D.A.

ELEKTR K DEVRELER
1. TEMEL KAVRAMLAR
1.1. Elektriksel Byklkler ve Sembolleri Byklk Endktans Kapasite Yk Akm Zaman Birim Henry Farad Coulomb Amper Saniye Gsterim L C Q I t Byklk Frekans Gerilim G Enerji Diren Birim Hertz Volt Watt Joule Ohm Gsterim f V P W R

"On" un alt ve st katlar Byklk 10-3 10-6 10-9 10-12 Birim mili mikro nano piko Gsterim m n p Byklk 103 106 109 Birim Kilo Mega Giga Gsterim k M G

1.2. letken, Yar letken ve Yaltkan * inde olduka byk sayda serbest elektron barndran altn, gm gibi malzemelere iletken ad verilir. * indeki serbest elektron says iletkeninkinden daha az olan silikon-germanyum gibi malzemelere yar iletken ad verilir. * Plastik, tahta gibi serbest elektron says ok ok az olan malzemelere yaltkan ismi verilir. 1.3. Elektrik Yk Bir atomda pozitif ve negatif olmak zere iki farkl yk(Q) vardr. Pozitif ykler protonlar, negatif ykler ise elektronlardr. Genlik olarak proton ve elektronun ykleri birbirlerine eittir. Elektrik yk Coulomb birimi ile llr ve 1 Coulomb 6.25x1018 adet elektronun tad yk miktarna eittir. 1 elektron; 1.6x10-19 Coulomb yke sahiptir. 1.4. Gerilim Yukarda bahsedilen pozitif yklerle negatif ykler arasnda bir ekim kuvveti vardr. Ykleri hareket ettirmek iin bu ekim kuvvetinin stesinden gelmek gerekir. Zt ykleri birbirinden ayrmak iin grekli enerji, onlarda sakl olduu kabul edilen potansiyel enerjiye eit veya

byk olmaldr. Elektrikte, yklerde sakl olduu kabul edilen bu enerjinin yk miktarna olan oran gerilim olarak adlandrlr. ( 1.5. Gerilim Kayna Gerilim kayna, potansiyel enerji kayna olarak adlandrlr. 1.6. Elektronik G Kayna Elektronik g kayna, giriine verilen alternatif gerilimi elektronik devre yardm ile knda doru gerilime veya baka bir deerde alternatif gerilime dntren kaynaktr. G kaynann k gc besledii ykn ular arasndaki gerilim deeri ile yk akmnn arpmna eittir. 1.7. Generatr Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dntren aletlerdir. Generatrn almas "bir magnetik alan iinde hareket ettirilen iletkenin iki ucu arasnda bir gerilim fark meydana gelir" prensibine dayanr. 1.8. Akm Bir malzeme iindeki serbest elektronlar rastgele hareket ederler. letken ya da yar iletken olan bir malzemeye gerilim uygulanrsa malzeme ierisindeki serbest elektronlar gerilim dolays ile oluan kuvvetin etkisi altna girerler. Bu kuvvet ortamdaki her serbest elektronu gerilimin uyguland (-) utan (+) uca doru srkler. Bu ise (-) utan (+) uca doru bir elektron ak anlamna gelir. Bu elektron ak elektrik akm olarak adlandrlr ve ile sembolize edilir. Akm bykl ( ), birim zamanda ( ) birim kesitten akan net yk ( ) miktar ile llr. ( 1.9. Akm Birimi (Amper) Bir iletkenin iinde alnan kesitten 1 saniye iinde 1 coulomb deerinde net yk geerse kesitten akan akm 1 Amperdir. 1.10. Rezistans Bir malzeme iinden akm getiinde akm oluturan serbest elektronlar hareketleri sresince malzeme iindeki dier atomlara arparlar. Bu arpma sonunda serbest elektronlarn enerjileri bir miktar kaybolur ve serbest elektronlarn hareketi snrlanr. Malzemenin elektron akna kar koyma zelliine rezistans ad verilir. )= ( ( ) ) )= ( ( ) )

1.11. Direnler belli bir miktar rezistans ieren elemanlardr. Diren, akm snrlamak, s retmek, gerilim blmek gibi amalar iin kullanlr. 1.12. Termistr ve Foto Diren Termistr, scaklkla ters orantl olarak diren deeri deien bir elemandr. Foto diren, zerine gelen k younluu ile diren deeri ters orantl olarak deien bir elemandr. 1.13. Elektrik Devresi Bir elektrik devresi en basit hali ile bir gerilim kayna (veya akm kayna), yk ve bu ikisini birbirine balayan iletken bir ortamdan (kablo, hat) meydana gelen bir yapdr. Bu devre iinde akm dolayorsa bu devre ayn zamanda kapal devre adn alr. 1.14. Ohm Kanunu Ohm kanunu akm, gerilim ve diren arasndaki ilikiyi aklar. = 1.15. G ve Enerji G, birim zamanda kullanlabilecek enerji miktar olarak adlandrlr, ile gsterilir ve birimi "watt"tr. Gcn kullanld zaman dilimi ile arpm enerjiyi verir ve birimi "wattsn"dir. ( ) = 1.16. Elektrik Devrelerinde G Hesab Bir rezistans zerinde tketilen enerjinin miktar akm sresi, rezistansn diren deeri ve akm deeri ile doru orantldr. = 1.17. Rezistansn Nominal Gc Kendine zarar vermeden ekebilecei maksimum g deeri rezistansn nominal gc olarak tanmlanr. 1.18. Amper-Saat Tanm Akmlatr kimyasal gc elektrik gcne dntrr. Akmlatrn sahip olduu kimyasal g snrl olduundan rettii g ancak belirli bir sre yke aktarlabilir. Bu nedenle akmlatr iin amper-saat (As) ile verilen bir tanm kullanlr. Amper-saat, bir akmlatrn , = , = ( ) ( ) , = , =

belirli bir sre ile belirli bir gerilim deerinde (yk ularnda), sabit bir akm miktarn elektriksel bir yke ne kadar sre ile verebileceini gsteren bir byklktr. 24 V'luk bir akmlatr 80 As'lik bir kapasiteye sahip ise: Bu ak 4 A'i 20 saat sre ile bir yk besleyebilir demektir. 1.19. G Kaynaklarnn Verimi G kaynann besledii yke aktard gcn (k gc) beslendii ebekeden ektii gce (giri gc) oran g kaynann verimi olarak adlandrlr. Verim; =

olarak yazlabilir. rnein, 100 W'lk bir ampl beslemek iin ebekeden 111 W'lk g eken bir kaynan verimi; =

100 100 = %90 111

rnek: Aada verilen motor iki ayr sistemin seri olarak balanmas sonucunda almaktadr. lk sistemin verimlilii %80, ikincisininki ise %85'tir. Motoru altran sistemin toplam verimi katr?
S1 = %80 S2 = %85 Motor

= 0.8 0.85 = 0.68 = %68

rnek: 12 V'luk bir akmlatr, 600 deerindeki omik bir yk beslemektedir. Akmlatrn gc 50 As olduuna gre bu yk ka saat sre ile beslenebilir?

50 0.02

12 = 0.02 600 = 2500

rnek: 12 V'luk bir akmlatr 10 deerinde bir rezistans beslemektedir. 2 dakika iinde rezistansta tketilecek enerjiyi bulunuz.

(12) = 14.4 10 2 60 = 0.48

= 14.4

2. SER BALI OM K DEVRE

2.1. Direnlerin Seri Olarak Balanmas Bir elektrik devresinde tm direnlerin zerinden ayn deerde akm akyorsa bu devreye seri bal omik devre denir.

Edeer direncin deeri;

Seri bal direnlerin her birinin zerindeki gerilim dmlerinin toplam kaynak gerilim deerine eittir. rnek: =2 , =3 , =5 ve = 20 olmak zere;

a) Edeer direnci bulunuz. =

= = =

= 2 + 3 + 5 = 10
20 10 =2

b) Kaynaktan ekilen akm deerini bulunuz.

c) Herbir diren zerine den gerilim deerini bulunuz.

= 22 = 4 =32=6

d) Direnlerin zerinde harcanan toplam s kaybn watt olarak bulunuz.

= = 2 2 + 2 3 + 2 5 = 40

= 5 2 = 10

2.2. Gerilim Kaynaklarnn Seri Balanmas Birden fazla gerilim kaynann seri balanmas (tm kaynaklardan tek ekmn gemesi) durumunda edeer kaynak gerilim deeri, tm kaynaklarn gerilim deerlerinin aritmetik olarak (iaretlerine dikkat ederek) toplanmas ile elde edilir.

rnek:

2.3. Gerilim Dm Ynleri reticilerde (gerilim kaynaklar) gerilim dm yn (+) utan (-) uca doru olur. Tketicilerde (diren) ise gerilim dm yn, devre akmnn elemana girdii (+) ile gsterilen utan, devre akmnn eleman terkettii (-) ile gsterilen uca doru olur. rnek:

2.4. Kirchoff Gerilim Yasas Kapal bir devrede elemanlarn zerine den gerilimlerin aritmetik toplam sfrdr. Dier bir ifade ile tketicilerin zerindeki gerilim dmleri toplam o devredeki kaynaklarn gerilim deerlerinin toplamna eittir. 1) Devredeki elemanlar zerindeki gerilim dm ok ynlerini belirleyebilmek iin ncelikle devre akm yn belirlenmelidir. Bu yn keyfi olarak da seilebilir. 2) Tm tketicilerin gerilim dm ok ynleri devre akm ynne bal olarak izilir. 3) rete ve tketelere ilikin herbir gerilim dm deeri (mutlak deer olarak) hesaplanr. Bir devre dn yn seilir. Devrenin herhangi bir noktasndan balanarak tekrar ayn noktaya gelinceye kadar devre zerinde (herhangi bir ynde) dnlrken seilen dn ynne uyan elemanlara ilikin gerilim dmleri (+), uymayanlar ise (-) alnarak toplanr ve bu toplam sfra eitlenir.

elde edilir. Burada R deerleri yerine konularak I deeri hesaplanr.

15 + 2 + 10 +

=0

rnek: Aadaki devrede

ve

gerilim deerlerini hesaplaynz.

rnek: Aadaki devrede rezistans deerlerini bulunuz.

3. PARALEL BALI OM K DEVRE

3.1. Paralel devrelerin en bariz zellii akma birden fazla gei yn temin edebilmeleridir. Akmn ayrld her kola dal ad verilir. Paralel bal dallarn herbirinde gerilim dm ayn deerdedir.

3.2. Kirchoff Akm Yasas Paralel bal devrelerde akm dalmn bulmak iin Kirchoff akm yasasndan yararlanlr. Bu yasaya gre, bir dme gelen akmlarn toplam o dmden ayrlan akmlarn toplamna eittir. Dier bir ifadeyle, bir dme gelen ve dmden giden akmlarn toplam sfrdr. Yukardaki devre iin; = + + +

yazlr.

3.3. Paralel Devrelerde Edeer Diren Bir kaynaktan beslenen paralel rezistanslarn says arttka devrenin toplam direnci azalr. Devrenin toplam diren deeri, paralel bal rezistanslarn en kk diren deerli olanndan daha da kk olur. = =

= ,

+ = ,

+ + = , , =

= =

+ +

+ +

++

veya

1 1

+ +

DEVRE TEOREMLER
Gerilim Kayna:

+ -

A E B Yksz

+ -

Iyk Ryk

B Ykl
ekil: deal gerilim kayna

direnci sfr olan bir gerilim kayna ideal gerilim kayna olarak adlandrlr. deal gerilim kaynanda i diren deeri sfr olduundan ularna balanan rezistans deeri ne olursa olsun k ularnda gerilim deeri daima sabit olur. Daha nceden bahsedildii gibi gerilim kayna ykten bamsz olarak sabit gerilim reten g kaynadr ( = ). Gerilim kaynann verdii akm ise yke bal olarak deiir.

ekil: Pratik gerilim kayna = =

yi bir gerilim kaynanda 10 oran alt snr olarak kabul edilir. Gerilim kaynann i direnci ne kadar kkse kaynan i kayb da o kadar kk olacaktr.

deerine kaynan ak devre gerilimi denir. rezistans kaynan i yapsndan dolay ortaya ktndan kaynak dna alnmas mmkn olmaz. ( malattan kaynaklanr.)

Akm Kayna: deal akm kayna devreye ykten bamsz olarak sabit bir akm verir ve kaynan i rezistans olmaz, daha dorusu ihmal edilir.

+ I -

B Yksz
ekil: deal akm kayna

Gerekte akm kaynann i direnci vardr. Akm kaynann yaps gerei i rezistans kaynaa paralel olarak balanr. deal akm kaynanda = alnr. Pratik akm kaynaklarnda ise i direncin sonsuz olmas mmkn olmaz. Bu yzden akm kaynann akm deeri , ykten bamsz olmaz. akmnn bir ksm ( ) kaynak iinde kalr ve bu yzden yk akm kaynak akmna eit olmaz.

+ I -

Ri

B Yksz
ekil: Pratik akm kayna 10 olmas

yi bir akm kaynann i direnci ile yk direnci arasndaki orann istenir.

rnek: Yukardaki devrede kaynak akm 10A, i direnci ise 15 k olduuna gre yk direncinin 50 , 1000 , 1500 deerleri iin yk akm deerlerini hesaplaynz.

= 50 deeri iin akm blc ifadesi kullanlarak;

= 1000 iin; = 1500 iin;

= = =

15000 10 = 9.96 15000 + 50

= =

15000 10 = 9.375 15000 + 1000 15000 10 = 9.09 15000 + 1500

rnek: Gerilim kaynann kaynak gerilimi 50 , i direnci 5 olduuna gre yk direncinin 50, 1000, 1500 deerleri iin ayr ayr yk ularndaki gerilim deerlerini bulunuz ve sonucu yorumlaynz. Gerilim Kaynann Akm Kayna Edeeri:

Yk deeri i diren deerine yaklatka yk akm kaynak akmndan uzaklamakta ve kayp artmaktadr.

rnek:

Devrede paralel rezistanslar arlktaysa gerilim kaynaklarnn akm kaynaklarna, seri rezistanslar arlktaysa akm kaynaklarnn gerilim kaynaklarna dntrlmesi daha uygundur. Sperpozisyon Teoremi: Bu teorem birden fazla kaynak bulunan lineer devrelerde uygulanr. Bu kaynaklarn hepsinin bir eleman zerinden geirdii akm deeri (veya eleman zerinde oluturduu gerilim deeri) aranyorsa bu teoreme gre devredeki kaynaklardan yalnzca bir tanesi gz nne alnarak devre zlr ve istenen byklk bulunur. Daha sonra srasyla geri kalan tm kaynaklar iin bu ilemler tekrar edilir ve istenen byklk hesaplanr. Son olarak herbir kaynan eleman zerinden aktt akm deerleri (ya da eleman zerinde oluturduu gerilim deerleri) ynleri de gz nnde bulundurularak toplanr ve elde edilen akm (ya da gerilim) deeri devrede tm kaynaklar mevcutken bulunan akm (ya da gerilim) deerine eitlenir. Sperpozisyon teoreminde devrede bir adet kaynak bulundurulur ve dier kaynaklar devre d braklr. Devre d brakmada; gerilim kayna ksa devre edilir ve i direnci muhafaza edilirken, akm kayna ak devre yaplr ve yine i direnci muhafaza edilir. Gerilim kaynann ksa devre edilmesi devreye gerilim verilmemesi, akm kaynann ak devre yaplmas ise devreye akm verilmemesi anlamna gelir. rnek:

Thevenin Teoremi:

15'luk rezistanstan akan akm sperpozisyon teoremi kullanarak bulunuz. Thevenin teoremi elektrik devrelerini basitletirmek iin kullanlr. Thevenin teoremi yardmyla karmak zellikte olan bir elektrik devresi bir gerilim kayna ve ona seri bal bir rezistansa dntrlr.

Tehevenin edeeri aranan bir devreye, hangi noktalar arasndan bakld nemlidir.

1) a. Devreye hangi noktalar arasndan baklyorsa, ilk olarak bu noktalar arasna bal olan yk devre dna karlr. b. eitli devre zm yntemleri kullanlarak bu iki nokta arasndan bakldnda grlen gerilim deeri hesaplanr. Bu gerilim deeri = 'dir. a. Yine yk devre dna karlr.

2)

b. Devredeki tm gerilim kaynaklar (i rezistanslar devrede kalmak artyla) ksa devre edilir. Devrede akm kaynaklar da varsa yine i rezistanslar devrede kalmak artyla bu kaynaklar ak devre yaplr. = c. Son olarak incelenen iki nokta arasndaki diren deeri hesaplanr. Bu diren deeri 'tr. yk rezistans A

ve deerleri hesaplandktan sonra en bata devre dna karlan ve B ular arasna balanr. Eer yk akm isteniyorsa; = formlnden hesaplanr. +

rnek: Aadaki devrede 10'luk rezistanstan sol tarafa doru bakldnda grlen devrenin Thevenin edeer devresini bulunuz.

Norton Teoremi: Norton teoreminde, Thevenin teoreminde kullanlan gerilim kaynann yerini akm kayna, seri rezistansn yerini de akm kaynana paralel olarak balanan rezistans almtr. Yani karmak bir devre bir akm kayna ve ona paralel bal bir rezistansa dntrlr.

1)

a. Noktalar arasndaki yk devreden kartlr ve iki nokta ksa devre edilir.

b. eitli devre zm yntemleri kullanlarak bu iki nokta arasnda akan akm hesaplanr. Bu akm = 'dir. 2) a. Yk devreden kartlr. b. Devredeki tm gerilim kaynaklar ksa devre, akm kaynaklar da ak devre yaplr. rezistanslar devrede braklr. = c. ki nokta arasndaki diren deeri hesaplanr. Bu diren deeri = olduu aktr. Yk akm =

'dir.

ve yk gerilimi isteniyorsa;

olarak yazlr. rnek:

A IN + RN Ryk 10

Maksimum G Teoremi: Bu teorem elektrik devresine bir yk balandnda, ykn devreden ektii gcn hangi artta maksimum olduunu aklar.

Yk rezistansnda harcanan g;

ile hesaplanr. Bu devrede yk akm deeri iin;

bulunur. G ifadesinde bu yerine konursa;

elde edilir. ifadesini maksimum yapan gre trevi alnr ve sfra eitlenir. Yani;

deerini hesaplamak iin bu ifadenin = =

'e

=0

elde edilir. Bu artn salanabilmesi iin = olmaldr. Yani bir elektrik devresinin kna balanan bir ykn bu devreden maksimum gc ekebilmesi iin yk direncinin deeri ykn baland ularn arasndan devreye doru bakldnda grlen Thevenin edeer direncine eit olmaldr. Bu ifade ksaca maksimum g teoremi olarak bilinir. rnek:

Bu devrede yk rezistansnda maksimum g harcanmas iin olmaldr? gen ( ) - Yldz (Y) dnm:

direncinin deeri ne

A Ry1 Ry3 C
= = =

Ry2 B

+ + +

+ + +

= = =

+ + +

+ + +

rnek:

DEVRE ZM YNTEMLER

1. Dal akmlar yntemi 2. evre akmlar yntemi 3. Dm gerilimleri yntemi Dal Akmlar Yntemi: Dm: kiden fazla elemann baland noktadr. Dal: ki dm arasnda kalan devre parasdr. evre: Bir dmden bir kez gemek artyla, balanlan dme tekrar dnnceye kadar devre zerinde takip edilen iki ucu kapal yoldur.

1. Her dal zerine, yn rastgele seilen bir dal akm yerletir. 2. Akmn rezistansa girdii ucu (+) rezistanstan kt ucu (-) olarak gster. 3. Seilen her evre iin keyfi bir evre dn yn seerek, bu yne uyan gerilimleri (+), ters gelenleri (-) alarak tm evrelere Kirchoff gerilim yasasn uygula.

4. Devredeki minimum sayda dme Kirchoff akm yasasn uygula (Minimum, devredeki dm saysnn bir eksiidir) . + = 0( )

=0

=0

5. 3. ve 4. admlarda yazlan denklemleri birlikte zerek bilinmeyen dal akmlarn bul.

rnek:

= 15 , = 20 , = 30 , zere tm dal akmlarn bulunuz.

= 40 ,

= 1,

= 0 (1. )

= 2,

= 3,

= 4 olmak

6 dal akm iin 6 denklem gerekir.

= 0 (2. )

= 0 (3. ) . )

=0(

=0( = 0(

. )

. )

0 1 0 0 evre Akmlar Yntemi:

0 0 1 0

0 0 0 1

= 6.81 5.9 12.7 8.7 2.8 15.5

0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 1 0 0 1 1

0 0

+ + 0 0 0

Dal Akm: Gerek bir byklktr. evre Akm: Matematiksel bir kavram ifade eder. Bu yntem, 1. yntemden daha basittir ve daha az denkleme ihtiya duymaktadr. 1. Herbir evre iin evre akm yn se. 2. evre akmnn zerinden getii tm rezistanslarda, gerilim dm ok ynn (+)'dan (-)'ye doru gster. 3. Herbir evreye Kirchoff gerilim yasasn uygula.

4. Elde edilen denklemleri kullanarak yani zerek evre akmlarn bul. + +

= 0 (2. ) +

= 0 (1. )

Matris denklemi zerek,

ve

akmlarn bul. =

5. evre akmlarn dal akmlar cinsinden yazarak gerek akmlar bul.

rnek:

= 15 ,

= 20 ,

= 30 ,

= 40 , + +

Matrisel formda yazlrsa; +

= 1,

= 2,

= 0 (1. )

= 3,

= 4

= 0 (2. )

= 0 (3. )

+ +

+ =

4 3 1 3 5 2 1 2 7

= 15.5 2.84 8.75

45 = 50 40

= =

= 6.8

= 8.75 = 2.84

= 12.72

= 5.9

Dm Gerilimleri Yntemi:

= 15.56

ok sayda kaynak ieren devrelerin zm iin kullanlan 3. yntem dm gerilimleri yntemidir. Kirchoff akm yasasna dayanr. 1. Devredeki tm dm noktalarn numaralandr. 2. Dm noktalarndan bir tanesini referans dm olarak se ve dm noktalarnn zerine dm gerilimlerini yaz. ( , ,) 3. ki dm arasnda kalan tm dallara ilikin akm ynn (keyfi olarak ) belirle.

R1 I1 E1
+ -

Vd1

R2 I2

Vd2

R3 I3

I4

R4

I5

R5

E2

+ -

R
4. Referans dm dnda kalan tm dmlere Kirchoff akm yasasn uygula. + =0 =0

5. Elde edilen denklemlerde dal akmlarn dm gerilimleri cinsinden yaz. = = =( =( =( )

=(

=(

6. 5. admda bulunan akmlar, 4. admda elde edilen denklemlerde yerlerine koyarak dm gerilimlerini bul. ( ( ) ) ( +( ) ) ( ( ) ) =0 =0

+ +

+ +

DORU AKIM DEVRELER NDE KAPAS TE ETK S

Kapasite (kapasitr), elektrik ykn depolayabilme zelliine sahip olan elektriksel bir malzemedir. Kapasitrn yk depolayabilme zellii kapasitans olarak adlandrlr. En basit anlatm ile kapasitr, iki adet paralel iletken levha ve bunlar birbirinden ayran yaltkan (dielektrik) malzemeden meydana gelen bir yapdr.

Kapasitans: Kapasitrn plakalar arasna uygulanan birim gerilime kar gelen yk depolayabilme zelliine kapasitans ad verilir. ( )= ( ( ) )

Farad ok byk bir birimdir. Bu yzden pratikte aadaki birimler kullanlr: = 10 , = 10 , = 10 , = 10

Kapasitrn Enerji Depolamas: Kapasitrn iki plakas arasnda zt ykler tarafndan oluturulan ve yn pozitif plakadan negatif plakaya doru olan kuvvet izgileri bulunur. Kuvvet izgilerinin miktar arttka, alan iinde depolanan enerji miktar da artar. ki plaka arasnda oluan ve Coulomb kanunu olarak ifade edilen = eitlikten elde edilen (zt ykler tarafndan oluturulan) kuvvetin deeri plakalardaki yk miktar ile doru orantl olarak artar. : ki yk arasndaki en yakn mesafe ve : Kuvveti oluturan zt ykler

Kapasitr tarafndan depolanan enerji; = 1 2 =

: Deeri 9 10 olan bir katsaydr.

Kapasitrn nominal doru gerilim deeri: Kapasitr, ularna uygulanan belirli bir doru gerilim deerinden daha byk gerilim deerinde bozulma tehlikesi geirir. Bir kapasitrn herhangi bir zarar grmeden ularna uygulanabilecek maksimum doru gerilim deeridir. Kapasitrle ilgili devreye balanmadan nce bilinmesi gereken iki parametre; kapasitans deeri ve nominal doru gerilim deeridir. Kapasitede kaak akm: Dielektrik malzemenin ideal olmamas kapasitrn plakalarndaki elektronlarn (devre zerinden deil) dielektrik zerinden yer deitirmesi sonucunu dourur.

1 2

1 2

Kapasitrn etkin yzeyi: Kapasitans deeri, kapasitrn plakalarnn fiziksel bykl ile doru orantldr. Yzey bydke kapasitans deeri artar. Plaka mesafesi: Kapasitans deeri, kapasitrn plakalar arasndaki ( ) mesafesi ile ters orantldr. Mesafe arttka kapasitans deeri azalr. Kapasitrn dielektrii: Plakalar arasndaki yaltkan malzeme dielektrik olarak adlandrlr. Yaltkan malzemelerin dielektrik sabitleri farkl olduu iin elektrik alan depolayabilme kabiliyetleri de farkl olacaktr. Bu kabiliyetin bir ls nispi dielektrik sabitidir ve ile gsterilir. Boluun nispi dielektrik sabiti 1'dir. Malzeme Cam Teflon Parafinli kat Ya Mika 7.5 2 2.5 4 5

Nispi dielektrik sabiti, mutlak dielektrik sabitinin ( ) boluun dielektrik sabitine oran ( = 8.85 10 ) olarak da tanmlanabilir. =

Bu ifadelerden kapasitans deeri iin aadaki eitlik veirlebilir;

= Kapasitrlerin seri balanmas:

8.85 10

ifadesi kullanlrsa,

==

++

= 1 = = 1 1

+ + + 1 1

+ + ++ ++ 1 1 1

ve

elde edilir. rnek: Devredeki herbir kapasitr iin kapasitr ularndaki gerilim deerini bulunuz.

Kapasitrlerin paralel balanmas: Kapasitrler paralel olarak balandnda etkin plaka yzeyi artar. Sistemin toplam kapasitans, kapasitrlerin kapasitanslarnn toplamna eittir.

Sistemin toplam yk; =

bants kullanlarak; = = =

= =

+ +

+ + +

Bu eitlikte

bants kullanlrsa, = +

elde edilir.

++

RC zaman sabiti: Seri RC devresinde zaman sabiti kapasitrn kapasitans deeri ile kapasiteye seri bal olarak kabul edilen direnlerin toplam ile arpmna eittir. Devrenin zaman sabiti ile gsterilir ve = =

ifadesinden hesaplanr. RC devresi zerinden akan akm deimektedir.

ifadesine bal olarak

Devrenin diren deeri arttka hareket eden yk miktar azalr. Bu ise kapasitrn plakalarnda toplanma veya ayrlma (arj-dearj)(dolma-boalma) zamann (yklerin) artracaktr. Kapasitans deeri arttka plakalardaki yk miktar artacaktr. Dolaysyla ayn miktarda akmn daha uzun sre akmas gerekecektir. Yani de zaman sabitini artracaktr. Bo bir kapasitr 1 deerinde, = iin ulaaca gerilim deerinin %63'ne ular. Dolu bir kapasitr 1 deerinde sahip olduu gerilim deerinin (100-63) %37'sine der.

Pratikte 4 5 sresi kapasitrn tamamen dolmas veya boalmas iin kabul edilen bir zamandr.

Seri RC devresinde kapasitr ular arasndaki gerilim deerinin deiimi (dolma ve boalma) iin; ( )= ( )= iin deerlerdir. +( +( ) )

ve kapasitr akm deiimi iin ise;

elde edilir. , ,

Eer kapasitr = 0 annda bo ise ( (0) = 0) kapasitrn dolmas sresince kapasitrn ularndaki gerilimin zamana bal ifadesi aada verilmitir. ( )= +( ) = + (0 )

= 0 iin deerlerdir.

rnek: Aadaki devrede kapasitr = 0 annda botur ( = (0) = 0) . Devredeki anahtar ( = 0 annda) kapatldktan 100 sonra kapasitrn ular arasndaki gerilim deerini bulunuz.

( )=

Devrenin zaman sabiti; =

= iin kapasitr ularndaki gerilim deeri ( olduundan, verilen deerler ( )= 1 eitliinde yerine konursa;

= (10 10 )(0.05 10

) = 500

) kaynak gerilim deerine (20

) eit

( ) = 20 1

= 20(1

) = 3.625

elde edilir.

rnek: Aadaki devrede anahtar = 0 annda kapatldna gre ular arasndaki gerilim deerini bulunuz.

= 250

'de kapasitr

(250

(250

) = 20 + (10 20)

)=

(0) =

+(

= 10 ,

() = )

= 20 6.065 = 13.935

= 20

= 500

DORU AKIM DEVRELER NDE BOB N ETK S

Endktans: Endktans ( ) bobinin bir zelliidir ve bobin iinden geen akmn deiimine kar koyar. Endktansn varl bobini evreleyen elektromagnetik alana dayanr. Faraday, bobin iinde bir mknats hareket ettirildiinde bobin ular arasnda bir gerilim endklendiini ve bu gerilim deerinin magnetik alan kuvvet izgilerinin bobine gre deiim hzna bal olduunu ispatlamtr. Eer bobin sarm says ( ) artrlrsa bobin ularnda endklenen gerilim deeri de artar. Bir bobini kesen magnetik alan kuvvet izgilerinin birim zaman dilimi iindeki deiim says ile ifade edilir. : ak(Weber) =

Akmdaki deiiklik magnetik alanda deiiklie sebep olur. , akmn birim zamandaki deiimini verir. Bobinden endklenen gerilim deeri, (bobin endktans) ve arpm ile doru orantldr. Self endktans: Bobin ularnda oluan gerilimin ( ), birim zamanda bobin iinden akan akmn deiim miktarna oran ( ) olarak tanmlanr. = ( )

Self endktansa ksaca endktans ad verilir. Birimi Henry'dir. Lenz kanunu: Bir bobinden akan akm miktarndaki deiim yznden, deien magnetik alann bobin ular arasnda oluturduu gerilimin deer ve yn, bobinde akan akmn deiimini engelleyecek ekilde oluur. deeri bydke bobin ular arasnda endklenen gerilim deerinin de byd grlr. ) arttka bobin ular arasndaki Ayn ekilde bobinden akan akmn deiim hz ( gerilim deeri de artar. = Bobin iinden akan akmn oluturduu enerji magnetik alan iinde depo edilir. Bobinin depolad enerji miktar, = ile ifade edilir. 1 2

: Magnetik geirgenlik (z) : zn uzunluu : Sarm says : Kesit alan (zn)

rnek: Magnetik geirgenlii = 0.5 10 olan bir z zerinde iletken bir tel 15( ) adet tur atlarak sarlmtr. zn uzunluu () 0.05 , kesit alan ( ) 0.2 olduuna gre bobinin endktansn hesaplaynz. = Edeer devresi: = 15 (0.5 10 )(0.2) = 0.45 0.05

Rs

L Cs

Rs

adet bobin seri balandnda edeer bobin endktans ( endktanslarnn ( ) toplamna eittir. = + + +

Bobinlerin seri olarak balanmas:

) , seri bal bobin

Bobinlerin paralel olarak balanmas:

= =

1 1

+ +

1 1

+ + + + 1

1 1

Doru akm devrelerinde bobin: Eer bobin iinden sabit deerde bir doru akm geiyorsa bobin ularnda bir gerilim endklenmez. Bobinde biriken enerji; = bobinin magnetik alannda depolanr. 2

Bobin endktans akm deimini engelleyecek etki meydana getirdii iin bobin iinden geen akm, ani deerler almaz ve anacak zamanla deer deitirir. Bu nedenle akmn bir deerden baka bir deere gemesi iin belirli bir sre gerekir. Bu deiimin sresi devrenin zaman sabiti ad verilen ve = ile gsterilen bykle baldr.

L=1H

A i(t) 20V + 2

( )+

20 = 0

20

( )

Seri RL devresinde bobine ilikin akm ve gerilim eitlikleri: Seri bal RL devresi, doru gerilim kaynandan beslendiinde iinden geen akm ifadesi, ( )= +( )
( )

olacaktr.

, devre srekli hale geldiinde devreden akan akm miktar olup, =

deerini alr.

= 0 annda enerjisiz bobin iin,

deerini alr. Seri bal RL devresi doru gerilim kaynandan beslendiinde bobin ular arasndaki gerilim ifadesi; = 0'dr. , olacaktr. Devre srekli hale geldiinde bobin ular arasndaki gerilim = 0 annda bobin ular arasnda grlen gerilim deeri olup ( = 0 annda enerjisiz bobin iin) = ( )= +( )
( )

=0

deerine eittir.

rnek: Aadaki devrede bobin = 0 annda botur. Devredeki anahtar kapatldktan 100 sonra bobinin ular arasndaki gerilim deerini bulunuz.

= 0 annda

Devrenin zaman sabiti, = =

500 10 1

= 500

( ) = 0 + (20 0)

( )=

+(

= 20

/ .

= 16.375

ALTERNAT F AKIM DEVRELER

1. Alternatif Akm ve Gerilim Sins dalgas: Sins ve kosins dalga ekillerinin her ikisine birden "sinzoidal dalga" denir. Santral generatrlerinden elde edilen akm ve gerilim dalga ekilleri sinzoidal formda olduu iin kullancya verilen gerilim sinzoidal formda olmaktadr.

Sins dalgas Tam bir sins dalgas, pozitif ve negatif olarak iki alternanstan meydana gelmitir. i(t),

vk(t) vk(t) +

i(t)

t Pozitif alternans

i(t),

vk(t) vk(t)
+

i(t)

Negatif alternans Periyod (T): Tekrar eden bir eride birbirini takip eden ayn zellikte iki deer arasndaki zaman fark periyod (T) olarak adlandrlr.

rnek: Aadaki erilerin periyodlarn bulunuz.

Sins dalgasnn frekans, 1 saniye iindeki (tam periyodluk) sins dalga saysna eittir.

t 1 sn Yksek frekansl dalga 1 Dk frekansl dalga

Periyod, erinin bir tam evrimini ka saniyede tamamladn gsteren bir byklktr. = veya =

rnek: Aadaki erilerin frekans ve periyodlarn bulunuz.

20

40

msn

Ani deer: Herhangi bir annda sins dalgasnn (akmn ya da gerilimin) ald deer ani deer olarak adlandrlr.

Tepe deeri: Sinzoidal dalgann pozitif ve negatif olmak zere iki adet tepe (maksimum) deeri bulunur.

Etkin deeri: Sins dalgasnn etkin deeri, s etkisinin bir lsdr. Bir dirente, bir alternatif gerilim kayna tarafndan meydana getirilen s ile ayn miktarda s oluturacak doru gerilim kaynann deeridir.

deeri, ( ) geriliminin etkin deeri olarak adlandrlr.

0.707

Ayn eyler akm iin de sylenebilir. = : Alternatif gerilim kaynann adlandrlr. 2 = 2

0.707

rezistansna verdii akmn "etkin deeri" olarak

Ortalama deeri: Pozitif blgenin altnda kalan alan ile negatif blgenin altnda kalan alan birbirine eit olduundan ortalama deer sfrdr.

A1 t A2 Alternatif akm devrelerine omik yk durumunda Ohm kanunun uygulanmas: Ohm kanunu alternatif akm devrelerinde ani deerler cinsinden, ( )= ( ) =

olur. Tepe deerleri cinsinden,

etkin deerler cinsinden ise,

olarak verilebilir.

rnek: Aadaki devrede kaynaktan ekilen akmn ve herbir diren zerindeki gerilimin etkin deerini hesaplaynz.

Kaynan gerilim etkin deeri, Edeer diren,

Kaynaktan ekilen akmn etkin deeri,

= 20

= 220

= 11 5 = 55 ,

220 = 11 20

= 11 15 = 165

Omik yk durumunda Kirchoff kanunlarnn uygulanmas: Omik ykl alternatif akm devresinde kapal bir evre boyunca rezistanslarn zerine den gerilim dmlerinin etkin deerlerinin toplam, kapal evre zerindeki kaynaklarn gerilimlerinin etkin deerlerinin toplamna eittir. Ayn ekilde omik devrede bir dme gelen akmlarn etkin deerlerinin toplam, o dmden ayrlan akmlarn toplamna eittir (Kirchoff akm yasas).

rnek:

a) rezistans ularndaki gerilimin etkin deerini hesaplaynz. 60 deerlerdir. Tepe deerini de hesaplaynz. b) Kaynaktan ekilen akmn etkin deerini hesaplaynz. Akm deerleri etkin deerlerdir. a) = 220 = 60 + 15 + 2 , = 145

ve 15

etkin

= b)

= 145 2 = 205.06

Sins dalgas ile a arasndaki iliki:

= 25 + 15 = 40

Derece olarak verilen deerler Radyana da evrilebilir. = 180

Faz fark: Kapasite ve endktans gibi elemenlar, kullanldklar alternatif akm devrelerinde faz farkna neden olur. Saf omik ykn alternatif akm devrelerinde faz fark oluturacak bir etkisi olmaz. Faz farkndan bahsedilebilmesi iin bir referansn tanmlanmas gerekir. ki erinin arasnda bir faz fark tanmlanabilmesi iin erilerin frekanslarnn ayn olmas gerekir. Aksi halde faz fark tanmsz olur.

( )=

( )=

sin (

90)

( )=

sin(

( )=

+ 90)

rnek: Aadaki ekilde verilen erilerin

erisine gre faz farklarn bulunuz.

rnek: Sinzoidal fonksiyonlar arasnda toplama ve kartma gibi ilemler yaplabilmesi iin veya farkl tipte sinzoidal fonksiyonlarn arasndaki faz fark istendiinde tm sinzoidal fonksiyonlarn ayn tipte (ya hepsi kosins ya da sins) olmas gerekir. ( ) = 100 ( ) ve ( )'nin ( ) = 110 ( )=7 ( ( + 40) 30) + 130) + 60)

( ) = 10

( )=8

( )=7

+ 60)

30)

( ) = 100

( )'ye gre faz farkn hesaplaynz. ( ( + 40) = 100 sin( 30) = 110 sin(

( ) = 110

+ 40 + 90) = 100 sin (

+ 90 30) = 110 sin (

( ), ( ),

( )'den 130 ileridir. ( )'den 60 ileridir.

Ayn devrede hem alternatif gerilim kayna hem de doru gerilim kayna bulunduunda ise sperpozisyon teoremi kullanlarak sonuca gidilmelidir.

rnek:

yk rezistansnda harcanan gc bulunuz. E=100V - + R=2 100V 10 4

+ v(t)=2202sinwt -

R=5

+ v(t)=2202sinwt-

1. devre iin,

alternatif gerilim kaynann etkin deeri olmak zere, = 220 2 ) 220 2 = = = 9680 5 5 ( = = 100 = 2000 5

Sadece doru gerilim kayna varken,

rezistansnda harcanan toplam g; = +

2. devre iin doru gerilim kayna ksa devre edilirse, =

= 9680 + 2000 = 11680

10 luk direnten akan akm,

220 = 4.857 2 + 4//10 = 4.857 4 = 12.94 14

Benzer ekilde devrede sadece doru gerilim kayna bulunduunda (alternatif gerilim kayna ksa devre edildiinde), = 100 = 17.66 4 + 2//12 = 17.66 2 = 2.94 12

10 luk direnten akan akm ise (akm blc kullanarak) 10 luk dirente toplam harcanan g ise = +

= 12.94 10 + 2.94 10 = 1760.88

FAZRLER VE KOMPLEKS SAYILAR

Fazr tanm: Fazr, bir bykln hem genliini hem de asn belirten bir gsterim olarak tanmlanabilir.

Genlii 3 birim, as 150 olan bir fazrn gsterimi;

Sins dalgas bir fazrn 360 dndrlmesinden elde edilir.

Sins dalgasnn fazrel gsterimi:

Aadaki ekilde tek bir a (45) iin fazr ile sins dalgas arasndaki iliki gsterilmitir.

Fazr ile sins dalgas arasndaki iliki Fazrn genlii ( ), sins dalgasnn tepe (maksimum) deerine eittir. Dalgann ani deeri ise ( ), fazr genlii ile fazr asnn sins deerinin arpmndan elde edilir. =

Fazr diyagramlar: ki veya daha fazla (ayn frekansta) sinzoidal dalgann birbirine gre ilikilerini belirlemek amac ile kullanlr. Bu gsterimde bir fazr tam bir sinzoidal dalgay temsil eder.

a)

b)

Sinzoidal dalgalarn fazr diyagram ile gsterilmesi Yukardaki dnm ile sins dalgalar arasndaki ilemler yerini fazrler arasndaki ilemlere brakacaktr. Bu dnm engelleyebilecek tek unsur erilerin ayn frekansta olmamasdr. Fazrn asal hz: Fazrn frekans ve periyodu ile fazrn asal hz arasnda iliki bulunmaktadr. Fazrn dnme hz asal hz olarak adlandrlr ve ile gsterilir. 360 dnmesi 2 radyanlk bir a sprmesi anlamna gelir. 2 radyanlk a sprdnde bir tam periyodu tamamlam olur. Hzn tanmndan, srede 2 radyan yol aldna gre asal hz;

olacaktr.

Fazr hz ile dndnde, balad andan itibaren sprlen a ile sins dalgasnn ani deeri arasnda, = =

=1

olduundan

=2

2 =

olacaktr.

'lk bir a sprr. Dolays ile

rnek: Tepe deeri 220 2 olan bir sins dalgasnn frekans 50 'de ald deeri bulunuz. 5 = = 220 2 2

ilikisi vardr.

'dir. Bu dalgann

= 220 2 sin(2 50 5 10 ) = 311.12

Kompleks Say Sistemi:

Kompleks say sistemi birbirine dik olan iki eksen zerinde tanmldr. Yatay eksen reel say ekseni, dey eksen ise sanal (imajiner) say ekseni olarak tanmlanr. Kompleks dzlemde saylarn nne = 1 harfi getirilerek saynn sanal olduu belirtilir. Kompleks saylarn kartezyen koordinatlarda gsterimi:

Fazr genellikle byk kaln harfle, fazr genlii byk ince harfle gsterilir.

Kompleks saylarn kutupsal koordinatlarda gsterimi:

Kompleks bir say = + olarak kartezyen koordinatta gsterilebildii gibi eklinde polar koordinatta da gsterilebilir. ve 'nn kartezyen koordinatlarnda kullanlan = : Fazr genlii : Fazrn pozitif reel eksenle yapt a + , ve = cinsinden deeri,

<

Not: ki fazrn arplmas veya blnmesi sz konusu olduunda polar form, toplanmas ve kartlmas sz konusu olduunda ise kartezyen form kullanlmas uygundur. Kartezyen koordinatlarn kutupsal koordinatlara evrilmesi: = +

<

<

rnek:

4 + 0, 3 + 8, 3 7, 1 + 2

3 < 90, 4 < 0, 6 < 90

Kompleks saylarda toplama ilemi:

= (4 6) + (3 3) + (10 + 7) + (2 + 5) = (4 < 50) + (8 < 145) = (14 < 150) + (6 3) = (4 6) (3 3) (10 + 7) (2 + 5) = (4 < 50) + (8 < 145)

Kompleks saylarda kartma ilemi:

Kompleks saylarda arpma ilemi:

= (3 6)(7 8) = (3 7 6 8) + (6 7 + 3 8)

= (4 < 50) (8 < 145) = 4 8 < 50 + (145) = 32 < 95 Kompleks saylarda blme ilemi: = 5 + 8 5 + 8 (4 + 9) 20 72 + (32 45) 92 13 = = = 4 9 4 9 4+ 9 16 + 81 97 = 0.948 0.134 10 < 45 10 = = < 45 (32) = 0.222 < 77 45 < 32 45

Kompleks saylarn sins dalgasna uygulanmas: Alternatif akm devrelerinde kaynaklar ounlukla sinzoidal olduundan, fazr ile sins dalgas arasndaki iliki kullanlp, kaynaklar fazrel formda yazlarak devre zm basitletirilir.

V1=1002 sinwt

V(wt)
2202 V

V2=2202 sin(wt-60)

1002 V

502 V -135 -60 0

60 45

210 180

360 420

wt (derece)

V3=502 cos(wt+45)

Eer fazrel yaklam kullanlmaz (ani deerler kullanlr) ise ykn ular arasndaki gerilim deeri devreye Kirchoff yasas ile uygulanarak; ( )= ( )+ = 100 2 50 2( ( ) + ( ) = 100 2 + 220 2 sin( 60) + 50 2cos ( + 220 2( 60 + 60) + 45 45) ( )= 100 2 + 220 2 60 50 2 (220 2 60 + 50 2 45) ( ) = 330.38 sin( 41.62) 45 + + 45)

bulunur. Bu ifade dzenlenirse,

elde edilir. Trigonometrik kurallar kullanlarak,

Eer fazrel gsterim kullanlrsa, sins dalgalarnn toplam fazrlerin toplamna dntrlr. = 100 2 < 0 = 220 2 < 60 = 50 2 < (90 + 45) Maksimum fazrler iin ykn ular arasndaki gerilimin maksimum fazr karl Kirchoff gerilim yasas kullanlarak, = + + = 100 2 < 0 + 220 2 < 60 + 50 2 < (135) (60) + = 100 2( 0 + 0) + 220 2 cos(60) + 50 2( 135 + 135) = 246.98 219.43 = 330.38 < 41.62 41.62)

Tekrar sins fonksiyonu iin, ( ) = 330.38 sin(

ALTERNAT F AKIM DEVRELER NDE KAPAS TE ETK S

Ularna ( ) gerilimi uygulanan bir kapasiteden akan akm deeri, uygulanan gerilimin deiimi ile kapasitans deerinin arpmna eittir.

v(t)
A

B dv/dt=0 C
dv/dt=+maks dv/dt=-max

D dv/dt=0 Kapasite akm, = =

formunda ak olarak yazlabilir.

Kapasite akmnn kapasite geriliminden 90 ileri fazda olduu sylenir.

Kapasitrn Reaktans: Kapasitrn zerinden geen akm snrlandrma zellii kapasitif reaktans olarak adlandrlr ve ile gsterilir.

v(t)
eim eim dk frekans

yksek frekans

Deiimin ykselmesi tekrarn yksek olduunu gsterir. Dolaysyla gerilim frekansnn artrlmas akmn artrr veya gerilim frekansnn azaltlmas akmn deerini azaltr (ters orantl). Benzer olarak gerilim frekans ile kapasitrn reaktans ters orantldr. Ayn ekilde eer / oran sabit tutulur ise deeri artrlarak deeri artrlabilir. deeri ile reaktans ters orantl, akm ile deeri doru orantl olduuna gre, reaktans ile ters orantl olmak zorundadr. ~ 1

Bu ifade 'nin bir katsay fark ile 1/ (1 2 )'dir.

deerine eit olduunu gsterir. Bu katsay deeri = 1

rnek: Frekans 50 olan sinzoidal gerilim kayna balanmtr. Reaktans bulunuz. = 2 1 = 1 2 50 1 10

=1

olan bir kapasitr ularna

= 3.141

Kapasitif ve Omik Yk:

Sadece genlik fark vardr. Fazr kullanarak analiz:

Hem genlik fark ham faz fark vardr.

Ohm kanunu uygulanrsa kapasitif reaktans fazr, = Burada = ve etkin deerlerdir. = =

< 0 = < 90

< 90

kapasitif reaktansn etkin deeri ise, < 90 =

RC DEVRE ANAL Z

1. Seri RC devresinin alternatif gerilime cevab:

Alternatif akm devresinde elemanlar ayn trden deilse elemanlar zerine den gerilim deerlerinin aritmetik toplam, eleman gerilimleri arasnda faz fark olduu iin kaynak gerilimine eit olmaz. Yukardaki devrede etkin deerler , ve = ise bu devre iin etkin deerler cinsinden + +

dir. Verilen seri RC devresinde Kirchoff gerilim yasas ancak eleman gerilimeri arasndaki faz farkn da gzeten fazrlere uygulanabilir. Seri RC devresinde

yazlabilir. : Kaynak gerilim etkin fazr deeri,

: Rezistansn gerilim dm etkin fazr, : Kapasitrn gerilim dm etkin fazrdr. AC devrelerde rezistans gerilimi ile akm arasnda faz fark olmaz. Kapasite gerilimi ile akm arasnda 90 faz fark vardr. Yani akm ilerdedir. Seri RC devresinde, rezistans akm ile kapasitr akm ayn olduu iin rezistans gerilimi kapasite geriliminden 90 ileri fazdadr. Devredeki akm ve gerilim deerleri ise R ve C deerleri ile kaynak gerilim ve kaynak frekans deerine baldr. ( ) eitlii

( )= ( )+ Devredeki gerilimlerin ani deiim deerleri arasnda geerlidir. Yani Kirchoff gerilim ve akm yasalar ani deerlere uygulanabilir.

Aadaki ekilde RC devresindeki elemanlarn ani gerilim deiimleri ve bu deiimler arasndaki faz farklar gsterilmitir.

Devreye uygulanan gerilim ( ) ile R ve C'nin kaynaktan ektii akm ( ) arasnda, devredeki rezistans ( ) ve kapasitif reaktans deerine ( ) bal olan (0 ile 90 arasnda deien) bir faz fark olacaktr. Seri RC devresinin empedans: AC devrede elemanlarn zerlerinden akan akma kar gsterdikleri tepkiyi ifade eden ve ohm boyutunda olan bykle empedans denir ve ile gsterilir.

a) Tm elemanlar rezistanslardan oluuyor ise

b) Tm elemanlar kapasitrlerden ibaret ise

c) R ve C elemanlar seri balanm ise

Seri RC devresinde empedans geni: Aadaki ekilde rezistans ve kapasitif reaktansn fazrler ile gsterimi verilmitir. Kapasitif reaktans rezistanstan 90 ileri fazdadr.

a) Kapasitif reaktans ve rezistansn fazrel gsterimi = = < 90

b)

empedans fazrnn elde edilii =

c) Fazr toplamnn elde edilii

Yukarda da gsterildii gibi empedans fazrnn genlii, = Empedans fazr as, = Empedans fazr (RC devresi iin) kutupsal formda, = olacaktr. rnek: Aadaki devrede = 50 fazrn kutupsal formda bulunuz. , + < =1 ise RC devresinin empedans +

= 4 ve = 3.18 R = 4 Z = 5.11 = 38.48

= 5.11 < 38.48 Empedans geni:

Seri RC devresinde Ohm kanununun kullanlmas: Kaynan gerilim fazr , ekilen akmn etkin fazr alnrsa RC devresinde Ohm kanunu iin, = , = , = / yazlr. ve devre empedans fazr olarak

rnek: Aadaki devrede akm etkin fazr fazrn kutupsal koordinatlarda bulunuz.

= 0.5 < 15 =

ise kaynak gerilimi etkin 1

rnek: Aadaki devrede gerilim etkin fazr = 110 < 0 etkin fazrn kutupsal koordinatlarda bulunuz ve iziniz. = 0.5 =2 Seri RC devresinde akm ve gerilimler arasndaki iliki:

Kaynak ularna bir voltmetre balanrsa, gsterecei deer = 939.8 olacaktr.

= (0.5 < 15) (1879.6 < 57.85) = 939.8 < 42.85

= 1591.5 2 = 1879.6 1591.5 = tan = 57.85 1000 = 1879.6 < 57.85

fazr etkin fazr olduundan voltmetrenin olmak zere kaynak akm = 7957.7 = 7973.4 = 86.4

= 13.8 < 86.4

RC devresinde ani deerler arasndaki iliki

Kaynak gerilim fazr kartezyen koordinatlarda, =

eitlii ile veya kutupsal koordinatlarda, = eitlii ile bulunabilir. Burada = + ve

( )

<

gerilim dm etkin deerleridir. Etkin fazr genlii,

Etkin fazr faz as, = ( )

olur.

Empedansn frekansla deiimi: deeri arttka artacaktr. ile ters orantldr. Yani frekans arttka kapasitif reaktans azalmaktadr. O zaman sabit ise frekansn artmas deerini azaltacaktr veya frekansn azalmas deerini artracaktr.

ise kaynak geriliminin frekansnn rnek: Seri RC devresinde, = 100 ve = 0.1 1 , 10 , 100 deerleri iin devrenin empedans fazrn hesaplaynz. Paralel RC devresinin empedans: Kaynaktan bakldnda grlen empedans deeri, = // < 90 + faz = 100 ve = 0.1 iin empedans fazrn bulunuz. = = ( < 0)( < 90) < < 90

genlik rnek: Paralel RC devresinde,

Kondktans, suseptans ve admitans: Kondktans: Rezistansn tersi olup iletkenlik olarak da adlandrlr. Birimi ( )'tir. = 1 = 1 = < 0 < 0

( ) veya

Suseptans: Kapasitif reaktansn tersine kapasitif suseptans ad verilir. = 1 = < 90 1 < < 90 = 'tir. <

Admitans: Empedansn tersidir. Birimi =

veya =

ve yerine , ve deerlerinin kullanlmas hesaplamalarda Paralel devrelerde , kolaylk salar. Bu ekilde kullanm durumunda, admitansn hesaplanmas iin paralel kollardaki elemanlarn (kondktans ve suseptans) toplanmas yeterlidir.

Yukardaki devrede kaynak frekans deerinin 100 olmas durumunda = 100 ve = 0.1 iin admitans fazrn bulunuz. Sonra empedans vektrn elde ediniz. Paralel RC devresinde Ohm kanunu kullanlmas: =1 =1 , = eitlii kulanlrsa, , = paralel RC devresine ilikin Ohm yasas elde edilir.

Akmlar ve gerilimler arasndaki iliki:

I IC VK VC IR VR

IC

VR

IR

Kirchoff akm yasasna gre kapasite ve rezistans akm fazrlerinin toplam kaynak akm fazrn verecektir. = +

Kutupsal formada yazlrsa; =

elde edilir. Akm fazrnn genlii =

rnek: Yukardaki paralel RC devresinde kaynak gerilim fazr = 220 < 0 , kaynak frekans 50 , = 4 ve = 1 olduuna gre paralel RC devresinin tm akm ve gerilim etkin fazrlerini bulunuz. = 3.18 = 4

< , faz as ise

)'dir.

220 < 0 = 69.18 < 90 3.18 < 90 + = 55 + 69.18

220 < 0 = 55 < 0 4 < 0

Paralel RC devresinin seri RC edeeri: Herbir paralel RC devresinin bir edeer seri RC devresi vardr. Her iki devrenin de kaynaktan bakldnda grlen edeer empedans ve kaynaktan ektii akm deeri ayndr. Paralel RC devresinin seri edeerini bulmak iin paralel devrenin empedans fazr bulunur ve bu fazr kartezyen forma evrilir. Bulunan kompleks saynn reel ksm rezistans deerini, sanal ksm ise kapasitif empedans deerini verir.

rnek: Paralel RC devresinde kaynak frekans 50 , = 4 ve paralel RC devresinin seri edeer RC devresini bulunuz. 1 = + = 0.25 + 0.314

=1

olduuna gre

1 = 2.49 < 51.47 0.401 < 51.47 = 1 = =2

Seri-paralel RC devre analizi: rnek:

= 31.83 = 15.915

= 1 = , =

+ 1 =

Kaynaktan bakldnda grlen edeer devre empedans, = 63.972 < 42.42 = = 3.44 < 42.42 = +

Kaynaktan ekilen akm ise

rnek: Aadaki devrede tm akm deerlerini bulunuz ve fazr diyagramlarn iziniz.

= = = = RC devresinde g geni: RC devresinde harcanan aktif g: =

= =

Kaynaktan ekilen ve kapasitrde depolanan ve tekarar kaynaa geri verilen reaktif g: =

deerindeki fazr genlii

ile verilen grnr g deerine kar gelmektedir. =

grnr g deeri,

ile verilen kompleks gcn genliine eittir. Bu ifadeden, =

yine, =

olduundan,

G faktr:

Eer devre saf rezistif ise = 0 olduundan = , = 90 olacandan = 0 ve = < 0 elde edilir.

= 0 bulunur. Saf kapasitif ise

deerine g faktr ad verilir. Empedans as nceden de bahsedildii gibi besleme gerilimi ile devreden ekilen akm arasndaki faz farkna eittir. Bu faz farknn kosinns ( ) g faktr olarak adlandrlr. deerinin art devrenin reaktif zelliinin (i yapmayan gcn) arttn gsterir. Dolaysyla mutlak deer olarak artar. G faktr art, i yapan g (faydal g) deerinin artn gsterir. rnek: Seri RC devresinde = 500 ve = 2 , kaynak frekans 10 ve gerilim kaynann gerilim etkin deeri 110 olduuna gre kaynaktan ekilen aktif g, reaktif g, grnr g deerlerini ve g faktrn hesaplaynz. = = = = = = = = = +

RC devresinin faz geciktirici olarak kullanlmas:

= ( < )(

< 90) =

< (90 + )

k gerilimi giri geriliminden 90 + as kadar geri fazdadr. Faz farknn bykl kapasitif reaktansn rezistansa olan oranna bal olarak deimektedir.

RC devresinin faz artrc olarak kullanlmas:

Giri gerilimi k geriliminden oluturulmaktadr.

as kadar geri fazdadr. Basit bir faz artrc devre

RC devresinin alak geiren filtre olarak kullanlmas:

RC devresinin yksek geiren filtre olarak kullanlmas:

C Vgiri R Vk

ALTERNAT F AKIM DEVRELER NDE BOB N ETK S

Bobin akmnn bobin geriliminden 90 geri fazda olduu sylenir.

RL DEVRE ANAL Z

Empedans geni: = = < 90

a) =

b)

c)

Ohm Kanunu: = , = , = , =

rnek: = 110 < 0 koordinatlarda bulunuz.

olmak zere kaynak akmnn etkin fazrn kutupsal = 6.28 = 11.808 6.28 = = 32.12 10 110 < 0 = = 9.31 < 32.12 11.808 < 32.12

Gerilimler arasndaki iliki:

<

Empedansn frekansla deiimi: Frekans arttka de artar. Dolays ile arasnda bir doru orant sz konusudur. de frekansla artacaktr. Yani empedansla frekans

Paralel RL devresi:

= // = < 90 + =

( < 0)( + + < < 90

< 90)

Endktif reaktansn tersine endktif suseptans ad verilir. = 1 = < 90 < 90 =

Paralel RL devresinde akmlar ve gerilimler arasndaki iliki:

Bobin akm bobin geriliminden 90 geri fazda olduuna gre bobin akm kaynak geriliminden 90 geri fazda olacaktr. = +

Kutupsal formda, = + <

rnek: Yukardaki devrede kaynak gerilim fazr = 220 < 0 , kaynak frekans 100 , = 4 ve = 10 olduuna gre RL devresinin tm akm ve gerilim etkin fazrlerini bulunuz. =2 = 4 = 6.283

= = =

55 + 35.015 <

220 < 0 = 35.015 < 90 6.283 < 90 = 55 35.015 35.015 = 65.2 < 32.48 55

220 < 0 = 55 < 0 4 < 0

RL devresinde g geni: Aktif g: Reaktif g: =

+ =

rnek: Seri RL devresinde = 50 ve = 200 , kaynak frekans 50 ve gerilim kaynann gerilim etkin deeri 110 olduuna gre kaynaktan ekilen aktif g, reaktif g, grnr g deerlerini ve g faktrn hesaplaynz.

= tan =

= 62.831 +

= 80.297 < 51.48

62.831 = 51.48 50

= 80.297

Kaynaktan ekilen akmn etkin deeri; =

= cos(51.48) = 0.622 110 = 1.37 80.297

= =

= 110 1.37 0.782 = 117.84 93.73 + 117.84 = 150.57

= 110 1.37 0.622 = 93.73

G faktrnn dzeltilmesi:

RL devresinin alak geiren filtre olarak kullanlmas:

RL devresinin yksek geiren filtre olarak kullanlmas:

rnek: Aadaki devrede = 15 , = 20 , =2 , =4 , =6 , kaynak frekans 1000 , gerilim kaynann gerilim etkin deeri 220 < 0 olduuna gre devre empedansn, kaynaktan ekilen aktif ve reaktif g deerlerini bulunuz.

= 8.57 + 46.055

= 1.33

= 8.57

= 188.74

= 4.69 < 79.46 ,

= 1014.4 = 12 , = 20 , = 25 ise

= 10 , = 15 , rnek: Aadaki devrede kaynaktan ekilen toplam akm fazrn bulunuz.

RLC DEVRELER VE REZONANS ETK S

RLC devresinin toplam reaktans genlii;

> <

ise devre endktif karakterde,

=|

ise devre kapasitif karakterde olacaktr.

Edeer empedans; = = olacaktr. Seri RLC devre analizi: +( + ( ) < )

= olduunda iki reaktans birbirlerinin etkisini yok edeceinden, devre saf omik karakter kazanr (kaynaktan reaktif g ekilmez). Bu durumda devre "sesri rezonans" halindedir denir.

Seri RLC devresinde seri rezonans 1

annda ortaya ktna gre, = 1 1

: Rezonans frekans olarak adlandrlr. Devre empedans:

Z XC XL Z=R 0

fr

Seri rezonans frekansnda ( = ) devre akm maksimum deerde olmaktadr ( = ). Rezonans frekansnn alt ve st frekans deerlerinde ise (devre empedans artt iin) akm azalmaya balar.
I VK/R

Akm ve gerilim deiimi:

fr

a)

b)

c) Paralel RLC devresi:

d)

1 veya

= =

1 + < 0 1 < 0 +

1 + < 90 1 1 < 90 +

1 < 90 1 < 90

olarak elde edilir.

Kol akmlar ve kaynak gerilim fazrleri Kaynaktan ekilen akmn fazr, = dr. +( ) <

Bobinin ideal kabul edildii paralel LC devresinde = olduundan kollardan akan akmlar genlik olarak eittir. Ancak aralarnda 180 faz fark vardr. Bu nedenle akmlar birbirlerinin etkilerini yok ederler. Kaynaktan ekilen akm sfr olur. Yani kaynaktan grlen empedans = olur.

deal paralel LC devresinde rezonans:

IK

IL VK
=

IC C

L
;

Depolanan enerji kapasitr ile bobin arasnda gidip gelir. Byle bir devre "tank" devresi olarak da adlandrlr. Seri rezonans devrelerinde bant genilii: Akmn maksimum deerinin %70.7'sine dt iki farkl frekans deeri arasndaki frekans aral bant genilii olarak adlandrlr.

: Alt kesim frekans : st kesim frekans : Rezonans frekans , : 3 frekanslar : Yarm g frekanslar : Kritik frekanslar

Paralel rezonansta bant genilii: Rezonans frekansnda empedans maksimum olur. Bu nedenle kaynaktan ekilen akm minimum olur. Seri rezonansta akm ile frekans arasnda izilen eri, paralel rezonansta empedans ile frekans arasnda izilir.

Her iki rezonans devresinde;

deal durumda merkez frekans (rezonans frekans); = forml ile hesaplanr. Rezonans annda (seri); = ) + 2

Kesim frekanslarnda;
,

= 0.5

Seicilik:

= (0.707

= 0.5

Rezonans devresinin belirli frekanslara nasl cevap verdiini ve dier frekanslara kar ne kadar ayrt edici olabildiini gsteren bir ldr. Bant genilii azaldka devrenin seicilii artar.

a)

b) kalite faktr arttka Bobinde bant genilii azalr. Yani seicilik artar. Rezonans devresinde, =

: Kalite faktr bants vardr.

F LTRELER

R, L ve C elemanlarnn eitli kombinasyonlarndan oluan filtrelere pasif filtreler denir. levlerine gre drt ksmda incelenebilirler: Alak geiren filtreler, bant geiren filtreler, bant durduran filtreler ve yksek geiren filtreler. Alak Geiren Filtre: Giriine verilen dk frekansl iaretleri ka ulatran fakat giriine gelen yksek frekansl iaretleri tutan ve ka ulatrmayan devrelerdir.
Vk Vgiri 0.707*Vgiri

Geen frekanslar

fK

Tutulan frekanslar

Alak geiren filtrede filtrenin geiine msade ettii frekans aralna filtrenin geirme band ad verilir. Geirme bandnn sona erdii frekansa kritik frekans (krlma frekans, cut off frequency) ad verilir. Kritik frekans, filtre k geriliminin, giri gerilim maksimum deerinin %70.7 'sine dt frekans deeridir. Baka bir tanm cinsinden, kn girie gre 3 azald frekans olarak da tarif edilir.

Desibel tanm: birim sistemi insan kulann ses iddetine duyarlln l alan logaritmik bir byklktr. Desibel, bir gcn dier bir gce orannn ya da bir gerilimin dier bir gerilime orannn logaritmik karldr. Eer oran gerilimlerin oran ise desibel; = 20 log olur. Eer gler sz konusu ise, = 10 log olur.

rnek: Filtre k gerilimi 15 cinsinden bulunuz. = 20 log

, filtre giri gerilimi ise 25 = 20 log 15 = 4.43 25

ise gerilim orann

RC AGF:

Filtre k kapasite ularndaki gerilim deerine eittir. Giri doru gerilim ise ( = 0 ) sonsuz olacandan giri ka eit olacaktr.

Giri gerilim frekans artrlrsa azalacandan k gerilimi giri gerilimine gre azalr ve = olduundan giri frekans filtrenin kritik frekansna eit olur. Yani kritik frekans deeri, 1 = = = 2 1

Kritik frekans deerinde k gerilim genlii, gerilim blc ifadesi kullanlarak, = = iin salanan = = + = 1 = 0.707

eitlii kullanlarak, + 2

= 0.707 20 log

= 20 log(0.707) = 3

Frekans cevap erisi:

Frekans kritik frekansn 10 kat olduunda; = + = (10 ) + = 101

0.1 20 log(0.1) = 20 RL AGF:

L Vgiri R Vk

= 0 (yani DC gerilim ise) = 0 olduundan k gerilimi giri gerilimine eittir. Giri geriliminin frekans artrldka deeri artacandan k gerilimi azalmaya balar. Frekans, kritik frekansa eit olduunda endktif reaktans rezistans deerine eit olur ( = ). Bu durumda kritik frekans deeri; 2 = Yine, kritik frekans deerinde azalr. 2 = = 2 1 'tir. Kritik frekans deerinde k 3

= 0.707

Alak geiren filtrede faz kaymas: RC filtre devresi faz geciktirici olarak kullanlabilir. k gerilimi giri geriliminden, = 90 + as kadar geri fazdadr. Kritik frekans deerinde olunca faz fark da sfr olur. = olduundan = 45 olur. =0

Alak geiren RL filtre devresi de faz geciktirici olarak kullanlabilir. = Kritik frekansta da azalr. = olduu iin = 45 olur. Giri frekans deeri azaldka faz fark

Yksek geiren filtre:

RC yksek geiren filtre:

Kritik frekansta

= = 1

Yine alak RC filtresinde olduu gibi kritik frekans, 2

olur.

RL YGF: R Vgiri

Vk

kritik frekans annda olur. = 2 1

Faz kaymas: Yksek geiren RC ve RL filtreleri faz artrc olarak kullanlabilir. RC devresinde k gerilimi giri geriliminden, = as kadar ileri fazdadr. RL devresinde ise k gerilimi giri geriliminden, = 90 as kadar ileri fazdadr. Kritik frekansta = olduundan deeri artrldka faz fark azalr ve sfra yaklar. = 45 olur. Giri frekans

Bant geiren filtreler:

Alak geiren - yksek geiren filtre dizayn: Eer alak geiren filtre ile yksek geiren filtre arka arkaya balanr ise bant geiren bir filtre oluturulabilir.
AGF YGF

Vgiri
k

Vk

AGF

YGF

fK(y)

fK(a)

Geen frekanslar

Bant geiren filtrenin bant genilii, = ( ) ( )

Seri rezonans devreli BGF:

Rezonans frekans ayn zamanda merkez frekans olarak adlandrlr. Daha nceden de bahsedildii gibi bant genilii bobinin kalite faktr tarafndan saptanr. = = 15 , = 10 , = 0.02 , = rnek: Yukardaki devrede bobinin i direnci 150 ve giri gerilim deeri 20 olduuna gre bant geiren filtrenin merkez frekansnda k gerilimini bulunuz ve filtrenin bant geniliini hesaplaynz. Rezonans halinde rezonans devresinin empedans bobinin i direncine eittir. Bundan dolay, = Merkez frekans; = 2 = Devrenin kalite faktr; = Bant genilii; = = 11.254 = 2.629 4.28 = 2 (11.254 10 )(10 10 ) = 4.28 165 = 2 = 1 2 1 = 2 1 + = 150 20 = 18.18 150 + 15

= 11.254

Bant durduran filtreler: Bant durduran filtre, bant geiren filtrenin zdd bir ilev grr. Girie gelen belirli frekanslar tutup dier frekanslar ka ulatran bir zellie sahiptir.

Alak geiren - yksek geiren filtre ile bant durduran filtre dizayn:

Seri rezonans devreli bant durduran filtre: R

C Vgiri L Vk

Rezonans frekansnda devrenin kaynak tarafndan grlen empedans minimumdur. Bu nedenle rezonans frekansnda k gerilimi de minimum deerde olacaktr.

rnek:

Merkez frekansta k gerilimini ve bant geniliini bulunuz. Rezonans frekansta = = Merkez frekans ise; = 2 1 = 2 = 100 10 1 0.01 10 = 5033 olduundan; + = 3 10 = 0.56 3 + 50

Rezonans frekansta kalite faktr; = 2 (5033)(100 10 ) = 59.66 53

ALTERNAT F AKIM DEVRELER NDE DEVRE TEOREMLER

Sperpozisyon teoremi: Aadaki devrede kaynak empedanslar ihmal edildiine gre rezistans zerinden akan akm deerini sperpozisyon teoremini kullanarak bulunuz.

1. kaynan etkisini incelemek iin 2. kaynak ksa devre edilir. Bu durumda 1. kaynaktan grlen empedans; = + ( // )= + +

= 159.15 = 79.58 < 90 +

= 79.58

= 104.32 < 64.13 Devreden ekilen akm; = < 90 =

50 < 0 159 < 90 50 < 0 + 159.15 < 90

80 < 0 = 0.766 < 64.13 104.32 < 64.13 159.15 < 90 (0.766 < 64.13) = 0.73 < 46.7 50 159.15

Rezistans zerinden geen akm deeri akm blc ifadesi kullanlarak; = =

kinci admda 2. kaynak devrede iken 1. kaynak ksa devre olduunda diren zerinden geen akm hesaplanr. = + + = 159.15 < 90 + 50 < 0 79.58 < 90 50 < 0 + 79.58 < 90

= 185.17 < 78.84

Kaynaktan ekilen akm; = Yine akm blc ifadesinden; = < 90 = 79.58 < 90 (0.27 < 78.84) = 0.23 < 46.7 50 79.58 = Thevenin edeer devresi: R1=20 + = 0.958 < 46.73 = 0.27 < 78.84

Her iki akm toplam;

XC1=25 VK=150<0V XC2=25

R2=10

A Ryk

B devre d braklldnda A-B ular arasndaki voltaj ( ) ve A-B ularndan grlen empedans ( ) bularak Thevenin edeer devresini elde ediniz.

zerinden akm akmaz. Gerilim blc ifadesinden; = = =

= < 90 25 < 90 150 < 0 20 25 25

25 < 90 150 < 0 = 69.63 < 21.8 53.851 < 68.2 < 90 = 10 < 0 +

Kaynak ksa devre edildiinde A-B ularndan grlen empedans; = < 0 + (25 < 90)(20 25) 20 25 25

= 10 < 0 +

20.17 < 44.82 = 14.28 14.217 R=14.28 Vth=69.63<-21.8V

800.25 < 141.34 = 10 < 0 + 14.86 < 73.14 53.85 < 68.2 A XC=14.217 Ryk

B Thevenin A-B ularndan grlen edeer devresi

Norton edeer devresi:

A-B ularndan grlen Norton edeer devresini elde ediniz. Yk kaldrlp A-B ular ksa devre edilir ve bu akm bulunur.

= 15 < 90 +

(5 < 0)(15 < 90) = 17.1 < 74.7 5 15

Kaynaktan ekilen akmn deeri; = = 10 < 0 = 0.584 < 74.7 17.1 < 74.7

akm ise akm blc ifadesinden, = + + = 5 < 0 (0.584 < 74.7) = 0.184 < 3.14A 5 15 (5 < 0)(15 < 90) = 17.1 < 74.7 5 15

A-B ak iken bu ulardan grlen empedans (kaynak ksa devre), = + = 15 < 90 +

= 4.51 16.5

Maksimum g (transfer) teoremi: Bir devre kna balanan ykn o devreden maksimum g ekebilmesi iin yk empedans devre k empedansnn kompleks elenik deerine eit olmaldr. Aada (a)'da verilen kuvvetlendirici ve bunun gerisindeki gerilimi hoparlr besleyen kaynak olarak kabul edildiinde, ayar kapasitrn de ieren sistem edeeri (b)'de verilmitir. Hoparlrden maksimum g ekilebilmesi iin (dolaysyla maksimum ses elde edilebilmesi iin) kaynak frekans ne olmaldr? Kaynak gerilim etkin deeri 3.8 bulunuz. olduunda hoparlr tarafndan ekilen g deerini

(a)

(b) Maksimum g ekebilmek iin kaynak empedans ( empedansnn ( + ) birbirlerinin elenii olmalar gerekir. Buna gre; = 1 2 = 1 2 1 ) ile ykn (hoparlr)

Bunu salayan frekans (rezonans frekans) ise, = Devrenin toplam empedans; = Kaynaktan ekilen akm deeri; = = = 3.8 = 0.238 16 + = 16 4 = 2 = 1592

Hoparlrde harcanabilecek maksimum g; = (0.238) 8 = 0.453