SNEMADA TRLER

MZKALN SNEMADA TEMSLYET

Hazal Kaya 1453090079

BU YAZI SNEMADA TRLER DERSNN FNAL SINAVI N HAZIRLANMITIR. YAZIDA ADI GEEN MZKALLERN HEPS ZLENM VE IKARIMLAR ZLENMLERE BALI KALARAK YAZINSAL OLARAK TANIMLANMI VE DERSTE LENM MZKAL TRN IIINDA YAPILMITIR. AMA MZKALLERLE LGL BRECHTYEN ANLAIYA YAKIN OLMA DURUMUNUN VE TAM TERS DURUMUN RNEKLERLE AIKLANMASINA HZMET ETMEKTR. YAZIMI OKUYACAINIZ N MDDEN TEEKKR EDERM.

SAYGILARIMLA

SNEMADA MZKL ADIMLAR Sanatn tm dallar gemiten gnmze bilmeden ya da bilerek birbirini etkilemi ve birlikte geliim iinde olmutur. itsel ve grsel sanatlar karmlar ve ortaya gzel rnler kartmlardr. Bunlardan eski zamanlardan beri var olan, gerek din ve ayinlerin gerek aristokrat kesimin gerek halkn kendini kolayca ifade etmesini salayan dallarndan biri de mziktir. Mzik iindeki uyum ve devinimle kendisi gibi hareketli sanatlarla doru ekilde birletirilince esiz bir rn ve haz ortaya kmtr. Mzik ilk olarak kendisi gibi bir ayin sonucu ortaya kan tiyatroyla etkileime girmitir. Burada bahsedilen komplike bir mzik deil ritmler ve dolaysyla dans getiren bir mzik eididir. Dans ve ritmin ruhani ayinler iin ne kadar nemli olduunu gz nnde bulundurursak belki de ilk mzikallerin nasl olduu hakknda da bir tahmin yrtme yoluna koyulabiliriz. Antik Yunan temel alarak yaklak 2500 yllk bir gemie sahip mzikli oyunlar/ mzikaller u anki formuna gelene kadar oka evreden gemitir. Bunlardan bir ka mzikallerin tarihi asndan kilit noktalar oluturmakta. Bu evrelerin hepsine deinmek ciddi bir entelektel birikim gerektirmekte. Dersin ieriine uygunluk asndan, mzikalin fazlasyla yeni bir sanat olan sinemayla birlikteliine herkes tarafndan bilinirlie sahip filmlerle gz atacam. Fakat sinemadan nce mzikallerin sinemaya geiini de bilmek gerekiyor. Sinema, yeni formlaryla birlikte tpk dier sanat dallarnda olduu gibi deney tahtas olmaya devam ediyor. Bambaka eylerle birlikte oluyor, deniyor ve kendine uygun olan yakalamaya alyor. Mzikal tm trler ierisinde yediden yetmie en fazla beeni bulan diyebiliriz. Tabi ki bunun temel sebebi mzik altyapl olmas. Mzikalin sinemaya girii tpk tiyatro gibi. Operadan etkilenerek balayan bu oyun formu zaman iinde gelimi ve Broadwayde ilk kez modern halini almtr. Mzikal tarihinin kilit noktalarndan Broadway yapt her ii sinemaya gndermekten ekinmemitir. Gnmzde halen uyarlama mzikallerin tamam Broadwayden gelmektedir. Mzikal filmleri birka ana balkta toplayabiliriz. Bunlara Broadway/Hollywood, biyografik, politik, yk anlatm ve Bollywood balklar atlabilir . lk dnemlere baktmzda hem sinemann hem de bu trn modernlemesi paralel zamanlara denk dmektedir. Lumire, Melies, Ayzentayn gibi isimler sinemay kefederken Broadway mzikalleri modernleme ann ekmeini yiyordu. 1800l yllardan itibaren Broadwayin New Yorkun en gzde yeri olmas ve nfusun srekli artmas sebebiyle Broadway mzikalleri, seyirciler iin talep ve tatmin noktas olmutu. Melodram tr giderek popler olamaya balyor, yapmclar basit hikayeleri yine basit ama vurucu arklarla bezeyip, iine birka popler ark katp ve baz zel efektlerle ssleyip halka sunuyorlard. Mzikal romantizm de revatayd. Bunlar orijinal ilerdi ve comic operalardan daha temelli bir klar vard ancak yine de benzer mzikal stil iinde yazlyorlard. (1)

(1) Gence Armaan, Mzikal Tarihi, 2008

Tr sinemas iinde rahatlkla ikonografik zmlemeler yaplabilen mzikaller otuz dokuz tiyatroyu barndran Broadway tiyatrosuyla snrl kalmayp, yapmclarn ve kitlelerin paralel giden istekleriyle sinema endstrisine de sramtr. Sinemada sesten daha nce montaj tekniiyle var olan mzik, sesin sinemaya dahil oluuyla daha farkl anlat yollaryla kendini ifade ettirme yolu amtr. Mzikal filmler Amerika Birleik Devletlerinde yaanan Byk Burhan dneminden ve kinci Dnya Savann balang dnemine uzanan zaman diliminde lke vatandalarnn kolay ve eriilebilir ka noktas olmutur. Sebebi mzikali filmlerin byl ve abartl dnyas, byk kadrolarla ortaya kartlmas ve seyirciyi mutlu nihayete erdirmesidir. Mzikaller, tam bir "popler kltr" rndr. nk, yapm iin onca para harcanan bir film, ok geni bir kitleye seslenmek zorundadr. Bu yzden mzikalle in balca ilevi, bir elence arac olmalardr. Sahneye konan oyunun sonsuza dek kapal gie oynanacana, oyuncularn muratlarna erdiklerine, herkesin iinden kopup gelen bir nee iinde ark syleyip, dans ettii bu dzenin artk bir daha hi bozulmayacana inanan izleyici de mutluydu. Bu zellikleri dolaysyla mzikaller, kolay kolay kendilerini yenilemeyen, gelenekler iinde skp kalan filmler oldu. Olsa olsa birtakm filmlerde tekilerden ayr olarak, mzikal in iinde sokulan sorunlar (A Star is Bom, West Side Story, Guy and Dolls gibi) gene ayn sylemle, gene ayn Hollywoodvari elence ideolojisi iinde ele alnd.(2) Mzikal filmlerde dier tr filmlerinde olduu gibi seyirciyi ve yapmcy zora drmeyen bir sabitlik sz konusudur. rnein mzikalin dnyas, daima zerinde yaananla cennet arasnda bir yerde
duran -ki buras Broadway'deki bir tiyatronun sahne arkas ya da svire Alpleri olsun fark etmezparlak bir dnyadr.(3)

lk sesli film olan The Jazz Singerda (1927) da mzikal temellendirmenin ilk adm atlmtr. 30lu yllarn sonunda renklendirme teknikleri de ilk olarak byk maliyetli mzikal filmler zerinde denenmitir. lk sesli filmin devamna ABDli ynetmen Busby Berkeleyin byk kadrolu ve gsterili mzikalleri eklendi; Broadway Melody(1928), Footlight Parade(1933), Forty-Second Street(1933). Bu filmlerle birlikte yldz oyuncu sistemi iyice benimsenmi ve fenomenlerini yaratm oldu. 40l yllarn balarnda ise, The Wizard of Oz(1939), Meet Me St.Louis(1944) vb. gibi filmler ile mzik ve filmin birlemesi daha gereki bir hal ald. Mzikal filmler de dier tr filmleri gibi lke topraklarna gz koymu igalciler gibi Hollywood stdyolar tarafndan kendi ilerinde pay edildi. Bu paya gre arlkl olarak MGM stdyolar tarafndan egemenlik kuruldu. 50li yllara geldiimizde ise Amerikan mzikallerinin kendine has tarz oturmaya balad. Singing in The Rain (1952) ve Kiss Me Kate(1953) filmlerinin ban ektii filmlerde Rita Hayworth, Gene Kelly, Vincent Minelli, Stanley Donen fenomenleri yaratld. Hollywood mzikallerinin 60l ve 70li yllarda byk bir kitle tarafndan bilinenleri My Fair Lady(1964), Jesus Christ Superstar(1973), New York New York(1977), Saturday Night Fever(1978), Grease(1978), All That Jazz(1979) olarak sralanabilir. Greasei en popler olmasn ve belirli prototiplere sahip olmasn temel alarak tartmaya dahil edeceim.

(2) Okan Toker, Film Mzii Hakknda, 2003 (3) Nilgn Abisel, Popler Sinema ve Trler, 1999

Mzikal filmlerde gemiten bugne sa, makyaj, giysiler ve danslar sadece dnemin modasna ve akmlarna uygun olarak deiir. Tm bu gstergeler dnemin popler olanlarna gre ekillenir ve dzenlenir. Bu biimselliin yannda verilen duygu da deimez. Romantizm, ak atmalar ve zmlemeleri, kadn ve erkein yaratm sreci ve karakterlerin elikisi her zaman ayndr. Sunulan cennet ve topya hayali modern mzikallerde yerini sadece ak zmlemelerine brakt. Bu yazdaki ama gemi ve modern Hollywood mzikallerinin popler rnei ve Avrupa Sinemasnn dahil olduu mzikal filmler arasndaki temel farklar gstermektir. GREASE; GENLK VE AKA YENLENM KAPTALST FORML Popler kltrn nostaljik alandaki flama taycs kukusuz Grease filmidir. Grsel ve iitsel hazz iliklerimize kadar yaatan film dnemindeki bykleri etkiledii kadar bizim kuamz da etkilemitir. Filmin ikinci versiyonunun ekilmesi ve Broadway mzikali olarak sergileniyor olmas bu etkinin torunlarmza kadar ulaacan gsteriyor. Mzikal dnyas inili kl olsa da sinemada n koltuklardan birinde oturmutur. zellikle 30lardan itibaren balayan ilk yirmi yl hkmn srmtr. Bu hkm, Grease ile birlikte nostaljik bir boyuta tanmtr. 78 ylnda Randal Kleiser tarafndan ekilen film tam 20 yl ncesi 1958 geiyor. Filmin konusu ksaca yle 1958 yaznda Danny Zuko (John Travolta) ve Sandra Olsson (Olivia Newton-John) bir yaz ak yaamtr. Yaz biterken Sandy Danny'e Avustralya'da okula devam edeceini syler ve ift ayrlmak zorunda kalr. Danny, okuduu okul olan Rydell Lisesi'ndeki ilk gnnde, deri ceketli serseri etesi T-Birds'n bana yeniden geer. En yakn arkadalar Kenickie, Doody, Sonny ve Putzie ile yaz tatilinde ne kadar elendiini ve apknln anlatrken, Avustralya'ya gitmeyen ve tesadfen ayn okula kaydolmu olan Sandy ile karlar. Sandy, Betty Rizzo'nun ban ektii Pink Ladies'e katlmtr. Birbirlerine ak olan ift iin olaylar gelimeye balar. Filmde genel hatlaryla popler kltrn kadn-erkek hayatndaki etkilerini. Kadn ve erkek olmann nasl olaca, kadnlarn romantizm, erkeklerin ise cinsellik odakl yaamas, arabalara yklenen anlamlar, erkeklerin arabalar kadn yerine koymalar. Kadnlarn ise arabas olanlara erkek gzyle bakmalar, gruplamalar ve kart gruplar ileniyor. Filmin z aslnda jenerikte veriliyor. izgi film olarak verilen jenerik o yllarn en byk kitle iletiim aralarndan biri olan radyo ile balyordu. Sabah saatlerinde radyodan gelen Music music music sesiyle uyanan bir genci gryoruz. Gnmzde pek ok zel lisede de alanan aidiyet duygusu lise ambleminin yatan ba ucunda asl olmasyla veriliyor. Salarndan yz gzkmeyen ocuk banyoya gidiyor ama yzn ykamak yerine her eyi bir kenara atp Grease ile salarn hizaya getiriyor. Film adn buradan alyor zaten. Grease aslnda 'gres ya' demektir. Filmde genlerin sana srd briyantine atfta bulunulmasn, onarlan ve yara sokulan arabann yalanmasn ve genel olarak -cinsel imalar da ierir ekilde- 'ileri kolaylatrmak ve iler hale sokmak' iin 'taknlacak tavr' veya

'yaplacak ey' olarak veriyor.(4) Frankie Vallinin Grease arks olan soundtrackte de ileri kolaylatrmann nemi anlatlyor. Jenerik ilerledike 50li yllar ve devamnda zellikle Amerikan genliini ekillendiren popler kltr etkenlerini gryoruz. Dans eden iftler, dnemin nl rockn roll arkclar, Marilyn Monroe gibi figrleri gryoruz. lgi eken bir baka amblem de bir oumuzun farknda olmad ve hzlca geen bir grntde yer alyor. Kasketli, deri yelekli, gne gzlkl motor kullanan bir beyaz erkein zerine denmi kocaman krmz svastika yani gamal ha figr. Temeli Hinduzime dayanan figr Nazi simgesi diye bilinir ve Nazi bayranda da kullanlmtr. Dikkat eken ve gzden kaan bir baka siyasi figr ise mavi beyaz ve krmz izgili I LIKE IKE yazl rozetin ekrandan geiidir. Bu cmle Ike lakapl eski general 34. ABD Bakan Dwight David Eisenhowern seim almalarnda kullanlan cmledir. Film daha balarken siyasi tarafn ve koulsuz Amerikan balln gsteriyor. Jenerik akarken bir yandan karakterleri tanmaya devam ediyoruz. Marilyn Monroedan sonra kadn karakterlere gelince duvarda kanlmaz bir James Dean posteri bizi karlyor ve daha sonra filmde reneceimiz lkeden sonra kendine setii yerde bir grup kurma ya da mevcut olan gruba dahil olmann sorumluluklarndan biri olan ortak kyafet, ortak sa ekli ve ya ortak aksesuar. Eski Hollywood filmlerinden kareler, Sovyet komutan ve lideri Stalini de grmekteyiz. Bunlarla birlikte siyasi figr olduklarn dndm erkek grntsnn sahiplerini karamadm fakat bunlarn arkasndan gelen siyahi adam I have a dream. cmlesinin sahibi Martin Luther Kingten bakas deil. Jeneriin kapanna yaklarken iki nemli marka da pek tabii boy gsteriyor. ngiliz meneili petrol firmas Shell ve Pepsi-Cola. Rydell Lisesi ile birlikte 50li yllarn Amerikan genliine tanklk etmeye balyoruz. T-Birds grubunun ikinci adam Kneckienin araba iin para biriktirdiini renir renmez srt T-Birds yazl deri ceketiyle Danny arz- endam ediyor. lk bata klasik lise rencisinin sohbetine tanklk ettiimizi dnyoruz. Fakat bu okulda iler yle deil. Gnmze kadar uzanan gruplama/teki/ait olma/kimlik bunalm sreleri ergenlik srelerinden ok daha farkl olarak poplerlik/maddiyat/haval olma zerinden ilerliyor. Pembe arabadan inen Pink Ladies grubu yelerinin bir ksm arasnda geen diyalogla lise anda halen devam eden bir kadn olma, olduundan byk davranma drtsn gryoruz. Pembe ceketli kzdan salak rol stleneni, artk son snf olduklarna ve okulun kralieleri olduklarna seviniyor, ak kz olan ssl ve bakml olan ona bu yaptnn ocuka olduunu sylyor salak olan cevaben eninde sonunda ocuk olduklarn sylyor. Kilit cevap ise grubun ba Rizzodan geliyor. Tamam ama bu kadar belli etmememiz lazm. Bu gereklilik ne yazk ki ataerkil btn topluluklardaki temel sorun. Kadnn insandan ok kadn olmas. Kendini erkee beendirmek zorunda olmas. Modernize etmi toplumlarda ise erkek gibi davranmas zorunluluu tpk filmde grup oluturan kzlar gibi.

(4) Anonim, Grease Hakknda Yorumlar

Tm bunlarn yannda alay edilen ezik rencilerin varl 50lerden ncesinde de varln gsteriyor. alkan ve gzlkl renciler, ponpon kzlar ve Amerikan futbol takm tekiletirilerek alaya alnyor. Yine filmde, gnmzde asla bitmeyecek olan gruba dahil edilecek yeni birey deerlendirmesi yer alyor. Tpk bir irkette ie balamak gibi. Grubun kriterine uyuyor mu? ve Gruba nasl hizmet edecek? sorular grup yeleri arasnda ksa bir toplantya sebebiyet veriyor. Frenchy tarafndan gruba tantlan Sandy iin Pink-Ladiese giremeyecek kadar saf olduu damgas vuruluyor. Mzikal kendini gstermeye balyor ve baka filmler ve oyunlar iin ilham kayna olan ve bir ok kii tarafndan parodileri yaplan nl Summer Nights sahnesine geliyoruz. Sandy ve Danny arkadalarna yazlarnn nasl getiini anlatyor. Temel kadn/erkek farkll diye nitelendirilen ve her birine misyonlar ve vizyonlar buymu gibi alanan eyler kadnlarn ve erkeklerin farkl sorularyla ve gelen farkl cevaplarla ortaya koyuluyor. Sandy ok romantik ve ak dolu bir yaz tatili anlatyor. Erkein centilmen olduunu, akam ok ge olmadan eve gittiklerini, el ele tutuup limonata itiklerini - ki gen bir kz olduu iin erkenden eve gitme zorunluluu karmza geliyor- anlatyor. Kz arkadalar ise Arabas var myd?, Senin iin ok para harcad m? sorularyla karmza geliyor. Erkeklerde ise durum farkl Danny, Sandy boulurken hayatn kurtardn yani kahramanln Sandyle sevitiklerini anlatyor. Arkadalar da Dannynin bu muhteem becerisini ve Sandynin seviirken iyi olup olmadn soruyorlar. Bir tek slami kltrlerde deil ne yazk ki ataerkilliin yaand her yerde kadn para harcamaz, kadn evde oturur, gecenin bir yars sokakta olmaz. Erkek ise kadn elde etmek iin para harcamaldr. Arabas, evi vs. olmaldr. Yoksa salkl bir iliki yrtlemez. Ayrca sevimek ve cinsellii zevkle yaamak her zaman erkee zgdr. Kadn bundan zevk almaz. Kadnn istedii mutluluk limonata iilen, naif(!), el ele tutuulan bir romantizmden geer. nk bu byle alanmtr. Kadnn akl ve bedeni baz eylere yetmez. rnein filmde popler kltrn yaratt kadn ve erkek arasndaki iliki, Sandyyi teselli eden Frenchynin cmlesiyle gsteriliyor. Bir kzn gvenecei tek erkek babasdr. Bir baka rnek de akhava sinemas izleyen Sandy ve Danny arasndaki konumada varln gsteriyor. Danny, Cha-cha ile ilikisi olmadn sadece birlikte olduklarn sylyor. Sandynin ayn ey olduunu dile getirmesine Dannynin cevab ok ak. Hayr, ayn ey deil.. Baz kadnlar ksa sreli birliktelikler iindir, bazlar ise uzun. Filmde net bir ekilde verilen sahnelerden biri de Sandy iin spor yapan rencilere meydan okuyan Dannynin bunu kantlamak iin okulun spor salonuna gelmesiyle veriliyor. Okul kou Dannyye spor yapabilmek iin deimesi gerektiini sylyor. Ama buradaki deiim spor iin gerekli beslenme, dzen ya da disiplinden te d grnle ilgili. Ko aka Dannynin kyafetini deitirmesi gerektiini sylyor. Ki aslnda bu sadece bir kyafet deiimi deil Dannynin ait olduu grubu ve kimlii reddedip yeni bir yere ait olma srecine dahil olmas gerektiine iaret ediyor. Yani her grubun keskin kurallar vardr.

Spor yapyorsan dzenli tertipli olman gerekir, baka bir gruba ait olamazsn. Sporcuysan sporcu olduunu gsteren ve seni darya o kimlikle tantacak kyafetleri zerinde taman gerekir. Bunlar incelerken zellikle sylenen arklarn szlerine dikkat etmek gerekiyor. Mzikallerde anlatlmak istenenin anlatld nokta arklarda bulunuyor. Grease Lightning adl arkda Danny ve arkadalar arabann Amerikan Ryasndaki nemini anlatyorlar. Frenchynin gzellik okulundan ayrlmas sonucu giren Beauty School Drop Out adl arkda da Frenchynin kuafr olma konusundaki becerisizlikleri yzne tatl bir ekilde vurularak liseye geri dnmesi tleniyor. Rizzo ise hamile kaldktan ve bunu herkesin duyup arkasndan dedikodu yaplmasndan sonra yaptklarnn kt eyler olmadn erkeklere yklenen Erkektir yapar, erkek sevimek ister, erkek cinsellikle ilgilenir. misyonlarnn aslnda kadnlar da ilgilendirdiini ve kadnlarn da erkeklerden bir fark olmadklarn ortaya koyuyor. Filmin son blmne gemeden nce yine olmas gereken deiimden bahsediliyor. Bu sefer deiecek olan Sandy. Kendini arksyla sorgulayan Sandy, ne yapmas gerektiini bildiini, bunu yapmak zorunda olduunu, deimesi gerektiini vurguluyor. nk mutluluunun bundan getiini ifade ediyor. Aidiyet sorunu yine ortada Dannyyi sporcu ceketiyle gren arkadalar onun koucu olduuna inanamyorlar ve ayr dnyalarda olmalar gerektikleri yine veriliyor. Arkadalarndan gelen soru u, Bizi terk ediyorsun galiba?. Danny de syledikleriyle bu ayrln gerekliliini onaylyor. Filmin sonunda mutlu son kadn karakterin deimesiyle geliyor. Danny sporcu ceketini karnca yine eski Danny fakat Sandy krmz ruju ve koyu makyaj, darack seksi kyafeti ve kabartlm salaryla artk eski saf ve kendi halinde deil. Danny ve etrafndakilerden biri oluyor ve mutluluk yakalanyor. Uygun iftler birbiriyle olmaya devam ediyor. Her zaman kadn karakter biraz salaksa erkek grubunda da yansmasn bulur. Ek olarak filmde dikkat ekenlerden biri de hi siyahi karakter kullanlmam olmasdr. Ana karakterler de anglosakson grselliini en iyi ekilde yanstr. Renkli gzl beyaz erkek ve sarn-renkli gzl beyaz kadn. Grease btn popler yklemelerine ve yaratlmak istenen apolitik genlie ramen, nostaljik tavr, mzikallerin en byk zellii olan byk kadroyu gz boyayan bir ihtiamda deil de gnlk hayatta kullanmas, Elvis klasikleri , samimi ak hikayesi ve gerek anlamda iyi oyunculuk ve iyi dans/mzik performanslaryla dier mzikallere gre bir adm nde olmay baaryor. kt senenin iinde bulunduu koullar sebebiyle Amerikan genliini; hayatnza bakn, ciddi eylerle ilgilenmeyin trnden cmlelerle yaratsa da gnmz iin erez niteliindeki mzikallerden biri olarak anyoruz. Biz de filmi izleyerek nostaljinin nostaljisini yapm oluyoruz.

HAR: KAPTALZME KEND VATANINDA HANET Mzikaller apolitik bir toplum yaratma, insan duyarszlatrma, duygular her zaman en nde tutma ve kapitalist sistemde dnmeyen insan oluturmada baarl olmulardr. Mzikaller ierisinde bulundurduklar farkl mzik trlerine gre de ierik olarak ekillenir ya da ierie gre mzik eidi seerler. Rock mziin rock/operann mzikallere dahil olmasyla mzikaller de farkl eyler sylemeye balad. Bunlarn ounluunu biyografik mzikaller olutursa da 68 kuan anlatan Hair sadece bir mzikal deil, insani haklar savunan ve insan cannn deerini vurgulayan ve bunu da kapitalizmin vatanndan karan ilk filmdir. Hair mzikleriyle dneme damgasn vurmu, bugn halen ok bilinen ve alnan paralar arasna girmitir. Grease gibi nce Broadway mzikalinde oynanan bir tiyatro oyunudur. Hairin Greasele ortak noktas ikisinin de nostalji filmi olmasdr. Hair 1979 ylnda baarl ynetmen Milos Forman tarafndan ekilmitir ve 60l yllarn sonunu anlatr. Hippie olarak adlandrlan sava kart ve dnyevi zevklerden uzak yaayan iek ocuklarn, iftlik hayatndan orduya teslim olmak iin ehre gelen gen bir adamla hayatlarnn kesimesini izliyoruz. Filmin konusu ksaca yledir: Oklahomadan New Yorka gelen Claude Vietnam Sava iin silah altna girecektir. Orduya katlmadan nce ehirde geirecei ve grmek istedii birka gn kalmtr. Central Parkta tant hippieler parkta at binen Sheilaya ak olmas onu iftlik hayatndan baka bir hayata gtrr. Hairi bir ok kii ve dnyaca bilinen listelerde en sevilen mzikal yapmasnn en byk sebebi Savaa Hayr slogannn, fark edemediimiz kk eylerin gzelliinin dorudan verilmesiyle olmutur. Aslnda mzikal trnn dier rneklerine gre olduka didaktiktir. Filmde Vietnamda savamak istemeyen Amerikan genlii, politik protestolar, feminizm, cinsel devrim ve d grnn nemsizlii arklarla aka sylenir. ABD ve henz yklmayan bloklardan Bat Almanya ortakl ile gerekletirilen film kapitalizmin kendini rtecei ile ilgili umudu yaatyor. Mzikallerin ortak zelliklerinden farkl olarak Hair byk bir kadroya aaal bir dekora ya da ihtiama sahip deil. Vuruculuu da didaktikliinden geliyor. Film Claudeun sessiz sakin bir kasabadan New Yorka geliiyle balyor. Hemen sonrasnda ise Hippielerin aralarndaki ballk yeminini gryoruz. Aslnda tpk Greasedeki gibi burada da her ne kadar birebir aynlar olmasa da Hippie olmann gerektirdii baz grsel koullar var. Uzun salar, dank yaam, renkli kyafetler, belirli tak ve aksesuarlar. Mzikli ilk sahne beyaz bir kadn ve siyahi bir erkein dansyla balyor. arky syleyen siyahi bir kadn. Hatta hippieleri takip eden atl polislerin atlar da siyah ve beyaz. Irkla kar duru arklardan nce grsel olarak sunuluyor. arknn ierii de dnyay artk barn ynetecei ve kardelik iinde yaanacana dair inantan oluuyor.

Hippieler para aray iinde ata binen Sheila ve ailesine yanap bozukluk istiyorlar daha sonra Claudeu grp bir ey yemedikleri iddiasyla para istiyorlar. nce buna yanamayan Claude daha sonra hippilere seslenip bozukluk frlatyor. lk temas da bylece salanm oluyor. Hippilerin rengarenk kyafetlerine karn kentli yaamn dzenini Claudeun zerindeki takm elbiseyle gryoruz. Bozuklukla at kiralayan hippielerin sradaki arks cinsel devrimle alakal. Cinselliin zgrlk salayaca ve saklanacak bir ey barndrmadn anlatyorlar. Claudeun orduya katlacan rendikten sonra hippilerle birlikte uyuturucu ald sahneye geiliyor. Fondaki mzikte uyuturucu adlar sralanyor. Akabinde gelen arkda ise Tanr inanc ve kutsall sorgulanmaya balyor, Michelangelo Antonioni, Federico Fellini ve Roman Polanskiye gnderme yaplyor. Burada en nemli arklardan biri de siyahi kadnla balayan hibir eye sahip olmadklarnn ve dnyevi herhangi bir eyin nemli olmadna ilikin. Filmde kltleen sahne George Berger ve hippie arkadalarnn Sheilann ailesinin verdii partiye izinsiz gittikleri ve Amerikadaki aristokrat kesimi yerden yere vurduu sahnedir. Berger ve arkadalar izinsiz oturduklar masadan kovuluyor. Polis arlaca tehditine ramen Berger kmamay ve polisin gelmesini tercih ediyor ve ark balyor. amurlu Converse marka ayakkabs ile masann zerine kan Berger aristokrat kesimden bir fark olmadn onun da arlar olduunu, aclar yaadn, onun da sa, gz, beyni, az burnu olduunu, zgrl olduunu ksaca bir hayat olduunu anlatyor. Fakat kodese girmekten kurtulamyorlar. Hippielerden birinin salar kesilmek isteniyor ve srarl kna karn salar kesilmeyip sorgulanyor. Sorguda kendisine neden byle bir tepki verdii, bu tepkinin sebebinin homoseksel olabilecei bir ilgisinin olup olmad soruluyor. Sorgulayan kadn, homoseksel olmad cevabndan tatmin olmuyor ve soruyu u ekilde soruyor. O zaman neden salarnn kesilmesine izin vermedin?. Sa uzatmak modern ataerkil topluma darbe vuran en nemli etkendir. Uzun sa bu toplumda sadece kadnlara ve kadn olmaya meyilli erkeklere zgdr. Aslnda burada hemcinsine ilgi duyma ve kadn olmaya zenme kavramlarnn kartrldn da gryoruz. Oysa homoseksellik ve transseksellik tamamen farkl kavramlar. Verilen cevap yine arkyla oluyor. arkda genler salarn zgrce brakacaklarn ve san onlara gre dierleri iin bir korku olduklarn sylyorlar. arknn szlerindeki toplumsal eliki de ortaya dklyor. sa da uzun salyd. Meryem olunu sevdi. Annem neden beni sevmesin.?. Sa gerekten de zellikle her dinin kat mensuplar iin nemli bir paradr. Salarn ekilleri eitli anlamlar tar. Modern toplumda kar klan sa olgusuna Hristiyanlk temelinden bir cevap verilmesi yerinde bir tavr olmu. Filmin devamnda kefalet paras bulmak iin her yolu deneyen fakat son are olarak ailesine giden Bergeri gryoruz. Tartmalardan sonra annesi paray verir. Hippie de olsa insan eninde sonunda ailesine gider ve are yine(!) ailede bulunur.

Claude askere gidecei gn neden yaadn sorgulayan bir arkyla veda eder. Ordunun farkllklara karn erkeksi tavrn da askere alm srasnda rlplak bir ekilde rtbeli askerlerin karsnda kontrole km bir erkein krmz ojeli ayak parmaklarn grerek anlyoruz. arklardan en elencelileri ve ritmik danslarla sslenmi siyah ve beyaz rkn karlkl olarak birbirlerinin olumlu yanlarn vdkleri paralardan oluuyor. Claude askerdeyken ald temel eitimi fondaki sava kart arkyla birlikte izliyoruz. Hairda birdenbire ark sylemeye balanan arklarn yan sra fon mzik olarak kullanlan arklar da var. Yapaylkla samimiyet bu ekilde eritiliyor. Filmi gereki yapan ve topyann var olmad ise siyahi karakter Lafayettenin bilinmeyen hayatnn ortaya kmasyla olumu. Lafayettenin bir ei ve ocuu olduunu gryoruz. Filmdeki karakter elikisini en iyi yanstan rnek bu. Lafayette bar iin mcadele ediyor ve zgr, iyilik ve sevgi dolu bir dnya istiyor ama ailesini elinin tersiyle itiyor. Ei de buna karn Lafayettenin elikisini anlatan arkya balyor. Filmin sonlarna yaklarken hippie ekibi askerdeki arkadalar Claudeu ziyaret iin yola kyorlar. Bu srada Claude ve dier askerlere alanan milliyeti ve vatansever propaganday izliyoruz fakat bu srada ordunun ok da geni gvenlik nlemleri almadklar generalin konumas yerine hoparlrlerden gelmeye balayan mzikle veriliyor. Karargaha gelen arkadalar Claudeu gremiyorlar nk izin verilmiyor. Trl oyunlarla ieri szmay baaran Berger, arkadalar Claudeu grsn diye fedakarlk yapyor ve yer deitiriyorlar. Fakat aksilik bu ya o srada olaanst hal ilan ediliyor ve Vietnama savaa gidiliyor. Claude yerine savaa gitmek zorunda kalan Berger lyor. Bylece Mzikallerde hep iyi eyler olur. kural da yklm oluyor. Filmin sonu gerek protesto grntleriyle bitiyor. Binlerce insan Beyaz Sarayn nnde Vietnam Savan muhteem para Let The Sunshine In ile protesto ediyorlar. Hairin mzikal dnyasna yeni bir soluk getirdii kukusuz gerek. Buna ramen protestolarn temeli rahat yaamaya odakl. Aslnda politik bir tutum yok sadece iek ocuklarn rahat yaama istei var. Onlar diledikleri gibi yaamak istiyorlar ve baz otoriter glerin ve ahlaki kurallarn onlara engel olmalarndan rahatszlar. Fakar Hair mzikallerdeki mutluluk son tablosunu yerle bir ediyor. Birden bire ark sylemeye balamak zaten topik olan ierikle tezatlk kurmuyor. Film ierik olarak o kadar doyurucu ve gncel ki gnmzde halen ve ne yazk ki geerliliini koruyor. Sava halen devam ediyor. Silahl ve silahsz olarak. Popler kltr empozesi yerine dndrmeyi amalayan bir anlatm ortada. Zaten dorudan anlatm sayesinde bu filmi izleyip bir ey anlamamak ok zor. Sadece dier mzikallerde olduu gibi burada da bir tesadfler zinciri var. Nedensellik kurulmuyor. Eer tesadfi karlamalar olmasa belki bunlar yaanmayacakt, Berger lmeyecekti vesaire. Mzikalleri de topik ve elenceli klan yan da bu sanrm.

DANCER IN THE DARK: MZKALE TRER YORUMU Lars Von Trier gnmz sinema dnyasnn en ses getiren ve alkan ynetmenlerinden bir tanesi. Danimarkal ynetmenin Hollywoodu yaklamdan uzak bymesi ve Avrupa Sinemasna yeni bir a kazandrmas mzikal denemesinde de aka belli oluyor. Dancer In The Dark dier iki mzikale gre klasik mzikal tr formundan olduka uzakta. Avrupada yaplan mzikal denemelerin olumlu rneklerinden biri olduu iin bu filmi setim. Dancer In The Dark bilinen mzikal forma gre zmlenmesi zor bir film. Trier her zamanki gibi filmi alt metinlerle rm. Selma Jezkova adl Orta Avrupal (ekoslovakya) bir kadn oluyla birlikte gmen olarak ABDde bir karavanda yaamaktadr. Kaltmsal bir hastalk sonucu ileri derecede grme bozukluuna sahiptir ve grme yetisi giderek kaybolmaktadr. Olunun ayn kaderi paylamamas iin ameliyat paras biriktirmektedir. Olaylar Selmann hayal ettii gibi gelimez. Bahelerinde yaadklar komular Bill, Selmann biriktirdii paray alar. Selma idama uzanan yola girer. Trierin masals anlatmn pastoral mekanlar destekliyor. Hareketli kamera, doal k gibi kullanmlarla o ltl mzikal anlatmndan tamamen uzakta duruyor. Zaten Hollywood mzikallerine eletirel bak Jefften geliyor. Selmann mzikal almalara katlmasna Jeff, Bak anlamyorum, mzikallerde neden birden bire ark syleyip dans etmeye balyorlar? Yani ben birden bire dans etmeye balayp ark sylemiyorum.. Selmann gmen olarak ksa boylu, grme bozukluu olan, dk cretle fabrikada saatlerce alan bir kadn olarak konumlanmasna karn komusu Bill tipik orta snf Amerikan aile reisi olarak konumlanm. Bill uzun boylu, beyaz, evli bir polis memurudur. Filmde krlma noktas olan Selmann Billi ldrmek zorunda braklmasnda bu tezatlk kullanlmtr. Billin kars da tipik bir orta snf aile kadndr. Bu hali, zenli taranm sar salar, giydii pembe hrka, almamas, evi dekore etmekle ve yeni eya almakla geen mryle yanstlmtr. Trier aslnda mzikallerde kullanlabilecek Brechtyen slubu o kadar yerinde kullanm ki. Oysa mzikallerin bu zelliklerine uymayan bir baka zellii daha var; Araya arklarla danslarn girmesiyle kesilen bir dramatik yapya sahipler. Dolaysyla gerekilik yanlsamasn en ok ortaya karan, izleyiciye bir " film" izlediklerini en ok hissettiren,inandrcln kesintiye uramas n en ok belirginletiren, yabanclatrmaetkisine,Episodik anlatma ak olan, ksacas Brechti estetie yakn bir trdr. Bununla birlikte Hollywood, trn bu zelliinden her zaman uzak durmu, tam tersine, bu tr filmlerde arklarla danslarn dramatik yapya kaynatrlmasna almtr. Bu yapld lde de mzikal film baarl saylmtr. (5) Rahatlkta yabanclatrma efekti olarak kullanlabilecek olmasna karn btn klie mzikaller zoru baararak tam tersini yaratr. Oysa Trier, Brechtin Y efektini baarl bir ekilde icra ediyor. Tam zlecekken arklarla dnmeye sevk ediliyorsunuz.
(5) Okan Toker, Film Mzii Hakknda, 2003

Trier neden-sonu ilikisini ve dier filmlerde barndrd Brechtyen tavr mzikal geler dnda da koruyor. Selma zor durumda nk Bill olunun ameliyat iin gerekli paray alyor. Paray istemek iin gidiyor. Fakat Billi ldrmek zorunda olduu sahnede Bill Selmann onu ldrmesi iin elinden geleni yapyor. nk Bill bir polis memuru yani vatansever, Selma ise ABDye komnist lkeden gelmi bir gmen. Bill lerek aslnda kurtulmu olacak, bu artlar altnda ise Selma komusuna nankrlk ettii Billin zaten miras sayesinde paras olduu ve onun parasna tenezzl etmeyecei gereiyle yarglanacak. Burada karakterlerle zdelememeyi salayan etkenler baaryla icra edilmi. Selmaya hak veriyoruz fakat Selma babasna para gnderdii yalann srarla srdryor. Paray alabilmek iin sk skya mcadele ediyor sonunda Billi ldrmek bile olsa. Selmaya uygulanan psikolojik iddet var. Zaten bu psikolojik iddet Bille uygulanan fiziksel iddete dnyor. Selma yarglanrken bile yalanna devam ediyor. Mahkeme esnasnda sama olabilecek kadar mantksz devinimler de mevcut. Mahkeme Selmann gzlerini kontrol ettirmiyor. Uzman bir psikolog bulunmuyor. Ayrca Billin borlu olduu bankadan renilebilir. Tabii ki Trier bunu atlad iin deil yarg sistemlerindeki aklara ve vurdumduymazla dem vurmak iin yapm. Bir yandan ABDnin milliyeti ve yce ruhu Amerikallarn asla kt bir ey yapmayacaklar olgusu bu ekilde verilmi. arklarn ierikleri aslnda temelde insani olan da yatyor. Selm raylar zerinde gittike ktleen grme bozukluuna ilikin arkya balamadan nce Jeff soruyor, Grebiliyor musun? ve Selmadan cevap geliyor, Grlecek ne var ki?. Muhteem ark Ive Seen At ALL/ Her eyi Grdm balyor. Karamsarla kar kendini avutan Selmay gryoruz. Karlkl ilerleyen szlerden bir ksm yle: Jeff: Niagara elalerini gremeyeceksin. Selma: Suyu grdm. Oradaki de su deil mi? Filmde Selma ve Bill birbirlerine sr veriyor. Mahkemede Selmann baz eyleri sylememesi can pahasna ve aslnda olu iin ve sr saklamaya saygsndan tr bunu asla paylamyor. Karakter elikileri de aka verilmi. Selma olu iin inanlmaz bir ekilde mcadele ediyor fakat hastalnn kaltmsal olduunu bile bile srf ocuk dourma hissini tatmak iin ocuk dourduunu itiraf ediyor. Ayrca komnist rejimin basksn ocuuna doum gn bile olsa bir bisiklet alamayacan o tr diye nitelendirdii annelerden olmayacan olunun bunu anlamas gerektiinden bahsediyor. Selma mzikalleri ok sevdiinden bahsederken ocukken kamera atya doru ykselirken artk sona gelindiini anladn ve son arkdan nce karak mzikali kafasnda devam ettirdiini anlatyor. Trier o kadar ustaca yapyor ki btn zlmeyi sona brakyor. imdi ne olacak bir umut derken. Selma son arksna balyor. arkda oluna yapmas gerekenleri sylyor ve ekliyor, Bu asla son ark deil. Bu sondan nceki ark. ve Selma aslyor.

Trier bylece insani deerleri sorgulatrken idam cezasn geri isteyenlere de bir kez daha dnme ans tanyor. Hollywood mzikalleri western filmlerinden daha Amerikandr. Orta snf Amerikan toplumunun taleplerini sonuna kadar tatmin eder ve toplumun genel grnn yanstr. Neden-sonu ilikisi aranmaz. nk seyirci zaten tpk tiyatrodaki gibi orada oyun oynandnn bilinciyle gider. Fakat Hollywoodu sistem tm bu bilinci ykarak dramatik yapsyla yldz yaratmaya ve insanlar dramatik yapnn iine ekmeye devam eder. Avrupadaki rnekler ise tam zdddr. Klasik mzikal formunda olmad iin byk apta kitleleri etkilemezler. Gl anlatmlar ve ykleri vardr. Rock mzikaller ve rock operalarla Amerikanc tavr az da olsa yklmtr ve dikkat politize edilmeye ekilmitir. 80li yllardan sonra byk sessizlik iinde olan mzikal filmlere Moulin Rouge ile dn yaplmtr. Avrupada da filmle ilgili denemeler mevcuttur. Gnmze baktmzda Greasein yanndan bile geemeyecek fakat ona zendirilmi mzikal formlar Hollywoodda devam etmektedir. High School Musical, Hairspray gibi Mzikallerin gerek dnya ve olaylarla tezatlk kuran yaps Brechtyen tavr Brechtin Kuruluk Opera ve Mahagonny Kentinin Ykselii ve Dnde mevcuttur. Komedi ve mzik geleri ustaca kullanlarak yabanclatrma ve seyirciyi itme ustaca uygulanr. Kuruluk Opera alman bir ynetmen tarafndan filme alnm fakat baarl olamamtr. Son olarak bu tavrla yaplan mzikal denemeler olduka politik ve yeni anlatm tarzlarna gebe filmler yaratabilir. Artk mzikaller mzik, dans "popler" elence deerleri ileri srmekle kalmyorlar, onlar yeniden kurup eletiriyorlar. Bu filmlerin hepsinde alla gelen erkekkadn atmas yannda "ciddi sanat-salt elence" atmas, dolaysyla mzikallerin kendilerini savunmasda yer alyor.(6) Mzikaller popler kltr ve kapitalizm olmakszn ok daha ileriye gidebilir. Tabii ikisine birden darbe vurarak.

( 6 ) Okan Toker, Film Mzii Hakknda, 2003

KAYNAKA Abisel, Nilgn. 1995, Popler Sinema ve Trler,Yeni Alan Yaynclk. stanbul Akbulut, Hasan. 2003, Trden Trsellie: Kuramlar erevesinde Tr Sinemasna Bir Yaklam, Kocaeli niversitesi letiim Fakltesi Aratrma Dergisi, Kocaeli. Anonim. Grease Hakknda Yorumlar www.gazozagaci.com Gomery, Douglas. 1992, Hollywood Sisteminin Dnm, Maryland niversitesi, Washignton Odaba, Battal. 2011, Sinemada Trler Dersi, stanbul niversitesi letiim Fakltesi. Toker, Murat. 2003, Film Mzii Hakknda, Atatrk niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Erzurum.