ok severdim. Yabanc dil renmek bana kolay geliyordu. Bu yzden kk yata dil renmeye baladm. Ailem bu yeteneimi deerlendirmeme yardmc oldu. Annem doa seslerinden oluan bir kaseti bana dinlettirir ve doadaki deiik sesleri ayrt etmemi isterdi -ku sesi, rzgar sesi, alayan sesi gibi. (Bunu syleyen katlmc bugn tannm bir soprano). Mzik eliinde ders alrdm. Ailece sessiz film oynamay severdik. Kelime bulmacalar zen ve bana sevdiren bir babam vard. KINESTETIK Gld m tm bedeniyle glen, alad m katla katla alayabilen ve duygularn gstermekten korkmayan kinestetikler. Duygularnz anlamaya alan kinestetikler. Grsel ne kadar yang (erkek enerji) ise, kinestetik de o kadar (dii enerji). itsellerin yorumcusudur kinestetik. Kinestetik gnmz dnyasnda en az rastlanan ncelikli kanal. Genellikle kadnlarn hakimiyeti altnda olan bu kanal, aslnda tm canllarn olduu gibi insan trnn de ilk kanalyd. Kendimizle, bakalaryla ve doayla kurduumuz derin iliki bu kanalla oluyor. Sadece grnt ve sesle kalsaydk iki boyutlu bir dnyaya mahkum olurduk. Kinestetikler sohbeti grsel ve iitsellerden farkl nedenle yaparlar. Onlar iin diyalog, szleri, imgeleri duygulara dntrmek iindir. Yaam duygularla yaanr. Descartes'n, "Dnyorum. yleyse varm" szyle birlikte n plana kan dnce ve mantk krallnn hkmranl insan adm adm kendisinden ve bedeninin verilerinden uzaklatrd. Gnmzde bedeninin ve duygularnn dilini unutan Bat insan ikisinin de mesajlarn, ilalarla susturmaya, ikiyle avutmaya, para ile uyutmaya, sevgi iermeyen cinsellikle oyalamaya, mantkla bastrmaya alyor. Neyse ki bedenimizin ve duygularmzn varln son dnemlerde moda olan yoga, spor ve jimnastik salonlar ve deiik terapi yollar ile yeniden hatrlamaya alyoruz.

Kinestetikler karndan derin nefes alr. Tpk saf kinestetik olan bebekler gibi. Gzleri aa saa bakarak duygularyla temasa geen kinestetiklerin konumalar yava ve derindir. nk duygular varln derinliinden gelir. Bu yzden hzl konuan grseller kinestetii skc hatta aptal bulurken, kinestetik ise grseli "ok laf ama bo laf olarak alglar... Bedenleriyle iletiim halinde olduklar iin ani hareketlere yatkndrlar. En iyi danslar kinestetiklerden kar. nk kaslar esnektir. Pantomimciler duygular bedensel ifadelerle dile getiren kinestetiklerdir. Dokunmak ve dokunulmak kinestetik iin hayati ihtiyatr. Aslnda herkes iin bu byle olsa da onlar bu ihtiyacn varln ne unutur ne yadsr, ne de baka yollarla telafi edilebileceine inanrlar. Tm, eitimlerime katlm olanlarn iinde bugne dek en yksek kinestetik puan alm bir katlmcy unutmam mmkn deil. ok uzun yllar devletin st kademesinde grev yapan bu kii iin her an davranlarn denetlemesi ok nemliydi. Her sz, her davran "bakalar ne der" dncesine gre dikkatle denetleniyordu. Eitimlerimde sarlmak, birbirimizle kucaklamak eitimin doal bir parasdr. Bu kii konumu elvermedii iin kar cinsle kesinlikle kucaklamyordu. Gvenli bir ortam iinde bile kendisi olamyordu. Ama en yksek kinestetik puan almt. Bu ie bir trl akl sr erdiremiyordum. Ta ki onu gzlemleyerek sorumun cevabn alana dek. Kendisine kimsenin dokunmasna izin vermiyordu, kar cinsle tokalamyordu bile. Ama ikili egzersizlerde karsndaki erkek de olsa, kadn da olsa partnerinin dizine, koluna muhakkak dokunarak konuuyordu. Bunu farknda bile olmadan yapyordu. Zaten farknda olsayd eminim kendisini denetlerdi. Bylesine kendisini denetleyen biri olmasna ramen grupta herkes onu seviyordu. Etrafna scak duygular yayyor, insanlarla gerekten ilgileniyordu. Grseller yanl anlalma dln ellerinde tutarken, kinestetikler de kendilerine nyargl yaklama dlne sahipler. Neyse ki altml yllarn iek ocuklaryla birlikte kinestetikler yeniden ufak ufak kabul grmeye balad. Hele hele duygusal zeka diye bir zeka trnn var olduunun anlalmasyla birlikte insanlk adm adm Descartes'n tutsaklndan kacak gibi grnyor. "Entelektel biriyle birlikte olmaktansa, manik depresifle olmay tercih ederim" demiti ismini u an anmsamadm biri. "nk en azndan onunla zamanmn yars keyifli geer". Einstein, kendisini n zerinde seyahat ettiini hayal ederken bile, teorisini bedeninde hissettiini sylyordu. Kendisine problemi nasl zdyle ilgili soru yneltildiinde yant ilginti: "Dncemin mekanizmasnda kelimeler ve dil olmuyor. Dnce elementleri bir takm iaretlerle hizmet ediyor. Bu iaretlerin doasnda sanki grsel ve kassal imgeler var. Sanki bedenim de dnyor". William James alfabenin harflerine "mental parmaklaryla dokunduunu sylyor.

Fransz yazar Marcel Proust, Gemiin Hatrlanmas, adl eserinde bedenin zihin zerindeki etkisini aratryor. Bir gn bir arkadann yolu dzgn olmayan bahesinde yrrken bedeninde tanmlayamad bir duygu hissediyor. Duygusunun nereden geldiini epeyce sorguladktan sonra buluyor. Yllar yllar nce talya'da yine eri br bir yolda yrrken yaad duygular yeniden canlanyor. Bedende depolanan bu duygular, yeniden benzer bir bedensel duruma girdiinde zihinde su yzne kyor. Proust'un yazdklar, bedensel pozisyonun dnce zerindeki etkisi asndan nemli. Yogadaki deiik asana\ax (bedensel pozisyonlar) belirli bilin durumlar yaratmaya yneliktir. Asanalar da doadaki hayvanlarn deiik durularndan esinlenmitir. rnein; hasta bir hayvan iyilemek iin belirli bir pozisyona giriyor ve bu pozisyon onun daha abuk iyilemesini salyor. Eitimciler de son yllarda bedensel pozisyonun nemi zerinde aratrma yapyor. rnein ngiliz eitimci Michael Gelb, zor matematik sorularyla bouan ocuklarn bedenlerini kastn ve kapadklarn gzlemlemi. Onlara bedenlerini ama ve doru nefes alma yollarn gsterdikten sonra renciler doru yantlar kolaylkla bulmular. renciler doru yantlarn "zihinlerinden frladn" sylyor. Oksijen, bedenin belirli pozisyonunda daha rahat dolaarak zihni besliyor ve dnmeyi kolaylatryor. Derin nefes alarak ve banz dik tutarak kendinizi gvensiz hissetmeniz mmkn olabilir mi? Heyecanl hissedebilirsiniz ama gvensiz? I-h. Kinestetiklerin i alanlar yaygndr: psikolog, fizik terapisti, sosyal hizmetli, dans, aktr, marangoz, profesyonel sporcu, sosyolog, antropolog, halkla ilikiler uzman, turizmci, danman, sat eleman, terapist, reklamc vb. Baarl motivasyoncular kinestetik boyutu gelikin kiilerdir. Aslnda duygulara hi ihtiya duymayan ka tr i vardr ki? En duygusuz i gibi grnen finans sektrnde bile ykseli ya da dlerde yatrmclarn duygusal tepkilerinin rol yok mu? Ekonomik krizin ardnda duygularn krizi yatmyor mu? Korkular duygularn krizidir. James Joyce, Dublinliler adl eserinde James Duffy adl ie kapank bir banka memurunun hikayesini anlatr. Bay Duffy bir kadnla tanr ve onunla youn entelektel bir iliki yaar. Kadn elini adamn yanana dokundurduunda iliki sona erer. Joyce, Duffy'i tanmlarken, o, bedeninden uzakta yayordu, der. Duffy, gerek yaamdan kopmu, kendi yaratt zihinsel hapishanesinin bir mahkumu olarak yaayan, daha doru bir ifadeyle yaadn sanan biri. Ne yazk ki gnmz dnyas Duffy'lerle dolu. Baz dinlerde din mahkumlar kendilerine bedensel hazz yasaklyor. Descartes mahkumlar ise kendilerine duygularn hazzn yasaklyor. Ve zihinsel hapishaneler tklm tklm dolu Bat dnyasnda. Eitimlere katlanlar arasnda kinestetii zayf insanlar, hayatta yaadklar zorluklar paylayor. Bu paylam bile onlarn kinestetik boyutlarn gelitirmelerinde gl bir etmen oluyor:

Yeni insanlar tanmakta utanga davranyorum. Yanl anlalyorum. Bakalarna kar ya fkeliyim ya da savunmadaym. nsanlarla empati kurmakta zorlanyorum. Gerekten ihtiyacm olduu anlarda kendimi yalnz hissediyorum. Bakalarn anlamakta zorluk ekiyorum. Kendimi deersiz hissediyorum. Hayatta "gerek" amacmn ne olduunu bilmiyorum. Sevmekten ve terk edilmekten korkuyorum. Yaknlamann yz gz olmaya dnmesinden korkuyorum. Yalnz olmaktan holanmyorum. Dans etmeyi bilmediimi sylemekten utanyorum. Bedenimi tanmadm iin diyet yapyorum, egzersiz yapmyorum ve elenmesini bilmiyorum. Dans etmeyi renemeyeceimi dnyorum. Hibir bedensel faaliyete ilgi duymuyorum. Duygularm tanmyorum. Baz duygulan kendime yasakladm fark ediyorum. Bireysel geliim denilen ey, kinestetik zgrln kazanlmasdr. Eitimlerin temel amac da bu. Kiiyi tm boyutlaryla bark olma yolunda ilk btnsel adm atmasna katalizr olabilmek. Tm duyulan ak insan, kendini gerekletirme yetisine sahip olan insandr. Kinestetik zenginlik, grsel ve iitsel zenginlik gibi ocuklukta kazanlmaya balanr. Kinestetik puanlan yksek katlmclarn ocukluk dnemiyle ilgili iten paylamlar sizi de bir yerlerden kavrayabilir: Kinestetik puanlan yksek katlmclarn ocukluk dnemiyle ilgili iten paylamlar sizi de bir yerlerden kavrayabilir: Kendime gvenen ve zgr ruhlu bir ocuktum. Ailem yama uygun sorumluluklar veriyor ve kararlarmn olas sonularn bana syleyerek seimlerimin sonucunun benim sorumluluum olduunu vurguluyorlard. eitli hobilerim vard. Kendi bama oynamaktan da zevk alyordum. Kimselere syleyemediim, bugn psiik diyebileceim deneyimler yayordum. Kendimin anne babamdan ayr bir birey olduumu, kk yata fark etmitim. Herkesten ve her eyden saklanabileceim "gizli" bir yerim vard. Byynce ne olacam sk sk dnyordum. Tanmadm insanlarla rahata iliki kurabiliyordum. Okulda arkada evrem geniti. nsanlarn duygularn rahatlkla "okuyabiliyordum". Arkadalarm bana kolayca alyordu ve sr tutabiliyordum. Erken yrmm. Annem babam ok becerikli olduuma karar vermi.

Fiziksel olarak ok aktif bir ocuktum. Bakalarnn yaramaz (ie yaramaz) dediine benim annem babam aktif diyordu. Deiik sporlara ilgi duyuyordum. Maymun itahl olmak yerine ok ynl olduum mesajn almtm. Hayvanlar ve doay ok seviyordum. Bu insancl olduumun gstergesiydi. Kap gcrdasa dans ederdim. Herkes glerdi. Bakalarnn ruh halleri beni ok etkilerdi. Kendi duygularmn ne olduunu bilemezdim. Sezgilerim ok glyd ve annem bana, sezgilerime gvendiini sylerdi. plen, koklanan bir ocuktum. Annem salarm okar, babam kucana alrd Annemle duygularm paylar ama babama bir ey syleyemezdim. Annemle babamn ska ptklerini grrdm. Bu beni mutlu ederdi. Eitimlerde kendilerini en ok ifade edenler kinestetikler oluyor. ounun iitsel ya da grsel yan da benzer lde gelikin oluyor. Eitimlerde kendilerini hi ifade edemeyen kinestetiklerle de karlayorum. Ama bir sre uratktan sonra en hzl alanlar yine onlar oluyor. Yllarn bastrlmlna ramen hayatta kalan duygularn telafi edercesine bazen grubu bezdirebiliyorlar. Ama bir sre sonra her ey dengeye oturuyor. En azndan iten konutuklar iin kendilerini uzun sre dinlettiriyorlar. Hi kimsenin saf grsel, iitsel ya da kinestetik olmadn tekrar vurgulamak istiyorum. Sadece bu kanallardan birini daha fazla kullanyoruz. Kullanm oranlarmza gre kiiye tek kanall, iki kanall ya da kanall diyoruz. Doal olarak kanal da etkin kullanan insanlar yaamda daha baarl oluyor. Acaba tm kanallar yzde yz kapasiteyle kullanan insanlardan oluan bir dnya nasl olurdu? Aslnda insan denilen varln doas bu. nsann geleceinden umutluyum. Hayvanlar kendi kapasitelerinin tmn kullanyor. Kendi doal ortamnda yaayan bir hayvann ya da bitkinin mutsuz olduunu dnebiliyor musunuz? O kendi doasn ifade etmekle megul. Kedinin "nankrl", ylann "sinsilii", aslann "cesurluu", devenin "kindarl", eein "inatl" bizim halsinasyonlarmz. Kendimizin glgelerini yanstyoruz hayvanlar alemine. Onlar kendi doalarn yayor. Biz ise kendi yarattmz doamza uygun olmayan ama egomuzun aln umutsuzca gidermeye altmz dnya dzenimizde umutsuzca mutlu olmaya alyoruz. Hayvanlar mutsuzluu bilmiyor. Biz biliyoruz. Neden? ok zeki olduumuz iin mi? Yoksa olabileceimiz ile olduumuz arasnda ann bykln sezgisel olarak hissettiimiz iin mi? Kafesteki hayvanlar da mutsuzdur. Tpk biz insanlar gibi.

Farkmz: Onlar doal ortamlarnda olmadklarn hissediyorlar, kafes yaamna boyun emek zorunda kaldklar iin de mutsuzlar. Biz ise doal yaamn ne olduunu bile bilmiyoruz. Kafeste olduumuzu fark etmiyor, insanat bahesini gerek yaam sanyoruz. Kafesimize ne kadar ok fstk depolarsak o kadar mutlu olacamz sanyoruz. Fstklarmzn okluu gzmz doyurmuyor, bakalarnn fstna gz dikiyoruz. Mutluluun yan kafesteki fstklarda olduunu dnyoruz. Kafesin dna ktmzda her yerin fstk bahesi olduunu bilecek kadar uzaklaamyoruz kafeslerimizden. stelik tarih boyunca bizim kafeste yaadmz syleyen kafesin dna km insanlara ne yaptk? Astk, kestik, hapse attk. Neden? Onlar tehlikeli bulan bakclarmzn bize fstk vermemesinden korktuumuz iin. Bakclarmzn bize gerekten baktklarn sandmz iin onlarn kfl fstklar bize braktklarn, tazelerini kendilerine ayrdklarn gremedik. Kafeslerimizin ryen tellerini koparp zgrl semek yerine, bakclarmzn bize fstk verecei umuduyla kendi ellerimizle yeniden rdk. Hem de daha salam. Gnmz ekonomik, siyasal ve toplumsal sistemi egomuzun da vurumu. Egomuz nasl gerek doamz olan zmz (benimizi) kskalaryla hapsetmise biz de bu sistem iinde hapsolmu durumdayz. Kendi doal sistemimiz iinde de kendimizi haklarmz kullanmayarak hapsediyoruz. Grsel, iitsel ya da kinestetik haklarmz kullanmayarak. Blk brk haklarla idare ederek, dnyay olduu gibi alglamak yerine kendi realitemizle alglyoruz. Ve kk dnyamzda ya by alglayamadmz iin mutsuz oluyoruz ya da sezinlediimiz halde haklarmz kullanmadmz iin daha da mutsuz oluyoruz. Bireysel g, sahip olduumuz haklar kullanarak, olmaktan geiyor. Olan, kafesini yok eder ve zgrleir. Sahip olan, kafesini korur. Olan, fstk bahelerine sahiptir. Sahip olann kafesteki fstklar, onun sahibidir. Kafesteki hayvanlar da insanlar da mutsuzdur. "Btn sadakalar merhamet yznden verilseydi, dilenciler alktan lrd" diyor Nietzsche. DL KULLANIMI LE UYUM letiimde uyum, iki insann birbirini anlamas demektir. Trke bilmeyen bir Amerikal ile ngilizce konutuumuzda onun diliyle uyum iine girer ve birbirimizin ne dediini anlarz demitik. imdi aadaki iftimizin konumalarna kulak verelim: CEM: Bu akam o partiye gitmemiz gerektiine dair bir neden gremiyorum. SEVG: Sana gitmemiz gerektiini sylyorum. CEM: Anlalan sen gitmeye odaklandn. Bu konuyu benimle gndz grmedin bile. SEVG: Sana bu akam oraya gideceimizi geen hafta ka kez syledim. Sylediklerimi dinlemiyorsun bile.

CEM: Sana nce ite, i randevularm gzden geirmem gerekir dememi miydim? Baz sorunlar sana yanstmamaya alyorum ama sen benim durumumu hi gz nne almyorsun. SEVG: Neden bahsediyorsun? CEM: te grdn m bak? Neyse akam akam sana i karartc bir tablo izmek istemiyorum. SEVG: Sen de benimle diyalog kurmadn srece byle ayr tellerden almaya devam ederiz. Gerekten de bu ift ayr tellerden alyor. nk bak alan farkl. Cem grsel, sevgi ise iitsel ncelikli kanala sahip. Sevgi, Cem'in getirdii ieklerin sevgi gsterisi olduunu da anlamyor. O, "seni seviyorum" kelimelerini duymak istiyor. Sevgi, Cem'e sk sk onu sevdiini sylyor ama Cem sevildiini grmek istiyor. Sevgi 'nin onun iin daha zenli giyinmesi, onun yannda bigudilerle gezmemesi gibi. Cem ve Sevgi'nin birbirlerinin temsil sistemleri hakknda bilgileri olsayd, birbirlerinin dilini kullanarak salkl bir iletiim kurabilirlerdi. Cem iitsel, Sevgi grsel szckler kullanarak iki taraf da mutlu eden bir zm bulabilirlerdi. Nice i konumalar iki taraf benzer eyleri syledii halde farkl temsil sistemleri kulland iin anlamazlkla sona eriyor. te bir rnek: Departman mdr Trkan, uzun zamandr en baarl elemanlarndan biri olan mteri temsilcisi Serdar ile konuma yapma ihtiyacn duyuyor. Son aylarda Serdar'in satlar hayli dm grnyor. Trkan bu durumun Serdar iin hi de doal olmadn dnerek endie duyuyor. Serdar'in sorunlarna yardmc olmak amacyla onu ofisine aryor. Ayrca yaknda cret artlar tespit edilecei iin Trkan'n Serdar'in performansyla ilgili bir rapor hazrlamas da gerekiyor. TRKAN: Son gnlerde satlarnda bir dme olduunu gryorum. Raporlarna baktm halde neleri gzden karm olabileceini anlayamadm. Sana yardm etmek istiyorum. Yapabileceim bir ey var m? SERDAR: Bilmiyorum Trkan... Son zamanlarda zerimdeki ar ykn basksna dayanamyorum. Bu duygumun beni engellediini hissediyorum. Ama neden birdenbire byle hissettiim konusunda belirli bir eye parmak basamyorum. TRKAN: Skntn gryorum. Belki soruna odaklanrsak, zm iin bir bak as kazanabiliriz. SERDAR: Anlamyorsun Trkan. Problemimin ne olduunu bile bilmiyorum. Ortada elle tutulur bir neden yok. Sorunu yakalamaya alyorum ama bir yol bulamyorum. TRKAN: Bana, birlikte sorunu kolayca grebiliriz gibi geliyor... nce raporlarn yeniden gzden geirmemiz gerekiyor, belki soruna farkl bir boyutta yaklaabiliriz.

SERDAR: Ama Trkan, raporlardan bir ey yakalamamz mmkn deil. nk iimi yapmam gerektii gibi yapyorum. Daha ok sayda mteriyle balant kuruyorum. Ama yine de satlarmda art olmuyor. TRKAN: ini yaptn biliyorum Serdar. Sorunun ne olduunu grme arzunu da biliyorum. u anda nemli olan sorunun kaynan grebilmen. Satlarn bu kadar dmesine daha fazla gz yummaya konumum msait deil. SERDAR: Bazen merak ediyorum Trkan. Acaba sylediim tek kelimemi iittin mi? Bana gerekten yardm etmek istediini biliyorum. Bu houma da gidiyor ama beni gerekten dinlemiyorsun gibi geliyor. TRKAN: Sen de bir gr birliine varmamak iin sanki btn engelleri koyuyorsun. Bugn izin al, biraz dinlen ve durumu yeniden sakin kafayla gzden geir, tamam m? Serdar fkeli, sinirli bir ekilde oday terk ediyor. Trkan'n onu hi anlamadn dnyor. Kendisini konuma ncesinden bile daha kt hissediyor. Trkan ise ban hayretle sallayarak Serdar'n arkasndan bakakalyor. Onun neden sorunuyla yzlemek istemediine, desteini ve yardmn kabul etmediine bir anlam veremiyor. Oysa ne kadar iyi niyetle yaklamt Serdar'a. Cehenneme giden yol da iyi niyet talaryla delidir. Siz talarnz demeden nce yolun cennete giden yol olduunu ncelikle tespit ediyorsunuz, deil mi? Bir mterinizle grrken ncelikle hangi temsil sistemini kullandn bulmanzda yarar vardr. Gzden geirmek, grne aldanmamak, grebildiim kadaryla vb. szleri arlkl olarak kullanan -grsel- mterinize: "Bu rne bak anz grebildiim kadaryla...."; Sylemek, iitmek ve okumakla ilgili kelimeleri arlkl olarak kullanan mterinize: "Bu rnle ilgili sylediklerinizden anladma gre..."; Hissetmek, kavramak, dokunmak gibi kavramlarla kendisini ifade eden mterinize: "Bana verdiiniz bilgilerden kavradm kadaryla..." diye sze baladnzda mteriniz anlaldn bilerek rahatlayacaktr. ODAKLANMA VE MOTVASYON Uyank ya da uykuda olduumuz her an, d dnyadan duyularmz araclyla milyonlarca veri alyoruz. Ama bilincimiz ayn anda ancak be ile dokuz arasndaki veriye odaklanabilir. Siz, yedi rakaml bir telefon numarasn belleinize kaydetmeye alrken ikinci bir telefon numarasn da ayn anda aklnzda tutamazsnz. u anda bulunduunuz mekana ait tm veriler bilinaltnzda kayda geiyor. Sadece veriler mi? Mekanla ilgili dnce ve duygularnz, orada otururken kafanzdan geen baka eylerle ilgili dnce ve duygularnz, anlarnz, umutlarnz, beklentileriniz ve

korkularnz, kendinizle yaptnz i konumalarnz, zerinizdeki elbisenin, ayakkabnn rengi, rahatl vb. her ey ama her ey bilinaltnda kayda geiyor. Ama size gznz kapattrp odann duvarlarnn rengini sorsam belki ona bile yant veremezsiniz. zellikle ilk kez bulunduunuz bir mekansa. Oysa derin hipnoz esnasnda odayla ilgili her trl soruya rahatlkla yant verebilirsiniz. Hipnozla iki telefon numarasn da tekrarlayabilirsiniz. Bilinalt devasa bir boyutlu sinema arivi gibi her eyi depoluyor. Bizim her eyi hatrlamamamz ise bir ltuf. Her eyi hatrlamak zorunda olsaydk onca gereksiz veri bombardman altnda ldrrdk herhalde. mr boyu depoladmz her eyi ayn anda hatrladmz bir dnsenize. Delirmek, ok eyi ayn anda hatrlamak ve bu verilerle ba edememek olmal. Ayn anda bizden bir eyler talep eden eimizin, annemizin, babamzn, patronumuzun, alanlarmzn, arkadalarmzn ocuklarmzn ve kendimizin isteklerini karlamak durumunda kalsaydk... delirmez miydik? Akl hastanelerinde niye daha ok kadnn olmadna ayorum. Onlar son be bin yldr bu tr taleplerle yaamlarn srdryorlar da. Ayn anda sper anne, sper e, sper kadn ve sper alan olma durumu. Neyse bu kitap kadn haklaryla ilgili deildi galiba. Ayn anda birka eyle ilgilenmek durumunda kaldmzda bile aklmz karyor. Hibirine doru drst odaklanamyoruz. Gnlk yaammzda her an seici alglama yapyoruz. evremizde ilgilendiimiz, ilgimizi eken eylere odaklanyor, dier eyleri grmyoruz, duymuyoruz, hissetmiyoruz. Eer hamileysek birdenbire evremizde ne kadar ok hamile kadn olduunu fark ediyoruz. Krmz araba almsak yollarda ne kadar da ok krmz araba olduu dikkatimizi ekiyor. Hamile olmayan kadnlar ya da krmz olmayan arabalar dikkatimizi ekmiyor. Onlar bir anlamda alglamamzdan siliyoruz. nsanlar ilgilendiren konular, olaylar, kiiler farkl farkldr. Ama algladmz eyleri dzenleme ve anlam kazandrma yollarmzla ilgili belirli temel yollar vardr. Bilgisayarla iletiimde bulunabilmek iin, yazlm anlamak zorundayz. Karmzdaki kiiyle salkl iletiim kurmak iin de onun zihninin yazlmn anlamamz gerekiyor. Kii hangi verileri zihninden siliyor, hangi verilere odaklanyor? Her bireyin kendi haritasna zg odaklanma metotlarna metaprogramlar diyoruz. Metaprograma, iletiim kaplarn aan anahtarlar da diyebiliriz. Kiinin yarm bardak suyu yar dolu ya da yar bo olarak tanmlamas iyimserlik ya da karamsarlk gstergesinden ok metaprogram tarzdr. Birbirinden farkl alt metaprogram vardr. Metaprogram 1: Benzerlik ya da Farkllk

Madonna ve Elvis Presley Gandhi ve Hitler Bili Gates ve Kralie Elizabeth Bu isimler yan yana geldiinde sizde ne tr bir arm yapyor? ki nl arkc, dnyay deitiren liderler, dnyann en zengin kiileri listesinden iki isim gibi tanmlar yapyorsanz benzerliklere odaklanyorsunuz. Bir kadn, dieri erkek ya da biri yayor dieri lm, biri iyilik, dieri ktlk timsali kii, birisi kendisi kazanm dieri unvan yoluyla hazra konmu zengin vb. tr tanmlar yapyorsanz farkllklara odaklanyorsunuz. Tpk temsil sistemleri gibi zihnimizde bu sreci otomatik olarak yaparz. Peki kiinin benzerlik ya da farkllk odakl olduunu bilmek ne ie yarar? Bir arkadam, zengin ama her diktii elbisede kusur bulan bir mterisinden ikayet ediyordu. Elbiseyi ne kadar mkemmel dikerse diksin mterinin ille de bir hata bulmasndan bkmt. yi bir kazantan vazgemeyi gze alarak mterisine bir daha hibir ey dikmeyeceini sylyordu. Arkadama yeni bir taktik uygulamasn nerdim. Bir dahaki sefere prova yaparken hatalar nce kendisinin bulmasn syledim. Arkadam aslnda diktii elbiseden honut olduu halde belinin biraz daha dar olmas, omuzlarn biraz daha yksek tutulmas gerektii gibi "kusurlar" bulduunu mteriye syledi. Mteri sk bir farkllk olarak tabii ki arkadamla hemfikir olmad ve her eyin olduu gibi kalmasn istedi. Patronunuz yaptnz her ite muhakkak eksik olan bir nokta buluyorsa bunu kiisel alglamayn. Yaptnz iin deerinin bilinmediini dnmeyin. Farkllklar hemfikir olmamay "kendisinin titiz biri olduunun" gstergesi kabul ederler. Farkllk bir kiiye "yemek ok gzel olmu" diye iltifat ettiinizde o yemein tuzunun biraz fazla olduunu syleyecektir. Gittii filmin gzel olup olmadn sorduunuzda "fena deildi ama geen hafta seyrettiim film kadar etkileyici bulmadm" diyecektir. Bir rnn daha yeni ve farkl versiyonu nfusun yzde otuz beini tekil eden farkllklara hitap eder. "Siz hala annenizin margarinini mi kullanyorsunuz?" reklam benzerlikiler zerinde pek etkili olmaz. nk benzerlikiler iyi sonular alacan deneyimle bildii annesinin margarinini kullanmay tercih eder. Farkllk bir alan, projede hatalar bularak ii yavalatmaya neden olur ama bu kiinin benzerlikilerin gremedii eyleri grerek ileride kabilecek vahim sonulan engelleyebilecek yararlar olduunu da takdir edin. Ayrca farklar yaamn renkleridir. Deiik ortamlarda bulunmay gerektiren ilerde bir farkllk almas daha uygundur. Benzerlikilere, yapaca bir eyin tpk daha nce yapt bir ie benzediini sylerseniz onu kolaylkla motive edebilirsiniz. "Geen sene aldn projedeki engelleri nasl da kolaylkla am ve baarl olmutun. Bunu da aynen baarabilirsin", dediinizde kendine gveni geri gelecektir. Benzerliki kiiler "aynen", "gibi",

"benzer" tr szckler kullanmay severler. Benzerliki kii ou kez "uyumlu" kii olarak alglanr. Onu, ayn giysilerle ayn aksesuarlar kullanmasndan, her sene tatilini ayn yerde geirmek istemesinden, aina olduu ayn restoranlara gitmeyi tercih etmesinden de tanyabilirsiniz. Benzerliki bir kiiye yazlk ev ya da devre mlk tatil evi satmak daha kolaydr. Farkllk bir kiiye onu her yaz ayn yere gitmeye mahkum edecek bir tatil devre mlk satmanzn hi de kolay olmadn syleyebilirim. Boaz kprsnn gielerinde alan memurlarn o biteviye tekrarlanan ii yapabilmek iin benzerliki kiiler olduklarn dnrm her kprden geiimde. Esneklik ve deikenlik ieren bir i iin ise farkllk kiiyi ie almak daha uygundur. Kiilerin alaca ilerin kendi metaprogramlarna uygun olmas mutluluklar asndan nemlidir. Sze sklkla, "evet", "ama" diye balayan kii, sklkla, "bilmiyorum", "bir ey eksik", "farkl", "fena deil", "belki" szlerini kullanan kii farkllkdr. Onlar motive etmek iin ters psikoloji kullanmak etkili olur. "Bu sorumluluu stlenebileceini pek dnmyorum, ama..." dediinizde farkllk kii hemen atlayarak boluu dolduracaktr. "Gecen sene kimsenin stlenmeye yanamad o projeyi nasl baaryla tamamladm hatrlamyor musun?" diye yant verecektir size. Peki benzerliki bir kiiyle farkllk bir kiinin evlilii nasl olur? Yaklamlarn kiisel alglamadklar, birbirlerini hatal bulmadklar srece hi de fena olmayabilir. nemli olan anlamazlklar ktnda alglama ekillerimizin farkl olduunu hatrlamaktr. Tandm byle bir iftin evlilii elenceli bir ekilde sryor. Birka sene nce NLP eitimine birlikte katlan bu ift sorunlarnn byk blmnn benzerlik/ farkllk alglamasndan kaynaklandn fark etmiti. Kadn artk einin tatil anlaynn deniz kysnda oturup kitap okumak olduuna aldrmyor. Ona, "benzerliki sevgilim" diye seslenerek kendisi yreyi fethetme yryne kyor. Tabii akamst yrylerini birlikte yapyorlar. Erkek, "farkllk" einin deiik restoran araylarna itiraz etmiyor. Tabii mnde kfte pilav olduu srece. Einin garsonla ekimesini de aldrmadan izliyor. Karsnn iyerine, bir gn takm elbiseyle urayp onu daha nce hi gitmedikleri lks bir restorana gtrdn de gururla anlatyor. Bu, hayatnda kravat takmay reddetmi bir kii iin olduka "farkllk" bir davran. iftler sevgilerini partnerlerinin alglama ekillerine uygun jestler yaparak da gsterebilir. Metaprogram 2: Hazza Yaklamak - Acdan Uzaklamak nsanda iki temel drt vardr: haz ve ac. Sobaya elimizi hanelerle kayor. Ben ise egzersizi gnlk yaammda bana enerji veren, enerjimi artran bir aktivite olarak alglyorum. stediim eyleri yapmam iin ok enerjiye ihtiyacm var, enerji jeneratr olan egzersiz benim iin harika bir ey diye dnyorum... ve hazza yneliyorum. Ben haftann yedi gn egzersiz yaparken, arkadam -

gerekli olduunu bildii halde- yapmyor; nk o, acdan uzaklamaya odakl Metaprogramlar bilmenin yararlarndan biri de, eer kendi metaprogrammz nmzde bir engel tekil ediyorsa onu yeniden programlayarak hizmete sokmaktr. rnein; egzersizi enerji artrc hazza ynelik harika bir ey olarak deil de, yorucu, skc bir ey olarak alglayan arkadam motive olamaz. O imanlktan kamaya alyor. O zaman acdan kamay salayan bir yntem bulmak gerekiyor. iman olmaktan duyduu rahatszlk tek bana onu motive etmiyor. Zayfladnda bedeninin sala ya da gzellie kavumas da onu motive etmeye yetmiyor. Onu motive edecek ey, kaybetmeyi gze alamayaca bir ey olabilir. Bir doktorun saln kaybedebilecei uyars, eini evlilik d ilikilerle kaybetmek, hatta yaamn kaybetmek olabilir. Bazen iddiay kaybetmek bile motive edici olabiliyor. Bu arkadama her gn egzersiz yapacana dair sz vermesini istiyorum. Szn tutacan biliyorum. Ama henz sz vermeye karar veremedi. nk sz verip de yapmamann utancn gze alamyor. Herkesin kendi deer hiyerarisine gre, kaybetmekten (acdan) kanaca bir ey vardr. Herkes her eyi yapabilir. nemli olan kiiye zg kanaca ya da yaklaaca kaldra noktasn bulabilmektir. Yeme bamll da bir acdan kama, bastrlm incinmeleri avutma yoludur. Ancak bu kan bedeli olan imanlk, kaybetmeyi gze alamayaca daha byk bir bedeli demeyi karlamyorsa ar yemekten vazgeeriz. Bir acdan kamay, daha kk bir acdan kama bedeliyle demenin temelinde de kiinin daha az ac olan "Hazza odaklanmas" yatar. Bu acdan kamann hazz(!) sizin iin ne ise. Alkol, uyuturucu, uyarc (buna yasal uyuturucu olan antidepresanlar ve Prozac gibi yasal uyarclar da dahil) gibi maddelerin yaygn kullanmnda kiilerin amac acdan kamaktr. Duygusal aclarn hissedilmemesini kii geici bir haz duygusu olarak alglasa da. Eitimlere katlanlarda bunu ska gzlyorum. Eer kii kendini gelitirme hazzna odaklanmsa eitimleri ne pahasna olursa olsun kendisiyle yzlemeyi gze alarak sonuna kadar gtryor. Eer katlmc acdan kamaya odakl biriyse eitimlere ancak dibe vurduunda katlyor. Eitimlerde yaad farkndalklar ve deneyimlerle kendisini iyice hissetmeye baladnda ise eitimi brakyor. Onun istedii sadece acdan kamak, kendini daha da gelitirmek deil. Hatta eitim kendisiyle yzlemeyi gerektirdii iin o eitimi brakarak "acdan kayor" -neleri kardn, daha kaliteli bir yaam olananda neleri kaybettiini bilemeden. Daha sonra daha byk bir bedel deyecei gereini ksa vadede erteliyor ya... Eitimin "Kendin Olmak" blmne istedii halde(!) katlamadn itiraf ettii, "Aslnda ne kadar iin eitimlere balamtm, ama zaman elvermedii(!) iin ok syleyen bir katlmcnn sonradan gelikin biri olduumu kantlamak eitim ilerledike hi de sandm

gibi biri olmadm grdm. Bunun daha fazla ortaya kmasndan korktuum iin de katm" szn hi unutmuyorum. O kendisini her zaman mutlu ve olumlu dnen biri olduuna inandrmay semiti. Grup arkadalar ise onun zaaflarn grebiliyordu.. Bu arkada aslnda eitimden deil, kendisiyle yzlemekten kayordu. nsan kendisinden ne kadar kaabilir ki? zgrlemenin yolu zaaflarmz kabul etmekle balyor. "Aslnda yle byk sorunlarm yok ama hayattan tam anlamyla keyif aldm da syleyemem." "Mutsuz deilim ama mutlu da deilim." "Kendimi gelitirmeye ihtiyacm var" bak asyla eitimlere katlanlar ise hem tm eitimleri tamamlyor hem de byk dnmler yaayarak mutlu olmann bir bilin boyutu olduunu zihinlerinde ve yreklerinde idrak ediyorlar. Bu tr hazza odakl kiiler iin kendileriyle yzleerek kendilerini kucaklayabilmek, kendileriyle kucaklaarak zgrlemek ekici ve gelitirici bir sre olarak alglanyor. Yaamda her sorun, bir alglama sorunudur. Her trl geliim de alglamann genilemesiyle mmkn oluyor. zgrlemek, acdan kamaya odakl kii iin bamllk maddesi olan nesne, kii ya da aktiviteden "yoksun kalmak", gelime arzusu iindeki kii iin ise "potansiyelini ortaya karmak" anlamna gelir. rnein; acdan kamaya odakl kiinin sigaray brakmak istediini dnelim. O, sigaradan "yoksun" kalacana odakland srece sigaradan zgrleemeyecektir. Hazza ynelik kii ise, sigaray braktnda kendini salkl hissedecei dlne odaklanarak sigaradan zgrlesin yaamnda irketler alanlarn motive etme yollar zerinde eitimler alrlar. Genellikle nerilen yollar alanlara deiik "havular" gstermeyi ierir. Bu yollar hazza odakl alanlar motive eder. Gelecekte vaat edilen bir terfi, bir tatil, bir ikramiye hazza odakl alanlar iin iyi havulardr. Acdan kama odakl kiilerin motive olmas iin balarna kt bir ey gelebilecei, bir problem yaayacaklar kaygsn tamalar gerekir. Bu i belirlenen tarihte tamamlanmazsa byk zorluklar yaayacaz, iimi kaybedebilirim, konumumu kaybedebilirim gibi "krbalar" acdan kama odakl kiiler iin "havu"tan daha etkilidir. Rahatlk, uzaklaan odakl kii iin motivasyon drcdr. Bir anlamda hem sorunsuz olmak ister hem de rahatlk batar. Motivasyon odaklanmas farkn bilmeyen ynetici, uzaklaan odakl bir alann onca dle ramen neden poposunu kmldatmadn bir trl anlayamaz. Onu bir "ac" yaratarak harekete geirebileceini bilseydi o zaman bu kiinin verimli altna da ahit olurdu. Acdan kamaya odakl ocuunuzu, snfn gemesi halinde bisiklet kazanaca vaadiyle motive edemezsiniz. Ama, sevdii bir eylerden mahrum kalma ihtimali ya da snfta kald takdirde sevdii kzdan/olandan -o bir st snfa geecei iin-ayrlaca korkusu motive edici olabilir. Kt karne yznden intihar eden ocuklarn tm, dayak yeme ve aalanmann acsndan kamak iin bu dn olmayan yolu semitir.

Yaratclk, vizyon, misyon vb. hedefleri belirleme gerektiren ilerde hazza odakl kiiler uygundur. Gerekilik, ayaklarn yere basmas, sorunlarn zlmesi, detaylara nem verilmesi gereken ilerde ise acya odakl kiiler seilmelidir. Siz bir otomobil satc olsaydnz arabann motor gcn ya da ok uzun sre tamir derdi karmayacan hangi tr alc iin n plana karrdnz? Siz bir iveren olsaydnz muhasebeci ve sat blmne hangi odakl alan seerdiniz? Sizce mantk ya da ak evlilii yapmay tercih edenler neye odakldr? Sizce zal ve Ecevit neye odakl liderler? Motivasyon stratejilerini bilmek e, i seiminde hatta ocuklarnzn yapsna gre farkl yaklamlar gstermenizde son derece ie yarayacaktr. Hi kimse saf acdan kaan ya da hazza yaklaan odakl deildir. Ama arlkl olarak biri bizi daha ok motive eder. zellikle nem verdiimiz konularda. Bazen bize hizmet etmesi asndan odamz belirli bir konuda deitirebilecek kadar esneklik kazanmak, yaam kalitemizi artrmak asndan gerekli olabilir. zellikle istenmeyen alkanlklarmz deitirmek iin hazza yaknlama odaklanmasn semek iimizi kolaylatrr. Ylba byk ikramiyesini kazanmanz halinde ne yaparsnz diye halka yneltilen sorulara verilen yantlar iki zt yaklam asndan ilginti. Acdan kaanlarn verdii yantlardan birka: nce eimi boardm. Hemen borlarm derdim. Bana dar gelen evimden hemen kardm. Beni boan iimden hemen istifa ederdim. Hazza ynelik kiilerin yantlarndan birka da yleydi: Derhal bir dnya turuna kardm. Kendimi zgr hissedeceim kocaman bir iftlik satn alrdm. Kendi iimi kurardm. Sevdiim kiiyle evlenir, birlikte hayallerimizi gerekletirirdik. Metaprogram 3: Referanshlar - D Referanstlar Bakalarnn ya da toplumsal yarglarn etkisinde kalan biri misiniz? Bakalarnn deer yarglarndan fazla etkilenmeyen biri misiniz? Seimlerinizi kim ve ne belirtiyor? En ok satan kitaplar okumaya ya da birisinin nermesiyle kitap almaya m yatknsnz? Okuyacanz kitaplar siz mi seersiniz? Moday takip eder misiniz? Moda olmasa da kendinize yaktna inandnz m giyersiniz? Aileniz evlenmek istediiniz kiiyi size uygun bulmazsa tepkiniz ne olur? Vazgeer misiniz? nce onlar ikna etmeye mi alrsnz? Yoksa kendi bildiinizi mi okursunuz?

Sizin iin hangisi daha nemlidir: Yaptnz bir iten dolay bol bol vg almak? Bakalar yle dnmese de sizin baarl olduunuzu hissetmeniz? Son karar vermek iin danma merkeziniz iinizde mi dnzda m? D referansl kiiler iin takdir grmek, onaylanmak, beenilmek, kabul grmek nemlidir. Ait olma duygusu ve "biz"in bir paras olma uruna birey olmak ikinci plana atlr. D referansl kiinin bir eitime katlmas iin arkadalarnn bu eitime katlm ve vgyle sz etmi olmas yeterince ikna edicidir. Bu kiiye, baaracana inanyorum, yapabilirsin, tr yaklamlar, onurlandrc szler sylenmesi, srtnn svazlanmas, dl kazanmas onun motive edilmesini ve ikna olmasn salar. referansl kiiler iin, kendilerinin kendilerini ikna etmesi nemlidir. Yaptklar iten dolay herkesten takdir grseler de, kendilerinin baarl olduklarn hissetmeleri daha nemlidir. Kendileri ikna olduu srece bakalarndan gelen eletiriler onlar pek ilgilendirmez. gdlerine gvenirler. Birey olmak ok nemlidir. Herkesin onay verdii bir eye itiraz onlardan gelir. Gerek liderler i referansl kiilerden kar. Yoksa her kafadan kan eletiriler altnda ezilmek iten bile deildir. Ama etkin bir lider, bakalarnn fikirlerini de dinlemeyi ve bu fikirlerden yararlanmay bilir. Yoksa, ben yaptm oldu, diyen diktatrlere dnebilir referansl kiiyi ikna ve motive etmek iin ona kendi diliyle hitap etmek gerekir -yani yine kendisinden rnekler vererek: "Geen sene buna benzer bir neriye olumlu yaklamtn." "Senin de bildiin gibi..." "Bunu benden iyi biliyorsun..." Onu ikna edecek tek kii kendisidir. Onu bir kitap okumaya, bir filmi grmeye ikna etmek iin, onun beendii benzer bir film ya da kitaptan yola karak ikna edebilirsiniz. Kars eitimime katlan bir erkek, bir sonraki eitime karsnn ona daha nce katld bir eitimden kazandklarn rnek gstererek ikna etmesiyle gelmiti. Karsnn kendisine kar yaklamnn olumlu bir ekilde deimesiyle, bu deiimin kaynan kendi gzleriyle izlemek istemiti. referansl olmak bireysellii gelitirir. Ama "biz" olmay da renemezse, kat tutumlu bir insana da kolaylkla dnebilir. Bir irket alanlar iin verdiim eitime katlan byle biri gn boyunca halnn renginden, eitimi nasl vermem gerektiine kadar her eyde kusur bularak hem kendine, hem mesai arkadalarna eitimi zehir etmekten adeta keyif alyordu. Ayn zamanda acya odakl biri olduunu sylememe gerek yok deil mi? Aslnda, eitime katlmas iin irketin kendisini zorlamasna tepki duyuyordu. Ona eitimden kazanacaklarna odaklanmamakla kendisinin kaybettiini syledim. Bu szmden sonra mucizevi bir ekilde tutumunu deitirdi. nk kaybetmek istemiyordu. Ondan hi beklenmeyecek bir ekilde gn boyunca "yanl" yaptn gruba itiraf etti. En azndan kalan drt saati kazanl klmak istediini syledi. Bir mucizevi ey daha yapt. "letiim ve ilikiler" balkl bir baka eitimime kendi isteiyle katld. Bu kiinin daha sonra tank olduum deiimlerini

u anda hatrlamak bile iimi sevinle dolduruyor. Hayat denilen serven gerekten mucizelerle dolu. Metaprogram 4: Bamszlar Dzenciler dnyasnda en byk sknt bamsz-dzenci ayrm yaplmamasndan ekilir. zellikle dokuz-be allan yerlerde. Gnmzn en az sekiz saatinin getii bir yerde bu metaprograma nem verilmemesi hi de verimli bir sonu dourmaz. Baz insanlar denetim altnda ya da belirli kurallar iinde almaktan holanmaz. Serbest ortam iinde en yksek performans gsterirler. Bamsz kiiler ounlukla bir ekilde kendi ilerini kurar. Bir irket iinde ise onlara zgrlk ortam verdiiniz lde verimleri artar. Dzenciler ekip ilerinde baarldr. Kurallarn batan bilinir olmasn isterler. alma ortam scak, gvenli ve maa yeterli olduu srece uzun yllar ayn firmada alr hatta emekli olurlar. Bamsz kiileri ekip almasna dahil ettiinizde son derece rahatszlk duyarlar. nk bakalarna tabi olmak zorunda kalrlar. Giriimcilik ruhu bamszlarn zelliidir. Ama irketin dzeninin tkr tkr ilemesi dzenciler sayesinde olur. Amerika'da yeni sonulanan bir davay hatrladm bu satrlar yazarken. irkete uzun yllar baaryla hizmet veren bir duyarszlyd, iveren dzenci br alan bamsz yapmaya alarak onun dzenini bozmutu. Bamsz insanlar yksek maalar ve unvanlar olsa da, eer kendilerini yaptklar ite zgr hissedemiyorlarsa basp gidebilirler. Onlar iin nce i zgrl sonra maa ve unvan gelir. Dzenci alan iin nce maa ve unvan sonra i ortam rahatl gelir. Deerli bir bamsz, sorumluluunu stlendii takdirde bir dzenci kadar irkete yararldr. Onu statkoya baml klmak kimseye yarar salamaz. Evlilikte de ayn ey geerlidir. Bamsz bir kadnla evli bir dzencinin halini dnn. Koca akam saat sekizde yemek yenmesini istiyor. Kadn ne zaman ackrsa o zaman yenmesinden yana. Kadn ge saatlere kadar kitap okumak istiyor. Sabah rahatlkla iine gidiyor. Erkek belirli bir saatte yatlmasndan yana. Kadn can istedii an sevimek istiyor. Erkek ise pazartesi, aramba ve cumartesileri cinsellie ayrm. Byle bir evlilik yrr m? ocuunuz bir bamszsa, ona sorumluluk duygusunu gelitirmesinde yardmc olun. Ama onu, sizin disiplin anlaynz benimsemeye zorlamayn. ocuunuz bir dzenci ise ona belirli saatlerde alma alkanl kazandrn. Siz bamsz msnz, dzenci misiniz? Diyelim ki egzersiz yapmaya karar verdiniz. Haftada gn belirli saatlerde bir spor salonuna

gitmeyi mi tercih edersiniz, evinizde bu disiplini kendi zerinizde uygulamay m? Heeey, bu metaprogram bana uygun deil diye mi baryorsunuz? Size birinden biri uygun. Sadece sorumluluk gerektiriyor. Yaamn her alannda olduu gibi. Unutmayn. Sorumluluk, sulamann bittii yerde balar. Metaprogram 5: Deneyim Olanak "Deneyim retmenlerin en iyisidir" diye mi dnyorsunuz, yoksa "Frsatlar, en iyi retmendir" diye mi? Kimi denize nce ayan sokarak girer. Kimi balklama atlamay tercih eder. Siz hangisisiniz? Bilinen yol en ksa yoldur. Atlamadan nce bak. Ayan yorganna gre uzat. Ak ake kara gn iindir. Damlaya damlaya gl olur Bu tr ataszlerini dstur edinmi kiiler deneyime sayg duyan insanlardr. Onlar deneyimlerinin yol gstericiliine inanr. Dayanma, tutarllk, uzun vadeli iler onlarda gven duygusu yaratr. Bu tr insanlarn evlilii, i seimleri, sosyal yaamlar uzun vadeli ilikilere dayanr. Bu tr insanlar irketlerin kklerini ve srekliliini oluturur. erken kan yol alr. yilik yap denize at. Balk bilmezse halik bilir. Gn ola harman ola. Bu tr ataszlerini dstur edinmi kiiler yeni yollar, yeni deneyimler, yeni seimlerle heyecan duyar. Yaam bir potansiyel kaynadr. Yeni, bir zenginliktir. Yeni, frsatlar; yeni, servenler demektir. Freud, yeni bir bak asn getirmesine ramen bir deneyimciydi. Deneyimleri dile getirme cesaretine sahip olduu iin psikolojide devrim yapt. Hmanistik psikolojinin babas olan Abraham Maslow ise insan potansiyeli ile ilgileniyordu. Onun nsan Olmann Psikolojisi kitabn okuduumda byk bir heyecan duymutum. Bu kitap benim hayatmda dnm noktas oldu. Kurald yaynlarndan kan bu kitap olanak metaprogramna sahip olanlar iin harikulade bir kaynak. Gnmzde Freud'un Maslow'dan daha fazla tannmas iki nedene dayanyor. Bir; insanlarn cinsel boyuttaki cehaletinin hala hkm srmesi. ki; deneyimci psikologlarn, olanaklara gre saylarnn daha fazla olmas. Olanak bir fiziki olan Einstein'n kendisini kabul ettirmesinin otuz be yl ald bu dnyada, snrsz olanak olan Tesla'y henz fizikle ilgilenenler bile pek tanmyor.

Uzay yolculuklar (insanl ya da insansz) onun teorilerine dayanyor, biliyor musunuz? Televizyon, telsiz telefon (cep telefonu) gibi grleri ilk ortaya attnda kendisiyle rportaj yapan gazeteciler, futbol malarn da evimizdeki bir kutudan seyredebilecek miyiz, diye dalga gemilerdi. Gnlk yaamda iki metaprograma da ihtiya var. Deneyimciler olmasayd ksa yollar bulmakta zorluk ekerdik. Olanaklar olmasayd yeni yollan kefedemezdik. Gvenilirlik deneyimle kazanlr. Yenilikler olanaklarn armaandr. Deneyimci kii bir eitim, bir rn, bir fikir yaygnlatnda onu benimser. Olanak kii ise nce denek olur. Deneyimci bir fikri kabul etmek iin zamana ihtiya duyar. Olanak ise annda yapar. Deneyimci kii hata yapmaktan korkar. Hatann aptallk olduuna inanr. Olanak kii hatay retmen olarak alglar. Deneyim bilgelik midir, tutuculuk mudur? Olanaklarn peinde komak servencilik midir, lgnlk mdr? Siz neyseniz odur. Herkesin haritas farkldr. Metaprogram 6: Duyusal ikna - Tekrar knas Bu metaprograma ikna stratejisi de diyebiliriz. Reklamclarn en ok ilgilendii metaprogram budur. Duyusal ikna iin kiilerin temel temsil sistemleriyle onlara ulamak gereklidir. rnein bir eitim ya da tatil yresi iin parlak brorler bastrmak grsellere gzel bir tablo izebilir. O eitim ya da yre ile ilgili anlatma dayal tantm programlar, gazete ve dergilerde okuyacanz rportaj ya da dostlarnzdan iiteceiniz birka sz iitsellere hitap eder. O eitime katlm ya da tatil yresine gitmi kiilerin duygularn paylamalar kinestetiklere dokunur. kna stratejisinde ikinci dikkat edilmesi gereken nokta kiilerin ne kadar tekrara ihtiya duyduklaryla ilgilidir. Kimimiz bir rn bir tantmla satn alyoruz, kimimiz birka kez tantma ya da srekli beynimizin ykanmasna ihtiya duyuyoruz. Kimimiz ilk giydiimiz ayakkaby satn alyor, kimimiz elli birinciyi giydikten sonra ilk giydiimizde karar klyoruz. Kimimiz ilk baarmzla patronun gzne giriyor, kimimiz her seferinde kendimizi kantlamamz gerektiini reniyoruz. Eer siz karnzdaki kiinin tarzn bilirseniz ve iletiimi srdrmeyi planlyorsanz ona gre strateji belirlemek durumundasnz. Baarl bir elemannz her yapt ite onaylanmaya ihtiya duyuyorsa ve siz bir kez olumlu destek vermenin yeterli olacan dnyorsanz aranzda bir kopukluk yaanr. Siz bir kez sorumluluk verdikten sonra her davrann gzlemliyor ve eletiriyorsanz yine sonu kopukluk olacaktr. Metaprogramlar iletiimin anahtarlar olarak sizin farkndalnz artrc aralardr. letiimin ince iiliidir.

Size hizmet etmeyen metaprogramlarnz deitirebilme yetisine de sahipsiniz. Odaklandnz eyi deitirdiinizde alacanz sonular da farkl olacaktr. Neyi istediinize odaklann, neyi istemediinize deil. Bu ok nemli. Diyelim ki kilo vermek istiyorsunuz. lk anda aklnza gelen ne oluyor? Sevdiiniz yiyeceklerden uzak kalmann ve egzersiz yapmann zorluu mu? Salkl ve ince bir bedene kavumak m? Eer istemediiniz ey olan yiyeceklerden uzak kalmaya odaklanyorsanz, yiyecek hi aklnzdan kmayacaktr. Bunu diyet yapanlar ok iyi bilir. Kendinizi yoksunlua odakladnzda yoksunluk duyduunuz eyin zlemini ekersiniz. Ve zlemini ektiiniz eyle bir an nce hasret giderme yollarn ararsnz. Sonu: Daha az yemek yerine daha fazla yemek. Yemei dnmemeye altka daha ok dnrsnz. Hatta hi aklnzdan kmaz. Diyetilerin sabahtan akama yemekle ilgili konutuklarn bilirsiniz. Neden? nk zihnin dnmemesi gereken eyin ne olduunu anlamas iin nce onu dnmesi gerekir. imdi bir deneme yapalm. Gzlerinizi kapayn. Ne dnrseniz dnn ama sakn Marilyn Monroe'yu dnmeyin. Her eyi dnmekte serbestsiniz. Ama sakn sakn Marilyn Monroe'yu dnmeyin. Marilyn'i dnmek yasak. Ne oldu? Marilyn Monroe'yu dndnze bahse girerim. nk beyniniz nce neyi dnmemesi gerektiini dnr. Marilyn'i dnmekten vazgemenin yolu ise, yerine baka bir eyi, mesela Julia Roberts' koymaktr. Kilo vermeyi baarmann yolu ise, istediiniz salkl bedene odaklanmaktr. Neyi dnrseniz onu retirsiniz. stemediiniz eylere odaklandnzda o istemediiniz eyden daha da fazla gerekletirirsiniz. Daha fazla yiyerek kilo almak gibi. Beyin bilgisayar gibidir. Bilgisayara neyi yapmamas gerektii komutunu vermezsiniz. Neyi yapmasn istiyorsanz o komutu verirsiniz. Yanl komut verdiyseniz onu silerek deitirirsiniz. Yeni bir komut verirsiniz. Ama yanl komutu uygulama diyemezsiniz. ocuklarmza srekli unu yapma, bunu yapma dediimiz halde yine yaplmamasn sylediimiz eyleri yapmalar bir itaatsizlik gstergesi deildir. Onlar yapma dediimiz eyleri yapmaya biz programlyoruz. "ocuum szm dinlemiyor" diye ikayet etmeden nce ona neler sylediinize kulak verin. Kendinize olduu gibi ocuunuza da yaplmamas gereken eyleri deil, yaplmasn istediiniz eyleri syleyin. ocuk eitmek, zihni eitmek kadar ince iilik ister. DRDNC BLM KALBRASYON VE META MODEL KALIBRASYON Kalibrasyonu ksaca, deiimleri gzlemleyebilirle yetenei olarak tanmlayabiliriz. Hepimiz gnlk yaammzda kalibrasyonu kullanyoruz. zellikle yakn ilikiler iinde olduumuz kiilerdeki en ufak mimik deiimini bile yakalayabiliyoruz. Sevdiimiz kiinin

dudann hafiften saa doru arplmasnn, kann hafife yukar kalkmasnn ne anlama geldiini biliriz deil mi? Onun glmseyen yznn ardndaki ufack bir endieyi bile hissederiz.Yeni tantmz kiilerin dnce ve duygu deiimlerini de ayn hassasiyetle alglamak mmkn. Bunun iin de kalibrasyon yeteneimizi gelitirmeye ve rafine etmeye ihtiyacmz var. Bazen kalibrasyonumuz ylesine zayf oluyor ki, birisi alamaya balayncaya kadar onun zgn olduunu gremiyoruz. Kendi gzlerimizi ve kulaklarmz kullanmak yerine, bize sylemelerini bekliyoruz. Birisinin kzgn olduunu anlamak iin de ille barmas gerekmiyor. Ama kan atk olmas da otomatik olarak kiinin kzgn olduu anlamna gelmiyor. Baz insanlar dnrken de kalarn atar. Bu yzden karmzdaki kiiyi bir sre gzlemledikten sonra kann atlmasnn ne anlama geldiine karar vermekte yarar vardr. nsanlarn, holandklar bir kimse, konu ya da olayla ilgili bir eyi anlatmalarn ya da dinlemelerini gzlemleyin. Ses tonunda, cilt renginde, dudak eklinde ve yz kaslarnda olan deiimleri izleyin. Ayn deneyimi bir de sevmedii bir kimse, konu ya da olayla ilgili bir eyi anlatrken ya da dinlerken yapn. Hi renk vermeyen kiilerde bile dikkatli gzler deiimleri yakalayabilir. Profesyonel poker oyuncular birer kalibrasyon ustasdr. En ufak bir cilt rengi deiiminden, dudak eklinin ve yz kaslarnn deiiminden rakip oyuncunun elinin nasl olduu, blf yapp yapmad hakknda adeta zihin okurlar. Kalibrasyonu gelikin bir satc, mterinin ilgilenmedii bir rn ona satabilmek iin bouna dil dkmeyi srdrmez. Usta satclar alcy gznden tanr. Hepimiz karmzdaki kiinin bizden holanp holanmadn bir ekilde sezeriz. Bu sezgi, aslnda bilinsizce yaptmz kalibrasyondur. Kk deiimleri yakalayabilmenin iletiimde nemi byktr. Sonuta iletiimin sadece yzde yedisini szlerle gerekletiriyoruz. Geri kalan yzde 93 gibi yksek bir orann ise beden dili ve ses tonuyla kuruyoruz. Beden dilinin oran yzde elli be ile altm arasnda deiiyor. Ses tonu, iletiimin yzde otuz ile otuz sekizini oluturuyor. Bu yzden ne sylediimizden ok nasl sylediimiz nemli ya. "Seni seviyorum" szcklerini lanet okur gibi de, alayc bir ses tonuyla da, sevdiinizi hissettirecek ekilde de syleyebilirsiniz. Kalibrasyonumuz zayfsa, sylediklerimizi sabrla dinleyen kiinin bize kibarlndan katlandn anlayamayz. Anlattklarmzla ilgilendiini dnrz. Bana futbol kurallarn retmekle kendini grevlendirmi bir tandk geldi aklma bu satrlar yazarken. Futbolun "F"siyle ilgilenmeyen biri olarak yarm saat boyunca ektiim sknty anlayabiliyor musunuz? Kibar olmaktan vazgemeseydim futbol dersi kim bilir kadar ne daha srecekti. NLP eitimime katlan bir kii, kalibrasyon egzersizlerini uygularken kalibrasyonunun zayf olmas nedeniyle girmek istedii bir ii nasl bo yere kardn anlamt... mlakatnda her ey yolunda giderken iveren ona ikisinin de tand bir kiiyle ilgili grlerini sormu, o da aslnda ok iyi tanmad adam

fazlasyla vmt -iverenin yzndeki hafif deiimlerin farknda bile olmadan. Oysa kalibrasyon yeteneini rafine ettikten sonra ayn grmeye gitmi olsayd, iverenin sorusunun tonundan, dudak biiminden, nefes deiiminden, yz kaslarndaki ve cilt rengindeki hafif deiimden o kiiyle ilgili hi de olumlu dncelere sahip olmadn yakalayabilirdi. te burada uyum salamann nemi bir kez daha ortaya kyor. Uyumsuz bir iletiimden sonu alnamaz. Oysa bahsedilen kiiyi yeterince tanmadn sylemek uyumu srdrebilmek iin yeterli olabilirdi. Dnce ve duygu deiimleri muhakkak yze ve nefes kullanmna yansr. Buzdolab gibi souk ve mesafeli kiilerde bile bu deiim, kalibrasyonu gelikin biri tarafndan izlenebilir. nemli olan deiimleri yakalayabilmek. Deiim, duygularn deitiini gsterir. Bunun iin, sesini tmyle ksarak televizyonu izleme pratii yapabilirsiniz. Hatta einizle, ocuunuzla ya da bir arkadanzla kalibrasyon yeteneinizi gelitirme pratiini isabetli tahmin yapma konusunda bir oyun haline getirebilirsiniz. Parkta ya da kafede oturup insanlar dikkatle izlemek de keyiflidir. Eimle bunu yaptmzda ok da eleniriz. Hele gzmze kestirdiimiz baz insanlarla ilgili senaryolar gelitirmek ok keyifli oluyor. Hatta bazen iimizden geldiinde bazlaryla gidip tanyoruz.. Kendileriyle ilgili gzlemlerimizi paylatmzda nce aryorlar, sonra olduka isabetli tahmin ettiimizi syleyerek glmeye balyorlar. Bylece ilgin insanlarla gzel arkadalklar da kurulabiliyor. Her insandan reneceimiz ne ok ey var. Kalibrasyon, szlerin ardndaki gerei grebilmek ve duyabilmektir. Sylenenleri deil, sylenmeyenleri de iitebilmektir. Kelime aralarn okuyabilmektir. Dncelerin ieriini deil ama dncelere elik eden duygular hissedebilmektir. DLN GC: META MODEL Tatl dil ylan deliinden karr. Dilin kemii yok ki. Zehirleyici dil. Dil yaresi. Anlalr bir dil. Keskin dilli. Ho ama bo konuuyor. nsanlarn dnyaya bak alarnn geniliinin kelime haznelerinin geniliiyle doru orantl olduu biliniyor. yz kelimeyle yaamn srdren bir insanla, ok okuyarak dil haznesini gelitirmi insan tabii ki bir olamaz. Ne kadar geni kelime haznesine sahip olduumuzun yan sra, o kelimeleri kullanma biimimiz de ok, ama ok nemli.

NLP'de dili kullanarak sylenenlere aklk getirebilme ve anlalr klabilme sanatna Meta Model deniliyor. Meta, Latince'de tesi, farkl bir boyut anlamna geliyor. Meta Modelleme ile szel iletiimi daha salkl ve anlalr bir boyuta tayoruz. Meta Model dil kullanm en fazla bilgiyi en ksa zamanda tam isabetle toplayabilme metodudur. nsanlarn en ok ikayet ettii ey "yanl anlalmak"tr. Bu yanl anlalma-yznden ne iler bozulur, ne randevular karlr, ne arkadalklar ya da aklar sona erer. Genlerle aileleri arasnda yaanan "kuak fark" atmasnn ou yanl anlalma yznden kar. Dil, konumacnn mesajn dinleyiciye aktarmay amalayan kelimelerden oluur. Ama, mesajn net olarak aktarlmasdr. Ama bunu gnlk yaammzda ne kadar baaryoruz? Bize gereken bilgiyi almak iin doru sorulan soruyor muyuz? Aile terapisti Virginia Satir'i ve Gestalt'n kurucusu Fritz Perls'i terapilerinde baarl klan ey, dananlarna doru sorular sorarak sorunun kkenine kolaylkla inebilme yetenekleri idi. Meta Model, doru sorular sorarak bilgiyi tam olarak alabilme ve soru sormaya gerek brakmayacak kadar net biimde kendimizi ifade etme sanatdr. Konumalarmzda farknda bile olmadan ey yaparz. 1. Eksiltme: Dnmek, konumaktan hzldr. Dndmz her eyi dile getirmeye kalksak ok uzun bir konuma olabilir. Dolaysyla bir eyi anlatrken ok daha byk blmn atlayarak bilgi veririz. Mmkn olduunca ksa ve z. te bu eksiltme, bazen bamza byk sorunlar aabilir. Ksa ve z olmaya alrken, baz gerekli bilgileri de atlarz. Bizim bildiimiz eyleri karmzdaki kiinin de bildiini varsayarak konuuruz bazen. 2. arptma: Bilgiyi kolaylk olsun diye eksilterek verdiimizde, anlam eninde sonunda arplr. Kulaktan kulaa telefon oyununu hatrlayn. Oyunu balatan ilk kiinin syledii basit bir cmle bile son kiiye geldiinde tamamen farkl bir eye dnt iin az m glerdik. Eksiltme ve arptmada karmzdaki kii braktmz boluklar kendi haritasna gre doldurur. 3. Genelleme: Sz uzatmamak iin yaplan genellemeler iletiimi kolaylatrr. Her konuda u durum hari bu durum hari gibi istisnalar sralamaya kalktmzda konuma hem ok uzar, hem de skc olabilir. "nsanlar be duyuya sahiptir" demek yerine "krler hari, sarlar hari vb. diye her sylediimize aklk getirmeye kalktmz dnelim. Bir de bizi dinlemek zorunda kalan bahtszlarn ektii strab hissedelim. Ama yaplan genelleme yargya dntnde iletiimde kopukluk yaratr. letiimde eksiltme, arptma ve genelleme doru kullanldnda yarar salar. Ama yanl kullanmda eksiltme deneyimlerimizin baz boyutlarna dikkat edip, dierlerini yok saymamza yol aar. Nalnc keserlii, kendimizi ihtiyalarmz dorultusunda aldatmamz,

iimize gelmeyen eyleri grmezlikten, duymazlktan gelmemiz gibi tutumlarmz da kendimizle iletiimde kullandmz savunma mekanizmalarnn eksiltmelerine rnektir. Duyusal verilerimizi farkl yorumladmzda arptma yaparz. Bu da bizim salksz tepkiler vermemize yol aar. Tepkilerimizin byk blm bilinalt isel deneyimlerin, kk blm dsal verilerin birleiminin yorumuyla oluur. Bize garip grneni yarglamak dsal verileri mutlak doru olarak kabul etmekten kaynaklanr. sel deneyimleri hesaba katmadmz iin arpttmz gerekleri mutlak gerek sanrz. Bu bak asyla da kendimizi hakl grrz. Tm anlamazlklar taraflarn kendilerini hakl grmesinden kaynaklanmyor mu? Bir gn Fenerbahe Parknda kendi kendine konuarak giden bir deliye rastlamtm. nsanlar mmkn olduunca onun uzandan gemeye alyorlard. nk bu insan kendi kendisine konumasndan dolay d veriyle yarglyorlard. Normal insan kendi kendisine konumaz deil mi? Oysa bunu hangimiz yapmyoruz? Evde ya da ite tek basnayken kendi kendimize yksek sesle konutuumuz olmuyor mu? Ama halka ak yerlerde yaplrsa ad "delilik" oluyor. Adamn yanndan geerken ona kulak verdim. Dnyann dier gezegenlere olan uzaklnn matematiksel hesabn yapyordu. Dnte adam yine konuuyordu. Bu kez de annesine bir eyleri yapmamasn sylyordu. Adamn yanna yaklatm. Naslsn diye sordum. Annesi onu kzdrmt. Okuduu kitaplar yrtp, almasn eve para getirmesini sylemiti. O konuurken kendisini on drt on be yalarnda hissettiini anladm. Derhal onun dnyasna girerek, nce uyum saladm. Kendisini anladm hissedince derhal gerek yana dnd. Ve bana ilgin hayat hikayesini anlatt. Hastalkl ve iddet dolu bir aile iinde geen ocuklukla, astronomi dehas olabilecek bir beynin "delirmesi" idi paylatklar. Kendi doasna had safhada uyumsuz bir ortam iinde yitirilen bir beyin. Scak ve zararsz bir deliydi o. Kendi kendine konutuu eyler i verileriyle tutarlyd. Ama insanlar onun sadece d verilerini yarglyordu. Az delilerin yarglad bu ok deli insandan o gn insan doasyla ilgili ok eyler rendim. Astronomiyle ilgili derin bilgilerinin de doru olduunu daha sonra kaynaklardan kontrol ederek rendim. Akl hastanelerinde tedavi ad altnda uyuturularak, elektro ok verilerek zombilere dntrlen "deli"lerin iinde kim bilir ne dehalar vardr. Kendi doamz ve yaam biimimiz arasndaki a ne kadar bykse, kendi doamza ne kadar uyumsuz yayorsak mutsuzluumuz, nevrozumuz o kadar fazla olur. Kendi doasna uyumsuz yaayabilme kapasitesi herkeste farkldr. Bu kapasitenin stne kan koullarda artk minimum uyum bile salanamad iin kii patolojik "vaka"ya dnr... ve "normal nevrotik" dnyaya yeniden

adapte edilmeye allr. Normal nevrotik dnyann onu delirttii hesaba katlmadan. Delilikte insan kendi i dnyasyla uyum iinde olduu iin mutludur. D dnyann ona deli diye bakmas umurunda bile deildir. nsan mutlu olabilme ihtiyac iinde her yolu dener. Kimi delirerek, kimi iki ielerinde, kimi ok para kazanmaya alarak, kimi tknarak, kimi trl eitli uyarc ve uyuturucularla. Bu geici hazlar iinde mutluluk araylar da bir tr delilik deil midir? Einstein, deliliin tanmn "hep ayn eyi yapp bu kez farkl bir sonu beklemek" olarak yapmt. Srekli ayn eylerden ikayet ediyorsak bu nedir peki? Neden hep ikayet ettiimiz ayn sonuca varyoruz? Deli kendi kendine konuarak kendisiyle iletiim kuruyordu. nsanlarn ou iletiim kuramadnda kar taraf sular. O anlayszdr. Onun anlay kttr. O yanl anlamtr. NASA'da alan bir mhendis bir dmeye bastnda dme almyorsa dmeyi sular m? Ne yapar? Nerede aksaklk olduunu aratrr ve deiik yntemleri dener. Meta Modelleri kullanmak bizi baarl bir dil mhendisi yapmay amalyor. O zaman dmeyi deil, yntemi sorgularz. Anlattn ey benim algladm kadardr. Karmzdaki kii bizi anlamadnda bunun sorumlusu biziz. Sulu deil, sorumlu arayalm. imdi en nemli Meta Model kalplarn ve bu kalplar nasl ihlal ettiimizi grelim. Yarglamak Kiinin kendi modelini, haritasn, kurallarn bakalarna dayatmasdr. Ahmet kt bir insan. Aye harika bir insan. Byklere kar gelmemek daha doru bir davran. Filanca marka daha iyi. Aka grlen u ki, Kemal iyi bir bakan olacak. ok bencil biriyim. Yarglamalarn ou kyaslara dayanr. Bu kyaslamalar kendi haritamza gre yaparz. Yarglama sklkla yaplan bir Meta Model ihlalidir. Bu ihlali iki soruyla akla kavuturabiliriz. Kime gre? Neye gre? Ahmet kime gre kt bir insan? Aye kime gre harika bir insan? Filanca marka kime ve neye gre daha iyi? Markann sat mmessiline gre mi? Komuma gre mi? u anda kullandm markaya gre mi daha

iyi? Kemal'in iyi bir bakan olaca kimin tarafndan aka grlyor? Kime gre ok bencilsiniz? Kendinize gre mi? Hangi standartlara ve neye gre bencil olduunuzu dnyorsunuz? Kendisinin ok bencil olduuna inanan bir kadna bu sorular deerek sorduumda bencil olduuna dair inancn ona annesi tarafndan empoze edildii ortaya kt. Kzn kendine bakmakla ykml klan anne, kznn maan alr almaz kendisine teslim etmesini bekliyordu. ocukluundan beri annesinin bencil sulamalaryla byyen kz 32 yanda olmasna ramen hala annesinden izinsiz kendine bir bluz bile alamyordu. Kz kendi ihtiyalarn karlamaya almann bencillik olduuna inanmt. Asl bencil olann annesi olduunu gremiyordu. Eitime bile arkadann sraryla annesinden gizli katlmt. Annesi onun zamann ve parasn eitim gibi eylerle "ziyan" etmesine asla izin vermezdi. Neyse ki eitimden "bencil" olmay renerek ve bencil olma "zgrln" hissederek kt. Artk annesi "hakl" olabilirdi. Kyaslamann olduu yerde yarglama vardr. Bu durumlarda haritann kime ait olduunu akla kavuturun. Zihin Okuma Zihin okuma kiinin bakasnn ne dndn ve hissettiini bildiine inanmasdr. Bana gvenmediini biliyorum. Byle dndn biliyorum. Ona ak ama kabul etmiyor. Onu gtrdm restoran beenmediini hissettim. Ahmet, bu teklifine "hayr" diyecektir. Zihin okuma da "hakl kma" yntemlerinden biridir. Bazen kalibrasyonla ve sezgilerimizle bakalarnn dnce ve duygu Sana gvenmediimi nereden biliyorsun? Sana gven duyduumu dndn anlar hi olmad m? Ona ak olduunu nereden biliyorsun? nk gnde on be kez onu aryor. Birisini gnde on be kez aramak nasl akn kant oluyor? Peki gnde on be kez birbirini aramayanlar ak deiller mi? Zt rneklerle neden-sonu sorular sorarak akla kavuturabilirsiniz. Burada kii kendi ak olma davran paternini yanstyor. Zaten de sevgilisinin onu terk etmesi onu gnde on be kez aramasndan kaynaklanm, sevgilisi bu fazla ilgiden boulduunu hissetmiti. Ak olduu varsaylan kii ise bir sredir farkl bir nedenle ak olduu iddia edilen kiiyi aryordu. Ayrca bu iddiann sahibinin kendisi telefon edilen kiiye ilgi duyuyor, ama ilgisini belli etmekten korkuyordu. nk reddedileceini "biliyordu". (Bir baka zihin okuma).

Restorana gtrlen kii restoran beenmedii iin deil, birileri tarafndan grlme olaslnn tedirginliini yayordu. Zihin okuyan kiinin derdi ise kendisini ve seimlerini beendirmekti. Ska grlen bir baka zihin okuma tarz da karmzdaki kiinin bizim zihnimizi okumas talebimizdir. Beni sevseydin, ne istediimi bilirdin. Ona kar ne tr duygular hissettiimi anlamalydn. Ne istediimizi sylemek, zihin okumann bir sevgi kant olmasndan daha kolay deil mi? Srekli sevgiyi kantlamak zorunda kalmak bktrcdr. Biz bir insanla birlikteyiz, zihin okuma yetenei olan bir byc ile deil. Ona kar hissettiin duygular anlamadm nereden biliyorsun? Sevseydin evinde verdiin davete onu da arrdn. Seni anlamak, senin duygularna gre davetli listesi yapmam m gerektiriyor? Ayrca benim onu davet edecek kadar yaknlm yok. Ya da davet etmediimi nereden biliyorsun? i olduu iin gelemediini nereden biliyorsun? Sana kar ayn duygular hissetmediini bana syledii iin seni incitmemek adna onu davet etmediimi nereden biliyorsun? Neden-Sonu arptmas Bir eyin ya da bir kiinin bir sonuca neden olarak gsterilmesidir. Yamur beni hznlendiriyor. Kilo verirsem zgvenimi kazanacam. Onun yznden baarszm. Emekli olduundan beri mutlu. Beni kzdryorsun. Neden-sonu arptmasnn ou, duygularmzdan sorumlu olmadmz inancndan kaynaklanr. Bir eye ya da kiiye duygularmzn sorumluunu yklediimizde ya da suladmzda Neden-sonu arptmas ihlali yaparz. Burada sorulacak soru, bir eyin nasl olup da br eye sebep olduudur. Hissedilen duygular kiinin kendisinin nasl yarattn sorgulatmak gerekir. Bunu nasl biliyorsun? Net olarak A nasl B'ye neden oluyor? Bunu zt rnekler bularak ve kriteri sorgulatarak da yapabiliriz. Yamur yad halde hznlenmediin bir ann olmad m? Yamur yad bir gn, uzun zamandr grmediin ok sevdiin biri kapn alsa hznn srer miydi? Bu kilolar almadan nce zgvenli miydin? O tam olarak ne yapt da kendini baarsz hissettin? Senin baarl ya da baarsz olman o mu tayin ediyor?

Emekli olduundan beri mutlu olduunu sylyorsun ama mutluluunun nedeni emeklilik olmayabilir. (Milli piyangodan byk ikramiye kt iin emekli oldu. Bu haberi para sever akrabalarndan gizlemeyi baard iin de mutlu. Onlara Antalya'ya gidiyorum diye evden kp yeni tant yana uygun ho bir kadnla Paris'e gittii iin de ok mutlu.) Benim sylediim eye gre, kendine nasl kzgnlk hissettiriyorsun? Glp geebilirdin de. Ben senin duygularn belirleyecek kadar glym demek. O zaman sana yaatmak istediim her duyguyu yaatabilirim. Sen bir robot, ben seni programlayan sahibin olurum. Hi kimse dierinin duygularndan sorumlu deildir. Bakalarnn duygularnn sorumlusu olduumuza inanmak bize gereksiz bir yk tatr. Bizi "kurtarc" kimliine mahkum eder. Bakalarnn mutluluundan sorumlu olmak, onun duygular incinmesin diye gsterilen ar hassasiyet zor ve yorucudur. Kii, bakalarn mutlu edeceim abas iinde kendi duygularn yaayamaz, kendi ihtiyalarn karlayamaz hale gelebilir. Duygularmzn sorumluluunu bakalarna verdiimiz zaman da "kurban" roln oynarz. Neden-sonu arptmasn akla davet etmek hassas bir konudur. nk ou kii duygularnn sorumlusunun kendisi olduunu kabul etmeye hazr deildir. Yetikin ocuklar dnyasnda gelikinliin ls de duygularmzn sorumluluunu stlenmektir. Tm dnce ve davranlarmzdan sorumlu olduumuz gibi. Genelleme Yapmak Bir ya da birka deneyimden yola karak sonucu "mutlak doru" olarak kabul etmektir. Bir aatan yola karak orman tanmlamaktr. Sen her zaman iyisin. Para her ktln anasdr. Kayserililer kurnazdr. NLP'yi asla renemeyeceim. Genelleme yapmak yanltr. Genellemeler tm dier Meta Model ihlalleri gibi bizi snrlar. Eitimlerde katlmclar en ok genelleme egzersizinde eleniyor. Eitim boyunca herhangi bir ekilde genelleme yapan katlmclara "Hi bunu yaptn/yapmadn bir zaman olmad m" diye sorarak akla davet ediyorlar. Genellemeyi akla kavuturmak iin abartn ve zt rnekler bulun. Hi iyi olmadn bir zaman olmad m? Parann dnda nedenlerle hi ktlk yaplmyor mu? Parann iyiye kullanld bir yol yok mu? Ahmet de Kayserili. O sence kurnaz m? Asla NLP'yi renemeyecek misin? Asla m? Galiba haklsn. NLP'yi renmek iin ne zekan ne de mrn msait. Bu eitim zeki insanlara uygun. Sen asla renemezsin. NLP'yi renemeyen bir kii daha vard. O da annesinin yannda eitime gelen 10 yanda bir ocuktu.

Zaten elindeki elektronik oyuncakla oynamak ona daha ilgin geliyordu. Siz sylenenin samaln ne kadar abartrsanz kii sylediinin samaln o kadar anlayacak ve savunmaya geecektir. Size renebileceini kantlayacaktr. Hi doru olan genelleme yok mudur? "Gne her sabah doudan doar", dediimizde bu doru deil midir? "Hibir eyi doru drst beceremiyorum", dediinizde kendinizi snrlarsnz. Hi becerdiiniz bir ey olmad m? "Hibir insan her eyi her zaman doru yapamaz." Bu genelleme sizce doru mu? Ya, "Ben her zaman haklym...?" "Trkler alkandr." "Mslman ve Karadenizli bir aileden ecinsel kmaz." Irk, dinci sylemlerin ne kadar ok genelleme yaptna dikkat edin. Zorunluluk/Seimsizlik Kiinin seimlerini, olanaklarn, ihtiyalarn kurallara dntrmesi hayat snrlar. nce ev ilerini bitirmeliyim. En azndan bir enstrman almay renmelisin. Evlenmeden nce sevimemeliyim. Ona hayr diyemem. Ben bu ii beceremem. nce ev ilerini bitirmezseniz ne olur? Enstrman almay renmezsem ne olur? Evlenmeden nce seviseydin ne olurdu? Ona hayr desen ne olur? Becerebilseydin ne olurdu? Seni durduran ne? Bu sorularla sonular deerlendirilir ve akla kavuturulur. "nsanlar kendi karn uruna kandrmamalsn" cmlesindeki gibi zorunluluklar etik deerlere dikkat ekmek asndan nemli ve deerlidir. Toplumun salkl olmas iin uyulmas gereken bir takm kurallar vardr. "Salkl olmak iin her gn egzersize zaman ayrmalsn", derken de bilinen bir salk kuralndan bahsediyoruz. Zaman ayrmazsak ne olur? Sonulara bakarak zaman ayrmay seebiliriz. Bilimsel keifler de benzer sorular sormakla olmutur. Einstein "n zerinde seyahat edebilseydim ne olurdu?" sorusunu sorarak grecelik teorisini bulmutur. ou olmal, olmamal tr cmleler ise ahlaki ve gereksiz kurallar iinde bizi boar. nk ahlaki kurallar, etik kurallardan farkldr. (Her iki szcn szlkteki karlklar benzer olsa da biz burada onlara farkl anlamlar yklyoruz.) Etik kurallar alar boyunca her toplum tarafndan bir "deer" olarak kabul edilmitir. Oysa ahlaki kurallar toplumdan topluma, adan aa deiir. Trkiye'de bakire kmayan bir gen kz aile meclisi kararyla ldrlrken, Eskimo erkei eini misafire ikram eder. Misafire

kendince deerli bir armaan sunar. Toplumlarn cinsellie ykledikleri anlam farkl farkldr. lm trenleri kimi toplumlarda dvnmeyi ve yas tutmay ierir, kimi toplumlarda ziyafetle ve arap ierek kutlanr. Ruhun tanrya kavumas kutlanlacak bir olaydr. Burada bahsettiimiz, bizi kstlayan kurallar. Bir eyi yapmak istediimiz halde yapmamamz gerektiinde ya yine de yapyoruz ama gizliyoruz ve sululuk duyuyoruz. Ya da yapmyoruz ama fke duyuyoruz. Krk yanda hi evlenmemi ve sevgilisiyle sadece pen bir kadn hatrlyorum. Evlenmeden bir erkekle pt iin sululuk duyuyordu. Kurallar ona bunu yapmamasn sylyordu. Ama insan olmann doasna da gem vuramyordu. Bir de stelik, pt iin sevgilisinin "evlenmeden nce pen" bir kadnla evlenmeyeceinden korkuyordu. Bu kadn niversite mezunuydu ve alyordu. Biz, davranmamz gibi davranmadmzda sululuk duyarz. Bakalar bizim beklediimiz gibi davranmadnda fke duyarz, sularz. Biz yle davranmalydk/davranmamalydk. O yle davranmalyd, davranmamalyd. ki durumda da "meli" "mal" taklar alm kurallar bize olumsuz duygular yaatr. Yapamam, edemem, beceremem tr aresizlik ieren szler ise bizi yeteneksiz olduumuza inanmaya ve baarszlk korkusuna mahkum eder. Kendimiz ya da bakalar tarafndan dayatlan kurallara boyun emek, renilmi acizlie dnr ve mantk onunla ba edemez. "Yaparsam/yapmazsam ne olur" sorusu bilinen yanttan baka yantlar da ierdiinde onu sorgulama ve risk alma cesaretine sahip oluruz. Yapamayabilirim korkusu, iinde illzyonu tar. Yapa-ma-ya-bilirim. "Maya" dou felsefesinde illzyon anlama gelir. Korkularmz kendi yarattmz illzyonumuzdur. Bir kii bir eyi yapabilirse siz de o eyi yapabilme kapasitesine sahipsiniz. Gereken tm kaynaklar iinizdedir n kabullerini hatrlayn. Korkular sadece bir illzyondur. Varsaymda Bulunmak Gerei bilmek iin yeterince veri olmadan sonuca varmaktr. Beni grmezlikten geliyor Bana ilgi gsteriyor. Nasl ve ne yaparak? Bu soruyla fiilin zerinde durarak cmleye aklk kazandrabilirsiniz. Bu cmlelerde fiil, grmezlikten gelmek ve ilgi gstermek. Nasl ve ne yaparak sizi grmezlikten geliyor? Yanmdan getii halde selam bile vermiyor. Peki bu kiinin bu gnlerde ok byk skntlar yaadn, kafasnn ok megul olduunu, ayrca

gzlerinin ok bozuk olduunu ve gzlklerini krd iin birka gndr gzlksz dolamak zorunda olduunu biliyor musunuz? Bakalarna selam verip sadece size mi vermiyor? Bana ilgi gsteriyor. Nasl ve ne yaparak sana ilgi gsteriyor? Bahede dolarken bana doru bakyordu. Okul knda da bizi takip etti. Ama bir trl yanmza yaklaamad. Biz derken kimi kastediyorsun? Ben ve arkadam Glen'i. Bahede de Glen'le birlikte miydin? Evet. Peki, Glen'e ilgi gstermediini nereden biliyorsun? Bu konuma benimle on be yanda bir gen kz arasnda geti. Gen kz beendii delikanlnn kendisiyle ilgilendiine inanyordu. Ama aslnda delikanl Glen'le ilgileniyordu. Gen kz ihtiyac dorultusunda kendisini aldatyordu. Eer bu konuma olmasayd, belki uzun sre delikanlyla aralarnda ak doaca hayaliyle kendisini avutacakt. Bu hayale duygusal yatrm yapacakt. Gerei fark ettiinde ise hem delikanlya hem de arkadana fke duyuyor olacakt. Tam Gzin Ablalk bir durum. Varsaymda bulunmann neden-sonu arptmasndan fark, nedeni de sonucu da kendimizin yaratmasdr. Kendi inan ve beklentilerimizin sbjektif bak asyla varsaymlarda bulunuruz. Sonra da bunlara gerekmi gibi inanrz. Adamn biri komusundan eki dn almak zere evinden km. Komusunun evine doru giderken, aklna geen ay istedii trpan, geen yl istedii krek gelmi. kisini de iade etmedii iin komusunun kendisine eki vermeyeceini dnm. eki vermeyeceini dnd iin kzmaya balam. Komunun kapsna varana kadar kzgnl iyice artm. Komu kapy atnda da fkeyle barmaya balam: "ekicini vermezsen verme. Senin gibi komu olmaz olsun." Varsaymda bulunmak ayn zamanda bir maniplasyon yoludur da. "Sevgilim, ya gnmde bana araba m, inci kolye mi alacaksn? Ama syleme de srpriz olsun." Karsna bir demet gl alp yemeye karmay dnen zavall e, "Sana bu tr hediye alacam da nereden kardn?" diyemez ve karsnn gerekten istedii inci kolyeyi almann daha ucuza mal olacan dnerek tuzaa der. Tuzaa dmek istemiyorsanz, "Sen Meta Model ihlali yapyorsun", deyin. O, sizin ne sylediinizi anlamaya alrken, siz zafer duygusuyla odadan kn. (Bu arada ben de bu blm eimin okumasn engellemeliyim!) ocuumuza, "Yemekte sebze olarak kabak m, fasulye mi yemeyi tercih edersin?" diyerek onu birinden birini semeye zorunlu braktmzda da onun seim yapaca varsaymndan hareket ederiz. Bazen de ie yarar. Tabii dondurma dlyle birlikte. Bir delikanlnn bu yntemle babasna istedii ayakkaby nasl aldrdn bilmek ister misiniz? Ortaokul rencisi Uur ayakkab alveriini daima babasnn bir arkadandan yapyor. Ayakkab

maazasnda bir ayakkab beeniyor. Babasnn arkada ona daha ucuz bir ayakkab daha karyor, ikisini de babasna gstermesini ve babasnn onaylad ayakkaby alabileceini sylyor. Uur ise daha ucuz olan ayakkaby brakp, kendi beendii ayakkabdan daha da pahal bir ayakkaby alyor ve ikisini de babasna gtryor. Doal olarak da babas daha ucuz olan seiyor ve Uur istedii ayakkabsna kavumu oluyor. ortamnda bu tr varsaymlarla istemediiniz bir ii yapmaya mecbur braklmadnz m? Fiili sme Dntrmek Dilbilgisinde fiil bir sreci gsterir. sim ise bitmi, tanmlanm bir eydir. Bir fiili isme dntrdmzde onu sre olmaktan karr, donmu tanmlanm deitirilemez, ismi konmu bir hale getiririz. Bu Meta Model ihlali, farknda bile olmadan deiimi engellemek zere yarattmz bir canavardr. Ben beceriksizin tekiyim. O gvenilir bir insan. Sen aptal bir ocuksun. Eimle ilikimiz kt. Teyzem kanser. imdi ayn cmleleri farkl ekilde syleyelim. Ben bu olayda beceriksizce davrandm. O gven duyulan bir insandr. Sen bu konuda aptallk eden bir ocuksun. Eimle aramzdaki iliki ktye gidiyor. Teyzem kanser hastal geiriyor. Hangisi size deitirilebilir geldi? Birinci rnekte, kiilere "beceriksiz","gvenilir", "aptal" etiketleri yaptrlyor. "liki" ve "kanser" kiilerden bamsz bir varlk haline getiriliyor. Tpk masa gibi, sandalye gibi bir nesnenin ismi gibi varlk kazanyor. Etiketler yapr ve kiiyle zdeleir. Oysa bu etiketler davrana yneliktir. "liki" iki insandan bamsz bir nesne haline geliyor, iki insann mdahalesiyle deiebilecek bir sre deil. Teyzem kanser cmlesinde teyzem eittir kansere dnyor; kanser, teyzeyle zdeleiyor. Nokta. Statik. Durgun. kinci rnekte, beceriksizlik, gven duyulmak, aptallk etmek, ktye giden iliki, geirilen kanser hastal bir sreci tanmlyor. Deiken olan bir ey, iinde dinamizmi barndrr. Meta Modellerin nemi uradan gelir: Dille deneyimlerin yorumunu yaptmz iin kullandmz dil bilinaltmzda aynen kayda geer. Bilinalt bir kavram "isim-nesne" blmne kayda geirdiinde onu donmu olarak muhafaza eder. Tek farkl durumda bile bilinalt yeni verilere gvenmez. Kii "beceriksiz" olarak kendisini tanmlamsa, bu etiket, kiiyi o davranla zdeletirir. Kii becerikli olduu deneyimleri grememeye balar. Onlar istisna haline gelir. Ayn ekilde "gvenilir" kii bir kez bile gvenilmez bir davranta bulunduunda bilinalt bunu affetmez. Ve kiilik saldrya urar.

Davrann kiiyle zdelemesi "gurur" denilen ucubeyi yaratr. Kii gururunun boyunduruu altndayken insanlk "onuru" pusula olma grevini yerine getiremez hale gelir. Onur, yanl dzeltme yollar arar, gurur ise yanl savunur. Onurun amac doruyu bulmaktr. Gururun amac hakl kmaktr. likimiz kt derken, iliki kiilerden bamsz klnyor. Kiiyi aresiz brakyor. Oysa ktye giden bir iliki srecin devam ettiini gsterir. Bu ilikiyi iyiletirme ya da bitirme seimi vardr. Depresyonda olduunuzu dnn. ki ayr terapiste gidiyorsunuz. Biri size "Ne kadar zamandr depresyondasnz?" diye soruyor. Dieri "Depresyon geiriyorken neler hissediyordunuz?" diye soruyor. Hangi terapistle ibirlii yapmay seerdiniz? Tbbi tanmlar ve hastalk tehisleri fiilin isme dntrlmesidir. O kanser, o hiperaktif gibi tanmlamalar kiiye etiket koyar ve kiiyi hastala mahkum eder. Hastalk geirilen bir ey olmaktan kp kiinin kendisine dnr. Kiiyi bazen mr boyu hastala mahkum eder. Hastalk geirmek tanmnda bile geicilik vardr. Hastalk hastann kendisi deildir. Alkolik kiinin kendisidir, deitirilemez. Alkol bamll yaamak deitirilebilir bir durumdur. iman kii imandr, etiketi konmutur. Kilo sorunu olmak ise alabilecek bir eydir. Kendinizi hangisi olarak tanmlarsanz daha kolay zm bulabilirsiniz? Dilin gc. Amerika'da yaplan bir aratrmada, bir gazeteci ayn hikayeyle yedi ayr psikiyatrikte "hasta" olarak gidiyor. Her birinin koyduu "tehis" farkl oluyor. Bir "tehis" ile hayatlar nasl mahvolabilir? Olumlu kavramlar iin de ayn ey geerlidir. "Ben zekiyim" diyorsam, tek bir zekice seim yapmadmda kendimi kt hissederim. Ama ben "zeki olan" bir insansam, bazen aptalca davranlarda bulunma hakkna sahibim. Byle durumlarda bilinalt ara sra "yanllar" yapmama gz yumar. Fiili isme dntrme en ykc dil paternine dnebilir. Dil ihlalini akla kavuturmak iin nce ismi fiile dntrn ve sorunuzu sorun. Eimle kt bir ilikimiz var... Bu bir tanm. Eeee? Eimle ktye giden iliki yayoruz. Bu ilikiyi nasl dzeltebilirim? Dzeltmek iin ne yapabilirim?

Niin sorusu ykc bir sorudur. Sadece mazeretler retmeyi bilir ve bizi gemite takl brakr. Nasl sorusu ise zm retmeye yneliktir. "Ben iyiyim" demek yerine "Her gn her ekilde daha iyiye gidiyorum" deyin. Bu sizi motive eder. Kt giden gnlerden bile bir ders kararak iyiye gidebilirsiniz. Belirsizlik Olaylarn, kiilerin ve nesnelerin belirsiz olduu cmlelerde boluklar haritalara gre dolar. Gazetede iki ilan gryorsunuz: a) Gen, dinamik, sat elemanlar aranyor. b) 25-35 ya aras erkekse askerliini yapm, enerjisi dokuzla be aras snrlanmayan, yakn gelecekte blge temsilcisi sorumluluunu tayabilecek, seyahatten holanan, giriken biriyseniz, henz deneyiminiz olmasa da ABC firmasnda sat eleman olarak ie balayabilirsiniz. kisi de ayn firma tarafndan verilmi ilan rnekleri. Siz ikinci ilanda talep edilen niteliklere sahip olsaydnz birinci ilana yant verir miydiniz. a) Bugnk randevumuzu iptal edeceim iin zgnm. b) Bugn saat 17.00'deki randevumuzu talya'dan beklenmedik bir ziyaretimizin gelmesinden dolay iptal etmek zorunda kaldm iin zgnm. Bu aramzdaki anlamay etkilemeyecek bir ziyaret. Haftaya aramba saat 15.00 ya da Perembe 18.00 senin iin uygun mu? oktandr beklediiniz bir buluma iin hangi e-maili almay tercih ederdiniz? Sadece bu Meta Model ihlali bile ne ok yanl anlalmalara sebep olabiliyor. Meta Model ihlali yapmadan iletiim kurmay rendikten sonra irket alanlar gereksiz yazmalarn yzde seksen azaldn bildirmiti. Kim, ne, hangisi, ne zaman, nasl sorularyla kastedilen kiiyi ya da olay belirleyin. Siz bu sorular sormazsanz "akam eve ge geleceim" diyen ocuunuza kzmaya ne hakknz var? Onun iin ge sabah 3 iken, sizin iin gece 9 olabilir. Eve sabah dneceim diyen kznz, bir hafta sonra sabah dndnde yalan m sylemi oluyor? zetle Meta Model, dilin gcn kullanma sanatdr. "Mzik kulamda" ile "kulam mzikte" arasnda fark vardr. Ayn kelimeler kullanld halde sralama anlam fark yaratr. Meta Model dil ile deneyim arasnda balant kurmay amalar. Meta Model ihlalleri ise dil ile deneyim arasnda filtre oluturur ve yanl anlalmalara yol aar.

Meta Modellere zen gsterdiinizde i yaamnzda, eitimde, terapide gl bir ara kazanrsnz. 1. Bilgiyi daha net toplarsnz. 2. Anlam daha akla kavuturursunuz. 3. Kendinize ve bakalarna koyduunuz snrlamalar fark edersiniz. 4. Seimlerinizi artrrsnz. Meta Modeli iyi bilmek iletiimde de, satta da bir hazinedir. Tahakkmc kiiler Meta Model ihlalinde usta kiilerdir. Dili kendi karlarna kullanmay olumsuz anlamda ok iyi bilirler. Meta Modeli iyi kullanarak dili kendi amacmza kullanmay renmek ok nemli. Szlerin nasl ykc olabileceini, yanl anlalmalara yol atn, ilikileri kopardn biliyoruz. Szleri yapc, doru anlalr, iliki kurucu olarak kullanmak da elimizde. Szler dostumuz da olabilir, dmanmz da. Bu sizin onlar nasl kullandnza bal. BENC BLM BLNALTI KASETLER VE APALAR AYNA VE AHENK NLP'nin temelini uyum ve esneklik oluturur. Stunlar kalibrasyon ve Meta Modellerle oluur. ats bu stunlarn zerine kurulur. Sevdiiniz bir kiinin cmlesini kendiliinden sizin tamamladnz, sizin sylemek istediiniz eyin onun dudaklarndan dkld anlar hatrlayn. Ahenkle dans eden bir ifte hayran olmamak mmkn mdr? nce uyum kurulamazsa bir amac paylamak, ortak bir hedefi belirlemek zor olur, srdrmek ise imkansz. Kendi bedenimizle uyum iinde deilsek hibir diyet ie yaramaz. Bedenin bize ne sylediini dinleme becerisi kazandmzda, onun ihtiyalarna kulak verdiimizde kilo sorunu ortadan kalkar. Dnce, duygu ve davranlarmz uyum iinde deilse tutarsz biri olarak alglanrz ve kendimize sayg duyamayz. Uyum ilikilerin benzinidir. Benzin yoksa iliki yrmez. Uyum, tanklklar arkadala daha sonra da dostlua dntren bydr. Ayn bak asna sahip olmak, ayn dalgada bulunmak, ayn eyleri hissetmek diye tanmlarz uyumu. Uyum iinde olduumuz kiilerle birlikte olmak, birlikte almak keyiflidir. Baz insanlarla bu uyumu tesadfen yakalarz. Tesadfleri bilinli olarak yaratabilmek ise NLP'de modelleme, aynalama teknikleri ile mmkndr. Ergenlik dnemimde, bizimle ayn apartmanda oturan yirmi sekiz yanda bir Saliha abla vard. Onu dier apartman sakinleri sevmezdi. Dik bal ve fazla modern bulurlard. Gnlere falan gidip gelmedii iin onu ayrk otu olarak grrler, hakknda dedikodu yaparlard. Ben ise onun kltrl, gen ve gzel oluunu kskandklarn dnrdm.

Saliha abla evli ve ocuksuzdu. Ben on on drt yalarndaydm ve frsat bulduum her an Saliha ablann evine koardm. Subay olan ei nbeti olduu akamlar ben onun evinde kalrdm. Bana okumam iin kitaplar verirdi, saatlerce yat iki arkada gibi konuurduk. Sanrm bu sohbetlerden benim kadar o da zevk alrd. Onunlayken byk olduumu hissederdim. Onun syledii her ey, bana doru gelirdi. Salarm onun gibi tarar, onun gibi konuurdum. Bir sre sonra el kol hareketlerimin, mimiklerimin ona benzediini fark etmitim. Hatta o karnabahar ok sevdii iin ben de karnabahar ok sevmeye balamtm. Okulda hi sevmediim fizik dersini o bana sevdirmiti. Fizik hocasn hi sevmezdim. Aksi ve ask suratl bir kadnd. Ama Saliha ablann anlatmyla dersi anlardm. Notu kt hocadan geer not almay bile baarrdm. Bilmeden Saliha ablay modelliyor ve aynalyormuum. Sevgililerin, uzun sredir evli ve mutlu iftlerin tavrlar, mimikleri hatta kullandklar dilin benzerlik gsterdiini biliriz. Aynalama insanlar arasnda balant yaratr. Oturuumuz, mimiklerimiz, konuma hzmz, nefes alma tempomuz, giyim seimimiz, hatta lokantada yemek seimimizle aynalamay salayabiliriz. Karmzdaki kiinin kendisine benzer grd her ey, onun ilgisini eker. Bu benzerlii bilinli olarak alglamas art deildir. Hatta ou kez bilinli olarak fark etmez bile. Ama bilinalt benzer olan alglar. Benzerlik bilinaltna gven duygusu verir. Aynalamay renirken katlmclar en ok, karmzdaki kiinin kendisini taklit etmemizden rahatsz olup olmayacan sorar. Kii elini yanana gtrdnde biz de mi gtrmeliyiz? Evet. Ama annda deil bir iki saniye sonra. Kii kollarn kavuturmusa biz de mi kavuturmalyz? Ters aynalamayla biz de ayak ayak stne atabiliriz. Ama insanlar ou kez kendilerini "taklit" ettiimizi fark etmez. Sadece aramzda bir uyum olumaya baladn hisseder. nk kendisine "benzeyen" bir kiinin yannda rahatlk duyar. Ayrca karnzdaki kiinin de "aynalama" tekniini bildiini varsayn. Siz sizinle uyum salamaya alan, bunun iin aba gsteren birinden holanmaz msnz? Taklit, en byk iltifattr. Gnlk yaamda aynalamay farknda insanlarla benzerlik gsterdiimiz mayo giyeriz. Herkesle uyum iinde alvar ile giren insanlara bakmaz olmadan her yerde yaparz. Dier ortamlarda rahat ederiz. Plajda oluruz. Denize elbisesi ya da myz?

Bir tatil kynde herkes kumsalda dolaan bikinili kzlara deil, ar scak yaz gnnde, tepeden trnaa kara araflar iinde kumlarda oturan kadna bakyordu. Peki stiklal Caddesinde bikinili kzlardan biri yrmeye kalksayd ne olurdu? Sinemada herkes perdeye bakar, sessiz oturur ve ban hafif yukar doru kaldrr. Tm seyirci salon aydnlanana kadar uyum iindedir. t t ekirdek yiyerek uyumu bozan bir seyirci annda evre koltukta oturanlarn ters baklarna hedef olur. Bazen daha sert tepki bile alabilir.

Bir davete gittiimizde davete uygun ekilde giyinmek uyumun bir parasdr. Sakp Sabanc'nn evinde verdii bir partiye gazeteci olarak katlmtm. Sanatlar onuruna verilen bir davetti. Herkes kt. Gazetecilerin neredeyse hepsi gnlk kyafetleriyle, bazlar kollaryla gelmiti. Ben bir davetli olarak k bir gece elbisesi giymeyi semitim. O gece hem Sakp Sabanc ile ho bir rportaj gerekletirdim, hem daha sonras iin istediim tarihte bir randevu aldm. Randevum sadece bir saat iindi, sohbetimiz bittiinde aradan drt saat gemiti. Kural olarak, nasl giyinmeniz gerektiinden emin olmadnz ortamlar iin sk giyinmek, zensiz giyinmekten iyidir. Herkesin spor giyindii bir ortamda sizin biraz daha k olmanz m rahatsz edicidir, yoksa resmi bir ortamda spor kyafetle olmak m? Aynalama, karmzdaki kiinin ya da grubun szsz davran modelini ona geri sunmaktr. Dans renirken retmeni aynalarz. ocuklar doruyu ve yanl byklerini aynalayarak renir. Nasihatleri deil, byklerin davranlarn kopyalar. ocuklar birbirleriyle oynarken gzleyin. Benzer hareketleri yaptklarn grrsnz. Biz ocua ulamak iin onun boy seviyesine inerek konumaz myz? Aynalamay kitle psikolojisinde de grrz. Bazen ok ykc bir ekilde. Tek basnayken asla byle bir ey yapmayacak bireylerin kitlelerle birlikte kendilerinden beklenmeyecek davranlara girdiini grrz. Kurbann tacizcisiyle "zdeleme" sendromu da bir aynalamadr. ocukken iddet grm insanlarn bydklerinde iddet gstermeleri, kkken tecavze uram kiilerin bydklerinde tecavzc olmalar aynalama rnekleridir. Gen yata olanlarnz hatrlamaz ama Amerika'da basn imparatoru Randolph Hearst'n kz Patricia Hearst fidye almak amacyla bir terr rgt tarafndan karlmt. Gen kz uzun bir sre fidyecilerin elinde kald. Televizyonlarda tefrika gibi takip ettiimiz karlma olay bir sre sonra boyut deitirdi. Bir gn ekranlarda Patricia'y elinde tabanca banka soyarken grdk. Bankann gizli kameralarna kaydedilen grntlerde gen kz, rgt yeleri ile birlikte banka soyuyordu. Kl kyafeti rgt yelerine benzemiti ve ismini Tanya olarak deitirmiti. Tarikat ve kltrlerde herkesin benzer giysiler iinde olmas aynalamayla uyum ortam salamay amalar. Bylece bireyler artk "ben" deil, "biz" haline gelir ve onlar istenilen istikamete ynlendirmek ok daha kolay olur. Aynalamayla karmzdaki kii ile iyi bir uyum oluturduktan sonra farknda olmadan o bizi aynalamaya balar. Buna NLP'de ynlendirme denir. nce Uyum, Sonra Ynlendirme Uyum salamadnz kiiden sizi dinlemesini, bak anz grebilmesini nasl bekleyebilirsiniz? Hareketleri (davranlar) aynalama birka ekilde olur.

1) Aynadaki Grnt: O sa elini akana dayamsa siz sol elinizi akanza dayarsnz. O sa elini masaya dayamsa siz sol elinizi masaya dayarsnz. O sa bacan sol bacann zerine atmsa siz sol bacanz sa bacanzn stne atarsnz. 2) Tpatp Ayn: O sa eliyle enesini ovuturuyorsa sizde sa elinizle enenizi ovuturursunuz. 3) apraz Aynalama: O, ellerini gsnde kavuturmusa, siz bacak bacak stne atarsnz. O sa eliyle salarn dzeltirken, siz sol elinizle yakanz dzeltebilirsiniz Ellerini gsnde kavuturan bir kiiyi siz de aynsn yaparak aynalamayn. Bu davran bazen savunma anlamna geldii iin iki savunmadaki kiinin uyum salamas zor olur. Ayaklarnz ya da bacaklarnz aprazlamanz yeter. Bilinalt, bedenin pozisyonundan masann altnda apraz duran ayaklar bile alglar ve bunu uyum olarak yorumlar. Birisi kravatn dzeltiyorsa, siz yakanz dzeltebilirsiniz. Birisi alyansyla oynuyorsa, siz kol saatinin kaysyla oynayabilirsiniz. Birisi arln srekle bir ayaktan dierine veriyorsa siz hafife ne ve arkaya sallanabilirsiniz. Mesaj kiinin bilinaltna gidecektir. Bilinalt kendisine benzeyen biri olduunuz kararn verecektir. Hareketleri bir iki saniye rtarla aynalamaya dikkat edin. Pozisyon deitirmeyi ani hareketlerle deil, yava ve doal bir tarzda yapn. Nefesle uyum salama da ok iyi bir yoldur. Nefesle kiinin zyle uyumlu hale gelirsiniz. O derin ve yava nefes alyorsa siz de yle aln. O hzl ve yzeysel nefes alyorsa siz de benzer tempoda nefes aln. Size bir ipucu daha. Karnzdaki nefes alrken sze balarsanz, syleyecekleriniz daha iyi ular. Karnzdaki son szn syleyip nefes verirken susun. Konumaya balamak iin nefes almasn bekleyin. Sevgilinizle veya einizle son derece uyumlu olduunuzu hissettiiniz bir anda nefeslerinizin ritmine dikkat edin. Ayn olduunu greceksiniz. Seviirken nefes ritmini birbirinize uydurursanz alacanz haz ok daha gl olur. Yaamla uyumlu olmak yaamn ritmine uymaktr. Kendinizle uyumlu olmak kendi ritminize uygun bir yaam srmektir. Karnzdaki kiinin ritmine uymak, doal olarak aranzda uyum salayacaktr. Doal ritmimize uymadmzda stres yaarz. Yaptmz iten zevk almyorsak o ile aramzda uyumsuzluk olduu iindir. Kiinin ses temposuyla konumak bir baka uyum salama yoludur. ok hzl konuan bir grselle, yava konuan bir kinestetiin uyumu zor olur. Hseyin Hatemi ile Fatih Altayl'nn sohbetinin srkleyiciliini(!) dnebiliyor musunuz? Bylesine zt bir kiiyle i konumas yaptnz varsayalm. Bu durumda elinizden

geldiince tempoyu uyumlu hale getirmeye aln. Ayrca parmanzla ya da ayanzla da kiinin konuma temposuna ritim tutun. Konuma tarznn uyumu nemlidir. Benzer iveye sahip insanlar birbirlerini hemen tanr. "Sen neredensin karde" diye konumaya balar. Siz yabanc bir lkedeyken yannzdan geen birinin Trke konutuunu iitseniz o kiiye yaknlk duymaz msnz? Byk olaslkla Trke bir eyler syleyip bu kiiyle konumaya balarsnz. Ayn kiiyle Trkiye'de karlasanz belki yzne bile bakmazdnz. Hatta ortak bir dil bile bu uyumu salamaya yeter. Japonya'da tantm Amerikal bir kzla ayn dili konutuumuz iin yaknlamtk. kimiz de yalnz seyahat ediyorduk. Ksa bir sohbetten sonra otelde ayn oday paylamaya karar verdik. Bylece hem masraflarmz ksm, hem de birlikte gezerek ho vakit geirmitik. Ses tonuna uyum salamak bazen art olabiliyor. Bara ara kavga eden iki kiiyi ayrmak iin ne yaparsnz? Siz de ayn ekilde "Durun! Durun! Bir dakika! Beni dinleyin!" diye bararak araya girersiniz. (Uyum). Sonra yava yava sesinizin tonunu drerek onlar sakinlemeye davet edersiniz. (Ynlendirme). Onlar da size uyum salayarak ses tonlarn yavalatrlar ve kavga sona erer. Onlar bara ara kavga ederken siz kibarca ve sakin bir ses tonuyla mdahale etmeye kalktnzda suratnza bir yumruk bile yiyebilirsiniz. Uyum kurmadan onlar ynlendirebileceinizi mi sanyordunuz yoksa? Geen ay sesimi tmyle kaybetmitim. Ancak fsltyla konuabiliyordum. yerinde tm arkadalar da benimle fsltyla konuuyordu -farknda bile olmadan. Durumun komikliini grnce, NLP'yi iyi renmisiniz, diye takldm. Hep birlikte glmeye baladk. Tabii ben fsltyla glyordum. Nasl bir glme olduunu tahmin edin. in daha da komik yan ertesi gn de fsldamaya devam ediyorlard. Doal uyum. Sk kullandmz deyimler bile bir sre sonra sevdiklerimiz tarafndan kullanlmaya balanr. Ben "Naslsn?" diyene, "Harikaym" diye yant veririm. TRT radyosunda yaptm haftalk programlarda artk telefon arkadalarm da "harikaym" diyor. Birlikte yemek yediinizde ayn hzla yemek yemeye zen gsterin. Birisi yemein yarsna gelmeden dierinin taban silip sprmesi kar tarafta rahatszlk uyandrr -rahatszlk duymasnn sebebini fark etmese bile. Lokantada ayn eyi smarlayarak da uyum salayabilirsiniz. Sizin setiiniz bir yemei masadaki bir bakas da, ben de aynsndan istiyorum, diye setiinde bu olumlu bir duygu yaratmaz m? Seiminizin beenilmesi gzeldir. Bunun bir baka yarar daha vardr. zellikle smarlayan dier kiiyse. Karmzdaki kiinin btesini bilmiyorsak onun smarladndan smarlamak en emin yoldur. O sadece bir orba smarlamsa, sizin karides kokteyli ve filet mignon arkasndan da kapuino, tiramisu ve Napeleon konyak smarlamanz btesinde byk bir delik aabilir. Ya

da birlikte bulaklar ykamak zorunda kalabilirsiniz. zellikle ilk kez yemee kacanz potansiyel romantik bir randevuda dikkat! Partnerinizin sizinle birlikte olmaktan zevk almas yerine, onun ecel terleri dkmesine sebep olabilirsiniz. Yemekte uyum nemlidir. Vejetaryenle evli bir etoburu dnebiliyor musunuz? nce uyum sonra ynlendirme. Aynalayarak uyum saladnz kii sizi aynalamaya baladnda ynlendirme noktasna geldiniz demektir. Artk yaratmak istediiniz sonuca doru yol alabilirsiniz. Aynalama egzersizlerini parkta, metroda, kafede tanmadnz kiileri aynalayarak deneyin. Yeni tantnz kiilerle deneyin. Pratik yapn. Eitime katlanlarn sklkla sorduklar sorulardan biri de kiiyi aynalamann bir maniplasyon yolu olup olmaddr. nce uyum salanmadan hibir i, ak ve sosyal ilikinin yrmeyeceini hatrlayalm. Aynalama bir uyum salama yoludur -grsel ve szel uyumla birlikte. nsan kendine benzeyen kiilerle birlikte olmay seer. Maniplasyon, kiinin kendi karlar uruna bakalarn kullanmasdr. Yani bir kazan-kaybet oyunudur. Maniplasyonda smr vardr. Gerek anlamda baanl insanlarn hepsi kazan-kazan oyununu oynar. Kar tarafn maddi ve manevi kazancnn eit olmad ilikiler uzun srmez. Srse de salkl olamaz. Ama ve niyet nemlidir. Ayrca z, sz ve davran uyum iinde olmayan kiiler zaten tutarsz ve gvenilmez bir tavr sergiler. Kiinin kendi iinde uyumlu olmasn "doal" davranyor diye tanmlarz. Doallk ekicidir. En kaba doallk, en kibar sunilikten etkilidir. ki insan arasnda uyum, bir akn olduunu gsterir. Doallk kiinin kendi doasyla akdr. Bazen uyum kendiliinden olur, bazen uyum yaratmak iin deiik stratejiler kullanrz. Yaratc olmak durumunda kaldmz anlar olabilir. Misafir olduum bir evde temizliki kadn ald bir telefondan sonra yere yld. Ev sakinleri telala kouturmaya balad. Kimi limon kolonyas aryordu, kimi telefondaki kiiyle konumaya alp ne olduunu anlamaya alyordu. Hemen kadnn yanna boylu boyunca uzandm. Onun ald ekilde hzl nefes almaya baladm. O karnn tutuyor, ben de tutuyordum. Bir sre nefes almz tamamyla aynyd. Uyum saladmz hissettiim an, nefesimi yavalatmaya baladm. O da nefesini yavalatmaya balad. Gittike derin nefesler almaya baladm. O da derin nefesler almaya balad. Yeterince sakinletiinde gzlerini at. Ben yavaa doruldum. O da doruldu. Kendine gelmiti. Tm bunlar bir iki dakika iinde oldu. Telefonda kznn sevdiine kat haberini almt. Kz daysnn oluyla nianlyd; alkolik ve dayak baba bu durumu bir faciaya dntrebilirdi. Bakalarna yardm etmek iin de nce uyum salamak gerekiyor.

Peki istemediiniz halde uyum salanmsa ne olacak? rnein; karnzdakini krmamak iin uyum salam grndnzde ve kiiden kurtulamadnzda? Uyku gzlerinizden akyor ve ev sahibi olunun dn videosunu size seyrettirmeye kararl. Sk sk saatimize bakarak ve koltukta yatar vaziyette oturarak uyumu bozmaya alrz deil mi? Sonunda ayaa kalkarak videoyu bir baka zamanda izlemekten mutluluk duyacamz syleyerek evimize gitmeye alrz. Bir grmenin ya da toplantnn bittiini biz otururken karmzdaki kiinin ayaa kalkmasndan anlamaz myz? Oturma uyumu bozulmutur. Gitme zaman. kili grmelerde kii ayaa kalkmadan nce uyum bozucu sinyalleri vermeye balar. O noktadan sonra syleyeceklerimiz amaca hizmet etmez. Hatta zarar bile verebilir. NLP gzlem yeteneimizi gelitirmeyi de amalar. oumuz tesadfi uyumlarn saland hayatlar sryoruz. ok istediimiz halde uyum salamay bilmediimiz iin projemizi yetkili konumdaki kiiye kabul ettiremiyoruz. Uyum salamay bilmediimiz iin ok istediimiz halde baz kiilerle arkadalk kuramyoruz. ok istediimiz halde bedenimizle uyum salamay bilmediimiz iin salkl ve ince bir bedene kavuamyoruz. Dnce ve duygularmzla uyum salayamadmz iin kendimiz olamyoruz. Olmayacak duaya amin demek baka ey, olabilecei halde tesadfi uyumlar olmad iin gerekleemeyen dualara amin demek baka ey. Kimi Kimi Kimi Kimi tesadfleri tesadfleri tesadfleri tesadfleri gremez. deerlendiremez. deerlendirmeyle yetinir. yaratr.

NLP tesadfleri grebilme, deerlendirebilme ve yaratabilme sanatdr. APA DENLEN UYARICILAR Skk m skk bir trafikte i randevunuza yetimeye alyorsunuz. Bir taraftan yeterince hazrlanmadnz iin bu bulumann nasl geeceinin stresini yayorsunuz. Dier taraftan ge kalacanz endiesini duyuyorsunuz. Tam o srada radyoda "bizim arkmz" dediiniz bir ark almaya balyor. Birden gevediinizi hissediyorsunuz. Gznzn nnde sevdiiniz kii canlanyor. Yznz bir tebessm kaplyor. Yznzde mutlu bir tebessm, hlyalara dalmken mavi-krmz kl bir arabann tam arkanzda olduunu dikiz aynasndan gryorsunuz. Aniden iinizi sknt kaplyor nk ruhsatnz evde unuttuunuz aklnza geliyor. Panikleyerek arabay saa ekmeye hazrlanrken, arkadaki polis arabasnn sizden yol vermenizi istediini fark ediyorsunuz. Eliniz otomatikman sevgilinizin size ans getirsin diye verdii arabann aynasndan sallanan Noel baba figrne gidiyor. Rahatlyorsunuz.

apalar i banda, "bizim arkmz" duymak sizi mutlu etti. Bu arky ilk dinlediinizde bir da evinde mine tr tr yanarken, siz karsnda sarma dola oturuyordunuz. O srada radyoda bir ark alyordu. Siz mziin ritmiyle dans etmeye baladnz ve bu arknn sizin arknz, aknzn arks olmasna karar verdiniz. Bu arky her dinlediinizde iinizde benzer duygular canlanyor. Mavi- krmz kl arabay ilk arkanzda grdnzde, hzl gittiiniz iin ceza yemitiniz. Hangi src arkasnda bu klar grdnde olumsuz duygular yaamaz ki? Birok insan kendisini nazardan koruyacana inand mavi boncuu zerinde tar. Sporcular maa balamadan nce kendilerine ans getireceine inand bir takm objelere dokunur, sa ayayla sahaya adm atar, belirli baz szleri kendine syler ya da dua mrldanr. O mavi kravat ya da yeil fularn size ans getirdiini bildiiniz iin nemli i grmelerine onu takarak gidersiniz. Ya biraz nce kavga ettiiniz sevgiliniz, siz kavgay biraz daha uzatarak hakl kmaya kararlyken, size o yaramaz ocuk glyle gz krptnda kavgay srdrmeye gcnz kalr m? Tm bu davranlardaki ortak nokta gemiteki bir deneyime dayanmas ve sizin ruh halinizi annda deitirebilmesidir. Mavi kravat ve yeil fular size gemite yaadnz bir baary artrr ve onu taktnzda zgveninizin arttn hissedersiniz. Yaramaz ocuk gll sevgilinin bu gln ilk grdnzde iinizde nasl da scak duygular uyanmt. Hala da bir gl buzlar eritecek kadar scak. NLP'de psikolojik bir durum yaratan uyarcya apa denir. apa, bir semboln uyarc haline gelerek, belirli bir durumu ve tepkiyi tekrar tekrar yaratma halidir. Uyarc - tepki durumu. apalar yaammzn her annda, her yerde ou kez biz farknda bile olmadan bizim davranlarmz belirliyor. Krmz kta otomatikman dururuz. Kahvenin kokusunu duyduumuzda canmz birden kahve ister. Okulda zil aldnda yerimizden frlarz. Bir reklam mziini duymak bize otomatikman o rn artrr. Reklamlar apalarla doludur. Reklamn amac zihnimizde rnle ilgili bir apa oluturmaktr. Bilinaltmz adeta apalar deposudur. Bu apalarn farknda olmadmz iin birok deiimi yapmakta glk ekeriz. Salt irade, deiimimiz iin yetmez. nk bilinalt, bilinle atma halinde olduunda kazanan daima bilinalt olur. Evli bir kilolu kadn neden zayflayamadn bir trl anlayamyordu. Zayflamak iin her trl yolu denedii halde belli bir kiloya indiinde yeniden ar yemeye balyordu.

Kadn on drt yana kadar babasnn cinsel taciziyle yaamak zorunda kalmt. Alt yandan beri sren bu ensest ilikiden nefret ediyordu kk kz. Ama on drt yana geldiinde birden incecik bir gen kz olup ktnda babas onu ok sska bulduunu syleyerek aalamt ve onunla ensest ilikiye son verip kk kz kardee ynelmiti. Kz bir taraftan babasnn tacizinden kurtulduuna memnundu ama te yandan da babas artk onu sevmiyor, kz kardeini seviyordu. Zayfl babasnn onu terk etmesine neden olmutu. Bilinaltnda zayflamak, erkekler tarafndan terk edilmek olarak kayda gemiti. Byle bir apa sonucu farknda bile olmadan zayflarsa einin onu terk edecei inancna sahipti. Eitim srasnda bu inancn kilo vermesini sabote ettii ortaya ktnda ok ard. Bir NLP egzersiziyle onda yeni bir apa oluturduk. Kadn bir sene iinde istedii kiloya inmeyi baard. Bir baka arpc apa rnei de apalarn nasl farkna varmadan hayatmz, salmz etkiledii zerine dndrcdr. Eitime katlan bir gen kadn son zamanlarda kalp arlar ekiyordu. O yata kalp sorunu yaamas iin hibir aklama getiremiyordu. Egzersiz srasnda birden, "Aman tanrm" diye bard. Gznn nnde hastalnn nedeni canlanmt. Buzdolabnn kapanda manyetik kat tutucunun zerindeki reklam, bir ila firmasnn kalp ars ilacna aitti. Kendisine hediye olarak verilen bu amblemi her buzdolabna gidiinde gryordu. Bedeni bu ilaca ihtiya yaratacak durumu adm adm oluturuyordu. O akam manyetik kat tutucu p boylad. Daha sonra grtmzde kalp arlarndan eser kalmadn sevinle grup arkadalaryla paylat. Tm katlmclarn kendilerine bir ekilde armaan olarak verilen ila markas amblemli kalem, takvim, bloknot vb. eyleri de pe attn sylememe gerek yok. Ben de evimde byle bir kaleme sahiptim. Kalem gzel olduu iin atmak yerine amblemi asetonla kararak sorunu zdm. apalar iki yolla oluur: 1. Zihinsel Yol 2. Duygusal Yol Zihinsel Yol Duyularmzn belirli bir duyguyla balants olmakszn oluan apalardr. Bir reklam bin kere izlersek ya da iitirsek rn zihnimizde apa oluturur. Bir reklamn ilk cmlesini duyduumuzda gerisini getiririz. Marlboro sigarasnn krmz genini, McDonalds'n altn renkli arkn grdmzde markalan hemen tanrz. "Her gn her ekilde daha iyiye gidiyorum" tr cmleleri kendimize tekrarlayarak yaptmz pozitif dnme -afirmasyon (olumlama)- almalarnda ayn sz her gn ok kez tekrarlamak nemlidir. Gnlk yaamda tekrar tekrar grdmz, iittiimiz bir ey bir sre sonra belleimize kaznr. Beynimiz gnlk yaamda uykuda olmadmz anlarda saniyede 14 ve st frekansta Beta dalgalar yayar. Sol beyin arlkl bu alglamalarn bilinli zihnimizde yerlemesi iin ok tekrar gerekir. Koku ve tat du-yularyla ilgili

apalar iin grsel ve iitsel duyular kadar tekrar gerekmez. nk koku ve tat ve dokunma duyularnn merkezi farkldr. Bir pastanede yediimiz leziz profiterol, o pastanenin nnden geerken yeniden hatrlamamz ok daha kolaydr. Oysa pastanenin adn tat balants olmadan hatrlamak tekrar gerektirir. Bir eyi yaparak renmek, sadece grerek ya da dinleyerek renmekten daha kolaydr. Daha az tekrar gerektirir. Araba kullanmay, bisiklete binmeyi renmenizi hatrlayn. Duygusal Yol Bu yolla bazen tek bir apa kalc olabilir. Duygusal younluk yaadmz anlarda be duyumuz her ey ile duygumuz arasnda balant kurar. Srekli grdmz ve reklamn iittiimiz Mc Donalds'a gitmek iin ikna olmamz belki bin kez tekrar gerektirir. Ama hayatmzn akna bir Mc Donalds nnde rastlamsak, bilinaltmz bu iki olay birbirine balar ve biz her Mc Donalds'in nnden geiimizde nedense iyi duygular hissederiz. Ya da sevgilimiz bizden ayrlmak istediini bir Mc Donalds'ta sylemi ve biz gzyalar iindeyken kalkp gitmise Mc Donalds'in altn arkn bile grdmzde kendimizi iyi hissetmeyeceimiz aktr -aradan yllar gemi bile olsa. Bilinaltnn balants, duvarlarn rengini, o anda alnan mzii, burnumuza gelen kokular vb. her eyi kapsar. Gzmz kapal bir eyi dinlediimiz durumda, rnein meditasyon yaparken, beynimiz Alfa frekansnda faaliyet gsterir. 8-13 aras frekansta faaliyet gsteren Alfa boyutunda bir eyin apa oluturmas iin 21-30 kez tekrar gerekir. Bu nedenle NLP tekniiyle hazrladm hipnomeditasyon kasetlerinin A yznn 21 gn boyunca her gn dinlenmesi gerekir. 4-7 frekans arasnda faaliyet gsteren Theta boyutu limbik sistem ya da orta beyini hedef alr ve kinestetik apalamalar iin idealdir. Sadece bir ya da iki kez tekrar gerektirir. Bunun iin zerinde altmz kiiyi derin duygusal younlua sokarak yaptmz apalamalar hzl deiim salar. Kiiyi, deitirmek istedii duyguya Theta boyutunda soktuumuzda istenilen yeni duyguyu yerine kolayca koyabiliriz. Limbik sistem ka ya da sava komutunun verildii yerdir. Bu yzden fizyolojinin deimesiyle deiimin salanabilir olmas anlalr hale gelir. nk fizyoloji kinestetiktir. Kinestetik deiim en zor ama en kalc deiimdir. ocuunuzun iki yl boyunca yatt oyuncak aysn ya da battaniyesini ondan almaya kalkn. Deiimin zorluunu anlarsnz. Ba nne eik, omuzlar kk, sesi bitkin birisini dik durmaya, ban kaldrmaya ve yksek sesle "Evet" demeye zorlayn. Yaparsa deiimin kolayln anlarsnz. Frekans 3'ten aa olan Delta boyutunda deiim iin tek apa yeter. Daha dorusu apaya gerek yoktur. nk o boyutta her ey apadr. Koma halinde, anestezi altnda ve hayatmzn ilk iki ylnda Delta boyutunda yaam alglarz. Apandisit ameliyat olmak iin hastaneye yatan bir kadna genel anestezi uygulanr. Ameliyat esnasnda doktorlardan birisi kadnn gslerinin irkinlii zerine espriler yapar. Anestezi altndaki

kadn bu esprileri Delta boyutunda "duyar". Ameliyat baaryla sona erer ama kadn bir sre sonra gs kanseri olur. Kanser ilerler ve kadn "irkin gslerinden" ameliyatla "kurtulur". Bilinalt gcn grebiliyor musunuz? Ameliyathanelerde hastann baucunda sarf edilen szlere dikkat ve zen gsterilmesi gerektiini dnyorum. Olum burun ameliyat olduunda ben de ameliyat odasna girdim. Tabii hastane ynetiminin itirazlarn doktorun gslemesiyle. O narkoz altndayken ben de stres ve akra kasetlerinin B yzn srekli aldm ve abucak bedeninin kendini toparlamas, kendisini enerjik hissetmesi, egzersiz yapmas, salkl beslenmesiyle ilgili telkinler verdim. Olum gerekten ok abuk iyileti. Ameliyattan alt gn sonra yaad yer olan Amerika'ya dnd. Nedense her gn egzersiz yapmaya ve salkl beslenmeye baladn, ksa zamanda 12 kilo verdiini telefonda rendim. ocuklar yaamlarnn ilk iki yln Delta ve Theta, 2-6 ya arasn Alfa boyutunda geirir. Mantk yani Beta alt yandan sonra balad iin ocuun ilk alt ylnda yaamla ilgili edindii izlenimler salt duygu boyutunda olur. ocuk kendisine sylenen her eyi snger gibi emer ve her grnt, her ses, her dokunu, her tat, her koku onda apa oluturur. Bunlar deitirmek semptomlar geirmekle olmaz. Yeniden programlama gerekir. 37 yandaki bir adam i yaamnda gven duyduu erkeklerin hepsinin gzlkl olduunun farkna vard. nk kendisi yanda iken len babas gzlklyd. Cenaze boyunca ve evdeki karmaa esnasnda sadece gzlkl erkeklerin kucana oturmutu. Ei de gzlklyd. ocukken kendisine srekli geri zekal ve beceriksiz olduu sylenmiti gen adamn. ocuk kendisini bakalarnn tanmlamalaryla tanr. Boazii'ni iyi dereceyle bitirmiti, hem de bursla. Ama o hala bir i bulmakta ve kar cinsle iliki kurmakta zorluk ekiyordu. Onun domasna yardmc olan doktorun elleri ylan derisi gibi pullu pulluydu. Gen kadn bir bebek kadar gzeldi ama elleri pullu pulluydu. Gitmedii doktor, kullanmad ila kalmamt. Ama elleri yznden birisiyle tokalamaktan bile kanyordu. Sevgilisinin olmas ise bu ellerle ancak bir rya olabilirdi. Tabii ki onu dourtan doktorunun ellerini Beta dalgas zihniyle hatrlamyordu. Ama hipnozla doum anna dndnde bilinalt, bilince kt. Gen kadnn elleri hafta iinde normal bir deriye kavutu. Kk kza her aladnda susturmak iin ikolata ya da eker veriliyordu. Kpei ldnde de annesi onu kucana alm ve ikolata ile teselli etmiti. Kk kz bugn fazla kilolu, her zntsnde tatlya snan bir kadn. Ayrca imanl ona bir erkei kendine ekememenin bahanesini de veriyor. nk zayfladnda da bir erkei ekeceinden emin deil. O zaman ne mazereti olacak?

Gen adam, evresindeki herkesin kar kt bir kadnla evlenmek istiyordu. Kadnn kulland parfm, bebekliinde kendisine sevgiyle bakan akrabasnn kulland parfmn aynsyd. O, bunu nereden bilebilirdi ki? O parfmn sevgi, efkat ile zdeletiini nereden bilebilirdi ki? Gen adamn kadn kavgas ieren porno filmlere saplants vard. Yabanc lkelerden bu tr porno kasetleri getirtmek iin elindekini avucundakini harcyordu. Fahieler dnda hibir kadnla ilikiye giremiyordu. Fahieler mteri kapmak (onunla birlikte olmak) iin mcadele veriyordu. Tpk o kk bir ocukken babas ldkten sonra halas ile annesinin onu kendi saflarna ekerek bytmek iin mcadele verdikleri gibi. Kadnlar onun iin mcadele etmeliydi. Duygusal anlar beynimizde deiik dalgalarla kayda geer. ki yana kadar Delta ve Theta ile, ki -alt ya aras Alfa ile, daha sonra ise Beta ve tm dierleri ile. Beyin Dalgalar Tablosu

Bizde bir alkanlk yaratan apalar tekrarla oluur. Araba kullanmak, diimizi fralamak, sigara imek, her nde ekmek yemek gibi. Alkanlklar deitirmek iin yeni yollarn tekrar gerekir. Bamllklar duygusal ieriklidir. kiyi ilk itiimizde iki tek bana bamllk kazandrmaz. Utangal yenmek, kendimizi rahat hissetmek duygusuyla farknda bile olmadan apaladmzda iki bamllk haline gelir. Artk bilinli olarak utangal yenmek ya da arkadalarla uyum salamak iin olmadn sylesek bile iki ya da herhangi bir bamllk maddesi bizde rahatlama uyandran bir haz maddesi haline gelmitir. nsanlar ya hazza ynelmek ya acdan kamak iin bamllklar gelitirir. Her bamllk, aslnda bize hizmet etmeyen, ama hizmet ettiini sandmz bir apadr. Bamllklarmz bize zarar verse de hala acdan kamamza ya da haz duymamza yardm ettiini sanrz. Bu noktada NLP'nin temel savlarndan birini hatrlayalm. Her davrann altnda olumlu bir niyet yatar. Her bamlln ardnda olumlu bir niyet yatar. Kimse kanser olmak iin sigara imez. Kendisini rahatlatt iin sigara ier. Kimse imanlamak iin yemek yemez. Yiyecek ona bir ekilde gven duygusu salad iin tknr. Kimse kendisine kt davranan bir insanla evliliini srdrmez. Evlilik ona gven, ait olma duygusu, prestij, ekonomik gvence, toplum nnde saygnlk, yalnzlk duygusunu ama yanlgs gibi "gizli" kazanlar verdii iin kii bamll srer. "Gizli"

kazanlar kiinin belki farknda bile olmad "iyi niyet"in dier addr. Elli be yanda bir kadn son on yldr ktrmd. Kadn, ailesinin tm sorumluluu stlenmesiyle yaamn srdryordu. Tuvalete bile birilerinin yardmyla gidiyordu. Son on yldr birilerinin yardm olmadan evden dar admn atmamt. Ailesi onu birok psikiyatriste gtrmt. Bakrky'de on ay sren bir fizik tedavi grmt. Ktrmlnn fiziksel bir nedeni yoktu. Ama yryemiyordu ite. Bir ekilde benim sorununu zeceime inanm olduu iin hi zamanm olmad halde randevu almay baard. Ona tekrar yrmek isteyip istemediini sordum. Yrmek istediini syledi. Ne kadar bedel demeye hazr olduunu sordum. Miktarn syledi. Bu miktarn ancak drt seansa yeteceini, bu sre iinde iyileip iyilemeyeceine inanp inanmadn sordum. nanmyorsa paras boa gidecekti. Belki baka bir yere gitmeyi seebilirdi. Neden bana gelmesi gerektii konusunda benim ikna olmam gerekiyordu. lk bulumamzda, ocukluundan beri ailenin hizmetisi olduu ortaya kt. Dier kardeler kendi hayatn yaarken o herkese hizmet etmek durumundayd. Sessiz ve iednk bir yaps vard. ocukluunda yedii dayaklar kendi deyimiyle, u uca eklendiinde Fatih kprsnn uzunluunu geiyordu. Gen kz olmu ve bir bankaya girmiti. Ald maa hemen ailesine teslim etmek, ilerinin yan sra herkesin bakmn yine stlenmek zorundayd. Bir gn ktrm oldu. Artk aile ona hizmet etmek durumundayd. Ktrm olmak bakalarna hizmet etmekten zgrlemek anlamna geliyordu. Tm bunlar iki seansta fark etti. kinci seansn sonunda bana tutunmadan yaknmzdaki parka kadar yrd. Ona, derse kendisini tutmayacam sylemitim. nc seansta trafik klarnn olmad bir kavakta kardan karya gemeyi baard. Drdnc seans iin tek bana Bakrky'den Erenky'e gelmeyi baard, hem de yamurlu ve rzgarl bir gnde -ve tek bana. On yldr yryemeyen, tuvalete bile tek bana gidemeyen bir insan. nanabiliyor musunuz? Tabii son seansa gerek kalmad. Kahve ierek ve pasta yiyerek kutladk onun baarsn. Daha sonra bir baka kente tand ve tek bana yaamaya balayarak kutlad yaam. apalama egzersizinde nemli olan niyet ile uyar arasndaki balanty kopararak yeni bir balant oluturmaktr. Bu kadn iki sene sonra yine ktrm oldu ve ailesinin bakmna muhta duruma dt. Telefonda niye yeniden ktrm olmay setiini sorduumda verdii yant ac vericiydi: "Yalnz olmaktan skldm. Daha nce benimle ilgilenenler artk arayp sormuyordu." Onunla niyet ile uyar arasnda yeni bir balant salamtk; zgr olmakla ktrm olmamak arasndaki balant. Ama tek bana olmakla zgrlk arasndaki balanty salamaya drt seans yetmemiti. Ayrca elli be yanda yalnz bir kadn olarak bu balanty

kurmay gze almaya istekli de deildi. stek olmaynca insana yardm edemezsiniz. NLP'de terapi, kiinin deneyimleriyle yaayan bir iliki kurmasn salamak anlamna gelir. LK APALAR nsan ana rahmine dt andan itibaren apalarla ekillenen bir varlktr. Hamilelik boyunca annenin yaad deneyimler, hissettii duygular, beslenme ekli bebei ekillendirir. ocuk istenip istenmeyen bir bebek olduunu bile "hisseder". Belki de doutan getirdiimiz karakterimiz, anne rahminde yaadmz deneyimlerle balantldr. Tpk kiiliimizin ekillenmesinin doumdan sonra aile ve evre etkisiyle olumas gibi. Anne rahminde yaanan her trl deneyim ocuun bilin-dnda Theta ve Delta boyutunda kayda geer. ocuk doduktan sonra da ilk iki yl bu frekanslarla alglar. Yaammzn her an tm kaytlaryla birlikte bilinaltmzda depolanr. Bilinalt ve bilind tm yaammzn kaydn ieren " boyutlu hayat DVD'si" gibidir. Tm kayt derken ana ait be duyuyla gelen alglarn, dncelerin, duygularn, hayallerin toplamn kastediyorum. rnein; siz bilinli olarak hatrlamasanz bile drdnc doum gnnzde annenizin piirdii pastann kokusu, tad, mutfan parkelerinin deseni, duvarlarn rengi, annenizin zerindeki giysi, radyoda alan Beatles arks, akan nezleli burnunuzu ekmeniz, sizin aklnzdan geen "annem beni seviyor" dncesi, salonda parlak ambalajl hediye paketinin iinde ne olduuna dair hayalleriniz ve meraknz, babanzn yannzda olmamasnn verdii buruk duygu vb. hepsi ama hepsi ann kaydna geer. Akl ve zihin birbirinden farkldr. Akl, gemi anlara ait tm kaytlar ieren bilgilerin lineer biimde sralanm "tm anlar" toplamdr. Bu alk olmadnz "akl" tanmn grsel olarak canlandralm. Akl, lineer biimde sralanm kaytlar toplam dedik. st ste konularak sralanm kasetleri dnn. Her kaset bir ana ait tm kaytlar ieriyor. Bu kasetlerde sadece grsel ve iitsel deneyimlerin deil, tat, koku, dokunmak, dnceler, duygular, imgelerle oluan duygusal deneyimlerin de kayd var. Bu kayt sistemi u anlama geliyor. Her birimizin akl gemi deneyimlerimizden oluan milyonlarca kasete sahip. Bu yzden herkesin haritas farkl. Her insann realitesi farkl. Peki hi kayda gemeyen, kaset oluturmayan anlar var m? Elbette. Total farkndalkla yaanan anlarn deneyimleri duygusal kaset oluturmaz. Gemi oluturmaz. Anlar dolu dolu tam farkndalkla yaandnda gemie ait duygusal bamllklar da olumaz. Tam farkndalkla yaanan anda gelecek korkusu ve endiesi de yoktur. Sadece ann sonsuzluu vardr. Gemie ait tam farkndalkla yaanan anlar duyusal bellek olarak zihnimizde kalr. (Duyusal bellek zihnin

bir fonksiyonudur.) Kii ancak zihin faaliyetinin olduu yerde bilincini gelitirir. Duygusal bellein yani akl kasetinin olduu yerde bilin geliemez. (Duygusal bellek akln bir fonksiyonudur.) nk insan duygusal belleinde kayda gemi "an'lar tekrar tekrar hatrlayarak ac eker. Bu yzden de gemite yaar. Zeka denilen ey, bireyin zihnini kullanma kapasitesidir. Bilin ise deney imlenmi zekadr. Gemiin kasetleriyle tka basa dolu bir akl, kendisini gemiin karanlnda yaamaya mahkum eder. Bu karanlk, cehaleti, bencillii, bamlklar dourur. Eksik yaanan anlar, tamamlanmak ister. Bu yzden srekli bizi gemie doru eker. Her ey doas gerei tamamlanmak, btnlemek, bir olmak ister. Tm dikkatimizi vermeden geirdiimiz anlar tamamlanamad iin daha sonra tamamlanmak umuduyla bellekte "kaset" olarak kayda geer. Bu kasetler yle oalr ki zamanla insann tm yaam, kasetlerle ynetilir hale gelir. Ve kii robotlasn Robot ya da mekanik insan salkl bir deerlendirme yapamaz, berrak bir gre sahip olamaz. Duygusal kasetlerin esiri insan, zgrleemez. Daima bir eylere baml olma ihtiyac duyar. yine, kiilere, politik ideolojilere, nesnelere, unvanlara, koltuklara. Bylece gven gereksinimini salayacan umar. Gerek gven bilincin gelimesiyle kazanlr. Bilinli insan duygusal deil duyarldr. Bu duyarllk zihnimizde zeka, yreimizde sevgi olarak tezahr eder. Her insan "ben" olarak dnyaya gelir. Ben, bilincin bireysellemi halidir. Ben, akl denilen duygusal kasetlerle zdeletiinde "ego" oluur. Ego bilinci tutsak klar. D dnyadan ve i dnyamzdan gelen verileri ben'e ulatrmak zere postac grevini yapmas gereken ego, an'in sorumluluunu stlenmediimiz iin bir sre sonra kendisini efendi sanmaya balar. letmesi gereken mektuplar ap okumaya ve diledii gibi yorumlamaya balar. Hizmetkar iken efendilii ele geirmitir artk. Ego'nun bize ben diye yutturmaya alt maskesi, bizi kendisine inandrmak iin gurur denilen arac kullanr. Ego gururludur, ben onurludur. Ego, ayn kasetleri tekrar tekrar alarak gvence (hakllk) ve onay peinde koar. Peki akln amac nedir? Akln tek bir amac vardr. Varln srdrmek. Akl, varln srdrmek ister. Kendisini "ben" sand iin, zdeletii her ey uruna mcadele verir. Akl Ben ile zdeletiinde "ego" oluur. Kasetler sadece duyusal belleklerden ibaret olsayd, yani her an tm farkndalk ile yaanabilseydi tam bilinlilik hali olurdu. O zaman Ben, salkl olarak kendi zgn bireyselliini ifade eder, evrensel bilince kendi yaratclnn katksn yaparak btn geniletirdi. Ego, kendisini parasyla zdeletirmise paras uruna hayatn bile tehlikeye atabilir. Ego kendisini yazdklaryla zdeletirmise bir yazar yazdklarn kurtarmak zere alevler iinde kalan binaya dalabilir. Kimisi yanan binaya altnlarn, kimisi ocuklarn, kimisi kocasn kurtarmak iin dalar. Kii kendisini kahramanlkla, vatanseverlikle zdeletirmise koa koa savaa gider. Kii kendisini bir dinle ya da ideoloji ile zdeletirmise zerine bombay sararak lme, cihada gzn krpmadan gider. Byle durumlarda ego yani akl varln srdrebilmek iin, bedenini ldrecek bir eyi yapmaktan ekinmez.

Duygusal bellekten oluan ve Ben ile zdeleen Akl yani Ego'nun tek bir amac vardr. KEND VARLIINI NE PAHASINA OLURSA OLSUN KORUMAK. Egosunu, yani gururunu korumak iin namus uruna cinayet iler, erkekliiyle zdeletiyse kendisini Rock Hudson'a benzeten arkadan bakla delik deik eder, sevgilisiyle zdeletiinde kendisini terk eden sevgiliyi "bana yar olmayan kimseye yar etmem" diyerek dan dan vurur ldrr, yzne kezzap dker, yaralar. Konumuyla, unvanyla, koltuuyla zdelemise kendisine tehdit olarak alglad her duruma ve kiiye kar saldrgan tutum sergiler. EGONUN VARLIINI KORUMA YOLU HAKLI OLMAKTAN GEER. Hakl olmak iin kasetleri tekrar tekrar alar. Akl kasetlerindeki duygusal deneyimler egonun arpk deerlendirmesiyle bak alarna, inanlara, dncelere, kararlara dnr. Kii kendi aklnn bak asn, inanlarn, dncelerini ve kararlarn tek doru olarak kabul eder. Onlara yaplan herhangi bir eletiriyi ya da karlat farkl inanc, dnceyi, karar ya da bak asn bir saldr olarak alglar. Kiiler, gruplar, partiler, ideolojiler ve lkeler arasndaki her atmada "ben haklym sen hakszsn" bak as, inanc, dncesi ve karar vardr. Nietzsche akln kendisinin hakl olduunu kantlamak ve edebilmek iin her eyi yaptn kitaplarnda anlatr. olmak peinde deil, hakl olmak peindedir. Bunun iin gze alr. ntihar, hakl olduunu tm dnyaya gsterme kontrol Akl mutlu lm bile eylemidir.

Ben mutlu olmak ister, ego hakl olmak. Ego, kendisini korumak iin kabul grmek ister, onaylanmak ister. Kendine benzeyenlerle birlikte olmak ister. Bylece bak asnda, inanlarnda, dncelerinde, kararlarnda hakl kacak seimlerde ve davranlarda bulunur. Bir fareyi labirente koyduunuzda eer daha nce peyniri nc tnelde bulmusa nce oraya gider. Bulamaynca bir iki kez daha nc tnele girer kar. Sonra dier tnellere girip karak peyniri bulmaya alr. Eninde sonunda peyniri bir tnelde bulur. nk amac peyniri bularak mutlu olmaktr. nsan ise egosunun kontrol altnda nc tnelde peynir olduunu hatrlar. Bu peynir kendisi iin sevgi, baar, salkl beden vb. gibi herhangi bir ey olabilir. Derhal nc tnele dalar. Peyniri bulamaynca tekrar girer. Peynirin orada olmas gerektiinde srarldr. O hakl olmak zorundadr.. Bir zamanlar orada bulmutu peyniri ya. Yine orada olmal. mr boyu nc tnelde koturur durur. Peyniri bulacam diye. Ayn hatalar tekrar eder durur ve her seferinde neden peyniri bulamad konusunda mazeretler retir. ou insan peynirine

kavuamadan yaamn tketir. Oysa bu dnyada istedii peynire kavuan insanlar da var. Unutmayn; bir insan bir eyi baarmsa onu siz de baarabilirsiniz. Yeterince emek, zaman yatrm yapmak ve istekli olmak kaydyla. Konunun daha iyi anlalmas iin kasetleri ema haline getirelim.

Kasetler emada grld gibi iki ayr kaset yn vardr: Yaam srdrmek iin gerekli kasetler ve yaam srdrmek iin gerekli olmayan kasetler. Yaam Srdrmek in Gerekli Kasetler Bu tr kasetler sadece duygusal bellei ierir. Yaam srdrmek iin gerekli derken kiinin gerek ya da hayali tehlikelere kar varln korumak iin gerekli olduunu sand kasetler kastediliyor. Bu kasetler kategoriye ayrlr Kategori 1 Bir Numaral Deneyim Bu deneyimler ac, darbe, yarm ya da tam bilinsizlik halini ierir. Tabii ki yaam tehdit edici olarak alglanan deneyimlerdir. Yksek seviyede ac, ksmi anestezi gibi yar bilinsizlik halleri ya da uyku ve koma gibi tam bilinsizlik durumlarnda yaanan deneyimlerde beyin Beta dalgalaryla alg yapmaz. Alglar Theta ve Delta dzeyinde olur. Bu yzden bilinaltnn derinliklerine gmlr. Faaliyetlerini orada Beta bilincinden gizli srdrr. Bir numaral deneyime bir rnek verelim. Kk Aye drt yanda. Alt yandaki aabeyi Erol ve annesi ile parkta geziniyor. Yanlarnda fino kpei irin de kuyruunu sallayarak dolayor. Birden Erol, oyun olsun diye Aye'nin elindeki oyuncak ayy kapp kayor. Aye de alayarak abisinin peinden kouyor. irin de havlayarak oyuna katlmak istiyor. Birden birka basamaktan oluan merdivenin nne gelmi olan Aye'nin bacaklar arasna dolanyor. Aye dengesini kaybederek merdivenlerden dyor. Ve dizlerini, dirseklerini, kafasn merdivenin basamaklarna arpyor.

Bu durumda bir numaral deneyim iin gereken her ey var. Ban arpt anda ac, darbe, yar bilinsizlik hali ve tabii ki yaamn tehdit edilmesi. Aye derken annesi "Aye, Aye" diye baryor, kpek havlyor. Annesi koarak kk Aye'yi kucana alyor. Aye biraz kendine gelmi alarken kzn zerine eilmi annenin gzlklerinden gne yansyor. irin suratn yalyor ve aabeyi Erol korkuyla baryor: "Ben bir ey yapmadm. Ben bir ey yapmadm." Anne Erol'a oyunca Aye'ye geri vermesini sylyor. Anne ba aryan ve midesi bulanan kk kz eve gtrp yataa yatryor. Ona en sevdii ikolatadan veriyor. Uyuyunca her eyin geeceini sylyor. Kk kz iki saat sonra uyanyor. Kendisini gayet iyi hissediyor. Yaama kald yerden devam ediyor. Bir numaral deneyimin sonu. Bir numaral deneyime birok rnek verilebilir. Araba arpmas. Aatan dmek. Bisikletle bir yere arparak dmek ve kafay vurmak. ocuun kucaktan drlmesi vb. En byk bir numaral deneyim ise, DOUM. Evet, doum. Bir cennette yayorsunuz. Gn boyu yiyecek size zahmetsizce pompalanyor. Mkemmel bir scaklk, grltden uzak, yumuack bir ortamda gel keyfim gel. O kadar rahatsnz ki kendiniz iin nefes almak zorunda bile deilsiniz. Nefes de size hazr sunuluyor. Tam her ey yolunda giderken birden zelzele balyor. Evreninizin duvarlar sizi sktrarak darack bir tnele sokuyor. Tneli bylesine dar yapan mimara kzyor ve kendisinin bu tneli hi kullanmam olduuna karar veriyorsunuz. Banz skyor, skyor, skyor. Birden beyaz nlkl bir canavar banz elleriyle ya da metal aletlerle kavryor ve kendinizi Antartika kadar souk bir ortamda buluyorsunuz. Ayn beyaz nlkl canavar, ektiiniz bunca ikence yetmiyormu gibi sizi ba aa eviriyor ve poponuza iki aplak atyor. Cierlerinize dolan havann verdii ac da abas. Yok mu beni kurtaran diye avaznz kt kadar yaygaray basyorsunuz. Ama size dokuz ay ev sahiplii yapm cad, sizi apar topar evden att yetmezmi gibi bir de inleyip duruyor. Gbek deliinizden uzanan kordonu da birisi kestiinde geriye dnme umudunuz tmyle yok oluyor. Artk kendi banza nefes almak gibi yorucu iler yapmak zorundasnz. Siz bir adet memeyle teselli bulurum belki diye dnrken bir baka beyaz nlkl sizi sarp sarmalayp, sizin gibi birok kurbann bulunduu bir odaya gtryor. Bir kutu iinde yalnz banza kalyorsunuz. Avaznz kt kadar baryorsunuz ama odadaki dier kurbanlarn alamalar sizi bastryor. Tm bunlarn bir d olduu, uyandnzda yine kendinizi annenizin iinde rahat ortamda bulacanz hayaliyle aresizce uykuya dalyorsunuz.

Bundan daha ala bir numaral deneyim olur mu? Ac var, darbe var, grece bir bilinsizlik hali var ve kesinlikle yaamnza tehdit var. Hepimiz hayata bir numaral deneyimle balyoruz. Suda doum gibi ortamlarda ve bebein doar domaz gbei kesilmeden annenin kucana verildii durumlarda bu deneyim ok daha hafif ve barl olarak yaanyor. leri yalarda yaadmz birok sorunun kkeni doum deneyimiyle balantl oluyor. Kii doum anna geri dndrlerek sorunu kaynandan zmek de mmkn oluyor. Yllarca panik atak tedavisi grm ve panik atan geiremedii gibi Xanax bamls olmu bir gen adam Almanya'dan gelerek "Kendin Olmak" eitimine katlmt. Uaa binmesi mmkn olmad iin ilalarla kendini uyuturarak otuz saatlik bir yolculuktan sonra stanbul'a ulamt. Eitim srasnda doum anma dnen gen adam, istenmeyen bebek olduunu "hatrlad". Bir trl domak istemiyordu. Daha sonra annesinden rendii zere gerekten ok zor bir doumla dnyaya gelmiti. Panik ata doum anna dayanyordu. Ve yirmi dokuz yana geldiinde yaad bir olay panik ata ortaya karm daha dorusu tetiklemiti. Bu sorun yaamm fel eder boyuta gelmiti. Gen adam nce asansre, sonra dolmua bindi. Yllardr nnden bile gemedii sinemaya gidebildii iin ok mutluydu. Eitimin son gn de elinde uak biletini sallayarak salona girdi. Hepimiz sevinle ona sarldk. Kategori 2 iki Numaral Deneyim ki numaral deneyimde kasetin olumas iin ok edici bir kayp ve bu kayba elik eden gl bir olumsuz duygu olmas gerekir. rnein; tm lmler bir ocuk iin beklenmedik ve ok edicidir. Bu kaybn bir numaral deneyimle herhangi bir balants olduunda iki numaral deneyim oluur. imdi birinci rneimize dnelim: Kk Aye yedi yana geldi ve okula gidiyor. Her sabah olduu gibi bu sabah da irin onu yolcu ediyor. Aye caddenin karsna getiinde korkun bir fren sesiyle irkilerek geriye bakyor. irin'in n tekerleklerin nnde boylu boyunca yattn gryor. ofr arabadan inerek irin'i kenara ekiyor. Kk Aye gzyalarna boulmu bir ekilde kpeinin zerine kapanyor. Kpein bedeninin yannda p tenekesinden den bir para salatalk duruyor. imdi burada Aye iin yaamn tehdit edici bir durum ya da darbe yok. Ama ok edici ac bir kayp var. zellikle irin, onun yaad bir numaral deneyiminin bir paras olarak yzn yalamt. Aye'nin kasetinde kpein, onun yaamn srdrmesiyle balants vard.

Aye hkra hkra alarken annesi koarak geliyor ve kk kz kucana alarak eve gtryor. Ona yine biraz ikolata vererek yatana yatryor. Kk kz bir sre aladktan sonra uykuya dalyor, iki numaral deneyimin sonu. Kategori 3 Numaral Deneyim numaral deneyim akln bir ya da iki numaral deneyimle balant kurduu herhangi bir ey olabilir. Egonun "mant" kendine zgdr. Ego mantna gre A eittir B, B eittir C, C eittir D, D eittir E diye gider. Ego mant, tepkiyi tetikleyen uyarc olarak bir ya da iki numaral deneyimle balantl olan her eyi Tehdit olarak alglayabilir. Aye'nin bir numaral deneyimindeki elementlerden herhangi biri Aye'nin tepkilerini tetikleyebilir. Aye imdi yirmi bir yanda alml bir gen kz oldu. Sevgilisi Murat'la gneli bir yaz gnnde piknie gidiyorlar. Murat gne gzl takyor. Aye imenlere uzanp gkyzne bakarken Murat yavaa eiliyor ve Aye'yi pmeye alyor. Aye ban aniden evirdiinde Murat'n dudaklar Aye'nin yanan slatyor. Uzandnda srtna denk gelen bir ta Ayenin cann yakyor ve suratn buruturmasna neden oluyor. Murat toparlanarak, "Ben bir ey yapmadm. Bir ey yapmadm" diyor. O anda Murat'n gzlklerinden yansyan k Aye'nin gzn alyor. Gne gzl, "Ben bir ey yapmadm" diyen erkek sesi, slak yanak (irin kk kzn yanan yalamt)... Birden Aye'nin ba armaya, midesi bulanmaya balyor. Eve gitmek istediini sylyor. Egonun kendine zg mant var demitik. Ayn olayda Aye'nin ba armayabilir ama can birdenbire ikolata yemek isteyebilirdi. Ya da iinden alamak gelebilirdi. Aye ayrca her nedense salatalktan da nefret ediyor. Kokusu midesini bulandryor. Bylesine tepki gstermesine de bir anlam veremiyor. ok istemesine ramen imdiye kadar girdii her ehliyet snavnda da baarsz oluyor. abuk renen zeki bir kz olmasna ramen, ehliyet konusundaki baarszl onda kompleks yaratyor. Aye'nin egosu, kpek eittir lm eittir salatalk eittir araba eittir src gibi bir mantk yrtyor. Ama O tm bunlardan habersiz ehliyet snavn geemedii iin kendisine ok kzyor. Tm sorunlarmz aslnda bir numaral deneyimlerimizle balantl bazlar iki numaral deneyimler araclyla da olsa. Herhangi bir numaral deneyimin kasetine ulaldnda onu yeniden yaayarak ama bu kez tamamlayarak yok etmek mmkn. Bu deneyimle balantl tm iki ve numaral deneyim kasetleri de kendiliinden yok olur. dn verilip geri alnmayan kaset gibi. Kasetin boluu bilinle dolar. Bilince kan her deneyim etkisini yitirir. Kasetler gcn bilinaltnn karanlndan alr. Panik ata geen gen adam duygularn, karnnn iinden sanki kocaman bir ur alnm ve urun yaratt boluu yaam sevincinin doldurmas olarak tanmlyordu.

Deneyimin yerini mantk, inanmak, mit etmek, kyaslamak gibi kavramlar tutamaz. Mantk akln rndr. Her akl kendi mantn yrtr. Ve daima hakldr. Yapamam diyorsanz da haklsnz. Yapabilirim diyorsanz da haklsnz. Halkmz arasnda "Akl pazara karmlar. Herkes kendi akln beenmi" diye bir sz vardr. Akl hakl kmak iin uygun bir mant yrtmede ustadr. Kendisine yalan syler, zdeleir, hayalleri gerekle kartrr ve buna da gerekmi gibi inanr. nce sonucu yaar, sonra sonuca uygun bir savunma mant yrtr. Bu nedenle her davrann altnda olumlu bir niyet yatar. Sevdiim bir Temel fkrasn paylaaym sizinle. Temel stanbul'a bir akrabasn ziyarete gelmi. Akrabas entel biri olmu ve evinde boydan boya ktphanesi varm. Temel kitaplara hayretle bakarken bir kitab raftan ekmi. Kitabn balnda "Mantk" yazl. Mantk nedir diye sormu Temel. Akrabas anlatmaya alm. Odadaki akvaryumu gstererek: "Bu akvaryumda ne gryorsun?" Temel yant vermi, "Su, kum, balklar, midye kabuklar." "Peki bunlar sana neyi artryor?" Temel yznde kocaman bir glmseme ile, "Plajda dolaan bikinili gzel kzlar" demi. Akraba anlatabildiinden memnun, "te bu mantktr" demi. Temel kitab kolunun altna alp memleketine dnm, Evin kapsnda yeenine rastlam. Yeen kitabn konusunu sorduunda "Mantk" demi temel gururla. "E, mantk nedir?" diye sormu yeen. Temel izah edeceinden emin bir ekilde "Sen akvaryum sever misin?" diye sormu yeenine. "Hayr, sevmem" demi yeen. Temel hmla barm, "Ula, sen ibne mi-sun?". te mantk. Uzakdou felsefeleri "Akln kaybet, Kendini bul" mesajn asrlardr veriyor. Mantkl olmak saduyulu olmakla kartrlr. Saduyu ad zerinde beynin yaratc, btnsel, sezgisel sa beyin lobunun faaliyeti. Yaam Srdrmek in Gerekli Olmayan Kasetler Yaam srdrmek iin gerekli olmayan kasetler derken kiinin biyolojik varoluuna ynelik gerek ya da hayali tehdit oluturmayan ve yaam srdrmekle balantl olmayan kasetleri kastediyoruz. Bu kasetler hem duyusal kasetlerden hem de an'a ait -imdi ve buradadeneyim kasetlerinden oluuyor. Sayfa 164'teki emann sandaki kaset grubundaki kaytlar sayesinde evimizin yolunu buluruz. u ya da bu markay tercih ederiz. Dil reniriz. Malezya'nn hangi ktada olduunu biliriz. Telefon numarasn hatrmzda tutarz. Tekrara dayal rendiklerimiz de burada kaytldr. Hayal gc, artistik yaratclk, orijinal dnce, problem zm burada olur. Hem Beta frekanslaryla aldmz bilgiler, hem de Alfa, Theta ve Delta frekans boyutunda beynin deifre ettii bilgiler bizde sezgi, orijinal dnce, yaratclk olarak tezahr

eder. Bunlarn hepsi zihin faaliyetidir -zihnin deiik frekanslarndaki faaliyeti. Deney imlenerek silinen bir, iki, numaral kasetlerin boluunu da zihin doldurur. zetle; Beyin hibir ey yaratmaz. Beyin sadece gelen frekanslar alglayan deifre eden bir istasyondur. Yaratc olan zihindir. Zihnin yarattklar ile bilin geniler. Akl ise apalar deposudur. Akl Ben'le zdeletiinde ego oluur. Ego akln efendilii makamna yerleir. Akln zekasna mantk denir. Mantn amac hakl olmaktr. Ben'in zekasna bilin denir. Bilincin amac mutlu olmaktr. Bilinli apalama Olumsuz duygularla zdeleen dnce ve davranlarn olumsuz apalar nasl yarattn biliyoruz. Bizde var olan bu mekanizmay lehimize kullanabiliriz, bu mmkn, hem de kolay. Yaamda her ey zaten bizi apalayp duruyor. Bunu bilinli olarak yapmak ve sonucunu hemen grmek de ayr bir keyif. htiyacmz olan her kaynaa sahibiz. htiyacmz olan gven, sevgi, deerli hissetme, yeterlilik duygusu, zgven, sabr, coku, kendini adama, baarl olmak vb... her ey ama her ey bizde var. Sorunumuz bu kaynaklar ihtiyacmz olduunda nasl iimizden ekip karacamz bilmemekte yatyor. te apalama bunu salayan bir yntem. Diyelim ki iyerinde belirli bir insana kar kzgnlnz kontrol edemiyorsunuz. Ama o kii ne sylerse sylesin sakinliinizi korumann size byk yarar salayacan biliyorsunuz. Burada yaplmas gereken ey hayatnzda sakin olabildiiniz bir durumu tespit etmek. Oradaki sakinliinizi alp, ihtiyacnz olan alana tamak. apalamaya bir yama ii de diyebiliriz. htiyacmz olan paray bir kumatan kesip dier kumaa dikmek gibi. Kendimizi ya da bakasn apalamada en nemli ey apalama yapma zamann doru tespit edebilmektir. En uygun zaman duygularn en youn yaand zamandr. nk Beta frekans dnda oluan tm apalar duygu balantldr. Etkinliin derecesi duygularn younluuyla ilikilidir. Bir duyguya ne kadar youn girersek apalama o kadar gl, ihtiyacmz olan zamanda apay tetiklemek de o kadar kolay olur. Duyguya youn girdiimizi nasl anlarz? Diyelim ki sevdiimiz bir arkadamzn yannda sakiniz. Gzlerimizi kapayp arkadamzla birlikteyken sakin olduumuz bir sahneyi zihnimizde canlandrdmzda eer resmin iindeysek, sahneyi kendi gzlerimizle gryor, kulaklarmzla iitiyor ve iimizde sakinlik hissediyorsak katlmc konumundayz demektir. Yani duygular, sanki olay imdi geiyormu gibi yayoruz demektir.

Siz arkadanzla birlikteyken kendi yznz, bedeninizin btnn grebilir misiniz? Hayr. Ellerinizi, ayaklarnz grebilirsiniz ama yznz deil. (Ayna olmadn farz ediyoruz.) te bu, katlmc pozisyonda olmaktr. zleyici konumunda ise arkadamzla birlikte olduumuz an videodan seyreden biri gibi oluruz. Kendimizi btnyle grrz. Grdklerimiz belki houmuza gider, anlar canlandrr ama o anda hissettiklerimizi hissedemeyiz. Sadece videoyu keyifle (belki de keyifsiz) izleriz. Bakalarnn youn duyguya girdiini nasl anlarz? Kalibre ederek. apalamann birinci koulu youn duygulara girmek, ikincisi apay doru yere atmaktr. Kinestetik apalamada bedenin srekli kullanlan bir yerini (rnein avcumuzu) apalamak uygun olmaz. apalama bilinli olarak belirli bir deneyimi yaratmak iin bir uyaryla balant kurmaktr. Sk sk tokalamak zorunda olduumuzu dnrsek, avcumuz bu yzden uygun deildir. Ereksiyon salamak iin avcunuza apa yaptnz varsayalm. Her el sknzda ne duruma deceinizi dnebiliyor musunuz? Ayn sonuca ulamak iin iitsel olarak popler bir arky apaladnz dnn. Ya da grsel apalama iin krmz k sinyalini setiinizi? Uyarc kolayca tekrarlanabilen bir ey olmaldr. Amuda kalkmak da bir apalama olabilir ama her yerde her zaman uygun mudur? Tek bana bir kanal kullandnzda kinestetik apa en etkilidir. nk duygularla balants en gl olan kinestetik apadr. Bedenin kendine zg bir bellei var. Ama mmknse her kanalda apa yapmak en etkilidir. rnein; depremi yaam ve ar deprem korkusuna yakalanm olan bir kii, bir daha deprem olursa soukkanl davranabilmek istiyordu. Austos depreminde ok panik yaamt, hala deprem korkusu iinde kvranyordu. Geceleri uykusuzluk ekiyor srekli endie iinde yayordu. Ona gzlerini kapatp sakin olduu bir an hatrlamasn syledim. Balk tuttuu bir an dnd. Yz pembe bir renk ald, yz kaslar gevedi, dudaklar yukarya doru kvrld, nefesi yavalad ve derinleti. Duygusal boyutta younlua girdiinde kinestetik olarak alyansyla oynadm. itsel olarak ona lay lay lom dedim. Grsel olarak yzne bakmasn syledim. Tabii gzleri kapal olduu iin yze bakmay zihinsel gzyle yapt. Sonra depremdeki korku ann tekrar yaattm. Panik halinin en yksek olduu noktada yz kaslar gerildi, beti benzi att, dudaklar gerildi, sk ve yzeysel nefesler almaya balad. te o anda elinin belirli bir noktasna dokundum. Son basamakta ise onu ileride olabilecek bir deprem anna gtrdm. Bu kez sadece yzyle oynadm -Lay lay lom demeden, yz zihin gzyle grmeden.

Seans bittikten sonra inanmaz bir tavrla artk deprem korkusundan kurtulup kurtulmadn sordu. Kurtulduunu syledim. Kasm depreminden sonra bir baka eitim iin gelmiti. Heyecanla Kasm depremindeki deneyimlerini paylayordu. Deprem srasnda sakince koltuundan kalktn, yzyle oynadn, kulaklarnda lay lay lom diyen sesimi iittiini ve yzne baktn syledi. Pencereye gidip darya baktn ve daha sonra dnp koltuuna oturduunu ve hi korku yaamadn anlatt. NLP'nin etkili olmas iin inanmanz gerekmiyor. apa in Drt Anahtar 1. Duygu younluu 2. Zamanlama (doruk deneyim an) 3. Uyarcnn zgnl 4. Uyarcnn tekrara uygun olmas Gizli apalama Bu yol, youn duygular iinde olan birisini ona syleyerek ya da sylemeyerek apalama yoludur. Karnzdaki kiinin byle bir beklentisi olmad iin ok da kolay ve etkilidir. Bunu arkadalarma ve ocuklarma yapmaktan holanrm. Sevdiiniz birinin ok olumlu duygular yaad bir anda onun belirli bir yerine dokunarak, ona her zaman takabilecei ya da grebilecei bir armaan vererek bunu gerekletirebilirsiniz. rnein; bir arkadam kendini ok baarl hissettii ve baarsn cvl cvl bir sesle yerinde duramayarak benimle paylat bir anda hemen boynumdaki kolyeyi kardm, onun boynuna taktm. Kolyenin ucunu avucuna smsk almasn syledim. Baary tpk bu kolyeyi tuttuun gibi avucunda salkla tut, dedim. Onu kucaklarken ensesini ovdum. Bak, deerli kolyemi sana verdim. Her zaman takman isterim, demeyi de ihmal etmedim. Bunu iki sene nce yapmtm. Daha nceleri sk sk souk algnl geiren arkadam nedense iki senedir sadece bir kez souk algnl geirdi... Onu azck neesiz grsem hemen sarlp ensesini ovuveriyorum. Birden canlanyor. Kolyesini de sk sk boynunda gryorum. Onunla farknda olmadan oynayp duruyor. Arkadamn romantik ilikisi bile bozulma noktasndan ok iyiye gidiyor. nk kendisini imdi daha deerli buluyor ve karsndakine kendine verdii deer kadar deer veriyor. Eee, deerli kolyem, deerli bir insana laykt. (Maddi deeri yksek deildi ama ben o kolyeyi seviyordum.) Bu rnekte kanall bir apalama yapld. Sevdiklerinizi telefonda da apalayabilirsiniz. Sizinle mutlu bir an paylaan arkadanza syleyeceiniz belirgin bir sz, onda iitsel bir apalama yapar. O sz, ihtiyac olduu bir zamanda kullandnzda yarataca duygu deiimini gzleyin. Telefonda nefes nefese bedava iki haftalk tatil kazand mjdesini benimle paylaan arkadama, "Eee, sen tr neredeyse yok olan kelaynak kadar deerlisin. Bunu hak etmitin. Kelaynam benim" dedim. imdi ona ne zaman, kelaynam benim, diye hitap etsem harika bir havaya giriyor. Eimle aramzda da kullandmz belirli bir sz vardr.

Aramz limoni olduunda birimizden birimiz inad krp bu sz sylediinde gevememek ne mmkn. Daha o anda tm kzgnlmn getiini hissediyorum ve yreim ona duyduum sevgiyle doluyor. Onda da ayn deiimleri annda gzlyorum. Sevgilinizle ya da einizle limoni durumlar yaadnzda size nemli bir ikaz: Ona kendinizi affettirmek iin sakn sakn kalc bir armaan vermeyin. nk o armaan ona srekli aranzdaki problemi artracaktr. iek, ikolata vb. geicilii olan armaanlar verin. Nasl olsa ikolata yenip bitecek, iek birka gn iinde solup atlacaktr. Ama mutlu bir annzda ona, kalc bir armaan, mesela saksda bir iek verebilirsiniz. iek yetitirmek, tpk sevgi gibi emek ve bakm ister. Bydn gelitiini grmek ilikiniz iin ne gzel bir semboldr. Bitmi ilikiniz sizde olumsuz anlar brakmsa o ilikiye ait sembolleri derhal evinizden atn. Sk sk yeniden okuma ihtiyac duyduum kitaplardan biri de Karen Kingston'un, Yaamnzda Feng Shui (tesi Yaynclk) adl kitabdr. Yazarn apalama konusunda hepimize retecei ok ey var. Her satr pratik yaama ynelik bu kitapta verdii bir rnei sizinle paylamak istiyorum. "Evinizde kt eyler artran eyalar varsa size daha ne kadar sre hizmet edeceklerinin hibir nemi yoktur; alannzda ve ruhunuzda dkntye neden olurlar. Onlardan hemen kurtulun. "Yllar ncesi, tepesi attnda saa sola tekmeler savuran bir erkek arkadam olmutu. Bir gn portatif teybim bundan nasibini ald. liki fazla srmedi ama teybi sakladm. Ne zaman kullansam, zerindeki izi gryor, bu izi brakan olay hatrlyordum. Ama yine de kullanmaya devam ediyordum, nk gayet gzel alyordu. Bu, bir yl akn bir sre bylece devam etti. "Derken gnlerden bir gn teybe bakp, durmadan ayn eyi hatrlamak istemediime karar verdim. Bunun simgesel olarak zihnimde erkeklerin davranlarnn yaratt d krkln artrdnn bilincine varmtm. Hemen gidip yeni bir teyp aldm, eskisini de ihtiyac olan bir kz arkadama verdim. ok mutlu oldu. stnde kk bir para plastiin neden kalktn bilmiyordu, umurunda da deildi zaten. Byle belli belirsiz kusuru olan bir teyp, hi olmamasndan ok daha iyiydi kukusuz. "Bana gelince, benim iin tad olumsuz arm onu her grmde enerjimi dryordu. Kurtulmak iimi rahatlatt." Cinsel yaamda da apalama kullanlabilir. Kimi erkek iin einin cinsel davet olarak kulland bir parfm, giydii bir gecelik, bir gz krp, belirli bir deyim, kulland beden dili aka davet anlamna gelir. apalar bazen ok eskiye de dayanr. Psikolojik cinsel bozukluklarn her birinde ou kez bilinaltnda gizlenen bir apa vardr.

apalar ylesine gl ki. Daha nce bahsi geen gen adamn ilk koklamada arpld ve bir hafta iinde evlendii einin parfmnn ona bebekliinde sevgiyle bakan akrabasnn parfmyle ayn olduunu kefettiinde yaad aknl dnebiliyor musunuz? apalama doal bir sre. Farknda olsak da olmasak da zihnimiz her an bir eyle bir eyin balantsn kuruyor. Bu doal sreci bilinli bir ekilde kullandmzda yaammzda ok eyi deitirebiliriz. ansmz kendimizin yaratabilmesi hi de mucize deil. Olumsuz armlar yapan eyleri hayatnzdan karrsanz, Karen Kingston'un deyimiyle, "alan temizlerseniz", yaamnzda mucizevi deiikliklere tank olursunuz. Evimde gemie ait bende olumsuz armlar yaratan fotoraflara yer yoktur. "Ben zaten her acnn tiryakisi olmuum" ya da "dertleri zevk edindim bende nee ne arar" gibi arklar alnmaz. "Erdi bahar sard yine nee cihan" arksn sylerseniz size cokuyla itirak edebilirim. Srekli arabesk tr mzik dinleyen neeli, canl, hayat dolu bir insana hi rastladnz m? Hayatta mutlu olmak kolay. Hayat zorlatran olumsuz bak amzdr. Mutluluk i dnyamzla d dnyamz arasnda uyum kurabilmektir. BLNALTINIZIN SNEMALARI Alt Sistemler Farkndal nsanlar ya acdan kamak ya hazza ynelmek ister demitik. ki halde de amacmz bir ihtiyac karlama abasdr. ki halde de bizi motive eden ey katmz ya da yneldiimiz eyin yaratt duygudur. Yaamda her eyi, hissetmeyi istediimiz duygular iin yaparz. Peinden kotuumuz baar, unvan, para, ak vb... her ne ise, sonucunda bizde yaratmasn umduumuz duyguyu hissedebilmek iin bunca ura veririz. htiyacmz olan eyleri bir ekilde elde ederiz. Ama tm isteklerimizi gerekletiremeyiz. nk ihtiyalar ve istekler zihnimizde farkl ekilde kaytldr. steklerimiz kategorisindeki bir eyi ihtiyalarmz dosyasna aldmzda (kayda geirdiimizde) o eyi kesinlikle gerekletiririz. Burada "ihtiya" szcn "olmazsa olmaz" anlamnda kullanyorum, "bir eye muhta olmak" anlamnda deil. Sevdiimiz ve sevmediimiz, istediimiz ve istemediimiz eyler de zihnimizde farkl kategorilerde depolanr. Bu farkllk siyah beyaz ile renkli film arasndaki fark gibidir. Korku filminde kullanlan mzikle, mutlu, romantik bir filmde kullanlan mzik arasndaki fark gibidir. Cilde batan kaln yn bir kazak ile, Merinos ynyle rlm cildi okayan yumuack kazak arasndaki fark gibidir. Kf ve rk kokusuyla, taze soyulmu mandalina, portakal kokusu arasndaki fark gibidir. Sirke imekle, kaliteli bir arap imek arasndaki fark gibidir.

Her eyi be duyuyla alglarz. Bu alglarmza olumlu ya da olumsuz anlamlar ykleyerek zihnimizde depolarz. Siz salatalktan holanyorsanz, zihninizdeki salatalk sulu, canl, yeil renkli, tr tr taze, serin, lezzetli bir besin olarak kaydedilmitir. Salatal zevkle tuzlayp yersiniz. Bilinalt kasetlerinin oluumunda yksn anlattmz kk Aye'nin zihninde ise salatalk, koyu kirli gri renkli, kuru, ezik ve kaygan, lmn yannda duran, pis kokulu bir p parasdr -bunu bilinli olarak bilmese de. Aye'nin salatalk yemesi mmkn m? Bir markette, fiyat ayn iki rnden, renkli parlak ambalajl olana m eliniz gider, sade siyah beyaz iddiasz ambalajl olana m? Yantn biliyorsunuz. Reklamc ve pazarlamaclar da yantnz biliyor. rn, yemei, giysiyi, fikirleri nasl sunduunuz nemliyse, istediimiz ya da ihtiyacmz olan eyleri cazip hale sokarak kendimize sunmamz da o kadar nemlidir. Beynimiz anlar, deneyimleri nasl depoluyor? Duyularmz araclyla gelen verileri paralara ayrarak tabii. Bunun bizim iin nemli bir yarar var. stemediimiz paray deitirebilme, farkl bir ekilde monte edebilme olana sunuyor bize. Bir makine paralardan olumak yerine yekpare ina edilse, arza yaptnda onu toptan pe atmamz gerekirdi. Oysa paralardan olutuu iin bozulan paray yenisiyle deitirerek makineyi alr hale getirebiliriz. te zihnimiz de deneyimlerimizi bunun gibi kodlayarak depolar. Duyularmz detaylandrarak kayda geirir. Bu detaylardan herhangi birini deitirdiimizde, bizde yaratt duygu da tamamyla deiir. Grsel, iitsel ve kinestetik kanallarmza temsil sistemleri, bu sistemlerin detaylarna da alt sistemler diyoruz. te bu alt sistemlerde yapacamz deiiklikler, deneyimimizi de deitirecektir. Diyelim ki sigaray brakmak istediinizi sylyorsunuz. Brakabilecek misiniz? nce sigarayla ilgili deneyimi zihninize nasl depoladnza bakalm. Gzlerinizi kapayn ve sigara itiiniz bir an dnn. Zihninizdeki imgenin grsel alt sistemlerinin nasl olduunu tespit edelim. ereveli mi, panoramik mi? Size uzak m, yakn m? Siyah-beyaz m, renkli mi? Hareketsiz mi, hareketli mi? ki boyutlu mu, boyutlu mu? Solgun mu, parlak m? Bulank m, net mi? Lo mu, aydnlk m? Bir posta pulu byklnde mi, ekran tmyle kaplyor mu? Kendinizi izleyen seyirci misiniz, ekrann iinde katlmc msnz?

Grdnz gibi grsel alt sistemler detaylara dikkat etmemizi salyor. Sizce hangisi daha ekicidir? Sizden uzak, karanlk, siyah-beyaz, bulank, ereveli, hareketsiz bir manzara m? Size yakn, renkli, hareketli, boyutlu, parlak, aydnlk, net, panoramik bir manzara m? Zihninizdeki imge ekici alt sistemlerle temsil edildii srece sigara size ekici gelir. Kendinizi seyirci gibi deil, katlmc olarak konumlandrrsnz. nk size ekici gelen, haz veren bir eyi bizzat deneyimlemek istersiniz. Sigaray brakm ve yeniden ime arzusu duymayan bir kiiye zihninde sigara itii gnlere ait bir an canlandrmasn sylediimizde zihninde uzak, karanlk, siyah-beyaz, fotoraf gibi hareketsiz, soluk bir resim canlanacaktr. Kendisi tabii ki resmin dnda bir seyirci olacaktr. zleyici/katlmc olma konumu ok nemlidir. zleyici olduumuz konumda olayla balantmz yoktur. Katlmc konumunda ise deneyimin taa iindeyizdir. Deneyimle ilgili duygularla youn balant halinde yaarz. Olumsuz duygular deitirmek iin nce izleyici konuma gemek nemlidir. Duygularn iindeyken, yani katlmc iken kendinizi yiyip bitirir, kzgnlktan fokur fokur kaynarsnz. Duygularnz sizi kontrol ettii iin yapc bir adm atamazsnz. Salkl dnmeniz mmkn olmaz. Duygularn dna kp izleyici olarak kendinizi gzlemlediinizde, durumu daha salkl deerlendirme gcne sahip olursunuz. Olumlu duygularda ise duygularn iine girmek, katlmc olarak birinci elden bu duygular yaamak enerjinizi artrr. Deneyimlerle ilgili alt sistem balantlarn zihin kendi kendine kurar. Ama biz onlar bilinli bir ekilde deitirme gcne sahibiz. Bamllklarmzdan zgrlemenin ve istemediimiz davranlar deitirmenin yolu alt sistemleri deitirmekten geer. Zihnimizdeki resmi ekici olmaktan karp itici bir hale getirdiimizde zaten o maddeye ilgi duymayz, o davran deitiririz. Bir deiimi salamak iin ey nemlidir: 1. Gerekten istemek 2. Grsel, iitsel, kinestetik alt sistemleri deitirmek 3. zleyici/katlmc konumunu belirlemek. itsel Alt Sistemler Ses says (kimin, kimlerin sesleri; mzik var m, grlt var m?) Geldii yer (uzak, yakn, nnzden, arkanzdan, yannzdan?) Stereo mu, mono mu? Tempo (hzl m yava m?) Net/uultulu

Volm (alak m yksek mi?) Ritmik mi, dzensiz mi? Srekli mi, kesik kesik mi? nce mi, kaln m? Hepimizin yaamnda beynimizin iindeki bir sesin bizi rahat brakmad anlar olmutur. Vr vr konuur durur bu ses. Yarglayc bir ebeveyn sesi gibi bize durmadan yle ya da byle yapmamz/yapmamamz gerektiini syler. Bazen bamz artacak kadar yksek olur bu ses. Bu sesin beyninizin hangi tarafndan geldiini tespit edin. Onu banzn dna karn. Sesini radyonun sesini ksar gibi ksn. stediiniz kadar ksn. Sadece iki alt sistemi deitirmek bile zihinsel salnza nemli lde katkda bulunacaktr. Kafasndaki annesinin drdrndan ikayet ederken bu egzersizi yapan bir kadn ba arsnn bir anda getiini sylerken ok mutluydu. Bir firmada st dzey yneticilik yapan bir kiinin en byk korkularndan biri kalabalk izleyici nnde konuma yapmakt. Kendisine reddedemeyecei bir kii tarafndan yaplan konumac olma teklifine "hayr" diyememiti. Ama konuma gn yaklatnda ecel terleri dkmeye balamt. Uyku dzeni bile bozulmu, kendisini hasta edip yataa dmesine az kalmt. Hasta olup gidememeyi de gururuna yediremiyordu. Ayrca bu korkusunu amak da istiyordu. Bu yzden ne ok frsatlar karmt i yaamnda. NLP eitimi almt ama rendiklerini kullanamayacak kadar gergindi. Konuma yapaca gn hayalinde canlandrmasn istedim. Grsel alt sistemleri karanlk bir tabloyu iziyordu. Burada rnek olmas asndan iitsel alt sistemlerinin zerinde durmak istiyorum. Ses says oktu. nsanlarn sesi, otelde alan fon mzii, ayak sesleri, grlt, kendi kalbinin gm gm atan sesi, "sen bu ii beceremeyeceksin" diyen isel sesi. Ses ve grlt nden, i sesi sa kulann dorultusundan geliyordu. Net olarak anlayamad sesler uultulu, hzl bir tempodayd. Dzensiz, kesik kesik ve yksekti. Kendi sesini clz ve ince olarak tanmlyordu. Bylesine bir ses karmaas iinde olmak, hayalde bile kiiyi germeye yeter. Bedeni de stres tepkisini aka veriyordu. Gzlerini amasn syledim. Yeni bir duyguya sokmadan nce kiiyi eski duygudan karmak gerekir. Sislendirme dediimiz duygu balantsn kesme ilemi konuyla hi ilgisi olmayan sama sapan bir soru sormakla yaplabilir. "Akama ne yemeyi planlyorsun?" gibi. Bu kez, sevdii bir dostuyla derin sohbet iinde olduu, kendisini konukan, hosohbet, esprili, iten, canl, enerjik, neeli hissettii bir an dnmesini istedim. nce bir yurtd seyahatinde arkadalaryla iip elendikleri bir akam aklna geldi.

O akam belki hosohbetti ama konuma yapmadan nce bir ie viskiyi yuvarlamasn istemediim iin baka bir an yakalamasn istedim. kisiz bir hosohbet an. niversite yllarnda en yakn arkadayla ktklar bir tatilde yapt bir sohbet aklna geldi. Gelecekten beklentilerini, hayallerini cokuyla, heyecanla, kahkahalarla paylatklar bir akamd. Bu an uygundu. Gzlerini kapad. Grsel alt sistemler hala capcanlyd. Yine o sohbet annn zevkini yaadn grebiliyordum. Sra iitsel alt sistemlere geldiinde ses says birka taneydi. Kendi sesi, arkadann sesi, rzgarn sesi ve kularn sesi, kaldklar otelin bahesinden gelen mzik sesi. Hatta bitiik odada du alan kiinin su sesini bile hatrlad. Sesler nden geliyordu. Sadece du sesi arkada kalyordu. Kendi sesi ve arkadann sesi kulandayd. Tempo hzl, net, ritmik ve dzenliydi. Kendi sesi tok, ritmik ve canlyd. En uygun olduunu hissettiim anda sa kulak memesine dokundum. Glerek gzlerini at. apalandn biliyordu. Alt sistemlere ne kadar detayl girerseniz o kadar etkili olur. Artk konuma yapaca anda kullanaca kaynaklar hazrd. Herkes kendisi iin gereken kaynaa sahiptir. Sislendirme iin bir iki cmle geyik muhabbeti yaptktan sonra hayalinde konuma yapaca gn yaamaya hazrd. Gzlerini kapamasn ve sa kulak memesini tutarak konuma yapaca an yeniden yaamasn syledim. Grsel alt sistemlerle resmi parlaklatrd, panoramik, hareketli, boyutlu ve aydnlk yapt. Film iki kann arasndaki noktada zihninde oynuyordu. itsel alt sistemleri tek tek deitirdik. Artk kalabalktan kan ses ona ritmik geliyordu. Tempo hzlyd. Kalbi sakin sakin atyordu. indeki ses, bugne kadar ne ok eyi baardn hatrla, bunu da baaracaksn hem de keyifle, diyordu. Sesi tok ve canl kyordu. Ald alklarn volm ise ok yksekti. Daha sonra kinestetik alt sistemleri de kendisine kaynak olacak biimde deitirdik. Enerjinin tm bedeninde dolatn hissediyordu. Konumadan sonra iecei suyun ve kahvenin tadn bile hissetti. Kendisinin ok baarl, esprili, doal ve scak bir konuma yaptn ve bol alk aldn, arkadann konuma bitiminde gelip elini skarak teekkr ettiini grd, duydu, hissetti. Korkulan gn, beklenen gne dnt. Konumann tam da hayalinde yaad gibi getiini bir saat sonra bana at telefondan rendim. Sa kulak memesiyle oynayarak krsye ktn syledi. Bu yz kiinin nnde yapt ilk konumayd. Ama konumac olmann zevkini bir kez tatmt ya. Geen gnler onu bir televizyon programnda izledim. Daha nce televizyon programlarndan ald davetleri bir gerekeyle reddedecek kadar fobisi olduunu paylamt benimle. ocukluuna dayanan olumsuz bir deneyimle olumutu fobisi. Fobiler tek bir deneyimle oluur. Olay ou kez unutulur ama etkileri yllarca srer. Fobinin bylesine hzl oluumu bizim

renme yeteneimizin kapasitesini gsterir. yleyse bir seansta yok edilebileceine inanmak niye zor geliyor ou kiiye? Beyin ok hzla alr. Size "Yeil elma dnn ama biraz sonra" dediimde siz oktan yeil elmay zihninizde oluturmu olursunuz Biraz sonray beklemez zihniniz, deil mi? Televizyonda dier konuklarn yannda o ok daha canl ve espriliydi. Keyifle kahvemi yudumlarken, insanlarn en byk engellerinin kendileri, en byk glerinin yine kendileri olduunun kantnn hazzn yaadm. insan ancak hayal edebildii bir eyi gerekletirebilir, insan, kapasitesini ancak hayallerinin snrna kadar kullanabilir, Lotodan byk ikramiye kazanan bir adamn hayalini hatrlyor musunuz? Gazetelerin yazdna gre byk ikramiyeyi kazandnda ne yapaca sorusuna yle yant vermiti: "nce elli milyon liray ekip gnlmce harcayacam, sonra kendime Murat 124 alacam." Herhalde Murat 124 onun genlik ryasyd. Kinestetik Alt Sistemler Konum (Duygu bedeninizin hangi blgesinde?) Basn (Yumuak m sert mi?) Sre (Ne kadar sryor? Srekli mi kesik kesik mi?) Younluk (Gl m zayf m?) Is (Scak m serin mi?) Nem Doku (Przl m kaygan m?) Koku/Tat Kinestetik alt sistemlerde de her soru, her sorun iin uygun olmayabilir. Yant verebilecekleriniz zerine farknda lnz verin. Kinestetik alt sistemler dokunma, koku ve tatla ilgili olduu gibi duygularla da ilgilidir. Duygular kendi kendine olumaz. ou kez bize yle gelse de. Duygularn basnc, younluu, bedendeki konumu farkldr. Genellikle olumlu duygular bedende daha geni alan kapsar. Kskanlk, fke, nefret, kzgnlk gibi duygular bedenimizin belirli blgesinde daha youn hissederiz. Duygularmza gre kas gerginlii/yumuakl, dudak yaps, nefes skl ve derinlii, cildimizin ss da deiir. Alt sistemleri deitirerek duygularmz deitirebiliriz. Duygularmz yneten biz olduumuzda duygular i dnyamzda olan biteni bize gsteren harika pusulalardr. Ama duygularmzn ynetimi altna girdiimizde tutarsz, alkantl, z denetime sahip olmayan tepkiler veririz. Daha nce de belirttiimiz gibi bu tr insanlara duygusal insan deriz. (Duygusallk, duyarl olmaktan farkldr.) Amacmz gerekletirmemizi engelleyen duygulann yerine bize destek olacak duygular koymak yaammz kolaylatrr. lk kez Bungee jumping yapmak zere gle oynaya tepeye trmanmtm. nmdeki insanlar srayla duraksamadan atlyordu. Olum bizim grubun iinde ilk atlayan olmutu. Ama sra bana geldiinde aaya baktm anda paralize oldum. Kaslarm gerilmi, yzmn rengi atm, kalbim deli gibi arpyordu. Avularmn nem oran iyice

artmt. Gsmn ortasnda basn hissediyordum ve bu basn kesik kesik kalp at gibiydi. Yanmdaki arkadama korkuyorum, dedim. O ise hayr, heyecan duyuyorsun dedi. Korkunun ad ne zamandan beri heyecan olmutu? Ama onun bu sz beni kendime getirdi. Gerekten de aaya bakana dek heyecan duyuyordum. nk bunu hep yapmak istemitim. imdi ise donmu kalmtm. Olumun aadan, "Hadi anne atla, yapabilirsin" diyen sesini duyuyordum. Aaya bir daha baktm. Olum mini minnack grnyordu. Gel de korkma. Ama oluma rezil olmak da vard. Bu kez de ben onu rnek almalydm. Derhal biraz nce duyduum heyecan, korkunun yerine koymam gerekiyordu. Gzlerimi kapayp nefesimi iyice yavalattm ve karndan nefes almaya baladm. Gsmn ortasndaki basnc bedenimin her yerine datarak hafiflettim. Avularmn kuru ve serin olduunu, baarnn heyecan ile bedenimin sarmalandn dndm. Kendimi atlam ve olumun bana sarlarak basardn dediini zihin gzmde grdm ve iittim. Tm bunlar yazmak uzun sryor ama topu topu bir dakika iinde gerekten korkumun yerini tatl bir heyecan almt. Yzm kocaman bir glmseme kapladnda kendimi bolukta buldum. Havada uarken zafer lklar atyor, o ann hi bitmemesini istiyordum. nk ok zevkliydi. Kinestetik alt sistemler deiimini, grsel ve iitsel alt sistemler deiimiyle birlikte kullanmak, zellikle madde ve yiyecek bamllklarn amak iin ok etkilidir. Size zararl olduunu bildiiniz ama sevdiiniz iin fazlasyla tkettiiniz bir yiyecein alt sistemlerini tespit edin. Sonra sevmediiniz bir yiyecek iin ayn ilemi yapn. Sevmediiniz yiyecein alt sistem temsillerini sevdiiniz yiyecein temsilleriyle deitirdiinizde artk o yiyecek size ekici gelmeyecektir. Deneyin. Alt sistemleri deitirmek znel bir deneyimdir. Teoride anlatmas olduka uzun sryor ama uygulamas abuktur, zellikle birka uygulamadan sonra. kna olmanzn yolu kendi deneyiminizle sonucu yaamaktr. Alt temsil sistemlerini daha iyi anlamak iin yaamnzda biri olumsuz, dieri olumlu iki deneyim tespit edin. Sayfa 218-219'daki Alt Sistemler Farkndalk Formunda yer alan Olumlu Deneyim ve Olumsuz Deneyim kolonlarn doldurun. Beyninizin bu deneyimleri nasl farkl kodladn kat zerinde grmek heyecan verici ve farknda lnz artran bir deneyim olacaktr. Bu egzersizi duygularnz, istemediiniz alkanlklarnz, herhangi bir durumda perspektifinizi deitirmek, spesifik durumlarda yaadnz korkular yenmek iin kullanabilirsiniz. Duygularnz deitirmek iin ya alt sistemlerinizi deitirin ya fizyolojinizi. Banz dimdik, yznzde tebessm, srtnz dik, kaslarnz rahat ve gzleriniz ileriye doru bakarken fkeli olabilir misiniz? ok kzgn olduunuz zaman yere boylu boyunca uzanp kaslarnz tmyle gevettiinizde kzgnlnzdan eser kalr m? Kt bir sz

sylemeden nce on kere derin nefes al diyen byklerimiz bilgece bir ey sylyor bize. Temsil sistemleri, alt temsil sistemleri, gz hareketlerinin nronsal balantlar beynimizdeki kendimize zg haritann yaptalardr -molekln yaptalarnn atom olmas gibi. Haritamzn en kk yaptalar alt sistemlerimizin beynimizdeki kodlandr. Bu kodlar modler olduu iin sadece ihtiya duyduumuz kodlar deitirip, dierlerini olduu gibi brakmak elimizde. NLP kendimizle iletiim kurmann, kendimizi anlamann sistematik bir yoludur demitik. Ayn zamanda bakalaryla iletiim kurmann, bakalarnn haritalarn anlamann yoludur da. iletiimin temeli esneklik ve uyumdur. DEMN NNDEK ENGELLER Her eyden nce deiimi gerekten istemek nemlidir. nsan tm canllar gibi acdan kaan hazza ynelen bir varlktr. Bir deiimi yapmalym, yapabilirim, yapacam, yapyorum ve yaptm arasnda dalar kadar fark vardr. imdiki seiminiz size zarar veriyor bile olsa zihninizde hazla balants varsa, bu, deiimi gerekten istemenizi engeller. Sadece istediinizi sylemekle kalrsnz. Zayflamak istiyorum, ama bir trl zayflayamyorum diyen bir tandm diyetten diyete kouyor. Ama ciddi bir egzersiz programna yanamyor. Yememesi gerektiini syledii kurabiyenin lezzetinden bahsederken gzleri parlyor. Bu kurabiye zihninde l l bir konumda ve haz duygusuyla balantl olduu srece ondan kaamaz. radesiyle belki bir sre yemez ama sonra bir oturuta bir tepsiyi gtrebilir. Egzersiz ise zihninde ac balantl olduu iin onu di fralamak gibi gndelik yaamna sokmakta glk ekiyor. Diyetler daima baarszlkla sonulanan ksr bir dngdr. Sizi baarszlk modeline mahkum eder. Zayflarsnz ama bir sre sonra kaybettiiniz kilolarn daha fazlasn almak zere. nsan kaybettii bir eyi bulmak ister. Gerekten istemenin tek gstergesi aksiyondur. Sonra deil, imdi. Yaptnz ey, gerekten istediiniz eydir. Yapmyorsanz, gerekten istediiniz eyi yapyorsunuz: yapmamay. Dier nemli bir konu da gizli kazanlar engelidir. yiletii halde iki sene sonra yeniden ktrm olmay seen kadn rneini hatrlayn. Gizli kazanc olan ilgi ve yalnzlktan kurtulma arzusu, yrme ve zgr bir birey olma arzusundan daha glyd. ou kez gizli kazancmzn ne olduunu bile bilmeyiz. Bu konu bal bana bir kitap yazmay gerektiriyor. Sadece insanlarn iman olmaktan saladklar gizli kazanlar konusunda bugne dek karlatm rnekleri birer satrla yazmaya kalksam birka sayfay bulur. Her davrann, her seimin altnda iyi niyet yatar. Bu iyi niyet artk bize zarar veriyor bile olsa bilinalt bunu anlamaz. ocuklarn "ok seven" annelerin, ocuklarnn geliimine, birey olmalarna, zgvenlerine ne byk lde zarar verdiklerini

bilmedikleri gibi. ocuklarn ok severken kendi gizli kazanlarn, kendi sevilme ihtiyalarnn karlanmasn, ocuklarn kendilerine baml klarak garantiye alma arzusu olduunu akllarna bile getirmezler. Bu konuyla ilgileniyorsanz Kurald Yaynlarndan kan, ok Seven Anneler - Dikkat! ocuunuza Zarar Veriyorsunuz, adl kitab okumanz neririm. Nedense iyi niyet deyince derhal aklma sevgi adna verilen zararlar geliyor. Cehenneme giden yol iyi niyet talar ile delidir szn yine hatrlyorum. Bilinaltmzdaki "iyi niyet"i tespit etmek, deiimin yolunu amak iin ok nemli. yi niyetin daima "olumlu" bir amac vardr. yi niyetin ne olduunu tespit ettiimizde, bu amaca hizmet eden daha salkl bir yol bulmamz da mmkn olacaktr. yi Niyetin Niyeti Davran niyetten bamsz davranr. zellikle davran ile niyet arasndaki zaman uzadnda. kisi bazen uyumlu hareket eder. ve d dnyamzda tutarllk hissettiimiz her davranmz niyetimizle uyum halindedir. Ama bazen bakalarna kar sergilediimiz davranlarda yanl anlaldmz iin zlrz. Niyetim bu deildi ki deriz. Davranmz ve niyetimiz arasnda bilinli olarak bir fark varsa, bizim fark ettiimiz tutarszl bakalar da fark eder. Biz ok iyi rol yaptmz dnsek bile karmzdaki kiide gven uyandranlayz. Tabii bunun ad maniplasyondur. Bu, sevmedii halde kar dorultusunda seviyor gibi grnmeye alan partnerin kiide uyandrd duygu gibidir. Kar tarafn da bu ilikiden bir kar varsa karlkl aldatmacalarla srdrlen bir iliki iinde mr bile tketen iftler vardr. Tketici bir iliki, ilikinin oaltc, gelitirici doasna aykrdr. Ayn ekilde bize zarar veren "iyi niyet"i kefettiimizde, yerine daha salkl bir yol koymak, bizi smren sevgiliyi atp gerek sevgiliyi bulmak gibidir. O zaman kendimizi tketmek yerine kendimizle gelitirici bir ilikiye gireriz. Niyet daima "olumludur" -niyetin farknda olmasak da. Ama davran grrz. Bu davran da bizi -bazen bakalarn da-mutsuz eder. Ve kendimizi zararl davranlar yapmaktan alkoyamadmz iin iradesiz, zavall, gsz, zayf diye yarglarz. Unutmayn, milyonlarca kiiyi ldren Hitler'in niyeti de "olumluydu". Almanya'nn, "aalk" Yahudi rkndan temizlenip, "stn" Ari rkn hakimiyetinde daha gl olacana inanyordu. Patolojik davranlar da "iyi niyetin" rndr. Akl hastalar denilen kiilerin niyetlerini kefetmek, tedavide nemli rol oynar. "yi Niyet" Yaammzda Bize Nasl Zarar Veriyor? Bir kadn, uzun vadeli iliki yaamay ok istedii halde, kskanlk krizleriyle sevgililerini kendinden uzaklatryor. yi niyeti ise, onu sahiplenmek ve babasnn annesini terk ettii gibi, sevgilisinin kendisini terk etmesini engellemek.

Bir erkek, i yaamnda tm alanlarn eletiriyor, her eyde bir kusur buluyor. alanlar ondan yaka silkiyor. Cenazesi kalksa kimse isteyerek cenazeye katlmayacak kadar nefret uyandrm durumda. yi niyeti ise, babasnn ona davrand gibi, kusurlar gsterildiinde insanlarn deieceine ve daha retken ve baarl olacana inanmas. (Kendisi i sahibi olduu iin retken ve baarl olduuna inanyor.) Bir ocuk, srekli okulda yapt yaramazlklarla ban derde sokuyor. Son ylda be okul deitirmek zorunda kalyor. Ailesi, hiperaktif tehisi konduu iin ocuklarn ilala tedavi etmeye ve daha "pahal" okullarda okutarak atlmamasn salamaya alyor. ocuun iyi niyeti ise, ailesinin baka yollarla ekemedii ilgisini bu yolla ektiine inanmas ve anne ve babasnn kendisi sayesinde "ortak hedef dorultusunda birbirlerine yaklamalarn salamas. Bir kadn regl dnemi dnda da kanama ve arlardan dolay doktor doktor geziyor. Doktorlarn tespit edebildii bir sorun yok. Kadnn iyi niyeti, kocasyla ne kadar az ilikiye girerse o kadar "namuslu" olacana inanmas. nk ocukluundan beri, namusla cinsellik arasnda kurduu balantyla annesi tarafndan beyni ykanm. Bir erkek erken boalma sorunu yayor. Sadece karsyla, kendisini denemek iin gittii fahielerle deil. Karsn sevdiini sylyor ve bu duruma bir anlam veremiyor. Sevimek istedii bir gnde, kaynpederinin lm yldnmn hatrlamad iin kars tarafndan bencillikle sulanmas, erkein iyi niyetinin temelini de atyor: Bencil olmadn gstermek. Bunu da cinselliini dolu dolu yaamayarak yapyor. Orta yal bir adam alerji sorunu yayor. zellikle bahar polenlerinin sebep olduu bir alerji. Ayrca evde sardunya bulunmas da onda alerji yaratyor. yi niyeti, kendisi alt yandayken bir bahar gn len annesinin lm deinde oluna, "Beni hep hatrla, babann eve getirdii sardunyalar da at" dedii iin onun arzusunu yerine getirmesi. Adam bir bakasyla ilikisi olan babasnn eve getirdii sardunyalarn annesinde temsil ettii anlam bilmiyordu. Annesinin kendisine syledii son szleri de "iyi niyet"iyle ilikiye geene kadar hatrlamyordu. Yukarda anlattmz rneklerdeki gerek kiiler kendilerine zarar veren "iyi niyet'lerinin farknda deildi. Bu konuda dnya nfusu kadar rnek karmak mmkn. Kimi az, kimi ok engelleyici. Her davrann ardnda bir iyi niyet yatar. nemli olan niyeti gerekten iyiye evirmek. Bunun iin de nce kefedilmesi gerekir. Sonra yaplacak olan ise yerine doyum salayacak salkl alternatifi bulmak. Kendinizle ilgili kontrol edemediiniz en "kt" gerei dnn. Onaylamadnz bir ynnz dnn. ok mu yemek yiyorsunuz? ok mu iki iiyorsunuz? ocuklarnza kt m davranyorsunuz? yerinde sevilmiyor musunuz? Hep karnza "kt" partnerler mi

kyor? Sinirlerinize hakim mi olamyorsunuz? Tam baarya ulatnzda bir eyler mi yanl gidiyor? Sk sk hastalanyor musunuz? Ay sonuna kadar btenizi bir trl denkletiremiyor musunuz? Kendinize ayracak zaman bir trl bulamyor musunuz? Tm bu davranlarn ardnda ne gibi bir iyi niyet olabilir? Gereklerle yzlemek istememek de bir iyi niyettir. Kiinin ben sand egosunu koruma iyi niyeti. Bu ynnzden "nefret" etseniz de. Nefret ettiimiz ynlerimizi yok sayarz, grmezlikden geliriz, bakalarna yanstrz. Bizi kskandn dndmz arkadamz aslnda bizim kskandmz gereini grmeden. Devekuu gibi bamz kuma sokarz. Bu, gerei deitirmez. Bakalarnn grmesini engellemez. Sadece kendi grmz engeller. Bylece acdan katmz sanrz. Kiinin kr olmas, bakalarnn grn engellemez ki. Ama bizi "kurban" konumuna sokar. Kendimizle ilgili yadsdmz her gerek boyunduruumuz olur. Boyunduruk altndaki insan kprdayamaz, konumunu deitiremez. Kabul etmediimiz ya da bilmediimiz bir eyi deitiremeyiz. ncelikle deitirmek istediimiz ynmz ne kadar zor, ac verici olursa olsun kabul etmek ilk admdr. Gizli iyi niyeti grmezlikten gelip sadece davranmz deitirmeye almann kalc zm olmadn biliyoruz. Sadece davran deitirebilmek kalc zm olsayd, diyetlerimize devam ederek zayflayabilirdik, kendimize zarar verici davranlar tekrar etmezdik, ilalarla kazandmz sakinlii ve mutluluk duygusunu srdrebilirdik. Tm bunlar geici olarak yapabiliyoruz ya da yerine daha kt seimleri koyuyoruz. Titanikte koltuk deitirmek gibi. Burada kendimize sorulacak soru u. Bu davran bana ne kazandryor? Davran yapmamak iin kendimizi engellediimizde bir sre sonra o davrann ok daha fazlasn yaparz. nk yapmamaya odaklandmz ey, kendisini retir. Dnce neye odaklanrsa onu retir. Beyin "yapma" komutunu bilmez. Krmz fili dnme demek gibi. Krmz filden baka ne gelir ki aklmza. Bu durumda krmz filden kurtulmak iin sar papatyay dnmeye odaklanmak daha salkldr. Yeni iyi niyet yollar. inizde canl olan bir ynnz, iyi niyeti l demekle ldremezsiniz. Davran geici olarak deitirerek de niyeti ldremezsiniz. Niyet, egoyla, ego ben ile zdeletiinde kendinizi iradesiz olmakla sularsnz. Bu, niyetin davranla btn olma yanlgsndan kaynaklanr. Oysa zaman iinde niyet ve davran birbirinden ayrlmtr. Bunun iin memnun olmadnz, tekrar tekrar kendinizi baarsz hissettiiniz davranlarnzn listesini yapn.

Bu davran bana ne kazandryor? Bu davran benimle ilgili ne mesaj veriyor? Sonucunda nasl geliiyorum? Aklnza ne geliyorsa yazn. Ya da bir arkadanzla dncelerinizi yksek sesle paylan. Sorular tekrar tekrar sorun. yi niyeti buluncaya kadar. Bu listede sizi en etkileyen ne? Davranlar semptomdur. yi niyetler daha derinde olan nedenlerdir. Yeniden erevelendirmeYeni Bir Bak As-Yeni Bir Perspektif Problemin niin orada olduunu bilmek, problemin nasl zleceine katksn grebilmek asndan nemlidir. Ama oumuz niin ve neden sorularnda taklr kalr, zm retmek yerine problemle problem oluruz. Problemin deil, zmn bir paras olmaktr bizi gelitiren bak as. NLP'de yeniden ereveleme olarak tanmlanan olaylara farkl bir ekilde bakabilmeyi zaten gndelik yaammzda zaman zaman yapyoruz. Bunu ihtiyacmz olduu anda bilinli olarak yapabilmek plerin iine dm prlantay grmemizi salar. Bir resmin snrlarn erevesi belirler. Grdmz manzara evin hangi penceresinden baktmza gre deiir. Bir kiiyle ilikinin balangcnda bizi ona eken ey ile, ilikinin bitmesine neden olan ey genellikle ayn zellik olur. likilerin balang ve biti noktasnda ayn zellii farkl szcklerle tanmlarz. Ona ekilmemizin nedeni iinden geldii gibi davranmas ise, ondan uzaklama nedenimiz bir annn bir anna uymamas olur. Cmertlii savurganla, tutumluluu cimrilie, neelilii ocuklua, zgvenli olmas kibirlilie, yaratcl ve hayal gc zenginlii uuklua dnr. O kiinin zelliklerini tanmlarmzda yeniden ereveleriz. Ayn kiiyi tanmlayan iki kiinin sylediklerini dinlediinizde farkl kiilerden bahsedildiini sanrsnz. Samimi, drst ve elenceli bir insan. Laubali, patavatsz ve sorumsuz bir insan. ereve szckler, beden dili, ses tonu, kullanlan mimikler ile belirlenir. ocukluumda beni Niil diye aran annem, Nill Gnn diye aryorsa bamn dertte olduunu anlardm. Bu gn de durumun deitiini syleyemem. Terapilerinde yeniden erevelendirmeyi harika bir ekilde yapan Virginia Satir'in temizlik hastas bir kadna yaklam ilgin bir rnektir. Kadnn temizlik hastal evine giren kan insan saysn sfra indirmiti. Sprd hallarn zerinde ayak izleri olmasna tahamml edemedii iin ocuklar bile onu ziyarete

gelemiyordu. Satir nce onu evini bylesine temiz tuttuundan dolay tebrik etti (uyum). Sonra gzlerini kapatmasn ve yeni sprlm hallarna odaklanmasn syledi. Kadn Alfa boyutuna girdiinde yumuak bir sesle yle dedi: "Halya bak. Tertemiz. Sadece elektrik sprgesinin izleri var. Hibir ayak izi yok. Hi kimse zerinde yrmemi. Yalnzlk. Hibir ayak izi yok. Senden baka hi kimse yok. Yalnz basmasn. Kimse yok." Kadn temizlik bamlln zihninde yalnzlkla eletirdiinde hkra hkra alamaya balad. Yalnzlk, hallarn kirlenmesinden daha tahamml edilemez bir eydi. Yeniden erevelendirme Yollar 1) Bytmek 2) Kltmek 3) erii Deitirmek 4) Nitelii Deitirmek 1) Bytmek Sorun spesifik bir ey ise, konuya daha geni adan bakmak yararl olabilir. Sorun bir detaydan kaynaklandnda kii bu sorunu gereinden daha nemli hale getirebilir ve btnn kendisine salayaca avantajlar gzden karabilir. Bir arkadam, kira iin belirledii miktarn az zerinde olan bir daireyi srf bu nedenle tutamayacan sylerken gzel bir daireyi karacandan dolay zgnd. Sadece kira miktarna takld iin dier avantajlar gremiyordu. Ona, evin konumunun iine tek vasta ile gitmeye uygun olduunu (imdiki evinden ie gitmek iin iki vasta kullanyordu) ve yry yapmay ok sevdii iin gzel gnlerde yryerek bile gidebileceini, bylece gnlk egzersizini de yaparken yol masrafndan yapaca tasarrufun kira farkn rahat rahat karacan, hem de tam istedii gibi aydnlk bir evde oturacan sylediimde gle oynaya giderek evi tuttu. 2) Kltmek Sorun genel bir eyden kaynaklanyorsa, sorunu paralara ayrarak zm retmek yararl olabilir. Kk lokmalar, byk lokmalara gre daha rahat yutulur. "Pein fiyatna 12 ay taksitle satlan rn" bize daha cazip gelmiyor mu? Bir detayn nemi vurgulandnda btne ilikin fikrimiz deiebilir. Uzun bir yolun sadece ilk kilometresini bitirmeye odaklandnzda yol daha ksa gelir. Sonra bir kilometre daha, sonra bir kilometre daha. Her uzun yol ilk kk admla balar. Gelin sizinle egzersizi gnlk yaamma nasl kalc olarak kattmn hikayesini paylaaym. ki yl nce gnlerden bir gn, arada bir yerine gen kzlmda olduu gibi yine her gn egzersiz yapmam gerektiine karar vermitim. Her gn yarm saat egzersiz yapacam diye kendime sz vermi ama daha birinci haftann sonunda kaytaracak bahaneler bulmaya balamtim. Sadece bir gn kaytardktan sonra kendime verdiim sz tutmamann yaratt ac, kaytarmann hazzndan daha fazla olmutu. Hemen gzmde byyen yarm saati kltmeye karar verdim. Yarm saat otuz kocaman dakikayd. Bunu gnde iki kez on beer dakikaya blersem gzme daha

kolay grneceine karar verdim. Ama on be dakika dolduunda akama yeniden yapmak yerine devam etmeyi tercih ettim. Birbiri ardna iki on be dakikalk egzersiz yapma dncesi bir btn olarak yarm saatlik egzersizden daha cazip gelmiti zihnime. Kendimi mi kandryordum? Evet. e yarad m? Evet. Son iki senedir egzersizimi aksatm olduum gn says bei gemez. Hem de ou gnler 45 dakika ya da bir saate kadar uzuyor. Daha baka deiiklikler de yaptm tabii sorunumu yeniden erevelerken. 3) erii Deitirmek Bir eyin anlamn yeniden tanmlamak bazen yeniden erevelemek iin yeterli olabilir. Egzersiz yapmak ou insana skc gelir. Herkes yaplmasn gerektiini bilse de. Doruyu sylemek gerekirse, egzersizin sonularn hi terlemeden elde etmemiz mmkn olsayd kamz egzersiz yapmay srdrrdk? Egzersiz bamllar bile egzersizi terlemekten zevk ald iin deil, egzersiz srasnda beynin bol miktarda salglad endorfinlerin yaratt mutluluk duygusuna baml olduklar iin yapyor. Madem egzersiz yapmak iin zaman ayryordum, bu zaman iki ey birden yaparak deerlendirebilirdim. Zaman rasyonel kullanmak asndan benim iin iyi bir frsatt. Ktphanemde birikmi, dinlemeye frsat bulamadm birok kitap kaseti, katldm ve verdiim konferanslarn kasetleri, eitim kasetleri, meditasyon kasetleri, mzik kasetleri ve yine seyretmeye frsat bulamadm ama yllardr alp biriktirdiim deiik balkl video eitim kasetleri vard. Bu kasetlere dnyann parasn yatrm ama yeterince deerlendirmemitim. Artk hem zihnimi, hem bedenimi ayn anda eitebilirdim. ster parkta yrye kaym, ister evde eliptik bisikletimin zerinde olaym kulamda walkman oluyor. Televizyonun karsnda eitim kasetlerini ya da sevdiim bir program izlerken egzersiz yapmak da keyif veriyor. Artk egzersiz zaman yok, kendimi gelitirmek iin ayrdm zaman var. erik deitiinde motivasyonum da harika bir ekilde artt. Yapmanz gereken, ama motivasyon eksikliinden dolay ertelediiniz eyleri ekici klmak. Bunun iin onlara yeni bir anlam vermeniz yeterli. Sonu da harika oluyor. Bir eyi yapmaktan holanmyorsak, onu yapmay drt gzle beklemeyiz. nk enerjimiz yapmamz gereken eye doru akmaz, tersine azalr. Kullanlmayan enerji azalmaya mahkumdur. leyen demirin ldad gibi, enerji kullanldka artar. Hayatlarn, kendi istekleri yerine, bakalarnnkini karlamaya odaklam insanlarn ska depresyon yaamas bundandr. Depresyon, dk enerji ile yaamda var olma halini tanmlar. Amaszlk da kiinin enerjisini azaltr. Kii amaszca bir takm "elencelerle" kendini geici olarak oyalasa da gittike tkendiini hisseder. Bir sre sonra hayattan zevk alamaz hale gelir. Bir amacn bizi harekete geirmesi iin dln bedelden daha yksek olduuna inanmamz gerekiyor.

Zayflamak amacyla egzersiz yapanlarn bir sre sonra egzersizi brakmasnn nedeni bedelin dlden yksek olduuna inanmalardr. Bir saat terlemenin sonunda harcanan kaloriden fazlasn bir ie kola itiklerinde alacaklarsa bu zahmete deer mi? O kadar terlemeye bir kola imeyi bile ok mu grmeliler kendilerine? Bu ne adaletsiz dnya. Bu ereveden bakldnda motivasyonu srdrmek mmkn m? Kalori odakl egzersiz, braklmaya mahkumdur. Bedel ok ter, dl bir kola bile deil. 4) Nitelii Deitirmek Her davrann niteliini koullar belirler. Koullar deiince erevemiz de deiir. Asla azmza koymayacamz sylediimiz bir yiyecei, bir kazada yaam mcadelesi verirken bulduumuzda, ben bu yiyecei sevmiyorum, diyebilir miyiz? Egzersiz, yaamn kalitesini artrmak, vcudun direncini glendirmek, kendini salkl hissedebilmek iin yaplan, metabolizmay ykselten, z saygy artran, enerji ve mutluluk reten bir aktivite olarak alglandnda dl bedelden ok daha yksek hale gelir. Egzersiz yapabilmek, hareket edebilme zgrlne sahip olmaktr. Gen insan yal insandan daha fazla ve hzl hareket edebilme yetisine sahiptir. Bedensel olarak yal insanlarn hareket zgrl kstldr. Kimi insan otuz yanda yaldr, kimi insan yetmi yanda gen ve din bir bedene sahiptir. Bir kazada fel olup, ilk kez parman hareket ettirebildiinde bunun sevincini yaayan insanlar dnn. Byle bir sahneyi filmde izlediimizde bile biz de o kiiyle birlikte seviniyoruz. Srf parman hareket ettirdi diye. Biz parmamz hareket ettirdiimizde ise bu, hi de sevin nedeni olmuyor. nk nitelik farkl. Her gn egzersiz yapabilmek harika bir ayrcalktr. Bedensel salmzn asgari koullarna sahip olduumuzun ve salmzn her gn daha da iyiye gittiinin gstergesidir. Sahip olduumuz salk iin bir kran trenidir egzersiz. Her gn salmz iin zaman ayracak kadar kendimizi deerli bulduumuzun kantdr egzersiz. dl byk, bedeli kk grdmzn ifadesidir egzersiz. dl byktr: Kendimizi iyi, gen ve canl hissederiz. Bedel kktr: Bu yaam boyunca tek aracmz olan bedenimizin sal iin gnde yarm saat ayrmak. Kpeklerimizin sal iin onlar her gn dolatrmaya kyoruz. Kpek kadar deerimiz yok mu? Yapmak zorunda olduunuz grevden holanmadnzda: Kendinizi o ii bitirmi olarak hayal edin. Bu, perspektifinizi gelecek zamana yneltir. Grevinizi bitirmi olmann hazzn hissedersiniz ve motivasyonunuz artar.

 Yaptnz ii skc bulduunuzda: i skc bulmann nedeni bize heyecan veren bir yn olmamasndandr. O zaman ii daha abuk tamamlama yollarn bulabiliriz. Bitiminde kendimizi bir ekilde dllendirebiliriz. Nereden balayacanz bilmediinizde: Byle durumlarda "kltmek" erevesini kullanabilirsiniz. in herhangi bir yerinden baladnzda bir sre sonra her eyin yerli yerine oturmaya baladn da grrsnz. lk adm atn. Her ey ilk adm atmakla balar. Baa kamayacanz dndnzde: Bu, kiinin zgveniyle ilgili bir durumdur. sesimizle kendimize olumlu telkinler yapmann yan sra gemiteki baarlarmz dnerek kendimize apa yapabiliriz. Baardmz birok i de bir zamanlar baa kamayacamz dndmz ilerdi. Hatrlayn. Beceremeyeceimiz konusunda endie duyduumuzda: Ne yapabileceimize deil ne yapamayacamza odaklandmzda byle bir endie duyarz. Hemen ereveyi deitirmemiz gerekir. Davran erevesi Odaklanmas

Baarl insanlarn srlarndan biri de, zamanlarnn sadece yzde yirmisini problemi tespit etmeye, yzde seksenini ise zm bulmaya ayrmalardr. Neye odaklanrsak onu daha fazla retiriz. Balar hi dertten kurtulmayan, her acnn tiryakisi olan insanlarn neye odaklandn tahmin edin. Basard insanlar nasl sorusunu sorarak zm retir. Baarsz insanlar niin sorusunu sorarak mazeret retir. Baarl insanlar istedikleri sonuca ulamadklarnda bunu bir deneyim olarak alglar. En azndan neyi yapmamas gerektiini renmitir ve tecrbe kazanmtr. imdi yeni bir yolu deneme zamandr. Peynir nc tnelde yoksa hangi tneldedir? Bu erevede ama daima gz nnde kalr. stedii sonucu almamay baarszlk olarak alglayan kii kendisini bir kmaz sokaa hapseder, durum iinde skp kalr. Peyniri bulmak iin baka tnellere girmeyi denemek yerine, nc tnelde bir aa bir yukar koturur durur. nk baarszlk erevesinde ama gzden kaybolur. Baarl insanlar iin durumun iindeki olanaklar grebilmek, seimleri oaltabilmek bir motivasyon nedenidir. Baarsz insan motive eden ey ise ihtiyalardr. Ancak fiziksel, duygusal, zihinsel ve ruhsal adan dibe vurduunda bir eyler yapmas gerektiinin farkna varr. Baarl insanlar deiik konulara merak ve ilgi duyar. Bu merak ve ilgi onlara bazen ok farkl kaplar aabilir, hi beklenmedik bir yerde rendiklerini kullanma imkan bulurlar. Tpk henz merak ve ilgilerini ezberci eitimle yitirmemi ocuklarn bir eyi abucak renebilmeleri gibi, merak ve ilgi kiinin zihnini zinde, alglama kapasitesini yksek tutar. Baarsz insanlar iin realite, varsaymlardr. Ve varsaymlarna gre yaama tepki verirler. HAYATTA BAARILI OLMAK Baary nasl tanmlarsak

Size en uygun gelen plan hemen uygulamaya koyun. Ertelemek, hibir adm atmadan durmak, sorunlarn altnda ezilmek kadar zarar vericidir. Plan uygularken istediiniz sonuca doru yol alp almadnz konusunda tm alg kaplarnz an Plan yrmyorsa deitirin. Rol modellerini bulmaya devam edin. Bulduunuz insanlara nasl sorularn sorun. Problemin ismini deitirin. Yeni bir etiket takn. Soruna sizi gelitiren bir olanak olarak bakn. nk gereklilik, yaratcl dourur. Rahatlk Alannn Dna kn Bir kadn zerine bir nokta koyun ve etrafna bir daire izin. Nokta sizsiniz, daire ise sizin rahatlk alannz. Rahatlk alannz sizin kendinizi hibir tehdit altnda hissetmediiniz yaam alannzdr. Orada karlatnz sorunlar sorun olarak grmezsiniz bile. ocuun rahatlk alan dardr. Onun iin ayakkabsn balamak bir sorundur, rahatlk alannn dndadr. Ama ayakkaby balamasn rendiinde artk rahatlk alan iinde yer alr.

zmlenmi her sorun yaamnzn rahatlk alann geniletir. Kiinin deerlilik ve yeterlik duygusu rahatlk alannn apyla doru orantldr. Sorun olarak nitelediimiz eyler rahatlk emberimizin dnda yer alan X iaretleridir. X bilinmezlii ierir. Bilinmezlik ou insan iin korkutucudur. Gelime olana olarak gren kiiler iin ise heyecan verici bir servendir X denilen bilinmezlik. Rahatlk alannn gveni iinde sorun, rahatln tehdit edici sorunsuz bir dnyada yaasaydm kald bir dnyann gerek bir rahatlk emberinin bir mahkumu yaayan insan, her bilinmezi bir bir tehlike olarak alglar. Keke diye dnr; her eyin hep ayn cehennem olduunu dnmeden; kendi olduunu bilmeden.

ember ne kadar geni olursa olsun, emberin dndaki X'ler-den korkmak, ember mahkumu olduumuz gereini deitirmez. Mahkum olmayanlar X'leri serven olarak grenlerdir. Eninde sonunda kendimizi ne kadar korumaya alrsak alalm, rahatlk alanmz tehdit eden bir sorunla karlamamz kanlmazdr. Bu durumda iki ey yaparz. Ya sorunun zerine gider, zm reterek geliir ve bu X'i de emberin iine katarak emberimizi daha da geniletiriz ya da sorunu grmezlikten geliriz. Sorunu grmezlikten gelmeyi seersek bu bizi rahatsz eder ve

2. apa 1 oluturmak iin: Gzlerinizi kapayn. A deneyimine geri dnn. imdi oluyormu gibi. Grdnz grn, iittiinizi iitin, hissettiinizi hissedin. Ayn isel tepkiyi hissettiiniz anda kendinize kinestetik bir apa yapn. rnein sa dizinize dokunun ve bastrn. apa yaptnz yeri unutmamak iin belirgin noktalar sein. Bu hi yerini kaybetmeyeceiniz bir ben ya da bir yara izi gibi noktalar da olabilir. 3. Sislendirin. Gznz ap pencereden dar bakmak gibi. Sislendirmenin amac sizin ilk duygudan kmanz salamaktr. 4. ikinci basama bu kez B deneyimiyle yapn. apa 2'yi bu kez rnein sol dizinize dokunarak yapn. 5. Sislendirin. 6. Gzlerinizi kapayn. Yine A deneyimini yaayn. Bu deneyimi yaarken apa 1 noktasn tetikleyin. Youn duygular en dorukta hissettiiniz anda apa 2'nin noktasna dokunun. Ayn anda hem sol, hem sa dizinize dokunuyor olacaksnz. Bir sre iki apa noktasna ayn anda dokunun. Bunun amac iki deneyimi entegre ederek A deneyiminin ntrlemesini salamaktr. Nefesinizin deimesi, kaslarnzn gevemesi gibi kinestetik deiimler entegrasyonun olduunu gsterir. nce apa 1 den elinizi ekin. Bir iki saniye sonra da apa 2'yi serbest brakn. 7. Sislendirin. 8. Gzlerinizi kapayn. Gelecekte yine A deneyimini yaayabileceiniz bir durumu dnn. Yarn patronla grme yapacanz durum gibi. Bu kez sadece apa 2 yi kullann. Tepkinizin nasl farkl olduunu greceksiniz. Not: apa 2 iin kinestetik apann yanna grsel ve iitsel apa da ekleyebilirsiniz. II- ok Kaynakl apalama Egzersizi Sizi ok rahatsz eden baz duygular deitirmek iin bazen birden fazla kaynak kullanmaya ihtiya duyabilirsiniz. rnein, kzgnlk duygusunu kontrol edemediiniz iin banz sk sk derde giriyor. Sizi bylesine ele geirmi bir duygunun kontroln yeniden ele geirmeniz iin birden fazla kaynak kullanmanz etkili olur.

emada grld gibi ykc kzgnlk tepkisi vermeyi, gvenli olmak, sabrl olmak ve sevgi dolu olmak gibi kayna birden kullanarak salkl tepki vermeye dntrebilirsiniz. Bu durumda yine basit apalama basamaklarn kullanacaksnz. Ama apa 3 ve apa 4' de oluturarak 2, 3 ve 4 nolu apay ayn anda tetiklemeniz gerekecektir. Bunun iin parmak eklemlerini kullanabilirsiniz. Parmak eklemlerini dier elinizin parmaklaryla ayn anda tetiklemek kolay olacaktr. apa 3 ve 4' tek tek olutururken yaamnzn farkl alanlarndan spesifik rnekler sein. III- Alt Sistemler Farkndalk Formu GRSEL OLUMSUZ DENEYM Obje says Konum (sada, solda, yukarda, aada) Uzaklk (yakn/uzak) ereveli/Panoramik Renkli/Siyah-Beyaz Hareketli/Hareketsi z Hzl/Yava Boyut (gerek boyutundan byk/kk) Net/Bulank zleyici/Katlmc

OLUMLU DENEYM

 boyutlu/ki boyutlu Parlak/Solgun Aydnlk/Lo n/Arka fon kontrast TSEL Ses says/kaynaklan Onnzde/Arkanzda/ Yanmzda Ses kayna nereden (uzak/yakm) Mzik/Grlt/Ses (Kimin?) Stereo/Mono Tempo (hzl/yava) Net/Kark Volm (alak/yksek) Ktmk/Dzensz Srekl/Kesk kesik nce/Kaln KINESTETIK Hareketli/Durgun Basn (yumuak/sert) Sre (Ne kadar sryor?) Konum (Bedeninizin neresinde?) Younluk (gl/zayf) Is (scak/serin) Nem Doku (przl/kaygan) Duygular (srekli/kesik kesik) Koku/Tat IV- Swish Teknii Swish teknii giri programlarnda ve eitimci eitimlerinde retilen ilk tekniktir. Hem temel alt sistemlerin (boyut, parlaklk, konum, katlmclk, izleyicilik) nasl kullanlaca hem de sonular ansa braklmayan bir teknik olan ynlendirilmi deiimin nasl uygulanaca konusundaki eitimin balang

noktasdr. Swish teknii u an sahip olduunuz istenilmeyen bir davran istenilen bir davranla deitirmek iin kullanlr. Admlar 1. Deitirmek istediiniz bir davrannz sein. 2. Eskisinin yerine koymak istediiniz yeni bir davran sein. 3. Gznzde kendinizi yeni davran uygularken (seyirci olarak) gsteren bir resim karesi canlandrn. Bu grntye baktnzda size, kendinizde bu deiimi yaptnzda sahip olacanz gzel duyguyu vermeli. 4. Gznzde size rahatszlk veren u anki davran gsteren bir resim karesi canlandrn. Bu grnty kendi gzlerinizle gryormu gibi (katlmc olarak), o davran yaptnzda (rnek: ikolata grp karnnzn ackmas) hissettiiniz duygularla yaayn. Bu resmi canlandrdktan sonra, 5.adma gemeden nce resmi karartn. 5. imdi, u anki davrannzn byk, parlak bir resmini canlandrn. Yani sizi rahatsz ettiinde grdklerinizi grn. Resmin sol alt kesine sizi yeni, istediiniz davran edinmi gsteren resmi koyun. 6. imdi de byk, parlak resmi alp karanlk hale getirin ve tm grnt alann kaplayana kadar bytn ve parlak hale getirin. Sonra da gzlerinizi an. 7. 6. adm mmkn olduu kadar hzl bir ekilde be kez tekrarlayn. 8. Geri dnn ve sizi rahatsz eden eski davrannza bakn ve duygularnzn nasl deitiini grn. V- Hzl Fobi Yenme Teknii Bu teknii gl fobilerinizi yenmek iin kullanmadan nce orta dereceli korkularnz zerinde kullanarak pratik yapmanz neririm.

1. Sizde orta derecede korku yaratan bir durumu dnn. Beendiiniz bir kiiyle tanmak iin ilk adm atamamak, tanmadnz birini telefonla arayp o kiiden bir ey talep etmek, kk bir grup nnde konumak gibi. Yani henz fobiye dnmemi bir korkunuzu sein. 2. Zihninizde bir sinema salonunda oturduunuzu canlandrn. Perdede kendinizi seyrediyorsunuz. Siyah beyaz bir kare o korku ann yaamadan bir nceki an perdede yanstyor. Siz izleyici konumundasnz. 3. imdi kendiniz sinema salonunda otururken, bedeninizden ayrln ve projeksiyon odasna gidin. Buradan hem salonda oturan sizin banzn arkasn, hem de perdede yansyan grnty ayn anda grebiliyorsunuz. (nc pozisyon durumu)

4. Kendinizi seyrettiinizi seyrederken korktuunuz ann filmini siyah beyaz olarak oynamaya baladn grn. Korku ann yaayp kendinizi yeniden gvende hissettiiniz anda kareyi dondurun. 5. Projeksiyon odasndan kn. Perdedeki karenin iine girin. Siz karenin iine girer girmez kareyi yeniden filme dntrn. Filmi bu kez renkli olarak sondan baa doru hzl geriye sararak oynatn. Videoyu oynarken hzla geriye sarmak gibi. Bu geriye sarma ilemini birka kez tekrar edin. Her geriye sar bir iki saniyeden fazla srmez. (Zihnin ne kadar hzl dndn hatrlayn. Fobiler de bir deneyimle oluuyor ve etkileri hibir ey yaplmazsa mr boyu srebiliyor. zmn de etkileri bir mr srer.) Tamamladnz hissettiinizde sislendirin. Bunu gerek anlamda ayaa kalkp dolaarak yapabilirsiniz. 6. imdi amak istediiniz korku ann yeniden yaayn. imdi nasl hissediyorsunuz? Eer hala korku duyuyorsanz, egzersizi batan sona kadar yeniden yapn. Egzersizin hakkn verdiinizde korkunuzdan eser kalmayacaktr. Bu konuda zihninizin yaratt bir korkuyu yenme gcne de sahip olduuna gvenin. 7. Egzersizin etkisini gerek bir an iinde test edin. O holandnz kiiye yaklan. Tanmadnz kiiyi telefonla arayn. Kk bir grup nnde konuun. Bu tekniin ok etkili olduunu deneyerek bilin. Asansre binme korkunuz varsa, bulunduunuz ehirde yksek bir otelin at katna asansrle kn ve baarnz bir ekilde kutlayn. Evet, beyniniz ok hzl renme kapasitesine sahip. Aslnda isteseniz de yava deimeniz mmkn deildir. Deiim hzla olur. Yava deiim denen ey, yntemin yeterli ya da uygun olmad durumlarda sahip olunan bir inantr. Deimezsiniz, deimezsiniz, deimezsiniz, bir anda deitiinizde srecin tm size deiimin yava olduu izlenimini verir. abuk oluan fobiler ayn abuklukta alabilir. Tabii uygun yntemi kullanarak. Beyninizin ve zihninizin gcne gvenin.