Matrix Felsefesi

Hayatn Balad ve Bittii Noktaya Yolculuk... Matrix! Ya kendine bir yol semelisin Ya da kendi izdiin yolda yrmelisin.

Matrix Nedir? Matrix grdn sandn, tattn sandn eydir. tiin su yediin ekmek vurduun yumruktur. Yaamak telanda yaptn ve gerekli olduuna yemin edebilecein hareketlerinin tmdr. Gerek dnyay grmeni engellemek iin bulunan bir perdedir. Yaadn dnyay gerek kabul etmenin sebebidir, nk uyanmadn bir uykudur matrix. Ama bir gn hepimiz uyanacaz..gerek dnyay greceiz ve o zaman bu soru da matrix'teki geri kalan herey gibi anlamn yitirecek.

"Matrix, seni bir kle olduun gereine krletirmek iin gzlerine balanan bir dnyadr." (Morpheus) "Morpheus : Sen hi gerek olduundan emin olduun bir d grdnm Neo? Peki bu dten H uyanmasaydn, dler dnyas ile gerek dnya arasndaki fark nasl anlayacaktn? (Matrix) morpheus - Kadere inanr msn neo? neo - Hayr. morpheus - Neden? neo - Hayatm kotrol edememe fikrinden holanmyorum. morpheus - Ne demek istediini kesinlikle anlyorum. Sana burda olma sebebini aklayaym. Burdasn nk bir ey biliyorsun. Bildiin eyi alayamyorsun. Fakat hissediyorsun. Btn hayatn boyunca hissettin. Bir eylerin yanl olduu hissi.. onun ne olduunu bilmiyorsun, fakat beyninin iinde kvrmlarna taklm bir kymk gibi seni lgna eviriyor. Neden bahsettiimi biliyor musun? neo - Matrix? morpheus - Onun ne olduunu biliyor musun? Matrix her yerdedir. Btn evremizde, imdi, tam bu odada. Pencereden dar baktnda veya televizyonu atnda onu grebilirsin. e, kiliseye gittiinde, vergilerini dediinde hissedebilirsin. Seni geree kr etmek iin gzlerine ekilmi perdedir o. neo - Ne gerei? morpheus - Kle olduun gerei, neo. tpk herkes gibi sen de bir kle olarak dodun; koklayamadn, tadamadn veya dokunamadn bir hapisanede. Beyninin ii bir hapishane. Ne yazk ki kimseye matrix'in ne olduu anlatlamaz. Bunu kendin grmelisin.

Matrix: ... 'orda olduunuzu biliyorum. Artk sizi hissedebiliyorum. Korktuunuzu biliyorum. Bizden korkuyorsunuz. Deiimden korkuyorsunuz. Gelecei bilmiyorum. Buraya size bunlarn nasl biteceini sylemeye gelmedim.Buraya size nasl balyacan sylemeye geldim. Bu telefonu kapatcam ve o insanlara grmelerini istemediiniz eyler gstereceim. Onlara sizin olmadnz bir dnya gstereceim. Kurallar ya da yneticileri olmayan snr ya da engel tanmayan bir dnya. yle bir dnyaki orda her ey olas. Bundan sonra neler olaca ise size braktm bir seim.'

The Prestije filminden. ( filmi izleyince byk anlam kazanan filmin son szleri ) imdi srr aryorsunuz... ama bulamayacaksnz nk aslnda dikkatle bakmyorsunuz. Aslnda renmek istemiyorsunuz. Aldatlmak istiyorsunuz.

Gndzleri bir bilgisayar programcs olan Thomas Anderson (Keanu Reeves), geceleri Neo lakapl usta bir 'hacker'. Peinde onu takip eden baz siyah takm elbiseli, gzlkl adamlar var ve Neo bunun nedenini Morpheus'dan (Laurence Fishburne) ac bir ekilde reniyor. Birden kendini byk bir komplonun iinde bulan Neo, Morpheus'un anlattklarna gvenmek zorundadr: Aslnda tm dnya iinde yaadmz sandmz simulasyon bir dnyadr. "Yapay Zeka" ile insanolunun girdii savata "yapay zeka" galip gelmi ve insaolunu kleletirmitir. Neo, Trinity (Carrie Anne Moss) ve Morpheus'un da yardmyla tm donanmn kurup bu dzeni ykmaya alan, "gerei bilen" bir avu insann arasna katlyor.

Krmz m, mavi mi?.... Gerek ile yanlsama arasndaki fark anlamanz iin sunulan iki hap var. Sadece hangi rengi ya da gerei mi yoksa iinde yaadnz yanlsamalar dnyasn m tercih edersiniz? Ya da hangisi gerektir? Son birka senedir gsterimde olan pek ok filme baktmzda, senaryolarnda ilenen ortak konulardan biri dikkatimizi ekmektedir. Bu filmlerde gerek olarak kabul edilen, varlna mutlak olarak inanlan dnya hayat sorgulanmakta; ryalarda oluan ya da simlasyon gibi yapay sinyallerle oluturulan ortamlarn ne kadar gereki olabilecei vurgulanmaktadr. Matrix (The Matrix), Matrix 2 (The Matrix Reloaded), 13. Kat (The Thirteenth Floor), Hain Krallk (Harsh Realm), Vanilya Gkyz (Vanilla Sky), Geree ar (Total Recall), Truman ov (Truman Show), Tuhaf Gnler (Strange Days), Gizemli ehir (Dark City), A Gzn (Open Your Eyes), Frekans (The Frequency), Varolu (Existenz), Tek (The One) gibi pek ok film ve dizide, insanlarn neyin gerek neyin hayal olduu hakknda ne denli ciddi bir yanlg iinde olabilecekleri konusu ilenmektedir. etin BAL: Geri bu filimlerin bir ounda simle edilmi gereklikler paralel evrenler ve alternatif gereklikler ve zamanda farkl eritlerden bahsedilmektedir. Planet Apes (maymunlar gezegeni /Maymunlar Cehennemi) filimlerinde de benzer temalar ilenmitir. Ayrca bu filmlerde imdiye kadar sadece bilimsel olarak ortaya konmu birtakm yorumlarn, hayatmz nasl etkileyebilecei canlandrlmakta ve insanlarn bu konuda daha derin dnmeleri salanmaktadr. rnein Matrix filminde u ifadeler yer almaktadr: Gerek nedir? Gerei nasl tanmlarsn? Eer hissedebildiin, koklayp, tadp, grebildiin eylerden sz ediyorsan, "gerek", beyne iletilen elektrik sinyallerinin yorumlanmasdr. Bilimsel izahlara dayanarak yaplan bu filmlerin, tm dnyada milyonlarca insann ilgisini ekmi olmasnn en nemli sebeplerinden biri, kukusuz insanlarn artk d dnyann gereklii konusundaki n kabulleri sorguluyor olmalardr. Filmlere konu olan bu ifadeler, gemite pek ok felsefecinin ele ald konular olmasna ramen, 20. yzyln son yllarna kadar gereken nemi grmemiti. Ancak bugn bilim, bu izahlarn artk felsefi birer gr deil, bilimsel gerekler olduunu ortaya koymutur. zelliklede Kuantum Fiziinin insan bilincini ve zihnini ele alan diyologlar bak as bize sandmzdan daha farkl bir dnyann olduuna dair bilimsel tespitleri nmze getirmektedir. Ve Fizik bilimi bize hereyin zihinden doduu Birci - holistik - bir dnyann kaplarn aralamaktadr.

Mutlak bir gereklik varmdr yokmudur ? Gerek nedir ? insanlar Gerei ne zaman zebilirler ? Beynimiz yzde ka alyor ?

Bence bu filim dnyann gerekliini, kiisel zgrlk ve kaderi sorgulayan bir filimdir NCE FLM GRMEYENLERE FLM ANLATAYIM: Matrixin ilk blmnn ekimlerinde .(Bullet Time )adnda yeni bir kamera teknolojisi, ekstrem ar ekimler ve 360 derecelik kamera alar ilk defa kullanld.Matrix gnmzde Action/Fantasy evreleri tarafndan bir kilometre ta olarak grlmekte. Thomas Anderson gndzleri bir irkette bilgisayar programcs, geceleri ise "Neo" takma adyla bilinen bir hacker'dr. Neo bir eylerin ters gittiini hissetmekte ama ne olduunu bilmemektedir. Morpheus adl biri onunla temasa geince hayat bir anda karr. Siyah takm elbiseli baz ajanlar peine derler ama o Morpheus'a ulamay baarr. Morpheus, Neo'ya tm gerei anlatr, Neo'nun cevabn hissettii soruyu bulmasna yardmc olur: "Matrix nedir?" Matrix, yapay zekann insanlar yaadklarna inandrd yapay dnyadr. Kahin sadece bir kiinin Matrix'i bozabileceini, onun seilmi biri olacan sylediinde Morpheus insanlar tutsaklklarndan kurtarmas iin btn hayat boyunca o kurtarcy aramtr. Eer Neo gerekten de o seilmi kiiyse Matrix'i bozacak ve tutsak insanla zgrl getirecektir. Ama eer deilse insanolunun hibir umudu kalmayacaktr. Filmin banda Morpheus'un ekibinden siyah deriler iindeki gen kadn Trinity'nin ajanlardan ve polisten kan gsteren bir sekans var. Bu sahneler ilerde neler seyredeceimizin bir fragman gibi ve seyirciyi greceklerine hazrlayan grntler. Sonra Neo'yla tanyoruz ve onun beyaz tavan takip edip "Harikalar Diyar"na giriine tank oluyoruz. Film birok eyi hatrlatyor. Bunlarn ou hi de saklama gayretine girilmeden seyirciye bildiriliyor. Mesela Thomas Anderson'nn Alice'e benzetildii syleniyor ve filmin bir anlamda k noktasnn "Alice Harikalar Diyarnda" olduu aka belirtiliyor.

"The Matrix" ncelikle konusuyla yeni bir eyler anlatmay vaat etse de anlatt eyler yeni deil. Sadece anlatm tarz ve ileyiinde baz yenilikler var. izlendiini dnen insanlarn paranoyak hikayeleri gerek edebiyatta gerekse sinemada her zaman vard. "The Matrix"in en byk baars bu eyi ssleyip psleyip bir gzel de ambalajlayarak sunmas. "The Matrix" kukusuz iyi bir film. Ancak felsefi adan daha dolu ve yeni olmas da beklenebilirdi. Grnt oyunlar ve etkili mziklerle sslenmi dv koreografisi filme fiyaka ve estetik kazandryor. Sonuta ortaya teknolojik bir grnt ve hareket bombardman kyor. Anlatmda en ufak bir tekdzelik yok ve hareketli sahnelerin grsellii filmi tam bir seyirlik haline getiriyor. The Matrix"teki yapay zeka bildiimiz dnyay nasl grmesi gerektiini bilmeyen insanlar iin bir bilgisayar program olarak tasarlanmtr.Tpk eytann kulland yntemler gibi. Dolaysyla "yapay zeka"y eytann yerine koymak mmkn. Bu durumdan kurtuluu salayacak seilmi kii mucizeleriyle dier insanlarn gzlerini aacak ve onlara yeni bir k yolu gsterecektir.Morpheus Yunan mitolojisinde rya tanrsdr.Filmde Laurence Fishburne'un oynad Morpheus karakteri bilge kiidir;Zen ve Hindu rahipleri gibi grnd ve konutuu sahnelere de rastlyoruz.Morpheus, Neo'yu Kahin'e gtrdnde Kahin, Morpheus'un hep bir ryasnn peinde olduunusyler.Bu rya onun mesihi bulmasyla ilgilidir. Ayrca ykde mesihe (yani Neo'ya) ihanet eden bir kiilik de vardr (Tpk isa'ya ihanet eden Judas gibi).Bu kiinin ad da eytann adlarndan "Lucifer"den retilmitir:Cypher. Son bir ey daha var, o da gerei bilenlerin ehri Zion'un anlam.Zion, incil'de Hz. Davut'un "Tanr'nn Kalesi" olarak adlandrd ehrine verilen ad."The Matrix"te de doruyu bulan kiilerin topland ehir. MD GAZETELERDE BAZI YAZILARA GZ ATALIM BAKALIM NE YAZMILAR..!! DiNCi BiR GAZETE YLE YAZIYOR... Beyaz sakall bir adamn kp btn evrenin mimar olduunu sylemesi islamc basn fkelendirdi. Bu fikir ve dnce akmlarnn hemen hepsinin ortak noktas, ortaya attklar fikir ve dncelerin "mutlak hakikat olduu" ve kurtulu iin tek yol olarak gsterildiidir."BENCE Matrix Reloaded'n "Evreni yaratan tanrnn programlad yazlm..iinde insanlk, bakaldrmayan kaderlerine teslim olmu, zavalllardr derim. Bunlar uyandrmaya soyunan kii Neo da eytann ta kendisidir" Bu filim Satanist geler tadn iddia edenler ok.. DiNCi BiR YAZAR YLE DiYOR:

Ama bu filmde beyaz sakall biri kt. nsan beynindeki gizem utu. Birok insana gre o tanr ama bana gre Bill Gates. Dnyada yalnzca Microsoft'un ana giremiyorsunuz. Anahtarcnn grevi de bu zaten. Bazlar kitaplarda Bill Gates'i deccal olarak nitelendiriyor" diye konutu. FiZiK MHENDiSi YLE DiYOR: Tpk Matrix filminde olduu gibi hepimiz cam fanuslarn iinde derin bir uyku halinde yayoruz. Bu derin uyku srasnda bize yaplan telkinleri ise gerek kabu ediyoruz.Glyoruz, kouyoruz, ak oluyoruz ama hayr hala cam fanusun iindeyiz.Bazlarmz bunu gerek olmadn gsteren biri olduunda ondan nefret ediyor;en gzel dn bozup yaama davet ettii iin. Bu nasl bir elikidir anlamyorum; neden yalanlar tercih ederiz, yaamak yerine ka nedendir, neden kin duyarz bizi yaama davet edenleri... Yaamann en gzel dten bile gzel olduuna inanyorum. Bu nedenlede sanal gerekleri kabul edip, ondan kopmak istemiyenleri anlamam mmkn deil. BiR PRFSRN iDDiASI:

Aslnda dnya dzeni yapay zeka tarafndan hazrlanm byk bir aldatmaca ve simlasyondur.Bir grup insan bunun farkna varm ve bu suni dnyadan kurtulabilmilerdir.Gerekte dnya 2199 yln yaamakta ve gerei bilip de "uyananlar" Kahin'in onlara syledii "Kurtarc"y beklemektedirler. BiR GAZETE YAZARI : KAOS OLMAZ Filmin insanlar kaosa srklemesi gibi bir eyin sz konusu olmadn belirten Ylmaz, kendisinin de baz eyleri dini adan algladn syledi " Zion denilen yer, Yahudi toplumundan geliyor. Siz Zion'u yok etmekten kurtulursanz, mesih grevini yapar. Byle bir ykleme de yapabilir. Neo, filmde dizlerinin zerine kp,elini yere bastrp, bir dalgalanma meydana getiriyor. Bunu yapan Hz. Sleyman ve ona inananlar.'Neo'nun ismini tersten okuyunca isa oluyor, amuda kaldrnca u oluyor' demenin bir anlam yok. Herkes bir ey karabilir ama bu bir sinema filmi. Filmin senaristi dinle ilgili yklemeleri karakterlere yapabilir. MiLLi GAZETE: nsanln doasna saldr Milli Gazete ke yazar Afet Ilgaz filmi, "insanln doasna yaplm bir saldr" diye nitelendirdi "Filmde Zion kurtarlacak deniliyor. Bakn sembolleri saklama gerei bile duymuyorlar. Zion'u kurtarmak demek, Byk israil Krall'n kurtarmak. Trinity adnda bir kadn ismi var. Bunlar, siyonist Hristiyanlar. Irak'ta, Filistin'de yaplan savalarda siyonistlere yardm eden Hristiyanlar. Bu film, insanl doasndan koparmak iin ekilmi. YENi AFAK: Neo'nun Hz. isa olduu ortada 14 Mays 2003 Pazar gn Fadime zkan, kaleme ald yazda u grleri savunuyor "Matrix Reloaded'da Zion'un kurtuluu iin 'seilmi kii' olduuna inanlan Neo'nun kendisinden mucizeler beklenen bir kurtarc (Hz. isa) olduuna ynelik benzetmenin alt koyuca iziliyor. Her eyin seimlerimizin eseri, seimlerimizin ise kaderin gerei olduunu savlayan, inan ve gerein ise greceli kavramlar olduu zerinde younlaan diyaloglar yer alyor.. etin BAL: Bana kalrsa Matrix filminin ierdii gelere dorudan dinsel domalar penceresinden bakmak doru deildir. Matrix'in yapmclar bir ok dini figrlere - dinsel metinlere gnderme ve atflarda bulunsalarda aslnda bu filimde dorudan hristiyanlk yada baka bir inancn ideolojik dncenin propagandasn bulmak zordur. Filim temelde daha ok iinde yer aldmz evreni- varoluu ve kendi artlanmlklarmzla kurduumuz kimine gre sanal kimine gre reel dnyalarmza bir eletiri getirmektedir. Yani filim ''hi bir ey grnd gibi ve sanld gibi olmayabilir'' diyor. Her insan mrnn sonuna kadar kendi bilincini yanstan kltrnn alkanlklarnn ve bak asnn dar hapishanesinde yaamaktadr. Matrix yapmclar aslnda Einstein gibi fizik bilimi iinde evrene devrimci bir bak as getirmi bir dizi yeniliki nermeler sunmaktan daha ok felsefi olarak yantlanm yada dnlm yada tartlagelen bilindik sorular srkleyici bir hikaye evresinde grsel efektlerle ssleyerek sinema ekranlarna aktarmlarlar. BEYNiMiZ YZDE KAI ALIIYOR ??? Beynimize gelen bir sinyalin sinirler tarafndan tm vcudumuza iletilmesi ka saniyedir? Saniyenin 50 de 1'i gibi ksa bir sredir....Bizim yerimize dndn zannettiimiz beyin aslnda karar verme yeteneine sahip olmayan basit hcrelerden oluur. Diideki yumurta hcresinin, erkekten gelen sperm hcresiyle birlemesi sonucu meydana gelen hcre, tekrar-tekrar blnerek binlerce, milyonlarca hcre oluturur...

Ortalama bir beyinde milyarca sinir hcresi vardr. Dolaysyla saylar arttka beyin ilevlerinin de artaca aktr. Nron says kadar nemli olan bir dier zellik; nronlarn uzantlar aracl ile dier nronlarla oluturduklar ilikilerdir. Bilgi alveriinin yapld bu iliki noktalar (sinapslar) nron bana 1000 ile 10.000 arasnda deiir. Sinapslar, etkiye akm var / akm yok eklinde tepki gsterir. Demek ki, bir nron 103 hatta 104 tepki verebilir. 1010 nron olduuna gre, sinir sisteminde tepki says ya da bilgisayar deyimiyle sylersek bit says, 10 trilyon ile 100 trilyon arasnda deiecektir. Bu bit says 500 sayfalk, bir milyon kitab dolduracak byklktedir. (Yaklak 116.416 Gb.) Bilgisayar her ne kadar aptal bir makina olsa da insanolu kendi zekasn kullanarak bu makinann akllym gibi davranmasn salamtr.

Matrixel duru: [ Klasik zne/nesne dalitesini ve "gereklik anlaylarn", eitli nedenlerle "kabul edilemez" bulan bazlar, bylesi bir konulan biimine gemektedir. Bu konuma sahip olanlar genellikle, yarm yamalak felsefe "okuyuculardr". te "paraleks manzara" en basit, "naiv haliyle" bu "duru biiminde" balamaktadr. Bu duru biimine gre, "gereklik denilen" bir tr "illzyondur", ki aslnda, bu sylemin "temelleri" antik yunan dnne dayanr. Bu dnemde balayan "gereklik/sandoxa" ayrm, tm bir tarihsel sre boyunca devam eyleye gelmitir. Sinamatografisinde de "kurguland" gibi, "asl gereklik", "tarlalarda yatmaktadr" ve "gerek denilen, yaadmz bu hayat, bir tr ryadr. (bu trden sorgulama, gazalinin, "pheci dnemlerinde de vardr ve burdan da giderek "tasavvufa ermitir zati"). Dejavu durumlar, bu "gereklik alannda" "atlamaya" yol amakta ve kiiye, gerek sand hayatn "snrlarn" sorgulatmaktadr. Tarlada uyuyan "gerek insanlar" ile, "onlarn dlerinde" yaad bu gerek sanlan hayatlar ayrm, "platonik bir" ayrmdan baka birey deil. Gerek idealar dnyasdr (tarlalar da uykuda olanlar) bu dnya ise, tamamyla "doxalar" alandr, (ryada yaadmz bu dnya ve hayat). Platonun bu

ayrm da kaynan, "parmenideste" bulmaktadr, bu ayrmlama, Hegel'de "tinin grng bilimi" eklinde, "daha kvrak, zekice ilenmitir"... Bu matrixel duru, "geni kitlelerde" yanksn bulmu ve felsefenin pek de alk olmad "popler felsefeyi" dourmutur.. te yandan, bu duru, zneci ve ar zneci hiper matrixel yaklamlara doru "savrulmay da" beraberinde getirmitir. Objesi-nesnesi karsnda, bir tr "illzyonu" yaayan, zne, o halde "dourucudur", yaratcdr. En u ifadesini "berkeleyci" "tek benci yaklamda bulmutur. En el hak "benim" demeye alan, "varolmak" alglanyor olmaktr dusturu... Her ey "ben alglyor" olduum iin var, peki ben nasl var oluyorum, "beni de tanr alglyor", ite o nedenle "bende varm" valla billaha, "elhamdlillah varm.. E gzel, ne denebilir ki.. Bu adan bakldnda, "felsefe", kendisine "yneleni" bir "enformasyon" bombardmanna uratarak, ok rahat bir ekilde "dezenformasyona" yol-aabilmektedir. Felsefeye, yarm yamalak "ynelmek", mazallah ok da tehlikelidir, kafay oynattrr ve hatta, z ykma kadar gtrtebilir. felsefenin, "kitleler-nezdinde", hep byle alglanmas ve "bazlarnda" bylesi "yaanmas" da bunun sonucunda olmutur. Hani, bir elektronik sisteme, "kapasitesinin stnde" enerji yklediinizde, sistem "ker", bunun gibi, yarm yamalak bilme-bilgi toplamlaryla, felsefeye ynelindiinde, "apalamalar da" balamaktadr. Yurdum felsefe-alan bunlarn "rnekleriyle doludur" zaten... ] Matrixel yaklamda, ar ve fakat, "sistematize olmayan, hazmedilmemi, semirilmemi bilgi yklenmesinin beraberinde getirdii, "zihinsel hazmszlklar" yaanmaktadr.. (Bunu "rnekleriyle gstermeyi deneyeceim, daha sonraki zamanlarda) Kritiki pozitivist yaklamla, bu matrixel yaklam arasnda, gidi geliler ve "flrt etmeler" sk ve yaygnca yaanmaktadr, "taoist- budist" retileri, yeterince "hazmedemeyen" ama, ucundan-kysndan onlara yakn olanlar da, bu retilere, matrixel zeminden yaklamaktadrlar, "o ay" gremedikleri iin, burda kalmaktadrlar. Bu ortamda, bu duru sahibi olan, olduka ok sayda "katlmc" var, felsefenin youn eletirel-bombardman karsnda, "maddeye-tutunamaynca", "zneye" ve "metafizie" doru savrulmaktadrlar. Maddeselletirip boyutunu alp, ama ayn felsefenin "zneyi yerden yere" vuran boyutunu grmeyerek, "zne s koyuna" saklanarak, kendilerini "gvende hissetmeye" almaktadrlar. Doulu bir toplum izleinden geliyor olmamz, kltrn, bu dnyaya deil, "te dnyaya" daha yakn olmas da, bu "matrixel kaymalar" kolaylatrc nitelikte. in ilginci, bu "te dnya" dkn maneviyatlar, maddiyatlardan daha beter maddiyatlar, "inanc bile" pazarlk zerinden yayorlar, "gelecek iyi hayatlar", "k olma" istekleri, "cennete kavuma" istei felan filan... Ksacas, matrixel duru, yukarda ortaya konan "objelerin" tmn bi tr "illzyon olarak" kabul eder, ben suya bakarken, grdklerim gerek deil veya, kadna bakarken, bi tr "haz illzyonu" yayorum, "cebri uygulanan kii "grnts" bir tr illzyondur, felan filan... (in ilginci, baz "akl evveller de", bu tren "sylemleri", post yapsalc ve nihilist durula "zdeletiriyor", "anlaya bildii" oraya kadar olduu iin, "okumalarndan ancak" bu sonucu karsayabiliyor)

Matrixsel durua kar eletiri Bu sylemlerde bu hite nihilist durula zdeletirilmedi. Ayrca Matrix felsefesinin bu dnyann yalan olduu fikri deil asl bu dnyada yaatlanlarn bir ilzyon olduudur. Bunu populer kltrn eletirisini yaptnz zizek okumalarnda da ( Slavoj Zizek (1949) byle olduunu gryoruz zaten. unu tekrar okumalsn : nsanlarn gerek hayatta izledii haberlerin dahi yanl ve yalan olduu bir matrixte yaamyor muyuz? Yada ii olduumuz ve asgari mutlu yaadmz dnyada asl mutlu olanlarn iilerin emeklerinden alarak daha zengin yaayan patronlar olduu gereinden yoksun insanlar matrix te yaamyor mu? Peki oy verdii halde aslnda daha nceden snrlar izilmi bir daire iinde siyaset yapmaktan ama insanlarn onlardan ok eyler beklemesine ramen asla yapamayacak olan siyasetilere inanan insanlar matrix te yaamyor mu? Baz kutsal olduu kitlelere empoze edilmi duygular uruna len ama o duygular onlara rnga eden insanlarn kllarn bile kprdatmad bir dnyada bu kitleler matrix te yaamyor mu? Ve evresinde byle insanlarn olduunu gren ve yllarn aydnlanmaya adam ve evresinden farkl olduunu bilen insanlar yanlzla itilip, evresinden tepki gryorsa keke yeil hap iseydim mi demeli? Btn bunlara ramen MATRX filmini hala dv sahneleriyle ssl idealizm tuzam zannediyorsun? Ben hayatm boyunca ou eyi bu kadar net aklayan bir film grmedim. Sorun filme gerek hayatta krmz hap ierek aydnlanm bir gzle bakmakla, hala matrix te yaayp hala hibir eyden haberi olmayanlarn bak alarnn atmas olarak gryorum. Bu konuda daha da deiik grler kacaktr. Bunlarn neresinde metafizik ve idealist bir tutum var. Ve bu felsefelerin ilk antik yunanda olmasnn bunu bugun boyle alglamamza ne zarar var? Buradaki iluzyon olduu iddia edilen madde ve zne deil dikkat edin sadece OLGULAR. Benim Matrix ten aldn en azndan bunlar. Bu dnyann kendisi deil ancak bu dnyada iluzyon ierisinde yaatldn dnmenin Marksist bir arka plan da var. Ve bu Hilik iinde yaadmz gereinden daha iyi bir duru biimi diye dnyorum ben. [ Sloven dnr Slavoj Zizek! Kendisini Matrix ve Felsefe kitabndaki zmlemelerinden kefettim.Daha sonrada mptelas oldum zaten.Eine az rastlanr bir entellektel kahraman olan Zizek(okunuu: Jijek) hakknda getiimiz haziran aynda ntv belgesel kuanda Zizek! adl bir belgesel yapm gsterildi.] Her ne kadar MATRX filminde bir dinin propogandas yaplyor dense de filmin felsefesi beni kopard. Yani imdi biz u an internetteyiz. Aslnda gerek hayat tamamen farkl. Televizyon izliyoruz gerekler farkl. Peki hayatn iindeyiz. Gerekler farkl.Yayoruz ama gerek dnyann br taraf olduu syleniyor. Ya orasda deilse? Yani biz her zaman MATRX teyiz. Soru u biz hep Matrix teysek krmz hap ne. Ve onu iersek uyanacamz yer neresi? Yoksa Felsefenin doruk noktas NHLZM mi? Diyalektik dncede snr ne?

Matrix Reloaded Yeniden yklenenin srr zerine Matrix Reloaded, tpk birinci Matrix filmi gibi batan sona kadar sembollerle donatlm bir film. inde saklanm semboller fark edilmeden ve bunlarn tekabl ettii eyler dnlmeden seyredilirse, ancak bir sr samalkla doldurulmu Hong Kong mal kungfu filmlerinden bir tanesi daha seyredilmi olur. te yandan semboller tespit edilip, zerlerinde kafa yorulmaya balanrsa, filmin aslnda anlatmaya alt pek ok ey olduu fark edilecektir.

Filmi ikinci kez seyrettikten ve internetteki tartma gruplarndaki yazmalar biraz takip ettikten sonra tespit edebildiimiz noktalar paylamak istiyoruz. Filmi, bu noktalarn nda tartmann, bizi daha verimli neticelere ulatracan dnyoruz. Filmin daha ilk karelerinde, hemen logodan sonra, Matrix kodunun bir noktaya dntn gryoruz. Aklmza Big Bang teorisi geliyor. Yani kainatn genilemesine bakarak, her eyin tek bir noktadan (ak delik?) balayan bir patlama ile vcuda geldiini ileri sren teori! Daha sonra, bu noktadan geri doru ekilmeye balayan kamerann bize gsterdii fraktal grafikleri gryoruz.

Fraktallar Fraktal grafikler, matematikilerin son otuz senedir uratklar bir alan. nsanlarn yllarca alsalar yapamayacaklar kadar ok sayda hesaplama gerektiren bu grafikleri grmek ancak bilgisayarlarn kullanlmaya balamasyla mmkn oldu. Bir tarafyla kaos

teorisinin matematie yansmalarndan biri olan fraktal grafiklerin temel iki hususiyeti yle hlasa edilebilir: 1.Fraktal grafikler, matematikte kompleks denilen saylarla yaplan bir dizi hesaplamann sonucunda retilmi, hibir dzen takip etmeyen (kaotik) saylarn bir izdm alnarak elde edilir. 2.Fraktal grafiklerin kk bir blm seilip bytlrse, asl resmin ok benzeri olan bir resim elde edilir. Birinci maddenin filmdeki aksini determinizm-kaos ikilemi olarak belirleyebiliriz. Determinizm ilkesi, ayn sebep (etki) salanabilirse her zaman ayn netice (tepki) elde edileceini syler. Peki ayn sebebi oluturmak mmkn mdr? Kaos teorisyenleri gre mmkn deildir. Zira kontrol edilmesi mmkn olmayan saysz etken, balang artlarnda ok kk farkllklar meydana getireceklerdir. Bu farklar ise ilk bata olmasa bile belli bir noktadan sonra, nceki tecrbeden ok uzaklaan gelimeleri mteakip, tamamen alkasz neticeler husule getireceklerdir. Filmde Merovingian karakteri, determinizmin mdafii olarak karmza kacak ama inkar ettii kaos onu bulmakta gecikmeyecektir. kinci madde ise filmde cevabn bulamadmz, acaba Matrix iinde Matrix mi var? sualinin cevabna dair ipular ihtiva ediyor. Saat 00:00 Ayn anda hem balang hem de son Kamera geri ekiliini (zoom-out) srdryor. Bir saatin i aksam iinde, arklar ve miller arasnda biraz dolatktan sonra nihayet Matrixin iine kyoruz. Matrixde ilk grdmz eya, az nce iinde dolatmz saat ve bu saat tam gece yarsn, yani gnn balad ve bittii an gsteriyor!. Bu sahnenin aslnda filmin dmnn de atld sahne olduunu dnnce talar yerine oturuyor. leride, her eyin bittii ve yeniden balayaca ann bu an olduunu greceiz. Tpk bir gn gibi! Rya: Uyann uykuda gelen ipular Bu ana kadar seyrettiklerimizin, filmin kadn kahraman Trinity vurulunca dehetle uyanan Neonun grd bir rya olduunu anlyoruz. Neo aslnda herhangi bir rya grmyor. Seilmi kii (the one) ryasnda gelecei gryor. Aslnda uyuma, uyanma ve rya argmanlarna ilk filmden de ainayz. Uyanan Neonun kendini iinde bulduu geminin ad Nebukadnezar idi. Nebukadnezar, eski Babil krallarndan biri. Hz. Danyal (Daniel) peygamberin kssasnda ismi geiyor. Hikayesinin, Tevratn Danyal blmnde anlatldn okuduk. Rivayete gre Nebukadnezar bir rya grr ve kahinlerini arp ryasn tabir ettirmek ister ancak ryasn hatrlamamaktadr. Kahinler hem ne rya grdn bilip hem tabir edecekler veya leceklerdir. Hz. Danyal bu imkansz grnen ii yapar ve kahinleri kurtarr. Baz kaynaklar, Hz. Danyaln rya yorumlar, remil ve kehanetler zerine Kitab-l Cifr isimli bir kitabnn olduunu sylerler. Cifir kelimesinin etimolojik incelemesi de son derece heyecan vericidir. Bu kelimenin Arapadan bat dillerine cifre cipher diye getiini, oradan Trkeye ifre olarak geri geldiini biliyoruz. Hatta bunun, ngilizcedeki cyber kelimesi ve bizdeki sfr kelimesiyle akrabal bulunabileceine dair, gayet akla yatkn iddialar mevcuttur. Birinci filmde mrettebata ihanet eden karakterin ismi, adeta bu iddialara bakarak konulmutu: Cypher. Yani biraz cyber biraz ifre, biraz sfr Ryalara dnelim Ryalar, tarih boyunca filozoflarn zihinlerini megul etmilerdir. Rya ile gerei birbirinden ayran nedir sualini biraz daha provakatif hale getirmek iin hafife deitiren filozofun dediklerini hatrlayalm: Eer her gn her uykuya yattnzda ayn ryay grseydiniz ve her ryanzda kelebek olsaydnz yle dnmez miydiniz: acaba ben ryasnda kelebek olduunu gren bir insan m, yoksa ryasnda insan olduunu gren bir kelebek miyim! te bu sorunun bir benzerini ilk filmde soran Neonun ikinci filmde artk uyuyamadn gryoruz? Neo uyuduunda hep ayn ryay grmektedir ve ilk filmde olduu gibi, grd ryalarn kendi gerekliinin zerinde bulunan baka bir

gereklikten haberler ihtiva ettii fikrini aklndan karamamaktadr. Matrix filmi batda bizde olduundan ok daha fazla tartlyor ve derinlemesine inceleniyor. Byk uyantan nce grlen ryalar argmannn Budizm ve Gnostisizmden alnd iddiasn internette okuduk. Farkl kiliselerin gsterdikleri farkl (ve tarafl) tepkileri karlatrarak bir neticeye ulamaya altk. Gnostisizm kavram birok yerde karmza kt. Gnostisizm Bilinircilik Matrixim Gnostisizm ile ba o kadar kuvvetli grnyor ki, Gnostisizmin ne olduunu bilmeden filmin tam olarak anlalmayaca grlyor. Bilgilenmeler, edinilen bilgiyle aydnlanmaya yaklamalar, ryalarn ve sezginin ehemmiyeti, kl kaplardan geerek bilgi kaynana ulamalar ve daha bir ok e Gnostik referanslar tayor. Bu yaz yazld zaman, google arama motoru internette Matrix ve Gnostisizm kelimelerinin getii iki bine yakn web sayfas buluyordu. imdi bu malumat deryasndan szebildiklerimizi ksaca sralayalm: 1.Gnostisizm M.. 5. ve 4. yzyllardan itibaren ortaya kt sanlan ve orta douda yaylan bir dini, felsefi akmdr. Bu akm sadan sonra birinci asrda baz Hristiyan topluluklar iinde kendini gstermi ve beinci asra kadar etkinliini devam ettirmitir. 2.Gnosis kelimesinin etimolojisinden yola klarak bu akmn bir bilgi ile kurtulu akm olduu sylenmektedir. Ancak gnosis kelimesinin bugn ngilizcede ki know=bilmek kelimesinin atas olduu gz nne alnarak varlan bu netice yanltc olabilir. Gnostikler peinde olduklar kainat bilgisinin teslimiyet ve ibadetle deil de sezgiyle ve bu bilgiye ulamay salayacak bir takm sihirli formlleri bulup renmekle elde edilebileceine inanrlar. 3.Misallendirmek gerekirse, Maniheizmin ve Sbiliin tamamyla gnostik inan ve retileri temsil eden dini gelenekler olduu ileri srlrken, baz din ve felsefe tarihilerince Mandeizm, Hermetizm vs. gibi mistik inanlar da Gnostisizm olarak nitelenir. Bu yaklama dayanarak Kabalay bir Yahudi Gnostisizmi, Batnilii de bir Mslman Gnostisizmi sayanlar vardr. 4.Gnostisizm bir ok aratrmac tarafndan dini sapknlk olarak grlmektedir. 5.Tarih sahnesine sadan sonra yeniden kan Gnostikler, eski Yunan Felsefesini esoterizm ve Hristiyanlkla kaynatrp, eklektik bir inan sitemi kurmaya alan dinimistik dnrlerdir. Temel olarak mutlak bilginin anlk sezilerle kavranabileceine inanrlar. Tm dinleri mutlak bilgiye ulatrma noktasnda yetersiz bulan Gnostikler, mistik tarikat adamlardr zellikle antik Yunan filozoflarndan Eflatunun felsefesini esas aldklar iin, mutlak bilgiyi, dini bilgilerin ok stnde bulunan kurgusal bir bilgi sayarlar. Hz. sann Tanrnn olu olduunu, doduunu ve bydn, armha gerildiini kabul etmediklerinden Hristiyanlarca sapkn saylrlar. Bertrand Russell, Hz. say bir insan sayd iin Hz.Muhammedi Gnostik saymtr. 6.Gnostisizmin temel kltleri yle sralanabilir: a.Ztlklar zerine ina edilmi bir dalizm.. Burada bu yazy yazarken Gnostisizm konusunda ok kereler bavuru kayna olarak kullandmz inasi Gndzn makalesinden bir paragraf iktibas edeceiz: Gnostik retinin arka plannda madde-mana, aydnlk-karanlk, ruh-beden ve dnya-te dnya gibi deerler arasnda var olduuna inanlan kat bir dalizm bulunur. Gnostikler makro planda alemi, k alemi ve karanlk alemi eklinde ikiye ayrrlar. Ik ya da nur alemi iyilii, hakikat ve gerei temsil ederken karanlk ve zulmet alemi ktl, yalan ve gerek olmayan temsil etmektedir. Ik alemiyle karanlk alemi arasnda bitmek tkenmek bilmeyen bir mcadele ve ekime vardr. Madde ve maddi olan her ey, yani iinde yaadmz dnya, bedenlerimiz ve bu dnyaya ait olan her ey ktlk alemine aittir ve dolaysyla bizatihi ktdr. Ruh ve ruhsal olan varlklar ise k alemine aittir ve yaps gerei iyidir. Ktlk alemiyle iyilik alemi ya da k ile karanlk veya nur ile zulmet

arasndaki bu mcadelede baarl olacak olan, iyilik, yani k veya nurdur. Makro hayatn sonunda ktlk ve zulmet, k tarafndan dizginlenerek tahakkm altna alnacak ve onun emrinde olan madde ve maddi alem yok edilecektir. Mikro hayat temsil eden insan asndan da aslolan, iyilik alemine ait olan ruhsal varlna deer vermek ve ktle ait olan maddi yapsna, yani bedenine ve bedenin istek ve arzularna boyun ememektir. Varlk itibaryla kt olan bu dnya ve dnyevi eyleri terk etmek, k ve iyiliin timsali olan ruha ve ruhsal aydnlanmaya kulak vermek gerekir. Bylesi bir dalizm konusunda Gnostisizm dier dalist geleneklerden ayrlr. rnein Zerdtlkteki dalizm daha ziyade ahlak bir karakter tar. Gnostik dalizm adn verdiimiz gnostiklerin dalizminde ise -etik bir karakter tamann yan sra- maddi aleme kar bir tavr sz konusudur. Gnostik dalizmde madde ve maddeden kaynaklanan her ey ktlkle zdeletirilir. Gnostik gelenekte hayat olan bu tasavvur, rnein Zerdtlkte grlmez. Matrix filmlerinin hepsinde sz edilen dalizmi mahede etmek mmkndr. Matrixin iinde (yani karanlk, zulmet ve yalanlar aleminde) her yerde yeilin tonlar hakimdir. Zaten bata Matrixin kodlar yeildir. Eer film dikkatle izlenirse Matrixin iinde bulunan hemen her sahnenin yeil tonlarnda grntlendii fark edilir. zellikle zulmn younlat yerlerde yeil iyice vurgulanmaktadr. Mesela birinci filmde ajanlarn Neoyu sorguladklar sahne, tuzaa dtkleri otel odas hep yeil tonlarda grntlenmitir. Aslnda yeil olmamas icap eden kahinin (oracle) odasnn neden yeil olduu ikinci filmde anlalr: Kahin de aslnda Matrixin bir parasdr. Neo Matrixin iindeyken yeil bir kravat takarken gerek dnyada kravat takmaz. Gerek dnya, (yani k ve hakikat dnyas) genelde mavi tonlarda grntleniyor. Bunun mahsus yapldn filmin yazarlar Wachowski kardeler bir mlakatlarnda kendileri sylyor. b.Almet-i farikas hayat ve k olan tanr inanc. Gnostik evrelerde tanr, hayat aacnn znde yahut kknde bulunur, onun mahiyetinin tam olarak anlalmasna imkan yoktur ve hayat, nur, k kral gibi isimlerle anlr. Filmin sonuna doru Neoyu Matrixin kaynana ulatracak olan ktan kapy hatrlayalm. c.Yce varln dnda, madd alemi yaratan varlk: demiurg. nanlan yce varln btn ktlklerin tecessm ettii maddenin yaratcs olamayacana inanan Gnostikler, bu ii yapan baka bir yaratc gce inanrlar. Demiurg Yunanca demiourgos (halk iin alan) kelimesinden retilmitir. Kainat ve insann maddi varln yaratan gtr. Kimi Gnostik gruplar iin Demiurg dorudan eytandr. Filmde kendini mimar olarak tantan ahsn tanr olduunu dnen baz kimselerin gsterdii tepki bu balamda manaszlar. Gnostik teolojide Matrixin mimar, yani dnyann yaratcs tanr deil, insanl hapsetmek isteyen eytann ta kendisidir. 7.Gnostikler maddeyi, ruhun bozulmu bir ekli olarak grrler. Onlara gre insann varolu amac, maddi varlndan syrlp esas olana, yani tanrya dnmektir. Bu, bizim tarikatlardaki fenafillah makamna ulamaya benzetilebilir. Gnostiklere gre bu kurtulu, ancak tanrnn gnderecei seilmi bir kii eliyle balatlabilir ve kolaylatrlabilir. Filmde Neo ite bu beklenen mrit, yahut baka bir deile insanlar kurtarmak iin tanrnn setii kiidir. 8.Gnostikler bilen ve bilgileri ile tm varlklar arasnda stn hale gelen, bilgisizlere nispetle gemi ve gelecekte bambaka statler kazanan kiilerdir. zetlemeye altmz noktalardan ok daha fazlasnn internette bulunduunu belirtmek isteriz. Gnostisizm ile ilgili yazlar okurken, filmde ki argmanlarn hemen hemen tamamnn kaynaklarn tespit edebildiimi grdk. Bundan sonra da yeri geldike Gnostisizm ile filmi irtibatlandrdmz noktalar vurgulamaya alacaz.

TOPLANTI Nebukadnezar ve onun gibi birok gemi kaptan kar karya bulunduklar tehlikeli vaziyeti tartmak ve ne yapacaklarna karar vermek zere Matrixin iinde buluuyorlar. Osirus isimli gemiden gelen haber konuuluyor. Filmde baz yerler havada kalm gibi grnse de iin asl byle deil. Matrix 2den ksa sre nce bitirilen Animatrix isimli filmler serisini seyretmi olanlar Osirusu ilk defa iitmiyorlar. Dokuz ksa filmden oluan

koleksiyonun birinci filminin ad Osirusun son uuu idi. Bu ksa filmde Osirus isimli gemi, makinelerin saldrsna uruyor ve kaarken yeraltndan yer yzne kmaya mecbur oluyor. te o anda gemi mrettebat, dev bir makinenin, yeri kazarak Ziona doru ilerlediini gryor ve bu haberi, canlar pahasna merkeze gnderiyorlar. Gemi kaptanlarn bir araya getiren haber de ite bu haber. Sembolleri ve referanslar bulma abamz Osirusun manasn anlamaya alarak srdrelim. Osirus Osirus Msr mitolojisinde yeralt ve tarm tanrs olarak biliniyor. Kaynaklarda Usire diye de anlyor. Nephis ve Sethin kardei, Isisin kocas olarak bilinen Osirus, lml tanrlardan saylmakla beraber lmden sonraki hayat ve ruhun lmszln simgeliyor. nsanlara tarm ve medeniyeti reten tanr saylan ve bir yandan da hayatn ortadan kaldrlamayn sembolize eden Osirusu filmde (Animatrixten bahsediyoruz) yerine oturtmakta zorluk ekmiyoruz. Osirus gemisi, filmde yeraltndan toprak stne kyor. Bu k ile de medeniyetin (Zion) tehdit altnda olduunu ve sonunun yaklatn anlyoruz. Filmin (Matrix Reloaded) genelini dndmzde Osirusun, Ziona gnderdii mesajla yeniden hayata dn srecini saylabilecek reaksiyonlar zincirini balatan geminin ismi olduunu fark ediyoruz. Osirustan gelen haberi alan gemi kaptanlar, strateji belirlemek zere bir araya geliyorlar. Aslnda ne yaplaca belli. Komutan Lockun emirleri ak: Btn gemiler yayn seviyesini terk edip Ziona dnecekler. Komutann ismi, felsefeye azck ilgi duymu herkesin mutlaka iitmi olduu bir ismi artryor: John Locke. Bu filozofun genel ereveye nasl oturduunu tartmadan nce, hakknda neler biliyoruz bir bakalm: John Locke John Lockeun fikirlerinin z 1690 tarihli Essay Concerning Human Understanding nsann Anlay Hakknda Makale isimli eserinde bulunabilir. Modern emprisizmin (Amprizm veya Empirizm de deniyor) temelleri bu eserle atlmtr. John Lockedan baka, Francis Bacon, David Hume, Stuart Mill ve Herbert Spencer gibi dnrler de emprisistlerden saylrlar. Emprisistlere gre insan beyni doldurulmay bekleyen bombo bir kada, levhaya yahut tabloya (tabula rasa) benzer. Yaadklar, tecrbeleri ile her geen gn bu bo tabloyu dolduracak olan insan iin, tecrbeden baka bir bilgi kayna olamaz. Filmdeki komutan Lockeun, filozof John Locke ile bir alakas olabilecei varsaymndan yola karak yaptmz aratrmalar bizi son derece ilgin neticelere ulatrd. Amprizm nedir balkl, Trke muhteval bir web sitesinde rastladmz cmleyi aynen iktibas ediyoruz: Emprizmin bat dillerindeki kk, deney ve grg anlamlarn dile getiren empeiria deyimidir. Bu yunanca deyim, bilimsel bilgi anlamndaki yunanca episteme deyimle sezgisel ve tinsel bilgi anlamndaki yunanca gnosis deyimine kart bir anlam tar ve grgsel bilgi (insann dorudan doruya grdklerinden kard bilgi) anlamn dile getirir. Bu satrlar okurken aklmza, Kahinin Bingo! deyii geliyor. Tahmin ettiimiz gibi Locke ismi ylesine seilmi bir isim deil! Bu ismin arkasnda bir felsefi okulun grleri saklanyordu. Filmde Morfeus ile kumandan John arasnda yaanan ekime aslnda Gnostiklerle Emprisistler arasndaki felsefi atmaya iaret ediyor. Sezgisel bilgiye, aydnlanmaya, kahinin (bilgisiyle ycelen kiinin) ve Neonun (seilmi kurtarcnn, mesihin) yol gstericiliine iman eden Gnostik kaptan Morfeus ile, bilgiye ancak tecrbeyle ulalabileceine iman eden ve her trl sezgisel (intuitive) bilgiyi samalk sayan emprisist komutan Lock atyor. Bu atmay anlamas mmkn olmayan seyirciyi de

ihmal etmek doru olmayacandan senaristlerimiz ortaya, herkesin kolayca anlayabilecei bir atma unsuru atyorlar: Kaptan Niobe. Bylece her anlay seviyesinden seyirci tatmin edilmi oluyor. Felsefeden uzak olan ve meseleyi kurcalamaktan holanmayan herkes iin hadise zlmtr! Mesele kz meselesidir!... Bu kadar da fazla denecek biliyoruz ama, Niobe ismi de ylesine uydurulmu bir isim deil!

Niobe Yunan mitolojisinde deiik hikayesiyle ne kan Niobe, Tantalusun kz, Thebes kral Amphionun kars, yani Thebes kraliesidir. Babas mhim bir kii olmakla beraber tanr deildir. Annesi ise bir tanradr. Hikaye Yunan mitolojisinin en deerli kaynaklarndan saylan, Homerosun lyadasnda da anlatlr. Efsaneye gre Niobe, kendisi tam bir tanra olmad halde, Titann kz tanra Latonay (kaynaklarda Leto diye de geiyor) kmser. Latonann iki ocuuna karlk kendisinin yedi kz ve yedi olu olmas hasebiyle ondan ok daha fazla sayg hak ettiini ileri srer. Bu szlerden alnan Latona, kendini bir tanra ile karlatran Niobeyi cezalandrmalar iin ocuklar Apollon ve Artemisi vazifelendirir. Apollon ve Artemis, attklar oklarla Niobenin on drt ocuunu

da ldrrler. Evlatlarnn acsyla drt gn boyunca hi durmadan alayan Niobe sonunda yalar aktan (alamaya devam eden) bir taa dnr ve Sipylon yahut Sipylas denilen dan zirvesine nakledilir. Bu ismin, bu efsanenin filmle alkasn bir takm zorlamalara girmeden kurmak zor. Belki de nc film bize, neden bu ismin tercih edildiini gsterecektir. Upgrades Toplantda Morfeusun gemi kaptanlarndan yardm istediini gryoruz. Gemisi Nebukadnezarn yeniden arz olabilmesi iin 36 saate ihtiyac vardr. Bundan sonra yeryzne yakn olan yayn seviyesine tekrar kacaktr. Yayn seviyesinde mutlaka birisinin bulunmas gerekmektedir, nk Morfeus, kahinin tekrar irtibata gemesini beklemektedir. Bu davran, komutan Lockun ak emirlerine itaatsizlik manasna gelecek olsa da, orada toplanan insanlar zaten otoriteye itaatsizlik ettikleri iin orada bulunabilen insanlardr. Neticede gemi kaptanlarndan birisi bu vazifeyi kabul eder. Bu srada, birinci filmden tandmz ajan Smith, toplant yaplan yerin kapsndan, Matrixle irtibatn sembolize eden kulakln, bir mesajla birlikte Neoya gnderir: Neo onu zgr brakmtr. Belki vazifesinde baarsz olduu iin, belki ilk filmde Neo iine girdiinde kodu deitii iin, artk bir Matrix ajan deildir. Bundan sonra toplant yerine gelen ajanlar Neo ile nafile yere dvecektir. Neo bunlarla dvrken upgrades diyecektir. Yani versiyon ykseltmeleri. Ajanlar iyiletirilmi, gelitirilmi programlardr ama Neoyu durduramayacaklardr. Bu sahnelerde dorudan bir kei kyafeti iinde grnen Neo dikkatimizi ekiyor. Siyah cppesinin etekleri, ayak bileklerine kadar uzanyor. Tam bir dindar mmin zango kyafeti. ZON Son insan ehri Zionu ilk kez gryoruz. Mrettebat gen bir ocuk karlyor. Bu ocuun hikayesi de Animatrixde anlatlyor. Zionun ilk gze arpan zellikleri, karanlk olmas, eski moda makinelerle donatlm olmas ve halknn genellikle zenci ve Hispanic olmas. Aslnda Zionun bu demografik yaps, film zerinde yaplan bir takm speklasyonlar boa karyor. Matrixten kurtarlm insanlarn kurduu ehrin sakinleri, sar sal, beyaz tenli, mavi gzl efendiler deil!

.... kumandan Lock ile tartt sahnede adeta John Lockeun hiddetle konutuunu iitiyoruz. Aynen unlar sylyor kumandan: Kahinleri de kehanetleri de Mesihleri de

umursamyorum! Hamann Hemen bu sahnede bakan Hamann ile karlayoruz. Filmdeki isimlerin hemen hepsi zellikle seilmi olduuna gre, kim bu Hamann diye yaptmz kk bir aratrma bizi hemen verimli neticelere kavuturuyor. Aradmz kii Johann Georg Hamann. Johann Georg Hamann 1730da dou Prusyada bulunan Knigsberg ehrinde dnyaya gelmi. Kantn yakn dostu, David Humeun ada. Ondan ok etkilenen Gthe, onun iin amzn en parlak beyni demi. Kierkegaard ondan imparator diye bahsetmi. Alman klasisizminin ve romantizminin babas saylyor. Genlik yllarnda sekler aydnlanmaclk fikrinin fanatiklerinden olan Hamann, ticari bir vazife iin gittii Londrada ncili batan sona okumu ve eski fikirlerinden dnerek iman etmi. Protestan Hristiyanln Ortodoks bir yorumunu benimsemi. almalarn lisan alannda mantk, ifade, iletiim, semboller, soyut dnce ve analiz zerine younlatrm. Filmde Hamann figrn yerine oturtmak hi de zor olmuyor. Hamann, bir yandan Emprisizm okulundan (David Hume ve George Berkeley zerinden) komutan Lockun (John Lockeun) dostu (ve eski fikir arkada) olduu halde, nihai tercihini inanan (mmin) dan yana kullanyor. Onu koruyor ve ne kartyor. Hele Hamannn Neo ile, sebep zerine yapt sohbet, tahminimizin ne kadar doru olduunu gsteriyor. Makinelerin bulunduu katta Hamann Neoya, makinelerin nasl altklarn anlamadn ama almalar iin bir neden bulunduunu anladn sylyor. Ayn ekilde Neonun yapt baz eyleri nasl yaptn anlamadn ama tm bunlarn arkasnda bir neden bulunduuna inandn sylyor. Johann Georg Hamann, yazlarnda sebep kavramn sebeplendirme faaliyetine, sebeplere dayanarak makul olmaya hususi bir ehemmiyet atfetmi. Hamann bahsini, filozofun, hakknda aratrma yaparken rastladmz, dikkat ekici aforizmasyla kapatalm: Eer dil (lisn) olmasayd sebep (reason), sebep olmasayd din, ve tabiatn bu esas mevcut olmasayd ne zihin (yahut ruh, Almanca: geist) ne de cemiyeti bir arada tutan balar mevcut olabilirdi. Seraph Seraphim Oracledan (kahinden) gelen mesaj zerine randevu yerine giden Neoyu Seraph isimli karakter karlyor. Seraph kelimesi branice Seraphim=yanmak kelimesinin bir trevi. iftten mteekkil, alt kanad olan ve gn sekizinci katnda bulunan, ateten yaratlm bir grup melee verilen bir isim bu. Baz kaynaklara gre tabiat st bir yaratk, kanatlar olan zehirli bir ylan yahut ejderha. Filmde Seraph, kahinin koruyucu melei olarak karmza kyor. Neonun gerekten seilmi kii (the one) olduunu anlayabilmek iin onunla dvyor. Nihayet onun doru kii olduuna kanaat getirince (ki Seraph birini gerekten tanmann en iyi yolunun dvmek olduunu sylyor) grmeye msaade ediyor. Bu arada Neo ona, bir programc olup olmadn sorunca bayla hayr iareti yapyor. O sadece vazifeli! Vazifesi sadece en mhim olan muhafaza etmek. Meleklerin iradeleri olmad herkesin malumudur. Onlar sadece kendilerine verilen vazifeleri yaparlar o kadar. Seraph da sadece vazifesini yapyor. Kahin Neoya krmz renkli bir eker ikram ediyor. Birok tartma grubunda bu ekerin tpk Neoyu birinci filmde Matrixten karmaya yarayan krmz hap gibi bir fonksiyonu olduu iddia ediliyor. Neo bu sefer ekeri alsa da yemiyor. Bu sahnede Kahinin de Seraph gibi bir program olduunu reniyoruz. te yandan Kahin, Neoya iki isim veriyor: Anahtarc ve Merovingian. Anahtarc, kod kaynana ulaan kaplar amak iin lazm gelen anahtarlar yapmaktadr. Merovingian, anahtarcy karmtr ve hapis tutmaktadr. Kahine gre, Merovingiann istedii ey, ok kuvvetli insanlarn peinde olduklar eyden ibarettir: daha fazla g.

Merovingian Filmin en ilgi ekici karakterlerinden birisi Merovingian. Zaman zaman Franszca konuan bu karakterin ismi arkasna neler neler saklanm aklamaya alalm..

Yine esoterizm sularnda gezmeye balayacaz ama nce biraz tarih... Merovingian kelimesi bizi Merovingian Hanedanna gtryor. Bu hanedan beinci asrda Fransada hakim olmu. Hanedann ilk kralnn ismi Merovech (Franszcas Mrove). Onun soyundan gelenler kendilerini Merovingianlar diye tesmiye etmiler.

Merovingianlar arasnda dorudan Hz. sann kann tadklarn iddia edenleri olduu gibi, soylarn Hz. Davuta kadar dayandranlar var. Tadklar kann kutsal olduuna ve nesiller boyunca korunarak aktarldna inanyorlar. Bu isim zerinde insan hayrete drecek kadar speklasyon yaplm. Merovingian soyunun kayp lke Atlantisten geldii iddiasndan, Antik Yunann yar tanrlarna kadar uzand iddiasna kadar birok

speklasyon bulunuyor. Bunlarn biraz daha ilerisinde bizi daha da tandk speklasyonlar bekliyor.

Merovingian hanedan kimi kaynaklara gre yedinci, kimilerine gre sekizinci asrda gcn kaybetmi. Uzun ve kzl sal Merovingian krallar (ki salarnn kzllnn Hz. Davutun soyundan geldiklerinin delili olduunu iddia ederlermi) iktidardan dmler. Ancak kutsal bir kann taycs olduklarn dndklerinden iddialarn hep srdrmler. Son Merovingian Krallarndan Godefroi De Bouillon Sion tarikat Order of Sion olarak bilinen rgtn kurucusu saylyor. Godefroi De Bouillon bu rgt, Kudsn Mslmanlarn elinden alnd ilk hal seferinden dnnde, Kudse g eden Hristiyan kafileleri korumak ve bunlarn Kudse gvenle yerlemelerini salamak maksadyla kurmu. Tarikat, ismini hal valyelerin kurtarmaya gittikleri Kudsn yaknlarndaki Sion dandan alm. Sion Tarikatnn silahl kanadnn ismi birok kiiye tandk gelecektir: Tapnak valyeleri - Knights Templar Merovingian karekterinin ifadelerini siyasi boyuttan felsefi boyutu kaydrrsak ortaya kan sonu bence daha evrensel bir ifade bulur..

Merovingian, birka erkekle yemek yiyen sarn kadna kendisinin programn yazd bir pasta gnderir.Kadn bu pastadan kk bir para yer yemez cinsel olarak kzr.Merovingian elde edilmesi g olanla dalga geer ve elde edilmesi g olan hibir eyin olmadn haykrr.Etki-tepki zerine felsefe yapar ve bu apknlk pratiiyle bir

sr erkein peinden kotuu kadn kolayca elde ederek insann, bizzat kendisi, yani kendi kimyas araclyla ynetilebilineceini gsterir. Tapnak valyeleri Tapnak valyelerinin ncelikli vazifesi kutsal kan tayclarn (Merovingianlar) korumak ve kutsal kann nesiller boyunca aktarlmasn salamak olmu. Buna karlk, yer altna ekilmi olsalar da hem siyas hem ticar mnda birbirlerini koruyup kollayan efendi Merovingianlar da onlar beslemi. Bugn hemen her lkede saysz locas bulunan eit eit ezoterik rgtlenmelerin, mason localarnn halen yaatt ritellerinin pek ounu nce Sion Tarikatndan sonra Tapnak valyelerinden tevars ettikleri syleniyor. imdi btn bunlar filmdeki yerlerine oturtalm. Kahin Merovingiandan bahsederken onun ok gl olduunu, en eskilerinden biri olduunu ve tek isteinin, her byk g sahibi gibi daha fazla g olduunu sylyor. Merovingiann en yakn iki muhafzn gzlerimizin nne getirelim: ikizler. Bu karakterlerin de Tapnak valyelerini sembolize ettiklerini ileri srmek hi garip kamayacaktr sanrm. Tapnak valyelerinin bir mhrnde at zerinde iki valye (muharip rahipler) resmedilmi. Trk Masonlarnn yayn organ Mimar Sinan dergisinin bir saysnda Tapnak valyeleri ile Masonluk arasndaki balantya dair unlar anlatlm: Kilisenin basksyla, Fransa Kralnn, 1312 ylnda, Templier tarikatn kapatmas ve mallarn Kudsteki Saint Jean valyelerine vermesi ile Templierlerin etkinlii ortadan kalkmad. Bunlarn byk bir ounluu o zaman almakta olan Avrupadaki mason localarna sndlar. Templierlerin bakan Mabeignac ise evresindeki bir gurup Templier ile, sko duvarcs klnda ve Mac Benach takma adyla skoyaya snd. sko kral Robert Bruce (Bu kral Braveheart-Cesur Yrek filmini dikkatle seyredenler ok iyi hatrlayacaklardr. S.C.) onlar ok iyi karlad ve skoyadaki mason localar zerinde byk bir etkinlie sahip olmalarn salad, bunun sonucunda, sko localar hem mesleki hem de dnsel adan byk bir aama kazandlar. Mac Benach szc bugn bile masonlarca sayg ile kullanlr. Templier mirasnn sahibi sko masonlar, Fransaya ok yllar sonra bu miras iade ettiler ve bugn sko usul olarak bilinen ritin temelini Fransada attlar. u bilgiler de "Tampliyeler ve Hrmasonlar" balkl bir makaleden: "Tampliye tarikat tekris trenini ieren riteller, gnmzdeki mason ritellerinin benzeridir/Tampliye tarikat yeleri birbirlerine, ayn masonlukta olduu gibi, kardeim derler../... Tampliye tarikat ve masonluk kurumu birbirlerini belirgin lde etkilemilerdir. Hatta, korporasyonlarn ritelleri adeta Tampliyelerden kopye edilmi denilecek kadar benzerdir. Bu itibarla, masonlarn kendilerini byk lekte Tampliyelerle zdeletirdikleri ve aslnda zgn gibi grnen masonik ezoterizm (gizllik) iinde nemli boyutlarda Tampliye miras olduu belirtilebilir/ zet olarak, aratrmann balnda belirtildii gibi, masonik kral sanat ve inisiyatik-ezoterik izginin balang noktas Tampliyelerin, son noktas da hrmasonlarn olarak kabul edilebilir. Sion Tarikatnn da Gnostik bir yaplanma olmas hasebiyle kla, aydnlanma sembolleriyle dolu bir sr riteli ve mistik eleri bnyesinde tadn belirterek bu merakl konuya imdilik nokta koyalm ve yine Gnostik ezoterik izgide izah etmeye alacamz mimar figrnn tahliline gemeden anahtarcdan azck bahsedelim.

Anahtarc Aslnda anahtarc zerinde syleyeceimiz ok fazla ey yok. Hacker jargonundan arka kaplar back doors kavramn filme tamak iin anahtarcy kullanm Wachowski kardeler. Bir de yine anahtarcya syletilen bir cmle var ki bu cmle ile bir hataya dmler. Ksaca tesbit ettiimizi dndmz bu hatay aktaralm. Anahtarc Neoya Mainframe bilgisayara nasl gireceini anlatyor. Mainframe bilgisayarlar, bankalar, havaalanlar, nfus idareleri gibi ok yksek sayda kaytlarn saklanp, ilem grmesi gereken messeselerde kullanlan sper bilgisayarlardr. Trkeye olduu gibi evirecek olsak Ana ereve diye evireceimiz bu kelimenin ereve taraf bizi alakadar ediyor. Anahtarc, kahramanlarmza Ana ereveye girmek iin tam 314 saniyeleri olduunu sylyor. Bu sayy 3,14 diye yazsak belki say ok kimseye tandk gelecektir. Bu say pi saysdr. Peki burada ne aryor? Ne mnasebetle pi saysndan bahsediliyor? zah etmeye ve dlen hatay gstermeye alalm.

Altn oran, rnein bir dikdrtgenin gze en estetik gzkmesi iin uzun kenar ile ksa kenar arasndaki orandr. Buna benzer olarak, bir doru parasnn ikiye ayrldnda gze en ho gelen ikiye ayrlma orandr. Altn oran, sadece dikdrtgen ve doru iin deil, neredeyse tm geometrik cisimler ve yaplar iin kullanlabilir. Filmde mainframein erevesinden dikdrtgene, dikdrtgenden altn orana ulayoruz. Zira mkemmelin peindeki makinelerin, ana bilgisayarlarn estetik mkemmeliyetin gstergesi altn oran dikkate alarak yapm olmalar sz konusu. yi de ka bu altn oran rakam? 3,14 m diyeceksiniz? Kurguya gre byle olmalyd ama maalesef altn oran 1,618033.... gibi bir saydr. Bize yle geliyor ki Wachowski kardeler matematiin iki sihirli saysn, piyi ve fiyi (altn oran) kartrmlar. Ne diyelim! En azndan birisi kp daha makul bir aklama getirmedii mddete bu kadar hata kad kznda da olur deyip, iddiamz srdrebiliriz!..

Mimar Mimar figr ezoterik yaplanmalar iin hususi manalar tar. Mesela yukarda szn ettiimiz, Trk masonlarnn en mhim yayn organlarndan birinin ad Mimar Sinandr. Takib eden satrlar Masonlarn web sitesinden: Mimar Sinan : Duvarc ustalarnn byk stad Yenia sadece Bat da deildi, Dou da da balad. Fatih Sultan Mehmet le merkezi bir devlet yapsna brnen Osmanl, II. Bayezid dneminde nemli kurumlara, torunu Kanuni nin sultanl srasnda ise ihtiaml yaplara kavutu. Bu ihtiaml yaplarn hepsi, Osmanl dnemindeki operatif masonlarn, yani duvarc ustalarnn byk stad Mimar Sinann imzasn tayordu/Dou yu Batya balayan krler de inaa eden Mimar Sinan, bugn eserlerinin yan sra, Masonlarn da akl ve gnllerinde yayor. Trk Masonlarnn, 1966da yaynlamaya baladklar aratrma dergisi , Mimar Sinan adn tayor.

Masonlar inandklarn ileri srdkleri yce gce Kainatn Ulu Mimar diyorlar. Bu konuda yine masonlarn kendi aklamalarna bavuralm. nde gelen Trk masonlarndan biri olarak bilinen Selami Inda, 1977 ylnda yaynlanan Masonluktan Esinlenmeler adl kitabnda, masonlarn "Evrenin Ulu Mimar" hakkndaki inancn yle anlatm: Masonluk Tanrsz deildir. Ama onun benimsedii Tanr kavram, dinlerdekinin ayn deildir. Masonlukta Tanr bir yce prensiptir. Evrimin son aamas, doruudur. zvarlmz eletirerek, kendi kendimizi tanyarak, bilerek, bilim, akl ve erdem yolundan yrdke, onunla aramzdaki a azalabilir. Sonra, onda insanlarn iyi ya da kt nitelikleri yoktur. Kiiletirilmemitir. Doann ve insanlarn yneticisi saylamaz. Evrendeki byk ve yce almann, birliin, harmoninin Mimardr. Evrendeki tm varlklarn toplamdr. Her eyi kapsayan total gtr, enerjidir. Btn bunlara karn, onun bir balang olduu benimsenemez... Byk bir gizem (sr)dr. Hemen burada filme dnyoruz. Filmde Neonun karsna kan mimar yukarda iktibas ettiimiz paragraftan tamamen habersiz olarak Matrixdeki byk almann, birliin, harmoninin Mimar diye tanmlayabilirdik. Matrixin mimar aynen bu vasflaryla karmza kyor. O aslnda tm simlasyonu yazan program adeta talarn nasl st ste koyulacan hesaplayan mimardr. Yaps mkemmeldir. Mkemmellii yznden de kusurludur. Bu paradoksun izah yle yaplabilir: nsan tabiat douma ve lme, yani

balangca ve sonlanmaya gre deimez biimde ayarland iin bu tabiat hakkyla simle etme iddiasndaki programn mkemmel olabilmesi iin sonlu-fni olmas lazmdr. Makineler, bilgisayar programlar, hep ayn performansla almak zere tasarlanr. zellikle bilgisayar programlar iin yalanmak, yok olmak diye bir ey sz konusu deildir. Ancak insan gzyle bakldnda, bir noktadan sonra bozulmaya, yok olmaya gitmeyen yap, eyann tabiatna aykr hareket etmesi hasebiyle o andan itibaren gerekilikten uzaklaacak, hakikati simle etme iddiasn an be an biraz daha kaybedecektir. Zaten birinci filmde Ajan Smithin azndan ilk Matrixin acsz, kedersiz ve mkemmel bir hayat simle etmek zere yapldn ama ekinlerin yani insanlarn bu yapy kabul etmeyip ldklerini iitmitik. Dolaysyla mimar, insan tabiatna aykr olan, kendini kusursuzca ve sonsuza kadar srekli yeniden reten yap modeli yerine, zaman geldike yok olup kyamet yahur lm-, sonra yeniden doan bir yap kurmay tercih etmitir.

Btn abalara ramen Matrix hl mkemmel olamamtr. Makinelerin anlayamayacaklar ve dolaysyla hata olarak kabul etmeyecekleri bir problemi vardr. Bu problemi mimar Neoya yle aklyor: Your life is the sum of a remainder of an unbalanced equation inherent to the programming of the Matrix. Senin hayatn Matrixin programlamasndan kaynaklanan, eitlenmemi bir denklemin kalannn toplamdr.

Bu kt tercmeden bir ey anlamayanlara unu syleyebilirim ki ifdenin asl da zaha muhtatr. Bu ifdeyi devreden rakamlarla izah edeceiz. Devreden rakamlar bilirsiniz. Her hangi bir hesap makinesinde mesela 10u 3e blerseniz 3.333333.. saysn elde edersiniz. Matematikte bu saylarn ad devreden saylardr. Makineniz virglden sonra ka hane gsterirse gstersin bu rakamn sonu gelmez. imdi yine hesap makinenizde, bu rakam tekrar bldnz sayyla, yani 3 ile arpn. Elde edeceiniz deer, beklendii gibi 10 yerine 9.9999 olacaktr. Matematikilerin kolayca izah ettikleri bu durum, makineler iin bir hatadr! te mimarn da anlatt durum budur. Wachowski kardeleri, birok baka bulularnn yannda hususen bu bulular iin tebrik etmek lazm. Neo, ite makinelerin hesaplayamadklar, bu yzden de ortaya kmasna engel olamadklar milyonda birlik hatadr. Bir taraftan tm gayretlerine ramen bu hatadan kurtulamadn

itiraf eden Mimar, te taraftan bu hatann beklendiini ve ona gre tedbirlerin alndn da belirtiyor.

Burada anlyoruz ki Kahinden ajanlara, anahtarcdan Trinitye kadar herkes aslnda Mimarn plannn, uurlu yahut uursuz birer paras, dost sandmz bir ok karakterse, ortaya kmasna mani olunamayan anomali olan Neo iin yazlm hata giderme kodlardr (error-handlers). te tam bu noktada dikkatli olmamz lazm. Gnostik teolojiye gre bu karanlk madd alemin (Matrixin) yaratcs tanr deil eytan yahut onun muadili karanlk bir gtr. Dolaysyla ktan kaplardan geilerek ulalan Mimar bizi yanltmamaldr. Mimar bizce Gnostiklerin eytanndan baka bir ey deildir.

Matrix filmlerinin ikincisinde farkna varabildiimiz gizli referanslar, mesajlar kabaca bunlar. Otoyoldaki kovalamaca sahnesinde grnen tm aralarn plakalarnn eski ve yeni ahitten ayet numaralarna tekabl ettiini, filmde ska rastladmz 101, 303 gibi rakamlar zerine yaplan speklasyonlar, Zion kelimesi zerine yaplan tartmalar ve daha birok mevzuu kf derecede uzadn dndmz bu yaz dizisinde ele almadk. Maksadmz filmde grnenlerin sadece buz dann suyun zerinde kalan ksm olduunu gstermekti. Maksadmz filmde grnenlerin sadece buz dann suyun zerinde kalan ksm olduunu gstermekti. Bir de mitolojik ve dini referanslarn bu filmde nasl youn ilendiklerine dikkat ekmek istedik.

Matrix ve Psikoloji Slovaj Zizek, Matrix: Veya Sapkln ki Yz isimli makalesinde yle demektedir: Matrixin ikinci blmnde byk ihtimalle hakikat lnn baka bir matrix tarafndan retilmi olduunu reneceiz.[1] Matrix Reloadedda bundan daha korkun bir olgu ile karlarz. Matrix olmasa da farketmeyecei eklindeki olgudur bu. Film boyunca kendini belli belirsiz sezdiren bu gerek, filmin sonunda btn hametiyle izleyicinin karsna dikilir ve bu kez bilimkurgu deil insann kendi gerekleri korkutur izleyiciyi. [1] Matrix ve Felsefe,der.William Irwin,3.basm,stanbul:Gncel Yaynlar,2003,s.285. Neo, Anahtarcnn yardmyla Kaynaka ular ve orada Matrixin mimaryla karlar.Mimar tm bu olup bitenlerin olacan zaten bildiini syler.Bu durumda Anahtarcnn Neoya yzlerce kap arasndan merkeze alan kapy bulacan, nk ancak Seilmi Kiinin bunu yapabileceini sylemesi pek bir ey ifade etmemektedir. Neo,her ne kadar bu ynlendirmelerden anarist kiilii nedeniyle holanmasa da nnde sonunda onlara teslim olur.Bu adan zellikle Kahinle grt sahne nemlidir. Kahin, oturmasn istediinde Byle daha iyi diye yantlar onu ama sonra oturur ve stediim iin oturdum der.lk filmde de Neo,Morpheusa Hayatm kontrol edememe fikri houma gitmiyor demitir. Ancak Kaynaktaki binlerce ekran Neonun bu anarist idealizmini yerle bir eder.Ekranlarda Neonun verecei deiik tepkiler grlmektedir. Sonuta Neonun bu alternatifler dna kabilmesi mmkn olmaz ve ekranlardaki grntlerden biriyle uyumlu olarak hareket eder.Yapaca btn seimler kat bir determinizmle Matrix tarafndan hesaplanmtr. Anahtarcy elinde tutan Merovingian da lks lokantasnda aarlad Neo, Morpheus ve Trinityye kmseyen tavrlaryla insanolunun nedensonu, ama-eylem, etki-tepki vb. eklindeki nedensel yasadan, kozaliteden kurtulamayacan syler. Humeun dedii gibi nedensellik insanolunun en eski alkanldr.nsanolunun zgr olduu phelidir. Boutroxcu felsefe bir yanlgdr. Filmde Zion halknn zgrlk problemini zemedii kk ama arpc ayrntlarla kendini gsterir.Zionda hiyerari ve Neonun Konsey yesi Hamanna dedii gibi yalnzca yallardan oluan bir Konsey vardr.stler,astlara emirlerin nedenini aklamazlar.Astlar kimi zaman Morpheus, Locktan ve Lock da Konseyden nedeni renmek isteseler de bu talepleri geri evrilir;bylece yalnzca sonula yetinmek zorunda kalan astlar iin zgrlk sz konusu deildir. Ayn ekilde Hamann, Neoya Matrixte yapt eyleri nasl yaptn sorar.Kocam bir konsey yesi olarak konumalarnda ama gtmediini syler ama doasnn buyruu zerine Neodan nedeni ister. Paradoksal olarak zgrlk iin nedensellie gereksinim duyulur. Neden? gnmzde bilgisayarlar iin yabanc bir sorudur.nk eer bu soru bilgisayar tarafndan sorulursa insann bilgisayara hkmetmesi mmkn olmayacaktr. Elbette roller deitiinde Matrix, insanlara neden? sorusunu unutturur ama yasaklayamaz.nk zgrlk,insan iin nedensellikle, yani seimle balar ve Mimarn da itiraf ettii ve ilk filmde Ajan Smithin dedii gibi tasarlanan ilk Matrix, kusursuz yapsyla insan doasndaki neden? sorusunu daha fazla kamlaynca sistem kmtr.Bu durumda Mimar,nedensellie yer veren bir Matrix tasarlamak zorunda kalmtr.Ama yine de hereyin ardndaki neden, yani hakikatin l yerine Matrixin sanal dnyas konmutur. Aslnda bizler en kk hesap makinesine bile 1+1in 2 edecei eklindeki nedensellii sokmaktayz.Ama buna ramen hesap makinesi bize neden? diye sormaz.nk nedensellik retilemez,batan verili olmas,yapnn buna elverili olmas gerekir.Canllar,krlgan yaplar nedeniyle Aya yaklarsam beni yer eklindeki nermeleri gelitirmilerdir.Bu nermeler sayesinde varolularn srdrrler. Ann neden Byi yedii sorusu hayat neme sahiptir.Bunun nedeni Bnin Aya yaklamasdr.Sistemden karlan ve silinmek gibi varolusal bir sorunla kar karya kalan Ajan Smith gibi eski bir programn neden? sorusunu sormas ve bir ekilde remesi bu adan artc deildir. te Matrix, insan psikolojisinin meta ilkesi olan nedensellii bir koz olarak kullanr. Merovingian, birka erkekle yemek yiyen sarn kadna kendisinin programn yazd bir pasta gnderir.Kadn bu pastadan kk bir para yer yemez cinsel olarak

kzr.Merovingian elde edilmesi g olanla dalga geer ve elde edilmesi g olan hibir eyin olmadn haykrr.Etki-tepki zerine felsefe yapar ve bu apknlk pratiiyle bir sr erkein peinden kotuu kadn kolayca elde ederek insann,bizzat kendisi,yani kendi kimyas araclyla ynetilebilineceini gsterir. ktidarn silahlar bizzat insan doasnda bulunmaktadr. nsann bu denli kolay elde ediliine kar kmseme gibi insan bir tavrla tepki verir Merovingian. Neo ile emrindeki adamlar dvrken Neo iin sadece bir insan der.Ayn kmseyii Mimarda da grrz. Neoya Zionu daha nce 5 kez yktklarn sylerken Grdn gibi bu konuda son derece ustayz der;yani been there,done that.Evreni ykp yeniden kuran Lucretiusun atomlarna benzemektedir Matrix ve Zion,7 kez yklan ve yeniden ina edilen Artemis Tapnann rekoruna ulamak zeredir. nsan psikolojisi zerine btn bilgilere sahip olan Matrix,Descartes gibi insan saylara ve denklemlere indirgemitir.Ve bu determinizm sayesinde bir insann hangi etkilere nasl tepki gstereceini nceden bilmektedir.Kahinin srr da budur.Bundan yararlanarak insandaki bo inanlar, izofrenik umut dzeylerini,kurtulu efsanelerinin ruhunu,Jungun kollektif-bilinaltn, Neodaki tipik megalomanl harekete geirerek,her acmasz iktidarn yapaca gibi insanlarn hislerini smrr ve sistemden kopmu olan vey evlatlar da bu yollarla kontrol eder. Zaten filmin sonunda Mimarn Ben baba isem o da anne deyii zerine Neonun kavrad ey Kahinin de bir baka kontrol sistemi olduudur.Bu anne-baba figr de yine insan yneten sper-egonun iki unsurudur.Matrix,Freuddan bile yararlanr.(Herhalde Mimarn Freuda benzeyen bir figr olarak karmza kmas ve bir psikanalist gibi konumas bir tesadf deildir.)Kahin,Neoyla kendi haar ocuuymu gibi konuur.Sz dinlemeyen ve kendi seimleri olduuna inanan ocucuuna eylerin hi de sand gibi olmadn,yklendii sorumluluktan kaamayacan retmeye alr. Mimar da Freudun babas gibi bir babadr; bu ocuk hibir ey olmayacak! diye haykrmaktadr. Neoyu giderilemeyen bir denklem hatas olarak grr.Neoya dier Seilmiler dier evlatlar gibi olmadn,Trinityye ak olmak gibi bir budalala dtn syler ve onun umudunu kmser.Son olarak Neoya iki seenek sunar:Ya insanlk ya da Trinity.Bu da szde bir seimdir tabi.Mimar,Neonun dierlerinden farkl olduunu kabul etse bile,onun salglarndan ne yapacan sezdiini iddia eder.Ve bu da ona gelecek zerine sz syleme hakkn verir:Trinity lecek,Zion decek ve Neo, kalanlarla birlikte yeni bir Zion kuracaktr.Tpk daha nce,be kez olduu gibi.Neo bunu yapmazsa sistem kecek ve Matrixe bal olan insanlarla birlikte Ziondaki insanlar lecektir. Neo,Hamanna sylediini Mimara da syler: Yaamak iin bize ihtiyacnz var. ktidarla yaplan aresiz bir pazarlktr bu.Sanki Neo,bir Hitit mitosu olan Tanrlarn Toplantsnda insanln yokedilmesine kar kan Eann dediklerini duymak ister: Niin yokedecekmiiz?nsanlar kurban kesmiyorlar m tanrlara?nsanlar yokederseniz,kimse kalmaz tanrlara adak adayacak,hi kimse kurban ekmei sunmaz onlara ve de samaz unlar.Gerekten de Matrix tanrlarn yolundan gitmi ve kendisini beslesin diye insanlar tarlalarda yetitirmi,yani topraktan yaratmtr.Ama onlar gibi tek bir alternatife balanmamtr;ne de olsa Matrixin tasarmnda olmayan ey insanolunun Hybrisi bile kskandracak kibridir.Baka yaam biimlerinin enerjilerini kullanabiliriz der Mimar.Yani game over. Nebuchadnezzar yanp kl olurken Morpheus,gemilerden birinde gerekleen kaza sahneleriyle yalanlanan kaderci syleminin yanlln kabullenerek yle der: Dn gece bir d grdm ve bugn onu unuttum.Belki de ilk kez bir bilimkurgu filmi bizi gereklie arrken makineler,insanlar kendi zaaflarn onlara kar kullanarak byk bir yenilgiye uratmtr.Yenilgi ve hayalkrkl yle byktr ki hi kimse Neonun kudretini sanal dnyadan gerek dnyaya tayarak makineleri durduruuna aramaz.Bu bile umut veremez.nk umut bir hata olarak grnmektedir imdi.Matrixin bir baka baars da budur:Umudu ldrmek.Ve umudun bittii yerde kleliin karanlk zincirlerinin sesi duyulur... Mimar da bunu bilmektedir ki yle der:Umut: Siz insanolunun g kayna ama ayn zamanda da en byk zaaf. Matrix Revolutions, balangc olan hereyin bir sonu vardr felsefesine uygun olarak ilk filme gndermelerde bulunuyor.Neo ilk filmde olduu gibi yine dierlerince,ama bu kez metro programndan kurtarlyor.Yine ilk filmde olduu gibi Neo arabann camlarndan Matrixin sanal dnyasna ve camdaki kendi yansmasna bakyor.Yine Kahine gidiyor.Ancak bu kez Morpheusun isteiyle deil,gitmeyi kendi seiyor.

lk filmde Kahin, Neoya Kendini Bil yazsn gstermi, Neonun ynlendirilmek istemediini bildii iin ona yalnzca duymak istediini sylemi, Neoyu onun seimine karmadan gizlice ynlendirmiti. Revolutionsda Kahinin bunu neden yaptn aka kavrarz. Kahin, bir seim yapmtr: tesini gremedii bir seim.Gnmzde yapay zekaya yaklam, satran oynayabilen bilgisayarlar bir seimde bulunamaz.En yksek oyun seviyesinde olaslklardan en ykseine ya da orta seviyedeyken en yksek ikinci olasla gidecei iin bu bir seim deil, nceden ortaya konmu kurala gre hareket etmektir. Kahin ise yapay zekann yapabilecei ve Mimarn kmseyecei umut ya da inan seeneklerini seer.Bunlar tesini gremedii seimlerdir.Determinist hesaplamalarn ulaamad bir karanln sularna kendini brakmaktr bu. Zaten Kahin de Mimarn dengeyi salamaya altn, onun amacnn ise bu dengeyi bozmak olduunu syler. lk filmde Kahinin Kak yok diyen Budist ocuun da bulunduu seilmi kii adaylarndan Neoyu semesinin nedeni Neonun snr ve mantk tanmayan bir potansiyele sahip olmasyd: Ak.Reloadedda Trinityyi dirilten ve Revolutionsda Trinitynin Merovingiana artlarn kabul ettirmesini salayan ey buydu.Btn kurallar hie sayan bu duygunun varlna ve onun beraberinde getirecei eylemlere inanmayan Merovingian, Persephone Hereyi yapar, nk o ak diyerek ikna eder. Delilii andran bu his nedensellik yasasna meydan okur.Neonun Reloadedda en umutsuz seenei semesini de bu lgnlk salamtr.Breton bouna dememi Akn gelii akln gidiidir diye. Ancak Neo bile akn anlamn tam olarak kavramamt.Kahinin dedii gibi o, lm dncesini kabul edemiyordu.lm kabul edemedii iin kendisini Matrixle gerek dnyann arasndaki metroya frlatmt.Yaamn gerekliinin bir paras olarak lm kabul edemeyii, Matrixin sanal dnyasnn tesinde,onun iin yeni bir krlkt.Seim yapmasn engelleyen ve Morpheus gibi onu rehberlere baml klan kabul edemedikleri,yani bilinaltna ittikleriydi. Kendini bil. zgr olabilmenin tek yolu insann kendi gerekleriyle yzlemesinden geer.Bastrlan,kabul edilemeyen herey psikozlar,fobiler ve nevrotik anksiyete ataklar ile o kiinin yaamnda daha dehetverici bir biimde yeralp o kiiyi ynetirler. Bilinaltnda yaamaya mahkum edilmi,dolaysyla ihmal edilmi,reddedilmi bir baka kii vardr:Alter-ego. Doal olarak o da taleplerde bulunur. Ancak taleplerini reddettiimiz srece hrnlar.Ve hayat bize dar eder. Revolutionsda Ajan Smithin aslnda Neonun kendi yarats olduunu,daha dorusu bir varsan olduunu anlarz. Neo, Matrixi gereklii kabul edemeyen bir mizaca sahip olduu, bir izoid gibi yalnz yaamay tercih ettii ve psikoza yatkn olduu iin sorgulamtr.Ve imdi Ajan Smith,onun ktlnn, ykc itkilerinin bir temsilcisi olarak Matrixte Neonun negatif yansmas olarak onun karsna kmtr.O, bu gerekten ne kadar kamak istese de. Smithin iine girdii Bane karsnda kr kalyla, bu bilisel krlk somut bir anlatm biimine kavumutur.Bu krlk Neonun psikotik narsisizmidir.Freud, psikozlarn ryalarda da yaandn sylemitir.Neonun psikozu da yaam olanan uzun bir de benzeyen Matrixde bulmutur.Dier bir deyile, yalnzca bilince dayanan ve bilinsel srelerin paylalabildii sibernetik bir ortam olan Matrixte, psikozun neticesinde ortaya kan varsanlar, bakalarnca da grlr hale gelir. Matrix sayesinde insanlar birbirlerine nrotransmitterlarn aktarabilirler. Bylece filmin sonunda Eros ve Thanatosun diyalektiksel btnlk iindeki kavgalarna ahit olmamz kanlmaz olur.Neonun karsna tek bir Ajan Smithin kmas ve dierlerinin seyretmesi Carlylein kahramana tapnnn yeni bir anlatm biimidir.Ayn ey Neo iin de geerlidir.Direniiler kendilerine deil,Neoya inanrlar.Fromm iin kitlelerin sorumluluklarn bir kiinin zerine ykmalar zgrlkten kamak anlamna gelir.Wilhelm Reich,insanlarn bunu politikann cinsel yaamlarndaki olumsuz etkisinden kurtulmak iin yaptklarn syler.nsann kendi libidosundan korktuunu syleyerek Freud,bu grlere esin vermitir.2.Dnya Savandan sonra varoluu felsefenin insanlara kendilerini gerekletirmekten ekinmemelerini telkin etmesi ile Stoacln bir kez daha dnyaya gelmesi alacak eyler deildir.eytan oynayan Ajan Smith,ruhlar alp klesi haline getirir.Filmi seyrederken kendimize soramadan edemeyiz:Neden ktlk bu kadar kolay yaylabiliyorken, iyilik onun karsnda aciz kalyor? Neden Ajan Smithten birden ok varken yalnzca bir tek Neo var?Kutsal Kitaplar bunun yantn oktan vermilerdir:nan yokluu.Kutsal Kitaplarda,bilindii gibi,her inansz ruh eytana teslim olma tehlikesiyle kar karyadr.Her an eytan akllar elebilir. nsanlar kendilerine olan inanc bastrrlar ve yanstmal zdeim ile bunu bir bakasna ya

da bir nesneye yklerler.Bylece yeryz eytanlarn ve kahramanlar kendileri yaratrlar.Msrllar hayvan kurban ederler ve hayvann ban keserek zerine arap dkerlerdi.Bunu yapmalarnn sebebi kendilerine gelecek btn ktlklerin bu baa geleceine,yani bu ban ktlkleri zerine eken bir tr paratoner olduuna inanmalaryd. Negatif paratoner diyebileceimiz bu tip bir olguda Msrllarn kendi saldrgan itkilerinden kurtulmak iin bu yola bavurduklar aktr. Pozitif paratoner diyebileceimiz bir olguda ise insanlar kendilerine olan inanlarn bir lidere yanstrlar. Neo bilinen kurallar aarak determinist,dolaysyla kaderci sylemlere teslim olmu makineleri artr.Ajan Smith,Neonun ngrd gibi lmediini grnce cesaretini yitirir.Neo,makinelerin ehri 01e vardnda makineler onu grr grmez kaarlar.Bu olmas mmkn olmayan bir eydir:01e sasalim varabilmi bir insan.Bilinmezler,bildiklerini sananlar iin ne kadar da korkutucudur!Kavgann sonunda Neo kendi lm tanrsn da iine alr,lm,yani onun iin bilinmez olan kabullenir;kendi gerekleriyle yzlemesi Matrixi Smith virsnden kurtarr.nsanl da makinelerin gazabndan;yani insanln kendisinin yaratt lm biiminden. Filmin sonunda Mimar ve Kahin, Grek tanrlarn anmsatan bir diyalog sergilerler.Mimar, Kahine ok tehlikeli bir oyun oynadn der.Onlar Zeus ve Hera roln stlenmiken Sati de Matrixin gnde yaratt manzara ile Apollonu oynar. Yok edemeyecein eyi kontrol edemezsin (Paul Muad'dib) 3/8/2006 D. Cihad etin - Kehanet ve Determinizme Yeni Bir Bak Eer elimizde u ann tm verileri olsayd bundan bir saniye sonrasn hesaplayabilir miydik? te bu determinizmin zdr. Fakat determinizm bir anlamda zamann varln bu teorisiyle reddeder. Yani bir saniye sonras yoktur, sadece fenomen devinimler vardr. Bu devinim eer bir fonksiyona yerletirilebilirse ihtimalleri hesaplanabilir. Benim anlatacam ey ise daha farkl. Bence kehanette bulunamama sebebimiz, bizim aslnda devinmediimizle ilgili. Aslnda hepimiz durmadan yok olan ve yeniden yaratlan varlklardan ibaretiz. Elektronlarn dnmedii artk biliniyor. Belli bir yrngede yokolup kayboluyorlar bu yuzden hzlar hesaplanamyor. Bu sadece elektronlarn deil bizim de belirli bir hayat yrngesinde yok olup yaratlmamz demek bence. Biz gelecei bilemiyoruz nk orada olmayacaz. Orada olacak ey bizim bilincimizde ve anlarmza sahip baka bir biz olacak ve gelecei gemi yapana kadar var olacak ve dier bir bize verecek srasn. Tanr bu evreni kurup brakmad bence, yaratmaya devam ediyor. Bu yzden gelecei sadece o bilebilir. Bu yzden kader denen ey biz doarken igdsel olarak bilincimizde. Her anda evrenimiz yaratlyor. Biz sadece bir andan ibaretiz, o andan sonra bizden sonra gelecek iin biz gemi biziz.Kaos ne kadar ak ve seik oluyor bu teoriyle yle deil mi? Herkesin ryas olan dzen, eer devinim yapsaydk hesaplanacak bir ihtimalden baka bir ey deil. Her ey nedenlere bal oluyor, her ey bir ncekinin sonucu fakat dzenli deil kesinlikle deil.

DEALZM MATRIX FELSEFES VE MADDENN GERE MATRX (THE MATRIX) Getiimiz yllarda -bu sene de ikinci blmyle- en ok seyredilen ve beeni toplayan filmlerden biri olan Matrix'de (The Matrix), yapay zeka (artificial intelligence) olarak ifade edilen makinelerin dnyay ele geirdii ve insan rkn sadece bir enerji kayna olarak kullanarak, insanlara hayali bir dnya yaattklar senaryo edilmektedir. inde bulunduumuz dnemde ikincisinin yayna girmesiyle birlikte geni izleyici kitleleri tarafndan izlenen "Matrix", sanal gereklik oluturan bir bilgisayar programnn ok gelimi bir eklini ifade etmektedir.

"Neo" takma ismiyle anlan filmin barol oyuncusu, bu sistemin iinde, byk bir yazlm irketinde bir bilgisayar programcsdr. Burada yaad ve 20. yzyln son yllarnda geen hayatnn gerek olduunu zannetmektedir. Halbuki gerek bedeni 2199'lu yllarda ii sv dolu, d zarla kapl kapsl benzeri bir mekanda tutulmaktadr. Burada kendisine ne gsterilirse onu grmekte, ne hissettirilirse onu yaamaktadr. Aslnda bedeni ok farkl bir ortamda ve zamanda olmasna ramen, kendisini ehir kalabal iinde iine gidip gelen, bilgisayar programlaryla uraan bir kimse olarak dnmektedir. Ksacas "Matrix" denilen yapay bir dnyada, kendini gerek bir hayat yayor zannetmektedir. Gereklerin -Neo'nun hayali bir dnyada yaadnn- farknda olan "Morpheus" adndaki karakter, film boyunca Neo'ya gerekleri anlatmaktadr. rnein ona imdiye kadar grd, duyduu, koklad, tadn ald, hissettii eylerin fiziksel bir gerekliinin olmadn; bunlarn, beyninin iinde kendisine gsterilen hayali grntler olduunu delilleriyle aklamaktadr. lerleyen blmlerde filmin karakterleri arasnda geen, bu yndeki konumalardan rnekler verilecektir.

Sanal gerekliin kullanlmaya baland nemli alanlardan biri de tptr. Michigan niversitesi'nde gelitirilen bir teknikle doktor adaylar ve zellikle acil servis personeli yapay bir ameliyathane ortamnda eitilmektedir. Bu uygulamada, bir odann zeminine ve duvarlarna ameliyathane ile ilgili grntler, ameliyathanenin ortasna ise bir ameliyat masas ve bir "hasta"nn grnts yanstlmaktadr. Doktor adaylar ise boyutlu gzlklerini takarak bu sanal hasta zerinde ameliyata balamaktadrlar. Bu resmi gren bir insan, hangisinin gerek hangisinin sanal olduunu anlayamayacaktr. Matrix isimli filmde de, filmin iki kahraman, bir koltukta yatar vaziyette iken sinir sistemlerine bir bilgisayar balandnda kendilerini bambaka mekanlarda grmektedirler. Bir sahnede, uzakdou sporlar yaparken, bir baka sahnede ise kendilerini bambaka kyafetler iinde ok kalabalk bir caddede yrrken bulmaktadrlar. Filmin kahraman Neo, yaadklarnn gereklii karsnda, bunlarn bir bilgisayar tarafndan oluturulan grntler olduuna inanamadn sylediinde ise, bilgisayardaki grnt dondurulmakta ve bu kii gerek sand dnyann aslnda bir grnt olduu konusunda ikna edilmektedir.

Filmin bir sahnesinde, gerekte bana kablolar balanm ekilde, kt giysiler iinde, olduka eski bir koltukta uzanan Neo, bilgisayar program yklendikten sonra, kendisini bambaka kyafetlerle bambaka bir yerde bulmaktadr. Kt grnml giysileri deimi, sa uzamtr. Bulunduu simlasyon ortamnda, gerek halinden tamamen farkl bir grnme brnmtr.

Morpheus : Bu inaa, bizim ykleme programmz. Hereyi ykleyebiliriz. Giysi, donanmlar, silah, eitim simlasyonlar, ihtiyacmz olan hereyi. Neo : u anda bir bilgisayar programnn iinde miyiz? Morpheus : Buna inanmak ok mu zor? Giysilerin farkl. Kollarn ve kafandaki balantlar gitmi. San deimi. u andaki grntn geici bir benlik resmi. Dijital benliinin zihinsel bir projeksiyonu. Konumalarndan anlald gibi filmdeki Neo adl karakter, grdklerinin hayal olamayacak kadar gereki olmasndan dolay gerei kabullenmek istememektedir. Bunun zerine gereklerin bilincinde olan Morpheus ile aralarnda yle bir konuma geer:

Neo : Bu gerek deil mi? (koltuu gstererek) Morpheus : Gerek nedir? Gerei nasl tanmlarsn? Eer hissedebildiin, koklayp, tadp, grebildiin eylerden sz ediyorsan, gerek, beyne iletilen elektrik sinyallerinin yorumlanmasdr. Morpheus adyla anlan bilge kii tarafndan, Neo'ya gerek olduunu dnd dnyann, aslnda simlasyondan baka bir ey olmad gsterilir. Buna, grd her ayrnt dahildir. Arabalar, ehir grlts, trafik, gkdelenler, okyanus, insanlar, ksacas herey sadece bilgisayar program ile zihinde meydana gelen bir canlandrmadan ibarettir. Dikkat edilecek olursa Morpheus adl karakter, yukardaki szlerinde, gerek zannedilen alglarn beyne iletilen elektrik sinyallerinin yorumu olduunu bilimsel olarak anlatmaktadr. Bu yeni anlayn k noktas ise udur: Bizim "d dnya" olarak algladklarmz, yalnzca elektrik sinyallerinin beyinde yaratt etkilerdir. Elmann krmzl, tahtann sertlii, dahas anneniz, babanz, aileniz, sahibi olduunuz btn mallar, eviniz, iiniz ve bu sayfadaki satrlar yalnzca ve yalnzca beyninizdeki elektrik sinyallerinden ibarettir. Biz, "gryorum" derken, aslnda gzmze gelen uyarlarn elektrik sinyaline dnerek beynimizde oluturduu "etkiyi" grrz. Yani "gryorum" derken, aslnda beynimizdeki elektrik sinyallerini seyrederiz. Hayatmz boyunca grdmz her grnt birka cm3'lk grme merkezinde oluur.

Bizim grdmz, dokunduumuz, duyduumuz ve adna "madde", "dnya" ya da "evren" dediimiz kavramlar, sadece ve sadece beynimizde oluan elektrik sinyalleridir. Bu noktada artc bir gerekle daha karlarz: Beynimizde, gerekte ne renkler, ne sesler, ne de grntler vardr. Beynimizde bulabileceiniz tek ey elektrik sinyalleridir. Bu, felsefi bir gr deildir; alglarmzn ileyii ile ilgili bilimsel bir aklamadr. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 16) Grme olay olduka aamal bir biimde gerekleir. Grme srasnda, herhangi bir cisimden gelen k demetleri (fotonlar), gzn nndeki lensin iinden krlarak geer ve gzn arka tarafndaki retinaya ters olarak derler. Buradaki hcreler tarafndan elektrik sinyaline dntrlen grme uyarlar, sinirler aracl ile, beynin arka ksmndaki grme merkezi ad verilen kk bir blgeye ularlar. Bu elektrik sinyali bir dizi ilemden sonra

beyindeki bu merkezde grnt olarak alglanr. Yani grme olay, gerekte beynin arkasndaki kk, n hibir ekilde giremedii, kapkaranlk bir noktada yaanr. Grld gibi Matrix filminde ilenen konu, sayfalarmzda yer verdiimiz bilimsel gereklikle ayn paraleldedir. Gerek filmdeki konumalarda gerekse yukardaki alntlarda belirtildii gibi, biz sadece, bize beynimizde gsterilen grntlerle muhatap oluruz. Ne kadar gereki olurlarsa olsunlar, tm alglarmz zihnimizin birer yorumudur. Dolaysyla seyrettiimiz, paras olduumuz bu grntlerin yapay sinyallerle oluturulup oluturulmadndan hibir zaman emin olamayz. Dier bir deyile gerekle hayal arasndaki fark asla syleyemeyiz.

imdi bu konuya yine filmden paralara yer vererek biraz daha detayl deinelim.

Hayallerle Gerekler Arasndaki Ayrt Edilemezlik Filmden alnan karelerde grld gibi, filmin kahraman Neo'ya gerekleri gsteren Morpheus, onun bir hayal dnyasnda yaadn ve yaadklarn gerek sandn, bu sefer televizyondan gsterdii grntlerle anlatmaktadr. Neo'nun, Matrix'in iinde grd gkdelenler, arabalar, modern grnm ve dier tm detaylar sadece zihninde kendisine seyrettirilen alglardr. Dnyann o anki gerek hali ise bambakadr; yklm, harap olmu bir gezegendir. Ancak Neo, kendisine anlatlana kadar, hep gerek bir dnyada olduunu dnm ve hayatnn gerekliinden hibir phe duymadan, bu hayali dnyaya aldanarak senelerce yaamtr.

Morpheus : Bu bildiin dnya, 20. yzyln sonundaki dnya. u anda sadece beyin etkileimli bir simlasyonun paras. Buna "Matrix" diyoruz. Bir hayal dnyasnda yayordun. Bu, bugnk haliyle gerek dnya... Gerein lne hogeldin...

Filmin bu kareleri ile ilgili kitaplarmzda daha evvel yer alan yorumlardan bir ksm yledir: ... "D dnya"ya hibir zaman ulaamadmza gre, bu dnyann gerekten var olduunu nasl bilebiliriz? Elbette ki bilemeyiz. Aksine, her nesne yalnzca alglarn bir toplam olduuna, alglar da yalnz zihinde var olduklarna gre, bizim iin var olan alglar dnyasdr. Tandmz tek dnya, zihnimizin iinde olan, orada izilen, seslendirilen ve renklendirilen, ksacas zihnimizde meydana gelen bir dnyadr ve bizim varlndan emin olabileceimiz tek dnya da budur. Beynimizde seyrettiimiz alglarn maddesel karlklar olduunu ise asla ispatlayamayz. Bu alglar pekala "yapay" bir kaynaktan da geliyor olabilirler. Bunu yle bir rnekle zihnimizde canlandrabiliriz:

nce, beyninizi vcudunuzun dna karp, cam bir kbn iinde suni olarak yaattmz varsayalm. Bir de bunun yanna, her trl elektrik sinyalinin retilebildii bir bilgisayar yerletirelim. Sonra, herhangi bir ortama ait grnt, ses, koku gibi verilerin elektrik sinyallerini yapay olarak bu bilgisayarda retelim ve kaydedelim. Bu bilgisayar elektrik kablolaryla beyninizdeki alg merkezlerine balayalm ve burada kaytl olan sinyalleri beyninize gnderelim. Bu sinyalleri algladka beyniniz (bir baka deyimle "siz"), bunlarn karl olan ortam grecek ve yaayacaktr. Bu bilgisayardan beyninize, kendi grntnze ait elektrik sinyalleri de gnderebiliriz. rnein bir masada otururken algladnz btn grme, iitme, dokunma gibi duyularn elektriksel karlklarn beyninize gnderdiimizde, beyniniz kendisini brosunda oturmakta olan bir i adam sanacaktr.

Bilgisayardan gelen uyarlar devam ettike de bu hayali dnya devam edecektir. Yalnzca bir beyinden ibaret olduunu ise hibir ekilde anlayamayacaktr. nk beynin iinde bir dnya olumas iin beyindeki ilgili merkezlere gerekli uyarlarn ulamas yeterlidir. Bu uyarlar yapay bir kaynaktan, rnein bir kayt cihazndan ya da daha farkl bir alg kaynandan geliyor olabilir.

Alglarmzn Gereki Olmas D Dnyada Maddesel Karlklar Olduunu Kantlamaz Alglarmzn maddesel bir karl olduunu hibir zaman ispatlayamayz. nk

beynimizde alglarn olumas iin d dnyaya ihtiyacmz yoktur. Bugn -kitabn banda da deindiimiz gibi- simlatrler gibi birok teknolojik gelime bu gerein en nemli delilleridir. Filmin kahraman Neo da, eitim amal girdii simlasyon ortamn son derece gereki bulmaktadr. yle ki dv esnasnda gsterilecek baarnn kaslarn gcne bal olduunu ve o ortamda gerekten havay soluyarak yaadn dnmektedir. Halbuki gerek bedeni bir koltukta bilgisayar sistemine bal olarak uzanmaktadr.

Tank : Sava eitimine ne dersin? Neo : "Jujitsu". Jujitsu mu reneceim? Ykleme tamamlandktan sonra... Neo : Kung Fu biliyorum. Morpheus : Gster bana. Morpheus : Bu bir dv program. Matrix'in programlanm gereine benziyor. Ayn temel kurallar var. Yerekimi gibi. Bu kurallar bir bilgisayar sisteminin kurallarndan farksz. Baz kurallar deiebilir. Bazlar da inenebilir.

Gnmzde de filmdekine benzer bir teknoloji kullanlarak kiilere, ok farkl mekanlarda yaadklar hissettirilebilmektedir. Ve bu insanlar grdkleri, duyduklar, yaptklar eyler gerekmiesine tepkiler verebilmektedirler. Bazen bir oda byklndeki bir kbn tm duvarlarna ve zeminine stereo grntler yanstlr ve bu odaya giren kiiler, taktklar stereo gzlklerle, odada dolap kendilerini bambaka mekanlarda, rnein bir elale kenarnda, bir dan zirvesinde, denizin ortasndaki bir geminin gvertesinde grebilirler. Baa taklan kasklar boyutlu, derinlik ve mekan algs olan grntler olutururlar. Grntler insan boyutlar ile orantl olarak verilir ve eldiven gibi baz aletlerle dokunma hissi salanr. Bylece bu aletleri kullanan kii, grd sanal dnyadaki eyalara dokunabilir, onlarn yerlerini deitirebilir. Bu mekanlarda insann grd grntdeki sesler de son derece inandrcdr. Ses her ynden, farkl derinliklere sahip olarak verilebilmektedir. Baz uygulamalarda, dnyann ok farkl yerlerindeki birka kiiye ayn sanal ortam gsterilebilmektedir. Bylece rnein dnyann farkl lkelerinden, hatta farkl ktalarndan insan, kendilerini dierleri ile birlikte bir srat motoruna binerken ya da bir toplant sonunda fikir alveriinde bulunurken grebilirler.

Bu rnekler gstermektedir ki, bizim kendimizi bir mekanda grebilmemiz iin d dnyann var olmas art deildir. Bizim dnya hakknda algladmz tm hisler, grntler, tadlar ve kokular yapay bir kaynaktan da gelse, gerekten var olsa da bizim bunu birbirinden ayrt etmemiz mmkn deildir. Biz her durumda yalnzca zihnimizin iinde yaarz ve asla dardaki maddenin aslna ulaamayz. Grntdeki Kalite, Detaylardaki Zenginlik Sizi Aldatmasn!

Filmin yine bir baka sahnesinde, simlasyon ortamnda Neo'ya Matrix adndaki sanal dnya tantlr. Herey geree son derece uygundur. Neo, sokakta yryen insanlarn trafik klarnda durduklarn, sonra da yeil yannca yrmeye devam ettiklerini grr. Hatta kalabalk iinden birinin omzuna arptn, vcudunun sarsldn hisseder.

Morpheus : Matrix bir sistemdir Neo... eride, etrafna baktnda ne gryorsun? adamlar, retmenler, avukatlar, marangozlar. Kurtarmaya altmz insanlarn zihinleri. Onlar kurtarana dek, sistemin bir paras olarak kalacaklar... Anlamalsn, bu insanlarn ou sistemden kmaya hazr deiller. lerinden ou sisteme o kadar umutsuzca bal ki onu korumak iin savaacaklar

Neo'nun gerekmiesine etrafa baknd bir anda, Morpheus "durdur" emri verir ve bir anda etraflarndaki grnt olduu ekliyle donar. nsanlar olduklar halleriyle kalakalrlar, havuzun akmakta olan suyu durur, ku havada bulunduu noktada asl kalr. Bu grnt zerinde bir tek Morpheus ve Neo konumalarna devam etmektedirler. Neo ok arr, fakat o zaman etrafndaki hereyin yaad hayalin bir paras olduunu, gerekliinin olmadn daha iyi kavrar.

Morpheus : Durdur. Neo : Bu Matrix deil mi? Morpheus : Sana bir ey retmek iin tasarlanm bir program.

Bu filmde yaanan olaylarn insan yaantsnda da benzer ekilde olmadn ispat etmek mmkn deildir. Bir kii ne kadar inandrc detaylarla dolu bir mekanda olsa da bunlar sadece kendi zihninde yaamaktadr. Kendi dnda bu olaylarn, mekanlarn, kiilerin asllar varsa da bunlara ulaamaz. Bu konuyu aklayan izahlarmzdan bazlar yledir: nsan, bir nevi ekranda 3 boyutlu, son derece net, son derece gereki bir film seyretmektedir. Bu ekrana adeta yapk olduundan bir trl filmden syrlp, iinde bulunduu durumu gremez. (Sonsuzluk Balam Durumda, s. 43) madde dnyas olsa da olmasa da, insan sadece beynindeki alglar dnyasn izler. Maddelerin asllar ile hibir zaman karlaamaz. Dahas, her insana kopyasn gryor olmak yetmektedir. rnein, rengarenk ieklerle bezenmi bir baheyi gezen bir insan, gerekte bu bahenin asln deil, beynindeki kopyasn grr. Ancak, bu bahe o kadar gerekidir ki, her insan bu hayalinde oluan baheden gerekmi gibi ayn zevki alr. Hatta bugne kadar milyarlarca insan, bu bahe gibi grd hereyin asln grdn sanmtr (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 48)

Fizik Kanunlar da Alglarmzn Bir Yorumudur Morpheus, Neo'nun maddenin aslna ilikin gerekleri kavramas iin pek ok yntem denemekte ve ona pek ok delil sunmaktadr. Bir nceki blmde eitimin bir paras olarak, Matrix adl sistemin bir kopyasnda grntnn dondurulduunu, bylece gerek gibi grnen hereyin aslnda sanal bir gereklik olduunu gsterdiini anlatmtk. Neo'nun buradaki eitimi, u konumalarla devam eder: Neo : Onlar ne? Morpheus : Duyusal programlar. Sisteme bal kalarak her trl yazlma girip, kabilirler. Sistemden karmadmz herkes potansiyel bir ajandr. Matrix'in iinde neredeyse herkes bir ajan ya da deil. Onlardan saklanarak ve kaarak hayatta kaldk ama onlar kap bekileri. Tm kaplar tutmular. Anahtarlar onlarda. Er ya da ge, birisinin onlarla savamas gerekecek. Neo : Birisi mi? Morpheus : Sana yalan sylemeyeceim. Bir ajana kar gelip, onunla savaan herkes, canndan oldu. Onlarn yapamadklarn sen yapacaksn. Neo : Neden? Morpheus : Bir duvarn iinden yumruk atan ajanlar grdm. nsanlar onlara bir arjr boaltt; ancak sadece havay vurdular. Gleri ve hzlar, kurallara dayal bir dnyaya bal. Bu yzden senin kadar hzl ve gl olamazlar. Neo : Ne sylemeye alyorsun? Kurunlar tutabileceimi mi? Morpheus : Hayr Neo. Demek istediim u: Hazr olduunda buna gerek kalmayacak. Yukardaki konumalarda da Morpheus, Neo'ya srekli olarak fizik kurallaryla dnmemesini tlemektedir. Matrix adl sistemde "ajan" olarak tannan gvenlik grevlileri, sistemdeki sanal karakterlerin bedenlerini kullanarak hereye hakim olabilmektedirler. Ancak bu sistemin zihinlere gsterilen yapay bir dnya olmasndan tr, Neo'nun en imkansz gibi grnen eyleri de baarabilecei anlatlmaktadr.

leriki sahnelerde ise filmdeki karakterlerin gerektiinde insanst bir performans sergileyebildikleri grlmektedir. Bunu son derece gereki bir ekilde yaamaktadrlar. Ancak bu, aslnda bilgisayar tarafndan beyinde yaatlan hayallerden ibarettir. Filmin kahraman Neo bu heyecan verici olaylar yaadn zannederken, aslnda koltuunda oturmaktadr. Dier taraftan Morpheus, Neo'nun zihnini, yaam boyunca edindii nyarglardan, ald telkinlerden kurtarmaya -filmdeki ifadesiyle zihnini zgrletirmeye- almaktadr. Bu amala her iki oyuncu da bir atlama programna balanrlar. Burada Morpheus, birbirinden uzak ve son derece yksek binalar arasnda adeta uuyormu gibi atlar ve Neo'nun da zihnini zgrletirdii (yani nyarglarndan kurtulduu) takdirde bunu baarabileceini syler. Ancak Neo bir bilgisayar programnda olduunu bildii halde, kendini fizik kurallarna bal dnmekten alkoyamamaktadr. Dier bir deyile gerek olmayan bir ortam, ok fazla nemseyerek atlarken deceinin korkusunu yaamaktadr. nceki sayfadaki karelerde de Neo'nun bu yksek binalar arasnda atlamay denerken, atlayamayacana dair tereddt ve korku duymasyla birlikte beton zemine d grlmektedir. Filmde bilimkurgu unsurlar olmakla birlikte, verilen mesajlar son derece dndrcdr. rnein maddenin ve mekann hayal olduunu anlayan bir kii, dier insanlarn bilmedii ok nemli bir srr daha kavrar: Dnyada geerli olan sebep-sonu ilikileri, maddenin fiziksel zelliklerinin sonucunda veya insanlar arasndaki ilikilerin neticesinde olumamaktadr. Madde bir alg olduuna gre fiziksel bir etkiye sahip olamaz. Her fiziksel etki, ayr ayr olarak yaratlr. rnein atlan bir ta cam krmaz; tan atlmas ve camn krlmas grntleri ayr ayr yaratlr. Gemileri suda yzdren "suyun kaldrma kuvveti" veya kular havada tutan "havann kaldrma kuvveti" de birer alg olarak yaratlr. Dolaysyla aslnda bu gibi "kuvvetler"in hepsi, gerekte modern tabirle bunlar projekte eden evrensel bir bilince ( slami tabirle Allah'a ) aittir. Dinsel olarak Allah derken metafizik yada parapsikoloji dilinde buna Makrokozmik zihin yada evrensel enerji tabirlerinide kullanabiliriz. Kimi kltrlerde Allah hereyin iine dolan hereyi saran ve hereyi birbirine balayan evrensel bir tr G alan olarakta grlebilir. Nitekim filmde de bu gerekleri renen barol oyuncusu, bilgisayara bal bir koltukta uzanrken, Matrix olarak anlan sanal dnyaya girdiinde, fizik kanunlarnn dnda hareketler yapabildiini grr. rnein yandaki karelerde grld gibi kendini kurunlara hedef olmayacak kadar olaand bir hzla hareket ederken bulmaktadr. stelik herey ylesine gerekidir ki, aktr gzn koltukta atnda hala byk bir aknlk yaamaktadr. Bu da bir ortam insanlara yaatmak iin dardaki somut gereklie ihtiya olmadnn ok nemli bir kantdr. Maddenin asl konusunu anlattmz eserlerde bu konu zerinde de durmu ve fizik kurallarnn da zihinde meydana geldiini yle anlatmtk: Beynimizin iindeki hayalde, elimizden braktmz bir kalem hep yere dmektedir. Buna neden olan sebep sonu ilikisinin aratrlmas neticesinde "yerekimi kanununu" buluruz. Evrenin bilinci ( Allah) , ruhumuza izlettirdii grntleri belli sebeplere ve kanunlara balym gibi gstermektedir. Bu sebeplerin ve kanunlarn yaratlmasnn bir nedeni, hayatn imtihan iin yaratlm olmasdr. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 200)

Beynimizin indeki Grntlerin Dna kamayz Doumumuzdan itibaren be duyumuza bal olduumuz iin "d dnya"nn, duyularmzn bize tanttndan farkl olabileceini hi dnmemiizdir.

nsann hayatna dair bildii herey gzleriyle grdkleri, kulaklaryla duyduklar, elleriyle dokunduklarndan, ksacas duyu organlaryla algladklarndan oluur. Yani insan daima kendi "kiisel dnyasnda" yaar. Uzaydaki yldzlar, zerinde yaadmz dnya, dnyay dolduran milyarlarca insan, evremizde grdmz her canl, evimiz, evimizin iindeki eyalarmz, u an zerinde oturduumuz koltuk, elimizde tuttuumuz kitap ve daha milyonlarca detayla imdiye kadar binlerce kez karlamzdr. Ancak bunlarn hepsi, yine bizim "kiisel dnyamza" ait hislerdir. Hibir insan, imdiye kadar kendi seyrettii bu dnyann dna kamamtr. nsan ne yaparsa yapsn, tm yaantsnn ve bedeninin bir hayal olduu, bunlarn asllar ile muhatap olmad gereini deitiremeyecektir... What is the Matrix... Matrix Nedir?

Filmden grdnz kareler, Neo'nun, Matrix'in ne olduunu renmek iin Morpheus'la yapt grmeye aittir. Morpheus bu konuma esnasnda, Neo'ya Matrix'in ne olduunu tarif ederken, bu sistemden "gerei grmesini engelleyen bir perde" olarak bahsetmektedir:

Morpheus : Neden burada olduunu anlataym. Bir ey bildiin iin buradasn. Bildiini aklayamyorsun. Ama hissediyorsun. Hayatn boyunca hissettin. Dnyada ters giden bir eyler var. Ne olduunu anlamyorsun, ama orada beyninde kymk gibi seni ldrtan birey. Seni bana getiren ey bu duyguydu. Neden sz ettiimi biliyor musun? Neo : Matrix mi?

Morpheus: Ne olduunu renmek ister misin? Matrix her yerde. Etrafmzda. u anda, bu odada. Pencereden dar baktnda grrsn ya da televizyonu atnda. e gittiinde hissedersin... Vergi derken. Gerei grmemen iin dnya, bir perde gibi nne ekilmi sanki.

Filmin kahraman Neo, gerei renmek zere, bulunduu kapslden karlp uyandrlana kadar, kendisine gsterilen hayali dnyann farknda deildir. nk hayatnn her annda bu sistemle i ie yaam ve evresindeki tm insanlardan bu hayatn gerek olduu telkinini almtr. Bu nedenle Neo'nun ikna edilmesi, o ana kadar gerek zannederek yaad hayatnn bir hayalden ibaret olduunu kavramas vakit almtr.

Bu durum gnmzde maddenin asl konusunda bilgilendirilen bir ksm kimseler iin de geerlidir. Maddenin mutlak varlna inanan ve grdklerinin d dnyadaki asllar ile muhatap olduuna emin olan kimseler birtakm mantksz itirazlara ynelmektedirler. Ancak burada anlatlanlar, -kim ne kadar itiraz ederse etsin- tpk bir fizik kanunu veya bir kimya forml kadar kesin gereklerdir. Matrix filminin yukardaki grntleri ile benzerlik iinde olan izahlarmzdan bir ksm yledir: Dnyada yaadmz hayatn birer paras olan tm olaylar, insanlar, binalar, ehirler, arabalar, mevkiler, ksacas hayatmz boyunca grdmz, tuttuumuz, dokunduumuz, kokladmz, tattmz, dinlediimiz herey, gerekte beynimizde oluan grnt ve hislerdir. Biz, bize verilen telkinle bunlarn, beynimizin dndaki bir dnyada sabit olduklarn, her birinin maddesel varlklar olduklarn ve bizim bu nedenle bunlarn asllarn grdmz, hissettiimizi zannederiz. Oysa, biz hibir varln asln asla gremeyiz ve bu varlklarn asllarna asla dokunamayz. Ksacas bizim hayatmz boyunca madde sandmz herey aslnda bir hayal olarak beynimizde meydana gelen grntlerden olumaktadr. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 8) Eer dikkatlice dnrseniz, gren, iiten, dokunan, dnen ve u anda bu kitab okuyan akll varln, sadece bir ruh olduunu ve sanki bir tr perde zerinde "madde" denen alglar seyrettiini hissedebilirsiniz. Bunu kavrayan insan, insanln byk blmn aldatan maddi dnya boyutundan uzaklap, gerek varlk boyutuna girmi olur (Sonsuzluk Balam Durumda, s. 46) Gren Gzlerimiz Deildir, Grnt Beynimizde Oluur Daha nce de belirttiimiz gibi, hayatmz boyunca aldmz telkinle, tm dnyay gzlerimizle grdmz zannederiz. Hatta "gzlerimiz dnyaya alan pencerelerimizdir" diye biliriz. Oysa, grmenin bilimsel aklamasna gre gerek byle deildir; nk biz gzlerimizle grmeyiz. Gzlerimiz ve gzlerimize bal olan milyonlarca sinir hcremiz, sadece "grme olaynn" gereklemesi iin beyne mesaj ileten kablo grevine sahiptirler. Matrix adl filmde de barol oyuncusu, gerekte kablolarla makineye bal olduu ve gzleri kapal olarak bir koltukta yatt halde, ok canl bir hayat yaad hissine kaplmaktadr. Ancak o ana kadar grd tm rengarenk, aydnlk, canl grntler, kendisine fiziksel bir gzn varlna ihtiya duymadan gsterilmitir. Ayn ekilde

kotuunu, hareket ettiini, kavga ettiini zannettii grntleri de, kaslarn kullanmadan bir koltukta yatarken sadece izlemitir. Filmin kahraman gerek hayata dnp gerek zannettii eyleri, aslnda hayali bir dnyann iinde yaadn anladnda ise ok armtr. O gne kadar cam bir fanusun iinde, beynine verilen elektrik sinyallerinden oluan hayali bir dnyada yaad halde, kendisini bir bilgisayar programcs zannetmekte ve yandaki resimde grlen mekanda uyumaktadr. Yani hayat sand herey gerekte bir hayaldir.

Neo : Ne yapyorsun? Morpheus : Kaslarn kt onlar yeniden altryoruz. Neo : Gzlerim neden acyor? Morpheus : Onlar hi kullanmadn. Dinlen Neo. Yantlar geliyor.

Yukardaki konumalardan anlald zere, Neo gzlerini ya da vcut kaslarn kullanmadan kendisine beynine iletilen yapay sinyallerle gerek bir hayat yaad izlenimi edinmitir. Gzlerini hi kullanmad halde son derece renkli, aydnlk ve canl bir dnya ile muhatap olmu; ayn ekilde kaslarn kullanmad halde hayat boyunca kendini hareket halinde hissetmitir. Buradaki durum her insan iin de benzerdir. rnein bir kii markette alveri yapan insanlara baktnda, bu insanlar ve marketi gzleriyle grmez; nk bu manzaraya ait grnt gznn nnde deil, beyninin arka tarafnda oluur. Dolaysyla gze ihtiya duymakszn, beyninin ilgili blgesine gnderilen yapay sinyallerle de ayn grnty grmesi mmkn olabilecektir. Filmin yukardaki kareleri ile paralel olarak, kitaplarmzda yer alan ifadelerden bir ksm yledir: Odanzn penceresinden dardaki manzaray seyrettiinizde, hayatnz boyunca aldnz telkinden dolay, bu manzaray gzlerinizle grdnz zannedersiniz. Oysa gerek byle deildir. nk siz gzlerinizle dardaki bir manzaray grmezsiniz. Siz, beyninizin iinde oluan manzaraya ait grnty grrsnz. Bu bir tahmin ya da bir felsefe deil, bilimsel bir gerektir. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 10) Bilindii gibi, gzmzdeki hcrelerden gelen elektrik sinyalleri, beynimizde grntye evrilir. rnein, beyin, grme merkezine gelen baz elektrik sinyallerini bir ayiei

tarlas olarak yorumlar. yle ise gren gz deildir. Peki, gren gzlerimiz deilse, beynin arka ksmnda, kapkaranlk bir mekanda, bir gze, retinaya, mercee, gz sinirlerine, gz bebeine ihtiya duymadan, elektrik sinyallerini rengarenk bir ayiei tarlas olarak gren, bu grd manzaradan zevk alan kimdir? beynin iinde oluan bu grntleri, bir televizyon ekranndan izler gibi izleyen, izledikleri ile sevinen, zlen, heyecanlanan, honutluk duyan, telalanan, merak eden kimdir? Tm grdklerini ve hissettiklerini yorumlayacak bilin kime aittir? Hayat boyunca, kapkaranlk, sessiz kafatasnn iinde kendisine gsterilen grntleri izleyen, dnen, sonu karan, karar veren bilin sahibi varlk kimdir? Btn bunlar alglayan, bilinci meydana getiren varln, uursuz atomlarn oluturduu, su, ya protein gibi maddelerden meydana gelen beyin olamayaca aktr. Beynin tesinde, ok daha farkl bir varlk olmaldr. Beyninin iindeki grnty "gryorum" diyen, beyninin iinde duyduu sesleri "duyuyorum" diyen, kendi varlnn uurunda olan ve "ben benim" diyen bu varlk Allah'n insana vermi olduu ruhtur. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 79-80)

Tm Lezzetler Beyinde Oluur Tat alma algs da dier duyu organlarna benzer ekilde aklanabilir. nsan dilinin n tarafnda drt farkl tip kimyasal alc vardr; bunlar tuzlu, ekerli, eki ve ac tatlarna karlk gelir. Tat alclarmz bir dizi ilemden sonra bu alglar elektrik sinyallerine dntrr ve beyne iletirler. Ve bu sinyaller de beyin tarafndan tat olarak alglanr. Bir pastay, peyniri, portakal ya da sevdiiniz bir yemei yediinizde aldnz tat, gerekte elektrik sinyallerinin beyin tarafndan yorumlanmasdr.

Matrix filminde de bu gerek yemek masasndaki konumalar esnasnda yle yorumlanmtr: Tank : Haydi dostum. ampiyonlarn kahvalts. (Neo'ya lapa benzeri bir yemek ikram ediliyor.) Mouse : Gzlerini kapatrsan yumurta yediin izlenimine kaplrsn... Bana neyi hatrlatt biliyor musun? Leziz buday. Hi leziz buday yedin mi? Switch : Hayr, ama aslnda sen de yemedin. Mouse : Demek istediim de bu. Makinelerin leziz budayn tadn nereden bildiini merak ediyorsundur. Belki yanl yaptlar. Belki leziz budayn tad yulaf ezmesi ya da ton bal gibiydi. Bu durumda insann aklna ok ey taklyor. rnein tavuk, belki tavuun tadna karar veremediler, bu yzden tavuk etinde hereyin tad var. Dozer : Yediim ey sentetik aminoasitler, vitaminler, minerallerle birletirilmi. Vcudun ihtiyac olan herey.

Filmin bir baka sahnesinde ise, gerekleri -Matrix adl sistemin kendilerine hayali bir dnya yaattn- bilen karakterlerden biri, yedii yemei yle tarif etmektedir:

Mr. Reagan : Biliyor musunuz bu biftein var olmadn biliyorum. Bunu azma koyduumda Matrix'in beynime bunun sulu ve lezzetli olduunu sylediini biliyorum... Yukardaki karelerde aklama yapan kii, tm hayatnn kendisine bir bilgisayar program tarafndan gerekmi gibi gsterildiini bilmektedir. Bu nedenle yedii biftein lezzetinin gerekte var olmadn, bunu sadece beyninde algladn sylemekte, ancak yine de bu lezzetten gerekmi gibi zevk aldn belirtmektedir. Bu konumalara ilikin kitaplarmzda yer verilen aklamalardan bir ksm yledir: Bizim grdmz, dokunduumuz, duyduumuz ve adna "madde", "dnya" ya da "evren" dediimiz kavramlar, sadece ve sadece beynimizde oluan elektrik sinyalleridir. rnein meyve yiyen biri, aslnda meyvenin beynindeki algsyla muhataptr, aslyla deil. Kiinin "meyve" diye nitelendirdii ey, meyvenin biimi, tad, kokusu ve sertliine ait elektriksel bilginin beyinde alglanmasndan ibarettir. Eer beyne giden grme sinirini keserseniz, meyve grnts de bir anda yok olur. Veya burundaki alglayclardan beyne uzanan sinirdeki bir kopukluk, koku algnz tamamen ortadan kaldrr. nk meyve, birtakm elektrik sinyallerini beynin yorumlamasndan baka bir ey deildir. (Zamanszlk ve Kader Gerei, s. 24) ilek suyu ien bir kiinin beynine giden tat alma sinirleri kesilse, itii meyve suyunun tadn tamamen yitirecektir. Beyninizde oluan bir pasta grntsne beyninizde oluan eker tad eklenir ve pasta hakknda herey sevdiiniz hale gelir. Siz itahla pastanz yediinizde aldnz tat, aslnda elektrik sinyallerinin beyninizde meydana getirdii bir etkiden baka bir ey deildir. Beyniniz dardan gelen uyarlar nasl yorumlarsa siz ancak onu bilirsiniz. Yoksa dardaki nesneye asla ulaamazsnz; rnein ikolatann kendisini gremez, koklayamaz ve tadamazsnz. Ya da beyninize giden tat alma sinirleri kesilse, o an yediiniz herhangi bir eyin tadnn beyninize ulamas mmkn olmaz, tat duyunuzu tamamen yitirirsiniz. Aldnz tatlarn olaanst gereki olmas stelik bunlara ait grntleri de seyrediyor olmanz sizi kesinlikle aldatmasn. Konunun bilimsel aklamas bu ekildedir. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 40) Ayn ekilde, bugne kadar hibir insan nanenin aslnn tadna bakmamtr. Nane olarak alglad tat, beyninde oluan bir algdr sadece. nk nanenin aslna ne dokunabilir, ne onun asln grebilir, ne aslnn kokusunu veya tadn alabilir. Sonu olarak, biz hayatmz boyunca bize gsterilen kopya alglarla yaarz. Ancak bu kopyalar o kadar gerekidir ki, hibir zaman kopyalarn yaadmz fark etmeyiz. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 46) ... Bir ikolatay ya da sevdiiniz bir meyveyi yediinizde aldnz tat, elektrik sinyallerinin beyin tarafndan yorumlanmasdr. Dardaki nesneye ise asla ulaamazsnz; ikolatann kendisini gremez, koklayamaz ve tadamazsnz. rnein, beyninize giden tad alma sinirleri kesilse, o an yediiniz herhangi bireyin tadnn beyninize ulamas mmkn olmaz; tad duyunuzu tamamen yitirirsiniz. Bu noktada karmza bir gerek daha kar: Bir yiyecei tattmzda bir bakasnn o yiyecekten ald tadn veya bir sesi duyduumuzda baka birisinin duyduu sesin bizim algladklarmz ile ayn olduundan emin olmamz mmkn deildir. Tm Kokular da Beynin inde Oluur

Algladnz kokular da aslnda uzak bir mesafeden size ulamaz. Koku alma merkezinizde oluan etkileri, dardaki maddelerin kokusu zannedersiniz. Oysa bir gln grnts nasl ki grme merkezinizin iindeyse, o gln kokusu da ayn ekilde koku alma merkezinizin iindedir. Darda ne gln ne de ona ait bir kokunun varln bilemezsiniz. nk alglarmzn bize tantt d dnya aslnda beynimize ulaan "elektrik sinyalleri btn"nden baka bir ey deildir. Beynimiz hayatmz boyunca bu sinyalleri deerlendirir. Biz de maddenin "dardaki" asl ile muhatap olduumuzu sanarak yanldmzn farknda olmadan bir mr sreriz. Matrix filminin bir sahnesinde de kokunun gerekliinden phe edilmekte, fakat bir yandan da algdaki inandrcla dikkat ekilmektedir. Ajan : Ben buradan nefret ediyorum. Bu hayvanat bahesinden, bu hapishaneden, bu gereklikten ya da her ne diyorsanz. Artk dayanamayacam. En ok da koku, byle bir ey varsa. Bunu fazlasyla hissediyorum. Filmdeki Matrix adl bilgisayar sisteminde, "gvenlik sorumlusu ajan" karakterinin yukardaki ifadelerinden de anlald gibi, dier tm alglarmz gibi kokunun da asl olup olmadn anlamamz mmkn deildir. Bu konu kitaplarmzda yle yer almtr: Vanilya kokusu, gl kokusu gibi uucu molekller, burnun epitelyum denilen blgesindeki titrek tylerde bulunan alclara gelirler ve bu alclarda etkileime girerler. Bu etkileim beynimize elektrik sinyali olarak iletilir ve koku olarak alglanr. Sonuta bizim gzel ya da irkin diye adlandrdmz kokularn hepsi uucu molekllerin etkileimlerinin elektrik sinyaline dntrldkten sonra, beyindeki alglan biiminden baka bir ey deildir. Bir parfm, bir iei, sevdiiniz bir yemei, deniz kokusunu, hounuza giden ya da gitmeyen her trl kokuyu beyninizde alglarsnz. Fakat koku moleklleri beyne hibir zaman ulaamazlar. Ses ve grntde olduu gibi beyninize ulaan yalnzca elektrik sinyalleridir. Sonu olarak, doduunuz andan itibaren dardaki nesnelere ait olarak bildiiniz kokular duyu organlarnz aracl ile hissettiiniz elektrik uyarlardr. ... bir grntnn zihnimizde olumas iin, darda bir kaynak olmasna ihtiya yoktur. Ayn durum koku algs iin geerlidir. Nasl ki ryanzda veya hayalinizde olmayan bir kokuyu duyabiliyorsanz, gerek hayatta da kokusunu duyduunuz nesnelerin dnzda mevcut olup olmadklarndan emin olamazsnz. Dnzda bu nesnelerin var olduunu dnseniz de, asla onlarn asllar ile muhatap olamazsnz. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 38)

u Anda Bir Ryada Olmadnz Nasl spatlarsnz? nsanlar ryalarndan uyandklarnda o ana kadar grm olduklarnn hayal olduunu anlarlar, ama "uyanma" grntsyle balayan ve adna "gerek hayat" dedikleri hayatn bir hayal olabileceinden nedense hi kukulanmazlar. Oysa, "gerek hayatmz" dediimiz grntleri alglay eklimiz, ryalarmz alglay eklimizle tamamen ayndr. Her ikisini de zihnimizde grrz. Ve ryalarmzdan uyandrlmadmz srece, onlarn bir hayal olduunu anlamayz. Ancak uyandmz zaman "demek ki grdklerim bir ryaym" deriz.

Doduumuz andan itibaren dardaki nesnelere ait olarak bildiimiz kokular, hep burnumuz aracl ile hissettiimiz elektrik uyarlardr. yle ise u anda grdklerimizin bir rya olmadn nasl ispatlayabiliriz? Sadece henz uyandrlmam olduumuz iin, iinde bulunduumuz an gerek zannediyor olamaz myz? Her gece grdmz ryalardan daha uzun sren bu ryadan bir gn uyandrldmzda, bu gerekle karlaacak olmamz pekala mmkndr. Ve bunun aksini ispatlayabileceimiz hibir delilimiz yoktur. Ryada "elinizle tutar, gznzle grrsnz", ama gerekte ne eliniz vardr ne gznz, ne de grlp-tutulacak bir ey. Btn bunlar beynin darsnda salayan hibir maddi gereklik yoktur. Aka aldanrsnz. Peki gerek yaamla ryay ayran nedir? Gerek yaamn srekli olup, ryann kopuk kopuk olmas ya da ryada farkl sebep-sonu ilikilerinin bulunmas m? Bunlar temelde nemli farklar deildir. nk sonuta her iki yaant da beynin iinde oluur. Rya srasnda gerek olmayan bir dnyada rahatlkla yaayabiliyorsak, ayn ey pekala iinde bulunduumuz dnya iin de geerli olabilir. Ryadan uyandmzda gerek yaant dediimiz daha uzun bir ryaya balamadmzdan hibir ekilde emin olamayz. Ryay hayal, dnyay gerek saymamzn nedeni, sadece alkanlklarmz ve n yarglarmzdr. Ve bu durum, belki de bir gn, u anda yaadmz sandmz dnya hayatndan aynen ryadan uyandrldmz gibi uyandrlabileceimizi gsterir.

Matrix adl filmde de, bu nemli nokta zerinde durulmaktadr. Filmin barol oyuncusu Neo, sk sk rya ile gerek hayat arasnda ikileme der. Filmin bir sahnesinde Neo, aynaya baktnda aynadaki krklardan dolay yzn para eklinde grr. Daha sonra aynadaki krn kaybolarak grntsnn dzeldiini grr. Bunun aknlyla etrafndakilere dnerek onlarn da bu durumu grp grmediklerini sorar. Gerekliini kontrol etmek iin aynaya dokunduunda ise, ayna yapkan bir hal alr ve vcudunu metalik bir kaplama gibi sarmaya balar, hatta bu kaplamann soukluunu dahi hissedebilmektedir. Tm bu grd, hissettii eylerin gerek olabileceine ihtimal vermedii halde, yaadklar vcut dengesini sarsacak derecede gerekidir. Bilge kii rolndeki Morpheus da Neo'ya, grdklerinin, yaadklarnn gerekliine aldanmamas iin, gerek dnya ile hayal dnya arasndaki farkn ne olduunu sorar:

Morpheus : Gerek olduuna inandn bir rya grdn m Neo? Ya o ryadan uyanamazsan? Hayal dnyas ile gerek dnya arasndaki fark nasl anlardn? Neo : Bu olamaz! Morpheus : Ne olamaz? Gerek mi? Aada bu konu ile ilgili kitaplarmzda yer verdiimiz rnekler ve izahlar bulunmaktadr: Ryasnda yksek bir yerden aa den bir insan da bunu btn vcudu ile hisseder. Oysa o anda yatanda hi kprdamadan yatmaktadr. Ya da, ryasnda aya kayp su birikintisinin iine dtn gren bir insan, tm kyafetlerinin slandn, kan rzgar nedeniyle dn hissedebilir. Ancak bulunduu yerde ne bir su birikintisi, ne de rzgar yoktur. Hatta ok scak bir odada uyuyor olmasna ramen slakl ve meyi, ayn uyankken olduu gibi yaar. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 60) nsan aslnda gven iinde evinde uyurken, ryasnda lunaparkta hzla dnen vagonlara bindiini grebilir. Vagonlarn hzn, zaman zaman ters dndn, esen rzgar gereinin ayns gibi hissedebilir. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 61) Rya ile gerek hayat arasndaki benzerlie dikkat ekilen, filmin bir baka sahnesi yledir: (Kendisinden bilgisayar ipi satn almak iin evinin kapsna gelen mterilere) Neo : Hi ryada olduundan ya da uyandndan kukuya dtn oldu mu? Yan sayfadaki karede Neo bir trl uyanp uyanmadndan emin olamamaktadr. Uyandnda saatin aldn duymakta, kendisini odasnda bulmakta, masasn, bilgisayarn grmektedir; fakat ryasnda yaadklar o kadar gerekidir ki, bunlarn hayal olduundan bir trl emin olamamaktadr. Yaad bu elikinin verdii aknlktan tr, kendisinden bilgisayar ipi satn almak iin kapsna gelen mterileri, kendisine hi iyi grnmediini sylerler. Neo da yukardaki ifadesiyle yaad ikilemi kapsna gelen bu kiilerle paylamak ister. Neo'nun yaad bu ikilem aslnda son derece doaldr. Aslnda dnen her insan byle bir eliki iinde olduunu fark edebilir. Kitaplarmzda bu konuya dikkat ektiimiz pek ok pasaj vardr. Bunlardan biri yledir: Peki ryanzdan hi uyanmadan yaamaya devam etseniz, rya iinde yaadnzn,

grdklerinizin hibirinin asl ile muhatap olmadnzn farkna varabilir misiniz? Kesinlikle hayr. Uyanp, kendinizi yatanzda uyuyorken bulmadnz srece, hibir zaman ryada olduunuzu anlayamazsnz ve koskoca bir mr gerek hayatnz yaadnz zannederek geirirsiniz. yle ise, gerek hayat dediimiz hayatmzn da bir rya olmadn nasl ispatlayabiliriz? Bir gn bu grdmz hayattan kp kendimizi bambaka bir yerde, bu hayatmza dair grntleri izlerken bulmayacamza dair bir bilgimiz var mdr? (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 65) Matrix filminde, gereklerin farknda olan Morpheus, Neo'ya grdklerine inanmamas, gerei kavramak iin aratrmas gerektiini sk sk tlemektedir. Filme ait aadaki satrlarda da, yine Morpheus, Neo'nun, grdklerine inanmadan evvel sorgulamas gerektiine yle dikkat ekmektedir: Morpheus : Gzlerinden belli. Sende grdklerini kabullenen birinin gzleri var. Uyanmay beklediin iin. Tuhaf ama bunlar gerekten pek uzak deil. nsanlarn da iinde yaadmz dnyann gerek durumunu sorgulamas gerekmektedir. nsan, dnda var olduuna inand dnyann aslna hibir zaman ulaamayaca gereinin farkna varmal ve bu gerekten dnyadaki amac ile ilgili kesin dorulara ulamaldr. Filmde de youn olarak vurgulanan, maddeyle muhatap olamadmz gerei konusunda, kitaplarmzda verilmi rneklerden bir ksm yledir:

... insanlar genelde "d dnya" kavramnn iine hereyi dahil etmezler ya da etmek istemezler. Bu konuda biraz samimi ve cesur dnecek olursanz, evinizin, iindeki eyalarnzn veya antikalarnzn, yazlnzn, yeni aldnz arabanzn, ofisinizin, mcevherlerinizin, bankadaki hesabnzn, gardrobunuzun, einizin, ocuklarnzn, i arkadalarnzn ve sahip olduunuz dier eylerin de size gsterilen bu "hayali d dnyaya" dahil olduu gereini fark edersiniz. Etrafnzda grdnz, duyduunuz, kokladnz ksacas be duyunuzla algladnz herey bu "hayali dnya"ya aittir; en sevdiiniz sanatnn sesi, oturduunuz iskemlenin sertlii, kokusu hounuza giden bir parfm, sizi stan Gne, renkleriyle gz alc bir iek, pencerenizin dnda uan bir ku, denizin zerinde hzla ilerleyen bir srat motoru, bol rn veren baheniz, iinizde kullandnz bilgisayar ya da dnyadaki en kaliteli mzik setiniz... Gerek budur. nk dnya yalnzca insan denemek iin yaratlan bir grntler btndr. nsanlar ksa yaamlar boyunca aslnda gereklii olmayan alglarla denenirler. evrenizdeki mal hrsna kaplm insanlarn en ok nelere deer verdiklerini bir dnn: yi bir ev, lks eyalar, gsterili mcevherler, son model bir araba, bankalarda yksek

miktarda para, yat... te bu nedenle de bu insanlar, sahip olduklar tm bu maddeleri beyinlerindeki bir ekrandan izledikleri ve asllaryla asla karlaamayacaklar gereinden ok korkarlar. Oysa kabul etmek istemeseler de beyinlerinde oluan bir kopya dnya iinde yaamaktadrlar. Dardaki dnya ile muhatap olmalar mmkn deildir. nk sesi, ve kokuyu hibir ekilde geirmeyen kafataslarnn iine girebilen sadece bu maddelerden gelen elektriksel bilgilerdir. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 104) Bir insann sahip olduunu sand hereyi, evi, arabas, ailesi, ii ve tm dostlar beyninin iinde meydana gelen his ve grntlerden ibarettir. Bu gerei kavrayan bir insan, hereyin tek sahibinin, bu grntleri beyninde yaratan Allah olduunu anlar. Dnya hayatna hrsla bal olan insanlar bu nedenle bu gerekten ok byk bir korku duyarlar. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 103) Zamanszlk Gerei Zaman, bizim, yaadmz olaylar arasnda yaptmz kyasa dayal bir kavramdr. rnein, bir kii arabaya biner. Sonra kontak anahtarn evirir ve gaz pedalna basarak arabay hareket ettirir. Bir miktar yol aldktan sonra arabasn kaldrmn kenarna park eder. Kii, tm bu eylemler arasnda kyas yapar; her biri arasnda bir sre getiini dnr ve bylece zaman algsn elde eder. Tm olaylar bize belli bir sralama yntemi ile gsterildii iin, zamann hep ileri doru aktn dnrz. rnein bir yaprak aatan hep aa doru der, yukar doru kmaz veya yamur damlalar hep gkyznden der, damlalarn hibir zaman taneler halinde yukar doru ktn grmeyiz. Bu durumda bir yapran aacn zerindeki hali gemi iken, aaya dt hali gelecektir. Oysa eer hafzamzdaki bilgiler, bir filmin baa sarlmas gibi tersine doru gsterilmeye balarsa bizim iin gelecek, yani yapraklarn aada bulunduu hali gemi olur, aacn tepesindeki hali ise gelecek olur. Bu rnekten anlald gibi zaman, alglayana bal olarak deiken bir algdr. Zamann izafiyeti yani deikenlii o kadar farkldr ki, bizim iin binlerce yl sren bir zaman dilimi, bir baka boyutta sadece tek bir saniye bile srebilir. Hatta, evrenin bandan sonuna kadar geen ok byk bir zaman dilimi, bir baka boyutta, bir saniye bile deil, ancak bir "an" sryor olabilir. Matrix filminde de tm alglarla beraber, zamann da izafi olduu vurgulanmakta ve Neo'ya zaman konusunda da yanld anlatlmaktadr. Aadaki karelerde filmin kahraman Neo, 2060 ylnda ABD'de yaplm, hava ve kara tat olarak kullanlan bir geminin ierisindedir. Daha evvel Matrix'in iinde giydii k kyafetleri ya da yaad ehrin modern grnm artk yoktur. Bunun yerine eskimi kyafetler giymekte ve harap grnml bir mekanda bulunmaktadr. Neo : Morpheus bana ne oldu? Buras da ne? Morpheus : Ne deil, ne zaman? Neo : "Ne zaman" m? Morpheus : 1999 ylnda olduumuzu sanyorsun ama 2199'a yaknsn. Ka ylnda olduumuzu tam olarak syleyemem, nk tam olarak biz de bilmiyoruz. imdilik bunu aklayabilecek bir ey syleyemem. Bir kimseye tm yaadklar gibi zaman algs da yapay sinyallerle ok farkl olarak hissettirilebilir. Zamanszlk gerei ile ilgili kitaplarmzda yer alm olan izahlardan bir ksm yledir: Zaman bir algdan ibaret olduuna gre de, tmyle alglayana bal, yani greceli bir kavramdr. Zamann ak hz, onu lerken kullandmz referanslara gre deiir. nk insann

bedeninde zamann ak hzn mutlak bir dorulukla gsterecek doal bir saat yoktur... Zamann grecelii, ryada ok ak bir biimde yaanr. Ryada grdklerimizi saatler srm gibi hissetsek de, gerekte herey birka dakika hatta birka saniye srmtr. (Zamanszlk ve Kader Gerei, s. 70-71) ... zamann izafi (greceli-rlatif) bir kavram olduu, materyalistlerin yzyllardr zannettikleri gibi deimez ve sabit olmad, deiken bir alg biimi olduu da bu yzylda ortaya kmtr. Zamann ve mekann izafiyeti Einstein'n "Rlativite" teorisiyle kantlanm ve bu gerek bugnk modern fiziin temelini oluturmutur. Sonu olarak, zaman ve mekan mutlak olmayan, balanglar olan, Allah'n yoktan var ettii kavramlardr. Zaman ve mekan yaratan Allah, elbette ki bunlara tabi deildir. Allah, zamann her ann zamanszlkta belirlemi, tespit etmi ve yaratmtr (Zamanszlk ve Kader Gerei, s. 10) nsanlar zamana baml olduklar iin byle bir olay onlara uzak gelir, oysa Allah katnda zaman yoktur, daha nce de belirttiimiz gibi gemi ve gelecek tek bir andr. Tpk bir video kasetteki karelerin tek bir anda var olmas gibi Biz bir filmi seyrettikten sonra nasl ki o filmi geriye doru sarp yeniden seyredebiliyorsak, bizim iin gemi olaylar Allah'n dilemesiyle yeniden seyretmemiz mmkndr. nemli olan Allah'n o an bize o olaylara ait alglar tekrar hissettirmesidir. (Sonsuzluk Balam Durumda, s. 90)

Anlarmz da Aslnda Birer Hayaldir Filmin barol oyuncusu Neo, gerekleri yani imdiye kadar gerek sand hayatnn bir hayalden ibaret olduunu rendikten sonra, tekrar Matrix adndaki sanal dnyaya gittiinde evresini hayretle izler. Arabadaki yolculuu boyunca gemiine ait birtakm eyleri hatrlar; ancak bunlarn hibirinin gerekte yaanmam olmasndan dolay aknlk duyar. Neo'nun, gemiine ait anlar olarak dnd olaylarn tamam, hafzasna yapay olarak verilmi grntlerden ibarettir. Morpheus : nanlmaz deil mi? Neo : Tanrm. Trinity : Ne oldu? Neo : Orada yemek yerdim. Harika makarna yaparlar. Hayatmla ilgili anlarm var. Hibiri olmam. Bu konuda kitaplarmzda yer vermi olduumuz aklamalardan birka yledir:

Biz, bize verilen telkinden dolay, gemi, u an ve gelecek gibi blmlere ayrlm zaman dilimlerini yaadmz zannederiz. Oysa, "gemi" gibi bir kavrama sahip olmamzn tek nedeni, -daha nce de belirttiimiz gibi- hafzamza baz olaylarn verilmesidir. rnein, ilkokula kaydolduumuz an hafzamzda bulunan bir bilgidir ve biz bu nedenle bunu gemi bir olay olarak alglarz. Gelecekle ilgili olaylar ise hafzamzda bulunmaz. Bu nedenle biz henz haberdar olmadmz bu olaylar "yaanacak", "gelecekte meydana gelecek" olaylar olarak kabul ederiz. Oysa gemi nasl bizim iin yaanm, tecrbe edilmi, grlm olaylar ise, gelecek de ayn ekilde yaanmtr. Ancak bu olaylar bizim hafzamza verilmedii iin biz bunlar bilemeyiz. (Hayalin Dier Ad: Madde, s. 139) 5 yandayken bakkaldan aldnz bir gofreti yerken hissettiiniz eker tad, 7 yanda ilkokula balayacanz gn sabah erken saatte heyecanla uyanmanz, lisedeki corafya dersinde iinizde duyduunuz sknt, matematik retmeninizin tahtaya yazd uzun denklemler, bir yaknnz kaybettiiniz trafik kazasnda hissettikleriniz, iinizde kazandnz bir baar nedeniyle yaadnz gurur, yllarca hayal ettiiniz bir eyi almaya giderken duyduunuz sevin ksacas yaadnz ve hissettiiniz, banzdan geen tm bu olaylar aslnda aynen durmakta, yalnzca sizin beyninizde muhafaza edilmemektedir. Muhafaza edilen de hatra olarak, an olarak yani gemi gibi hissettirilmektedir. u an var olan o sahneleri beyniniz alglamamaktadr... nsanlar akan bir zamana tabi olduklarn dnr, yaamlarnn gemi, imdi ve gelecek olmak zere blmlere ayrldn sanrlar Fakat yaratlm her canlnn, her olayn ve hereyin ayn bir film eridini oluturan kareler gibi, kare kare sonsuz olarak yaratldn ve ayn anda var edildiini bilmek bu kavray kolaylatracaktr. (Sonsuzluk Balam Durumda, s. 74-75) Matrix ve Matrix Reloaded filmleri tm dnyada byk yank uyandrd. Pek ok televizyon kanalnda, dergi ve gazetelerde, filme konu olan maddenin aslna ilikin bilimsel gerekler tartld. Bu filmlerin milyonlarca insann ilgisini ekmi olmasnn en nemli nedenlerinden biri ise, insanlarn bu konunun nemini kavram ve derin dnmeye balam olmalardr.

Bu Gerein Bizi Ulatrd Olaanst Sonu nsan beyninin dnda madde olarak adlandrlan, grntden oluan ve salamlk hissi verilen bir alem vardr. Ancak siz bu aleme asla duyularnz aracl ile ulaamazsnz. Her insan beyninde oluan alemi seyreder, beyninde oluan aleme dokunur, beynindeki alemin sesini dinler. Burada anlatlan, her insann zerinde byk bir ciddiyetle dnmesi gereken ok nemli bir hakikattir. nk bu gerei grmezden gelen her insan, mr boyunca kck bir noktada oluan grnty gerek zannederek yanlmaktadr. rnein beynindeki bir noktada oluan binalarn sahibi olduunu zanneden bir adam, bu grntden dolay kibirlenir, marr, bir gn leceini unutarak kendisini sonsuz gl zanneder. Veya beynindeki bir noktada oluan fakir hayat grnts baka bir insann ezik, mutsuz ve umutsuz yaamasna neden olur. Beyninin iindeki kck bir yerde oluan para grntsn kaybeden insan hemen perian olur. Beyninin iindeki araba grntsnn izildiini gren bir bakas ise hiddetlenir, mal hrsndan dolay byk bir fke duyar. Oysa, bu kiilerin her biri ryasnda zengin veya fakir olan, veya ryasnda arabas izilen bir insandan farkl bir durumda deildirler. izilen araba, beynimizin iinde oluan bir araba grntsdr. Bu arabann asln, dardaki gerek halini hi kimse, hibir zaman bilemez ve gremez. Bunu ancak beynimizdeki ve dndaki evreni projekte eden yksek benliimiz (uur) bilir.

te bu gerein farknda olmayan, veya ok ak olmasna ramen bu gerei kabullenmek istemeyen insanlar, hayatlar boyunca hep yanlg iinde, gerekleri grmezden gelerek yaarlar. Bu insanlarn durumu bir sinema filmini veya tiyatro oyununu gerek zannederek bu filmin veya oyunun iinde yaamak isteyen bir insann durumu gibidir. evresindekiler bu insan ne kadar ikna etmeye ve ona gerekleri gstermeye alsalar da bu insan bunu anlamazlktan gelir. Ancak her insann, hibir istisna olmakszn, bu gerei anlayaca, kavrayaca ve kabul edecei bir an vardr. te bu an her insana lmle birlikte gelecektir. lmle birlikte insann beyninde seyrettii dnya hayatna dair grnt deiecek, bunun yerine lmle birlikte ( yada aydnlanma denen isel keifle birlikte - Nirvana- ) insan sanki bir uykudan uyanacak, ryasndan gerek dnyaya geer gibi, gerek ve sonsuz hayatna geecek, bu hayatn da grnts daha net ve gerek olacaktr. Ayn ryasndaki daha bulank grntden uyanp daha net olan dnya hayatna gei yapan insan gibi. Aslnda Rya grrken bulank rya grmeyiz gayet yaadmz gereklik kadar ryalarda nettir. Fakat bir gereklik iinde dierinin anmsanmas daha g olmaktadr.

MADDENN ASLI KONUSUNDA BLMSEL GELMELER Hologram Bir Dnyada m Yayoruz? Dnyann en nl bilim dergilerinden biri olan New Scientist adl dergi, 27 Nisan 2002 tarihindeki kapak konusunda, okuyucularna nemli bir bilimsel gelimeyi aktarmtr. J. R. Minkel tarafndan kaleme alnan makale "Sahte Evren" bal altnda ve "Neden Hepimiz Bir Hologramn inde Yayoruz?" kapak yazs ile yaynlanmtr. Bu makalede aklanan bilimsel tespiti u ekilde zetleyebiliriz: Dnyay bir k demeti olarak alglyoruz, bu yzden de bu alglara bakarak maddeyi mutlak gerek zannetmek byk bir yanlg olacaktr. New Scientist, bilim adam-yazar J. R. Minkel'in bu nemli konu ile ilgili u itirafna yer vermitir: u an bir dergi tutuyorsunuz, bunu kat bir madde olarak alglyorsunuz ve siz bunun evrende bamsz bir ekilde var olduunu gryorsunuz. Etrafnzdaki objeler de ayn ekilde, belki bir fincan kahve ya da bir bilgisayar, hepsi darda gerekmi gibi grnyor. Ama hepsi yalnzca bir hayal. "Sahte Evren", "Neden Hepimiz Bir Hologramn inde Yayoruz?" balkl ve 27 Nisan 2002 tarihli New Scientist dergisi. Minkel makalesinde, baz bilim adamlarnn bu fikri "hereyin teorisi" olarak adlandrdklarn sylemektedir. Ayrca Minkel, bilim adamlar tarafndan "hereyin teorisi"nin, evrenin yapsnn aklanmasnda ilk basamak olarak kabul edildiini aktarmaktadr. Sz konusu dergide yaynlanan bu makale, evreni beynimizde bir hayal olarak algladmz, dolaysyla bizim maddenin aslyla muhatap olmadmz aklayan bilimsel bir kaynaktr.

Modern fiziin bulgular maddesel evrenin bir alglar btn olduunu gsteriyor. 30 Ocak 1999 tarihli saysnda bu gerei ele alan nl ngiliz bilim dergisi New Scientist'in kapanda u soru yer alyor: "Gerein tesinde: Evren, Bilginin Bir Dans m ve Madde Sadece Bir Seraptan m baret?" Bilimsel Dergiler Filmlerde lenen Simlasyon Dnya Senaryolarnn Gerek Hayat in de Mmkn Olabileceini fade Ediyorlar Dnyaca nl bilim dergisi New Scientist'in 27 Temmuz 2002 tarihli saysnda da "Hayat bir programdr, o zaman silindiniz" balyla yaynlanan makalesinde Micheal Brooks, Matrix filmindeki gibi simlasyon bir dnya iinde yayor olabileceimiz ihtimalini u szlerle gndeme getiriyor: 27 Temmuz 2002 tarihli New Scientist'de "Hayat bir programdr, o zaman silindiniz" balyla yaynlanan makalede yapay bir dnya iinde yayor olabileceimiz ihtimali gndeme getirilmektedir. Matrix II'yi beklemenize gerek yok. Zaten dev bir bilgisayar simlasyonu iinde yayor olabilirsiniz... Elbette ki 'The Matrix' filminin gerek olmadn dndnz. nk sadece yle dnmeniz istendi. Makalenin yazar Micheal Brooks, Yale niversitesi'nden Nick Bostrom adnda bir felsefecinin yorumlarna da yer vererek dncelerini destekliyor. Nick Bostrom, Hollywood yapm filmlerin birok kiinin dndnden ok daha fazla geree yaklatklarn dnyor. Ayrca yapt hesaplar sonucunda, bizim de filmlerdeki gibi bir simlasyon dnya iinde yayor olma ihtimalimizin olduunu dnyor. zellikle son yllarda, maddenin aslyla muhatap olamadmz gereinin anlalmasyla birlikte, bu bilimsel gerek insanlar daha derin dnmeye yneltmektedir. Filmlere de sk sk konu olan bu durum, fiziksel gereklii olmayan ortamlarn, ne kadar gereki olarak canlandrlabileceini; hatta insanlarn bu hayali grntlere aldanabileceini de vurgulamaktadr.

Farkl kaynaklar ve yorumlar Matrix felsefesi platoncucu ve sokratesci felsefenin insanlarn akln dnya ds bir ortama inandrmaya alsan bir felsefe sentezidir. Egzistens seyredenler bilirler gerek dnya ile sahtesi karmaya balar.Matrix 1 de biz birok dnce ile bir odaya kapatlmtk.Reloaded te artk baz eyler belirginleiyor. Artk kahinin neden ajana dnmediini biliyoruz.

Matrix adl program genel bir sistem program ile bu program iindeki akll mantkl birok programdan oluuyor.Baz programlar kendi uurlar ile hareket edebiliyorlar.Bazlar ise bundan mahrum.(Smith'in lmemesi ve ykseltgenerek karmza kmas, kahinin ajana dnmemesi) Ancak reloaded bize ilgin veriler sundu.Bizim zion nam ile bildiimiz ehir aslnda matrixin bir paras.(aslnda o da yok) Bunu kahinden Neo'ya mektup tayan bir adamla ve Kahramanm Smith'in insanlar kendine dntrmesi ile anladk.Ayrca Kurtulan tek kii olmas da bir rastlant deil.ine girdii adamn akln deitirip onunla suikast bile yapacakt.Mimarmzla Neo matrixin sonunun makinalarn sonunun olmayaca trnde bir konuma yaptlar.Bu birbirine paralel bal milyarlarca matrixin olabilecei anlamna geliyor.Son olarak Neo uan robotlar kahramanca ldrd.Normal bir insandan fark olmamas gerekiyordu ama bunu baard.Glerini dnceden fiziksel platforma da tayabildiini mi gsteriyor yoksa hala dncesinden kmadn m? Kafanzn karmas ok normal... (Karmadysa ne ala) Matrix'le Zionun birbirine paralel bal olmas fikri de bana srlen bir fikirdi ama bu ii daha da kartraca iin zerinde durmadm.

Matrix felsefesine ne oldu? memphis 21.05.2003 Matrix Reloaded her ne kadar aksiyon sahnelerinin fazlalyla eletirilse de filmin son 10 dakikasndaki olaylar insan dnmeye itiyor. Felsefesi zerine ok sayda mesaj var. Tabii bu zgn bir felsefeyse. Filmdeki isimler Neo: O, kurtarc. Filmin gidiatna baklrsa Mesih. Zira filmin son sahnelerinde Neo gerek dnyada da robotlar eliyle durdurabiliyor. Bata Mr. Bush un bal bulunduu tarikat olmak zere birok hristiyan grup tarafndan tekrar dnyaya gelecei dnlyor. Sadece bu kadar olsa yine iyi de, Bush un tarikat "O" gelmeden nce onun geliine hazrlanmak gerektiini dnyor. Bknz. Irak sava. Trinity: leme. Hristiyanlktaki anlam baba, oul, kutsal ruh lemesi. Filmde de bir leme var aslnda. Filmde birok kez Morpheus, Neo ve Trinity'yi bir arada grrz. Onlarda kendi ilerinde bir leme olutururlar. Hristiyanlkla ilgili bir sitede bulduum leme (trinity) resminde ilgin bir ayrnt var. genin ii "is" dndaki daire "isnt". Morpheus'un filmdeki en aklda kalan szleri bol isnt l szlerdi. Bir bants var m

acaba? Morpheus: Vaftizci Yahya olarak nitelendiriliyor. ncil de geen Salome hikayesindeki, Salome isimli kadn tarafndan ba kestirilen kii. Salome ihtirasl bir kadndr, Yahya y sevmektedir. Sevgisinin ve ihtirasnn yznden Yahya nn kafasnn kesilmesine sebep olmutur eklinde bir hikaye. Nebukadnezar gemisi: Milattan nce 7. asrda Kral Nebukad Nezar, Babil e en parlak gnlerini yaatmt. Ayrca yahudi devletini ortadan kaldrp Kuds teki Hazreti Sleyman Mabedi ni ykan kiidir. Tm Ortadouyu birletirmitir. Irak savandan da tandk geliyor bu isim. Saddam'n tugaylarndan birinin ad da Nebukadnezar d. Saddam'da kendini Babil ile badatran biriydi. Tm Ortadou da tek devlet dncesindeydi. Filmde neden bu gemiye byle bir isim verildi, ilgin. Ama filmin sonunda gemi patlamt, bunu da dnmek gerek.

Hristiyanln ilk yllarnda neler olmutu diye dnrsek ve bunu Matrix e uyarlarsak nasl bir tablo ortaya kar diye dnyorum. O yllarda Roma mparatorluu nun gc karsnda Hristiyanlk gizli gizli yaylma abasndayd. Hristiyanl yaymaya alan bugn de Hristiyanlar tarafndan kutsal saylan liderler vard. Hristiyan olan halk uzun yllar maaralarda yaad. Yayld corafyay hepimiz biliyoruz. Topraklarmzn bir blmn de iine alan (szde) "vadedilmi topraklar" da. Hristiyan olanlar onlarn inancna gre kurtulmu insanlar. Kurtulup yaadklar yerler de Roma'nn basks yznden maaralar... Maara felsefede de varolan bir kavram. Maarada yaayan bir filozofun felsefesi. Ben burada yayorsam buras benim dnyamdr gibi bir dnce felsefe tarihinde. Matrix dna kan, kurtulan insanlar Zion ismindeki dev bir yeralt maarasnda yayorlar filmde. Peki Zion kelimesininde bir anlam var m acaba? Bizim bildiimiz haliyle siondur. Siyonizm de ayn kkenden gelir. Yalnz filmde bir tezat var. Vadedilmi topraklar yeraltnda bir yerde, ve daha nce kimsenin yaamad toprak klar. Buralar vadedilmi ilan edip yerletiklerinde kimseye zararlar dokunmuyor, nk o topraklarda yaayanlar yok. Peki gerek hayattaki, gnmzdeki vadedilmi dedikleri topraklarn durumu? Ya da gelecekte bu topraklarla ilgili planlar?

Matrix te lmek Matrix te kurtulucularn ldrdkleri herkes program kodu mudur? Yani bir binay koruyan gvenlik grevlilerinin tm, Matrix in polislerinin tm? Bunlarn ierisinde insan olup da pil olarak yaayan, olan bitenden habersiz masumlar var mdr? Yoksa eer, olmamasnn Matrix i yapanlar tarafndan gerekesi nedir? Ne de olsa sanalda yaayan insanlar gerekten habersizler, neden bu noktalarda onlara grev verilmemi olsun ki? Eer ilerinde insanlar varsa, bunlar da kurunun yannda ya, kodun yannda insan misali ldrmek terrizm kategorisine girmez mi? Ruhu yok saymak nsanlarn kafalarnn arkasna taklan cihazlarla sanal bir dnyada bir eit oyun oynamalar mmkn gelmekle birlikte tersi pek mantkl deildir. Filmde kendini aan ajan Smith, Neo ya o kadar byk bir kin besliyorki Matrix sisteminden bamsz hareket etmeye balyor. Neo nun ryasnda grd bir olayda Smith bir insann sanaldaki vcudunu ele geiriyordu. Neo nun dier ryasnn gerek olduunu dnrsek, bununda gerek olduu sonucuna ulalabilir. Zaten filmde elinde bakla Neo nun yanna gelen adam filmin sonunda da savatan kurtulan tek kii olarak koma halinde gemide yatmyor mu? Bu kiinin Smith in beynini ele geirdii insan olduu yargsna varrsak, bu nasl olmutur? Bir tek bu adam nasl kurtulmutur? Neden komadadr? Dier komada olan kim? Neo. Peki neden komada? Gerek hayattaki robotlara belki bir telepatik gle kar koyabildii iin. Aynsn Smith de yapm olabilir mi? Peki bir bilgisayar program ya da son haliyle solucan virs nasl olupta bir insan vcudunda hayat bulabilmektedir? 6 says Matrix 6 kere yokolmu/yokoluyor. 6 kere yokolduuna gre her yokoluta insanlar da yokolmular. 7. kez kuruluu sonuncusu olacak. Ya da 7. si kurulamaynca 6 sonu olacak. Bunun dnyann 7. gn kurulduu inancyla bir ilgisi var mdr? Belki vardr :) Peki Matrix in izgi film serisi olan Animatrix ka blmdr? Bu saylar tesadfi saylar mdr? Kafama taklan bir baka konu ise tapnakta toplanan konsey. Konseyin ye saysn filmi izlerken tam sayamadm ama toplam saylar 12 olabilir mi? Bu 12 says Hristiyanlktaki havarilerle ilgili olabilir mi? Konuyla direkt ilgili deil ama aklma geldi, AB bayranda niye 12 yldz var? Neden-Sonu ilikisi Neden: Filmi yapan bir Amerikan irketi. Kutsal deerlerine biraz fazla baml insanlar. Sonu: Matrix i Hristiyanlk deerleri iinde bomak. Kabuunu krp sregeleni sorgulayp gerekirse deitiren sorgulayc insanlk dncesini arkaplana atan bir Matrix. Sonu, bu felsefeden ziyade ideoloji eksenine doru her blmde biraz daha kayan bir film. Sonu kabuunuzu krn sorgulayn diyenlerin, bunu derken daha kendi kabuklarn krmaktan olduka uzak olmalar.

Gerek bir yanlsamadr - Nietzsche Neyazkki Matrix'in ne olduunu kimse anlatamaz,onu kendin grmek zorundasn.(Laurence Fishburne) Gerek dnyaya hogeldin.(Laurence Fishburne) Hi gerek olduundan emin olduun bir rya grdn m? Ya bu ryadan hi uyanamasaydn o zaman gerek dnya ile rya arasndaki fark nasl ayrt ederdin? - Morpheus (Laurence Fishburne) Balangc olan hereyin bir sonu vardr. - Oracle (Gloria Foster) Ne olduunu dnme. Ne olduunu bil! - Morpheus (Laurence Fishburne) Bu aklanamaz, ama hissedersin. Hayatn boyunca dnyayla ilgili baz eylerin yanl olduunu hissetmisindir. Ne olduunu bilmezsin, ama o ordadr; beynine saplanm bir kymk paras gibi... Seni deli eder... (Morpheus) Yolu bilmek ile ,o yolda yrmek farkl eyler. Niin burada olduunu biliyorum, Neo. Ne yaptn biliyorum... Niye uyuyamadn biliyorum, niye yalnz yaadn ve niye her gece, bilgisayarnn banda oturduunu biliyorum. Onu aryorsun. Biliyorum, nk gemite ben de onu aramtm. Ve o beni bulduunda, bana aslnda onu aramadm, bir cevap aradm syledi. Bizi harekete geiren, bir soruydu, Neo. Seni buraya getiren soru. Soruyu biliyorsun, benim gibi. (Trinity) Gerei nasl tanmlarsn ? Eer hissedebildiin eylerden bahsediyorsan, koklayabildiin, tadabildiin ve grebildiin, o zaman gerek, basite beynine iletilen elektronik sinyallerdir. (Morpheus) Matrix bir sistemdir, Neo. Bu sistem bizim dmanmz. Ama sistemin iindeyken ne gryorsun? adamlar, retmenler, avukatlar, marangozlar. Kurtarmaya altmz insanlarn zihinleri. Ama biz baarana kadar, bu insanlar da sistemin bir paras ve bu da onlar dmanlarmz yapyor. unu anlamalsn: Bu insanlarn ou serbest braklmaya hazr deil. Ve byk bir ksm o kadar iine girmiler, sisteme o kadar baml hale gelmiler ki, onu korumak iin savaabilirler... Beni dinliyor musun, yoksa krmz elbiseli kadna m bakyorsun? Tekrar bak. Dondur! Matrix'de deil miyiz? Bu sana bir eyi retmek iin dizayn edilmi bir program. Eer bizden biri deilsen, onlardan birisindir. (Morpheus) Sizinle, bir sredir kafam megul eden bir dncemi paylamak istiyorum. Bu dnce aklma sizin trnz snflandrmaya alrken geldi ve anladm ki sizler aslnda memeliler snfna dahil deilsiniz. Bu gezegendeki tm memeliler, yaadklar evre ile igdsel olarak bir denge kuruyorlar. Ama siz insanlar yle deilsiniz. Bir blgeye yerleiyorsunuz ve oalyorsunuz, tm doal kaynaklar tketene kadar oalyorsunuz. Canl kalabilmenizin tek yolu baka bir blgeye yaylmak. Bu gezegende bu ekilde yaamn srdren bir organizma daha var. Ne olduunu biliyor musunuz? Virsler. nsanlar hastalktr. Bu gezegenin kanserleri. Sizler vebasnz. Ve bizler de bunlarn ilacyz. (Ajan Smith) Orada olduunuzu biliyorum. Sizi hissedebiliyorum. Korktuunuzu biliyorum. Bizden korkuyorsunuz. Deiimden korkuyorsunuz. Gelecekte ne olacan bilmiyorum. Size nasl biteceini sylemek iin gelmedim. Nasl balayacan sylemek iin geldim. Telefonu kapatacam. Ve sonra bu insanlara, sizin, onlarn grmesini istemediiniz eyi gstereceim. Onlara bir dnya gstereceim sizin olmadnz bir dnya. Kurallarn, kontroln, snrlarn ve snrlamalarn olmad bir dnya. Her eyin olabilecei bir dnya. Buradan nereye gideceinizi size brakyorum. (Neo) Bildiin yol ile yrdn yol arasnda bir fark var. - Morpheus(Laurence Fishburne)

Diyaloglar Neo: Matrix nedir ? Trinity: Cevap oralarda bir yerlerde, Neo. Seni bekliyor. Ve seni bulacak, eer sen de istersen. Ajan Smith: Neden Bay Anderson, neden? Neo: Bu benim seimim. Neo: Bunun gerek olmadn sanyordum. Morpheus: Akln bunu gerek yapyor. Neo: Matrix'in iindeyken lrsen, burada da m lyorsun ? Morpheus: Vcut zihni olmadan yaayamaz. ocuk: Ka emeye alma. Bu olanakszdr. Bunun yerine sadece gerei anlamaya al. Neo: Ne gerei ? ocuk: Kan olmad gerei. Neo: Kak yok mu ? ocuk: O zaman eilenin kak olmadn anlayacaksn. Eilen yalnzca sensin.

Uyar: Program Yant Vermiyor, Devrim Gereklemedi! Yaynland dnemde dnya apnda yzbinlerce kiiyi etkisi altna alan Matrix frtnas zerinden ne kadar zaman geerse gesin kimiler iin poplerliini hala kaybetmedi. Drt yllk macera Wachowskiler'in "btnleme umudu" zerine kurduklar son yapm ile aslnda serinin tek bir film olarak alglanabileceini gsterdi: Olanlar hakkndaki snrl bilgimizle olabilecekler hakkndaki snrsz inancmzn sentezinden oluan bir btnlk." Balangc Bilgisayarlarn ve bilgisayar alarnn kullanmnn yaygnlamasyla 90larda ortaya karak giderek yaygnlaan sanal gereklik kavram Matrix vizyona girdiinde (1999) doruk noktasna ulam, yeni binyla girerken gerekleecei ngrlen dijital kyamet, neredeyse tm yaamn sona erecei organik kyamet kadar nemli olarak grlmeye balamt. Gazetelerde, internette tanp evlenen, yaamn insanlara kapal bir ekilde sadece interneti kullanarak srdren, gerei yerine sanal seksi tercih eden insanlarn haberlerini okuyorduk. nternette rgtlenen gruplar sanal bir anari yaratyor, hackerlar olmayan bir dnyada kendi krallklarn ilan ediyordu. Siber punk adnda bir alt kltr olumu ve gen nfus arasnda hzla yaylmaya balamt. Bilginin hzla ve kolaylkla paylalabilir hale gelmesi, snrlar ve ya faktrn ortadan kaldrmas, bilgisayarn ve internetin sunduu snrsz zgrlk hakk milyonlar tuzaa dm, kstrlm, snrlandrlm hayatlarndan ekip kartyor; baka bir evrenin, baka bir dnyann varln dleyen ozanlarn hayalleri gerek oluyordu. nternetle ilgili kanunlarn henz karlmad bu dnemde insanlar Matrixe zaten hazrd. Yalnz filmdekinin aksine zgrlk, gerek yaamda deil sanal gereklikte elde edilebilen bir kavramd. Bu dnemdeki gelimelere sinema sektr asndan bakarsak eer, bir taraftan sinemada bilgisayar destekli efektlerin kullanm ve sanal oyuncularn oynamas tartlrken, dier taraftan farkl trlerin bir araya gelmesiyle oluan, postmodern yapnn bir yansmas olan yeni trler deneniyordu... Sinemada teknolojinin kullanm zellikle pahal Holywood prodksiyonlarnn vazgeilmez paralarndan birisi haline gelmiti. Yllar nce ynetmenlerin akllarna bile gelmeyecek kamera alar, aydnlatma teknikleri ve (Matrixdeki kullanmyla devrim niteliinde

olan) Kurun Zaman olarak adlandrlan ar ekim yntemleri, sinema ve gereklik ilikisini giderek daha ince bir izgiye dntryordu. Holywoodun rya makinas olduu ynndeki inantan hareket edersek bu ulalmak istenen ve beklenen bir sonutu. Matrix Revolutionsda bir adm daha ileri giderek perdede gerek olanla sanal olan arasndaki fark ortadan kaldran bu teknik, Oscarl grsel efekt uzman John Gaeta tarafndan sanal sinematografi olarak adlandrlyordu. Filmde Neoyu canlandran Reeves bile bir rportajnda bu tekniin ynetmene verdii stnlklerden sz ederek oyuncunun etkinliini azalttndan dem vuruyordu. Gaetann yapmak istedii ey gerekte mmkn olmadn bildiimiz ve beynimiz tarafndan yadsnacak ve hatta bize gln gelebilecek hareketleri mmkn olduunca geree yakn hale getirmekti. Matrixin ve devam filmlerinin bu konudaki baars tamamen sanal aktrlerin oynad, bilgisayar ortamnda hazrlanan filmlerin ortaya kmasn salad (Final Fantasy). Grsel alandaki bu gelimeler sinema dna da srayarak dier sanat dallarn hatta grsellik zerine temellendirilmi btn bir kltr etkiledi. Bir sre sonra biz de Matrixdeki operatr gibi nmzde akp giden 0 ve 1 rakamlarn gereklik olarak alglamaya baladk. Neyse ki imdilik bu ryay sadece gzlerimiz ve kulaklarmzla alglyoruz ancak gelecekte gelien teknolojilerin sonucu olarak Huxleynin Yeni Dnya snda yer alan duy-gr-dey filmlerini izleyebileceimizi sylemek ok da yanl olmaz... Matrix serisinin farkll, sunduu grsel malzemenin cazibesinin yannda yukarda deindiimiz 90l yllarn zellii olan postmodern yapsndan da kaynaklanyordu. Filmleri kategorize etmekte giderek zorlandmz bu dnemde; bir film ayn zamanda kara film ve bilimkurgu zelliklerini, dramann ve fantastik sinemann eleriyle birletirerek farkl trlerin harmanlanmasyla oluabiliyordu. Sinema tarihinin unutulan unutulmayan btn yapmlarndan az ok izler tayan farkl malzemelerin uygun oranlarda bir araya getirilmesiyle oluan bu yapya 90larda postmodernizmin sanata olan olumsuz etkilerine itafen pasti denilip bu yapmlar baz evreler tarafndan kmsenirken; birka ylda bu terim evrimleerek fzyon adn ald ve baarnn temel koullarndan birisi haline geldi. Fzyon merulat ve Tarantino gibi ynetmenlerin filmlerinde korkusuzca dile getirildi. Merulamasnda ara olarak ustalara ve tre duyulan sayg ve sevgi kullanld. zleyicilerin de heyecanla anak tuttuu bu yapmlar Holywood sinemasnn yeni kurtarclar oldular. Aslnda ortaya kan kolektif rnler, birletirdikleri esinlenmelerle oluturduklar homojen yapyla izleyicide yeni bir ey izledii yanlsamasn uyandrrken, aslnda kendini aamayan kendi stne kapanan bir yapnn tutsa olmaktaydlar. Matrix lemesinde esinlenilen filmleri eminim ki biraz dnnce siz de bulabilirsiniz. O halde Matrix serisini fenomen haline getiren daha nce bir ok defa grdmz hikayesi deildi. Kulland sinematografik yenilikler ise sadece eletirmenler ve grsel efekt uzmanlarndan oluan kk bir aznlk tarafndan hatrlanacak, kitleler tarafndan unutulup gidecekti. Mesele, ilk filmde sorulan gereklikle ilgili sorularn kar konulamaz ekiciliinden kaynaklanyordu. stelik bunu benzerlerine gre daha fazla gze arpan bir tarzla dorudan sorularla gerekletiriyordu: Morpheusun (Dler Tanrs) Neo (Mesih)ya sorduu soru hepimizi aylarca megul edecekti: Hi gerekliinden emin olduunu dndn bir rya grdn m? Eer o ryadan uyanamasaydn ne olurdu? Gerek dnyayla rya arasndaki ayrm nasl bilebilirdin?

Sonraki bir sahnede de gereklii sorguluyor: Gerek nedir? Gerei nasl tanmlarsn? Eer hissedebildiin, koklayabildiin tadabildiin ve grebildiin eylerden bahsediyorsan aslnda gerek beynin tarafndan gnderilen elektrik sinyallerinden ibarettir....

Mimar Neo'ya ne sylemiti? Hatrlayacanz gibi "Matrix Reloaded"n sonlarnda karmza kan Mimar karakterinin Neo'ya syledikleri, hem ilk filmde sunulan dnyay alt st etmi, hem de trilojinin gidiatna dair meraklar dorua karmt. Hatrlayacanz gibi Matrix Reloadedda tpk ilk film Matrixte olduu gibi karakterler arasndaki diyaloglar filmin pek ok noktas ak braklm dnyasna dair ipular elde etmek ve eitli tasavvurlarda bulunmak iin kilit bir konuma sahipti. lk filmde bunlar Neonun krmz hap semeden nce Morpheusla olan diyalou, Neonun Kahinle olan diyalou ve Ajan Smithin sorgulama srasnda Morpheusla olan diyalou eklinde zetlenebilir. kinci film Matrix Revolutionsda da kilit konumdaki tm diyaloglar Neo evresinde toplanmt: Neonun Kahinle, Ajan Smithle, Merovingianla ve de Mimarla olan diyaloglar filmin hem kafalar kartrmasnda, hem ilk filmde sunulan ipularnn ters yze edilmesinde, hem de izleyicinin bu sunulan yeni matrix dnyasna dair akl yrtmesinde olduka etkiliydi. Ancak zellikle filmde ilk kez karmza kan ve tm matrix dnyasnn arkasndaki akl olarak sunulan Mimarn Neoya syledikleri, daha Revolutions izlememi olsak da, triloji iinde ayr bir yerde duruyor. Biz de hazr son film gndemdeyken size yeniden hatrlatalm, hafzalarnz tazeleyelim istedik:

Mimar: Merhaba, Neo. Neo: Sen kimsin? Mimar: Ben mimar'm. Matrix'i ben yarattm. Seni bekliyordum. Birok sorun var, ve srecin bilincini deitirmi olmasna ramen... hl bir insansn. Bu yzden cevaplarmn bazlarn anlayacaksn, bazlarn da anlamayacaksn. Buna bal olarak, ilk sorun en geerli soru olsa bile ayn zamanda -sen farkna varabilir ya da varmayabilirsin- en konu d olan. Neo: Neden buradaym? Mimar: Hayatn matrix'in programlamasna has, dengelenmemi bir denklemin artklarnn toplam. Sen, aksi takdirde matematiksel kesinliin bir uyumu olan bir eyin, en iten abalarma ramen ortadan kaldrmay baaramadm bir anomalinin sonucusun. Bu, sinsice kanlan bir yk olmasna ramen, beklenmedik bir olay deil ve dolaysyla kontrol edilemez durumda deil. Seni kanlmaz bir ekilde buraya getiren de bu kontrol. Neo: Soruma cevap vermedin. Mimar: ok doru. lgin. Bu dierlerinden daha hzl. (Mimarn oturduu koltuun arkasndaki ekranda beliren nceki seilmi kiiler araya girer:) Dierleri mi? Hangi dierleri. Ka kii? Bana cevap

ver. Mimar: Matrix dndnden daha eski. Ben, bir integral anomalinin kndan sonrakinin kna saymay tercih ediyorum ki; bu durumda bu altnc srm oluyor. Neo: Yalan sylyorsun! Bu mmkn deil. Neden kimse bana bunu sylemedi? Mimar: Kimse Bilmiyor. Kesinlikle. Senin de phesiz fark etmeye baladn gibi, en basit denklemlerde bile dalgalanma meydana getiren anomali sistemik. Neo: Seim. Sorun seim.

Mimar: Tasarladm ilk matrix, doal olarak mkemmeldi. Bir sanat eseriydi. Hatasz, hametli. Bu zafere edeer tek ey muazzam baarszlyd. Her insanda bulunan kusurlarn sonucu olarak yok olmasnn kanlmazl artk benim iin ok ak. Bu yzden, tarihinizi temel alarak doanzn garipliklerini yanstacak ekilde tekrar tasarladm. Ama bir kez daha baarszlk yznden hayal krklna uradm. O zamandan beri cevabn gzmden katn, nk daha daha kk... ya da belki de kusursuzluun parametreleriyle daha az snrlanm bir akln gerektiini anladm. Bylece cevab bir bakas tesadfen buldu. Sezgileri olan bir program. lk bata insan ruhunun belirli baz|zelliklerini aratrmak iin programlanmt. Eer matrix'in babas bensem o da, phesiz, annesi olur. Neo: Kahin. Mimar: Ltfen. Dediim gibi, ancak bilinalt seviyesinde farknda olsalar bile, bir seme hakk tannd zaman... deneklerin neredeyse %99'unun program kabul etmesi zerine, tesadfen bir zm buldu. Bu bir fonksiyonu sona erdiriyor olsa da, aka temelden hatalyd. Bu yzden, kontrol edilmedii takdirde sistemin kendisini tehdit edebilecek, aslnda elikili bir kavram olan sistemik anomaliyi yaratyordu. Bu yzden, aznlk olmalarna ramen, program kabul etmeyenler kontrol edilmedikleri takdirde, ykselen bir felaket ihtimali tekil edeceklerdi. Neo: Sorun Zion. Mimar: Buradasn, nk Zion yok edilmek zere. Yaayan herkes yok edilecek, tm varl ortadan kaldrlacak. (Mimarn oturduu koltuun arkasndaki ekranda beliren nceki seilmi kiiler araya girer:) Palavra!

Mimar: nkar, insani tepkilerin en ngrlebilen olandr. Ama emin ol. Bu, onu altnc yok ediimiz olacak Ve bunda fazlasyla iyi hale geldik. Seilen kiinin imdiki grevi kaynaa geri dnp, tadn kodun geici olarak yaylmasna izin vererek... ana programn yeniden yklenmesini salamak. Ardndan, Zion'u yeniden ina etmek iin, matrix'ten 16's kadn, 7'si erkek, 23 birey semen istenecek. Bu ileme uymamak matrix'e bal herkesi ldrecek korkun bir sistem kmesine neden olacak Ve bu da Zion'un yok edilmesiyle birletiinde sonunda tm insan rknn soyu tkenecek. Neo: Bunun olmasna izin vermeyeceksiniz. Yapamazsnz. Hayatta kalmak|iin insanlara ihtiyacnz var. Mimar: Kabul etmeye hazr olduumuz varolu seviyeleri var. Ama u anki konu, senin bu dnyadaki tm insanlarn lmnn sorumluluunu kabul etmeye hazr olup olmadn. Tepkilerini okumak ok ilgin. Be selefin, seilmi kiinin grevini kolaylatran, trnzn geri kalanna derin bir sevgi duymalarn salayacak belirsiz bir dorulama, benzer bir hkm zerine temellenmilerdi. Onlar bu deneyimi ok genel bir ekilde yaarken, senin deneyimin ok daha zel. Karlkl ak. Neo: Trinity. Mimar: Konu sizden almken, Seni kurtarmak iin kendi hayat pahasna matrix'e girdi. Neo: Hayr. Mimar: Ve bu da bizi nihayet, temel gerein vurguland ve anomalinin hem balang, hem de son olarak ortaya kt, gerek anna getiriyor. ki kap var. Sandaki kap kaynaa ve Zion'un kurtuluuna alyor. Solundaki kap matrix'e, sevgiline ve trnn sonuna alyor. Senin de laykyla belirttiin gibi sorun seim. Ama ne yapacan zaten biliyoruz, deil mi? Daha imdiden zincirleme reaksiyonu grebiliyorum. Kimyasal haberciler, zel olarak akl ve mant bastrmak iin tasarlanm bir duygunun balangcnn iaretlerini veriyorlar. Basit ve ak bir gerei grmeni engelleyen bir duygu. O lecek ve bunu nlemek iin yapabilecein hibir ey yok Umut. nsann en temel yanlsamas. Ayn anda, hem gcnzn, hem de zayflnzn kayna. Neo: Senin yerinde olsam, bir daha karlamamay dilerdim. Mimar: Karlamayacaz.

"Matrix Reloaded": Hakikatin lne ikinci yolculuk...

The Matrix Reloaded? Artk ezberlediimiz ilk film, bilimkurgu aleminde ska karlatmz makinelerin egemenliine gemi dnya temasn iliyordu; ancak makinelerin temsil ettii yapay zek, daha nce karlalmadk bir gelimilie sahipti. nsanlarn, onlara enerji salayan gnee engel olmak iin gkyzn kapatma giriimine karlk, gne enerjisinin yerine bizzat insan vcudundan elde ettikleri bioenerjiyi koymular; bunun iin de insanlar uyutarak beyinlerini bir tr bilgisayar programna balamlardr. Bylece insanlar, okyanus iinde olduunun farknda olmayan balk misali, sanal bir dnya iinde yaamaktadr. Yalnzca Morpheus'un nderliindeki bir grup direnii, bu Matrix dnyasnn dna kmtr ve makinelerin hkmranlna son verecek seilmi kiiyi aramaktadrlar. Hatrlayacanz gibi, direniiler seilmi kii Neo' yu, Matrix dnyasnda yaayan bilgisayar hacker' Thomas Anderson'un karakterinde bulmulard ve film Neo'nun gerekten seilmi kii olup olmadn kavrama srecini perdeye tayordu. lk filmin kald yerden devam eden Matrix Reloaded da, glerinin farkna varan Neo sayesinde, insanlarn direnii daha gl bir hal almtr. Ancak, makineler her zaman olduu gibi- insanlara gre korkun bir gelime gstermi ve ilk filmde bahsi geen, insan direniinin son kalesi olan, yerkrenin ekirdeine yakn bir yerde konumlanm Zion kentinin yerini kefetmilerdir. imdi, ilk filmde Morpheus ve ekibinin gemisi Nebuchadnezzar'a saldran sentinelleri (ahtapota benzeyen dev robotlar) Zion'a gnderip insan direniinin sngsn drme planlar yapmaktadrlar. nsanlarn tek umudu, makinelerin korunakl dnyasna alabilme yeteneine sahip Anahtarc (Keymaker) lakapl kiiyi bulmaktadr. Bunun iinse tabii ki Neo'ya gvenmektedirler. Ancak Anahtarc, ok iyi bak kullanan ve ortadan kaybolma yeteneine sahip olan filmin yeni kt karakterleri kizler tarafndan ok iyi bir ekilde korunduundan, ona ulamak pek de kolay deildir. Ayn zamanda, kendini kopyalama yeteneine kavumu olan Ajan Smith onlardan almaya alt eyi geri almak zere Neo'nun peine dmtr. Devam filmi de, tpk 1999 ylnda izlediimiz Matrix gibi ok etkileyici sahnelere sahip. Ancak filmin en ne kan sahnesinin, otobanda geen takip sahnesi olduunu syleyebiliriz. Anahtarc'nn izini bulan Morpheus ve Trinity, onu kararak Matrix'ten sa salim kabilecekleri bir telefon hatt aramaya balarlar. Ancak, en yakn hata ulamak iin, yaknlarndaki bir otoban kullanmalar gerekmektedir. Ajanlar, Matrix'teki her insann vcudunu kullanabildikleri iin, kalabalk otoban onlar asndan ok tehlikelidir; ancak baka areleri de yoktur. Bylece, 600 bin dolara mal olan ve ekimleri yedi hafta sren otoban sahnesi balar. Bu sahnede Ajanlarla Morpheus ve Trinity arasnda biri bir Cadillac'n arka koltuunda, dieri de bir trn zerinde olmak zere iki adet ok etkileyici kung fu sahnesi de mevcut. Wachowski Kardeler, bu sahneyi hayal ettikleri gibi ekebilmek iin uygun bir otoban bulamaynca areyi California'daki eski bir askeri sse yeni bir otoban ina etmekte bulmular; bu da film ierisinde bu blme zel nem yklediklerini gsteren bir ayrnt. Matrix Reloaded' da Matrix gibi, teknik adan yeni uygulamalarn denendii bir film. lk filmdeki almalaryla Oscar kazanan grsel efekt uzman John Gaeta, Manix adl irketindeki zel ekiple Wachowskiler' in istei zerine sanal sinematografi denen bir teknik gelitirmiler. Perdede gerek olanla sanal (ya da yapnt) olan arasndaki fark ortadan kaldran bu teknik sayesinde, filmde kullanlan 2500 efektli sahneyi, efekt kullanlmayan sahnelerden ayrt etmek o kadar da kolay olmayacak. Benzer ekilde, kendini kopyalama yeteneine sahip Ajan Smith'in Neo'yla dvt sahnelerde de izleyiciler, hangi Ajan Smith'in gerek, hangilerinin kopya olduunun ayrmna varamayacaklar. Bu nasl m mmkn oluyor? ncelikle yksek znrle sahip be-alt kamerayla, kopyas karlacak oyuncu ya da nesnenin farkl alardan grnts kaydediliyor ve bilgisayara ykleniyor. Bilgisayar da, oyuncunun grlebilecek her bir noktasn hesaplayarak bir model karyor ve bu modelin hareketlerini ekilecek sahnenin gereklerine gre ekillendiriyor. Bylece, izleyici bu sahnelerin gerek oyuncu ya da objeyle ekilmediini fark edemiyor. Filmin barol oyuncusu Keanu Reeves, bu teknik iin unlar sylyor: Aslnda perdedeki grntnn sizin varlnza dorudan bal olmamas rahatlatc bir his. Ancak, ynetmenlerin kullanacaklar malzemeyi elde ettikten sonra oyuncuyu tamamen olayn dnda brakabilmeleri, onlara ok daha fazla g ve otorite salyor ve oyuncularn filme olan etkilerini belirsizletiriyor. Bildiiniz gibi, Matrix Reloaded'la, serinin nc filmi Matrix Revolutions'n ekimleri ayn anda gerekletirdi.

Matrix: "nanl olun!" sa Mesih, Roma mparatorluunun klelerini zgrletirdi. Neo Mesih, yaratt yapay zekal makinelerin klesi olan insanolunu! Elektronik beyin, onu yaratmakla vnen insan, YAAM enerjisini samak iin tarlada ekin haline getirmitir. Uzak bir gelecekte, insan zihinlerini sanal gereklik iinde 1999 ylnda oyalamaktadr. Bylece insanlar, bir matris sayesinde, birer msr koan olduklarnn farkna varmadan, zihinlerinin iinde yaayp gitmektedir. Hem de pek sevdikleri yirminci yzylda. Matrix yazp yneten Wachowski Biraderler, ada uygarlk dediimiz dzeni bu noktada eletirmeye balyor. Fazlasyla maddiyat, fazlasyla teknolojiye dknz. Oysa insan makineden ayran, bir ruhu olmasdr. Bu noktadan hareket edip zamanmzdan yaklak iki yzyl sonra, Yunan mitolojisi ve semavi dinlerin devam bir kurtulu destan yaratyorlar. nsanolunu habersiz olduklar makinelerin boyunduruundan kurtaracak bir Mesih gnderilmitir: Sanal dzenin korsan, bir hacker, Neo, yani yeni. Matris iinde aslnda yaamayan, uyuyan insanlar kurtarmak iin seilmi kiiyi bulup uyandracak olan Dler Tanrs Morpheustan baka kim olabilir?

Matrisin belals, terrist/hacker Morpheus, militanlarndan Trinity (Kutsal l) ile birlikte Neoyu yapay zekayla mcadeleye hazrlar. Morpheus, vaftizci Yahyann saya yol gstermesi gibi Neoya uzakdou sporlarn retir. Zihin gcyle Matrisin koruyucusu ajanlar kadar hzl ve becerikli olabilir nk sanal ortamda bedeni (?) len birinin zihin lm de gereklemektedir. Wachowski Biraderler insanolunu uyaryor: nanl olun. Topraktan geldiinizi, topraa gideceinizi unutmayn. Siz etten ve kandan olumaktasnz. Sinirlerinizin ucu beyinlerinize ulayor. Bu yzden inanlmaz bir hareketlilik yeteneine sahip karakterlerinin de makine karsnda ac ekme, yaralanma, kan kaybetme gibi zaaflarn vurguluyorlar. Zaten, insanlarn Matrisin varln farkedebilmek iin zihinlerinde doum ann yeniden yaamalarn, bir anlamda vaftiz edilmeleri gerekiyor. "Matrix Revolutions" Efsanede son perde... Matrix artk bir efsane.Matrix Revolutionsn bu efsaneye eklenen son halka m olacan, yoksa onu yeni ufuklara m tayacan zamanla greceiz. Ancak Wachowskilerin yaamlarnda yeni bir sayfa atklar ve Yzklerin Efendisi lemesini ynetmeni Peter Jacksonla birlikte, yeni projeleri en ok merak edilen ynetmenler arasnda olduklar kesin. Matrix ve Matrix Reloadedn elde ettikleri gie baars ve sinema tarihinde zerine en fazla tartma yaratlm, en ok dnce retilmi, akademiden balayp ylda bir-iki kez sinemaya giden/gidebilen kiilere kadar herkesin dikkat alanna girmeyi baarm filmler olduklar dnldnde, karmzda sinemann snrlarn oktan am bir olgunun olduunu kabul etmek gerek. Bu durumda, getiimiz Mays aynda vizyona giren Matrix Reloadedla birlikte tek bir film gibi ekilen Matrix Revolutionsn imdiye kadar tank olmadmz bir merak ve heyecanla beklenmi olmas ok normal. Bu merak beslemek adna, filmle ilgili bilgilerin kamudan sr gibi saklandn biliyorsunuz. Biz de film izleme keyfini azaltmamak iin, detaylara fazla girmeden, Matrix Revolutionsa ksa bir bak atmak istiyoruz: Wachowskilerin srekli olarak Matrixin btnleme umudu zerine kurulmu bir seri olduunu sylemelerini ve seriyi olanlar hakkndaki snrl bilgimizle olabilecekler hakkndaki snrsz inancmzn sentezinden oluan bir btnlk olarak tanmlamalarn dnrsek ve tm bunlar filmin fragmanyla birletirirsek, Matrix Revolutionsta insanlar kadar makinelerin ve yapay zeknn da nemli olacan tahmin edebiliriz. Keanu Reeves de seriyle ilgili bu tahminle rtecek eyler sylyor: lk filmde insanlarla makineler kar karya geliyordu. Reloaded ve Revolutionstaysa yok edilme tehdidiyle kar karya kalnca, matrixin iinde saklanmaya alan makineler tarafndan retilmi bilgisayar programlarnn bak asn gryoruz. Ayn anda insanlar da tpk bu programlar gibi Ziona saldran makineler tarafndan yok edilme tehdidiyle kar karya.

En sonunda makineler de benzer bir tehditle karlanca insanlar, makineler ve bilgisayar programlar hayatta kalabilmek iin ibirlii yapmann bir yolunu aramak zorunda kalyorlar. Bu szlerden, rahatlkla, Revolutionsta insan kimlii kadar, makine ve bilgisayar program kimliklerinin de nemli olacan, ilk filmde kurulup ikinci filmde yerle bir edilen gereklik/matrix ztlamasndan ok bu farkl kimliklerin ayakta kalabilmek iin mcadelesinin ne kacan kestirmek hi de zor deil. lk filmde yeni yeni tan olduumuz dnyann, grkemli zel efektlerin ve de karizmatik karakterlerin desteiyle hakim olan duygu hayranlkken, bu filmde kurulan dnyaya dair inanlarmz ykan ikinci filmde hissettiimiz daha ok boluktu. imdiye kadar bize sunulan matrix evreninde yer alan dier aktrlerin de (makineler ve bilgisayar programlar) dahil olaca byk bir savaa tank olacamz Revolutionsta bu duygu daha ok kaos olacak gibi gzkyor.

Hatrlayacanz gibi, ikinci filmde, Neo gerek gcnn snrlarna dair aydnlanmaya balam ve Mimarla konumasndan sonra, matrix d olarak bildiimiz dnyada sentinellere hkmederek kafalar kartrmt. Filmin finalinde Neoyu, vcudu Ajan Smith tarafndan ele geirilmi olan Banele yan yana uursuz biimde yatarken brakmtk (Aslnda bu finali, son filmin iki yldzlarnn Neo ve Ajan Smith olacan haber veren bir sahne olarak okumak mmkn.) Revolutionsta Neo, matrixte elde ettii gleri ve seilmi kii zelliklerini gerek dnyada da kullanabilmesinin ardndaki gerei reniyor. nsanlarn son umudu olan Zion ehrini kuatm olan makinelere kar Zee ve Kid gibi yetenekli sivillerin de desteini alan Zion ordusu kar koymaya alyor. Bu iki ordu arasndaki savan sinema tarihinin en zgn ve en gsterili sava sahnesi olaca iddialarnn havada uutuunu da hatrlatmadan gemeyelim. Banein vcudunda Ziona szan ve giderek glenen Ajan Smith artk iyice kontrolden kyor ve direniilerle birlikte makinelerin hkmranln da tehdit etmeye balyor. Bu esnada Neo ve Trinity, imdiye kadar hi kimsenin cesaret edemedii bir eye kalkrlar ve Niobenin gemisini alarak le dnm yeryzne kp makinelerin bakentine doru yola koyuluyorlar. Dev bir metropol andran kente vardklarnda Neo, tm bu dzenin ardndaki gle kar karya gelecek ve ona hzla kanlmaz gibi gzken sona yaklaan dnyay kurtarmak iin bir uzlama teklif edecektir. Bu kurtuluun gereklemesi iin, son bir kez de olsa, Neonun Ajan Smithin karsna kmas gerekecektir. Son filmde ilk iki filmde karmza kan kadronun byk lde korunduunu syleyebiliriz. Sadece, Kahini canlandran Gloria Fostern ani lm nedeniyle bu karakterde farkl bir isim, Mary Alice kacak karmza. Ho, Wachowski Kardeler, ilk filmden itibaren, lemenin dier filmlerinde Kahinin grntsn deitirmeyi dnmler, bundan son anda vazgemilerdi. Bu beklenmedik gelimeden sonra, ilk fikirlerine geri dnmek zorunda kaldlar. kinci filmde, Kahinin de aslnda bir bilgisayar program olabileceini rendiimizi dnrsek, byle bir grnm deiikliinin hi de yadrgatc olmayacan kestirebiliriz. lk iki filmdeki grsel efekt zenginliinin bu filmde de korunduunu sylememize sanrz gerek yok. Her ne kadar Revolutionsn byk blm, l andran gerek dnyada gese de, 40 milyon dolara mal olan makinelerle insanlarn byk savann gerekletii sahnede ve Neonun Ajan Smithle yamur altndaki son dvn izleyeceimiz sekansta grsel efekt departmannn yneticisi John Gaeta ve ekibi yine yeteneklerini konuturmu. lk iki filmde rastlamadmz kadar ok karakter ve yaratkla karlaacamz Revolutions iin Gaeta unlar sylyor: Reloadedta Neonun umas ya da Smithle dvmesi gibi doast sahneler iin gerekst sanal sinematografinin olanaklarn gelitirmek iin almtk. Revolutionstaysa, insanlarla makinelerin kar karya geldii byk destans sahnelerle, makinelerin bakenti gibi gerek dnyaya ktmzda karmza kacak usuz bucaksz alanlarn tasarmyla uratk daha ok. Her iki filmin de Alien ve Blade Runner gibi filmlerden bu yana bilimkurgu sinemasnn gelimesine en ok katk yapan filmlerden olmasn umuyorum diyor. imdiye kadar, zellikle ikinci filmden yola karak Revolutionsn finalinde olacaklarla ilgili saysz senaryo retildi. Filmin vizyona girdiini dnrseniz bunlara detayl olarak deinmenin pek de anlam yok. Ancak, Revolutions iin, ikinci filmde aklmzda beliren sorulara ak ekilde yant getiren bir final dnen senaryolar kadar, her eyin daha da karacan, gereklik alanyla matrix alan arasndaki snrlarn iyice buharlaacan iddia eden senaryolar da mevcut. Byk finalle ilgili siz ne dneceksiniz bilmiyoruz; ancak deneyimli yapmc Joel Silver, serinin dnsel adan en zengin blm olduunu iddia ettii filmin sonu iin olduka heyecanlandrc ve umut vaat edici eyler sylyor: Neonun yolculuunu duygusal,

elenceli ve zekice bir finalle zme kavuturan film, btn bu olup bitenlerin ne anlama geldii hakknda gerek bir fikir veriyor.

"Matrix Reloaded"n karizmatik karakterleri NEO (Keanu Reeves) Neo ya da adn oluturan harflerin yerlerini deitirdiimizde bir ekilde The One; yani seilmi, yani kurtarc-mesih sa. Bir zamanlar yaad dnyann Matrix adnda bir bilgisayar simlasyonu olduunu anlayana dek uyuyordu. Matrix sisteminin iindeki yanlsamalar dnyasnda sradan bir yaam olan Thomas Anderson adnda bir bilgisayar hacker'yd. Harikalar Diyar'na doru yola kan Alice misali, tavan' izlediinde yalnzca kendi yaamn deil, insanln kaderini deitirecek bir yolculua ktnn farknda bile deildi; ama artk her eyin farknda. lk balarda, kendisine yklenen sorumluluun bykl karsnda kafas karsa da, O insanl kurtarabileceine inand ve savamaya balad. lk film The Matrix, Neo'nun uyannn yksyd, The Matrix Reloaded ise silkiniinin ve yapmak zorunda kald seimlerin yks olacak. Seilmi kii olmann, tarihin her dneminde olduu gibi, yalnzca kendine inananlara kar deil, inanmayanlara kar da bir sorumluluk gerektirdiinin bilincine varacak olan Neo yine de insanl, yapay Matrix sistemi iine mahkm eden ve enerjisini smrerek kendi yaamlarn baki klmaya alan makinelerin hkmranlndan kurtarmak iin savamay srdryor. Morpheus (Laurence Fishburne) Krmz hap m, mavi hap m? Bu ilahi soruyu Neo'ya sorarak gerei yeniden sorgulatan adam. Adnn anlam ise dler tanrs. Ksaca Neo'yu Matrix sisteminden kurtaran gizemli, asi lider. Neo'nun insanl kurtaracana inanan kii. nsanln makineleri yenerek dnyay yeniden sahiplenmesine nderlik edecek olan Neo'yu kefederek zgrlk savan balatyor, hem de can pahasna. Matrix Reloaded'da Morpheus karakteri karmza karizmasna karizma katm bir ekilde kyor. zellikle, zenle hazrlanm kyafetleri, bu etkiyi arttrmakta byk bir role sahip. Ancak bu filmde, ebedi yalnz, ermi kii imajndan syrlp, daha gl ama ayn zamanda biraz daha dnyevi bir kimlie sahip olacan syleyebiliriz. nk Matrix Relaoded bizi insan direniinin son kalesi olan kurtarlm Zion ehrine gtryor ve buradaki direniin banda yer alan, Neo'nun eski sevgilisi Niobe'yle tanmamz salyor.

Trinity (Carrie-Anne Moss) Ekibin kadn figr Trinity, Morpheus ile birlikte Matrix'e kar savarken Neo'nun da onlara katlmasna yardmc oluyor. lk filmde, aksiyon severlerce fazla dramatik bulunan masals pcyle Neo'yu yeniden diriltmi, bylece ikili arasnda film boyu sren yaknln, gerek bir ak olduu yolundaki kanlar arttrmt. Her ne kadar Khin'in ona ne syledii tam olarak devam filmlerinde ortaya kacaksa da bu konuda epey bir fikir yrtldn belirtmeden gemeyelim. Bu filmde Morpheus'la birlikte Anahtarc (Keymaker) denen gizemli ahsiyetin peine den Trinity'yi sinema tarihinin en iyi takip sahnesi olma iddiasnda yine dv konusundaki hnerlerini sergilerken izleyeceiz. Ajan Smith (Hugo Weaving) En hayran olunan kt adam. Ama bu ikinci macerada adamlar olarak geri dnyor. O bir ajan. nsanl kleletiren Matrix'in en nemli ajan. Grevi ise Neo'nun ve onun birlikte savat asilerin ykseliini nlemek ve insanln trmanan zgrlk savan engellemek. Bu blmde kendini klonlama yetenei de kazanan Ajan Smith, ilk filmdekinden ok daha gl bir ekilde karmza kyor. Niobe (Jada Pinkett Smith) Matrix'in ikinci macerasnda karmza kacak yeni karakterlerden biri olan Niobe Morpheus'un eski sevgilisi. Son insan ehri olan, Matrix?e kar direnii rgtleyen Zion'un halk ile birlikte yok olmama mcadelesi veriyor ve yokedici, acmasz robotlar srsne kar savayor. Niobe ayn zamanda Neo iin kilit bir isim; nk ona yeniden Matrix'e girme giriiminde yardmc oluyor. Ksaca yeni, ama hem Morpheus?un gemiiyle ba kurmamz salamas asndan hem de ykdeki yeri asndan nemli bir karakter. kizler (The Twins) (Adrian Rayment ve Neil Rayment) Yeni macerann dier yeni ve karizmatik kt karakterleri kizler. Grevleri Anahtarc (Keymaker) denen, Matrix ierisindeki her gizli blmeyi ama yeteneine sahip gizemli karakterin isyanclarn eline gemesine engel olmak, Neo'yu

engellemek ve onun Matrix'in iinde savamasna olanak tanmamak. Tabii ki bu srada Neo?nun yolunu amaya alan ve Anahtarc'nn peline den Morpheus ve Trinity'yi yok etmek de grevleri arasnda. Bu karizmatik karakterler, istedikleri eyleri yaratarak Matrix'i somut bir biimde etkileme, ok iyi bak kullanabilme ve hayalet gibi ortadan kaybolabilme yetilerine sahipler. Persephone (Monica Bellucci) Persephone, Yunan mitolojisinde, Persephone Zeus ve Demeter'in kzyd. Hades tarafndan yeralt dnyasndaki ei olmak zere karlmt. Matrix Reloaded'da son dnemde, zellikle Dn Yok (Irreversible) filmiyle hem lkemizde hem de dnya genelinde gndeme oturan gzeller gzeli Monica Belucci tarafndan canlandrlan Persephone, Neo'yu batan karmaya alan esrarengiz bir kadn olarak karmza kyor. Bu yeni karakter bir yandan Matrix Reloaded'a farkl bir gizemli bir boyut kazandrrken, bir yandan da Wachoswki Kardeler'in ilk filmdeki isimlere anlam ykleme alkanlnn sreceini gsteriyor.

Kahin ("Matrix Revolutions" filminden) Balangc olan her eyin bir sonu vardr. Sonun yaklatn, karanln yayldn ve lm gryorum ve onun yolundaki tek engel sensin Neo. Eer bu gece onu durduramazsan, korkarm hibirimiz yarn gremeyeceiz. Orijinal dilinde: Everything that has a beginning has an end. I see the end coming, I see the darkness spreading. I see death... and you are all that stands in his way. If you cannot stop him tonight, then I fear tomorrow will never come. [Matrix Revolutionsta, Kahin (Orcale) Neoya, varoluuyla ilgili son ipularn veriyor ve st kapal da olsa filmin climaxinde Neoyla Ajan Smithin son dvne ahit olacamz bizlere fsldyor] Bir Referans Bombardman Olarak "Matrix" 1999 ylnda "The Matrix"i izlediimiz dnemde genele hakim olan hava yleydi: "Bu filmi ok sevdim, niye sevdiimden emin deilim. Bir yandan yeni bir ey izlediimi dnrken, bir yandan da srekli bir deja vu yaadm hissettim" Aslnda, insan ilk anda rahatsz da etse "Matrix"i izlerken bu ruh halinden kurtulmak sanld kadar kolay deil, zaten gerekli de deil. zel bir filmle kar karya olduumuzu aklmzda tutup, bu filme doru yaklamn bu olduuna kendimizi inandrmamz gerekiyor. "Matrix"in, deneyimli izleyicilerin bile kafasn kartran bu yapsnda, gerek bilimkurgu trnden gerekse tr iine yer almayan filmlerden pek ok eyi ayn potada eritiyor ve ortaya farkl -ya da yle gzken- bir rn karyor oluunun rol byk. "Matrix"in sinema

tarihiyle ilikisine dair her eyden nce belirtmemiz gereken nokta, filmin yakn tarihle olan ilikisi, yani 90'l yllarda, sinemann yeniden ekilleniinin geldii son noktaya iaret ediyor oluu. Filmin bal bana bir referans kolaj eklinde dnlmesi, bizzat bu yllarda ekilmi filmlerin baat zellii. Wachowski Kardeler, bu eilimi yle bir noktaya ekiyor ki, bir yandan filmdeki her bir kareyi daha nce bir yerlerden grdnz hissine kaplrken, referanslarn okluu nedeniyle, grdnz eyin ok orijinal olduu illzyonuna kaplyorsunuz. Trleri harmanlama anlamnda da film, bu yllarda iyice popler bir forml haline gelen, bilimkurgu-aksiyon-karafilm harmannn baarl bir rnei. zellikle kara-filmin karanlk ve paranoyann hakim olduu atmosferi "Matrix"te gereklik evreninin temel zelliklerine iaret ediyor [Bu paranoyann, "Matrix"ten iki yl kadar nce izlediimiz, "Matrix" kadar iyi bir film olmasna karn deeri yeterince anlalamam "Gizemli ehir"de ("Dark City") ok etkili bir biimde kullanldn hatrlatalm.] Filmin yakn dnem referanslar, yalnzca atmosferle ya da anlatm yapsyla ilgili deil. Filmi izlediimiz dnemden aklmzda kalan daha dolaysz referanslar da var. rnein, filmin ok tartlan, hatta baz kimseleri hayal krklna uratan 'pck' sahnesi, Luc Besson imzal "Beinci G" ("The Fifth Element") filminin finalindeki pme sahnesini hatrlatyor. Benzer biimde karizmatik Ajan Smith sonunda ana den Morpheus'a "hepiniz virssnz" dediinde, hafzamzda ok taze yeri olan "Virs" filminde aa yukar ayn cmlenin telaffuz edildiini hatrlamamak mmkn deil. Ayn ekilde ajanlarn ekilden ekle girme gibi bir zellie sahip olmalar, "The Invasion of the Body Snatchers"la balayan, "Terminatr 2"de, civadan yaplm robotla son noktaya gelen bir dizi insan vcuduna/ekline girebilen makineye/yarata gtryor bizi. Filmin kolajlad trlerin en nde olan, hi kukusuz 'bilimkurgu'. Ancak geni bir tema yelpazesi olan bu trn pek ok noktasna temas etse de, filmin yine de daha ne kard temalar var. Bunlarn ilki, Matrix dnyasnn temel zelliine iaret eden "makinelerin insanlardan daha gl hale gelmesi ve dnyay ele geirmeleri" temas. Her ne kadar, en paralel biimiyle "Terminatr"de karlam olsak da, tarihsel olarak bu temann farkl farkl filmlerde daha az youn, ama etkili bir biimde kullanldna tank olmutuk. rnein "2001"in kendi hakimiyeti iin, robot yasalarna aldrmadan komuta ettii uzay gemisini ele geirmeye alan HAL'i, "Alien"da benzer bir giriimde bulunan 'Ana' adl bilgisayar, "Blade Runner"n daha fazla yaam iin isyan eden replikalar ve bilimkurgu tarihi iinde benzer taleplerle kazan kaldran pek ok robot ya da makine efendilerinin kim olduunu unutmutu. Saydmz filmlerde olduu gibi, "Matrix"te de insanlar adeta 'Tanrlarn unutan/Tanrlarna kar ayaklanan' makinelere kimin patron olduunu gsteriyor ve Tanrsn unutanlar yine cezalandrlyor (Tabii nc filmi izleyenler bunun da bir illzyon olduunu, ilk filmde kazanyor gibi olan insanlarn aslnda hibir ey kazanmadklarn biliyorlar.) Yine filmin kurduu dnyann temel bir zellii olan 'sanal gereklik'e "Geree ar" ("Total Recall"), dijital verilerin insan beynine yklendii "Johnny Mnemonic" veya "Tuhaf Gnler" ("Strange Days") filmlerinden aina olduumuz gibi, insann farknda olmad bir sistem tarafndan uyutuluyor oluu vesilesiyle, John Carpenter'n 80'li yllardaki almalarndan biri olan, klt filmi "Yayorlar!" (They Live!) anmsamamak mmkn deil. Filmi, aksiyon boyutundan takip etmek istiyorsanz, karnza yine bu trn birok zelliinin kmas mmkn. Jackie Chan, Van Damme, Bruce Lee, Chuck Norris ve Steven Seagal gibi trn temel dvlerinin stillerini (dolaysyla pek ok dv stilini) kartrmas, trn usta-rak ilikisini Morpheus'un Neo'yu eitmesi srasnda tr iinde klieletii biimde kullanmas, Ajan Smith'le Neo'nun ya da Morpheus'un karlamalarnn bir tr dello eklinde oluu, bunlarn ilk akla gelenleri. Wachowski Kardeler Japon animasyonlarna olan hayranlklarn hibir zaman gizlemiyor ve "Matrix" serisini "manga estetiini sinemaya uyarlamak" iin gerekletirdiklerini sylyorlar. Bu konuda, "Matrix"in gbekten bal olduu filmin, bir manga bayapt olan "Ghost in the Shell" olduunu sylemek yanl olmayacaktr. Gerek estetik adan (ateli silahlarn youn biimde kullanlmas, akrobatik dv sahneleri ve bu sahneleri zel efektlerle estetize etme ve akkan klma, vs.) gerekse de tematik adan (iki filmde temelde bir siberpunk ve sanal gereklik yksn perdeye tayor, bilgisayar a filmlerin dnyasnda temel bir ileve sahip ve filmdeki insanlarn gerek dnyaya eriimine engel oluyor, vs). iki film arasnda ok fazla benzerlik var. Daha zorlanmas halinde filmin "Spermen"den "Tom ve Jerry"ye kadar, bir araya gelmesi olanaksz gibi grnen filmlerden izler tadn da grmek mmkn. Bir de tm

bunlarn Uzakdou felsefesinden, Bat sosyal bilimlerinde son dnemde ykselen temalar olan siber-kltre (cyber-culture) ve siber-punka, Plato'dan Kant'a, oradan Baudrillard'a kadar pek ok felsefi referansla harmanlanm olmas (bu referanslar 'Matrix'in Felsefesi' balkl yazmzda bulabilirsiniz), durumu iyice iinden klmaz bir hale getiriyor. Ancak bunun ok keyifli bir 'iinden kamama' deneyimi olduu aikr.

"Kak yok? (?Matrix?)'' ocuk: Ka emeye alma. Bu olanakszdr. Bunun yerine sadece gerei anlamaya al. Neo: Ne gerei? ocuk: Kan olmad gerei. Neo: Kak yok mu ? ocuk: O zaman eilenin kak olmadn anlayacaksn. Eilen yalnzca sensin. (Orijinal dilinde: Spoon boy: Do not try and bend the spoon. That's impossible. Instead... only try to realize the truth. Neo: What truth? Spoon boy: There is no spoon. Neo: There is no spoon? Spoon boy: Then you'll see, that it is not the spoon that bends, it is only yourself.) Sakn uyanma! Matrix vizyonda... Deien dnya dengeleri, izgileri kayan snrlar arasnda yer bulmaya alan bireyler, ykselen globalizme tepkisel olarak artan etnik kimlik aray, Ortadoudan Latin Amerikaya uzanan iddet, Avrupann ortasnda, Yugoslavyada din savalar... Dorusu zaten kyamet hali yayorduk.

nsanolunun binlerce yllk kanl tarihi tekerrr ediyordu da, yine ifa olsun diye, dine ve de felsefeye sarlyorduk. Bilime hizmet eden teknoloji de artk kendi bana bir tapnma oda olmu, artk bilim teklolojiye hizmet eder konuma gelmiti. Mdahale etme ansmz yoktu, ksaca aresiz, yorgun ve halsizdik. Biraz uykuya muhtadk.Herkesin ayn gerginlik, korku ve bitkinlik hali yaad bir ortamda sinemann da tm bu geliimlerde nasibini almas kanlmazd. Matrixin tm kadim bilgilerin izinde popleri harmanlamas gayet takdire ayand dorusu. Fani dnya halerinden feci halde yorgunduk. inde yaadmz matrixden kp Wachowski biraderlerin Matrixine girerek bir baka uyuma haline gemek istedik. Hakkmz deil miydi hani... roni bu ya; sinema gibi bir ilzyon sanatnn yansmasnda aniden gerek ile sanal dnya arasnda bocaladk ve sorgulamaya baladk; biz nerede duruyorduk acaba! Biz bu Matrixe ne zaman girmitik? Matrixden k var myd? Bizi iinde yaadmz uyku halinden sarsmaya alan film, neden varoluumuzu tartmamz istiyordu? Ona faydas neydi? Her ey bir komplonun paralarysa bizim de Matrixden phe etmemiz doald, bylece film zerine daha ok konumaya, tartmaya baladk. Bu paradoksun etrafnda dnmekten anlamlar kardk, ksr dngye girdik, zerimize bir rehavet kt.. Peki g kimdeydi artk, Matrix de mi?

Matrixin yaratt sansasyon, sinema teknolojisi adna getirdii benzersiz yeniliklerle baarl aksiyon sahneleri iermesi deildi malumumuz. Din ve matematik ve de bunlarn birbirinden ayrlmadan nce, hep birlikte yorumland insanln ilk dnme ve akl yrtme srecindeki adyla felsefenin deryasna dalverdik gnllce. Altmetin gl, sembolleri deifre etmesi pek keyifliydi. Ancak ncil ve Tevrata yakn olmayan her faninin bocalayaca lde kendimizi telef ettik. Neonun Mesih, Trinitynin Kutsal l, Morpheusun uyku/dler tanrs gndermelerine skca sarldk.

Senaryo Dou ile Bat felsefesinin ustaca bir karmyd lakin filmin nanl olun desturu saya inanlar iindi de, fazla nemsemedik. sann yeniden doaca ilahi inancn olumlayan bu aksiyonda gerek ile sanal alanda nerede durduumuzu bildiimizi dndk Drt yl bekledik, derken ikinci Matrix geldi. Adnn Reloaded yani yeniden ykleme

olmas, filmi grmeden bile bir fikir sahibi olmamz salad. Yani Matrixde oyun yeniden balyordu. Ve aslnda gerek ile sanal arasnda bir fark olmadn, her eyin sanal bir ortamda sunulduunu, bir tasarmcnn (Mimar) bize bir st programda bir eyler sunduunu, hatta her eyin yalan, bilgisayar aleminin tek gerek olduu fikrini bize vermeye altklarn filan sezme huzursuzluunu yaadk. Ama akll Wachowski biraderler sayesinde hi emin olamadk. En teknoloji fakirimiz bile virus ile Ajan Smith, eski bir program olan Orackle ile kahin arasnda anlamlar bulmak iin debelendi. Bir oumuz bu yeniden doldurua pek bozuldu, Matrixe olan inanc sarsld. nc ve son blme daha fazla bel balad.

nanla ve de direnle nc ve son blm bekledik. stelik ad Devrimlerdi. Sonunda, tekno ritmindeki ilahiler eliinde Neonun can vermesiyle bar saland. nce Trinitynin ve esas olarak da mesih Neonun kendini telef etmesiyle insanlk geici bir sre de olsa bar ortamna, yani gnmzdeki gerek dnyann koullaryla paralel huzursuz bir atekes ortamna kavutu. Yani 1999 ylnda ilk baladmz nokta geldik. imdi; makineler besin kayna olan insanlar nasl gnllce azad edecek, esas kyamet imdi kopacak, filan tartmalar bir yana filmin finali bir drdnc Matrix maceras iin hazrlanm adeta. Onlar ekmeyi dnmyorsa biz ekmekten gocunmayz illa da. Yani her ey o kadar havada. Tpk iinde yaadmz gerek dnya gibi... Bu nc filmle yaamn anlamn renmeyi ve de ilahi sorularna yant uman fanatik sinemaseverler teskin edilecee benzemiyor pek.

ngilizlerin nl ve de perstijli gazetesin Guardian'n efsane sinema eletirmeni Derek Malcolm, yaptmz sohbette, Esas kyamet ite bu! demiti ve eklemiti: Milyonlarca izleyicinin serinin finalinden medet ummas ve yaamn anlamna yant bulacan beklemesi kyamet deildir de nedir! Bu sinema deil, toplu histeri hali!

Dr. Funda Ferik'in okunmas gereken bir makalesi ;

"niversiteden atlan izgi roman izerleri wachowski kardeler matrix filmini yaparken tm dnyada bu kadar sansasyon yaratacan acaba tahmin etmiler miydi? Film 1999 ylnda vizyona girdiinde tm dnyada yanklar uyandrd. Bir nceki kuak zerinde Star

Wars serisi nasl etki yaptysa matrix de bu yeni kuak zerinde benzer etkiler yaratt. Film bir yandan yeni kuan hi de yabanc olmad playstation oyunlarn andran aksiyon sahnelerini barndrrken bir yandan da Descartesn tm akademik hayat boyunca yantn arad gerek nedir? sorusunu aratryordu. stelik leme tamamlandnda bile film hala bu sorunun yant belirsiz brakarak kafalar kartrmaya devam ediyordu. Filmde Keanu Reeves geceleri btn vaktini NEO takma adyla sanal dnyada geiren bilgisayar programcs thomas anderson canlandrmakta. anderson, neo olarak yaad sanal alemde kendisine sunulan gerekle ilgili bir takm tersliklerin gittiinin farknda olan ama bu tersliin ne olduunu adlandrmakta zorlanan saygn bir irkette alan, sigorta gvenlik numarasna sahip, dzenli olarak vergilerini deyen sradan bir vatanda rolnde. Yaad dnyaya ait gereklik zihnine saplanm bir kymk gibi kendisine ikence etmekte ama yine de kendini cevaplar aramaktan aciz hissediyor. Taki karsna tm yaamn seilmi insan kehanetine adam morpheus kana dek. Morpheus neoya bir seme ans tanyor: krmz hap m, mavi hap m? krmz hap neoya tavan deliinin ne kadar derin olduunu gsterecek mavi hap ise d dnyasnda huzurlu bir hayat yaamasn salayacak. Neo seimini yapmadan nce morpheus ona son kez hatrlatyor. hi gerek olduundan ok emin olduun bir d grdn m neo? Ya bu dten hi uyanmasaydn? D dnyasn gerek dnyadan nasl ayrt edebilirdin? nk Morpheusun tek vaat ettii ''GEREK'' baka hibir ey deil.

Neo seimini yapyor ve krmz hap alyor. Bunun karlnda kendini plak bir vaziyette, kollarndan, bacaklarndan ve bandan kablolara balanm olduu pembe bir bulama tpnn iinde buluyor. rmcee benzeyen bir robot onu bu ortamdan ekip kardktan sonra neo gzlerini nabukadnezar adl bir gemide ayor ve Morpheus ona gerein ln anlatmaya balyor. Neo matrixin aslnda insanln byk bir blmn enerji kayna olarak kullanan yksek zekaya sahip makineler tarafndan tasarlanm bir sanal dnya olduunu fark ediyor. Gerek dnya ise artk oktan yok olmu.

Film bu noktadan sonra izleyiciyi ciddi bir felsefe tartmasnn ortasna sokuyor. nk gerek bizim hissettiklerimiz ve duyularmzla algladklarmzdan bamsz bir anlama sahip. Morpheus da tam bu noktaya dikkat ekiyor. Matrixden kurtarldktan sonra morpheus neoyu gerek dnyaya ho geldin diyerek selamlyor. Neo gemide ykleme programna ilk kez girdiinde akn bir biimde bu gerek deil mi? diye sorduunda Morpheus daha da kafa kartran u cevab veriyor: gerek nedir? gerei nasl tanmlyorsun? eer hissedebildiin, tadabildiin, kokusunu alabildiin ve grebildiin eylerden bahsediyorsan o zaman gerek beynin tarafndan yorumlanan elektrik sinyallerinden baka bir ey deildir. Aslnda gerek nedir? sorusu en bandan beri bilimkurgunun balca dayanak noktalarndan birisi olmutur. Bilimkurgu hayranlarnn ou robert wisen 1951 tarihli the day the earth stood stil adl filminden haberdardr. Filme dayanak tekil eden yk 1941 ylnda harry bates tarafndan yazlm olan farewell to master kitabna aittir. Filmin kahraman insans uzayl klaatu washingtona gelir ancak tad bar mesajna ramen insanlar tarafndan katledilir. filmde yer alan robot gnot klaatunun cesedi banda nbet tutar ve bir sre sonra efendisini diriltmeyi baarr. Bunun zerine filmde yer alan bir baka karakter robota yle der: efendine olup bitenlerin bir kaza olduunu, btn dnyann lsz bir znt ierisinde olduunu sylemeni istiyorum. robotun cevab ise izleyiciyi ok eder: yanl anlamsn. o benim deil, ben onun efendisiyim. Bu erken dnem bilimkurgu filminde yapay zekann robot olarak gsterildiini grmekteyiz. Robot kelimesi ise ilk kez 1920 ylnda rossums universal fabrikasnda geen rur adl oyunu yazan ek yazar karl capek tarafndan kullanlmtr. Fritz langn metropolis filminde ise grsel anlam kazanr. Tm yaamn bilimkurgu eserleri yazmaya adam Isaac asimov robot kavramna yeni boyutlar katar. Asimov 1940 tarihli kitab robbiede robot biliminin yasasn ortaya koyar. 1986 tarihli robot dreams adl kitabnda okuyucular robopsikolou kavramyla tanr. kitap ryalar grdn iddia eden elvex adl bir robot zerine kurgulanmtr. Elvex insan-robopsikolog Dr. Calvine ryasn anlatr. Elvex ryasnda insanlarm serbest brakn diyen bir adam grmtr. Dr. Calvin bu adamn aslnda elvexin ta kendisi olduunu rendiinde tereddt etmeden robotu yok eder. Yapay zeka rn robotlarn bir gn gerekten zekalarn kullanmaya balayacaklar paranoyas bilimkurgu romanlarnn zerinde zenle durduu bir konudur. 1963 tarihli Dial f for frankenstein adl kitabnda Arthur C. Clarke dnya apnda bir telekomnikasyon ann sonunda insan beyninden daha karmak bir hal alaca ve bu ekilde bir bilincin ortaya kacan ngryordu. Stanley Kubrickin Arthur C. Clarken romanndan uyarlanan ''2001: a space odyssey'' filmi de yine bu durumun en gzel rneklerinden birisidir. Filmdeki ana bilgisayar ''hal'' kontrolden km ve discovery adl uzay gemisindeki mrettabat ldrmeye balamtr. William gibsonn 1984 ylnda yaynlanan roman neuromancerda turing diye bilinen bir polis gcnden bahsedilir. Turing polisleri herhangi bir bilgisayar sisteminde ortaya kabilecek gerek bir zeka farkndalna kar her an tetiktedirler. Philip k. dickin 1968 ylnda yazd ''do anroids dream of electric sheep?'' Adl romanndan uyarlanan 1982 yapml ''Blade Runner'' filmi bu paranoyann zerine yaplm klt filmlerden birisidir. Film yaayan tm yaratklarn deerli olduu bir dnyada bu boluu kapatmak iin kaak olarak retilen replikantlarn yok edilmesini

konu ediyordu. Blade runner filmini yine dick in eserlerini konu eden u filmler izlemitir: 1966 tarihli we can remember it for you wholesaleden uyarlanan total recall (1990); 1979 tarihli confessions of a crap artistten uyarlanan fransz yapm confessions dun barjo (1992); 1987 tarihli second varietyden uyarlanan kanada yapm screamers (1995) ve 1956 tarihli the minority reportdan uyarlanan minority report (2002). dickin izofrenik hayatn en iyi yanstt eserlerinden birisi de hala filme ekilmemi olan 1964 ylna ait martian-time sliptir. Yapay zeka zerine en iyi bilimkurgu romanlar yazan kiilerden birisi de greg egandr. Ama bu yazar kendi iinde bir ironi barndrr. nk ortalkta egann kendisinin bir yapay zeka olduuna dair sylentiler dolamakta. zira bugne kadar egann ne bir fotoraf yaynlanm ne de kendisi ortaya kmtr. Egann 1995 ylnda yazd ''permutation city'' lmszln hayal olmaktan kt bir dnya zerine kurgulanmtr. Tm insanlk sanal gereklik programna yklenmitir, bylece sonsuza kadar mutlu yaayabilirler. Ancak bu durumdan kurtulmak isteyenler iinde bir alternatif bulunmaktadr. Sanal dnyadan zgr braklmak isteyen kii hizmetler mensnden serbest kalma opsiyonunu seebilir. Ama bu opsiyon sistem d braklmtr. Bunu yapan da sanal dnyaya aktarlmadan nce gerek dnyada bu karar veren kiinin kendisidir. Robert wilsonun 1999 ylnda yazd kitab Darwinia da byle bir sanal ortama bir virs bularsa neler olabilecei zerinedir. Aynen matrixdeki gibi gerek dnya ile d dnyas arasnda skp kalm bireyleri inceleyen bir baka yazar da Stanislaw Lemdir. 1974 tarihinde yazd the ''futurological congress'' kitabnn kahraman ijon tichy 2039 ylnda gzlerini yeni bir dnyada aar. Bu dnyada insanlar tm ihtiyalarn karlamak iin uyuturucular kullanmaktadrlar. Aslnda uyuturucu alnmadnda gerek dnya kabus kadar korkuntur. Aldous huxleyin 1932 ylnda yazd ''brave new world'' adl kitap bu temann ncldr. Forddan 632 yl sonra olaylarn getii bu dnyada insanlar hipnopedya denen uykuda eitim ve soma dene uyuturucu sayesinde mutluluu yakalam gzkrler. Aslnda bu dnya bir antitopyadr. Anti-topya dnyas yevgeny zamyatinin my, george orwellin 1984, ray bradburrynin fahrenheit 451, anthony burgessin clockwork orange, ursula k.le guinin the dispossessed adl kitaplarnda ve Terry Gilliamin ''brazil'' ile ''12 monkeys'' filmlerinde u noktada ilenir. 2002 yapm equilibrium filminin de abartl aksiyon sahnelerine ramen benzer bir temay konu edindii sylenebilir. Anti topya konusu zaman zaman sanal gerekliin bir sonucu olarak da filmlerde ilenir. rnein Alex Proyasn 1998 ylnda ektii ''dark city'' filminin ba kahraman john murdoch uyandnda kendini tamamen yabanc olduu bir dnyada bulur. Murdoch ''open your eyes/vanilla sky'' kabusunu hatrlatan sanal bir dnyada yaamakta olduunu fark eder. stelik gerek diye hatrlad anlar ise bir bakasna aittir. Daniel Galouyenin 1964 ylnda yaynlad ''counterfeit world'' kitabnda sanal dnya konusu daha korkun bir boyutta ilenir. Bu roman, ilk nce 'welt am draht (1973)' adyla daha sonra da ''the thirteen floor (1999)'' adyla iki kez filme ekilmitir. The thirteen floor filminin kahraman Douglas Hall 1999 ylnda los angelesta yaamakta olan bir bilgisayar irketi yneticisidir. Kendi istei ile bir bilgisayar programna balanr ve beynine 1937 ylnda yaayan john ferguson isimli bir banka veznedarnn bilgileri yklenir. Sisteme balanan Douglas Hall artk kendini 1937 yl ortamnda yaar bulur. Filmin sonunda ise Douglas Hall st ste gemi sanal dnyalar gerei ile yz yze gelir. 1999 ylnda zengin ve baarl bir adam iken zevk iin 1937 ylnda yaamay tercih eden hall aslnda 2024 ylnda yaamakta olan bir insan olduunu renir. Nasl 1937 ylnda bir veznedar olduu durumu sanal bir dten ibaretse 1999 ylnda zengin bir adam olduu durumu da sanal bir dten ibarettir. ou kii tarafndan matrix filmine esin kaynakl yapt dnlen 1996 yl yapml mamoru oshiie ait japon animesi ghost in the shell sanal dnyalar zerine kurgulanm en baarl eserlerden birisidir. Ayrntlara inildiinde bilgisayar programn anmsatan jenerik, kullanlan sapsz gne gzlkleri, dv teknikleri ve sanal dnyaya gei iin gerekli olan boyun blgesindeki delikler matrixden nce bu animede gzkr. Konu yine gerek dnya ile sanal dnya zerine kurgulanmtr. Matrix izleyiciye karmak gzkebilir ama ''ghost in the shell'' neredeyse anlalmazdr.

Yine matrix filmine dnecek olursak neonun bize tantld ilk sahnede neo hack programn jean baudrillardn simularca and simulation adl kitabn iinde sakladn gryoruz. post modernizm zerinde byk etki yaratan bu kitabn sunduu son argman udur: doal ve yapay arasndaki ayrma bir anlam verebilme yetimizi tamamen yitirmi durumdayz. yleyse tm k noktasn yapay bir dnyadan uyana adayan matrix filmini bir aka olarak yorumlayabilir miyiz? Biraz daha derine inersek wachowski kardelerin muzipliklerinin karakter isimlerinde de kendini gsterdiini fark edebiliriz. rnein geree eriim salad varsaylan nabukadnezar gemisi, m.. 605-562 tarihleri arasnda yaam ve en sonunda ldrmasna neden olan rahatsz edici, kehanetimsi ryalardan mustarip babil kralnn adn tamaktadr. Peki Morpheusun misyonu insanlar zgrle kavuturmak olmasna karn matrixin yapmclar neden mrettabatn kulland gemiye bir ykm ve ktlk timsalinin adn vermeyi semiler? Neoya grmekte olduu dten uyanma frsatn sunan Morpheus da adn, yunan mitolojisindeki dler tanrsndan almaktadr. Bylece neonun elinde tuttuu kitabn ieriini ve filmdeki gerek kahramanlarn isimlerini gz nnde bulundurursak hepsinin gerek dnyaya ilikin yarglarnda yanlyor olabilecekleri yorumunu yapabiliriz. Filmde hain yehuda olarak sunulan ve eytan luciferden esinlenerek adlandrlan Cypher izleyicilere alternatif bir okuma biimi sunar: Ben matrixin bu dnyadan daha gerek olabileceini dnyorum. Burada yapmam gereken bir fii ekmek. Ama orada sen apocun (fii ekilen adam) lmn seyretmek zorundasn. belki Cypher iin gerek nedir? sorusu nem tamayabilir. Belki cehalet gerekten mutluluktur. Bu noktada bizi bir ok soru beklemekte. Cehaletin gerekten mutluluk olduuna karar verebilmek iin nce gerein ne olduunu sorgulamalyz. Gerek nedir ve neyin gerek olduunun bir nemi var m? Eer gerek algladklarmzdan ibaret ise alglama olay insan beynine gnderilen elektrik sinyallerinden baka bir ey deil. Baka bir deyile grdmz, duyduumuz, kokladmz ksacas be duyumuzla algladmz her ey beynimizde olup bitmekte. Algladklarmzn dnda bir dnya mmkn m? Ve eer bu gerek dnya aynen matrixde gsterildii gibi lden ibaretse gerek ne kadar nem tayor? Durumu bir de u adan analiz edelim. Matrix gerek olabilir mi? Ya da matrix nedir? Filmde grdmz kadaryla matrix yapay zeka rn makinelerin tam hakimiyet kurduu bilgisayar tabanl bir d dnyas, kontroln son raddeye ulat bir teknoloji toplumu, insanln kendi eliyle sonunu hazrlad bir kapan veya insan kibrinin davurumu. O zaman bir nceki sorumuza dnebiliriz. Matrix gerek olabilir mi? Gerekten bir gn insanlarn yaratt yapay zeka rn makineler bilinlenip insanlar

kle haline getirebilir mi? Oxfordda matematik profesr olan Roger Penroseun 1989 ylnda yaynlanan yapay zekay ele ald kitab emperors new mind bu speklasyonlara nceden yant verir. Penrose insan bilinliliinin kuantum mekanii zelliklerine sahip olduunu ve dolaysyla dijital bir bilgisayarn insan bilinliliine asla sahip olamayacan ne srer. Biraz hayal gcmz kullanalm. Eer biz bu aamada matrix gibi bir sistem tarafndan ynetilen kleler isek Penroseun bu iddiasn yapay zeka rn makinelerin bir oyunu olarak yorumlayabiliriz: endielenmenize gerek yok, d grmeye devam edin. O zaman matrix gibi bir film nasl yaplabildi sorusu bizi bekler. Belki bu durum yapay zeka rn makinelerin kibrinin davurumudur. Sonu olarak matrix revolutions filminde makinelerin de sevme ve sevilme konusunda programlar yazabileceini yani bir nevi insanlaabileceini grdk. Belki de makinelerin varmak istedii nihai hedef budur. Aksi takdirde enerji kayna olarak kendilerine insanlar yerine asla sistemi tehdit edemeyecek zeka seviyesi dk hayvanlar seebilirlerdi. nsanlar pil olarak setiler nk ihtiya duyduklar insan bilinciydi. Matrix filmi ile ilgili olarak insan paranoyasnn ulaaca son nokta herhalde tanr kavram olur. Yaplan bir rportajda wachowski kardeler matrix ve kutsal kitap arasndaki paralelliklerin zellikle seildiini belirtmilerdir. te yandan filmde tanr kavram asla kullanlmaz. Biz bu durumu iki adan yorumlayabiliriz. tanr hala var olmay srdrm ve gelien olaylar karsnda tepkisiz kalmtr. Veya tanr asla varolmamtr. Son cmleyi aklamak gerekirse tanr kavram yapay zeka rn makineler tarafndan beynimize yklenen bir programdr. Yine bu aamada kendimizi matrix tarafndan kontrol edilen kleler olarak dnrsek belki de bu filmin yaplma amac byk bir gurur ierisinde gerei gzler nne serme istei olabilir. Sonu olarak bu durum yapay zeka rn makinelerin bir blf. Yani makineler byle bir filmin yaplmasna olanak tanyarak matrixin gerek olabilecei fikrine glp gememizi salamak istemi olabilirler. Ne de olsa matrix sadece bir film, yle deil mi? Yoksa biz gerek olduundan ok emin olduumuz bir d m gryoruz? yle ise bizi bu dten kim uyandracak? Bir de duruma u adan bakalm. Matrix deki bir insann dpedz d grdnn farkna varmas mmkn olabilir mi? Serinin ikinci filmi matrix reloadedda bu konuya aklk getiriliyordu. Sistem iinde d grdn fark eden insanlar programn anomalileri olarak nitelendiriliyordu. Bu sistem hatalar yani insanlar programdan karlyor zionda toplanyordu. Bu hatalar programn her versiyonunda yer alan seilmi insann seimi ile yok ediliyor ve hatalardan arnan sistem tekrar ykleniyordu. Matrix reloadedda bize anlatlan buydu. Yine u an yaamakta olduumuz dnyann sanal bir d olduunu farz edelim. Paranormal olaylar ve bunlara ahit olan insanlar sistemin anomalileri olabilir mi? Ya da sr brakmadan kaybolanlar? Bugnk bilgi dzeyimizle bu sorulara yant bulmak maalesef imkansz gzkyor. Konu hakknda sorular retmek de paranoya dzeyimizi arttrmaktan baka fayda salamyor. u aamada Penrosea inanmak, matrix gibi bir film yaparak bizi artmay baard iin wachowski kardeleri takdir etmek ve sadece bir filmdi diye dnmek belki de en uygun yaklam."

'Matrix'in z tasavvuftur' Matrix tartmalarna baka bir boyut! Neo nce kendini sorguluyor, bulunduu lemin farknda deil Tasavvuftaki ak denilen ikinci aamada Neo kendini aratryor Tasavvuftaki 'rehber', yani Morpheus ile karlayor Morpheus, iki hap karyor, tasavvufta esma aamas gerekleiyor, Hakikatleri grme rengi tasavvufta krmz. Neo da krmz hap alyor Morpheus, yani rehber, Neo'yu mride yani Khin'e ynlendiriyor Tasavvuftaki rya halinin yerini 'Matrix'te simlasyon alm Tasavvuftaki Kaf Da'nn ard Matrix'te Zion Neo kendi benliini yendiinde bakabillah aamasn geiyor Semazen Fatih tlak, 'Matrix'i kare kare analiz edip tasavvuftaki yansmalaryla Tempo'ya deerlendirdi 1999 yapm 'Matrix', 460 milyon dolar haslat, 4 Oscar dl, oyun, DVD ve eitli gadget'lerin yaratt muhteem bir ciroyla sinema tarihine gemi, ksa srede klt filme dnmt. Devam niteliindeki 'Matrix Reloaded'n koparaca grlt, ok daha byk olacaa benziyor. 2003 sinema sezonunun en ok beklenen yapm, gsterime girdii ilk gnlerde rekorlar altst ederken; sadece sinema izleyicileri ve eletirmenlerinin deil, fizikilerin, filozoflarn, ilahiyatlarn da gndemini oluturuyor. Herkes Matrix'i tartyor. ekim harikalarn, felsefesini, kuan... Andy e Larry Wachowski Kardelerin trilojisinin ikincisi iin, 'metafiziksel bir gerilim', 'siber uzay dneminin bir kara sinema rnei', 'felsefi bir yapm' tanmlar yaplrken, slam tasavvufu uzman Fatih tlak, ciddi bir iddiada bulunuyor. talyan ynetmen Alberto Rondalli'nin Kapadokya'da ektii 'Dervi' isimli filmin Mevlevi sanat danman, ayn zamanda 'Matrix' hayran tlak'a gre, 'Matrix' kesinlikle tasavvuftaki tm aamalarn aynen filme

tanmasyla olutu. Bunu film yapmclar da bilerek yaptlar. tlak'a gre filmde Budist felsefeden izler olsa bile, 'Matrix'in dayand temel felsefe, kesinlikle tasavvuftan alnm. Hatta Fatih tlak, 'Matrix'i kare kare analiz edip tasavvuftaki yansmalaryla Tempo'ya deerlendirdi.

- 'Matrix'le tasavvuf arasnda nasl bir iliki kuruyorsunuz? Tasavvuf, slam'n muhabbetle hayata tatbik edilmesi. Kiinin kendi egolarndan muhabbetle vazgemesi. Bu merhaleleri 7 blmde incelemilerdir. lk bata mride intisap, mrit bir aynadr, aynayla olan irtibat, kendini dzeltmesi, yeniden leme dou ve orada yaad hakikatlerle beraber kemalata doru gider. 4. ve 5. adm arasnda kii artk 'ben' dedii btn eylerden syrlmak durumundadr. Tasavvufu dier mistik grlerden, mesela Budizm'den ayran en temel zellii budur. Yok olmakla i bitmez. Yok olutan sonra yeniden o yokluk ve hilik bilgeliiyle var olma safhas vardr. Zaten bu blmleri yle bir gz nne getirirsek, o yzden rahatlkla diyebiliyoruz ki, 'Matrix'in anlatt aamalar tesadfi aamalar deildir. Tipik bir tasavvufi merhaleleri anlatan risaleden farkszdr 'Matrix'. Ben o yapmclarla, senaristlerle oturup konumay ok arzu ederdim. Halihazrda da bu imkn aratryorum. nk ben 'Matrix' filmini seyrettiimde filmin son sahnesinde artk dayanamadm ayaa kalktm ve "Bu kadar benzerlik olamaz" dedim. Hibir filmden ben bu kadar etkilenmedim, 'ar' dahil. Hatta zlyorum grsel efektler filmin mistik, felsefi ynn biraz rtermi gibi duruyor. Halbuki bence film aksiyonla deil, tabannda barndrd fikirlerle ilki baard. Bizim bilgilerimizi olduu gibi almlar, kendileri ilemiler. - Biraz ayrntlar konualm m? Tasavvuftaki aamalar filmde nasl tezahr ediyor? Bir kere tasavvuftaki o merhalelerden yola karsak, ilk nce bulunduu lemin farkna varmayan, kendi benliini bilmeyen ve eya dediimiz deiik sfatlarda gzken eyi de

bilememe hali var. lk bataki sahnede bu var. Neo, bir yandan kendi bulunduu i yetmiyor, gayri meru baz ilere kalkyor, fakat bu korsan eyleri yaparken, sistemin aklaryla beraber, bu sistemin bu kadar aklar olmasn, kendi aklyla sorgulamaya balyor. "Bu kadar mkemmel sistem ierisinde ben bunu yapabiliyorsam, ben neyim, bu sistem neyin nesi, ne kadar gerek, ben ne kadar gereim" diye sorgulama safhas var. Zaten bunu yapt ile urarken gryoruz. Mesela bilgisayar program yazlm hususunda ok ileri seviyede. Tasavvuf da bunu syler, "Hangi i olursa olsun, bir ii ok gzel yaparsan, altndan Hak gzkr" der. "Onun faniliini anlarsn, onun gerek yapcn bulma hali zuhur eder" der.

Aynen tasavvufta da byledir. Sonra hayal mi, gerek mi diye kestirirken, kendini aratrma hadisesi balyor. Tasavvufta buna ak denir. Kendini aratrma duygusu zevke dnt zaman buna ak denir. Ve aratrmaya balyor, ondan sonra pheyle karlayaca btn hayatn deitirebilecek bir sorgulamayla, tasavvufta rehber dediimiz, mride kiiyi smarlayan, bazen mridin de halifesi olan rehber dediimiz kii, yani Morpheus ile karlayor. Ve siyahi. Siyah renksizliktir. Siyah bir renk deildir. Morpheus ile karlayor ve ona bir eyler sylyor, sonra 2 tane hap karyor Morpheus. Tasavvufta biz buna esma diyoruz. la tesiri. Tasavvufta verilen esmalarn her birinin ayr bir rengi var. ok enteresandr. Hakikatleri ayrt edemeyecein, aldn esmayla artk hakikatleri grmeye baladn esmann renkleri farkldr. - Nedir onlar? "Mavi renk alrsan hibir ey olmam gibi hayatna devam edeceksin"diyor. "Fakat krmz renkli hap alrsan artk bunun dn bir daha yok" diyor. imdi sk durun, tasavvufta da o her eyi fark edebilme ve geriye dnememe esmasnn rengi krmzdr. Yani buna hi kimse tesadfi diyemez. nk bunlar literatrlerde yazl. Biz her eyde olduu gibi, kendi kltrmze yabanc kalmz. Sonra hemen karmza ayna kyor. Kendi benliini bulma. Aynaya m bakyorum, ben mi aynadaym derken kendisi ayna oluveriyor. Ben 5-6 kez bu filmi izledim. Benim iin 'Matrix' seyretmek ayrcalk. Esmay aldktan sonra, buna intisap denir tasavvuf literatrnde, ne olur biliyor musunuz, yeniden doulur. nsanlar arasndasndr fakat baka bir leme domusunuzdur. Aynen 'Matrix' te olduu gibi. Aynadan sonra bir dou vardr, kendi kabndan ktktan sonra bakar, daha kendi kozasn yrtamam varlklar grr milyonlarca. Bir anda arr, 'Ben nereye dodum, meer yaadm dnya neymi' diye. Zaten bilgelik buradan itibaren balar. Artk ondan sonra rendii her ey ok farkldr. nk ayr bir lemden konuuyordur. Bu leme ait deildir artk. Fakat bu lemin iyz hakknda devaml eitimler alr. Tasavvufta bir rencinin merhaleleri ve merhalelerde karsna dikilebilecek tehlikeleri, onu tehdit eden hadiseleri nasl rendiini sorsam, nasl yant verirseniz? Belki 'Matrix' ten ipucu bulacaksnz, ben syleyeyim, ryayla. Bunun yerini orada simlasyon alm. Tamamen rya leminde eitim alr renci. Ryayla aldndan dolay kendine zel bir eitim alr, bir nc ahs, dervile mrit arasndaki ilikiyi zemez. Mmkn deildir bu. Bunu simlasyonla yapyor. Artk rya leminde yaay yle bir hale geliyor ki, hani o dt sahneyi hatrlayn. Ne zaman dyor? 'Ben' dedii zaman dyor. 'Ben baarabilirim' dedii zaman o benlikle arasndaki bizim himmet dediimiz alakay kesiyorlar. Yere dyor. Manada, rya leminde yaatlan bu reti, o kadar gereki ki, o lemde yaamasna ramen azndan kan gelecek ekilde kalkyor. Birebir bir reti. Hayal mahsul topik bir reti deil. Buray da yzde yz ilemiler. Bengisu/Zaman Gazetesi Yazar Nihal

'Matrix din aray' Matrix k ve gzel bir salon kadn gibi, kime yaklasa 'iki laf' edebilecek bir genel kltr, dzey ve cazibeye sahip, stelik igzar; konuklarnn birbiriyle tanmas ve bundan nasl bir muhabbet doaca da onun merakl tabiatnn ilgi sahasnda. 'Matrix' te elbette tasavvufi gndermeler de var: Kant felsefesine, nihilizme, Tanr tanmaz varoluu

felsefeye, ok Tanrlla gndermeler olduu gibi Reloaded'in 'Anahtarc's Wachowski Kardeler'in elinde; onlara dini, felsefi, kltrel ve dnya tarihinde durmakszn tekerrr etmi, hibir zaman modas gememi kavramlarn anahtarlarn yapyor; her kapy ayor bu anahtarlar. Kapnn arkasnda ne mi var? Elbette kolektif uur. Hem teslim olmaya hem isyan etmeye hem sorgulamaya hem de inanmaya ehil olan doamz bu kadar kurcalad iin seviyoruz 'Matrix'i. Szgelimi 'uyanmak' kavram, 'hakikat/gereklik' kavram, 'sistem' kavram 'zgrlk' kavram, bunlar birok reti ve doktrinde ayr ayr ele alnm eyler; ama bn-i Arabi'nin 'uyanmak' ile Nietzche'nin 'uyanmak' ayn deil tabii. Wachowski Kardeler bence 'kutsal'a deil, 'ruhani' olana ilgi duyuyorlar. Kutsala pek sayglar yok, ama 'ruh' ile, 'sezgi' ile 'sezgisel bilme' yolunda hakikate varmak iin igrnn arlatrlmas, zihnin ve 'ruhun' kementlerinden kurtarlmas ile ilgili bir mesajlar olduu ak. Filmin tasavvufla ilikisi, ona bakanla ilikili bir durum. Mevln'nn "Anlattn ey, seni dinleyenin kab kadardr" szn 'Matrix' ten karlacak tasavvufi yorumlara uyarlayabiliriz; 'Matrix' bile mistik eilimlere anak tutmaktadr ama bizim grdklerimizi W. Biraderler'in grdn sanmyorum. Tam bir metin ve metin sahibinin birbirinden bamszlamas hali var burada, metin/eser sahibinden kmtr ve artk o bizim malmzdr, istediimizi grmekte de serbestiz. Bu anlamda ben Morpheus'un 'Yola girmekle, yolda yrmek farkl eylerdir' sznden, hemen eyh Attar'n 'Manevi Yol, ancak seyyahn hatalarnn ve zaaflarnn, uykusunun ve ataletinin stesinden gelme nispetinde alr, geniler ve bunlarn her biri onu, gayreti lsnde maksuda yaklatrr' szn hatrladm ve filme bir sre hep bu gzle baktm itiraf etmek durumundaym. smi 'leme'den gelen Trinty'nin pyle 'zgr kalan' ve yeniden doan Neo'nun Mevln'nn can, kafes iinde bir kua benzettii ve o kuun zgr kalabilmesinin ancak 'ak' ile olabilecei meseline balanabilmesi de ayn bak ile mmkn grnmekte. te yandan tasavvuf geleneinin perspektifinden bakldnda 'dnya hayat' yani 'yalan dnya' koskoca bir 'Matrix' ten baka nedir ki? Yunus'un 'Var biraz da sen oyalan' dedii dnya, sahte aclar ve yapay cennetleri ile insan nihai amacna yabanclatran, gznn nne perde eken ve 'aynel yakin' olamadan gp gitmesine neden olan 'yalan dnya', bir adan 'Matrix'in ta kendisidir. Wachowski Kardeler bunu byle kurgulam diye deil ama, biz yle grme geniliine de sahip olduumuz iin. MATRX NEDR ?

Matrix sadece bir film deil, ayn zamanda dou mistisizmiyle yorulmu Bat felsefe, teoloji ve edebiyatnn bir gvde gsterisi; uzak dou dv sanatlar ve silahl kovalamacalarla enilendirilmi grselliiyle gzmze, edeb ve felsef boyutuyla zihnimize hitap eden "Zekeriya Sofras" misali bir ziyafet. Bence Matrix'i bu kadar ilgi ekici yapan, birok farkl perspektiften -sinematografik, edeb, felsef, din vs.deerlendirilmeye msait oluu. Ben Matrix'i bir tekst olarak ele aldm ve satr aralarn okuyarak edebi ve felsef ynlerden ne anlamlar tayabileceine dair nermeler karmaya altm.Matrix, derinliini kullanlan sinema tekniklerinden ziyade edeb tenkitlere borlu. Maalesef Trke karl olmayan tekniklerin banda edebiyat ve eletiri literatrne nl ingiliz airi T.S. Eliot tarafndan kazandrlan "Objective Correlative" geliyor. Bu teknikle yazar, (burada senarist ve ynetmen oluyor) okuyucuda (izleyicide) olumasn arzu ettii belli duygu, dnce veya armlarn uyanmasn, o

duygu, dnce ya da arm dorudan doruya beyan etmeden bir takm nesneler, durum veya olaylar zinciri kullanarak salamaya alr. Kullanlan dier bir teknik de "Allusion" yani dolayl yoldan yaplan atflar, gndermeler. Her iki tekniin de hedefi kolektif bilinaltna yani ortak tarih, sosyolojik ve kltrel gemie sahip kitlelerdir. Dolaysyla Matrix'te yaplan atflar / gndermeleri anlamak iin Bat edebiyat, felsefesi, mitoloji ve teolojisi ve hatta dou mistisizmi hakknda yeterince malumat sahibi olmak gerekiyor. (Tabii ki bunlar benim tezlerim, isteyen pekl islm Tasavvufuna veya baka kstaslara gre de yorumlayabilir.)

Yaplan gndermelere gelecek olursak; ilk olarak filmdeki baz isimlerin ierdii anlamlar zerinde durmak gerekir: Filme adn veren Matrix'in szlk anlam; bir dzlem zerinde sralanm bir dizi say, figr veya iarettir. Filmde Matrix'in bilgisayar ekranndaki grn de szlk anlamna uygun olarak kurgulanm, insan zihinlerinin tutsak alnp kleletirildii sanal dnyaya Latince rahim anlamna gelen Matrix adnn verilmesi yerinde olmu, nk insann kendini en gvenli ve rahat hissettii ortam iinde srekli uyuyup d dnyann gereklerinden soyutland tek mekn rahimdir. Filmde ise insanlar sun' bir rahim olan tplerin iinde yetitirilmekte ve bu insanlardan yapay zek iin enerji elde edilmektedir.

Grd ryay khinlere yorumlatmak istemesiyle Tevrat'a konu olan Babil kral Nabukadnezar, filmde dsel/sanal dnyaya kar verilen savan mobil kalesine, bir hoverkrafta ismini vermi. Hoverkraftn modelinin numaras olan Mark 3 no: 11 ise ncil'in Markus blmnn 3. babnn 11. msrasna tekabl ediyor. (Mark 3:11): "Murdar ruhlar onu grdkleri zaman nnde yere kapandlar ve sen Allah'n olusun diyerek haykrdlar." Zion incil'de dnyann yok edilmesinden sonra Allah'n iyi kullar iin kuraca krallk olarak geiyor. Filmde ise zaten mahvedilmi dnyada Matrix'ten kurtarlan insanlarn yaayaca tek ehir, insanln kurtuluunu salayacak kiiyi bulmaya kendini adayan ve potansiyel Mesihi d dnyasndan uyandrp gerekler dnyasna davet eden karaktere Yunan mitolojisinde uyku tanrs Hipnos'un olu olan Morpheus ismi verilmi. Hristiyan teolojisinde Baba-Oul-Kutsal Ruh'tan oluan Teslis yani Trinity filmde AsiZevce-Koruyucu eklinde bir kadn kimliiyle karmza kyor. Filmde Morpheus'un Baba, Neo'nun Oul, Trinity'nin de Kutsal Ruh olduu bir teslisin varlndan da szedilebilir. Cypher, eytann isimlerinden Lucifer'e, bir gnderme. dem'in kendisinden stn olmasn kabullenemeyerek isyan eden eytan gibi Cypher da Neo'nun seilmi kii olma olasln kabul etmeyip kar safa geiyor (John Milton'n Kayp Cennetinde eytan kendini oul sa'ya hatta Tanr'ya stn grd iin isyan eder). Morpheus ve Neo'ya ihanet etmesi gz nnde bulundurulursa, Cypher'n sa'ya ihanet eden havari Judas' temsil ettii de sylenebilir. te yandan Cypher sfr, hi, nemsiz kimse veya ey ve ifre gibi anlamlan olan "Cipher" kelimesinin bozulmu hli de olabilir. Thomas Anderson ismi grdklerinin dnda hereyden kukulanan sa'nn havarilerinden St.Thomas'a gnderme yapyor. Ayrca Anderson insanolu anlamna gelen ve sa iin kullanlan bir tabir. Thomas'n bilgisayarla ilgili illegal, korsan iler yaparken kulland ismi Neo, basit bir oyun olan anagram ile yani harflerin yer deiimiyle One'a dnyor. The One" Hristiyan teolojisinde "seilmi kul" manasna gelmekte. Nitekim Neo kendisini tanyp kefettikten sonra bir mesih haline geliyor. Sonsuz anlamna gelen "Eon" ise Neo'nun dier anagram. Edeb eserlere yaplan gndermeleri filmi kare kare inceleyip satr aralarn okuyarak anlamak mmkn. Bu inceleme film karelerinin kronolojik sralamas gzetilmeden rastgele bir sralamayla yaplmtr.

Kontrolsz sanayileme, dengesiz kapitalist yaylm, I. ve II. Dnya Savalar ve hzl teknolojik geliim edebiyatta anti-topik/distopik gelecek kurgulan eklinde yeni bir janrn olumasna neden olmutur. Matrix'in de grsel bir anti-topya olduu sylenebilir. Antitopik dnya dzeni konusunun ilendii en iyi ve en nl rneklerden biri olan George Orwell'in 1984'nde olduu gibi Matrix'te de insanlarn hayatnn grnmez bir iarede tarafndan denetlenip ynlendirilmesi, kkletirilmesi sz konusu. 1984'te "Big Brother" (Byk Aabey) adyla zihinlerde somutlaan bu irade, Matrix'te insanlarn kendi elleriyle yaratt ama kontrollerinden kan siberteknoloji halinde ortaya kyor. 1984'te insanlar ekranlar (screens) muhbirler ve dnce polisleriyle denetim altna alnrlarken, Matrix'te durum daha vahim, nk insanlar zaten zihnen ekrann iindeler, yani hayatlar sanal ortamda farkettirilmeden maniple ediliyor. Ayrca 1984'n dnce polislerinden de beter sanal ortamn salad ultra-doast gce sahip ajanlar da sz konusu. 1984'te rejim kart Winston Smith'in sorguland o nl 101 nolu odaya benzer bir yerde yine potansiyel asi Neo'nun sorgulanmas da ayr bir paralellik. Neo'nun apartman daire numarasnn da 101 olmas byle bir gnderme olasln glendirir nitelikte. Cypher'n Ajan Smith'le pazarlk yapt sahnede "bilgisizlik mutluluktur" demesi 1984'teki "bilgisizlik kuvvettir" slogann hatrlatyor.

Grnmeyen, ne olduu bilinmeyen iktidar temas 1984'te olduu kadar Kafka'nn ato ve Dava romanlarnda da ilenir. Matrix'te "gerein l" (desert of the real) eklinde takdim edilen orak topraklar Waste Land'de hayat yerine lm veren topraklar olarak sunuluyor. Eliot izdii anti-topik dnya portresinde gerein bir avu dolusu toz ve glgeden ibaret olduunu; glgenin de ilzyondan baka birey olmadn ifade eder. Matrix'te ise bilgisayar ortamnda yaratlan sanal dnyann gerisinde gerein kasvetli l uzanmaktadr. Neo'nun ajanlara kar mcadeleye hazrland eitim programnda gnlk i kouturmasndaki insanlarn gsterildii sahne (krmzl kadnn da yer ald sahne) iyerlerine yetime abasyla soluk solua, birbirlerinin yzne bakmadan, gzleri kendi ayaklarna kilitlenmi ekilde kouturan insanlarn betimlendii Waste Land'in "Unreal City" (Gerekd ehir) adl blmyle benzerlik tamakta. Matix'te de orak lke'de de sistem iinde kendilerine biilen role kanalize olarak robotlaan, hem kendilerine, hem birbirlerine, hem de gereklere kar yabanclaan bireylere atfta bulunulmaktadr. Neo'nun bilgisayarndan gelen mesajla uyandrld blm aslnda filmin zeti gibidir. Bu blmde Neo'nun bir hacker olduunu, bireylerin ters gittiini hissettiini ve bunu aratrdn, zellikle Morpheus adl anaristin yaptklaryla ilgili haberleri internetten takip ettiini reniriz. Aslnda Neo'nun bilgisayar sistemini ele geirdiini dnmesi ironik bir durum ortaya karyor. nk O, bilgisayarlara hkmettiini zannederken, Matrix denen bilgisayar tabanl bir sanal dnyada hayatna hkmedildiinin farknda deildir. (irony of situation/karakterin iinde bulunduu durumun farknda olmamas). Bilgisayar banda uyuyakalan Neo'ya filmin anahtar kelimelerinden "Uyan" mesaj gelir, sonra da gerek yzne vurulur, yani Matrix'in ona sahip olduu... Derken kap alnr ve Neo gelen mterilerine kap amakla kalmaz, ayn zamanda kendi alg kaplarndan ilki de alr. Neo'nun mterileriyle arasnda geen konuma filmin devamnda neler olacana dair ipularyla doludur (ngilizce tabiriyle bu ksm filmin foreshadwing'i). Mesel Choi, Neo'ya "kurtarcmsn" diyerek onun filmin ilerisinde Mesih pozisyonuna ykseleceinin iaretini verir. Yakalanmas halinde Neo'yu ele vermeyeceini kastederek syledii "Bu asla olmad. Sen yoksun" szleri de Neo'nun sanal dnyadaki fizik/bedeni yokluunu vurgulamakta. Choi Neo'yu dans kulbne davet ederken onun fiten ekilmeye (unplug) ihtiyac olduunu syleyerek yine tiyo verir; nk Choi Neo'nun umaya, rahatlamaya olan gereksinimi kastederken aslnda onun ileride kelimenin tam manasyla zihnini Matrix'e bedenini ise sun' rahime balayan filerden ekileceini haber vermi olur.

Filmin k noktas -edeb tabirle filmin temel elikisi (main conflict'i)- olan d ile gerek arasndaki ayrm da ilk kez bu konuma esnasnda olur. Neo mterisine "uyankken rya grp grmediinden emin olamadn hissettin mi hi?" diye sorar. Choi ise bu hissi meskalin olarak tanmlayarak iinde bulunduklar ironik durumu vurgular (yine bir irony of sitation), nk zaten btn hayatlar bir halisinasyondan ibarettir ve bunun nedeni kesinlikle meskalin deildir. Aldous Huxley'in yerlilerin meskalin alp d ile

gerek arasndaki snr amalarn bizzat kendisi de tecrbe ederek anlatt Alg Kaplar isimli eserine ilk defa bu srada gndermeler yaplyor. Kap simgesi bundan sonra birka defa kullanlyor. Mesel Morpheus Neo'ya iki kez yle der: "Ben yalnzca sana kapy gsterebilirim ama kapdan kendin gemek zorundasn", insanlarn doal yollardan domayp sun' bir ekilde yetitirilmesi fikri de Huxley'in Yeni Dnya'snda insanlarn laboratuvarlarda retilmesinden alnm gibi. Yine filmin bu blmnde bilgisayardan gelen "beyaz tavan takip et!" direktifi ile Alice Harikalar Diyarnda'ya gndermeler yaplmaya balar. Neo kapsna gelen mterilerinden birinin -DuJour'un- omuzunda grd beyaz tavann peine taklarak gereklere alan bir deliin iine atlam olur. Filmde yaplan en bariz gnderme de bu zaten. Morpheus Neo ile tantnda Neo'nun iinde bulunduu durumun psikanalizini de Alice in Wonderland benzetmesiyle yapar. Morpheus: -Gerek olduundan emin olduun bir rya grdn m hi Neo? Ya o ryadan hi uyanamazsan ne olur? O zaman gerek ve d dnyalarnn arasndaki fark nasl anlarsn? Bu retotik sorular Jorge Louis Borges'in Olaanst Masallar adl kitabnda anlatt bin menkbeyi artrmakta: inli bir bilge ryasnda kelebek olduunu grr, ama uyandktan sonra ryasnda kelebek olan bir adam m, yoksa kendini adam olarak dleyen bir kelebek mi olduundan emin olamaz. Filmde ise herkes birbirinin ryasnda yaamaktadr, nk Matrix kolektif bir ryadan baka bir ey deildir. Ajanlar onu yakalamaya geldikleri zaman Neo'nun alt ofis birden labirente, Neo ise kendi yapt labirente tutsak edilen mitolojik kahraman Dedalus'a dnr. Labirentten kaarken babasnn sznden kp gnee ok yaklaan carus'un balmumundan kanatlarnn erimesiyle denize dp olmas gibi Neo da Morpheus'un verdii direktifleri tam olarak yerine getiremediinden labirentten kurtulamaz ve ajanlarn eline geer. Neo ile Khin arasnda geen konuma da ipular iermektedir. Khin Neo'ya "O" olduunu st kapal bir ekilde syler: Konumalar srasnda Khin Neo'ya "beklediimden daha sevimlisin, kukusuz o (Trinity) senden holanyor" der. Neo ise "kim?" diye sorar.

Matrix'ten ''Geree'' uyan!