Abdullah calan Tarih gnmzde gizli ve biz tarihin balangcnda gizliyiz

Abdullah calan

Tarih gnmzde gizli ve biz tarihin balangcnda gizliyiz

Weann Serxwebn 85

Abdullah CALAN Tarih gnmzde gizli ve biz tarihin balangcnda gizliyiz Weann Serxwebn: 85

indekiler

nsz ......................................................................................7 Sava ve sanat ..................................................................... 15 lkel ve uygar olan ............................................................... 20 Krdistani ve evrensel ......................................................... 23 Sanat, edebiyat ve ruh ....................................................... 27 Sanatn devrimci ilevi ........................................................ 30 Nasl yaamal? ................................................................... 32 Krdistan roman ................................................................. 35 Gerein dili olarak edebiyat ............................................ 39 Krt tipi ................................................................................ 53 Krdistanda ve her yerde, lm ldrmek ................................................................. 65 Peygamberlerin ileri ........................................................... 70 Snrszlk veya Mezopotamyal olmak ............................... 75 G, g ............................................................................... 81 Yalnzlk ve gerein diktatrl ....................................... 88 Ak? ..................................................................................... 89 Zeynep Knac ...................................................................... 91

Birinci bask: Haziran 1997

Devirme edebiyat ............................................................. 97 ki militan: Ap Osman ve Musa ........................................................ 123 Gzellik yapclar ............................................................ 137 Ak yakalamadan edebiyat olunamaz ........................ 149 Dnce, kalem ve kl ................................................... 177 yzyl: Edebiyatn savandan sava edebiyatna ...................... 231 Tarih gnmzde gizli ve biz tarihin balangcnda gizliyiz ............................... 277 Ateten dnceler ........................................................... 307 Kkler ve kavuma sava .............................................. 351 Krdistan, insanln lkesidir ....................................... 377
n z s

Biz, kiiliimizi yle uygarlk esaslarna gre ele almadk, doal esaslara gre ele aldk. Yani snfl toplum gelimesinin kurallarna gre deil, ok doal esaslar. Nedir bu doal esaslar? Bazen ocukluk esaslar, bazen ilk insann yaam esaslar. Biz bunu gzard etmedik. Benim hareket tarzmda bu vardr. Devrim zamanlar, hep olaanst zamanlar olmulardr. Btn bellibal devrimlerin bu anlamda kendilerine has zellikleri yannda, yine ortak zellikleri vardr. Krdistan devrimi de olaanst, kendisine has zelliklere sahip ve yine ayn zamanda dier tm devrimlerle ortak zelliklere sahiptir. Bizi burada ilgilendiren Krdistan devriminin kendine has zellikleridir. Bu da, gerek ideolojik anlamda, gerekse de politik uygulamada, en etkili biimde kendini duyuran bir nderlik tarzyla karakterize edilmitir. PKK nderliinin, partinin ya da onun ynlendirdii son 20 ksr yllk srecin gerekleme tarz zerindeki etkisi tartlmaz. Bu tarzn ne olduu ve etkiledii srecin hangi yasalara gre iledii, elbette derinlikli bir gzlemin konusu olacaktr. PKKde nderliktar olarak snrlandrlan kavram, her eyden nce bir z toplumsal zmleme yntemini aklar; ardndan bununla balantl olarak uygulama yntem ve teknikleri, yani eylemi gelir. Ancak szkonusu tarzn veya yntemin, geleneksel yaklamlardan ok farkl ve dikkat ekici ifadeleri bulunmaktadr. Devrimde yntem, bir silahn kullanlma biimini artrr. Bir silahn alma mant nedir? ki nesne arasndaki iddetli elikiyi tesbit edersiniz. Sonra onlar bir araya
5

getirirsiniz. elikiyi ortaya karmadan nce, onun zlmesinden aa kacak enerjiyi, amalarnza uygun bir hedefe ynlendirirsiniz. Bunun iin gerekli kanallar oluturursunuz, gerekli mekanizmalar hazrlarsnz. elikinin zlmesinden ortaya kacak enerjiyi en verimli bir biimde ve amalarnz dorultusunda kullanacak bir dzenlemeyi yaptktan sonra, patlamay gerekletirirsiniz. Bylece ate ile barut arasndaki eliki bir patlamayla zldnde, bu anlamazlktan ortaya kan enerji, sizin daha nceki hazrlklarnz sayesinde, amalarnza hizmet etmi olur. Hedefi vurur veya hedefe varrsnz. Klasik bir silahn alma mant ksaca bundan ibarettir. PKK, Krdistandaki ve giderek Ortadoudaki toplumsal enerjinin, PKK manifestosunda ksaca belirlenmi amalar dorultusunda deerlendirilmesi iin dzenlenmi bir silahtr. Yine PKK, en basit bir bak asyla; in a n, s n ken i i e ait ve yi e ken i i e kar  ya an a an ei ie in, Krdistan dsn n dsn b cl tr l kl r lkesi ve Krt halknn yeniden yaratlmas dorultusunda en verimli bir tarzda deerlendirilmesi iin hazrlanm bir ideolojik-politik dzenlemeler dizisidir. Ancak, elikilerin bu tarzda deerlendirilmesi, insanolunun siyasal-toplumsal bir varlk olmasndan balayarak kullanageldii bir yntemdir. Gerekten de, bir ok ile bir roket arasnda byk fark olmasna ramen, en basitinden en karmana kadar btn silahlar ayn temel yasalara gre alrlar. Fakat silahlar kullananlarn yetenekleri ve bu silahlar araclyla varmak istedikleri ama, ayn silahlarn deiik ellerde ok farkl, hatta birbirine zt sonulara varmasna yol aar. deoloji ve politika, zellikle devrim dnemlerinde, toplumlarn en temel silahdr. deolojinin deerlendirilme tarz, yani politika, onun bir uygulama biimi olarak ayrdedicidir. Bu, u anlama gelir: Ayn ideoloji, ok farkl politikalar biiminde uygulamaya geirilebilir. Ayn ideoloji, ok farkl hedeflere gtrebilir, onun hayata geirilmesindeki zellikler, deiik durumlarda birbirine ters sonulara gtrebilir. yleyse, herhangi bir ideoloji, gerekli olsa da, ten bana belirleyici olamaz; belirleyici olan onun eylemsel ifadesidir. Bu durumda, ortaya ideolojinin greli -izafi- bir nitelii olduu ortaya kyor. Sadece ideolojinin deil, eylemin de greli bir nitelii vardr. Eylemin grecelii de, onu gerekletiren gce baldr. Sonuta insana ilikin olan herey grecelidir. (1) Buna, devrimin konusu olan halk topluluklar, uluslar, snflar; giderek ordular, partiler ve cepheler de girmek zorundadr. Bu sadace, bu olgularn kendileri dndaki farkl bak alarndan farkl biimlerde deerlendirilmelerine
6

ilikin bir kapsam deildir; ama ayn zamanda onlarn zyaplarna ilikindir ve esas olan da budur. Nasl? Yakn tarihimizde ska grld gibi, herhangi bir siyasal oluum ok korkun bir kolaylkla kendi zttna dnebilir, kendisine dman bir ilev grmeye balayabilir ve kendisini gerekletirmek adna, kendisini imha edebilir. Reel sosyalist devlet ve partiler ile, yine yakn dnemde oluturulan eitli siyasal rgtlenmelerin gnmzde geldikleri nokta, bunu dehetle kantlamtr. Peki, herhangi bir siyasal oluumu, koullar elverili olmasna ramen, gereklemekten ve zgn hedefine varmaktan alkoyan nedir? Elbette onu hedefinden alkoyan engeller, kendi dndan kaynaklansa da, temelde onun bu greli niteliine ilikindir. Yani bir siyasal topluluk iinde, hem onu z amalarna ulatracak g, hem de bunun tersi bir sonuca drecek g mevcuttur. Bu zaten diyalektiin temel bir yasasyd: Birey, kendisi dndaki dmannn yansra, ayn anda hem kendisidir, hem deildir. Hem kendi dostudur, hem dmandr. Anmsattmzn yeni birey olmad ne kadar doruysa, bunun PKKye kadarki veya onun ada olan dier devrimci glerce tam anlamyla anlald da o kadar yanltr. imdiye kadarki erevesi iinde tartldnda sorun yok gibidir. Ama toplumsal  me e yne i e ilikin bir erevede, bu z lm t mn bilginin uygulanmas geleneksel yaklamlar altst etmektedir. Sadece bireylerin veya tekil olgularn deil, ayn zamanda snflarn da kendi kendilerine dman olabilecekleri, uluslarn kendilerini imha srecine en byk katky sunabilecekleri, partilerin kendilerini korumak ad altnda kendilerini tasfiye edebilecekleri, ordularn zafer kazanma ad altnda amansz yenilgiler alabilecekleri gerei ortaya kar ki, devrim gibi tarihsel sorumluluk isteyen bir olay gerekletirenlerin bunlar gznne almamalar dnlemez. Snflar kuramna sylemde neredeyse hi ilgi gstermeyen PKK nderliinin, parti iindeki -ve geneldeki- snf savamna ei grlmemi bir tarzda arlk vermesi ve onu en az dmana kar yrtld derecede iddetle yrtmesinin bir nedeni olmaldr. nk geleneksel toplumsal snflar kuram, bugn devrim hedefine varmaya hizmet edecek bir yntem sunmaktan uzaktr.
Elbette bu nerme daha da ileriye gtrlebilir. nsana ilikin olan her eyin greceli olmas, grmeye, giderek onun tartma gtrmez bir kesinlikle baml olduu a, onun temel niteliklerine balanr. Deil mi ki k doann temelidir, biz de oradan doann kendisine balanmak zorundayz. Bundan sonras fizik bilimi ile felsefenin ortak bir alan olarak kalr. Oysa burada konumuz yalnzca toplumbilimlerine, giderek onun daha zgn bir erevesindeki toplumsal devrimlere ilikindir.
(1)

Geleneksel zmleme, snflar hem yap ve hem de ilev bakmndan birbirlerinden neredeyse kesin hatlarla ayrrken; PKK tarz zmleme neredeyse btn toplumu snflarn iie gemi bir btn olarak deerlendirmitir. Bu zmleme ynteminde, snflar birbirlerinden ayran temel bir izgi, bir hat yoktur. En alt snflar iinde, birbirlerine en yakn herhangi iki unsur arasndaki elikinin younluk deeri ile, yine en st snflar iinde birbirlerine en yakn iki unsur arasndaki elikilerin younluk deerleri birbirlerini artrr, hatta edeerlidirler. Ayn biimde, herhangi bir snf iindeki lokal elikiler ile, iki snf arasndaki nispeten evrensel elikiler arasnda da bir bant vardr. Bantlarn bu biimi, toplumsal snflarn bir tayf -iie giriim- biiminde rgtlenmi olmalarndan kaynaklanr. Tayf tipi toplumsal yaplanmalarda, snflar birbirlerinin iine girerler; herhangi bir toplumsal alandaki snfsal geler, ayn anda birden fazla snfn zelliklerini gsterirler. stelik, tayf tipi toplumsal yaplanma, sadece snflar iin geerli deildir; ayn zamanda kavimler iin de geerlidir. Verili durumda Trk ve Krt uluslarnn arasnda kesin bir hat koymann gl de buradan gelmektedir. Genelgeer mantk kurallar erevesinde Trk ve yine Krt olarak nitelendirilebilecek toplumsal yaplarn neredeyse her bir yan byklnde bir giriim blgesi bulunmaktadr ki, bu alana girenler her iki ulusun zelliklerini birden gstermektedirler. Bunun da tesinde, iie giriim sadece ara blgenin bir nitelii deildir; en saf denilebilecek ulusal blgelerde bile, iie giriim devam eder. Bu trden bir verili durum temel alnarak elde edilecek bir toplumsal zmleme yntemi, sadece toplumsal yaplarn iie giriim halinde olduklarn gstermez; ayn anda tarihsel dnemlerin, alarn da iie giriim halinde olduklarn kabul ederek, onlar bu temelde ayrtrmaya alr. Bunun anlam udur: Bu yntem, tarihi; gemi, olup bitmibirolayardi i ide il, bugn l zs hala yaayan biret inger ekikerb olarak kabul eder. Tarihte yaanm k l l t n olan hibirey, kaybolmu veya bitmi deildir; yaanm olan herey, bugnk yaamn da bir ieriidir ve etkili olmaya devam etmektedir. nsan, sadece bizzat kendi yaadklarnn bir toplam olarak deil, ayn zamanda sonucu olduu tarihin de bir toplam olarak ele alnr; bu ereve iinde deerlendirilir ve devrimin bir konusu olarak yarglamaya tabi tutulur. lk etapta burada bir adaletsizlik varm gibi grnyorsa, bu; gnmz toplumunu hcrelerine dek paralam olan gncel emperyalist kltrn dayatt bir izlenimdir. nk doruya daha yakn olan, insann evresinden ve zamanndan soyut bir olgu olarak ele alnmas deil, aksine onun evresi ve zamanyla btnlk iinde bir s e r ola akele alnmasdr. r
8

Felsefemde ncelik ve sonralk, ilk ve son yoktur. Herkes, iinde gml insan bende bulur. Bende bir paray sen temsil ediyorsun der. Onun fizie vuran, grnte yaayan kiilii bakadr. Yreinin bir kesinde kalm, yaayamad bir insan var, o da benim. Bu, ok yakndr, ama gmldr. Yreklerinin kk bir yerindedir. Onlarn bir toplam olarak beni dnebilirsiniz. lgin birey, ama ben bunu kendim iin esas alyorum. A. calann temsil ettii insan, ayn zamanda ideolojik olarak savunduu insandr. Fakat dikkat edilirse bu sradan bir politik veya askeri temsil olmaktan ok uzaktr. Kendisi dnda herhangi bir nedenle ve herhangi bir dereceye kadar ilikide bulunduklarn ierdiini kabul etmektedir. Bir tarihsel temsil olarak ele alnabilir. te yandan, yarglayan bir temsildir ve sava temsilin bu biimdeki yaplanmas zerine kurmaktadr. nderlik kiiliinin, toplumsal kiilikle iie giriim yapt bu konum; ayn zamanda savamn temel olarak yrtld dzeyi ifade etmektedir. Savan yrtlme mant da, bu konumlanmaya gre gelimektedir. Nasl? Toplumla bu derecede tayf (tayf: Arapada kelime anlam hayalettir, ng.: phantom) balar kuran ve bu erevede bir yaam ve sava mant zerinde ykselen bir politik ve askeri nderliin; geleneksel gereki bir bak asyla anlalmas da olanakszdr. Zaten kendisi de, kendi halknn imhas zerinde kurulmu geleneksel gerein ve dolaysyla geleneksel gerekiliin reddi zerine gelimitir. Ancak bu red, gerekten bir ka deil, ona daha fazla, daha derinlikli yaklamann bir sonucudur. Geleneksel gerekiliin reddi konusunu, yine fizikten bir rnekle amak yerinde olacaktr. Arasz insann geleneksel mant erevesinde, beyaz k genel bir grnmdr. In bir prizmayla ayrtrlm tm renkleri ieren biimi ise, bize onun eitli dalga boylarndaki grnmlerini verir. Yani tek bir dzeyi oluturan eitli dzeyleri gsterir ki; bu dzeylerin birbirlerinden en uzak iki noktas, rnein kzl ile mor dzeylerara n a ifark nnitelii ile, krmz ds d k ll zeyde yanyana bulunan iki noktann farkllnn ni e ik e i ay  r. Genel t l l r nd dzlemin hi bir noktas dieri ile e deildir, her nokta giderek ykselen veya den bir dalga boyunu, dolaysyla deeri temsil eder. Bunun anlam ise, hareketten ve hareketileolu anden e enbaka birey deildir. Toplum da, bir s gd nflar bileimi olarak ele alndnda, zmleme ynteminin prizmasndan geirilerek ayrtrlabilir. Ancak hi bir zaman, herhangi bir snf statik bir zellik gstermez. Statik olmay, onun bilinci dnda geliir. Ha e etiden e, PKKnin sosyal-politik ve hatta sava pratiinde grlen rk l g
9

en nemli bir tarz olarak kabul edilebilir. Burada, tek denge unsuru olarak hareket alnmakta, veya mevcut bir dengesizlii sreen bir denge haline getirmek iin hareket zellii kullanlmaktadr. PKKde hareket, neredeyse hereyin, btn gelimelerin esasdr. Bu kavramn en basit biimde kavranmas iin bir bisiklet rnei yeterlidir. Bu basit aygt, hareketsiz kaldnda dengesini kaybedecek biimde dzenlenmitir. Ona etki eden kuvvetleri dengelemek iin, onu belli bir dorultuda hareket halinde tutmak yeterlidir. Hareket durduu anda, denge bozulur ve bunun dnda sadece yapnn yklmasyla denge salanabilir. Toplumlar dmekten alkoyan da, onlarn siyasal-sosyal hareketleridir. Biten bir halk yeniden dirilten, onu var klan; onun lmne dayal bir dengeyi, savala yaklak ayn anlamda olmak zere hareket sayesinde onun dirimine dayal bir denge haline getirmeyi baaran PKK; sosyal-politik bir hareket olarak amzn incelenmesi gereken en nemli olaylar arasnda yer almaktadr. Ha e etiden e, sadece toplumsal-siyasal anlamda bir davran biimi derk l g il, ayn zamanda evrensel davrann zdr. Evrenin kendisi, son zmlemede bir hareket btn, hareketin bir denge hali veya mutlaa daha yakn bir denge araydr. Toplumlar, nitelikleri ve bilin dzeyleri ne olursa olsun, siyasal ve sosyal davran esaslarn gaipten icat etmezler; onlar evrenin, doann kendisinden renirler ve gerekletirirler. Araziyi derinliine ve geniliine kullanmak, birliklerin apn ok elverili bir dzeyde, gizli, hareketli ve cephe atmalarna girmeyen bir eylem anlayyla dzenlemek. Nerede ve ne zaman vuraca belli olmayan, hemen her yerde olan ve hi bir yerde olmayan bir gerillay uygulamak... Beyaz k ayn zamanda bir krlk biimi olarak deerlendirilebilir mi? Onu ayrtrma ynteminden yoksun olanlar iin, -elbette. Ayn zamanda, herhangi bir renkten , beyaz n daha alt bir dzeyi olarak grmeyenler iin de krdrler denebilir mi? Elbette denebilir. nk grmeyi derinletirecek aralardan yoksun olan her gz, bu yoksunluu derecesinde krdr. deoloji, dnya gr, yaama yaklam yntem veya disiplini vb. aralardan yoksun insanlardan da kr olarak bahsetmek yanl olmasa gerektir. Problemi fazla karmaklatrmadan, bir yargya varabiliriz. Toplumu snflar biiminde zmleyen geleneksel yntem ile onu dzeyler biiminde zmleyen PKK yntemi arasndaki iliki; Newton fiziinin aklad evren ile Einstein fiziinin aklad evren arasndaki ilikinin ayndr. kinci yntem birincisini ancak belli bir ereve iinde kabul edebilir, onun dnda daha geni bir erevede reddeder.
10

Toplumun PKKde siyasal dzeyler biiminde zmlenmesi, sadece Krdistan ulusal kurtulu mcadelesinin ulusal nitelikli olmasndan dolay deil, ayn zamanda genel bilimsel gelimelerin etkisiyledir. PKK nderliinin bir parti olarak PKK ve onun gelitirdii bir eylem olarak son 20 yl iindeki gelimeler, sadece Krdistan lkesi ve Krt halknn kurtuluu iin deil, ayn zamanda btn insanlk iin, toplumsal yaama yeni bir yaklam tarzn ifade etmektedir. Bu devrimci bir yaklamdr; gerekleme alan ne kadar snrl olursa olsun, zgn hedefleri ne kadar bir lke ve onun halkyla ilgili olursa olsun; evrensel nitelikte bir yarglamay ierir ve bu yarglama sonucunda ykt yap zerine, yeni bir yap modeli sunar. Genelgeer olan yaam tarzlarn yarglamann yansra, yeni bir yaam tarzn ifade eder. Tarihinin genel bir toplam olan insan yarglayarak, yeni bir insan yaratmay hedefler. Btn bunlar da, bir yntem dahilinde gerekletirir. PKK yaklam, Krdistan yeryz gereklemesinin oda ve Krt insann da amz insannn kristalize olmu, onun en genel ve doru tanmn tayan bir insan tipi olarak ele almaktadr. Tarihsel veriler tarafndan da salam biimde desteklenen bu PKK tezi, bir yandan bu trden gereklerin en salam bir zeminine otururken, te yandan kendisini bu gerekliin kktenci bir reddi temelinde gelitirir. Bu red, uygarln gnmzdeki dzeyinin kkl bir eletirisini de ierir. Elinizdeki kitap, PKK Genel Bakan Abdullah calann eitli zamanlardaki konuma, diyalog ve zmlenmelerinden alnmtr ve onun insana, onun tarihine ve gncel yaamna ilikin felsefi yaklamlar konusunda baz ipular vermektedir. Yaynlanm olan onlarcas gibi bu kitabn da, tek bana calann felsefi yaklamn bir btn olarak vermekten uzaksa da; onun asl felsefesini gizledii eylemini anlamak, ona biraz olsun yaklamak iin u an iin elimizdeki en elverili eserlerden biri olacan umuyoruz. Weann Serxwebn Haziran 1997

11

GR

Sava ve sanat
nderliksel kta en temel esin kayna, bir anlay; yaamn ihanete urad ve bu haliyle yaanmaya demeyecei hususuydu. Kendini PKK biiminde bir parti olarak kararlatrma srecinden ok nceleri -daha doru-drst toplumla, hatta aile ile tanmamkiilik knda yaamn pek de arzuland gibi yaanamayaca, bunun zellikle toplumsal tehdit altnda olduunun, dmanlarnn ok olduunun, olduka irkinletirildiinin bilincine varlmt. Dolaysyla ok daha sonralar bilimsel olarak da kantlanacak lkenin harabiyeti kadar, halkn kimliksizlemesi ve klasik klecilikte daha kt bir konuma drlmesinin bir rn olan bu yaama tepkili yaklam, belki de 70li yllar temelinde yakalanan ilk ciddi doruydu, -nderliksel kn temel dorultusuydu. Eer o zamann mevcut yaam yaklam byleyse, nderliksel yaamn da buna kar savam olarak geliecei, her savata olduu gibi, bunun da en ince bir sanat olarak kendisini srdrmek zorunda olduu gerei ortaya kt. Bugn Krdistan adna ok syleniyor, sanattan, kltrden, felsefeden bahsediliyor. phesiz, bunun byle dile gelmesi yaamn sanat zelliinden ileri gelmektedir.
13

Duygularda dorultu, duygularda derinlik, duygularda keskinlik, duygularda arpclk olmadan; bylesine bir l yatanda, bir dirilie yol alamaz. Abdullah calan
12

nderliksel gerekleme bir sanat eylemidir. Eer Krdistanda yaam hakknda bugn ok ey syleniyor, yazlyor, askerliinden tutalm, halk danslarna kadar yeni biimler kazandrlmak isteniyorsa; bu, yaanan kiiliin kendisinde bunu her eyden daha nce younlatrd gereine dayanr. phesiz eer yaam, dman bu kadar ok olan ve yaamn sonu olarak her bakmdan ldrld, yaanmaya demedii bir toplumsal gereklik iinde anlam bulmak istiyorsa; dahice bir sanat olarak bunu diriltme, yaanmaya deer klma ve en nemlisi de dmanlarna kar bunu savunma, ilerletme ve bunun mthi savan vermek kadar savunma da, bir zorunluluktur. Tabii bu da savamn zafer tarzyla balantldr. Zaferin de kendisi, en ince sanat yaklamn art klar. Her zaman sylendii gibi, savalar en byk sanat olaylarnn anasdr. Ve en zor, en dengesiz koullarda bir savaa soyunulmusa ve bu sava bir halk iin eer yenilgi ile sonulanacaksa, bu bile bir baardr. Hi olmazsa iren yaamn bir noktalanmasdr; fakat eer bir ihtimal, kazanmaya doru bir ans elde etmise veya bunun imkann yaratmsa, bunun da mevcut genelgeer beyinlerin ve yreklerin ok stnde, olaanst bir olay olduu ve tarihte ska peygamberlik gereinde dile getirilen mucizevi bir k olduu deerlendirmesi yaplabilecektir. Mucize zaten gncel beynin ve yrein duymad, duyamayaca kadar ok ileri, ok farkl olan bir gelimeyi ortaya karmaya verilen kavram karldr. Gnn llerine gre dnmek ve yaamak, mucizevi olanla eliir. Mucizevi olan, tam tersine gncel dnme ve duymann ok stnde hatta ona ok ters bir durumu yakalamak anlamna geliyor. Bugn olduka anlalmtr ki, sradan bir insani deerle ilikisi olanlarn bile mevcut yaam tarzndan memnun kalmas mmkn deildir. Bunun derin sknts, fkesi, acs iindedir. Bu varolan deil, gerekleendir, bilince de aklmtr. nderliksel geree en kart olanlarn bile artk paylat bir durumdur. Burda daha nemli olan phesiz bir tek kiiliin bu k nasl
14

salayabildii hususudur. Sanat tanm burada mevcut incelii yakalayabilirse belki kendisi lehine nemli sonular karabilir. Bu; aratrma-inceleme kadar, duymay da gerektirir. Hatta bizzat bu gerei yaayan kiinin sylediinden, duyduundan daha fazla anlamay ve duymay da gerektirebilir. Bunu temsil eden kiilik mutlak doru dnce ve duygu deildir, yetersiz de olabilir; ama en youn kiilii olduu iin, byk bir sanat olay gibi incelenmesi olduka yerindedir. Duyumsanmas da hakeza son derece heyecanlandrcdr. Yine gereklie gncellik iinde bakarsak, en byk heyecann byle bir nderliksel kiilik etrafnda yaand; byk fkelerin ona ynelmesi kadar, sevgilerin de ona yneldii; yreklerin amansz bykl kazanmas kadar, cceliin de bunun etrafnda gerekletii; kahramanca kiiliklerin gereklemesinde olduu kadar, en aalk kiilerin de bu elikili nderlik savamnda ortaya kt ok aktr. Bunun muhtevas ve biimi ne kadar kapsamlysa, tabii ki etrafndaki artk sadece dnceyle izah edilemeyecek duygu anlatmyla, yani sanatsal yaklamlarn da giderek anlam bulmas imkan dahiline girecektir. ddial olanlar gerek kendileri iin, gerek yrtmek istedikleri herhangi bir toplumsal, siyasal, askeri faaliyetinde bu gereklemeyi btn ynleriyle deerlendirmek zorundadrlar, -hem de en ince bir sanat olarak. Aksi halde aamay yakalayamadklar, ya sandan, ya solundan teet getikleri iin, baarl olma anslar yoktur. Byle bir eliki de yaanyor. Szkonusu olann, en kapsaml ve kendini en ok aklayan bir nderlik olduu aktr. Binlerce kitaba konu olabilecek derinlikli aklamalar herkese unu dedirtyiyor: Eer ben anlamamsam, en byk ulu benim. Neden? nk inkarc yan ar basan gncellie, hatta onun dman gereine mthi batmtr. Beyni batmtr, yrei batmtr ve anlayamaz. Szler, gzler, kulaklar hep yalan tarznda ilev grr. Dolaysyla, eer ille nderlik kiilii ve sanat, nderlik kiiliinde askeri sanat, siyasi sanat, toplumsal alanlardaki ok eitli sanat yaklamlaryla ba kurulmak istenilirse; ortaya kn gnmze kadar derinleen, kapsamllaan ve biim kazanan btn zelliklerine, eletirel olduu kadar duygu boyutlaryla yaklamak; gereklerin izah edil15

mesinde, gnceliliinde; hem kavranp, hem de onda etkin bir yer tutmasnda iddias olanlara son derece byk g kazandrabilir. nderlik dehasnn duygu kaynakl bir deha olduu biimindeki bir iddia genel bir iddiadr. Her nderde duygular phesiz byk bir rol oynar, ama kendi gerekliimizdeki duygu dzeyi olduka yine incelemeyi gerektirir. Verili llerle bu duygu dzeyini izah etmek pek zor grlmektedir. nderlikteki dehann duygusal kaynakl olmas bir defa ne demektir? Deha, daha ok dnsel yan artrr. Duygu ise azim, heyecan, kin, fke, sevgi, tutku, velhasl irade diye genelletirebileceimiz kavram ilgilendirir. Burada dehann dnce kayna kadar, duygu kaynann ve bunlarn birbirlerini nasl besledii anlalmaya ihtiya gsterir. Duygu kayna ne kadar dnce kaynana gtrd, dnebilmek ne kadar duygu geliimine yol at? Yanl yapmamak asndan kayna ve aralarndaki balantlar gereki deerlendirmek nem tar. u ok ak, duygu yan ok ar basan bir kiilik olmadan neredeyse yreklerin kuruduu, gzlerin gerei en ilkel bir yaratk kadar bile olsa anlaml gremedii, yanl grd, dmann istedii gibi grd, ayn biimde kulan da dmann istediklerini duyduu, btn duygu ykl yeteneklerin de byle rd, normal ilevini yerine getirmekten ok uzak olduu bir konumda; duyguya byk bir yer vermek kanlmazdr. Duygularda dorultu, duygularda derinlik, duygularda keskinlik, duygularda arpclk olmadan; bylesine bir l yatanda, bir dirilie yol alamaz. Halkmzn yaad toplumsal zemin, bir ller yatadr. Hani bazen ite, Hitler katliamnn gerekletirildii kamplardaki kemik ynlarn grrz. Bana gre o grn bile bizim gereimizde yaanandan daha ok ibret verici deildir. Bizim keke yle bir kemik yn gibi kalma ynmz olsayd! ler bizde daha amanszdr. Yaar gibidir, ama iinde yzd kenefte tek bir damla temiz su yoktur. Grtlana kadar batmtr, ama of diyor, ne ka16

dar yudum temiz su itim! Kulana gelen sesler de yle, gzlerine giren grntler de yle. Artk buna altrlmtr. Demek ki bu tarz bir lm yata olmak son derece dehet vericidir. te nderlikte byle bir duygunun olduundan bahsetmek mmkndr. Yani toplumsal geree byle duygu ykl bir yaklam iinde olmak; her eyin kokutuu, gze grnene, kulaa seslenene pek tahamml edilemeyecei; ama ille grmekten, duymaktan, iitmekten veya bir btn olarak insan duyarlndan vazgeilmek istenmiyorsa, duygu gcne yklenmekten baka are yoktur. Aslnda nderlik kiilii ok iyi gryor, dahi gibi seslerden, duygulardan anlam karyor demek, bana gre abartmadr. Yalnz burada gerekleen bir durum vardr. ller denizinde veya bataklkta yaayanlarn yaam gereinden bir fark ortaya koymutur. Ben bu denizde yzmeyeceim, ben bu batakta gezmeyeceim. Bu fark ite duygu dehas denilen durumu aklayabilir. Asla sizin gibi yaanmayacaktr. Eer bir deha ilkesi varsa, o da herhalde bu olabilir. Tabii bunu herkes sylyor, ama yaamnda, duygularnda gerekletiremiyor. Yenik dyor ksaca. Bu konuda en iddialym diyenin bile ok yenik dtn belirtmem yerindedir. Bir defa varsa baz olumlu duygular zayftr, baar ans yoktur ve ou da kirlilikle iiedir, fazla ayrtrdn syleyemeyiz ve bu anlamda da nderlikte fark byktr. Sanyorum bir lke veya lkedeki halkn yaam gerei ile bu nderlii karlatrrsak, mevcut duygular bir batakhanedeki kirli sularda yzen, ama son nefesini veren, neredeyse ha ld-lecek balklarn durumuna benziyor. Ama yine mucizevi bir srama m desek, bu balk artk frlyor ve kendisine gre bir temiz kaynak buluyor. Burda yaama iddiasn srdryor. Daha da sylenmesi gereken ok ey var. Gelitirilecek hayli eletiriler var duygulara ynelik. Bazlar ne kadar sevdiklerini, hatta karasevdal olduklarn ok sylerler, ok gzya dklr. Bizim toplumsal gereklik iinde inatlar, kskanlklar dizboyudur; bizden stn yoktur; ama btn bunlarn ifade ettii sadece bu s, pis bataktaki, bu yaanmaz sulardaki rpnlardr.
17

Bunlara maalesef ben duygu diyemem, saygl da olamam ve herhalde bana gre en gl yanlarmdan biri olarak da bunu grrm. Sizler gibi yaamayacam. Bunun iine her ey girer. Olduka aykr olacam. Alternatifini buldum mu, bulabildiim kadar yaarm. Hi bulmazsam, hi olmazsa bir takva sahibi, bir zikir sahibi kii gibi, herkesin yanndan bile geemeyecei soyut bir tarz tercih ederim, sadece soyut yaarm. Bu kirli somuta katlmam. Daha da yine sylenebilecek olanlar, her ne kadar acs, gzya, szmona yrek yan ok arplan kiilerden oluuyoruz, duygularmz kabaryor srekli denilse de; vurguland gibi yce duygulara ihanet kesindir ve oldum olas ben kendimin de nemli oranda olmak kaydyla birok szde duygu gsterisinden nefret ediyorum. Yaanmaya demez buluyorum. Bende yine ikinci temel bir dorudur. Byle yaamama, ama nasl yaanlr sorusuna da kendine gre byk bir duygu yaradl ile cevap verebilme. Bunun snrl yaratlndan bahsedebiliriz. Bu beni biraz tatmin ediyor. Ama tabii bunun ulusallamas, btn bir lkeye egemen olmas da byk bir sava istiyor. Zaten bu yrtlen sava da bunun iindir. Sava, ayn zamanda duygularn yaratlmas eylemidir, byk ve doru duygularn. Ayn zamanda sava atei, iinde yzlen kirli sular arndrma eylemidir. Bu; bulunduumuz kltr temiz, artk iinde yzlr, iilir hale getirme; yani toplumsal yatamz bu duruma getirme eylemidir. Ycelii de bu nedenledir. Adna byk kahramanlklarn sergilenmesinin de byle anlalmas gerekir. zellikle tarihe mal olmu kadn-erkek ahadetlerimiz var. Zilan, Mazlum, Kemal, Hayrilerden tutalm, Agitlere kadar binlerce sava kahramanl byle bir anlam temsil ediyorlar.

l elveuy ar lan k g o

Sava ve yaam felsefemizde, ilkel ile bugn birletiren bir bak as phesiz sezilebilinir. Uygarlksal ilerlemeyi ben her zaman hayranlkla karlayamyorum. Bunun iinde birok kirin, in18

sanla kart gelimelerin olduunu gryorum. Ve bu tuzaa dmemek iin ilkel kalmay, en azndan birok yanmla ilkel olmay tercih ediyorum. lkellikten vazgemenin byk bir tehlike olacan dnyorum. Btnyle gncel olmak, bana gre nemli oranda insan olmaktan vazgemektir. phesiz bu ok nemli ilkesel bir yaklamdr. Kendini bugne kaptrmak, byk insanlk kkeninden ayrlmak demektir. Hatta alar ve her an u aamas, tarihi byle blmlere ayrmak, sanki en ilkel balang dnemi ok ktym de ondan kurtuluyormuuz gibi bir felsefi yaklam, son derece tehlikelidir. Bir bitkiye bile baktmzda, taze bir fidan, herhalde rm bir aatan daha deerlidir ve yaam vaad eder. Ne malum ki bugnk uygarlk tamamen rm, gten dm ve artk meyve verme yetenei olmayan bir aa olmasn? Zaman aknn hep bir ilerleme olduunu iddia etmek bilim felsefesi asndan da pek mmkn deildir. lk ve son, dier bir deyile balang ve sonu arasnda tercih yapldnda; hangisinin ok iyi, hangisinin ok kt olduunu sylemek yine mmkn deildir. Balanglar da mkemmel olabilir, sonular da. Dolaysyla tarihe yaklamda ilkel olann hep ktlenmesi vahi dnem, geri dnem olarak deerlendirilmesi, bugnn ise srekli yceltilmesi, tehlikeli bir felsefi yaklamdr. te, bugn post-modernizm biiminde karmza kyor. nderlik kiiliinde kesinlikle buna kar ilkel olmay savunmak daha deerlidir. Ksaca insan ne kadar balang halindeyse, o kadar sonu olmaldr. Balangla bugn, hatta dn anlaml birletirmek; bir felsefi yaklam olarak daha deerlidir. Bu anlamda uygarlk, sivilizasyon deerlendirmelerine iddetli bir eletirimiz vardr. nk hepsinde insanln balangcna bir saygszlk, hatta onu inkar etme yan ar basyor. Her uygarlk kendini mkemmel sayyor, her sonu bir balangc grmezlikten geliyor, biraz daha somut sylersek insan bir tr olarak ortadan kalkncaya kadar byk oranda balad gibi olacaktr. Oluum sreci onun btn geleceini belirleyecektir. Arlkl olarak balang
19

zellikleri neler ise yle sona gidecektir. Eer baaka bir tr insandan ktysa o artk insan olmaz. Eer bugnk insan, ilkel insandan ok farklysa bana gre daha insan olan insandr. nsandan kan ise bugnk insandr. Dolaysyla eletirilmesi gereken; daha ok tehlikeli bir biimde kendi kaynan inkar eden bugnk szde ilericilikle, teknik stnlkle kendini iiren ve tketim canavar haline getiren bir insandr. Bu tketim canvarnn tarihi nasl yok ettii; yine doay, yeralt ve yerstyle nasl yaanmaz duruma getirdii ve eer tedbir alnmazsa tmyle insan yutaca artk bilimsel bir gerekliktir. Dolaysyla ilkel insana dn, onun yaam tarzna dn; bir gerileme deil, ilkalar anmsama deil, kurtuluun vazgeilmez temel yaklamlarndan birisi olsa gerektir. Aksi halde bugnk insan; kendi yaratt ve insanl btn ynleriyle; tarihiyle, geleceiyle tehdit eden en byk tekniklere ve onun toplumsal tarzna sahiptir ve bu bir imha arac durumundadr. Eletirimiz bu nedenle iddetlidir ve nemle zerinde durulmay gerektirir. Kendi kimliimiz etrafnda mcadele ile tamamen yorulmuuz. Bu anlamda neredeyse bir yaratl esi olarak hi phesiz toplumsallamak isteyeceiz, dolaysyla Krt insannn veya genelde etkilenmek durumunda olan insanlarn farkllaaca aktr. Madem ki bu kadar sert bir toplumsal eletiri var, hatta madem ki uygarlk eletirisi bile ok ilkeli yaplyor ve bunun iin mthi bir dnm sava veriliyor, o halde oluacak kiilik mutlaka belli bir zgnl ierecektir. Belki de tamamen temel insani zelliklerinden kopmu, sadece fiziki anlamda insana benzeyenlerin esas anlamnda insanlamas gerekleebilecektir. Bu savamn baars; nderlik kimliindeki savatan tutalm yaamn en ince hususlarna kadar, insana, bireye bak tarznda ve onun nasl korunaca, gelitirilecei gereinde yatyor. Eskinin insan, toplumsal temel ama nedir? sorusuna cevap vermenin ok uzandadr. Neredeyse her bireyin kendine gre bir uyduruk amac vardr diyelim, ona ulamak iin bir tarz, temposu vardr. Ama sonuta sfra sfr. Tamamen dolap beygiri trnden,
20

bir toplumun gerilikleri etrafnda, hilii etrafnda dnyor. Mesafe sfr. Tarz, temposu; hibir eyi kurtaramayacak kadar zavallca ve ardr. Dolaysyla yeni insann; amaca ball ve bu balln gerektirdii toplumsal, siyasal, ulusal ve evrensel zelliklere sahip olmas, en nemlisi bunun savala yaratlmas nedeniyle, sava srecinin rgtll, savan stratejik hususlarndan tutalm taktik hususlarna kadar zmsenmesi, ok yaratc olduu kadar kendini savunmay bilmesi, ok gl duygular kadar durumu kurtaracak kapsaml bir dnce gcn gstermesi, duygu zenginlii kadar dolaysyla dnce zenginliine sahip olmas kanlmazdr. nk savat yalnz bir smrgecilik deil, evrensel bir gericiliktir. Evrensel gericilie ve onun en gaddar bir temsilcisine kar lmcl noktadan kalkp kendisini yenileyen ve yaratan insan; bu nedenle, evrensel gericilie kar ilerici, veya zgrlk diyebileceimiz insann doasna daha uygun olan zellikleri zmseyecektir. Bu; belki de insanlk ailesi iinde gericiliin en s, en tehlikeli temsilcilerine kar da savamn tm gereklerini kendi kiiliklerinde yaratm ve bu anlamda son derece yeni-zgn bir bireyin gereklemesi anlamna geliyor. Bunu yakalayamayanlarn yaama ans yoktur. Yaam ans olmad gibi, kabul edilebilir bir insan olma ans da yoktur. Bu noktada tamamen hem ulusal, hem evrensel bir tipin yaratlmas, sava iinde ve onun amansz baar kurallarna gre gerekleecektir. Buna ulamayanlar, buna anlam veremeyenleri ise, hi olmazsa eskinin ok aalk yaamak yerine, erefli bir lm bekleyecektir. Ve bu anlamda lme gidite de, yaamn kurtarlmasnda da olup-bitenler, insanmz iin, kendi somutumuzda insanlk iin ok deerlidir ve herhalde en byk gereklemedir.

Kr isa iveev en el d t n r s

phesiz Krt insan hakknda yaplan zmleme esasta gncel kapitalizme olduu kadar, eskinin tarihine ve toprana yabanclam insana kardr da. zmleme bu anlamda ok radikal olduu kadar, kendi insann yaratmak kadar, genelde baz evrensel insan
21

zelliklerini de somutlatrr. Tpk her dinde, yine her felsefe ekolnde olduu gibi, burada da bir nemli gereklikle kar karyayz. Her ne kadar bugn dnyann unuttuu ve ok zgl gibi olan Krdistani bir gereklik pek evrensellikle balantl olarak grlemiyorsa da; biraz daha znden yaklalrsa, gerekleenin aslnda tam bir evrensellik olduu ortaya kacaktr. Hele bu topraklar insann beii ise; bu beikten bu kadar kopan, onun deerini takdir etmeyen insann aslnda evrensellikten uzak olduu, yeniden bu beikte byyen insann da evrensellie en yakn insan olduu anlalacaktr. Ne kadar mevcut gncel llere gre ilkel gibi alglansa da, yeertilmeye allan, insanlk tarihinin afak vaktindeki evrensel insan kadar, evrensel olmaya doru bir anlama kavutuu lde, bunun btn yaamsal ilkeleri kadar, moral deerlerine de sahiptir. Amalanan budur, Krdistandaki savamda bu tip eer zafer kazanrsa, phesiz evrensel etkisinin de benzer nitelikte olaca kesindir. Bu topraklar tarihte buna oka yol amtr, bir kez daha yol amamas iin hibir kar neden yoktur. Sonu olarak nderlik gereklemesinde bilinmesi gereken en temel bir kavray udur; asla eskisi gibi yaayamazsn! Ama yeni diye tabir edilen veya insani olan, zgn olan, zgr olana gre yaamak istiyorsan, onun bir savamla tayin edileceini bilerek, kendine anlam vereceksin. Dnmek mi istiyorsun, nderlik gereklemesindeki savata olman gerekir. Duyumak m istiyorsun, sevmek mi istiyorsun, ak m olmak istiyorsun, byk bir komutan olmak m istiyorsun? Btn bu sorulara verecein karlk, yine bulacan, alacan karlk, bylesine bir gereklemenin esas alnmas gerektiidir. Burada bir bireyin kendisini yaratmasndan bahsediyoruz, bir bireyin ahsnda gerekten yaanmas gereken ortaya kyor. Bunun iin btn eski yaam ameliyat masasna yatracaksn, btn hastalklarn grp, ac da gelse, gerektiinde baz yerlerini kesip atacaksn, tuzlayacaksn, ilalayacaksn, muhtemelen daha salkl bir biimde dirisi ortaya kabilecektir. Yaanmaya deer olan, yine daha deiik bir anlatmla bireyin, ailenin, kadn-erkek ilikilerinin
22

tamamen yepyeni moral deerler zerine ina edilmesinden tutalm byk bir devletlemeye kadar, onun tm i ve d politikasna, toplumun ekonomik temelinden moral deerlerine kadar, nderlik olaynda byk bir savam gerekleiyor. yle dar, yzeysel bakmann hibir anlam yok ve bu mthi bir irade, duygu ykl olmas kadar, yine dnce younluuyla gerekleiyor. Ayn zamanda tam bir askeri deha ile gerekletii gibi, siyasetin, rgtlenmenin inceliklerine kadar anlam vererek gerekleiyor. Belki de hibir savamda, hibir nderlik kiiliinde karlalmayacak dzeyde, ok kapsaml sava amalar, tarzlar, tempolaryla gerekleiyor. Bylesine bir er meydandr. Bu meydanda sonu almak isteyen, onun savm anlamna ve tarzlarna da anlam vererek yrmeyi bilmek zorundadr. Aksi halde kendisini yakar. Snrl bir gereklemeyle ortaya kardmz bu hususlar, savammzn boyutlandrlmasyla, yine az ok nasl yaamal sorusuna giderek daha yetkin vereceimiz karlklarla, toplumsal apta bir boyutlanmay dmanlarmza olduu kadar, dostlarmza, halkmza olduu kadar btn insanla kar da gsterebileceiz. Bu konuda inan, moral hibir zaman eksik olmad. Endie, baar tarznn yol-yntemleri zerineydi, bunda da yetkinleme vardr. Dolaysyla artk burada fiziki olarak var olup olmamak da nemli deildir. Ortaya kan gereklemeyi sradan bir deerlendirme ile esas alanlarn bymemesi, byyp de baaramamas iin hibir neden yoktur. Her ey her zamankinden daha fazla bu temelde gereklemeye baar ve yaama ans veriyor. Mays 1997

23

Sanat, edebiyat ve ruh

Toplumsal gelime, terk edilmesi gereken kiilii her ynyle konuturan toplumsal gerekliin amansz eletirisi temelinde ortaya kar. Bylece kabul gren kiilii konuturacak toplum ilikilerinin toplam sonucu olan yaam biiminde, olduka zmleyici ve dntrc bir gerei ifade eder. Ulusal ekillenmelerde niteliksel dnm anlar, devrim anlardr. Her toplumsal oluumun gerekletirilmesi iin kkl bir altst olu anlamna gelen devrim, ncelikle bilimsel alanda geliir. Bilimsel gelime, beraberinde daha somut olarak rgtsel ve eylemsellikle birlikte; dar gelen, artk yaamn nnde engel tekil eden styap ilikilerini tasfiye etmeyi de nemli bir grev olarak nne koyar. Hi phesiz devrimci hareket dnsel abalarn, eski dncelere, ideolojilere kar mcadelesini kkl verdii oranda, kendi ideolojik muhtevasn, izgisini ortaya karr. Yine bu mcadelesini, mevcut styap kurumlarna kar pratik bir abaya indirgediinde, artk yasalarn kabuuna smaz. Yasal ve barl yntemlerle yetinemez. iddetli yntemlerle siyasi dorultusunu amaya alr. Siyasi gelimesini gerekli grr. Bylelikle devrimcilerin nce ide24 25

olojik ve giderek siyasi alanda gelimesi ortaya kar. Devrimin iddeti, rgtl ve olduka da youn uyguland oranda, mcadele askeri alana kayar. Bylelikle devrimin ideolojik, politik gelimesi srp gider. Eer zafere ularsa altyapsn da dnme uratr, eski retim biimini ykar. Engel tekil eden ilikileri datr. Yeni mlkiyet ilikileri bata olmak zere, retim glerinin gelimesine elverili ereveyi oluturarak, gelimesini tamamlamaya alr. styapda balayan devrim, bylelikle altyapnn dnme uramasyla ilerler, yetkinleir. Burada cevaplandrmamz gereken en nemli soru udur: Edebiyatn ilevi nedir veya genel olarak sanatn, zel olarak da edebiyatn ve onun en nemli blm olan romann devrimsel ilevi nedir sorusuna cevap vermemiz gerekiyor. Sanat olmadan, toplumlardan bahsedemeyiz. Dolaysyla sanat toplumsallamann, toplumsal gelimenin vazgeilmez bir aracdr. zellikle insann doa karsndaki yaklamn bilimle, politikayla tam zmleyememesi, yine maddi tatminle ruhunu tam doyuramamas, onu deiik bir tatmin biimine, yani sanata gtrr. Bu anlamda sanat, ruhun ihtiyacn gidermeyi esas alr. Hi phesiz, bunun dnceyle de ilikisi vardr. Ama sanatn zgl bir alan ifade ettiini de rahatlkla belirtmek mmkndr. Ruhsal isteklerin brnd ok eitli biimler, sanat rnleri olarak karmza kar ve manevi bir tatmini salar. Dzenin rnleri de zaman zaman sanat etkiler. Yine politik gelime de, sanatla ok yakndan ban kurar. Ama btn bunlara sanat diyemeyiz. te yandan ekonomide de, politikada da sanattan bahsedilebilir. ok eitli ideolojiler de sanata yaklar. Burada anlalmas gereken; sanatn dier toplumsal faktrlerden iddetle etkilenmesi, ama onlarla aynlamamas veya onlarn pasif bir glgesi olmamasdr. Kendisinin ise aktif, vazgeilmez bir ihtiya olarak hissedilmesi, yaanmas szkonusudur. Denilebilir ki, yaamn insanln ihtiyalarna gre ekillendirilmesi, bunda gzetilen tm yntem ve aralar sanat kapsamna girer. Gzel ses dediimiz olay, gze iyi grnen manzara, ruha iyi hitap eden bir iir veya destan, sanat olarak deerlendirilir. Belki bunlar olmadan da yaam srdrlebilir ama bu bir soyutlamadr. Her ba26

kta mutlaka gzellik, irkinlik ayrm vardr. Yine insan ruhunun her yaklamnda hoa giden ve gitmeyen vardr. Doru davran ve yanl davran vardr. Bir toplum, dolaysyla bir birey ne kadar ykselmise -zellikle sanat etkinlikleri szkonusu olduunda- gelime salamsa, bir de bu ynyle ilerlemenin ifadesi oluyor. ok geri sanat biimleri iinde kalan veya ok geri davran biimleri iinde seyredip giden birinin ilkelliinden bahsedilir. Ruhsal derinlii, zenginlii olmayan, bir mzikten, bir manzaradan, birok eitli sanatsal davran biimlerinden etkilenmeyen, bunun farkna varmayan bir kiiliin hayat damarlar botur. Dolaysyla sanatn toplumsal ilevi tartmaszdr. Onsuz yaam, ancak bir hayvann yaamna yakn seyreder. Hayvanln insanlkla birletii snr ifade edebilir. Bu da kabul edilecek bir yaam deildir. Bu anlamda, her toplumsal gelime dneminde veya niteliksel srama aamalarnda salanan gelime dorultusu, sanatn da gelime dorultusunu belirler. Kald ki, nemli toplumsal altst olu dnemleri, ayn zamanda sanatn abalaryla belirginleir. Her altst olu ncelikle sanatsal alanda geliir; hem sanat etkiler, hem de etkilenir. zellikle devrimsel dnemler sanatla hazrland gibi, sanatn da niteliksel ve gl biimlere kavumasnda nemli etkide bulunur. Sanat, bu anlamda yaamn zorluklarna kar geni bir soluklanmadr. Yani daralan insan ruhunun, btn duyum kabiliyetinin srama yapmasdr. Var olanla veya eskiyle yetinmemesidir. Yetinmemesi demek, g kazanmas demektir. Sanatsal devrimin tanm da byle yaplabilir. Krt lkesi ve toplumu szkonusu edildiinde, sanatn bu genel tanmna uygun sylenebilecek olan, toplumun btnyle smrgeci ve feodal koullarda nefes alamaz ve kendini ilerletemez duruma geldii, bunun da sanat olduka olumsuz etkilediidir. Fakat burada nemli olan udur: Halkn, birok styap kurumlamasnda, ilikilerinde, glerinde zorland veya tketildii halde, snrl da olsa kendisini ancak sanatla yaatabileceini, kendi kimlik ifadesini yine ancak sanatla srdrebileceini gryoruz. Bu da sanatn gcn gsterir. Sanat belki de en son yenilecek ve kaybedilecek toplumsal zellik oluyor.
27

Sa andev im iie i n t r c l v

Smrgecilik, ayn zamanda sanatsal katliam da gerekletirmeye byk zen gsterir. Krdistan'da her dzeyde yaplan katliam, nemli oranda sanatn katliamn da gerekletirmitir. Fakat sanat, biraz ruhla ilgili olduu ve daha ok canl, yaayan bir kategoriye girdii, yine manevi yan ar bast iin, maddi koullardaki kadar katliam kabul etmez veya boa karr. Sanatn byle bir zellii de vardr. Dolaysyla Krt toplumunda, halk gereinde kimliin az ok sanatla devam ettirilmesi anlalrdr. zellikle halk danslar ve mziin, ulusal kimliin ayakta kalan belirgin biimleri olmas bu nedenledir. Ancak sanatn birok etkinlii arptlm, asimilasyona uratlmtr. Bylelikle hakim ulusun sanat iin kullanlan bir ara olumutur. Smrgeci egemenlik, ayn zamanda sanat zerinde de egemenliktir. Bu da ifadesini, ncelikle halkn sanat gereini yaatmama, arpklatrma, kendine mal etme, tannmaz hale getirme, ardndan kendi sanatn ezilen halkn sanatym gibi gsterme yaklamnda bulur. Yine smrgecilik tm resmi kurumlarda ve zellikle devlet gcne dayanarak, bunu ezilen halkn duygu dnyasna, ruh dnyasna rnga etmek ve sen aslnda hakim ulustansn, onun gibisin, farkl bir kimliin yoktur kansn uyandrmak iin muazzam bir kltrel egemenlik gelitirmitir. Bu ynyle de hakim ulus kendini benimsettii oranda, bir ulusun imhas tamamlanr. Bylece ulusal kimlik silinir, hakim ulus kimlii egemen klnr. Nitekim bu, Krt gereinde en ok ilerlemi bir husus durumundadr. Bu nedenle hakim ulus gereine kar ok az bir direnme vardr. Tabii bu da smrgeciliin ne kadar ilerlediini gsterir. O halde, sanatsal alanda smrgecilie kar mcadele kmsenemez. Yine sanat alannda ok snrl da olsa, ulusal kimliin baz ynleriyle varln srdrmesi, ulusal kurtulu mcadelelerinde nemli bir ka temel de tekil edebilir. Balang dnemlerinde, zellikle kltrel-sanatsal faaliyetler, uluslamaya, ulusal mcade28

leye katkda bulunur. Belli bir dneme kadar da olduka nemli bir rol oynar. Fakat siyasal-askeri iddet olmadan, kltrel-sanatsal mcadelenin fazla bir anlam ifade etmeyecei, ilevini tamamlamayaca da ok ak grlr. Krt aydnlarnn veya ilkel milliyetilerin, sanat bu anlamda doru deerlendiremeyen yaklamlarndan bahsedilebilir. Sradan bir sanat, kltr, edebiyat faaliyetini ulusal kurtuluulukla, zellikle siyasal-askeri grevlerle kartrdklarn veya bu ynl grevlerini grmek istemediklerini, sanata da hakkn veremediklerini, bir karkla yol atklarn iyi biliyoruz. Dev rim ci m ca de le mi zin ge li me siy le bir lik te sa na tn hem devrimdeki ilevi amlanm, hem de yanl anlaylarn devrimdeki olumsuzluklar tehir edilmitir. Sanatn rolne gereken arlk verildii gibi, bunun oportniste kullanlmasna kar da gereken eletiriler yaplmtr. Bunun ne kadar doru olduu, ykselen devrim mcadelemiz iinde sanatsal gelimenin bir gibi byd, bunun yannda sanatsal alann siyasi-askeri alana etkisi kadar, bu alanlarn da sanatsal alan etkiledii ortaya kmtr. Bu anlamda sanat etkinlii, devrimci ilevine doru temellerde kavuturulmutur. Yzyln bandan beri, hatta daha ncesinden, sanatsal dzeyde salanmak istenen ulusal kimlik, dev gibi bir sramay, ancak siyasi-askeri bir mcadele ile ortaya karmtr. Ama bunun yannda sanatn da ilevinin nemi azalmam, tam tersine daha da artmtr. Bugn Krdistan devrimi en nemli bir altst oluu yaarken, sava btn kitleye mal olup derinlemeyi, her snf ve tabakay kapsamna almay srdrrken, sanatn ilevinin azalmas urada kalsn, daha da arttn ve somut bir ihtiya haline geldiini grmekteyiz. Halk ynlar, devrimci mzikle, danslarla, resimle daha canlanr bir duruma gelmekte ve daha iyi bir yaam biimine kendilerini adapte etmeye almaktadrlar. Bu anlamda fiilen bir sanatsal devrim de yaanyor. Fakat buna ramen bunun kendiliindencilie terk edilemeyecei, tam tersine ok kkl bir sanat izgisine ve onun pratik almasna ihtiya olduu aktr. Dolaysyla mevcut eksiklerin giderilmesi iin sanat cephesi yaratmak
29

gibi bir almaya ynelmek hem ihtiyatr, hem de bu olduka devrimci gelimeye katk tekil edecek bir sahadr.

Na lya a a? s m l

Bizim bu sahada gelitirmek istediimiz aslnda devrimci bir roman tasladr. Buna, Krt toplumunda oluturulan krdmn zl srecinin, yeniden kurulua ynelme srecinin romanla tasvir edilmesi veya romanla dile getirilmesi de diyebiliriz. Nasl yaamal sorusuna vereceimiz cevap, bir anlamda roman olur. Devrimin ideolojik, politik, askeri izahn, yine stratejisini ve taktiini gelitiriyoruz. Bu ynl gelimeler srp gidiyor. Ama ayn zamanda devrimci yaam nasl olmal? sorusuna da cevap vermezsek, devrimimizi nemli bir ruhsal gelimeden, davran biiminden mahrum etmi oluruz ki, bunun salkl olmayaca aktr. Dolaysyla bir devrimci militan iin nasl yaamal sorusu yakcdr. Kald ki, partimizin nderlik ettii ulusal kurtulu mcadelesi, btn toplumu sararken, sadece militan iin deil, tm bireyler iin devrimci bir yaam tarznn nasl gelitirilmesi gerektiini, ekmeksu kadar kesin bir ihtiya haline de getirmitir. Toplumumuzda muazzam ruhsal gerilikler, davran bozukluklar vardr. Bunun smrgecilikle, kemalizmle ve yine ortaa kalntlaryla ilikisi ok sk irdelendiinde, zmlendiinde; grlecektir ki yklacak ve tepki duyulacak ne kadar iliki, yaam biimi varsa, hepsinin yerine kurulacak yeni iliki ve yaam biimlerine de o denli ihtiya vardr. te roman, biraz da bu ikilem arasndaki abay ifade eder. Almas gereken iliki ve yaam biimiyle, korunmas gereken iliki ve yaam biimini aratrr, soruturur, zmler, yeniden kurar. Bu biraz da, sanat teknii iyi kullanlarak yapld oranda, devrime en iyi katklardan biri sunulmu olur. Tabii ki devrimci mcadelemiz szkonusu olduunda, bu devrimin tarihsel gerekleri, dayand toplumun biimlenii, zellikle yakn tarihi srele birlikte gnmzde yaad gereklik ve olas gelime ynleri bilime yakn bir
30

dzeyde deerlendirilmeye tabi tutulduunda ve romana byle bir zemin sunulduunda, bu roman ihtiyacnn sosyalist bir gereklik esasna dayandn veya dayanmas gerektiini belirtebiliriz. Bu ayn zamanda bilimsel veriler temelinde ortaya kan ve kendisini artk her ynyle tutuculatran, geriye eken ve reforma uratarak biraz modernize etmek isteyen tutuma, bunun her trl temsiline bir eletiriyle karlk verir. Bunun yannda, alabildiine ileri dorultuya sahiplenir, bunun nclne ynelik zlem, tutku ve ycelmeyi esas alr. Bu roman, tam da yaanlan gereklii bu biimiyle ele alrken, aslnda yklmaya yz tutan bireysel yaamn dayand toplumsal alt ve styapyla birlikte ykln gzlemler, en radikal biimde eletiri yapar. Ama ayn zamanda yerine konulmas gerekenin nasl olmas gerektiini ortaya karmaya, benimsenmesi gereken yeni yaamn btn alt ve styapnn temel talaryla balantsn kurmaya alr. Bu, bir tipin veya birka tipin ahsnda btn bir toplumun yeniden kuruluuna yol aabilir. Burada ele alnabilecek -be tip, ayn zamanda tarihsel-toplumsal gerekliin zmlenmesine yol aar. Birka tipin hangi geri tarihi ve bu tarihin hangi toplumsal ilikilerini temsil ettiini iyi zmler, iyi gzlemler, iyi eletirir, -yeniden kurar. Bunu ne kadar derinlikle, ne kadar gzellikle, ne kadar sanatsallkla ele alrsa, o denli salam bir eser ortaya kar. Artk bu sanatnn gcne baldr. Biraz hayalini konuturur. Yani bilimden ziyade burada hayallerini konuturmas, istemlerini, zlemlerini, tutkularn dile getirmesi szkonusudur. Neye karym, neyi istiyorum, neyi ykmalym, neyi yapmalym; ne irkindir, ne gzeldir; ne yaanlmaz, ne yaanlr; ne kabul edilir, ne reddedilir; ne tercihimdir, ne tercihim deildir sorularn, ok ak sorar ve kesin cevaplar verir. Verecei cevaplar da btn toplumun genelini balayacaktr. te, gelitirmek istediimiz roman tasla da bu sorular etrafnda az ok ortaya karlmak durumundadr. Yaanlan gereklik de bir anlamda budur. Burada, gerekliin muazzam tutucu, muhafazakar, yani smrgecilikle, feodal kalntlarla balantsnn yansra, ayn zamanda sahte bir modernizmle nasl toplumun cilaland da ortaya konulmaya allmtr. Hatta sahte yurtseverlik, sahte sol yaftas al31

tnda mevcut kiilik veya kiiliklerin ne olduu izah edilirken, bunun yannda yeni bir toplumsal kurtuluun ulusal kimlikle balants veya temsili kiisel dzeyde nasl oluyor; byle kiilikler nasl ortaya kyor ve nasl mcadele ediyorlar; bu da ortaya konulmutur. Bir de ortayolcu tiplerden bahsedilmitir. Bir aya ortaa kalntlarnda, bir aya yeni toplumsal ekillenmede olan tiplerin srekli iki tarafn da izdmn temsil etmeleri ve her nemli dneme kendilerini dayatmalar eletirilmitir. zellikle nderlik zmlemelerinin (temel zmlemeler de diyebiliriz) bu konuda ortaya kard gelimelerin nemle incelenmeye, dolaysyla devrimci bir roman iin malzeme olarak deerlendirmeye tabi tutulmas katk sunabilir. Bu izgiler az ok zmlemelerde ortaya konulmutur. Temel kiilik zmlemeleri; yaamda, scak savam iinde denenerek ortaya karlmtr. Yani bunlar hayali deil, mcadelenin ortaya kard gereklerdir. Dolaysyla olduka gereki bir romann dayanaca veriler, malzemeler szkonusudur. Birok lkenin edebiyatnda salanamayacak malzeme elde edilmitir. PKK'nin nderlik ettii ulusal kurtulu mcadelesinin ortaya kard kahramanlklar, hyanetler, ortayolculuklar muazzam malzemelerdir ve hatta her bir dnem veya bir tip zerine bile kitap yazlabilir. Biz sadece bunlarn en genel ifadesini, parti ve ulusal kurtulu srecine bal olarak, vermeye alyoruz. Roman tasla, bir yandan faist Trk smrgeci-kemalist gerekliini, bir yandan Krdistan ortaa airet-feodal gerekliini, dier bir yandan ise emekilerin, iilerin, yoksul kylln durumunu, aireti-feodal balardan koparlarak ekillendirilen kiileri, ilikileri dile getirmeye alyor. Ve PKK bir anlamda bu demek oluyor. Roman bu anlamdaki bir gelimeyi sanatsal dzeyde gelitirmeye koyuluyor. Devrimsel gelimenin hem bir rndr, hem de devrimsel gelimeye olduka biim verir. Her ne kadar iirle, mzikle, resimle devrim gerekletirilemiyorsa da, onu en zl gelitirmeye romann katk sunaca da phesizdir. Taslak az ok bunun ieriini vermeyi amalamtr. Aslnda temel tiplemeler szkonusudur ama, benzer birok tiplemeyi konuturursak malzeme daha da zengin olur. Dolaysyla ayk32

lanarak, en iyi ksmlar birletirilerek, yani bir senteze ulalarak roman gerekletirilebilir. Vermeye altmz roman taslanda eitli gruplarla sondajlar yaplmaktadr. Hangi yaama tepki duyduumuz, hangi yaam zlediimiz sorgulanyor. Yine ne iyidir, ne gzeldir; ne dorudur, ne yanltr; ne irkindir, ne ktdr sorular burada ska soruluyor. nk roman biraz da bu temel kavramlar iinde geliir. Nereden geliyorsunuz, eski yaam nedir, ondan kopuunuz nasldr; yine yeni yaamla balantnz nedir, buna nasl balandnz, nasl gelitirmek istediniz sorular ska soruluyor. te yandan hzl gelimeme, devrimci bir militan haline gelmeme neyi ifade eder; bunun eitli grntleri nelerdir; kiilikte neye yol aar? Bunlar sorgulanyor ve olduka da doru bir yntemle, devrimin gelimesi bu ynyle bir katkya kavuturulmak isteniyor.

Kr isanro a d t m n
Hi phesiz Krdistan'da devrimci roman taslan gelitirirken, baka uluslarn deneyimlerinden de yararlanmak nem tar. zellikle temel devrimleri yapm olan bir Fransz roman gereinde Victor Hugo, Balzac vb. byk romanclar, yine Rus roman gerei ve hatta slam devriminin dou dnemindeki baz klar vardr. Fransz devrimiyle Fransz romannn balants kurulur. Yine Rus devriminin Tolstoy, Dostoyevski, ernievski, Gorki vb. ile ilikisi nedir; bunlar devrimin hangi aamasnda ve ne tr rnlerle devrime katkda bulunmulardr? slam devriminin baz temel zellikleri nelerdir; zellikle daha sonra nasl gericilemi, tutuculua dnm ve temel baz kiilik zelliklerini nasl ortaya karmtr? Nasl bir aile, nasl bir kadn-erkek tipi ortaya karlmtr? Ortadou toplum gereinde bunlar gz nne getirilebilir. Tabii ki Krdistan roman kendi somut gereinin de biraz benzersiz olduunu gz nne getirmek durumundadr. Krt toplumsal zellikleri, yaad tarihten tr dier toplumlara ok az benzer. Dolaysyla orijinalliini ok iyi gz nne getirmek gerekir. Yani Krdistan roman, biraz daha zgn bir roman olmak durumundadr, taklit fazla gelitiremez. Trk romanclnn da taklit edilmesi gelitirici olmaz.
33

Bunu devrimci mcadelemiz olduka arpc bir biimde ortaya koymutur. Dikkatli bir sanat faaliyeti, gelien devrimimizin sanata da byk soluk aldrdn, sanatla da devrimin ok gelitirilebileceini kestirir. Byle bir almayla g yetirebilir, gl rnler ortaya karabilir. Mcadelemizin youn yaad bu aamaya, nasl yaamal sorusuna byle bir romanla cevap yetitirmek de kmsenemez bir katkdr. mkanlarmz el verseydi, ideolojik-siyasi-askeri grevler yannda, bylesi bir edebi greve de katkmz sunabilirdik. Zaten frsat bulduka bunu yapmaya alyoruz. Nitekim bu abalar, szkonusu katky ifade ediyor. Bu konuda iddial olan militanlarn; sanatn, zellikle edebiyatn, romann bizde neyi karlamakla ykml olduunu gz nne getirerek, bu arada nasl yaamal sorusuna en doru cevab vererek katk sunabileceklerini unutmamalar gerekiyor. Her halkn tarihinde buna benzer baz atlmlar vardr. Beyliklerin aaal dnemlerinde, Krt edebiyatnda baz gelimeler olmutur. Krt tarihinin bilinen da kkeninin, kaynaa geliimizin belli olmayan dnemlerinde nasl ifade edildiini baz destanlarda grmek mmkndr. Demirci Kawa gibi isyan eden tipler ve Mem Alan gibi baz edebi anlatmlar var. Bunlar toplumsal gelimenin nemli doruklarndan g alnarak gelitirilmilerdir. Dou lehesine gre bir anlatmla veya yntemle gnmze kadar etkili olmulardr. Bir Ehmed Xan'nin Mem Zin'i bile bu anlamda, zellikle krallarn otoritelerinin halklar iin daha iyi bir ulusal ve toplumsal ereveyi izdii dnemdeki ihtiyacn da ifadesidir. Beylerin blp paralama tarzlar ve srekli birbirleriyle atmalarn, ulusal birlii gerekletirmemelerini, feodal slalenin iindeki grnmne kadar anlatmaya alyor. Burada anlatlan, aslnda birlie gelmeyen, halkn birliini ulusal dzeye tarmayan kat feodal beylik gerekliidir. Bol bol fitne-fesat var, uaklk var; onu dile getirmeye alyor. Fakat kkl bir devrimsel sre yaayamad iin daha gl bir anlatmla tamamlayamyor, gelitiremiyor. Nitekim Krdistan ciddi bir devrim yaayamad iin tarihte gl roman rneklerine rastlayamyoruz; ne 18., ne 19., ne de 20. yzylda.Yazlanlar, kemalizmin imha siyaseti temelinde ortaya 34

kan Trk romanlardr. Bu konuda bir Yaar Kemal bile aslnda Trklemi Krt gereinden esinlenerek yola kan ve bunu edebiyatla srdren gerein ismidir. Byle bir romancla sahiptir. Buna benzer birok romanc vardr. Btn cumhuriyet tarihi boyunca isyanlar ezen ve daha sonra Trkiye ile birletiren, buna ilericilik biiminde tanm yapan romanclardr bunlar. Bir yerde kemalist ahlak, tahribat ve imha edebiyat yoluyla meru gsterilmitir. Bu temelde oluan bir dzen; ilerici ve yaanmas gereken bir gzellik denilerek dayatlmtr. Tabii bunlar edebiyatla alanan, reddedilmesi gereken eylerdir. Bu romanlarn perspektifi, Krdistan gerekliine acmamak, bunun ne olduunu anlamamaktr. Her eyi inkar etmektir, hem de hzla! Tekrar o eski olumsuzluklar dememektir. Krtleri gerici ve vahi olarak yanstmaktr. te, is ter Trk, is ter se Krt k ken li ol sun, im di ye ka dar Krdistan'a ilikin iyi romanclk, sanatlk, edebiyatlk bu temelde bir ileve sahiptir. Tabii bu romanclk son derece tahribat yaratmtr. zellikle kiilik ekillenmesini arpk gelitirmitir. zgr, gereki dnmeyi engellemitir. Trklemeyi, metropole tanmay, kendi lkesini ve halkn hor grmeyi, ondan kolayca vazgemeyi beraberinde getirmitir. Bu, metropole, Avrupa'ya muazzam bir ak, kendinden ka srecidir. Ayn zamanda ruhundan ve beyninden ka srecidir de. Hatta bu sre, lanetlemeye kadar ilerlemitir. ok az gerekliine sahip kabilmitir. Her ey ok ucuz elden karlmtr. Adn azna alanlar da ya ajanlatrlmlar, ya da ibirlikiliin baz karlar temelinde edindii misyonlar olarak ortaya kmlardr. Burada edebiyat, yurtseverliin, toplumsal zgrln yanndan bile gemeyen bir kavrama dntrlmtr. Tabii bunu devrimci hareketin kna kadar daha trajiklemi ve derinlemi olarak gryoruz. zellikle her isyann baarszl, byle bir sonuca gitmede rol oynamtr. syan sonras, yani beyaz terr dnemi Krt halk gerekliini aslnda isyan dneminden daha tehlikeli ve bitiin eii diyebileceimiz bir noktaya kadar getirmitir. 23 Temmuz 1993
35

Gerein dili olarak edebiyat

Edebiyat askerlie, askerlik edebiyata aykr deildir. Abdullah calan

36

Yaam byk bir olaya dntrmek, yaam bir ulusa, insanla mal etmek insann kendi elindedir. Bizim btnyle baarmak veya yapmak istediimiz de budur. Yaam uluslatrmak, sosyalletirmek, kltre kavuturmak, ekici ve yaanr klmaktr. ocuklar gibi kendini kandrarak, alayarak, szlayarak, acndrarak, sorun klarak bir yere varlamaz; zmleyici olmadktan, grevlerde belli bir ilerleme olmadktan sonra hibir yere varlamaz. Byk bir duyarllkla, olduka ilerletici bir yaklamla, sorumluluk anlaymz gsterdik. aba dediiniz byle sergilenir. Hl en hayati dersleri ve cesareti verdiklerimizin bile bizi ve kendilerini nasl arur ettiklerini gryoruz. Sadece kendilerini kolayca dmana kaptryorlar. Verilen cesaretten bunu anlyorlar. Sadece ucuz ahkam kesiyorlar, halbuki bizim yaklamlarmzdan hibir zaman byle sonu karlamaz. Artk bu bir terbiye meselesidir. Anama, babama bir mektup yazdm. Siz neden beni byk bir terbiyesiz gibi yetitirdiniz diye bir arkada ailesine mektup yazm. Dorudur. Bize byk bir terbiyesiz gibi yetitirilmenin acsn ektiriyorlar. Btn abalarmz ancak snrl sonu alabiliyor. Bunlara kocam bebekler diyoruz.
37

Cceleme dediimiz olay iyi bir yaam biimi deildir. Devrimde ccelik bir hastalktr. Siyasi mcadelede ccelik hastal, zellikle devrimci bymeyi salayamayann iine decei durumdur ve yaygnca yaanlan da budur. Kii ne yapp edip kendini bytmeyi bilecektir. Devrimci byme, askeri byme, siyasi byme olmadan yaamak zordur. Gc varsa herkes kendisini yetitirsin. Bunu saptrmaya, byle ok eitli subjektif niyetlerle boa karmaya hi gerek yok. Bununla hibir ey kazanlamaz. Parti deerleri karsnda layk olmamak; ne kadar tutarsz, ciddiyetten yoksun, gereklerin farknda olmayan havai bir tip olunduunu gsterir. Bunlar da byle bir mcadele sanatnda hi yol alamazlar. Gereklerin dili saptrmay kabul etmez. Gereklerin dili hep ciddidir. Biz zaten arlkl olarak, Krt kiiliini bir yalancnn dili olmaktan karmak istedik. Demagojik bir dil olmaktan, gereklerle balantsn kaybetmi bir kiiliin dili olmaktan karmak istedik. Bunun tam tersine, temel deerlerle balant kurdurmaya, yaamla, yaamn zellikle temel sosyal-siyasal ve askeri yanlaryla iliki kurdurmaya byk zen gsterdik. Gerein dilinin en basit ifadesini bulduu olay, hitabettir. Hitap bir sanattr. Devrim de en ciddi sanat olduuna gre, devrimin hitabeti ok gl ve gelikin olmak durumundadr. Devrimci dnemler ayn zamanda gl hitabet dnemleridir. Devrimin temel sorunu siyasaldr denilir. Siyaset ise yar yarya hitabettir. Btn gl siyasal oluumlar ve devletler ortaya ktnda, gl hatipler de ortaya kar. Hatta bylesi dnemlerde byk bir hitabet yar balar. Bir Roma a, btnyle hitaptr, yine klasik Yunan a byk hitabet adr. slamiyet'in douunda byk bir Arap hitabeti, belagati vardr. Nereden bakarsanz bakn, btn nemli altst olu dnemleri, k sreleri, gl bir hitabetle balar. rnein, bir Kur'an'n dili bile, byk belagat ve hitabet rneidir. Ayetlerin, ezanlarn okunmas hep hitabettir. Yine Trk parlamentosu kurulduunda,
38

Mustafa Kemal nasl hitap ediyor! Ksacas yaam yakndan ilgilendiren her nemli temel siyasal iddia, gl bir hitabetle yrtlyor. Krt insan, hitap asndan tam bir ahraz, konuamaz veya en bktrc, en kartc tarz sergiliyor. Konuamyor. Ne Krte, ne Trke, ne de Arapa'y. Hitap dili olmak urada kalsn, normal bir konuma diline bile sahip deil. Mesela, parti kadrolarnn konumalar gerek rgtlemede, gerekse eitim ve emir-komutada ok yetersizdir. ok zarar veriyor. Hitabet tarz paralaycdr, kartcdr, z aa karmaktan uzaktr. Hitap, bir sluptur, bir darya yanst biimidir. z olmazsa, birikim olmazsa, isterseniz ku dilini kullann, blbl olun, yine de etkili olamazsnz. Gl konuabilmek iin muhteva, inan ve azim gereklidir. Bunlar olmadktan sonra nasl konuacaksnz? Nasl hakim bir hitaba sahip olacaksnz? Dank, sistemsiz birikimsiz kiilikler konuamaz, salam bir tarz sergileyemezler. Bu dersi insanmza uygulamak demek, yar yarya dilini tutup darya ekmekle; san, solunu, nn trpllemekle mmkndr. Belki bylece belli bir tavr ve tarza dnebilir. Hitabet en etkili silahlardan biri olduu halde, o silah sadece saflarda anlay yetersizliklerini, karmakarkl derinletirmekte kullanlyor. Bazlarnda ezop dili, bazlarnda cmleleri yarm brakma uzmanl var. Bazlarnda ise hangi dnce anlatlmak isteniliyor belli deil. Anlatmak istediinin onda birini bile bir cmleye sdramyor. ini da vuru tarz gerekten yrekler acs. Ben imdiye kadar gl bir parti toplantsnda salam bir hitaba tank olmadm. Yani arkadalarn azndan kelimleleri neredeyse kerpetenle karyoruz. Ak ki bu byk bir zayflktr. Askerlik dilinde emir-komuta, hakim bir hitapla iler. Bu, dinlendiren, sayg uyandran, hatta otoriteyi hissettiren, gerekirse korkutan, gerekirse ok cesaretlendiren bir hitabetle yrtlr. Ama komutan olacaklara bakn; lgndr, talimat vermeyi bilemez, terstir, cesaret vermesi gerekirken korkutur, korkutmas gerekiyorsa zer. Her konuda olduu gibi bu konuda da byk bir yetmezlik srp gider.
39

Neden byledir? Krt kiilii bu kadar deforme olduktan, bu kadar gereklerle balantsn kaybettikten, biimsizlik ve temelde de z yoksunluu sonucu bu kadar deitikten sonra, tabii ki gl bir hitaba, onun temel komutasna ulalamaz. Gerekten de bakyoruz; askerlemenin, siyasallamann dzeyi ne kadar geriyse, onu da vuru biimi de geridir. Savalarmzn fotoraflarna bakyoruz, darmadank... Bir tarafta kakolu, bir tarafnda parkas, bir tarafnda yakas bklm, dmeleri sklm; -ksaca salam bir duru yok. Hatta bunu biim sanyorlar, ne kadar dank ve lmpen durulursa o kadar salam bir biime sahip olunduunu sanyorlar. Yine rapor yazlyor, raporlarn dili aynen ikence gibi. Bir raporda gzel bir dnce yerine ne kadar karklk, yrekler acs durumlar varsa, onlar sralanm. Neden? nk kiilikte hakimiyet yok, sorumluluk yok. Btn raporlarda hal ve hareketler sralanm. Kyl ilkelliini amayan, sradan bir kyl davran hakim. Yani Halk Kurtulu Ordusu'nun savasnn kiilii ve kimlii fazla yoktur. Basit bir kyl tarznn yaandn rahatlkla syleyebiliriz. Bu tipler aydn ukalasdrlar da; biraz az ok laf yapyorsa da ierikten yoksun bir lafazandrlar. Yani byle ar biimsizlik neredeyse egemen bir haldir. Btn nemli politikaclar, devlet adamlar, askeri kiilikler; hitabeti, biimi yllarca renerek, kendilerini etkili klmay bizzat kiiliklerinde saladlar. ok nemli devletlerin ve nemli devrimlerin, ok nemli hatipleri ve nemli biimleri vardr. Biz genelde smrgeciliin kurban olan veya drlmln en derinini yaayan bir halkta bunu gremeyiz. Hibirisi doru drst konumaz Kendi gerei yoktur; nk gereini kaybetmitir. Yz konumaya utanr. imdi, halkmz neden bu kadar utangatr, niye hepsinin yz bu kadar kzarr? nk gerei elinden alnmtr. Gerei olmayan neye dayanarak sz syleyebilir? Gszdr. Hitap iin diyalog olmal, diyalog iin gl olunmaldr. Yani salam bir gerei temsil etmek gerekir. Gereklerle, tarihle, sosyal gereklikle ve kltrle yine bilimle ve siyasetin kendisiyle ban yitirmise o zaman bir zavall gibi ortada kalacaksn demektir.
40

Oysa askerliin ve siyasetin dili gl olmann dilidir. Kiilii, tarz, havas; otoriter olmay, hkmetmeyi esas alr. Btn komuta ve merkez yaps da aresizlii ve acizlii konuuyor. Siyasi ve askeri olmay henz becerememiler. Bu konuda gl bir askeri kiilik, gl bir siyasal-rgtsel kiilik olsa, kesinlikle otoriter, iktidar olma ve bu konuda engel tanmama geliir. Fakat bu kiilik varolan byme, bytme imkanlarn, yine dzenleme imkanlarn bile kendi yetmezlii iinde bouyor. te bu, gereklikten kopuk, ucuz bir demagojik dildir. Bir ezop dili tutturur, ne dediini kendisi de bilmez, anlamaz. Havas, tarz, temposu iktidar olmaktan dem vurmaz; tam tersine yapamyorum, edemiyorum, yklmm, aresizim, dertliyim, her an lebilirim, fazla yaama gcm yoktur der, durur. Bunlar almak zorundadr. Nasl smrgecilie kar, her trl gericilie kar savam deniliyorsa; bu biim, dil anlatm, tarz ve tempo geriliine de bir son deyip, mcadele edilmelidir. Kendini byle yetkinletiremeyen bu yaam ilerletemez, salkl bir yaam olamaz. Ben yeterli, yerinde ve gereki davranmak zorundaym. Konumak zorundaym, anlalr olmak zorundaym denilmelidir. Bir de milyonlara hitap ediliyor. Bylesine bir sanat benimsemi olanlar, kelime hatas bile yapamazlar, tavr yetersizliine bile demezler. Beni anlayamad, iimdekini anlatamadm demek olmaz. Bir militan byle ynlerini bile doru drst gideremiyorsa veya azna iki cmleyi bile doru-drst sdramyorsa, nerede kald devrimcilik? Ahbap-avuluk hl egemen dildir. Ahbap-avuluk, dedikodu dili, gayri siyasi ve olduka ilgisiz konumalar yaamn yzde doksann oluturuyor. Bu, militann dili olamaz. Militann yaam byle sremez. Ben bir veya bin kiinin bile karsnda olsam, dilimi temel siyasi gereklik dnda kullanmam. Siyasi, askeri, btnyle rgtsel konuyu egemen klarm ve onun etrafnda dnerim, herkesi de dnderirim. Grev adam, militan adam, profesyonel militan byledir. Yllardr Krt insan kendini salam bir dile kavuturamad. ocuklar bile yedi-sekiz yalarndan itibaren iyi konuurlar. Demek ki
41

tembellik, tutarszlk var. Temel, siyasi bir kadro olmay grev belleyen bir kii, onun gereklerini kendinde yerine getirmelidir. Bunun yerine gnlk olarak hemen her trl bireysel zaaflar, yetmezlikler dayatlp duruyor. Ama politakadan anlalan kendini ocuk gibi dayatmaktr. Mahalli dili bile deitirilmemitir. Partinin, ordunun dev gibi bir siyasi gerekliinin karsnda yok olunuyor. z-biim ite byle ele alnr. Yllarca da srse kii kendini yetitirmeyi bilmelidir. Trk okullarnda bile mkemmeliyet aranr, hele askeri okullarda biim kusursuzdur. Tabii ona da yzyllarca gvenmiler. Bir Trk subay her eyini sluba, hitaba borludur. Tek bir yersiz, kudret, otorite iermeyen cmle sylemez. Konumas, temposu, tarz batan sona otoritedir. Krdnki ise, zavall Kelolan gibi, ezop'un dili gibidir. Yani yenilmi, sindirilmi olan, hkmetmeyen tipin tempo, tarz ve slubudur. Madem iktidar olunmak, siyasi olunmak isteniyor, ite gerei byledir. Ama btn davranlar rgt olayndan uzaktr. likiler rgtll, siyasi derinlii esas almyor. Duygular, tutkular, siyasi ierikten yoksundur. Ne iin yaad bile kestiremiyor. Dolaysyla irade dankl vardr. Dzen, nizam haline gelmedikten sonra, intiharvari giri kanlmazdr. Yllarn ihmalkarl, temel bir grev verildiinde onun karsnda cceleerek, gereklerine ulamayarak ve kaybettirerek deniyor. Siyasi eitim bu yzden ok nemlidir. Siyasi kelimesi terbiyeyi ieren bir kelime; seyis, terbiye sanatsdr. Halk terbiyesi, daha sonra siyasi insan terbiyesine dnmtr. Ama Krt gereinde karklk had safhada; btn kt biemler, btn yetmez sluplar var. Bu, slup giderilmek zorundadr. Siyasi yaayacaksnz, siyasi konuacaksnz, siyasi seyredeceksiniz, her tarafa siyasi yansyacaksnz, askeri konuacaksnz, askeri yansyacaksnz. Hibir zaman askeri gereklikle, kurallarla balantnz yitirmeyeceksiniz. Salam bir fiziki biim, ruhu biim ve onun dile getirilii, mmknse onu en arpc klnmas canalc bir grevdir. Grevlerle oynanmaz, grevlere teet geilmez, gc orannda gerekleri yaplr. Dil de, beden de var; ama itletilmemi, biimlendirilmemi. Herkes biimi giderek daha az kusurlu yapabilir.
42

Yanlta srar, byle domuum, byle bymm, ben adam olamam demek, smrgecliin istedii bir eydir. Onlarn takt ezop dili, yenilenin, ezilenin dilidir. Ki, bu da dolayl olarak smrgecilii yaamakla izah edilir. Ama bir militann byle smrgeci etkileri bedeninde ve dilinde yaamaya hakk yoktur. Verdiimiz, sylediimiz her eyi militanlarmz almlarsa; onu dile getirmeyi, bir tarza dkerek vermeyi, devrimin bir kural olarak da belleyecek; devrimci sanatn en gzel taraf olarak, etkileme ve sonu almann en zl balangc eklinde deerlendireceklerdir. ekici kiilik, srkleyici kiilik, dil ve onun temel gereklerle balants olmaldr. Gereklerle ban yitiren, bir demagogdur, ne kadar ince de konusa bir gevezedir. Dil ne kadar gerekleri dillendiriyorsa, o kadar byk rol oynayabilir. Ama kendi iinde de, mmkn olduunca biim gzelliini bulacaktr. Etkili olmak isteniliyorsa bu zorunludur. El kol hareketlerinden tutalm, yry havasna kadar, bak tarzndan tutalm her trl ilikilenme biimine kadar, hep gzellik aranacaktr. Hibir devrimcinin bir dierini kendi davranlaryla, diliyle zmeye, zorlamaya, irkinletirmeye, fkelendirmeye, ekitirmeye hakk yoktur. Her devrimci, diliyle kolaylk salar, iliklerileriyle yceltir, gzelletirir, yaam anlaml klar. Hal hareketleriyle srekli yoldalarn, halkn zorlayan biri; kesinlikle biimde de, zde de byk bir zayfl yayordur. Bunu sadece biimde dile getirmitir. Ayrca zde bir eyler almam ve darya yanstmyorsa, demek ki o eyleme dkemiyordur. Halka yanstamyorsa (ki bu da grevde baarsz kalmak veya kendini baar yrynde adeta ayakkabsz, ulsuz yrmektir), kesinlikle evresinde hibir etkide bulunamaz. Devrim her zaman gzel bir biim, gl bir dil, gl bir hava ister. Devrimcinin havas, temposu, gzalcl vardr ve btn bunlarn anlam ifade etmesi iin de byk gerekle balants kurulmaldr. Bununla balantl olarak devrimde sanatn, edebiyatn rolne deinilebilir. Biz, devrimle balants lsnde, bu toplumsal etkinlik alanlarna ilikin de baz temel hususlar belirtebiliriz. Edebiyat; iirden romana, andan rportaja kadar birok tr ierir. Edebiyatn kendisi bir yaz yazma sanatdr. Sanat ise daha geni
43

alanlar kapsamnda bulundurur. Fakat insan eyleminde, insann toplumsal gerekliinde sanatn yeri byktr. Aslnda daha da genelletirilirse sanat; insan yaratma eylemidir. ok genel bir tanm olarak insann yaratma tarzdr. Sanat, insann doa zerinde, ilk adan gnmze kadar kendini toplumsal biimlendirmesi, dncesini oluturmasdr. Bunlar iin yapt her ey sanat kavramna girmektedir. retim teknii de bir sanattr. Dnme teknii de bir sanattr. Sanat, insan douuyla olduka youn balantldr. lk insan bilimi; by ve dindir. Bunlar da birer sanattr. lk insan teknii ok basittir. Belki de bir ubuk kesmedir. Bir avclk tekniidir. O da sanattr. Fakat toplum gelitike; ekonomi, politika, sosyoloji bilim dallar olarak ayrmaya uruyor. Sanat alan da giderek daralyor. Daha ok resim izmek, yaz yazmak, heykel yapmak, ses, mzik, vb'leri sanatn alanlar olarak braklyor. Sanat tarihi, toplumlar ok iyi iler. Siz sanatla ilgili bir kitapta her eyi bulabilirsiniz. Devrim iin gerekli olan, sanatn daha da ilerici, devrime ilgili yandr. Yani gelimeye ne kadar kstektir, ne kadar yol aandr? Zamanla iyi dinlediim Krte trk, beni ulusal soruna ekmitir, etkisi hayli belirgin olmutur. Demek ki burada iyi bir trk veya trky iyi syleyen biri, beni devrime ekmitir. Bu kadar bir etki gc var. Daha sonralar heybetli sanat eserlerini grdmzde; heykeller, sanat abideleri, camiler, emeler, kervansaraylar, etkili romanlar okuduumuzda, bizi derinden etkiledi ve giderek aratrmaya, gzel duygular yaratmaya, bir ama peinden komaya itti. Duygusu gelimeyenin, anlaynn da fazla geliemeyecei aktr. Yaam ok dar, ekonomik snrlar iinde alglayan bir oban gibi, ii gc birka kei gtmek olan birisinden gl sanatkar olmas bekelenemez, olamaz da. Veya gece-gndz kan-ter iinde alan bir inaat iisi, gl bir duyguya sahip olamaz. Kendini dar bir retime mahkum edenlerden sanatkar kamaz. Halk olarak kendimizi dnelim; kendini bu kadar basit bir e44

kilde yaamn kurtarmaya veren bir halk, gl bir sanat edimine sahip olamaz ve devrimci eyleme, siyasi eyleme ulaamaz. Neden? nk onun iin mhim olan, bir orbay, bir para ekmei kurtarmaktr. Bunlar yaam iin daha elzemdir, ama geri kalnr. Ne yapp yapp bu zor durumda bile bir sanat karlmaldr. Bu zor yaamn sanat dili bulunmaldr. O Krdn acl yaamn dillendirsin, bu acl yaamnn mziini, resmini yapsn. Toplum, bunlar salanmadan kaba, maddi ve olduka da altta seyreden acl durumdan baka trl kurtulamaz. Sanat, burada kabul edilemez bir yaam koulundan veya onun darlklarndan syrlmak, kurtulmak edimi olarak balyor. Sanat dalmla, boulmulua are olmak, nefes olmaktr. ok iyi biliyoruz ki, toplumsal gereimizde geri bir toplumsal eknomik dzeyin stne, ok geri bir sanatsal dzey elik eder. Smrgeci tahribat o kadar kapsamldr ki, yaamn altyapsn o kadar daraltmtr ki, bu anlamda styap olan sanat da neredeyse tketmitir. Bizde ok clz bir ses vardr. Krtlk biraz trkde yaar. Biraz geri insanlarn atlarnda, ezgilerinde yaar. Dier btn alanlar da yok edilmitir. Demek ki, sanat dzeyi ayn zamanda toplumsal dzeyin bir ifadesidir. Ama yine de bir ardr, bir kimliktir, bir yaam belirtisidir. Ot gibi yaanabilir, ama bu pek de iyi bir yaam belirtisi deildir. Avrupada da ekonomik olarak iyi yaand sylenebilir veya bakalar adna mthi bir sanat gibi de olunabilir. Ama bunlar Krt insannn ulusal gerei iin yaad anlamna gelmez. Mhim olan kendi temel tarihi, doal, toplumsal gereinin ifadesi midir, deil midir ve onunla balants var m, yok mu? Byle ise yaadn iddia edebilir. Bir maa var, ama kimden alyor? yi rahatlam, iyi sanatkarm diyor, ama kim iin? Hangi tarihle hangi temel toplumsal gereklikle balants var? Ot gibi yayor, ama ben de Krdm veya ben de Trkm diyor. Bunun hibir anlam yoktur. Eek gibi alyor, -o kadar. Kimlik byle gsterilmez. Bunun her trl demagojisi, ovenizmi, bir kimlik ispat yerine konulamaz. Kimlikli olmak gerein temel deerlerine bal kalmay bilmek demektir. Ancak ideolojik gereklik, siyasal
45

gereklik, sosyal gereklik, devrimsel gereklik, bir kimlik olabilir. Btn bunlar iin demek ki sanat, kendi kimliini bul, gereklerle balantn kur arsdr. Aksi halde olan sanat deil, demagojidir; bir yaranmadr, sanat adna gericiliktir, saptrmadr. Sanatn toplumda, daha ok da bireyin yaamnda canlandrma, ruh verme zellii vardr. Ekonomi olmakszn belki kt kanaat yaanabilir, ama ruh ve topraktan yoksun yaanmaz. Hatta ideolojik olarak bile sanatn ilevini koyarsak; bir insan kendini ne kadar sanata verirse, o kadar mrn uzatr ve kendini biraz tatmin eder. Yine bir byc, bir sihirbaz, bir bilim adam, bir din adam kendini ne kadar sanata verirse, o kadar kendini tatmin eder ve baarr. Siyasetin, hatta bilimin bile sanatla ilgisi vardr. Ve onlar iin de bu geerlidir. Kii bunlara ne kadar kendini verirse, o kadar etkili ve baarl olur. Sanat, yaratc ruh demektir. Espridir! Toplumlar sanattan kopardn m, ruhtan ve kimlikten kopardn demektir. Geriye kalan ise bir moloz yndr. imdi daha ok zerinde durmamz gereken, sanat ve onun bir kolu olan, balantsn kurmaya altmz edebiyattr. Askerlik bile bir sanattr. Hi phesiz, bilimle balantlar olduka youndur, siyasette hakeza yledir, ama sanatsal yanlar daha arlkldr. Edebiyat alannda da smrgeciliin byk bir katliam gerekletirdii bilinmektedir. Yani edebiyat alannda smrgeci etkiler ok youndur. Edebi alanda da deerler smrlmektedir. Hatta Krdistan'daki edebiyat iin kullanlabilecek her trl malzeme, smrgeci szgeten geirilerek, bir kar silah eklinde kullanlmaktadr. Yine bir Trk edebiyat aratrlacak olursa, onun oluumunda da youn bir malzeme olarak kullanlma durumumuz vardr. Bu durum mzikte de yledir. zellikle edebiyatn temel talar olan iir ve romanda kullanlanlarn kesinlikle hepsi Krt malzemesidir. Fakat Trk biimlidir; zerine Trk damgas vurulmutur. Aslnda Krt gerei, devrim edebiyatna yatkn bir gerekliktir. Eer devrimin edebiyat oluursa; bu, smrgecilie kar byk bir kuvvet haline gelecektir. Smrgecilik bunu nlemek iin Krt
46

deerlerini -ki bunlar kesin devrime ihtiya gsteren bir toplumsal gerekliktir- alyor, andryor. Bunun iin bazlarn tevik ediyor, bazlarn korkutup zindana atyor, bazlarna olanak sunuyor ve sonuta kendine balyor. Bu ise, Krt deerlerine kar hor bakmay getiriyor. Tevik vererek daha da kokuturuyor. Sonu; byle asimile edilmi kocaman bir edebiyat kitlesi, smrgeci ordu gibi kendi ulusal deerlerine kar savatrlyor. Dikkat edin, neredeyse arlkl olarak btn trkler Krt gereine dayanr. Ama u anda Krt olayna kar tam bir kontra gibi savatrlyor. Belli bal trkcleri gz nne getirdiimizde, durum daha iyi anlalr. Bu Amerika'da da byledir. Birok lkede asimile edenler, smrlenler iinde aznlktadrlar. Asimile olanlar kendi halklarnn dertlerini, sorunlarn ileyeceklerine, ezilenlerin gereklerine kar kullanlan bir saldr silah haline getirilirler. Bu Krdistan gereinde de ok somut olarak yaratlmtr. Dman bir yandan askeri, ordusu, polisi, jandarmasyla savarken, bir yandan da edebiyat kontralaryla Krdistan' bu alan araclyla bombalamaktadr. Bu gerekten acdr. Acdr. Kendi halknn iinden kmalarna, hatta halk geinmelerine ramen, ok ar bir kimlik bozumasna yol amak, cinayetten daha tehlikelidir. Ve halkmz yaralamaya, manevi lme gtrmeleri hi de kmsenecek bir tehlike deildir. Burada szkonusu olan; Krte konumama, edebiyat yapmamaktan da teye, zden bir yitirilmiliktir. Krt gerekliinden kopu, bilgi dzeyinde deil, daha ok zde bir inkar yaamak veya ok ayrks baz kelimeler kullanmakla bir imhay, bir asimilasyonu esas alan, bunun iinde sonsuz erimeyi, sonsuz bozulmay normal gren zihniyetle donanm bir kiilie brnmek en tehlikelisidir. Yine bir vicdan azab duymamak veya hakszln olduunu grmemek, grlse bile hibir ey yapmamak en tehlikelisidir. Bu belki de polisinden, jandarmasndan, hatta kontrasndan daha sakncal sonulara yol amaktadr. nk insann ruhunu kleletirdin mi, insann kimliini buruturdun mu, aslnda ona en byk darbeyi indirmisin demektir. Bizde de bu durum var ve baz iir, sinema, resim, roman, mzik vb. ynlerle almak isteniyor. Ancak o da bizim
47

devrimimizin dayatmasyla oluyor. Yoksa asl kaybettiricilerin ulusal alanda, kimlik alannda olduunu biliyoruz. Olumsuzluklar anlatma bir nevi edebiyatn, sanatn iidir. Sanat silahyla vurulan bir halkn, lke, tarih gerekliinin katlini sanat yoluyla ortaya karmas ok nemlidir. Bir toplumun ruhunun, dilinin kesilmesinin sonularn ortaya karmak, ok nemli bir edebiyat grevidir. Bunu ortaya koymak iin bir devrimci bile olmaya gerek yoktur. lle ben bir rgte bal olmadan edebiyat yapmak istiyorum diyenlere sylyorum; eer bu anlamda gerekten partisiz, rgtsz bir edebiyat olarak kalmak istiyorlarsa; onlarn ncelikle ruh, duygu, kimlik, toprak vs. tarih katliamn ortaya koymalar gerekir. Byle byk bir gereklii bir-iki kelimeye snp rtbas etmek deil, btn ynleriyle ortaya koymak, kiiyi drst bir edebiyat olmaya gtrebilir. Maalesef bu konuda zl edebiyat yok. Gerek bir katliam irdeleyen ve halklar zerinde yaratlan tahribat gsteren ne bir Trkiyeli, ne de bir Krdistanl edebiyat vardr. Zaten kendine Krdistan edebiyats diyen bir kiiyi de bulamazsnz. Trk edebiyatlarnn da byk bir ksm uradan buradan derlemedir. Ve ii gc resmi ideolojiyi sanat biimleriyle yutturmaktan ibarettir. iirle de devleti veya kemalist yaam yceltmeye alrlar. Btnyle romana hakim olan cumhuriyetin resmi yaam tarzdr. Tabii bu da halklarn katliam zerine, emein tam smrs zerine kurulmutur. Dolaysyla byle resmi snrlar amayan bir ede bi yat ve sa nat, as ln da halk la ra en b yk dar be yi vu rur. Trkiye'de bu ok yaygndr. Bir Krdistanl edebiyatdan bahsetmek de mmkn deildir. Halihazrda byle edebiyatlar yok. Belki ilgi duymak, anlamak isteyenler vardr. Ama brakn bunlara edebiyat, sanatkar demeyi, bunlar kazanmak iin bile byk bir sanat zverisine ihtiya vardr. Bunlar byk sanat ve edebiyat edebsizidirler. yi bir edebiya klmak iin, nce bunlar edebli klmak gerekiyor. Onlara tarih gereklii ok iyi grlecek bir halkn yaam gereklii, kimlik gereklii, giderek savam gerei kabul ettirilecek ki, biraz terbiyelilesinler. Terbiye ancak byle olabilir. Ancak be48

yin bu deerlerle younlarsa, ruh biraz canlanrsa kii terbiyesini bulur. Ondan sonra belki baz gerekler zerine ynelebilir, baz edebiyat zellikleri ortaya karmasndan sz edilebilir. Byk bir cahil kesinlikle edebiyat olamaz. Temel gereklerini kaybetmi biri, ne sylerse sylesin ciddiye alnamaz, iyi bir ulus edebiyats, iyi bir snf edebiyats, sosyal edebiyat olamaz. Sanat, sosyal ve ulusal kimlii, onun tarihi dayanan art klar. Yine ulusal biimlenii gz nne getirmeyi ister. Bunlar da hi olmadna gre, o zaman ulusal sanat, sosyal sanat nerede, diye bir soru sorulmaldr. Krdistan somutu szkonusu olduunda daha da bir hileme vardr. Bunun alabilmesinin zm dili devrimdir dedik. yi bir devrimci gelimeye yol amadan kimliksizlii, sinmilii, ruhsuzluu devrimle krmadan, edepli insan yetitirmek yine edepsizlerden edebiyat yetitirmek mmkn deildir. Dolaysyla edebiyatn gelimesinin temel bir aresi olarak, bizim btnyle devrimci yntemi esas almamz doruydu. Bazlar edebiyatla, sanatla devrime gedelim diyordu. Belki ok az etkisi olabilirdi, ama Krdistan'n katledilmi gereinde edebiyat o kadar bitik, o kadar etkisizdir ki, ulusal sorunu edebiyatla, sanatla canlandrmay salamak bile mmkn deildir. Hatta tersi sonular bile almak olasdr. Geri Sovyetler'de baz akmlar ve byle bir zihniyet olutu. Yine szmona Krt sorunu bir kltr sorunudur biiminde gr belirten birok rgt, parti, grup vard, ama onlar da kltrel bir grup olmaktan ve onun arpk bir ifadesi olmaktan kurtulamadlar. Szmona sanat ve edebiyatn dilini kullanarak meseleyi zmek istediler. Acak bunun mmkn olmadn ok iyi gryoruz. Pratiimiz de bunu ok arpc bir biimde kantlamtr. Ancak bir ar olabilir. Bunun dnda edebiyat kendi bana fazla etkili olamaz. Kald ki edebiyatn da gelimeye, hatta kurtarlmaya ihtiyac vardr. Ve onu da devrim yapar. Devrim, ncelikle boulmu insan, kimlii elinden alnm insan, dili elinden alnm insan, ruhu km insan, neredeyse can da elinden alnm insan kazanmay amalar. Savaan insan kazanlm insandr. Savaan insanda aba da vardr. Yaamak istiyorum der.
49

O zaman ite yaamn nasl, anlamls, kabul edilebiliri akla gelir. O da insan edebiyata gtrr. Yoksa kolunu kanadn kprdatmayan, azn altrmayan nasl edebiyat olabilir? Tabii bu konuda dmann teviklerle dllendirdii edebiyatlar kastemiyorum. Onlar dmann blblleridirler. Onun resmi ideolojisinin savunuculardrlar. Onlar kar bir edebiyat olabilirler, hatta edebiyat bile olamazlar. nk, edebiyat gerekleri savmaz veya esas itibariyle toplumsaldr. Olsa olsa o trler bir demagog, bir kontradrlar ve saldrrlar; faisttir, ovendirler. Bylelerine edebiyat diyemeyiz. Dolaysyla nce devrimle insan kazanmak, onun canlann salamak ve giderek daha gl bir edebiyat zemini yaratmak dorudur. Bizim devrimimizin bu konuda byk bir edebiyat ortam yaratt, tartma gtrmez bir gerektir. Gren insan, grevli insan, yaayan insan bizdedir. Bu kadar zindan yaayan, bu kadar da yaayan kiilik, kesinlikle edebiyatn zeminidir. Bu kadar teori ile uraan, bu kadar g olay ile uraan kiilik, mthi bir edebiyat imkann ortaya karmtr. Edebiyat yaamn gzelletirilmesidir, yaamn espirisidir, ruhudur, zenginliidir. Onun da ancak devrimle elde edildiini ok iyi gryoruz. Bu tanm dzeyinde byleyken, phesiz daha yakc sorular da vardr: Baz edebiyat biimleriyle daha neler yaplabilir? Hatta sanatn byk biimleri devrimimiz iin imdi ne rol oynayabilir? Biz mzii biraz canlandrdk. Hatta resmi inkar duvarn yktk. Krte mzik biraz alan buldu. Bu ilk admdr. Yine Krte yazlar yasa delindi. Mzik, resim, heykel iin ilgi alanlar yaratlm, zemin sunulmutur. Fakat alan kendi terbiyecilerinden o kadar yoksun ki, bu konuda o kadar inkarclk var ki, ilgi duyan ok az veya hi yok. Duyulsa da beceren yok. Neden? nk terbiyesi yok. Bu i tarihi bilin ister, yrek ister, yrein olmas iin de toplumsal boyutlan grmesi lazm. Toplumun acsn, toplumun krmn, imhasn grmesi, diriliini grmesi lazm. Bu konuda adeta halk deyimiyle kazkafalk vardr. Donanmsz, terbiyesiz konuulursa, resmi dil, resmi sylem konuulursa byle yazlr, byle izilir. nk Trk okullarnda bunlar renilmitir. Halklarn gereinden fazla
50

haberleri yoktur. Dorusu, dayatlan devrim gereindedir. Fakat kiilik ona hazr deildir. En temel, en nde gelen devrimciler bile, devrime hazrlkszsa, edebiyat nasl hazrlk yapacak? Hazrlk yapabilmesi iin bir devrimci kadar yreinin olmas ve beyninin almas gerekiyor. Bunlar edebiyat alanndaki baz sorunlardr. Biz edebiyatla devrime katky gelitirebiliriz.

Krtti i p
Bu arada Krt tipi zerine younlatk. Younlamamzn olduka siyasi nedenlerden kaynakland, Krt tipinin aslnda bir krdm olduu; askeri grevlere doru yol aldmzda, siyasal ve rgtsel olmaya altmzda ortaya kt. Baktk ki, elimizdeki kiilikler bela... Bu insanlar neden byle diye sorduk ve biraz zmlemeyi gelitirelim dedik. Siyasi snrlar aarak sosyoloji alanna, psikoloji alanna, edebiyat alnna girdik. nk varolan problem bir krdm. nk aresiz, dilsiz, yreksiz, duygusuz insanlar var. Bir sigara iin, bir orba iin yanndakileri imhaya yatryor, buna komutanlk yaptm diyor. Bir ahbap avuluk iin kendini imha ettiriyor, kendimi kantladm diyor. Bastryor, btn parti deelerini harcyor, kiiliimi kantladm veya intikamm aldm diyor. Tam hedefi vurmuyor, sa solu datyor, en byk eylemi yaptm diyor. Btn bunlar kiilik sapmalardr. Byk bir kiilik bozulmas ile kar karyayz. Bu kiiliin bir krdm, bir su yuma olduu ortaya kyor. Nasl byle bir su yuma haline gelinmi? zmlemelerde bunun zerinde younca durduk. Bu kadar su tekil ettiini ben bile farketmiyordum. Ama en son ortaya koyduk ki, gerekten deli toplumudur. Parti iinde de nemli bir kesim su yumadr. Zaten sular ortaya kt. En ar sular, rgt sular, askeri sular, siyasi sular grld. Ve dehetle karladm bunlar. Bu durum neyle alabilir? Bu tipteki insanlar asak, zaten dman bin defa blm, paralam ve bir de bizim elimizle blmek ve paralamak istiyor. Eski hikayenin tekrar oluyor. Bu sululuk
51

durumunu kabul etsek, o zaman devrimi bitirir, tasfiye ederiz. Doru yolu bulmaya alrsak, bu da g, yetenek, sabr ve zm gc istiyor. te, edebiyat burada kendi temel ilevini ortaya koyuyor. Dikkat edilirse yaptmz zmlemeler, siyasi bir tahlilden ziyade, nemli oranda romana yaklayor. Roman yan ar basan deerlendirmelerdir. Neredeyse ulusal tip zmlendi. zmlemeler, temel tipleri az ok ortaya kard. Romann da en temel ilevi tipleri yaratma, ortaya karmaktr. Toplumsal tipleri yaratmaya alr veya toplumdaki tipleri analiz eder, ayrtrr, soyutlar. Bizim yaptmz da nemli oranda bu. Ama biz bunu edebiyat yapmak iin yapmadk, devrimci tkankl, kiilik bunalmn, hastalklarn atrmak iin bir grev bildik. Mevcut zmlemeler veya edebiyatn ilevi byle ortaya kt. Eer ok gl bir edebiyat faaliyeti geliecekse, bu zmlemelere bal olarak geliir. Temelini orada attk. Gerekten tarihle balants, temel toplumsal gereklikle balants, yine gerek amala balants, ycelikle, kurtulula balants tam anlamyla konulmutur. Salam tip, rk tip, irkin tip, gzel tip, hain tip, kurtuluu tip, hasta ve bunalml tip, zm olabilen tip, bunlarn hepsi az ok konuldu. Yani bu tiplerin baz temel zellikleri; yurtseverlik zellikleri, siyasileme ve rgt olma zellikleri, g sahibi olma zellii gsterildi. Dmann hizmetindeki zellikleri gsterildi. Birok temel gereklikle ban kopard iin nasl lmpenlemi, serserilemi olduunu gsterdik. Yani bir yerde serseri tipin, kaan tipin, deli tipin izahn yaptk. Hatta delirmi bir topluluk dedik; lgnlar topluluu, dknler topluluu, hastalar topluluu. Bunlar ortaya koyduk. Ve maalesef ne kadar zor da gelse, bunlar birer gerekti. Btn bunlar edebiyatn yapldn gsteriyor. Krt edebiyat dediiniz olay biraz da byle geliir anlamna geliyor. Yani daha nce yaplan edebiyat mdr? Ar katliamn, Dersim katliamn konu alan baz romanlar TC ideolojisine gre yazlmtr. znde katliamn vgsdr. Her gn televizyonda, sinemada Krt tipini en aalk bir biimde ve hem de dalga geerek yanstyorlar. Bu, smrgeciliin hortlamasdr.
52

Ve Krt dedin mi, bozuk Trke konuan, aresiz, dalga geilecek, alay edilecek, kullanlacak kii akla gelir. Edebiyatta da, sinemada da bu byle olmutur. zellikle televizyonda byle ilenmitir. Edebiyatta muazzam bir kendinden utanma, toplumsal gereinden vazgeme ilevi yklenmitir. Devrimci edebiyat yapan btn bunlar gsler. Dorusunu ortaya koyma savamn verir. Biz bunlarn temellerini atyoruz. Nedir temellendirme? Krt insanna kimliini gsterme, sen busun, bunu da ok gereki yapmazsan serserisin, lmpensin, hastasn, ccesin, dknsn, soytarsn, hainsin, ibirlikisin, teslimiyetisin, ruhsuzsun! Gereki yaparsan da militansn, bilinlisin, olumlusun, gzelsin! diye bunlar sralyoruz. Bir ulusal edebiyat byle kavramlarla alr. Bu kavramlarla canlanr, kavramlarla ruhlanr ve ilevini toplum iinde ok gl bir biimde yapar. Bir de iin bu ynn ortaya koyuyoruz. Devrimci edebiyat sorunundan bahsedebiliriz. Bu yntemi uygulamak gerekebilir. Hem tarihe, hem gelecee bu temelde baklabilir. Bu temelde tarihi romanlar yazlabilir. Gelecee ilikin umut romanlar, hikaye, iir de gelitirilebilir. Resim ve mzik yaplabilir. Yeni batan eski kalplar, ulusal kalplar dile getirilebilir. Gncellik youn ilenebilir. nk muazzam bir altst olu yaanyor. Aslnda en can alc edebiyat, bu altst oluu dile getirmektir. l ruhlarla canlanan ruhlar veya ruhun bizzat diriliini yaratmak ve ilemek gerekir. nk bizde ayaklar zerinde dolaanlarn byk bir ksmnn l canlar olduu aka sylenebilir. Bu konuda bizim en iyi bir gzlemimiz, kendi yaammzda mahkum etmek istediimiz bir llktr. Bu toplumun veya onun byk bir ksmnn l tarzn yenmek, onu ayakta gezen ller olmaktan karmak istiyoruz. Birok zellik lm temsil ediyor. lgisiz, souk, itici, rtc yanlar l yanlardr ve yaygndr. Dirilen yanlar ok snrldr. Zaten hayranlk, yaam tutkusu, dirilen yanlarda var. Bu altst oluta yaanlarak gsterilenler bunlar oluyor. ahadetlerde canlanmay grmek, ar ikencelerde direnmeyi grmek, yaadn sanarken ne kadar l olduunu grmek, ksaca
53

yaamda birok farklln gelitiini grmek ok yaygndr. Yine toplumu bu zmlemelerden sonra izleyen birinin, eski toplumdan ve eski yaamndan utandn sylemitik. Dorudur, u anda biz nasl byle yaadk diye toplumu byk bir utan kaplyor. yi bir ilerlemedir bu. nsan, lsnn ne kadar rdnn farkna varmtr. Onda, u anda yaam heyecan geliiyor. Btn bunlar edebiyatla mthi dile getirilebilir. En arpc edebiyat, bu altst olu dnemlerinde neyin lmesi gerektiini, neyin dirilmesi ve yaatlmas gerektiini gstermektir. Edebiyatn ba grevi budur. Dier btn sanat dallar da bu lmesi gerekene lm fermann yazdrmak, dirilmesi gerekene de ayn ekilde yaam vgs dizmekle ilevini yerine getirebilir. Tabii biz sadece bir balang yaptryoruz. Bu konularda zemin sunuyoruz. Vakti olan, biraz dinlenmi olan, fazla youn ve baka uralar iinde olmayan, edebiyatla i yapmak isteyen iin mkemmel bir zemin sunulmutur. Hem tarihi edebiyat rnekleri, hem gelecee ilikin ve hem de gncel dnm ieren rnekler verilebilir. Ve bunlar bizzat dntrr de. Smrgeci katliamdan geirilen, asimile edilmi aydn gerekliimiz, brakalm byle bir edebiyat olmay, onun bol bol engeli olma ilevini srdryor. Ama alan artk bu tip edebiyatlara frsat vermiyor. Zeminimiz son derece devrimcidir. Devrimci tahlil, devrimci ar, devrimci ruh zeminidir. Eski smrgeci yaklamlar artk bitti. Hatta nefes bile alamaz. O eski dnemin airi de, mzikisi de, romancs da Krt gereklii karsnda ne kadar sulu olduunun samimi bir itirafn yapabilir. Nasl bir haindim, nasl oyuna geldim, nasl kullanldm? eklinde biraz anlatarak, itiraf ederek slah olmaya yol alabilir. Nasl bir haindim, nasl bir teslimiyetiydim, nasl bir ucuz malzemeydim, kendi halkma kar nasl kullanldm? diye, tpk dier itiraflar gibi bir de byle bir itiraflk sanrm geliir. Ardndan da gcn varsa ortaya koy, konu; diri konu, cenneti-cehennemi, direnii, ikenceyi, ycelmeyi konu, irkinlii dile getir, gzellii ara, dmanl, sevgiyi, dostluu yaz. Sevgi bu konuda gl bir malzemedir. Devrim herkese baar
54

iin imkan sunduu kadar, edebiyatya da, edebiyatla k yapmak isteyene de ok nemli imkanlar vermitir. Ama bu konuda edebiyat tembelse, hazrlopuysa, doru drst kendini bile ileyemiyorsa, ondan hibir ey kmaz. Benim bile geerken dokunduum bir sr hususu yllarca tespit edemiyorsa, gl bir edebiyat olamaz. Kald ki kendisi bir ruhsuzsa, bir yaam saptrcsysa, o bir halk devrimle, edebiyatla terbiye edemez. Edebiyatn, edebin bu sanatn laykyla ileyemez. Sorunlara dar yaklalr. Edebiyatnn kendisi de grsn sorunlar, zm gc olsun! Doru drst sorunlar grmeyen, kendisini bile yorumlayamayan ben iyi bir edebiyatym derse, bu bir aldatmacadr. Edebiyat iin zemin byleyken, umutsuz olmamak gerekir. imdiden baz abalar balamtr. Bunu devrim daha da hzlandracaktr. yle anlalyor ki, olumlulaan, kendi sorunlarn iyi gndemletiren, zm yaknlatran devrim, devrimci edebiyatn da mkemmel bir imkann ortaya karmtr. u anda bu kargaa ortamnda edebiyata bu kadar yer veriyorsak, demek ki bu etkinlik giderek devreye girecektir. Bu sanat kolu roln oynamaya balayacaktr. nk birok ulusun tarihinde, zellikle devrim srelerinde gl edebiyatlar kua ortaya kmtr. rnein, Fransz devrimi dneminde byk edebiyatlar szkonusudur. Feodal toplum dnemini karalayan, ktleyen veya onu isteyen -ki bunlar gerici-ilerici ayrmn temsil edenlerdi-, yine onun felsefesinden tutalm ahlakna kadar ayrmasn yapanlar youndu. Filozoflar, mzisyenleri, byk edebiyatlar vard. Hl da o klasikler okunuyor. Yine Sovyet devriminin ncesi ve sonrasndaki edebiyatlar kua vardr. Bugn bizim uratmz ayn sorunlarla uratklar iin daha iyi gryoruz. Nasl Yapmal, Ne Yapmaldan tutalm, Sava ve Bar gibi devrim yllarndaki muazzam abalar dile getiren mthi klasikler vardr. Hemen her ulusun devrimsel altst olu dneminde byk edebiyat eserlerinin ortaya ktn biliyoruz. Madem bizim iin de byle ciddi devrim srecine girme szkonusu, o zaman kanlmaz olan edebiyat kuak da peisra gelecektir.
55

Ama bizde neden devrim ncesi gl edebiyat kua olumad? Smrgeci katliamn ve asimilasyonun byklne balyoruz bunu. Kesin ok sert bir smrgecilik olduu iin, beyinler daha beikteyken asimilasyonla kapatlyor, yrekler ve ruhlar donduruluyor. Kendi gereine bakamazsn, iki kelimeyle Ben Krdm diyemezsin, uzun sre byle olunca da hangi tarih, hangi toplumsalulusal gereklikten, hangi edebiyatdan bahsedilebilir? Nedeni budur. Devrim biraz vurduka, zellikle iddet bu smrgeci duvarlar yktka, ardsra edebiyat doar. Ve bu olduka doru bir deerlendirmedir. Bu dnemde byle bir olay geliebilir. Zaten bizim hareket ayn zamanda byk bir edebiyat hareketi gibidir. Bizim zmlemeler askeri, siyasi, rgtsel, sosyal konularn hepsini ieriyor. Bakyorsun sosyal yn ar basyor, psikolojik yn ar basyor, ama ayn zamanda askeridir de. Aslnda olay yumak yumak olmu. Krt tipi yle bastrlm bir tiptir ki, askeri, siyasi, sosyal, ulusal, kltrel olarak, yine edebi olarak bastrlmtr. Dolaysyla bu tipin almas, bu tipin biraz ilenmesi, altst edilmesi iin askeri gelime, siyasi zmlenme, edebi zmlenme ve sosyal zmlenme gerekiyor. Bylece ok rm ynler varsa, onlar lyor. Bazen fiziksel olarak, biraz diri ynler varsa onlar alm kaydediyor. Ardnan toptan psikolojik, sosyal, ruhsal, askeri olarak bir gelimeye urayabiliyor. Smrgeci basknn karakterinden dolay Krdistan'da bu byledir. Kltr zerinde bask olmasa, edebiyat daha farkl geliirdi. Sosyal gelime ak braklsayd, -rnein bir Amerikan smrgesi olsaydk- sosyal yan, kltrel yan serbest braklrd, gelimeye uratlrd, kltrel ve edebi gelime daha farkl yaanrd. TC smrgeciliinin sosyal gelimeyi serbest brakmas mmkn deil. Hatta dil ve kltr katliam szkonusudur. Dolaysyla sanata, sosyal gelenein ayakta kalmasna, mzie imkan yoktur. Bugn srail'de, Gney Afrika rklnda bile bu tr basklar yoktur. Oralarda Araplar, siyahlar gl bir mzie, gl bir edebiyata sahiptir. nk yasaklama yoktur. Kendi sosyal gerekliklerini yaarlar.
56

nk zerindeki basknn snr, onlarn birok alandaki gelimelerine karmaz, tersine frsat salayabilir. Bizde ise bunlarn hibiri yok. Dolaysyla gelime bizde toptan olacaktr. Bizde her gelien kii siyasi olacak, askeri olacak, edebiyat olacak, hukuku olacak, yani komple bir insan olacaktr. Toptan kaybedilenler, toptan kazanlacaktr. Kazanmlar toptan olmak zorundadr. Smrgeci gereklik bunu zorlamaktadr. Bu adan kiinin kalkp, ben askerim, siyasetten anlamam ya da siyasiyim, sosyal yaamdan anlamam demesi, kendini aldatmasdr, smrgeci gereklii grmemesidir. Kaybedilme toptandr, kazanlma da toptan olur. Elbette bu, ayrma olmayaca anlamna gelmez. Bilakis askeri alan, cephe blm, sosyal faaliyetler ayr kollar halinde geliir. Ama balar ok skdr. Birbirini etkileme, birbirini bytme olacaktr. Her alan iin parti rgt konulamaz, ancak zgnlk temelinde birbirlerini glendirmekten bahsediyoruz. Edebiyat askerlie, askerlik edebiyata aykr deildir. Tam tersine birbirinin nn aar. Devrim iyi bir edebiyat olmann nnde engel deildir, bilakis iyi bir edebiyat olmann yolunu aar. Bunlar kartlk temelinde deil, muazzam birbirini gelitirme temelinde grlmelidir. Bu gelime, smrgeci etkilere de kardr. Smrgeciliin edebiyat alanndaki katliamna byk bir cevaptr. Bundan rahatsz oluyorsanz, o zaman siz smrgeci etki altndasnz. Tpk iyi bir rgt, siyasi, askeri olamayann kle bir kiilikle, aa bir kiilikle ilikisi gibi, edebiyat iin de bunlar geerlidir. Genelde sanat, zelde edebiyat zerine de hayli sorular ortaya atlabilir. zm yollar zerine epey durulabilir. Ve biz aslnda rnek kabilinden bir edebiyat denemesi de yaptk. zmlemeler biraz edebiyat denemesidir. mkan dahilinde olsayd youn bir biimde tipleri ortaya karacaktm. Biraz kardm, daha fazla ortaya karma gereini de duydum. Krt insann konuturmak demek, adeta kusturmak demektir. irkinlii, dknl, aresizlii, hilii konuturmak demektir. Bu da glenmeyi, doru yolu-yntemi, doru yaam gstermek demektir. Biraz yaptm
57

ve etkilenmeyen kalmad. Ne kadar sulu olduklarn kavratmaktan tu ta lm, na sl ya a ma l so ru su nu ya va ya va ken di si ne sormayan yoktur. Bu anlamyla sorunlarn olmadn belirtmek gerei ifade etmeyecektir. Hl hareketler, ruhlar, canlar ortadadr. Yaamaya yn vermelisin. Yaamak iin savamak, savamak iin yaamak ne anlama gelir? Biz her gn bunun kavgasn veriyoruz. Krt tipi kendini orta yere atm, lmekten, kartrmaktan, irkinletirmekten baka elinden bir ey gelmiyor. Edebiyat da, aslnda kokumu, aresiz insan taslaklarn, doru drst bir yol yrmeyen, bir konuma yapamayan, merhaba bilmeyen, bir sevgisi saygs olmayan, yol belirleyemeyen, bastran, kaptran, karartan, oldu bittiye getiren insan taslaklarn grme ve bunlarn smrgecilikle balantsn kurma, doru olan bulma almasdr. Doru olan nedir? Yaanlacak olan nedir? Niye bu kadar hastalk, niye bu kadar ka ve nereye? Var m yeryznde bu Krd kabul edecek olan? Var m onu baka uluslarn koynunda sevecek olan? Var m geldiler bizim evlatlarmz diye barna basacak olan? Yok! Hepsi Krd hor gryor ve nefret ediyorlar. Hatta ldrmeye alyorlar. Cahildim, dnmek istemem, konumaya gelmem, ben sertim diyene kendini kat denir. Dalga geilecek halimiz mi kalm, niye gereklii grmeyelim? te, ayn zamanda bunlarn hepsi edebiyat gerekleridir. Aslnda daha da ileyebilirdik. Maalesef Krt insan o kadar zayf ki, onu devrimci almann iine almaya ekiniyor. nk nasl bir yaam sorusuna cevap bulmaya gelemiyor, saptryor. Burada artk dman bastrm, onun biimlendirdii kiilik kendisini gizlemi, su yuma haline getirmi, yaam btnyle kapatmtr ve ar basan bu trden kiilik zellikleri szkonusudur. Alamakldr. nk, en basitinden hemen insan kaybetmek, kurtulu sorunlarn rgtlememek, bir askeri greve anlam verememek, bir takm rgtleyememek, eitememek, birka halk topluluuyla doru drst bir diyalog iinde
58

olmamak, bitmi bir kiiliin pratiidir. Edebi anlamda da sylesek; doru bir yaam tarzyla alay eden, onun sorunlarn zmekten kaanlar, btn yetmezlikleriyle, irkinlikleriyle saflarda duramazlar. Aslnda bu tip beladr, yenilgi noktasdr, can-umut olmaktan ok uzaktr. Beni de byle kabul edin diyemez. Ben deliyim, ben baa belaym, Ben alarm, szlarm, olmazsa bunalm karrm, Ben zarar veririm, olmazsa saptrrm, komplocu olurum. Baz ne olduu belli olmayan taleplerim var. imdekini okuyup vermezseniz ben de bozgunculuk yaparm vb., btn bunlar kiilik hastalklardr ve yaygndr. Sonuta iyi bir devrimcinin iyi bir psikolog olmas, iyi bir edebi gzle grmesi gerekiyor. nk bu tip tam bir bela! Brakn orduya almay, bunu sosyal yaama bile almak demek, bir ykmdr. nk srekli datyor ve bozuyor. Zaten bizim toplumumuz kendi zne kar kartlma, dmandan daha fazla zn kemirme durumunu yayor. ok nceden bu tespiti yapmtk: Dili konuuyor, ama kendisini, zn vuruyor. Szmona askerdir, ama partiyi vuruyor. Nitekim hepsinin rnekleri de var. Yoldan vuruyor, rgtlenmeyi datyor, dmann bytyor. Komutanlarmzn, nderlerimizin byk bir ksmnn byle olduunu ok iyi biliyoruz. Halkn bana nemli oranda bela kesilmiler. Btn bunlar byk bir dzeltmeye ihtiya olunduunu gsterir. Sevgi-sayg adna, bitirme ve kemirmeyle uralyor. Tutkulara, gdlere baktk; hepsi ihanete koturuyor. Tabii bunlar gremezsek, deerlendiremezsek nasl dzelteceiz? Yakc olan sorunlarmza nasl zm bulacaz? Btn bu sorunlar gremezseniz, militanlktan bahsedemezsiniz. Mesele, eer askeri sanat, siyasi sanat, rgt sanatn size gstererek zm gc olmaksa, onu gsteririz. Mesele, eer nasl sosyal yaam, nasl ruh, nasl ekonomik yaam, nasl bir moral-ahlak yaam, nasl bir felsefeye sahip olmaksa, onu da gsteriyoruz. Mesele biim, vuru tarz, slup-hitabet diliyse, onu da gsteriyoruz. Benim uramda noksanlm var, urada yetersizliim var,
59

u konuda yenilie ihtiyacm var sorular kendisine soran, ciddi cevabn veren kim? Bizimki sunmak, sorunlar ortaya koymaktr. Genellemelerle herkese ne buyrulur, ne duyurulur, onu gstermektir. Geriye bireyin kendi ihtiyacna, grevine gre lazm olan bellemesi, almas kalyor. Eer bu da yaplamazsa gelime olmaz. Nitekim halk olarak da hi geliememiiz. Birka kelime reniyor, buna gre birka davran belirliyor, onunla en byk komutan kesiliyor. Aylarca, yllarca eitim ihmal ediliyor. Herkes bana tabi olsun deniliyor. Bu en geri Krt aasnda bile grlmeyen bir geriliktir. Bizim bu tarzmzn-tempomuzun ne kadar gerekli, dntrc olduu ok iyi bellenmelidir. Baka trl devrimci olunabileceine, militann grevlerine baaryla karlk vereceine inanmak mmkn deildir. Gerekleri bu kadar arpc olarak aktardktan sonra anlamazlktan gelinemez. Bir devrimci bu kadar kendini aldatamaz. Yaam kurtarmak, yaam anlaml klmak, yaam gzelletirmek; yenilemek, su kadar gereklidir. Bu kadar sorun, bu kadar ykm gelitiren, bu kadar kaybetme nedeni olan bir kii, saygdan, sevgiden, yaamdan bahsetse de inandrc olamaz. nsan gerekten biraz kendisini tanmlayabilmeli. Doruyu grmeli. Hakareti kolay kabul etmiyorsanz, haksz olan kabul etmiyorsanz, biraz saygsevgi istiyorsanz, o zaman iin gereine gelinmelidir! Drst olunmaldr! Kyl kurnazln, sahtekarln, aldatlmln brakmak zorundayz! Bu demagoji almaldr! Geree ulalmaldr! Gelimenin yn tayin edilmelidir. Bu temelde kabul edilebilir snrlar, araylar olmaldr. Aranr durumda olunmaldr, sevilir durumda olunmaldr. Bakalarnn ilgisi ekilmelidir. Bakasnn aresi, glendiricisi, yolda olunmaldr. Giderek yeni toplum olunmal, onu ahsnda temsil etmelidir. Ve btn bunlarda hrszlk yaplmamal, kurnazlk yaplmamaldr. Onu dmana yapmaldr. PKK bir terbiye hareketidir. PKK en yksek terbiye, en yksek sorumluluk, en yksek l, en yksek slah ve yeniden dzenlenme hareketidir. Hem de amansz, nefes nefese, insanlk tarihinde grlmedik biimde ve en zor koullar altnda savaan bir harekettir.
60

Gerek bu! Bu hareket korkun acyla, ikenceyle, ehit kanyla yorulmu bir harekettir. Herkesin ruhudur, candr, gneidir. Eer bu hareketin tanm anlalmsa; ok byk bir saygyla, zveriyle tm yetenekleri bunun iinde canlandrmak gerekir. Birey ancak bu temelde kendini bulabilir, g kuvvet sahibi olabilir. 21 Haziran 1994

61

Krdistanda ve her yerde, lm ldrmek

Herkes, iinde gml insan bende bulur. Bende bir paray sen temsil ediyorsun der. Onun fizie vuran, grnte yaayan kiilii bakadr. Yreinin bir kesinde kalm, yaayamad bir insan var, o da benim. Bu, ok yakndr, ama gmldr. Yreklerinin kk bir yerindedir. Onlarn bir toplam olarak beni dnebilirsiniz.

Abdullah calan
62

Fiziimiz burada, ama hcrelerimize kadar lke sorunlar, toplumsal zmlemeler, sava... u anda ayda da olsam hi farketmez. Bilakis, alma younluundan uzak dtm zaman ok rahatsz oluyorum. yle almm ki, dayanamyorum, yaayamyorum. lgin bir durum. Ne klasik srgn, ne de klasik bir hicrete benzemiyor. Yalnz Hz. Muhammedin Medine almalaryla olduka karlatrlabilir. Yaammzn bir sonucu olarak mesafeler, zeminler kavram, anlamn yitirmitir. Yine sre, anlamn yitirmitir. Her ey adeta bir anda ve bir noktada younlayor. Mcadele, sava gereklii, bir irade keskinlii ve dnce younluudur. Younluu ve keskinlii gelitirdin mi, mesafeler anlamn yitirir. Sreler de, aylar da bir yla sdrlr. Biraz da bunu yaptk. Mthi bir younlamayla mesafeleri sildik. Ayrca bir ana o kadar yklendik ki, bizim iin aylar, bir gnden ibarettir. Bu biraz da nderlik gereindeki younlamayla balantldr. Bakalarnn ayn dorular sylemekle birlikte younlamay yaamamalar, sreleri ok rahat karlamalar, onlar iin gnleri aylar gibi uzatyor. Biz bunu biraz tersine evirdik. Onlar, mekanlar da gezegenler arasym gibi uzatyor.
63

Kendime gre ok farkl bir dnya oluturmu durumdaym. Bunu tanmlamak gerekten zor. Byle ac, znt yok, fakat baarl alma tarz ok egemen, baar nnde engel tekil eden btn tutum ve davranlara kar fke egemen. Ama ayn zamanda da olaanst bir yaam ball, yaamn yceltilmesi egemen. Ykma kadar yapmaya byk bir tutku egemen. Ben buna olaanst, ok sekinci bir yaam diyorum ve bu yaam da hibir eyle deitireceimi sanmyorum. Dnyay tepside nme sunsalar, tenezzl bile etmem. Bunun bir halkn yaam gereiyle balantl olduu kansndaym. Krt halknn, Krdistan halknn ve hatta buna benzer halklarn iinde bulunduklar olduka yaam d koullar, onlarn yaamlarnn neredeyse katliam snrlarnda seyretmesi, bende olaanst bir ilgi dzeyi yaratyor ve bu ilgi beni mthi bir ekicilikle btn gcm, btn enerjimi ortaya karmama zorluyor. Sanyorum, bir kii amacna ne kadar bal olursa, kendisine gerekli olan enerjiyi de o derecede kesinlikle ortaya karr. Zaten ben bu noktada u slogan ileri atmtm: Gerekirse bir insan kendisini atom bombas seviyesine getirebilir. Bu kavram bouna sylemedim. Ve u anda sahip olduum enerjiyle bir atom gc kadar sonu ortaya kardm kansndaym. Bu yle abartmal, ucuz bir solgan deil. Tekrar vurguluyorum: Eer bir kii kendisini mutlak kazanlmas gerekli bir davann amalarna amansz yatrrsa, o bir atom bombasdr. Onunla baedilmesi imkanszdr. Bir de olaanst yapma gc vardr. Bu kavramlar benim iin ok nemli. Buna kendimi yatrdm ve u anda benim bir enerji sorunum yok. Denilebilir ki, eer bu amaca ballk dzeyim olmasayd, ben imdi oktan zavall bir ihtiyar durumuna gelmitim. Geenlerde Trkiyede yeni oluturulan bakanlar listesine baktm televizyonda. Hepsi tek tek gzmn nnden geti. ounun doum tarihi 1950-1955 civarnda. Benim doum tarihim 1948. Hepsini inanlmaz lde yal buldum, dklmler pul pul. Kendime baktm, bu ne haldir, dedim, bu ne gen durmadr! Kyaslama yaptm yine dnya zerinde. Onlar btnyle devlete dayanarak yayorlar, ama yine de bu kadar knt iindeler. Dnya zerinde iri64

li-ufakl btn devletler, gnlk olarak nmz kesmek istiyor ve buna ben olaanst genlik enerjisi ile direniyorum. Bir Alman yazarn deyiiyle, kendimi 21. yzyln politikacs olarak hazrlyorum. Bu ikibin ylna kadar olan sreci geici bir politik dnem olarak, ileri idare etme, geitirme dnemi olarak deerlendiriyorum. Ama asl baarlacaksa, eer baarlacaksa -temizlik ilerinden, ykl ilerinden, bata halkmz gerekliinde olmak zere kirleri sildikten sonra-, olaanst bir ina iini 21. yzyln balarnda (eer yaarsak) yapacaz. Kendime verdiim szle, bunu ok ekici boyutlarda yapabileceime inanyorum. ** * Tasarlar, projeler benim iin hi sorun deil. Sadece kaba snf basksna, ulusal baskya kar deil, evre sorunlarndan tutalm, yeni toplumun sz ok edilen, fakat ne kapitalizmde, ne de sosyalizmde iyiletirilmesi pek gerekletirilemeyen ya kategorileri, cins kategorileri arasnda olduka zerinde durulmas gereken eitsizlikler ve bundan kaynaklanan irkinlikler konusunda da, ve bugn kavramlar dzeyinde tartlan birok eye zm gc olacamza inanyorum. Bunun hazrlklar, bunun beni ama olarak balamas ileri dzeydedir. Dier halk savalaryla fazla benzerlik arzetmeyen bir sava gerekliini yayoruz. Bunun zorluklar yine, hibir halk savayla kyaslanamaz ldedir. Gerek objektif koullarla oluan, gerekse irademizle yarattmz Krt gereklii, hibir halkn gerekliine benzemiyor. Fakat her olgu ve olayda olduu gibi burada da baz avantajlar vardr. Dmann en amansz politikasnn yine dmann baarszl iin kullanlmas ustalna ulalmtr. Onun tam da bitiriyoruz, yok ettik dedii noktada, belki de kurun skmadan ok nemli savalar kazanlmtr. Tarihin o en nl in generali Sun Tzu yle der: En deerli savalar, hi kayp verilmeden kazanlan savalardr. Biz, yle birok sava kazandk. Ve birok Krt hareketi iin yanna bile yaklalmas mmkn olmayan bu savalarn, bu mcadelelerin iine biz, inanlmaz bir ustalkla girdik ve kazandk. Bunun yannda en kolay
65

kazanlacak birok sava da Krt gerekliinde byk anlamszlk, bana gre zrdelilik nedeniyle kaybettik. Byle olduka elikili bir halk savaln yayoruz. Bu konuda kendimi olduka ustalam ve younlam hissediyorum. Aslnda PKKde sava anlatld biimde yrmyor. Bunu aydnlara, yazarlara bir eletiri olarak getirmek istiyorum. Bana gre onlar hl PKKdeki savan doasn anlamyorlar. Baz aydnlar, rnein byk sayg duyduumuz bilim adam smail Beiki hibir nyarg tamadan beynini bu ie vermek istiyor. Ama bana gre biraz daha kuaklar yaknen tansayd, gerekleri daha iyi yazabilme gcn gsterebilirdi. Onun dnda bizde sava en younluuyla yaayanlar dahi fazla farkedemiyorlar. Bu savan kayp ve kazanma nedenlerini, yry tarzn, temposunu, hatta slup-hitap zelliini bile anlayan yok. imizdeki militanlar iin de bu geerli, ama aydnlar daha fazla geriden bakyorlar. Belki bundan sonra biraz daha anlama seviyeleri ykselebilir. Fakat yapmz iinde, zellikle komuta dzeyimiz, militan dzeyimiz, bu konuda daha da byk bir sl yayor. Bilse de dile getiremiyor, hitaba dkemiyor, tarza dntremiyor. Ama buna ramen kendi tarzmla insanlar (ki buna bize en kar kanlar da dahildir) savatrmak benim iin hi sorun deil. Hatta kar-devrim cehpesinin kuvvetlerini kullanmak benim iin hi sorun deil. Tek bama Trk genelkurmayna birok hata yaptrarak bu sava gelitirmek, benim iin hi sorun deildir. Benim iin tek ihtiya duyulacak ey nefes al-veritir, bunun dnda her ey baardr. Bu konuda mkkemmel bir tarz yakalamam szkonusu, geriletilebileceimi hi sanmyorum. Benim iin lm oktan lmtr. lm oktan lmtr. lm diye bir sorunum yok. Sizler iin, halk iin, PKKliler iin, yurtseverler iin lmn bir anlam olabilir. Ben, lm kendi kiiliimde, kendi yaam gereimde yzbin defa ldrdm. Ama yle bir durum var: Halkn mesajlarnda da grdm. Beni yaatmak iin rpnp duruyorlard, yle yaatacaz, byle kolkanat gereceiz, yle geit vermeyeceiz... Ben, burada bir halkn zayfln gryorum.
66

Aslnda halk kendisini korumak istiyor, kendisini yaatmak istiyor. Bunu, beni yaatmakla ifade etmek istiyor. phesiz, ben bu destei kmsemiyorum, kran duygularyla balym. Ama bana bu duyguyu da verip, zgcne tam sahip kyor olsayd, kendi ayaklar zerinde yryecek gte olsayd, bu kadar sylemelerine gerek kalmazd ve sylemezlerdi de. Demek ki, hl bize iddetle ihtiyalar var. Nitekim bunu sylyorlar da. Bu yzden daha fazla karlk vermek gerekiyor, halk iin yaamak gerekiyor. Tabii ki, bunun milyonlarn zlemi olduu ortadayken, bizim bunu ciddiye almamamz ve ucuz lmlere komamz da affedilemez bir durumdur. Halk iin, yaamak iin, her eyimizi ortaya koyacaz, byk dneceiz, byk yapacaz. Eskisinden daha fazla yapacaz, hatta eskiden bir ayda yaptklarmz imdi bir gnde yapacaz; oniki ylda yaptmzn hepsini onnc ylda gerekletirceiz. Bu benim kendime, halka verdiim ballk szdr ve yaparm da. imdiye kadar yaptklarmz buna kanttr. Bundan sonular karmak gerekiyor. zg nedir, yetime nedir, savamn gelimesi nedir, rgtlenme, kurumlama, ynetim nedir, yeterli rgtleri, yeterli kiilikleri kendi asndan karma nedir? Bu sorular zerinde durmamz gerekiyor. Eer bu gerekleirse, ben de korunmu olurum, dolaysyla halk da kendisini korumu olur. En lmcl noktalara geldiimde, birok arkadamzda unu grmtm: Varsa bir can hemen verip kurtulacak. En deme militanlarmzn bile, bu skk anlardaki en byk fedakarl, bir an nce lelim, fedakarlk yapalm, namusu kurtaralm anlay. Dayanamayanlar da sr olup gittiler. Benim durumum ok farkl. En zor anlarmda olaanst retici g olmaya arlk verdim. Benim asl verimim, daraacna yakn olduum srelerdir. Evet o srelerdir. Dnemelerin en zikzakl olduu ve darboazlarn bountuya getirdii virajlardr. Burada manevra kabiliyetim ok daha ykselir. retmem, yaratc dnmem ve baz temel ilmikleri dokumam byk bir sratle ve ustalkla gerekletirilir. Dolaysyla ben bu srelerde daha fazla kazanrm. Benim kazanma tarzm, ounun henz farketmedii, dnmedii noktalarda olmutur. Hl da PKK tarihinin nasl kazanld anlalamamtr.
67

Halk savat, gerilla savat... Sayg duyuyorum, halkmzn da abalarna, desteine, gerillasnn da savamna... Ama bana gre, bunlar byk oranda benim sava planlarm boa kardlar. Tek bama, hem savaan ordu ve hem de general gibiyim. Ve umarm bir gn halkmz bunu iyi anlar; gerillalar da anlarlarsa, bu kesin zafer olur. Ben, bunun anlalmas iin, son dnemimi olaanst veriyorum. Dikkat edilirse, btn dier almalara fazla anlam vermiyorum. Kazanma tarznn militan kiilii, yine halka yaklam tarzn ortaya karmak istiyorum. Halka ynelik fazla ikayetim yok. Halkn katlm, geliimi iyidir. Bunda fazla sknt duymuyorum. Fakat militanlar iin ayn eyi syleyemiyoruz. Militanlarn kiilik gereklileri ok tehlikeli, ok arpk. Ksaca bu da tecrbeyle ilgili bir durum. Dier ulusal kurumlar, hatta ulusal kongre, mevcut dier kitlesel gelimeler, buna gre geliir, -o kadar birincil sorun deildir. Ama militan, komutan, kadro iin ayn eyi sylemek olduka zor. u anda en nemli darboaz budur. Son yllardaki almalarm, bunu da yklmayacak veya gelimelere zemin tekil edecek dzeye ksmen getirdi. Sanrm bundan sonra baary da bu ynl almalarmz belirleyecektir. Halkn, militanlarmzn geliiminde bir aama vardr. Ben, sava geliecektir dediimde, daha ok bu almalara gveniyorum. Bunlarn rnleri ortaya kacaktr.

Pey am ere inie i g b l r l r

Peygamberlik, Ortadou halk gerekliinde nderliktir. Peygamberler tarihine bakldnda, orada nderler tarihini greceksiniz. Ama yine de kendine zg nedenlerle hepsinin zerine ok ksa bir sre sonra kt despotizmler ina edilmitir ve yeni peygamberler karak despotizme kar sava vermilerdir. Dolaysyla peygamberlerin, despotizme kar bir k hareketi olduunu iyi tespit etmek gerekiyor. Ortadouda despot vardr, bir de peygamber vardr. Firavun vardr, Musa vardr, Roma vardr, sa ve Muhammed vardr, Zerdt vardr, ite Asur imparatorlar, Babil imparatorlar, Pers imparator68

lar vardr. Dikkat edilirse, peygamberler hep haktan-adaletten, aydnlktan yana olmay ifade ederler. imdi bunlar doruysa, gnmze doru geldiimizde zalimler var, imparatorluklar var, onlarn valilikleri, generalleri var. Dolaysyla eer halktan yana, buna kar kmaktan bahsedeceksek, bunun biraz da Ortadoudaki peygamberler gereine bal bir biimde olmas kanlmazdr. Benim iin nemli olan peygamberliin ilk sreleridir. Zulme kar fazla klflara brnmeden, dogmalara dmeden (ben, bu yce peygamberlerin bana dogmalarla getirilenleri, kendilerine mal etmiyorum), daha sonraki ardllar, mnafklar, (gnmzn sosyalist deyiiyle oportnistler, sapmalar) onlarn zerine ok kt bir al rttler, ok kt bir despotizm rnei gelitirdiler. Bu ilk klar, bu anlamda benim iin ok nemlidir. Halka bal olmak isteyen, zalime kar mazlumun ynnda, hakszla kar halkn yannda, eitsizlie kar adaletin yannda, yine klelie kar zgrln yannda yer alanlar, pegamberler gereine, dinler gereine byle bir yorum getirmek zorundadrlar. Bunu getiremeyenler ve kiiliklerinde temsil edemeyenler, Ortadou halklar nezdinde fazla kabul gremezler. Unutmayalm; son birka yzyldr Ortadou halklarnn zerindeki egemenlik biimi yabanc imparatorluklar ve onlarn blgesel valilikleri veya general rejimleri biimindedir. Ynetimlerin ok az halkla balantldr. Dolaysyla bunlara kar kmann ok radikal olmas isteniliyorsa, tarzn biraz peygamberce olmas gerekiyor. Bu da bir siyasal nderliktir, halkn siyasal nderlii, halkn ideolojik nderlii tarzdr. Bylece daha fazla baarl olacan, tarihi kkenlerine bal olarak geliim gstereceini rahatlkla syleyebiliriz. Ben bu sylemi yle fazla okuyarak deil, slam tarihini, dinler tarihini ok iyi bilerek gelitirmiyorum; gereklerin beni zorlamas, Ortadou halklarnn kltr, tarih gereklii, hatta savan ta kendisi, beni adm adm peygamberler gibi olmaya itiyor. Soruyorlar: Kendini Lenine mi daha yakn hissediyorsun, Hz. Muhammede mi? Tarz olarak benim yaklamm Hz. Muhammede olduka benziyor. k, hicret, dn, irade olarak, azim olarak, tempo, younluk olarak olduka benziyor. Sosyolojik adan deerlendirmeleri yine de
69

marksist-leninist temelde gelitirmekten ve olduka etkilenmekten geri durmuyorum. Kald ki, bunlarn arasna dalar rmenin pek mmkn olmadn, nk dnemlere gre bunlarn da halklarn karlarn az ok temsil ettiini biliyoruz. Bunlar birletirmek, biraz amzn peygamberi olmakla mmkndr. Veya bunlar birletirerek, sanrm insanlk iin de ileri bir sramaya yol alabilir. Gnmz insanl iin, ezilenler, smrlenler yararna, dnyann bana felaket getirenlere kar temel nderlik tarzdr bu. Bunun benimle olup olmamas o kadar nemli deildir. Eer insanlk sorunlar arlamsa, dnya byk tehlikelerle kar karyaysa, byle nderlerin gelimesi kanlmazdr. Yeni peygamberler mi diyelim, yeni tarikatlar m, yeni siyasi-felsefi ekoller mi, adna ne koyarsak koyalm, yirmibirinci yzyla doru girite byle nderlerin kesin ortaya kmas gerekiyor. Yoksa bu dnya cehenneme evrilmitir. Hi kimse bu dnyada cennet aramasn. Yok eer cehennemde de yaanlmak istenmiyorsa, bunun bir kurtarcs, mjdecisi ortaya kacaktr. Ben bu konuda kendimi fazla iddial, bunun ilk rnei gibi grmek istemiyorum; ama benim tutkum byle, benim militanlm byle. Kendimi bir nevi ahit gibi gryorum. nallah gnn zafere ulaan peygamberi de kar. Muazzam bir arayym. Yeni geliecek olan nderlik kurumunun aratrcsym. Yeni ortaya kacak insanlk kurtarclarnn tutkulusuyum. Aratryorum, tartyorum, propagandasn mthi yapyorum, rgtleniyorum, n savalarn veriyorum. Bir yerde, daha byk savalarn n savasym. Ve bunu ne kadar insanla tarrsam, o kadar nemli. Kald ki, ABDnin o kadar zerimize gelmesinin de nedeni budur. ABD kendisine gre bir Krt modeli iziyor. Krtlkten dolay zerime gelmiyor fazla. Sistemi tehdit eden baz ileri gelitirmek istediimi bildii iin zerime geliyor. Ben bunlar bir Amerikal gazeteciye u ekilde sylemitim: Roma imparatoru da, Kudsteki sann peindeydi. Ben, imdi Washingtondaki imparatorun da, yeni salarn peinde olduunu hissediyorum demitim. Ve bu karlatrmay yapyorum.
70

Aramzda bir benzerlik var. Dnemin imparator gc, bizi bir nolu tehlike ilan etmitir. Ve bizi bulmak iin btn dnyay ayaa kaldrmtr. Roma generalleri bundan daha fazla almyorlard. Roma imparatoru Neron, bundan daha fazla takipi deildi. Onlar, belki de gnmzdekilere gre, yedi suyla ykanm saylabilirler. imdikileri daha tehlikeli. Dolaysyla imdiki kurtarclarn da ok gl olmalar gerekiyor. Kendimi byle bir aratrc, byle bir n sava gibi gryorum, ama sonuca giden bir ey sylemek ok zor. Kendimi de bununla snrlandrmyorum. Bunlar biraz ileri dzeye getirmek isitiyorum. Daha byklerinin ortaya kmalar iin ereveler iziyoruz, zmlemeler yapyoruz. n hazrlklar, n birlik almalar geliiyor. Eer ihanete uramazsa, eer ajanlatrlmazsa, dzen kendi yanna ekmezse, btn dinlerin veya btn felsefi-siyasi yaamlarn bana getirildii gibi bir sapmaya da yatmazsa, yle erkenden bu iin gelime ve baarma ans o kadar yksek olacaktr. abalar bu ynldr, dikkatle incelenmesine de gerek vardr. Bizi sradan bir ulusal kurtulu hareketi olarak deerlendirmek dar bir yaklamdr. Gn kurtarc, sradan bir savalk gibi deerlendirmek yine dar bir yaklamdr. Bizim abalarmz ok kapsamldr, zmlemeler btn insanl etkiliyecek cinstendir. Yeni insanlk doar m, bu bir hayal deil mi? diyebilirler. Btn davalar, nce inanlmas g bir hayal olarak balamtr. Ama srarl takipiler, en yklmaz denilen Romay bile iten zmlerdir ve her byk devrim, birka kiinin nc abalaryla balatlmtr, geliebilir de. Biz srat koprsnde politika yapyoruz. Bu, mthi bir gereklii ifade eder, -bir hayali deil. En deme politikac, benim yanmda bir hayalperesttir. Hatta bizim yapmz iinde hepsi ok dengesiz, her admnda falso, her admnda faul olan yryler durumundadr. Ama benim olaanst lmem var, deneme-snamam var. Hem ufku, hem atlan her adm bin defa dnp tanmam var. Admlarm ancak yle atarm.
71

Ama buna ramen de hayaller var tabi. Hayallerle bu takipilii ok deiik yrtyorum. Hayaller biraz farkl geliir, onlarn mant farkl. Pratikte biraz farkldr. Bu ayrm da ou yapamyor, birbirlerine kartryorlar. Kendini ne sanyor diyorlar, ama dier yandan da pratie hi bakmyorlar. Ben ar yapyorum: Hayaller kadar benim pratik tarzm neden anlamak istemiyorsunuz? Ben yaayan bir insanm ve youn aba ierisindeyim, emek abas iindeyim. Gnde, hibir insan benim kadar rgt almas yapmaz, benim kadar propaganda yapmaz, benim kadar eylem dzenleyemez. Neden bu grlmyor? Byk hayaller kuruyor bilmem, byk laflar sylyor, bu tehlikeli deil mi? diyorlar. Olabilir, fakat bir de gerekleen bir pratik var. ounun hafzalar bile almaz, bir gn bile tahamml edemezler (ki yalnz onlar deil, yapmz bile byledir). Bu adan pratik gerekleme dzeyimiz ile hayaller kurma dzeyimiz zerine aydnlar, yazarlar-izerler daha iyi aratrma yapmalydlar, daha geree yakn deerlendirmeler yaplmalyd. Baz bilim adamlar bunu deniyor. Bizim yaammz, bir belgeler serisi gibidir. zerinde durulursa, herkes kendisi iin nemli sonulara ular. Trk zel savamna kar tarihte hi kimsenin bu biimde dengeli ve baarl bir sava yrtmediini hepimiz biliyoruz. Tarihi bir ksa deerlendirin: Onbin ile, yzbin ile balayan isyanlar, ayda ve hepsi de daraacnda sonulanmtr. Benim, balarken noktam sfrd. Tek bir kii ve tek bir silah yoktu. O zaman bu byk dengeyi, bu byk yry nasl gerekletirdik? Ben, saygdeer yazarlara bunu soruyorum: Bu kendiliinden mi oldu? Krdistanda kendiliinden bir yaprak bile kprdayamaz. Mthi bir emek olmadktan sonra, iyi biliyorsunuz ki, kendi karnn bile doyuramazsn. Bu lke yoksulluklar lkesidir. Her benim diyen bir kii bile ailesini zor idare eder. Devlete krk takla atmazsa bir maa alamaz, alanlar da bir aileyi bile geindiremezler. En deme memurlarn bile alk dzeyini biliyorsunuz. Peki, ben bu ellibin kiiyi nasl besliyorum? Bunlar kendiliinden mi besleniyorlar? Veya emek diyeceksiniz, -herkesin harcad72

. Ama bakn, yzbinler emeini satyor, hl neden alar? Ve hepsi de rezil olmular. Demek ki, burada grlmesi ve sayg duyulmas gereken ok etkili pratik bir alma var. Bence, onurunu satmadan, fiziki olarak varlklarn ayakta tutabilecek maddi yaam deeri bulmak mthi bir olay. Hele hele o kutsal ruha sahip olmak -ki bu da onurdur-, ok ok daha byk bir olay ve bunlar gerekletirmiim. Bunu da byle kendiliinden Allah bana hediye olarak gndermemitir. Hepsi emekle olmutur. te sosyalizm budur! Sosyalist emek tarznn olaanst boyutlanmas, sonu vermesi budur. Bunun incelenmesini istiyorum. Ama maalesef iin bu ynne pek dikkat eden yok. te, ad kmtr! Sanki ben admla i yapyorum... Bu dnyada herkes adyla i yapabilir, ama ben emeimle i yapyorum ve kimsenin emeine de tenezzl etmem. Herkes gelir, benim sahamdan g alr. Manevi g alr, maddi g alr. Yce emek, zgrlemi emek, insann kendi kendisine saygsn ve fiziini gelitiren emek. Emek zerinde smrnn kaldrlmas bu tarzla olur. Ve ben, bu anlamda insanlk iin kurtulu imkanszdr demiyorum. Bana gre ok ksa bir sre sonra, btn Krdistan halkn bu muazzam isizlikten kurtarmak sorun olmayacak. Bu sorun deildir. Hem de retken, maddi ve manevi yaam retme koullarna balamak hi sorun deildir. Sistemler onlar bu kadar isiz, verimsiz, aptal, hasta duruma getirmitir. Ama benim sistemimde kimseyi de yle fazla altrmyorum. Ne siyasi, ne de askeri olarak sradan bir el yordamyla altrmam vardr. Herkes, maddi ve manevi olarak yayor, retiyor. lkede biraz daha bunun koullarna sahip olsam, cenneti yaratmak benim iin sorun deil.

SnrszlkveyaMezopotamyalolmak
Aslnda her eyimiz bir cevaptr. Biz ulalmaz, yanna varlmaz bir kii olarak kendimizi grmyoruz. Tam tersine mthi ayaklara kadar indirgeyerek hizmet erbab haline getirmiiz. Hayretler iinde kalyorsunuz. Filozof oktan siyasetin iine so73

kulmu, siyaset oktan filozofun iine sokulmu. oktan filozof ve kral birlemi. Ve maalesef anlayan ok az. Filozoflarn taktiklemesi! Taktik filozof veya filozoflarn siyasallamas, filozoflarn yaam sahasna inmesi, filozofun deiim gcne inmesi, demek oluyor gerekleen. Marks, sadece szn sylyor. Benim durumum ok farkl, benim iin sz syleme iin en basit ksm. Lenin onun rgtsel esaslarn sylyor, benim iin rgtsel esaslarn da sylemek ok basit bir i. Onlar snf mcadelesi diyor. Benim snf mcadelesi demem de ok sradan basit bir i. Ben bunlarn hepsini adeta abc biiminde oktan renip, bir kenara atmm. Daha fazla yaptklarm var. Evet, benimki frtnal bir savalktr. Mthi ilikilerine kadar, hcrelerine kadar savalktr. imdi biz, kiiliimizi yle uygarlk esaslarna gre ele almadk, doal esaslara gre ele aldk. Yani snfl toplum gelimesinin kurallarna gre deil, ok doal esaslar. Nedir bu doal esaslar? Bazen ocukluk esaslar, bazen ilk insann yaam esaslar. Biz bunu gzard etmedik. Benim hareket tarzmda bu vardr. ocuklua ihanet etmemek, bilmem ilk insan davranlarn esas almak ve bylece de uygarla, yani snfl toplumlara bakmak, bunu dikkatle gzetleyen bir husus. Zaten hem kolay yaklam esas, hem ok zor yaklamn nedeni de budur. lk insan veya ocuk saflnda olmak ok zordur. Fakat ok basittir de. Uygarlk esaslarna gre yetimi olanlar iin ok zordur, ama insan doallna ilgi duyanlar iin de ok ekicidir, ok hotur. Ve bu anlamda bir felsefi yaklammz, etkimiz var. Kendimi sizler gibi yitirmiyorum. Benim en byk avantajm, kurban etme iine henz kendimi yatrmamamdr. ok titizim. Ve bunu da, ruhumu satmama, kendi doallm yitirmeme biiminde izah ediyorum. Benim olaanstlm urada: ocukluktan beri kendimi titizlikle korudum. Bunun ilgin bir hikayesi vardr: Gen bir kz, biz her gn fahieleen topluma benziyoruz, ama nderlik ok bakire birisi gibime geliyor diyordu. Gerekten insan bakiresiyim diyebilirim kendime. Sizler ise mall-mlkl veya snfl toplumun retim
74

mekanizmalarna gre yayorsunuz. Ama ben kendimi bakire yaatrm veya kendimi pislie bulatrmam. yi bir tespit. nsanln hibir kirine, pisliine bulatrmama... Gcm buradan alyorum. Siz ise darbe yemisiniz. Bu bir igalci dncedir, bir eylemdir, bir mlkiyettir, bir yaam alkanl, bir keyfiyettir. Bunlarn hepsi batan karma olarak deerlendirilirse, byle binlerce yaadnz durum vardr. Farkmz burada. Saflama hareketi! nsan temiz klma hareketi oluyor benim hareketim. Ve nitekim herkes bunu az ok PKK'de gryor. PKK'nin ilginlii burada, zgnl burada. Herhalde benim en belirgin tanmm byle yaplabilir. Herkes beni kandracan sanyor. blisliin kendisi zaten bir ayartma, bir hrszlk hareketidir. imdi benim durumum bunun tam tersi. Dolaysyla rgt iinde inanlmaz lde kandrmaclk var. Ben bu arkadalarn durumunu anlyorum. Yaam tarzlar ibliscedir ve bir kandrmacay esas alr. Ama bizde de direni var. Yani iblise kar direnme hareketi ok kkl. Ben uyuyan bir melek deilim. an peygamberi gibi byk savam iindeyim. Yani filozofluktan teye bizimki biraz peygamberce bir eylem olarak da tanmlanabilir. imdi daha iyi anlyorum. te bu, bin yllk d! Eer bu doruysa, verilecek cevap biraz peygamberce olmak zorunda. yle kendimi halkn anlad bir peygamber olarak deerlendirmiyorum. Ama kimi zellikleriyle biraz peygambersel ka benziyor. Evet, sadece filozof olarak deerlendirilmemiz eksiktir. Bir mmin filan da deilim. asal baz peygambersel zelliklerle birlikte olmaya alyorum. Bu konuda tartmay derinletirmelisiniz. Biz insanlktan, gzel yaamlardan umut kesmedik. Daha dorusu dnyay nme koysalar, bu yaam tarznza ilgi duymam. Holanmyorum. Brak para-pul, bilmem rahatlk... Bunlarn ou bana ikence gibi gelir. Ayrca btn arkadalarmz rahatlkla etkisi altna alabilecek bir yaam biimi bile, benim iin sadece tepki duyulacak bir yaamdr. Daha gklerde olan aryorum, daha byle beni ekecek olan veya zenginlii aryorum, baarl olan aryorum. Sizinki75

ler o kadar fakirce ki, insan zlyor. Bu fukaralar nasl tenezzl ediyorlar? diye dnyorum. Benim hayranlk duyacam insan olmak ok nemlidir. Arkadalarmz militanlk yaptklarn sanyorlar. Bana gre byk bir aknlk iindedirler. Militandan teye, ok zordalar. Ne kadar ve nasl yrdklerinin bile farknda deiller. Evet, Mezopotamyal olmak... Veya doduumuz topraklarn etkisi nedir? Her eyden nce benim topraktan kolay kopmama gibi bir zel li im var. Do du um yer Me zo po tam ya ise, Mezopotamya'dan kolay kopmamam anlamak gerekir. Kopuun ve ortaya kn sorunlarnn yaratt frtnalar ne kadar Mezopotamya gereiyle balantl, -bilmiyorum tabii. Sanyorum benim zerimde fazla tarihi etkisi yok herhalde. nk sosyal gerekliimizde tarih bitmiti. Hepiniz iin belki bir ey vard, ama benim iin yoktu. Bana sra geldiinde, tarih, sosyal, felsefe, sanat, terbiye bitmiti. Ben ondan sonra vardm. ok ilgin, -gelip bana dayandnda belki hepiniz iin bir ey vard, ama benim iin yoktu. Ben bylesine bitmilik snrnn kenarnda boyveren birisiyim. Bunu nasl anlamak gerekiyor? O sradan kyller bile, ac ac halime bakarlard. Herkesin hi umudu olmayan ocuk. Allah kimsenin ocuunu ona benzettirmesin dedii biriydim. En sradan basit kyllerin bir yargsyd bu. O adan, yle Mezopotamya uygarl, yle dahiyane k diye kendi kendimizi kandrmayalm. Benimki ok sradan ve basite. Fakat bir mantk tarzna gre, -bu beni dizginsiz bir zgrlemeye gtryor (ki buna diyalektik tarz diyorlar), bu kadar boalm, uygarlk deerlerinden, toplumsal, siyasal, tarihsel, ailesel deerlerden bu kadar boalm birisi ok serbesttir. Bir anlamda ok zgrdr. Herhalde bu benim en byk ansm oluyor. Zavall babam ve ok acayip olan anam benim ansm oluyor aslnda. Benim ocukken ansszlk dediim, benim en byk ansm oluyor. Hl hatrlyorum, Allahm neden benim anam, babam byle yaptn, bu kadar zavalllarn ocuu olarak neden beni buldun? derdim. te orada, gce doru giri yapyorum. Eer kesinlikle byle bir ocuk olmasaydm, kesinlikle bu sre bende gelimezdi, bu byk serbestlii elde edemezdim. Anam ve babam o kadar za76

vall grnyordu ki, bunlarn elinden ben tutaym diyordum. ok erken yata, ataerkil ideoloji daha o saatte -ki en etkili ideolojidir bir ocuk iin-, benim iin anlam olmayan yenilmi, bitmi bir durumdu. Babam bir zavall, elinden hibir ey gelmiyor. Anam ise korkun biri. Baran aran, hibir mant olmayan her davrann sahibi. zlmenin eiinde bir aile gerei. Ailemizde de aile zlm, aslnda durmu. Babamn o hali, anamn o hali beni erkenden, ite aile ideolojisinin etkisinden kurtaryorlar. Bu bana k yaptryor. te ilk arkadalarm, ilk gezilerim, ilk hareketlerim ok nemli. Hibir ocuun byle bir ans yoktur. Mmkn deil, hi birisinin olmaz da. Aslnda zlm bir aile deil. Olduka temiz ve olduka da drst bir aile. Hem ok zlm, hem ok temiz veya ok kirlenmemi. te, bakalarna hakszlk yapmayan, fazla bir olumsuzluu olmayan bir aile. Yani zgrlk yakalanmaya alrken, -bana gre buras nemlidir. aresizlik, yoksulluk, zavalllk, zlmlk, saflk, temizlik hepsi var. Mthi bir sekinciyim. Tam bir ilah gibi, mutlak kural. Bu ikilemi kendimde mthi birletirdim. (...) Gd deyip kmsememek gerekir. Gdler yaamsal bir olaydr, yaam gdlerin ar etkisi altnda olur. lke olmad m, bastrdn m, yine bir mucizevi olursun, yaamdan tmden ekilirsin. Herhalde bizde ikisi de vardr. ok geri bir munzeve, ilkenin ok gdkletirilmesi, ilkenin ilkeden karlmas ve bu anlamda gdlerin de gd olmaktan karlmasnn ortaya kard, olduka tannmaz, dm bir insan tipi. Onu hl zmeye alyorum. Yani ne ilkesi vardr, ne gds vardr. kisi de o kadar arptlm ki, ei benzeri yoktur. Buna benim cevabm, ilkede yceleme, gdlerde mthi hareket. Gdleri alk olsun, cinsellik olsun, baka hangi gd vard, korku. Evet, korku, alk vb. gdleri terbiye etmekte ustaym. Herkes gdlerinden ok ey kaybederken ben gdleri gce dntrmekte ustaym. Yine herkes ilkede taklp dogmatikleirken, ilkeleri de salam bir g oda olarak dzenlemekte glym. Byle hesap77

larm var. Gdleri mthi tahrik ederim, ama ilkesiz brakmam. Bende bunlar korkuntur ve hareketliimi de bunlar belirler. Bu ustal gsteren kiilik yok. Bir de ilkeleri, gdleri l ve tehlikeli. Neden bylesiniz? Yzyllardr zerinizde yle eyler uygulanm ki, fahielik teorisiyle aklayabilir miyiz? Bin yllar, -birka bin yl. Evet, gelen bastrm, gelen vurmu, gelen dvm, gelen svm. Ne ruh brakm, ne dnce brakm. te benim farkm; ok ustaca kendimi bu dayaklardan korumu olmamdr. Byk savunma hareketim var. ok usta, inanlmaz bir savunma hareketiyim. Ruhunu satmama, her trl ktlkten kendini saknma, inanlmaz lde ruh arl, dncenin yenik dmemesi ve bunu ok byk bir hassasiyetle yrtmem. Yadan kl eker gibi, irin-erbet gibi. imdi size uygularsak, hikaye, oktan l gibisiniz. nsan doasna dnmek, doal olmak bu kadar nemliyken, neden byle ok arpk, hatta ondan daha da kt duruyorsunuz. Marks'daki deiim-dnm, yabanclama teorisi bizde tersine iler. O yabanclama teorisini syler, ben oktan yabanclamay yerle bir etmiim. O deiim-dnm der, ben sylemeden nce mthi dntrmmdr. Teorisi var m yok mu, belli bile deil, kendisi vardr. Savam esaslarm, dman gereim, baarma zorunluluklarm, kolay kaybetmemeye hi frsat vermeyiim, mutlak baarya kendimi kilitlemem kii olarak beni byle olaanst pratiki olmaya, en derin bir felsefi sorunu, belki de filozoflarn yzyllardr syleyip de hl pratikletiremediklerini benim oktan pratiklememe gtrd. Platon'un bin yl nce sylediklerini pratikletiriyorum. Grkemli bir olay. Bunlar, ala boumak istersen, byk yabanclkla boumak istersen yapmak zorundasn. Bir de somut bir dmann var -taktik dman diyelim TC'ye-, taktik bir dmanla boumak istersen byle olacaksn. TC yle byk bir taktik dmandr. Ona kar da ben rgtlym. Aslnda savamz TC'yle snrl deil. Ve hatta alar tesine kadar gidiyor. u anda ben kendimi yzyla bile snrl grmem, bin ylla da snrl grmem. Snrsz, sresiz bir ya78

am gc. Benim felsefemde ncelik sonralk, ilk ve son yoktur. Veya balangc sonu da belli olmayan. Biraz da evrenselizmi yakalama oluyor. Evrene greyim. Bu noktaya ulamazsam, zaten bu gc veya bu felsefi esas yrtemem. Evet, evrensellik diyebiliriz buna, evrene greyim ben. Evren nasl ise ben de yleyim. Evrensellik ilkesi vardr. Sonu olmayan insan kendimde zme kavumutur. yle felsefesiz olmam. Kendimi felsefik olarak tatmin etmesem, hareket adam olamam. Hatta felsefede de kapsaml bir btnsellii ierecek, olay yarm yamalak felsefe yok. Bir ekol -btnletirici felsefe-, bu da var demek istiyorum. Bu da gzel. Btn bunlar, bizim eylemi belirliyor, beni tatmin ediyor veya beni ayakta tutuyor. Moral olmadan militan ayakta kalamaz. Moral de felsefik bir sorundur. PKK'yi idare etmek kesin bir moral iidir. Moral, felsefenin en nemli bir daldr. Dolaysyla bunda da bir kesinletirme var. Nitekim bundan dolay, inanlmaz lde ocuklar beni anlar. Hi okur-yazar olmayanlar ve hatta insanlk zerine ok duran filozoflar, -ben onlarn en iyi arkadaym. Hatta yle bir zellii ok iyi fark ediyoruz: Herkes, iinde gml insan beden bulur. Ben de bir paray sen temsil ediyorsun der. Ama gmldr o. Onun fizie vuran, grnte yaayan kiilii bakadr. Yreinin bir kesinde kalm, yaayamad bir insan var o da benim. Bu ok yakndr, ama gmldr. Yreklerinin kk bir yerindedir. Onlarn bir toplam olarak beni dnebilirsiniz. lgin bir ey, ama ben bu temeli esas alyorum kendim iin. Herkes kendine gre bir yaam modeli seerken, benim de biraz gerekletirdiim, yaam durumum bu. Elbette bu ayn zamanda kudretli bir yaamdr. Bana gre doal insan en byk insandr.

G,g...
Evet, byk bir savrulmann, diasporann yaand bir gerektir. Krt halk da, gnmzde en ok savrulan bir halktr. Bizim kendi hareketimizin btn zorluklarna ramen, ok ksa bir sre
79

sonra hicreti, byk bir dn hareketine evirmemizin de nedeni budur. unun farkndaydk: 12 Eyll faizmi, Krt halkna ikinci bir Ermeni katliamyla, mevcut Krdistandan boalmay planlamtr. Bunu hepinizin bilmesinde, halkmzn bilmesinde byk yararlar vardr. 12 Eyll, Krt halknn Krdistandan boaltlmasn amalayan bir faist darbedir. Ve amansz bir biimde, onyedinci ylnda da bu srdrlecektir. Buna kar, ok fazla uzaa gitmeyen bir hicret hareketi dzenledim. Ve ilk andan itibaren, hatta daha kmadan da muazzam bir lkeye dn, yalnz fiziki anlamda deil, dnce ve duyguda da gerekletirdim. te buradaym; eer Krdistanda olsaydm bu kadar gelimeyi, bu byk dn hareketini gerekletirebileceimi sanmyorum. Dncede byk dn, duygularda byk dn, yurtseverlik duygusunun ve bilincinin gelimesinde byk bir dn... Ve zellikle onun savala balants, savala dn, benim iin olaanst nemliydi, ekiciydi. Ve hi kimsenin duymad, dnmedii ve kendini vermedii kadar kendimi bu almaya verdim. Her ey kartcyd bu yllarda. Bu yllar, Ermeni hicretinden ok daha zor bir tehcir, g ettirme yllaryd. Bir Dersim katliamndan sonra yaanan beyaz terrn, hicretin, iskan kanunlarnn yz kat daha stnde bir mecburi iskan, g ettirme yllaryd. Birok halk, Rumlar vs. g ettirildi, bunlardan da daha tehlikeli bir gettirme hareketiydi. Byk bir ordu gcyle ve ok byk, beyinde ve ruhta bir yabanclama gelitirmeyi planlamt. Radyo, tv kanallarn da devreye sokarak, inanlmaz bir fiziki, ruhi, dnsel, politik, kltrel, ekonomik gettirme dayatld. Bu iyi bilinmelidir ve umarm ki dnrler, biraz da bu konular imdi daha salkl yazarlar. Ve bizim zellikle bu g ettirmeye, kkszletirmeye kar eylemimizin, nasl mthi bir direnme olduunu anlarlar. Fiziki savrulmay fazla nemsemiyorum, hatta baz ynleriyle faydal da olabilir. Ama u ruhlardaki oraklk, benim nazarmda hepinizi o kadar acnacak duruma getiriyor ki, yine bu dnsel sistemsizlik, danklk, fiziki glerden ok daha tehlikeli. Kendi lkesi konusunda bu kadar duygusuzluk, kendi insan gerei karsn80

da bu kadar danklk, sistemsizlik, benim iin akl almaz byk fke kaynadr. Ben bu noktada hayvanlar alemine bakyorum: Onlar bile yuvalarn byle kolay terketmezler. Ne kurtlar, ne akallar, ne ylanlar, ne yanlar; zor terkederler yuvalarn, ancak ldrrsen alrsn oralardan. Ve bizim halk da yllardr bu topraklardayd, atalarnn topraklar, etle-trnak gibi birletikleri topraklar... Nasl oldu da bu byk felaketi gnl rahatlyla karladlar? Elbette bu bir zel sava hilesidir. ok ustaca gelitirilmi bir gettirme plandr. Grmyor deilim. rnein bir Dersimin g ettirilmesinin Dersim katliam ile balantsn, bir Pazarck-Mara gnn Mara katliamyla ilikisini ve en nemlisi de beyaz terrn, zel sava kurumlarnn devreye girii, benim iin netlemitir. Ve her ile, her Krdistan blgesine bunun nasl sistemli, ok ustaca, binbir hileyle ve baskc politikalarla dayatldn da biliyorum. Buradaki kastm, halk ucuz sulamak deildir, ama buna ramen bu oyun nasl yutuldu, bu zel savan oyununa byle kendiliinden, hatta kendinden kaarcasna nasl gelindi? Dikkat edin, halk doduu ana topraklarndan bu kadar rahatlkla kamaz. Ama bizde, kaarcasna bir ruhsal, bir dnsel sre iine girilmitir. Kendinden kayor, her ey gzne bir ylan gibi geliyor, kayor, diken gibi geliyor, kayor... Daha dorusu psikolojik sava bu durumu yaratmtr. Gidiyor metropole, metropol yetmedi Avrupa, Avrupa yetmedi Moskova, Moskova yetmedi Amerika, London ve sanrm Kuzey kutbu da dense, orada da birinci srada yer alrz. Bu kadar kartlan bir halk durumuna gelmiiz. Bunun zerine ok durulmas gerekiyor. Bu gettirme srecine ilikin deerlendirmeler ok ksrdr, fazla bilimsel boyutta deildir ve edebiyat da iini bu boyutta yapmamtr. Yine sanat bu konuda duyarszdr. Btn bunlarn bilincinde olmakla kalmyorum. Demin de sylediim gibi tek bana ynlendirdiim savalar var. te, bu savalardan en nemlisi ruhsal dn, lkeyi sevme sava, insanlarmzn deerli olduklarn ispatlama savadr. Buna benzer olaanst abalar vardr ve bunlar en deme savalardan daha nemli81

dir. nk dmann g ettirmesini dnrsek buna kar ortaya kan dnce gcmz ve benim u anda heyecan veren kiiliimin kendisi ortadadr. Benim varlm her gn lkeye ardr, byk bir ulusal haykrtr. Bunu yzbinler kendileri yapyor, bunlar byk savalardr. Cephede on sava verseydim (ki isyanlarn ounda grlmtr ve sonu yenilgi, azmin krlmas, bir daha doduuna ve doacana da piman olma, davadan vazgeme olmutur), bu sonulara ulaamazdm. Ama imdi yle midir? imdi benim aldm tedbirlerle, btn abalarmla bu lke de gzel olabilir, biz ok gzel yaayabiliriz... umudu verilmitir. Bunun birlii, bunun heyecan doruk noktasndadr. te, bunlar savatr. yle kendiliinden olmamtr. Ben baz akl fukaralarna, duygu fukaralarna bu konudaki gereklerin sanld gibi olmadn sylyorum. Btn isyanlara bakn, neden ksa bir sre sonra moralleri o kadar bozulmutur, neden herkes ka haline sinmitir? Avrupa yaam iyiydi ve emperyalizm bu konuda epey tatminkar yaam koullar sunmutu da neden imdi herkes bunu brakmak istiyor, ah vatan! diyor. Neden daha yce duygular peindedir? Bunlar gerek savalardr da ondan. Biz de byk mesafe almz. Ve nemlisi de dalarn dondurucu souu ile yakc scaklnda gerilla, belki cebinde bir kuru soan-ekmei olmad halde yzbinlerce orduya direniyor. Bu ruh, bu cesaret nereden verildi? te, en byk sava dediim olay budur. Yreksizler neden bir trl anlamak istemiyorlar? O ok iyi yazar-izerlere sylyorum, edebiyat yaptklarn, iir yazdklarn sananlara sylyorum: Sen nasl bir air, nasl bir yazarsn ki, Afrikal iin yazarsn, dnyann en sradan direniileri iin yazarsn da, kuru ekmei bile olmayp da mthi direnenleri hi anlamak istemezsin? Bunu artk anlamak gerek! Bunu anlamayanlar Krtlk, Krt yurtseverlii yapamazlar. Bunlar yreksizdirler ve yreksizler de ancak zalimlere teslim olurlar ve ancak bu halkn bu duruma gelmesinde rol olanlarn kapsnda memurluk ararlar.
82

Ve memurlar ve yreksizler hibir zaman yrekli halk savalar, halk aydnlar, halk sanatkarlar olamazlar. Bunu sylerken, kii ayrm yapmyorum, unu veya bunu tehir etmek istemiyorum. Bir ulusal kurtulu gerekliinin doru anlalmasn istiyorum. Eer varsa baz yetenekleri, onlar kendi lkeleri ve kendi halklarnn karlarna, ister PKK eliyle olur, ister PKKsiz olur, doru sunmallar. Bunun iin nce doru anlamallar, doru bir yree, bir etie, morale sahip olmalar gerekir diyorum. Bu, onlarn ruhunu, bilincini gelitirecektir. Ve bu da kesin lkeye dn gerekletirecek, kkszl ok salam kklere dntrecektir. Umarm ki, imdi yazarlarmz bir kkszler, bir de kkleme ad altnda iki roman yazsnlar. Kkszlk mthitir ve her ey koparlrcasna sklp atlyor. Bunun srecini gzel yazsnlar, ok ciddi bir konu. Hem de teorik incelemesini yapsnlar. Kylerin yaklmas bir kkszletirmedir, insanlarn her dzeyde kartlmas bir kkszletirmedir. Ama bir de kkleme var. Mmknse bunun da edebiyatn, sanatn yapsnlar. Yeniden kkleme ok heyecanl. Beni inanlmaz lde heyecanlandryor. Ve byk tutkularm var. Vatanseverlik varsa bunlarda, bunu neden duymuyorlar? Krdistann dalarna, vadilerine ekilmekten daha deerli bir ey olabilir mi? Mezopotamya, Zaros vadileri, ilk ekinin, ilk evcilletirmenin, ilk yuvann, insan iskanlarnn, insan uygarlnn gelitirilmesinin alanlar deil miydi? Ve hl bu, btn insanlara heyecan vermiyor mu? Peki neden bu tarih grlmyor, neden bu tarihe gre yeniden, Mezopotamyada, Zaros vadilerindeki bu byk dirili yksne katmyorlar kendilerini? Onun romann, onun sanatn, heyecann neden duymuyorlar? Bitmi tkenmi Avrupa, metropol varolarnda neden kendilerini tketiyorlar? Ve hatta Krdistanda bile neden kendilerini kurutuyorlar? Neden yaam delisi, neden kendi lkesinin hastasn ve ak zindann yayorlar diye soruyorum! Ve bu yakmaz diyorum. te, burada benim kazandm savalar var. ok rahatm, ok heyecanlym ve bu beni muazzam srklyor, bana her eyi dn83

drtyor ve bana her eyi baartyor. Baarmak istiyorsanz, ite bu kkleme iileri gibi bilim proleterleri olun, byk heyecan duyun. Arkas orap sk gibi gelir, enerjisi gelir, usta saval gelir, -gelir ve her gn yeni bir icat yaparsnz. Ve yenilgi de olmaz. Benim byklm urada: Ben savrulmaya kar byk direndim; ruhta direndim, yle kaba silahla direnmedim. Dncede direndim, kiilikte direndim. Bu ok nemlidir, buna benzer sreleri hatrlyalm: Diren ruhta, moralde, dncede ve zellikle (dar bir erevede de olsa) rgtlenmede ne kadar iddetle savunulursa; byk bir kar koyma hareketine, kendini yeniden dzenlemeye ve yeni bir topluma yol aar. Biz tam da bu sreteyiz. Aslnda bunun geliimini iyi incelemek gerekiyor. Bu nedenle aydnlara, yazarlara, bilim adamlarna syleyeceim; artk bu diasporay, byk altst oluu, savrulmay mutlaka incelemelidirler. ler yle gazetelerde yazld gibi deil, yle sandnz gibi de deil, ok derin, ok tehlikeli ve ok amanszca yaplmaktadr. Teslim olmam, muhtemelen yurtsever olabilecek her bir kylnn katledilmesi, korkun bir olay! O faili mehul denilen olaylar... Alyorlar insanlar, ok vahice katlediyorlar. imdi bunlarn hikayesini kim yazacak? Binlercesi byle katledildi. Bunlarn hibirisinin rgt filan yok, PKKyle ilikili de deiller. zel savalar, kontralar diyor ki, Bu, yaknda onlarn safna gider. Teslim alamam, zememi olduklar iin, potansiyel tehlikedir diyor ve kkn kurutuyor. Bu sreci kimse incelemedi. Yalnz ite, u kadar cinayet var, faili mehuller nerede..? deyip yetiniyorlar. Bu bir ey deil! Faili mehuller mezarda da olsa, sana da verilse, bu hibir ey ifade etmez. Bunlar nasl ieri alnd, kimleri hangi amala aldlar, nasl vahice ikenceler uyguland? Buras ok nemli, bunun peine dmek gerekir. Ben, bazlarnn, insan haklar ve bar arayclarnn abalarn yetersiz buluyorum. Ve birok eyi de gizliyorlar. Hatta bazlar hakknda kukuluyum. Asl suluyu, onlarn asl niyetini, devletle balantsn, vahi yzlerini, yol atklar mthi insanlk d aclar dile getirmiyorlar. Takmlar bir at gzln veya bir gerei gstermez drbn; uza daha uzak gsterir, yakn daha anlalmaz yakna getirir ve gerek grnty siler. Byle aratrmaclar var.
84

Bu olup bitenleri grmek zor deil. Yklan kyler, fazla drbne, aratrmaya ihtiya gstermez. Bu insanlarn aclarn, yzne bakarsan annda anlarsn. Kalemle, bilmem neyle trmklyor da gerekleri bulacakm, bu utanmazlktr. Bu deheti iliklerine kadar hissetmeyenler, insan haklar savunucular, bar arayclar olamazlar. Trkiyede bu konuda ok s bir durum var, almas gerekir. Bu da yetmez, bu insanlarn bir de dnne ilgi duymak gerekiyor. Kendimi ahm-ahm ele almyorum, ama bu yllara iyi dayandm, ruhumu satmadm. Benim byklm burada. ne ucu kadar imkanlar elime getiinde, direni iin, dncede ve pratikte deerlendirdim. Baz hayrl eyler ortaya kt. Bu anlalsn veya bundan herkes yararlansn, bu da yeter. Bunun yaplmas gerekiyor. Bu halkn gzel baz deerleri bir daha gzkmemecesine yerin dibinde gmlmtr. Dman bouna elli yldr mezara gmdk, zerini de betonladk dememitir. Bu, doru bir deerlendirmedir. Ben o mezar deldim. Nasl? O da aydnlarn, yazarlarn, edebiyatlarn iidir, aratrsnlar. Ben imdi yayorum. Krt adna yayorum, Krt zgrl adna, Krdistan halklarnn zgrl adna yayorum. Ermeniyi de, Asur'u da mezardan karmak istiyorum, -ne kadar kltr varsa hepsini mezardan karmak istiyorum. Bundan byk heyecan ve k van du yu yo rum. te, bu nu ara tr mak la zm. Bun lar az m nemli savalardr? Hangi zalimler bunlar, bu mezarlamay ve bu betonlamay yaptlar? Bunu neden yazmayacaksnz? Ve en nemlisi, bu nasl atlattrld? Dnn, elli yldr kendi deyileridir, beton bir mezarn iindesiniz. Dve dve o betonu atlatyorsun ve bir filiz gibi boy atyorsun. Halklar iin, onlarn kltrleri iin bundan daha heyecan verici bir ey dnlebilir mi? Gereki bir yazarmzn yreine bak, bilincine bak, bunun tanmn bile yapamyor. Bu byk bir zavalllktr. Gerekleen nemlidir. Bir halkn ne kadar ince arl da olsa kendi sesini tekrar ortaya karmas, ben varm demesi heyecan vericidir. Nitekim bazlar Ermenileri de, Asurlular da uyandrdn diyor. Her halk uyansn, bu gzel bir ey. Her kltr gelisin, bu da gzel bir ey.
85

O dar milliyetilikler ayr bir sorun, ayr bir bela. Onlarn stesinden gelinebilir, ama gelien insanlk, gelien kltrler, yaamn ta kendisidir. Bunu grp, heyecanlanmamak mmkn m? Savan, halk savann z de byle olursa srkleyicidir ve yaratcdr, dolaysyla baarl sonulara gtrebilir. Yani bir anlamda kitaplarn zn yayorum gibi bir noktadaym. Eskiden ok ihtiya duyardm, gzme her kestirdiimi okurdum. imdi ilgi dzeyim zayflam. Zayflamas, dnceye ihtiya duyulmamasndan dolay deil. iddetle dnyorum. Kitaplar artk bana dar geliyor. Kitaplarn satrlarna dncemi sktrmak beni skyor. Tam tersine kafamda bir patlama var. Felsefi, moral, btn toplumu ve doay ilgilendiren konularda dnebiliyorum ve bu beni idare edebiliyor. Bu adan kitaplara fazla ilgi duymuyorum. Bir yerde yaadm tekrar kitaplardan renmenin fazla gerei yok. Daha ok, kitaplar yaanlan nasl doruluyor gibi incelemelerim oluyor. Ama yine de mtevazice okuyorum. Ama zellikle Krt aydnlarna nerim, yaanlan grerek kitaplar okurlarsa, daha arpc sonulara ve muazzam bir aydnlanmaya ulaacaklardr. Yalnz kitaplarda gerei aramak yetmiyor. Yaanlanda da gerei aramak imkan dahiline girmitir. Teorik birikimlerini yaanan deerlendirme ile birletirirlerse, gerek bir aydn dncesine yol aabilirler.

Yal zkveger e indikar n l t t l

Milyonlar bu kadar beynine veya onlarn en hayati karlarn yreine yerletirenlerin yalnzlk sorunu olamaz. Yalnzlk u demektir: Beyin ve yrek insanlar ve halklar gereinden ok uzaksa ve ok bencilse, hep kendini dnrse, bu korkun bir yalnzlk olur. Dayanlmaz bir yalnzlk ve hatta hastalktr. Bende bunu tam tersi geerlidir. Buna gerein diktatrl, halkn iradesinin salam bir direngenlii denilir ve ben bunu kabul ediyorum. Gerein diktatrym! Bunda hi sklmam, halk iradesini gerekirse tek bama yllarca amanszca savunurum. Ama gerekten, dier anlamlarda kendimi en
86

tutarl demokrat olarak deerlerdiriyorum. Herkes bunu tespit edebilir. Dili olmayan, kimlii olmayan, mezarda olan bu halkn diriliine kim yol at? Krt halknn dilini, gereini bu kadar dnyaya aan kim? Bu en byk demokratlk deil midir? Ulusal talepleri dnya apna tayan sorumlu kii kimdir? Bu bir diktatr olabilir mi? Bu en byk demokratlk ve yurtseverliktir. Milyonlar lkesine balayan irade kimdir? Bunun birinci derecede sorumluluunu en st dzeyde stlenen kimdir? Bunlar diktatrlkle izah edilebilir mi? Bu sadece yurtseverlikle, hem de inanlmaz bir yurtseverlikle, halkmzn peygamberce bulduu bir demokratlkla mmkndr. arptanlar var. Aslnda kendileri despotiktir. Bu kiilere benim imkanlarmn yzde birini verin (parti iinde de var, ben sadece dmz iin sylemiyorum), yapacaklar ilk i, ingene paas gibi babasn asmaktr. Bunlar acmasz diktatrlerdir. Bunlarn diktatrlklerini daha iyi anlamak istiyorsanz; ailelerine, karlarna, ocuklarna bakn, ne hale geldiklerini grrseniz, toplumu da ne hale getireceklerini grrsnz. Ama benim yanmdaki arkadalarn hepsinin -kadn veya erkek- muazzam dilleri ve beyinleri almtr, istediklerini sylyorlar, tartyorlar, irade oluyorlar, cesaret oluyorlar. Bunlarn hepsi byk demokrasidir. Ruhta, dnce itibariyle en byk Krdistanl yaadm. Fiziki olarak da yaayabilirim. O srece de girildi. Bu, muhteem bir fiziki dn de olur. Hazrlklym ve kusursuz bir dn gerekletirebilirim. Beni artk pratik olarak Krdistanda gibi sayabilirsiniz.

Ak?
Krt ak zerinde gerekten ciddiyetle duruyorum. Ve bu da yurtseverlikle zdetir. Benim iin kadn uyan kesinlikle yurtseverliktir. Kadnn geliimi demokrasinin ayrlmaz bir parasdr. Bunun tarz benim iin ok ekici. Kadnla bu temelde olaanst ilgileniyorum. Adeta en deme filmlerden daha ekici, dntrc ilgileniyorum. nemli sonular ortaya kyor. Klasik anlamda herhangi bir ak anlaym falan yok. Hatta klasik, gnn geerli yaklamla87

ryla kadnla ilikilerim fazla anlaml deil. Ama kadnla ilgileniyorum. Gzel kadn ortaya karmak iin adeta byk bir yetenek haline gelmi bulunuyorum. nk kadnlar, ok yaklayorlar son zamanlarda, olaanst geliyorlar, ilgileniyorlar. Krt kadnlar genellikle ok tutucu yetitirilmilerdir ve bir erkein eli dedi mi hepsi, namus gitti derler. Bu, tersine evrilmitir. Ruhen ve fiziksel katlmaya olaanst ilgi duyuyorlar. Bana gre bu, Krt aknn geliim kanunudur. Ve bu kanun iliyor artk. Krt kadnnn kendine verdii olaanst deer kmsenmemelidir. Baz soytarlar, Apo kadnlarla nasl yayor? dedike, kadn daha da alevlendi, ak gerekleti. Ktlk yapalm derken, iyilik yaptlar. Baz kadnlar da bizi durdurmak istedi tabi. Bir Fatma rnei vardr. Bunun, bir ibirliki aile kz Kesire olduunu biliyorsunuz. Onunla ok byk bir sava yaadk. O TCnin, ak da aileyi de ldren kurumuna kar, bizim byk bir savammzd ve zafer kazand. Ardndan gibi kadn hareketi geliti. Bunu tketmiyoruz yalnz. Kadnn bizzat gzelleme abalar benim daha ok ilgimi ekiyor. Bir kadnla kendimi tketmeye cesaret edemiyorum. yle olmay da ulusal amalarma biraz ters gryorum. nk genel kalmal. Btn kadnlar iin kalmak, benim iin ok nemli. Elbette bunu hibir Krt dnmez. O, hep zrriyet sahibi, hemen bir aile kurup hemen kendini gerekletirmek ister. Ben, imdi bu fikirden ve tutkudan uzam. Dikkat edin, cinsel tkeni bizde her eyin bitirildii yerdir. Btn enerjiler bir karya, bir erkee veriliyor ve orada yce kavramlarn, yce duygularn hepsi ldrlyor. Ben, bunu nlemek iin bir tedbir almm. Freudde bir cinsel analiz vard. Ben bu konuda bilimselim. Krt tkeniini, Krdn ailedeki tkeniini durdurmam iin olaanst bilimsel almam kadar, aldm politik tedbirler var. Psikolojik-politik tedbirler diyorum. Bu olaanst sonular veriyor. Nedir bunun sonular? Cinsel enerjinin politikaya dntrlmesidir. Kadnn bir cinsel tkeni arac olarak kullanlmas deil, ulusal ar gc haline gelmesi iin Krt halk gibi bir diriltme ve ekici bir g haline getirme. Bu temelde ak adeta yeni88

den yaratma. Bunun iin gerekirse krk yl nasl ki eski derviler ile ektiyse, biz de yce ak yakalamak iin irkinliklerden uzak duracaz. Bunun anlalmayacak hibir yan yok. Unutmayn, bir erkein bir kadnla veya bir kadnn bir erkekle doru drst konumas yok. Erkek grr saldrr, kadn cinselliini satar. Bu, en tehlikeli bir durumdur. Bunu nlemek iin aldm tedbirlere rahip veya rahibelik sfatn yaktrmak en kaba yaklamlardan birisidir. Byk akn yolunu ilan etmi durumdaym. Benim, byk aka mthi saygm var. Kendim iin, halkmz iin. Ehmed Xannin ak anlaynn bile daha anlalmadn size syleyeyim. O, Krt birliinin gereklemeyiidir. Krt halknn diriliinin gereklemeyiidir ve mezara yanarak girmesidir. yzyl sonra herhalde daha da baaa gitmitir. Dolaysyla bu ynl almalarmzn anlalmas gerekiyor. Ucuz, byle kendini nasl yayor, bilmem rahibe midirler, rahip midirler? Bunlar, hibir ey anlamamaktr. Krt akna, Krt duygularna, Krt duyarllna saygszlktr. Bunun iin edebiyatlara ok i der. Szmona ben am diyenlere ok i der. Her akn savatan daha zor olduunu tekrar sylyorum. Kadn cinsinin kesinlikle zgrletirilmesi ve gzelletirilmesi de kesin amansz, hem de ok boyutlu bir savala mmkndr. Byle kadn ve buna uygun erkek ortaya kmadka, ak adna, sevgi adna, aile adna her ey haramdr ve her ey dkncedir. O da Krdn bitiriliinin hikayesidir. Krd diriltmekte bu ak yorumu ok nemli bir yer tutuyor. Bu konuda biraz daha derinlikli yaklam esas alnmaldr. Bilimsel olduu kadar psikolojik-politik yaklalmaldr. Yaplan ilerin ok nemli olduu grlecek, takdir edilecektir.

Zey epK a n n c
Kzlar niye geliyorlar? Kadn niye geliyor? Bu erkeklii biraz atm iin geliyorlar. ok ak bu. Klasik erkek yeniliyor. Bu da byk balla, Zeynep Knac'lar olaynda olduu gibi ok byk bir
89

kahramanla yol ayor. Mesala, bana hitaben mektubu vardr. Ben biliyorum, benim anma nasl bal olur. te, beni nasl temsil eder? Ben nasl ite bylece kendimi formle etmeye alyorum. Yani esasta onu byle bir olaya gtren, bizim yendiimiz erkeklik oluyor. Bu kz, kendi mektubunda da deerlendirmeler yapyor. Byk yaamak istiyorum. Byk eylemin, byk yaamn, byk sevgilerin sahibi olmak istiyorum. Buna benzer bir sr eyler sylyor. Bana gre unun iin bu eylemi koydu: Kadn olarak bir kez daha kendini yokediyor. Kle kadn kesin yok ediyor. Ve iligin bir ey daha var: Aslnda ldne filan da inanmyor. Eyleme giderken yaamn en byk kvancna sahiptir, inanlmaz bir ey! 30 kiloluk dinamitler her tarafna bal, o kadar heyecanl, o kadar cokulu ki, anlatlmaz! Orda byk bir yaam gryorum diyor. Zaten eylem beni mthi cokulandryor. lgin bir olay da bu. Mthi kendini yok ediyor. Dier yandan bu kadar yaamsal klyor. Aslnda halen nemli bir eliki. Anlamak gerekiyor. Eer saygnz varsa, bu olay, bu kiilik bence anlamldr. Tabii ok nemli deerlendirmeler var. Kendisi var ortada. Benim karabildiim, neden benimle irtibat bu kadar geliti. Byle yzlerce kz daha var. Bu bir nevi ak oluyor. Onun dili oluyor. Byk yaamak isteyen kadn, byk sevmek isteyen kadn, byk irkinlikleri mahkum eden kadn... Bunlar nettir. Tatlamaz! Nasl gerekleecek? Hi yaad m bu kz? Veya bu kz yaamaktan korktu mu? Hayr! Neyi kl etti, yok etti acaba o bombayla? Smrgecilii, aal, kadn-erkek eitsizliini, -hepsini yok etti deil mi? O eylemin kendisi bu. Gitti ortasna, smrgeci subaylar yok etti. Ve zaten koyuyor; Kadn-erkek ilikilerindeki feodaliteyi yok ettim. Erkein irkinletiren yann yok ettim. Bunlar hep yazldr. Bir de byk yaamak istiyor. ok zgr olmak anlamndadr. Byk sevmek istiyor. O da ok gzel olmak anlamndadr. Ve eylem onun iindir ve gerekleiyor.
90

Ve sen diyor yolda! benim ne yapmak istediimi, biliyorsun ve gereklerini yerine getireceksin. Ben bunu bir tanr emri gibi deerlendiriyorum. Ve biz kullar olarak gerekeni yapacaz. Yani buna verilecek anlam budur. Bundan daha byk uygulama olmaz. Byk eylem nasl ciddiye alnmaz? Kimse anlamyor, erkekler anlamyor. Ben tanrnn emrindeyim. Bu yaklamm da var aslnda. Tanr emridir dedim, ne yapacam? Yerine getireceim. Tanrnnki kadar etkili bir sz. Madem ki o bu byk eylemi gsterdi; benim gibi bir kul diyelim, neden szn gereklerine sahip kmasn? imdi bunu anlatacam, mecburum. Bu byk bir eylem; nk gerekleri yerine getirilecek. Gereklerini size sraladm. Onun szcnde basite yer yok ki. Onun szcnde bilmem ikiyzlle yer yok ki. Bu eylemin kendisi bunlarn hepsinin inkardr. Kadnn da basitine yer yok. Ne olacak imdi iimiz? Mthi zor. Ama grkemli bir olay ayn zamanda. te, ak! Byk ak! Mem u Zin'de de var. Byle ilgin benzerlikler daha da kurulabilir. Bizde biraz g var. Aka yaklama gc var. Bizim Botan'daki savalar Mem'e benzetiyorum. Kzlar da Zne. Ancak byle anlam verebiliyorlar. Biz onlar da amak istiyoruz. Ak gerekletirmek, diyoruz. Bu iraden var. Ama nasl? lmekle olmuyor. Onu 300 yl nce Mem ve Zn yapt. Sen onu yaama geirmelisin. Bizde Zeynep'le yapt. Gcn varsa onu sen yaama geir. Zeynep'in kendisi nasl bir eylemle 50 tane dman subay ve askerini, Dersim gibi bir yerde, katliamn en ok gerekletii yerde, vurarak gerekletirdi? Ve gerekletirdii askeri olarak da ok teknik, ok iyi, kusursuz. Siyasi anlam byk. Baar oran yzde yz. Peki sen? yle bir militansn ki hazr orduyu datyorsun. Biz nasl bu militan aka kabul edeceiz? Kabul edilemez. Zeynep eer bir lyse; bu byle her gn krk trl kusuru olan adam, byk yaama sevgisi yok, byk eylemi yok, hazr orduyu datyor, -o adam ak olamaz. Zeynep'in yanna yaklaamaz. Yeri bile olamaz. Bu net, onu artk anlamak gerekir.
91

Zilan benim tanram. Yani yleleri sevilecek. Ya ok zalimane bir grtr diyemezsin ki... Ben buna yol atm, ama gerekletiren Zeynep'in kendisidir. Yrek onun, cesaret onun. Saygn olacak! Bre kadn, bre kz! diyorum. Tabii teorik olacak. nk cmleleri kusursuz syledi, yazd da. Eylemi de kusursuz yapt. Vasiyeti banaysa, ciddiye alacam. te, mmknse aydnlarmz, romanclarmz bu gerekleri grmeliler. Krt yaam zafer kazanyor. Byk bir gvenle ve ok kapsaml bir zgrlk birikimi olutu. Ben lkemi aryorum. Ben tarihimi aryorum. Ben kaybettiim sevgilerimi aryorum. Ben kendimi aryorum. Ben artk yaamak istiyorum. Her ey nefes nefese kurtuluyor. Her ey biraz da an be an yklyor ve yeniden yaratlyor. Geni zamanlardan, ksa zamanlardan, geni soluklardan bahsetmiyoruz, ksa soluklardan bahsediyoruz. ok ksa bir zamana san yllarn dkmnden bahsediyoruz. Bu bir nevi yzyllarda yitirilmi bir yaamn, evrende genileyen ve dolaysyla deerlerin ekirdeklemesi iin byk bir hzla younlamasna benzer. Younlama, bulutlama, yamurlama ve scak scak dme. Bu Krdistan'da yaam kanunu oluyor. Ben artk kesinlemek istiyorum, artk lkemde biriken bulutlarn, btn orak topraklar doyurduu bir yamur olmak istiyorum, gl olmak istiyorum, sel olmak istiyorum. Elbette bunlar ok heyecanl gelimelerdir. Hikaye bir trl anlalmyor. Anlamak gerekir. nk PKK son tahlilde bir hikayedir, yani yaanm bir hikayedir. Bu yanl anlalmasn. Bir romandr! Yirmi yl akn bir sredir btn Trkiye'nin yaad ve hatta dnyann dikkatini eken, giderek okunan bir roman. Hem de canl
92

bir roman. Her gece milyonlarca Trkiyeli, Krdistanl, Gneyli, Kuzeyli bu roman okuyor. Kimisi heyecanla, kimisi fkeyle, kimisi kudurarak, kimisi sevin lklar atarak romann bir blmn, bir sayfasn okuyor. Gerekten de bizim u anda Trkiye'ye yaattmz bir romandr. Ancak bir roman bu kadar heyecanlandrr, fkelendirir, kinlendirir, sevindirir, intikam lklar attrabilir. Trkiye'nin ekonomik durumu muazzam ve milyonlarca insan alk snrna gelip dayanm. Hayret! Hibir ekonomi byle olduunda sosyal patlamasz gemez, bu Trkiye halk neden patlamyor diyorlar. Roman var, romandan dolay nefes alp-veremiyorlar. Romann sihirli etkisi altna girmiler. Nedir bu? zel sava etkisi, ovenizm dalgas, korku, ikence. Bunlar hep romann paralardr. Herkesin romanda bir yeri var. Bunu iyi anlamaya almak gerekir. Bu byk bir savatr. Gc olan varsa anlasn! Neler, neler var bu romanda? Anlalmaya deer. Ayrca iinde birok tip var. nsann yreini hoplatan tipler. Ayn zamanda gereki bir romandr. Salt hayallerle yrmyor. Amansz siyasal, askeri gereklerle srp giden bir roman. Ne yapalm? Baka trl yrmyor. Baka lkelerde romanlar 50 yl nce yazlr. Savalar daha sonra geliir veya verilen savatan 50 yl sonra roman yazlr ve byk bir heyecanla okunur. imdi bizde byle deil. Bizde savan ncesinde roman olmad gibi, sonrasnda da olmaz. Hepsi iie yaanacak. Roman sava iinde yazlacaktr. Sava roman. Roman da sava yaatacaktr. Veya savan kendisi bir romandr. Yaama byle baklmasn istiyoruz, g varsa tabii. Onun iin sanatkar, artistik olmak gerekiyor. Bu iin doas byle. Romana katlmak istiyenler var. O zaman yerlerini belirlesinler. Romanda kahraman m temsil etmek istiyorsun? Bunun da yeri iyi belirlenmeli. Romanda hep yenilgiye giden tipi mi yaamak istiyorsun? Onu da anlamak gerek. Romanda byk tutkuyu mu temsil etmek istiyorsun? Bunu da anlamaya, yaamaya almak gerekir. Hayr m? Bozguncuyu, fitne-fesad m temsil etmek istiyorsun? Bunu da
93

anlamaya almak gerek. Bizim romanmzn byle 20-30 tane tipi var. Hepsinin az ok ipular ortaya kmtr. Ne yapalm? Bu i byle oluyor, baka trl de bu lke, bu halk iin dler gerek olmaz. Ne mutlu bize ki, herkesi bir roman heyecanna sahip kldk. Tabii, benim durumum biraz daha farkl. Ben yazar mym? Oyuncu muyum? Bata pek ayrt edilmiyor. Roman iinde bir tip miyim, yoksa srekli yaratyor muyum? Sanyorum bu da anlalmas zor bir konu gibi geliyor. Ama hem yazmaya, hem de tipleri oynatmaya mecburum. Baka arem yok. Bir dirili romanna ihtiya var. Tekrar vurguluyorum. imdilerde roman son derece heyecanl bir blm yayor. Geri her blm heyecanl, onu da syleyeyim. Kii olarak kendi romanm 40 yl ncesinden balar. Kemalizmin romandaki yeri var. Neden anlamyorsunuz? Nasl saldryor? Nasl vuruyor? Nasl yakyor? Nasl uurumlarda yuvarlyor? Nasl dehet olup salyor? Nasl imha etti? lkenin, halkn, insanlarn bulunduu her yerde dehet sat, sayor. Sizleri nasl yerinizden, yurdunuzdan silip sprd? Sizleri nasl kiiliksizletirdi? Sizi dnyann her tarafna savurmu. Kknzden koparlmsnz, sararp, solmusunuz. En byk romancnz, neden kendi gereini size yazamyor? nk gc yok. Neden bir askerimiz, bir kahramanmz byk oynamaya yok? Onun da gc yok. Hepsi bana kalm. Zor bir i ama, eer baka trl yaplacaksa, tabii bana yaplabilecek en byk iyilik bu olurdu.

Devirme edebiyat

Yaln Kk : Edebiyat, sanat, roman olmazsa, yeni insan yaratmakta ok zorlanacanz ve kalc zme ulalamayacan sylyorsunuz. Bu ok ok nemlidir. Konuya romandan girmek istiyorum. Romann tarihine baktmzda, ancak ykseli varsa, romann da varolduunu gryoruz. Fransz insan yeniden domaya baladktan sonra roman kyor. Rus roman ondokuzuncu yzyln ikinci yarsndadr. Yeni insan kyor, eski sistem yarlyor, yeni ka lem ler, Dos to yevs ki ler, Tur gen yev ler de vam edi yor. Ama Sovyetler'e geldiimizde; kurtulu roman var, Bolevizm'in roman var, ama bana yle geliyor ki, Sovyetler'de en gzel roman II. Dnya Sava'nn romanyla bitti. Ondan sonra nemli bir romanc olarak bir Pasternak' kardlar. Pasternak, Doktor Jivago'yla zellikle Ekim Devrimi'ni gizlice mahkum ediyordu. Arkasndan gelen Bat dnyasnn byk kefi Soljenitsin aka, cepheden hcum ediyordu. Roman tarihine bakacak olursak, 1950'lerden, en son 1960'lardan itibaren Sovyet sisteminin durduunu gryoruz. Trkiye'ye baktmzda, bugn sadece Krtlerin deil, Trklerin de romancs yok. Yaar Kemal bir doruktu, durmutur. Arkas gelmedi. Trk iirine
95

94

ba k yor sun, iyi k t Trk kur tu lu sa va i ir le ri dir. Na zm Hikmet'in en nemli iirleri ak iirleri, insan iirleri dnda, Trk kurtulu sava iirleridir. Nazm Hikmet'te Trk iiri dorua kar, biter. Ahmet Arif'in Trk iirinde nerede olduunu ok iyi tespit ettiniz. Trk airi midir, Krt airi midir; kalc air midir, deil midir? Bu belli deildir. Ama ok ho bir soluktu. Sadece bir soluktu. Trk iiri de, len Cemal Sreya ile bitiyor. imdi bylece baktmzda, u anda bir Krt roman yok, ama Trk roman da bitiyor ve yenisi yoktur. Eyllistler, devrimi mahkum eden, bizim gibi eletiren, acsn duyarak zmleyen deil, tmyle mahkum eden, roman ve romanclar kartmak istediler. Bunlar kfr roman olarak niteledik ve durdurduk. Romana ve sanata baktmzda, Sovyet sisteminin, 1950 ya da 1960 yllarnda bittiini gryoruz. Sanata baktmzda, Krt sanatnn gelimemesi bir yana, Trk sanatnn artk durduunu saptayabiliyoruz. Burada bir saptamanza daha katldm ifade etmek istiyorum. nsan haklar programlarn ele alnz ok salkl buluyorum. Sadece Trkiye hapishanelerindeki devrimcileri, sopa ve havu mantyla, insan haklardr diyerek televizyon ve dier krntlarla bitirmek istemediler, bu program esas olarak, Sovyet sistemini datmada kullanld. nsan haklar program, Amerikan Dileri Bakanlnda, Sovyetler'e kar bir ideolojik silah olarak kefedildi. Buradaki saptamanza hem katlm ve hem de genellemi oluyorum. Kar-devrimci bir silaht. Tersine evrilmeye alld. nsan haklar program devrimciletirilmek istendi. Ne kadar baarld? imdi burada brakyor ve Sovyetler ile srdryorum. kinci Dnya Sava'nda emperyalizme ve faizme kar direnen Sovyet insannn romann, Simonov yazd. Burada Sovyet roman durdu ve yerini kemiren romanlar ve romanclar ald. Pasternak ile balad, Soljenitsin, Ribakov ve hi kukusuz Krgz kkenli ve Trkiye'de solcularn bir zamanki ilah Cengiz Aytmatov, Sovyet sisteminin fareleriydiler. imdi hem roman ve hem politikay bir yerde birletirebilir mi96

yiz? Romann devrimci eylemle, ykselile ban kurdunuz. imdi, eninde sonunda, Sovyet sisteminin zln, yeni ve sosyalist insan yaratmakta m gryorsunuz? nsana bu kadar younlukla, sizin sevdiiniz bir szc kullanyorum, yklenmenizin arkasnda bu mu var? Abdullah calan : Sovyetler'in sosyalist insan yaratamamalarndan nce, roman gereini ve romanla yaratlan, yaratlmay amalayan insan arasndaki ilikiye gerekten aklk getirmek yararl olacaktr. zellikle Krt olaynda yaadmz son derece byk altst olular, bizi roman daha iyi kavramaya gtryor. Ben eskiden yazlan romanlarn, hangi gte olduunu gerekten bilemezdim. Hatta bir roman nedir, yazm nasl ele alnr, nasl gelitirilir? Anlamn bulmakta glk ekerdim. Ama devrimci eylemin kendisi, bizi romanla kar karya getirdi. Roman ben tanm olarak ok genel bir deerlendirmeyle, bir dzenin btn ekonomik, sosyal, kltrel dayanaklaryla zle balamasyla birlikte yeni bir tanesinin ykselme ihtiyacnn ortaya kt ve onun eyleminin de arpc bir biimde kendini dayatt bir dnemin edebi eseri olarak deerlendiriyorum. Ve bu anlamda sadece partiye zg bir olay olarak deil, rnein bir slam olgusunda da romanlara benzer birok kitabn bulunabilecei kansndaym. slam'da roman ad altnda bir denemeye girimek yararl olabilir. nk roman deyince biz hep Batya bakyoruz, aklmza Batl romanclar geliyor. Ama Kendi tarihi gereimiz iinde acaba romana yakn rnek yazlar ve kitaplar kimindir, ne zaman ortaya kmtr? gibi deerlendirmeler yapmak ok nemlidir. Ulusal tipte veya blgesel tipte bir roman trne gemek istiyorsak, Bat trnden ziyade kendi Dou trlerimize, hem de eski tarihi dnemlerdeki tre giri yapmak gerekir. Bu arada masallara, destanlara bakmak gerekir. Yine menkbeler, tarihi diziler vardr. Byk lde romana benziyor, bana yle geliyor. slamn ve Osmanl'nn birok kronolojistleri, tarihileri, biraz romancdr. rnein ok iyi bildiiniz bir Evliya elebi'nin Seyahatnamesi bir roman dizisi gibidir. Ve birok Trk romancsnn, neredeyse hibir ilikisi yokmu gibi bunlar hep gzard etmesine
97

ve hep Bat yk ve roman yazarlarna yknmelerine hayret ediyorum. Bu temelde daha birok rnek verilebilir. rnein Binbir Gece Masallar, Kerem ile Asl, Leyla ile Mecnun gibi yaptlar birer roman aheserleridir. Ama imdiye kadar hi kimse bunlar bu temelde ele almamtr. slam'n birok sava menkbeleri vardr. Tipik bir roman anlatmdr... Bunlar ocukluunuzda ok mu okudunuz? Evet, size anlattm... Demek ki, biz roman kaynaklarmza inerken, bu tarihi deerleri kesinlikle gz nne getirmeliyiz. Ve yeni roman da ancak bu tarihi rneklerin eletirisiyle geliecee benziyor. Tabii, Trk aydn muazzam bir yabanclamay yaad iin, bunlar grecek yetenekten ve gvenden yoksundur. Tekrar Krt olayna geliyorum. imdi esas itibaryla, zl romanlar bir ykln grkemliliiyle, trajedisi ile -veya ad ne olursa olsun-, gerekten bir ykseliin cokusunun rgsdr. Onun temel atmas, ken ruhuyla ykselen ruhu, ken ilikileriyle ykselen tipolojileri arasndadr. Yine yklan duygularn dnyasyla, gelien duygularn dnyasdr; bunun iliki tarz, hitap durumudur. Nihayet bir btn olarak onun yaam tarzdr. Roman esas itibaryla bu alan dolduruyor. Ve iyi bir edebi koldur. Bahsettiiniz rnekler, phesiz kendi anlatmn ilgili dnemlere dayanarak sunuyor. Fransz romannn, Fransz Devrimi'nin ncesi ve sonras ile ok yakn ilikisi vardr. Hi bunlar amaya gerek yok; nk balants nettir. Bu, burjuva devrim srelerini yaayan dier btn Avrupa lkeleri iin de geerlidir. Bolevik Devrimi'nin ncesi ile sonras da Rus roman gerei ile balantldr. Turgenyev'in Babalar ve Oullar, tam sizin tanmnza uyuyor. Kaybolan bir ruhta babalar temsil ediliyor, oullar ise gelecei temsil ediyor. Btn roman (dnyann da en nl roman) bu iki psikolojinin atmas zerine kuruludur. Lenin de Babalar ve Oullar ok severdi. - Evet, okumadm... Rus romann bykl Rus devrimi ncesinin ar feodal toplumsal koullarnn zl ile, devrimin biraz kkl olmasnn yaratt depresyonlarn ortaya kard, ok ynl elikiler, ilikilerin ve gelien yeni dzenin byklne bal98

dr. imdi Trk romanna geldiimizde, ok snk bir durumdan bahsediyorsunuz. Zirvesini buluyor ve bitiyor. Yaar Kemal romancl zirvedir, ondan sonra, bitiyor. Yaar Kemal'in romanclna en iyi rnek olarak nce Memed veriliyor. O, ayrks bir olay inceliyor. Bence bir ekyay incelemek, toplum gereini analiz etmede fazla ipucu vermez. Bana gre bir yk olabilir, ciddi bir sosyal roman olamaz. Sosyal roman; esas itibaryla, bir toplumsal dokunun paralanarak zlp, yerine yeni bir toplumsal dokunun rgtleniinin ortaya kmasyla ancak kaynak bulabilir. Kayna ancak byle olursa, ona roman diyebiliriz. Aksi halde o ayrks olaylarn, fazla toplumun btnn kapsamayan olaylarn anlatm hikayedir. Bu sylediinizle ilgili, sizi belki de destekleyecek bir nokta; Yaar Kemal'in nce Memed'de hep daha geri ve feodal ilikileri vmekle eletirilmi olmasdr. Adana beylerini ok vd sylenerek eletirilmitir. Dorudur tabii. Fakat anlayabildiim kadaryla, dadaki Trkmenin topraa yerleim srecini deerlendiriyor. Ki zaten kendisinin de yerletii ky yle bir ky. Dada kalan ekya oluyor, ovaya inen bey oluyor. kisini de vmek zorunda kalyor, fakat o dnemin mevcut gelimesinin btnyle vermekten uzaktr. Bu bey yceltmesi, ekya yceltmesi, bana fazla toplumsal ierii ar basan bir olay gibi gelmiyor. Hikayet trne, eski destan trne yakn bir anlatm var. Zaten dili destansdr. Ve abartmal bir dili vardr. Eski destan trne benziyor. Bu temelde, Osmanl tarih gereinden ve daha sonraki Trkiye tarih gereinden biraz kopuk olduunu da syleyeyim. Aslnda Yaar Kemal ona girmiyor, ondan kanyor. Benim anlatmak istediim durum, biraz da budur. Krt olaynda da bu byledir. Aslnda kendisi biraz Krt orijinlidir; bir nedenle ukurova'ya g ettii halde, bunun gereine niin inmiyor? Niin korkuyor? Aslnda dier edebiyatlara da bu temelde eletiri getirmek
99

mmkndr. Onlar bir yerde kemalizmin tasfiye ettii veya kendi iinde idi ettii aydnlardr. Bunlar da, hibir zaman toplumsal geree radikal yaklam gsteremezler. Yaar Kemal'in en kkl eletirisi, bence bu olabilir. O, dallarla urayor; kkle deil. Bir doku, onu alyor. Mesela Krt ykseliini... Hi grmemi, grmyor. Daha da tesi Krt katliamn, jenosidini de hi grmek istemiyor. Ele ald kendi airetinden birinin kopmas, onun gerekten tarihi, sosyal boyutunu, siyasal boyutunu gz nne getirmeden, temel toplumsal gerekle balantsn koymadan, olduka ferdiletirerek anlatmaya alyor. Bu, son derece sakncal bir yaklamdr. Bunu ne cesaretle yaptn sormak gerekiyor. Bir roman hangi sosyal devrime gtrebilir? Bunu sormak istiyorum. Bu romancnn herhangi bir sosyal devrime hizmet etmesi mmkn deil, hatta hi yok denilebilir. Belki Orhan Kemal ksmen gtrebilir. Proleterlemeyi anlatmaya alyor. Byk bir halk sevgisini iliyor. Bir lde. zm yok, sadece gzlemdir. Onunki zmleme deil, gzlemdir. Ben onun Bereketli Toprak adl romann okudum. Aslnda etkilendim. Orada, ukurova'da Krt Zeynel'in nasl kan ter iinde alt hl aklmdadr. Olaylar gzlemlemitir. Trk yazarlar arasnda insana en iten olan Orhan Kemal'dir. Onun o ynne olduka sayg duydum, deer bitim. Fakat zmleme deil, gzlemdir. Bu ok tutarl, gereki bir gzlemdir. Yaar Kemal yle yapmyor. Szde tahlil, zmleme yapyor, ama o da ok ayrksdr. Dallarla urayor, kken ile deil! Bir de k yok. Hangi sosyal geree gtrmek istediini aklamyor. Birok gerei rtbas etmede de onun roman tehlikeli olabilir. O zaman Ahmed Arif de Yaar Kemal'in airi oluyor. Ga yet ta bii, ay n r nek! O da Diyarbakr'dan kop mu, ankaya'ya yerlemitir. Son derece tehlikeli bir kopu ve yerlemedir. Yaar Kemal de Van'dan kopmutur ukurova'ya gitmi; ordan kopmu, Ataky'e yerlemitir. Ve oradan artk kopmuyor. Ora100

lara zamk gibi yapmlardr veya yaptrlmlardr. Ahmed Arif lmeden nce, Bu benden ne istiyor? demi, benim ona bir kk eletirim vard, onun iin demi. Olunu adn Filinta koymu. Filinta'nn daha sonra ancak dkkanlarda satlan naylon filintalar kadar olabildii ortaya kt. Ve ok ac duydum. syann airinin olu, ancak naylon filintadr. Ve bu ankaya'da byle oldu. Maalesef yle. Tabii Cemal Sreya'y da atnz. Sanrm o da bir Dersim ocuudur. yi bir air deniliyor. imdi Cemal Sreya'nn airliini de biraz iyi anlamak lazm. Ben Dersimlilerde biraz airlik grdm; yabanclam bir airliktir. Aslnda bir yerde belki, Dersimlilerin bir ruhu vardr. Fakat bu ruh, kemalist katliamdan gemi, zne yabanclam, bunu onaylam; Trklemi bunu da onaylam. Belki tarihten gelen hzndr, kederdir; benzeri bir damar var. Bunlar bir iir oluyor, azndan kyor. Ama yabanclam bir iirdir. iirinin gerek tarihi balants, oluum sreci, hedefi, neye ulamak istedii belli deil. Ben yine iir oto-kritiini, iir analizini fazla yapacak durumda deilim, ama ilk bakta bunlar sylemem fazla zor deildir. iirinin yurtseverlik yan yoktur. Bakn bu ok nemlidir. iirinin vurgulamak istedii hedef fazla belli deildir. Yine iirinin ulamak istedii yer fazla belli deildir. Bu Dersim gereinin arptl ve benimsenen Trk deer yarglarnn veya Trk biimleniinin kendisiyle ok yakndan ilgilidir. Ve Cemal Sreya biraz da odur. Evet, mr ksa srd. imdi bir-iki kelimeyle de Nazm'dan szedelim. nk hemen herkesin zerine ok ey syledii, benim hibir sz sylemediim bu ozann gerekten kemalizmin eliyle olduka idilemi bir tip olduunu belirtmek zorundaym. Trklerde yle bir sistem var; sizin o Fatih Sultan Mehmet kitabnzda, o Srp prensin idiletirilmesi, saraya alnp yanama olanlar durumuna getirilmesi olayn gzlemliyoruz. nsanlar idiletirme bir Osmanl geleneidir. Mustaf Kemal'de de yle bir olay duydum: Bu bir yerde herhalde iki ierken, Nazm da, uzakta baka bir yerdeymi. Mustafa Ke101

mal arn, o da masamza gelsin demi. Nazm da Gidin ona syleyin, ben denizkz Eftelya deilim diye cevap vermi. Bu sz gsteriyor ki, bir nevi denizkz Eftelya'ya dntrlmek isteniliyor, deil mi? ok somut ve bence biraz da dntrlmtr. Eer yleyse, o zaman Nazm'n kemalizm ile balants anlalyor. Belki kap kurtulmutur, ama durumu Srp prensinin Fatih'e kar k, ezilmesi, isyan gibidir. Nazm'n da kemalizme kar k (zaten zindandadr, deil mi?), cumhuriyet zindanndaki lgn, umutsuz rpnlardr. Ve dikkat edin Kuvva-y Milliye Destan ve daha sonraki iirlerinde onun vgsn yapar. Evet, bir pazarlk olarak grnyor. Tabii, Nazm' ok iyi anlayn; hem kemalizmin elinde esirdir, hem de kemalizmin vgcsdr. Ve bu bir dramdr. Nitekim bu dramn sonucunda ka geliyor. Burada ka nemlidir. Bence Sovyetler'e gidiiyle davay kaybetmitir. Bazlar, ok byk air oldu diyor, ama ben hi ciddiye almyorum. O yllarda artk Sovyetler'in bunlar bir Sovyet propagandacs yapmak gibi geleneksel bir yaklam vard. Onun, aslnda iine girdii durum da biraz budur. Tabii, dier yanlarn gzard etmiyorum. Yani gzel arpc iirler yazmtr, ama benim iin nemli olan Trkiye toprayla ilikisidir. Trkiye toprandan kopup kopmamasdr. nk her gte bir kopu vardr. Eer bu kopua byk kar koyu olmazsa neye yarar? Mesela Bak'ye geliyor, Batum'a geliyor, Ah vatanm, ah uyum buyum diyor. Ancak hibir eylemi yok ve bir tek kii bile kendisine sahip kmyor. Ac olan budur. Neden kimse sahip kmyor? Demek ki, gerekten topraktan kopmutur. in sa de ce bir ya n ze rin de dur ma mak ge re kir: Sa de ce Nazm'n zntleri ve hasreti zerinde durmakla bir yere gidilmez. Bir de iin benim gsterdiim yan vardr. Ben de ondrt yldr buradaym. stelik beni hem Bekaa'da, hem de burada grdnz. Bir
102

avu ii kadar kk bir alandaym. Bu nedenle vatandan kopmann, insandan kopmann ne anlama geldiini ok iyi bilirim. imdi bakn, hi kimse bana vatan haini diyebiliyor mu? Dmanlarm bile diyebiliyor mu? nk hi kimse benim kadar vatanseverlemedi, vatanseverlii gelitirmedi. Ve hibir kiide benimki kadar byk bir halk ball, lke ball ortaya kmad. Ayrca vatan hainliinin yle salt toprak deitirmekle de bir ilgisi yoktur. Bakn ben, her dar kana, mltecilemitir ya kokumutur demiyorum. nk lkede kalp da vatan haini olan, kokuanlar bulunduunu biliyorum. lkede kalp da ajan olanlar biliyorum. Bu sylediklerimi Nazm Hikmet'e bir zirvedir diyenler hesaba katmaldrlar. Bunun iin vurguluyorum. te yandan kendilerini zirve sayan ya da eteinde olan yazar izerler var. Hibirisini okumuyorum. nk okumaya altm, okuyunca kafam karyor. Kafamda bir netlemeye doru, bir tutkunun gelimesine doru gtrmyor. Ben okumaya alyorum, okuyamyorum. Bana hibir haz, heyecan vermiyor. Neden vermiyor? Hepsi yenilmilii, lm dile getiriyor. Yalnz o deil. Aslnda biraz hilik, dayand zeminden habersizlik, zeminden ka, gereklerden kopu ileniyor. zellikle siyasi gereklikten sonuna kadar kayorlar. Hatta zmnen kullanyorlar. Tabii bunlar okuyamazsn. Atilla lhan'dan tutun birouna kadar yledir. Siz, ok iyi okumusunuzdur. Aydn zmlemeleriniz vardr. Aslnda ben yararlanmak isterdim, bulabildiiniz en nemli sonu neydi? Ylgnlk. Kendilerine gvenleri yok. Bu nedenle devletten kopar gibi oluyorlar ve hemen tekrar emsiyenin altna giriyorlar. Red nedir, hi bilmiyorlar. Kitaplarnda red yok, kurgu yok, hi hayal yok. Bakn sizde uzun bir kurgu var... Devlet ufkunu aamyorlar, diyorsunuz. Devlet ufku almadan nasl radikal olunabilir? Ben, hep koptum. Hep reddederek bu noktaya geldim. Ben eskiden beri otoriteden koptum. Yoksa biterdim.
103

 Evet, Trk yazar-izerinde bir bitmilik var. Tabii, aslnda Trk insannn yetenekli olduunu syleyeyim. Aslnda az aba sahibi deiller, fakat yntemi ve dayanaklar o kadar gerek d ki, sonuta rmekten kurtulamyorlar. Ve bence biraz o Trklk dediklerinin ne olduuna bakmalar lazm. Yine kemalizm, Osmanlclk dedikleri olgularn ne olduunu iyi grmeden, Anadolu topranda kaliteli insan yetimez. Ve son yllarda, hatta son yzyllarda yetimedi. Ama daha nce vard. lk ve orta alarda ok byk deerler yetiiyordu, deil mi? Milliyetilik Anadolu'yu daralttka, kemalizm bydke ve Trk insan klyor. Sultan bydke, reaya kldke soylu yazarlar kamyor. kmad! Nazm'd, Yaar'd, Ahmed Arif'ti; her eye ramen, bunlar, birer trd. Ancak iin ilgin taraf u anda Trkiye'de bunlar kadar da kmyor. 12 Eyll sonrasn kastediyorsunuz... 1970'li, 1980'li yllar diyebiliriz. Bunun yaanan gereklikle ok sk ilikisi var. Tabii o zaman neden biraz byklk olduunu da size syleyeyim. Devletle toplum bu kadar rmemiti veya devletin toplumla, toplumun devletle balants bu kadar kokumamt. imdi devlet toplumu o kadar kt kullanyor ki ve toplum devletten o kadar kt etkileniyor ki, herhangi ciddi bir insan olaynn oraya kmas mmkn olmuyor. Tekeller olay var... Tabii, tekeller bu iin merkezinde, gbeindedir. Trk insannn 1980'li yllardan, 12 Eyll'den itibaren, bir hamambcei haline getirilmesi sreci yaanyor. Hamambcei yaplyor, hamambceinin iiri ve roman yazlmyor. Bu saptama ok yaygndr. Mevcut aydn, genlik kesiminin, okumaktan, idealizmden, cokudan kesildii, koptuu hep syleniyor. Hamambcei mi, baka tr bcek mi dersiniz, bir bceksi yaant olduu ortaya kyor. Pornografi, inanlmaz boyutlardadr. Erotizm toplumun temel motifi haline getiriliyor. ster bcek, ister deil, insan yaam duruyor. Hayvan yaam balyor.
104

Bu hayvanlamaya doru bir giditir. Ve bu bir icat deildir. Adna ister pornografi, ister erotizm densin, ne denilirse denilsin, bunun altnda yatan ey, son derece ilkellemedir. imdi basn-yayn bunu krklyor. zellikle, sanki yeni bulularm gibi, emperyalizmin veya Bat'nn en son ilerici rnleriymi gibi yanstlyor. Hayr! Eer biz biraz kendimizde olmasak, en son bulu veya icada neredeyse biz de aldanacaz. Halbuki hangi icat? Basit bir ilkel reme olayn bu biime getirmek ilkellie dntr, ilkel yaama katlmadr. nsan bitiriyor. Tabii, mevcut gnlk piyasaya egemen olan budur. Eer bu konuda roman yazlrsa, bunun adna ancak rmenin, kn, daha da ccelemenin roman demek gerekiyor. Bu konuda baz deerlendirmeler gelitirilebilir. imdi sorumuz bu deildir. Krdistan'da durumun tersine olduunu tespit edenlerden oluyorsunuz. Ona biraz aklk getirmeye alyorum. Dorudur... Bir ykseli var... Peki Sevgili Apo kardeim, yle bir soru soraym; sanki konumalarnzda ipularn alyor ve roman kurgusu gibi anlatyorsunuz. Bu sefer tekrar edebiyata m giri yapmak istiyorsunuz? pularn almak istiyorsunuz, dorudur. Dikkat edilirse tam bir roman yks olabilecek gibi. ocukluktan baladk, byk politik olaylara, devleti bile sarsan bir yn gelimelere yol aldk. En son Apo'nun psikolojisi veya durumunun nasl anlalmas gerektiine kadar alp getirdik. Bu ancak bir edebiyat gzyle deerlendirilebilir. ok ikna edici bir roman kurgusu ortaya kyor. Evet, en deme romana ta kartacak bir roman olacaktr. Doru, onun iin hep deiik sorunlara deinme ihtiyac duydum. Ben bu vesileyle edebiyatlara da ar yapyorum: Krt roman veya genel Krt gereine devrimci girii yapalm, Krt devrimci edebiyat nasl olmal? sorusunu kendimize soralm veye Krt gereinin i balar, btn tarihi, ada ynleri nasl anlalmal? diye zerinde younlaalm. Rusya'da, Lenin'in beendii, ernievski'nin Nasl Yapmal
105

roman var. Ben henz okuyamadm, arkadalar okumular. Sizin yaptklarnzla onu karlatryoruz, ok dikkate deer benzerlikler var diyorlar. O roman sanrm 1860'larda yazlyor. Rus toplumunun serflikten yeni kurtulmaya balad ve byle sanyorum Rus aydn kiiliinin, demokrat kiiliinin, u vermeye balad, Rus romantizminin ortaya kt bir dneme rastlyor. Ve Siz biraz buna benziyorsunuz diyorlar. Tabii ben okumadm iin bu konuda net konuamam. Daha fazla yabanc gelmez, nk siz giderek romantik oluyorsunuz. ok gereki olmama ramen, herhalde byle olmaya balyorum. Ayrca romantik oluyor muyum, bilmem, ama ben de, son zamanlarda acaba bir romanc m oluyorum diye dnmeye baladm. Sk sk artistik kelimesini kullanyorum. nsanla ok ilgileniyorsunuz. Tabi, karma kzlar, delikanllar kyor, en deme artistin uramayaca kadar urayorum. Bazen bakyorum ki yeilam da gemiim. Bir anlamda ba aktr oluyorum. Rejisr m, aktr m? Hem rejisr hem aktr! Bakyorum da Ylmaz Gney bile benim yaklammn yannda ocuk gibi kalyor. Yaar Kemal aklma geliyor, onun romancl bana basit geliyor diyorum. Peki Apo kardeim, baka bir adan ele alrsak; Trk romannn u anda en byk adam Yaar Kemal, Trk romancsdr, -ama Krt. Trk iirinin en yksek adam, bir sre nce ld, Cemal Sreya idi, o da Krt't. Ondan sonra sinemada Ylmaz Gney vard, o da Krt't. Bunlarn hepsi de Krt! Evet, bunlara trkde brahim Tatlses'i, sinemada da Hlya Avar' da ekleyelim. Onlar da m Krt? Bu senin milletinin Trkelere ektirdii nedir! Tabii bu imdi ilgin bir olay oluyor. Bu konuda birtakm ksa aklamalar yapaym. Ziya Gkalp'i de sayalm m?
106

Tabii, Trk milleyetiliinin de ba Ziya Gkalp'tir. imdi ben, Krtlerde ciddi bir devrimci edebiyat dneminin balamas gerektii kansndaym. Hatta Krt rnesans deyimi ortalkta dolayor, bu doru bir deyim olabilir. Krt aydnlanmas gerek bir gelimedir. Krt aydnlanmas iine de siyasal, sosyal, felsefi aydnlanmann girdiini biliyorsunuz, fakat onun ok nemli bir alan da edebi alan olabilir. imdi edebiyata veya genelde sanata neden ihtiya olduunu biraz anlatmak istiyorum: Siyaset, biraz ideolojiyle, biraz siyasi bilinle gelitirilen bir faaliyettir. Sava ise ona atele, iddetle devam edilmesidir. Ama baktm ki, bu bir yerde bana yetmiyor. Tek bana bununla baarl olamyor. Adeta iskeleti kuruyorsun, eti yok veya eti var ruhu yok gibi bir durum ortaya kyor. te, tam bu noktada sanatn ihtiyac kendisini hissettiriyor. Politikann ve savan, insan dntrmeye yetmediini grdm. Bir de bu srada Krt ezgilerinin, Krt yazar ve izerlerinin boy atmaya baladn saptadm. kisini birletirdim: Bu, bizim devrimci eylemimizin ykseliiyle sk skya balantldr. Hunerkom ile balad. Yazarlar, izerler kt. Yaynlar artt. Neredeyse sel gibidir. Daha da nemlisi, geliiyor, fakat bu yetmiyor. Bence mevcutlar, ok amatr ve acemidir. Hatta bana gre, ok ucuz trden yaplyor. Kolaycla kalyor. Evet, ben kolaycla kaan edebiyat da tehlikeli bulurum. Dolaysyla Kendi eyleminin sanatsal ifadesini doru yorumlama, kendi devrimci eyleminin edebi yorumlanmasn doru yapma sorumluluu vardr dedim. Aslnda uzun bir sredir bu konuda younlayorum. zmlemeler bir yerde roman gibi gelitirilmek istenildi. Zaman zaman roman snrn zorluyor. Okumusanz, giderek biraz romana yaklatn anlarsnz. Yani siyasal deerlendirmeler olmaktan kyor. Ve hatta dikkat ederseniz, benim btn deerlendirmelerim gelip edebiyatn snrlarna dayanyor. Kendi ifadenizde de, sk sk belirttiiniz gibi gzel, ho demeniz gibi, bunlar sanata giren szlerdir. Bizleri, sanat kullanarak deerlendirmeye alyorsunuz. imdi bunlarn farkndaym; Krt insanndaki
107

gelimelerin sadece siyasi, ideolojik kelimelerle izah edilmeyeceini, devrimin edebi ve sanatsal boyutunun da kendisinin hissettirdiini, iyi gryorum. Bunu duyduuma ok sevindim. Tabii, imdi zorluklar artyor. Bir yerde Peki, idoelojik, siyasi, askeri nderlik yapalm da sanatsal, edebi nderlik ne olacak, bunu bazlar yapar m? diye dndm. O sylediimiz Trk edebiyatnn, Trk sanatnn nderliini yapan Krtler acaba duyumsarlar m, bir adm atarlar m? diye bekledim, gerekten bunlardan fazla bir adm atlamayacan grdm. Aslnda Yaar Kemal bir Van gmenidir, ukurova'ya gitmitir ve katliam artdr. Maalesef tarihi kkenlerini bile aratrmaktan ve onu siyasi bir platforma oturtup onun edebiyatn bile yapmaktan kayor. Bunun yannda yapt edebiyat, Trk edebiyat bile deildir. Kemalizmin bak asyla gelitirilen bir edebiyattr. Yoksa Yaar Kemal Trk smrgeciliinin vahiliini ve onun Ermeni katliamn grmeyecek adam deildir. Ama oralara hi uzanmyor. nk Misak- Milli dahilinde, ona ballk temelinde edebiyat yapyor. air Ahmed Arif, Cemal Sreya sanrm birisi Diyarbakr, birisi Dersim ocuu. Diyarbakr ocuu olan ankaya'ya yerleiyor, yirmi yl orada kalyor ve Amed'e bir tek adm bile atmyor. Cemal Sreya, Dersim katliam ocuudur. Dersim adna bir tek iir yazmyor. En seme iirlerini Trke yazyor. Trk gerei temelinde yazyor. Trk iirlerinin doruklarndan biridir. lmeden ok yakn bir sre nce bir yerdeydik. Bir gn yanma gelip beni pt. Ve kulama Yaln, ben de Krdm dedi. Gizlice syledi, deil mi? airce syledi, diyelim. Benim hakkmda da bir deerlendirme yapm, rendim. Beni kibine Doru Dergisi'nde yaynlanan Apo rportajndan ok etkilendim demi, sanyorum, yaasayd, Krt edebiyatna ynelebile cek ti. Bu ra da Sreya'y say gy la an ma l yz. Ta bii, Yl maz Gney'in sinemacl vardr. nkar etmek szkonusu olamaz. Fakat
108

bunlar biraz amak gerekir. Sanatlarnda Krt gereine ynelme var mdr? Ben bunu grmedim. Hep smrgecilii rtbas etme var. Kavrayamama var, kavrasalar bile, devrimci sanata, dkememe var. Yasal nedenlerle ya da yetenek eksikliiyle olsun, bunlarda, devrimci sanata dklememe var. Mcadele var ve mcadelenin scakln, sanatta, duyurmalar gerekir. Burada gszler, ben bunu sylyorum. Ama bu tabii ki byle bir sorunun olduunu ortadan kaldrmyor veya byle bir sorunun devrimci cevabnn da verilmesi gerektiini gn getike bize dayatyor. Ben ite bu ihtiyatan dolay devrimci Krt edebiyatna veya genelde Krdistan'da sanatn ilevine ilikin yaklam ne olabilir sorusuna son zamanlarda verdii cevaplar var. Sizlerin de sorduunuz sorular bu temelde sorulardr. Size Krt ilikisinin ne olduunu syleyeceim. Ben zaman zaman Krt roman yazlsa ad ne olur? diye dnyorum. Hem roman dnyorum, hem de bazen romann merkezine kendimi koyuyorum. Krdistan'daki bir byk zln ve bir byk ykseliin merkezinde olduum iin kendimi byle bir romann merkezinde dnyorum. Bu, bir ilikiler rgsdr, bu rgdeki olaylar zinciri bir byk zmlemedir, bir zl zincirinden bir byk zgrlk yry kyor; buna ne demeli diye ykleniyorum. Roman ad aryorum. Krt rgsne, zmlemeye ve zgrlk admlarna uygun ad ne olabilir? zgrln n plana alyorum ve zgrlk peinde veya zgr ilikiler diyorum. Krt zln gz nne getiriyorum, Krt dm diyorum. Bu zln artklarn hatrlyorum, Krt namussuzluu adn veriyorum. Benzer isimler dnyorum. Fakat altnda hep aradm bir gereklik var: Bir Krt kimlii de diyemeyeceim, yitirilen bir kimlik diyorum. Sen Krt diyeceksin, ama Krtlk adna ortada ne var? Krtlk adna imdiye kadar yaplan namussuzluktan, hainlikten baka ne var? Hainliin roman, namussuzluun roman, iyi roman olur mu? Yazmaya bile demez. Tabii yazlmaz, iinde umut olmal. Evet o zaman da namussuzlua, ihanete kar savamn roman nn ken di si gr kem li ola bi lir di yo rum. te, bu ra da ak l ma
109

PKK'nin edebiyatla ilikisi, PKK nderlikli ulusal kurtulu mcadelesinin Krt insannda yaratt duygusal boyutlar geldi. Zaten PKK bnyesinde duygusal boyut gelip kendisini hissettiriyor. Burada nemli bir nokta kyllk iinden kmasdr. Sert bir biimde direnileri krarak, zorlukla kyor. Her bakmdan yeniden ekillenen bir insan var, bir de eski kiilik var, eski kiilie kar korkun bir red sreci ile gelien bir kiilik var. Aileyi, eski namus anlayna red, TC'yi red kadar muazzamdr. Muazzam bir biimde ban kaldryor. Ama sadece o kadar! Sadece muazzam bir bakaldr! Yanmza, yzlerce kyl kz geliyor, hi okur yazarl yok, ancak ban bir kaldrm ki, neredeyse ge dedirecek! Peki sen bir ey biliyor musun? diye soruyoruz, yok diye cevaplyor. Sadece koskoca bir reddetmeyi yapyor! Ama ben bunu grdm ve bundan byk sevin duydum. imdi oban bile birdenbire sry datp PKK saflarna kouyor. Ve imdi, burada PKK zgrl kadn, oban, kyll ve ite onlarn ordulamas, onun yaratt binbir duygu, dnce, yeni yaam alkanlklarnn hepsi hem trajik, hem komik, hem ac, hem mutlu birok sahnenin ortaya kmasna yol ayor. Krtesini, Krtln saklayan bir byk ktle imdi gnde 24 saat Krte ark sylyor! Da da yansyor, benden daha fazla krmz, sar, yeil takyorlar, slogan, zlgt baryorlar, cenazeler oluyor, olumuzu, kzmz topraa gelin verdik, onlar Krdistan gelinidir diyorlar, byle grlmemi bir coku yayorlar. PKK bir krmz, sar, yeil modas balatt. Evet, basna da yansmtr. En nemlisi de eskiden bir tavuk iin birbirini vuran insanlar veya eskiden bir evladn bir saat bile bize vermeyecek olanlar birka evladn Krdistan'a verdim, Krdistan'a gelin verdim, Krdistan'a baladm diyor, zlgt alyor. imdi btn bunlarn yeni bir yaama doru yeni yol al olduu aktr. Tabii bunlar bizim iin yzeysel gelimelerdir. Daha fazla derinden kavranmas gereken, Krt olaynda, ilk defa roman, iiri, trks yeniden yazlacak bir aamann yaanyor olmasdr. Bu aa110

may tutmak lazm. Devrimci edebiyatnn, aydnn bu aamay btn ynleriyle deerlendirmesi gerekir. imdi, bu aamada tarihi yeniden canlandrdk, ihanet tarihi yerle bir ediliyor, zgrlk tarihi ortaya kyor. Devrimci Krt tarihi, ihanet tarihi ve zgrlk tarihinin sava olarak m kyor? Bizim yaptklarmzn ls ihanetle mcadelemizde de ortaya kyor. Karmzda ne hainlerin olduuna bakalm. imizde ve dmzdaki bu ahadetlerin byklne bakalm. Fakat bir de bu direniin byklne bakalm. Ve onlarn aprak ilikileri, ancak bir romanla, bir iirle, bir trk ile dile getirilebilir; ancak bir filmle, bir sinema olayyla izah edilebilir. Bu konuda benim yalnz siyasi deerlendirme yapmam, rgt kurmam, ordu kurmam yetmiyor. Burada edebiyat veya sanat kesinlikle devreye girmeli. Ama bizim sanatkar adama bakyorsun, sanatkar mdr, hain midir belli deil. Objektif olarak byk oranda kendi insannn, kendi gereinin haini roln oynuyor. Hain olann bir ksm da kolayc! Sizi taklit edince, edebiyat yaptn sanyor. Benim edebiyatlmn onda biri kadar dahi edebiyat olmad halde kendini ba edebiyat ilan ediyorlar. Byle edebiyatlk yaplmaz. Dediim gibi ernievski'nin Nasl Yapmal kitabna bir baksnlar ki, iliklerine kadar devrimci demokratl, yurtseverlii duysunlar. Bir Dostoyevski'yi tam tansnlar, onu Krdistan'la karlatrsnlar! Ben aslnda Krdistan'daki Su ve Cezay yazdm. Tabii siyasi anlamda yazdm. yi bir edebiyat olsayd, onu edebiyata dkebilirdi. Krdistan'daki su lar, ce za lar bir ka ro ma na ko nu ola bi lir. Krdistan'daki ihanetler ve bir de ok nemli direniler var. Bizim saflarmzdaki yzlerce yurtsever ve yolda teslim olmamak iin son bombay kendinde patlatt! Bu sene 50'yi akn devrimci kz teslim olmamak iin son kurunu kendinde patlatt! Bunlarn her birisi bir roman konusudur! Birka kzmz Newroz'da kendini yakt! imdi tm bunlar mutlaka romana yansyacaktr. Yine onbin kiilik ordu kuatmasnda aylarca be kiilik bir birimin direnii vardr. Dalarda yzlerce arkada dondu. Kimyasal silahlarla yaklanlar oldu. Kyler boaltld.
111

Siz buraya zgr Gndem gazetesi adna geliyorsunuz, soru soruyorsunuz. imdi asl ben soruyorum: Peki, sizler diyorum, bay Gndemciler, bu kadar siyasi olay, bu kadar edebiyat malzemesini gazetenize ne kadar yansttnz? Bu soruyu sorarken gerekten fke duyuyorum. Ve ben demokratm diyen, ben aydnm diyen Trklere soruyorum: Vietnam' yazdnz. Salvador'u, Nikaragua'y yazdnz. Dnyadaki iki kar toprak zerindeki tm kahramanlklar yazdnz. Peki bin yldr size dayanak olan bu Krdistan' neden yazmazsnz? Biraz adn koyarak, biraz eklini izerek bir-iki doru yaz neden karmazsnz? Sizin aydnlnz, demokratlnz nerededir? Nasl air, nasl romancsnz? Bu mcadelede iirsel ya da romana gelen hibir yan grmyor musunuz? Ben diyorum ki, Krt gereini sanata dkerken, yalnz Krt yazmamal. Trk de yazmal. Eer Trkn Krdn kaderi birse, neden yazmyorlar? Trk siyasetiler bugn utanmadan, bin yldr kardee yaadk diyorlar. Eer kardee yaadysa, dier karde a mdr, dili nasldr, rahat m, huzuru var m, kltr, yaam ne alemde ve benzeri sorular sormazlar m? Kardese, mal, mlk verme ama; hal, hatr sor. Sanat, hal hatr sormak deil midir? te, ortadaki ikiyzllk budur. Ve Trk aydn ok byk bir sulu durumundadr. Susuyor. Trk siyasetilerinin Krt'ten sz ettii kadar bile Trk aydn, sanats, edebiyats, Krt gereinden sz edemiyor. Sanat, politakacdan daha gerici bir tutum iindedir. u anda yle. u anda da yle tabii. Bata o niversite profesrleri korkun bir gericilii yayorlar. Sanatdan da, politikacdan da daha gericidirler. stelik de bunlar bilimin temsilcileri diye geiniyor, bu nasl oluyor? Sayn profesrler bu durumu nasl kabul ediyorlar? Bilime bu kadar ihanet olur mu? Nasl yreinize oturtuyorsunuz? Yani ben bilime bal bir insan olarak, A, A ise ben A derim. imdi Ay siz nasl yok sayarsnz? Ama bunlar yok sayyor! imdi bu bilim adamlarna ne ad vereceksiniz? Kilise papazlar bile kendi dogmalarna o kadar inanmamlard. Krt ilikileri dediimiz ilikiler sistematii artk kavranmaya
112

balanmaldr. Mesela, siz nceki sorularda sevgi olayn bana anlattrmak istediniz. Sevgiye giden yol bence iyi bir romana konu olabilir. Ben hl PKK saflarnda doru bir sevgi anlayna ulamak iin sava veriyorum. Gece gndz bunun iindeyim ve kendimi pek anlatamyorum. Anlatamyorsam da bu, zorluklar pahasna oluyor. Bu konuda gnlk olarak kendi yaadm olaylar vardr. Sevgiye giden yolu nasl belirlemeli diye, bunu teorisini, pratiini ne kadar yapyorsam, ikinci gn bakyorum ki aleyhimde sonulandrmak istiyorlar. PKK ve Apo gereklii, Krtte kiilik deiimine yol ayor. Evet. Gerekten, PKK ve Apo denilen adam olmasayd, gnde onlarca cinayet ilenirdi. Krt, ya cinayet ilerdi ya da kendisini yitirirdi. Bir deiiklik balad. sterseniz bunu Ylmaz Gney rneiyle anlataym: Ylmaz' iine girdii dzen ilikileri bitirdi. Bunu Fato Gney'i ktlemek iin sylemiyorum. Bundan sonraki yaam iin mutluluk diliyorum. Ancak sabah sohbetimizde, Ylmaz'n lmeden nce, karsyla ve oluyla bir otomobil kazas geirdiini, Paris'te bunun intihar giriimi olarak deerlendirildiini aktardnz. Olabilir. armam. O olmasa bile, kanser de bir tr intihardr. Ylmaz, kars iin, bir hakim vurdu. Zindana dt, kat. Paris'e gitti, ama hibir zaman amazlarndan kaamad. Kanser ite bu durumlarn hastaldr. Herhalde zindan sonucu geliti ve bildiimiz gibi ok trajik bir biimde bitti. Byle bir durumdan Krt erkei intihar m eder? Bana gre Krt erkeinin ilgin bir durumuyla kar karyayz. Ylmaz artistti. Ylmaz birok kadnla yatt, kalkt. En son bir fabrikatr kzyla evelendi. Sonu, bu kadn onu mutlaka zorlamtr. Fakat meseleyi zemedi. Yani Ylmaz yiit olabilir, devrimcilie de olduka yakn olabilir, fakat kendini zmlemi olmaktan ok uzaktr. Kendini zmleyemedi, Krtlk olayn zmleyemedi, sanatn zmlemesini yapamad. Bylece Ylmaz dzenden ok hazr bir kadn ald, o kadnn uruna kendi hayatn feda etti, dayanamad gitti. Aslnda kurban oldu. Bunu byle mi deerlendiriyorsunuz?
113

 Tabii. Ylmaz roman yazmt, birok film evirmiti, ama bana gre onun zerine bir ackl film evrilmelidir. Yani Ylmaz'n filmi biraz Ylmaz' zmlemelidir. Ylmaz zmlenmesinin z udur: Ylmaz, zmszlk karsnda Krt erkei rneidir. Ya ldrr, ya intihar eder! Peki Apo kardeim, iin bu yann dnmemitim. Bir tipoloji mi kyor? Yaar Kemal de yetenekli, geni imkanl, dil bilen Yahudi kkenli bir hanmla evlidir... Yahudiler, genellikle, yetenekli insanlar, evlilik yoluyla kontrol altna alrlar. Yaar Kemal'in uluslararas ilikiler anda karsnn rol hep vurgulanyor. imdi her Krdn mutlaka byle bir yardmcs vardr. Her Krt buna biraz yatkndr. Ben kendi deneyimimi anlattm, kendi arkadama hakszlk etmemek iin de meseleyi ok ihtayatl deerlendirdim. Krt iin kadnn anlam vardr, zaten devrimci edebiyatn, sanatn en nemli grevlerinden birisi de devrimci, Krt kadn, aile ilikisini aa karmas gerektiidir. Ve kendi devrimci eylemimde unu ok aklkla grdm: Eer ben aile ve kadn zmlenmesi yapmasaydm, Apo'nun u andaki savam baars kesinlikle ortaya kmazd. Veya bin defa tasfiye olmutum. Bu ok nemli bir nokta. Kesin hatrlyorum, uyaryorum. Bir Krt aile zmlemesi, tarihi, siyasi, sosyal, kltrel, cinsi boyutlaryla, iyi yapmaldr. Benim bir cinsiyet zmlemem vardr, ben burada fazla ama gereini duymuyorum. Dediim gibi bir edebiyat kitabnda szkonusu olabilir. Cinsel zm yapmak bile bal bana byk bir olaydr. Ve cinsel sorunlar zmlenmesi yaplmadan da Krt erkeini, Krt kadnn tanmak zordur. Krt ailesini doru tanmlamak zordur. Krdistan'daki cinayetleri, Krdistan'daki uakl, ihaneti ajanl, anlamak zordur. Dolaysyla Krdistan'daki ibirlikilii, smrgecilii anlamak zordur. imdi iire dnebilir miyiz? imdi, benim btn almalarm devrimci mcadelede sanatn, edebiyatn roln tamamlamak, ona doru bir yaklam ve katk
114

sunmak iindir. Balarken sylediim gibi bu faaliyet tarzyla ilgilenenler bu konuyu nce doru tanmlasnlar, konuya girii doru yapsnlar. Hayli nemli bir konu olduundan kesinlikle basite almyorum. Fakat yle yaplmasn da kabul etmek istemiyorum. Benim de, devrimin de bu tip ucuz edebiyatlara ihtiyac yoktur ve zarar veriyorlar. Edebiyat ok ciddi bir uratr. Ve zerine durulursa size syleyeyim ki, hem Trk, hem de Krt edebiyats ve sanats iin en byk katklar bu sahada ortaya kabilir. Hemen hemen tm sanat etkinliklerinin rolnn olabileceine inanyorum. Roman, iir, mzik, sinema, resim, hepsi roln oynayabilir. Bir defa, kukum yok ama yine soraym, Krt edebiyat, Krt iiri dediimiz zaman Krtler tarafndan yazlacak ve Krte yazlacak sanat anlatlyor, deil mi? phesiz Trke de yazlabilir. Btn dillere de evrilir. ok ciddi bir eserin btn dnya dillerine everildiini biliyoruz. Fakat dorudur, Krt dilinin gelimesi gl bir Krt edebiyatnn veya Krt romann yazlmasna baldr. Byk bir Krt roman Krt diline byk gelime imkan verecektir. Zaten dilin gelimesi de, edebiyatn gelimesine baldr. Ve bu da artk devrimci edebiyatn ifade tarzyla olabilir. Dolaysyla Krt dilini gelitirmek isteyenler devrimci edebiyata giri yapmak durumundadrlar. O sahiplerini bekliyor. Biz kaynan ortaya kardk, yntemini, temel kategorilerini gerekletirdik. Malzeme hazr, diyorsunuz. Evet malzeme hazr, bu ite kendini biraz usta grenler ltfen, doru ve sanatya yarar bir biimde yaklasnlar, diyorum. Verdiiniz baz isimler var; onlar hakknda sanrm baz ksa deerlendirmeler istersiniz. Tabii. Ayrca syleyeyim ki, ben PKK olayn ve edebiyat ilikisini yle fazla ortaya koymu deilim. Yine Krdistan'daki ulusal kurtuluun devrimci durumuyla edebiyat arasndaki ilikiyi fazla ortaya koymadm. Ama nasl yaklalmas gerektiini belli bir rnekleme yoluyla anlatmaya altm. imdi piyasadaki sanatlara gelince, Yaar Kemal hakknda ksaca deindik. Yaar Kemal, eer yaratcln Krt iliki115

lerinin edebiyata, romana kanalize edilmesinde kullansayd bence uluslararas alandaki rol ok daha artard. Lakin buna girimedi. ukurova'y yazd! Yalnz, Krd ok kt ortaya koydu. Ortaya koyduu Krdn ne kadar ulusal gereklikten uzaklatrldn, bunun Trk smrgeciliiyle, Krt gericiliiyle ilikisinin ne olduunu ortaya koymad. Orada ortaya koyduu Krt tipi ok soyuttur. Baz romanlarnda var, ama ok clzdr ve kesinlikle Krt elikisini ortaya koymamtr. Bu ok byk bir gnahtr! Grrseniz veya tartrsanz bu byk gnah ilememeliydi dediimi aktarrsnz ve bu gnah iledii iin ac duyuyorum. Bu szleriniz yaynland zaman, Yaar Kemal'in karln yazmasn kendisinden isterim. Bakn Krt insan ok elikilidir. Krt insannn ulusal imhas, tarihten koparl, dilsizletirilmesi, byk duyumsuzlua mahkum edilmesi durumu ve buna benzer bir yn acs vardr. Bunu ok ynl olarak ortaya koymadan Krd nasl azna alabilirsin? Sen nasl Krt Yaar Kemalim diyebilirsin? Bir eletirim var; ben Trke roman yazlmasn da kt grmyorum. Ama ok ciddi bir eksiklii de yaadn ve bunun da onu hi onurlandrmadn, gl klmadn sylemekle yetiniyorum. lle Krte yazsn demiyorum. Ama edebi gcn bir Krt ilikisini aa kartmakta kullanabilirdi. Ona byle bir eletirim var. imdi Ylmaz' da biraz anlatmaya altm. Ylmaz kendini biraz daha Krt boyutuna yaklatrd. Fakat yeilam kltrszln veya gericiliini fazla krmad. Ama mcadele de etti, devrimci edebiyatla da urat... Ama Ylmaz da Krt kimliine politik kimliiyle yaklat. Fakat buna sinemasnda yaklamad. Evet, sinemasnda yaklamad. Son zamanlarda pratik olarak yaklamak istedi. O da yetmedi, eksik kald; ksaca onun sonu trajik oldu. Ama sizin Ylmaz'n kendisi film olmal, hayat filme alnmal saptamanz, ilk defa iittiim bir saptamadr. Evet, Ylmaz'n zmlenmesini ileride daha kapsaml bir bi116

imde yapmay dnyorum. Frsatm olsa Ylmaz'n zmlemesini yapabilirim. zellikle aile kadn, siyasal ve sinemasal durumunu bir Krt elikisi temelinde yorumlayabiliyorum. Fakat direniiydi, kolay teslim olmad. Mert insand. Evet mertti. Ksaca dier sanatlara gre ileri bir aamadr. Bir de kahraman bir yan vard. Kahramancayd, yiiteydi, direniiydi, fakat tam sonuca gtremedi. Cemal Sreya airliini anlattm, son dnemlerde uyand, fakat, mr yetmedi... Ama btn bu uyanmalar da, 1984 sonrasndaki ykselile ilgili oluyor. Gerekten de btn dnyaya baktmzda iyi romanlar ancak ykselen bir toplumda var. Evet, ksaca brahim Tatlses olayna deinmek istiyorum: Bizim PKK ilan edildii yl ses dalnda dllendirildi. Ve giderek hreti trmandrld. zal'n da onu birok geceye davet ettiini, onun birok gecesine bizzat gittiini, ankaya'ya bile ardn ve yine onu Trki Cumhuriyetleri'ne, Avrupa'ya yolladklarn, ona bizim gecelere alternatif geceler yaptrdklarn biliyorsunuz. Bana gre brahim, 12 Eyll'de en ok kullanlmak istenilen bir ahst. Onun durumun biraz zel savala deerlendirmek gerekir. Piyasaya srlen arabesk mzikle, zellikle genlii, halk uyuturmada en ok kullanlmak istenilen bir tiptir. Sanrm buna siyasi bask da eklenebilir. Fakat kendisini de, zayflklarn da en st dzeyde kullanmay bildiler. Ve bunu kendisi de kulland. Bu durumuyla baz olumsuzlar olduka ok konuturdu. Biz zaman zaman Krt sorununa, Krt mziine doru yaklamas iin uyardk. Biraz ilgi duymaya balyor. Fakat sanrm politik bask nedeniyle fazla alm gsteremiyor veya ilgisini srdremiyor. Halen problemli durumda olanlardan birisi de odur. zellikle Krt mziine kar konumu ok onursuzdur. Yine Krt tipini Ylmaz'dan ok daha geri temsil ediyor. Tabii, Ylmaz ne kadar eletirilirse eletirilsin ad stnde kraldr, kahramandr. Burjuvazi aslnda onu sahte bir biimde Ylmaz'a da dayatmak istedi. Yani Ylmaz'n nn, hretini onunla glgelemek istedi.
117

Sistem bunu ok ak destekledi, kendisi de buna alet oldu. Biz uyardk, hata sert uyardk, fakat tam sonuca gidemedik. Hlya Avar vardr. Aslnda o da Krt'tr. Yeni hret olan m? Evet, eitli ak skandallaryla o da poplerletiriliyor. En son Ben de Krdm dedi. Ne de olsa Krtlk moda olmu. Onun Krtlkle bir alakas yok, Krt olmak moda. Fakat ilgi eken bir tip olarak kullanlmak isteniyor. Ben bu yeilamn biraz zel sava tarafndan kullanld kansndaym. Bu her zaman yledir. Toplumu uyuturmada ve toplumda olumlu tipler yerine, olumsuz tipleri egemen klmada Yeilam'n konumu zerinde cidden durmak gerekir. Baknz bu konuda bir eletirimi yapaym; rnein zgr Gndem'de sanat sayfas vardr. Ne yapyorlar? Her gn u film, u film var diyerek reklam yapyorlar. Yeter mi? Devrimci gazeteciliin bununla yetinmesi mmkn deildir. Bizim basnmz, genelde Amerikan sinemasnn, zelde yeilam sinemasnn, halklar asndan ne ifade ettiini bilmeli ve yazmaldr. Bu sinemann bir tarihi var. Yaratmak istedii bir tip, bir iliki tarz var. Ve bunlar Anadolu halkn eritmitir ve yutmutur. Krt kzn, Krt erkeini, Trk kzn, erkeini ve ailesini, velhasl btn sosyal yaanty altst etmitir. O filmlerin her birisi, ok nemli bir toplumsal tahribat olaydr. leri de olabilir. Ylmaz btn ynleriyle bir eletiriye tabi tutulabilirdi. Ve bu eletiri, doru sinema, doru sanat yneliini ortaya karrd. Yalnz sinema deil, bir sr roman, iir var; hepsinin eletirisini sayfalarnzda yapabilirdiniz. Bylece bunun yerine alternatif sanat ortaya kard. Hi kimse Devrimci alternatif sanata, edebiyata ihtiya yoktur iddiasnda bulunamaz. Hayr, iddetle vardr. Fakat sayfa boa kullanlyor. Sizin birok deerlendimeleriniz var, bunu da yanstmak gerekiyor; eksik kalyor. Bu konuda birok sinema yazar, edebiyat yazar var. Onlar bu konuda kendilerine den rolleri yerine getirmek durumundalar. Ama yapmyorlar. imdi bir noktaya daha deineyim: Trk sanatnda ve edebiyatnda Krtlerin n planda olduu grlyor. Fakat Trk sanatnda
118

nde gelen bu Krtler, devirme durumundadrlar. Osmanl'daki yenieriler durumundadrlar. Bunlar Krtl deil, Trkl gelitirmeye hizmet ediyorlar. Trke ikinci dilleri olduu iin daha iyi kullanyorlar. Hayr, sorun bu deildir. Bu kadar basit deildir. Ben size unu syleyeyim: En iyi Trkler Krtlerden kar. Bu bir kuraldr. Bir de bunu tamamlayan kural vardr: Bunun, Krtln katledilmesiyle yakndan balants vardr. Aata bir kol ok fazla geliirken, dierini gnesiz, soluksuz brakarak katlediyor. Apo kardeim, imdi Krtlk kendisini yeniden kefediyor. Bu arada ok paradoksal durumlar da ortaya kabiliyor. zellikle Krtler iinde, Trk olarak bilinen nemli kiilerin Krt olduklar anlalnca, birden ok yceltme balyor. Abdullah Cevdet bunlardan birisidir. ttihat ve Terakki kurucusudur, Krttr ve bir ara Krtlkle ilgilenmitir. Ancak her trl kla da girdii biliniyor. Trk de olmutur, ngilizci de. imdi yapm olduunuz zmlemelerle birlikte u yasaya ulayor muyuz? Bir baka toplum iinde, kendi kknden koparak ykselen bir Krdn hibir zaman mkemmel olamayacan bir yasa gcnde syleyebiliyor muyuz? Trklk nemli oranda derlemedir. Hzl Trklerin tarihini aratrn, baka milliyettendirler. Hepsi baka alanlardan gelmilerdir. Bunun birok rneini verebilirim. En hzl Trk milliyetileri, Balkanlardan kopup gelen gmenlerin iinden kmlardr. Mustafa Kemal'inden tutalm Kenan Evren'ine kadar... Ayrca teoride de yledir. Akora Yusuf, Agayef Ahmet... Anlalyor, yani politikada da yledirler. Sorun, bunlarn Anadolu halkna fazla yararlar olmad noktasndadr. Bunlar u noktalardr, tutulmak isteniyorlar. Ekstrem oluyorlar, ekstremler de her zaman halklarn kkenine zarar verir. Bu Krtte de, Trkte de vardr. Trkten kopan Krte alanr, Krtten kopan Trke alanr. Trk zenti duyar, bakasna yama olur. Yani bir hastalk, bunalm nedenidir. Bunlar devrimci eletiriyle iyi ortaya karmak gerekiyor. Ben baz ipular verdim.

119

ki militan: Ap Osman ve Musa

(Byk Gzler)

lkenin zerinizdeki byk gzler. Abdullah calan

120

Byk ehidimiz Ap Osman iin zlmeyelim. Yerini doldurmu bulunuyoruz. Doldurmam olsaydk zlrdk. Kendimizi ok glendirmiiz. Her gn haber alyoruz, iler doru yryor. Onu birka defa ziyaret etmitim. Bizi tand. Biz Ap Osman tandk, neyi temsil ettiini de. Yzlerce ehidimiz, lkeye gitmeden nce, onun yanna gittiler. Ruhi ynden birbirini tamamladlar, moral g aldlar. Gittii her yerde sylerdi, -ok ey sylyordu. Siz biraz uzaklam olabilirsiniz, ama o byk bir yurtseverdi. Dier yandan Krdistanda 50 yl akn bir sre yurtsever kalm, kirlenmemi, sonuna kadar bamszlk ve zgrle bal ve hi taviz vermemitir. Krdistanda byle temiz kalm kii kolay bulunmaz, biliyorsunuz. Hepimize vasiyeti vard. Sizlere vasiyetini sonuna kadar syledi, bu vasiyet tutulmaldr. Arkadalar anlatyor, lm kabul etmediini, gzleri lm reddettiini sylyorlard. Evet onun ryas Krdistand. Son grmemde zlemleri tazeydi. sterse kendisini Krdistana gtrebileceimizi syledim. Krdistan grm, anlatyordu. 1925 ylndan bahsediyordu: Bir mfreze hazrlamtk gitmek iin demiti.
121

Byk bir dnce. Suru'a kadar gittim, ama arkamda kimse kalmad diye tamamlamt. Biliyorum: Trklerin zulm, Kemal dnemidir. Cesaret edip adm atmak bile byk bir olaydr. eyh Sait ayaklanmasn da iki gnde yerle bir ettiler, hibir ey brakmadlar. Kemalin rejimine kar kmaya tekrar cesaret etmek nemli bir noktadr. Uzun bir sre direniyor. Tabii ilerini Gney'de devam ettirmek, bir frsatn yakalamak istiyor. Yurtseverlik adna ne kadar youn bir tutuklama olduunu ve ne kadar kiinin dm olduunu gryor. Ama btn bunlar, bu salam deerlere sahip insan etkilemiyor. Burada u sylenebilir: Krdistanda, halkmzn iinde, byle salam ruhlu birinin almas yrmyor. Genellikle de cumhuriyetten sonra olmak zere, 1925ten sonra her bakaldrta vurdular. ldrdn ldrd, kendine balayabildiini balad, korkan da kat. Krtlk her geen gn bir l dt. Krtlk her geen gn geri kald. Bu unutulmamal. Bundan sonra Krtlerin lm hz kazand. Trkiye Cumhuriyeti'nden nce Krtler byle dmemiti. Dilleri, rf ve adetleri glyd. Trklerden daha glyd. Bu dneme kadar zerinde etki fazla yoktu, bundan sonra oldu. Byle bir direni bu dnemden sonradr. Mel Abdullah' da grdnz. O da 50-60 yl Atatrk'n zulmne kar durmu, sakaln kesmemi. 97 yanda olmasna ramen yanmza geldiinde 18 yanda bir delikanl gibiydi. Gerilla nizamyla hareket ediyordu. ki sene mrm kalm, keke Krdistan grseydim diyordu. Ben, belki 1995 ylnda veya 2000 yllarna doru Krdistan kurtulur diyordum. Kendisi hayr diyordu, 1995 ylnda kurtulacaktr. Eer insann inanc tamsa kurtulmu saylr. Ruhlar gl, moralleri yksekti. Sonuna kadar lkeyi yayordu. Gzleri, nefesi lkedeydi; snmemiti, akt. Bunlar lkenin zerinizdeki byk gzleridir. 50-60 yl nasl bu lkeye vermiler, ruhlarn satmam ve kendilerini baml hale getirmemiler? Biri yal bir molla, dieri 90 yalarnda bir yurtsever. Her ikisi de bizi grd ve yolda oldular. Onlarla dostluumuz, yoldalk ilikilerimiz bykt, glyd. Bu byk insanlarmzla konumalarmz oldu, zerinde durun! Byk e122

hitlerin ans zerinde durmak nasl olur? Onlarn syledikleri zerinde durmakla... Syledikleri kulamzda bir iir gibi kalmamal, ezberlenmemeli. ehitlerin ans zerinde nasl duruyorduk? PKK tarihinde bir ehidimiz vard. Dman onu vurmakla, bizi daha ok korkutup vazgeirmek istiyordu. Gerekten de dnyamz ykld sandk. Birka gn ehidimizin yolunda yryelim dedik. Ne bir silahmz, ne de lm gze alacak bir arkadamz vard. Arkadamzn ans zerinde nasl yol alacaksn, almalar yok. Biz dmana yklenmek, intikam almak istedik. Sonra da partiyi ilan edecektik, kanlar boa gitmemeliydi. Yoldamz Haki'nin ahadetinin daha yl dolmadan, ansna partiyi ilan ettik ve 6 ay sonra da intikammz aldk. Sonra Hilvan ve Siverek kavgamz meydana geldi. O kavga Krdistanda yeni bir adm oldu. Gnmze kadar u an gn be gn Krdistanda olup bitenleri takip ediyorsunuz. Diyebilirim ki, btn bunlar bir ehidin ansna gerekletirdik. Dman arkadamz ehit etmi olmasayd, belki de PKK olumazd ve ben kendimi PKKnin ilerine bu denli vermezdim. Bir ehidin ansna, parti kurmaya sz vermitik. ntikamn alacaktk. Silah iin henz hazr deildik. mkanlarmz birletirip birka silah almaya karar verdik ve baladk. Partiyi bu ekilde oluturmaya baladk. Hem dman zerimize geldi, hem de biz onun zerine gittik. u an lkemizin aa yukar yzde 90 hakimiyetimiz altndadr. Bunlar niin anlatyorum? Anlara drst yaklam gsterilirse, lm olmaz. Bir lkenin oluumuna neden tekil eder. Byk ehidin lmyle ilgili ne yaplabilir diye dnyorum: te; bir yalyd, 70ini, 90n doldurmutu denmemeli. Ben byle ehitlerin 18 yandakilerle ayn olduunu sylyorum. Niin? nk yaamlar bir ama uruna gemi, amatan uzaklamamlar. Amac ok temiz tutmular. Krt ulusal sorunuyla her gelen oynam, her gelen satm; kendilerini lider grm, kendi inanszlklaryla yurtseverlie zarar vermiler. lkeye ve halka zarar vermiler. Bunlar neyin liderleridir? Lider byleyse millet nasl olur? Ba neyse ayak da odur. Ayak baa gre hareket eder. Bunlar byle dknleti, halk dt ama yine de baz insanlarmz direndi. Onlar direndike dman ldrd.
123

Direndiler, ruhlarn satmadlar. u yana, bu yana attlar kendilerini, dalara sndlar. Bazlar da balarnda yllarca mahkum kald, -yalnz kald. Bu mntkalara gelip senelerce yalnz kaldlar. Onurlarn ve ruhlarn brakmadlar. Bir kesimi tenezzl edip devletlere baland. Onlarn her dediini kabul etti. Krtlk lmden ok bunlarn eliyle dt. Bu byk ehit bunlar kabul etmedi. Bir-iki kiiyle elbette doru olan kazanmaz. Ama salam kalmak da ok byk bir olaydr. Byle byk ve drst bir insann oluu, ans zerinde durulur, dostluu iyi anlalrsa, akll davranan birisi ok byk eyler yapabilir. Yoldalarmz uzun sre deil, bir iki yl bizimle yryebildiler. Ballmz yoldaayd, devam ettik. Burada da yle, benim buraya geliim 15. ylna girdi. Peki gerek yurtseverlik nasl olutu? Niin burada birok byk yurtseverlik olumu? Tarihe biraz baklsa anlalr. Osmanllara kar, TC'ye kar geldiler. Kimisi oraya, kimisi uraya ve bir blm de buraya kadar geldi. Siz kendiniz de buralara geldiniz. Gemiinize bakn, Trk barbarl birok halk krd. Ermeni ve Rum brakmadlar, birok insan yok ettiler. zerimize de yle geldiler, ben de buraya geldim. Bir-iki ay daha kalrsam her eyin elimizden gideceini dndm ve buraya geldim. Yeni bir siyasetin, yeni bir dncenin olduunu biliyordum ve elimizden gidecei tehlikesini gryordum, onun iin buraya geldim. Ap Osman gibi yalnz geldim. Ne bir tandk, ne de dost, hi kimsem yoktu. Kimse benim kim olduumu bilmiyordu. Bakalar da gelmiti. Geriye bir adm atmak bir ulusun lm olaca iin cesaret edemedik. Alelacele snrdan geri girmek de lmmz olurdu. kisini de kabul etmedik. Ne lkeden ok uzaklaacak, ne de tekrar yle lme koacaktk. Burada kalacaktk. Bu sahada dost kim, dman kim, zerinde durduk. Hangi temel zerinde gven ve inan oluturulmal, hangi metotla almalar yaplmalyd? Bu dnem eski Krt partilerini yakndan grdk. Hibir dost yok, birbirimizi abuk tandk. Bu ehidimizi de ziyaret ettik. Kaldrmak istedikleri ykn gerekten ar olduunu gr dk. 1925ler de ne den n der lik ya pa ma dk la r n an lat t.
124

1945ten sonra niin nderlik yaplamadn, 1960ta bunu gerekletiremediklerinin nedenini anlatt. ok sebep var. lkede kalmak da mmkn deildi. Bir Krte kelime tutuklanmaya, ldrlmeye sebep tekil ediyordu. Biz, 1970lerde biz Krdz gibi birka kelimeyi lm gze alarak syledik. Dman ne yaparsa yapsn dedik. O zaman en byk i ben Krdm demekti. Ben kendim 1970te biz Krdz dedim. Bu iki kelimeden baka ne bilincimiz, ne de cesaretimiz vard. Ama bu kelimeler insana ne hatrlatyor, insann bana ne getiriyor, insandan ne istiyor? Ne olmu Krde, Krdistan neresi, nasl smrgeletirilmi, nasl paralanm ve en nemlisi de nasl kurtarlabilir? Neyle kurtaracaksn? Etrafnda kimse yok. Kime yanasan, senden kayor. Kendini yaktn, ocuklarmz yakma diyorlard. imiz yllarca byleydi. Sonuna kadar varm diyen bir arkada yok. Yllarca kendini yaktn bari bize yaklama diyorlard. Kayorlard. Krt ulusunun davas bu denli dmt. Tabii siz burada biraz yurtseverdiniz, Krtlnz inkar etmiyordunuz, ama kuzeyde byle deildi. O gnleri hatrladmda ve bu gnlerle karlatrdmda, bu gnler cennettir. O gnler karanlk gnlerdi. lke gitmi, isim gitmi, halkn ad yok. stne stlk kendi kendini de inkar ediyor. Kimse yoktu. Ben Krdm dediimde utanyor, kuyruklu olanlara Krt denir deniliyordu. Hi kimse ben Krdm demiyordu. Birisinin halkn tanmamas artcdr. Halknn zerinde hakaret varsa ve bunu gz nne getirmiyorsa bir kimse, onda hibir hayr yoktur. O insann erefi yoktur. Biraz namus ve eref zerinde younlayorum ve bunun byle olduunu gryorum. Bir halk adna yapacaklarn eref ve namustur. Bunun dnda hibir deerimiz olamaz. zerinde drst bir Krt ismi varsa iyi, gerisi hep yalandr. Kendimize bir isim yaktrmsak arkamzn olup olmadna bakarz, yoksa utanrz. Dmana ka gn dayanabiliriz? Etrafnda gnll bir dostun kalr m, kalmaz m? Kim sana isteyerek ekmek verecek? Yalnz bana aa, kendi bana bir dasn. Bundan dolay bana deli, ahmak, okul okumu diyorlard. Okumu da ne olmu? O gnlerde biraz yurtseverliimiz, Krtl125

mz vard, glydk, duyuyorduk. Yine de kk grmyorum. Bu ehidin meselesinden dolay bahsediyorum. Kalsaydm, iki ay daha geseydi giderdi, hibir ey kalmazd. Birka kelime sylemi, yurtseverlik ynnde iki adm atm, o da giderdi, sonuta hibir ey kalmazd. 12 Eyllde, dmann planna gre Krt kalmamalyd. Yeryznde Krtlk kalmazd. Buralarda heder olan deerlerimiz gibi, bu ehidimiz de giderdi, unutulurdu. Bir tek dost olmadn sylemitim. Filistinlilerin yanna gittik. Bir yl kaldk, peki nasl hareket edecektik? Arkadalarmz bile bize glyordu, lkeye dnten, lkeye gitmekten sz ediyorsun diyorlard. Sana inanyoruz ama bu mmkn deil, lme bile varz ama lkeye dn ld. Brak arkadalar, hi kimse 1980'den sonra dne inanmyordu. lmne bal arkadalar vard, ama inan kalmamt, stne de gidemiyorsun. Dorusu da, her gelen Krt burada kalm, dnmemiti. Ap Osman da buradan uzaklamad. lkeye dn iin abalad, gzleri sonuna kadar da dnmekteydi, ama dn olmad. Byk dnlmeli, insann lkesinde bulunmasyla, gnl bann kopmamas arasnda fark yoktur. Dnemeyenler ruh ve bilin ynyle zerinde durmaldr. Son nefese kadar bunu becerebilmek az deil. Dierleri ise gitmekten baka hibir ey istememiler. Bu durum bizim de bamza geldi, ilk yl ne yapacam diyordum. Gl bir k, kendini ayakta tutma, arkadalara cesaret verme, baz arkadalara yol ama. lme hazr arkadalar var, ama mmkn deil diyorlar. 1980 ve 82den sonra baz arkadalar gnderdik. Bunlar byk admlard. Her giden dyordu. Baz hainler onlar daha yoldayken ehit etmilerdi. Biliyorsunuz dmanla birlikte Krtl dryorlar. Yekt de gndermeyi istedi, gittiler, yolda ldrldler. Bizimkiler de gitti, ldrld. Dman nceden yollar kesmi. Botan, Behdinan, Mardin, Adyaman yrelerinde yollar kesmi. 1982de gnderiyorduk. Dman yakalyor, paralyordu. Baz arkadalar Ap Osmann gelmi olduu Adyaman yresine yolladk, dman yakalayp nehre att. Adnan arkada vard, 1982in bu aynda gnderdik. 10 arkadamz Hzil aynda hainlerin eliyle gitti. Yine de lkeye dn dncemizden
126

vazgemedik. stne stne gittik. 10 yldan fazladr bir eyi ispatladk: Dman vuruyor, bir daha dnlmesin diye. lke dna knca insan zayf dyor. Byk dava olmazsa insan basit bir hale dyor, klyor. Dmemek, klmemek iin byk davay dnmek, byk ruha sahip olmak gerekiyor. Kendini ldrmemen, ayakta kalman iin byk dnce ve siyaset gerekiyor. Adm atmann gereini burada grdk. Kendimizde ok are oluturduk te Ap Osman bylesi bir dnemde ziyaret ettik. Onda yurtseverliin kalm olduunu grdk. Bize cesaret verdi. 1985ten sonra bu alanda buna benzer dostlarm oldu. Gn be gn dostlar oalyordu. 1985te ancak 3-4 dostumuz vard. 15 Austos Atlmndan sonra halk bize kulak vermeye balad. Ve her geen yl yurtseverlik geliti, herkes bize yaknlat, PKKye yaklat. nceleri kimse lkeye gitmiyordu, 1988, 1989dan sonra halk ok geldi. Ap Osman, Etrafmza 7 kii toplamtk, eyh Sait devrimini desteklemeye gitmek istiyorduk ama olmad diyordu. Bizim de yle oldu. lm zerine lm, hamle zerine hamle ve zulm altndaydk, buna ramen atlmlarmz durdurmadk. Alem deimi, Ortadou deimiti. Bu kaderin deiebileceini grdk ve biraz deitirdik, kt talihi biraz krdk. Giden gelmiyor, den kalkmyor. Krtlerin tarihinde bu ne anlama geliyor? 15 Austos Atlm bu gibi eyleri slah etti. Neydi bu? Ne kadar dmsen, dardaysan, yalnz kalmsan da, eer doru bir siyaset ve yurtsever bir ruha sahipsen, kendini koyvermemisen, byk iler becerebilirsin. Krt ruhunun bu yanyla ayaa kalktn syleyebiliriz. Bin yldr dm olan, nefesi kesilen o ruh, yalnz bir-iki kiide kalmtr. Ne iin? lmemiim direnie varm demek iin. Ap Osmann bu admla olduunu iyi biliyoruz. ok bilinli bir insand. 15 Austos Atlmnn zerinde ok youn duruyordu. Haberleri gnlk olarak takip ediyordu. lkede olup bitenleri gnlk olarak biliyordu. Kimse ona sylemiyor, o zaten biliyordu. Atlan admn ne olduunu, tarihi anlamn ve yerini biliyordu. Son grmemizde yle bir durum oldu: Ben haberleri dinleyebileceine ihtimal vermiyordum. BBCyi dinlemiti. Bize anlatt.
127

Hastayd, ayakta duramyor, dikilemiyor, ama haberleri dinliyor ve bizim gibi takip ediyordu. lkede olup bitenlerden haberdard. lm kabul etmiyorum diyen Krt ruhu vard kendisinde. Tabii nceleri de yzlerce ehit onun yanna gitmi, cesaret alm, cesaret vermiler. Sonuta, 15 Austos sonras burada yurtseverlik glendi. ocuklarn 15 Austos ruhu zerine verdiler. Yalnz yardmc deil, yzlerce ehit verdiler. Partiyi maddi ynden de gerekten desteklediler. Evleriyle, maddi destekleriyle birok kalc deerin olumasna neden oldular. Burada varolan nedir? Burada varolan byk yurtseverlik ruhunun kaldr. Belki siz kendiliinden yurtsever olduunuzu sanyorsunuz, ama yle deil. Eer burada yle gl bir yurtseverlik kalmsa, yol gsterici byk bir ruh olmasndandr. Niin dier yerlerde gl yurtseverlik yoktur? Kk kurumu. Burada kk kurumam. Yalnzd ama kurumamt. Neticede onlarn etrafnda kalanlar vard, sonra biz yetitik. 1984 atlmndan sonra tm ruhlar birleti. Bu ruhlar materyal oldu, silah oldu, yolda oldu, halk ordusu oldu ve imdi lm kalmam denilebilir. Byle yurtsever bir ahsiyetin yaklamna gereken deer verilmiyordu. Bunun gibi bir yaam bir halkn uyanna bedeldir. Bir halkn yaamnda dp dmedii, lp lmedii nemlidir. Bakyorum bu gnlere, biz artk lm tehlikesini geride brakmz. Mesele Krtln amacna ulamak da deildir. Tek bana, her baktmzda dmann bizi daralttn gryoruz. Her yola bavurarak bizi lkemizden uzaklatrmaya alyor, biz de yetieceiz diyoruz. Bunu dnyoruz imdi. Mesele Krdn varl, Krt ve Krdistann zgrlk ve bamszldr. Bu yalnz PKK ehitlerinin deil, tm ehitlerin ansnadr. Bu dostumuz ve 50-60 yl bykln korumu. Btn Krdistan ehitleri iin doru olan nedir? Doru olana gre yrmek lazm. Dier eyler hep yalandr. Ap Osman da bunlar biliyordu. Niin dierlerine deer vermedi? Burada deerli olann kymetini bilmeli, alay etmemeli. Ap Osmann ans zerine sadk olduklarn syleyenlerden istediim, onun bir yaam, dncesi, ruhu vard, bunlar bir eyin
128

zerineydi, bir eye balyd. Grdnz gzleri akt, zerindeydi. Dostsak, arkadasak unutmamalyz. ld gitti diyen Krtlmzde bir eksiklik var. Ben lm kabul etmiyorum. Fiziki olarak ortada olmasam da, eer sende bir para ruh varsa bana ldn diyemezsin. Uluslarn, halklarn yaamnda lm ayr bir eydir. Eer dkn, tenezzl eden, milletin ban een bir liderin varsa, o zaman lmn olduunu syleyebilirsin. Dmana tenezzl edip birok kimsenin boynunu bkyor ve ucuz kurtuluyorsa, o zaman lm olur. Krtln, liderliin marifeti seni dmanla yaknlatrmaksa, sana vermeden alyor demektir. imdi biz bilmiyoruz, mecburdu, baka yol yoktu, ne yapsayd diyoruz. Bu doru bir dnce deil. Ap Osmann bu konuda da bir tavrn duydum. Bu tr eyleri kabul etmiyordu. nsan bu ruhu tandnda ve tadnda yalnz kaldm, ben de vazgeeyim, bamszlk ve zgrlk ruhundan uzaklaaym tr tavr taknmaz, bunun zerinde durmaz. Krtlkte kar duru yledir. Her gn ortalama 5-10 ehidimiz oluyor, buna lm denilebilir mi? Gnden gne lke kendi kendini diriltiyor. Bamszlk ve zgrlk iin nce ylda bir posta, gnmzde gnde on posta ykseliyor. Kiisel yaamdr, yalnz benim yaam dememeli. Krtlkte byle eyler nceleri glyd. nce herkes kendinin ve ailesinin yaamn dnyordu. Varsa yaam benim ve ailem iin, yoksa hi kimseye yok mant egemendi. Ulus, halk, lke yoktu. Ap Osman lkeyleydi. Belki ailesi geni deildi, belki kimsesi de yoktu ama dncesiyle bykt. Byk dnce halk, lkeyi dnmektir. Sonuna kadar birlikte olunacak, -yurtseverlik budur. Bu nasl olur? te, byle sonuna kadar bamszlk ve zgrlkle olur. Hi kimseye, hi bir devlete, hibir dmana tenezzl etmedi. Byle oluur byk bir millet. Bunu niin sylyorum? nk Krtlerde byle insanlar ok azdr. Krtler byk dnceden hemen kayor, yce ruhtan abuk uzaklayorlar. Bundan dolay da hibir ey brakmamlar. nsan niin kendini byle byk bir ruhtan uzaklatrabilir, diye
129

ok zlyorum. Niin yalnz brakmal? Ama zayftlar, gleri bu kadard, dkndler. Bu ynde dmler ve biz farketmemiiz. lm budur. Bu Krt halknn yaamdr demiyoruz, bu kiisel yaamdr. Krt ulusu kendini nasl kaybetti? Bu bak asyla kendini kaybetti. Nasl ruhsuz brakt? Bu klelikle alta dt. Benim de bama geldi, hem de yllarca. Dman, ahsi bir yaam istiyorsan her ey senin olsun; yok Krtlk yaam, bamszlk ve zgrlk istiyorsan lrsn diyordu. Yllarca hangi yaam benim diye dndm. Bir ulus iin kendimizi az da olsa namuslu brakmaya altmz sylemitim. Her ne olursa olsun dmann sana ngrd yaam kabul etme dedim. Para vard, rahatlk vard, kabul etmedim. Kendimi unutmutum. Arkadalarmz hepsi okul okuyup maa sahibi oldular, beni daralttlar, yalnz kaldm ama tenezzl etmedim. Devlete borluyum, hl da borcum var, 196066dan bugne kadar. Haksz bir devlettir. Yalnz kaldm halde cesaret ettim, tpk Ap Osman gibi. Direndim, direndim, imdi de devlet imana gelecek, baka da hibir aresi yoktur. Yalnzdk bu konuda, dierleri kendilerini akll sanyor, bizi de l sayyorlard. Etrafmda bulunan arkadalar, bugn yarn dersin diyorlard. Benden sonra kendileri birka kii kalabildi. imdi lm benim iin var ya da yok, hibir anlam ifade etmiyor diyorum. l olan kimdir? Beni, benim gibilerini l sayanlar kimlerdi? imdi nerededirler? l olmadmz ortaya kt. Ben ve Ap Osmann l olmad, l olann dierleri olduu aa kt. Kendilerini byk dnceden, bamszlk ve zgrlk ruhundan uzak tutanlar ldr. Tenezzl edenler, kendini drenler, kk karlar iin dmanla dost olanlar ldrler. Bundan dolay Ap Osmann byk bir yaamn temsilcisidir. Belki siz beni imdi tam anlamyor, beni yalnz sayyorsunuz, benimki yledir. Ap Osman' sonuna kadar yolda sayyorum, ehit kabul ediyorum. Kavgayla, gleryzle mutlu gitti, bunun iin zlmyorum. Siz kendinizi nasl gelitirecek, bize ne kadar byk bir ruh vereceksiniz, zerimizdeki yk kaldrabilecek misiniz? Byk ehide zlmeyin, kendinize zln. Siz de biraz byk olabilecek misiniz,
130

olamayacak msnz? Acaba siz de erefli bir sona varacak msnz, varmayacak msnz? Ap Osmana biraz saygnz varsa burada, biraz byk kalnmal. O 50-60 yl yalnz bana nasl son nefesine kadar byk kald? Ona deer vermek insann kendi deerini de bytmek iindir. Krdz, ehitlerin anlarna, Ap Osmann ansna bal olduunu syleyenler, onun 50-60 yl nasl tek bana ayakta kalabildiine baksnlar. Niin dinlemiyor, niin onu duymuyorsunuz? Byle tek olanlar her eydir. Kendini bir ey sananlar hibir eydirler. Niin? Hibir eyi temsil etmiyorlar. Yaamlarnda hibir deer yoktur. Hepimizin ba saolsun. ApMusa: Bir Krt aydnlanmas var. zellikle mensuplar tarafndan ne kadar az kavransa da, bir deiik aydnlanma tr var. Buna rnesans deniliyor. Ben buna u akl da getirebilirim: imdi Krt rnesansnn baz zellikleri olmak zorundadr. Bir Fransz aydnlanmasnn temellerinin daha ncesden, onaltnc yzyllardan baladn bilirsiniz. Daha nce baz felsefi akmlar kar. Daha sona baz edebi akmlar, yine dier baz dnce ekolleri geliir. Bilimsel icat lar ba lar, dev rim ci ya zn gi de rek hz la nr ve Fran sz Devrimi'yle patlak verir. Aa yukar, en azndan bir 200 yllk tarihten szedebiliriz. Bir Rus Devrimi 1825'lerde balar, 1850'lerde edebiyat dnemi, akm balar. 1870'lerde byk narodnik hareketi geliir. 1890'larda marksist hareket geliir. 1900'lerde byk devrimci altst olular balar. O da en az 100-150 yl bulur. Krt cephesi byle deildir. Krt aydnlanmasnn beklemeye tahamml yoktur. Krt cephesinde her alm baarlacaksa, bitirilecekse, ok daha ksa bir srede olmak zorundadr. nk uygulanan bask, Krd dilinden tutunuz, ekonomik yaamna kadar her yanndan kontrol ve egemenlik altnda tutarak inim inim inletmektedir. Bu noktaya saygdeer bilim admmz smail Hoca de deiniyor. Krtlerin smrgecilikten de te bir yaam olduuna iaret
131

ediyor. Katliamc, jenosid tr bir ynetimdir. Bu ynetimde Krt nefes alamaz durumdadr. Bu nedenle Krt aydnlanmas, bizim aydnlanmamz, ksa srmek durumundadr. Ksa srecek... Bir de yalnzca yeni kuaklar deil, eskileri de aydnlatacak, denebilir mi? Musa Anter rneini kastediyorum.. Evet. Musa Anter bu trn bilinen, en heyecanl rneidir. Musa Anter, uzun yllar iir, roman, tiyatro yazd. Hep yasakland, bir trl gnyzne karlamad. En son bizimle bir aydnlanma bularak, hayalindekilerin nasl bir kitleyle, ncyle hayata geirildiini grd ve bir delikanl gibi canland. Bir ocuk gibi, mutlu mutlu lmn stne gitti. ntikam mutlaka alnacaktr. smail Beiki'den okudum. Bir deerlendirmesi var. PKK ncesinde de Krt mcadelesinin olduunu sylyor. Gelime var. Fakat PKK'ye kadar ancak sfra kadar gelimi. Sfrn altnda eksilerden sfra getirilen bir mcadeledir diyor. Demek, gerei anlam. Kendini tanmlayarak, ben sfra kadar getirdim demek istiyor. Gerektir ve benim sylediimin kantlanmas oluyor. imdi ortaya kan durum udur; baz uluslarn birka yzylda ve birok akmla, eilimle ve ardsra byle dnem dnem gelitirdikleri yeteneklerin hepsini biz iie, birdenbire ve patlamal bir biimde gerekletirmek zorundaydk. Bunun nedeni mevcut basklar ve yzyllarn olumsuz tarih birikiminin bizi buna mecbur etmi olmasdr. Benim kiiliim bir yerde bunun somut ifadesidir. te, Musa Anter de, en eski yurtseverlerden biri. 1950'lerden itibaren edebi yan ar basan bir aba iine giriyor. Tabii ki, daha sonraki sert ynelimler karsnda susturuluyor, yerine oturtuluyor. Salam politik bir izgiye, almaya ynelmiyor, ama Krtlk bilincini koruyor. oklarnn iine dt ihaneti tam iine oturtamyor, frsat bulduka canlanyor. Ben 1970'lerde kendisini grmtm. Drt-be arkadatk, DDKO'dan kyorduk. Dev-Gen'in eylemleri vard. ocuklar diyordu, bunlar birbirlerine girdiler, biz kendimizi bu frtnadan
132

iyi koruyalm. yle bir deerlendirmesi vard. Canlanmak istiyordu, fakat DDKO ve daha sonraki Krt hareketleri fazla bir gelime ansna sahip deillerdi. Yine bilinen yerine oturtulma (ki arada bir MT, onu sorguya ekiyordu ve 'yerine otur' deniliyordu). O da arnaar benimsemese de, gerekler karsnda biraz geri ekiliyor, yerine oturuyordu. Ama kalbinde, hep Krtlk vard. Frsat bulduka da her trl adm atabiliyordu. PKK'nin byk direni hamlesini grd ve ona soysuzca yaklamad. Onu adeta 77 yanda bir delikanl durumuna getirdi, canland. Hatta bana bir mektubu vard; yeeni zerine. Olum, sen karmda bir er bile olamazsn, ben halkmn hizmetinde bir generalim diyordu. Evet, byle bir deerlendirmesi vard. Tabii biraz radikal yaklam istiyorlar. O da bunu gsteremeyince, zerine biraz byle gidilince, byle bir deerlendirmesi vard. Tabii biz, sayg lleri dikkate alnarak yaklalmal dedik. Daha sonra, iyi bir dost oldu. Gereki yazlar yaynlad. Yeni lke'nin Welat'n, zgr Gndem'in en retken muhabiri, yazar oldu. HEP Kongresi'ne de katlmt. Basna yansyan, bizim ana ile birlikte bir gsterisi de olmutu. Byle yrekli veya an deeri yksek olan tutumlar ald. Gerillaya yksek deer biiyordu. Kesinlikle soysuzca yaklamad. Din zerine gereki deerlendirmeler yapyordu ve cesur tavrlar gelitiriyordu. Kemalizm zerine, politikaclar zerine olduka cesur tavrlar gelitiriyordu. Ve ksaca; mrnn sonuna doru, tam bir militan sylemine ulat. Hibir endie tamadan, devrimci tarzda yaklat. Ve sanyorum son Diyarbakr'a gelii de militanca tarzn bir devamdr. lsem de lkemde, korkusuzca... dercesine bir gelitir. Ve sanyorum en layk bir sonutur. Madem krk yl akn bir sre lke iin yazp iziyorsun, bunun dmanlar olacaktr ve onlara kar direnmeyi de her zaman gz nne getireceksin. Byle yazacaksn, gerekirse byle lmne direneceksin. Hizbulkontra m vurmu, polis mi vurmu pek o kadar nemli deildir, ayn devletin erevesindedir. Diyarbakr'da devlet yar
133

hizbullahtr, yar-polis, askerdir. Yani yar-gizlidir, yar-aktr; iiedirler. O adan devlet dnda grmemek gerekir. Bugn Hzbullah denilen olay da btnyle saldran devlettir. Kald ki, Hzbullah'n kendisi de olsa o, bir Krdistan dmandr. O, yzyllardan beri din adna lkeyi bu hale getirenlerin en son abasdr. Krdistan' azna alan, Krdistan' dile getiren, kurtuluuna kendini bu kadar adayanlarn zerine gelii, onun karanlk bir kuvvet olduunu gsterir. En az kemalizm kadar onun da Krdistan ve Krt gereine ynelik -ve ucu asrlarn derinliklerine kadar ulaan, ykmlar vardr. Ve imdi ele ele vermilerdir. Son tahlilde, yani emperyalizmin de, smrgeciliin de, yerel gericiliin de bir birliktelikle saldr olarak deerlendirilebilir. Bu konuda yanlmamak gerekir. Ve en sradan yurtsever de olsan, dmann iyi tan, ona gre yaa. Dmann gz nne getirmeyenler tutarlk yurtseverlik gelitiremezler veya gafil avlanrlar. Biz, bu deerli yazarmz iin gafil avland diyemeyiz. Tam tersine hak ettii, layk olduu yurtseverliin tam gereklerine uygun ehidi diyoruz. ahadeti hak edendir. Musa amcann deiik tarzda olsa da, partiye ball kesindir. Demek ki, her cephedeki sava ehitlerimize vereceimiz en iyi karlk ortama ok gereki yaklamak, ortama tam devrimci tarzda cevap vermek ve mutlaka hem anlarn yksek bir devrimci gelimeyle yerine getirmek, hem de varsa bir zayflklar, herhangi bir nedenle erken kayplar, onun nne yeterli bir devrimcilikle k vermek ve bylece baary kesinletirmek mmkndr. Bu temelde zgr Gndem adna ehit olan alanlarnn da ansna daha bal olacamza ve gereklerini gl bir biimde yerine getireceimize sz veririz.

Gzellik yapclar

Krt aydnlanmasna, rnesansna veya diriliine ilikin olarak, Osman Sebr, Musa Anter gibi kiilikler de hi phesiz anlmaya deer. Anlamn iyi bilince karmamz gereken ve ahslarnda Krtl az ok tamaya alan nemli birikimlerdir. Hi phesiz benzer rneklerde vardr. Biz bunlar cumhuriyetin veya kemalizmin, kemalist belann Krtler asndan ortaya k ile birlikte direnme dneminin deerleri olarak da grebiliriz. Bu dnem, neden Trklk iin bir aydnlanma dnemi oldu da, Krtler iin bir karanlk dnem haline getirildi? Bu dnemi bir de bu ynyle ortaya koymak mmkn. Gerekten Trk ulusalcl ne kadar egemen snf tarznda da olsa, ok oven, eli kanl tarzda da olsa, ok ynl bir aydnlanmay yaadn rahatlkla syleyebiliriz. Ve bir anlamda Trk aydnlanmas, Krtler iin karanln gelimesi, betonlama hareketi dediimiz mezara gmlmesi ve nefes alamaz duruma getirilmesidir. Bunun birok izah yaplmtr. zellikle aydn olduunu iddia edenlerin ok iyi kavramas gerekiyor ki, PKK gerei dnda kalan kesimlerde, onun etki sahas dnda kalanlarda byk bir arpklk ve gerein dnda hareket etme durumu yaanyor.
135

134

p he siz PKK, ta ri hi ken di siy le ba lat m yor. Ama bu gn PKK'siz bir Krt ulusuluundan ve Krt rnesansndan bahsetmek de gereki deildir. Tarihimizde teorik olarak Krtlkten bahsetmek mmkn. Yine birey dzeyinde direnmi kiiler de var. Ama bir hareket haline ve ulusal seviyeye gelme, dar, feodal airetilikten kurtulma szkonusu olduunda, mumla arasan bulamazsn. Gereki olmak gerekiyor. Eer Krt rnesansnn deeri bilinmek isteniyorsa, gemiin ok istenip de yaplamayan veya baarlamayan nedir, sorusuna cevap vermek gerekiyor. Trk ulusalcl iinde ne hale getirildiimizi bile anlayamyoruz. Katliamn kurbanlar bugn hakim ulus iinde en iyi kullanm aralardr. Krt ulusal deerleri, en ok Trk ulusal deerlerine dntrlp hizmet ettirilmitir. Ve bu, hi phesiz bir Trk ulusal anlaydr. unu sylemeliyiz ki, Trk ulusuluunda dier aznlklardan devirmelerin pay ne kadar bykse, Krtlerin de devirmelerinin pay nemlidir. Nerede ise hepsine bedeldir. zellikle cumhuriyet dneminde Krt ulusal deerleri adna ne varsa, katliam temeli esas alnarak talanc ve sinsice bir deer krlmasyla kar karya braklmtr. Bu sanatsal ve dnsel anlamda gl bir krlmadr. Sanatn zellikle edebi alannn sekin isimleri Krt kkenlidir. Bu konuda aslnda kapsaml bir deerlendirmeye ihtiya var. rnein, birok edebiyatnn Krt kkenli olmas tesadfi deildir. leri gelen bir Trk edebiyats olmak iin biraz da Krt kkenli olmak gerekiyor. Bu, ksmen TC'nin oluum mantyla da balantldr. Oluum mantnda bir Trke iyi bir edebiyat olma ans verilmitir. Ona verilen; resmi tarihi ok ovence tekrarlama misyonudur. Resmi tarihi, resmi kltr bu kadar tekrarlayan, iyi sanat olamaz ve hibir dnemin etkili sesi olamaz. Ermenilerden, Rumlardan, Krtlerden derlenir. Bunun nedenleri u: Bunlar ezilen halklardr. Ezilen halklarn bireylerinin duygu ve dncelerinde kkl altst olular, zdraplar, ac ve ayrlklar vardr. Bu da sanatn kaynadr. Ve nitekim sanatn evrim gstermesi, gelimesi de bu kiiliklerle olur. Trklerde ise sanat adna varlan ey cumhuriyeti ezberlemektir. stelik bunu her trl oven deer yarglaryla herkese ez136

berletmektir. Bunun iin de sanat konumaz. Halbuki sanat, biraz devlete muhalif olmay, eletirel olmay gerektirir. Burada tmyle rgtsel olmak gerekiyor. Tmyle alamak, asimilasyon ile srekli kendine benzetirmek: Cumhuriyet yazarlarnn ve ideologlarnn ilevi budur. Biraz muhalif ve eletirel olmak da aznlk kkenlilere kalyor. Ezilen ulusa ait kltr kiilikleri, ciddi bir siyasi mcadeleye g yetiremedikleri iin, siyasi sahay terkediyorlar. Siyasi eletiri, rgtlenme ve eylemlilik, yerini edebi eletiri, edebi eylemlilik ve edebi rgtlenmeye brakyor. Gerekten de Krt muhalifliinde, Krt eletirisinde byle bir yansma var. Asln bir yerde inkar ederek veya aznlk kkenlerini Trk edebiyat biimine dntrerek koruma adna bir tepki biimi geliiyor. nemli bir Krt aydn kua m desek? Aslnda ne kadar aydn olduu da tarmal. nk Trk aydn olarak bunlar dnlyor. Kkeni belki Ermeni, Rum, Krt, Arap veya erkez'dir. Kk bir ksm Trktr aslnda. Devlet sanrm biraz da buna izin veriyor. Yani, kendi gerekliinizi inkar temelinde edebiyat yapabilirsiniz, izin var, yeter ki siyaset yapmayn diyor, onlar da bylece bu alan kullanm oluyorlar. Biz, byle bir aydnlanmaya, bu ynl eletiri getirebiliriz. Trk aydnna gelince, bugn onun temel grevlerini yerine getirmedii grlyor. Bu son derece olumsuz bir niteliktir. Trk ulusuluuna kltrel adan katklar var. Ancak Krt, Rum, Ermeni gerekliine katklar snrldr. Belki birka tipleme dzeyinde ad la r ge er, o ka dar. r ne in, Ke mal Tahir'den tu ta lm Ya ar Kemal'e kadar. Ruhi Su'dan tutalm Ylmaz Gney'e kadar birok rnek bu ereve dahilinde deerlendirmeye tabi tutulabilir. Fakat byk katliam ve ardndan asimilasyon dneminde Krtlk neyi ifade ediyor? Bir direnme varsa, bir aydnlanma varsa, bu ne anlama gelir? Biraz da bu sorular zerine dnmek gerekiyor. Cumhuriyet gerekten belki de tarihin tand en barbar, ve hatta Hitler'i bile geride brakabilecek bir jenosid hareketidir. Ermeniler, Rumlar bu hareketten paylarn almt. Krtler ise daha sancl bir jenoside tabi tutulmaktadr. Herhangi bir aydnlanmay yaamalar urada kalsn, bir jenosidi
137

yayorlar. Yani herhangi bir bask ve smrden teye ulusal katliam rejimi de diyebilirsiniz buna. Evet, katliam rejimi diyebilirsiniz buna. Katliam yalnz fiziksel anamda yrmyor. Bilinci yok etme ve bylece ceset haline getirip brakma veya kullanlacak ucuz malzeme durumuna getirme durumu szkonusu. Byle bir tahribatla kar karyayz. Dolaysyla bu sreteki Krt gereini aratrmak isteyenler, dikkatle deerlendirmek zorundadrlar. Gerein doru bilinci olmadan, aslnda herhangi bir ayaklanmadan bahsetmek mmkn deildir. Ve olan da sahtekarlk ve arpklk olur. Zaten olan da biraz budur. nce gerein adn doru koymak gerekir. Krt ulusuluuna ilikin ucuz bir slyem var, yle isyan ettik, yle kahramanca direndik deniyor. Eeer bu byle ise geriye bir eylerin kalmas gerekiyordu. Kalanlar ok snrl ve baaa gidie hizmet ediyor. Direnme mevcut aslnda. Fakat ok yetersiz, ok korumasz olduu iin, ok ezici vurulmalara gtryor. Ezici vurulmalar ise ok kt bir uakla, teslimiyete ve zmsenmeye gtryor. Dersim'de ve dier isyanlarda yaanan bu. Zayf bir direnme, kar taraf glendirir ve onun en kt malzemesi haline getirir. syanlarmzn byle bir zellii var. Kendilerini savunacak gl bir kitap bile brakmamlar. zellikle aydnlarmzn bunun zerinde iyi dnmeleri gerekiyor. Osman Sebr, Musa Anter ve Cigerxwn gibi kiilikler, aslnda bu srete biraz silahrce, ortaa ovalyelerine benzer bir tarzda bir kiilik direnmesi, bir ayakta kalma rnekleridir. Ama onlarn bu sreci ne kadar dillendirii de tartlmaldr. Ben de bu kiilikleri az ok tandm. Osman Sebr, 1925'lerden itibaren isyandan etkilenip kemalizme kar kar. Hatta buralarda bizim gibi byle bir mfreze ile gidip, isyana yardmc olmak ister, -btn isyan sresince. Fakat peime bin kiiyi taktm gittim Suru'a, orada bir baktm ki, arkamda bir kii bile kalmam diyor. Cigerxwn Gerc'ten, Musa Anter Nusaybin'den gelmiler; ancak kalemleriyle, airlikleriyle ayakta kalabilmiler. Aslnda siyasiydiler. Hatta elyemciydiler. Ama rgt kurmaya, direnii glendirmeye -kmsemek iin sylemiyorum- byk yiitliklerine
138

ramen gleri yetmiyor. Ve en son bir Krt edebiyat alan kalyor, aydnlanma alan kalyor, Cigerxwn iire ykleniyor. Bu anlamda bir Krt soluu olmaya alyor, yine Musa Anter de yle. O da edebiyata yneliyor, bir soluk olmak istiyor bu amansz karanlk dnemlerde. Osman Sebr daha da tutarl, yurtseverlik kalemi, airi, dilcisi, kltrcs olmaya zen gsteriyor. Biraz kendilerini etraflarna da hissettiriyorlar. Bunlar kesinlikle ibirliki Krt tiplerinden farkldr. Hele hele KDP geleneinden ok farkldrlar. PKK n ce si d nem de bir KDP'lileme var. Drt par a da da KDP'ler oluturulmaya allyor. Fakat tamamen Krtln aleyhine alan bir konuma gelme szkonusu. Yurtsever rgt biiminde kendisini gstermek ister. Ama ok ksa bir sre sonra yurtseverlerin kapan olur bu rgtlenmeler. Ve nitekim bu kiilikler hzla bu rgtlenmelerden kopuyorlar. Osman Sebr ok erken kopuyor: Barzani beni tutsayd ldrrd diyor. Cigerxwn yine erken kopuyor. Musa Anter'in KDP'lilii fazla yok. Ortaya ne kyor? Kendileri direnmek istemitir, ancak baaramam, zorlanmlar. KDP bu dnemin en etkili rgt, ondan da ayrlma gerei duyuyorlar. nk ibirliki, devletin gdmnde ve bylece ok dar, ok az olanakl zorluklarla dolu bir ortamn Krt sesi olmaya alyorlar. Evet, Krt sesi! Neyi kurtard bunlar, diye bir soru sorulabilir. Krt dili ve kltrnn lmediini hissettirmek istemiler. Ve herhlade en nemlisi de cumhuriyetin byk saldrsna kar teslim olmamay, bir yurtsever olarak ayakta kalmay baarmlardr. Ama btn bunlar, ok gl bir siyasi aksiyona da gtrmyor. Bir siyasi eylemlilie ve rgtlenmeye gtrmyor. Kendilerinin ok yalnz kalmalarna yol ayor. Bunlardaki yalnzl iyi deerlendirmek gerekiyor aslnda. Btn bir ulusa hizmet etmek istemelerine ramen, yalnzlk iinde kalmalar dikkatle deerlendirilmelidir. Bu durum ulusal dzeyin gerekliliini gsteriyor. Bunlar aslnda gl edebiyatlar olarak yapmalar gerekenleri yapmyorlar. nk ulusal temel ve devrimci direni temeli zayf olursa, gl bir edebiyat da domaz. yle istiyorlar. O da arpk
139

ve yetersiz kalyor. Bylece talihsiz mi desek, acil bir kuak m desek, o dnemin sesi olarak kalyorlar. Krt aydnlanmasn ksmen byle bir soluklanma anlamnda yaamak isteyebilirler. Ancak yle bir talihsizlikleri var. Gl bir ulusal-demokratik hareket olmad iin ve dnemleri muazzam bir katliam, asimilasyon, karanlk dnemi olduu iin; byk yklenme ve direnmelerine ramen, ok snrl bir etkiye yol amaktan kurtulamyorlar. Belki koullar elverseydi byk edebiyatlar olabilirlerdi. Byk direniiler de olabilirlerdi. Hatta askeri, siyasi nderler olarak da bazlar bu kuan iinden kabilirdi. Nitekim byle birok aday da var. te, hsan Nuri, Ar danda fazla geliim gsteremedi. ran'a savruldu. Bir Alier, btn yurtseverliine ramen, katledilmekten kurtulamad. Bir Nuri Dersimi vard; ah-vahlarna ramen yalnz bana ok uzaklarda lmekten kurtulamad. Sanrm hl bu kuaktan birok insan var. Bu dnemi sadece umut edip, pratikte gelimeyi salayamamann acsndan kurtulamazlar. imdi bunlarn bilincindeyiz. Biz bu tip rnekleri, zellikle bu sahada emek sahiplerini gremeyecek kadar inkarc deiliz, ama fazla abartma gibi bir gerek dla dmemeye de zen gsteriyoruz. Biz deerlendirmelerimizi daha ok KDP'lilere ynelik gelitirdik. nk ulusal-demokratik gelimenin nn kapatan, daha ok bu tip anlay, tutuma sahip olan snf zemini ve onun ibirliki yoluydu. Szmona ulusalclk yapyorlar, ama ulusalclkla alakas olmayan, ulusal kurtulularda eine pek rastlanmayan, sahte ibirliki Krtlk tarz sergiliyorlar. Gerek Krt yurtseverliini smrgeci glerin istihbarat gleriyle birleerek bomaya alan bir Krtlk tarz kyor ortaya. Bunun birok lekeli tipi ortal doldurmutur. Krtlk, uzun sre bunlarn elinde kalmtr. Bu ok tehlikeli bir Krtlk biimidir. O saydmz rnekler, bunlara kar durmulardr, bu nemli. syan etmi, ilikilerini kesmi ve farkn koymulardr. Ama devletin gizli kurulularn arkalarna aldklar iin, bu KDP tr ibirlikilik hayli etkili olmutur. Bize kar da en tehlikeli ve en zarar verici tutumlar bu kkenli gler sergilemi140

lerdir. Fakat bir Krt aydnlanmasndan, bir Krt rnesansndan ve diriliinden sz edilecekse, onu biraz PKK'nin arpt koullarda bulmak en dorusudur. Dier sol gruplarda ise, siyaset yaptklarn, parti olduklarn iddia edenler var. Saygm var, devam etsinler, inallah geliirler de. Fakat politika yapmann, onun partisini kurmann yle kolay bir i deil, bu konuda olduka gereki olmalar gerekir. Politikann tekniklerini de o kadar nemli grmyorum. Krt politikacl nedir, Krt siyaseti nedir, parti siyaseti nedir? Onun zerinde ok duruyorum. Ama bir taraftan Ankara kapsnda bir dilenci olmaktan teye gidemeyeceksin ve bir taraftan da bana bu Krt politikacldr diyeceksin. Bu doru bir tavr deildir. Ankara parlamentosunda da politikaclk yapmay anlarm ve yine orada da bir halk adna neler sylenebileceini bilirim. Fakat bunun esasn, zn unutup da kar peinde komaya, Krt politikacl demenin byk ayptan da teye, ibirlikilik ve uaklk olduunu sylemek durumundaym. Bir yerde politika yapmak, kelle koltukta yaamay gerektirir. Bu bilinte, bu cesarette deilsek, Krt politikacs olaym deme gafletine dmeyelim derim. yle birok politikac da var, ama bunlarda dediim gibi iin en ibirliki ve uzak kesimini oluturuyorlar. u anda da bunlar, en nemli hedeflerimizden birisidir. PKK'nin ideolojik, siyasi ve askeri ynnden ziyade burada belirtilmesi gereken; ulusun ruhuna, bilincine ve kltr kiiliine ne getirdiidir, bu konu yeterince anlalamyor. Mutlaka bir Krt patlamas, a veya kiilii denilecekse imdi byle bir gelimeye tanklmz szkonusudur. steyen deerlendirebilir. Bizim yaptmz u: Krt veya herhangi bir insanlk kesimi diyelim, bu dalarda veya bu dalarn eteklerinde yaamaya alan bir halk adna, bir kimlik, bir kiilik arayanlarn hareketi diyebiliriz. Bu Mezopotamya lkesinde, Toroslar'n eteklerinde, Zaroslar'n eteklerinde baz insanlarn direnmeleri var ve bunlarn kltr sonular arpc olarak ortaya kacaktr. Buradaki igale ve istilaya kar direnmelerinin mutlaka insanlk asndan bir anlam ve hmanizmas olacaktr. Ulusal yan kadar, bylesi bir yan da kendini hissettirecektir.
141

Bizim gsterdiimiz geliim; Trk, Arab, Fars sorgulayacaktr. Onlarn anti-demokratizmini, oven ulusuluklarn, ister dini kisvede, ister milli kisvede olsun; dayattklar byk hakszlklar, insanlk d uygulamalar sorgulayacaktr. Btn bunlarn yaplmas bir yerde, Ortadou'da hmanizmann boy vermesi anlamna gelecektir. Hmanizma, insani gelimedir. Bu anlamda Krt ve Krdistan direniiliinin hmanizma ile ok byk ilikisi olacaktr. rnein, Fransz Devrimi'nin byk bir hmanizma hareketi olduu sylenir. Dorudur. Btn uluslar, insanl etkilemitir. Fransz Devrimi, daha ok kapitalist retim ilikileri erevesinde, onun ilericiliini esas alarak Avrupa merkezli bir eitlik, kardelik, zgrlk ve buna benzer temel baz insani deerleri yaymtr. Ekim Devrimi bunu daha da derinletirmitir. Ulusal zgrlk, eitlik ve emee hakkn verme konularnda daha da ilerlemeyi temsil ediyor. Krt direni gerei de btn bu resmi temsil dzeylerine byk bir cevaptr, byk bir kar koymadr. Dolaysyla bunun tanmas demek, Ortadou halklar hmanizmasnn ortaya kmas demektir. Ve bu da, yalnzca Krt aydnlanmas deil, nemli oranda btn Ortadou halklarnn aydnlanmasdr. Bu aydnlanma iinde Mezopotamya buna beiklik etmek ile kar karyadr. nk insann genel normlar bu corafyada ekillenmitir. Daha ncesi, yaz, askerlik, siyaset biraz da buradan yola klarak ilk admlarn atmtr. Krt gereinde, bir devrimle tekrar bu maziye, bu insanlk tarihi kadar eski geree uzanma szkonusudur. ok ilkel politika yaptmz sylyoruz. Fakat ayn zamanda bu, en ilkeli politkadr da. ok ilkel bir askeri tarzda savayoruz, ama bu, ilk dnemde balatlan askerilemeyle ifade ediliyor. Yani tarih kadar eski, ama en yenisi olmay da iinde barndran bir direniilik ve savalk, dolaysyla hmanizmas, aydnlanmas ok kapsaml olacaa benziyor. Direni baar kazanrsa, zne ters dlmezse, insanlk ile ilgili ynleri byk bir zenle korunup gelitirilirse, kazanan bir Krdistan, Arap, Fars ve Trk egemen gelenekli ovenizme kar bir zafer olacaktr. Demokrasi, halklarn gcnn ortaya karlmas, birlemesi ve dayanmasdr. Bir yerde Mezopotamya uygarl, stanbul uygarlnn, Msr uygarlnn, Fars uygarlnn, hatta Anadolu
142

uygarlnn daha gl temellerde ilk sylem kazanmasdr. Biliyoruz ki, bu yeni aydnlanma asndan da nemli bir admdr. Kemalistlere gelince, iddialarnda biz de bir Anadolu aydnlanma hareketiyiz diyorlarsa da, bana gre tersi daha anlamldr. Anadolu uygarl zerine bir kabus olarak kme durumlar var. Muazzam bir Trk ovenizmiyle Anadolu uygarlklar ok arptlmtr ve gerek znden saptrlmtr. Dolaysyla biz kemalizme bir byk aydnlanma yaftas yaptramayz. Arap milliyetiliinin de kendi uygarln bile gnmzde ne kadar temsil ettii sorgulanmaya deer. Byk ran uygarlnn imdiki rejimlerce ne kadar temsil edildii de sorgulanmaya deer. Bir Krdistan devrimi de bu sorgulamada ok iddialdr. Halklar adna iradeyi, halklar adna seenei ortaya karabilir. Mbalaa etmiyoruz, ama srar edilirse ilkelere ters dmezse, kendi devrimini ok uygunca yayabilirse, mutlaka byle byk dnmeyi de bilmek gerekiyor. Tabii bu, bir kltr meselesidir. nder, siyasi, askeri nder olarak geliim gsterme meselesidir. Byk duygu, byk d n me me se le si dir. Ta ri he uzan ma me se le si dir, ge le ce i dar ufuklu grmeme meselesidir. Gelime bu temelde salanrsa hi phesiz aydnlanma da muhteem olur. Bir Fransz veya bir Rus aydnlanmas gibi bir aydnlanmay da biz neden yaamayalm? Tarihi temeli var ve gncel olarak da devrimin yaylmas halklarn zlemine uygundur. Politikasn, askerliini ve onun ruh almasn da byle salam gtrrse, hi phesiz gelimeler de bu denli apl olabilir. Bu ccelerden kurtulmak gerekiyor, karanlk noktalardan kurtulmak gerekiyor. ok basit ailecilik-kabilecilik gibi tortu-kalnt zincirlerinden kurtulmak gerekiyor. PKK bu ko nu da b yk bir m ca de le ve mi li tan lk iin de, Ortadou'yu dndryor. Dnr ve politikaclar dndryor. Kimi dost, kimi dman yaklamlar iinde, -buna Avrupa'y ve hatta ABD'yi de dahil ediyoruz. nemle eiliyorlar. Demek ki, ileri ilerletmiiz. imdiden bu kadar evrenin ilgilenmesi, salam bir zemin zerinde ciddi sonulara yol aabilecek bir konumda hareket edildiini kantlyor. Dolaysyla byle Krt arlkl, Krdistan
143

arlkl bu yeni direnmeyi dikkatle deerlendirmek, ulusal zellikleri kadar, insani yann, yine kiiye ynelik yan kadar toplumsal dzenlenie ynelik yanlarn da zenli, iie hazrlamak, aslnda iddiasnn gcn de ifade edecektir. Biz buna dikkat ediyoruz. Yazmak isteyen kalemler, bu a deerlendirmek isteyenler biraz gerekle, devrim gerei ile temas kurmal. Duygulanmak isteyenler buradaki yrei biraz duymay bilmeli ve kesinlikle sahte, yanltc olmamaldr. PKK'deki ruhun bymesi kesin. PKK'deki ruh ycedir, cesaretlidir. Tam zafer konusunda iddias vardr. Bunu biz kimseye inetmeyiz, arpttrmayz. Belki ehitler tam seslendirilmemitir; belki eylemler, belki yaamlar tam edebi ifadesini bulamamtr, ama bu demek deildir ki hep byle gider. Ve baz kkszlerin, tabanszlarn, arptclarn keyiflerince kullanp, diline dolayp ya da eline kalem geirip, karalayacaklar bir zemin asla deildir. Yani gl bir temeli vardr. nanyorum ki, gn gelir en gzeli yazlr, zerine en gzel insanlk inaa edilir. Siyaseti de yaplr, askerlii de yaplr, edebiyat da yaplr, mzii de yaplr. Zemini var, sahiplenmeyi bekliyor. imdiden de kyorlar. Zaten dediim gibi, zemini srekli glendirmeye altmz iin daha fazlalar da nmzdeki dnemde kacaktr. Edebiyat, sanat aslnda devrim ncesinden gelir. Bizde maalesef buna imkan braklmam. ok silik, ok zayf baz sesler, haykrlar olmu, ancak buna imkan braklmam. Devrimi ok arpc, ok yntemler ile gelitirmeye altk. Dolaysyla edebiyat, bundan daha sonra gl bir ekilde geliebilir. Edebiyatn mant, diyalektii bizde byle geliecee benziyor. Dier tm sanat ekinlikleri, zellikle dier uluslara da indirgenecek yanlar da, zamanla ortaya kacaktr. Biz bunu komu halklarnda devrimlerine (ileride daha fazla etkileyerek) brakacaz. Ve herhalde olumlu gelimeler giderek daha youn ve zengince ortaya kacaktr. Sadece ideolojik, siyasi, askeri hareket deil, byk bir yrek hareketi, kltr hareketi, kiilik hareketi ve duygu hareketi olduu da deerlendirilerek anlamn bulacaktr. O temelde, her geen gn zenginlii anlalp deerlendirilecektir. zellikle edebiyat or144

dusu, kltr ordusu, gl ruh ordusu da peisra gelecektir. Her trl uaklk, onun sonular olan irkinlik, kii dknl alacaktr. Bunun yerine yce ve gzel duygulu insan ortaya kabilecektir. Sanatn ilevi, ksaca roln oynayabilecektir. En az bir gerilla eylemlilii kadar militan aydnlk gerekiyor. u anda ise abartlacak bir iddia yok. Krt aydnnn ve edebiyatsnn brakalm byle bir sreci deerlendirmesini, baz stn edebi eserler ortaya karmasn, srecin yanna bile yaklamamalar szkonusu. Ben bunlarn bu ruh ve kiiliklerinden fazla bir eser ortaya kabileceine fazla ihtimal vermiyorum. Fakat sanat byk eylemin addr. Kesinlikle onun gcne inanyorum. kmas gerekiyor. Duygu ve gzellik yapclar da en az sava yapclar kadar deerlidir. Ve zaten birbirleri ile de ok balantldrlar. Btn gzellikleri kendi ahsnda toplayamayan, gl bir komutan ve sava olamaz. Yine bir savann kahramanlnn btn ynlerini yreinde tamayan da gl bir edebiyat olamaz, sanat olamaz. Aralarnda ok sk bir ba olduunu belirtmeliyim. Bize den bu ba srekli bir n koul olarak eklemektir. Bizim yaptmz, bu zemini temiz tutmaktr. Aslnda ben her zaman sylediim gibi ne iyi bir komutan-nder, ne de iyi bir sanat-edebiyat diye bakyorum. Ama zemini temizleme iinde iddialym. Lenin buna, ahrlar temizleme diyordu. Evet, ahrlar srekli temizliyorum, yrekleri temizlemeye alyoruz. Yrekleri bilemeye, biletmeye alyoruz. Birileri kullansn diye. ok byk hizmetler var aslnda. yle olaylar var ki, ok edici, ama duyulmuyor. nk yrekler zift balam. yle sava sorunlarn anlalr klmaya alyorum ki, ok yaman komutanlar kabilir. Ama ilgilenme gerei bile duymuyorlar. Birka destana konu olabilecek durumlar ortaya karlmtr, ancak yanna bile uramyor. te, birlik tutkumuz. rgtsel birlik zerine ne kadar younca duruyoruz? Gl kiilik, nder tip zerine nasl, ne kadar duruyoruz? Ve ben, kendimi adeta Ehmed Xan'nin pratiini yapar gibi gryorum.
145

Ne grdk, neyi kantladk? Evet, dman hani Ar dann doruklarnda Krdistan burada medfundur der, o isyann bastrlmasndan sonra. Ve biz de tekrar o mezardan bamz kaldryoruz. ldrdn yerden dirilecektir, gmdn yerden karacaz diyoruz. Buna da byk aba gsteriyoruz ve ne kyor ortaya? Filizlenmeler ortaya kyor. Kasp-kavrulmutur, imenler kurutulmutur, viraneye evrilmitir. te, yeni yeni filizlenmedir bu olup-biten. Edebiyat dediin byle geliecektir. Teslimiyet ve ibirlikilik konularnda edebiyatn by kmaz. Teslimiyete, ibirliine yatm bir yrek asla gzel bir duyguyu, onun tmcesini yerine getiremez. Hepsi irkincedir, alakadr. Ak hi yaayamaz. ok ak olduunu sanrsnz, ok sevgi-duygu dolu olduunuzu sylersiniz. Ben kk gryorum. Hepsini kusurlu ve hor gryorum. Bana gre bu kadar kendi tarihinden, kltrnden, lkesinin doruklarndan, yiitliinden korkmu kiinin duygusu olamaz. Brakn ak, rezalettir ve nitekim ilikileri hep dknlk, yozluktur diye bir deerlendirme ile karlk veriyoruz. Teslimiyet, boyunemilik koullarnda duygu ve ak olmaz. Duygu, ak olmad m edebiyatlk, sanatkarlk olmaz. Krt aydnlarna bunu sylyorum. Hepsi birer koca-kar dkndr. Dkn olacaklarna biraz ruhlarn grmeye alsalar, ruh ne kadar bitirilmi. Sen yreini Ar da kadar dzeltemezsen ve (tabii bu yiitlikle, savalkla mmkn), bunu sergileyemezsen, neyin edebiyatn yapacaksn? imdi ben yine Krt aydnna fazla dokunmak istemiyorum. nk ok nazik ve bitiktir aslnda. Ama yine de cesaretlensinler. Hi olmazsa bizi duyarak cesaretlensinler.

Ak yakalamadan edebiyat olunamaz

Genelde edebiyat ve gnmzde onun nemli bir kolu olan roman sorunu gndeme geldiinde, zellikle gnmz iin phesiz nemli baz deerlendirmeleri yapmak gerektiine inanyorum. Gittike de zmlemelerimizde bu konu zerinde epey younlayorum. zmlemeleri Krt edebiyatnn temel klasikleri olarak deerlendirmek gerektii kansndaym. zmleme yntemi salt siyasi ve askeri boyutuyla deil, ayn zamanda sosyal boyutuyla da giderek nem kazanmaktadr. Roman iin en nemli kaynak olarak bunlar gstermek durumundaym. Dman Krdistan siyasetsiz, ekonomisiz ve tarihsiz brakt gibi, edebiyatsz da brakmak istemitir. Edebiyat, irfan ve estetii olmad iin ok sistemli bir tahrip etme olayn uygulamtr. Bundan dolay gnmzde edebiyat smrgecilii ok ileri dzeydedir. Krt edebiyat gereklii zerindeki smrgeci tahribat nedir? Ve bir de ilgin bir tr ortaya kmtr: Krt kkenli olup da sanat ve edebiyat alannda nemli roller oynayan Krt tiplerinin durumunu nasl ele almalyz? Bunlar gerekten Trk edebiyatna m veya dier smrgeci edebiyata m girer?
147

146

Bunlar Krt edebiyat ierisinde nasl bir kategoriye sokacaz? rnein, Arap edebiyatnn en byk airi Ahmet evki, kendisi Krttr. Trk edebiyatnda bir Ahmed Arif, sinemada bir Ylmaz Gney, romanda bir Yaar Kemal ve daha adn hatrlayamadm ve gerek duymadm birok isim gibi... Krt kkenli olmalarna ramen hakim uluslarnn en gzde edebiyatlardr. Bu unu gsteriyor: Smrgecilik edebiyat zerinde byk sz sahibidir. Asimilasyonisttir ve son derece arptcdr. Aydnlatmak gerekecek. Daha da nemlisi, bu kadar yaklm-yklm Krdistan'da acaba edebiyatn rol ne olabilir? Fransz devrimini, Rus devrimini douran temel etkenlerden biri de edebiyattr. Fransz devriminin hazrlan, bir edebiyat hazrlandr. Felsefesine aydnlk felsefesi derler. O mthi romans sre adeta devrimin temel talardr. Rus devrimi iin de ayn eyler sylemek mmkndr. Bir Tolstoy, Dostoyevski, Gorki, hatta Pukin olmadan Rus devrimini dnmek imkanszdr. Ortadou'da da buna benzer gelimeleri gzlemek mmkndr. Bugn slam devriminde de hitabet ok gldr. Eski Arap airleri, hatta Kuran bir edebiyat, bir iir dilidir. Acaba Kuran ve edebiyat diye bir tartma asak, Kuran'n edebi deeri iin neler syleyebiliriz? Fazla bunun zerinde durmadm, ama ilk elde sylenecek olan; Kuran mkemmel bir edebi yapttr. Roman, iir gibidir. Belegatn, yani ok ak konumann en gl dilidir. Kuran bal bana bir edebiyat olaydr. Hatta slamn btn klasikleri ba edebi yapt olarak da dnlebilir. slamiyet ve edebiyat arasnda mkemmel bir iliki vardr. Ortaa boyunca slam edebiyatna ve alim, irfan sahiplerince gelitirilen yaptlara, bir de gnmzn ada lleriyle yaklamak ta b yk bir ya rar var dr. Bin bir ge ce ma sa la rn dan, Siyasetname'ye, Firdevsi'nin ahname'sinden, Mevlana'nn Mesnevi'sine kadar, hepsi yar-romans veya olduka grkemli yaptlardr. Genelde Avrupa d aydnlar aalk komplekslerinde olduklar iin ken di ta ri hi ger ek le ri ni bu yn l in ce le ye me mi ler dir. Ortadou'daki halklarn aydnlar asnda da bu byledir. Oysa ok
148

zengin bir mitolojileri, efsaneleri ve giderek klasikleri vardr. Hatta Krt edebiyatnda; Feq Teyran'n iirleri, hmed Xan'nin manzum diliyle yazm olduu Mm Zn bir romandr. Bunlarn bir de arka cepheleri var: Dnemin toplumsal yaps ve siyasi geliimleriyle ilikiler kurulmal. Krt ulusunun ekillenmesi iindeki yeri konulmal. Bunlar ilerde yaplmas gereken tarih ve edebiyat tartmalardr. Burada vurgulamak istediim; bu halklarn kksz ve edebiyatsz olmadklardr. Krtler Ortadou'nun en eski halklarndan biridir ve ayn zamanda ok kkl bir edebi gelenee de sahiptir. Burada hemen unu belirtmek istiyorum: Trk halkn kmsemek iin deil, eer tarihi ekillenme itibariyle ille edepsiz bir halktan bahsedeceksek, Krt halkndan daha edebsiz olan bir halk varsa o da Trk halkdr. Tarihi ekillenme itibariyle Krtler, edebi olarak daha iyi ekillenmi bir halktr. Bunun aratrlmas edebiyatlara der. Krt halknn edebi ekillenmesi ne zaman balar ve bugne kadar nasl gelmitir? Ayr bir inceleme konusu. Ama yaptm tespitlere gre toplumun ekillenmesinde Krt edebi, bal bana byk bir rol oynuyor. Belki szldr, belki folkloriktir, ama ok nemlidir. Trk halkndan daha fazla, hatta Arap halkndan da fazla terbiye edilmi bir halk olarak, nemli baz ynlerinin olduunu sylyorum. Siyasi olarak mahvedilmitir. Tarih bilinci yok edilmitir. Ama hl Krt halk gerekliinin baz zelliklerine baktmzda, gl bir edebiyatn sahibi olduklarn rahatlkla grebiliyoruz. Krt halknn edebiyat gereklii nedir, nasl ekillenmitir alar boyunca varsa bir edepsizlik kimler buna yol amtr? Varsa baz Krt aydnlar, tarih ve edebiyat konusunda almalar olanlar; toplumsal siyasal gereklik iinde, bilimsel olarak inceleyip nemli saptamalara, deerlendirmelere ulaabilirler. Burada benim ele almak istediim konu, birazda sahama giren; devrim srecine giren Krdistan'da edep-edebiyat ve onun en modern bir ifadesi olan roman konusunda neler sylenebilir? Sanrm aydnlar arasnda bu konu tartlyor. Bir Krt edebiyat mmkn mdr?
149

Krt roman nasl yazlmal? Maalesef, Krt aydn ok hazrlksz yakaland Krdistan'daki devrimci srece. Kafa yapsna gre bir gelime olmad iin, biraz da kskn ve fkelidir. Aslnda mevcut aydn ilkel milliyetilik srecine gre ekillenmitir. Bylesine byk bir devrime kafa yaps itibariyle hazr deildir. Krdistan'n direnebileceine, son byk kurtulu savamna girebileceine ve baarabileceine dair en ufack bir umudu yok. Ve kendileri de artk bunu itiraf etmelidirler. Baka trl bir beyin ve yrek sramas yaplamaz. Ak itiraf etmeliyim ki, biz de fazla tahmin edemiyorduk. Bu hareketi ilk ortaya kardmzda, adna modern Krdistan ulusal kurtulu hareketi diyorduk, ama sadece kk bir gruptuk. Ana rahminden dodu da, byyp byyemeyecei kukuluydu. Ama sylyorduk, bir tohumdur yeerir diye Dolaysyla, kimse neden bizi eletiriyor dememelidir. En bata kendimizi eletirme gereini duyuyorum. Ama daha sonra hem frsatlar ve hem bizim yklenmemiz, bu tarihi sreci byle gslememiz bir gerek oldu. Krdistan u anda ne kadar kabul de etmesek, grmek de istemesek byk bir altst srecine girmitir. Gneyi, Kuzeyi, Dousu, Batsyla tarihine uzanan ve gelecei de olduka iyi planlayan, programlayan bir srecin iindedir. Aydnlara artk samimi bir itirafa ynelmelidir. ster ok sevinsinler, ister ok yersinler. Artk bir olay, bir olgu var. rnein, bir Pinter; gitti Diyarbakr zindanna hemen uluslararas apta nemi bir tiyatro yapt. ki- gnlk bir ziyaret sonucu bunu ortaya kard. Demek ki, ok nemli bir altst olu var. Kaynak ciddi. Hibir aydnmz abartma yaptm diye sulamasn. Bir beni ciddiye almazlar, ama bir Pinter'i ciddiye alrlar sanrm. O gnlk bir ziyaret gerekletiriyor ve bizi de fazla tanmaz. Ama duyarl bir sanat olduu iin ksa srede gzlemleriyle byle bir yapt ortaya kard. Devrim srecindeki Krdistan ve edebiyat ad altnda bir deerlendirmeyi gelitirmek istiyoruz. Sanrm, Tolstoy Sava ve Bar ya zar ken bir yn te mi var d: Olay 1800 'ler d ne min
150

Rusyas'nda geiyor. Roman okumadm, ama okuyanlara, kendi lkelerine uyarlamalar asndan bir yntem olarak hatrlatyorum. Tolstoy'un kendisi, savan verildii yerleri iliklerine kadar zmseyerek yayor. Hangi tepelerde ve hangi vadide karlkl atmalar geliti diye geziyor. Ktphanelere kapanyor, bununla ilgili ne varsa inceliyor. Dnemin birok ahsiyeti ile konuuyor. Ve bildiimiz o dnya apndaki klasik ortaya karlyor. Yalnz birka gn sren bir sava bylesine klasikletiriyor. Oysa Rus tarihlerinde savalar oktur. imdi gnmz Krdistan'ndaki sava ise bu kapsamda ilk ve son bir savatr. lm-kalm savadr. Her eyin kaderini belirleyecek savatr. 12 Eyll'n btn plan ve programlarna bakalm ve daha sonraki gelitirilen zel sava uygulamalarna: Ermeni tehcirinden defalarca ileri dzeyde bir Krt tehciri ile kar karyayz. Genelkurmayn en st dzey planna dayanyor, sistemlidir ve uygulamalar ok acmaszdr. Ermenileri burada biraz korkutma, ardndan srgnle (ki bu bana gre birka ay srmemitir)-. Bizde yalz 15 Austos Atlm'yla balayan sre onbeinci ylna giriyor. ki yl hazrldr ki, 1982-83'te bizi anlyor artk, yeni sreci gelitireceimize dair, o da buna gre plann yapyor ve zaten savan 13. ylndayz. Mthi bir Krt tehciri olay yaanyor. Bu, tarihteki btn gettirmelerden daha acmaszdr. ok planl ve politik amaldr. Umarm, yazarlarmz kesin bu sreci incelerler. Yalnz edebi adan deil, normal tarih ve siyasi yorumlardan bile yola klrsa inanlmaz tablolarla kar karya kalnr. Krt gettirilmesi deyip gemeyin. Ermeni ve Yahudi katliamn kat be kat geride brakr. Maalesef kendi halknn sorunlaryla, hem de nde yer alarak hareket etmesi gereken aydnlarn a da demeyeceim, tam bir kr gibi davranmalarnn izah pek mmkn deil. Abartmyorum; an zel savan tarihini, u son onbe yl iinde halkmz iin ne dnld, ne yapld! bini akn kyn tahribi ve boaltlmas var. Bazlar salt kontrgerilla ii derler. Hayr, bir topyekn sava var.
151

Btn siyasi partiler sa-solu, hatta siyasal ve sivil askeri klik el-eledir. ok planl ve amalar tamamen Krtleri topraklarndan atmaktr. Ve yerine de gmen Trkleri bu topraklara yerletirmiler. Ahska Trklerinden tutalm Bulgar gmenlerine kadar, adm adm bunu uygulamaya altlar. Ve bu sre btn hzyla devam ediyor. Buna kar bizim de byk bir direniimiz var: Zindan boyutu, dalar boyutu, serhildan boyutu ve yurtd boyutu. nanlmaz bir direni! Her bir boyutun bal bana incelenmesi gerekir. Siyasal adan incelemelerini ncelikle tavsiye ederim. Bu yaplmadan Krd, Krdistan', topra anlamak mmkn deil. Deil aydn olmak, sradan bir yurtsever bile olmak mmkn deildir. Eer aydn rolne denk gelen bir yaklam iinde olmak istiyorsa, olup biteni en azndan grmek zorunda. Bir Tolstoy en iyi sava tarihinin incelemesini yapyor. O dnem Rusyas'nn mthi bir sosyal analizini yapyor, tiplerini ortaya karyor. Yeni tip, eski tip, inanlmaz boyutlarda incelenmitir. Gorki'nin Anas ve Dostoyevski'nin o mthi tiplemeleri byk ilgi ekiyor. Ama bizdeki bu yllar, bu Krdistan tamamen unutulmularn lkesiydi. Ad olmayan lkeydi. Yerle bir edilen lke... Harebeden beter. Herkesin ka iin sraya girdii lke. Bir yandan lmn ucu, dier yandan basit kapitalist yaam nemalar sunuluyor. lkin bir aileyi gnderiyor, yaam mthi burada diyor. Ardndan pasaportun yolunu ardna kadar ayor. zel pasaport ebeklerini polis ile balantl olarak oluturuyor. Ve yetmilik nenelere, dedelere kadar, hepsini yolluyor ve o kyde kimseler braklmyor. Ve bir de gnll boaltlm kyler var. bini eer zorunlu boaltmsa, birka bini de gnll boaltlmtr. Ve hepsi zel savan eseridir. imdi bunlar gz nne getirmeyen bir aydna brak aydn demeyi, sradan lkesiyle, halkyla ilgili bir insan bile diyemem. Zindanlarda mr geen sayn smail Beiki'yi hatrlamalyz. Kendisi gereimizle ili-dl deildi. Bir bilimadam namusuyla ilgilendi ve yazma gerei duyduka seve seve zindanlara da kat152

land. Ve hl cesur sylemini srdryor. Krt aydnlarnn bundan renmeleri gereken ok nemli eyler vardr. Maalesef, aydnlarmz kendi lkelerinin yakm-ykm srecinde hibir ey grmedikleri gibi, hl PKK'nin kusurlar nedir? gibi ok ilgin eyler ile kafalarn yoruyorlar. Dman grmek bile istemiyorlar. PKK terr acaba ne kadar sakncaldr, tehlikeli olmutur? Bin yldr kendi lkelerini talan eden dman zmek istemiyorlar. Bu durum nasl izah edilebilir? Demek ki, kafa yaps smrgecilik tarafndan igal edilmitir. Yrekleri ellerinden alnmtr. Asl problem imdi buradadr. Aydn diye tabir edilenlerin, kafa ve yrek igalleri ok nemli oranda gereklemitir. Evet, beyin ve yrek igali. Ruhun ve beynin ok ilgin ve zgn bir tarzda Trk smrgecilii tarafndan satn alnmas. Dierleri de bence bunun basit bir taklitiliidir. Trk smrgeci igali Arab'n da, Acem'in de igalinden daha tehlikelidir. Asl byk igali, acmaszl Trk smrgecilii beyin ve yrekte yapmtr. Bu yzden kendi gereklerine yaklamyorlar. Yaklaabilmek iin beyin ve yrek gerekiyor. Aydn iin bunlar tespit etmek mmkndr. Sen bu lkede yaplan acmaszl deerlendirmek zorundasn. Baka trl bu lkenin, bu topraklarn, bu halkn aydn olamazsn. Tarihini bileceksin! Varsa yreinde bir haykr; iir halinde dile getirmeye al! Bilimadamysan inceleme yap! Daha ok derinlemek istiyorsan romann yaz! Ama imdi bunlar yok. En fazla dmann tasvir eden bir edebiyatdr. u dman, u lkede kyleri yle tahrip ederken, u insanlar yle ldrd. Bunun kapsaml deerlendirmesine girmiyorlar. Yrekler kendi halk iin almyor. Afrikal siyahlarn mcadelesini kmsemiyorum. Onlar iin duygulanyorlar, ama kendi halklar iin duygulanmay bilmiyorlar. Dnn, Avrupa'nn birok gzellikleri onlar kendilerinden geiriyor, ama kendi lkelerinde de bir gzelliin olabileceini akllarna getiremiyorlar.
153

Byle aydn veya estetiki olunamaz. kide bir Apo diktatrdr, bilmem bize saldryor deyip, kstahlk yapmalarna hi gerek yok. Ben kendilerine sayglym ve kendilerini btn ada uluslarn aydnlarnn, edebiyatlarnn yapt ie davet ediyorum. Neden fke duyuyorlar. Sorularm ok net ve kanmaya hi gerek yok. Ciddi bir edebiyatlar dnemi balatmak istiyoruz ve maddi-manevi btn desteklerimizi karlksz sunmak istiyoruz. PKK'yi artk incelesinler. u anda btn dnyann nemli yazarlar tarafndan incelenmeye alnmz. Bana Amerika, Fransa, ngiltere, Almanya gibi devletler adna bir sr aydn, yazar geliyor. Hatta gndem vermedim bunlara, vaktim yok dedim. Biraz kitap yazmak istiyoruz diyorlar. Bu kadar ilgili bir durum ortaya kmtr. Ve onlar hl PKK gnahtr, dokunmamalyz biiminde tam bir safsata tarzyla yaklam gsteriyorlar. Son dnemlerde Araplar bile ilgi duymaya baladlar. ok etkileyici buluyorlar, ama bizimkiler hl uyanmad. Mesala, ne kadar eksiklikleri, yanllar olsa da, bizim hakkmzda ilk kitap yazanlar Trklerdir. Hl bizim aydn bir tabudur, yaklamayn diyor. Zaten kendileri zayflar ve bu yaklam kendilerini daha da zayflatr. PKK olaynda ve onun yol at bu byk gelimelerde edebiyat adna tam bir hazine desem, bu abartma saylmamaldr. Bir Zeynep Knaclar olay belki de gnmzde adna roman yazlacak en byk olgudur. Ferhat Kurtaylar, yine lm orucundaki Kemal ve Hayriler byk bir edebiyat konusudurlar. Ayn zamanda ok arpc gerilla birliklerinin direnileri var. Hemen her dada inanlmaz boyutlarda direniilikler sergilenmitir. Btn bunlar heyecan vericidir. Bu kadar lmle burun buruna olaylar var ki, istediin kadar hikaye yaz, bitiremezsin. Varsa yetenek, istediin kadar romanlatrabilirsin. Krt toplumu byk dnm. PKK iinde bizim zmleme dzeyimiz bile mthi bir edebi alma olarak deerlendirilebilir. zmlemeler ilkel roman trdr veya roman tasla olarak grlmelidir. Son dnem zmlemeleri beni inanlmaz lde edebiyata doru srklyor.
154

Krt tiplemesine ulayorum. Ve kendiliinden buraya gelmedim, savan mthi acmaszl iinde yer alyorum. yle dnemler oldu ki, bu insan nasl zeyim, lmekten baka elinden bir ey gelmiyor. Yaamak deil, yapabildii tek ey ucuzundan lmek. Bu mthi etkiliyor tabi. Benim yaam tutkularmla bu gereklik mthi bir eliki. Ve burada bu lm tipi nasl ortaya kt? Ben buna sadece lm tipi de demiyorum; yenilgili tip, umutsuz tip, gvensiz tip! te, bu dnce beni klasik Krt tipinin incelenmesine gtrd. Ayrca ok irkin buluyorum, karmdaki tiple tam bir sinir savam yrtyorum. Ne askeri sanata gredir, ne siyasi sanata gredir, ne de diplomatik sanata gredir. En temel iliki biimlerinden birisi; aile, kadn-erkek ilikisidir. Onda da artk bitmi, tkenmitir. Bu dehet beni tam bir psikolog gibi incelemeye, aratrmaya gtrd. Bu anlamda yine kendini vmeye balad diyecekler. Hayr! Edebiyatn ncesi gibi grmek durumunda kaldm. Aslnda giderek abam devrimci edebiyatn nclne oynamak gibi oluyor. Dilim hem romana doru gidiyor, hem iirselleiyor. Devrimin kendisi bunu arzuluyor. Ben deilim buna arzu eden. Byle bir yeteneim de yoktur. Ama olgular, olaylar gelitike kendimi tutamyorum. Yaamak istiyorum! Evet, yaamak iin are olmalym. Ve bu kartopu gibi byyp gidiyor. Eer edebiyat ve roman asndan bu durumu deerlendirirsek, mthi ilerler. Byk bir ans, varsa baz Krt yetenekleri tamamen bunu aa kartabilir. Aydn, edebiyat asndan nemli bir kaynak sunulmutur. iir, hikaye, rportaj, sinema, tiyatro, hatta klasik biimler iin mthi bir kaynak, hareketlendirici bir konum var. Halk danslarnn, arknn, mziin mthi bir motifi szkonusu. Bizimkilerin hl buna cesaret edemeyilerinin bir nedeni var: Beyin ve yrek igali ile balantldr. Bomba gibi gkten balarna dmtr, henz onun okunu yayorlar. Ve gzleri ok kreltilmitir. Aydnlanmay bilemiyorlar.
155

Aydn, -aydnlanmadr. Maalesef, ben buna krleme demek zorunda kalyorum. Herhalde bu ok etkisinden sonra gzler belki alabilir. Ve dolaysyla bu yeni dnem edebiyat gelime salayabilir. Roman iin de baz admlar atlabilir. Bu sreci hem aydnlarmzn, hem de edebiyatlarn bilimsel olarak mutlaka deerlendirmeleri gerekir. Bunun dnda ne bir Krt edebiyat yaplabilir, ne de Krt bilimi. Roman szkonusu olduunda da, ite imdiye kadar o bahsettiimiz bazlar yazlmtr. Onlar klasik llerdedir. Toplumunun beklentilerine cevap vermedikleri iin de ister Trke yaz, ister Krte, ister Soranca, ister Kurmanci fazla alc bulamaz. Bulamamalarnn nedeni; dnemin temel sorunlarna cevap veremedikleri iindir. Kesinlikle bununla balantldr. Yoksa halk sulamann hibir anlam yok. Bizi anlamayanlarn -ki, bu bir dnem szcklerin szlanmalarna benziyor-, byle yanl deerlendirmelerine gerek yok. Belirtiklerim hem ok anlamldr, hem de bilimseldir. nanlmaz lde herkes okuyabiliyor. Gnlk yaynda okuyabiliyor. Televizyonda herkes mkemmel dinleyebiliyor. Krte fazla gelimedii halde milyonlar dinliyor. Demek ki, sorunun zne dokunursan dinleyicisi de, seyircisi de oktur. Bu vesileyle gerek anlamda aydnlanmann da byle olmas gerektiini srarla vurguluyorum. Devrimin yrei! Elbette devrimin dili ve ifade tarz derken, Trke midir, Krte midir, -yle anlamak istemiyorum. Daha da kapsaml yaklayoruz. Krt edebiyatnn sorunu nedir denildiinde, buna ksaca deinirim. Ama burada dil-ifade tarzndan anlamak istediim; devrimin yrei olunamyor. imdi devrimin kesin bir yrek tarz olmak durumunda. Savata yap, yrek derinliine ulaamyor. Yrekler orak! Yrekler biraz kltrle, edebiyatla, iirle, trkyle, geleneklerle beslenir. Dnem genlii bunlarn hepsinden kopuk. Mthi bir smrgeci katliam yayorlar. Bunu kendilerini sulamak iin belirtmiyorum. Byk bir yrek katliam yaanmtr. Dillerine pelesenk ettikleri iir, yalann iiridir. Okuduklar roman sadece kafa kark156

l gelitirmek iindir veya kltr dzeyleri kafa karkl gelitirmekten teye bir ey yapmaz. Yreklenileri tam bir hain gibidir. Sorunu biraz daha byle derinliine ele almalyz. Krt insann nasl bir yree kavuturacaz? Yrek derinlii, yrek hassasiyeti nasl ortaya karlacak? Bal bana bir konu. Elbette, bunlara gz, seyir kabiliyeti ve iyi duymak da eklenebilir. Bunlar sanatn ve edebiyatn konulardr. Ama ncelikle duygularmz bilecek yrek gerekiyor. Sk sk sorarm: Siz bu muhteem dalar dolarken, hatta onun zerinde yryen btn varlklar grrken neden heyecanlanmyorsunuz? Bir Diyarbakr surlar, Diyarbakrllarn grdnden baka trl de grlebilir. O kayalardan kimler geldi, kimler geti? Kesin yol amalyz diyorum. Ayrca muhteem bir corafya! Bal bana bir romans hava verir ruhum zerine. Duyamyorlar bunlar! ok ilgin! Derinden etkileniyorum lkemden diyen biri yok. Ve hatta kamaya alyorlar. Dmann ka psikolojisi hl ok egemen. Mesela, beni zincire vursalar Avrupa'da rahatlayamam. Burada bir gerekeyle rahatm: Amacma uygun byk alma imkan bulduum iindir ki, kalabiliyorum. Baka trl ldryorum. Aydnlarmz nasl Avrupa'da rahat kalyorlar? Szkonusu olan fiziki olarak oralarda kalmak deil. Katliama urayacanza, srgn aydn olarak da kalnabilir ve ok deerli almalar da yaplabilir, ama sylemek istediim daha farkl. Yreiniz, syleminiz nasl lkesiz kalabiliyor! Byle bir yrekle nasl yaayabiliyorsunuz! Bunu halkmza da soruyorum. Anlyorum, ekonomik zorluklar ve katliam tehdidi ile g ettirilmelere saygyla karlk veririm. Ama bu yreini giderek satma, pazarlama, yrekten kendini alkoyma bana ok tehlikeli geliyor. Sizi oraya gtren bir katliamcdan hesap sorma durumunuz yoksa, lkenizin nasl bir yaam yuvas olduunu oktan unutmusanz, insanlnzdan kuku duyarm. ster bilimadam ol, ister Avrupa'da sper birisi ol, benim iin metelik deeri yok. Bir de bu ynyle deerlendiriyorum. Brakalm vicdan hr, akl hr olmay; bunlar birka yerden zin157

cirlenmiler. Ve bu da kendilerini olduka verimsiz klyor. Yrei, vicdan hr olmad m hibir yetenek gelimez. Bunu nasl gidereyim diye srekli kendime soruyorum. te, devrim bunun en arpc cevab ve her gn yaanan tablolar var. Daha da gelitirmek istediim byle ilgin eyler var. Bata kendim olmak zere, daha nasl etkili olacam? Bu halkn yreini ve beynini sarsmak iin hangi kombinasyonlara girmeliyim diye dnyorum. Son dnemlerde hareketlerimde giderek artistik ynler ne kmaktadr. Ve halkn bir tiyatroyu, bir sinemay izlemeleri gibi beni izlemeleri, bu zellikle de izah edilebilir. Byk fke duyduum yreksizlie bir cevap olmak istiyorum. Kendimi yle ayarlamm ki, dman da dahil herkes gece-gndz, kimdir bu, nasl yayor? diye soruyorlar. Ben de, byle ilgin ve her gn sorular sarsc klarak, zgn klarak, bu ii devam etmek istiyorum. Baka trl bunlarn bildikleri yok. Hem amalarm, hem umutlarm var, -hem de fkelerim var. Bunlara k yolu bulmak zorundaym. Bundan dolay son gelimeler edebi anlamdadr. Yalnz yazm dilinde deil, iir dilinde, yaam dilinde ve hareket dilinde bunu ok daha iyi yapyorum. Dier devrimler onlarca yl edebiyatla beslenir. Mesela, Fransz devrimi elli yl nceden hazrlanmtr. Yine Rus devrimi otuz yl nceden hazrlanmtr. imdi Krtlerde byle olamaz. Hem edebiyatn, hem mermisini, hem teorisini, hem de pratii birlikte olmak zorunda. Hem yrei olacaksn, hem atei olacaksn. Hepsi birlikte olacak. Bu Krt devriminin bir zelliidir. Anlamayanlar inceleme yapp, ne demek istediimi daha iyi anlayabilirler. lkin Krt edebiyat yapalm, ardndan Krt devrimi olsun yaklam yanltr. nk smrgecilik sana tek bir sylemi syletmeyecek tarzda organize olmutur. ki Krt szc sylemenin karl idamdr. Ha fiei skmsn, ha bir Krt kelimesini sylemisin, -ayn ceza ile karlk bulur. Bunun anlalmayacak hibir yn yok. hmed Xan'nin Mem Zin'i yaznn yznc yl dnm dolaysyla neler yapabiliriz diye dndm ve zmlemelerde buna biraz arlk verdim.
158

Yaptm tespitler bana unu syletti: Eer ok gereki, bilimsel olarak deerlendirilirse, o dnem dnya genelinde uluslamann ilk kprtlarnn olduu, yine feodal deer yarglarna kar da fkelerin gelitii bir dnemdir. Ulusal manzumelerin yazld ve epik dediimiz destan trnn yava yava ortaya kt bir dnemdi. hmed Xan'nin de bir aydn olmas itibariyle Krt ulusal ekillenmesinde bunun duyulmas mmkn deildir. Kald ki, Araplarda, Acemlerde, Trklerde birletiren krallklar, sultanlklar ok gl. Krtlerde bu yok. Kral uluslamada ok nemli bir yere sahiptir. Krallar prensliklere kar halk-ulusu birletirici bir etken oluyorlar. Tam da bu yllarda Avrupa'da krallk dnemidir. Osmanllar var, yine ran krallar var. Krtlere bakyorsun, bu yok. Dolaysyla, kral birletiren bir izah anlay iindedir. hmed Xan eserine balarken bunu sylyor. nemli bir giritir. Ardndan bundan tr doan paralanmla, dolaysyla bu feodal beyliin toplumsal yapmzdaki tahribatlarna geliyor. Nasl birletirmiyor, gnlleri nasl paralyor? Siz orada gnl ulusal gnl olarak ele almalsnz, tema odur. Mm Zn ahsnda dile gelmi de olsa, bir birletirici e, bir gnl esi oluyor. Ama feodal irkef bunu asla mmkn klmyor. Byk aclar iinde kalyor. Bu akn gelimeyiini Krt birliinin, Krt yreinin gelimemesi olarak deerlendirin. Ve gelimemek, erime biiminde kendini ifade edemiyor. Bir-iki egemen giriiyor. Feodal da zindanda yklp kalyor. Dilsiz kalyor ve yanyor. Sonu; Krt yrei 300 yl nce bile oluamyor. Dikkat ediniz, o dnemde smrgecilik bu kadar acmasz deil. Krte'yi de yazyor ve Botan emirlii tam bir Krt emirliidir. Ama buna ramen ulusal birlik ve ulusal yrek nnde engel. Mm Zn'de mkemmel dile gelmitir. Orada edebiyat var. Dnemin geliimi mkemmel anlatlyor. Halkn szlar, aclar mkemmel dile getiriliyor. Maalesef bunun incelenmesi, deerlendirmesi gereki yaplmyor. 300 yl sonra durum nedir? lk tesbitim: Bizimkilerin de Mm Zin'den hi farkl olmamalardr.
159

hmed Xan'ler de yok. Dada sadece ucuz ucuz lyorlar. Kald ki, benim almam yz yl ncesinden daha byk. nk onlarn yrek duyular bana gre daha grkemli. Baya yaamn savan veriyorlar. arpc! Feodal ller temelinde olsa da direnileri hayli nemli. Bizimki, bir hi uruna lme doru kouyor. Yrekler orak ve neden byle diye hl kimse sormuyor. Corafyadaki duyular bile hi dile gelmiyor. Elbette 300 yl getikten sonra yrek zerindeki ok edici aba belki de sfra doru gelmitir, sonu almyor. Kendi vicdanm neden hr kldm, diye dnyorum. Bu benim iin nemli. Ve beni ok heyecanl klyor. Bir toprak kokusu, bir yamur ykl bulutlar, bir imekler, bir gkkua, bir ku sesleri... bunlarla heyecanlanrm. In renklerinden... Fazla ilgilenmeye vakit bulamyorum, ama baylrm. Kularla urarm, harebelere, sularn akyla... Bunlarn hepsi birer ilham kaynadr aslnda. Ama hi kimsenin bundan sonu kard yok. Yalnz lke kavramna ilikin sylyorum. Bir de insan zelliklerimiz ok daha arpc. Bir yal anann-babann yznden okunacak olanlar bir romandan farkszdr. Ondaki hzn, ondaki zavalll, ondaki aresizlii... ocuklara indirge, -mesela bir Krt ocuunu incele! Eer sende biraz yrek varsa zor ayakta kalrsn. Ben sk sk analara, babalara unu sylyorum; ocuklarn gelecei o kadar karanlk ki, o kadar onlara bir ey vermeyecek durumdasnz ki, ucuz bir sevgiden ikide bir kucanza alp, bir put gibi tapnmaktan baka bir ey elinizden gelmiyor. Avrupallar byle yapmaz. Byle sevmeleri yoktur. Neden? Onlar ocuklar iin daha deiik eyler yapmlardr. Ve sevgileri de rasyoneldir. Maddi temelde onlara bir eyler hazrladklar iin ucuz gsteriye girmezler. Gerek de grmezler. Bizde ise ok arpcdr. Yani kucandan eksik etmezler. Brak, bir ormann iinde kendi ayaklar zerinde yrmeyi rensin! te, anam bunu bana uygulamak istediinde, iddetli bir kavgaya girdim. Sen benim zerimde neden idda hak ediyorsun? Kald ki, beni byle hi de yaatmayacan bir dnyaya getirmekle sen su iledin dedim.
160

Benim ocuklara deiik bir yaklam tarzm var. ou arkada bunu bilmez. Bizim baz eyleri klasik tarzda seveceini sanrlar. Olmaz! ocuklarn bytme ekillerine bakyorum. Byk sevgisizlik, saygszlk gryorum. ocuun gelecei ne olacak? Kendin beladasn, ona nasl yer bulacaksn? Eer gerekten yrekten seviyorsanz, gerekten bir ana-baba yreiniz, vicdannz varsa, ne olacak bu ocuun hali? Hibir maddi salam teminatlar yok. Bir de hangi ulusa hizmet edecekler bu halleriyle? nk btn uluslar gelimi, kendilerine fazla i veremezler. Bu, mthi bir bitiriciliktir. Hibir yazarmz bunu dnmek bile istemez. Ama ben dnyorum ve ok aka savayorum da. Byle birok eyi dillendirebilirim, ama imdi yapmzla urayorum. Savaan insanlarla urayorum. Yani, sava yreksiz olmaz diyorum. Yrei byk olmayann eylemi de byk olamaz! diyorum. Ayn eyi aydnlarmz iin sylemek durumundaym: Dili, yrei byk olmayann, kesinlikle aydnlamas da olmaz. Bakn dnya klasiklerinin mthi yrekleri, dilleri, duygular vardr. Eletirilecek ok yan da olsa, bir Zeki Mren mthi duygusal biridir. Duygu diliyle, yaama o kadar derinlemesine bakyor ki! Ve onu ses dzeyiyle dile getirmesine byk sayg duymak gerekir. Bence Zeki'yi lme gtren de zel savan hilesidir. Olduka duygulu ve duygularn sanat ile derlemede byk bir usta. imdi bizimkilere bak: Duygular ne dzeyde? Duygu kesinlikle ciddi bir sorun olarak ilenmelidir. Yani kendi lke toprann dili olmas... Anamla hikayemizi anlattm. Krt insan ile temaslarm anlattm. Krt topra ile temaslar anlattm. Daha da anlatabilirim. Yani, doayla al-verii en gl olan bir insanm. Krt insan ile olaanst ilgilenmeseydim, bu rgt, bu sava ortaya karamazdk. Mmkn m bir fiek patlatsn? Bu kadar gen kz, delikanl var. Bu anlamda en tehlikeli konumu yaarlar. Bunun dnda tutmak bal bana bir yetenek ister. Delikanllar biliyorsunuz, derhal kaplp giderler. Onlar terbiye etmek, edep sahibi klmak nemlidir. Edebiyatn anlam bulabilmesinde en nemli bir aba olarak bunu da deerlendirmek gerekiyor.
161

Bir ak kavram zerinde de alyorum. Bu da edebiyatn en temel kavramlarndan biri olarak bizzat dnlmelidir. Ak kavramn ve Mm Zn'i aydnlatmak gerekir. Maalesef direniyorlar. Ortadaki duygulanmalar oldum olas nefretimi ekti. Gzel sevgi yollarn demek mmkndr. Hi bunlar gz nne getirmedin de, ihanet neden aklna geliyor? Nereye gideceksin? Gidecek fazla bir yer de yok. Gidecek o kaba cinselliini birka gnlne yaayacaklar; ondan sonra dvlr, atlr. fkelendiim husus bu. Sevme yetenei yok. Sevebilseydiniz de sonuna kadar hizmet etseydim... Krt gerei biraz da budur. Ak yok, yrek yok, elinden gelen tek ey ihanetten daha beter. Bu da edebiyatn temel sorunu. Ulusal gerekliimizin yzde doksan byle. Burada dili olan kadnlar gelitiriliyor. Her bakmdan ayaklar zerinde yryen kadnlar gelitiriliyor. Kle ile dillenme olmaz. Evet, klenin dili ve yrei olmaz. Dzene kskvrak balanm birinin dili olmaz. Onu alsak bir yere ka para eder? ek bir odaya, ne yapabilirsin ki? Le gibi. Hayvan gibi bir kaba cinsellikten ne kar? Bu kadar ak sylyorum. Hl anlamaya yanamama Krt olaynda iliki dediin (ki bence bu olumsuzluk anlamndadr), klasik anlamdadr. pucu verme gerei duyuyorum: Edebiyat gelitirilirken yalnz devrimin altst olu srecinde deil de, ondan ncesinin karanlk tipi, zmsz tipi, yrekten zincirlenmi tipi, yrei yok edilmi tipini aa karmalyz. Dier sanat etkinlikler ve romanda arlkl olarak bunlar ilenebilir. Bitik Krd nasl tarif edeceiz? Krt nasl bitirildi? Biten Krt, den Krt, yenilen Krt, aalk hale gelen Krt, kaan Krt, topra ucuz brakan Krt, ilikiyi irkinletiren Krt kimdir? Krt nasl bu hale geldi? Peki, direni mmkn m? Sevgiye, savaa armak mmkn m? Yenilgiden yengiye, yreksizlikten yreklilie, irkinlikten gzellie kaldr imkan var m?
162

Nasl kaldracaksn? Onu bu duruma getiren dmana bakacaksn. imdi bu kt kavgan dmana kar yrteceksin. Krt halk dman gr! lkin bir gre ar, tan ars yapacaksn. Ardndan direnme imkann varsa diren! Dille, kolla diren! Diren! Diren!.. Bir zindan slogandr: Direnmek yaamaktr! Bu art! Evet, yaamak direnmektir, direnmek yaamaktr. Sadece direnmek yetmez ki! Bir de baarya doru giden saldr da nemlidir. Her cepheden saldrya geiyorum. Bunlar gelitirdiimde sadece bir partiye, parti sylemi olarak sylemiyorum, bir Krt sylemidir. Bu baarya doru gitmezse, bunun yedii yemek de haramdr. Buna ne vereceksin? Elbette, klasik anlamda sylemiyorum, benim sylemek istediim biraz farkl. Bunu yedirip iirmeyeceksin, bunu yatrmayacaksn. Hep diken zerinde tutacaksn. Yeni Krd yaratrken, hak kazanabilmesi iin baya baz baarlara ihtiyacn var diyeceksin -Ki, benim yntemlerin bu temelde-. nk baka yolu yok. En ok kendime uyguluyorum. rgtle, eylemle hazrla, uzun vadeli yaat ve birka nemli baarya yol a! te, o zaman rahat olabilirsin diyorum. Yeni Krd yaratmadan, her ey alakadr. te, bir Krt sevgisi, bir Krt yaam tarz, Krt edebiyatnn temel grevidir. Yaam, ikili ilikiyi yceltme sanatdr. Yaam ekici ve estetik klmak, yrekli klmak, beenilir klmak, resmin de, iirin de, mziin de grevidir. te, bunun doruk noktas da aktr. Aka kar deilim, tam tersine kendimi akn byk yaratc gc olarak deerlendiriyorum. Nasl m? Savala! Bu halk, bu topraklar kolay brakmak istemiyorum. Bunun iin bir sava gerekiyor. Dmana kar mthi bir sava! Benim de mthi arzularm vard. Nereye kap aldysam hep dman engelliyordu ve savam buna dayandrarak gelitirdim.
163

Neden benim ok makul arzularm var diyorum? Neden beni byle geri brakt? Bir Krt ocuu olarak beni incelemenizi isterim. En basit arzularmn nnde, en bata anam-babamdan tutalm, giderek ky toplumuna ve sonra resmi dzeye, devlete baktm, -hepsi engel. Krt insan szde byrken, daha dorusu bymeden biterken... Yetmiine gelmeden raitizm hastalna tutulmu, felli ve byyemeyen bir ocuk gibidir. Ben burada direndim ve sava budur. Hibir eye gcm yetmiyor. Aylarca, yllarca dndm; ne olacak bu ocuun hali? Okula gidiyorum, ok zor reniyorum. Ekmek almak istiyorum, elim ok zor ulayor. Hatta kana kana su imek istiyorum, ona bile imkanm yok. imdi bunlar benim iin hep sorundu ve yle baladm ve ben yaayacam dedim. O ilkokul sreleri mthi bir romandr. nk hep gidiyorum, komu kye bir saatte geliyordum. Her sabah kalkmda her akam dnm byk bir olay. Kendimle yaadm hesaplama O talarn zerinde zplyordum. Birka yoku vard, inerdim kardm. Her biri benim iin biri Ar da gibiydi. Yine inmek, yine kmak... Yemek dediin nedir? En ok bir yumurta, bir dar ekmeine katlanrdk ve bir de beze sarp koyardk cebimize. Bir de utanyorduk. Komu kye giderdik zeytinliklerin iine, -zeytinliklerin iinde nasl yerdik? Hepsinde bir zorluk... Her bir snf atladmda, bana gre bir dnya kazanyordum. Hele bitiri gnleri geldiinde benim iin neredeyse byk zaferdi. Yani, ben bu bytl eklini, tamamen zgrlk yolunda bir ocuun yaamas gereken yllar olarak deerlendirebilirim. Aslnda imkanm olsayd da, anlarm canlandrabilseydim. retmenin ilk ele al, bal bana nemli. lk harfleri skm, birincilii ele geiriim ok nemli. retmenim beni evine ald, kendi masasnda ilk bana yemek yedirdi. O komu ky hl beni ok sever ve yedi ehit verdiler. Tpk Trke konuan eski Emeniler gibi, -ve byk bir ksm bizim taraftarlarmzd. Ki, benim ocukluk dnemimin sempatizandrlar. nanlmaz byle etkilenmelere yol ayor. Bir oluumun btn ipularn veriyorum. imdi bunlar unun
164

iin sylyorum; bugne geli ve yrekli olaya ulamak kesinlikle ok nemli. Bir Krdn gidiini anlayabilmek ok nemli. Ne kadar tartlabilir? Baz faaliyetlerim var: Kendimi byk bir olay haline getirmiim. Baz eylere, dnya apnda kafa tutuyorum. Sonu nasl gelecek, -ben de byk bir heyecanla bekleyip duruyorum. Durmayacam, yani yle lme ucuz durmakm, basit bir sonla kendimi sonlandrmakm, -mmkn deil. yle mthi bir rgtll yaratyorum ki... Zaten byk korkularm vard. Onlara kar kendimi rgtlyorum. Diyeceksiniz ki, insan bir ulusu bu yzden kurban eder mi? Evet, ben kurban ediyorum. Bunu yle anlamak gerekiyor: Kendimi de bir ulusa nasl kurban ettiimi anlayacaksnz. Zaten bilimsel olmazsa, siyasal olmazsa bunu yapamam. Herkes bir aa olmam ister. Herkes bizde sper bir uak olur. En glsnn de ne durumda olduunu biliyorsunuz. te, vicdannm satmyorum. Byle biri olmamak iin korkun kendimi younlatrdm. imdi biraz hrm diyebilirim. Kendi halk gerekliimi, u anda benim kadar iyi tanyan yok. rgt iinde ve dnda kendi ulusal amalarm benim kadar haykran yoktur. Sava benim kadar gtren yoktur. Dmanna benim kadar zarar veren yoktur. Kendi gereklii konusunda benim kadar iddial olan yoktur. Yani, ben derken, artk burada o fukara kyl ocuu yok. Burada gerekleen bir halk var. Bunu sylemeye alyorum. Halk sen bize ok lazmsn diyor. Nereye gidiyorsam, biraz da ben kendimin olaym diyorum, -ama mmkn deil. Burada ben tamamen kiilik kazanm bir Krt halk oluyor. Kurtulmak istiyorum, ama mmkn deil. imdi bu bir gerekleme biimi, daha eksiklerim ok, ama bir gerekleme biimi. Keke diyorum, birisi bunu tamamlasa veya benim elimden kapp alp gitse. nk byk bir mcadele ve yorgunluk demesem de, byle biri ksa gerekten iyi olurdu. Ama gremiyorum. Ve o yzden yeniden inanlmaz bir genlik yar balatyorum kendimde.
165

imdi burada diktatrlk kavramlarna da hi yer yok. ok yalanm, ama alt yandaki ocuk gibi bymemi bir halk gereklii ile kar karyayz. Bu halk bytmek gerekiyor. Dnyann en eski halk, ama bir kar boyunda, alt yandaki bir ocuk gibi. Bunu deerlendirmek zorundaym. O ya snrlln hemen normal bir yaama dntrmeliyim. Bunu da yapabilmek gerekten byk bir hner istiyor. Ad yoktur aslnda bu halkn. Dnya da hak sahibi saymam; bu halkn da ulusal haklar olacak, yaam halklar olacak, hatta insan haklar olacak demiyor. Aydn bunlar grmezse kesinlikle halkyla balant kuramaz. Ve hibir yapt veremez, edebiyat yapamaz. Bu ocuk byyor. Beni ciddiye almazsanz da bu halk bir eyler yapabilir. Aydna da bunu sylyorum; bak bu ocukta bir gelime, bir byme imkan var. Yaama arzular gereklemeye doru gidebiliyor. ocuk benim gibi byyebiliyor, ok ilkel olabilir, ok donanmsz olabilir, herkes beenmeyebilir, ama yine de bir gerekleme biimidir. Kald ki, kimseye kendimizi dayatmyoruz. imdiye kadar kimseyi ricayla yanma armadm ve buradaym. Hibir devlet gcne de ke sin lik le ri ca te me lin de bir yak la mm ol ma m tr. Amerikal'ya, Avrupal'ya gelin size istihram ediyorum, u ii yapn demedim. Bu benim bir kuralmdr. Gelen genlerden de en ufak bir ricam yoktur. Kendime gre bir yaam tarzm var. Ve imdi dinletebiliyorum. te, bu anlalmadan, dirilen Krd anlayamazsnz. Mesele burada ben deilim. Ben diye bir ey yok. Bu, gerekleen bir olaydr. Dirilen Krt anlamnda, uyanan Krt anlamnda savaan ve bir eyler yapmaya alan bir Krt tanmdr bu. Byle bir durum szkonusu. Elbette ben de varm, ama u anlamda varm: Bunun hizmetinde olan biri olarak varm. Bunun byk hizmetkar, ok amansz aba sahibi biri olarak varm. yi bir siyaseti, iyi bir askeri ynlendirici olarak hl iin bandaym. Ama byyen bir ocuk olarak da yaam renmeye alyorum. Ak da
166

Edebiyatn bir hedefidir ak. Ak yakalamadan edebiyat olunamaz. te, bunlar anlalm deil. Krt ak bal bana bir edebiyat kavramdr. Nasl olacak bu ak? Yrekler bir ak amacna bal olursa geliebilir. Ak nasl tanmlayacaz? En deme adamlarmz frsat bulduklarnda en byk alakl yapyor. te Krt byle tehlikeli, -bunu zmemiz lazm. Krdn yzde doksan byle. Serbest kalsalar hepsi aa-yukar bunu deneyecek. Byk bir zdrap, trajik. Trajikomedya! Edebiyat bu tarzlar da epey iler. Bir baka yntemi de bulabilmeliydi. Kular bile gvenilir bir yer olmad m, yuva yapmazlar. Rahat sevinebileceiniz, yreklenebileceiniz bir alan yaratalm. Biraz paramz olsun, a kalmayalm. te, biraz byle blgeler yaratalm ki salkl dnebilesiniz. Ama en fazla gdler ayaklanabiliyor. Alk gds, cinsel gd, igd ve buna benzer... te alk iin krk takla at, gd iin, cinsel gd iin kendini tamamen onbeine-yirmisine ulamadan bitir. imdi bu byk bir handikap, byk bir oyun. Burada yrei yaratacaksn! Estetii biraz devreye koyacaksn. Al tatmin etmek iin byk bir aba iine gireceksin, nk a olan her eyini satar. Cinsel gd iddetli bir gd. Onu dizginlemedi mi, onu dntrmedi mi, kiiyi kesinlikle bitirir. Freud'u inceleyin, dier birok bilimadamlarn inceleyin. Bizimkileri bunlar incelemeye aryorum. Eer edebiyat yapmak istiyorlarsa, bizde de mthi rnekleri var. Mutlaka incelemeleri gerekir ki, bir edebi sre balayabilsin. Ben sadece edebiyatn yapmayacam; bir de fiiliyatn, siyasetini ve biraz da yaam gerekletirmek istiyorum. Tedbir alyorum. nk almazsam bizim ordu elden gidecek. hanet beni vuracak, -arkadan, nden, yandan. Durdurmam gerekiyor, baya inat olmam gerekiyor. hmed Xan gibi yazarlar olmak da yetmiyor. Onun arzulad gibi kral olmak istiyoruz, hatta bazen o da yetmez diyorum. Bir yandan Mem, bir yandan Zn'i yaratmak. te, Krt olayn, Krt akn, Krt edebiyatn yaratmak, kesinlikle bu
167

sorulara cevap vermekle balantldr. Kolay edebiyat olunamaz, nasl kolay bir sava olunamayacaksa, kolay edep sahibi de olunamaz. Edep ciddi bir olaydr. Edebin olabilmesi iin bir kere Krt ilikisini zmen gerekiyor. Krt kadn, Krt erkei, Krt yiidini zmen gerekiyor. Ve en nemlisi de, bu kiilii ne yapacaksn? Topraa soksan, toprak kabul etmiyor. Ben btn arkadalara sylyorum; sizin yannzda, sizlerle beraber alm biri, -nasl bunu grmediniz? Bu hain, bu mikrop acaba iinizde deil mi? Neden grmyorsunuz? Hi mi bu halkn umutlarna, savamna saygnz olmayacak? Ufak bir frsat buldunuz mu hemen ka planlayacaksnz... Benim sahamda kimse kamyor, dikkat edin. Kskvrak, gelen haini de balyorum, yrei be paralk olan da yreklendiriyorum. Byk rgtym ve olmayan yrei veriyorum. Ve ben mekanizmalarmla yaratmaya alyorum. Kendi apmda kimse, sana bu kadar imkan neden deerlendirmedin? diyemez. Trnakla skp karlarnza sunuyorum. Ama hl kendimi bile bu konuda zavall gryorum. Krt olaynda emekleyen biri, sz syleme hakk olan, yreklenme hakk olan biri gibi deerlendiriyorum. Ama ortada byk ak yok, bu ok zor. Zeynep Knac: Evet, o bir ak ars, ama kllerini yerde brakmadan... Hl yorumlamaya alyorum. O bir tanradr. imdi, bu nasl yaama geirilecek? Dnn, yle eylemci olacaksn, yle cesaretin olacak, yle bir plann olacak. Git o smrgeci toplumun iine, zrh gibi her taraf rlm, iine gir ve kendini patlat! O da yetmiyor, bir de yaam yaratmak... Belki atomu zmek bunun yannda hi kalr. Olay asla basite alnamaz. O kzcaz bunu ortaya koydu. Byk edebiyat, ulus adna bunu gremezse, neyin edebiyats olacak? Bunu onlara soruyorum; sen bu byk olay grmezsen, birazck yrei olmu kz gremezsen, sende yrek var m, sende haysiyet var m, sende ulusal onur var m, -bu sorular mutlaka cevap ister. Aksi halde edebiyat kelimesini bile aznza almayacaksnz. Bunun gibi yzlercesi var. Bu da deil, haydi bunlar da fazla ne almayalm. Peki byk sevmeyi nasl salayacaz?
168

imdi, sevmek bal bana byk sava ii ve savatan daha zor bir ura. Anam da bu konuda dillendirme gerei duyuyorum: Ah diyordu, bizim bu olan kz bulamaz, kimse kzn vermez, -byle sylyordu. Beni umutsuz gryordu biraz. Bu szn de bir anlam var. Ne birileri beni kolay kolay alabilir, ne benim yle bir yeteneim var, ne de gelien ben bunu kabul ederim. Hl yleyim. Kimse beni baka trl yorumlamasn. Hl bu yetenei yakalam deiliz. Byk hayranlk sahibi birisiyim ve kimseyi de kmsemek iin sylemiyorum. Hepsi deerli! Kzlar iin de byk deer yarglarna sahibim. Ama korkuyorum, beenmek konusunda zorlanyorum, ilikiler konusunda zorlanyorum. imdi ben derken, kesin ulusal apta bu organizeyi dnmek gerekiyor. Btn genleri dnmek gerekiyor. Ulusal dzey. lke bunlar. Byle anlamak gerekiyor. Tehlikeli buluyorum ve zleceksiniz, ya 18 yana gelmisin, -nasl diyeyim, hata yapmak istemiyorum. Benim kadar hareketli bir tip yok, kzlarla da benim kadar uraan biri yok. Belki de bu kadar size bal eleriniz filan vard. Ama bizim kzlar; yani l deseniz lmekten tutalm, her trl yaam ars desem de, inanlmaz bir rahatlkla hepsi gelebilir. Ama hl ileri kolay grmyorum. Yaplmas gereken, dikkat edilmesi gereken ok iler var. Ve en nemlisi de kendimi ok iyi terbiye etmem gerekiyor. Kendini terbiye etmeyi hi basite almaynz. Tekrar sylyorum; ben diye bir olay yok, bir Krt tipi yaratlyor. Ve bu kadar halk beni alklyor. te, buna ihanet edemem. Bu kadar kadn ayaa kalkyor, onlara da ihanet edemem. Bir tutkum uruna, kr bir duygum uruna... Bu kadar ayaa kalkan bir halka saygl olmam gerekiyor. Hepsine yrek cevab olmam gerekiyor. Ve btn bunlar kesin Krt edebiyatnn can damarlardr. Bir de yaratlan Trk edebiyatna bakalm: Tali bir sorun olsa da, sanrm tartma konusudur. lgi ekici olduu iin; bir Yaar Kemal, bir Ylmaz Gney, hatta aiir Ahmed Arif zmlemesi yapmak isterim.
169

Yaar' Ya ar ya pan onun Van'dan s k l dr. Ve bir de ukurova'ya konumlan vardr. Orada da Krt emeinin younlamas var, bunun sosyal ieriini belirliyor. Van ayrl da airet zl de onu nce Memed sevdals yapyor. Kken bana gre bu kadar arpc ve hi fazla tanma girmeden tarif edicidir. Ama Yaar Kemal kendini bir Trk edebiyats sayd. imdi ise Krt kkenliyim diyor. Edebiyattaki smrgeci katliamn bir rn, ama tmyle bu deil. O acy gryor, katliamn etkilerini tam olmasa da yanstyor edebiyata. Aslnda bir melez edebiyattan bahsedebiliriz. Btnyle Krt d grmek ne kadar sakncalysa, tamamen Trk ii olarak grmek de bir o kadar sakncaldr. Ayrtrlmas gereken bir edebiyattr. Bunu Ylmaz Gney ahsnda daha iyi bir rneklendirmeye tabi tutabiliriz. Uzun bir sre kendini Trk sinemasnda grd. lmne doru ise, ben bir Krt sinemacsym dedi. Aslnda bu, bir ayrmayd. Ylmaz yaasayd, bu ayrmay ok daha net grecektik. Mkemmel bir Krt sinemacs olacakt. Nitekim bunun btn ipularn sunmutu. Ahmed Arif: Aslnda yreiyle tamamen Krd duyuyor. Diyarbakr' duyuyor. Fakat ekil itibariyle btnyle gelikin bir Trk. Tamamen karma; melez olmas, ayracak konumda oluunu gsterir. Bunlar smrgeciliin en dehetli katliam dnemlerinin romancs, airi ve sinemacsdrlar. Kesin birey olarak sulamamak gerekiyor. Ama bir karmaay yayorlar. Bir gei, bir ara durumunu, ayrtrlacak bir ikilii yayorlar; ille de bunlarn durumunu tartacaksak, bu gereklii kesin tespit etmek gerekiyor. Hatta byleleri edebiyatta ok. Bu anlamda edebiyatta, mzikte, sinemada en faal olan Krtlerdir. Tpk Amerika'daki zencilerin Amerikan kltrnde, sporunda vb.'nde olduu gibi. Trk edebiyatnda melez karakter ok belirgindir, mziinde de bu byledir. Roman arlkl olarak biraz byle oluyor. Bunlar Krt d saymadan ayrtrmalar gerekir biiminde bir yaklam sahibi olmak ve bunlarn Trk diline kazandrdklarn ktlememek gerekiyor. Ama kendi ulusal orijinlerini inkar etmeleri kesinlikle olumsuzdur.
170

Ulusal orijine ve ayrmaya yava yava kendilerini tabi klmalar gerekir. Bu ynl bir grevleri var, ayrmalar var. Devrim srecinde imkanlarn ortaya kmasna ramen, kendi ulusal orijinlerine cevap olmadklarndan dolay artk onlara edebiyat dememeliyiz. Yine dil sorunu da en ok tartlacak bir konu. Btnyle edebiyat Krt diliyle olmal diyenler var, bir de hi nemli deil, her dilden yaklam gsterenler vardr. Benimki biraz ortayolu esas alyor. Bana gre Krt edebiyat da uzun bir sre hakim ulus arlkl dillerle yrtlecektir. Kurtulu ii salandka, ilerledike, yava yava Krt dili devreye girecektir. Bu, artk istemesek de mevcut smrgeci oluumun gerekletirdii bir objektivitedir. Objiktif bir realite, istesek de baka trl yapamayz. Hemen Krte yaz diye dayatmada bulunmak da mmkn deil. nk yazacak konumda deiller. Kald ki, Krt dili henz gl bir edebiyat dili haline gelmemitir. Ak syleyeyim; en deme Krt diline vakf bir yazarn, kendini ne kadar zorlarsa zorlasn, ne kadar yazarsa yazsn, fazla okuyucu bulamaz. nk Krt dilinin kendisi bir katliam yayor. Krt dilinin kendisi edebi dil haline getirilmemi, ulusal bir zemini gelitirememi, benimsenememi. Yzde elliden ok herkes yabanc, hakim ulus diliyle konuuyor. Krte'nin kendisi ulusal dil durumuna henz gelememi, bu bir realite. Yazsak Kurmanci'yi Zaza, Soran anlamaz; Soranca yazsak Kurmanc anlamaz. Dolaysyla ulusal dil zerinde younlamak gerekiyor. Ulusal dil bir sre iidir. rnein, bir Trk dili bile cumhuriyet tarihi boyunca ancak imdi biraz edebiyat dili haline gelebiliyor. Ve bir Anadolu Trk dilini bir Trk men, bir z bek hi an la maz. Bel ki biz de bir Za za ca, Soranca'dan bir yaknlk bulabiliriz, vardr da. Ama onlar da yoktur. Demek ki, dier uluslar iinde bu sorun vardr. Farslarda da bu sorun var. Yine bir Suriye Arab, bir Fars Arab'n anlamayacak kadar farkl konuur ve bunu da acayip karlamamak gerekiyor. Bizde smrgecilik bu ii daha da tahripkar klmtr. Bir de Krt miti, Krt masal, Krt hikayesi edebiyatn en nemli konusudur ve canlln hl koruyor. Gnmzde korkun smr171

geci katliama ramen, Krt masallar ve hikayelerinin varlklarn srdrmeleri nemlidir. zellikle stranbjler, dengbjler ve o irok anlatanlar tamamen edebiyat kapsamna girer. Onlarn adalatrlma sorunlar vardr. Bir de teknik imkanlarla, yine rnein televizyon, gazete gibi biimlendirme sorunlar vardr. Mesela televizyon u anda ok nemlidir. Hikaye anlatan, masal anlatan, iir okuyan, bir de trk syleyene arlk vermeliyiz. Krtlerde bu ok gldr. Bunlar iin inceleme kurumlar da oluturmalyz. Bu gerek bir edebiyat almasnn kapsamndadr. Klasik biimlere kesin deer vermek gerekiyor. Btn bunlarn Krt devrimci altst oluuyla balantsn kurmak gerekiyor. Eski model salt klasik trk okumak, hikaye anlatmakla olmaz. Bunlarn gncel ifadelerini klasik ifadeyle birletirmek gerekiyor. Her ulus bunu yapmtr. Biz de artk yapmaya cesaret etmeliyiz. Klasik biimleri kesinlikle terketmemeliyiz, ama yeni ierii de kesinlikle gzard etmemeliyiz. Yeni ierik yrekse, eski biim sylem dilidir. kisi birletirilmeden tamamlama olmaz. Sylemi byle giderek yeni muhtevayla birletirebilirsek, sanrm bu bir edebiyat rnensans olur. Btn bu anlattklarmz aslnda ok gecikmi bir Krt rnesans anlamna geliyor. Yeniden dirilii oluyor. Bunu btn Avrupallar yaad. rnein, kemalistler bile Trkiye'de Anadolu rnensans diyorlar. Biz de ge de olsa, yetmilerden itibaren bu rnesans, bu Krt diriliini balattk. Bence bu grkemli bir biimde devam ediyor. Aydnlara bu rnesans iinde byk i dyor. Nasl Avrupal aydnlarda, hatta Ruslarda ve inlilerde bu grkemli bir ifadeye kavumusa, bugn Krtlerde de bu duruma gelinmitir. Hem bunu bir ans olarak grmeleri gerekir, hem de ok nemli ve baarlmas gereken bir grev olarak zerinde durmalar gerekiyor. arm var! Aydnlarmz mevcut olup biteni anlayla deerlendirmelidir. Ben kendilerinin hizmetinde olacam. Bize kfreden de dahil, hepsiyle uygar bir dili esas alacam. ar! Gelsinler grseli kullan172

snlar, gazeteleri kullansnlar. sterlerse gerillamzn ahane kurtarlm blgeleri var, oralara da gelebilirler. Anadolu'ya bedel karlnda asker olmaya gidiyorlar. Hi o bedelleri demelerine gerek yok. Bizde bedelsiz, -sadece gzellii grmeye gelsinler. Kurtarlm blgeler ok grkemlidir. Bunu yava yava zmsemeye alsnlar, yine savan kendisi ok heyecan verici. Bunu en az baka uluslardan aydnlar kadar deerlendirsinler. Bize kar nyarglar artk anlam vermiyorsunuz, kald ki, bunu fazla mesele yapmamza da gerek yok. Aydnlara da syleyeceim, cesaret etsinler; ok nemli aamalar kaydetmek iin bir kpr olarak bizi grsnler. Maddi ve manevi olarak kesinlikle bu geilerinde yardmc olacaz. Gvenmek kadar, baarmaya dair de inanlar hep yksek olsun.

173

Dnce, kalem ve kl

Ya kalemi silah gibi, ya da silah kalem gibi...

Anton ehov
174

Krt halk kendisini hzla yenilemeye alyor. Ulusallk, zgrlk, yaamsal ve fiziksel adan kendini her ynyle yeniliyor. Bin yllk lm, bin yllk uykudan, bin yllk yalan ve rezaletten kendini yava yava kurtaryor. Aydn nedir? Aydnlk nedir? nsanlk gereidir. Aydn, ortaya karan ve deifre edendir. Biz bunlarn hepsini savala ortaya kardk. Savala ortaya karlanlar, savata yaratlanlar yce ve deerlidir. Onun dnda oluanlarn da deeri vardr, ama savala ortaya karlanlar kadar deil. Savammzla, yaammzla baz eyleri ispatladk ve bunlarla bir halk yeniden yaratlabildi. Bu yaratlanlarla en byk dman bile ortadan kaldrlabilir. Ama btn dostlar, btn arkadalar ok aresiz gryorum. Dmann karsnda bir adm atamyor, bir-iki sz syleyemiyor, bir abann sahibi olamyorlar. Bu byk bir zayflktr. Drst bir Krt olmak isteyen, ilkin kendini tanmal. Dahas dostu-dman kim, bilmeli. Bu da yetmez. Dmanna kar ne yapabilir? Olumluluklar nasl yakalayabilir? Bunlar yakalayamyorsa dmann gz nne getirmeli. Dmana kar bir ey yapam175

yorsa be para etmez biridir. Btn savammz boyunca arlkl olarak bunlarn zerinde durduk. Daha da gl durmak gerekiyor. Olmazsa olmaz! Olmazsa yaamak haramdr, yaamn be paralk deeri olmaz. Yaam zerinde duruyorsunuz. lkenin iini-dn grdnz, imdi de farkl eyler gryorsunuz. Krtlk adna kalktnz, Krtlk adna ok eyler de yaptnz. Ama imdi gryorsunuz, -bu nasl Krtlktr. Gereklii nasl olumu? Gerekleen imdi bir hayal gibidir. Bazlar bin yldr bunu yapmak istiyorlard. Kalktklar gibi hepsinin kelleleri uuruldu, ldrld. Bilemiyorlard, yapamyorlard. Ama bizde zorluklar olsa da, iinde baar var, lm yok. lk defa Krtlk tarihinde byle yeni bir eye tank olunmaktadr. Bazlar parayla, bazlar kadnla, bazlar mal-mlkle keyif atyorlar. Ama bana gre btn bunlar byk arlklardr. Eer amaca ulalrsa, yaam hava gibi, pamuk gibi hafif olur. Bunun dnda yaam ok ardr, kaldrlamaz. Kararllk olursa, yaam ne kadar ar olursa olsun, kaldrlabilir ve hedefe ulalabilir. Bunlar Krt aydnlar, yazarlar, btn devrimci yoldalar iin zor eyler deildir. Halk iin bir eyler yapamayan, kendini yrtemeyen, nefes alamaz durumda olan biri, her ynl korku ve dlerle kar karya kalr. Sava var! Savatan nasl baaryla klr sorusu, her eyden nce gelir. Btn yoldalara bakyorum; nasl olur da gn be gn byle ucuz bir yaam srdryorlar, baarsz olmaya nasl tahamml ediyorlar? Baz kk eylerle kendilerini yaam ierisinde sayabiliyorlar. Ben bu kadar altm halde, bir gn bile rahat olamyorum. Ama yoldalarmz bu kk bir hayrlktr, byk admlar deildir diyebiliyorlar. imdi Krt gerekliinin znn stnde duracaz. Hibir ey yapmadklar halde bir padiah gibi kendilerinden memnunlar. Hibir ey yapamyorlar, ama kendilerini kahraman sayyorlar.
176

Krtl tanmak ve tantmak isteyen baz yazarlar var. Bu gerei neden annda anlayamadlar? Krtlk adna bu kadar dknlkler, byk yanlglar, byk sahtekarlklar varken, bunlarn var olduu neden ispatlanamad? Neden stne gidilmedi? Kritik bir durum. Ve bu hepinize bir eletiridir. Atlan admda dman seni bouyor, dier admda ise vuruyor. Attn adm neden sana ait deil? inde bulunduun konum, ii boaltlm bir konumdur. Neden iini doldurmuyorsun? Bunlar temel hususlardr. Yanlglarndan, dknlnden neden bu kadar raz olabiliyorsun? Neden byk rahatszlk duymuyorsun? nsan dorular zerinde durmazsa, yaad yllar boa geen zamandan baka bir ey deildir. Btn bunlara ramen, yine de Krtlk iin birtakm eyler yaplmak isteniliyor ve bir eyler yaplyor. Krtlk iin, insan erefi iin bir eyler yakalanmaldr. Bu konuda yapabileceim en byk hizmet, tecrbelerimi aktarmaktr. Sizlerin de iyi dinlemesi gerekiyor. Kendini yaratamayanlarla biz dost olamayz. Belki birbirimize selam sabah veririz ama (ki Krtlerde naslsn denildiinde iyi olmad halde iyiyim, grmedii halde gryorum, doru olmayana sonuna kadar doru demek adet olmu), bunlar yeni kurulan esaslar zerinde olmaldr. Selamlar bu esasta verilmeli, tanma bu temelde olmaldr. imdiye kadar bu pek etkin deildi. Hatta dmann karsnda birka gl adm atlamyordu. Dmandan daha ok kendisine kinlidir. Neden byle yaplyor? Eldeki imkanlardan sonu karma bilinmeyip, bunlarla oynanyor. Bu kadar deerlerle neden oynanyor? Silahla, grevle neden bu kadar oynanyor? te, Krdn lm her zaman byle olmutur. Halbuki baz eyler insan zafere gtrebilir. Baz sorular, almalar, usuller vardr; bunlarla oynanmazsa baarya ulalabilir. Kendimi bytyorum, halkla yaamsal klyorum. Halkla olabiliyor, halkla yryorum. Halksz varm demek imkanszdr. Burada da insanlarmz halkla deil, kendiyledir; daha ok yalanlaryladr, dknlkleriyledirler. Ama toprayla, dalaryla pek ilgili deiller.
177

Bu halk ayaa nasl kaldrlr? Halkn ayaa kalkmasyla, zafere yrmesiyle Krt aydn da kalkp birlik olmaldr. Aramzda oluan uurumlar hzla kapatmalyz. Uzaklklar yaknlatrmalyz. Krdistan almas halkn diliyle, halkn ruhuyla, toprakla bir olmak ve yeni Krt ruhunu yaratmaktr. Ruh ve toprak birliktir, birlemektir, eitliktir. Sadece kendisi ve ailesi iin deil, bir halk iin, ruhsal btnselliinin ve dier btn zelliklerinin zerinde iyi durmak, amak, eit hale getirmek gerekir. Bu anlatlanlara Krt aydnlarnn deer vereceine inanyorum, zaten deer de veriyorlar. Belki bunlar da aresizler. Her biri, lke dnda bir kede bireysel yaamn rgtlemeye alt iin, bu konuda olduka dar kaldlar, mrleri heba oldu. Biz yine de Krtlk temelinde sunduumuz destei aydnlara da sunmak istiyoruz. Krt dili, Krt tarihi, Krt foklor, Krt sanat ve edebiyat iin gl temeller atyoruz. Bunu grn ve ruhunuzu, kalbinizi buna katn. Kendini byk grmeye hi gerek yok. Ben bile bu kadar byk emek harcadm halde, kendimi hl bir ocuk gibi gryorum. Asla bu kadar yaptm, bu kadar bym demem ve bu yanltr. Yeni balyorum. nsan; bykln, rgt gcnde grmeli, halkta grmeli, savata grmeli, ama asla kendinde grmemeli. Hep ben, ben dememeli. Yaamda iyi bir adm atmak gerekir. Bizim iimiz siz aydnlarn veya edebiyatlarn yaptklar almalar deildir, yaptmz bir sava iidir ve militanca bir itir. Bir yanda silah patlamasnn, bir yanda kalem kullanlmasnn fark yoktur. Baz yerlerde kalem, fikir dili, silahtan bin defa daha fazla savamtr. Ben de dilimle savayorum. Bunun dnda, asla baka bir ey kullanmyorum. Gr, dil, hedef, usl, bunlarla baar salyorum. Byle yapn, baarrsnz. Birok eyi aratrmalsnz. Benim yaamm budur, bunun dnda hibir ey nme koymam denilmemelidir. Yeni Krtlk, kiiyi de yeniletirir. Buna inanmalsnz. Bazen bin ylda gerekletirilemeyenler, devrimle birlikte birka gnde
178

gerekletirilebilir. Devrim, ksa zamanda yapar, insann mrn uzatr, glendirir. Devrimin gc, kuvveti budur. Saflara gelenlerden bazlar 15 yanda, ama 70'lik ihtiyarlara benziyorlar. Bylesi durumlardan nefret ediyorum. Birbirimizi ihtiyarlar gibi, dknler gibi, dilsizler gibi, krler gibi karlamaya hakkmz yok. Sar ve dilsizler gibi olunamaz, buna kimsenin hakk yok. Bu, bir lmdr. Klelie zgrlk istemeye kimsenin hakk olamaz. Dknle, bozgunculua, edepsizlie; zgrlk, eref, deer verilemez. irkinliin deeri olamaz. Kim olursan ol, ne olursan ol, eer iyi deilsen sana selam bile yoktur. ster 70 yanda ol, ister 15 yanda ol. Nitekim 70 yanda bile olunsa bir gen gibi olunabilir, yaama yeniden balanabilir. Geen on yllk srete verilen ehitler, aktlan kanlar, yaplan almalar, bunlar syletiyor. Elbette ki, yetersizlikler kacaktr. Ama belirttiimiz bu temel noktalar zerinde duruldu mu, yetersizlikler, zayflklar alr ve byk dorulara dntrlr. smet erif Vanl: PKK yolu yeni bir yoldur, esasldr. Dier rgtlerin hedeflerine benzemiyor. Yeni ve ak bir yoldur. Hedefinde Krtln ilerleyii ve Krdistan'n bamszl vardr. Abdullah calan: 45 yldr Krtlkle ilgileniyorsunuz. Evet dorudur, 45 yldr ilgileniyorum. 1949'dan beri. Evet, aslen Kk Gneyliyim. Avrupa'da okudum. Krtlk zerinde duruyordunuz, Krtlerin temsilcisiydiniz deil mi? Gney'deki devrimci glerle beraber altk. Her eyimi onlara adamtm. Gney devrimiyle ka yl kaldnz? Uzun bir sreden beri. Btn iim, derdim Krdistan'dr. Krdistan kalbimde var, olduka gldr diyorsunuz. Bizi tanyor musunuz veya biraz tanyabildiniz mi? PKK'nin temelini, zn nasl gryorsunuz? Tahminime gre bizi biraz tanyorsunuz.
179

 Her eyden nce PKK'nin byk bir hedefi var. Dier partilerin amalar, sloganlardan teye gememektedir. Gney Krdistan'taki hedef, otonomidir. PKK'nin hedefiyse Krdistan'n bamszldr. Tarihimizde Krtlk adna yola kanlar tanyacaksnz. Onlar da zgrlk, bamszlk diyorlard. Ama hepsi szde kald. Canla, ruhla bir katlmlar olmad. O ballk gsterilmedi. Barzani'nin kendisi bile, bunu fazla bilmiyordu. Barzani'de yurtseverlik zayftr, ailesi her eyden nce gelir, her eyden nemlidir, her eyden byktr. Bunu hi farkettiniz mi? Bana gre Melle Mustafa Barzani, olu Mesut Barzani'den daha iyidir. Tabii daha iyidir ve daha byktr de diyebilirim. nemli olan o eski ruhu anlamaktr. Ne kadar byk, ne kadar iyi olsa da, yine de her ey Barzani'dir ve Barzani aireti iindir. Ulusallk sonra gelir. Hatta ulusallk airetin bymesi iin bir aratr. Byklk, ulusallk baka, airet baka bir eydir. Bunlar bilmeyenler bir ulusal alma, halk almas yapamazlar. nsan kendini tanmaldr. Birok aydnmz kendini kandryor. Ulusallk ne dzeydedir sorusu sorulmaldr. Barzani nderlii her eyi airet iin yapan bir nderliktir. Eer bir nderlik demokratik deilse, zgrlk yoksa neye hizmet edecek? Krtlerin byk ounluunda airetilik var. Ama airetim, ailem, hatta kiiliim her eyden nce gelir denilirse orada ulusallk biter. lke bamszl, ulusallk olmadan salanamaz. te, burada insan kendi gerekliini grebilmelidir. Osman Sabri'yi grdm. ok iyi, ihtiyar bir insand, ok akllyd. Onunla baz toplantlar yaptm; Barzani'nin yapt airetiliktir, ulusallk deil. Ulusallk olumam, her ey airetinin, ailesinin hizmetindedir diyordu. Bu sadece Barzani iin geerli olan bir ey deil, btn Krtlerde, hatta iimizde bile ailecilik, airetilik, kabilecilik, bireycilik var. Bundan 30 yl nce nnz duymutum. Ben o zamanlar yalnzdm. Ama imdi, binlerce Krt olduu iin ok sevinliyim. Krtlk iin bir eyler yaptnz. Krtln kazanlmasn istiyordunuz. phesiz airetiniz de, kabileniz de yok.
180

Benim airetim Krt halkdr. Evet halksnz. Fakat Avrupa'da fazla zm gc olamyordunuz. Bir eyler yapmak istiyordunuz ama evrenizde, bireysel karlarna bal insanlar oktu. Hatta baz rgtler kurmak da istediniz. Amacmza balyz. PKK hedefi daha da netletirdi. Dnya bizimle olsayd, bu kadar tahrip olamazdk. Devletler al sana u kadar yardm, fakat karln isterim derlerdi. Bu bizim iin zarar olurdu. Siz bir eyler yaratmsnz, kendinizi gelitirmisiniz, dman yenebilirsiniz de. Bakalarnn elinde ise ancak rk bir aa olursunuz. Dmann vuramaz ve bakalarnn elinde de oyuncak olursunuz. Kendi kendini demirletirirsen, elikletirirsen, kl olursan, vurursun. PKK'de yaanan da budur. Aslnda her biri bata ok dmt, nefes alamyorlard. Ben niye bu kadar stlerinde duruyorum? Ben bir devletin dostluunu kolaylkla salayabilirim. Baka devletlerin byk adamlar vardr. Ben onlara naslsn bile demiyorum. Onlarla bir saat konumaktan bile sklyorum; ama boulmu, rm insanlarn zerinde gece-gndz duruyorum. Neden? nk bu insanlarla bir eyler yapmak istiyorum. Bir yl nce Gney Krdistan'a gittim. Halk ok inisiyatifsiz. Her eyleri dierlerinin elindeydi. imdi grdm kadaryla Gney Krdistan'da PKK'nin de inisiyatifi var. Parti yeni bir insan, yeni bir halk gibi. Bizim iimizde lm deinde bile olunsa, sapasalam insan, hastann kendi ierisinden karyoruz. Bakalar tarafndan, bakalarnn eliyle yaplanlar, seni yaatamaz. Bunlar esas dorulardr. Krdn ancak bu ekil bakaldryla dmann karsnda gl durulabiliyor. Bakalarnn eliyle yaplan Krtlkten, bakalar kendilerine pay kartmaktadrlar. Bir gn bunlar geriye ekildiklerinde de dersin. nemli olan sizin yeni Krtl grmenizdir, hem de uzun bir sreden sonra. Bunu grdnz ve ruhunuzu genletirdiniz deil mi? Yeni bir ruh, byk bir gven, byk bir inan aldm. PKK bilin ve bilimde ok gldr. Krt gerekliini ok
181

gl at. Krdn zn ve zelliklerini ok ak ortaya koydu. Bugn artk Krt meselesi uluslararas boyutlara ulamtr, Krt meselesi nemlidir diyorlar. Daha nce Avrupa'da bu kadar kalmanza ramen sizlere pek fazla deer verilmiyordu, ama imdi bu deeri gryorsunuz. Krdn kerameti bu dorultudadr, bu nemli bir noktadr. Her yerde ben varm, ben Krdm deniliyor ve iin kerameti de budur. Kendimi de bu temelde deerlendiriyorum. Bunun dnda katiyen varlm filan devlet bana yle demi biiminde ifade etmiyorum. Mesela, tandm bir Alman'da (Almanlar siz de biliyorsunuz kendilerini ok byk grrler), kardm sonu u oldu; onlarda bir kiiliin varl hem beyinde, hem yrekte ilenmitir. Bu, siyaset iin esastr. Almanlar deer vermeyi biliyorlar, tanyorlar. Bir ndere yaklamda lleri biliyorlar, demek Krtler de kendileri iin bir eyler yapmay beceriyorlar diyorlar. nemli olan u; son yllarda olanlar hep sizin iindir, benim iin deil. Yanz gemi, ama kendinizi yine de gen gryorsunuz. Kymetim var. Evet kymet de var, gen de grnyorsunuz. 15 yandaki bir delikanl kadar kendinizi gen gryorsunuz. Ve disiplin var. Onca yldan sonra buraya geliiniz iyi oldu. Krt halkn grmek sizin iin 15 yldan sonra bir kutlama gibi olacaktr. Bu kadar ile ekmisiniz, bu kadar tehlike grmsnz, bizim de size yapabileceimiz en iyi ey budur. Krdistan' grmek istiyorum. Tabii insann gnl ok ey ister ama, bu da Krdistan kadar byktr, devrimin yarsdr. Sonular ok byktr. Bugnleri grmek az ey deildir. Osman Sabri de 90 yandayd ve bugnleri de grdk, yeterlidir diyordu. Grdm btn Krtler bu devrimin lmeyeceini bana sylediler. lsek de gam yemeyiz, binlerce Krt var. Ama yine de tam baary grmek istiyoruz. Bugnleri grebilen, sonrakilerini de grebilir. Bu baary grenler, Krdistan'n tamamnda da baary g182

rebilirler. Bu kadar gl kalabildiyseniz en azndan bamsz bir Krdistan' g re bi lir si niz. Yi ne Ay dn lar Bir li i ola rak, Krt Enstits'nde ok iyi admlar atabilirsiniz. Siz Cabbar Qadir, Byk Baur gerei zerinde daha gl durabilir, birok eyi grebilirsiniz. Byk Baur'u brakmyoruz. Cabbar Qadir : Kopamayz, bizim vatanmzdr. Abdullah calan : Fakat byk dknlk, devrimden kopukluk var orada. ok fazla tccar ruhlu olmular. Devrim kalmam. Devrim kalmad gibi, kurulara satlmlk var. Bu ok kt bir ey. Bunda sizin de sorumluluunuz var, kendinizi ne yaparsanz yapn, devrimden uzaklamayn. Ve Krtl kurulara sattrmayn. Amacnz byk olursa, Gney'de de yurtseverlik var. Bunca ehidin kan boa gitmesin. Bunun stnde durmazsanz, sizin iin hi de iyi bir ey olmaz. Ne olursa olsun ehitlerin kanna sahip klsn. Elbette ki, Gney halkna da sahip kn, halktan uzaklamayn, cesur olun, PKK'nin yardm da az deil. Biz Gney'den elimizi ekmeyiz. Burada da devrim devam edecek. Devrimci ruhla ok oynanyor, ok hesaplar yapyorlar. Lakin srarla stne gideceiz. Gney'de aslnda bir devrim var. Oradaki aydnlar, her zaman doruyu esas almlar, halklaryla birlik olmulardr. Ama nderlik, halkn karlarn esas almamtr. yldr Byk Gney'den ayrldm. syan dneminde oradaydm. Orada halk imdi sadece PKK'ye umut balam. Ben Kuzey Krdistan zerinde doktora yaptm. Kuzey Krdistan'daki durumu iyi biliyorum; bir Krt olarak deil, bir doktor olarak. Gney ve Kuzey'deki isyanlarn fark ve PKK'deki fark nedir? PKK ierisinde gelien kiiliin, gelien Krtln fark ve Krtlk adna Gney'de gelienler arasndaki fark nedir? Bunlar nemli sorulardr. Yazarlnz da var, bunlarn stnde gl durulmal ve kitap haline getirmelisiniz. Bunlara ynelik yazlarm var. Fakat Soranca yazdm iin Kuzey halk anlamyor. Bizim sorunumuz bu. yi, Soranca yazn. Aslnda Kuzey halk gelimek istiyor, ama frsat vermiyorlar. deoloji ve siyasetten yoksunluk Krt halkn su183

satm. PKK'ye yaklamak istiyorlar, fakat sabr ve inatta zayflar. Yeni yaam bilmiyorlar, bizim sabrmza ulaamyorlar. PKK zelliklerinde sabr, tahamml, usl, tempo nedir? Bunlar biraz amlamalsnz. mkannz varsa an, kitap haline getirin. Hepsinden nce bunu, Soranlara ulatrmak gerekir. Soran-Behdinan fark etmez, ama mutlaka Krtle ulatrn. Bundan sonra PKK'den byk neticeler alnabilir. Krtlerde grdm bir ey var; Krtlerde gzlem yapma, derinlemesine bak bilinmiyor. Tarihsel bir bak, temel esaslar l alan bir bak olmal. Bo, deersiz, sonusuz, esasl olmayan eylere deer verilmemelidir. Usule uygun olarak insan kendini yeniden yaplandrmaldr. Birok kii bunlar yazyor, ama bir yanllk yapyorlar. Mesela, bir soru soruyorlar; deve nedir diyorlar, ama devenin bir tyyle deveyi tantmaya alyorlar. Deveyi tanmak iin srtna bakarsn, bacaklarna bakarsn ve yle tanyabilirsin. Bunlar devenin esaslardr. Ama yazarlarmz tyleriyle deveyi tantyorlar. Byle tannmaz. Usl nemli. Eer Krtlk zerine esas noktalar yakalanmak isteniyorsa, burada temel noktalar grlmelidir. Sizin iin de bu bir hizmettir, byk sonular karlabilir. Biz tarihe ok farkl bakyoruz. Krt halk neden hasta? imdiye kadar neden baarl olamamlar, niin btn isyanlar baarszdr? Neden hepsinde birer hain, ajan var? Seyid Rza varken Rayber de var, eyh Said Piran varken Kasm da var. - Krtln kilidi bizim elimizde. Bugn Krtlk baarya ulayor. Birlemiiz, bunu grn. Bu grldkten sonra, 20-30 yl yolunda yrdnz Krtlk yenilenmi ve glenmitir. Halkmz tccarlarn insafna braklmamaldr. Kimse ucuz dp gitmemelidir. O kadar kan dklm, sorunlar var, dertleri var, belalar var. Biraz are olabilmeliyiz. Bakanm, Krdistan'n btn paralarnda, zgrleen bir ky dahi olursa olumlarz. Herhangi bir Krt, herhangi bir yerde baarl olursa seviniriz. Aydn olmak budur. Gerek aydn halkyla olandr. - Evet ulusallk byle olur. Aydn olan cesur ve baarl olarak halkn yannda olur. Kendinize gvenin, iyi eyler yapabilirsiniz. Fakat insan, yerinde dnm salayabilmelidir. nsan geri bir d184

nce ve yaam ile bymez, bunlar grn ve kendinizden uzaklatrn. Kendinizi yaratn. Krtln yaplanmaya ihtiyac var. Varolan Krtlk, dmann yaratt Krtlktr. Ben bile hl kendimden raz deilim. Her zaman kim beni nasl yaratm sorusunu soruyorum. Dmann vuruundan nce, hep kendime vuruyorum. Hep bakalarnn beni kendileri iin yarattklarndan phe ediyorum. Belki birileri bana sahip olabilir diyorum. Hayr bunu kabul edemem. Bir hedefim, kendime verdiim bir szm var. Sen kendini ne kadar kendin iin yaparsan, o kadar bir halk iin yapm olursun. nsann kendisi zerinde younlamas kt bir ey deil. Krt kendinden razdr, ama byk ayplar ierisindedir. Dmanna bir yumruk bile vuramyor. O zaman bu kiilik nasl kendinden raz olabiliyor? Siz Kurdistan Mukrayani, Krt kzlarnn zelliklerini burada da grebiliyor musunuz? Kurdistan Mukrayani : Krt kz toplumun yarsdr. Kadn kurtulmazsa toplum kurtulamaz. Abdullah calan : Elbette ki, Krt kzlarn bu saflara neden getirdik sanyorsunuz. Herkes, bu kadnlarn burada ii ne, kadnlarla ne iiniz var, kadn sorunu burada nasl zlr diyor. Eskiden bir kzn tek bana daa kmas, toplum iine girmesi mmkn myd? Belki siz de yaamnzda zgr deildiniz. Sizi birilerine vereceklerdi ve siz belki sesinizi bile kartmayacaktnz. Biz ise tamamiyle bunun tersini nmze hedef olarak koyduk. Kzlar yzde yz bamsz yaptk. Bu benim bir hedefim. Kimsenin olmayan, sadece kendisine ait olanlar, bamsz ve zgr yryebilirler. Dncede bamsz, yrekte bamsz, kimseyle ba olmayan, kimsenin kars, nianls olmayan, halkn olan, partinin, savan olan bir kadn. Ama imdiye kadar Krt erkeinin dncesi kadndayd, kzdayd. Ya benimdir, ya benimdir, baka kimsenin deil derlerdi. Ben bunu deitirdim. Bu byk bir devrimdir. Bu balbana bir devrimdir. Krt kzlarnn almalara katl185

m bir devrimdir. Ama ben baka bir devrimi, yani dilde de devrimi istiyorum. Krte olmadan olmaz, fakat baz durumlar insandan srat ister. Baz eylerin abuk renilmesi istenir. Krte'yle yaparsanz bir ayda renemediinizi, Trke'yle bir ayda renebilirsiniz. Sebeplerden biri bu. Eskiden ille de dil diyorlard, bazlar bunun iin rgtlenme yapyorlard. Dil zgrlemeden, Krtlk olmaz diyorlard. Dilsiz Krtlk olmaz, ama dille de Krtl zgrletiremezsiniz. Baz temel eyleri zgrletirmek gerekir ki, dier baka eyleri de zgrletirebilesiniz. Dil zgrletirildi diyelim, ama bu sefer Krtlk zgr deil. Sadece dille Krtle hizmet edemezsin. Bazlar dil zgrl m, kltrel zerklik mi istiyorsun diye soruyorlard. Krt dilinin, kltrnn zgrlemesinden nce, Krtln zgrlemesini istiyorum. Bunun iin bu admlar atlyor. Krt zgrleirse, dil ne olursa olsun zgrleir. Kii zgrlemeden ne kadar dili zgrletirdim derse bile, bu doru olmaz. Neden? nk dil, Krtle baldr. Krtlk olmadan dil, kltr bakasna ait olur. Krtlk zgrleirse, dil de zgrleir. Biz devrimimizi Trke diliyle yapyoruz. Trk dili, adeta bizim iin byk bir silah olmutur. Biz de bu silahla dmana vuruyoruz. Krtlk yaratld. Dilden nce ruh gerekli, yani laftan nce ihtiva, nitelik nemli. lkede Krtlk gn be gn glenmektedir. Trke'yi bir gnde kaldrabiliriz, yasaklayabiliriz, ama bu yerinde bir karar olmaz ki! Arapa da okusunlar, Krte'nin leheleriyle de, Soranca da, Dimilice de okusunlar, sorun deil. Ama halk iin baz eyler var ki, her eyden nce gelir. Bu lke iin, toprak iin savamdr, btn Krtln birletirilmesidir. Hangi dil olursa olsun, kendin iin savamak nemlidir. Bu konumalar hepimiz iindir. Her eyi Soranca yapaym denilirse, ya da her eyi Kurmanci konuup halledelim denilirse olmaz. lke bamsz olursa, Soranlar da, Kurmanlar da, Zazalar da nasibini alr. Soranca da, Kurmana da, Zazaca da deer kazanr. Ve sonra
186

kendi aplarnda gelitirilebilirler. Krtlemeyi da salayabilirler. Hangisinde olumlu ynler varsa birletirilirler. Hangisinde Krtl glendiren ynler varsa, n planda yer alabilir. Zamanla Krt dili da ha da ge li e cek tir. Ama Kr dis tan z gr le mez se, ne Kurmanci'nin, ne Zazaca'nn, ne de Soranca'nn bir deeri vardr. lkin Kurmanci, Sorani, Zazaki deil, bata temeli doru atlm bir Krtln gelitirilmesi gerekir. Krtlk, toprak ve lke! Blge veya mntka deil, tamamyla lke diyoruz. Yeni bir ruh oluturuyoruz, imdi bunu n planda tutuyoruz. Biz de her eyi Krte syleyebilirdik, onlarn da deeri var, tamamyla inkar edilsin demiyorum. Ama imdi ate gibi yakc sorunlarmz var; lke zgrl, lke btnl, halk btnl nedir, sorulan soru bu. Hangi airetin, hangi kabilenin ne olduunu sormuyoruz, bunu nemli bulmuyoruz. ktidara ularsak, hakkmz alrsak, btn sorunlarmz hallolur, hedeflerimize ularz. Krtlk ve dil bilimine ynelik byk grev stlenebilirsiniz. Ama imdi Krtlk boulmu, bu halde Krtlk iin bir hizmet veremezsiniz. Sava gelitike, dilin geliimi, hakimiyeti sizin gibiler tarafndan arttrlabilir. Sizler hazrlklarnz yapn, lke bamszl iin olan savaa balann, sonra dil bamszlna balann. Dil, benim iin imdi bir engel tekil ediyor. Ellerle, kollarla, gzlerle konuuyorum. Bu, dile deer vermediim anlamna gelmez. Aksine dil iin temel hazrlyorum. Dile yapacam hizmet de budur. Krte'nin grameri nedir, yazm nasl iyi olur derseniz, bunlar yapamam. Bam bile kesseniz, Krte'yi iyi bir biimde yazamam. Bu deer vermiyorum anlamna gelmez. Deer veriyorum, ama imdi zaman deil. Krte iyi konuuyorum. Ama savammz Trke dili ile daha iyi yapyorum. Bu nasl Krt oluyor da her eyi Trke sylyor, bu nasl Krt oluyor ki, her eyi bizim dilimizle yapyor diyor. Ben de, sen dilini bana zorla retmisen, sana kar bunu silah olarak kullanrm diyorum. Dman kendi silahyla vuracaksnz.
187

Dil bir silahtr. En byk yiitlik, dmann silahn elinden alp, ona kar kullanmaktr. Biz byle yaptk. nemli olan sadece dili deil, baka eyleri de almaktr. Sanyorum Krt kltrne ve edebiyatna ynelik almalarnz da var. Krtln hangi ynlerini merak ediyorsunuz, hangi ynlerini renmek istiyorsunuz? Krdn hangi ynn ada bir bak asyla gryorsunuz? Size ilham veren nedir? Kuzey halk iin bu devrim ok gereklidir. Bu devrim, Kuzey' in btn halkn ayaa kaldrd. Dillerini dahi bilmiyorlard. Evet bir uyan, cesaret, fedakarlk var ve bunlar nemli eylerdir. Devrim yle byktr ki, Krt insan artk kendini tanyacak ve devrime katlacak dzeye gelmitir. Baka ne var, edebiyat iin ne diyebilirsiniz? Dnya edebiyat neyle ilgileniyor? nsann hangi zellikleri stnde duruyor? Edebiyatn rol nedir sizce? Edebiyat devrimin hizmetinde olmaldr. Edebiyat insan ruhunu yaratr. nsanlar olumlulatryor, iyiletiriyor. Biimden tutun, ze kadar ekil veriyor. Eskiden baz kitaplar yazlyordu. Rus edebiyat, Fransz, ngiliz, Alman edebiyat vb. halk adna kendi resim, yaz ve edebiyatlarn yarattlar. yle eyler yazmlardr ki; yi bir Fransa nasl olur, baarl bir Rusya nasl olur? sorularna cevap veriyorlar. te byle ele almlar. Bizde ise asla byle olmam. Sanatlarmz yapamam, frsat bulamam ya da boulup gitmiler. Ancak daha yeni yeni yaratlyor. Devrimle beraber yaratlmas gerekir. Devrimsiz olmaz, devrim esastr. Ama devrime de sanat gerekir, sanatsz devrim olmaz. Devrim sanatn esasdr, temelidir. Sanatn yzde yz yerine oturtulmasdr. Sanat burada ne anlam tayor? Krdn ekli, Krdn dili, yiitlii, slubu, grn, Krt zellikleri, karakteri oluyor. Bir halk iin sanatn amac bundan baka bir ey olamaz. Bu da devrim imkanlar ierisinde kendiliinden oluur. imdi ortaya kanlar malzemedir. Malzeme, yaratlan deerlerdir. Yaratlan bu deerleri eer kullanabilirsen, ancak o zaman baardm diyebilirsin.
188

nceleri byle eyler yoktu. Maddiyat-maneviyat yoktu, ama imdi maddiyat da, maneviyat da vardr. Gemite cesaret, inan, gven yoktu; imdi hepsi vardr. Gemite ruh yoktu, nefessiz kalmlard, boulmulard. Yeni yeni can veriyoruz, ama yeterli deil. Bir doktor gibi, bir sanatkar gibi ele almalsnz. Ey Krt! Dillen, canlan, gr-karakter sahibi ol, edebli, ahlak sahibi ol, eski kirden-pastan temizlen, diyoruz. Birok eyi edebiyatla, edebiyatn klcyla halledebilirsiniz. Dilerim bundan sonra bizimle edebiyat alannda da gelime salarsnz. Krtlk iin bir eyler yapmak istiyorum diyenlerin hepsine yol alyor. Bu sizler iin de iyi bir adm oluyor. Krt kadnlar da yeniden yaratlyor. Onlarn zerinde ok gl duruyoruz. Anneleri, babalar, kocalar zerlerinde durmular, ama yaratmasn bilmediklerinden mahvetmiler. Fakat bizimki farkl; yeni bir yntemle onlar yaratyoruz. Krt kzlarnn, kadnlarnn yeniden yaratlmas gerekir. ok ynl olmazsak, elimizde bela olurlar, l gibiler. Grdm kadaryla Krt kadn gelikindir, deitiini gryorum. Krt erkei geride kalm. Kadnn yaratlmas, yaamn yaratlmas demektir. Krte'de (jin) kadn, yaam (jiyan) kelimesinden gelmitir. Yani kadnn kendisi yaamdr. Kadn ve yaam ayn eylerdir. Ama u an kadn yaam deil, lm temsil ediyor. Kadn ve yaam birlikte ele almak gerekiyor. Bunlar birleince, o zaman erkek de yeniden yaratlabilir. Zaten Krt erkei de hem yaamdan, hem de kadndan uzaklamtr. Kendini de kadn da, yaam da mahvetmitir. Erkek, kadn kendinden daha beter yapm. Byk bir savam veriyoruz. Herkes bunlar nasl birlikte ve birbirlerine kar savam iinde yaatyor diye soruyor. Byk bir savam iindir diyorum. Yllarn hesab veriliyor. Sorun bir kzla bir erkein birbirini sevip, kama meselesi deildir. Bu, Krtler iin lmdr. Bu sorun zerinde hem ok gl, hem de objektif olarak duruyorum. Duygusal hareket etmiyor, kadnn deerini de biliyorum. Krdn dknln de tanyorum. Bu, daha ok kadn konusunda ve aile iinde oluyor. Bunlar ok iyi grdm, el attm ve bu byklkleri bu temel zerinde yaratyorum.
189

Nasl bir Krt yaratlr sorusunu sordum. Nasl dm, nasl namussuzluk yapyor, neden dncesizdir? zerine gittim, kadn da erkei de ayaa kaldrdm. Krdistan'da toplum en ok da kadn sorununda drlm. Kadn sorunu zlmeden, Krt erkei de zmlenemez. Elbette ki, Krt erkeini de braksan byk bela olur. Tamamen dmann hizmetine girer. Byk bir sorun. Aslnda birka kitapta sorun alabilir. Elbette ki, bu da yazarlarn, edebiyatlarn iidir. Krt erkei kimdir, kimin hizmetindedir, Krt erkei nasl yayor? Krt erkeinin kahramanl nasldr? Bunlarn zerinde duruyorum. Bir kadn dillendirinceye, yry sahibi yapncaya, bilinlendirinceye kadar, ok byk savam veriyoruz. Eskiden kadn kimdi, kz kimdi? Kim kardysa onundu, onun mal saylrd. Bir kelimeyi bile azndan karamazd. Ve erkek de bundan olduka memnundu. Ak ki, kz byle yannda tutan erkek en byk dknl yaayandr. Kadn byle tutmak, ona kendi malym gibi yaklamak, ona byle bir misyon yklemek onu ldrmektir. Neden? nk dilsizdir, dncesizdir, karar sahibi deildir. Bir erkek Onu kardm, para karlnda satn aldm, gcmle aldm derse onun cann ald demektir. Bu kadndan insan ne anlar? te, Krt kadn byle kle bir kadndr. Dilsizdir, kiiliksizdir, ok dmtr. te bunun iin zgrle koturuyorum kadn. Erkekten nce kendini tan! Gnln ne kadar vatanladr, ne kadar zgrlkledir? Ne kadar lkenlesin, partiylesin, ne kadar sava iindesin? Byle olunmazsa kadna erkek yok. Erkee de, kz istiyorsan, kadn istiyorsan; ilkin toprakla, halkn zgrlyle, savala olman gerekiyor. Savamazsan, kendini yenileyemezsen, yanmzda kendini kahraman, yoldamz sayamazsn. Dman yenemiyorsan, savaamyorsan ben erkeim diyemezsin. Erkekliini kabul etmiyorsan, sen bir kadnsn! spatlayabilirim, sen bir kadnsn. Dmann bile yenemeyen biri, kadn zerinde kendisini erkek sayyor.
190

Dman karsnda kle, kadn zerinde ise byk erkek, byk aa, despot ve diktatr! Dman her gn kendisine vuruyor, o da gelip kadna vuruyor. Btn hncn kadndan karyor. Bu, kadna byk hakarettir. Kadn daha on-onbe yalarndan itibaren drlmeye allmtr. Ne ruhu, ne de dncesi kalmtr. Erkek de habire vuruyor. imdi byle bir erkek nasl kabul edilebilir? Ben dorularn ve gereklerin savunucusuyum. Kar olduu bir eye kar sonuna kadar savarm, sonuca ulancaya kadar yakasn brakmam. Ya doruya gelinir, ya yakalarn brakmam! Dmana kar doru bir savam sahibi olunmazsa, silahlarn kabul etmiyorum. O zaman onlar silahla savamyor, silahla oynuyorlar. Biz, silah dman vursunlar diye verdik. Ama bazlar eskiye gre, eski yntemlerle isyan ederim diyorlarsa, biz de hayr, bu kabul edilmez diyoruz. Benim verdiim silah dmana kaptrlmaz. Sana verilen can, ruhu, yaam, dmana kar byk bir savam iin kullanacaksn. Eer bu temelde dmana kar savalmazsa, o zaman biz sizlerle savarz. Bizi iyi tanyn! Sonuna kadar zgrlk var, sonuna kadar bamszlk var. Ama kendinizi de yeniden yaratmak zorundasnz. Sabrnz, direnmeniz nasl olmal? Bunlar en iyi ve en doru ekilde yantlanmal. Kahraman insanlar yaratlyor. Kendilerini yakan gen kzlar, teslim olmamak iin bombalar kendinde patlatan binlerce gen kz birer kahramandrlar. Karanla, dmana teslim olamamak iin yaplan bu eylemler anlamldr. Kadn iin de bykl yarattk. Teslim olmayan, kahraman yeni bir Krt yaam yaratld. Bu, byk bir kazanm ve byk bir savamdr. Bu, ayn zamanda halk iin de byk bir grevdir. Bir toplum yaratlyor. Kadn byk bir g ve sonuna kadar da bizimledir. Bu ball sebepsiz deildir. Onlara altndan daha deerli eyler verdik. nsan onuru, insan bamszl, insan zgrl her eyden daha deerlidir.
191

Eskiden kadnlarn deeri altnla, parayla llyordu. Oysa imdi altndan daha deerli eyler var ve artk l bu verilen deerlerdir. imdi saflarmzdaki militan bir kzmza bir uval altn verseniz, kesinlikle kabul etmez. Ama birka doruyu syleyin, birka doruyu verin sonuna kadar, fedaice sizinledir. nemli olan gvendir. Sizler almalarnzda, zellikle de dil konusunda daha fazla gven verebilir, gl temeller atabilirsiniz. Kadn zgrlne, yaama gvenmelisiniz, ancak o zaman byk yapabilirsiniz. Siz Amed Tigris, Licelisiniz ve Lice'yi imdi yakyorlar, kylerini boaltyorlar. Lice devrimle birliktedir, hatta nclk de ediyor. Olduka savat, ok ehit verdi, zindanlarda dman ikencesi karsnda direndi. Fakat siz Avrupa'da kaldnz. Ama siz de Krtlkle birlikteydiniz. Ruhunuzda da biraz scaklk, dncenizde Krtlk vard. Amed Tigris : Aslnda ben insan pedagojisiyle urayorum. Abdullah calan : Yani terbiye, edep. Bu gzel bir ey. PKK iindeki terbiyeyi, pedagojiyi tanyabilecek misiniz? Ayrca retmensiniz ve insan zerinde alyorsunuz. Stockholm'de insan ok eyi grebilir. Orada bize kar da ok ey yaplyor. Serseri Krtl, basit, hafif Krtl orada yrtmeyi istiyorlar. imdi siz byk Krtl de gryorsunuz. Neler syleyebilirsiniz? nderliin insana ynelik yapt zmlemeleri okudum. Gerekten yeni bir insan yaratacak gtedir. Zaten burada da gzmle grdm. Krtln yeni bir ruh kazanmas ok nemli bir admdr. zmleme ve psikoloji imkanlarnz olsayd, bunlardan yararlanp, Krt psikolojisinin kapsamllamasnda temel veri olarak da deerlendirebilirdiniz. Biz zmlemelerimizde Freud'tan daha fazla psikoloji zerinde durduk ve duruyoruz da. Bu psikolojiyi sadece Krtler iin deil, dnyaya ynelik de vermeye alyoruz. Aslnda psikoloji ve siyaseti, kltr birbirine ok yaknlatrdk. Hatta psikolojiyle askerlii de yaknlatrdk. Yani Krtln psikolojik sorunlarn grp, ona gre zm olduk. Krdn ruhu var m yok mu? Krtlk nedir? Kendine Krdm diyen ne kadar Krttr?
192

Krt insann zellikleri nelerdir? lkin bu sorular cevaplamaya altk. Btn halklarda bu sorun olmutur. Aslnda edebiyatn temel sorunu da bu olmaktadr. Sizler bunlara arlk vereceksiniz, yaplanlara deer bimelisiniz. PKK, Krtlerin bin yllk zlem, istem ve hasretlerine cevap oldu. Bu, benim bir zelliim. Ayrca beni de tanmak gerekiyor. Aslnda kendimi, evremdeki insanlara dostlara, mthi tantmak istiyorum. Bir de kendilerini kendilerine tantmak istiyorum. rnein, yapmzdaki yle zayf ve aresizler arkadalar var ki, evrelerine bakmay bile bilmiyorlar. Kendimi ok iyi tanmak istiyorum. Bir de dm, ruhsuz insandan, zavall, gsz insandan nefret ediyorum. Byk dorular olmayan en byk namussuzdur. aresizlik en byk felakettir. Boynuna bir kl vurup koparmak istiyorum, iimden yle geiyor, ama yine de yapc yaklayorum. Krdn nasl olduunu biliyorsunuz. Krtlk zerinde, Krt pedagojisi, terbiyesi zerinde duruyorsunuz. Bir de kendi zerinizde de younlap, bir eyler yapmanz gerekir. Kendinize gvenmelisiniz, cesaretiniz de olmal. Ben geri kalm bir Krdm demeye de hi gerek yok. Lice sizi yeterince bytmemi olabilir. Fakat insan, kendi kendini yetitirebilir. Salam temellerde almanz srdrseniz, Krtler iin yzde yz iyi bir pedagog, byk bir edebiyat olabilirsiniz. Israrl olun ve cesaretle zerinde durun. Bylelikle Krtlk iin iyi eyler yaplabilir. Madem bir uranz var, bunu daha da derinletirin, temelletirin ve bunu Krtln hizmetine sokmaya aln. Dman imdiye kadar halkmza bir ey deilsiniz, bir ey yapamyorsunuz demitir. Kendini dmana satarsa, bireysel yaamndan baka bir ey dnmeyen kii, olsa olsa dmann en iyi ua olur. Krdistan toplumu zerinde uygulanagelen dman politikas imdiye kadar bu olmutur. Dman, kendini kurtaran, en byk kahramandr, yiittir diyor. Bu bir dman ideolojisi, dman ahlak ve dman pedagojisidir. Dman byle terbiye etmi. Kimse kendini bu ekilde zgrletiremez, kahramanlatramaz.
193

Ulusallamadan, toplumsallamadan kahraman olunamaz. Hatta bir airet iin bile yiitlik, aireti baarya gtrmektir. Yalnz kendini baarya gtrmek, mal-mlk sahibi olmak, kendini kurtarmak, kendi rahatln salamakla yiitlik olamaz. Aslnda bu en byk dknlktr. Yiitlik, byk amaca; lkeye, topraa, byk ilere, byk savaa balanmaktr. Halk iin partiyi baarya, zafere gtrmektir. Byle yaplamazsa elbette ki yiit olunamaz. te, bunlarn hepsi Krt pedagojisi, Krt terbiyesidir. zerinde durmak istiyorsanz, bu noktalar olduka nemli. Baz aydnlar kendilerini bu tr konulardan uzak tutuyorlar, halktan, savatan, devrimden uzaklatryorlar, sonra da biz akllyz, kendimizi kurtardk, zgrletik diyorlar. Yalan! Stockholm'de de byleleri var. Aslnda bu tr dnceleri ortadan kaldrmak gerekiyor. Bunu, yalnz Stockholm'dekiler iin deil, btn Krdistan iin sylyorum. Mcadele iinde insan ruhsal btnlk iindedir. Her ey bir halkn dirilii iindir. Kimse ben diyemez! Herkes amacn hizmetindedir. Herkes birlikte alr. Bireyciliin, bencilliklerin pek fazla bir nemi de yoktur. Avrupa'da bylesine gl insanlar bulmanz da mmkn deildir. Byle kiilikleri ancak PKK iinde bulabilirsiniz. Gnmzde lmne savaan, fedakar insan kolay bulunmaz. Byle kiilikleri bulmak binlerce kitap okumaktan, aratrma yapmaktan daha deerlidir. nsann cesaret kazanabilmesi, topra iin yeniden yaplandrabilmesi iin yanmza geldiniz ve bu byk bir anlam ifade ediyor. Yaplacak byk hamleler iin de nemli bir frsattr. Bundan sonraki yaamnzda ise daha gl ve baarlarla yryn. Krdistan'da parti byk aredir. Partisiz hibir ey olmaz. Partisiz sanat da olmaz. Bakalarnn lkesinde Krt bireyi boulur, adeta nefesizdir. Parti sizler iin, yemekten-imekten daha nemlidir. Yeni bir ruh ve moraldir. Daha nceleri imkan ve frsatlarnz bir iken, imdi daha fazladr. Kendini halkyla btnletiren byk olur. kiyzl, sahtekar olmazsa byr.
194

Bun dan son ra b y ye cek si niz. B y me ye de, ba ar ma ya da mahkumsunuz, baka areniz yok! Ya ikiyzl, sahtekar olursunuz, ya da byle byrsnz. Baka yol yok! Btn eski yollar kapaldr. Cabbar Qadir : Eski tarih profesrym. Yedi kitabm var. Bilim kitaplarm da yaynlanmtr ve yirmibir ilmi aratrmam var. Krt devrimi iin, Krt hareketi iin de ideolojik aratrmalarm var. Krdistan devrimi iin silahl mcadele de verdim. Ayn zamanda subaydm, politikacydm. Avrupa'da sekiz yl KDP yelii, Krdistan'da da politbroda mfettilik yaptm. Ne kadar eksiklik, yanllk varsa hepsini biliyorum. 1991'de Gney devriminde yer aldm, Erbil'de ben de savatm. Ayn zamanda Kerkk'n kurtuluunda da bulundum. Talabani beni Badat'a gndermek istedi, fakat kabul etmedim. Ayrca YNK iinde de zellikle yaz almalarm vard. Birok eyi ben yazyordum, onlar tartmasn yapyorlard. 1975'te Suriye parasndaydm. Ben, Fuat Mahsum ve Cemal Reid beraberdik, bu alandaki ilk almalar biz balattk. O zaman zgr Krdistan Akademisi adnda bir akademimiz vard. Orada ders veriyordum. Balangta sadece KDP vard, sonra YNK'ye getim. Kuzey Krdistan'da iyi bir iliki kurma dncesindeydim. Sizin gibi lkeye bir grup eitip gnderdim. Ayn zamanda halkn birlik olmasn da savunuyorduk. Ama maalesef Kaml'dan lkeye gnderdiimiz gruptan, Viranehir'de ok ehit verdik. Bu durum beni ok zd. Bir daha bu ilerle uamayacama karar verdim, nk insana ok deer veriyordum. Hollanda'ya gittim, orada Laiben niversitesi'nde altm. Sonra Krdistan'a Irak pa sa por tuy la ge ri dn dm. 1980-90 ara s Krdistan'da kaldm. 1991'deki ayaklanma dneminde nsan Haklar Dernei'ni kurmay dnyordum. 1989'dan beri bu ynl bir alma ierisindeydim. Bunun iin birka toplant yapmtk, genel erevesi parti programndan biraz farklyd. nsan haklarnn; kadn, ocuk, renci hak ve hukukuyla, kltrle ilgili bir program vard. Erbil'de atmz insan haklar brosu, ayn zamanda Krt tarihini de inceliyor.
195

Tekrar Hollanda'ya gittim. u anda Hollanda'da Krt tarihiyle ilgili almalarm var. Krt halknn, Krt ulusunun ortaya kn aratryorum. Abdullah calan : Krt insan nasl ortaya km? Hangi toplum zerinde aratrmalarnz, bilgileriniz var? Hangisini derin incelediniz, en ok hangi tarih a zerinde yetkinsiniz? Yine en ok hangi toplum, halk hakknda bilgi sahibisiniz? Huri kesimini iyi tanyorum. Onlarn dilini biliyor musunuz? Hurilerin merkezi neresidir? Merkezi, Van yaknlarndaki Tuva'dadr. Hayr orada deil, oras Urartularn merkezidir. Hurilerin merkezi oktur. Muzi, Neylan diyorlar. Bu Hurilerin nemli bir merkezidir. Hurilerin zerine yazlm ok sayda dkmanlarmz var. Yazyla ilgili Kerkk'te karttmz 1200 tablet var. Kerkk'ten getirdik. Tablet mi? Yazy zebildiniz mi? Mesela hangi kelimeleri karttnz? Kelime deil, gramatik, gramer yapsyla ilgili bilgilendik. Bir Krte kelimeyle, Huri dili arasnda ne kadar fark var? Onlardan bize kalan ok ey var. Mesela budaya (genim) ne diyorlar? Buday Huri dilinde de genimdir. Mesela kze (ga) ne diyorlar? Smercedir. Smerce yle mi? Ga deil Gametir. Smerce zah diyorlar. Evet, zah game demektir. Bu kelime de Smerlerden gelmektedir. Peki, Hurilerde zah yok mu? Zah var, Siziyi de kullanyorlar. Abdullah calan : Yani Hurilerin dili ile Krt dili arasnda ok yaknlk olduu sylenebilir mi? Evet, Hurilerden sonra Kakailer gelir. Kendilerine Kassi diyorlar.
196

Kassiler kimdir? irvan nehrinin yaknlarndan Guristan'a kadar olan alanda yayorlar. Zaros kavimlerindendirler. Evet, onlar Kau'dur. Onlarn dili nasl kalmsa, Hint-Aryen, Hint-ran dilleri nasl karm, nasl ilikilenmise, onlarn da ok kelimeleri kalm, karmtr. Soranice'ye mi yakn? Hayr, Soranice daha ok Pehleviceye yakn. ran'ilere mi yakn? ran deil, Pehleviye daha ok yakn. Krte'nin temeli Kurmanci midir, yoksa Zazaca mdr? Pehli demek ehirli demektir. ehirde konuulan dile Pehlevi denilir. Ona Fehli Krtleri deniliyor. Fehli Krtlerinin dili Pehlevidir. Gmenlerin dili de Krte'dir. slamiyet'ten nce ehirde olmayanlar Krte, ehirde oturanlar Pehli'ydi. Arapa'da olduu gibi, onlarda da Bedevi ile Kureyi dilleri var. Kureyi gmen dili, resmi dildir. Yani ehirdeki dile Fehli mi diyorlar? Evet, bu artk Krtlerin diyalekti haline gelmi. Sorani dili de mi ehirlerin dilidir? Evet, Kurmanci'nin Med lehesiyle ok ilikilidir. zellikle Avesta ile ilikilidir. Genelde Deylemi ile ilikilidir. Deylemiler de Irak genelinde hkm srmler. Medlerinki nerede kald? Med zamanndan beri mi bu byledir? Dimililer Irak ve Krdistan'da bir zamanlar hkmetmiler. Grme gre, en eski Krte Zazaca'dr, ilk lehemizdir. Dada kalanlarn kulland Krte'dir. Bence bu nemli bir noktadr. Dada kalan Krtlerin dillerinin stnde hibir yabanc etki yoktur. Mesela Botan, Bingl, Dersim'de da olduu iin Krtesi kimseden etkilenmemi. Buradaki Krte drt bin yl nce ne idiyse, bugn de yledir. Bunun iin diyorum ki, en eski Krte'dir, gelimemi olsa da ok eskidir. Sorani, Kurmanci dadan ovaya inenlerin kulland Krte'dir. Dada kalm Krtlk Dimilidir, ovaya inmilerin Kurmanci, ehirdekilerin de Soranca'dr.
197

 Bunlarn hepsi Krt lehesidir. yle tahmin ediyorum ki, Huriler ile Krtlerin kkeni birbirlerine ok yakndr. Acaba Med ile Hurilerin ilikisi ne dzeydedir? Mitaniler, milattan nce 19. yzylda Azerilerden nce Kuzeyden, Kafkasya'dan gelmiler. Kazuri'nin kuzeyindeler. Birok airet birlikteler. Onlardan bir ksm Hindistan'a, bir ksm Anadolu'ya, bir ksm Yunanistan'a, bir ksm da Krdistan'a geldiler. Dilleri eski Hint-Aridir, rani deildir. Mesela, Mittanilerin dilinde eyka, yek (bir) demek, terra, Sise () demek, artuva, ar (drt), panse, penc (be) demektir. Mittaniler Hindistan'a m yakn? Evet. Hint-Ari kkeni nereden geliyor? Trkmenistan'da yayorlar, hepsi ran leheleriyle konuuyorlard. imdi Azeriler gibi Trklemiler. Mesela, M.. 10. yzylda Krtler Azerbaycan'da bulunuyorlard. Tebriz o zaman Krtlerin bakentidir. Revand devleti, Krt emirleri dneminde Veulan'n olu Memlan... Trkler Moollar ve inliler gibi bir kavimden gelmiler. Onlardan nce Hint-Aryanlar vard, deil mi? Evet, hepsi Ari idiler, kendilerini Ari rkndan sayyorlard. Bununla ilgili olduka dkmanmz vardr. Krtler ile Pakistan ve Afganistan birbirlerine yakndrlar, aralarndaki ba kuvvetlidir. Evet onlarn dinleri de olduka birbirine yakndr. Byk tanrlarnn ismi Nifra'dr. ran dilinde buna Nihra deniliyor. Bu tanrnn getirdikleri daha ok Alevilerde yaygndr. Hindistan'da da ayndr. ndra, Mesakya, Mahuna... Olduka kavimler var. Medya Hammadi'di. Bundan nce Huri kavimi, sonra Kassidiler, Mitaniler vardr. Bunlarn her biri birka yz yl yaad. Birka yz yl boyunca byleydi. Krdistan'da elaan'n merkezidir. Eski medeniyetin beiidir. Sivilizasyon beiidir. Hint-Ariler geldiklerinde onlar gmendirler. Kendilerine ait
198

medeniyetleri yoktu. Bunlar Krt uygarlklaryla ilikilendiler, dillerini hakim kldlar. Birok uygarlktan ok ey aldlar. Yine tanrlarn aldlar. Asurlar Huri uygarlklarndan ok etkilendiler. rnein, Asur dilindeki ga (Arapa hade deniliyor) Huri uygarlndan alnmtr, bunlarn gk tanrsdr. Yani Huriler Asurilerden nce mi buradalar? Asurlarn lkesi daha nce Hurilerin lkesiydi. Huriler hangi tarihte lkelerinden ayrldlar? Tarihin balangcndan bu yana Hurilerin ismi var. Milattan 2600 yl nce. Krtln; Hurilerden, Medlerden, Hint-Avrupa'dan gelen kavimlerden ok ey aldklarn syleyebiliriz. Krt kltrnn yaratl nemli ve byk bir meseledir. Tarihte Krtlerin k ve oluumu byk bir olaydr. nanyorum ki, Krtlerin ovayla, ehirle, gmenlikle ilikisi iyi alacaktr. Krtln kkeni ka kavimle balantldr? Hurilerin almas da mmkndr nk, temel Hurilerdir. Sonra Kassidler, Mittaniler, Medler geliyor. Peki Urartular? Urartularn dili, Hurilerin biraz daha gelimi dilidir. yle mi? Yani Ermeni deil diyorsunuz? Hayr Ermeni deildir. Ermeniler yle sayyor. Ama Ermeni deiller diyorsunuz. Onlarn kblegahlar Rewandzdur. Hkmdarlar, her yl buraya hac yapmaya gelirlermi. Yani Urartularn, Hurilerden bir adm ileri olduunu sylyorsunuz. Kkenleri Huridir, ama bir adm ileridedir. Evet, onlarn en byk airetleri Deyafi'dir. Tiflis yaknlarndadr ve hkmdarlar kendilerinin iinden kmtr. nemli olan eskiyi aratrmak, Krdistan zerinde yaam kavimleri biraz tanmaktr. Krdistan corafyasnda yaam olan btn kavimlerin Krtlk zerinde etkileri olmutur. Krtlerin tek kavimden geldii sylenemez. Binyllarn kaynamasndan, bazlarnn da dolayl etkilenmesinden olumutur. Mesela iimizde baz seyidler var. Hseyin'in oullarym, Krtlk de yapyorlarm. te eyh Mahmut kendisine seyidim diyordu.
199

 O Arap etkisidir. Krtlkte Arap etkisini grmek mmkndr. Trklerin etkisi pek nemli deildir. Yine Farslarn etkisini grmek mmkn, fakat Farslarla Krtler eskiden beri birbirlerine yaknlar. Aslnda Farslarla Krtler iki kol gibiler; ran tarafnda kalanlar rani olmular, bu tarafta kalanlar ise Krttrler. Burada Araplardan da, Trklerden de nce yaayanlar Krtlerdir. Bu kapsaml bir grtr. te, Krtler unlardr demek doru deildir. Birok kavmin binyllarca srete kaynamasndan oluan bir kltr vardr. Krtlk, Krdistan'daki yaamn binlerce yllk rndr. Siyasal, ekonomik, kltrel yaamn rndr. Evet, Krtler yle bir kavimdir, uradan gelmiler demek doru deil. Krt bir millettir. Her bir millet bir dnemin eseridir. Araplar Arabistan'dan geliyorlar, Trkler Trkmenistan'dan geliyorlar, fakat Krtlerin nereden geldiini ortaya karmak nemlidir. Krtler eskiden beri Krdistan'dadr. Baka bir yerden gelmiyorlar. Tarih zerine baz eyler sylenebilir. zellikle imdiki Krtlk ne dir? Kim dir, ne yi ifa de edi yor? Sa va iin de ki Krt lk, Gney'deki Krtlk, dmana kar Krtlk, dman iin Krtlk, ihanete dnen Krtlk nasldr? Krtlerde ihanet, yine lm ve dknlk neden bu kadar gldr? Krtlerin ideolojisi nedir? Krtlerin ruhu, Krtlerin siyaseti var m, yok mu? Tarihle birlikte bunlar zerinde de younca durulmaldr. Zerdet; iyi dn, iyi konu, iyi yap diyor. Benimki de Zerdet'tinkine yakndr. Dnce, kalem ve silah. Ben bir mslman gibi bu kadar mslmanm, bu kadar mminim demiyorum. Fakat kendimi zgr klmm. zellikle insan zellikleri, Krt zellikleri konusunda kendimi zgr klmm. Kendi kendimi yaplandryorum ve sonra bakyorum ki, Zerdet'e yaknlamm. imdiki Zerdetileri kastetmiyorum. Onlar hep dmler. Zerdet'in de tarihte bir yeri, bir deeri var. Yalnz din deil, bir felsefe, bir yaam biimidir. slamiyet, Zerdetlik zerinde oy200

nam, hatta biraz da deitirmitir. Bu konunun da almas gerekir. Krt yaam stnde onun da etkisi vardr. Fakat imdiye kadar Krtlk iin yaptklarmz kimseye yapmadk ve onunla uratmz kadar dmanla uramadk. Bir insan, tanmadmz ve glendirmediimiz srece brakmayz. Bu da bizim bir alma yntemimizdir. nsan zerinde mthi duruyorum. e yaramayan, g yetiremeyen insandan bu denli gl insan karttm. yi dnen, iyi konuan, iyi yapan insan ortaya karttk. Her ey zafer iin dnlmeli, zafer iin sylenmeli, zafer iin yaplmal. Bunun dnda baka eyi kabul etmek mmkn deildir. Bu devrimin gereklemesi iin, herkesin stne deni yapmas lazm. Herkesi konumuna gre altracaksnz. Herkes zerine deni yapmal. Bir binada bir ta eksikse, yerli yerinde deilse, o bina yklr. Bir bina ina ederken, kk talar, byk talarn altna brakrsan o bina yklr. Temeller byk talarla ve gl atlmal. Yoksa bina ykselmez. Krtlk olay da byledir. Bazlar kk talarla saray yapacaklarn sanyorlar, ama yanlyorlar. Baarmak iin gl admlar atmak zorundayz. Sahte olanlar zaten yanmzda barnamazlar. Bu noktada da farkmz var. Bize bakn, bizi tanyn! Madem o kadar tarihle uratnz, Krt kiiliinin oluumuyla ilgilendiniz, bizim de bu ii nasl yaptmz grn. Tarihte Krdn yaratl bir yana, dmann imdi yaratt dkn Krt nasldr, bir de ona bakalm? Daha da nemlisi Krd imdi nasl yaratacaz? Bize gerekli olan imdiki Krttr. Eski Krt diyorsunuz, ama bir de yeni Krt vardr. Peki kimdir bu yeni Krt? u anda benim Krdm diyebileceiniz bir Krt var m? Bela! Dkn Krtten kayorum. Yaamn kabul etmiyorum. yle bir yaam ki, iinde lm, kt olan her ey var. Bu yaam, kiiyi yok eder. Ama bir taraftan da bu Krd devrime ekiyorum. Bir Amerikal yle diyordu:
201

Krtler sar, dilsiz ve nderliksiz kalmlardr. Sadece sar ve dilsiz deil, deli edilmi, kleletirilmi, dknletirilmitir. Benim bu Krde iyisin demem mmkn deildir. Eer iyi deseydim, mcadeleyi buraya kadar getirmezdim. Eer her eyden raz olsaydm, devrimi yapmak iin bu kadar uramazdm. yi tehis koydum, imdi bunu derinletirip bytyorum. Ve bu temelde tedavisini de yapyorum. Sizin Krt yaplanmasyla uramanz nemlidir. Gerein iinde olmak bizim grevimizdir. Tecrbeniz az deil. Bir grup oluturmusunuz, o grup ehit dm. Onlarn ans iin de bir eyler yapmalsnz. Ben de burada 15 bin kiiyle birlikte savayorum. Baz anne-babalar, ocuk yetitirdiklerini sylyorlar. Biz binlercesini, hem de onlardan ok daha gl yetitirdik. Yetitirdiklerimiz ise kk bir sebepten dtler. Neden kendilerini koruyamyorlar? Bu, benim iin byk bir sorun. Savamm byle. Ya teker teker leceiz, ya da tam baaracaz. Oluturduunuz grup ehit dt, siz yalnz kalp, savatan uzaklatnz. Ama benimkisi yle deil, ben zerine gittim. Dmandan daha fazla bu arkadalarla urayorum. Yaptnz iyi bir itir, Krtlkle uramak iyidir, nemlidir, yerindedir. Byk dncelerinizi ve yaptklarnz, ben de dnyorum. Yeni insan olutururken, ona sonuna kadar yol gstermek, ne yapacan retmek deil, kendi grevlerinin bilincine vardrtmak gerektiinin inancndaym. Nerede olursa olsun, grevlerinin bilincinde olana, onu yerine getirene yeni insan denilir. Her eyi hazrdan beklemeyecek. Kendi arlnz hissedeceksiniz. Avrupa'da her ey teknikle iliyor. rnein, bir arabann mekanizmalarnn almas iin, benzin doldurmak yeterlidir. Yani her ey hazr. Burada da hibir ey hazr olmad halde, insanlar bir mekanizma gibi alabiliyor. nsan, istese kendini atom yapabilir. Atom byk bir silahtr. nemli olan insann kendini yaratmasn bilmesidir. Biz nereye git202

sek sizin silahlarnz var m diyorlard. Silah istiyordum, vermiyorlard. Binbir kap aldm, bir eyler istedim, vermiyorlard. Sonra kendim buldum. Dndm, nasl daha byk bir silah olabilirim, diye. imdi ise en byk silah benim, yarattklarm atomdan daha gldr. lkin kendimi yarattm. imdi bunlar yazabilir, zerinde durabilirsiniz. Balangta bir ocuktan bile zayftm, hatta ondan daha da aresizdim. Kalkp bir ey yapacam diye, kimsenin benden bir beklentisi yoktu. Kendi stmde durdum. aresizlikten byk are sahibi olmak iin ok abaladm. Ve u sonuca ulatm: Bir insan, kendisinde bir halk nasl yaratabilir? imdi bende o g var. Kendimde yarattm g hem ok byk, hem de mthi. Bir kiinin, kendisini byle yaratmas mmkn deil. Bu ancak Avrupa'nn, dnyann iidir diyorlar. Hayr, doru deil! Avrupa Trkiye'nin arkasndadr. Yzde yz benim dmanmdr. Apo'nun tek bana bu sava yrtmesi, byle savamas mmkn deil diyorlard. Bundan karlmas gereken sonu; bir insan, kendini nasl byk bir silah yapabilir sorusuna verilen yanttr. imdi saflarmzdaki arkadalar ok zavalllar. Dada, kendilerini doru-drst koruyamyorlar. Kendilerini oaltamyorlar, nicel olarak bile bytemiyorlar. Kendimi etkili bir silah yaptm, ok byk bir silahm. Yrttm sava, kesinlikle stn gelecektir. nderlie kymet, deer veriyoruz diyorsunuz. nderlik byktr, bir patlamadr, baardr, zaferdir. Ruhtaki birliktir, gr birliidir. Cesarettir, hep baardr. Haydi onunla olun! nderlik sizin zayflnz deil, nderlik sizin oyunlarnz, sizin hafifliiniz deil. Bazlar zayfln, hafifliini, yanlln nderlik ad altnda yaatmak istiyor. Bu ikiyzllktr, sahtekarlktr. Bu nderlik braklmaldr. Ben bylelerinin nderi deilim. Madem tarih boyunca, Krt insannn oluumu zerinde duruyorum diyorsunuz. O halde Krd, yeniden nasl yapacaz, nasl yapyoruz, onun zerinde de durmak gerekiyor. lkin bu Krt nasl203

d, nasl dmana ait oldu? Dman iin nasl alt? Bir Amerikal Krtler iin; bakalarna asker olan halk diyor. Krtleri byle tanmlyor. Bakalar iin bir halk, bakalar iin asker, bakalar iin ii, bakalar iin yazar. Trklerde, Araplarda, Farslarda ne kadar gl bir edebiyat varsa, en az yars Krtlere aittir. Neden kendisi iin yazmad? Ne kadar kendine ait bir Krt? Halkna, tarihine, ruhuna, birliine, sevgisine, gemiine ne kadar ait? Bunlar byk sorun. Bunlar zemezseniz yurtseverim, ben yazarm, ben insanm diyemezsiniz. Bazlar daha bunlar zmeden hl ben Krdm diyor. Ben bunlara eek Krt, deli Krt diyorum. Gemite bunu bana sylyorlard, imdi de ben bunlar herkese sylyorum. Akll olan Krtler, benim gibi yapmaldrlar. Tabii ben kendimi birlik iin, dmana kar ispatladm. Sende g, kuvvet varsa, sen de yap. Yapamazsan, elim boazndadr, seni brakmam. Dmandan nce davranrm, seni ortadan kaldrrm. Benim felsefem byledir. Hikmet Salih : Ben byk Gneyliyim, adm Hikmet Salih, Behdinan-Zaxoluyum. Abdullah calan : Zaxo, Krtlerin esas merkezlerinden biridir. nemli merkezlerdendir. Zaxo'nun kkeni Zlkubek'e dayanr. Zlkubek mi? Zaxo'nun evresinde, da eteklerindeki bir ky; ismi Zlkubek. Hangi tarihte olmu? Tarihini bilmiyorum, ama nemli bir merkez olmu. Dadan inen kyllerden olumu. Ama Zaxolular tccardr. Zaxo'nun yukarsndaki Krtler, da Krtleridir. Ticaretten anlamyorlar. Ama Zaxo'ya giren Krtler tccardr. Ticaretle de yalanclk geliir. Ticaretin Zaxo'yu ok drd syleniyor. Zaxo'da ticaret nasldr? Zaxo'da insanlarn ilikilerindeki ucuz al veri nasldr? Zaxo'da her ey parayladr. Zaxo'lular Zaxo'da pek yoktur, hep dardan gelenler vardr. evre kylerden mi? Hepsi 30-40 kydr. Zaxo ok fazla deiiklie urayan bir mntkadr. Yani snrda ticari bir mntkadr.
204

Eskiden Trkiye'yle snr vard. nceden de airetler oraya kap, gidip geliyorlard. Tccarlar gidip geliyordu. Ben Zaxo'luyum. Ama amcalarm Cizrelidir. Tabii Cizre halk oradan kap gelmitir. Alktan kamlar. Zaxo'da sa Suwar adnda biri km. Halkna ihanet temelinde Zaxo'da altn uvallarnn sahibi olmu. Bu Zaxo'nun ticaret mantyla balantldr. Byk ihanet, byk kalar, bunun gibi tm olumsuzluklar, hep Zaxo'da somutlam. Bugn de Zaxo'da olumsuz kiiler var. Ksaca bir Krt merkezidir. sa Suwar Barzanlyd, Zaxolu deildi. Zaxo'nun sahibiydi. Zaxo'ya baka bir yerden geldiini sylediniz. O da Barzan'dan gelmi, imdi Zaxo'nun tccarlarndandr. Pemergelerin kan stnde altn sahibi oldu. Ticaret ruhu, adeta kanser gibi Gneyli Krtleri kemiriyor. Krdistan'n byk hastalk lar dan bi ri de Zaxo'dur. Pa ra ru hu nu l dr mek ge re ki yor. Zaxo'ya 1992 Gney Sava'nda bir hamle yapmak istiyorduk. Ama buraya adeta btn dnyann gc girdi, bizi Zaxo'ya yaklatrmadlar. Neden? nk Zaxo tccarlarn, yani dmann yeriydi. Tekrar stne gideceiz; birincisinde olmazsa ikincisinde, olmazsa ncsnde olur. imdi orada glyz, eskisinden daha iyidir. PKK'yi 1983'te Hollanda'da tandm. O zaman partinin bu kadar imkan yoktu. Fakat alma yapan baz arkadalar vard. Onlar grnce eski partilerle bu yeni parti arasnda bir fark olduunu anladm. Bu hemen fark ediliyordu. O dnemde imkanlar ok az olmasna ramen, Kuzey'de almalar gl geiyordu. PKK'nin, Byk Gney'i brakmayacana inanyorum. Aslnda Gney halknn yrei, dier partilerle deil, onlarn karsndadr. Ben imdiye kadar pemergeler arasnda, PKK'deki gibi bir disiplin grmedim. Krt, disiplinden ok uzaktr. Pemergelikte, eksik olan ey disiplindir, dzendir. Bu byk bir hastalktr. Gneylilerden sz edildiinde, aklma hep disiplinsiz insanlar geliyor. Ayrca arlklarn bilmiyorlar, yerlerinde duramyorlar. ok sabrszlar, civa gibiler. Bir saat bile bir yerde duramyorlar; kararszlar, hafifler, adeta ken205

dilerini kaybetmiler. Kendi iradelerini bakalarna brakmlar. Dzensizlik, disiplinsizlik alabildiine yaygn. Dzelir, ama hamle ister, zaman, usl ister. Bizim iin de engel oluyor. Ama yine de frsatn bulduumuzda, stne gideceiz. Biz insanlarmz kendi hallerine brakcak deiliz. Ya toprak altna koyarz, ya da disiplin altna. Bunun baka yolu yok. Her biri kendini ok ucuza satyor. nsanca bir dzenden uzaktrlar. Dzeltmek zaman istiyor. Talabani beni ok iyi tanyor, ama ok oynuyor. Nereye kadar olduunu biliyor. Beni hesabna katyor. Siz de Gney'den ktnz ve bu almalar kendinizden balatabilirsiniz. Mesela Gney'i, Zaxo'yu anlatabilirsiniz. Bizim insanlarmz kk bir menfaat karsnda hemen kendilerini kaybediyorlar. Bu i kimin iindir, beni nereye gtrr diye sormuyorlar. Para, bir de kadn oldu mu her ey tamam deniliyor. Buna dur demek gerekiyor. Gney Sava'nda devrim darbe yedi diyorlar. Hayr! Kan hl scaktr. mkan var, can var, insan yaklarsa, birlik olursa olur. Yzlerce gen, bayanlar da dahil, bize yaklayor. Gney'den erkeklerden nce bayanlar geldi. Erkekler de vard. Ama baz erkekler vard katlar. Aireti yaklayorlard. zel yaam istiyorlard. ok dar bir yaam gze alyorlard. Bazlar iyi kt, saflarmzda birok ehitleri de var. PKK insan yaratmay biliyor. imizden biri benim iin, olmayan olur yapar demiti. Tam da bu noktada yine yapacaz. Ama dediim gibi, zaman ve ayr ayr bir taktik istiyor. Partinin alma tarzn ister. Her eyi hesaplamak gerekiyor. Ama Gney'li arkadalar bunu yapamyorlard. nsanlara doru yaklamay bilmiyorlar. Eski yaam kaybettiniz, bu pek nemli deildir. Gney Krtl de bir eyler yapar. Acele etmeyin ve kamayn! Krtlk iin baz iyi eyler yapmak mmkndr. stnde durun, srarl olun. Daraldm, zevkim, airetim, kadn nerede kald denilmemeli. Krtlk nedir? Baarl olan Krtlk nedir? Benim kadar hzl olan, hzl koan yoktur. Kimse beni bir saat bir yerde tutamaz. Ama devrim istedii iin burada 16 yl binlerce
206

kez tekrar tekrar Krtlk stnde durdum. Eskiden benim iin bir dakika bir yerde duramaz diyorlard. Ama imdi Krtlk iin duruyorum. Bir ey yaratmayncaya kadar peini brakmam. Bu benim tarzm. Ben Krt iileri grubunda alyorum. Gney Krdistan Krtlerinin arasnda alma yrtebilir misiniz? zelliklerini syleyebilir misiniz? Aralarna katlabilir misiniz? PKK dostu olarak rgtleyebilir misiniz? Bunu Hollanda'da yaparsnz. Soranca'y iyi biliyorsunuz. Tamamiyle bu almalara katlabilirsiniz. PKK Kuzey'in PKK'si deildir, PKK Krdistan PKK'sidir. Gney Krtleri de yava yava dnyor. PKK'yi kkten tanyorum, kitaplar yoluyla. Burada geirdiim iki gn, okuduum yz kitaba bedeldir. Buradaki yaama, konumalarma dikkat edin. Siz de PKK devriminden, pemergelie ynelik sonular karn. Eski yaam baka, bundan sonraki yaam daha bakadr. Beni grp, birka dersimi dinleyin birinin eskisi gibi yaamas mmkn deildir. Mutlaka deiir, eskisi gibi olamaz. Devlet sahibi bile olsa deiir. Ben ayrca, Krt ocuklarna Krte ders veriyorum. yi bir i, daha da glendirebilirsiniz. ocuklar iin Krte dersini vermeniz iyidir. Hatta yeriniz genileyebilir; bir okul olabilir. Okul var, ama Kuzey Krtlerinin birou, Avrupa'da Krte dilini kullanmyorlar. Avrupa Krte dili zerinde kapsaml durmak gerekiyor. Kuzey Krtleri, ieride Krte konuuyor, dardaysa Trke konuuyor. Trke konumalar gereksizdir. Mesela, Ankara'dan gelen bir Krde, Krte konu diyemem. Bilenler Krte konusun. Avrupa'da o eksiklik var. ocuklar Krte renmek istiyor, ama anne-babalar izin vermiyor. Avrupa'daki btn ocuklar Krte okumaldr. stnde dururuz. Zaten bundan sonra Krtlememeleri imkansz. Btn ocuklar
207

dilini rensin. Zaman var, imkan, talimat var. PKK byk bir otorite, byk bir gtr. Demiri bile eritebilir. stnzde Gney kiiliinin, yani Gney'in ahlaknn etkisi olabilir. Bu etkileri kendinizden uzak tutun. Byk bir alma yaparken ben alrken, almam uydu, ben mhendistim demek doru deil. Baz eyler vardr, parayla satn alnamaz. yle almak daha iyidir. Paraya ihtiyacnz olursa para da veririz. Para insan dmana gtrr. Baz admlar atlmtr. Siz ktnz ve yzlercesi de kyor. Onbinlerce dostumuz var. Bunlar byk bir gtr, yzde doksannn yrei bizimledir. Yzlercesi bu yolda savadr, bazlar komutandr. Tahmin ediyorum ki, bu ylda binlere ulatrrz. Sonra bunlar siyasal olarak glendiririz. Daha sonra parti olurlar. Zaten Gney partisi de yryor. Mirhem Yiit : Adm Mirhem Nusaybinliyim. Sosyoloji okudum. Abdullah calan : Ka yldr Avrupa sahasndasnz? 9 yldr. Stockholm'de miydiniz? Evet. nce Kuzeyde bir ehirdeydim. Bu be yl nceydi, sonra be yl Frenk'te kaldm. Sosyolojik adan da konumalarmzdan birok ey karlr. Bizim almamz hem sosyolojik, hem de pedagojiktir. Evet, siyasi-ideolojiktir. nsan birka kelimeyle u PKK'nin gerekliidir diyemez. Yani sosyolojiye yakn olduu iin bunu belirttim. Bu konuda ihtisasm da var. Sosyoloji toplumsallktr. Gerekten de PKK'de toplumsallk baarlyor. Krt meselesinin stnde sadece siyasi olarak durmuyoruz, toplumsal olarak da duruyoruz. Krt toplumsall, PKK'de zmlenmitir. Krt siyasetinden ok, toplumsallnn stnde duruyoruz. Grebildiim kadaryla her ey tarihidir. Her adm, her gn tarihi bir eyle doludur. Byle olmazsa yaayamayz. Her gn doludur, almdr ve adm admdr. Yani burada tekrar kalmamtr. Bugn bugndr
208

ve bugn dolacaktr, bugn yeni bir eyler olacaktr. Bugn Krdistan iin bir admdr. Bu dorudur ve akll insan grr. Buras Krtlerin kilididir. Her ciddi almann anahtar buradadr. Ciddi bir alma yrtmek isteyen her Krt ya buradan gemek zorundadr, sormaldr ya da yrei burayla olmal, uzak olmamaldr. Buras Krdn kalbidir. Krdn beynidir, Krdn gzdr, Krdn ruhudur, Krdn vicdandr, Krdn karakteridir. Biz on alt yldr bu byk okuldayz. Bata kk bir evdi. O zaman bir toplant yapmak bile bal bana byk bir almayd. 1982'de Ortadou sahasnda 150 kiilik bir toplant yaptmda dnyalar benim oldu. Ortadou'da 150 Krd, PKK siyaseti zerinde toplayabiliyor, onlar bir araya getirebiliyorsan bu byk bir olaydr. Bazlar deer vermiyor, toplantlardan sklyorlar. Ben tek bama olsam bile sklmam, burada on saat konusam bile sklmam. Benim yaamm budur. Aksi zarardr, bu yaamdan sklmak, tahammlszlk, uzak kalmak Krt halknn yok oluudur. Burada yaratlan sensin, tarihindir, ruhundur. Sen dmsn, be paralk bir deerin bile yok ve biz seni yaratyoruz. Bir ey syleyeyim, komadaki bir hasta, bir hastalk nedir? Midesi yledir, cierleri byledir Doktor bu kii stnde duruyor. Burada da sen bir hastasn, ameliyat masasndasn ve her tarafn kt. Burada hem tehis, hem de tedavi yaplyor. Bunun iin, ounlukla hepimiz iyiyiz. Siz kendiliinden byle olduunuzu sanyorsunuz. yle deil! Gerekten byk bir doktorluk yapyoruz. Bu sahada l olanlar yeniden canlanyor. Bu byk bir almadr. Kendini biraz akll sanan biri hem insanlarn, hem de kendi stnde durmaldr. Hl Krtler kayor. Neden hl byle ar toplant yapma gerei duyuyorum? ok iyi biliyorum ki, Krt yaamn askerlie getirmek ok zordur, ldrsen askerlii yapamaz. Her eyden nce ders; saatlerce disiplinli, sabrl bir ekilde oturtmaldr. Bu byk derstir, byk di209

siplindir, dzenli ruhtur. Bir kii, en azndan drt saat nasl dinlemesi, dayanmas gerektiini bilmelidir. Kii bu gc kendinde yarattktan sonra byk admlar atm saylr. Burada sylenenler tarihi eylerdir. Bir ulusun oluumunu yaratan eylerdir. Akll olan biri, iki dersten dahi sonu kartr. Kimse bundan uzak kalamaz, herkesin stnde etkisi vardr. Her yerde etkisi vardr. Az veya ok, ama muhakkak, her Krt ferdini (dnyaya dalm Krtler bile olsa) etkiliyor. Doru, etkisinden kurtulmak imkansz. Krtler iin de, insanlk iin de bu byle. Bir Krdn burada yaplan ve konuulanlarn dnda kalmas imkanszdr. Akll olun ve sonradan piman olmayn. Burada konuulanlar dinleyin. Bazlar drt yl sonra, bazlar be yl sonra, bazlar ise on yl sonra anlyorlar. Bugn anlasanz, o zaman sizden istediim budur. Bugn anlamak yeterlidir. Ayrca Zerdet'ten sz etmek istiyorum: Aydnlar aralarnda bunu tartyor. Parti nderlii ve Zerdet'in felsefesi arasnda kyaslama yapyoruz. Bu tartmay sadece ben yapmyorum, baka Krt aydnlar da yapyor. Buras, kendi dnemlerinde kurulan akademiler gibi, Platon akademisi gibidir. Platon, Sokrates. Buras bunlar hatrlatyor. Bunlarn stnde durdunuz mu? Platon ve Sokrates bunlar incelediniz mi? Hepsinin stnde durdum, bu konuda almalar yaptm. Bizim ki, bunlara ok yakndr. Burjuvazinin niversiteleri gibi deil. Bunlar bin yl nceki ekoller gibidir. Bazlar, akademi byle mi olur, bazlar oban, bazlar bilinsiz diyorlar. Tabii ki, akademi byle olur. Eer bakalar iin yllarca alyorsan, ancak byle bir yerde yaparsn, bunun dnda baka bir ey mmkn deildir. Bunun dnda bizimle dier uluslar arasnda pek bir fark kalmaz. Bu bir Krt ekoldr. Gldr, yerindedir. Eer geniletilebilirse, Avrupa'nn da bir ksm ilgilenirse byk bir frsat olur. Ben kk bir yerde bunlar yapyorum. Avrupa'da da byk frsatlar var.
210

Yer kktr, ama etkisi ok byktr. Bu oda, bir ev gibi kk olabilir, ama arl ok byktr. spatldr. Dada yaptn yer de ok kkt. imdi ok lks ve konforlu. Daha nce birka tala yaptk, bu akademidir dedik. Gelenler akademi byle mi olur dediler. Ama ka Krdistan yaplr bununla. te, dman sarsld. Dman sadece nasl yaadma deil, burada nasl bir orduyu ynettiime bakyor. Dman buray tekniksel karargahlar gibi yaptm sanyordu. Oysa bizimkisi talardan yaplm. Ama dmana gre bu, byk bir ordu ve aslnda gerekten de byledir. Devletin kurduu byk teknik, yzylllk brokrasi, ordunun polisi ve tekilatlarna cevap veriyor. Kk bir yerde ve ok ksa bir zamanda yapld. Bunun zerinde iyi durun ve imkanlarnz varsa buna ynelik bir kitap yazn. mkanlarmz var, buralar dolan. Sizin imkanlarnz da var; doktor Cabbar var, siz varsnz, dierleri var. Bir eyler yapn. Aslnda bir yllk temel atld. Kimse anlamyor. Dmann kendisi bir orduyu ynetiyor diyor. Bir tan yanndaki ordu! Tekniim yok, brokrasim de yok, tek bamaym. Kendimi byk yrtyorum. Neden? Bu g nereden olutu? Bu grlerimiz, neden byk grler oldu? Sadece Krtler deil, btn insanlk bu sorularn cevabn aryor. Birok kii, Bu nasl oluyor diyor. Sokrates Kendini tan diyor. lk dersim buydu. Herkesten nce kendimi tandm. Bir halka ilkin kendinizi tantmak gerekir. Ne kadar iyisin, ne kadar ktsn; kendini tanyacaksn. Sokrates'in bu dncesi yerinde bir dncedir. Ben de Sokrates gibi yapyorum. Rnesans'ta ve nas yo nal sos ya lizm de bu var. Hat ta Par ti nderlii'ndeki felsefede de bunu grmek mmkndr. Rnesans Krtln yeni oluumu. Profesr dostumuz Yaln Kk, yanmza geldiinde burada bir devleti deil, bir milleti yaratyorsunuz. Devlet deil devlet siyasettir. Burada yaplan siyaset deil, yaplan bir insan felsefesidir diyordu. Gider gitmez bir niversite yaptm dedi. Ankara'da zgr niversiteyi kurdu. Bize bakarak bunu yapt. Sonra bir dernek kurdu: smi Yeni insan. lkin
211

zgr niversite, ardndan zgr nsan. Kendine bu ynl isimler de takt. Sadece felsefe yn deil, hem felsefeye sahip olmak var, hem de bu felsefenin bir yaam felsefesi olmas vardr. Felsefe, pratik yaamda uygulamaya sokuluyor. Sadece askeri yaam, siyasi yaam deil, felsefi yaam da yrtyor. Temelinde ahlak, moral vardr, -ve bilimseldir. Krtler iin askerlik, siyaset nedir, nasl byr? Bunlara ynelik yazlar da yazarsnz. Baz yazarlar vard, tenezzl etmediler. Ge kaldlar. Ge kaldlar. nananyorum ki, bundan sonra kendi halknn insanlarn anlarlar, onlara bir are olurlar. Ruhla, canla bir yere getirirler. Kalemlerine el atp, bunu inceleyeceklerine inanyorum. Tarih zerine Krt ve Krtlk gerei iin bir eyler yapmak isteyen buraya gelsin. stediini, binlerce kitapta bulamadn buradaki ruhtan alabilir. Ak, yrei varsa, byk bir etkinin altna girmesi imkanszdr. Bunlar tabii byk eylerdir. Siz yazarlar iin de, aydnlar iin de byktr. Sizin yeriniz de byktr, yerinizi kk grmyoruz. Bu da savatr, hem de kltan daha fazla etki eder. Zaten Krtler, kalem ve kl olmadan baarl olamazlar derler. Kalemle oynayan kimdir? Klla oynayan kimdir? Kl da, kalem de kimin iindir? Sorun bunlarn cevaplanmasdr. Hatta Krtlerin, byk yazarlar da var, ama hep bakas iin. Mesela Selahattin Eyyubi byk klt. Ama kimin iin? Ben burada bulunduum sre iinde darda da biraz takip ediyorum. Sadece Krtlk ynyle deil, kltr ynyle tanma, biraz Parti nderlii'ni anlama eklinde oluyor. Bunun iin daha nce okumadm kitaplar bir-iki kere okuyorum. Okumadnz kitaplar size verelim, okuyun. Kiiliklerin zm stnde duruyorum. 1986'dan sonra her yl birka konuma kyordu. Bu dnemde, 1993 sonu ve 1994 bandan bu yana yirmi
212

kitap kt. Gerekten byk bir kitap serisi, byk bir yaam kayna. inde her ey var. Byk bir ktphanedir. Eer zerinde durulursa, sizlere yllarca bile yeter. Benim iin deil, kendiniz iin bu bir hizmet olur. nanyorum ki, Krdistan tarihine vurulan bu damga olduka derindir. ok derin bir damgadr. yle el vurulduunda, boyas giden damgalardan deil. Tarihimize vurulan, anlaml bir damgadr ve Krt insannn kapasitesini, bilincini, emek abasn birka kez katlayacaktr. Bu etkiyle yz yllarn ezilmiliini, geri kalmln ortadan kaldracaktr. Ben bu inantaym. Dorudur, bin yllk intikam alnyor. Krtlk dknletirilmitir. zerinde ok hassas duruyorum. Krtlk bir l. Dmandan daha ok, bu kiiliin dmanym. Bunun iin bir derse girdiimde, bir sorunun stne gittiimde, yllarn intikamn alrm. Sen ulusallkla, Krtlkle oynayamazsn derim. Hatrlyorum, ie balarken bana, elinden bir ey gelmiyor, bombo bir insansn diyorlard. Kimin yanna oturuyorsam, hepsi bana byle diyordu. te byk intikam. ok pozitiv ve Krt halk iin byk bir intikamdr. Gerekten ok byk bir intikam sahibiyim. Krtler kendi zerlerinde durmuyorlar, soruna yzn eviriyorlard. yle bir yzlerini dzelttik ki, lmne kadar baary stn klacaklar bir Krtl yarattk ve artk herkes onunla ayaa kalkabilir. Byk bir sabrla bunu yaptk. 30 yl nce ne yapyorlard, imdi bir ey sylesinler bakalm. imdi nasl yryorlar, nasl savayorlar. Yapmazlarsa kendi kendilerinin dmandrlar. Byle yapmak zorundalar, yapmazlarsa dman onlar sa brakmaz. Eskiden, bana sylemeyin, ben dinlemiyorum diyorlard. Bu balangtr; sen nasl dinlemezsin, dinlemezsen eeksin diye yklendik. Bu nokta ak olmal. Byk ak! Eskiden ak neydi? Eskiden ak yokolutu. Ciddi bir ak mmkn myd? ok dknceydi. imdi yarattma bazlar kalbim istemiyor diyor. Ama ben yine de stnde ok duruyorum. Kalp, byklklere dayanmaldr. Kalbin primitif (iptidiailer gibi) dir. Hayr! Ya lrsn, ya kalkarsn!
213

renmiyorum, kalbimi kaldrmam, grlerimi kaldrmam dersen, karnda dururum. Yiitlik budur. Bizzat ben yaparm, arkadalara da devretmem. Benim karmda ne yapabilirsin? Ne kadar gcn var? Habire nder, nder diyorsan ite nder. PKK diyorsan, ite PKK! Teoriyle renerek uygulamada kalkacaksn. Ka yok, kaarsan hainsin! te burada, gece gndz, dakika dakika savamm byle yapyorum. ok zgrce! Baz esas eyler, byk gler vardr: Para, askeri g, teknik g, uur, bilin (zellikle bilincin gc ok byktr) Byk bir ngiliz filozofu, bilin ve emek iktidardr, ok byktr diyor. Benim gcm de budur. Bilincime ve hassasiyetime dayanyorum. Yreinizle, isteinizle yaptnz. Annda uur, annda bilince karma ve byk uygulamam. Arkadalar beni byklerin by olarak gryorlar. Doru bir yere oturun, kendinizi byk grn. Byksnz, dman mahfedebilirsiniz. Biz bunu kabul ediyoruz. Doru eylerdir, deerlidir. Deerlidir, insancadr. Krdn, yiyip-imesinden daha ok muhta olduu eydir. Akll olun, bunlar sizi bytr. Sizi insanlatracak eylerin stnde durun. Ama siz bunlarn stnde deil, daha ok sigara, duman zerinde duruyorsunuz. Eskiden slamiyette bunlara put diyorlard. slamiyet putlar krn diyordu. Her bir arkadamzn birka putu var. Krn bu putlarnz, puttur, ispatlayabilirim. uralarna, buralarna koymular, seviyorlar. Krt putlarn kralm, byk ve tek bir tanr yapalm. Kendinizi tanrlatrn, tanrlamaya ulan. slamiyet de zaten budur. Hz. Muhammed Araplarn putlarn, aireti ve dkn yapsna ve putlarna kar Allah var demi. Nedir Allah? Allah gklerdedir. Araplarn devletlemesini, bymesini salayan ruhtur. Birlik ruhudur, sultan-saltanat ruhudur. Hz. Muhammed budur. Kabe'deki 360 putu krmayp da, Allah'n gkte olduunu
214

sylemeseydi devlet kuramazd. Tabii dindarlar anlamyor, Mslmanln ne olduunu bilmiyorlar. Mslmanlk budur. teki putlar krlrsa, ruhta birlik salanr, ruhunu evinden karp, evinin damna asarsan, Allah'a ulaabilirsin. Allah'a ulaabilmenizin yolu bu sylediklerimizden geer. Putlar, parti dncesinin, Parti nderlii'nin bulunduu yerden kayorlar. Yani mnafk olmaya, smrge olmaya, kendini kandrmaya yeler. Doru dnce ve tarzla, doru gle kendinizi bytn. Hep ben byle oynayacam, kendimi yle satacam diyemezsin. Dur, durmazsan bundan sonra lmdr. Doru yolda yrrsen, kendini affedersen, kendini Allah'a ulatrrsn. Sanyorum iyi gryorsunuz. Bu konuda da yazabilirsiniz. Otorite olun ve glenin. Tarihe ynelik, sosyolojiye ynelik, pedagojiye ynelik, dile ynelik, yeni tarihe ynelikte yazmsal faaliyeti gelitirmek gerekiyor. Byk bir yaam var. A kalmazsnz. A kalrsanz bana syleyin. Hepinizi bin kat daha zenginletiririm. Ama byle yapmalsnz. Her birinize byk bir ke var. almalarda kendinizi byle ispatlayabilirsiniz. Her birinize birer uval para veririm. Dierlerine de syleyin. O devletlerden ok, PKK size para verebilir. Yalnz byk sarayda, byk Krtlk yaplmaldr. Halka hizmet etmek isteyen bir aydn iin, bu, o kadar zor bir ey deil. Elbette ki zor deil. Birka ta, bir maara verin, onu saray yaparm. Bu tr eyleri sevmiyorum. uvalla para var, fakat bir gn olsun bakmyorum. Eskiden cebimde para vard. 15 yldr cebime para koymadm. evremde para artt zaman kendimi paradan uzaklatrdm. Yaptnz bir rportajnzda Said-i Kurdi (Nursi)'den sz ediyorsunuz. O, Eer bir yerden g etmek gerekiyorsa, tm malnmlkn bir baheye koyabilmelisin diyor. Evet, sadece o kadar. Benimki bahe bile olmayabilir, cebe koyarm, nemli olan u: Bu Krtlk iyidir. zerinde iyi durmak gere215

kiyor. Kendinizi ar kln ve byk bir Krtlk yapn, cesaretli olun. Kendinize gveniniz de var. nan, cesaret ve biraz da ballk varsa olur. Bundan sonra kendinizi byteceinize inanyorum. Byk olmann gcn kendinizde biraz grn. Otoriter olun, yeni bir ekoln sahibi olun. Yeni bir dnem aabilirsiniz. stnde derinliine durun, evrenizde hi kimse brakmayn. Gn be gn stnde durun. Kimseye gcnz yetmiyorsa, kendinize yetsin. Sonuta byrsnz. Bizden istenen bu alma zaten bizim yaammzdr. Doal olarak yapmamz gereken eylerdir. Byk devletler, halklar nasl bymler? Bir Almanya'ya bakn, kendi sorunlar zerine byk durmular. Mesela, bir askerlik zerine byk durmulardr. Bir sanatkar, sanat ii zerinde byk durmutur. Meseleler stnde byk duruyorlar ve ancak o zaman byyorlar. Mesela, bizde ocuklara deer verilir. Ama nasl? Aile-akrabalk deerleri gibi ocuklarn da deerini bilmeli, ama her eyin yerine koymamal. Analarmz-babalarmz her gn ocuklar pyorlar. Yeter! Bu kadar fazla, onlar sevmeli, ama bu tarz sevgi doru tarz sevgi deildir. Evet, o ocuun kaderinde ne olaca belli deil. Annem ben senin yle annenim, byle annenim diyordu. Ben on yandaydm. Anneme tavuklar, civcivleri gryor musun? Ha onlar, ha ben ve sen dedim. Bu hl hatrmda. Benim stmde hesap kurma. Beni dynaya getirirken bu, insanla ynelik deil, cehaletinden ileri geliyordu dedim. ok ilgin bir cevap vermitim, sustu. Yani Krtlerde ocuk sevgisi yerinde yaplmyor, ocuklarn istikbali yok, deeri yok. Bu sevgi esasnda zehirdir. ocuklar zehirliyorlar. O yzden onlarn sevgisinden nefret ediyorum. Byle olmaz. Deitireceksiniz. ocua deer vermenin ne olduunu bilerek, doru bytmelisiniz. Bu faaliyetlerin btn ocuklar iindir. ocuu bomu, ldrm, bitirmi, ama bakyorsun bunu yapanlar, ocuklarn acaip gryorlar, paadr, byle byyor diyorlar. Ama
216

sen bomusun, gidip bakarsan, bir ahrdadr. Krt ocuu lm, onda hibir ey braklmam. Bir de acaip seviyorlar. Byle sevgi olmaz! Sevdiiniz eyler ok iptidai insanlar gibi, hayallerdeki insan sevgisi gibi olmamaldr. Bu sizin iin ok gereklidir. Krt edebiyatna, sanatna deiniyorum diyen biri byle olmal, bunlar sanatn esaslardr. almalarnza deer veriyorum. Sava kadar, hatta savatan daha fazla deeri vardr. Eer byle yaparsanz olumlu grrm. Aksi takdirde yaptnz, byk i olarak grmyorum. Savatan daha ok stnde durun. Bana gre savata olmakla bu almalarda olmak arasnda pek fark yoktur. stne gitmeyi bilmedikleri iin, Akademi, sanatsal bir almadr diyorum. Biz sanatla bu sava oluturduk. Bu sanat olmasayd, tek bir Krt silah iin bir adm atmaya bile cesaret etmezdi. Bu olmazsa, dierlerinin de fazla anlam kalmyor, bir aa gibi kuruyup ryecekler. Sanat almalar halk ordusunu kurar, sava ve Krtl yaratr, siyaset yapar. Bunu sanatlar iin sylyorum. Eer byk bir alma yapmak istiyorsanz, nnzde byk bir rnek var. Deer verir ve stnde durursanz, her biriniz birer padiah olabilirsiniz. Eer sizde bir padiahn otoritesi varsa, her biriniz Krdistan zerinde byk bir etki yapabilirsiniz. Byk padiahlk vatana byk hizmetttir. Bundan sonra daha iyi alacanza inanyorum. Yani Krt sanatkarlar ve aydnlar olarak bundan sonra yeni eyler retmeye aln. Buraya geliiniz de byk bir admdr. Sizin iin yaamda byk bir balangtr. Yaammzda ok byk, ok anlaml bir yer alyor. Byk bir balang yapabiliriz. Burada byk bir enerji aldk, zihnimiz aydnland, dncelerimiz berraklat. Abdullah calan : Tarih stnde biraz durduk, bizi dinlediniz, ne diyorsunuz Xemgin? Ethem Xemgin : Esas olarak benim mesleim hukukuluk, tarihi deilim. Avukattm, sonra tarihi oldum. Amatr bir tarihisiniz, fena deil. Avrupa'da baladnz tarihilie. Bu tarih fikri neden size arpc geldi?
217

 Her eyden nce kendimi tanmak istedim. Bu ihtiyatan kaynakland deil mi? Avrupa, insan kendini tanmaya zorluyor. Sadece Avrupa deil, Trkiye'deki yaam da insan kendini tanmaya zorluyor. Ama daha ok Avrupa'daki yabanclk, yalnzlk bunu hzlandryor. Uzaktan lkeye baknca, Trklkten biraz kopunca kendini kesin arama ihtiyac duyarsn. Bunun etkisi ok, grmek gerekiyor. Elinizdeki son alma nedir? u anda din zerine, Krdistan'daki dinin ideolojik etkileri zerine bir kitap almas var. Din, inan ve etkileri. Bu konuda iki cilt yazdm. Birinci cilt yaynland, ikinci cilt duruyor. Sonrasnda Aleviliin Kkeni zerine bir almam olacak. Evet, benim de bu konuda bir tahminim var. Bunu size syledim: Alevilik bence yar islamlk veya en az mslmanlam Krtlktr, elbisesidir. Yani eski Krdn mslman elbisesini giymi eklidir. Sadece elbisesini giymi; iinde Zerdtlk var, eski Krtlk var. Zerdtlk inancyla eski Krt kltr var. Zerdtln dnda bulunan baka inanlar da var. Yani bunlar ar basyor, islamlk ok snrl. slaml sadece stte yer alanlar srdryorlar. Zerdtlkten sonra Alevilik gelir. Ondan sonra hangi mezhep gelir? Mesela Yezidilik var, Beyli-hak var, Ehli-hak var. Bunlar kollardr. En mslmanlam Krt Naki midir? Naki deil de, Kadirilerdir. Ayn zamanda bunlar en Araplam, yani bir yerde mslman ibirlikisi kesimler oluyor. Sanrm bunlar daha ok hem Emevilerin, hem Abbasiler dneminin en kar sahibi olanlardr ve Arapla, mslmanla, toprak beylii temelinde, emirlik temelinde balanm kesim oluyor, ne dersiniz Cabbar? Cabbar Qadir : Kabili, Kamili, eyh Abdulkadir Geylani ile dmanm. eyh Abdulkadir Geylani, Geylan'dan gelmi. Bu Kadiri eyhilik ideolojisi, aslnda Hindistan'dan gelmi Geylan'a ve
218

burda islamlk elbisesini giymi. i vurmak, yani insann maddi cesedine eziyet vermek, -bu eski bir Hindi geleneidir. Abdullah calan : Tamam, bu etki ak. Sylediklerinize katlyorum. Yalnz Nakicilik, Kadiricilik ilgintir. Bundan daha ok ajan airetleri veya ajan tarikatlar oluyorlar. Krtln aleyhinde daha fazla rol oynamlar. Aslnda Nakiciliin de tmyle byle olduunu sylemek zor. zellikle, Feqi'lerin yetitii okullar, medreseler var. Burada Krtle biraz daha yakn olma gereini duyuyorlar. Medreseler Krt ekollerinde alyor. Yani bu medreselere, islamn Krt yorumu da diyebilirim. Said Nursi de dahil, islamn Krt yorumunu gelitirmek istiyorlar. Nasl ki ran'da ia, ia karlar temelinde ok okul gelitirmise, nasl ki Trklerde Bektaicilik hakeza bu temeldeyse, Krtlerde de byle yorumlar var. Krtlkte din etkisi byledir, fakat baarszdr. birlikilikten fazla kurtulamamlardr. Said Nursi iin de byledir. Birok naki medresesi vardr, fakat yine de ierisinde Krtle yakn medreseler kyor. Bykleri (medrese, eyh balar) devlet ibirlikisi oluyor, fakat okul yneticileri nemli oranda Krt aydnlanmasn temsil ediyorlar. Taban, biraz Krtle yakn. Ehmed Xan, Melay Cizir gibi biroklar var. Hepsi de Ortaa'da aydn kesimi temsil ediyorlar. Bu ynyle Krt medreseleri sistemi zerinde durulabilir. Nakicilik yorumu, Nurculuk yorumu biraz daha deiik gelitirilebilir. Alevilik zerinde byle durulabilir. Fakat daha genel sylersek; islamiyetten en az yarar grm halk Krtlerdir. Araplar, slamiyetle ok bydler. ranllar ia ile islamiyetin kendileri iin olumsuz etkilerini frenlediler. Trkler islamiyetle ok kazandlar. Yalnz Allah akna deil, talan akna, devlet akna Allah, Allah dediler. Bunlar belki ok arpc alabilir. Krtlerdeki slamlk, eyhlik kurumu, kesinlikle ister Abbasilere, ister dier hkmdarlara bal olsun, kar kesiminin ele balarna yaramtr. eyh kesimi, Krdistan'daki rolleriyle en tehlikeli ibirlikilerden bir kesimi tekil eder. Aalk, eyhlikten daha tehlikeli deildir. Tehlikenin en by eyhliin kiiliindedir. eyhlik kurumunu Krdistan'da daha iyi tanmlamak gerekiyor. Os man l Sn ni ci li i ze rin de de du ru la bi lir. Sul tan Selim'in
219

Krdistan'da Alevilie kar soykrm, yine dris-i Bitlisi'leri baa getirmesi zerine nemle durulabilir. Ve bir de Krtlk bilinciyle, islam ilikilerini iyi incelemek gerekiyor. Yani islamiyet Krtlk bilincine ne kadar olumsuz, ne kadar olumlu etkide bulundu. Bunun zerinde gereki durmay bilmek hayli sonu verebilir. Gnmzde bir Erbakan, yine bir sr tarikat var. slam ve Krdistan, ulusal kurtulu hareketi byk bir zenle, zerinde durulmas gereken hususlardandr. Btn bu konularda da PKK sizi kesin hem ierik, hem de yntem itibariyle byk bir zm, salam bir bak asna kavuturabilir. Ethem Xemgin : Gemite tarihsel olarak toplumda kimi yaplanmalar bulunur. Toplumlar genel olarak dinlerine, tanrlarna hizmet etmek istiyorlar. O adan Krdistan tarihini devrelere ayrdnzda, Zerdt dnemi veya Zerdt retisi ve kltr dnemi, -bu bir dnemi biz Ari dnemi diye tabir ediyoruz. nk Zerdt dini, inanclk trne dayanr. Sonrasndaki islami dnem biraz daha farkldr. Nitekim islami dnem Krdistan'da duraklama dneminden ziyade, gerileme dnemidir. Abdullah calan : Krtlkte anma balyor. Mesela, Arap ulusu iin islamiyet byk bir devrimdir. Gayet tabii, bu PKK'nin nemli bir tespitidir. Araplar iin islamiyet millilemedir. ranllar iin ia millilemedir. Trkler iin islamiyet uluslamadr. Anadolu'da mslmanlamak, Trklemektir. Ama Krtler iin mslmanlamak biraz tersinedir. Hristiyanlktaki Anglikanizm ngiliz karlar temelinde dntrlm bir hristiyanlktr. Protestanlk, Alman milliyetiliinin n aamasdr. Maalesef Krtler, islamiyette byle bir ayrmlamay gelitiremediler. Naki medreseleri, Alevi pirleri belki biraz dzeltmek istediler, ama kesin baarsz kaldlar. Ve daha ok da tepedekiler satn alndklar iin olumsuzluklarla uramlardr. Net ve kapsayc, global gelimeleri grmek gerekiyor. Bir btn olarak Krdistan tarihinin olumsuzluunda rol oynamlardr. Krdistan'da din ve sosyal toplum birbirine dman edilmi. Bu, ieriden paralanmaya ve dmann faydalanmasna byk bir katky sunmutur. Aslnda buna din de demeyelim, bir smrgecilik biimidir. slam
220

maskesi altndaki smrgecilik desek daha doru olur. Feodal smrgecilik diyorum buna. Bu PKK'nin temel tezleridir. Feodal dnemin smrgecileri slam elbisesiyle gelir. ok vahi bir smrgecilik vardr. Dolaysyla onun ibirlikilerini grmek gerekir. Bu konu yeni eserler yazmaya msaittir. Biz burada ok belirgin bir yntem fark getirdik, ierik konusunda da yaptklarmz aslnda az deil. slamiyeti doru bir yoruma kavuturarak anlatyoruz. slam dnemindeki Krtleri byk bir nemle ele almakta yarar olabilir. Tabii, Zerdtlk dnemi, Ari dnemi diyorsunuz, -o dnemin Krtln de biraz akla kavuturmak nemlidir. Benim sizin yazlarnzda grdm u; tekil yorumluyorsunuz, genel yorumlamaya biraz ulaamyorsunuz. Yorum gcnz biraz gelitirmeniz gerekir. Olaylar, olgular, belgeleri yerletirin, yorumu da genelletirin. kisini de yaparsanz, daha fazla retici olabilir. Yazlarnz okudum, iyi bir abadr. Dank da olsa, fazla kaln izgilere kavumam da olsa, iyi bir derlemedir ve sanrm u aamada biraz da derinleiyorsunuz. Meraknz devam ediyor, ilginiz giderek yksek. PKK k da ok nemlidir ve tarihin kendisidir. Tarih, son on ylda zme kavuturulmutur. Son yllarn zmn yakalayamazsanz, gl bir tarihi olamazsnz. Son on yllk zmlemeyi mutlaka grmelisiniz. Ondan sonra, tarih konusunda ok gl yorumlarnz olabilir. Elinizde muazzam bir materyal var, onun yerli yerinde diziliini ok daha gl yapabilirsiniz. Epey malzeme toplamsnz; bugnden yntem ve temel zm yollarn almalsnz. Mesela, ben Krt tarihine ynelmek istediimde hemen anlyorum. nk kiilik zmlemesi yapmm. Filankes kimdir, nedir? Filan beylik, Krt ulusal gereinde neyi ifade eder? Bedirxan neyi ifade eder? eyh Said neyi ifade eder? Said-i Nursi kimdir? Bir rpda kartrm nk, genel zm var. Genel zm bir kilittir, o kilitle her olgu alabilir. Bu ok nemli. zmlemeler tarihiler iin byk bir kuvvettir. Bu zmlemelerin genel anlamda ok byk bir yarar oldu. Bir kere bak amz deiti. Kitleye, soruna, kiiye bak amz deiti. Olgular yerli yerine yerletirmek, ondan sonra kolaylar. Bak as sakat oldu mu, binlerce materyal de yerletirilse, sonu ok tehlikeli ve yanl olabilir. Sonucu ters, ieriksiz, ok dank olur, sonusuz brakrsnz. Bu da kafa karkln gelitirir. Tarih zerine epey
221

durdum. ok az bir bilgi biriktirmitim. O zaman olanaklar ok snrlyd. lk a tarihiyle ilgilendim. Mesela, emsettin Gnaltay'n tarihi, ilk tarih deerlendirmesi var. Bunun yannda, Avrupal yazarlarn; insanlk tarihi deerlendirmeleri vard. Az ok onlarla ilgilendim, uygarlk tarihini biraz okudum. Genelde de marksist teoriye dayal baz tarihleri okudum, dierlerini de okudum. Fakat tarih konusunda daha ok kendi yorumumu gelitirdim. Tarih zaten, olgular bir araya getirmekle zmlenecek bir mesele deil. Eski dnemin btn yaam planlarna ilikin ok az belge bulabilirsiniz. Burada nemli olan yntemdir, bak asdr. Bak as, yaklam yntemlerini salama aldnz m, ok ey izah edersiniz. Bir kelime bile (mesela ga) sonuca gtrebilir. Bana gre eer bir-iki tane temel Krte kelimenin karln Smerlerde, Hurilerde buldunuz mu, benim iin Huriler Krttr. Bu yeni yntemleri gelitirmiiz, sizlere epey kolaylk salayabilir. Sanrm siz de bundan sonra daha gl, iddial olabilirsiniz. zellikle Alevilik, Alevilik-Krtlk, Alevilik-slam ilikileri zerinde daha iyi durabilirsiniz. Ayn eyi dier ekoller iin de yapabilir si niz. Ya ban c dev let le rin bi rer Kr do lo ji ma sa la r olu mu. PKK'yi byk ilgiyle anlamaya, dinlemeye alyorlar. Krtlk ilgin durumlar ortaya karacak diyorlar. Sizler de tamamen hazrlan ma l s nz. En il gin Krt l a a kar ta ca z. Or ta do u Enstits'nde grevli bir Almana da inceleyin dedim. Bunlar dikkatle incelenecek. Onlar ok daha hakimler, gller. Benden reneceiniz u; ben kendimi hem tarihi derinlik ierisinde, hem gelecek ve hem de u an iinde ok ak ortaya koymaya altm. Kendini olduu gibi yanstmak ok nemli, nk bu byk bir deere sahiptir. Ama insanlarmzn byk bir ksm kendisini baka trl gsterir. Din, felsefe, ideoloji ile, uradan-buradan rendiiyle konuan veya karmzdaki Krtlk, kendini muazzam maskeler. Byk bir maskeleme hareketidir. Krk trl yamal boha gibi net, kesin, plak deil. Gerek bu! Bu ynyle de sizler iin retici olabilir. Krt ilikisini anlamak istiyorsanz, bizim belirlemelerimize bakn, derhal anlarsnz. Hatas eksiklii nerede, fazlal nasl oldu, tavr nerede, anlamak kolaylar. Son dnemde byle yetkin bir hizmet arzu olunabilir. Btn halk, bu
222

kadar kendini katyor. Biz de tabii ok dengeli, ok yerinde vereceiz ve siz de alacaksnz. Hem sizden alacaz, daha st dzeyde vereceiz ve daha fazla isteyeceiz. Byle bir mekanizma ierisindesiniz. Aydn da bu mekanizma ierisine girdi; sada, solda tek-tk bireyler sisteme baland. Kesin bunun etkisinden kurtulamazsnz. ocukluk yapmayn, bireyciliinizin artk devri geti. Gerekten sistemin birer paras olmaya doru gidiyorsunuz. Arlnz, yeriniz, bundan sonra giderek belirginleecektir. Akllysanz, bunu kendiniz yrtmeye aln. Bundan sonra, bir Krdn bizden kurtulmas mmkn deil; iyisi de, kts de, yurtseveri de, haini de, by de, k de... Az ok yerleri belirleniyor. yi yer tutun. Bu sizin iin daha anlaml, nemlidir ve hizmete gtrr. Bizden de isteyin. Yani, parti bize engel oluyor, unu yapn diyor demeyin. Hayr, sizin iin yaplanlar vardr ve kymetini bilin. Baka bir devlete belki alrsnz veya binbir emek harcarsnz; ya bir maa verir, ya vermez. PKK'nin izgisinde iyi aln, mthi yaman aln; bir devletin vereceinden bin kat daha fazlasn verelim. Herkese bir artm var; en baarl olana, biz lkenin drtte birini verelim. Yeter ki btn kurtarsn. Hi kurtarmayacak veya hibir ey becermeyecek, ama byk olduunu sanacak. Bu hibir ey ifade etmez. Ama byk kurtarm, varsn byk olsun. Barzani kurtarsayd, Krdistan'n kral olsun. Biz bunu ktleyemeyiz. Ama paralad, birlii yaratamad, siyaseti anlaml bir sanat olarak uygulayamad. Airet paralanmln derinletirdi, anlamsz kan dkmeye gtrd. Bizim eletirilerimiz buydu. Yoksa Barzani krallk temelinde bile ykselseydi fazla bir itirazmz olmazd. Onun da Krdistan'a mutlaka verebilecekleri vard. Ama biri kp ii-gc, yoldalk adna, sosyalistlik adna byklkten baka her dknle ortam hazrlamak istiyorsa, gzm de olsa karp atarm. Ama hizmet ediyor, yazardr, deerlidir. PKK'de yazarlara, tarihilere kymet verilmiyor deniliyor. Kesinlikle yle deil. Eer yazarl yerinde kullanyorsa, o kiiye en byk kymeti PKK verir. PKK'nin yaklam tarz da budur. Ben bir sanatya, gelsin drt drtlk PKK'li olsun demiyorum. Zaten byle olanlar ciddiye de almam. almasna kymet veririm, ama onun da genel yasalar vardr. Krtlkten kopuk, genel otoriteden
223

kopuk (genel otorite derken, kendimi kastetmiyorum), temel deer yarglarndan kopuk olacak, ama neymi de Krtm, Krt yazar-izeriymi. Kendi kendilerini kandryorlar. Beni de, seni de balayan bir otorite var; beni de balayan bir Krt erdemi, deeri var, seni de. Beni de balayan zgr, erefli bir insan deeri var, seni de bu balar. Temel deerler urunda birlemek nemlidir. Aydnlarmzn bireycilii, imdiye kadar kendilerini bu konudan uzak tutmalarna yol at. Byk geree yaklaamadlar ve kaybettiler. Kendiniz iin birlein diyorum. Daha byk bir yeriniz olsun, itibarnz olsun, daha fazla dinleyiciniz, ekolnz, okulunuz olsun. Bu da gzel bir ey. Btn uluslarda, gl tarihiler bir ekol, bir okulu yaratrlar, rencileri var ve retirler de. Sizden bunu istemek, herhalde bir PKK emri deil, doruyu size hatrlatmaktr. Tarihi, doruyu, her halkn az ok yaad bir durumu size hatrlatmaktr. Biroklar, ben byle bir ey sylediimde diktarre bak diyorlar. Sorun byle sylenmesi deil. Tenezzl bile etmem. Ben emirle i yrtmem. Etkileyiciyim, buna pek ihtiyacm yok ki! Dntrcym, neden yle diyeyim ki! Ama sana gerei de hatrlatrm. M. Emin Bozarslan iin ben bir cmle kullandm; Ehmed Xan iin (biliyorsunuz o Mem Zn'i tercme etti) 1995'i yldnm olarak kultayalm. Ehmed Xan'yi gncelletireni gremiyorsa, bir krdr, gerekten yarn karmza byk bir utan iinde kacaktr. Ben, Ehmed Xan adna konuan, onu tercme eden birisi, niye zafere ulaan Ahmede Xan gereini grmedim? diyecektir. Kendisi rezil olur. Aydndr szde. yle yazyor, iziyor. Ama gafil. Byle olmas kendisi iin iyi deil.Yarn btn Krdistan ayaa kalkacak, yarn Krdistan kurulacak, ne yzle gelecek lkeye? Bunu yapan g var, parti var, yapan militanlar var, demeyecek mi? Bunlar karsnda ne syleyecek? Grmedim, duymadm, bilmiyorummu diyecek? zah ok. Onun iin sylyorum, bu tr aydnlar bir an nce uyanmal. Birka Krt yazar, airi vard. Mesela Ahmed Arif bu benden ne istiyor? diyor. Ben ondan bir ey istemiyorum, sadece lkeye biraz dnmesini istiyorum. Sklmasn dedim. Olunun ismini Filinta koymu. Ben buna, Naylon Filinta dedim. ankaya'da otu224

ruyorumu, buna ankaya'da kaza balanma dedim. Byk air, zgrlk airi orada kendini zincire vurmu olarak durmaz ve olunu da Naylon Filinta olarak yetitirmez. ok ar gelmi kendisine. Ar bir eletiri ama bir gerek, yapmak zorundaym. Yaar Kemal'i, Ylmaz Gney'i eletiriyorum. Srf, onlar glendirmek iin yapyorum. Ylmaz Gney'e yerleti szde bir Krtlk. Bir olu vard, tam da bir Fransz gibi bym. Dikkat edin. Bir ey grememi, byk bir gafil durumunda, gaflet durumunda. Zaten kanser oldu. zemedi belki de iine girdii yaam. Biliyorsunuz, kadna laf att diye, gitti bir faisti vurdu. eri girdi, kanser oldu. Yanl bir aile yaklam var. yle bir aile anlay olmasayd, yle bir kadn iin adam vuracak kadar kendinden gememi olsayd, Ylmaz imdi gl yaayabilirdi. Avrupallarn, Franszlarn oyununa gelmeseydi; Kendal denilen gereksizin oyununa kurban gitmeseydi, belki de Ylmaz yaard ve byk Ylmaz olurdu. Bunu istiyorum diye, sen niye bu kadar sanatnn zerine gidiyorsun? diyorlar. stne gitmezsem ona en byk ktl yapm olurum. Yaar Kemal, nasl romanc olduunu bilmiyor. Fransz soru sormu, aslnda romancln ana nedenini renmek istiyor, fakat izah edemiyor, bilmem ukurova'da yle yetitim, urada byle yetitirdim. Benim tezim ise u: Bir tr Krt balants olmasayd, asla romanc olamazd. Romanc veya sanatkar olmak, genelde bir ezilmilii ister. Trkiye koullarnda bu, daha da geerlidir. Hele nce Memed gibi romanlar yazmak iin ekyalk olaynn yaanmas gerekir. Zaten kendi airetinin yaam da byle gelimi. Krt gerei olumu, ama onu gtrm, Toroslar'da Trkmen beylerine uyarlam. Yani Krt duygusunu, Krt ezgisini, ezilmiliini gtrp baka yere uygulam. Nasl ukurova'ya indi; dadayd, nasl indi? Kendisi Van'da; nasl dadayd, nasl ekyalk yapt? Nasl indi ukurova'ya? Onun hikayesini anlatyor. Bir anlamda kendi hikayesini anlatyor, ama farknda deil. Byk bir romanc; kendisini iyi tansn, doru roman yazsn, o zaman ben kendisiyle birlikte olurum. Bir gn gelseydi, hesap sorardm, hesap verirdim. Ekyay yazsn, ama militan da yazsn.
225

Bir nce Memed birka yl dada askerle atm, kam, birka aa vurmu. Burada binlerce aay vurduk, binlerce askeri, faisti vurduk. Bunlar grmezse ben ona kr edebiyat, kr romanc, dilsiz romanc derim. Ya doruyu grecek, kkn grecek, ya da grmezse elimizden kurtulamaz. imdi diyorlar ki, kendini bir yere kapatm, belki Krtlerle ilgili bir eyler yazyor. Yazacak, yoksa tarihin sayfalarna kapkara geecek. Yazk olacak kendisine. Acmasz sanat eletirisidir bu diyor. Ben kaba eletiriyorum, biraz arpc olsun diye. Yerinde eletirilerdir, kesinlikle z geree dn eletirisidir. Aslnda bu ileri kartryor, kkenleri eyann tabiatna doru yaklamamay ifade ediyor. Ve Trkde kemalizmi, bizde de inkar gelitiriyor. Bunlara bir son vermeyi bilmeliyiz. ok byk hatalara giriliyor. Her eye adn doru vermek, her eye arl kadar yer vermek, nedenleriyle her eyi ortaya koymak sanat iin vazgeilmezdir, hele tarih iin bu daha bir vazgeilmezdir. Btn bunlara belki ayorsunuz; ama PKK, bu konuda olduka zmleyici bir harekettir. ncelemeyi mutlaka bilmelisiniz ve hakkn da vermelisiniz. Bu, kendinizi tanmanz, yorumlamanz ve gerek bir eylemin, gerek bir ekoln, anlayn sahibi klmanz iin gereklidir. Bir sanatn, bir bilimin, hatta gerekirse olduka iddial, sz dinlenir, hatr kymeti olan bir ekol sahibi olmanz istemek, herhalde zorunuza gitmez. Ethem Xemgin : Bu yapacamz, yapmak istediimiz bir itir. Abdullah calan : Onun iin sizinleyiz. PKK sizin iindir. Buradaki kiilik deiimini, sosyal deiimi grdkten sonra dncelerim daha da berraklat. Buradaki dnmn lkeye aktarlmas, btn Krtler ierisinde yaygnlatrlmas kanlmazdr. Krdistan'n gelecei ok daha aydnlk olacak. Biz de bu temelde, sizin geliinizden mutluyuz. Says, kimlii ne olursa olsun, byle anlaml olan bir yaklamdan hayli g alrm ve g verici olarak deerlendiririm. Biraz sabrl olmalyz. Gerekten sanat bunu gerektirir. Alakgnll olmalyz. Zorda olsanz da dayanmalsnz. Sanat, direni, inat, younluk ister. Bu konuda kesinlikle Krt aydnlanmasnda, Krt hnerinin gelimesinde o sabr, o zorluklar yerinde gsterme226

sini bilmeliyiz. Kesinlikle nem veriyoruz, en az dadaki sava kadar yeri olduuna eminiz. Ama bu alanda ciddiyet ister, disiplin ister. Tpk bir ordu disiplini gibi. Buna da kendinizi biraz hazrlayn. Ulus ileri byk ilerdir. Ele aldmz btn iler ulusallkla ilgilidir. Yine Krt insannn zgrlemesiyle ok yakndan balantldr. eitli dzeylerde ulusal l iler let me yi ama l yor, yi ne onu z me yi, d n tr me yi amalyor. Parti, bu konuda nemli bir kaldratr ve mutlaka katklar olacaktr. Sizin de mutlaka yeriniz olacaktr. imdiye kadar bunun altyapsn hazrladk, nn atk. Bundan sonra daha fazla iine gireceiz, daha har-neir olacaz. Bu anlamda, Krt sanat devrimdeki roln iyi oynayacaktr. zellikle de devrimle birlikte, devrim sonras ina edilecek insan, daha imdiden salam, doru ve gzel yapmamza kmsenmeyecek katklarda bulunacaktr. Biz size deer vereceiz, sizler de hi olmazsa ok muhta olduunuz konularda, en az bu yabanclam Krt yazarlar kadar ilginizi gelitirmelisiniz. Siz derken, ben gelien aydn kesimleri kastediyorum. Mcadelenin ortaya kard deerler zerine, devletlerin ilgisi kadar bir ilgi gstermelidirler. Bu konuda gerekten, gerektiinde zeletiri, gerektiinde dnmden ekinmemeleri byk nem tar. Byle yapmak kklk, dneklik deildir. Tam tersine, dman deerlerinden dneklik yapmak, kk deerlerden dneklik yapmak, bymenin balangcdr ve Krt iin de bu ekmek-sudan nce gelir. Ve btn gelikin sosyal, ekonomik yaam; bu yryle, balangla balantldr. yi bir siyaseti, asker olmak ne kadar bununla balantlysa, iyi bir hner sahibi, sanatkar olmak da kesinlikle bununla balantldr. 13 Austos 1994

227

 yzyl: Edebiyatn savandan sava edebiyatna

Ki el demesin Krtler, rfansz, aslsz ve temelsizdirler. eitli milletler kitap sahibidir, Sadece Krtler nasipsizdirler Hem dnce adamlar demesin ki Krtler, Ama edinmediler ak. Hep birlikte ne isterler, ne istenirler Hep beraber ne severler, ne de sevilirler. Onlar akn tadndan yana hepten nasipsiz, Hakk ve mecaz aktan da botur. Hayr... Krtler o kadar kemalsiz deil, Fakat ksz ve mecalsizdir. Hep birden bilgisiz ve cahil deil, Sadece sefil ve sahipsizdir. Olsayd bizim bir sahibimiz, Yksek himmetli, incelikleri bilen bir sahibimiz, lim, kabiliyet, kemal, iz'an, iir, gazel, kitap, divan, Bu eitler onun yanndan makbul olsayd; Bu paralar onun yannda makbul olsayd; Ben o zaman manzum szlerin bayran, Dnya damnn stne asardm. Ehmed Xan
228

Ehmed Xan'nin yznc doum yldnmnde bulunuyoruz. Ehmed Xan'nin getirdii kiilik Krtlerin yaamnda yer bulmu, fakat baarl olamamtr. Krt ruhunu, Krt sevgisini ykseltmek istiyor, ama baarl olamyor. Mem Zn'i yazdktan sonra, hi kimsenin bir eyler yapmadn gryoruz. Ondan nce de yle gl bir eyler yaplmamken, sonra da yaplmamtr. Ta bizim PKK almalarna kadar bu byle devam etmitir. Ben Ehmed Xan'yi okumadm. Onu almalarda tandm. Hakknda sylenenleri dinlediimde, bizim almalarmzn, onun istemlerini yerine getirdiini grdm. Ne yaptk? Bu sava, bu azap, bu direniler kimin iindi? Bu kadar ehit kan, kendini yakanlar ne iindi? Bunu unutmamalyz. Fransz tarihinde Jeanne Darc adnda bir kz vard. ngilizlere kar direnmi, Fransa iin ulusal temelde ok alm ve hl byklnden bahsedilir. Fransa'nn ruhudur. Direniin, bamszln, zgrln ruhudur. Ve Fransa bu temel zerinde byyor.
229

Bizde bir deil, iki deil, deil, kendini sadece yakma deil, teslim olmamak iin yzlerce bombay kendilerinde patlatm, kendini uurumlardan atan yzlerce gen kz, gen erkeimiz var. Bun la r ta n ma yan, a l yo rum, y rek li yim; Krt l n, Krdistan'n sahibiyim derse, o byk bir sahtekardr. Siyaset, edebiyat, tarih sava adna ne tr bir alma yaparsa yapsn, bunlar stnde dnmez, bu yaam ve siyaseti, sava, ruhu birletirmezse, yapt ihanetten daha ktdr. Bir lke iin kendini yakanlar, teslim olmamak iin kendinde bombay patlatanlar unutulmaz. Bunlarn stnde dnemem, yazamam diyemezsiniz. Ben bunlara deer de vermem. Byle yaparsanz; bitiksiniz, sahtekarsnz, yreksizsiniz, imanszsnz, bilinsizsiniz, ruhsuzsunuz. Byle olursanz yurtsever de olamazsnz. Byk eylerin sahibi olamazsnz. Siyaset sahibi, byk ruh sahibi, nder kiilik sahibi olamazsnz. Bu kanlar, bu sava kimin iindi? imde yeerttiim nedir? Bir halkn karsnda olduum ispatldr. Bu byk almaya kendim iin bir balang yaptm ve btn bir halka malettim. Bir birlik olumu, serhildanlar gelimi, byk bir ruh oluuyor ve bunu kendimde nasl gryorum? nsan drst olmal ve baz eylerle de oynamamaldr. Kaybettiklerimiz neydi? Bulmamz, almamz gerekenler nedir? imdi en byk sorunumuz; bu halkn neye ihtiyac var, nasl bulur, nasl yakalar, nasl korur sorunudur. almalar buna ynelik olmal; nk birbirine baldr. Bir lke isteniyor! lkesiz konuamayz, adm atamayz, bamsz ve zgr yaayamayz. Ancak bir lkeye ulalmasyla ailenin, ocuun, kadnn ve erkein deeri olabilir. lke yok, halk unutulmu, bamszlk-zgrlk hi kimsenin aklna gelmiyor, konuma yok. Ferdiyet iinde her ey boulmu, yok olmu. Bir aile var ki, iinde hibir ey kalmam; lmden, rezaletten, dknlkten baka. lke inkar, ulusal inkar, halk ve
230

halklarn inkar iin ne gerekliyse bunlarn btn Krt kiiliinde, aile ii ilikilerde var. Bu byk bir dmdr. Bir lke iin dndn syleyen biri, bu dm grmeyip stnde durmazsa, katiyen bir ey yapamaz ve sylediklerinin de deeri kesinlikle olamaz. Burada btn halkn, btn kiiliklerin dn gryorum. Ben ahsen bu durumu kabul etmezdim. Bu halk gereklii iin sylenebilecek doru eyleri sylemek, bir lkeyi hatrlamak, dnmek, dile getirmek sizin iin bir admdr. Bundan nemli olan, bakalarnn lkesi bu durumdayken, sen kendi lken iin ne yapacaksn? Hem yurtsever biriyim diyorsun, hem de yurdun iin hibir ey yapmyorsun, o zaman sen bir yalancsn. Byle kimsesiz ve ok zayf kiiliklerle kar karyayz. Ama ben bunu kendime sordum; kendine sorduun bir sorudan ve bilince kardn bir durumdan asla kamamalsn dedim. Bu lke ne olursa olsun, kimin olursa olsun, kim oynarsa oynasn, kim satarsa satsn, beni ilgilendirmez diyemezsin. Byle yaparsan farknda olmadan yaam kaybedersin. nkar eder kaarm, oynayp kaarm, unutur kaarm dersen, ite kr Krtlk, dm Krtlk, dmana bal Krtlk budur. lkeye drste balanp, sorunlar zen bir kiilik olsayd da, gnde krk defa ona hizmet etseydim, her eyimi verseydim. lke iin birine yllarca hizmette bulunmak isterdim. Kann ve kendisini lke iin feda eden bir kii gremedim. Byklerimize, savalarmza, Barzani'den, komnistlerden ta dindarlara kadar, hepsine hizmet etmek istedim. Sonra grdm ki, hepsi sahtekar. Hepsi zayf kiilikler olup, byk meselelerle, byk dncelerle oynuyorlar. Bu kabul edilmez bir durum. Byle yapmakla bir ocuun verdii kymeti bile lkelerine vermediler. z yok, hikmeti yok, deeri yok, szlerinin sahibi deiller. Tabii bykler byle diye, byle grdk diye kaacak mym? Hayr! Hepsinden hesap soracam. ocukluumda babam yine bir eyler yapar, daylarm var, onlar bir ey yapar diye dnyordum. Birka yl sonra grdm ki,
231

baba lm, day lm ve babalarla-daylarla bir ey yaplamaz. Daha sonra dindarla yneldim. Kyn imamna; bu, Allah'tan haber getiriyor, gkyznden cennet ve cehennemden haber veriyor, derdimize bir are olabilir diyordum. Sonra bir baktm ki, bu da ayr bir bititir. Bundan da bir ey kmaz, dedim. TC'nin okullarna da gittim. Bu bizi ykseltir diyordum. Okumay retir, devlettir, bu yolda sonuna kadar bymek mmkndr dedim. Ama birka yl sonra grdm ki, iinde dmz var, iinde arszlmz, iinde utan ve lm var. Ardndan Trk soluyla ilikilerim oldu. Trk solu savayor, devrimde, sosyalizmde zgrlmz var dedim. Birka yl sonra grdk ki, solculuk adna, sosyalizm adna bizim iin yine d var. Bunun dnda felsefe, ideolojiler, fikirler zerinde incelemelerim vard. Belki iinde bir eyler vardr, diyordum. Krtlk zerinde de durmak istedik. Krtlk adna konuan birka kiiyi grdk ki, onlar da kendilerini yzyl bile gese ayaa kaldramazlar. Bunlardan da bir sonu alamadk. Sonra, yetmili yllard, kendi kendime bir-iki adm atmaya cesaret ettim. Benim almam da byle balad. Eer insan deeri bizde varsa; insan gereklii, yurtseverlik gerei, eitlik gerei, insan adaleti ve erefi, bir lke, bir halk adna biz de birok ey syleyeceiz. Baz eyleri bamsz grmelisiniz, beynimiz var, grlerimiz var. Kendinizi koruyun. Baz eyleri adm adm greceiz. Bir lke iin konumak, Krtl dnmek, bir topluluun olumas iin mmkndr, dedim. Hepsi beni deli sanyordu. Byle bir lke yok, nereden kt bu lke? Bu lkede, byle bir halk da yok, var olanlar bile erimi gitmi diyorlard. Dman zaten byle bir halk bitirdim diyor. Akrabalarm, arkadalarm, babam olum, yavrum byle bir eyde umut yoktur. Her ey bitmi sen deli misin? Bunlar iin Seyit Rza, eyh Sait, Barzani ok ey yaptlar, ama hibir ey elde edemediler. stelik sen tek banasn. Sen birka kuruu cebine koyup, bir arabayla gidip okumalsn diyorlard. Byle imkanlarmz yoktu. Her yere, hatta niversiteye kadar bile yaya yryordum. Bylesi bir durumdan nasl bir g haline gelebildim? Olsa olsa aresiz birisi olunur. Doru-yanl bir eyler sylyordum yok diyorlar232

d. Ruhlar, dnceleri bende deildi. ki sene ayr kaldm ve kendi yolumda yrdm. nemli olan yeni bir dnce yaratmamd. Geen birka ylda bu dnceyi kendimizde somutlatrdk. Sonra evremizle kavga ettik. Dmanmz, tarihi bir dman. Kendisi iin tehlikeyi grd m, ok sert vuruyor. Fitne-fesatla ve en sonunda klcyla karsndakini bir anda ortadan kaldryor. Biz kendimizi onun klcndan kurtardk. Sonra Ortadou'ya getik. Boynumuzu dman klcna uzatmadk. Kendimizi Lbnan'n kk bir danda koruduk, byk iler yaptk. Ortadou'da tarihte de byle alanlar olmu. Musa, sa, Muhammed hepsi byle alm. Bunun dnda da birok devrimci byle olmutur. Biz de dar bir yer bulduk ve almalarmz balattk. Dman her eyi klcyla yakalyor. Bu nedenle kimse klsz, silahsz kendini koruyamaz. Kl ve silah zerinde nemle durulmaldr. Kl ve silah ne iindir, ne stnedir, nasl ele geirilir, ele getikten sonra kl ve silahla nerede, nasl allr, bunun yntemi nedir? Yllarca bunlarn stnde durulmaldr. Neden? nk yaamann baka yolu yok, kl ve silahsz nefes alnamaz. Silahsz ne yaplrsa, ne sylenirse gerek ddr. Dman klc ve silahyla her eyi elinden almtr ve sana brakmyor. Ya kaar kaybolursun, ya da hazrlksz bir isyan yapar ve ardndan dersin. Bunun baka yolu yoktur. Eer yiitsen diren! Ama lsn! Kaarsan da yolunu kesiyor. Bunlar byk ve amansz gereklerdir. Biz ise byk bir akla, byk frsat ve imkanlarla klc tutmuuz. Kl byk yrek, byk cesaret ister. Ama byk aresizlikten, her tarafta yollar ve nefesin kesildikten sonra eline alacan tek ey bir kltr, silahtr. Biz de bunlar yakaladk. Her birimiz bir tarafta lsek de, darbelerimiz fazla kuvvetli olmasa da, yine de her eyi klla salayacaz. Bunun zerinde hazrlk yaptm. 15 Austos Atlm 10. yln doldurdu. Krt tarihinde byk bir admdr. Ne kadar dndk, nasl hazrlandk, silah nasl tuttuk, ne iin, neyi zgrletirmek istiyorduk bu savala? Bu sorular zerinde siyasi ve askeri olarak ok durulmaldr. Ben kendimi hep zgr klmak istiyorum. Bu gerekliimi belirttim ve bunun stnde yayorum.
233

Benim gerekliim lke ve halk gerekliidir. Gnlnz zgrlesin. Kimse kendi ktlkleriyle, benimle oynamasn. Kimse gerici dncelerini ve zorunu bana dayatmasn. lke iin, zgrlk iin yoldalnz gelitirin, dostluunuzu gelitirin. Ve bu bizim hakkmzdr. Bunsuz yaam yrmez. imi, ama ve hedefimi byle yapmazsam, yaammn be paralk deeri olmaz. Siyaset zerinde ok klasik durulursa bir devrimde amaca ulalmaz. Birok devrimde byle olmu ve sonuta yenilgi yaanmtr. Krtlk adna da birok ey olmu, ama sonu alnamamtr. Eskisinden daha beter drlmtr. Evet imdi Ehmed Xan'yi deerlendirebilir ve tartabiliriz. Ehmed Xan, birka kelimelik duyumlardan anladm kadaryla ok yreklidir. Sevgi zerinde, ak zerinde durmu. Mem Zn bir aktr. Balarken bizim byk derdimiz nedir? diyor. Yerinde bir soru. Yine Trk, Arap, Acem nasl devletlemiler, saltanat olmular ve Krtler nasl para para olmu, rezil olmular ve bir saltanatmz, hkmmz olsayd ne kadar ykselirdik. Ve ben ne kadar ykselir, byrdm ve nasl byk yazardm diyor. Sanyorum bunlar stnde durmu. Yerindedir. Sonra lke gzellii, lke irinlii zerinde durmu. Botan'n yeillii nedir? Cudi da ve Cizre-Botan zerinde durmu. Yine lkede halk nasl yayor, Cizre-Botan halk nedir, yaamlar nasldr? Bunlarn zerinde durmu. Ardndan hikayeye balyor. Hikayede anlalmas gereken u: Ehmed Xan bir yrek kaldrmak istiyor, byk bir gelecek istiyor. Byk bir sevgi var. Sevgiyi egemen klmak istedii zaman, nnde engeller gryor; Mir engel oluyor, Beko engel oluyor. Birlik isteniyor, ama airet engeldir. Byle birlikler zordur. Yoldalk isteniyor. Mem ve birka arkada var. Zin'e olan sevgisi dolaysyla Mem'i zindana atyorlar. Mem zindanda eriyor. Bir Zin var; sevmek istiyor. Fakat mmkn deil. Byle bir toplumsal yapda ok zor. Bir gn bile grebilmek, b234

yk sava, byk i istiyor. Birbirlerini grdklerinde eriyip gidiyorlar, yanyorlar. Mem lyor! Zin lyor! Alay ve byk ac var. Hikaye budur. Ksa ve z bildiim bu. Elbette ki, bu hikayeyi tahlil etmek gerekiyor. Tahlil edilmezse fazla bir sonu karlamaz. Ehmed Xan'nin ve Mem Zn'in amacna ulalamaz. Hikaye stnde duracaz. almalarmzda da grdmz u: Savalarmzn hepsi savata eriyor. Bir iddiam var; kartlm var. Biz bunlarn stnde; lke stnde, lke topra stnde ok gl durduk. Hatrlyorum, ocukluumda lkenin talar, amurlar, odunlar, kuu, ylan, her bir aac bir arkadam gibiydi. Her bir yeillii, her bir suyu, her bir kuu hatrmda. lkeye borcumuz var. lkede yrtlen faizmin stnde de durmak gerekiyor. Birou kylmz, komumuz, btn kyler byle dnyor, byle gryorlar. Ama kendilerini o durumdan kurtaramyorlar, ellerinden kayp gidiyor. Ha tr l yo rum, l ke den ko pup git tik le rin de unu tu yor lar d. Trkiye'nin byk ehirlerine, Adana'ya, stanbul'a gidiyorlard. Bir daha da geri dnmyorlard. Avrupa'ya gidince lkeye tekrar dndremezsin. lke altndr, lke Dersimdir, gmn kapsdr, ama ldrsen lkeye dndremezsin. Bu nedir? Bu amur zerinde bin yl yaamsn, sonra sebepsiz kopup gitmisin. Akll olanlar bunu kabul etmezler. Sebepsiz, savasz lke terk ediliyor. lke iin lmne allmazsa, savalmazsa yaam kabul edilemez. Yrek bymezse, gn be gn byk hamleler yaplmazsa lnr. Krtlerin hepsi byle yapt, yani kendi istekleriyle lkeden katlar. Kendi gzlerimle grdm. Tabur tabur kayorlard, lkeyi hatrlatnca kusacak gibi oluyorlard. Atetir yakar, lkeden kamalar gerekiyor. inde hibir ey yok diyorlar. Adana, stanbul, Almanya'ya gidiyorlar. Niye lke iin byle kt bir ka olsun diye kendime sordum. Tamam stanbul, Ankara iyidir, ben de buralarda yaamak isterdim. Yabanc lkeleri de grdm. Kendilerine cennet gibi lkeler yapmlar. Ama sonra ruhum kesinlikle bunu iste235

miyor dedim. Bu lkelerde ne kadar kalrsak, bizi o kadar dryor. Bunu tespit ettim. Bu bizim iin bir siyaset oldu. Bunun dnda bakalarnn lkeleri, yaamlar ok gelimi, ok gzel. Kendi kyne, ailene, kynn kzlar ve erkeklerine bakyorsun, hepsi dm. Bir Krt kam, genleri, aydnlar hepsi peinden kam. Dman ne yapmsa onu yapyorlar. Sonra Avrupa ne kt. Hepsinin gz burada odaklat. Bunlar inkar edilemez, inkar eden byk haindir. Sen dman, onun lkesini, onun yaamn seviyorsun. yi olsun, kt olsun, hakkn olsun olmasn seviyorsun. Avrupal yzyllarca savap, kendileri iin lke kurmu. Neden onu seveceksin ve neden kendine orada yer isteyeceksin? Trkler kendilerine lke kurmu, stanbul'u ele geirmiler. Buray neden ve nasl seveceksin? Bakasnn lkesinde yaamaya hakkn yok. Tenezzl edersen, ruhunu kaybedersin. lkenin yars stanbul'da, Trkiye'de, Avrupa'da. Bu byk bir so run. Pek o u ken di ulu sal ta ri hin den, ya a mn dan ka yor, Krtlk ayptr diyorlar. Hatrlyorum, ben de ocukluumda keke byle bir Krt olmasaydm diyordum. ok talihsiz bir aileden gelmiim, acaba kkenim Krtle dayanr m diye aratryordum. Mesela eskiden unun kkeni Araba, Farsa, dayanyor diyorlard. Benim de kkenimin Trklere dayanabileceini dnyordum. Sonra baktm ki, byle dnen biri der. Tabii sorun, kkeninin bir olup olmamas deildi. Sorun, beyninin, ruhunun, dncelerinin satlm olmasdr. Gzmn nnde, ocukluk arkadalarmdan tutalm herkese kadar, hep kayordu. lke gerekliine, barna, yaamna ynelik kimse nasldr demiyordu. Duyduu zaman srtn dnyordu. Kyllerle konuunca bizim kulaklarmz uzundur, byle eyleri anlamyoruz, bazlar da biz kuru odunuz, yeermemiz imkanszdr, bize byle eyleri anlatma diyorlard. Bunlar lkeden ka gerekliimizdir. Tekrar Ehmed Xan'nin sevgisine dnelim. Sevgi nedir, nasl olmaldr?
236

Yrekli olan kendine byle birka soru sormaldr. Biz neyi seviyoruz, nasl seviyoruz, sevgiden bir ey anlyor muyuz? Bunu arkadalara da sylyorum. Zaten bu konuda derinletikten sonra, siyaset ve sava aracyla dman tandm. Ama sevgi konusunda dman ve kendimi daha iyi tandm. imdi bir arkada, bir Krd, bir devrimciyi tanmak istediimde, yrei zerinde duruyorum. Sevgi sorununu gerekten zm m, zmemi mi! Kendimi bu konuda da byk yaratmm. Bilmediim eyleri bile bu byklk sayesinde yapyorum. Krt ve Krdistan'da sevginin kilidi elimdedir. Siyasetle, klla insan bir eyler yakalayabiliyor, ama asker olunmazsa hibir ey olamaz. Krdn sevgisi nedir, ne deildir? Ehmed Xan Krtlk iin sevgi ile byk eyler yapmak istemi. Fakat baarl olamyor. Mem yle dt, Zin byle dt, halk yle alad, Cizira-Botan byle alad ve bir daha kalkmad. Sanyorum, yar l bir durumdayd, kaldrmak istedi, ama yapamad. Zaten dman l olduunu kabul ediyor. Belki bize hikaye gibi geliyor, ama gerektir. Kz-erkek, Memler mezarda, Zinler mezarda, yaam sahibi deiller. Militanlarmz kendilerini yaam sahibi sanyorlar. Ama yaamn asl sahibi benim. Kilit benim elimde, hkm benim elimde. Yaam tanyorum. Krt yaamn, sevgisini tanyorum. Bu kadar insana yaam yasaklamak istemiyorum. Btn bu insanlar ben kaldrdm. Zaten bizim sorunumuz bu insanlar mezardan nasl kaldracamzdr. Ehmed Xan'nin ruhunu nasl yaatabileceiz? Czra-Botan'da Krtlk dmt. nsanlarmz birbirlerine dman, kendilerinden karyorlar, doru sevgi yok. lke iin bir ak ya rat ma s n bil mi yor lar. Bun dan n ce Behdinan'da, B yk Gney'de devrim adna yaplanlar dman yapmamtr. Kimin yanna gidiyorsan, para, para, para diyorlar, bir kadeh rak, menfaatim var m, yok mu diyorlar. Bir devrim vard, yurtseverlik vard, dman vard diyorsun, grrsen ondan ka, dmann
237

bir mermisinden sonuna kadar ka, kim sana bir kuru verirse, ona sonuna kadar uaklk yap diyorlard. Yrekler acs bir durum. Buradaki insanln d ok byk ve irkince. Byyecek bir ruh yok. Oluan Krtlk dmanladr. Snr kenarndakiler daha bir karktr. Dmanla bir olup stmze geliyorlar. Bu Krtl nasl tanmak isteyelim? Onlara nasl deer verebiliriz? Bu Krtln iinde ailecilik ok fazla. Pemerge aileyi brakmyor. Btn dnyas bir kadn. Yirmidrt saat lke kurtuluu iin konuup belki lkeyi ele geirirsin diyorsun, o hl kadn, ocuk, para diyor. Bizler byle olamayz. Bylelerinin kadn da, ocuk da, ev de bana yklsn demek lazm. Bu Krt dknl devrim zerinde, aktlan kanlar zerinde oluyor. Ben varm, dmana kar sonuna kadar lke yolundaym, sonuna kadar yrekliyim, yurtseverim diyen bir Krt yok. Para olmad m yanmzda kalmyorlar. Para oldu mu ancak o zaman yanmzda kalabiliyor. Para olmadan lkesi iin almyor. Mmkn deil, para datacaksn diyorlar. Bu kadar yldr lke uruna altk, aklmza para gelmedi, ama bunlarn hepsi para diyorlar. Krdistan ak yok. ldrsen, ban kessen, aileyi brakmaz, zorluklarla karlanca da sonuna kadar kayor. Dkn Krtln zerinde muhakak durulmaldr. Krtl kaldramazsanz, aile de dmana, dknle, namussuzlua, erefsizlie gtrr. Herkes dmanla da olsa, biz bamszlk ve zgrlk almalarmz yrteceiz. Ayrca Gney yledir, Dou yledir deil, insan ilkin kendine bakmasn bilmeli. Arkadalar birbirine zarar veriyorlar, dman grmyorlar. Bu kadar yldr yoldalk ruhu, ilikileri, birlii, eitlii yine yoldalarn bykl, sevgisi nasl, -bunu grmyorlar; ille bu yaamda ya aa olurum, ya jandarma olurum, ya da uak olurum diyorlar. Aalktan, uaklktan baka elinden bir ey gelmiyor. Peki bunun zerinde nasl bir yaam kurulabilir. Krt klelii, Krt aal en byk namussuzluktur, erefsizliktir ve bunlarn da iinde insanlk deerleri yoktur. Hepiniz bunlar an ve baarn.
238

are olun, siyasilein ve g olun! Sonuta Ehmed Xan'nin istedii birlik oluur. Bu para para oluumuzdan fitne fesatlmzdan nasl kurtuluruz? Beko ya da aalar nasl ortadan kaldrlr? Sanyorum, bunu biraz baardk. Mir gl olduu zaman sevgiyi hakim klamyordu. Beko gl olduu zaman yapamyordu. Halbuki Beko ok gldr, ldrsen dakikasnda yetitirir. Bir diken oluyor. Sevgi dolu, drst insanlarn iindedir. Sizin iinizde de gldr. Sonuna kadar mnafk, sonuna kadar cahil. Bunlar grmeden, stnde durmadan nasl Ehmed Xan'yi tanyorum diyebilirsiniz? Beko kimdir, kara kediler kimdir? Kimler dikendir? Birlikle oynayanlar kimlerdir? Bunlar grmeden, nasl hikayeyi anladm, gnl sahibiyim diyebilirsiniz? Krdistan gerekliinde Mem de dm, Zin de dm. Byk sevme gc var m? Hayr! lke iin kendilerini ortaya koymak istiyorlar, ama yapamyorlar. Byk dncelere, byk birlie ulaamyorlar. Ondan kayorlar, birliin olmasn istemiyorlar. Neden, nk yapamyorlar ve eski alkanlklarndan kopamyorlar. Birbirlerini sevmesini bile bilmiyorlar. Sevgiyi nasl oluturalm? Benim kabul edebileceim bir sevgi veya doru bir sevgi nasldr? Sevginin benim zerimde nasl bir etkisi oldu? Yalnz sevgi deil, ocukluumdan bu yana kymde, bakalarnn ehrinde, bakalarnn lkesinde nasl bir sevgi olmal? Gece-gndz kendime soruyorum. Kendimi ak saymyorum. Gcm yok, ama yine de zerinde duruyorum ve ak tanmak istiyorum. Krtleri de tanmalym dedim. Mesela bir kyl vard, nianlanyor, evleniyor. Sonra baktm ki, kendini nasl satyor? Birka kuru iin kap Trkiye'ye gidiyor. Kimin hizmetindedir? Dmandan bir maa alyor ve byle bir yaam yreine yerletiriyor. Krtlk, lke hepsi unutuluyor. Hatta aile bile tmden gidiyor. Kimseyi kabul etmiyor. Bir kadn elinde tutuyor; kz erkei, erkek kz alp gidiyorlar.
239

Bir grdm, iki grdm, grdm, evremdekileri grdm. Byle olmaz, ben byle yapmayacam dedim ve byk bir hazrlk yaptm. Bunlarn yaptklarn nasl bozacam diye ok dndm. Birbirlerine byle glp, lkeden kaanlar, birlii, birbirlerini, lkeyi inkar edenleri, ille de ben, baka hibir eyi tanmyorum deyip kabul etmeyenleri sylyorum. Bir kk yer buluyor, orada krk yl kalyor. Bir kadn alyor, bir adam alyor, krk yl balanyor. Birka kuruu veya bir yemei ya olur ya olmaz. Bu byk kfrdr. slami adan da byk bir kfrdr, felsefede de, hibir ideolojide, almalarda buna yer bulmak mmkn deildir. Kars varm, ocuklar varm, mlk varm, btn bunlar ate olup sizi yakar. Elbette ki, yreim paralanyor. Ama byle yaayaym, kendime yle bir yaam kuraym, diye kesinlikle bunu kabul etmiyorum. Ayaklarnn stnde dur, kendini koru Apo, aman oyuna gelme dedim. Byk oluumumun nedeni budur, yani kendimi korudum. ocukluktan imdiye kadar kendimi korudum. Bu kadar saf ve drc oyunlara gelmedim. Nasl bu kadar glendiimin zerinde durun. Gcnz, beyniniz, yreiniz varsa stnde durun. Gnl sahibi, bilin sahibi olan zerinde dursun, srrm zebilir. Ehmed Xan'nin gerekletirmek istedii aslnda byk yurtseverliktir, halk iktidardr. Halk glendirmek, bilinlendirmek istiyor. Ehmed Xan'nin ak, ball bunadr. lkesiz ak olmaz! Halk iktidar olmadan ak olmaz, sevgi olamz. Hikaye bunu ispatlyor. Ehmed Xan, yz yl nce bir eyler yapmak istemi. Bin yediyzl yllar, ulusal ve demokratik sava dnemleridir. Bu yl lar da, ulu sal ruh ye ni ye ni olu u yor. Avrupa'da, hat ta Ortadou'da biraz olumu. Krdistan'da da bylesi bir ruha ihtiya var. Ve Ehmed Xan bunu tespit ediyor; Bir lkemiz olsa, bir saltanatmz olsa, Trklerin, Araplarn, Acemlerin ayaklar altna dmesek diyor. te bunun zerinde yaamak, Newroz yapmak, bir ak yapmak doru bir bak asdr. Bu ilerici bir hayal, bir ryadr. Ama baaramad.
240

Neden? nk bu tr fikirler birlik, halk ve mcadele istiyor. Airetilie kar, eyh ve paalara kar sava, mcadele istiyor. Ehmed Xan ise bir memurdur. Ya birka dostu var, ya da yok. Onlarn zerine gidemiyor. Gidemedii iin yazar oluyor, edebiyatn almalara yol amak iin kullanyor. Ulusallk iin yapmak istiyor, fakat ondan sonra kimse bu yolda gidemiyor. Deerli dostumuz smail Beiki Hoca, Ehmed Xan'nin ba da yok, sonu da yok; byle bir yazardr. Lakin PKK de byledir diyor. Benim iin de; Ba var, sonu yok, Ehmed Xan'nin almalarn PKK baaryor diyordu. Annda tespit ediyor ve dorudur. Ehmed Xan'nin devamn kimse getirmedi. Krtlk adna birok serhildanlar da yapld. O aalar da, beyleri de, ta ki bu sonuncularna kadar tandk. Bunlar Gney devriminde de tandk. Dman isterse, sizi kendisi iin devlet yapar. Gney'de de unun-bunun adna yaptlar diyorlard. yle bir ara ki, Krtlk adna dmann hizmetinde. yz yldr nder diye tannanlar byle yapmsa, dierleri ne yapsn ki? Aa, bey, eyh menfaat iin bu l ke de sa tl ma dk bir ey b rak ma d lar. Ruh la r kal ma m. Ehmed Xan'yi nereden tansnlar. Ehmed Xan'nin yoluyla sevgiyi yapamazlar. Ondan kayorlar ve bunlar bir hayli de fazla. Ben ise yalnz kaldm. Ama bu savata yaplmak istenilenler, yz yl nce baarlmak istenenlerdir. yz yln arlna ilikin bir eyler yakalanmal. Ne istendii, Krdistan'n durumu, aalk, klelik, beylik ve Araplarn, Trklerin, Acemlerin hkm neydi, etkileri neydi? Aalk ve beylik kimin iindi? Airet neydi, kime hizmet ediyordu? Krt kimdi? Halkn ruhu var myd yok muydu? Bunlar yazlmal, tarihe yazn, edebiyata yazn. Birok Krt yazar bunlarn stnde durmuyor. Bugne balanmamlar. Hedefsizler, ciddi bir almalar yok. Adeta sahipsizler. Fakat sahip klmaldr. Hem de saygyla, yreklilikle sahip klmaldr. Kendilerini edebiyat kabul edenler iin bu iyi bir almadr. Bir eyler yapmaldrlar. nsan tarihine, edebiyata deer vermelidirler. almalardan da bir eyler almaldr. nk iinde sava var, kl var. Bunu istemek gerekir. Edebiyat adna, tarih adna istemeli.
241

 yz ylda bunlar olmu, klcn hakk budur. Edebiyat buna yer vermelidir. Arap edebiyatnda bunlar vardr. Kl bunun iin atlr, baz eyler klsz olmaz. Dman klc budur. Bunun karsnda halkn klc olmaldr. Halkn klc nedir, kimdir? Halkn klcn tanyor musunuz? Halkn klc ne yapar, nasl oluur, nasl keskinleir, nasl keser? Buna ynelik tek bir kitap var m? M. Emin Bozarslan Ehmed Xan'nin yz ylnn ansna duralm diyor. Baz tecrbeleri de var ve kendini buna iyice de balyor. Biraz drst olsa kendisine bu sorular sorar. Ehmed Xan iin, akn, ulusal sevgisini, lkeye kar gnln ve lke iin ne yapmaldr sorusunu sormaldr. Biz byle bir devrim gelitirdik. Kendisi Silvanldr. Silvan imdi yanyor tek bir kelime bile yazmyor. Bu mnafklktr. Eskiden mftyd, ama imdi mnafktan baka bir ey deildir. Kendini mnafklktan karmaldr. Silvan yanyor, neden bir eyler sylemiyor? Dmann klc var, her gn lkedeki insanlar kana buluyor, tek kelime yazmyor. Ve Ehmed Xan'den Mem Zn ile birlikte olduunu sylyor. Bu kendini aldatmaktr. Rus, Fransz ve ngiliz edebiyatn okuyun; lkeleri igal-istila edildikleri zaman nasl savayorlar. Tolstoy, Rus halknn ayaa kal kp, r gt len di in de, bu nu ki tap la rn da mt hi ya z yor. Napolyon'a kar km ve ba kaldrmlar. Byk bir roman. Dnyada n salm bir klasiktir. Fransa'ya bakn, byle yazyorlar. Bunun dnda btn uluslarda var. Bizim edebiyatlarmz, bakn byle bir ey yazmlar mdr? Yazlacak bir ey yok diyemezler. Eer bir ey yoksa o zaman bir eylerin olumas iin yazlmaldr. Edep ahlaktr, edep ruhtur, amatr. Kalem ve kl birbirine ne kadar baldr? Kalem ile kl ayn ileri yapyorlar. Biri klla boynu kesiyor, dieri kalemle boynu kesiyor. Kalem fikir vermezse, kl boyun kesemez.
242

zgrlk iin hibir ey yazlmamtr. Yazamyorlar m? Krtlerin de edebi sorunlar var. Krtlerin klla her eyi deviren dman yok mu? Var, hem de bu d man on la r me za ra gm dk, Krdistan' mezara gmdk, Krt yoktur diyor. Yazarlarmz nasl bunu tespit edemiyorlar? Krt yazar, Krt edebiyatlar drst olmaldrlar. Krt tarihi adna konuuluyor. Tarih vardr ve birka hikayeyi anlatmak iin mevcut deildir. Tarih bugn aydnlatmak iindir. Tarihi bozan, tarihi dknletiren, bizi bitie gtren tarihin temsilcileri kimdir? Atatrk kimdir? Osmanl paasyd, Osmanl adna Krdistan'da nasl katliam yapt? Bunun dnda Krt dmanlar, hangi tarihi kendileri iin temel almlar? Bizim hainlerimiz kimlerdir? Onlara hizmet edenler kimlerdi? Dman tanmak tarihtir. Dmana hizmet edenleri tanmak tarihtir. Dkn olan da tarihtir. Bunlara ynelik bir ey yazma, doruyu yanl yap, yanl doru yap, -sonu gelmez. Her ey dmana ynelik olmaldr. Dman tarihi ok iyi tanyor. Tarihi dmandr, gn be gn uygular. Bugn ulaamazsan, tarih stnde duruyorum diyemezsin. Yalandr. Edebiyat ruhu yaratmaktr. Krt ruhunu boan kimdir? Krt ruhu hep boulmu, kim bomu, kim mezara gmm? Mem Zn nasl mezara gmld? Elde bir ey kald m? Bunlar amazsanz, nasl edebiyat olduunuzu syleyebilirsiniz. Edep sahibi, edebiyat sahibiyim diyemezsiniz. Bugnk Krtlk hep katr, hepsi ihaneti yayor, lkeye bakmaya tenezzl etmiyor. Krtlk bu durumdayken nasl Krt edebiyatsym, Krt ruhuylaym dersiniz. Edep, ruhun yaratlmasdr. Ruhumuzu bouyorlar, biz boulmuyoruz. Byle yazn! Devrimleri ykseltip edebiyatlatrn demiyorum. Herkes edebiyatlatramaz. G ister, yrek ister, byk dnce ister. Yreksiz ve kara yrekli olanlar bu sava aydnlatp, yreklendi243

remezler, savatramazlar. Sava aydnlk iindir. Ama hepsi karanlktadr. Avrupa'da bir Krt kznn kendisini yakmas Krdistan iin byk bir kanttr. Bu olay iin herhangi bir Krt yazar bir ey yazd m? nanyorum ki, bir Fransz olsa, bir Alman olsa stne birka kitap yazard. Ama bizimkini yrekli yazarlarmzn ilerinden biri ya duymu, ya duymamtr. Byk ayp. Hem de ok byk bir ayptr. Biraz ciddi olmak gerek. 18 yandaki bir gen kz lke iin kendini yakt. Bunlar grmez ve yrek yapmazsanz nasl edebiyat olabilirsiniz? Yetmez! Ayrca bunu daha da bytmeniz gerekiyor. Bir halkn ruhu iin, bir bireyin yaptklarn, btn bir halka mal etmelisiniz. Bylece ulusallatrr, zgrletirisiniz. Dil sahibisiniz, yrek sahibisiniz, feryat figan etmelisiniz. Edebiyat budur. Bunun dndaki yetenekler de olabilir. Beste yapmak istiyorsanz, bestenizi bu gereklikler dorultusunda yapmalsnz. Ses sanatsysanz, bu konuda gl yetenekleriniz varsa, byk bir ruha ynelik syleyin. Ama sanatlarmz, yeteneklerimiz bundan uzaklar. Ben sylemeden, devrim sylemeden nce kendiniz baz eyleri istemelisiniz. Uluslarn tarihinde baz sanatlar, zm zm deil, yaam yaam deil. Dman ok kt, dknlk var diyorlar. Sonra, byle bir kalk gerekiyor, lmmz budur, lmmz byle tedavi edilir diye yerinde eyler sylyorlar. Ben byle yapaym da yazarlarmz deer versin demiyorum. Ama bundan nce siz gidin, ey gen yle kalk, bir g vardr, kalk daha glen, aylarca halk zgrletirmeye al, Krtl byle kaldr, byle yrekli olursan kalkarsn, yle gnl sahibi olursun deyin ve onlar lkenin hizmetine sokun. Bende baz gler var, isteyin. Bir eyleri kendimde topladm. ktidar var, para da var, biraz da yrekliyim; ekil verin. Getirin, beni doru yola koyun, Apo, senin byle gzellemen, iyilemen, yle halka haber vermen, yle iyi siyasete ulaman, bize doru yolu yle aman gerekir demelisiniz. Bu temelde her eyi isteyin. Ama ulusallk iin halk serhildanlar iin, halk iktidar iin, halkn birlii iin isteyin. Kendiniz iin deil. Hkm sende, para sende, kendimiz iin biraz ver demeyin. Bu, kk bir istek.
244

Size bir lke veriyorum. Bir halk zgrletiriyorum. Bunlarn bykln isteyeceksiniz. Kk eyleri brakn, byk eyleri, ok deerli eyler isteyin. Para, mal-mlk bir ey deildir. Bunu neden sylyorum? nk yazarlar, edebiyatlar bunu yapyorlar. Edebiyatta para yoktur, byle kk eyler yoktur, kk aileler yoktur. Byk edebiyatlarda halk vardr, ruh, sava vardr. Benden lke isteyeceksiniz. Zaten byle olursa aile iyi olur, ev iyi olur, mlk iyi olur, yani herkes iin yaam oluur. Ahlak, edebiyat bizden bunlar istiyor. Sanatlarmza bakyorum, hepsi adeta beni yoldan karmak istiyor. Kk, ucuz yaamlaryla beni kandrmak istiyorlar. Hepinize sesleniyorum; vicdan yoluna, birlik yoluna gelin. Dmann, kendilerinden bakasna deer vermiyorlar, yle terristtirler dedii gibi, benim zerimde duruyorlar. Bunlar karayzldr. Onlara lkeyi kazandrdk, yaam kazandrdk, ama onlar bir kr gibi bakyorlar. Bir gn benim karma edebiyatlk adna, sanatlk adna gelseler konuamazlar. Bazen polisler karma kyor, stnde duruyorum, titriyor ve dyorlar. Bunlar da byle olacak. Dman nasl karmzdaysa, bunlar da byle karmdadr. Yazktr, ayptr. Eer Krtlerin savan glendirmediysem, Krtlerin dmanlarna kar devrimci sava gelitirmediysem, ne sylerseniz syleyin. Byk eletiri yapn. Byk yaam, byk sevgiyi nnze sermemisek, bamsz ve zgr bir ruhun stnde durmadysak bana her eyi syleyebilirsiniz. Krtlk adna ucuz konuulamaz. Ben de yapmazsam, en byk namussuzum. Herkes ne istiyorsa, nasl istiyorsa hemen istesin. Arkadalara da her gn sylyorum, bir nderlikten ne istenir? Kl isteyin, sava isteyin, byk kavga, baarl slup isteyin. Yoldala cevap vermezsem, beni ne yaparsanz yapn. Yoldalk isteyin, yoldala cevap vermezsem, beni ne yaparsanz yapn. Benden sevgi isteyin; btn dnyadaki insanlardan daha byk sevgi ver245

mezsem, yine beni ne yaparsanz yapn. Ben hazrm. Sizler ise periansnz. Sizlerde bir ey yok, ben ne yapaym? Ben sizlere byk eyler veriyorum, ama anlamyorsunuz. Kk, eski eyleri istiyorsunuz; birbirimizle oynayalm, biraz fesatlk yapalm. Sevgi zerine birbirimize ne yapacaz, birka kurula birbirimize ne yapacaz? diyenler var. Ben bu kiilii dmandan nce ldrrm. Bunun dmanym ve savama hazrm. Ya byk seveceksiniz, ya byk grp yapacaksnz, ya da leceksiniz. Apo budur, baka bir ey deildir. Ben de tarihin yanndaym. Ehmed Xan'nin yanndaym, yce tutkularn yanndaym. Kim kimi unutuyor, kim kimi grmyor, bunu bileceksiniz. En byk sorunumuz budur. Byk sorunlarn sahibi olmazsanz, gnlleri fethetmezseniz, kendinizi bytemezseniz hibir eyi zemezsiniz. Btn yoldalara ve savalara soruyorum! Bu nasl bir ruhtur? Bu nasl bir ilikidir? Klc nasl kullanyorsunuz? Klla nasl oynuyorsunuz? u anda btn ileri brakp, bu sorunlar zerinde duruyorum. Mevcut durumda en nemli iim budur. Bu sorunlar zme kavuturmayana kadar kendime yaam haram klyorum. Ya burada yaamn btn sorunlarn zeceim, ya da leceim. Kendime baka bir yaam biimini kabul etmiyorum. Srdrdnz yaam da kabul etmiyorum. Kendi gerekliimize kar drst olmalyz. Yaammza ve sorunlarmza drste yaklamalyz. lmek zere olan bir hasta gibisiniz, fakat iyiyim diyorsunuz. Siz lmsnz, hibir yaam belirtisi kalmam, rgtszsnz, ncszsnz, fakat hl ben iyiyim, gzelim, salklym, glym, bym diyorsunuz. Sen kimin bysn, neyin bysn? Dkn bir kadndan daha beter durumdadr, fakat ben erkeim diyor. Dmsn ve senin topraa basmaya bile hakkn yok. Ben seni ancak byle gryorum, deerlendiriyorum. Ben sava gryorum, yapyorum ve imdiye kadar da bu szleri sylemekten hi korkmadm. Byklm bu sorunlar grp zmektir. Bunun iin kendimi koruyorum, her trl hizmeti yap246

yorum. Byk sorunlarn stesinden gelmek iin bu hazrlklar yapyorum. Bunlar yaparak ok byk eyler yaratld. Sorununuz lke sorunu birlik sorunu deilse syleyin. Kamakla m, birbirine girerek mi, birbirinizi para para ederek mi sorunlarnz zeceksiniz? Dmann karsnda hibir varlk gstermemekle mi sorunlarnz zeceksiniz? Katiyen! Yaptmz hizmetler sizin olsun. Size verdiklerimizi zmseyin. Kendinize yaam kayna yapn. Size lkeyle btnlein, kendi lkenizde g sahibi olun, dmana kar kendinizi koruyun, demekle hata m yapyoruz? lkenizden kap, bakalarnn lkesine gittiniz de, ne yaptnz? Rezil oldunuz. Bu duruma ancak alamak gerekir. Neden lkesizim, neden sahipsizim, neden toprakszm? Bu sorundan dolay kendimi adeta patlattm. Btn abam sorunlara cevap olabilmek iindir. Sizden bunlar istemekle sizi ok ar bir ykn altna sokmuyorum. Aksine sizi eref sahibi yapmak, deer verilecek kiiler durumuna getirmek istiyoruz. Eer doru yapmyorsam syleyin. Sylediklerim ve yaptklarm doru deil mi? Yiit olun, drst olun. Biz yle biliyoruz, yle yiitiz, yle nam sahibiyiz demeyin. Bilmek, yiit olmak, nam sahibi olmak, byk vuru sahibi olmaya baldr. Ve ben kendimi ispatlyorum. Bunun dnda bir ocuktan daha betersiniz. ocuun kymeti olur, ama sizinki olmaz. Sizin byklnz asla kabul etmiyorum. Halkn sorunlarna kar sessiz kalabilirsiniz, her eyiyle oynayabilirsiniz, satabilirsiniz, fakat halkn byk davasn satamazsnz, sorunlaryla oynayamazsnz. nk onlar bu halkn lm-kalm sorunlardr. Onlar kaybederseniz her ey elinizden gider. Giderse de byk namussuz olursunuz. Ben buyum! Daha ok kendimi bunlara kar hazrlyorum. Kendi kendileriyle oynamlar. Kle Krt, -ama hayat istiyormu, para istiyormu. yle mi? O zaman al sana para, hayat, -veriyoruz! Tembel, isiz gsz, hibir eye sahip deil. Kafasn kaldramyor. Senin ken247

dinden haberin var m? Yaamdan haberin var m? Sen lkeden gittikten sonra kimden ne istedin, nasl istedin? Bu sorulara cevap verilecek. Benim kanunum byledir. Bu insanlk kanunudur. Krt kanunu ancak byle oluur. Dnya alemin ayaklar altna girmiler, eref denilen bir ey kalmam, boazna kadar rezillie batmlar. Bir kii bile kalkp durumdan nasl kurtulacam diye dnmyor. Bu Krt bakalarna eek gibi alr, askerlik yapar, kendisi iin ise bir hitir. Biz bir eyler yarattk. Ama o dmanna asker, kendisine gelince ben hastaym, yatalam diyor. O zaman biz de ona yerin dibine bat, perian ol, diyoruz. Zaten her eyden nce Apo bu demektir. Byle olmak zorundasnz! Baka areniz yok. Yazarlarmza, tarihilerimize, edebiyatlarmza ak sylyorum, ben byle bir Krtlk istiyorum. Sava ierisindeyim ve savam da budur. Ya kendinizi dzeltirsiniz, ya da dmandan nce biz sizi vururuz. Baka trl yaamla oynamaya hakknz yoktur. Savamasn bilmeyeceksin, konumasn bilmeyeceksin, nclk yapmay bilmeyeceksin ve benim yanmda, benim olanaklarmla kendini yaatmaya alacaksn, ben bunu asla kabul etmem. Benden ilgi isteyeceksin, yaam hakk isteyeceksin. Asla sana bu imkanlar vermem. Ruhunda lkeyi yaatmazsan, gnlnde birlii yaratmazsan, kadna, erkee, ocua kar ruhundaki rm yanlar atp, yerine yenisini koymazsan, sen ancak namussuz, ie yaramaz bir Krt olursun. Artk onlar da edebiyatlar yazsn. Bu kiilii ldrrz. Bu kiilik bir de kendini namus sahibi sanyor. Zaten insanlarmz balangtan beri byle yayorlar. Eer insanlarmz byle kabul etseydim, hibir ey baaramazdm. Bu ailecilii, bu kyll, bu dknl, bu kandrml kabul etseydim, ben de bu kiilikler gibi olurdum. Bu sadece benim sorunum deildir. Hepiniz yaralsnz, hastasnz ve yaralarnz tedavi etmek zorundasnz. Krt yaamasn m? Hepimiz kaalm m? Birbirimizle oynayalm m? Birlik oluma248

sn m? G domasn m? Sizlere ne yapaym? Kendini birka kurua satsa bile, bu tipi kimse satn almaz. Nasl olsa nderlik var diyorlar. Bize yle Krtl getir diyorlar. Derdinizi anladk ve zm getirdik. Zaten u anda iimiz de zm getirmektir. Edebiyat, siyaset ve sava balantsn nasl kurabiliriz? Kendimizle Ehmed Xan arasnda nasl bir balant kurabiliriz? Mem ve Zin kimdir? Aramzda Mem ve Zin'ler var m? Fikirlerimde, dncelerimde baz eksiklikler olabilir. Bundan dolay sizler de birtakm aklamalarda bulunabilirsiniz. Benim zerimde durabilir, hatta ok sert de durabilirsiniz. Kesinlikle baz eyleri korkmadan, yerinde syleyin, ama drst olun. Ben nasl sizin zerinizde ok sk duruyorsam, siz de benim zerimde ok sk durun. steyin ve yapn. Ben de bir insanm, fazla kuvvetli de deilim. ok yalnz ve kimsesizim. Kimse bana bir ey vermedi. Btn arkadalarmn her biri benim iin ayr bir sorundur. Hepsi bana sorunlarn veriyor. Kimse takdir edilecek, sayg duyulacak herhangi bir ey vermedi bana. Ben halkn hizmetkarym. Elimden geleni yapyorum. Kendimi sadece drst biri olarak ekillendirmek istiyorum, -o kadar. Beni fazla abartmanza gerek yok. Daha balangta, 9-10 yalarndayken kendimi anne ve babamn yanllklarna kar korudum. imdiye kadar kendimi dnyaya kar da koruyabildim. Biraz akll olmak lazm. Dknlklerinize, yetmezliklerinize beni ortak etmeyin. Bu konuda kendimi sizden saymyorum. Baka bir ey sylemeyeceim. Sizden istediim doru, iyi yolda olmanz, sorunlarmza are olmanzdr. imdi, Ehmed Xan'nin 300. yldnm zerine konuma yapmak isteyen var m? Bu konuda bilgisi olan konuabilir. Ehmed Xan'yi yceltmemiz gerekiyor. Ehmed Xan byk akn sahibidir. smet erif Vanl : Sadece iinde yaad ada deil, her a iin byk bir devrimcidir. Abdullah calan : Devrimcidir, aydnlktr, gnlldr, bilgidir. Cabbar Qadir : Ehmed Xan Krtlerden bahsettii zaman hep birlik ve btnlk istiyor. iirde Krtlerin ne kadar kahraman ol249

duklarn, fakat bu kahramanlklar nedeniyle birbirlerini ekemediklerini ve nefret ettiklerini sylyor. Bu, Ehmed Xan'nin kendi grdr. Onun dncesi 300 yl nceki dncelerdir. Bu dncesi temelinde incelendiinde, Krt toplumunun feodal olduu grlyor. Ama bugnk kahramanl iki ynldr. Bir yn fikir, dieri de askeridir. kisi de savata geerlidir. Ehmed Xan'nin belirttii kahramanl, bugn modern bir ekilde srdrebiliriz. Bilim ok nemlidir. Biz Krtlerin elinde de byk teknoloji olmaldr. Ayrca byk bir ideoloji ve bak as da gerekiyor. Sizin de sylediiniz gibi bunlar tarihtir, edebiyattr, sanattr. Bunlar da toparlayp bir savann eline vermeliyiz. Bununla birlikte Ehmed Xan, bizim aramzda birlik olsayd, bir nderimiz de olurdu diyor. Birlik olmamz kesin gereklidir. Bu birlik ideolojik ve toplumsal bir birliktelik olmaldr. Bunun iin de bize bir nderlik gereklidir. Bu nderlik yalnz lkenin bir parasnn deil, her drt parasnn da nderi olmaldr. Biz le re 300 yl n ce ne ler yap ma mz ge rek ti i ni sy le yen Ehmed Xan hocamza teekkr borluyuz. Ehmed Xan'nin felsefesi byk bir felsefedir. Fakat dnyann dier felsefelerini de unutmamak gerekir. Ehmed Xan'nin eserlerini inceleyip, onlar bugnk felsefenin glgesi altna almalyz. Sizin konumalarnz gerekliktir, ulusaldr. Ayn zamanda Krtlerin dier hastalklarn ortaya karm, tedavi etmi ve onlar zgrletirmisiniz. Bunlar gelecek iin bir program ve rehberdir. Bunlar ayn zamanda sanat ve her alma alan iin geerli byk dorulardr. Abdullah calan : Bu yeni bir programdr. Aslnda sanatmz ok eskidir. zerinde ciddi durulur ve aratrmalar yaplrsa yeni birok ey ortaya karlabilir. Yalnz Ehmed Xan deil, dnyada bakalar da var. Onlar da okuyun. Biz okuduk, fakat fazla bir ey anlamadk. Tolstoy'u okuduk, ama Krdistan' gz nnde bulunduramadk. ernievski'yi okuduk, ama Krdistan'n koullarna gre zmseyemedik. Bakalarn da okuduk, Pukin de byk birisidir, onu da okuduk. Onun sylediklerini, imdi yaptmz ilere uyarlarsak byk bir kuvvet alabilirsiniz. Fransa edebiyatn okuyun, n250

giliz edebiyatn okuyun, hatta Arap edebiyatn bir daha okumak lazm, islamiyeti bir daha okumak lazm. Bizler ancak PKK'nin ortaya kndan sonra gelitik. PKK'nin gr asyla dnyaya bakan biri, ncekileri bir anlyorsa, imdi bin anlar. Daha nce bir yazyorsa, imdi bin yazar. nceden bir kitap bile yazmadysanz, imdi bin kitap yazabilirsiniz. te, PKK'nin bykl. Byk iler yapmanz iin ar yapyorum. Cabbar Qadir : Ehmed Xan'den nce bilginler vard. Ondan 300 sene nce Ey Krt, Krtlkle ilgili hibir ey bilmiyorsun diyorlar. Abdullah calan : Mmkndr. Ey insanm, sen kimsin, nasl ortaya ktn? demek istiyor. Krdistan'da bir eyler yapmak istiyor. Dm bir insanlk vard. nsanlk tekrar nerede yaratld? Bunlarn zerinde byk duruyor. Sizlere hayret ediyorum, zamannz, frsatnz var, nasl bunlarn zerinde durmuyorsunuz. Biz atete olduumuz halde bu sorunlarn zerinde yine de duruyoruz. Sizin rahat yaamnz buna imkan tanyor ve siz yine de zerinde durmuyorsunuz. Bu drstlk deildir. nsanlmza, Krtlmze deer vermeliyiz. Cabbar Qadir : Bunu kabul ediyorum. Uslubunuz, yani programnz zerinde konumak istiyorum. Marks diyor ki; imdiye kadar dnyadaki bilginler dnya zerine felsefe yapyorlard. Krtl anlatmak deil deitirmek, dntrmek nemlidir. Abdullah calan : Bizde bu yntem ok gldr. Dost bir yazar benim iin teori ve pratii ok iyi birlikte uyguluyor diyor. Dncelerimi an anna pratie dkyorum. Cabbar Qadir : Sylediiniz gibidir. Abdullah calan : Dnmek iyi, ama Krdn kafas da deiecektir, ruhu yenilenecektir, ktlkten arnacaktr. Mirhem Yiit : Ehmed Xan daha yeni gerek kimliine kavuuyor. Bundan 300 sene nce bir Ehmed Xan vard ve bugn zerinde durduumuz, tarttmz bir Ehmed Xan var. Ehmed Xan ancak bugn gerek saygnln kazanmtr. Doruyu sylemek gerekirse, Ehmed Xan Krt edebiyatna ve tarihine byk hizmetleri olan ve saygdeer bir kiiliktir. Ehmed Xan bana, tenha bir
251

yerde barp imdat isteyen, fakat sesi kimseye gitmeyip kesilen ve derin bir kuyuda kaybolup giden birini hatrlatyor. O kii bugn yeni yeni kuyunun dibinden kyor. Abdullah calan : Kuyudan m, yoksa mezardan m? Mirhem Yiit : Evet, mezardan. Abdullah calan : Yeni yeni mezardan karyoruz. Mirhem Yiit : te yandan Krdn sorununu gryor. Fakat aresizdir, gszdr, elinden hibir ey gelmiyor, hibir eye gc yetmiyor, kalbi krktr. Abdullah calan : Elbette ki; ama benimle Ehmed Xan arasnda byk bir fark var. Onun gibi kalbim krlsayd, alasaydm, kendimi bir gn bile yaatamazdm. Ben bu durumu ilk gnden itibaren grdm ve ona gre byk hazrlk yaptm. Feryat figan nedir? are nedir? te, tam burada benimle Ehmed Xan arasndaki balant nedir? smail Beiki Hoca bir eyler anlam ve aradaki ilikiyi yakalam. Kendimi o kadar aresiz grmyorum. Belki beni yeni yeni tanyorsunuz. Ama baz eylere kar hazrlklarm var. Eskisi gibi olmayn, geleceinizi hazrlayn. Ben geleceimi, hatta bin yl sonrasn bile hazrlamm. yle olmasam bir gn bile kendimi yaatamam. Hibir ey yapamam. Eer akllysanz, gsterdiimiz doru yolda yrrsnz. Ehmed Xan ne yapyordu? Alyordu! Her zaman sylyorum savamayan perian ederim. ntikam alyorum deil mi? Mirhem Yiit : Sizin ahsnzda, ulusal nder ahsnda, PKK ncl ahsnda, sava ve militanlar ahsnda PKK'nin bugne kadar verdii ve bundan sonra verecei ehitlerin ahsnda, Ehmed Xan canlanyor. Ehmed Xan'nin felsefesi ilk defa anlam kazanyor ve szden kurtulup, maddi temele dayanma olanan buluyor. Artk, klla brnyor ve ilk defa bu felsefe organize oluyor. Yani 300 senedir bu felsefeye can- yrekten cevap verebilecek bir nc kmamtr. lk defa bu nderlik, bu nc, bu ie el atyor. Ve nderliin bykl de buradan gelmektedir. PKK bu felsefeye sadece sahip kmakla kalmyor, onu yaamn bir ok ala n na; ie ri de ol sun, d a r da ol sun, yan st mak ta dr.
252

Avrupa'da aydnlarn, rencilerin, iilerin ve kyllerin yaamna geiriyor. Krdistan'n her parasnda yaama geiriyor ve uyguluyor. Onu kat zerinde bir felsefe olmaktan karyor ve Krt insannn yaamna taryor. Btn Krtlerde bunu grebiliriz. Bu anlamda Ehmed Xan yeniden douyor ve Ehmed Xan gerek anlamda Ehmed Xan oluyor. Abdullah calan : Belirttiiniz noktay amadan nce Ehmed Xan'nin lmn nasl deerlendirdiimi, Mem ve Zin ahsnda lm nasl deerlendirdiimi belirteyim. Parti militanlar sava ierisinde bir ay bile kendilerini yaatamyorlar. Kadn da, erkei de yledir. Ben onlara karasevdallar diyorum. Mem ve Zin gibi karasevdallar. Yaamasn bilmiyorlar. Beni de kendileriyle birlikte Ehmed Xan gibi ldrmek istiyorlar. Yaam yakalayamyorlar. Bu tehlikeyi batan beri grdm. Bu tehlikeyi ortadan kaldrmalydm. nk bunlar kendileriyle birlikte beni de ldrmek istiyorlar. te binlerce kadn, binlerce erkek, btn sorunlar da bunlardan kmaktadr. Krdistan'da kadn da, erkek de birbirlerini abuk buluyorlar. Bir grmede, bir konumada birbirlerini dryorlar. Bunlar da birer Mem ve Zin'dir. Partinin iinde byle birok Mem ve Zin var. Bir gn bile savaamyorlar. Ehmed Xan de bu konu zerinde durmu. Fakat yaam kazandrma ynnde zm gc olamam. Zaten hikayenin sonunda grld gibi tam birlemek zereyken dp lyorlar. Bizim iimizde de byleleri oktur. Byle binlercesi var ve beni de kendileriyle beraber mahfediyorlar. Mem ve Zin bir taneydiler, ldler. Fakat bunlar binlercedir ve seni de kendileri gibi yapmak istiyorlar. Fakat burada benim Ehmed Xan'den bir farkm var. an sorunlarn anlamada, kiilikte benzer yanlarmz olabilir. Syleyeceksin, feryat-figan edeceksin, ondan sonra da kap gideceksin. Kesinlikle byle lm kabul etmiyorum. Felsefemde, almamda ve vuru tarzmda lme yer yoktur. nceden ok derinlikli dndm, bunun iin partiyi yarattm, taktii yarattm, birlikler oluturdum, kurulular oluturdum. Bir tanesini bile ldrmeyeceim, hibir Mem ve Zin'i ldrmeyeceim.
253

Bu, byk bir zmdr. Binlercesi byledir, diye bizi de kendileri gibi yapmak istediler. Yaratm olduumuz nderlii bitirmek istediler. deolojik alanda, sava alannda, kavgada ben asla bu duruma dmem. Bu olduka hassas bir noktadr. Hi kimse nefessizliinde beni bomasn, dknlnde, beni drmesin. Sava iin bu iin bandaym. Ben bunlar gryor ve devamn getiriyorum. Ama Ehmed Xan'nin devam yoktur. Dtler ve gittiler. Kuyuya dtler, mezara dtler. Ben ise kck bir eyden, ok byk eyler retiyorum. Biri izgiyle oynarsa onun zerine binlerce doruyla giderim. Krtlmz byle bir Krtlktr. Mirhem Yiit : Eer biri Ehmed Xan'ye sevgi-sayg gsterecekse ve bu bilinli bir sevgi-sayg olacaksa, PKK'yi sevmemezlik edemez, ona kar gelemez. Eer uurluysa bu byledir. Eer uursuzsa, drst deil ve yalancysa, o baka bir ey. Eer can- gnlden Ehmed Xan'yi tanmak istiyorsa, onu sevmek istiyorsa, PKK'ye ve onun nderliine hizmet etmek zorundadr. nk Ehmed Xan'nin yapt hizmet, PKK nderliinin yapt hizmet karsnda ok hafif kalr. Sadece kk bir fikir olarak kalr. Abdullah calan : Herhangi bir art da ileri srmyoruz. Mirhem Yiit : Eer bu davaya ballk olmazsa, bu sevgide sahtelik vardr. Mirhem Yiit : Biz byle kiilere muhta deiliz. Birisinin gelip bana sen iyisin, sen ylesin demesine kesinlikle tenezzl etmem. Abdullah calan : Benim bu kiiler iin istediim, klmemeleridir. Ben byklmn farkndaym ve tanyorum da. Byklm bugne kadar yaptklarm gsteriyor. Hi kimse benim yaptm byk iler karsnda duramaz, ancak klrler. Klmemeleri iin yaptm byk almalarn karsnda durmasnlar. Kendimi bytmesini bilirim. Kendime gveniyorum. Bin yllk bir temeli atmm. Bunu dman da herkes de gryor. Daha fazla klmemek iin bir an nce dorulara sayg gstermeliler. Eer bizim de bir saygnlmz var diyorlarsa, hzla bu dorular kabul
254

etmeliler. Zaten btn dnya benim iin birok ey sylyor. Bunun karsnda hi kldm m? Parti ierisinde de binlerce komplo oldu, dtm m? nmde, arkamda birok eyler gelitirildi, ama yine de ayakta duruyorum. Btn dnya karmda olsa bile yrmesini biliyorum. Mem ve Zin'i zmleyemiyorsunuz. Sosyolojik adan, siyasi adan zerinde durulmaldr. Zaten edebi adan da zerinde duracaz. Neden sonlar yle oldu? Balangta nasldlar? Mem kimdir? Zin kimdir? Hangi kiilii temsil ediyorlar? Zin hangi kiilii temsil ediyor? Zin'in gc nedir? Neden birbirlerine kavuamyorlar? Neden kavuur kavumaz dp lyorlar? ok zayflar, ok gszler. Fakat yine de byk tutkular var. Sosyolojik olarak, edebi adan, gzellik konusunda birok ey karlabilir. Siyasi olarak da ierii zengindir. Btn bunlarn tek tek almas gerekir. O diken neydi? Beko kimdir? Toplumsal olarak neyi temsil ediyor? Beko gcn kimden, nereden alyor? Tarihi sre ierisinde Beko'nun yeri neresidir? Mir kimdir? Neyi temsil ediyor? Bir de Tacdin var, kimdir? Neyi temsil ediyor? Mem neden baaramad? Aslnda birtakm eyler yapmak istedi, yardm istedi, ama yine baaramad. Mem o kadar zayf ki, yerinden bile kmldayamayacak vaziyette. Bizim, yolunu arm ve ne yapacan bilemeyen devrimcilerimize benziyor. ok zayf, takatsz bir devrimci gibi. Zin de hasta, elinden bir ey gelmeyen, insanlara bile bakamayan, dilsiz, aresiz biri. Btn bunlar sosyolojik olarak incelenmelidir. Ama aydnlarmz zerinde yeterince duramyor. Edebiyat, sosyolojiyi fazla okumadm, ama yine de zerinde alp birok sonular karabiliyorum. Belki o dnemde sosyalizm yoktu, felsefe de fazla gl deil ve her ey dinin etkisi altndadr. Hatta Ehmed Xan bu eserini dinin
255

etkisi altnda yazm da olabilir. Ama iyi incelendiinde, sonuna kadar yurtseverlik, felsefe ve sosyalizm vardr. Ehmed Xan sosyalizmi, Ehmed Xan felsefesi. inde edebiyat da var. Edebiyat ne kadar ulusaldr, ne kadar zgrlkdr? Sevgi nedir? Bu sevgi sadece Mem ve Zn arasndaki sevgi midir? Aslnda Botan sevgisi var. Botan Krdistan'dr. Bu sevgi neyi yeertiyor? imdiye kadar hi kimse bu konular ama gerei duymad. Mem ve Zin'in zerinde duranlar, bu sorular hi sormadlar. Botan'a olan sevgi neyi temsil ediyor? Hi kimse Cudi dann, Dicle suyunun, Botan suyunun Ehmed Xan'nin aznda nasl iire dntnden bahsetmiyor. Gabar'n, Bestler'in doasnn Ehmed Xan zerinde nasl bir etki yarattn bilmezseniz, edebiyat olduunuzu nasl iddia edebilirsiniz ki! Rusya'ya baktnzda, Pukin'in, Tolstoy'un, Dostoyevski'nin neler yaptn ve bulunduklar evrelerini nasl inceleyip edebi eserler ortaya kardklarn grebiliriz. Ama g sahibi, metod sahibi deilseniz, hibir ey yapamazsnz. Tabii bakalarnn mevcut edebi eserleriyle de bir ulusal edebiyat yaratamayz ki! Ama imdi yaratabiliriz. Eskiden, devrimden nce, ulusal temelde bir edebiyat yaratlmak istendi, fakat dman brakmad. Yzlerce aydn bu konuda adm attklarnda lmle burun buruna geliyorlard. Yapamyorlard. nk sesleri boduruluyordu. Ama bizim sava ile yaptmz almalar sonucu sanat ve edebiyatn yolu da sonuna kadar almtr. Ehmed Xan'yi Krt sanatnn, edebiyatnn temeli olarak sayyoruz. Yanl deil ve verdiimiz deer de yerindedir. Ehmed Xan kiilii zerinde fazla durmuyorum, o kadar da nemli deildir. nemli olan Krtl, Krdn gnln, Krdn ilikilerini amak, dmn zmektir. Ulus ilerini bytmeyi ve zaferi ina etmeyi hep bu ilikileri zmeye borluyum. nsan i-g sahibi yapyorum. liki iindeyken yeniden yaratyorum. Baz ilikileri ldryor, bazlarn yeni batan yaratyorum. nsann ruhuna, beynine ulayorum. Ve hepsi256

ni bir le ti ri yo rum. Bu nu ge ce-gn dz ya p yo rum. As ln da bu Ehmed Xan'nin de iidir, ama ben daha deiik, askeri, siyasi veya her ekilde yapyorum. Bir ey yapmadm zaman sklrm. Direniyorum ve asla kamyorum. Kimsenin bir gn bile dayanamayaca ilikilere ben yllardr dayanyorum. Yaam elinizdedir. Sanatn nemini inkar etmiyorum. Sanatsz yaam dnemiyorum. Aslnda yaptm; sanat ve siyaset almalardr. Ehmed Xan gzellik ve sevgi zerinde duruyor. Ben de zerinde duruyorum. Mem ve Zin veya PKK iinde, Krtler iinde bizim yarattmz kadnlar, erkekler nasldrlar? Yarattm iliki nasldr? Ehmed Xan, Zin'i kendi hayaline gre ekillendiriyor, ama ben iimizdeki kadn militanlar savatrarak ekillendiriyorum. Bir deil, binlercesini savatrarak yarattm. Ehmed Xan, hayaliyle yaratt; ben de klla yaratyorum. Drlm, cansz kalm Mem'i ve de dier binlercesini byle canlandryorum. Mem kimdir, Zin kimdir, ak nedir? lke gzellii nedir, kadnn gzellii nedir, erkek gzellii nedir? Kendimi tandmdan beri bu konular zerinde olduka ciddi duruyorum. Erkek bu kadn karsnda nasl iyi erkek olur? Kadn bir erkek karsnda nasl gzel kadn olur? Bunu zmeye alyorum. Ve bu, byk bir i. Bugne kadar grlen durum; bir erkek bir kadnla bulutu mu, boulup gidiyorlar. Mem ve Zin'den ok daha fazla dyorlar. Sonlar hep dknlkle bitiyor. Ama beni gryorsunuz, dimdik ayaktaym, yayorum ve dkn deilim. Kurdstan Mukrayani : Ben burada ok byk materyaller topladm. Burada aldm materyalleri bugnden itibaren yaammn sonuna kadar bir k gibi dnyaya yayacam. Benim rettiklerim dnyaya ses vermelidir. Krt kadn, kzyla, ehit anne ve kzyla yaptm rportajda da grdm ki; her birisi Krtlk ve Krdistan iin birer Zin'dir.
257

Abdullah calan : Bir deil binlercesini yarattm. Kurdstan Mukrayani : Ve Ehmed Xan'nin Zin'i ile imdiki Zin'leri kyaslamak gerekiyor. Abdullah calan : Bugnk Zin'ler lkenin Zinleri, ada Zinlerdir. Kurdstan Mukrayani : Bugnk Zinler dmeyecek. Abdullah calan : Saa sola bakyorlar, savatan baka bir ey yok. Bu byk bir yaratma iidir. Kadn militanlarn hepsi birer Zin'dir. Sosyolojik olarak, edebi olarak zerinde durulabilir. smail Beiki Hoca bu konu zerinde geni duruyor ve aratrmalar da var. Kurdstan Mukrayani : rnein dn R. ile konutum. R.'nin hayat bir romandr. Abdullah calan : R... gibileri nasl yryor? Onu ne kadar kurtarabildik? Onu ne kadar kuyunun dibinden karabildik? lmden yaam yaratabilir miyiz? u anda en byk sorunlarm bunlardr. R... gibileri binlercedir, yzlercesi ehit dmtr. Kimisi yayor, kimisi mezardan ban kaldryor, kimisi paralanm, rm, irkinlemi. Zin de yle olmad m? O da hastalanm, irkinlemi, aresiz kalm. Daha sonra kendine geliyor. Kadn militanlarmz da byleydi. Benim yanma yeni geldiklerinde hepsi periandlar, zavallydlar. Ama ben onlar dntryorum. Kurdstan Mukrayani : Ben Kr dm, Krt bir ai le de, Krdistan'da bydm, adm Krdistan'd, ama ben o zaman tektim. imdi buradaki kadn savalarn hepsini birer Krdistan olarak gryorum. Abdullah calan : Bykler de, genler de yledir. Ailen iyi, baban yurtseverdi, ok hizmetler yapt, ancak seni zorla biraz yaratabildi. Bunu ok acayip grmeniz lazm. Demek istediim, bu kmsenecek bir i deil. Olduka byk, ulusal bir grevdir, siyasi bir almadr. Hi kimse tanyamyor, bu arkadalar da tanyamyor. Onlara gre sanki her ey kendiliinden oluyor. Kendi kendine olmas mmkn deildir. Byk bir akl, byk bir yrek istiyor. Mirhem Yiit : Bundan 300 sene sonraki toplum ok nettir ve her ey ok nettir. Zin'in, Mem'in, Tacdin'in, Mir'in ve Beko'nun ye258

ri ok nettir. Fazla bir emek, aba harcamadan, sosyolojik ve edebi olarak yerlerini ortaya koyabiliriz ve bugnk toplumla kyaslayabiliriz. Ayrca bugn kim Zin'dir, kim Mem'dir, kim Beko'dur, kim Mir'dir, kim bugn hangi rol oynuyor, btn bunlar salkl bir ekilde tespit edebilir, edebi olarak ortaya koyabiliriz. Abdullah calan : Size gre mmkn, ama yllarn yaratlmas nemlidir. Nasl yaratldlar? Hikaye nasld? Biz hikayeyi savammzla deitirdik. zmlemeleri okuyun. Burada, kendimi nasl intikam haline, iliki haline, pamuk haline, demir haline getirdiimi yine kendimi nasl lm haline, ruh haline, beyin haline getirdiimi tespit edemezseniz; nderlii doru kavrayamazsnz. Savamm buradakilere kardr ve olduka byktr. Kendilerini l hissediyorlar. Biz lmz diyorlar. lm o kadar ok seviyorlar ki, yaamdan bahsedemiyorlar. Krdistan gerekliinde veya savanda artk ucuz lmek yoktur. Ucuz lme kar are olmalyz. Binlercesi lmeyi kendilerine sanat haline getirmiler. Edebiyat, sanat konusunda imkanlarm olsayd, uzman olsaydm, bu konularda bir eyler sylemek isterdim. imizde dknl kim temsil ediyor? Benziniz, ruhunuz, l birilerini andryor. Sava kzlar yaamaya alyorlar. Savatan kopmamak gerekir ama onlar, gzlerini bile aamyorlar; ruhsuzlar, sevgisizler. Bu zelliklerden hl kurtulamamlar. Aslnda Ehmed Xan bu destanda baz eyleri sylerken aresizdir, gnl yaraldr, kalbi krktr. Bununla birlikte dman Krt insanyla oynamtr. Dman ruhunu tayorlar. ok namussuzlamlar. Krtleri namus sahibi yapabilmek iin nasl altm, Krdn namusunun ne olduunu bilmelisiniz. Ben bu namusu kurtarabilmek iin her eye kar sava veriyorum. Savalarn savamn veriyorum. Krt erkekleri kadn ve aile zerinde yaptklar kavgalar, namus adna yaptklarn sanyorlar. Esas namussuzluk budur. Birbirlerini karalyorlar, birbirlerini kt bir konuma koyuyorlar. stelik ounun bundan, hatta yaptmz iten haberleri yok. Yce amalarmz yerine getirebilmek iin, lmekten baka hibir dnceye sahip olmayan insanlarmz ne yapalm? Tabii, bu iin bir yn. in baka ynleri de var. likilere bakn;
259

ne kadar iliki gelitirmilerse hepsinde dknlk var. likiye geilmedii zaman da dknleiyorlar. Ama bizler gece-gndz doru iliki, doru sevgi zerinde duruyoruz. Braksanz, bir gn bile bunlar ortaya karmanza izin vermezler. Btn kavgam, btn direniim buna kar olmamdr. Ne kadar namuslu ve karasevdaldrlar? Ne kadar l ve souklar? Ne kadar dava adamdrlar? Btn bunlar zerine dakikas dakikasna duruyorum. Ama kendimi Ehmed Xan gibi aresiz de grmyorum. Tek bama bir parti gibiyim. Benim, byle byk bir intikam alma durumum var. Krt kadnlar kendilerini dntrmezlerse onlara yaam hakk yoktur. Binlercesi nderliin yannda yaam bulmaya alyorlar. Tamam buna bir ey demiyorum. lmne geliyorlar, kendilerini yakanlar da geliyorlar, ama asl sorulmas gereken unlar: Nasl sevmelisiniz? Gnlnz nereye gitmek istiyor? Drst sevmezseniz lrsnz. Size bir tarafta yaam, dier taraftan da doru yaam verdik. Krt erkei iin de byle. Kz istiyor, ama nasl istiyor? Annelerinin kendilerine kz istedikleri gibi kz istiyorlar. Artk o dnem bitti. yle istemekle bu i olmaz. Kz ne yapacaksn? Kz nedir, ne deildir? Kza da soruyorum; erkek nedir, ne deildir? Size gre erkek nedir? Size ne veriyor? Size ne ulatryor? Erkei yaratacaksn. Mem ve Zin'in bykl nereden geliyor? Mem ve Zin'deki baz eyler Krt toplumunda, hatta saflarmzda var. Birbirleri iin tutuuyorlar, kavumak istiyorlar. Bunu baaramaynca da eriyorlar, yanyorlar, lyorlar... Ehmed Xan, lkesiz yaam olamayacan, bakalarnn egemenlii altnda yaanamayacan grd ve Mem giderek eridi, ld, Zin yand ve ld. te, Ehmed Xan'nin bykl burada. Fakat biz ne Mem'in, ne Zin'in, ne de bakalarnn lmesini istiyoruz. Onlar iin lkeyi kurtaryoruz. nclk, parti ve her ey bunun iindir. Eer erkei yaratamazsan, kza sahip kamazsn. Sen neredesin, kz nerede? Kendin kadndan daha betersin, ona nasl sahip olacaksn? Mmkn deil, sahip olamazsn.
260

Kza da aynsn sylyorum: Sen lmsn, lsn. lkin kendini kurtar. Neyi, nasl istiyorsun, ne istemiyorsun? Krtler iin en esasl sorularn bunlar olmas gerek. Anam bana bakt zaman sen mmkn deil bir kz bulamazsn diyordu. Benim iin kzlardan sz almasn istemiyordum. Bana kz bulmaya kalktlar, ben katm. Bana korkak, deli diyorlard. lgintir, evden -drt defa katm. Kzlardan deil, eski tarz ilikilerden katm. nk byle ilikilerin iinde lm var, iinde yaam yoktur. Bir kadn alsaydm bama bela olacakt, ben de onun bana bela olacaktm. Kadnla erkek birbirlerini idare edemezlerse, doru bir ilikiye sahip olamazlarsa byk bir zavalllktr. Her zaman sylyorum; doru ilikiyi kurabilirseniz, birbirinizi glendirin, gelitirebilirseniz size alk tutarm diye. Ama daha ikinci gnde kavga ediyorlar, birbirini kartyorlar. Bu olmaz! lkede yaam braklmamken, kaanlar mesela Avrupa'da hangi yaam srdreceksin? Dmann kontrol altnda aknz nasl srdreceksiniz? Ak yapamazsnz. Birbirinize sayg bile gsteremezsiniz, doru drst bir kelime bile konuamazsnz. yok, yapacak bir ey de yok, o halde bu kiilikler nasl kendilerini aka hazr hissediyorlar? Kurdstan Mukrayani : nce lkenin bamszl gelir. Abdullah calan : Bunlar sevgiye, aka hizmet edebilecekler mi? Yapamazlar. Buna gleri yok, ellerinde hibir ey yok. Ben akn byle olmasn istemem. Hepimizin aka byk saygs var. Ehmed Xan'nin aka byk saygs var, hatta kutsal gryor. Ak kmsenemez. lke ak da kmsenemez. Ama bakyorsunuz ak adna, iliki adna Krt erkei-kadn birbirlerini annda dryorlar, mahvediyorlar kendilerini. te burada lm, hem de kt bir lm... Dman fiziki olarak ldremiyor, ama bu yntemle ok rahat ldrebiliyor. Kadn-erkek ilikisiyle, aile ilikisiyle ldryor. Mem ve Zin yere dtklerinde, aslnda feodal aile tipinin karsnda da lmeleri var. Ehmed Xan bunlar bouna yazmam. Feodal aile ilikilerinde nasl lme doru gidildiini yazyor. Ama elinden hibir ey gelmiyor. Tacdin bir eyler yapmak istedi, ama o da komplolara kar koyamad ve boulup gitti. te feodal aile yaps byledir. Burada hibir ey tartamazsnz.
261

Aradan 300 yl geti ve biz her eyi bozduk. Bu gerekliin zerinde ciddi durmak gerekir. nk sorun sizin, sorununuz. likiye, yemek yemek, su imek gibi bir yaklamla baklrsa ve kaba cinsel yaklamlar temelinde deerlendirilirse bu kabul edilemez. Her gn sinemelarda, televizyonlarda cinsellii su gibi ucuz kullanyorlar. Dman da her gn cinsellikle oynuyor. Fakat devrim saflarndakiler cinsellikle oynayamazlar! Cinsellik inkar edilemez bir gerekliktir. Ama cinsellikle toplum, siyaset, lke kavramlar birbirleriyle badatrlamaz, cinsellik sorunu, zlemez. Cinsellik sorunu, siyasi bir sorundur, sava sorunudur, parti sorunudur. Bu yeni bir yaklamdr. Trk smrgecilii cinsellii ve kadn ok kt kullanyor. Eer kii cinsellik sorununu amazsa, bu ilikiler ierisinde hayvanlar. Diyarbakr'da bir genelev var. Krtlere bakyordum, gece-gndz kendilerini gidip burada tatmin ediyorlad. Diyarbakar'da bunu yaratmlar. Bu ekilde tatmin olmak kk bir sorun deildir. Ben kadn grmek istiyorum diyorlar. Ama kadn grdnde onu dryor. Bu sorun aile kurarak da zlemez. Aile kuruldu diyelim, ama ne i var, ne g var, -rezil oluyorlar. te, burada Ehmed Xan'yi toplumsal, sosylolojik olarak amak gerekir. Mem ve Zin ile aile, Mem ve Zin ile genelev, Mem ve Zin ile iliki balantlarn amak gerekir. aresiz biri deilim. Kendim iin deil, btn bir halk iin gnlk olarak are reten biriyim. Bunlar grmemek namussuzluktur. Krt kzlarnn, erkeklerinin bu tarzda bymeleri gerekir. Bu tarzda byme olmazsa kabul etmeyiz, kavga ederiz. Ehmed Xan'nin Mem ve Zin'deki gibi bir lm, zavalll kabul etmem. Bu tarzmzla yaamayanlar lrler. te Apo'nun kanunu budur. Alanacak bir tarafmz yok ve alamam da. Feryat-figan etmenin nn kestim. Ehmed Xan'nin yapamadn ben yaptm. Alamay ortadan kaldrdm. Kendinizi dntrmelisiniz ve kesin dntreceksiniz. Her trl yol ve yntemi kadrolarmza rettim. imdi yaamdan kamak istemiyorlar, yaam var diyorlar. Elbette olacak. nk yaamn gerek sahibi sorunun zerinde kapsaml durdu. Tabii ki
262

ka a maz lar. Bun dan do la y Trk s mrge ci li i nin sr dr d amansz savata son kurunlarna kadar kahramanca savayorlar. te, bu byk cesaret yaratlmtr. Amacmz, sizin gibilerin de baz eyleri yapabileceini ortaya koymaktr. Sizlere binlerce isim de bulabilirim, binlerce iliki de bulabilirim. Siz bizden de, arkadalardan da nce geliyorsunuz. Yeter ki, drst olun. Krt erkei bozulmutur, onu nasl dntreceksiniz? Mem dm, Zin dm, onlara neden kalk diyemiyorsunuz? Ben eski Krdm diyorsan, o zaman bu Krd dmandan nce ben ldrrm. Nasl olsa bu tipler nmde, silah da elimde, istesem hepsini ldrrm. Gereklik budur. Yaptm, yaamn yeniden yaratlmasdr. Krt insan kendine biraz gvenseydi, gc olsayd bu yaama gelebilirdi. Ama ne gc, ne de kendisine inanc var. Bilinsiz bir ajan gibidir. Ben yeni bir yaam yaratyorum, o da onunla oynuyor. Ben yaam; byk bir ruh, inan ve cesaretle yaratyorum. Bu yaamla oynayan ezerim. Kadnlk adna, erkeklik adna benimle oynanlamaz. Bir kzn, bir erkein benimle oynamas mmkn m? Oynamak istiyorsa ben hazrm. Ne arkamdan, ne de nmden bana vurabilirler. Binlerce kz, erkek vurmay denedi, ama baaramad. Bir deil binlerce Beko var. Beko'dan daha beterleri var. PKK tarihine bakn ve inceleyin; Ehmed Xan bir Beko grmtr, ama ben binlerce Beko grdm. Bunun dnda daha birok eyler grdm. Ve bir de emperyalist-kapitalist sistem, yeni ve evrensel Bekolar yarattlar. Devletin ajanlar oald. Mnafklar ok. Fakat yine de kendimi hazrlamm, tedbirimi almm, nk benim iim bu. Yine de onlara sesleniyorum. Drst iseler gelsinler. Yaratlan yeni Krt yaamyla oynarlarsa bunlara kar savarm. Beni kandrabileceklerini mi zannediyorlar? Benim kandrlp kandrlmayacam dmandan sorabilirsiniz. Alamakla beni kandrabileceklerini sananlar ok. Yaam sahibi, olaanst alan, yaratan ve bunlar Krtlk adna yapan biriyle alay edilmez. Buna gleri de yetmez. Eer
263

bunlar yapmaya kalkarlarsa, kendileri birer Ebu Cehildirler, mnafktrlar, zndktrlar. Ve onlara kar savarm. Beyinlerine, ruhlarna girer onlar deitiririm. Ehmed Xan'nin bir klc vard, ama benim binlerce klcm var. Binlerce kl toplamm. En byk klcm ideolojidir. Direniin, ehitlerin bize verdii g var. Sizleri ricayla, minnetle buraya armyorum. nsanlk iin, Krtlk iin gelecekseniz gelin. Byk tutkular iin, aydnlk iin, gelecekseniz gelin. Bu temelde gelecekseniz size sonuna kadar hizmet ederim. Mirhem Yiit : Dorudur. Sylediklerinizin tmn yerinde buluyorum. Mem Zin, Krt halknn istemlerini sembolize ediyor. Zayf, gsz bir istemi sembolize ediyorlar. Onlarn ahsnda bir istem var, gzellik var, temiz duygular var, lkeye kar ak var, byk bir sevda var. Eski yaama, klelie ve boyunemecilie kar fke var. Mem de olumlu biridir. Yardmseverdir, bir eyler yapmak istiyor. Fakat bu istemin bir ideolojisi yok. Zaten Ehmed Xan'nin de buna gc yetmiyor. Abdullah calan : Gidip Mir'den istemde bulunuyor. Tabii Mir de yapmyor. Mirhem Yiit : Mir onu kandryor. Mir'in kendisi zaten bu iin badr. Abdullah calan : Zin'in kardei ne yapyor? Onu hapse atyor deil mi? zgrle kardr. Mirhem Yiit : Evet zgrle kardr. Abdullah calan : Feodaldir. Mem gidip Mir'den Zin'i istiyor. Ehmed Xan'ye gre Mir verebilir, ama Mir vermiyor. Bir de Tacdin var. Tacdin iyi bir eyler yapmak istiyor, ama baaramyor. Tacdin pozitivizmi temsil ediyor. Birlii temsil ediyor, zaferi temsil ediyor, ok abalyor, fakat baarl olamyor. Aslnda sosyolojik olarak daha birok ey karlabilir. Mir'in ne olmas gerekiyor? Bunun zerinde de duruyorum. Mir zalim bir hkmdardr. Mirhem Yiit : Makyavelli. Abdullah calan : Mak ya vel li tal ya iin bir des tan dr. talya'nn birlii iin her ey mbahtr diyor. Makyavel eletiriliyor, ama bana byk bir yurtseverdir gibi geliyor. Temsil ettii d264

nceler kt deildir. Uslubu ve hitab pek ho deil, ama esasl bir amac var. Makyavelli okunduu zaman birtakm sonular karmak mmkndr. Benim arkadalardan istediim; drst bir Mir olmalardr. Ehmed Xan'nin isteyip de olmad bir Mir. Militan nedir, militann zellikleri nelerdir, militan nasl yaratlacak, militan nasl nder olacak gibi birok ey sylyorum. Militan otoritedir. Halkn otoritesidir, birliidir. Ben bunlar yapyorum. Militann batan aaya kadar donatlmasn istiyorum. Bu byk bir savatr. PKK'deki en byk savamm, militan, yani Mir yaratmaktr. Militanlar Agit veya Mir yapalm. Krt Agitini yaratalm. Bunlar halklarn zenginlikleridir. Ayn durum Araplar'da da var. Araplar da bunlara emir diyorlar. Emirleri iin srekli vgler yadryorlar. Emir zerine iirler, felsefeler, trkler ve daha binlerce ey ortaya karlyor. Nizam-l Mlk Siyasetnamesinde prensleri nasl yetitirdiklerini ok arpc bir ekilde anlatyor. Bu eseri okudum ve olduka ilgin buldum. ran'dan sultanlardan rnekler veriyor ve bunlar ok ilgin. Nizam-l Mlk'n belirledii snrlara bile hl ulalmam. Adalet, slup, her ey zerine bu eserin belirlemeleri var. Savatan tutalm korunmaya, istihbarata kadar nasl idare edilir, adalet nasl salanr gibi eyleri dzenliyor. Bizim yarattmz dzen ile, Nizam-l Mlk'n yaratt dzen birbirine ok yakn. imdi yarattklarmz eski dzenin ok ok tesinde. Dzenimiz yoktu, dzeni yarattk. Dzen yoksa Mir'i yaratamayz. Mir dzensiz olmaz. Mirhem Yiit : Prenslik Makyavelli'de ok nemli esaslar zerine oturtulmutur. Birliin nasl yaratlaca zerinde duruluyor. Krdistan'da da birliin nasl salanlaca, yaratlan bir birlie kimin nderlik edecei, nderlik edecek olann zelliklerinin ne olaca zerinde Bakan Apo ok derinliine ve ayrntl bir ekilde durmutur. Sonunda da dzen var. Dzen, disiplin ve metod; birliin salanmas iin lazmdr ve bunlar yaratlmtr. Madem hedef ve amalar kutsaldr, hedef ve ama lkenin birliidir, lkenin glendirilmesidir, lkenin namusu, erefi ve onurudur; o zaman bu uurda btn metodlarn kullanlmas mbahtr.
265

Ethem Xamgin : Amerika'da Krt kltrne ilgi var. Krt kltrnn bamszl aslnda isteniliyor. Abdullah calan : Tarihi adan Mem Zin zerinde durmak gerekiyor. Ethem Xamgin : Amerika'daki konferansta dile getirdiim savlar ok yeni ve nemlidir. Abdullah calan : Yani ulusal kurtulu mcadelemizde yeni bir ufuktur, bir nszdr. Ethem Xamgin : Yeni bir felsefenin nszdr. Abdullah calan : Grlebiliyor, yenidir. Ama ulusal ve demokratik yn de var. nemlidir, biz demokrasiyle yryoruz. Ethem Xamgin : O dnemde mmetilik meselesi var, islamiyet var. Amerikan felsefesinde ise okuma var ve yeni bir felsefedir. Xan'de de islamiyet var, ama orada islamiyet ile Krtl birletirmek istiyor. Abdullah calan : slamiyet ile Krtlk birletirilmek isteniliyor. slamiyeti Krt halknn hizmetine sokmak istiyor. slamiyetin tamamen Krt halknn karsnda deil, Krt halk iinde bir deerinin olmasn istiyor. Ama burada onun islami yan deil, daha ok ulusal demokratik nitelii n plandadr. slamiyet var, ama temeli, felsefesi ve ideolojisi ulusal niteliklidir, demokratiktir, dini deildir. Cabbar Qadir : Ermeni bir doubilimci, Dou'da byk evrensel airin olduunu sylyor; Rustabili-Grc, Firdevsi-Fars, Ehmed Xan-Krt. Bu Dou'nun insanla verdii byk air oluyor. Abdullah calan : nsanlk airi. Cabbar Qadir : Bizler byle byk airlere sahibiz, imdiye kadar Ehmed Xan'nin ruhunu ilk kez PKK ve Bakan Apo tekrar diriltmitir. kan Krt yaynlarnda Ehmed Xan'den bahsedilir, fakat onun ruhundan hibir zaman bahsedilmemitir. Aydn insanlar Ehmed Xan'yi bizden daha iyi anlamlar. Ehmed Xan'nin zellikleri bir kitapta yle dile getiriliyor; Ehmed Xan iyi bir air, iyi bir dnrdr ve iyi bir felsefi bak asna sahiptir. Derin bir yurtseverlie, ulusal gereklie bal bir ruha sahiptir. Benim bildiime gre Krt aydnlar Ehmed Xan zerine im266

diye kadar birok kitap yazmlar. Ehmed Xan ok ey yapmtr. Ve en nemlisi de Ehmed Xan Krte yazmtr ve yle diyor; Ben bir dille yazdm, o dil de dier diller arasnda olmasna ramen deeri yoktur. Ben Arapa, Frasa ve dier dillerle yazmadm, Krte yazdm, nk Krte Krt halknn yoksulluunu ifade ediyor. Krt aydnlarnn tek rnesansdr. Ehmed Xan smrgecilie kar olduum iin, tali dille yazdm, latince yazmadm diyor. Ve smrgeciliin tarihini de yazyor. Ehmed Xan yine ben bir dille yazyorum, buday gibi Krt halknn karnn doyursun. Latince yazmadm, nk buday ekmek gibi insanlar doyuruyor diyor. Ehmed Xan kendisini hibir zaman kk grmemitir. Bu onun nemli bir zelliidir. Ayn zamanda Krt insann, Krt kiiliini de kk grmemitir. O dnemde yeni bir Krt kiiliinin ekillenii vardr, fakat Ehmed Xan'nin rol yoktur. Belirtildii gibi Mem Zin bir semboldr, Krt feodal toplumuna kar bir ktr. Biraz da Makyavelli'nin zerinde durmak gerekiyor. 16. yzylda talya zerine yazm. O dnemde her ehrin bir devlet olduunu sylyor. Onun elinde hibir siyasi, askeri g kalmad iin, kk bir kye yerleerek yazmaya balyor. Bazlar onun siyasi tecrbelerini, dncelerini yanl ele almlar. Makyavelli'yi yatan, kalkan, rahat yaamak isteyen birisi olarak deerlendiriyorlar. Mussolini 1922'de Makyavelli zerine doktora tezini bitirmi ve onu tantan birok yaz yazm. Abdullah calan : Ne zerine yaz yazm? Cabbar Qadir : Mussolini tezini hazrlarken Makyavelli'yi kt biri olarak tantyor. Ahmet Tigris : Ben Parti nderlii'nin konumalar sayesinde birok ey rendim, anladm ve ufkum ald. Pedagojiye gre insan yaratmak kadar zor bir ey yoktur. Krt ulusall bin yldr dm ve kendine yabanclam, smrgeciliin her eyini, beyinlerinin iine kadar ilemi olanlarn dzeltilmesi, yaplandrlmas dnyann en zor iidir. En byk sanat; bu kadar dm Krt insann yeniden yaratabilmektir. PKK gibi bir rgt bu duruma dm Krt insann yeniden yaratyor. Eskiden Krtlerin arasnda birlik, beraberlik, kendine gven yoktu. PKK'nin ortaya
267

kmasyla bu dnceler Krtler arasnda yayld. PKK nderlii soldan, yani marksizmden etkilenmitir. Bu onun ekillenmesinde tek bana bir etken deildir. Ehmed Xan'nin Krtlnden tutalm, Ho Chi Minh'in mcadelesine, Marks, Engels ve Lenin'in ideolojisinden tutalm Zerdt'n felsefesine kadar, btn bunlar nderliin ahsnda grebiliyoruz. Anladm kadaryla bugne kadar sizi ziyarete gelenlerin byk ounluu, ya Trk solundan, ya da dier dncedeki Trklerdir. Size sorduklar sorular da hep onlar ilgilendiren sorulardr. Krt ve Krtlk zerinde fazla durmamlardr. Bu konular dile getirilmemitir. Fakat ben bugn bu amacma ulatm. Bu felsefeyi ve bak asn anlayabilmek iin Trk dili kadar Krt dilinin de kullanlmas gereklidir. Bugne kadar Parti nderlii'nin birok dncesi Trk diliyle yazlmtr, fakat Krte ok az yazlmtr. Bir gazetemiz, dergimiz vard ama o da bugne kadar roln oynayamamtr. Yurt dndaki btn Krtler ve Krdistan'n drt parasndaki Krtlerin dnce ve mcadele birlii kadar, partinin gr ve dncelerinin ilerleyebilmesi iin Krt dilinde de birliktelik yaratmak ve bunun zerinde arlkl durmak gerekiyor. Bylece eli kalem tutan btn Krtler, Parti nderlii'ni daha yakndan tanyacak, gerillay yazacak ve bu modern dnce btn Krtler arasnda yaylacaktr. Abdullah calan : Dilin zgrlnden daha nce yaplmas gereken eyler vardr: Sanat iin Devrim gelimeden, sanatn n alamaz demitim. Dilin zgrl iin de ayn eyi sylyorum. Ama bundan sonra dil sorunu daha fazla gndeme gelecek. Daha yaamsal sorunlar zmeden, dil sorununa zm bulamazsnz. Devrim basky kaldryor, buna paralel olarak dil de yava yava geliiyor. imdi yaplan bir admdr, daha by de atlacak, olduka geliecek. Ama dil kendi kendine gelimez. Devrimsiz, sanatsz dil gelimez. Sanatn temeli oluturulmazsa, n almazsa, yaam bitmise, Krtlk dmse dil tek bana ne yapabilir ki? Siz dilin zerinde akademik duruyorsunuz. Beni ldrseniz de ben yle durmam. Benim reneceim Krtlk yaamn iinde olmaldr. Yaayabileceim Krtlk yoksa, dilin de bir anlam kalmaz. Fakat Krtlk yaratlrsa (ki yaratlyor) dil de canlanr. Dilsiz
268

olmaz, fakat konuacam dil, devrimden nce, yaamdan nce gelsin denilmemelidir. Devrim dile yol gsterir. Bugn dilin n tkaldr. Dile zincir vurmular. Bu zinciri krmak gerekiyor. Krmazsanz, dili nasl kurtaracaksnz? Yine Krt toplumuna da kilit vurmular. Zin sararyor, eriyor, kamyor. Bu kalbi amalyz. O zaman dil de alr, konuma olur ve Krtlk ancak byle zafere ular. Deerli smail Beiki hocamzn bu noktada bir eletirisi var; Krtlk zerinde durmuyor diyor. Tamam smail hocann grd Krtlkte bir eyler var, ama benim iin ilkin zincirlerin krlmas gerekiyor. Aznz alsn, kalbiniz alsn ki, bir eyler syleyebilesiniz. Yaptm budur ve bunu baka trl alglamamak gerekir. Dilimiz var demeyin, dilinizi kilitlenmi gryorum. Sizleri kr, dilsiz, sar gryorum. Benim gibi devrimle, btn zorlu ilerle uraan birinin dil sorununu hatrlamamas, grmemesi mmkn deil. Ama baz sorunlar var ki, at arabann nne koymasan gitmiyor. Siz ise kartryorsunuz. yle olmaz! Eer dille sorun hallolsayd, kendim balangta, byk bir dilbilimci yapardm. zerinde sava yrttmz Krdistan topraklarnda, bundan sonra Krt dili nemli bir gelime gsterecektir. Dil ve devrimin birbiriyle balants nasldr? Devrim, dmann klcn, hakimiyetini ortadan kaldrmaktr. Daha nceleri bazlar, dil ile, kltr ile Krtl oluturalm diyorlard. Bu imkansz, dil ve kltr ile Krtlk oluturulamaz. Her eyden nce bir dman hakimiyeti var, hem de ok kt bir hakimiyet. Bu sorun dil veya kltr ile zmlenemez ki! Yanl yntem uygulamamalyz. Yani at ile arabann yerini deitirmemek gerekir. Her biri kendi yerinde olmaldr. Mirhem Yiit : Ben de Ehmed Xan'yle nderliin arasnda b yk bir ya kn lk g r yo rum. Fa kat ara da ki en b yk fark, Ehmed Xan'nin halk bu seviyeye getirmekten ve dmann zerine y nelt mek ten uzak ol ma s dr. Ama siz bun la r ba ar d nz, Ehmed Xan'nin arzulad birlii siz yarattnz. Grdm kadaryla PKK gerillalar Krdistan'n her tarafndan gelenlerden olu269

mu. Krdistan'n drt bir yannda gelmiler, ite bu gerek bir birliktir. Dnyamzn Krdistan devrimini ciddiye almasn salamtr. Gerekten de Ehmed Xan byle bir birlikteliin nemini grm ve yazmtr. Bundan sonraki isteim de, Krdn savann Ehmed Xan'yle btnlemesidir. Ehmed Xan bir iirinde Krtlerin, Trkler, Araplar ve Farslar arasnda kan savalarda silah olarak kullanldn belirtiyor. Bugn de, bundan 300 yl nce yazlm bu iir, Gney Krdistan iin geerlidir. Abdullah calan : Evet, evrensel bir iirdir. Bugn iin de geerlidir. Tam bu noktada dilin zerinde durmak istiyorum. Krtler iin bin, yz sene ne ifade ediyorsa, PKK de o kadar deiimi ifade ediyor. Ehmed Xann'in iiri bunun bir ispatdr. Bu sorun bizim sorunumuzdur. Ehmed Xan bu sorunumuz iin ne sylenmise, imdi de aynsn biz sylyoruz. are olduk! Farkmz bu. Ama onlar aresiz kaldlar, are olamadlar. Bana yle deer verin, beni yle vn demiyorum. Buna ihtiyacm yok. Ama ben baz eyler yaptm ki, bundan bin, yz sene nce yaayanlar asla yapamazlard. Birlik; bunu ok mthi saladm. Gerilla; Krdn yiitliinden byk gerillay yarattm. Biz Krdistan'da yiitlii yarattk. Yiitlik, zmdr, direnitir, bamszlktr, korumaktr ve gnldr. Yiitlik dmana kar olmaktr. Yiitlik vardr, ite bunu neden grmyorsunuz? Ben bunun ispatn da yaptm, karnzda duruyor. Yiitliin yaplabileceini ispatladm. te o prens de bunu ispatlyordu. Nizam-l Mlk de, tarihte birok kii de, Ehmed Xan de bunu istiyordu. Ben de istedim ve yaptm. Eskiden varolan sorun, bugn de bizim iin sorundur. Ama bugn sorunlarmza are olabiliyoruz. are elimizdedir. Buna deer verin. Ama Avrupa'ya kamsnz, Avrupa deer vermez. Her eyinizle kamsnz, onlar ise sizinle oynuyorlar. Gney iin de bunu syleyebilirim. Gney Krtlerinden istediimiz, g olmalardr, yarattmz frsatlar kullanmalardr. Artk ykselen Krt ruhuyla oynamayalm! Krtler iin bu kutsaldr.
270

smet erif Vanl : Sizi ok iyi anladm. Arkada da iyi konutu. Ehmed Xan Krdistan'n durumunu, ezilmiliini iyi gren biri. Halkn Mir tarafndan zulme uratldn sylyor. Krt halk ve btn halklarn erefi Mir'in eli altndayd. Ve zavall Krt airlerinin elinden benim gibi bir ey gelmiyordu. Eer Krtler birleip Mir'in beynini yok edebilselerdi, o zaman zgr olacaklar ve ayn zamanda Trk, Arap ve Acemlerin ellerinden de kurtulacaklard. Elbette ki, bu bir hayal deil, nk bugn PKK'de Arap, Acem ve Trklere kar bu sava yrtlyor. Ve ayn zamanda inancmz var ki, bu izgide mcadele yrtlecektir. Abdullah calan : Ehmed Xan'nin hikayesi PKK'nin verdii sa va m la b tn le i yor. Bir bir le ri ni ta mam l yor lar. Ehmed Xan'nin istemi yerine geliyor. Ehmed Xan imdi yaam olsayd, kesinlikle yaptklarmzn gzel olduunu sylerdi. steklerim yerine geliyor derdi. Mem Zin destannn PKK ile beraber gittiini sylerdi. Daima sylediim gibi; kk bir toprak sahibi kyl de, kk bir maa alan memur da olabilirdim, byk bir memur da olabilirdim, ama ben bunlar kendime ve halkma layk grmedim. aresiz, kimsesiz, zavall ve Ehmed Xan'den, Mem'den binlerce kez daha zayftm, yine de bu ie baladm. Ama baardm. Krdn gnl oldum. Yaptmz Krdistan tarihinde nemli bir direniti. Bunu btn insanlar iin istedim. Ve hl da istiyorum. Ama bunun iin yiitlik, gzellik isteniyor. irkinlii kabul edemem. Bin kez bu yaam yerin dibine sokarm, ama yine de irkinlii kabul etmem. Bunlar nemli ve gzel eylerdir. Ehmed Xan'nin de istedii bunlardr. Onun fikridir, ideolojisidir, sanatdr. Btn arkadalar olarak bundan sonra almalarmz iyi tanmalyz. almalarmzn tarihle, edebiyatla, sanatla balantsn kurmalyz. Bazlar PKK savamaktan baka bir ey yapmaz diyor, oysa ben savala hi ilgilenmiyorum. Savaanlar sizlersiniz. Ben daha ok yeni insan yaratmaya alyorum. Yerinde olmayan eylerin zerinde dururum. Bazlar bizi grmek istemiyorlar. Bizimkiler de beni grmek istemiyorlar. te
271

ben buradaym. Hikayem, tarihim budur. nsanlarn yaratlyla uraan birini, yiitliiyle, byk gnllyle insanlk iin mcadele eden birini neden tanmamazlktan geliyorsunuz? Oysa her gn de Bakan diyorsunuz. imdi biz ak da deiliz, biz bir nderliiz. Eer nderlie biraz saygnz varsa, nasl bir yaam srdrdne bakmanz gerekir. Bunu biraz dnn, sizin gnlnzde de byk eyler olsun. Nasl byk eyler yarattm grmyor musunuz? An be an Krdistan' eritmiler, Krd ortadan kaldrmlar. Bir ine ucu kadar frsat grdmde nasl yklendiimi bilmiyor musunuz? Bir kuru paray, bir mermiyi hizmete sokabilmek iin ne kadar didindiimi grmyor musunuz? Bir iliki, bir dost iin nasl uratm grmyor musunuz? Hem nderlik diyorsunuz, hem de onun nasl altn bilmiyorsunuz. Bu ikiyzllktr, kandrmadr, yalanclktr. Sizden istediim eyler tarihidir, evrenseldir. Bunlar bize gereklidir. Bunlarsz yaam olmaz. Dman sizleri yenmi ve kendi hizmetine sokmutur. Buna artk yeter diyorum. Eer zgr bir yaammz olursa, dnyadaki btn halklara, Ortadou'daki halklara yine hizmet ederiz, iyi sistemler varsa bunlara da hizmet ederiz. Ama bize zgr bir yaam yoksa bu dnyay, bu felsefeyi, siyaseti ne yapalm ki? kiyzllk yaplmasn. Kendiniz iin bir yer yapn. Cesaretiniz varsa kendiniz iin, fedakarlnz, erefiniz iin bunu yapnz. Baka halklarn arasnda saygn bir yerinizin olmas iin isim sahibi olmanz ve sesinizin kmas gerekir. Bir halk ayaa kaldrmak iin, bu dorular zerinde hareket etmek gerekir. Bakalar Krtlk adna mcadele ettikleri zaman onlar inkar etmem. Ama kendi kendimi de kandramam. Bir ey yoksa ona vardr demem. irkine gzel, dknle ve lme de yaam demem. Buna hakkm yoktur. Balangta, ortada hibir ey yokken de byleydim, imdi bir halk ayaa kaldrrken de byleyim. Sizler de bu temelde yryebilirsiniz. Gnlnz bizimle olsun. Elinizi, ayanz, beyninizi altrrsanz byk birer nder de olabilirsiniz. Bundan sonra, daha fazla bymeniz mmkndr. Bunun iin bir temel oluturduk. Bu temeli
272

inkar etmeyin, deer verin. Sonrasnda her ey sizin olsun. Kesinlikle kendim iin bir ey istemiyorum, buna tenezzl de etmem. Kimseden fazla bir ey istemek gibi bir huyum yok. Kendime gveniyorum ve kendimi yrtebilirim. Ama sizler aresizsiniz. ok kk eylere tenezzl ediyorsunuz. Bakalarnn yanllarn, dmann dncelerini beyninize ilemi. Eer sylediklerimi yaparsanz, size bin defa teekkr ederim. Zafer ve bamszl kesin yakalarsnz. 27 Austos 1994

273

Tarih gnmzde gizli ve biz tarihin balangcnda gizliyiz

Hayatn kendisi, yaayan her eyden daha eskidir. Halit Cibran

274

Eskiden balarken Bismillah derlerdi. Deerli bir sz. Her zaman yce kavramlarla, yceltilmi deyimlerle ie balamak uygundur. air deiliz, byk hatip de deiliz, ama abalarmz var. Biraz daha iyi olan bulmak, bize yaktrlan en aalk yaam dzeyini amak, bunun iin insann eref ve haysiyetine uygun, onun gcne ulatrabilen, tarzn yakalamak iin byk abamz var. Zorlanyorum, nk yaamda byk hatalar var. lle beenmemek diye bir sorunum yok, ama insanlarmzn mevcut geri dzeylerini sineme, bak ama yedirmem de imkansz. Bile bile baarmayan, bile bile gzellemeyen insan yryne selam durmak beklenmemelidir. irkinlie, zayfla, aresizlie anlay getirmem de beklenilmemelidir. Bu, insann zne aykrdr ve biz bunu amak istiyoruz. Benim yaama selamm an anna byle. Krt kiilii byk hatalarla yaama kar duruyor. Byk yetmezliklerle onu toplamaya gidiyor. Herhalde byk baarmann da
275

en temel nedeni; bu yaama gsterilen yaklamdan ileri gelmektedir. Biz sadece siyaset yapmyoruz, en temel yaam problemini zmeye alyoruz. nsanlarmz neden kendileriyle urap, deien, dnen ve gerekleen insanlar haline gelmiyorlar. Elbette ki, bu biraz da baarya, dost, dman gereini yorumlamaya, bir ta atacak kadar g gstermeye baldr. Bu da sanld kadar kolay olmuyor. Btn gcmle biraz zgn (zgn derken, dmandan biraz kopu anlamnda) yaamn layk olanna ulamay esas alan bir tarz habire oturtmaya alyorum. Gcm ne kadar yetiyor, ne kadar baaryla yapabiliyorum sorular sorulmaya deerdir. Ama boyun emiyorum. Bende itiraz ok youn, sorgulama ve i yapma iradesi de ok gl. Yce kiilikler her zaman sze byk ve kutsal balarlar. Komutanlar, byk siyasiler, hatipler hep ok zl, ok etkileyici olmaya alrlar. Uygulanan tarzlar ise mulak, neye, kime hizmet ettii, nereye, nasl yaklamak istedii, nereyi, nasl dost edindii, nereye, nasl dman olduu belli deil. Her ey birbirine karm. Yaamn en hassas yerleri olan yrek ve beyin kfrlerle dolu. Beenmediimiz kemalizm bile, dman dayanmsa vatann kalbine, hanerlemise, birileri kurtaracak kaderini diye kkrer. imdi bu konular ne kadar derinliine iliyoruz? Demogoji, kyl lafazanl ok etkili. En tehlikelisi, soruyu kendine doru soran yok, hele cevaba hi yaklalmyor. Alabildiine sahtekarlk, zavalllk, ileri kartrma, en ucuzundan lm srp gidiyor. te, bunu nlemek istiyoruz. Kendimi tandmdan beri, hani bir air dur ey yolcu der ya, biz de biraz yle durdurmaya alyoruz. Dur ey ans, nereye, nasl ve niin? Hep byle sorup gidiyoruz. Tabii zorlananlar var, nk fazla marifetleri yok. Ne kadar insan esas da alsak, gvensek de, bu kiilikler kimin askerleri, kime askerlik yapmlar, hangi ideolojik, politik, kltr-ahlakn iliklerine kadar iletildii, hiletirildii ktl276

n iinden kyorlar? Bunu gstermeye altm. Herkes evresi iin bir okul olabilse, bunun gereine inansa neler ortaya kmaz ki! Ama yanaan kim! Bireycilik ne kadar iliklere ilemi. Kald ki, bireyciliin kazandrd bir ey de yok. Sadece bir gaflet durumu var, onu krmaya alyoruz. Yaam iin nemli mevziler yaratld. Fakat iine girip de byk savaan yok. Dncede, ruhta, askeri, siyasi, kltrel hemen her alan, byk savan mevzileri haline de getirildi. Ama bu mevzilerin kenarndan geen yok. Elbette ki bir vatan var, bir zgrlk, bir yaam sorunu var. Tarih denilen gereklikten ne sonu kartlabilir? Yaam-tarih balants gsterilmeye allrken u kt ortaya: Yzlerce yldr lenin biz olduu, imdi de ayn lmn yrrlkte olduu anlalyor. Yaama fazla g yetirilemedii dile geldi. Gaflet uykusundan biraz uyandrdmz anlalyor. Btn yaptm biraz yrek gcmz ayaklandrmaktr. nk byk sapknlk iinde kalnmtr. Gafilce yaanld rahatlkla grlebilir. Bir insann byle yaamas byk hakarettir. Acaba insalarmzda biraz yrek oluacak m veya zgr insann baz belirtileri geliebilecek mi diye dnyoruz? Aslnda, benim ne yapmak istediimi tartmak da nemlidir. Nedir yaptm? Barp aryorum; bu kadar younlayorum, her trl ie kalkyorum, kelimlere ykleniyorum. Ne yapmak istiyorum? Anlamalyz. Yreinizde, dncelerinizde olup bitenler izgi gereidir. nderlie byle ballk gsterilir gibi deil de, ne anlalyorsa yle deerlendirilmelidir. nsann zgr zne byk saygm vardr. Ne anlalyorsa sylenmelidir; kfr, fke varsa, onu haykrmaktan ekinilmemelidir. Bu ben bile olsam, yeter ki gerek kendini aa karsn. nk, geree ve gerein diline iddetle ihtiya var. Yani lysek de bu anlalmal. Btn belirtiler yaayamayaca277

mz gsteriyor. Hasta lecek, anlalmtr diye imzamz m atalm? Eer yaama ihtimali varsa buna da yol olsun, -bu vardr. Bunu da anlalr klalm. l myz, yayor muyuz, -fazla kavranm deil. lgiler ldrc mdr, yaatc mdr, -net deil, ayrmam. Bir ulus iin bu byk bir talihsizlik. te bunu mutlaka ayrtrmak gerekiyor, baka trl sradan bir saygy bile bulamayz. Aslnda biraz saygya ar yapyorum; kendine, gereklerine, yaam gerekliine saygya gel! Birok konuya el atyorum; nereden kt bu Ehmed Xan diyebilirsiniz. Herkes bir eyler sylerken biz de syleyelim dedik, ok farkl durumlar ortaya kt. Bir insanda insanl zmek, btn insanl bir insana indirgemek mmkndr. Bunu unun iin sylyorum: Bir yerde srarla kklk, ccelik egemense; kfr veya gaflet yaanyorsa ve bile bile kaybetmek bir yntem haline gelmise; bunun zerinde adamakll durmak gerekiyor. lk insanlar, ilk a insanlar bile bizim bu mevcut ilgi tarzmz anlamaz veya kabul etmezler. Dman hep byk, yere sermi, srekli saa-sola vuruyor ve azndan, gznden kan, ya boaltyor, -ylece atyor bir kenara. Ama bu kii acaba lm derecesinde mi? Anlamak istiyoruz. Takat kalmam m? lrken yalandan yayoruz demek, insann kendine yapabilecei en byk ktlktr. Hi olmazsa bu kadar saygszl amak gerekiyor. Abbas. : Bakanm salt siyasi, askeri sorunlar esas almak, tartmak, gelimeyi o erevede ortaya koymak yetmiyor. Tarihsel bilin, yeni yaamn rgtlendirilmesi, bunun tarihle balants hem siyasal, hem de askeri gelime asndan faydal oluyor. Bunlar Krdistan'da aa karlmam olgulardr. Bir tarihsel yorum yok, yine siyasal, tarihsel, askeri yaamn sosyal yaamla birletirilen yorumu yok veya ok az, var olanlar da umut verici deil. Bu anlamda bir kuruluk, ksrlk var. Bu ynl deerlendirmeler, hem byk tarihi durumu anlamakta, hem de siyasal, askeri, rgtsel mcadeleye hazrlanmakta faydal oluyor.
278

Abdullah calan : En temel, yeni olan ve karlan gerekler ne? Abbas : Yaam, yaam ballklar, insann toplumlar doru yaam biimine aklk getirildi, bunun tarihsel ifadesi, baz yanlar, tarihsel olgular ortaya kondu. Abdullah calan : Biz, ok arpc bir olguyu ele aldk. Aydnlarmz farkl deerlendirmelerde bulundular. airane olmaktan klmal ve geree ilikin olmal. Bunu canladrmaya altmz sylenebilir. Bu ynl eylemlerimizle bunlar somutlatrdk. yz yl nce baarlamayan bir ak ve sevgi vard. Bu ld! Bunu yeniden diriltiyoruz, mezarndan kartyoruz. Byk airimiz Ehmed Xan byk bir duyguya giri yapyor, onu dillendiriyor, fakat sonu lm oluyor. Aslnda bu, ulusal ve toplumsal dzeydeki bir lmdr. Sevgi yok, clz da olsa uyanan bir ak bile ok kt bir lme mahkumdur. Uyandrlmak istenilen ulusal, toplumsal yceliktir, gnlllktr. Fakat o dnemde baarlamyor, biz pratiimizde canlandrmak istedik. Sadece pratik deil, an btn sylem gcn kullanarak bilimsellii de elden brakmayarak yklendik. len kimdir? Nasl lyor? Bu, ok yakc anlalyor. O dnemin bir ruhsal aray bile fazla gelimi deil. Krdn ruhu neyin, kimin ruhudur? Bu ruhu anlamaya alyorum. Daha dorusu bir ruh, bir Krt ruhu var mdr? Krt ruhunun temel zelliklerinden herhangi bir ey kalm mdr, sorularna cevap aryorum. Grebildiim, btnyle yaanmaz bir gerek ve ondan srekli bir katr. Ehmed Xan soruna airane dokundu, ben ise adeta byk bir operatrn hassasiyetle yaraya makas atmas gibi ameliyat yapyorum. Acaba kaza yapmayacak veya hatay beterin beteri bir duruma sokmayacak bir operatr olabilecek miyim? Baz sorunlara, ar yaam koullarna bir aydnlk, birlik gerekesi yaratmaya alyoruz. Edebiyata, sanata, sanatn edebiyat blmlerine arpc bir giri
279

yapmak istedik. sabetli olabilir. Bu, Krdistan'da edebiyatn tarzn yakalamada son derece etkileyici olabilir. Sadece edebiyatta deil, devrimci yaamla balants olan edebiyat kadar, iyi bir tarih uuruna ulamak, toplumsal uura ulamak olduka gelime kaydedebilir. Eer byk bir gaflet yoksa, beyinlerde dnceler, kvlcmlar saabilir, yrekler biraz eriyebilir. O kadar inat, dondurucu kalmamas gerekiyor. Kolay deil, yz yldr len, ulusal birlik ynleri olan bir destandan Krt insann canlandrmak ve devrime katmak ok zor bir i. Bykl yaamak sadece benim grevim deil. Her ben yiidim diyenin de, mutlaka bir adm ileri atmas lazm. Olaylar tek ynyle ele almayalm. Tarihsel, toplumsal boyutu gerekten derin ve herkesi de az ok etkiler. Hi kimse kendini bunun dnda ilikisiz brakmamaldr. Krdn byk bir hastal da dnceyi gelitirememek, balantlar kuramamaktr. Elbette ki, byle olunca askeri, siyasi konulara hkmedemiyor, baarl olamyor, Krd dnceye, geree kapsaml ekmeye alyoruz. Sylenilenler nemlidir. Cevaplar ise daha ok nemlidir. Hl birok sava mevzisinde tkandk, zemedik, tedbirleri alamadk, yle vurulduk deniliyorsa, demek ki orada kendini devrime ayarlamam, uyarlamam, hazrlamam kiilik vardr. Yani eskinin kadn-erkei en basit ilikileri iin kyameti koparyorlar, imdi o zaman biz de kyamet koparmalyz. Bizim kopardmz kyametin toplumsal olduu, tarihsel olduu kesin. Srlar veya gizli kalm ilikileri, ruhlar akla kavuturmak yararl olabilir. Bu konular bo brakmak istemiyorum. nk baka sahibi yok; mesela tarihilerimiz, edebiyatlarmz, militanlarmz fazla bir ey sylemiyorlar. Sahip klmad iin her eyi ben dolduruyorum. Bir ulus adna byk sanatlar kmadysa, byk militanlar kmadysa ben boluu dolduruyorum. Aslnda bunlar nemli ve kesin bir dzeye getirmek gerekir. Szmn kesin bir sz olmas gerekir. Aldatmacaya son vereceiz. Saygszla, sevgisizlie, irkinlie son vereceiz. Byle bir dnemi yakalamak istiyoruz. zmz buna uygun veya hi olmazsa ben bu konuda zl kalmak istiyorum.
280

Dier btn Krtler gibi, Ehmed Xan de kendi destann ok kt bir lmle noktalad. Ama dikkat edin, benim durumum tam tersi; dayatlan btn lmlere byk bir gle kar duruyorum. Memler ve Zinler nasl ldler? Herkes Ehmed Xan destanna gre yayor, ama benim destanm farkl. Ehmed Xan'nin sorularna ben cevap veriyorum. Bu byk duygu ykl insanmzn derdine bir yerde ben derman oluyorum. Byk bir kl ekerek sorunun iine girmiim. Saa sola her gn vuruyorum. Ruhlar, ecinnileri vuruyorum. Bunu iyi bir sanat bellemiiz. Memler, Zinler ne kadar dayanabilecek? lyorlar. Gzel, -bu tarzda yaama dndren yolda ldrmek de en iyisidir. Bizde taktie, yaama gelmeme vardr. ok ilgin bir sz olan yaama gelmedi ld, gerillaya gelmedi ld, kurala uymad ld, doru yaklaamad datt, kartt, bozguncu oldu, -bunu ok ak ortaya koyuyor. Yaama az geliyorlar. Umutsuz deiliz, fakat Krt insannn fazla gc gelimi deil. Yaadklarn sandklar eyler bizim iin ldrlmesi gereken eylerdir. Ben, kendimi sava olarak gtrrken, az ok bir tarz, tempo, yorum, bu ii srdrecek kadar alana sahibim. Aklma hep tarih geliyor. Belki birok byk komutann tarihini incelediniz. Benim elimde ne yle byk komutan kllar var, ne de yle askerler var. Ama bende olan deiik bir savalktr, kimsede olmayan kllarm vardr. Deiik bir sava diyorum, asrn sava. Bu an en byk savan ben verdim. Belki dier ideologlar da verdiklerini syleyebilirler, ama hibirisi benim gibi byle bir balang gelitiremedi, bugne kadar ulatramad. Cabbar Qadir : Bakanm, Ehmed Xan Krdistan halknn yzyllardr yaam tutkusunu dile getiriyordu. Ancak Ehmed Xan bir airdi ve iirlerinde birlik ve nderlikten bahsediyor. Ancak bu281

nu kendi ahsnda somutlatramad iin, o efsane sonuta lmle sonulanyor. PKK nderliinin gelitirdii tarzda ise, bir efsaneden, bir gereklikten uzak olmaktan ziyade, onu adm adm gelitirme, daha ilk balang itibariyle nderlik biiminde gelime ve bunun gittike birlie dnmesi var. Dolaysyla burada artk bir lm deil, bir hareketin veya halkn tutkusunun baarya ulamas vardr. Ancak uras da bir gerek ki, hl bu tarzda kendisini dayatan, lm dayatan tarzlar var. nderlik, haliyle o lme yol aan tarzlarn zerine gidiyor ki, zaten onlar da dmana hizmet eden ynlerdir. Ay. : Bakanm, edebi eserler, romanlar toplumsal gerekliin bir yansmasdr. Ehmed Xan eseriyle o dnemdeki Krt halknn baarya ulaamad bir sreci yanstt. Yani o dnemde lm yayordu. Krt halk imdi bir dirili srecinde ve bundan sonra da eserlerimizde destanlarn kazanmla sonulanaca bir srece giriliyor. Bu, dier toplumlarn tarihlerinde de grlyor. Mesela, bu aydnlanma dnemlerinden nce yazlan romanlarda, srekli iyi ve ktlerin sava vardr. Ktlerin kazand, iyilerin yenildii sonularla biten romanlar vardr. Ama aydnlanma dneminden sonra iyilerin galip geldii, bakaldrlarn, direnilerin olduunu yazan romanlar vardr. Sanrm, Krt halk da artk bir dirilii yaad. Bu artk edebilerin eserlerine de yansyacak ve Mem ile Zin'in yks, dirilile, baaryla sonulanacak bir ekilde yeniden yazlacak. Bu yaamda da yazlyor, sonuta yazl edebiyata da dnecektir. Abdullah calan : Hikayeyi canlandrmak istedik. Benim faaliyetlerim nasl anlalabilir? Ay. : Bakanm, orada yle bir arpclk var: Toplumsal dnm salayan bir g var. Yani normalde dier toplumlarda kendi sosyo-ekonomik yaplarndan yansyan birtakm kltrel deiiklikler toplumda bir dnm yaratt. Fakat PKK gereinde ve Krt halknda yle bir farkllk var; nce insan yaratlyor, toplumsal dnmn halkas buradan yakalanmaya allyor ve toplum bylece dntrlmeye allyor. Bu anlamda biraz arpcl var. Abdullah calan : En genel ynelim dnemlerini sanrm fazla kestiremiyorsunuz. Kawa'nn destanna da biraz benziyor. Oradaki
282

lme kar bizim dirili olayn dayatmamz ok nemli ve en az birka romann yazlmas gerekir. Mesela, benim bu konuda ok youn bir zmleme ve pratikletirme durumlarn gstermem var. Benim yaptklarm anlamak gerekir. Siz sonularn dile getiriyorsunuz, ortaya kan sonular dillendiriyorsunuz. Oysa tarzmz daha iyi yakalamak mmkndr. nk biraz da savasnz, bazlarnzn da yle vurulmas gerekebilir. Dier arkadalarmzn da mthi bulduklar yerler neresi? Diriltiyor mu sizi? Mesela, eski Mem olmaktan kp, yeni devrimci Mem olmaya aday olan iinizde var m? Yeni Mem nasl olacak? Agit kimdir? Agit arkadamzn ismi hl aklmda. yi bir arkadamzd. zerinde baya da duruyordum. Ktln temsilcisi birileri onun lmesini istiyorlard, ta o dnemlerde biliyordum. Agit'in gelimesinden rahatsz olmulard. Mesela o, olduka yenilenmeyi temsil edebilirdi. Ama yannda bir hain vard. Byk ihtimalle orann Beko'su tarafndan vuruldu. Tabii ben onun acsna, ansna, Ehmed Xan gibi iire dkerek deil, en az bir yl iinde elli kiilik gerilla birimleri yaratarak karlk vereceim diye bir ballk belirlemesinde bulundum. Bu da en isabetli yaklamlarmzdan biriydi. yle kendi bana braksaydk, sonras olmayan bir hikaye de biz olurduk. Buna frsat vermeyiimiz nemli. Bir kz militanmz da vard; Rahime, kahraman bir kzd. Yanmzdayd; o da ilgin bir lmle ehadete ulat. lk ehitlerdendir. Hatta lmediine ve tekrar dirildiine dair bir efsane yaratlmt, halkn byle bir anlatm vard. Hepsi aklmda. Cizre'ye gnderdiimiz Berivan da yle. Yezidi kzyd, yanmza geldiinde bir ilkokul rencisiydi ve ablas onu ocuklarna hizmet etmek zere Avrupa'ya almt. Biz de onu sahamza ektik, olduka etkiledik. Aslnda sevgiyi de retmeye altk, yaam biraz onunla uyandrmaya altk ve Cudi'ye ulatnda yazd bir mektupta, dalarn grkemliliini ve halkn olduka tutkulu ele alnabileceini sylyordu ve yle iine girdi. Daa olduka yakt gibi silaha, yine halka da yakt. Ve Ciz283

re halkna kendini ok sevdirdi. Ve Cizre halknn uyannda bu arkadan hayli etkisinin olduu sylenebilir. Bu tip olaylar fazla deerlendirilmiyor. Bu kiilikler neyi ifade ediyor, bir deerlendirmeye tabii tutularak bu kiilikler yerli yerine oturtulabilirler. Tabii o da zayf bir isim gibi bulunuyor, dman nefes bile alp verdirmiyor, -hem de en ktsnden. Onlarn vuru tarz biraz kahramancadr, nk Zin'in orada lm biliniyor, Mem'i gryor, -ve lyor. Mem zaten, -bakyor ve lyor. Oysa, bizim arkadalarmzn ellerinde kllar var ve savaarak lyorlar. Ki, bu da ileri bir admdr. Bizim byle gerekletirmemiz ok nemli. Ehmed Xan'nin byle bir gc yok. ldler, ama yine de Zin var, Mem var; yaanan lmlerdir, sizin yaadnz lmlerdir. Ona kar hl direnen benim. Ona hl direnen yzlercesi var, erkein binlercesi, kzlarn yzlercesi. Tabii bu ayn zamanda yeni tipleri, yeni Mem ve Zin'i ortaya karmak iindir. Bu konuda iddialyz. Krdn yaama bak ok silik, ok iddiasz, eski Mem ve Zinler gibi. Belki de daha kt. Bekolar da ok. Ama feodal dnemin Bekolaryla kapitalist-smrgeci dnemin Bekolar arasnda nicelik, nitelik fark da var. Elbette, bunlar da gstermemiz lazm. Tarihi kaba taklit etmek doru deildir. Kapitalist-smrgeci, hatta kemalist ve bir de Krt ihanetilii temelinde ada ibirliki aas, bir sr fesad, korucu balar var. Biraz byle zengin baklabilinseydi, ok eyler yaplrd. Hl eskisi gibi lnyor, bizi de ldrmeye alyorlar. Bunlarn hepsi tarihi sorumluluumuz altnda oluyor. Bunlar sevmeyi de bilmiyorlar, sevmeleri ylan srmas gibidir. Zaten yaanan lmlerden de o anlalyor. Ethem Xemgin : Bakanm, Ehmed Xan bir gerein, bir ihtiyacn farknda. Ab dul lah ca lan : Ben can l bir hi ka ye den bah se di yo rum. Ehmed Xan'yi aldm ve bugne getirdim. Memler ve Zinler'in hepsi diriltildi veya tekrar kar karya konuldu. Ethem Xemgin : Yaam var, yaam ierisinde yeni Mem Zinler var. Ehmed Xan'nin eserinde tantmaya alt Mem ve Zinlerden bir farkllk var ve bu gze arpyor.
284

Abdullah calan : Bu konuda kimse yanl anlamasn, hemen bir ak maceras gelitirme, bizi karikatrize etme olmamaldr. Bizim akmz da, durumlarmz da olduka farkldr. Memler fanatik, karasevdal Memler olup kabilirler. Biliyorsunuz onlar da her an lrler, Zin de zaten bir hitir. Yani ya yaama gz atyor, ya atamyor, ya gnlnden bir ey geiriyor ya uyanamyor. yle bir Zin sevdas geliirse ok kt, byle olanlar hemen lrler. imdi bunlarn canlandrlmasn ok ynl ele alalm. Mesela, yeni Mem'in veya yeni Zin'in canlandrl ok nemli ve bunun boyutlarn ben biraz vermeye altm. Saptrmadan anlatmay bilmeliyiz. Ethem Xemgin : Bakanm, en azndan gerek bir ak nedir ve nasl yaanlr; bu konuda biraz da olsa bir gelime var. Abdullah calan : Gerek akn ne olduunu ortaya koyduk. Ethem Xemgin : Yeni Mem ile Zin olmaya aday kiiler ierisinde bir ilgi var. Eski cehalet durumu yok, bu konuda bir aydnlanma var. Ve bu da yeni Mem ve Zinlerin kmasna yardmc olacaktr, katk sunacaktr. Abdullah calan : Gayet tabii, onun zeminini ok iyi dnyorum. Zaten u soruyu her gn soruyorum; acaba aka cesaret edebilecekler mi? Siz kendinizde ak gerekletirdiniz mi hi? Zor, belki de ak oktan kaybettiniz. Ethem Xemgin : En azndan ak hakknda bir fikir edinmek, bir fikir sahibi olabilmek iin biraz uratm diyebilirim. Abdullah calan : Ulusal dzeyin ak gereini baz ynleriyle veya tmyle yitirmemi olabilirsiniz. Zaten ulusal dzeye ulaamamanzn sebebi de budur. Byk komutan olmak iin, byk ak dzeyini tutturmak gerekiyor. arpc rgt pratiine sahip olmak iin, ak dzeyinin gelikin olmas lazm. Bir Alman kadn bile bunun farkna vard: Sen bu ii akla yrtyorsun diye yazmt. imdi sizlerde akn olmay kt. Gnlk olarak saflarmzda varolanlar ise byk ak belalardr. Ak belas derken, canlan olmad gibi, kemalizmin sokak klt285

r m desem veya zehir-zemberei mi desem, adeta akrep gibi bozmalarn kastediyorum. lle bir yerinden sracaklar. Tabii, ldrtmeyi baaramadlar, ama ok etkili olmak istiyorlar. imizde bunlar hayli fazla. Aslnda ben, adeta byk bir meydan sava vermeye alrken, onlar bir yerinden tutabilir miyiz, drebilir miyiz diye dnyorlar. Kimi duygusuzluu, kimi irkinlii, kimi u lm, kimi bu lm, kimi u gerilii, ilkellii dayatyor. Dikkat edin, benim durumum ok nemli. Benim kendime, bu halka, bu ulusa yapabileceim en byk iyilik kendimi snrlamamadr. Yani dnce ve gnl gzlerine kendimi mthi ak tutuyorum. Mesela, siz ulusal dzeyi; sosyal, askeri, siyasi dzeyi kapatmsnz. Oysa ben her gn kendimi ak tutmaya alyorum. Bu, ulusal dzeyin yaratlmas iin olduka nemlidir. Bunu herkesin grebilmesi, duyabilmesi, herkesin etkilenmesi nemlidir. Zaten nderlik de budur. Bastraym, kapataym deil de, atraym, etkileyeyim, coturaym denilmelidir. Kimisini fkesinden bodurtaym, kimisini sevgisiz brakaym bile diyebiliyorlar. Salkl dzeyi yaratan kii etkili, iyi edebiyat, iyi bilim adam, iyi tarihi, iyi asker, iyi kltr adam olabilir. Kii ulusal dzeyi az ok yakalayamazsa bykle balang yapamaz. Daha ustaca nasl almal, bunu bana syleyin. nk u anda ben bir fenomenim, bir olaym. Kendimi bu duruma nasl getirdim? Yeterli miyim? Bir artist kadar etkileyebiliyor muyum? Sahneye kan her birey, az ok artisttir. Art sanattr, artist de sanat anlamna geliyor. Devrim de bir sanat olduuna gre, en iyi sanat olmak gerekiyor. Ay. : Btn incelikleri bir araya getirebiliyorsunuz. Beenmenin tesinde, birok insanda kayna ortaya karabiliyorsunuz. Abdullah calan : Dmanda bile uyandrdmz baz eyler vardr. Ben her gn dmann gazetelerine biraz bakyorum; dnn ls bugn canlanm. Yumruunu masaya vuruyor ve bizi taklit ediyor. Yani dman cephesinde bile vuru sanatna ilikin kar talimat gelitiriliyor. Neredeyse beni taklit ediyorlar. Taktik verilirken etkilendii
286

ok ak. Krdistan'daki sava yrten kontrgerilla general bizim hassasiyetlerimizi taktik haline getirmi, uyguluyor ve bizi vuruyor. Ay. : Ezilmemek iin onu yapmak zorunda. Abdullah calan : Dman ok iyi reniyor. Ethem Xemgin : Bakanm, biz de biraz byyoruz. Sanyorum halk olarak, kii olarak, aydn insan olarak, kyl-ii olarak, savaan militanlar olarak ok az da olsa paymz alyoruz. Muhakkak bizi de etkileyen bir yn, deitiren bir dinamizm var. Biz de yerimizde saymyoruz, kesinlikle bu byk bir eserdir. Abdullah calan : Benim kendime yalan sylememe gibi bir ahdim de var. Ben yaarken ya dost, ya dman saflarnda gelime olur. Kesin byyeceksiniz, byyemezseniz altta kalacaksnz. Bu anlamda yrymz son derece etkileyicidir, kapsamldr, dostu da dman da yerinde duramaz hale getiricidir. Bunu peinen bilmeniz gerekiyor. Yry byledir. Hele imdi daha arpc ve kesin bir biimde byle olacaktr. Bunu anlamayan militan iyi askerlik yapamaz. Bunu anlamayan ruh bilimcisi, ruh biliminin gereini yapamyor, yceliini salayamyor; yazar, izeri grevini yapamyor. Benim kendime yalan sylemeyeceim ak. Yani tarzm aldanmaz, aldatmaz cinsindendir. yle laf dzeyinde de brakmaz, paynz almalsnz. Ethem Xemgin : Belli bir yerden sonra sonu vermeye balyor. Sanrsam biz artk o snra yaklayoruz. Yava yava meyve alacak duruma geliyoruz. Abdullah calan : Bu byk sava, sizleri kesin bir eie getirecek. Gerekirse baz canlar biilecek, bazlar uyartlacak, ama mutlaka eik alacaktr. Elbette, bu kendiliinden olamaz. Krt olaynda edebiyatla uraan bir kesim yok. Gerilla deneyimi gelitiren yok, edebiyats, ruhusu, yazar-izeri, iddial siyasetisi yoktur. Bizim iin zerine ok zgn bir gidi durumumuz var. Bunu yakalayn, nk bu sizin de hikayeniz. Sizin iin kt sonulanmamas iin mutlaka byle yakalayn. Kolay kaybetmenizi, zlmenizi, kt saflarda yer almanz istemiyoruz. Tamamen savaacaz, byk savaacaz. Ethem Xemgin : nemli oranda rnek alabileceimiz bir nderlik, bir parti ve bu partinin yetitirdii insanlar var.
287

Abdullah calan : imdi bu, byk iddia ister. Etkilenin, glenin, g aln, ama kesin bir de rolnz olmal. Rolnz oynamazsanz fitne-fesat olursunuz, bir avanak gibi srnp gidersiniz, bu da insana yakmaz. Bymeniz kanlmazdr, kendinizi buna ak tutun. nsan glendirme zelliine sahibim. Bunu ok taklit ediyorlar, -ok kt. Taklit etmekle bu halledilecek bir mesele deil, ama tarz reticidir. nk kendimde byk eylemi yarattm. Size syledim, rgtl ok erken yalarda, istekle ele aldmda ruhumu hibir zaman satmadm. ocukluk arkadalarm bile srklemek iin btn gcm verirdim ve bugne kadar tarzm, tempomu eksiltmedim. imdi byk bir rgtllk ortaya kt. lgimi, tutkumu eksik etmedim ve imdi ulusal dzeye ulald. ddia ediyorum ki, benim kendimi ayarlamam olmasayd Krt veya onun ruhu olamazd. Belki yaardnz, ama halis-muhlis bir Trk veya kendini btnyle tarihten soyutlam, varsa bir ruhu onu da btnyle terketmi biri olarak yaardnz. Ethem Xemgin :Sa yn Ba ka nm, si zin de be lirt ti i niz gi bi Ehmed Xan de zamannda Krdistan'da yaamda yanllk olduunu grerek, Mem Zin'i yazmtr. Aksi halde bu vurguyu yapamazd. imdi, sizin yaptnz kla bu aka ortaya kyor. in en nemli taraf, bu hatay gn be gn sizin gereklie sadk ve gereklie byk deer veren, somut gereklii deitirmeme yntemiyle, Ehmed Xan'nin arzu ettii amaca doru bir ilerleyi yaptnz gereidir. Ynteminiz Zerdt yntemine benziyor. Esas benzerlii somut gereklie ballk; yalandan ve ikiyzllkten nefret... Mesela, Zerdt'teki felsefeye gre, bilgi ilerledike nefs ve ihtiraslar geriler. Bilgiye byk deer verilir. nsann nefsini terbiye etme yntemini ngryor. Geldiimizden beri burada grdmz, farkettiimiz en nemli eylerden biri de, insanda olumlu yeteneklerin gelitirilmesi, insanla zarar veren kt alkanlklarn ise andrlmas yntemini grdk. Tabii ki, bu gnmz koullarna gre, bir yerde anormal olarak grlen eylerdir. Fakat gerek deiimde en etkili durumlardan biri de budur. Sosyal yaamdaki deiimde en etkili olan ve gnmzdeki felsefelerden
288

byk bir farkllk gsteren yntem tarzn da benzettim. Mesela, baka bir benzerlik de byk bir akla, vatan ve halk sevgisi... Abdullah calan : Toprak ve halk sevgisi, lke, insan sevgisi... Ethem Xemgin : nsan sevgisi, insanlk onuru, yani sadece kendi insan iin deil, bir insan deeri uruna... Abdullah calan : nsanl bu konuda esas almak, insanl ifade etmek... Ethem Xemgin : Byk bir sevgi grlyor. Topraa sevgi, lkeye sevgi ve insanla byk deer verme. nsanl aldatan, insanla zarar veren olgulara byk dmanlk seziliyor. Esas olarak benim dikkatimi eken de, insanla verilen bu deerin gnmzde tek alternatif bir izgi haline gelme olasldr. Abdullah calan : Israr; zaten felsefenin temelinde var. Gnmzdeki koullarnda ikna yntemi byk rol oynayabilir ve zellikle de insanlk asndan, insanl yaama asndan bir alternatif yaam sistemi veya alternatif bir yaam tarz olarak ileriye doru gelime arz edebilir. Dinden, felsefeden, bilimden kopan insanmz, dinin kurtarlacak z iin, felsefenin, giderek bilimin, siyasetin kendisi iin, btn insanlk iin gerekli dn iin, bizim ok byk iddiamz, inadmz ve byk abamz var. Tabii bu bizim iin de, insanlk iin de ok gereklidir, Krt halk iin ok daha gerekli. Aslnda temel kategorilerden kopmular. Onlar balama ustal var. Ona ok byk zen gsteriyorum. Dikkat ederseniz, byk bir tarih, yalnz siyasi tarih deil, askeri tarih deil, ruhun da byk bir kavgas var. Hem de dm ruhlarn tekrar ycelii konusunda byk iddia var. Ethem Xemgin : Sadece bir siyasi veya askeri tarzdan ziyade, felsefenin bir yaam tarz, yaama uygulanma tarz asndan ele alnmas gerekir. Bu nedenle hayata uygulanmas, bugnk klasik yaam tarzndan byk farkllklar izlemesinde, bunu yaam tarzna uygularken, insanla byk deer vermesi, insanln gnmzdeki yaam tarzndan memnun olmayan veya olmayacak durumda olan kesime yeni bir insanlk alanarak, insanln birbirinden farkl olmad, insann birbirine kar sayg ve sevgi metoduyla yaama ballklarnn salanmas temelinde bir gelime.
289

Abdullah calan : Gncel insanla byk bir fark iziyorlar. Ethem Xemgin : Felsefenin temelinde burada farkllk var. Yani gnmzdeki emperyalist ve kapitalist yaam tarzna, yine ruhi olarak tamamen ulusal bitmiliin, bitiriliin geldii bir dnemde yeni bir insan olma ruhu. Abdullah calan : nsana bal kalma var. Gerekirse insanl en esas, en baa alp onun iin her eyi yapma gc var. Tarihle byle balant kurulabilir. Zerdte kadar uzandnz, aslnda ara yerleri de var, buralarla da balant kurabilir. slamiyetin, yine kapitalizmin sula balants, Trk barbariziminin, islamn yeni-smrgecilik temeline kartlk ve gnmzdeki insana da saldr tekil eden ne varsa ona kartlk, -evet, balantlar ok gl kurulabilir. Ethem Xemgin : rnein, islamiyet ulusal yapsn gelitirirken, baka halklar rgtlemekle ulusal yapsna yararlar salarken, dier halklara bu konuda pek fazla bir yarar salamamtr. Baka halklarn deerlerini kendi deerlerinin geliiminde kullanmtr. Bu sistemle sizin gelitirdiiniz yeni felsefe arasnda farkl ynler var. Her halkn, her kiiliin, her yapnn kendi zglnde deerlerini insani temelde gelitirme yntemi vardr. Karlkl bir saygsevgi yntemi vardr. nsanln geliiminde, geliim tarznda dier alanlarda kapitalizme, yani kapital veya smrye kar olan bir yntem izlenirken, islamiyette kapitale, yani mal varlna byk bir zlem var. Abdullah calan : slamiyet bile belli bir mlkiyetle, smrgecilikle yaylmak istiyor. Her ne kadar farkl mezhepleri olsa da, bazlar hakka, adalete daha yakn, bazlar birbirlerine karysa da, egemen olma biimi baka halklarn milli deerlerine sosyal, maddi, ruhi varlklarna ok acmaszca saldr biimindedir. Her eyiyle saldrlr demiyorum, ama halkn kimliini, halkn maddi-manevi kazand deerlerini (zellikle de egemen, resmi islam gerekletikten sonra), kt kullanlmak istenildi. Bence Hz. Muhammed'in o dnem itibariyle dkn dedii, kfr ettii kesime kar bir anlam var. nk Hz. Muhammed daha ileri bir hamle yapmak istiyor. Ama bunu daha sonra ne hale getirdiler. ok kt kullanlmak istendiini syleyebilirim. Bir de Muaviyeler, Emeviler, Abbasiler,
290

en tehlikelisi de Trk barbarl eliyle islamiyet halklara ok kt vurdu diyebilirim. Buray iyi anlamak gerekiyor. Sanrm bu konuda, deerlendirmelerin n yeni yeni alyor. slamiyet ve ulusal kurtuluuluk, her ulus gereklii iin ifade ettii anlam, gncellik ve islamiyet kavramlar tartmalara almtr. Bunun yannda, kapitalist hatta giderek emperyalist ykselile de balant kurabiliriz. Bu ykseli ok daha farkl bir smrgecilikle birlikte gerekleti. Halklarn kr uruna boazlanmas dahil her trl yntem ile byk bir saldrya uramas szkonusudur. Yeter ki kapitalin kar szkonusu olsun, btn yntemler merudur. Yani kapitalin kar gerektirdi mi, jenosid de dahil her ey kapitalizmde uygulanr. Bunun yaratt bir ulusal boazlama kiiliidir. Hl zerimizdeki etkileri olduka youndur. Kemalizm yannda Osmanl sultanl, hatta ok gaddar diye tabir edilen Yavuz bile bu kadar deildir. Yine Sultan Mahmut da bu kadar deildir. Abdlhamit kemalizmin yannda daha alicenap kalr. Ama kemalizm sonuna kadar saldrd. Jenosid belki de en grlmemi biimleriyle uyguland. Bu, Trk barbarizmiyle kapitalizmin birlemesi sonucu ortaya kmtr. Ve hl da etkisini lmcl bir biimde yaatyor. Balant bir de bu anlamyla da kurulmaldr. Zerdtlk kken olarak bir sosyal gereklii ifade eder. En nemlisi de bir toprak ideolojisi olarak, insanln oluum zelliklerini esas ald iin; smrgecilik tanmayan, bakalarnn deerlerine hakszca el koymaya tank olmayan bir reti olarak kendisini ortaya karm olabilir. Veya halk gerekliimizin bu anlamda, topraa, tarma ve temel insani zelliklere bal gereini ifade etmek isteyebilir. Bizim de biraz milli, sosyal k tarzna benzerlik arz etmemiz; ister gaspla kar, ister feodaline, klecisine, ister kapitalist smrgecisine byle kapsamlca bir kmay benimsememiz hayli nemlidir. Yani bir yerde tarihi diyalektik gelimenin krdmnde byk bir zm klc gibi kendimizi ortaya karmz. Ethem Xemgin : Bir de insani deerler asndan ele almak lazm. rnein, kapitalizmin veya tekniin geliimine bakldnda, teknik eer insanla bir btn hizmet ederse, o zaman gelime ola291

rak grlebilir. Teknik insan hizmetine alyorsa, insan tekniin hizmetinde kullanlyorsa (kapitalizmin geldii aamada bu byledir), insani deerlerin giderek yok edilmeye baland, giderek tketildii sylenebilir. nsani deerlerin yok edilmesi de insan ruhunun yok edilmesini dourmaktadr. Abdullah calan : Ben insanln lmnn, evrenden gelecek bir tan dmesi veya bir hastaln krp geirmesi biiminde deil de, teknik canavarn kontrol altna alnamamas temelinde olabileceine inanyorum. Yani daha imdiden bile gelitirilen teknik canavar doay yutuyor, insan tannmaz hale getiriyor. Ve bugn en byk tehlike olarak karmza kyor. Bunun da feodalizmin elindeki kl, kleci Roma'nn elindeki balta gibi bir teknik olma durumu var ve bu teknik insanlar ok vurdu. imdi insanlarn elinde atom bombas var, dahas da geliebilir ve bunlar byk tehlike. Buna kar bir sa kt. Fakat daha sonras klelie mal edildi. Muhammed kt, sultanlar onun adn ok kullandlar. Kapitalizm de zgrlk lklar ile ortaya kt. imdi nasl bir canavar kesildiyse, teknik de tpk byle oldu. Buna kkl bir insanlk savunuculuuyla karlk vermek gerektii ak. Felsefemizde teknie tapma yok, yle teknik kalknma, byle teknik kalknma eklinde bir ilerleme tutkusu da yok. nsanlk, retimle doaya ynelirken, teknik gelitirir, -gelitirmelidir de. imdi her gelitirilenin, hatta en tehlikeli olarak gelitirilenin grlmemesi, buna kar bir kar koyuun olmamas insanl bitie gtrebilir. Buna zgr bir karlk vereceiz. Bizim anlaymzda tekniin btn tehlikeli yanlarn kesin gndemletirme; insanl, doay, yine toplumsal durumu, maneviyat, ruhu tahrip eden hangi teknik ve ona dayal egemenlik, iliki, plan varsa, ona bir saldr yneltmek durumu var. Benim kendi tarzmda bu tr yanlar vardr. Kendi felsefemde, buna gre yaam dzenlerken, bylesi yaklamlar en azndan ruhumda mahkum ediyorum. Byle kabul edemeyeceim teknii ve olaylarn sonularn, onun tahribatlarn, onun ortaya kartt sonular, -mahkum ediyorum. Dier tr gelimeyi, bu temeldeki toplumu istemiyorum. Bu teknie dayal bir gelimeyi kabul etmiyorum. Bu da felsefi bir anlay. nemlidir ve bu kesin g kazanacak bir eilimdir. Aksi halde insanlk kurtulamaz, biter.
292

Bu anlamda felsefemiz bir yaam felsefesidir. Felsefemiz u kadar yiyeyim, ieyim, u kadar yaayaym deil, daha deiik bir yaam ele alyor. Benim iin sorun ok daha deiik. Benim de yeme-ime anlaym, sevgi anlaylarm farkl. Kendimi hibiriniz gibi ele almyorum. ok ilgin bir ey. Mesela, malmlk anlay, aile anlay bende tamamen farkl, ama ne kadar Zerdt'e benziyor bilemiyorum. Sosyal anlaymn benzemedii ak. Ethem Xemgin : Birok ynyle benzerlii var. Yalnz dnem farkll byk. Dnem farkll birok eyi benzemiyor gibi gsteriyor. Abdullah calan : Ama birbirine benziyor. Ethem Xemgin : Temel olarak birbirine benziyor. Abdullah calan : Yani bir yerde en eski dine dnm oluyoruz veya bu canlanyor. Ethem Xemgin : Bence bu deil. Evet insanln, daha dorusu insann yaamnda insanln nem derecesi farkl. Hangi dnemlerde ne ekilde ortaya kmtr, ne ekilde imha ediliyor veya yeniden o insanla dn tarz nasl olabilir? Avrupa'da imdi cinler tartlyor. Hem yaplan yeni teknikler, hem dinazor kltr... Yani gemite dinazorlarn dnyay tahrip etmesiyle kendi nesillerini bitirmi olmalar, gnmzde de insanln yapt teknikle yeniden btn insanl bitirme veya bir anda insanln yok olmasna sebep olmak kltrnn gelitirildii tartlyor. Abdullah calan : Canavar kltr, dinazor kltr, doru. Ethem Xemgin : imdi esas olarak insani temellere dayal kltr yapmak gereklidir. nsanln yaamas, gelimesi iin, gelitirilmesi gereken kltr karlkl bir anlay, insani deerlere sayg, her alanda insani deerler temel alnarak yaratlan bir kltr olmas gerekiyor. Bu gemite de, gnmzde de vard. Mesela, bugn alternatif de sunuluyor. Abdullah calan : Muhakkak bu alardan daha derinliine inceleyebilirsiniz. Bu benim ahsi bir eylemim deil, felsefik temeli gl olan ve hayli insan kapsamna alan bir militan mcadeledir. Bizim ki, sava yn ar basan bir yaamdr.
293

nk, bu aamada kuru ilkelerle, ahlakiyatla bir yl kurtaramayz. Mevcut tehlikelerin dzeyi bizi militan olmaya zorluyor. Aslnda ben, en az eyleme gelecek bir kiiyim. Belki ata kltr gerei, ok sradan bir ahlak gibi kalabilirdim. Ama tehlikelerin byk olmas, insanl yutacak dzeyde seyretmesi, beni bu biime ulamaya zorlamtr. Beni buraya getiren, kendi emellerim deil, tehliklerin bykldr. Tehlikelerin bykl olmasayd, ben bu ideolojik, politik gelitiricilii, yine bu sava tarz gndemletirici zellii gsteremezdim. Bunu nemle bilmeniz gerekir. Bunlar iyi bir tarih zmlemesi iin de yol gsterici veya zmleyici olabilir. Tarihi, bir kez de benim tarzmla ele aln. Tarihin krdmne bir neter gibi vurma gerei duydum. Neden? Bu, sondan tekrar baa doru gidie ve bylece tarihi ok daha anlaml ele almaya katkda bulunabilir. nk, tarihi anlamaya alrken yntem de uygulamaya deer. Sonun iinde aslnda balang vardr. Veya balangta olan zellikler sonuta da hayli kendini gsterir. Sanrm Marks'n bir szyd; Romal deerler tekrar gnmzde canlanyor, -devrimde zellikle canlanyor diyor. Her devrim eskinin gerekten canlandr. Zerdt kendiliinden szce girmedi. Devrim oldu gitti. Devrim bir halkn en temel zelliklerinin ayaklanmasdr. Yaayabilecekse yaar, lecekse lr. Bu ekilde kendini ortaya karmasdr. Amerika ya da smrgeci devletler bu kadar ilgileniyor, nk onlarn yzyllara dayanan eski egemenlikleri var. Gnmz anlamak tarihi anlamaktr. Tarih gnmzde gizli ve biz de tarihin balangcnda gizliyiz. Bu bir bak as ve hayli yol gstericidir. Kald ki katk var, yani tarihin kt gidiat veya ba aa gidiinin durdurulmas var. Ykseltili olay ok arpc ve bu ayn zamanda gemite baarlamamann btn izahlarn da verecektir. Bizim baarma tarzmz, gemiin neden baarsz kaldnn cevabn kesinlikle verir.
294

Birok tarihi iin sanrm, bu hayli nemlidir. Tabii, dz yaklamayn. Bugnk baary yalnz kaba eylere balamayn. yle kapitalist gelime oldu, yle objektif temel geliti demeyin. Bunlar kaba materyalist yaklamlardr. Bana gre bir insann kendini ele alma tarz belirleyicidir. Ben de buna fazla hak veremiyorum. Kapitalist-smrgecilik kemalist egemenlik vb. sutur, inkar edilemez, -kesin etkilidir. Ama yetmez, bunu hemen herkes yaatr, hi kimse buna tepkisini dile getiremez. Benimki biraz daha farkl: Bir oluum tarzm var, kendi iinde tarihi yenileme var. lk insan tarihine ilgimi, ilk insan yrylerine zendiimi ok iyi biliyorum. lk klan topluluklarna benzer yanlarm var. Ben her an basit bir klan gibi yaam dzenleyebilirim. En ideal bir komnist toplumsal dzeni yine de dnebilirim. Bu kadar esneklie yer brakyorum. ok kat bir feodal dzeyi zaman zaman zorluyorum. Tam bir burjuva demokrasisi nasl olabilir noktasna yine geliyorum. Btn bu zetlemeler var ve bunlar ok nemlidir. Bir insan, tarihe gre kendini yeniden oluturamazsa, tarih benim dercesine kendini yeniden ina etmezse, fazla baarma ans olmaz. Aslnda fazla bir younluum olmazsa da, tarih temelde var ve bu temel hususlar kendimde eritmem szkonusudur. yi bir ortaa komutanndan, emirinden, sultanndan, bir Roma dneminin asilzadesinin baz zelliklerinden, bir skender yrynden az ok haberim var. Bir Osmanl sultan veya bir Kemal Atatrk nedir, nasl i dzenler, -az ok haberdarm. Alnmas gereken alnr, reddedilmesi gereken reddedilir. imdi ilk tarihi eylemi dnrken, bu anlamda yeni bir tarih canlanyor ve balangc kadar iinde tarih vardr. Baarmak isteyen bunu grmek durumundadr. Bunu farkedenler baarabilir, verimlilii yakalayabilirler. Farkedemeyenler kendi yzeyselliini, oligarizmini esas alanlar hibir ey anlayamazlar. Onlar iin yaam su imek gibidir, belki de basit bir elencedir. Derinlii, cokusu, atei fazla gl deildir. Bu yzeysel olanlar kaybederler, etkili bir komutan olamazlar, etkili bir hatip veya etkili bir sylemin sahibi olamazlar. Tarihe kulak asmadklar iin, tarihi kendi kiiliklerinde canlandra295

madklar iin byledirler. Benim bu tarzmda ilk klan insannn iliki tarzyla, en grkemli bir imparatorun tarz iiedir. Bazen imparator yrr, bazen ilk klan insan bir kulbe kurar yaar. Ethem Xemgin : nsan olarak kendi kendini aldatmamak, belirttiiniz gibi kendi kendini aldatmamaya, bir insan olarak yaam srdrme tarzna gtryor. Abdullah calan : Tabii aldatmayan insan ortaya karmak iin bu yaklamlar hayatidir, dorudur. nsan bu kadar temelden almann, insana ulamann, onu kuatmann, ona anlamn vermenin bir gerei ve iddias olmaldr. nemli olacaksa, tarih renilecekse bunun iin renilmelidir. Kuru bir tarih bilgisine gerek yok. Tarih kuru bilgi deildir, yle de olmamaldr. Tarih bir yaamn bilincidir, uurudur. Bilinle yaanlr. Tarihten kopmak, bir anlamda yaamdan kopmaktr. Bu da, insanlktan kopmaktr. Tarih, gemiteki bir hikaye deildir. Zerdt de gemiteki bir olay deil, u anda karmzdaki bir olaydr. Klc deimi, elbisesi deimi belki. Ethem Xemgin : Tarih bir tecrbedir. Gemi deneyimlerin tecrbesidir. Abdullah calan : Tarih tecrbe de deil. Tarih yaamn, insanln yadr. nsanlk tarihi, insann yadr. Biz insanln ka milyon yanda olacana dair bir kehanette bulunamayz. Zaten byle yllarla da insanlk tarihi llemez. Bana gre tarih, hl yaanmas gereken bir yatadr. Yani, tarih baba m desek, tarih pir mi desek, acaba yirmibeinde mi seyrediyor, ellisinde mi; buna hkmedemeyiz. Ama yine de yaayan bir yatadr. Tarih lmemitir. Geri bir yazar kmt, emperyalizmin son ideologlarndan biriydi; (Fukuyama W.S.) tarihin sonu diyordu. Tarihin sonu deil. Aslnda bu son emperyalizmin tkeniidir, ama ona tarihin sonu diyor. nsanlk yayor. Tabii o tarihin sonu derken, tarihsizletirmek istiyor, tarihi bitirmek istiyor. Bunlar egemen snf dzeninin, sonu gelmi bir akmn veya insanl kendisi iin kullanan bir snfn, bir tabakann, bir elitin syledii szlerdir.
296

Tarih, bu yaamn gemiteki kalan ya ksmlardr. Ben kendi yaammn geride kalan yllarn inkar ederek yaadm syleyebilir miyim? Yaadm yllar toplam beni ifade eder. nsanlk iinde yaanlan ne kadar yl varsa, bunlar da insanlk yan ifade eder. nsanlk ya durdurulmadan tarih bugn balad demek bir yalandr, aldanmadr. Tam tersine btn yalarn toplam bugn insanl esas almaktadr. te, biz bunu biraz yakalamaya alyoruz, bu da doru bir yakalamadr. Bu yntemi byle ele alanlar, kesinlikle insanln gereklerine gre yaarlar. Zulm nedir? Kar klmas gereken nedir? nsani olan nedir? Bunlar iyi tespit etmek gerekir. Ve bu da doru mcadeleye, sava ve parti anlaylarnn, hatta doruyu egemen klmak iin ne gerekiyorsa onun gcne gtrr. Tarih felsefesi tamtamna budur. Tarihdlk varsa, tarih yana bir saldr varsa, ona kar karlmas gereken kuvvet, onun kiilii, onun rgt, onun vurucu gc, tarz, temposudur. Biz biraz byle olmaya altk. Tarih perspektiftir. Bunu ok eitli dnemlere uygulayabilirsiniz. Ama varlacak sonu, Biz byle tarih ifade etmiiz, byle tarihi yaamz, tarihi byle kurmaya almz, yani inkar edilen tarihe byle bir ilgi, yok edilmek istenen byle bir varolma ve bylece baaa giden tarihe bir k yaptrma, bu tarihle tekrar insanln gemiine uzanma, onu gnmze getirme vardr olacaktr. yi bir insan olma ve bu insanl savunma vardr ve doru olan da, yaplan da budur. Ethem Xemgin : Tek doru yntem de budur. Krdistan'da tarihin bu trden belirli bir deiim gstermesi de bunu ifade ediyor. Doru bir yntemle, doru bir felsefeyle yeniden Krdistan'da tarihi ykseltmeyi balatabilirsiniz. Tarih Krdistan'da devrimci bir sretir. lkel dnemde ve hatta islamiyet ncesi dnemde ok yksek bir kltr devrimi yaad. Ardndan islamiyetin geliimiyle beraber, Krdistan'da kltr deerleri almaya balad ve Krdistan'da tarih gerilemeye yz tuttu. Gerek sosyal, gerek kltrel, gerekse dini alanda bir gerileme oldu. zellikle unu belirtmekte yarar var: slamiyet sonras Krdistan iinde bir i sava dnemi grlyor. zellikle mslmanl be297

nimsemi alanlarla dierleri arasnda bir i sava yaanm ve bu aa-yukar gnmze kadar sregelmitir. Bu da, Krdistan'daki dinamizmin, glerin bitirilmesine sebep olmutur. Blgede dini temeldeki blm ve paralanmlk smrgecilere ve dman glere byk bir olanak salamtr. Krdistan halknn kendi yararlarna kullanlmasnda byk bir imkan salanmtr. Ve Krdistan halknn blgedeki birlikteliini engellemitir. Dman gleri bu durumlardan byk yararlar salayarak, Krdistan halkn srekli tahrip etmi, yerinden-yurdundan gettirmi, katliamlar uygulam, her trl oyunun zerinde oynanmasna sebep olmutur. Bu durum gnmze kadar sregelmitir. Yalnz unu belirtmekte byk yarar var: Tarih asndan dini olgular, tarihi etkileyen en nemli olgulardan biridir. Mesela din, gl olduu yerlerde siyaseti kendi hizmetine alr. Din, gsz, zayf olduu yerlerde de belirli siyasetlerin hizmetine girer. Bu gemiten beri varolan bir olgudur. lkel toplumlarda kraln tanr olmas, tanrnn gya olu olmasn ele alrsak, belirli dnemlerde, son 20. yzylla kadarki toplumlarda ayn etkinlii grmek mmkndr. En etkin srekli dini olan veya dine kendini dayandrm olan ynetimler, dinin gcn kullanan ynetimler olmulardr. Gnmzde bu durum yine szkonusudur. Gerek kapitalizmin etkili olduu alanlarda gerekse siyasi alanlarda bunu grmek mmkndr. Her dnemde din tarihi olgulara byk oranda ulamasn bilmi veya byk oranda tarihi olgularla etkin olmu bir olgudur. Tarih incelenirken bu olgunun gznnde bulundurulmas gerekiyor. Abdullah calan : Din zaten siyasaldr. Siyaset veya toplumsal hareketten kopuk bir din yoktur. u anda eer ismine felsefe, ideoloji, sosyalizm-milliyetilik deniliyorsa, dnemine gre dinin de ilevi ayndr. Hepsi dnemine gre bir ideolojik ycelmedir, yceltilmedir. Ve pratik uygulamalar vardr, ama bunlar din veya mezhep adna yaplmtr. Gnmzde ayn olaylar daha deiik yaplyor. Yani dinin siyaseti kullanmasndan, siyasetin dini kullanmasndan ziyade, din tarznda siyaset, yani siyasetin din biimlerini veya dinin siyasi biimleri kullanmas gsterilebilir. Bu gsterilen balantlar tarihte gldr.
298

Krdistan'da mezhep blnmelerinin smrgecilie dayal olduu, smrgecilerin bunu bir hayli de kulland, gnmze kadar da bunu srdrdkleri, ayn zamanda bunun bir sava anlamna geldii aktr. Grnte din; bartr, selamettir, ama aslnda dayatlan bir i savatr. Biz bu ynyle de din gereinin anlalmasna byk zen gsterdik. Din ile ulusal kurtulu, din ile siyaset arasnda balantlar olduu, din tarihinin ayn zamanda bir direnme ve smrgeletirme tarihi olduu, gnmze doru da eer ille bir islamiyetten bahsedilecekse, bunun gericilikle, emperyalizmle balants kadar halkla balants olduu sylenebilir mi sorusunu da akla kavuturmak istiyoruz. Bunlar hep doru yaklam yntemleridir. zerinde durulmaya deer. Bir Aleviliin Zerdtilie en yakn olmas dolaysyla, her ne kadar kemalizm en ok oray tahrip edip Trkln hizmetine sokmusa da, aslnda Alevilik, son dnemlere kadar yaayan geri, ilkel de olsa bir Krtlktr. Snnilik etkisinin olduu yerler biraz daha yabanclam Krtlktr. Snni mezhebinin bu anlamda daha gerici rol oynamas doal bir sonutur. Saltanat islamidir, islami Snnilie, Nakilie dayanmtr ve o da gnmzde koruculuun gl gelimesini tekil etmitir. Bu neyi kantlar? Tarihte oynad gerici roln gnmzde oynadn gsterir. Egemen islamn tarih boyunca bir halk iin neyi ifade ettiini, bir i sava olduunu gnmzde de ok arpc bir biimde gryoruz. Alevilik zerinde de dmann, zellikle kemalizmin ynelimleri olmutur. sava kard nk. Alevilik daha cumhuriyetin ilk kuruluuyla vuruldu, sonra teslim alnd. Cumhuriyetle Alevilik arasnda 1970'lerde bile gerekten bir i sava durumu vard. Btn bunlar byle canl ele almak mmkndr ve alnmaldr da. Tarihiler bunu byle gstermiyorlar. Bu resmi tarihilerin, ideologlarnn bilimi arptmalarndan ileri gelmektedir. Devrim bu anlamda tarihiyi de dzeltme hareketidir. Devrimin gcn iyi grmek gerekiyor. Tarihin yeniden ele alnmasnda dzeltici bir rol oynuyor ve eminim ki, devrimin ortaya kartt bu gelimeleri esas alrsanz, daha doru bir tarih yazmn gelitirmeniz iten bile deildir. Siyasi tarih olsun, askeri tarih olsun, dinler tarihi olsun, bu299

nun zerindeki kltr olsun, hatta ekonomik yaam zerindeki etkilerini deerlendirmek olsun, son derece yakc, arpc, yaamla balants gl olan bir tarihe ularsnz. Biz tarihsiz alamayz. Tarihi temeli olmadan, tarihi i yapmadan devrimciliin yaplacana inanmyorum. Benim tarihi etkilemem, gncel etkilemeden daha youndur. Tarihe zlem, tarihin kaybettiklerini bulmak, tarihte yaplamayan yapmak, eylemimize damgasn vurmutur. Tarihten gelen halkmzn gnmzde diriliini grmek, tamamen bu balant sayesindedir. Ayn biimde tarihte yaplamayan imdi yaparak tarihe katkda bulunmak bir tutkudur. Bunu herkes biraz esas alrsa, birok tarihi i yaplabilir. Biraz tarihini temelde anlamak, tarihi istek, tarihte yaplamayan yapmak, nedenleri zerinde durarak, gncellii baarszlklarndan, baarsz etmenlerinden arndrmak mmkndr. Bizde her militan, bu haliyle byk bir komutan olabilir, yine siyaseti olabilir. Buna ihtiya var. Bunun uruna byk mcadele vermeniz gerektiini syledim. Tarihin de, edebin de buyruklar vardr, vermeyi bilmeliyiz. Ve bo durulamaz. Mutlaka bymeniz, byk oynamanz, byk sylemeniz, byk etkilemeniz gerekir. nk tehlike herkes iindir. Tehlike hadsafhada olduuna gre, kar koymann da hadsafhada olmas gerekir. Bunu byle anlamayan, anlayp da buna gre yazmayan, sylemeyen, yapmayan; edebi dille, askeri dille, rgt diliyle, sava diliyle yapmayan, tarihi kaybetmi demektir. Tarihle balants yoktur, gncellik iinde bir hitir. Bir karncadr. Slk gibi yaama yapr ve yaar. Herhangi bir etkinlii, herhangi bir kiilii de temsil edemez. Tarihe ksa bir bak as yaptk. Edebi sanatn bir olay, olgu etrafnda, bir tarihi rnek etrafnda nasl ele alnmas gerektiini gsterdik. unu da belirtmekte yarar vardr: Genelde sanat, zelde edebiyat; insan yaratma, edebli klma eylemidir. Edeb, sanat ok gereklidir, nk hepimiz bozulmuuz. ok edebsiz braklmz. Bir edebiyata kesin ihtiya var. ok kendiliinden braklmz; kesin sanat yapmaya, sanatn birok dal etrafnda yeniden kendimize getirilmeye ihtiyacmz var.
300

Yani yaadnz una benzetebilirim; bir moloz yn, ekilsiz bir kum, bir kaos durumu. Bu sadece bir sava sanat deil (en byk sava, u anda sanat savadr), askerliin de bir sanat olduunu herkes syler. Askerlik sanat bizim iin u anda sanatlarn en vurucu ve sonu alcsdr. Onu baa koyuyoruz. Btn eylemimizin banda bu var. Fakat sanat etkinlikleri devreye girmezse, iyi bir siyasi sanat, askerlik geliemez. deolojik eylem, ideolojik mcadele yrtlemez, nk onun da sanatsal yn vardr. Edebi sanat nedir, ruhu belirleme, tarif etmektir. Veya ruh nedir, var m, yok mu aa karma ve ruhun sahibi kimdir, nasl bir ruh bize gerekli, nasl bir duygu, nasl bir karakter toplam bize gerekli? Bunlar kestiremezseniz, bu kiilik, yine kaos, yine molozdur. Bu kiilikle iyi bir siyaseti olamazsnz, iyi bir komutan olamazsnz. Nitekim bizdeki byk ekilsizlik, irkinlik, edebin, sanatn uygulanmamasndan, bilinmemesinden ileri gelmektedir. Sanat bilim deildir, tarih de deildir. Tarih, bilim, gemite varolan gereki bir biimde deerlendirir. Sanat tamamen bir tasar, bir hayal kurar, ona gre gerekletirmeye alr. Hi phesiz, sanatn tarihle, bilimle balants vardr. Bir yaratma eylemidir. Bir insan karakteri yaratr. Bunlar insan eylemidir. nsan iradesinin konuturulmasdr. Bilim, tarih kadar; sanat da bize ok gereklidir. zellikle edebiyat gereklidir. Edebiyatn etkinliini devreye sokmaya almalyz derken, tannmaz hale gelen ruhumuzu, kendimiz iin yeniden yaratmak gereklidir. Krt insannn ilikilerinde dzen yoktur. likileri, byk irkinlie kar bir yaama anlam vermek iin ele alyoruz. Bir asker olarak, bir edep sahibi olarak, herhangi bir etkinlik sahibi olarak ne olduunuzu kendinize sorun, greceksiniz ki durumlarnz yrekler acs. Bu adan sanatn, edebiyatn gerei nemlidir. nderlik adna militanlk yapmaya alanlar, madem ki askerlerimizdir, militanlarmzdrlar; nderlik nasl dnyor yaam-sava nasl dzenleniyor, bunlar dikkate alacaklardr. Yoksa cahiller ordusu olarak, ruhsuzlar ordusu olarak anlacaklardr, bu da sonuta paral asker olmaktan daha kt bir durumdur. Nitekim bazlarnda
301

bu da ortaya kyor. Ama belirttiimiz tarzda bir askerileme, siyasileme, edep kazanma salanrsa mthi olunacaktr. nderlik yaklamlar bu kadar yakcdr. Bunun iin renmek ok gerekli, edep ok gereklidir. Bizde tarih, sanat balantlar kesin var, onsuz bu iler yrmez. Militanlmz bununla gelitireceiz. Ordulama baka trl tarihe yarar i yapamaz. Militanlarmzn da buna iddetle ihtiyalar vardr. Hele ruhsuz bir biimde bu iler hi yaplmaz. irkin kiiliklerle doru-drst iki kelime konuulamyor, doru-drst bir hitab, bir rgtsel dzeni, bir insanlk disiplini yok. Bu kiilik hangi sava verecektir? Kaosla; yaama, disipline, askerlie, edebe, sluba gelememekle bu kiilii kimse kabul etmez, i yapmaz. Be metelik deer ifade etmez. Bunun iin iddetle kendini eitme, yarar noktasn yakalama zorunluluu var. Bu olmadan kimse gzn yaama aamaz. Sahtekarca, ikiyzlce, deerlerin zerinde oynanrsa, bir hrsz gibi muamele yaplr. ok yreksiz birisinin saflarmzda kalkp arz- endam etmesi dnlemez. Doru-drst elinden bir i gelmiyorsa, grevi doru-drst kavramyorsa bu kiiye neden gelmisin derler. Yaam kazanmak imkansz deildir, mmkndr. ok aalk durumlarda kalmak istenmiyorsa, yaamn neyle mmkn olduu anlalmaldr. Yaam kavgas her eyin nnde tutulmaldr. nk baka trl bir hiiz. Yllardr bunu sylemeye alyorum. Anlamamakta srar, gereklerini yerine getirmemekte srar edililirse ne kadar deersiz olunduu, kolay lnd grlecektir. Siz militanlarmz o tarzla yaayamazsnz, yaayamazsnz, yaayamazsnz! Dikkat edin, tarihte hep lnm, byle insan taslaklar gibi yaamay, yaamdan saymayn. En byk ozanmz bile yaanmadn ortaya koymutur. Nitekim dman da bizim iin yaam yok saymtr. u anda yaam kavgas veriyoruz. Her eyden nce bunun ciddiyetine inanlmaldr. Belki kendimizi byk bir tekrarla dayatr gibiyiz. Bunun da nedenlerini biraz koyduk. ler salam yrsn, ben bir anda ortadan kaybolabilirim. Ama iler yoluna salam girmezse, salam yrn302

mezse, her zaman sylediim gibi, yle sanyorum ki, benim lm bile, dirimden daha fazla i yapabilir. Yani bu iin baka yolu yordam yoktur. Ya da insanlk bitecektir. Biterse, o zaman benim syleyecek fazla bir szm yoktur. Ama yaayacaksak bu yaam byle olacaktr. 29 Austos 1994

303

Ateten dnceler

Bize en gerekli olan anlamaya alyoruz. Dnme, yaratma yetenei gelimezse, kaos durumu ve bunun zerinde ortaya kan her trl kabullenemediimiz, ama bir kader gibi boyun ediimiz lanetli yaam srp gider. Bunun nn kesmeye alyoruz. Sanldndan daha fazla hem ok dnme, hem de yeniyi yaratma gerei var. Ulusal dzeyde, hatta insani esaslarda kayglarnzn fazla gelikin olmad, olsa bile zm olamadnz ilk rpda grlyor. Yine bu anlamda bireycilik sizi hayli ilemez duruma getirmitir. Temel lkler konusunda kendini ayaklandran tip ok az. Kimilerine kalsa her ey bayram-seyran havasnda srp gider. Her eye razlar. Zaten gelene aam, gidene paam veya Allah bin defa raz olsun, her zaman iyiyim deyimleri de durumlarn olduka iyi gsteriyor. Tamamen tersini sergilemek gerekirken, hemen her eye evet diyen kiilik, oktan teslim olmu, her trl boyun emeye kendini ok bilinsizce kaptrmaya raz ettirilmi kiiliktir. Younca yaanan durum budur. Tepkiler fazla anlaml deil. Bunu her eyde grmek mmkn. lgilerin fazla ciddiyeti yok. ddialar, hrslar fazla sonu alc deil. Btn bunlar bizi dndryor. Hem birok eye raz ettirilmi,
304 305

hem de tepkileri son derece arptlmtr. Ne yapacaz bunlar? Kendilerini ne yapacaklar? lere hakim olmayan, ne yapacan kestiremeyen, kendini katamayan kiiliin ka paralk deeri vardr? Ben bunlar amaya altka kendimi affedilmez durumlarla kar karya buluyorum. Bu da bizi olduka zorluyor. Yaamay bilmedikleri halde, yaar gibi gzkyorlar. Dnemedikleri halde, laflayarak dndklerini sanyorlar. Boa yayorlar, ama en doludan yaadklarn sanyorlar. Btn bunlar bizim iin fke verici ve affedilmez durumlardr. Gelimeye yol amamak, gelimenin kumanda gc olmamak, sutur; bu her dzeyde byledir. Vurguladm bu hususlar, rgtsel, siyasal, askeri sorunlardan da teye, tamamen devrimci edebiyat ve sanatsal gerein en derin ve bizim iin en gerekli olan yann ortaya karyor. Buna biraz byle bakmak gerekir. imdi edebiyatla, sanatla urayoruz dediinizde, hl dnmeye alyorum: Bunlar neyle urayorlar; acaba uratklar ey hakknda bir kara cahil olmaktan kabilecekler mi? Konunun zn yakalayabilecekler mi? Bir halk iin gerekli olan sanatn zn, edebiyatn zn farkedebilecekler mi? Edebiyat adna, sanat adna en byk biimsizlii, irkinlii ve ok gerekli olan yerde ok gereksiz veya zorunlu ihtiya yerine, tam onun dnda bir konuma bile kar durmay bilecekler mi? Dndrc; nk biz her konuya ciddi yaklamak zorundayz. Zaten yaam tannmaz hale getirilmitir. Yeni yaamn karikatr bile deil. Bu yaam kabullenmeye byk isyan var. Kald ki zm adna da fazla anlay yok. Herkes kendini bir eye kaptrm gidiyor. Bize gerekli olan dnce, tavr, rgt, ynetim fazla kendini gstermiyor. Herkes, ben ben diyor, ama hibir eyi yapan da yok. Bu ok yaygn. Benlik, bencillik de hibir gelimeye yol amyor. Varolan gelimeleri bile sekteye uratyor. Btn bu abalarma ramen, kendimi bile affetmiyorum. Ama dnn, kimileri enkaz bile deil; bir kaos, bir kargaadr. Kendinizi iyi bir ta haline getirip, nereye koyacaklarn bile bilmiyorlar. ou mideye batan, vcuda batan diken olmaktan bile
306

kendini kurtarm deil. Bu anlamda aslnda vicdanlar yok. nsann zne ilikin vicdan, bir gelimenin vicdan nerede? Kendi zne en ok ihanet ettirilmi kiilikler... Ka, aldat kendini, dr kendini sonuna kadar! Bunlar iin snr yok. Bu gidiata bir dur hareketi, gelime hareketi yok. Buna talip olan az. Hrs ve fke ok eksik. Bunlar aslnda edebi sorunlardr. Ben sanat ve edebiyata varm diyen bir kiinin byk dnmesi gereken hususlardr bunlar. Keke bir edep kua olsa; keke sorunlar derinliine gren ve ona byk are olabilen kiiler olabilse. Nerede?! Kendini iki adm bile ilerletmeyecek, g yetirmeyecek kii, ne yapabilir ki? Edebin militan olabilecek misiniz? Buna gcnz var m? Hepsi en ok bencilliini gelitiriyor. Byle bir maskeye brnerek, bir halkn, ulusun adna hareket etmek en ktsdr. Byleleri her tarafta dolu. Banza gelen nedir? Yani, hem tarih iinde, hem gnmzde insann yreini karartan bu kadar olumsuzluk varken, kendini sorgulayan yok. Bu byk vicdansz ve byk sorumsuz tiptir. Bunlar neyin edebiyatn yapabilirler; neyin edebi ile uraabilirler? Bu kadar kendini kandran kiilikten yarar gelir mi? Yaamda hem toplumsal, hem de kiisel olarak her eyden nce gerekli olan nedir? Nasl yapmal? Kendine birka soru soran var m? Bu sorulara doru cevap veren var m? Hayr! Edep sahibi sanatlar kimlerdir, nerededirler, ne yapyorlar? Kendini nder sanan ne kadar sahtekarlk, kandrmaclk varsa; bu dier sahalarda da (siyasi, askeri) o kadar youndur. Ulus adna ben bir yer edindim, sorumluluk ve bilgi sahibiyim, izgide yrme ve nclk yapma isteindeyim diyenler, her defasnda kendilerini yceltip, hep ben, her ey benim iin derlerse, orada kendilerinden daha byk zlecek baka bir sorun yoktur. Yani bu kiilerin kendilerinden baka sorunlar yoktur, sanyorum. Ulus adna, toplum adna yeteneklerini kullanmyorlar. Krtlk zerine bilinli olarak durmuyorlar. Toplumsallk, halklk insandan
307

ne ister, bunun zerinde duran, dnen dahi yok. Demagog, yalancdrlar. Netice nedir? Doru i var m, yok mu, kendine sorun etmeyen kiiliklerdir. Bu kiilikler edep adna en byk edepsizlerdir. Burada da dman faaliyetleri olduka fazladr. Biz birka ey sylemek ve yapmak istedik. O kadar gerekleri dile getirdik, ama kime sylyorsun? Ne yapyorsun? Kimse bu kadar ar yk kaldrabilir mi? Kuvvet olabilecek, yk kaldrabilecek birileri var m? Kendileri var, ama baknca l canlar geliyor insann aklna. Btn ulusal ve toplumsal sahalar insandan militanlk istiyor, yiitlik istiyor. Agitlik olmazsa bir soru bile sormaya gcn olmaz. Yiitlikten bahsediyorsun, hepsi dyor, hepsi bundan kayor. Byk meseleler zerinde yalandan durmak olmaz. Ulus adna, halk adna, siyaset adna birbirimizi kandrmamz doru deildir. En temel hususlardan bahsedilince bakyorsun ki, beyni durmu ve bitmitir. G yetiremiyor. Oyuna gelmi ve kandrlm kiilikler bizim iin iyi deildir. Doru veya deecek baz eyleri yapmak istiyoruz. Bu da kuvvet, byk dnce istiyor. Bu cephede insan byk dnr, byk fedakar olabilir mi? Byle klar yapabilecek kimseler var m? Srekli birbirine ynelen, birbirini klten, birbirine dman olan, byk zaferler iin birlemekten kaan, ama herkesin kendi bana bir eyler yapt byle bir ortamda, halk adna hareket etmemek kabul edilmez bir tutumdur. Krt edebi ne haldedir? Sorunu ar olan kiilik ne durumdadr? Nasl yardmc olunur? Bu sahada onun iin ne yapabiliriz? Binbir trl i var; bunun zerinde durduk, baz eyler syledik. Kendinizi bu konumalardan nereye ulatrdnz? imdi kendinizi ulatrdnz bir ruh yok ki. Her eyden nce, biz hangi durumdayz? Bizim iin gerekli olan nedir? Kendimizi nasl tanyacaz? Kendimiz iin alabilecek miyiz? Belli bir sz zerinde durabilir miyiz?
308

Belli bir karar alabilir miyiz? Toplumsal, ulusal saha, hatta sanat, edebiyat zerine baz kararlara ulaabilir miyiz? Kkl sorun nedir? Edebiyatn esas sorunu nedir? Sanatn devrimdeki rol nedir? Sahibi kimdir? Bu dalda alanlara bakyorsun, ou kontrgerilla gibi. Yani gerillann iinde dmandan daha fazla kontraclk yaplyorsa, siyaset ve diplomasi adna da bu byle yaplyorsa, sanat-edebiyat dalnda da bu byledir. Dman sanat ve edebiyatn srdryorlar. Tarihi devrimin hizmetine sokamyorlar. Bunun iin edebiyat yapacak gte deiller. Ulusun zgrl, kar iin bu hizmet yaplmak zorundadr. Bu hizmet olmakszn edebiyata yaklalamaz. nmzdeki Krtlk bu haliyle bizi ok zorluyor. Batan baa, ocuktan tutalm byne kadar, kadndan kyllere ve obanlara kadar kimin zerinde hangi tarzda duracaksn, kimi nasl nizama ekeceksin? Bugne kadar kim gelmise bir tekme vurmu; vurduu gibi de datmtr. Biz nasl toplayacaz hepsini? Beyni para para olmu, kalbi para para olmu, iinde bir ey kalmam, dil kalmam, delilerden beter edilmitir. Zaten deli olanlarn halk diyoruz. Birbirlerini dinlemesini bilmiyorlar, yrei btnletiremiyorlar, birka sorunu birbirine anlatamyorlar. Byle bir Krtl neyin zerinde ekillendireceksin? Byle bir Krtlk, babelasdr. Byle sen nasl edep alrsn, nasl siyaseti olursun? Derdini tanmadktan sonra nasl tedavi edersin? Ben tek bama ne yapabilirim? Bin defa meseleyi ayorum, ama zerinde durmay bilen yok. Bin defa sz veriyor, ama bir sorun zerine yryemiyor. te, o kadar drlm bir Krtlk, siyasi-askeri adan ok, edebi olarak amlanabilirdi. Fakat bunu da beceremiyorsunuz. Problem karmyoruz, daha ok baz gerekleri zmek iin bir eyler sylyoruz. Baz dorular grmeniz iin sylyoruz. Byle tekdze ve basit bir ekilde ar ve byk sorunlar zerinde durulamaz. Kendimizi kandrmayalm.
309

Halklar adna konuanlar, byk ve yerinde konuurlar. Artk kaknla, kandrlmla yeter! nsan bir soru sormal ki, bir mre bedel olabilmeli. Bunun zerine ne yapabilmeli? nsan kendi kiiliini bizzat buna hazrlamal. nsann bir kiilii olmal ki, bir eyler baarabilsin. Kiilikte o kadar drlen, kendini rgtlemeyen, idare etmeyen, disipline etmeyen, halklar adna ne syleyebilir? Halklarn kaderi, insanlarn kar iin nerede bir ey syleyebilir? Kendisi ller gibidir ve bela olmu edebiyat sahasnda. Bunlar iyi deil, yazk ve ayptr. Biz sorunlardan kamyoruz; tamamyla insanln hizmetindeyiz. Arkadalk adna, sava adna, hangi alma adna olursa olsun, biz de karmzda en azndan bir sorunu zmleyecek insan olsun istiyoruz. Dmann tesiri altnda bu hale gelmisiniz. Yani dmann hizmetine en ok giren biziz, bundan sonra bu hizmeti durduralm. Bu dneme kadar bu byle sryordu, artk yeter! Dman iin ne yapmsak, artk yeter! Neden yanl dorudur diye onaylayalm? Olmaza nasl olur diyebiliriz? nsanda vicdan olmal. Bu olmazsa edebiyat yaplamaz. Vicdan olmayan, hassasiyete dikkat etmeyen sanat yapamaz, srdremez. Siyaset ve askeriyeyi ise hi srdremez. htiyac olanlar gelip yardm istesinler. Ben hepsinin hizmetindeyim. Byle akll biri, gelip yardm isteyen biri de yok. Bunu da yapacak gte deiller. Biz eski Krdz, biz lmz diyorlar. Benden istedikleri bu. Byk ayp, yazk. nsan byle irkinlikler karsnda kendini bundan daha fazla ktleyemez. Yiitlik nedir? Yiitlik doruyla birlikte olmak, dorunun sahibi olmaktr. Bir yerde kalem, bir yerde sz, bir yerde klla durmak ve yrtmektir. Bu hepimize gereklidir. Siz ok ucuz ve amasz bir yaam srdryorsunuz. Bunu kendine dert edinmeyen ve byk sorumluluk duymadan yaamnz gidiyor, yazktr. mkanlarm olsayd hepinize yaam verirdim. nsann yceliiyle ilgileniyorum; insanl yceltmek iin alyorum. Dolaysyla kimse bizden byle ucuz ve sahte yaam istemesin; yle yapmam mmkn deil. Bir insan kendi bykln bilmeli, byk kararlara ulaabilmelidir. Dier trl birbirimizi affetmeyiz.
310

Yani bu ynyle benimki tam bir sanat iidir. Byk bir ruha kavusaydnz, byk admlarn sahibi olsaydnz, byk sorular kendinize sorsaydnz, birbirinizi kartmasaydnz, ayplarn, zaaflarn sahibi olmayp gzellik sahibi olsaydnz, ne olurdu sanki! Bunlar hanginizde var? inde bulunduunuz durumu gznne getirin. Arkadalarn tmne sylyorum: Yani iinde yaadnz durum nedir? ller gibisiniz. Dmann zerinde btn ynleriyle hesap yapabilecei bir durumdasnz. Dman korkutacak hal ve kiilik var m sizde? Birka insann onaylayabilecei gzellik var m ki, insan size deer versin? Kendinizi lyor musunuz? Kendinizi tanyor musunuz? Vicdannza etki eden bir sesiniz var m? Bazlar yaamda bir sigaradan etkilendii, tatmin olduu kadar baka bir eyden etkilenmiyorlar. Yani varlar m, yoklar m, belli deil. Yaam ne iindir, ne iin deildir? Bunu dnyorlar m? O da yok. Halbuki edebiyat, kendini yaratmaktr. Kimse kaldraym, biraz sevgi adna ortaya kp da bir eyler yapaym demiyor. Eski Krtlktr bu, brakrsak, yok olmakla yz yze kalr. Birbirimizi yok olmaya gtrelim, birbirimizi rezil edelim demek, kabul edilemez. Yaam ucuz srdrlemez. Yerinde olmayan eyleri onaylayamam. lmler, kendilerini boduruyorlar; beni de bomak istiyorlar. Kendilerini aresiz, kuvvetsiz duruma getirmiler. zerime gelip bana da yanstyorlar. Sen kl gibi olsan, sava sahibi olsan ve bunu kendinle btnletirsen, yaama dnrsn. Kendini dntrmesini bilmeyen, siyaset yapmay da beceremez, sanata sahiplik edemez. Sanat olamayan, siyasi ve askeri sanat srdrecek gte de olamaz. Sanat nedir? Edep nedir? Bu sorular bir arkada kendine sormuyor. Bir ey olmadan oldu diyemezsin. Bir ey almadan atm diyemezsin. Yok olmaya doru gidene, varln srdryor diyemezsin.
311

Bende esas tecrbe budur. Niye bunlar her eyin tersini sylyorlar? Yokturlar, biz varz diyorlar. Yapmamlar, yapmz diyorlar. Dmler, zafer kazanmz diyorlar. lmler, yayoruz diyorlar. Bu tipler byledir. Bu bak, bu felsefeyi, bu lm ideolojisini terkedin. Birbirlerini dntremiyorlar; nk toplumsal ynden ok dmler. Zaten siyaseti de buna kartrmyorum; nk siyasetten ok uzaklar. Bunlar byk meselelerdir. Bunlarn zerinde durulmaldr. Sanats da, edebiyats da, siyasi-askerisi de bunun zerine durmaldr. Halklar iin byk ustalarn yaamna ve konutuklarna bakn: Baz ynleri feryat-figandr. Byk ardrlar, olaanst gtrler, byk sevgidirler. Bizimkilere bakyorsun, ldrler. Hatta yaptklaryla bir halkn sonu geliyor. Tek bir gzya bile aktmyor, yrekleri yanmyor. Bir ar olmuyorlar. stelik ben edebiyatym, bilmem neyim diyor. Halbuki insanlk bitiyor, tarih bitiyor; ama o kendini kandryor. Yiitlik nedir? Yerinde bir sz, bir grev sahibi, bir kl olabilmektir. ok ey var ki, sizi iflasa gtrr; -bunlar zerinizden atn. ok ey var ki, ok zaruri gelime gerektiriyor. Siz henz tanmamsnz. Hzla buna ulan. Ben byle iyi birka eyi yapmak istedim. Btn gelimeler birbiriyle balantldr. Sizde kuvvet, imkan varsa iyidir. Ben kendimi size tantrdm: Biz neyiz, ne deiliz? Krtlk adna doru olmayanlarn sylenmemesi, benim kesin bir artmdr. nsanlar kesinlikle kandrmam, kimsenin beni kandrmasna da frsat vermem. Bu, yaammn ilk gnnden bugne kadar temel aldm bir dorultudur. nsanlarn by ve k birdir, benim iin farklar yoktur. Benim amdan insan olan herkes drsttr. Btn insanlar doru yolda alma srdrebilirler. Her eyden nce, doru bir bak
312

as, doru bir tarz gerekli. Kim kendini byle hazrlarsa o zafere ular. Ben zgr bir insanm. Halk da, nderlik adn takm bize. Belki snrsz eyler de sylyorum, ama yine de siz zerinde durabilirsiniz. Halk adna byk konuuyoruz. Siz de konumalsnz, konuulmadan olmaz tabii. Hepinizden daha fazla dar bir yerdeyim. Fakat elimden ok i geliyor. stenilirse dostluk ve arkadalk adna sonuna kadar da yardm ederim, ediyorum. Bizi tanmyorlar diye ok ey sylediler. Zaten tasvip etmiyorum; baz sahte elbiseleri giyiyorlar. te byle byk adam olduk diyorlar. Byleleri paa da olsa, be kuru deer bimem. kiyzlle kar ok titizim, taviz vermem. Sen byksn, sen kksn, sen bylesin, sen ylesin gibi szlere kulak asmam. Ama dorular iinde bir ocuk da olsa ona saygm vardr. Oyunlar tanmam, ucuz yaklamlarla kimse beni kandracak gte deildir. Kandrabilseydi, byk dmanm beni kandrrd. Kimse zerimde etkide bulunamaz. Yanl ve irkinlikler balamnda kesinlikle kimse bir ey yapamaz. Sanat ve edebiyat adna belki fazla bir ey syleyemem, ama zn yanstabilirim, temsil ederim. Bunu da iyi biliyorum; size yararldr. irkinlii, sahtekarl kesinlikle kabul etmem. Eskiden beri byleyim ben. Gl cevaplar verecek gteyim. Elimden geldiince de hizmet edeceim. Bu yaptklarmz siz de derinden kavrayn. Sonuna kadar doruyu dayatn. O okuduunuz kitaplar zerinde younlamayn, nk o kitaplarn yzde doksan yalandr, onlarn hepsini yrtn. Kendinizi tanyn. En byk kitap da kendinizsiniz, kendi insanlarnzdr. Bizim kiiliimizi, gerekliimizi okuyabilirsiniz. Bu kendi bana bin kitaba bedeldir. Dmana kar kendisini ycelten birinin kiilii bir kitap olur. Yine zayflklarnz tanyn, bu bir kitaptr. Cahilliinizi tanyn, bu bir kitaptr. Bu kitaplar sizin iin gereklidir.
313

Okumusun, yalnzlatrlmsn; okumusun, gevezeletirilmisin; okumusun, gten drlmsn. Demek ki okuduun bu kitaplar senin dmanndr. Kim seni okutmu? Tabii ki dman. Bu sylediklerimiz dorudur. Siz temel hususlarda younlamazsanz, her eyin kandrmaca, yalan olduunu farkedemezsiniz. Edebiyat da budur, tarih de budur. Sonuna kadar bu faaliyetlerle birlikte olun. Bu almalar yiitlerin iidir. Ulusal grevler sadece genlerin, ocuklarn ii deildir, sizin de temel grevlerinizdir. Yazarn ii silahtan kk, daha kolay deildir. Eer tam yerinde deerlendirilirse, burada da nderlik kk deildir. Bu diyalogda bizden isteyeceiniz veya syleyeceiniz bir ey var m? Son nefesinize kadar yerinde olan eyler syleyin. Sizi nasl tanyorlar, gereiniz nedir? mkannz varsa, baz eylere g yetirebilirseniz, yapn. Bunun bilincinde olsanz yeter. Hatta dmanlk da yapsanz, yerinde yapn. Yalanclkla olmaz. Dostluk da yapsanz, yerinde yapn. Yaptnz yine kendinize yaparsnz. Ben hasta ve dkn insandan, ucuz sorunla uraandan nefret ediyorum. Arkadam, gzm de olsa, nefret ediyorum. Dman da olsa, bana doru vursun, -gam yemem. Biri dman adna olsa neyse de, dostluk adna zarar verirse, en kts odur. Baka size nasl yardmc olalm? smet erif Vanl : Bu yeni bir eydir, doru bir fikirdir. nanyorum ki zafer dnemine yaknz ve amacmza ularz. Tarih iin biz Krt bilginleri ve dnrleri doruyu amalyz. nk bizim tarihimiz Trk ve Araplarn tarihinden daha eski ve byk bir tarihtir. Biz kendi tarihimizle ilgili doruyu koyabiliriz ve bu gereklidir. Krt halknn oluumu, medeniyet ve uygarln ilk gelitii dneme tekabl ediyor. Dorusu grevlerimiz byktr. Bundan sonra Avrupa'da byk gelimeleri Krdistan gereklii zerinde ortaya karmak lazm. Dier yandan Krt halknn edebi ve zverili, yani fikir ve dncesi, gelenei talan edilmitir. Trk, Arap, Acemlere hizmet etmitir. Abdullah calan : imdi o byk edepsizliktir, o edep deil. Biz burada syledik; bu kendini mahvetmektir.
314

smet erif Vanl : Bugn Krt yazarlarnn Krte yazmalar gerekir. Krt halknn hizmetinde edebiyat ve kltr yapmalar gerekiyor. Bu yeni bir eydir. Abdullah calan : Biz bu toplantda ne elde ettik? Edebiyat iin ne ortaya kyor, ispatlanan neydi? smet erif Vanl : Edebiyat iin yeni bir Krt kiiliinin yaplandna inanyorum. Yeni Krt insan yaratlyor. Abdullah calan : te, bunun zerinde durmamz gerekiyor. Evet, yeni insan yaratlyor. smet erif Vanl : Krt yazarlarnn Krdistan mcadelesi, sava zerine yazmalar gerekiyor. Mesela bugne kadar roman kmam birok Krdistan kahraman vardr. Yaamlarn verdiler. Birok anne, iki- evladn kaybetmitir; Krdistan'n kurtuluu iin. Yani baz eksiklikler vard, ama imdi yeni bir yaam ve atlm var. Tm yazarlara ar yapyorum, mcadeleye... Abdullah calan : Buradan ok ey aldnz m? Bu toplantdan aldnz temel ey neydi? smet erif Vanl : Temel eyler olarak, eer aydnsan, halk yolunda birleeceksin, halkn yolunu gryorum. Abdullah calan : Birletirme; bunun ihtiyacn grdnz, deil mi? Daha nce halktan ok uzaktnz. imdi halka ulama ihtiyacn duyuyorsunuz. Halkn yoluna girdiniz. PKK'nin yolu halkn yoludur. Aydnlarn da yolu, halkn yoludur. smet erif Vanl : Bu dorudur; kkl ve yerindedir. Abdullah calan : Sizin de halka gitmeniz gerekiyor. Kiisel kariyerinizden kendinizi alkoyun. Halka tenezzl edin. Byklk de halktadr. O bencillii, bireycilii brakn. Aydnlar biliyorsun; onlarda bencillik ve bireycilik gldr. Yani eer halkn yoluna girmezlerse... smet erif Vanl : Dorusu, PKK bir aydn rgtdr. likilerinde her zaman yol gstericidir, onun iin aydnlara yol gstermelidir. Abdullah calan : Dorudur, aydn kesimi iin halkn yolu lazm. Bu eyleri grdnz. smet erif Vanl : Aydnlarn serbest kalmalar gerekiyor.
315

Abdullah calan : Sonuna kadar serbest olun. Fakat izgisiz, tarihsiz kalmayn. smet erif Vanl : PKK'yi byk bir ahsiyet temsil ediyor. Dnceleriniz ok geni ve moderndir. Dogmatik ve basit deildir. Abdullah calan : Bazlar bizim iin ortadoks ve dogmatik diyorlar. Yalandr, her eyimiz aktr. Her ey bizzat yaratlm, emek verilmitir. Aydnlar bu gerei bilsinler. Onlar dogmatik ve herhangi bir ideolojinin etkisinde olduumuzu sanyorlar. Nefes alamaz durumdaymz gibi baklar var. Hepsi yalan. En ok bakalarnn ve dogmatizmin etkisinde olanlar, bizzat o aydnlarn kendisidir. smet erif Vanl : Bizim iin iyi olan bir ideolojiyi benimsememiz lazm. Abdullah calan : Bizim zerimizde etkili olan dman ideolojisini yrttk. Dman ideolojisini, dman gcn yrtnca, size de frsat dodu. smet erif Vanl : Tabii, Krt halknn kiiliini iyi biliyorum. Abdullah calan : Hepinizin kiilii halk olmaldr. Siz de kendinizi dnyada sayn; sylemeye gerek yoktur. Halkn yanna gidin. Halkn dostu olun. Bunlar neden sylyorum? Halka bir eyler vermeniz iin. Biri halk tanmazsa, grmezse; ulusu, tarihi, edebiyat grmesi mmkn deil. Yani ulusun, tarihin ve edebiyatn temelini oluturan halkn kendisidir. inde yaayn. Yakndan aclarn grn, dertlerini dinleyin. Ben ilk siyasete baladmda evimde, ailemde iki- gn kaldmda patlyordum. Kylnn dmln gryordum, savan daha da gelitirilmesi gerektiine inanyordum. Sizin iin de yledir. Halktan uzak kalrsanz, edebiyat yapamazsnz. Halkn sorunlarndan kendinizi uzak tutarsanz, byk ruh sahibi olamazsnz. Aydnlar bu konuda kendilerini kt bir duruma drmler. Kendinizi bu durumdan kurtarn. smet erif Vanl : Dorudur, grdm... Abdullah calan : Biz sizi halkla btnletirdik; halkn durumunu size gsterdik.
316

smet erif Vanl : Dorusu bu sefer, bizim iin ok iyi oldu. Abdullah calan : Tarihi bir seferdi; siz birka kii yrdnz, ama bu yry btn aydnlarn yry saylr. smet erif Vanl : Evet ok etkisi oldu. Birinci sonu; bu bilimselliin kendisidir. kincisi; almamz halkmzn ycelii ve bykl iindir. ncs; Almanya, Fransa vb. Avrupa lkelerindeki almalar etkisi altna almtr. Abdullah calan : Bir ar yapn; sizin de sesiniz ksn. smet erif Vanl : Tabii. Abdullah calan: Siz o kadar uratnz, o kadar okudunuz, bu yaptklarnz halkn hizmetine girsin ki, bir deeri olsun. smet erif Vanl : Sylediiniz ok dorudur. Abdullah calan : Hayr, neden yalnz kalasnz ki? Niye halktan ayr durulsun, ne faydas var ki? Neden bir kenarda l gibi duralm ki? smet erif Vanl : Bilinli olup da kendi halknn hizmetinde olmayan, erefsizdir. Abdullah calan : Tabii erefsizdir. Halkna yaptn hizmet kadar sana deer verilir. Senin bireysel kurtuluun halkn kurtuluundadr. smet erif Vanl : Devleti, gc olmayann hibir deeri olmaz. Krt halknn da bugne kadar devleti olmad iin baka yerde de hibir deeri olmamtr. Abdullah calan : Dorudur. Neden aydnlarn imdiye kadar hibir deeri yoktu? nk halkn sesi ve gc yoktu. imdi halk varolduu iin sizin de deeriniz var. smet erif Vanl : 45 yldr svire'de yayorum. svire vatandaym ve orann kimliini tayorum, ama ruhum Krttr. Abdullah calan : Sen orada kaybolmutun. smet erif Vanl : Benim ruhum Krttr. Yreim yanyor. Eer bir Krt devleti olsayd, bam dik olurdu. Hepimizin amac bu ynde olmaldr. Abdullah calan : Ge de olsa halkn yoluna girin. Yani bir tarafta llemeyin. Kendinizi halkn ruhuna ulatrn. Bir de mtevazi olun. Halk iin ne kadar ok yaparsanz o kadar byrsnz.
317

Kendine bunu bir arlk olarak hissettir. Siz ne kadar bu arl kaldrrsanz o kadar ycelirsiniz. Ben de size hizmet ederim. Halk grsn ki siz onun hizmetindesiniz; o zaman byrsnz. Halkn ycelttiin oranda kendini de yceltirsin. Ancak o zaman bir eyler ispatlarsn. Benim bymem nasl oluyor? Halk ayaa kaldrmakla oluyor. Eer partiyi biraz yrtemeseydik, halk biraz ayaklandrmasaydk, ortaya kmamz mmkn myd? Bu sizin iin de bir ldr. Eer yaptn hizmetle kendini halk iinde kabul ettirirsen, sen byksn demektir. Bunun dnda insann baka bir ls yoktur, olamaz. Ben bunu biliyorum. Sana bir ey soraym: Bugne kadar ka kiiyi etkiledin? Partinin iinde de bunu soruyorum. Kendisine yle glym, byle glym diyenler acaba hi kimseyi yaratabildiler mi? smet erif Vanl : Avrupa'daki aydnlar imdi belli alma yapyorlar, belli bir rgtlenmeye gidiyorlar. Ben 45 yldr alyorum, yani eskiyim, fakat bugne kadar byle bir dnem grmedim. Abdullah calan : imdi yeni bir dnemdeyiz. Byk bir yenilik yaanyor. Sen kendin de 15 yandaki bir gen gibi yeniden canlanmsn. mrnn sonunda yeni bir yaama balamsn. smet erif Vanl : mrmn sonuna kadar alrm. Abdullah calan : Tabii tabii. Bir gen gibi alabilirsin. smet erif Vanl : Ben Krdistan sorunuyla hangi yata olursam olaym, ilgisiz kalamam. Abdullah calan : 45 yldan sonra, insan bo olmamal. zellikle bu hamleyi kendinde balat. Byle admlar iin byk tecrbenle ileriye doru hamle yap. Bylece amacna ularsn. Bata da sylediim gibi halktan ayr kalmayn. nsan bu ekilde diplomasi almalarn da yapabilir. Aydnlarn tmyle ilgilenebilirsin, sorumlu ol, nclk yap. Sizin hizmetinizdeyiz, fakat tutarl olun. Senin sorunlarn ve admlarn bo olmasn. smet erif Vanl : Yaparm. Abdullah calan : Baka ne isteyebilirsiniz? Kiisel yaam m istiyorsunuz? Hayr. Para m istiyorsunuz? Hayr. Bu tr eylerin deeri yoktur. . erif Vanl : Bu, bizim iin nemli bir anlaytr.
318

Abdullah calan : Senin ruhun, halkn zaferinde olmaldr, orada tatmin olmaldr. Dmana bir darbe vurursan, bir adm geriletirsen, ancak o zaman ben bir yiitlik yaptm diyebilirsin. Baka yaam da kabul etmeyin. Srekli takipi olun. Bakn, bir eksiklik varsa giderin. Baktn doru yrmyor, baka bir yntemle zerinde dur. Mutlaka her yaadn gn dmana darbe olsun. Korkutarak darbe vur, nclk ederek darbe vur. Yaamnz byle dzenlersiniz, dmana kar byk bir silah olursunuz. Umut ederim ki yaparsnz. smet erif Vanl : Birlikte yaparz. Abdullah calan : Kendinizi kararl hale getirin. Ruh yenilendi, ok ey aydnland, ok ey kolaylam, bundan sonra iyi olur, deil mi? smet erif Vanl : Evet, ok iyi olur. Abdullah calan : Arkadalara ynelik baka bir ey sylyor musun? smet erif Vanl : Arkadalara ynelik mi? Abdullah calan : Arkadalar iin bir sz verebilirsin. Son sz iyi verilebilir. smet erif Vanl : Ben ok iftihar ediyorum; bu, Krtler iin yeni bir yaamdr. Bayanlar, kzlar ve genler beraber, eit bir temelde yetiiyorlar, byyorlar. Bakan karde Abdullah calan'n yolunda savayorlar. Bundan dolay iftihar ediyorum. Bu yeni bir fikirdir, disiplindir, yeni yolun izindedir. Krdistan'n bamszlk ve kurtulu mcadelesinde hep beraber savayorlar, ilerliyorlar. Bu benim iin yeni bir olaydr. Yeni bir ey grdm: Siz sadece Krdistan'n bamszl iin savamyorsunuz. Daha ok Krdistan halknn onurunu korumak, Krdistan toplumunun adaletini ortaya karmak, Krtlerin kltrn gelitirmek, yani tm edebiyat, sanat, siyasi-askeri ve ekonomik ynleriyle mcadele yrtmektesiniz. Hepsi balantldr. Biz aydnlar her ne kadar siyasi, askeri ya da parti yesi olmasak da, yolumuz birdir. Btn askeri, siyasi, kltrel, ekonomik bamszlm istiyorum diyenlerin, yine tm yol gsterenler de dahil hepsinin yolu birdir. Biz yal ya da gen, ii ya da aydn da olsak yolumuz birdir. yle bir
319

direni sergilemeliyiz ki, Trk devletinin tm gc bu hareketi bastramasn. Byle geni taban hibir g yenemez. Ben buna inanyorum. Hepiniz bize ok stn bir moral kayna oluyorsunuz. Abdullah calan : Bu ziyaret, mrnn sonunda da demeyeceim, nk senin iin yeni bir yaamn balangc oldu. smet erif Vanl : Yeni bir dnemdir. Abdullah calan : ok morallisin. smet erif Vanl : nanyorum, Bakan kardeimin dedii gibi, bu yaammzda yeni bir dnemdir; kurtuluumuz iin yeni bir dnemdir. Abdullah calan : Ben de sizin isminizi nceden duymutum. O zaman bir Krt rencisiydim. Daha yeni Krdistan sorununa el atmtk, sizi duymutuk. Biz de ok ey yaptk ve imdi burada birletik. Bundan sonra daha da byk yrtrz. Ar bir sorumlulukla, yerinde olan bir bilinle biz burada olumlu bir yaplanmaya kavutuk, birlik yaptk. Ulusal birlik, zgrlk birlii gibi. smet erif Vanl : nanyorum, artk byk etki yaratabiliriz. Aydnlar olarak dier paralarda da etkili olabiliriz. Abdullah calan : Tabii alma yapn. Bugnler bo durma gnleri deildir. Gn; kendi kaderini tayin edebilmek iin bin ylda bir ele geen bir gndr. Gn; karn tanma gndr. Siz ne kadar kendi ahsnzda yeni eyler yaratrsanz, greceksiniz ki, halk etrafnzda o kadar kenetlenir. Bundan baka are yoktur. smet erif Vanl : Dorudur, baka are de yoktur. Size unu syleyebiliriz ki, yabanc lkelerde yaayan Krtler, iisi olsun, aydn olsun, hepsiyle bir olacaz. Yani bize byk umut oluyorsunuz. Kanaatime gre, amacmza ularz. Abdullah calan : Cesaret edin. Sen kendin de buna cesaret et. Bir yiidin durumuna getir kendini. smet erif Vanl : Cesaretin temel alnmas gerekiyor. Abdullah calan : Sen kiisel olarak fazla rol oynayamazsn. Sen ne kadar halkn hizmetine girersen, ahsiyetini o kadar yceltirsin. Bu, bymenin tek yoludur. Sen ne kadar halkn hizmetindeysen, ulus iin ne kadar byk adm atmsan, o kadar byk olursun. Bizi birletiren, daha da birletirecek olan anlaylar ve yakla320

mlar bunlardr. Bizim ve buradaki almalarmzn nasl olduunu grdnz. Kk bir yerde her ey byk gerekleiyor. smet erif Vanl : Byk oluyor. Abdullah calan : Bundan sonra yaptmz almalar kendi almalarnz olarak grn. lle de neden yapmyorsun da demem. Kendi erefinizle bir eyi yapn ki, size bravo diyelim. Tm aydnlara selamlarm iletin. Bizi grdnz, epey konumalar da oldu. Yalan, demagoji ve dogmatik tarzlarla zerimizde durmasnlar. Yazktr; siz de birok eyinizi kaybediyorsunuz. Bu doru deil, bu tutumlar dmana hizmet ediyor. Siz de bir glgenin ay olun; olmaya aln. Siz de devrimin bir kolu olun. Evet, sizi ok eski bir yurtsever (yani biz sizi yolda olarak gryoruz) ve bir PKK'li olarak gryoruz. Doru deil mi? smet erif Vanl : Ben de PKK'li olmaktan ok memnunum. Abdullah calan : yle oluyor. Yani yle sayalm. Burada arkadalar grdn. Birlik de salanmtr. Bundan sonra yaamnzda gn be gn yeni baarlar ve zafere doru hamleler yapmanz diliyoruz. Bizi soranlara, bizim admza konuabilirsiniz. Kendinizi yine koruyabilirsiniz. Darlnz ve eksikliiniz oldu mu, arkadalarn yardmyla giderin. Doruyu ve iyi olan grdmz mddete sonuna kadar sizinle olacaz. Bu temelde sizlere baarlar diliyoruz. Cabbar Qadir : Sayn Bakan, deerli arkadalar, burada kaldmz ksa sre, ok nemli ve bizim amzdan olduka retici bir sreti. Bizim iin baz nemli noktalar ortaya kt. Ama benim amdan ok daha nemliydi. Burada teori ile pratiin birlikte yrdn grdm. nsanlk tarihinde birok teori ortaya km, ancak yzlerce yl sonra bile pratie zor geilebilmitir. Ama burada biz gryoruz ki, bugn Bakan bir konudan bahsediyorsa, yarn arkadalar o konu zerinde tartmalar yapyor ve sonu alyorlar. Benim grdm disiplinli ve yeni Krt insandr. Avrupa'da birok aydn PKK'nin siyasi bir parti olduunu, Krdistan'n kurtuluu iin altn sylyor. Ancak benim iin bu dncenin ok eksik ve yzeysel kald ortaya kt; nk PKK byk bir felsefeye sahiptir. Bakan'n dncesi byk bir felsefedir. Burada bizim iin nemli olan nderliin sanat ve edebiyat sa321

dece halkn gerei deildir, ayn zamanda halk dntrmek iin bu alanlarda aba harcanmaldr szdr. nceleri edebiyat iin edebiyat, yaam iin edebiyat zerine tartmalar yaplyordu. Ancak Bakann felsefesine gre, edebiyat sadece yaamn resmini izmek deildir; ayn zamanda halk ileriye gtrmek ve halka hizmet etmektir. Eer edebiyat ve tarih, Krt toplumunun ve insannn geliimi iin deilse, halkn hizmetinde de deildir. Biz, siyaseti yalanclk ve oyun dzenlemek olarak anladk. Ancak Bakan'n felsefesi drst bir siyasetin yaplmas ve gerekler zerinde olmas gerektiini syler. Abdullah calan : Tamamyla gerekler zerinde olmaldr. Gerein klc olmaldr. Cabbar Qadir : Bu, byk bir olaydr. Ben Apoizm felsefesinin birka sene ierisinde dier felsefeler gibi btn niversitelerde yaygn ve ayr bir ders olarak anlatlaca inancndaym. Benim PKK felsefesi zerine bilgilerim azdr. Ancak bu felsefe zerinde daha derin duracama sz veriyorum. Abdullah calan : Ben felsefe zerine fazla okumadm, ancak sadece Krtlk iin deil, tm insanlk iin gl olduum konularda hizmet ediyorum. Felsefe zerinde de durmak gerekiyor. Tarihin neyi temsil ettiinin zerinde durulmaldr. vardr, insan diliyle yapar; i vardr, insan edebiyatla yapar. Bu konuda gerekten byk admlar atlabilir. Sizler edebi bir bak asna sahip olmalsnz. Buraya geliiniz, bizi, halk grnz; edebiyata balang iin bir sebep olmaldr. Ben size birka esas soru sordum, bunlar nemli sorulardr. Burada Krt insannn felsefi, ideolojik, siyasi, askeri, sanatsal, estetik ynden yaratl nasl gerekletiriliyor? Bakn, dn buraya birka ocuk geldi; baz dostlar da Avrupa'dan gelmiti. Anne-babalar ocuklar yle bir yetitirmi ki, bu byk bir ayptr, ok byk bir terbiyesizliktir. Kendileri de terbiyesiz. Bir eyi tanmamlar, ocuklara ne kadar terbiye retebilirler ki? Topluma, toplumdaki ocuklara bak, bir tek terbiyeli ocuk var m? Gsterebilecein gzel bir ocuk var m? Burada ben Krt kz ve erkei glensin diyorum. Burada biz bir baka i yapyoruz. Terbiyedir bu. Bunun d322

nda sve'teki edebiyatlara bakyorum, orada tek banadrlar. Var mdrlar, yok mudurlar, -belli deil. Kendileri iin bir yer tutuyorlar ve hi kimseyi grmyorlar. Ne bir toplant yapyorlar, ne de birka genci evrelerinde topluyorlar. Tarihte edebiyat byle deildir. Avrupa'nn birok yerinde edebiyat ekolleri vardr. Bunlardan her birisi birikimlidir, -ekoldr. Bu sebeple evresinde binlerce kii vardr. Krdn evresine bakyorsun, kimse yoktur. Hepsi kars ve birka ocuundan ibarettir. Toplam olarak birka fitne-fesat dostu vardr. Birikimi yoktur, ekol sahibi deildir. Tabii bu ekilde de edebiyat gelimez. Cabbar Qadir : Gerekten Krt aydn roln oynamyor. Srf bir Krt feodalinin devlete kar k iin yllarca mrn tarih kitab aratrmalaryla geiren insanlarn olduunu grdm. Onun zerine yaz yazarlar, iir yazarlar. Ancak bunu kr gzle yapyorlard ve eskiden de byk devrime hor gzle bakyorlard. Tabii, eskiden hibir eyi grmyorlard. Ancak birka yl nce bir Krt aas, kar iin devlete kar ayaklandnda onun zerine hemen iir-kitap yazabiliyorduk. Bu da gerekten byk bir sorundur. Abdullah calan : Tabii, siz Gney'den geliyorsunuz. Siz aslnda 30-40 yllk bir devrimcilik yaptnz. Bu devrimde birok kiilik kt. Mesela, insan Barzani zerinde durmal. Barzani'nin zellikleri bir kitap olur, hatta yle bir kitap var. yz bin kii onun etkisiyle ld deniliyor. Bu nasl bir kiiliktir? Onun felsefesi, ideolojisi, yaam, siyaseti, askerlii neydi ve ne iindi? Halka ne verdi, halka nasl yol at? Herhangi bir kitab var m? Hayr! zmlemesi var m? Hayr! Cabbar Qadir : Bir eyler var ama bunun dnda... Abdullah calan : Eski tarzda aamz yle byktr, aamz byle gldr ifadesinden baka bir ey yoktur. Yazk, bu byk bir eksikliktir. Bu kadar kitap yazlm fakat hibirinde yerinde, doru bir zmleme ve tahlil yoktur. Bu kadar kan dkld halde byle olmas gerekten acdr. Bu kadar kann dklmesi, bu kadar insann kafasnn kesilmesi ne iindi? te, size byk eletirim buradadr. Siz imdi paradan, kurutan baka hibir eye tenezzl etmiyorsunuz. Gney'de imdi yiit birisinin olduunu syleye323

mem. Bir dost Krdistan adna yanma gelip biz Krdistan iin u siyaseti istiyoruz, u askeri almay istiyoruz demedi. ou yalanc ve sahtekardr. Dmanla bir olup, devlet olduk, pemerge olduk diyorlar. Neden byle oldu? Neden yerinde birka gzel soru soramyorsunuz? Cabbar Qadir : Kiilik sorununa baldr. Abdullah calan : Bu kadar kan dkld, halk bu kadar mahvolduu halde bir edebiyat, bir tarihi neden bu konunun zerinde ciddi bir ekilde durmad. te buradasnz, korkmayn. Eskiden korku vard, fakat imdi o da kalmad. O zaman bu yk, bu sorunu ortadan kaldrn artk. O kadar kan dkld, o kadar ehit verildi, buna kar sesinizi ykseltin. Tabii, -sesinizi ykseltin, kendinizi bu konuda zorlayn. Bundan kamayn. Bundan kaarsanz, insan olmanz mmkn deildir. Bu kadar acnn, halkn ektii zorluklarn zerinde ciddi durmazsanz, Avrupa'ya bile gitseniz kurtulamazsnz. Gereklerden ne kadar kaarsanz, o kadar dersiniz. Bu sorunun zerinde ne kadar durursanz, sorununuza o kadar zm olursunuz. Buraya gelip PKK yaam iinde bizi grdnz, Gney'deki kiilie benzemiyor deil mi? Cabbar Qadir : Dorudur Bakanm, ayrdr. Ayr olduu iin Gney'deki halkn da bu yeni felsefeyle tanmas gerekir. Aydnlarn her zaman halkn nnde nc olmas lazm. Krt aydnlar gittike daha ok halkn gerisine dyorlar. Aydnlarn gerei grmesi gerekir. Bizim bu birka gn iinde grdklerimiz, birer rnek mahiyetindedir. Burada yeni insan var, lke var, birlik var. Ve bu gelime doru yoldadr. Felsefeniz gerekten ok byktr ve kalp deildir. Her konuya birok adan bakabiliyor. Esnektir. Fakat bizde bazlar var, sylediim budur ve dorusu benim sylediimdir deyip, kestiriyorlar. Kimsenin fikrini sylemesine izin vermiyorlar. Mesela siz kiilik zerine, kadn zerine, toplum zerine zmleme yaparken, deerlendirmelerinizi maddi temel iinde, bulunulan koullara dayandryorsunuz. Birok hususun yarn deiebileceini de belirtiyorsunuz. Bunlar sizin felsefenizin en iyi ve temel yanlardr. Ama baz felsefeler olaylara ok dogmatik bakyor. Her eye kesin, deimeyecei, dnmeyecei gzyle bakma durumu
324

var. Dinlerde de bu byledir. Bu tr felsefeler insanlar deitirip dntrmezler, bilakis onlar kreltirler. Bir dier nemli husus da, sizin felsefeniz toplumda ok geni ve byk bir deiim yaratmtr. Abdullah calan : Tamam, bu felsefe bizim insanmz iindir ve insanmzn beyninde yer almtr. Halkmz ok bilinsiz, ideolojisiz ve grsz bir halktr. Tabii, sorunlar ok geni amak gerekir. Dogmatizmden uzaz. Dogmatizm nedir? Eski bir ey zerinde kendini kr gibi brakmaktr. Bunun dnda gnbirlik yaam tarz vardr. Gnbirlik yaam nedir? Hedefsiz, keyfine gre hareket eden bir yaam tarzdr. Buradaki yaamn ne kadar canl olduunu grdnz. Yaptklarmz, grlerimizi, insan yaratmadaki tarzmz grdnz ve bundan baz imkanlarn da nasl ortaya ktn grdnz. Bu da bir gtr. Bunun zerinde durabilirsiniz. Bunu bundan sonraki almalarnzda kendinize yntem olarak alabilirsiniz. Gcnz varsa, etrafnza halk toplayn, Gney iin bir eyler yapmak zere toplann. Kendinizi bo, almasz brakmayn. nsan almad m, l gibidir. Hedefsiz, diyalogsuz yaamn hibir deeri yoktur. Eer inadnz, hrsnz olursa; her gn farkl bir bak as ve bu bak asnn bir hedefi olursa, o zaman salam adm atabilirsiniz. Kendinizi insanlardan, halktan uzak tutmayn. Kendinizi halka balayn ve are olun. zellikle Gney halk iin baz eyler yapabilirsiniz. Tartn, toplann, kendinizi halka ulatrn; sorunumuz byktr, bir eyler yapmamz gerekir deyin. Yeni yaam, yeni yol size de lazmdr. Korkmayn, sonuna kadar kendinize gvenin. PKK'nin olanaklar sizin de olanaklarnzdr. Doru yolda yrrseniz, doru dnce yrtrseniz ve bunlar halk iin olursa, bizden ne isterseniz yaparz. Evet, bizden istediiniz baka bir ey var m? Cabbar Qadir : Deerli arkadalara unu sylemek istiyorum: Siz, Krdistan'n her tarafnda insanlk dmannn stne giderken, unu bilin ki, btn Krt halk sizinledir. Kalbi sizinle beraber atmaktadr. Dakika dakika yrttnz sava ve gsterdiiniz fedakarlk halk iinde srekli konuulmakta ve halkn gnlnde yer edinmi bulunmaktasnz. Yolunuz baarnn, yaamn, zaferin ve erefin yoludur.
325

Abdullah calan : Arkadamz kendi yaamnda ok yeni durumlarla karlat. Uyanan bir halk grmesi onun iin bal bana bir olaydr. Yine PKK oluumu ve bu arada bizim hal ve hareketlerimizi yerinde izlemesi, biraz tarihi bak asna sahip olduu iin, olduka anlaml bulduu kansndaym. Burada tarih iin iyi bir dokmana sahip oldunuz. Bunlar, insan yaamnda bir dokmandr, belgedir; onu grdnz. Yine bugn tarih, balangtaki tarih kadar nemlidir, zmleyicidir. u anda zmlenen tarih veya gncellikte, en eski tarihin baz hakikatleri de bulmutur. Hatta diyebilirim ki, tarih ile gncellik ilk defa bu kadar birbirlerini aklama imkanna kavutu. lk defa gn tarihleti, tarih gncelleti. Buna tank oldunuz. Bu meslekte tecrbeli olduunuz iin, olduka heyecan vericidir. Meslek sahibi olduunuz iin heyecan duyuyorsunuz. Bu sizi daha iddial klabilir. Hem birok incelii ortaya karmaya gtrebilir. Kendim serbest aratrma-incelemede bulunamadm. Sonuna kadar frsatlar ve olanaklarm zorlamam istenmiyor. Parti iin tarih diye bir dncem yok. Tarih temelde gerekliktir ve btn zamanlar iindir. Fakat bir partinin tarih iin tekil ettii anlam udur: Tarihin kilidi, tarihin verdii karanlk perdeyi yrtan ve daha da anlamls tarihsizlii tarihe eviren bir almadr. Bu da tabii bir tarihiyi heyecanlandrr. Tarihten, tarihsizlikten, neredeyse yitmi bir konumdan tekrar tarih olabilmek, tekrar kendisi iin tarih olabilmek, bu imkan grebilmek ok byk bir gelimedir. Sanrm siz bununla kar karya kaldnz. Bu da sizin iin yapabileceimiz en byk destektir. Tarihiye destek, tarihiye katkdr. Evet ne diyorsun? Ethem Xemgin : imdi buraya geliim, benim iin olduka retici oldu. Her eyden nce ben bir Krt olmama ramen, Krt halknn tarihini o kadar tanmyordum. Evet tarih olarak belirli eyleri, Krt halknn gemiini blge olarak biliyorum, ama gerek anlamda Krt halknn realitesini bilmiyorum. Sosyolojik olarak, psikolojik olarak, sadece evremde veya benim grdm kiilikler evresinde biliyorum. Ama buraya geldiim sre iinde, tarihi incelemem
326

sonucunda vardm sonularn ok deitiini grdm. zellikle halk asndan ok deiiklikler oldu. Gemite Krdistan tarihinin hastal olarak belirlemi olduum hastalklarn bizzat tedavi edilmi olduunu grdm. Srekli zerinde durup, bu hastalklar tedavi edilmezse, bu bnye salkllatrlmadan, gelimeler salkl bir yntemle gerekletirilemez ve sonu alnamaz diye dndm eyler, baktm ki halihazrda tedavi edilmi. Yani halk, bir btn olarak deimi, realiteler deimi. zellikle sayn Bakanmzn geree gl bir ball, bu ksa srede sonu alc bir nitelie dnmtr. Bakanmz ok byk grdm, bunun farkna vardm. Bunun almalarmzda bize son derece byk bir perspektif olaca ve gelecekteki almalarmzda da bize azim verecei aktr. Artk Krdistan tarihi tekerrr etmeyip, bir deiime urayacaktr. Bir yldan beri bu kanaatte olup, bu garantiyi grebiliyorum. Bu gelimeler sadece Krdistanllar kucaklayan deil, grebildiimiz kadaryla blgeye ve giderek de dnyaya yaylacak olan yepyeni bir PKK'dir, barbarln karsnda yepyeni bir insani deerdir. Abdullah calan : Tarihin bir tekerrrden ibaret olmadnn ortaya kmas kadar, birok yenilii de ierir. Parti, tarihi dzeltiyor. ok byk zenle incelenmesi gereken baz admlar atyoruz. Bir tarihi sadece gemii deil, gnceli de incelemek zorundadr. Sylediim gibi, sanldndan daha fazla tarih ve gncellik birbirini barnda tar. Ve gelecek de u anda tayin ediliyor. Binyllk gelecein tayin edilmesi iin baz admlar atlyor. Tarihi bununla ilgilenmeli, hem de ok arpc bir ekilde. Biz Krdistan iin daha iyi yazmanz isteriz. Birok anlaml balantlaryla ele almanz bekleriz. Tarihin bir amac da vardr (tarihi olaylar byle pe pee dizmek kolay deildir), belli bir amala yrr. Ama insanlardr, ama olumu siyasetlerdir. Zaten tarih demek bizzat budur. Dikkat edilirse, her ne kadar u kii unu yapt denilse de, o kiinin dayand toplumsal zemin, dayand siyasal ortam ve hatta rgt vardr. Tarihi yneten kiilerin rgt amatan ibarettir. O rgtn plan vardr, taktii vardr. Tarihin tamamen kendili327

inden olan insanlarn savunmalarndan, kl hamlelerinden ibaret olduunu sanmyorum. Savalara bakarsanz, en younlam plan gcdr, en younlam rgt gcdr. Smerlerden Msr firavunlarna, Hititlerden Perslere, Romaya gelelim. Oradan Bizansa, Sasanilere, islamiyete gelelim. Buralarda ideoloji, program ve rgtlenmeyi artan bir younlukta grmekteyiz. Ksaca bir de bu adan tarihe bakmak gerekir. Amal tarih, planl tarih, rgtl hareketlerden ibaret tarih; bizim de gerekliimize epey k tutar. Biz az rgtl olabiliriz. Az siyasi aralarmz olabilir. Ama yine de vardr ve snfsal temeldedir. Belli bir siyasi anlam vardr. PKK deneyiminde zellikle arpc olarak bunu grdnz. nder kii, militan kii bunu ahsnda doru temsil ederse, en geri halk bile en yeni felsefeyle yryebilir. u anda Krt halk en ileri felsefenin gc altnda en devrimci, en ileride yryen bir halktr. Avrupa'nn en ileri halklar ise en khne, en tortu ideolojiler altnda tkenen halklardr. Her ne kadar maddi adan halkmz ok geride de olsa; siyasi, ideolojik olarak dnyann en ileri halk olmaya doru gidiyor. Bunlar arpc ve bir tarihiyi heyecanlandracak gelimelerdir. Bir edebiyaty, bir sanatkar da ok byk bir cokuya sevk edecek olan gelimelerdir. Sanatn kayna da budur. Yine bilimsel aratrmann kaynann da bu cokuyla ilikisi vardr. Bunun kaynan canl olarak grdnz. Her zaman sylediim gibi tarihi yaptm kadar, reniyorum, sanat bizzat kendi kiiliimde yayor. En gzel davranlar, siyasi-askeri davranlardr. En gzel szler siyasi-askeri sylemlerdir. Bunlar da mkemmel yapyoruz. Bu anlamda emek gelitirmek isteyenler varsa bize bakmaldrlar. Tarihe arpc m yaklamak istiyor, biraz bize baksn. Bizim eylemler bizzat nderlik gerekliimiz tarafndan yaratlmtr. Hi vnmeye ve vg dizmeye de gerek yok. Fakat inkara da gerek yok. Yaplan iler var; dostun da, dmann da saygsn kazanan gelimeler var. ok ileri bir dzeyde mcadele srdrlmektedir; bunu grmeyen tarihi krdr. Her ey olabilir ama tarihi olamaz. Yine ok cokulu bir yaam var; bunu grmeyen sanat, edebiyat bir hitir. Her eyi yapsn ama sanatla, edebiyatla uramasn. Bu anlamda bu a328

lmalar tarih iin de, sanat iin de bir hayli belirleyicidir ve olduka deerli katklarda bulunur. Yeter ki siz deerlendirmeye aln. Bu zeminden alacanz ok ey var. Hi phesiz sizin iin yeni bir balang olabilir. Evet son sz olarak ne syleyebilirsiniz? Ethem Xemgin : Buradaki almalar bir ekirdektir ve bunlarn hzla yaylacana inanyorum. Bu almalar insanlk adna yaplan en deerli ve en gzel almalardr. Gelecekte tarih bunun hakknda kesin kararn verecektir. Abdullah calan : Siz de bundan sonraki yaamnzda gerekten tarih yapan bir hareketin ok canl bir tan, ok deerli bir dostu olarak iyi bir yol tutturmalsnz. Baarl bir almann sahibi olacanza inanyoruz. Ortaya kan frsatlardan, olanaklardan destek aln ve sahanz biraz ekolletirin. Aydnlarn toplantlarnda veya konferanslarnda daha gelikin tartmalar gelitirin. Bu tartmalarn biraz daha rgtl gemesine zen gsterin. Bu sizi daha da baarl klabilir. Zaten deerli bir aratrmac bunlar dnda en fazla krelir. Aratrmalarnz ve baarl almalarnz iin gerekten partiyi ok deerli bir dayanak olarak grebilirsiniz. Bu temelde daha baarl olabilirsiniz ve baarlar diliyorum. Abdullah calan : Siz ne diyebilirsiniz Hikmet? Buradan bir ey aldn m? Hikmet Salih : Deerli arkadalar, sayn Bakanm. ok nemli bir saha olan nderlik sahasna geldim. Gerekten birok eyi rendim. Sz fazla uzatmadan nderlik sahasnda grdm birka noktaya ksaca deinmek istiyorum: Birincisi; PKK'yi ve zellikle de Parti nderlii'ni yakndan grdm. Yine PKK izgisinin ne kadar doru olduunu grdm. nanyorum ki, bu doru yolda admlar atld srece zafere ulalacaktr. nemli grdm ikinci bir nokta da, PKK'de yeni insanlarn yaratlmasdr. Gney Krdistan'da verilen mcadelenin ierisinde iki defa bulunmama ramen, bunlar gremedim. Bunlar burada grdm zaman, gerekten sarsldm. Bununla yzlerce yldr bizi smren dmana kar koyabiliriz. Birok defa devrime hizmet etmek istedik, fakat dman kiiliimizle oynad iin, her seferinde devrimle kar karya geldik.
329

Eer dman tarafndan bize verilen kiilii dntrmezsek, etrafmzdaki dmanlara kar savaamayz. zellikle de TC'ye kar savaamayz. Bunlar dnda grdm u: nderlik, gerekten en byk aydndr. nderliin nemli konularda yapt aklamalar gz nne getirdiimde gerekten de Krt aydnnn ne kadar ok almas gerektiini grdm. Bizim aydnlarn sadece ben ve rahatm eklinde dnceleri var. Bir-iki kitap yazp kendilerini partinin zerinde gryorlar. Parti nemli deil diyorlar. Aydn olmak, sadece yaz yazmak demek deildir. Aydn olmak, candan yurtsever olmak demektir. Eer yurtsever deillerse aydn olamazlar. Bazlar birok konu hakknda yazabiliyorlar ve birka dil de biliyorlar, ama bunu bireysel karlar iin kullanyorlar. Kendi bireysel karlar iin alanlar gerekten de devrime ekmek zordur. Geen senelerde Avrupa'da PKK'ye ve nderlie kar birok anti-propaganda yapld. Bu propagandalarn hepsi yalandr. nderlik sahasnda arkadalar grdm, nderlii de grdm. Gerekten de halkmzn birou ister aydn olsun, ister olmasn, dmann hizmetini yapyor. Dmann, radyo ve televizyonundan PKK aleyhinde yapt propagandalar, burada daha iyi grdm ki, yzde yz yalandr. Bundan dolay Avrupa'da yaayan aydnlarn en nemli grevlerinden birisi de bu propagandalar boa karmak ve gerei anlatmaktr. Dier bir nokta da, bizi bu sahaya davet edip, Krt halkn ve mcadeleyi daha yakndan grmemizi salayan, bizi buradaki arkadalarla ayn ortama koyan Parti nderlii'ne ok teekkr ediyorum. Sizi daha yakndan tanma imkann bulduk. Avrupa'dan daha birok arkadan bu sahaya gelip, Parti nderlii'ni ve mcadeleyi daha yakndan grmelerini tavsiye ediyorum. Abdullah calan : Gney halk iin baz eyler yapmak istiyoruz. ok kan dkld, ama imdi olduka drlm bir halktr. Bundan siz de sorumlusunuz. Balangta ne kadar zayf da olsanz, tek de olsanz, yine de ilk admlar atn, kendinize gvenin, ilevsiz kalmayn. PKK'nin yardmlaryla ok byk almalar yrtebilirsiniz. Toplann, rgtlenin. Gneyli dostlara da ulan. Teknik ol330

duka gelimitir. Teknii kullanarak Gney'e ulaabilirsiniz. Yzlerce Gneyli aydna, i yapabilene ulaabilirsiniz. Tabii kiiliinizi buna uygun hale getireceksiniz. Sizde bireycilik olduka hakimdir. Bunu zerinizden atn, yoksa amaca ulaamazsnz. Gney'de sregelen bireycilikte lm vardr. Ne kadar yaam isterseniz isteyin, sonunda lmle karlarsnz. nk bireycilik insan sadece lme gtrr. Size ise birlik gereklidir. nsanlk ruhuyla, ulusal ruhla birbirinize ulan. Ucuz bir ticaret, kk bir menfaat iin ya varsnz ya yoksunuz. Bu halinizde srar edecekseniz, bizden uzak durun. Dediim gibi, siz de insanlarnz dzeltin. Yaamn yolu, imdi iinde bulunduklar yol deildir. Gney'deki almann dnda daha byk almalar vardr. Siyasi almalar ve daha birok alma vardr. Yaam almalarmz vardr. Siz de nemli olan bir almann sahibi olun. Buraya gelmeniz kmsenecek bir olay deildir. Gzlerinizle grdnz gibi imkan var, fedakarlk var, cesaret var, doru olan her ey var. Yokluktan byk gelimeler yaratlyor. Size yaplabilecek en byk yardm budur. zerinde durun. erefli bir yaam, baarl bir yaam, bu almalar temelinde yaratlabilir. Kendinizi kandrp hep ben, ben derseniz, sonradan arkadalarn kanna bile girebilirsiniz. Yine kendini de dn, ama yeter ki halknla btnle ve almalara bala. Sizden bunlar isteniyor. Bunlar sizin iin yemekten-imekten daha fazla gereklidir. PKK'nin yardmyla baz admlar atn. Birliin yaratlacana inanyoruz. Gney'deki dmanlara kar birliktelik salanacaktr. Eskisi gibi lmenizi istemiyoruz. Gayret sahibi olun, inanl olun, cesaret sahibi olun. Birlik ve drstlkle birok ey yaratlabilir. Sizden bunu istiyoruz ve bu temelde size baarlar diliyoruz. Abdullah calan : Evet, siz ne diyorsunuz? Cabbar Qadir : Ben, PKK ve PKK nderliiyle ilgili birtakm eyler belirtmek istiyorum. yle bir ilke var; milyonlara ulaabilmek iin nce birden balatmak gerekir. PKK'deki gelime de bir kiiyle balamtr. Bir lkeyi saran ate, ilk bata bir kvlcmla balar.
331

Abdullah calan : Hepsi bir kvlcm ile balar. Cabbar Qadir : nemli olan bir kibriti yakabilmektir. O kibriti yakan bir insan bulunduu lkede devrimin ateini yakar, devrimi yapar. Burada nemli olan o insann ve dncenin ne olduudur. Abdullah calan : Ateli dncedir. Dncesinde ate var m, yok mu? Birok fikir var, ama ate deildir. Botur. Cabbar Qadir : Baz ateler vardr, kendini yakar, baz ateler de vardr, dmann yakar. Aradaki fark budur. Abdullah calan : Bazlar var, kendi ateleriyle kendilerini yakyorlar. Bazlar da hi ate olamyorlar. Ne yapsalar da ate olamyorlar. rgt var, nderlik var, ancak bunlar st ste verirsen ate olabilirsin. Cabbar Qadir : Ciddi gerekler var. Abdullah calan : Ate gibi fikirler, PKK fikirleri gibi. Cabbar Qadir : Varoluta temel ey var. Birincisi doa, ikincisi toplum, ncs bireydir. Bu ey ok nemlidir. Birey, toplum ve doay kendisi iin dzenlemitir. Bu da ilerlemek iin dinamik bir hareketi ortaya karmtr. Burada g, bu nn de roln iyi oynayabilmesi iin ok nemli bir olgudur. Eski insanlarn gc yalnzd. Abdullah calan: Bundan sonra siz de tarih zerinde durursunuz. Tarih iin gerekli olan ulusall almsn. Buradan aldklarn, btn bu dokmanlara bedeldir. Yaam ile ilgili birok ey amland. Bu kadar okuduunuz eyler ierisinde birok eksikliinizi grm olmalsnz. PKK'de grdnz ideoloji nedir? Ateten ideoloji, ateten dnce. Dman ne kadar glyse bile, ona kar varolan kuvvet, dman yenebilecek kuvvet nedir? Hangi zellikler zerinde meydana gelmitir? nderlii de gryorsunuz. nderlik hi yoktan nasl varoldu ve milyonlara ulat? Onlar nasl doru yola ekti? nceden byk olan korkuya kar nderlik imdi cesareti nasl yaratyor? Bunun dnda Krtlerin tarihi, bir yenilgi tarihidir. Oysa imdi zaferin nasl yaratldna iyi bakn. Gn be gn yaptmz almalar tarihidir. Binlerce yldr yenilgiye uratlm bir tarihi birka
332

sene ierisinde zafere gtryoruz. Tarih ne demektir? Baar demektir, yaam demektir. Ama Krtler iin tarih diye bir ey braklmamtr. Tarih kalmad iin yaam da Krtlk de kalmamtr. imdi tarihde Krtlk de yaratlyor. Bu noktada tarih zerinde ciddi durmak gerekiyor. Yaratlan ulusal bilin size tarihi olaylar zerinde durmanz iin g vermelidir. Tarihin bu son dnemine bakn; birok yeni gelime yaratld. Tarih zerinde, kltr zerinde yarattmz nemli deiiklikleri yerinde yazn. Bunlar byk imkanlardr. Yine halkn bakaldrs size g vermelidir. Bunlar az eyler deildir. Yllarca Krtler zerinde durdunuz, ama bu soruna bir cevap olamadnz. te, burada o cevaplar grdnz. Bunun iin size sylyorum, nemli admlar, zaferin admlardr diye. Toplann, Gney Krdistan iin de birtakm yeni eyler yapn, yazn. Hem aydnlarla, hem de kendilerine ben nemli bir kiiliim diyenlerle yeni toplantlar yapn. Krelmi, dm tarihi dzeltmek esastr. Gney devrimi iin bunlar belirtebiliriz. PKK, oradaki devrime yardm ediyor. Zaten bu deerlendirmeler bile bal bana en byk destektir. Parayla yardm olmaz. Zaten para yardm vardr, deil mi? Bu yardm deildir. Sen de bu esaslar zerinde yerinde almalar yaparsn. Cabbar Qadir : nsann kendisi tarihi dzeltir. nsan tarihin temelidir. Siz Krt tarihini dzelttiniz. Abdullah calan : Tabii, tarihin doru bilinmesi nemlidir. imdi sizin grdnz tarih de bana bal olarak geliiyor. Mevcut tarih, bin defa dmlenmi bir tarihtir. imdi byle bir tarihin karsnda ne yapabilirsin ki! nsanlara dmann tarihi retilmitir. Bu tarihin zerine konulan insan drlmtr. Ben buna kar kendimi tarihte dzeltmek zorundaym. Cabbar Qadir : Sizin yarattnz tarihle ilgili ok nemli bir ey sylemek istiyorum: Yeni tarihin k eski tarihin bitiriliiyle olmutur. Edebiyat, kltr ve sanatn k da bu yeni tarihin balamasyla olmutur. Abdullah calan : Evet, tarihte devrim yapyoruz. Edebiyatta, kltr ve sanatta yeni bir devrim yapyoruz. Tarihsiz bir devrim, devrim
333

deildir. Tarihi anlamayan ve yeni bir tarih yaratmayan devrimler yenilgiye gtrr, ii botur. Yine edebiyatsz, sanatsz bir devrim olmaz. Biz bunlara ok dikkat ettik. Bu belirlemeler sizin iin de olduka nemlidir. Bunlar renin ve uygulayn. Birok insan da tanyorsunuz, size verdiklerimizi onlarla tartn ve uygulayn. knz byk olsun. Salkl bir yrynz olsun. Atacanz admlar baarl olsun. Bizden istediiniz yardmlar zaten yaplyor. Toplann, g olun. Bir dnce, bir gerek eer bir g haline gelmezse yok olur, kaybolur. Bu duruma frsat vermeyin. nsanlarnzla, btn aydnlarnzla beraber olun, btn Gney halkyla birlik olun. Bunlar uygulayn, yazn, kitap haline getirin. nderlik; hizmet demektir, are demektir. Gerekten de grdnz gibi nderlik ok zor yrtlen bir olgudur. nderlikten yararlann. Kendim iin deil, sizin iin yapyorum. nderlik size lazmdr, bana deil. nderlik benim iin bir arlktr. Kendinizi nderlie ne kadar balarsanz; benim iin o kadar yk olur. Ama yine de bu yk kaldrmaya hazrm. nderlikten yararlanmasn bilin, bu temelde baarlar diliyorum. Kurdstan, sen naslsn? Sen de ok ey grdn, ne diyebilirsin? Kurdstan Mukrayani : Evet, ben de ok ey grdm. Her eyden nce bizi misafir ettiiniz iin size teekkr ederim. Ben biraz eski dnemlere deinip, oradan gnmze Krt kadnnn durumu zerine konumak istiyorum. Abdullah calan : yi olur. Kurdstan Mukrayani : B yk bir Krt a i ri var d, is mi Nali'ydi. Bu air 150 yl nce Gney Krdistan'da yaamaktayd. Daha sonra stanbul'a gitmiti. Nali kadnlardan sz ederken, onlar habibe diye nitelendiriyordu. Ben alt ay Nali'nin iirleri ierisinde habibenin kim olduunu renmek iin altm. Habibe kimdir? Habibenin kim olduunu renmem gerekir diye dndm. Nali, habibeden bahsederken, d grnnden bahsediyor. Fakat bu ruhsuzdur. Bundan sonra grdm ki, habibe diye bir ey yok. O isimsiz bir askerdir; ama Nali byktr. Nali, habibenin vastasyla Nali oldu. Habibe olmasayd, Nali, Nali olmazd. ok aratrdm ve habibe olmak istemedim. Hibir Krt kadn habibe olmamal.
334

Abdullah calan : Erkekler iin hep varoldunuz. Onlar arkadan takip ettiniz; bu byk bir ayptr. Kurdstan Mukrayani : Evet, byk bir ayptr. Abdullah calan : Ama siz imdi, erkeklerle birlikte eitim gryorsunuz, beraber savayorsunuz, silah kaldryorsunuz. Eskiden habibe filankesindi, filan ahsnd, filan aannd, filan gencindi. Bunda dknlk var. Habibe iin bunlar belirtebilirim. Habibe, zafer hareketinin iinde yer almaldr, halk iin var olmaldr. Habibenin zgr ve byk bir ruh olmas gerekir. Fakat mevcut durumda en byk habibe bakasnn olan habibedir. Bunu deitirmemiz gerekir. Habibeleri bu durumdan kurtarmak en byk amalarmzdandr. Kurdstan Mukrayani : Elbette, biraz kurtulmu saylabilir. Abdullah calan : Kurtulmular; bu benim en byk amalarmdan biridir. Kadnlarn yaamnda neyi grdm? Daha kendini tanmadan, bu benim, yle senin, yle onun yaklamlar var. Byle olmaz! Bu kadar lkenindir diyeceksin. Bu kadar mlk, bu kadar ruh zgrlnz iin yaratlmtr. Bu byk bir almadr. Kurdstan Mukrayani : Bun dan 25-30 yl n ce G ney Krdistan'da bir grup air ortaya kt. Bunlar Krdistan'a bir hayal gzyle, tpk bir habibe gibi baktlar. O dnem de habibenin kim olduunu renemedim. Fakat bugn habibenin kim olduunu biliyorum. Onu sizde gryorum. Habibe kendi iradesini partiye teslim eden kiidir. Neden vardr; yaamda rol nedir? Habibe, ayn zamanda kiiliinin ne olduunu bilendir. Abdullah calan : Gerek Ortadou'da, gerekse de Krdistan'da olsun, edebiyat genellikle kadnn etrafnda toplanr veya kadn zerinde yaplr. Burada ok dkn bir edebiyat gelitirilmitir. Bir noktay iyi anlamak gerekiyor. Edebiyatta kadna ilikin bir ey sylemek gerekirse; zerinde ok iir yazlm, destan yazlm, hatta Mem Zin de byle yazlm. inde toplumsallk ve zgrlk var, ama ok dardr. Gerekten de kadn bireysel ve kendinden baka bir ey grmeyen bir durumdadr. Krt kadnna bakyoruz; erkeinden, ocuklarndan ve varsa biraz mal-mlknden baka hibir eyi kabul etmiyor. Bu ruh l bir ruhtur. Ulusal ruh, zgrlk ruhu deildir. Buradaki almalarmzda bunu
335

grdnz sanyorum. Krdistan kadn ve ailesi konusundaki almalarmzda yapacamz ilk ey bu hastal deifre etmek ve olumlu ynde bir zme gitmektir. Neden? nk bu byk bir hastalktr. Eer Krt kadn zerindeki bu bak asn amazsa, yapsn tek bana deitiremez. Kadnn bu duruma dmesinin nedeni dmandr. Dman, btn dknlklerin sebebidir. Evet, grdn gibi kadnn bak as dardr. Konuamaz durumdadr, ruhsuzdur ve bu durumuyla da ok irkindir. Moralinizi bozmak istemem, ama bazlar bana nderlikle kadn arasndaki iliki nedir? diye soruyorlar. Kendim de bunu kabul ediyorum. Sevilir mi sevilmez mi, irkin mi deil mi, gzel mi deil mi, kt m iyi mi? ou zaman korkuyorlar. Bunlara kendinizi yle koruyun diyorum. nk drlmler, birer sorundurlar, doru bir yaamn sahibi deildirler. Bunlar nemli noktalardr. Edebiyat da bu silahlar alabilir diyorum. Gzel bir yaam nedir? Kadn, yaam demektir. Zaten Krte'de kadna verilen isim de yaamdr. Ama imdi bakyoruz; lm, dm bir vaziyettedir. Buna ramen yaam gibi isimler yaktrlmtr. Fakat byle olmaz, kadn gerekten ad gibi yaam haline getirmek gerekir. Kadn gerekten kadn olmaldr. Kadn zerinde olduu kadar, erkek zerinde de duruyoruz. Krt erkei, kadna daha fazla baldr. Bunu biliyoruz. Krt kadnnn durumunun bir anlamda erkein durumundan daha iyi olduuna inanyorum. Bu noktay da amak gerekiyor: Krt kadnlarnn iinden yiitlik, yurtseverlik daha erken ve daha gl kar. Bu, erkeklerin iinden fazla kmyor. Eer kadnlar zerinde almalarm daha da artrma imkann bulsaydm, hem askeri, hem siyasi olarak erkeklerden bin defa daha glenirlerdi. Zaten bunu anladktan sonra kadnlara daha fazla arlk vermeye baladm. Ama imdi grdnz gibi, belki fiziki olarak fazla deil, ama direni konusunda erkeklerden yz kii kamsa, kadnlardan ya birka kii kam ya da kamamlardr. Kaanlar yzde biri gemez. Erkek daha kakndr ve daha fazla sorunludur. Burada bir ispat var: Kadnn zerinde arlkl durursan sonu alabilirsin, askeri sonulara da varabilirsin. te yandan yaam ko336

nusunda da fedakarlk ve cesaret kadnlarda daha fazla ortaya kyor. Tabii biz de bunlar grdk ve zerinde durduk. Yani bundan sonra siz de zerinde durabilirsiniz. Yine Krt erkei zerinde de gereki durun, byk eletiriler yapn. Krt erkeinde lmnz var, zaten kendi kendilerini de ldrmler, sizi de ldryorlar. Erkek ldrme iini yapyor. Krt erkei erkek deildir. Bir anlamda kadndan daha fazla kadndr. Kendini eklen ve cinsen erkek sayyor. Elinde cinsellikten baka hibir ey kalmamtr. Erkeklik cinsellik deildir. Kabul grmesi gereken erkeklik biraz yiitliktir, biraz insanlktr; biraz siyasal ve toplumsal olmak demektir. Ama erkek yapsnda bunlar kalmam, tkenmitir. Bunun iin de Krt erkeinin yaratl zerinde durun. Her zaman hepinize sylediim gibi, hazr erkek istemeyin. Mesela, ben yllardr bu ilerle urayorum. Hibir zaman hazr kadn aramadm. Onlar dzeltmeye, dorularn yoluna koymaya altm ve kazandm. Bu konuda mcadele verdim ve zgrl yakaladm. Siz de byle yapn. Ey erkek, senin bu kadar eksikliin var, bu noktada dknln var, ktln var, ylesin, bylesin deyip zerine gidin ki, erkekten de erefli bir insan ortaya ksn. Bu olmazsa, sizi de ldrecek. Edebiyatn en nemli sorunlarndan biri de budur. Bu konu zerinde gerekten de ciddiyetle durun. Ben burada biraz temelini oluturdum. Parti ierisinde dorular yakaladmz gibi, bunu daha da gl yrteceiz. Bu sadece bir parti almas iin deil, gerilla almas, ulusal alma iin de geerlidir. Bunlar btn Krt kadnlarna, hatta btn Krt toplumuna gereklidir. Bu kadar ehit kan zerinde bir temel alnd. Kendilerini yakan Krt kzlarnn eylemleri ok nemlidir. Sizler insanln, baarnn bayra olun. Bu, aydnlardan, hepinizden isteniyor. Geni bir temel atlmtr. Bundan yararlanrsanz size lm yoktur. lmszlk sizin iin yeterlidir. Evet baka ne diyebilirsin? Kurdstan Mukrayani : Biz Avrupa'da yaadmz halde, d337

ncede, ruhta buray yayoruz. Birbirimizin yardmna muhtacz, birbirimiz olmadan yaayamayz. Ve size baarlar diliyorum. Abdullah calan : Krt kadnnn yaratld bir dnemde, Krt tarihinin, Krt insannn, Krt yaamnn yeniden yaratldn grdn. Bunlar zerinde youn almalarmz var. Krt edebiyatn yeniden yarattk. Byk bir temel oluturulmutur. Eskiden hogeldin, byle geldin, yle gittin deniliyordu. Biz ise bu baarlar zerinde hogeldin, yeni yaam zerinde hogeldin diyoruz. Size vereceimiz en byk deer byle olur. Yani rahat yaam sunularak veya baka tutumlara girerek insana byk sayg gsterilemez. Halk grmek en byk saygdr. Bu yaam grdn, Krt kadnn grdn, kzlarn grdn. nsann arpcl budur, erefi budur, baars budur. nanyorum ki, bu senin iin de byk bir g, cesaret kayna olmutur. Bu yeni yaamdr. Bundan sonra almalarn daha da bytrsn ve baarlar elde edebilirsin ve sana da baarlar diliyoruz. Evet Mirhem, sen ne sylemek istiyorsun, neler grdn? Ne aldn? Bundan sonra ne yapabilirsin? Mirhem Yiit : Sayn Bakanm, lkemizin bamszlk ve zgrlk savalar, bu birka gn ierisinde burada ve u anda da grdklerimiz, tamamyla farkl ve nadir eylerdir. Popler szlerle sylemek gerekirse, burada her ey tarihidir. Neden tarihidir? Her yerde ve zamanda tarihi kelimesi kullanld iin sylemiyorum; bugne kadar burada yaratlanlar, daha nce lkemizde olmadklar iin tarihidir. Ne lkemizin tarihileri bugne kadar halkmzn yaamnda ve gemi tarihinde byle bir eyin olduunu syleyebiliyorlar ve ne de biz byle bir eyin yaratldn syleyebiliriz. Yamz 47 oldu ve dier paralar bildiimiz halde byle bir eyin yaratldn syleyemeyiz. Hatta byle bir eyi kitaplarda bile okumadk. Bilimlerde bile bu zelliklere sahip bir eyi gremedik. te, bu anlamda tarihidir, bu anlamda farkldr. Hatta burada grdmz, Parti nderlii'nin yolunda ahlak, disiplin, terbiye ve yeni bir kiilik kazanan arkadalar da, kendi anne ve babalarndan ok farkldr diyebiliriz. Burada yeni insanlar yaratlyor.
338

ok byk bir itenlikle ve inanla sylenebilir ki, buras bir laboratuar gibidir. Bu laboratuarda Krdn sorunu, Krdn hastal, Krdn yaras, Krdn problemi ok iyi tehis ve tahlil ediliyor. Sadece tehis ve tahlilini deil, tedavisini de, tedavisinin yntemini de grmek mmkndr. Bu birka gn ierisinde birtakm gerekleri grebildik. nderlik gereini yakndan tanyabildik. Partinin sava ve gerilla yapsn yakndan tandk. Burada, yeni bir toplumun ve sosyolojinin temellerinin nasl atldn yakndan grdk. Biraz da halk arasnda gezdik. ehitlerin anne ve babalarn grdk. Ky ve kasabalarmz grdk. Toplumun nasl gl, geniliine ve derinliine deitiini (geri aydn ar bir kelimedir), kendi gerekliimizi de grdk. Yaadmz gafleti ve iinde bulunduumuz dipsiz kuyuyu daha yakndan grdk ve tandk. Biz aydnlarn problemlerinin ve sorunlarnn ne olduunun farkna vardk. Herkesin benmerkeziyetiliini ve bireyselliini grdk. Yeni devrim gerekliinden uzak olduumuzun farkna vardk. Devrimle aramza byk bir mesafe girmitir. Eer bu uzaklk-mesafe ortadan kalkmazsa, bu devrim ile aydnlarn dncesi arasnda balant kurulamazsa, devrim gereklii ve devrim nderlii grlmezse, aydnlarn almas ve nitelii ister tarih, isterse edebiyat vb. olsun hepsi isabetsiz olur. Bu durumda aydn kaldrmas gereken yk kaldramaz ve oynamas gereken rol oynayamaz. Her aydnn bu devrime yakn olmas gerekir. Kalbi devrimin kalbiyle beraber atmaldr. Bu nderlikten uzak olmamas gerekir. unu syleyebilirim: Yeni bir heyecanla, daha gl bir ruhla, yurtseverlikle ve sorumlulukla yazarla daha gl dnebiliriz. Bu temeller zerinde alacaz ki, yeni bir ekoln temelini atabilelim. yle bir ekol ki, devrimle iie byyecek, devrime uzak olmayacak, devrimin hizmetinde ve korumasnda olacak. nanyorum ki, zerinde duracamz en nemli ilerden birisi de budur. Bunun iin btn imkanlarmz seferber edip, uygulamaya sokacaz ve yerine getireceiz. Abdullah calan : Evet, sen de nemli birtakm eyler almsn. Partiden, halktan, nderlikten alnabilecekleri almsn. inde bulunduunuz yaamn baz zellikleri var. Buna sve ekol deniliyor. Keke sve ekol, Krdistan'a hizmette bulunsayd.
339

Daha birok aydnlar var. Bunlarn Krdistan iin aydn olmalarn isterdik. Orada birok yazar ortaya kt. O yazarlarn Krt edebiyatna, Krt sanatna hizmet etmelerini, Krdistan devriminin hizmetine girmelerini isterdik. Burada aldklarn onlara iyi kavratrsan, ulatrrsan, devrime geleceklerine inanyorum. Ya iflas ederler, ya da drst olurlar. Avrupa'daki aydnlar ya burada ortaya karlan gereklere, Krt edebiyat ve sanat iin ortaya kan Krt ruhuna ularlar, byrler, ya da sahtekar olup kendi kendilerini kandrrlar ve iflasa giderler. Bunun dnda onlara hibir yol kalmaz. Bunu gryorsunuz. Temsilini yapp yrmelisiniz. nanyorum ki, bunlar bizi de byk gereklere ulatrr. lkesinden, gereklerden, sanat ve edebiyattan uzak olan biri, Krtlk adna ancak kendi kendisini kandrr, ama baka kimseyi kandramaz. Ucuz bir yaamn, souk ve l bir ruhun Krdn ruhu olduunu syleyemezsin. Azna birka Krte kelimeyi almakla ve birka satr yazmakla Krtlk adna konuamazsn. Kendinizi bu yalan durumundan kurtarmanz lazm. Dediim gibi edep, yeni Krt ruhunun yaratlmas iindir. yilik ve gzellik temelinde halkmzn sanat iindir. Ama bunlar irkinlii, lkeden ka yceltiyorlar. Byk bir devrim var, fakat onlar bu devrime kar kyorlar. Yeni bir Krt insan yaratlyor, yeni Krt kadn yaratlyor, fakat onlar bundan kayorlar. Byk Krt sevgisi yaratlyor, bundan da kayorlar. Bunun yerine ucuz kadn sevgisine, ucuz yaam sevgisine, Avrupa sevgisine kouyorlar. Bu, Krdistan'a, Krt insanna, kadnna dmanlktr. Kendi lkesiyle beraber olmayan biri, dnya ile birlikte olmaz; dier halklarn karsnda erefli bir yaam temsil edemez. Aydnlarmz kendilerini bu ayptan kurtarmaldrlar. En byk ayp da bunu aydnlk adna, edebiyat adna yapyorlar olmasdr. Bu byk bir yanlgdr. Hatta yanlg da deil, byk ihanettir. nanyorum ki, kendilerini drst klabilirler. lle PKK'de alsnlar demiyoruz. Krtle hizmet etsinler de, bu isterse PKK aleyhinde olsun. Bu o kadar nemli deil. Ama Krtlerin dman kimdir? imdi ortaya kt. Krtlerin dostu kimdir? Bu da belli oldu. Kimin dostumuz olduu da belli oldu. Bu aydn Krtler de kendilerini netletirsinler. Ne iin, hangi temel zerinde varlar? Ne yapyorlar? Kendilerini, ailelerini ve bir340

ka kuru paray grmler. Bunlarn etrafnda bir dolap beygiri gibi dnyorlar. Onlarn yapt Krtlk de kk yaam, kk insanlar iindir. Kendinizi bu durumdan karn! Bu durumdan kurtulamazsanz, byk dncelere ve bilince ulaamazsnz. Yurtsever bir yaama geemezsiniz. Byk gelimeler yarattk. Yaratlanlar deerlendirilip bytlebilir. zerinde dnn, yazn ve toplann. Aydnlarn gcn oluturun. Tek kalmayn. Tek kalrsanz zayf olursunuz. Bir g haline gelin ki sesiniz ksn, kaleminizin etkisi olsun. Bunun iin, maddi olarak, teknik olarak zayfsnz. Size yardm da edebiliriz. Ama siz de bir eylere sahip olun. G sahibi olun. Sorunlarnz varsa kaldrmalsnz. Kendinizi halka kabul ettirin. Kendinizi halka kabul ettiremezseniz, halkn iinde bir etkiye sahip olamazsnz. Tabii ki, bu durumda kimse size deer vermez. Aydn halk iin, tarih iin vardr. Aydnn grevi aydnlatmaktr. Aydn kreltir mi? Hayr! Aydnlatr, yaamn nn aar. Fakat bizimkiler aydnlk adna yaamla oynuyorlar. Yani halktan uzak dmler ve sonuna kadar karanla batrmlar. Bu aldatmay, bu oyunu deitirmek gerekir. Yazktr, bu yaptklaryla bizim yarattmz yaamn da nn tkamaya yol ayorlar. Buna msaade etmemek gerekir. Yine her zaman belirttiim gibi, sonuna kadar bizi eletirin. Eksikliklerimiz varsa syleyin. Kendinizi Krt ve Krdistan gerekliine son derece balayn. Halk gerekliine balann. Baka partilerden de olsanz, hatta partisiz bile olsanz, yine de birlein. Halka ve zafere yerinde balann. nsan zafersiz, baarsz olamaz. Baarszlk namussuzluktur. Halksz yaam mmkn deildir. Bu dnyada bizden ulusall olmayan baka halklar var m? Bunun iin sylyorum, halklan ki bu dnyada size yaam olana olabilsin. Byle sylediim zaman, yle diktatrlktr, yle herkesi bastrmacdr diyorlar. Hayr! nsan halksz, toplumsuz ve topraksz olamaz. Toplumsuzluk ve toprakszlk, insanszlktr.
341

Bir hayvan olmak gibidir. Kendisinin dnda kimseyi tanmaz. Kendinizi birer nc haline getirin. Halka ulamaya aln. Bu kadar halk var, onlarla hi toplant yapmamsnz. Toplant yapn. Ben iki gn bile toplantsz tahamml edemiyorum. nsan gnlerce, yllarca tek kalabilir mi? Halk brakmayn. Halk sizin iin de bir g kaynadr. Halk ne kadar grrseniz, sorunlarna ve yaralarna o kadar ortak olun. Yine kendinizi ne kadar tantrsanz, o kadar sorunlar zebilir, bilin sahibi olabilirsiniz. Bylece baz sorunlar halledebilirsiniz. Yani size metod, alma tarz ve pratik admlar gereklidir. Bundan sonra da inanyorum ki, sonunda siz de bir g haline gelirsiniz. Nitekim ulusal kurtulu hareketinde oluan byk devrimde sizin de yeriniz olumaktadr. Kendinizi buna layk grn. Burada grdkleriniz sizin iin byk bir kuvvettir. Size heyecan vermelidir. Bu, yeni ve byk bir ruhu size veriyor. Buna layk olun ve sonuna kadar yararlanmasn bilin. Yaratc olun ve bunu lkeye tarn. mkanlarnz da var. Eer imkanlarnz yoksa bizden isteyin. Yeter ki yryn. Evet, baka ne diyebilirsin? Mirhem Yiit : Halkmz grevlerini yerine getiriyor; savalarmz ok zor artlar altnda grevlerini yapyorlar. nderliimiz ok deiik ve yaratc bir tarzda, dnyada bugne kadar olmam bir ekilde almalarn ve grevlerini yapp, gerekli ve nemli perspektifler veriyor. Biz nderliin gr ve isteklerini, kendimize bir emir gibi alyoruz. Devrimin emirlerini, hak-hukukun emirleri gibi gryoruz. Bu temelde ve bu ruhla geri dneceiz. Abdullah calan : nderlik size hizmettir. Burada yanlgya girmeyin. nderlik sizin iin aredir, gtr, hizmettir. nderlik sizin zerinizde kendini ykseltmez; buna tenezzl etmez. nderlii doru tanyn. Krtl doru tanyn. Yani birok kii biz iyi, gzel Krtleriz diyor. Ama gerekte ise kendilerini rezil etmiler. Gzel Krtlk baka bir eydir. Yeni yaratlan Krt insann, Krt yaamn eer gremezlerse bu nlerine sorun olarak kar. Nefes bile alamazlar, rezil olurlar. Bir an nce onlara ulan, yaratlan yeni yaama ekin. Yaratlan yeni yiitlik
342

anlayna gelsinler. smimi de anmaya gerek yok. Benim varolmam, yok olmam nemli deildir. Apo'yu brakn. Bin yldan bu yana ilk defa bin yl sonrasnn nderlii yaratlyor. Evet, Ahmed sen de ok ey aldn, grdn ve bundan sonra da g yetirebilirsin. Ahmed Tigris : nderlik sahasna geldiimden bu yana, insanlarn darsnn ve ierisinin birok fotorafn ektim. Krt toplumunun i ve d dnyasn grdm. nderliin i ve d dnyasn grdm. Ben hem dn fotorafn ekmek istedim, hem de i dnyann, ruhun fotorafn ekmek istedim. Bundan dolay da antam doldurmuum. antamn ii hep notlarla, rportajlarla, fotoraflarla, seslerle doludur. Bunun dnda da kafamda netleen birok ey var. Arkadalar bunu uzun uzun atlar. Gerekten, halkn iinde olup da devrimden uzak olmak kabul edilmez. Fakat ben kendi adma, gemite fazla olmazsa da, hep halkn arasnda kaldm. Tabii ki bu yetmez, eksikliktir. Benim kiisel yetmezliklerim de var. Bunun iin de buradan aldklarm, hem fotoraf, hem ses, hem de rportaj olarak btn imkanlarm kullanarak, datacam. Sadece bununla da kalmayacak, szde deil, arkadalar bizi aktif olarak pratik ierisinde grebilecekler. Ne kadar alp almadmz gzetebilirler. Grdm baka bir ey daha var: PKK ierisinde eletiri ve zeletiri kavramlarn derinliine anlayabildim. Eletiri-zeletiri nedir? Bir kam gibi insanlar devrime doru srkleyebildiini, yllardr zerimizde bulunan pislik ve kokumuluun nasl temizlendiini grebildim. nderliin yeni bir insan nasl yaratmak istediini, sabunla ve her eyle ykadn, onu byk bir enerjiyle, byk bir inanla nasl donattn ve dmana kar savatrdn grdm. Hem halk arasnda ve hem burada ulatm baka bir sonu da, byk mesafelerin alnddr. Halkn tmnn, hatta okuma-yazmas olmayan kyllerin bile bu felsefeyi yakaladklarn, anladn grdm. Kylere kadar, her yatan ve cinsten insann, okuma-yazmas olann ve olmayann herkesin bu seviyeye ulatn grdm. Benim iin bu ok byk bir olaydr. Ksaca bunlar belirtebilirim. Abdullah calan : Evet, Ahmed senin de grdn gibi ok nemli ve byk iler yaplyor. Krtlkle, Krt pedagojisiyle ilgilendiin
343

iin bunlar senin iin de birer anahtar gibidir. Bundan sonra birok olguyu birbirinden ayrn. Akll olan biri, bizden olmasn bilen biri, inanyorum ki her eyin stesinden gelebilir; dolaysyla ok byk eyler yapabilir. Krtlerin yaamnda her zaman iflas etmilii gryorum. Bugnk toplantnn banda da sylediim gibi srdrlen mevcut yaam olduka rk ve ii botur. Kendilerini kandryorlar; yazktr. Fakat nderlik, rm bir yaam kendisi iin bir yaam ekli yapmak istemez. nderlikten de beklenen bu olmaldr. Buna kar baarl bir yaamn nasl yaratlabileceini hepinizin gzleri nnde ispatladk. Tabii, dorudur; sen de bunun iini grdn, dn grdn. Gzlerinin nnde birok ey netleti. Krt insannn yaratln, terbiyesini, birok ynden binlerce yldr varolan pisliin nasl temizlendiini grdn. Hafifliin, her ynden dknln ne kadar olduunu grdn. Ve nasl dirildiini, burada nderliin ve neterinin, klcnn, sorularnn ne olduunu grdn. Bunlarn halk iinde nasl yrtldn grdn. Akll olursanz, bunlar sradan gelimeler deildir. Btn bunlar sizin iin istiyoruz. Kendinizi bir btn olarak verin. Yaamnz elden gidiyor, buna kar kendinizi kandrmayn. Btn insanlar ve Krdistan halk iin sylyorum: Kendinizi byk g haline getirin ve byk admlar atn ki, sesiniz duyulsun. Kararl ve g sahibi olun. Neden sessiz gelip sessiz gidiyorsunuz; yoksul gelip yoksul gidiyorsunuz; bo gelip bo gidiyorsunuz; yaam tanmadan geldiniz, tanmadan gidiyorsunuz? Yazktr size. Ben bu halimle bile kendimi bir ey saymyorum. O kadar ey grdmz ve yarattmz halde, hl da bana hibir ey yapmadm gibi geliyor. Daha nasl byk yaratlr diyorum. Bazlar bana, daha tatmin olmadn m? O kadar almak, imkan karsnda yeterli deil mi? diyorlar. Kesinlikle tatmin olmu deilim. Eer tatmin olursan, retim durur. Yeter, ykm kaldrdm, kendimi byttm dersen, byyemezsin, hibir yere varamazsn. Ama ben kendi nderliimden memnun deilim. Ben byle yapyorum. Siz daha ykselmemisiniz, hakim olamamsnz, yaratc deilsiniz. mkan var; bunu deerlendirin. nsan ycelten alma tarz, dnceni bir yere ulatrabilmek iin, daha ok al, daha ok imkan ol, daha ok ykseldir. Sizin iin de bu tarz gereklidir ve temel bir metoddur.
344

Baz kk iler yapp, bize yeter diyorsunuz. Aznza biraz yemek giriyor, bize yeter diyorsunuz. Elinize kk bir yaam frsat geiyor, bize yeter diyorsunuz. Rahatlyorsunuz. Bu rahatlk retkenliinizi, dnmenizi engelliyor. Bu nedenle tatmininiz byk deil. Yani bykln yolunu, yntemini, metodunu kendinizden uzak tutuyorsunuz. ok abuk doyuma ulayorsunuz. Susamsnz susamadm; asnz a deilim; bilmiyorsunuz biliyorum; yapamyorsunuz, yapyorum; sesiniz kmyor sesim kyor diyorsunuz. Kendinizi kandryorsunuz. Biz bu kadar yaptk derseniz, doru deil. nk hibir eyi retmediniz, mahvettiniz derim. Bu kendini kandrmaktr. nsanlk adna baz nemli eyler yapmak istiyorsanz, bu noktalar zerinde ciddi durmanz gerekiyor. Bu temelde zerinde durmazsanz, yaptklarnzn ve yazdklarnzn bir deeri olmaz. Yazktr. Madem bu konularda bu kadar yl aba harcamsnz, o zaman bu abalarnz boa gitmesin. Tarihe bakn: Birok kii byk ilere tek bana balam, byk dorular, byk insanlk zerinde durmular. Bunlar sonunda zgr insan olabilmiler. Para ile her ey yaplamaz. Paray yaratan insandr. Siyaseti, sava yaratan da insandr. Balangta benim ne siyasetim, ne savamm, ne param, ne de malm-mlkm vard. Hibir eyim yoktu. lkin insan nemlidir. Eer byle bir insan olabilirseniz, bu her eye bedeldir. Yani balangta mtevazi bir insan vard, kendisini insan yerine koyan bir kiilik vard. Kendisini doru bir insan haline getiren bir kiilik vard. Bir kuru param bile yoktu. Hep borluydum. Ama ben kendi kendime, kendimi nasl bir insan haline getirebilirim? diye sordum. Kendimi yle bir insan haline getirmeliydim ki, nce ben kendimden raz olmalydm. Ben insan oldum diyebilmeliydim. Ben bu insanlar yarattktan sonra baktm ki, btn bu kiiler gerek bir insan haline, asker haline, sava haline gelmiler. Bu byk bir ispattr. Kendini yaratrsan, drst bir hale getirirsen, sonrasnda her ey
345

kendiliinden olur. Bu, sizin iin de en byk g olmaldr. Biz bu gc size verdik. Umarm bundan iyi yararlanabilirsiniz. Yapabilir misiniz? Bu konuda birka kitap yazn, birka adm atn ve kendinizi baarl kln. Geliiniz, ziyaretiniz bu konuda nemlidir. izdiim ereve dahilinde kalkarsanz bir hamle yapabilirsiniz. Senin iin de bu temelde baarlar diliyorum. ... Aydnlar iin yaptmz bu toplant, yerinde ve baaryla sonulanyor. Gerekten de temel ve ereve iyi yaratlmtr. Bundan sonra zerinde ciddi olarak durun. Birka kitap yazabilirsiniz. Bunlar daha ok g haline, yol gsterici bir konuma getirebilirsiniz. nemli sonular karmasn bilin. Bu da zaten sizin iinizdir. Gideceiniz yerde, Avrupa'da bu almalar iyi yryor. Avrupa'da bir milyona yakn insanmz var. Avrupa'da gcmz var. Avrupa'da teknik var; bir gnde kendinizi lkeye ulatrabilirsiniz. Eskisi gibi deildir. steseniz, bir gnde lkedesiniz. Bunlar zerinde drst bir ekilde durursanz, Krt edebiyat ve sanatnda bir hamle yapabilirsiniz. Bundan sonra baz admlar atabilirsiniz. Krt kltr konferansnda baz sorular sormutunuz, burada bu sorularn yantn ok geni aldnz. Ne yapmak istediimizi, armzn ne olduunu iyi grdnz. Bundan sonra btn aydnlara bunu ulatrn. Sizde ok fazla byyen bireycilikten, yine iine girdiiniz yanlg ve yanllardan kurtulun. Kendinize baz alma sahalarn yaratn. Bu konuda siz de hazrlnz yapn. Bir hazrlk komitesini oluturun. Dostlarla baz ilikiler kurun. Diplomasi faaliyetlerinde de bu konu zerinde durabilirsiniz. Avrupa'da Krdistan niversitesi kurulabilir. Bu byk bir adm olur. Akademi de var. Byk bir aydn gcn oluturabilirsiniz. Partili arkadalar da yardmc olur. Ama siz de kendinizi biraz ln: Gerekliiniz nedir, yaamnz nedir? Bundan nce nasld, bundan sonra nasl olacak? Yaam zerinde ok mtevazi bir ekilde durun. Ve kendinize gvenin. Cesaretiniz olsun. Daha her ey elden gitmemitir. Ulusal almalar, zgrlk almalar yalnz genlerin, nderliin tek bana yrtecei almalar deildir. Btn bir halkn grevidir, hepimizin grevidir, insanln grevidir.
346

Krdistan devrimi Ortadou'da bir rnesanstr; yeniden yaratltr. PKK byk esarete kar, byk ve eski medeniyete kar kendisini bir yaam haline getirmek istiyor. Bu iddia ok gldr. mkanlar da vardr. Bunun zerinde de ok gl durmanz gerekir. nsanlk iin Krdistan devrimi hangi ynyle uygarlktr? Eski uygarla ne verebilir? Bunun zerine ok ey yapabilirsiniz. Dnyadaki dier halklar da ok ey duymak istiyorlar bizimle ilgili. Bunu daha ok siz onlara duyurabilirsiniz. aln, aresiz kalmayn. Balang zayf olabilir, imkansz olabilir, ama sabrla, inatla ve kararllkla yrrseniz, arkas byk gelir. Bu bizim imdiye kadarki alma tarzmzdr. Hi kimse benim kadar aresiz, gsz, imkansz bu ie balamamt. Ama imdi grdnz gibi, baz imkanlar ortaya kyor. Israrla yokluk zerinde durmak, zenginlii ortaya karr. Israrla yaam zerinde durursan, lden bile yaam karabilirsin. Bunlarn nasl yaratldn grdnz, hepsi gzlerinizin nndedir. Tarihsizlik tarihe dnt, edepsizlik edep haline geldi. Dkn insan, her ynden baarya ulatrld. Dkn yaam, her alanda byk yaama dntrld. Size verdiimiz en deerli g budur. Bu, deerli bir hediyedir. Bundan baka da hibir eyi deerli saymayn. En temel byk isteiniz, daimi isteiniz buydu. Buna da deer verin. Geldiniz, bir daha selamlyoruz. Yerinde bir gelitir ve byk oranda amacna ulamtr. Drst, srarl, kararl bir ekilde zerinde durun. Ve her zaman bunlar yayn. Bylece ulusal bir edep olur, aydn edebi olur. Krt sanatnda birok gelime yaratabilirsiniz. En ok da Krt edebiyatnda birtakm gelimeler salayn. Yine sizinle beraber olacaz. Her trl yardmlarmz srekli sunacaz. sterseniz size daha da fazla hizmet edebiliriz. Hepinize, btn Krdistan aydnlarna, Gneyli olsun, Kuzeyli olsun hepinize bundan sonra baarl bir yaam diliyoruz. 30 Austos 1994

347

Kkler ve kavuma sava(*)

... Ve RAB Allah yerin toprandan adam yapt ve onun burnuna hayat nefesini fledi ve adam yaayan can oldu. Ve RAB Allah arka doru Adende bir bahe dikti ve yapt adam oraya koydu ve RAB Allah grn gzel ve yenilmesi iyi olan her aac ve bahenin ortasnda hayat aacn ve iyilik ve ktl bilme aacn yerden bitirdi. Ve baheyi sulamak iin Aden'den bir rmak kt ve oradan blnd ve drt kol oldu. Birinin ad Pion'dur; kendisinde altn olan btn Havila diyarn kuatr ve bu diyarn altn iyidir; orada ak gnk ve akik ta vardr. Ve ikinci rman ad Gihon'dur; btn Ku ilini kuatan odur. Ve nc rman ad Dicle'dir; Aurun nnde akan odur. Ve drdnc rmak Frat'tr. Ve RAB Allah adam ald, baksn ve korusun diye Aden bahesine koydu.

lk defa biraz tarihten gelen bir kiilik olarak ve yine ok eski bir tarihin halkndan gelen, deer verdiim bir kurumun temsilcisini karlamaktan mutluluk duyuyorum. Yeni bir sayfa alyor. Ben, PKK'nin kn her zaman, peygamberlerin kna benzer bir hareket olarak deerlendirdim. Biz, o peygamberler geleneinin devam ettiricisiyiz. Ben, kendilerini de, sa'y da her zaman hatrladka; sevgiyle, saygyla deer vermekteyim. Siz daha dn hatrlattnz; Sizin yaamnz biraz sa'ya benziyor dediniz. Olabilir! Ben sk sk arkadalar, sa'nn havarilerine benzetiyorum, onlar gibi olmalar gerektiini sylyorum. Bizim eski arkadalarn yalar genelde 40 civarndadr. Ev ve barklar yok. Yine kendileri iin herhangi bir eye sahip olma durumlar da yoktur. nsanlk iin yaadklarna inanrlar. Bunun iin PKK'yi milliyeti, hatta komnist bir rgt gibi deerlendirmek, byk bir hatadr. nsanla ok bal, milliyeti olmayan, yine bir dinin, mezhebin fanatizmine dmeyen hogrl
10 Mart 1993 tarihinde PKK Genel Bakan Abdullah calan ile Halep Sryani Metropoliti'nin yaptklar grme.
(*)

Tevrat
348

349

bir harekettir. Milliyet, cinsiyet, mezhep ayrmn yapmaz. Benim bu izgi uruna mcadele savamm tam 20. yln doldurmaktadr. Ankara'dan baladm, imdi buradaym. Bir havari yaants diyebilirim. Kendilerini bu temelde karlyor ve selamlyorum. Kendi gereklerinden haberdar olmalarn isterim ve epey g alacamza, g vereceimize inanyorum. Trk barbarizmi, Ortadou halklarn, hibir dinde yeri olmayacak bir biimde kasp-kavurdu. Kltrleriyle, zenginlikleriyle Asuri-Sryani halk da, tarihte ok byk bir halk, ok byk bir kltr temsil eder, ama en son kalntlar da bu gnlerde bitirilmek isteniliyor. O kalan eserler, kiliseler var. Onlarn sn, bana hayli znt veriyor. Daha sizlerle ilikim olmadan, grmeden nceydi; bu byk kltr byle snp gitmemeliydi diye dnyordum. ar yaptm, gelin kendi kltrnze sahip kn dedim. Ayrca bu Avrupa'ya gidii, lkeyi terk etmeyi de bir oyun olarak deerlendiriyorum. nk bu gidi btnyle eriyip-bitme anlamna geliyor. Bu adan da znt duyduumu hemen belirtmeliyim. Dolaysyla kendi topraklarna ve vatanlarna yzlerini evirmeleri en anlamlsdr. Mevcut topraklar, Krtlerin olduu kadar, ayn zamanda Sryani-Asuri halknn ve yine Ermeni halknndr da. Kendi topraklarna, kltrlerine ok umutsuz da olsa yeniden ynelme cesaretini gstermelidirler. M. Yohanna : Sayn Bakan ok gensiniz! Abdullah calan : Yok! 45 yandaym. Beni mcadele genletiriyor. Benim durumum deiik ve herkes merak ediyor. M. Yohanna : Nasl gen kalabildiniz? Bu cokuyu, bu ak nasl yayorsunuz? Abdullah calan : Tarihe ok derin ilgim var. Krt halk da ok eski bir halk. Snp, gitmemesine byk tutkum olduu iin kendimi gen tutmak zorunda kaldm. M. Yohanna : Ayn yatayz. Abdullah calan : Evet, gzel. M. Yohanna : Ben, sadece yaa genlii kastetmedim. Dnce de yeni ve her ey yepyenidir. nderliiniz ok yce ve byle bili350

niyor. Ben ve dier arkadalarm, yandalarm, sayn Abdullah calan nderliini biliyor ve srekli anyoruz. Bu yce nderlii yaatmak nemli ve anlamldr. Benim de tarih bilincim var. Biraz da PKK'yi tandm ve bu byk gc yaatan nderlii grnce, hayal krklna uramadm belirtebilirim. Makedonyal Byk skender, Babil'e vardnda daha 30 yandayd. Hz. Musa, Yahudi halkn Sina topraklarna vardrdnda 30 yandayd. Hz. sa, 33 yanda ldrlmt, armha gerilmiti. Napolyon 40'ndan nce imprator olmutu. Tarihte byle birka nderlik var. Benim demek istediim tarih yetitirebilir. nderliiniz sadece bunlara benzer deil, benim iin daha farkl, yce ve anlamldr. Buraya gelmekten, sizinle grmekten byk mutluluk duyuyorum. Bu benim iin byk bir onurdur. ki- seneden beridir dnyordum, dnyorduk; calan ile nasl grebiliriz, Sryani-Krt ilikilerini bir daha nasl pekitirebiliriz diye. Bata bir din adam olarak Allah'a olan inancmla birlikte, halkma da balym. Birok eyi Allah'a balamakla birlikte pratik arttr. Ben bu yce nderliin biraz da Allah'a bal olduuna inanyorum. Sizin halknza zarar veren her ey, halkmza da zarar veriyor. Dman, bu iki halk arasndaki elikileri derinletirerek, birbirinden koparmaya alyor. Yalnz bu ilikileri tekrar gelitirerek, bu iki halk arasnda iyi bir ba kurulabilir. Ve bu grmelerle, dmann oyunlarn bozabiliriz. Tur Abdin'de, Mardin blgesinde geenlerde be Sryani'nin vurulmas, bizim iin byk bir olayd. Bunun zerine ok dndk; kimler bunu yapabilir acaba? Avrupa'daki halkmz, bu olaya kar ayakland ve Suriye sahasnda da baz hareketlilikler yaand. Baz gler kt niyet besleyerek, bu olay gerekletirdi. Sizlerin denetiminde bizim Patrik ziyaret edildi. Buna ok sevindik. Birka arkadan, sizlerin selamn iletmekle birlikte, Sryani halknn taziyesinde bulunmalar ok anlamldr. Sayn Patrik hazretleri unu sylediler: Bu, tarihte yepyeni bir sayfadr. Tarihte yeni bir sayfa alyor. Bizim iin her ey yeniden balyor. Sayn Patrik Sryani halkna da unu ilettiler; Krtler eski Krtler deil artk, her ey yeniden balyor.
351

Eer ileride sizlerin zaman olursa, Patrik hazretleriyle grmenizi talep ediyorum. Bu isteimizdir. Patrik hazretlerinden daha gzel eyler duyabilirsiniz, ilikiler daha da derinleebilir. Ben kendim yalnzca Halep Metropolitiyim. Kilisenin d ilikiler sorumlusuyum. Senede en az 7-8 defa Avrupa, Amerika ve Avusturalya'ya gidiyorum. Bundan iki ay nce Viyana kiliseleri beni armt. Onlarn davetlisi olarak gitmitim. Avrupa, zellikle bu son dnemlerde Sryaniler ve hristiyanlar hakknda baz eyler duymak istiyor. Biz u ana kadar genel konuuyoruz. zellikle unu soruyorlar: Krt halknn sizlere kar tutumu nedir, size bask oluyor mu, olmuyor mu? Avrupa'daki baz kiliseler, Krtler iin bu son dnemlerde para topladlar. Ben u ana kadar, Krt halknn aleyhinde kt bir terim kullanm deilim. Her eyden nce bizi tarihte birbirine balayan eski ve gl gelenekler var. Yaadmz blge Mezopotamya'dr (Bethnahrin-Beynennahreyn). Ve eski Suriye topraklar, sonra Filistin, rdn, Lbnan dahil, tarih boyunca srekli Krtlerle iie yaadk. Bitlis ve Siirt'te ok Sryani vard. Bunlar Hz. Muhammed'den nceydi. Krtler islamiyeti kabul ettikten sonra, blgedeki hakimiyetleri Sryaniler'e kar artt. Ve yine Urfa, Nusaybin, Sincar, Diyarbakr ve birok deiik alanlarda Sryani ve Krtlerin tarihte baz yaknlk ve yardmlamalar vardr. slamiyetten nce hibir dnemde, Krtlerin Sryaniler'e zarar verdiini tarih gstermiyor ve birok Krdn Sryanice'yi Sryanilerin de byk bir blmnn Krte'yi konutuunu biliyoruz ve ha len Kaml'da Sr ya ni ce ko nu an Krt ler var dr. Be i ri ve Garzan'daki b tn Sr ya ni ler Krt e ko nu mak ta dr lar. TurAbdin'de sadece Krte konuan birok Sryani ky vardr. Benim geldiim ky Erde ky, Kefra, Tojda, Haxe, Kerboran; bunlar hl Krte konumaktadrlar. Krtlerin yaz dili olmad iin, kltrleri fazla derin yaamad. Yalnz bizim Krtlerden alp, Sryanice harflerle yazdmz tarihi ok ey vardr. Birok yerde halen Krte ncil okunmaktadr. zellikle Krte'yi konuan Sryaniler iin, ncil'in Krte tercmesi dahi vardr. Yalnz 1914'ten sonra her ey birden deiti. Kendi kimliine de
352

dman olan Krtler, ok Sryani vurdular. Bu da Sryaniler'in gne sebep oldu. 6000 yl zerinde yaadmz topraklar, zellikle bu tarihten sonra braktk. Suriye'de halen ok sayda Sryani vardr. Hms'taki Sryaniler, burann yerlisidir. Halep'teki btn Sryaniler Mezopotamya'dan gelmedir. 1914'te yaanan olaylar, Urfa, Mardin, Nusaybin ve dier blgelerdeki Sryani halkn derinden etkilemitir. Bizim aramzda, bunun gerek nedenini bilen yoktu. Neden Krtler bizi vurdu? Sonra rendik ki, bizim gerek dmanlarmz Krtler deil, baka glerdi ve bu glere alet olan Krtler bizleri vurmutu. Sayn Abdullah kardeim de bunun gerek sabebini ok iyi biliyor. Dman, Krt ve Sryanileri birbirine dman etmek ve tarihteki dostane ilikilerini bozmak iin bu senaryoyu hazrlam ve Krtleri de gerek katil gibi gstermilerdir. Yaanan bu olaylar da gsteriyor ki, Krtler de gerek amalarna ulamamalar iin srekli byle kullanlmlar. Krtlerin iinde de drst yazarlar kmamtr ki, gerekleri yazsnlar. Biz bu gerekleri imdi daha iyi gryoruz, biliyoruz. Tarihi arivleri atmzda, unu gryoruz; Krt ve Sryaniler'in dman birdir. imdi her ey kkten deimitir. Birlikte almamz, birbirimize yardmc olmamz anlamldr. Tur Abdin'deki kilise ve manastrlar yalnz bizim deil, ayn zamanda sizlerindir de. Tarih ve kltrmz, bizim olduu kadar sizlerindir de. Bunlar muhafaza etmezseniz, kendinize ktlk etmi olursunuz. Zira bunlar Krdistan'n (Mezopotamya'nn) gzellikleri ve zenginlikleridirler. Ben ksaca, sayn kardeim Abdullah calan'a unu sylemek istiyorum: Bunlar yaad mddete Krdistan gzelleecektir, gzel kalacaktr. Belki benim iin u deniliyor, soruluyor, bu metropolit ne istiyor? Benim istemim, bu sylenenlerin yazya dklmesi ve herkesin bunu bilmesi; Krt ve Sryaniler dman deil, kardetir. Tarihin yeniden yazlmasndan yanaym. Hatta getmek isteyen Sryaniler olsa bile, birlikte bunlar durdurmalyz. D gler, g krklyor. Biz asrlardr birlikte ya353

yoruz ve tekrar yaayacaz. Birbirimizi de tanyor ve kabul ediyoruz. Abdullah calan : Benim oluum tarzm, ok gelimi bir kltr temelinde olmad. Derin bir tarihi bilinle balamamakla birlikte, imdi daha iyi gryorum ki yaptm i, halklarn karna uygundur. Kendimi ok zgr yetitirdim. Haksz temellerde her trl dinsel baskya, mezhepsel baskya, ulusal baskya, cinsel baskya kar ok kararl tutum, tavr gelitirdim. Daha grmeden ve yine daha halklarn gereini grmeden nce de, hibir gn banaz bir dnceyle ilgim olmad. Yetitiim kyn hemen yannda bir Ermeni ky vard. Bu Ermeni kyn Trkler toptan katlettiler, srdler ve kiliseyi de cami yaptlar. Bu camiyi iyi biliyorum. Ben be yl yryerek okul okudum, Cibin kydr. Sanrm hl burada Ermeniler vardr. Bu kyden o kiliseyi grdmde, byle gzel bir ey niye bu duruma getirildi diye kendi kendime dnyordum. Sanki kkl bir aaca, clz bir a yaplm gibiydi. Bu benim ocukluk anmdr. Babam, Ermeni dostuydu, iyi bir mslmand, namazna da ok balyd. Fakat iyi bir Ermeni dostu olarak da kald. imdi Asuri tarihi her ne kadar o byk vahi-kleci imparatorluktan bahsetse de, halk olarak gerekten Mezopotamya'da kkl bir halkt. 4 bin yla yakndr, Krt halkyla iiedirler. Krtlerle ortak yetien bir halktr. Olduka iiedirler. Halen Asuri kyleri Hakkari'de var, Siirt'te, Mardin'de, Diyarbakr'da var. Krtler gneyde Sryanilerle, kuzeyde Ermenilerle yaadlar. Tabii tarihi daha yakndan incelemek ilgimi ekiyor. Madem bugne kadar gelmilerse, mutlaka iyi ilikiler sayesinde gelmilerdir. Bahsedilen 1914 olumsuzluu, kemalistlerin, ttihat ve Terakki ve Abdulhamit'in Hamidiye Alaylar politikasndan ve bugnk ky koruculuu politikasndan kaynaklanyor. Bu son yzyldaki Ermeni, Krt ve Sryani (Asuri) halklarnn bana gelen byk felaketlerin sebebidir. Hem de en gl temsilcisinden birisidir. Krtlerden kurduu Hamidiye Alaylar'yla hem Ermenileri, hem Sryanileri ve hem de Krtleri katlettiler, krdlar. Gerekten ok kt bir politika, kasp-kavurdu ttihat ve Terakki. Mustafa Kemal bu silah daha beter bir biimde kulland.
354

En son Hakkari'deki Patrik emun'un nderlik ettii ayaklanma var. Bu ayaklanma da vahice ezildi. Yine Krtler kt kullanld. Bu tarihte Ermenileri zaten bitirdi. Ondan sonra, Krtleri birbirine drdler, katlettiler. Bu tarihe kar km ok nemlidir. Ve ilk defa ben kar kmay baardm. Sayn Yaln Kk bu konuda yle diyordu: lk defa bu devleti byle sen sarstn ve bu sarsma, tamamen halklarn tarihi kltr zenginliini yeniden bulma temelinde bir sarsmadr. Bu kar kn bir din adna deil, bir mezhep adna deildir, bir milliyet adna da deildir. Btn insanln bu byk zulme kar tepkisini ifade ediyor. Ben insanlar iin en iyisini, en dorusunu, en gzelini isteme biimindeki formle sk skya balym. lkelerim bunlardr. Hangi dinler bu ilkeye balysa, benim byk saygm vardr. Yine hangi ideoloji, hangi kltr bu kavramlara deer veriyorsa, kendimi ondan sayarm. Dinsel yabanclk, halklar birbirinden uzaklatrmtr. Bunu gnmzde de kullananlar var. Ayr dinlerden olmak, halklar dman olmaya gtrmez, gtrmemelidir. Daha imdiden Mardin'deki Sryani halknn byk bir blmnn Krte konutuu biliyoruz. Bizim bile ok deerli baz dostlarmzn buradan ktn da iyi biliyoruz. Sanrm Mixayel buralyd. dil'de ehit den Yakup da, Kzltepe'de ehit denler de deerli dostlard. Bunlar bizim iin deerli insanlardr. Halen Sryani kylerinin olduka dost geindiini arkadalar sylyorlar. Mcadelemizin bandan beri, zel bir dmanlk iinde olmadklarn syleyebilirim. Tabii bunu daha bilinli-planl bir dostlua dntrmek gerekir. Ben halklarn, ok az bir blm geride braklm olsalar da, kk grlmemesi gerektiini, Krt halknn durumundan yola karak iyi anlyorum. Aslnda en geri ve unutulan uluslardan birisiydi. Bir anlamda bizimle tekrar tarih sahnesine kmalar szkonusu oluyor. Ben ktmda bir kii Ben Krdm demiyordu. Tek bama yllarca mcadele ettim; bir Krt olarak deil, bir insan olarak, biraz namuslu bir insan olarak. Krt olmak, lmden baka hibir ey getirmiyordu,
355

ama biraz eref ve insan haysiyeti, byle bir inkar, byle byk bir geri braklmay kabul etmiyordu. Btn bunlar, sanrm kendilerinin de paylat deerlerdir. Zaman zaman yaptklarm, peygamberlerin yaptklaryla karlatryorum. Ve balang dnemlerindeki gibidir, diyorum. Mslmanln ilk dou gnlerindeki mslmanlktr, daha sonrakini fazla ciddiye almyorum. Sizleri grnce sa'y dnmeye balyorum, ne kadar arkadam olabilirdi diye. Ve eminim ki, ok yakn benzerlikler vardr. Sizlerden daha fazla yaknm desem, belki yadrgarsnz. M. Yohanna : Buna inanyorum! yle bir ey de balatabiliriz; hristiyanlk ve mslmanlk temelinde bir rgtlenme trne gidilebilir. Yani din temelinde de diyalog gelitirebiliriz. Demek istediim dinlerimiz ayr da olsa, bu ayrl ifade etmez. Kald ki dinler ayrl deil, birlii hedefler. Bizim hayati ilikilerimiz vardr, birlikte bayramlaabiliriz de, bayramlarmz bir de olabilir. Bu Ramazan orucunda iftar iin ben arlmm. Bazlarn da iftar iin ben yanma aryorum. Din temelinde de ilikileri gelitirebiliriz, dinler birbirine zt deildir. Biz sadece arkada deil, kardeiz. Ayn topran ocuklaryz, ayn topraklar zerinde bydk. Bu bir kardelik ifadesidir. Din daha sonra gelir. Ondan nce insan, halklar vardr. Bu daha nemlidir. Benim istediim iki ey vardr: Birinci isteim, sizlerin blgede (zellikle Krtler zerinde), byk bir etkisi vardr. Yazl ve szl bir biimde Sryanilerin karde bir halk olduunu Krtlere gstermeli ve bunlara sahip kmalyz. Bugn Cizre'de byk olaylar oluyor. Her gn bir vurulan oluyor, son olarak bu Hasolarn vurduu bir Sryani vardr. Halk bunun nedenini pek bilmiyor, ama ben ok iyi biliyorum. PKK bu tr olaylara kardr ve bunu geni bir biimde izah etmelerinde yarar gryorum. Btn gerekleri halklar artk bilmelidir. kincisi, btn blgede bar ve kardelik iin almalyz. Bizler zellikle yurt dnda PKK'nin gzelliini izah
356

edebiliriz. Ve bunlar her ne kadar savayorlarsa da, bartan yana olan insanlardr. Bir halk topra, kltr ve zenginliklerini savunuyor ve bunlar iin savayorsa, bu insanlktr ve adaletin kendisidir. PKK'nin Avrupa'da baz szclerinin olduunu biliyoruz. Yalnz Avrupa'da bizim davay savunmamz biraz daha farkldr. Belki baz gler, PKK'nin zttna da konumamz isterler. Bunu yazl ve szl de isteyenler vardr. Biz asla bunu yapamayz! Eer sizler bu belirttiim iki nokta dorultusunda, daha etkin bir biimde, ileriye dnk adm atarsanz, biz her eye hazrz. Burada, Avrupa'da ve her alanda gerekleri anlatmaya hazrz. Halkmzn sizlere byk bir sayg ve sevgisi vardr. Bu sayg ve sevgi eyleme dnmelidir, halklara daha ok gven vermelidir. Ve bu gven, sizlerin kendisidir. En st kurum sizlersiniz. Yalnz PKK ile deil, btn Krt halkyla bu dostluun gelitirilmesinden yanayz. Hatta blgedeki btn Asuri-Sryani halk da bu ilikilerin gelitirilmesinden yanadr. Abdullah calan : Zaten benim de amacm sylenenlerdir. u ok iyi aa kt ki, bitmi Krt, ayn zamanda, Sryani ve Ermeni demektir. Ykselen Krtlk Ermeniler iin, Sryaniler iin ve dier halklar iin de bir ykselii ifade edecektir. Ben zaman zaman u deerlendirmeyi yaparm: Bir halk ne kadar drlmse, onun ycelii btn insanl temsil eder. Krtleri ok olumsuz bir konumda tutanlar, sadece Krtlerin aleyhinde deil, btn blge halklarnn aleyhinde bir durumu yaratmak isteyenlerdir. zellikle bu Trk barbarldr! Halklarn tarihe yeniden girii iin byk bir temel atmak! Bunu yaptm! Bu adm iyi anlalmal. Bu adm olmadan ne Ermeni, ne de Sryani kalrd. Ben bu anlamda biraz pratikiyim. Tarihe, bu tarihi dncelere saygm var, ama pratik ok ok daha yakc. nk pratik olmadan tarih kaybolup gidecektir. Kendilerinin de temsil ettii tarih ite eriyip gidiyor. Sryani kilisesi, byk bir tarihi bilintir. imdi neredeyse unutulup gidiyor. O byk tarihi arivi halklara mal etmeliyiz. te, bi357

zim eylemimiz buna yol ayor. Ben bir anlamda hareketimizi, halklarn ieklenme hareketi olarak da deerlendiriyorum. Byk Trk zulm, kasp-kavuran zulm and oranda, halklar kendi kkleri zerinde yeniden yeerebilirler. Bu ok nemli bir eylemdir. 20 yldr nefes nefese abayla buraya gelindi. Peygamberlerin yaamna sayg duyuyorum. Biraz da sizin yaamnz az ok anlyorum. Ona benzer bir yaam zorunluunda kendimi hissettim, yle olmak zorunda kaldm. O yaamlar, byk zulme kar yaamlardr. sa'nn kar kt zulm, byk Roma zulmdr. Ve tek bana, ok az bir gle kar kyor. Ben bu ruhu an l yo rum, -na sl bir zor luk la kar kar ya ol du u nu. Bu ra da nemli olan, insan bir millete, bir snfa fazla dayanmyor. Aslnda kimsesi yoktu. Benim durumum ona ok benziyor. Byk bir zulm dzeni var. Kendilerinin temsil ettii gelenee yabanc olmadm gibi, z zerinde bir dava yrtyorum. Elimden geleni yapyorum. Kendilerinin ahsnda Asuri-Sryani halkna, bu temelde olduka iten selam, sayg ve sevgilerimin iletilmesini isterim. Yaptklarmn iyi anlalmasn istiyorum. Eer kendi tarihlerine biraz balysalar, ilgi duyuyorlarsa, nemli gryorum. Gnmzde neredeyse tam tasfiyenin eiine gelmilerse bile, yine de vazgememelerini istiyorum. zellikle Avrupa'nn sunduu maddi yaama aldanp, o zengin tarihe ihanet etmemeleri gerekiyor. Byle bir lkeye ve topraa en az benim kadar ilgi duymalar gerekiyor. Bu topraklarda, mevcut insani ilikilerde, yeni bir canlanma dnemine girdiimizi tekrar belirtirim. Tarih yenileniyor. Benim kma hi kimse inanmad, baar ansm gremediler. Ama imdi insanlar lmne ballar. Ancak din ball bu kadar olabilir. Bu normal, herhangi siyasi ve milli bir ballk deildir. Bu, btn halklar iin byledir, birbirimize byle bal olmalyz. Hzla tavr almak, dostluk kprlerini kurmak mmkndr. Yine Avrupa'da hzla ortak bir savunmaya geilmesi gerektiini syleyebilirim. Benim iin szkonusu hizmetse, bundan olduka zevk alrm. Zaten btn yapmak istediim halklarn byle canlanmas, ilikilerinin gelitirilmesidir, bir g haline, bir kiilik haline gelmesi358

dir. Bizzat bununla urayorum ve vazgeilmez bir grev olarak deerlendiriyorum. M. Yohanna : Tarih srekli byle kiilikler yetitirmez. Krtler, asrlardr beklediler, byle bir nderlii grmek iin. Abdullah calan : Beklemekten de teye ok zordur. Ama gerekten bkmyorum. M. Yohanna : Bu yalnz basit bir insanlk olay deildir. Baz nderler dar-soyut kalmlar; sadece bir lkeyi, bir milliyeti hedeflemilerdir. Sizler Allah', peygamberleri grebilen bir insansnz. Bu gklere varan bir yceliktir. stediini kesinlikle baaracaksn, bunu grebiliyorum. Baz yazlarnz okudum. Belki yaz olarak bazlar byle yazabilir. Ama benim sizlerin yazlarndan kardm sonu: Yaam ve inan hadsafhadadr. Bir insan yaamak iin, byk bir ruha sahip olmaldr. Bu ok nemli bir olaydr. Bakan'n kendisi ldrmelere veya lme kardr. O ldrme deil, insanlar yaatmaya alan insandr. Ve yapt tamamiyle insani bir hizmettir. Abdullah calan : Bir yeillii ezmek bile bana byk bir ac veriyor. Yine bir bcek ezildiinde, kendim iin byk mesele yaparm. Fakat u anda eer, iddete yneldiysem, gerekten kaspkavurduklar gereklerin hatrnadr. Bundan baka are yok. M. Yohanna : lkelere ok balsnz. Bir halk yaatmak iin baz kiiler lebilir. Bu ok doal bir eydir. Ve yaplmas gereken de budur. Bir halk veya halklar yaatmak iin, iddet denilen yola zorunlu olarak itildiniz. Sunduunuz hizmetler sadece on veya yirmi yllk bir hizmet deil, gelecek nesillere ve gelecek asrlara da bir hizmettir. Abdullah calan : Ben kendim, milli bir snrla yryemem. Benim iin bir insann ahsnda btn insanl grmek, zmek; bir kiinin kurtuluunda da insann kurtuluunu grmek esastr. Yani btn insanl bir kiide, btn insanlkta da bir kiiyi zerim. Benim niyetim budur. Numan : Bakanm, evrensel bir olay, tamamyla insani bir hareket olarak deerlendiriyor. nderliin snr tanmaz bir kiilik olduunu bildiriyor. Abdullah calan : Kesin yleyim, baka trl zaten yapamam.
359

Btn sorunum mkemmel insan yaratmaktr. Bu konuda ok kararlym. Belki benim ruhi durumumu veya dnce durumumu fazla bilmezsiniz fakat, kesin buyum. M. Yohanna : Kendime gre biraz anlamm, anlamaya alyorum, biraz da okudum. Sizlerin yazlarn imdi biraz daha iyi anlyorum. Btn bunlarla birlikte sayn Bakan, Sryani-ErmeniKrt halklarnn tarihi ilikileriyle ilgili baz yazlar yazsanz ok iyi olur. nk bu konuda baz yetersizlikler var. Bu konuya biraz arlk verirseniz, byk bir hizmet olur. Yazlan eyler kalc olur. Srekli byk tarihilerimiz, retmenlerimiz bunu sylerlerdi; tarih yazlmaldr. Abdullah calan : Bu deerlendirmeler sanrm balangtr. Benim dier bir yanm, yazmaktan ok yapmaktr. ok byk sahip kcym, deer veriim var. ok gzel eyler syleyip de yapmamak, bana bir su gibi gelir. u anda beni daha ok megul eden, baz dorular sylemek veya pratik balangc nasl gelitirebiliriz konusudur. Ben bu konularda ok basit de olsa, baz ilerin gelieceine dair cokuluyum. Yani byk ilikiler, byk gelimeler yok diye karamsarla kaplmam. nk her zaman basit baladm. Ben bu ilikiyi, basit bir diplomatik veya bir ho-be ilikisi gibi grmek istemem. Bu saygszlk olur. Asuri-Sryani halk ok zdrap ekmi bir halktr. Mutlaka bir are bulmak gerekir. Ben kendi adma zlmyorum, sklmyorum da. Sizler zor durumdasnz, bunu mutlaka zmeliyiz. Belki maddi ynde fazla zorluklar olmayabilir ama topraktan, tarihten uzak olmak, ok zor bir durumdur. Korkarm benden ziyade siz umutsuz olabilirsiniz. Ben kendimi umutlu gryorum, ilikilerin geliebileceine de inanyorum, ama ayn umudu ne kadar paylaabiliriz? Yalnz kiilik dzeyinde deil. Yanma baz Ermeni ve Sryani ocuklar gelirdi. Ben onlarn ahsnda zorluu, umutsuzluu biraz gryordum. Canlandrmak da istiyordum, hl da istiyorum. Bu topraklar zerinde, btn halklarn genleri fkrmal. Yapabileceim en byk yardm, tarihe balta gibi giren bu eli kesmek. Bunun iin kendi cephenizde gl bir k yaptrmanz nemlidir. Benden ne istenirse gerekletiririm, yeter ki talep edin.
360

Pratikte yapabileceim ne varsa yerine getiririm. Bu konuda artm yok, -hizmettir. Nasl iyi hizmet etmem gerekiyorsa, onun gereklerini talep etmek yeterlidir. Numan : Bakanm, bence bu konuda, sonuna kadar btn hizmetler veriliyor. Abdullah calan : Kullanabilecek misiniz? Sorun bu! Yol almtr, yryebilecek misiniz? Numan: Bakanm zaten btn mesele buradadr. Abdullah calan : Krt halkna yllarca ar yaptm. Hi uyanamadlar, tektim. imdi o durum tekrar aklma geliyor. Asuri-Sryani halkna arm yapyorum! Umutsuz olmamalar gerekiyor. Kesinlikle kmz, kendi z klar gibi deerlendirmelidirler. Gemite Krtlerin kt kullanlmas, benim sorumluluumda deildir. Ben de onlara karym, hem de en az sizin kadar. Bu ktl byk mcadelemizle ortadan kaldrmaya alyorum. Ermeniler iin de yledir. Aslnda Ermeni katliamndan Krtler sorumlu deildir. Sorumlu olanlar belli ve en ok biz, imdi onlara kar savayoruz. Onlar vuranlar, imdi en ok benim dmanlarmdr. Ky koruculuunu imdi onlar yrtyor. Tekrar gelimenizi, bu ilikilerde hamle yapmanz ok istiyorum. Bu topraklardan kolay kolay kopmamas gereken bir kltr ve bir halk olduunuzdan dolay bunlar sylyorum. Krdistan, Ermeni halknn da, Asuri halknn da, burada yaayan Araplarn da, hatta dier yaayan insanlarmzn ortak yurdudur. Biz Krdistan'da sadece Krtler yaar demiyoruzu. Erminler buraya Ermenistan desinler, Asuriler Asuristan desinler, Araplar Arabasitan desinler. Krtler de Krdistan desinler. Bunu bir tr zenginlik, ondan da teye tarih zenginlii ve milli zenginlik olarak deerlendiriyoruz. Bunu hayat damarlarndan biri olarak gryoruz. Benim arzularmdan biri de tekrar Ermenleri, Asurileri zgrlemi, bamszlam olarak grmek. Yine Araplar da biraz kendine gelmi olarak grmektir. Brakalm bizim bu halklar iin bask unsuru tekiletmemizi, bir iek gibi alsalard. Bunlar bir dnya gr olarak ele almm.
361

Benim yaadm yrede Ermeni, Trk, Arap kyleri vard. Ve bunu her zaman bir zenginlik olarak deerlendirdim. lgimi ekmitir, onlarla ortak yaamaya almmdr. Asla milli duygular, ovenizme kaplp bunlar kk grmek aklmn kesinden bile gememitir. Krdistan somutu iin de ayn hususlar geerlidir. Krdistan tarihi olarak halklarn en ok birbirlerine kart, etkilendikleri bir halklar mozaiidir. Krtlerin ulusal kimliklerinde bile ok eitli kltrlerin, halklarn birleik etkisini grmemek mmkn deildir. Denilebilir ki, Krt ulusal kimlii hemen hemen btn tarih sreci boyunca bu sahaya gelen halklardan zellikler kapmtr. Arap, Fras, Trk, Ermeni, Asuri zellii ve tarihin derinliklerinden birok halklarn zelliklerini, zmseye zmseye bir Krt tipi ortaya kmtr. Bu anlamda Krt tipini btn eletirilerime ramen, en zl insani tip olarak deerlendiriyorum. nk en soylu, gelikin ve ok sayda halkn zellii Krt tipinde zmsenmitir. Gzel bir zmsemedir. Krt; denilebilir ki, bu anlamda halklarn birleik etkisine, yani insani zellii en yakn bir halk olma gerekliine de sahiptir. Zaten onun olgunluu, dayanma gc, insanlara yatknl, bu tarihi gerekle de balantldr. Krt rahatlkla Araba, Aceme, Trke ve Asuri'ye benzetilebilir. ovenistler bunu saptrarak, Krd tmden inkar ederek istismar etmek istiyorlar. Ama gerekle olan balantsn da gzard etmemek gerekiyor. Bu kt bir ey deildir. Doal bir zmsenme halklarda kt bir ey deildir. Kltr alverii, dil alverii, her dzeyde etkileme, etkilenme gzel bir olaydr. Bu Krdistan'da epeyce gelimitir. te, bu gerekliin bilincinde olarak, mevcut ulusal ve kltrel gereklikleri, z gerekliklerimiz olarak deerlendiriyoruz. Onlara kemalizmin ve gemite Trk islamclnn dayatt imhaya kar ok kararl bir tavrmz vardr. En son olarak Ermeni halkna, Sryani, Alevi ve Yezidi gibi dini kesimlere yneltilen imhac srelere de en ok PKK kar koymutur. Krdistan bu kltrlerin ortak bir alan olarak dnmtr. Ve olumlu zelliklerini kendi
362

iinde zmsemitir. Son derece demokratik bir yaklamla ilgi gsterip, destek almaya almtr. Trk-islam sentezi gnmzdeki Hizbullal ile gemite Nakicilii, her trl tarikatcl ile islamn zne ok ters bir saldr arac olarak kullanldn biliyoruz. Krt ibirlikilerinin de Yezidi ve Sryanilere saldrlarn da iyi biliyoruz. Tarih boyunca bu ibirlikiler halklara epeyce zarar vermilerdir. Ve bu ibirlikiler, gnmzdeki temsilcileri korucular, Hizbullahlar, her trl ajanlar, Krdistan' en ok Krt halkna zindan etmilerdir. Yine PKK ile en ok bunlar savamlardr. Alevilie, Yezidilie, Sryanilie, Ermenilie kar da savayorlar. Mal varln gaspediyorlar, kltrlerini yok ediyorlar. iddetle karyz ve inanyoruz ki, bizim mcadele ayn zamanda halklarn da yararna ve zgrlklerine, kimliklerine kavuma savadr. Kesinlikle bir Krt ulusal kurtulu sava deil, Krdistan ulusal savamdr. Demokrasi ve insanln kurtulu savadr. ddialyz; Krdistan' milliyetilie en az bulam bir lke haline getirmeye ve gnmzn en ok gelimilik iddiasnda olduunu syleyen Avrupasna, Bosna-Hersek'teki gerek yznn ortaya karlmasndan da, yine reel sosyalizmin en ok gerekletii Sovyetler Birlii dahilindeki milli boazlamalar da gz nne getirerek, bizim temsil ettiimiz sosyalizmin asla buna yer vermeyeceini ve yine bizim temsil ettiimiz yurtseverliin asla bylesine dar milliyetilik olmayacan zenle belirtmeliyiz. PKK'deki sosyalizm ve yurtseverlik ok zayf bir halk iin kesin yaam gvencesi demektir. Kararl bir yurtseverlik, demokrasi demektir. Sayya bakarak, gce bakarak halklarn aleyhine asla bir politikaya ynelmeyecektir. Bunlar PKK'nin zne aykrdr. Ayn ey hi phesiz cinsiyet ilikileri iin de geerlidir. Kadn-erkek ilikilerinde tam bir zgrl ngrr. Geni bir demokrasiyi esas alr. Bat'daki sahte oulculuk yerine gerek bir oulculuu esas alr. zgrle bal, yurduna bal, insanla bal bir oulculuk. Vatan iin, zgrl iin savam gze alanlarn ilkesidir bu. PKK bu konuda hibir rgte nasip olmayacak biimde fedakarlkta bu363

lunmu ve bunu ispatlam bir harekettir. Dolaysyla biz savammz insanln temel deerlerinin yeniden kazanlma sava olarak da gryoruz. Ve bu temelde zellikle Krdistan'daki dier halklara kar da grevli olduumuzu biliyoruz. Yrttmz savamn onlarn da savam olduuna emin olmanlarna ve mmknse kendi yurtlarna, lkelerine dn hazrlklarn nce dncede ve giderek bizzat direnmeye kadar ilgi duymalarn bekliyorum. M. Yo han na : Bi zim du ru mu muz, ya ni Sr ya ni le rin ve ya Krdistan'n 5-10 yl sonraki durumu ne olabilir? Ne gibi byk deiiklikler yaanabilir? Abdullah calan : Bu biraz kendinizi yeniden rgtlemenize baldr. Bu, hem dncede hem de pratikte olduka yaratclk ister. Geenlerde Beytebap'ta boaltlan Sryani ky vard. stanbul'dan tekrar geri dn iin, arkadalar onlara arlama treni yapmlar. Gzel bir hareket. Benim hi talimatm yoktu. Kendi kendilerine onlar oraya uurlamalar, durumun iyi bir dzeyde olduunu gsteriyor. Krdistan'n topraklar harabe hale gelmi, herkes kayor. Ruhta olsun, cismen olsun, dn salamak gerekir. 12 Eyll rejimi, gerekten byk bir lmd ve neredeyse halklarmz bitirecekti. Bu zulme kar en byk direnmeyi biz koyduk. Sadece Trk barbarizmine kar deil, btn dnyaya kar direndim. Btn dnya gleri onlarn arkasndayd, Amerikas da, Rusyas da... Bu adan imdi dn iin imkanlar vardr. Eer sizler kendinizi iyi rgtlerseniz, dn, ilgilenmeyi, kaynamay iie yrtrseniz, iyi eyler ortaya kabilir. rnein kendi knz rgtsel, hatta bireysel knz, halksal bir ka dntrrseniz, nereye geleceimizin ok ak ispat olabilir. Ama en kts ilgisiz durmaktr, bir ey yapmamaktr. M. Yohanna : Sizler tarihi iyi bildiiniz iin, baka konular amak istiyorum. Biz islamiyetten nce de vardk, sonra da varz. Araplardan nce de yaadk ve sonra da yayoruz. Tarihten gnmze kadar bu topraklardayz. Yalnz tarih, 1900'lerden sonra b364

yk bir hz la de i ti. 1900 'den son ra Har put, Di yar ba kr, Mardin'den Amerika'ya g eden btn halkmz kaybettik. Bunlar erimitir. Hemen hemen btn dnyay yirmi sefer gezdim. Neredeyse btn halkmz eriyip gitmi. 1960'lardan sonra tekrar g krklemek iin sinsice planlar yapld. Bizim lkeyi terketme gibi bir niyetimiz yoktu. Kimler kard bizi? Tabii ki, bunun baz nedenleri vardr. sve'te ve dier lkelerde olan insanlarmz, lke hasretiyle yanyorlar. Bunu ifade etmeye alyorum. Sizlerden istediim tek ey; bizim paraya ihtiyacmz yok, okul ve benzeri ufak kltrel eylere de ihtiyacmz yok, her eyimiz var. Ancak, u ana kadar lkemizde kalmak iin hibir gvencemiz yoktu ve tarihte ilk kez byle bir gvence PKK ile douyor. Siz bunu salayabilirsiniz. Blgedeki etkiniz biliniyor. Krtlere ve Sryanilere yapacanz ar; Kardeiz ve bu kardelik yaamaldr, bizim nderliimizin altnda hibir rk gr yaamamaldr biiminde olmaldr. Baz Krtler Sryanileri ezebilir. Abdullah calan : Bunlar beni her gn parampara etmeye alyorlar. Bazlar deil! M. Yohanna : Bunlar pratikte yaasa, biz daha ok gven alrz. kincisi Avrupa ve dier paralara g eden Sryaniler, onlarn lkeye tekrar dn iin nasl hazr hale getirebiliriz, ne yapabiliriz? 15 gn nce Abdulxadam' grdm. Bu konuda konutu. Burann nderi (Hafz Esat) her eyi biliyor. Bizim Patrik hazretleriyle 3 saatlik grmeleri oldu. Esat ve evresi, tekrar Sryanilerin geri dnmemesinden yanadrlar. Yani Sryanilerin Suriye topraklarndan gitmesi, Suriye devleti iin de bir kayptr. En byk ziraatlar, aydnlarn byk bir blm, iadamlarnn byk bir ksm gittiler. Bunlarn gitmesi blgenin zayflamasna yol ayor. Bizim iin mimarlar gerekir, yani lkenin inas iin kalknmada rol oynayan insanlar gerekir. Avrupa'daki zenginlerimiz ya da insanlarmz, lkeye tekrar getirirsek, lkeyi yeniden cennete evirebilirler. Bu her iki halkn karnadr. Bu lke kalknmasnda hizmet eden almalar birlikte nasl yapabiliriz?
365

Abdullah calan : Belirttiiniz hususlar derinden yayorum. Ve buray cennete evirmek iin insanlara ar yapmak veya bizzat buray cennete evirmek iin yeteneklerimizi kullanmak, abalarmz seferber etmek gerekiyor. Gven sorun deil, kendi sorumluluum szkonusu olunca, sonuna kadar gvenilebilir; bizim hareket, eer bakalama uratlmazsa bensiz de gvenilebilir. Benim iin bu kadar hain, Krt de diyemeyeceimiz ve gerekten her eyi ile haram olanlarn bu topraklarda kalmalar yerine, olduka yetenekli insanlarn gelmeleri bin kat daha tercih edilir. nan iidir! Aslnda dolarla, maddiyatla olacak bir i deildir. rnein, kii olarak bana btn dnyay tapulasalar kabul etmem, edemem! Benim iin baz kutsal yerler vardr. Asuri-Sryanilerin baz mehur yerleri vardr. Mardin'deki Deyrul-Zahferan. Benim iin onun avlusunda yatmak, kalkmak, biraz gezmek, Avrupa'dan bin kat daha deerlidir. Onu imar etmek, harabe haline gelmemesi iin almak, benim iin en byk eylemdir. Bunun iin eylem, inan gerekiyor, kiilii biraz buna adamak gerekiyor. Sizi kmsemek iin sylemiyorum. En deme Sryaniler'den biri gelsin, eer benim kadar bu tarihi deerlere hizmet edebiliyorsa, bravo derim. Ben hazrm ve korunmas gece gndz benim dncemdedir. Zaman zaman sorarm, ka gen kald oralarda?, gittike azalyor denilince hznleniyorum. Halbuki cokuyla, enlikle, kk bir cennet paras haline gelsin isterdim. Demek istediim, bu inan ister, kiilik ister. Krtler ok yardm ediyor, maddi olarak pek sorun olmaz, hi ilgi duymuyorum. Ruhumu bu tr kk eylerle yabanclatrmak istemiyorum. Hatta aile konusu bile yledir. Bugnn insan ilikilerinden, aile ilikilerinden ekiniyorum. Aileye kar deilim, ama ekiniyorum. Bunlar bana kirli geliyor, kendimi biraz temiz tutmaya alyorum, zen gsteriyorum. Tekrar bunlara ar yapyoruz! Biraz inan sahibi olsunlar, kutsal deerlerine uzak dmesinler. Btn Krt halk da, bu deerlere saygl olmaldrlar. Zayf insanlara el kaldrlmamaldr. Mazlum insanlara, yine onun tarihi deer366

lerine el uzatmak, benim sorumluluum altnda mmkn deildir. Bu kutsal Mezopotamya deerlerini anlamayanlarla sununa kadar savayorum ve daha da savamm srdreceim. Savam iddetlidir. Anlamak ve bizlere saygl olmak isteyen srekli byle kalmaldr. Elden gelen biraz yaplmtr. Anlamanz ve mmknse bundan sonra biraz daha iyi dnmenizi, tartmanz, baz hamleler yapmanz istiyorum. M. Yohanna : Bunlara sahip kacaz, saygl olmaya da alacaz. zel bir soru da olabilir, fakat blgede on yl sonra ne olabilir? Baz eylerin olabileceini grebiliyorum. On yl sonra geliecek olaylar insanlk iin, bar iin deerli olaylar olarak gryorum. Kiiliiniz hakimdir, yani kadirdir. Olas gelimelere hkmedecek gce sahiptir. Kendini insan olarak tandndan gnmze kadar, insanla hizmet etmesi, byk bir olaydr. sa yle diyor; Ben insanla hizmet etmek iin geldim, bana hizmet edilsin diye deil. sa ok ycedir. sa'nn ycelii, ayn zamanda, Ben bir hizmetiyim demesi byk bir anlam ifade eder. lmnden drt gn nce, kendi akirdlerinin (rencilerinin) ayaklarn ykamtr. Bunu sadece szde deil, eylemde gstermitir. Alakgnllln byk bir ifadesidir. Alakgnll olmayan ycelmez. Hz. Fitrus, sa'y anlayanlardan biriydi. sa'nn akirdlerin ayaklarn ykadn grnce armtr. Ve sa Fitrus'a unu demiti: Gel senin de ayaklarn ykayaym! Fitrus ard. Yine sa devamla unu sylemiti; Ayaklarn ykamazsam, benim rencim olamazsn! Fitrus sonra kabul etti. Yalnz ayaklarm deil, hatta bam da ykayabilirsin. Daha sonra sa unu da syledi; Temiz olan temizdir, benim ayaklarnz ykamamann sebebi, alakgnlll sizlere retmek ve insanla hizmet etmeniz iindir. Ve siz de benim gibi olmalsnz, byk olmak istiyorsanz, insanlara hizmet edeceksiniz! kibin yldr bu gelenek, hl kilisede devam ediyor ve kendimiz de emaslarn ayaklarn ykyoruz. Onlara halkn hizmetileri olduklarn gstermek iin.
367

Benim sizlerden ricam, istemim udur: Halkmzn tekrar lkesine geri dnmesi iin, varolan imkanlarn kullanmas. Bir mddet sonra bunlar pratikte greceiz. Ki inanyorum, halkmz geri dnnce birlikte bunun gzelliini greceiz. Eer hizmeti kendisine %20 ise, %80'i Krt halk ve Krdistan iin hizmet olacaktr. l ke nin kal kn ma sn da ve in a a sn da b yk rol oy na ya cak tr. Avrupa'da erimemesi iin imdiden tedbir gelitirmek ve lkesinde tekrar yaamas iin, varolan imkanlar seferber etmemiz gerekiyor. imdiden insanlarmzn kendi lkelerine dnmelerini ve bu soruna scak bakmalarn temenni ediyoruz. nanyorum ki bu halkn erimemesi iin sizlerin de byk almalar vardr. Bu konuda inancm sonsuzdur. Sizlerin bu kadar inanl konumas beni coturuyor. Abdullah calan : Bu konu ok ho bir ey! lke derecesinde balym. M. Yo han na : nan ol du mu her ey ba a r lr. Arap lar Mezopotamya'ya geldiklerinde, silahlar yoktu. slamiyetten nce Araplar'n var l bel li de il di. slamiyetten son ra Bi zans ve Persler'e kar byk bir sava yrttler. ki byk gc, inan sahibi olduktan sonra yendiler. Onlarn en byk silah inanlaryd. Bizans ve Persler'i inanla yendiler. Benim de yle bir inancm vardr. Sizlerle el ele verirsek, ok ksa bir sre ierisinde Sryanilerin byk bir blmn lkeye tekrar tarabiliriz. Halkmzn byk bir blm ruhen dnmeye hazr. leriki dnemde fiili olarak da dn salayabiliriz. Kiiliiniz bu konuda byk bir rol sahibidir. Benim sizlere gvenim daha da artmtr. nanyorum ki, belirtilenler dorultusunda baz pratik admlar atlr. zellikle Cizre'de bu iki halkn daha barl yaamasn diliyorum. Daha nce sizleri duymutum. imdi gzlerimle grdm ve daha iyi anlyorum. Abdullah calan : Ben daha ok ocukken, bir gn aacn dibinde oturuyordum. O zaman babam yanma gelerek, benim iin unu sylemiti; O fethedicidir. Nereye giderse fetheder. Beni sevenler de, sevmeyenler de byle bir ey sylerler; O, olmazlar olur yapandr. Halknz geri dnebilir, ama inan olmal, nk bu
368

i inanla olur. Asrmzn garip hastal, maddi deerlere olan dknlktr. Ve neredeyse bu insanln sonunu getirecektir. Bu anlamda maneviyata dayal kendi yaamlarna ok stn deer biiyorum. nsanln da bu temelde ayakta durduuna eminim. Dizginsiz maddiyat, byle maddiyatn peine btnen taklm insanlk, byk tehlikededir. Bugn doa tahrip oluyor, evre yaanmaz hale geliyor deniliyor. Bu dnce sahipleri atomu da insanln banda patlatmaktan sorumludur. Bugn bir sa'y dnrsek, bunlarn onun dncesinde yer almas mmkn mdr? Bu ktlklerin insann bana gelmesi mmkn myd? Kendi eylemimi, en az bir sa yaam kadar deerli gryorum. Onun bir paras gibi gryorum. Bizim arkadalar da, imdi her dada kurduklar o ufak yeralt snaklarnda, sanki o dnemin manastrlar gibi, adeta o eitimi grrler. O inanla yaarlar. Dman grdnde unu syler; Bunlarn antalarnda bir aylk kflenmi ekmek var. ehit dtklerinde gryorlar. Bunlar nasl yayorlar? diye aryorlar. Bu z ok nemli gryorum. Bunun dnda da ilke tanmam. Kendim, sonuna kadar bal kalacama eminim. Sorun bunu insanlarmza tarmak, zayf insanlara bunu benimsetmek. Krt halkna bunu iyi benimsettim diyebilirim. Eskiden bir tavuk bile vermezlerdi, imdi her eylerini, dnyann en nde gelen bir halk olarak sunuyorlar bu ilkeye. arm bir halk iin deil, btn insanlk iindir. Sizler de arac olabilirsiniz, onlar da katalm bu yce ie, bu topraklarn yeniden byk imarna! Cennet denilen olay burada ortaya kt. Cenneti tekrar kurmaya ve bu topraklarda aramaya aryorum! Gelin bu cennet vatanmza! ok sayda inan adam, ok sayda emek sahipleri vardr. Onlar bir de bu temelde dnmeye ve bir eyler yapmaya aryorum! Hatta benden daha fazla, kendilerinin bir eyler yapmalar gerektiine inanyorum. Benim koullarm ok zor, dman zerimde ok duruyor. Belki her eye frsatm elvermeyebilir. Bundan dolay hayrl ilere kosunlar. Beni biraz tanyorlarsa, gvence sorunu yoktur. O yzyllk korkular bitsin. Varolan
369

dmanlar da mcadele ile yenmeye alyoruz, kendime gveniyorum. On yl sonras iin, her zaman sz de veririm, yaarsam baarrm da. Ben balarken bir meteliim yoktu, borluydum. Bir sopam, bir ivim, bir akm bile yoktu. Btn aileler ocuklarn benden saklarlard. imdi ok byk bir g etrafmda younlayor, byk bir gce doru yryorum. Eer bir talihsizlik olmazsa, 2000'li yllarda yepyeni bir sayfa alacaktr. Her ey yepyeni olacaktr. Sanrm sizin tarihte, M.. 2000 yllarnda grkemli bir balang vard. Sanrm Naramsin, Sargon dnemleriydi. Ortadou'da her zaman bir grkemlilie inanrm. Bu topraklarda srekli grkemlilikler olmutur. nsanln beii... Dinlerin k burada olmutur. Tekrar insanln beii haline getirmek mmkn mdr, diye dnyorum. Nasl ki insanlk doarken buray beik gibi deerlerdirdiyse, imdi de her tarafta ryor. Kurtuluu tekrar bu topraklardadr, buna inanyoruz, bu kadar deer veriyoruz ve tekrar o ilk gnler gibi kendimi heyecanl gryorum. Amerika yle, Avrupa byle. Hi ilgimi ekmiyor. Burada yeni insan yetitirmek, en yce itir. nsanlk tarihinin burada nasl adm adm gelitiini iyi biliyoruz. Biz bu temellere, kklere yeniden bir dn hareketiyiz. Her eyi yapmaya hazrm. Gcm neye elveriyorsa, onu benden isteyebilirsiniz. Bu, byk inanla olur. Parayla, silahla olsayd, onlar da sizlere verirdim. M. Yohanna : Bu sylenenler, yazl olarak Avrupa'daki ve dier alanlardaki insanlarmza ulatrlabilir. Abdullah calan : Daha ayrntl aklamalar da yapabilirim. Halen Ermeni, Sryani halklar zerinde younlamaya alyorum. Bana gre bu halklar, gnmz yeniden deerlendirmeli ve barbar kasrgaya kar, imdi ne yaplabilir? sorusuna cevap aramaldrlar. Varsa eksikliklerimiz, birlikte tartp gidermeliyiz, kesin inanmalyz ve birbirimizi olduumuz yerlerde glendirmeliyiz. Bu i ricayla, karlkl bilmem ben u kadar alrm, u kadar veririm demekle yrmez. Bu topraklar kurtulduunda gelselerdi, onlar byk bir trenle,
370

lenlerle karlardm. Ve kendimi mutlu sayardm, ok eski bir halkn temsilcileri, bu topraklara yeniden geliyorlar diye. Yine kendim buna bal kalacam, yapmazsanz da ben yaadka, baardka bunu gstermeye alacam. M. Yohanna : Biz de yapmaya hazrz ve yapacaz da. imdi gvenimiz daha fazladr ve almalarmza g katacaktr. Kardeim Apo'yu grmekten dolay ok sevinliyim. Hatta btn yazlarnz takip etmeyi dnyorum. Sadece duyduklarm yeterli deildir. Bazlar sizleri deiik biimlerde kafalarnda canlandrabilirler. Bana gre kiiliiniz apayr bir olaydr, byk bir gvendir. Bir gn frsat olursa Metropolitlie davet ediyoruz. Bu sizlerin istedii bir zamanda olabilir. Patrik hazretleriyle de grmek isterseniz, imdiden organize edebiliriz ve ok yararl olacaktr. Patrik hazretleri Sryanilerin genel lideridir. Btn dnyadaki Sryaniler ona sayg duyarlar ve baldrlar. Sizlerin bu grlerine ok sevinir ve gven duyar. Kiiliinizle Patrik grmesi, her iki halk iin de byk bir hizmet, birlik ve kardelik iin byk bir adm olacaktr. 1980'lerde Cezire mntkasn Patrik ziyaret etmiti. O dnemdeki Krt olay ok farklyd. u an gittiimiz her yerde Krtlerin deitiini, yeni bir kiilik kazandn grdk; hatta Patrik hazretleri kardelikten sz etttiinde baz gler armt. Biz kardelii asrlardr bekliyorduk. Patrikle olan grme, bizim bu sylediklerimizi daha da pekitirir, glendirir. Bu grmeye, sizler ne zaman isterseniz biz hazrz. Abdullah calan : Memnuniyetle yaknda bu ziyareti gerekletireceiz. Ben her zaman buradaym. Siz yerimi bilirsiniz, bir randevu kararlatrrsanz, gerekletirmeye alrz. Ki tap lar me se le sin de, u ko nu da dik kat edil me si ni is ti yo rum. Ben ki tap la r, g n m zn okul la rn da ren dik le ri mi gzn ne ge ti re rek ya z yo rum. Ki tap lar da ha fark l, bi raz e kilde kalabilir. z nemlidir. amzn yarattk larn, onun snrn, her eyi bu kitaplar da ver mek mmkn olmu yor. Zaten o kadar nemli gr m yo rum; benim iin bir tek ilke ok nemlidir. By le an la mak da ha nem li. Bi raz da du ru mu onun iin an lat ma ya a l tm. Ki tap lar bi raz fay da l ola bi lir. Bi zi bi raz
371

izah eder, ama her ey deildir. Buradaki var lm daha iyi anlayabilir siniz. M. Yohanna : Evet dorudur. Sizleri byle daha iyi anlayabiliyorum. Abdullah calan : Hl TC benim iin, Biz bu adam tanyamadk, milliyeti midir, komnist midir, mslman mdr, hristiyan mdr? Belli deil diyor. Bu aslnda, benim kendimi tantmamam deil de, dardakilerin dnyasn gsteriyor. Benim insanlarla paylaamayacam hibir ey yoktur. Bu konuda unu rahatlkla syleyebilirim; Hz. sa'nn hizmetinin kesinlikle hakim olduu bir hizmet anlaydr. Byle bilinmesini istiyorum. Benim adma sylenenler, yazlanlar birok eyi saptrabilir, yine kelimelerle ben birok eyi dile getirmeyebilirim. Yaamn kendisi, hizmetin kendisi ok ok nemlidir. Bundan sonraki grmeyi sayn Patrik ile yaparsak daha da anlaml olur. Bu bir yerde, btn Sryani halkna da ar anlamna gelir. Aslnda baz heyetleri de frsat bulduumuzda grmelere davet ederiz. Hatta imkanm olursa halkla da sylei yapabilirim. Sanrm bundan sonra iyi admlar olur. Tarabilsek, halkn arasnda geni bir gvene yola aacaktr. Baarmaya alacaz. Bundan sonraki konumalarmda daha ok vurgu yaparm: AsuriSryani halkyla olduu her yerde iliki kurun ve derin bir dostluk, kardelik gelitirin diye. Tekrar belirtmeliyim ki, bu grme benim iin olduka anlamldr. Onun zerinde birka gndr dndm. Dikkat ederseniz, sizlerle de burada bunu tarttk. Daha dorusu ben sizi tartmaya tevik ettim. Sadece bir grmeyle deil, yllarca nceden de hazrlandm, -bundan sonrasn daha iyi nasl yryebiliriz diye. Kendimi bunun hizmetine sunarm. Her zaman sylerim; kendimi Ortadou'da halklarn kurtulu savas, byk hizmetisi olarak gryorum. Bu grmeyi, diplomatik bir grme deil, karde olanlarn ok uzun yllar sonra bir kavumas olarak deerlendiriyorum. Ve yine, bu sradan bir grme deil, ok eskiden karde olanlarn, ok uzun yllardan sonra kavumas, birbirini bulmas ve grmesidir.
372

Uzun yllar kk bir Lbnan danda kaldm. Ve ilk manastrlarmz orada olutu. Mahsum Korkmaz Akademisi de bir manastr saylrd. O kayalklarda kk yerler amtk. Btn halklara sayg ve selamlarm sunuyorum. 1993

373

Krdistan, insanln lkesidir (*)

Makedonyal Byk skender, Babil'e vardnda daha 30 yandayd. Hz. Musa, Yahudi halkn Sina topraklarna vardrdnda 30 yandayd. Hz. sa, 33 yanda ldrlmt, armha gerilmiti. Napolyon 40'ndan nce imprator olmutu. Tarihte nderliiniz gibi byle birka nderlik var. Ve nderliiniz sadece bunlara benzer deil, benim iin daha farkl, yce ve anlamldr. Tpk, yaamnz biraz sa'ya benziyor. Halep Sryani Metropoliti M. Yohanna
374

Krdistan'n en eski halklarndan birisiniz. Yine Krtlerle Asurilerin ilikisi, tarihte en eski ilikidir. Ermeniler de biraz yledir. Fakat Krtler daha ok Asurilerle iiedir. Gnmze doru geldiimizde insan una ayor: Bu halklar neden bu kadar bibirine yabanclatlar, uzaklatlar. phesiz din bunda bir etkendir. Fakat en nemli etken biraz da Osmanl / Trk gerek sultanlk ve gerekse de cumhuriyet dnemi- egemenliidir. Bunlar halklar hem ok ezdiler ve hem de birbirine kar kardlar. Birok halk da ortadan kaldrdlar. Krtler belki lmedi, ama lmden daha kt duruma girdiler. Asuriler biraz daha sessiz halledilmie benziyor sanki. Tabii Krt beylerini, eyhlerini onlarn stne ok kkrttlar. Krtleri, Krdistan' tasfiye eden ayn hain gler, hem Ermenileri ve hem de sizleri bu duruma getirenlerdir. Byle hain bir kesim vardr ve hl da bize en ok zarar onlar veriyor. Biz bunlarla epey atyoruz. Son Gney Sava da bunun bir devamdr. Yani biraz tarihin dna itilme bununla ilgilidir. Bir halk zgrlemezse kendi komusu olan halklar da zgrleemez. yle grlyor ki, bir halk ne kadar kleyse, tarih dna kyorsa, komBakan APO'nun 22 Nisan 1993 tarihinde Asuri Demokratik rgt merkezi heyeti ile yapt grme.
375
(*)

usu da yle olur. Yani Krtlerin bu kt durumu, bence bu komu halklarn da kt durumunu ok iyi izah ediyor. Yine sizin bu iinde bulunduunuz durum, bizim kt durumumuzu izah eder. Halklar zgrlemeden, zellikle iie gemi halklar kendi sorunlarna doru sahip kmadan, kendini kabul ettiremezler. PKK hareketi, inkar edilmi, kendi zne yabanclatrlm tarihe bir bakaldrdr. PKK'nin sadece bir Krt hareketi olmadna inanyorum. Btn Krtlerin, btn Mezopotamya halklarnn kurtuluu anlamnda anlalmaldr. Bizim ykselttiimiz hareket, btn mevcut kltrlerin ve onlarn sahiplerinin de kurtuluu anlamna geliyor. Tarihte ok etkin bir yeriniz var. Krt gereiyle en ok ie ie gemi bir durumunuz szkonusu. Bana gre Ermeniler tarihte bir hata yaptlar, dar milliyetilie dtler. Osmanl ynetimi bunu ok kt kulland; Hamidiye Alaylar'yla kar karya getirildiler ve kaybettiler. Yanl bir strateji. Bunu, biraz da Bat'ya dayanarak yapmak istediler. Fakat Bat iin kar her eydir. Gerekirse halklar feda ederler. Halbuki Ermeniler Krtlerle birliktelii, ortak kurtulu amalarn dnselerdi, kesin durum byle olmazd. Asuri-Sryani hareketi de biraz byle geliti. Bat kanalna girdi, biraz da Krt halkyla da fazla iliki gelitiremedi, kurmad. Bir yere kadar, byle ok yetersiz olan hareket, biraz da tasfiye edilmi oldu. imdi, yapmamz gerekenler tarihten karlabilir. Ben imdiki durumlarnz ok mltecilemi olarak buluyorum. Hatta kendi lkelerini Ermeniler gibi adeta terk etmi olarak gryorum. lkedeki varlklar, sa de ce ta ri hi ve kl t rel d zey de kal m tr. Sa n yo rum Ku zey Krdistan'da 5-10 bin kii ya kald ya da kalmad. Daha nce kalanlar, 12 Eyll'den sonra epey gettirildiler. Biz, son zamanlarda ar yaptk, kylerine dnsnler diye. Hakkari'de birka ky boaltlmt, onlar tekrar geri dnderdik. Midyat'daki kylere korucular yneldi, baz cinayetler ilendi, kar ktk. Aslnda sizden ok az bir say kald. Siz buradasnz, tabii durumlarnz benden iyi bilirsiniz. Suriye'dekiler, Lbnan'dakiler yakn zamanda biraz hareketlerini oluturmular, fakat hareketleri bana gre fazla atlm yapmam. Yaknlama eilimleri de grlyor. Acaba birlikte ne yapabiliriz? Bunun zerinde durmak nemlidir. Balangtan beri tecrbelerim var. Koullar ne kadar zayf da ol376

sa, hatta yine umut ok zayf da olsa, bu ynl baz eylere cesaret etmek gerekiyor. Hareketimiz buna rnektir. Yllarca tek bama hareket ettim, ama imdi PKK yenilmez bir hareket durumuna geldi. steriz, sizlerden de bir kol buna katlsn. Bunu kendi gereiniz belirler. Biz buna az ve grmek isteriz. Kendi kylerinize dnmenize de yardmc oluruz. Gcmz lsnde elimizden geleni yapmaya hazrz. Evet, tam olarak bilemiyorum; gerekten istek nedir, rgtlenme durumu nedir, bunlar sizlerden dinlemeye alacam. Asur Demokratik rgt : Bu duyduumuz gzel szler iin teekkrler. Beklentimiz daha derin olaylarn aklanmasdr. PKK olayyla ilgili aklamalar da daha geni dinlemek istiyoruz. imdi biraz kendimizden sz etmek istiyoruz. rgtmz, Asuri Demokratik rgt'nn kurulu yl, 1957'dir. lke topraklarmz olan Mezopotamya'da kuruldu. rgtmzn kurulu amalar ve hedefleri, bata halkmzn tarihini bilince karmaktr, halkmz rgtlemektir. Halkmzn Mezopotamya'daki tarihi, M. 4000'li yllardan balar. Halkmz, Mezopotamya'nn drt ayr yerleim merkezinde yaard. Bunlar; Akad, Smer, Babil ve Asur'dur. Abdullah calan : Hepsi ayn halk m oluyor? Evet, hepsi ayn halktr. Asuridir, bizim bak amza gre durum bu. Baz tarihiler unu diyor; Smerler Mezopotamya'nn yerlisi deil, baka yerlerden gelmedirler. Biz olaya byle bakmyoruz. En eski halklardan biri Smerlerdir. lk saltanat Smer topraklarnda balamtr. Saltanat Smer ehir merkezindeyken, btn Beynilnehreyn (Mezopotamya) topraklarna hkmediyordu. Akad, Babil ve Asur ehirleri buna dahildir. Bizim tarihe bak amz yledir: Smer ehrinden sonra Akad, Akad'dan sonra Babil ve Babil'den sonra da en son Asuri ehrinde hk m n sr dr m tr. Bun lar bir bir le ri ni ta mam l yor lar. Ay r halklar anlamna da gelmezler. Ayn kltr ve medeniyeti paylamlardr. Bu drt ayr ehrin halk da Mezopotamya'nn ocuklar olan Asurilerdir. Asur saltanat ncekilerden daha uzun mrl olmutur. Asur uygarl, bir btn olarak bu kltrleri iine alr ve
377

onlar temsil eder. Saltanatn ayr ehirlerde hkm srdrmesi bizim iin nemli deil. Bize gre ayn halktr. Babil'in dmesi, M.. 539 ylnda Perslerin saldrsyla olmutur. Ardndan, dnem dnem halkn bakaldrlar olmusa da, bunlar baarszlkla sonulanmtr. Srekli yenilgiye uramtr. te o gnden gnmze kadar bu halk, Asuriler olarak bilinir. Dnya byle tanyor ve bizce de byledir. M.. 333 ylnda Makedonyal Byk skender blgeye geldiinde, bu halk Auriler olarak biliniyordu. Yunancada harfi olmadndan Aurilere Asuriler demiler ve zamanla bu kelime nce Asiryana daha sonra da Sryani kelimesine dnmtr. yle mi? Yunanllar byle demi ve asl Auridir, -anlald. Sryani kelimesi de buradan geliyor. Sryani kelimesi buradan geldiine gre, Suriye kelimesi de buradan geliyor. Biz Sryani dilinde Sryanilere hl Esoryoye diyoruz. M.S. 1500 yllarna kadar Esoryoye diye yazyorduk, daha sonra gittike bu Soryoye oldu, yani Sryani. Araplar da bize Asiryan demiler. Bu halk, kltryle, diliyle Sryani olarak tannd. Bu deiiklik baka bir halk ifade etmez. Eski isim Auridir, daha sonra Sryani olmu. Yani kelime deiiklii. sa'nn kyla birlikte, diyebiliriz ki, hemen hemen halkmzn tm hristiyanl kabul etmitir. Kilisemiz de Sryani kilisesi adn almtr. Mezopotamya'daki btn Sryaniler, Aa ve Yukar Mezopotamya Sryanileri bir btn olarak ayn kiliseye balydlar. Halkmzn bu birlii Roma'nn dikkatini ekmi, onlar endieye sokmu. Onlara gre bu durumda, gelecekte, kilise ats altnda da olsa, Sryaniler iin bir kuvvet olma durumu douyordu. Bu da Roma mparatorluu'ndan ayrlmaya gtrebilirdi Sryanileri. Bu kiliseyle olacakt deil mi? Evet kiliseyle. Yani bu kilise Roma'ya kar m geliiyor biraz? Byle anlalyor. Kiliseyle Bizansllardan ayr bir rgtlenmeye gidiliyor.
378

O illegal dnemde sanyorum Sryani kilisesi ok geliiyor. Daha Romallarn resmi dini olmadan, asl kilise olayn Sryaniler gelitiriyor. yle mi oluyor? yle. Bir de, zaten bizi en ok mahfeden olay, Romallarn ya da Bizansllarn hristiyanl resmi din kabul etmeleri olmutur. Smry, hristiyanlk ad altnda daha da derinletirdiler. Aslnda Sryani kilisesi bir yerde, Romallara kar bir zgrlk hareketi olmalaryd. Resmi dini kabul ettikten sonra, dini de bozdular. Zaten en byk neden de buydu. Asurileri byle bir zgrlk hareketi olarak gryorlard. Ondan sonra da hristiyanl iki mezhebe blmeye altlar. Kendileri bld. Evet. Dou Sryanileri (Nasturiler) ve Bat Sryanileri (Yakubiler) biiminde bldler. Nasturilerin merkezi imdi nerededir? Nasturiler genelde Yukar Mezopotamya'da yaadlar. Gney Krdistan'da, Hakkari ve evresinde. Yakubiler de daha ok Nusaybin, Mardin, Urfa ve Diyarbakr blgelerinde yaadlar. Yakubiler daha m ileriydiler? Burada nemli olan Bizansllarn bunlar ikiye blmesi ve birliktelii bozmasdr. Nusaybin'in dousuna den Yukar Mezopotamya Pers denetimi altna, Mezopotamya'nn batsna den blgeler de Bizansllarn denetimi altna girdi. Krtlerin de benzer durumu var, hikaye ayn. Sryanilerde en byk blnme M.S. 5. yzylda oluyor. Yine islamiyetin k ve gelimesi ardndan 7. yzylda olmutur. Bizans ve Perslerin basksndan kurtulmak iin Sryaniler, mslman Arap la ra dost luk eli ni uza t yor lar. Ter cih le ri ni ms l man Araplar'dan yana yapyorlar. Badat, Babil, Ceylanpnar (Sere Kehniye, Resuleyn), Tr Abdin (Midyat evreleri) gibi halkmza ait topraklar savasz, bar temelinde Araplara ald. Araplarn desteiyle halkmz bir anlamda nefes ald. Bu nefesi Araplar halkmza aldrd. Bizans ve Perslerden kat be kat daha fazla, mslman Araplar, hristiyan Sryanilere yaama ans tanyorlar.
379

 slamiyet ans tanyor, ilgin! lk dnemelerde yleydi, daha sonralar durum deiti. O dnemde blgeye gelen Araplar, Sryanilere herhangi olumsuz bir davranta bulunmayacaklarna dair sz vermilerdi. Sryaniler daha ok kltr ve medeniyeti gelitirmekle grevliydiler. Astronomiye kadar btn bilim dallarnda alyorlard. Bu dnemde Nusaybin (Kennrin)de, Ruha (Urfa)'da ve Mardin'de (Deyr-l Zaferan Manastr) niversite ve akademileri bile vard. Nusaybin'de akademi vard. Ruha'da niversite. Biz Kennrin ve Urhuy diyoruz. Kennrin Sryanice kartallar yuvas demektir. Biz Urfa'ya hl Ruha diyoruz. Sanrsam Sryanice'den gelen bir kelimedir Ruha. Btn bunlarla birlikte, halkmz katliamlardan kurtulamad. Ama frsat bulduka da bilimi, medeniyeti, kltr gelitirmekten de uzak durmuyordu. Yine btn blge halklaryla bar iinde yaamay da srekli tercih ediyordu. Her eyin tersyz olmas 1500'l yllarda Osmanllarn glenmesiyle balad. Mevcut elikileri daha da derinletirip halklar arasnda kin tohumlarn ekerek, halklar birbirine krdrd. Avrupallarn blgeye gelmesi de Osmanllarn istemiydi, nk gittike en bata kendileri zayflyordu. Baz yeni mezheplerin gelitirilmesi amacyla Batl misyonerlere blgede alma izni verildi. O dneme kadar, Yakubi ve Nasturi olmak zere, Sryanilerin sadece iki mezhebi vard. Misyonerlerin, yani Batl ajan, papaz ve rahiplerin blgeye girmesiyle, katolik ve protestanlk da birer mezhep olarak halkmza kabul ettirildi. Tabii ilk geldiklerinde, gya Sryanileri koruyacaklarn iddia etmilerdi. Romallar ikiye bld, bunlar da blnmeyi drde kard. Tabii ki bu blnmeden Osmanllarn da byk kar vard. Bat'dan hem maddi destek alyorlar ve hem de Asurilerin blnmesi Osmanl egemenliini rahatlatyordu. Asuriler (Sryaniler) Osmanl egemenlii altnda yayorlard. Onlar korumalar gerekirken, Batllara bldrdler ve sonra da kendilerine yem yaptlar. Halkmz istemedii halde, Avrupallar zorla yaadklar blgelere sokuyorlard. Tabii bunu da hristiyanlk ad altnda yapyorlard.
380

Niye bunu yapyorlar? Osmanl karlar bunu gerektiriyor. Asurilerin birlii onlar iin bir tehlikedir, ama blnmeleri rahatlatma yaratyor. Eer halkmz blnmemi olsayd, gerekten byk bir gt. Osmanllar iin tehlike oluturuyordu ve zaten bunun iin bldler. Halk blerek hedeflerine ulayorlard. Yani bl-ynet politikas. Evet, btn bunlara ek olarak Arap ve Fars topraklarnda da kilise ve medreseler kurmaktan uzak durmadlar. Ayn eyleri bu topraklarda da yapmaya altlar. Sonuta Trk, Krt, Arap ve Farslarn egemen gleri; eyh ve beyleri, halkmzn katliamnda ortak roller oynadlar. Yine de halkmz, btn aclarn erkenden unutmaya ve elinden geldiince dostluu gelitirmeye almtr. Bu halklarla yeniden baz ilikileri gelitirmek iin Sryaniler srekli dostluu dayatyordu. 19 ve 20. yzylda, Naim Faik, Aur Yusuf ve Senherib Bal isminde baz milliyeti genlerimiz kt. Dou Yldz (Mezopotamya Yldz) adyla bir de dergi kardlar. Ayrca zgrlk Yolu adyla da bir dergi karmaktaydlar. Bu dergiler dilde; Sryanice, Krte ve Trke, ama Sryanice alfabeyle yazlyordu. Osmanllar bunu duyunca, halkn tekrar canlandn ve bu ynl bir hareketliliin yaanmakta olduunu farkediyor. Bu dnemde gerekten de Ermeni, Krt ve Sryani hareketleri canlanyordu. Osmanllar bir kez daha dine sarldlar ve dine dayal oyunlara yneldiler. Krtlerin eyh ve beylerini yanlarna ekmeyi baardlar. Ermeni ve Sryani katliamlarnda bunlar kullandlar. Ermenilerin dnda, Mardin, Urfa, Diyarbakr, Siirt, Hakkari ve dier blgelerde de yarm milyona yakn Sryani'yi katlettiler. Bu katliam 1914-19 yllar arasnda yapld. 100 bine yakn bir topluluk da anayurttan gettirildi. Bu dnemlerdeki bir Ermeni katliam biliniyor, ama tarih Asurilerin o katliamndan pek sz etmiyor. Bir katliam olmutur ve bu dorudur. Zaten en byk g de bu dnemde balyor. G; Rusya, Filistin, Amerika, Suriye ve Hindistan'a oluyor. Ne kadar insan g ediyor?
381

 100 binden fazla olduunu tahmin ediyoruz. Bundan nce darya g var myd? Kanmzca daha nceleri bu boyutta yok. Yalnz 7. yzylda Ruha'dan, Krdistan'dan byk bir g var. Kenaniler olarak bilinen bir kabile Hindistan'a g ediyor. Kenaniler Ruhal Sryanilerdir. u anda Hindistan'daki nfuslar yarm milyona yakndr. Bunlarn g etmesinin nedenleri neydi? Tccar olarak, ticari amalarla gyorlar. 7. yzyldan nce de hristiyanlk Hindistan'a uzanm ve orada da baz hristiyan topluluklar vard. Bu tccarlar da oradaki yaam daha ok tercih ediyorlar. Orada islamiyetin etkileri de yoktu veya ne Osmanllarn ne de Araplarn basklar vard. 19. yzyla geri dnelim. 1914-1919 yllar arasndaki katliamlardan sonra halkmz pasifikasyona urayarak btnyle iine kapanm, blge halklarna varolan gvenini bir btn olarak yitirerek komu halklarla ilikiler gelitirmekten uzaklamaya balamtr. Daha sonraki yllarda, bireylere ynelik de olsa, basklar durmamtr. Bu nedenle g edenler, anayurtta kalan akrabalarn da yanlarna ekmeye almlardr. Devaml bir ekilde, geriye kalanlar bulunduklar topraklara ektiler. te yandan 1933 ylnda bu sefer de Irak'da byk bir katliam yaanyor. Asuriler zerindeki bu katliam da Krt aa ve eyhleri ile Araplar tarafndan ortaklaa gerekletirilmitir. Hatta Irak rejimi uaklarla kyleri bombalamtr. Buradan da bir g balyor; bazlar Yunanistan ve Kbrs'a, bazlar da Amerika'ya g ediyor. Bir blm de hl Suriye'de Habur ay kylarnda yayor. Ksaca, halkmz doan istikrarszlk sonucu vatan topraklarn terk etmeye, ge ynelmeye ve mltecilemeye gittike daha sk bavurmutur. Tabii bu, en bata gelien gvensizliin sonucunda olmutur. Yani halkmz yle bir durumla karlat ki, artk lke ne olursa olsun, ben canm kurtaraym yeterlidir diyerek lkesinden kamtr. Elbette ki, bu durum daha ok blgeyi yneten egemen glerden kaynaklanmtr. Yaptmz tespitlere gre, halkmzdan 1,5 milyon kii darda; Rusya, Avustralya, Amerika, Bat Avrupa lkelerinde mlteci olarak yayor.
382

Suriye ve Lbnan'da ne kadar Sryani var? 1 milyona yakn. Bunlarn byk bir blm asimile olmu. Kendilerini Meliki veya Rum-Ortadoks olarak adlandrmaktadrlar. Buna karn Cizre blgesinde hl Sryanice konuan 300 bin civarnda bir kitle var. Melikler ve Rum-Ortodokslar Sryani midir? Evet. Bunlar Roma mparatorluu dneminde Romallara balanyorlar. Sryanice'de Melko yani Meliki kral demektir. Kraldan, impratorluktan yana olanlara bu Meliki ad verilmitir. Bunlarn byk bir blm Romallarn Katolik mezhebini de kabulleniyor. Hristiyan kilisesinde en byk blnme 4. ve 5. yzyllarda oldu. Bu dnemde kilisenin 4. kongresi oluyor ve ardndan da blnme meydana geliyor. Sryanilerden ayrlanlar Romallara m balanyor ve bunlarda gittike halk gerekliinden uzaklama m oluyor? yle oluyor. Biz Asuri Demokratik rgt olarak, yurt dna yaylm olan halkmz da kucaklamay esas almz. Avrupa'da ve dier lkelerde, halkmzn birliini salamay amalayan dernek, federasyon ve benzeri biimindeki almalarmz var. Halkn byk bir blm dernek ve federasyonlara balanmtr. Amacmz, bu kurulular yoluyla yurt dnda yaayan insanlarmz arasnda halk kltrmz korumak ve halkmzn sesini duyurabilmektir. nsanlarmzda halk ve vatan sevgisini glendirmeye alyoruz. lkeye geri dn sorunu da bu almalarn kapsamndadr. Son dnemlerde Midyat'ta devlete bal korucular tarafndan katledilen 6 Sryani arasnda, geri dn almalar yapan ve Almanya'dan gelen geri dn komitesinin 2 yesi de vardr. Gemite de byle oluyordu. 1911 ylnda Aur Yusuf Osmanllarca katledildi. Kendisi Sryanilerin Birlii dergisinin yazaryd. Naim Faik de 1914'de nce Filistin'e oradan da Amerika'ya g etti. Suriye-Trkiye snr oluturulunca halkmz Suriye'de tekrardan rgtlenmeye gitti. Kilise evresinde baz gazete ve dergiler, dili gelitiren baz medreseler gelitirildi. Sryani Birlii, Betnehrin (Mezopotamya) ve dur adlaryla baz dergiler karld. Onlarca derginin karld sylenebilir.
383

AD'nn kuruluu bu gelimelere bal olarak salanmtr. Halkn tarihsel gerei ve onun acil bir birlie ihtiyac olduu dikkate alnarak kurulmutur. Kuruluumuzun esas amac, en bata mevcut mezhepsel blnmle son verip, btn mezhepleri halklk potas iinde eritip tekrardan milli btnl pekitirmektir. Katolik, Nasturi, Ortodoks ve Protestan gibi mezheplere saygl olmak temelinde milli btnl n plana karyoruz ve dine herhangi bir saldrmz da szkonusu olmamtr. Amacmz dini ve milli gereklikleri birbirinden ayrabilmektir. Bizde milliyet olgusu btn mezhepleri kapsayan tarzda ele alnmtr. Avrupal Katoliklerle bir ilikimiz yok, ama halkmzdan olup da Katolik mezhebini tercih edenleri de kesinlikle Sryani kabul ediyoruz. Baz d evreler ve din adamlar, mezhepleri bize kar kullanma temelinde saldrda bulundular ve hl da yapyorlar. Hatta biroumuz kilise tarafndan vaftiz edilmiyor, llerimize bile dini dualar okunmuyordu. Kiliseden adeta tecrit edilmitik. Oluturduumuz birlik baz dini evrelerin karlarna ters dtnden bize ynelik bu saldrlar gelitirildi. Asuri hareketine, Sizler Nasturisiniz diyerek tecrit edilmeye allyorduk. Kilise evresi Nasturilii putperestlik anlyor ve bunu hristiyanla ynelik hareket olarak kabul ediyor. AD'nn temsilcisi ve taraftarlarna Nasturilik bir hakaret gibi yaptrld. Nasl ki mslmanlk Yezidilii ktlyorsa, hristiyanlk da Nasturilii ktlyor yle mi? Evet, Sryani halk gereini hala da tanmak isteyen baz evreler, Asuri ayrdr, Sryani ayrdr demektedirler. Keldanileri bile ayr bir halk gibi gstermeye alyorlar ki, aslnda Keldanilik, Katoliklik demektir. Kurman ayrdr, Zaza ayrdr dedikleri gibi... Aynen byle. Btn bu olumsuzluklara ramen lke topraklarnda ve dnda yaayan halkmzn byk bir blm artk bizi anlyor. Halk gerekliimiz konusunda ksaca bunlar diyebiliriz. te yandan, baka halklarn iinde yaadmzn da bilincindeyiz. Bu durum da bizi ok ilgilendiriyor. Bizim de yaadmz topraklarda ounluu Krtler oluturuyor, ama Arap, Fars ve Ermeni gibi dier baz halklar da mevcut.
384

Halklararas ilikilerde bak amz yledir: Her halk kendi kltrnde, dilinde, geleneklerini yaamada, iradesini konuturmada zgr olmal ve bir eitlik yaanmaldr. ie yaayan halklarn birlik ve dayanma iinde olmalar gerekir; birbirlerine kar sayg ve sevgi beslemeliler. Taraflardan hangisi bask ve zulm gelitiriyorsa, ona tavr taknlmaldr. Vatan topraklar iin btn halklar birlikte almaldr. Verilecek mcadeleyle lke kurtarlmaldr ki, lke de onlar koruyabilsin, onlar sahiplenebilsin. imdi, bizim de yaadmz topraklarda ok sayda siyasi, milli hareketler vardr. Bunlar dncelerini zgrce ifade edebilmeliler ki, birlikte nasl yaayabileceklerini doru tespit edebilsinler. Din olgusu her halkn yaamnda zgr olmaldr. Din, hakimiyet arac olsun demiyoruz, ama her halk da dininde tam zgr olsun diyoruz. Halklarn geri kalmasnda en byk rol gerici din adamlar, feodaller oynamtr. Halklarn ekonomik bakmdan dzenlenmesinde ve bilimsel gelimesi nnde bunlarn oynad olumsuz rol ve oluturduklar engeller byktr. Bu nedenle diyoruz ki, ister tarlada ister fabrikada, nerede alyorsa alsn, insanlar zgr olmaldr. Yani insanlarn ekonomik-demokratik haklar gvenceye alnmaldr. imdi de g olayna geri dnmek istiyoruz. Belirttik, halkmz asndan mlteci olmann byk nedenleri vardr. Burada en byk neden, halkmzn kendi gerekliinden koparlmasdr; blgedeki egemen glerin halkn gerekliini kabullenmemesidir. Ne Trk, ne Arap ve ne de Fars egemenleri bugne kadar halkmz gereini kabul etmemilerdir. Bu glerden hibiri bugne kadar bu halk da bir medeniyet, bir kltr sahibidir dememitir. Yazm alannda da bu dile getirilmemitir. te tm bunlar, halkmzn her eye kara bir tablo gibi bakmasna yol amtr. Ve bu da g hareketinin balca nedeni olmutur. imdi biz, g olaynn nedenleri zerinde dururken, bu sadece g anlamak iin deil, halkmzn anavatana dnn salamak iin de olmaldr diyoruz. Bunu mutlak tarzda bilince karmak zorunluluu var. Bu anlamda, olayn daha da anlalmas iin tarihte rastlanan Aramilere de deinmek gerekir.
385

 Tabii, bunu da dinlemek isterim. Aramiler de Asurilerin bir parasdr. Hangi tarihte yaamlardr? Bunlar M. 1500 yllarnda tarihte grlyorlar. Asurilerin topraklarnda yayorlard, yani iki nehir (Dicle-Frat) arasnda. Aramiler ayr kabileler gibi grnseler de, kltr ve medeniyetleri Asurilerinkiyle iie gemi ve daha sonra da zaten ilerinde erimilerdir. Peki kkenleri nedir? Mezopotamyal Asuri kkenli olduklarn syleyebiliriz. Arap ol ma dk la r ke sin dir. Oro mo ye ( Aram) ke li me si nin an la m Sryanice'de yksek, yce demektir. Aram ayn zamanda bir isimdir de. Bu nedenle onlar bu ad kendilerine vermilerdir. Bizim komu bir kyn ad da Aram'dr. Bu kelime de o zaman Sryanice'den gelmedir. Yani diyorsunuz, Aramllar Arap deildir. Kesinlikle deiller. Dillerine de Aramice denilir. Bizim konutuumuz dil de aslnda Aramicedir ki bugn buna Sryanice denilir. Veya yle diyelim: Edebiyat dilinde Sryanice'ye Aramice deniliyor. Kilisenin de hl kulland dil Aramice'dir. Sanrsam Aramiler Urfa'da ok yaamlar, nk medeniyet izlerine hl rastlanlyor. Evet. Hakkari'den Urfa'ya kadar olan blgede yaamlardr. zellikle Midyat dolaylarnda younlamlar. Sryaniler bu topraklar Aram, yani yce olarak adlandrmlar, bunlar kutsal topraklar olarak kabullenmilerdir. Bu anlamda Aram szc kutsall da ifade etmi oluyor. Hatta M. 7. yzylda Asuri kral Senherib Aramice'yi lkenin resmi dili kabul etmitir. Peki Aramice Asurice'ye ok yakn m? Ayndr, sadece ayr bir lehe gibidir. O zamandan kalma metinleri anlayabiliyor musunuz? Daha nceleri ivi yazs kullanlyordu. Aramice, Asurice'nin modern biimidir. Demek istediim, Aramice szckleri anlyor musunuz? Evet, u anda konutuumuz dil Aramicedir. Byk skender dneminde Helenler Asurice'ye Sryanice demiler, Aramice'yi res386

mi dil olarak kabul etmiler. Ardndan da halk Sryani kavram etrafnda btnlemeye balamtr. Arami dilinin temel iki lehesi var: Dou ve Bat leheleri. M.S. 452 ylnda Bizansllarn denetiminde Makedonya'da, (Bizansa yakn) kilisenin byk bir kongresi yapld. Bu dnemde Sryaniler e blnyor ve Nasturiler de bu tarihte ortaya kyor. Sryani Ortodokslar da Yakubiler olarak adlandrlyor. Bizans egemenliini takip eden Sryanilere de Melikiler denildi. Sryanice'de Meliki (Melko)'nin anlam saltanat veya sultan demektir. Yani Melik kelimesi de oradan m geliyor? Evet. Kraldan yana olanlara denilir. Bu durumda hangileri ibirliki oluyor? Katolikler, yani Bizans kabul edenler ibirliki oluyor. Ortodokslar taviz vermeyenlerdir ve halen de Sryanidirler. Sryani Otodokslar halen radikal... Evet. birlikiler imdi kimdir yani? am, Halep, Lbnan, Hama, Humus ve Lazkiye'de bulunan Rum-Ortodokslar. Bunlar Melikilerin devamdr. Ama bunlardan bir ksm yine de Katoliktir. Melikiler de sonradan ikiye blnd. imdilik bir ksm Rum-Ortodoks, bir ksm da Rum-Katoliktir. Bu blnme 1500 yllarnda oldu. Her iki kesim de Sryani dilini tmden unutmutur, milli duygularn tmden yitirmitir. Melikiler 6. yzylda yaayan Marun isminde bir kadise (azize) inanyorlar. Lbnan'da hl yaayan Maruniler bunlarn devamdr, yani Maruni Sryanileridir. Kiliseleri de hl Sryani-Maruni ismini tamaktadr. Ama milli zellikleriyle biz Sryanilerden uzaklamlardr. te taraftan, 14-15. yzylda Asurilerin bir ksm Papa'ya balanyor. Nasturilerin bir ksm Katolik oluyor. Papa bunlara yeni bir isim veriyor. Babil Keldanileri. Bu durum halkn yeniden ikiye blnmesine neden oldu. Ayrlan Katolikler artk kendilerini Asuri kabul etmiyorlar. Biz Katolikiz demekle yetiniyorlar. Milli duygular tmyle yok edilmitir. Halk gerekliimizi, kltr ve tarihimizi ksaca byle ifade edebiliriz.
387

 Asuriler kkenleri itibariyle Arap deiller yleyse, deil mi? Asuriler Araplardan daha eskidir. Araplar Mezopotamya topraklarnn gneyinden gelmiler. Araplara Arap ismini takanlar da Asurilerdir. Onlara Araboyo denilmi ve bunun anlam da Gneyli demektir. Asurice Arap kavramnn baka bir anlam da Sahradr. Bu durumda Araplar, Sahra halk, l insan olarak adlandrlm oluyorlar. Yani bu kelime Asurice mi oluyor? Kesinlike evet. Bunun dilimizde iki anlam var; biri Gneyli dieri l. Araplar bile sahrada yaayan Araplara hl Arabay(Arabi) diyorlar, yani l insan diyorlar onlara. Babiller, Akadlar, Smerler kesinlikle Arap deil, deil mi? Deiller... Ama Araplar bunlar kendilerine malediyorlar. Byle bir tarihin varl iddia ediliyor. Kesinlike Arap deiller. Dilleri Arapa'dan farkl m oluyor? Evet. Sryani dilinde yazlan bir sr kitaplar var. Hepsi Arapa'dan farkl? Evet yle. ivi yazs var, Aramice var; bunlar Arapa deil o zaman ve Arapa hatta yaz dili bile olmuyor, yle mi? Evet. Aslnda Arapa dili Sryanice dilinden etkilenmitir. yle mi? Arapa Sryanice'den etkilenmitir. Peki bu kesin mi? Kesindir. Yaz konusunda zellikle etkileniyorlar. te yandan bu iki dil arasnda biraz benzerlikler de var, ama asl etkilenen Arapa oluyor. Araplar baz harfleri Sryanice'den almlar. yle mi? Bu ok ilgin. O zaman ncil de byk oranda Sryanice yazlm oluyor, deil mi? Evet, Asuri kaynandan geliyor. Zaten sa'nn kendisi de Asuri kkenlidir. O topraklarda Asuriler de yayordu. Bir de o dnemlerde Asurilerin nl savalar da vard. Tevrat da yazyor. Asuriler ile Yahudilerin sava kkldr diye. slamiyetin kyla Sryanilerin byk bir blm zorunlu ola388

rak islamiyeti kabul ediyor. slamiyetle birlikte bunlar Araplayorlar da. Araplaan Sryaniler Arap medeniyetine byk katklar sunuyorlar. Sryani kkenliler biimde, sanatta ve daha birok alanda altrlyorlar. Anlalyor. Araplar, ilmi byk oranda mslmanlam Sryanilerden alyorlar. Peki bunlar nerede kalyor? Humus, am, Halep, Badat, Musul ve Lbnan'da. Yani anlalan Arap uygarl nemli oranda Asuri (Sryani) uygarlndan etkileniyor. Etkisine nasl bu kadar girmiler acaba? Epey Araplama var demek istiyorum. Evet dorudur. Sryanilerin zengin tabakalar kendi mal varlklarn koruyabilmek iin byk oranda mslmanl kabul ediyorlar. Ayn bizdeki gibi deil mi? Ne kadar eyh ve aalar Araplamay, mslmanlamay yaadlarsa, Sryanilerde de byle. Mslmanlaan Sryaniler de var deil mi? Var. Binlerce hatta yzbinlerce. Suriye ve Irak'ta yaayan Sryanilerin durumu, Msr'daki Kptilere benziyor. Msr egemenlii gelitike Kptilerin byk bir blm de Araplayor. Sryanilerin durumu da biraz onlarnkine benziyor. Arap deiller, ama Araplayorlar. Bu durum mesela Cezayir'de de var deil mi? Dorudur, Cezayir'de de var bu durum. Yalnz Sryanilerin kltr, medeniyeti, dili, Araplardan farkldr. O zaman Krtlerle en ok iie yaayan bir halk. Asuriler ovada uygarl gelitirirken Krtler dalarda biraz geri kalm. Asuri olayn Krdistan iinde bir gerek olarak dnmek gerekiyor. imdi anladm kadaryla Asuri Demokratik rgt'nn kendi halk tarihine yaklam biraz bize benziyor. Biz de btn mezhepilie, airetilie kar geldik ve dinin etkisini de yle deerlendiriyoruz: Milli gerei mahvetmitir. Sahte dincilerin tahribat Sryani halknda ok daha derinliine ilenmi. Belki din, Ortodoksluk biraz ayakta tutmu, ama buna eletirisel yaklamlar da olumlu buluyorum. Dini btnyle inkar etmek doru deil. Din kltrdr, yaam
389

biimidir grlerine katlyorum, fakat dinci kesim mi desem, yani dini kar temelinde kullananlarn da zarar verdiklerini unutmamak gerekiyor. Her mezhepten yeni demokratik bir halk oluturmak nemli bir admdr. Yani kendi hareketlerini byle modern bir temele dayandrmalar nemli. Mltecilie kar kmak da iyidir. O da bize benziyor. Buna daha younca yer vermek gerekiyor, daha fazla arlk vermek gerekiyor. Yalnz fiziki mltecilie deil, biraz ruhta ve dncede de geri dn nemlidir. Bu konuda dnce gelitirmek gerekiyor. Bence snf olayna da dikkat etmek nemlidir. Bazlarnn karlar var, bu mlteciliin ban eker, yine bunlar dinciliin de ban eker. Bunlara ynelik eletiri gelitirmek uygundur. Bunlara ibirliki diyebiliriz. Sizde ibirlikilik tarihte ok kklym sanyorum. Bizans, Roma ibirlikileri gibi. Bahsettiimiz maln, mlkn koruma telana den zenginlerin sahte mslmanl gibi. Btn bunlar halkn aleyhine olmutur. Dar milliyetilik de iyi deil. Ben biraz dar milliyetiliin tehlikesini gryorum. nk lke gerekliinden, halk gerekliinden kendini soyutlamalar var. phesiz katliamlarn, basklarn rol belirgindir. Ama bu daha da ie kapanmaya yol amamal. Mesela bizde, Trkler bu kadar bastrmalarna ramen, sktrmalarna ramen ok geni bir alm yaptk. Trk halkna aldk. imizde ok sayda Trk var. Yani aklk politikasn, alma politikasn gelitirmek gerekiyor. Asuri-Sryani halknn da byle bir almaya ihtiyac var. Bunun bir kltr temeli de var ve bu buna epey temel tekil eder. zellikle Krt olayna byk alma ihtiya var. Ben kuzeyde Ermenilere almann, gneyde Asurilere almann bizim iin tarihin kaderini bile deitireceine inanyorum. Tarih zaten bu balarn koparlmasyla muazzam bir karanla gmlmtr. Bu balar kurulursa bence tarih tekrar aydnlanabilir. Bu ba mutlaka kurmak gerekiyor. Sryanilerin katklar lkenin yeniden kuruluunda ve halkn zgrlemesinde belirgin bir role sahip olabilir. Krdistan' mterek bir l ke ola rak gr mek ge re kir. Ben ba zen, Kr dis tan Ermenistan'dr, Asuristan'dr diyorum. Zaman zaman byle deyim390

ler de kullanyorum. nk ortak bir lke. Bir yerde be-on Sryani k y var sa, et ra fn dan da o ka dar Krt k y var dr. te bir Hesek'de, Cezire'de, Sryani ve Krt iiedir. Irak parasnda da byledir, tamamyla iie. Hakkari'de de iie. Bu anlamda burada iki lke kavram yanltr. Ayn lkede yaayan iki halkz, -bu doru bir yaklam olur. imdi bize den, kendi iinizde nasl demokratik bir hareket oluyorsanz, Krtlerde de byle bir demokratl gelitirmek gerekiyor. Yani sadece kendi iinde deil, dnda da gelitirmek gerekir. Tabii u bilinecek; eski dini yaklamlar, dar ve milliyeti yaklamlar buna fazla frsat vermedi. Ama bizim ideolojiler, siyasetler buna son derece aktr. zellikle Asuri Demokratik rgt buna epey uygun bir zemin hazrlyor. PKK hareketinin de olduka bu kapsamda, fakat ok arpc ve byk gelien bir hareket olduunu syleyebilirim. Baz yurtsever Sryaniler Midyat'ta bize dman olan korucular tarafndan zarar grd. Dman baz Sryani kylerine bilinli olarak yneldi. Fakat imdi de Sryaniler iimizdedir ve biz bir ayrcalk grmyoruz. Talep ettikleri, arzuladklar hemen her eyi PKK veriyor veya tekil ediyor. Biz bir cephe gelitiriyoruz. Bence Asuri hareketi de bu cephelemenin iinde yer almaldr. Yaknda cephe toplantlarmz geliir sanyorum. ardmzda kendileri de gelebilirler, fakat dier Krt rgtlerine daha sylemedim, ama syleyebilirim. Irak'ta da Asu ri ha re ke ti Krt cep he si iin de dir sa n yo rum. Suriye'deki Sryaniler daha ok Trkiye'den gelenlerdir. Dolaysyla Trkiye Krdistanndaki cepheye katlabilirler. Cezire Krtleri ve Sr ya ni le ri b yk oran da ora dan gel me dir; Mardin'den, Midyat'tan ve dier yerlerden. Ayn kyleri, ayn kentleri paylayorlar, dolaysyla direkt katlabilirler. Bundan sonra Avrupa'da da, Cezire'de de yaknlamay gelitirmek gerekiyor. Birlikte kltr, folklor vb. etkinlikler yaplabilir. Ortaklaa yryler, gsteriler yaplabilir. Biraz da kadro almas yaplabilir. Varsa baz genler, onlar daa da gnderebiliriz. Zaten Cudi da etrafndaki kylerden baz genler katlyorlar. Btn bunlar yeni bir dnem anlamna gelir. Bizim toplant, by391

lesine bir dnemin nemli bir balangcn tekil edebilir. Ben Asuri tarihine derin bir ilgi duyuyorum, yine kltrne, uygarlna derin bir ilgi duyuyorum. Bunu anladmz oranda Krt gerekliini de anlayacamza eminim. Yani Asuri gereini ne kadar aa karrsak, Krt gereini de o kadar aa karrz. Zor da olsa bu doru bir yaklamdr. Tarihte byle nemli admlar atmak gerek. Kesin dn yapmak gerek. Biz, sonuna kadar gereken dayanmay gsteririz, kolayl salarz ve bu ie bizzat mcadelemizi veririz. u anda buradayz. Burada mevcut nderlik, tarihidir. Bu konuda atlan admlar da deerlidir. Bizim hareket bu sahada epey g ald. Biz burada devrimci hareketin, mcadelenin gelitirilebileceine inanyoruz. Suriye bu anlamda, Trk faizminden kaan halklarn bir sna olmutur. Fakat halklar imdi gzlerini amallar ve geldikleri topraklara tekrar ynelmeliler. Ruhta, bilinte bunu yaratmallar, balang yapmallar. Buradaki iktidarla da ilikiler dostane yrtlr, zaten imdi bu biraz da gelimitir. Bu anlamda Arap halkyla da en iyi ilikiler gelitiriliyor. Bunu yeniden deerlendirmeliyiz. Bu sahada benim fazla tecrbem yok tabii. Sizler daha ok buradasnz. Aileleriniz eskiden burada ve burada bymsnz. Buradaki durumunuz daha iyidir. Burann da gereklerini dikkate alarak, bizler, biraz daha ileri bir adm atmalyz diyorum. Umutlu bir insanm. Yoktan yaratmay bildiim iin, bu gelimeyi de mmkn gryorum. ok kt durumlardan ok gl durumlar ortaya karlabilir. Sizler iin de byle dnebilirim. zerimize deni epey yaptk diyorum. Sizler de denemek ister misiniz? Devrim kervan yryor, bu kervana katlr msnz? Bence kesin iinde yer almalsnz. Asuri-Sryani halk bu lkenin aslnda bir iei olarak grlmeli, her ne kadar ezilmi ve almasna frsat verilmiyorsa da. Bizim hareket bunun zeminini, ortamn hazrlyor; yeniden almal. Yine bir szm var onu tekrarlayaym: Eer siz olmadan da biz zaferi salarsak ve Asuriler lkeye dnmek isterlerse, her zaman ho gelsinler diyorum. Sylenenler iin tekrar teekkr ediyoruz. Daha nce belirttii392

miz gibi, komu halklarn egemen snflarndan ok ektik. imdiye kadar herhangi bir taraftan veya devletlerden gzel bir ey grmedik. imdiye kadar PKK'nin de bizlere bak as, bizler tarafndan net bir biimde bilinmiyordu. Halkmz hakknda yazl bir gr ortada grnmyordu. PKK, halkmzn gerekliini kabul ettiini; Trkler, Araplar, Farslar, Krtler gibi bir halk olduumuzu yazl bir biimde de aklarsa, halkmz buna ok sevinir, cesaret alr ve hatta byk bir alm da salam olur diye dnyoruz. imdiye kadar Asuri-Sryanilerin Krtlere de bak as fazla ho deil, bunu da belirtmekte yarar gryoruz. imdiye kadar Krtler, Asurilere bir halktr gzyle bakmamlard. O Krtler, Krt gereini de inkar eden Krtlerdir. PKK'nin de bu konuda yetersiz kaldn dnyorduk. Halkmzn gerekliini aklayan, kabul eden... PKK'nin z budur, size aykr deildir. Numan arkada kendi deneyimlerini aabilir. Numan : Bakanm, daha nce de arkadalarla tartmtk bu konuda. Bizim de yetmezliimiz olmutur, yani Asuri halk gerekliini belki yazl olarak amadk yeterince. Ama znde buna da hizmet ettiimizi vurguladm. PKK, sadece Krt ve Sryani halklarnn deil, btn halklarn karlarn ve zellikle de blge halklarnn karlarn esas alan bir harekettir. sa hareketi gibi bir tarz m desem, -yani bir insanlk hareketidir. Numan : Bakanm, bunu arkadalara anlattm. Anlamadlar m? Numan : Anlamadlar deil de, PKK olayn imdiye kadar tanmyorlard. Tamamyla bir insanlk hareketiyiz biz. Numan : z kavranlmam. Eksiliktir bu. Numan : Doru, bu eksikliktir. Onlarn kasd bir de, madem Asuriler var diyoruz, niye gazetelere yazlmad. Ben krk defa Asuriler vardr diyorum. PKK bunu sylemitir. Numan : Gayet tabii Bakanm. Mesele budur. Vurgulansn diyorlar, yazlacak zaten, ve vardr da.
393

 Gayet tabii. Yani imdi gitsinler Cezire'de sylesinler, ben byle demiim. Eer halk kabul etmediyse, tek bir kii bile kabul etmezse, gelsinler sylesinler. Yazlsn, yazya dklsn. Bu sylenenleri, Krt halk da, Sryani halk da bilsin, bu gerekleri grsn. Kendiniz yazmalsnz; dergilerimiz, gazetelerimiz ak. stenildii gibi zaten yazlyor. Biz yazyoruz. Birey olarak biz de yazacaz. Bizim istediimiz PKK'nin veya Sayn Bakan'n bizlere bak as nedir; bu yazl bir biimde aklansn. Halkmz bundan ok etkilenir, cesaret alr. PKK adna sen yaz Numan. Bunu parti karar haline getir. Birlikte yazn, biz karar haline getirelim. Bu konuda sorun yok, o halledilir. Biz de kendimizi daha da aacaz ve bu anlamda biz, Krt halkyla iie yaamaktan sadece mutluluk duyarz. Bunu gelitireceiz artk. u ana kadar Krt evrelerinden aklk grmediimiz iin hep kapal kaldk. Her ey karlkl geliir. Baz Krt evreleri bize yazlarnda hep Krt, Arap, Mslman veya Hristiyan diye hitap ediyorlar. Asuri gerekliini gzard ediyorlar. O eskidir, bizi etkilemez. Tarih yeniden yazlyor. Eski ilikiler pek sevindirici, glendirici deildi. O tarih en az sizin kadar, bizim iin de yle ktyd. Bizim dileimiz bundan sonraki dnemde artk olaylar netlesin, anlalsn ve halklar birbirini anlasn. Halklar birbirlerine sayg duymazlarsa birlikte de yaayamazlar. Bu halklar birbirine sayg duymazsa, zayf olan yine ezilir. steimiz udur; PKK, bizim halk gerekliini kabul ettiini yazl bir biimde de ifade etsin. Kabul etmemek ne demek? Bizde yle bir ey yok. Sonuna kadar kabul ediyoruz. Yazlarmzda da yaynlanm. Halk olarak Asurileri hibir zaman inkar etmemiiz. Bu yazlarmzda ok yer almtr. Numan : Bakanm, ben unu diyebilirim: PKK olarak biz de A.D..'y imdiye kadar pek tanmyorduk. Karlkl ilikiler gelimeli ki, biz de birbirimizi doru tanyalm.
394

Bu aklamalardan sonra halkmz kesin gven duyacaktr. Bizim amzdan da fazla sorun kalmaz. Bu temelde de halklarn kardelii salanr. Gayet tabii. Bu rgt ve mcadele iidir. Kendiliinden olmaz. Ben, dmanla mcadele ettiim kadar Krt gericiliiyle de mcadele ettim. Bu konudaki mcadelem mehurdur. Hl da Krtleri hazrlamak iin byk bir sava gelitiriyorum. Biz tarihte halklarn gereini inkar eden, onlar birbirine kar kkrtan ite ve dta ne varsa, hepsini silip sprmeyi hedefleyen bir hareketiz. PKK olayn anlamanz gerekiyor. Yepyeni bir hareketiz. ou bizi peygamberlere benzetiyor. Bu peygambersel bir ktr biiminde de deerlendiriyor. Ben Halep'teki Sryani Metropolit sayn Yohanna'nn szlerine de deer biiyorum. Benim iin deerli biri. Sizin eylem diyordu, Hz. sa'nn eylemine benziyor. Hizmet etmede, bar sevmede bu byle diyordu. Daha sonra benim iin gazetelere manet attlar ve Apo kendini sa'nn yerine koyuyor diyorlard. Tabii halk bana ok gvendii iin ne kadar deerli bir ey ifade ettii aktr. te, bu konuda herhangi bir tereddt duyulmamaldr. Devrim gelitike en ufak bir sorun olmaz. Gittike daha fazla dier halklar gerei de bu ie girecek ve roln oynayacaktr. Yalnz dar milliyetilik de tehlikelidir. Milli geree sayglyz. Milli kltr olduka korumalyz, gelitirmeliyiz. Fakat bundan halklarn birbirini kmsemesi ve inkar etmesi gibi bir sonu kartlmamal. Yugoslavya'da, Bosna-Hersek'te grld gibi olmamal. Birbirini etnik olarak temizleme gibi ok kirli bir duruma asla girilmemeli. Tam tersine halklar, birbirini zenginletiren gerekler olarak deerlendirmeliyiz, halklara yle deer bimeliyiz. ie yaama, kar karya gelmenin deil, birlemenin nedeni olmaldr. PKK bu konuda hazrlkl bir harekettir. En ufak bir milli fark, eitsizlik gzetmez. Arkadalarn etkilendii o gemi Krt milliyetilii oluyor, o Krt beylerinin zorbalklar oluyor. Biz sizlerden daha fazla onlara karyz. Ve biz yalnz szde deil, her ynden onlara kar byk eylem gerekletirdik. Bu konuda ok kararlyz. Halklarn tarihinde ok kt rol oynayanlarn, hain ve ibirlikilerin tas395

fiye edilmesi mcadelesinde ok kararlyz. Mcadele biraz yaanrsa, bu grlr. unu unutmamak gerekir; biz baarmadka, ne sizin halk gereiniz, ne de bizim halk gereimiz olur. Biz halklar gereini mcadeleyle kazanyoruz. Bu kantlanmtr. yi bir balang olabilir. Bundan sonra ilikileri eitli dzeylerde gelitirmeliyiz. Kesin, her zaman sorunlar olur, ama bizlerin de dayatacamz zm yollar olmaldr. Bin yllk sorunlar bizim bir rpda gidermemiz imkansz. Bin yllk bu sorunlar ne kadar gerekse, zm yollar da o kadar gerekidir. ddial olmalyz, kararl olmalyz. Karanlk tarihe yenilmeyi kabul etmemeliyiz. Aydnlk dolu bir tarih yaratmak tercihimiz olmaldr. nanyorum ki tarihi gemiimizde bunun iin yeterli ipular da, gerekler de vardr. Tarihte, olumsuzluklar kadar Krt ve Asuri-Sryani halklarnn gzel ilikileri de vardr. Mezopotamya'nn dousundaki Asuri-Nasturi airetlerinin Krt airetleriyle kirvelik ve benzeri dostane ilikile ri bir ge le nek ha lin dey di. Hakkari'den, Cudi'ye, Erbil'e, Urmiye'ye, Tur Abdin'e, Diyarbakr'a, Urfa'ya kadar bu ilikiler vard. Yani geleneksellemi bir tarzda, Krtlerle bylesi balar kuruluyordu. Yukar Mezopotamyada, bugn Krdistan diye tabir edilen lke topraklarnda. Bu iki halk gnmze kadar, iten ve dtan dayatlan btn ihanet ve saldrlara ramen kardee yaamay baarmlardr. Bu ok nemli bir husustur, kardelii ifade eder. Bu halklarn dini inanlar bir olmasa da, bu ayrl ifade etmez. 191419 katliamlarnda btn Krtler rol oynamad. Hamidiye Alaylar ve baz ibirlikiler katliamn ban ekiyorlard. Kesin, o zaman Krtleri de vuran Krtler vard. Yurtsever Krt airetlerinin bir ksm da Sryanileri himaye etmitir. Yani onlar korumaya aldklar da bir gerektir. Deyr-l Zahferan Manastr'nda hl bir Krt eyhinin asl resmi var. Bu eyhin 1914 yl katliam dneminde Sryanilere byk destek sunduu syleniyor. Tarihte, buna benzer birok gzel ilikiye rastlamak mmkndr.
396

Krtler, zgr iradelerine dayal olarak Sryanilere ynelik herhangi bir katliam gelitirmi deiller. Tarihte yaanan katliamlarn sorumlular bellidir; ya Arap egemen gleridir, ya Fars egemen gleridir, ya da Osmanl egemen gleri ve onlarn devam olan TC'dir. Yine sorumlu olan d gler vardr; Almanlar, ngilizler gibi. phesiz, baz Krt aa, bey ve eyhleri de bu d glerin elinde bir alet gibidir. Bunlar hem Sryanilere ve hem de Krtlere kar kullanlmlardr. Bunun en bariz rnei Hamidiye Alaylar'dr. Biz o tiplere dris-i Bitlisiler diyoruz. Halkmzn aydnlar bu gerekleri biliyor. Ama halkmzn byk bir kesimi de bu gerekleri bilmiyor ve gerekleri bilmeyenler de, sanki Krtler gerek katilleriymi gibi meseleye bakyorlar. u anda bizi en ok sevindiren Krt nclerinin, yani nderlik edenlerin eyh ve bey ler de il, ay dn ve ile ri ci in san la rn ol ma s dr. Krdistan'daki btn yurtsever nclere saygmz olmakla beraber, bize en ok gven ve cesaret verenin PKK ncl olduunu da vurgulamak istiyoruz. PKK nderlii konusunda bunu aka ifade ediyoruz. O eski karanlk tarihin de PKK'nin gcyle yrtlacana ve ortadan kaldrlacana inanyoruz. Yine bu tarihi ykn altndan kalkacana ve baaracana da inanyoruz. PKK nclyle yaptmz bu zel grme, bizi gerekten ok sevindirmitir, bize byk cesaret vermitir. u gerei de ifade edelim. Daha nce PKK hakkndaki bilgilerimiz ok yetersizdi. Numan arkadan yanmza gelmesiyle PKK'yi biraz daha yakndan tanm olduk. Yani ilikilerimiz yenidir, birka aylktr. Ama buna ramen birok gerei renmi bulunuyoruz. PKK hakknda u anda gzel bilgiler edinmi olduk. zellikle PKK nderlii sayn Abdullah calan'la yaptmz bu grmeyle, PKK hakknda daha kapsaml bir biimde bilgi sahibi olduk ve biz de bu gereklerin altn imzalyoruz. Kafamzda bulunan btn elikiler netleti. Bu grmenin gelecek iin de ok yararl olacana inanyoruz. rendiimiz bu gzel gerekleri de lke iinde ve dnda yaayan btn halkmza anlatacaz. lke topraklarna geri dn iin almalarmz hzlandracaz. PKK gibi ilerici bir gcn de bu konuda destek sunduunu, Krt halknn haklarn savunduu gibi
397

Asuri-Sryani halknn da btn haklarn savunduunu ve savunacan da ileteceiz. Tekrar teekkrlerimizi sunuyoruz. imdilik ifade edeceklerimiz bunlardr. leride daha kapsaml grmeler olur. Gittike ilikilerimizi gelitireceiz. Ve dediim gibi, hatta cephe iin de sizi arabiliriz. Bu da halknz epey merulatrr, Asuri kimliinin tannmasn merulatrr, halk hazrlanr. PKK baardka herhangi bir sorun da kmaz. Dediim gibi eer kendileri olmasa da, biz devrimi yaptmzda, baarya ulatmzda, ar yapacaz. Herkes kendi kyne gelsin, manastrna sahip ksn diyeceiz. Bu hareketimizin znde vardr. Bizde en ufak bir milli ayrcalk yoktur. Biz, sonuna kadar kendine gvenen insanlarn hareketiyiz. Buna sahip kmalyz, yaptmz hizmet size de hizmettir. Bunu ileride daha iyi anlamak mmkn olacaktr. Baarmz, sizin de baarnz olacaktr. Baarmak iin de ok iddialyz ve ok byk bir abamz vardr. Ben de, buraya kadar geldiiniz iin teekkr ediyorum. Tekrar greceimizi de temenni ediyorum. nallah halklarmz iin hayrl bir eyler yapacaz. Umutluyum, umutluyum! Ve bu vesileyle Asuri-Sryani halkna selam ve sayglarm iletmek istiyorum. imdiye kadar bizim hainlerimiz sadece kendi halkna byk zarar vermemiler, iie yaadmz halklara da zarar vermilerdir. Bunlar kesinlikle Krt halkyla aynlatrmamak gerekiyor. Bunlar imdi de, TC'den daha fazla bize zarar veriyorlar. Bunlarla olan savamz, ayn zamanda komu halkara da verdikleri zarar ortadan kaldracaktr. PKK'yi kesinlikle kendi karde rgtleri gibi, kendi var lk la r nn da te mi na t bir rgt ola rak de er len di re bi lir ler. PKK'ye bal olan btn Krt halk kendi dostlardr. Bu yaptmz toplant da ayn zamanda onlara bir dostluk arsdr. Bundan sonra her iki halk birbirleriyle ilikilerini gelitirsinler. likileri yava yava asnlar. Bu balangtaki admlar ne kadar yava da olsa, sonu parlak olacaktr. Asuri-Sryani halk ok nceden de uzanmak istediimiz bir
398

halktr. Bu imkan imdi biraz daha iyi yakaladmz iin memnunum. Kendileri iin de alacaz. Karanlk tarih yerine aydnlk bir tarih elde etmek iin, bundan sonraki almalarmz daha da youn olacaktr. lkemiz lkenizdir! En az bizim kadar, kendinizi de lkenin sahibi olarak grmelisiniz. Bu lke ortak lkemizdir, kltr yine ortak kltrmzdr. Umutluyum ve tekrar aryorum! Bundan sonra daha fazla lkeye ynelmeyi, halk gerekliine ynelmeyi, bunu zgrlk temelinde yerinde salamay gerekletirmelisiniz. imdiye kadar btn insanlk iin yaptmz bu mcadeleyi, Sryani halk gibi tarihte olduka byk soykrmla, basklar yaam bir halk iin de yapmay, eref biliyorum. abamz, btn halklar iin zgrlk abasdr. Bizimle en ok iie geen Sryani halk iin de bir zgrlk abasdr. Selam, sayg ve baar dileklerimi bir kez daha belirtiyorum. 1993

399

Halep Metrepoliti, M. Yohanna

400

401

A. Tigris, Hikmet Salih, Mirhem Yiit, . erif Vanl Kurd tan , s Mukrayani ve Cabbar Qadir

. e r i f Va n l v e A b d u l l a h c a l a n

402

403