-1-

SYAS TARH ZET - 2

Jacoben Diplomasisi Jacobenlerin 1793'te Fransa'da uygulad diplomasi. 1793 Fransz Anayasasnda belirtilen devrimci diplomasinin ilkeleri unlar ieriyordu: Fransz ulusu, dier halklarn i rejimine karmayacak ve kendi iilerine karlmasn da kabul etmeyecekti; Fransa'da zorlama iltica hakk tannmayacak ve igalci dmanlarla bar yaplmayacakt. 1793 Anayasas ok etkili olmamasna ramen Jacoben diplomasisi etkili bir biimde uygulanmtr. Joe Amca (Uncle Joe) kinci Dnya Sava srasnda Sovyet lideri Stalin'e Amerikallarn verdii isimdir. zellikle ABD Bakan Roosevelt, sava srasnda Stalin'in etkisinde kalm ve ona byk lde sempati ve gven beslemi, bunu belirlemek iin de ona "Joe Amca" (Josef'ten ksaltma) samimi ismini vermitir. Stalin'de sava bitimine kadar Roosevelt'in bu zaafndan kendi politikas ve karlar iin hayli yarar salam ve souk sava dnemine girilmesinde Roosevelt'in bu tutumuyla temeli atlan birok husus nemli rol oynamtr. Johnson Mektubu -- 1964 1963 yl Aralk aynda Kbrs'ta ortaya kan gergin durum ve kanl olaylar zerine, Trk toplumunun gvenliini korumak ve Rumlarn katliamlarnn bir jenoside dnmesini nlemek amacyla Trkiye, 1960 Garanti Andlamasna taraf devlet olarak sahip bulunduu haklar kullanarak 1964'te Kbrs'a karma yaparak mdahalede bulunmaa karar vermitir. Ancak, o zamanki ABD Bakan Johnson, Babakan smet nn'ye nemli bir mektup yollayarak bu ie kar bir karar alm ve hkmetimiz de bu durumda mdahaleden vazgemitir. Bu mektup, Trk Amerikan ilikilerini olumsuz ynde etkilemitir. Jpiter Fzelerinin Sklmesi Olay Kba'daki "Ekim Fzeleri Bunalm"nn sonucunda Sovyetler Birlii'nin karlk olarak, ABD'nin Trkiye'deki fzelerinin sklmesini istemesi zerine gelien olaylar. ABD, 1959 ylndan hemen sonra Trkiye'ye Jpiter fzeleri yerletirmiti. Kba Bunalmnn ortaya kmasndan sonra, Sovyetler Birlii, ABD'nin Trkiye'deki benzer nitelikteki fzeleri skt takdirde, Sovyetler Birlii'nin de Kba'dakileri skeceini bildirmiti. Souk savan doruunda yaratlan bu yumuama ve grme havasnn sonucu olarak Jpiter Fzeleri, ABD tarafndan Trkiye'nin gr alnmadan Kasm 1962'den itibaren sklmtr. Kahire Konferanslar: bkz. II. Dnya Sava Kapitlasyon Ahitnamesi Osmanllar'da bir kapitlasyon ayrcalnn tannmas durumunda tannan ayrcalklarn neler olduuna ve kime tanndna ilikin szleme. Osmanllarda bir kapitlasyon ayrcalnn tannmas ilemi hukuk kurallarna uygun olarak gerekletirilmektedir. Bylece nce gayrimslimlerin islami ile dostluk ve bar iinde olmay kabul etmesi (eman) gerekmektedir. Bu sz verme karl imamn anlan msteminlerin can ve mal varln garanti etmesi sonucu bir ahitname (szleme) yaplr ve Osmanl lkesinde elde ettikleri kapitlasyon ayrcalklar belirtilirdi. Tannacak ayrcalklar nedeniyle mstemin ile Mslmanlar arasnda dinsel adan kimi sorunlar kmas olasl varsa, eyhlislamdan kukular giderecek bir fetva alnrd.

www.kamuyonetimi.biz

-2-

Ondan sonra da padiahn, berat ya da nian ad verilen bir ferman ile, msteminin bu ayrcalklardan yararlanmasn tanmas gelirdi. Kapp Darbesi -- 13 Mart 1920 Amerika doumlu bir gazeteci olan Wolfgang Kapp'n nderliinde Erhardt Tugay'nn Berlin'de 13 Mart 1920'de ynetimi ele geirerek Kurucu Meclisi dattklarn ilan ettikleri darbe. Kapp Darbesi Berlin'deki ii ve memurlarn genel grevi nedeniyle baarsz oldu, ancak Almanya'da militarist hareketlerin balandn gsterdi. Karmazlk Komitesi -- 1936 Karmazlk ilkesinden doan sorunlar ele almak amac ile Londra'da 1936 Eyll'nde kurulan komite. spanya'daki i savaa karld takdirde bunun Avrupa apnda bir savaa yol aabileceinden korkuluyordu. ngiltere'nin sraryla kuruldu. Komitenin ald karara gre her iki tarafa da yardm gnderilmeyecekti. Burada, uluslararas hukuk asndan ilgin bir durum ortaya kmtr. nk karara gre, asiler olduu kadar meru merkezi hkmet de dardan yardm alamyor ve bylece asilerle meru otorite ayn statye indiriliyordu. Karmazlk Komitesi'nin ald bu karara ngiltere ile Fransa uymu, ama Almanya ile talya uymamtr. talya ve Almanya'nn yardmyla General Franco 1939 ylnda spanya'ya tam anlam ile egemen olmutur. Bylece komite fiilen dalm oldu. Bu komite spanya'ya dardan silah ve malzeme gnderilmesini engellemek iin Nisan 1937'de, spanya kylarn blgelere ayrarak, her blgenin kontroln Fransa, ngiltere, talya ve Almanya'ya verdi. Karmazlk Komitesi 1938 Nisan'nda, spanya'daki btn yabanc gnlllerin kademeli olarak ekilmesi iin bir plan kabul etti. Karlofa Antlamas -- 1699 kinci Viyana kuatmasndan sonra Avusturya, Lehistan, Venedik ve Rusya'nn katlmasyla kurulan ittifakn srd savalar sonunda Karlofa'da yaplan antlama (26 Ocak 1699). Zenta yenilgisinden sonra Osmanl devleti bar yapmaya taraftar grnd. Bu srada Fransa ile anlamazlk iinde bulunan Avusturya, Osmanllar ile bar yapmak istedi. Venedik hkmeti, Avusturya'nn dileklerine boyun emek zorunda kald. Kutsal ittifakn dier iki yesi Lehistan ve Rusya ise, sava srdrmek; bunu karlk Avrupa meselelerinde nemli rol oynayan ngiltere ve Felemenk hkmetleri de Avrupa'da bar kurmak istiyorlard. Amcazade Hseyin Paa Osmanl hkmetinin bar isteini Avusturya'ya bildirdi ve Erdel'deki Osmanl haklarnn korunmas, baz kalelerin yktrlmas gerektiini ileri srd. Bununla birlikte Avusturyallarn Erdel stndeki srarlarn kabul etmek zorunda kalan Hseyin Paa, dier artlar 27 Ocak 1698'de, Edirne'de bir protokola balad. 23 Temmuz 1698'de, padiah Mustafa II, Reislkttap (hariciye vekili) Rama Mehmet Efendiye ba murahhas ve A. Mavrakordato Beyi, bykeli ve ikinci murahhas olarak grevlendirildi. Uzun grmelerden sonra Avusturya imparatoru Leopold I'n teklif ettii buluma yeri (Karlofa kasabas) iki tarafa kabul edildi. 13-16 Kasm tarihleri arasnda yaplan drt grme sonunda Macaristan snr izildi. Bosna snrnda Posut'dan Brot kalesine kadar Sava nehrinin snr olmas kabul edildi. Bununla birlikte Brot (Brod), Dobay (Debej) Yesanofer (Jasenowa), Dupie (Dubica), Kostaynie (Kostajnica), Novi, Krpa, Bihke kaleleri stnde birok mnakaa yapld. Nihayet Kostanie'nin Avusturya'da kalmasna karlk, dierlerinin boaltlmas kararlatrld. Snr meseleleri bylece zmlendikten sonra, hukuki, ticari ve askeri blmlere geildi. Jitva

www.kamuyonetimi.biz

-3-

(jitwa) szlemesi, Osmanllarca da kabul edildi ve bu antlamann 25 yl sre ile geerli olmas kararlatrld. Avusturya ile grmeler devam ederken dier devletler ile de grmelerin tamamlanmasna allyordu. Lehistan ile 22 Kasm'da balayan grmeler sonunda 11 maddelik bir antlama yapld. Buna gre, Osmanl imparatorluu Padolya'y boaltacak ve Ukrayna'da kurduu "Kazak hatmanln ortadan kaldrarak bu topraklardan ekilecekti. Ayrca Cemeniec kalesini tahrip edecek, Krm aknlarnn durduralaca konusunda garanti verecek, bunlara kar Bodan'da Lehlilerin igali altnda bulunan Sueva (Suczava), Roma (Romania), Neme (Nijamtzo), Soroka (Soroca) ve Kampulek kalelerini geri alacakt. Karlofa Konferansnn en uzun sren grmeleri Venediklilerle oldu. Ruzzini'nin Edirne mukavelenamesini tanmak istememesi zerine, 17 Kasm'da balayan grmeler uzad. Sonunda Avusturya ie kart ve antlama maddelere baland. (23 Ocak 1699) Karlkl ve dengeli g indirimi (mutual and balanced force reduction-MBFR) Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO) ve Varova Pakt arasnda, taraflarn Avrupa'daki askeri varlklarnn azaltlmas ynnde yaplan grmeler. NATO ierisinde 1968 ylnda gelien bu fikir, 1970 Roma toplantsnda neriler halinde Varova Pakt'na resmen bildirilmitir. 1971 ylnda Sovyet lideri Leonid Brejnev konuyu grmeye hazr olduklarn bildirmitir. Grmeler 1973 ylnda Viyana'da baland. Toplantlara Fransa ve zlanda devletleri dndaki btn NATO devletleri ve Varova Pakt yeleri katldlar (i) Asl katlan devletler: Bunlar kuvvetlerinde indirim yapacak lkelerdi. ABD, Kanada, ngiltere, Federal Almanya, Belika, Hollanda, Lksemburg, Sovyetler Birlii, Demokratik Almanya, ekoslovakya ve Polonya (ii) zel statl katlmaclar. Bunlar, indirim blgesinde kuvvetleri olmayan, dolaysyla indirim yapmalar sz konusu olmamakla birlikte indirimden bir biimde etkilenebilecek NATO ve Varova Fakt yeleriydi. Bunlar iin "kanat lkeler" deyimi de kullanlmaktayd. Trkiye, Yunanistan, talya, Danimarka, Norve, Bulgaristan, Romanya ve Macaristandr. 1973'ten beri sren MBFR grmelerinde Bat'nn tutumuna deiiklik getiren baz nerilerin Dou Blokuna iletilmesi ve burda kabul edilmesiyle gelime salanm ve taraflarn grleri arasnda, zellikle ikinci aama indirimleriyle ilgili gvenceler, Sovyet tanklarnda indirim ve ortak tavanlar gibi konularda yaklama olmutur. 1980'li yllarn ortalarna gelindiinde, MBFR grmelerinde nemli bir ilerleme kaydedilmedi. zellikle ABD'nin Bat Avrupa'ya orta menzilli fzeler yerletirmeye balamas ile grmeler btnyle kesilmitir. Ancak 1970'li yllarn balarndan beri sren bu grmelerden elde edilen deerli bilgi ve deneyler boa kmad. nk MBFR'n bittii yerde 1988 ylnda Avrupa Konvansiyonel Kuvvet Mzakereleri (AKKUM-CFE) balad. Kemir Sorunu: bkz. Hindistan-Pakistan Anlamazl Kbrs Sorunu Trkiye ile Yunanistan devletleri arasnda Kbrs adas zerindeki anlamazlk. Ada, 1571 ylndan 1878'e kadar Osmanl Devleti'nin egemenliinde kalmtr. 1878'de Osmanl Devleti, Rusya'ya kar diplomatik destein bedeli olarak Kbrs' ngiltere'nin "geici ynetimi"ne brakmtr. Ancak ngiltere adada bir koloni ynetimi kurarak 1960'a kadar buradan kmamtr. XIX. yzylda Yunanistan bamszlk mcadelesinin balamasyla Rum Ortodoks topluluu adann Yunanistana balanmas iin aba harcamtr. Bu abalar 1878'den sonra daha da artmtr. Ancak Trk Kurtulu Sava srasnda Yunanllarn alm olduklar yenilgi ve Trkiye'nin Kbrs'taki haklarnda vazgemesi ve adann 1923 Lozan Andlamas ile ngiltere'ye gemesi Rumlarn ihtiraslarna bir sre gem vurmutur.

www.kamuyonetimi.biz

-4-

Yunanistan 1950'lerde Kbrs Sorununu uluslararas platforma karmak istemi ve 1954 ylnda Birlemi Milletler Genel Kurulu'na gtrmtr. 1955'te Albay Georgies Grivas EOKA (Kbrsl Savalarn Ulusal rgt) adl rgt kurarak adada silahl eylemlere girimitir. Bu hareketler karsnda Fazl Kk nderliindeki Kbrsl Trkler de adann Trkiye'ye verilmesini yada blnmesini istemeye balamlardr. Adada atmalarn giderek alevlenmesi nedeniyle artan diplomatik temaslar sonucunda 1959'da Zrih ve Londra Andlamalar imzalanmtr. Bylece 16 Austos 1960'tan balayarak, Kurucu Andlama, Garanti Andlamas ve ittifak Andlamas adn tayan andlamalarla bamsz Kbrs Cumhuriyeti devleti kurulmu ve btnl Yunanistan, Trkiye ve ngiltere tarafndan garanti edilmitir. Kbrs Cumhuriyeti'nin 1960 Anayasas, bir yandan iki toplumun eitliini, te yandan da bu iki unsurun egemenlii birlikte kullanmalarn ngryordu. 1963 sonlarnda Kbrs Cumhuriyeti Cumhurbakan Makarios'un yerel ynetim ve maliye ile ilgili konulardan nerdii anayasa deiiklii (1960 Anayasas'nn 13. maddesi) Trk tarafndan reddedilmitir. Trklere ynelik saldrlarn artmas zerinde Lefkoe bir atekes hatt ile ikiye blnmtr. Mart 1964'te Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi, adaya bar gcnn gnderilmesini kararlatrlmtr. Bu arada nnn adaya mdahale etmeye karar verdiini aklamtr ve Trk uaklar da ada zerinde uyar uular yapmlardr. Buna ABD'nin verdii yant Haziran 1964'te Johson Mektubu ile gelmitir. ABD, Austos 1964'te Acheson Plan'n ortaya atmtr. Bu plan erevesinde Trkiye'ye sadece adann kuzeydousunda s ve kantonlar verilecek; bunun karlnda Meis adas Trkiye'ye geecekti. Bu teklifi Trklerden nce Yunan-Rum taraf reddedmitir. 1964-1974 yllar arasnda adadaki olaylarn devaml olarak Kbrsl Trklerin aleyhine gelimesi, EOKA'nn sahneye kmas, olaylar daha da artrmtr. 1971'de Albay Grivas adada EOKA-B adl rgt yeniden kurmutur. 15 Temmuz 1974'te EOKA-B nderi Nikos Sampson'un Makarios'u bir darbe ile devirerek kendisini bakan ilan etmesi zerine, 1960 Anayasas'nn fiilen ortadan kalktn gren Trkiye, 20 Temmuz 1974'te Kbrs'a askeri birlikler karmtr. 22 Temmuz'da yaplan atekes sonras Cenevre Konferanslar'nda ngiltere, Yunanistan ve Trkiye'nin katlmyla bir sonu alnamamtr. Bunun zerine Trkiye, Birinci Bar Harekatndan sonra 14 Austos 1974'te kinci Bar Harekatna balamtr. Trk birlikleri 16 Austos'ta Kbrs Trk kesiminin bugnk snrlarn oluturan Atilla Hatt'na ulamlardr. Makarios'un adaya dnerek Aralk 1974'te Cumhurbakanl makamna yeniden gemesi ve grmelerde bir ilerleme salanamayacann anlalmas zerine, 13 ubat 1975'te adann Trk kesiminde Kuzey Kbrs Trk Federe Devleti (KKTFD) kurularak, Rauf Denkta devlet bakan olmutur. Kbrs Trk Federal Meclisi, 15 Kasm 1983'te, Bakanlar Kurulu'nun hazrlad bamszlk bildirgesini oybirlii ile kabul ederek Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti'ni ilan etmitir. Trkiye, Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetini tandn aklamtr. BM Gvenlik Konseyi 11 Ekim 1991 tarihinde Kbrs sorununa ilikin olarak BM Genel Sekreteri Perez de Cuellar tarafndan hazrlanan raporu destekleyen 716 sayl karar kabul etmitir. Kararda Kbrs'ta zm iin temel ilikiler; a)Kbrs Cumhuriyeti'nin egemenlii, bamszl ve toprak btnlnn korunmas, b)adann tamamn ya da bir blmnn bir baka lke ile birlemesinin, her trl blnme ve ayrlmann dlanmas, c)iki toplumlu ve iki blgeli bir federasyon iinde Kbrsl Rumlarn ve Kbrsl Trklerin refah ve gvenliini salayacak yeni bir anayasann yaplmas olarak belirtilmekteydi. Bu plandan bir yl kadar nce, Temmuz 1990'da Kbrs Rum ynetimi, Kbrs Cumhuriyeti adna Avrupa Topluluu yelii iin mracaat etmitir. 1992 ylnda BM Genel Sekreteri Boutros Ghali nce bir "fikirler dizisi" (set of ideas) ortaya att. Fakat bir zme ulamak mmkn olmad. Bunun zerine Kasm 1992'de "gven yaratc nlemler paketi"ni oluturdu. Bu paket fikirler dizisini tamamlyordu ve unlar neriyordu; a)KKTC'ye uygulanan ambargo byk lde hafifletilecek, b)KKTC'nin egemenliinde bulunan Mara Blgesi, Birlemi Milletler denetiminde Rum yerleim ve kullanmna alacak. c)Lefkoe Uluslararas Havaalan ulama alacak. Trk

www.kamuyonetimi.biz

-5-

taraf, Ercan Havaalan ile Magosa Liman'nn da uluslararas trafie almasn istemitir. 1994'ten itibaren szedilen paketin kk deiikliklere uram bir ekli tartlmaya baland. Bu yeni paket, daha ok Klerides'in tercihlerini yanstyordu. 31 Mart 1994'te Denkta, Birlemi Milletler'e gven yaratc nlemler paketini kabul ettiini bildirdi. 8 Haziran 1994'te, tm Rum siyasal partilerinin temsil edildii bir karar verme organ olan Kbrs Rum Ulusal Konseyi gven yaratc nlemler paketini reddetmitir. Bylece, Rum tarafnn karar ile bu paket ortadan kalkmtr. 1993 sonundan itibaren Yunan-Rum taraf, Kbrs sorunun grlme erevesini Birlemi Milletlerden Avrupa'ya aktarmak istemektedirler. Avrupal devletler de Rumlar tek taraf olarak kabul ediyor grnmektedirler. Szgelimi AB Komisyonu Haziran 1993'te yaynlad bir avis (gr)'te Kbrs'n bir Avrupa devleti olduunu ve dolaysyla Kbrs'n Avrupa Birlii'ne katlmas ynnde bir engel bulunmadn belirtmitir. Yine Avrupa Adalet Divan 5 Temmuz 1994'te ald bir kararnda Kbrs'tan AB'ye ithal edilen mallarda Kbrs Cumhuriyeti'nin ihra belgelerinin aranacan belirtmitir. Bu karar, AB'nin KKTC'ye ambargo koymas demektir. Kbrs sorunu aslnda, adada bir Kbrsl halkn deil, bunun yerine Yunanistan ve Trkiye ile yakndan ilikili iki farkl halkn varolmasdr. Sorun, zamanla farkl boyutlar kazanarak devam etmektedir ve hala kesin bir zme ulalamamtr. Krm Sava -- 12 Mart 1854-10 Eyll 1855 Abdlmecid devrinde Osmanl, Fransz ve ngiliz devletlerin Rusya'ya kar yaptklar sava. Sultan Abdlmecid'in Osmanl mparatorluunu diriltmek amacyla giritii reformlar, kendini "hasta adam"n varisi sayan Rus ar Nikolay I'i memnun etmemiti. Bu yzden, Trkiye'deki btn ortadokslarn himayesine verilmesini istedi ve padiahn ret cevab zerine Enflak-Bodan eyaletlerini igal etti ve bir Rus donanmas Sinop ehrini bombalayarak Osman Paa kumandasndaki Trk donanmasn batrd. (30 Kasm 1853). Bunun zerine Fransa ve ngiltere, stanbul'un ve Boazlar'n Rus tehdidi altna girdiini anladlar. Trk Rus anlamazl bu olaydan sonra bir defa daha meselesi durumuna geldi. ngiltere ve Fransa'da basn, sava lehine yazlar yazmaa balad; Fransa ve ngiltere hkmetleri Ekim aynda ar anlamaya yanamazsa, Trklere yardm edeceklerini bildirmilerdi. Nitekim bir sre sonra da ngiliz ve Franszlara ait donanmalar anakkale boazn geerek stanbul nlerine geldi. Durumu haber alan Rus ar, ngiliz ve Fransz donanmalarnn anakkale boazn gemesini protesto etti. Avusturya ve Prusya, Boazlar Antlamasn (3 Temmuz 1841) imzalad halde olaylarla ilgilenmediler. Sinop bombardmanndan sonra ngiltere kraliesi Victoria ve Napoleon III, Osmanl mparatorluu ile Rusya arasndaki anlamazl zmek iin arabuluculuk teklif ettiler. ar Nikolay'n bunu kabul etmemesi zerine, Londra ve Paris kabineleri Rusya'ya birer ltimatom verdi. Bu ltimatomda, Eflak ve Bodan'n hemen boaltlmasn, Osmanl imparatorluunun mlki btnlnn tannmasn, Ortodoks tebaa stnde himaye fikrinde vazgeilmesini istediler. Bylece Eflak ve Bodan'n boaltlmas, sava iin yeterli bir sebep olacakt. ar bu ltimatomu reddetti, sonra da Rus ordularna Tuna'y geme emrini verdi (9 ubat 1854). ngiltere ve Fransa, bunun zerine Rusya'ya sava almasn kararlatrdlar. (12 Mart 1854). Osmanllar, Franszlar ve ngilizler arasnda antlama yapld, ilki stanbul Antlamasyd. Bu antlama ile ngiltere ve Fransa Osmanl devletinin toprak btnln garanti ediyor ve yenileme hareketlerini destekliyorlard (12 Mart 1854). kincisi Londra Antlamasyd. Bunda, iki devlet Osmanl mparatorluundan zel karlar salamak dncesinde olmadklarn akladlar. 28 Ocak 1854'te Ruslar genel bir saldrya getiler. Tuna'y, Kalas', brail'i ve smail'i de alarak Dobruca'ya girdiler. Bu arada bir Osmanl ordusunu yenerek Silistre'yi kuattlar. Kaledeki Osmanl kuvvetleri, Ruslara kar kaleyi iddetle savundu; Mays'ta yaplan alt saldry pskrttler. Bu arada ngiliz ve Fransz kuvvetleri, Osmanllara yardm etmek zere Gelibolu'dan Varna'ya geldiler.

www.kamuyonetimi.biz

-6-

Avusturya da Rusya'y zorlamaa balad. Osmanllar Avusturya ile bir antlama yaparak Tuna blgesindeki cepheyi ortadan kaldrdlar. Bu antlamadan sonra mttefikler Rusya'y bara zorlamak iin Krm zerine yrmeyi uygun buldular. Krm Savann daha fazla uzamayacan ve kesin bir zafer kazanacaklarn umuyorlard. Fakat Fransz ve ngiliz ordular Avrupa'daki slerinden ok uzakta dvmek zorunda kald; ayrca byle bir sefer iin her bakmdan hazr deillerdi. devletin deniz ve kara kuvvetleri arasnda ibirlii, kumanda birlii de yoktu. Trk kuvvetlerinin banda mer Paa, Fransz kuvvetlerinin banda Saint Arnaud, ngilizlerin banda Lord Ralgan bulunuyordu. 89 sava gemisinin yannda 267 tat gemisi, Krm'da Veupatoria'ya 30.000 Fransz, 21.000 ngiliz ve 6.000 Trk askeri kard (29 Eyll 1854). Bu kuvvetlerin karsnda 51.000 Rus askeri vard. Mttefiklerin balca amac Sivastopol almakt. Sivastopol yolunu kapayan Menikov kuvvetlerini Alma'da yendiler. Fakat Ruslar sava gemilerinin bir ksmn batrarak limann deniz tarafndan gvenliini saladlar. Albay Totloben'in yapt tabyalar da karadan gelen taaruzu nledi. Bunun zerine ehrin srekli kuatlmasna karar verildi. Bu arada Ruslarn mttefik emberini yarmak iin yapt k hareketleri de sonu vermedi (25 Ekim-5 Aralk 1854). K gelince, savalar durdu. Bu srada Kk Piyemonte hkmeti Rusya'ya kar savaa girerek 15.000 kiilik bir kuvvet gnderdi. 1855 Baharnda mttefikler 14.000 kiilik bir kuvvetle tekrar savaa baladlar. Malakov tabyasnn Yeiltepe mevkii ve Beyaz tabya, 7 Haziran'da alnd. Yardma gelen kuvvetler Traktik kprsnde ezildi (16 Austos 1854), Sivastopol srekli topa tutuldu, Ruslar gnde 1.000 kayp verdiler. Mttefikler 4-7 Eyll'de genel bir saldr ile Sivastopol'u savunan Malakov tabyalarn teslim aldlar, 10 Eyll'de bir harebe durumuna gelen ehre girdiler. Liman, doklar, tersaneyi tahrip ettiler. Harekat, Kangil arpmas ve Kinbun ile Orakov'un igaliyle sona erdi Bu arada mer Paa da Ruslar Yevpatoria'da kesin bir yenilgiye uratt. B savalarda iki tarafn kayplar 240.000'e ykseldi. Mttefiklerin baarl, Nikolay'n lm ve yerine Aleksandr II'nin gemesi, Ruslar'da, sava kazanma midini yok etti. Yeni ar erefli bir bar yapmaa hazr olduunu bildirdi. Bar artlarnn grlmesi iin Paris'te bir kongrenin toplanmas kararlatrld. Krmz Telefon (Hot Line) Washington ile Moskova arasndaki zel telefon. Nkleer silahlarn gelimesi ve oalmasndan sonra milletleraras politikada byk devletler arasnda varolan dehet dengesinin sonucu olarak, nkleer savatan kanma tedbirleri aranmaya balanmtr. zellikle ABD ile Rusya en gl silahlara sahip iki devlet olarak, gerek nemli bunalmlarda, gerekse bir yanllk neticesi byle bir savatan kanmaya zel bir nem vermiler, Washington'da Bakanlk evi olan Beyaz Saray ile Sovyet yneticilerinin Moskova'daki Kremlin Saray arasnda bu amala zel bir telefon balants kurmulardr. Bylece tehlike annda, nkleer silahlar harekete geirmek iin, ayn zamanda blgesel atmalarn (Ortadou devletleri arasndaki atmalar gibi) dorudan temas ile zmlenebilmesi amacyla iki devlet yneticileri derhal zel hatla konuma olanana kavumulardr ve bu telefon balantsna krmz telefon denmektedir. Bu balant, 1962 Ekim'inde, Sovyetlerin Kba'da Amerika'ya evrik fzeler yerletirmeleri ve ABD'nin yeni fzeler getirmekte olan Sovyet gemilerine kar deniz kuvvetlerini harekete geirerek Kba'y ablukaya almasyla ortaya kan Kba Krizi'ni takiben gerekletirilmitir. Bu krizin iddetlenmesi iki lkeyi nkleer bir savan eiine getirmitir. Kta Sahanl Sorunu Devletlerin karasular ve karasularnn dnda kalan blgelerden faydalanmalar ile ilgili ortaya kan sorun. Kta sahanl kavram 1945'te ABD bakan Truman'n bir bildirisi ile

www.kamuyonetimi.biz

-7-

ortaya kmtr. Bunun nemi kta sahanlnda maden yumrularnn, sahanlnn toprak altnda petrol ve doal gaz yataklarnn bulunmas ve bunlarn iletilmeye balamasdr. Kta sahanl alannn nereye kadar uzanaca nemli bir sorun olmutur. Kylar dorudan ak denizlere, okyanuslara alan lkelerin (rnein, Latin Amerika lkelerinin) byk ounluu, bu blgeleri mmkn olduunca geni tutmaya almlardr. Ama ekonomik deeri olan balk avlanma hakkn artrmaktr. Bu konuda uygulanacak kurallar 1958 Cenevre Deniz Hukuku Konferansnda yaplan Kta Sahanl Szlemesi ile belirlenmitir. Kta sahanl kuramnn akla kmasnda Kuzey Denizi Kta Sahanl Davalar (1969) ve III. Deniz Hukuku Konferans ve bunun sonunda ortaya kan Birlemi Milletler Deniz Hukuku Szlemesi (1982) son aamay oluturmaktadr. Kolonicilik: bkz. smrgecilik Kore Sava Kore yarmadas 1945 Austos'unda, Rusya'nn Japonya'ya harp ilan etmesiyle kuzeyde Rus istilasna uram ve 38'inci paralelden itibaren Rusya ile ABD tarafndan geici olarak ikiye blnerek Kuzey Kore yaratlmtr. Ruslar kuzeyde komnist bir idare kurup ekilmiler ve 1948'de Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti adn alan devlet ortaya kmtr. Bylece, ilerde iki lkenin birletirilmesi karar da askda kalmtr. ki lke arasnda 38. paralel boyunca eitli snr atmalar balam ve 25 Haziran 1950 tarihinde Kuzey Kore Gney Kore'ye saldrya gemitir. Bu durumda, Birlemi Milletler bir karar alarak ok byk ksm ABD Kuvvetlerinden oluan bir B.M. Kuvvetini Gney Kore'nin yardmna gndermi, bu kuvvetler kuzeye doru ilerleyerek Manura'daki in snrna yaklamlard. inliler de gnll kendi kuvvetleriyle Kuzey Kore'ye yardma girimiler, bylece sava genilemi ve uzamtr. B.M. Bakumandan olan General Mac Arthur savan durmas iin bir ara Manurya'ya atom bombas atlmasn nermi ve bu yzden grevinden alnmtr. Daha sonra Temmuz 1953'de iki taraf arasnda 38. paralel civarnda mtareke imzalanmtr. Kore sava ok sayda insan hayatna mal olmu, dnya ekonomisine birok maddenin fiyatn ykselterek nemli etkiler yapmtr. Trkiye'de 17 Ekim 1950 tarihinde Kore'ye General Tahsin Yazc komutasnda 5090 kiilik bir Tugay karmtr. eitli grevler alan Trk Tugay Kore'de byk baar gstererek, dnyann takdirini kazanmtr (Kunuri sava). Trk Tugay Kore'de 900'den fazla ehit vermi, 200 kii de yara almtr. Zamanla Trk Tugaynn mevcudu indirilmitir. Kore'de nemli bir Trk ehitlii vardr ve Ankara'da da 1973'de ehitlerin hatrasna bir ant yaplmtr. Kore savandan taraflarn kayplarnn durumu ise yledir: Gney Kore ordusu 141 bin l ve 43 bin kayp, Birlemi Milletler kuvvetleri 36 bin l vermi, kar taraftan Kuzey Kore ordusu 295 bin l, komnist in ordusu da 184 bin l vermitir. (Kore'de sivil halktan da her iki kesimde 3 milyon kii kadar lmtr.) Krfez Sava, (1980-1988): bkz. ran-Irak Sava Krfez Sava (Gulf War) Saddam Hseyin liderliindeki Irak'n silahl kuvvetleri 1 Austos 1990'da Kuveyt Kralln, Kuveyt lkesinin Osmanl Devleti dneminde Basra eyaletine bal olduu, Basra'nn da Irak'a ait olduu gerekesiyle igal etmitir. Pekok lke Irak'a geri ekilmesi konusunda

www.kamuyonetimi.biz

-8-

uyarda bulunmu, ancak Irak bunlar dikkate almamtr. Birlemi Milletler 15 Ocak 1991'de, Irak'n geri ekilmesi konusunda ltimatomu ieren bir karar almtr.Ayrca, ABD, 7 Austos 1990'da Suudi Arabistan'a askeri birlikler gndermitir. 12 Ocak 1991'de ise ABD Kongresi, Bakan George Bush'un, Irak'a ABD kuvvetleri sevk etme plann onaylamtr. Ardndan, 430.000'i Amerikal olmak zere 28 koalisyon lkesi kuvvetlerinden oluan 700.000 kiilik askeri birlik Irak'a kar koymutur. Irak'n mttefikleri sadece Filistin Kurtuluu rgt (FK) ve rdn olmutur. Saldrnn Hazrlanmas srasnda Irakllar, lkedeki yabanc iileri rehin almtr. Bu rehinler arasnda 1.200 ngiliz, 900 Amerikal, 200 Japon, ayrca daha az sayda olmak zere Polonyallar ve Almanlar bulunmaktayd. Irak kuvvetlerine kar saldr 17 Ocak 1991'de balam ve Irakllar Kuveyt'ten geri ekilmilerdir. Saldr srasnda mttefikler tarafndan 200 kii lm ya da yaralanm buna karlk 100,000 den fazla Irak'l yaamn yitirmitir. Bunlar arasnda siviller azmsanmayacak saydayd. 180.000 Irakl asker ise koalisyon glerine teslim olmutur. Sava srasnda Irak hava gcnn byk ksm, tahribattan korunmak iin ran'a gemitir. ABD Bakan Bush'un Irakl liderleri ve zellikle de, kendi ynetiminden kaan Krtlere bask uygulayan ve kimyasal ve nkleer silah materyallerini gelecekte kullanmak zere saklayan Saddam Hseyin'i yeterince takip edip uramama karar olduka eletirilmitir. ABD gelecekteki muhtemel bir kullanm iin blgede 25.000 askerden oluan bir kuvveti ve 200 hava gcn blgede brakmtr. Amerikan Savunma Bakanl tarafndan hazrlanan bir istatistie gre savan maliyeti 61.1 milyar dolar olmutur. Savan aklanan sebebi Kuveyt'in, Irak'n saldrsndan kurtarlmasdr. Ancak bu sava souk sava ertesi dnemde Amerikan'n PaxAmerikana'y oluturmaya ynelik bir giriim olarak deerlendirenler de vardr. ABD bu savata, souk savata rastlanmayan bir askeri stratejiyi (orta younlukta atma-midintensity conflict) uygulamtr. ABD Irak'a ynelik bu stratejinin hazrlklarna Krfez Sava'ndan birka yl nce balamtr. Irak ynetimi, atekes antlamasndan sonra, sava srasnda ayaklanan Krt ve iilere kar askeri bir harekat dzenlenmitir. Bask karsnda Trkiye'ye snan Krt, ii ve Azeriler iin Irak'n kuzeyinde ve Trkiye'de snma kamplar oluturulmutur. Irak'ta Zaho kenti evresi koalisyon glerince denetim altna alnarak snmaclar iin gvenlik blgesi oluturulmutur. Kurulan yerleim yerlerinin aamal olarak Birlemi Milletler denetimine braklmas kararlatrlmtr. Trkiye, Krfez sava srasnda Birlemi Milletler'in ambargo kararna uyarak, KerkkYumurtalk Petrol boru hattnn kapatm, ayrca gneyde bulunan ncirlik ve Pirinlik slerini koalisyon glerinin kullanmna amtr. Kuds Sorunu Bir ok dinin inanlarna gre kutsal kabul edilen Kuds' srail'in bakenti ilan etmesiyle balayan sorun. Kuds 1948 ylnda ngilizler ekilince srail ve rdn arasnda paylald. 1967'deki Alt Gn Savann ardndan srail dou Kuds' igal ederek kenti eli geirdi. Ancak Birlemi Milletler'in daha nceki Filistin'in paylalmas plannda Kuds'n stats (corpus-separatum) uluslararas statde -ayrlm- kent olarak belirlenmiti. Kuds sorununun zm 1991'de FK ve israil arasnda imzalanan "lkeler Aklamas"nda 1996'ya ertelendi. 1996'daki ABD bakanlk seimi, srail Knesset seimleri, souk savan bitmesiyle diasporadan gelen yahudi glerinin artmas ve Kuds'n kuruluunun 3.000 yldnm kutlamalar sorunun zmn zorlatracak faktrler olarak grlyor. Kutsal ttifak Rus ar I. Aleksandr, Avusturya imparatoru I. Franz ve Prusya kral III. Friedrich Wilhelm'in, Napoleon'un yenilgisinin ardndan balayan II. Paris Antlamas grmeleri srasnda

www.kamuyonetimi.biz

-9-

kurduklar ittifak (26 Eyll 1815). Siyasal ve toplumsal yaamda Hristiyan ilkelere ball glendirmeyi amaladn ilan edilen Kutsal ttifak'n kuruluuna ar Aleksandr nderlik etti. Sonradan ngiltere veliaht prensi, Osmanl padiah ve papa dnda btn Avrupa hkmdarlarnn katldklar ittifak, fazla etkili olmamakla birlikte, liberaller ve sonraki tarihiler tarafndan Orta ve Dou Avrupa lkelerindeki tutucu ve baskc ynetimlerin arac ve simgesi olarak kabul edildi. Napoleon sonras dnemin nde gelen diplomatlarndan Avusturya Dileri Bakan Prens Klemens von Metternich ve ngiltere Dileri Bakan Vikont Castlereagh ise Kutsal ttifak' nemsiz ve geici bir birlik olarak deerlendirmilerdir. Kuveyt Krizi: bkz. Krfez Sava, 1991. Kba Bunalm -- 1962 Sovyetler Birlii ile Amerika Birleik Devletleri'ni dorudan savan eiine getiren uluslararas siyasal bunalm. Kba'da Fidel Castro, 1959'da Amerikan yanls diktatr Batista'y devirerek iktidar ele geirmiti. Bu tarihten itibaren Kba'nn ABD ile ilikileri bozulurken, SSCB ile gelimitir. zellikle 1961 ylnn Nisan aynda, ABD tarafndan Kba'ya kar dzenlenen baarsz Domuzlar Krfezi kartmas ABD-Kba gerginliini iyice artrmtr. Bu arada 1962 Ocanda OAS (Amerikan Devletleri rgt) devletleri Kba'nn OAS'tan atlmasn kararlatrmlardr. 1962 Austos'unda ABD istihbarat Kba'ya baz Sovyet fzelerinin yerletirilmi olduunu saptamtr. Bunun zerine Kba'daki Sovyet fzelerinin sklmesini isteyen ABD, 22 Ekim 1962 tarihinden balayarak aday denizden ablukaya almtr. Bu srada baz Sovyet gemilerinin de Kba limanlarna doru Atlantik'te seyretmekte olmas, daha nce 1948 tarihli Berlin ablukasnda kar karya gelen iki "sper devlet" arasnda dorudan bir atma olasln ortaya karmtr. Tm dnyada bir nkleer sava korkusu yaatan bir ka kritik gn ierisinde, ksmen Khruchchev liderliindeki SSCB ynetiminin biraz geri adm atmas, ksmen de taraflar arasnda srdrlen pazarlklarda bir anlamaya varlmas, krizin scak bir atmaya dnmesini nlemitir. Sovyetler Birlii, Trkiye'de bulunan Jpiter fzelerinin de sklmesi kaydyla Kba'daki fzelerin sklmesini kabul etmitir. Kba (Ekim fzeleri) bunalmnn en nemli sonucu, souk savan doruk noktasna vard bir dnemde, "yumuama" ve "grme" havas yaratm olmasdr. Bunalmn ikinci sonucu, NATO'nun Avrupal ortaklarnn, bylesine byk bir bunalmda, yan kendilerini de son derece tehlikede brakan durumlarda, kendi grlerinin alnmayacan aka grm olmalardr. Kba Bunalm, her iki ittifak grubunda da yelerin, stratejik deiikliklerle balayan yeni uluslararas ortama uyum gsterme zlemlerine hz kazandrd. Bunalm, ayrca geleneksel (klasik) silahlarn nemini artrmtr. Son olarak, ABD ile Sovyetler Birlii arasnda, iki devlet bakannn gizli, abuk ve dorudan haberlemeleri ile birok yanl anlamann giderilmesi amacyla bir dorudan telefon hatt (hotline) kurulmutur. Kk Antant (Petite Entente) Birinci Dnya Savan izleyen devrede Avrupa'da oluan yeni bloklamalardan biridir. ekoslovakya, Yugoslavya ve Romanya'nn aralarnda kurduklar bir ibirlii ve ittifak sistemidir. Kk Antant; 1920'de ekoslovakya-Yugoslavya, 1921'de ekoslovakya-Romanya ve Yugoslavya-Romanya arasndaki ikili anlamalardan olumutur. Amac, bu sava ertesi yeni devletlerin Orta Avrupa'daki gvenliklerini korumak (Alman, Macar ve Bulgar tehlikesine kar) ve status quo'yu devam getirmekti. Fransa bu sistemin koruyucusu roln oynam, bu lkelerin d siyasetini hayli etkilemitir.

www.kamuyonetimi.biz

-10-

La Haye Konferanslar Devletler hukuku alannda sk sk deinilen Lahey Konferanslar, balca 1899'da ve 1907'de olmak zere iki defa toplanmtr. Genel olarak milletleraras anlamazlklarn bar yollarla zmlenmesi ile sava hukuku konularnda baz kurallar koyarak devletler hukukunun dzenlenmesi (codification) konusunda yararl almalar yapmtr. Daha sonra 1930 ylnda da bir dier konferans daha yaplmsa da, nceki ikisi kadar nemli saylmaz. Birinci Konferansta 26 lke bulunmu, hemen btn Avrupa devletleri ile ABD de katlmtr. kinci Konferans ise 44 lke arasnda yaplmtr. Lahey Konferanslarnda saptanan kurallar baz szlemeler meydana getirmitir. Bunlara Lahey Szlemeleri denmektedir. rnein, "Milletleraras Uyumazlklarn Bar Yollarla zmlenmesine Dair Lahey Szlemesi" veya "Sava Almasna Dair Lahey Szlemesi" bunlardandr. Laval-Mussolini Anlamas -- 7 Ocak 1935 Fransz Pierre Laval ile talya Devlet Bakan Benito Mussolini arasnda yaplan anlama. Nazi Almanyas ortaya ktktan sonra ve zellikle 1934 Ekim'inde Dileri Bakanlna gelen Pierre Laval ile birlikte, Fransa-talya mnasebetleri hzla geliti. Fransa talya'ya daha fazla kayd ve anlama imzaland. Anlama, Tuna lkeleri konusunda bir pakt ngrmekteydi. Avusturya'nn bamszl garanti altna alnyordu. Bu Avrupa'da barn korunmas iin bir art olarak kabul ediliyordu. Anlamada yer almayan fakat gizli grmelerde Habeistan (Etyopya) bahis konusu olmu ve Laval Fransa'nn bu konudaki ilgisizliini aklamtr. Bu da Etyopya'nn talyanlar tarafndan igalini kabul ettiini gsteriyor. Lenin, Vladimir . Asl ad Vlamidir li Ulyanov'dur. 1917 Sovyet Devrimi'nin esin kayna ve nderi olan Marksist dn, siyaset ve eylem adam. lk bakanln yapt (1917-1924) yeni Sovyet devletinin temellerini atm, dnya ii hareketinin yeni nc rgt olarak III. Enternasyoneli (Komintern) kurmutur. Tarihinin en byk devrimcilerinden biri ve Marx sonras dnemin en etkili sosyalist dnr olarak kabul edilir. Marx'n kuramlarna yapt katklardan dolay komnist hareketler genellikle Marsizm-Leninizm olarak anlmtr. Litvinov Protokolu -- 9 ubat 1929 Sovyetler Birlii'nin Briand-Kellog Paktnn gtt ayn amac kapsayan bir protokol kendi komular arasnda da en ksa zamanda yrrle koymak iin hazrlad zel bir protokol. Kellog Pakt'n Sovyetler, Batllarn Sovyet Rusya'y izole etmek, ember iine almak ve Sovyet Rusya'ya kar mcadele etmek ve kurduklar bir kombinezon olarak karlamlard. Fakat Fransz hkmetinin daveti zerine 1928 Ekim'inde Sovyet Rusya da bu pakta katlmtr. Sovyetler, paktn silahszlanmaya gereken nemi vermemi olduunu belirtmekle beraber paktn en ksa zamanda yrrle girmesini salamak iin Polonya ve Litvanya'ya zel bir protokol nerdi. Polonya bu protokole katlmak iin Romanya ve dier Baltk devletlerinin de katlmasn art komutur. Protokol 9 ubat 1929'da SSCB, Letonya, Estonya, Romanya ve Polonya tarafndan imzalanmtr. Trkiye, Litvanya, ran ve Danzig de ksa bir sre sonra bu protokol imzalamlardr. Protokol ve pakt, tarafszlk ve saldrmazlk antlamalar imzalamam olan devletler ile SSCB arasnda bu eit anlamalarn yerini almtr.

www.kamuyonetimi.biz

-11-

Locarno Antlamalar -- 1 Aralk 1929 I. Dnya Sava sonras Bat Avrupa'da bar korumak amacyla Almanya, Fransa, Belika, ngiltere ve talya arasnda imzalanan bir dizi antlama. 16 Ekim'de svire'nin Locarno kentinde kaleme alnan antlamalar, 1 Aralk'ta Londra'da imzalanmtr. Locarno Pakt Almanya, Belika, Fransa, ngiltere ve talya arasndaki karlkl gvence antlamasn, Almanya ile Belika ve Almanya ile Fransa arasndaki hakem antlamalarn, eskiden itilaf devletleri tarafndan Almanya'ya verilen ve Milletler Cemiyeti szlemesinin 16. md.'ne gre szlemeyi ineyen bir devlete kar uygulanacak yaptrmlar aklayan notay, Fransa ile Polonya ve Fransa ile ekoslavakya arasndaki gvence antlamalarn ieriyordu. Gvence antlamasna gre Versailles Antlamasyla (1919) belirlenen Almanya-Belika ve Almanya-Fransa snrlar da deitirilemezdi. Almanya, Belika ve Fransa "meru savunma" ya da Milletler Cemiyeti'nin koyduu ykmllklerden biri nedeniyle doacak durumlar dnda birbirlerine asla saldrmayacaklar, anlamazlklarn bar yollarla zmleyeceklerdi. Bu antlamann ihlali durumunda, antlamaya imza koyan devletler, Milletler Cemiyeti'nin saldrya uradna karar verdii tarafn yardmna koacakt. Fransa'nn Polonya ve ekoslovakya arasndaki anlamalar ise tahrik unsuru olmakszn balayan herhangi bir saldr karsnda, taraflarn birbirlerini desteklemelerini ngryordu. Pakta ayrca Ren Blgesinin kararlatrlm tarihten be yl nce 1930'da boaltlmas ngrlyordu. Locarno'nun ak anlam, Almanya'nn bat snrlarn deitirmek iin zor kullanmaktan vazgeip dou snrlar konusunda hakem kararna uymay kabul etmesi, ngiltere'nin ise Belika ve Fransa'ya askeri destek salamay kabul ederken ayn gvenceyi Polonya ve ekoslovakya iin vermemesiydi. Uluslararas politika asndan nemli ksa ve uzun vadeli sonular olmutur. Savatan sonra ilk kez Fransa ile Almanya'nn ilikilerini normalletirdi. Almanya'y yeniden Avrupa'nn byk devletleri arasna alarak Dawes Plannn balatt ii bitirdi. Uzun vadeli sonular, tm sava sonras dzenin zerine oturduu Versailles Antlamasnn baka antlamalar ile teyid edilmedike balayc olmadn aka olmas bile, st kapal ortaya koymutur. Bu da Versailles dzeninin iflas demekti. 2. olarak hkmetlerin kendilerini dorudan doruya ilgilendirmeyen snrlarn korunmas iin askeri harekta girimeyecekleri aka ortaya kmtr. Belirli bir sre Avrupa'daki bar yanllarn umutlandran bu anlamalarn yaratt yumuama havas, 1936 ylnda Hitlerin Ren blgesine asker sokmas ile sona erdi. Londra Boazlar Szlemesi -- 17 Ocak-13 Haziran 1871 Rusya'nn ilan etmi olduu Karadeniz'in tarafszlnn (1856 Paris antlamasnn 11, 13 ve 14. maddeleri) kaldrlmasn onaylad; fakat boazlar kapal olmaa devam etti. Krm savana son veren Paris Antlamasyla Karadeniz'in tarafszl kabul edilmiti. Buna zorunlu olarak uyan Rusya, 1871'de Fransz Alman Savann Fransa aleyhine sonulanmasyla Paris Antlamasndaki bu hkm tanmadn belirtti. Osmanl mparatorluunun bavurusu zerine toplanan konferansta imzalanan antlamayla Karadeniz'in tarafszl ve bar zamanlarnda Osmanl mparatorluu'na Boazlar kapal tutma yetkisi tanyan Paris antlamasndaki madde kaldrld. Ancak gerektiinde Osmanl devletinin dost ve balak donanmalar ieri almakta serbest braklmas, Osmanl Devleti iin nemli bir dn olduu kadar Rusya asndan da yeni bir tehdit esi oluturdu.

www.kamuyonetimi.biz

-12-

Londra Deniz Silahszlanma Konferans -- 21 Nisan 1930 1930 ylnn Ocak aynda deniz silahlarnn snrlandrlmas konusunda toplanan konferans. 1928'de Briand Kellog Pakt'nn oluturduu bar atmosfer bu antlamaya yol amtr. Grmeler sonunda hazrlanan antlama iki ksma ayrld. lk ksmda, ABD, ngiltere ve Japonya daha kk tonajda sava gemilerinin de snrlandrlabilmesi konusunda anlamaya vardlar. kinci ksm ise, deniz savann dzenlenmesine ilikin hkmleri iermekteydi. Bu konferans Uzakdou'da byk bir g olarak ortaya kan Japon ile blgenin stn gc ABD arasndaki rekabetin aka ortaya kmasna sebep olmutur. 1933 ylnda ABD Bakanlna seilen Roosevelt'in, Amerikan donanmasna gelitirici nlemler almasyla Japonya 1934'te bu antlamaya uymayacan belirtti. ngiltere'nin Londra'da yeni bir konferans toplama almalar da Japonya'nn isteksizlii yznden sonusuz kald ve 1936'da Konferans terk eden Japonya hibir kstlamaya uymayarak sava gemileri yapmna balad. Londra Konferans -- 1912 ve 1921 Balkan Sava srasnda1912 Aralk aynn ortalarnda ayn anda balayan iki ayr uluslararas konferans. Bunlardan birinde Osmanl ve Balkan lkelerinin temsilcileri kar karya geliyordu. Dieri ise, Avrupal alt byk devlet temsilcisinden olumaktayd. Osmanlnn ve dier tarafn koruyucular vard. Avusturya-Macaristan ve Almanya stanbul hkmetini, Rusya ve l tilaf devletleri de Balkan lkelerini destekliyordu. Konferansta, Osmanl mparatorluunun egemenlii ve alt byk devletin denetimi altnda zerk bir Arnavutluk kurulmas kararlatrlmtr. Dier yandan Osmanl mparatorluundan Avrupa'daki snrn Midye-Tekirda izgisine ekmesi, Edirne'nin teslim edilmesi, Ege denizindeki tm haklarndan vazgemesi isteniyordu. Bu istemler stanbul hkmetince kabul edildii srada 23 Ocak 1913 gn Jn Trkler darbe ile iktidara gemiler ve konferans sonular uygulanamamtr. I. nn Sava'nda elde edilen baar sonucu Batl devletler bir konferans dzenlemeye karar verdiler. Londra Konferans 21 ubat'tan 12 Mart 1921'e kadar devam etmitir. Londra grmelerinde Bekir Sami Bey, Ankara ve stanbul temsilcileri arasnda varlan bir anlama sonucunda, her iki heyet adna hareket etmitir. Trk temsilcilerinin Londra temaslarn iki ksma ayrmak gerekir. Birincisi, Trk temsilcilerinin Mttefik devletlerle yaptklar genel grmeler; ikincisi de Ankara heyeti bakan, Dileri Bakan Bekir Sami Bey ile ngiliz, Fransz, talyan temsilcileri arasndaki grmelerde hazrlanan andlama tasarlardr. Ankara hkmeti Bekir Sami Bey'in yapt anlamalar kabul etmedi. Bir anlama gereklememitir. Ama bunu nemi Ankara hkmetinin Avrupa devletleri tarafndan gizli bir ekilde de olsa tannmas ve tilaf devletleri arasndaki gr ayrlklarn ortaya karmasdr. Londra Konferanslar -- 1955-1959 Kbrs sorununa zm bulmak amacyla ngiltere, Trkiye ve Yunanistan arasnda dzenlenen iki konferans. I. Londra Konferans'nda (29 Austos-7 Eyll 1955) bir sonu elde edilmezken, II. Londra Konferans'nda (19-23 ubat 1959) Kbrs'n bamszl kabul edilmitir. Belirli bir sre Kbrs sorununun varln kabul etmeyen ngiltere, Ada'daki gelimeler hzlannca, Trkiye ve Yunanistan'n katlaca bir konferans toplamaya karar verdi. I. Londra Konferansnda ngiltere, egemenlik kendisinde kalmak zere, Kbrs'a zerklik verilmesini ve Ada'nn savunmasnda Trkiye ve Yunanistan'n yer almas tezini savundu. Trkiye, Ada'nn tarihsel gemie gre kendisine verilmesi gerektiini ileri srd.

www.kamuyonetimi.biz

-13-

Yunanistan ise Kbrs halkna kendi geleceini belirleme hakknn verilmesinde srar etti. Konferans bir sonuca ulaamadan dald. II. Konferans, Aralk 1958'de Paris'te yaplan NATO Bakanlar Konseyi toplants vesilesiyle Trkiye, ngiltere ve Yunanistan Dileri Bakanlar Kbrs'a bamszlk verilmesi zerinde grmeler yaptlar. Daha sonra Zrich'te bir araya gelen Trk ve Yunan taraflar prensip olarak anlatlar (11 ubat 1959). Kbrs anlamazlna byle bir zm daha nce 1958 ylnda Makarios tarafndan ortaya atlmt. Antlamay Londra'da Lancester House'de Trkiye, Yunanistan ve ngiltere babakanlar imzaladlar. Antlamaya gre Ada'da Trklerden ve Rumlardan meydana gelen ikili bir ynetim tarz uygulanacak ve Kbrs devletinin bamszl Trkiye, Yunanistan ve ngiltere'nin garantisi altnda bulunacakt. Kbrs, hibir devlete katlmayacak; Trkler bir aznlk muamelesi grmeyecek, Ada'nn savunmasna Yunanistan ve Trkiye katlacak, ngiltere buradaki baz askeri slerini koruyacakt. Ada'nn Temsilciler Meclisinde her iki cemaat belirli oranlar ierisinde ye bulunduracak; Cumhurbakan Rumlardan, yardmc Trklerden seilecekti. Trkler, kurulacak Kbrs ordusuna %40, mahalli kolluk kuvvetlerine ve ynetime %30 orannda katlacaklardr. Bakanlar kurulunun 3 yesi Trk, 7'si Rum olacakt. Antlamada daha birok kurumun, "ikili ynetime" gre nasl kurulaca hakknda ayrntl hkmler yer ald. Louis, 14. 17. yzylda (1638-175) Fransa'da hkm sren kral. 1643'te be yandayken Fransz tahtna kt. Bunda nce ynetimde, kral Naibi Kardinal Nazarin vard. 14. Louis 1661'de 23 yanda iken lkenin ynetimini ele ald ve 1715'te lene kadar tam 72 yl iktidarda kald. ada tarihin iktidarda en uzun sreyle iktidarda kalan monarkdr. Kendi dneminde, ynetimde mutlakyet hkimdi. 16. yzylda yaanan din savalar ve Westphalia Bar srasnda 1648 ayaklanmalar, Almanya'y kk devletlere blm, Fransa'ya da dnya stnln ele geirmesini salamtr. 14. Louis, snflara blnm bir Fransa'nn btnletirilmesinde tek gcn ulusal monarinin olduuna inanmtr. Merkeziyeti otoritesini kurduktan sonra, orduya ekidzen verdi. nk askerler nceden istedikleri lkeye hizmet ediyorlard. Bunlara srekli oturacak barakalar kurdu, emir komuta zinciri kurdu ve tek bir niforma giydirdi. 14. Louis bunlar ierde yaparken, d politikada da eitli stratejiler uygulad. Bu stratejinin temelinde genileme yatyordu. Douya ve Ren blgesine doru genilemek ve spanya Hollandasn (Belika) kendi lkesine ilhak etmek istedi. Bir de spanya kral II. Charles'in kz kardei ile evlenmiti). Bu konudaki amac, Avrupa'nn teki devletlerinin bamszlklarna son verecek olan, "evrensel monari" kurmakt. Arkasnda byk bir miras brakacak olan spanya Kral II. Charles'in lmesi ile 1700 ylnda Avrupa sava ile kar karya gelmiti. Miras zerinde en byk hak sahibi, II. Charles'in iki kzkardei ile evli bulunan Habsburg mparatoru ve Fransa Kral'yd. II. Charles lmeden nce mirasn kime kalaca konusunda vasiyet brakmt. Vasiyete gre spanya topraklar paralanmadan bir btn olarak 14. Louis'in torununa kalacak ama taht hi bir zaman birletirilmeyecekti. 14. Louis kabul etmezse, Habsburg mparator'unun oluna verilecek. 14. Louis bu miras kabul etti ve sava balad. Sava sonunda Utrecht Bar Antlamas imzalanacak ve spanya tahtna 14. Louis'in torunu II. Philippe geecektir. Lozan Antlamas -- 1923 Kurtulu savamzn sonunda, yeni Trk devleti ve dier imzac lkeler arasnda yaplan bar antlamas ile Trkiye tam bamszln btn dnyaya kabul ettirmi oldu. Bugnk

www.kamuyonetimi.biz

-14-

snrlarmz ile d ilikilerimizin bir ksm da Lozan Bar Antlamasna gre saptanm ve yrtlmektedir. 20 Kasm 1922'de balayan ve ok etin geen grmeler, aradaki bir kesilme dneminden sonra, 24 Temmuz 1923'de sonulanarak bu tarihte Antlama imzalanmtr. Daha sonra da TBMM'de 23 Austos 1923 gn 340, 341, 342 ve 343 sayl kanunlarla kabul olunmu ve bylece hazr bulunan 227 yeden 213'nn olumlu oyu ile tasdik olunmutur. Ayn gn, stanbul ve Boazlar blgesindeki mttefik kuvvetleri ve donanmasnn ekilmesi istenmi ve 6 hafta iinde gitmilerdir. Lozan Konferansnda Trkiye'yi ba delege olarak, o srada Dileri Bakan bulunan smet nn temsil etmitir. Lozan Baryla zet olarak u sonulara ulalmtr: Henz tespit edilmemi gney snrlar hari Trkiye'nin yeni snrlar Milli Misak ile kabul edilen snrlard. Trkiye Mttefiklere hi bir tazminat demeyecekti. Kapitlasyonlar kaldrlmt. Trkiye'de bulunan yabanclar ve yabanc kurum ve okullar Trk kanunlarna tabi olacaklard. Yunanistan ile ahali mbadelesinden sonra, Trkiye, halknn byk ounluunu Trklerin tekil ettii mtecanis bir devlet haline gelmiti. Boazlarda, tam kontrol hakkn kullanmamakla beraber egemenlii ve bamszl zerine konulan tehditlerin birounu kaldrmaya muvaffak olmutu. Lozan'da imzalanm olan belgelerin dkm ise yledir: 1. Trkiye ile ngiltere, Fransa, Japonya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda (Bar Andlamas). 2. Trkiye ile ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Rusya, Yugoslavya arasnda (Boazlarn Usulne Dair Szleme), 3. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda (Trakya Snrlarna Dair Szleme), 4. Trkiye ile ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda (Ticaret Szlemesi), 5. Trkiye ile ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Romanya, Yunanistan arasnda (Genel Af ile lgili Beyanname ve Protokol). 6. Yunanistan'daki Mslmanlarn mallar hakknda (Yunan Beyannamesi). 7. Salk Sorunlarna Ait Trk Beyannamesi 8. Adalet ilerinin daresine ait Trk Beyannamesi 9. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya arasnda Osmanl mparatorluunca verilmi olan baz imtiyazlara dair Protokol ve (Trk Beyannamesi), 10. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya arasnda Lozan'da imza edilen belgelerin baz hkmetlerine Belika ve Portekiz'in katlmasna dair Protokol ve (Belika Beyannamesi) ile (Portekiz Beyannamesi). 11. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya arasnda ngiltere, Fransa, talya tarafndan igal edilen Trk arazisinin boaltlmasna dair Protokol ve (Trk Beyannamesi). 12. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan arasnda Karaaa arazisiyle Bozcaada ve mroz adalarna dair Protokol. 13. ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan arasnda Yunanistan'daki aznlklarn korunmas hakknda balca mttefik devletler ile Yunanistan arasnda 10.08.1920 gnnde yaplm andlamas ile Trakya'ya ait olarak ayn devletlerarasnda ayn gnde yaplan andlamaya dair Protokol. 14. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan arasnda, Yugoslavya tarafndan Bar Antlamasnn imzasna dair Protokol.

www.kamuyonetimi.biz

-15-

15. Trkiye, ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Belika, Portekiz arasnda Lozan Konferansnn bitimine ait belge. Bar Andlamasnn kapsam iinde olarak Trkiye ile Yunanistan arasndaki Rum ve Trk ahalinin karlkl deitirilmesine dair Andlama 30.1.1923'de imzalanmtr. Atatrk, Nutkunda, Mondros Mtarekesinden sonra Mttefik devletlerce Trkiye'ye drt defa bar teklii yapldn, ilk n Trk milletini tatmin etmekten ok uzak olduklarn, drdnc ve son teklifin Lozan Antlamas ile sonulanan grmeleri balattn belirterek ayrntlarn vermi ve Lozan bir zafer olarak nitelemitir. Lusaka Konferans -- 1970 Balantszlarn Zambia'nn bakenti Lusaka'da yaptklar nc balantszlar toplants. "Bar, Bamszlk, birlii ve Uluslararas likilerin Demokratikletirilmesi zerine Lusaka Deklarasyonu" ile balantsz bir d politika izleme zlemi kararl bir biimde bir daha ilan edilmitir. Lbnan Sorunu Ortadou sorununun nemli bir paras durumundaki olaylar. Lbnan, 1970'lerin ortalarnda taraflarn Hristiyan saclar, Mslman solcular, Suriye birlikleri, srail ve BM Bar Gc'nn oluturduu bir i sava iine girdi. Bu atmann nedenleri, Lbnan'n i yapsnda ve blgenin zelliklerinde aranmaldr. Bir kere Lbnan eitli dinsel ve etnik blntlere ayrlm olup bir ulus-devlet grnmnde deildir. lkede hibir mezhep ounlua sahip olamamtr. Bunlar arasnda Mslman Snniler, iiler, Driziler, Hristiyan Maruniler, Yunan Ortodokslar, Katolikler ve Yahudiler en nemlilerini oluturmaktadr. Bu etnik ve dini mozayie bir de 1970'te rdn'deki i sava kaybederek bir anlamda blgeden srlen Filistinliler eklenmitir. Burada bir yandan Hristyan, Bat kltr ile te yandan slam ve Dou kltr ayn potada erimemektedir. Lbnan toplumunun ailelere blnm yaps lkenin siyasal yaantsna kiisellik zellii katmtr. Siyasal iktidarn bozulduu dnemde iktidar ele geirme abalar byk atmalara yol amaktadr. Lbnan 1943 ylnda tam bamsz olduundan bu yana siyasal istikrarn geleneksel olarak bir Hristiyan bakan ve mslman bir babakan seerek srdryordu. Hristiyanlar mecliste ve hkmette ounluu ellerinde bulunduruyorlard. Filistinlilerin de Lbnan'a gelmesi dengeyi iyice bozdu. 1975 ylnda sac ve Hristiyanlar, solcu Mslmanlar ve Filistin gerillalar arasnda bir sava kt. Bir yl sonra da Suriye, ABD ve srail'in onay ile atmalar durdurmak iin mdahale etti. 1978 ylnda srail Gney Lbnan snrndan ieri girdiyse de BM Bar gc gelince geri ekildi. Bu tarihten itibaren Lbnan'a saldr iin frsat kollayan srail bir harekat balatarak Lbnan'n gneyini igal etti. Sonuta Arafat ve Filistinliler blgeden ekilirken, Lbnan'da yeni bir mcadele dnemi balyordu. 1980'li yllar Lbnan'a zledii bar getiremedi ve 1975'te balayan i sava hzn artrarak srdrd. zellikle srail'in blgede ekilii srasnda lkede, Devlet Bakan Emin Cemayel dnda g oda ortaya kt. Hristiyanlar, Driziler ve ii Emel rgt. Saldrlara hedef olan Uluslararas Bar Gc 1984 ylnda lkeden ekildiyse de srail askeri varln srdrd. 1986'dan sonra Suriye birlikleri, ii Emel milisleri ve Filistinliler arasnda yeni atmalar kt. 1989 ylnda ise i savan yeniden alevlenmesi, yeni seilmi bakan Rene Moawad'n bir suikast ile ldrlmesi ve Batl rehineler bunalm srmekteydi. Ordu komutan Michel Aoun Hristiyanlar'n lideri olarak ortaya kt. Auon, Suriye'nin Lbnan'dan

www.kamuyonetimi.biz

-16-

elini eteini tmyle ekmedike herhangi bir anlamaya varamayacan aklad. Ayn yl iinde Arap Birlii rgt'nn eitli arabuluculuk komitelerinin abalar sonu getirmedi. Nihayet, 22 Mays 1991 tarihinde Suriye ile Lbnan arasnda imzalanan bir antlama ile Suriye 1943 ylnda bamszln kazanmasndan sonra ilk defa Lbnan' ayr ve bamsz bir devlet olarak tand. Bu tarihten sonra Lbnan merkezi hkmetinin en nemli sorunlar, etnik dengelerin bozulup yeni atmalara yol amasn engellemek, lke topraklarnn her tarafnda denetimi salamak ve srail'in zaman zaman saldrda bulunduu gerilla kamplarnn ne yaplaca konusunda aklk kazandrmaktr. Maastricht Zirvesi (Maastricht Summit) -- Aralk 1991 Avrupa Topluluu yesi on iki lkenin Hollanda'daki Maastricht kentinde Aralk 1991'de, 1992'de yrrle girmek zere ortak bir Avrupa pazarna gei prosedrn modernize etmek amacyla dzenledikleri toplant. Zirvede kararlatrlan ana konu, geri dnlmez olarak deerlendirilen birliin siyasal, ekonomik ve parasal yn idi. Avrupa Topluluu, dnyann en geni piyasas olarak, mallarn ve insanlarn serbest dolam ile global glerden birisi olabilecektir. Macar Ayaklanmas -- 1956 Macaristan'daki Sovyetler Birlii kart ayaklanma. Stalin'in lmnn ardndan SSCB'de szkonusu olan deiiklikler Macaristan'a da yansmt. Macaristan'daki Rakosi ynetimi, teki Dou Avrupa lkelerine gre enyeni, kapal ve halktan kopuk olanyd. Byle bir yneticiye Sovyet nderliinin geri grleri anlatlmalyd. Rakosi istenen deiiklikleri yapmaynca Sovyet yneticileri Rakosi'nin tek adam ynetimine son vererek, 1953'te iktidara Liberal grl mre Nagy'nin gelmesini saladlar. Nagy'nin babakanl srasnda yneldii liberal uygulamalar Sovyetler'i endielendirdi. Bunun zerine 1955 Nisan'nda sac sapma ve hizipilik ile sulanarak, Moskova'nn da oluru ile grevinden uzaklatrld. Rakosi baz serbestlikler tandysa da baarl olamad. Ayrca bu srada Polonya'daki Poznan ayaklanmasnn olmas da onu tedirgin etti. Bu durum karsnda Macar Komnist Partisi 24 Ekim'de mre Nagy'i yeniden babakanla getirdiyse de durumu denetim altna alamad. Sovyetler Birlii aleyhinde gsteriler ve grevler daha da artt. Tam bu srada Komnist Partisi Genel Sekreterliine getirilen Sanos Kadar'n yapt arlar da olayn hzn kesmedi. Bu arada daha nceden nemli yerleri tutmu olan Sovyet tanklarnn olaylara mdahalede bulunmas Macar halkna birletirdi ve Sovyetler'e kar mcadeleyi glendirdi. Bu durumda babakan mre Nagy ile Sovyetler Birlii'nin aras iyice ald. 4 Kasm sabahndan itibaren Sovyet tanklar Budapete'yi tamamen igal ederken Kadar'da babakanla getirildi. Bylece ayaklanma bastrlm oldu. Kadar 1960'lara kadar koyu bir bask politikas uygulamsa da bu tarihten sonra ksmi liberalleme hareketlerine girimitir. Mac Arthur Plan kinci Dnya Sava'nn Pasifikteki baarl komutanlarndan ve sava sonrasnda Japonya'da A.B.D. ynetiminin ba olan General Mac Arthur, Kore Sava srasnda Birlemi Milletler Kuvvetleri Bakomutanlnda bulunduu srada, inlilerin de Kuzey Koreliler yannda aktif ekilde savaa katlmas zerine en uygun are olarak, Kore'ye Bitiik in topraklarna atom bombalar atlmasn planlayp A.B.D. hkmetine nermi ve grevinden alnmtr. Buna ramen, Generalin Amerika'ya dn byk bir olay oldu ve halk kendisini tam bir kahrman gibi karlad.

www.kamuyonetimi.biz

-17-

Magna Carta -- 1215 Kral "Yurtsuz" John ile baronlar arasnda Runnymede ayrnda imzalanm olan belge. Kran krana bir savan sonucunda, kraln baronlara yenilmesiyle kabul edilmi olan bu "Byk zgrlk Ferman"nn olaanst nemli, acl demokrasi tarihinde kraln yetkilerini snrlayan ilk temel belge olmasdr. Magna Carta'y oluturan 63 madde ngiliz feodal toplumunun eitli snf, katman ve kurumlarnn geleneksel olarak sahip olduklar hak ve zgrlkleri gvenceye balamaktadr. Bu snflar iinde en nemlisi baronlardr. Bunun yan sra zgr kyller var. Ayrca fermanda, geleneksel uyruk haklar de resmen anmsatlp aka tannmaktadr. Kilise'nin tam zerk olmasn salayan temel ayrcalklar burada yinelenmitir. Magna Carta anmsatt bu temel hak ve zgrlkleri gvenceye de balamtr. Bu haklar; 1) Adalet satlmaz, reddedilemez, geciktirilemez, 2) Susuza ceza verilemez, 3) Ceza sula orantl olmal, 4) Zoralm yasak, 5) Kendilerinin izni olmadan uyruklarn aralar kullanlamaz, 6) lkeye giri ve k serbesttir, 7) Tam bir ticaret serbestsi vardr. Makedonya Sorunu 19. ve 20. yy'da Makedonya blgesini ele geirmek isteyen Balkan devletleri arasnda ba gsteren anlamazlk. Bulgaristan'n blgeyi alma giriimi, 1878'de ngiltere ve teki byk gler tarafndan engellendi. Daha sonra blge zerinde hak iddia eden Srbistan, Yunanistan ve Bulgaristan, I. Balkan Sava sonunda Osmanllarn blgedeki egemenliine son vererek 1913'te Makedonya'y 3'e ayrdlar. I. Dnya Sava'nda Bulgaristan, blgenin Srbistan'a ait blmn kendi topraklarna kattysa da 1919'da kendi topraklarnn da bir blmn kaybederek blgeden ekilmek zorunda kald. II. Dnya Sava'ndan sonra Makedonya'nn Srbistan'a ait blm, Yugoslavya'y oluturan alt Cumhuriyet'ten biri oldu. Marshal Plan (Marshall Plan) kinci Dnya Sava sonras dnemde, ABD tarafndan Avrupa lkelerine yardmda bulunmak ve bu lkeleri ksa zamanda gelitirip glenmelerini salamak amacyla hazrlanan bir program. Savatan sonra Avrupa lkeleri, yklan ekonomilerini onarmak iin youn bir abaya girimilerdir. Bunun iin gerekli olan makine ve donatm ancak ABD'den salanabilirdi. Dolaysyla bu lkelerin tm dviz ve altn rezervleri ABD'ye akm ve byk bir dviz darboaz iine srklenmilerdi. Bu koullar altnda zamann ABD Dileri Bakan George C. Marshall, Avrupa'ya programl yardm yaplmas nerisinde bulundu. Bunun zerine bir Avrupa Onarm Program (European Recovery Program) hazrland. neri sahibinin isteminden dolay buna Marshall Program da denir. Marshall Program, 1948 ylnda Bakan Truman tarafndan imzalananbir kanun ile kabul edildi. Program drt yllk bir sreyi kapsamaktayd. Program erevesinde yaplan yardmlara da Marshall Yardmlar denmektedir. ABD, yardmlar karlnda Avrupa lkelerinden ekonomik ve mali bamszlklarn artracak ynde aba gstermelerini, bu amala gerekli i nlemleri almalarn ve aralarnda yakn bir ibirlii gerekletirmelerini istiyordu. Bylece Avrupa lkelerinin ABD'ye bamllklar da azaltlm olacakt. Bu ortamda Avrupa lkeleri

www.kamuyonetimi.biz

-18-

aralarnda gerekli ibirliini gerekletirmek ve Marshall yardmlarn datmak zere Avrupa Ekonomik birlii rgt (OEEC)'n kurdular. 17 BatAvrupa lkesinden her biri, 19481951 dnemini kapsayan bir plan hazrlayacak, ekonomisini toparlayacak, retimini artracak ve d a azaltacak nlemler alacakt. Bu planlar OEEC tarafndan gzden geirilece ve aralarnda uyum salanacakt. Aslnda bu koordinasyon, ABD'ye bir lde ye lkelerin ekonomik, para ve mali politikalar zerinde denetim olana salyordu. Ksacas, Marshall Program'nn balca iki amac vard. Birisi, salanacak d yardmlarla Avrupa lkelerinin yklan ekonomilerinin onarmna ve kalknmalarnn gerekletirilmesine katkda bulunmak, dieri de Komnizmin Bat Avrupa'daki yaylna engel olmakt. Sava sonras dnem dnyada "souk sava"n balang dnemidir. Dolaysyla ABD, ne pahasna olursa olsun Komnizmin yaylna set ekmek istiyordu. Dier yandan, Bat Avrupa, ABD'nin geleneksel bir piyasas durumundayd. O bakmdan bu piyasay yeniden canlandrmakla ihracat olanaklarn artrmay umuyordu. Avrupa Onarm Program'nn uyguland drt yllk sre ierisinde ABD, Avrupa'ya 11.4 milyar $ yardm yapt, bunun %90' dorudanhibe eklinde idi. En fazla yardm alan lkeler ngiltere (%24), Fransa (%20), Federal Almanya (%11) ve talya (%10) idi. Aza miktardaolmakla birlikte Trkiye de yardm alan lkeler arasnda idi. Marshall Program, Amerikan yardmnn sadece bir yn idi. 1945'de balayan Amerikan yardm, 1955'e kadar 51 milyar dolar buldu. Bu yardmlar tm Bat Blokuna yaplan yardmlar kapsar. Mc Mahon Hatt 1914'de in ile Hindistan arasndaki snr saptayan ngiliz delegesinin izdii hattn ismi. in daha sonra bu hattn izilmesinde kendisine hakszlk edildii grn savunmutur. Bugn de ayn grtedir. Megali dea Yunanca "Byk Fikir veya deal" anlamna gelen bu deyim, Yunanistan'n yaylma ve byme siyaseti ve engellerini aklayan bir slogandr. Eski skender imparatorluu ve Bizans imparatorluu devrinden esinlenen bu grn btn Yunanllar bir araya toplayan irredantist bir yn olduu gibi, eski topraklarn geri alnmas ve yenileri de katlmasyla bir imparatorluk kurma hayaline dayanan emperyalist bir yn de bulunmaktadr. Meiji Anayasas (Meiji Constitution) 1889'da Japon imparatorluu dneminde, seilmi yelerden oluacak kanun yapc bir organn kurulmasn ngren anayasa. Bu anayasa, daha sonra 1947'de yerini modern bir anayasaya brakacaktr. Tokugawa ogunluunun yklmasndan ve 1868'deki mparator Meiji'nin restorasyon almasndan sonra Japon ulusunun hayatnda yeni bir dnem balamtr. Modern Japonya'nn kurucu babalarndan birisi, bir devlet adam daha sonra da babakan olan Ito Hirobumi'dir. Hirobumi, 1870'de iyi bir anayasa bulup incelemek zere bir yolculua km, ilk kez Amerikan modelini deerlendirmi ancak pek tatmin edici bulmamtr. nk Amerikan modeli istikrarl bir hkmetin kurulmas ve korunmas konusunda yetersiz kalyordu. Aranan model Berlin'de bulunmutu. Ito, Lorenz von Stein'in gelitirdii, kontrolsz bir bireyselcilikten uzak ve ynlarn gereksinimlerini dikkate alan "sosyal monari" dncesini benimsemitir. Sonuta, Alman Anayasas'nn 71 maddesinde 46'sn hemen hemen harfi harfine alan Meiji Anayasas Japonya'da 1881'de kabul edilmitir. Bu anayasa ile Japonya'da brokrasinin resmi sorumluluunun, disiplinin, ekonominin ve verimliliin alt izilmitir.

www.kamuyonetimi.biz

-19-

Merkantilizm Devlet gcn ve gvenliini artrmak iin bir ulusun ekonomik yaamn dzenleyen hkmet uygulamalar ve ekonomik felsefesidir. Merkantilizm 16. yy.'da 18. yy.'a kadar Avrupa devletleri tarafndan izlenen bir modeli oluturdu. Bu dnemde Avrupa'da feodalizm kp yerine devletler kurulmu ve ticaret kapitalizmi gelimitir. Bunun temelinde devletilik, ulusal ekonomiyi korumaclk ve sanayileme vardr. Her devlet ihracatn ithalattan fazla olmasn salamaya alt. stenen ticaret dengesi altn ve gmn ieriye akyla sonuland. Bu yolla d ticaret bilanosundan fazlalar oluacak ve devlet zenginleecekti. Merkantilizmin gelimesinde corafi keiflerin artmas da nemli bir rol oynamtr. Sistemde ie kar mdahalecilik, da kar korumaclk sz konusudur. erde mamul maddelere dk tama maliyetleri ve yksek fiyatlar nerildi. Koloniler ucuz hammaddelerin kayna ve phal rnlerin pazar olarak kullanld. Merkantilizm, daha ok devleti glendirmeye ynelik bir d ticaret doktrini ve politikasn ifade etmektedir. Komnist devletler politik amalarn ekonomik politikann stnde tutarak merkantilist fikre en yakn olanlardr. Merkantilizm sistemi, 18. yy. sonlar ve 19.yy.'n balarnda bireyci laissez faire'ci kapitalist teoriler yerini alana kadar uluslararas ekonomiyi ynlendirdi. Merkantilizmin Fransa'daki uygulamasna Colbertizm, Almanya ve Avusturya'daki uygulamasna Kameralizm ve spanya'dakine de Bulyonizm denmektedir. Metternich Avusturyal tutucu devlet adam, Napoleon'u yenilgiye uratan ittifakn olumasna katkda bulunmu ve Viyana Kongresi'ni (1814-15) toplayarak Avusturya'y yeniden Avrupa'nn nde gelen devletlerinden biri durumuna getirmitir. Metternich, Napoleon'a kar genel bir Alman ayaklanmas balatma gibi grlerinden zamanla vazgeti. Her trl halk hareketine kar duymaya balad tepki, ok uluslu devlet yapsn statkocu bir yaklamla korumaya ynelmesine yol at. te yandan d politikada Avrupa'da g dengesi retisinin en kararl savunucusu durumuna geldi. Metternich'in Avusturya'y eski gcne kavuturma abalar, Viyana Kongresiyle dorua ulat. Zamanla basknn ve gericiliin nefred edilen bir simgesi haline geldi.1848'de ykselen devrimci dalgann ilk kurban olarak 13 Mart'ta istifa etmek zorunda kald. Mihver Devletleri II. Dnya Sava ncesi ve sonrasnda mttefik devletlere kar savaan devletler. ttifak halindek ngiltere ve Fransa'ya kar oluturulan Mihver'de Almanya, talya ve Japonya yer ald. Ancak sava mihver devletlerinin yenilgisiyle sonulannca sava srasnda gerekletirilen l askeri mihver pakt da sona erdi. 1823 ylnda Amerikan Bakan P. Monroe'nin Kongreye sunduu birmesajdan domu bir politika anlay ve tutumudur. Bunda hkim olan gr bulunmaktadr. (a) Karmazlk-non intervention-istei: nk o sralarda Gney Amerika'daki spanyol kolonilerinde bamszlk isyanlar olmaktayd ve Avrupa byk devletlerinden oluan Mukaddes ttifak (Sainte Alliance)'n buralara mdahale ile koloniyalist karlara hizmet iin karmas istenmiyordu;

www.kamuyonetimi.biz

-20-

(b) Anti-koloniyalizm gr: O sralarda Alaska'ya sahip bulunan Rusya'nn egemenliini daha aalara doru geniletmek niyetine-Kaliforniya'ya kadar-kar klyordu; (c) Kabuuna ekilme (isolation) ilkesi: Szkonusu mesajda, Amerika'nn Avrupa ileriyle ilgilenmeyecei ve karmayaca ilkesi aklanyordu. Yzylmzda ve hatta gnmzde bile zaman zaman Monroe Doktrini szkonusu edilmekte ve baz politik evreler bunun tekrar yrrle konmasn savunmaktadrlar. Mondros Mtarekesi -- 30 Ekim 1918 Osmanl Devleti'nin I. Dnya Sava'ndaki yenilgisini belgeleyen Mondros Mtarekesi aslnda bir silah braklmas, bir atekes szlemesi olarak hazrlanmakla birlikte ierdii hkmler bakmndan tam bir teslim antlamasdr. Osmanl Devleti ile balaklar Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan Eyll 1918'de artk sava srdremeyeceklerini anlamlard. nce Bulgaristan 29 Eyll'de atekes antlamas imzalayarak savatan ekildi. Bunu Almanya, Avusturya-Macaristan ve Osmanl Devleti'nin atekes iin ABD Bakan Woodrow Wilson'a bavurular izledi. Yenilgiyi kabul eden bu devletler Wilson'n 8 Ocak 1918'de kard 14 maddelik bar program erevesinde bir antlama yapmak istiyorlard. Ama ngiltere ve Fransa buna kar knca ABD'de de onlara uyarak daha sert bir tutum taknd. ABD, Almanya ve AvusturyaMacaristan ile kendibalaklarnn istekleri dorultusunda atekes koullarn grmeye balarken Osmanl Devleti'nin bavurusuna yant bile vermedi. Bu arada 1913'ten beri bata bulunan ttihat ve Terakki hkmeti 8 Ekim'de istifa etmiti. Yeni hkmeti kuran Ahmed zzet Paa ABD'den bir yant alamaynca atekes iin ngiltere'ye bavurdu. Bu istei hemen kabul eden ngiltere, grmelerin Ege Deniz'indeki Limni Adas'nn Mondros Limannda demirli bir sava gemisinde yaplmasn istedi. ngiltere'yi Amiral Arthur G. Calthorpe'un, Osmanl Devleti'ni de Bahriye Nazr Rauf (Orbay) Bey'in bakanlndaki kurullarn temsil ettii grmeler 27 Ekim'de Mondros'ta balad. Amiral Calthorpe grmeye atekes koullarn ieren bir taslakla gelmiti. Osmanl kurulunun son derece ar hkmlerle dolu bir belgeye itiraz edecek gc yoktu. Baz hkmleri hafifletme yolundaki abalar da baarl olamad ve 30 Ekim'de 25 maddelik mtareke metnini imzalamak zorunda kald. Mtareke hkmlerine gre stanbul ve anakkale boazlar silahszlandrlarak serbest geie hazrlanyor, denetimi de tilaf Devletleri'ne braklyordu. Snrlarn korunmas ve i gvenlik iin gerekli saynn dndaki askerler terhis ediliyor, yani ordu datlyordu. Donanma da tilaf Devletleri'nin gzetimi altnda limanlara ekiliyordu. Btn ulatrma ve haberleme hizmetleri tilaf Devletleri'nin denetimi altna giriyordu. En nemli madde ise tilaf Devletleri'nin, gvenliklerini tehlikeye drdn ileri srerek istedikleri yeri igal edebileceklerini ngren yedinci maddeydi. Nitekim ksa bir sre sonra bu madde hkmne dayanlarak drt bir yanda igaller balayacak, tilaf devletleri 1920'de Osmanl Devleti'ne Sevr Antlamasn imzalatarak bu igalleri resmen kabul ettireceklerdi. Buna kar kanlar ise Anadolu'da Kurtulu Sava'nn bayran aacaklard. Monroe Doktrini Milletleraras ilikilerde ve siyasi tarihte sz sk edilen Monroe Doktrini, ok ksa ekilde basit ifadesiyle "Amerika Amerikanllarndr" eklinde tanmlanmakta ise de bu konuda biraz ayrnt hukuki ynden gereklidir.

www.kamuyonetimi.biz

-21-

Montr Szlemesi (Convention de Montreux) Gerek milletleraras bir su yolu olarak devletler hukukunda nemli bir yer tutan, gerekse Trkiye'nin ve bulunduu blgenin jeopolitik durumu asndan byk anlam ve deeri bulunan Trk Boazlarnn stats son olarak, 20 Temmuz 1936'da svire'nin Montr ehrinde imzalanan milletleraras bir szleme ile saptanmtr. Montr Szlemesinin esaslar unlardr: 1. Boazlardan gei; bar ve sava zaman ile ticaret ve askeri gemiler asndan ve ayrca Karadeniz'de kys bulunan devletlerle bulunmayanlara gre deiik biimlerde saptanmtr. Aada aklanacak baz incelikler dnda, genel kural olarak "Gei serbestlii" kabul olunmutur. 2. Boazlarn askeri kontrol ve savunma tedbirleri tamamen Trkiye'ye aittir. Bundan nceki 1923 Lozan Antlamas'ndaki hkm buray askersizletirmiti. Montr'de en byk isteimiz bu hkmn deimesiydi ve bu hakkmz tannd. 3. Boazlardan geii denetleyen Milletleraras Boazlar Komisyonu kaldrlmtr (Montr'den evvel yabanc devletler uzmanlarn da kapsayan byle bir kontrol komisyonu bulunmaktayd). Yukardaki sonular bakmndan Montr Szlemesi Trkiye iin bir baar olmutur ve Boazlar zerindeki genel hkimiyetimizi salamtr. Szlemeye gre, yabanc gemilerin Boazlardan geilerinde u incelikler hkme balanm bulunmaktadr: A) Bar Zamannda a) "Karadeniz'de kys olmayan" (non-riverain) devletlerin ticaret gemileri serbeste geerler. Sava gemileri ise, 8-15 gn nceden Trkiye'ye haber vereceklerdir. En fazla bir arada 9 gemi geebilir ve bunlarn toplam tonaj 15.020 tonu aamaz. Denizaltlar, uak gemiler ve 10.000 tondan byk sava gemileri ise hi geemezler. Szlemeye uyan ekilde geen yabanc sava gemileri Karadeniz'de 21 gnden fazla kalamazlar. Karadeniz'de kys bulunmayan devletlerin barta, denizde bulunabilecek sava gemilerinin toplam tonaj 30.000 tonu amayacak ekilde saptanmtr. Ancak burada kys bulunan en kuvvetli filoya sahip devletin filosunda 10 bin tonu aan bir art gerekletiinde, szkonusu dier devletler de bulundurabilecekleri toplam tonaj, bu arta paralel olarak artrabilecekler, fakat en fazla 45.000 tonu aamayacaklardr. b) "Karadeniz'de kys bulunan" (riverain) devletler iin ise ticaret gemileri yine serbesttir. Sava gemileri de, 8 gn nceden bize bildirilecek, bu arada geenlerin toplam tonaj 15.000'den fazla olmayacaktr. Karadeniz'de kallar tabii sreye bal deildir. B) Sava Zamannda a) "Trkiye tarafsz" ise: Herkesin ticaret gemileri serbeste geerler. Fakat, savaan devletlerin sava gemileri geemezler. b) "Trkiye savaa katlm" ise: Her tr gemiyi geirip, geirmemekte kendisi karar verir. Dilerse Boazlar herkese kapayabilir.

www.kamuyonetimi.biz

-22-

c) Sava tehlikesinin ok yaklat durumlarda: Trkiye yine karar serbestsine sahiptir. Boazlar kapayabilir. Bunlarn yan sra, szlemede daha birok teknik husus hkme balanmtr. Trkiye, boazlardan geen gemilerin say ve tonajlarn dzenli raporlar halinde ilgili devletlere bildirir. Morgenthau Plan kinci Dnya Sava'ndan malup kan ve igal olunan Almanya'nn artk bir sanayi lkesi olmaktan karlarak, bir tarm lkesi haline getirilmesini amalayan, Amerikal uzman Morgenthau'un hazrlad bir plandr. Bu plan tam bir onay grp uygulanmad ise de, igalci devletler sava tazminat yerine Alman sanayinin zaten zayflam bulunan gcn hie indirdiler. Ancak, Almanya 10-15 yl iinde, "Alman mucizesi" denen bir kalknma ve gayret gstererek yine Avrupa'nn en gl sanayi lkesi oldu. Moskova Antlamas -- 16 Mart 1921 TBMM ile Sovyetler Birlii arasnda imzalanan destek antlamas. Antlamaya gre, Sovyetler Birlii Misak- Milli snrlarn tanyor ve taraflarn birine zorla kabul ettirilecek bir bar anlamasn tanmama ilkesi karlkl olarak kabul ediliyordu. Boazlardan tm lkelerin ticaret gemilerinin serbeste gemesi, Trkiye'nin gvenliini zedelememek koulu ile kabul edildi. Karadeniz ve Boazlarn hukuki durumu ise daha sonra ky devletlerin temsilcilerinden oluan bir kurul tarafndan belirlenmesi ngrlyordu. Trkiye arlk dneminde imzalanm szlemelerden doan baz mali ykmllklerden kurtuldu. Moskova Antlamas -- 1970 Federal Almanya ile SSCB arasnda 12 Austos 1970'de imzalanan antlama. Bu antlamya gre Bat Almanya, ABD, Fransa ve ngiltere'nin Berlin zerindeki haklar sakl kalmak artyla, Avrupa'daki snrlarn dokunulmazln kabul ettirme, bu snrlarn yalnzca bar yollarla deitirilebilecei ilkesi getirildi. Moskova Konferans, 1943: bkz. II. Dnya Sava Moskova Konferans, 1944: bkz. II. Dnya Sava Musul Sorunu 1920'lerde Trkiye-ngiltere arasnda ekimelere neden olan bir blge anlamazl, Irak'n kuzeyinde bulunan bu blge, zengin petrol yataklarndan olay devletlerin her zaman ilgisini ekmitir. I. Dnya Sava srasnda Ortadou'ya ynelik yaplan gizli antlamalardan "SykesPicot Andlamas" ile Fransa'ya braklmt. Bu blge 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mtarekesi imzaland zaman Trk kuvvetlerinin elinde bulunuyordu. ngiltere ise, mtarekeye dayanarak, "Mttefikler, gvenliklerini tehdit eden bir durum ortaya karsa, herhangi bir stratejik yeri igal hakkna sahip olacaktr" maddesinden yararlanarak blgeyi igal etti ve 1920 San Remo Antlamas ile kendisine brakld. Lozan Konferans srasnda Trkiye etnik ve corafi nedenlerle Musul'un kendisine braklmasn istemiti. ngiltere statkonun korunmasnda diretmi ve sorun bir zme balanamamt. Lozan Antlamasnn hkmlerine gre, dokuz ay ierisinde bir sonuca ulatrmak zere, Trkiyengiltere ikili grmelerine braklmt. 19 Mays-5 Haziran 1924 tarihleri arasnda yaplan

www.kamuyonetimi.biz

-23-

grmelerden bir sonu alnamaynca, daha nce Lozan Antlamasnda kararlatrlm olduu gibi, sorun Milletler Cemiyeti'ne sunuldu. Trkiye blgede plebisit yaplmasn nerdiyse de ngiltere bunu kabul etmedi. Milletler Cemiyeti tarafndan oluturulan komisyon, yapt incelemelerle hazrlad raporda, blgenin Irak'a braklmasn, blgede yaayan Krt halknn haklarnn garanti altna alnmasn ve ngiltere'nin tartma konusu yapt Hakkrinin Trkiye'ye braklmasn neriyordu. Milletler Cemiyeti Genel Kurulu 1925 Aralnda bu raporu kabul etti. Trkiye o sralarda Milletler Cemiyetinin yesi olmamakla birlikte, ilgili taraflardan biri olarak, Dileri Bakan Dr. Tevfik Rt (Aras) tarafndan temsil edilmitir. Trkiye, 5 Haziran 1926'da ngiltere ile bir anlama yaparak bunu kabullenmek zorunda kald. nk Trkiye'de bir eyh Said ayaklanmas kt ve olay ngiltere buna dayandrmt. Bunun ardndan Trkiye'nin d politikasnda Sovyetler Birlii ile bir yaknlama grld. Daha sonra Trk-Irak snrnda yerel baz atmalar kt ve bunun zerine Brksel'de geici nitelikte bir snr saptand ve bu Trk-Irak snr olmu, Musul Irak'a braklm ve Trkiye'nin Musul petrollerinden 25 yl sre ile %10 hisse almas kabul edilmitir. Trkiye, daha sonra 500.000 ngiliz liras karlnda bu hakkndan vazgeecektir. Bylece, yeni Trkiye Cumhuriyeti ile ngiltere arasndaki sorun ortadan kaldrlm oldu. Mnih Konferans -- 1938 Hitler, Mussolini, Fransa Babakan Daladier ve ngiltere adn Chamberlain arasnda yaplan ve ekoslovakya'nn batsndaki "Sdetler" blgesini Almanya'ya veren andlama ile sonulanan konferans. Almanya, Avusturya'y ele geirdikten sonra ve "bir uluslu bir devlet" politikasn gerekletirmek iin gzlerini 3,5 milyon Almann yaad Sdetler (ekoslovakya'nn batsnda bulunan blge) blgesine evirdi. Bu blgede Naziler hareketlerini srdryorlard. Hitler amacn gerekletirmek iin srekli olarak bu blgeden szediyor ve bu blgenin anayurt ile birlemesinden szediyordu. Bu kkrtmalardan doan blgedeki karkl bahane ederek Hitler ekoslovakya snrna asker yd. Bunun zerine ekoslovakya hkmeti seferberlik ilan etti. ekoslovakya 1924 ylnda Fransa ile bir ittifak anlamas imzalamt. Bu anlamaya gre, Fransa, bir igal durumunda, ekoslovakya'ya yardm edecekti. Ancak Fransa, 1938 yl geldiinde, ngiltere ile birlikte hareket edeceini bildirdi. Bu durum zerine, ngiltere Babakan Chamberlain, 15 Eyll 1938 tarihinde Almanya'da Hitler ile grt. Babakan Chamberlain Sdetler blgesinin Almanya'ya verilmesi konusunda Fransa ile ekoslovakya'y ikna edeceine sz verdi. Chamberlain'in grmeden kard sonu, Almanya'nn denetimli bir biimde hareket etmesi halinde, Avrupa istikrar ve barnn bir iki kk devletin ortadan kalkmas pahasna da olsa kurtarlabileceiydi. Chamberlain sz verdiyse de bu Hitler'i tatmin etmedi. Chamberlain ile Hitlerin tekrar bir grmesi oldu. Bu arada Almanya'nn destekledii Polonya ve Macaristan, ekoslavakya'dan toprak talebinde bulundular. Bundan tedirgin olan Hitler derhal Sdetler blgesinin igal edilmesini istedi. Ancak Fransa 1924 ylnda ekoslovakya ile yapt ittifak anlamasna sadk kalacan syleyince, Chamberlain, bu bunalmn atlatlabilmesi iin bir uluslararas konferansn yaplmasn nerdi. Hitler, Mussolini, Daladier (Fransa Babakan) ve Chamberlain'in (ngiltere Babakan) katldklar Mnih Konferans 29 Eyll'de toplant. Mussolini'in taraflara sunduu anlama tasars kabul edilerek "Mnih Dzenlemesi" adn ald (30 Eyll 1938). Daha sonra talya tarafndan hazrland sanlan bu tasarnn Almanlar tarafndan hazrland ortaya kt. Yaplan dzenlemeye gre, Sdetler blgesi drt aamada Almanya'ya verilecekti. Ayrca, ilerde doacak anlamazlklarn zlmesi iin uluslararas bir komisyon kurulmas

www.kamuyonetimi.biz

-24-

kararlatrld. ekoslovakya'nn snrlarnn (yeni oluacak snrlar) uluslararas gvence altna alnaca ve ngiltere ile Almanya'nn birbirlerine kar savamayacaklarn, taraflar oybirlii ile kabul ettiler. Dzenlemeye gre, Almanya 10 Ekim'e kadar Sdetler blgesini igal edecekti. ekoslavakya bu dzenlemeden sonra, Polonya ve Macaristan'n isteklerine boyun eerek, Polonya'ya "Teschen" blgesini, Macaristan'a da Slovakya'dan bir blgenin verilmesini kabul etti. Mnih Dzenlemesi, drt byk devletin isteklerini kk bir devlete kabul ettirdiklerini gstermektedir. Hereyden nce, Almanya saldrganlnn durdurulamamasdr. ekoslavakya, bu byk devletlere daha sonra duyduu gvensizlikten dolay, II. Dnya Savandan sonra, Sovyetler Birliine snd. Nasrizm Msr'da kralln bir darbe ile 1952'de yklmasndan bir ka yl sonra baa geen Albay Nasr zamanla btn Arap dnyasnda nemli bir milliyeti lider oldu. ngiliz kuvvetleri Svey Kanal blgesinden kartp Kanal milliletirmesi ve lkede sosyal reformlar yapmas Nasr'n prestijini ykseltti. Kendisinin ayrca Asya-Afrika lkeleri ve bloksuz lkeler arasnda faal bir rol oynamas da hretini arttrd. Nehru-Tito-Nasr, "nc Dnya" denilen bu blokun liderleri oldular. Arap lkelerinde Nasr taraftarlar oald ve Nasr Arap milliyetiliini uyandrd. deali, Atlantik Okyanusunda Hint Okyanusu'na uzanan blgede birleik bir Arap dnyas meydana getirmekti. Nasr taraftarl ve kendisinin bu projesine "Nasrizm" ad verildi. Msr ve Suriye arasnda 1958'de bir birleme oldu ise de ok srmedi. Birleik Arap Cumhuriyeti ad olan bu giriimden sonra baka bir birlik kurma abalar da sonu vermedi. 1967 Altgn Sava'ndan ve 1970'de lmnden sonra Nasrizm yava yava zayflad. Neuilly Andlamas -- 27 Kasm 1919 Birinci Dnya Savandan sonra ABD Bakan Wilson, Fransz Babakan Georges Clemenceu ve ngiltere Babakan Lloyd George'un eseri olan Paris Bar Konferansnda yenik devletlere imzalattrlan bar antlamalarndan biri. 9 Austos 1920'de yrrle giren bu andlama ile, Romanya, Yunanistan ve Srp-Hrvat-Sloven Krall gibi devletlere toprak veren Bulgaristan'a askeri kstlamalar getirildi ve tamirat borcu detildi. Buna gre Bulgaristan, 300.000 kiinin yaad Ege Denizi kysndaki Gney Dobruca'y Romanya'ya Bat Trakya'daki Gmlcine (Komotini) ve Dedeaa (Aleksandriapolis)'i Yunanistan'a ve bir ksm blgeyi de Srp-Hrvat-Sloven krallna brakyordu. Asker says 20.000'e inecek ve %75'i silinen bir sava tazminat denecekti. Nixon Doktrini 1968'de ABD Bakan seilen Richard Nixon 1974 Temmuz'unda Watergate Skandal sonucu istifa edinceye kadar, dnya politikas asndan nemli giriimlerde bulunmutur. Kendisine bu ynden Dileri Bakan Henry Kissinger de ok yardmc olmutur. Nixon'un ABD d politikasnda ve uluslararas ilikilerde byk etkileri olan en nemli giriimleri Vietnam Sava'nn durdurulmas, in'i ziyaretle bu byk lkeyle temaslara geilmesi, Sovyet Rusya ile stratejik silahlar ve nkleer sava konusunda baz anlamalar yaplmas, 1973'te Ortadou'daki Ekim Sava sonunda baz anlamalar yaplarak bar grmelerinin balatlmas gibi hususlardr ve bu giriimler dnya barna yararl olmulardr.

www.kamuyonetimi.biz

-25-

Bakan Nixon bu politikay baz belirli pratik ilkelere dayandrmaktayd ve bunlarn tmne uzmanlarca Nixon Doktrini denmitir. 1. Amerika dost lkelerle bir nevi ortaklk kurmal bar ykmllkleriyle yararlar bu ortaklkta adilane paylalmaldr. 2. Amerika olsun, dostlar olsun, anlamazlkla sonulanabilecek sorunlarn derin nedenlerine zm yolu bulmak iin her an mzakereye hazr olmaldrlar. Doktrinin zeti udur: Amerika kuvvetli olmaldr, fakat, uluslararas sorunlarn zmne elde silah ile deil mzakere ile gitmelidir. Nixon'un bakanlktan istifasndan sonra da ABD'nin d politikasnda deiiklik olmayaca zellikle belirtilmitir. Normandiya kartmas -- 1944 kinci dnya savanda mttefik devletlerin 5 Haziran 1944'te Avrupa'nn kuzey kesiminde, Normandiya kylarnda dzenledikleri bir kartma harekt. Tarihin gelmi gemi en byk donanmas, tarihin en byk kartmasn balatt (Operation Overlord). Bu donanma 80 km.'lik bir mesafeyi kapsyordu. Almanlarn ok iyi tahkim ettikleri iin hi beklemedikleri Normandiya anda kartma gerekleti. Savata Batl mttefikler ve Sovyetler Birlii yetkilileri arasnda yaplan grmelerde Almanya'ya kar bir cephe almas kararlatrlmtr. Bu cepheyi Fransa'nn Normandiya ky eridinde amay kararlatrdlar. Bu kartma bin uak ve drt bin kartma gemisi ile balad. nemli kayplara ramen kartma baarl oldu ve Fransa'nn gneyinden gelen birliklerle 26 Austos'ta Paris'te birleerek kent kurtarld. Mttefikler Amsterdam ve Brksel'i ele geirmiler ve Eyll aynn sonunda Fransa ve Belika'da savaan Alman askeri kalmamt. Daha sonra Mttefik kuvvetleri Ren nehrini aarak Alman topraklarna girdiler. Douda ise ayn zamanda Sovyet ordusu Polonya ve Baltk lkelerine girdi. Eyll'de Bulgaristan Sovyet tarafndan igal edildi, Romanya ile Finlandiya ise mtareke istediler. Btn bu avantajlar, D. Day'in (Normandiya kartmas gnnn kod ad) baars ile oldu. Nkleer Denemelerin Ksmen Yasaklanmas Antlamas (Test Ban Treaty): bkz. Atmosferde, D Uzayda ve Su Altnda Nkleer Denemeleri Yasaklayan Antlama Nkleer Savan nlenmesine likin Anlama -- 1973 Souk sava dneminde, Kba Bunalm'ndan sonra ortaya kan "yumuama" srecinde, ABD ve SSCB arasnda yaplan ikili anlama. Bu anlama 22 Haziran 1973 tarihinde Washington'da imzaland. Anlama nkleer savan kma riskini azaltmak iin karlkl ibirliini, dnce alveriini ve davran ilkelerini iermektedir. Anlama, imzaland tarihten itibaren yrrle girmitir. Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamas (Non-Proliferation Treaty), 1968 Souk sava dneminin yumuama srecinde, nkleer silahlara ilikin yaplan ok tarafl antlama. Souk savan dorua ulat dnemlerde, ABD ve SSCB dndaki lkeler nkleer silahlara sahip olmaya balamlard. Hindistan, talya, Japonya ve sve, Brezilya, Federal Almanya, Pakistan, srail, Gney Kore, Libya ve ran nkleer bomba yapma ynnde almalar yapyorlard. Bunun zerine, zellikle balantsz devletler, Birlemi milletler erevesi iinde nkleer silahlarn yaylmasn nlemek iin giriimde bulunmulard. Federal Almanya'y NATO erevesi iinde nkleer tetikte sz sahibi yapacak olan "ok Tarafl Nkleer G" (MLF-Multilateral Force) konusu, Sovyetler Birlii veAmerika Birleik

www.kamuyonetimi.biz

-26-

Devletleri arasnda tartma yaratmt. Sovyetler Birlii, Almanya'nn "nkleer tetikte" parmann bulunmasna kar geliyordu. Balantszlar grubu ise, nkleer silahlarn hem devletlerarasnda, hem nkleer devletlerin ellerindeki silah says ve g artna karydlar ve bu konudaki amalarn gerekletirmek iin, geni kapsaml tedbirler zerinde duruyor, nkleer deneylerin tmden yasaklanmasndan yanaydlar. ki byk devlet, nkleer silahlarn yaylmasn nlemek iin, 1 Ocak 1967 tarihinde anlatklar metin, 14 Mart 1968 tarihinde Birlemi Milletler Genel Kurulu'na sunuldu. Kurul'a gelen metin yaplan baz deiikliklerden sonra, Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleyen Antlamann (The Non-Proliferation Treaty) imzaya almasn ngren tasar, 95 olumlu oya kar, 4 olumsuz (Arnavutluk, Kba, Tanzanya ve Zambiya) oyla kabul edilmi, 21 devlet ise ekimser oy kullanmlardr. Antlama, 1 Temmuz 1968 tarihinde Moskova, Washington ve Londra'da imzaya ald. Yrrle girdii tarih ise 5 Mart 1970'tir. Nrnberg Mahkemeleri (Nremberg Mahkemesi) II. Dnya Sava sonunda sava sulularnn cezalandrlmasn salamak iin Mttefik devletler tarafndan kurulan mahkeme. Uluslararas Askeri Mahkeme bu davalara bakma yetkisini 8 Austos 1945'te ABD, ngiltere, SSCB ve Fransa geici hkmeti temsilciliklerinin imzalad Londra Anlamas'ndan alyordu. Yetkisine giren konular ise bara kar sular, insanla kar ilenen sular, sava yasalarn ihlal eden sular ve ilk kategoride belirtilen sular ilemek zere ortak bir anlama iine girmeydi. Nrnberg'de kurulan bu mahkeme 20 Kasm 1945'te balam ve 1 Ekim 1946'da sona ermitir. Mahkemenin ald kararlara sanklardan ve dardan eletiriler gelmitir. Bu eletiriler: 1) 2) 3) 4) Mahkemenin yetkili olup olmad, Kanunsuz su ve ceza olmaz prensibine aykrlk, Mahkemede tarafsz ve yenik devletlerden yarg bulunmas, Yalnzca yenik devletlerin yarglanm olmas.

Oder Neisse Hatt II. Dnya savandan sonra mttefiklerce dzenlenen Polonya-Almanya snr. Sava sonras dnemin dnm noktasn oluturan Yalta Konferansnda ele alnan konulardan biri de Polonya sorunuydu. Savan galip devletlerinden Sovyetler Birlii, Polanya'da, Almanya'nn aleyhine genilemesini ngren bir snr neriyordu. O zaman iki ayr Polonya Hkmeti vard. Biri Alman ve Sovyet igali srasnda Londra'ya kaan hkmetti. teki ise, Sovyetler Birliinin igal blgesinde kurdurup tand ve Lblin kentinde kurulduu iin "Lblin Komitesi" adn alan komnist hkmetti. te Stalin bu hkmeti destekliyordu. Sonunda bir koalisyon hkmeti kurulmas kararlatrld. II. Dnya savandan nce "Curzon izgisi" Polonya-Sovyet snr olarak saptanmt. Polonya, Fransa'nn da destei ile, bu snr kabul etmedi. Riga Bar Antlamas ile, Polonya snr Curzon izgisi'nin ok dousuna doru geniledi. Bylece, Polonya'nn iine birok Ukraynal ve Beyaz Rus girdi. Daha sonra, Yalta'da Sovyetler Birlii eski "Curzon izgisi" zerinde srar edince, teki devletler bunu doal karladlar ve Sovyet isteklerini yerine getirdiler. Ayrca Sovyetlere Dou Prusya'daki Knigsberg kenti, Polonya'ya da terkettii topraklara karlk olarak, Almanya'dan, yani batsndan toprak verildi. Oder-Neisse akarsuyu Alman-Polonya snr oldu. Bylece Polonya baty kaydrlm oldu. Gl bir Polonya hem Sovyetlerin, hem de Fransa'nn iine yaryordu. Federal Almanya 12 Austos 1970 tarihinde

www.kamuyonetimi.biz

-27-

Sovyetler ile, 7 Aralk 1970 tarihinde Polonya ile yapt antlamada bu snr izgisini tand. Oder-Neisse hatt Bat-Dou Almanya snrn da oluturmaktayd. 1990 ylnda iki Almanya'nn birlemesi grmelerinde Polonya snr tekrar gndeme geldi. Polonya, iki Almanya'dan da gvence istedi. Sonuta, iki Almanya Polonya snrn tandklarn akladlar. Birleme Antlamas 3 Ekim 1990'da imzaladnda, Demokratik Almanya'nn Bat'ya ilhak kesinleti. Bylece Birleik Almanya'nn snrlar Douda OderNeisse Hatt'na kadar uzand. Polonya-Almanya snr, devletler aras bir anlama ile de tescil edildi. Ondrt Nokta Program (Wilson lkeleri) -- 1918 Birinci Dnya Sava sona ermeden, 1918 ylnn Ocak aynn ABD Bakan Woodrow Wilson'un sava sonras dnyas ile ilgili grlerini ieren bildiri. Bu grler "14 nokta"dan olumaktayd. Bunlar: 1) Bar grmeleri ve anlamalar aklkla yrtlecek, gizli diplomas yntemleri kullanlmayacaktr. 2) Bar ve sava dneminde ak denizlerde seyrsefer serbestsi salanacaktr. 3) Uluslararas ticaretteki engeller kaldrlacaktr. 4) Ulusal silahlanmann i gvenliin gerektirdii l ve dzeyde tutulacaktr; 5) Tm smrge sorunlar zgrce ve tarafsz zme balanacaktr. Bu konuda u kurallar gzetilecektir. 6) Birincisi, Rusya'y dier uluslarn istedikleri takdirde ve lde zgrce yardmda bulunulmas garanti edilecektir. kinci, Rusya'ya kendi siyasi giriimi ve ulusal politikasnda bamsz olabilme zgrl salanacaktr. 7) Almanya Belika'dan ekilecektir ve Belika tekrar bamsz devlet halini alacaktr. 8) Alsace ve Lorraine, Fransa'ya geri verilecektir. Bunun yannda, Almanya igal ettii Fransz topraklarn tekrar Fransa'ya iade edecek ve verdii zarar Fransa'ya demeyi yklenecektir; 9) talya snrlar yeniden dzenlenecektir; 10) Avusturya-Macaristan imparatorluu altnda bulunan halklara zerklik verilecektir; 11) Almanya, Romanya, Srbistan ve Karada'daki askerlerini geri ekecektir, ayrca Srbistan'a denize kma hakk verilecektir. 12) Osmanl devletinin Trk kesimlerinin egemenliini gvence altna alnacak, imparatorluk iindeki teki uluslara can gvenlii ve zerk gelime olanaklar salanacak ve Boazlardan srekli gei zgrl uluslararas gvence altna alnacaktr; 13) Bamsz bir Polonya'ya denize kma hakk verilecek ve Polonyallarn oturduu btn topraklar bu devlete balanacaktr; 14) Byk ve kk lkelerin siyasal bamszlklarn ve ulusal btnlklerini karlkl olarak garanti altna almak amac ile zel statleri olan bir uluslar birliinin (Milletler Cemiyeti) en ksa zamanda kurulmas iin almalara hemen balanacaktr. Ortaa (Middleage) .S. 5-13. yzyllar arasn kapsayan dilimin ad. Bu kelime 17. yzyldan beri Avrupa tarihi sz konusu olduunda, kullanlmaya balanmtr. Bu kavram, genellikle insanlarn znel bilincinde biimlendii iin kesin balang ve biti noktalarndan sz edilemez. Ancak, btn bu nedenlere ramen, tarih kitaplarnda Roma imparatorluunun blnme tarihi (M.S. 395) yada son Bat Roma imparatorluunun d tarihi (476) gibi noktalar Ortaan balangc

www.kamuyonetimi.biz

-28-

olarak alnmaktadr. Biti noktalar ise, stanbul'un fethi (1453); talyan kaif Kristof Kolomb'un Yeni Dnya'y (Amerika) keif (1492); Dini savalar olarak bilinen 30 Yl Savalarn sona erdiren Westphalia Antlamas (1648); Fransz Devrimi (1789) gibi siyasi tarihte nemli sonular douran tarihler saylmaktadr. Ortaa kavram tarihte ilk defa Rnesans dnrleri tarafndan gelitirildi. Bunlar kendi dnemlerini, Roma mparatorluunda yaanan parlaklk ve "yeniden dou" dnemleri arasnda bir gei dnemi olarak grmektedirler. Roma'da yaanan uygarln kendi dnemlerinde yeniden canlandn gryorlard. Roma mparatorluu ile, kendi dnemlerine kadar geen karanlk dnem iin bu tabiri kullandlar. Bu olumsuz deerlendirmelere karn, Ortaa byk siyasal, ekonomik, kltrel, toplumsal ve sanatsal deiimlerin yaand bir dnemdir. Bat tarihiler bu dnemi balk altnda incelemektedirler: "Erken Ortaa", "Yksek Ortaa" ve "Ge Ortaa". Ortaan ortaya kard en nemli zellikler, kamu otoritesinin blnmesi, feodalizmden kaynaklanan demi-merkeziyetiliin glenmesi, ideolojik styaplara dinin egemen olmas, piyasa iin retim yaplmasnn yaratlmas, burjuvazinin kent ve lke parlamentolarnda temsil edilmesinin salanmasdr. Orta Menzili Nkleer Silahlar Snrlandrma Antlamas Sovyetler Birlii ve Amerika Birleik Devletleri arasnda nkleer silahlarn snrlandrlmas konusunda yaplan iki tarafl antlama. Bu anlamaya gre taraflarn ellerinde bulundurduklar orta menzili nkleer silahlarn (INF) tmnn ortadan kaldracak ve retimleri yasaklanacakt. 1980'li yllarla birlikte Avrupa'daki silah dengesini kendi lehine evirmek isteyen Sovyetler Birlii, orta menzilli ve Avrupa'ya ynelik "55-20" fzelerinin bir ksmn kendi topraklarnda, dier ksmn ise Dou Avrupa'daki mttefiklerine yerletirmeye balamt. ABD buna karlk olarak, yine orta menzilli "Pershing II" ve "Cruise" fzelerini Avrupa'daki mttefiklerine yerletirdi. Ancak, 1985 yl geldiinde Sovyetler Birliinin bana Gorbaov, ABD'de ise Reagan ibasna geldi. ki bakann bakanlnn ilk yllarndan sonra silahszlanma abalarna olumlu yaklamasyla, iki lke arasnda INF denen orta menzilli fzelerin yasaklanmas grmeleri balad. Cenevre'de yaplan n grmelerden sonra, 18 Eyll'de iki tarafn gr birliine vardklar akland. 24 Kasm'da Cenevre'de buluan Dileri Bakanlar Shultz ve evarnadze, her iki lkenin menzilli 500 ile 5499 km arasnda olan nkleer fzeleri yasaklayan, yani Avrupa'da tmnn ortadan kaldrlmasn ngren (O zm) bir anlamasnn artlarn belirlediler. ki Bakan arasnda zirve toplants 8-10 Aralk 1987'de Washington'da gerekleti ve 8 Aralk'ta "INF" Antlamas imzaland. Yaplan antlama her iki tarafa, getirilen koullara uyulup uyulmadn dorulama hakkn tanmaktadr. Antlama, drt ana belgeden olumaktadr. Bunlar: 1)ABD ve SSCB'nin elinde bulundurduklar tm orta ve daha ksa menzilli nkleer fzeleri yl iinde yok etme ykmll getiren ve bu sre sonrasnda bu tr silahlar yasaklayan, ayrca antlamann koullarna tam uyulup uyulmadnn etkin biimde dorulanmasn salayan antlama maddeleri; 2)01 Kasm 1987'den itibaren; silahlarn yerleri, saylar ve nitelikleri konusunda antlamann imzalanmasndan nce taraflarn birbirlerine verdikleri verileri biraraya toplanan "Veriler Konusunda Anlay Memorandumu" (MOU); 3)zerinde anlamaya varlm olan yerinde denetleme, ani denetleme ve dier trl denetleme yntemlerinin nasl yerine getirileceini belirleyen Denetleme Protokol, 4)Fzelerin rampalarnn, destek sistemlerinin, destek yaplarnn ve destek tesislerinin nasl ortadan kaldrlacan ayrntl biimde anlatan Yoketme Protokoldr. Andlamann sresi snrszdr. Taraflardan herhangi biri anlamann konusu ile ilgili olarak belirlenecek olaanst durumlarn kendi karlarn tehlikeye koyduu kansna sahip olduu takdirde, anlamadan ekilecektir.

www.kamuyonetimi.biz

-29-

Otuz Yl Savalar -- 1618-1648 Katolik ve Protestan davas zerinde Alman topraklarnda srdrlen bir dizi uluslararas ve i sava (1618-1648). Savan nedenine bakldnda, 1555 ylnda yaplan Augsburg anlamasnn uygulamada yrmediini gryoruz. Bu anlama her devlete vatandalarnn dinini belirleme yetkisini tanmt. Ancak Protestanlar anlamann baarszla uradn grdklerinde, haklarn savunmak iin aralarnda birlik kurdular ve 1618'de balattklar ayaklanma, Otuz Yl Savalarnn balangc saylr. Protestanlar dardan destek salamak iin ngiltere, Fransa ve Hollanda nezdinde giriimlerde bulundular. Katolik Alman devletleri ise 1609'da Kutsal Roma mparatoru'nun destei ve Bavyera'nn nderliinde birletiler. Sava, oluan bu iki kamp arasnda balad. Bunun sonucu da, sava karmak bir hal ald. Sava bir kere Katolik ve Protestanlar arasnda bir Alman Sava, dier taraftan da Kutsal Roma mparatoru ile bamszlklarn salamak iin abalayan ye devletleri arasnda srdrlen bir sava niteliini ald. Ayrca iin iine Fransa, Habsburglar, spanya, Hollanda, Danimarka, sve ve Transilvanya'nn karmas, savan uluslararas bir nitelik almasn salad. Sava Protestanlar'n zaferi sonucu 1648 tarihli Westphalia (Vestefalya) bar ile bitmitir. Sava sonunda, Avrupa g dengesi tamamen deimiti. spanya Bat Avrupa'daki stnln yitirmi, Fransa Avrupa'da en gl hale gelmiti. sve, Baltk denizinde stnlk salam, Flemenk Cumhuriyeti btn lkeler tarafndan bamsz bir cumhuriyet olarak tannmt. Kutsal Roma mparatorluu'na bal btn devletler tam bamsz hale gelmilerdi. Kilisenin gc snrlandrlm, Augsburg barnn hkmleri yinelenmi ve Almanya'da Katolik, Protestanlk ve Calvinizm geerli dinler haline gelmitir. Artk Avrupa, kendi yasalarna gre davaranan, kendi ekonomik ve siyasal karlarn izleyen, istedii tarafta yeralan, ittifaklar kuran ve bozan modern bamsz devletlerden oluacaktr. Bugn anladmz anlamda devletlerin oluturulduu uluslararas sistem, Westphalia Bar ile kurulmutur. dn Verme-Kiralama Program (lend and lease) -- 1941 Amerika Birleik Devletlerinin, II. Dnya Savanda, Hitler'e kar savaan devletlere yapt yardm program. dn Verme ve Kiralama Yasas, 1941 ylnda Roosevelt tarafndan ABD kongresine tasar olarak sunuldu. II. Dnya Sava baladndan Amerikan, kamuoyu, Almanya'ya karyd. Bunun nedeni, Hitlerin yaylmac ve saldr politikas, Yahudilere kar tutumu, demokrasiye olan kartl, yaplan antlamalar inemesidir. Ancak bu kt imaj, savaa girmeyi gerektirecek kadar etkili deildi. ABD I. Dnya Sava'nda ald dersten dolay, kard tarafszlk yasalar ile, savatan uzak kalmay tercih ediyordu. Ancak, sava Almanya'nn lehine bir gelime gstermeye balaynca, ABD bu tarafszlk yasalarnda deiiklik yaplmasn gerekli grd. Tarafszlk yasalarna gre, ABD'den sava malzemesi ihra edilmesi yasakt. Almanya ise bu durumdan yararland. 4 Kasm 1939'da yaplan bir deiiklikle, sava malzemesinin denmesi olduu ancak parann pein sat serbest gerektii ve mlkiyetinin hemen el deitirmesinin art olduu akland. Ancak yasalarda yaplan deiikliklerin ngiltere'ye yeterli olmayaca anlald. ngiltere, para ve silah yardm istiyordu. ABD Kasm 1940 ylnda, ngiltere'ye 50 destroyer verdi. Vermesinin nedeni de, ABD'nin gvenlii, o dnemde ngiliz deniz gcne balyd. ABD en byk yardm, Kongreye sunduu dn Verme-Kiralama Yasa tasars ile gerekletirmeye alt. Buna gre, Mttefiklere her trl silah, hammadde, yedek para ve yiyecek dahil her trl yardm salanacakt. Bu yardm 50 milyar dolaklkt. 6 milyar yiyecek, 4 milyar hizmet, geriye kalan ise sava malzemesidir. Bu yardmn en byk

www.kamuyonetimi.biz

-30-

paynn ngiltere almtr: 31 milyar. Bunu 11 milyar ile Sovyetler Birlii, 3 milyar ile Fransa ve 1,5 milyar ile in izlemektedir. Yasa, tasars 11 Mart 1941 tarihinde, Kongre'den yasa olarak kt ve savan bitimine kadar yrrlkte kald (1941-1945). Pan-Arabizm Arapa konuulan btn slam lkelerini, byk bir ortak dzen iinde birletirmeyi ama edinen siyasi hareketdir. Panislamizm hareketinin duraklad Birinci Dnya Sava'ndan sonra gelien Pan-arabizm XIX. yy.'da Arap dilinin ve kltrnn yeniden canlan olarak Msr'da ortaya kt. XIX. yy.'n balarnda, Avrupa'da zellikle Osmanl mparatorluu'nun ynetimi altnda bulunan Balkan milletlerinde balayan milliyetilik uyan, ksa bir sre iinde Msr'a srad. XIX. yy. ortalarnda Gen Osmanllar tarafndan ortaya atlan Panottomanizm dncesine karlk, Msr'da da, Arapa konuan btn milletleri bir bayrak altnda toplama lksn gden Panarabizm akm dodu. Arap lkelerinin, zellikle petrol kaynaklarnn bulunduu blgelerin, Angloamerikan irketlerinin eline gemesi yznden, kk Arap emirlikleri doduu iin bu dnce baarl olamad. Pan-arabizm lks, bamsz Arap devletlerin ortaya k yznden blnmeleri nleyemedi; ancak, Avrupa devletlerinin yardmlaryla Osmanl mparatorluunun ynetiminde bulunan Arap topraklarnn Trklerin elinden kmasn kolaylatrd. kinci Dnya Sava sonunda bu grn nitelii, Kahire'de kurulan, Msr, Lbnan, Suriye, rdn, Suudi Arabistan, Yemen ve Libya'nn katld Arap Birlii'nin domasyla ortaya kt (1945). Msr ile Suriye'yi biraraya getiren Birleik Arap Cumhuriyeti denemesi, ksa sreli olmasna ramen (ubat 1958-Eyll 1961) Pan-arabizmin bir aamas saylabilir. Pan-slamizm 19. yzylda slam liderleri tarafndan ortaya atlan slami birlik dncesi. Bu dncenin temelini, Avrupal'larn Mslman topraklarnda hkimiyet kurmalar ve ksmen Mslman dnyasnda yaanan durgunlukta aramak gerekir. Pan-islamism 19. yzylda. Mslman liderlerinin en ok tuttuklar bir grtr. Bu Mslman liderlerin ban ektii Osmanl sultan ve Halifesi II. Abdlhamit (1876-1909 hkimiyet dnemi) Mslman dnyasnda bu gr btn Mslmanlara yaymak iin giriimlerde bulundu. Bu konuda ilk adm Hicaz demiryolunun yaplmasyd. Pan-islamizmin nde gelen ideologlarndan biri Cemaluddin Afgani, yapt konumalar ve yazd kitaplar ile, bu grn uzak topraklara da yaylmasn salad. Bu grn dier bir ideologu ise Abdullah Sahraverdi'dir. Kendisi 1903 ylnda Londra'da Pan-islamizm derneini kurdu. Ama iki islami sekte olan ii ve Sunni'leri birletirmekti. Abdlhamid'in lmesi (1909) Pan-slamizm hareketinin gerilemesine neden olmutur. Abdlhamid'in btn slam unsurlarn bir araya getirmede baarsz olmas, bu hareketin iinde bulunanlar yeni bir araya sevk etmitir. Fakat yaplan araylarn, slam evrenselliine uygun olmamas yznden, tekrar baarsz olmutur. Birinci Dnya Savandan sonra Osmanlnn yklmas ile saltanatn kaldrlm, ardndan da hilafet kurumu feshedilmitir (1924). slam dnyasnn halifesiz kalmas, bundan ok etkilenen Hindistan Mslmanlarn, yeni bir hilafetin kurulmas konusunda giriime sevk etmitir. 1926 ylnda Mekke ve Kahire'de hilafet kongreleri yaplm, fakat hibir sonu kmamtr. kinci Dnya savandan sonra, Pan-islamizm dncesi geride kalm, yerini Neo-Panislamizm almt. Ama, tek bir merkezi kurum altnda btn Mslmanlarn birlemesini amalayan Pan-slamizmden farkl olarak, uluslararas camia erevesinde yaplacak faaliyetlerin egdmlemesidir.

www.kamuyonetimi.biz

-31-

Pan-Slavizm Orta ve Dou Avrupa'da yaayan Slavlar'n ortak etnik gemiinin kabul edilmesi ve bu slavlar arasnda kltrel ve siyasi birlik salanmasn amalayan hareket. Bu hareket ilk defa 19. yzylda ortaya kt. Hareket, Bat ve Gney Slav entellektel, bilimadamlar ve airler arasnda ortaya kt. Bunlar ilk olarak, Slav halknn arklarn, folklrn ve kyl lehelerini inceleyerek, aradaki benzerlikleri gstererek, Slav birlii anlayn gelitirmeye alyorlard. Prag kenti, Slav tarihinin aratrld bir yer olduu iin, Pan-Slavizmin merkezi oldu. Avusturya-Macaristan ihtilaller ile sarsld srada, 1848 ylnda Prag'da bir Slav kongresi topland. Amalar, Avusturya'nn merkezi monarik ynetimine son verip, eit halklardan oluan bir federasyonun kurulmasn salamakt. Bunun zerine Pan-Slav hareketi 1860'larda Rusya'da yaygnlat. Rusya o zaman, Habsburg ve Osmanl ynetiminden, Slavlarn tek kurtarcs olarak grlyordu. Rus Pan-Slavistleri, hareketin kurumsal temelini deitirerek, Slavofil anlay savundular. Buna gre, Bat Avrupa manevi ve kltrel adan iflas etmitir ve Rusya'nn tarihsel misyonun, siyasal egemenlik kurarak Avrupa'y genletirmek ve Rusya egemenliinde bir Slav konferasyonu kurmaktr. Rus ynetimi bu gr resmen desteklememesine ramen, stanbul ve Belgrad'ta bulunan Rus elileri, Pan-Slavizmi ateli bir biimde savunarak, Rusya ve Srbistan' Osmanl Devleti'ne kar savaan sokmay baardlar. (1876-1878) 20. yzyln balarnda, Pan-Slav hareketini yeniden canlandrmak iin ciddi giriimlerde bulunuldu. Fakat Slav halklar arasndaki gelimeler bunu engelledi. 20. yzyln ikinci yarsnda deiik gelimelerin ortaya kmas, zellikle 1991 ylnda Yugoslavya'da sava balamas baz Slav liderlerini yeni bir savaa yneltti. Szgelimi, Srbistan Devlet Bakan Milosevi Yunanistan ile ibirliine gidip, dier Balkan lkelerinin de katlaca bir "Ortodoks Birliinin kurulmasn nermitir. Paris Bar Antlamas -- 1763 ngiltere ve Fransz arasnda smrge, ticaret ve deniz gc iin yaplan Yedi Yl Savalar sonunda imzalanan antlamadr. Bu antlama ile ngiltere ilk defa bir dnya gc olarak tannd ve yz yl sren Fransa-ngiltere mcadelesi, ngiltere lehine sonuland. Ayrca ngiltere Asya ve denizlerinde g dengesi salayacak hale geldi. Hindistan, Afrika ve Amerika'daki Fransz topraklar, ngiltere'nin denetimi altna geti. Fransa Kuzey Amerika'daki btn topraklarn yitirdi. Ancak Fransa byk bir yenilgi almasna ramen, ekonomik bir felakete srklenmedi. Meksika'nn kuzeyindeki Amerika, ngilizce konuan dnyann bir uzants haline geldi. Hindistan ise, ngiliz mparatorluu'nun ekonomik sisteminin en nemli paras haline geldi. Paris Bar Konferans -- 1919-1920 I. Dnya Sava sonunda, bar antlamalarnn yapld konferans. Bu, yenik devletlerin hatta Sovyetler Birlii'nin arlmad, byk devletin dzenledikleri konferanstr. Hereyden nce, bu byk devlet adan, Wilson (ABD bakan), Georges Clemenceu (Fransa Babakan) ve Lloyd George (ngiltere Babakan)'un eseridir. Konferansa talya Babakan Vttorio Orlando katlmt. Konferans, 18 Ocak 1919 tarihinde yirmi yedi lkenin katlm ile almalarna balad. Konferansta bir Yksek Konsey oluturulmu, btn nemli konularda Konsey'in yetkili olmas kararlatrld. Dileri Bakanlar dzeyinde temsil edilen,

www.kamuyonetimi.biz

-32-

bir Beler Konsey'i oluturuldu. Bu Konsey, ikincil nemde olan konular ele alacakt. Ekonomik konularda danmanlk yapmak iin bir Yksek Ekonomik Konsey'i oluturuldu. Konferansta karlalan en nemli sorun, bozulmu olan Avrupa g dengesiydi. AvusturyaMacaristan imparatorluu, Osmanl mparatorluu ile Rus arlnn yklmas, Avrupa'da bir g boluu yaratmt. Ancak en byk sorun Almanya ile Orta ve Dou Avrupa'yd. Avrupa'da kurulacak olan g dengesi yle bir hale getirilmeliydi ki, Almanya'nn tekrar bir militarist ve yaylmac bir devlet olarak sivrilmesi nlensin. Ayrca Orta ve Dou Avrupa'nn snrlar yle izilmeliydi ki, ekonomi, gvenlik ve milliyet esasna gre izilecek ve bir daha bozulmayacakt. Konferansn sonunda yenik devletlere imzalattklar antlamalar unlardr: Almanya ile Versay Antlamas (28 Haziran 1919), Avusturya ile St. Germain Antlamas (10 Eyll 1919). Bulgaristan ile Neuilly Antlamas, (27 Kasm 1919). Konferansta Bakan Wilson'un ortaya att Milletler Cemiyeti fikrine ilikin szleme 28 Nisan'da onayland. Konferans, Milletler Cemiyeti'nin resmen kurulmas ile (20 Ocak 1920) sona erdi. Sonu olarak Paris Bar dzenlemesinin en nemli ilkesi, "Self-determination" (her ulusun kendi kaderini kendisinin tayin etmesi hakk)'nn kabul edilmesidir. Paris Komn -- 1871 Bismarck'n Fransa'nn Katolik Alman devletleri zerindeki denetimini krmak iin 1870 ylnda Fransa'ya kar at savatan sonra 18 Mart-28 Mays 1871 tarihleri arasnda Paris'te balayan ayaklanma. Ayaklanma ve ondan sonra 21 Mart'da yaplan yerel ynetim seimlerinde devrimciler kazandklarndan komn ynetimi kuruldu. Bu yeni oluturulan ynetim, 1793 Fransz devrim geleneini srdren ve devrimin Paris Komn denetiminde olmasn savunan Proudhon'cular ve iddet yanls Bloquiciler'den olumaktayd. Paris Komn bir program yaymlad. Buna gre, Devlet dine verdii destei ekecektir. Fransz Cumhuriyet takvimi kullanlacak, i saati on saat ile snrlandrlacaktr. Hkmet birlikleri, Komnclere kar 21 Mays 1871 tarihinde saldr balatt, 20 bin komnc ldrld. Ayrca 38.000 kii tutukland ve 8.000'e yakn kii snr d edildi. Hkmet, bunun ardndan elde ettii gten, sert yntemlere bavurdu. Paris Komn, Marksistler tarafndan tarihin ilk sosyalist devrim denemesi olarak kabul edilir. Kral Marks Paris Komn'ne, Proletarya diktatrlnn ilk rnei olarak bakmtr. Paris Kongresi -- 1856 Osmanl Devleti, Fransa, ngiltere, Avusturya, Prusya, Sardunya-Piyemonte ve Rus arl arasnda, 25 ubat-30 Mart 1856 tarihleri arasnda dzenlenen Kongre. 1853 ylnda Osmanl-Rusya arasnda Krm Sava balamt. 1854 ylnda Rusya'nn Sinop'daki Osmanl donanmasn bir baskn yaparak yakmas zerine, ngiltere ve Fransa Osmanl'nn yardmna kotular. Piyemonte'nin de Osmanl devletinin yannda katld sava, 1856 ylnda Rusya'nn bar istemesi zerine bitti. 19. yzylda Osmanllar'n Rusya'ya kar kazandklar tek sava olan "Krm Sava" sonunda, 30 Mart 1856 tarihinde Paris Kongresi'nde, "Paris Bar Antlamas" imzaland. Bu antlama 34 madde ve bir geici maddeden oluuyordu. Antlamaya gre, Rusya igal ettii Kars ve dier Osmanl topraklarn terk edecekti. Osmanl Devleti bir Avrupa devleti olarak tannacak, btnlk ve bamszlna sayg gsterilecekti. Osmanl Devleti'nin iilerine karlmayacakt. Karadeniz tarafsz bir statde kalacakt. Karadeniz kylarnda Rusya ve Osmanl devleti tersane bulundurmayacaklard. Rusya

www.kamuyonetimi.biz

-33-

Beserabya'y Bodan'a braklacakt. Eflak ve Bodan taraflarn gvencesi altna alnacak, ancak Osmanl Devleti'ne ballklar srecekti, iileri ve ticarette ise serbest olacaklard. Bu hkmler, Osmanl devletinin paralanmasnda dnem noktas olarak grlebilir. Eflak ve Bodan zerkliklerini aldktan sonra, Fransa ve Rusya'nn destei ile, 1869 ylnda birleeceklerdir. Eyaletlerin Romanya ad ile tam bamszlklarn almalar, 1878 ylnda ve bir baka Osmanl-Rus sava sonunda gerekleecektir. Paris art: bkz. Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat Pasifik Doktrini 1975'te ABD Bakan G. Ford'un ilan ettii Pasifik politikas ilkeleri. Buna gre, ABD Gneydou Asya'nn gvenlii ile yakndan ilgilidir ve buralarda menfaatleri vardr. ABD'nin varl Pasifik blgesi iin elzemdir. Burada Japonya'da ortaklk, in ile ilikilerinin normallemesi ve glendirilmesi, Gney Kore ile sk ilikiler ve orada ABD varl, Pasifik blgesiyle ekonomik ilikilerin gelitirilmesi gibi hususlar savunulmutur. Pearl Harbor Baskn -- 1941 Japonya'nn II. Dnya Sava'nda (7 Aralk 1941) Oahu adasndaki (Hawaii) Pearl Harbor'da bulunan ABD'nin deniz ssne dzenledii saldr. Saldr savata tarafsz kalmak isteyen ABD'nin savaa girmesine neden olmutur. Japonya'nn, kinci Dnya Sava baladnda Almanya ve talya ile ittifak kurmas, ABD'de tedirginlik yaratmt. Bunun zerine ABD, lkesinde bulunan Japon varlklarn dondurdu, ayrca petrol ve sava mazemelerinin gnderilmesini yasaklad. 1941 ylnn Temmuz ay geldiinde, ABD, Japonya ile olan btn mali ve ticari ilikilerini kesti. Japonya, buna cevap olarak saldr hazrlklarn balatt. ABD donanmasna gerekletirilecek olan, saldr, Japonya Birleik Donanmas'nn Komutan Amiral Yamamoto soroku tarafndan titiz bir ekilde planlamt. 23 Kasm'da Komutan yardmcs Nagumo uii'nin ynetiminde 6 uak gemisi, 2 sava gemisi, 3 kruvazr ve 11 destroyerden oluan bir filo, Hawaii'nin yaklak 440 km kuzeyindeki bir noktaya doru hareket etti. Saldr bu noktadan 360 uakla gerekletirildi. Yerel saatle 7.55'te balayan saldr, ABD sava gemilerine ar darbe vurdu. "Virginia", "Arizona" ve "West Virginia" adl gemiler batt. Daha sonra "Maryland", "Pennsylvania", "Neroda" ve "Tennessee" gemilerine ar hasar verildi. Ayrca 140'tan fazla uak yok oldu. Askeri kayplarn toplam ller dahil, 3.400'n stndeydi. Japonya'nn ise sadece 29 uak ve 5 denizalts yok oldu. Japonya, Pearl Harbor basknnda hava gcnn deniz gcne stnln kantlamt. Peel Raporu ngiltere tarafndan Filistinlilerle Yahudiler arasndaki anlamazlk ve uyumazlklar aratrmak zere Robert Peel bakanlnda 1936 ylnda kurulan komisyonun hazrlad rapor. 1920 ylnda Filistin'de balayan ngiliz manda ynetimi, Filistin'de bir Yahudi devletini kurmak istiyordu. Dier taraftan da Filistinlilerin haklarn korumay amalyordu. Ancak bundan honut olmayan Filistinliler (Araplar) ngiliz mandasna kar gelerek, 1936 ylnda ayaklanma balatt. Bunun zerine kurulan komisyon biriktirdii verileri ve yapt incelemeleri, bir rapor halinde 1937 ylnda yaymlad. Rapor'da, Filistinde skunetin salanmas iin manda ynetiminin yararsz olduu kabul ediliyor, bir Arap devleti, bir Yahudi devleti ve kutsal yerleri kapsayan bir tarafsz blgenin kurulmas neriliyordu. lk nce nerileri kabul eden ngiliz hkmeti, gr deitirerek, 1938 ylnda Rapor'u reddetti.

www.kamuyonetimi.biz

-34-

Petrol Ambargosu -- 1973 1973 Arap-srail Sava sonucunda OPEC (The Organization of Petroleum Exporting Countries-Petrol hra Eden lkeler rgt) lkelerinin, savata srail'e yardm eden lkelere petrol arzn durdurmas. Batl lkeler kendi endstriyel ihtiyalarn karlamak iin, Ortadou petrollerine yneldiler. ok gemeden Batl petrol irketleri, petrol retiminin her alannda kendilerini gstermeye baladlar. Bu irketler, petrolun tanmas ve datmn kontrolleri altnda tutuyorlard. Ayn zamanda hem fiyat hem petrol arzn belirliyorlard. Petrole sahip lkeler ise ok az bir pay almaktaydlar. 1946 ylnda, irketler petrol retiminin %82'sine, petrol lkeleri ise sadece %18'ine sahiptiler. Ancak durum 1960'larda deimeye balad. 1960 ylnda OPEC kuruldu ve ilk talep edilen ey, fiyatlarn art ve daha byk paya sahip olmayd. OPEC lkeleri kendi kaynaklarn kendilerinin kontrol etmelerini egemenlikten gelen bir hak olarak gryorlard. Zamanla OPEC lkelerinin petrol retimindeki paylar artmaya balad. 1946'daki %18'lik pay, 1960 ylnda %50'ye ve 1970'de, %70'e ykseldi. Bununla, OPEC lkeleri petrol retimini kontrolleri altna almaya baladlar. 1973 ylnda Arap-srail Ramazan (Yom Kippur) savanda yaanan yenilgi, petrolu bir siyasi g haline getirdi. Sava, OPEC'in iki karar almasna neden oldu. lk olarak, OPEC, srail'e yardm edenlere "petrol ambargosu" uygulama karar ald. kincisi de, petrol fiyatlarn %400 arttrlmas kararyd. Petrol'n, OPEC lkeleri tarafndan gelime, kalknma ve d politikada hedeflerin gerekletirilmesi amal olarak kullanlmas durumu bugn de devam etmektedir. Polisario Cephesi Bat Sahra'nn bamszl iin mcadele veren rgt. 20. yzyln nc eyreinde younlaan smrgelerin bamszlk mcadelelerinden Bat Sahra'da payn almt. Smrgecilie kar balayan hareketler, spanya smrgeciliinin sonunu gstermiti. spanya, kendi smrgelerinden biri olan Bat Sahra'dan 1976'da ekilmiti. spanya'nn yerini almak isteyen Fas, igal giriiminde bulunmu, bu igal de Polisario Cephesi tarafndan engellenmitir. Daha sonra 1976 ylnda Cezayir'de srgn "Arap Demokratik Cumhuriyeti"ni kuran rgt, Libya'dan destek almtr. Cephe Moritanya ile yaknlaarak, "Afrika Birlii rgt" tarafndan destek grm ve Fas'a kar mcadele etmitir. Porter Doktrini Bir devletin borcunu dememesi durumunda uygulanmas gereken nlemlere ilikin bir uluslararas hukuk gr. Bir devletin vatandalarnn bir baka devletten alacaklarn tahsil edemedikleri durumlarda, borlu devlete kar zorlama tedbirlerine bavurulup vurulamayaca konusu 20. yy. balarnda en ok tartlan konulardan biriydi. Dnemin Arjantin Dileri Bakan Louis Drago, 1907 ylnda yaplan, II. La Haye Bar konferansnda, bu gibi konularda borlu devlete kar zorlama nlemlerine bavurulamayacan savunmutu. Fakat ounluk bunu kabul etmemiti. ABD temsilcisi General Horace Porter baz neriler getirmitir. Verilen nerilere gre, ilke olarak borlu devlete kar borcunu dettirmek iin zorlama nlemlerine bavurulamayacakt. Bununla beraber, borlu olan devlet konunun hakemlie gtrlmesini kabul edecekti. Eer szkonusu olan devlet hakemin kararna uymazsa, o zaman o devlete kar zorlama nlemleri kullanlacaktr. Bu gr konferanstaki ounluk tarafndan kabul edilerek, yeni bir doktrin (Porter) halini ald.

www.kamuyonetimi.biz

-35-

Potsdam Konferans -- 1945 II. Dnya Sava sonlarna doru Mttefik devletlerin yapt son konferans. Konferans, Prusya devletinin kraliyet merkezi olan Potsdam'da yapld. Konferansa ABD'den Bakan Truman, ngiltere'den Babakan Winston Churchill (Konferans srerken yaplan seimlerde Churchill iktidardan dt ve Attlee yeni Babakan olarak Potsdam konferansna katld) ve Sovyetler Birlii'nden Stalin katlmtr. Temmuz 1945'te balayan Konferans, tarihin en byk zaferinden sonra toplanmtr. Fakat zlmesi gereken sorun ok nemliydi: Avrupa'nn yeniden kurulmas. Avrupa'nn savatan ykk kmas, bu ihtiyac dourmutu. Potsdam konferans, planland tarihten birka gn sonra balamt. Tarihiler bu konuda Truman' sorumlu tutmaktadrlar. Truman, konferansa ilk atom bombas denemesinin sonucunu beklerken gitti. Konferans'ta, bar antlamalarn hazrlayacak bir Dileri Bakanlar Kurulu kuruldu. zerinde durulan en nemli konular: Almanya sorunu, Polonya sorunu, Avusturya'nn igali, SSCB'nin Dou Avrupa'daki rol,sava tazminatlar ve Japonya ile sren savan durumuydu. Konferansta en ok tartlan konu Almanya idi. Mttefikler, Almanya'nn yenilmesi kesinlik kazanmaya balaynca, Almanya'nn paralanmas konusundaki eski grlerini deitirmeye baladlar. Churchill Mart 1945'te "Almanya'y paralamay dnmyoruz" demekteydi. Stalin ise Almanya'y paralamay istemediini syledi. Stalin Ruhr blgesinden tamirat almak istiyordu. Potsdam'da, daha ok Almanya'nn Nazilikten ve askerlikten arndrlmas konusu zerinde duruldu. lk nce sava sulularnn cezalandrlmasna karar verildi. Alman askerlerinin elinden silahlarn alnmas, demokratik dzenin kurulmas; bunu yapmak iin ise, eitim sisteminin tmyle deitirilmesi gerekirdi. Bunun iin Almanya'nn bir sre igal altnda kalmas kararlatrld. Buna gre, Almanya, Sovyet, ngiliz, Amerikan ve Fransz igal kuvvetleri komutanlarnca ynetilecek drt ayr igal blgesine ayrlacakt. Berlin, Viyana ve Avusturya ayn ekilde blnecekti. Almanya'da demokrasiyi kurmak iin, tm lkeyi kapsayan ve yerel zerklie sahip devletlerden oluan bir federasyon kurulmasna karar verildi. Maliye, d ticaret ve bunun gibi konular ise federalizm kapsamna alnmayarak "Denetim Kurulu" oluturuldu. Konferansta zerinde durulan dier bir nemli konu, Polonya'yd. Yalta Konferansnda kurulmas kararlatrlm olan koalisyon hkmeti, imdi Potsdam Konferans sresince kurulmu ve kabul edilmiti. Polonya'da seimler ak olacakt, gazeteciler de seimde gzlemci sfat ile bulunacaklard. Sovyetler Birlii, Mttefik devletlerden ynetimleri deien Romanya, Bulgaristan ve Macaristan'a karmamalarn, Trkiye'den Sovyetlere bir s verilmesini istedi. Fakat bu istekler kabul edilmedi. Japonya'ya, Potsdam Bildirgesi'ni kabul etmesi iin ltimatom gnderildi. Ancak, Japonya bunu reddetti. Bunun zerine ABD, Hiroima ve Nagazaki'ye (6 Austos, 9 Austos) atom bombas att. Konferans 1 Austos 1945 tarihinde sona erdi. Prag Darbesi -- 1948 ekoslovakya'da ubat 1948'de komnistler tarafndan gerekletirilen hkmet darbesi. ekoslovakya'nn Bohemya ve Marovya topraklar, 29 Eyll 1938 tarihinde yaplan Mnih Konferans ile Almanya'ya verilmiti. 1935'te Masaryk'n yerine Cumhurbakan olarak geen Bene, Almanya ilhakn onaylamaktansa Cumhurbakanlndan ayrlarak, nce Londra'ya, ardndan Chicago'ya gitti. ekoslovakya'nn toprak kayplar, Mnih Dzenlemesi ile bitmedi; lkenin bir ksm (Teschen Dkl) Polonya'ya, Slovaklar ile Rutenlerin yaad topraklar Macaristan'a verildi. Dnemin Prag hkmeti, Tiso'nun ynetimindeki

www.kamuyonetimi.biz

-36-

Slovak Halk Partisi ile Karpatlar'da yaayan Rutenlerin zerklik taleplerine boyun eerek, zerk birimden oluacak aprak bir ynetim sistemi oluturuldu. Mays 1942'de, ilk nce burada Protektora sfat ile bulunan Almanya ynetime fiilen el koydu. 1941'de, Bene'in Londra'da ve Washington'da yrtt grmeler sonucu, Jan ramek'in bakanlnda, srgndeki ekoslovakya hkmeti kuruldu. ek ulusal Komitesi'nin ynettii yeralt almalar sonucu, 5 Mays'ta Prag halk Alman birliklerine kar ayakland. Mays 1946'da yaplan genel seimlerde, ekoslovakya komnistlerinin nderi Gottwald'in banda bulunduu Komnist Parti seimleri kazand. Hkmette bir koalisyon oluturularak, seimlerin yaplaca 1948'e dein geici ynetimin srdrlmesi karar alnd. Ama partileraras ibirlii, daha balangta ekonomik kalknma program yznden, glklerle kar karya geldi. 1947'de SSCB'nin basksyla ABD'nin Marshall Planna katlma dncesinden vazgeildi. 20 ubat 1948'de komnist olmayan bakanlarn byk blm Gottwald' istifaya zorlamak umuduyla hkmetten ayrld. Ama Gottwald istifa etmedi ve komnistler, boalan bakanlklar ve muhalefete geen partilerin merkezlerini igal etti. Komnistlerin rgtledii iiler Prag'da yry yaptlar. Prag ve teki blgelerde "eylem komiteleri" kurularak, devlet grevlileri de bu kurulan ibirliine zorland. 25 ubat gn ounlukla komnistlerin bulunduu yeni bir hkmet kuruldu. Geici Milli Meclis yeni hkmeti ve program onaylad. Binlerce komnist olmayan politikac, aydn ve ynetici lkeden ayrld. 10 Mart'ta eski Cumhurbakan Jan Masaryk l olarak bulundu. Bylece lkenin Komnist Partisi, gerekletirdii hkmet darbesiyle ynetimi eline geirdi ve lkenin tek rgt haline gelerek, halkn ounluunu arkasna almay baard. Bu olaylardan sonra ekoslovakya d dnyaya kapanarak i sorunlara yneldi. Quebec Konferanslar -- 14-24 Austos 1943 ve 11-16 Eyll 1944 II. Dnya Sava srasnda ABD ve ngiltere arasnda yaplan, aralkl iki Konferans. Konferanslara ABD tarafndan Devlet Bakan Roosevelt, ngiltere tarafndan ise Bakan Winston Churchill katlmtr. ki konferanstan ilki 14-24 Austos 1943 tarihleri arasnda yapld. Bu konferansta talya ve Fransa kylarna yaplacak askeri kartmalarn planlar tartld. Konferansta talya'ya yaplacak kartmann "Normandiya kartmas" ile ayn anda yaplmas konusunda anlald ve daha sonra konu ayn yl Moskova, Kahire ve Tahran'da yaplan konferanslarda da ele alnd. 11-16 Eyll 1944 tarihleri arasnda yaplan ikinci konferansta taraflar, Almanya'ya kar Bat'daki iki cepheden kartma yaplmasna karar verdi. Quebec Sorunu (Quebec Question) Kanada'nn dousunda Franszca konuanlarn ounlukta olduu Quebec eyaletinin Kanada'dan ayrlp-ayrlmama sorunu. Quebec 1534 ylnda "yeni Fransa" ad altnda kuruldu. Yeni yl savalar sonucunda Fransa buray ngiltere'ye kaptrd. Eyalet ngiliz kolonisi haline geldiinde ngiliz Ceza Kanunu ve Fransz Medeni Kanunu uygulanmaya konuldu. 1791'de Kanada Aa Kanada (Quebec) ve Yukar Kanada (Ontorio) olmak zere ikiye ayrld. 19 yzyldan sonra Quebec'te ngiliz nfus azalmasna ramen, Franszca konuan halk hibir zaman blgenin ekonomik hayatn kontrol altna almay baaramad. 1918 ylnda Fransz kkenliler I. Dnya Sava'nda ngiliz ordusuna katlmay reddederek ayaklanmalar balattlar. 1968 ylnda ayrlk "Parti Quebecois" kuruldu. 1970'lerde iddet eylemleri artt, ve finansman ayarlamalar konusunda eyaletler arasnda problemler kmaya balad. Kanada'dan ayrlma konusunda 1980 ylnda yaplan ilk referandumda ayrlklar yzde 40 oyla malup oldular. Quebec, 1982'deki

www.kamuyonetimi.biz

-37-

Kanada Anayasas'n kendi kimliine aykr bularak imzalamad. Qubec'in ikayetleri dorultusunda 1987 ve 1992 yllarndaki iki giriim baarszlkla sonuland. 30 Ekim 1995'te yaplan referandumda ayrlklar yzde 1.2 gibi kk bir farkla yenilgiye uradlar. Quisling (quisling) Baka bir devletin politikasna felsefesine ve sempati duyan ve sava durumunda saldrgan devlete katlarak ve ibirlii yaparak kendi lkesi aleyhine alan kii. Bu kavram, bir sre Norve'teki Faist Parti'nin lideri olan ve kinci Dnya Sava'nda Hitleri'nin ordularnn lkesini igal etmesi srasnda Alman karlarna hizmet eden bir hkmet kuran Vidkun Quisling'in adndan tremitir. Ramazan Sava (Yom Kippur Sava) -- 1973 Ortadou'da, Arap ile srail kuvvetleri arasnda yaplan savalardan en nemlisi 6 Ekim 1973 gn balayan bu sava alt gn sren 1967 Savann yaratt kzgnln bir sonucuydu. 6 Gn Savanda srail, topraklarn yaklak drt kat geniletmiti. Golan Tepeleri Kuds'n tm, Bat eria, Sina Yarmadas ve Gazze srail'in eline gemiti. 1970 ylnda Nasr'n lmesi ile yerine geen Enver Sedat, 1967 ylnda srail'e kaptrlan topraklarn geri alnmas iin, bir Arap kar saldrs zerinde durmaya balad. 6 Ekim 1973'te balayan savan, Mslmanlarn kutsal ay olan Ramazan ve Yahudilerin kutsal ay olan Yom Kippur'a denk gelmesi, bu savan ayn zamanda Ramazan Sava olarak anlmasna neden oldu. Sz konusu olan tarihte, Suriye ve Msr birlikleri bir srpriz saldrda bulundular. srail birlikleri Sina yarmadasndan ve Golan Tepeleri'nden ekilmeye zorland. Bu savata ilk kez Araplar srail'e saldrda bulunacak g buldular, ayn zamanda glerine gvenmeye baladlar. Savan Araplarn lehinde olduunu gren teki Arap devletleri de savaa katldlar. ki byk g de bu savata dolayl olarak yerlerini almlar, ABD srail'e Sovyetler Birlii Arap devletlerine silah gndermekteydi. Ancak, savan gidiat byle olmad. Savan ikinci haftasnda, srail kar saldrda bulunarak, Golan Tepeleri'ni geri ald ve Sina Yarmadas'ndan geri ektii askerleri, tekrar geriye gnderdi. Savan etkisi iki byk devlet arasndaki ekimeye yansmas, Dou-Bat atma olasln ortaya kard. Bunun zerine harekete geen BM Gvenlik Konseyi bir atekesin salanmasna karar verdi. Ancak bu karar yrmedi. Sovyetler Birlii'nin, ABD-Sovyetler Birlii kuvvetlerinin blgeye gnderilmesini ngren nerisi, ABD tarafndan reddedildi. Daha sonra, Sovyetler Birlii, tek bana asker gndereceine ilikin aklama yapnca, iki g arasndaki gerilim bir hayli artt. Fakat araya Balantszlar grubunun girmesi ile, bunlarn ortaya attklar BM Bar Gc askerlerinin atanlarn arasna girmesi nerisi kabul edildi. Sava sona erdiinde, taraflarn kayplar (hi olmazsa manevi kayp) ok fazla, aradaki askeri denge deimi, birok lke deiik devletler tarafndan silahlandrlmtr. Suriye, Sovyetler Birlii yapm olan T-62 tanklarna sahip olmu, uaklarna uak filolar eklemitir. srail ordusu da ABD tarafndan glendirilmitir. 18 Ocak 1974'te srail-Msr arasnda bar antlamas imzaland. Antlama gereince, Msr Suvey Kanal'nn dou yakasndaki glerini azaltacak, buna karlk srail de Sina'da Milta ve Gidi geitlerinin batsna ekilecekti. Bu antlama 4 Eyll 1975 tarihinde imzalanan ikinci bir antlama ile tamamland. 31 Mart 1974 tarihinde ise, Suriye ve srail arasnda, her iki tarafn kuvvetlerinin bir Birlemi Milletler tampon blgesi ile ayrlmas ve sava tutsaklarnn deitirilmesi kararlarn da ieren bir atekes antlamas imzaland.

www.kamuyonetimi.biz

-38-

Ramazan Sava'nn en nemli sonucu, petrole sahip Arap lkelerinin, petrol fiyatlarna yaptklar mdahale ile nc lkelere kar bir tr ambargonun koyulmasdr. Rapollo Antlamas -- 1922 I. Dnya Sava'ndan sonra Sovyetler Birlii ve Almanya arasnda imzalanan dostluk antlamas. Savan sonunda yaplan antlamalar, iki sava aras dnemin zelliklerine bir lde biim verdi. Almanya'ya imzalattrlan Versay Antlamas, Almanya'ya ar ykler verdi. Almanya, yaplan konferans ve toplantlarda hep ikinci snf devlet uygulamasn gryordu. Fransa, Almanya'dan fizik garantiler peinde kouyor tamirat borcunda srar ediyor ve en nemlisi, d politikada Almanya'y "evreleme politikas" uyguluyordu. Dier taraftan da, 1917 sonrasnda, Sovyetlerin Fransa ile ilikileri iyi deildi. sava srasnda Boleviklere kar mcadele eden kesimleri destekleyen Fransa, sava sonras da bunun tutumunu deitirmedi. Buna karlk olarak da, Sovyetler Birlii, ngiltere ve Fransa'nn smrgelerinde ortaya kan bakaldrlar tevik ediyor ve destekliyordu. 1922 ylnda da Cenevre'de yaplan konferansta, ngiltere ve Fransa'nn, arlk dneminden kalan borlarn denmesi isteini Sovyetler reddettiler. Bylece ortak dmana kar, Sovyetler ve Almanya arasndabir yaknlama balad. Bunun sonucu olarak da 16 Nisan 1922 tarihinde Cenevre yaknlarnda bulunan Rapollo'da Alman-Sovyetler Birlii Rapollo Dostluk Antlamas imzaland. Buna gre, iki lke arasnda diplomatik ilikiler kuruluyor, Almanya yeni Sovyet rejimini tanyordu. Birbirlerine ynelik her trl iddiadan vazgetiklerini ve sk bir ekonomik ibirliine gireceklerini belirtiyorlard. Bu antlama ile birlikte Versay dzenine kar ilk bakaldr ortaya km olmaktayd. Yani iki devlet, revizyonist bir politika srdrdler. Bu yaknlama bununla kalmayarak, 1926 ylnda yaplan Berlin Antlamas'na gre, taraflardan biri saldrya urarsa, teki devlet tam yanszlk politikas izleyecekti. Bu yaknlama, 1939 ylnda tekrarlanmak zere, Hitler'in 1933 ylnda iktidara geliine kadar srecektir. Reformasyon (dini reform) 15. ve 16. yzyln Avrupa insannda ortaya kan gr deiiklii sonucu, kilisenin devlet ynetiminden ayr dinsel bir rgt olarak faaliyet gstermesine neden olacak olan dini reform. Dini reform konusunda verilen mcadele, ynl bir nitelik gstermitir. Mcadelenin deiik niteliklere sahip olmas, Katolik kilisesine kar yaplan muhalefetin kaynaktan gelmi olmasndandr. Bunlar, monarklar ve zenginler, sade vatanda ve kilise iinde bulunan misyonerler, azizler'dir. 15. yzyla gelindiinde Kilise, monarklar ve zenginlerde olan saygnln yitirmeye balamt. Monarklar ve zenginler, kilisenin manevi snrlandrmalarna, genel hkmranlna, koyduu vergilere kar kmaya balam, gcne itibar etmemeye balamlard. Bunun sonucu olarak da, monark ve zenginlerin reformasyonu, dinin ba olarak Papa'nn deil monarkn (devletin) gemesi biimini ald, ve bunun zerine her yerde ulusal kiliseler kurulmaya baland. Bohemya, Kuzey Almanya, ngiltere, skoya, sve, Norve, Danimarka monarklar, Roma kilisesinden ayrldlar ve kendi ulusal kiliselerini kurdular. Kilise'nin etkisi ayn zamanda sade vatandata da azalmaya balamt. Ancak sade vatandan bakaldrs monarktan farkl olarak, dini nitelikteydi. Onlar karlarnda gl bir kilisenin bulunmasn istiyorlard, ama bu gcn diniretiye uygun olmasn istiyorlard. Bunun sonucu olarak ta, sade vatandan reformasyonu, Roma kilisesi ile olan balantnn tekrar devam etmesi ile sonuland. Yapmak istedikleri, kilisenin otoritesine kar, kendi ncil'lerine sahip olmak, kendi kiliselerini buna uygun olarak ynetmekti. Bu hareketin tipik rnei, Martin Luther'in Alman Protestanldr. Byk taraflar toplayan Protestanlk, gitgide

www.kamuyonetimi.biz

-39-

yal ktada yaylmaya balad. Daha sonra, bir grup Protestan prens ve kent -devletleri bir araya gelerek Katolik Kutsal Roma imparatoruna kar, 1546 ylnda sava balattlar. 1555 ylnda yaplan Augsburg Bar ile Protestanlk, devlet tarafndan resmen tannd. Kilisenin iinde bulunan misyonerler ve azizler'in balattklar reform hareketinin amac, Kilise'yi doru yola ekerek onun gcn arttrmakt. Bu hareketin en nemli temsilcisi, spanyol Loyala'l Aziz ngatius'tur. ngatius, 1538'de "sa'nn Toplumu" adyla bir tarikat kurdu. Ve bunlara halk tarafndan "Cizvitler" (jesuits) denmeye baland. Bunlar daha ok misyonerlik faaliyetleri ile urayorlard. Ancak bunlarn en byk baars eitim alanndadr. Bunlar Katolik Kilisesi'nin itibarn yeniden kazandrmak iin almlardr. Reformasyon'unun en nemli sonucu, 15 ve 16. yzylda Kilisesinin ya da dini otoritenin hemen hemen bugnk biimini almas ve laiklie giden kapnn almasdr. Roma Antlamalar -- 1957 Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) ile Avrupa Atom Birlii'nin (EURATOM) kuran 25 Mart 1957 tarihli Roma antlamalar. Bu antlamalar, Avrupa'nn ekonomik ve siyasal birlik kurma abalarnn bir sonucudur. 1945'i izleyen yllarda Avrupa devletlerinin ou, karlatklar ekonomik ve siyasal sorunlarn yalnzca ulusal bir erevede halledilemeyeceini, bir tr uluslararas ya da uluslar st yetkilerle donatlm bir kuruluun kurulmasndan yanaydlar. te, Avrupa devletleri aralarndaki koordinasyonu salamak iin, Avrupa Ekonomik birlii rgt'n (Nisan 1948), daha sonra bunu yetersiz grerek, Avrupa Kmr ve elik Birliini kurdular (C.E.C.A). Avrupa'nn uluslar st bir ekonomik btnlemeye gitmesi konusunda yeni bir giriim Hollanda Dileri Bakan Johan Willem Beyen'den geldi. Beyen, bu konuda 1953 ylnda bir plan sundu. Buna "Benelux Memorandumu" ad verilmektedir. Temmuz 1955'te Federal Almanya, Belika, Fransa, Hollanda, talya ve Lksemburg'un katld Messina toplants yapld. Bu toplantda, Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) ile Avrupa Atom Birlii'nin (EURATOM) dayanaca genel ilkeler saptand ve Avrupa Kmr ve elik Topluluu (CECA) gibi bir ortak pazar, ekonominin btn alanlarna yayma karar aldlar. Kurulacak topluluun yntemlerini saptamak iin hkmetler aras bir komite kuruldu. Bu kurulun hazrlad "Spaak Raporu" (Eski Belika Bakan Paul Henry Spaak'n adyla anlmaktadr) 1956 ylnn Nisan aynda hkmetlere sunuldu. Btnleme konusunda atacaklar ilk adm gmrk duvarlarnn kaldrlmasyd. Bylece hazrlanan antlamalar, 25 Mart 1957 tarihinde Roma'da imzalanarak, Avrupa Ekonomik Topluluu olarak 1 Ocak 1958 tarihinde yrrle girdi. ngiltere, ngiliz Uluslar Topluluu (Commonwealth) ile zel ilikilerini dikkate alarak, AET ve girmedi. Ancak daha sonra, sve, Norve, Danimarka, Avusturya, Portekiz ve svire ile kurduu EFTA (European Free Trade Area) clz kalnca AET'ye girme yollarn aramaya balad ve 1973 ylnda ye oldu. Rnesans "Yeniden dou" anlamna gelen bir sretir. 15. yzylda balayan bir sre, ayn yzyl iinde btn Avrupa'ya yayld. Bu yenilikte, Roma ve Grek baarlarnn yeniden cezalandrlmas istemi vardr. Rnesans u temel anlaylara dayanyordu. 1) Yeryz ilgi ekici ve aratrlmaya deer bir yerdir, 2) nsan gldr ve bu gcyle byk baarlar elde edebilir, 3) nsann srekli faal olmas erefli bir eydir ve

www.kamuyonetimi.biz

-40-

4) Gerek gzeldir. Bu anlaylara bal olarak da yaadmz dnya o kadar ilgi ekici bir yerdir ki, baka dnyalar dnmenin hibir anlam yoktur anlay hkimdir. Rnesans dneminin yaratclnn esas yrtc gc tccarlardr. Bunlar en karl ticaretin hangi alanda olduunu aratrdlar ve bu yoldan saladklar zenginlikleri sanat ve endstri yeniliklerine yatrdlar. Rnesans; Floransa, Venedik, ngiltere, Portekiz, Hollanda gibi kk kent-devletlerinde ya da metropollerde domutur. Ruhr Sorunu Almanya ile Fransa arasnda tartma konusu olan bir blge sorunu. I. Dnya Sava'ndan sonra Fransa, Almanya ile fizik garantiler peinde kouyor, tamirat borcu konusunda srar ediyordu. Kendini daha gvenli bir konuma getirmek iin Almanya'y "evreleme politikas" uyguluyordu. Almanya ise Alsace-Lorrene blgesinin Fransa'ya verilmesi ile demir cevheri ihtiyacn ithalat ile karlamaya balad. Endstri blgesi olan Ruhr'da yeni demir ve elik iletmelerinin kurulmasn salamaya ve maden kmr iletmeciliini modernletirmeye giriti. Almanya'nn Fransa'ya olan tamirat borcunun denmesinde aksaklk kmaya balaynca, Fransa 1921 ylnda Dsseldorf, Duisburg ve Ruhrort'u igal etti. demedeki aksakln devam ettiini grnce, tamirat borcunu kendisi toplamak iin Ocak 1923'te Ruhr blgesini igal etti. Ruhr blgesini kendisi iletecek ve elde ettii geliri de tamirat borcundan decekti. Daha sonra ortaya kacak olan "Dawes Plan" ile Almanya'nn tamirat borcu taksitlere blnd ve nihayet igal 1925 ylnda sona erdi. Rus Devrimi Mart 1917'de Rusya'da arlk rejimine son verilmesinden sonra Kasm 1917'de balayan deiim. 1800'lerin sonlarnda Avrupa'da toplum iindeki snflar arasnda siyasal dengenin salanmas abalar, uzlamalar yoluyla bir lde baarl olmusa da, iki grup bu aba ve araylarn dnda kalmt. Bunlardan birincisi; Bat eitimi grm, bulunduu ortama yabanclaan Dou Avrupa'nn okumu kitlesiydi. Toplumdan soyutlanma ve ondan uzak kalma, Rusya gibi imparatorluklarda olumakta bulunan devrim potansiyelini artrmaktayd. kincisi, orta snfn siyasal nderliini kabul etmeyen fabrika iileri. Fransz devrimin etkisi ile 1825 Aralk aynda kan Dekamberist ayaklanmas Rusya'da byk yank uyandrmt. Ayaklanma bastrlmt. Fakat iilerin kurtarcs olarak gzken Marksizm teorilerinin yaylmasna engel olunamamt. Keza, aydnlarda da bu gibi fikirler yaylm, varolan otokratik dzenin yklmas iin mcadele veriyorlard. Rusya'nn bete drdn oluturan kyller, toprak sahiplerinin klesi durumunda idiler. 5 Mart 1861 tarihinde karlan "Kurtulu Kanunu" ile serflik kurumu kaldrlm ve ortaya bir ii snf kmtr. Kylye yaplan toprak datmndaki bozukluk kyl halkn tedirgin etmi, onlarn eitli hareketlere girimelerine sebep olmutur. 1870'lerde ortaya kan bu hareketlerden biri "Narodnik" ve "Narodniestro" hareketidir. Bu hareket hkmetin basksndan dolay baar kazanamad ve 1881 ylnda Rus ar II. Aleksandr'n ldrlmesi zerine, bu "Halk Hareket" taraftarlar lkeyi terketti. 19. yzylda bagsteren yoksulluk, halkn grevler dzenlemesine neden olmu, bunun sonucu olarak da sendikaclk faaliyetleri artmtr. Bu ortamda Marksist rgtler artt. 1895 ylnda Vladimir lyi Ulyanov (Lenin) tarafndan Marksist nitelikte "i Snfnn Kurtuluu iin Mcadele Birlii" ve daha sonra 1898 ylnda "Sosyal Demokrat i Partisi" kuruldu. Sosyal Demokrat i Partisi'nin 1903 ylnda yapt kongresinde Rusya'da Marksist devrimin gerekletirilmesi ve bunun iin de partinin nasl bir nitelik kazanaca sorunu, partide gr ayrlna sebep oldular. Sonralar bu parti Lenin'in nderliini yapt

www.kamuyonetimi.biz

-41-

Bolevik ve Menevik olmak zere ikiye ayrld. Bolevikler, kk ve devrimci bir elitin denetiminde sk bir parti kurmak isterken, Menevikler daha geni ve katlmaya ak bir rgt kurmak istiyorlard. Menevikler'den Trotsky'nin nderliinde 1905 ylnda Petersburg'da bir ayaklanma oldu. Moskova ve Peterburg'da "i Sovyetleri" kuruldu. Ayaklanma bastrldysa da, ar II. Nikola baz haklar vermeyi ve Rus Meclisi Duma'y amay uygun grd ve bir seim yasas kartld. Bu durumu etkileyen olaylar yannda, Rusya'nn yenilgisi ile sonulanan Rus-Japon sava da saylabilir. 1917 ylna gelindiinde Rusya'da vergi sistemi iflas etmi durumdayd. Sava harcamalar, erimekte olan altn rezervleri ve d borlar ile karlanmaktayd ve Rus halknn tek seenei arlk rejimine kar gelmekti. lkenin savata da olmas durumu gerginletirdi. Bu ortamda 8 Mart 1917 tarihinde Petersburg'da balayan gsteri ve grevler genel ayaklanmaya dnt. 12 Mart 1917 tarihinde Petersburg'da "ilerin ve Askerlerin Sovyet"i kuruldu. yldr a, silahsz ve bkkn bir biimde sava srdren ordu ar'n yannda yer almad ve devrimci hareketin zerine yrmedi. Yaplan devrim iki aamalyd. Mart 1917'deki birinci aamada, Sovyet yetkilileri ile Duma temsilcileri arasnda yaplan grmeler sonucu arlk rejimine son verilmi ve liberal grl Prens Lvov'un bakanlndan Bolevikler hari hemen hemen btn siyasal eilimli partilerin katld bir koalisyon hkmeti kurulmutur. Kurulan hkmetin beklenen bar salayamamas, toprak reformunu gerekletirememesi, iilerin sorunlarna eilememesi ve ekmee ihtiyac olan halkn isteklerini gerekletirememesi koalisyonun baarszln gstermitir. Bunun sonucu Boleviklerin halktaki desteinin artmasna oldu. Devrimin ikinci aamasnda, Lenin'in nderliindeki Bolevikler, hemen hemen tek kurun bile atmadan 7 Kasm 1917 tarihinde ynetimi ele geirdiler. Ordu bunlarn yannda yer ald. Bylece Rusya'da Bolevik Devrimi gerekleti. Rus-Japon Sava -- 1904-1905 Rusya ve Japonya arasnda srdrlen ve tarihte en nemli ve uzun vadeli sonular yaratm bir savatr. 1902 ylna gelindiinde Japonya ngiltere ile ittifak kurmu, doal yaylma alan olarak grd Manurya ve Kore zerinde var olan Rus etkisini ortadan kaldrmak iin blgeye, gz dikmiti. Rusya ile yapmak istedii savan hazrlklarn yapyordu. 1904 ylnda bir bahane ile Port Arthur limanna bir baskn yaparak, Rusya ile savaa girmi ve bir buuk yl srecek olan savata hem denizde hem karada Rusya'y yenilgiye uramtr. Savan Avrupa'ya sramamas iin, ie karmayan Avrupa devletleri savan Uzakdou ile snrl kalmasn istemilerdi. Pasifikte smrgeci durumu gelen ABD Japonya'nn glenmesi karsnda elinde bulundurduu adalar tehlikeli duruma drmemek iin, Rusya'nn yardmna yetiti. O zaman ABD devlet bakan olan Theodore Roosevelt, arabuluculua soyunarak, taraflarn Portsmouth Bar Konferans'na katlmalarn salad. Yaplan antlamaya gre, Port Arthur ile Sakhalin adas Japonya'ya verilecek, Ruslar Manurya'dan askerlerini ekecek ve buradaki demir ayrcalklarn da Japonya'ya devredecekti. Rus-Japon sava uzun vadeli sonular yaratt: a) Savatan galip kan Japonya'nn tpk Batllar gibi emperyalist bir devlet olarak ortaya kmas. b) Rusya'nn Uzakdou'da baarsz olmasyla, dikkatlerini Balkanlar'a yneltmesi, bunun sonucu olarak da, I. Dnya Sava'nn balamas c) arlk hkmetinin baarszla uramas, savan yaratt skntlar, halkn tepkisine yol at ve 1971 ylnda yaplacak olan Rus Devriminin kapsn aralad.

www.kamuyonetimi.biz

-42-

Saar Plebisiti -- 1935 Saar blgesine ilikin halkoylamas. 28 Haziran 1919 tarihinde Almanya ile yaplan Versailles Bar Antlamas "Saar" blgesini Fransa'ya brakt. Ancak bu blgede 15 yl sonra plebisit yaplacak, ve hangi devlete balanaca kesin olarak o zaman kararlatrlacakt. 13 Ocak 1935 tarihinde plebisit yapld ve 539.000 Saarl'dan 477.000'i Almanya ile birleme lehinde oy kullannca 1 Mart 1935'de "Saar" blgesi Almanya'ya teslim edildi. Saint Germain Bar Antlamas -- 1919 I. Dnya Sava sonunda iki dnya sava arasndaki dnemin zelliklerini belirleyecek olan Paris Bar Konferansnda, bir yenik devlet olarak Avusturya'ya imzalattrlan antlamadr. Antlama 10 Eyll 1919 tarihinde imzalanmtr. Buna gre, Avusturya, Macaristan, ekoslovakya ile Yugoslavya'nn bamszlklarn tanyacakt. nemli toprak paralar olan Galiya Polonya'ya; Hrvatistan; Yugoslavya'ya; Tirol ve Tireste talya'ya ve Bukovina Romanya'ya braklyordu. Avusturya'ya, Almanya'ya olduu gibi, kstlayc askeri hkmler getirildi ve tamirat borcu yklendi. Bylece Avusturya'dan zorunlu askerlik kaldrlacak ve ordu 30.000 kiiye indirilecekti. Saint Jean De Maurienne Antlamas -- 1917 I. Dnya Sava'nn sonlarna doru, itilaf devletlerinin (ngiltere, Fransa ve talya) Osmanl devletinin yklmas durumunda ortaya kacak olan "toprak miras"n nasl paylaacaklarn belirleyen antlamalardan biri. Antlama Nisan 1917 tarihinde yapld. Buna gre, Fransa'ya Adana; talya'ya ise zmir-Kayseri-Mersin geni arasnda bulunan gneybat Anadolu blgesi veriliyordu. Antlama, 18 Austos-26 Eyll 1917 tarihleri arasnda devlet tarafndan onayland. Salt: bkz. Stratejik Silahlarn Snrlandrlmas Grmeleri Samimi Anlama (Entente Cordiale) -- 1904 Fransa ile ngiltere arasnda Nisan 1904'te imzalanan anlama. 1900'lere gelindiinde denge Fransa'nn aleyhine dnd. ngiltere smrge elde etme savalarnda Fransa'y yenilgiye uratt. Denizar atmalarda Fransa'nn Avrupa'daki durumu zayflad. Almanya'nn deniz silahlarnda ngiltere ile aray kapatmaya balad anlalnca, smrge yollarnn korunmasnda rekabete tahamml olmayan ngiltere, 1902'de Japonya'yla imzalad ngilizJapon ittifakna bal olarak Uzakdoudan kmas muhtemel bir Rus-Japon savanda, 1894 ittifakna gre Fransa Rusya'ya yardm ederse, Fransa'ya kart bir kamp iinde yer almak istemedi. Avrupa lkeleri arasnda silahlanma yar balam ve l tilaf Devletleri hzla silahlanmaya ynelmilerdi. Balkanlar'da bar hzla bozulmaktayd ve bunun da byk bir savaa yol aabilecei her iki devlete de anlalmt. Sonu olarak ngiltere ve Fransa, yaknlamaya zemin oluturmas iin smrge konularn bu anlamaya zme baladlar. Bu anlamaya gre, Fransa Fas'n siyasal statsn deitirmeme sz veriyor, topraklarna katmama ykmll altna giriyor; buna karlk ngiltere Fransa'y Fas'ta ekonomik, mali ve askeri yenilikler yapabilme noktasnda serbest brakyordu. ngiltere de Msr'n siyasal statsn deitirmeyecek, Fransa da ngiltere'nin 1882'de igal ettii Msr'dan kmasn istemekten vazgeecekti. Bu anlamayla ayn zamanda l tilaf'n ikinci kanad ortaya km oldu.

www.kamuyonetimi.biz

-43-

San Fransisco Konferans -- 1945 Birlemi Milletler rgt'nn kurulmas ile sonulanan uluslararas konferans (25-26 Nisan 1945) II. Dnya Sava'nn sonuna doru Mttefikler uluslararas bir rgtn kurulmas abalarn younlatrmlard. Bu rgtn temel ilkeleri, 1944 ylnda toplanan Dumbarton Oaks Konferansnda ortaya atlmt. San Francisco Konferansna Mttefiklerin siyasal amalarn ele alan Birlemi Milletler Bildirisini imzalam krk alt lke ile Mihver devletlerine kar savam yirmi lkenin temsilcisi katlmtr. Konferansta byk ve kk devletlerarasnda eitli anlamazlklar kt. Dumbarton Oaks ilkelerine gre kurulacak rgt byk devletlere geni yetkiler veriliyordu. Konferans'n ounluunu oluturan kk devletlerin istekleri unlard: rgtn btn lkelerin eitlik ilkesi evresinde temsil edildii Genel Kurul'un yetkilerinin geniletilmesi, uluslararas Adalet Divan'nn yetkilerinin geniletilmesi, kurulacak rgt ile ilgili olarak ileme alnacak anlamay yorumlama yetkisinin Genel Kurul ya da Adalet Divan'na verilmesi, byk devletlerin "veto" yetkisinin snrlandrlmas. Kk devletlerin isteklerinden ok az gereklemitir. Konferansn savan devam ettii bir ortamda yaplmas ve Mihver Devletlerine kar yrtlen mcadelede byk devletlerin nemi, onlarn isteklerinin kabul edilmesini kolaylatrmtr. Konferans 26 Haziran'da elli lkenin BM Antlamasn imzalanmas ile sonulanmtr. San Remo Konferans -- 1920 I. Dnya savandan sonra Ortadou zerindeki bar konferans. 24 Nisan 1920'de San Remo'da ald ve burada Avrupa devletleri datlacak "Mandat"lar zerinde anlamaya vardlar. Suriye'de Fransz, Irak ile Filistin'de ise ngiliz "Mandat"n kuran antlamaya Balfour Deklarasyonu da dahil edildi. Bylece yaplan anlamalar her ynyle, self determination ilkesine aykr hale geldi. Konferans, ayrca Mezopotamya'nn petrol kaynaklar sorununu da zd. Musul, Fransz etki alanndan ngiliz etki alanna geirildi ve petrol gelirlerinden Fransa'ya da pay ayrlaca kabul edildi. Suriye, Mezopotamya ve Filistinli Araplar, San Remo'nun kurduu bu yabanc ynetimine kar ktlar ve dzenlemeyi Wilson ilkelerinin ak bir ihlali olarak deerlendirdiler. Savunma ve Ekonomik birlii Antlamas (SEA) Trkiye Cumhuriyeti ve Amerika Birleik Devletleri arasnda 11 Aralk 1980 tarihinde yrrle giren, be yllk sreler ile yenilenen antlama. Savunma ve Ekonomik birlii Antlamas'nn ilki 3 Temmuz 1969 tarihinde gizli olarak imzaland. 1974 Kbrs Bar Harekat sonrasnda, A.B.D. sz konusu antlama hkmlerine aykr olarak ubat 1975 tarihinde Trkiye'ye silah ambargosu uygulamaya balad. Bunun zerine antlama gizliliini yitirdi ve Trkiye-Amerika'nn slerini kapatt. Amerikan ambargosunun Eyll 1978'de kaldrlmas ile balayan grmeler sonucunda 29 Mart 1980'de Savunma ve Ekonomik birlii Antlamas imzaland. Hkmetleri aklanmayan antlamann sresi dolduunda, Amerikan ynetiminin antlama hkmlerini yerine getirmemesi, silah iin verdii kredilerin faizlerini drmemesi, Kbrs konusunda lobilerin etkisinde kalmas gibi nedenlerle antlama yeniden ele alnd. A.B.D. Dileri Bakan George Schultz'un 16 Mart 1987 tarihli bir mektupla, Trk silahl kuvvetlerinin glenmesine yardm edileceini, terrizm ile mcadelede Trkiye ile ibirlii yaplacan, Trk Silahl Kuvvetlerinin modernizasyonu iin gayret gsterileceini, Ortak Savunma Sanayi Yrtme Komitesi'nin dzenli olarak toplanacan, iki lke arasnda karlkl ticaretin tevik edileceini bildirmesi zerine, Trkiye Dileri Bakan Vahit Halefolu'nun mutabakat mektubu ile antlama 1990 yl

www.kamuyonetimi.biz

-44-

sonuna kadar uzatld. Fesih sz konusu olmad iin antlamann yrrl devam etmektedir. Schengen Antlamas -- 1990 Avrupa Topluluu yesi be lke arasnda, snr kaplarndaki polis ve gmrk kontrollerini 1 Ocak 1992'de btnyle ortadan kaldrmay amalayan antlama. Fransa, Almanya, Belika, Hollanda ve Lksemburg arasnda Haziran 1990'da imzalanan antlamaya gre, Topluluk yesi olmayan yabanclarn "Schengen Alan" ad verilen bu be lkeye girilerinde eitli artlar aranacaktr. Bu antlama, Avrupa'nn siyasi birlii dorultusunda nemli bir admdr. talya, snr kontrollerinin yeterince salam olmad gerekesiyle bu alan iine sokulmamtr. Danimarka bu antlamaya siyasal nedenlerle katlmazken, rlanda, Yunanistan ve ngiltere corafi nedenlerle bu antlamaya uygun olmayan lkeler olarak deerlendirildiler. Almanya'nn birlemesiyle Dou Almanya da doal olarak bu alann iine girdi. Haziran 1991'de spanya, Portekiz ve talya bu antlamaya katldlar. Schuman Plan -- 1950 9 Mays 1950'de Fransa Dileri Bakan Robert Schuman'n Bat Almanya ve Fransa'da elik ve kmr retimini denetleyecek tek bir organ oluturmas ve bu ortakln dier Avrupa lkelerinin yeliine ve Birlemi Milletlerin ibirliine de ak tutulmas konusunda nerdii plan. Robert Schuman, Avrupa Kmr ve elik Topluluu'nu kuran ve "Avrupa Birleik Devletleri"nin kurulmas konusunda aba gstermi bir kiidir. Robert Schuman'n nerisi Fransz hkmeti tarafndan "Avrupa'nn birlemesi konusunda atlan ciddi bir adm" olarak deerlendirildi. Dokuz ay sren uzun mzakerelerden sonra, "Avrupa Kmr ve elik Topluluu" kurulmas konusunda ortaya atlan tasar (Schuman Plan) Bat Almanya, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg ve talya Dileri Bakanlarnn katld Paris konferansnda kabul edildi (18 Nisan 1951). Yaplan antlamaya gre, ye lkeler arasnda kmr ve eliin dolamnda var olan btn snrlamalar kaldrlacak, retim ve fiyatlarn kontrol altna alnmas iin, nlemler alnacakt. Avrupa Kmr ve elik Topluluu'nun ilk bakan, Fransz ekonomi uzman ve diplomat olan Jean Monnet'ti. Avrupa Kmr ve elik Topluluu 1958 Roma Antlamasyla, "Avrupa Atom Enerjisi Topluluu"na (EURATOM) dnt. SEA: bkz. Savunma ve Ekonomik birlii Antlamas Sevres Bar Antlamas -- 1920 I.Dnya Savandan sonra galip devletlerle stanbul'daki Osmanl hkmeti arasnda 10 Austos 1920 tarihinde imzalanan bir bar antlamasdr. Sevres, galiplerle teki Avrupa devletleri arasndaki antlamalardan ok daha ardr. Sevres sadece eski, khne ve yenilmi bir imparatorluu paralayan bir antllama deildir. Sevres, yalnz Trklere bamsz yaama hakkn tanmayan bir antlama da deildir. Sevrek Trkler'e "yaama hakkn" tanmayan bir bar antlamasdr. Sevres Antlamasna gre, Osmanl devletinin Rumeli snr bugnk stanbul ilinin snrna getiriliyor ve bylece "Trklerin Avrupa'dan atlmas" ile ilgili yzyllk Avrupa amac gerekleiyordu. B. Anadolu Yunanistan'a; gneyde Mardin, Urfa, Antep ve Amonos dalar Fransa'ya veriliyordu. Douda Beyazt, Van, Mu, Bitlis ve Erzincan' iine alan bir

www.kamuyonetimi.biz

-45-

Ermenistan, Irak ve Suriye arasnda kalan blgede Krdistan kuruluyordu. Irak ngiltere'ye braklyordu. stanbul uluslararas bir kent olacak ve Boazlarda donanmas, ordusu ve btesi olan bir Boazlar Komisyonu kurulacakt. Btn bunlarn dnda Osmanl devletinin askeri gc de kolluk kuvvetleriyle snrlandrlyordu. Ksaca, Osmanl devleti tilaf devletlerinin ortak bir smrgesi haline getiriliyordu. Silahlarn Denetimi Silahlarn gelitirilmesini, denenmesini, konulandrlmasn ya da kullanlmasn denetim altna tutmaya ynelik uluslararas snrlamalar. Silahlarn denetiminin iki ana ilevi vardr: Askeri durumun ierdii belirli riskleri azaltarak topyekun sava olasln azaltmak ve atmalarn ba gstermesi durumunda serinkanl politikalar uygulanma olasln artrmak. Silahszlanma ve silahlarn snrlandrlmasndan farkl bir anlam tayan silahlarn denetimi, mutlaka silah retiminin yasaklanmasn getirmez. Ama bu alanda kstlayc bir rol oynayabilir. Silahlarn denetimi, askeri politika alanlarndaki kart gler arasnda bir tr ibirliinin salanmasdr. Bu ayn zamanda, bir lkenin dnya gvenliini desteklemek iin tek tarafl olarak sava gcn azaltma kararn da iine alabilir. 1960'lardan bu yana uluslararas politikada toplu bir silahszlanmadan ok, silahlarn denetimine doru bir eilim olduu gzlenmektedir. Bu konuda ABD ve SSCB ba ekmektedir. Bu antlamalarn en dikkate deer olan nkleer silahlarn Atmosferde, D Uzayda ve Su Altnda Denenmesini Yasaklayan 1963 tarihli Anlamadr. Yeraltnda Nkleer Denemeleri Snrlandran Anlama ve Stratejik Silahlarn Snrlandrlmas Grmeleri bu kapsamda imzalanan anlamalardr. Siyasi Tarih Devletlerden, devletlerin ortaya kndan, deime, gelime, ykllarndan ve devletlerarasndaki siyasal ve bir dereceye kadar ekonomik ilikilerinden sz eden disiplindir. Bu tanmdan esinlenerek buna uluslararas ilikiler tarihi de diyebiliriz. Genel olarak baktmzda "siyasi tarih" terimi iki kavram iermektedir. Bunlar: 1) Devletlerin kurulularn, geirdikleri gelimelerini, devlet iindeki bireylerin ya da gruplarn atmalarn ve devletlerin dnya tarihi iindeki yer ve nemini inceleyen siyasi tarih; 2) Uluslararas ilikilerin temel birimlerinin birbirleriyle olan ilikilerinin tarihini inceleyen siyasi tarihdir. Siyonizm Hareketi Filistin topraklar zerinde ulusal bir yahudi devleti kurma amac tayan milliyeti yahudi hareketi. Yaklak iki bin yl kadar nce blgeden kartlan Yahudilerin tekrar bu topraklara dnmeleri iin, XVI ve XVII. yy.'da bir dizi "mesih", hareketleri ortaya kt. Fakat Yahudilerin Filistine dnmesi konusu daha ok XIX. yy. balarnda Hristiyan evrelerce gndeme getirildi. Bat'nn laik kltrne ayak uyduramayan Dou Avrupal Yahudiler, arlk ynetiminin Yahudi kart "pogrom (ykm yada kargaa) hareketleri zerine, Filistin'e yerletirmeyi zendirmek iin Havevei Sion'u (Sionu Sevenler) kurdular. Bu hareket eski Kuds tepelerinde, Sion'da somutlaan Filistin topraklarna balln uzantsyd.

www.kamuyonetimi.biz

-46-

Avrupa'da anti-semitizm hareketinin yaygnlamas ve Theodor Herzl'in savunduu yurt edinme dncesi, Siyonizm siyasal bir nitelik kazandrd. 1897 ylnda Herzl ve Weizmann'n nclnde svire'de toplanan Siyonist Kongre Siyonizmin Yahudi halknn Filistin topraklarnda bir yurt yaratmay amaladn ieren Basel Programn onaylad. Bu dnemden sonra Filistin'e Yahudi g hzlanmtr. ngiltere siyonizmi blgede glenen Arap ulusuluunu dengeleyecek bir ara olarak gryordu. I. Dnya Savann balamasyla siyonizmin siyasal yn yeniden n plana kt. ngiltere'de yaayan Rus yahudilerinden Weizmann ve Sokolow Filistin'de Yahudi devletinin kurulmasn ngren Balfour Bildirisinin yaynlanmasnda nemli rol oynadlar. Milletler Cemiyetinin Filistin'i ngiliz Manda ynetimine brakan belgesinde de (Temmuz 1922) bu bildiriye gnderme yaplarak konuya yer verilmitir. Dnya Siyonist rgtnn ynlendiricilii ile blgede Yahudi g hzlanm ve Filistindeki Yahudi nfusu 1933'te 238 bine ykselmitir. Filistin'in giderek Yahudi devletine dnm, Araplar Siyonizm ve onun destekisi ngiliz politikasna kar ayaklandrd. 1929'da ve 1936-1939 arasnda Arap ayaklanmalar, ngilizleri soruna bir zm bulmaya yneltmitir. Almanya'da Nazilerin iktidara gelmesi ile g hareketi hzlanrken, bir ok lkedeki Yahudiler de Siyonizm daha scak bakmaya baladlar. Araplarla Yahudiler arasndaki gerginliin giderek artmas sonucun, ngiltere sorunu 1947 ylnda BM'ye gtrd. Burada yaplan almalarda Filistin topraklarnn blnmesine karar verildi. Bu kararn verilmesinden sonra beliren kargaa ortamnda 14 Mays 1948'de Tel-Aviv'de toplanan Yahudi Ulusal Konseyi srail Devleti'nin kurulduunu ilan ederken Siyonizm blgedeki siyasal amacna ulam oluyordu. Souk Sava II. Dnya Sava sonrasnda Amerika Birleik Devletleri ve Sovyetler Birlii arasnda srdrlen srekli gerginlik ve snrl atma biimidir. Souk sava, 1917'den balayan Dou-Bat ekimesinin bir rndr. Bu ekime II. Dnya Sava'ndan sonra daha belirgin hale geldi. Souk sava geriliminin azald ya da ok younlat dnemler olmutur. "Souk Sava" deyimi ilk kez 1947 ylnda ABD'li Bernard Baruch tarafndan kullanlmtr. II. Dnya Savandan sonra Orta, Dou ve Gneydou Avrupa'da SSCB'nin etkisi artmaya balad ve bu blgedeki lkeleri bir lde kendi emsiyesi altna ald. Bundan korkan ABD ve ngiltere, Bat Avrupa'da ve baka yerlerde ve Sovyet yanls komnist partilerin iktidara gelmemesi iin eitli giriimlerde bulundular. Uyguladklar Marshall Plan ile Bat Avrupa lkeleri ABD'nin nfuzu altna girerken, Dou Avrupa lkelerinde de Sovyet yanls komnist hkmetlerin kurulmas ile Souk Sava dorua ulat. Bunun yannda ABD, Truman Doktrini erevesinde, Bat Avrupa'nn SSCB'ye kar korunmas iin aba harcad. Bunun sonucu olarak da NATO (North Atlantic Treaty Organization-Kuzey Atlantik Antlamas rgt) kuruldu. Buna kar, SSCB'de Varova Pakt'n kurdu ve in'de Sovyet yanllar iktidar ele geirdiler. Bylece souk sava daha belirgin hale getiren bloklar olutu ve eitli atma konular ortaya kt. Kore ve Vietnam savalar, Berlin Sorunu, 1956-59 yllar arasnda Ortadou'daki ekime, U-2 casus ua olay, Kba krizi gibi olaylar souk savan doruunu oluturdu. Souk savata blok liderlerinin kendi bloklar ierisinde yer alan lkelerin iilerine kartklarna rastlanmtr. 1962'den sonra (zellikle Kba bunalmndan sonra) yava yava ortaya kan "detant" (yumuama) dnemiyle kart iki blok, yerini daha karmak bir yapya brakt. Yeni bamsz lkeler ortaya kt. Nkleer silahlarn yaylmasnn nlenmesi konusunda grler vurgulamaya baladlar. ki blok arasndaki ekimeyi sona erdirmek iin 1975 ylnda iki blok lkelerinin katld AGK (Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans) erevesinde Nihai Senet imzaland. Fakat Asya ve Afrika'daki karkln trmanmas bu detente (yumuama) srecini sona erdirdi. 1980'lerin banda yeniden souk sava dnemine girildi. Fakat 1985 ylnda SSCB Komnist Parti

www.kamuyonetimi.biz

-47-

Genel Sekreterliine Mikhail Gorbaov'un gelmesi ile iki blok arasndaki buzlar erimeye balad. Ve 1989 ylnda Dou Avrupa'da balayan rejim deiiklii ve souk sava simgeleyen Berlin Duvar'nn yklmas ile II. Dnya Savandan sonra balayan sre sona ermeye balad. Sosyalist Enternasyonel Sosyalist ve sosyal demokrat partilerin aralarnda rgtledikleri birlik. Bu, II. Dnya Sava'ndan sonra sosyalist eilimli partilerin balattklar rgtlenme giriimlerinin rndr. 1946'da kurulan ve daha sonra bir danma organ olan Uluslararas Sosyalist Konferans Komitesi'nin (COMISCO) giriimi ile Temmuz 1951'de Sosyalist Enternasyonal kuruldu. Birlikte her partinin bir oyu vardr ve kararlar oybirlii ile alnr. Birlikte bir hiyerarik dzen oluturulmutur. En yksek organ "Kongre", onun altnda btnyle parti temsilcilerinin yer ald alt rgtler ve on iki lkenin temsilcisinin oluturduu "Bro" bulunmaktadr. Bu birlik Sovyet tr Komnist sisteme kar karak demokrat sosyalizmi savunmaktadr. Birlik, NATO tarafndan da desteklenmektedir. Bundan etkilenerek de insan haklar, demokrasi, genel silahszlanma, bar iinde yaamak gibi noktalar savunmaktadr. Birlik, Avrupa Birlii almalarna da katlmaktadr. Birlie Dnya apnda altm dolaynda sosyalist eilimli parti yedir. Trkiye'den Sosyal Demokrat Halk Parti (imdiki CHP) Haziran 1989'da birlie ye olmutur. Sovyet Alman Pakt: bkz. Alman-Sovyet Saldrmazlk Pakt Sovyet-in atmas: bkz. in-Sovyet atmas Sovyet Devrimi: bkz. Rus Devrimi Soykrm Szlemesi Birlemi Milletler Genel Kurulu'nun dnyada soykrm suunu nlemek amacyla 9 Aralk 1948'de kabul ettii uluslararas szleme. Bu szleme ve taraf olan devletler gerek sava, gerekse bar zamannda izlenen "soykrm" (genocide) suunu bir uluslararas su saymakta ve bu suu nlemeyi bir ykmllk olarak kabul etmektedir. Trkiye 29 Mart 1990 tarihinde, 5930 sayl kanunla bu szlemeye taraf olmutur. Smrgecilik Bir devletin egemenliini baka topraklar ve halklar zerinde kurmas ya da geniletmesidir. Smrgeciliin tarihi ok eskilere gitmektedir. lkalarn devletleri de evrelerindeki gsz lkelerin kaynaklarndan yararlanmak iin onlar smrgeletirirlerdi. Daha sonra, XV. yzyln sonlarnda balayarak eitli Avrupa devletleri dnyann geni alanlarn keif, fetih, ilhak ve iskan etmeye balamlardr. Bu, XV. yzyldan beri Avrupa tarihinin nemli bir zelliidir. Smrgecilie ok yakn olan Emperyalizm smrgeciliin bir biimidir. Emperyalizm, Avrupa'nn byk devletlerinin XIX. yzyln ikinci yarsnda teki ktalar zerinde genilemelerine verilen addr. Bugnk tanmlan ile, Avrupa'da kuvvet politikasnn, devletleraras srtme ve ekonomik rekabetin denizar blgelere yaylmasdr. Smrgeciliin tarihi ok gemilere dayansa da, Avrupa'nn XIX. yzylda endstri devrimi sonucu karlat ekonomik ve toplumsal sorunlara zm getiren yntem olarak yenidir. Smrgecilik olgusunun temelinde u unsurlar yatmaktadr: 1) Ekonomik unsur, 2) Demokratik unsur,

www.kamuyonetimi.biz

-48-

3) Gvenlik endiesi, 4) Ulusal itibar ve byklk duygusudur. 20. yzylda ortaya kan iki Dnya Sava, smrgeciliin gerilemesi sonucunu dourmutur. 1960'larda balayan hzl uluslama sreci, hemen hemen smrgeciliin sonunu gsteriyordu. Ve 1989 ylnda Dou Avrupa'da balayan rejim deiiklii ve souk sava simgeleyen Berlin Duvar'nn yklmas ile II. Dnya Sava'ndan sonra balayan sre sona ermeye balad. Sputnik Olay -- 1957 Sovyetler Birlii'nin 4 Ekim 1957'de yapay bir uyduyu, yani Sputnik'i uzaya yerletirmesi. Bu baar Sovyetler Birlii'nin 1949 ylnda atom gizlerini elde etmesinden sonra, imdi ktalararas fze yapmn da gerekletirdiini vurguluyordu. Sovyetler Birlii o ana kadar, atom silahna sahip olmasna ramen, bu silah ABD'nin topraklarna kadar frlatacak teknikten yoksundu. imdi bir yapay uyduyu uzaya yerletiren Sovyetler Birlii, ayn fzenin ucuna atom silahn da kolaylkla yerletirebilirdi. Bu olay ABD ve NATO'nun stratejilerini temelden deitirmitir. Bu olaydan sonra ABD, Sovyetler Birlii'ne yakn olan mttefiklerinin topraklarnda Orta Menzilli Gdml Fze (IRBM-Intermediate Range Ballistic Missile) yerletirmeyi dnmtr. Sri Lanka Konferans -- 1976 Balantsz lkelerin devlet ya da hkmet bakanlarnn Sri Lanka'nn bakenti Colombo'da (yeni ad Srilanka) yaptklar toplant. 1975 ylnda Peru'nun bakenti Lima'da yaplan Dileri Bakanlar toplantsnda yeni tam yelik ve gzlemcilik teklifleri ele alnm, uluslararas para sisteminin yeniden dzenlenmesi konusu grlmt. Balantszlar Koordinasyon Brosu'nun 1976 yl balarnda yapt toplantda ayn konu nem tarken, ayn yln Temmuz aynda Hindistan'n bakenti Yeni Delhi'de yaplan bir baka toplantda da Balantsz lkelerin kitle iletiim aralar ile ilgili konularda yapabilecekleri ibirlii zerinde durulmutur. Zirveden nce Sri Lanka'nn bakenti Colombo'da yaplan Dileri Bakanlar toplantsnda konferansa eitli statlerde katlacak lkeler belirlenmi ve Koordinasyon Brosu'nun on yedi olan ye says yirmi bee karlmtr. Konferansta, Balantszlar hareketinin genel durumu, baz smrgelerin bamszlklarna kavumalar, Gney Afrika ve rk ayrm sorunu, Ortadou ve Filistin sorunu, Hint Okyanusu ve Kore'nin silahtan arndrlmas konular grld. Kbrs sorununa ilikin olarak da, Trkiye'nin tamamen aleyhine bir ifade siyasal bildirgede yer almtr. Stalin, Josif Asl ad Joseb Vissarionovi Cugavili (Doumu 21 Aralk 1879; lm 5 Mart 1953). Sovyetler Birlii Genel Sekreteri (1922-53) ve SSCB Bakan (1941-53). eyrek yzyl boyunca snrsz bir otoriteyle ynettii SSCB'yi dnyann en gl lkeleri arasna sokmu, Stalinizm adyla anlan ekonomik ve siyasal dnce ve uygulamalar 1980'lerin sonlarna dein sosyalizm tarihine damgasn vurmutur. Kurumsal olarak, dnya devrimi olmadan da Sovyetler Birlii'nin ayakta durabilecei inancyla "tek bir lkede sosyalizm" fikrini ortaya att. Bu reti, ileri ekip eviren orta kademe parti kadrolarnca benimsendi.

www.kamuyonetimi.biz

-49-

Stalin, 1928'de Lenin'in Yeni Ekonomik Politikasna (NEP) son vererek, birbirini izleyen be yllk planlarn sk merkezi disiplinli altnda hzlandrlm, sanayileme program balattmtr. 1937'de SSCB toplam sanayi retiminde ABD'nin ardndan dnyada ikinci sraya yerleti. II. Dnya Sava'nda Stalin hi umut vermeyen bir balangcn ardndan byk iradesi, enerjisi ve rgtleyicilii ile savaan taraflarn st yneticilerinin en baarls oldu. Bu dnemde Sovyetler Nazizme kar zikzakl bir politika izledi. Sava iindeki ve sonundaki dzenlemelerde barol oyuncularndand. Stalin, resmi aklamaya gre, bir beyin kanamas geirerek ld. Stoica Plan -- 1957 1957 ylnda Romanya Babakan Chivu Stoica, kendi ad ile anlan ve Balkanlarda ibirliini savunan bir plan ortaya att. 17 Eyll 1957 tarihinde aklanm bulunan plann nemli noktalar unlardr: 1-Balkanlardaki ekonomik ve kltrel gelimenin u aamasnda, blge lkeleri arasndaki ilikilerin gelime ve glenme imknlar ok byktr. 2-Balkanlarn baz devletleri arasnda zlmemi anlamazlklar vardr, ama bunlar ibirliini engellememelidir. 3-Ekonomik ibirliinin gelitirilmesi Balkan lkelerinin yararna olacaktr ve bu yzden ortak ekonomik giriimlerde bulunulmaldr. 4-Balkan halklar arasnda kltrel balar glendirilmelidir. Stoica Plann nemli bir zellii nkleer silahlardan arndrlm Balkanlardan sz etmemesidir. Stoica, 1959 Haziran'nda ibirlii nerisini tekrarlad. Bu nerinin nceki plandan farkl zellii vardr: 1- Balkanlarda nkleer silahlardan arndrlm bir blge kurulmasn ngryordu. Burada ama ABD'nin, Trkiye, Yunanistan ve talya'ya yerletirmi olduu fzelerdi, bunlarn sklmesini ama edinmiti. 2- Bu plann arkasnda Sovyet destei birincisinden ok daha ak ve glyd. 3- birliinin alan talya'y da alacak bir ekilde geniletilmiti. Stratejik Savunma Giriimi (Strategic Defence Initiatives-SDI) Yldz savalar olarak da bilinir. SSCB'nin olas nkleer saldrsna kar ABD ynetimince tasarlanan stratejik savunma sistemi. SSCB'nin ktalararas balistik fzelerinin uularnn eitli aamalarnda yok etmeye ynelik olan SDI, zerinde hala allmas ve gelitirilmesi ngrlen sistemleri gerektirmektedir. Sistemin esas, uzaya ve yeryzne konulandrlm lazer sava istasyonlarnn yok edici nlarn, eitli yntemlerle hareketli Sovyet hedeflerine yneltmesine dayanmaktadr. Sistemin bir baka nemli esi, havadan ve yerden frlatlan fzelere nkleer olmayan ldrc mekanizmalar ekleyerek, ABD'ye ait ktalararas balistik fze silolar gibi ana hedefler evresinde younlatrlm bir geri savunma kademesinin oluturulmasdr. Ayrca Sovyet saldrlarn ortaya karmak iin yeryzne, gkyzne ve uzayayerletirilecek alclarda radar, optik aralar ve kzltesi n gibi tehdit alglayc sistemler kullanlmas ngrlmektedir. ABD Kongresi 1980'lerin ortalarnda konuyla ilgilialmalar iin gerekli fonu onaylad. Ama program, douraca askeri ve siyasal sonular ve teknik uygulanabilirlik asndan silah uzmanlar ve devlet grevlileri arasnda tartmaya yol at. SDI'yi savunanlar etkili bir

www.kamuyonetimi.biz

-50-

savunma sisteminin olas bir Sovyet saldrsn caydracan ne srmektedir. Programa yneltilen eletiriler ise, bu sistemin ABD'yi tmyle bir nkleer saldrdan koruyamayaca, programn her iki sper gc hem savunma, hem saldr alannda ok pahal bir yarmaya srkleyecei, program iki sper gc de birden fazla antibalistik fze ssn yasaklayan 1972 tarihli Antibalistik Fze Antlamas'na ait 1974 Protokol'n tehlikeye drecek ve genelde, silahlarn snrlandrlmasna ynelik anlamalarn gerekleme olasln zayflatacaktr. Stratejik Silahlarn ndirimi Antlamas (START) 1980'de ABD Bakan olan Ronald Reagan, balangta SALT II antlamasna kar bir tutum taknmasna karn, byk lde NATO'nun Avrupal mttefiklerinden gelen basklar karsnda Stratejik Silahlarn Azaltlmas Grmeleri (START) adyla bilinen bir neride bulundu ve ABD ile Sovyetler Birlii arasnda 1982 Haziran'nda Cenevre'de grmeler balad. Ancak, NATO'nun Avrupaya Cruise ve Pershing II gibi orta menzilli fzeler yerletirmesi ve Reagan'n uzayda fze savunmas temeline dayanan Stratejik Savunma iriimi (SDI)almalarn balatmas zerine Sovyet taraf grmelerden ekildi. 1985 ylnda yeniden balayan START grmeleri daha kolay anlamaya varmak iin ayr blme ayrld. Stratejik nkleer silahlar, orta menzilli fzeler ve uzay silahlar. ki nderin 1986 Ekim'inde katld Reykjavik zirvesinde grmeler, Reagan'n SDI da srar yznden baarya ulaamamsa da, 1987'de orta menzilli fzeler zerinde anlamaya varlmasyla STARTIN nndeki engeller kalkt. Sovyetler Birlii, 1989 Eyll'nde SDI konusunda yumuamad ve ABD'nin yeni Bakan George Bush'a grme nerisinde bulunuldu. lk nder 1990 Haziran'nda Washington'da bir araya gelerek START kapsamna giren konularda bir n anlamaya vardlar. ABD ile Sovyetler Birlii'nin sava balklar saysnn 12.000'den 9.000 dolayna indirilmesi ngrlmekteydi. 31 Temmuz 1991'de Moskova'da Bush ve Gorbaov START I Antlamasn imzaladlar. Anlama, ABD ve Sovyet stratejik nkleer glerinde yaklak %25 ile %30 orannda bir indirime gidilmesini ngryordu. Buna ek olarak, anlama koullarna uyulup uyulmadn izlemek zere geni ve nceden izin almay gerektirmeyen bir yerinde denetim sistemi kurulacaktr. Stratejik Silahlarn Snrlandrlmas Grmeleri (SALT) Stratejik Silahlarn Snrlandrlmas Grmeleri (Strategic Arms Limitation Talks-SALT) A.B.D. ile Sovyetler Birlii arasnda stratejik nkleer silahlarn, frlatma sistemlerinin ve bunlarla ilgili saldr ve savunma silah sistemlerinin denetimi zerinde anlamaya varmak amacna ynelik abalardr. SALT grmeleri ilk olarak 1969 ylnda Helsinki'de balad. Balangtaki ama, taraflarn o srada yapmay tasarladklar fze-kart silah sistemlerinin (Anti-Ballistic Missiles-ABM) snrlandrlmas ya da tmyle ortadan kaldrlmasyd. Daha sonra u konular da grmeler iine alnd: Nkleer denemeleri kapsaml bir biimde yasaklama, belirli blgenin silahlardan arndrlmas, belirli tipte nkleer silah frlatma sistemlerinin saylarnn snrlandrlmas, ok balkl nkleer fzelerin (MIRV) saysna bir tavan konmas, fze-kart silah depo alanlarnn azaltlmas ve snrl savan genel bir nkleer savaa doru trmanmasndan kanlmas. Stresa Antlamalar -- 1935 Almanya'nn Versay Antlamasnn en nemli hkmlerini tek tarafl olarak feshetmesi zerine imzalanan antlamalar. Almanya'nn Versay hkmlerine aykr bir ekilde silahlanmas sonucu Fransa, talya ve ngiltere arasnda, 14 Nisan 1935'te Stresa Antlamalar

www.kamuyonetimi.biz

-51-

imzaland. Almanya'ya kar ortak bir cephe kuran bu antlamalar, Almanya'nn hareketini belirtiyor protesto ediyor, Locarno anlamalarna olan ball ve Avusturya'nn bamszln koruma amacn ifade ediyordu. Svey Bunalm -- 1956 Msr Devlet Bakan Genel Abdlnasr'n 1956 Temmuz aynda Svey Kanaln milliletirmesiyle ortaya kan bunalm. Bu davranla, Bat Avrupa'nn petrol yolu artk Nasr'n denetimi altna girmi ve zellikle Fransa ve ngiltere iin ok karl olan Kanal irketi elden kmtr. Sorunu zmek iin toplanan Londra Konferans (Austos 1956) ve B.Mden zm kmad. Bunun zerine ngiltere ve Fransa Kanal blgesine ortak bir harekat dzenlemeye karar verdiler. Bu iki devlet Msr'a kar hava saldrsna giritiler ve 5 Kasm'da hava saldrs yerini parat birliklerinin indirilmesine brakt. ABD ve SSCB bu ak saldrya kar BM'de cephe aldlar. Bu basklar karsnda nce ngiltere, daha sonra da Fransa geri ekildi. Msr bu olaydan sonra Kanal zerinde tam denetim salad. Sykes-Picot Antlamas -- 9 Mays 1916 I. Dnya Sava srasnda, ngiltere ve Fransa arasnda yaplan ve Osmanl Devletinin paylalmasn ngren gizli antlama. 1915'te Arabistan yarmadasn ele geiren ngiltere, Osmanl devletine kar ayaklanan Mekke erifi Hseyin'i destekleyerek Irak ve Filistin topraklar zerinde kendisine baml bir Arap devleti kuracakt. Fransa byle bir plana kar kp ngiltere'ye bask yaparak yeni bir antlama yaplmasn istedi. Rusya'nn onay ile imzalanan bu antlamaya gre; I-Rusya'ya, Trabzon, Erzurum, Van ve Bitlis ile Gneydou Anadolu'nun bir ksm, II-Fransa'ya, Dou Akdeniz blgesi, Adana, Antep, Urfa, Diyarbakr, Musul ile Suriye kylar, III-ngiltere'ye Hayfa ve Akka limanlar, Badat ile Gney Mezopotanya verilecekti ve IV-Fransa ile ngiltere'nin elde ettii topraklarda Arap devletleri konfederasyonu veya Fransz ve ngiliz denetiminde tek bir Arap devleti kurulacak Vskenderun serbest liman olacak VI-Filistin'de, kutsal yerleim yeri olmas nedeniyle bir uluslararas ynetim kurulacaktr. am Deklarasyonu -- 5 Mart 1991 5 Mart 1991'de Irak'n Kuveyti igaline kar oluturulan Mttefik lkesi Dileri Bakanlar am'da biraraya geldiler. Msr, Suriye ve Krfez birlii Konseyi lkeleri arasnda yaplan grmeler sonunda yer alan bildirgede "Krfezde gvenliin salanmas iin bir Arap bar gc ve entegre savunma sisteminin kurulmas" karar alnd belirtilmekteydi. ovenizm (Chauvinism) Ar milliyetilik. Napolyon'un askerlerinden Nicholas Chauvin, liderine ve lkesine kr krne ballk gstermitir. Bu dnemden itibaren de ar nitelikte, bakalarna hayat hakk tanmayan trden bir milliyetilik anlay "ovenizm" olarak adlandrlmtr. II. Dnya Sava ncesinde Nazi Almanyas'ndaki Alman milliyetilii ovenizmin belirgin rneklerindendir. Tahran Konferans: bkz. kinci Dnya Sava

www.kamuyonetimi.biz

-52-

Tamamlanmam Nkleer Yaylma Sistemleri ABD ve Sovyetler Birlii (Rusya) dnda baka lkelerin de nkleer gce sahip olduu sistem. ABD ve Sovyetler Birlii'nin (Rusya) yan sra dier glerin de minimum nkleer caydrma kapasitesi vardr. Bu sistemde, kk glerin byk glerle veya birbirleriyle ittifaklar oluturmas olasdr. Savalar snrl nitelik tamakla birlikte, uluslararas sistemdeki gerginlik ile yerel ve dier lkelerin iilerine karma eilimi artmakta ve uluslararas hukuk normlarna uyulma eilimi de azalmaktadr. Tarafszlk Kanunu -- 1935 ABD'nin kriz iindeki Avrupa ile diplomatik ilikilerini belirlemesine ilikin kanun. 1933'ten itibaren. Avrupa'nn kriz iinde olmas karsnda ABD, Avrupa diplomasisinin bu krizler iine srklenmekten korkmu ve yalnzclk politikasna daha fazla balanmtr. Bunun iin 1935 Austos aynn iinde "Tarafszlk Kanunu" karlmtr. Bu kanuna gre bir sava durumunda Bakan, savaan taraflara silah ve malzeme satlmasn yasaklayabilmekteydi. Takent Bildirisi -- 1966 Hindistan ve Pakistan arasnda snr atmalar devam ederken Sovyetler Birlii'nin Pakistan Devlet Bakan Eyp Han ile Hindistan Bakan Lal Bahadur Shastri, 4 Ocak 1966 tarihinde Sovyet zbekistan'nn bakenti Takent'te bir araya geldiler. ki nderin anlamaya vardklar bildiride, iki tarafn da anlamazlklarn zmnde kuvvet kullanmayacaklar ve birliklerin 5 Austos 1965'teki yani atmalarn balad tarihten nceki yerlere ekilecei aklanyordu. Tayvan Sorunu Tayvan'n (milliyeti in) Birlemi Milletler yeliinden kartlmasyla sonulanan anlamazlk. BM Genel Kurulu, Arnavutluk ve dier yirmi yenin teklifi zerine Ekim 1971'de, otuzbe aleyhte ve onyedi ekimser oya kar yetmi alt oyla ald bir kararla in Halk Cumhuriyeti'ni BM yeliine kabul etti ve buna karlk Milliyeti in'i (Tayvan) yelikten kard Tibet Sorunu in insanndan gerek rk, gerekse kltr bakmndan farkl olan Tibet halk, geleneksel olarak Dalai Lama ad verilen dinsel nder tarafndan ynetilmekteydi. Tibet 18. ve 19. yy.'da in'in etki alan iinde saylmaktayd. Ancak, 1913-1950 yllar arasnda zayf in ynetimi Tibet teki askeri varln srdrememi ve bundan yararlanan Dalai Lama, uzun sre lkesinin tam bamszlnn uluslararas alanda tannmas iin ok aba gstermise de, baarl olamamtr. .H.C. kurulduktan sonra, in'in bir askeri harektndan endielenen Dalai Lama hkmeti, 1950 Nisan'nda in ile ilikilerinin dzenlenmesi iin giriimlerde bulunmaya balamtr. Bu giriimlere cevap olarak, Pekin hkmeti, Tibet'in in'in bir paras olduunu, corafi konumu yznden in ordusunu engellemeyeceini ve ngiliz ya da Amerikan yardmna gvenmemelerini aklad. 24 Ekim 1950 tarihinde ise, Tibet'i "anayurdun byk ailesi" iine almak ve in "ulusal savunma izgisini glendirmek" gerekesiyle, Tibet'i dorudan igal etmeye balad. gal hareketine en byk tepki, doal olarak Tibet hkmetinden ve igal gerekletii takdirde in'le snr komusu olacak Hindistan'dan geldi. in Hkmeti nce

www.kamuyonetimi.biz

-53-

Tibet'in ynetimine hogrl davrand. Ancak daha sonra isyanlar bitmeyince, bask politikas balad. Bu bask, isyann tm Dou Tibet'e ve oradan da Bakente sramasna yol at. Bakaldr, 1959 Mart'nda in garnizonuna saldr olaynda doruk noktasna ulanca, in harekete geti ve kanl arpmalar sonucu tm Tibet'e egemen oldu. Dalai Lama ise Hindistan'a kat. Bu gelimeler, ilerde ortaya kacak olan in-Hint atmasnn temelini oluturmutur. Tonkin Krfezi Olay -- 1965 Kuzey Vietnam'n bombalanmasna yol aan Tonkin Krfezinde Turner Joy ve Maddox sava gemilerinin batrlmas. Tonkin Krfezi olaynda ABD'nin Kuzey Vietnama verdii karlk ok sert oldu. 5 ubat 1965 tarihinde Vietkong, Pleikv'daki Amerikan kampna bir saldrda bulundu ve sekiz Amerikal ld, bu olay, Tonkin Krfezi Olay ile birlikte, gelecek yl boyunca Kuzey Vietnam' yerle bir edecek korkun Amerikan bombardmannn da balangc oldu. Bu bombalama istenen sonucu vermemitir. Ho Chi Minh, Amerikann havadan "trmanmasna" yerden gney szmalar artrarak karlk verdi. Bunun anlam artk Vietkong'u yenmek iin kara kuvvetlerinin savaa girmesiydi. Treshold Antlamalar -- 3 Temmuz 1974 Yeraltnda Nkleer Denemeleri Snrlandran Antlama ve Ek Protokol. Yeraltnda yzelli kilo tonu aan nkleer g denemelerini yasaklayan antlama. 3 Temmuz 1974'te imzalanan antlama ile taraflar, denemeleri en aza indirmeyi de kabul etmilerdi. Ek protokol ise taraflarn nkleer denemeleri ile ilgili verileri birbirlerine aktarmalarn ngrmektedir. Antlama, ABD Senatosunca onaylanmad iin yrrlkte deildir. Trianon Bar Antlamas -- 4 Haziran 1920 Macaristan ile tilaf devletlerince I. Dnya Savan bitiren antlama. Bu antlamayla Macaristan komu lkeler olan ekoslovakya, Yugoslavya ile Romanya'ya toprak brakmak zorunda kalmtr. Truman Doktrini kinci Dnya Sava sonunda Yunanistan'da komnistlerle i sava ba gstermi, Trkiye de 1945 ve 1946 dneminde Rusya'nn Kars ve Ardahan zerindeki toprak ve Boazlarda s elde etme istekleri ile karlamt. Sava sonras dnyas dier baz blgelerde de scak sava izleyen bir souk sava durumuna girmekteydi. Bu atmosfer iinde, 1947 Mart'nda ABD Bakan Truman, Kongreden Trkiye ve Yunanistan'a askeri yardm iin 400 milyon dolarlk bir denek istedi ve bunu elde etti. Bylece, yeni bir "Amerikan Yardm" dnemi balamtr. Nitekim birka ay sonra da, Dileri Bakan Marshall Avrupa lkelerinin savata tahrip olan ve zayflayan ekonomilerini glendirmek amacyla "Marshall Plan" adyla anlan yeni yardm kararn aklam ve Avrupa Kalknma Program (European Recovery Program) olarak da anlan yeni yardm sistemi kurularak Trkiye de dhil birok Bat Avrupa lkesine ekonomikyardm balamtr. Truman Doktrini ile yaplan 400 milyon dolarlk yardmdan Trkiye, Yunanistan'dan daha az bir yardm almtr (100 Milyon Dolar). Trk-ABD Savunma ve Ekonomik birlii Antlamas: bkz. Savunma ve Ekonomik birlii Antlamas

www.kamuyonetimi.biz

-54-

Trk-Alman ttifak -- 3 Austos 1914 Osmanl mparatorluu'nun I. Dnya Savana girmesine neden olan ittifak antlamas. Alman-Osmanl ittifak I. Dnya Sava baladktan sonra, 2 Austos 1914'te hazrland ve bir gn sonra imzaland. ttifaka gre, Almanya ve Osmanl devleti, Avusturya ile Srbistan arasndaki atmada tarafsz kalacaklard. Ancak, bu atma bir Alman-Rus savana dnrse(ittifak imzalandnda dnmt bile). Osmanl devleti Almanya'nn yannda savaa katlacakt. Buna karlk, Osmanl devletinin toprak btnl Rusya tarafndan bozulunca, Almanya Osmanl devletine yardm edecekti. Bu ittifak antlamas Osmanl Devleti'nin geleceini Almanya'ya balamtr. Trk-Sovyet Dostluk ve Saldrmazlk Pakt -- 1925 ngiltere ve Milletler Cemiyeti'nin Musul sorunundaki tutumlar ve ngiltere'nin 1925'te Dou ayaklanmasn kkrtmas Trkiye'yi Sovyetler Birlii'nin desteini arama yoluna itmitir. Sovyetler Birlii de ayn yl imzalanm bulunan Lokarno Antlamalarn kendisine ynelik dzenlemeler olarak yorumlam ve bunlarn sonucu olarak, iki devlet arasnda 17 Aralk 1925'te bir "Tarafszlk ve Saldrmazlk Antlamas" imzalanmtr. Bu antlamaya gre, iki devlet birbirine saldrmayacak, taraflardan biri saldrya urad takdirde teki tarafsz kalacak ve taraflar birbirlerine ynelik siyasal dzenlemelere girmeyecekti. Ayrca, taraflar nc devletlerle siyasal nitelikte antlamalar imzalamadan nce birbirlerine danacaklard. Trk Ulusal Kurtulu Sava 30 Ekim 1918 tarihinde Osmanl hkmetince imzalattrlan Mondros Silah Brakmas tilaf devletlerince yalnz sava sonrasnda yaplan gizli antlamalarda belirtilen yerleri igal hakkn vermemekte, ayn zamanda u iki nemli hkm de ngrmekteydi. a) Boazlar blgesi igal altna alnacak, b) tilaf devletleri gvenliklerini tehlike altnda grdkleri blgeleri de igal edebileceklerdi. I. Dnya Sava'nn gaip devletleri, anlamalarda sz konusu edilen "Mezopotamya" ve "Kilikya" gibi snrlar hi de belirli olmayan blge adlarna ve yukardaki maddeye dayanarak, Trklerin iinde yaayaca snr srekli kuzeye, Anadolunun ilerine doru zorlamaya balamt. Bu kt koullar altnda, Mustafa Kemalin nderliinde Anadolu'da balayan Ulusal Kurtulu Hareketi, Temmuz-Eyll 1919 tarihleri arasnda Erzurum ve Sivas Kongreleri ile rgtlenmi ve mcadelenin amalar bu kongrelerde ana hatlar ile belirlenmitir. Ulusal snrlar iinde vatan bir btndr, geici bir hkmet kurulacaktr ve Mandat ile himaye sistemleri kabul edilemez. Anadolu'da bu rgtlenme abalar olurken, Osmanl Meclis-i Mebusan 28 Ocak 1920 tarihinde son toplantlarnda, ulusal kurtulu hareketinin temel ilkelerini "Misak- Milli" ad altnda ilan etmitir. Misak- Milli ulusal ve blnmez bir trk lkesinin snrlarn izmi, bunu Osmanl ynetim ve gelenekleri ile balantnn kesildiini tm dnyaya aka ilan etmitir. slam dnyasna nclk yapmak iddiasnda bulunan ok uluslu bir imparatorluk yerine, mtecanis bir ulusdevlet kurulacakt ve yeni Trkiye'nin gc buradan kaynaklanyordu.

www.kamuyonetimi.biz

-55-

Trk ulusal kurtulu hareketinin kronolojik seyri yle olmutur. 23 Nisan 1920'de TBMMe ald. 2 Aralk 1920 tarihli Gmr Antlamas ile doudaki harekat sona erdi. Gmr'den sonra Sovyetler Birlii ile 16 Mart 1921'de Moskova Dostluk Antlamas imzaland. Bununla Sovyet Rusya, Misak- Milliyi tanyordu. 10 Ocak 1921 I. nn Sava, 31 Mart 1921 II. nn Sava, 23 Austos-13 Eyll 1921 Sakarya Meydan Muharebesi, 20 Ekim 1920'de Fransa ile Trkiye arasnda yaplan Ankara Antlamas. Bu antlamayla iki devlet arasndaki sava durumu sona eriyordu. 30 Austos 1922 Byk Taarruz'un baaryla sonulanmas. 9 Eyll 1922 Mudanya Brakmas, 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lausanne Bar Antlamas ile Trk Ulusal Kurtulu hareketi baaryla sonuland. Osmanl imparatorluunun kllerinde bir devlet oluturuldu. U-2 Ua Olay U-2 olay, yalnz Dou-Bat ilikileri asndan deil, ayn zamanda Trkiye asndan da nemli sonular dourmu bir souk sava olaydr. ABD'nin baz NATO lkeleri ve bu arada Trkiye'deki slerinden kalkan uaklarn faaliyetleri sorunu, U-2 haberalma uann drlmesi zerine alevlenmi ve Sovyet-Amerikan ilikilerinde nemli bir bunalma yol aarak, souk sava iddetlendirmitir. U-2 olay, Amerikan yneticilerinin, Sovyetler Birlii'nin 1949 ylnda atom tekelini ortadan kaldrmasndan sonra duymaya baladklar derin gvensizliin dorudan bir sonucudur. U-2 ua bir fze gibi havalanabilmekte, 10 saniye iinde 300 metre ykselmekte, 30.000 metre ykseklikte, gsz olarak 300 mil gzkebilmekte ve yakt almakszn yedi buuk saat ve 3.000 mil uabilmekteydi. Uak, ok yksekten net biimde fotoraf ekecek son derece gl kameralarla donatlmt. Dnya, U-2 olayn, 3 Mays 1960'ta Khrushchev'in Sovyet hava alannda bir Amerikan casus uann 1 Mays tarihinde drldn aklamasyla rendi. ABD bu uan casus ua olmadn, ak hava saanaklarn inceleyen meteorolojik bir uak olduunu aklad. Khrushchev, 5 Mays 1960'ta verdii ikinci demete, tam doruk toplantsnn yaplaca srada, Sovyetler Birlii'ne kar giriilen bu dmanca hareketin, doruk toplantsn baltalamak amacn gttn sylemi ve hkmetin Amerikan uaklarna slerinde faaliyet izni veren devletlere de uyarda bulunacan belirtmitir. Ayrca, herhangi bir saldrya kar, Sovyetlerin gdml fzelerle karlk vereceini ve bu saldrda kullanlan slerin de yerle bir edilebileceini hatrlatmtr. Aktr ki, bu szler Trkiye'ye dorudan bir tehdit niteliini tayordu. Ulusal Kurtulu Hareketleri II. Dnya savandan sonra tank olunan, emperyalist devletlerin ynetimi altnda bulunan smrgelerin uluslamas ve bamszlklarn kazanmalar, gerekte yalnzca savan bir rn saylamaz. Bu nemli srecin kkenleri geen yzyln iinde dal budak salm bulunmaktayd. 19. yy. emperyalizmi, smrgelerle smrgeciler arasnda 1914 ylna kadar, hi deimeden sren zel bir ilikiler btn kurmutu. Ksaca, siyasal bamllk, rksal eitsizlik, halklarnn ulusal benlik ve btnlk kazanmalar, okuma-yazma orann artmas yaam dzeylerinde az da olsa bir ykseliin salanmas ve nfusun artmas sonucunda ortaya kan ulusal bilin, 19. yzyln rnleri olan siyasal bamllk, rksal stnlk ve ekonomik smrnn karsna kan temel gler olmutur. Bu gcn belirli bir hedefe ynelmesine yardm eden ise, zgrlk, eitlik ve "self determinasyon" gibi liberal ideallerdir. Bu genel

www.kamuyonetimi.biz

-56-

akm iki dnya sava ile hz kazand. nk smrgeci devletlerin ounluu bu iki savatan son derece gsz km ve bu yzden ister istemez, smrgeleri zerindeki denetimi gevetmek zorunda kalmlardr. Bir baka hzlandrc etki ise smrgeci devletlerin bu savalarda rakiplerini yenebilmek iin smrge insannn, savaken er olarak yardmn istemeleri ve bylece bu askerlerin, belki de ilk defa beyaz insana gre rksal bir aalnn olmadn anlamalar ve Bat'nn liberal dncelerini almalardr. Afrika ve Asya'da Bat'ya kar bamszlk hareketlerini yrtenlerin byk ounluunu dnya savana katlm bulunan askerler oluturmutur. II. Dnya Sava bittiinde yeryznde 600 milyon insan u ya da bu biimde smrge sistemi altnda yaamaktayd. Bugn ise baml bulunan lke says hemen hemen hi kalmamtr. Bu byk dnm Hindistan ve Pakistan'n bamszl ile balamtr. Utrecht Bar -- 1713 spanya Veraset Savalar'n sona erdiren bar antlamas. Utrecht Bar'nn maddeleri, siyasi tarihin ana konusu olan 19. yy.'n byk apl olaylar asndan ok nemlidir ve belki de "modern dnya" Westphalia'dan ok Utrecht ile kurulmutur. Antlamann asl konusu spanya dnyasnn paylamdr. ngiltere Cebelitark ile Minorka adasn, Savua Dkal, Sardunya adasn ald. spanya'nn Akdeniz'deki teki topraklar, (Milan, Napoli ve Sicilya) ile spanya Hollandas (Belika) Avusturya Habsburglarna brakld. Fransa, Amerika'daki iki kolonisini (Newfondland ve Nova Scotia) ngiltere'ye devretti. Utrecht Bar'nn nemi uradadr: Bir kere, daha nce de ad ok az duyulan iki kk devlet, Savua ve Brandenburg, Avrupa'nn siyasal ufkunda ykselmee balad. ki lkenin yneticisi, galip tarafa katlm olduklar iin, kral kabul edildiler. Bundan sonra birincisine Sardunya ya da Piyemonte, ikincisine Prusya denecektir. kinci olarak, Westphalia ile kurulan sistem yeniden doruland. nc olarak Almanya hala federal bir karmaa iinde, talya hala paralanm, spanya ise Fransa'nn etkisi altna girmi olduu iin, Utrecht Bar'ndan ngiltere ve Fransa en gl iki devlet olarak kacaklardr. Ama savatan asl kazanl kan ngiltere'dir. Sava srasnda skoya ile birlemi, Minorka ve Cebelitark'ta Akdeniz gc olmu, Amerika'da iki toprak paras elde etmitir. Ama, daha da nemlisi, spanya Amerikasna Afrikal kleler tama ayrcaln elde etmi olmasdr. Bristol ve Liverpol gibi kentlerin gelecek dnemdeki zenginliklerinin kayna bu tutsak ticaretinden elde edilen karlardr. l tilaf -- 1907 I. Dnya Sava ncesi oluan komisyonlardan birisi. 1988 ylnda II. Wilhelm'in Alman mparatoru olmasyla anslye Otto Von Bismarck'in 1862'den beri srdrd Almanya'nn d politikasn Avrupa dna tamama ve Rusya ile iyi geinme ilkeleri gz ard edilmeye baland. Bu ortam l itilafn domasna nesnel zemini hazrlyordu. II. Wilhelm'in Smrgecilik hevesleri ngiltere'yi endielendirirken, Rusya'da giderek Almanya'nn deimez dman Fransaya yaklayordu. 1692'de Fransa ile Rusya arasnda bir askeri anlama yapld. 1894 ylnda ise bu iki lke arasnda aka Almanya'y hedef alan bir ittifak antlamas imzaland. Bu l itilafn ilk halkasyd. kinci halka, 1904 Fransz-ngiliz antlamasdr. ngiltere ve Fransa XIX. yy. sularnda youn bir smrge paylam mcadelesi iersindeydiler. Msr, Sudan, Gneydou Asya gibi blgelerde ngiltere ile giritii bu mcadelelerde baarszla urayan Fransa, bu nedenle Avrupa'da da prestij kaybna uruyordu. Buna karlk Almanya'nn hzla silahlanmas Fransa'ya ngiltere ile ilikilerini dzeltmeye yneltti. l tilaf'n son halkas 1907 ngiliz-Rus Antlamasdr. Bu antlamada esas olarak iki lke arasnda srmekte olan smrgecilik mcadelelerini sona erdirme

www.kamuyonetimi.biz

-57-

niteliini tayordu. XIX. yy. balarnda Boazlar zerinde balayan ngiliz-Rus rekabeti, sonradan Orta Asya ve Uzakdouya da srad. zellikle Rusya'nn ran, Afganistan ve Tibet ile ilgilenmesi, ngiltere tarafndan dorudan Hindistan'a ynelik bir tehdit olarak alglad. Sonu iki lkenin in'de srdrdkleri mcadelede Japonya'y Rusya zerine saldrtarak byk bir yenilgiye uramasna neden olan ngiltere baarl oldu. Bunun zerine Almanya ile aras bozulan Rusya ngiltere'ye yaklamak zorunda kald. l ttifak -- 1882 I. Dnya Sava ncesinde oluan koalisyonlardan birisi. 1862 ylndan balamak zer nce Rusya sonra da Almanya d politikalarn Fransay yalnz brakma stratejisi zerine kurmulardr. Bu amaca ynelik olarak 1872'de Alman, Avusturya-Macaristan ve Rus imparatorlar bir araya gelerek Birinci mparatorlar Ligi'ni oluturdular. Bunun ardndan Avusturya ile ilikilerini daha da gelitiren Otto Von Bismarck, 1879'da Almanya-Avusturya ittifakn glendirdi. Bunun hemen ardndan da Rusya'y glendirmek iin 1881 ylnda kinci mparatorlar Ligi'ni oluturdu. Fakat Balkanlar'daki Rusya-Avusturya rekabeti nedeni ile ittifak ksa bir sre sonra dald. Bu gelimelerin ardndan, talya'nn Akdeniz blgesinde Fransa ile giritii rekabet, l ttifak'n douunu hazrlad. zellikle Tunus sorunu yznden Fransa ile aras alan talya, Almanya gibi gl bir mttefike ihtiya duyuyordu. Birmarck ise Fransa ile sorunu olan her lkeyi destekledii gibi, talya'y da destekliyordu. 1879 Almanya-Avusturya ittifak nedeniyle Almanya ile Rusya'nn ilikileri iyi deildi. nc Reich (The Third Reich) 1933-1945 yllar arasnda Almanya'da Nazi rejimine Nazilerce verilen ad. Nazi retisinde Kutsal-Romo German imparatorluu (962-1086) Birinci Reich'tir. 1871'de Birmarck'n nderliinde Alman birliinin salanmas ile ortaya kan ve 1918'de II. Wilhelm'in tahtan inmesiyle son bulan Alman imparatorluu II. Reich'tir. Vandenberg Karar -- 1948 ABD'nin gvenliini ilgilendiren ve karlkl yardma dayanan blgesel ve dier ortak anlamalara katlabilmesini mmkn klan karar. ABD, Monroe Doktrininden beri Avrupa lkeleriyle ittifaka girmiyordu. Yalnzclk politikas uyguluyordu. Bat Avrupa Birlii'nin kuruluunun hemen ardndan Sovyetlerin Berlin Sorununa ilikin karlar karsnda Senatr Vandenberg 1948 Nisan'nda Senatoya bir karar tasars sundu. Bu tasarya gre ABD Bakanna blgesel ve dier ortak anlamalara katlma yetkisi veriliyordu. Bu teklif, 11 Haziran 1948'de kabul edildi ve bu karara Vandenberg Karar denildi. Bu karar ile ABD, 1823'ten beri esas olarak uygulad politikasn resmen terk etti. Varova Antlamas -- 1970 Almanya Polonya snrn belirleyen antlama. 7Aralk 1970'te imzalanan antlamaya gre Almanya ile Polonya arasndaki snr, Oder-Neisse nehirlerinin oluturduu snr olarak kabul ediliyordu. Bu snr bir ksm Alman topran Polonya'ya vermekteydi. Taraflar birbirlerine ynelik olarak kuvvete bavurmamay taahht ediyorlard. Bu antlamann yrrle girmesi, ABD, ngiltere ve Fransa'nn istei zerine, Berlin konusunda yaplacak drtl bir antlamaya bal tutulmutur. Antlama, lkelerin Dileri Bakanlarnn 3 Haziran 1972'de metni paraf etmelerinden sonra yrrle girmitir.

www.kamuyonetimi.biz

-58-

Versailles (Versay) Bar Antlamas -- 1919 28 Haziran 1919 tarihinde imzalanmtr. 440 maddelik antlama ile Almanya, AlsaceLoraine ve Saar blgelerini Fransa'ya brakt. Ancak Saar blgesinde 15 yl sonra plebisit yaplacak, hangi devlete balanaca kesin olarak o zaman kararlatrlacakt. Polonya'ya Poznan ve Bat Prusya verildi ve byle Polonya denize km oldu. Danzig, Milletler Cemiyeti'nin himayesi altnda serbest bir ehir haline geldi. Belika'nn tarafszl kaldrld. Almanya, Avusturya, Polonya ve ekoslovakya'nn bamszlklarn tand ve Almanya'nn Avusturya ile birlemesi yasakland. Almanya btn deniz ar topraklarndan vazgeti. Bu smrgelerde Milletler Cemiyeti'nin denetimi altnda "Mandat" sistemi kuruldu ve ngiltere, Fransa, Belika ve Japonya mandater devlet oldular. Almanya ok snrl bir orduya sahip olacakt ve zorunlu askerlik sistemi kaldrld. Btn sava gemilerini itilaf devletlerine verdii gibi, bundan byle denizalt ve uak da yapamayacakt. Bunun yannda Almanya'ya "tamirat borcu" ad altnda sava tazminat da yklendi. Vesayet Rejimi Belirli lkelerin bamsz bir devlet kurana dein, Birlemi Milletler'in (BM) gzetim ve denetimi altnda baka devletlerce ynetilmelerini ngren hukuksal stat. Vesayet rejimi altnda bir lkeyi yneten devlet, lkede yaayanlarn siyasal, ekonomik ve toplumsal bakmdan gelimelerini salamak, lkenin zgr koullarn, lke halknn zgrce dile getirdii amalar ve vesayet rejimi antlamasndaki hkmleri gz nnde bulundurarak kendi kendini ynetme ve bamszlk ynndeki ilerlemeyi kolaylatrmak, rk cinsiyet, dil ve din ayrm gzetmeksizin herkesin insan haklarndan ve temel zgrlklerden yararlanmasn gvence altna almakla ykmldr. Vesayet rejiminin gzetim ve denetimi konusunda BM'nin bir organ olarak Genel Kurul'a kar sorumlu olan Vesayet Meclisi grevli klnmtr. Vesayet rejiminin hangi lkelerde uygulanaca konusu Birlemi Milletler Antlamasnn 77. maddesinde belirlenmitir. Buna gre vesayet rejimi uygulanabilecek lkeler 3 kategoriye ayrlmaktadr: a)Manda ynetimine balanm ve bu ynetimin srd lkeler, b)II. Dnya Sava sonunda dman devletlerinden ayrlabilecek lkeler, c)Ynetiminden sorumlu devletlerce isteyerek bu rejime balanacak lkeler. Birlemi Milletler Antlamasnn 79. maddesi vesayet antlamasnn ilgili devletlerce yaplmasn gerektirir. Yaplan vesayet antlamalarnn yrrle girmesi iin BM Genel Kurulu'nda onaylanmas gerekmektedir. Ayrca vesayet altndaki lkelerin ynetimi ile grevli olan devletler Genel Kurul'a her yl vesayet rejimi uygulanan lkelerle ilgili raporlar sunmak ve Genel Kurul ve Gvenlik Konseyi'nin tavsiyelerini gz nnde bulundurmak zorundadr. Vesayet Konseyi, rgt'n alt ana organlarndan biridir. Ancak vesayet altnda lke kalmamas nedeniyle Vesayet Konseyi'nin fiilen hibir grevi kalmamtr. Vichy Hkmeti 14 Haziran 1940'da Paris'in igal edilmesiyle birlikte, Fransa'da 3. Cumhuriyet tarihe kart ve Petain geici dnemi balad. Balangta, Petain bir ambargo hazrladn ve bunu halkn oyuna sunacan sylediyse de, byle yapmayarak Fransa'y kanun hkmnde kararnamelerle ynetmeye balad. 1940 Austosunda Meclisi feshederek Vichy'yi bakent yapt. Ve bir cins diktatrlk balad. Kendini Devlet Bakan ve Dileri Bakan Pierce Caval'n halefi ilan etti. Fransz devriminin zgrlk, eitlik, kardelik ilkeleri yerine i, aile, vatan ilkelerini

www.kamuyonetimi.biz

-59-

koydu. Petain, zaman getike daha da ileri giderek, Nazi ynetimine benzeyen Yahudi aleyhtarl gden bir rejim kurdu ve bir cins Fransz "Fhreri" haline geldi. Vietnam Sava Eski Fransz kolonisi olan bir ksm Hindiini topraklarndaki Vietnam, Vietminh isimli ihtilalcilerin Fransz kuvvetlerini Dien-Bien-Phu Kalesi'nde malup etmelerinden sonra toplanan 1954 Cenevre Konferans ile sonradan birletirici seimler yaplmak zere, 17.nci enlem boyunca "Kuzey ve Gney" olarak ikiye blnmt. Bu blnme zamanla yerleerek kuzeyde Vietnam Halk Cumhuriyeti (Bakent Hanoi) gneyde de Vietnam Cumhuriyeti (Bakent Saygon) eklinde devam etti. Bu ikinci devletin baz blgelerinde, kuzeyle birleme tarafls komnist eilimli (Vietkong) gerillalarn balattklar bir i sava zamanla byd ve ABD Gney Vietnam'a yardma balarken, Kuzey Vietnam da Vietkong'a yardm ediyordu. 1965'ten sonra ABD kuvvetleri gittike buradaki glerini ve faaliyetlerini artrp, kuzeyden gelen mdahale karsnda bu topraklara kar da askeri harekta giriti. te yandan, Rusya ve in de Kuzey Vietnam'n ormanlk ve bataklk arazilerde yrtt savalarda, iklimin ve muson yamurlar gibi durumlarn salad avantajlar byk lde idi ve blgede okbyk (bir ara 500 binden fazla) ve iyi donatlm askeribir g bulunduran ABD ve ayrca Gney Vietnam kuvvetleri, kar tarafa ar kayplar verdirmelerine ramen, kendileri da zaman zaman ok zor durumlarda kaldlar, birok ABD vatanda Vietnam Sava'na katlmamak iin askere girmeyi reddetti (saylarnn 30 bin kadar olduu akland), ayrca bir ksm askerler de tarafsz lkelere (sve gibi) sndlar. te yandan, kesin bir askeri galibiyete ulaamayan ABD kuvvetleri, Vietkong'un kuzeyden gelen yardm Kamboya topraklarnda "Ho i Minh Yolu" denen yoldan gizlice almas karsnda, bu lke topraklarnda iddetli hava bombardman uygulamaktaydlar. Savan uzamas ile dnya ve ABD kamuoyundaki tepkiler zerine taraflar Paris'te atekes grmelerine giritiler ve Amerika'nn bir ksm kuvvetlerini ekmeye balamas zerine, 1973 balarnda Paris'te anlama imzaland ve ate kesilerek, Birlemi Milletler Kuvvetleri durumu denetleme grevi aldlar. Fakat buna ramen, zaman zaman ve yer yer atmalar patlak vererek birok kii lmeye devam etmitir. Nitekim Paris antlamasndan sonra yaklak 100 bin kiinin daha hayatn kaybettii birok kaynaklarca ileri srlmektedir. Vietnam'da eitli dnemlerde arpan ABD askerlerinin toplam says 2,5 milyona yakndr. Bu savata ABD uaklar 850 bin ve helikopterleri ise 2 milyon kadar hcum yapmlardr. Bu hcumlarda atlan bombalar toplam 6 milyon ton kadardr. (kinci Dnya Sava'nda ABD uaklarnn att bombalarn kat) ABD'nin kinci Dnya Sava'nda yapt masraflar 288 milyar dolar kadard. Vietnam Sava da 150 milyar dolara mal olmutur. (Bu miktar sava borlar faizleri, lenlere tazminat ve yarallara denen maluliyet paralar ile 300 milyar dolardr.) ABD 3700 kadar uak ve 4800 kadar helikopter kaybetmitir. 1975'te Kamboyada younlaan gelimelere paralel olarak Vietnam'da da benzeri bir durum ortaya km, komnist kuvvetler youn taarruzlara girierek bir ok ehri sratle ele geirmiler ve Nisan sonunda da Bakent Saygon'a girmilerdir. Bu durumda mevcut hkmet teslim olarak reji yklm ve 35 yldr eitli biimlerde sregelen Vietnam'daki savalar sona ermitir. Daha sonra Kuzey ve Gney Vietnam tek devlet haline gelmitir. Vietnam'daki savalar tarihte rekor saylacak savalardan biri olmutur. Nitekim 1941'de igalci Japonlara kar ilk savalar balam ve 1945'de Japonlarn ekilmesinden sonra eski Fransz koloni idaresi yeniden kurulmu, buna kar bamszlk hareketleri ba gstermi ve kuzeyden kurulan devlet ile Franszlar arasndaki kanl savalar Franszlarn malubiyetiyle sonulanm, 1954'de Cenevre Antlamas'na ramen durum tam dzelmeyerek 1961'de ABD'nin askeri mdahalesiyle son sava dnemine girilmitir.

www.kamuyonetimi.biz

-60-

Bu savalar 3,5 milyon kadar insan lmtr. Bu rakamdan daha yksek sayda da insan yaralanmtr. ABD askerlerinden 56 bin kadar lm, 300 bin kadar yaralanm, ABD'nin masraflar ve kayplar 150 milyar dolar kadar olmutur. (Daha nceki savalarda da Fransa 92 bin kii kadar l ve yaral vermiti). Viyana Grmeleri (1975-1976): bkz. Kbrs Sorunu Viyana Kongresi -- Ekim 1814-Haziran 1815 Fransz Devrimi sonrasnda Avrupa'da ortaya kan sorunlara ilikin grmelerin yapld kongre. Fransz Devrimi'ni izleyen a "ulusuluk a" olarak nitelenmektedir. ok uluslu Avusturya mparatorluu Babakan Franz von Metternich, tehlikeli grd ulusuluk akmnn ortaya karabilecei sorunlarn zmlenmesi iin, Avrupa'nn tutucu gl devletlerinin ortak hareket etmelerinin ortamn salamak amacndayd. 1 Ekim 1814'te balayan kongreye, Rusya, ngiltere, Avusturya, Prusya ve Fransa dnda tm Avrupa devletleri yksek dzeyde temsilciler ile katldlar. Komisyonlar biiminde almalarn yrten bir uluslararas kongrenin ilk rnei olmas asndan ilgin ve nemlidir. Osmanl imparatorluu Viyana Kongresi'ne katlmamtr. nk Osmanl mparatorluu byle bir konferansta Balkan sorununun gndeme geleceinden ve dn vermek zorunda kalmasndan korkuyordu. Ayrca Avusturya'nn "toprak btnln garanti etme" nerisini de iyi karlamyordu. Viyana Kongresi kararlarnn en nemli maddeler unlardr: Fransa'nn 1792 sonrasnda ele geirdii tm topraklar geri alnyordu. ngiltere Malta'y ve Yeni adalar, Hollanda'ya ait olan Cope Colony'yi, Seylan' Honduras', Guyan' ve Trinidat', Danimarka'dan de Helgoland' alyordu. Rusya, Finlandiya'y, sve, Norve'i alyordu. Prusya Posen blgesini, Saksonya'nn nemli bir blmn, Ren'in bat kylarn alyordu. Avusturya'da topraklarn geniletiyordu. Belika Hollanda'yla birleerek Niederland adl bir devlet oluturuyordu. Almanya otuz sekiz devletli Germen Konfederasyonundan oluacakt. talya paralanyordu, esir ticaret yasaklanyordu, bunun uygulanmas taraf devletlere veriliyordu; uluslararas nehirlerde ilke olarak ticaret ve ulam serbestsi tannyordu. Viyana Kongresi Avrupal devletlerin aralarndaki sorunlar toplantlar yoluyla zme giriimlerinin balangc oldu. Ayrca, Avrupa kkenli klasik uluslararas hukukun gelitirilerek nispeten sistematize edildii dnemin balangc olarak da kabul edilir. Dier yandan, Viyana Kongresi ile ortaya kan Avrupa Ahengi Sistemi erevesinde belirginlemeye balayan uluslararas hukuk sistemi ise, bu "ahengi" salayan temel aktrler olan byk devletlerin "gdmnde" bir nitelik tamaktadr. Genel Hatlar ile I. Dnya Savana kadar sren dnemde, uluslararas hukuk kurallarnn olumas, bata Viyana Kongresi olmak zere devletlerarasnda yaplan antlamalar erevesinde gelimitir. Vladivostok Antlamas -- 1974 Amerika Birleik Devleti Bakan Gerald Ford ile Sovyetler Birlii lideri Leonid Brejnev arasnda 23-24 Kasm 1974'de gerekleen zirvede imzalanan antlama. Vladivostok Zirvesi, stratejik silahlarn snrlandrlmas ve SALT II dorultusunda yeni ve nemli bir adm oluturdu. Zirve sonunda yaynlanan "deme" ve "bildiri"de bu konudan hi sz edilmedi. Fakat daha sonra yaplan aklamalarda belirtildiine gre taraflar zirvede "saldrgan" fzeler konusunda bir snrlama anlamasna varmlardr. Buna gre, "tayc" (delivery vehicle) denen, ktalararas (ICBM) ve deniz altndan atlan (SLBM) fze says her iki taraf iinde en ok 2400 olarak tesbit edilmitir. Bunlardan ancak 1320 tanesi ok balkl fze (MIRV) olabilecekti. Bu antlama 31 Aralk 1985 tarihine kadar geerli olacakt.

www.kamuyonetimi.biz

-61-

Washington Deniz Kuvvetleri Snrlandrma Antlamas -- 6 ubat 1922 Deniz kuvvetlerini snrlamaya ilikin antlama. Bu dorudan doruya Uzakdou meselelerinden domu olup Uzakdou'da Japonya ile Birleik Amerika arasndaki rekabetle yakndan ilgilidir. Uzakdou meselesini ele almak zere bu blge ile ilgili devletler 1921 Kasm'nda Washington'da bir araya geldi. Konferans, birok anlama imzalanarak 6 ubat 1922'de sona erdi. 6 ubat 1922'de Birleik Amerika, ngiltere, Japonya, Fransa ve talya arasnda "Deniz Silahlarnn Snrlanmas" anlamaz imzaland. Bu anlama ile 35.000 tonu gemeyecek olan ve capital ships denen byk gemiler bakmndan her devletin sahip olabilecei deniz gc snrlanmt. Bu snrlama ile Birleik Amerika 525.000, ngiltere 525.000, Japonya 315.000, Fransa 175.000 ve talya da 175.000 tonajnda byk gemilere sahip olacakt. Bunun oran olarak ifadesi srasyla, 5, 5, 3, 1,67 ve 1,67 dir. Uzakdou'daki Japon emperyalizmi bu antlama ile bu emperyalizmin vastalar bakmndan snrlanm ve frenlenmi olmaktayd. Lakin antlamann en az bunun kadar nemli bir baka taraf da ngiltere'nin Trafalgar'dan beri elinde tuttuu rakipsiz deniz stnln imdi ilk defa Amerika ile paylamasyd. phesiz bu da Amerikan iin baka bir zaferdir. Bu antlamalarla ngiltere de, Japonya ittifakndan ayrldktan sonra Uzakdou'da Birleik Amerika'ya dayanmaya balayacaktr. Washington Konferans -- 1943 11 Mays 1943'te Churchill ve Roosevelt arasnda yapld. Konferansta savan genel stratejisi, Japonya'ya kar savan hzlandrlmas, Birmanya'da Japonya'ya kar saldrnn balatlmas, havadan in'e yardm ve Almanya'nn igali iin gereken tedbirler grld. Watergate Skandal Amerikan i politikas ve dnya kamuoyunda nemli yanklar ve sonular olan siyasal casusluk olay. 1972 Haziran'nda, Washington muhalefet partisi olan Demokrat Parti'nin seim ilerini yrtt merkez olarak kullanlan Watergate binasna, iktidar partisi ve Bakan Nixon'un yakn adamlarnn tertibiyle gizlice dinleme cihaz yerletiren 7 kiilik bir grubun yakalanmas olay, nceleri bir basit hrszlk sanld ise de gazetecilerin kurcalamas zerine daha sonra siyasi amalarla yapld, Bakan Nixon'un bu faaliyetten haberi olduu ortaya kt. Ancak Nixon uzun sre, bu olayla hibir iliii olmadn, hi bir emir vermediini ve bilgisi bulunmadn iddia etti. Bu arada, olay soruturma iine bakan bir savc da azledildi. Bir ksm dier kark olaylar zerine, Amerikan Kongresi Bakan'n yarglanmas iin dokunulmazln kaldrma eilimi gsterince, Nixon gizledii Beyaz Saray'daki konumalara ait bir ksm ses bantlarn mahkemeye tevdi etmek zorunda kalan ve baz yerleri silinmi veya bozulmu olmasna ramen, bantlardan Nixon'un bu iten haberi olduu ve yalan syledii anlald. Bu durum, kamuoyunu ve parlamenterleri daha ok etkiledi, Bakan Nixon iki sene direndikten sonra Austos 1974'de istifa etti, yerine yardmcs Gerald Ford geti ve ksa bir sre sonra hastalanan Nixon'u yarglamaktan affetti. Weimar Anayasas Almanya'da I. Dnya savann ardndan yaplan meclis seimlerinden hibir parti ounluu salayamadysa da, byk Sosyal Demokrat Partisi meclisin en gl partisi haline geldi. Sosyal Demokratlar, Merkez Partisi ve Liberal Demokratlardan oluan bir koalisyon, Kurucu Meclise egemen oldu. Meclis'in Goethe'nin kenti olan ve liberalizmin simgesi haline gelmi bulunan Weimar kentinde yapt toplantlarda liberal bir avukat olan Hugo Preus'a son

www.kamuyonetimi.biz

-62-

derece liberal bir anayasa hazrlattrld. Byk lde Amerikan, Fransz ve svire anayasalarndan esinlenerek hazrlanm bulunan Weimar Anayasas 31 Temmuz 1919'da kabul edildi. Ana hatlaryla 7 yllk bir sre iin seilen bir Cumhurbakan, iki meclisli parlamento, nisbi temsil ve eyaletlerin Federe yetkilerini ngryordu. Ulusal Meclis, 1920 ilkbaharna kadar Weimar'da kald, sonra Berlin'e tand. Bylece Almanya'da Hitler'e kadar srecek olan Weimar dnemi balad. Bu anayasaya uygun olarak kurulan hkmetlere egemen olan Sosyal Demokratlar, merkez, merkez-sol ve liberal partilerle srekli koalisyonlar kurdular. Westphalia Bar -- 1648 Avrupa'da otuz yl savalar bitiren bar antlamas. Bu savalar bitirecek olan konferans, Avrupa'nn ilk en byk konferans saylabilir. En nemli zelliklerinden biri, daha nceki uluslararas toplantlar dini nitelikteyken, Westphalia'nn devlet, sava ve iktidar sorunlarnn tartld laik bir konferans olmasdr. O kadar ki, Papalk temsilcisi dinlenmedii gibi, Papa'ya da imzalattrlmamtr. kinci olarak Kilise'nin gc snrlandrlm, Augsburg Bar'nn hkmleri yenilenmi ve Almanya'da Katoliklik, Protestanlk ve Calvinizm geerli dinler haline gelmitir. nc olarak, uluslararas hukuk bakmndan da Kutsal Roma mparatorluunun paralanm olduu dorulanmtr. Hollanda ve svire zerinde herhangi bir hak iddias kalmam, svire bamszln kazanmtr. Westphalia Bar ile 300 kadar Alman devleti hemen hemen hkmran siyasal birimler oldular. ye devletlerin rzas olmadka imparatorluun vergi ve asker toplamayaca, kanun koyamayaca, sava ilan edemeyecei ve bar antlamas imzalayamayaca hkme baland. Bylece, Avrupa'nn teki devletleri mutlakyeti monari altnda birleir ve glenirken, Almanya mr oktan tkenmi olan feodal bir karklk iine itilmi oldu. Bundan sonra Avrupa, kendi yasalarna gre hareket eden, kendi siyasal ve ekonomik karlarn izleyen, serbestlik iinde ittifaklar kuran ve bozan, sava ile bar arasnda, g dengesi kurallarna gre durum deitiren, eli gnderip kabul eden bamsz ve zgr devletlerden oluacaktr. Belirli kurallara gre hareket eden ve aralarnda dzenli ilikiler bulunan paralarn (devletlerin) oluturduu btn, uluslararas sistem, bugn anladmz anlamda Westphalia ile domu saylabilir. White Plan: bkz. Amerikan Plan Wilhelm II (1859-1941) Prusya Kral ve Alman mparatoru, Almanya'nn yaylmac d siyasetine nderlik ederek, I. Dnya Sava'nn balamasnda nemli rol oynamtr. Almanya'nn bir dnya gc olmasn isteyen II. Wilhelm yaylmac ve militarist bir politika benimseyerek Birmarck'n gtt dengeci politikaya son verdi. 1890'da Bismarck'n byk nem verdii Alman-Rus Teminat Antlamasn yenilemeyerek ilk neli deiiklii yapt. II. Wilhelm'in izledii yaylmac siyaset ngiltere ve teki smrgeci devletlerle kanlmaz bir atmay beraberinde getirdi. Haziran 1919'da imzalanan Versailles Antlamas uyarnca, savan sorumlusu olarak ilan edilen, ancak Hollanda hkmetince geri verilmeyen II. Wilhelm, lmne dein arada yaad. Wilson lkeleri: bkz. On drt Nokta Program

www.kamuyonetimi.biz

-63-

Yarm Sava Doktrini (Half War Doctrine) ABD askeri otoritelerine gre, Souk Sava dneminde ABD bir buuk sava iin hazrlanmaldr. Bu tam sava Sovyetler ile kabilecek bir sava olup, dier "yarm sava" ise dnyann hassas blgelerindeki atmalara katma durumudur. Bu bakmdan en ok Ortadou, Basra Krfezi, Kuzeybat Pasifik (Kore ve civar) hassas ve kritik gzkmekte, ABD'nin dikkatini evirerek nem verdii yerlere acele sevk edilmek zere zel iklim ve arazi artlarna gre yetitirilmi, 100 binden fazla askerden ve aralarndan oluan bir Acil Hareket Kuvveti (Rapid Deployment Force=RDF) hazrlanm ve buna l Ordusu da denmitir. Yedi Yl Savalar -- 1856-1763 Fransa ve ngiltere arasnda smrgeler ve dnya hegemonyas iin 1756'da balayan ve yedi yl devam eden savalar. Bu savalar sonucunda Hindistan, Afrika ve Amerika'daki Fransz topraklar ngiltere'nin denetimine girdi. Fransa'nn ekonomisinin dayand denizar topraklarnn hemen hemen tmn elinden kt. 1763'te Paris'te bar antlamas imzaland, sonuta Avrupa'da 18. yy g dengesi korunmu ve ngiltere denizlere egemen olmutur. Yeni Delhi Konferans -- 1984 Balantsz lkelerin yedinci zirve toplants, 1979 ylnda yaplan Havana konferansnda yedinci zirvenin 1982 ylnda Irak'n bakenti Badat'ta toplanmas kararlatrlmt. ran-Irak Sava, toplantnn Badat'ta yaplmasn engelledi. Yedinci zirve, doksan drt lkenin katlmyla 1984 ylnn Mart aynda Hindistan'n bakenti Yeni Delhi'de yapld. Dnem bakanln Kba lideri Fidel Castro'dan devralan ndra Gandhi'nin kiisel giriimleri, lkeler arasnda sz konusu olan gr ayrlklarnn bazlarn giderdiyse de, genelde eitli lke gruplar arasndaki siyasi ayrlklar konferansa damgasn vurdu. Bunun byle olduu sonu bildirisinde siyasal konularn ok az bir yer tutmalaryla anlalabilir. Sonu bildirisinde yer alan ve dolaysyla btn lkelerin zerinde anlat konular unlardr: Zengin ve fakir lkeler arasndaki eitsizliin azaltlabilmesi iin yeni bir uluslararas ekonomik dzenin oluturulmas gerektii, Ortadou'da Arap Birlii'nin Fez zirvesinde benimsedii plann uygulanmas, srail'in, iledii sava sular dolaysyla Uluslararas Sava Mahkemesi'nde yarglanmas, nkleer silahlanmann durdurulmas ve Afganistan'daki yabanc askerlerin geri ekilmesi. Yeralt Nkleer Denemeleri Snrlandran Antlama -- 1974 Amerika ile Sovyet Rusya arasnda imzalanan ve yeraltnda 150 kiloton'dan daha gl nkleer silah denemesi yaplmasn yasaklayan ve"Eit" (Treshold) Antlamas adn alan 3 Temmuz 1974 tarihli antlama. Bu antlamaya gre taraflar, btn yeralt denemelerinin durdurulmas hususunda bir anlamaya varmak iin grmelerini srdreceklerdir. Anlama, Amerika Birleik Devletleri Senatosu'nca onaylanmad iin yrrlkte deildir. Yldrm Sava: bkz. Blitzkrieg Yom Kippur Sava: bkz. Ramazan Sava Young Plan -- 1929 I. Dnya Sava sonrasnda Almanya'nn deyecei tamirat borlarna ilikin plan. Owan D. Young tarafndan Ocak 1930'da hazrlanan plana gre Almanya ylda 391 milyon olmak zere

www.kamuyonetimi.biz

-64-

yirmi iki taksit deyecekti. Borlarn toplam tutar 26 milyar dolard. 1929-1930 dnya ekonomik bunalm dolaysyla Almanya borcunu deyemeyeceini grd. Bylece plann yrtlmesi mmkn olmad. Yzdeler Antlamas -- Ekim 1944 Churchill ve Stalin arasnda 1944 Ekim'inde gerekleen ve amac Dou Avrupa'da etki alanlarnn kesin olarak saptanmas olan anlamayla ngiltere ve Rusya Dou Avrupa'da sahip olacaklar stnl yzdelerle belirlemilerdir. Macaristan'da ngiltere %50, Sovyetler %50, Bulgaristan'da %25, %75; Romanya %10, %90; Yugoslavya'da %50, %50; Yunanistan'da %90, %10, Churchill'in anlarndan yazdklarnda anlaldna gre, bu anlama o andaki sava durumu dzenlemesiydi ve imzalanacak olan bar antlamalarnda deiikliklere akt. Gerek ne olursa olsun, byle bir dzenlemenin sava sonras gelimelerini etkileyecei akt ve yle de oldu. Sovyetler Birlii Dou Avrupa lkelerinde askeri stnln sonuna kadar kullanrken, Yunanistan'a karmad ve ngiltere, Yunan i savanda kralc hkmete tam destek verirken, Yunan komnistlerine dorudan yardm yapmad. Yzyl Savalar XIV ve XV. yy.'da Valoisler Fransasn nce Plantagenetler sonra Lancesterler ngilteresi ile kar karya getiren savalara verilen ad. Geleneksel olarak Fransa taht iin bir veraset sava eklinde yorumlanan ve 1337-1433 yllaryla snrlandrlan bu savalar aslnda gerek bu yorumu, gerek bu zaman erevesini byk lde aar. Aslnda bu savalar, birbirinden uzun bar dnemleriyle ayrlan ve bu sebeple hedefleri bu dnem srasnda deien bir askeri harekat dizisidir. XIV. yy. ortasnda XV. yy. ortasna kadar devam eden ekliyle Yzyl Savalar'nn orijinallii, bu savalar srasnda modern milletlerin olumas, kadrolarnn hazrlanmas ve g kazanmalarndan gelir. Klasik bir feodal sava gibi balayan Yzyl Savalar, milletle millet arasnda bir sava olarak sona erdi Tamamyla Orta aa bal Bat Avrupa'da balad, byk keiflerin, Rnesans'n ve Reform'un arifesinde son buldu. Yzyl Savalar hem Fransa'da hem de ngiltere'de milli bilinci uyanmasn salad. Zrih Antlamas -- 11 ubat 1959 Yunanistan ve Trkiye babakanlarnn Kbrs'ta bamsz bir devlet kurulmas konusundan yaptklar antlama. Yaplan antlamada, kurulacak bamsz Kbrs devletinin uluslararas konumunun ve anayasasnn dayandrlaca temel ilkeler kararlatrld. Alnan ilke kararlar ngiltere'ye bildirilmeden aklanmad. ngiltere'nin antlamaya baz hkmler eklemesi sonucu Ada'nn stats belirlenirken, 19 ubat 1959'da yaplan Londra antlamas ile alnan kararlar geerlik kazand.

www.kamuyonetimi.biz