1

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

Siyaset Teorisi Nedir?

Devlet ve rgtl nderliin olduu her gelikin uygarlk, nder ve nderlik edilenler, yneticiler ve ynetilenler, talimatlar ve itaat ilikileri hakknda dnceler oluturmak zorundadr. ster sistematik felsefe olsun, ister szl geleneklerde sren ya da yazya dklm iir, yk, atasz olsun, bunlara siyasi dnce diyebiliriz. Ama bu kitabn konusu, Eski Yunann belirli tarihsel koullarnda ortaya kan ve imdi Avrupa dediimiz corafyada ve onun uzak yerlerdeki kolonilerinde bin yl aan bir dnemde gelitirilen belirli bir siyasi dnme biimidir.1 Yunanllar iyi ya da kt kendilerine zg bir siyaset teorisi biimi buldular; siyasi ilkeleri sistematik ve analitik sorgulama yntemleriyle tarttlar; incelikle dnlm tanmlar ve muhalif savlarn da yer verildii, siyasi hakkn, geleneksel ahlaki kural ve ilkelerin temellerini ve meruiyetini sorgulayan eletirel dnceler gelitirdiler. Bat dnyasnda siyasetle ilgili pek ok dnme biimi olmakla birlikte, Bat siyasi dncesinin
1 Herhangi bir biimdeki siyasi dnce, bir siyasi organizasyonun bulunduunu varsayar. Bu kitabn amac asnda bu rgtlenme biimini devlet olarak adlandracak ve geni bir tanm yaparak bu organizasyonun polis ve eski brokratik krallklardan, modern devlete kadar ok deiik biimleri ierdiini sylemekle birlikte kitap boyunca sk sk deiik devlet trleri arasndaki farkllklara da iaret edeceiz. Demek ki, devlet toplum gcnn karmak kurumlar araclyla, akrabalktan daha stn bir eye dayanarak rgtlenmesidir iktidarn rgtlenmesi, toplumsal sorunlara plak gcn uygulanmasna ncelik tanr ve resmi, zel bask aralarndan oluur (Morton Fried, The Evolution of Political Society, New York: Random House, 1968, s. 229-30). Devlet, hane halklar, klanlar, akraba gruplar vb. daha az kapsayc kurumlar da kucaklar ve bu kurumlarn yrtemeyecei ortak toplumsal ileri yrtr.

14

Yurttalardan Lordlara

klasikleri sz konusu olduunda bu, Yunanllar tarafndan kurulan eski ve modern siyaset teorisi geleneidir. Birok bakmdan tarm tekniklerinden ticarete, gemicilie, dnlebilen her trl zanaata ve yksek sanata kadar Yunanllardan daha ileri olan dier eski uygarlklarda insan faaliyetleriyle ilgili byk apl yazl eserler retildi; yaamn balangc ve evrenin oluumuna ilikin kuramsal eserler de yazld. Ama genellikle siyasi dzen sistematik, eletirel teorilerin nesnesi olmad. rnein, siyasi dzenin ilkelerini ele alan Eski Yunan kuramsal siyasi dnme yntemiyle, ok daha karmak ve ileri dzeydeki, zengin ve deiik siyasi dnce gelenekleri olan in uygarlnn etik kurallarn, zdeyilerini, nasihatlerini ve dier rneklerini karlatrabiliriz. Mesela Konfys felsefesinde, doru davran hakknda ataszleri ve rnek fkralardan oluan vecizeler vardr; bunlarn naklettii siyasi dersler tartma yoluyla deil, zekice yaplm ima ve kinayelerle, anlamn karmak katmanlarna gndermeler biimindedir. Klasik Yunanistandan daha gelikin olan Hindistan uygarlnda ahlak felsefesi, mantk ve bilgi kuramnda grlen analitik ve teorik almlar, siyasi dnce geleneinde grlmez; bu gelenekte var olan siyasi dzenlemeler sistematik bir tartma biiminde deil, didaktik olarak ele alnr. Klasik siyaset felsefesini daha nceki Homeros iirindeki ideal kahramanlar, modeller ve rneklerle; hatta klasik polis arifesindeki Solonun siyasi iirleriyle de karlatrabiliriz. Batda siyaset teorisi geleneini Eski Yunan felsefecilerine dayandryoruz zellikle Protagoras, Sokrates, Platon ve Aristoteles ve bu gelenekte tartmasz kabul edilen dnrlerin isimleri, onlar hi okumayanlara bile ainadr: Aziz Augustinus, Aziz Aquinolu Thomas , Machiavelli, Hobbes, Locke, Rousseau, Hegel, Mill ve dierleri. Bu dnrlerin eserleri ok farkldr; ama belirli ortak noktalar vardr. Genellikle devleti var olduu haliyle kabul edip analiz ederler; temel kayglar eletiri ve tavsiyelerde bulunmaktr. Her birinin, toplumun ve devletin doru ve dzgn rgtlenmesine ilikin baz anlaylar vardr. Bunlar doru olarak dndkleri, belirli bir adalet kavramna ve ahlaken iyi yaam anlaylarna dayanr; ama ayn zamanda barn, gvenliin ve maddi refahn salanmasyla ilgili dncelerini pratik yaamdan karrlar. Baz siyaset kuramclar ideal bir adil devlet iin tasarmlar yapmtr. Bakalar var olan hkmetler iin belirli reformlar ve kamu politikalarn ynlendirecek tasarlar nermitir. Hepsinin temel sorular, kim ve nasl ynetmeli ya da en iyi hkmet biimi nedir ile ilgilidir; genellik-

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

15

le herkes en iyi hkmet biimine ilikin sorularn ve cevaplarn yeterli olmad konusunda hemfikirdir. Dolaysyla kararlarn dayandrld temellerin de eletirel biimde aratrlmas gereklidir. Bu tr sorularn altnda, her zaman insan doasna ilikin baz anlaylar yatar; doru drst bir toplum dzeni iin insanlarn kimi nitelikleri gelitirilmeli ya da denetlenmelidir. Siyaset teorisyenleri kendi insanlk ideallerinin taslan belirleyip, insanln bu hayalini gerekletirmek iin ne tr toplumsal ve siyasal dzenlemelerin gerekli olduunu sorarlar. Byle sorular sorulduunda, dierleri de neden ve hangi koullarda bizi ynetenlere itaat etmeliyiz, her zaman itaat etmemeye ve bakaldrmaya hakkmz var mdr sorularn ortaya atar. Bunlar apak sorular gibi gelebilir ama bunlar sorma fikri, hkmetmenin ilkeleri ya da otoriteye itaat etme mecburiyeti dncesinin eletirel akln sistematik szgecinden geirilmesinin, hi de apak sorular olarak farz edilemez. Maddenin doas, yeryz ve gkcisimlerine ilikin sistematik felsefi ve bilimsel dnceler gibi siyaset teorisi de kltrel bir dnm noktasn simgeler. Gerekten de siyaset teorisinin ortaya knn aklanmas, doa felsefesinin ve bilimin douunun aklanmasndan daha zordur. Bundan sonra siyaset teorisinin ortaya knn tarihsel koullarn, belirli tarihsel balamlarda nasl gelitiini aratracaz; bunu yaparken siyaset teorisinin klasiklerinin belirli tarihsel koullara tepki olarak yazldn her zaman aklmzda tutacaz. Siyaset teorisinin en yaratc dnemleri, geni kapsaml ve uzun vadede ok nemli etkileri olan, toplumsal ve siyasal elikilerin kanlmaz biimlerde patlad srelere denk gelir; ama daha sakin zamanlarda bile siyaset bilimcileri belirli tarihsel yntemleri kullanarak sorularn sormulardr. Bunun farkl anlamlar vardr. Siyaset bilimciler yzyllarn iinden bizlere seslenebilir. nsanlk durumunun yorumcular olarak btn zamanlar iin geerli olabilen baz eyler syleyebilirler. Ama dier insanlar gibi onlar da tarihsel varlklardr; eer grlerine niye dile getirdikleri, kimlere kar bunlar syledikleri, ak ya da zmni olarak kimlerle tarttklar, iinde yaadklar dnyay nasl grdkleri, nelerin muhafaza edilmesi, nelerin deimesi hakknda biraz fikrimiz varsa, onlarn syledikleri bizim iinde yaadmz tarihsel zamana da k tutabilir ve yazdklarn daha iyi kavrayabiliriz. Bunlar, sadece yaamyksel ayrntlar ya da tarihsel arka plan deildir. Siyaset teorisyenlerinin ne dediini anlamak iin, hangi sorular yantlamaya altklarn bilmemiz gerekiyor; kar karya kaldklar sorular yalnzca felsefi soyutlamalarla

16

Yurttalardan Lordlara

ilgili deildir; ama belirli tarihsel koullarda, belirli eylemler, toplumsal ilikiler, yakc konular, yaknmalar ve elikiler balamnda ortaya kan belirli sorunlardr.

Siyaset Teorisinin Tarihi

Siyaset teorisinin tarihsel bir olgu olduu anlay, siyasi dnce tarihi hakknda yazan bilim insanlarnn arasnda her zaman yaygn bir gr deildi; imdi de bu gr, siyaset teorisinin byk eserlerini tarihselletirmekle, onlarn aaland ve nemsizletirildii, kendi tarihsel anlarnn tesine taan anlam ve nemlerinin inkr edildii savna kar gerekelendirmek ihtiyac var. zlediim yolun nedenlerini aklayacam ve savunacam; ama bundan nce yakn gemite siyasi dnce tarihinin nasl ele alndn ana hatlaryla belirtmek gerekiyor. Siyaset teorisinin yeniden canland 1960lar ve 1970lerde akademik uzmanlar, bitmek tkenmek bilmeyen biimde, disiplinin doasn ve kaderini tartyorlard. Ama zellikle Amerikan niversitelerindeki siyaset kuramclarndan, siyaset almalarnda deneysel ve ilkelere dair bir blnmlk olduunu kabul etmeleri bekleniyordu. Bir tarafta gerek siyaset bilimi vard; nk siyasal yaamn gerekleri bilimsel olarak ele alnyordu; br tarafta ise siyasal felsefenin fildii kulesine hapsolmu teori, ne olduuyla deil ne olmas gerektiiyle urayordu. Disiplinin bylesi anlamsz bir biimde ikiye ayrlmasnda kukusuz Souk Sava kltrnn byk etkisi oldu; akademisyenlerin keskin toplumsal eletiri yapmamalar tevik edildi. Her neyse ama siyaset bilimi eletirel yanndan ok ey kaybetti. Bilim denen bu alandan beklenen yaratc dnce deil, daha ziyade siyasi tavrd; bu ise iddiaya gre, ancak maddi cisimlerin, atomlarn ya da bitkilerin iraded hareketlerine uygulanan saysal yntemlerle kavranabilirdi. Siyaset biliminin byle ele aln baz siyaset kuramclarnca, zellikle de Sheldon Wolin tarafndan eletirildi; Wolin Politics and Vison adl eserinde, siyasi analizde yaratc bak asnn nemini gl bir biimde savundu. 2 Ama en azndan bir sre daha ABD siyaset bilimi blmlerinde ar deneyci davran ekoln egemenliini srdrmesinden pek ok siyaset kuramcs rahatszlk duymad. Bu durum, davranlar2 Politics and Vison: Continuity and Innovation in Western Political Thoughtun ilk basm tarihi 1960tr. En son geniletilmi basksn 2006da Princeton University Press yapt.

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

17

la tuhaf bir ittifak kuran Leo Strauss hayranlarnn kafa yapsna uygundu; her iki kesim de birbirinin alanna girmeme konusunda anlamt.3 Deneyselciler, felsefecileri kendi girift kavramsal alarn rmekte rahat brakrken, normatif kuramclar siyasi analizde, meslektalar deneyselcileri hibir zaman eletirel bir bakla ele almadlar. Straussularn tarihselcilie saldrlar, kendilerinin modernitenin greceliine kar evrensel ve mutlak gerekleri savunduklarn iddia ederek, dier kuramclara ynelmiti. Geri daha sonra bunlar yeni muhafazakrln etkili ideologlar ve bir nevi George W. Bush rejiminin felsefi akl hocalar olarak grecektik; daha nceki Straussu siyaset kuramclar nesli ise, gerici antimodernist (ya da antidemokratik) siyasi gndemlerini, felsefi dzlemde srdrmekle yetinmilerdi. Ancak bazlar akademinin duvarlar dna karak sa kanat siyasetilerin konumalarn yazmaya giriti. Deneyselci meslektalar, Straussularn gizli ve gizemli sylemlerinin hatta mistik kabalac felsefi uralarnn, kendilerinin s ve anlamsz deneyselci siyaset bilimine kar bir tehlike yaratmadn anlam grnyorlard. Bununla birlikte Straussular deneysel ve normatif ya da teori ve pratik basit ayrmlarn benimsemekte yalnz deillerdi. Yaygn bir gre gre en azndan bazlar siyasetin gereklerini didikleyebilirdi ama bu, siyaset kuramclarnn ii deildi. Kanadal siyaset kuramcs C. B. Macpherson r aan almasyla siyaset kuramna farkl bir yaklam getirdi; 17. yzyl ngiliz dnrlerini, mlkiyeti piyasa toplumu olarak adlandrd tarihsel balam iinde inceledi; ama bu ana akm
3 Leo Straussun politik dncelerini tartmann yeri buras deil. Konumuz onun siyaset teorisine yaklam. 1899da Almanyada doan Strauss, 1937de ABDye g etti ve zellikle 1949da Chicago niversitesi retim yesi olduktan sonra Kuzey Amerikadaki siyaset teorisi almalarn ok etkiledi; ortaya att yorumlama biimi, hayranlar ve rencilerince srdrld. Siyaset kuramna Straussvari yaklam u nermeyle balar: Dnceyle deil, yalnzca gereklerle ve bilgiyle uraan siyaset felsefecileri, Hristiyan kilise yasas tarafndan ykc olarak sulanmamak iin dncelerini saklamlardr. Bu nedenle zel bir biimde yazarlar, onlarn satr aralarnn bilimsel biimde yorumlanmas gereklidir. Straussulara gre, bu zorunluluk modernitenin arifesinde daha da artmtr; zellikle kitle demokrasisi (dier erdemlerinin olup, olmamas bir yana), kanlmaz biimde dncelerden etkilenmi, geree ve bilgiye kar dmanca tavr alnmtr. Straussular politik felsefenin gerek anlamn kavramak bakmndan kendilerini ayrcalkl, herkese ak olmayan bir kardelik derneinin yeleri olarak grrler ve ylesine muazzam bir yorumlama zgrlyle davranrlar ki, ok az bilim insannn yapaca, asl metinlerde yazlann ok tesine geen yorumlarda bulunurlar. Bu yaklamlaryla, kardelik birliklerinin dndakilerle tartma olanaklarn snrlandrrlar; nk metinlerin dier yorumlar a priori (nsel) olarak metindeki sakl gizli anlamlara kar krlkle sulanarak reddedilir. Straussular, deneysel siyaset bilimini, ne kadar ktlemi olurlarsa olsunlar, yntemleri, siyaset biliminin ilkelere dair kuramnn, kendi tekbenci alanna hapsolmasna katkda bulunmutur.

18

Yurttalardan Lordlara

Anglo-Amerikan biliminde bir sapmadan fazla bir ey ifade etmedi.4 Batnn kutsallarndan olan klasikler stne alan ve reten bilim insanlar, her zaman Strauss tr bir anti-tarihselcilie bavurmam olsalar da genellikle tarihe kar oldular. Pek ou bykleri, politik mcadeleler st saf dnceler olarak ele ald. Bu dnrlerin tarihsel temelleriyle birlikte ele alnmasn savunan, onlarn kendi zamanlarnda ve meknlarnda politikayla tutkuyla uratklarn, yaayan, soluk alp veren kiiler olduklarn gz ard etmeyen yaklamlar, hemen byk adamlar nemsizletirdii, aalad ve onlar sadece politika bror yazar propagandaclar dzeyine indirgedii iddiasyla bir kenara atld. 5 Bu gre gre, gerek siyaset felsefesini, basit ideolojiden ayran ey, onun siyasal mcadele ve partizanlk st olmasyd. O, evrensel ve kalc sorunlarla urard; btn insanlar, zamanlar ve yerler iin geerli olan toplumsal dzenleri ve insann gelime ilkelerini aratrrd. Gerek siyaset felsefecilerince ortaya atlan bu sorular doal olarak tarih tesiydi: Gerekten insan olmak, ne demekti? Hangi toplum tr insanln tam geliimini salayabilirdi? Kiiler ve toplumlar iin doru dzenin evrensel ilkeleri nelerdi? Bu gr savunanlar, evrensel sorularn, bakalarna deil de gndemdeki belirli baz siyasi karlara hizmet edecek ekilde sorulup, cevaplanabileceini ya da bunlarn hrsl partizan amalarla sorulabileceini, hi dnmemi grnyorlar. rnein, felsefecilerin insanlk idealleri, onlarn toplumsal ve siyasal balantlar ve zamanlarndaki atmalarda nerede durduklar hakknda ok ey syler. Bunun farknda olmayan bilim insanlar, klasiklerin yazarlarn, zamanlar ve meknlar balamnda ele almakta fazla bir yarar grmemektir. Onlara gre siyasi dncenin balamna oturtulmas ya da bilgi sosyolojisi daha az nemli dnrlerin ve ideologlarn fikirleri ve motivasyonlar hakknda bize bir eyler anlatr; ama bunlar, Platon gibi byk, dahi bir felsefeciyle ilgili bilmeye deer hibir ey sylemez. Bu neredeyse toy tarihdln bir reaksiyon yaratmas kanlmaz4 The Theory of Possessive Individualism: Hobbes to Locke, 1962de Oxford University Press tarafndan yaynland. Aslnda Macpherson, 1950lerde balamsal yaklamyla makaleler yaynlamt. Onun ideal tipi mlkiyeti piyasa toplumuna itirazm var; bunun tarihd bir soyutlama olduunu dnyorum. Bununla birlikte, kukusuz ok nemli bir nc alma gerekletirmitir. rnein bkz. Dante Germino, Beyond Ideology: The Revival of Political Theory (New York: Harper and Row, 1967).

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

19

d ve ok farkl bir dnce ekol ortaya karak, rakiplerine stnlk salad. Cambridge ekol, en azndan grnte, br uca giderek byk kk siyaset kuramndaki btn almalar tarihselletirdi ve bunlar yazldklar zaman dnda, daha geni biimde anlamlandrmad. Bu yaklamn en etkili savunucusu olan Quentin Skinner, The Foundations of Modern Political Thought adl klasik eserinin giriinde, yntemini aklarken tarihd ekoln dikotomilerine (ikiliklerine) dorudan kar olduu izlenimi verir; siyaset felsefesi ile ideoloji arasnda yaplan keskin ayrma ve basit deneysel ile normatif kartlna itiraz eder. Skinner, siyaset kuramn en iyi biimde ideolojiler tarihi olarak okuduumuz zaman kavrayabileceimizi; bunun iin de ayrntl bir balamlandrmann gerekli olduunu savunur. Siyasal yaamn kendisinin, siyaset kuramcsnn nne ana problemleri koyduunu dnyorum; bylece belirli sorunsal konular sralanm olur ve bunlara kar gelen sorular da tartmann nde gelen temalar olur.6 Skinnere gre bu yaklamn balca yarar , sadece metni okuyarak kavramay umduumuz anlamn ok tesinde, yazarn ne demek istediini daha derinlemesine kavramamz salar. Metincilerin tipik nerisi ise, metinlerin tekrar tekrar okunmasdr.7
Eer siyaset teorisi temelde ideolojiler tarihi olarak yazlsayd, siyaset teorisi ile pratii arasndaki ilikiyi daha ak grebilirdik diye dnyorum. Herhangi birinin siyasi davrann betimlerken yeniden elindeki normatif kelime hazinesine bavurduumuz zaman, onun davranlarnn snrlamalarndan da bahsetmi oluyoruz. Buna gre baz kiilerin niye yle davrandn aklarken, kanlmaz olarak onun kulland szcklere gnderme yaparz; nk bunlar hareketlerinin belirleyicilerinden biri olmaktadr. Bunun anlam da udur: Eer yazdmz tarihlerde bu tr kelime hazinesine odaklanrsak, o zaman tam olarak siyasi dncenin aklanma yollarnn, siyasi davranlara bal olduunu da gsterebiliriz.

Skinner, Rnesans ve Reformasyon dnemlerinde Bat siyasi dncesini aratrmaya giriir; zellikle de devlet kavramnn modern anlamn kazanma srecini, siyasi dnrlerin ve aktrlerin, kendi zamanlarnda kullanlan siyasi szckleri ve tarihin gndemlerine getirdii belirli soru kmelerini inceleyerek almalarn srdrr. Dier almalarnda olduu gibi burada da temel stratejisinin an, genellikle dier siyasi
6 7 Quentin Skinner, The Foundations of Modern Political Thought, Volume I: The Renaissance (Cambridge University Press, 1978), s. xi. Ibid., s. xiii.

20

Yurttalardan Lordlara

dnce tarihilerinin, nde gelen kuramclarn yaptklarnn ve kendi deyimiyle bu almalarn dayand daha genel toplumsal ve entelektel kalbn ok tesine, daha geni bir alana frlatmaktr.8 O, sadece byk dnrlerin deil, toplumsal ve siyasi dnceye geici, ada katklarda bulunanlarn almalarn da, ellerindeki szlk hazinelerini; belirli zamanlarda ve yerlerde, siyasi toplumla ilgili tartmalar biimlendiren varsaymlarn, bulmak amacyla incelemitir. Skinnerin yaklamnn ok gl baz ynleri vardr; Cambridge ekolnn dier mensuplar da bu ilkeleri, zellikle erken modern ngilteresinin belirli dnrlerini ya da sylem geleneklerini analiz ederken etkili biimde kullanmlardr. Siyaset teorisyenlerinin bykler dahil, ele aldklar siyasi sorunlarn, gerek siyasi yaamn nlerine getirdii ve ortaya klarn tarihsel koullarn biimlendirdii sorunlar olduu nermesi, saduyulu bir yaklamn ne fazlas, ne de azdr. Ama birok ey Cambridge ekolnn neleri konuyla ilgili grdne balyd; Skinnerin toplumsal ve entelektel matris gndermesinin ima ettii balamn, onun balandrmasndan farkl anlam olabilecei grld. Sonuta, toplumsal matrisin, toplumla, ekonomiyle hatta hkmet ekliyle ok az ilgili olduu ortaya kt. Toplumsal balamn kendisi zihinsel bir eydi ya da en azndan toplumsaln tanm, yalnzca var olan kelime daarcyla yaplmaktayd. Teorinin gndemini belirleyen siyasi yaam, temel olarak bir dil oyunuydu. Eninde sonunda bir metni balamna oturtmak iin onu, siyasi dncenin klasiklerinden balayarak, gelip geici almalara ya da siyasi konumalara kadar uzanan bir alandaki dier metinlerin, ok eitli szcklerin, deiik dzlemlerdeki sylemlerin ve ideolojik paradigmalarn arasndaki bir yere konumlandrmakt. Skinnerin saf metinsel tarihilere ya da soyut dnce tarihlerine hcum etmesi de daha ncekilere gre ok daha derinlikli ve kapsayc ama metinlerin ruhunu saptamakta daha az snrl olmayan baka tr bir metinsel tarih ve dnceler tarihi oluyor. Skinnerin 1300-1600 arasndaki siyasi dnceleri ieren geni kapsaml tarihinin neleri kapsamadna ilikin bir fihrist karsak, onun balamnn snrlarn arpc biimde grebiliriz. Skinnerin ele ald dnemde ok nemli sosyal ve iktisadi gelimeler olmutu; bunlar Avrupal siyasi dnrlerin ve aktrlerin teori ve pratiine de yansmt.
8 Ibid., s. x.

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

21

Oysa onun kitabnda tarm, aristokrasi ve kyllk, toprak dalm ve tasarruf biimleri, igcnn toplumsal iblm, toplumsal protestolar ve elikiler, nfus, kentleme, zanaatlar, ticaret, imalat sanayi ve kentli snf byk lde yer almaz.9 Cambridge ekolnn nemli kurucularndan olan J. G. A. Pocock, grne gre iktisadi gelimelerle, maddi eler olarak grnen eylerle, kendi deyimiyle 18. yzyl Britanyasndaki sermayenin ve ticari toplumun kefiyle daha ok ilgiliydi. Ama onun birdenbire yapt travmatik kefi bir bakma, Skinnerin devleti aklaynda kulland tarihsel srelerden daha da uzak dyor.10 Pocock iin kritik an, ngiltere Bankasnn kuruluudur; ona gre bu, 1690larn ortasnda olaanst bir hzla mlkiyetin ve yapsnn, ahlakn btnyle dnmne yol at; buna siyaset psikolojisindeki ani deiimler elik etti. Ama bu sava gre ngiltere Bankasnn, aslnda ticari toplumun da, sanki hi kendi tarihleri yokmu gibi bir izlenim douyor; sanki 16. ve 17. yzyllarda mlkiyet ve toplumsal ilikilerin dnmnn, ngiliz tarm kapitalizminin oluumunun ya da ulusal bankann kurulmasndan nce, belirgin biimde, kapitalist mlkiyetin geliimiyle ilikili olarak gelien ngiliz bankaclk sisteminin, 18. yzyl ticari kapitalizminin yerine oturmasnda hi etkisi yokmu gibi, bunlar birdenbire tam gelikin biimde ortaya kyorlar. Bu kadar arpc tarihd bir aklama sadece u nedenle mmkn: Pocock iin, belki Skinnerden daha da fazla, toplumsal srelerin tarihle pek bir alakas yok; tarihsel dnmler yalnzca siyaset dilindeki deiimlerde gzlenebilir. Bir toplumsal dnmn doruuna ulamasn ve pekimesini sylemdeki deiiklikler gsterir; bunlar onun kkeni ve nedenidir. O zaman hem Pocock, hem de Skinnerin anlad siyasi dnce tarihi, garip biimde sadece ilgili dnemlerdeki belirleyici tarihsel gelimelerin farknda olmak ve onlar yakalamakta baarsz deil, ayn zamanda srelerden de yoksun bir tarihdl ifade ediyor. Tarih, Cambridge ekol iin tipik olarak, daha kapsayc toplumsal gelimeleri iermeyen ya da byk veya kk herhangi bir tarihsel srele ilikisi olmayan, rnein belirli zamanlarda ve meknlardaki belirli siyasi tartmalar gibi,
9 Bkz. Neal Wood, John Locke and Agrarian Capitalism (Berkeley ve Los Angeles: University of California Press, 1984), s. 11.

10 J. G. A. Pocock, Virtue, Commerce, and History (Cambridge: Cambridge University Press, 1985), s. 108. Pocockla ilgili bu iddiann gelitirilmesi, ilgili dnemin ele alnaca baka bir kitabm beklemek zorunda.

22

Yurttalardan Lordlara

bir dizi birbiriyle balantsz, son derece mahalli ve zel olaylardan ibaret oluyor.11 Mahalli ve zele vurgu, daha geni zamanlar ve meknlar gz nnde bulundurmay dlamaz. Cambridge ekolnn urat sylem gelenekleri malzemesi bazen btn bir yz yl, hatta daha fazlasn ieren uzun dnemleri kapsar. Bir gelenek ulusal snrlar, hatta ktalar aabilir. Skinnerin, Machiavellinin eserlerini incelerken kulland Yneticilere tler* gibi belirli bir edebi tr, zaman ya da corafi kapsam bakmndan olduka snrl kalm olabilir. zellikle Pocockn yararland 18. yzyln bir zellii olan ticari toplum sylemi ya da yurtta hmanizmi gelenei ise daha uzun mrl ve daha geni kapsamlyd. Ama sreklilii ve meknsal alan ne olursa olsun, siyaset teorisini incelerken, sylem geleneinin oynad rol, belirli hadiselerin (ki, bunlarn kendileri de sylemlerle etkileim iindedir) oynad rolden fazla farkl deildir. Bunlara rnek olarak Skinnerin Hobbesu yerletirdii Ballk Yemini Tartmasn** ya da bakalarnn Lockeu incelerken kulland Dnda Brakma Krizini*** gsterebiliriz. Her iki durumda da balamlar metinlerdir ve Cambridgein tarihsel ufkunun, en mahalli olaylardan, uzun sren ve yaygn sylem geleneine kadar, herhangi bir yerinde, bir tarihsel anla, dier bir an arasndaki dinamik balanty ya da politik ve sosyal olaylarn altndaki sreleri gremeyiz. Tarih anlay bakmndan Cambridge ekol ile daha moda postmodern eilimler arasnda temel bir ortak yn vardr. Her ikisi iin de sylem, sosyal yaamn yegne belirleyici, asli esidir ve tarih, tesadflerin iinde yok edilir. Her ikisinin de byk anlatlara cevab, stnlklerini ve kusurlarn eletirel analize tabi tutarak deil, tarihsel sreleri topyekn pe atarak verilir.

11 Skinnerin tarihi, atomistik ve sreksiz olgularla ele alnn eletirisi iin bkz. Cary Nederman, Quentin Skinners State: Historical Method and Traditions of Discourse, Canadian Journal of Political Science, cilt 18, no. 2, Haziran 1985, s. 339-52. * evirenin Notu: Mirror-for-princes, ortaa ve Rnesans dnemlerinde prenslere ya da yneticilere tavsiyelerde bulunan onlara iyi ve kt ynetici modelleri sunan siyasi bir edebiyat tr.

** 1649da kral idam edildikten sonra Cromwellin nderliindeki ngiliz Uluslar Topluluuna Ballk Yemini edilip edilmemesine ilikin tartma (Engagement Controversy). *** 1678-1681 arasnda kraln erkek kardeini Katolik olduu iin monariden dlamak amacyla kaleme alnan yasa tasarsyla ilgili siyasi tartmalar (Exclusion Crisis).

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

23

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

Bu kitabn konusu olan siyaset teorisinin toplumsal tarihinin en bataki kabul, gemiteki byk siyasi dnrlerin kendi zamanlar ve meknlarndaki meselelerle tutkuyla megul olduklardr.12 Onlar grlerini daha yksek felsefi dzlemlerden ifade ederken, baka zamanlarn ve meknlarn filozoflaryla sohbet ederken, hatta ve zellikle grlerini evrensel ve zamandan bamsz ilkelere dntrrken bile, bu tavrlarn srdrmlerdir. ou kez, tanmlanabilir belirli bir siyasi davaya ballklar, partizanca balla dnm; hatta belirli partilerin ya da snflarn karlarn aka ifade etmilerdir. Ama daha geni bir ereveden bakldnda, ideolojik ballklar, iyi toplum ve insan ideallerineydi. Ayn zamanda da byk siyasi dnrler, sradan parti papaanlar ya da propagandaclar deildi. Siyaset teorisi elbette bir ikna almasyd; aralar muhakemeye dayanan sylemler ve savlard; gerein bir tr samimi aratrmasyd. Bykler, daha az nemli dnrler ve aktrlerden farkl olmakla birlikte, onlar da insand ve benzer ekilde tarihin iindeydiler. Platon Republicte adalet kavramn aratrrken ya da deiik bilgi dzlemlerini ana hatlaryla belirtirken, phesiz byk felsefi sorular gndeme getiriyordu; evrensel ve akn gerekleri aryordu. Ama sorularn ve cevaplarn (daha sonraki blmde tartacam gibi) Atina demokrasisiyle eletirel uras belirlemiti. Siyasi dnrlerin insanlndan ve tarihsel balantlarndan bahsetmek tabii ki, onlar kk drmek ya da byklklerini reddetmek anlamna gelmez. Her halkrda, dncelerinin eletirel, tarihsel incelemesini yapmakszn, onlarn evrensel ya da akn gerei bulduklar iddiasn deerlendirmek imknszdr. Burada amacmz en nemli siyasi dnrlerin fikirlerinin incelenmesidir; ama bu dnrler her zaman yaayan, ballklar olan, sadece kendilerinden nceki filozoflardan gelen zengin entelektel mirastan yararlanan ya da basite zamanlarna zg belirli bir dili kullanan insanlar olarak deil; ayn zamanda dnyalarn biimlendiren toplumsal ve politik sreler balamnda da ele alnmaktadr. Siyaset teorisinin toplumsal tarihinin zaman iindeki balamlar kavram, tarihsel materyalizm geleneindeki baz temel nermelere dayanr: nsanlar hayatta kalabilmek ve yeniden reyebilmek iin birbirleriyle
12 Siyaset teorisinin toplumsal tarihi teriminin tartmas iin bkz. Neal Wood, The Social History of Political Theory, cilt. 6, No. 3, Austos 1978, s. 345-67.

24

Yurttalardan Lordlara

ve doayla ilikiye girerler. Herhangi bir zamanda ve yerdeki toplumsal pratiklerini ve kltrel rnleri anlayabilmek iin hayatta kalma koullaryla ve toplumsal yeniden retimle, insanlarn yaamn maddi koullarna ulam biimleriyle, baz insanlarn, dierlerinin emeini nasl kullandyla, reten insanlar ile o retimi sahiplenenler arasndaki ilikilerle, bu sosyal ilikilerde ortaya kan mlkiyet biimleriyle ve bu ilikilerin siyasi egemenlie nasl yansdyla ve ayn zamanda direni ve mcadelelerle ilgili bir eyler bilmemiz gerekir. Tabii ki bu, bir teorisyenin dncelerinin, onun toplumsal ya da snfsal konumundan okunabilecei, tahmin edilebilecei anlamna gelmez. aret etmek istediimiz sadece herhangi bir siyasi dnrn kar karya kald sorular, ne kadar ebedi ya da evrensel grnrlerse grnsnler, belirli tarihsel koullarda nlerine gelir. Cambridge ekol de siyasi dnrlerin cevaplarn anlayabilmek iin onlarn yantlamaya altklar sorular anlamamz gerektiini; deiik tarihsel erevelerin, deiik sorular gndeme getirdiini kabul etmektedir. Ama siyaset teorisinin toplumsal tarihi iin, bu sorular yalnzca ak siyasi ya da felsefi veya yksek dzeyli politik tartmalardan giderek incelenemez; ayn zamanda siyasi arenann dnda ve metinlerin tesinde, insanlar arasndaki etkileimi biimlendiren toplumsal basklar ve gerginlikler de hesaba katlmaldr. Bu yaklam Cambridge ekolnnkinden, hem onlarn balam olarak grdkleri eylerden farkldr, hem de tarihsel sreleri ierir. Ballk Yemini Tartmas ya da Dnda Brakma Krizi gibi ideolojik olaylar, Hobbes ya da Locke gibi dnrler hakknda bir eyler syler; ama bu dnrleri, dnyalarn biimlendiren daha geni tarihsel srelerin iine yerletirmezsek, byk kuramclar, ksa mrl politika yazarlarndan ayrt etmek gleir. Sosyal ilikilerde, mlkiyet biimlerinde ve devlet oluumlarnda uzun dnemli gelimeler srasnda, arada belirli siyasi-ideolojik tartmalar patlak verir. Gerekten de siyaset teorisinin, dramatik biimde tarihin davetsiz bir misafir gibi birdenbire metinlerdeki diyaloglara ya da sylem geleneklerine girdii byle zamanlarda gelitii dorudur. Ama John Locke gibi nemli bir dnr, bir yandan zamannn siyasi tartmalarna katlrken, dier yandan da daha byk toplumsal dnmlerin ve yapsal gerginliklerin ortaya kard toplumsal ilikiler, mlkiyet ve devlet gibi, zellikle de kapitalizmin ykseliiyle iliki-

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

25

lendirebileceimiz daha byk, temel sorularla uramaktayd. Kukusuz Locke, kapitalizm dediimiz gelimeyi gzlemliyordu; mlkiyetin, snfsal ilikilerin ve devletin tipik dnmlerinin ortaya kard sorunlarla urayordu. Onu bu genel toplumsal balamndan koparmak, almalarn yoksullatrmak, kendi tarihsel ann aydnlatmak kapasitesini eksiltmek anlamna geldii gibi, genel olarak insanln durumu da anlalmaz olur. Eer deiik tarihsel deneyimler, deiik sorun kmelerine yol ayorsa, demek ki, bu farkllklar ayn zamanda sylem geleneklerinde de gzlemlenebilir. rnein, ortak kltrel ve felsefi mirasa dayanan Bat ya da Avrupa tarihsel deneyiminden bahsetmek yeterli deildir. Bir Avrupa toplumunu dierinden ayran ve farkl teorik sorgulamalara, siyasi dnrlerin yantlamak durumunda kaldklar deiik soru dizilerine yol aan farkl mlkiyet ilikilerine ve deiik devlet kurma srelerine de bakmalyz. Sylemlerin eitlilii sadece ahsi, hatta siyaset felsefecilerinin corafi ve kronolojik snrlar aan birbirleriyle diyaloglarndaki deiik ulusal miza ve entelektel slup farkllklarn gstermez. Siyasi dnrler yalnzca felsefi geleneklerini yanstmaz, ayn zamanda siyasal yaamn gndemlerine getirdii sorunlarla da urarlar; bu nedenle sylemleri, byk lde, kar karya kaldklar siyasi problemlerin farkll nedeniyle deiiktir. rnein, devlet sorunu, yakn komu olan ngiliz ve Franszlarda deiik tarihsel grnmlerde ortaya kmtr.13 Yllarca sren sorularn bile deiik biimlerde ortaya konduunu grrz. Dikkate deer olarak grnen bir konu bile belli bal siyasi taraflarn zelliklerine, rakip toplumsal glere ve kar atmalarndan ne kazanlp ne kaybedileceine bal olarak deiiklik gsterir. Erken modern ngilterede verimlilii artrmaya alan toprak beyleri ile yaam ortak topraklarn muhafazasna bal olan halk arasndaki mcadeleden kaynaklanan sorunlarn biimlenii, Fransadaki kyller, senyrler ve vergi oburu devlet arasndaki sorunlarn grnmnden farkldr. Ayn tarihsel ya da ulusal dokuda bile halka ya da kylye sorun olarak grnen ey, centilmen iftiye, senyre ya da devlet grevlisine sorun olarak grnmeyebilir. Byk siyasi dnrleri, tarihin nlerine koyduu belirli
13 Bu sorunlar daha youn olarak u kitabmda inceledim: The Pristine Culture of Capitalism: A Historical Essay on Old Regimes and Modern Stataes, Londra: Verso, 1992. (Kapitalizmin Arkaik Kltr: Eski Rejimler ve Modern Devletler stne Tarihsel Bir Deneme, ev. Oya Kymen, Yordam Kitap, 2007.)

26

Yurttalardan Lordlara

problemlerin nemini vurgulamak ya da kksz birtakm filozoflarla giritikleri diyaloglarn zamansz olmadna iaret etmek iin, bunlarn hem egemen, hem de direnen yaayan tarihsel aktrlerle balantllarnn farknda olduumuzu gstermek iin, onlar u ya da bu toplumsal kar savunan dl avclarna indirgememiz gerekmiyor. Bunu sylemek, baka bir zamana ve mekna ait siyaset kuramclarnn bizim zamanmza ait syleyecek hibir eyi olmadn iddia etmek anlamna gelmez. Tarihsel balamlandrma ile anlamllk arasnda ters bir iliki yoktur. Tam tersine, klasiklerden renmenin temel koulu, tarihsel balamlandrmadr; sadece dnrn amac ve ne sylemek istediini daha iyi anlayabilmemiz iin deil, kuramn ortaya kt tarihsel balam bilmemiz, ayn zamanda saf soyutlamadan karak, insan pratiinin ve toplumsal ilikilerin dnyasna girebilmemiz iin de gereklidir. Tabii sadece insan olduumuz iin bizden ncekilerle ortak deneyimlerimiz vardr ve atalarmz gibi biz de yzyllar boyunca renilen saysz uygulamalarla ilikiliyiz. Bu ortak deneyimlerden kastedilen, gemiin byk dnrlerinin sylediklerine kolayca ulaabiliyor olmamzdr. Ama eer siyaset teorisinin klasiklerinden yararl dersler karacaksak, insana ait olan eylerin ve tarihsel deneyimlerin ortak noktalarnn farknda olmamz ya da klasikleri belirli soyut evrensel ilkeler asndan aratrmamz yeterli deildir. Tarihselletirmek insanlatrmaktr; fikirleri kendi maddi ve pratik ortamlarndan ayrmak, onlarla insani iliki noktalarmz kaybetmek olur. Siyaset teorisi tarihini aratrmann ok yaygn bir ynteminde, konular yakc insani meselelerden koparlr. Siyaset teorisinde siyasetle ilgili dnmek en azndan belirli ilkelerin, gerek toplumsal ilikiler ve siyasi dzenlemeler bakmndan ne ifade ettii stne dnmeyi ve bir kan oluturmay gerektirir. Eer siyaset teorisinin ilevlerinden birisi, kendi zamanmz ve meknmzla ilgili algmz ve kavramsal aralarmz gelitirmek ise, bu ama tarihsel siyaset teorilerinin kendi siyasi anlamlarnn ii boaltlarak gerekletirilemez. rnein, gemi yllarda Aristotelesin doal klelik teorisine ilikin bir savla karlamtm; bu bana tarihd yaklamn eksiklerini

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

27

gstermiti.14 Bu sava gre, kleliin doall teorisini, Eskidnyadaki kleler ile efendiler arasndaki ilikileri, gerek tarihsel, toplumsal bir duruma dair bir yorum olarak grmemeliyiz; nk eer byle yaparsak, onun kendi zamannn ve meknnn toplumsal-iktisadi koullarnn tesine geen anlamn kaybetmi oluruz. Bunun yerine onu, evrensel insanlk durumunun soyut dzlemde felsefi bir metaforu olarak deerlendirmeliyiz. Ama Aristotelesin insanlarn kleletirildii gerek bir toplumsal pratii savunduunu inkr etmek ya da onun klelik teorisini somut tarihsel balam iinde ele almaynca, insanln durumuna dair daha ok ey reneceimiz tezi, gnmz ya da herhangi baka bir zamana ait toplumsal yaam ve politikaya ya da insanln durumuna ilikin bizi tuhaf bir duyarlla aryor gibi grnyor. Siyaset teorisinin, kendi tarihsel zamanmz aydnlatabilecek balamsal analizinin baka bir yolu da var. Eer siyaset kuramn tarihsel balamndan ayrrsak, aslnda onu kendi zamanmza uydurmu oluruz. Oysa bir teoriyi tarihsel olarak kavramak, kendi tarihsel durumumuza eletirel bir mesafeden, baka zamanlarn ve baka dncelerin gr alarndan, bakmamz salar. Ayn zamanda, imdi eletirmeden kabul ettiimiz belirli varsaymlarn, oluum yllarnda nasl tartldn da izlemi oluruz. Eer siyaset teorisini byle okursak, zamanmzn ve meknmzn egemen dncelerini ve varsaymlarn sorgusuz sualsiz kabul etmeye daha az eilim gsteririz.
14 Arlene Saxonhouse, M. I. Finleyin Ancient Slavery and Modern Ideology kitabnn eletirisinde, yazarn yaklamn, toplumsal tarihi olduu iin hor grerek, klelik stne yazan dier yazarlarn benzer eilimlerinden de bahsetmi ve artc olmayan ok az ey sylemiti; ama Aristoteles gibi kiilerin felsefi dncelerindeki derin anlam ortaya karamamt. Eletirmen, Kleliin doas ile ilgili Aristotelesin dnceleri, (...) bizi belirli bir klenin ve efendinin tesine gtrr; klenin efendisine bamll bizim doaya tabi oluumuzu yanstr. Klelik yalnzca kiinin emeini kontrol edemedii iin dt alaltc bir durum deildir. Bu, doa karsnda btn insanlarn durumudur. Finleyin bahsettii efendikle ilikisi, eski ve modern dnyayla snrl deildir. Toplumun ve doann iindeki yerimizi anlamamz salamak iin Aristotelesin bahsettii efendi-kle ilikisinin kalc olduu unutulmamaldr. Toplumsal tarihi Finley, bizi belirli bir zamana ve mekna ait zelliklere gtrmekte; bu nedenle de gnmz Amerikan toplumunu anlamak bakmndan Amerikan kleciliinin aratrlmasnn nemini vurgulamakta ama eski klelikle alakasn aklamamaktadr. Bunun iin eskia filozofuna dnmemiz gerekir diye yazmaktadr (Political Theory, cilt. 9, No. 4, Kasm 1981, s. 579). Aristotelesin klelii genel olarak daha kapsayc bir biimde doayla ilgili dncelerinin iinde ele ald inkr edilemez, ama bu onun bildii Yunan dnyasndaki belirli tr klelikle ilgili dncelerinin inkr edilmesini gerektirmez. Aristotelesin klelii, insanln genel olarak doaya bamll erevesinde ele ald iin, klelii gerekelendirmedii ne srlebilir (tam tersine, klelii hakl gstermek iin onun doallatrldn dnme eiliminde olsak da). Ama her halkrda, Aristotelese ilikin felsefi yorumda rahatsz edici bir ey var; bu da onun klelikle ilgili tartmasn, tarihsel zaman ve meknn (ki bunlar bize eski kleciliin konuyla ilgisi ya da Aristotelesin grleri bakmndan ok ey syler) somut gereklerinden koparlmasdr.

28

Yurttalardan Lordlara

Bu yaklamn yarar, tarihsel srelerin yerini, balantsz olaylarn ve sylemsel geleneklerin ald ieriksel yaklamlar bakmndan hemen grlemeyebilir. Cambridge balantlandrma biimi bizi, eski zamanlarn siyasi dnrlerinin, kendi zamanmz ve meknmza dair syleyecekleri pek bir ey olmadna inandrmaya alr. Onlardan renecek hibir ey olmadn, nk onlarn tarihsel deneyimlerinin, bizimkilerle alakasnn bulunmadn iddia ederler. Siyaset teorisi tarihinden renecek eylerin olduunu kefedebilmemiz iin, kendimizi tarihin sreklilii iinde konumlandrmalyz; bizden ncekilerle ilikimiz sadece paylatmz sreklilik bakmndan deil, bizleri bir yerden baka bir yere gtren deiim sreleri asndan da nemlidir. Dolaysyla bu almann amac, sadece baz klasikleri ve onlarn yaratldklar koullar aydnlatmak deil, ayn zamanda zgn balamsal yoruma bir rnek vermektir. Konusu yalnzca metinler, sylemsel paradigmalar deil, bunlar mmkn klan toplumsal ilikiler ve siyaset kuramclarnca ele alnan belirli sorulardr. Bu tr balamsal okuma, bir siyasi dnrden dierine miras kalan izgiyi izlemenin tesinde bir eyler gerektirir. Bu yaklam, baz temel toplumsal ilikilerin nasl insan yaratclnn parametrelerini belirlediini, yalnzca siyaset teorisinde deil, siyaset teorilerinin doduu tarihsel ortamn ve kltrel iklimin Yunan tragedyas, Roma hukuku ya da Hristiyan teolojisi gibi bir paras olan dier sylem biimlerinin de aratrlmasn tevik eder. Balamsal analiz ile temel metinler arasnda bir denge kurmaya altm; ama baz okurlar geni kapsaml ve ayrntl metin okumalar yerine, byk yapsal konulara daha fazla vurgu yaptm dnebilir. Oysa, bu kitaptaki yaklamm, hibir biimde metin analizini dladm ya da kmsediim anlamna gelmiyor; tam tersine bu yaklam, metinlere k tutmann baka bir yoludur; bunu bakalar daha ayrntl okumalarla snayabilir.

Siyaset Teorisinin Kkeni

Bilim insanlarnn, siyaset teorisinin Eski Yunanda douuna ilikin deiik aklamalar vardr. Gelecek blmde siyaset teorisi iin gerekli olan, insana bir tr gven duyulduu belirli tarihsel koullarla, zellikle de Atinayla ilgili daha fazla bilgi olacak. Bu blmde kendimizi, siyaset teorisinin gndemini belirleyen Yunanllar ile dier eski uygarlklar ayran genel koullarla snrlayacaz.

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

29

Kukusuz en nemli etmen 8. yzylda zgn Yunan devleti polisin kurulmasyd; bu bazen Atinada olduu gibi erken 5. yzyldan ge 4. yzyla kadar sren, kendi kendini yneten demokrasilere evrilmitir. Bu tip devlet, dier yksek uygarlklarn emperyal devletlerinden ve Yunanistandaki polis ncesi devletlerden, Minos ve Miken krallklarndan kesinlikle farkldr. Ayrntl brokratik bir dzenek yerine polisin zellii, epeyce basit bir devlet (eer devlet denebilirse) ynetiminin olmasyd; temel siyasi ilikiler ynetenler ile ynetilenler arasnda deil, yurttalar arasndayd ve kendi kendini yneten bir yurtta topluluu sz konusuydu. Yurtta topluluu, Atina demokrasisinde olduu gibi daha kapsayc ya da Sparta ve Girit kent devletlerindeki gibi daha az kapsayc olabilirdi. Politika, szckten de anladmz gibi, deiik karlar arasnda ekime ve tartma anlamna gelir ve bu, siyasal sylemin temel amac olan hkmetmenin ya da ynetmenin, yerini almt. Tabii bu etkenler, oligarik polise gre demokrasilerde ve zellikle Atinada daha belirgindi. Beinci yzyln sonuna gelindiinde Yunanistann, o zamana kadar grlmemi biimlerde ve derecede, edebi bir kltr merkezine dnmesi kayda deer bir durumdu. Bunun kapsamn abartmamakla birlikte, zellikle demokraside, bir tr halk okuryazarl, baz bilim insanlarnn, zanaat kltr dedikleri yani yalnzca uzmanlam becerileri olanlarn ya da profesyonellerin veya yazclarn okuryazarlnn yerini almt. Yunanistanda, zellikle de Atinada gerekleen ey, yaznn demokratiklemesi diye tanmlanmtr. Halk ynetimi, acil toplumsal ve politik konularn yaygn biimde ve aratrmaya dayanlarak tartlmasn gerektiriyordu; bu da siyasi nderlik ve etkililik bakmndan yeni frsatlar yaratyordu. ktisadi refahla birlikte eitim ve retim talebi artmt. Canl bir iktisadi yaam, demokratik ve greli zgr bir kltr ortam; yazl ifade ve kesin tartmakantlama aralarnn oalmas, bu tr sylemleri dinlemeye hazr byyen bir dinleyici kitlesi, siyaset kuramnn domas ve erken bir tarihte gelimesi iin olumlu bir iklim yaratmaktayd; bu da gnmze kadar sren, kendini ve dncelerini yetkin bir biimde ifade edebilme srecinin yolunu amaktayd. Bat siyaset teorisinin uzun geleneinin gndemini belirleyen bu yeni dnce tarznn, niin bu biimi aldn, neden daha nce ortaya konmayan belirli sorularn sorulduunu anlayabilmek iin polise ve zellikle demokrasiye daha yakndan bakmamz gerekiyor. Atina toplumu, poli-

30

Yurttalardan Lordlara

tikas ve Yunan klasiklerinin yazld sradaki belirli balamlarla ilgili daha fazla eye sonraki blmde deinilecek. Amacmz bakmndan burada, siyaset teorisinin nasl doduuna ilikin az sayda genel zellii vurgulayacaz. Polis, yalnzca belirgin bir siyasi biimi deil, ayn zamanda sosyal ilikilerin zgn bir rgtlenmesini temsil eder. Dier yksek uygarlklarda devlet, art-rne el koyanlar ile reticiler arasndaki ilikileri de gsteren, yneticiler ile tebaa ilikilerini ierir. Bir zamanlar inli filozof Mencius yle yazmt: Yneticileri doyurmak iin ynetilenler yiyecek retir. Bunun evrensel doruluu, gk kubbenin altndaki her yerde kabul edilir. Bu ilke, birok gelikin uygarln zelliini, yneticiler ile reticiler arasndaki ilikilerin zn ok gzel zetlemektedir. Bu eskia devletlerinde, retim ile politika arasnda keskin bir ayrm vard; reticilerin ynetici ve hatta yurtta olarak hibir siyasi rol yoktu. Devlet baml igcn denetlemek zere rgtlenmiti ve her eyden nce de baz insanlar, dierlerinin emeine ya da rnlerine devlet araclyla el koyuyordu. Devlette makam sahibi olmak byk servetlerin elde edilebilmesinin temel vastasyd. Toprakta zel mlkiyetin iyice yerlemi olduu yerlerde bile, devlet grevlilii, byk mlkiyetin temel kaynayken, kk mlkiyet sahiplerinin devlete kar grevleri vergi, hara ya da angarya biimlerini alyordu. rnein inin uzun imparatorluk tarihi boyunca byk mlkiyet ve servetler devlet grevliliiyle balantl olmu ve devlet, her zaman baarl olamasa da, bu balantnn srmesi iin elinden geleni yapm ve gl mlk sahibi snflarn zerk biimde gelimesini engellemitir. O halde eski brokratik devlet, dorudan retici ve zellikle kyl topluluklarnn emeklerine ve rnlerine el koyan, bunlarn stne yerlemi bir kurumdu. Bu devlet biimi Yunanistanda da olmakla birlikte, hem orada, hem de Romada, toprak beyleri ile kylleri, yurttalk ve askeri bakmdan tek bir camiada birletiren yeni siyasi rgtlenmeler domutu. Dierleri, zellikle de Fenikeliler ve Kartacallar, Yunan polisine ya da Roma Cumhuriyetine baz alardan benzeyen kent devletlerinde yaam olabilirler; ama tepeden dayatlan devlet aygt ve ynetim ilkelerinden farkl olarak, sivil toplum ve yurttalk fikri, Yunan ve Romallardan kaynaklanr. Kyl-yurtta dncesi, dier eskia devlet deneyimlerine ok daha uzaktr. Yunanistan ve Romadaki kleliin rol daha sonraki blmlerde tartlacak ama imdilik kyller ve zanaatkrlar gibi retici snflarn

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

31

zgn siyasi rolnn ve devletle ilikilerinin neminin altn izelim. Yunan polisinde ve Roma Cumhuriyetinde, el koyanlar ile reticiler, temel olarak yneticiler ve ynetilenler olarak deil, yurttalar toplumunda kiisel ve snfsal adan, toprak sahipleri ile kyller olarak, dorudan birbirleriyle kar karya geliyorlard. zel mlkiyet daha salamca ve zerk biimde gelierek, kendini devletten adamakll ayrmt. Geleneksel (el koyucu) devlet ile (reten) tebaa ilikilerinden farkl olarak, mlkiyet ve snfsal ilikilerde yeni, zgn dinamikler geerliydi. Bu devletlerin zellikleri, siyasi dncenin eski klasiklerine yansmtr. rnein Platon, demokratik Atina polisine saldrrken, tam da onu baz Yunan olmayan devletlerden ayran ve tipik Yunan polisine has zellikleri ieren devlet biimini hedeflemiti. Republicte Platon, bir ynetici topluluunun, ynetilen reticilerin ve esas olarak kyllerin stnde yer almasn nerir; bu devlette reticiler kiisel olarak zgrdr, mlkleri vardr ama daha zengin zel mlk sahiplerine baml deildirler. Yneticilerin kendileri zel mlk sahibi olmamakla birlikte, reticiler kolektif olarak yneten toplulua baldr ve art-emeklerini, retimin iinde olmayan efendilerine aktarmak zorundadrlar. Siyasi ve askeri ilevler, Platon ve Aristotelesin hayran olduu geleneksel asker ve ifti snflar ayrmna uygun olarak, sadece ynetici snfa aittir. Dier bir deyile, ynetilenler yiyecek retir; ynetenler beslenir. Kukusuz Platonun ilham kayna bu ilkeleri skca uygulayan Sparta ve Girit gibi Yunan kent devletleriydi; ama muhtemelen kafasndaki belirli model Msrd en azndan bazen Yunanllarn yanl olarak anladklar Msrd. Dier klasik yazarlar, egemen snflarn stnln daha az radikal biimde ve belirgin bir Yunan-Roma usul savunmulardr. zellikle karma anayasa doktriniyle Platonun Laws adl eserinde, dikkat ekici biimde de Aristotelesin, Polybiosun ve Ciceronun yazlarnda karlalr. Zengin ve fakirin, el koyanlarn ve reticilerin, toprak beylerinin ve kyllerin tek bir sivil ve askeri topluluk oluturduu bir devlette, zel mlk sahibi egemen snfn kar karya bulunduu bu zel sorun, zgn Yunan ve Roma gereini yanstr. Karma anayasa fikri, YunanRomadaki anayasalarn tasnifinin devamdr zellikle de ounluun, aznln ya da bir kiinin ynettii devlet ayrmlar yaplr: Demokrasi, oligari, monari. Bir anayasa, her birinden belirli eleri alyorsa, karma anlamnda tanmlanabilir. zellikle zengin ve yoksullar oligarik ve demokratik unsurlarla temsil edilebilirler; zenginlerin stnl, ynetim aygt ile retici tebaa ya da askeri ve ifti snflar arasnda kat

32

Yurttalardan Lordlara

ve keskin ayrmlar yaplarak deil, anayasal dengeyi oligarik unsurlarn lehine evirerek salanabilir. Hem teori, hem de pratikte, yneticiler ile ynetilenler ilikilerinden farkl olarak Yunan ve Roma politikasnn dokusuna, mlkiyet ve snf ilikilerinin belirli dinamik zellikleri, dorudan yedirilmiti. Bu ilikiler, zellikle demokratik poliste, bir dizi kendine zg pratik sorunlar ve teorik meseleler dourdu. Atina gibi bir toplumda tabii toplumsal dzene ilikin zgn sorunlar da vard. Atinada iktisadi g ile siyasi stnln ezamanl ve birbirinden ayrlmaz olduu kesin bir durum yoktu; iktisadi ve siyasi hiyerariler rtmyordu ve yurttalarn arasndaki siyasi ilikiler, ynetenler ile tebaa arasndakilerden daha fazlayd. Bu siyasi ilikiler, kurullarda ve jrilerde, srekli bir tartma ortamnda kendini gsteriyordu, bu durum yeni etkileyici sz sanatlar ve tartma biimlerini gerektiriyordu. Hibir ey sorgusuz sualsiz kabul edilemezdi; hukuki tartmalarn yntemlerinden ve znden treyen siyasal sylemlerde, dava merakls bir toplumda, kl krk yaran tartmalarn tercih edilmesi, hi de artc deildi. Yunan siyaset kuramclar devletlerinin zgn biiminin farkndaydlar ve kanlmaz olarak polisin niteliini, onu dierlerinden ayran zellikleri aratryorlard. Devletin kkleri ve amalarna ilikin sorular soruyorlard. Yeni bir kimlii, yurttaln sivil kimliini kefettikten sonra anlamn sorguladlar; kimlerin siyasi haklar olmalyd ve ynetenler ile yneticiler arasndaki ayrm doal bir durum muydu? Yurttalk kimliinin sradanl ile doutan soyluluun ya da zenginliin hiyerarik ilkeleri arasndaki gerilimle yzletiler. Hukuksal sorunlar ve hukukun egemenlii; iddet ya da baskya dayanan siyasal dzenler ile tartmaya ya da ikna yntemine dayanan sivil toplum arasndaki farkllklar; insan doasnn siyasi yaama uygun olup olmad ite btn bu sorular polisin gnlk yaamnn gerekleriydi. Ahlaki standartlarnn btn toplumca ynetim ilkeleri olarak kabul edildii bir egemen snfn yokluunda, ebedi ve bozulamaz geleneksel kurallar olduu varsaylamazd. Kanlmaz olarak bunlara itiraz ediliyor, ince eleyip sk dokunuyordu. Geleneksel hiyerarilerin savunucular, ataszleriyle ya da soylu kahraman krallarn destanlarn tekrar ederek cevap vermek yerine, teorik meydan okumalar karlamak zere teorik tartmalara girmek zorundayd. Ahlaki ve siyasi ilkelerin kkeni ve bunlarn balayc olma nedenlerine ilikin sorular soruluyordu. Ayn siyasi gereklerden insan her eyin ltdr insancl ilkesi ve bu ilkenin

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

33

gerektirdii yeni sorular ortaya kyordu. rnein sofistler (bu Yunan felsefecileri ve retmenleri sonraki blmde tartlacak), ahlaki ve siyasi ilkelerin doal olarak m, yoksa sadece gelenek nedeniyle mi var olduunu soruyorlard. Bu soru deiik biimlerde cevaplanabilirdi; bazs demokrasiyle uyumlu, bazs ise oligariyi destekleyici ynde olabilirdi. Platon, demokrasiye kar olduunu aklarken tanrlar ya da eskiden kalma gelenekleri yardma aramazd; demokrasiyi bertaraf edeceini dnd adalet ve iyi yaama ilikin tanmlar, felsefi gerekelerle yapmak zorundayd.

Tarihte Siyaset Teorisine Genel Bak

Poliste doan yeni siyasi dnce biimi, ok deiik devlet biimlerinin olduu, daha sonraki yzyllarda da yaamay srdrd ve teorik gndemi belirledi. Bu uzun mrllk basite entelektel mirasn hafzas meselesi deildi. Bat siyaset teorisi gelenei Eski Yunann temellerinin stne ina edildi; nk belirli sorunlar Avrupa siyasal yaamnn merkezinde olmaya devam etti. Deiik biimlerde zel mlkiyetin zerklii, devletten greli bamszl ve toplumsal gcn bu odaklar arasndaki gerilim, siyasi gndemi belirlemeyi srdrd. Bir yandan, smrc snflarn, dzeni salamak, smr koullarnn ve retici snflarn stndeki denetimlerinin devam iin devlete ihtiyac vard. Dier yandan, devleti klfetli bir ba belas ve art-emee rakip olarak gryorlard. Devlete kar ihtiyat elden brakmadan, egemen smrc snflar her zaman dikkatlerini kendilerine tabi retici snflarla ilikilerine yneltmilerdir. Gerekten de devlete olan ihtiyalar, byk lde bu zorlu ilikiler tarafndan belirlenmitir. zellikle Bat tarihi boyunca kyller, rant, baka dentiler ve haralarla ekip alnan art-emekleriyle aznlktaki soylular doyurmu, giydirmi ve barndrmlardr. Ama aristokratik devlet kyllere dayanmakla ve lordlar her zaman direni tehdidine kar uyank olmakla birlikte, Bat siyaset teorisinin klasiklerinde, sz hakk olmayan snflarn aka grlebilen ok az rol olmutur. Onlarn sessiz varl, yalnzca sosyal ve siyasi hiyerarileri gerekelendirmek iin harcanan byk teorik abalarda grnr gibi olmutur. Smrc snflar ile retici snflar arasndaki iliki, kapitalizmin gelmesiyle kkl biimde deiecekti; ama Bat siyaset teorisinin tarihi byk lde, mlk sahipleri ile devletin, smrcler ile reticilerin arasndaki gerilimlerin tarihi olmay srdrmtr. Genel olarak, Bat

34

Yurttalardan Lordlara

siyaset teorisi gelenei, temel olarak var olan devletle ilgili dnceleri, onu muhafaza etme ihtiyacna ilikin grleri ya da deiiklik olacaksa bu, egemen snflarn bir yesinin ya da szcsnn bak asyla kaleme ald tepeden tarihi yanstyordu. Ama aktr ki, bu tepeden tarih, tabandan tarihten renilebileceklerle ilikilendirilmeksizin anlalamaz. Devlet, mlk sahibi snflar ve reticilerin arasndaki karmak l ilikiler, her eyden ok, Bat siyasi geleneini, dierlerinden ayrr. Elbette egemen gruplarn dierlerinin rettiklerine el koyduu toplumlar Batya zg deil. Ama Batdaki siyasal yaam ve teoriyi biimlendiren gerilimlere ilikin yntemlerde zgn bir eyler var. Bunun bir nedeni, tam da klasik antik dnemlerden itibaren smrcler ile reticiler arasndaki ilikilerin hibir zaman yneticiler ile tebaa arasndaki ilikilerle eanlaml olmamasdr. phesiz ki, eer byle olmasayd, kyl-yurtta Roma mparatorluu dneminden sa kamazd ve yzyllar getikten sonra Atinann demokratik yurttalk fikrine benzer fikirler Avrupada yeniden ortaya kamazd. Feodal ve erken modern Avrupa, kendi bildiince yneticiler ile reticiler arasndaki eski ayrma benzer bir yol izleyecekti; emeki snflar etkin siyasi haklardan dlanacak, smrme gc tipik olarak siyasi, yargsal ya da askeri ekonomi-d g sahipleriyle ilikilendirilecekti. Ama bu durumda bile yneticiler ile reticiler arasndaki ilikilerin anlam her zaman akt. nk en batan itibaren smrc snflar, emeki yurttalaryla, devlette rgtlenmi kolektif bir g olarak kar karya gelmediler; bireysel mlk sahipleri olarak, dier mlk sahipleriyle ve hatta devletle rekabet halinde, daha dorudan ilikiler kurdular. Mlkiyetin zerk oluu ve egemen snflar ile devletin elikili ilikilerinin anlam, Batda mlk sahiplerinin her zaman iin iki cephede birden mcadele etmek zorunda olmasyd. Menciusun ynetenler ve onlar besleyenler ilkesine mutlulukla katlmak isteseler bile yneticiler ile reticiler arasnda bylesi net bir ayrm varsayamazlard; nk mlkiyet ile devlet arasnda, baka yerlerde olmayan, ok daha belli bir ayrm vard. Eski Yunanda temelleri atlan Bat siyaset teorisi, dikkati ekecek derecede direnli olmakla birlikte tabii, gelecek blmde inceleyeceimiz deien tarihsel koullarla birlikte teorik gndeminde birok deiiklik ve ekleme oldu. Romallar, muhtemelen aristokratik cumhuriyetleri nedeniyle, Atina demokrasisi gibi meydan okuyularla kar karya kalmad; Yunanllar gibi verimli bir siyaset teorisi gelenei yaratamadlar. Ama Roma hukuku gibi siyaset teorisinin geliimine byk etkisi olan baka

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

35

toplumsal ve politik yenilikler getirdiler. mparatorlukta Hristiyanln ykselii ve emperyal bir din haline geliinin kltrel sonular oldu. Romallarn kamu ile zel ve hatta devlet ile toplum arasnda keskin ayrmlar koymaya balamalar zellikle anlamldr. Her eyden nce, Bat siyaset teorisi tarihinin srekli konusu olan, iki bamsz g oda durumundaki mlkiyet ile devlet kartln ilk kez Romallar kabul ederek, imperium (egemenlik) ve dominium (mlkiyet hakk) farkllamasn yapm; iktidar, hkmranlk hakk ve mlkiyete dayanan g olarak anlamlardr. Bu, Cicero tarafndan On Duties (De Officiis) eserinde zaten aklanm olan devletin amac, zel mlkiyeti korumaktr ya da devletin bu nedenle meydana geldii grn dlamaz. Tam tersine, Bat siyaset teorisinin merkezi konusu olan devlet ile zel mlkiyetin ortakl, bunlarn ayrln ve aralarndaki gerginlii varsayar. Bu iki iktidar biiminin arasndaki gerginlik, cumhuriyetin yerine imparatorluk geerken teoride ve pratikte iddetlenmi; daha sonra greceimiz gibi, Roma mparatorluunun knde nemli bir rol oynamtr. Feodalizmin ykseliiyle gerginlik dominium lehine zlm, devlet fiilen, bireysel mlkiyetin iinde erimitir. Devletin smrnn egemen arac olduu eski zamanlarn yneticiler-reticiler ayrmnn aksine feodal devletin, hiyerarik, bireysel, koullu mlkiyetten ve lordluklardan ayr bir zerklii yoktu. Merkezilemi kamu otoritesi yerine feodal devlet parsellenmi egemenlikler rgsyd; karmak bir sosyal ilikiler hiyerarisi ve birbiriyle rekabet halinde olan yetki alanlar vard; bunlar, yalnzca krallarn ve lordlarn arasnda deil, ayn zamanda deiik zerk tzel kiiler arasndayd; Kutsal Roma imparatorlar ve papalar da cabas.15 Feodal ilikiler kral ile lordlar, lordlar ile vasallar, lordlar ile kyller arasndaki hem siyasi-askeri ilikilerdi, hem de bir mlkiyet biimiydi. Feodal lordluun anlam, yasal olarak baml emekinin denetimiyle birlikte mlkiyet stnde egemenliinin bulunmas ve ayn zamanda siyasi ve askeri imperiumun bir blm olarak devletin bir paras olmakt. Mlkiyet ile devlet arasndaki feodal ayrma gerilimi sonsuza kadar sremezdi. Kyllerle ilikilerinde lordlar kanlmaz olarak destek iin
15 Parsellenmi egemenlik kavram iin bkz. Perry Anderson, Passages from Antiquity to Feudalism (Londra: Verso, 1974), s. 148ff. Daha sonra greceimiz gibi ngiliz feodalizmi ksmi bir istisnadr. Btn mlkiyet yasal olarak feodal ve koulluydu; ama Anglosakson devleti zaten greli olarak birlemiti, Normandiyallar da bu birlemeyi salamlatrd; bu nedenle parsellenmi egemenlik durumu, Ktada olduu lde, ngilterede yaanmad. ngiliz kapitalizminin zgn geliimiyle, bu zgn feodalizm balantldr. Bu konu ileride daha ok alacak.

36

Yurttalardan Lordlara

devlete bavuracakt; egemenliin parsellenmesi ise yerini devletin merkezilemesine brakacakt. Kapitalizm, siyaset ile mlkiyet arasndaki ilikiyi btnyle deitirinceye kadar, ortaan sonlarnda ortaya kan ve erken modern dnemde gelien yeni devlet biiminin temelindeki monari ile lordluun elikisi srmtr. Siyasi eylem tarihinin her aamasnda, teoride buna karlk gelen deiiklikler ve yeni sosyal gerginlikleri karlamak zere eski konularda eitlilik grld ve yeni siyasi dzenlemeler yapld. Mlkiyet ile devlet arasndaki elikili ilikiler yeni karmaklklar kazand; hkmdarlar ile lordlarn ilikisi, kralln kkeni ve kapsam, devlet gcnn anayasal snrlar, eitli tzel kurulularn glerinin zerklii, egemenlik kavramlar, ykmllklerin nitelii ve direnme hakk stne yeni fikirler dodu. Hristiyanlktaki gelimeler ve Kilisenin bamsz bir g olarak ykselii yeni sorunlar kard; Tanrsal ile sekler hukuk ilikileri, Kilisenin, sekler otoriteye meydan okumas yeni sorular gndeme getirdi. Sonunda kapitalizmin geliiyle, mlkiyet ve devlet, kamu ve zel, siyasi ve iktisadi, devlet ve toplum ve demokrasinin eski Atina biimiyle deil, yeni ve farkl kapitalist anlamyla egemen snflar iin tehdit oluturmayacak biimde yeniden diriltilmesi konularnda, kavramsal dnmler ve yeni kavramlar ortaya kt. Bat tarihi boyunca, ileride greceimiz zere, sadece dilsel ve kltrel farkllklar nedeniyle deil, ama siyasi ve toplumsal ilikilerdeki deiiklikler nedeniyle de eitli Avrupa devletleri arasnda anlaml teorik farkllklar vard. Yalnzca birbirinden farkl Avrupa feodalizmleri yoktu; feodalizmin zlmesiyle, birbirinden farkl dnmler de gerekleti; talyadaki kent devletlerinden, Almanyadaki prensliklere, Fransa mutlakyeti devletine, Hollanda ticari cumhuriyetlerine kadar deiik oluumlar ortaya kt; feodalizmden kapitalizme gei denen olgu yalnzca ngilterede gerekleti. Avrupa kltrnn btn ortak yanlarna ve paylalan toplumsal konularn Bat siyaset teorisi geleneini verimli bir ortak mirasa dntrmesine ramen, bu oluumlarn her biri, kendi zgn sylem geleneklerini yaratmtr. Bir noktaya daha iaret etmekte yarar var. Egemen snf ile devlet arasndaki mulak iliki, Bat siyaset teorisine belirli zgn nitelikler kazandrmtr. Mlk sahibi snflar alttan gelen tehlikeyi her zaman nemsemekle, hatta mlklerini ve iktisadi glerini korumak iin devlete muhta olmakla birlikte, kendi zerk gleri, devlet karsndaki haklar ve ayn zamanda zgrlk anlaylar bakmndan, devletle ilikilerindeki gerilimden kazanl ktlar; bunlar genellikle devlete kar elde edilen aris-

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

37

tokratik imtiyazlardan farkszd. Bylece otoriteye kar meydan okuma iki ynden gelebilirdi: Lordlarn basksna kar direnen tabi snflardan ve istenmeyen devlet mdahaleleriyle karlatklarnda, lordlarn kendilerinden. Bu durum, toplumsal ve siyasi hiyerarilerin en kat olduu zamanlarda bile, otoriteye kar en temel ilkeleri, itaat etme ykmllklerini ve meruiyet meselesini sorgulama alkanln canl tutmaya yardmc oldu.

Kutsal Eserler
Klasik Bat siyaset teorisiyle neden ilgilenme ihtiyacnda olduumuza dair giri mahiyetinde son birka sz sylemek isterim. Niye Bat Avrupa ve onun kltrel yan rnleriyle snrl birka klasik eser ya da lm beyaz erkeklerce yazlan nl kitaplar seildi? ok az istisnayla bu Azizler Listesi, dnya nfusunun ounun yaam deneyimini, kadnlarn stndeki erkek egemenliini, rksal ve ulusal aznlklarn stndeki basklar, sosyal ilikilerdeki yaygn iddeti, smrgecilik ve emperyalizmin btn tarihini tahakkm ve basky aka desteklemedii zaman bile yok saymyor muydu? Hatta Bat geleneinden bile bahsetmek anlaml mdr? zellikle ABD niversitelerinde Bat uygarl derslerinin, yksekretime giri iin zorunlu kabul edilmesinin doal karland gnler ok gerilerde kald. imdi Dou ve Bat ayrm bile kukuyla karlanyor. rnein, Eski Yunan kltrn Bat geleneinin bir paras olarak tanmlamann anlam nedir? Douya kar Bat, yapay bir tarihsel kurgu oluyor; hatta Avrupa kavram bile olduka ge bir tarihte ortaya kmtr. Eski Yunan, diyelim Msr ya da Perslerden ayrmak daha da yapay; sanki Yunanllar her zaman Avrupalym, ayr bir tarih yaamlar da, daha byk Akdeniz ve Dou dnyasnn paras deillermi gibi. Bunun yannda, Dou, Avrupadan ya da Batdan bile daha eitlidir; dolaysyla ona bir tr Batl ya da Avrupal olmayan her eyi ieren bir artakalan kategori muamelesi yapmann hibir gerekesi yoktur. Dnyann geri kalann farkllamam bir teki kmesine atmakszn, Baty bir tr steno yazm gibi kullanyor olsak bile, hangi Bat geleneinden sz etmi oluyoruz? rnein, egemen snf ideolojileri olduu kadar ii snf gelenekleri de yok mu? Bu nemli kukularla ilgili en azndan ksmi bir cevap vereyim. Birincisi, bu almann amac bakmndan, Bat siyaset teorisini bir tr steno yazm gibi kullanmamn temel gerekesi, imdi Avrupa dediimiz

38

Yurttalardan Lordlara

corafi alanda klasik antikadan beri grlen siyasi yaamn belirli zellikleriyle ilgili olmasdr. Bu alma boyunca grlecei zere, iindeki btn farkllklara ramen bu Bat dnyasnn gze arpan belirli sosyal ve politik zellikleri vardr ve bunlar belirli zgn siyasi dnce kalplarna yol amtr. Eski Yunan ve Romay bu gelenein paras olarak ele almamn gerekesi basite, Batdaki siyasi fikir ayrlklarnn izlerini ve siyaset teorisinin geliimini Yunan-Roma antikana kadar gtrebilmemizdir.16 O halde, bu kitapta ele alnan klasik siyaset teorisi metinleri Batdaki devletler stne odaklanacaktr. Gl dnrlerce ifade edilen ve genellikle st dzey bir edebi slupla yazlan bu metinler, Bat siyaset tarihine ulamamz salamaktadr; beenelim ya da beenmeyelim, bu eserler modern kltrmzde ve gnmz dnyasnda silinmez izler brakmtr. Bunlar genellikle egemen snflarn dnceleridir; tabii bunun anlam btn dnyaya dokunalaryla yaylan imparatorluk glerinin, gittikleri yerlere dncelerini de gtrmeleridir. Batnn egemen dncelerinin yaylmasnn baz yararlar olduu sylenmelidir; ama bunlar ayn zamanda smrgeci basklar gerekelendirmek iin de kullanlmtr. Kt de iyi de olsa bunlar deiik biimlerde dnyay ynlendirmilerdir. Klasik eskialardan beri Bat devletinin belirgin zellii, sistemsel eitsizlik ve aznln ounluk stndeki egemenlii olmutur. Bu gerek de Azizler Listesinde yansmtr; nk dile getirilen dnceler daha ok egemen snflara, mlk sahibi erkeklere (evet, gerekten erkeklere) ve onlar adna konuanlara aittir. Ara sra tabandan itirazlar gelse de, tarih boyunca nfusun byk ounluunu oluturan kyller genellikle suskundu. Ama bu suskunluk, efendilerinin seslerini ihmal etmemizi gerektirmiyor. Tam tersine, onlar sessiz ounlua en iyi biimde ulamamz salamaktadrlar. Bunlardan, onlara hkmedenlere ve smrenlere kar yaknmalarn ve itirazlarn renebiliyoruz. Tabii bakaldranlara ve direnenlere dorudan kulak verebilseydik ok daha fazla ey renebilirdik; ama onlarn szlerinin yokluunda bile, geleneksel metinleri dikkatli ve balamsal okumayla, egemen snflarn, tabi snflardan bekledikleri kadar, korkular hakknda da ok ey renebiliriz. Bu almada, dokunulmaz (kanonik) eserleri eletirmeden ele almann ve bunlara tannan egemen konumu sorgulamadan kabul etmenin
16 Bkz. Paul Cartlege, The Greeks (Oxford: Oxford University Press, 2. basm, 2002). Bu eserde, Yunanllarn zglln kavradmz zaman kendi siyasal ve kltrel kimliimizi nasl daha iyi anlayabileceimiz; hem onlarn farkllklar, hem de onlarla aramzdaki sreklilikler, ustaca anlatlmtr.

Siyaset Teorisinin Toplumsal Tarihi

39

yanl olduu batan kabul edildi. Benzer ekilde, kanonik metinlerde deinilmeyen kimliklerin ve kltrlerin, tarihten dlanmas da yanl. Ama bu byk eserlerin varln ya da belli bal dncelerin egemenliinin, tarihin temel bir olgusu olduunu yadsmak da hatadr. nemli olan, bu olgunun da bir tarihi olduunu kavramaktr. Bunun anlam, baka eylerin yan sra, kanonik geleneklerin oluum ve geliim koullarn, bunlar biimlendiren sosyal ilikileri ve mcadeleleri anlamaktr. Byle bir tarihsel kavray olmakszn, klasiklerden bizim iin hl nemli olabilecek hangi evrensel dersleri kartabileceimizi bilemeyiz; ne de bunlar, bize retecei hibir ey yok diye bir kenara atabiliriz.