STEPHEN A.

MITCHELL

(1946-2000) Birok eseriyle psikanalitik teorilerin ve teorisyenlerin akla kavumasn salayan Stephen A. Mitchell, William Alanson White Enstitsnde ve New York niversitesi Psikanaliz doktora sonras programnda retim yesi olarak alt. Psychoanalytic Dialogues dergisinin kurucu editrlerindendir. Jay R. Greenberg ile birlikte yazd Object Relations in Psychoanalytic Theory (1983) doktora almalarnn klasik metni haline gelmitir. Yazarn Psikanaliz/ Psikoloji dizimizden kacak dier eserleri yledir: Can Love Last? (2001, Norton), Margaret J. Black ile birlikte Freud and Beyond (1996, Basic Books).

Stephen A. Mtchell PSKANALZDE LKSEL KAVRAMLAR Bir Btnleme eviren Glenbaht Alga - rem Anl Relatonal Concepts n Psychoanalyss an Integraton Copyrght the Presdent and Fellows of Harvard College, 1988 stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar 261 Psikanaliz / Psikoloji 2 ISBN 978-605-399-117-5 1. Bask stanbul, Ekim 2009 Bilgi letiim Grubu Yaynclk Mzik Yapm ve Haber Ajans Ltd. ti. Yazma Adresi: nn Caddesi, No: 43/A Kutepe ili 34387 stanbul Telefon: 0212 311 50 00 - 311 52 59 / Faks: 0212 297 63 14 www.bilgiyay.com E-posta yayin@bilgiyay.com Datm dagitim@bilgiyay.com Dizi Editr Murat Paker Editr Murat Paker Dzelti Cem Uan Yayna Hazrlayan Gksun Yazc Tasarm Mehmet Ulusel Dizin zgr Yldz Dizgi ve Uygulama Maraton Dizgievi Bask ve Cilt Sena Ofset Ambalaj ve Matbaaclk San. Tic. Ltd. ti. Litros Yolu 2. Matbaaclar Sitesi B Blok Kat 6 No: 4 NB 7-9-11 Topkap stanbul Phone: 0212 613 03 21 - 613 38 46 / Fax: 0212 613 38 46

stanbul Bilgi University Library Cataloging-in-Publication Data stanbul Bilgi niversitesi Ktphanesi Kataloglama Blm tarafndan kataloglanmtr.

Mitchell, Stephen A., 1946Psikanalizde likisel Kavramlar: Bir Btnleme / Stephen A. Mitchell, ev. Glenbaht Alga, rem Anl. p. cm. Includes bibliographical references and index. ISBN 978-605-399-117-5 (pbk.) 1. Psychoanalysis. 2. Object Relations (Psychoanalysis). 3. Interpersonal Relations. 4. Motivation (Psychology). I. Freud, Sigmund, 1856-1939. II. Alga, Glenbaht. III. Anl, rem BF175.5.O24 2009

Stephen A. Mtchell PSKANALZDE LKSEL KAVRAMLAR Bir Btnleme

eviren

Glenbaht Alga - rem Anl

Margaret'e...

indekiler
vii xxiii

Editrn nsz nsz

1 Giri 13 BRNC KISIM Snrlar 17 BRNC BLM likisel Matriks

21 25 29 33 35 42 45 52 54 56 60 Tasarm Olarak likisel Ama Olarak likisel ma Olarak likisel Seslerin eitlilii Bir Rya Batan karmadan Drtlere Drtyol Azndaki Freud Drt Kavramnn Kaderi Gevek Kurgusalclk Model Harmanlama Btnleik Bir likisel Model

41 KNC BLM Drt ve likisel Matriks

63 KNC KISIM Cinsellik 67 NC BLM Drt Kuram ve Hayvan Metaforu

67 69 73 77 80 90 96 100 105 111 119 Drtden nceki Cinsellik Cinsellik ve Drt Freud ve Darwin Yapkanlk Sorunu Cinsellik ve ada Freudcu Kuram Deiken Modeller Cinsellik ve Nesne Cinsellik ve Kendilik-Organizasyonu Arama, Teslim Olma ve Kama Sapknlklar ve likisel Bak As Hayvan Metaforu

95 DRDNC BLM Drt (Kuram) Olmadan Cinsellik

125 NC KISIM Bebeksilik 129 BENC BLM Bebek Metaforu

131 Freudun Bebeinden Modern Bebee 135 Kuram Deiimi ve Geliimsel Bklme

vi iindekiler

145 Geliimsel Akl Yrtme 151 Gemi ve imdi

153 ALTINCI BLM Geliimsel Bklmenin Klinik malar

154 160 165 172 yi Nesne Olarak Analist atma ve Edilgenlik htiya Hali ve Bebek Olarak Kendilik likisel Kuramlar: Duraklama m atma m?

175 DRDNC KISIM Narsisizm 181 YEDNC BLM Ikarusun Kanatlar

182 Savunma Olarak Yanlsama 189 Yaratclk Olarak Yanlsama 196 Btnleik Bir likisel Yaklam

207 SEKZNC BLM Hassas Bir Denge: Klinik Yanlsama Oyunu

215 iret, C'est Moi 222 Yapk kizlik 228 yiden Sahte deale

239 BENC KISIM Devamllk ve Deiim 243 DOKUZUNCU BLM rade Sorunu
245 252 258 262 269 Varolusal Eletiri ve Psikanalitik Yantlar Farkl Bir zm rade ve Anlam Bilinlilik ve Bastrma Sorunlar Hasarl Kendilik

275 ONUNCU BLM Penelopeun Dokuma Tezgh: Psikopatoloji ve Analitik Sre

279 ielik ve likisel Matriks 282 Teraptik Eylemin Kavramlarnn Karlatrlmas
285 Drt-atma Modeli 289 Geliimsel-Duraklama Modeli 293 Bir likisel-atma Modeli

298 Yorum, Aktarm, Kar-Aktarm 305 Anakaraya Geri Dn

311 315 319 327

Trke-ngilizce Szlk ngilizce-Trke Szlk Kaynaka Dizin

Editrn nsz

sikanaliz/Psikoloji dizimizin ikinci kitabyla son yirmi ylda en hzl gelien psikanaliz ekol olan ilikisel psikanaliz zerine Trkedeki ilk kitab yaynlam oluyoruz. likisel psikanalizi Trkeye kazandrrken ie bu ekoln en nde gelen ismi olan Stephen A. Mitchellin kapsaml bir kavramsal bir ereve izdii Psikanalizde likisel Kavramlar eseriyle balayarak Trke okuyuculara bu ekole dair bir ilk rehber sunmak istedik. STEPHEN A. MITCHELL Stephen A. Mitchell (1946-2000), olduka erken saylabilecek bir yata (54), bir kalp krizi sonucu lmesine ramen ada psikanalize ok nemli ve deerli katklarda bulunmutur. Mitchelln hayat hikyesinden ksaca bahsedecek olursak:1 1946da New Yorkta politik ve entellektel ilgileri olan Musevi bir aileye doar, New Jerseyde byr. Kendisini en ok etkilemi olan days, McCarthy yllarn saklanarak geirmi olan bir komnisttir. Okul hayat boyunca olduka baarl bir renci, iyi bir sporcu ve piyanisttir. Yale niversitesine kabul edilir. Psikolojiye ilgi duyar ama deneysel psikoloji Mitchell skar ve zel bir disiplinler-aras (tarih, edebiyat, sanat, felsefe) programdan lisans derecesini alr. Yalede felsefe doktorasna da kabul edilir,

Berman, E., (2001). Stephen A. Mitchell (1946-2000), International Journal of Psychoanalysis, 82: 1267-1272.

viii editrn nsz

ama o New York niversitesinde o zaman psikanalitik arlkl bir eitim veren klinik psikoloji doktora programna balamay tercih eder. 1968 ve sonrasnn politik heyecann New Yorkta yaar. 1972-77 arasnda yine New Yorktaki William Alanson White Instituteta psikanaliz eitimi alr. Bu enstit, H.S. Sullivan, Clara Thompson ve Erich Fromm tarafndan kurulmutur ve Kiileraras Psikanalizin en nde gelen eitim kurumudur. Mitchell, iki kez psikanalizden geer: lki divanda klasik bir analistle (Richard Mulliken), ikincisi yz yze bir White Enstits analistiyle (Milt Zaphiropoulos). Her ikisini de deerli deneyimler olarak grr.2 Mitchelln ilk teorik prltlar, psikanalizin ecinsellik konusundaki geleneksel muhafazakr yaklamn radikal bir ekilde eletirdii erken dnem makalelerinde grnr.3 Bu makaleler, psikanalizin ecinsellikle ilgili teorik ve kurumsal konumunu deitirmesi yolunda gl bir katk sunarlar. Mitchell, btn metinlerinde sadece psikanaliz iinden konumaz; felsefe, siyaset bilim ve edebiyat alanlarndaki donanm analizlerini olduka zenginletirir. 1976da Margaret Black ile evlenir. Black, Mitchelln meslekdadr, o da klinik psikolog ve psikanalisttir. Bu evlilikten, 1983 ve 1986da iki kz ocuu ve 1995te Freud and Beyond4 doar. Bu kitap yaymndan itibaren en ok satan psikanaliz kitaplar listesinden inmez (ve bizim dizimizin de yayn programnda yer almaktadr). Mitchelln psikanaliz camiasnda yldznn parlamas, 1983 ylnda Jay Greenberg ile birlikte yaynladklar Object Relations in Psychoanalytic Theory5 balkl kitapla olur. Greenberg ve Mitchell, bu kitapta btn psikanaliz ekollerini drtve ilikitemelli olmak zere iki snfa ayrp, ayrntl olarak tartrlar ve devrimci bir yeni harmanlama yaparlar. Bu kitap, ksa zamanda ada bir klasik olarak kendini kabul ettirir. Mitchell 1988de, elinizde Trke evirisini tuttuunuz, Relational Concepts in Psychoanalysisi6 yaynlayarak, Freudun klasik drt modeline alternatif
2 3 Rudnytsky, P. (2000). Interview with Stephen A. Mitchell: Analytic Press, Psychoanalytic Conversations. , Hillsdale, NJ, s. 101-136. Mitchell, S. (1978). Psychodynamics, homosexuality, and the question of pathology. Psychiatry, 41: 254-263; Mitchell, S. (1981). The psychoanalytic treatment of homosexuality: Some technical considerations, International Review of Psychoanalysis, 8: 63-80. Mitchell, S.A. ve Black, M. J. (1995). Freud and Beyond: A History of Modern Psychoanalytic Thought, New York: Basic Books. Greenberg, J. ve Mitchell, S. A. (1983). Object Relations in Psychoanalytic Theory, Cambridge, MA: Harvard Univ. Press. Mitchell, S. A. (1988). Relational Concepts in Psychoanalysis: An Integration, , Cambridge, MA: Harvard Univ. Press.

4 5 6

editrn nsz ix

olarak, kendisinden nce gelen deiik iliki-temelli teorisyenleri eletirel ve seici bir ekilde sentezleyerek likisel Psikanalizin genel kavramsal erevesini izer. Bu kitapla birlikte Mitchell, genel olarak ilikisel olarak tanmlanan psikanalitik damarn entellektel lideri konumuna gelir. Bu liderlik konumuna dair iki gelimeyi not etmek gerekir: lki, emsalleri arasnda en zgn psikanalitik eitim kurumu saylabilecek olan New York niversitesi Doktora-sonras Psikanaliz Programnda, o zamana kadar psikanalist adaylar Freudu (klasik psikanaliz) ve Sullivanc (kiileraras psikanaliz) iki kulvardan birini seip eitimlerini alrlarken, Mitchell ve arkadalarna, her iki kampn tutuculuundan uzak nc bir (ilikisel) kulvar kurma imkan verilir. kincisi, 1991de Mitchell ve arkadalar (Lewis Aron, Philip Bromberg, Emmanuel Ghent ve Adrienne Harris), deiik teorik ynelimlerden psikanalistlerin canl tartmalar yapt, Psychoanalytic Dialogues isimli nemli bir periyodik dergiyi karmaya balarlar. Mitchell, bamsz psikanaliz eitim kurumlarnn/programlarnn gelitirilmesi iin de ciddi katklar sunar. Buradaki bamsz vurgusu nemlidir, zira Uluslararas Psikanaliz Birlii (IPA) ve Amerikan Psikanaliz Birlii, uzun yllar psikiyatrlarn egemenliinde kalm ve Freudun vasiyetinin aksine,7 klinik psikologlar gibi dier ruh sal alanlar uzun yllar bu kurumlardan dlanmlar ve onlar da areyi IPA tarafndan tannma derdi olmayan bamsz enstitler kurmakta bulmulard.8 Mitchell, ABDdeki bir ok bamsz psikanaliz enstitsnn glenmesi ve yenilerinin kurulmas iin katk sunar. Amerikan Psikoloji Birlii (APA) iinde Psikanaliz Blmnn (39 nolu blm) kurulmasnda etkili olur. Kendisi ve dorudan eitim verdii iki psikanaliz enstits (White ve New York niversitesi), IPA yesi deillerdir. Mitchell, IPAn ye olma davetini, rencilerini ye olarak kabul etmeyen kurumun yelik davetini kabul edemeyeceini bildirerek reddeder. Mitchellin resmi psikanaliz ortodoksisinin dnda kalma tercihi, resmi psikanalizin baz paralarnn Mitchellla balant kurmasna engel olmaz. Resmi izgiye yakn duran baz psikanalitik dergiler (Psychoanalytic Quarterly ve Journal of American Psychoanalytic Association gibi), Mitchell ve dier ilikisel yazarlara kaplarn aar ve diyalou tevik eder. International Journal of Psychoanalysis, ilk kez IPA yesi olmayan birini, Mitchell, Kuzey Amerika Yayn Kuruluna alr.
7 8 Freud, S. (1926). The question of lay analysis, Standard Edition, 20: 179-258. Richards, A. D. (1999). A. A. Brill and The Politics Of Exclusion, Journal of American Psychoanalytic Association, 47: 9-28.

x editrn nsz

Mitchell, 1993te yaynlanan Hope and Dread in Psychoanalysisde9 hastann ihtiyalar, znellik/nesnellik, oul/tekil benlikler ve sahicilik gibi psikanalitik teoride kritik baz sorunsallar amlar. 1997de yaynlanan Influence and Autonomy in Psychoanalysisde10 psikanalitik tekniin temel ikilemlerini ele alr. 1999da, likisel Psikanalizin dier nemli ismi Lewis Aron ile birlikte bu yeni ekol deiik boyutlaryla ok sayda yazarn makaleleriyle tartt bir kitab derler11 (Bu nemli likisel Psikanaliz makalelerinin derlendii kitaplarn yayn Mitchelln vefatndan sonra da devam eder). 12 2000de yaynlanan Relationality: From Attachment to Intersubjectivityde13 arlkla Loewald, Fairbairn ve Bowly gibi nemli teorisyenlerin katklarna dayanarak, hiyerarik, ok-katmanl bir ilikisellik modeli nerir. Mitchell, lmnden nceki ylda iki nemli projeyle urar. lki, romantik ilikilerde sevgi ve tutku arasndaki zorlu gerilimi ele ald ve lmnden sonra yaynlanacak olan Can Love Last? balkl kitaptr14 (bu kitap, dizimizin nc kitab olarak yaynlanacaktr). kincisi ise, Uluslararas likisel Psikanaliz ve Psikoterapi Birliinin (International Association for Relational Psychoanalysis and Psychotherapy-IARPP) kuruluudur. Mitchell, IARPPnin kurulu hazrlklarnn ounu tamamlar ama 2002de New Yorkta yaplacak olan kurucu-kongreyi gremeden aramzdan ayrlr. IARPP, ilikisel genel bir ereveyi benimseyen deiik eilimlerden (IPA yesi veya deil) analist ve terapistlerin canl bir platformu olarak faaliyetlerini srdrmektedir.15 Mitchell, kitaplarnn yansra onlarca makale ile de psikanaliz alanna deerli katklarda bulunmutur.16

9 10 11 12

13 14 15 16

Mitchell, S. A. (1993). Hope and Dread in Psychoanalysis, New York: Basic Books. Mitchell, S. A. (1997). Influence and Autonomy in Psychoanalysis, Hillsdale, NJ: Analytic Press. Mitchell, S. A. ve Aron, L. (der.) (1999). Relational Psychoanalysis: The Emergence of a Tradition, Hillsdale, NJ: Analytic Press. Aron, L. ve Harris, A. (der.) (2005). Relational Psychoanalysis, Vol. II: Innovation and Expansion, Hillsdale, NJ: Analytic Press; Suchet, M., Harris, A. ve Aron, L. (der.) (2007). Relational Psychoanalysis, V. 3: New Voices, Hillsdale, NJ: Analytic Press. Mitchell, S. A. (2000). Relationality: From Attachment to Intersubjectivity, Hillsdale, NJ: Analytic Press. Mitchell, S.A. (2003). Can Love Last? The Fate of Romance over Time. New York: W.W. Norton & Co. http://www.iarpp.org/html/index.cfm Mitchelln herkesin erimine ak baz makalelerini okumak iin: https://www.wawhite.org/ Journal/mitchell.htm

editrn nsz xi

LKSEL PSKANALZ likisel psikanalizle ilgili Trkede yaynlanan ilk kitabn nsznde bu ekolle ilgili zet bir harita sunmak faydal olabilir. Temel nermeleri [likisel psikanalizin, drt modeline gre daha zet bir konumlandrmas iin en alttaki tabloya baklabilir. Bu tablo, tablo olmas nedeniyle, kanlmaz olarak bir ematizmle maluldr; amac, kapsaml bir analizden ziyade, baz temel eksenlere dair okuyucunun dikkatini ekmek ve merakn uyarmaktr]. Drt Yerine likisellik likisel psikanalizin yekpare bir teori olmadn ve kendi iinde geni bir oulculua sahip olduunu unutmadan, ou ilikisel teorisyenin byk lde katld baz temel nermelerden bahsedilebilir. Psikanaliz Freudla balam ve gnmze kadar bir ok alt-ekole ayrlarak evrimlemitir. Freuddan bu yana, btn psikanalitik ekolleri birletiren temel kabul, insann ruhsal yaantsnda en belirleyici role sahip olduu dnlen dinamik bir bilindnn varldr. Bu temel nerme dndaki Freudun btn teorik nermeleri Freud sonrasnda ortaya km olan psikanalitik alt-ekollerin en az biri tarafndan deiik biimlerde ve derecelerde eletirilmi ve deitirilmitir. likisel psikanaliz de dinamik bir bilindnn varln kabul eder, ancak bunun tesinde Freudun klasik psikanaliziyle paylat ortak bir zeminin olduunu sylemek olduka zordur. likisel psikanalizin en radikal k, Freud ve ou ardl iin ok merkezi nemdeki drt kuramn reddetmesidir. Btn versiyonlaryla klasik ekolde, insan davrannn temel motivasyon kayna olarak biyolojik temelli ve yaant ile deimeyen cinsel ve saldrgan drtler kabul edilirken; ilikisel model, temel motivasyon kayna olarak insann doutan getirdii iliki ihtiyac/arzusunu grr. nsann dier btn arzular ve itkilerinin (biyolojik kkenli olanlar dahil), ilikisel bir balamda ekillendiini savunur.
Bu vizyonda aratrmann temel birimi, ayr bir varlk olarak kendi arzular d gereklikle atan birey deil; iinden bireylerin kt, iliki kurmak ve kendilerini ifade edebilmek iin sava verdikleri etkileim alandr. Arzu, daima ilikisellik balam iinde deneyimlenir ve arzunun anlamn tanm-

xii editrn nsz

layan da bu balamdr. Zihin, ilikisel yaplanmalardan oluur. Kii ancak bu ilikilerin, gemiin ve gelecein dokusu iinde anlalabilir. Analitik inceleme, bu ilikilere ve onlarn isel temsillerine katlmay, bunlar gzlemeyi, aa karmay ve dntrmeyi gerektirir. Bu perspektife gre, figr daima dokunun iindedir ve dokunun iplikleri de (zdelemeler ve ie almlar yoluyla) daima figrn iindedir.17 Freud, zihni esas itibaryla tekil olarak grr; kaltsal, nceden yaplandrlm, almas ve sevk edilmesi ierden gelen bir tz olarak. Freuda gre zihin, isel basklar eklinde ortaya kar. likisel-model kuramlar zihni, temel olarak ikili ve etkileimli olarak grr; her eyden nce, bu kuramlara gre zihin, dier zihinlerle temas ve balant aramaktadr. Psiik organizasyon ve yaplar bu etkileimleri ekillendiren rntlerden ina edilmitir.18 Bu gre gre, ikin olann biimlendirici olmas zorunlu deildir; ikin olan deneyimi yrtmez ve ekillendirmez, fakat kendisi ilikisel balam tarafndan ekillendirilir. Zihin, anatomi ve fizyolojinin saladklarn kullanr, fakat bu beden paralarnn ve srelerinin anlamlar, deneyimin temeldeki yaps ve daha derindeki anlamlar, ilikisel kalplardan trer; onlarn tekilerle balantlar kurma ve devam ettirme abasndaki rollerinden. Drt modeli ile ilikisel model arasndaki fark, biyoloji ile kltr, ya da beden ile sosyal evre arasndaki farka denk deildir. Hem drt modeli, hem de ilikisel model, biyoloji ve kltrle; beden ve sosyal evreyle ilgili dnceleri ierir. Farkl olan, bu faktrler arasndaki etkileimi anlay biimleridir.19

likisel-atma Modeli Bu radikal kopua ramen ilikisel model, klasik yaklamdaki gibi atmatemelli bir modeldir. Drt modeli, drtler ve savunmalar arasndaki ve daha sonraki yapsal teori iinde de id, ego ve sperego gibi ruhsal failler arasndaki atmaya merkezi nem vermitir. Klasik modelden baka bir radikal kopu olan, Kohutun kendilik psikolojisinde ise geliimsel-duraklama modeli nerilmi ve atmann nemi geri plana atlarak, psikolojik bymenin n koullar olarak geliimsel ihtiyalarn ifade edilmesi ve evresel faktrlerin nemi vurgulanmtr. likisel model ise nc bir yol nermektedir: likisel-atma modeli. Bu seenek de drt modeli gibi insan deneyimindeki merkez psikodinamik mcadelenin, gl arzular, istekler ve korkular arasndaki atmay
17 18 19 Mitchell (1988). A.g.y. (Bu kitapta s.3). Mitchell (1988). A.g.y. (Bu kitapta s.3-4). Mitchell (1988). A.g.y. (Bu kitapta s.4).

editrn nsz xiii

ierdiini kabul eder. Fakat geliimsel-duraklama modeli gibi zihnin temel paralarnn drt trevleri deil, ilikisel gruplamalar olduunu dnr. likisel-atma modelinde, merkez psikodinamik atmalardaki kartlklar; ilikisel yaplanmalar, herhangi bir ilikide kanlmaz olarak var olan atmal tutkular; eitli nemli ilikiler ve zdelemeler arasnda ister istemez birbirine zt olan, birbiriyle rekabet eden iddialardr.20 Bebek Modeli: Pasif Alcdan Aktif Kurucuya Psikanalizin iinden, kysndan ve dndan yaplan katklarla bugn artk biliyoruz ki insan canls doumundan itibaren olduka aktif bir iliki aray iindedir; Freudun ve klasik psikanalizin tahayyl ettii gibi pasif bir alc deil. Bebein pasiflikten aktiflie doru evrimletiini varsayan izgisel bir geliim emas yerine, bebein evresiyle ilikiselliinin srekli ve aktif bir ekilde yeniden rgtlenmesine dayanan bir geliim modeli n plana kmtr.21 Kendilik ve teki temsillerinin olumasndan nce, henz bebein sembolizasyon kapasitesi gelimemiken, doumdan itibaren iliki/etkileim rntlerinin bebein zihninde temsil edildii gsterilmitir.22 rnein, bir iki haftalk bebekler dier nesnelerle karlatrldnda insan yzne kar daha ok ilgi gsterirler. Ek olarak, paralara ayrlm ve kartrlm insan yz resimlerinden daha ok btnl olan insan yz resimlerine ilgi gsterirler.23 Ayrca bebeklerin, doduktan sonraki 15 gn iinde annelerinin sesini, kokusunu ve yzn, yabanclarnkine gre tercih ettikleri; annesinin memesini emerken bile burnunun dibindeki memeye deil de daha uzaktaki annesinin yzne baktklar; doumdan sonraki birinci gnde kendi seslerini ayrdedebildikleri; 3-4 aylktan itibaren alglarna bal olarak beklentiler gelitirip, beklentilerine uygun eylemlerde bulunabildikleri; 2-3 aylktan itibaren gelikin bir hafzaya sahip olduklar ve negatif duygulanmn hatrlamalarn zorlatrd; gelikin bir zaman ve mekan algs ile doduklar; 3-4 aylktan itibaren duygularn yz mimikleriyle ifade edebildikleri ve karlarndaki kiinin yz ifadesinden ve ses tonundan duy20 21 22 23 Mitchell (1988). A.g.y. (Bu kitapta s.10). Sameroff, A. (1983). Developmental systems: Contexts and evolution. Mussens Handbook of Child Psychology, Vol. 1 (Der. W. Kessen) iinde (s.237-294). NY: Wiley. Beebe, B., Lachmann, F.M., Jaffe, J. (1997). Mother-infant interaction structures and presymbolic self and other representations. Psychoanalytic Dialogues, 7: 133-182. Pascalis, O., de Schonen, S., Morton, J., Deruelle, C., & Fabre-Grenet, M. (1995). Mothers face recognition by neonates: A replication and an extension. Infant Behavior and Development, 18 (1): 79-85. Valenza, E., Simion, F., Cassia, V.M., & Umilt, C. (1996). Face preference at birth. J Exp Psychol Hum Percept Perform, 22 (4): 892-903. Beebe, B. & Lachmann, F. (1994), Representation and internalization in infancy. Psychoanalytic Psychology, 11: 127-165.

xiv editrn nsz

gusal durumuna dair karmda bulunabildikleri; 3-5 aylktan itibaren ematik modelleme yapabildikleri; algladklar verileri deiik alg kanallar arasnda transfer edebildikleri; basit kategoriletirme becerisine sahip olduklar bir ok bilimsel alma sonrasnda ortaya konmutur.24 Btn bu bulgulara dayanarak psikanaliz alannda r aan aratrmalar yapan Daniel Stern25 ve Beatrice Beebe26 gibi klinisyen-aratrmaclar, anne-bebek ilikisinin mikro-sre analizleri zerinden bebein doumundan itibaren, yani sembolletirme-ncesi evrede bile, olduka zengin ve karmak bir zihni temsil kapasitesine sahip olduunu; zihinsel olarak temsil edilenin de nesnelerden (tekilerden) nce nesnelerle kurulan iliki rntleri olduunu; bebein duygulanmn srekli olarak kendi iinde ve nesnesiyle ilikisinde karlkl olarak dzenlediini [regulation]; bu duygulanm dzenleme/dzenleyememe ekseninin bebein ruhsal dnyasnn zihni temsiller zerinden yaplamasnda temel belirleyen olduunu; dolaysyla bebein psikolojik rgtlenmesinin, klasik psikanalizin vazettii kapal bir sistemi ngren tek-kiilik bir paradigmayla anlalamayacan gstermilerdir. Btn bu bulgulardan sonra psikanalizin klinik praksisinde de radikal ve ilikisel bir dnm mmkn hale gelmitir. Geliim Teorisi Freudun psikocinsel geliim teorisi olduka izgisel bir teoriydi. Bu teoriye gre, oral, anal, fallik, latent, genital dnemler eklinde be tane psikocinsel geliim dnemi var ve insan canls doumdan itibaren bu srayla bu dnemlerden geiyor. Her dnemin belli meseleleri, zorluklar var, onlarn almas lazm, baarl bir ekilde alamazsa ocuk o dneme taklyor (fixation) ve ileri yalarnda o takld dneme uygun psikopatolojiler sergiliyor. Bu teorinin, btn zenginliine ramen, izgisellik varsaym ve cinsellik tek-boyutluluu nedeniyle, ok daha karmak olan insan geliimini basite indirgedii, geliim psikolojisi ve geliim psikopatolojisi alanlarnda elde edilen bulgularla uyumlu olmadn belirtmek gerekir. Bunun yerine, insan geliiminin deiik kendilik sistemleri, rntleri, temsillerinin ezamanl olarak evrilen, birbirini etkileyen karmak bir ilikisi olduu gr olduka arlk kazanm durumdadr.27
24 25 26 Aktaran: Beebe, B., Lachmann, F.M., Jaffe, J. (1997). A.g.y. Stern, D. N. (1985). The Interpersonal World of the Infant. New York: Basic Books. Beebe, B. & Stern, D. N. (1977). Engagement-disengagement and early object experiences. Communicative Structures and Psychic Structures (Der. N. Freedman ve S. Grand) iinde (s.35-55). New York: Plenum Press. Stern, D. N. (1985). A.g.y.

27

editrn nsz xv

Geliim psikolojisi ve geliim psikopatolojisi alanlarndan gelen bir ok aratrmadan biliyoruz ki, klasik psikanalizin izgisel ve indirgemeci determinizmi yerine, oklu-sonu [multifinality] ve e-sonu [equifinality] kavramlarn devreye sokmak gereklidir.28 Genel sistem teorisinden ve karmaklk [complexity] teorisinden tretilmi bir kavram ifti sz konusu olan. Konumuz balamnda oklu-sonu, ayn evrede ayn/benzer yaantlara maruz kalm ocuklarn, hesaba katlmas gereken baka binlerce faktr/yaant nedeniyle, ileride ok farkl tablolar sergileyebileceini belirtir. Yine konumuz balamnda e-sonu, ayn evrelerde farkl yaantlara maruz kalm ocuklarn, yine hesaba katlmas gereken baka binlerce faktr/yaant nedeniyle, ileride ayn/benzer tablolar sergileyebileceini belirtir. Bu kavram ifti, klasik psikanalitik yaklamn izgisel ve indirgemeci psikocinsel geliim teorisine byk zorluk karmaktadr. Ek olarak, oklu-sonu ve e-sonu ak-sistemlerde geerli olan ilkelerdir. Kapal-sistemlerde ise etki-tepki kural (o olursa bu olur gibi) geerlidir. Mesele, sonu olarak, insan canlsn ak bir sistem olarak m yoksa kapal bir sistem olarak m kavramsallatracamz sorusuna gelip dayanmaktadr. Klasik psikanalizin bu soruya cevab nihai olarak kapal-sistem olmutur. Oysa insan gibi biyolojik ve sosyal olan her eyin bir ak-sistem olduuna dair elimizde yeterince teorik ve ampirik bulgu vardr. O yzden, son zamanlarda, psikanalizi bir ak-sistem (ilikisel) olarak kavramsallatrmaya alanlar hakl olarak klasik psikanalizi tek-kiilik-psikoloji olmakla eletirmektedirler.29 oklu-sonu ve e-sonu kavram ifti zerinden ksaca belirtilen tarzda yeni bilgi yumaklarn iselletirebilen yeni bir psikanalitik geliim teorisi kurmak, psikanalizin nndeki devasa ilerden bir tanesidir. Bu konuda resmi psikanaliz dndaki psikanalitik kuramc ve aratrmaclarn katksyla epeyce mesafe alnd da sylenebilir. Bir Mit Olarak Yanszlk te yandan klinik teori asndan yine klasik anlamyla Freud ve ardllar, tarafsz [neutral] kalabilen, ayna gibi durabilen, yalnzca hastann kendisine aktardn yanstan bir analist, bir terapist tasavvur ederken, byle bir eyin
28
29

Cicchetti, D. & Rogosch, F. A. (1996). Equifinality and multifinality in developmental psychopathology. Development and Psychopathology, 8: 597-600.
Aron, L. (1990). One Person and Two Person Psychologies and the Method of Psychoanalysis. Psychoanalytic Psychology, 7:475-485. Ghent, E. (1989). CredoThe Dialectics of One-Person and Two-Person Psychologies. Contemporary Psychoanalysis, 25:169-211. Spezzano, C. (1996). The Three Faces of Two-Person Psychology: Development, Ontology, and Epistemology. Psychoanalytic Dialogues, 6:599622.

xvi editrn nsz

mmkn olmad, nk analistin kendi znelliini askya alabilmesinin mmkn olmad, bunun gayri-insani olduu, psikanaliz iinde bile giderek artan biimde kabul edilen bir olgudur.30 Dier nermeler Tablodan da grlebilecei gibi, uzunca aklanmaya giriilse bir nsz makalesinin boyutlarn epeyce aabilecek ekilde, baka bir ok eksende ilikisel model, drt modelinden farkllk gsterir. likisel modelde, klasik ekoln tersine, aktarm ve kar-aktarm bir iielik ilikisi halinde ve analistle hastann ortak yaratm eklinde ele alnrlar.31 Kar-aktarm, her zaman varolan, uygun bulunursa hastayla paylalabilecek, gl bir ara olarak grlr. Ancak terapi ilikisi, sadece hastann ve analistin gemilerinden bugne aktardklarn iaret eden aktarm ve kar-aktarmla snrlandrlmaz. imdive-burada karlam iki somut insann kurmu olduklar gerek iliki de nemsenir. Dntrc mekanizmalar asndan da, klasik ekoln yorum zerinden duygulanmsal igr edinilmesine ek olarak, ilikisel model, prosedrel hafza zerinden ileyen, rtk ilikisel renme32 ya da dzeltici duygusal yaant33 gibi mekanizmalar nemser. Yeni bir nesne olarak analistin ilevinin ve duygusal tutumlarnn iselletirilmesi kilit nemdedir. likisel Psikanalizin nclleri (Ferenczi) British Bamsz Nesne likileri Ekolu (Fairbairn, Winnicott, Guntrip, Balint) Kiileraras Psikanaliz (Sullivan) Kendilik Psikolojisi (Kohut) znellikleraras Psikanaliz (Storolow & Atwood) Kendilik Psikolojisi zerinden Balanma Kuram (Stern, Beebe)
30 Mitchell, S. (1993). A.g.y. Ogden, T. H. (1994). The analytic third: working with intersubjective clinical facts. International Journal of Psychoanalysis, 75:3-19. Stolorow, R. & Atwood, G. E.B, Randchaft, B. & Atwood, G. (1987). Psychoanalytic Treatment: An Intersubjective Approach. Hillsdale, NJ: Analytic Press. Aron, L. (1990). A.g.y.
Stern, D.N., Sander, L.W., Nahum, J.P., Harrison, A.M., Lyons-Ruth, K., Morgan, A.C., Bruschweilerstern, N. & Tronick, E.Z. (1998). Non-Interpretive Mechanisms in Psychoanalytic Therapy: The Something More Than Interpretation. International Journal of Psychoanalysis, 79: 903-921.

31 32

33

Alexander, F. & French, T. M. (1946). Psychoanalytic Therapy: Principles and Application. New York: Ronald Press. Wallerstein, R.S. (1990). The Corrective Emotional Experience: Is Reconsideration Due? Psychoanalytic Inquiry, 10: 288-324.

editrn nsz xvii

Feminist Kuram (Chodorow, Benjamin) Kurgusalclk (Constructivism) Bu ncl katklardan bazlar, Mitchellin belirttii gibi, Freudun drt teorisine genel olarak ballklarn srdren ve o teorik ereve iinden yazan, ancak eski ereve iinde yeni perspektifler gelitirmi olan yazarlardan gelmitir (rnein Mahler). Bazlar ise, drt modeli diliyle yazan, fakat btn anahtar kavramlar ve temel yapsal elemanlar yeniden tanmlayarak, byk lde ilikisel bir anlay gelitirmi yazarlardan gelmitir (rnein Winnicott ve Loewald). Baka nemli katklar ise, drt kuram ile ilgilerini aka kesmi olan yazarlardan gelmitir (rnein Sullivan, Fairbairn ve Kohut).34 Kurucu simler Steven Mitchell, Jay R. Greenberg, Lewis Aron, Jessica Benjamin, Adrianne Harris, Donnel Stern, Neil Altman, Muriel Dimen, Irwin Hoffman, Thomas Ogden, Emmanuel Ghent, Jody Davies, Owen Renik, Ruth Stein, Nancy Chodorow, Stuart Pizer, Robert Stolorow, Jeremy Safran, Daniel Stern, Beatrice Beebe, James Fosshage. Nerede? Nasl? Ne Zaman? Balang: New York, ABD William Allison White Institute of Psychoanalysis35 New York University Postdoctoral Program in Psychoanalysis and Psychotherapy36 IPA yesi olmayan Bamsz Psikanaliz Enstitleri International Association of Relational Psychoanalysis & Psychotherapy - IARPP37 (Kurulu: 2001, New York) ABDde ksa zamanda neredeyse hegemonik psikanalitik ekol haline geldi. ABD dnda talya ve srailde ciddi varl sz konusu. Dier Avrupa ve Gney Amerika lkelerinde giderek daha ok tannyor. Kendi iinde epeyce oulcu ve sentezci Anti-sekter, anti-otoriter, daha eitliki, sosyo-politik ilgi dzeyi yksek Klinik psikolog arl belirgin
34 35 36 37 Mitchell (1988). A.g.y. (Bu kitapta s.2-3). http://www.wawhite.org/home/home.htm http://postdocpsychoanalytic.as.nyu.edu/page/home
http://www.iarpp.org/html/index.cfm

xviii editrn nsz

Dergileri/Yaynlar Psychoanalytic Dialogues Relational Perspective Kitap Dizisi (The Analytic Press) Temel Kitaplar 1983. Object Relations in Psychoanalytic Theory (Greenberg & Mitchell) 1985. The Interpersonal World of the Infant: A View from Psychoanalysis and Developmental Psychology (Daniel Stern) 1988. Relational Concepts in Psychoanalysis: An Integration (Mitchell) 1988. The Bonds of Love: Psychoanalysis, Feminism, & the Problem of Domination (Benjamin) 1993. Oedipus and Beyond: A Clinical Theory (Greenberg) 1996. Freud And Beyond: A History Of Modern Psychoanalytic Thought (Mitchell & Black) 1999. Relational Psychoanalysis: The Emergence of a Tradition (Der: Aron & Mitchell) 1999. The Reproduction of Mothering: Psychoanalysis and the Sociology of Gender (Chodorow) 2000. Psychoanalytic Treatment: An Intersubjective Approach (Stolorow, Brandchaft, & Atwood) 2001. A Meeting of Minds: Mutuality in Psychoanalysis (Aron) 2003. Relationality: From Attachment to Intersubjectivity (Mitchell) 2004. The Present Moment in Psychotherapy and Everyday Life (Daniel Stern) 2005. Relational Psychoanalysis, Vol. II: Innovation and Expansion (Der: Aron & Harris) 2005. Influences & Autonomy in Psychoanalysis (Mitchell) 2005. Infant Research and Adult Treatment: Co-constructing Interactions (Beebe & Lachmann) 2005. Forms of Intersubjectivity in Infant Research and Adult Treatment (Beebe) 2007. Relational Theory and the Practice of Psychotherapy (Wachtel)

editrn nsz xix

KLASK PSKANALZN DRT TEORSYLE ZET KARILATIRMA Karlatrma Alanlar Drt/atma Modeli (Klasik Psikanaliz) liki/atma Modeli (likisel Psikanaliz) Kuantum fizii Kaos teorisi Dinamik sistemler kuram Karmaklk kuram

Zeitgeist Newton (mekanik) fizii (zamann ruhu) Termodinamik

Motivasyon

Biyolojik temelli cinsel ve saldrgan drtler Drtler, yaant ile deimezler; anatomi kaderdir (Freud) Freudun psikoseksel geliim teorisi olduka izgiseldir ve cinsellie ar merkezi konum verir Srayla geilen oral, anal, fallik, latent, genital dnemler Her dnemin belli meseleleri baarl bir ekilde alamazsa ocuk o dneme taklr (fixation) ve ileri yalarnda o takld dneme uygun psikopatolojiler sergiler Bebek, pasif bir alc konumundan balar ve giderek aktifleir

liki ihtiyac/aray Arzular ve itkiler ilikisel bir balamda ekillenirler Geliim izgisel deil. nsan geliiminin deiik kendilik [self] sistemleri, rntleri, temsillerinin (veya deiik ilikisellik modlarnn) ezamanl olarak evrilen, birbirini etkileyen karmak bir ilikisi olduu gr olduka arlk kazanm durumda. oklu-sonu [Multifinality] E-sonu [Equifinality] Ak sistem Bebein evresiyle ilikiselliinin srekli ve aktif bir ekilde yeniden rgtlenmesine dayanan bir geliim modeli Duygulanm dzenlemesine [affect regulation] merkezi nem z-dzenleme [self-regulation] Karlkl dzenleme [mutual regulation] z-rgtlenme [self-organization] Daha esnek erevedeki snr geilerini (ihlallerini deil) kanlmaz grerek klinik malzemenin nemli bir paras haline getirme Psikanalizle psikanalitik terapiler arasndaki ayrm giderek silikleiyor Sklk daha az olabilir Divan art deil Btnleik (integrative) yaklama daha ak

Geliim

Analitik ereve

Haftada 3-5 seans 5+ yl Divan Psikanalizle psikanalitik terapiler arasnda keskin ayrm

xx editrn nsz

KLASK PSKANALZN DRT TEORSYLE ZET KARILATIRMA (devam) Karlatrma Alanlar Yanszlk [Neutrality] Drt/atma Modeli (Klasik Psikanaliz) liki/atma Modeli (likisel Psikanaliz)

Yansz [neutral] kalabilen, ayna gibi Yanszlk mmkn deil durabilen, yalnzca hastann kendisine Byklenmeci savunmac bir aktardn yanstan bir analist/ yanlsama terapist tasavvuru nk analistin kendi znelliini askya alabilmesi mmkn deil Gayri-insani Yansz olamayz ama kendi znelliimizin olabildiince farknda ve bunu teraptik amalarla kullanabiliriz Mesafeli Entellektel Souk Vakur Steril Grece daha: Doal ten Sahici

Analitik Tutum Aktarm

Tekrarlayc zorlant [Repetion compulsion] Yer deitirme [Displacement] Drt kkenli ve psie-ii Gemiten bugne sel olan analistle imdi-ve-burada etkileimi zerinden d dnya ile ilikilendirme (M. Klein) + Savunma mekanizmalar (A. Freud) Aktarm nevrozu

+ imdiki bilind Psiik gerekliin rgtleyicisi: Analizann analitik iliki deneyimini kurgulamak ya da asimile etmek iin kulland birincil rgtleyici rntler ya da emalar Bireysel ya da ruhsal-ii deil Bugnk, sren analist-hasta ilikisinden kkenlenen (ortak kurgu) ki-kiilik aktarm/kar-aktarm etkileimi (Mitchell) Tamamen zlemez; bir dereceye kadar yumuatlabilir Analist ve hastann ortak yaratm Terapi erevesi iin faydal olaca dnlyorsa, hastayla paylalabilir znellikleraras ve her zaman mevcut Aktarm ve kar-aktarm her zaman kopmaz biimde balantl Kar-aktarm Canlandrmas [enactment] Aktarm/kar aktarm boyutlarnn birbirine kilitlendii rtk anlar Yanstmal zdeime benzer Szel olmayan boyutlar

Kar-aktarm

Freudun klasik yaklam Analistin hastaya aktarm Analistin kendi iinde hemen zerek amas gereken bir engel Heimann (1950) Hastann bilindn anlamada nemli bir ara Hastayla paylamak yok

editrn nsz xxi

KLASK PSKANALZN DRT TEORSYLE ZET KARILATIRMA (devam) Karlatrma Alanlar Drt/atma Modeli (Klasik Psikanaliz) liki/atma Modeli (likisel Psikanaliz) Yeni bir ilikinin rol Yeni bir nesne olarak analist/terapist Terapistin ilevinin ve duyusal tutumlarnn iselletirilmesi Dzeltici duygusal deneyim rtk ilikisel renme (Stern) Prosedrel Hafza Aktarm/kar-aktarm canlandrmalar Yrtk tamirat [rupture repairments] Empati Hastann btnlemeye ynelik isel gds Anlatsal hakikat nemli lde IPA-d, bamsz yaplar Daha esnek, zgrlk/ devrimci Kendi dndaki gelimelerle diyalog ve etkileim arayan; entegrasyona elverili

Analitik Abreaksiyon Dnm Yorum zerinden igr Mekanizmalar (duygulanmsal) Aktarm analizi Tarihsel hakikat

Kurumsal

Resmi psikanaliz Ulusal enstitler ve IPA Muhafazakrlk dozu yksek Byk lde ie kapal

Dizimizdeki btn eviri kitaplarmz gibi bu kitap da meakkatli bir eviri sreci yaad. lk tur eviriyi Dr. Klinik psikolog rem Anl, daha uzun sren ikinci turu da Yksek Lisans Program mezunlarmzdan Uzm. Klinik psikolog Glenbaht Alga gerekletirdi. Daha sonra da dzeltiler iin Cem Uan devreye girdi. Her ne de zenli, zverili ve emek-youn almalar nedeniyle teekkr ederim. nc kitabmz, yine Mitchelln Ak Srebilir mi?sinde bulumak dileiyle... Yrd. Do. Dr. Murat Paker
stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar Psikanaliz/Psikoloji Dizisi Yayn Ynetmeni stanbul Bilgi niversitesi Klinik Psikoloji Yksek Lisans Program Direktr

Ekim 2009