2

Bu eser Bakanlar Kurulu'nun 20.7.1980 tcirih ve 8 /1 3 0 / sayl kararyla kamu yaratna hizmet verdii kabul edilerek vergi muafiyeti tannm olan TRK DNYASI ARATIRMALARI VAKFI'nr yayndr Hor hakki mahfuzdur. TRK DNYASI ARATIRMALARI VAKFI'nr msaadesi olmakszn tamamen, ksmen veya herhangi b deiiklik yaplatak iktibas edilemez.

Bask : TAM A. Malbaa I esisler Haberleme : Tk Dnyas Aratrmalar Vakf P.K. 94 Aksaray stanbul Trk Dnyas Aratrmalar Vakf Yaynlar No: 136 ISBN : 975- 408 096 9 Milli Yayn No: Y-OM7-136

NDEKLER
NS Z....................................................................................................... G R .......................................................................................................... I. PRSKOS'UN H A Y A T I........................................................................ II. PRSKOS'UN T A R H ........................................................................ 5 7 19 23

Eserin Muhtevas: Fragmentler

Fragm ent 1 Fragm ent 2 Fragm ent 3 Fragm ent 4 Fragm ent 5 Fragm ent 6 Fragm ent 7 Fragm ent 8 : Rua Dnemi ve Margus Bar.............................. : Margus Piskoposu'nun Hun Mezarlarn Soymas ve Vim inadumun Zapt.......................................... : Aila'nr Dou Roma Seferi................................. : Theodosius'un Konsl lk Yapm Bir Senat [i Olarak A tilla ya gndermesi.................................. : Anatolius Bar ve Hun-Asirnunt Mnasebetleri. : Attila'nn Romallara tlilor Gndermesi............ : Edecon'un stanbul'a Gelmesi ve B/ars'n Suikast Plan............................................................................ : Priskos'un da dahil Olduu Maxininus Bakanl ndaki Bizans Flilik Heyetinin Hun lkesine Gol mesi............................................................................ : Atfjla'nm .Saray..................................... .................. : Tanr Aes Klc'nn Bulunmas ve Attila'nn Hine Gemesi...................................................................... : Bleda'nm Soytars Zercon..................................... : A ttilann Orcstos vo lisla'y Eli Olarak Bizans mparatoru'na Gndermesi.................................... : Bizans mparatoru'nun Nomus ve Anatolius'u hii Olarak Attila'ya Gndermesi................................. : Elilerin Attila ile Anlamalar..... ......................... : Attila'nn I lonona ile Evlenmek slemesi............ : Frank..Kral'.nn.Olunun.At.tiJa!y.a. lticas..vg..Atiilann Bat Roma'ya Kar Savaa Hazi farmas .. : Attila'y Roma'ya Saldrmaktan Vazgeirmek Te ebbsleri................................................................... : Dou Romallar'n Appolonusu Fli Olarak ALLila'ya Gndermeleri.................................................. : AUila'nm Doyu Rorra'y Savala lehdit [itmesi.. : Ardaburiusun Saraconlerle Harb flmesi............ : Maximinius'un Piriskos ile Birlikte rhebai ehri'ne G itm esi................................................................. 59 23 24 25 26 26 28 29

Fragm ent 9 Fragm ent 10 F ragm ent 11 Fragm ent 12 F ragm ent 13 F ragm ent 14 Fragm ent 15 Fragm ent 16 F ragm ent 17 Fragm ent 18 Fragm ent 19 Fragm ent 20 Fragm ent 21

31 53 53 54 54 55 56 57 57 58 58 59 59

Fragment 22 Fragment 23 Fragment 24

: Priskos'un Aloxandria ehri'ne Gelmesi.............. ... 60 : mparator Marcians'un Ryas............................ ... 61 : Dou Roma mparatoru Manian us'un Gensetichus'a Eliler Gndermesi........................................ ... 61 Fragment 25 : Romallar'n Lazlarla Harp Etmesi........................ ... 62 Fragment 26 : Romallar'n Lazlar'la Bar Anlamas................. ... 63 Fragntent 27 : Bat Romallar'n Galya'daki Gotlar'la M ttefik Ol malar ........................................................................ ... 63 Fragment 28 : Balarrerus'un Roma Snrlarn lahrip Etmesi.... ... 63 Fragment 29 : Dou Roma mparatoru Leon'un Genserichus'a fli Gndermesi............................................................... 64 Fragment 30 : Saragur, Urog ve Onoyrlar'n Dou Roma'ya t i Gndermesi....................................................... 64 F ragm ent 31 : Bat Roma ve Perslcr'in Dou Roma'ya fliler Gndermesi.............................................................. 66 Fragm ent 32 : Tatianus'un talya Adna Vandallar'a Ri Olarak (tm esi...................................................................... 67 Fragm ent 33 : Cidarita Hunlar'nn Persle ile Savalar.............. 67 Fragm ent 34 : Gobazes'in stanbul'a Gelmesi............................... 68 Fragm ent 35 : Sc ir vo Gol.lar'n Dou Roma'd an Yardm slemesi 68 Fragm ent 36 : Dengisid ve lnach'n Dou Roma'ya I. i Gn dermesi...................................................................... 69 Fragm ent 37 : Saragurlar'n Pers Seferi......................................... 69 Fragm ent 38 : Dengiscb'in Doyu Romallar'la lla p Etmesi...... 69 Fragm ent 39 ; llu n la n n Dou Romalla ile Mcadeleleri........ 70 Fragm ent 40 : mparator leon'un Phylarclum'u Eli Olarak Gen serichus'a Gndermesi............................................ 71 Fragm ent 41 : Persler'in Dou Roma'ya Fli Gndermesi.......... 72 Fragm ent 42 : mparator l eon'un Ryk Bir Ordu ve Donanmay Afrika'ya Gndermesi.............................................. 72 Fragm ent 43 : Trakya ve Hellespontus'da Meydana Gelen Dep m m ............................................................................. 73 Fragm ent 44 : Novidunus Kuatmas.............................................. 73 Fragm ent 45 : Naissus Kuatmas.................................................... 74 SONU...................................................................................................... 76 BBLYOGRAFYA..................................................................................... 78

ONSOZ
Yakkik 4000 yllk bir gemie sahip olan, deiik coraf mekan ve yamanlarda devletler, imparatorluklar kuran byk Trk M illeti'nin Tarihi, doulu, batl birok ilim adamm ce/betmi, onlar aratrma yapmaya yneltmitir. Bu aratrmaclarn ou, tarihimizle alakal materyalleri incelemeye tbi tutarken kendi fikilleri, deer yarglar ve ou ke / de pein hkmlerden k u tlu lamamlar, dolaysyla da hatal neticelere varmlardr. Milletimizi, tarihiyle, kltryle tamyamayan pek ok lim, Jrk' devlet te kilatndan mahrum, gebe ve kltrsz olarak tanmak, tantmak istemilerdir. Oysa objektif bir gzle kaynaklan deerlendireblenler. en eski devlet kurucusu, mkemmel tekilt, kendine has kltr, cihanmul gayesi, anl tarihi olan Trk insan'n tesbit edip, gz nne sermilerdir. Tarihimizle alkal ortaya atlan ve hakikat pay olmayan yanl tefsirlerden kurtulmann yolu, elbette herkese malum olduu zere, kendi aratrmaclarmzn bizzat: kaynaklar zerin de dikka tlice a lr n as ola ca k tr. Biz, btn bu hususlar da gz nne alarak hazr ladmzbu atmada, Avrupa Hun la rih i iin emsalsiz, bir kaynak olan Piskos'un tarih eserini tercme etmeye altk. tercmemize, tamam mevcut olmayan vc C. Mller tarafndan bir araya getirilip, tarih srasna konularak, fr)gmentler halinde latinee, Greke olarak neredilen eserin latinee ksmn' esas aldk. Mller, ilk nce nerettii fragmentleri 1'den 4 3 'e kadar numa ralandrm, daha sonra tesbit edip yaynlad iki fagm enti e, I, 1 eklinde vermitir. Biz, ilave edilen son iki framen ti, 43. 1 fragm entten sonra devam ederek, 44 vo 45 olarak numaralan drdk. Priskos'un eseri Mller'den baka, i. Dindorf; ve C De Boor' tarafndan da ayrca neredilmitir.
1
2

C. Mller, Fragmenta Historicorum Graecorum, IV, Paris, 18S1, s. / I 110; Ayn. mell., ayn.. esr. V, P;ris, 18/0, s. 24-26. L. Dindorf, Historici Graec Minores, I, I ipyae, 1870, s. 275-352.

C De Boor, Excerpta De legationibus, orolin, 1903, s. 121-1S5,

575-591.

Pekok ilim adamnca aratrmalarnda kaynak olarak kullanlan Priskos'un eseri, sadece K. SzaboA tarafndan btnyle Macarca'ya tercme edilmitir. Fn usun fragmeni olan ve Priskos'un Hun Ulkesindeki mahedelerini anlatt 8. fragmeni i ise. G. Freytag Almanca^ya; H.N. Okun da Trke'ye tercme etmitir. H.N. rkun, Priskos'un Hunlar arasnda yaayan bir Grckle karlkl konumasnn getii ve kltr tarihimiz asndan olduka mhim olan ksmn nakline her nedense 10/.um grm edii gibi, baz sa lir far rn da tercmesini vermemitir. Biz, elimizden geldii kadaryla ve anlatlan hdiselere hi bir yorum getirmeden, m etni tam olarak tercme etmee altk.

Giri blmnde, almamzn mevzuunu meydana getiren Av tupa Hunlan'nn, balangtan sonuna kadar siys tarihlerinin k saca b ir zetini yaptk. Prskosun hayat ve bunun ierisinde eseri hakknda bilgiler sunduktan sonra, metnin tercmesini verdik. Sonu ksmnda ise. eseri, Trk larihi iin arzettii ehemmiyet ve kymet bakmndan deerlendirmeye tabi tuttuk. Byle bir konuda ilk defa yaptm/ bir alma olduu dikkate alnarak, hat ve tabi saylacak noksanlklarmzn mazur grleceini rnid ederi/. /.(). Fdebiyat Fakltesi Genel Trk Tarihi Anabilim Dal'nda ty l l 1990'da Yksek lisans tezi olarak sunduumuz bu almann hazrlanmasnda her trl alka, tavsiye ve teviklerini grdm m uhterem hocam Prof. Dr. AbdClkadr DONUK'a teekkr etmeyi bir bor bilirim.

4 5 6

K. Szbo, Prjskosz Szonok es Bksesz eleterl S Trtenetirata Tredekeirl, I, Pete, 18/a, s. 3-b8. G. Freytag, Gesammelte Werke, Bd. 17, leip/ig, 1888, s. 143-1 i l . H.N. Orkun, Attila ve Oullar, st., 1933, s. 32-54.

GR
Uzun bir /imandan bor i kimlikleri hakknda ok peyler sylen mi' ve artk bugn, Asy Munlar (Hiugnnu)'nn devam olduklar kesinlemi olan Avrupa llunlarr', $50 yllarnda Ha/ar Denizi Aral Gl arasndaki Alanlar'n lkesini zabl ettiler. 359'da lunlar'n b>r kolu, Derbent ve Daryal geitlerinden ran zerine; bir sefer yapaak Kk Asya'nn zenginliklerini tandlar'. Daha sorra 3 /4 ylnda dil Nehri kylarnda grnerek, batya doru aknla;a ba ladlar1.
*4

Lvveia sk sk tekrarlanan savalarla ypratlan OsLogoila (Doyu (iotla)'a kar. Babu I3alamir idaresinde harekete geen llunla, onlar rnaluh ederek, ISO yldan heri devam eden devlotleim
yktla r Krallar Trm anarikh n lihar e tti. Yerine, Ilm la r la

rafndan lyin edilen l lunimund geli. I lun azl" mansna gelen i* * miyeti altna alnm o ld u la r. Taarruzlarn llil'den Kuban tarafna kadar genileten Ilmlar, Dinyeper sahillerinde beklemekle olan Vizigotlar (Bal Gollara)'a kar anszn saldrya gei iler. Vizigol Kral Atanarikh kendisine bal ktlelerle halya doru kal ( /')). Bu harekatn neticesi olarak, lunlar'n nnden byk bir korku ile kaan eitli kavimler, birbirlerini yaadklar corafi sabalardan kararak, Roma mparalorluu'nun Kuzey eyaletlerini alt st elliler, bylece Galya, spanya. Kuzey Afrika'ya kadar tesir eden ve Av rupa'nn elnik ehresini deitiren kavimler g balam oldu7.
1 2 ism inden de anlalaca gibi, O s lo g o tla kesin olarak Ilm haki

Bk. i. Kafosoglu, Trk Mill Kltr.. t.t., I b / .

Bk. L. Ligeti, Attila ve Hu ularnn Menei, bk. Attila ve II unlar, Ark., 198?., s. 12 vd., i. Kafpsojjl, ayn. esr., c. 68, l: Altlein, Geschchte Der Hunnen, I, Berlin, 1959, s. 3 4 BaUv, Attila ve Hunlar, bk Tarihte Trk Devletleri, i, At , 198/, s .-V. . .

3 4
5

f. Altbeim, ayn. esr., s 3::Wr>9.

A.N. Kurat, iV-XVIlI. Yzyllarda Karadeniz Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve Devletleri, Ark., 19/2, s 18. P Vczy, Hunlar Avrupa'da, bk. Attila ve Hunlar, s. S6!:./; . KMcsorjlu, . gst. yer. i. Kafesolu, ayn. esr. :> 70. .

3 /8 balarnda Tunay geerek Trakya'ya doru ilerleyen Hunlar, Bizans' zayflatmak iin blgede batan baa yama hareke tinde bulundular. Hunlar nnden kaarak Tuna sahilinde toplanan ve Dou Roma topraklarna yerletirilen Vizigotlar, ortaya kan eitli huzursuzluklar sebebiyle isyana mecbur kaldlar. Bizans Ordusu'yla harbe balayarak onlar malup ettiler. ran hududunda harble megul otan imparator Valens (364-378) ordusuyla hemen geri dndyse def bugnk Edirne civarnda vuk bulan savala ldrld (Austos 378). Bu muharebeye Hun aknclar yardmc kuvvet olarak katlmlar ve Bizans Ordusu'nun perian edilmesinde byk bir rol oynamlardr" 380 yllarnda Pannonia blgesinde grlen Hunlar, knlarna devam ederek Dalmaya'ya kadar ilerlediler Balamir zamannda Hazar'dan aaya doru l'una blgesine kadar olan topraklar felh edilerek, Alanlar, Sarmallar, Ostrogollar, Vizigotlar vb. kavimler hakimiyet alina alnd ve ayrca Bi/ans da yllk haraca baland. Ilmlarn bu ani hareket ve baarlar, Roma'y, utukda grlen tehlikenin nlenebilmesi iin yeni tedbirler aratrmaya sevk etm ilir,:\ 391 92 yllarnda Trakya'ya selere kan az saydaki Hun akn clar, Sitilikho kumandasndaki kalabalk Dou Roma kuvvetleri ile karlanca geri dnmek mecburiyetinde kaldlar . 39b ylnda Hunlar, iki koldan harekete getiler. Arlk merkezi Tuna olan Bal kanad tarafndan organize edilen btr ksm, Bal kanlar'dan Trakya'ya yneldi. Don Nehri civarnda bulunan Dou kanadnca tertip edilen dier bir ksm ise, Katkasiar'dan Anadolu'ya sevk edildi. Bask ve Kursk adl iki Hun beyi tarafndan idare edilen bu Anadolu akn srasnda Hunlar, hrzurum, Karasu, frat' geerek, Malatya ukurova blgesine kadar ilerlemiler, Ur fa ile Antakya'y kuatp, Suriye'ye geerek Kuds taraflarna varmlardr. Orta Anadolu'ya Kayseri ve Ankara civarna kadar gittikten sonra,
8 Bk. P. Vtzy, ayn. esr. s 58 60; Taisilen bk. McGovern, The Early Empires of Central Asia, Chapel Mili North Carolina, 1939, s. 371; G. O.trogorsky, /'I rk. tere. T. Iltan/, Bizans Devleti Tarihi, Ank., 1986, s. 48.' P Vczy, ayn. esr. s 61. .

! j i !
*

*
i

! ; ,

10 Bk. I.. Rsonyi, Tarihte Trklk, Ank., 1971, s. 69. 11 H.N. Orkun, Attila ve Oullan, st., 1933, s. 19.

Azerbaycan, Bak yolu ile,'> merkezlerine geri dnm lerdir13. Ger ekletirilen bu aknlar, planl olmu ve yerleilerek vatan haline getirilecek en msait topraklar bulma gayesi tamtr. Bu durum Roma mparatorluu kadar Sasaniler' de telalandrm ve korkuya sevk etmitir. Dou Avrupa'da balayp, gelien ve Anadolu'ya kadar uzanan bu i 1un aknlar, Ltin, Grek ve Ermeni kaynaklarnda (Urfa Pisko pusu Emeni fraim'de olduu gibi) kaytt aleyhlerine nanlmayacak derecede bir ok rivayet ve hikayelerin domasna sebep olm utur1 " 400 yllarna doru topraklar Gneyde Tuna'ya, Kuzeyde Transilvanyann yksek kesimlerine, Batda ise Sarm atlann arazisine kadar u/anm olan Bal kanad, Babu "Uldz" idaresinde batya doru Hun basksn daha ok arttrd1'. 1 Uldz. Altla'nn Roma Seferi'ne kadar takip edilecek l lun d politikasnn esaslarn belirlemitir. Buna gre Dou Roma devaml bask altnda tutulacak, Bat Roma ile ise iyi mnasebetler devam ettirilerek!i, IJId/ Bizans'dan umudunu kestiinden ve Trakya budu dundaki sahalar ve kavimler i idaresi altna aldndan. Dou Roma'nn hakimiyet altna alnmas ilk gayeyi oluturuyordu. Ayrca Bat Roma'nn dman olan kavimler, Hunlar'n da dman olacakt1 Uld/, Dou f\ Roma'y iyice kska altna almak, Bat Roma'daki arln daha arttrmak, Bizans'a, talya'ya, Ren Nehri'ne ve Galya'ya doru giden yollara daha kolay bakm olabilmek iin, arlk merkezini Tuna-Tisa nehirleri arasndaki blgeye kaydrmak istedi. Kar patlar tesindeki topraklar ele geirmek iin de o taraflara kuvvetler sevk e tti1/. IJldz'n Tuna Nehri civarndaki grnmesi ile ikinci kavimler g balam oluyordu, luna'da oturan Sarmatlar'dan balayarak, Markomanlar'a kadar dier kavimler i hakimiyetleri altna almaa ve topraklarn ele geirmee balad (401). Silezya'daki vatanlarn
12 Bak zerinden geri dnlen bu yol, Priskos'da "Denizin altndaki kayalardan alevlerin kt yer olarak belirtilmitir.

13 8k. P. Vczy, Hunlar Avrupa'da, s. 6[>-66, i Kafesolu, ayn. esr. s 70. 14 Bk. 5. tickhardt, Efsanede Attila, bk. Attla ve Hunlar, s. 174-176, (137.-144 vd.) 15 P. Vczy, ayn. esr. s G4. 16 i. Kafesolu, ayn- esr. s. 71. 17 McGovern, ayn. esr. s. 376; P Vcvy, ayn. esr. s. (/.

10

terk eden Asling Vandallar vc Vizigotlar Hunlar'rn nnden kaarak talya'ya girdiler. Alarikh'in idaresindeki byk Got tehlikesi Stilikho tarafndan glkle nlendi (402). Fakat Roma iin bundan daha byk tehlike ba gsterdi. Hun basks le yurtlarn terk etmi olan Kuadlar' ve dier kavimleri idaresi altnda toplayan Radagais Roma ara/isine hcum etti ve Roma'y yeryznden kaldracan ilan ederek, talya'da byk bir tahribatla ilerlemeye balad (405). Stilikho'nn durduramad bu barbar, Uldz'n idaresinde ve Romal askerle takviyeli Hun Ordusu durdurmay baard. Malup olan Radagais yakalanarak idam edildi (406). Bu sayede Roma'y kur taran Uldz, dier kavimleri Galyaya gitmeye zorlamakla da Huri lar'n Roma yolundaki hareketini kolaylatrm oldu1 * Batdaki bu faaliyetlerin yansra douda da bo drlmyor vo 403 ylnda bir iiu n aknc birlii Kaikasiar zerinden aryal geidini aarak Anadolu'ya girmeye alyordu. I rat blgesine; kadar akn ve yamalarda bul undu farsa da sonra geri dndler'*. IJkJz 405 ylnda Tunay geerek irakya'ya ak yaptr ve Bizans zerindeki Hun basksnn devam ettiini gsterdi. 409 ylnda tekrarlad bu seferle, Bizans ile olan mnasebetler iyice b o zu larak, yanna gelen Bizans elilerini, gnein batt yere kadar her taraf teth etmekle tehdit e lli*'. Bizans m paratoru II. Tbeodosius (408-4'30) ise, arlan Hun tehlikesi karsnda bakenti mdafaa iin byk bir gayretle 413 ylnda tamamlanan surlar ina e ttir d i'\ 410 sralarnda len Uldz'dan sonra, Huri Devleli'nn banda Karalon hkm sryordu. Belki de Dou'daki meselelerle megul olduundan, Bizans kaynaklarnda kendisi hakknda fazla bilgi bu lunmamaktadr. Yalnz 412 ylnda tarihi Olynpiodoros'un bar temin etmek gayesiyle eli olarak onun yanna gitmi olmasyla alkal bir kayd vardr"^.

18 i. Kafesolu, gst. yer.; McGovern, ayn. esr. s. .377.

19 H.N. Orkun, Trk Tarihi, II, Ank., 1946, s. 13. 20 L Kafesolu, gst. yer.; . Balav, Attila'nm Hayat ve lm, Trk kltr, say 1, 1952, s. 35. 21 Bk. A. A. Vasiliev, /Trk. lerc. A. M. Mansel/, Bizans mparatorluu Tarih, I, Ank., 1943, s. 124-128. 22 tik. Gy. Moravcsk, Byzantmoturcca, I, Berlin, 19b8, s. 468-470.

11
422 ylna gelindiinde, llu n im paratorluu'nun banda Rua hkm sryor, kardeleri olan, Attila'nn babas Muncuk erken ldnden, dier ikisi Aybars ve Oktar ise, "Kanat i'leri" olarak devlete h i/m e t ediyorlard. Rua, Hunlar'a tbi kavimleri ve ordusunu gizli faaliyetler ile isyana tevik eden ve mltecileri geri vermeyen Bizans'a kar 42? ylnda Balkan Seferi'ne kt. Bir varlk gste remeyen Bizans yllk 350 libre altn vergi vermee mecbur ederek birok ganimetle geri dnd. II. Theodosus'un Rorna'ya hakim olmak gayesiyle talya'ya ordu ve donanma sevk etmesi zerine, genlik yllarnda Hunlar'n yannda rehin olarak bulunan ve onlar ok iyi tanyan mehur Actius yardm istemek iin Rua'ya geldi. Bunun /erine Rua, 60 bin kiilik bir ordu ile talya'ya doru harekete geti. I lun Ordusu'nun yardma geldii duyulunca Bizans kuvveeri harp etmeden geri ekildi ve Hunlar'a ar bir tazm inat demek mecburiyetinde kald (423) . Hunlar'la kurduu dosliuk sayesinde hreti arlan Aetus, Konslle kadar ykselerek HunRona ittifak ehemmiyet arzeltii srece de baken l'de aranan bir ahs oldu. 432 ylnda rakibi Boniiacius karsnda Rua'ya snarak cann kurtard ve Hun Ordusu'nun talya'ya doru yola kmas zerine de eski mevkiini elde etti' .
a j.

Rua, Bizans'n mltecileri ide etmemesi ve kendilerine i la at eden kavimleri syana tevikten vaz gememesi halinde yeni bir anlamann yaplamyacan bildirmek zere, eli olarak Esla'y stanbul'a gnderdi. 430 ylna gelindiinde imparatorluun arlk merkezini Tuna-Tisa nehirleri arasndaki blgeye kaydrd. Bunun yannda, Hun snrlar ierisinde Bizans'llarn cretli asker toplama sn yasaklyarak, mukavemet .glerini krd. Ticar al verilerin belirli noktalarda kurulmasn temin ederek de, arada anlamazla sebep olan Bizans'n, Avrupa Hunlar topraklar zerinde yaayan yabanc guruplar isyana tevik eden tutum una mani o ld u *. 434 ylnda Rua lnce Attila, kardei Bleda ile birlikte tahta kt. Bu srada, antlama yapmak iin Margus Kalesi'nn karsnda

23 P. Vczy, ayn. esr. s. /6; MtGovern, ayn. esr. s. 383 24 I. Katesolu, ayn. esr. s. 72. 25 P. Vczy, ayn. esr. 75; . Batav, Attila ve Hunlar, s. 40. 26 i. Kafesolu , XII. Asra Kadar stanbul'un Trkler Tarafndan Muhasaralar, stanbul Enstits Dergisi, III, 1957, s. 7.

12

bulunan Konstantia surlar nne gelen Bi/ans elilik heyeti, kar larnda Attila'y buldular. Attila kendi istediklerini Romnhlar'a an lama artlan olarak yazdrd. Buna gre; llunlar'dan kaacaklar Bizans hudutlarna kabul edilmeyecek, Bizansllar; mltcciler ve esir alnanlar iin fidye deyecek, senelik 350 libre altn vergi yerine /(X) libre altn verecek, ticaret eit artlar ierisinde yaplacak ve Bizans Hunlar'a tbi kavimler ile mnasebet kurmayacakt (434 Margus veya Konstantia bar''7). Bu son madde ile Bizans Hun snn kapand ve Bizans'n Don-Adriyatik haltnn kuzeyindeki lkeler ile de her trl alakas kesildi'!. Attila, 434 ylndan bar andlamasnn yrrlkte kald 441 ylna kadar slav, lin-Ogur, ran, Germen ve Trk ktlelerinin yaad Hun imparatorluu topraklar ile megul oldu. til ky la nnda yaayan ve isyan eden Saagur frkiei'nin /erine yryerek ar br darbe indirdi. Bylece imparatorluunun en (icra noktala nnda bile hakimiyetini kuvvetli bir biimde tesis etti Bal kanad l.l i'i olan kardei Oktar ise, Ren kylarnda oturan Burgondlar ile muharebe elti. Yaplan bu mcadele Alrnanlar'n Nibelungen Des tan'na konu oldu. Bu devrede Hun hakimiyeti Priskos'un da kay deltii gibi okyanus adalar {Kuzey Denizi ve Man kylar)'na ulamtr. Yaplan antlamaya ramen Bizans imparatoru Theodosius, Hunlar'n hakimiyeti altndaki kabileleri tahrikten kanmayarak.. Kara deniz'in kuzeyinde yaayan Akatair'leri de isyana tevik etti. I lunlardan kaan birok firariyi snrlarna kabul etlii gibi, bunlarn bazlarna orduda komutanlk dah verdi (Got mene'li Arnegiclus gibi). Bu arada Margus ehri piskoposu kutsal olan Hun mezarlarn atrarak, ierisinde bulunan birok kymetli eyay ald. Attila gnderdii eli vastasyla Bizans imparatorundan, Margus Bar artlarna riayet etmesini ve piskoposun derhal teslim edilmesini istedi, l akat imparator bu istekleri yerine getirmeyince bir anlama salanamad. Bunun zerine Attila, byk br Hun Ordusu ile Bizans'a kar Birinci Balkan Seferi olarak bilinen harekta balad

27 Bk. P. Vczy, gst. yer.; Daha hak. P AHheirn, ayn. esr. IV. s.791. . 28 . Kafe^oylu, XII. Asra Kadar stanbul'un Trkler Tarafndan Muhasaralar, s 3 7.9 . Kafesolu, Trk Mill Kltr, s. 73.

13

(/141-442). Bizans ile vuk bulan sava neticesinde Hunlar'n nnde bir set tekil eden Tuna limesi ykld. Birok snr ehirleri ile Margus, Viminacum, Singidunum, Sirmiurn, Ni ehirleri Hunlar'n eline getii gibi asker bakmdan mhim yollar da kontrol altna alnd. Attila'ya stanbul yolunun almas ile iyice aresiz kalan Bizans, Aetius'un abalar neticesinde Hunlar ile bar yapabildi. Bu bar anlamasna gre, Aetius'un olu Karpilion Attila nezdine rehin olarak g n d e r ild iA ttila , Bizans'n Hunlar'a kar yakndan alkadar olduu AkatirTer zerine ise, byk oiu lek ile Onegesius'u gndererek, blgenin daresini ek'in mesuliyetine verdi. Attila, kardei Bleda'nn 445'de lmesi ile iktidarnn zirvesine ulat. Hakim olduu ne Bat Asya ne de Dou Avrupa da karsnda durabilecek hi bir kuvvet kalmad. Tanr Ares klcnn ortaya kmas ile de, cihan hakimiyetinin Tanr tarafndan kendisine tevd edildiine inanarak dnyann fethine karar verdi . Buna istinaden, Bizans' ortadan kaldrmak iin mali ve asker bakmdan dtkleri bunalmdan istifadeye azami ekilde alt. Grnde kaaklarn iade edilmemesini, yllk verginin denmemesini bahane ederek ikinci Balkan Seferine kt (/1'17). Attila'nn emri ile luna'y geerek iki koldan ilerleyen Hun Ordusu, Sofya, Filibe, Preslav, Lleburgaz ehirlerini ele geirerek bu gnk Bykektrecc civarna kadar geldi. Artk stanbul'u kuatmak iin Attila'nn nnde hi bit engelin kalmadn gren Bizans, onu Gelibolu'da durdurmak is tediyse de yaplan savata malup olarak geri ekildi. Thcodosius, eli Anatolius'u Attila'ya gndererek sulhu temin etmeye muvaffak oldu. Yaplan bu anlamaya gre; Tutadan gneye doru be gnlk mesafedeki yerler boaltlacak, pazarlar artk Tuna yerine Ni'de kurulacak, Bizans harp tazminat olarak 6000 libre altn deyecek, yllk vergi 2100 libre altn olacak, kendilerine snan kaaklar iade edilecek ve harp esiri bana 12 libre altn ceza denecekti Bu anlama ile kararlatrlan vergiler Bizans, zellikle ml
30 P Vczy, ayr. esr. s. 77; i. Kafesolu, Kil. Asra Kadar stanbul'un . Trkler Tarafndan Muhasaralar, s. 4. 31 Bk. O Turan, Trk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, I II, ht., 1980, s. 156-157 32 . Kafesolu, X II. Asra Kadar stanbul'un Trkler Tarafndan Muhasaralar, s. 5-6.

14

bakmdan iinden klmaz bir duruma drdnden, son are olarak bir suikastle Attila'y ortadan kaldrmaya karar verdiler. Bu plan tatbik etmek iin, Priskos'n da dahil olduu grnte bir elilik heyeti gnderdiler. Cihann tek hkmdar olma ideali tayan A t ti la, Trk Devlet telakkisine gre Bizans' kesin olarak hakimiyeti altna alm oldu. Suikast planndan haberdar olduktan sonra elilik heyetine, Theodosius hakknda, onu haysiyetsiz bir klesi kabu! ederek syledii szler de bu durumu aka ortaya koymaktadr. 448 yllarna gelindiinde, Uldz tarafndan tesbit edilen i (un d siyaseti de deimekte di. Artk Bat Roma ile hesaplama zamannn geldiine inanan Attila, hazrlklara balad. 450 yl sonuna kadar her trl siys ve asker hazrlklar tamamlayan Atilla, Bal Romann dahil meseleleri ile de yakndan ilgilendi. 435 ylndan 443'e kadar devam eden ve Galya'dan spanyaya kadar yaylan kyl hareketi ile, bu hareketin lideri ( udoxius'un kendisine snmas, Vandal Kral'nn Roma zerindeki emelleri, Rlpuar Franklar'nn taht kavgasna den iki kardeden bynn Attila'ya snmas, knn ise Aetius'un himayesine girerek eski mevkiini elde etmesi, Attila'y Roma'ya sevk eden dier mil ferin balcalar id i. Attila, Roma zerine yrmeden nce, sava iin bahane ara mak gayeslye diplomatik faaliyetlere giriti. lk nce Sirmium'un muhasaras esnasnda ehrin piskoposu tarafndan altn kadehlerin emanet edildii Sylvianus'u hrszlkla tham ederek, kendisine teslim edilmesini istedi. Daha sonra, bir zamanlar evlenmek istei ite A ttila ya nian yz gnderen ve mparator III. Valentianus'un kz kardei olan Honoria'y ei olarak kabul ettiini aklad. eyiz olarak da Honorla'nn hissesine den imparatorluun yars ile, idaresinde sz hakk talep etti. Bu isteklerin imparator ve Aetlus tarafndan kabul edilmemesi Attila'nn yapaca seferi merulatrd. Hunlar'a yllk vergilerini dzenli bir ekilde deyen Bat Roma Saray, bata Aetius olmak zere, mukadder Roma Hun atmasnn yaklamakta olduunu anlyaak hazrlklara balam idi. Bat Roma Ordular Bakomutan Aetius, Barbarlardan temin ettii cretli as kerlerle ordu tekil etti. Hunlar ne/dinde geen yllarn verdii

33 Bk. P. Vczy, Hunlar Avrupa'da, s. U 2 U 3; H.N. Orkur, Attila ve Oullan, s. 61.

15

tccrbcler le, Trk usulnde ordusunu tehiz ederek A ttila ya kar koymay planlad . Atlila; Trk, yardmc slav ve Cermen kavimlerinden tekil ettii yaklak 200 bin civarndaki ordusu ile Orta Macaristan'dan hare kete geli (451 balar). Ren Nehri'ni aarak Galya'ya giren Hun ordular, 7 Nisan'da Metz, daha sonra Rheims'i zabt ederek Paris yaknlarnda bulunan Orleans ehrine vard. Aetius kumandasnda Roma Ordusu da Galya'dan kuzeye doru ilerliyerek ayn yere ulat. Attla, Bat Roma'ya saldrmadan nce Vizigotlar'la hesap lamann art olduuna inanarak, keskin zekas ile siyas hileler planlad. Bat Gotlar'na haber gndererek, hareketinin tamamen Bat Roma'ya kar olduu kanaatini uyandrd. Roma'ya yollad elciler vastas ile de kendisinden korkmamalarn, imparatorluun dostu sfatyla Roma arazisine girdiini ve esas hedefinin Vizigotlar olduu intiban verdi. Bu kurnazlyla, her ikisini de hazrlksz yakalamak ve birlikte hareketlerine mani olmak isliyordu1\ Attila, Orleans ehrinin muhasarasn brakarak, Trk harp laktiine daha elverili olan Katalaunum (veya Cam pus Mauriacus) sahasna ekildi, iki ordu 4b1'de karlat. Her iki tarafn da ok ar kayplar verdii sava 7A saat devam etti. Harbin neticesi bugn dahi tartma konusudur1 , fakat A lliia bu seferle istediklerini byk 0 lde elde etti. Vizigotlar, f ranklar ve dier Cermen kavimlerinden oluan Roma Ordusu'nu datt. Bat Roma'y hakimiyet! altna kat' olarak alabilmek iin, Roma Ordusu'nun asker ihtiyacn kar layan barbarlar bertaraf etmek gayesiyle Galya'ya girmi, buralar tahrip ederek Roma'y mttefiksiz brakm oldu5/. Ordusunu 20 gn ierisinde kendi bakentine dndrmesi ve aradan bir yl gemeden talya'ya sefer hazrlna girimesi, Romallar'n ise buna kar koyacak ordu dahi tekil edememesi, kimin kazanp kimin kaybettiini aklar kanaatindeyiz.

452 ylnda 100 bin kiilik ordusu ile talya'ya doru harekete geen Attla, talya'nn en byk ve en kuvvetli ehirlerinden biri

34 Bk. i. Kaie.so<}lu, Trk Mill Kltr, s /6 / / . 35 P. Vac/y, ayn. esr. s. 113. 36 Bk. i. Kafesolu, ayn. esr. s. / / ; Daha bk. P V.icry, ayn. esr. s. 114-115; . McGovern, ayn. esr. s. 39?. 37 i Kafesolu, ayn. esr. s. 7/ 78

16

olan Aquileia'y zabt etti. Concurda, Altinum ehirlerini birbiri ardnca alarak, Liguria'ya girdi ve Milano ile Pavia ehirlerini ele geirdi18. Mncio Irma'mn Po Nehri ne dkld dzlkte or dughn kurdu. Po Ovas'na girerek Ravenna'yf tehdit etmesi, Roma'da byk bir korku oluturdu. Mukavemet edecek kuvveti kalmayan Aetius, imparatora talya yi terk etmesi teklifinde bulun du. mparator bunu kabul ctmcyince, Aetius kendisini Roma'ya getirdi. aresizlik ve endie erisinde olan Roma Saray, her ne pahasna olursa olsun bar temin etmek gayesiyle, hitabetiyle mehur Papa leon bakanlndaki bir heyeti Attila'ya gnderdi. Attila tarafndan kabul edilen Papa, btn Hristiyanlar ve mparator adna Romaly balamasn rica etti. kinci Balkan Seferi'nde Bizans' hakimiyeti altna alp, imparatoru klesi durumuna dren Attila, imdide, bizzat Papa'mn a/ndan Roma'mn teslimiyetini duyarak, ayn ekilde Bat Roma im paralorlu'unu kat' surette kendisine balam oldu. Ordusu ile birlikte bakentine dnerken, hedef Ortadou'daki Sasaniler idi. Fakat bunu gercklctiremeden, 453 ylnda ldiko ile evlendii gece acndan burnundan kan boanmak suretiyle GO yanda iken ld :> .
I

Trk ve dnya tarihinin byk ahsiyetlerinden olan Attila, hakknda asrlarca anlatlan ve bazlar gnmze kadar gelen efsaneler tremi, romanlara, resimlere, heykellere, tiyatrolara konu olmu, hakknda ok sayda opera bestelenmitir . Onun atas M o tu n (M.. 209-174) gibi gerekletirmee alt ve ok az bir engelin kald Cihan Hakimiyeti lksn, kendisinden sonra gelen torunlar gerekletirerek onun adn ebedletirmilerdir.
A/ \

Attila'nn ani lmnden sonra. Huri bayra altnda toplanan eitli kavimler ard arda ayaklanarak istiklallerini kazanmak istediler. Attila'nn Hatunu Arg kan'dan olan olu ilek, Dengzik ve rnek babalarnn boluunu dolduramadlar. Babasnn yerine geen lek, Nedao (Avusturya)'da Germen kavimieri ile yaplan savata ld (454)41. Dier iki karde Dengzik ve irnek ise, kendilerine bal
38 Bk H. N. Orkun, Attila ve Oullar, s. 76-77. 39 Bk. i. Kafesolu, ayn. esr. s. 78; Tafsilen bk. McGovern, ayr, esr s. 393; P. Vczy, ayn. esr. s. 115-116. 40 Bk. S. Eckhardt, Efsanede Attila, s. 128-194; M. De Boor, Tarihte Efsenade ve Kahramanlk Destanlarnda Attila, Ank., 1981, s. 9 vd.. 41 P. Vczy, Hunlar Avrupa'da, s. 116-117.

17

kltelerle Karadeniz'in kuzey sahasna ekildiler ve Ponlus bozk rnda yerletiler. Kendileri le birlikte hareket eden Dou Gollar'nn ihanet ederek Bizans himayesine snmalar zerine, intikam almak gayesiyle harekete getiler (456). Fakat Got Prensi Vaiamir Huniar zerine hcum ederek, onlan Dinyeper Irma suyunun kt vere kadar geri ekilmee mecbur brakt. Bundan sonra Dou Gotlar, bln aa Pannonia blgesini zabt etmek istei ile, o blgede yaayan I lunla 'n zerine saldrdlar. Kendi kanndan olan kardele rnn kaybolmasna tahamml edemiyen Dengizik, Tuna'y geerek Dou Gollar'nn hudut kalesi olan Bassiana'y ele geirdi. Vaiamir bunu haber alr almaz, Dengizik'in zerine yryerek malup elli. Bunun zerine Munlar Tuna'ntn sol sahillerine kadar ric'at ettiler (462). Bir zamanlar Bat ve Dou Roma imparatorluklarn korkudan titreten I knlar, Tuna ve Pontus arasndaki sahalarda yaayarak hakimiyet kurmaya altlar. Dengizik hugnk Romanya ovalarn da, irnek se Karadeniz bozkrlarnda kendilerine bal ktlelerle bkm srd. -166-467 yllarnda Bizans mparatoru I eon (4S/4 /4 )'a , Hun tccarlarnn tekrar Tuna sahillerinde ticaret yapma larna msaade edilmesi iin eliler gnderdiler, ia ka t elilerin hor grlp, eli bo dndrlmelerini hazmedemeyen Dengizik, derhal Bizans'a saldrmay teklif etliyse de, rnek. dahil karklklar ha trlatarak buna kar kt'1 . 7
v

468 senesinde Dengizik, ordusunu Gotlar'la takviye etlikten sonra, Tuna'yt geip Dou Roma zerine ilerlemeye balad. Takat Bizansllar hile ile Hunlar'la Gotlar'n arasn aarak, Gotlar' Hunlar'n zerine hcum ettirdi. kan korkun savata llunlar ar bir hezimete uradlar. 469 ylnda bu muharebenin intikamn almak iin Dengi/ik yeniden harekele getiyse de, Bizans'l komutan Anagestes, Dou Gotlar'yla birlikte hareket ederek llunlar ' m a lup, Dengizik'i de esir alarak idam etti '. Dengizik'in lm zerine kendisine bal I tunlar, i mcade lelerle dalmaya baladlar. Kimi Bizans topraklarna yerleti, kimi ise arkalarndan gelen dier Trk boylarnn ierisinde yer alarak, yeni isimlerle ortaya ktlar^.
42 Bk. H M Orkun, Attila ve Oullar, s. 125; P. Vc/y, ayn. esr. s. 119. 43 Bk. H.N. Orkun, ayn. esr. s. 136; McGovern, ayn. esr. s. 395. 44 H.N. Orkun, ayn. esr. s. 128-129; F Aithcim, ayn. esr. s. 337 vd.

18

Irnek idaresindeki Hunlar da, kuzeybat Karadeniz sahasnda kendi kanlarndan olan dier Trk ktleleriyle birleip Trk Bulgar Devleti'ni tekil ettikleri gibi, Macarlarn ortaya kmasnda da mhim bir unsur olmulardr. Nitekim Bulgar hkmdar ailesi (Dou!o)'ne mensup gsterilen imek, Macarlar'n kurucusu Arpad Ha nedan tarafndan da ata olarak benimsenmitir'1. Buraya kadar k/saca tarihlerini verdiimiz ve kendisinden sonra dier I rk boylarna da Dou Avrupann kapsn aan Avrupa Hunlarr iin, btn kaynaklarn fevkinde olan Priskos'un mevcut laihi eserinin tercmesini vermeye alacaz. Fakat daha nce, ulaabildiimi/ kaynaklar nisbetinde Priskos'un hayat ve eserinin zellikleri hakknda malurnal verecei/

45 Bk i KMeso^lu. Bulgarlarn Kkeni, Ank.. 198'j, s. 2-3, 17; Ayn. mell. Trk Mill Kltr, s. 79

19

I- PRSKOS'UN HAYATI1

yi bir hatip ve sofist otan Priskos, Propontis (Marmara Denizi) bysnda, Heraclea (Marmara Lrolisi) ehrinden biraz uzakta, Irakya'd a ki Panion'da dnyaya gelmitir . Priskos'un 41042.0 yllar arasnda doduu, tarihi eserindeki son s/ne bakarak da 4 /2 'd e ld tahmin edilmektedir*. Priskos'dan, Malalas (VI. yzyl)'1 ve Theophanes (VI. y7yl)''in tarihlerinde "Irakyal", Suida (X. yzyl)1 ansiklopedisinde "Sofist", Fuagrius (VI. yzyl/'da ise "Hatip" diye bahsedilmektedir

Priskos'un hayat hakknda tarihi eserinin bize ulaan fragm ent (para) 1er i haricinde fazla malumata sahip deiliz. Priskos im paratorluk memuru oan M axim inus'la kurduu dostluk sayesin de, 448 ylnda im parator II, Iheodosius (408 4!>0) tarafndan A ttila 'ya gnderilen Maximinus bakanlndaki elilik heyetinde v a /ile aidi. Bu heyette aktif bir rol ifasyla, ! hoodosius'a kzgnl sebebiyle elileri huzuruna kabul etmek istemeyen A ttila 'y f iknaya muvaffak olmu, Maximinus'la grlmesini tem iri etm itirM Pris kos'un bu seyahat mahedelerini de h lava eden tarihi eseri V. asr Avrupa Trk ve bilhassa Attila devri Hu siyas ve kltr tarihinin yegane ana kayna durumundadr. Priskos, Maximinus'la
1 2 Tc/.irrizdc, Latince asl ya/l ekli olan Prisais yerine, umum olarak kullanlan Priskos halini lercih ettik. Carolus Mtjller, Fragmenta Historicorum Greacorum, IV, s. 69; K. S^abo, Priszkosz Szonok s Bkssz letrol S Trtenetirata Tredekerl, I, s 3-4. Bk. Gyula Moravcsk, Byzantnoturcca, I, Born, 1058, s. 480. Bk Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. 379-3.4; G. Ostrocjorsky. Bizans Devleti Tarihi, Ankara, 1981, s. 23. Bk. Gy. Moravrsk, ayn. esr. s. 531-537. Bk. Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. 512-515. Bk. Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. 257 254. Bk. Gy Moravrsk, ayn. esr. s 4 /9 Ati ila, Bizans mparatoruna mlledlev iade etmemesi ve kendisi no kar ha?ulad suikast plannm renmesi sebebiyle k?rjnd.

3 4 5 6 7 8 9

10 Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. 48.

20

birlikte 452. yflnda am'da Saracen (Arab)'lerle yaplan bar an tamasna tirak etmi, Arabistan ve Msr'da bulunmu , 453 ylnda Maxi minus'un lmn mteakip, o sralarda Alexandria ehrinde kan ayaklanmay bastrmak iin oraya gitmi ve verdii nasihatlarla praefectus (ehir valisi) olan Rufus'un isyan bastrma sna yardm etm itir1 Daha sonra imparator Marcianus (450''.. 4 5 /)'u n nfusu Magister Officiorum'u olan Tuphcmius'un yardm cs olm utur1*. Bugn elimizde bulunan fragment 16'dan Priskos'un Roma'ya geldii ve oradan Hanlar tarafndan malup edilen Trank Kral'nn olu ile grt anlalmaktadr. Takat hangi tarihte ve niin Roma'ya geldii tam olarak bilinmemekle beraber, 450 yllarndan eli olarak gittii tahmin edilm ekledir1 . '1 Dou Roma Imparatorluu'nun haric politikasnda mhim va /ilele slenen Priskos, bi/e Iragmentler halinde intikal eden tarih (ierinden baka, "Rhetorik Aratrmalar'1 ve "Mektuplar" adl eserler de kaleme almtr1 Tarih eserinden. Dou Roma mparatorluu' ''. na gelen yabana elilik mensuplarna ait "Hatip ve lim Piscus'un Bi/ans larihi'nden Semeler"; Romallarn elilik vazifelerine dair de "llatp ve lim Priscus'un Col Tarihi'nden Semeler" balklaryla dier paralar da teshil edilmitir ki, ancak bu durum ve Priskos'un eserinden faydalanan ya/arlarn ayr ayr balk kullanmalar, baz larna Priskos'un iki tarih eser yazdn dndrmtr. Halbuki, bunlarn hepsi I3i/ans, Got ve iskitler'le alakal olup, Priskos'un "Bi/ans Tarihi" adl eserinden kalma blmlerdir. Priskosun mevcut tarih eserinin hangi zaman dilimini ihtiva ettii tam olarak akla kavumamtr. Ancak eserde 433 ylndan nceki olaylardan bahsedilmemesi, bunun yannda 471 ylnda m parator Leo (45V-4/4)'nun saltanatnn 15. ylnda oullarndan Aspar'n katledilmesinin Priskos'da yer almas ve 4 /2 ylnda Suan
11 C Mllcr, ayr. esr. s 69. 12 C Mllcr, ayn. esr. s. 69; Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. 480; H. N. Orkun, Trk Tarihinin Bizans Kaynaklar, Ank., 1938, s. 10-11. 13 Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. 480. 14 C. Mller, ayn. esr. s. 69-70. 15 Bk. Gy. Moravcsk, ayn. esr. i> 480; K. Szabo, ayn. esr. s. 5. . 16 Bk. C. Mller, ayn. esr. s. 69; K. Szabo, ayn. esr. s. 5 6.

21
ve i azlar'a Dou Roma'nn yardm etmesinin de kaydedilmesi, Tarihi Malchus (VI. asr)'un, kald yerden devam ederek 473 yln kendi tarihinin balangc yapmasndan, eserin 433 472 ara sndaki hadiseleri ihtiva ettii anlalmaktadr17. Priskos'un tarih eseri 8 kitap halindedir. nc kitap, Maximinus'un Hunlar'a elilii ve stanbul'a dnyle alkaldr. Drdnc kitap. Bigila'nn tutuklanmas ve Ldecon'un, Attila'ya hazrlanan suikast plann aklamasndan bahsetmektedir. Altnc kitapta ise, 463 ylnn o laylar tafsilatl olarak anlatlmaktadr. Mevcut fragrrentlerden dier kitaplarn ihtiva ettii bilgiler tespit edilememekle ise de, nc kitaptan sonra gelenlerde 2.4-7S senelik hadiseler yer almaktadr1 *. I: d ek i fragmentlerde Priskos'un eserinde yazl kaynak kulland na dair hi bir emare yoktur, fakat sk temas halinde ve impa ra torluk ktphanesinden kolayca istifade imknnn olmas, bizzat ahit olmad hadiselerin aktarlmasnda kaynaklardan faydaland n kabul etmemizi gerektirmektedir. Genlik yllarna rastlyan ve kendisinin katlmad 434 ylnda yaplan Margus Bar'n t.eferru atyla bilmesi de bu gr ispatlar mahiyettedir' . Priskos, eserinde, Avrupa lluniarndan bahsederken ou kez skit ve Barbar tabirlerini kullanmtr. Bu, onm eski Grek an'ano sinden kurtulamadn gstermektedir, /ira , ok daha evvelki do virlercJen beri Grekler, kerdi dnda olan milletleri Barbar ve kil, yaadklar coraf sahay da skitya olarak adlandrmlardr"'. Ni tekim Gy. Moravcsk'de. Priskos'un kulland ifade tarz ve Tanr Ares'in klcnn bulunmas meselesinin aklanmasnda olduu gibi, Priskos'un lleredot (M..V. asr) tesiri altnda kaldn da ileri srm tr''1 . Priskos'un bugn elimizde mevcut olan fragmentleri, X. asrda yaam olan Constantinus Lxzept (alnt) koleksiyonu sayesinde zamanmza kadar gelebilmitir. lm kitaplara ok alkas olan Constantinus, stanbul'daki kitaplar mevzularna gre tasnif ederek
17 C. Miiller, ayr. esr. s. 69; K. Szabo, ayn. esr. s. (> Gy. Moravcsk, ayn. ; esr. s. 480-481. 18 Bk. C. Mller, ayn. esr. s. 69, 70; Gy. Moravcsk, ayn. esr. s 481. 19 Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. 481. 20 Bk. L. Ligei, Attila Hunlarmm Menei, bk. Attila ve Hunlar, s. 10. 21 Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. 482.

22

S3 balk altnda toplamtr. Bunlardan 77. si elilerden bahset mektedir. IV., V. ve VI. asrlarda yaam olan Dexippus, Tusebius.. Priskos, Malchus, Patricus Menandrus'un eserleri bu kitapta bu lunm aktadr^. Bu kaynaklar Constantinus alnt koleksiyonunda top lanm olmakla beraber, redektorier tarafndan yaplan ksaltmalar ve tahribat sebebiyle bunlarn orjinallii bozulmutur'*. Priskos'un tarih eserini, hustathius F.piphanes (VI. asr)''1 ve Suda'ya gre, !j()2 senesine kada 9 ciltlik dnya tarihi yazan Fuagrius (VI. asr) ana kaynak olarak kullanmlardr''. Eustathius ''1 F'piphanes'in eseri mevcut deildir. Daha sonraki Bizans mellifleri de, Priskos'u asl metinde deil, deiik vastalarla tanmlar ve kaynak olarak istifade etmilerdir. Bunlar arasnda Cassodorius (VI. asr balarndaVun eserinden iktibasta bulunan Jornandes (VI. asr); Prokopius (VI. asr), Maalas (VI. as), Malalas'dan faydalanan Chronican Paschale (VII. asr); Stephanus Byzantius (VI. asr), loannos Antocheus (VII. asr) ve Theophanes (VI. asr)i zikredebiliriz. Ayrca X. asrda yazlm olan Suda I exiconu da, Priskos'un kayp eserinden bir dizi madde ihtiva etm ektedir''.
*|l _

Priskos'un tarih eserinin mevcut fragrnenlleri, C. M ller' , L. D indorf', C.De Boor11 Christ-Schmd Stahlin ve P. Mass taafndan 1, bir araya getirilirek neredilmitir".

22 Gy. MoKwcsik, ayr. esr. s. 482 483; K. Siubo, ayn. esr. s. 6-7. 23 Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. -183. 24 Bk. Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. 331, 483. 25 Bk. Gy Moravcsk, ayn. esr. s. 2!j/-259. 26 Gy. Moavcsk, ayn. esr. s. 483. 27 Gy Mor<JVC5tk, ayn. esr. s. 484. 28 C. Mller, ayn. esr. s. 71-110; Ayn. Mell., ayn. esr. V, s. 24-26. 29 l. Dindorf, Historio Graec Minores, t, $. 275-3b2. 30 C D. Boor., Excerpta De Legationibus, s. 121-155, 5/5-591. 31 Bk Gy. Moravcsk, ayn. esr. s. 483.

23

IIPRSKGS'UN TARH Eserin Muhtevas: Fragmentier Bizans Tarihi (Got Tarihi) 1- Fragmentler 1
Islrum (iuna)'da oturan Amilsurlar (Jornandes'de Apsurlar); Itmarlar, Tonosurlar (Jornandes'de Juncars), Boiscler1 ve dier ka virrlede birlikle Romallar'a kamlard. I lun Kral Rua, bunlarla sava yapmak isteyince, Romallar'la Hunlar arasndaki anlamaz lklarla megul olan Ksla'y Romallar'a gnderdi, hsla, Romallara, eer oniaa snan killeri yeri vermezlerse, kendilerinin (Roma llar'n) onlarla birlikte olduu iin muahede yapmaktan vazgeile reyini bildirecekti. Romallar, Munlar'a eliler gndermenin gerek liliyi hususunda itiare yaparlarken, biri Trakya; dieri iskitya'dan, Consllk yapm ve ordu komutan olan Plini bas ve Dionysius bu elilik vazifesini yerine gol irmek stediler. Lsla, Rua'ya geri dnme den nce, elilerin yola hemen kmadklar grlnce, Plini has, kendi arkadalarndan biri olan Singilachus'u, t sia ile birlikte, Rua'y kendisinden baka hi bir Romal le grme yapmamas iin ikna etmeye gnderdi. Rua lp, Hunlar'n hakimiyeti Attila'ya geince, Senato, eli Plinthas'n Attila'ya gitmesini kararlatrd. Senatonun karar impa rator tarafndan tescil edilince.. Plinthas'n aklna, zekasyla mehur herkes tarafndan methedilen ve hazneden mesul olan Ppigenes'i elilie dahil etmek fikri yeldi. Bu mesele hakknda da oy alnca her ikisi de eli olarak yola ktlar ve Margus (Bugnk Pubravica)'a vardlar. Illyria (Arnavutluk ve Dalmaya sahas)'da, Mvsoum (M o rava) le Istrum (Tuna)'un birletii yerde, Tuna'nn dier kysna tanzim edilmi olan Constantia surlar karsnda kurulmu olan Margus ehri'nde killer toplanmlard. Grme yapmaya gelen
1 Hn aslndan olan bu topluluklar 375 yllarnda A/ak Doni/inin ku/oy taraflarnda oturmakta olup, daha sonralar Tuna tx>lqesine gelmiler ve Hunlar'n hakimiyeti altna girmilerdir. Bk. Krans/ Althcim, Geshcte Der Hunnen, IV, s. T?) Gy. Moravcsk, Byzantnoturoca, II, s. 66, 94, 142, 319.

24

elilik heyeti ve ehrin vatandalar at zerindeki muhteem skit kral ile karlatlar. Romal eliler kendi ereflerini hatrlayarak, bizzat yayalarn atllarla tartmas gerekmesin diye, ayn tehizatla skter'le grmeye karar verdiler. unlar karara baland: Lsir edilmi RomaMar'la ve daha nce Roma'ya kam olan bir oklan ile birlikte Hunlar'dan kaacaklar Roma hududuna kabul edilme yecek; Romal mlteciler vc esir alnm olanlarn her biri iin 8 areos kurtarma creti verecekler ki, ancak bu fidyeyi verdikten sonra esirler geri dnebilecekler; Romallar, Hunlar'tn hakimiyeti altnda olan kabilelerle ortaklk yapmayacaklar; ticaret, yapmak iin eil artlar iinde biraraya gelinecek; Romallar ve llunlar emniyet ierisinde olacaklar, yaplan anlama devaml olacak ve bu antla maya riayet edilecek; Romallar tarafndan Hun kralnn adna daha evvel .300 altn librae denen vegi yerim.*, senede /OO altn librae vergi denecek. Atalardan kalma yeminle ve yaplan din bir me rasimle pekitirilerek bu ortlarla bar yaptlar. Daha sonra her iki taraf da kendi lkelerine geri dndler. Barbarlardan Rorrallar'a kaanlar geri gnderildiler. Bu gelenlerin arasnda skit kral soyundan Mama ve Attacam adl iki kii de vard. Bunlar Trakya'da bir kale olan Carsus (Bulgaristan'da Hirsova)'da iskitler ele geirdi ve halkn gz nnde armha gererek ldrdler ki. bunlar lkelerinden katklar iin byle cezalandrldlar. Romallarla sulh yaplnca, A ttila ve Bleda skit kabilelerine ba edirm ek iin yola ktlar ve Sorosguslara' kar sava yaptlar.

2~ Fragment 2
skitler, skitler ve Romallar'n ticaretinin youn olduu bir zamanda, Romallar'a ordu ile saldrdlar ve ounu ldrdler . Romallar, skitler'e eliler gnderdiler. Fller, yaplan saldr ve antlamalara aykr davranlar hakknda, skitlerle mzakerelerde bulundular, iskitler ise, sava yapmak gayesiyle deil, yaplan hak szlklar cezalandrmak sebebiyle bunlar yaptklarn sylediler. Mar gus Piskoposu'nun kendi hududlarna girmi olduunu, kraln gizli
2 Hun soyundan olan Sorosguslar, Attila tahtndan 435 altna alnmlardr. Bunlarn tadklar isimler de Trke veya kahramanlar mnsna gelmekledir. I3k. k Althem, n. 1; W .M. McGovem, The Early Empires of Central ylnda hakimiyet idi ve hkmdar ayn. esr. s. 273 Asia, s. 385.

25

haznelerini kefedip soymu olduunu sylediler. Bunu kaaklarla birlikte antlamaya uygun olduu ekilde kendilerine vermedikleri takdirde (ki bu kaaklarn da ok sayda olduunu syliyerek) sava ilan edeceklerini sylediler. Romallar bu eylerin doruluunu inkar ettiklerinden, barbarlar da syledikleri eylerde srar e ttikleri iin, bir antlama olmad ve sava kt. Bylece Isturum 'u ge erek, kydaki kylere, kasabalara ok zarar verdiler ve illyric'de Moesor (Bugnk Bulgaristan'da Sofya ile Ni arasnda)'llarn ehri olan Viminacium (Bugnk Kostola civarnda, Harabe)'u ele ge irdiler. Bu eyler olunca, bir oklan, bir tek kii yznden btn Roma Devleti sava tehlikesine maruz kalmasn diye, piskopos'un geri verilmesi gerektiini s/lerle tekrar tekrar fade ettiklerinden, pis kopos kendisinin geri verileceinden phelenip gizlice dmanlara kat, l.er skit krallar kendisine iyi niyetleri ile sayg gsterirlerse, ehri teslim etmeyi vadetti. skitler de eer sznde duracak olursa, her lrl iyilii yapacaklarn sylediler. Sylenenler konusunda anlamalar yaplp, yeminler edilince, piskopos ok sayda barbarla Romallar'n snrna geri dndi ve kynn karsnda bu barbarlar pusuya yatni. Geceleyin iaret verilince, barbarlar harekete gei rerek. ehri dmanlarn eline teslim etli. Arlk bu /am andan itibaren barbarlarn ileri hergn daha iyiye giderek, gelecekle iyi neticeler elde ettiler.

3- Fragment 3
mparator Junior (Gen) Theodosius zamannda l lunlar'n Kral Attila, kendilerinden zorla vergi toplad. Elilerin kendisine gelmesi, kaaklar ve vergiler konusunda imparalora mektup yazd. Bu sava sebebiyle hernekadar vergi var ise derhal denmesini ve Romalla'a vergilerin denmesi konusunda gelen elilerle kendisine elilerin gnderilmesini istedi. Eer gecikirler veya sava isterlerse bizzat kendisinin bile skit kalabal ile daha u /u n sre savamyacan yazd. mparator bu mektubu okuyunca, kendi yanna kam olan killeri hi gndermiyeceinl, fakat onlarla her zaman ayn fikirde olduunu, harbin neticelerini beklemeyi ve dier taraftan kendisinin tartmalar yarda keserek elileri gndereceini syledi. Romallar btn bu eyleri ilan edip, Attila bunlar renince, fkeyle hareket

26

ederek, Romallar'n lkesini harap ve ba/ kaleleri tahrip edip, byk ve nfusa kalabalk olan Ratiaria (Tuna sahilinde) ehrine huru hareketi yapt.

4- Fragment 4
Thedosius, consl olan bir senatr eli olarak Attila'nn yanna gnderdi. O, eli adna sahip olduu halde Hunlar'n arazisine yak lamaya pek cesaret edememitir, fakat fux.nurn (Karadeniz'den gitmeye karar vererek Odessenlcr'in lkesine denizden yelken at. Theodulus, Odessenlcr'in lkesinde komutan olarak bulunuyordu.

5- Fragment 5
Chersoncs (GeiboluJ'de yapld yavalan bona, Romallar Ana tolius adl bir eli vastasyla I lunlar'la sulh yaptla ve u artlarda anlatlar: Kaaklarn Hunlar'a iadesine, gemi borlar (vergiler) karlnda 6000 libra altn ve her yl olmak /ere 7100 altn vergi denmesine karar verdiler. ler Romal esir bana 12 altnlk ceza verilmesini (yani parasn demeden Romallar'n lkesine ka m olanlar iin), denmedii takdirde esirin sahibine iadesini ka rarlatrdlar. Romallar, barbarlardan kendi taraflarna kaanlar kabul etmiyeceklerini taahht eltiler. Romallar bu antlama art larna hemen raz olmu gibi gzkmek istiyorlard. Fakat Romal komutanlarn zihinlerini igal etmi bir korkunun ortaya kmasyla, tabii olarak zorlanp, kendilerine empoze edilen artlar hernekadar katysa ve dil deilse de, bar srdrmenin en yksek gayretiyle sevk olunub, memnun bir ruh hali ile kabul etmi gzktler. ok ar olan vergiyi de reddetmediler. Zira, devletin ve mparatorluun hazine kaynaklar lzumlu harcamalara, ihtiyalara deil, fakat sa ma gsterilere, bo, faydasz, an, hret dolamalarna, sefalarna, lsz zevklere ve cmertliklere hasredilmiti. Butr eylere salkl bir zihne sahip olan hi kimse, zenginliklerin ar bolluu iinde dayanamazd. Talimi o kadar ihmal etmi olan Romallar bile bu meselelere hi aldr etmez deillerdi. Sadece skitler deil. Roma mparatorluu'nun komu blgelerinde ikamet eden barbarlar da vergiye balandlar. Bylece Hunlar'a verilmesi cab eden vergi ve haracn tamamn imparator zorla alarak hepsinin verilmesini salad. Hibir muafiyete

27

msaade edilmedi. Toprak vergisinden muaf tutulanlardan bile, ya imparatorun llfu veya hakimlerin karar ile vergi aind. Senaloya kayt edilmi olanlar sylenen altn da getiriyorlard. Biroklar iin de mkemmel ve parlak bir talih, kendi kymetinin mkafatna hayatnn deimesini getirdi. Herbiri iin istenmi olan para, imparator tara fndan bu mesele ile ilgili bir vazife emanet edilenler tarafndan nefret ve zora toplanyordu. Oyle ki atalar tarafndan elde edilen zengin likken sahibi olanlar, elerinin ss eyalarn ve kendi deerli eylerini satp, denmesi mecburi paralar tediyeye alyorlard. Bu savata Romallar' o derece zalimce ve ac bir ktlk yakalad ki, ya bol yiyecek perhizi ile veya boaz iin hazrlanm bir ilmik ile hayatlarna son verdiler. O /am an ksa bir mddet, ierisinde hazine tketilerek, altn ve srgndekiler (zira bu gtrm e iini stlenen Scotta gel initi) iskitler'e gnderildi. Geekten, iade edilenlerden mukavemet eden Romallar'a kaanlardan bir ounu ldrdler. Bunlar ara snda bazlar skit kral soyundan idiler. Bunlar, Attila'nn ynetimi altnda askerlik hizmeti yapmayt red detmiler ve kendilerini Romallar'a balamlard. Bu bar artla ndan baka Altila, Asirnuntlar'a da kendi ellerinde bulunan ister Romal, isterse barbar olsun kaaklar geri vermelerini emretti. Asi m us ise, bereketli, llyricden ok u/akta olmayan, Trakya'nn bir blmne komu bir kasabadr. 1 u kasabann yerlilerini d 3 manlar ar zararlarla zayflattlar. Onlarda kendilerini duvarlarn evresinden korudular. Fakat skitlerin saysz okluuna ve onlar arasnda byk hret ve eref sahibi olan komutanlarna kar mcadeleyi siperlerin dnda srdryorlard. Bylece 1 unlar m it 1 lerini kaybedince kasabaya saldrmaktan vaz getiler. Keifiler, kendi adamlarndan daha uzak baka yne gidip ba bo dola rken, dmanlarn kam olduklarn ve Romallar'dan alnan ga nimeti getiren skitler'in gelmekte olduklarn bildirdiler, iskitler'in ummadklar bir anda onlara yaklap, dmandan sayca aa, fakat kuvvet ve eref bakmndan daha stn olarak ganimeti kendileri iin stediler. Bylece Asimuntlar, iskitler'den bir kan bu savata ldrdler ve Romallar'n bir oklarn hrriyete kavu turup, dmann kaaklarn da geri aldlar. Bu sebepden dolay Attila, Asirnuntlar'a varm olan Romallar geri verilmez veya onlar iin ceza olarak kararlatrlan para denmez ve esir edilen barbarlar serbest braklmazsa kendisinin orduyu hareket ettireceini syledi.

28

Bu syledii eylere kar eli Analoiius ve Trakya Garni/onu'run Komutan Theodulus bir ey yapamadklar iin (zira yeni kazanlan 7 aferle heyecanlanm kendi kurallaryla hi tesir edemiyorlard. Dier taraftan kendileri yeni alnan malubiyetten dolay cesaret lerini yitirmitiler), Asimunllar'a mektupla, kendi yanlarna kam olan Romal eitleri geri vermelerini, yoksa herbir esir iin 12 altn demelerini ve Hun kaaklar serbest brakmalarn bildirdiler. Bu m ektup okununca, kendi yanlarna kam olan Romallar'n git melerine (hr olmalarna) kendilerinin izin verdiklerini, kendi ellerine ka tane skit gemi ise ldrdkleri cevabn verdiler, iki esiri ise muhafaza etmekle olduklarn, nk kuatma kaldrlnca dman lar pusuda toplanp, siperlerin nnde srleri otlatan baz ocuklar kapmlard, bunlar geri almadka, sava ganimeti olarak kendileri iin iride ellikleri esirleri hi geri vermiyecekierini bildirdiler. Asi m untlar'a gnderilmi olanlar bunlar anlattlar. Bunlar duyulunca, Asimunllar'n karlm olduklarndan yakn dklar ocuklarn soruturulmasna, iskitler'in Kral ve Roma principibus (princeps) leri karar verdiler, laka! hi kimse bulunamad ndan, Asimunllar tarafndan yakalanan barbarlar brakldlar. s kitler ocuklarn kendi yanlarnda olmadklarn sylediler. lk nce ikillerin il matlarn kazannca, Asimunllar da o zamana kadar bir oklarn kendi hakimiyetleri altnda bulundurduklar halde, kendi yanlarna kam olan Romallar' hrriyete kavuturduklarn yeminle sylediler. Zira, kendi adamlarn barbarlarn kleliinden korumak ve zarar grmemi olduklarnn aa vurulmamas iin yalan yere yemin elmi olduklar grlyordu.

6- Fragment 6
Bar yaplnca, Attila, kaacaklar geri almak iin Dou Romallar'a geri eliler gnderdi. Ama onlar hi bir kaan aralarnda bulunmadnda srar edince, elileri, bir ok hediyelerle donatp yolladlar. Altila, dierlerinden az olmayan, olduka ok ilave va zifelerle zenginletirilmi bir eli daha gnderdi. Onlardan sonra nc, daha sonra yine benzer ekilde drdnc eli Romallar'a geldi. Romallar, antlamann barbarlar tarafndan bozulmasndan korkarak nezaket gsteriyorlard. nk, O, Romallar'n gsterdik leri bu nezaketi hafife atarak, yeni bahaneler uyduruyordu ve

29

eliler gndermek iin gereksiz vesileler dnyordu. ereflendir mek istedii yaknlarna da bu elilik grevlerini veriyordu. Gerek ten Romallar, her eyde Attila'mn szn dinliyorlard. Onun talimatlarn bir efendinin emirleri telakki ediyorlard. nk, yalnz ona kar sava istemekten saknmakla kalmyor, hazrlk halinde bulunan Parthtar'dan, denizlerden tacizlerde bulunan Vandallar'dan, yama ve apulculuk iin dolaan (saurlar'dan ve do udaki blgeleri aknlar la tahrip eden Sarecen (Arap) lerden de korkuyorlard. Bundan baka, Aethiopum (llabeler) kabileleri si lahlanm idiler. Bu sebeplerle Romallar ruhen kk bir durumda (cesaretleri krlm olarak) Attila'ya yaranmak istiyorlard, fa ka t ordular toplayarak ve komutanlar seerek, dier milletlere kar mukavemet etmeye alyorlard.

7- Fragment 7
t'i olarak harblerde baarl olmu olan kil Edecon\ Paeonia blgesi ve Saua (Sava) Nehri yanndaki ehirlerde ikamet eden. Bat Roma komutan Aetius'la bir antlama yaparak, barbarlara itaat etmi otan Roma asll Orestes ile geldi, fcdecon, imparatorun sarayna gelerek Attila'm n mektubunu verdi. Attila mektubunda, kaaklarn kendilerine verilmediini ilade ederek, eer onlar geri verilmez, Romallar savata alp kendi hakimiyetlerine kattklar to p raklardan uzak durmazlar ve firarileri asker kuvvet olarak kendi lerine kar kullanrlarsa, onlara karr sava ilan edeceini syledi. Ayn zamanda Romallar'n, Istrum boyunca Paeonia (Bat Maca ristan)'dan Tarkya'daki Nova (Svitov)'ya kadar, yaya gidiiyle be gnlk mesafe uzunluundaki arazide ziraat brakmalarn ve pazar yerinin eskiden olduu gibi Istrum kysnda deil, Naisso (Ni)'da kurulmasn isledi. Bu Naisso, iyi yryebilen bir insan iin Istrum Nehri'nden be gnlk bir yolculuk kadar uzaa den bir ehirdir ve A ltila tarafndan fethedilerek skitlerle Romallar arasnda snr olmutu. Mektubunda bunun dnda baz sz konusu meseleler de kendisine alalade adamlar deil, Consl rtbesi tayan ahslarn gelmesini istedi. Eer bunlar eli olarak kendisine gelmeye korkar
3 Genellikle Skir Germenleri'nin kral olarak kabul edilmitir (bk. P V/ey, . Munlar Avrupada, bk. Attiia ve Hunlari, s. 91). A. Vambery ise Trk asll olduunu iddia etmitir. smin asl ise tdikkn'dr (bk i. Kaiesolu, Trk Mill Kltr, s. 76.

30

larsa, bunlar karlamak iin kendisinin Sardica (Sofya) ehrine kadar geleceini syledi. mparator bu mektubu okuduktan sonra, Edecon, Attila'nn szlerini imparatora olduu gibi eviren Biga ile( imparatorun koruyucularnn ba ve ok nfuzlu olan Chrysaphius'la grmek ve br saraylar da gezmek istedi. mparatorluk saraylarnn zerafet ve zenginliine ok ard ve barbar bunlara hayran kald. Bigila, bu barbar Orysaphius ite sohbet ederken, imparatorluk saraylarn ve hzinelerini ok methettiini tercme etti. O zaman, Chrysap hius, eer skit ler'i terk edip Romallar tarafna geerse, kendisinin de altn atl evler ve mcevherlerin beyi olacan syledi. Fdecon cevap olarak, "Beyden habersiz klenin ayrlp gitmesi byk ada lets/liktir" dedi. Hadm, ona Attila'nn huzuruna serbeste girip kabiliyor mu? ve killer'in yannda nfuzlu biri mi? diye sordu. O v u p olarak o, AUila'nrn yakn ada im ve muhafzlarn kendi em rinde olduunu ve bu muhafzlarn sra ile emredilen gn ve yerde nbet tutup, silahla A ttilay koruduklarn syledi. O zaman Hadm, teminat olarak verilecek itimatla balanrsa, kendisinin, onun iin en byk iyiliklerin meydana getiricisi olacan, bu meseleyi tar tmak iin de msait zaman gerektiini syledi.
** *

Hadm, i.decon'u akam yemeine davet ederek, eer Orestes elilik heyetinin dier yeleri olmadan gelirse bunun kendisi iin imkanl olabileceini syledi. Barbar bunu yapacana sz verip, yemek zamannda Hadm'n yanna gitti, tercman Bigila'nn ara cl ile, tokalaarak birbirlerine syleyecekleri eyleri bakasna anlatmayacaklarna yemin ettiler. O zaman Hadm, Fdecon'a, eer skitler'e geri dner, Attiia'y ldrr ve sonra Romallara geri dnerse, byk zenginlikler erisinde mesud bir mr geireceini syledi. Ldecon bunu yapmaya za ysteerek, Hadm'a, ok fazla deil ama SO libra altna ihtiyac olduunu syledi. Bu paray banda bulunduu askerlere, kendisine meseleyi abuklatrmaya yardmc olmalar iin bltrecekti. Bu altn vermeye Hadm her zaman hazr olduunu syledi. Barbar, nce kendisinin Attila'ya eliliinden haber vermek iin geri gnderilmesini ve Attila'ya ka aklar hakkndaki cevab gtrmek iin Bigila'nn kendileri ile be raber gelmesi icab ettiini syledi. nk, eer o altnlar ile beraber dnerse, Attila'nn kendisine gnderilen hediye ve altnlar tetkik edeceinden ve beraber gidecei insanlardan bu altn saklyam-

31
yac.andan paray almak istemedi. Fdecon'un sylediklerini Hadm doru bularak kabul ett. Bylece Hadm, yemekten sonra karalatfan pfam imparatora anlatt. mparator, magisterlik ileriyle megul olan Martialius'un kendi yanna gelmesini emredip, barbar ile yaplan anlamay sy ledi. Zira imparatorun btn kararlarnda magister en yakn ve btn ilerini konutuu ahs idi. Haberciler, tercmanlar ve impa ratorun pala ti i bekisi olarak tabir edilen askerler bunun emri attn (ladrlar. Sadece Bigila'nn deil, ayn zamanda Maximinus'un da Ati ila'ya eli olarak gnderilmeleri, btn mesele hakknda dnp tanmakta olan imparatorun ve Martialius'un houna gitti.

8- Fragment 8
Hadm Chrysaphius, Edecon'u Attla'nn ldrlmesine ra/ et lktet) sonra. mparator iheodosius ile magister Marlialius yapa taklarn dndkleri zaman u neticeye varmlardr: Bigila'nn yalnz deil, Maximirus'la beraber gitmesini, Bigila'nn grnle tercm an rol oynamasn, lidccon'un istedii gibi hareket e l meini, M axirninus'un ise suikasttan haberi olmadan im paratorun m ektubunu A tlila 'ya vermesini ve rtbece Bigila'dan daha byk olmasn kararlatrmlardr. Maximinus, kendisinin Bigila'dan da ha byk, asil ve im paratorun en sevdii adam olduunu, A ttila nm istedii 1 / kaak adam gnderdiklerini ve fazlasnn olmadn syleyecek k, A ttila kzp Romallar'a hcum etmesin ve bundan sonra rtbeli eliler istemesin, nk eskilerde, ne Romallar'n, ne de skitler'in dedeleri zamannda, yani her ki m illetin bykleri arasnda byle bir gelenek yoktu. Bundan sonra s o / konusu olan meselelerin halledilmesi iin eli olarak en iyisi Romallar'a negesios (Onegesus^un gnderilmesidir. Sonra AHila'nrn Roma sefirlerini Serdica'da beklemek istemesi de bir alaydan ibarettir. nk, bu ehri harap eden Attila deil midir? Maximinus, bu elilie kendisiyle beraber gidelim diye rica etti ve barbarlarla beraber seyahata kp Serdica (Sofya)'ya ulatk.
4 Greke ya/l ekli ile Oncgesios Attila zamannda llun ordularnn bakumandannn addr. Kelimenin asl On iyi z (yani On-ge-z)'dir ve idarecilikle alkal yksek Trke hir tabir olan go ile ilgilidir. Bk. Abdlkadir Donuk, Eski Trk Devletlerinde dar-Asker nvan ve Terimler, 5 54 55.

32

Bu Serdica, Constantinopolus (stanbul) ehrinden iyi yryen bir yaya iin 13 gnlk bir uzakla der. Orada durup, Edecon'u vc refakatinde olan br barbarlar le yemeine davet etmeyi uygun bulduk. Yani halkdan yalnz koyun ve kz aldmz iin bunlar kesip ziyafet verdik. Ziyafet srasnda barbarlar Attila'y biz de imparatoru methettik. Bu srada Bigiia, Attia insan, Theodosius ise tanr, Tanr ile insan mukayese etmek mmkn deildir dedi. Hunlar bunu duyunca ok kzp, fkelendiler. Biz bu kzmay yattrdk ve sohbeti baka bir konuya evirdik vc yemei bitirdik. Maximinus, Fdecon ve Orestes'e ipekten yaplm elbiseler, kymetli Sericus (Hint) talar hediye ederek gnln ald. Orestes, tdecor'un uzaklamasn bekleyerek Maximinus'a u szleri syledi: Akilli, iyi ve gereki adamsn, mparatorun mstearlarnn hatasna d medin. nk onlar, Edecon'u onsuz yemee armlar ve de hediyeleri vermemilerdir. Bu szlerden hi birey anlamadk. Ken diine, Fdecon'a niin byle muamele edilip, kendisinin kk grldn sorduk ise de cevap vermeksizin uzaklat. Ertesi gn yolculuk esnasnda Orestes'in bize ne sylemek islediini Bigila'ya sorduk. O, ( decon'a edilen muamelenin kendisine edilmediinden k/amayacam, nk Orestes Atilla'nn ua ve katibi, Edecon ise, harbde kahramanlklar gstermi ve llun aslndan olduundan Orestes'in ok zerinde olduunu syledi. Edecon'la Hun dilinde konuup, bize, ya doru veya yalan olarak, meseleyi Edecon'a sylediini vc kzgnln ok zor giderebildiini anlatt. Naisso'ya gelirken ehri halksz ve sadece kiliselerin harabeleri arasnda bir ka hasta bulduk. Nehirden biraz ilerideki ovada ikam et e ttik (nk btn nehrin kenar savata lmlerin kemikleri ile doluydu) Frtesi gn fllyrico Komutan Agintheus'a g ittik ki, o Naissus'a yakn oturuyordu.
w

Buraya im paratorun, Attila'ya gndereceini yazd 17 kaak I lun'dan 5'ini kendisinin vereceine dair emrini iletmek iin geldik ve o cesaret verici szlerle bunlar size verdi. Geceyi burada ge irerek Naisso Dalar'ndan Istros Irma'na doru yolumuza devam ettik. Buralarda ok kark ve dolambal yollardan getik. Batya doru hareket, ettiimizi sanarken, gne birdenbire karmzdan dodu. Yollar tanmadmz iin gnein yanl taraftan dodu unu zannedenler barmaya balamt. Zor alan (bataklk) bir

33

yere geldik. Burda barbar kayklar b i/i kayklara bindirip kar laraia geirdiler ki, bu kayklar aacn gvdesi oyularak yaplm eylerdi. Bu nehri atk. Fakat kayklar bizim iin deil, barbar halkn nehri gemesi iin yapmlard. Bu halkla yol srasnda kar lamtk. Attila Romallaun toprana av iin gelecekti. Oysa kendisine kaaklar verilmedii iin, av bahanesi iie Romallar'la harb etmek istiyor ve iskitler'i de buna hazrlyordu. Istrum'u a tktan soma, barbalarla berabe 70 stadion (13 km) gittik. Lde con'un geliimizi A ttila ya haber vermesi iin bir yerde durmamz emrettiler. Bize klavuzluk yapan barbarlar da yanmzda kaldlar. Akam yemeini yerken at sesleri ittik ve gereklen bize iki skit, erkei gelerek Attila'nn huzuruna gitmemiz iin emir getirdiler. Akam yemeine onlar da davet ettik. Atlarndan inip bi/e katldlar ve ertesi gn bize klavuzluk ettiler. O gn saat 9 civarnda (leden sonra) Attila'nn adrna vardk ki, orada ok sayda bakalarnn da adr vard. Orada bir tepede biz de adr kurmak istedik, t akat oradaki barbariar bize bunu yasakladlar nk, Attila'nn adr da d / yerde idi. Bunun /erine bize gsterdikleri yerde adr kurduk. Daha sonra Ldocon, Orestes, Scottas*1 ve birka ileri geien daha b i/e gelip, ne gibi bir elilikte bulunduumuzu sordular. Biz bu yersiz soruya arp bir birimize baktk, fakat onlar cevap iin burada olduklarnda srar ettiler. Bi/, Attila'nn kendisiyle konumak istiyoruz diye cevap verdik. Buna kar Scottas, kendisinin boyunu gstermek iin deil, kraln emri olduu iin gelip sorduunu syledi. Buna kar biz, elilerin, elilik iin geldikleri ahsla konumadan bakalar ile ha berlemenin det olmadn, nk eitli defalar iskitler'den im paratora eliler gidip geldiinden bu ananeyi skitler'in de bildiini syledik ve eliliim i/ hakknda baka hi bir ey demedik. Onlar A ttila'ya dndler. Bir mddet sonra tdecon'dan baka dierleri geri geldiler. Bizim sylemek istediklerimizi yzmze sylyerek, diyecek baka bir eyiniz yoksa biran nce dnn dediler. Bu szlere bz daha ok ardk.
5 K. Szabo bu alan yerin Morava'nn luna ile birletii yerde bulunan Srbistan'daki S/endr olduunu ileri srmtr. Ay. Mell., Priskosz Szonok es Blesesz eieterl S tortenetirata tredekerl, I, s. 14. il.NI. Orkun, A ttila ve Oullar, s. 27'dc Scotta diye yu/ilan ismi at olarak okumutur.

34

Hkmdarn gizli szleri nasl olurdu da herkes tarafndan b i linebilirdi. Nihayet una karar verdik ki, en iyisi eliliimi/ hakknda Attila'nn hu/uruna gidem ediim i/ taktirde hi birey sylememek tir. Bunun iin ne ikillerin sylediklerini, ve ne do baka bir ey sylemiyerek bu konuyu bakalaryla konumyalm. Bunun /erine derhal gitmemizi emrettiler. Yola hazrlandmz srada, Big ila, hibir netice elde etmeden memlekete dnmektense, yalan syle menin daha iyi olduunu anlatarak bize kzd ve eer Attila ile konumu olsa idim, Anatolius'un sefareti zamannda kendisine ok faydam olduundan, Romallar'la uramamasn sylerdim dedi. Atta aleyhine yaplan plann baans iin elilik heyetinin daha sylemek istedii bulunduunu, I.decon ile grmelerini, ! decon'n la/rv olduunu syledii paray vererek adamlar ara snda datmasn syledi ise de kendisinin aldatldn bilmiyordu. I.decon onu eli1 vermiti. I.decon ya hile yapm veya Orestes'in Serdica'da syledii s/lede phelenerek kendisini itham ede reyinden, imparator ve Hadm'la kendisi olarnadan konutuunu anlala andan korkmutu. Bunun iin bizza! kendisi Attiia'ya va ziyeti anlatarak, gnderile.ek paantn miktarm ve soyliye'.eimiz szleri izah etmiti. I yalarmz hayvanlaa ykledikten sonra, gere* olmasna ramen yola kmamz gerekirken, o zaman barbarlardan baka adamlar geldiler ve bize, Attila'nn gece olduu iin kalmamz hususundaki emrini getirdiler. Attila tarafndan bizim iin gnderilmi olan kz ve nehir balklarn da bulunduumuz yere getirdiler. Akam yemeini ye dikten sonra uyuduk. Gne dounca, barbarlardan daha yumuak ve daha ho bir haber alacamz mit ettik. Fakat onlar ayn adamlar gndererek baka syleyeceiniz bir ey yoksa gidin de diler. Biz buna hi birey demedik ve yola kmak iin hazrla baladk. I3igila ise baka sylemek istediimiz olduunu sylememiz iin bizle tartt. Ben, Maximinus'u ok zgn grdmden bar barlarn memleketine gelen ve dillerini ok iyi bilen Rustidus'u yanma aldm ve Scottas'a gittim. Rusticius, Bat Roma Komutan Aetius tarafndan talyadan Constantius'un ilerini halletmek, iin Attila nezdine katip olarak gnderilmiti. Scottas'a gittim . Onegesius evde yoktu ve Scottas ile Rusticius'un tercmanl vastasyla konulum, ker Attila'nn huzuruna kmamz salarsa, Maximinus'dan byk hediye alacan syledim. nk Maximinus'un

35

elilii sadece Romallar ve killer lehine deil, Onegesius'un da lehine olacan, Oegesius'u mparatorun kendisine eli olarak istediini ve iki millel arasndaki meseleleri kendisinin zebileceini syledim imdi Onegesus evde olamadndan Scottas'n bize yardm etmesini istedik. nk Attila'nn kendisini de dinlediini, fakat bunun kesin olmadn sylemem zerine Scottas o zaman yle cevap verdi: Sz merak etmeyin. Ben Attila ile kardeim kadar konuabilirim dedi ve ala binip Attila'nn adrna kotu. Ben de Maximinus'un yanna gittim Gittiimde onu Bigila ile birlikte ne yapacaklarn bilmeden ayra uzanm vaziyette buldum. Scoctas ile konutuk arm anlattm. Maximinus iie Bigila olanlar hakknda ciddi ciddi dnrken, barbarlara verilecek hediyeleri hazrlayalm dedim. Her ikisi de ayaa kalkt. Yaptklarm iyi buldular ve yklerimizle yola kmaya nazrlananlarda geri ardlar. A llila ya kar nasl hitap edileceini, Maxi minus tarafndan getirilen imparatorun hediyelerini A ltila'ya nasl vereceklerini dnmeye baladlar. Biz bunlarla me gulken, Attila ScoUas' gndererek bizi ard. Attila'nn adrna geldik ki, oras barbarlar tarafndan korunmakla idi. ieri girdiimiz zaman Attila "yi tahtadan yaplm bir tahtta oturarak bulduk, ta h t tan biraz uzakta durduk. Maximinus tahta yaklat. Babar' se larnlad ve Im paator'un mektubunu verip, im parator'un iyi dilek lerini iletti. O, cevap olarak, Romallar, Iskitler hakknda nasl dilekte bul und ularsa, ayn dilekleri bende onlar iin dilerim dedi. Bu srada gz Bgiia'ya ilierek sinirlenmi, huzuruna kmaya cesaret eden bu adam Anatolius ile bar artlarn konuurken tandn sy leyerek, kendisine yzsz hayvan diye hitap etti. Btn kaaklar iade etmedike eli gndermemelerini sylemesi zerine, Bigila iskitlerden mlteci kalmadn, hepsini iade etliklerini sylemiti. Attila bura daha fazla ktzarak, eer elilik hakkna riayet etmemi olsa idim, seni bu terbiyesiz szlerinden dolay kaza oturtur ve kulara yedir i idim dedi. nk Romallar nezdinde daha pek ok mlteci olduunu kaydederek, katibine uzun bir tomara isimleri yazlan kaaklarn listesini okuttu. Bundan sonra Carpileon zamanndan beri (ki o Bat Roma Kumandan Aetius'un olu olup, Attila ne/dinde rehin olarak bulunmakta idi) Romallar iltica eden kaaklarn iadesi iin derhal hareket etmesini emretmi (Bigila'nn) ve [slannda bununla

36

birlikte yitmesini sylemiti. nk kendi adamlarna kar harp etmeye tahamml edemezdi. Kendi hizmetilerinin kendine kar savaa girmesine i/in vermiyecerni, kendi topraklarn onlara e manet etmelerinin hi bir yarar olmayacan, nk kendisine kar hangi kale ve ehir direnebilir dedi. Atla kaaklarn iadesi hakknda emri verdikten sonra ya kaaklar ade etmelerini veya sava kabul etmeleri gerektiini de bildirdi, fakat mparator'un mektubuna cevap yazncaya kadar Maximinus'un beklemesi gerek tiini bildirdi. Nihayet hediyeleri istedi bizde hediyeleri verdik. Sonra adrmza dndk ve Atlila'nn syledikleri zerinde dnmeye baladk. Bigila, daha nceki elilii srasnda sakin ve hogrl olan A tilla'nn imdi byle kfrederek k/masna ard. Bende, yolculuumuz srasnda Sardica da Romallnun imparatorunun Tan i, A tiila 'n :n insan olduu mnakaasn b/mie beraber yermek yiyen barbarlardan biri syleyerek onu aleyhimize dndrm ola bilir dedim. Bu likrimi Maximinus da inandrc buldu. nk Maxirrinus barbarn aleyhinde Hadm'n yapt suikasta dahil olmamt. Ama Bigila lereddd e lli ve bir trl Altila'nn onu niin suladna aki eredi. Bilahere bize ne Sardica mese leini ne de dier suikaslin aklanmasna imkan olmadn, nk Alila'tMi yannda l.decon'dan baka kimsenin sz syleyemiyece ini anlatt, tdecon ise yemininden dolay bunu anlatmamalyd. nk Attila, kendisini bu suikast planna ortak addedeceinden bunu hayatyla deyebilirdi. Byle dndm / zamanda tdecon geldi ve Bgila'y aramzdan ekti. Sanki aralarnda yaplm anla may ciddiye alm gibi, suikastta birlikte hareket edeceklere veri lecek altn istemi ve sonra gitmiti. Merak ederek kendisine lclecon ile ne konutuklarn sordum ise de beni kandrmaya alt, halbuki kendisi kandrlyordu. Buna Tdecon ile konutuklar gizli konumay sylemeyerek A ltila'nn kaaklar iade etme konusunda kzdn, ya hepsini getirmek icap ettiini veya onun huzuruna en yksek rtbeli elilerin gelmesi gerektiini anlattn syledi. Biz bunu konutuumuz zaman Attila'nn birka adam bize gelerek Iskitler ve Romallar arasndaki mesele halledilinceye dek ne Bigila'nn ne de bizim, Romal harp esiri, barbar klesi, at satn almamz, yalnz yiyecek alabileceimizi sylediler. Barbar bunu kurnaz bir hesaplama ile yaparak Bigila'nn aleyhine planlad suikast aa ksn istiyordu. nk byle hareket etmeyecekse

37

neden bu kadar ok para getirmiti. Dier taraftan bize elilik heyetine verilen cevap /erine Onegesius'u beklememiz icap ed i yordu k, kendisine mparator'n gnderdii ve bizim kendimizin vermek istediimiz hediyeleri verelim diye. O tam bu sralarda Attila'nn byk olu le Acatir7 Milfetine gnderilmi bulunuyordu ki, bu Acatirler skit asll olup, u sebebten dolay Attila'nm ha kimiyeti altna girmiti: Bu MilleLin kabileler ve soylar olarak ok reisleri olduu iin, hedosius onlara hediyeler gndererek A ttila ile yaptklar antlamay bozmalarn ve Romallar ile antlama ya p malarn temin etmek istemiti, fakat hediyeleri gtren ahs, bu hediyeleri rtbe srasna gre vermedi. Beyler ierisinde en rtbeli ahs olan Curidachus hediyesini ikinci olarak ald. Bunun iin o, kk grlm ve ona ait hediyeler de dk olduundan, bu saygszla ve dikkatsizlie dayanamayp dier krallara kar Attila'y ard. O da derhal byk bir ordu ile yola kt. Baz krallar ldrd, dierlerini itaat altna ald ve fetih gani metlerinden hissesini alsn diye G ridarhus'u huzuruna davet etli, la ka t Curidachus bir tuzak sanp, insann Allah huzuruna kmasnn zor bir i olduunu syledi. Ior insan gnee bakamazsa lanrlarn en byne nasl bakabilir ki? diyerek memleketinde kald, kral ln muhafaza etti. Acatirlcr'in dier ksm ise Attila'ya tbi oldu. Byk olunu bu kavrrin zerine kral atadndan Onegesius'u da beraber gndermiti. nceden sylediim gibi bizim de bunun iin beklememiz gerekiyordu. Kaaklar getirm ek iin Bigila'y Csla ile birlikte Romallar'a gndermiti. Aslnda Ldecona para getirmesi iin gnderilmiti. Rigila gittikten sonra bir gn daha orada kaldk. Lrtesi gn biz de Attila ile beraber memleketin daha kuzeyine doru yola ktk. Yolun bir parasn barbarlarla birlikle gittik. Bize klavuzluk yapan skitler'in emri zerine birden yn deitirdik. Attila bir kye gidecek ve bu kyde Usa (t:scam)'nn kz ile evlenecekti. Aslnda kendisinin ok kars vard ve skit detine gre bunu da e olarak

Priskos'cte Acafir, Jordares'de Akatzir eklinde? gmektedir. 13u isim Trke "Orman adam" mnsna gelen Aa-eri olarak aklanmsa da bu hakl olarak tenkitlere uramtr Bunlarn Hazar Trklerinin atalar veya bir Hazar kolu olmas kuvvetli bir ihtimaldir, bk. . Kafesolu, Trk Mill Kltr, s. 74 n. 145; Daha Rk. Gyula Nernetb, Hunlarn Dili, bk. Attila ve Hurslar, s. 193.

38

alabilirdi. Sonra geni bir ovadan getik, kolay lcrlenebilecek yol lordan sonra bir takm gemilerle geilebilir nehirlere geldik. Bunla arasnda Istrum'dan sonra Drecon, ligas, iipfesas en bykleri idi. Bu byk nehirleri aatan yaplm kayklarla getik ki, bunlar nehir civarnda oturanlar kullanrlard. br nehirleri ise barbarlarn atl arabalar ile bataklardan getirdikleri sallarla getik.
% 4

Bzim iin kylerden m uhtelif yiyecek getirdiler. I.kmek yerine dar, arap yerine de onlarn Medus* diye adlandrdklar ikiyi getirdiler. Yanmzda bulunan hizmetiler de hu yiyeceklerden ve arpadan yaplm ikiden aldlar. Bu ikiyi barbarlar Cam nr diye isimlendirirler. Uzun bir yol gittikten sonra, akam bir gl kenarnda adrm/ kurduk. Gln suyu iilebilir suydu ve civar kyn halk da bu suyu kullayolad. Burada aniden hava bo/d, iddetli bir rzgar, pepee imekler akarak mihi bir yamur yamaya balad. Ya ni/ adrm/ deil btn eyam/ da gle srkledi. imek ve r/garn iddetinden ve bamza gelen talihsiz olaydan korkarak herbirim i/ bir tarafa daidk. Karanlk ve yamurda herkes uygun grd yolu lakip elmi ve kye gelebilmitik. Hepimi/ ayr yollardan gelmemize ramen belirli is t ika mel l o yrrlmz den kyde buluabilmiiik. Kyde toplandktan sonra bararak kaybettiim i/ eyalarmz aramaa baladk. Bizim bar mamza killer evlerinden kp ellerindeki kamla etraf aydnlatarak evremizi sardlar ve barmamzn sebebini sor dular. Bizimle beraber olan barbarlar, biz bu frtna yznden ardk dediler. Bundan sonra bizi kendi yanlarna arp ieri aldlar. Atee fazla kam koyup ieriyi sttlar. Kyn sahibesi Bleda'nn dul karlarndan birisi id. Bu kadn bizim geldiimizi duyunca, bize yiyecek ve gzel kadnlar gnderdi ki, skitler'de bu bir sayg ifadesi idi. Biz bu han m ar nmzde olan yiyeceklerle misafir ettik, fakat onlarla elenceye girmedik. O evde geceleyip, gne dounca kaybolan eyalarmz aramaya baladk. Bir ksmn

ndo-Gemen menseli bir kelime olan Medus; arap, bal arab, bal erbeti, bal, ide arab mnsna gelmektedir Bk. Gy. Ncmeth, ayn. esr. s. 188-189. Hun m paratorluu'nun snrlar ierisinde konuulan ndo-Gernnen dillerinden (Kelt veya Pannon meneli olabilir) birine ait olan Camm, arpadan yaplm bira trnden bir ikinin addr. Bk. Gy. Nemeth, ayn. esr. s. 188.

39

nceki gn adr kurduumuz yerlerde, bazlarn gln kenarnda, dierlerini ise suda bulduk ve topladk. O gn eyalarmz ku tu ima k la uraarak kyde geirdik. nk frtna durmu, gne amt. Sonra atlarmz ve dier hayvanlarmz hazrlayp, bu soylu kadna gittik. Onu selamlayp, kendisine gm fincan, krmz deriler, Hid biberi, palmiye meyvesi ve bunlardan baka o yerde olmayan uzak memleketlerden gelen yiyecekler de hediye ettik, barbarlar bazlar kendilerinde olmadndan bunlar i ok kymetli buldular. Sonra misafir ettikleri iin teekkr ederek iyi dilekte bulunup ayrldk. Yeri gn yol gittikten sonra bize klavuzluk yapan ikillerin emriyle bir kyde durduk. Sylediklerine gre Attla da bu kye gelecek ve biz de arkasndan gideceiz. Burada Bat Komallan elileriyle karlatk. Unlarda bizim gibi Aaiia'va seiaseie gelmi lerdi. Bunlar atasnda Comitis nvann tayan Rom ulus, Noricum (Noricae) Vilayeti Valisi Promutus. Askeri Kumandan Romanus vard. Aetius'un Attila nezdine katip olarak gnderdii Costantius ve l.decon ile birlikte olan Orestes'n babas latulus da bunlarld be rabedi. takat bu son ki kii elilik heyetine dahil olmayp bunlarla birlikle seyahat ediyorlard, (.onstanIus bunlarld talya'da tanmt, latulus'un ise Romulus ile akrabal vard. nk olu Orestes Romulus'un kz ile Norici (um) ehrinde Patavione (Avusturya'nn Yugoslavya snr )'de evlenmiti. Ficiler ise At t i la'y teskin lmek ve gnln almak iin gelmilerdi ki, Attila Constantius'dan altn kadehler ald iin Sylvanus'u talep ediyordu. Bu Costantius Bat Galiial idi. O da imdiki Constantius adl halefi gibi Attila ve Bleda nezdinde ktip olarak gnderilmiti, ikiller Paeonia ehri oian Sirmium (Mitrovlca)'u muhasara ettikleri zaman Constantius, ehrin piskoposundan oiir alnr ve hayatta kalrsa kendisini ve esir ('dilen ehir sakinlerini fidye vererek kurtarmas iin altn kadehler almtr. ehrin zabtndan sonra Constantius bu mesele ile alakadar olmayp bir i iin Roma'ya gittii zaman, kadehleri Sylvanus adl birisine altn karlnda rehin vermi ve belirli bir zaman zarfnda dn altnlar iade edip rehin verilen kadehleri geri almazsa Syiva nus onlar istedii gibi kullanabilir diye art komutu. Bunlar duyularak Constantius, Attila ve Bleda tarafndan kaza oturtularak ldrlm ve Attila da bu Sylvanus'u talep etmiti. nk onu hrszlkla itham ediyordu. Bunun iin Bat Roma rnparator'u ve

40

Aetius tarafndan eliler gelerek Sylvanusun kadehleri Constantius'dan rehin olarak aldn, sonra Allah'a takdim edilen kadehler kendisi tarafndan kullanlmayaca iin bu kadehleri bir rahibe sattn anlatmak, bu doru sebepler ve Tanr korkusu iin ka dehleri istemekten vazgeer ise, bu kadehlerin karl olan altn larn verileceini, fakat hi bir kabahati olmad iin Sylvanus'u talep etmemesini rica edeceklerdi, tliliin seyahat maksad bu idi. Bunun iin barbarlar* takip ediyorlard. Bizim de ayn yoldan git memiz icap ettiinden Altila'y bekledik k, ileri gesin, biz de arkasndan takip edelim. Bir ka rmaktan getikten sonra byk bir kye geldik. Soy lendiine gre burada Attila'nm btn saraylar arasnda en muh teemi bulunuyordu. Saray ok ssl, gzel, direklerle ina edilmi ahap binalar d. hlral tabla t ile evrilm ii ki, bu mdafaa iin deil ss olmak /ere yaplml. Kral saraynn yannda Oneg esi us'un saray bulunuyordu. Attila'nm sarayndan sonra en m uh teemi onunki idi. Bunu da tahta it ile evrilmi ise de Attila'nn saray gibi kulelerle sslenmemiti. itin yaknnda bir hamam vard. Bunu A li ila'dan soma en /engin olan Onegesius yaptrmt. Bunun talarn Paeonia'dan getirmilerdi. nk bu taraflarda oturan barbarlarn ne talar ne de aalar bulunuyordu ve baka taraf iardan getirtilen tahtalar kullanyorlard. Bu hamamn mimar Sirm ium'n istilas srasnda esir dm birisi idi. Hamam ina etti inden serbest braklacan mit elti ise de, killer arasnda cari olan esaret hayatndan daha ar artlarla karlat. Onegesius kendisini tellak tayin ederek kendisi ve akrabalar ykanrken hizmet edecekti. Bu kye Attila yaklat zaman kzlar karlamaa ktlar. Uzun beyaz tller altnda yedi kz ilerliyordu. Bu tller o kadar uzundu ki, ularn da iki kz tutuyordu. Bu tl sras da epey ok olup btn kzfar skit arklar sylyorlard. Yol o taraftan getii iin Onegesius un evine doru yaklanca, Onegesius'un hanm bir ok hi/m eti kzla beraber Attila'y karlad. Selam verip, skitler nezdinde ok byk sayg ifadesi olmak zere yanlarnda getirdikleri yiyecek ve araptan almasn rica ettiler. Attila sevgili adamnn karsnn istei zerine atnn stnde takdim edilenleri yedi ve o yerken onun etrafndaki barbarlar da gm tabakalar el zerinde Attila'ya doru tutuyorlard. Kendisine verilen kadehi de tikten sonra dierlerinden daha yksek bir yerde olan

41

sarayna ekildi. Biz de Attila'nn olu ile seyahatten dnm olan Onegesius'un emri zerine onun evinde misafir olduk. Hanm ve akrabalar tarafndan arlanp le yemeimizi yedik. Kendisi, dn dkten sonra ilk olarak Attiia'nn huzuruna kp, elilii ve Attila'nn olunun kazas (atndan dp kolunu krm) hakknda izahat vermesi gerektiinden bizzat bizi kabul edememiti. Yemekten sonra Onege sius'un sarayn terkederek Attila'nn sarayna yakn bir yerde adrmz kurduk. nk Maximinus'un Attila ile bulumas, maiyyeti ile konu mas icap ettiinden Attila'dan uzak olmamak lazmd. Geceyi bu rada geirdik. Sabah olunca Max i m in us, imparatorun ve kendisinin gnderdii hediyeleri vermek ve nerede ne /am an grebileceini sormak /ere beni Onegesius'un nezdine gnderdi. Hediyeleri g tren hizmetkrlarla birlikte Onegesius'un sarayna gittim. Kaplar kapal id. Kaplarn almasn bekledim ki, bununla geldiim haberini gnderecektim. Bu suretle Onegesius'un saraynn iti etrafnda dolarken kyafetinden skit sandm bir barbar yanma gelerek bana Grek dilinde Thare" diyerek selam verdi. Bir skit'in Greke konumasna hayret ettim. nk bunlar kendi dilini. Hun, Got veya Roma dilini konuurlard. skit lor arasna karm Romallar vard. Takat onlar kolay kolay Grek diliyle konianlyorlard. Sadece Trakya ve deniz kenarndaki illyria'dan ge tirilmi olan esirler konuabiliyorlard. Halbuki bu esirleri yrtk el hiseleri ve kirli salarndan dolay herkes kolayca tanyabilirdi. Bu durum da talihsiz bir insan olduklarn gsteriyordu. Bu adam ise zengin bir skit grnm verdi. nk gzel giyinmi ve sa daire eklinde tra edilmiti. Selamn aldm ve ona kim olduunu, barbar topraklarna nasl geldiini, niin skit hayal srdn ve nereli olduunu sordum. O da cevap olarak niin bunlar sordu umu sordu. Ben de "byle gzel Greke konuman meraklandrd" dedim. O /aman glerek aslen Grek olduunu, ticaret yapmak gayesiyle Mysorum'n Islrum Irma kysndaki Virrinacium'a gel* I d - * n syledi.

Burada uzun mddet kalm ve zengin bir kadn ile evlenmi. Fakat bu mutluluu uzun srmemi. Zira killer ehri /ab led ince, zengin olduundan On eg esi us tarafndan esir alnm, /ir a onlarn detlerine gre esirleri nce Attila, sonra da dier skit ileri gelenleri seiyorlarm. Bundan sonra Romallar ve Acatirler'e kar olan savalarda yararlk gstererek elde ettii ganimeti efendisine vermi,

42

bu suretle skit deti rerine esaretten kurtulmu. Sonra bir barbar kadn ile evlenmi, ocuklar da olmu ve Oregesus ile ayn masada ? yemek yiyo, imdiki halini eskisinden ok daha iyi gryordu. skit ara/i sahipleri savatan sonra sakin bir hayat sryorlar, herkes kendi serveti lsnde bir hayat geirir ve kimseye yk olmazd. Halbuki Romallar harpte tamamiyle rtahfolurlard. nk kurtuluu bakalarndan beklerlerdi. Efendileri de silah tamalarna msaade etmezdi. Silah tayanlar da kumandanlarn kllnden bir trl eski mevkilerini elde edemezlerdi. Sulhda ise insann hali savatan daha /o rd u . nk vergileri ok ar ve kl insanlarn zulmleri la/ladr. C l olann stv geer. /ra bln bunlar kanunlarn i herkese eit, olarak uygulanmamasndan doar. Kanunlar dar orada sadece zenginler istifade eder ve kanuna aykr davranan zengin yapt suun cvasn gm e/. fakir ise, hele bu kii hukuktan anlamyorsa bu ekilde' kanunlar onu daha fazla e/er. Mal mlk elinden alnd gibi, hayati tehlikesi de sz konusu olur. nk hakka ulamak sadece parayla olur. Avukat ve hakimlerin aldklar paralar hile dengeli deil. Kim ok para verirse, mahkemeye dahi kmadan iini halledebilir. Mu ve bunlara ben/er misaller anlatt bana. Ben bunlara cevap olarak unlar syledim. imdi sakince beni dinlemesini rica etlim ve dedim ki: Roma yi kuranlar ok iyi, temiz ve iyi niyetli insanlard. Onlar yle bir kanun karmlar ki, insanlar mesleklerine gre ayrlsnlar, bazlar hukuk koruyucular olsunlar, bazlar ise silahdan anlasnlar ve sava talimleri yapsnlar, baka hi bir eyle uramadan savaa hazrlkl bulunsunlar ve bu sava talimini kazandktan sonra korkularn yenip, savaa cesur bir ekilde katlsnlar. Yine bakalar ise ziaatle ura snlar, tarlalar ileyip mahsulleri ile savaa gidenleri beslesinler. Yine bakalar ise hakszlk grm olanlar himayeleri altna alp, onlarn hakkn savunmak iin kanunlara gre koruyuculuk yapsnlar. Ayrca hakimlerin yardmclarnn olmas da sebepsiz deildi. nk bunlar, hakimlerin kararna gre kazanan insanlar haklarn alabilsinler, kaybeden taraf da verilen cezadan fazlasn ekmesinler diye varlard, [ger bunlar olmasalar baka davalar kabilirdi. Ka zanan laraf daha fazla kuvvet kazanabilirdi. Kaybeden taraf da haksz dncelere dalabilirdi. Askerler ziraatilerden nasl cret alyorlarsa, kanun nnde dava aanlarn da cretleri vard. nk bizim iin bir iyilik yaplnca, iyilie kar minnettar olmamz doru

43

deil mi? Bir alnn atna bakmas bir kzcnn k/lerini, avcnn kpeklerini beslemesi ve insann kendi menfaatine gelen herhangi bireye bakmas mecburdu. Bunun gibi kendi hakszlnn bir bedeli olarak mahkeme cretini demesi de kaybeden tarafa ait oluyor. Bir baka taraftan ise, davalarn u /u n oluunun sebebi hakk g/etrnek iin oluyor ki, hakimler alelacele karar vermesinler ve bylece hakk gz nnden karmasnlar. Bunun iin davay ge bitirmek daha iyi. nk insan aleyhinde ve hakk icad eden Allah'a kar da gnah olmuyor kanun herkese ayn oluyor. O kadar ki mparator bile kanunlara uymaldr ve imparatorun sulamasna, istediine gre iler olmuyor, t e r yle olsayd / e n ginler fakirlerin aleyhine istediklerini (zulm) yapabilirlerdi. Ancak a v a ekmeden gizlice kaanlar olabilir. Tabiatiyle zenginlerde de lakiderde de bunun rneklerini bulabiliri/. ayet su iler ve de sulama kfi deil ise, cezadan kurtulmu olabilirler ve bu sadece Romallar1 deil her yerde byledir. Ona dnerek, senin hrriyet da kazanman seni savaa gtren sahibinden deil, sadece talihinin iyi gilmesinden bilesin dedim. nk bir cahil olarak dman onu kolayca ld; e bil irdi. f er savalar k asayd bu sefer kendi sahibi la rafndan cezalandrlacak l. Romallar hizmetilere daha iyi, hoca ve Peder gibi davranyorlard. yi dav andklar zaman karlk olarak iyilik gryorlard, fakat hatalar iin kendi ocuklar gibi cezalan diriyorlard. Romallar'a gre lmle cezalandrmak yasakt. Onlarda hrriyetin ok eidi vard. Bunu sadece hayatta iken deil, ldkten sonra da kullanabilirlerdi. nk servetleri hakknda istedikleri gibi karar verebilirler ve llerinin mlk hakknda vermi olduklar karar da kulsal sayarlard. Daha bir ok aklamalarda bulundum ve alyarak. geri Romallar'n kanunlar gzel, fakat u anda idarede bulunanlar eskilerin vicdann tamadklar gibi onlar da ktlemektedirler dedi. Bunlardan sohbet e lli im i/ zaman ieriden birisi gelerek par maklklarn kapsn at. Ben ona Onegesius'un ne yaptn, Roma elisi Maximinus tarafndan kendisine syleyeceim szler olduunu syledim. O da biraz, beklersem Onegesius'un tam dar kmak zere olduunu, onunla karlaabileceimi syledi ve hakikaten ok gemeden onu dar karken grdm ve yanna gittim. Roma elisinin selamn syledikten sonra, imparator tarafndan gnderilen

44

altnlarla beraber elinin hediyelerini getirdiimi, elinin kendisi ile konumak istediini, nerede ve ne zaman konumak imkn' oldu guru sordum. O da yanndakilere altn ve hediyeleri almalarn emi e ilikte n sonra, bana kendisinin hemen Maximinus'a gideceini bildirmemi syledi. adrmza geri dnnce Onegesius'un gelece ini haber verdim. Ayn; anda o da arkamdan adra girdi. M axi minus'a dnerek kendisine ve imparatora gnderdii hediyelerden dolay teekkr ettikten soma kendisine ne sylemek istediini sordu. Maximinus'da, imparatorun nezdinde giderek kabiliyetiyle aradaki meseleleri halledip, killer ve Romallar arasnda antlama salayabileceini, bu sayede nsanlar arasnda en yksek makam ve servete nail olacan syledi. Bu antlama sadece iki milletin lehine deil, ayn /am anda kendisi ve kendi soyundan geleceklerin de Iayda sna olacakt dedi. Hatla siz bu erci i ailenize miras brakacaksnz dedi. nk mparator ve maiyyeli ne/dinde kendisi ve ocuklarnn da pek muhlerorn tutulacan ilave etti. Onegesius imparalorun gnln nasl alabilirim ve meselolei nasl zebilirim diye sordu. Maximinus, eli olarak gelir ve meseleleri hallederse m para tor'un minnettarl n kazanacan, bar yolunu aabileceini syledi. Buna kar kendisi imparator ve maiyyetine ancak A ttila 'nn istediini syle yob ilecein i anlatarak konumasna devam etti. Romallar byle tatil dille benim kandrlabileceimi, efendime hyanet edebileceimi mi zannediyorlar. skit terbiyemi, hanmlarm, ocuklarm, soyumu unutarak, A ttila 'nn yannda hizmeti olmay Romallar nezdinde /engin bir adam oimaya tercih mi edeceimi? Ayrca kendisinin memlekette kald takdirde onlarn ilerinde yardmc olacan, nk herhangi bir meselede Romallar'a kzd takdirde efendisinin fkesini yattracan, onlarla birlikte giderse kendisinin sulamaya maruz kalacan syledi. Ve bana dnerek elinizin daha soraca varsa sorsun dedi (Zira Maximinus iin devaml bir toplant halinde olmak
4

pek ho bir ey deildi) oradan uzaklat. Ertesi gn Attila'nn sarayna giderek Cerca (Creca)u diye
10 M alin d e l.alinct* asl doru ekliyle Cveca olarak da yaltmasna ramen, niin Cerca eklinin de geliini bilmiyoruz. Belki de bir basm halas olmu olabilir. Trke Ar kan (Ang-han) demek olan Croca ad; gzel asil hkmdar (kralie) mnsn tamakladr. Bk. . Kafcsolu, T rk M ill K lt r , s (i9 n. 123; Gy. Nemelh, Hmlarr Dili, s. 197.

45

adlandrlan hanmna hediyeler gtrdm. Bunun olu oiup, en by skit arazisinin Pontus tarafndaki Acatir ve dier ka vimler zerinde hkm sryordu. Sarayn ierisi eitli kklerle, tahtalar ve ince oyma ileriyle sslenmi, zarif kusursuz kiriler ustaca birletirilmi, yerden dairev ekilde ykselmiti. Orada Attila'nr hanm oturuyordu. Kapda duran barbarlardan kolayca ieriye girmek iin izin aldm ve kralieyi yumuak halnn zerine yatm bir va/iye 1 e buldum. Yerler tamamen yn halyla kaplyd. .1 Hatta zerlerine baslyordu. Etrafnda birok hizmetiler vard. Kar snda da yerde oturan kzlar vard ki, bunlar ellerinde renkli ynlerden elbiseler ryor ve ba/ barbar elbiselerinin zerini ss leyen keten bezler dokuyorlard. Selamdan sonra hediyeleri l akdi m etlim . Dar kp A ttila nn oturduu binalarn tarafna giderek One gesius'un dar kmasn beklerken, (nk evinden buraya gel miti) birden kendimi byk bir asker kalabal arasnda buldum. Bunlar saray civarnda dolaan A iii'a'nn muhafzlaryd, lakat ben bat barn maiyeti tarafndan arlk tanndmdan engellenmedim. br tarafla kalabala bakarken, kalabalkta bir hat eke t balad ve Attila'nn geldiini grdm, ivin nnde saa sola bakarak marura ne admlarla yyordu. Onegesius ile birlikte evin nnde kalabaln karsnda durdu. Aralarnda bir takm anlamazlklar olanlar ne ktlar ve ona durumlarn i/ah elliler. Bunlarn davalar

halledildikten sonra Attila evine dnd ve Bat Roma elilerinin hu/uruna gelmelerini emretti. Onegesius'u beklediim srada, ahin kadehler iin talya'dan Attila'ya gelen eliler Rom ulus, Promulus ve Roman us, Conslantius refakatinde bulunan Rusticius ve Paeonum blgesinin Attila'nn idaresi altnda bulunan ksmndan olan Conslanliolus ile I)irkte benimle konumaya baladlar. Atilla'nn vatanmza dnmeye m saade etmediini veya burada kalp kalmamam/ gerektiini sor dular. Ben de bunu sormak iin Onegesius'u beklediimi syledim ve Attila eliliinizin geliine sebep olan mesele hakknda hi bir cevap verdi mi diye sordum. Onlar, Atilla'y fikrinden vazgeirmenin mmkn olmadn, o kadehleri veya Sylvanus'u gndermedii taktirde sava ilan edeceini anlattlar. Biz bu barbarn inat fikrine ok armtk. Biz byle konuurken elilik heyetinden olan ve iinde mahir olan Rom ulu s sz ald. Onun byk talihi ve bu

46

talihle elde e lli i gc onu kibirli etti, iine gelmeyen hi bir sz dinlemiyor ve yalnz onun arzusunun hakikat olduunu zannediyor. skit memleketlerinde veyi) baka hi bir memlekette hkm s renlerin arasnda onun gibi bir byk adam kmam, bu kadar ksa zaman ierisinde onun gibi bu iktidara sahip olup, byk i baaran kimse olmamt. Okyanus zerindeki adalar'1 'da bile hkm sryor. skit, m em leketlerinden baka Romallar'n bile kendisine vergi verdiini, halta topraklarn geniletmek iin Persler'e kar da sava amak istiyordu dedi. Bizlerden biri peki nasl ve hangi yolla skityadan Persler'in lkesine gidilir diye sordu. Bunun zerine Romulus, M edlerin l kesinin skit lkesinden ok uzak ve ikillerin hu yollarda acemi olmadin 9 bir zamanlar memleketlerinde kuraklk olduundan ve ./ ./ Romallar o zaman devam eden harble'inden dolay onlarla sava amadklarndan, iskltler'in Medler'in topraklarna girdiklerini soy Icdi. skit kral soyundan Basich ve Cursich idaresindeki killer Medla'ya kadar giderek buralarda byk bir kalabala hakim olmular. Roma'ya gelmiler ve ittifak etmilerdir. Onlarla birlikte gidenler anlatyorlar ki, lden getikten sonra bir gl de geerek Romulus Maeotis (A/ak Deniz i)' dnyor on be gn dalk yellerden gidip Media'ya bu suretle gelebilmilerdi.
V s
4

l :t.raf yama ettikleri bir srada Pers Ordusu gelerek gkyzn oklarla kaplam olduklarndan, balarnn zerinde bulunan tehli keden korkarak pek az ganimet ile geri ekildiler. Bu felaket nnden geri ekilirken, dalar amak mecburiyetinde kalmlar ve ganimetin pek ounu da Medler geri almlar. Dmanlarn hcumundan kurtulmak iin baka yola saparak bir deniz kenanndaki kayalklardan ate kt yerden ilerlemiler, gnlerce yol culuk yaptktan sonra lkelerine dnmler ve Media topraklarnn iskltlcr'den uzak olmadn bu sayede renmilerdi. Yani Attila oraya gitmek istiyorsa fazla g olrnyacak ve byk bir yol ka tetmeyecek. nk harp kuvveti o kadar byk ki, hi bir millet ona kar koyamaz. Medler'i, Parthla, Persler i malup edebilir ve vergiye balyabilir. Biz de keke Persler zerine gitse ve harp yapsa dedik. Constantiolus da dedi ki; korkarm ki, Attila Persler'
11 Okyanus zerindeki adalarda hkm srmesi, Attiia'nn hakimiyetinin Kuzey Denizi vo Man kylarna kadar dayandn g sterm e kled ir. Bk. . Kafesolu, ayn. esr. s. 74-75.

47

kolayca malup ederek dostu iken efendisi olarak geri dnecek ve imdi bu vaziyette ve bu rtbede iken kendisine altn veriyoruz. I yer Partlar', Medler' ve Persler' malup ederse o /am an Ro mallar'n snrlarn! kendi snrtar dnda kabul etmeyecek ve onlar kleleri olarak grebilecek, daha ar ve daha dayanlmaz emirler verecektir. Constantiolus'un syledii rtbe Roma ordu kumandan rtbesiydi. Bunun in imparatordan ald para vergi adyla deil, bir kumandana denen para eklinde idi. Cons tan ti ol us Mod lor'i, Patlar' ve? Persler' malup ederse, Romallar'n kendisine verdikleri rtbeyi de atarak kurnandan yerine imparator ismini isteyeceini do sylemiti. /a le n Attila daha nce de imparator nezdinde kurnandanlann hi/m e l<; i srasnda o id un unu vc kendi kumandanlarnn ise imp ara lorla ayn derecede bulunduunu sylemiti. Ksa bir m ddet sonra iktidar ve nfuzu artara kr. nk Tanr M art (Ar es)'in klc dnyaya km oiup, bu kutsal kl sava tanrsnn olduu
* I

iin btn skit krallar hr mel oderledi Tski yamanlarda bunu kaybetm iler imdi ise bir inek vastasyla i/ini bulmulard.
4

te, biz bu durumlardan bahsederken Onegesius dar kt. Biz yanna yaklaaak durumumuz hakknda bilgi almaya altk. O ise daha nce bir ka barbarla konuup, beni Maximinus'dan konsl rtbeli kimi eli olarak A ti ila'ya gndereceklerini sormaya gnderdiler. adrmza giderek bana syleneni anlattm ve Maxi minius'la bunlar hakknda grtk. Maximinius'un yanndan tekrar Onegesius'a gidip, mevcut olan meseleler hakknda konumaya, Romallar'n kendisini gndermek istediklerini, eer kendisi olmaysa kim isterlerse imparatorun onu eli olarak gndereceini syledim. Bundan sonra beni gei gnderdi. Kendisi do gelerek Maximinius'u Attila'ya gtrd. Bir mddet sonra Maximinius gel or ek, barbarn Norrus veya Anatolius yahut da Sonator'un eli olarak gelmesini istediini syledi. nk bunlar dnda bakasn eli olarak kabul etmiyordu. Buna kar bizzat elileri tayin ederek insanlar imparator nezdindc pheli duruma drmemesini sylemi ise de, Attila'ya isteinin yerine getirilmesini veya silahla meseleyi halledeceini sylemii i. adrmza dndmz zaman Orestos'in babas cje lerek Attila'nn bizi saat dokuzda (leden sonra te) yemee davet ettiini haber verdi.

48

Davet saatini bekleyerek saat dokuzda Bat Roma elileri gibi davete icabet e llik. Kapnn eiinde tam A ltila ile kar karya durduk. Oturmadan nce bunlarn rf ve detlerine gre A l ti la'ya selam vermek zere sakler elimize kadeh verdiler. Elimi/de bu kadehle oturmadan nce selam verdik. Verileni itikten sonra ye mek srasnda oturmam/, icabeden iskemlelere oturduk. skemleler her iki tarafla ve duvarn yannda idiler. Ortada bir divanda Attila oturuyordu. At kda bir divan daha vard. Bunun arkasnda ise bir ka merdivenin zennde A llila'nn /el dinlenme ikmetgh vard. Buras ilemeli ii perdelerle sslenmi ve rtlmt, ipk Grekler ve Rornalar'n dn evlerine benziyordu. Yemekte en hrmetli yer, A llila 'n n sa laraft idi. ikinci mevkii sol laal idi. Biz de bu sol lata ila olurduk, la ka l s l m /de Her id his adl bir skit reisi bulunuyotdu. Unegesius AUann sa aralna oturmu, karsnda iki olu yer almt, fn byk olu ise A liila 'm n divannda ve belirli bir u/akikla oturmu olup babasna saygdan dolay gzlerini ne emi bulunuyordu. Hepimiz yerimize otuur oturmaz (otur duktan sonra) saki geldi ve arap dolu kadehi A llila'ya verdi. Attila bunu alp sraya gte ilk adam selamlad ve eeline ili. Selam alan, hemen ayaa kalkyor ve iinceye kadar veya ide edinceye kadar bir yere oturmuyorlard. Daha sonra ayaa kalkan, arab imeden A llila'ya salk, diliyor sonra iip oturuyordu. Attila'nn araps gittikten sonra dier araplar geldiler. nk herkesin ayr ayr araps vard. Bylece herkese ayr bir araps arap ikram etmekteydi. Bu suretle ikinci ahs ve dierlerin erefine iildikten sonra sra bize geldi. Bizim erefimize de iildi. Sonra selam merasimi bitince sakler ekildiler. nce Attila'nn nne bir masa getirildi. Sonra dier misafirlerin nne de masalar konmaya baland. veya drt adamn nne bir masa kurulmutu. Herkes kendi masasna konan yemekten yerdi. lk nce salona Attila'nn hizmetisi bir tepsi et ile ieri girdi. Sonra da bize hizmet edenler ekmek ve yemek getirdiler. Masalara koydular. Bize ve dier barbarlara ok tatl ve leziz yemekler getirildi. Dier isktler'e ve bize gm tabaklarda, Attila'ya ise tahta tabakta et getirmilerdi. Her cihette mutedil vc kanaatkar idi. Misafirlere altn ve gm kadehler verildii halde onun kadehi tahtadan idi. Srtndaki elbiseleri, ayakkablar, klcnn kabsaz, klf ve atnn takmlar askerlerinkinden

49

hide farkl deildi. Buna kar dier skit komutanlarnn bu eyalar altn ve kymetli talarla ssl gz kamatrc idi. Kendisirinki byle deildi. Yalnz dierlerinden daha temiz idi. ilk porsiyonu yedikten sonra yine nceki gibi herkes ayaa kalkarak Attila'nn erefine arap itik. Bundan sonra tekrar yerimize oturduk. Masamza baka yemek getirdiler. Bu yemei yedikten sonra yine ayn ekilde itik ve yerimize oturduk. Akam olunca mealeler yakld ve Attila'nn huzuruna iki barbar gelerek, kendi ya/n olduklar Attila'nn kah ramanlklar ve skitlerin zaferleri ile ilgili iirler okumaya baladlar. Btn davetliler bu iir okuyanlara bakyorlard. Krri bu iirlerden dolay seviniyor, kimi o esnada yapt savalar hatrlayarak duy gulanyor, ihtiyarlar ise alyorlard. iirlerden sonra bir skit soytar eri girdi. Tuhaf hareketleri ve sama sapan szleriyle herkesi gldrd. Onun ardndan /ereon ivlaurusus yemek yerken ieri geldi. ok ksa boyu, kamburluu, yamuk bacaklar, irkin surat, kocaman burnu, elbiseleri, sesi, l alin, Hun ve Got dillerinden kartrarak konutuu kekeme szleriyle herkesi kahkahalarla gl drd. Sadece Attila glmyordu. O, hareketsiz sert bir ekilde duruyor ve hi konumuyordu. Buna kar Bleda belliki ok holanyordu Onu yemeklerinde ve seferlerinde beraber bulundu!uyor, zrhnn iine onu sokarak ok eleniyordu. Hatta ona kendi hanmnn hi/metileinden, onn boyunda bir kadn da vermiti, f akat bir suundan dolay o kadna yaklamas yasaklanmt. Bleda'nn lmnden sonra bu /e re o n 'u Attila Roma komutan Actius'a hediye etmiti. Bu ekilde karsndan ayr dmt. Fakat ona f-idccon acm ve iskilya'ya geri getirerek, karsn ona tekrar kazandracan vaacJ etmiti. Ama Zere o n un midi krlmt. nk Attila ondan holanmyordu. Zaten Attila'y hi glerken grmedik. Ya ni/ kk olu Lrnakv geldii zaman doru babasnn yanna sokuldu, o da olunun yanan okad ve glmseyerek yzne bakt. Attila'nn dier oullaryla bu kadar alkadar olmamas, bu ocua katimi ekti. Yanmda oturan kimseye bahsetmeksem bunun Khinlerin, Attila'nn vefatndan
4

dal ra fa/la alaka gstermesi dik ve Latince bilen bir babar eer sebebini anlatabileceini syledi. sonra soyunun dalacan, yalnz

12 Irnik,

Irnek, gelmektedir.

tn a k jd d in d c olan bu lrk(,e isim "ku^k er mnnsna Bk. . Kafcsolu, a y n . esr. s f>9 n. 127, Gy. Nemeth, Hunlarn Dili, s. 192.

50

bu ocuun tekrar bu soyu ykselteceini sylediklerini bana anlatt, fltn geceyi dierlerinin elenceyle geireceinden ikiyi fa/la karmamak iin ge vakit yerimize gittik. Ertesi gn Onegesius'un yanna giderek hi bir i yapmadan zaman harcamamzn doru olmadndan gitmek istediimizi ve bunun iin de bizi brakmaarn syledik. O da, Attila'nn bizi, gnderecei bir haberle brakmak istediini syledi. Bir mddet sonra Attila emri hakknda dier komutanlar ile toplanarak mpa ratora gnderilecek mektubu katiplere yazdrd. Bu katipler arasnda Mysia (Ku/ey Bat Anadolu)'t Rusticius da bulunuyordu. 6u adam harple esir dm, yaz bildiinden barbarlarn yannda katip olarak bulunmaktayd. Onegesius toplanty bitirdikten sonra Ratiaria'nn zanl srasnda esir dsen Svlla'nn hanm ve ocuklarm serbest brakmasn rica ellik. Bunu reddetmedi. Matta kendisi byle bir eyi ar/u ediyordu. Takat ok para istiyordu. Bi/ kendi lerine acmalarn, bir zamanlar ne kadar mesut olduklarn syledik. Sonunda Attila'nn yanna gitti ve kadn bey/ altn karlnda serbest brakt, ocuklarnn da imparatora hediye olarak gnde recei haberini gelirdi, lan bu srada Attila'nn kars Crec.a kendi ilerini grd Ada mis vastasyla evinde bizi yemee davel e lli. Birka ileri gelen skit ile birlikte gitlik. Bi/i ok hrmet dolu szlerle karladlar ve harika bir yemek verdiler. Her ikramda ayaa kalkyorlar ve skit deti gerei selmlayorlard. Kadeh verdiler. likten sonra sarlp ptler ve ondan sonra elimizden kadehi aldlar. Bu davetten sonra adrmza dnerek hemen yatp uyuduk. Ertesi gn Attila bizi bir ke/ daha ziyafete davet etti. Evvelki grg kurallarna uyarak girdik ve yemee baladk. Fakat bu sefer Attila'nn byk olu bu ziyafette yoktu ve onun yerinde Attila'nn amcas Oebarsius (Aybars) bulunuyordu. Btn yemek boyunca Attila bize ok tatl ve ho muamelede bulundu. Bize Aetius'dan ald katip Constantius'a sz verilen kadnn verilmesini imparatora bildirmemizi emretti. Zira daha evvel Theodosius'a gelen Attila'nn elilik heyetinde bulunan Constantius, kendisine ayet zengin bir kadn verilirse Romallar ve llunlar arasnda uzun srecek bir sulhun imzalanmasn gerekletirmeyi vaad etmiti. mparator buna evet dedi ve Satuminus'un kzn onunla evlendireceini vaad etti. Zira Saturninus ldrlmt (44<1). Fakat ne Theodosius'un ei Athenais veya Edocia (Zira byle adlandrlr) ve ne de mparator iin

Zenon vastasyla sz vermi olduu gibi sonulandrmak caiz mad. O Isaur kalabalnda skarak, o zamanda gerekten do ordularnn komutan olunca kzn muhafzlar nezaretinde dar kard ve kendi akrabalarndan birisiyle nianlad. Bu kz gizlice gtrlnce, Constantus barbara kendisine yaplan hareketi ihmal etmemesini bilkis sonulandrmasn, kendisine e olarak verilmesini ve bunun da drahoma getirmesini salamas iin yalvard. Bundan dolay yemek zamannda burdan, Maximinus'a Constantius'u aldatmasn, szde durmamak asillie yakmaz diye m paratora sylemesini emretti. Attila'nn bu eylerden Maxirrinus'a bahsetmesinin sebebi, Constantius'un kendisine Romallardan zen gin bir kz e olarak gelirse Attila'ya ok para vermeyi vaad etmi olmas idi. Gece ziyafeti terkettik. Ve bu geceden sonra drdnc gn b i/e hediyeler vererek, serbest braktlar. Attila bizimle beraber mparatora eli olarak Uerichus'u gnderdi. Bu kii ziyafet esnasnda stmzde oturmu olan ve eitli skit, kylerine sahip bir bey idi. Yolda bir ky yannda dinlenirken Romallar'dan barbarlarn blgesine aratrmak iin gelen bir skit esir tul tular. Attila bunu azap ile idam eltirdi. h tesi gn dier kylerden geerken efendi lerini ldren iki skit'i ele geirdiler ve ellerini arkasna balyarak kaza geirerek ldrdler. skit arazisinden getiimiz mddete Berichus bize kar illi ia tane ve dosta muamele ediyordu, l-akat Istrum'u getikten sonra hizmetilerimiz arasndaki mcadele se bebiyle bize dman oldu. lk nce Maximinus'a hediye olarak verdii at geri ald. Attila, beylere Maximinus'a hediyeler verme lerini emretmiti. Hepside kendisine at hediye etmilerdi. Bunlar arasnda Berichus da bulunuyordu. Bu meseleden sonra ne yolculuk srasnda ne de yemekte yanmza gelmez oldu. Barbar blgesinde yaplan misafirlikten doan dostluk ok ilerlemiti. Buradan Philippopolim (rilibe)'den geerek Adrianopolim (Fdime)'ye gidildi. Bu rada dinlendikten sonra o zamana kadar bize kar sessizliini muhafaza etmi olan Berichus'la konutuk. nk bi/e kzmas iin hibir sebep olmadn, zira hibir hususda onu krmadmz syledik. Onu bylece yattrdk ve yemee davet ettik. Sonra Adrianopolim 'den hareket ettik. Yolda iskitya'ya geri dnm ekte olan Bigila'ya rastladk. Attila'nn bizim eliliimize verdii cevaptan onu haberdar ettikten sonra balam olan yolculua devam ettik.

52

Constantnopolis (stanbul)'a gelince Berichus'un yatm olduunu /.a m ediyorduk, lak at onun vahi ve hrn tabiatn unutmadk. nk Maxirninusun iskitya'ya getii /aman, ordularn k omu lan ofan Areobindi ve Aspar'n ise imparator ne/dinde hibir nfuzu olmadn sylemi olduunu ihsas ile barbarlarn sathiliini ve kararszln farkedince onlarn yapp ettiklerinin hibir kymeti o l madn sylemi olduunu iddia etti.

E LBRO QUARTO (Drdnc Kitaptan)

(je u dnen Rigila'y Attila' nn bulunduu yere g el i rire barbarlar yakaladlar ve ldecon'a geli mekte olduu pataya el koydular, iliijiia 'y A iiia nii hu/iduad jindle. Ondan, niin bu kadar eok para (altn) tadn sordular. O s', yolda kendi adamlarm/ ve ele.iliimizin ihtiyalarm karlamak, gerekli olan erzak, hem at ve hem de baka yk hayvanlar ki, bunlar u /un yolculuklar boynrv lelef olmutu- iin <evabn verdi. Kundan baka esirlerin lidye karl serbest braklmas iin olduunu, zia bir ok Roral'nn yaknlarn geri almak gayesiyle kendisine yalvardn syledi. A ti ila ona: "t y alak adam! Arladklarnla hakikatleri sakiaya ma/sn. /ra getirdiin altn fidye, atlar ve yk hayvanlar iin yeterli paradan ok daha fazla. Bu yzden hi bir mazeret seni cezai andrmak tan al koyamayacak ve de hi bir ekilde kap kurtulmana izin verilme yecek. Daha nce at ve esir alnmasnn yasak olduunu Maximinus'a sylemitim" dedi. Attila bunlar sylerken nceden babasyla barbar krn lkesine gelen Bigila'nn olunun, babas hangi hizmet ve gaye iin bu kadar byk miktar altn tadn aklamazsa, klla ld rlmesini emreder. Rigila, olunun lmle yzyze geldiini grnce, gz yalarna boularak adalet ister. Ve klcn hi suu olmayan oluna deil, kendine saplanmas gerektiini syledi ve hi oyalan madan kendisi, fdecon, Hadm ve imparator tarafndan Atlila'ya dzenlenen suikast aklad. Ricalar altnda alalarak kendisinin ld rlmesi ve hi hak etmemi olan olunun serbest braklmas iin yalvard. Attila ise, Edecon'un kendisine aklad eylerden Bigila'nn li yalan sylemediini anlaynca onun hapse atlmasn emretti. Olunun serbest braklacan ve 50 libra altn getirir ise babasnn da serbest braklacan bildirdi. Ve Bigila'y da zincire vurdurdu.

53

Olu ise Romallar'a geri dnd. Attila, Orestes ve Fslas' da Constantinopolis'e gnderdi.

9- Fragment 9
Jorrtandes De Rebus Getiri Blm 34: FJi olarak Iheodosius tarafndan Priscus yeniden gnderilince dier eyler yannda yle bir sz sarf ediyor: Gerekten muazzam nehirleri, yani Tysia, Tibisia ve Dricca'y aarak bu yere geldik ki, burada da bir asr nce G o th la n en cesuru olan Yidicula, Sarmatlar'n hilesine maruz kald. Buradan iinde Attila'nn kald uzakta olmayan kye geldik. Buna ky diyorum. Ky tahta surlarla evrilmiti. Bunlar parlyordu. Bunlarn yaps yle gzel idi ki, dikkatli birici tahtalarn bi lein ili I arzn zorlukla anlayabilirdi. Uzun bir cevrevle ayrlm vemek o dalar grlebiliyordu. Her trl dekorla dzenlenmi stunlar vard. Sarayn avlusundaki muazzam bir alanda allar d ur uyurdu. Bu ik am elgah bul n barbar lkesini elinde tutan A tilla'nn kald ye rd i". Byle yerlei Al i ila esir edilmi d e v lile rin yerine tecih ediyordu.

10- Fragment 10
Ayn Yer Blm 35: Attila tabiat byle olduu iin byk eyler yapacana inanan insand. Onun kendisine gveni kl: salyordu. Bu kl skit krallarnn nezdinde daima kutsa! addedil mitir. Bir oban, inek yavrusunun topalladn grnce bu yarann sebebini de bulamaynca, endieyle kan izlerini takip ediyor. Nihayet klca geliyor. Dana otlarken bu klcn stne basm. oban i!e bu klc kazp kararak hemen Attila'ya getiriyor. O bu hediyeden dolay teekkr ederek, kendisinin btn dnyann i m para loru tayin edildiini dnyor ve Ar es11 klc ile savalarda baarl olmann ' 'in kendisine bahsedildiine inanyor. Bu 8. fr. de sz edilmitir. Priscus'un Jordanes'de methedil d i i 7A. blme unu ilave etmeliyiz. I lunlar bylece byle bir soydan gelmi olup. Gotlar'n lkesine geldiler. Tarihi Priscus'un zikr et ii
13 la m olarak yeri bilinmeyen Attilanm saraynn yerini, K. S/abo bir ihlimal olarak, Macaristan'da bulunan bugnk Jcsz lereny olarak tahmin etmitir, ilk. K. S/abo, a y n . esr. s. 32 n. 1; Daha bk. H.N. Orkun, A ttila v<? O u lla r, s. 56-57. Harb Tanrs Mars (Martis)'in Greke addr.

14

54

gibi onlarn milleti vahi idi. Maeotus (Azak Denizi) bataklnda kar kyda oturuyorlard. Avclktan baka hi bir iten anlamyor lard. Yalnz saylar arttktan sonra hilelerle ve yamalarla komu kavmi rahatsz ediyorlard.

11- Fragment 11
Zercon ki, skitya'da byle arlr, Maurisius soyundandr. V cudunun biimsiz oluu, kekeleyerek konumasndan ve grn sebebiyle gln oluyordu (Zira kambur ve arpk bacaklaryla ksa idi ve yle yass burunluydu ki, btn burunlar arasnda onun byk burnu farkedilebilirdi). Arlaburius'un o srada Libya'da bulunmakta olan olu Aspara hediye olarak verildi. Barbarlar 'Irakya'ya saldrdklar /aman yakalanr ve Iskilya Krallna getirildi ki, Altila o idamn grnne bile tahamml edemiyordu, labii ki bundan baka Bleda ok fa 'la alayl konuan ve eer konumazsa daha kstahlaan ve vcuduyla vnen (biimsiz vcuduyla acaip hareketler yapan) onu memnun elti. Bunlar Bleda'nn houna gii. Bleda'nn ziyafetlerinde bulunduu gibi, onunla birlikte; seferlere, alay etmek gayesiyle sefer ferde elde ettii silahlar alarak, kt. Bu sebeplen dolay Bleda ona o kadar byk kymet verdi ki, ihmal edilen Romal esirlerle birlikle kamaya altndan byk bir itinayla aranmasn emretti, fakat yakalanp /irenlere bal olarak kendisine getirilen onu tark edince gld. fkesini bir yana brakp, hem ka sebebini, hem de kimin faydasna Rornallar'n meselelerinin kendi meselelerinden daha iyi olduunu dndn sordu. O ise kandan dolay gerekten kendisinin su ilediini, fakat kendisine hi bir kadn verilmediinden dolay, yapt suun sebebinin kendisine ait olduunu cevap olarak verdi. O /aman Bleda daha byk br kahkaha koparaak kendisine bir e verdi. Verdii e soylu ve kralienin nedimelerinden birisi idi. Takat bir hatasndan dolay artk ona yaklamyordu. Bylece bu ebedi anlamayla Bleda ile birlikle yaad. Tabii ki onun lmnden sonra, Attila Zercon'u Bat Rornallar'n komutan Aetius'a hediye olarak, o da Aspar'a gnderdi.

12- Fragment 12
Bigila, Attila'ya kar suikast hazrlamaktan alenen itham edi nce. Chrysaphius'dan alm olduu 100 libra altna Attila el koyup,

55

hemen Orcstes ve tsla'y stanbul'a gnderdi. Ve Orestes'e, Ede con'a verilmesi iin gnderilen altnlar koyduu keseyi boynuna asp mparatorun huzuruna gitmesini ve Hadm'a bu keseyi tanyp tanmadn sormasn emretti. Sonra tsla'ya da u szleri "Theodosius ve Attila'nn parlak ve asil babalarnn oullar olduunu ve onun kendi babas Mundiuchus'dan ald soyluluu muhafaza e tti in i fakat Theodosius'un babasndan ald asillii kaybettiini, nk kendisine hara dedii iin kle durumuna dtn, bundan dolay efendisine suikast hazrlayan bu klenin doru davranmadn, kendisinin de Hadm kendisine teslim edilene ka dar ona bu isimle hitap etmekten vazgemeyeceini" sylemesini emretti. Bunlar gerekten bu emirleri alarak stanbul'a geldiler. Ayn /am anda tesadfen Chrysaphius, Zeno tarafndan cezaland nlmak zere talep ediliyordu. Zira Maximinius Attila'nn mpnrato run sznde durmasn ve vaad etmi olduu kadn Constantius'a vermesini sylediim bildirmiti. nk Attila, bu kadnn impara torun rzas olmakszn hi kimseye verilmesinin caiz olmadn, bunun zddna hareket edenin cezalandrlacan, yoksa irnparato run vaziyetinin klelerine bile sz geiremiyecek bir duruma gele ceini, klelerine kar kendisinin yardma geleceini sylemi ve bunlar Maximinius mparatora aklamt. Takat, Theodosius f kesini aa vurarak kadnn mallarna el koydu.
%

13- Fragment 13
Bir yandan burada Altila, dier yandan orada Zeno, Chysap hius'un cezalandrlmasn isliyorlard. Hepsinin ise zihinleri ve a balar ona doru eilince Anatolius ve Nomus'un Attila'ya eli olarak gnderilmekte olduu ortaya kt. Anatolius gerekten as kerlerin imdiki magisteriydi ve barbarlarla yaplan arlamann art larn teklif etmiti. Tabii ki magster rtbesini (nvann) tayan Nomus da Anatolius ile birlikte Paincilerin arasndan seildi. Bu rtbe dierlerinin hepsinden stndr. Anatolius'la birlikte Nomus da gnderildi. Bu yalnz onun servetinin byklnden deil, fakat ayn zamanda Chrysaphius'a kar ltfkr ruh hali iinde bulunduu (iyi niyetli olduu iin) iin gnderildi. nk bir ey yapmay hedefledii takdirde paraya aldrmyordu. Bunlar Attila'nn fkesini yattrmak, sulh artlarna riayet etmesine ikna etmek, Conslanlius'a soyca ve servete daha aa olmayan Saturninus'un

56

kznn verilmeyeceini, nk kzn bu tarz bir evlilie taraftar olmadn, bylece kanuna gre dieriyle evlendiini, zira Roma llar'da kadn istemedike erkekte evlendirmenin det olmadn sylemek zere gnderildiler. Hadm, barbara fkesini yenip yu muasn diye altn gnderdi.

14- Fragment 14
Istrum (Tun.']) tesinden Anatolius ve Norrus, Drencon,:> Nehri'ne doru (zira byle adlandrlr) Scythia'ya girerler. Orada Attila bu kadar ok adamn saygyla hareket edip, daha u /un yolculuklarla yorulmasnlar diye onlarla birlikte bir karar ald. Balangtan iti baren bile bir ok eyi marurca ve kstaha larlrken nihayet a maaanlann bvklc ile daha sakinleti ve elcilerin pohpohlayc konumas ile tesir altnda kalrken bar artlarna gre koruya cana yemin etti.
*A

Istrum ilesindeki Romallar'n hakim olduklar btn blgelerden ekileceini ve de bundan sonra kaaklarn iade edilmesi konusunda - yeter ki bundan sonra kaaklar kabul etmemek artyla mpa ratou rahats/ etmeyeceini syledi. SO libra altnla Bigila'y serbest brakt. Altnlar Bigila'nr olu elilerle? birlikle Scythia'ya gelirken getirmiti. O /am an hem Anatolius'u hem de Nomus'u giderken onlara mmkn mertebe ok esiri karlksz olarak bahetti. Nihayet allar ve deriden kl muhafazalar (knlar) ile onlar donatarak (onlara hediye} ederek)- ki bu knlar Scylhia'da kraln askerleri ss olarak kullanrlar gnderdi. Onlara arkada olarak mparatorun szle vaad etliklerini fiilen gstermesi iin Constantius' ilave etti. Lliler geri dnp, Attila ile kararlatrlan eyleri bildirdikten sonra. Plintha'nn olu otan Arnatius'un kars, Constantius'a verilir. Bu Plintha Komallar'n ordularnn komutan idi ve konsllk yapmt. Arnat us, Libya'ya sefer yaparak Ausorianuslarla sava yapm ve galip gelmiti. Ksa zaman nce de hastala yakalanarak lmt. Onun, soyca ve servete ileri gelen bir kimse olan karsn, kocasnn lmnden sonra, imparator Constantius'la evlenmeye ikna etmi tir. Fakat Attila ile olan anlamazlklar bu ekilde halledilince, Theodosius'u Zeno'nun imparatorluu yeniden igal etme korkusu kaplamt.
15 Bu D cncon nehri Tissa nehri olabilir. Bk. K S7.ab, a y rv esr, s. 26 n 2.

57

15- Fragment 15
lk nce Atilla'ya Theodosius'un ltnndon sonra Marcianus'un ynetime geldii (imparator olduu) bildirilince, Attila Honoria'nn bana ne geldii hususunda mnaazada bulunmak zere Bat im paratoru'na adam gnderdi. Kendisinin evlenmek istedii Honoria'nn kendisine layk olmad iin gitmesine msaade etmedikleri bildirilince, ona ok yksek, yetki verilmedike kendisinin ona yardm getirecei bildirildi. Doudaki Romallar'a haralarn tespiti iin adamlar gnderdi. Fakat i baarlmaynca eliler her ikisinden geri geldiler. nk Bat'ya hkmeden kii'f> Honoria'nn onunla evlen mek istemediini, bakasyla evli olduu iin onunla evlenemiye reini, ynetimin Honoriaya baqh olmadn, zira Roma impara torluu ynetimine kadnlarn deil, erkeklerin sahip olduu ceva hm verdi. "Iheodosius devrinden beri Dou Romallar'dan biriken vergiyi isteyince, Romallar, emri altnda yerleip hara verilenlerden pasif durana bol bol altnlar verileceini, sava tasarlayana adamlar ve kendi kuvvetlerinden daha aa olmayan silahlar teklif cdeceini cevaben syledi. Bylece Attila deiik dncelere ekiliyordu, ilk nce bunlara m saldrsam diye zihni phe iinde kalyordu. N luyet, ncelikle daha tehlikeli olan Batya orduyu gtrm ek daha iyi grnd. Zira orada kendisi iin sadece italyalla'la deil, ayn zamanda Gothlar ve franklar'la da mesele vard. talyalla'la byk bir hazneyle birlikte Honoria'y da kendi yannda getirme meselesi, Gothlar ve Genscricb'le tevecche layk olma meselesi.

16- Fragment 16
Attila'nn Franklar'a kar sava onlarn krallarnn lmne ve onlarn ocuklarnn krallnn mahfna sebep oldu. ocuklardan by Attila'y, k ise Aetius'u yardma armt (Yani Attila ve Aetius'a kam/t). Omuzlarnn zerine dklm sar, sk salan ile onu Roma'da elilik heyetinde gryoruz. Onu Aetius olu mevkiinde evlat edinmi ve kendisi ve mparator tarafndan birok hediyelerle donatlmt. Attila ile kurmu olduu arkadalk ve m ttefiklikten de ayrlmt. Bu sebepten dolay Attila, bu ie gi
16 O srada Bat Roma mparatorluu'nun idaresini, Honoria'nn kardei olan

li. Vale nt ini an us (4?.5-/l55) olindo bulunduruyordu.

58

rimeden nce tekrar elileri Honoria'y islemek zere talya'ya gnderdi. Zira onun kendisiyle nianlanm olduunu, bu meselenin gvenirliliini temin in eliler aracl ile yzn gndermi olduunu, bunu ispatlamak iin yz Romallar'a eliler vastasyla gnderdi. Hrsl bir kimse olan Attila, I ionoria'nn babasndan intikal eden mirasn, yani Valentinianus'un hakimiyetinin yarsn istedi. Ama Bat Romallar ilk grlerinde srar ettiinden ve Atilla'nn isteklerini reddettiinden, kendisi orduyu bir araya toplayp daha byk bir kuvvetle savaa hazrland.

17- Fragment 17
452 Marcianus'un 3. Yl. Jornandes Blm 42: Allila'nn dikkati Roma'ya evrilince, tarihi Priscus'un zikrettiine gre adamlar onun talihinden korku duyarak, bir zamanlar Vizigotlar'n Kral Alaric'in lekil ellii misali gstererek, onu bu ehirden vazgeirmeyi istiyorlard. nk Alaric Roma azameti krldktan sonra ok yaamamt.

18- Fragment 18
AUila, Theodosius ile kararlatrlan vergiyi isteyince veya harple tehdit edince, Romallar da kendilerinin ondan eliler vastasyla zr dileyecekleri cevab zerine Apollonius gnderildi. Bu adam, Theodosius'un Saturniunus'un kz ile evlendirme sz vermi ol duu Constantius'un erkek kardei idi. Zeno, tabiik yaayanlar ierisinde brakt nfuzunu kulland. Bylece Zeno'nun tandklar arasndan, komutan asaleti bakmndan da zengin olan Apollonius elilik grevini icra elmek zere Attila'ya gnderildi, l-akat Istrum tesinden gnderilince, konumak iin Attila'ya rast gelmedi (Attila ile konuma imkn elde edemedi). nk fkeden yanp tutuan Atlila, en iyi ve en soylu kiiler tarafndan kendisi iin kararlat rldn syledii vergi kendisine denmedii iin ve oradan gn derilen adamn saygszl yznden eliyi hakir grerek hi hu zuruna kabul etmedi, bli de gndermedi, O srada Apollonius'un yce ruhlu bir adam davranna cret ettii sylenir. nk Attila onun eliliini saymad ve kendi kendilerince toplanma yetkisini kabul etmek istemedii halde, yine de ona mparator ve Apollonius tarafndan getirilmi hediyelerin kendisine verilmesini istiyordu. Ve rilmezse lmle tehdit ediyordu. Apollonius ise o eyleri Scytha'da

59

kuvvetle istemenin uygun olmadn, bu eylerin ya hediye oiarak veya sava ganimetiymi gibi almaya izin verildii cevabn syler: Eer kendilerini eliymi gibi kabul ederlerse, hediyelerin, eer kendisini ldrmekten caymassa ganimetlerin ona verileceini sy ledi. Ve bylece ii tamamlayp geri dnd.

19- Fragment 19
Atlla talya'y yamalayp, kendi ilerine geri dnd ve Douda Romallar'n mparatoru'na sava ve tahribat haber verdi. nk Iheodosius tarafndan kendisine verilmesi kararlatrlan vergi denmiyordu.

20- Fragment 20
Aspar'n olu Ardaburius, Damasc.us (am) yaknnda Saracenler (Araplar)'i yendi. Komutan Maximinius ve bu tarihin yazar Priscus oraya gelirlerken, Sarecenler'in elileri ile bart konusunda grme yapmakta olan Ardaburius'a muhalif oldular. Aspar'n olu Ardaburius, cesur ve aktif bir insan olarak, Trak ya'ya saldrmakta olan barbarlar geri pskrtt. mparator Marci anus bu adam Dou Ordusu'nun Praetectus'u olarak seti. Bu rtbeyi ona mkemmel bir ekilde yapm olduu iler sebebiyle m kafat olarak verdi. Her ey sakinletikten sonra ise, savalara alk olan bu /a t rahatla ve kadnlara zg bir tembellie ko yulmaya balad. Zira by yoluyla ruh ve cn armadan, taklitilik yapan komedyenlerden ve de tiyatro sanatlarndan zevk alyordu. Btn gnn byle irkin zevklerle, elencelerle geirirken, kendi an ve hretiyle hi ilgilenmiyordu (an ve hretine dikkat etm i yordu). Mardanus ksa bir /am an iinde lnce, Aspar kendi isteiyle Marcianus'un yerine Leon'un gemesini salad. Bunlar Priskos'a atfedilebilir. Eer Priscusun Ardabirius hakknda anlatt doru ise, anlattklarndan bir ka eyi Suida'nn ya/arnn arpttn tespit edebiliri/.

21- Fragment 21
Blemmyes ve Nubades Romallar tarafndan yenilince, her iki soyda Maximinusa bar istemek gayesi ile eliler gnderdiler. Bu

60

bar kendilerinin koruyacaklarna dair lem m .it veriyorlard. Zira Maximinus Thebaellar (Yukar Msr'da bir ehir) blgesinde devaml kalyordu. C) gerekten tam anlama yapmay reddederken, Maxi minus yijad srece kendilerinin grev banda olacaklarn ve savamayacaklarn ileri srdler. flilerin teklif ettikleri bu artna meyi de reddedip, yzyllk bir mtareke yaptlar, u artlar hem bu muharebede, hem de ncekinde esir alnm Romailar'n houna gitti. H bir kefalet, bedeli almadan hr insanlarn braklmas, o srada ileri srlm srnn geri verilmesi ve za^ra uram olan hayvanlarn deerinin yeniden dzenlenmesi, eski kanuna gre Isidis Tapna'na geiin Msrllar nehir kayna h imam gsler rlii mddete kendileri iin ser besi olmas ki., bu kaykla tanrann heykeli yerletirilmi olarak kar tarafa geiriliyor du. nk barbalat belli bi /amanda lamnn heykelini bulunduu mabeUeii alarak memleketlerine gtryor ve ondan kehanet aldklar sonra lekrar adaya geri gtryorlard. imdi Philis'deki mabedde bulunan bu anlamalarn Maximinus tarafndan ilave edildii grld ve b i iin onun arkadala!ndan (akrabalarndan) bazlar gnderilmiin. Ada'da anlamay yrrle koymak iin Blemyes ve Nubades'ten ahslar bulunuyordu. Anlama yazlp rehineler gnderilince (ki bu rehineler hkmdarlk etmi olanlardan veya onlarn oullarndan oluuyordu) Maximinus bir hastala yakaland ve ld. Onun lm barbarlar tarafndan gerekten ilan edildikten sonra rehineleri zorla kapp gtrdler ve blgeyi akrlala yamaladlar.

22- Fragment 22
Prolerius, btn Senato'nun oy birlii ile Alexandria (skende riye) Piskoposluu'nu ele geirir. Kendi makamn ele geirdikten sonra halk farkl fikirlere blnnce, devlette, byk ve dayanlmaz bir karklk ortaya kt. Zira bazlar bu tr durumlarda det olduu gibi Diascorus'u stiyorlard. Bazlar inatla Proterius'u sa vunuyorlard. O dereceye kadar ki, olduka byk ve hemen hemen aresiz bir ok ey burada olup bitmitir. phesiz hatip Prscus, larihnde kendisinin Thebae eyaletinden Alexandria'ya bu sralarda gelmi olduunu ve halk grevlilere hcum ederken grdn yazar. Askerler ayaklanmay nlemek iin halkn onlara talarla saldrm olduunu ve onlar kardklarn ve askerler bir zamanlar orada bulunan Serapis (Msr ba Tanrs) tapnana saklannca

61
halkn on lan oada kuattm ve canl olarak yakalayp yok ettik lerini, mesele anlalnca imparatorun askere yeni yaklm olan ikibin askeri oraya gndem olduunu ya/ar. Uygun rzgarda ok fazla alarak deni/.e aldar. Altnc gn sonunda Alexandriallarn ehrinde karaya ktlar. Sonra askerler Alexandrialilar'in eleri ve kzlar ile kstaha alay ettiklerinden, evvelkinden ok daha ar eylerin icra edilmi olduunu yazar. Nihayet meydana toplanan halk I larus'dan ki, bu kii o zaman Msr'da askeriik ileri ile alakal his kornulan ve ayn zamanda Alexandria Praefectus'u idi. bizzat kendilerinden alp gtrd yllk erzak (Praebitionem) geri vermeye, ayrca gsterilen ve de kendileri tarafndan tahrik (.'dilen isyan sebebiyle kendilerinden her ne alp grlmse ged vermeye /en gstermesini stediler. Priscus'un t, ve plan ile I lams'un halkn nne ktn ve bunu yapacana sz yenliini ve anlama/l ksa zamanda zm olduunu yazar.

23- Fragment 23
Jorn an de s B lm 49: O zaman u hayrete ayan ey vuk bulmutur. Bu kadar vahi dman hususunda endieli olan Do u 'n u n kral olan Mardan usa iy asnda tanrnn kendi yannda olurdu griiim, tanr ona Altila'nn yaynn ayn gecede krlm olduunu gstermi. Sanki bununla soyun (milletinin) kendisi bir ok ey elde ediyormu. Sanki bu silahta ok anlam varm gibi, larihi Priscus bunu gereklen ispat, edebileceini (yani buna ger ekten tank olduunu) sylemekledir

24- Fragment 24
Genserin s Roma'y tahrip ettikten ve komutan Avtus' ele geirdikten sonra. Dou Roma imparatoru Maruanus, Censeicus'a, onun talya'y tahrip etmeyi brakmasn ve Valantinianus'un kars Ludocia ve kzlar I'udoxia ve Plac.idia'y serbest brakmay emre derek eliler gnderdi. Fakat eliler ii tamamlamadan Douya geri dndler. /ra, Majcianus'un emirlerinden hi birini yapmak ve kadnlar serbest brakmak istemedi. Hu sebepten dolay Marcianus, eli Bleda'run aracl ile Censeicus'a tekrar mektup yazd. Bleda, Gensericus'ur I piscopus Haereseous'u idi. Zira Varidatlar, I Iristiyanarn kltrn ve dinini barlarna basm idiler. Bu idam

62

Gensericus'a gelince ve kendi eli heyetine yabanc olan birisini yle bir gzden geirdikten sonra, daha kibirli szler sarfetti. Eer imdiki duruma gre kibirlice doulularn ve batllarn imparatoru ile sava yapar ve kralha ait kadnlar serbest brakmazsa, onlara istemeyerek boyun eeceini syledi. Fakat ne nceden eli tara fndan kullanlan herhangi bir sz nezaketi, ne de ortaya kan korku, onu herhangi bir olumlu dnceye sevkedebilir. Zira 8le da'ya kznca heyeti gnderdi. Tekrar Sicilya'ya ve talya'nn sonraki yerlerine doru orduyu sevkederken, btn blgeyi tahrip etti. Bat Romallar'm komutan Avitus da ona kendisiyle uzun zaman nce yaplan anlamay hatrlatmasn tavsiye edecek eliler gn derdi. Fakal eer olma/sa kendisinin hem zel bir ordu, hem de yardmc kuvvetlerle savaa hazrlanacan bildirdi, ihliyal.li bir e kilde senatrler snfndan (Patridum) Recirnerus'u ordu i(c birlikte Sicilya'ya gnderdi. Priscus Charybdi hakknda yle der: Sicilya'ya doru Charybdis in bulunduu gemi talia'nn boazndaki, Mcssana yaknlarna doru denizde nde yol aldklarndan, patlak veren byk bir frtna tarafndan gemiler mrettebat ile birlikte batt.

25- Fragment 25
Romallar, Colchis (Karadeniz'in dousunda bir lke)'e doru yola kp, Lazlar'a kar yaplan savata sonuna kadar mcadele ederler. Az bir mddet sonra Romallar'm ordusu kendi tarafna geri dner. mparator ise sava tekrarlamaya hazrlanrken, ayn yolu izleyerek mi, yoksa nce Parthlar'n kralndan gvence alarak, Persler'in krallna bitiik Armenia (Bat Asya'da bir lke) zerinden mi savaa gideceine kadar verdi. nk Colchis kys limansz olduundan, tehlikeli yerleri denizden geip gitmek kendilerine ok zor grnyordu. Gobazes Parthlar'a ve Romallar'm mparatoruna eliler gnderdi. Parthlar'n Kral Cidarita1 diye ardklar Hunlar'la 7 savata olduu iin, kendi yanna kaan Lazlar' geri pskrtt.

17

Cidarita (Kidarita), byk bir ihtimalle Trke Kiderti, kidirti (bat) sznden gelmektedir. Kidarita Hunlar, Bat Hunlar olup, Ak Hunlar'n bat kanadn tekil etmektedirler. Bk. . Kafesolu, Trk Mill Kltr, s. 81 n. 182; Tafsilat iin bk. W . Samolin, A Note on Kidara And T h e Kdarites, Central Asiatic Journal. II, 4, 1956, s. 1-4.

63

26- Fragment 26
Gobazes, Romallar'a eliler gnderdi. Romallar, bunlara tahttan ya kendisi veya olu vazgeerse kendilerinin savatan vazgeecek leri cevabn verdiler. Zira blgenin eski bir kanununa gre, ikisinin de ayn anda hkmetmesinin caiz olmadn, bylece ya Gobazes'in kendisinin veya onun olunun Colchis'de hkmetmesini ve savan boylece zmleneceini sylediler. Euphemus, onlar bu eylere ikna etti k, bu luphem ius Magisterlik vazifelerinin hretini elde ederek leri grl ve az szl olmak hususunda mehur olup, imparator Marcianus zamannda yneticilik yapyordu. Ve mparator iin btn en iyi kararlarn babas idi. Bu adam, bu tarihin yazar Prisuis u ua yardmc olarak kendisine balad. Bu sebeple Gobazes kendisine tercih hakk verilince, krallk alametlerini brakt ve olu iin tahttan ayrlmaya karar verdi. O zaman imparator'a, mademki Colchis blgesi sadece bir kiiye itaat edecektir, bu yzden kzarak silaha sarlmamas iin yalvarmak zere adamlar gnderdi. O ise ayrlmay hi reddetmedi. Ama vaktiyle Goba/es'e muhalif anla mazlklar sebebiyle, Colchis'e gnderilmi olan Dioynsius'un, sada katini gstermek iin kendisine gelmesini istedi. Kendisinin zararl hi bir eye maruz kalmayacan syledi. Bu sebeple o Colchis'e doru yola knca, pheli meseleler hakknda bir araya geldiler.

27- Fragment 27
Bat Romallar'n mparatoru Majorianus'a, Gallia'daki Gotlar m ttefik ve dost oldular. Roma otoritesi ksmen silahla, ksmen de szlerle komu rklar teslim olmaya srkledi. O da aa yukar 300 gemi toptayp, byk bir ordu ile birlikte lbyaya gemeyi denedi. lk nce Vandallar'n kralna, eer aralarnda bir anlamazlk olursa, onu dosta sonulandrmaa hazr olduunu sylemek zere eliler gnderdi. Zira Maurusior'un btn lkesini ele gei re m eyince, oraya Iberia'dan Mazorianus'un deniz kuvvetleri kmak zere oldukla rndan, oray kl ve atele tahrip etti. Sular da zehirledi.

28- Fragment 28
Balamerus Scytha Antlamas'n bozduu ve Romallarn bl gelerini yakp ykt ve bir ok ehirleri alt st ettii iin, Romallar

64

/a ra r gren anlama hakknda yaknmak gayesiyle ona eliler gn derdiler. Sonra aknlarla Romallar'n blgesinden u/ak durmas iin ona her yl yeni altnlar verilmesine karar verdi. Balamerus ise gerekti eylerin ktl sebebiyle, kendi soyunun ok oluunun, ken disini savaa ittiini sylyordu.

29- Fragment 29
Gensericus, Majorianus ile yaplan anlamaya daha fazla bal kalmamaya karar verince, Varidatlar'n ve Maurusior'un kalabaln talya'nn ve Sicilya'nn tahribatna k;kr. /ra Marcellinus adadan oktan ayrlmt. nk onun kudretini, otoritesini kendisine ek meye gayret eden ttedmerus, on kr Marrellinus'dan uzaklamaya ikna etmek gayesiyle onun askerlerine cmerte para vermiti (hepsi aa yukar ScyIhal idi). Bylece Marcellinus, tu/aktan korkarak Sicilia'dan ayrld. nk Recirreus ile kudret (g) ko nusunda hi mcadele edemezdi. Bu sebepte Gensericus'a bir eli heyeti gnderildi. Sonra Recirreus tarafndan anlamay ihll et memek iin, Romallar arasnda da Dou'daki meselelerde en stn olan t eon tarafndan talya ve Sicilya'dan kanmas ve kralla ait. kadnlan geri vermesi iin heyet gnderildi.
%

Gensericus, tabiiki kendisine deiik ynlerden eliler gnderi linc.e, Valentinianus'un byk kz tudocia'y olu llonarichus ile evlendirmeden nce kadnlar serbest brakmad. Zira sonra Theo dosus'un kz tudoxtia'y Olybrius'un tutuklad t:udoxlia'nn kar dei Ptacidia ile birlikte geri gnderdi. Bununla birlikte Gensericus, talya ve Sicilia'y tahrip etmekten vazgeti. Ama Majorianus'un lmnden sonra (M.S. 461), evlilikten gelen akrabalk sebebiyle Olybrius'un Batnn hakimiyetine ykselmeyi dnd iin ok fkeleniyordu.

30- Fragment 30
Bat Romallar nezdinde Marcellinus phe uyandrd. Kuvvetle rinin artmas batinde kendilerine kar sava yapacana nanmaya baladlar. nk o zamanlar Romallar'n i leri eitli tarzda tesir altnda kalm ve karmt. Bir yandan Vandallar, Aegdius'un tehdidi altndaydlar. Aegidius Bat Galyadan kmt, ispanya'dan Majorianus ile birlikte seferler yapmt ve byk bir ordusu vard.

65

Bu ayn sebeplerden dolay imparator iin tehlikeli idi. Fakat o italyanlar'la yaplan savatan, Galya'da Gotlar'a kar yaplan savaa yneldi. Snr tekil eden blge hususunda onlarla mcadele ederek, cesaretle savat. Bu savata kuvvetli ve grkemli bu adamlar bir ok iler baard. Bu sebeple Bat Romallar, Dou Romallar'a eliler gnderdiler ve Marcellinus le Vandallar' kendileri ile bar trmalarn istediler. Marcellinus'a gnderilen Phylarchus, Romallar'a kar silah ekmemesi iin onu ikna etti. Buradan Vandallar'a hareket ederek onlara kar hi bir ey yapmad ve geri dnd. nk Genserichus kendisine Valentinianus ve Aetus'un serveti leslirn edilmedii takdirde, sava ilan edecei tehdidinde bulundu. Zira olu Honorchus'a nianlanm olduu Ludocia'rn adyla Do ululardan Valentinianus'un servetinin bir ksmn elde etmiti. Ye niden kar bu sava frsatn her yl kuiianyordu. Savaa la/ bir ordu ile beraber Sicilya ve talya'ya ilkbaharn balangcnda girdi. talyanllar'n tahkimatlarla kuvvetli hale getirilmi ehirlerini almas kolay olmad. Fakat orada bulunan askerler tarafndan te r kedilmi kasabalar kolayca alp tahrip etli. Vandallar'n saldrlarn dan ortaya kan hadiseleri italyanlar kontrol altna atamyorlard. Bu sebepden ok saydaki dman tarafndan lalyanlar bastrl yorlard. Ksacas talyanlar deniz kuvvetlerinden yoksundular Dot Romallar'da istedikleri deniz kuvvetlerini de elde edemediler. Ne ticede Genserichus'la anlama yaptlar. Bu olay Bat Romallar'a byk zarar verdi. Aa yukar bu sralarda Saragur (Sar Our), Uro (Ogur) ve Onogurtar Dou Romallar'a eliler gnderdiler. Bu kavimler Sabirler'le yaplan harp neticesinde meskun olduklar yerlerden kartl mlard ve komu lkelerin topraklarn istila etmilerdi. Sabirler'i Aharlar (Avar) pskrtmlerdi. Abarlar' ise okyanus kysnda o turan ve bir yandan denizden ykselen byk buharlarla sislerin, dier taraftan imdiye kadar duyulmam pek ok yrtc ku (griffon)'un yaklamasndan kaan kavimler vatanlarndan kartmlard ki, bu yrtc kularn insan soyunu yiyip bitirmeden yok olmaya caklar sylentisi vard ve insanlar paralyorlard. Bu felaketler neIiesi hareketlenerek komu lkelere hcum ettiler. Btn bu ka vmler hcumun iddetinden dolay mukavemet edemeden b u lu n duklar yerleri terkedip kayorlard. yleki yeni bir yurt arayan Saragurlar ilerlediler ve Acatir Hunlar'na rastladlar. Onlar harple

66

yenerek tabi kldlar ve /ellikle Romallar'n dostluunu kazanmak maksadyla eliler yolladlar, imparator elileri iyi kabul etti ve hediyelerle memnun ederek geri gnderdi.

31- Fragment 31
Vatanlarndan kaan soylar, Douda Romallar ile kavgallar iken, italyanlar'dan bir elilik heyeti gelir. Bu heyet kendilerini Vandallar'la bartrmadka, talya ile ilgili ilerin deimeden kalatryacan anlatt. Persler'in kralndan (Pero/e) da bir heyet gelir. Hu heyet Pers lkesinden bir oklarnn Romallar'a kamasndan ikayet ediyordu. /ra Romallar'n nceki zamanlardan beri onlarn lkesinin yerlileri olan Magos (Marji)'lara, atalarna ait detlerinden, miK'ssf'Vf'li'r'len ve dn eski kl t (i iden u/aklatrmak /e re hangi tarzda olursa olsun zarar verdiklerini ve onlar ar.snda snme/ o k lu k nitelendirilen atein sonsu/a dek yanmasna kanun uyarnca / vermediklerini sylyorlard. Caspia (Media ile Parllia ve flyrka. arasndaki dar geit) kapsna varmak isteyen Romallar'r, luoipa<h Kalesinde megul olmann ve bu kaleyi mu ha fa/a etmek iin para salamann uygun olacan, masraflarn ve kalenin m u hal a/asnn yaln/ kendilerine yklen memesinin dil grndn ilave ediyorlard. Zira eer vazgeerlerse sadece Perslerin deil, Romallar'! lkesinin de komu soylar tarafndan tahribe uraya bileceini sylyorlard. Cidarita Hunlar'a kar sava yapmak iin kendilerine para yardm da yaplmas icap etliini, nk eer o soy kendi lkesinden u/ak tutulursa Romallar') da menfaat elde edeceklerini ilave eltiler. Romallar, kendilerine her eyden nce eliler gndereceklerini, btn bu eyleri Parthfar'n kral ile takacaklarn cevaben syle diler. Zira kendi yanlarnda hibir kaak olmadn ve Magos (Magi)'larn dn kilrn de (ibadetini de) engellemediklerini, kendileri ise mademki luroipach Kales'nin bekilik grevinin ve Cidarita llunlar'na kar savan mesuliyetini stlenmilerdi!. O halde onlarn, hite hakl olmayarak kendilerinden para istediklerini sylediler. Patriciatus rtbesi ile ereflendirilen Tatianus, Vandallar'a elilik yapma vazifesini stlendi. Persler'e elilik grevini de Constantius sllendi ki, bu kii nc kez ehir Praefcctus'u olmutu. Corsllk ve Patriciatusluk erefine ilerledi.

67

32- Fragment 32
Roma mparatoru Lcon /mannda, soylular snfna yazlm olan eli iatianus, talya adna Vandallar'a doru yola kt. Ama Persler'e ynelik olarak nc koz Praefectus olan ConstanTius greve gol irildi ve ayn /am anda conslk ile birlikte (yl 457) oy birlicj ile devletle Patriciatus Riilbesi n kazand. Gensericus taraf ndan bar artlar reddedilince, Tatianus Vandallar'dan ii ta m a m lamadan ksa zaman ierisinde dndrld. Tabiiki F.dessa (Urfa)'l Constantius, ki bu eftir Romallar'n iktidarnda kurulmutu ve Persler'e yakn bulunuyordu- Parthlar'n kral onu gndermeyi u/un ste erteledii iin burada uzun bir sre kald.

33- Fragment 33
Constantius uzun bir zamandan beti eli olarak I dessae'da bulunuyordu. Bu /am an zarfnda Pers kral onu sarayna davet e lli ve onu lakip etmesini, i ak al ehir iinde der) i!, smlada kendi yantnda bulunmasn; istedi. nk o srada (id a ila llunlar ile vergi vermedikleri iin savayorlard. Bu vergiler epey nce Persle ve Par Ihlar tarafndan ortaklaa Munlara yklenmiti. Ilunlar o srada artk vergiyi derriyolard ve savaa balamlard. Bu sava Persler'c ar kayplar verdirdii iin, bu savaa Pers Kral Peroses (/ra Persler byle arr) llunlar' bir hile ile kandrarak son vermeye karar verdi. Pers kral hem bar yapmak, hem de onlarla m ttefik olmak istediini sylemek iin Hun Kral Cuncha'ya eliler gnderdi. Bu iyi niyetinin bir teminat olarak da kz kardeini ona /evce olarak vermeyi teklif etti. nk o /am an Cidarit Hunlar'nn Kral Cuncha ok genti ve ocuk sahibi deildi, fakat gnderilen kralie Pers Kral Peoses'in gerek k/ kardei deildi. Son anda Kralie gibi ssledikleri baka birisini, Pers kralnn k/ kardei yerine gnderdiler. Perosesin dnd hile bu idi. Bu fiile ile bar yapmay baard. Ancak bu ksa sreli oldu. nk sonunda kralie gerei syledi. Kralie Hun lkesine geldiinde herkes ora gerek bir kralie gibi hrmet gsterip, hediyeler verdiler. Hun kral ile evlendikten sonra her trl lks ieresinde, bir kralie gibi yayordu. Fer Hun kral hakikati renirse, bu kadn Pers kralnn yannda hi/.meti olduu iin, bir hi/m eliyi ei olarak kabul etmeyecein

68

den, kadn, revasnn lm olacan dnm ve can korkusu ie b iz/a t doruyu kendisi sylemitir. Cuncba kadnn gerei sylemesini ok takdir ett ve onu kars olarak tutmaya devam etti. Ayn zamanda hileyi Peroses'e detmek istedi. Kfi miktarda askeri olmasna ramen, komutanlarn harcatmak islemediinden (onlara ihtiyac olduundan) asl gayesi sava etmek deil, savaa hazr grnerek tehdit elmekt. Peroses temsilcisi olarak ok nemli adamlarn Cidaril llunla'nn kralna gnderdi. Ilu Kral Cumba bunlarn bir ksmn ldrd. Bir ksmn da ikence yaptktan sonra qeri gnderdi. nk kendisine yaplan hileyi detme hakknn kendisinde olduunu gstermek /ere bu adamlar gei gnderdi. Boylere kendi aralarnda evvelden olduundan daha sert ekilde sava kt ve butun kuvvetleriyle harp etliler, Bu sebeple Gorga (iorga. iinde bir zamanlar Per.te'in odugh kurduklar yer ad idiVda Peroses, Constanlius'u kabul etli ve bir ka gn boyunca aladktan sonra elilik heyetine yakr hibir cevap vermeden gei gnderdi.

34- Fragment 34
Devletin hiddetinden sonra Gabo/es, Dionysios ile bitlikle Pers kadn elbisesi giymi ve Medus'^'lann nedimelei gibi kuanm

olarak Conslantinopolis (Istanbul)'e gelir. Bu mparator le o n za mannda vuk bulur. Bu adam imparator kabul etti ve ilk nce yeni eylere talebi sebebiyle de sayp dkt Sonra nezaketle onu kucaklayp brakt. I tristiyanlarn payyla ov yaparak, imparatoru, pohpohlayc bir nutukla kazand.

35- Fragment 35
Scir ve Got la r harp safnda dvrlerken ve her ikisi de harbden geri ekilirlerken yardm armaya yneldiler. Bu mesele hakknda Dou Romallar'a geldiler. Aspar bile ne ona ne de tekisine yardm edilmemesi kanaat indeydi. Fakat im parator l.eon, Scir lere yardm etmeye karar verdi. Bylece lllyrid Praefectus'una mektuplar gnderdi ve Gotlar'a kar Scirler'e ne kadar asker kuvvet lazmsa vermeyi emretti.
18 Ym n m iteolojisinde, kendisine her hakann ta kesildii far/olunun ylan Sril kadndan biri.

69

36- Fragment 36
Ayn zamanda mparator Leon'a, Attila'nn oullar tarafndan gemiteki ihtilflarn btn sebeplerini tamamiyle brakp bara gi rimek ve bir zamanlar det olarak konulduu gibi, Islrum'da top lananlarn pazar ziyaret etmeleri, bundan sonra kendilerine lzm olan eyleri karlkl olarak semeleri iin bir eli de geldi. Bu eyler etrafnda dnp dolatrlan eli bile o ii bitirmeden geri (Jnd. Zira imparator, Romallar'n, kendilerini zarar ve ziyana uratan Hular'la alveriini kabul etmemek gerektiini syledi. Ama gerekte, A t tila'nn oullar, eli seildii iin aralarnda anlamazla dtler. yle ki, Dengisict (Dengizik^ Dengiz:-Deniz'den) eliler hibir me seleyi tamamlamadan geri dndrldkleri iin.. Romallarla savaa girm ek istiyordu. Bu karara Irnach, dahili karkl savatan baka yana ekmek gayesiyle kar kyordu.

37- Fragment 37
Saragurlar, Arat ve baka soylarla birleip Rei sler'e onlu sev kettiler. lk nce de Caspia kaplarna yaklatlar ki, orada Pers savunmasyla kar karya kalnca baka bir yola yneldiler. Bur atlan Iberos'a doru ynelip, blgeyi yamaladlar Ve Armenialrlar'n kasabalarna hcumlar yaptlar. Bu sebepten Cidar i talar'dan nceki muhabereden sonra bu hcumdanda korkan Persler, luropiach Kalesi'nin muhafazasna askerler veya para istemek, eliler vastas yla sk sk ne yaptklarn retsinler diye Romallar'a eliler g nderdiler. t'er kendilerini desteklerlerse ve barbarlarn giriten ieri girmelerine mani olurlarsa, btn Romallar'n uurlar inin emniyette olacan gstermek iin, Romallar'a eliler gnderdiler. Gerekten bunlara Romallar her bir kimsenin kendi mallarna dikkat etmesinin, korumasnn akla uygun olduunu ve kendi kaleleri hakknda ihti maml olduu cevabn verdiler. Fliler meseleyi tekrar ileri srme yerek kendi adamlarnn yanna dndler.

38- Fragment 38
Dengisich, Romallarla sava yaparken Istrum (Tuna) kysnda bulunmaktadr. Zira Ornigiscli'nin olu (Anagastes) aratrma yapn ca, ki O (Anagastes) I hraciae'nin Istrum'a yahn ksnmndad nehrin

70

koruma grevine getirilmiti, kendi adamlar vastasyla ondan hangi gaye ile sava yapmak istediini rendi, hakat Dengisicl, Ana gastes'i hor grerek, onun tarafndan gnderilenleri ii tamamla madan kovdu. Eliler vastasyla imparatora, kendi adamlarna to p rak ve para salanmamas halinde kendisinin savaa girieceini bildirdi. Kralla getirilen elilere ve komisyon teklifinde bulunanlara imparator, eer emrine itaat etmek isterlerse, kendisinin her eyi yapmaya ha/r olduu cevabn verdi. Zira ee dmanlan anla maya ve mttefiklie srklerlerse, kendisi iin ok uygun ve ho br ey olduu cevabn verdi.

39- Fragment 39
A n a r is t es,, Baslr s,, O s l r v p s v e d i n e r h a 71 .R o m .a. l k o .m. u U. . lr...r , j j %Jt . . . . . n ^

sarp ve ukur bir yere lapsolmu olan Gothlar' kuattlar. Orada yiyecek ktl ile zorluk eken skitler artl teslim yapp, kendilerine ikamet etmeye toprak verilmesi halinde, kendilerinin kararlatrlan hereye itaat edeceklerini eliler gndererek Romallar'a bildirdiler. Kumallar cevaben, kendilerinin onlarn komutanlarna isi erliklerini getireceklerini sylediler. Ama onlar saan alktan dolay iskitler bitirmek islediklerini ve daha la/la gecikmelere kazanamadklarn sylediler. O /am an Roma sallarnn bana geirilenler bir karar alp, eer skitler Roma detine gre orduyu kendi iinde, komutan baka trl dnnceye kadar, her zaman iin blmlere ayrr larsa, kendilerinin yiyecek temin edeceklerini vaad ettiler. nk byleco, herkesin deil de, tek tek saflar gzden geirmek ge rektiinde onlarn komutanlar kolaylkla idare edilebeleceklerini sy lediler. Tabii ki bunlar /en ve dikkat gstererek aralarnda arp mak zeredirler. Rylece iskitler, elilerin bildirdikleri bu eylere itaat ederek., kendilerini Romallar'n blnm olduklar ayn saflara bldler. Aspar'dan alnan selahiyetin ikinci mertebesinde, onun hakimi yeti altnda emirleri onlara gtren, Hn soyundan olan Chelchal, herkesin emirlerini kabul etmi olduu ve iinde geride kalanlardan daha fazla sayda Gothfar'n olduu barbarlarn Colort (yksek bir ahsn refakat ve maiyyetinde bulunan ahslarVunu ziyaret ederken bu ile urayordu. Chelchal, bakanlar ardktan sonra u e kilde bir konuma yapmaya balad: Komutann ikmet etmek iin

71
kesinlikle toprak vereceini, ki hu toprak parasnn onlarn fay dasna ve karna olmadn, fakat toprak parasnn yararnn tek tek I funlar in olduunu syledi. Zia bunlan toprak tamn reddetmekte olduklarn ve kurtlar gibi Gothlar'n mallarn yama ladklarn ki, bizzat kendilerinin kle artlarna maruz kalarak onlara erzak hazrlamaya zorladklarn, her iki rkn arasnda hi bir anlama tespit edilmemesine ramen, Hunlar'n birlemesin de n kandklar iin bakan la rn yemin ettirerek mecburiyet altna alndklarn, bu se be pd en dolay sadece ma la undan yok sun braklmadklarn, ayn zamanda kutsal vatanlarna da itibar e llik le rin i syledi. Kendisinin bile soy bakmndan Hun olduunu, bununla ok fazla vndn fakat dorulukla har ek el eri e t ek onlara bu eyleri, nelerin yaplmas gerektiini grsnler diye sylediini betimi. Bunlan syleyince, Guhla;' harckoie geerek dzeni bozdular ve bunlar Chclchal'n iyilii sebebiyle-ki, bu iyilikle bizzat kendilerine elik ediyordu salam olduunu dnp, kendi!(riyle birleen Hunlar' katlettiler. Sonra, birlemekten teye her iki soy arasnda byk bir sava balad. Zira Aspar'a habe verilince, bizzat kendisi ve dier komutanlar kentli harp saflarn korudular ve karlarna kan barbar olan her bir kimseyi ldrdler ikiller, ktl rendikten ve hileyi anladktan sonra, bir araya geldiler ve Rom ahlar'la birletiler, laka t As par zamannda vergi veren Hunlar, kendileri iin oluturduu bln bir Cohort'u katliama drdler. Dier komutanlar ve gayretle, cesurca savamaya a balayan barbarlar iin de kansz bir sava olmad. Ru savatan sa kalanlar iskitler'den idiler. Romal tmen (l.egion)'ler ise yeni line katlar|,j.

40- Fragment 40
mparator Leon, eli Phylarchum aracl ile A nthem ius'un emri hakknda Gensericus'u haberdar etti ve onu talya'dan ekilmemesi ve yetkiyi bizzat ele geirm ekten vaz gememesi halinde sava ilan edeceini syledi. Haberci ise geri dnd ve cevaben, kendisinin tehdide boyun emek istemediini, aksine savaa hazrlandn, nk Dou Romallar'n anlamay ter ket tik lerini
19 Bk. II. N. Orkun, Attlra ve Oullan, s. 125-126.

72

41- Fragment 41
Romallar ve I azlar ile Suannlar'n bir kabilesi arasnda ok byk bir anlamazlk ortaya knca, Suannlar'n kendilerinden aldklar kasabalar sebebiyle Persler sava yapma arzusuna kapld. Bylece Roma mparatoru'na bir heyet gnderdiler. Kendileri yakn olduundan hazr olmalarn talep ederek, uzun sreli yardmlar beklerken tehlikeye kalmamalar veya gelirlerse nceden olduu gibi masraflarda ypranmasnlar diye, Romallar'n hakimiyeti altnda bulunan Armenia kysn koruyan askerlerden kendilerine yardm etmelerini isteyen heyet gnderdi. nk Heraclius ile birlikte, kendileriyle o zaman sava durumunda bulunan Persler ve Iborler, diner kavimi erle savasla mesnul iken ordu boslomok kendisi irin klfetli ve /or olduu iin kk bir yardmc kuvvet gndermiti, (akat Parthlar ona kar tekrar gelince Romallar' ard. Lliler
^
' .J

onlara, Romallar'n yardmc kuvvetler ve komutan gndereceini bildirdiler. O srada Cidarita llunlar'nn kendileri tarafndan yenil diklerini ve Hunlar'n ehri Balaam'n hcumla zabt edildiini bildiren bir heyetle Persle'den geldi. Bu sebeple eliler, Persler'in ka/and zaferi anlaltla ve onlarda var olan ok byk asker kuvvetleri sergilemek zere Barbarlarn detlerini labial st kelimelerle ortaya kardlar, ha kat imparator, verilen emirler icra edildikten sonra, derhal elilere gnderdi. Zira onun iin Siculae (Sicilya) meselesi ok daha nemli idi.

42- Fragment 42
Bu yl mparator Leon, byk bir donanmay ve salam kurulmu bir orduyu A frikay elinde bulunduran Gi/erichus'a kar yc>nderdi. Marcianus lnce, tabiiki Gizerichus, Roma hakimiyeti altnda bu lunan eyaletlere bir ok kt eyler yapt, yama yaptktan sonra bir oklarn esir etti ve her yerde ehirler ykld. Bu eylerle tahrik olan mparator, btn Doudan 1100 gemi toplad. Bizzat bu gemileri askerler ve silahlarla iyi bir ekilde tahkim ederek Gizerichus'a kar tahsis etti. Bu donanmaya 1300 altn centenaria deme yapm olduunu anlattlar. Komutan ve Verinae Augustae'nin kardei olan, consulluk grevinden arlk karlm ve Scytha' da Thraciallar arasnda bir ok zaferlerle nl Basiliscus'u yetitirdi.

73

O, yardm iin Bat Denizi'nden grl em yet: ek miktarda br yardm gelince, Gizerichus'un donanmas ile sk sk atmalar yapt. Bir ok gemiyi derin denizde batrd. Kendisi bizzat Carthaginem (Kartaca)'i yenmeye muktedir oldu. Ama az sonra cazibesi ve parann gc ile kandrlarak, nceki hcumdan vaz geti ve Thraciai Priscusun anlatt gibi istiyerek yenilgiye boyun edi.

43- Fragmert 43
Ayn zamandan nce Dou Romallar'a kart Scythia Sava knca, b ra d a ve I lellespontus (anakkale Boaz) bir deprem ile sarsldlar, lonia (lyonya=Anadolu'da bir mntka) ve de Cyclades (fg e Deniz'nde adalar grubu) adalar ayn felakete maruz kaldlar.
O> *
v. ^ v . \ . y v.

Ira rla r x P nH \.a ^ ^ f a nr a l^ *w. t iK i s >. i

x/ 9 M > r m

c a h ilin in v / \ , tia.i r afin rv fa n o la n Irvroc a i \ .i

bir ehir) ehrinde ve Co (stanky Adas) adasnda bir ok binalar ykld. Ayrca, ya da drt gn sreyle gkyznden (rmak, sel, nehir) eklinde sagnak yamur dnce, Constantinopolis'le ve Bithynia (Karadeniz ve Marmara Denizi arasnda Anadolu sa bilinde bir yer) bigesinde byk sanaklarn meydana geldiini, dalarn oraya gtn, hir ok kylerin sularla kaplanm ol duunu Priscus syler. Nicomedia (Bithyna'nn Bakenti) yaknndaki Boanensis Glnde ve oraya alvion olarak tanm olan bir ok sprnt ynndan adalarn km olduunu da syler. Gerekten de bu eyler bir sre sonra vuk buldu.

44- Fragment 44 PRSCUS TARHNDEN NOVDUNU5 KUATMASI20

Bir zamanlar Rubus (Rugus ?)'lar Dou Romallar'a kar tahrik ederek, Colapis Nehri kys yannda bulunan Novidnus kasabasn ele geiren Valips, bazlarn ldrd ve ehirdeki herkesin paralarn (maln, mlkn) toplayarak Irakya ve lllyrirar'lar lkesini asilerle birlii yaparak istila etmeye hazrlanyordu. Bununla birlikle onu teslim olmaya zorlayan kraln kuvvetleri gnderilince, ehrin iine ekilerek kuatanlar kendisinin ve mttefiklerinin gleri nisbetinde tahkim attan uzaklatryordu. Roma kuvve ler i bu zahmetli ii baa
20 4 4 ve

AS. fragm entler daha sonra tespit edilip, C

Paris,

Fragmenta Historicorum Graecorum, V,

neredilmitir.

Mllor tarafndan 1 8 7 0 , s. ? 4 -? 6 da

74

ramaynca saldrdan vaz getiler. 1 ununla birlikle dman mzrak 3 larnn (karglarn) saldrs esirlerin ocuklarn surlara hapsetti. Sur /erinde duran Romal ocuklar, askerler, kendilerinin dostu olduu in ne oklarla ne de karglarla saldrmyorlard. Bylece sonunda i anlamaya vard ve kuatma kaldrld.

45Fragment 45 PRSCUS TARHNDEN NASSUS KUATMASI

killer lllyria'daki Danubum(us)'da (Naissus ?) kurulmu bir ehir olan Naissus (Ni)'u abluka ile kuatmlard. Bu ehrin Cons tanlinus tarafndan kurulmu olduu sylenir. Hatta Constantinus Bosporus (stanbul Boaz) isimli ehri de Bizans blgesinde ina e!mistir. Bylece barbarlar nce insanlar kalabalk olan ehri ek geildiler. Sonra da, iyice lahkim ederek bi bir eye katmadlar Gereklen do halk savatan korklugmdan, askeri birliklere kolay bir gei olmas iin, ehre gneyden akan nehri bir kpryle baladlar. Daha sonra da alelleri surlara gtrdler ve Irabslar (kalas) nce kolay bir ekilde tanmalar iin tekeleklere (sava arabalarna) koydular. nk bunlar harekele msaitti. Bunlar zerinde duran askerler oklarla kasaballar taciz ediyorlard. Ayn zamanda iki taraltaki direklerde d ut an askerler de, ayaklaryla tekerlekleri ilerleterek makinalar yaklatryorlard. Kapaklan ak olan pencerelerden sur nndekilere ok atyorlard. Oyle ki, kalas

larda ayakta duran askerler tehlike olmadan emin bir ekilde savayorlard. Kolay bklen sepet pleri rlerek bunlara deri paralar rtlm ekte ve ilenmi derilerle kendilerini yanan ve ate saan oklara kar koruyorlard. Bu tarzda bir ok makina ile ehir tahkim edildikten sonra, mazgallarda (kule) bulunan vatandalar geri ekiletek, kendilerini emniyete altlk lan soru < ko balan g e 3 tirildi. Bu makina pek byktr. Yani kalas gevek zincirlerle kap direklerinden sarktldktan sonra, ki o kalaslarn demirden mzra vard ve alanlarn gvenlii iin sylediimiz rts vard- bunu atka ksmda olan boynuzdan plerle bazlar byk bir gle geri ekiyorlard. Yani darbenin yneltildii yere nazaran geri ekiyor lard. Sonra kalas brakyorlard. Oyleki, onun vuruuyla sarslan surun herhangi br ksm tahrip ediliyordu. Gerekten uzaktan savunma yapanlar bu gaye ile hazrlanm olan byk kayalar

75

surlardan uzaklatrlm makinalara atyorlard. Baz kadnlar adarnlar ile birlikte yok ediyordu, fakat kadnlarn byk saysyla ba edemiyorlard. Ayrca dmanlar merdivenler getirdikleri zaman, burada sur ko balaryla yakldktan, orada mazgallardan savun mada bulunanlar tarafndan makinalar def edildikten sonra ehir barbarlar tarafndan ele geirildi. Barbarlar ko balar ile duvarn yklan ksmndan, ksmen do merdivenlerle ieri girdiler,

76

SONU
i erc meini verdiimi/' Priskos'un eseri, Avrupa H unhn'nn siyas tarih ve kltrleri bakmndan olduka mhim hususlar ihtiva e t mektedir. Ne var ki, eserin tamamnn ynmze intikal etmeyii, hadiselerin yarm ve birbirleriye irtibatsz halde kalmasna sebep olmutur. Ilunlar'la, kendilerine yllk vergi vermek mecburiyetinde kalan Bizarsllar arasnda imzalanan Margus Kar ile, A tilla'nn 441-442 ve 447 yllarnda letip etlii Balkan seferleri ve bunlar neticesinde yine Bizanslilar'la yaplan anlamalar hakknda Priskos'un kaydettii tefarruatli bilgilerinden, Dou Roma'nm kesin olarak Hun hakimiyeti altna girdii anlalmaktadr. Ayrca Priskos, I lun Bat! Roma m nasebetlerine dair iitli malumatlar da vermektedir. Bu arada, kendisine yllk vergi veren Roma'ya kar dnd asker hare katn merulatrmak gayesiyle gndeme getirdii llonoia ile ev lenrre meselesinin anlatlmas da. At t ila n diplomatik ynn ve faaliyetlerini gstermesi bakmndan hayli enleesand. Yine, lanr Ares Klc'nn bulunarak Atilla'nn eline gemesine, Attila'nn talya, Sorosguslar, Acatirler ve Asimutlar zerine yapt seferlerle, Dou ve Bat Roma yannda dier kavimle! le olan mnasebetlerine de temas etmektedir. te yandan Bask ve Kursk idaresindeki Hunlar'n Pers lkesine aknlarn, Cidarit diye adlandrd Pers snrnda bulunan Hurlarn Perslev'le olan savalarn ve Bizans kaynaklarnda ilk defa rastlanan Saragur, Urog, Onogur, Sabar, Abar (Avar) isimli Trk Kavimleri'nin Dou Avrupa'da ortaya klar da anlatlmaktadr, Attila'nn oul lar Dengi/ik ve rnek'in yeniden ticar mnasebetler tesis etmek iin stanbul'a gnderdikleri elilerin, orada mid ettikleri iltifat grmeyip lkelerine geri dnmeleri /erine, Dengizik'in 467'de Trakya'ya tertip ettii sefer ve 468 ylnda m ttefiki Gotlar'la beraber Bizansla yapt harbe dair bilgilere de yer vermektedir. Burada, Hunlar'la Gotlar'n arasn aarak Hunlar'n malubiyet ve blnmesine sebep olan Bizans'n htle siyaseti aka kendini g s termektedir.

77

Priskos'un, Maximinus'un bakanlndaki Bizans olilik heyetine d>hi) olarak yeldii Hun lkesi'ndeki mahadelerini ihliva eden ve eseri daha da orjinal hale getiren ksmda, Hun lkosi'nin corafi ve etnografik tasvirlerinin yannda, llunlar'n hayat tarzlar, konutuklar diller, rf ve detleri, misafirperverlikleri, retimleri, yiyecek ve iecekleri hakknda kaytlar bulunmaktadr. Ayrca, Attila'nn hanm Arkan'n saray, elileri kabul etmesi, onlara ziyafet vermesi ve Bleda'nn dul einin bir kyn hakimi olmas gibi, Trk siyaset ve idaresinde kadnn yeri ve deerini gsteren dikkat ekici izahatlar da vardr. Priskos'la Uun lkesinde yaayan bir Grek arasndaki karlkl konumann getii yerler ise, i rk devlet te kilat, adale) sistemi ve Trk'n insana verdii kymet ile, bunlarn Roma'daki tatbikini mukayese imkan salayacak bulunmaz bir vesika nitelii tamakladr. Priskos, Attila'nn ahsiyeti, mtevaz hayat, sarayr, ziyafet sofras ve orada uygulanan Protokol, idare tarz, devletlerle mnasebetlerine dair de kymetli bilgiler vermekledir. I3tn bu hususlar, Priskos'un eserinin Dou-Hal Koma Devlet leri, Vandallar, Lazlar, Suanniar ve dier kavirnlerin tarihlerinin, hususiyle V. asr Dou Avrupa Trk tarihi ve kltrnn renilmesi bakmndan, ana kaynak olarak ne kadar byk bir ehemmiyet a rze 1 i i 11i g ste r m e k ted ir . 1

78

BBLYOGRAFYA
A lth e im , R , Geshichte d er Itunnon, Herlin, I, 1 9 5 9 , II, 1 9 6 0 , III, 1 9 6 1 , IV V, 1962.

Ba^tav, ., A tlila 'n n Hayat vo l m , Trk Kltr, say

1, 195?. 1987.

, A ttila vo Hunlar, bk. T arih te Tk Devletleri, I, A n kara , Boor, C D , fxco rp ta De Legation ibus, Berolini, 1 90 3.

Boor, H. De, / lurk. l e T . / , T arih te Ffsancde ve Kahram anlk Destanlarnda A H ila. A n k a ra , 1 98 1. Dindorf, 1988 l.ckhardt, S., / l r k . te re ./, K s a n e d e A ttila, bk. A l tila ve Ilm la r, A nkara, I rey lag, G., Gesarrmalta W e ik e , ik i. 17, I e ip /ig , 1 9 8 8 . Kafesoglu, I.,

L , H isto ria Graeci M inores, I, lipsiae,

1 87 0.

D onuk, A ., I ski Trk Devletlerinde deni Asker i van ve Terimler, stanbul,

iu k

Milli Kl futu, stanbul,

198/1.

XII Asra Karlar stanbul'un fu ke la -a ln d a n M uhasaralar.t Is lan bul , Bulgarlarn Kkeni, A nkara, 1985.

lnlilsu Dergisi, II!, 1957. .......

Krat A . N ., IV-XISI. Y /yllard a Karadeniz Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve Devletini i. A nkara, lig e ii, Anka a. 1 9 8 /. 1 9 /7 . I , / K r k , te re ./, A llila ve Dunlarn Menei, bk. A ttila ve unlar.

M c G o v e rn , W . M ., The l.arly Im p ire s of Central Asia, Chapel Hill N o rth Carolina, 19.39. Moravcsk, Gy., By/an t.mot urrca, I I I , Berlin, 1 95 8. M ller, C., I rag m en ta Hisloricorum Graecorurn, Paris, IV, 1 8 5 1 , V, 1 8 7 0 N e m e th , Gy., / l u r k , 198?. O k u n , H. N., A ttila ve Oullar, stanbul, 1 93 3. -------- , Trk Tarihi, II, A n kara , 19-^6 ....... ...., I rk Tarihinin Bizans Kaynaklar, A n kara , 1 9 3 8 . tarihi, A nkara, 9 8 6 . lo re ./. Dunlarn Dili, bk A ttila ve I knlar, A nkara,

Ostroqorsky, G.. B/a n s Devleti

Rsonyi, I... Tarihte Trklk, A n k a ra, 1 97 1. Sarnolin, W ., A N o te on Kidara and 1he Kidarites, C e n ta l Asiatic Journal,

S /a h o , K., Pris/kosz Szonak es Blcsesz eleterl S T rte n e tira ta T redekeirl, I, Pete, 1 8 7 8 lu a n , O ., Trk Cihan Hakim iyeti Mefkuresi Tarihi, l-ll, stanbul, 1 9 8 0 . Vczy, P., /T rk , te re ./, H unlar A vrupa'da, bk. A ttila ve Hunlar, A n k a ra , 1982. Vasiliev, A. A , /T rk , te re ./, Bi/ans m paratorluu Tarihi, I, A n kara , 1 9 ^ 3 .

79
-AAbar (Avar): 77 Ahar (Avar),-lar: 65 Acatir Mun lari: 65 Adar rlis: i O Adrianopolim (Edirne): 51 Adriyatik: 12 Aegidus: 6 4 Acthiopum (Habeler): 29 Aetus: 11, 13 16, 29, 3 4 -3 i , Asya Ikn larr 7 Atanarikh: 7 Athenais; 50 Atta cam: 24 Altla: 9, 11-16, 19, 21, 23, 74, 24n 25-31, 3 n, .32-41, 4 4 46n, 4 7 59 61, 69, 77, 78 Ausonans,-lar: 56 Avitus: 61, 62 Avrupa: 7, 19 Avrupa Hunlan: 7, 11, 18, 2 1 : / / Avusturya: 39 Aybars: 11 A /a k Den 2 : 23r A7orbaycan: 9

39 40,

4 9 5 0 , 54, 5 / , 6 Afrika: 72 Aginthous: 32 Ak-I-I unlar: 62n Akatir (Acatir, Aa): 3 / , 3 /n , 4'j, 69 Aka ta ir (Acatir), lor: 17-13, 37, 41, 77 A k a tz ir 37n Alan,-lar: /X Alaikh (A b rk ): H), !>3 Aloyandici (skenderiye): 20, 60 61 Alipsur, lar: 73 Alman, lar: 17 Althoirn, l:: 7n, 12n, 18n, 2 3 n, 2 4 n Allirm: 16 Amilsur, lar: 73 Anadolu: 8, 10, 73 Aagesles: 1 /, 69 70 Anatolius: 13, 26, 34-35, 4 7 , 55, 56 Ankara: 8 An laky a: 8 Anthemius: 71 Apollonius: 58 Aqu loia: 16 Arabistan: 20 Aral Gl: / Aroobindi: 52 Ares: 13, 21, 47, 53, 53n, 77 Arikan (Ariq-kan, C.urta, Creca): 44, 44n, 50, 78 Armatius: 56 Armenia: 62, 69. 72 Arnavutluk: 23 Arnegiclus: 12. Arpad: 18 Artaburius: 54, 59 Asi mu nt:,-lar: 2.7 28, 77 Asimus: 27 Aslinq Vandallaii. 10 Aspar: 20. 52, 54, 68, 70 71

-BBak: 9 alaam: 72 Balanreruz: 63-64 Balam ir: 7-8 Balkan,-lar: 8 I Ra kan Sotemi: 11-12 II Balkan Seferi: 1.3, 16 Bask: 8. 77 Ba si eh: bk. Bask Basilicus: 70 Basiliscus: 72 Bassiana: 1 / Batav, : 7n, lOn, 11 n Bat Asya: 13, 62 Bat Deni/: /3 Bat Galya: 39, 64 Bat Got'lar (Vizigot): 7-8, 10, 15, 58 Bat lluVlar: 6 2 n Bal Kanad: 8 Bal Roma: 9, 1 4 ) 7 , 79, 3 4 3 5 . 39, 45, 48, 54, 5 /n , 58, 67-65, / / , / 8 Bcrichus: 48, 51-52. Bigila: 21, 30 37, 52, 54, 56 Bithynia: 73 Bizans: 8-17, 19n, 20, 22, 74, / / / 8 Bk-da: I I, 13, 24, 39. 49. 54, ( i l -62. 78 lilemmyes: 59-60 Boise ,-ler 2.3 Boancnsis Gl: 73 Bonifacis: 11 Boor, C.D: 72

Ib,

80

Bosporus (stanbul Boa/): 74 Bulgar: 18 Bulgaristan: 24 75 Burgond,-lar: 12 Byk ekmecc: 13

-DDalmaya: 8, 23 Damascus: bk am Danabium(us): bk. i una Oaryal Geidi: 7, 10 Do Boor, H: 16n Dengisich: bk Dengizik Dengizik: 16-17, 69-70, 77 Derbenl Geidi: 7 Dexippus: 22 Diasceus: 60 Dndorf, L: 22, ?7n Diriyi1 per Irmafji: / , 1 / Dioynsius: 23, 6.3, 68 Dou Avrupa: 9, 13, 18, "77 78 Doju (ol,-lar: 7 8, 17 Dugu Kanad : 8 Dogu Ordusu: 59 Dou Roma: 8 0, 17, 20-21, 28, 57, 61, 65, 68, 71. 73, 77, / 8 Don Nehi: 8, 12 Donuk, A: 3 1n Dolo: 18 Drencon (Drecon) Nehi: 38, 56, 56 n D icra: 53 Dubravira: ^3

-CCampus Mauriacus: 15 Camum: 38, 38n Caria: 73 Carpileon: 34-35 Carsus: 24 Carthaginem (Kartaca): 73 Caspia: 66, 69 Cassodorus: 27 orca {Croca): bk. Akan Cermen: IS arybdi: l>7 Cholchal 70-/1 ( horsonos: 7 6 Chrisl-Schmd-Stahlin: 22 Chronican Paschalc 22. Chry?,aphus (I ndim): 30, 31, 34, 36, 52. S5, 56 Cidarila: bk. Kidarila Cidarita Hunlar: bk Kidarila I knlar Cnidus: 73 Co (stanky Adas): 73 Coherl: 71 Cohort: 70 Colapis Nehri: 73 Colchis: 62 63 Cormitis: 39 Concurdia: 16 Constanta: 7.3 Consrantinopolis (stanbul)* 32, 52-53, 68, 73 Constantinus 22, 74 Constantolus: 4 5 ,4 6 ,4 7 Constanlius; 34, 39-40, 45, 5 0 51, 55 56, 58, 66-67, 68 Conslantunus Exzerpt: 71 Creca: bk. Arkan Cuncha: 67-6 8 Curidachus: 37 Cursich: bk. Kursk Cycladps (Ege Denizi): 73 - ukurova: 8

-ECcklardt, S: 9n, 16n Cdecon: 21, 29-34, 36-39, 49, 52, 55 Edessa (Ur(a): 67 tdkkn: 29r> Edirne: 8 Efraim: 9 Epigones: 23 Epstopus Hoereseous: 61 Eunanaikl: 7 Ermeni: 9 Ernak: bk. irnek Erzurum: 8 Esca (Escam) 37 Esla: 11, 23. 35, 37, 55 Eslas: 53 Luagrius. 19, 22 Eudocia: 50, 61, 64, 65 Fudoxia: 61 Eudoxius: 14 Eudoxtia: 64 Cuphemius. 20, 63

81
Fusebus: 27 Ristalhitis 77 I uxinnm 76
. p .

H u n im u n d : 7 Hyrkania: 66

-IIberia' 63 Firal; 8, 10 lber,-ler: 77 Iberos: 69 lllyria: 23 lllyriar,-lar: 73 llly id : 68 lonia (lyonya): 73 loannes A ntio oheus: 77 Isa ur: 79, S 1 Isdis Tapnatj: 60 Istrum : bk. lu n a Iltan, F: 8n Itm ar, lar: 23 luroipach Kaleci. 66, 69

Filibe: 13 l"in Ogur: 12

Flarus: 61

Frank: 70 Frank,-lar: 15, 57 -GGallia: bk. Galya

Galya: 7 , 9-10, 14-15, 63, 65

Gelibolu: 13, 76 Geserich:

Gonseri* bus. r>',

Gensericus. 61, 6?, 64, 6 / , 71

Germen: 17, 16
G i/o n clu 1 Z7- / 3 ;: Goba/os: 6? 63, 68 Gortja: 68 Go1: 70, 41, 49 G ot (Cioth).-lar: 17, 53, 57, 63, 65, 6, 70-71, 11 Grok: *), 21, 41. 4 8 ; 78 Greke: 31n, 41

.j.
dil Nehri: Bk. lil Nehri ldiko: 16 lek: 13, 1b ilyria: 4 1 . 74 illy ric 25, 7 / llyrico: 37 9 Indo G erm en: 38n ran: / , 8, 12 inek (Frnak, irnik):

-Hlladim : bk. Chrysaphius lla /a r: 8, 3 7 n Hazar Denizi: 7 Ha^ar Trkleri: 37n FlelSespontus (anakkale Boa/). 73 H eradea (M arm ara firelisi): 19 Mcraclius: 72 I Icrcdol: ?1 Hinci: 39 Hirsova: 24 l liutjn-nu: 7 H ona rich us: 64-6 5 Honora' 14, 5 7, b/n, 58, / / Hristiyan.-larn: 16, 61, 68 Hun: 8-16, 19, 73-24, 74n. 28, 3 n, 32, 38n, 41. 49, 67, 68, 70, 71, 77, 78 Hun,-lar: 7-14, 17, 18, 70, 71, 73, 2 3 n, 24 2 / , 32, 50. 62, 66, 67, 69, 71, 72, 77. 78

16,

17,

18, 49,

49n, 77 rnik: bk. rnek skit: 71, 74-75, 27-79, .3.4, 41, 45 46, 49, 51, 53 i:-,ki t,-lo r 70, 23 24, 26 28, 3 0 3 1 , 33 36, 38 4 1 , 48, / 0 /1 , 74 skitya: 73, 4 6 , 49, 51, 57, 51 slav. 17, S ispanya: >, 14, 64 stanbul: 11, 13, 55, 7 / talya: 9, 10, 11. 15, 16. 34, 39, 5 / . 58, 59, 61, 62, 65, 67, 71, 77 talyan, lar: 6'), 66 itil Nehri: /, 17

Jesz-Bcreny: 53n
Jordanes: :i / n , fi,3 j ornan des: 77. 73, 5.3, 58. 61 Juncar::: 7.3

82

-KKafosolu, : /r,. 9r, 10n, 12n, 13n, I5 n , 16n, 18n, 29, 3 /n , 44n, 46n, 49n, 62 n Kafkas, lar: 8, 10

Karadeniz: 1?, 17, 18, 26, 62, /.i

Karasu; 8 Kara I on: 10 Karpilion: 13 Kata lau um : 15

M ansel, A .M : 10n Man: 12, 46 n M arcellinus: 64, 6b M arcianus: 20. 5Z-59, 61, 63, 72 M argus: 12, 13, 23, 24 M argus Barm: 12, 21. / / M a rg u s Kalesi: 11 M arkotran, lar; 9 M arm ara Denizi: 73 M ars (Marti?;): bk. Ares M artialius: 31 M artis (M ars): bk. Ar es Mas:;, P: 22 Maurisius: 54 M aurusior: 63, 64 M.:ixininus: 19 21, -il, V . 34, 35. 36, 41, 43, 44, 4 / , S I, S2. 55, 59, 60,

Kayseri : 8 Kelt: 38n Kidarita (Cidata): 67., 6?.n, 66, 69, 72

Kidarita (Cidarita) Ilmlar: 62 n, 66, 67,
:>h

Konstantia Batc: 1 / Koslola' 25 Kuad, lar:

Kuban. 7

/
M.zo iarus: 63 Mc G vem , W .M : Rn, 9n, 10n, 1 In, 15n 1 /n , 24n M cdia: 46, 66 M ed, lc-r; 46, 4 / Medas: 38, 38n, 68 Mensano: 62 M etz: 15 Msr: 20, 60, 61 M ilano: 16 M inco Irma: 16 M oesor: 2.5 M o g o s (M agi), lar: 66 M orova: 23, 3 3 n Moravcsk, Gy.: 10r, 19n, 2 0 n, 21n, 22n, 23r. 71 n M o t n : 16 M u n cu k. 11, 55 M undiuchus: bk, M u n c u k M ler, C: 19n, 20, 21 r, 22. n, 22. 73n Mysia {Kuzey Bat A n a d o lu ): 50 M ysorum : 23, 41 -N Naisso Naissus: Bk. Ni Nedao: 16 N e 'm e th , Gy.: 3 / n , 38n, 44n, 49 n N ibelunaen Destan: 12 Nicorredia: 73 Ni: 13. 25. 29, 32, 74

K udv 8
K u a t, A.N .: /

Kul sk Ku/oy Kt/ey Kk

-L-

(O t sich): 8, 46, / / A lt ika: 7 Doni/i: 1?, 46 Asya: /

l.l.in: 9, 49 Latince: 49

l a / r kr: 21, 62, 72, 78 loon: 17, 70, 64, 6 / 6 9 , Libya: 54, '.>6, 63 Liyoli, L 7n, 71 .: ! iguria: 16 I lrbrgnz: 13
-M -

/1 72

Macaristan: 15, 29, 53n Macar,-lar: 18

Maeotus (A /ak Deniri): 46, 54 Magi: bk. Mogoslar Magister Offidorurn: 20 Majoianus: 64 Malalas: 19, 22 Malatya: 8 Malclus: 21, 22 Mama: 24

83
Nomus: 47, 55. 56 Noritum (Noricae): 39 Noum (Svitov): 2.9 Novidunuv 73 Nubades: 59. 60
Phyla rchum: 71 Phylarchus. 65 Plad dia; 61, 64 PlirUha (Plinthos): 23. 56 Po Nehri: 16 Po Ovas: 16 Ponius: \ / , 4 5 Prackctus: 70, 59, 6 1 , 66, 67, 68 Preslav; 13 Prkcus: bk. Priskos Priskos: 9n, 12, 14, 18-22, 37n, 53, 58 63, 73, 77, 78 Pokopus: 22 Pomulus: 39, 45 Propontis {M arm ara D>ni/i): 19 Proterius: 60

OOdessen,-ler: 26 O e bar si us (Ayhan)* 50 Oktav: 11, 17. Oiybrius. 64 Olympiodoros: 10 Onegesios: bk Onegesius Onegesius (Oncgesos): 1.3, -il, 31 n, 34, 35, 37. 40-45, A l . 48, 50 Onogur: 65, I I O restes: 29, 30, 32, 34. 39. 47, 53, 55 Orkun, H.N* Hn, lOn, 14n, 15, 16n, 1 /n . I8 n , 20, 33n, 5.3n, 71 r OmijbcJi: 69 Orta An.:> olu: 8 d Ortadou: 16 Oslojorsky, G.: 8n, 19n Ostrogol.-lar: bk. Dou G o tlar Ostrycs: 70

Radagas: 10 Rasonyi, 1: 8n Ratiaria: 26 Ravenna* 16 Rrcimonjs: 62. 64 Ren Nehri: 9, 12, 15 Rheims: bk. Ren Nehri Ripuar I rn a k /h r: 14

-PPannora: 8 Paenoia: 29, 39, 40 Paeonom: 45 Panion: 19 Pannon: 38n Pannonia: 17, 38n Papa leor: 16 Paris: 15 Parthia: 6 6 ra th , I<i: 29, 46, A f , 62, 66, 67, t? Palavione: 39 Patricia t us: 66, 67 Patrici, 1er 5b Palrcium: 62 Patricus Menandrus: 12 Pavia; 16 Pcrosos (Peno/e): 66-68 Pors: 4 6 , 6 / , 68, 77 Pers,-ler: 4 6 , 47, 62, 66, 67, 69, 72 Philippopolim irilibc): 51 Philis: 60

Roma: / 11, 14 16, 20, 24-26, 29, 31, 39, 41-43, 46. 4 9 , 57-58, 61, 63, 70, 72, 7 3 , 77 Roma. Ilar: 10, 12, 16, 20, 2.3-3!. 3337. 39, 41 44, 4 6 4 8 , 50-54, 5660, 62 67, 6 9 74 Rona Prindbus (Princrps): 28 Ronanus: 39, 45 Romanya: 17 Romulus; 39, 4 5 , 46 Rua: 11, 23 Rtbus (Rgus): 73 Rufus: 20 Rustidus: 34, 45, 50

SSabar: I I
Sabir.-ier: 65 Samolin; W : 6 2 n Saracen (Arap),-lor 20, 29, 59 Saragur (Sar Onur): 1?, 65, 69, 77 Sardica (Sofya): 30-32, 34, 36 Sarmat, lar: 8, 9, 53

84
Sorosgus.-lar: 24, 2 4 n, 77 Sasani.-ler: 9, 16 Saturninus: 55, 58

S Jc}." 29 rH
Scr: 68 Scotta (Scottas): 27, 33, 3 3 n, 34, 35 Scythria: 56, 58, 63, 64, /2 , 73 -Ser a pis: 6 0 Sericus (H int): 32 Srbistan: 33 Sicilya: 62, 6 4 , 65 Siculae (Sicilya): 7? Silezya: 9 S in g id u n u m : 13 Singilachus: 23

Iransilvanya: 9 Tuna (Danubium-us, Islrum); 8-11, 13, 17, 23, 25 26, 29, 33, 33n, 38, 41, 51, 56, 58, /A Turan, O: 13n Trk: 12, 15-16, 18 19, 2 9 n, 78 Trk Bulgar Devleti: 18 Trke: 24, 31n, 3 7 n Tysia: bk lisa -U Uldz: 9, 10, 14 Urla: 8 Urog: 65, 77

Sirmium (Mitrovca): 13, 14, 3!), 40

Skir G e r m e n l e r i : 29n

-U -

Sofya: 13, 25
S tcphfinus B y /a n liu s : 22 S lilikho: 8. 1 uan,-lai: 20, 72, 78 Suda: 22 Suda-l.exiconu: 22 Sdd: 19, 59 Suriye: 8 Sylla: 50 Sylvianus: 14, 39, 40, 45 Szabo, K: 19rv7.2n, 33n, 5 3 n, 56n Szcndr: 33 n

ge: 31n -VVac./y, P: / 9 n , 11n, 1 /, 29n V alam ir 1 / Valens: 8 Valontini.mus, III: 14, 57n, 58, 61. 64, 65 Valips: / 3 Vambery, A: 29n Vandal,-lar. 14, 29, 61, 63 6 / , Vasiliev, A.A: 10n Verinae Auaustae: 72 Viminacium: 13, 25, 41 Vizigot'lar: bk. Bat Got'lar -Y -

/8

-am (Damascus): 20, 59 -TTatianus: 66, 67 la tu lu s : 39 Ihobao: 60 Theodosius, II: 10 14, 19, 25 26, 3132. 37, 50, 53, 55 59, 64 Theodolus: 26, 28 Ih e o p b a n e s: 19, 22 Tibiin: 53 Tigas: 38 Tiphesas: 38 Tisa Nehri (Tysia, Tissa): 9, 5Gn Tonosu,-lar: 23

Yidicula: 53 Yugoslavya: 39 Yunan: 6 8 n -ZZeno: 55, 56, 58 Zenon: 51 Zercon: 54 Zcrcon Maurusius: 49

11,

53,

Trakya (Thrada. Thradae): 810, 19, 23-24, 2 /2 9 , 41, 54, 59, 69, /2 . 73, / /