BLG YAYINLARI A T T L L H A N : .

/ BLG DZS : I

91

CUMHURYET SYLELER:

Birinci Basm Haziran 1998

BLG YAYINEV M e r u t i y e t C a d d e s i , N o : 46/A, Yeniehir 0 6 4 2 0 / A n k a r a Telf : (0-312) 431 81 22 - 4 3 4 12 71 - 4 3 4 49 98 - 4 3 4 49 99 F a k s : (0-312) 4 3 1 7 7 5 8 http://www.bilgiyayinevi.com.tr o-mail: i n f o @ b i l g i y a y i n e v i . c o m . t r BLG K T A B E V S a k a r y a C a d d e s i , N o : 8/A, Kzlay 0 6 4 2 0 / A n k a r a Tclt : (0-312) 434 41 06 - 4 3 4 41 07 Faks: (0-312)433 19 36 BLG D A I T I M Narlbahe Sokak, N o : 1 7 / 1 , C a a l o l u 3 4 3 6 0 / istanbul reli : ( 0 - 2 1 2 ) 5 2 2 5 2 01 - 5 2 6 7 0 9 7 I aks : (0-212) 527 41 19

ATTL LHAN
cumhuriyet syleileri: 1

bir sap krmz karanfil...'

BLG

YAYINEV

kapak dzeni: fahri karagzolu attil ilhan'n kitaplar

iir duvar (8. basm) sisler bulvar (9. basm) yamur kaa (7. basm) ben sana mecburum (11. basm) bel iei (6. basm) yasak sevimek (7. basm) tutuklunun gnl (6. basm) byle bir sevmek (6. basm) elde var hzn (5. basm) korkunun krall (3. basm) ayrlk sevdaya dhil (4. basm) roman sokaktaki adam (5. basm) zenciler birbirine benzemez (4. basm) kurtlar sofras (5. basm) aynann iindekiler: 1 / ban ucu (3. basm) 2 / srtlan pay (3. basm) 3 / yaraya tuz basmak (3. basm) 4 / dersaadet'te sabah ezanlar (4. basm) 5 / o karanlkta biz (2. basm) fena halde leman (8. basm) haco hanm vay (2. basm) deneme /an abbas yolcu (2. basm) yanl kadnlar yanl erkekler (3. basm) anlar ve aclar: 1 / hangi sol (4. basm) 2 / hangi bat (4. basm) 3 / hangi seks (3. basm) 4 / hangi sa (2. basm) 5 / hangi atatrk (3. basm) 6 / hangi edebiyat 7 / hangi laiklik (2. basm) 8 / hangi kreselleme attil ilhan'n defteri: 1 / gerekilik sava (2. basm) 2 / 'ikinci yeni' sava (3. basm) 3 / faizmin ayak sesleri (2. basm) 4 / bat'nn 'deli gmlei' (2. basm) 5 / sam solum sobe 6 / ulusal kltr sava 7 / sosyalizm asl imdi (3. basm) 8 / aydnlar sava (3. basm) 9 / kadnlar sava (2. basm) cumhuriyet syleileri: 1 /bir sap krmz karanfil eviri kanton'da isyan (malraux / 3. basm) umut (malraux/ 4. basm) basel'in anlar (aragon / 3 . basm)

bask: cantekin matbaaclk yaynclk tic. Itd. ti. tel: 384 34 35 - 384 34 36 - 384 34 37

NDEKLER

Eyll 96 Kemalizm'le Sosyalizm'in Bilekesi

O Bir inklapyd Kemalizm'le Sosyalizm'in Bilekesi 'zrl' Demokrasi O, ktidar' Deil, 'Hkimiyeti' Almt! Yzellilikler Facias' 'Tanrlar Susamt', Ama 'Ilml islm' Nereden kt?
11

14
17

20 23 26 29

Ekim '96 Misk- Milli

Trkiye'nin 'Falna' Baklm m? 'Ilml slm' Kime Yaryor? 'Grevimiz Tehlike' 'karlar' Farkl, 'Amalar' Ayn! 'Hem zm Yemek, Hem Bacy Dvmek' Yanl Muhalefet Trkiye'nin Bandaki Dert! 'Pasta' Merakls 'Kaplanlar' Aslnda, Kim, Kime Kar? 'Souk Sava' Aydnlar 5 35 38 41 45 48 51 54 57 60 ....63

 Misk- Milli O Mel'n kilik'! 'Onlar' Dardan, 'Biz' erden

66

69 72

Kasm '96 Nerede Yanl Yaptk?

'Trklk' Ne, 'Irklk' Ne? 'lkcler'e Snav Sorular 'Yurtta' Yerine, 'Tketici' Yetitirmek! Ya 'Sosyalist' Aydnlar? Sosyalist Sol, u 'Yenge Sepeti' 'Souk Sava'n 'Sosyalist' Aydn 'Nerede Yanl Yaptk?' 'Her Koyun Kendi Bacandan...' 'Souk Sava' Bitti mi? Trkiye'ye Kar 'Souk Sava' Rusya ve Yugoslavya Niin 'Blnd'? 'Bat'ya Yaranamayan 'Bat' Yanda! Ac Bir 'Mukayese' 77 80 83 86 89 92 95 98 101 104 108 111 114

Aralk '96 'Katlm' Lafta Kalrsa...

Frat'n 'Dousu', Petrol m? Genelkurmayn 'Gr' Tarihin Verdii Ders! Yolsuzluklarn 'Demokratikletirilmesi' Batan 'Yanl' Tutulmu Gazi'nin 'Frka' Anlay, 'Farkl' Gazi'nin Amac: 'Antiemperyalist Bileke' "-Bu Zorbalar Kimlerdir?" : 'Yumuak, Sevimli ve Akll Bir Otorite' Demokrasiye 'Geilmiti', Ama 119 122 125 129 132 135 138 142 145 148

...Bir eyler 'Tekliyordu! Rejimin Ad, 'Demokrasi', Ama 'Katlm', Lafta Kalrsa.

'51
1 5 4

5 7

Ocak 97 Avrasya Gerei

Avrasya 'Gerei' 'Avrasya'nn ki 'Aya' 'Avrasya'dan rkyorlar! Malraux, Bir'Gsterge' 'Gndzleri Rya Gren' Malraux'un 'iddet' Eletirisi 'Fikri' Neyse, 'Zikri'0 Acaba 'Oyun' Bitti mi? Bu Nasl'lmek'? 'i Snf Tarihi'ne 'Derkenar'...., Klavuzu Karga Olann iiye ve Sendikaclmza Dair 'Aykr' Dnceler Aydn/ii 'Yabanclamas' Bu 'Dzen'in Neresi 'Yeni'? 163 166 169 173 176 179 182 185 189 192 195 198 201 204

ubat '97 'Globaliter' Devlet

i Snf'nn Gelecei. Altta Kalann Can ksn 'Souk Sava'n 'Pislii' 'Karanlktaym ve Tedirginim' 'Politikann Demir Yumruu' 'Totaliter Devlet' Neydi? 'Globaliter Devlet' 'Sistem'e 'Muhalefet'mi! 'Mttefiklerimizden', Bizi Kim koruyacak? 7 209 213 216 220 223
2 2 6 2 3 0 2 3 3

236

Siz Buna 'ttifak'm Diyorsunuz? 'Atatrk Parantezi' 'Atatrk Parantezi'nden kmak! '. ,

239 242
2 4 6

Mart '97 Boynuna Sarldmz Ylanlar

Asl 'Silahsz Kuvvet' iiler, Ama Yabanc Dille retim'e 'Doru' Bakmak! Bir Bilene Soralm 'Topal' Bir Teebbs! Gerilim Sarmal 'slamc Kesim' Neden 'Taral' Kalyor? 'Millet' Partisi mi, 'mmet' Partisi mi? 'Refah'n 'Anlayamad' 'Tutulmayan Szler Tarihesi' 'Boynuna Sarldmz Ylanlar' Onlar 'Medeni, Biz 'Barbar', yle mi? 'eriat' Asla Yetmemi! 'Dini Btn', Grnse de! 253 256 260 264 267 270 273 276 279 282 285 289 292

eyll '96 kemalizm'le

sosyalizm'in

bilekesi

O BR NKILAPIYDI.

16 Eyll 1996 (Mes'ut nzda mdr? lsnz.) Cemil Bey'in Nihavend Saz Semaisi O halde yazacaklarm, onun refakatinde kula okuma

Gnlerdir aranyordu: Nianta'ndaki evini, ocuunu oluunu terk etmiti; son gece yars, bir ihmal yznden, az kalsn ele geirilecekti; imdi ev ev, sokak sokak, stanbul'un karanln da kayboluyor... Sonra einden, 'durumu aydnlatacak' o tele fon: eski bir dost onunla bulumak istiyormu; yalnz eski deil, s telik sahib-i nfuz bir zat: ayan zas Rza Tevfik B e y ! Hazindir, onunla bulumas durumu aleyhine aydnlatacak: randevuya, siyasi polis de geliyor: Polis Mdriyeti, Divn- Harb-i rf falan filan; sonunda nl siyasilerin kapatld, B e k i r a a B l ! Aranan kimdi? 'Yeni Gn' gazetesi sermuharriri Y u n u s Nadi B e y ! Tuza kuran kim? air ve 'feylesof Rza Tevfik, o ta rihte Hrriyet ve tilf Frkasndan, daha sonra S e v r e s An l a m a s n imzalayacak heyetin zas! Bunlar bir avu Osmanl 'mnevveri', M t a r e k e n i n dumanl yllarnda, D e r s a a d e t ' t e , o devrin 'kresellemesinden' yanaydlar: Peym- S a b a h ser muharriri Ali K e m a l , A l e m d a r sermuharriri Refi C e v a d , Aydede'den Refik Halit, ayrca Ahmet Emin, C e n a b S a h a b e t tin vs... O devrin 'kresellemesi' ne demek? Ya S a i t Mol l a n n ngiliz Muhipleri Cemiyeti'ndendirler, ya da A m e r i k a n M a n d a s n a taraftar! Hayret! O tarihte 'kreselleme' merakllar, anlalan ok daha ak ve net konuuyorlarm! 11

'Tarihi s a c a y a ' Yunus Nadi Bey, 'Kemalist'tir: Ona, onun gibilere bu sfat yaktran, emperyalizm 'media'sydi: merkezi Londra'da bulunan ngiliz R c u t e r Ajans! Kemalizm tarih sahnesine, nce antiemperyalist bir halk kurtulu hareketi olarak kar; radikal j a c o bin cumhuriyetilii sonradan, laiklii daha da arkadan gelecektir. Kim ki Kemalistliini bu tarihi sacayana oturtmaz, acaba ne ka dar Kemalisttir? Hele o antiemperyalist olmadan Atatrk gei nen srngen politikac, hangi tarih mahkemesi nnde beraat edecektir, ok merak ederim. Yunus Nadi Bey, B e k i r a a Blnden ktktan sonra, n giliz Siyasi Polisinin hmna uramtr: 16 Mart 1 9 2 0 , Mttefik ler stanbul'u igal ediyor. Yeni Gn matbaas igal polisince ba slr, onu yine yakalayamazlar; bu defa, gnlerce s k d a r cihe tinde saklanacak; onu nihayet Mim Mim Tekilt Anadolu'ya geirecektir. O satrlarn hatrlar msnz? " . . . s a a t on bir sularn g e e r e k S a m a n d r a kyndeyiz. A r a b a k a h v e h a n e n i n n n d e durdu, indik ve k a h v e h a n e y e girdik. a r p k b o r u l a r binbir yerinden yamal, kendisi eklim bklm bir s a c s o b a , krk dkk, y a m r y u m r u bir-iki p e y k e . n s a n a kitmbilir k a g n l e r d e n beri h i deimedii hissini v e r e n , a r du m a n havas..." " . . . a r a b a c ile S a b a h a t t i n Bey'in stanbul'a h a r e k e t l e rinden bir buuk-iki s a a t s o n r a , Srr Bey'le ben, iki k zn ektii, zerine o t v e s t n e t e n t e o l a r a k uval serili uzun bir a r a b a n n o t l a r zerine y a s l a n m , sulu k a r l a ka rk y a a n bir y a m u r u n altnda ve kasvetli bir h a v a iin d e T e p e v i r a n K y ' n e d o r u yollanm gidiyorduk..." ('Kurtulu Sava Anlar', Y u n u s Nadi, s . 1 9 7 / 1 9 8 , ada Ya ynlar, 1 9 7 8 ) Tepeviran'da deil, 1 9 2 0 Martnn son haftasnda, onu Kual'da Ankara'dan gelen bir telgraf bulacaktr: "...telgraf nz byk bir m e s e r r e t l e o k u d u m ve stanbul berzhn12

d a n muvaffakiyetle kurtuluunuzdan h a s s a t e n oldum, kemal-i itiyakla gzlerinizden p e r i m . " mzay tahmin etmi olmalsnz: M u s t a f a K e m a l !

memnun

Admz Y u n u s Nadi... O nesil inklap nesliydi, peki, inklap nedir? Gazinin tarifi ay nen yle: "...bu inklap, kelimenin ilk b a k t a i m a ettii ihtilal m a n a s n d a n b a k a , o n d a n d a h a g e n i bir tahavvl ifade etmektedir..." ('Atatrk'n Balca Nutuklar', Dr. Herb e r t Melzig, s. 9 7 , 1 9 4 2 ) Hem ihtilal, hem ondan ok daha en gin bir deiiklik! Gnmzn ke dnme merakls politika es naf, byle bir radikallii tahayyl bile edemez. Biz etmiizdir, nk o nesil, inklap nesliydi, bizse onun o cuu, bir manadan inklabn; onun iindir ki admz Y u n u s Nadi'dir, Flih Rfk'dr, Y k u p Kadri'dir, R u e n Eref'dir. H a m dullah Suphi'dir, Halide Edip'dir, e v k e t Sreyya'dr, Nzm Hikmet'dir, M. Zekeriya'dr, S a b i h a Sertel'dir, S u a t Dervi'dir. Onlarn, yani Mdafaa-i Hukukun gnlmzde yceltti imiz antna bir sap krmz karanfil brakp, nbeti devralyorum. (Ah, u Nihavendi..)

13

KEMALZM'LE SOSYALZMN 'BLEKES'..

18 Eyll 1996 Fris'in yapt o tyler rpertici resim! 1 9 4 6 sonbahar, 's tanbul' sava ertesi telann hummas iinde, uulduyor: 'snf esasna mstenid cemiyet tekilini' yasaklayan kanun maddesi kaldrlm; siyasi ortamda bir 'oulculuk' rzgr; kala gz arasnda, iki sosyalist partisi birden: Dr. efik Hsnnn E m e k i Partisi, Avukat E s a t Adilin Trkiye S o s y a l i s t P a r tisi. E m e k i Partisinin organ Yn dergisinde, 15 Kasm 1 9 4 6 saysnn 'kapak konusu', Atatrk; ressam F r i s Erkm a n , siyah zemin zerine beyaz, o kendinden emin ve cokulu fra darbeleriyle, yle bir Mustafa K e m a l portresi izmi ki, derginin kapan grenin tyleri -inklap bir heyecanla- ayaa kalkyor. Ynn bayazs Gaziye ayrlmt, diyordu ki: "...Atatrk'n tarihi rol, a n t i e m p e r y a l i s t bir m c a d e l e nin k a h r a m a n olmasdr. (...) Atatrk Osmanl m p a r a t o r luu'nu ykan S e v r e s m u a h e d e s i y l e Trkiye'yi m s t e m l e ke haline s o k a n Garpl mstevlilere k a r d o m u milli bir isyann temsilcisi idi." Dnebiliyor musunuz? kinci Dnya S a v a skynetiminin en katlanlmaz artlar altnda ezi len sosyalist sol, G a z i y e byle bakyordu: Hayranlkla ve sevgiyle! Hele yaznn bal, balbana bir programd: "Atatrk Trkiye'yi ileri bir m e r h a l e y e , s a a deil s o l a g t r m e k isteyen bir mcahitti." (Yn, 15 Kasm 1 9 4 6 ) Gnmzdeki sosyalist solun kulana kpe! 14

'Ona, yani T r k halkna'... Genler bilmeyebilir: Mdafaa-i Hukuk, 'Haklarn Savu nulmas' anlamna geliyor. yi de, kime kar, hangi haklarn? Ga zi M u s t a f a K e m a l (izmeleri tozlu, kumral sakallar barut yan, gzleri kuva-y milliye mavisi) bu iki soruya gzn krpmadan ce vap vermitir: "...Trkiye'nin bugnk m c a d e l e s i n i n yalnz Trki ye'ye ait olmadn, bir defa d a h a t e y i t e t m e k lzumunu h i s s e d i y o r u m . (...) Trkiye azim ve m h i m bir g a y r e t s a r fediyor. nk m d a f a a ettii btn m a z l u m milletlerin, btn a r k n davasdr ve bunu n i h a y e t e g e t i r i n c e y e ka d a r , Trkiye kendisiyle b e r a b e r o l a n a r k milletlerinin b e r a b e r y r y e c e i n d e n emindir..." (Temmuz, 1 9 2 2 ) Yani 'savunulan haklar', 'mazlum milletlerin haklar'; ste lik, emperyalist 'sistem'e kar savunuluyor. S a r a y ve Babli, ona istedii kadar boleviklii yaktrsn, o ayn aklkla "...bizim prensiplerimiz, c m l e c e m a l m d u r ki bolevik prensipleri deildir" diyecek, unlar ekleyecektir, "...bizim nokta-i n a z a r m z -ki halklktr- kuvvetin, kudretin, h kimiyetin, idarenin d o r u d a n d o r u y a h a l k a verilmesi dir." Farknda msnz, neredeyse 'zynetim'den ( a u t o g e s t i o n ) bahsediyor. Komintern'in tavr, ona genel sekreterlik etmi bir inklap nn (Zinovyef) azndan aklanmt: " . . . M u s t a f a K e m a l h kmetinin T r k i y e ' d e y r t t s i y a s e t , K o m n i s t E n t e r n a s y o n a l i n i n yani bizim s i y a s e t i m i z deildir; fakat ngi liz hkmetinin (yani sistem'in) aleyhine y r t l e n h e r in klap m c a d e l e s i n e y a r d m e t m e y e hazrz." (Baku, 1 Eyll 1920) Vladimir li Lenin, M u s t a f a Kemal'i 'milli burjuva ihti lalini idare eden', 'ilerici ve akll bir devlet adam saydn', ilk Ankara Bykelisi Aralof'a sylemitir; ayrca demitir ki: "...istilaclara kar bir kurtulu s a v a yapyor; e m p e r y a lizmin o n u r u n u k r a c a n a , p a d i a h da y a r d a k l a r y l a si lip s p r e c e i n e i n a n y o r u m . O n a yani Trk halkna yar15

dm etmeliyiz." Farknda msnz, M u s t a f a Kemal'i Trk hal kyla zdeletiriyor. Komintern'in yaymlad I n t e r n a t i o n a l e P r e s s e - K o r r e s p o n d e n t z dergisi, 1 9 2 5 Trk-Sovyet yaknlamasn yorumlar ken, 'yar resmi Trk basn organnn, durumu yle zetledii ni' belirtiyordu: "...Milletler Cemiyeti'nin e m p e r y a l i s t k a r a k t e r i , Asya halklarnn e m p e r y a l i z m d e n kurtuluunu a m a edinen ye ni bir ittifakn kurulmasn zorunlu klmaktadr; bu ittifak Y a k n d o u ' n u n ezilen halklarnn a b a s y l a oluturulmal dr." (29 Aralk 1 9 2 5 , say 1 7 0 ) Mdafaa-i Hukuk Ankara's byleydi, gnmzn Anka ra'snn kulana kpe!

Hi mi m a n a s y o k ? . . Eri oturup doru konualm! Gazi M u s t a f a K e m a l -ngiltere Kral Vili. E d w a r d , aya na kadar geldii halde- vefatna kadar 'sistemle hibir anlama ya girmedi. Tam tersine Musul yznden ngiltere, H a t a y y znden F r a n s a , Oniki Ada yznden talya ile savan eiine kadar geldi. Bunlarn hi mi manas yoktur? Trkiye'de kapsaml demokratik sol, en kapsaml sosyalist sola ancak bu platform zerinde el uzatabilir; sosyalist sol derse niz, Mdafaa-i Hukukla arasndaki o red ve inkr edilemez 'g bek ban' mutlaka hesaba katmaldr. Evet, Kemalizm'le sosya lizm -hatta komnizm- bir ve ayn ey deildirler: Birisi ulusal de mokratik bir devrimdi, br uluslararas sosyalist bir devrim; ne var ki dikkati eken, unutulmamas gereken, acaba nedir? Her ikisinin de antiemperyalist olmas m? Hl bileke budur.

16

OZURLU' DEMOKRAS.

20 Eyll 1996 Trkiye'de demokrasi 'zrl' domutur. Kime anlatrsn? 40'l yllarn sonu, eski Mecidiyeky'nde M u s t a f a Suphi'nin 'askeri' ' S a r Mustafa'yla, dutlarn glgeledii o kr kahvesindeyiz: TKP'nin tarihini anlatyor. Uzun krmz gzleriyle, piposu nun dumanlarn szerek konuurdu. mrnce yaad siyasi bask ne kadar ar olmal ki, dikkat ediyorum, 'Sovyetler Birli i' yerine 'yukars', 'komnist' yerine 'yi', 'Stalin' yerine 'by/c/'diyor. O dnem, Cahit Irgatn unutulmaz 'G' iirinde ta gibi zetledii 'totaliter' dnem: "arzusuyla getmedi kelepeli g t r d l e r geceyars ay vururdu odasna bir d a h a g r n m e d i . . . " 40'l yllarn 'zr' ikinci Dnya Sava'dr; 5 0 i i yllarnki nedir denilirse, cevab belli: S o u k s a v a . Pangalt'daki S u n a P a s t a h a n e s i , H a s a n Tanrkut'la oturmuuz, 50'li yllar; darda rak duman bir eyll, camlar buu lu. H a s a n , E d e b i y a t Fakltesinde Hilmi Ziyann sosyoloji asistan; o sevimli gen kz tebessmyle, 4 Aralk olaynn yerle bir ettii 'Yeni Dnya' gazetesini anlatyor: S a i t Faik nasl Ba bli'den prtela koup onlar uyarm filan... Dikkatimi eken nedir? Hasan'n da, ' S a r Mustafa' gibi ifreli konumas m? 'yi', 'Bykl', 'Yukars' vs. Oysa 1 9 4 6 sonrasnda demokrasiye geilmitir. Nasl bir demokrasiyse... 17

H o c a ' n n leylei gibi... u Gazi'ye dudak bkp, neden cumhuriyeti derhal demokra si yapmad diye eletirenler var ya, ne byk bir tarih cehaleti te hir ettiklerinin acaba farkndalar m? F r a n s z htilali'nin iarn kim hatrlamaz: ' n s a n l a r h r d o a r , h r y a a r ' ; fakat ihtilalin yaratt cumhuriyet balan gta hi de demokrat grnmyor: brakn nl t e r r d n e m i ni, r e s t o r a s y o n u , I. ve II. m p a r a t o r l u k l a r ; bata R o b e s p i e r r e , S a i n t - J u s t e , B a b e u f vb, hem iddeti kullanm, hem de bu hakk tarihten aldklarn syleyerek onu merulatrmlardr; merakls elbette biliyor, F r a n s a C u m h u r i y e t i ancak III. Cumhuriyet'le -onun da ge dneminde- oulcu demokrasinin hogr ortamna ulaabiliyor. 1 7 8 9 nere, 1 9 1 0 nere? (Bu bah se dneceim) Zurnann zrt dedii yer uras: inklap nereden itibaren 'iari-' hi meruiyetinden' uzaklap merkeziyeti bir brokrasi diktasna yozlayor? F r a n s z htilalinde B o n a p a r t e ' t a n , S o v y e t htila linde Stalin'den sonra m? Sovyetler de bir 'cumhuriyetler' birli iydi, asla demokrasi olmad; halbuki 'sovyet'in kelime anlam 'radr, yani 'halk meclisi'; ' B t n i k t i d a r S o v y e t l e r e ! ' sloga n, ilk zynetim ( a u t o g e s t i n ) teebbs saylamaz m? Aa dan yukarya, dolaysz bir demokrasi gerekletirilebilseydi, sonra ki N o m e n k l a t u r a aristokrasisi oluamazd. lkemiz -deitirilen birka kanun maddesi hari- demokrasi ye totaliter dnemin 'mevzuat' ile girmitir. Hukuk sisteminde hibir ey deimemiti. D e m o k r a t P a r t i , 1 9 5 0 seimlerine ka dar 'antidemokratik kanunlar' muhalefeti yapm; iktidar olun ca, ayn 'mevzuat' gzn krpmadan kullanmtr; sebebi de ay nyd ha: 'Trkiye tehdit altndadr.' nce k i n c i D n y a S a v a , arkasndan s o u k s a v a , l kenin ynetici kadrolarn, sa/solu budanm garip bir demokrasi idrakine srklemiti: N a s r e d d i n H o c a n n leylei gibi kolu kana d budanm, mnhasran merkez sa/merkez sol iin muteber bir demokrasi! Bence, tarih karsnda Mdafaa-i H u k u k u n inklab stne yaslandrd cumhuriyeti radikallik ne kadar meruysa, 18

s a v a ve souk s a v a 'zrl' totaliterlik o kadar meruiycll.u uzaktr.

Ac bir a k a . . . Hatrladka glmez miyim? Menderes'in 'ahs tahakkm' yllar. Uzun tutulmu bohem gecelerimizde, muhabbeti koyultmuuz; fakat o ne, garsonlar dahil, btn civar masalar kulak kesil mi, bizi dinliyor. Sadri'nin (Alk) en illet olduu ey de budur. Ne yapard bilir misiniz? Bu gibi eylerle uzaktan yakndan ilgisi olmad halde; masum, hakszla maruz kalm bir tavrla onlara dner: yahu!" derdi, "-be komnist surda oturmu mu habbet ediyoruz, dalgamza ta atmasanz olmaz m?" Kelime yle arpcyd, o kadar ar bir terr estiriyordu ki, on dakika sonra bir de bakardk, evremizdeki masalar boalm, garsonlar toz olmu! Ne ac bir aka! imdi merakm u: ayn ac akay bugn yapsanz, alacanz sonu ok mu farkl olacaktr? Demokrasiymi!..

19

O, 'KTDARI' DEL, 'HKMYET' ALMITI!.

23 Eyll 1996 Yamuru karanlk, 1 9 5 0 sonbahar. Sirkeci'deki sala bir lo kantada, akam yemeindeyiz: yayna yeni balam, sosyalist 'Gerek' gazetesinden drt kii: E s a t , Adil Bey, H a s a n Tanrkut, Asm Bezirci ve ben! Gazete iyi gitmiyor, satmz dk; savclk, dava stne dava ayor; o gece, nereden nereye, 'ink lap tarihi'm\z\ tartyoruz, hem de uzun uzun! E s a t Adil, yorgun gzleri ve bezgin sesiyle, 'neslinin yaad' ve 'bildii' baz olayla r anlatyor ki, 'resmi tarihimizde' hibiri yer almam! Bu nasl ta rih? Yamuru yiye yiye, Vakit Yurdundaki idarehanemize d nerken, Hasan'n yapt bir tespit, lkemizi ve yaadklarmz an lamak asndan, bana fevkalade nemli grnmtr. Demi ki: k i m s e s t n d e d u r m u y o r a m a , d e m o k r a s i l e r d e 'res mi t a r i h ' olmaz, o a n c a k t o t a l i t e r lkelerde olur!" O gn bugn, 'inklap tarihimizin' gereini kurcalar dururum. 'Ayna nn indekiler' roman dizisi bu perspektiften yazlmtr. iirleri min pek ou; tabii, syleilerimin de!

Robespierre'e de soracak m? Eski Hollywood byle kzlara 'kristal kz' ( C r i s t a l Girl) der di: erevesiz gzlnn ardnda, makyaj kusursuz gzler; giyimi kuam, La kl; dnyada olup bitenleri, besbelli CNN'den ve MTV'den izliyor; elinde J e w e l s ( s w e e t ) sigarillo, nnde c o c a c o l a barda; neresinden baksan, ' m a d e in USA' kzlarmzdan 20

birisi! Dpedz sulayarak diyor ki, A t a t r k bir diktatr d, d e m o k r a s i n i n d'sini uygulamamtr, i n a n haklarn inemitir, vs." Dnyorum: bir Trk kznn byle konuabilmesi, nihayet 'demokrat' olduumuzun bir iareti midir; yoksa, cahilliin zirvesine ulatmz m gsterir? Gazi, sanki ok partili parlamenter bir lkede, genel seimle iktidara gelmi de, evresin dekileri ezmi! Bu kadarna gaflet mi diyeceiz? Mustafa K e m a l , 'ihtilalden de geni bir tahavvl ima eden bir inklabn' lideridir; o m e v c u t bir 'iktidar' devralm yordu, bir 'hkimiyeti' alyor; nk, ne demitir: " . . . hki miyet ve s a l t a n a t , hi k i m s e t a r a f n d a n hi k i m s e y e , ilim g e r e i d i r diye g r l e r e k t a r t l a r a k verilmez; hkimi y e t s a l t a n a t g l e , k u d r e t l e ve z o r l a alnr (...) Trk mille ti de hkimiyet ve s a l t a n a t n isyan e d e r e k kendi eline bil fiil alm bulunuyor. Bu bir emrivkidir (olupbitti)". 'Resmi Tarih' Anadolu htilali'ni Trk-Yunan savana in dirgemi gibidir; iktidarn gerekletirilen yapsal deiikliine, ta d tarihi (sosyal/ekonomik) mana verilmez; oysa ihtilalin lideri F r a n s a htilalini rnek aldn, hibir tereddde yer brakmaya cak bir aklkla sylemitir: " . . . F r a n s a htilali btn c i h a n a h r r i y e t fikrini yaymtr ve bu fikrin k a y n a bulunmak t a d r (...) Trk d e m o k r a s i s i F r a n s a htilalinin at yolu izlemi, lakin kendisine h a s zellikleri ile gelimitir." Hal byle olunca, o ' m a d e in USA' kzmza, M u s t a f a Ke mal'e ynelttii sulamalar, F r a n s z htilalinin liderlerine, sz temsili R o b e s p i e r r e ' e yneltip yneltmedii, sorulmamal m? O R o b e s p i e r r e ki "Convention'u Y n l e n d i r e c e k Siyasi P r e n sipler Hakknda R a p o r u n d a , ihtilal ynetiminin 'mahiyetini' de, 'metodunu' da yle anlatmtr.

'Erdem ve dehet (terreur)' " . . . d e m o k r a t i k ve halk ynetimin t e m e l ilkesi, yani o n a d e s t e k v e r e n v e h a r e k e t e g e i r e n itici g c n e d i r ? Er d e m d i r (fazilet), e r d e m eski Y u n a n v e R o m a ' d a nice hari21

k a l a r y a r a t m t ; cumhuriyeti F r a n s a ' d a d a o k d a h a a rtc olanlarn y a r a t a c a k olan k a m u n u n erdemidir ki, g e r e k t e v a t a n a v e onun y a s a l a r n a duyulan sevgiden b a k a bir e y deildir..." " . . . halk ynetiminin itici g c b a r t a e r d e m ise, devrim s r a s n d a h e m e r d e m h e m d e d e h e t t i r ( t e r r e u r ) ; nk e r d e m o l m a z s a d e h e t vahettir; b u n a karlk deh e t o l m a z s a , e r d e m i n iktidar yoktur. Aslnda d e h e t a buk, ciddi ve a m a z bir a d a l e t m a n a s n a gelir, yleyse e r d e m i n bir uzantsdr; yani vatann en acil ihtiyalarna c e v a p verebilmek iin uygulanan g e n e l d e m o k r a s i ilkesi nin bir s o n u c u ! " (5 ubat 1 7 9 4 , Paris) te bu kadar ksa, ak ve net! O zaman gel de Trkiye'de, 1 0 . yl bulvarlarn ssleyen 'tk- zaferler zerindeki 'Cumhuri yet fazilettir' iarn hatrlama! Bir de tabii, Gazinin u szlerini: " . . . s z k o n u s u olan, millete saltanatn hkimiyetini b r a k a c a k myz, b r a k m a y a c a k myz s o r u n u deildir. S o r u n z a t e n olup bitmi bir g e r e i a k l a m a k t a n ibarettir. B u r a d a t o p l a n a n l a r , Meclis v e h e r k e s , s o r u n u tabii grr se fikrimce uygun olur; aksi takdirde, g e r e k yine usul d a i r e s i n d e a k l a n a c a k t r , fakat ihtimal baz kafalar kesi lecektir..." Ne dersiniz? Bu slup, herhangi kytrk bir parti genel baka nnn, seim sonras demecinin slubu mudur; yoksa meruiyetini tarihten alan bir ihtilal liderinin slubu mu? Ha, kesilen kafalara gelince... F r a n s z htilali ve onun lideri yannda, Anadolu hti lali ve onun lideri son derece insafl, makul ve beeri kalr. Ona da bir gz atacaz.

22

'YZELLLKLER FACASI'

25 Eyll 1996 1 9 1 9 sonbaharnda, 'payitaht' gazetelerinden, baz 'yan- ibret' rnekler okumak istemez misiniz? ingiliz Muhibleri Cemiyetinin 'organ' Trke 'stanbul' gazetesinde, S a i t Molla yle diyor: " . . . ngiltere t a r a f t a r ol d u u m u z iin deil, memleketimizin t a r a f t a r o l d u u m u z iin ngiliz t a r a f t a r y z " . ('Akbetimize Doru', Eyll 1 9 1 9 ) Refi C e v a d , 'Alemdar'daki bayazsnda, 'stiklal steriz' diyenlere cevap vermiti: "...istiklalimizi t e m i n edebilmek iin,, kuvvetli bir devletin m z a h e r e t i n e m u h t a c z . O dev let -ki ngiltere'dir ve ngiltere o l m a s lazm gelir- bizi eli mizden tutmal v e p a r a sarfedilmesi lazm gelen yerleri bize g s t e r e r e k , y a a m a y a layk bir kuvvet halinde bizi m u h a f a z a eylemeli". ('Men i Gyem...', 31 Austos 1 9 1 9 ) A h m e t Emin'in dncesi tekilerinden farkldr, diyor ki: "...biroklar bizimle insani nokta-i n a z a r d a n itigl ede c e k ve s o n r a kendi kendine e k i l e c e k bir devlet buluna m a z , bu bir hayaldir diyorlar; biz iddia ediyoruz ki byle bir devlet vardr ve Amerika'dr." (Vakit, Eyll 1 9 1 9 ) S a b a h gazetesinde Ali K e m a l , bu fikre kar kyor: "...Amerika bizi t a n m a z , halbuki ngiltere bizi o k iyi bi lir; A m e r i k a bize ngiltere'nin y a p a c a yardm y a p a m a z , o k u z a k l a r d a d r ; A m e r i k a s l a m m e m l e k e t i deil dir, halbuki ngiltere bir slam m e m l e k e t i d i r . " (Sabah, Ey ll 1 9 1 9 ) Babli basn ngiliz himayesi mi, Amerikan mandas m di ye byle tartrken; Anadolu'da Mdafaa-i Hukuk Cemiye23

ti'nin Sivas K o n g r e s i toplanyordu. Bu gazetecilerin ou, hrekt- milliye'ye sonuna kadar muhalif kaldlar; nl 'Yzellilikler Listesi'nde, 13 gazetecinin bulunmasna, amal m?

U l u s l a r a r a s a n l a m a ile... 'Yzellilikler' kimlerdi? Olayn mahiyetini ve sonularn g nmzde kim hatrlyor? Lausanne'da bar grlrken, her iki taraftan sava suu ilemi olanlarn affedilmesi gndeme gelmiti. Ankara, baz 'hainlerin' bu affn kapsam dnda braklmasn is tiyordu; zaten bazlar, yurtdna kamlard bunlarn, onun iin Gazi, smet ve Fevzi Paalar, Fethi, Yusuf K e m a l Beyler, ay rca Adliye Vekili Seyit Bey'le stiklal M a h k e m e s i reislerin den hsan B e y toplanarak, '...bu gibilerin yurda sokulmamalar ve ierde bulunanlarn yurtdna kartlmalar' kararn aldlar: Ne 'zalim' inklap ynetimiymi bu, en azl kartlarn 'sallandra cak' yerde, yurtdna gndermekle yetiniyor? Dahas bunu, ulus lararas bir anlamaya uyarak yapyor, nk... Lausanne'da imzalanan protokoln konuyla ilgili maddesi yle: "...genel affa ilikin a k l a m a n n 1. p a r a g r a f g e e r li o l m a k l a birlikte, Trkiye h k m e t i o p a r a g r a f t a s z ko n u s u kiiler iindeki 1 5 0 kiinin Trkiye'ye girmesini v e o r a d a oturmasn y a s a k l a m a k hakkn sakl t u t a r . B y l e c e Trkiye h k m e t i s z k o n u s u kiilerden b u g n kendi l kesinde bulunanlar o r a d a n k a r a b i l e c e k ve y a b a n c lkelerdekilerin geri dnmelerini yasaklayabilecektir..." ('Trk Devrim Tarihi', e r a f e t t i n T u r a n , 3. Kitap, s. 8 7 , Bilgi Yayne vi, 1 9 9 5 ) 1 Haziran 1 9 2 4 ' t e tespit edilen 1 5 0 kii bir hkmet karar namesi ile yurtdna karld. Aralarnda kimler yoktu ki? Hrri yet ve tilafn ileri gelenleri, Kuva-y nzibatiye kumandanlar, hatta bir eyhlislm; gazeteciler arasnda Refi C e v a d , Refik Halit, Mevlnzade Rifat, S a i t Molla dikkati ekiyordu, bir de R z a Tevfik! Fol yok yumurta yokken, neden 'yzellilikler' bahsini at24

m, 1 Haziran 1938'de yine G a z i n i n yapt baka bir toplanl hatrlanrsa, birden hak ettii anlam derinliini kazanacaktr.

'Onlar

affetmeyecek...'

1 9 3 8 yaz, T e r m a l Oteli ( Y a l o v a ) , byk salon. Gazi, Makbule Hanm, Fethi B e y , Celal B a y a r , Dr. Tevfik R t, Flih R f k r v e F u a t Bulca'yla oturmu, sohbet etmektedir; kafasn kurcalayan eyi, Fethi Bey'e ynelttii soruyla aklyor: "...yzellilikleri affetmeyi dnyoruz; sen ne dersin?.." Soh betin seyrinden anlalyor ki, Gazi ile Bavekil Cell B e y af konusunda mutabktr; fakat iin asl artc yan olan perde arka s,- ertesi gn Ankara'ya doru yol alrken, Dileri B a k a n Tevfik R t Bey'in Cell B a y a r ' a syledikleriyle meydana kacaktr: "-...Gazi'nin af t e e b b s ilk deil. Birincisi, Cumhu riyet'in 1 0 . yldnm kutlanrken, o z a m a n kabul v e t a t bik edilen umumi affn m u l n e ( k a p s a m n a ) alnmasnn m m k n olup olmad sondajdr, f a k a t bavekil ve dahi liye vekili bu fikirde deillerdi. H a t a y d a v a s zaferle neti celendii z a m a n , ayn a r z u y u izhar e t t i , z a n n e d i y o r u m ki b u n d a Refik Halit'in kendisine verilen ili ve gzel bir h a s r e t yazsnn byk t e s i r i o l m u t u . O s e f e r de hk m e t t e bir h a r e k e t olmad. B u , n c s d r . " ('Yzellilikler Facias', C e m a l Kutay, s. 1 3 - 1 4 , Tarih Ktphanesi Yayn lar, 1 9 5 5 ) nc teebbs baarl olmutu; Gazi'nin arzusu zerine 'yzellilikler' lkelerine dnebilmitir. 'Zalim diktatr' ite bu in klap, o inklap ki affn kararlatrld gn, 'ibirlikinin' ty netini ne kadar iyi bildiini, syledii u mthi szlerle ifade et mitir: "-...ben onlar affediyorum, fakat g r e c e k s i n i z ki on l a r beni a f f e t m e y e c e k t i r . . . " Sizce yanlm m?

25

TANRILAR SUSAMITI', AMA.

27 Eyll 1996 'Tanrlar Susamt' (les dieux ont soif) ne mthi bir ro man ad! Kitabn neyi ierdiini, nasl da 'arparak' hissettiriyor! Anatole F r a n c e ' n nl eserini, 1 9 4 0 sonbaharnda okumu -o tarihte 'Allahlar Susamlard' diye evrilmiti- gnlerce etki sinden kurtulamamtm. F r a n s z htilalinin en dadaal gnle rinden, inanlmaz kesitler veriyordu: giyotinin, souk parlts insa n donduran o lm arknn aralksz ileyiini, birbiri ardnca se petine den kesik kafalarn sarsc yaantlarn, oradan renmi tim. htilal komitelerinin duvarlarnda, o zamann sloganlar yazl mt: ' Y a zgrlk ya lm!', 'zgrlk, eitlik, kardelik, ya da lm!' Ressam David'in rencisi, 'yurtta' E v a r i s t e Gamelin'in hazin servenini hl hatrlarm. F r a n s z nklab, gerekten tanrlarn kana susam olduu nu dndrecek bir iddetle gelimitir; 'fazilet' ve 'dehet' (terreur)ten hangisi nerede balyor, hangisi nerede bitiyor, pek de seilemez. 1 9 5 0 ilkbaharyd sanrm, Paris'te edindiim bir eser de, o kanl yllarn bir dkmn okumutum; inklap ynetimi onca kargaaya ramen, 'halk mahkemeleri'n'm verdii kararla rn ve gerekelerinin defterini tutmutu. Rakamlar cidden etkileyi cidir: "...ihtilal m a h k e m e l e r i n i n verdii t o p l a m idam c e z a s , 1 6 . 5 9 4 ' t r ; bunun 2 . 6 3 9 ' u (yzde 1 6 ) P a r i s ' t e , 3 . 1 5 8 ' i (yzde 1 9 ) g n e y d o u illerinde, 8 . 6 7 4 ' (yzde 5 2 ) bat illerinde verilmiti... " "...bundan kan ilk t e s p i t udur: t e r r , c u m h u r i y e t e bakaldrm illerde e n o k insan vurmu, b a k a deyile 26

t e r r , ulusal ve devrimci savunmann a r a c o l a r a k kulla nlm..." "...mahkmiyetlerin sebebi, ilk t e s p i t i d o r u l u y o r : n k idamlarn yzde 7 8 ' i isyan y a d a ihanet, yzde 1 9 ' u kralclk, feodalizm, fesat ve gerici p r o p a g a n d a , ni h a y e t yzde 2 5 ' i e k o n o m i k s u l a r d a n ( y a m a , g a s p ) verilm... "...u halde iddet e s a s itibariyle s i l e r e ve h a i n l e r e uygulanmtr..." ('Les Dossiers Pdagogiques / Fichier Histo rique/ La Ruoluiton Franaise', Edition Social, Paris, 1 9 5 0 ) Dorusu ya, romanna setii balktan dolay, A n a t o l e F r a n c e ' haksz bulmak o kadar da kolay deildir.

' Y a istiklal ya lm!' Gazi Mustafa K e m a l , 'harekt- milliye'ye balarken iarn ne olduunu, nasl olmas lazm geldiini 'Nutku'nun balang sayfalarnda aklamtr: " Y a stiklal, ya l m ! " . nsana nasl da F r a n s z htilal komitelerinin sloganlarn hatrlatyor. 70'Ii yl larda, Ankara'daki bir syleimizde, S a b a h a t t i n Selek bana, 'stiklal M a h k e m e l e r i n e nce 'htilal Mahkemeleri' adnn dnldn, sonra vazgeildiini sylemiti; ad ne olursa ol sun, bu mahkemelerin asl ilevinin Birinci Dnya Savandan itibaren Trk ordusunda yaylm 'as/cer kaakln' cezalandr mak olduu unutulmamaldr. Bunu bir kalem getikten sonra aynen F r a n s a ' d a olduu gibi defteri dikkatle tutulmu idam cezalarnn ve gerekelerinin 'dk mn' merak etmez misiniz? Hele bir gz atn: " . . . 1 9 2 0 ile 1 9 2 2 a r a s n d a , stiklal M a h k e m e l e r i ' n e gelen d a v a says 8 9 . 1 6 4 ' t r ; bunlarn 1 1 . 7 4 4 ' konu s u n d a 'adem-i mes'uliyet beyan edilmi', 1 . 0 5 4 idam talebi b e r a a t l a sonulanmtr; 1 . 7 8 6 d a v a d a sank 'kalebentlik ya da krek' c e z a s n a arptrlm, 2 4 3 sann 'gyaben' i d a m n a hkmedilmitir; 'mcellen' idam, yani g e r e k t e n aslan 2 . 6 9 6 kiidir..." 27

"...verilen hkmlerin g e r e k e l e r i a r a s n d a , unlar grlyor: v a t a n a ihanet, casusluk, isyan, bozgunculuk, a l e y h t e p r o p a g a n d a , soygunculuk, d m a n l a ibirlii, d m a n o r d u s u n a katlma, igalden y a r a r l a n p y a m a c lk, vs..." ('stikll Mahkemeleri', E r g u n Aybars, s. 2 1 1 ve sonras, Bilgi Yaynevi, 1 9 7 5 )

'Mukayeseli

tarih'...

F r a n s z nklab da, Anadolu nklab da iktidarn yapsn deitiren ihtilallerin sonucudur: 'hkimiyet' (egemenlik) bir ha nedana ait olmaktan kar, 'kaytsz artsz milletin' eline geer; her iki inklap da e r d e m (fazilet) ve d e h e t ( t e r r e u r ) prensiple rine uyarak, 'meruluklarn' tarihe dayamlardr; u var ki F r a n s z nklab'nn uygulad iddetin yannda ( 1 6 . 5 9 4 idam), Anadolu nklabnn -hemen hemen ayn gerekelerle- uygula d (kesin infaz, 2 . 6 9 6 ) son derece hafif kalmaktadr. Ortada bir antiemperyalist kurtulu sava, bir ulusal demokratik devrim var dr; Trkiye bu badireden mmkn olabilecek en az zararla syrl mtr. zal dneminin rettii 'yuppi'ler, onlarn 'entel' hnk deyicileri, uluorta 'gz kanl diktatr' Gazi Mustafa Kemal'den sz edeceklerine, biraz da tarihin gerekleriyle ilgilenseler fena m olur? R o b e s p i e r r e , Danton, M a r a t , S E - J u s t iin ne dndk lerini de insan merak ediyor. 'nsanlar hr d o a r , hr y a a r ' ilkesini hayata geiren, 'demokrasiyi' gerekletiren adamlar m, yoksa 'kan iici diktatrler' midir?

28

'ILIMLI SLAM' NEREDEN IKTI?..

30 Eyl 1996 ok yalnzd, fkeli bir adamd: iki parma arasnda sigara, grnmez bir yerdeki grnmez bir 'dman' gsterir; evlere en lik o Slav aksanyla: "...liberal emperyalizm, yani, 'sistem', dmansz yaayamaz!" derdi, "...sava boyunca 'dman' Al man faistleri ve Japon militaristleri idi, imdi Stalin'ci Rus lar, yarn kimbilir kimler olacak?" Mark A p t c r , kinci Dnya S a v a ertesinde, souk B a l tk kylarndan P a r i s ' e dm, bir Trokistti; fkesi iki sebebe dayanyor: Marksist olduu halde, tasfiye edilmi bir 'oppozitsiya'ya (muhalefete) mensup olmas, bir; yurdunu o kadar sevdii halde, nefret ettii Bat'da 'siyasi mlteci' sfatyla bulunmas, iki! Markn sylediklerini sonradan az buz dnmedim, son ola rak galiba Huntington'n 'Medeniyetler a t m a s m ? ' ba lkl yazsn okuduum sradayd; hazret ne buyuruyor, bir hatrlar msnz? "...Souk s a v a , Demir P e r d e Avrupa'y siyasi ve ide olojik o l a r a k bld z a m a n balad; D e m i r P e r d e ' n i n s o n bulmasyla n i h a y e t e erdi; ideolojik blnmesi o r t a d a n kalktka, Avrupa'nn bir y a n d a n B a t Hristiyanl ve O r t o d o k s Hristiyanl a r a s n d a ; dier y a n d a n ise Us lamla kendisi a r a s n d a k i kltrel b l n m e s i yeniden o r t a ya kt..." ('Medeniyetler atmas m?' S a m u e l P. Hun tington, s. 2 1 , Vadi Yaynlar, 1 9 9 5 ) ' B e y a z , Batl ve Hristiyan Sistem'in yeni dman slam m olacakt? H u n t i n g t o n sorunu hi kukusuz Batl gzyle ve B a t asndan koyuyordu ama, atlacak kltrlerin 'mnhas29

rem' Mslman olmadnn da bilincindeydi; ona gre, B a t Me deniyetinin hasmlar unlar: J a p o n , slam, O r t o d o k s , Hin du, Latin A m e r i k a ve Afrika! u dakika Alliance Franaise'deki dostum, mutsuz 'siyasi mlteci' Trokist Mark Apter'in, iki parma arasnda snm si garas, yeryz haritasna eilmi, 'nc Dnya' lkelerini gstererek, adeta tepindiini grr gibiyim: "-...gzn a , t a v a r i ; adam 'mazlum milletleri' d man ilan ediyor; birleemesinler diye de, kltr farkllklarnn altn kaln kaln izerek! Her gruptan bir lider seip, onu evcilletirecek, onun vastasyla tekilerini kontrol edecek!.."

A d e t a bir ok!.. Aslnda, 'sistem'in gezegene baknda, D o u Bloku'nun zld andan balayarak, bir ikilik mevcut; ister sac olsun ister solcu, Trk aydn bunu fark edebilmi midir, pheliyim; bir bakma, o ikilik zaten vard, 'bolevik belasnn zuhuru' tarafn dan glgelenmiti, Mecellenin dedii gibi, 'mni o r t a d a n kalk t k a m e m n u avdet etti.' Acaba esas u mudur: 'klasik' em peryalizm, B a t Avrupa dndaki medeniyet ve kltr yok sa yar; smrgeciliini teki 'ilkel' lkelere medeniyetin 'n' g trmek gerekesine dayandrmtr ki, o k B a t Avrupa'nn dr; yani Hristiyanlk, Y u n a n / L a t i n Kltr temeli, o n d a n retilen Batl d e e r l e r ! Avrupal smrgecilik (colonialis m e ) bu 'medeniyeti' teki halklara zorla dayatmtr, gereinde si lah kullanarak! Y a n k e e emperyalizmi biraz farkl, onca aslolan 'teki' lkele rin ekonomisini denetim altnda tutabilmektir; B a t Avrupa'nn 'aydnlanma' an 'nc D n y a y a tamak deil; nk bu neticede 'milliyetilii' ayaa kaldryor, balbana bir bela; y leyse (mazlumlar), kendi kltrleri iinde 'tutmak' daha makul; sa dece ecnebiye (yankee'ye) sert tepki gstermeyecek kadar 'evcil letirmek' yeter! Y a n k e e emperyalizmi, Avrupa emperyalistliinin, Batl kltr deerlerini n c Dnya lkelerine dayatt 30

iin, baarsz olduu fikrindedir; ite, alafranga/arabesk liberalle rimizin bir trl hikmetini anlayamadklar 'lml slama yeil k' dncesi, buradan kaynaklanyor. S a m u e l Huntington lkemize bir 'ikna ziyareti' yapt, hem de S e r m a y e P i y a s a s Kurulunun davetlisi olarak; stanbul'da ve Ankara'da konutu; bu vesileyle, 'taze' dncelerini de ren mi olduk: "...uygarlklar a r a s a t m a denetim altnda tutulma l; bu b a l a m d a inisiyatif h e r uygarlk g r u b u n u n lider l keleri t a r a f n d a n stlenilmeli. o u uygarlk g r u b u n u n bir v e y a b i r k a lider lkesi var, slamn yok..." " . . . e e r Trkiye Batl lke o l m a s r a r n d a n biraz vaz g e e r , m o d e r n l e m e ve d e m o k r a s i n i n bir slam lkesinde m m k n olduunu g s t e r m e y e d a h a o k arlk v e r i r s e , btn d n y a y a ve s l a m a byk bir m o d e l olur..." (Milli yet, 9 Eyll 1 9 9 6 ) Arabesk/Alafranga Trk liberali bunlar duyunca, ne diyece ini bilemiyor, adeta bir ok! Halbuki bu szler, ince ince hesapla np uzun srede gelitirilmi genel bir stratejinin sonucu.

Bildik bir 'uzman'... Baz hzl solcularmz, nceden kesinlikle kestiremedikieri D o u Bloku'nun k depremi srasnda, ufak ufak 'dneklie' soyunurken, CIA'nn yan kuruluu R a n d Corporation'dan, ok da bildik birisi, 'orta vadeli tahmin uzman' G r a h a m Fuller, ye ni istikametin ne olacan saptamt bile: " . . . S o v y e t l e r ' d e geli gidi 5 0 milyon M s l m a n T r k z g r l e , hi deilse d a h a fazla zerklie k a v u a c a k t r ; bamszlklar bile g n d e m d e d i r : Trkiye bu s r e t e de m o k r a t i k l e m e , t i c a r i v e iktisadi s e r b e s t l e m e a s n d a n g e l e c e k l e r i n e ilham k a y n a olabilir..." "...Trkiye g e m i t e O r t a d o u iin bir modeldi, bu gn de o l m a y a d e v a m ediyor; hele d e m o k r a s i ile slam b i r a r a d a y a a t a b i l e c e k bir forml bulursa, ran ve A r a p
31

dnyasna byk bir entelektel nclk y a p m o l a c a k tr." (Cumhuriyet, 28 ubat 1 9 9 0 ) Nasl, iyi mi? Dikkat isterim ikisi de, 'demolcrasiy/e siamn birarada yaatlmasmdan' bahsediyorlar, laiklikten t yok; d ndkleri 'forml1, u yaadmz olmasn?

32

ekim '96 misk- milli

TRKYE'NN 'FALINA' BAKILMI MI?

2 Ekim 1996 1970'li yllar, A n k a r a , zincirleme 'bireysel terrizm' darbe leriyle, sarslyor. Sabaha kar, pheli bir telefon; ahizeyi kaldr dm, ses yok, belli belirsiz bir soluma duyuyorum: kt bir aka m? Uyuyabilirsen uyu! O tarihte n c Dnyaya merak sardrmtm; Mahmud Hseyin'i, S m i r Amini, Maurice Dopp'u vb okuyorum; evre lkeleriyle ilgiliyim. Dnya, son bir ka yzyln, 'bat/merkezci' bir grle deerlendirmitir; imdi de, ayn mantkla, 'gelimekte olan lkeleri' ele almt; ak ak, 'Dou Bloku' ile 'Balantszlara ayn sepete koyuyordu; acaba neden? O uykusuz gecede, iri yldzlar sapr sapr Ankara'nn zeri ne derken; basit, nedense o gne kadar bir formle balayamadm izah, gzlerimin nnde btn netliiyle belirdi: 'sistem' iin gezegen, usuz bucaksz bir 'pazar'; 'Dou Bloku' bu 'pazar'm nemli bir ksmn 'sistem'e kapatm; o yetmezmi gibi, imdi de mazlum milletler uyanp 'pazar'n geri kalan ksmn ka patyorlar; B a t -handiyse- Bat'nn snrlar iine sktrlmtr; bu bakmdan K r u o f , Brejnef, G o r b a o f 'sistem' iin ne ka dar belalysa; Albay Nasr, P a n d i t Nehru, e k u T u r e , Bum e d y e n , B a a s ' n 'dman kardeleri', S a d d a m Hseyin ve Hafz E s a t , hatta B u r g i b a , o kadar belaldr. Sorunun can alc noktas, u soruda yatyordu: Bu adamla rn, ' s i s t e m ' e kar, kendi aplarnda birer M u s t a f a K e m a l davran iinde olmaya heveslendikleri, grmezden gelinebilir miydi? 35

' K r e s e l l e m e ' stratejisi... Zaten G r a h a m Fuller, Gaziyi bu sebepten 'devre d' b rakmaya eilimlidir: Daha o zaman, dncelerini saklamaya ge rek grmemiti: "...Atatrk'n dnceleri a iin o k gl dncelerdi, a m a onun s a y e s i n d e y a r a t l m bug nn kendine g v e n duyan Trkiyesi, artk ulusal kimlii ni, yrngesini, dnyadaki roln, h a t t a (ltfen, dikkat) Islamn gndelik h a y a t t a k i yerini yeniden dnebilmelidir..." Hazret bizim'yerimize dnvermi, ne yaplmas icabettiini de sylemi: " . . . e e r siz s l a m a dayal olduunu s y l e y e n siyasi partileri d a h a fazla siyasilemeye, p a r l a m e n t o y a k a t l m a y a ekebilirseniz, t a r t m a y a ak bir p l a t f o r m ya ratabilirseniz, bu o k d a h a deerli olur..." (Cumhuriyet, 26 ubat 1 9 9 0 ) Ne dersiniz? Fullerin Trkiye iin bakt fal, alt yl kadar sonra gereklemi olmad m? Mustafa Kemal'i niye devre d brakmak istediini anlamak iin, Gazinin sadece u szlerine bir gz atmak yeterlidir: "...efendiler, g r l y o r ki bu k a d a r kesin ve yksek bir z a f e r d e n s o n r a , bizi b a r a k a v u m a k t a n engelleyen nedenler, d o r u d a n d o r u y a e k o n o m i k nedenlerdir, eko nomik d n c e l e r d i r . nk bu devlet, bu ulus e k o n o m i k egemenliini s a l a r s a o k a d a r gl bir t e m e l zerinde y e r l e m i ve g e l i m e y e b a l a m o l a c a k ki, a r t k o n u ye rinden o y n a t m a k m m k n o l a m a y a c a k t r . t e dmanla rmzn, g e r e k dmanlarmzn bir trl rza g s t e r e m e dikleri, o n a y l a y a m a d k l a r budur..." (17 Mart 1 9 2 3 ) Artk herkes biliyor, 'sistem' aklna esti mi 'yerinden oyna tabilecei', iyice 'evcillemi' devletler istiyor; Kemalizm yaadk a, bunu kolay kolay gerekletiremeyecei belli, oysa 'kresel leme' stratejisi btnyle bu 'evcilletirme' kavram zerine ku rulmu: ulusal ekonomiler, nce 'zelletirilecek', arkasndan 'kreselletirilecektir.' Neden mi? 36

Bir eit ' t a h t a a t ' . Baknz nedenmi: "...okuluslu tekeller, e k o n o m i ve fin a n s dzeninin 'zelletirme' dalgasyla d a t l m a s n d a n y a r a r l a n a r a k , yeni bir faaliyet s a h a s buluyorlar..." " . . . 3 0 ' l u yllarn byk e k o n o m i k k n t s n d e , e itli lkelerde (tabii Trkiye'de de) k a m u s e k t r n n , lkeyi k u r t a r m a k a m a c y l a , ya satn ald, ya da bizzat i n a et tii m u a z z a m kurulular ve iletmeleri ele g e i r m e k ; bu zel s e r m a y e gruplarnn saldrya g e e c e i yeni bir snr oluturuyor..." "...buna elektrik, g a z , m a d e n l e r , demiryollar, h a v a ulacm, t e l e k o m n i k a s y o n , b a n k a l a r v e s i g o r t a irketleri dahil. okuluslu tekellerin ("sistemin) bunlar ele geirebil mesi, ii h a r e k e t l e r i n i n zayflam o l m a s ve bu h a r e k e tin en byk fetihlerinden birisi o l a n s o s y a l devletin h e r y n d e n saldrya u r a m a s yznden, d a h a d a kolayla maktadr..." (Le Monde Diplomatique, Mart 1 9 9 4 ) O r t a a s y a ve Ortadou'nun btn Mslman lkelerine, Atatrk' 'rafa kaldrm', yani 'eucilletirilmi', yani 'lml s lam' bir Trkiye'nin geerli 'model' -bir eit 'tahta at'- olabil mesi iin; nce elbet o bir trl unutturulamayan 'erken' cumhuri yet dneminin, 'ya satn ald, ya da bizzat ina ettii muaz zam kurulular ve iletmeleri' en kestirme yoldan 'zelletir m e s i ' zorunlu deil mi? Peki, 'iktidarlar' ne yapyor sanyorsunuz?

37

'ILIMLI SLAM' KME YARIYOR?

4 Ekim 1996 Telefon gazetecisi deilim, hi olmadm: ' D e m o k r a t zmir'i ynetirken bile bu ii Akn Simav'a brakrdm, o baylrd; belki de bu yzden, devlet katndan arannca, arrm; 1 9 9 4 ilkbaha rnda da yle olmutu: Enerji Bakanh'ndan bir uzman, naslsa beni buluyor; ok da garipsediim bir eyi benden renmek isti yor: yazlarmdan birisinde, ABD'li iki yazarn 'kreselleme' balkl kitabndan sz etmitim ya, acaba 'knyesin i'verebilir miymiim? Hayrete dmemek elde mi? O ilgin eseri, o bakanln -bakanlk da laf m, Planlamann, Maliyenin vb'nin- benden ok nce grmesi, bulmas, ne anlattn bilmesi gerekirdi. Basba ya atlamlar; dahas, o yazmn iinde, kitabn 'knyesi' aka belirtilmiti, farkna varmamlar: Trkiye'nin geleceini kreselleme'ye balayacaksn, onun iyzn aklayan -stelik iki Amerikalnn yazd- kitabn farknda olmayacaksn! Babam, bu gibi hallerde ne derdi bilir misiniz: "Hanc sarho, yolcu sarho!" Sras dmken, o 'knyeyi' bir daha vereyim; Allah rzas iin, yok mu Trkeye evirtip yaymlayacak bir yaymc: "Global D r e a m s : Imperial C o r p o r a t i o n s a n d T h e New World Ordr e , yaymlayan, S i m o n & S c h u s t e r , New Y o r k , 1 9 9 4 . "

Y e t e r i n c e 'ak' deil m i ? Trkiye, Ortadou'da, liberal ekonomiyle mi 'blgesel g' olmutur? Gldrmeyin beni: 'kamu nclnde hzl sanayile38

meyi'yi ngren, 'karma ekonomi dzeni' olmasayd, imdi sahip olduumuz imknlarn yarsna kavuamazdk: onca 'tevike, onca 'avantaya ramen, 'zel sektr' Dou'ya ve G n e y d o u y a ka kuruluk yatrm yapmtr? iten getikten sonra, bir D o u Holding'i kurmaya kalktlar, nne gelen kaytaryor. 'Sistem'in nce datmay amalad ite bu 'karma ekono mi dzeni'dir; nce onu 'zelletirme' ve 'kreselleme' ile datacak, sonra 'lml slam' yani 'slamiyet'le demokrasiyi ba datrm, liberal Trkiye'yi btn slam corafyasna 'model' diye nerecek! Oysa Trkiye'yi Trkiye yapan tam da bu dzendir, iin ilgin yan, temeli 1930'lu yllarda atlmtr: Le M o n d e Diplomatique'e bakarsanz, okuluslu irketlerin, gz diktii 'avlak tan' bir alan! Hedef nedir, o belli: R i c h a r d B a r n e t ve J o h n C a v a n a g h eserlerinde n c Dnya lkelerinin KT'lerini ele geirmek niyetlerini aka belirtmiler; onlara bakarsanz, gezegenin kaderi iki yz okuluslu irkete bal, bir bakma bu irketlerin 'sahipleri', gezegenin de 'sahipleri' oluyor; insann hangi lkeler olduunu merak etmemesi mmkn m? "...be 'gelimi' kapitalist lke (Amerika Birleik Dev letleri, Japonya, Fransa, ngiltere, Almanya) kendi a r a l a r n d a e n byk 2 0 0 okuluslu irketin 1 7 2 ' s i n e s a h i p bulunu y o r l a r ; bu k a d a r bile, lkeler a r a s n d a k i eitsizlik dere cesini g s t e r i y o r . . . " (Le Monde Diplomatique, Mart 1 9 9 4 ) Baka trl sylersek, nce zelletirip sonra kreselletirilince, baz 'enayilerin' sand gibi 'dnyada' olmuyorsun, 'sis tem'in bu be byk devletinden birisinin ya da birkann 'man dasna' ya da 'himayesine' girmi oluyorsun; bunda senin payn, elbette 'enayi pay'dr da, onlarn pay asla kmsenemez: " . . . 8 0 ' l i yllarda g r l e n byk e k o n o m i k durgunluk bile, en byk bu iki yz okuluslu irketin b a a r l a r n etkileyemedi; yaylmaclk eilimleri, 1 9 8 2 ' d e n 1 9 9 2 ' y e s a t toplamlarnn 3 . 0 0 0 milyar d o l a r d a n 5 . 9 0 0 milyar d o l a r a ykselmesinden anlalyor..." (Le Monde Diplomati que, Mart 1 9 9 4 ) Sizce yeterince ak deil mi? 39

Perhiz ve turu.. Oliver Roy'nn doru bir tespiti var: 'siyasi slam', kalabal arkasna toplayabilmek iin, handiyse 'nc Dnya' solculu unun 'adil dzeni'ni savunmaktadr. lkemizdeki grnt de bu: Refahl koalisyonun ilk icraat, sabit ve dar gelirlileri kollamak ol mutur; hl 'tribne' ayn mesaj veriyorlar: yoksullar, ezilenler, falan filan! Halbuki ayn koalisyon, tam da G r a h a m Fuller'in tah min ettii gibi, Refahn ciddi 'evcilleme' eilimini sergiliyor: Gmrk Birliine, evet; eki G'e, evet; srail Anlamasna, evet, vs. Hem Erbakan'n nl Dou yolculuu, - r a n hari- ta mam 'sistem'in denetimindeki 'lml slam' lkelerini iermiyor muydu? O zaman gel de, 'Fransz resm ve istihbarat kaynaklarna yaknlklaryla bilinen, Lbnanl baz gazetecilerin kardkla r' El V a t a n El Arab dergisinin, Refah iktidarn kapak konusu yapt saysndaki ilgin bal hatrlama: "Trkiye-ABD An lamasnn Gizli Y a n : Amerika'nn Onayyla, Halife E r b a kan!" Bu bahse dneceim.

40

'GREVMZ TEHLKE'

7 Ekim 1996 (Siz ne dersiniz bilmem ama, bence Tina Turner'n son J a m e s B o n d filmi iin syledii 'Goldeneye' arks, bu yazya el diven gibi uyuyor.) CNN'de ara sra Trkiye hakknda ahkm kesen Donald J a m e s o n ' tanr msnz? CIA'nn akl hocalarndan biriymi, Or t a d o u uzman filan; elini kalbine koyup demi ki: " . . . b u r a d a b i r o u m u z , ben dahil, Trkiye'nin Avru p a Birlii t a r a f n d a n k a b a bir m u a m e l e g r d n v e Trkiye'nin t m A v r u p a o l u u m l a r n d a , d i e r lkelerle e i t b a z d a t e m s i l edilmeyi h a k ettiini d n y o r u z . NA T O ' n u n b a k a yeleri, ki Trkiye'ye en yakn olan dahil (Yunanistan demek ister), Bat'nn gvenlii ve Avrupa'nn o r t a k hedefleri v e problemlerinin z m n e , Trkiye'den o k d a h a a z k a t k d a b u l u n m u v e o k d a h a a z ibirlii g s t e r m i t i r . B u yzden Batl mttefikleri b u k a d a r ta'viz v e r m e z bir t u t u m iindeyken, T r k halknn ulu sal, kltrel ve din m e s e l e l e r e arlk v e r e n bir hkme ti s e m i o l m a s anlalabilir..." (Hrriyet, 27 Temmuz 1996) Anlam stnde deil mi? Aka diyor ki, NATO adna Tr kiye bir gzel 'kullanld', oysa Avrupal dzen iinde 'fakir ak raba muamelesi' gryor, 'itilip kaklyor,' Tklerin bunu 'milli haysiyet meselesi' yapmalarn anlamak lazmdr. ' S o u k s a v a ' yllar boyunca, m e r k e z s a / m e r k e z s o l tarafndan srdrlen B a t y a bamllk politikas, Trkiye'nin aleyhine almtr; Trk halk bunu grmektedir, honut olmad41

n gsteriyor. u var ki, CIA uzmanna gre, bu Avrupa'nn 'hatas'dr ve: "...Trkiye'nin B a t ' y a olan yaklamnn deimesini g e r e k t i r m e z . Trkiye'nin k a r l a r n a en o k hizmet e d e n yol, B a t ' y l a s c a k ilikilerini srdrmesidir; Trkiye bu ilikilerini z e d e l e m e d e n , t i c a r i ve diplomatik ufuklarn K a r a d e n i z komular, Kafkasya ve O r t a a s y a ' y a d o r u b ytmelidir." O gnden bugne, Refah'l koalisyonun yapt nedir?
i V

'Sistem'in i elikisi stanbul'un Fethinin 5 3 4 . yldnmn kutlama enlikle rinde, meerse neler olmu da, 'esen rzgrdan bile hile sezen' mthi 'media'mzn ruhu bile duymam. u satrlar okur musu nuz ltfen: " . . . k u t l a m a l a r a eitli slam lkelerindeki e r i a t p a r t i v e r g t l e r d e n 2 5 0 temsilciyle, t e k i lkelerden on l a r c a slamc heyet katld. (Dikkat!) zellikle A B D ile Bat l i s t i h b a r a t rgtlerinin y o u n katlm ve ilgisine m a z h a r olan Fetih leni'nde E r b a k a n , b l g e a p n d a slamc bir lider o l a r a k o r t a y a kt. (...) R P liderinin S u d a n slamc lideri H a s s a El T u r b ile ran liderliindeki radikal sla ma k a r lml kktendincilik c e p h e s i v e y a yeni bir slam e n t e r n a s y o n a l i (mmetilik) iin a b a h a r c a y a c a gzlendi. (...) Erbakanclk, bir a n l a m d a S u d a n ve ran kktendinciliine kardr; proje k a p s a m n d a slam O r t a k p a z a r , s lam NATO'su ve slam Dinar' bulunmaktadr..." (El Vatan El Arabi, 12 Temmuz 1 9 9 6 ) yle baktnz m, 'Franszlarn resmi gr ve istihbarat' CIA uzman J a m e s o n ' n 'Refah iktidarn anlalabilir' saymasndaki gizli sebebi aklamaktadr; eh, E r b a k a n m davranlar da, iddiay dorular mahiyette saylamaz m? Trkiye'deki koul suz B a t hayran liberallerin beklentilerinin aksine, bir rpda 'lml slam' rayna oturmad m? O r t a d o u Mslmanln bu 42

ereve iine almay hedeflemiyor mu? Herkesi artan, hatta bazlarna E r b a k a n m asl takyyeyi kendi semenine yapm olduunu' syleten nl U dnn, 'Fransz istihbaratna ya kn' El V a t a n El Arabi de merak ediyor, kendince yle akl yor: "...kimi e v r e l e r e g r e ordu, Refah e f s a n e s i bitsin di y e E r b a k a n ' m iktidara geliine g z yumdu; o y s a uyank, zeki ve p r a g m a t i k E r b a k a n ncelikle A B D ile anlat, Amerikan stratejisi e r e v e s i n d e h a r e k e t e d e c e i n e dair t e m i n a t l a r verdi. srail-Trkiye a n l a m a s n kabul etti, Gmrk Birlii ve NATO'dan k m a y a c a n a dair v a a t t e bulundu, bu yzden de A m e r i k a n onayyla halife oluver di..." (El Vatan El Arabi, 12 Temmuz 1 9 9 6 ) Birka gn sonra, A B D Dileri Bakanl Szcs Nicolas B u r n s , adeta bu iddialar dorulamak iin konuuyordu: " . . . d a h a n c e Trkiye'de laiklii desteklediimiz y a d a k a r s n d a o l d u u m u z hakknda bir a k l a m a yapt mz h a t r l a m y o r u m . ( . . . ) Trkiye ile ilikilerimizin t e m e l unsuru NATO'daki s a v u n m a ittifakmzdr. Trkiye ile ilikilerimizin devamnn en n e m l i n e d e n i NATO'dur. (...) NATO'nun kuruluunu s a l a y a n R o m a Anlama s n d a laiklie h e r h a n g i bir atf olduunu s a n m y o r u m , a m a d e m o k r a s i y e srekli atf vardr." (Hrriyet, 17 Tem muz 1 9 9 6 ) Geldik mi, ayn yere: istedikleri ve bekledikleri odur, 'slamla demokrasiyi badatrm, lml slam bir Trkiye.'

Y r e k ve bilek g e r e k . . . Diyalektiin yasalar amaz! 'Sjstem'in i elikileri, belli: Avrupa (Fransa, Almanya) ile ABD, Trkiye'ye ayn gzle bakmyorlar; Ankara'ya den, bunIndan birisinin 'manda' ya da 'himayesine' snmak deil, I M :'()'lerde G a z i n i n yaptn yapmaktr. Hep bilmiyor muyuz: O, 'Ntem'e kar S o v y e t l e r l e gbirliini pekitirmi; sistem ii e43

likilerden ustalkla yararlanarak, talya ve Fransa'y, Yunanis t a n ve ngiltere'ye kar ok iyi 'ku/lanmt' ; ne var ki, zordur bu i, Nzm'n dedii gibi: " . . . o a h l a n m bir k a v g a at, kaln kabzal bir s a v a klcdr b u a t a a t l a y a c a k yrek ve bu k a b z a y a bilek gerek..."

44

'IKARLARI' FARKLI, 'AMALARI' AYNI!.

9 Ekim 1996 Birden durakladm, darda varla yok aras bir yamur iseli yordu, kirli mavi bir duman aalar sarm, okuldan km ren ciler, evlerine dalyor; 'havada grmemenin ve konumamann kahrolas hzn', stanbul. Hatrladm o balk, Refah arlkl koalisyon gereklein ce, A B D Dileri Bakanlnn yapt 'yumuak yorum' zerine yazdm yaznn bal: 'Laiklik ABD'nin U m u r u n d a m ? ' (Meydan, 6 Austos 1 9 9 6 ) ok da armamtm, szc Nicho las Burns'n 'yorumu', daha nce Fullerin ya da Huntington'n syledikleriyle pekl uyumaktayd: B u r n s demi ki: "...Atatrk'ten bu y a n a laiklik Trki ye'nin g e l e n e i o l m u t u r ; fakat hibir z a m a n ilikilerimi zin d e v a m iin laikliin bir koul o l d u u n u sylemedik; a m a ilikilerimizin d e v a m iin d e m o k r a s i n i n a r t olduu nu syledik; laiklik k o n u s u n d a k a r a r v e r m e k , t a m a m i y l e Trk halkna kalm bir konudur..." (Hrriyet, 17 Temmuz 1996) Adam aka ne diyor: A t a t r k yle sylemi ama biz aldr mayz, halk 'lml slam' bir hkmete razysa, demokrasiye uy mas artyla o hkmet bizce makbuldr; peki, bu szler Gra ham Fullerin u sylediklerinin A B D Dileri tarafndan 'res men teyit edilmesi' anlamna gelmez mi? "...Atatrk'n d n c e l e r i a iin o k gl dn celerdi a m a (...) b u g n n kendine gven duyan Trkiyesi, artk ulusal kimliini, yrngesini, dnyadaki roln, h a t 45

ta slamn gndelik h a y a t t a k i yerini yeniden dnmeli dir..." (Cumhuriyet, 26 ubat 1 9 9 0 ) " Eskiler ne derdi, 'tencere yuvarlanm, kapan bulmu!'

ki nemli fark... ABD'nin aksine laiklik Avrupa'nn 'umurunda' gibi grn yor; Avrupa P a r l a m e n t o s u n u n Trkiye oturumunda konuan larn azna bakarsanz, illere btn fkeleri Refah Partisiyle bir koalisyona gitmi olmasndan kaynaklanyor; sylemediklerini brakmamlar; Alman sosyaldemokrat Martin Schulz demi ki mesela: "...iller s a d e c e Avrupa Birlii'ne deil, kendi halk na da i h a n e t etti; slamc partinin n n d e e n g e l olsun di y e o y v e r e n s e m e n i n i kandrd." Alman Yeiller Grubundan -malum ve mehur- Claudia R o t h , daha da sert, lafn hi saknmyor: "...Gmrk Birlii o y l a m a s n d a n n c e iller Trki ye'deki laikliin g a r a n t i s i o l a r a k sunuldu. Gmrk Birlii'ni o n a y l a y a r a k iller'e d e s t e k verdik; d e m o k r a t i k r e formlarn g a r a n t i s i o l a r a k g s t e r i l e n bu kii, E r b a k a n ' l kenin kral yapt..." Fransz sosyalist parlamenter G r a r d C h a u d r o n da benzer eyler sylemi, o da 'lml' da olsa 'Mslman' bir babakana ta raftar grnmyor, nk onu 'lml' sayamyor: " . . . B a y a n iller aralkta kktendinci akmlarla m c a dele iin yardmmza ihtiyac olduunu syledi; s o n r a da Erbakan' babakanlk koltuuna o t u r t t u . . . " (Milliyet, 21 Eyll 1 9 9 6 ) Avrupal Batlnn olaya baknda, iki nemli fark hemen gze arpmaktadr: 1) B a t Avrupal, ABD'nin aksine Erbakan' ve iktidarn 'lml' saymyor, '/c/ctendinci' saymaya eilimli; gali ba, sadece Mslman olmas, ona kar olmasna kfi geliyor. 2) Aydnlanma felsefesinin laik esprisinden mi, yoksa Hal Seferleri'nden mi -belki ikisinden d e - kalma bir drt, B a t Avrupalnn 46

'Mslmanlarn' arlk kazanmasna tepki gstermesine neden oluyor. Kimbilir belki de 'Fransz istihbaratna yakn' El V a t a n El Arabi dergisinin o bal atmasndaki 'esrar', 'sistemin iindeki bu kartlkta yatmaktadr: "ABD'nin Onayyla E r b a k a n Ha life!"

Bat'nn istedii... Trkiye'nin Dileri Bakan New York'ta neler demi, dik katinizi ekti mi? nce u inanlmaz aklama: "...ABD'nin h e r isteini yaptk. B u g n e k a d a r bizden ne istendiyse yerine getirdik" (Wall Street Journal, 25 Eyll 1 9 9 6 ) ; arkasndan yle bir tepki: "...Avrupa vaatlerini t u t m a d , hibir isteimizi yerine getirmedi!' (TRT 1, haberler, 25 Eyll 1 9 9 6 ) Dileri Bakan ilk aklamasnn, sonraki ikyetinin gizli nedeni olduunu nasl gremiyor, hayret dorusu! Dnp dolap ayn yere geliyoruz, Dou'nun kaderi bu m u ? 1 9 . yzylda, ikisi de Batl iki lke, ingiltere ve Al m a n y a , farkl karlar dolaysyla, Osmanl'y -yani s laml- 'kullanmaya' alyor; bu yzden, a l t t a n a l t a a tyorlar; b a z e n de, a k a ! B u g n , o b o y u t l a r d a g r n m e s e de, A B D ile A B , 'slamiyet! kullanabilmek iin', yine a l t t a n a l t a a t y o r l a r ; birisi suret-i H a k t a n grn yor, tekisi s e r t , a m a a m a ayn. Kimbilir, belki de S a m u e l Huntington' 'yeni dnya d zeni' sonunda bir 'medeniyetler atmas olacaktr' yargsna g tren de bu; yani ne, Batl, Hristiyan ve beyaz emperyalist 'sis temin, iindeki elime ve atmalara ramen, Mslman co rafyasn - n e tek tek lkeler halinde, ne de yekpare bir slam bir lii olarak- 'bamsz' ve 'hkmran' grmek istemeyii! I n g m a r Karllson'n bu soruna yaklam, her iki taraftan hayli deiik grnyor, onu da dinleyelim mi? Bir dahaki sefere.

47

'HEM ZM YEMEK, HEM BACIYI DVMEK'.

11 Ekim 1996 Avrupa'nn 'stnlk' nyargs; bir byk korkuya; daha az byk saylamayacak bir de baarya dayanyor-, korku, 1 5 . ve 1 6 . yzylda yaad slam istilas korkusudur: berik yarmadasnda Endls Emevleri'nin, T u n a boylarnda Osmanl Trkler'nin, Avrupa Hristiyanlna sald korku, slamla ilgili her dav ranlarnda kendisini hissettirir; bu korku besbelli, slam aleyhtar kktenciliin ana sebebi, ne var ki sonradan gelen byk baar nn da 'esas mili': 1 9 . yzylda c a r t e s i e n teknoloji stnl sa yesinde, Avrupa, slam corafyasnda, 'bamsz' lke brakma mt; yleymi gibi grnen Devlet-i Aliyye de, ran ahl da 'gizli' birer smrgeydiler; S c v r c s Muahedesi, 'hkmran Mslmanln' trajik sonu olarak tasarlanmt. D o u Bloku'nun dalmasndan sonra rahat nefes alacan sanyordu ya, hayr; Avrupa, slamn ayaa kalkn yar hayret belki de ayn dehet iinde izliyor; hele petrol corafyasnn, Ms lman corafyasyla akmas; Hristiyan Avrupa'da gittike kala balk bir Mslman aznln olumas, bu deheti mbalaal bo yutlara ulatrmaktadr. I n g m a r Karllson nce bu durumu serin kanllkla saptam: "...teknolojik gelimeler, m o d e r n iletiim a r a l a r , Avrupa ile slam dnyasn birbirine adamakll yaklatr m a s n a r a m e n , slam dnyas ile A v r u p a tarihin hibir d n e m i n d e , birbirlerine bu k a d a r k a r o l m a m l a r d . (...) s o r u n , bu b l g e l e r d e n Avrupa'ya g nedeniyle, hepimizi h e r a l a n d a yakndan ilgilendirmektedir; h e r iki taraftaki ar ularn a m a c , Akdeniz'i kltrleri birbirinden a y r a n 48

kesin bir snr y a p m a k t r ; ite bu nedenle, t m g l k l e r e r a m e n , slam ve o n u n iindeki farkl g r l e r l e diyalog yollarn aratrmalyz." (Yeni Yzyl, 30 Nisan 1 9 9 6 ) Tam tersini yapmyorlar m?

A s l o l a n 'dnyevi nedenler'... 17 ubat 1 9 6 3 , P a r i s . Sabah, 1 0 . 3 0 . Hava ak, kristal ay dnl bir kuru souk etraf kaplam; ulu kestane aalarnn ev reledii meydanda ger bir lunapark, hoparlrlerinde pr! prl akordeonlar. Fransz Sosyal Sigorta (alma Kart) kartm alaca m, oysa grevli orta ya irkini Fransz kadn memur, duymad m zannederek, arkadana 'Mslmanlar' ekitiriyor: "-...bk tk bu geri zekl m t q u e ' l e r d e n l " . M t q u e , halk argosunun 'yerleik yabanc' iin kulland, aalayc tabir. Dnr ms nz, olay henz Trk ve Arap ii kalabalnn Avrupa'y kuat mad bir zamanda geiyor, 'yabanc dmanl'nm zemini o za mandan hazr! Oysa I n g m a r Karllson, diyalog nerisinde Avru pa'ya ncelik sorumluluunu tanmtr; demi ki: "...Avrupa n d e gitmelidir, n k A m e r i k a iin Akde niz denizlerden bir deniz o l m a s n a r a m e n , Avrupa iin o k eski bir tarihi paylat b y g e y l e snrn o l u t u r m a k tadr." yledir ama, ayn I n g m a r Karllson, Avrupalnn olay na sl arpttn da iyi saptam, ak ve seik olarak diyor ki: "...slam da, tpk Hristiyanlk gibi ekonomik, s o s y a l v e politik a m a l a r a u l a m a k iin a r a o l a r a k kullanlmak t a d r . H a l byleyken, A r a p politikaclarn a z n d a n k a n h e r dini deyim (Batda) d e r h a l banazlk a d n a bir k a z a n saylmaktadr, b u n l a r o u kez i politik nutuklar olmas na r a m e n , tehdit s e n a r y o l a r bu yolla y a a t l m a y a al lmaktadr. A B D B a k a n Bill Clinton, c u m h u r b a k a n o l a r a k ilk k o n u m a s n d a Allah'tan yardm istedii iin, ayn l kullanld t a k d i r d e , o n u n Hristiyan bir kk t e n c i o l a r a k nitelendirilmesi g e r e k m e k t e d i r . . . " 49

Ingmar Karllson, Huntington'n 'medeniyetler atmas' dedii olayn iyzn, bence, ok daha gereki bir izaha bala m, diyor ki: "...bugn M s l m a n d n y a d a kendisini t e r r , kadn l a r a bask, insan haklarn i n e m e eklinde g s t e r e n k r banazlk, d o g m a t i z m , byk l d e vardr, a n c a k bu problemlerin g e r e k nedenleri slam dini deildir; ayn e kilde B a t lkelerindeki ciddi problemlerin kaynann da Hristiyanlk olduunu syleyemeyiz..." " . . . a m a banazlk ve mantkszlk D o u ' d a s z konu su olduu z a m a n , bu k a v r a m l a r d o r u d a n d o r u y a slamla birletiriliyor; o y s a h e r y e r d e bu t r p r o b l e m l e r dnye vi nedenlerden k a y n a k l a n m a k t a d r ; g e r e k tehdit ise o t o riter ynetimler, yaylmac politikalar ve t e r r d r ; bu teh likeler a n c a k olduklar gibi tanmlandklar t a k d i r d e , ste sinden sancsz gelinebilir, a m a B a t dnyas slam keli mesinin getii h e r y e r d e tehlikeyi olduundan fazla a b a r t m a k t a d r . . . " (Yeni Yzyl, 30 Nisan 1 9 9 6 ) Peki, neden byle yapyor?

Emperyalizme

'bahane'...

Amac 'hem zm yemek, hem bacy dvmek' de ondan! Batnn dndaki 'medeniyetler', bu arada slam, haddini bil meli, yeryznde B a t n n ona mnasip grd yerde durmaldr; aksine her davran bir mdahale ihtimali yaratyor; bu mdahale, Amerika iin 'lml slam' politikas, Avrupa iin 'radikal slam heyulas'dr. Baka trl sylersek, h e r iki halde slam, emperyalist szma ya da m d a h a l e n i n g r n r b a h a n e s i ! Attklar ta, rkttkleri kurbaaya deer mi diyorsanz, bir hesaplayn! Ba langta, tek bir 'radikal slam' lke vard, ran; gnmzde bu say e hatta drde ykselmitir: S u d a n , Nijerya, -bir de tabii Tlbn'n ele geirdii Afganistan!

50

YANLI MUHALEFET

14 Ekim 1996 Eskiler yle dememi midir? "Huy cann altndadr, can k maynca huy kmaz". imdi u 'tespiti' okur musunuz? "...halktan k o p u k t u r y a , bileine g v e n e m e d i i n d e n mi ne, Trk aydnlarnn o u skt m, B a t ' y a p a r m a k kaldrr; h a k hukuk hk mk diyerek, lkesini i k y e t e d e r ; AT'ye g i r m e m i z e , Avrupa insan haklar s t a n d a r t l a r nn Trkiye'de g e r e k l e e c e i midiyle y a n d a o l a n az deil, d e m e k ayn mantk iliyor: Haklarmz Batllar alverecek!.." "...yahu n e d i r ? Tanzimat' unuttuk m u ? O n a b u adn verilmesine s e b e p , O s m a n l iktisat, t i c a r e t v e hukukunun, Dvel-i Muazzama'nn (yani Bat'nn) istekleri / karlar d o r u l t u s u n d a 'tanzim edilmi' o l m a s idi: S z d e hak eit lii, t e e b b s zgrl, e s t e k k s t e k ; n e t i c e d e : Devlet-i Aliyye, sizlere m r ! . . " ('Aydnlar Sava', 3. Basm, s. 7 9 , Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 ) Bu satrlar 10 Mays 1 9 8 7 ' d e Milliyetle yazmm, o gn den bu gne aydnlarmzn tutumunda ne deiti? Hi! Merkez sa/merkez solun szcleri, onlarn 'media'daki hnk deyicileri, ayn eyi tekrarlayp duruyor. Bat'ya parmak kaldrp ikyet et mekle, Refah arlkl koalisyona kar iddetli muhalefet yaptkla rn sanyorlar. Karanlktan korkan ocuklarn slk almas gibi bir ey deil mi bu? B a t y ilgilendiren sadece karlar, onlara dokunulmad lakdirde kim gelmi kim gitmi umurunda m; Kuveyt'in, Suudi Arabistan'n eriat lkeleri olduklarn ne abuk unuttuk; maal51

lah, gl gibi geiniyorlar! Dahas, 'radikallii' 'sistem'le dman lk mertebesine karan lkeleri' -mesela ran', Sudan', Lib ya'y- doru yola getirmek iin, 'sistem in -hi deilse VVashington'n- Ankara'daki 'lml slam' koalisyonundan medet umma d, ne malum? Yanln birisi, bence bu: slama, daha dorusu ' e r i a t a kar Bat'dan destek hayali kurmak!

' F a t u r a ' kime kyor?.. Ayrca, halka yani semene 'eriat gelir ha!' basks, iktidara kar, geerli muhalefet zannediliyor. Neresinden baklsa yanl! Bylesi korkutmalar etkili olabilseydi, RP oy yzdesini bu kadar artrabilir miydi? Merkez sa/merkez sol yllardr 'eriat cs'n kullanyor, Refah hareketi buna ramen ykseliyor; o halde, asl bu ykseliin sebebini gereki olarak aratrmak lazm. Oldum olas sylerim, Trkiye'de R e f a h ' a oy ylmasnn nedeni ideolojik deildir, politiktir; a k s i h a l d e dinsel p l a t f o r m u o l a n 'media'nn -tv v e b a s n n - o k d a h a y o u n bir a l a k a e m b e r i iinde olmas gerekirdi; yle olmad gibi, ala kay a r t r a b i l m e k iin bazlar laiklemeyi deniyorlar. Ne den? Seyirci, -yani halk, yani semen- eriata angaje deil de, ondan! Peki, siyasi dzeyde semenleri Refah'a gtren nedir, bu aratrlmamak m? 12 Eyll sonras iktidarlar, hep gryoruz, baarsz iktidar lar; brakn icraat dzeyindeki baarszlklarn, 'rvet, irtikp, ir tia' paalarndan akyor; her trl rezilliin ve yolsuzluun danis kasn yaptlar; jet/sosyete numaralar, seks ve uyuturucu skandallar, borsa ve finans 'mafia'lar hep onlarn marifeti; n e t i c e d e ahlakn k , halka, -yani s e m e n e - e l b e t t e bu iktidar larn baarszl o l a r a k yansyor; b e n c e s o r u n u n pf n o k t a s d a b u r a d a , zira m e r k e z s a / m e r k e z sol koalisyo nu, laik; en a z n d a n kendisini byle tanmlyor; o yzden de halkn n e m l i c e bir ksm t o p l u m s a l z l m e n i n fatu rasn laiklie karyor. 52

 buraya dayannca, 'eriat cs' etkili olabilir mi? Tam ter sine, Refah bir 'snma liman' izlenimi veriyor. kinci yanl da bu!

Yalnz 'din-i mbn' m i ? . . Muhalefetin, bu izlenimi silebilmesi iin, iktidarn temel denk lemini inceleyip ortaya koymas art! Refah P a r t i s i , sadece 'din-i mbnin selameti' iin mi faaliyettedir? Her parti, ekono mik ve sosyal bir karlar 'manzumesinin' siyasi ifadesi ve rgt dr; Trkiye'nin gelimesinde, Refah P a r t i s i , hangi aamaya tekabl ediyor; bunu bilemezsek, yani muhalefetimiz, temeldeki nedenleri saptayamazsa, semen kalabaln etkileyebilir miyiz? Asla! Hele Refah P a r t i s i , bir eit Mslman sosyaldemokratlk kamuflajn kullanr, ezilenlerden yana olmak gibi sloganlarn arka sna saklanrsa! e, memura, iiye, dar gelirliye zamla balarsa!.. Refah P a r t i s i n e muhalefet, belki de nce onun iddia ettii gibi 'slamm klc' olmadn gstermekle balamaldr. Bunun iin 'sistem'le ilikileri deilmeli, uluslararas ilikilerinin gerek mahiyeti aratrlmaldr. D a h a da nemlisi, lkemizde ikti d a r olmasnn, iktidar denklemini halkn lehine deitir mediini kantlamak! Bu da nce o denklemi formle balama y, sonra da tartmay gndeme getiriyor. Ne dersiniz, deneyelim mi?

53

TRKYE'NN BAINDAK DERT!.

16 Ekim 1996 Ne yllard! Trkiye radyolarndan verilen ilk "darbe' bildiri sinde, srarla NATO'ya ve C E N T O ' y a balyz' diyen 27 Ma ys 'hareketini', 'ilerici' Trk aydn, 'kurtulu' sayabiliyordu. Ay nen parlamenter demokrasiye dn, 'sivil t o p l u m a gei saya bildii gibi! k r a n n (Kurdakul) Gmsuyu'ndaki A t a Kitabevi'nden kmtk, Taksim'e yryoruz. Souk bir k gn, souk ve slak, btn camlar buu. 'lerici' dostum S . , iktidarn askerler den sivillere devredilmesini, ciddi ciddi, 'sivil t o p l u m a gei san yor. Ne diyeceimi aryorum. Hadi G r a m s c i henz Trkeye evrilmemiti, peki ya M a r k s ? 'Siyasi toplum', milletin devlet olarak yaplanmasdr, 'mer keziyeti' bir aygt! ktidar ondadr belki ama, hkimiyetin millete ait olmas gerekir; halk 'uhdesindeki' hkimiyeti kullanarak, ikti dar deitirebilir. O ki halkn hkimiyeti lafta kalyor, o lkede 'siyasi t o p l u m u n emrivakisinden; ya da, merkeziyeti bir brok rasi diktasndan sz edilebilir: totaliter lkelerdeki durum budur. 'Sivil toplum', tam tersine, halkn ynetimini kendi bana rgtlemesi; stelik bazlarnn sand gibi, sadece 'Yardmsever ler', 'Mahalli Gzelletirme Dernekleri', 'Kadn Haklar Platfor mu' ve benzerlerini kurup da deil; sonunda retimi ve datm, rgtlemeye (zynetim) kadar gtrerek! Anlatk m? deal sosyalizm, devletin ('siyasi toplumun) eriyip kaybola ca bir 'sivil t o p l u m ' tasarmdr. ok mu atnz? Demokrasiler, 'sivil toplum'un 'siyasi t o p l u m ' a etkili oldu u oranda, 'sahici'dir; 'siyasi toplum'un -yani devletin- el altn54

dan ya da aktan aa 'sivil toplum'u kontrol ettii lkeler, <<l cumhuriyet ya da demokrasi de olsa, demokrasi saylamazlar. Trkiye'nin bandaki dert budur.

B r o k r a s i + burjuvazi... Nerede grlm? Her darbeden sonra, kutlamalar, basn dan, sendikalardan, meslek kurulularndan geliyor. 'Sivil t o p lum' rgtleri deil mi bunlar? Millet hkimiyetine darbe ile m dahaleyi kutlamalar ne demek? En azndan knamalar gerekmez mi? 'mdaha/e'nin nde de, lkemizde grnt tersinedir; neden derseniz, bence 'sivil toplumumuz' gerekten 'sivil' top lum saylamaz da, ondan! 1946'dan beri, lkemizde demokrasiye gei 'siyasi toplum' yani merkezi otorite tarafndan, srekli gzaltnda tutulmutur: o yllarda bir sendika kurmak, bir gazete karmak, bir dernek rgt lemek, ne anlama gelirdi, bunu ancak yaam olanlar bilebilir: 1 9 4 6 sonrasnn ilk sosyalist sendikalar, bir gecede kapatlp yok edilerek, 'mes'ulleri derdest edilmi'; yerine, 'uzaktan kumanda l' ii dernekleri kurulmutu; son derecede 'evcil' kurululard bun lar: TRK- onlarn devam, dolaysyla 'siyasi toplum'un bir uzants idi, askeri mdahaleleri kutlamas yadrganr m? oulculuk neyi deitirdi? 'Souk s a v a ' , demokratik kitle rgtlerinin ('sivil toplum'un) nn kesmek imknn, zaten sa lamt; ar sa/ar sol hummas, olanca hzyla sryordu; ayr ca mevcut partiler, totaliter dnemden 'mdevver' o iktidar ekir deinin, etki alanndan kamyorlardi; ne yaplanmalar demokra tikti, ne de iktidar anlaylar! O ekirdek -ki fikrimce gizli bir oli garidir- Trkiye'de iktidar denkleminin formln veriyor: br o k r a s i + b u r j u v a z i = iktidar!

'Anadolu kaplanlar' Tepeba'ndaki, L a l a K r a a t h a n e s i . nce belli, yaldzl bar55

daklarda tavankan ay; camlarda, arap rengi gn batm; bulut lar, ihtiamla akyor: nereye? Hasan'la (Tanrkut) oturmu, Paris'ten getirdiim Albert Camus'nn nl kitab ' L ' H o m m e Revolte nin (Bakaldran nsan) Franszcas ile urayoruz; henz Trkesi yok; laf laf a yor, neredense devrimlerin 'snfsal tabam'na takldk: tartma s rasnda, ilk defa Paris'te 'anarist' dostum Magda'dan iittiim S o v y e t htilali eletirisini H a s a n a aktaryorum; tabii, benim ona dayanarak yaptm, Anadolu htilali tahlilini de: "-...Sovyet htilali, p r o l e t a r y a ihtilali olmak gerekir di, R u s y a ' d a gelimi bir p r o l e t a r y a yoktu ki; rejimin nl sanayi projeksiyonu, n c e o t u r a c a taban, yani p r o l e t a r yay y a r a t m a y a ynelikti! Anadolu htilali, ulusal demok ratik burjuva ihtilali o l m a k gerekirdi, Trkiye'de burjuva zi yoktu; yaadmz k a r m a k d r a m , belki de rejimin ' t a ban'n yani burjuvazisini y e t i t i r m e y e a l m a s ! . . " O kuaktan ou komnist gibi H a s a n da 'paazade' idi; ya nlmyorsam dedesi, 'Giritli bir Osmanl paasdr; bu yzden, onun yetitii ortam, stanbul'un komprador burjuvazisi ortam; cevap olarak bana diyor ki: "-...Merutiyet burjuvazisi, ya levanten ya ecnebidir, i s t e r i s t e m e z padiah; Kurtulu'u m t e a k i p yerini R u m e li'den (Selanik) gelen Mslman, biraz da Musevi 'yerlile r e ' brakmt; A n k a r a , bu nveden milli burjuvazi ret m e y e a b a l y o r , h e m d e s e r a d a yetitirir gibi h i m a y e e d e rek; halbuki o k z o r nk bunlar h e m alafrangadr, h e m de okluk ' m a s o n ' ; Anadolu'ya, yerini aldklar e c n e b i t c c a r gibi b a k a r l a r . . . " O brokrasi ile o burjuvazi, totaliter dnemin iktidar ekirde ini oluturacakt; yeni 'taral' ve 'muhafazakr' bir Anadolu burjuvazisi meydana kncaya kadar; bildiiniz gibi, bu yeni burju vazinin bir ad da, 'Anadolu Kaplanlar', iktidarn ekirdeinde deiiklik isteyen onlar, yani Refah Partisinin 'ierdeki' destek ileri.

56

P A S T A ' MERAKLISI 'KAPLANLAR'...

19 Ekim 1996 K e m a l B i l b a a r olmasayd, zmir'deki gazeteciliim de ol mazd! 1 9 5 3 sonbahar m? Bir le sonu, beni ve an' (Ycel) elimizden tutup, Adnan Dvenci'ye gtrmt: ' D e m o k r a t z mir'de, o, Naci Sadullah, Halikarnas Balks zaten yazyor, biz de yazacaz. Yazdk da! 1 9 6 5 ' t e Paris'ten gazeteye dndmde, o hl zmir'deydi; stelik Trkiye i Partisi'nin (TP) zmir vilayet sorumlusu. Gzlerinin ii daima glen, bir,roman ustas, gereki bir hikaye ci; sevimli ve akac. 40 karanlnda 'Yry'te yaymlad hi kyeleri, unutmamtm; iyi de, 601 yllarn zmir'inde (gne:. K r f e z e yklm, deli bir imbat denizi altst ediyor, K o n a k s kelesinin stnde martlarn mavi demeti) konutuklarmz unu tabilir miyim?

O iki soru... Trk demokrasisi, halksz bir demokrasiydi; halk, sadece se men olarak hesaba katan bir demokrasi! Merkez s a / m e r k e z sol ynetimleri* propagandalar ne olursa olsun, gerek manada ne iiyle ilgiliydiler, ne kylyle, ne de esnafla; dzen, olduu gi bi, palazlanan metropol burjuvazisi lehine iliyor; aydnlar (rel menler) ve kk burjuvazi, alafrangalk ve laiklikle; toprak aalan ise, toprak reformunun srekli ertelenmesiyle avutuluyordu. kinci Dnya S a v a yllarnn, karaborsada rettii 'haca 57

alar'dan, tarada, tarm kapitalistleri tremiti; bir ksm, usul usul, sanayicilie soyunuyordu. Ad ve program ne olursa olsun, siyasi partiler iktidar denklemini aynen koruyor; dzenin halk lehi ne yapsal deitirilmesini engelliyordu. K e m a l B i l b a a r , yzn de o akac ifadeyle, derdi ki: "-...dzen a n c a k lkeyi o m z u n d a t a y a n l a r lehine deitirilirse, g e r e k bir ilerleme imknna kavuur, de m o k r a s i m i z de sahici bir d e m o k r a s i olur; aksi halde, o dediin 'gizli oligari' s r p gider. TIP'in s a v u n d u u t e z de bu tezdir..." Bence, TIP'in sosyalist eylemi, oy kalabalklarn kucaklayabil mek iin, mutlaka yarda braklm Kemalist eylemi tamamlama l; yani ulusal, yani antiemperyalist bir platforma oturmalyd; do ru hatrlyorsam, yle diyordum: "-...Mdafaa-i Hukuk nedir, bir halk hareketi; TBMM Hkmeti nedir, bir halk hkmeti: hkimiyetin kaytsz a r t s z millete yani halka verilmesini kabul e t m i ; o y s a yaadmz dzen, b a t a n b a a a r t v e kayt; bunlarn kaldrlarak iktidarn sahibine -Gazi'nin t a b i r i y l e - 'hakiki m s t a h s i l o l a n l a r ' a , yani iiye, kylye vb iade edilmesi; iktidar denkleminin t e r s y z edilmesiyle mmkndr, za t e n Kemalizm'in ruhu d a budur." O gn bugn, iki soru kafam kurcalar durur: 1/ Acaba T I P lkemizde en kalabalk halk desteini toplayan sosyalist hareket olmak erefini bu gerei millete anlatabilmesine mi borludur? 2/ Eer T P datlmasayd, bugn Refah Partisinin yerinde ve gcnde olmayacak myd?

Denklem d e i s e de... Refah hareketi, 'tribne' yoksullardan yana konuuyor; ilk gsterisi, o ynde oldu; 'adil dzen' neticede 'eriata' uydurulmu bir n c Dnya sosyalizmi; o halde Refah'n amac ima ettii gibi iktidar denklemini tersyz etmek midir? Elbette, hayr! Bir kere Refah hibir zaman antiliberal, anti58

kapitalist bir tavr koymamtr. ok iyi hatrlyorum, 70'li yllarn dadaas iinde mmet styapsna sahip bu hareketin, gerekle, ykselen tara burjuvasn temsil ettiini yazmtm. Merakls bu lup okuyabilir. ('Hangi Sa', Bilgi Yaynevi, 2. Basm, 1 9 9 6 ) " M u h a f a z a k r t a r a burjuvazisi glendike, iktidar denk leminin ykselmesine a y a k ba olduunu d n m e y e ko yulmutu; bu bir g e r e k , yine de denklemi t e r s y z e t m e k , ne aklna gelirdi, ne de iine; onun a m a c , denklemi alaf r a n g a (onlar ' m a s o n ' diyor) m e t r o p o l burjuvazinin yerine kendilerini k o y a c a k ekilde d e i t i r m e k t e n ibaretti." yle de diyemez miyiz? Refah'n 'Anadolu Kaplanlar', daha ziyade lkenin kayman yllardr yiyen kozmopolit burjuva zinin yerini almak derdindeydiler; ad san herkese bilinen, ma lum ve mehur holdingler, brokrasinin salad ayrcalklar ve avantajlar kaybetmeli, o ayrcalklar ve avantalar, tarada oluan 'muhafazakr' holdinglerin olmalyd. Bu da ancak Refah'n h kmete katlmasyla mmkndr, ancak o zaman iktidar denklemi eklen deimi gzkecek; b r o k r a s i + t a r a burjuvazisi = iktidar o l a c a k t , a m a dzen yapsal o l a r a k mahiyetini ay nen k o r u y a c a k t . Ne nesilmiiz? 1970'lerde ve 1980'lerde, brokrasi ile burju vazinin diyalektiini yaamtk; hayatmza 'darbeler' hkmetmi ti; 1990'larda ulusal burjuvazinin 'kanatlar' arasndaki atmay yayoruz: baz safdillerin sand gibi Refah P a r t i s i , 'pastay halka adil d a t m a y ' dnmyor; o n u n derdi, ' p a s t a y m e t r o p o l burjuvazinin elinden almak.' areti ok!

59

ASLINDA, KM, KME KARI?.

21 Ekim 1996 Merakls bilir, ok deil iki ay kadar nce, unlar yazmtm: "...zal'n 'byk transformasyonu', elbette, brokrasi + burjuvazi = iktidar denklemini deitirmeyi ngrmt; nk bu iktidar, 'kamu nclnde hzl sanayilemeyi' amala yan 'karma ekonomi' dzeni anlamna geliyordu; oysa 'Yeni Dnya Dzeni', yani 'sistem', yani ABD, teki lkelerin sa nayi gc olmasn istemiyor; ekonomiyi, ticaret burjuvazisiyle bir rant ekonomisine dntrmeyi, hesabna daha uygun bu luyordu..." "...bunun Trk sosyal ve ekonomik hayatndaki tercmesi, Demirel dnemi holdingleri ve burjuvazisi ile ANAP'm (Ozal'n) atmas demekti. yle de oldu. ktidar, gittike ulu sallk iddiasndaki holding burjuvazisi lehine deil, aleyhine kararlar alyordu. (zal'm devam olan) illerin sk sk altn izmekten holand 'g odaklar' da, aslnda, eski holding burjuvazisini ifade eden bir terimdi; nk ilgintir, zamanla ANAP, Mes'ut Ylmaz'm ynetiminde kurulu amacnn tersi ne, eski holding burjuvazisi ile zdeleirken; daha nce bu ko numda olan D Y P , ticaret burjuvazisinin ve rant ekonomisinin temsilcisi ve savunucusu hline gelmiti. Hl da yledir..." "...piyasaya nasl yansyordu bu? Tekel konumuna girmi olan eski holding burjuvazisi TSAD tarafndan temsil edil mekteydi; TSAD'm 'mal gtrmesinden' tedirgin ve rahatsz olan T O B B ise, ticaret oda ve borsalarnn karlarn koruma ya alyordu. Meseleyi byle koydunuz mu, ikinci rgtn 'ba' olan Yalm Erez'in bandan beri neden dolay iller ile
60

beraber olduunu aklamak kolaylar; tabii Refah Partisi ile neden dolay iktidar ortaklna girdiini de! nk T O B B ile Refah'm arkasndaki sermaye, yani MUSAD, TSAD'a /ar cephe birlii iinde grnyorlar..." (Meydan, 17 Austos 1996)

'Kaplanlar' n e d i y o r ? Kanlca ila, yamur karanl. Ne buluta ne sise benzer kaln bir duman Boaz'n stne km. Ar tankerler, heyula gibi anszn belirip, bu dumann derinliklerinde sessizce kayboluyorlar. Sonbahar ne kadar erken geldi. nsan istemese de, Y a h y a Ke mal'in msralarn mrldanyor: "Gnler ksald, Kanlca'nn ihtiyarlar bir bir h a t r l a m a k t a g e e n s o n b a h a r l a r . . . " ki ay nce yazdklarm, uuan su tozlan arasnda, gzden geiriyorum; etrafta, donuk bir gm alacas hkm sryor. Ya nlm olabilir miyim? Hayr! MSAD Bakan E r o l Y a r a r , yaz sonundan beri her sylediiyle bu 'tespit'i dorulamaktadr; hem yalnz o da deil, 'Anadolu kaplanlar' da, o fikirde grnyorlar. nce E r o l Y a r a r ' n szlerini hatrlayalm: " . . . T S A D liberal deildir. TSAD yelerinin o u k o r u m a c d r , tekelcidir; kk bir ksm tekelcilie kar dr; o u , 'aman gmrk duvarlar tutulsun, devlete i yapa ym, byk rantlar salayaym' endiesini tayor, nk g e m i t e p a r a l a r n byle kazandlar..." "...TSAD'daki byk s a n a y i gruplar h l d e v l e t t e n korumaclk istiyor. Byk s a n a y i k o r u n m a z ki! D e m e k ki bunlar psrk yetimiler, ahsiyetlerini b u l a m a m l a r , kolay p a r a k a z a n m a k derdindeler..." (Milliyet, 3 Austos 1996) Sra geldi 'Anadolu kap I ani ar 'nal 1 9 8 6 ' d a 20 kiiyle yola kp, imdi on alt bin ortaa sahip ttifak Holdingin 'beyni' S e yit M e h m e t B u a , E r o l Y a r a r ' n dediklerini doruluyor, nk bakn ne demi: 6

" . . . iller hanmefendinin Trkiye g e r e k l e r i ile ilgili tehislerinin b i r o u n a katlyorum; m e s e l a T U S A D ' a c e p h e a m a s n d o r u buluyorum. iller hanmefendi ile b i r o k n o k t a d a gizli mterekliimiz v a r . Trkiye'de dina mizm isteyenlerle s t a t k o y u k o r u m a k isteyenler a r a s n d a a t m a var. TSAD s t a t k o y u k o r u m a k istiyor. (...) TSIAD'n i p a z a r d a n elini e k e r e k d p a z a r a almasn ve i p a z a r Anadolu yatrmclarna brakmasn istiyoruz. (...) Kzgnlmz gelir dalm dengesini b o z m a l a r n d a n kaynaklanyor. Bizim s t m z d e n ekilmelerini istiyoruz: teknoloji, devlet imkn, i p a z a r a bunlarda; b u n l a r l a r e k a b e t edebilmek iin zel t e v i e ihtiya v a r . . . " (Yeni Yzyl, 25 Austos 1 9 9 6 ) Yaamakta olduumuz siyasi mcadelenin ekonomik diyalek tii, daha ak ve net olarak, acaba nasl aklanabilir?

T e n c e r e dibin k a r a . . . Muhalefet akln bana toplayacak m? ok nemli sand cami, seyahat ve kadro tayini patrts, kolaylkla aleyhine evrile bilir: anlaml anlamsz seyahatler, bakanlk ve KT'leri 'kadrolarm la' tkabasa doldurmak; eitim ve retimi 'imam hatip eksenine kaydrmak', kimin zimmetindedir? Gemi merkez sa/merkez sol iktidarlarn deil mi? Tencere dibin kara, seninki benden kara! Kemalist ve sosyalistlere den grev, Refah arlkl koalis yonun d ve i kar ilikilerini enine boyuna aratrp incelemek; bunlardan kalabalk halk ynlarnn yararna bir siyaset platfor mu, ekonomik anlam ve altyaps olan bir muhalefet cephesi olu turabilmektir.

62

'SOUK SAVA' AYDINLARI.

23 Ekim 1996 Cumhuriyetin 'erken' dneminde, toplum henz 'Osman ldr; inklap ehirden taraya intikal edemez. 1936'da, Ilgn'da ( K o n y a ) sokakta rastladm arafl kadn durur, peeli yzn ben geinceye kadar duvara dnerdi; henz on bir yandaydm ama, erkektim ya! 1 9 5 7 ' d e , Erzincan'da as kerim; ehirde deilse bile, krsala kld m, kadnlar yine rtl; o kadar canm sklmt ki bundan, yle balayan bir iir yazm

m:
" n e d e n kzkardelerim niin s a k l a n y o r s u n u z niin peelerin p e t e m a l l a r n a r k a s n a gizliyorsunuz nur yznz sk ve s e r t shhatli siyah salarnz c m e r t aznz n e d e n kzkardelerim h e p byle bir e y d e n k o r k m u gibi h u z u r s u z h e p byle bir e y e kzm gibi fkeli a c v e a l a c a gzleriniz d a i m a glgeli..." ("Ben Sana Mecburum', s. 6 4 ) Dahas var; imdiki 'ham sofularn' iddia ettii gibi, o d temde, dine diyanete bir saygszlk yoktu. B a h e ' d e (Adana) Kaymakamn -ki babamd- Mft Efendiyi hrmetle karlayp eli ni ptn gzlerimle grdm: ( 1 9 4 2 ) Ninem, namaznda oru nluda bir kadnd, lnceye kadar da yle kald. Annem tecvit (i/ere Kur'an- azim -an okurdu. Bunlarn hepsi mtedeyyin, l e bal insanlar. Hepsiyle yakn ve scak ilikiler iinde ol63

dum; hibirisi son dnem slamclarnn yapt gibi slamiyetten, Tanr'dan, peygamberden, yukardan bir tavrla, karsndakini sular gibi sz etmedi. Hepsi inanlarn 'bireyselletirmiti', iba detlerini ilerinden yapyor, dualarn " . . . kffar mahv-perian eden Mehmetik'ten, onun kumandan halaskar Gazi Mustafa K e m a l P a a ' d a n ve Trkiye Cumhuriyeti'nden" esirgemiyordu. Ne bilge kiilermi onlar. Yeni Msl manlar 'souk s a v a ' Mslman, dindarl da dnk, mtehakkim, hatta mtecaviz, inancn 'toplumsallatrmak' iddiasn da, inancn yaayan bir 'ermiten' ok, kavgac bir militan hviye tinde grnyor; kl, kyafeti, aksesuar vs ile ov yapmaya me rakl; 'tesettrn, 70'li yllarn 'parkasndan', pek fark kalma m!.. Peki ne oldu da Cumhuriyet, Osmanl Mslmanndan ok daha kat, ok daha acmasz, bu 'souk s a v a ' Mslmann, kendi iinde retebildi? Nerede ve hangi yanl yapld?

'Feda-y nefs' e s a s t r . . . Cumhuriyetin 'erken' dneminde toplum henz 'Osmanl'dr ama inklap aydnlar ne T a n z i m a t 'mnevveridir', ne de Meru tiyet 'mnevveri'; onlarda berrak bir yurt ve millet bilinci olu mutur, bu salam bir tarih bilincine dayanr: 'feda-y nefs' esastr, olaandr: Avrupa'da eitim grm nicesi, orann tekliflerini eli nin tersiyle reddedip, Anadolu kracnda yoksulluk ve yoksunlukla savap, 'istikbalin' Trkiye'sini kurmaya alrlar: Hr, bamsz ve laik bir lkenin evlatlarn, o istikbale layk bir ekilde yetitirme gayret ve tela iindedirler; onlar soluk fotoraflardaki biimsiz ftr apkalarndan, eri kravatlarndan, pul byklarndan; fakat bil hassa 'tein' baklarndan hatrlarsnz. imdi cumhuriyet aydn, 'souk s a v a ' aydndr; aydnl da dnk, mtehakkim, hatta mtecaviz; hayat ve baary 'kiiletirmeyi' marifet bellemi; ne yurt bilincine sahip, ne millet; var sa yoksa 'ego'su, hret, servet ve ehvet hrs. Gsterie dkn l, grgszle varyor; grgszl, ecnebileri taklitle olu mu, halkn ve lkesini aka kmsyor; Osmanl'da ancak 64

'komprador' ve gayr Mslim aznlklarn yapf gibi o da parasn ecnebi dvizine evirip ecnebi bankalarda saklyor; ou ift pasa port tayor. Peki nasl oldu da Cumhuriyet, o bilinli inklap ay dnlarnn yerine, kendi iinde byle grgsz ve agzl bir 'so uk s a v a ' aydn retebildi? Nerede ve hangi yanl yapld?

Vahim s o r u , vahim c e v a p . . . Bu iki sorunun cevabn verebilmek, 'souk s a v a ' aydnlar nn remeye balad tarihi saptamakla mmkndr; o tarih, el bette 'souk sava'n balad, ya da Trkiye'nin o savaa ka tld tarih! ' S o u k s a v a ' , hepimiz biliyoruz, ikinci D n y a Sava'nn sonunda balamtr; Trkiye, bu srece hemen he men ayn tarihte girmitir: Amerikan yardmnn Trkiye ve Yu n a n i s t a n ' a da yaygnlatrlmas; K o r e S a v a ve Trkiye'nin NATO'ya kabul ile! Ksacas, Trkiye'de 'souk s a v a ' rn 'slamc' ve 'liberal' aydn tr, o tarihe kadar tarafsz ve bamsz olmaya alan Trkiye'nin, 'sistem'e dahil olmasyla ortaya kyor. Trkiye'nin 'sistem'e dahil olmas, Trkiye Cumhuriyeti'nin hayatnda hangi mekanizmay oynatyor da, byle bir aydn trnn reyebilmesi mmkn oluyor? Bu vahim s o r u n u n o k deil, t e k ve ayn d e r e c e vahim bir c e v a b vardr; Trkiye Cumhuriyeti'nin r e t i m ve eitim iin kendisine s e t i i bamsz, laik ve d e m o k r a t i k r e t i m ve eitim mekaniz masnn o y n a t l m a s y l a ! B u d a 1 9 2 4 tarihli Tevhid-i Ted r i s a t K a n u n u ' n u n 'delinmesi' a n l a m n a g e l e n uygulamala rn, m e r k e z s a / m e r k e z sol iktidarlar v e k o a l i s y o n l a r t a rafndan, b e n i m s e n i p yaygnlatrlmasyla o l m u t u r . Farknda msnz, deildike sorun, daha ilgin bir hal alyor. sterseniz, artk ayrntlarna girebiliriz.

65

 MSK-I MLL.

25 Ekim 1996 Tuhaftr, ama yledir: Hangi renciye 'Misk- Milli'yi sor san Anadolu dikdrtgenindeki Trkiye Cumhuriyeti'nin, o ate, kan ve barut yllarndan kesinletirilmi, 'toprak btnl n' anlar. Oysa Gazi Mustafa Kemal'in inklap idrakinde, 'Misk- Milli' birbirini tamamlyor; bylece, ciddi bir 'uluslama' s recini balatyor: lk 'Misk- Milli' Anadolu'nun toprak btnl , 'Osmanl mlknn' nihayet, zerinde yaayanlara bir 'yurt' ya da 'vatan' olmasdr; ama bu yetmez. O yurtta yaayan halkn 'millete' dnmesi, vazgeilmez bir arttr; bu artn gerekleebilmesi ise dier iki -ve nedense es ge ilen- 'Misk- Millye baldr: lki 'Sa'y ( E m e k ) Misk- Mil lisi', ikincisi 'Maarif Misk- Millisi'! Mustafa Kemal, ilkinden zmir ktisat Kongresi'nde adl adnca sz etmitir; ikincisi, Tevhid-i T e d r i s a t Kanunu ile ger ekleiyor.

S a ' y Misk- Millisi... 1 9 8 0 sonbahar, gergin sonbahar. Ankara. 'Hangi Ata trk'e bir nsz yazyorum; kalemimin ucuna, u satrlar, adeta kendiliinden geliyor: "...antiemperyalizmin 1920'ler aamasnda, Mustafa Ke mal, 'Mazlum Milletlerde snfsal elikinin ikinci plana itilebi lecei kansnda, Sultan Galiyef'/e beraberdir; nasl ki Trki66

ye'deki snfsal durumun irdelenmesinde Dr. efik Hsn l/e beraberse! 1920'ler Trkiye'sinde gayr Mslim ve komprador burjuvazi tasfiye edilir; Rum, Ermeni, tccar ve aalarnn Anadolu'da brakt mal mlk ahaliye paylatrlrsa, (ki yle olmutur) snfsal bir kartlktan sz edilebilir mi, pheli..." "...Mustafa K e m a l , Balkesir'deki bir sylevinde, siyasal partilerin, gerekte snfsal karlar temsilen kurulduklarn belirtmi, Anadolu'da, bu balamda karlar atan toplum sal snflarn tam anlamyla olmadklarn, bu yzden de hepsi nin 'halk' kavramnn kapsam iinde dnlebileceini varsaymtr. Baka deyile emperyalizme kar 'Ulusal Kurtulu Cephesi'y/e kazanlan siyasal bamszlk savandan sonra, Ulusal Emek (Sa'y) Cephesi ( S a ' y Misk- Millisi) ile ekono mik bamszlk savana ynelmek istemitir..." ('Hangi Ata trk', 3. Basm, s. 2 1 , Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 ) Yanlmyorsam, bu 'program'm adn, Gazi, zmir ktisat Kongresinde koymutu: " . . . p r o g r a m d a n s z edildii z a m a n a d e t a denilebilir ki btn halk iin bir ' S a ' y Misk- Millisi'dir; ve byle bir ' S a ' y Misk- Millisi' etrafnda toplan m a k t a n hasl o l a c a k siyasi ekil ise a l e l a d e bir p a r t i nite liinde d n l m e m e k lazm gelir." (ubat, 1 9 2 3 ) Son cmle, hi kukusuz, CHP'yi 'alelade', hatta 'enayi' bir parti haline drenler iin, yaman bir '/ra'dr.

M a a r i f Misk- Millsi... Tam bamsz, laik ve demokratik cumhuriyetin kltr politi kasnda, ayn 'ulusal cephe' Tevhid-i T e d r i s a t ( r e t i m d e Birlik) K a n u n u ile oluturuluyor. Neden retimde birlik? T a n z i m a t sonras Osmanl's, cid di, stelik birbirine kart, bir kltr 'ikilii' yayor: Bir yanda mahalle mektepleri, tekke, medrese ve zaviyeler, harl harl, 'm m e t aydn' yetitiriyorlar; bir yanda, ecnebi dille retim yapan eitli Hristiyan tarikatlarnn 'misyoner' okullar, harl harl, 'komprador' aydn retiyorlar. Bunlarn ilki, Osmanl'y gelecei67

ne deil, gemiine ekmek meraklsdr; ikincisi ise gemii 'klli yen' reddedip, Batl 'metropol' lkelere benzemeyi marifet san yor. Osmanl'nn son iki yzyl, Tanzimat ve Merutiyet, a da ve ulusal kltr sentezini baaramam bu iki aydn trnn atmasyla gemi; neticede Devlet-i Aliyye batmtr. 'Sistem' bu atmay hem tahrik ediyor, hem de hnzrca kullanyordu. Tevhid-i T e d r i s a t Kanunu bu zararl 'i ki/ii' tasfiye ede cekti; ulusal, demokratik ve laik cumhuriyetin, bu vasflar tayan ada aydnlarn yetitirmek iin tasarlanmt: medrese, tekke ve zaviyeler kapatlyor; bunlarn yerine 'mnhasran' din adam yetitirecek imam hatip 'meslek' okullarnn kurulmasn ngr yordu; onun dnda, cumhuriyetin 'kltr kaleleri' liseler, ada Trk toplumunun aydn fidelikleri olarak eitim tarihimizdeki e refli yerini alyordu. Trkiye, 'sistem'e alndktan sonra ( 1 9 5 0 sonras) m e r k e z s a / m e r k e z sol ynetimleri, meslek okulu seviyesindeki imam hatip okullarn 'liseletirmekle' cumhuriyet retiminin 'bir/iini' bozmu, yeniden formasyonu 'eriat' olan 'mmet aydnlar' ret meye balamtr; bu yetmezmi gibi, Osmanl'y batran kltr 'ikiliini' (kartln) zellikle istermiesine, devlet liselerinde ecnebi dille retime geerek, o liseleri bir zamanlarn 'misyoner' okullarna evirmi; eskiden olduu gibi, lkesine ve kltrne 'ya banclam' kozmopolit aydnlar sr sepet ortala salverilmi tir. Epeyce bir zamandr bu iki -ulusal ve ada olmayan- aydn tipi, eskiden olduu gibi birbiriyle dalayor; daha da acs, arala rndaki hrgr 'siyaset yapmak' sanyor; iki taraf da birbirinden ikyeti, halbuki asl cevab aranmas gereken soru u: cumhuri yet aydnlarnn yerini, t e k r a r Osmanl'nn b a t d n e m i aydnlar a l y o r s a , bunun vebali kimin b o y n u n d a d r ? Neden hi kimse Tevhid-i T e d r i s a t Kanunu'nu 'delerek', 'Maarif Misk- Millisi'ni devreden karan sorumlular aram yor? Aramaya kalkrlarsa, yoksa kendilerini mi bulurlar?

68

O MEL'N KLK'!.

28 Ekim 1996 Mdafaa-i Hukuk'un inklap heyecan, J a c o b i n cumhuri yetilik rzgrlarnn, olanca hzyla estii, 1920'li yllar. z mir'deki ktisat Kongresi'nin sona eriinden -yani S ' y Misk- Millisi'nden- sadece drt gn sonra, Maarif Vekili smail S a f a B e y , bilahere 'Misk- M a a r i f diye vasflandrlacak bir ta mim (genelge) yaymlyor. Bu tamime gre, 'cumhuriyet maarifi, tedrisatta u maksat lar gdecektir': " 1 / Ulusal duygular glendirilmeli, deiik g r l e r e a n c a k ulusal varla z a r a r v e r m e m e l e r i kouluyla say gl davranlmal. 2/ Y e n i kuaklar, a l m a ve retici ol ma d n c e l e r i y l e yetitirilmeli. lkenin kalknmas an c a k byle salanabilir. 3 / U y g a r d n y a d a , u y g a r v e in sancl ( h m a n i s t ) lkler t a m a k gereklidir..." smail S a f a B e y , tamiminde iki de mthi sz etmitir ki, bi risi aynen udur: "...Gelenei uzak g e m i t e deil, yarnn gelimelerinde aramaldr"; ikincisiyse C o n d o r c e t ' d e n bir alnt: "...bana hakkm verin! F a k a t o n d a n nasl y a r a r l a n a cam bilmiyorum. B e n halkm!" ('Trk Devrim Tarihi', 3. Kitap, 1. Blm, s. 6 7 , erafettin Turan, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 5 )

'ki trl insan'... Gazi M u s t a f a K e m a l , Meclis'i a konumasnda, hassas diktann stne dikkatle basmtr: 69

"...milletin r-y ummiyesinde t e s p i t olunan, terbi ye ve t e d r i s t n tevhidi umdesinin, bil-ifate-i an tatbiki lzumunu m a h a d e ediyoruz." (1 Mart 1 9 2 4 ) Ertesi gn Halk Frkas Grubunda, aralarnda u imzalarn da bulunduu 57 mebus, nl tevhid-i T e d r i s t ( r e t i m i n Birlii) K a n u n u layihasn vereceklerdir: Vsf nar, Cell Nuri, C e v a t Abbas, Kl Ali, Ruen Eref, Y a h y a Galip, Refik K o r a l t a n , Y n u s Ndi, k r K a y a , A a o l u Ah m e t , R e c e p P e k e r ve H a c i m Muhittin B e y l e r ! Kanunun gerekesinde, bugn bile hepimizin, en ok da 'siya set esnaf hin, ibretle okumas gereken u satrlar da yer almtr: " . . . 1 8 3 9 Glhne Hatt- Hmynu'ndan s o n r a b a l a y a n T a n z i m a t dneminde, s o n a e r e n O s m a n l s a l t a n a t , r e t i m i n birletirilmesine b a l a m a k i s t e m i s e d e b u n d a muvaffak o l a m a m ve a k s i n e bu h u s u s t a bir 'ikilik' bile m e y d a n a gelmitir. Bu 'ikilik' eitim ve r e t i m birlii ba kmndan b i r o k z a r a r l s o n u l a r d o u r d u . B i r milletin fertleri bir eitim grebilir, iki trl eitim bir m e m l e k e t te iki trl insan yetitirir, bu ise duygu ve d n c e birli ine ve d a y a n m a a m a l a r n a t a m a m i y l e aykrdr..." (Ay n eser, s. 6 9 ) TBMM'nin 3 Mart 1 3 4 0 (1934)'da kabul ettii Tevhid-i T e d r i s t Kanunu, bylece lkenin retim ve eitimini btny le Cumhuriyet Maarifi'ne emanet ediyordu. 4. Maddesi, ilahi y a t fakltesi ve imamlk hatiplik konusunu, ok ak bir ekil de zmt. Madde aynen yledir: " . . . M a a r i f Vekleti, yksek diniyt m t e h a s s s l a r ye t i t i r m e k z e r e Darlfnn'da bir ilahiyat fakltesi t e s i s ve i m a m e t ve h i t a b e t gibi hidemt- diniye ifs vazifesiyle mkellef m e m u r l a r n y e t i m e s i iin de ayr m e k t e p l e r ku a t edecektir..." Halen yrrlkte olmas gereken bu kanunun, bu maddesi or tada dururken imam hatip okullarnn 'liseletirilmesine', kimle rin, nasl ve neden karar verdii aratrlmamak mdr? Amalar neydi? Yoksa, 'gerekede' alt izilen 'ikilii' yeni den hortlatmak m? 70

'Kltr kaleleri'ni t a h r i p . . . Merakls bilmez mi? L a u s a n n e Konferans'ndaki en etin mzakereler, Osmanl toprana yaylm 'misyoner' kurumlar konusunda olmutur. Ad 'hayr kurumu' diye geen 'din, re tim, salk ve yardm kurulular', gerekte, 'kltr ikiliini' hem yaratan hem de keskinletiren 'odaklar'd. Emperyalist sistemin, hemen btn yeryznde uygulad kltr emperyalizmi, halkndan kopuk, 'sistem'e kafasndan 'ba ml' bir aydn tr oluturmakta; bunlardan gelecein 'dnekle ri' ve 'ibirlikileri' kmaktayd. M t a r e k e yllarnda, bunun tr l trl rneklerini grm olan Cumhuriyet Ynetimi, L a u s a n ne'da, 'ecnebi' diliyle retim yapan bu okullarn ounluunu ka patma imknn salam, kalan birkann faaliyetini de denetim altna almt. Tevhid-i T e d r i s t Kanunu, 'ykselen yeni neslin' gerek ten inklap, laik ve demokrat, ksacas ulusal ve ada bir aydn nesli olabilmesi iin, 'mevzuat zeminini' bylece hazrlam olu yordu. O h a l d e ikinci D n y a S a v a s o n r a s n d a , cumhuri yetin 'kltr kaleleri' liseleri ' m i s y o n e r okullar' gibi e c n e bi bir dille r e t i m e g e i r e r e k , ipi kendi elleriyle boaz na g e i r e n l e r e ne diyeceiz? Bu yetmezmi gibi, stelik ayn hastal, yksek retim kurumlarmza da bulatranlara? Amalar neydi? Yoksa 'gerekede' alt izilen o melun 'ikili i' yeniden hortlatmak m? Bu dava, 'Yce Divanlk' bir davadr.

71

'ONLAR' DIARDAN, 'BZ' ERDEN.

30 Ekim 1996 Ecnebinin siyasi ya da ekonomik 'tasallutuna' kar, halk kim uyarr? Aydnlar! Bu yzden, 'sistem' bandan beri, aydnlar 'evcilletirmeyi' esas alm; bunun iin de, kltrel 'yabanclatr may' kullanmtr. 'Misyoner' okullar, bu yaygn 'yabanclatr mann' kprbalarm oluturuyor. Osmanl'nn son yzyl, bu konuda, arpc bir rnektir; bir gz atmak istemez miydiniz? "...ngiliz okullarnn says 3 0 civarndadr, b u n l a r d a 1 3 1 ngiliz r e t m e n d e r s veriyor, 3 1 'bible voman' d a eitime yardmc oluyordu. r e n c i says, s a v a n c e s i tahmine gre, 2 . 9 9 6 ' d r . . . " " . . . 1 9 . yzylda v e 2 0 . yzyln ilk e y r e i n d e , Trki ye'deki kltrel h a r e k e t l e r iersinde, F r a n s z etkisi 'domi nant' (egemen) nitelikte idi: yaklak o l a r a k 6 0 okulda 9 . 0 0 0 ' e yakn r e n c i okuyordu..." "...Almanlar etki y n n d e n zayf g r n m e k t e d i r , ono n b e dolaynda Alman okulunda 1 . 5 0 0 c i v a r n d a r e n ci bulunuyor..." "...bu d n e m d e Amerika'nn O s m a n l m p a r a t o r l u u ile ilgisi kltreldi, fakat g e l e c e k t e k i e k o n o m i k karlarn temelini de a t a c a k nitelikte idi; yaklak o l a r a k - o u Do u Anadolu'da o l m a k z e r e - 4 3 5 A m e r i k a n okulunda 2 0 . 0 0 0 dolaynda r e n c i okuyordu..." {'Osmanllarn Yar Smrge Oluu', Tevfik a v d a r , s. 8 5 / 1 0 5 , Ant. Yay., 1 9 7 0 ) Bunca okul 'misyoner' okulu olduuna gre, elbette ilk amac Hristiyanl yaymak ama, acaba i orada kalyor mu?

72

Gizlememiler ki.. A m e r i c a n B o a r d of Mission adna, 1 8 9 5 t e bir aklama yapm olan Mr. H. O. Dwight 'kalmadn' aklyor. Demi ki: " . . . t i c a r i ilikiler y n n d e n 'misyonlar' bu b l g e d e (Trkiye'de) elverili bir o r t a m y a r a t m l a r d r . Bu o r t a m misyonlarn iki ynl a l m a l a r s a y e s i n d e g e r e k l e m i tir. (Dikkat!) 1/ Geni eitim dzeni, 2/ Geni bir basn ve yayn r g t . . . " "...biz bu b l g e halkn yalnz bizim sattklarmz al m a l a r iin deil, g e l e c e k t e k u r u l a c a k tesisleri gelitirip y a a t a b i l e c e k bir dzeye gelmeleri iin de eitiyoruz. Bu yoldan A m e r i k a n yatrmlarna yeni a l a n l a r a m a k umu dundaym. r g t n devaml o l a r a k y a a y a b i l m e s i iin ya plan h a r c a m a l a r yllk alt milyon d o l a r civarndadr. Amerikallar A s y a Trkiye'sinde d a h a imdiden krlla g e e n bir i kurmulardr. Bu d u r u m btn b l g e halk nn bir gn bizim m t e r i m i z o l a c a n a dair umudumuzu, gerekletirmektedir..." Bat'nm Deli Gmlei', s. 1 1 0 ve sonras, 2. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 ) E. M e a d E a r l e adndaki bir Amerikal yazar ise, 'Ameri can Missions in t h e N e a r E a s t ' adl eserinde, bu saptamay doruluyor: "...misyonlarn t e m e l ileri t i c a r e t e uygun bir o r t a m hazrlamaktr. n s a n d a y a r a t t k l a r r u h s a l h e y e c a n ve ben zeri duygular, yerli rkn B a t uygarlna eilim duymas Nonucunu v e r m e k t e d i r . Dnya ve B a t uygarln yakn dan t a n m a l a r , o blgelerdeki halklar gibi y a a m a istei ni a r t r m a k t a , bunun da d o a l s o n u c u o l a r a k t i c a r i faali"<( artmaktadr..." Sizce, bundan karabileceimiz sonu, ne olabilir?

i
Varlan s o n u . . .
-

n c e u: L a u s a n n e A n l a m a s ile emperyalist kltr 'kirli73

liginden' arndrlm Anadolu (eski 'Asya Trkiye'si), devlet lise lerinde, 'ecnebi' bir dille retimi benimseyip yaygnlatrarak, eski 'misyon' okullarnn 'ilevini' -aynen bir smrge ynetimi gibi stlenmi; 'blge halknn' onlarn mterisi olacana dair umut larn gerekletirmi, 'yarattklar ruhsal heyecan ve benzeri duygularla' 'rencilerin' Bat 'uygarlna eilim duymalar' sonucunu salamtr. Bu da, yeni yetien Trk genlerinde, '...o blgelerdeki -yani Bat'da/ci- halklar gibi yaama isteini artr m ve bunun doal sonucu olarak ticari faaliyetler artmtr.' A B D Ticaret Bakanl, iki yllk kapsaml bir aratrmadan sonra 'hzla gelien on stratejik pazar' saptamtr ki, bunlardan birisi de Trkiye'dir. Anlalan geen yzyln sonunda onlarn balatt, bu yzyln ortasndan itibaren bizimkilerin yrtt 'yabanclatrma faaliyeti' ciddi sonularn vermeye balamtr, nk hazrlanan bu raporda: " . . . a / hzl byyen bir nfus, 6 1 milyonluk bir pa zar, b/ o k zengin bir s t snf ve g e l i m e k t e o l a n bir o r t a snf, c/ bulunduu blgedeki stratejik k o n u m u , d/ by m e potansiyeline s a h i p o l m a s ynnden, Amerika'nn, g e r e k zengin st ve g e l i m e k t e olan o r t a snfa dnk o l a r a k tketim mal ithalatn a r t r a b i l e c e i , g e r e k s e b yyen bir lkenin ihtiya duyabilecei altyap projelerinde rol alabilecei belirtiliyor..." (Milliyet, 16 Austos 1 9 9 5 ) Lokanta, meyhane, maaza adlarndan dergi, gazete hatta TV program adlarna kadar bulaan youn dil 'kirlenmesinden' sz etmek istemiyorum, o ayr ve bir o kadar ackl bir bahis! Siz, hl ecnebi dille retimi savunarak, stiklal Harbi e hitlerinin kemiklerini szlatn!

74

kasm '96 nerede yanl yaptk?

TRKLK' NE, 'IRKILIK' NE?.

1 Kasm 1996 Sosyalist sol, 'Trk O c a ' n a iyi bakmazd: 'rk/turana yu nas'deniliyordu: nasl Ziya Gkalp, 'r/c/turanc sosyolog' diye kmsenmise! Peki 'rk' deiller miydi, 'turanck hayalleri' kurmadlar m? Yanlmyorsam, Naziliin ekim alanna dnceye kadar, rk dan ok Trk'ydler; T u r a n i m p a r a t o r l u u hayali, doru dan doruya Devlet-i Aliyyc'nin bir imparatorluk olmasndan ge liyordu: Bat'da kaybedilen topraklar, Dou'da kazanlacakt. Ger ekte Pan/Turanizm de, Pan/Islamizm de, son Osmanl 'mneuuern'nn, bir trl vazgeemedii imparatorluk, 'cihangirne bir devlet olmak' ryalarnn sanata ve politikaya yansmasdr. Gazi Mustafa K e m a l bunu. pek gzel anlam, cumhuriyeti demokratik ve laik -fakat en nemlisi- ulusal ve niter bir devlet olarak tasarlamtr: Nutuk'da okumusunuzdur, Pan/Islamizm'i ve Pan/Turanizm'i, birer apandisitmi gibi kesip atar. yledir de, zaman zaman, acaba neden o ilk 'Trk Ocaklar'n biraz erken mahkm ettiimizi dnrm?

Asl ' a m a ' neydi?.. Ziya Gkalp ve Hamdullah Suphi, onlar 1 9 1 3 t e kuru yor. Anlaml tarih, Balkan Hezimetinin hemen sonras! Geriler den bir yerden P a n / T u r a n i z m etkili olsa da, (ayn 'hayal' S u l t a n galiyef'i de etkilemiti) asl ama, imparatorluu oluturan Srp, I lrvat, Rum, Bulgar vb emperyalist destekli etnik gruplarn 'milli77

yetilik' iddialarna kar, artk muhtevasn kaybetmi 'Osmanl lk' kavramyla deil, Devlet-i Aliyye'nin 'unsur-u aslisi' Trklk kavramyla dikilmi olmalardr. Harl harl, kendini Mslman diye tanmlayan ahalide, Trklk bilincini uyandrmaya abalyorlard. Kurtulu Sava'ndan sonra, Ziya Gkalp'n Gazi'ye iltihak, Pan/Turanizm hayalinden vazgemesi neyi belirtir? 'Trk Ocaklar'nn, rk/turanc olmaktan ok -sylem yle grnse d e - Trk'n ulusalln ve bamszln savunduklarn deil mi? Hem de kimlere kar? 'Sistem'in gl yaylmac devletlerine! Peki bunda hi mi antiemperyalist bir eda yoktur? 'Trk Ocaklar'nn yayn organ 'Trk Yurdu'nda, 1 9 . yzyl sonlarnda en karanlk dnemini yaayan Trklk dnyas nn btn nemli dnrleri yazmlardr. S u l t a n Galiyef'i ve Nur Molla Vahidofu incelerken hayretle grmtm ki, Volga Tatarlarnn Lenin ve Trotsky'e kabul ettirdikleri ilk birlik anla masnda, S S C B ' n e katlacak Trk Cumhuriyeti, K a z a n , Krm ve B u h a r a Hanlklarn ieren byk bir T u r a n Sosyalist Cum huriyeti olacakt. Sonralar Stalin'i Galiyef'e dman eden de budur. Daha da ardm nedir? Galiyef'in Trkiye Komnist Frkas'n rgtlemekle grevlendirdii Mustafa Suphi'nin de, Frkann Umumi Ktibi E t h e m Nejat'n da, daha sonra benzer grevleri stleneceklerden e v k e t Sreyya'nn da -kimbilir daha nicelerinin d e - birer Trk O c a aydn olmas m? Buradan baknca 'Trklk' davas, yzyln banda bir Nazi rkl olmaktan ok, Batl emperyalist 'sistem'e kar anti emperyalist bir 'Mazlum Millet Hareketi' olarak grnmyor mu? Hadi 40 karanlnn duman edilmi sosyalist solu, o perianlk iinde, byle bir tefrik yapamyordu; 1 9 3 1 ' d e kapatlm da olsa, Trk O c a 'aydnlarnn' 'mahiyetlerinin' ne olduunu bilmele ri, 'Her rkn s t n d e Trk rk' gibi Nazi sloganlarna kaplmamalar gerekmez miydi? 40 karanlndan getim, hanidir lk O c a k l a r diye sren 'hareket', gnmzde bile, anlamn kaybet mi 'souk s a v a ' temalarn tekrarlayp duruyor; daha kts, slamc bir 'sath- maile' kaym gibidir; onun yerine acaba 'Trk lk Hareketi'nin yzyln banda, TKF'nin kuruluuna ve ideo lojisine 'katksn' merak etmemeli midir? 78

O zamanki 'mterek zemin', sn?

sakn antiemperyalizm olma

' Y u r t t a ' yerine 'kanda' m ? Cumhuriyet, Trk Ocaklar'ndan neden rahatsz olmutu? Muhtemelen 'ittihatln', daha ok da E n v e r P a a 'turanclnm' yuvas olmalar kukusundan! talyan ve Alman faizmi nin Trkiye'deki 'kprba' olabilecei kimsenin aklna gelme miti. Oysa 40 karanlnn 'Trkleri' 'yurtta' hitabn 'kan dala deitirecek kadar, ii R o s e n b e r g ve Gobineau 'rkl na' dkmlerdi; Mihver'in malubiyeti kesinleince o rya sona erdi; fakat bu defa da, 'souk sava'ta, 'sistem'in gelitirdii antikomnist sloganlar, 'lkcln' ideolojisi sanmak gafletine kapldlar. Kimbilir, gittike 'slamcln' ekim alanna girmeleri, belki de S S C B ' n i n dalndan sonra antikomnizmin anlam kal mad iin, kendilerini 'bolukta hissetmeleri'nden douyor. le rinden pek az Trkln' yzyln banda ifade ettii manay kavrayabilmi; Galiyefi tavrn, Trk'n antiemperyalist kurtulu hareketine, eldiven gibi uyduunu grebilmitir. 'Souk s a v a ' aydn, bamldr, stelik maniplasyon ayd ndr. 'Trklk', 1 9 . yzyl sonunda btn soylar ve boylaryla 'esarete dm' Trkln, onu esir eden emperyalizmlere (ngi liz, Fransz, Rus vs) kar kurtulu ve bamszlk hareketiydi; bu zeminde Mustafa Kemal'le S u l t a n Galiyef, Y u s u f A k u r a ile Ziya Gkalp ayn hizada grnyor; aksi halde, Gazi, fikir plat formu basbaya Galiyef'in 'mazlum milletler' tezi olan ' K a d r o Hareketi'ne, onca destek verir miydi?

79

'LKCLER'E SINAV SORULARI.

4 Kasm 1996 nsan, elinde olmadan hatrlyor. Serde airlik yok mu, sra arkadama sormutum: "-Edebiyat hocamz kim?"; cevab, 1 4 1 1 4 2 ' d e n hkm giymi, liseden siyasi belgeli bir renciyi allak bullak edebilirdi: "-Nihal Atsz!" Onu 'Bozkurtlarn lm' adndaki romanndan tanrdm; o yllarn (1940'lar) rk/turanc hareketinin liderlerindendi; yanlmyorsam 'Bozkurt' balkl bir dergi karrd. Edebiyat hocam, bu adam olacak yle mi? Arnavutky'le B e b e k arasnda iki zarif bina grnrd ki, 'ifte saraylar' diye anlrd; B o a z i i Liseleri, ite bu 'saraylar da' rgtlenmi; mdr Hfz Tevfik Bey, olayn farknda deil, beni alelade belgeli bir renci gibi alyor; iki ay sonra belgenin 'siyasi mahiyeti' anlalacak, palas pandras Gvurdalar'na, ( B a h e / A d a n a ) postalanacam. ki ay boyunca, Atsz hocam oldu: Hitler gibi, gerekten peremi geni alnna derdi ama, namuslu ve drst bir adamd; herkesi artan zellii, kimi derse kaldrsa Akif'in stiklal Mar'n -tam metin- ezbere okumasn istemesiydi. ou beceremez, sklm pklm, srasna dnerdi. lk becerenlerden biri olmutum, beni gz tutmutu sanyorum. Yksek sesle, kavga eder gibi ko nuur, derslerinde rklk/turanclktan sz etmezdi; daha ok kl trmzn, Asya kkeninden koparlmak istenmesinden yakn yordu, teki Trk kltrlerine 'yabanclam' olmamzdan! Birka yl sonra, S a n s a r y a n Han'nda bir gece; Atsz'la ay n hcrede, epeyce yatm olan S e l h a t t i n U s t a ; fsltya benzer sesiyle, diyecekti ki: "-...fena adam deildi, hanidir yalnzm, ar kadaln aradm oluyor." 80

'Eski

defterler'..

Mihver'in kinci Dnya Sava'ndaki prestiji, 'zaferlerinin' ekim gc, eski Trkleri, Trklerin tarihleri b o y u n c a a s l a benimsemedii bir rkla srklemiti. Sebebi belli: rk/ turanc kesimi, Nazi zaferinden S o v y e t tutsa Trk kavimlerinin kurtuluunu bekliyordu; 'turancln' o zamanki 'muhtevas' bu: Krm Almanlarn eline geince, stanbul'dan oraya iki 'ynetici' gnderilmi; Alman gizli servisleriyle, esir Trklerin kurtarldktan sonraki gelecekleri pazarlk konusu yaplmtr. S S C B Dileri Dairesi, zaferden sonra, Alman Dileri arivinde eline geirdii belgeleri yaymlamt; o belgelerde inanl maz eylere rastlanr; bu arada elbet o pazarln cereyan edi ekline de! Dahas -gnahlar boynuna- baz Trklerin, hangi utandrc koullar altnda, rkla yuvarlandklarn aa karan, u trden 'ifreler' de dikkati eker. 5 Aralk 1 9 4 2 , g e c e s a a t 0 2 . 3 0 ' d a 'zel treninden', Nazi Dileri Bakan Von Ribbentrop'un, Ankara'daki Alman Bykelisi Von P a p e n ' a ektii, 1 . 5 2 6 sayl telgrafn metni, aynen yledir: "...bykeliye z e l / 2 0 K a s m tarihli v e A / 6 1 5 4 nu m a r a l r a p o r u n u z a c e v a b e n , Trkiye'deki dostlarmz iinde bulunduklar g d u r u m d a n k u r t a r m a k z e r e , size b e milyon altn Alman Mark iletilmesini e m r e t t i m . Bu p a r a y c m e r t e , kullanmanz v e b a n a r a p o r l a d u r u m u bildirmenizi r i c a ederim/Ribbentrop "('Alman Dileri Dai resi Belgeleri/Trkiye'deki Alman Politikas' [1941-1943), s. 8 7 , Havass Yaynlar, 1 9 7 7 ) Ankara'nn, Mihver sava kazanr grnrken gz yumdu u rklk/turanclk faaliyeti, Mttefikler ('sistem') ar basmaya balaynca derhal dertop edilmi; artk hepimizin alt 'd mih raklar' sulamasyla, 'elebalar' skynetim savclna verilmiti. S a n s a r y a n Han'yla yle tantlar.

Ne hazin k a d e r ! . . ' S o u k s a v a ' eski rk/turanclarn 'ardllarn' 'lkc'ye 81

dntrd demitim: yola, 'sistem'e kar olan 'Trk Ocak l a r n d a n kp, s o n u n d a , 'sistem'in emrindeki 'lk O c a k lar'na ulamak, ne hazin bir k a d e r ! Gereke deimez: Ko mnizme tutsak olmu Trkleri kurtarmak! Pratikte bu, lkedeki 'mevhum' bir komnizm 'tehdidiyle', mcadeleyle yozlar? Byle bir tehdit gerekten oldu mu? Yllardr bunu kendi kendime sora rm. 'Souk s a v a ' bitti, S S C B artk yok, 'tutsak' Trkler zgr ve bamsz, bizi pek de umursamyor; hepsi iyi ho da, acaba Trkiye'nin ve dnyann ba beladan kurtuldu mu? Hele 'maz lum milletler'in? B o s n a Hersek'in, hatta btnyle Yugoslav ya'nn bana gelenler nedir? eenistan'daki kanl oyunu, ko mnistler mi sahneye koyuyor? Azerbaycan' E r m e n i l e r ' e igal ettiren; hangi gtr? Afganistan'daki i atmay kim krkle di? 'Trkiye'yi srekli bir anari ortamnda tutup, ypratmak iste yen, 'Moskova ajanlar'm? Bence, 'souk s a v a ' aydnlarnn en tipiklerinden olan, eski ve yeni lkcler'in; bu sorular zerin de, derinlemesine dnmesi zorunludur. Hepsine tek bir cevabn bulunduunu, hele bu cevabn Batl emperyalist 'sistem' olduunu fark edince, belki eski Trk Ocaklar'nn bamsz, gururlu ve haysiyetli Trklne dnmeyi bi leceklerdir: Gazi Mustafa Kemal, Sultan Galiyef, Yusuf Ak u r a , Ziya Gkalp, Mustafa Suphi, Sadri Maksud, e v k e t S r e y y a ve btn dierleri, onlar, orada bekliyor.

82

'YURTTA' YERNE, 'TKETC' YETTRMEK!.

6 Kasm 1',1'm

Niyazi B e r k e s ' i hep, dudaklarndaki belli belirsiz tebessm, gzlk camlarndaki prltlarla hatrlyorum. Kanada'dan Anka ra'ya geldike, o tarihte altm yaynevine urard. Onu, 'Yurl ve Dnya'daki yazlar, 'Solcu Profesrler' davas boyunca izle mi; 60'l yllardan itibaren her yaymlad eseri, dikkatle okumu tum. 'Hangi Bat'y gnderdiim zaman, yreklendirici bir mek tup yazmt. Oturur (yaldzl bardaklardaki demli ay, camlarn ardnda Tunalhilmi Caddesi'nin uultusu), yakn tarihimizden bahse derdik: "Aynann indekiler' romanlarn oturtmak istediim, sosyal ve ekonomik 'tabam', tartmak istiyordum; engin ve yo un, bilgi birikiminden yararlanmak. En ok da Mdafaa-i Hukuk'un itici gcn oluturan temel ilkeleri, sonradan nasl deer lendirdiimiz konusunda! Bir keresinde, demitim ki: "...kinci Dnya S a v a , son ra 'souk s a v a ' , Mdafaa-i H u k u k u n gerekletirdii la ik, d e m o k r a t i k ve a n t i e m p e r y a l i s t c u m h u r i y e t i , t a h r i p et medi m i ? Vitrindeki Atatrk, ulusal d e m o k r a t i k 'devrim'in ve a n t i e m p e r y a l i s t halk kurtulu savann lideri, Mustafa K e m a l ' e ne k a d a r b e n z i y o r ? Cumhuriyetin 'er ken' d n e m i n d e , s o n d e r e c e nemli saylan fikirler ve de erler, biri 'scak' b r 'souk' iki s a v a l a , ya g e e r s i z , y a d a tehlikeli s a y l m a y a b a l a m a d m ? " Niyazi B e r k e s , dudaklarnda yine o belli belirsiz tebessm, izlk camlarnda yine ayn prltlar, ayn yudumlaya yudumlaya 83

beni dinlemi; sonra, dnceli bir sesle: "-...bu sylediklerin..." demiti, "... etrafl olarak tartlmaya deer bir tez!"

O r t a r e t i m yklmtr... Bence Tevhid-i T e d r i s a t Kanununun, 'ecnebi' retimi yapan liselerle bir yandan, imam hatip okullarnn 'liseletirilmesiyle' br yandan delinmesi, Mdafaa-i Hukuk ideolojisindeki 'tahribatn' en arpc rneidir: Gnmzn 'aydn', ne O s m a n l 'mneuuen'dir, ne de Cumhuriyet aydn; yeniden, daha farkl artlar altnda hortlatlm Tanzimat 'ikilii'nm seri halinde retti i; kimisi yar levanten yan komprador; kimisi yar mmeti yar mistik yapay bir 'fip'tir ki, asl yetitirecei yeni nesiller dnln ce, insan rktyor. Bazlar szde 'muhafazakr', szde 'milli ve manevi deer leri' savunuyorlar; iin gerei o ki Milli Eitim'i, 'milli' olmaktan karan onlardr, yava yava din eksenine kaydryorlar. Bazlar 'liberal', szde 'Batl deerleri' savunuyorlar; iin gerei o ki, eitimi her geen gn biraz daha kozmopolit bir eksene kaydran onlardr. Niye uzaa gidelim? Edebiyat dersinde baarsz renci ye, st snfa devam hakkn bunlar tanmad m? Ne demek bu? Edebiyat, ulusal dil ve edeptir, bu ikisi ulusal kltrn ana harcdr; sen ngilizceden baarsz 'akm' sayar, edebiyattan baarsza s nf geirirsen, dilini ve edebiyatn kendi ellerinle bomu olmaz msn? o c u k l a r d a Cumhuriyet'in arad yurt ve millet bi lincini, a n c a k dil/edebiyat ve t a r i h bilgisi ve bilinci y a r a t y o r ; bunlar da 'kul' deil 'birey', ' t e b a a ' deil ' y u r t t a ' olan, C u m h u r i y e t aydnn! 'Souk s a v a ' , en ok da o, ortaretimi ykmtr. Zararn neresinden dnlse, kr; o r t a r e t i m d e e c n e b i dille r e t i m e kesinlikle s o n verilmeli. m a m h a t i p liselerine laik kimlik leri geri verilmelidir; nk Cumhuriyet'in 'erken' dnem 'mf redatnn'usul usul nce 'sulandrlmas', gittike 'ortadan kald rlmas', yetitirilen rencilerin hem bilgi dzeyi ve kalitesini d rm, hem de yurttalk vasflarn hrpalamtr. 84

Yoksa arzuladklar zaten bu muydu?

'Sistem'in istemedii... Gazi'nin 'bizzat' elden geirdii 'Medeni Bilgiler' kitabn grdnz m? Gnmzde, deme niversite rencisinin kavrayamayaca bir younluktadr. Liselerde okutulurdu. Bizim nesli miz, hangi disiplinleri okumad ki? Srasyla edebiyat ve tarih, co rafya, felsefe, sosyoloji, psikoloji ve mantk, hatta estetik ve astronomi! Bu kapsaml 'mfredat', retimin ciddiyeti, snf ge menin zorluu, yetitirilecek 'yurtta'n, ulusal demokratik devri min temel ilkelerini benimsemesini, onlarla adeta 'zdeleerek' yetimesini ngryordu. O yllarda 'lise mezunu' bir gen, ald eitimle hem yurt hem de dnya sorunlarn anlayabilecek, dahas tartabilecek bir 'yurtta'tr. Oysa 'souk sava'n ('sistem'in) en istemedii de bu! O r t a r e t i m hanidir, s r a d a n 'tketici' y e t i t i r m e y e ynlendirilmitir; h e m de 'enayi tketici'! B i r vakitler 'misyoner' okullarnda olduu gibi, 'yerli halka' B a t l y a 'benzemek' iin, Batlnn 'deerlerini kabul e t m e k ' , 'onun rettii mallar kullanmak' alkanl alanyor. m a m h a t i p liselerinde ise m m e t sentezinin kalc d e e r l e r i t a r tlacak y e r d e , Cumhuriyet aleyhtar bir a t m o s f e r y a r a t l a r a k , kltrdeki 'birlii' b o z a c a k teki 'kutup' oluturu luyor. Bilmez deilsiniz ya, 'sistem'in, denetimi altnda tutmak niyetinde olduu teki lkeler iin, teden beri setii ve kulland metod ayndr: 'Bl ve y n e t ! '

85

YA 'SOSYALST AYDINLAR?.

8 Kasm 1996 Kyamet Aziz Nesin konuunca kopmutu: toplanty az n ce 'basan' heyecanl genler, bir azdan baryorlar! "Mosko va'ya! Moskova'ya!" Gerilim ylesine ykseldi ki, alak tavanl salon patlad patlayacak! M e h m e t Ali Aybar sakin konumas, biraz da mehabetiyle, ortal yattryor; sonu yine de tatsz ola cak, toplant knda Aziz Nesin, 'mi//i heyecan' tarafndan hrpalanacaktr. Rfat lgaz'la beraber kmtk; o hazin sahnenin sonuna uzaktan ahit olduk; polisin mdahale etmediini grnce, donup kalmtk. 27 Mays sonras, stanbul. Yeilam'dan midimi kesmi im: 'lmpen' olduklar iin 'lmpen sinemas' yapanlardan deil; 'ilericiyim' diyerek 'lmpen sinemas' yapanlardan, bktm iin! Birden, evi bark datp, P a r i s ' e gitmeye karar verdim; o gnler de, bir davet: 'sosyalist aydnlar' yeni bir yasal parti 'imknn' tartmak zere, Beyazt'ta bir salonda toplanacaklarm, beni de aryorlar; salon, hantal bir hann bilmem kanc katndaki, o salon ite. 'Sava'n ve 'souk sava'n 'kl art' bir avu ii ve ay dn, biraraya gelmitik; iimde menhus, o kt duygu: '...mutlaka olay kacak!' Daha nce, i e k P a l a s ' t a yaadmz, Nzm 1 Hikmet'i K u r t a r m a toplantsnn, brakt izlenim! Korktuum bamza geliyor ama, o kadar vahim deil. Galata Yolcu Salo nundan, Marsilya'ya mteveccihen hareket ederken -iimde ka ln bir ktmserlik- istanbul'un siluetine son defa bakyorum; iyimser olabilir miyim: pasaportumu bile, aylarca uratan sonra, ancak ileri Bakan'nn zel izniyle alabildim. 86

60'l yllarn ortasnda zmir'e dnnce grdm nedir? O ilk toplant, grkemli bir meyve vermi: Trkiye i Partisi (TP), halkn destekledii ilk sosyalist partisi olarak, seimlere katlyor. Baarl da olmutu.

Bir an, bir 'tespit'... 'Tornac' m e r ( K a r a m a n ) , ekmeine sigarasn katk ederdi. Ekmek dediim hapishane 'tayn'. O yamda bunun ne ac bir gerei gizlediini karamyorum: 'Tornac' m e r , m zayede iindeydi, 'Partisi' ona bakamyordu. Eski zmir Hapis hanesinin 2. Fernesi'nde, akam el ayak ekilince, hcremize damlar, Moskova'ya nasl gnderildiini anlatrd: " . . . o s e n e l e r Aydnlk' kyor. Parti'nin bykleri Dr. efik Hsn ve evket Sreyya, KUTV'da o k u m a y a gidecek leri ikisi t e s p i t ederdi; iddia oydu ki, Doktor' d a h a ziyade mnevverlerin' g i t m e s i n e t a r a f t a r m ; bizim gibi a m e l e t a kmn g n d e r e n ise, e v k e t S r e y y a . . . " Syledikleri belleimin bir kesinde kalm, bilinmez ka yl sonra ayn 'tespit'e, Abidin Nesim'nin kitabnda rastlamayaym m? H a s a n Ali Ediz'in 'gzlemlerini' naklederken, aynen yle diyor: " . . . efik H s n g r u b u n u n K U T V ' a gnderdii kii ler, yksek r e n i m rencileriydi; b u n a karlk e v k e t S r e y y a g r u b u n u n s e t i i kiiler, iilerdi; s o n r a d a n KUTV'a g n d e r i l e n l e r l e yaptmz s a y l a m a l a r d a , y a r d a n o u n u n e v k e t S r e y y a grubunun gnderdikleri olduu nu saptadk..." ('TKP'de Anlar ve Deerlendirmeler' [ 1 9 0 9 1949], s. 1 2 7 , Promete Yaynlar, 1 9 7 7 ) kardm sonu, 'hareketin' mant ve diyalektii asn dan, bana, son derece doru grnmtr: sosyalist bir partinin l.bana ulamas, iiyle aydn ayn potada eritmesiyle mmkn Olabilirdi, ancak; aksi halde, 'sosyalistler' kendi aralarnda 'sekin' bir aydnlar kulb olarak kalrlard. Trkiye i P a r t i s i ' n e kadar, yle kalmamlar mdr? 87

TP'in nemi... 'Sava'n ve 'souk sava'n, 'sosyalist aydnlar' nasl etki ledii, br aydnlar nasl etkiledii kadar -belki daha da o k nem tayor; undan ki, sosyalist hareketin bymesi ve yaylma s, aydn ile emekisini birbirinden ayrarak deil, ancak 'zdeletirerek' mmkn! Oysa KUTV neslinden sonra, hareketin iindeki ii says gittike azalm; Trkiye'de 'sosyalist aydnlar' mnhasran ni versite evresinden, renci ya da retim yeleri arasndan; ya da sanat evresinden, air, romanc, ressam, oyuncu arasndan 'kmaya' balamtr. Siyasi Polis'in ve Skynetim Savclklan'nn dosyalarn incelerseniz, 1 9 4 0 ile 1 9 6 0 arasnda su mevzuunun okluk dergiler, gazeteler, kitaplar -hele hele, iir kitaplar- oldu unu hayretle grrsnz: A. Kadir, Sebat Basmevi'nde 3 0 0 adet baslan 'Tebli' adl iir kitab iin srlmt. Trkiye i Partisi'nin nemi, galiba burada yatyor; bu k srdngy o krabilmi -DSK'le beraber, ksmen onun yardmy la- sosyalizmin nerdii ve zledii 'zdelii' tesis edebilmiti.

88

SOSYALST SOL, U Y E N G E SEPET'.

11 Kasm 1996 ' S o u k s a v a ' ncesinde 'sosyalist sol' bir yenge sepeti dir. 40 karanl! Sosyalizm konusunda kitap bulabilmek, ne mmkn: hem yasak, hem tehlikeli! Baz 'eskiler' K e r i m Sa di'nin, Dr. Hikmet Kvlcml' nn 30'lu yllarda km eserleri ni verirse, okuruz. Hayatmn en yn- hayret olaylarndan biri si, D r . Hikmet'in (ona 'Tbbiyeli' Hikmet derlerdi, gizli TKP'nin Genlik Kollar'n ynetirmi) Nzm Hikmet aleyhine yazdklarn okuyuumdur: 'Tarihi Materyalizm K t p h a n e s i ' neriyatndan bu kitabn, bal aynen uydu: 'Marksizm Kal p a z a n l a r K i m l e r d i r ? Tip N o : 2, Nzm Hikmet'. Nasl iyi mi? (Tip N o : 1, K e r i m S d i ) 'Doktor', Nzm Hikmet'in ne den dolay 'Marksizm kalpazan' olduunu, kantlamaya ura yor. Sosyalizmin 'ne olduunu', 'neyin mcadelesini yaptn', Nzm Hikmet'ten renmi bir gencin urayaca 'sukut-u ha yli' dnebilir misiniz? Benzer sulamalar sonralar ok grdk, galiba kanksadk da! Geri sosyalist sol, yalnz lkemizde deil, btn yeryznde en ok tartma yaayan siyasi hareketlerden biridir; ayn yllarda Sovyetler'de de 'i muhalefeti', 'Galiyef muhalefeti' ve T r o k i s t muhalefet' gibi eitli 'oppozitsiya'lar alkalanyordu ama, Trkiye'nin sorunu farkldr ve acdr: lkemizde tartma, hi deilse ii snfyla zdelemi 'yekpare' bir hareket iinde (lemiyordu; tam tersine, ekimenin temel nedeni belki de 'hare ketin' halka 'yabanc' kalmas, onunla bir trl zdeleemeyen bir 'aydnlar kulb'n andrmasydi: baarszlk, az ok halka 89

ulaabilmi olanlarn, dierlerince insafszca sulanmasna yol aa biliyordu. Dr. Hikmet Kvlcml'nn, Nzm' ve Kerim Sadi'yi 'kal pazanlkla' sulad 30'lu yllarn ortalarna doru; yanl bilmi yorsam sosyal hareketimiz be ya da alt fraksiyona blnmt;, ve bunlar, Avrupa'da ve Trkiye'de gittike 'ykselen' faizme ramen, yapacak baka ey kalmam gibi, bir gzel, birbirlerini karalyorlard. Komintern'in TKP'ni yok sayd tarih, bu tarihtir.

Surdan b u r d a n 'alnt'... Tuhaf ama gerek: sosyalizmin 'beynelmilel' karakteri, Os manl sosyalizminde, komprador/kozmopolit bir nitelik olarak grnyor: 1900'lerin Selanik ehrinde, B e n a r o y a ve arkada lar -ki Musevidir- Sosyalist Amele ttihad ile ie balam, II. E n t e r n a s y o n a l c e iliki kurmulard ama, acaba Osmanl amelesiyle bir ilikileri olmu muydu? Merutiyet sonras sosyalizmi ya Almanya zerinden Spartakistler'in rzgryla gelmi; ya da muhtelif B a l k a n ve Kus Tcomitacl'nn etkisinde kalm! Kendi hesabma, 'tiraki' Hilmi Bey'in drk gazetesiyle, Anado lu'daki Halk tirakuyn Frkas'nm dnda, 'milli ve mahalli' bir nitelik ve zellik tamaya heves eden bir 'hareket' greme dim. Ne kadar 'beynelmilelci' olsalar da, d 'hareketler' kendi l kelerine gre sosyalizm 'modelleri' gelitirebilmi, ii snfyla ve halkla ilikilerini bu bazda pekitirmilerdir: Sovyet sosyalizmine, neden Marksist/Leninist denilmi sanyorsunuz? Lenin'in az m katks olmu? Peki Narodnik Hareketi'nin -bu arada Narodnaya Volya'nn- dahas enievskiy, H e r z e n ve Plekhanof'un Lenin'e katks kmsenebilir mi? O yzden deil midir ki, Frankfurt Filozoflarndan H e r b e r t M a r c u s e , nl kitabnn adn 'Sovyet Marksizmi' koymutur. Trkiye'de s o s y a l i s t sol aydnlarn baarszl, bes belli b u r a d a yatyor: TP'in baz a b a l a r bir y a n a brak 90

lrsa, halkn benimseyebilecei bir s o s y a l i s t kalknma mo deli n e r e m i y o r l a r : btn nerileri, t a n z i m a t 'alafrangal ' e r e v e s i n d e , s u r d a n b u r d a n 'alnt'! Soyutlayc 'boluk'... Bunda Komintern'in, bandan itibaren Kemalizm'i destek lemesi, olumsuz bir rol oynam olabilir; muhtemelen bu sebep ten, Kemalistlerin antiemperyalist, laik ve demokratik -kurtulu, kurulu ve kalknma 'modeli'- sosyalist sol tarafndan da benimse nip desteklenmitir; buna, pek yanl yaplmtr da denemez. Gel gr ki Trkiye'de rejim, 3 0 ' l u yllarn o r t a l a r n d a n itibaren, faizan bir ' t o t a l i t e r l e m e y e ' ynelip, t e m e l ve a n a istikametinden s a p n c a ; 'sosyalist sol'un, kendi ba mszlk ve kalknma modelini, Trk halkna s u n m a s ge r e k m e z miydi? Ondan getik, aslnda Gazi'nin b a n d a n smsk t u t t u u a n t i e m p e r y a l i s t t a v r a bile t a m anlamyla s a h i p klam yor; yle ki gn g e t i k e 'sosyalist sol'un 'ilericilii', akl a l m a z bir ekilde 'tek parti'nin 'ilericiliiyle' akyor. Hep bilirsiniz, bu bir altyap 'ilericilii' deildir, 'alafran ga' bir kltr, yani styap 'ilericiliidir'; n e t i c e d e 'sosya list sol'u da, 'sosyalist aydnlar'da, ii snfndan ve halktan s o y u t l a r , 'sekindi' bir b o l u a m a h k m e d e r . O 'bo/u/c' lkemizde 'hareket'in amipler gibi blnerek o almasna fakat gszlemesine, bu yzden de karlkl sulama ve atmalara dmesine neden olmutur. Buna bir de, hi eksik olmayan ar ve iddetli siyasi basky eklerseniz, sosyalist Trk aydnnn 'souk s a v a ' a hangi ortamda girdiini kestirebilirsi niz.

91

'SOUK SAVA'IN 'SOSYALST' AYDINI

13 Kasm 1996 Andr Malraux'nun ' K a n t o n ' d a syan'daki (Les Congurants) Borodin'i, bir roman kahraman deil, sahici bir boleviktir: K a n t o n ayaklanmasnda K o m i n t e r n Murahhas olarak bu lunuyor. Yllar nce Yn'de yazmtm: Tesadf eseri ayn B o r o dln, Mdafaa-i Hukuk Ankara'snda -sanrm ayn sfatla- ya am; bunu Tibor Mende'nin ' D c s M a n d a r i n s M a o ' adl eserinden (Le Seuil, Paris, 1 9 6 2 ) hayretle renmitim: " . . . K u o m i n t a n g ' m y e n i d e n t e k i l a t l a n m a s n a yardm e t m e k z e r e yanndaki a s k e r v e sivil u z m a n l a r l a , d a h a n c e Trkiye'de Mustafa K e m a l ' i n y a n n d a b u n a benzer g r e v l e r d e bulunmu o l a n Mihayl B o r o d i n K a n t o n ' a gel di." (s. 6 6 / 6 7 ) (Yn, 4 Haziran 1 9 6 7 ) lgin olan ne? in'in o yllardaki kalkmas da, Anado lu'daki kalkma da, birer 'silahl ey/em'dir; yledir, ama ok ar pici nitelikleri var: a) Halk tarafndan 'kendiliinden' (spontan) olarak balatlmlardr; b) Bireysel deil, toplumsal direnilerdir. Kssadan hisse: III. E n t e r n a s y o n a l , sosyalist eylemde 'id deti' ancak bu iki nitelii tarsa 'benimsiyordu'; rgtl 'bireysel iddet' (yani terrorisme) K o m i n t e r n ' i n kitabnda yoktu. Bunu sinek pislemedik bir yere yazar msnz?

' S o s y a l i s t sol' sivildi zah u olabilir mi? R u s y a ' d a Marksist sosyalizm, sonlarm doru tamamyla bireysel terrizme yozlam 'Narodniklo < '92

kar, onlarla tartlarak gelitirilebilmitir: Narodnikler (halk lar), halka 'giderek1, daha ok da mujii (kyly) aydnlatarak arlk istibdadn ykabileceklerini sanyorlard; ne mujik onlar des tekledi, ne de halk; 'muallakta' kaldlar, o zaman da yanl hesap larn en yanlna dp, 'bireysel terrizme' bavurdular (Narodn a y a Volya). Marksist sosyalizm (bolevikler) onlardan sadece rgtlenme modelini ve ar disiplini almtr; kolektif ve kendili inden olmayan 'silahl eylemi' benimsemez: Ekim htilali'ni y netmek zere P e t c r s b u r g ' a trenle gizlice gelen Vladimir li, inecei srada ona verilmek istenen tabancay elinin tersiyle itmi ti. Hal byle olunca, ou KUTV'dan gelmi, 'souk s a v a ' ncesi 'sosyalist sol' militanlarnn, silaha da, silahl eyleme de uzak durmalarn anlamak hayli kolaylar. Gerekten de 'souk s a v a ' ncesinde ne kadar 'komnist tevkifat' yaplmsa, nere deyse hepsi 1 4 1 - 1 4 2 ' d e n , yani 'bir snfn dier snflar zerin deki hkimiyetini tesis maksadyla tekilatlanmak ve propa ganda yapmaktan' gerekletirilmitir; deyim uygun derse 'so uk s a v a ' ncesi 'sosyalist sol' lkemizde 'sivil'dir; iileri, kylleri, aydnlar, 'sivil t o p l u m ' rgtlenmesi ve propaganda yoluyla 'sosyalizm'e aryor. Bu gelenei 'souk s a v a ' bozdu.

'Keskin sirke'nin z a r a r Sonradan iki yeni -maalesef provokasyona ok elverili- 'sosllst aydn'tr ortaya kt: Bazlar 27 Mays'a da 'ilham kaynjj'olan 'askeri mdahale' yoluyla 'devrimi' gerekletirme yan lyd: ' n c Dnya'c diyebilecemiz bu tr 'ilericilik', rne Albay Nsr'dan, B u m e d y e n ' d e n , S e k u Ture'den, N'Krumah'dan alyordu (Yn Hareketi). M e n d e r e s demokrasisi, Ihlllir formlnde, arl brokrasiden burjuvaziye kaydrnca, o l/lcn ksmen de K o r e Sava'nn 'seyyit'ndan tedirgin, askeri fokrasi, DP'ye kar tavr girmi 'ilerici' aydnlarla 'flrte' balajtl. Bu trden 'ilericiliin', E n v e r P a a usul (Babli B a s k 93

ni) Bonapartiste darbeciliin yolunu at; ayrca, bilinmez ka trl provokasyonu ierdii zaman iinde galiba anlald. Dier bazlar ise 60'l yllardan itibaren ksmen Maozedun/ K r u s o f uyumazlndan, ksmen Kba'daki C a s t r o / G u c v c r a 'romantizminden' etkilenerek, 'silahl eylem' amazna girer; bunda elbet Sovyetlcr'deki Brejnef sosyalizminin Nomenklatu ra yanllnda donup kalmas, B a t Avrupa'da bagsteren Mao'cu renci ayaklanmalar etkili oluyordu. Hazin olan bu dev rimciliklerin, halka derinlemesine intikal etmekte olan Trkiye i Partisi'nin nce duraklamasna, sonra da sarslmasna sebep olmasyd; ayrca bunlar da, en az 'tepeden inmecilik' kadar pro vokasyona ak ve elverili grnyordu. Sosyalist sol neredeyse tmyle 'marginal'lie itilmitir; TP'in solda brakt bolua; Merkez sol, tavizcilii yznden iti bar kaybettii iin bir trl yerleemiyor; meydan bo bulan Re fah Partisi, (zaten bu amala 'tribne' ezilmilerden yana bir de magojiyi yrtmyor mu?) gelip o bolua bir gzel kuruluyor: iyi mi? 'Keskin sirke kpne zarar' sz, bouna m sylenmitir?

94

'NEREDE YANLI YAPTIK?'

15 Kasm 1996 Cehennem sca yaz gn, gnein basncndan camlar yu muam; nedense 'imbat' kmad, ' D e m o k r a t zmir'in stihba rat Salonunda kan ter iindeyiz: 60'l yllarn ikinci yars, renci eylemleri alm yrm, genler siyasete snyor. CHP'nin nemli ismi T u r h a n Feyziolu, 'gelimelerin onu neden kayglandrdn', az nce gazeteye yapt ziyarette, y le zetlenmiti: "-Fikir Kulpleri F e d e r a s y o n u ( F K F ) bizim amzdan menfi rol oynuyor, genlii TP'e kaybediyoruz." O dittikten sonra, ensemden kuyruk sokumuma akan teri hissede rek, dnyorum; bu szlerin 'plak' anlam nedir? 27 Mays'a 'kaddm eden gnlerde, CHP'yi 'srtlam olan' renci genliJln, artk sosyalizme akmas m? 12 Mart'tan, 12 Eyll'den sonra, dudaklardan eksik olma n o 'Nerede yanl y a p t k ? ' sorusuna cevap aranrken, acaba nokta zerinde durulmamal mdr? F K F , Dev/Gen'e donu nken, Marighella'nn 'ehir gerillas'na heves edeceine; TrIV i Partisi'nin gereki platformunda kalsayd, 'sosyalist n/' gl ve yasal bir siyasi rgtlenmeyi srdrm olmaz myd? I Iadi genler tecrbesizdi, kapsaml dnemiyorlardi; onlara Rllnv-'uzlua kalkan, T P dnda kalm 'eski tfeklerin iine ln gafleti neyle aklayalm? 'Gaflet' yerine yoksa 'ihtiras' m demeliydim?

'Sahte ideolojiler'in

amac...

I elevizyondaki Sal Syleilerimde ( T R T 2 ) , adn sk sk an95

dm, igaldeki komnist direniine katlm o emektar sendikac, C a m a r a d e Paul; 60'l yllarn ilk srasnda tekrar P a r i s ' t e bulu tuum zaman, bana demiti ki: hakl olabilirsin, Sovyetler'de devrim yrmyor; yalnz sakn unutma: 'Sistem' denetimi altndaki lkelerde, sosyalist hareketi datmay kafaya koymu: Anarist ve Trokist 'enternasyonallerin kprdamaya balamas, ne yalnz SSCB'delci donukluktan ileri geliyor, ne de in ve Latin Amerika'da/ci 'silahl eylemler'in cazibesinden; ortal kart ran 'sistem'dir." Daha sonralar, B a t Avrupa'da dorudan komnist partile re ynelen delikanl kz ve erkekleri engellemek iin, 'Cinsel Devrim', 'Feminizm ve Kadn Haklar', 'evrecilik' ve ben zeri 'sahte ideolojileri' de 'sistem'in retip gelitirdiini, ayn Ca m a r a d e P a u l ortaya atacaktr. lgin olan, btn bu saydm 'ideolojilerin' garip bir tesadf eseri olarak, ' m a d e in USA' olu u: Hepsi Amerika'dan balamad m? Trkiye'de 'souk s a v a ' neticede, 'sosyalist sol'un ina nlmaz bir 'renci hareketi' alkantsna dnmesine sebep ol mutur. Hi unutmam, zamann genleriyle tartrken, kendi ken dilerini 'devrimin itici gc'diye tanmladklarna ahit olmutum, bir Marksistin bunu anlayabilmesi, mmkn mdr? Hele kabul edebilmesi, asla! Sosyalizmin 'itici gc', hakiki mstahsil olan i i snfdr; henz 'tketici' konumundaki rencilerin tayamay. caklar byle bir arln altna girmeleri, onlar hem halktan sn yutlayacak, hem de amalarnn ok uzaklarna kaydracakt. yle de olmutur.

El insaf!..' Tehlike orada balamyor mu? Paris'teki Nzm Hikmet'i Kurtarma Komitesi'ni 1 9 5 0 1 i yllarda, V a r t a n hmalyan, H a s a n Akku, TacHH K a r a n ve daha niceleri, tehlikeli bir 'kader birlii' iindeydlM yani Ermeni'si, Krt', Trk', Yahudi'si, Laz'! KUTV neslin 96

titirdii o kuak, ne 'etnik' ayrm bilir, ne de 'mezhep' ayrm! Sosyalisttirler, o kadar! B a r k e v amikyan'n -topra bol olsun- Danaksutyun'dan bir Fransz Ermeni'sine, masaya yumruunu vura vura dediklerini unatabilir miyim: sen ne diyorsun, ahbarik? Hayr, Trkiye'de bama gelenler, Ermeni olduum iin gelmedi, komnistim diye gel di; ayn bela, u yanmda grdn halis Trk arkadamn da bana geliyordu: bizde din fark, dil fark yoktur!" Sonra ayn zamanda iyi bir 'bando efi' olan ' T o r n a c ' mer'in 40 karanlnn eski zmir Mahpushanesinde, ban sar kulandan yana eerek bize rettii o mar: " . . . fabrika l a r d a biz / t a r l a l a r d a biziz / biziz h a y a t y a r a t a n / din far k bilmeyiz / dil fark bilmeyiz / d o d u k sanki bir a n a dan!" Sosyalist bir hareket, ancak iyice 'marginalleir', halknn adamakll uzana derse, 'toplumsal dirsek temasn' kurabil mek iin savunduu fikirleri kalabalkla somutlatrabilmek iin, 'etnik' ya da 'dini' yanllara yuvarlanr: ' S o u k sava'n Trki ye'de 'sosyalist sol' aydnna yapt en byk ktlk, yaptrd o byk yanl; n c e 'tketici' faklte r e n c i s i n d e n , 'itici g' r e t m e y e kalkmas ise; s o n r a iine yuvarland yalnzlktan kurtulabilmek iin, 'rklktan' ve 'mezhepi likten' m e d e t u m m a s d r . lerici (progressiste), hele de sosyalist geinenler, klahlar n nlerine koyup etraflca dnmeli: 'mezhep' ya da 'rk' davas dden 'ilerici', hele de 'sosyalist' olur mu? El insaf!

97

'HER KOYUN, KEND BACAINDAN.

18 Kasm 1996 Ne hainliim kalmt, ne casusluum! 1 9 6 5 , P a r i s dn. O dnemde sosyalist solun dnyada tar tt sorunlar 'gndeme' getiriyorum; oysa Trkiye'deki sosyalist 'intelligentsia', dnya sosyalizminin 301u yllardaki 'gndemini' tartyor. Az gelimi olmas, elbette sadece onun kabahati deil; stelik 'Sovyet hipotei' oumuzun zihin akln karartyor. O ortamda, una benzer bir 'tespit' kafalar elbette kartracakt: Marks, 2 0 . yzylda dnya sosyalist ihtilalinin gerekleece ini ngrmt; oysa 2 0 . yzyl smrgelerin halk kurtulu sa valar yzyl oldu; ne de olsa Avrupal bir bilim adam olan M a r k s , Avrupa/merkezci dnm, 'mazlum milletlerle Bat l emperyalist 'sistem'in kartln hafifsemiti. Bu 'tespit' yzyln son onylna girilirken, SSCB'nin ve Do u Bloku'nun kmesiyle, bsbtn nem kazanmtr. Gn mzde onca laf edilen Kuzey/Gney kartl, asl aranrsa Sul t a n Galiyef'le Mustafa Kemal'in daha 1 9 2 0 l e r d e altn kaln kaln izdii, 'mazlum milletler' gereinin baka ekilde ifade edilmesinden ibarettir. Galiyef, handiyse kehanet denilebilecek bir ngrle, yle demiti: " . . . B a t p r o l e t a r y a s n d a n hayr yoktur, devrim mutla k a mazlum lkelerden, yani s m r g e y a d a y a r s m r g e d u r u m u n a indirgenmi D o u lkelerinden g e l e c e k t i r . Bu nun iin de asl bu lkelere el uzatlmas gereklidir." ('Hangi Atatrk', s. 2 5 6 , 3. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 ) Gazi Mustafa Kemal'in syledikleri, daha farkl saylma/ ama daha 'airane' olduu kesindir: 98

" . . . a r k t a n imdi d o a c a k olan g n e e baknz! Bu gn, gnn aardn nasl g r y o r s a m , u z a k t a n btn a r k milletlerinin de uyanlarn yle g r y o r u m . stiklal v e hrriyetine k a v u a c a k olan o k k a r d e millet vardr..." (Ayn kitap, s. 2 4 9 ) 2 0 . yzyl bu gerein yzyl oldu: o kadar byledir ki bu, in, Vietnam, Kba, bir manada S S C B devrimi, etiketi sosya list, hatta Marksist olmakla beraber, 'az gelimilerin emperyaliz me kar kurtulu savadr. 1 9 . yzyl Avrupa sosyalizmi, belki bu sebepten, S o v y e t Devrimi'ni 'kendinden' saymamt. Yoksa III. E n t e r n a s y o n a l neden kurulsundu? Nitekim S o v y e t sosyaliz mi de, in Devrimi'ni bir sre sonra kendinden saymaz. Dnya, 'Sosyalist Devrimi'ni daha bekleyecektir.

O vahim ' y a b a n c l a m a ' . . . 'Sovyet hipotei', Trkiye'de 'sosyalist sol'un hem ulu sal bir bamszlk ve kalknma 'modeli' gelitirip nerebilmesine engel oldu, hem de Marksizmin bir ynetim olarak ele alnp uy gulanmasna! Anlatr dururum; 40'l yllarda, doru drst kitap olmad in diyalektik metodun ne olduunu renemiyorduk; on yl bo yunca, rastladm her sosyalist aydna ne demek olduunu sor dum, hibirisinden doyurucu bir cevap alamadm. Sosyalist sol ay dnnn 'sosyalistlii', S o v y e t tezlerini benimseyip tekrarlamasn dan ibaretti. Ayn eyi daha sonra Mao'cular, ayn bezdirici srarla srdrdler. Diyalektik gibi, evik ve esnek, stelik akkan bir ynteme sahip sosyalizm, kaskat bir dogmatizm haline dntdlmt. Zaten Sovyet 'depreminden' sonra, en hzl yandalar nn, en mthi 'dnekler' olmas bundan ileri gelmiyor mu? nan nydnydlar, bilin aydn deil! Aksayan 'metod' muydu? Hayr! Yanl zaman ve yerdeki, yanl bir uygulamayd; metod, eletirisini oktan yapmaya giri miti, ama gel de anlat! 'Sosyalist sol' o halde, nce alt 'itail sosyalizminden' vazgemeyi bilmeli; areyi bu defa 'itaat libe99

ralizmine' intisap etmekte aramayp, ada diyalektii rene rek, Trkiye koullarna adam gibi uygulamay bilmelidir. Halkla, tabii ii snfyla arasndaki o vahim 'yabanclamadan' kurtulma nn ilk adm budur: diyalektik yntemle, Trkiye iin ulusal bir sosyalist kalknma-gelime modeli oluturmak! nk tarih, bu bahiste de 'her koyunun kendi bacandan aslacan' gstermitir.

' S i s t e m ' kuklas 'liberallik'... yi de bu 'model' nasl oluturulacak? Laiklik diye sergiledikleri, 'sistem' kuklas liberallik yok mu, onun antiemperyalist eletirisini ieren, 'seyyal' bir sosyal ve eko nomik diyalektiin tartmaya almasyla! Zola ne demitir: "Umumi bir binaya h e r a m e l e a n c a k kendi tan getirebilir." Yarm yzyllk servenin sonunda, benim grebildiim odur ki, ulusal Trk sosyalizminin 'taban', Mdafaa-i Hukuk 'Kemalizm'i olmak lazmdr: yani siyasette, iktisatta ve kltrde 'tam bamszlk!' Bu gereklidir, ama yetmez; hem geriye doru (rtrospectif) bir 'totaliterlik' zeletirisi, hem de ileriye doru bir demokratik 'sivil toplum' tasarm (projecti on) gerekletirilmelidir. Bu iki aba diyalektik olarak yrtleceinden, bir bakma 'merkez sol' ile 'sosyalist sol'un kartln ve birlikteliini netletirecek; kimin, nerede, nereye kadar, neyi savunduu; neden 'merkez sol'un, antiemperyalist Kemalistlie 'dnmesi', neden 'sosyalist sol'un ulusallamas, yani halklamas (iilemesi) ve Trklerin dikey ve yatay kltrlerine ve tarihlerine sahip kmas gerektii anlalacaktr. Niin, 'sistem'e kar antiemperyalist bir bilekeyi savunmak zorunda olduklar da!

100

'SOUK SAVA' BTT M?

20 Kasm 1996 J u l i a Kristeva'nn - 6 8 olaylarn 'ierden' anlatan- roman n okuyorum ( ' L c s S a m u r a i s ' ) . Akamst, sular karard; B o az'n zerinde alaca bir duman: uzak uzak, sis ddkleri; kederli bir sknet, kaln bir kaybolmutuk duygusu! O srada, telefon: iinizden biri, 'souk sava'n Trk ay : dnlarna yapt 'tahn'bat'tan etkilenmi, diyor ki: sonuta suya kaplan pler gibi srklenmiiz; herkes, hareket nokta snn ok uzaklarna dm; herkes, birbirine dman! D o u Bloku'nun k, hi olmazsa, 'souk s a v a ' n sona ermesi ne yarad; yoksa kimbilir, daha ne yozlamalar, ne kaymalar yaayacaktk?" Ona ne dedim? nce, en dehet verici olann; yani, soruya kar bir soru, hem de vahim bir soru: acaba 'souk s a v a ' gerekten bitti mi?" Arkasndan, bir de aka: "... yok canm, 'so uk sava'n baz edebi katklar da olmad deil: onu yaamasaydk, J o h n Le C a r r gibi, lan Fleming gibi, iki nemli 'ca sus' romancsna sahip olabilir miydik? J a m e s B o n d da, ' S o uktan Gelen C a s u s ' da, dnemi iki farkl ynden yanstan, iki klasik: ilki handiyse bilim/kurguyla flrt halindedir, ikincisi 'aleladenin 'fantastii'n yakalam..." aka bir yana: ' S o u k sava'n muzaffer kutbu kim, ABD yle mi? 'Casus' romanclar, acaba neden ngiltere'den kt?

101

A m a ayn, v a s t a l a r farkl... 'Souk sava'la 'scak sava'n 'ama/an' aa yukar ay ndr da, kullandklar 'vastalar' farkldr. Ama ayndr ne demek? Galiba u: S S C B ile A B D sahici bir savaa tutumu olsalard, neyi amalam olacaklard? ABD'nin amac belli: S o v y e t m p a r a t o r l u u n u ykmak, S o v y e t 'nfuz sahasna' el koymak; komnizmi tasfiye edip, oralarda hem de netleyebilecei 'liberal' ynetimler tesis etmek, hem de yeryz nn geni bir kesimini kapsayan 'Dou Bloku' pazarn ele geir mek! tiraf etmeliyiz ki W a s h i n g t o n ('sistem') bu amacna, 'deh et dengesi' (atom sava) yznden gze alamad 'scak' bir sa vaa bulamadan ulaabilmitir. Vasta/an' farkldr, ne anlama geliyor? Gayet basit: ' S o u k sava'n silahlar ne tanktr, ne top, ne fze, ne uak; onun silah lar casusluk ve propaganda; kar taraf ierden kertebilmek iin halkn ve kamuoyunu blmek; ekonomik dzeyde ambargo ve benzeri tedbirlerle skntya sokmak; gerek ynetimin st kade mesinde, gerekse aydnlar arasnda kendisine 'yanda' edinmek! Gerekten de A B D - S S C B 'souk s a v a ' srecinde bunlarn ta mam kullanlmtr. Stalin'in kz dahil, 'Hrriyeti S e t i m ' kahraman Viktor Kravenko'dan Rudolf Nuriyef'e ya da Aleksandr Soljenitsin'e kadar nice muteber Sovyet aydn, kar tarafa gemi; 'in san haklarn' savunmak pahasna, lkesini ve ynetimini karalamt. Gorbaof'u deviren ve S S C B ' n i datan 'komplo'a, Rus ya, U k r a y n a ve B e y a z R u s y a cumhurbakanlarnn 'rol' pek aktr; bunun teyidini almak iin, ABD'nin bu 'zevata' hl ver meyi srdrd destee bakmak yetmez mi? S o v y e t halklarnn eskisinden daha kt yaad, lkenin paraland; yalnz 'pazar' deil, 'sistem'in basbaya Rusya'nn 'ruhunu' teslim almaya alt aka grlyor. Peki bu, 'souk sava'n sonu mudur?

102

Adn k o y m u y o r l a r , a m a . . . Sanmyorum! O ok yalnz, hep fkeli 'Trokist' dostum 'Mark Apter'in, iki parmann arasndan dmez ezeli sigaras ve evlere enlik Slav aksanyla neler dediini, hele bir hatrlayalm: "...liberal emperyalizm, yani 'sistem' dmansz yaayamaz. Sava boyunca 'dman' Alman faistleri ve Japon militaristleri idi; imdi Stalin'ci Ruslar, yarn kimbilir kimler olacak?" (Cumhuriyet, 30 Eyll 1 9 9 6 ) Kimse adn aka koymuyor ama, W a s h i n g t o n -dolay syla, 'sistem'- hanidir yeni, en az nceki kadar kapsaml bir 'so uk s a v a ' balatt ve yrtyor, kime kar m? D o u Bloku'nun datlmasndan sonra, herkese dayatlmak istenen 'Yeni Dnya Dzeni'ne boyun emeyen, yani 'kreselleme'ye, yani 'zelletirmeye' direnen, n c Dnya'nn 'milliyeti' lke lerine kari! A m a nedir d e r s e n i z , birdir ve ayndr: o lkelerin t e m s i l ettii geni 'pazar' okuluslu t e k e l l e r e a m a k ; bu nun iin de 'milliyeti' ynetimleri ykmak, bu m a k s a t l a halk v e aydnlar e k o n o m i k d a r b o a z l a r a s o k u p s o n u n d a rahatlkla denetleyebilecei liberal' y n e t i m l e r t e s i s e t m e k ve ilh. V a s t a l a r nedir derseniz, birdir ve ayndr: 'hedefi', ierden k e r t e b i l m e k iin 'casusluk ve 'propaganda', ak pazarn saylmaz faydalaryla 'beyin ykamak', 'insan haklar' davasn kullanp aydnlar blmek, a y n e n R u s y a ' d a yapt gibi, bir ksmn kendi y a n n a e k m e k vs. Sizce Trkiye Cumhuriyeti'ne kar da, byle 'souk bir s a v a ' yrtlyor mu, yrtlmyor mu? te onu tartacaz.

103

TRKYE'YE KARI 'SOUK SAVA'

22 Kasm 1996 O tarihte, St-Michcl Bulvar'ndaki Dupont Kahvesi, he nz bir ayakkabc maazasna dnmemiti; Q u a r t i e r La tin'deki en marginal renciler, oraya dyor; zaman zaman, ben de uruyorum. Souk bir akamst, camlar btn yamur; yal bir adam gsterdiler, dediler ki: "...bu zat K m u r a n Bedirhan'dr, hani yzellilikler'den.' H a r p u t Valisi Ali Galip' le Sivas Kongresi'ni basmaya kalkan, Krt airet beyi!" Ayn zamanda, isvire'de Feridun Z a z a diye bir Krt aydn, baka bir Krtlk cereyan n ayakta tutmaya abalyordu. kisi de mitsizdiler. K m u r a n B e d i r h a n , Osmanl elebisi bir ihtiyar; ipil gzlerini krpa krpa, ngilizlerden ikyet etmiti: ilerine gelince srtn svazlyorlarm, ileri bitti mi, ne arayan kalyormu, ne soran! stanbul has reti iindeydi, sanrm yle de ld. ddia oydu ki, o Krt grupuklar 'ngiliz Servislerinin' hima yesindeydiler; buna.mukabil, Danaksutyun, Hnaksutyun gi bi 'klasik' Ermeni rgtlerini, Fransz stihbarat.himaye ediyordu. Paris'te, o yllarda, Ermeni 'muhalefeti' de, Krtlerden daha iyi bir durumda grnmyordu. Yanlmyorsam, 'Haystan' adnda bi gazete karyorlard. Komnist Ermeniler onlardan ok daha faal ve rgtlydler. Neresinden baklrsa baklsn, 50'li yllarn ban daki sava ertesi Paris'inde, Trkiye aleyhindeki Osmanl azn lklarnn gelecei hi de parlak saylamazd. Peki, nasl oldu da, sonra?.. 104

Anlaml bir 'iaret'... aret adamakll anlamldr, 'souk sava'n en hzl dne minde, Amerika'dan verilmitir; hem tam da beklenebilecei gi bi, Yunanllar tarafndan! O tarihte, sca scana, olay ele alp irdelemitim: "...fikrimce ortada bir plan var, her ey onu uygulamak dorultusunda gelitiriliyor. sterseniz, Tagaris'in 'Onus P r o banti/Kantn Arl' isimli raporunu hatrlayalm. ('Onus Probanti', ng. eviren G e o r g u i o s Vurnas, Armageddon Yayn evi, 1 9 7 8 , Chicago) G e n e r a l Ail T a g a r i s , Y u n a n S t r a t e j i k A r a t r m a l a r Enstits'nn bakan imi, raporu da, doru dan doruya Trkiye'nin ne yolda paralanabilecei zerine bir n alma. Adam en ok neyin zerinde duruyor biliyor musunuz, Trkiye'nin nfus yapsnn! Bir kere Trklerin ver dii nfus saymlar yanlm, iiriyormuuz biz bu rakamla r, Anadolu'da yle krk, krk be milyon Trk filan yaamyormu; bu iddia, asl onu izleyecek teki iddiaya dayanak sa lad iin nemli, nk T a g a r i s baklay azndan karyor, nk Kk Asya'da son derece kark bir uluslar ve halklar karmaas olduunu sylyor, en azndan on milyon kadar aznlk varm ki, aralarnda Krtleri, Ermenileri, Araplar, erkesleri, Bulgarlar saymak lazmm..." "...General Tagaris'in arkasndan ortaya ataca ey, el bette daha da arpc: deil mi ki Kk Asya'da yaayan bu halklar, Trkler gelip oray ele geirmeden nce oralarda ya yorlard, elbette bamsz lkeler oluturmalar hakseverliin bir gereidir. Bylelikle adamcaz, ak ak, vaktiyle Osman l'nn paralanmas demek olan 'Dou Sorunu'nun (ark Me selesi) yeniden canlandrlmas gerektiini ne sryor, srer ken de en ok Ermenileri ve Krtleri gz nnde tutuyor..." (Dnya, 11 Eyll 1 9 7 8 ) Trkiye'ye kar 'souk s a v a ' balatlmt bile! nce, Os manl'nn son dnemindeki baarlar gz nnde tutularak, Er meniler sahneye srlmt: 60'l yllarn ortasndan itibaren,
105

Trk diplomatlarna suikastlar balad, epeyce de srd; her ne kadar bu, mahut soykrm iddialarnn propaganda amacyla gn deme getirilmesine yaradysa da, ASALA tamamiyle havada kal yordu: Anadolu iinden de, stanbul'dan da, Trkiye Ermenile ri 'provokasyona' katlmamak saduyusunu gsterdiler. te o vakit, daha nce kullanlm olan teki 'kartn' ele aln mas uygun grld: Krt kart! Bu kart Musul olaynda e y h S a i t syan ile, H a t a y olaynda Dersim syan ile kullanlm t, baarl olamamt belki ama, Ermenilere oranla Trkiye'de Krtlerin daha kalabalk olduu bir gerekti; yleyse Kbrs Harekt'ndaki Trk 'huru hareketi'nden sonra, niye kullanlma sn? Hl kullanyorlar.

'Atladklar' n o k t a . . . Dikkat isterim: 60'l 70'li yllar, Dou-Bat 'souk sava'nn en gergin yllar; yani, 'sistem'in, D o u Bloku'na kar Trkiye'ye iddetle ihtiyacrvar; hal byleyken, bu hareketi, bindi i dal kesmesi anlamna gelmez mi? Sorunurt cevab, 60'lr yllarda Trkiye d politikasnn 'sis tem'in dayatt rotadan hafif inhiraf etmesinde yatyor: Ankara, hem S S C B ' y e ve D o u Bloku lkelerine, hem O r t a d o u lke lerine 'el uzatm', 'souk s a v a ' m onu iine yuvarlad 'yalnz lktan' kurtulma abasna girmiti. M e n d e r e s , 'ABD'ne k a r p e k l M o s k o v a ' y a gidip Kruov'la grebileceini' Havza'da syledikten sonra dev rilmitir (27 Mays). Demirel/alayangil ikilisi, gneye alma y gerekletirmeye kalktktan pek az sonra devre d braklr!, n (1.2 Mart). Bunlara 'sistem'in onca tavsiye ve telkinine ramen Trkiye'nin 'kamu n c l n d e hzl s a n a y i l e m e politika s'nda diretmesi; ufak ufak, petrol corafyasnda yeniden bir 'gii^ oda' olarak belirmesi de eklenmelidir. Hele Kbrs mdahale.I, resmen 'ty diker'. 106

'Sistem'in 'orta vade tahmin uzmanlar'nm strateji hesapla rnda 'atladklar' nemli bir nokta kalyordu ki, sanrm daha son ra Trkiye'ye kar 'souk sava'n younlatrlmasnda asl ne den o oldu: S S C B ' n i n k, O r t a d o u ' d a Trkiye'yi birden Avrasya'nn en etkili 'g o d a n a ' dntrmt. Brakrlar m hi?

107

RUSYA VE YUGOSLAVYA NN 'BLND'?.

25 Kasm 1996 Akam alacas, Kanlca. U k r a y n a bandral tanker, sicim gi bi yamurun prltl perdesi arkasnda, usulca kayboluyor. Yolcu luk nereye? O d c s a ' y a m, Svastopol'a m? engelky'deki yalnn iek zengini bahesinde,'bir zaman lar Sadri'yle (Alk) syleirken, Boaz'dan her iki yne zarif Sovyet ileplerinin getiini grrdk; drbnle seyreder, adlarn karmaya urardm: 'Akademisyen P a v l o f mu, ' M a r e a l Tim o e n k o ' mu, vs. Artk o ilepler yok, onlarn yerine, dalm S S C B tebihinden olma 'yeni' lkelerin, hayli bakmsz teknelei geiyor: U k r a y n a , B e y a z Rusya, Grcistan vb. yle garip bir sorunun, engerek gibi kvrlarak, yreimden aklma ykselmesini nleyemiyorum: " - M o s k o v a , 'Yeni Dny. Dzeni'ne uymak gvencesini verdikten sonra, S S C B ' n i 'dai m a k bir zaruret miydi? 'Sistem', 'kreselletirilmi ve zelletinl mi' daha geni bir B a m s z Devletler Topluluu'nu daha iyi denetleyip, daha geni bir pazardan yararlanm olmayacak myd? S S C B ' n i , daha geni dnlrse D o u Bloku'nu pa a para 'blmek', ufack devletlere ayrmak niye?" eytann ii yok, ok gemeden, iimsra baka bir soru kv lyor: "-...ya Y u g o s l a v y a ? Onun gnah neydi ki? Yllarda S o v y e t ekseninden kmt, Dnya B a n k a s ve IMF ile y a k n ilikiler iindeydi; Yeni Dnya Dzeni'ne aykr davramu <w 'balantsz' gemiinden mi karld da, kanl bir paralanan srecine itildi? 'nsan Haklar' denildi mi aslan kesilen 'Batl'j B o s n a H e r s e k kym kym kylrken, acaba niin sadc'c- ufj ve vah etmekle yetiniyordu?" 108

Grmemek iin ya kr olmak lazm, ya da 'sistem'in ua1 'Yeni D n y a Dzeni'nin sahipleri, yalnzca sosyalizmd m a n deildir; byk ve milliyeti bir lke -kapitalist v e liberal o l s a d a - ilerine gelmiyor. J a p o n y a ' n n balar na nasl b e l a olduunu u n u t a m y o r l a r . O yzden, libera lizmin en yoz biimlerini s e m i de o l s a l a r , byk ya da byme potansiyeli yksek lkeleri 'blmeyi' k a r l a r n a uygun buluyorlar: 2 0 . yzyln son on ylnda R u s y a ile Yu goslavya'nn urad felaketler, bunun ak kantlardr. Peki, ya T r k i y e ?

H e p ayn 'saplant' unu biliyoruz: A B D T i c a r e t Bakanl'nn, iki yllk kap laml bir aratrmadan sonra saptad, yedi byk stratejik pazar dan birisi Trkiye'dir. Trkiye'yi slam corafyasnda -ki ayn Knmanda 'petrol corafyas'du- 'lml slam' bir liberal lke olarnk, 'Truva at' gibi kullanmak niyetinde olduu da, belli. Ne var ti ABD, Trkiye'den ok sonra 'girdii' dier birok lkede hefnvn her istediini elde ettii halde, bunca yldr Trkiye'de ne tam l taat tesis edebildi, ne de tam bir 'kreselleme ve zelleIrme! Trkiye'yi anlamak da zor! Onca 'beyin ykama'ya, onca |i ilem 'e, onca tehdit ve antaja, nice sopa/havu uygulamaslamen, Trkler'in 'mayas' bozulmuyor. Saplantlar ayni: ftda uygarlk dzeyini y a k a l a m a k ! ' stelik Y u g o s l a v y a Rusya'nn datlmas, bunlara yarad; serbest kalan eski 'Os/' B a l k a n lkeleri ( B o s n a H e r s e k , M a k e d o n y a , Arnalk, K o s o v a , vs) yzlerini hemen Ankara'ya dndler. KafInr'da ve O r t a a s y a ' d a da benzer bir gelime yaanyor. ster ll/, yarm yzyllk A B D urana ramen, Trkiye sistemli Avrasya politikasyla, hesapta olmadk bir 'g oda' ol-

l|l ilgin yan, byle bir politikann organlar da hazr: Ka iliz E k o n o m i k ibirlii Tekilat ne gne duruyor? Tr109

kiye-ran-Pakstan Ekonomik birlii rgt, Trk cumhuri yetlerinin katlmasyla, Asya ilerine kadar uzanmad m? Bu iki rgt erevesinde anlap uyuabilen Trkiye, Rusya, ran ve dierleri, hem AB'ne hem de A B D ' n e ve 'Uzakdou kaplanla r'na tehlikeli bir rakip olamaz m? lkede ve toplumda, byle si yasi ve ekonomik bir projeksiyonun, yandalar da var, savunucu lar da! Trkiye, Latin Amerika'da 'ykselen stratejik pazarla ra' hi benzemiyor. Acaba neden? Hi unutmam: 12 Mart sonrasnda, benzer bir soruyu bana ynelten o Amerikal Basn Ataesine, D e m o k r a t zmir'in so rumlusu olarak, aynen u cevab vermitim: "-Bunu anlamanz zor, n k sizin btn tarihiniz, bizim b a t tarihimiz ka dar!"

Y a r m yzyl g e m i , a m a . . . 'Sistem'in Trkiye'ye dnd 'iyilik' nedir? Hele yllardr iinden getiimiz 'serencam' bir hatrlaynz! Bize de, Yugoslav ya ve Rusya'ya benzer bir 'iyi/i/c' tasarladklarna hkmetmek mmkn. NATO'da sadk mttefik olmak, onlara yetmiyor; tan anlamyla denetleyebilecekleri liberal kapitalist ama komprador/ kozmopolit bir ynetim istiyorlar: 'milliyeti' deil! Yani Silahl Kuvvetleri de, Trkiye'nin ulusal karlarn deil, 'sistem'in karlarn korumaya hazr olacak! Dahas, toplumun, btnyle 'Amerikan h a y a t tarz'na intikal etmi olmas ngrlyor. On grlyor ama, zerinden yarm yzyl getii halde, bu 'hayal' hv nz gereklememi, kolay kolay gerekleecee de benzeme onun iin Trkiye'nin elini kolunu budamak yararl olabilir; b da 'dk younlukta bir i s a v a ' rgtlenerek, uzun vadcd gerekletirilebilir. Neler mi samaladm? Affedersiniz ben sadece lkeyi yllan a ynetmi ve ynetmekte olan, aslnda 'sistem'e yanda baz '/>i| yklerimizin' sylediklerini aktaryorum. imdi arzu ederseniz, o bahse geebiliriz.

110

'BATIYA YARANAMAYAN 'BATI' YANDAI!.

27 Kasm 1996 Bilgi yarmasna var msnz? Peki, ite size 1 0 0 puanlk bir soru: Neresinden baklsa, 'canhra' bulacanz u szleri, acaba kim sylemitir? "...hi k i m s e kendi lkesini bir m a s a n n s t n e ko yup bunu pazarlk k o n u s u y a p a m a z ; Trkiye'nin iinden dndan h e r k e s bunu iyi bilmelidir. imdi bunlar ne yap mak i s t i y o r ? B u n l a r ne i istiyorlar, ne a ; bunlar byle bir devlet k u r m a k istiyorlar. B u n l a r n ne olduu, ne iste dii iyi bilinmelidir. Trkiye'nin Batl dostlar, bunlarn ne olduunu, ne istediini iyi bilmelidir. Trkiye t o p r a k ' 'm, onun zerindeki insanlarn, snrlarn k o r u m a vgas yapyor; o y s a sanki Trkiye bunu y a p m y o r d a , an haklarn ihlal ediyor' diye L k m veriliyor..." "...Avrupa Konseyi'nin 2 6 Nisan tarihli t a v s i y e k a r a nn 6 ve 1 2 . m a d d e l e r i ne d i y o r ? B u n a 'siyasi bir z m ln' diyor. 'Siyasi z m n e d i r ? ' dediiniz vakit, bakn diyor. Avrupa K o n s e y i Genel S e k r e t e r i , 2 4 O c a k 5 gn b a n a bu o d a d a , 'TrlciyeVn niter devlet yaps9 1 terrn kayna olabileceini; sorunun btnyle zm jf askeri nlemleri yeterli grmediini, Krtlere Avrupa $$yi'nin gelitirdii aznlk haklarnn tannmasnn bu hu>;luu ortadan kaldrabileceini' sylyor ve diyor ki: illere aznlk haklar tannmas konusunda kamuoyunda ma balatlmasn yararl gryoruz'." '...imdi beyler, b e n size bir e y syleyeyim, bu Sevwu ileridir, S e v r e s t a r t m a s budur. 'Aznlk h a k l a r
111

tanyn v e y a kltrel o t o n o m i ' dediniz mi, bu S e v r e s ' d i r . N e d e n ? Aznlk haklar dediiniz z a m a n , Trkiye'nin ivi sini oynatrsnz, nk bugn Trkiye'yi a y a k t a t u t a n , eitli etnik m e n e l e r d e n g e l e n insanlarn kendilerini Tr kiye'nin tarihinin sahibi ve geleceinin sahibi s a y m a l a r dr..." (Yeni Yzyl, 22 Mays 1 9 9 5 ) Bat'dan yana yakla ikyet eden bu szlerin sahibi, bir za manlarn 'Morrison Sleyman' Demirel'in ta kendisidir; 'sistem'in onun zerine bindirdii bask onu ne derece bunaltm ol mal ki, am azn yummu gzn, eteindeki ta dkyor.

'nsan haklar', ' p a r a v a n a ' . . . Dahas da var: 1 9 7 8 ' d e , General Tagaris'in 'Onus P r o banti/Kantn Arl' adl kitabnda 'gelitirdii' Trkiye aleyhtar 'souk s a v a ' temalarn; 1 9 9 5 ' d e Demirel, 'sistem'in Trkiye zerindeki 'haksz basks'olarak ortaya koyuyor. Tagaris'in nerdii nedir? Anadolu'da Trklerden ok eitli baka halklarn yaad, bata Ermeniler ve Krtler olmak zere, bu halklara 'bamsz' lkeler salanmas deil mi? O halde Demi rel'in dediklerine kulak veriniz: "...Sevres'in istedikleriyle bu t a l e p l e r a r a s n d a farkl lk yoktur. N e r e d e n kardn bu S e v r e s ' i falan demeyiniz. S e v r e s ' i n istedii 'Frat'n D o u s u ' ite buras: 'Bir s e n e s o n r a plebisit yapn, bu halk ayr devlet olmak istiyorsa, ayr bir devlet olsun!' S e v r e s ' i n dedii bu..." "...Osmanl Devleti'nden iki devlet k a m a m t r ki, bir t a n e s i E r m e n i devleti, dieri Krt devleti. E r m e n i dev leti yllar s o n r a kt a m a m u h a t a b biz deiliz, b u n a ra m e n r a h a t durmuyorlar; h e r s e n e 2 4 Nisanda soykrm fa lan diyorlar; a y r c a , ASALA diye bir cinayet teekkl kard a d a m , benim o t u z b e m a s u m diplomatm ldrd, E r m e n i ii ayr olay..." " . . . k a m a y a n ikinci devlet, Krt devleti. Onun da ha ritasn izmilerdir. Kim izmitir, B a t izmitir Dou 112

izmitir meselesi deil nemli olan, birtakm i n s a n l a r izmitir; bu izenlere kar 'Ne halt e d i y o r s u n u z ? ' d e m e k benim grevim deil m i ? " Fakat asl, Bat'nn fsistem'in) bu amaca ulaabilmek iin, 'souk sava' nasl kullandn, kullanmak istediini aklayan u cmleler: < "...ben Trkiye'nin B a t ile m n a s e b e t l e r i n i n dzgn olmas, Bat ile Trkiye'nin ibirlii iinde o l m a s , bizim e v r e n s e l deerlere s a h i p o l m a m z t a r a f t a r y m . Trkiye, demokrasinin eksiklikleri v a r s a t a m a m l a m a l a m a , 'de m o k r a s i ' ve 'insan haklar' gibi bir s t r e y i ( p a r a v a n a y ) n e koyarak, Trkiye'nin paralanmasna varabilecek zorlamalardan kanlmas taraftarym." (Yeni Yzyl, 22 Mays 1995)

'Souk sava' deilse, n e d i r ? slup itibariyle Demirel, s m e t nn 'ekolnden' bir siya t setidir. Bunlar ok mecbur olmadka ak konumaz, dolayl 'do kundurmalar' tercih eder. Siz Demirel'in hi bu kadar ak ko nutuunu iittiniz mi? Bugn Trkiye Cumhuriyeti'nin bandaki sorumlu, siyaset sahnesine kt gnden beri tartmasz yanda olduu Bat'nn fsistem'in), 'demo/crasi'yi ve 'insan haklar'm bahane ederek, S e v r e s Szlemesi'ni uygulamaya kalktn, Trkiye'yi bl meye yeltendiini sylyor. Meer her eyin sebebi, Trkiye'nin 'niter devlet yaps' imi! Sanki o 'yapnn' L a u s a n n e Anla m a s ile kurulduunu bilmiyorlar! Bu, 'souk s a v a ' deilse nedir, syler misiniz?

113

ACI BR 'MUKAYESE'.

29 Kasm 1996 O ilgin mukayeseyi, ilk defa, nerede ve ne zaman yaptm hatrlamyorum; hatrladm, beni basbaya heyecanlandrddr, kafam bir hayli kartrd! 'Sistem'in -zellikle de ABD'ninS S C B ' n e kar yrtt, 'souk sava'n son perdesinde; Yeltsin'e, Gorbaof'a kar nasl bir 'rol' oynatlmsa; Trkiye'ye alan, 'souk sava'ta, Turgut zal'a, Demirel'e kar yle bir rol oynatlmtr. Yeltsin, Gorbaof'a kar nasl bir lider olarak karlmt? Sovyet halklarn, S S C B ' n i n donuk ve kat totaliterliinden kurta racak, liberal ve demokrat, tam anlamyla 'sivil toplum'cu bir li der olarak deil mi? 12 Eyll sonras ynetiminde, Demirel'in temsil ettii 'brokrasi + burjuvazi' oligarisine kar, Ozal da liberal ve demokratik, tam anlamyla 'sivil toplum'cu bir lider olarak karld. Yeltsin 'operasyonu' S S C B ' n i n 'blnmesi' ve Sovyet 'pazarnn' olduu gibi 'sistem'in eline gemesiyle sonu lanacakt. 'zgrlk', 'insan haklar', ksacas 'sivil t o p l u m ' has retiyle Yeltsin'in kna taklan Sovyet aydnlar, ksa srede ken dilerini 'sistem'in 'kuklalar' olarak bulacaklard. Trkiye'de 'souk s a v a ' tuzann ne olduu artk belli; li beral ve demokrat, 'sivil toplum'cu zal, 'sistem'e 'Frat'n tesi'ndeki 'Federasyon'un szn vermiti; Irak blnecek, Kuzey Irak'taki Krtlerle Gneydou Trkiye birletirilip bir 'federasyon' kurulacakt; olay, Trkiye'nin karna bir olay gibi konuyor, gerekte 'niter devlet' yaps datlyordu. zerine byle eildiniz mi, Krfez Sava'nda zal'n gsterdii mantk sz aceleciliin gizli sebebini anlamak ok kolaylar. 114

O zaman da, imdi de 'insan haklar' ve 'sivil toplum' ad na zal'n kna taklanlar; Yeltsin'in kna taklm olanlar gi bi, neticede 'sistem'in 'kuklaln' kabul etmilerdir. Anlayana, sivrisinek saz!.. i| ' M e s ' u t Ylmaz'n 'tankl 1 ... '

Bu mukayese zaman iinde dorulanmad m? Brakn Demirel'in 'canhra' ln, daha geen gn eski Genelkurmay Ba kan, zal'n 'federasyon fikrini, kamuoyunda tartmaya a mak istediini' aklamad m? Daha arpc bir tank, A n a v a t a n Partisi'ni Turgut zal'dan devralm olan Mes'ut Ylmaz (evet, o), Demirel'den ay kadar sonra, kelimesi kelimesine u saptamay yapm: " "...ben t a m b e s e n e d i r , A m e r i k a ' d a n ayn kokuyu alyorum. A B D ' y e s o n z i y a r e t i m d e d a h a kesin g r d m ki, A B D Kuzey I r a k ' t a Trkiye'nin G n e y d o u s u ile birlee cek bir 'federasyon' dnyor; yani Kuzey Irak' Trki ye'nin p a t r o n a j n a v e r m e y i dnyorlar; o z a m a n bu ii Trkiye'de canl t u t m a l a r lazm..." "...Amerikan gzyle Trkiye'nin t u t u m u a n l a l m a z , nk 'federasyon'a Trk devleti de, Trk halk da Trki ye'nin blnmesi gibi bakyor. Amerikallara g r e 'bln me' deil, o z a m a n bunu T r k l e r e a n l a t m a k , Trkiye'nin gndemine s o k m a k lazm, Trkiye'deki bu nyargy sil mek lazm..." "...bunu ilk defa r a h m e t l i Ozal syledi, 'Federasyonu tartalm' dedi, o z a m a n da biz kar ktk..."(Hrriyet, 16 Austos 1 9 9 5 ) Hayret dorusu, ne kadar da Rusya'daki 'souk s a v a ' uyUnlamasn andryor. Hatrlayacaksnz, Yeltsin'in Sovyet kamuo yunda balatt 'tartma', ksa srede SSCB'nin 'b/nmes'y/e' tniulanmt. Fakat, 'mukayese'nin zaman iinde 'teyidi' bahsinde, bir ta lk daha dinletmek niyetindeyim; stelik bu, tamamiyle kar ta115

raftan bir tank: ran'n Ankara'daki Bykelisi M h a m m e d Reza Bagher!

Kar t a r a f t a n bir 'tank'... Anlalan ran'n da baz bildikleri var. nk Bagher, ba knz neler sylemi: "...Demirel'in 'Bat, Seures'i istiyor' sz dorudur. Trkiye'yi ve ran' blmek istiyorlar. B i r s r e n c e Demirel a n k a y a ' d a h a r i t a l a r zerinde bize bilgi verdi. Trki ye'den ve ran'dan k o p a r m a k istedikleri t o p r a k p a r a l a r n g s t e r d i . Trkiye ve ran'dan t o p r a k a l a r a k , Kuzey I r a k ' t a bir K r t devleti k u r m a k istediklerini belirtti. Biz de d o s t lke o l a r a k elimizdeki bilgileri, h a r i t a zerinde Demirel'e sunduk..." "...srail su istiyor, b l g e d e d a h a etkili o l m a k istiyor. A B D ve srail, blgenin iki gl lkesi Trkiye ve ran' zayflatarak b l g e d e srail'i g l e n d i r m e y e alyor. Bu plan u y g u l a m a k iin n c e Irak' bldler, Kuzey I r a k ' t a bir K r t devleti k u r m a k istediler; s o n r a ran'daki ve Tr kiye'deki Krtleri tahrik ederiz diye dndler..." (Milli yet, 16 Mays 1 9 9 5 ) ^Sizi bilmem ama, bana her ey yeterince ak ve aydnlk g rnyor: Trkiye'ye kar gizli ya da ak bir 'souk s a v a ' s rp gitmektedir. Anlalan odur ki, bu 'souk sava'n amac, S e v r e s Szlemesi'nde aynen ngrld zere 'Frat'n Dousu'nu Trkiye'den koparmak; ran ve Irak'tan 'koparlacak' teki topraklarla birlikte, 'sistem'in kontrolndeki Krtlerin eline vermektir. yi de neden? Gerekten 'demokrasi' ve 'insan haklar' ya da 'Krtlerin kara gzleri' iin mi? Hem niye 'Frat'n Dou su*? Onu da konuacaz.

116

aralk '96 'katlm1 lafta kalrsa...

FIRAT'IN 'DOUSU', PETROL M?.

2 Aralk 1996 Erzincan, 1 9 5 7 ; belki ekim, belki kasm! Dumanh-Srperen arasndaki telefon hattn ina ediyoruz. Frat'n yukar ucu, ikide bir ayamza dolayor. Ne kadar etkilenmi olmalym ki, yle bir iire baladm: "...frat r z g r a kar akt z a m a n / s u y u n yz telal bir korkuyla r p e r i r / a t m a c a kayalklarnda poyrazn yal n soluu/dklr srcklar/plak k a v a k l a r d a n / t o r t o p olmu/simsiyah ve ufacklar/iimsra s o n b a h a r gariplii nin a r yorgunluu/frat r z g r a k a r akt z a m a n / s e s sizce kendi k e n d i m e a l a y a s m g e l i r / n e d e n s e kimbilir.../ ('Ben Sana Mecburum', s. 7 5 , 9. Basm, Bilgi Yaynevi) F r a t deyip duruyoruz ya, oradan aklma geldi.

Kossigin, n e d e m i t i ? Ankara, 10 Eyll 1 9 7 8 . O tarihte 'Dnya'ya yazyorum; o gnk yazmda neler demiim, bir gz atar msnz: "...yeryznn en byk petrol tekellerinden E x x o n ir keti gizli bir rapor hazrlam, hazrlamakla kalmayp bunu ba z Batl lkelere de ulatrm; bu raporu, Fransz sosyalist ga zetelerinden 'Le Matin' elde ediyor, yaymlyor; okuyunca, ne gryoruz: 2000'li yllardan itibaren Dnya petrolnn arlk merkezi Arap lkelerinden Latin Amerika, Afrika ve Trki ye'ye /cayaca/cm..." 119

"...hani hep 'Dnyann petrol yedekleri tkeniyor' deyip du ruyorlar ya, yalan, rezervler 400 milyar ton dolaylarnda, uydu araclyla yaplan petrol haritalarnda ise 71 kadar gelimek te olan lkede, esasl petrol yataklar olduu grlyor; bunla rn 16'snda imdiden nemli bulular yaplm, 25 kadarnda cesaret verici sonular alnm..." "...hanidir duyarz, baz uzmanlara gre Anadolu Y a r m a das'nm alt bir petrol denizidir; yabanc irketler petrol bul makta fakat bize haber vermeyip kuyular kapatmaktadr, vs. Exxon irketi'nin raporuna bakarsanz, bu sylentilerin nemli ksmnda gerek pay var..." "...sanrm i buraya gelince, bir eyi daha hatrlamamz yerinde olacak: Ecevit'in Sovyetler Birlii yolculuunda Kossigin'in ona, 'Trkiye'de petrol bulunduundan ok umutlu olduunu' sylediini iitmemi miydik; anlalan Ruslar da uy dular araclyla Trkiye'nin altndaki petrol yataklarn sap tadlar, teknolojilerine gvendiklerinden bu petrol Trkiye hesabna karmay neriyorlar..." ('Bat'nn Deli Gmlei', s. 2 8 1 , 2. Basm, Bilgi Yaynevi) Acaba hayal mi kuruyordum? Yoksa 'uuyor' muydum? Peki ya i, 'kuvve'den fiil'e km', 1 9 7 8 - 1 9 7 9 knda Sovyetler Birlii'nden bir uzmanlar heyeti, incelemelerde bulunmak ama cyla, Trkiye'ye gelmi ise? in daha da artc olan yan, tam bu aratrmalar srasnda ortal kartran nl K a h r a m a n m a r a olaylar patlak vermise?..

Vehbi'nin k e r r k e s i . . . O kadarla kalsa iyi! Demirel'i bu kadar kayglandrp, Sevres'in 'gndeme getirildii' kukusuna dren Frat'n Dou su, 1979'un 14 ubatnda yine kalemime dolanyor: "...sahi yahu ne oldu o adamlar? Hatrlayacaksnz Kahra manmara olaylarnn patlak verdii gnlerde, Trkiye'de/ci petrol yataklarn incelemek amacyla, bir Sovyet uzmanlar he yeti lkemize gelmiti; gidecekler, yerinde aratrma yapacak120
I

mut cevaplar reteyim derken, ciddi surette 'teklemiti'; bu da 'masasndaki' otoriterlik eilimini ne karm, sivil destekli parti rgt, gittike Menderes'in 'ahs tahakkmnn' 'aygt' ha lini almt. Birka rnek istemez misiniz?

S a solu b u d a m a k m e r a k D e m o k r a t P a r t i Ynetimi, 'Tek P a r t i ' dneminden kalma, sa solu 'budamak' politikasn, 'olduu gibi' uygulayacaktr. ikinci Dnya S a v a yllarnda, Nazilere yaknlyla tann m olan C e v a t Rifat, o ara, 'slam D e m o k r a t P a r t i s i ' diye bir parti kurmutu; bu parti derhal kapatlyor: 3 Mart 1 9 5 2 . Bunu i Sendikalar Birlii'nin kapatl izler-. 20 Nisan 1 9 5 2 . He men arkasndan, faaliyetini g bela srdrmeye abalayan Tr kiye S o s y a l i s t Partisi'nin 17 yesini tutuklarlar; bunun arkasn dan da, nl bir airin (Necip Fzl) yarglanp cezaevini boyla mas gelecektir: 12 Aralk 1 9 5 2 . Diyeceksiniz ki bunlar, 'rejim dman'; peki, O s m a n B lkba, Hseyin Cahit gibi demokrasiye ' s a d a k a t i m s e l l e m zevatn' uradklar akbete ne demeli? Blkba, Cumhuri yeti Millet P a r t i s i gibi nemli bir partinin, szn saknmaz li deridir, 'TBMM'ye hakaretten yarglanr, tutuklanr: 24 Haziran 1 9 5 2 . Hseyin Cahit B e y , ilerlemi yana ramen bayazlaryla yapt sert muhalefet yznden, hapishaneye gnderilecektir: 1 Aralk 1 9 5 4 . Hal byle olunca, birka kere reddedildikten sonra Dr. Hik m e t Kvlcmh'nn ('Tbbiyeli' Hikmet) nihayet rgtleyebildii Vatan Partisi'nin kapatlp, kurucularnn derdest edilerek cezae vine gnderilmesine aar msnz? Sanklarn, be yl ile on be yl arasnda cezalandrlmalar talep ediliyordu: 23 Mart 1 9 5 9 . D e m o k r a s i ' n i n bylesi!.. D e m o k r a t P a r t i , kanlmaz sonuna doru yaklarken, bir 155

lar, besbelli rapor verecekler! Ne oldu, o kavga grlt arasn da incelemelerini yapabildiler mi? Raporlarn verdiler mi? El de edilen sonu Ecevit''n M o s k o v a gezisinde Kossigin'in t latt kadar umut verici mi?" (Ayn kitap, s. 3 3 2 ) Tabii, 'yetkili makamlardan' ne bir ses, ne bir nefes! Ertesi gn ( 1 5 ubat 1 9 7 9 ) , altn ize ize, olayn neden vahamet kesbettiini aklamaya almm: "...babakan Ecevit, daha nce burada tartlm bir soru nu, Libya'da Trk iileriyle konuurken 'bizzat' dile getirmi tir: Dou'daki kkrtmalar, bu b l g e d e olduu v a r s a y l a n byk p e t r o l p o t a n s i y e l i n e el k o y m a k isteyen, e m p e r y a list odaklarn' marifetidir. D o r u mu deil mi, bunu za manla greceiz..." "...yalnz, g e r e k r a n ' d a k u r u l m a s n d a n ciddi ciddi s z edilmeye b a l a n a n (ran) A z e r b a y c a n devleti, g e r e k s e Trkiye v e Irak' i e r e c e i n e srlen K r t devleti t a s a rlarnn, g e r e k t e h e m ran' h e m Trkiye'yi g t e n d r m e k ; h e m de, balantszla, n c Dnya'ya, h a t t a D o u B l o k u ' n a k a y m a s olaslklarna k a r , Avrupa v e J a p o n y a ve srail iin 'hayati' o l a n , b l g e p e t r o l n elde t u t m a k a m a c n a ynelik olduklar, B a t basnnda artk ak a k sylenip yazlyor..." (Ayn kitap, s. 3 3 5 ) imdi anlald m, 'Vehbi'nin kerrkesi?'

121

GENELKURMAY'IN 'GR'.

4 Aralk 1996 stese de, istemese de, 'Trkiye'ye kar 'souk s a v a ' bah sinde; iyi niyetli yurttan kafasnda kvrlan soru iareti, elbette u dur: 'Trkiye Cumhuriyeti'ni muhafaza ve mdafaa etmekle g revli Trk Silahl Kuvvetleri, olaya nasl bakyor; Devlet Baka n dahil, nice sorumlu ve yetkiliyi kayglandran bu durumu nasl deerlendiriyor? 'Aydnlk' dergisi, eyllde ( 1 9 9 6 ) 'Genelkurmay Bakanl / a h s a zel' balkl ve 3, 4, 22 Austos ( 1 9 9 6 ) tarihli, ra por yaymlad; bu raporlarda A B D Kuzey Krfez leri stasyon e fi R o b e r t Deutsch'un temmuz ( 1 9 9 6 ) ; ayrca A B D Dileri Ba kan Yardmcs Pelletreau'nun austos ( 1 9 9 6 ) iinde yaptklar 'temas/ar'dan, 'Trk tarafnn' kard sonular tartlmaktadr. Genelkurmay belgesi, ABD'nin O r t a d o u 'p/annn', CIA ve P e n t a g o n ' c a retildiini saptam; hazrlayanlarn arasnda G r a h a m Fuller, P a u l Henze'nin Aratrma Merkezi ile S t e p h e n J . Blank, William T . J o h n s e n v e S t e p h a n C . P e l l e t i e r e gibi P e n t a g o n uzmanlarn saym!. Bu kadar bile, iin ciddiyetini gstermeye yeter. Raporlarn neyi ierdiine gelince...

S e n a r y o neye benziyor? neri, I: A B D heyeti, planlad Krt devletini Trkiye ile bir federasyon ats altnda birletirmek istiyor. Bu plan, meerse, 1960'da, 1 9 6 5 ' t e ve 1 9 7 4 ' t e de nerilmi. 122

dl: Trkiye 'plan' kabul ederse, ona Kerkk/Musul petrollerinden yzde 5 ya da 6'lk bir hisse verilecek! C e z a : Trkiye 'plan' reddederse, paralanma olasl artarm; Kuzey Irak'daki Krtlerin saldrsna urarm! Zira Krt lerin elinde, Saddam'dan kalan 'gizli kimyasal ve biyolojik silah stoklar bulunuyor'mu. (nsan ne de olsa, sonradan ortaya kan CIA Krtlerini hatrlyor, acaba saldracak olan onlar myd?) Genelkurmay'n g r : 'Kabul' halinde Trkiye, ABD'nin ilerdeki d a y a t m a l a r n a srekli 'evet' d e m e k zo r u n d a kalr; r a n ' a ve A r a p l a r a dmanlk temelinde ku r u l a c a k , h e r an Trkiye ile a t m a y a sokulabilecek Krdistan'n A B D 'himayesi' dnda bir s e e n e i kalmaz. neri, II: S a d d a m ' n devrilmesi iin ibirlii, Krtleri ve iileri kkrtmak, Trk Ordusu'nun Kuzey Irak'a, Musul/ Kerkk hattna inmesi. dl ayn kalyor, fakat plann reddi halinde ceza daha da kat merli: ABD, Musul/Kerkk'n dousunu nerip Tahran' yumuatabilirmi; Saddam'n devrilmesinde 'ibirliine' yanamaz larsa, Trkiye ile ran arasnda gergin bir ortam oluturabilirmi. Genelkurmay'n g r : 'The C e n t e r o f t h e Geopolitic of Iran' adli r a p o r a g r e , W a s h i n g t o n O r t a d o u ' d a yeni stratejiler deniyor. B u n a g r e , 'Trkiye'yi yola getirmek iin', a/ O r t a d o u ' d a yeni a t m a Trkiye ile ran arasn da ' a t e l e n e c e k ' m i ; bu d u r u m d a Irak ve Suriye de ran'n safna 'katlacak'm, yani Trkiye 'boulacak.' b/ Ayrca Trkiye, S u r i y e - Y u n a n i s t a n a s k e r i ibirlii, Y u n a n i s t a n ' l a Kbrs ve E g e ihtilaf, 'dk y o u n l u k t a P K K s a v a ' ile m u h a s a r a edilip ' z o r l a n a c a k ' ! Washington'in S a d d a m ' n devrilii ve Kuzey Irak'taki Krt devleti ile ilgili olarak Ankara'ya 'dayattklar' bunlar. Basbaya bir 'souk s a v a ' senaryosuna benzemiyor mu?

K a r a r sizin... Genelkurmay'n raporlarna 123 gre, ABD'nin Trkiye'den

'kriz blgeleri'nde baka beklentileri de var; dpedz 'ibirlii' yapmay dayatyor: a/ Bu 'plana' gre Trkiye, O r t a d o u , B a l k a n l a r ve Kafkaslar'da ABD'nin 'planlarn' uygulayacak. A B D , O r t a d o u'daki stratejik noktada Trkiye'nin bulunduunu hesaplam; blgede gerekletirilmesi dnlen P a x A m e r i c a n a / A m e r i k a n B a r iin 'cepheye' Trkiye srlecek. b/ W a s h i n g t o n Trkiye'yi O r t a a s y a ' y a tramplen olarak kullanmak istiyor; dl olarak O r t a a s y a ve Kafkasya petrol ve doalgaz boru hatlarnn geecei gzergh zerindeki rekabette Trkiye'yi destekliyor; yakn gelecekte Kafkaslar' kuatmak amacndadr, bunun en belirgin yan E r m e n i s t a n / A z e r b a y c a n sorununa 'arln' koymas! SSCB'nin dalmas ufukta belirince, P a u l H e n z e ve Gra h a m Fuller gibi eski kula kesikler, benzer dncelerini akla yarak Trk kamuoyunda bir 'zemin' oluturmaya balamlard. (Bkz.: 'Hangi Laiklik', Bilgi Yaynevi) Ankara'nn, bilerek bilme yerek 'ayak srmesi' ii bu raddeye getirdi. Amerikan heyetleriyle yaplan 'temas/ar'dan sonra, Genelkurmay'n 'Hizmete zel' raporlar, Trkiye'ye kar bir 'souk sava'n yrtldn, acaba doruluyor mu, dorulamyor mu? Karar sizin!

124

TARHN VERD DERS!.

6 Aralk 1996 Yaanm gerektir: kinci D n y a S a v a sonrasnda, F r a n s z K o m n i s t P a r t i s i , girdii btn genel seimlerden, 'en byk parti' olarak kyordu; Meclis'deki en kalabalk 'grup', onun grubuydu; lkenin en ok satan gazetelerinin arasnda, onun organ l'Humanit gazetesi de bulunuyordu. Bu 'saltanat' be-on yl kadar srd. 1960'lara doru, ayn parti iddetli bir ini e gemiti; prestiji dm, srekli semen kaybediyor, yayn or ganlar bunalmda! Peki, ne olmutu da, sava ertesinde onu ba na ta eden Fransz halk, gn getike araya mesafe koymu, oyunu ondan esirgemiti? 1 9 5 0 ' d e FKP'nin halk arasndaki ad 'Le P a r t i e d e s Fullles/Kuruna Dizilmilerin P a r t i s i ' idi; nk liberal partile rin, sosyal demokratlarn ya ibirliki ya da opportnist davran masna kar; F K P ve onun silahl direni kanad, Nazilere kar (imansz bir mcadele vermi; F r a n s a uruna pek ok F K P mill inin (bu arada J a c q u e s D e c o u r , Gabriel P r i ) kuruna dizil miti: aslnda Franszlar, lkesini savunmakta onca yiitlik gsterr bir partiyi yceltiyordu. Oysa 'souk sava'n civcivli gnlerinde, FKP'nin efsanevi ileri M a u r i c e T h o r e z , Meclis krssnde son derece sert bir i i m a yaparak; 'eer bir gn F r a n s a ile SSCB arasnda sa l karsa, Parti'nfn ve komnistlerin Kzlordu'nun yanmyer alacaklarn' syledi. Fransz halk bunu asla affetmedi, Hini FKP'den ekti. O n u b a n d a t a r k e n de, o n d a n teini e k e r k e n de, halkn kriteri aynyd: yurt bilinci lm bamszlk istei. 125

Fransa, oumuzun sand gibi, 'yekpare' bir toplum deil dir: Normanlar, Brtonlar, Basklar, Flamanlar Franklar vb etnik gruplardan olumutur; ama Fransz milleti bunlarn toplam, bel ki biraz da fazlasdr; yurt bilinci ve bamszlk gndeme geldi mi, etnik kkenleri ne olursa olsun, tek yumrua, tek yree dn rler.

'Birey'in ' y u r t t a ' olduu a n . . . Yaanm baka bir gerek: 1910'lu yllarn sonunda, DevIet-i Aliyye'nin Anadolu'daki 'ahalisi', uzun ve yenilgiyle sonu lanm savalardan yorgundu; geri kalmt ve yoksuldu; bunlar yetmezmi gibi, B a l k a n 'hezimetinden' ve Seferberlik'ten son ra Dvel-i M u a z z a m a ('sistem')nn yurduna gz diktiini, onu paralara ayrp yok ettiini gryordu; igal askeri, izmir'e, Adana'ya km, i blgelere yaylmaya balamt. Devlet-i Aliyye-i h n e , alt yzyllk bir devlet; Os manl hanedan, bu halk bunca zaman ynetmi, ktada hkm srm, 'cihangirane bir devlet' yaratm; stelik padi 1 1 ah, ayn zamanda 'Haife-yi r-yi zemn zllulah-i fil a r z , dnya Mslmanlarnn en byk ruhani lideri; gel gr ki bu de fa, lkeyi paralara ayran S e v r e s S z l e m e s i ' n e kar km yor, igal kuvvetlerine kolaylk gsterilmesini istiyor; daha da k ts, bu 'blnmeye' kar koymak isteyenleri, 'ihanet-i vatani ye' ile sulayp, 'Krt' M u s t a f a Divan- Harbi'nde idama mahkm ediyor. Osmanl halk da 'yekpare' bir halk deildir, iin ilgin yan, daha nce 'mi//i bir dnem' yaamamtr; Anadolu topranda Trklerin yansra Lazlar, erkesler, Krtler, Tatarlar, Grcler, Araplar vb yaamaktadr; a m a bu halk, z e r i n d e yaad yurdun, s a h i p olduu bamszln t e h l i k e y e girdiini g r n c e , aslnda bir 'millet' olduunun s a p n a k a d a r bi linine varm, -aynen Fransz milletinin yapt gibi- yurt bi lini ve bamszlk t u t k u s u ile, alt yzyllk h a n e d a n b 126

rakip, ne o l a c a belirsiz bir a v u yrei p e k inklapnn ardna dmtr. Yakn tarihten, daha pek ok rnekler olaylar yle koullar yaratr ki, 'kul' birden toplumsalln her eyin nne karr, her nk m o d e r n z a m a n l a r d a , milliyetilik bir ilikisi yoktur, o n u n t e m e l ilikisi, yurtlardr. Tarihin verdii ders bu. gsterilebilir. Bazen 'yurtta' olur; 'birey', eyin stnde tutar; k a v r a m n n 'rk'la zerinde y a a n a n

Gazi M u s t a f a K e m a l , bunu daha 1 9 2 0 ' d e sylemi: " . . . b u r a d a m a k s u t o l a n v e Y k s e k Meclisimizi o l u t u r a n kiiler yalnz T r k deildir, yalnz e r k e deildir, yalnz Krt deildir, yalnz L a z deildir; fakat h e p s i n d e n olu mu M s l m a n unsurlardr; s a m i m i bir t o p l a m d r . u halde bu yksek heyetin t e m s i l ettii, hukukunu, h a y a t n, e r e f ve ann k u r t a r m a k iin a z m e t t i i m i z e m e l l e r , yalnz bir slam u n s u r u n a a i t deildir, eitli slam unsur larndan o l u m u bir k t l e y e aittir." O 'ktle' btn Trkiye'nin halkdr.

' G e r e k e ' , ayn idi... O halkn, Gazi M u s t a f a K e m a l ve arkadalarnn yneti minde, Mdafaa-i Hukuk Doktrini'ne dayanarak, savaa sa vaa kurduu Trkiye C u m h u r i y e t i , aka grlyor ki, hani dir srdrlen 'souk bir s a v a ' m trl eit 'seyyitm' ya yor. Ekonomik kalknmas, uluslararas rgtler tarafndan denet lenmekte, kalknmas ve glenmesi, el altndan, engellenmektedl. Bir zamandr buna 'dk younlukta bir i sava' eklenmi, ylece 'ypratlmas' tasarlanan 'amalar' bakmndan mnasip |"> lmtr. Handiyse yarm yzyldr, ne pahasna olursa olsun destek lduu Batl 'mtte/i/c/eri'nin, en nde gelen yetkili ve sorumlu, Trkiye Cumhuriyetinin Devlet Bakannn yzne kar, 127

btn ktln 'niter devlet yapsndan' kaynakland n syleyebilmekte, k s a c a s L a u s a n n e A n l a m a s ' n d a n vazgeilmesini, S e v r e s S z l e m e s i ' n e dnlmesini isteyebilmektedir. Hem de 'demokrasi' ve 'insan haklar' gerekesiy le! 'Tanzimat' ve 'Merutiyet'i de, ayn gerekeyle destekle yip arka kmlard, netice malum. Trkiye halknn, kimden yana kacan sanyorsunuz?

128

YOLSUZLUKLARIN DEMOKRATKLETRLMES'

9 Aralk 1996 Uluslararas liberal 'sistem'in 'kresellemeyi' baaryla uy gulad blge, bilindii zere, ABD'nin 'arka bahesi' Latin Amerika'dr: serven, aynen bizde olduu gibi, 80'li yllarn ba nda balyor; 90'l yllarn ortalarnda alnan sonu nedir, merak m ediyorsunuz? yleyse, u garip listeyi bir gzden geiriniz: 1/ Meksika'da eski devlet bakannn kardei Raul S a l i n a s de Gortari, 'devlet kademelerindeki siyasi nfuzunu kullana rak irketlere kar salam', bylece yabanc bankalardaki ser veti 1 2 0 milyon dolara ulam. 2/ Venezuela'nn zal', C a r los Andres P e r e z , 'rtl denekten ektii 17 milyon dolar usulsz kulland iin, Yksek Mahkemece sulu bulundu'; ayrca, 'banka yneticileri, batan bankalardaki yzmilyonlarca dolar zimmetlerine geirdikleri iin yarglanyorlar'. 3/ Arjan tin'de 'on'un zerinde devlet yetkilisi IBM'le yaplan szlemede milyonlarca dolarlk ahsi kar salamlar. 4/ Brezilya'da m fettiler, batan bir mali kurumun yolsuzluklarn aratryorlar, bu kurumun vergi mkelleflerine maliyeti be milyar dolar olarak he saplanyor. 5/ Ekvador'da ekonomiyi yneten bakan yardmcs A l b e r t Dahik, 'zimmetine para geirdii iin, tutuklanmas na karar verilince' palas pandras kendini Kostarika'ya atyor; vs... vs... Evet farkndaym, insan bu haberleri hi yadrgamadan oku yor; nk, 80'li yllarn bandan itibaren ayn ekonomik reform lar yaparak, yani 'zelleip kreseli eer ek' Yeni Dnya Dze129

ni'ni uygulamaya balayan lkemizde de, benzer olaylar hi eksik olmuyor; neredeyse birbirine zincirleniyor. Peki, bundan karlacak bir sonu yok mudur?

'Kurumsallam, mafia'... Y o o o , hayr! Yorumlamaya kalkmayacam: Y e n i Dnya Dzeni hakknda" iyi eyler dnmediim malum, yapaca m yorum tek tarafl olmakla sulanabilir; iyisi mi, 'teki taraf tan' olduu inkr kabul etmez bir gazetenin, bu yolsuzluklar zin cirini nasl deerlendirdiini, size aktaracam. Bakar msnz ne diyor: " . . . s e r b e s t p i y a s a ekonomisinin, o n c a elik e d e n de m o k r a t i k l e m e y l e birlikte, b l g e d e i dnyasnn ve devle tin faaliyetlerini effaflatracana ilikin, g e n i bir ke sim t a r a f n d a n paylalan o r t a k bir kan vard; a n c a k u a n d a yolsuzluk h e r z a m a n k i n d e n d a h a yaygn, s a d e c e o y u n c u l a r deiti; b r o k r a t l a r n ve diktatrlerin yerini, s k ittifak iindeki yeni bir i a d a m ve politikac snf ald. (...) Y e n i siyasi zgrlklerin, yolsuzluu da demokratikletirebileceini h e r h a l d e hi kimse t a h m i n e d e m e z d i . " (The Wall Street Journal, 8 Temmuz 1 9 9 6 ) Merkezi New York'da bulunan Uluslararas zel Dedektiflik Brosu Kroll Asosiates'in Brezilya B r o s u yneticisi J a m e s Wygand, kendi asndan durumu yle yorumlam: " . . . g e m i t e yolsuzluk g e n e l d e kk aplyd, vergi mfettiine a k t a n d e m e yaplr, ya da bir evrak imza l a t m a k iin r v e t verilirdi; b u g n ise yolsuzluklar d a h a o p o r t n i s t l e m i ve k u r u m s a l l a m durumdadr, 'ma fia'nn t a r z n a o k yakn; yaplan yolsuzluklardan byk k a z a n l a r salanyor, nk o r t a d a d n e n p a r a o k b yk." (Ayn gazete, ayn say) Ne denildiinin farkndasnz deil mi? Yolsuzluklar 'Daha oportnistlemi, daha kurumsallam', 'mafia'nn tarzna ok
130

yalcm'm, 'ortada dnen para ok byk olduu iin, yolsuzluklardan byk kazanlar salanyor'rnul.. Allah Allah, adam sanki bildik bir lkeyi anlatyor,

yaplan

'Sistem'in ileyii bozuk... Kesin olan nedir? Wall S t r e e t J o u r n a l in sand gibi, L a tin Amerika'daki hukuk sisteminin dnyaya alan ekonomileri denetlemek grevini yerine getirmekte yetersiz kalmas m; yoksa Yeni Dnya Dzeni diye 'kaktrlan' emperyalist/liberal 'sistem'in ileyiindeki bozukluk mu? Elbette, ikincisi! Aksi halde, ge zegene bu dzeni neredeyse zorla kabul ettirmeye uraan 'geli mi' ve zaten 'dnyaya alm' liberal ekonomilerde de ( A B D , J a p o n y a , F r a n s a , talya, ngiltere, Almanya vs) benzer re zillikler paadan akar myd? Trkiye asndan olumsuzluk iki dzeyde grlyor: yolsuz luk 'ekonomisinin' 'faturas' hemen btnyle laik iddial 'alafran ga' ynetimlere karld iin, olay Refah Partisi'nin iktidara gelmesinde, nemli bir i faktr roln oynad, bu bir; ikincisi, Trkiye'ye kar 'souk sava'ta, halkn ounluu, boazna kadar yolsuzluklara batm ynetici kadrolara asla gvenemiyor: ' S o u k s a v a ' d n e m i lider ve partilerinin dnda, 'temiz' lider ve p a r t i l e r e 'hayati ihtiya' hissedilmesinin t e m e l se bebi de bu!

131

, BATAN 'YANLI' TUTULMU.

11 Aralk 1996 Okuduumda duraklam, ne diyeceimi bilememitim. Derin bir geceydi: diplerinde bir yerlerde, ufunetli yldzlar yanp sn yordu; alttan alta, insan rperten rutubetli bir serinlik. O yllarda 'hain' saylan Arthur Koestler, aka diyordu ki: "-...siyasi p a r t i l e r d e , e n yeteneksizleri r g t n e n yksek k a d e m e lerine ykselten, bir m e r k e z k a kuvvet vardr." arma mak elde mi? K o e s t l e r , K o m i n t e r n murahhasl yapm bir adam, 'tespiti1, o yllarn komnist partileri -en ok da S S C B Ko mnist (Bolevik) P a r t i s i - iin geerli. Bilindii gibi K o e s t l e r , 'Gn O r t a s n d a Karanlk/Darkness at Noon' adl romann da, M o s k o v a Davalar'ndan birisinde, bir sann nasl 'temizlendii'ni, dehet uyandran bir maharetle anlatr; sank Rubaof'un gerekte Stalin'in tasfiye ettii B u k h a r i n olduu iddia edilmitir. Sovyetler'deki muhalefet (oppozitsiya) Lenin'den sonra Trotsky'nin genel sekreter olmas gerektiini savunmutu; Vladi mir li'in 'Parti'nin Harika ocuu' adn takt B u k h a r i n de ayn greve uygun grlenlerdendi; oysa Koestler'in o 'merkez ka kuvveti' etkisini gstermi, S t a l i n trnden bir 'despot' parti nin zirvesine oturmutu: hem de ne oturmak! S o v y e t Komnist P a r t i s i ok ksa srede 'sivil toplum' kuruluu zelliklerini kaybet mi, parti ii demokrasi uygulamas demek olan 'demokratik merkeziyetilik/centralisme d m o c r a t i q u e ' yerini, yukardan aaya ileyen bir emir/kumanda totaliterliine brakmt. Artk bir 'rgt' ( o r g a n i s a t i o n ) sz konusu deildi; sz ko nusu olan bir 'aygt't (appareil). 132

 r n e k bunlar olursa... Merutiyet tarihimizde bu eit siyasi rgtlenmenin ad 'ko mita', yelerinin sfat ise, 'komitac' idi; demokrasimiz asndan, bunun son derece nemli olduunu sanyorum; undan ki, iin ba n ekmi olan ttihat ve Terakki Cemiyeti, daha sonra r gtlenecek olan siyasi partilerimiz iin, belki de talihsiz bir 'model' oluturmutur. A n k a r a ziyaretlerinden birisinde, Niyazi B e r k e s ' e sorma dan edememitim: arlk Rusyas'nda, ucu Neayef'e k a d a r d a y a n a n Narodnik/Nihilist komitaclnn, R o m a n y a zerinden z a m a n n J n t r k komitalarn etkiledii d o r u olabilir m i ? " 'Hoca' buna inanyordu, kantlarn da bulmutu; ben de okuduum onca 'hatrat'n bazlarnda -mesela Galip Vardar'nkinde m i ? - M a k e d o n y a ' d a Srp ve Bulgar komitaclarn bastrmakla grevli 'ittihat' zabitlerin, rgtlenme konusunda bilhassa Bulgar 'entre/ist/er'inden etkilenmi olduunu oku mutum. Selanik ve evresinde, talyan 'Mason Localan'nm 'gizliliine' heveslenmeleri de, cabas! Bunlardan ne kar? Os m a n l ' d a n i t i b a r e n lkemizin siyasi h a y a t n d a 'frkalar'm, h a y a t n iinden r e m i 'sivil toplum' r g t l e r i olmad m? Hseyin Cahit B e y , 'Siyasi Hatralar'nda, Hrriyet'in ilan edildii gn, D e r s a a d e t ' d e halkn klnn kprdamadn yaz mtr; stanbul'daki 'ittihatlar' zevahiri kurtarmak iin baz gsteriler dzenlemeye kalkrlar. ttihat ve Terakki'nin, Hrriyet'ten sonra bile 'frka' olmayp bir zaman 'cemiyet' kaldn biliyoruz. Tekilat iinde ve dnda herkesin ikyeti olduu o 'merkez-i umumi hkimiyeti' ise, Rus Narodnik/Nihilist -daha sonra B o l e v i k - 'aygtlarndaki' politbro egemenliini hatrlat myor mu? Kimbilir, en olgun siyasetilerimizin bile, 'parti' denildi mi 'r gt' deil 'aygt' anlamasnn gerisinde, belki de bu hatal balan g yatyor.

133

Hangisine b e n z i y o r l a r ? Zahmet olmazsa, 70'li yllarda kaleme aldm u satrlara, gz ucuyla olsun bir bakar msnz? "...rgt ( o r g a n i s a t i o n ) bir yerde Gramsci'nin anlad anlamda ve dzeyde bir 'kolektif entelektel' zellii gsteriyor sa, aygt (appareil) tam tersine, yukardan aaya hiyerarik bir komuta zincirlemesine gre dzenlenmi bir hkmetme ya ps ( s t r u c t u r e ) gsteriyor. B i r i n c i s i n d e demokratik bir y netim, g r e v l e r i n ve yetkilerin d e m o k r a t i k yoldan datl mas, eletiri v e zeletiri n e k a d a r kolay v e g e e r l i y s e ; ikincisinde, o k a d a r z o r ve g e e r s i z ; zira ikinci d u r u m d a aygt m e r k e z i y e t i bir b r o k r a s i n i n belirli .kararlar ya da tedbirleri u y g u l a m a y a k o y m a s n d a n b a k a bir ey istemi y o r v e getirmiyor..." "... 'kadrolama' dediimiz ey, eer ikinci trden bir ayg tn eitli kademeleri iin adam yetitirmekse, meydana ka cak olan devrimci, esnek ve diyalektik bir rgt olmayacaktr; ya ne olacaktr, yukar kademenin diktasn hem aygtn alt ka demesine hem de toplumun btnne 'empoze eden' bir dikta mekanizmas olacaktr..." ('Hangi S o / ' , s . 7 0 / 7 1 , 4. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 ) Bizdeki en 'liberal' iddial partiler bile, sizce hangisine daha ok benziyorlar? r g t e mi, a y g t a m ?

134

GAZ'NN 'FIRKA' ANLAYII, 'FARKLI'.

13 Aralk 1996 Gazi, ne 'ittihat' idi, ne de 'mason'; Anadolu htilali'nin gelime grafii, M a k e d o n y a Tcomitac/'ndan farkldr: ittihat lar, hkimiyeti Osmanl hanedanna brakm, 'iktidara' talip ol mulard: 'iktidar' kaybettikleri an tarihten silindiler, hkimiyet Vahdettin'de kald. Anadolu htilali, hkimiyeti halka intikal ettirme hareketiydi, Gazi bu tehlikeli ve hassas operasyonda -En ver P a a ' n n Babli'yi basmas gibi- askeri bir mdahale ile de il, yurdun her yannda devreye giren halk meclisleri, kongreler ve Meclis'le yrtmt: A m a s y a Tamimi'nden itibaren, Mdafaa-i Hukuk Hareketi'nin 'sivillii' d a i m a n d e tutul mutur. (Buradan itibaren, o yank ve dokunakl Kuva-y Milliye marlarndan birisi, size elik edebilir. ' S a k a r y a d a l a r n d a i e k l e r a a r . . . ' , mesela!) Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni 'frkalatrmava' sra gelin ce, davran yine yle: 1 9 2 2 yl sonunda, Ankara'daki gazeteci leri arm, Gazi aklyor: "...hayatm s o n u n a k a d a r v a t a n hayrna vakfeylemek emeliyle sulhun istikrarn m t e a kip, 'halklk' e s a s zerine mstenit ve 'Halk Frkas' ila myla siyasi bir frka tekil e t m e k niyetindeyim"; hemen arkasndan istedii, halkn ve aydnlarn bu konudaki dnce ve nerilerini, kendisine ulatrmas; yani rgtlenmeyi 'kolektifle tirmek' istiyor, ayrca diyor ki: "...erbb- ihtisasn g n d e r e cekleri m t a l a t kemal-i e h e m m i y e t l e nazar- i t i b a r a al nacaktr." (Hkimiyet-i Milliye, 7 Aralk 1 9 2 2 ) Yalnz bir nokta zerinde son derece hassas, o da kurulacak 'frkann ruh-u aslisi', 135

nceden aka stne basm: "...byle bir frkann ruh-u as lisi istikll-i t a m ve bil-kayd--art hkimiyet-i milliye dir." ('zmir Yollarnda', s. 2 7 / 2 8 ) Son cmleyi gndelik konuma dilimize eviriniz: Gazi, antie m p e r y a l i s t , laik ve d e m o k r a t bir 'frka' k u r a c a k t r ; iyide, 'alelade bir frka mahiyetinde' mi olacaktr bu frka? Onu da akla kavuturmu: Hayr!

'Dokuz umde'nin mahiyeti... Mdafaa-i Hukuk Doktrini, ksaca belirtmitik, 'istikll-i tam' ve 'hkimiyet-i milliye' zerine oturmaktadr ama, Kurtulu Sava ertesinde bunlarn tahakkuku ana 'Misak- Mi ili 'nin ger eklemesine balanmt: Bamsz ve Blnmez Yurt (Misak- Milli), Bamsz Ulusal Ekonomi ( S a ' y Misak- Millisi) ve Ulusal ve Birleik retim (Tevhid-i Tedrisat/Maarif Misk- Milli si). Gazi, halkn desteiyle bu ana amacn gerekletirilebilme si iin yine halkla 'mdavele-i efkrda bulunarak' Halk Frkas'n kuracaktr. zmir ktisat Kongresi'ni a konumasnda, durumu irdeledikten sonra, 'frkann' nasl olacan tereddtsz aklamt: "...byle bir S a ' y ( e m e k ) Misk- Millisi mahiye tinde o l a n p r o g r a m e t r a f n d a t o p l a n m a k t a n hasl o l a c a k ekl-i siyasi ise a l e l a d e bir frka mahiyetinde t a s a v v u r e d i l m e m e k lazm gelir ve sulh s o n r a s vukua gelebilecek olan bir ekl-i siyasinin, imdiye k a d a r olduu gibi, mille tin azim ve iman ile ve v a h d e t ve t e s a n d n birbirine mzahir o l m a s ile muvaffak o l a c a hakkndaki k a n a a t i m kavidir ve tamdr." ('zmir Yollarnda', s. 1 0 3 / 1 2 6 ) Bilmem dikkat ettiniz mi, son cmlede Gazi Mustafa Ke mal, 'milletin azim ve inanc' ile 'birlik ve dayanmas'nn, 'im diye kadar olduu gibi, birbirine yardmc olmasndan' sz edi yor: aslnda bu Anadolu htilali'nin Anadolu nklab'na d nmesinde, nceden oluturulmu 'Halk' Kurtulu Ordusunun (Kuva-y Milliye), sras geldii iin 'Halk' Kurtulu Cephesine yerini brakmas gereinin ak bir ifadesidir. 136

Gazi'nin o yllarda 'alelade bir frka deil', sonradan siyasi terminolojiye girecek nl bir deyimle, bir 'Halk C e p h e s i ' kur mak istediini daha 1970'li yllarda yazmtm; demek ister ki, na sl btn Anadolu ve Rumeli halk 'mstevliyi y u r t t a n def e t m e k iin smsk bir v a h d e t ve t e s a n t iine girmise, S a ' y ( em ek) Misk- Millisini ve Maarif ( r e t i m ve eitim) Misk- Millisini g e r e k l e t i r m e k iin de byle bir 'cephe nin v a h d e t ve t e s a n d iinde' olmaldr. Merakls bilir, 'Halk Frkas'nn kuruluuna esas tekil eden o mehur 'dokuz umde', zmre ya da snf karlarn savunmak iin kurulmu ya da kurulacak bir 'partinin' tzne hi benze mez, kapsaml fakat z e t bir 'Halk c e p h e s i ' p r o g r a m d r .

'Aygt' deil 'rgt' Biliyorum, elli yldr kamuoyunda 'conformiste' bir A t a t r k grnts oluturan ve dolatranlar, sylediklerimden tevahhu ediyor ama, gerek budur: Gazi M u s t f a K e m a l P a a ' n n 'fr kacl' -hi de s o n r a d a n iddia edildii gibi- o t o r i t e r ve totaliter bir 'aygta' zenmiyor; d a h a o k genel ilke leri -ki inklabn ilkeleridir- n e t o l a r a k konulmu, inkla bn g e r e k l e t i r i l m e s i n e kalabalk halk 'katlmn' s a l a may a m a l a y a n , g e v e k dokumal ve k a p s a m l bir 'r gt', bir 'Halk C e p h e s i ' o l u t u r m a y h e d e f ediniyor. Gazi Mustafa K e m a l bu noktaya bir anda karar vermemi tir; arayp kurcalayarak, halk nnde tartp irdeleyerek varm tr; isterseniz, bu kararn nasl billurlatna ve hangi 'esbab- muclbeye' dayandna da bir bakarz. O da daha az heyecanl deildir.

137

GAZ'NN AMACI: 'ANTEMPERYALST BLEKE'

16 Aralk 1996 Mdafaa-i Hukuk'un 'scak' gnleri, A n k a r a . S o v y e t Cumhuriyetleri ttihad ile yakn ilikilere giriilmi. Intelligence S e r v i c e -bu arada nl ngiliz Kontrol Subay ' K a y m a k a m ' Ravlinson- Mustafa Kemal'in 'bolevikliinden' emin, bunu yayyorlar. Gazi, ortalarda yoktur, ankaya'ya ekilmi 'tetebbuatta bulunuyor'mu, yani okuyup inceliyor. Nihayet bir akam sofrasnda, demi ki: "-...efendiler, boleviklii tetkik etim, a m e l e snfna istinad e d e n bir n a z a r i y e , memleketimizde kaabil-i tatbik deildir, nk bizde miktar- kfi a m e l e yoktur". Bu rivayeti ben, 'Sar Mustafa'dan ( B r k l c e ) duymutum; yanlmyorsam, Halide Edip Hanm, hatralarnda dorulamt. Sizce K e m a l P a a ' n n 'tespiti' yanl m? (Mtareke'de Anado lu'ya intikali nedense unutup D e r s a a d e t ' t e kalan Dr. efik Hsn Bey'in de ayn 'tespiti' yaptn R s i h Nuri B e y nakle diyor. (Bkz.: 'Hangi Atatrk', s. 1 0 4 / 1 0 6 , 3. Basm, Bilgi Yay nevi) 40 Karanlnn solculuu, bundan Gazi'nin sosyal snflar reddettii manasn karmyordu; 1 0 . yl marnn, o sk sk alaya alnan 'mtiyazsz snfsz k a y n a m bir ktleyiz' msra, ha kikatte 'sosyal snf gereinin ve diyalektiinin inkr deil, ink lap Trkiye'si iin o diyalektiin zalim milletler/mazlum milletler elikisinde g r l d n n ifadesi. Kim demi Mustafa K e m a l 'sosyal snf ve 'siyasi parti' gereini reddediyor diye? Halt eder, nk bu takdirde Halk Fr kas'nn kurulaca gnlerde u sylediklerine (Balkesir, 5 u bat 1 9 2 2 ) ne diyeceiz: 138

"...memlik-i s a i r e d e frkalar b e h e m e h a l iktisad m a k s a t zerine t e e s s s e t m i ve e t m e k t e d i r , n k o Memleketlerde muhtelif snflar vardr: bir snfn m e n f a a ini m u h a f a z a iin t e e k k l e d e n bir siyasi frkaya muka bil, d i e r bir snfn menfaatini m u h a f a z a m a k s a d y l a bir frka t e e k k l e d e r . Bu p e k tabiidir. Gya bizim m e m l e ketimizde de ayr ayr 'snf v a r m gibi t e e s s s e d e n fr kalar yznden a h i t o l d u u m u z n e t i c e l e r m a l u m d u r . Halbuki Halk F r k a s dediimiz z a m a n , bunun iine bir k sm deil, btn millet dahildir." ('zmir Yollarnda', s. 9 3 / 103)

Burada sz edilen 'millet', hi kukusuz 'mazlum' bir milleti.

Nasl v e n e k a d a r ' m a z l u m ' ? yi de, nasl 'mazlum', ne kadar 'mazlum'? Gazi, Anadolu htilali'nin 'inklab'a yneldii o heyecanl gnlerde, halknn azlumluunu' aka dile getiriyor, diyor ki: "...milletimizin byk o u n l u u ifti ve o b a n d r , yle o l u n c a b u n a k a r byk t o p r a k ve iftlik sahipleri elir, bizde k a kii byk t o p r a k sahibidir, bu a r a z i n i n iktar n e d i r ? i n c e l e n i r s e g r l r ki, memleketimizin geiliine o r a n l a hi k i m s e byk a r a z i sahibi deildir, yy s e b u t o p r a k sahipleri d e k o r u m a y a a l n a c a k insanlar" . . . s o n r a s a n a t sahipleriyle k a s a b a l a r d a t i c a r e t yaa n k k t c c a r l a r gelir, tabii o l a r a k bunlarn karlar, durumlarn ve g e l e c e k l e r i n i s a l a m a k ve k o r u m a k ecburiyetindeyiz. iftilerin k a r s n d a olduunu varydmz byk t o p r a k sahipleri gibi, bu t i c a r e t erbabn k a r s n d a da byk s e r m a y e sahibi i n s a n l a r yoktur, a milyonerimiz v a r ? H i ! yleyse biraz p a r a s o n l a r a m a n o l a c a k deiliz, t a m t e r s i n e m e m l e k e t i m i z d e birk milyonerin, h a t t a m i l y a r d e r i n y e t i m e s i n e a l a c a -

139

" . . . s o n r a iiler gelir! B u g n m e m l e k e t i m i z d e fabri ka, i m a l a t h a n e v e s a i r e gibi kurulular o k snrldr; mev c u t iilerimizin says yirmi bini g e m e z , o y s a lkemizin gelimesi iin o k fabrikalara muhtacz, bunun iin de a m e l e lazmdr, d e m e k ki t a r l a d a alan iftiden fark o l m a y a n iileri d e himaye e t m e k gerektir..." "...bundan s o n r a aydnlar ve bilginler gelir. B u n l a r kendi kendilerine toplanp halka d m a n olabilir mi? Bunlarn s t n e den grev, halkn iine g i r e r e k onlar a y d n l a t m a k ve ykseltmek, onlarn gelime ve ilerlemesi ne n c olmaktr. te ben milletimizi byle g r y o r u m ; yleyse eitli m e s l e k erbabnn karlar birbirine bal olduundan onlar snflara a y r m a k imkn yoktur ve b tn h a l k t a n ibarettir." ('Atatrk'n Sylev ve Demeleri' II, s. 9 7 / 9 8 , Trk nklap Tarihi Enstits Yaynlar, 1 9 5 2 ) in pf noktas, sanrm burada; yani o 'halkn1, kiminle ne trl bir eliki -hatta atma- iinde olduunda!

Asl byk 'eliki'... 'Sosyal snf ve 'siyasi parti' ilikisine o derece vkf Gazi Mustafa K e m a l , halkn 'mazlumluu' dolaysyla, eitli 'snflar' arasndaki -zaten zayf- elikileri kmsese de, varln bilmiyo mu? Biliyor ama, onun nemli grd byk (majeur) eliki, n halkn 'sistem'le olan elikisidir, bunu da nl cmlesiyle zelle mistir: " . . . m e s l e k i itimi itibariyle dndmz zam,m biz hayatn, istiklalini k u r t a r m a k iin a l a n erb.il> sa'yz, zavall bir halkz. Mahiyetimizi bilelim. Kurtulmal y a a m a k iin a l a n ve a l m a y a m e c b u r o l a n bir halk/ B i n a e n a l e y h h e r birimizin hakk vardr, selahiyeti vanlu, fakat a l m a k s a y e s i n d e bir hakk iktisab ederiz. V o l i - . a r k a s t y a t m a k ve hayatn sa'yden m u a r r a (almad in g e i r m e k isteyen insanlarn bizim hey'et-i itimiyem/<ln (toplumumuzda) yeri yoktur, hakk yoktur. O halde il.nl*
140

ediniz efendiler: halklk, nizm- itimisini (toplumsal d zenini) s a ' y m hukukuna (emein hukukuna) istinad e t t i r e n bir meslek-i itimidir..." "...efendiler; biz bu hakkmz mahfuz bulundurmak, istiklalimizi emin bulundurabilmek iin, hey'et-i um um iye mizde, hey'et-i milliyemizce bizi m a h v e t m e k isteyen em peryalizme kar ve bizi y u t m a k isteyen kapitalizme kar , hey'et-i milliyemizce m c a h e d e y i (cihat etmeyi) caiz g ren bir m e s l e i t a k i p e d e n insanlarz..." ('Atatrk'ten D nceler', E. Z. K a r a l , s. 2 5 , T. Bankas Kltr Yaynlar, 1956) Emperyalizme kar 'dokuz umde' evresinde birleik bir 'halk cephesi'ne karar kldn grmemek iin ya kr olmak la zm, ya kt niyetli; Gazi, Trkiye'nin ulusal burjuvazisini olutu rabilmek iin dahi, emperyalizme kar bir 'istiklal-i tam' sava vermek zorunda olduunun bilincindedir. Peki nasl olmutur da, o 'sivil rgt', 'tek millet, t e k par1, tek e f sloganna uygun 'totaliter' bir 'aygt'a dnmtr? O uzun ve hazin baka bir hikyedir.

141

" - B U ZORBALAR KMLERDR?"

18 Aralk 1996 Prof. Afet nan, Gazi Mustafa Kemal'den nakletmith: biz cumhuriyeti kurduk; o, on yan doldururken, d e m o k r a s i n i n btn gereklerini sras geldike uygulama ya koymaldr." ("M. Kemal Atatrk'ten Yazdklarm', s. 3 7 ) yle olmad. Cumhuriyet'in uzun zaman 'demokrasiye dn emedii, malum. Daha da kts yaand: geni tabanl bir 'halk cephesine' istinat ettirilmek istenilen, ekonomide ve kltrde 'tam bamsz' o 'sivil toplum' tasarm, zaman iinde, nce 'otoritc' sonra 'totaliter' bir karakter kazand. nsann merak ettii, 'halk cephesi'nin hangi sre iinde 'brokratik merkeziyeti' bir 'siya si toplum' 'aygtna' dnt! Trkiye'de, demokrasi uygulamasndaki 'zr', belki bu sem nun akla kavuturulmasyla anlalabilecektir.

F a i z a n devletilik reddedilmiyor... Genler bilmez: olayn d sebebi, 30'lu yllar Avrupas' vahim 'tota/iter/emesi'dir; demokrasi rm, yozlam bi lil zen saylyordu; sada Mussolini ve faizm, Hitler ve n./l ykselmiti; solda, Stalin ve onun totaliter boleviklii! 40'l V I I L M da spanya'da G e n e r a l F r a n c o , M a c a r i s t a n ' d a Horthy, KM manya'da A n t e n o s c u , Norve'te Quisling, 'tek millcl, ' parti, tek ef ilkesine uygun 'aygtlarla' ynetime el koymr,.l.lj ngiltere ve F r a n s a gibi eski demokrasiler iyice gzden (lu.mii| t: liberalliin ldnden, herkes emin!
142

 sebebe gelince! Hadi bunu bir tarihinin kaleminden oku yalm: parti g e n e l s e k r e t e r i (Recep Peker) arl o l a r a k gittii talya ve A l m a n y a ' d a n d n n d e , C H P iin, yeni bir tzk v e p r o g r a m t a s l a hazrlamt. F a i z m d e n v e nasyonal sosyalizmden esinlenerek dzenlenen bu tasla , B a b a k a n nn'ye d e imzalatp, c u m h u r b a k a n n a s u n m u t u . B u n d a saylar snrl y e l e r d e n o l u a n bir stkurul n g r l y o r , btn yetkiler o n d a toplanyor, TBMM bir ekilden i b a r e t kalyordu. A t a t r k bir t r p a r t i diktatoryasn g e t i r e n t a s l a o k u y u n c a , '... b u z o r b a l a r kimlerdir? Onlar kim s e e c e k ? ' diye tepki g s t e r m i t i . Arkasndan nn v e P e k e r ' i a r t m , nn'nn t a s l a o k u m a d a n imzalad anlalm (laf aramzda, siz buna sahi lden inanyor musunuz?) ve n e r i d e n vazgeilmiti." ('Trk Devrim Tarihi', III. Kitap, e r a f e t t i n T u r a n , s. 2 1 , Bilgi Yay nevi) Olay yaayanlar iin o kadar basit olmadn, Gazi'nin neti cede P e k e r ' i grevinden aldn elbette bilir; bilir ama, C H P 1 9 3 5 Kurultaynda kabul edilen yeni pogram ve tzk, 'Dokuz Umde'den de, 'Halk Cephesi' tasarmndan da hayli uzak, merke ziyeti ve 'totaliter' bir 'aygt'a yol amtr, phesiz onu da bilir. sterseniz bunu da erbabndan, Tark Zafer Tunaya'nn kalemin den okuyalm! "...Trkiye'nin p r o p a g a n d a c e r a y a n l a r n a m a r u z bir yer oluu belirtildikten s o n r a , k o m n i z m e k a r t e k sila hn 'milliyetilik' o l d u u a k l a n m a k t a d r . P a r t i Kurultay, liberal devletin c a n ekitiine kaanidir, bu devletin feoB devleti t a k i b e n h e r y e r d e k t belirtilerek, devlet tik vlmektedir, fakat liberal devletin yerini snf devle|I deil milli devlet a l a c a k t r , bu b a k m d a n p a r t i devleti dir, kurultay iin v a s a t bir devletilik Trkiye CumhuriyeIin zaruridir; bu m a n a d a bir devletilik ne kzl Markt, ne de liberaldir; bu t a r z bir devletilik hususi t e e b ve t i c a r e t serbestisini kabul e t m e k t e d i r . . . " Hemen dikkati eken nokta, 'faizan devletiliin' de ayn 143

iddetle reddedilmemi olmas! Nasl reddedilebilirdi ki, ayn Ku rultayda 'Trkiye Cumhuriyeti'nin bir 'parti devleti' olduu kabul edilmitir. "...parti devletle b e r a b e r alr, z m r e , snf ve cinsi yet fark g z e t m e z , p r o g r a m h e r h a n g i bir v a t a n d a n di lek ve g r n e c e v a p verebilecek bir kldr; bylece, p r o g r a m n ve doktrinin milli bir ideoloji o l d u u n a kaanidir, t a r a f s z deildir, devletle ayn seviyededir, h a t t a dev lete h a r e k e t kaabiliyeti verir." ('Trkiye'de Siyasi Partiler', s. 5 7 0 / 5 7 1 , 1952)

'Mdafaa-i nefs' t a v r deil... Partinin, nasl 'siyasi bir toplum aygtna' dnt ok ak: pratikte bu, valilerin ve kaymakamlarn, bulunduklar il ve il cenin ayn zamanda C H P il ya da ile bakan olmalar eklindi grlyordu. Grld zere, cumhuriyetin 'otoriterlii', ihtilal ve inklabn elde ettiklerini, aksi/inklaplara kar bir 'mdafaa nefs' tavr olmaktan karm; merkeziyeti b r o k r a t bir 'no m e n k l a t u r a ' n n iktidarn k o r u m a k iin, hkimiyete I u z a t m a s yoluna girmitir. Gazi Mustafa Kemal, hayatnn son yllarnda buna taha ml edemediini belli edecek; iktidar deitirip, daha 'sivil' l|| ekibi i bana getirecektir; ama i iten gemi, Trkiye'de siynij parti yaplanmas, 'rgt' modelinden artk 'aygt' modeline k,y mtr. D e m o k r a s i y e intikalin bir trl istenilen kvamd bir 'sivillemeyi' g e t i r e m e m i olmas; a c a b a , 'siyasi p a r t i ler'in h l 'tek parti' modeline g r e kurulmu olmasmi< mdr? Hadi imdi tartn!

144

'YUMUAK, SEVML VE AKILLI BR OTORTE...'

20 Aralk 1996 O akam, Firuzaa'daki evinde, E s a t Adil B e y demiti ki: M u s t a f a Kemal'in 'otoriteri' soldan o k s a a mte veccihtir; s i y a s e t lugatmza 'komnizm tehlikesi' tabiri, 1 9 3 5 ' t e n s o n r a girdi!" Nemli, souu rpertici bir akamd; ylbana yakn. Rum pastahanelerinin vitrinlerinde, paskalya rekleri ve boyal yumur talar. Trkiye'de 'souk s a v a ' hzlanyor, 'ilerici' kesimi kayg l. Taksim'de -ili tramvayn beklerken- H a s a n Tanrkut de miti ki: E s a t B e y hakl, cumhuriyeti, tek ve yekpare bir tekml vetiresi (gelime sreci) sanyoruz, yle deil!" Gazi, demokrat ilerici kesiminin de muhalefeti ile karla mt ama, 'ama's var...

'lerici' muhalefetin zeletirisi... Formasyonu 'Amerikan' iki taraftar Zekeriya S e r t e l ve Halide Edip, 1924'ten itibaren onu eletiriyorlard: 'otoriter' ol duunu syleyerek! Her ikisi de, mrlerinin bir ksmn 'gnll' yurtd 'srgnlerinde' geirdiler; ne var ki, stanbul'a dndkle ri zaman, zeletiri yapmak drstln ve yrekliliini gster milerdir. 1 9 2 4 Anayasasnn Gazi'ye ar yetki verdiini, onu diktatrle srklediini iddia eden Halide Edip Hanm, onun lmn mteakip yurduna dnnce, ayann tozuyla S a b i h a Sertel'e demitir ki: S a b i h a , M u s t a f a Kemal hakly,!.." 145

S a b i h a Sertel'in ei M. Zekeriya S e r t e l , byk blm S S C B ' d e geen 'ecnebi' hayatnn dnnde, aka ne syl yor: " . . . salnda biz bu a d a m a kar hrriyet ve demok r a s i s a v a yapmtk, hareketlerini d i k t a t r c e buluyor duk. A a l a r g r y o r d u k , o r m a n btn byklyle gremiyorduk: Halife ve p a d i a h t a n y a n a olanlar o n a c e p h e almlard: ttihatlar o n a kar suikast dzenle milerdi. E m p e r y a l i s t l e r de m e m l e k e t iinde isyanlar karmlard. stanbul'da btn halifeci, p a d i a h ve geri ci basn A t a t r k ' e kar yaylm a t e i amt. B t n bu koullar iinde d e m o k r a s i geliebilir miydi?" ('Trk Devrim Tarihi', IH. Kitap, s. 2 0 , erafettin T u r a n , Bilgi Yaynevi) Gazi'nin -dolaysyla inklabn- 'otoriterlii' Esat Bey'in sy ledii gibi, ister istemez, soldan ok saa ynelik olacakt: Komintern onu destekliyordu; zamann BM'si olan Cemiyet-i Akvam'da, S S C B ' n i n karlarn Trkiye savunmay stlenmiti, nk 'sistem' o lkeyi o rgte almamt. Tandm btn 'Es ki Tfekler', Gazi'nin 'komnizm tehdidi'ni fazla ciddiye almad nda ittifak halindeydiler. R s i h Nuri B e y , kadirinas bir jest yapm, 'erken' cumhuriyet dnemine ait baz 'zellikleri' aka sralamtr: " . . . Atatrk'n l m n e k a d a r g e n e l a n l a m d a s o l ne riyat v e eviriler s e r b e s t t i : 1 9 3 0 ' l a r d a , 1 9 3 2 - 3 6 ' l a r d a h e r kitap evrilebiliyor, h e r trl kitap yazlabiliyordu. (...) B u g n toplattrlan birok kitap, Atatrk z a m a n n d a satlabiliyordu..." Ya 'gizli' komnist rgtler, onlara verilen ceza? 1 9 2 7 Tevkifat'nda T K P Lideri Dr. efik Hsn, sadece bir buuk yla hkm giymiti; kar kmaz da, '8.7.1929 gn ve 3764 sayd pasaportla, yurtdna kabilmiti'. 1 9 2 9 , 3 0 , 3 1 , 32 yllarnda hkm giyenler en fazla drt yla mahkm olmulard. 1 9 3 2 - 3 6 aras mahkmiyetler ise, 141-142'nin kabulyle affa uram oldu lar; stelik, 'ilk ekliyle 142'de cezalar alt aydan balyordu, 141'de ise 'cebir' unsuru aranmaktayd." Rsih Nuri B e y , inklabn 'nefs-i mdafaa' refleksinin Ga146

zi'de adeta igdsel olarak saa ynelik olduunu, u yazdklaryla bsbtn meydana koymu olmuyor mu? " . . . A t a t r k d n e m i n d e eski ttihat liderlerden as lanlar oldu; Albay (Ayc) Arif B e y ve R t P a a (Zorlu) bunlardand. Sarkl y o b a z l a r asld, a p k a 'devrimine' ve r e f o r m l a r a k a r g e l e n l e r d e n a s l a n l a r oldu. Nakibendiler asld. Bu s e r t t u t u m , A t a t r k devriminin gereklerindendi. A n c a k a s l a n y a d a a r c e z a y a u r a t l a n s o l ei limli t e k bir kii y o k t u r . " ('Atatrk ve Komnizm', s. 3 6 1 / 3 6 5 , Anadolu Yaynlar, 1 9 7 0 ) Her ey yeterince ak ve aydnlk grnmyor mu?

nemli o l a n halk egemenlii... Ayrca, M. Zekeriya Sertel'in zeletirisi, nemli bir 'tespit' ieriyor; yerini drerek demi ki: " . . . (Gazi) kii y n e t i m i n d e n o k Meclis e g e m e n l i i n e yani halk e g e m e n l i i n e n e m verdi; btn koullar o n u n Doulu bir d i k t a t r o l m a s n a elveriliydi; fakat - a s k e r ol m a s n a r a m e n - y u m u a k , sevimli ve akll bir 'otorite' kurdu; bu 'otorite', d i k t a t r l k t e olduu gibi k o r k u y a de il, s e v g i y e d a y a n y o r d u . O, gnn koullarnn elverdii l d e bir rejim kurdu, biz eletirilerimizi z g r c e y a p a bildik." ('Atatrk, Laiklik ve Demokrasi', A. T. Klal, s. 8 2 ) Zekeriya Bey'in 'tespitini', Gazi M u s t a f a Kemal'in Re c e p P e k e r ' e ve 'faizan' aygt nerisine gsterdii sert tepki do rulamyor mu? Gel gr ki 'totaliterlik' kanseri gvdeyi sarmt.

147

DEMOKRAS'YE 'GELMT', AMA.

23 Aralk 1996 Sonralar ad bir halk deyimine dnecek olan 'Kurtlar Sofras'n yazdm yllarda ( 1 9 5 4 - 1 9 5 7 ) deerlendirmem kesin lemiti: Mdafaa-i Hukuk, Anadolu Ihtilali'ni baarm, Halk Frkas, Anadolu nklab'n yanda brakmt: Trkiye, ulusal demokratik devrim srecini, Kemalist dzeyde, son neticelerine ulatrmak zorundayd; oysa, brokratik merkeziyeti, dpedz to taliter bir devlet kapitalistlii erevesinde donup kalmtk. Byle bir kesinlie varabilmek iin o devri yaam olmak ge rekir ya, Gazi'nin yakn evresinden, gerekten inklap yazarla rn tankl da, arpc ipular verir. En ok da Falih Rfk ve Y a k u p Kadri Beylerin syledikleri! 'Kurtlar Sofras'n yazar ken, szgelii Y a k u p Kadri'nin ' K a d r o ' serveni yllarnda kale me ald 'Byk nklap ve Kk Politika' balkl eserinden haberim bile yoktu; seneler sonra Milliyet'te yaymlanan (13-22 Aralk 1 9 7 6 ) bu ilgin almasnda, yazar yle deerlendirmeler yapmtr ki, inklabn yarda kalm olduuna, hi phe brak maz. Ona gre, 'Tanzimat bitmemitir', Gazi'nin evresinde 'Osmanl hanedannn sadk kullar, halifeliin c e z b e y e tu tulmu klar, m a n d a dilencileri ve paral bir devletin s m r g e halkndan o l m a y a c a n a t a n l a r vardr'; Gazi. 'okullu softalarla ('aydnlar' d e m e k i s t e r ) m e d r e s e l i softa lardan d a h a o k uramtr'; asl en nemlisi, 'saltanat ve halifelii bir rpda s k p a t a n Gazi, Babli'yi kabul el mek zorunda kalmtr': brokrasi,..nklab' engellemiti! Ne denilmitir: akln yolu bir!; 148

Aksini s a v u n m a k m m k n m ? O kadar bir ki, 27 Mays sonrasnn 'ilericiliinde' nemli bir rol oynam olan D o a n Avcolu da ayn fikre katlacak, in klabn brokrasiyle i ie geirilip nasl 'dondurulmu' olduuna parmak basacakt: " . . . 1 9 3 6 ylnda ileri B a k a n P a r t i Genel S e k r e t e r l i i n e getirildi. B a b a k a n e s a s e n P a r t i Genel B a k a n Ve kili idi. Valiler ise il b a k a n yapld. B y l e c e p a r t i t a m a m e n brokrasinin k o n t r o l altna alnmaktayd. 'Memurin Kanunu' m e m u r l a r n s i y a s e t l e u r a m a s n y a s a k l a m a k l a birlikte, yksek m e m u r l a r p a r t i yneticileri oluyorlard..." "...yksek m e m u r l a r n ynetiminde e r a f temsilcile rinden kurulu bir p a r t i , bu hviyetiyle, b r o k r a s i n i n bir p a r a s haline gelmiti. B r o k r a s i ile ya da brokrasinin uydusu o l m u bir kurulu ile devrimleri s o n u n a k a d a r g t r m e n i n zorluu o r t a d a d r . B r o k r a s i n i n zellii, h e r y e r d e t u t u c u l u a yneliktir. lerici partiler, kkl toplum sal d e v r i m l e r e giritikleri z a m a n , karlatklar en nemli s o r u n l a r d a n birini, b r o k r a s i n i n devrimci atl kstekle yici bir e n g e l o l m a k t a n karlmas tekil etmitir..." {'Trkiye'nin Dzeni', 1. Basm, s. 1 7 6 , Bilgi Yaynevi, 1 9 6 8 ) En vahim hatas, 'askeri brokrasinin' de ayn tutucu zellik lere sahip olduunu unutmak olan D o a n Avcolu'nun 'tespiti' hi kukusuz dorudur; o yzden de, kinci Dnya S a v a sonra snda 'demokrasiye gemeye' mecbur braklan 'tek parti'; Mdafaa-i Hukuk, hatta Halk Frkas dnemine ait btn 'sivil' zel liklerini kaybetmi, tamamyla brokratik merkeziyeti bir 'aygt't. Aksini savunmak mmkn m?

E e r ruh ayn kalrsa... Sonradan 'souk sava'n hedefi haline gelecek S S C B pa.ntezi bir yana braklrsa; kinci Dnya S a v a , o kadar hor flrlen demokrasilerin zaferiyle sona ermiti; teki lkelerin, Bir149

lemi Milletler'in kuruluu saylabilecek S a n F r a n c i s c o Konferans'na katlabilmesi, o tarihte 'demokrasi' olmas artna ba lanyor. Dnebiliyor musunuz? 1 9 4 5 ' t e hl 'totaliter' tek parti dzeninde olan Avrupal lke var: F r a n c o ' n u n spanya's, Salazar'n Portekiz'i, nn'nn Trkiye'si! Dier ikisi dzen lerini deitirmeyi reddetmilerdi; demokrasi, 'halklk' adyla ba ndan beri Trkiye Cumhuriyeti'nin programndayd: Trkiye, demokrasiye gemeyi kabul etti. Ama nasl? 'Fhrer' anlamna gelen 'nder'li, 'ebedi e f li ve 'milli ef Mi, 'deimez genel bakan'l bir 'aygt'm yneti minde olarak! 'Aygt'n zamanla 'rgt'e dnebilmesi iin, ok aba harcanmsa da, ne yazk ki, siyasi partilerimizin birounda -bata 'tek parti'nin bir trevi olarak ortaya kan D e m o k r a t P a r t i olmak zere- 'yukardan aaya ve otoriter' rgtlenme biimi ve 'otoriter parti' ruhu ayn kalm; bunlarn stne binen 'souk s a v a ' koullar da, hemen hemen, kurulan her yeni par tinin 'aygtlamasn' daha da pekitirmitir. Ne dersiniz, yanl mym?

150

.BR EYLER TEKLYORDU'!

25 Aralk 1996 O yllarda 'Akam', le zeri yaymlanan ciddi bir gazete dir; 'bamuharriri', Necmeddin S a d a k , biraz 'Mihver'den yana gibi olsa da d politika yorumlaryla, herkesin dikkatini ekmi bir kalem; hi unutmam, bilmem hangi mnasebetle stanbul'u 'ereflendireri smet P a a , hi beklenmedik bir ey yapm, 'Ak a m ' gazetesine urayp, Necmeddin S a d a k ' l a grmt. Haberi, 'Ajans Haberleri'nde radyodan dinleyince, babam, manal manal glmseyip demiti ki: "...Necmeddin Bey'in ba na talih kuu kondu, ilk seimde meb'us olacaktr." Babama inanamam, onu biraz da kt niyetli bulmutum: ocukluk ite! Necmeddin S a d a k , ilk ara seimde milletvekili seilmekle kal mad, dileri b a k a n da oldu; babamn dedikleri 'aynen' deil, fazlas ile kmt. Meer s m e t P a a , Necmeddin Sadak'n d politika yo rumlarn dikkatle okur, ok da beenirmi! En azndan, tayini knca, etrafta dolaan rivayet budur. Byle bir siyasi 'yaplanma dan' 'mevzuat' dei Y tirmeksizin kalklacak bir 'demokrasiye ge i' hareketiyle, ne trl bir 'muhalefet'e kavuulabilirdi ki? Hibi risi sahici bir 'sivil toplum' rgt olamad; o muazzam halk des teini arkasna alabilmi, 'Demokrat P a r t i ' bile!

Ayn 'aygt'n t e r s i ve yz... 'ktidar', geilecek demokraside, 'muhalefeti' kendine gre 'ekillendirmek' istiyordu. smet Paa'nn, muhalefet lideri ola151

rak tasarlad Kzm Karabekir'den -ii fazlaca ciddiye aldn grnce- vazgetii, yerine Celal B a y a r ' 'setii'bilinen bir ey dir. D e m o k r a t P a r t i n i n teki 'kurucular' da, zaten yllardr C H P milletvekiliydiler; bir bakma, D e m o k r a t P a r t i , halkn yo un honutsuzluunu, 'yukardan' belli bir istikamete 'ynlendir mek' amacyla kuruluyordu: Yllar sonra yeni Trk demokrasisi iinde C H P ile DP'nin, birer gerek iktidar ve muhalefet olarak deil, ayn 'aygtn' tersi ve yz gibi grndkleri gerektir. Bunu hem birbirlerine, hem teki siyasi kurululara kar, davran bi imlerinden karabiliyoruz. Daha iin banda, DP lider kadrosunun 'Tan' ve 'Grler' gazete ve dergileri evresindeki 'solcularla' balants, S a b i h a ve M. Zekeriya S e r t e l ile C a m i Baykut'un nl 'Tan Olayn' mteakip mahkemeye verilmesiyle kesilmiti. B a y k u t ve Serteller, mahkm oldular (23 Mart 1 9 4 6 ) . Buna ramen demokrasiye inanmak isteyen E s a t Adil B e y ve arkadalar Trkiye S o s y a list P a r t i s i n i ( 1 4 Mays 1 9 4 6 ) ; Dr. efik Hsn ve arkadalar ise Trkiye Sosyalist E m e k i ve Kyl P a r t i s i n i ( 2 0 Haziran 1 9 4 6 ) kurdular; oysa daha nce kurulmu olan S o s y a l Demok r a t P a r t i s i , iktidar tarafndan kapatlmt ( 2 9 Mart 1 9 4 6 ) ; teki iki sosyalist parti ve evrelerindeki sendika ve gazeteler de 16 Aralk 1 9 4 6 ' d a kapatlacak, 'sorumlular' mahkemeye verilecekti. S o s y a l i s t sol iin, 'Tek P a r t i n i n 'demokrasisi' alt ay iin de bitmiti. Unutmayalm ki, ikinci Dnya S a v a boyunca, stanbul ve havalisinde hkm sren skynetim, o gnlerde alt ay daha uzatlmt. DP szclerine gre, '...hkmet mitingleri nle m e k ve g a z e t e l e r i k a p a t m a k iin skynetimi istiyordu.' (Cumhuriyet, 5 Aralk 1 9 4 6 )

Gelen gideni a r a t r m ? . . Milli ef, 'aba altndan sopa gstermeyi' unutmamtr: "...ok partili politika d e n e m e s i , lkeyi a n a r i y e g t r e c e k s e , bundan vazgeebiliriz" diyor. {'Tek Parti', M. Toker, 152

s. 128) yi de 'anari' nedir? Sosyalist parti ve sendikalarn rgt lenmesi mi? Nihat Erim'in yazd gibi (30 Mays 1 9 4 6 ) Demok ratlar Milli efin 'tehditlerinden' korkmulard, o kadar ki, . devlet bakannn fiilen bir partinin b a k a n l n d a bu lunmas, dier partileri z o r bir mevkide b u l u n d u r m a k t a dr' (Cumhuriyet, 1 7 - 1 9 Haziran 1 9 4 6 ) dediler, smet P a a ' y seimlerde 'kendi listelerinde de aday gstermeyi' bile dnd ler. Seimler heyecanl geti, ama DP gsterdii 2 7 3 adaydan ancak 66'sm Meclis'e sokabildi; iktidarn 3 9 5 milletvekilliini hi le ve fesatla elde ettii ileri srlyordu. O gnlerin Cumhuri yetinden okuyacanz u balklar bile 'demokrasimizin' ne trl bir atmosfer iinde yola ktn kantlar: " . . . D P , h e m e n btn m e m l e k e t t e tazyikin (basknn) birdenbire a r t p s o n h a d d i n e vardn iddia ediyor." (Cumhuriyet, 22 Temmuz 1 9 4 6 ) " . . . stanbul'da, zmir'de, Aydn'da, M a n i s a ' d a ve K o n y a ' d a ve dier baz y e r l e r d e , heyecanl bir h a v a iinde p h e l e r ileri srlyor; De m o k r a t l a r , s e i m m a z b a t a l a r n n deitirildiini syleye rek durumu p r o t e s t o ediyorlar." (Cumhuriyet, 23 Temmuz 1946) " . . . D e m o k r a t P a r t i seimin feshini isteyecek! P a r t i nin milletvekili yelerinin h e p birden istifa e t m e l e r i de muhtemel grlyor." (Cumhuriyet, 24 Temmuz 1 9 4 6 ) Peki, iktidar olduunda D e m o k r a t Parti'nin 'demokrasisi' ok mu farkl olacaktr? Hayr! nk atasznn dedii gibi, 'ge len gideni aratr.' Ona da bir gz atacaz.

153

REJMN ADI, 'DEMOKRAS', AMA.

27 Aralk 1996 Yazlmtr: 1 9 5 0 seimlerinden sonra iktidar devralacak DP'nin Genel Bakan Cell B a y a r , smet nn'y ziyaret edi yor; cevabn ok merak ettii soru udur: "...neden NATO'ya girmediniz, P a a m ? " smet P a a ' n n cevab da bir soru, hem de ilgin bir soru: "-...onlar aldlar da, biz mi girmedik Ce ll B e y ? " Trk taraf, en ok da D P , A B D ile yakn ibirliinin 'deli gmleini giymek' anlamna geldiini henz bilmez; Cell B a yar, lkenin 'Kk Amerika' olacan millete mjdeler; Akde niz'de ABD'nin 6. Filosu var diye, donanmay gelitirmek isteme yi lzumsuz grr; DP iktidar, mahiyeti pheli ' K o r e Sava'na gzn krpmadan girecektir. Oysa A B D , niyetini daha 1 9 4 7 ' d e belli etmiti. u haberi okur musunuz ltfen: "...ABD Hey'eti, i n c e l e m e l e r d e bulun m a k z e r e Trkiye'ye geldi; h e y ' e t t e n bir ilgili: '- Trki ye'ye h e r e y d e n evvel, h e r trl kalknma planndan ev vel, yol ve liman lazm o l d u u n a i n a n m a k i c a b e d e r ' de di..." (Cumhuriyet, 15 Haziran 1 9 4 7 ) DP iktidar, 'Kk Amerika' olmak hayaliyle, lkeyi ABD ('sistem') iin krl bir pazara dntrecek bu telkinlere kapl m; Menderes'in 'Grlmemi Kalknmas', Trk pazarnn b tnlemesi, ithalatn iyi ileyebilmesi iin limanlar ve karayollarnn inasna giriilmitir. Netice malum: yurt sathnda onbinlerce ithal mal otomobil ve traktr, ulusal demir ve deniz yollarnn devre d na itilmesi, ekonominin iki seim dnemi sonunda, iflas! D e m o k r a t P a r t i , halk ynlarnn mutluluk zlemlerine so
154

mut cevaplar reteyim derken, ciddi surette 'teklemiti'; bu da 'masasndaki' otoriterlik eilimini ne karm, sivil destekli parti rgt, gittike Menderes'in 'ahs tahakkmnn' 'aygt' ha lini almt. Birka rnek istemez misiniz?

S a solu b u d a m a k m e r a k D e m o k r a t P a r t i Ynetimi, 'Tek P a r t i ' dneminden kalma, sa solu 'budamak' politikasn, 'olduu gibi' uygulayacaktr. ikinci Dnya S a v a yllarnda, Nazilere yaknlyla tann m olan C e v a t Rifat, o ara, 'slam D e m o k r a t P a r t i s i ' diye bir parti kurmutu; bu parti derhal kapatlyor: 3 Mart 1 9 5 2 . Bunu ii Sendikalar Birlii'nin kapatl izler: 20 Nisan 1 9 5 2 . He men arkasndan, faaliyetini g bela srdrmeye abalayan Tr kiye S o s y a l i s t Partisi'nin 17 yesini tutuklarlar; bunun arkasn dan da, nl bir airin (Necip Fzl) yarglanp cezaevini boyla mas gelecektir: 12 Aralk 1 9 5 2 . Diyeceksiniz ki bunlar, 'rejim dman'; peki, O s m a n B kba, Hseyin Cahit gibi demokrasiye ' s a d a k a t i m s e l l e m vatn' uradklar akbete ne demeli? Blkba, Cumhuri| t i Millet P a r t i s i gibi nemli bir partinin, szn saknmaz li ridir, 'TBMM'ye hakaretten yarglanr, tutuklanr: 24 Haziran % 2 . Hseyin Cahit B e y , ilerlemi yana ramen bayazlaryyapt sert muhalefet yznden, hapishaneye gnderilecektir: Aralk 1 9 5 4 . Hal byle olunca, birka kere reddedildikten sonra Dr. Hikt Kvlcml'nn ('Tbbiyeli' Hikmet) nihayet rgtleyebildii tan Partisi'nin kapatlp, kurucularnn derdest edilerek cezaeI gnderilmesine aar msnz? Sanklarn, be yl ile on be yl nda cezalandrlmalar talep ediliyordu: 23 Mart 1 9 5 9 . Demokrasi'nin bylesi!.. D e m o k r a t P a r t i , kanlmaz sonuna doru yaklarken, bir 155 1 - .

'sivil toplum rgt' olmaktan oktan km; ceberrut, ast as tk, kestii kestik bir 'tahakkm aygt' kimliine brnmt. Bir bakma, hem iinden kt 'totaliter, tek partiden' fark kalma mt; hem de ondan adeta intikam alyordu: Mnhasran, Cumhuriyet'in nl 'Uak Olaylan'na ait ba lklarn okumak bile, bunu kantlamaya yeter: "...nn ve beraberindekiler, U a k ' t a n ayrlrken, sa ylar bine y a k l a a n bir kalabaln saldrsna uradlar, atlan bir t a l a nn yaraland." (1 Mays 1 9 5 9 ) "...nn' nn M a n i s a ' d a verdii d e m e c i n y a y m l a n m a s yasakland; zmir'de nn'y kalabalk bir halk ktlesi karlad; bu o l a y l a r a ait yaz ve resimlerin b a s n d a yaymlanmas ya sakland." (3 Mays 1 9 5 9 ) Bu arada, Cumhuriyet'in okurlarna notu: "...gazetemiz baslrken z a b t a nn'nn d e m e c i n e neir yasan teb li e t t i ve o n u n n e z a r e t i n d e sahife kalplarnda kazntlar yapld, baslan g a z e t e l e r de polis t a r a f n d a n m s a d e r e olundu." Bylece, Cumhuriyet tarihinde ilk defa gazeteler bo stunlar la km oluyor. Birka gn sonra toplanan DP Meclis Grubu, yaymlad bir bildiride '...daha tesirli ve esasl tedbirler alnmasn' isteyecek; ertesi gn, nl 'Tedbirler Komisyonu' yeniden almaya balayacaktr. Evet, rejimin ad 'demokrasi', iktidardaki partinin ad, 'de mokrat1... Ne de demokrasiydi ya!..

156

'KATILIM', LAFTA KALIRSA..

30 Aralk 1996 Gazi de, Balkesir'deki o konumasnda (5 ubat 1 9 2 2 ) alt n izmitir; 'klasik emaya' uygun olarak gelien toplumlarda, si yasi partiler, eitli sosyal snflarn karlarn savunmak iin r gtleniyor. ngiltere buna, arpc bir rnek saylamaz m? Muha fazakr Parti, toprak sahibi soylularn; Liberal Parti, gelien burju vazinin; i ( L a b o u r ) Partisi ise, proletaryann partisidir; bu par tiler, lkenin gelime aamalarna denk den bir srayla, tarih ve siyaset sahnesine kmlardr. H a s a n ' l a (Tanrkut) Pangalt'daki S u n a P a s t a h a n e i'nde (sabah tenhal, stl kakao ve gizli tmbeki kokusu; ciddi suratlar, okuduklar gazetelere sarkm, birka emekli) zerinde fazlasyla durduumuz soru u idi: evre lkeleri (Dou toplumla r) 'klasik emaya' uygun gelimiyorlar ki! Ayn snfsal elikileri o toplumlarda bulabilmek zor! H a s a n doktora tezi olarak Trk tarihinde sosyal 'tabakalamay' (o yllarda 'snflama' denemi yor) ele alm; gebe Trk airetlerinde, derebeyi/serf elikisi olamazd elbet, o da s r sahibi/oban kartl zerinde duru yordu; sonras, daha kark: Osmanl'da toprak (mlk) nce Al lah'n sonra 'padiah'n, tmar/zeamet dzenini gerek bir feod.lite sayabilmek, akla uymuyor; daha sonra oluan gayr Mslim lurjuvazi, 'komprador', yani smrge zengini, gbeinden Batl metropol' lkeye bal; 'klasik emada' olmas gerektii gibi ulusal' deil, 'kozmopolit' yani 'ibirliki1, dolaysyla Anadolu Ihtilali'nde, Gazi ve arkadalarn desteklemiyor, padiahtan ya-

l
O halde lkemizde ulusal demokratik devrim, ona nclk et-

mesi gereken ulusal burjuvazi olmad, 'levanten' Osmanl burju vazisi S e v r e s Szlemesinden yana olduu iin; aydnlar, eraf, asker/sivil brokrasinin bir kesimi ve halkn gerekletirdii bir 'ta rihsel blok1 ( G r a m s c i ) tarafndan kotarlmtr; bu bakmdan, 'iti ci gc' snfsal saylamaz; Gazi'nin 'frkasn' rgtlerken, onu geni al bir 'halk cephesi' gibi tasarlam olmas da bundan ileri gelmektedir. yi gzel, acaba Halk Frkas'nn 'halk rgt' olmaktan kp, merkeziyeti egemen brokrasinin ( n o m e n k l a t u r a ) bask 'aygtna' yozlamas da, ayn sebepten deil mi?

B u n e benzerlik?.. Daha mthii, S o v y e t htilali'nin diyalektik tahlilinin de, benzer bir tabloyu nmze karmas: Sosyalist devrim yaplyor, Lenin'in koyduu ilk hedef sanayileme! Bu kadar bile, ii snf nn yeterince youn ve etkili olmadn gstermiyor mu? Bole viklerin disiplinli bir 'aygt' olduklar kesin, ama Rusya'da o za man Menevikler, Devrimci Sosyalistler daha kalabalk ve et kili; R u s y a henz bir 'sanayi deui' olmaktan uzak, bolevik iiler bir avu; sava sonu koullar, yenilginin arl, Lenin'in mahare ti ihtilali gerekletiriyor ama; nasl Trkiye'deki demokratik dev rim, nce yaslanaca ulusal burjuvaziyi yaratmaya kalkyorsa, Rusya'daki sosyalist devrim de, yle mujiklerden Sovyet ii snf n yaratmaya alyor. Merakls bilir, bunlar otuz yldr tartyorum; Anadolu ve S o v y e t ihtilallerinin mahiyetleri elbette farkldr, gel gr ki, top lumun 'klasik e m a y a ' uy mays, yani devrimin a r k a s n d a g e r e k e n snfsal g c n bulunmay, h e r iki ihtilali 'totali t e r bir b r o k r a s i diktasna' yozlatrm; n e t i c e d e , Halk Frkas da B o l e v i k P a r t i s i de b a l a n g t a k i 'sivil' nitelik lerini k a y b e d i p ayrcalkl b r o k r a s i l e r ( n o m e n k l a t u r a ) r e t e n b i r e r 'aygt'a d n m t r . H e r iki lkede, totaliterlik s o n r a s d e m o k r a s i uygula malarnn bir trl g e r e k r a y n a o t u r a m a m olmas, bes 158

belli b u r a d a n kaynaklanyor. Nasl R u s aydn kesimi ile Trk aydn kesimi (intelligentzia) birbirine b e n z i y o r s a , iki lkenin 'oulcu' dzenlerinin partileri de birbirine o k benziyor: D e m o k r a s i iddias t a y o r l a r , ne v a r ki r g t l e rinin ileyii d e m o k r a t i k deil! yledir diyebilir misiniz?

A m a c bakayd... D e m o k r a t P a r t i , halkn, 'tek parti' rejimine toplumsal tep kisini iktidara tamak amacyla kurulmamt, 'yukardan aaa', o tepkiyi 'ynlendirmek' amacyla kurulmutu. yle de yapt. 'oulcu' demokrasimizin, h a n d i y s e btn siyasi partile ri, byle ' y u k a r d a n a a y a ' kurulmu; n n d e s o n u n d a , ya k a l a b a l a intikal e d e m e y i p , ' t a b e l a partisi' o l a r a k kal m; k a l a b a l a intikal edebilmi o l a n l a r d a , o kalabalkla z d e l e e m e y i p birer 'aygt'a d n m t r . Aksi halde -adlar deimi de olsa- ayn partilerin, ayn Weegelerin' setii ayn liderlerle, hemen hemen yarm yzyldr s rp gelmesini nasl izah edersiniz? Demokratik dzen ve toplum, nce partilerin demokratiklemesini, parti ii oligarinin datlma m gerektirmiyor mu? nl 'ok taraftar, az ye' mantyla deokrasinin de, sosyalizmin de temel amac olan 'katlm' acaba asl salanacaktr? 'Katlm' lafta kalrsa, o demokrasi saylabilir mi?

159

ocak '97 avrasya gerei

AVRASYA 'GERE'

1 Ocak 1997 12 Eyll sonras, ortalk toz duman, gz gz grmez olmu; oumuzun anlaml anlamsz, 'kim vurduya' gittii gnler; yirmi yl sonra D o l m a b a h e zerinden, tekrar Boaz'daki sis ddkle rini iitmek beni ylesine allak bullak ediyor ki, belki de bir yerler de okumu olduunuz o iire balyorum: " . . . imdat lklar mdr / bir felaketi mi duyururlar / anlalmaz syledikle ri / salkm s a a k k e r l e r k a r a n l m a / yalnzlm da trlar / y a m u r d a sis ddkleri..." ('E/de Var Hzn', 4. Ba sm, s. 3 0 , Bilgi Yaynevi) Aslnda o sra takld, nedense herkesin eyann tabiat icab sayd bir konu, Trkye-Rusya dmanl! Neden bu iki byk lke -Gazi Mustafa K e m a l ve Vladimir li Lenin dnemi ha ri- bar iinde dosta i ve elbirlii yapacana, hemen her za man birbirinin 'hasm- bi-aman' olur, kyasya savarlar? O sra larda benden T a n z i m a t zerine bir yaz istemi olan bir dergiye, sorunun cevabn yle aklamm, acaba dikkate deer bulur musunuz:

Akln ve m a n t n izgisi... "... nce doru bir tehis! 19. yzylda Devlet-i Aliyye es ki satuetini kaybetmitir. Birbirini izleyen yenilgiler, hepsi 'mlkn' aleyhine K a r l o f a , P a s a r o f a , K a y n a r c a anlamala r, Osmanl askeri stnlnn artk sona erdiini gsteri yor. yle ki Hristiyan, kapitalist ve emperyalist Bat iin, eski 163

 a r k tehlikesi, yava yava paylama anlamna gelen ' a r k m e s e l e s i ' n e dnecek: Gerek tehlikeyi ( B a t iin) gittike yaylan, yayldka glenen R u s y a oluturacaktr..." "... o zaman B a t i n i n yapaca basit: gten den Devlet-i Aliyye'yi denetimi altnda tutarak, Rusya'ya /ar kullan mak! Osmanl'ya kabul ettirilen tanzimat fermannn ardnda yatan stratejik hesap budur; nitekim Reit P a a ' n m zel kti bi M. C o r bunu saklamyor, diyor ki: F r a n s a ve ingiltere iin Trkiye'yi R u s y a ' y a kar bir e n g e l tekil e t m e zorun luluu iinde dnyoruz." Bunun pratikteki sonucu, 19. yzyla kadar, savalarn Bat'da Avusturya/Macaristan, Dou'da ran'a kar yrten Osmanl Devleti'nin, artk 'mnhasran' R u s y a ile atmas olmutur: 1768'den 1918'e kadar, tam alt kere!" (Gsteri dergisi) 'Sistem' ikisini de 'Doulu' sayd, ikisini de dman belledi i, iki byk gc, ellerini keyifle outurarak, birbirine krdryordu. Gazi Mustafa Kemal P a a ile Vladimir li Lenin'in 1920'li yllardaki ortaklaa 'tespiti' budur ve bu 'tespit' dorudur; zaten bu 'tespit' deil midir ki, iki gen devleti, TC ile S S C B ' n i 'emperyaliz me kar mterek mcahedata sevketmi' (ifade Gazi'nin ifade si); Trkiye ile Rusya'y nihayet ayn izgiye getirmitir. Bu izgi, akln ve mantn izgisiydi.

'Kresellemiyor, kutuplayor' General de Gaulle, K r u o f grevinden alnd zaman, hi unutamadm bir yorum yapmt: Stalin o n a bir im p a r a t o r l u k devretti, K r u o f kymetini bilemedi: ne o l a c a k , basit bir k y l ! " Hakl myd, haksz myd, o ayr bir ko nu: de Gaulle, lkeleri rejimlerine gre deil, glerine gre de erlendirirdi; dnyada oynadklar role gre: Bu adan baklrsa, Stalin'in - S S C B ' n i n gelimesindeki olumsuz etkisi ne olursa ol sun- Rusya'y 'cihangir' bir lke haline getirdii aktr: kine i Dnya S a v a sonunda, M o s k o v a , gezegenin nemli bir yzde sini kontrol altna almt. 164

Soru acaba yle mi sorulmaldr: ABD'nin sava 'mttefiki' S S C B ' n i , daha sava biterken karsna dikmesinin srr nedir? hu sorunun cevabn, elbette 'totaliter boleviklii' terk etmi de ol sa, VVashington'n, Yeltsin Rusya'sn blnm grmekteki 'acelesi' ve 'srardr. Ayn 'acele' ve 'srar', Birinci Dnya Sn va ertesinde, Osmanl Devletinin blnmesi konusund. de gsterilmemi miydi? Ksacas B a t , kontrol altnda olmayan 'hu yk devlet' istemiyor. S S C B , o yzden blnmtr; daha <> < > "n iaret ettiim gibi, Trkiye'nin Avrasya'daki gelime potansiyeli gz nnde tutularak, onun bu potansiyelden yararlanmas d. n lenmek istenilmektedir: 'dk younluklu i atmann selu-h hikmeti' de budur. 'Avrasya' kelimesini bylece telaffuz etmi olduk! Kendi he sabma ben hanidir stne basp duruyorum: Yugoslavya ve S S C B ' n i n dalmasndan sonra, Balkanlar'da, Kafkaslar'da ve O r t a Asya'da, ekonomide olduu kadar siyasette de, Trkiye'nin nne yeni ufuklar almtr. Bu yeni ufuklara doru, 'sistenim -en ok da A B D ' n i n - 'Truva at' gibi gideceine; A n k a r a , RIIN ya ve ran'la sk dirsek temasna' girip -'Avrupa Topluluu' ile 'Uzakdou Kaplanlar' arasnda- bir A v r a s y a 'gerei' ya ratabilmelidir. nk btn ' k r e s e l l e m e ' iddialarna r a m e n bu iki blokun varl da g s t e r m e k t e d i r ki, g e z e g e n ' k r e s e l l e m e ' y e deil, yeni ' k u t u p l a m a l a r a ' d o r u yne liyor. A v r a s y a corafyasnda, lkeler bu takdirde neden kendi blgelerinin 'efendisi' olacaklarna, mevcut bloklardan birisinin 'uydusu' haline gelsinler. Bu izgi de, akln ve mantn izgisi, deil midir?

165

'AVRASYA'NIN IKI 'AYAI'.

3 Ocak 1997 'Avrasya' m elemitim? lk defa sylemiyorum ki! 90'l ylla rn bandan beri, dner dolar ayn yere gelirim: Trkiye iin, 'tam bamsz' bir 'Avrasya politikas', iki kanlmaz sebepten zaruri grnmektedir: lk sebep nedir? Zamannda onu, yle toparlamm: "...Trkiye i/e 'sistem' arasndaki kar ayrl, 'hkmetler' dzeyinde deildir, 'devletler' dzeyindedir: Trkiye, O r t a d o u'da, Balkanlar'da hlcm srm, O r t a a s y a ile ciddi ba lantlar olan bir imparatorluun 'mirass'; istese de, istemese de, 'Ben Avrupalym' deyip, nc snf bir ' B a t i l i devlet h viyetinde kalamaz; btn bu blgelerde hayati karlar ve nemli yaknlklar vardr..." "...dahas, 'Sovyet tehdidi' ve 'souk s a v a ' bile bu karlarn ve yaknlklarn savunulmasn nleyememi; Bat T r a k y a , E g e ve Kbrs yznden, Ankara, 'sistem'/e -en ok da A B D ile- srekti ihtilafa dmtr. W a s h i n g t o n h e p san mtr ki, A n k a r a ' d a d a h a 'uysal' bir h k m e t o l u r s a , bu s o r u n l a r Trkiye'nin deil de, 'sistem'in k a r n a zebi lir: h e p de yanlmtr: hibir hkmet B a t T r a k y a , E g e ve Kbrs sorununda, Trkiye'nin tarihten gelen tepkisini hie sayp 'teslimiyet' gstermez; nk uygulanan 'devletin' politika sidir..." (Meydan, 2 Ocak 1 9 9 2 ) Ayn perspektif iinde, bugn, o zaman sylediklerime unlan ekleyemez miyiz? 'Sistem'in (ABD'nin) o n c a basksna r a m e n , Trkiye'nin Irak'la ve ran'la 'yaknln' korumas, hatl. gelitirmesi de; R u s y a F e d e r a s y o n u ile Karadeniz'de, Kafkas 166

ya'da ve O r t a a s y a ' d a ciddi bir anlama ve uzlama zemini ara mas da, ayn 'deulet' politikasnn gereidir. Avrasya'nn bir 'aya'bu!

Mttefiklerine de kar... Yeni Dnya Dzeni balonu, B a k a n B u s h tarafndan, 2 Austos 1 9 9 0 ' d a uuruluyor: S S C B dalmtr, nkleer antaj bitti, artk 'siyasi istikrar ve hukukun stnl ortamnda, l keler karlkl bamllk ilkesine uygun olarak, kreselleecek.' Aslnda bu, sadece iin 'vitrini'; gereini merak ediyorsa nz, bu trden dolmalar kolay yutmayan P a u l Marie de La Gorce'un sylediklerine kulak vereceksiniz: " . . . A B D iin yeryznde t e k s p e r g k a l m a a r z u s u , m n h a s r a n eski h a s m l a r n a kar deil, ayn z a m a n d a mttefiklerine k a r da geerlidir; (bu yzden de) NATO'nun istikrarn bozabilecek, s a d e c e Avrupallarn kat labilecei h e r h a n g i bir gvenlik sisteminin o l u m a s t e e b b s n e , ABD'nin e n g e l olmas n g r l m t r . . . " (Le Monde Diplomatique, Nisan 1 9 9 2 ) Engelleme, hi kukusuz, yalnz Avrupa'y ilgilendirmiyor, btn yeryz iin geerlidir ama, siyasi iktisadn diyalektii ABD'nin 'ryas' ile rtmez ki! Dou Bloku'nun zl, bir anda, O r t a d o u , B a l k a n l a r , Kafkasya ve Ortaasya'y 'ak alana' dntryor; iin firakl yan, bu geni corafyann ayn zamanda 'petrol corafyas' olmas; cabas da var, o da ne derse niz, son derece kalabalk bir 'pazar' tekil etmesi! de byk sanayi gc, de petrolden yoksun -dola ysyla petrol blgesine baml- ayr 'odakta', son derece ciddi bir '/cutup/ama'nn (polaristion) ortaya kmasna kim engel olabilir? Bir yl kadar sonra, bu '/cutuplama'nn, mehur 'kresel lememin nne getiine, yle iaret etmitim: " . . . J / A B D , Meksika ve Kanada'y kapsayan bir ekono mik ibirlii hareketi balamtr; ksaltlm ad, NAFTA, yani Kuzey Amerika T i c a r e t Anlamas! Bu hareketin zamanla 167

bir Amerikan O r t a k P a z a r ' n a dneceine muhakkak naza ryla bakyor..." "...2/ AT (Avrupa Topluluu). Gerekte Almanya'nn (ksmen de Fransa'nn,) ban ektii bu hareket gn getike ayr bir blok haline dnt. GATT grmelerinde, ABD'ne harl harl posta koymakla kalmyor, kendi bana NATO d nda bir Avrupa Savunma Gc oluturmay rgtlyor..." "...3/ Uzakdou'da J a p o n y a da, ABD'den kopuk bir d politika, bir ekonomi politikas izlemeye koyulmutur; 'Miyaz a v a Doktrini' adyla anlan bu gre gre, J a p o n y a D o u Asya'da (Pasifik'te) ekonomik gcnn gerektirdii siyasi so rumluluklar stlenmelidir. stlenmeye balamtr da! Tien a n m e n katliamndan sonra in'e, A B D ve AT'nn koydurdu u ambargoyu hie saym, ABD'nin muhalefetine r a m e n Vietnam'a yardmn srdrmtr." (Meydan, 13 Mart 1 9 9 3 ) Avrasya'nn teki 'aya', bu tespitin aydnlnda pek gzel grnmyor mu?

'Avrasya kutbu' Trkiye, Rusya ve Iran, Avrasya corafyasnn devlet gele nei eski ve yerleik lkeleri; dahas, aralarnda nemli uluslararas anlamalarla ibirliine girmiler: K a r a d e n i z Ekonomik ibirlii Anlamas var; Asya'daki Trk cumhuriyetlerinin katlmasyla glenmi ve genilemi, E k o n o m i k ibirlii Anlamas var; ay rca Kazak, Trkmen, Azerbaycan ve ran petrolleri, blgenin mal, yani helvay yapmak iin gereken un da var, ya da var, e-' ker de var, irmik de var; helvann adysa, 'Avrasya kutbu'!.. teki kutup, byle yeni bir kutbun ortaya kmasn ister mi? stemez! Tekerleklerine nasl ta koyacan hesaplayamazla m? Trkiye ile ran'n, Trkiye ile Rusya'nn, Trkiye ile Irak'n aralarn amak istemeleri neden, dpedz bundan! Eski den olduu gibi, imdi de, blge lkelerinin kendi blgelerine sa hip kmak istemesine katlanamyorlar. yi de, zaten emperyalizm nedir, baka bir ey mi? 168

'AVRASYA'DAN RKYORLAR!.

6 Ocak 1997 Uur, Cumhuriyet'te yaymlanacak o roman syleisi iin gelmiti (5-6 Mays 1 9 8 1 ) . Her zaman olduu gibi, sohbet, ro mandan iire, iirden siyasete dkld; daldan dala atlayarak, epeyce bir zaman konutuk durduk. O tarihte Ankara'da, Ka vakldere'deki evimizdeyiz; ilkbahar akam, batya yklan gne in camlara vuran pembelii, ar ar, eflatuna dnyor. imiz de, ne olduunu tam kestiremediimiz, ama derinden derine his settiimiz, kayglar. lkemizle, lkemizin geleceiyle ilgili; sonra dan geen zamann ounu hakl karaca, kayglar bunlar. Uur Mumcu, 701i yllarn Ankara'sndan unutamadm, iki- dost simadan biridir. O akamst, o sralarda yaymlanm bir yazmn balnn, nasl ince ve gizli bir mizah, hatta hiciv ierdiini sylemiti; balk da, u: "Tehlike B a t i d a n , Savun ma Kuzey'e Ynelik"; anlalaca gibi, Trkiye'nin NATO iindeki etrefil durumunu ele almtm; yllarca S S C B ' d e n gele cek saldry bekledik durduk; oysa saldrnn ls, komumuz ve mttefikimiz olan lkelerden geliyordu; en bata Y u n a n i s t a n ! O balk vesile oldu, 'erken' cumhuriyet dneminin de politi kas zerinde epeyce konutuk; U u r da, ben de, dier pek ok aydnmz gibi, Trkiye'nin o dnem uygulad 'haysiyetli' ve 'tam bamsz' d politikaya dnmesinden yanaydk; 'sistem'e angaje olmamzn, Trkiye'nin yararna deil, zararna olduunu savunuyorduk; o kadar ki, sonradan o dnem deerlendirmelerini derleyeceim kitabn baln, ' B a t i n i n Deli Gmlei' koya caktm: Ankara'nn, 'deli gmleine' sokulmu birisinden pek de fark yoktu hani! Yararna olabilecek pek ok d politika im169

kn ve frsatn, grse, ele geirse de, karna uygun kullanam yordu. 'Avrasya' seenei bu imkn ve frsatlardan en nemlisini oluturuyordu. S o v y e t l e r Birlii ve D o u Bloku gibi burnumu zun dibinde muazzam bir alveri corafyas dururken, snrlarm z kapatm, Atlantik tesinden medet umuyorduk.

'Tespit', g e r e k i . . . O ataszmz nldr, 'yiidi vur' demiler, ' a m a hakkn ver'; benimkisi de o hesap, imdi szn edeceim kii, R a n d Corporation'n 'orta vade tahmin uzman', O r t a d o u eski CIA istasyon grevlisi G r a h a m Fuller; Trkiye ile ilgisi, malum, Trk aydnlarnn Gazi M u s t a f a Kemal'i ve Mdafaa-i Hukuk Doktrinini terk etmesini istedii de, biliniyor, gel gr ki, ite bu adam Trkiye'nin 'yeni' d politikas zerine, pek oumuzun ra hatlkla katlabilecei u szleri etmi: "...Trk d politikas deiiyor. B u n u n pek o k nede ni v a r : S o u k s a v a n s o n u . Sovyetler'in dalmas, Trki ye'nin ilgilendii yeni alanlarn o r t a y a kmas, Krfez Sa va vs... Dolaysyla hangi h k m e t g e l i r s e gelsin, Trki ye'nin b u n d a n byle d a h a bamsz bir d politika izle m e s i kanlmaz..." "...Kemalistler yllarca bunu istediler. RP'nin d poli tika araylarn da bu b a l a m d a d e e r l e n d i r m e k lazm B u aray z a l balatt, Refah s r d r y o r . B u arayn bir ksm akllca olabilir, bir ksm olmayabilir. A m a bun d a n s o n r a k i h k m e t l e r de yeni ufuklar, frsatlar, denge ler iin arayn s r d r e c e k . Trkiye'nin jeopolitik konu m u n a b a k a c a k olursanz, b u o k n o r m a l . . . " "...Trkiye B a t ' d a n u z a k l a m a y a c a k a m a B a t Turlu ye'nin ilgisinin s a d e c e bir p a r a s o l a c a k . Batl devletle Trkiye'nin ilikilerinin kendileriyle snrl olmasn isteye bilirler, a m a , bu g e r e k i deil. Trkiye'nin o k ynl l>n d politikasnn o l m a m a s iin bir s e b e p yok. Karmakl. 170

 a n bir Trk d politikasndan B a t r a h a t s z olabilir, a m a bu kanlmaz..." (Milliyet, 9 Ekim 1 9 9 6 ) Sizi bilmem ama, Fuller'in 'tespitleri' bana, lkemizdeki pek ok 'Bat yanda' aydndan ok daha gereki, ok daha ekonomi politie uygun grnyor, bir kere, 'Kemalist' aydnla rn teden beri 'Trkiye'nin jeopolitik gereini' ok daha iyi rm olduunu kabul etmi, gnmzn koullar altnda, Anara'nn ok ynl bir araya girmesi gerektiini de! Bir anlam da, G r a h a m Fuller'in, 'Avrasya Kutbu' ihtimalini ngrd m syleyebiliriz; tabii o, byle bir gelimede Trkiye'nin 'lml lslamn' ban ekmesini, 'sistem'in karlarn savunmasn ter cih ederdi.

Trkiye ile 'souk s a v a . . . ' Bat'nn nce tedirgin, gittike rahatsz olduu da bir gerek: Austosta T a h r a n ' l a yaplan anlamann etkisi henz gemeden, Rafsancani'nin A n k a r a ziyareti, bunun zerine tuz biber ekti. O r t a d o u lerinden Sorumlu Dileri B a k a n Yardmcs Pelletrau baksanza neler demi, F u a t Kozluklu yazyor: "...ran ile g e e n a u s t o s t a yaplan a n l a m a n n NA TO mttefiki Trkiye ile A B D a r a s n d a 'siyasi bir a t l a k ' yarattn, a n c a k k a m u o y u n n d e 'fazla bytlmediini' dile g e t i r e n gzlemciler, A n k a r a - W a s h i n g t o n ilikile rinde 'souk s a v a ' yaandn ve bunun 'scak s a v a a dnmesinin a n m e s e l e s i olduunu' n e s r y o r l a r . " . . . P e l l e t r a u , n c e k i gn y a b a n c basn m e r k e z i n d e yapt a k l a m a d a , ran'la t i c a r i iliki k u r u l m a s n a k a r olduklarn hatrlatt ve 'nk T a h r a n t e r r i s t ve saldr yan bir lkedir' dedi..." (Cumhuriyet, 20 Aralk 1 9 9 6 ) nsan istese de, istemese de, 'souk sava'n hzl dnemleinde, 'sistem'in Trkiye ile S o v y e t l e r arasndaki ekonomik likileri, benzer gerekelerle nasl engellediini hatrlyor. Oysa rlnha geenlerde, Moskova'da yapt bir aklamada, Dileri Bakan, R u s y a Federasyonu'nun, Trkiye'nin ikinci ticari 171

'partneri' durumuna geldiini sylemedi mi? ran zerinden, Or ta Asya ilerine kadar, baka bir ekonomik gelime imkn, n mze almaktadr. Avrasya gerei btn bu ihtimalleri ieriyor. , Denilecek ki, ran gerici bir lkedir, eriatdr, eriat ihra ediyor vs ; ABD'yi ileden karan da budur; dorusu ya, buna inanmak biraz g, nk ayn G r a h a m Fuller'in Trkiye iin 'lml slam' tercih ettiini okuyal daha ok olmad, kald ki, VVashington'n Suudi Arabistan gibi, Kuveyt gibi 'eriat' l kelerle arasnn cancier kuzu sarmas olduunu herkes gibi, biz de biliyoruz. Onlar rkten 'Avrasya Kutbu'nun 'sistem'in dengelerini allak bullak etmesi!

172

MALRAUX, BR 'GSTERGE'!.

8 Ocak 1997 Benim kuamdan, hangi edebiyat merakls, u satrlar harlamaz ki? "...en cibinlii e k m e e mi kalkmak, y o k s a o yok mu gibi, d o r u d a n d o r u y a m vurmal idi? H e l e c a n d a n midesinin burkulduunu duyuyordu..." " . . . B u a d a m n lmesi lazm geldiini kendi kendine tekrarlyordu. Aptallk, nk o n u l d r e c e i n i z a t e n bili yordu. Y a k a l a n s n v e y a y a k a l a n m a s n , ipe ekilsin v e y a ekilmesin, e h e m m i y e t i yoktu. M d a f a a e t m e k i m d a t a rmak d e m e k olduu iin kendini m d a f a a y a vakit bula madan vurmas icap eden bu ayaktan, bu a d a m d a n baka onun g z n d e hibir e y yoktu..." " . . . e n kendisinde, g z k a p a k l a r t i t r e y e t i t r e y e v e midesi b u l a n a bulana, bekledii m c a d e l e c i y i deil, bir kurban ediciyi buluyordu. Ve yalnz s e t i i ilahlar iin de deil! htilal iin yapt fedakrln altndan ykselen derinlikler leminin karsnda, skntl g e c e a n c a k bir aydnlkt. K a t l e t m e k , h e y h a t ki, yalnz l d r m e k deil dir! Ceplerindeki m t e r e d d i t ellerinden s a kapal bir us tura, solu da ksa bir h a n e r tutuyordu..." Bu satrlarn en stnde, bir de tarih atlmtr: " 2 1 M a r t 1 9 2 7 " , hemen altnda saat kaydedilmi: " G e c e yarsndan lOnra, yarm." Merakls, hi kukusuz, Nasuhi E s a t Bey'in t,evirisinden, 'nsanln Hli' romannn balangcn tand. Tek lnlini deitirmeden aktardm bu satrlar ilk okuduum zaman, H kadar heyecanlandm hatrlyorum: O gne kadar hi tan173

madiim, varln bile tasarlayamadm, esrarengiz ve byleyici bir lkeye girmi gibiydim. Andr M a l r a u x ile tanmamz byle olmutu.

O m a r bouna m? 'nsanln Hli', ' L a Condition Humaine'in ilk Trke evirisidir,, evirinin tarihi, 1 9 3 4 ; yani Trkiye, 'erken' cumhuriyet dnemini yayor. Gazi Mustafa K e m a l henz sa! Andr Mal r a u x , o tarihte F K P yesi, Trokist filan da diyenler bulunuyor; roman, bildiiniz gibi in Devrimi ile ilgili bir kitap; neresinden baklsa, 'sakncal' saylabilmesi iin, bir sr neden sralanabilir. Tamam m? Bu roman ilk defa nerede yaymlanmt, hele bir tahmin edin bakalm? Asla bulamayacanz iin, en iyisi ben syleyeyim: Hkimiyet-i Milliye gazetesinde, bir bakma Gazi'nin, bir bakma nklab'n gazetesinde! Bu kadarla m kalm, hayr; o gazete daha da teye gitmi, eseri, byk boy bir kitap haline getirerek, piya saya vermitir. Elimdeki kitap, o kitap! nsz kimin yazdn, belki de kestirdiniz: 'Hkimiyet-i Milliye Bamuharriri Flih Rfki, evet o, ta kendisi! Gazi'nin 'inklap arkada', fikirlerinin candan savunucusu! Roman takdim ederken, diyor ki: "...Andre Malro'nun 'nsanln Hli' r o m a n h a k k n d a en iyi hkm o k u y a n l a r v e r e c e k t i r . B u r o m a n dnyann h e r tarafnda, s o n z a m a n d a km o l a n e s e r l e r i n h e p s i n d e n fazla itibar bulmutur." Zaten kitabn birinci sayfasna, iri iri, yazmay ihmal etmemiler. " 1 9 3 3 Gonkur Byk Mkfat". Malraux'dan sz anca, ie buradan balamak nereden akl ma geldi. Ceberrutluundan onca yaknlan 'erken' cumhuriyet do neminde, yayn zgrlnn nerelerde olduunu pek gzel gslc riyor da, ondan! Klasik manada 'demokrasi' yoktu ama, 'inklab'm yayn organnda, Andr M a l r a u x yaymlanabiliyordu; o Malra ux ki, ksa sre'sonra s p a n y a Sava'nn ilk 'partizanlarn dan' olacak, 'Cumhuriyetiler'in hava kuvvetlerini rgtleyi yolcu uandan bozma kk av uaklaryla, faistlerle savaacak 174

tr; Alman igali srasnda, yurdunda, C o l o n e l B e r g e r kod ady la, G e s t a p o ve Nazi igal kuvvetleriyle savat gibi. Onu, geenlerde P a n t h e o n ' a naklederken, 'Les P a r t i s a n s ' marn bouna m aldlar sanyorsunuz?

Nasl bir 'yozlama'... TV'deki sohbetimde syledim ama, ak stnde kara, bir yere kayt dlsn, merakls yle bilsin istiyorum. Devr-i dil-r-y demokraside, ayn Malraux'nun urad akbeti bilir misiniz? izmir'deyim, D e m o k r a t izmir'de gazeteci lik ediyorum, stanbul'dan bir istek: A a o l u Yaynevi, daha nce ' K a n t o n ' d a syan' evirisini yaptm Malraux'dan, bu de fa nl 'Espoir/Umut' isimli romann evirisini istiyor. Hayr di yebilir miyim? Demedim, sk bir almayla kitab evirdim, Aa olu Yaynevi de geciktirmeden yaymlad: 1 9 6 7 ' d e , 'nsanl n Hli' evirisinden aa yukar, otuz yl sonra! Trkiye, ciddi ciddi, kendisini demokrasi sanyor; 'oulcu parlamenter dzene' geilmi, Meclis'te muhalefet var vs. Hatrlayanlar kacaktr: 'Umut', yaymlanr yaymlanmaz toplatlmt! Savclk meer pusudaym, bir nbilirkii oluturmu, o kuruldan bir 'muzrlk' raporu almlar, su ortadaym: yaynevi nin ve evirenin, yanl aklmda kalmadysa yedi ksur yl hapsedil mesi isteniyor. in tuhaf, o tarihte M a l r a u x P a r i s ' t e General de Gaulle kabinesinde Kltr B a k a n , galiba stanbul'a ve Ankara'ya da geldi gitti. Olay basna yansd, biraz da abartld; Fransz basnna atlad, bizimle alay ettiler; mahkeme birka ay srd, anhas minhas, sonunda beraat ettik ama, 'Umut' roman zerinde bu mahkemenin, bir 'lekesi' kalmam mdr? M a b a u x , onun eseri; Trkiye Cumhuriyeti'nin, cumhuri yetten demokrasiye doru ilerledii srada; biraz sorumlularn dira yetsizlii ve rkeklii, biraz da 'souk s a v a ' koullarnn ar basks yznden, nasl bir 'yozlamaya' doru itildiinin gsterge si olmuyor mu? M a l r a u x , Trk aydn iin, birka bakmdan nemli, isterse niz zerinde biraz daha oyalanalm. 175

'GNDZLER RYA GREN.

10 Ocak 1997 M a l r a u x , 'Anti/Memoires'da, Bukharin'le Paris'teki son bulumasn anlatyor. Bukharin, Stalin trnden ie dnk, iinden pazarlkl bir lider deil; onda Lcnin'in, Trotsky'nin kvl cml liderliinden bir eyler var; belki o yzden, Lenin sonrasnn 'ykselen' liderlerinden birisi! Konumasnn bir yerinde diyor ki: yine de Moskova'ya dneceim, fakat herhalde bu sonum olacak!" yle de*olmutur: S o v y e t Komnist (Bolevik) Partisi'ne Stalin'in hkimiyeti; 'ink/ap'nn yerine 'apparatik'in (parti brokratnn) hkimiyeti demekti; inklap seyyaliyetini kaybedecek, ihtilal sanki zamann belirli bir yerinde 'donacakt': Stalin'ci tota literliin ulaabilecei son konak, Brejnef'in 'nomenklaturasndan' baka neresi olabilirdi ki? 1 S o v y e t , sonra da in 'sosyalist' inklaplarn, iinden kemi recek bu 'virs' kefetmek erefi, yoksa Andr Malraux'ya m aittir?

O mel'n 'virs'... imdi herhangi bir gence, S o v y e t htilali'nin, yzyln bala rnda neden dolay 'dnyann midi' sayldn, gelin de anlatn bakalm. O yllarn, ne siyasi iktisat perspektifini bilir, ne de top lumsal diyalektiini! B a t i n i n 'aklcl',, canavarlk mertebesini varan bir 'smrgecilik' aklszlna dnmtr. J a p o n y a ' y bl kenara brakn, 'gizli smrge' diyebileceimiz Devlet-i Aliyy-, 176

ran ve in'in dnda, gezegendeki her lke Batl lkelerin s mrgesiydi; bu yama sofras, liberal kapitalizmin itahn o kadar kabartmt ki, emperyalizmin i diyalektii, kanl dnya savalar na sebep oluyordu. Uzun szn ksas, B a t medeniyeti, tam da M e h m e t Akif'in tavsif ettii, 'tek dii kalm c a n a v a r ' dereke sine dmt. S o v y e t htilali, birok aydnca ite o yzden, in sanl yenileyebilecek bir umut olarak karland: 'mazlum' millet ler ve 'mazlum' snflar iin, yleydi de! M a l r a u x , o ihtillin ilk 'mcahitlerinden' biri olmutur; de mitir ki, 'fikirler d n m e k iin deil, y a a n m a k iindir'; in'de, spanya'da, F r a n s a ' d a 'fikirlerini' yaarken yapt tes pitler, eyrek yzyl sonra Sovyetler'i kertecek me'um has taln tehis ve tarifini salamt. Bu noktann altn, bir zaman lar, yle izmiim: "...Malraux'nun kitabn tarihle birletiren adam ite bu Borodin, iki nemli kahramanndan biri: ufak K a n t o n Cumhuriyeti'ni H o n g Kong'a, giderek ngiltere'ye kafa tutacak bir dirilie kavuturmaya alan! Yl 1929. Dr. Sun lm, Kuomintang, terrist ar solcu kanatla, bar yollar yele yen sac kanat arasnda sallanyor. Darda emperyalizme, ierde bu iki kanada kar solcularn arpntl ura. Solcular da bir boyadan olsa, iyi; Kuomintang'm S a y g o n sorumlusu Grard; ' K a n t o n ' d a iki e i t a d a m bulacaksn' diyor. Ger ekten de yle, bir yanda devrim teknisyenleri, Rusya'dan gel mi, disiplin tutkunu bolevikler; bir yanda mayalar anarist tutulmu, eylem sarhou Batl solcular. Bu sonuncularn ba lca rnei, elbette Garine. Bir sras dnce Nikolayef in 'insan canm, fazla insan' diye kmsedii Garine. Aslnda Malraux, o zamandan, komnist hareketi paralayacak i akmlar ustalkla grm ve yazm demek en dorusu!.." ('Kanton'da syan/eviri Gnl', 1967', 3. Basm, Bilgi Yayn evi) nklab, 'merkeziyeti bir brokrasi diktasna' evirecek olan 'apparatik'le, ihtilalde 'insanln yenilenme umudunu' gren insanc aydn arasndaki kartl, M a l r a u x , en veciz ekil de yle ifade etmemi miydi: "...eskiden komnist olunduu 177

iin disipline yatkn olunurdu, imdi disipline yatkn olun d u u iin komnist olunuyor". Dikkat isterim: 'tespit' 1920'li yllarda yaplmtr.

Malraux

yanlmad...

Liste uzun: Gide, M a l r a u x , Koestler, Silone, Wright, F a s t , S p e r b e r vs... Bunlar S o v y e t htilali'nin 'insanln yeni lenme umudu' olamayacan anlaynca 'muhalefete' geen nl yazarlar! Muhalefetlerinin temeli, insann insanlnn 'harcanma s', nk Nikolayefin de belirttii gibi, totaliter boleviklik dze ninde, 'kendi hayatn y a a m a k isteyen i n s a n a y e r yok!'... Oysa M a l r a u x yazarl 'insan' temeli zerine ykselmitir; bu bahiste Claude M a u r i a c ' a bavurmuum: "...Claude Mauri a c , 'Les C o n q u e r a n t s / K a n t o n ' d a syan'dan bahsederken ne diyor, 'bu kitap' diyor, 'ne k a d a r koullarn deitirmek is t e y e n bir ehir ve lkenin r o m a n y s a (Kanton ve in), o ka d a r da koullarn deitirmek isteyen bir a d a m n (Garine) romandr.' Byle olunca bu tr romanlarda 'insan' vazgeil mez 'birim' deerini korumaktadr." (Ayn eser) . E . Lawrence'in -u bizim bildiimiz 'casus' L a w r e n c e ' - o mthi szn, acaba hangimiz hatrlyor? "Gndzleri ry- g r e n a d a m l a r tehlikelidir, nk ryalarn g e r e k l e s i n m e y e kalkmaya eilimleri vardr. " M a l r a u x , her zaman < adamlardan biriydi; her zaman o adamlardan birisi oldu; o yzden de daima 'tehlikeli' sayld. Nobel A r m a a n E d e b i y a t J r i s i , belki de bu yzden, onu daima grmezden gelmitir. tyi de... M a l r a u x yanlmyordu ki!..

178

MALRAUX'NUN 'DDET' ELETRS.

13 Ocak 1997 'Anti/Memoircs' ne zaman elime alsam, ayn dnce, k l bir tren katar gibi, zihnimden geiyor: Malraux'nun otobiyog rafisi, bir manada, 2 0 . yzyln biyografisidir. Neresinden baklrsa baklsn, 20 yzyl, bir 'ihtilaller yzyl': Sovyet, Anadolu, in, Kba, Vietnam vb. htilal demek, 'silahl eylem' demek, M a l r a u x , 'fikirlerini yaayan' bir yazar, bir dnce adam oldu undan, onun entelektel eylemini, silahl eyleminden ayrabil mek, gerekten ok zor! Belki de bu yzden, onca ilidl olduu 'silahl eylem' konu sunda sylediklerini hafife almak, mmkn deil; nk 'konu an', konutuunun 'iinden' gelen biri, 'ahkm kesmiyor', yaan tsndan szd neticeleri aktaryor. tiraf etmeli ki, 'netice' olum suzdur. Bana sorarsanz, sosyalizmin gereklemesi denildi mi, Malraux'nun en arpc katks, budur: 'devrimi' baka bir k al tnda incelemek!

'Tanklar' ve 'uaklar' Demitir ki mesela: "...gnmzde Lizbon'da olduu ka dar P r a g ' d a da, b a k a l d r m a l a r , molotofkokteylleriyle y rtlmek i s t e n m e k t e d i r , verdii s o n u l a r ise m e y d a n d a dr: sfr!.." "...ben, fazla iyimser deilim, kolay bir ' g e i ' e inan myorum; nk, a d a bir lkede -nitelii ne o l u r s a oln- bir isyann - h a n g i t r d e n o l u r s a o l s u n - bir devletten 179

(hele o devlet k a r a r l y s a ) d a h a gl olabileceinden emin deilim: h e r eyin e s a s budur..." Bu ^'tespit', 'Kanton'da syan', 'nsanlk Durumu', 'Umut' gibi ayaklanma destanlarnn, gereki bir zeti; nk M a l r a u x , ne cafcafl sloganlarla heyecana kaplacak tecrbesiz bir gen, ne de provokasyona kaplacak bir safdil; o, plak ve ac gerein, 'tecrbeli', 'devrimci'si, zaten 'tespitini' zerine oturttu u gereke de, son derece 'teknik' bir gereke: " . . . b a s t r m a aygt dendi mi, ilk n c e tanklar dn y o r u m , benim iin t e m e l s o r u n budur (...) Nisbeten yakn bir devrim olan Ekim Devrimi'nde p r o l e t a r y a n n bakal drmas, teknik b a k m d a n h l savunulabilir durumdayd. Gnmzde byle mi y a ? B y l e bir eye, a n c a k ne z a m a n kalkmay dnebilirsiniz, biliyor m u s u n u z ? Karmzdakiler, ' a t e emri' v e r m e m e y i g a r a n t i eder l e r s e ; zira, iki t a n k t a b u r u n u nnze ydlar m, ne pro l e t a r y a kalr o r t a d a , n e b a k a l d r m a ! Ekim Devrimi, 1 9 . yzyln s o n devrimidir z a t e n . . . " Yalnz tanklar m? spanya'da 'faist' Hava Kuvvetlerine kar , gezi uaklaryla savaan M a l r a u x , ada isyanlarda neticeyi tayin edici gcn, zrhl birlikler kadar, hava gc olacandan emindir: Tanklar ve uaklar, 'kar tarafta' ise, isyann hi an-. yok! M a l r a u x bunlar, 1970'li yllarda, 'Le Nouvel O b s e r v t ^ ur' dergisine sylyor; ilgin olan, spanyol Komnist Parli sj'nin i sava yllarndaki nl 'La P a s s i o n a r i a ' s Dolon'% barruri'nin, baka bir yerde, baka bir mnasebetle onu drula mas: "...silahl a t m a y l a b a a r y a u l a m a k ans, ada? devletlerde o k azalmtr. Ne k a d a r r g t l e n i r s e rgt lensin, ii snfnn; gelitirilmi iletiim olanaklar, ula m olanaklar, h a r e k e t y e t e n e i ve hz s o n d e r e c e ait m, a d a profesyonel o r d u l a r l a b a e t m e s i olmaya* h bir eydir..." E r n e s t o 'Che' Guevara'nn 'askeri', yzyln bir bak. yancs R e g i s D e b r a y , yazd eserlerde (Trkede 'Che'nin < 180

rillasi, Franszcada 'La Critique des A r m e s ' ) ayn 'tespiti' ya pp, benzer bir sonuca ulamyor mu? Andr Malraux'un devrim anlayna bu 'gereki' katks nn nemi, kim ne derse desin, son derece byktr.

tiraz e d e n yok m u ? Peki, itiraz eden yok mu buna? Olmaz olur mu, sr sepet! imdi isterseniz, o 'hzl' itirazclara, daha o zaman vermeye al tm cevaba da, yle bir gz atnz: "...o hzllardan birisi kar der ki, in Devrimi, Y u g o s lav Devrimi, Vietnam Devrimi vs ada deil mi? Son za manlarda yaplmad m? Nasl olur da byle kestirip atabilirsi niz?.." "...bu soruya baka bir soruyla cevap verebiliriz: anlan devrimlerin hepsi, ayn zamanda, igalci bir saldrgana kar yrtlm 'kurtulu savalar'dr; ulusal ve rgtl bir kapita list iktidara kar, bakaldrmalar deildir. Buna karlk, silah l eylemin en ateli savunucular olan Latin Amerika lkele rinde, 'komprador' burjuvaziler dahi, 'ulusall' tartlabilecek ordular ve polisleriyle, ou eylemlerin hakkndan gelmiler; Debray gibi birini 'Devrim inde Devrim' gibi kendi kitabn yerecek izgiye getirebilmilerdir..." ('Hangi Sol', 4. Basm, Bil gi Yaynevi) Malraux'nun 'gereki' perspektifi, 'silahl eylemlerin' za manla neden dolay ya yasa d profesyonel su ve kaaklk 'mafia'sna, ya da provokasyon etelerine 'yoz/atn' aklam yor mu?

181

FKR' NEYSE, 'ZKR' 0 ! .

15 Ocak 1997 Neresinden baklsa Rusya-in 'yeni ortakl' iin zvestiya'nn 'att' balk, insan kapt gibi, eski gnlere gtryor: "ABD'ye Cevabmz!" in resmi haber ajans Xinhua'nn ha beri, daha da ayrntl: " R u s y a ile in, 'souk sava' sonrasn da dnyadaki tek' s p e r g o l a r a k kalan ABD'nin etkinli ine kar 'stratejik ortaklk kurarak, 'ok kutuplu' yeni bir dnya o l u t u r m a k k o n u s u n d a , g r birliine v a r m l a r ! " Avrasya'dan sz amken, gezegenin 'kreselleme'den ok, 'kutuplama'ya yneldiini syleyeli, urada ka gn oldu Allah akna? in ajans, R u s y a Devlet Bakan Yeltsin ile in Babaka n Li Peng'in, 'tek kutuplu dnya' konusundaki ciddi rahatszlk larn dile getirdiklerini kaydederken, "in de, Rusya da, dn ya zerindeki etkileri o k fazla olan ve iki bamsz kutup olmay hak e d e n nemli lkelerdir" demi, ayrca ilave de el mi: "ki lke a r a s n d a eitli a l a n l a r d a ibirlii iin, olt byk bir p o t a n s i y e l bulunmaktadr." (Cumhuriyet, 30 An hk 1 9 9 6 ) Haberi okurken, dalmm; hafzamn ekrannda Gorb. of'un, hani o Yeltsin'in 'kahraman' ilan edildii 'darbe teehhu snden' sonraki, endieli ve mahzun yz! O Yeltsin ki, R ya'ya ve Dnya'ya nce byle 'tezghlanacak', bilahere 'sU tem'in S S C B ' n i 'kreselletirmesi'nde barol oynayacakl Hl nirengi olarak VVashington' benimsemesine ramen, 'It mnist in'le 'stratejik ortaklk' aramas sizce niye? Yoksa Ruslarn akl da ge mi geliyor? 182

Ak szllk dediin... Yooo Amerikan ynetimlerinin ak szllklerini inkr ede meyiz, her zaman fikirleri neyse, zikirleri de o olmutur: 'Kre selleme' propagandasna baladklarnda, birisi T h e New Y o r k Times'da (8 Mart 1 9 9 2 ) , br International Herald Tribune'de (18 ubat 1 9 9 1 ) iki nemli rapor aklamlard ki, 'Yeni Dnya Dzeninin ne olduunu, ne olabileceini ak ve seik olarak ortaya koyuyordu. Bunlardan ilki P e n t a g o n tarafndan, Ulusal Gvenlik Konseyi ve B a k a n ' n danmanlar, bu arada B a k a n ' n 'bizzat' kendisi ile de mzakere edilerek hazrlanm olan Wolfowitz Raporu'dur; ikincisi ise, yine P e n t a g o n ' u n Ge nelkurmay ileri gelenleriyle tartarak hazrlad J e r e m i a h Ra poru. F r a n s a ' d a yaymlanan 'La Defense Nationale/Uhsal S a vunma' dergisinin direktr P a u l M a r i e de la G o r c e ' a gre, "...Birleik Devletler'in souk sava' ertesindeki gvenlii ve d politikasnn istikametleri hakknda, s o n d e r e c e nemli ve aklayc belgelerdir" bunlar; peki, ne mi diyorlar, galiba zet olarak unlar: "a/ S o v y e t l e r Birliinin knn ardndan ABD'nin ele geirmi olduu 'tek' sper g olma imtiyazn ve stats n muhafaza etmek, balca amatr. b/ Bu hegemonya (egemenlik), dnyann neresinden gelir se gelsin, onu tehlikeye drebilecek yeni ve stn g mer kezleri oluturma teebbslerine kar korunmal; muhtemel rakipler, daha byk roller oynamaya heveslenmeden caydrlmaldr... c/ Bunu salamak iin, 'tek' sper g stats, yapc bir tavran biimi, ayrca ABD'nin stnlne kafa tutabilecek herhangi bir millet ya da milletler grubunu caydrmaya yeterli askeri gle srdrlmelidir... d/ ABD, onun nderliine kar kmasmlar, yerleik eko nomik ve siyasal dzeni deitirmeye kalkmasnlar diye, gelumi endstri lkelerinin karlarn da yeterince hesaba katnddr." (Le Monde Diplomatique, Nisan 1 9 9 2 , s. 14) 183

'Ani m d a h a l e g e r e k i r s e . . . ' Wolfowitz R a p o r u ' nu irdeleyen P a u l M a r i e de la G o r c e , ok daha ilerisini gryor, yorumunda diyor ki: " . . . r a p o r u dzenleyenler, ABD'nin egemenliinin ka bul edilmedii h e r yerde, dikkate d e e r bir a s k e r i g bu lundurmasnn o l a a n s t / h a y a t i n e m i zerinde s r a r l a duruyorlar. (Mesela, 'elci G' gibi mi?)" "...bu a s k e r i g c n nasl kullanlacana dair syle dikleri de o k aydnlatc; birok y e r d e , Irak'da olduu gi bi, az ya da o k geni bir koalisyon o l a r a k , ya da BM e r e v e s i iinde h a r e k e t e geilmesinin y a r a r n a i a r e t edi y o r l a r (Kore'de yle yapmlard); a m a ABD'nin tek b a n a h a r e k e t e g e m e s i n i n g e r e k e c e i haller olabileceini, bu gibi hallerde a s l a t e r e d d t edilmemesini, aksine bu gibi hallere hazrlanlmas zorunluluunu belirtiyorlar..." "...asl nemli olan, ani m d a h a l e g e r e k t i r e n kriz an larnda, y a d a o r t a k l a a h a r e k e t imknlar y a r a t l a m a z s a , ABD'nin t e k b a n a v e bamsz o l a r a k h a r e k e t e geebile ceinin 'anlalmas' imi..." (Le Monde Diplomatique, Nisan 1 9 9 2 , s. 14) Bilmem 'Yeni Dnya Dzeni'nin ne anlama geldii; 'kre selleme' ve 'zelletirme'nin neyin 'kamuflaj olduu', bun dan daha ak ve aydnlk olarak anlatlabilir mi? Gerekte bu ka dar bile, bamszln ciddiye alan her lkeyi telalandrabilir ya, Wolfowitz Raporu'nda, Moskova'nn telaa dmesini gerekli recek ilgin eyler de var. Onlara da bir gz atacaz.

184

ACABA 'OYUN' BTT M?

17 Ocak 1997 nsan neler hatrlyor... 'Souk sava'n, gemi azya ald yllar, 1 9 5 0 k, uursuz ve karanlk bir k. M o s k o v a R a d y o su'nun Trke yaynnda, E r d e m Y o l d a (Laz smail) ayor azn, yumuyor gzn; Trkiye S o s y a l i s t P a r t i s i aleyhine, demediini koymuyor. E s a t Adil Bey'den (sesi hep yorgun, gz leri daima mahzun), ertesi gn 'Gerek'teki bayazsnda zehir zemberek bir cevap! in buraya kadarnda, herhangi bir fevkala delik yok; tuhaflk bundan sonra balayacaktr. S o v y e t T A S S Ajans'ndan iki muhabir, birka gn sonra, eski Vakit Yurdu'ndaki G e r e k d a r e h a n e s i n e 'damlyorlar'; sarn, mavi gzl, iyi kt Trke konuabilen, iki Rus. O tarih te, o kadar allmadk bir ey ki bu, bir an kendimizi Hollywood'n esrarengiz casus filmlerinden birinde sanyoruz. E s a t Adil Bey'in odasnda, o, ' S a r i M u s t a f a (iyi Rusa konuurdu), iki muhabir, bir de ben, bir sre hobe etmitik; ziyaret besbelli, bir 'nezaket' ziyaretiydi; zaten birer kahve iip, kalkp gittiler. Bilir misiniz ki, TSP'nin 'kapatlmas' ile ilgili, stanbul 3. Ar C e z a Mahkemesi'ndeki davada, bu ziyaret, Parti'nin ve Gerek gazetesinin 'aleyhinde' nemli bir 'delil' olarak zikredilltir. Mahkemede durumu izah ederken, 'hey'et-i hkime'yi, ola yn sradanlna bir trl, inandramadm, ellerimle tutarcasna i"ifiyordum. ' S o u k s a v a ' , S S C B aleyhinde 'sistem'in yrtTfl ar ve youn propaganda, lkemizde yle bir hava yaratmkl, sadece Karadeniz'in kar kysnda yayor olmak, birisinin 'hman' gibi grlmesine yetiyordu. VVashington'n 'oyununa' Ivksine kaplmtk. 185

S S C B dald, acaba oyun bitti mi? Bunu anlamann yolu, bi zim iin de, Ruslar iin de Wolfowitz ve J e r e m i a h Raporla r'na bir gz atmaktan geiyor.

'Hangi t e m e l d n c e ? . . ' Fransa'da yaymlanan 'La Defense Nationale/Ulusal S a vunma' dergisinin direktr P a u l Marie de la G o r c e , ilk rapo ru yorumlarken, u satrlarn altn nemle izmi: " . . . r a p o r a g r e , Avrupa'daki 'istikrar'; y a Rusya'da milliyetiliin dirilmesi, ya da Rusya'nn S S C B ' d e n ayrla r a k bamszln ilan e t m i lkeleri, yeniden kendisine b a l a m a s t e e b b s bozabilir: Ukrayna'y, B e y a z Rus ya'y, belki d a h a da bakalarn! te b u r a d a , g e l e c e k yl l a r a degin Amerikan d politikasnn hangi t e m e l dn c e y e dayand m e y d a n a kyor: ne p a h a s n a o l u r s a ol sun, eski S o v y e t l e r Birlii'nin dank h a l d e kalmasn ko r u m a k ; h a t t a g e r e k i r s e , bu dalmay hzlandrmak; hangi a r t l a o l u r s a olsun, R u s y a ' d a , ya da Rusya'nn etrafnda, gl bir s p e r devletin t e k r a r olumasn nlemek!.." Her ey yeterince ak ve anlalabilir deil mi? Hele Jeremi ah Raporu'nun 'ieriine' de yle bir bakarsanz!.. O raporda, ABD 1 nin gelecekte kar karya kalabilecei 'atma senaryolu r', uzman kurmay subaylarca tasarlanm; bunlardan ikisi A B D ile Sovyetler Birlii'nin atmasyla ilgili; birisi Irak'la bir atma y ngryor, bir bakas Kuzey Kore'yle -ya da ikisiyle birden bir atmay hesaplam; ayrca Panama'yla bir, Filipinler'le bi Gney A m e r i k a ve Uzakdou'daki ad zikredilmemi iki lkeyi' birer atma senaryosu hazrlamlar. J e r e m i a h Raporu'nun- z, 'mevcut snrlarnn tesine tamay ngrd takdirde, Rusya'y/a yaanabilecek bir al\. ma'; P a u l Marie de la G o r c e , yorumunda bu hassas noktay r bir nemle belirtmi, diyor ki: " . . . a k a anlalyor ki, Krfez S a v a srasnda dei teini s a l a m a k ; ya d a , nkleer ve k o n v a n s i y o n e l silahsz 186

l a n m a anlamalarn g e r e k l e t i r i p , u y g u l a m a s n a g e e bilmek niyetiyle, davrann z a m a n z a m a n y u m u a t m olmas bir k e n a r a braklrsa; A B D , a k a S S C B ' n i n kn a m a l a m t r . y l e ki, S o v y e t l e r ' d e m e r k e z i bir iktidarn mevcudiyeti, Birleik Amerika'nn s i y a s a l ve stratejik karlar bakmndan y a r a r s z sayld a n d a , S S C B ' n i n dal g n d e m e gelmi, bunun ilk i a r e t l e r i , Amerikan yetkililerin o u n l u u t a r a f n d a n fark edilir edilmez de, t e m e l stratejik a m a artk bu o l m u t u r . Wol fowitz R a p o r u ' n d a n aktardmz blmler bunu a k a gsteriyor..." (Le Monde Diplomatique, Nisan 1 9 9 2 , s. 14) R u s y a Federasyonu'nun 'ahval-i perian' ortada, bunu an lamak iin uzun boylu aratrmalara hi gerek yok; sadece e e nistan olayn grmek, ya da son seimlerde eski komnistlerin nasl glendiini fark etmek, yeterli; Yeltsin'in -'kreselletirili' ve 'zelletirilmi' hemen btn eski 'Dou Bloku' lkele rinde olduu gibi- gittike daha zor, gittike daha sarsc olaylarla karlamas (Lebed Olay gibi) muhtemel; bu artlar altnda, en azndan Rusya'nn 'onurunu' kurtarabilmek iin, in'le -bu ara da tabii Trkiye ile d e - baz ciddi anlamalar yapmas, normal saylmamal m? Hele Wolfowitz ve J e r e m i a h R a p o r l a r i n n 'muhteviyat n' rendikten sonra!..

A v r a s y a projesi de.. nk i, sadece R u s y a F e d e r a s y o n u , Irak, Gney Amerlka'daki ya da Uzakdou'daki ismi zikredilmemi devletle bitmikor; Birleik Amerika'nn geleceini tasarlayan uzmanlar, ii mlamakll kapsaml tutmular, o kadar ki, 'souk s a v a ' dne ninin Avrupal 'sadk mttefikleri' de, ayn adan ele alnm, livranlarnn olumlu ya da olumsuz yanlan tartlm, karara ^ulanm. O konudaki tespitler gzden geirilirse, Washing'n 'ABD'nin Dnya Hkimiyeti' bahsinde, ne kadar kararne derece sebatl olduu daha ak grlmektedir. 187

O noktaya da ilieceiz ama, u kadar bile, M o s k o v a ile P e kin'in -adeta bir eit mdafaa-y nefs igdsyle- aralarnda bir anlamaya gitmi olmalarn makul gstermiyor mu? Zaten Avras ya Projesi de, bu bilgilerin aydnlnda, gerek manasna ve muhtevasna kavuuyor. Yanl mym?

188

BU NASIL 'LMEK'?.

20 Ocak 1997 Ne hikmetse, 'Yeni Dnya Dzeni', bu gibi konularda her aman olduu gibi, bir ideolojinin yeryzne 'egemen ideoloji' olarak dayatlmas eklinde sunulmam, tam tersine, artk 'ideolo jilerin ld' ileri srlmtr; sanki, 'kreselleme' ve 'zel letirme' formlne balanan yeni 'dzen' liberalizmin -hem de vahi' bir liberalizmin- 'souk s a v a ' sonras koullarnda, somutlatrlmak istenmesi deildir de, yeryznde yeni ve grlme mi bir an balangcdr. Buna kim inanr? Hele, 'Yeni Dnya Dzeni'nin liberallii, 'tek' sper gcn, yani ABD'nih vazgeil mez 'patronluu' altnda uygulanacaksa? in tuhaf, byle bir iddiay, oldum olas ABD'ye ve liberal/ emperyalist 'sstem'e direnmi, direnmekte olanlar ileriye srm yor; Wolfowitz Raporu'nda, J e r e m i a h R a p o r u ' nda grm Iduumuz gibi, 'bizzat' sorumlu ve yetkili Amerikallar ortaya ator. Benzer bir gr de, B a k a n Clinton'n 'Ulusal Gvenlik Danman' Mr. Anthony Lake'in, J o h n s / H o p k i n s niversi tesinde (Washington, DC) verdii sylevde gzler nne serilmill, Hem de ka yl nce! Sabrnza snarak, ister misiniz, Mr. Anthony Lake'in sz lerini, acaba ideolojiler lm mdr, lmemi midir asndan ba(tarak, yle bir gzden geirelim.

Y n e t m e s i 'zorunlu'ymu!.. Baknz ne diyor hazret! "...en byk a s k e r i g, en b189

Vk e k o n o m i , en dinamik okuluslu toplum, biziz; bizim liderliimiz, dnyann d r t bir yannda i s t e n m e k t e , o n a sayg duyulmaktadr..." "...artk (ABD iin) m e v c u t p a z a r l a r m u h a f a z a e t m e k s z k o n u s u deildir; onlar g e n i l e t m e k ve pekitirmek s z konusudur. (...) ideallerimiz v e karlarmz, yalnzca angaje' olmamz deil, y n e t m e m i z i de zorunlu klyor. (El bette) d n y a d a p a z a r ekonomisini ve d e m o k r a s i y i yayp g e l i t i r m e k a m a c y l a o l a c a k bu! nk bizim gvenliimi zi ve karlarmz bu korur, nk bu ayn z a m a n d a ev r e n s e l ve A m e r i k a n olan d e e r l e r i n bir yansmasdr..." "...gvenliimizden s o r u m l u h e r kii iin, Birleik Devletler'in davrannn t e k yanl m, o k yanl m o l a c a n b e l i r l e m e d e bir t e k k r i t e r g e e r l i o l a c a k t r : Ameri k a ' n n k a r l a r ! k a r l a r m z a ylesi hizmet ettii z a m a n o k yanl, a m a c m z a bylesi hizmet ettii z a m a n t e k yan l h a r e k e t etmeliyiz..." (Le Monde Diplomatique, Kasm 1 9 9 3 ) Mr. Anthony L a k e , bu ok ilgin konumasn, 21 Eyl! 1 9 9 3 gn yapm; bir bakma, Wolfowitz R a p o r u ile J e r e m i as Raporu'nun oluturulduu tarihte; o iki rapordaki szlerle, bu sylevde sylenenler, eldiven gibi birbirine uymaktadr. Bundan ne mi kar, A B D Ynetimi'nin en st, en m a h r e m kademe l e r i n d e , 'dnya hkimiyeti'nin; ' k r e s e l l e m e ' ve 'zelle t i r m e ' p a r a v a n a s altnda, 'vahi bir liberalizm' uygulama s o l a r a k 'planland' k m a z m ? Baksanza adam ne diyor: 1/ ABD'nin, 'yalnz pazarlar korumas ve geniletmesi' yetmezmi, 'ynetmesi' de gerekirmi; onun gvenlii ve 'karla n' buna balym; ayrca, bu 'ayn zamanda Amerikan ve evren sel olan deerlerin bir yansmas'yml 2/ 'Ayn zamanda Amerikan ve evrensel olan deerler'a kriteri ne derseniz, onun cevab da, ok ak ve net olarak veril mistir: 'Amerika'nn karlar.' Bu tavr, aka hem 'ideolojik bir tavr', hem de 'Amerikan deerlerini' aym zamanda 'evrensel' sayyor; baka deyile, d e m o k r a s i n i n ve p a z a r ekonomisinin A B D y o r u m u n u , Avrupa lkelerine v e U z a k d o u K a p l a n l a r ' n a - c e b r e n v e hile ile- d p e d z 'dayatyor.'
190

Bu davrann, Hitler'in 'Yeni Nizam', Stalin'in 'totaliter' boleviklii dnyaya egemen klmak istemelerinden, ne fark var?

A m a hi d e i m e z . . . Yanlm olamaz myz? F r a n s a ' d a yaymlanan 'La Defense Nationale/Ulusal S a v u n m a ' dergisinin direktr, P a u l M a r i e de la Gorce'un sylediklerine kulak verirseniz, hayr! " . . . A B D iin, y e r y z n d e 'tek' s p e r g o l a r a k kal m a k a r z u s u , m n h a s r a n eski h a s m l a r n a k a r deil, ay n z a m a n d a 'mttefiklerine' k a r da geerlidir; Wolfowitz R a p o r u ' n u n en a k n o k t a l a r n d a n birisi budur, diyor ki: ' . . . s a d e c e Avrupallarn k a t l a c a , bu yzden NATO'nun istikrarn b o z a b i l e c e k h e r h a n g i bir gvenlik sisteminin o l u t u r u l m a s t e e b b s n e e n g e l olmalyz'..." '."> ' Neden derseniz, nk " . . . a m a , Birleik Devletler'in, dnyadaki t e k v e yalnz s p e r g kalmasn s a l a m a k t r ; bu a m a c a ulalmak iin kullanlan a r e l e r , D o u ' d a yeni bir s p e r g c n (Rusya'nn) yeniden o l u m a s n n l e m e k , ya da mttefiklerinin (Avrupa Topluluunun) Amerika'nn stnlne o l a b i l e c e k itirazlarn k a r l a m a k , y a d a U z a k d o u ' d a yeni ve byk bir g merkezinin (Japon ya'nn ya da in'in) o l u m a s n e n g e l l e m e k s z k o n u s u olur sa, e l b e t t e deiebilir a m a , a n a , hi d e i m e z : Ameri ka'nn s p e r g s t a t s n d e yalnz k a l m a s ; ve bunu s rekli klmak iin de, n e r e d e n g e l i r s e gelsin, dnyann her hangi bir yerindeki i t i r a z a m d a h a l e i m k n ve g c n n srekli o l a r a k elde t u t u l m a s . " (Le Monde Diplomatique, Ni san 1 9 9 3 , s. 1 5 ) Bu durum karsnda R u s y a F e d e r a s y o n u ' n u n ve in'in liralarnda anlamalarna alr m?

191

 SINIFI TARH'NE 'DERKENAR'.

22 Ocak 1997 Ona Divanyolu'nda rastlamtm, epeydir niversite Kitabevi'nde alyordu; gnete, gizli uuan buz tozlarnn yaldzlan d, ak ama souk bir gn; bilinmez hangi i iin yolum o tarafa dm. Ltf Aabey'i (Erii) grebilmek, ne bahtiyarlk! Al akgnll bir aydn, 'meddep' bir stanbul 'elebi'si; ok ile ekmilerin bezginlii, sakl umutsuzluu ile konuuyor: "...hl anlayamadm nedir, bilir misin? Mhim bir adam deilim, kayda deer bir aksiyonum olmamtr, hepi topu iki kk bror nerettim; beni acaba neden srgne gndermeyi lzumlu grdler?" Ltf Erii'yi kim hatrlyor? 'Trkiye'de Genlik M e e lesi' ( 1 9 3 7 ) ve 'Trkiye'de i Snfnn Tarihi' ( 1 9 5 1 ) balk l, o kk ama son derece zl brorlerini? Trk sosyalizminin, daha yeerirken insafszca budanm dallanndandr; eer onun i lmas olmasayd, o yllarn gen solcular, Trkiye'deki ii ban ketlerinin 'evveliyatn' nereden, nasl reneceklerdi? Onu Asmalmescit'teki Elit P a s t a h a n e s i ' n d e tanmln sinsi kf, souk izmarit ve kt konyak kokan, alacakaranlk ll n 'levanten' pastahanesi idi; oyun oynanabiliyor, iki iilebiliyoi; l karanlnn son yllarnda, baz airler ve yazarlar, oraya 'takl yordu'; mesela Oktay Akbal, S a l h Birsel, B e h e t Necai<|H, Fazl Hsn, F a h i r O n g e r vb; arada, benim ok nemsedi'in M kimseler de geliyordu, onlarla tanyordum: Sait Faik gibi, S a b a h a t t i n Ali gibi, Mustafa U y k s # , Ltf Erii vb gibi. Onlardan, neleri renebilirim, aslnda hy nun peindeydim: hayata, sanata ve 'Icauga'ya dair! 192

Ltf E r i i , karnca gibi titiz alanlardan myd, yoksa ben mi yle sanrdm? 'zet olarak' yazldna zellikle iaret et tii i Snfnn Tarihi'nde, sadece dipnotlarna yle bir gz atmak bile, yazarn geree ne kadar saygl olduunu, belgelere dayanmadan hibir eyi yazmak istemediini kantlar. O belge 'avcl' kolay ey midir sanrsnz?

H e r olay bir 'ibret'... TRK-'in 'kprdad' gnlerdi, bir akam, iri ekirdekli bir yamur, odamn camlarnda dalyor; eildim, Ltf Erii'nin eliyle verdii o iki 'bror' kitaplarn arasndan buldum kardm; meerse, okuduum sra, baz cmlelerin altn yeil m rekkepli bir kalemle izmiim; onlar, srasyla, gzden geiriyo rum; yllarn acs, birikimi ve tecrbesiyle mi nedir, vaktiyle Ltf Erii'yi neden 'tehlikeli' saydklarn o dakika anlyorum: nk bu adam 'doru sylyor.' Baknz, n e demi? " . . . 1 9 0 8 T e m m u z u n d a , s a r a y istib dadnn yklmasnda, ii snfnn miller a r a s n d a oldu u a s l a inkr edilemez; filvaki a u s t o s ve eyll a y l a r n d a birbirini t a k i b e n ilan edilen o t u z a yakn grevin ekseriyeti, yalnz t a h a m m l s z , i artlarnn hakl tepkisi deil, Manastr'da balayan merutiyeti hareketi tamamlayan te zahrlerdi..." (Ayn eser, s. 8) Peki, 'otuza yakn grevi' nereden bulmu karm? Dipnotu, aynen yle: "...baknz: 1 9 0 8 ' d e Ecnebi S e r m a y e s i n e Kar lk Kalknmalar, H s e y i n Avni, 1 9 3 5 , s a y f a 1 7 . B u grevlerin ekseriyeti e c n e b i i r k e t l e r e ait m n a k a l e iletmelerinde yaplmtr." (Ayn eser, s. 9) Acaba, 'merutiyeti hareketi tamamlayan' iilere, Meru tiyet ne yapm? "...bu d u r u m a r a m e n , birdenbire iktida r a d o r u ykselip hrriyet nderliinden v a z g e e n ttihat ve T e r a k k i Cemiyeti, h e n z istibdat b a k a y a s o l a n hk metin, e c n e b i s e r m a y e d a r l a r y l a el e l e v e r e r e k , grevleri
193

kanla b a s t r m a s n a ; ve sendika t e e b b s l e r i n e bir muvak k a t kanunla s e d e k m e s i n e mani olamyordu..." (Ayn eser, s. 9) Dipnotu, derseniz, o ayr bir 'ibret': " . . . 2 5 Eyll 1 3 2 4 ( 1 9 0 8 ) tarihli Tatil-i E g a l Kanun-u Muvakkati. B u a r a d a ttihat ve Terakki Cemiyeti, m e s e l a B a l y a Madenleri'ndeki g r e v d e mil olmu, fakat g r e v d e v a m e d e r k e n o r a y a ge len ttihat ve Terakki Cemiyeti mmessili, elinde b a s t o n , mahalli i d a r e amirleriyle grevcilerin zerine y r m t r . 'Mehmet Ali Ayn'nin Hatralar, stanbul 1 9 4 5 ' . . . " (Ayn eser, s. 9) Ne hazin deil mi?

Kkleri n e r e l e r d e ? Trk i Hareketinin, balangtaki 'baat' zellii, antiemperyalist tavrdr: Merutiyet'ten Mtareke'ye, hangi rgtlen me teebbsne, hangi greve baksanz, 'ecnebi sermayedar'a kar olduunu grrsnz; buna mukabil, ttihatlarn 'merutiyeti' hi de onlara benzemez, rnek mi, ite rnek: "...mteakip a y l a r d a Meclis-i M e b ' u s a n ' d a Tatil-i E gal Kanunu, h e m e n eski ekliyle m z a k e r e ve baz meb'uslarn bu kanunu 'ecnebi menfaatlerini m d a f a a ile' i t h a m e t m e l e r i n e r a m e n kabul olunuyordu. (27 Temmuz 1325)..." "...yalnz Meclis-i M e b ' u s a n deil, Merutiyet devrinin idarecileri de mstebit selefleri k a d a r , kendilerini evvela e c n e b i m e s s e s e ve m e n f a a t l e r i n e hizmet e t m e k l e vazifeli addediyorlard..." (Ayn eser, s. 10)* / 'Sistem'in 'gizli' ya da 'yan' smrgesi olan bir lkede, baka trls olabilir miydi? Gryor musunuz, cumhuriyet 'ge' dnem yneticilerinden pek ounda grlen, bu 'salksz' davrann kk, taa nerelere kadar uzanyor?

194

KILAVUZU KARGA OLANIN.

25 Ocak 1997 Yl hangi yl, bir karabilsem!.. Hatrladm ok az ey: ilko kul rencisiyim (30'lu yllar), milli bir bayram gn; ehir Bando su, 'Da ban d u m a n alm...' marn alyor; eref Trib nnn nnden, sa elimiz ileriye saa doru uzanm^ 'garip' bir selam vererek geiyoruz; bu 'faist' selam myd, emin deilim; nk bamza giydiimiz 'kepi' ayn elimizde tutuyorduk; ama, 'pheli' bir selam olduu muhakkak! Ya, nce 'askeri birlik' sandm, o 'niformal' iiler? Ha kiye alar sar, yar 'askeri' bir giyim iindeydiler; ayaklarnda golf pantolonlar, geit treninde 'uygun adm' geiyorlard. O yam da, neyi temsil ettiklerini, kim olduklarn bilemezdim; merakm celbettii, bir gerek! Olayn ne 'anlama' geldiini, yrllar sonra, Ltf Erii'nin 'Trkiye'de i Snfnn Tarihi'ni okuyunca anlayabileceim. yi de, o dneme bir btn olarak nasl bakyordu? e bura dan balamak, daha doru olmaz m? nk koyduu balk bile, yazarn neden dolay 'tehlikeli' bir aydn sayldn, ok ak bir ekilde anlatyor: 'Diktatrlk Devrinde i Snf.' Ne buyurulur?

'taat'

sendikacl...

yle basit bir tespit yapm mydk? nklap, 30'lu yllarn ikinci yarsnda, mdafaa-i nefs refleksini kaybeder; 'merkeziyeti bir brokrasi' (siyasi toplum) hkimiyeti halkn elinden alarak, 'si195

yasi iktidar'a devretmek eilimini gsterir, stelik bu eilimi, ya saklar' uygulayarak somutlatrr. imdi, u satrlar okur musunuz, ltfen: "...iiden cret t e n b a h s e t m e n i n t a m a m e n s e r m a y e d a r l a r a v e r e s m i poli t i k a c l a r a hasredilip, trl vesilelerle bask ve tevkiflerin p e k artt s e n e l e r d e , C H P bir aralk faizan bir k a d r o iinde iileri tekilatlandrmak t e c r b e s i n e giriti ise de t e c r b e muvaffak o l a m a m t r . . . " "...vehim iindeki diktatrlk, gayr- iktisadiliine r a m e n , 'sanayii memleketin muhtelif mntkalarna tak sim e d e r e k , byk a m e l e kitlelerinin bulunmas'na m a n i o l m a y a kalkyor. s t e r istemez, ii kesafetine ihtiya o l a n y e r l e r d e , m u v a k k a t e n ii ve kyl kullanmak gibi iptidai ve sakim tedbirlere bavuruyordu..." (Ayn eser, s. 2 1 - 2 2 ) phesiz gznzden kamad! Benim, ilkokul rencisi ola rak zmir'de grdm, anlam veremediim 'yar askeri' ii 'ta burlarnn' srr, alntdaki ilk paragrafn son cmlesinde aklan yor: "...faizan bir k a d r o iinde t e k i l a t l a n d r m a k t e e b bs!" Ltf Erii, bermutad tafsilatl bir 'dipnotu' ile, sorunu daha da netlie kavuturmu, diyor ki orada: "...bu t e c r b e l e r d e n en mhimi zmir'de yaplmtr." Anlatt udur: Hkmet, zmir'de, ayn ve benzer ikollarn da mevcut, eitli 'amele cemiyetlerini' birletirip, 'ii birlikleri' oluturuyor; mesela, 'Sanayi ileri Birlii', 'Ttn ileri Birli i', 'Frn Amele Birlii', 'Matbaa ileri Birlii'vs... "...btn bu ilerden s o n r a , 1 9 3 5 ' t e 'ii ve esnaf rejime her ve hile bal ve faydal' klmak vazifesiyle, C H P zmir i ve E s n a f Birlii kurulmutur..." (Ayn eser, s. 22/dipnotu) Hep sylemez miyim? lkemizde 'siyasi toplum'un (devletin) -aslnda bamsz ve kendiliinden olumas gereken- 'sivil top lum' kurulularn, denetimi altnda tutabilmek iin -'uzaktan ku mandal' bir 'uzants' eklinde rgtlemeye kalkmak gibi- kt ve salksz bir eilimi vardr. Avrupa'da faizmin ar bast o yllarda, Trkiye'deki bu 'teebbsn altn izmekle, Ltf Eri i, benim sylediime muteber bir rnek veriyor. 196

in kts, Trk ii snf, ayn 'filmi' daha sonra da gre cektir.

Filmin 'devam 1 ... 1 9 4 6 . 'Snf esasvzerine cemiyet tekili' serbest braklm t; "...partiler a r a s n a Trkiye S o s y a l i s t P a r t i s i ve Trkiye S o s y a l i s t E m e k i ve Kyl Partisi'nin kart g n l e r d e yaplan umumi s e i m d e , Halk P a r t i s i g e n e kat'i ekseriyeti elde e t m e s i n e r a m e n , 'iilerin h a k ve menfaatlerini ko r u m a k v e i c a b n d a m c a d e l e e t m e k ' gayesini g d e n sen dikalar o a l m a k t a d e v a m ediyordu..." Ayn zamanda, " . . . a l m a Bakanl t e k i l a t n a yar dmc olmak, Kanunu'nun tatbikatn k o l a y l a t r m a k ( n i z a m n a m e , m a d d e 3 ) , i randmann a r t r m a k (nizam n a m e , m a d d e 1 2 ) gibi m a k s a t l a r l a , C H P direktiflerine uy gun o l a r a k ve C H P p a r a s y l a , h e r biri k u r u c u l a r heyetin den ibaret, ii dernekleri k u r u l m a y a balamt..." "...bylece birdenbire, muhtelif i s t i k a m e t l e r d e o l s a da, h a r e k e t l e n e n s e n d i k a k u r m a faaliyeti, 1 6 Aralk 1 9 4 6 ' d a , stanbul b l g e s i n d e 1 9 4 0 ' t a n beri m e v c u t rfi d a r e K o m u t a n l ' m n T S E K P (ve T S P ) idarecilerinin v e stanbul S e n d i k a l a r Birlii idarecilerinin tevkifi ve dolay syla s e n d i k a l a r n eddi zerine bu i s t i k a m e t t e durdurul mu" tu. " . . . d e r n e k l e r e gelince, bunlar 2 6 Aralk 1 9 4 6 ' d a B a b a k a n l a ektikleri bir telde, 'iilere t a m v e demok ratik t e k i l a t hakknn verilmesi dolaysyla' (!) kranlar n belirtiyorlar, a y r c a a l m a B a k a n l ' n a b a v u r a r a k 'kesin bir rehberlik' e t m e s i n i istiyorlard..." (Ayn eser, s. 30) i snfnn 'rehberi', a l m a Bakanl! Ne fikir! Hani derler ya, klavuzu k a r g a olann...

197

YE VE SENDKACILIIMIZA DAR 'AYKIRI' DNCELER

27 Ocak 1997 Siyaset pratii iinde, 'hayatn sosyalizme adam' nice 'ay dn', iilerimiz, gerekten derin-bir hayal krklna uratmtr; ne hikmetse 'emeki', 'aydn'm onun bulunacan umduu yerde asla bulunmaz: ya stndedir, ya da ok altnda! 50'li yllar. stanbul kazan biz kepe (Beikta, Beykoz, Ayvansaray, Hali), ii kesimiyle 'temas' aramaktayz: ttnc ler, cam iileri, dokumaclar vs. Ne var ki 'sosyalist' pek ok ii 'arkada', iki yudum rak iti mi, ne kadar 'kk burjuva zlemi' varsa, ortala dkp sayor. Hayli hazin! undan ki o yllar, Fransa'da CGT'li, FO'lu, epeyce 'militan' sendikac ile tantm, konutuum yllar; onlarn bilin dzeyi, gerekten yksektir, bi zimkiler henz 'inan' snrn aamam grnyor, daha da umut krc olan, sendikacl, toplu szleme pazarln kurnazca y rtmek sanyorlar: 'konfor sendikacl' demezler mi, ite o! Y o o o ! 'KUTV neslinin hakkn yemeyelim, onlar ayr tutmak gerekir. imdi birdenbire gzlerimin nnde, yksek aln, prltl gzleriyle T o r n a c ' m e r ; oturmu, bana, harl harl, 'sosyalist' sendikaclkla a n a r c h o ' sendikaclk arasndaki fark aklyor. G nmzn sendika 'aalarndan', acaba ka tanesi, bu fark doru drst anlatabilir? Ltf Erii'nin 'Diktatrlk Devri' dedii dnem, iilerin, ancak 'korporasyon' eklinde ve mutlaka devlel denetiminde rgtlenmesine msaade ediyordu; 'tek parti'nin o 'yukardan aaya' aygt 'modeli1, maalesef, daha sonraki 'de mokrasi' sendikalar iin de geerli sayld. Daha 'garibi' de var... 198

Kozunu kiminle p a y l a a c a k ? Trkiye'de sendikaclk, i piyasas dzeyinde, 'iueren'in an titezi olarak grnmez. Ne demek bu? Cevab sanrm, u soruda sakldr: Siz hi holding, irketler grubu ya da konsorsiyum iletme ve fabrikalarnda, ortal velveleye veren 'grev' grdnz m? Ben grmedim. Sebebi basit: Trk sendikaclnn, zel sektr i yerlerindeki rgtlenme oran, son derece dktr, etkisi de sf ra yakn; iiyi tabandan rgtleyememitir ki, greve filan gidebil sin! Oysa iinin art deeri, asl, o kesimin ivereninde birikir, servete dnr. Bizim sendikalarn kamu sektrnden kopard zam, bir bakma, kendi paras: halkn paras, yani! Sendikalarn, kozlarn zel s e k t r l e mi, y o k s a KT'lerle mi paylamas nn d a h a d o r u ve g e r e k i bir yaklam olduunu, b a n a kim a n l a t a c a k ? Sendikaclmz bu sorunu hi gndemine almad: oysa, ha yat memat sorunudur. Gariplik, o kadarla kalmyor; sendika/parti ilikileri de bir lem! Merkezi otorite, sosyalist eilimli partilerin, ii sendikalaryla o l u t u r m a y a alt yaknl, 1 9 4 6 d a n bu y a n a , s r a r l a ve m u t l a k a torpillemi; m e e r s e sosyald e m o k r a t olduunu, hikmet-i hda, bir a n d a kefediveren o r t a n n solundaki' p a r t i l e r ise bu ilikilerden v e b a d a n ka a r gibi uzak d u r m u t u r . Oysa - h e l e . 1 9 . yzyln sonlarnda- sosyalizm ile sendikac lk, handiyse ayn anlama geliyordu: kitle t a b a n n d a sosyaliz min ncleri' e l b e t t e sendikaclar o l a c a k t ; Akdeniz En t e r n a s y o n a l i ' lkelerinde, yani F r a n s a ' d a , talya'da, span ya'da, solcu' s o s y a l i s t ve k o m n i s t partilerin e s a s ' v u r u c u gc, ii k o n f e d e r a s y o n l a r olmad m h e p ? Bu anlayn temeli n e ? Sendika, siyasi r g t l e ( p a r t i ) ii snf arasn daki t r a n s m i s y o n kaydr; ynlarn bilinlenmesini s a l a r : bir b a k m a t o p l u m dzeninin iyiletirilmesi ve de itirilmesi a m a c y l a , ii snfnn yoksul kyllk ve yoksul kk burjuvazi ile gbirliinin ustabas' odur. Daha bitmedi! Ar derecede merkeziyeti, retimi denetle199

mekle yetinmeyip, ayn zamanda datm ve tketimi de kontrol altnda tutan, ona gre rgtleyen 'siyasi toplum'a (devlete) kar, retimin olduu gibi datmn ve tketimin de h a k a rgt lenmesini, reticilerin (yani emekilerin, yani sendikala rn, yani sivil t o p l u m u n ) y a p m a s gerektiini iddia e d e n de bu sendikaclk anlay deil midir? Endstri ve endstri sonras toplumlarnda, bu mertebe 'hayati' bir rol stlenecek olan ii snfnn ve sendikacln, lkemizde hanidir adeta 'devre d' braklmak istenmesi acaba hangi rasyonel gerekeyle hakl gste rilebilecektir? ktidar 'orta' (teki ortak brokrasi) burjuvazinin, kazasz be lasz, burnu bile kanamadan 'semirebilmesi' iin mi?

E n vahim sorun!.. Sizce bu 'aykr' dnceler niye? ilerden midi kestiim iin mi? Sanmyorum! Daha ziyade, sendikalarmzn 'eitici'gc ne ve etkisine gvenemediim iin: Burjuvazinin -hem de 'uahi' bir burjuvazinin- 'ykseli' dneminde, teki toplum katmanlar gibi, ii snh da, burjuvazinin deerler sistemi etkisindedir; snf s a l o l a r a k dzeni d z e l t m e k t e n o k ; bireysel o l a r a k ke yi dnmeyi n e alabilir. yle o l m u y o r m u ? T r k iileri nin o u n d a y u r t t a ' ya da ii' t o p l u m s a l niteliinin bi r e y s e l tketici' niteliiyle y e r deitirdiini g r m y o r mu yuz? Yllardan beri 'bilinlenmemesi' iin onca aba sarfedilen i iyi, sendikaclmz, 'yurtta' dzeyinde bile tutamam iken; aca ba, iine itildii 'tketicilik' kmaz ve 'pop altkltr'nden kur tarp, siyasi olarak nasl rgtleyecek? Be yldzl otel, lks araba 'konforu' iindeki, 'sendika liderleri'nin zlemi, yoksa baz ad solcu liderlerimizde olduu gibi 'az ye, o k t a r a f t a r ' ilkesi mi olacaktr? Trk solunun, en vahim sorunu, ii sorunudur. Kimse farkn da grnmyor.

200

AYDIN/ YABANCILAMASI'

29 Ocak 1997 7 0 i i yllard, Trkiye 'enerji darboazna girmi', Anka ra'da elektrikler, semt semt, nbetlee kesiliyor: mum nda aiiyoruz. Gn ortasnda mum , 'Amerikan romantizminde1, duygusal bir samimiyet ortamnn, balca unsurudur; bizim iin yle deil: Anadolu ocukluumuz, gaz lambas ve mum dr, o yzden, elektrikler gitti mi, hznleniyoruz. yle bir gnd, Sevgi ( S o y s a l ) gelmi, yznde mum aydnlnn titrek glgele ri, basbaya yaknyor: s o s y a l m c a d e l e , aslnda bir ii m c a d e l e s i o l m a k g e r e k m i y o r m u ? Neden iiler ekim ser', m c a d e l e y i r e n c i l e r ve aydnlar y r t m e y e abal yor, bu ekimserlik' niye?" Korkudan zannedenler de olmutur, bence hayr, o gn Sev giye de sylemeye altm zere, halkn sosyal mcadeleye e kimser durmas, toplumsal gelime emamzn, klasik emaya uymayndan! inin klavuzu aydn olacak, doru; doru ama, ii nin aydna inanmas, onu anlamas ve izlemesi iin, ikisinin 'zdeleebilmesi' lazm; oysa Trk aydn, 'alafranga' entel, Trk i isi, 'alaturka' arabesk; iki kesim arasnda iletiimi sfra indirge yen faktr bu! Osmanl sosyalizmi, Selanik gibi kozmopolit bir komprador ehrinde, B e n a r o y a ve arkadalar gibi 'Musevi' iler tarafndan balatlmt; devam ettirenlere gelince, S p a r t a kistler' Alman, KUTV takm ise, S o v y e t meneli idi; neresinen baklsa, iiyle aydn arasnda 'derece' fark grlmyor, dedz 'mahiyet' fark var: 'kaynak' tutar m?

201

Kaynak' t u t a r m?.. teki sebep daha az m geerli? Merutiyet ve M t a r e k e 'greuleri' hem heyecanldr, hem de etkili; nk 'ecnebi' irketlere kar rgtlenmitir; 'sermayedar', ayn zamanda 'emperyalist' (i galci) olunca, aydnla amele daha kolay 'zdeleiyor', nk nihai gaye 'mstevliyi' yurttan kovmak! "... stanbul iileri trl y n d e n ve trl ekilde Milli M c a d e l e Hareketini f e d a k r a n e desteklerken, tramvay, tnel, irket-i hayriye, hali, seyr-i sefin, imendifer, ha vagaz iileri, m t e m a d i y e n z a m t a l e b i n d e bulunuyorlar. 2 9 Eyllde t r a m v a y iileri, 1 3 E k i m d e bir ksm a r k de miryollar iileri, 28 O c a k ve 8 u b a t t a g e n e t r a m v a y i ileri g r e v ilan ediyorlard. Artk umumi bir g r e v d e n bah sedilen stanbul'da g a z e t e l e r de ister istemez, Nafa Neza r e t i n i irketleri iltizam e t m e k l e suluyordu..." ('Trkiye'de i Snfnn Tarihi', Ltf Erii, s. 1 6 , 1 9 5 1 ) Nafa Nezaretinin 'kollad' iddia edilen 'irketler', elbette 'ecnebi' irketleriydi: Hseyin Avni Bey'in (bkz.: 'Ecnebi Sermayesi'ne Kar lk Kalknmalar', 1 9 3 5 ) iaret ettii gibi, Osmanl ii snf 'ecnebi sermuyesi'ne tepki gsteriyordu; sebebi ok ba sit, nk henz Osmanl 'sermayedar' ufukta grnmyor, 'komprador' burjuvazi ise, gayr- Mslim! 'Erken' cumhuriyet dneminde, 30'lu yllarn ortalarna ka dar, 'Sa'y Misk- Millisi' geerlidir; cumhuriyetin burjuvazi 'fide ligi' kinci Dnya S a v a yllar, totaliter brokrasi onu adel. 'serada' yetitirir; yle ki, 50'li yllardan itibaren, gen ve haris bi burjuvazi,, 'ykselmeye' balar: hem de nasl, iktidarlarn ak hi mayesinde! M d a f a a y Hukuk ve Halk Frkas dnemine a il ortak ve ulusal deerler sistemi yerine, kendine mahsus deerli M sistemini getirerek!.. Gerekte bu, sonralar ac ve kaba bir 'bencillie' dneni kr bir 'bireyciliin', toplumsalln yerini almasyd.

202

Bireycilikten bencillie... Hi unutmuyorum: o gn, mum aydnlnda syleirken, evgi'ye ( S o y s a l ) o sra yaymlanm bir soruturmadan rnekler ermitim: Almanya'da alan Trk iilerine soruyorlar, yurda nerlerse ne yapacaklar? Hibirisi hayatn ii olarak srdrmei dnmyor, hepsinin hayali 'kendi iini kurmak'. Baka bir rnek, gecekondu 'lmpenlerinden' verilemez mi? Krsaldan kop u, kentsel olamam bu kalabalk, ii olmak deil 'i sahibi ol-~ak' hayalini beslemektedir. Anlam yeterince aydnlk sanrm: urjuvazinin ykseli dneminde, o n u n d e e r l e r sistemi, teki t o p l u m s a l kesimleri de etkiliyor; gelimenin, vahi e a c m a s z o l s a da s r p gitmesi, t o p l u m s a l akkanl alar, o da snf a t l a m a imknlarn ak t u t a r ; nasl o l s a i iken iveren olabilmi b i r k a r n e k de, iinin snfal' kurtulu a r a m a k t a n vazgeip, 'bireysel' kurtulu a r a a s n a zemin o l u t u r u r . i, yalan yanl bu hayale dm ise, aydnn onu sosyal dalet ve haka bir dzen deiikliine armas etkili olabilir mi? , yaad ortamda snf atlamay umuyor; stelik onu o zor soumluluu stlenmeye aran, hibir ekilde 'zdeleemeyecei' lafranga' bir 'entel'I 7 0 i i yllarda, 'keyfiyet' iilerin 'ekimserli/'olarak somutlayordu; o gnden bugne, Adil D z e n e kayar ibi grnmektedir. Neden? Snf atlayabilmekten midini mi kesI, yoksa aydn kesimine aka tavr m koyuyor? Tartmaya demez mi?

203

BU 'DZENN NERES 'YEN'?.

31 Ocak 1997 Genler gelmilerdi: kirli sakall, parkal olanlar; kocaman gzlkl, blucinli kzlar; aramzda saakl, bir trl derlenip toparlanamayan bir tartma sryor; anlayamadklar, galiba udur: sosyalist 'solcuyla' ilerici 'Kemalist', nasl ayn kaba konulabilirmi? Yanldklar ise, u: Kemalist 'ilericilii', fena halde, 'cuntac Atatrklk'le kartryorlar; sosyalizm sandklar derseniz, 'az gelimi' lke 'gerillacl'! 20. yzyl sonu Trkiye'sinde, insan zen bu deil midir? Ne kadar az biliyor, ne kadar ok 'ahkm ke siyoruz'. 'Kemalist'le 'sosyalist'in ortak paydasikisinin de 'toplumsal l'; yani, nce yurt nce toplum dncesi; dzeni toplumsal ola rak dzelteceksin ki, bireysel mutluluk oluabilsin! Toplumsal d nmek, iiyi de, aydn da, brokrat da, bireyi aan bir idealde btnletiriyor: retimde, hizmette, grevde 'aslolan'; iinin, me murun, aydnn 'ahsi'kar deil, yurdunun ve toplumun (lkenin) yarardr: 'hkimiyet kaytsz a r t s z milletindir' prensibi, mil leti, yani onu tek tek oluturan yurttalar, hkimiyetin sahibi ya par ama, bu sahiplik her birine toplumsal sorumluluklar da ykler. T a m bamsz' 'antiemperyalist', laik ve demokratik Trk ye C u m h u r i y e t i n i 'yapan' budur. Peki, 'bozan' nedir?

Kumarhane ekonomisi' ki ey: 'Yolsuzluun D e m o k r a t i k l e m e s i ' (bkz.: Cumhurl yet, 9 Aralk 1996) ve P a z a r S m r g e c i l i i " ! Yeni Dny. 204

Dzeni, yani kreselleme' ve zelletirme' bu iki 'belay' ge zegenin sathna yayyor; nk zenginlii kk bir aznln mutlu ayrcalna dntrrken, yoksulluu alabildiine yaygnlatr maktadr. O t t o w a niversitesinden P r o f . Michel C h o s s u d o v s k y lin tespit ettii gerek u: "...zenginlerle yoksullar a r a s n d a k i paama ve gelir farkll, d a h a n c e g r l m e m i bir dze ye ulat: P a r i s banliysndeki o r t a d i r e k bir ailenin ka zanc, Gneydou Asya daki bir ailenin kazancnn yz lislidir; New Y o r k l u bir avukatn bir s a a t t e kazandn kazanabilmek iin, Filipinli bir kyl iki yl a l m a k zo rundadr; Amerikallar h e r yl a y a k st a t t r m a y a (fastfood) v e s p e r m a r k e t l e r e 3 0 milyar d o l a r h a r c y o r l a r ; bu, yaklak, Banglade'in yllk gayr safi milli hslasnn iki katdr..." (Le Monde Diplomatique, Ekim 1 9 9 1 , s. 4-5) Bu ac tespitin dayand gerek, M a x Gallo'nun kalemiyle, lichel Albert'den yle aktarlyor: . o n a g r e R e a g a n / T h a t c h e r ' i n m u h a f a z a k r devriliyle, komnizmle s a v a t a n galip k a n 'sistem' tehlikeli llr yola girmitir: yle bir k u m a r h a n e ekonomisi' m e y d a na kondu ki, istikbal anlk s p e k l a s y o n l a r a feda edilmek t i r ; bu ekonomi, t o p l u m a l dokuyu (cohesion) t a h r i p edir, eitsizlikleri arlatryor, eitim ve salk politikalal tahrip ediyor, h a t t a d e m o k r a s i n i n ileyiini -seimlercekimserlik a r t t n a g r e - aksatyor..." (Le Nouvel Ob|Vteur, 2 Ekim 1 9 9 1 , s. 2 4 ) Ya bu 'gerein' ardndaki 'gizli g' nedir derseniz, o da >f. Chossudovsky'e gre, hi de o kadar 'gizli' grnmemek... Uluslararas P a r a F o n u (IMF) tarafndan nerilen nsal iyiletirme p r o g r a m l a r ' ve m a k r o e k o n o m i k istikdbirleri y z l e r c e milyon insann hayatn etkileyen >" bir model' d e i t i r m e aracdr; yapsal deitirme' -Huun yeryzne yayln d o r u d a n etkiliyor..." . bu lkeler, vergi ve p a r a politikalar zerindeki t egemenliklerini kaybediyorlar, M e r k e z B a n k a l a r 205

ve Maliye Bakanlklar yeniden yaplanm', o u devlet kurumlar lavedilmi, e k o n o m i k v e s a y e t t e s i s edilmitir; yle ki, a d e t a sivil t o p l u m a h e s a p v e r m e k z o r u n d a olma yan bir eit p a r a l e l ynetim' uluslararas r g t l e r c e oluturulmutur..." "... adna p a z a r smrgecilii' denilebilecek bu yeni egemenlik altna a l m a biimi', halklar ve hkmetleri, bu p a z a r n sinsi pazarlklarna ve gizli oyunlarna alet etmek tedir..." (Le Monde Diplomatique, Ekim 1 9 9 1 , s. 4-5) Yeni Dnya Dzeni, p a z a r smrgecilii' demek; sosyal hayata yansmas ise kumarhane ekonomisi! Daha da ilginci, Galbraith gibi bir Keynes'ci liberal iktisatnn da, aa yuka ayn sonuca varm olmas: "...dnyadaki finans dengesizlik leri beni kayglandryor, d n y a ekonomisi bir k u m a r ma s a s n a dnmtr..." (Hrriyet, 10 Aralk 1 9 9 1 )

T u t u n a c a k dal kalyor m u ? Siz, acaba hangi 'kumarbazdan, 'toplumsal bir sorumluluk' idraki isteyebilirsiniz? Hibirisinden! Kumar oynamak, bireyselin bireyciliin de tesinde, bencil bir risk oyunu, hele kumarda kay bedecekleriniz, stelik kendinize ait olmayan toplumsal deek ise!.. Yeni Dnya Dzeninin (Ozal'dan beri Trkiye dahil) ym yznde nice lkeyi iine soktuu kmaz sokak ite budur, t">vl'' bir kmaz ki, siyasi parti, sendika, kamu kuruluu, hatta hkul sorumlusu kii, 'yetkilerini' artk 'ulusal' yani toplumsal sorumlu haklarn yerine getirebilmek iin deil; bireysel 'avantalarn' >! lamak iin kullanmakta, bunda hibir beis grmemektedir; bovin *j yolsuzluklar' da h e m demokratikletirilmi' h e m de kum selletirilmi' oluyor; yani t o p l u m d a , kimseye, tutuna- M dal braklmyor. Bu sosyal ve ekonomik kmazda, zaten 'ereti' sendika ldi I ne yapar; ya ii snf, yzn nereye dner, bir nebze dvinlM msnz? 206

ubat '97 'globaliter' devlet

' SINIFI'NIN GELECE.

3 ubat 1997 i snf tartma gndemine alnd m, daha 60'l yllarda, deyim uygunsa birtakm futuriste varsaymlar, ortal kartr yordu. 'Sanayi s o n r a s toplumu' kavram, dikkatini sanayile meye younlatrm lkeler iin, fazla bir ey ifade etmese de; ge limi endstri lkeleri asndan; nemli sorular retilmesine ne den olmutu!.. 'Demokrat zmir'deki alma odamn, o tarihte, denize bakan penceresinden, krfez vapurlarnn zerinde dm lenip alan mart hevenklerine dalar, nmde Gilles Martinet'nin kitab, kendi kendime mrldanrdm: ii snfnn iktidar olabilme ihtimali, saysal olarak iinde yaad topluma oranyla, balantl deil mi? Endstri ne kadar gelimi olursa olsun, bu oran henz yzde otuzlarda (tam olarak yzde 33); byle bir oranla, gelimi bir endstri lkesinde, nasl iktidar olunabilir?" yi de galiba nce daha baka, ok daha vahim bir soruyu ce vaplandrmak gerekmiyor muydu: S o v y e t l e r gibi 'sosyalist' iddial lkelerde, ii snf nn dolaysz olarak iktidar olduu sylenebilir mi? 'Kamulatr mann, ii snfn, retimin efendisi yapmad anlald; da ha da kts, kapitalist endstri lkelerinde grlen birok saknca 'sosyalist' iddial bu toplumda da grlyor; bu nasl zlecek?" Bu sorular, ister istemez beni; 1 9 6 6 ylna, 'kltrel devri min' balad P r a g ' a ; Prag'da yaymlanm, 'Kavak Noktasn daki Uygarlk' balkl kocaman kitaba gtrecektir; rastgele bir kitap deil bu, iktisat, tarihi, sosyolog, psikolog, fiziki, mhen209

dis, hekim, mimar vs tam krk be bilim ve teknik adamnn katk syla yazlm; hepsinin banda, o e k o s l o v a k y a Bilimler Aka demisi Felsefe Kurumu yneticisi R a d o v a n R i c h t a bulunuyor. Richta'nn kafam kartran sorulara cevaplar, daha az kafa kartrc saylmazd ama, ii snfnn ve sosyalizmin gelecei a sndan, bence ok nemliydi.

T e o r i ile pratiin fark nce, 'sosyalist' endstri modelinin eletirisi! Hatrlar ms nz, kapitalist endstri modeline yneltilen sosyalist eletiri nedir? "... ar i blm, i blm dediim, iinin yapt ii btnyle k a v r a m a k t a n kp, a n c a k vidasn sktrr d u r u m a d m e s i ; el emekisi, diyelim ki, btn p a b u c u y a p a r m , imdi fabrika iisi, yalnz b a c k deliklerini a y o r , ikincisi, ynetimle uygulamann kesinlikle ayrl m a s ; h e r ikisini, ayr ayr insanlarn y a p m a s , bylelikle de birisi v a z g e i l m e z ekilde elle, teki kafayla a l a n iki insan t r n n belirmesi. n c s , bir n c e k i ayrlktan klarak, t o p l u m s a l k a t m a n l a r n ayrcalkl snflara d nmesi. D r d n c s , ynlarn tketim artnn, bir yerde, igc retimi dzeyinde t u t u l m a s . Beincisi, en dstriyel retimi s a l a y a c a z diye d o a n n kirletilme si..." R a d o v a n R i c h t a -ve takm- fark etmiler ki, 'sosyalist' id dial ve etiketli lkelerde de kapitalist endstri modelinde grlen bu 'sakncalarn' hepsi aynen mevcut; peki, sebebi ne ola ki? Onu biz de grebiliriz: Marks ve Engels, sosyalizmi endstrilemi bi lkede, bir gelecek projeksiyonu olarak tasarlamlard; oysa tari hin pratiinde, i byle olmad, sosyalist 'devrimi' yaptn iddi. eden lkeler, henz sanayilememi lkelerdi; sanayilemek, birin ci hedefleriydi ama, bunun iin gerekli 'bilgiyi' olduu gibi ka pitalist e n d s t r i l e m i lkelerden aldlar; neticede, en dstri kapitalizminin temelini o l u t u r a n a n a retim izgi leri' almadka, bu a n a izgiler' s o s y a l i s t iddial toplum
210

l a r d a da ayn k a l a c a k t . Kald d a ! stelik b e n z e r sonula r v e r e r e k ! Dahas, endstri kapitalizminin i gelime ve deime sreci, ii snfnn anlamn da deitiriyor, bakalatnyor; bunu o top lumlarda nemi artan i kollarna stnkr bir gz atmak bile belli etmektedir: eskiden, demir elik sanayii, maden iileri vb ta yin edici faktrler olarak grlrken; 2 0 . yzyln son eyreine doru, durum tamamyla baka bir mahiyet alm, elektrik, elek tronik vb ikollarnda alan iiler 'nc' sfatn kazanmtr. te orada, Richta'nn bilimin retimde dolayl ya da dolaysz kullanm ayrmna geliyorsunuz. (Merakls iin not: Bkz.: 'Be Komnizm', Gilles M a r t i n e t , s. 2 1 6 ve sonras, Bilgi Yaynevi, 1 9 7 5 / ya da Gilles Martinet, 'Les Cinq Communismes', p. 1 9 0 ve sonras, Seuil, 1 9 7 1 )

T a r i h hakl kard... Sorunu, bilim ve teknolojinin retime uygulanmas asndan koydunuz mu, klasik ii snfn gzden kaybedeceiniz kesin gibi dir. 2 1 . yzyla, gezegenin yeni bir ii snf, pek tabii olarak da ona dayanan yeni bir sosyalizm anlayyla girecei, neredeyse so mut olarak grlyor. "... klasik e n d s t r i d e , endstriyel r e t i m d e bilim do layl retici g, r e t i m d e dolaysz ilevi yok. O y s a kim yadaki d e i m e l e r h a m m a d d e kavramn da, kendisini de deitirmi; yle ya, eskiden d o a l h a m m a d d e l e r i n belirli ve d e i m e y e n y e l p a z e s i iinde alrken, imdi insano lu k i m y a s a l ve yeni h a m m a d d e l e r i n zengin yelpazesi iin d e a l m a k t a d r . Elektronik, o t o m a s y o n u yaygnlatryor. O t o m a s y o n ise ii snfnn niteliini deitiriyor. Bilimin dolayl retici g olduu a a m a d a , ii ar i blmne, ynetici, uygulayc ayrmna t b i tutulan e m e k i miydi; al bakalm bu sefer bilimin dolaysz reti me katlmas yznden, (ya da onun s a y e s i n d e ) ii bt nyle grebilen, yneticiyle a r a s n d a p e k o k a d a r da fark
211

olmayan, uzmanlam, bir entelektel e m e k i dzeyine ykseliyor..." Bilim, retime dolaysz katlnca, iinin bilin dzeyi nere deyse 'otomatik olarak' ykselecektir; nedeni belli, 'kapitalist' es ki retim teknolojisinde ii uygulamada basbaya 'at gzlkleriy le' alr, retimi 'ihata edemez'; yeni teknoloji, onun 'ihatas n' g e n i l e t e c e k , bu da t o p l u m s a l tavrnn b a k a l a m a s n a yol a a c a k t r ; bunun s o n u c u , endstri s o n r a s toplumun da -bilgi t o p l u m u n d a - yeni' ii snfnn -retimi nihayet dolaysz o l a r a k denetimi altnda tutabilecei iin- gc, eskisinden o k d a h a fazla olabilecek, bu da iktidara ula masn kolaylatracaktr; iktidar olamasa da, iktidar zerinde ki denetim gc younlaacaktr. Bu tez, dorusu istenirse, 'merkeziyeti brokratik' ve 'tota liter' sosyalizm uygulamasnn sonu demekti; geri, Richta, Dubek, O t a Sik ve dierleri, o gnlerde epeyce eziyet ektiler, ama tarih onlar hakl kard.

212

ALTTA KALANIN CANI IKSIN.

5 ubat 1997 Trotsky, hatralarnda anlatmtr: S o v y e t Devriminden, ksa bir sre sonra, bir sabah, Kremlin avlusunda ne grse, iyi: 'Yolda' Lenin, karlarn zerinde dans ediyor; sevincinin sebebi, meerse devrim ynetiminin bilmem kanc gnn, idrak edebilmesiymi! Demek ne kadar mitsiz balamlar. P a r i s yllarmda Trokistlerle tartmalarmzda, srarla unu sorardm: "...bolevikler devrimin, 'dnya devrimi'ne dnmesi iin, Avrupa -zel likle Almanproletaryasnn harekete katlmasn bekliyorlar d; bu asla gereklemedi, neden?" Soruma az kalabalyla ce vap verirler, bir trl inandrc bir gereke bulup, beni ikna ede mezlerdi. Sorumun cevabn epeyce sonra kendi kendime bulmutum; sosyalizmin 'babalar', dnya iilerinin 'zincirlerinden baka, kaybedecek eyleri olmadn' varsaymti; halbuki e m p e r y a list B a t lkelerinin p r o l e t a r y a s , hanidir s m r g e l e r i n y a m a s n d a n p a y n a deni a l m a k t a y d ; b a k a trl sy lersek, artk 'kaybedecek eyi' vard. S o v y e t Devrimi, Batl emperyalizmin gzn korkutmu, B a t d a sendikacln 'konfor sendikaclna' kaydrlmas, o artlarn sonucunda meydana kmtr. Hele Amerikan sendikac lnda, iilerin rgtlenmesi, kendine mahsus bir mafia rgt lenmesinden farkszdr; sendika, 'tketim toplumu' erevesine bir gzel yerletirilmi! Bunun sonucu ne oluyor, artk iilerin amac, insanca ve haka bir dzeni gerekletirmek deil, birey olarak 'keyi dnmek!'. Farknda msnz: 'Sistem' nc lkeleri 'zelletirip', ser213

mayeyi 'kreseetirirken'; iiyi, yani emei 'kreselliinden' soyutlayp 'bireysellie', daha da kts 'bireycilie' indirgeme yi i edinmitir: Holdingler yeryzn paylaacak, sendikalar sos yal ya da snfsal deil, bireysel hatta bireyci karlar iin 'kullan lacak.'

Sonu,

'altta

kalann

cam

ksn.'

G n e t e y e r edinmek!..' Nedeni belli: 'kreselleme' yani sermayenin -dolaysyla retimin- ucuz emek bolluu ve evre kirlilii yznden, gelimek te olan lkelere kaydrlmas, gelimi lkelerde isizlii artrr; ar trmakla kalmaz, sendikal haklarn kstlanmasna yol aar, sendi kalarn nemini azaltr; yleyse, gelimemi lkelerde i im knlarn o a l t y o r , sendikacl gelitiriyor sanrsnz, a m a aldanrsnz; bir k e r e teknoloji yenilenmesi nedeniyle istihdam d a r a l a c a k t r , a y r c a g e l i m e k t e o l a n lkenin ulu sal sna gelimesi durdurulduu, yatrmlar sfra indiril dii iin o r a l a r d a da isizlik hkm s r e c e k t i r ; dahas, r a n t gelirleri, yatrma o r a n l a o k ve a b u k olduundan, brakn ulusal sanayiciyi, ecnebi' s e r m a y e d a r n bile, b o r s a ' a v a n t a s n a k a y m a s n a s e b e p o l a c a k : Trkiye'de, 'ecnebi nin', bu kanaldan 'mal nasl gtrdn' sar sultan bile iit medi mi? En korkuncu 'media'nn lgnlk mertebesinde younlatrd 'kltrszletirme' ve 'tketime d n t r m e ' kampanyala rnn, sadece varlkl snflarda deil, halkn arasnda -tabii ii sn f iinde d e - son derece etkili olmasdr. Byle bir ortamda, sendi kalar, 'parti' ile 'ii snf' arasnda, nasl bir 'transmisyon kay' ilevini stlenebilecek? Hele sendika ve parti yneticileri, iyerin deki sendika 'mmessilleri', nihayet iilerin nemli bir ksm; 'biz zat' bu balta girmemi orman yaantsnda, 'gnete bir yer edi nebilmek' hayaline kaplmlarsa? Gizliden gizliye, ii snfna mensup olmakla vnecek yerde, ii snfndan kopmak hayalleri beslemeye balamlarsa?.. 214

Yllar var ki Amerikan iisi, ivereniyle yasal haklar mcaclc lesi yaparak deil, birbirlerinin 'kafasna basarak', ykselme sava i veriyor. Ykselebiliyor mu, hele bir aratrn!..

Grev, y e t e r i n c e ok, a m a . . . Trkiye'de ii snf, adeta 'derisine yapm' olan o 'uzak tan kumanda' ipoteinden kurtarlmaldr, bu bir; balbana bu bile son derece mkl bir i, ama yetmez; ayrca sendika liderleri ne ve sendikaclara, ok daha ciddi ve fazla grev dyor; Prof. Dr. e n a t a l a r , bunlar ok gzel derlemi toplam: "... sendikalar, gelien teknoloji k a r s n d a s o m u t po litikalar retmeli, i demokrasilerini o k nemli h e d e f o l a r a k grmeli, katlm ve saydaml yaygnlatrmal, yelerine ynelik o k yaygn ve derin bir eitim p r o g r a m uygulamal, halkla ilikiler ve k a m u o y u o l u t u r m a d a h a m o d e r n tekniklerle yaplmal vs..." (Cumhuriyet, 16 Ocak 1977) yi ho da, ou yukardan aaya, siyasi parti yaplanmasna benzer bir ekilde yaplanm sendikalarmzda, bu birikim, bu 'cevvaliyet ve seyyaliyet', ksacas, bu 'bilin' var m?

215

SOUK SAVA'IN 'PSL'.

7 ubat 1997 Hanidir mektup dosyalarna bakmamtm, geen akam ge rekti; insan, ne kadar kt oluyor; nasl bir lkeyiz, u son elli yl iinde, neler yaadk, 'icmalini' yapabilmek iin, mektuplara yle bir gz atmak kfi! lerinde yle kiilerden gelmi, yle mektupla ra rastlanyor ki, sylediklerini insann kendisine saklamas, dpe dz hakszlk! Okuyacanz satrlar aktaracam mektup, byk boy kareli bir defter kdna yazlm; dikkatimi, en bana krmz stampadan baslm u mhr ekiyor: 'Grlmtr, 21 Ara lk 1 9 8 1 ' . Benzer badirelerden gemi olanlar, oktan anlad; bir tutuklu mektubu bu; nitekim, sa kede, tarih ve yer belirtilmi: Merkez Komutanl Tutukevi, Ankara'. imdi u satrlar okur musunuz ltfen! "... a n a , hakkmdaki d a v a d a n uzun boylu s z e t m e y e g e r e k g r m y o r u m . G a z e t e l e r d e okuduklarndan, iyi kt bir fikir sahibi o l m u s u n d u r sanrm. Bu haftann sonun da, z g r l m d e n koparllm, t a m bir yln d o l d u r a c a k . D a h a n c d u r u m a y a s r a gelmedi. O c a k 1 9 8 2 n i n 18'inde bu nc duruma. Davamda benden baka tu tuklu k a l m a d n a g r e , b e n t e k b a m a bir r g t gibi yim..." "... bir y e r l e r d e birilerinin t a v u u n a kt demiim, ama nerede, nasl, kime, kestiremiyorum. yle fazla vesveseli biri de deilim a m a , aklma ister istemez, benim 'Masonlar kitab geliyor. Bunun c e r e m e s i n i mi ekiyorum a c a b a ? Bl lemiyorum. H e r ne hal ise... Bizim de kaderimiz byle l zilmi. lkemizin her a l a b o r a oluunda, bizim de ksmeti 216

mize sanklk, hapislik dyor biraz; 1 9 5 0 d e byle, 1 9 6 0 d a byle, 1 9 7 1 d e byle, 1 9 8 0 d e byle... A m a ya lanmm galiba ki, en z o r bu s o n u n c u s u geldi. En de uzun sreni oldu. Dnebiliyor musun, k o s k o c a bir 1 9 8 1 yl nn y a a m m d a hibir yeri yok. Garip bir duygu bu!.." Bir manada, aktardm son cmle, lkesine yararl olmak is teyen 'ilerici' Trk aydnnn ortak ilesini zetliyor. Mektup, aziz dostum lhami Soysal'n, 12 Eyll sonrasnda cezaevinden ba na gnderdii ilk mektup, buraya niye aldm sorulabilir; bence, 'souk sava' adndaki belann Trkiye'de gerekletirdii tahri batn, hazin bir rneidir de ondan! lham Soysal, son derece drst, gayet alkan bir gazete ciydi; ok insan bilmez, edebiyata byk bir saygs ve dknl vard; onunla ka yl, Bilgi Yaynevinde beraber almtk; asla hissettirmedi ama, yanlmyorsam 'Yeni O r t a m d a bir baka aziz dostumun (Uur M u m c u ) bo brakt keye, yazmam iin ta vassutta bulunan da odur. Mektubu yeniden dosyasna koyarken kendi kendime sordu um soru neydi? Trkiye, 1950'den itibaren ' s i s t e m e entegre olmasa, 'souk sava'n arkna kaplmasa; acaba, hakl ya da haksz, onca ekilen ac, ekilir miydi?..

Aydn e v r e s i n d e k i tezvirat' airliimin ilk yllar, 'destan' yazmaya hevesliyim; H a s a n Tanrkut'la, sk sk, bu bahse dnyoruz; o da, 'Deli Dumrul' adn verdii, 'Dede Korkut' hikyelerinden mlhem, yar piyes, yar destan bir eser zerinde alyor. kimizi de etkileyen, elbette Nzm'n yazdn iittiimiz destan, ama, o Halk Nihat Bey'i de tanyor; onun destanlarn da okumu; kitaplarnn arasndan, Mtareke', a n a k k a l e ' ya da Milli Mcadele' destann e ker, haval haval okurdu. Halk Nihat Pepeyi, 'hececi' bir air; brakn airliini, 40 karanlnn ortasnda, Emniyet U m u m Mdrl ( 1 9 4 2 - 1 9 4 6 ) grevini stlenmi, yksek bir brok rat; o da, 'destan' yazyor., 217

Bir akamst, o zamann khne, bakmsz fakat ok daha et kileyici iek Pasajnda, evremizde sinekler gibi dolaan midye dolmaclarn, brekileri, piyango bileti satclarn kovalayarak bi ra iiyoruz; laf neredense, Halk Nihat Bey'in ayn zamanda 're jimin adam' olmasna geldi dayand; H a s a n Tanrkut, galiba Hilmi Ziya Bey'den iitmi; glerek anlatyor: sen ne diyor sun azizim, Halk B e y Emniyet Umum Mdr olduktan bir mddet sonra, kendi aleyhindeki dosyay buldurmu; meerse o da pheli ehastan addediliyormu!"... Bunu niye anlatyorum? Trkiye'de, aydn evresindeki 'tezvirat' gerekte 40'l yllar boyunca da -muhtemelen savan etki siyle- alabildiine ilemiti; barn ufukta gzkmesiyle, sanlyor du ki, sis'dalacak, lkede her ey eski haline dnecektir; olmad, 'souk sava' ok.daha beter bir 'tezvirat' ortamn hem yaratt, hem de baz amalar iin bundan yararlanmay becerdi; 1960'tan itibaren, aa yukar.onar yllk aralarla birbirini takip eden 'aske ri mdahaleler', 'souk sava'n eitli aamalarn m tekil edi yordu, yoksa 'insan av' ortamn gelitiren ve hzlandran 'sra malar' myd, artk orasn siz tahmin ediniz! Benim diyeceim odur ki, kamuoyunun bir zamandr hayret ve dehet iinde izledii irtikap, irtia, rvet ve karanlk iler .ser veni, ancak 'souk sava'n o lo, terli, insann tylerini rper ten, zehirli ortamnda yaanabilirdi.

Her eyden nce... Meseleyi yerli yerine oturtabilmek iin, besbelli, nce devle tin gizli servisleri, bu servislerin grevleri ve sorumluluklar zerin de kafa yormak gerekiyor. Bunu yeterince yaptmz sanmyo rum. Milletin gazetecilik diye yapt, yar dedikodu yazarl, yan kz altnda buza aramak gayretkelii! Oysa durumu netli<t< kavuturabilmek iin, nce yaplan ilerin snrlarn izebilmek la zm: neyin ne kadar devletin gvenlii ve hkimiyetin sahibinde kalmas ile ilgilidir; neyin ne kadar, birtakm zevatn menfaati le ilgilidir? 218

Bana yle geliyor ki, tozu duman datmann balca yolu h e r e y d e n n c e devlet istihbarat ile h k m e t istihbara tn birbirinden a y r m a k t a n g e i y o r ; zira, devletin b e k a a s v e hkmranlnn s r m e s i iin r e n m e k v e g e r e i n i y a p m a k iin r e n e c e i hususlar, b i r o k halde, hkme tin -yani iktidarn yani iktidar sahiplerinin- r e n m e k is teyebilecei, h a t t a o k a d a r l a da kalmayp, k u l l a n m a y a t e vessl e d e c e i h u s u s l a r d a n farkldr.

219

'KARANLIKTAYIM VE TEDRGNM'

10 ubat 1997 Cemil Meric'i mrmde grmedim, hi konumadk; ilk genlik yllarmda, sadece Balzac'dan evirdii 'Altn Gzl Kz' romannn bana yazd B a l z a c 'monografisi' ona hayran olma ma yetmiti; 'ilerici' bir aydn diye biliyorduk, o yzden midir ne dir, sanrm son P a r i s dnmden sonra, onun artk 'slamc' ke simin bir yazar olduunu iittiimde, iimde t diye bir ey krl m; lkemizin artlan altnda, ne ok aydnn, ne trden deiikli e uramak zorunda kaldn dnmtm. 'Hangi Baty yaymlamm, o zamana kadar 'ilerici' kesim den kimsenin sylemedii eyler sylyorum. B a t kltr ve pol tikas hakknda ciddi bir eletiri kaps ayorum. Sadan soldan, trl eit tepki yayor, bu eletiriler arasn da, hi beklen,ediim bir 'destek' yazs, imzas 'Cemil Meri'.. Bunun zerine, aramzda bir mektuplama balad, ben, pek ou muzu tedirgin eden akszllmle, ona 'dorusu imdi bulun duu yeri yadrgadm' aklyorum; peki, herkesin 'slamcnn nde gideni' sayd Cemil Meri, acaba ne cevap veriyor? tli bakar msnz:

Cemil Meri ad... "...'bizim kuan t o p l u m c u l a r a r a s n d a Cemil M adnn zel bir yeri vardr ki, ben ya slah kabul etm<-/ ttl s a n t i m a n t a l ya da ii d bir a d a m olduumdan, yllfl g e s e de seni h e p o y e r d e m u h a f a z a e t t i m ' diyorsun, i* 220

ekkr ederim, yalnz bu iltifatna ne k a d a r layk olduu mu bilemiyorum. Yllar iimdeki byk sevgiyi -byk cokunluu d i y e c e k t i m - kllendiremedi. A m a b i r a z b i r a z d a h a reyb, biraz d a h a k a r a m s a r oldum. htiyarladm m a c a b a . D i y a l o g a d a i m a ak, d o s t l u a ebediyen susuzum, ir kelimeyle, slah kabul e t m e z bir s a n t i m a n t a l ' v e y a 'ii bir a d a m ' o l a r a k vasflandrdn Attil lhan'n, bir nsha-i saniyesi de benim; t o p l u m c u y u m e l b e t t e , fakat itiraf e d e r i m ki kelime benim iin eski iiriyetini kaybetti. D a h a dorusu, hudutlar mehul, m u h t e v a s k a y p a k bir mefhum o l a r a k g r y o r u m t o p l u m c u l u u ; belki genlii min dnyas ile t e m a s m kaybettiim iin. K a r a n l k t a y m e tedirginim..." (stanbul'dan Ankara'ya 19 Temmuz 1 9 7 4 taihli mektubu) Herkesin, besbelli kendisine gre yorumlayaca bu satrlarn, "enim zerimdeki etkisi, kaln bir hznd: aydnlarmza nasl bir hayat ortam, ne trl bir imknszlkar labirenti hazrlyor, onlar ine salveriyorduk ki, Cemil M e r i -ve onun gibi daha nicelerireiyle 'toplumcuyum elbete' diyor, sonra da boynunu bkp, kliyordu: "...karanlktaym, tedirginim!"

Reva-y hak m ? Amacm 'eski defterleri' kartrmak m? Zannetmiyorum! Cevabn aradm soru, galiba udur: Trk aydnnn, elini kolunu balayan, onu 'karanla ve tedirginlie' sevk eden 'gler', aa bil gerekten grevlerini mi yapyorlard? stihbarat, devletin de vamll ve hkmranlyla ilgili olursa, meruiyet ve hakllk kalanr; oysa; sistem' zellikle, 'souk s a v a ' yllarnda, b a kn lkelerdeki y a n d a iktidarlar y e r i n d e t u t a b i l m e k iin, lsal a m a l a r ve devletin bamszln deil de, aslnn s i s t e m i n karlarn s a v u n a c a k baz i s t i h b a r a t birimlei icat e t m i ; d a h a da ilginci, bu birimleri, devletin asl llhbarat gleri iine s o k m a y p , iktidarn kullanabileceI elverili y e r l e r e yerletirmitir; yle ki, ad 'zel Harp Da221

iresi', 'Kontr-Gerilla', 'zel Tim' -ya da ne haltsa-bu birim, dev letin -dolaysyla milletin- hkimiyetini koruma perdesi altnda, gerekte iktidarn'-dolaysyla 'sistem'in -politikalarnn 'gizli' uy gulama arac olmutur; artk bu politikalarn, ou zaman, 'souk sava' perspektifi iinde 'sistem'in taleplerini ierdiini biliyoruz; bu gerek, hele 'Dou Bloku'nun dalmasndan sonra, bsbtn aa kmtr. stihbarat, hele tarihe kar sorumluluunun bilincinde olma yan siyaset esnafnn elinde fena halde yozlatrlmakta; devletin devamll, bamszl; ulusal karlarn korunmas iin alacak yerde; iktidar naslsa elde etmi cunta ya da kliklerin yararna a ltrlmaktadr. Yaadklarmz bunu gstermiyor mu? in iine uyuturucu ve silah kaaklndan, kara para aklama operasyon larna; fke ve intikam itiiy] e ilenmi planl cinayetlerden, devlet iinde ete kurmaya kadar, her ey kartrlmaktadr. Yakn zamanlara kadar, bu trden rezaletler, ABD'nin 'arka bahesi' Gney A m e r i k a 'Muz Cumhuriyetlerinde, patlak verir di: uzaktan izlerdik; Trkiye Cumhuriyeti gibi, mayas Mdafaa-i Hukuk Doktrini ve Misk- Milli ile 'tutulmu' bir l kede de olabilecei, kimin aklna gelirdi ki? Halbuki, siyasi iktisa din yasalar, benzer durumlarda, benzer ekilde iler; lkemiz de, nce kinci Dnya S a v a , sonra 'souk s a v a ' dolaysyla ne yazk ki, bir trl 'o/aanusf'den 'olaan'a geememi; bu arada, devletin devamlln, yksek karlarn ve bamszln koruma s gereken birimler; bu ii yapacak yerde, aralarnda trl eit ya sal olmayan i evirirken, Trkiye iin 'ark syleyen yarnlar' dnmekten, bunun iin yazp izmekten baka gnah olmayan nice inklap cumhuriyet aydnnn -yazarn, airin, dnrn hayat 'kaydrlmtr'. Reva-y hak mdr?

222

POLTKANIN DEMR YUMRUU!.

12 ubat 1997 yi de olaya acaba neden tarih gzyle baklmyor? (imdi a l r a u x olsayd, 'cosmique' adan diyecekti) Trkiye'nin yurt apmda geirdii sarsnt, 'mahiyeti mekk' bir trafik kazasnn, rtala dkp sat rezillikten mi ibaret? Ben, hi sanmyorum. Mdafaa-i Hukuk nklabnn ivisi, '40 karanlndan' ibaren gevetilmi; fakat asl, 'souk s a v a ' yllarnda yuvasnan kmtr. ktidar, 'brokrasi+burjuvazi' formlne indirgendi mi, inklap inklap olmaktan kyor, demokrasi, 'souk s a v a ' demokrasisine dnyordu; buysa gerekte, 'gdm grnmez' parlamenter bir rejim demekti; o grnmez 'gdm' ciddi bir 'de netimden' yoksun olunca, ynetimde yolsuzluk nlenebilir mi? Tam tersine, kanlmaz! Artk Avrupa bakentlerinde yanklanan ynetim densizliklerimiz, 'media'nn adeta ehvetle tehir ettii birka adam ve kadndan ibaret, uyduruk bir 'etenin' marifeti mi? Kendimizi aldatmayalm: Hemen her yerde olduu gibi kom nizm 'heyulas' kullanlarak, lkemizde de siyasi iktidarlar, hkimiyeti, hkimiyetin asl sahibine, yani millete s o r m a dan millete r a m e n kullanma yoluna gitmiler; lkenin menfaatleriyle s i s t e m i n menfaatlerini birbirinden ayrdeemedikleri gibi; lkenin imknlarn kendi m e n f a a t l e r i in kullanmaktan geri kalmamlardr. Bu ac gerei, bran aklamay, sadece farkna varanlarn uradklar akbet gerkten dehet vericidir. Bu bakmdan, bence 'kirli eller' deyiminin psam, ilk anda akla gelebilenden ok daha geni dnlmek abediyor. '40 karanlndan', 'souk s a v a a , 223 'souk sava'tan Ye-

ni D n y a Dzenine, yani 'kreselleme + zelletirme + post-modernizm' sacayana kaydrlan Trkiye, iisi kyls aydn -ksacas btn halkyla- 'ufak atete piirilmektedir.'

bir Eyb sabryla!' Onlardan birisi, H a s a n izzettin Dinamo; '40 karanlnda' kaybolmutu; Nzm'dan sonra, toplumcu iirimizin iki byn den (teki Nail V. akrhan) biriydi; msralarnn ou ezberimizdeydi, onu ne kadar severdik: "bir e y b sabryla bekledim / s a b a h o l m a y a n geceler de / gl dallar yerine demir ubuklar vard / mnzevi m n z e v i p e n c e r e l e r d e / d a r d a k o s k o c a bir t a b i a t / dol d u r d u yollar / g n kaplarnda a r k l a r okudu / ba kkll t a r l a kular / deli bulutlar g e t i h a b e r s i z / kl m d a n airliimden / b a h a r y a m u r l a r bensiz yad / ve kavs-i kuzah a t bensiz/ bir eyb sabryla bekledim / sa b a h o l m a y a n g e c e l e r d e / gl dallar y e r i n e d e m i r ubuk lar v a r d / mnzevi mnzevi pencerelerde..." ('48 air', Ali T o m r u k u , s. 3 6 , 1 9 4 4 , Ankara) D i n a m o , nce 'nsan ve Hamle' sonra Y e n i Edebiyat' ve Y e n i Ses' dergilerinde grnm; '40 karanlinm girdaplarnd birdenbire kaybolmutu; kimisi srgnde olduunu sylyordu, kl misi Douda bir yerlerde, bitmez tkenmez bir askerlik yaptn1 G e r e k oydu ki ard ardna devrilen 'sava' ve 'souk sava' yl lan iinde, H.. D i n a m o ad, Trkiye'nin edebiyat gndemindin 'kaznmt', hem yalnz gndeminden mi canm, 'belleinden' de' Yirmi yl boyunca yaymlanan iir antolojilerinde en kytrk airlf rin bile yeri vardr da H.. Dinamonun yeri yoktur. D i n a m o n u n 'yeniden dirilii' 60'l yllarda gerekleti; V\ r i s ' t e n son dnm, onun 'Kutsal syan' adl belgesel rom.nn n n ilk ciltleri yaymlanyor, ne kadar heyecanlandm anl.il. marri; Varlk dergisine bir yaz yazdm, bal u: "Hasan z/H tin'in Dn!" (Bkz.: 'Hangi Edebiyat', s. 1 7 , Bilgi Yayn. > 1 9 9 3 ) ok gemeden, Dinamo'dan bir teekkr mektubu ala 224

tim; koca air, o yirmi yl boyunca o 'kk atete nasl piirildi ini' anlatyordu.

...lmemek iin!' "...yamz e p e y c e ilerlediyse de Trk edebiyatn yi ne de bizler y a p m a k ve Trk e d e b i y a t tarihindeki yerimizi a l m a k zorundayz. Ahmet Kabakl gibi gericilerin' yazd edebiyat tarihinde ne k a d a r yerimiz y o k s a ; T r k iirini t a m a n l a m y l a d e j e n e r e eden, s o n r a d a o n u n z e r i n e bi r e r s u l t a n gibi kurulan Garip ilerin y a z a c a , ya da salkl a y a c a edebiyat t a r i h i n d e d e yerimiz o l m a y a c a k t r . . . " "... politikann d e m i r yumruu, bizi dediiniz m a a r a l a r a kovarken, o n l a r r a h a t a -kendiliimizden boaltt mz s a n d k l a r - y e r l e r e kuruldular ve bizlere bir k e r e ol sun, a s l a d n p b a k m a d l a r ; ve insancl bir a c m a bak bile frlatmaya tenezzl e t m e d i l e r . l m e m e k iin s a n a t potansiyelimizi bir y e r e d o r u kanalize e t m e k istedik ve b u n d a n 'Kutsal syan' dodu..." (stanbul'dan zmir'e, 11 Mart 1 9 5 5 tarihli mektubu) Hasan zzettin! 'unutulmann korkun karanlna g menler' kimlerdi? Aslnda millete ait olan 'hkimiyeti', kendi 'ikti darlar' iin kullananlar deil mi? Acaba Dinamonun o 'karanlk tan', Kurtulu Mcadelesini (8 cilt) ve 'erken' cumhuriyet dnemi ni (8. cilt) anlatan; yani milletin hkimiyetini' nasl elde etti ini ve 'inklab' nasl gerekletirdiini r o m a n l a t r a n , iki byk ant-kitab kardn grnce, vicdanlar szlamad m? "Kutsal syan" ve "Kutsal B a r " . Yoksa dolarn New Y o r k ve L o n d r a borsalarndaki dalga lanmas, onlar daha ok mu ilgilendiriyordu?

225

TOTALTER DEVLET' NEYD?

14 ubat 1997 Hazindir, siyasi 'grgszlmz', iktidar-muhalefet at malarn, 'paparazzi' programlar seviyesine indiriyor; doktrin, si yasi platform vb tartmalar, bir hayal; kim siyasi dedikodunun 'allahn' yapabilirse, 'mal o gtrecektir', hesap bu! Demagojinin her trls, geer ake saylyor. nsan rkten, yaananlarn 30'lu yllar Avrupa'snda yaanm olan bir zlmeyi hatrlatmasdr; 'rkten', nk o 'zlme', dnyann bana on yllarca bela kesilecek 'totaliter devlet' anlayn yaratmt. Yani 'faizmi', yle mi? ster misiniz, kuramsal olarak faiz min sosyal nedenlerini, yle bir hatrlayalm: " 1 / T r s t l e m e v e k a r t e l l e m e o k younlamt: N a s y o n a l S o s y a l i s t P a r t i s i n i finanse eden, Ren/VVestfalya K m r iverenleri Sendikas, Alman kok retiminin yzde yetmi d r t buuunu; Vereinigte S t a h l w e r k e , k m r re timinin yzde yirmisini, font retiminin yzde ellisini, e lik retiminin yzde krkn salyordu. 2 / 1 9 2 9 kapitalizm bunalm, Almanya'y k e r t m i t i : elik v e fontta r e t i m rakamlar, 1 9 0 0 v e 1 8 8 5 yllarnn r a k a m l a r dzeyine dmt; Alman i Snfnn yars isiz geziyordu: On iki milyon! 3 / Alman kapitalizmi, burnunun dibinde p a t l a y a n S o v y e t D e v r i m i n d e n rkmt; bu s e b e p t e n , A l m a n i H a r e k e t i n i n h e r g e e n gn biraz d a h a g l e n m e s i n d e n kayglanyordu; nk Almanya K o m n i s t P a r t i s i , 1 9 2 K s e i m l e r i n d e milyon iki yz bin oy alm iken; 193'/ s e i m l e r i n d e ald oy saysn d r t milyon b e yzbine 226

karmt; ayrca, s o s y a l a d a l e t yasalarnn karlmas is teniyordu. 4 / U l u s l a r a r a s s e r m a y e v e onun siyasi szcleri, b a l a n g t a faizmi a k a desteklemilerdi; nl Chur chill, italyan faistlerine ektii bir t e l g r a f t a demiti ki: - t a l y a n o l s a m , sizlerin yannzda olurdum!' A m e r i k a n elik Kral' G r a y ise, ABD'deki d u r u m u d e e r l e n d i r i r k e n diyordu ki: - ... b u r a d a da iler, a n c a k Mussolini gibi bir a d a m olursa, yolunda gider'..." ('Les Dossiers Pdagogiques', 'Causes Essentielles du Fascisme', p. 1-4, Editions Sociales, Pa ris, 1 9 5 0 ) Byk sermaye, toplumsal corafyay da siyaset corafyasn da karlar istikametinde kullanmaya baylr: Nazizm, vitrininde 'sosyalizm' etiketini kullanmtr; partinin resmi adnda, hep bildi iniz gibi 'ii' kelimesi mevcuttu: Nasyonal S o s y a l i s t i P a r tisi! yle ki, saf birisi, E n t e r n a s y o n a l kart, ulusal bir Kom nist P a r t i s i bile zannedebilir. Oysa Alman kapitalizminin en 'ba ba' trstleri tarafndan 'besleniyor'; antikapitalist 'taun', Alman ya'da o zaman var olan 'Yahudi kapitalizmini' tasfiye amacyla kullanlyor. Uluslararas kapitalist 'sistem', III. Reich'n dnyaya 'dayatt' Yeni Nizam' -yani 'Totaliterlik', 'Totaliter Devlet'kendi karlarn (pazarlarn) aka tehdit edinceye kadar, onu ciddiye almam, bir manada arka kmtr; nk hesap bakay d; 'totaliter' faizm, 'totaliter' Stalin'ci komnizmle kapacak di ye umuluyordu; bunun tadn karacak, 'sistem'den baka kim olabilirdi ki? teki totaliterlik...

S o v y e t 'totaliterlii' Marksizm'deki 'proletarya diktatrl ' kavramnn yansmas mdr, pheliyim: Rusya, yeterince sa nayileememi bir lke olmasayd, 'sosyalist devrimciler', 'meneVikler' karsnda 'bolevikler' 'aznlkta' kalmasaydi; nihayet 'sis temin (ingiltere) drtsyle, 'Beyazlar' rgtlenip, i sava uzatmasaydi; belki de Ekim Devriminin gelimesi, baka trl ola cakt. nk devrimin ilk ve en nemli slogan, 'Btn ktidar 227

Sovyetlere!' idi; bazlar buradaki 'Sovyetler' kelimesini Sovyet ler Birlii anlyor, alakas yok, 'btn iktidarn' verilecei Sov yetler, blge blge rgtlenmi halk meclisleridir, 'ralardr ki onlara Rusada 'sovyet' -telaffuzu savyet- denirdi, ve bolevikler, bu 'sivil toplum' kurulularnda, ounluk bile olamamlard: art larn arlamas, i savan uzamas, 'askeri komnizm' ve der ken; P a r t i , Sovyetlere; Merkez Komitesi, P a r t i y e ; Politbro, Merkez Komitesine; Genel S e k r e t e r , P o l i t b r o y a h kim olmu; n e t i c e d e o r t a y a , 'apparatiklerin' o k a r bas t, y u k a r d a n a a y a ' kurgulanm bir totaliterlik' k mtr. 'Btn ktidar Sovyetlere' slogan, hi phesiz Marks'tan esinlenmiti; u szler, onun B r a c k e ' y e yazd nl mektuptan alnmtr: "... enternasyonal'in kuruluu srasnda, m c a delemizin slogann da akladk: ii snfnn kurtarlma s, bizzat kendisinin e s e r i o l a c a k t r ; yleyse iilerin ken di kendilerini k u r t a r m a k iin o k cahil olduklarn ve yu k a r d a n kurtarlmalar gerektiini a k a syleyen kiilerle o r t a k bir yol izleyemeyiz F. Mehring, Marks'n Freligath'a bir baka mektubunda, unlar yazdn naklediyor: " . . . En byk retici g prole t a r y a n n kendisidir, siyasi g c n ele geirilmesi, ynetici snflara kendisi de bir snf o l a r a k kar g e l e n ii snf nn siyasi eyleminin s o n u c u d u r ; ii snf bir parti bii minde rgtlenir a m a b u parti, m o d e r n ' t o p l u m u n t o p r a ndan naturichig (doal o l a r a k ) yetiir; bu, p r o l e t a r y a n n kendi kendine rgtlenmesidir." Rusya'da, ne 'modern bir toplum' oluabilmiti henz, ne de 'onun toprandan, doal olarak yetimi' bir siyasi parti; Bole vikler, yar jakobendiler, yar Neayef'i; lke, kylln ar bast, yar-feodal bir lkeydi; byle bir lkedeki sosyalizm teeb bs -hele 'sistem' ona ambargo bindirirse- ister istemez merke ziyeti ve 'totaliter' bir brokrasi diktasna dnecekti. yle de oldu. (Bkz.: 'Hangi Soi, s.l8'den itibaren, 4. Basm, Bilgi Yayne vi)

228

Sistemin yeni marifeti... 2 0 . yzyl, sistem in nce sebep olup sonra datmaya g rast 'totaliter' devletlerin yzyl olmutur; 2 1 . yzyln ufukt grnd u srada, yine 'sistemin marifeti, yeni bir devlet lii rnden bahsediliyor; bu yeni tr devlet 'totaliter' deil, peki y. ne, 'globaliter'l Ondan da sz edeceiz.

229

'GLOBALTER DEVLET'

17 ubat 1997 'Globaliter devlet' de ne demek?

Kavram ilk defa kullanp, tarife alan I g n a c i o R o m a n e t , meseleyi yle takdim etmi: "... eskiden, insan haklarn h i e s a y a n , r g t l hibir m u h a l e f e t e izin v e r m e y e n ; siyasi iktidarn, hkm srd t o p l u m u b a n a buyruk ynettii rejimler vard ki, b u n l a r a t o t a l i t e r rejimler' deniliyordu; yaadmz yzy ln s o n l a r n a doru, bu sistemlerin yerini, 'globaliter' diye bileceimiz, b a k a t i p bir totaliterlik olan rejimler alyor; bunlar g l o b a l l e m e / k r e s e l l e m e ' ve 'tek dnce' dog m a l a r n a yaslanp, b a k a hibir e k o n o m i politikasna a n s t a n m y o r l a r ; y u r t t a n s o s y a l haklarn, ' s e r b e s t r e k a b e tin' insafna brakp; hkm srdkleri t o p l u m l a r d a , b t n faaliyetlerin ynetimini finans p i y a s a l a r n a brakyor lar." (Le Monde Diplomatique, Ocak 1 9 7 7 , s.l) Yani, 'kumarhane e/conomisi'ne!

Gizlisi sakls yok!.. in pf noktas, ' s i s t e m e kar, son 'mukavemet yuuas'gibi grnen 'ulusal devlet'm iini bitirmek! Ulusal devlet, ulusalln kaybedip 'kreselleti' mi, ne oluyor; ulusal ekonominin serpilip boy att 'ulusal pazar' da kayboluyor; ulusal ekonomisine yaslan 230

mayan 'ulusal g' olabilir mi? Olamaz! Peki, ne olur? Baknz ne oluyormu: "... kreselleme', ulus devletinde iktidarn bellibal t e m e l l e r i n d e n birini o l u t u r a n ulusal pazar' ldrd: o n u o r t a d a n kaldrp, ulusal kapitalizmi s e r s e m ederek, k a m u ynetiminin etkisini azaltt. Artk devletler, pazarlarnn k a p a s i t e s i n i karlayamyor; m e r k e z bankalarnn r e z e r v hacimleri, s p e k l a t r l e r i n vurucu g c k a r s n d a gln d e r e c e d e a c i z kalyor; artk devletlerin, ne kendilerinin ne y u r t t a l a r n n karlarn k o r u y a b i l e c e k a r e s i var, n e d e piyasalarn aleyhteki etkisini azaltabilecek, s e r m a y e l e r i n r k t c saldrsn nleyebilecek a r e s i ! Y n e t i m s o r u m lular, i s t e r i s t e m e z , IMF gibi, Dnya B a n k a s gibi, O E C D gibi u l u s l a r a r a s kurulularn n c e d e n belirledikleri politi k a l a r uygulamay kabul ediyorlar..." . Bir manada, ipi kendi elleriyle boyunlarna geiriyorlar; elbet te bu 'ac hap' bir gzel 'yaldzlanarak' yutturuluyor: Trkiye, merkez sa/merkez sol iktidarlar tarafndan, neredeyse yarm yz yldr, 'serbest teebbs' masal dinilyor; zal'dan bu tarafa, 'zelletirme' ve 'kreselleme' ninnisiyle uyutulmaktayz; far knda olmasak da, ekilip gtrldmz yer, 'globater devlet' olmann kaps; Mdafaa-i Hukuk Cumhuriyetinin, bylelikle, btn ekonomik 'fetihlerini' ktlyor, karalyor, yok pahasna el den karyorlar; kimin iin, kimin yararna? Trkiye'nin mi, ha yr! "... s o n e y r e k yzyl iinde, siyasi s o r u m l u l a r 'monaterizm'e, ' s e r b e s t t i c a r e t e , 'kitle halinde z e l l e t i r m e y e ve s e r m a y e n i n s e r b e s t dolamna yeil k yakp kamu nun m d a h a l e hakkn kstlayarak, baz o k nemli alan larda, m e s e l a yatrmda, istihdamda, salkta, eitimde, kltrde v e e v r e s o r u n l a r n d a , k a r a r v e r m e hak v e yetki sini, k a m u k e s i m i n d e n alp zel s e k t r e devrettiler; bu yzdendir ki g n m z d e , dnyann en byk iki yz eko nomisinin y a r s n d a n fazlas artk b i r e r lke deil, b i r e r irkettir..." "... s o n e y r e k yzyl iinde e k o n o m i n i n okulusla231

mas, g z k a m a t r c ekilde a r t t ; 70 li yllarda okuluslu irket says b i r k a yz g e m e z iken, bugn krk binin zerindedir ve e e r yeryznn iki yz bellibal teebb snn i h a c m i g z d e n geirilirse, elde edilecek orann, dnya e k o n o m i k faaliyet hacminin d r t t e birini at g rlr; oysa, bu iki yz firma s a d e c e 18 milyon sekiz yz bin ii kullanmaktadr, bu r a k a m , yeryzndeki ii say snn a n c a k yzde 0.75'idir..." (Le Monde Diplomatique, Ocak 1 9 7 7 , s.l) in ac taraf odur ki, I g n a c i o Romanet'nin verdii rakam lar, 'mal reten, mal alp satan, somut hizmetler gren' 'gerek ekonomi1 alanna ait; 'gerek' ekonomiye oranla, finans ekonomi sinin i hacmi elli defa byk, hesaba o da kartrlrsa, okuluslu irketler karsnda, ulusal devletin arl, handiyse hie indirgen mi oluyor.

'Gidiat' n e r e y e ? . . Trkiye, 30'lu yllardan itibaren 'totaliterlik' rzgrna direnememi, inklap cumhuriyetin otoriterliinden, bir 'tek parti' tota literliine srklenmiti; 1950'Ii yllardan bugne kendimizi de mokrasiye gemi olmakla avutuyoruz; oysa 'gidiat' hi de yle grnmyor; T r k i y e bu defa 'kreselleme' ve 'zelletir me' masalna inanm, paldr kldr 'globaliterlie' doru srk lenmektedir; stelik daha 'sivil', daha 'demokrat', daha 'insan haklarna daval' bir 'dzene' dntn zannederek! '40 Karanlnda' air ne demiti, hadi gel de imdi hatrla ma: "Gn gibi a y a n oldu iime, e n c a m fenadr bu gidia tn!..

232

'SSTEM'E 'MUHALEFET'M!.

19 ubat 1997 Sapla saman, iyice, birbirine karmad m? E s e n nr, Washington dan yazyor: " . . . A B D Dileri Bakanl S z c s Nicholas B u r n s d e m i ki: B i z Trkiye'nin; sivil, de m o k r a t i k ve laik a n a y a s a y a d a y a n a n devlet yaps iinde, sorunlarn z e r e k istikrara k a v u a c a n a inanyoruz. Trkiye C u m h u r i y e t i n i t e m s i l eden, Trkiye'nin lideri S leyman Demirel'e, gvenimiz ve saygmz tamdr..." (Hrri yet, 6 ubat 1 9 9 7 ) Bu ne nezaket, bu ne hassasiyet, insan hayret ediyor. Bilindi i zere Demirel, seimle geldii iktidardan, 'NATO'ya ve CENTO'ya bali askeri 'mdahalelerle' iki defa 'devrilmi' olan bir li der; tuhaf tesadf, u gnlerde o mdahalelerden birisi, eski bir CIA grevlisinin yaymlad hatralarda sz konusu edilmi, elbet te gizliliini k o r u y a n bilgilerin CIA t a r a f n d a n elenmesin den, s o n r a ' . Kitabn yazar D u a n e Clarridge, 1 9 6 8 - 1 9 7 1 d neminde CIA'nn stanbul stasyon efi, 1 9 7 1 - 1 9 7 3 dneminde ise Ankara'da e f Yardmcs; lafn arasna 'baz Trk istihba ratlarnn, CIA ile o k yakn iliki kurduunu' sokutur mu, arkasndan demi ki: "... 1 9 7 1 M a r t n d a yaknda g e r e k l e t i r i l e c e k bir a s keri d a r b e n i n istihbaratn aldm; T r k l e r b u n a m e k t u p l a darbe' ( m u h t r a ) diyorlard ve g e r e k t e yaplan da oydu. (...) 'Mektupla d a r b e ' hakknda, n c e d e n bilgi sahibi ol mamz, kukusuz bir istihbarat baarsyd..." (Milliyet, 6 ubat 1 9 9 7 ) nsann, elinde olmadan, 'Her Mevsimin C a s u s u ' adl ese233

rin yazarna, soraca geliyor: CIA 'muhtray' nceden rendii ne gre, eyrek yzyl sonra bile 'gveninin ve saygsnn t a m olduunu' belirttii Demirel'e, acaba neden aleyhine hazrlanan darbeyi bildirmemi? Yoksa, 'CIA ile o k yakn iliki kuran, baz Trk istihbaratlarmla, 'mektupla darbeyi' beraber mi tezghlamlard? Byle bir kuruntunun domas, handiyse olaan saylmal, u sra, eski 'dut yemi blbller' yle eyler aklyor lar ki, amamak elde deil! Mesela, u Aca'nn syledikleri!..

B o n d filmleri halt e t m i ! . . Senaryonun mkemmelliine bir gz atar msnz? Washing ton, 'Dou Bloku'nu zmek iin, 'en zayf halkas' sayd P o lonya'da harekete gemi; 'Katoliklii' ar basan iileri ayak landryor; P o l o n y a halknn Ruslar sevmedii malum, eer tan tanal bir olay yaratabilirlerse, belki halkn iilere katlmas sala nacak, bu da tabii rejimin zlmesine yol aabilecek! O zaman ne yapmal? Papa P o l o n y a asll deil mi, Polonyallar da salam Katolik, eer K G B yani S o v y e t stihbarat, Papaya bir suikast dzenlerse, bu P o l o n y a halknn fkesini atelemeye yetecektir. Senaryo bu, i iki noktaya kalyor, o iki noktann gereklemesi ne: 1/ Suikast kimler dzenleyecek; 2/ K G B ile balant nasl 'yaktn/aca/c?' Aca'nn anlattna bakarsanz, i bir gzel y le halledilmi: besbelli, Clarridge'in Tatra/an'nda 'Bulgaris t a n ' d a n h a b e r szdrmak iin kullandn aklad T r k iadamlar' araclyla; talyan Savc Marini'nin tespitine gre, o yllarda Avrupa'da dolaan M e h m e t Ali A c a , Abdullah atl, O r a l elik, M e h m e t e n e r , Y a l n z b e y ve R a m a z a n e n g n ile irtibat salanm; bylece, Aca'nn 'tetiki' g revini stlendii Papa suikast, Roma'da sahneye konmu! Daha nce peki suikastna bulatklar da artk kesinleen bu 'ekip', yle bakarsan Trklerden oluuyor, ilk. bakta suikast Trki ye'nin tertipledii hissini bile verebilir, ama 'kazn aya yle dr il'i. 234

Neden deil, nk ayn M e h m e t AH Aca, 'Reis' Abdul lah atlnn CIA tarafndan, Kostarika'da (asl galiba P o r t o r i ko olacak) eitildiini, Trkiye'de kopacak bir i savata onun, ABD yandalarnn 'bana gemek iin hazrlandn' aklyor. O kadarla kalsa, iyi; zaten bir baka 'askeri mdahalenin', yani 1 2 Eylln 'mutfanda' da birlikte alm; bir bakma, Abdi pekiyi de, 'darbeyi' kolaylamak iin ldrmler! nk hem, Trk-Yunan ilikilerini gevetmeye abalamaktaym, hem de Bulgaristan'la Trk mafia's arasndaki irtibat fark etmi! Oysa, bunlarn gizli kalmas gerekiyor, neden, baksanza ka yl sonra o 'irtibat' Papa suikastnda ie yaryor, ellerine yapyor; bu saye de, Moskova'y sulayp, Polonya'y Rusya'ya kar bir raya so kuyorlar.

Ne serven, ama... B o n d filmleri, halt etmi!..

Alglama yanl' var, a m a . . . Acaba hatrlayacak msnz? Burada syleirken, 'Trkl n' gelime sreci iindeki 'kadersizliine' deinmitim. (Bkz.: 'lkcler'e Snav Sorular', Cumhuriyet, 4 Kasm 1 9 9 6 ) Orada yle bir cmle var: "... 'Souk sava' eski rk/turanc ar dllarn, l k c y e d n t r d demitim: y o l a s i s t e m e kar olan 'Trk O c a k l a r n d a n kp, s o n u n d a s i s t e m i n emrindeki lk O c a k l a r n a ulamak, ne hazin!" lk Ocaklar bu szlerimden tedirgin olmu, Genel Bakan Azmi K a r a m a h m u t o l u imzasyla bana cevap vermiti, diyordu ki, "... lkc H a r e k e t i n ' s i s t e m e muhalefetini, Milli Dev l e t i n y a n n d a y e r alp, o n u n varlk nedenlerini o l u t u r a n lklere s a h i p k a r a k s r d r m e s i , ' s i s t e m i n e m r i n d e ol m a k eklinde alglanyorsa; s o r u n l k c l e r i n deil, bu ince ayrm a y r d e d e m e y e n l e r i n sorunudur." (Ankara'dan 6 Kasm 1 9 9 6 tarihli mektup) Ortada ok ak bir 'alglama' yanl var, ama, acaba yanl 'alglayan' kim? 235

'MTTEFKLERMZDEN', BZ KM KORUYACAK?.

21 ubat 1997 lk Ocaklar Genel B a k a n K a r a m a h m u t o l u , 'hareke ti' savunurken elemi ki: "... u 'sistem' lafna da aklk g e t i r m e k t e y a r a r v a r . (...) E e r 'sistem'den kast -ki yle o l m a s g e r e k i r - e m p e r yalist vizyonun t a s a r l a d d n y dzeni ve b u n a u l a m a k iin koyduu eylemlerse, sistemin e m r i n d e s u l a m a s y a placak s o n kesim, 'lkc Hareket'tir..." (Ankara'dan 6 Kasm 1 9 9 6 tarihli mektup) Karamahmutolu, 'hareketin' 'milli devletin yannda yer alp, onun varlk nedenlerini oluturan lklere sahip karak, 'sisteme muhalefet ettiini' ileriye sryor. Hi phe yok, nasl 'bireysel terrizm' kmazna den 'ilerici' genler, kendilerine gre ne kadar yurtsever ise, 'lkc Hareket'e katlan genler de, priori, o kadar yurtseverdir; hibir genci, bilerek isteyerek, kendi yurdu aleyhine bir 'tertibe' karm olmakla sulamak iste meyiz. 'lkc' genlerin, 'm7/j devletin varlk nedenlerini olutu ran lklere sahip ktklarna' gelince, orada biraz duralm; hele son aklamalardan sonra, insan ciddi ekilde pheye debiliyor: Devletin 'varlk nedeni olan lkler', bildiim kadaryla M d a faa-i Hukuk (antiemperyalist, tam bamszlk), Misk- Milli (toprak btnl) ve Cumhuriyet (hkimiyet kaytsz artsz mil letindir) midir; yoksa 'emperyalist vizyonun tasarlad dnya dzeni ve buna ulamak iin koyduu eylemler' mi? Denilecek ki elbette nce sylediklerin! O halde 'lkc Hareket'in, en nde gelen isimlerinin, 'emperyalist vizyonun tasar 236

lad dnya dzeni ve buna ulamak iin koyduu eylemlere' karmas neden? 'lkc Hareket'in bu nde gelen isimleri, 'em peryalist vizyon un' yani 'sistem'in, 'Papa'ya Suikast' gibi eylem lerine katlmak -katlmak da laf m, bu eylemleri 'bizzat' rgtle mek- suretiyle mi ' s i s t e m e muhalefet ediyorlar? Farkndasnz elbette, buradan itibaren 'keyfiyet' nereden ba klsa 'kara mizaha' dnmektedir.
'

D a h a d a k o r k u n c u var... Kimseyi 'karalamak' istemiyorum, benim sylemeye alt m, Gaspranskiy'den bu yana, Akura, Gkalp, Velidof vb Trk dnrlerinin, ' s i s t e m e kar antiemperyalist bir bamsz lk hareketi olarak tasarlayp gelitirdikleri 'Trkln'; kinci Dnya S a v a ve 'souk s a v a ' alkants iinde, nasl temel amacndan saptrldyd; olaylarn ve gereklerin K a r a m a h m u tolnu hakl karmasn ne kadar isterdim; ne yazk ki, daha ok beni hakl karyorlar: anlalan odur ki, solcu silahl eylemci lii bastrmak iin, benzer bir komitaclk rgtlenmesine katlan 'lkcler', 'milli devletin yannda yer aldklarn' sanp, bu maceraya paldr kldr dalarken, devletin iinde yuvalanm 'em peryalist vizyon' yandalarnn 'eylemlerine' alet olmular. Bunu ben sylemiyorum, Emn. Gnl. Md. stihbarat Daire Bakan H a nefi Avc, hi tereddde yer brakmayacak bir aklkla belirti yor; demi ki: "... t e r r l e m c a d e l e d e , hukuk iinde kalna r a k bir y e r l e r e gidilemedii g r l d . B u n u n z e r i n e t e r r l e m c a d e l e ve i s t i h b a r a t iin hukuk d bir yaplan m a y a gidildi. T e r r , t e r r i s t l e r i n y n t e m l e r i y l e yok e t m e kural seildi. B u devletin st k a d e m e l e r i n d e alnm bir k a r a r d . B u n u u y g u l a m a y a k o y a n devletin s t k a d e melerinin a r k a s n d a kim vard, onu bilmiyorum..." (Hrri yet, 5 ubat 1 9 9 7 ) Sizce kimler olabilir? 'Her Mevsimin C a s u s u ' kitabnn ya zar, nl ajan Clarridge'in szn ettii 'CIA'y/e ok yakn ili kiler iindeki Trk istihbaratlar' olmasn? Dorudan doruya, 237

Amerikal baz 'danmanlar' olamaz m? 'Papa'ya suikastla yle olmam m? Ama, daha da korkuncu var, bilin bakalm nedir?

Asl v a h i m o l a n n e d i r ? . . lkc Hareket, Trk/k'ten komnizme dmanl deil, aslnda 'Moskof dmanl'm devralmt; nansa dikkat isterim, Trkln' doduu yllarda Rusya, bugn olduu gibi, 'sistem'in dnda deil, iindedir: Devlet-i Aliyye'yi paylamak iin, ngiltere ve Fransa'yla gizli anlamalar imzalamtr; bu, bir! kincisi, u: S S C B yanda solcular -bildiim kadaryla- ne 12 Mart, ne 12 Eyll ncesinde silahl eylem yapmlardr; demokrasi yanls grnyor, o yzden M a o z e d u n ve C h e yanda silahl eylemciler tarafndan, 'revizyonist' olmakla sulanyorlard; bu, da iki! Baka trl sylersek, 'lkclerin' hasm belledii silahl sol cu eylemin kayna M o s k o v a myd, Pekin miydi, H a v a n a myd phelidir; Aca, cezaevinde aka " . . . bir d a r b e istiyorduk, o n a hazrlanyorduk: peki, o n a g e r e k e h a z r l a m a k iin ldrld" dediine gre, o gen solcu rencilerin de, benzer bir provokasyona alet olduklar bile ileriye srlebilir. K a r a m a h mutolu, apkasn nne koyup, hele bir dnsn; byle bit 'darbeyi' kim istemi olabilirdi? 12 M a r t ve 12 Eyll 'ynetimle ri', btn uygulamalaryla acaba Mdafaa-i Hukuk'un anti emperyalizmine mi daha yakn grnyorlard, yoksa 'emperyalist vizyonun tasarlad dnya dzenine' mi? Bana sorarsanz, me selenin vahameti uradadr: Gazi M u s t a f a K e m a l 'parantezi' bit kenara braklrsa, Trkler devletlerini dmanlarna kar fevkal. de koruyabiliyorlar da, mttefiklerine kar koruyamyorlar. Ya kn tarihimiz, bunun ackl rnekleriyle dolu; ne dersiniz, bi ikisine gz atalm m?

238

SZ BUNA TTFAK' MI DYORSUNUZ?

24 ubat 1997 Trkede o atasz, beyhude sylenmemitir: 'Ben dma nmn hakkndan gelirim, Allah beni d o s t u m d a n korusun!' 2 Austos 1 9 1 2 gn gecesi, Boazii'nde, Msrl Sadra zam S a i t Halim P a a n n yalsnda, Almanya'nn D e r s a a det'teki sefir-i kebiri B a r o n Von VVangenheim ile bir 'ttifak Anlamas' imzalanmt. Garip deil mi, bu anlama, hkmete ancak 4 Terimi Evvel 1 3 3 0 , yani 17 Ekim 1 9 1 4 tarihinde sunul mu ve kabul edilmitir. O tarihe kadar, gizli tutuluyor. Bilenler belli, bata E n v e r P a a , sonra T a l t B e y ( P a a ) ve Mebsan Meclisi reisi Halil Bey, tabii bir de Sadrazam S a i t Halim P a a ! nl 'Maliyeci' Cavit Bey, hatralarnn 10 Temmuz ( 2 3 Temmuz) tarihine unlar kaydetmitir "...bugn S a d r a z a m ' n k o n a n a gittim. S a d r a z a m a c e l e bir e y l e r yazyordu. En ver, T a l t ve Halil o r a d a y d l a r . Ahvalde bir fevkaladelik hissettim. T a l t ' t a n sebebini s o r d u m : 'Yemin ettik!' diye rek sylemedi. B u s e b e b e h a y r e t ettim, d e r h a l kendisine; Y o k s a A l m a n y a ile ittifak m e d i y o r s u n u z ? ' dedim. B i r a z s o n r a biz S a d r a z a m ' n y a n n a girdik. K i m s e y e ifa e t m e yeceimize dair y e m i n ettik. H k m e t a z a l a r n d a n sakla y a c a m z a dair y e m i n e t m e k k a d a r s a m a , a h m a k a bir ey olur m u ? B u A l m a n y a ile O s m a n l H k m e t i a r a s n d a bir ittifak m u k a v e l e s i idi. Kemal-i h a y r e t l e dinledim." Daha sonra, Cavit B e y , 'ttifak Szlemesinin mahiyeti hakknda diyor ki: " . . . ne Talt'n, ne Enver'in, ne de Halil'in mzasna k a r a r verdikleri m u a h e d e n i n m a n a s n t a m a m e n anlamadklarn g r d m . M u a h e d e d e , lehimize hibir e y 239

m e v c u t olmad halde, Almanya iin devletin h a y a t n tehlikeye k o y m a k t a olduumuzu, hibir aklselimin b u n u kabul e d e m e y e c e i n i syledim..." e v k e t S r e y y a B e y , 'Enver Paa' balkl eserinde, o szlemenin hem metnini verir, hem de u ksa deerlendirmeyi yapar: " . . . g e r e k u d u r ki, bu a n d l a m a t e k tarafl bir a n d l a m a d r . nk A l m a n y a h a r b e g i r i n c e Trkiye d e d e r h a l h a r b e g i r m e k zorunlulu undadr. B u n a karlk Almanya'nn taahhd, d m a n devletler Trkiye'ye saldrrsa, Alman askerinin T r k t o p raklarn s a v u n a c a d r . A m a ne v a r ki, Almanya ile Tr kiye snr k o m u s u deildir. Bu s e b e p l e de, bu t a a h h d n hibir fiili kymeti yoktur." ('Enver Paa', Cilt II, s. 5 0 9 ve sonras, Remzi Kitabevi, 1 9 7 1 ) Bu 'muahedenin' neticede Devlet-i Aliyye'nin batmasna, lkenin paralanmasna neden olduunu bilmeyenimiz var m?

'Gitmek zere gelmemiler' Almanya, daha ittifak anlamasn- imzalarken bizi 'kazklamt', o kadarla kalsa iyi; Berlin'in Osmanl mparatorluu hak knda hi de iyi niyetleri olmadn, brakn bakalarn, O s m a n l ordusunun subaylar bile biliyorlard; bunlardan birisinin, hem de sonradan tarihimizde nemli roller oynayacak bir kumandann fi kirlerini renmek istemez misiniz: "... Trk-Alman ittifak iinde b e r a b e r altmz Al manlarn, Alman i m p a r a t o r l u u m e n f a a t i n e birtakm he s a p l a r vard. B i l h a s s a Suriye'de ve Arabistan'da hususi bir politika gdyorlard. B i z e yzmze kar syledikle rine g r e , E r m e n i l e r e yaplan m u a m e l e d e n s o n d e r e c e k rlmlard. Geri o n l a r zulm grmlerdi, k t m u a m e l e grmlerdi, Almanlar b u n a zlyorlard a m a , E r m e n i l e r de bize yapmlard, bu noktay hi h e s a b a k a t m y o r l a r d . Almanlarn A r a p l a r a kar politikalar bsbtn bakayd, o n l a r a hususi m u a m e l e yapyorlard ve aslnda harbi kazansalard, yani Almanlarn istedikleri l d e kesin bir 240

zafer kazansaydlar, A l m a n l a r d a n kurtulu kolay o l m a y a c a k t . A k a grlyordu ki, Trkiye'ye gitmek zere gel memiler!.." ('nn'nn Hatralar', 1. Kitap, s . 1 5 9 , Bilgi Ya ynevi, 1 9 9 2 ) lk Dnya S a v a n a katlan btn yksek rtbeli subaylar mz, bata Mustafa K e m a l P a a , 'mttefikimiz' Almanlardan ikyetidir; merakls bilir, bir tarihte konu beni o kadar etkilemi ti ki, Almanya ile Avusturya-Macaristan'n Devlet-i Aliyye zerinde oynadklar meum rol anlatan, 'Drang N a c h O s t e n / D o u y a Al' diye uzun bir iir yazmtm, bir yerinde O s m a n l Ordusunda alan S i e b e r P a a n n dudaklarndan u szler dklr: "... s i e b e r p a a ' anlatr durur/ bu mlkn' p a r a l a n masn ii g t r m y o r / h a h h a h h a h / ne y a p p yapp/ y e k p a r e m u h a f a z a edilmeli 'ymi/ h a h h a h hah/ bir lokma-y h n e ' d e yutabilmesi iin/ k a y z e r hazretlerinin!.." ('Elde Var Hzn', s. 9 2 , 5. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 7 )

Yrekler Acs Yrekler acs bir haldir! yle olmasna yledir de, daha 'Hrriyetin lani tarihinde, yani 14 Austos 1 9 0 8 ' d e , Kont Von Metternich'in, olaya ilikin raporuna, K a i s e r Wilhelm hangi notu dmtr, bilir misiniz? Aynen unlar yazm: "... ihtilal, P a r i s ya da Londral jntrkler t a r a f n d a n deil ordu t a r a f n d a n ve de Alman subaylar' diye bilinen, Almanya'da eitim g r m Trk a s k e r l e r i t a r a f n d a n ya plmtr. Tmyle a s k e r i bir ihtilaldir. H e r eyi denetim leri altna alm subaylar, kesinlikle, Alman dostudur lar..." ('Hangi Atatrk', s. 1 9 , 3. Basm, Bilgi Yaynevi, 1 9 9 6 ) imdi siz buna 'ittifak' m diyorsunuz, Allah akna!

241

'ATATRK PARANTEZ'

26 ubat 1997 Trk-Sovyet ilikileri nasl balamtr, bilir misiniz? Daha dorusu, ilk teebbsn 'Trk tarafndan' yapldn, duymuluunuz var m? Biraz 'gargaraya getirilmitir' de, o yzden sordum. Teebbs, Mustafa K e m a l P a a tarafndan, 26 Nisan 1920'de Moskova'ya gnderilen, bir 'teklifle balatlm oluyor. Tarihe dikkat isterim, TBMM'nin alndan gn sonra!.. Bu da her halde Gazinin konuya 'atfettii ehemmiyeti' gsterir. Zaten, iin 'evveliyatn' bilenler iin, bunda alacak bir ey de yok: eer, Gazinin 5 ubat 1 9 2 0 tarihinde yapt nl 'durum deerlen dirmesini okuduysanz, Mdafaa-i Hukukun ii buraya vardra can, oktan kestirmi olmanz gerekir. Besbelli Mustafa Ke mal, 'teklifin altna 'TBMM Reisi' sfatyla imza atmak istiyordu. yle de yapmtr. (Bkz.: 'Trk/Sovyet likileri, S t e f a n o s Yer a s i m o s , s. 1 4 2 - 1 4 6 , ayrca s. 2 3 2 ve sonra, Gzlem Yaynlar, 1979) T r k i y e - S S C B dostluu ve yaknl, Gazi lnceye kadar srd. Arada bir 'ittifak' yoktu ama, iki lke 'emperyalizme kar mcahedat'ta ibirlii yaptklar gibi birbirlerine yardm da ediyor lard. Cumhuriyetin 'erken' dneminde, bu ilk 'samimiyet' son de rece zor artlar altnda gereklemi, her iki taraf, B a t d emper yalizme kar ortaklaa tavr srdrmekle birlikte, ulusal karlarn korumay srdrmtr. Ne Bolevikler, Gazi ile dost olduklar iin, Trkiye'deki 'bolevik faaliyetini durdurmulardr; ne de Trkiye, M o s k o v a ile aras iyi, Trkiye S S C B ' d e n yardm al yor diye, mesela E n v e r P a a n n Berlin'e yapt gibi, Mosko va'y barna basmtr. 242

Delillerine yle bir bakmak istemez misiniz?

ttifak baka,

teslimiyet' b a k a ! . .

Prof. R i c h a r d P i p e s son zamanlarda yaymlad 'Bilinme yen Lenin' adl kitabnda, Trkiye ile ilgili olarak onun, Partinin Merkez Komitesi oturumunda unlar dediini aktaryor: " . . . Kem a l i s t l e r e gvenmeyin, o n l a r a silah satmayn, t m a b a lar Trkiye'de ajitasyon faaliyetleri zerinde younlatrl m a k ve Trkiye'de gl bir S o v y e t partisi kurulmal." (4 Aralk 1 9 2 0 ) Teferruata girmeye bilmem lzum var m? Hepimiz, Anka ra'nn Moskova'yla iyi geinme politikasna ramen, Anado lu'daki komnist 'ajitasyonuna' kar ktn, gerektiinde yasak lar koyduunu bilmekteyiz; nk Gazinin 'istiklal anlay' bu dur; Lenin, 'Trkiye'ye gnderdii ilk bykeli Aralof Yolda'a, Gaziyle ilgili onca vgsne ramen, nasl 'Sovyet parti sinden vazgemiyorsa; Gazi de, S S C B ile dostluk ve yaknlama, hatta yardma ramen, Ankara'nn 'tam bamszlndan yle vazgeemiyor. T K P 'murahassi O r h a n ( P r o f . S a d r e t t i n Ce ll), nitekim, Komintern'in 4. Kongresinde, E n t e r n a s y o n a l e bundan ikyeti oluyordu. "... A n k a r a H k m e t i n i n , iteki s i y a s e t i n e gelince; bu siyaset, p r o g r a m n d a d e m o k r a t i k r e f o r m l a r a yer v e r e n grup, y a d a partilerin, b a m s z a l m a s n e n g e l l e m e k ; h e r t r l muhalefeti, g t o p l a y p s a l a m l a m a s n a frsat v e r m e d e n , yok e t m e k v e halk birtakm s z l e r l e aldat m a k t a n ibarettir..." ( 2 0 Kasm 1 9 2 0 , 1 7 . oturum) Dnebiliyor musunuz, T B M M yeni devleti henz kurabilme telanda; M u s t a f a K e m a l , devletin 'blcmran/n've 'hkimi yetini' dnyor. Bu dnce ile, Almanya 'ittifakin mteakip, E n v e r Paa'nn -daha dorusu ttihat ve Terakki' 'i/cfidan'nnOsmanl Silahl Kuvvetlerinin tamamn, Alman generallerinin 'emrine vermesini' bir mukayese ediniz; 'dost', 'komu' ya da 243

'mttefik' olmann, iyi greceksiniz.

'tam

teslimiyet' anlamna gelmediini,

daha

Hangisine benziyor?.. Gizli servisler seviyesinde, alttan alta, bu ekime sredursun; Mustafa K e m a l P a a , S S C B ile ilikilerinin mkemmel ol duunu, uluslararas platformda gstermekten hi kanmyordu; szgelii, S S C B ileri gelenlerinden, Gnl. Frunze'nin A n k a r a zi yareti mnasebetiyle yapt konumada, aynen unlar sylemi ti: "... milletimizin bugnk idaresi, hakiki mahiyeti ile bir halk idaresidir ve bu t a r z tarz- idare, e s a s m e v e r e t o l a n r a idaresinden b a k a bir e y deildir. R u s l a r b u n a 'Sovyet idaresi' derler. Trkiye'deki bu tebeddl ekilde de il, milletimizin zihniyetinde grlmektedir. Bu d e v r e ka d a r ifade o l u n m a y a n akideler, mana-y mili ile t e b a r z eylemitir. Sahib-i s a y a o l m a y a n l a r i n s a n d a n a d d o l u n m a mak, hakk- s a y a istinat e t t i r m e k akide-i asliyesi nazar- itibare alnd...'' "... Trkiye bu mahiyetini takdir, tasdik etmek, Trki ye halknn mevcudiyetini, istiklal ve s a a d e t i n i ciddi ola r a k a r z u eylemektir. Bu arzu-yu samimiyi ilk defa R u s l a r g s t e r m i t i r . Ruslarn bu a r z u s u F r u n z e a r k a d a m z n dedii gibi k t t a deil, kalp ve vicdandadr. B u g n im z a l a n a n m u a h e d e r e s m i bir ekildir. B u n u n k t zerinde bulunmas haiz-i e h e m m i y e t deildir. F a k a t bu m u a h e d e R u s y a ve Trkiye a r a s n d a m e v c u t byk samimiyetin ve d o s t l u u n teyidini ilana vesile tekil e d e c e i n d e n mhim dir..." ('Hakimiyet-i Milliye', 4 Ocak 1 9 2 2 ) Antiemperyalist iki 'g' arasndaki bu diyalektii, Mustafa K e m a l de, Vladimir li de ok iyi anlamlard; o yzden, Trk i y e - S S C B ilikileri, her ikisinin lmne kadar gayet iyi yrd. Gazi'nin Trkiye Cumhuriyeti'ni -dostu da olsa- S S C B ' n e kar 'bamsz' tutmaktaki aba ve srarnn, ne gibi bir anlam ifade 244

ettiini; bugn, Sovyetler Birlii daldktan sonra, ok daha iyi anlamaktayz. Trkiye'nin, 1950'den sonra 'sistem'le arasnda gelitirdii 'ittifak' sizce hangisine benziyor? E n v e r P a a n n Kayzer'le olan 'ittifakna m, Mustafa Kemal'in Lenin'le yaptna m?

245

'ATATRK PARANTEZ'NDEN IKMAK

28 ubat 1997 Gazi ldkten sonra, Ankara, ngiltere-Fransa ('sistem') ile 'ittifak anlamas' imzalad halde; kinci Dnya S a v a ndaki 'resmi' d politikas 'silahl tarafszlk' olmutu. Sahiden tarafsz myd, o ayr konu: Berlin'le, yenilecek SSCB'nin 'Trle' cumhuriyetleri zerinde, el altndan pazarlklara girdii, III. Reich ktkten sonra meydana kmtr. Merakls S S C B Dileri Ba kanlnn yaymlad, bu konudaki gizli Nazi yazmalarna, bir gz atabilir. ayan- ibrettir. ('Alman Dileri Dairesi Belgeleri/ Trkiye'deki Alman Politikas/1941-1943', Havass Yaynlar, 1 9 7 7 , stanbul) Sava sonrasnda, M o s k o v a -muhtemelen bu pazarlklar rendii iin- Ankara'dan Boazlar'da s istemi, Sovyet Gr c profesr, Dou ilimiz (eski elviye-i selase) zerinde hak iddia etmitir. Bu kadar yeter! Trkiye Cumuhriyeti'nin, 'silahl ta rafszlktan, ' s i s t e m e kaymasna, bu neden olmutur. Stalinci, 'yay/mac/n' ak yanl, elbette gze batyor; sonradan bu, te lafi edilmek de istenmitir, ama kendisini birdenbire Avrupa'da Gnl. F r a n c o ve S a l a z a r ile birlikte, yalnz ve 'dlanm' hisse den smet P a a , ne 'pahasna olursa oIsun' Atlantik B e y a n n a mesini imzalamak istiyordu. Aslnda bu 'paha', gze alnamayacak kadar ar olacakt: 'so uk sava', s i s t e m e tutsaklk; ve bunlarn getirecei 'kirlilik'! Trkiye, Atatrk 'parantezinden' kmt.

pi eliyle b o y n u n a g e i r m e k ! . . B a b a k a n P e k e r , daha Nisan 1 9 4 7 ' d e 'kapsn yapmt'. Demiti ki: "Amerika'yla d o s t olmak, Rusya'nn d m a n ha line gelmek deildir", A B D Bakan Truman, 'havu uzat makta' gecikmeyecekti: " . . . Trkiye ve Yunanistan'a, y a b a n c basksna k a r t a m a m i y e t l e r i n e m u h a f a z a iin yardm et meliyiz." Tuhaf tesadf, iki ay sonra 'Son S a a t ' gazetesinde, B a h a d r Dlgerin yazs kyor; bal, aynen udur: "Kom nistlii Tasfiye in Bir K a n u n steriz". Yazlan ise u: "... b i r o k s a h a l a r d a kendilerinden r n e k aldmz, Amerikallar ve ( H a r o l d ) L a s k y gibi bir p r o f e s r kom nist olduu iin niversitelerinden tasfiye e d e n ngilizler, bu s a h a d a bize r n e k o l a m a z l a r m?" (11 Nisan 1 9 4 8 ) Hi olamaz olurlar m? O gnleri yaam olanlar, Ankara'da yaanan 'Solcu Profesrler' tartma ve gsterilerini; Niyazi B e r kes, P e r t e v Naili B o r a t a v, B e h i c e B o r a n ve Adnan C e m gil'in bana gelenleri hatrlayacaklardr; tam da o sralarda Trkiye-ABD ekonomi anlamas imzalanmtr; A B D askeri, iktisa di heyetleri, Ankara'ya vzr vzr gelip gidiyor, ok gemeden, muhalefet lideri M e n d e r e s , zmir'deki nl konumasnda, nemli bir adm daha atp, P e k e r ' e adeta 'koltuk kacaktr': "... A m e r i k a ve Rusya'nn nderlik ettikleri iki ayr blokun o r t a s n d a kalmak, h e r lke iin h a t a l bir yoldur. (imdi uraya dikkat!) 'Milli ve bamsz' diye adlandrlan d siyaset, B i r l e m i Milletler'deki d e m o k r a s i anlayndan u z a k l a m a k demektir". (27 Austos 1 9 4 8 ) Bylece, Trkiye, Gazi M u s t a f a Kemal'in 'milli ve bamsz' d politikasndan, ik tidar ve muhalefetiyle uzaklatn 'resmen' aklam olur; halbu ki, o gnlerde, C u m h u r i y e t gazetesi, 'ngiliz kaynaklarna at fen' yle bir haber yaymlamtr: "... M o s k o v a , Ankara'dan A B D liderliinde t e s i s i d n l e n Akdeniz P a k t h a k k n d a bilgi istiyor; S S C B ' n i n , iki lke a r a s n d a k i gerilimi dr m e k iin, Trkiye'ye bir 'Saldrmazlk Pakt' n e r m e y e ha zrland ileri srlyor." M o s k o v a , ge kalmtr: A B D , yardm artrr, Akdeniz 247

Pakt konusunu Dileri Bakan S a d a k l a grmeye hazr oldu unu bildirir; buna karlk, Ankara, yeni kurulmu olan srail devletini 'resmen' tanr (28 Mart 1 9 4 8 ) . Oysa yl sonuna doru Marshall Y a r d m yneticisi Averell Harriman, kelimesi keli mesine unlar syleyecektir: "... Trkiye'nin tabii kaynaklar nn gelimesi, yalnz kendisi iin deil, btn Avrupa ve Amerika iin de byk n e m i haizdir". Baka bir deyile, ABD'nin ('sistemin) Trkiye ile yeniden ilgilenmeye balamas nn, mnhasran stratejik nedenlere bal olmad bylece ak lanm olacaktr. Ankara, Birinci Dnya S a v a ncesinde E n v e r P a a n n , D e r s a a d e t ' t e Almanya'ya yapt 'kya' yapyor; ipi eliyle boazna geiriyordu.

A c a b a n e diyor? Atlantik B e y a n n a m e s i , 4 Nisan 1949'da imzaland. Di leri Bakan Necmettin S a d a k , gn nce, yle demiti: "...dnyann bugnk a r t l a r iinde, silahl' ve 'silahsz' bir tarafszla akl e r d i r m e k g t r . " (Cumhuriyet, 1 Nisan 1949) kinci Dnya S a v a gibi bir badireden, Trkiye'nin burnu nun kanamadan kmasn salayan 'silahl tarafszln', 'souk sava' gibi younluu ok daha dk ve kansz bir srete, ne den ie yarayamayacan, o gn bugndr, ben anlayabilmi dei lim. N e c m e t t i n Bey, lkesinin o imza sonucunda, bugn iinde debelendii pislie bulam olacan bilseydi, acaba byle diyebi lir miydi? D e m o k r a t P a r t i iktidarnn 'Trkiye'yi kk bir Amerika yapma hayali o kadar glyd ki,. M e n d e r e s Kabinesi -biraz da S a i t Halim P a a n n 1 9 1 4 ' t e yaptn yaparak- Trkiye'yi TBMM'ne sormadan K o r e S a v a n a srklemekten ekinme miti; ama, NATO'ya girebilmekti; Kzlordu, yarn saldracak m gibi korkuluyor; en geni tevkifatta bile yz elli civarnda yesi ancak kabilen Trkiye'deki komnist hareketi, paranoya merte248

besinde abartlyordu. Kzlordu, Trkiye'ye asla saldrmad, bu bir gerek; ama S S C B dald halde, lkemizdeki NATO (asln da Amerikan) slerini ve eki G', iimizden skp atabiliyor muyuz? s m e t P a a , br tarafta, 'Hatra/ar'nn devamn, S a b a hattin Selek'e yazdryorsa, bu bahiste acaba yle mi diyordur: "... Amerikallar, h a k i k a t t e g i t m e k niyetiyle gelmemiler di!..

249

mart '97 boynuna sarldm ylanlar

ASIL 'SLAHSIZ KUVVET' LER, AMA.

3 Mart 1997 Hava yanl: ilkbahar gnei, camlardan gkkua renkleri oaltyor; oysa souk, diri ve plak! Dalgn bir sabah, Harbye'den T a k s i m e yryor, hanidir iimsra gelitirdiim o tart may, srdryorum. Sanrm, size de amtm: Trkiye'de sosyalist sol -tabii, i iler de- doru drst bir 'demokrasi modeli' oluturamamtr; ya surdan burdan (SSCB'den, in'den) dn alr; ya da maale sef kuyruuna takld 'merkez s o l n 'modelini' benimser. Siya set arenasnda, sosyalistlerin oldum bittim 'grltye gitmesi', maruz kaldklar iddetli siyasi bask kadar; bu kendilerini ve gele cek projeksiyonlarn, bir trl somut olarak tanmlayamamaktan; dolaysyla, halka anlatamamaktan ileri gelmektedir. Son gnlerde, olayn elle tutulabilir, bir kantn yaamakta yz: 'Refahyol' iktidar, yerine iyice sndndan, bu itibarla yer letii intiban verdiinden midir nedir; yeniden ayn gen iine dtk: Silahl Kuvvetler, Siyasi ktidar, Meclis; ya da askeri mda hale olacak m, olmayacak m, ne olacak; nihayet, eriat m, dar be mi, demokrasi mi? Benim son derece ilgin bulduum, bu ara da Genelkurmay'dan 'media'ya intikal eden, o sz: " B u defa da ii, Silahsz Kuvvetler halletsin!" Gnlerden beri, bu sz lerin gerek muhtevas iinde deerlendirilmesini bekliyordum, Dou Perinek'in Cumhuriyet'deki konumasndan baka, die dokunur bir sze rastlayamadm. Sz oraya gelecek ya, biraz dolaacaz.

253

Eylem, 'shovv'a d n m e m e l i ! . . Lincoln'un 'demokrasi' tarifi mehur: " H a l k n , h a l k t a r a fndan h a l k iin y n e t i l m e s i " ; Gazi M u s t a f a Kemal'in 20'li yllardaki tarifi de buna benzer, "Tekilat, b a t a n b a a h a l k n t e k i l a t o l a c a k t r " demiti, handiyse 'zynetim'! Yaadmz toplum bu mudur? Ne gezer! Yllar yl, halkn inisiyatifine brakl m grnen 'sivil toplum' rgtleri bile, bizde 'siyasi iktidarlar' tarafndan ynlendirilmilerdir. Baz serbest meslek kurulular, fe minist dernekler evreciler vs, yeni yeni seslerini ykseltmeye a balyorlar; onlarn nemli bir ksmnn da arkasnda, ne yazk ki, iktidardaki partilerden daha az 'totaliter' ruhlu olmayan, birtakm siyasi rgtlerin mevcudiyeti hissediliyor; yine de, halktan birileri nin, halk adna sesini duyurmak istemesi, zlediimiz bir ey! . 'Silahsz Kuvvetler' tabirinden, m e d i a , ak bir ekilde 'sivil toplum' kurulular anlamn kard; yani toplum, barolar, m hendis ve mimar odalar, kadn ve genlik rgtleri devreye gire cek; toplumun zerine oturduu cumhuriyetten, gerekte, M d a faa-i H u k u k ve Misk- Milli prensiplerinden, iktidarn, lkeyi saptrmasn engelleyecek! Pekl, pek gzel, pek mnasip! Hani yapmyor da deiller: yer yer, ak oturumlar tertipleniyor, panel lerde tartlyor; ak hava toplantlar yapld, hatta yryler fi lan! Bir de u, 'srekli aydnlk iin, bir dakika karanlk' kam panyas! yi ho da, 'tepkinin' daha ok byk ehirlerde, belirli evrelerde -daha ok aydnlarn etrafnda- olup bittiinin farknda msnz? stelik, Amerikanlam myz neyiz, her eylem nedense 'shou/'a dnyor; hi kimse de 'show'larn insanlar daha ok 'elendirdiini', ok da 'dndrmediini' dnmyor. Gzden kaan nemli nokta acaba u mudur? Refahyol, e riat ve sanat tartmalarnn dnda, zellikle dar ve snrl geliri olan aileleri etkileyecek, somut nlemler getirmektedir: IMF ve D n y a B a n k a s n n korkusuyla, ' m e r k e z s a / m e r k e z sol'un hanidir uygulamaktan kand, taban fiyatlarn ykseltmek; hele polise, askere ve memura zam yapmak; gsterilerle sonu alabile ceini zanneden hayalperest aydnlarmzn, hesaplayamayaca lde etkili olabilecek nlemlerdir. 254

B u n a kar 'yaptrm' g c v e 'etkisi' olabilecek t e k 'silahsz kuvvet', bildiim kadaryla iiler ve ii sendika lardr, a m a iin hazin ve g a r i p taraf o d u r ki, o n l a r , ne 'silahsz kuvvetlerin' kendileri olabileceklerini dnebili yorlar; ne de o g n d e n bugne, k a p s a m l ve etkili bir ey lem p r o g r a m o r t a y a koydular. imdi sra geldi Perinek'in sylediklerine!

Siyasi iktisadn verdii d e r s . . . Diyor ki D o u P e r i n e k : " . . . geldiimiz yer, ya h e r e yi k a y b e t m e k ya da d e m o k r a s i y i k a z a n m a k . Halk iin b yk bir frsat dnemini y a y o r u z . H k m e t o k zayf. i snfnn, k a m u emekilerinin, e s n a f ve z e n a a t k r n , h e p birlikte y a p a c a bir genel g r e v iin koullar o k el verili. B y l e bir eylem btn c u m h u r i y e t glerinin des teini a l a c a k t r . B y l e c e h e m Trkiye, b u h k m e t t e n kurtarlabilir, h e m de z e l l e t i r m e y e k a r nemli mevzi ler kazanlabilir. a l t e r i indirmenin t a m z a m a n ! " D o u P e r i n e k , 'Silahsz Kuvvetlerin en 'vurucu gc n' harekete geirmenin, 'Silahl Kuvvetlerin mdahalesine ge rek brakmadan, Cumhuriyet'i de, onun zerine yasland Mdafaa-i Hukuk ve Misk- Milli prensiplerini de dze karaca na inanyor. Tarihin ve siyasi iktisadn verdii ders budur. Acaba bu dersi, sendikalarmz da, onlarn yneticileri de; Mtareke'de grev stne grev koyup, 'sistem'in 'gal Kuvvetlerine kk sk tren, stanbul T r a m v a y ileri kadar anlayabilmiler midir?

255

'YABANCI DLLE RETM'E 'DORU' BAKMAK!.

5 Mart 1997 O sra M m t a z da (Soysal), ben de, Milliyet'te yazyorduk, hi unutmam, bir le sonu, istihbarat salonunun gndelik dada as iinde (srekli telefon zilleri, birbiri ardnca girip kanlar) kar latk: o Ankara'dan gelmiti, ben artk stanbul'daydm, konu acak eyler birikmi, bir kenara ekilip syleiyoruz: galiba o gn ler TRT'ye bir dizi hazrladmz gnlerdi, biraz onu anlattm: sonra naslsa konu, yazp izdiklerimize intikal etti; M m t a z , her zamanki glmser ciddiyetiyle, dedi ki: " - . . . D e v l e t liselerindeki y a b a n c dille r e t i m i e l e t i r i y o r s u n , n e m l i b i r k o n u , b e n b i r a z k u r c a l a d m , s m r g e o l m a y a n hibir l k e d e byle bir u y g u l a m a yok, s a n r m b e n d e bir e y l e r yazaca m ! " Yazd da! imdi, iki tarafl, bir 'yabanc dille retim1 pa trts koparlyor ya, birden o gn hatrladm. kimiz de haklydk. Ben handiyse eyrek yzyldr, sorunu s rarla deiyorum, nk eitim ve retim, bir devletin hkmran lk haklar erevesinde ele alnmaldr, yani 'hkimiyet' haklarna dahildir; onun iindir ki L a u s a n n e K o n f e r a n s n d a Trkiye, Osmanl'nn drt bucan hamambcekleri gibi sarm misyoner okullarn istemediini aka sylemi, hepsini snrlar, dna ata madysa da, lkedeki varlklarn nemsiz bir sayya indirgemiti. Hal. byleyken, gnn birinde cumhuriyet hkmetlerinin, 'hki miyet'e ait byle bir alanda, sadece iktidar olarak tasarrufta bulun mas, aslnda haddini amas demekti ya, bu had alm, yalnz zel kolejlerde deil, devlet liselerinde de yabanc dille tedrisat uy gulamasna geilmiti. imdi tartlmakta olan, retimin eskiden olduu gibi, devle 256

tin 'resmi' diliyle yaplp yaplamayaca!.. Bence, yalnz bu kadar bile, iine dtmz yrekler acs halin bir grntsdr: Mdafaa-i Hukukun, Mustafa Kemal'in Trkiye'sinde, devletin baka bir devletin 'resmi' diliyle retim yapmas savunuluyor. Na sl m, bakn nasl!

Trkler a d a m o l m u y o r ki!.. Mumaileyh hem doktor, hem profesr, koskoca retim ye si; ondan iyi mi bileceiz, mtebessim ve mlehham diyor ki: "...retimin a m a c devlete millete y a r a r l i n s a n ye t i t i r m e k deildir; d n y a y a ak, m e s l e k sahibi, kendine yararl unsurlar yetitirmektir..." "...bizde bakanln ad bile yanl, Milli E i t i m B a kanl. E v r e n s e l l e m i d n y a d a bu o l m a z . L i s e l e r d e t a r i h dersinin adn Milli Tarih, c o r a f y a dersinin adn Milli C o r a f y a yaptlar " "...byk o u n l u k z e l niversitelerde p a r a l eiti me k a r , o y s a paral eitim haksz bir e y deil. Trki ye'nin bugnk koullarnda b e d a v a eitim hakszlktr." Grdnz m 'ada' yani '/cresel/emi' retim yesini? Peki, bu i nasl olacak diyecek olursanz, mumaileyhin cevab ha zr, diyor ki: " . . . L a u s a n n e t a r t m a y a almal, ingiltere ve Ameri k a ' d a n b u s e k t r e yatrm y a p m a k isteyen o k kar. Bun lar i a d a m , m i s y o n e r ya da din a d a m olabilir. Hi n e m li deil. nk m i s y o n e r l e r ve din a d a m l a r Trkiye'nin r e t i m h a y a t n a nemli k a t k l a r d a bulundular..." (Yeni Yzyl, 17 ubat 1 9 9 7 ) rencilerinin kt olduunu, mesela tarih bilmediklerini syleyen bu 'hoca'; bu trden iddialar ortaya atabildiine gre, herhalde kendisi de pek tarihten haberdar deil; nk olsayd, imdi 'yumurtlad' zm, M tareken in karanlk yllarnda, isabetle buyurduu gibi bir Amerikal, aka ortaya atmt. Ger ekten de, o tarihte Trkiye'de bulunan Amerikan Yardm Heyeti 257

Bakan B n b . Arnold, Trkiye'nin ABD 'mandas' altna aln mas konusuna deinirken demiti ki: " . . . A m e r i k a , insaniyet d u y g u l a r ile Trkiye'yi m a n d a a l t n a a l m a y k a b u l e d e c e k t i r . Rumeli v e A n a d o l u Trki ye'sini, m e d e n i h a l e g e t i r m e k iin, 1 0 0 . 0 0 0 Amerikal ki fayet e d e r . . . " (stiklal Harbi Gazetesi, O . S . C o a r , 23. Austos 1919) Trkler adam olur mu? Bilindii zere, 'milleti a n c a k mille t i n azm- k a r a r k u r t a r a c a k t r ' diye topyekn ayaa kalkm lar, 'medeniyetten' kendilerini mahrum ederek, L a u s a n n e An l a m a s n a ulamlard. Mumaileyh, ite bu 'tarihi' yanl dzelti yor, onun iin de aka diyor ki: " . . . T r k i y e , b i r a z p a r a n o y a k t o p l u m v e d e v l e t . Bizde bir k o r k u v a r . L a u s a n n e ' d e l e r s e k , b i l m e m n e o l u r ? Yet m i b e s e n e g e m i , L a u s a n n e ' belli m a d d e l e r d e t a r t m a y a a a b i l i r i z . " (Yeni Yzyl, 17 ubat 1997) Yaplacak ey ortada, elbirliiyle L a u s a n n e ' deleceiz, o de likten ' A n a d o l u ve Rumeli'ye ' i a d a m , m i s y o n e r ya da din a d a m ' 1 0 0 . 0 0 0 Amerikal girecek, efendime syleyeyim, hl 'barbar' kalm Trkleri ' m e d e n i ' h a l e g e t i r e c e k ; nk baksa nza 'hoca' da diyor, rencilerimiz de hi Amerikal rencilere benzemiyorlarm: " . . . o c u k l a r d a bkknlk var, A m e r i k a ' d a r e n c i l e r 'Yaam b e n d e n k o r k ' d e r c e s i n e k e p l e r i n i frlatrlar. Bizim r e n c i k e n d i n i fatih gibi g r m y o r . P o r s u m u bir ekil d e , ne o l a c a m k o r k u s u y l a niversiteyi b i t i r i y o r . " (Ayn gazete)

Mal m e y d a n d a ! . . Elinizi kalbinize koyup da yle syleyin: Allah akna, bu ka fadaki bir 'hocayla, Trk rencisinin diri ve dik olmasn nasl bekleyebilirsiniz? Adamn en bata kendi tarihine, kendi lkesine, kendi halkna gveni ve saygs yok! Yabanc dille retimin, m kemmel sonu vereceini iddia ederken, onlarn 'devlete ve mille258

te' deil, 'kendilerine' yarad olacaklarn sylyor. Hani haksz da saylmaz!,Son on yl iinde, 'ecnebi' okullarda, ya da 'ecnebi' dille retim grm, 'parlak' iktisat, eitimci, bankac ve benze ri zevattan; sadece -ve sadece- kendi yararlarn dnen, az m adam, -bu arada- birka da kadn kt? Ama ne kadn! Bu son derece gsterili ve inandrc (!) kantlarla, 'ecnebi' okullar ve 'ecnebi' dille retimi savunan mumaileyh de; bence, neden dolay bu okullarn da, bu trden retimin de, karsnda olmamz gerektiini, pek gzel gsteriyor. nk o da bu trden okullarda, bu trden bir eitim grm. Mal meydanda! E c n e b i dille r e t i m , bir p a r t i s o r u n u deildir. B i r ik t i d a r s o r u n u da deildir. Bu bir hkimiyet s o r u n u d u r : devletin t e m e l t a l a r n d a n birini ilgilendirir. Tavr alnr ken, bu nokta, a s l a gzden rak tutulmamal. Ayrca, n c lkelerde 'ecnebi dille' retimi yaymak, 'sistem'in 'kltrszletirme' politikasnn, nemli bir silahdr ki, onun zerinde de biraz oyalanacaz.

259

BR BLENE SORALIM.

7 Mart 1997 Bir ' k r e s e l l e m e ' lafdr srp gidiyor, stnde kimsenin durmad boyutu odur ki, ' k r e s e l l e m e ' ayn zamanda uluslara ras bir ' k l t r s z l e t i r m e ' srecidir; ve 'Yeni D n y a D z e n i ' , onu, ' s m r g e l e t i r m e ' d e n (colonialisme) devralmtr; ikisi de 'emperyalizmin' gnmzn koullarna uyarlanm, yeni ve baka bir 'uygulanndan' ibarettir. 'Kreselleme'nin bir lkeyi zamanla nasl ulusal kltrn den 'boalttn', hanidir iinde yaayarak grmekteyiz: Trki ye'de nce liseler bozuldu, Trke kesinlikle vey evlat muamelesi gryor; Klasik Trk Edebiyat ve Musikisi oktan dlanmtr; Modern Trk Edebiyat hzla 'post-modernletiriliyor'; Trk Sine mas, sizlere mr; bir beyazperde bulabilmesi, sinemalar ' k r e s e l l e t i r m i ' olan 'ecnebi' tekellerin iznine ve msamahasna bal. O yzden, ' k l t r s z l e t i r m e ' belasn, size bir bilenin kale minden -bir kere daha- aktarmay uygun grdm, bu aklama, si yaseti, kltr ve ilim adam nice ' k r e s e l l e m i ' aydnmzn, davran ve konumasndaki 'drty' gzler nne pek gzel ser mektedir.

'ki t e m e l rk d n c e . . . ' " . . . k l t r s z l e m e , bir g r u b u n , d i e r bir k l t r l e ili kisi s o n u c u , k e n d i k l t r n d e i t i r m e s i , h a t t a b t n y l e k a y b e t m e s i olaydr. Azgelimi l k e l e r i n e h i r e k o n o 260

nleri, h a y a t biimleri bakmndan, lkenin g e r i k a l a n ksmna y a b a n c d r l a r . Batllar, film, reklamclk, eitim ve y a b a n c l a r n varl yoluyla, ehir halk zerinde e g e menlik k u r a r l a r . e h i r g e n i l d e 'kltrszlemi' bir topluluktur..." " . . . s m r c , yerli halkn, m e t r o p o l d e k i s m r g e c i h a l k a b e n z e m e s i a m a c y l a , eski a n l a y v e k u r u l u l a r a , yeni bir biim v e r m e y e alr. A m a yerlileri, a a bir d z e y d e t u t a r a k , t a m bir benzerlikten, kesinlikle kanr. Bu politika iki t e m e l rk d n c e z e r i n e kurul m u t u r ; bu d n c e l e r e g r e , 1/ Hibir i n s a n iin, bir Avrupalya b e n z e m e k t e n d a h a gzel bir e y o l a m a y a c a iin Afrika, A s y a ve L a t i n A m e r i k a halkna B a t uygarl a k t a r l m a l d r . 2 / Hibir uygarlk, A v r u p a u y g a r l n d a n s t n deildir. B u a r a d a yerlinin d a i m a a a l k bir var lk o l d u u n a , hibir z a m a n d z e l m e y e c e i n e inanlmak tadr..." " . . . e k o n o m i k v e politik e g e m e n l i i n t e s i n d e s mrgecilik, n c d n y a halknn kiiliini derinliine h e d e f a l a n , g e n i bir beyin y k a m a kalkm o l m a k t a d r . Smrgelemi lke, smrgeciyi taklit etmesine inandrlmak i s t e n m e k t e d i r . S m r g e halknn s a n a t , felsefesi ve dini i n k r e d i l m e k t e , g i d e r e k kiilii yok edilmektedir. E n d s t r i uygarl, a z g e l i m i lkelere, kendi d e e r v e k a r t d e e r l e r i n i d e a k t a r m a k t a d r . Ger e k t e n de. bu d e e r , bu k a r t d e e r l e r , o u n l u k , zengin lkenin y n e t t i i kitle h a b e r l e m e (byk basn, r a d y o , s i n e m a , televizyon, reklamclk) v a s t a l a r y l a iyice yayl mtr...". " . . . B u sosyo-kltrel d a r b e , phesiz, n c dnya a y a k l a n m a s n n , niin h e r e y d e n n c e 'milliyeti' bir a y a k l a n m a olduunu a k l a y a n olgudur. E g e m e n l i k v e ba mszlk haklarnn a r a n m a s , p h e s i z bir kendi kendini k a n t l a m a , kiiliini yeniden y a r a t m a v e k e n d i n e yeniden kimlik k a z a n d r m a a b a l a r n ifade e d e r . Y i n e de n c d n y a lkelerinde bir s a r s n t o l m u t u r ; bamszlk elde
261

edildii z a m a n bile, zellikle k l t r a l a n n d a , s m r g e c i nin taklit e d i l m e s i s r e g e l i r . r n e i n F r a n s z smrgecili i, F r a n s z dilinin k o r u n m a s iin g e r e k e n i n o k t e s i n d e v e bamszln e l d e e d i l m e s i n d e n s o n r a d a d e v a m e d e r . Y n e t i m s i s t e m i , eski m e t r o p o l l e r e g r e biimlendiin d e n , yeni k o u l l a r a u y m a a b a l a r e n g e l l e n i r . . . " " . . . Battl t k e t i m m o d e l l e r i n i n y a r a t t g s t e r i etki leriyle, reklamcln az o k bilinli k u r b a n l a r o l a n ; ve e n d s t r i y e l t o p l u m y a r a r l a r n n , Batl h a y a t biimleriyle kart bir uygarla k a v u m a t u t k u s u iinde b u l u n a n , n c d n y a n n ayrcalkl (sekin) aznlklar, o u n l u k m a r k o c u k l a r n arlk ve gsteriilikleriyle, g n l l o l a r a k ' A m e r i k a n H a y a t Biimi'ni b e n i m s e r l e r . B u l k e l e r ' de t e r g a l d e n Batl giysisi, p a m u k l u l a r n u l u s a l yerini al mtr. D a h a s o n r a alar, A v r u p a y e m e k l e r i n i r e n m e k zorunda kalacaklardr..." " . . . g e l e c e k t e k i k a d r o l a r n , y a b a n c l k e l e r e yollan malarna gelince, bu da sz k o n u s u kadrolarn, anavatan l a r n d a z m e l e r i g e r e k e n s o r u n l a r l a u z l a m a y a n bir ei t i m d e n g e m e l e r i n e yol a a r . Y a b a n c l k e l e r d e yetitiril m e , o u n l u k l a , yararl o l m a k t a n ok, z a r a r l d r . B u sa k n c a l a r , g e l e c e k t e k i y k s e k e l e m a n l a r n , eitli d lke l e r d e yetitirilmesi h a l i n d e , d a h a d a b y r . Eitimin eit lilii, o u n l u k , e y l e m d e a n l a m a ve u z l a m a y engel ler..."

B u k a d a r bile y e t e r ! . . Hayr efendim, bu satrlar ben yazmadm; 70'li yllarn sonu na doru okuduum, o gn bugn sras dtke atfta bulundu um, bir kitaptan aldm. Kitabn yazar, J . M . Albertini, kitabn ad 'Azgelimiliin M e k a n i z m a s ' (May Yaynlar, 1974). As lnda ' k r e s e l l e m e ' ile ' s m r g e l e m e ' arasndaki ilgin ben zerlii ve beraberlii iyice anlamak iin elbette tamamn okumak lazm. 262

Ancak, bu kadar bile, o mtebessim ve mlehham profesr doktorumuzun 'yabanc dille retim' zerine etrafa sat incile ri de, Neo-Tanzimat bir S e v r e s yandaln 'adalk' ve 'ileri cilik' diye yutturmaya alan kalem esnafn da; 'ecnebi okul'dan kma, 'ecnebi' uyruklu, 'ecnebi' kafal ve 'ecnebi'de mal mlk sa hibi siyaset esnafn da, ak ve seik olarak tanmlyor. Yanl mym?

263

TOPAL' BR T E E B B S ! .

10 Mart 1997 Erken Cumhuriyet dneminin 'inklap' rencisi, ilkokul da 'kep', ortaokul ve lisede 'kasket' giyerdi: 'kepler', ilk snfta, galiba tek, son iki snfta ift srma eritli olurdu; 'kasketlerimizin' eritleri ise, hangi okulda okuduumuza gre deiiyordu: 'Sanat Okulu' eflatuna yakn pembe, 'Ticaret Okulu' yeil, 'sivil' liseler ise sar eritli! Ortaokuldan liseye geince, kasketin st dikiine yaldzl zrh geiriliyor. Bir keresinde; yanlmyorsam, yamurun prltl bir perde gibi zerimize indii, bir sonbahar gn; K a r y a k a vapur iskelesindeki bir ocukta, hi de bizimkine benzemeyen bir okul kasketi grm, arkadama sormutum; o, biraz da kmseyerek demi ti ki: o 'ecnebi' mektebine gidiyor, kasket onlarn kasketi!" Acaba desem ki, lkemizde kinci Dnya S a v a sonuna kadar, 'ecnebi' okullarnda okumak, hi de tamah edilen bir ey deildi, yanl m olur? Baz 'ecnebi' okul rencisi arkadalarmzn, biz cumhuriyet lisesi rencileri yannda, hafife eksiklendiklerini bi le hatrlarm. C u m h u r i y e t lisesi ne demek, orada dur! M e r u t i y e t e mahsus Rtiye ve dadilerin hakkn yemi yor muyum? Hayr! O hakk her zaman teslim etmiimdir: Mdafaa-i Hukuk ve Kuva-y Milliye kadrosundaki 'millicilerin' o u, o bakmsz, sobas ttmez, duvarlar nemli okullardan yetimitir; ayn eyi, zamann 'ecnebi' okullarnda okuyanlar iin sylemek, ne yazk ki, mmkn olamaz; ounun 'Amerikan m a n d a s ' , ya da 'ngiliz Muhipleri Cemiyeti' azas olduunu, bilmez deilsiniz! Ama, '/ise'nin yeri baka! Lise, F r a n s z Devriminden son264

ra, 'cumhuriyet' tarafndan, din kkenli tarikat okullarna kar, laik ve demokratik eitim vermek; daha ak ve net bir ifadeyle, 'yurtta' (citoyen) yetitirmek iin kurulmu retim kurumunun addr; Trkiye Cumhuriyeti, pek ok eyde F r a n s z Devri m i n e paralel olduu gibi, retimde de paralel olmu, 'laik' ve 'demokratik' 'yurtta' yetitirmek amacyla, liseleri kurmutur; li selerin yetitirdii ilk kuaklar, 'vatan' ve 'millet', ksacas 'tarih' bilincine sahip, 'yurttalar' olmulard; cumhuriyetin 'kltr kaleleri'ydiler, 'Tevhid-i T e d r i s a t ' (retimin Birlii) Kanu n u n a uygun aydnlar yetitiriyorlard. nce liseler bozuldu, sonra her ey!

'Grnmez bir el!..' imdi soru udur: neden o d n e m d e , o c u k velileri, yav rularn 'ecnebi dille r e t i m y a p a n , o e c n e b i okullar'na yazdrmak iin, 'kuyrua girmiyorlard' da; imdi giriyor l a r ? u ara pek itibarda olan baz 'ecnebi' okullar o zaman da vard, grd alaka ok zayft; ounluk, devlet liselerini tercih ediyordu, 'lise mezunu' adamdan saylyordu! Peki ne oldu da, tercihin istikameti deiti? Her ey Trkiye'nin 'sistem'e dahil olmasyla balam, daha nce de belirttiim gibi, Tevhid-i Ted risat Kanunu, daha smet P a a zamannda imam hatip okulla rnn canlandrlmasyla, ilk defa; daha sonra, ngilizce retimin devlet liselerine tatbik edilmesiyle, ikinci defa delinmitir: 'kti d a r l a r ' kendi okullarnda, c u m h u r i y e t r e t i m ve eitim birliine sadk k a l m a z ; 'ecnebi' okullar, 'ecnebi' dille r e t i m y a p a n kolejlerin yan s r a , kendi okullarn da, s m r g e okullarna e v i r i r s e ; r e n c i velilerinin, liselere s a dk kalmasn nasl bekleyebilirsiniz? Sre ayn sretir: nasl, 'cumhuriyet'in 'ekonomik kale leri' KT'ler, 'souk s a v a ' dnemi 'iktidarlar' tarafndan yoz latrlm, halkn gznden dmesi salanmsa; ayn ekilde, 'cumhuriyet'in 'kltr kaleleri' liseler de yozlatrlm, ikinci snf okul muamelesine layk grlm, halkn gznden dmesi 265

salanmtr. 'Ecnebi retimi1 savunanlar, 'grnmez bir elin' halkn her iki alandaki 'tercihlerini' ynlendirdiini, fark etmemi olabilir mi? imdi 'adalk' diye 'yabanc dille r e t i m i savunan, 'zel' r e t i m ve eitim s e k t r n , b a n d a n be ri zendiren, p a l a z l a n d r a n da, g e r e k t e ayn 'souk s a v a ' iktidarlar deil midir? Bu neye benzer bilir misiniz? Uyuturucuya baml klnm kiinin, srekli uyuturucu talebini ileri srp; 'Ne yapaym, o isti yor!' diyen, dzenbaz altrcnn hileli gerekesine!..

Ayp bir deil, ikidir... Yalnz ne var, deil mi ki Tevhid-i T e d r i s a t Kanununun 'ruhuna' avdet ihtiyac hissedilmitir; 'delik' her iki taraftan kapa tlmaldr: nk, aybmz mnhasran devlet liselerinde 'ecnebi dille retim' kapsn amaktan ibaret saylamaz; ayn ekilde, o kanunun 'hidemat- diniye' iin almasn ngrd imam ha tip okullarn, dpedz 'devlet' lisesi haline getirmek -getirmek de laf m, neredeyse yurdun her tarafn bu liselerle doldurmak- ayb mz da vardr, stelik bunun 'seyyiatnm' neler olabilecei, gn getike daha ak ve seik olarak grlmektedir. Milli Eitim Bakanl, a n c a k , imam h a t i p liselerini 'li s e ' s t a t s n d e n k a r m a y d a g n d e m e getirebilirse, t e e b b s n n 'cumhuriyeti' bir t e e b b s o l d u u n a halk inandrabilir. Aksi halde, kalkt i 'topal' bir i, 'yarm' bir te ebbs olarak kalacaktr. Daha uygulamaya gemeden, 'kolejler' istisna saylarak, 'tasar' zaten oktan 'delinmitir.'

266

GERLM SARMALI

12 Mart 1997 Siyaseti takm, en ok neye sinirlenir? Bence, o gerine geri ne savurduklar, 'seim meydan' gerekleri var ya, onlarn zeri ne soru iaretlerinin konulmasna! stne en ok bastklar nedir? lkelerin kaderini, genel seimlerle iktidar olan, siyasi partiler belirlermi! Fikir olarak elbette bu dedikleri doru, doru da uygula mada keyfiyet nedir? Uluslararas 'pratik' bu sz dorular m? Oras biraz karanlktr. Yazm mydm bilmem, A r a g o n mstehzi bir adamd; bir syleisinde, bn bn, ajans telgraflarna gre 'ahkm kesen' bir sosyalist aydn 'makaraya alm'; onun nce diyalektik metodu kullanmasn renmesi, ayn zamanda 'sens politique' sahibi olmas gerektiini sylemiti. Peki 'Le s e n s politique' ne de mek oluyor? Onu 'siyasi hassasiyet' diye mi Trkeye evirece iz? Aslnda kapsam daha geni, derinlii daha fazla bir kavram! Belki bir rnekle aklamal!

B a n a gelen bilir... Hah, ili'de olup bitenler, iyi bir rnek: Ailende, genel se imlerle iktidar olmutu, ama partisi lkenin kaderini belirleyeme mitir; Allende'nin kaderini bakalar ('sistem') belirlemitir. kti dar boyunca, ba beladan kurtulamad. Uluslararas ambargo, boykot, igal, grev, sokak gsterileri, derken; halkn genel honut suzluuna tercman olan ili Silahl Kuvvetleri, duruma el koy du, onun ekilmesini istedi. Ailende yrekli adam, kuzu gibi gider 267

mi? Teklifi gzn krpmadan reddetti, silah elinde ld. Oysa 'siyasi hassasiyeti' olan birisi, sa solu kollasa, -be kitap kartrsa (mesela, A r m a n d o Uribe'nin kitabn, 'ili'de Amerikan Darbesi', Bilgi Yaynevi, 1 9 7 5 ) , VVashington'daki birtakm 'gri adamlarn', daha Ailende iktidar olduu yl, onu de virmek iin ne planlar hazrladn fark edecektir; halk arasnda honutsuzluk yaratmak, sonra adm adm bu honutsuzluu rgtleyip, seimle gelmi demokratik ynetime kar 'kullanmak', gizli servisler iin, adeta 'ocuk oyunca': P i n o c h e t faizmi, orada byle iktidar olmutu. Bence ortaln tozdan dumandan grnmez olduu hallerde, 'siyasi hassasiyet', 'siyasi dirayetin' temeli olmal, durum deer lendirmeleri, soukkanllkla ve etrafl olarak yaplmal. Alnz, eski D o u Bloku lkelerini; en ok da Balkanlar'dakileri! Bilmez de ilsiniz ya, ilk dal aknl getikten sonra, bu lkelerin biro unda sosyalist (eski komnist) partiler iktidara geri dnd; hem de semenlerin epeyce byk bir oy ounluu tarafndan destek lenerek! imdi ne gryoruz, ahali sokaklara dklm, bu iktidar lar aleyhine, gsteriler yapyor. Mesela Bulgaristan'da, durum byle! Niin? Kukusuz, 'sistem'in tercihine uygun, yeni bir ikti darn oluabilmesi iin! Sizi bilemem ama, ben honutsuzluun da, honutsuzluun gsterilere dnmesinin de, grnd kadar saf, kendiliinden ve 'demokratik' olduuna, kolay kolay inanamyorum. Ne demiler; bana gelen bilir!

ok benzemiyor mu?.. Tansiyonu gittike ykselen bir gerilim sarmalndayz. 'Media'mzda, imdiye dek eine ender rastladmz bir bece ri ve atlganlk-frtnas esiyor; st ste, 'patlatlan' haberler, koa lisyonun iki partisinin 'altmi oymaktadr: D Y P ve iller takmna kar, zincirleme yolsuzluk dosyalan, 'zel tim' rezaleti, 'Susurluk dosyasinm uzantlar; E r b a k a n ve takmna kar, Mslmanl ayaa dren Aczmendiler, Mslm Gndz, Ali Kalkanc 268

skandallan!.. Bu ifaat saanann, tepkisizlii huy edinmi 'ses siz ounluumuzu', etkilemedii sylenemez; yle somut bir in fial younlamaya balad ki, koalisyon partileri -zellikle R P - 'ta bann kurtarmak' amacyla harekete geti (Sincan Olay, Tak sim Camii vs), bu da gerilimi tehlikeli bir ekilde trmandryor. Dikkat isterim; bu 'ortam', nceden yaadmz bir 'or tamdr, 27 Mays, 12 M a r t ve 12 Eyll ncesi de, ayn 'sar lar diyalogu' ve 'trmanan gerilim1 zelliklerini tamaktayd; o yzden de iktidarn deimesinde karn gren baz 'mihrakla rn', ii, renci ve halk arasnda provokasyonlar dzenlemesine; yalnz dzenlemek mi, bu provokasyonlarla gerilimi dorua kar masna frsat ve imkn salamt. Gidiat ok benziyor. Acaba ondan m, sadan olsun, soldan olsun -ahmaka diyebileceimizo dik, kstah ve kkrtc, eylem ve tavr koymalarn; 'kendiliin den' ( s p o n t a n e ) olup olmadnn, iyice ve etraflca aratrlmas, bana gerekli ve zorunlu grnmektedir; baz bulank fotoraflar bylelikle netletirilebilir. Trkiye ile R u s y a , Trkiye ile ran'n birbiriyle 'hasm' hatta 'dman' haline gelmesi, 'birilerinin' yara rnadr, zaten 'senaryolarna' dahildir de ondan!

269

SLAMCI KESM' NEDEN TARALI' KALIYOR?.

14 Mart 1997 H a s a n l a (Tanrkut) o heyecanl tartmalarmz!.. 1 9 5 0 sonbahar, eski Vakit Yurdunda 'Gerek' gazetesi karlyor; o da, ben de, Yazileri'nde almaktayz; ayn semtte oturduumuz iin, gazete k, Pangalt'daki Haylayf Pastahanesi'nde bir ay keyfimiz var; tartmalar, orada geiyor (srmeli gzleri sz gn, dudaklar kalp eklinde boyanm Rum madamlar; beyaz di leri prl prl, D a m e de Sion'lu kzlar); gndemi, daha ok tarih ve sosyoloji! H a s a n sosyolog; aratrmalarna gre, Trkler anasl ge be, o kadar yle ki bu, tezinde O r t a a s y a Trk imparatorluklar iin, zel bir terim icadetmek zorunda kalm; air imparatorluk! Neden: Avrupa tarihindeki imparatorluk olgusu ile bizimkisi a kmyor; orada imparatorluk, site medeniyetinden sonra ortaya km! Mavi gzlerini aa aa, H a s a n derdi ki: " . . . Trk tarihinde site, s a d e c e Uygur Trklerinde olumu; teki T r k kavimleri h e p bakalarnn kurduu sitelere s a h i p kmlar; Seluklu'nun ve Osmanl'nn, Anadolu'da B i z a n s sitelerine sahip kt gibi!.." Sosyolog deilim, hi de olmadm, Hasan' merakla, heye canla dinler; kendime gre, baz itirazlarda bulunurdum; itiraf ede yim ki, aa yukar yarm yzyl sonra onun szlerini hatrlaym, bu zaman boyunca yaadklarmn ve okuduklarmn, beni baka ve nemli bir 'tespite' gtrd iindir. Dikkatinizi ona ekmeye alacam.

270

D r t drtlk hayal krkl... Epeyce oluyor, TGRT'den kibar bir yapmc aramt; nl Tatar devrimcisi Sultan Galiyefin 'belgeselini yapacakm; Galiyef'den lkede ilk sz eden kii olduumdan, almaya katkm istiyor: Galiyefin ilk ve nemli 'nc Dnyac' bir antiemperyalist lider olduu bir gerek; M u s t a f a K e m a l ve Mustafa Suphi ile ortak bir zeminde bulutuu, bir baka gerek; Y a k u p Kadri ve e v k e t Sreyya'nn ' K a d r o ' dergisinde, Galiyef'ci tezlerin yer ald, daha da ilgin bir baka gerek; bu bakmdan, bir Galiyef belgeselinin yaplmas, hem tarihi bir zorunluluk, hem de hakseverliin gerei! O sra iim ok, bam kalabalkt; baka larnn kalkt ilere katlmamak gibi, bir de prensibim var; onla ra baz fikirler verdim, istedikleri katkda bulunmadm. Bir ay kadar oluyor, ' D e m o k r a t zmir'de yllarca beraber altmz N u r d o a n T a a l a n arad (konu, onu da ilgilendiri yor), 'Galiyef Belgeseli'nin o ; kanalda yayna gireceini duyurdu; merak, biraz da heyecanla, ekrann karsna kuruldum; handiyse bir saat sren o ilk blmn sonunda, uradm hayal krkln tarif edemem; epeyce masraf edilmi, zerinde hayli allm olan belgesel; muhtevasyla olduu kadar ekliyle de tarada ter tiplenmi bir 'msamere' dzeyini aamyordu; yerli yersiz duygu sallklar, sral srasz iir okumalar, alakasz teferruatla, basbaya 'slami' bir 'uyuz kamaya' dnmt. stediim kadar Galiyef'i nemsemi olaym, bir tek blm izlemek, dizinin tamamn izlemekten, beni bile 'caydrmay' baard.

G e r e k l e t i r i l e m e y e n deiim... Herhalde, zamanla ulatm u saptamann etkisiyle: Sel uklu ve Osmanl Trkleri, Mslman olarak Bizans 'sitelerine' sahip kmakla kalmam; yayldklar corafyada yeni ve kendile rine mahsus 'siteler' de kurup, o muhteem Seluklu/Osmanl feodal mmet kltr sentezini (ve medeniyetini) yaratmtr ama; ne yazk ki, yaps gerei 'taral' ve 'krsal' olan bu kltrden, bir
271

sonraki aamaya, yani laik, ada ve 'ehir/i' olan millet kltr ne intikali bir trl baaramamtr. Bunda elbet Osmanl burjuvazinin gayr- Mslim ve 'komp rador' olumasnn dahli byktr ya; yine de Trk -bir bakma, dnya- Mslmanl, Hristiyanln sanayileme sonrasnda ger ekletirdii 'deiimi' gelitirememitir; tepkisi de bu yzden, hep, ileriye doru bir 'srama' deil, geriye doru bir 'ka' ek linde oluyor. Bu da feodal/mmet kltrne 'snmak' anlam na gelir ki, bunu yalnz Galiyef Belgeseli'nde deil; seyirciyi ayakta uyutan o ilevsiz sohbet programlarnda, szde slam Tarihi'ni ycelten, o son derece ilkel bir 'dizi' idrakiyle hazrlanm, dii-i/msamerelerde; uzaa gitmeye ne hacet, Yldz P a r k n n , E m i r g n K o r u s u n u n iki ylda iine drld 'tara' alaturkal nda grmek kaabil! yi de, Osmanl kendisini 'yenileyemedii' iin batmad m? Hristiyanlk 'devr-i saadetine' dnerek mi, geze gene hkim oldu; yoksa, sanayi toplumunun 'yeni' koullarna uy masn bilerek mi?

272

'MLLET' PARTS M, 'MMET' PARTS M?.

17 Mart 1997 'Souk s a v a ' yllar, 'sava' yllarndan daha az zalim ol mad: Hasan'n (Tanrkut) doktora tezi faklte tarafndan 'sakn cal' bulunarak reddedildi; daha sonra, Hasan, ayn sebeple Felse fe Krssndeki grevinden de uzaklatrld; artk sadece, Ermeni Lisesi'ndeki retmenliiyle geinmek zorundayd. Dnyorum da, o koullar altnda bile, Haylayf syleilerimizdeki zihin ber rakl, imrenilecek seviyedeydi. yle bir sonuta mutabk kalmtk: ulusal demokratik devri mimiz, dorudur, yerindedir, ne var ki yarda braklmtr; 'aydn lanmadan' gelen styapsal nerilerin, uygulamada zmsenebilmesi, ciddi altyapsal dnmleri gerektiriyordu: toprak reformu gibi,, hzl sanayileme gibi, dzgn ehirleme gibi! Cumhuriyet, bunlardan ilkini hi yapmad, ikincisine hzl balad, yarda brak t, ncsn asla kontrol edemedi! Sonuta, cumhuriyetin kltrel styaps -yani fikir, s a n a t , ahlak, hukuk v s c u m h u r i y e t i n s o s y a l v e e k o n o m i k altyapsyla eliiyordu; z a t e n 1 9 3 5 ' t e n itibaren gittike pekitirilen 'totaliterlik' bu elikiyi b a s t r m a k iindi. ' S o u k s a v a ' demokrasisinin lkemize tad 'snr/' Amerikan hrriyetleri, yine de elikiyi daha fazla gizleyememi, atlak su yzne kmtr: merkez sa muhalefet, oy tabann, hemen daima gayr- memnun krsal kesimden; o yllarda hl ya r feodal mmet altyapsn muhafaza eden kyllkten salam t. Bu nokta, fevkalade nemli bir noktadr. 273

deolojik deil, politik... Sra geldi Prof. H a s a n Kirmanolu'nun konumasna! Dorusu ya, ilk tespitleri yukardaki grmz dorular mahiyet tedir, diyor ki: " . . . Refah'n 'oy p a t l a m a s ' yaad yerler, 1 9 8 0 n c e s i n d e Adalet Partisi'ne, 1 9 8 0 s o n r a s n d a n c e ANAP'a, d a h a s o n r a AP'nin devam olan D Y P ' y e arlkl o l a r a k oy veren yerlerdi; 1 9 8 4 ' t e n itibaren Refah'a kaydlar..." " . . . Refah'n b u c a k ve kylerdeki oylar, ehir m e r k e zindekilere o r a n l a o k d a h a hzl a r t y o r . (...) dolaysyla, toplumdaki g e n e l k a n a a t i n aksine Refah' kitle partisi ya p a n 'oy p a t l a m a s ' byk kentlerin v a r o l a r n d a deil, ky ve b u c a k l a r d a yaanyor..." (Yeni Yzyl, 24 ubat 1997) Gazetenin, 'Hoca'nn azna yaktrd genel sonu u: " R e fah Kyl P a r t i s i Oldu!" yi de neden? Refah'n grnt, dav ran ve sylemindeki 'kyllkten' mi? Ne mnasebet! " . . . n k t a r m kesimi yirmi yldr srekli yoksulla y o r . B i r y a n d a n kylnn t e k geliri o l a n t a r m rnlerinin fiyatlar, dier mallarn fiyatlarna g r e , d a h a az artyor. Kyl s a t t rn karsnda, g i d e r e k d a h a az m a l alabili y o r . Dier y a n d a n da, t a r m kesimi byk bir verimsizlik iinde bouluyor. T a r m kesimi, Trkiye'nin yllk retimi nin yzde 1 4 ' n k a r l a r k e n , lkenin 1 9 milyon kiiyi bulan a l a n nfusunun yarsn barndryor. B t n bun lar yoksullamak demek, yoksulluk demek..." (Yeni Yzyl, 2 4 ubat 1 9 9 7 ) O zaman baarl kt ilk yresel seimlerden sonra, koydu um tehis, hi de yanl saylmamal. (Bkz.: 'Hangi Laiklik', s. 1 5 7 ve sonras) Refah'a oy ylmas, onun 'siyasi slam' temsil etmesinden deildir; 'taral' ve 'kyl' niteliklerinden de ileri gel miyor; ksacas, krsal kesimin sahipsiz kalmasnn bir sonucu, yani ideolojik deil, politik. Bu da fevkalade nemli, bir baka noktadr. 274

Apak bir eliki.. Prof. Kirmanolu, elde ettii 'verileri' yorumlarken, garip bir elikiye dm; ona gre krsaldaki yoksulluun nedeni, 'akl d politikalar ve t a b a n fiyat uygulamalar', 'piyasa e k o n o m i s i deyip, p i y a s a m e k a n i z m a s n h i e s a y m a k ' vs... Ksacas, 'Hoca' zal', iller'ci -dolaysyla IMF ve Dnya B a n k a s ' n a yatkn- bir tutumdan yana. Byle bir tutumun, ara trmasnn verileriyle attn nasl grmez, ayn- hayrettir. Trkiye'de krsa! kesim, DP'yi ve ardllarn 'dindar' olduu iin deil, taban fiyatlarn yksek tuttuu iin desteklemiti; Men d e r e s de, Demirel de, IMF'nin reetelerine kulak asmayp, ky ly 'besliyorlard'; bir bakma, balarna gelen trl belann sebe bi de bu aldrmazlklar oldu ama, onlarn dneminde krsal oylar, merkez san cebindeydi. 'Hoca'nm dediinin tersine, Ozal/iller takmnn 'piyasa m e k a n i z m a s ' , IMF r e e t e l e r i n i a y n e n uygulayp, 'yksek fiyat' politikasndan v a z g e t i i iin ANAP ve D Y P , krsal oylarn gittike yitirdiler; onlarn yitirdikleri oylar, ba ra a r a 'yksek fiyat' v a a d e d e n Refah toplad. 'Siyasi s-' lam' demagojisinin arkasnda, Refah iktidarnn, IMF'yi 'takma yan' bir 'taban fiyat' ve 'crete zam' politikas uygulamakta oldu unu, grmezden gelebilir miyiz? B e n c e Refah'n 'kyll', s e m e n i n 'kyl' olmasn d a n o k , s o s y a l zlemlerinin ve siyasi syleminin 'mmet' g e r e i n d e n k a y n a k l a n m a s n d a n ileri geliyor; ulusal de m o k r a t devrimin sebebi ve s o n u c u olan, 'vatan', 'millet', dolaysyla 'milli hkimiyet' k a v r a m l a r n , bir trl ihata edip k a v r a y a m a m a s n d a n - y a d a bunu i s t e m e m e s i n d e n douyor.

275

'REFAHN 'ANLAYAMADII'.

19 Mart 1997 70'li yllarda yazmm, yazmn bal hayli arpc: 'Fzeye Kar B a l y e m e z Topu!' (Bkz.: 'Hangi Sa', s. 67 ve sonras, 2. Basm, Bilgi Yaynevi) Sorun, anlalyor ki, eyrek yzyl nce bi le kafam kurcalam (30 Aralk 1 9 7 6 ) . Mslmanln, 'Bat me deniyetine bak yanl grnyor, bir trl Flristiyanln, insan ln gelime tarihinde, bir sonraki aamaya gemi olduunu kav ramam!.. Hl 'Hal Seferleri'nde olduu gibi, 'iman kuvve tiyle 'kefere'nin hakkndan gelebileceini zannediyor. Kprlerin altndan az m su akt? Hal Seferleri'nde Hris tiyanlk ( B a t ) ile Mslmanlk (Dou), her ikisi de 'mmet' d nemini yayorlard; eit dzeyde, eit kavramlarla fakat kart inanlarla ykl birer toplumdular; atmay, 'iman kuvveti' fazla olan kazanabilirdi; ama, 'Hristiyanlk', 'Aydnlanmadan son r a , 'vatan' ve 'millet' d n e m i n e g e i n c e , yani dini toplum sallktan karp, bireyselletirince (laiklik) durum kkn den deiti. Hristiyanlk ( B a t ) , insanln g e l i m e tarihin de, Mslmanln bir adm n n e g e t i , nk slamlk 'mmet' dzeyinde kalmt. Sonucu anlatmal mym? 1 9 . yzyln nihayetinde, Os manl m p a r a t o r l u u da dahil, btn yeryzndeki slam lkeleri, 'Batl, Hristiyan ve b e y a z ' emperyalizmlerin, a k ya da gizli birer s m r g e s i haline dmlerdi: 'm m e t ' dneminin 'balyemez t o p u ' ile, 'aydnlanma' s o n r a s nn, ilme d a y a n a n a s k e r i teknolojisine direnebilmek im knszd. Peki, are? 276

ki iki d a h a d r t are, Arap corafyasnda deil, Trk corafyasnda gnde me alnmtr. Rus esaretindeki 'Cedit'cilerle, 'Gen Osmanl lar' ve 'Jntrkler', 'vatan' ve 'millet' kavramlarn ortaya at m, 'slahat/reform' talepleriyle ortal kartrmtr. Aslnda m e s e l e n i n r e f o r m deil ' d e v r i m l e halledilebileceini kav r a y a n , e l b e t t e bir t e k M u s t a f a K e m a l idi; n k z m n 'iktidar' ele g e i r m e k t e n deil, 'hkimiyet'i e l e g e i r m e k t e n getiini, ilk o g r m t : 'hkimiyet kaytsz, a r t s z milletindi', 'vatan bizzat milletin azm--karar k u r t a r a c a k t ' -ki lke, ' m u a s s r m e d e n i y e t seviyesine ykselebil sin'. Bu bir bakma, 'mmet' kategorisindeki 'krsall' zerin den atp, 'sanayi toplumlarinm 'kentselliine' ulaabilmek ma nasn tayordu. Refah'n anlayamad, ne? Sanyor ki, demokrasinin koul lar, 'millete' intikal etmi 'hd/cimiyef'in, mesela bir Refah iktidar ile tekrar 'mmet'e intikaline elverilidir. Eer hayli safa bir hile deilse bu, basbaya cahilliktir, Bat'da, Hristiyan tabanl laik demokrasiler var, yllardr Vatikan'la flrt halindeki Hristiyan de mokrat partiler, oralarda zaman zaman iktidar oluyorlar. Dikkat isterim, 'iktidar oluyorlar' dedim, neden, 'hkimiyet' mil l e t e kalyor da o n d a n ! Y i n e ondandr ki, hibir Hristiyan d e m o k r a t partisi, lkesini Hristiyan ' e r i a t ' n a geri g t r m e y e , y a d a Vatikan'n e m r i n e s o k m a y a kalkmyor. Nedeni a k : nk, byle bir d a v r a n , 'hkimiyet'in 'gasp' a n l a m n a gelir, o y s a d e m o k r a s i 'hkimiyetin' an c a k 'millette' kalmas ile mmkn! Baka trl sylersek, de mokrasinin imknlarn kullanarak, demokrasiyi tahrip edemezsi niz; 'hkimiyet'in mdafaa-i nefs mekanizmalar harekete gee rek, size engel olur. Refah'n, yalnz ynetim kademelerinin deil, tabannn da anlamas gereken, galiba u: zm elbette Meclis'te, Meclis'ten gvenoyu alm Hkmet'le zlecektir, yeter ki Meclis de, H k m e t de, demokrasinin temeli olan 'vatan', 'millet' ve 'milletin hkimiyeti' prensiplerinden ayrlmasn; o ki, milletin 277

hkimiyeti prensibini kullanarak, 'hkimiyeti' 'millet'ten alp ' m m e t ' e v e r m e y e kalkrlar; bizatihi demokrasiyi, onun s a v u n m a mekanizmasn karlarnda bulurlar. ki iki daha drt!

Tarih s y l y o r Ne yapalm ki, Refah'ta 'tarallk' var, hani 'sanoy/eme' istiyor ya, Trkiye'de tahamml edemedii her eyin 'sanayi top lumuna ait', 'sanayi toplumunun sonular' olduunu kavrayam yor. Mesela, kadnlarn ada giyinmesine kar! 'mmet kafas' ite bu! a d a giyimi Avrupa'ya Hristiyanlk m s o k t u Al lah a k n a ? Ne m n a s e b e t ! Hristiyan Avrupa, O r t a a ' d a nasl giyinirdi, bir h a t r l a s a n z a ! Erkein de, kadnn da -bugn bizim de benimsediimiz- klk kyafete g i r m e s i , r e t i m e bilimlerin uygulanmas, s a n a y i l e m e r e t i m bii minin, e r k e i de, kadn da d e i t i r m e s i s o n u c u n d a mey d a n a gelmedi m i ? Diyecekler ki, "Trkiye'de btn bunlar, kanun zoruyla yaptrlmtr." Glp geiniz! J a p o n y a ' d a kimse 'Kyafet Kanu nu' karmad ama, Japon toplumu 'mmet' olmaktan kp 'mil let' olunca, sanayileti; sanayi toplumunun koullar, neredeyse kanlmaz ekilde, geleneksel Japon kadnn da, erkeini de, eski koullarndan -krsallktan, kyllkten, tarallktan, tek kelimeyle feodallktan- karp, ada giyinmeye, ada ya amaya sevk etti. 'Siyasi s l a m ' , m o d e r n toplumlarn klasik g e l i m e e masn belleyip, dinlerin bu e m a d a k i yerini kavramadk a , ne kyllkten kurtulabilir, ne tarallktan! Gittike sa nayileen ve ehirleri byyen Trkiye'de hibir gerici ya da tutucu taralln gelecei yoktur ve olamaz. Bunu ben sylemiyorum, ta rih sylyor.

278

TUTULMAYAN SZLER TARHES

21 Mart 1997 Ku beyinli 'souk s a v a ' politika 'esnaf', sosyalisti hem konuturmazd, hem de 'fralard':, neymi efendim, dnyay 'ideolojinin dar kalplar erevesinden gryor'mu; 'siyaseti de diin, hem pratik olmalym, hem de pragmatik!' Bu tez, aka 'eyyamcln' ( o p p o r t u n i s m e ) savunmasdr ya, yarm yzyldr m e r k e z s a / m e r k e z sol ynetim ve koalis yonlarnn uygulayageldikleri, 'pratik' ve 'progmatik' politikann, sonularna bir gz atar msnz? Birleik Amerika, Truua at' grevi neriyor; kendi bana ne bir kalknma plan yapabiliyor sun, ne de bir d politika tasarm; Kbrs gibi milli bir meselede bile, ensende S a m Amca'nn nefesi! AB derseniz, hanidir kap snda beklettii yetmezmi gibi, artk verdii szleri de tutmuyor; i o mertebeye vard ki, artk yandalarnn dahi sabr tat: Di leri B a k a n AB bykelilerine verdii yemekte, nelerden ik yet etmi, duymadnz m: ikyet dosyas, hayli kabark grnyor: " 1 / Trkiye'nin t a m yelik hazrlklarn hzlandrmak iin b e n i m s e n e n ' M a t u t e s P a k e t i ' yrrle g i r m e m i ! 2 / Trkiye'ye 1 9 8 0 ylndan beri yani t a m 17 yldr, ikili ibirlii e r e v e s i n d e t e k bir E C U bile verilmemi! 3/ Trk hkmeti ile komis yon a r a s n d a ibirlii alanlar zerinde imzalanan a l m a p r o g r a m uygulanmam! 4 / 2 0 Ekim 1 9 9 5 ' t e kurumsal ibirliine ilikin o l a r a k Ortaklk Konseyi'nin ald k a r a r da ilevsellik k a z a n m a m ! . . " (Milliyet, 8 Mart 1 9 9 7 ) Yemekte AB bykelilerine, Dilerinin hazrlad dosya y vermiler, dosyann bal da ayr bir ibret: "Tutulmayan 279

S z l e r T a r i h e s i ! " Yarm yzyllk 'pratik' ve 'pragmatik' politi kann yrekler acs sonucunu, bundan daha iyi hangi szler zet leyebilirdi!

'Asyal' bir lke... anslyenin Badanman J a c h i m Bitterlich, Trkiye'nin Bonn'daki bykelisine, nihayet Avrupa'nn dilinin altnda sakla d baklay karyor: " . . . Milli Gvenlik Kurulunuz, kktendincilik tehlike sini g r y o r : Avrupa'da z a t e n en byk konu bu: a n slye Kohl'un syledii b a n d a n beri buydu: O, Trki ye'yi 6 5 milyon nfuslu, iinde kktendinci eilimler ba rndran Asyal bir lke o l a r a k g r y o r . . . " (Cumhuriyet, 6 Mart 1 9 9 7 ) Ne demek bu? 'Souk s a v a ' dneminde, bizdeki 'siyaset esnafnn' nne uzatlan 'havu' aka geri alnyor: Trki ye'nin Avrupa Birliine alnmas bir hayal! Merakls bilir, bu satr larn yazar, bunu otuz senedir yazyor: Bat'nn (sistem'in) o d nemdeki vaadleri, 'souk sava'n, daha dorusu tehlikeli bir 's c a k s a v a ' ihtimalinin gereiydi; D o u Bloku dev gibi karla rnda dururken, Avrupa'nn -imdi burun kvrd- o 65 milyon luk Trkiye'ye ihtiyac tartlabilir miydi? Elbette, hayr! Ama o ki, Dou Bloku ve S S C B dalmtr, Trkiye'nin 'aralarnda' ne ii var? Badanman Bitterlich bunu da lafn saknmadan sylemi; Avrupa'nn 'ayr bir medeniyet, ayr bir kltr olduunu' belirt tikten sonra, Trkiye'nin bu 'medeniyet ve kltr evresi iin de, yerinin olamayacan' aklam! Hah yle, drst olalm! O zaman, iki soru elde kalyor: lki udur: D o u Bloku ve S S C B karlarnda iken, acaba Trkiye 'ayr bir medeniyet, ayr bir kltr' evresinden deil miydi? kincisi, bence daha vahim, fakat Avrupa Brlii'nin davranna k tutuyor: 'O ayr mede niyet, o ayr kltr' nedir? 280

'Avrupa medeniyeti' n e d i r ? . . Sz uzatmaya niyetim yok, sadece onlarn -hem de son de rece tehlikeli ve karanlk koullar altnda- verdikleri bir tarifi size aktaracam, ikinci Dnya S a v a olanca iddetiyle sryordu, Avrupa'da bir yazar, Andre Siegfried Avrupa'nn ve Avrupa Medeniyeti'nin ne demeye geldiini, yle zetliyordu: " . . . Avrupa'nn talihinin s z k o n u s u o l d u u u gn lerde, B a t medeniyetinden d a h a esasl bir t a r t m a konu su v a r mdr bilmiyorum. 1 9 . yzyl bu medeniyetin, dn yay daimi o l a r a k , y n e t m e k tekelini elinde bulundurdu u n a i m a n ediyordu, fakat b u g n biz o n u n d a , tehlikeyle karlaabileceini g r y o r u z . . . " "...Avrupa, B e y a z rk v e B a t medeniyeti!.. B u t e rim, o k z a m a n l a r , birbirinin y e r i n e kullanlmtr. B a t medeniyeti, e s a s o l a r a k t e m e l zerine dayanr. Bunlar d a n birincisi, bir bilgi anlaydr ki bize eski Yunanllar d a n gelmitir, ikincisi bir birey t a s a r m d r ki, yine Yu nanllardan fakat zellikle ncil'den gelmitir. Nihayet 1 8 . yzyl e n d s t r i gelimesinden d o m u bir r e t i m teknii ki, insan, b e y a z insan, m u h a k k a k s u r e t t e d n y a y a e g e m e n h a l e k o y m u t u r . B u t e m e l birletii z a m a n B a t medeniyeti vardr ve t a m d r . . . " ('stanbul' dergisi, 15 Mays 1948) Trkiye, istedii kadar, 'cydm/anma'nn 'retim teknii'ni, 'eski Yunanllardan gelen bilgi tasarmn' aldn iddia etsin, 'zellikle ncil'den gelen birey tasarmn' alm mdr, almam mdr? 'Yeryzndeki tek laik slam lkesi' olmakla vndne gre, hayr! stelik, 'iinde koktendinci eilimler barndryor'mu, baksanza! Daha ok bekleriz!

281

'BOYNUNA SARILDIIMIZ YILANLAR!.

24 Mart 1997 O souk gnlerden biri, sulu bir kar camlara svanm, kirli ve yapkan 70'li yllarn, dadaas: A n k a r a . Yaynevindeki odam da, Niyazi Berkes'in yaymlanacak bir kitab zerinde alyo rum ('Bat Sorunu'), kapda birden o: gzlklerinde, ince k k rlmalar; dudaklarnda, bilge tebessm! nanaym m? Yurtdnda olmas gerekiyor, mektubunu bir ka gn nce aldm! Ayaa kalkp, "-...vay aabey, ne zaman geldiniz?" diyecek oldum; karmdaki, dudaklarnda ayn tebes sm, kibarca; "-Ben Doktor Enver, dedi, Niyazi'nin kardei yim; telefonla grtk, sizden renmek istedikleri var!" Niyazi Berkes'in, ikiz bir kardei olduunu bilmiyordum; Ankara'da hekimlik ettiini, hi duymamtm; hele ikisinin, iki damla su kadar birbirine benzediini, asla! Yine de, azmdan kan cmleyi, bugnm gibi hatrlyorum; "-...Enver ve Niyazi! 1908 doumlu ikizlere, bundan daha uygun birer ad bulunabi lir miydi? 'Hrriyet Kahramanlar' E n v e r Bey'le, Resneli Niyazi Bey'in isimleri! Peder 'Jntrkler'den yanaym!" Peki, siz Niyazi Berkes'in, Kbrs/Lefkoe doumlu oldu unu bilir miydiniz? Onu, yeterince hatrlamadmz, dnyo rum da!..

Acaba neden hortlad?.. 'Hangi Bat'nn giriine aldm szleri, bence Bat'nn fsistem'in), hibir zaman samimiyetle yaklamad, Trkiye'ye kar gerek tavrn, inanlmaz bir*netlikle zetleyen szlerdir: 282

"...bizde Batclkla anlalan ey, Trk evrimini a d a uygarla uygun ynde gelitirmektir. Halbuki Avrupa'da ve Amerika'da 'Batllama' ve 'Batclk', B a t diplomasisine boyun e m e anlamna gelir. Bu yzden o n l a r a g r e Kema list devir, B a t aleyhtarl; Menderes devri ise, 'Batclk' devridir! Bat diplomasisinden bamsz olan Batclk, Bat dilinde, B a t dman kt bir ulusuluk demektir." Bir keresinde, bunun zerinde sylemitik -daha sonra kita bna da yazm olduunu fark ettiim eyler sylemiti- demiti ki mesela: Bat'nn Trk toplumunun Batllamasyla il gili olduu z a m a n l a r o l m u s a , bu, yalnz ilgilenen B a t devletlerinin, karlar ile ilikili ilere, Trkleri s o k m a k eklinde kendini g s t e r i r . " Avrupa Birliinde Almanlarn ka py suratmza arpmalar, bu ifadeyi dorulamyor mu? Trkiye, Almanya'y deil de daha ok ABD'ni 'dinliyorsa', stelik, NATO'nun genilemesi konusunda, Almanlardan farkl dnyorsa, '65 milyonluk Asya lkesini' niye 'aralarna' alsnlar ki? stelik iinde 'er/at//c' da alm yrm! Sanki, Almanya'da Trkler arasnda 'eriatln' dalbudak sarmasna, frsat ve imkn tan yan, ayn Almanya deil! eriatlk dedim de!.. Niyazi B e r k e s , Osmanl'da -genel ola rak Trklerde- bildiimiz manasyla 'eriatln' yaygn ve geerli olmadn dnrd; yine o yllarda bir yaz gn, srtnda beyaz bir gmlek, st cebinde gzlk muhafazas, ayn ierken demiti ki: her slahat hareketi, Batl bir devletin uydusu olmamz ekline dnyor, aleyhimize sonulanyordu; 'eriat'm halk ara snda taraftar bulabilmesi, bu yzden mmkn olabilmitir." Kitabnda, ilgin bir rnek vermi: Osmanl, Bat'ya ilk a ln F r a n s a ' y a yapar; o yllarda ( 1 8 . yzyl) F r a n s a ' n n Yakn dou'daki 'roln, Amerika'nn imdiki rolne benzetiyor; nite kim, imdi olduu gibi, bu 'da alma ve B a t l l a m a teebb s', sonuta, Osmanl'nn F r a n s a ' n n 'uydusu' haline gelmesine yol aar. Diyor ki; " . . . reformlar y a p m a ii bir y a n a brak larak, F r a n s a ' n n diplomatik isteklerine g r e , onun a s k e r i y a r d m l a r n d a n f a y d a l a n m a umuduyla, Moskof'u y e n m e a m a c haline evrildi." Tabii bu Devlet-i Aliyye'nin hrpalan283

masna sebep oluyor. "...Bat'ya, B a t l l a m a y a kar lk tep ki, eriatlk tepkisi o l a r a k o z a m a n balad. Bu eriat lk tepkisi, t a a ulusuluk tepkisinin kna k a d a r d e v a m etmitir." ('Trk Dnnde Bat Sorunu', s. 1 7 8 , Bilgi Yay nevi, 1 9 7 5 ) Yeniden ortaya ktna gre, neye 'tepki olarak' hortlad dersiniz?

Ah o kafa!.. Devlet-i Aliyye'nin 'eski' B a t l l a m a politikas ile ilgili 'tes pitleri' ibret vericidir; hazin olan, onun 'ulusuluk' dedii 'Mdafaa-i Hukuk Doktrini'nden eyrek yzyl sonra, Trki ye'nin, hemen hemen ayn yanlgalara derek, ayn kmazlara girmi olmas!.. Amma da, attm m? yi yleyse, Niyazi B e r kes'in, o zamanlar iin vard u sonuca bir bakn, bir de bugn k halimizi dnn: "Osmanl m p a r a t o r l u u ' n u n idarecileri, o n u n t e m e l unsuru olan Trk toplumunda, m o d e r n dnyann g e r e k l e rine uygun hibir r e f o r m y a p a m a d k l a r iin bu s i y a s e t e (Batllama) sarlmlar; bu s i y a s e t e sarldklar iin, hi bir reform y a p a m a m l a r ; y a p m a y a kalktklarn da ger ekletirememilerdir. Bu yzden bu fasit daire iinde, de nize denin ylana sarlmas siyasetini gde gde, nihayet ylanlarn iinde kaybolup gittiler." (Ayn eser, s. 1 8 5 ) Sonucun daha sonra da ayn olacan kestirebildii iin, az ilerde bir yerde, diyalektiin amaz kuraln beyaz stnde siyah belirtmemi mi? "...Trk t o p l u m u , B a t ' d a n b a m s z d u r u m d a k a l m a dka, B a t o n u n k a r s n a m u t l a k a bir e m p e r y a l i z m ek linde k a c a k t r . B u , e k o n o m i k bir zorunluluktur", (s. 1 8 8 ) B a t karmza bir emperyalizm olarak ktka, T r k i y e bir 'uydu' olmak tehlikesindedir; bu tehlike gerekletii andan itiba ren de, eriatlk alr yrr. O 'pratik' ve 'pragmatik' politika kafas yok mu, ah o kafa! 284

ONLAR 'MEDEN', BZ ' B A R B A R , O Y L E M?

26 Mart 1997 Cam aydnl souk o k gn, P a r i s Emniyet Mdrl ndeki o tknaz memur; pasaportumdan adm okuyunca, yz n buruturup demiti ki: "-Attila m? Dehet! Byle bir ad na sl tayorsunuz?" Glerek cevap vermitim: " Benim iin beis yok: beri, kar taraftanm!" Gerekte, bu kk olay bile, Batl kafasnda Trk'n -daha kapsaml olarak Doulunun- ne berbat armlarla ykl olduunu gsterir. Onun iin, nihayet ak ko numay yeleyen Avrupalnn, Trkiye ve Trkler hakknda syledikleri, beni hi artmyor. Mesela, Avrupa P a r l a m e n t o su Hristiyan Demokrat Grubu Bakan (Eski B e l i k a Babakan) Wilfried Martens'in u syledikleri: "...Trkiye ile a r a m z d a din deil, uygarlk fark v a r . Uygarlk, bir kimlik s o r u n u d u r . B i z A v r u p a kimliini ko r u m a k istiyoruz. O kimlikte Trkiye'ye y e r yok. Kimliin t e m e l i n d e uygarlk fark v a r . Dikkat edin, din demiyo rum, uygarlk diyorum. Avrupa Birlii iin on bir a d a y l ke var, Trkiye'nin ad on bir a d a y a r a s n d a g e m i y o r . . . " (Milliyet, 12 Mart 1 9 9 7 ) O 'uygarln' nasl 'din temeline' yaslandn, daha nce Andre Siegfrieden yazsndan okumutunuz (Bkz.: Cumhuriyet, 21 Mart 1 9 9 7 ) . O, kendi azlarndan kan 'itiraf; imdi isterse niz, bir de Niyazi B e r k e s ' i n ayn konudaki 'tespiti'ne gz atalm. "... Bat b/gin/erinin, Trk tarihine bak, slamlk tarihi lerinin baklarndaki nyarglara gre biimlenmiti. slam, Osmanl ve Bat tarihlerinde 'Trk', lkesiz, tarihsiz, uygarlksz ve genellikle ykc bir yaratktr. Avrupa'da bu gr, bir yandan misyonerler, bir yandan Gladstone yrngesindeki po285

litikaclar beslerken, bir yandan da oryantalistler beslerdi. Po litikann bilim adamlar zerine olan bu trden etkisini, bugn bile grmek olana vardr..." {'Atatrk ve Devrimler', s. 3 4 , Adam Yaynevi, 1 9 8 2 ) Yanl m sylemi? Hi sanmyorum. Sadece, 'etkinin' belki de 'iki tarafl' olduu ileri srlebilir. Hatta, 'ok tarafl': Bat'da 'Trk' aleyhtarl, elle tutulacak kadar 'yaygndr ve de 'somut'tur.

yi ki etmiyorlar!.. Montparnasse'daki 'Cafe Dupont'da, ar c a l v a d o s kade hini pembe avularnda starak; baz geceler. Afrika 'milliyetisi' zenci dostum M'ba, ok fazla fkelendi mi, aard azn, yumard gzn; beyaz bol gzlerini, aa aa, derdi ki: "- Sen bu B a t d ksmn anlayabiliyor musun? Ben, hayr! Engizisyon, yani dini taassubun katmerlisi, bunlarda; aristok rasinin, daniskasn yaamlar; rklklarn, bilmeyen yok; i leri gleri, insanlar snflandrmak; sonra, nasl oluyorsa, on lar 'medeni', bizler 'barbar'?" Bilmem bilir misiniz? M'ba'nn bir rpda sayverdii, bu 'ku surlarn' hibirisi, Trk toplumlarnda grlmemitir; onlar bizi 'Avrupa Kimlii'ne dahil etmiyorlar ya, iyi ki etmiyorlar; admz kirletmi olurlard, nk Niyazi B e r k e s , fikir namusundan asla kuku duyulamayacak bir bilim adam, bu konuda onlarn dn dklerinin, tam kartn sylyor: " . . . Trklerde geleneksel o l a r a k rk, din, kan, s e e r e , h a t t a dil birlii, 'toplumsal birlik' temeli o l m a m t r . Trkler, bunlarn hepsinde, tekilii deil, o k u l u u ka bul ettiklerinden, t o p l u m s a l birliklerinin temeli, ya 'zenaat birlii' ya da 'devlet birlii' o l m u ; Trk, t a r i h t e , en o k bu iki k a v r a m l a v a r o l m u t u r . Trkler hibir z a m a n t e o k r a s i , a r i s t o k r a s i , rklk rejimleri k u r m a m l a r d r . Devlet birlii kurmadklar z a m a n l a r , ounlukla hayvan clk, iftilik, zenaatlk 'birimleri' ve 'kardelikleri' ha286

Iinde y a a m l a r ; devlet kurduklar z a m a n da, ne rk prensibine, ne de k a n ya da din prensibine y e r vermiler dir...'' " . . . Bu a d a n Trkler, g e r e k t e n dikkate d e e r in sancl toplumlar o l u t u r a n i n s a n l a r o l m a k l a b e r a b e r , bu zellikleri onlar iki o l a y karsnda, kritik d u r u m a d rr: e k o n o m i k y a a m l a r sarsld z a m a n , ya da devletle ri sarsld z a m a n . E k o n o m i l e r i ya da devletleri ykld m, ynsz bir hale gelirler..." ('Bari Sorunu', s. 2 0 4 , Bilgi Yaynevi, 1 9 7 5 ) Berkes'in ilave etmeyi unuttuu nedir? Trklerin, ekonomile rini de, devletlerini de 'sarsmay', son iki yzyldr fena halde ba ardklar m? 'Bat sorunu', batan aa, Devlet-i Aliyye'nin bu sebepten, nasl 'lp lp dirildiinin' hikyesidir, ancak, Anadolu htilali, toplumsal gelime emasna uygun bir srama y temsil eder ki, o sramay da ne trl bir 'srnme'ye dntr dmz, Avrupa Birlii ve A B D ile ilikilerimizde apak gr lyor.

'Temel t a l a r ' deil m i ? . . Niyazi B e r k e s ' i anm bouna deil! Hele u sralarda, s rarla okunmas gereken bir yazarmz, nde gelen bir fikir adam mzdr. Ne tuhaf, ne ac: Nedense, M u s t a f a K e m a l sonrasnda -rengi ve kokusu ne olursa olsun- 'iktidarlarn' en ok itibar etti i deil, en ok eziyet ettikleri aydnlar; Anadolu htilali'ni 'Anadolu nklab'n, tarihte hak ettii gerek yerine koymay bilmiler; ii 'hamaset'e dkmeyip, ikisini de, yoluna yordamna uygun olarak deerlendirmilerdir: te Nzm'n 'Kuva-y Milli ye Destan', ite K e m a l Thir'in 'Esir e h r i n nsanlar' ve sonras, ite H. . Dinamo'nun 'Kutsal syan' ve 'Kutsal B a r', ite Niyazi B e r k e s ' i n 'Trkiye'de a d a l a m a ' s , 'Ata trk ve Devrimleri', ite D o a n Avcolu'nun 'Trkiye'nin Dzeni' vs! 287

Bu vesileyle, Niyazi Berkes'in, bellibal eserlerini hatrlat mak isterim; tozdan dumandan, Trkiye'nin gereini ak seik gremeyen genler okursa, nlerinin aldn fark edeceklerdir, ufuklar aydnlanacaktr; kitaplarnn adlar bile, gnmz iin ne kadar 'hayati' sorunlar ilediklerinin, sanki birer iareti: 'Trkiye ktisat Tarihi' (2 Cilt, 1 9 6 9 ) , 'Trkiye'de a d a l a m a ' ( 1 9 7 3 ) , Trk Dnnde B a t S o r u n u ' ( 1 9 7 5 ) , slamclk, Ulusuluk, Sosyalizm' ( 1 9 7 5 ) , 'Atatrk ve Devrimleri' ( 1 9 8 2 ) , Felsefe ve Toplumbilim Yazlar' ( 1 9 8 5 ) Zola, 'Hakikat' adl eserinde, demitir ki: "Umumi bir bi n a y a , h e r k e s a n c a k kendi tan getirebilir"; B e r k e s ' i n -ve tekilerin- getirdikleri talar, 'Ulusal Demokratik Devrimimizin, 'temel talan' arasnda saylmamal m?

288

'ERAT ASLA YETMEM!.

28 Mart 1997 Pastahanede sabah turistleri: niversiteli olan izlenimini ve ren, Japon iadam; yanndaki tercman 'ok bilmi' Trk kzyla, evlere enlik bir ngilizce konuuyor; geride bir yerde, neredeyse 'erkek gzeli' bir ngiliz kadn, bir elinde sigarillosu, bir elinde 'The Times' okumaya dalm; Allann belas cep telefonlaryla, bizim tur operatrleri, bilinmez hangi cehennemdeki otobsleriyle tartyorlar. O hengmede, 'yeni' Siyasi slam'n niteliklerini kur calyoruz. Birden ne fark etsem, iyi; genlerin ou gibi, o da Os manl'nn son iki yzyln, 'yekpare' sanyor; 'yekpare' ve 'alatur ka' bir zaman paras ki, rtica' balca zelliidir. Baka trl sylersek, Anadolu'da eskiden ne varsa, 'eriat'a uygundu; keyfi yet, Cumhuriyet'ten sonra deiti! Ne vahim bir yanl! Acaba yle mi dzeltmeliyiz? O iki yzyl, ayr ve birbirinin kart dnemde yaanmtr: a/ ' B a t'ya dnk, T a n z i m a t dnemi, b/ Ona tepki olarak gelien Abdlhamit dnemi, c/ Ona tepki olarak gelien, yine 'Bat'ya dnk M e r u t i y e t dnemi. dnemin de, birbirinden farkl nitelikler gstermekle beraber, ortak bir paydada birlei yorlar: hibirisi antiemperyalist deildir; Abdlhamit- sni d nemi dahil, hepsi Bat'nn Bath'mn buyruu altnda yaanm tr. Ancak bunu byle idrak edebilirsek, Mdafaa-i Hukuk Doktrini'nin ve Cumhuriyet'in manas ve deerini kavrayabili riz. Yoksa, beyhude zahmet!

289

'Abdlhamit

Mslmanl'...

D o a n Avcolu, Tanzimat 'alafrangalna' tepki olarak beliren, Abdlhamit 'Mslmanlnn; hem Berlin'den 'pom palandnda' ('Drank Nach Osten'); hem de Tanzimat'n lvanten alafrangaln - yani 'kompradorluunu'- srdrdnde, srarldr. Dikkat isterim, 'tespiti', fevkalade nemli: Abdlhamit slamcln, Trk'n nceki slamclndan 'ayrm', 'farkl' sayd belli; ayrca, 'tanzimat alafrangas' olduundan da, emin! Abdlhamit 'Mslmanl' bizi niye ilgilendiriyor? un dan: o, bugn 'gericilik' denildi mi, aklmza gelen ey: "eriat' uygulasaydk, 'kefereye esir olmazdk" mant! Bilir misiniz ki Niyazi B e r k e s , Abdlhamit 'Mslmanlna, basbaya 'alafranga Mslmanlk' demitir; neden byle dediini de, pek gzel aklam: " . . . bu a l a f r a n g a slamclarn anlad slamlk; Os manl, Trk, h a t t a O r t a a Mslmanl gibi t a r i h s e l Mslmanlk deil; Hazret-i m e r , h a t t a Hazret-i Pey g a m b e r z a m a n n a k a d a r gtrdkleri, 'hayali' bir Msl manlktr; onlarn sans zddna, t a r i h t e olan Mslman lk, y a a m n h e r yann k a p l a y a n bir din o l m a eilimi y znden, d a i m a bilime fenne aykr olmutur..." " . . . Trk geleneklerinde, sivil ve siyasal y a a m n h e r yann k a p s a m a k t a n karlarak; s a d e c e hukuk, halkn ibadeti ve rf a l a n l a r n a daraltlmtr. slamclarn, t a r i he b a t a n b a a aykr olan grleri, onlarn da, yalnz s lamlk adna t e k ve bireyci bir ideolojiye ynelmelerinden ileri gelir. Onlarn da t o p l u m g r yoktur. Onlarn t o p lum o l a r a k anlad 'mmet', o r g a n i k bir t o p l u m deil, inanan bireylerin toplamdr..." ('Bat Sorunu', s. 2 1 7 , Bilgi Yaynevi, 1 9 7 5 ) O zaman bu, din olmaktan kyor, 'siyasi bir ideolojiye' d nyor; zaten mesela Pakistan'da buna 'Islamic ideology/ 1 slamlk ideolojisi deniliyor. Byle bir ideoloji 'mmet'te var ama, bu mutlaka 'devlet' olur anlamna gelmiyor. B e r k e s ' e bakar sanz, Libya'nn, ya da ran'n iddias aksine, " . . . t a r i h t e o k Mslman hkmetleri olduu halde, hibir z a m a n slam 290

devleti olmamtr. Devlet t r l e r i s l a m l k t a n k m a m , o n d a n nce gelmi v e ald slamla d a o n a g r e biim v e r m i ; din ile t o p l u m a r a s n d a , a n c a k bu y o l d a bir r g t l e n m e m e y d a n a g e l e b i l m i t i r . " (Ayn eser, s. 218) 'Siyasi slam'n, neden 'havanda su dvd', bundan da ha iyi nasl anlatlrd?

'Ya uydusu, ya esiri'... Havanda su dvyor, nk -dokunup gemitim- 'mmet' kafasyla 'millet' gereine kafa tutabilmek, mmkn deil! Olma m da! Abdlhamit'in devr-i saltanat, ne kadar 'Mslmanlk' taslarsa taslasn, tepeden trnaa B a t etkisindedir, T a n z i m a t ' l a balayan smrgeleme sreci hzla ilerliyor; o kadar ki, 'Jntrkler'm Merutiyeti de onu nleyemeyecektir, nk btn a dalk iddialarna ramen, o da 'millet' olmann, 'toplumu' dei tirmekle gerekleebileceini anlama benzemez. Oysa, " . . . e r i a t t a k a l m bir t o p l u m u n b a n d a k i y n e t i m , kolaylkla B a t u y d u s u h a l i n e gelebilir. H i n d i s t a n b u n u n en t a n n m r n e i d i r . (Buraya dikkat) B a m s z b i r devlet altnda, bir millet o l m a 'bizliinden' y o k s u n h e r Mslman toplumu, Bat'nn ya uydusu olmu, ya da t m o n u n esiri haline gelmitir. B a t ' n n e k o n o m i k g l e r i k a r s n d a , h e m e n h e p s i , p a r a m p a r a o l m u l a r d r . Msl m a n olarak, hibir r g t s e l bizlikleri o l m a d n d a n , Ba t'nn n n d e s a p r s a p r d k l d l e r . M s l m a n l k l a r , e r i a t a ballklar o k kavi (salam) o l d u u h a l d e , b u n u n o n l a r a faydas deil, z a r a r o l d u . " (Ayn eser, s. 206) Gndermeleri, bilerek Niyazi B e r k e s ' e yapyorum; bylelik le, onu neden dolay mutlaka okumamz gerektii, daha iyi anla lyor. Ne var ki, Abdlhamit'in T a n z i m a t ' a tepki olarak yaygnlatrm grnd Mslmanln, Devlet-i Aliyye'nin Batllar tarafndan smrlmesine nasl engel olamadn, D o a n Avcolu'nun yazdklarna bir gz atarak greceiz. Abdlhamit'in borsada 'oynamaya' merakl olduunu bilir miydiniz? 291

giyan Efendi, O s m a n l B a n k a s ' n a bal Genel S t u u r l l II zmir ve S e l a n i k Elektrik i r k e t i ' n i n d a r e Met I > . n'dr..." " . . . A b d l h a m i d ' i n yaknlar, y a b a n c irketlerin um t e m e t a d a m l a r k e s i l m i l e r d i r . S u l t a n ' n srda M Bey, y a b a n c l a r n n l a j a n l a r n d a n d r . S u l t a n ' d . m I < bul s u ilerini slah iin imtiyaz alm v e b u n u m M i l b a n k a l a r n a s a t m t r . S u l t a n ' n yakn H a s a n Fehmi 1 a, bir O s m a n l / F r a n s z i r k e t i ' n i n b a k a n d r . Sar.v > k n , d e m i r y o l u , t r a m v a y , elektrik v e g a z tesisleri yazlarn y a b a n c i r k e t l e r e p e k e e k e r e k b y k kftrlai s a l a m l a r d r . Y a b a n c l a r a verilen T t n Tekeli'ni yr t e n Reji'nin d a r e Meclisi y e l e r i n d e n biri, S u l t a n ' n ktl b i Nuri Bey'dir. B a k a b i r k t i b i S r e y y a P a a , k u r u n m a d e n i i l e t e n b a k a bir i r k e t i n b a k a n yardmcsdn H a m d i Bey, Galip P a a , Selim P a a gibi S u l t a n ' n yakn l a n , A l m a n v e F r a n s z i r k e t l e r i n i n ortaklardr...." ('Trkiye'nin Dzeni', 1. Basm, s. 99, Bilgi Yaynevi, 1968) nsan dehet iinde kalmyor mu? 'Prezidan' T u r g u t zal'n devr-i saltanat da benzer bir manzara-i umumiye arzediyordu. in iyz, 'ecnebi'den gelmi 'prenslerin' oynadklar meum rollc; sonradan patlak veren, rezaletlerle anlald. Prof. iller, Bab. kan olunca da, 'IMF ve D n y a Bankas'ndafci dost ve ahbapla rmdan' bahsederek vnm, ' o n l a r a bir t e l e f o n l u k m e s a f e d e b u l u n d u u n u ' aklamt. ' A t a t r k P a r a n t e z i ' n d e n kmann, T r k i y e ' y e neler* m a l o l d u u n u , b u n d a n d a h a iyi a n l a t a n bir 'grnt' bulu nabilir mi? Refah 'Mslmanl', paravanas ne kadar 'dini btn' g rnrse grnsn, ite bu ortamn bu ortakln 'iktidardr'.

Bir K u r t u l u S a v a ' n d a n s o n r a d a h i . . . Peki ya Sultan'n kendisi? O nasl bir adamd, o ne yapyor du? 293

getirilmi b t n slam l k e l e r i n d e g r l e n m a n z a r a bu d u r . B u m a n z a r a y y a r a t a n t o p l u m s a l yapy p e k a z dei tirebildiimiz iindir ki, A b d l h a m i t T r k p o l i t i k a s a h n e s i n d e h l 'Ulu H a k a n ' diye y a a y a b i l m e k t e d i r . (...) 'Ulu H a k a n ' , bir s m r g e l e m e s r e c i n i n e n d i p l e r d e k i n o k t a sdr v e Trkiye, bir k u r t u l u s a v a n d a n s o n r a d a h i , b u b a t a k l k t a n t a m a m e n k u r t u l a m a m t r " . ('Trkiye'nin Dze ni', 1. Basm, s. 104, Bilgi Yaynevi, 1968) Elinizi kalbinize koyup da, syleyin: 'kurtulabilmitir' diyebi lir misiniz?

... nedir?

O nesil inklap nesliydi, Gazi'nin tarifi aynen

peki, yle: ima

inklap "...bu ettii daha

inklap, ihtilal geni dir..."

kelimenin

ilk b a k t a baka,

manasndan bir

ondan

tahavvl ('Atatrk'n

ifade Balca

etmekte Nutuklar',

Dr. H e r b e r t Melzig, s. 97, tilal, lik!

1 9 4 2 ) H e m ih

h e m o n d a n o k d a h a e n g i n bir deiik G n m z n ke d n m e merakls poli b y l e bir radikallii t a h a y y l bile

tika esnaf, edemez.

Biz e t m i i z d i r , n k o n e s i l , i n k l a p nesT liydi, labn; dir, en lide bizse o n u n o c u u , onun iindir Rfk'dr, ki bir m a n a d a n ink Yunus Nadi' Ru Ha

admz

Flih

Ykup

Kadridir, Suphi'dir,

Erefdir. Edip'dir,

Hamdullah evket

Sreyya'dr,

Nzm Ser-

Hikmet'dir, tel'dir, dafaa-i miz Suat

M.

Zekeriya'dr,

Sabiha

Dervi'dir.

Onlarn,

yani M ycelttii brakp,

Hukuk'un bir sap

gnlmzde krmz

antna

karanfil

nbeti

devralyorum.

(Ah, u N i h a v e n d i . . )