Karto Graf Ya

1
Kartografya Hazrlayan : Faruk YILDIRIM 1

KARTOGRAFYA
KARTOGRAFYA
Ders Sorumlusu: Yrd. Do. Dr. Faruk YILDIRIM
1 1- - KAYNAKLAR KAYNAKLAR
Matematiksel Matematiksel Kartografya Kartografya, Harita Projeksiyonlar , Harita Projeksiyonlar Teorisi ve Teorisi ve
Uygulamalar Uygulamalar , D. U , D. U ar, C. ar, C. pb pb ker ker, , . . . Bildirici, Atlas Yay . Bildirici, Atlas Yay n n
Da Da t t m, m, stanbul, 2004. stanbul, 2004.
http://www. http://www.karto karto. .itu itu.edu.tr/derslerimiz/projeksiyonlar/ .edu.tr/derslerimiz/projeksiyonlar/
Matematiksel Matematiksel Kartografya Kartografya, F. , F. Fiala Fiala, , T T , , stanbul 1976. stanbul 1976.
Harita Projeksiyonlar, E. Koak, K Basmevi, 1. bask, Trabzon, 1984.
Harita Projeksiyonlar Harita Projeksiyonlar , E. Ko , E. Ko ak, ZK ak, ZK Bas Bas mevi, 2. bask mevi, 2. bask , ,
Zonguldak, 1999. Zonguldak, 1999.
Karto Karto rafya rafya, , E. Koak, K Basmevi, 2. bask, Trabzon, 1985.
Genel Kartografya I,II,T. Bilgin, Filiz Kitabevi, stanbul, 1996.
2
2 2- - DERS KONULARI DERS KONULARI
Tan Tan ma, ders program ma, ders program ve i ve i eri eri inin tan inin tan t t lmas lmas , yararlan , yararlan labilecek labilecek
kaynaklar ve internet adreslerinin verilmesi, harita, kaynaklar ve internet adreslerinin verilmesi, harita, kartografya kartografya ve ve
projeksiyon kavramlar projeksiyon kavramlar
Kartografyann Konusu ve retilen Haritalar, uygulama
Yery Yery z z n n n bi n bi imi ve Koordinat Sistemi imi ve Koordinat Sistemi
Corafi koordinat sistemi, kresel-kutupsal koordinat sistemi, uygulama
K K rede meridyen ve paralel daire yay rede meridyen ve paralel daire yay hesab hesab , uygulama , uygulama
Kre zerinde alan hesab, uygulama
K K re re zerinde zerinde zel e zel e riler, riler, ortodrom ortodrom, , loksodrom loksodrom, uygulama , uygulama
Projeksiyonlarn snflandrlmas
Deformasyon kavram Deformasyon kavram , deformasyon elipsi , deformasyon elipsi
Dzlem (azimutal) projeksiyonlar, uygulama
Silindirik projeksiyonlar, uygulama Silindirik projeksiyonlar, uygulama
Konik projeksiyonlar, uygulama
Ger Ger ek anlamda olmayan projeksiyonlar, ek anlamda olmayan projeksiyonlar,
Projeksiyon seimi, uygulama
Pafta b Pafta b l l mlemesi, uygulama mlemesi, uygulama
3 3- - GENEL TANIMLAR GENEL TANIMLAR
Harita, Projeksiyon ve Kartografya kavramlar
Harita Harita: Basit anlamyla, kapsad alandaki eitli bilgilerin belirli
standartlarla bir plan dzlemine belli bir lekte gsterilmesidir.
Harita Projeksiyonu Harita Projeksiyonu: Yeryz zerindeki bilgilerin bir dzlem olan
harita zerine geirilmesi ilemidir. Eri bir yzey olan fiziksel
yeryznn dzleme dorudan doruya alabilmesi olanakszdr.
Ancak matematik ve geometrik kurallarla yardmc yzeylerden
(dzlem,silindir, koni) yararlanlarak alm gerekletirilebilir. Eri bir
yzey zerindeki bilgilerin matematik ve geometrik kurallardan
yararlanarak harita dzlemine geirilmesine harita projeksiyonu ad
verilir.
3
Harita ve Harita projeksiyonu
Yeryz
Fiziksel Yeryz
Dnya
Boyutlu
Matematiksel
veya
geometrik
ilem.
Dzlem
Harita
ki boyutlu
Kartografya Kartografya
Kartografya kelimesi latince bir kelime (carta+graphia) olup kat zerine
resmetme anlamnda olup genel olarak harita yapma teknii ve sanat olarak
ifade edilir.
Kartografya bir ilim ve sanat karmdr. Hem bir haritann hassasiyeti ve
retimi iin matematik ve geometri kanunlarn (projeksiyon) hem de harita
bakmak iin yapldndan gze hitap eden sanatlardan biridir.
Kartografya; Haritalarn, planlarn ve dier anlatm biimlerinin hazrlanmas ve
bunlarn kullanmnn gelitirilmesi amac ile, ya dorudan yaplan gzlemlerin
sonularndan ya da bir bilginin ileniinden balayarak uygulanan
incelemelerin ve bilimsel, grsel, teknik ilemlerin tmdr.
Kartografyann amac; yerkrenin farkl blgelerine veya tamamna ait detaylarn
llerini ve niteliklerini toplayarak onlar analiz etmek ve sonrada bunlarn,
rahata grlebilecei bir lee indirerek izimle gstermektir. Bu amac
gstermenin esas vastas haritadr. Haritann retilmeside projeksiyonlar
yoluyla olur.
Dolaysyla harita ve harita projeksiyonlar kartografyann zel bir uygulamas
olarak kabul edilir.
Harita m Harita m hendisi hendisi araziyi ler, projeksiyonlarla haritay izer.
Kartograf Kartograf bu haritadan yararlanarak yeni bir grsel harita oluturur. Bu harita
arazi llerine ve lee bal olabilecei gibi balda olmayabilir.
Co Co rafyac rafyac da bu haritalar yorumlar.
4
Sonu olarak Kartografya; harita,
projeksiyon, jeodezi, fotogrametri ve
uzaktan alglamay kapsayan ve bu
anabilim dallarna muhta olan bir bilim
daldr.
4 4- - Kartografyan Kartografyan n n Konusu ve Konusu ve retilen retilen
kartografik haritalar kartografik haritalar
Haritalarn Genelletirilmesi
Tematik haritalar
Kabartma haritalar
Atlas, dnya haritalar
Harita Projeksiyonlar Harita Projeksiyonlar
CBS kullan CBS kullan m m na y na y nelik haritalar nelik haritalar
5
4.1 4.1- - Haritalar Haritalar n Genelle n Genelle tirilmesi tirilmesi
Kartografik genelle Kartografik genelle tirme tirme; lek ve/veya amaca bal olarak harita
nesnelerinin nemlilerine vurgu yapp dierlerini azaltarak,
aralarndaki mantksal ve belirli ilikileri koruyarak ve estetik kaliteyi
srdrerek bir haritadaki karmakl azaltmay amalar.
Ana hedef Ana hedef, haritann kolaylkla alglanabilmesi ve harita ile
aktarlmak istenen konunun kolaylkla anlalabilmesi iin grafik
olarak nitelikli ve anlalr haritalar oluturmaktr.
Klasik genelle Klasik genelle tirmede tirmede byk lekteki haritalardan daha kk
lekli haritalar retmek amacyla bir takm kurallar tanmlanmtr.
Bu kurallarn uygulanmas byk oranda insan yorumuna baldr.
Dolaysyla uygulama kiilere gre farkllklar gstermekte ve belli bir
standart salamak mmkn olamamaktadr, Ayn zamanda klasik
yolla yaplan genelletirme ilemi olduka uzun zaman almaktadr.
Bugn iin otomatik genelle otomatik genelle tirme tirme konusunda yaplan almalarda
ok baarl ve ok somut sonular alnd sylenemese de
nmzdeki ylarda yazlm ve donanmdaki genelletirmeye ynelik
kstlamalarn aslmasyla daha iyi sonular alnabilecei sylenebilir.
Mekansal bilgilerin farkl ayrnt dzeylerinde modellenmesi ve
grselletirilmesine ynelik karmak bir ilem olan kartografik
genelle genelle tirmenin otomatikle tirmenin otomatikle tirilmesi, bilgisayar ve tirilmesi, bilgisayar ve
enformasyon (bilgi) bilimlerine ili enformasyon (bilgi) bilimlerine ili kin ileri tekniklerin kin ileri tekniklerin
kullan kullan m m n n gerektirmektedir.
Kartografyann en karmak problemlerinden olan genelletirme iin
zmler retilebilmesi iin yapay zeka tekniklerinden yapay zeka tekniklerinden youn
olarak yararlanlmaktadr. Bir datk yapay zeka teknii olan ok
ajanl sistemler, z z lmesi g lmesi g durumlarda durumlarda zerk karar verme zerk karar verme
yetene yetene i i ile son yllarda kartografik genelletirme almalarnda
tercih edilen bir yaklam olmutur.
Bilgisayar Destekli Tasarm, Bilgisayarl Grme, Karar Destek,
Elektronik Ticaret, Modelleme, retim Sistemleri, Doal Dil
leme, A zleme,Bro ve Ev Otomasyonu, Robotik Kontrol,
Topluluk Simulasyonu, Mekansal Veri leme,Telekomnikasyon
Amal Rota Belirleme,Trafik Ynetimi
6
Bina genelletirme rnei
Byk, orta ve kk lekli haritalarn genel zellikleri
7
rnek: 1/10000 den kk lekli haritalarn retilmesi
8
Yol genelletirmesi 1/50 den 1/100 elde edilmesi
Genelletirme ilemi yaplmazsa
Genelletirme ilemi yaplrsa
9
Tematik haritalar Tematik haritalar bir topografik altlk zerinde o blge ile mekansal
referansl olan her konuda bilgi aktaran kartografik rnlerdir.
rnein mekansal refaransl konu olarak saysz rnekten bir ka
burada saylabilir. Jeoloji, ulam, tamaclk, hava scakl, hava
basnc, tarmclk, madencilik, ekonomi, retimler, denizcilik, hava
ve toprak kirlilii, turizm v.b.
Tematik haritalar zet gsterimlerdir. Tematik harita yapmnda
corafi bilgiye genellikle snrlar dzeyinde ihtiya duyulmaktadr.
Bu haritalar deiik konulardaki bilgilerin zet olarak gsterimi iin
hazrlanrlar. Bu nedenle bir ok konuyla ilgili tematik harita deiik
gsterim elemanlar kullanlarak retilebilir.
CBS uygulamalar iin ok sk retilen haritalardr.
4.2 4.2- - Tematik haritalar Tematik haritalar
10
Yerleim yerleri, yol merkezleri gsteren tematik harita
ller gre Nfus Art Haritas
11
Salk sektr iin hazrlanan doum, lm oranlar ve hastane bilgisi gsterir
tematik haritalar.
Chernoffun Los Angelesta yaayan insanlarn baz zelliklerini sunduu harita
12
rnek : Kanadaki rencilere Trkiyeyi Tantan grsel bir
tematik harita uygulamas
Hazrlayan: T Harita Mhendislii Bl. Kartografya Anabilim Dal
Arazinin doal yapsn boyutlu olarak temsil eden arazi
modellerine Kabartma Haritalar Kabartma Haritalar denir.
Gnmzde bu haritalarn retiminden ok iki boyutlu saysal harita
zerinden cad yazlmlar kullanlarak boyutlu arazi modelleri elde
edilmektedir. Yine bu yazlmlar kullanlarak simlasyon ve
animasyonlarda elde ediliyor.
Sanal Ger Sanal Ger eklik Modelleme Dili eklik Modelleme Dili (SGMD -VRML) birok bilim
alannda deiik amalar iin kullanmaktadr. Nesnelerin 3 B
(Boyutlu) olarak sanal ortamlarda oluturulmasna ve animasyonuna
olanak salamaktadr.
Gnmzde klasik kartografik yntemlerle yaplmakta olan
boyutlu gsterim almalar bilgisayar ortamnda devam etmektedir.
SGMD harita yapm iin de cezp edici ve benzersiz bir ortamdr.
Son yllarda SGMD ile topografyann modellenmesine ynelik
almalar gelitirilmitir. Geree uygun (realistic) harita yapmna
kolaylk salamas geree uygun harita yapmn popler hale
getirmitir
Karton, al ve plastik modellerden oluur.
4.3 4.3- - Kabartma haritalar Kabartma haritalar
13
Kabartma harita rnekleri ( boyutlu grnm veren haritalar)
Kabartma harita rnekleri
14
15
ekil 3b boyutlu
SGMD rnekleri
16
Simlasyon ve Animasyon rnekleri: imdi yaplan bir eylemin gelecekte evreyi nasl
etkileyeceini veya var olan bir olayn kestirilebilen sonularnn grselletirilmesi
Bu tr haritalar projeksiyonlardan herhangi biri kullanlarak
elde edilir ve aadaki zellikleri tamas gerekir.
yi bir Kartografik haritann, haritas olduu blgedeki
topografik objelerin geometrilerini ve leini harita
projeksiyonunun izin verdii lde doru vermesi gerekir.
Ayrca bu objelerle referans bilgilerinin de haritaya doru
aktarlm olmas, harita erevesi, retim yl ve reten kii ya
da kurum bilgisi, varsa projeksiyonu, hangi iaret ya da rengin
hangi topografik obje ya da bilgiyi gsterdiini belirten
iaretler tablosu (lejant) mutlaka bulunmaldr.
4.4 4.4- - Atlas ve D Atlas ve D nya Haritalar nya Haritalar
17
Robinson Projection Robinson Projection -- -- 16,930 Miles 16,930 Miles
Oblique Oblique Mercator Mercator Projection Projection 10,473 Miles 10,473 Miles
Mercator Mercator Projection Projection -- --
31,216 Miles 31,216 Miles
Length Distortion on World Maps, Length of the Arctic Coastline of Russia
Length Distortion on World Maps, Length of the Arctic Coastline of Russia Length of the Arctic Coastline of Russia
Dnya haritasna birde gneyden bakalm. Niye hep kuzey.
18
Siz ce bu iyi bir dnya haritas m?
Greenland ve Afrika ktas sizce doru mu ?
19
Bu harita sizce doru mu?
Infamous Peters projection of 1974 - Equal Area, True Direction
Dnyann eklini iyi koruyan haritalardan biri, Robinson Projection.
20
Harita, corafi gerekliin zetlenmi grntsdr. Harita,
amacna uygun seilmi objeleri veya seilmi karakteristikleri
sunan konumsal ilikilerin zelliine bal kullanm amal
tasarmlanan iletiim aracdr Haritalar gemite yalnzca
nerede sorusuna cevap vermilerdir. Gnmzde ise haritalar
niin, ne zaman, nasl ve kim tarafndan gibi sorulara da
cevap vermelidirler. Artk haritalar eitli konularn farkl
kullanclar tarafndan anlalabilmesini de olanakl klmaldrlar.
4.5 4.5- - CBS Kullan CBS Kullan m m na Y na Y nelik Haritalar nelik Haritalar
Harita Bilgi Mesaj
Kartografya Harita Okuma
CBS; yeryznde konumsal verinin toplanmas, denetimi,
birletirilmesi, ilenmesi, analizi ve sunumu sistemidir. ICA (Uluslar
aras Kartografya Birlii) kartografyay, grafik veya saysal formdaki
bilgilerin corafi olarak ilikilerinin organizasyonu ve iletiimi olarak
tanmlamaktadr. Bu tanmdan yola kldnda bilgisayar destekli
kartografyay da ieren bir teknik olarak CBSnin; kartografya,
uzaktan alglama, fotogrametri, hesaplama, corafya, istatistik,
lme ve dier disiplinlerle ayn konular paylat grlecektir.
Gnmzde; CBSni veri toplamada ve buna bal olarak karar
vermede en st zm olarak gsterme ve CBS pazarnn
geniletilmesine ynelik gl bir eilimin varl gzlenmektedir.
phesiz bu eilimi besleyen en nemli unsur mevcut piyasa
koullardr. Bu arada altlk veriye, altlk verinin toplan ve kullanl
kurallarna (hukuki boyut) ve saysal harita grselletirilmesinin
kendi zelliklerine yeterince zen gsterilmemektedir. Doruluk,
genelletirme, tasarm ve iletiime zen gsterilmesi, baarl bir
CBS yaratmann temel kouludur.
21
22
CBS kullanm haritalar: KAF hattnn 50 km etrafnda olan depremler
CBS kullanm haritalar : Kl keisi dal Haritas
23
ARA ARA TIRMA PROJES TIRMA PROJES - -1 1
Her bir renci CBS kullanma ynelik bir
uygulama (harita bilgisini mutlaka iermeli)
projesi tasarlayp bir sonraki derse rapor
halinde sunacaktr.
Konuyla ilgili kaynaklardan yararlanabilir.
Raporda kaynak mutlaka verilmeli. Proje
kaynakla bire bir ayn olmayp mutlaka
deiiklik yapmanz gerekmektedir.
5 5- - YERY YERY Z Z N N N B N B M M ve KOORD ve KOORD NAT NAT
S S STEMLER STEMLER
5.1. Yery 5.1. Yery z z n n n Bi n Bi imi imi
Yerin gerek biimine jeoid ad verilmektedir. Fakat jeoid geometrik
olarak ifade edilebilen bir yzeye sahip olmadndan haritaclk
almalarnda yalnzca noktalar aras ykseklik farklarnn ok doru olarak
bilinmesi gereken baz iler dnda referans yzeyi olarak alnmaz.
Yerin jeoide en yakn biimi ise elipsoid dir. Elipsoid geometrik
bantlar bilinen bir yzeydir ve bu zellii ile byk blgelerin byk ve
zellikle orta lekli harita takmlarnn retilmesi iin yeryuvarnn biimi iin
referans yzeyi olarak alnmaktadr. Elipsoidin baskl ok kk ve
dolaysyla yer elipsoidi kreden ok az farkldr. rnein;60 cm apl bir
kre kutuplardan 1 mm bastrlrsa, baskl yer elipsoidinin basklna
denk bir yzey elde edilir. Gzle farkedilmesi mmkn deildir.
Kre ise geometrik bantlar bakmndan elipsoide gre phesiz
daha basittir. Kk lekli haritalarda kre ile elipsoid arasndaki byklk
fark haritaya yansmadndan yerin biimi kre alnmaktadr. Byk bir
blgenin kk lekli (lekleri 1:1 000 000 dan daha kk olan haritalar)
haritas yaplmas gerektiinde yeryuvarnn biiminin kre olarak alnabilir.
24
Jeodezi uygulamalarnda yerin baskln dikkate alnmas, l ve
hesap alannn bykl ve beklenen doruluk derecesine baldr. Bunlarn
dndaki hallerde ise elipsoid yerine kre kullanlmas mmkndr.
D D nyan nyan n Bi n Bi imi imi
Dnya yzeyi
Elipsoid
Deniz Yzeyi
Jeoid
Jeoid Jeoid: Durgun deniz yzeyi olup karalarn altndan da devam eder.
Jeoid boyunca gravite potansiyel deeri eittir.
25
Jeoid and Elipsoid
Okyanus
Jeoid
Yeryz
Elipsoid
CHAMP uydusundan ilk verilerin alnmasyla jeoidin belirlenmesi
26
Elipsoid Elipsoid:Eksenleri a ve b olan bir elipsin kk (b) ekseni
etrafnda dndrlmesi ile meydana gelen dnel yzeydir.
O
X
Z
Y
a
a
b
Dnme ekseni
Jeoidin Jeoidin d d zleme (haritaya) indirgenmesi zleme (haritaya) indirgenmesi
Fiziksel
Yeryz
Geoid Elipsoid Kre
Fiziksel
Yeryz
Geoid Elipsoid Kre
27
5.2.Koordinat Sistemleri 5.2.Koordinat Sistemleri
Dzlem dik ve kutupsal koordinat sistemi
Kartezyen/Global/Uzay koordinat sistemi Kartezyen/Global/Uzay koordinat sistemi
Corafi koordinat sistemi
K K resel resel- -kutupsal koordinat sistemi kutupsal koordinat sistemi
Projeksiyon koordinat sistemi
5.2.1. D 5.2.1. D zlem kutupsal ve Dik Koordinat Sistemleri zlem kutupsal ve Dik Koordinat Sistemleri
28
Karlkl birbirine dik 3 referans dzlemi tarafndan tanmlanan ve uzayda yer alan
noktalarn tanmland bir koordinat sistemidir. Sistem tm dnyay ve uzay boluunuda
kapsar. Sistemin orjini dnyann arlk merkezidir. P(x,y,z)
5.2.2. Kartezyen/Global/Uzay Koordinat Sistemi 5.2.2. Kartezyen/Global/Uzay Koordinat Sistemi
P(B,L,h)
h
P
0
z
p
x
p
y
p
x
y
z
N
|
B
L
Ekvator
5.2.3. Co 5.2.3. Co rafi Koordinat Sistemi rafi Koordinat Sistemi
Sistem sadece dnya yzeyini kapsar.
Karkla sebep olmamak iin
(B,L) : Elipsoid
(m.) : Kre
29
Co Co rafi Koordinat Sisteminin Orijini rafi Koordinat Sisteminin Orijini
(0,0)
Ekvator
Balang meridyeni
Enlem ve Boylam Enlem ve Boylam
Yeryz zerindeki bir noktann konumunun enlem ve boylam byklkleri
ile referans elipsoidine gre tanmland sistemdir.
Yerin merkezi balang noktasdr. Yer 180 adet paralel ve 360 adet
meridyen dairesi ile ifade edilir. Londra Greenwich Gzlemevinde bulunan
gk drbnn ekseninden getii varsaylan 0 balang meridyeninin
dousundakiler dou meridyenleri, batsndakiler bat meridyenleridir.
Ekvatorun kuzeyindeki paraleller kuzey paralelleri, gneyindekiler gney
paralelleridir.
30
5.2.4. K 5.2.4. K resel resel- -Kutupsal Koordinat Sistemi Kutupsal Koordinat Sistemi
Kre zerinde herhangi bir H noktas kutup seilmek suretiyle elde edilen koordinat
sistemine k k resel resel- -kutupsal koordinat sistemi kutupsal koordinat sistemi denir. H kutup noktasna asal nokta asal nokta yada
ana nokta denir ve bu noktann corafi koordinatlar ( (m m
0 0
. .
0 0
) ) dr. HPH' boylamnn H
noktasnda kuzey ynyle yapt a (o o) ve HP meridyen yay paras (o o) P noktasnn
kresel kutupsal koordinatlardr. Bu koordinatlara azimtal koordinatlar da denir
K
H (m
0
,
0
)
P(m,)
G
H'
P den geen
HH' enlem
P den geen
HH' boylam
H dan geen
KG boylam
ekvator
HH' ekvator
o
o
P den geen
KG boylam
K K resel resel gen gen z z m m i i in Gerekli Ba in Gerekli Ba nt nt lar lar
K K resel resel gen form gen form lleri lleri
Kotanjant cos III cos II = sin III cot I sin II cot IV
Sins sina / sino = sinb / sin| = sinc / sin
Kenar kosins cosa = cosb cosc + sinb sinc coso
A kosins coso = -cos| cos + sin| sin cosa
K K resel Dik resel Dik gen; gen; Neper Neper Kural Kural
Bir elemann cosins kendisine komu olanlarn kotanjantlar
arpmna komu olmayanlarn sinsleriarpmna eittir. Dik
kenarlar hesaplamada t/2den kartlr.
K K resel resel Ekses Ekses
c = F/R
2
c = a b sin / (2R
2
)
c = a
2
sin| sin / (2R
2
sino)
c = c
2
sino sin| / (2R
2
sin(o+|))
c = (o+|+ )-180
C
B
A
o
|
a
b
c
31
C
B
A
o
|
a
b
c
a a s s ve bir kenar biliniyorsa ve bir kenar biliniyorsa
Sins teoremi; b=arcsin(sina sino / sin|), c=arcsin(sina sino / sin ),
kenar kenar biliniyorsa biliniyorsa
Kenar kosins teoremi;
o=arccos((cosa-cosbcosc)/(sinbsinc))
| =arccos((cosb-cosccosa)/(sincsina))
=arccos((cosc-cosacosb)/(sinasinb))
a a s s biliniyorsa biliniyorsa
A kosins teoremi;
a=arccos((cos o +cos | cos )/(sin | sin ))
b=arccos((cos | +cos cos o)/(sin o sin ))
c=arccos((cos +cos o cos |)/(sin o sin |))
ki kenar ve aralar ki kenar ve aralar ndaki a ndaki a biliniyorsa biliniyorsa
Kenar kosins ve kotanjant teoremi;
c=arccos(cosacosb +sinasinbcos)
o =arctan(sin / (cotasinb-cosbcos))
| =arctan(sin / (cotbsina-cosacos))
ki kenar ve bunlardan birinin kar ki kenar ve bunlardan birinin kar s s ndaki a ndaki a biliniyorsa biliniyorsa
Sins ve neper teoremi;
| =arcsin(sinbsino/sina)
=2arctan(sin((a-b)/2)cot((o-|)/2) / sin((a+b)/2))
c =2arctan(sin((o+|)/2)tan((a-b)/2) / sin((o-|)/2))
ki a ki a ve bunlardan birinin kar ve bunlardan birinin kar s s ndaki kenar biliniyorsa ndaki kenar biliniyorsa
Sins ve neper teoremi;
a =arcsin(sinosinb/sin |)
c =2arctan(sin((o+|)/2)tan((a-b)/2) / sin((o-|)/2))
=2arctan(sin((a-b)/2)cot((o-|)/2) / sin((a+b)/2))
ki a ki a ve aralar ve aralar ndaki kenar biliniyorsa ndaki kenar biliniyorsa
A kosins ve kotanjant teoremi;
=arccos(-cosocos|+sinosin|cosc)
a =arctan(sinc / (cosccos| + sin|coto))
b =arctan(sinc / (cosccoso + sinocot|))
C
B
A
o
|
a
b
c
SAYISAL UYGULAMA SAYISAL UYGULAMA - - 1 1
32
Neper Neper Kural Kural
Bir elemann cosins kendisine komu olanlarn kotanjantlar arpmna
komu olmayanlarn sinsleri arpmna eittir. Dik kenarlar hesaplamada
t/2den kartlr.
Verilen: Hipoten Verilen: Hipoten s ve bir a s ve bir a
p=arcsin(sins sino)
q=arctan(tans coso)
|=arctan(1/(coss tano))
Verilen: Dik Kenarlar Verilen: Dik Kenarlar
s=arccos(cosp cosq)
o=arctan(tanp / sinq)
|=arctan(tanq / sinp)
C
B
A
o
|
s
q
p
SAYISAL UYGULAMA SAYISAL UYGULAMA - - 2 2
Gerekli K Gerekli K resel resel gen form gen form lleri lleri
Kotanjant: cos III cos II = sin III cot I sin II cot IV
Numaralama kenardan balar.
Kenar kosins: cosa = cosb cosc + sinb sinc coso
5.2.4.1. Co 5.2.4.1. Co rafi ve K rafi ve K resel resel- -Kutupsal Koordinat Sistemi Aras Kutupsal Koordinat Sistemi Aras ndaki D ndaki D n n m m
m
P
Ekvator
N (Kutup Noktas)
H
P
m
H
o
P
A
.
.
P
m
P
Ekvator
N (Kutup Noktas)
H
P
m
H
o
P
A
.
.
P
m
0
90-m
0
90-m
p
A=
p
-
0
K kutup noktas
A m m + m m = o cos cos cos sin sin cos
P 0 P 0 P
A m m m
A
= o
cos sin tan cos
sin
tan
0 P 0
P
Co Co rafi den K rafi den K resel resel- -Kutupsal Hesab Kutupsal Hesab
Verilenler: H( (m m
0 0
. .
0 0
) ), P(m,)
stenenler: P(o, o)
K K resel resel- -Kutupsal den Co Kutupsal den Co rafi Hesab rafi Hesab
Verilenler: H( (m m
0 0
. .
0 0
) ), P(o, o)
stenenler: P(m, )
o o m + o m = m cos sin cos cos sin sin
0 0
0 P P 0
P
sin cos cot cos
sin
tan
m o o m
o
= A
SAYISAL UYGULAMA SAYISAL UYGULAMA- -3 3
33
5.2.4.2. Co 5.2.4.2. Co rafi Koordinat Sisteminde JTP rafi Koordinat Sisteminde JTP z z m m
m ;
m m m m
A =
A + =
tan sin tan
cos cos cos sin sin cos
1
2 1 2 1
S
1 2 2
12
1 2 1
12
tan cos cos sin
sin
A tan
cos sin tan cos
sin
A tan
m m A m
A
= '
A m m m
A
=
2. JTP 2. JTP z z m m
Verilenler: P
1
( (m m
1 1
. .
1 1
) ), P
2
( (m m
2 2
. .
2 2
) ), R
stenenler: S, A
12
, A
21
1. JTP 1. JTP z z m m
Verilenler: P
1
( (m m
1 1
. .
1 1
) ), S, A
12
, R
stenenler: P
2
( (m m
2 2
. .
2 2
), ), A
21
12 1 1 2
A cos S sin cos S cos sin sin m + m = m
S S A
A
A
A S
A
sin tan cos cos
sin
tan
tan sin tan
sin cos cot cos
sin
tan
1 12
12
12
1
1 12 1
12
m
m ;
m m
= '
A =

= A
m
P
Ekvator
N (Kutup Noktas)
H
P
m
H
o
P
A
.
.
P
m
P
Ekvator
N (Kutup Noktas)
H
P
m
H
o
P
A
.
.
P
m
1
90-m
1
90-m
2
A=
2
-
1
K kutup noktas
P
1
P
2
A
12
m
2
A'
12
S
A
21
;
Azimut, meridyen Azimut, meridyen konvergensi konvergensi ve semt ili ve semt ili kisi kisi
t: Dzlem semt (harita veya projeksiyon koordinatlar)
T: Kresel semt (harita kuzeyi ile referans dzlemindeki (hesap yzeyi, elipsod, kre) kenar)
;=:Meridyen Konvergensi
A=o:Azimut (Elipsoid iin A, kre iin o kullanlr)
o = t + (T-t) +
34
5.2.4.3. Co 5.2.4.3. Co rafi ve Kartezyen Koordinat Sistemi Aras rafi ve Kartezyen Koordinat Sistemi Aras ndaki D ndaki D n n m m
Co Co rafi den Kartezyen Koordinat Hesab rafi den Kartezyen Koordinat Hesab
Verilenler: P( (m . m .), R ), R
stenenler: P(x, y, z)
m =
m =
m =
sin R z
sin cos R y
cos cos R x
Kartezyen den Co Kartezyen den Co rafi Koordinat Hesab rafi Koordinat Hesab
Verilenler: P(x, y, z), R
stenenler: P(m, )
P(m,)
z
p
x
p
y
p
x
y
z
R
m
Ekvator
) y x / z tan( Arc
) x / y tan( Arc
2 2
+ = m
=
5.2.4.4. K 5.2.4.4. K rede meridyen ve paralel daire yay rede meridyen ve paralel daire yay par par as as hesab hesab
0

N
3
0

N
Ao
R
R
Re
Re
A
B
C
A
(Enlem, Boylam) = (m, )
R=Kre yarap
R
e
=Herhangi bir enlemde yarap
Meridyen yay Meridyen yay uzunlu uzunlu u u: :
AB = RAm
Tm enlemlerde benzer
Paralel daire yay Paralel daire yay par par as as : :
CD = R
e
A = R A Cosm
Enlemlerde deiken
D
35
5.2.5. Projeksiyon Koordinat Sistemi 5.2.5. Projeksiyon Koordinat Sistemi
Projeksiyon Projeksiyon, fiziksel yeryznn geometrik bir yzey zerine izdrlmesidir.
Yerk Yerk re re nin tamam nin tamam veya bir b veya bir b l l m m harita zerine aktarlrken projeksiyon projeksiyon
sistemleri sistemleri kullanlr.
Projeksiyon Koordinat Sistemi Projeksiyon Koordinat Sistemi, Corafi Koordinat Sisteminin bir projeksiyon
metodu ve ona ait parametreler kullanlarak yaplan transformasyonunun
sonucudur. Projeksiyon Koordinat Sistemi, 2 boyutlu dzlem yzeydir
Harita projeksiyonu Harita projeksiyonu
Eri Dnya Yzeyi
Corafi koordinatlar:
Kre: (m, ) Elipsoid (B,L)
(Latitude,Enlem & Longitude,Boylam)
Dzlem harita
Dik Koordinatlar: x,y
(Easting,saa & Northing, yukar)
36
Projeksiyon Koordinat sistemlerinin Projeksiyon Koordinat sistemlerinin orjini orjini
(o
o
,
o
)
(x
o
,y
o
)
Y
X
Origin
Projeksiyon koordinat sistemleri dnyann tamam veya herhangi
bir blgesi iin tanmlanabilir. Balang (orijin) seimi ok nemlidir.
Farkl olabilir. Kullanclar buna dikkat etmeli ve mutlaka uygulama ncesi
sistemin balangc belirtilmelidir.
Co Co rafi ve Projeksiyon koordinatlar rafi ve Projeksiyon koordinatlar aras aras ndaki ndaki
b b lgesel ili lgesel ili kiler kiler
(o. ) (x, y)
Map Projection
X
Y
X>0
Y<0
X<0
Y>0
37
Ykseklik fark h olan ve ekvator ile m
snrlad kre kuann S alan, (R kre
yarap)
S=2tRh
h=R(sinm-sin0)
S= S= 2 2t tR R
2 2
sin sinm m
m
1
, m
2
enlemleri ve
1
,
2
meridyenlerinin
snrlad alan,
F= 2tR
2
(sinm
2
- sinm
1
)(
2
-
1
)/2 t
F= R F= R
2 ( 2 (
sin sinm m
2 2
- - sin sinm m
1 1
) ) A A
6. K 6. K rede Alan Hesab rede Alan Hesab
h
7. K 7. K re re zerinde zerinde zel E zel E riler, riler, Ortodrom Ortodrom, , Loksodrom Loksodrom
Ortodrom Ortodrom Kre zerinde iki noktay birletiren byk daire yaynn
ksa olan parasdr. ki nokta aras ki nokta aras ndaki en k ndaki en k sa mesafe sa mesafe ad ile
de anlr. zellikle havaclkta, hava navigasyonunda nem
kazanan zel bir eridir. Uaklar genellikle ortodrom yolunu tercih
ederler. Meridyenler ve ekvator (merkezleri arlk merkezi ile
akk)da birer ortodrom erisidir.
Loksodrom kre zerinde tm meridyenleri eit a altnda kesen
eridir. Sabit pusula a Sabit pusula a s s alt alt nda gidilen yol nda gidilen yol ad ile de anlr.
Havaclkta ve zellikle denizcilikte navigasyon amacyla nem
tarlar.
Ortodrom ve Loksodrom erisinin azimutu ve boyu kresel
trigonometri formllerinden yararlanarak hesaplanabilir.
38
Loksodrom
erisi
K
P2(m
2
,
2
)
G
P3(m
3
,
3
)
P4(m
4
,
4
)
o
o
Ortodrom Ortodrom
e e risi risi
P1(m
1
,
1
)
S S
o
3
o
2
S S
Ortodrom Ortodrom e e risi hesab risi hesab
Co Co rafi den rafi den Ortodrom Ortodrom e e risinin risinin
uzunluk ve semt hesab uzunluk ve semt hesab
zm KP
3
P
2
kresel geni, kenar cosins
ve kotenjant formlleri
Verilenler: P
2
( (m m
2 2
. .
2 2
) ), , P
3
( (m m
3 3
. .
3 3
) ), R , R
stenenler: S, o
E E rinin rinin zel durumlar zel durumlar
1) m 1) m
2 2
=m =m
3 3
ise ise ortod ortodrom erisi paralel daire yay
2)
2 2
= =
3 3
ise ise ort ortodrom erisi meridyen yay
2) m m
3 3
= = 90 ise ise ort ortodrom erisi meridyen yay
A m m + m m = cos cos cos sin sin S cos
3 2 3 2
A m m m
A
= o
cos sin tan cos
sin
tan
3 2 3
3
Loksodrom Loksodrom e e risi hesab risi hesab
Co Co rafi den rafi den Loksodrom Loksodrom e e risinin risinin
uzunluk ve semt hesab uzunluk ve semt hesab
zm KP
1
P
4
geni altnda kalan diferansiyel
genin zm
Verilenler: P
1
( (m m
1 1
. .
1 1
) ), , P
4
( (m m
4 4
. .
4 4
) ), R , R
stenenler: S, o
E E rinin rinin zel durumlar zel durumlar
1) m 1) m
1 1
=m =m
4 4
ise ise o=90 loksodrom erisi paralel daire
yay
2)
1 1
= =
4 4
ise ise o=0 loksodrom erisi meridyen yay
2) m m
4 4
= = 90 ise ise boylam fark sonsuz, eri kutup
noktasnda asimtot olur. Yani eri kutup
noktasna ulaamaz.
p
m m
o
=
1 4
cos
R
S
) 2 / 45 tan( ln ) 2 / 45 tan( ln
tan
1 4
m + m +
A
= o
39
8. PROJEKS 8. PROJEKS YONLARIN SINIFLANDIRILMASI YONLARIN SINIFLANDIRILMASI
Harita projeksiyonu, fiziksel yeryznn belli bir koordinat sistemine gre
tanml bir referans yzey modeli zerindeki grntsn (resmini) dzlem
zerine ya da dzleme alabilen yardmc, arac yzeyler zerine geometrik
ilikiler ve/veya matematik bantlar araclyla aktarma ilemidir.
Arac yzey dzleme aldnda yeryznn kullanlan projeksiyondaki
haritas elde edilir. Kartograflar bu ekilde elde ettikleri ekil zerinde
eitli kartografik yntemlerle dzenlemeler, deiiklikler, zetlemeler,
eklemeler yaparak haritay grsel olarak zenginletirip iletiim gcn
artrrlar.
Haritann leinin seimi, haritas yaplacak blgedeki corafi detaylarn
boyutlarna, sklna ve bu detaylarn tmn ieren blgenin bykl ile
kullanlacak harita altlnn (izim alannn) bykl ile oranna baldr.
lek seiminde haritaclar ounlukla zgr davranamazlar. Ulusal ve
uluslararas pafta blmlendirme standartlar belirli byklkte alanlarn
haritalarnn yapmnda standart pafta byklkleri ve bunlara ilikin lekleri
tanmlarlar.
ehir kasaba haritalar, ulusal harita takmlar, seyir haritalar, lke
haritalar gibi byk ve orta lekli haritalarda (1:1000-1:500000)
yerkresi bir dnel elipsoid olarak kabul edilir ve model her lkenin
ulusal datumuna gre farkl byklklere sahiptir.
Byk lke haritalar, lke topluluklarnn haritalar, ktalarn haritalar, corafya
atlaslarnda yer alan topografik ve tematik haritalar gibi 1:1000000 ve daha
kk lekte haritalar iin referans model kre olarak alnr.
Fiziksel yeryzne ait objelerin arasndaki tm geometrik ilikiler seilen
bu referans model zerine indirgenerek tanmlanrlar. Fakat elipsoid ve
kre bir dorultu boyunca kesildiinde dzleme alabilen yzeyler
deildir. Bu referans model zerine dzleme alm yaplabilen arac,
yardmc izdm yzeyleri giydirilir. Haritada gsterimi yaplacak
corafi objeler yine belirli baz kabullerle bu arac yzeyler zerine
aktarlr yani izdrlr dier bir deyile projekte edilirler.
Bu izdm, haritann amacna, kullancnn taleplerine bal olarak
birbirlerinden farkl yntem ve kabullerle yaplabilir. Her farkl izdm, farkl
bir yerkresi tasviri, dolaysyla farkl bir harita projeksiyonunu tanmlar. Harita
projeksiyonlar, genellikle tasarmcsnn ad ile ve/veya ait olduu kategoriyi
ifade eden bir isimle anlrlar.
Byk ve orta lekte lke haritalarnn yapmnda, yeryuvar iin seilen
referans model dnel elipsoid olarak seilmesi durumunda Jeodezik
Projeksiyonlar szkonusudur. Yeryuvarnn tamamn veya tamamna yakn
byk bir kesimini konu edinen kk lekli haritalarn yapmnda referans
model kre olarak alnr ve bu durumda Kartografik Projeksiyonlar
kavramndan szedilir.
40
8.1.Projeksiyon Y 8.1.Projeksiyon Y zeyine G zeyine G re S re S n n flama flama: : Arac yzey olarak dzlem
kullanlmas durumunda Azimutal (Dzlem) Projeksiyonlar, silindir
kullanlmas durumunda Silindirik Projeksiyonlar ve koni kullanldnda
ise Konik Projeksiyonlar olarak isimlendirilirler. Bu kapsamdaki
projeksiyonlar, projeksiyon yzeyi gerek bir yzey olduundan gerek
anlamda projeksiyonlar olarak adlandrlr. Belirli zelliklerin korunmas
amacyla gerek olmayan (pseudo) yzeylere de projeksiyon alnabilir.
Bu durumda gerek anlamda olmayan projeksiyonlar sz konusudur.
Konik Silindirik
Azimut al (dzlem)
8.2.Projeksiyon y 8.2.Projeksiyon y zeyinin orijinal y zeyinin orijinal y zey ile temas zey ile temas na g na g re: re: Arac
yzeyler orijinal yzey ile tek bir noktada (dzlem projeksiyonlar) veya bir
daire boyunca (silindir veya konik projeksiyonlar) temas halinde olabilir. Bu
durumda Teet Projeksiyonlar dan szedilir. Arac yzeyin orijinal yzeyi
bir daire boyunca kesmesi durumunda ise Kesen Projeksiyonlar
szkonusudur. Konik ve silindirik projeksiyonlar iin bu iki farkl durum baz
kaynaklarda Tek Standart Paralelli ve ift Standart Paralelli
Projeksiyonlar olarak da isimlendirilmektedirler.
41
8.3.Projeksiyon Y 8.3.Projeksiyon Y zeyinin Konumuna G zeyinin Konumuna G re S re S n n fland fland rma: rma: Dzlemin
orijinal yzey ile temas halinde olduu noktadaki normali, silindir veya koninin
dnme ekseni, kuzey ve gney kutup noktalarn birletiren doru ile akk
ise bu durum Normal (Kutup) Konumlu Projeksiyonlar olarak tanmlanr.
Bunun 90 farkl olan durumu, yani eksenin ekvator dzleminde olmas
durumu Transversal (Ekvatoral) Konumlu Projeksiyonlar olarak
adlandrlr. Aksi durumda Eik Konumlu (Oblique) Projeksiyonlar dan sz
edilir.
8.4.Deformasyonlara G 8.4.Deformasyonlara G re S re S n n fland fland rma: rma: Orijinal yzey zerindeki
objeler birbirleri arasndaki tm geometrik iliki ve zellikler korunarak harita
dzlemine aktarlamazlar. Bu zellikler herhangi bir noktada asal bir iliki,
herhangi bir dorultu boyunca aralarndaki uzaklk ilikisi veya alansal
byklkleri olabilir. Ancak bunlardan bir veya ikisinin korunarak
izdrlmesi olanakldr. Projeksiyon korunan elemana gre isim alrlar.
Alarn korunmas durumunda (ayn zamanda ekil de korunur) A
Koruyan (Konform) Projeksiyonlar olarak isimlendirilirler.
Belirli dorultular boyunca uzunluklarn korunmas durumunda Uzunluk
Koruyan (Equidistant) Projeksiyonlar olarak isimlendirilirler. Uzunluklar
meridyenler boyunca korunuyorsa Meridyen Boylar Koruyan Projeksiyon
veya paralel dairelerin boylar korunuyorsa Paralel Daire Boylar Koruyan
Projeksiyon ismi ile anlrlar.
Alanlar korunuyorsa Alan koruyan (Equivalent) Projeksiyonlar denir.
Projeksiyonlar, rnein; hem alan koruyan hem de tek veya en fazla iki
dorultuda uzunluk koruyabilir. Ayn durum a koruyan projeksiyonlarda da
gerekleebilir. Ancak bir projeksiyonda her nn korunmas veya hem
alan hem a koruma zellii gereklemez.
42
Yerkresi gibi dzleme alm yaplamayan yzeylerin, dzleme alm yaplabilen
(diferansiyel geometri diliyle, en az bir dorultu boyunca erilii sfr olan) yzeylere
izdmleri yaplrken, bu yzeyler zerindeki noktalarn birbirlerine gre geometrileri
zorunlu olarak deiir. Konum deimesinin bir sonucu olarak uzunluklarn,
dorultular arasndaki alarn ve alanlarn izdm yzeyi zerindeki deerleri orijinal
yzey zerindeki deerlerinden kanlmaz olarak farkllk gsterirler yani,
deformasyona urarlar.
9. HAR 9. HAR TA PROJEKS TA PROJEKS YONLARINDA DEFORMASYON YONLARINDA DEFORMASYON
C
II
|
m
I
I
II
o
x
y s
a
a P
C'
II'
|'
m'
I'
I'
II'
'
o'
x'
y' s'
a
b
P'
h
k
O
C
II
|
m
I
I
II
o
x
y s
a
a P
C'
II'
|'
m'
I'
I'
II'
'
o'
x'
y' s'
a
b
P'
h
k
O
Orijinal yzeydeki (s) ve bunun projeksiyon yzeyindeki karl olan (s') sonsuz
kk iki uzunluk elemannn oranna uzunluk deformasyonu katsays (r)
ad verilir. Uzunluk deformasyonu katsaysnn bykl hem noktann
konumuna hem de dorultuya baldr. Orijinal yzey zerinde byle bir (s)
uzunluk eleman, ait olduu nokta etrafnda dndrldnde sonsuz kk bir
daire olumasna karlk (s) uzunluk elemannn projeksiyon dzlemindeki
izdm olan (s') bir daire izmez.
Tissota gre hem orijinal yzeyde hem de projeksiyon yzeyinde birbirine dik olan
en az iki dorultu vardr. Bu ynlerden birinde uzunluk deformasyonu katsays
maksimum (a), dierinde ise minimum (b) deerdedir. Bu ynlere ana deformasyon
ynleri veya ana deformasyon dorultular denir. Diferansiyel geometriden,
orijinal yzeyde oluturulan sonsuz kk dairenin projeksiyon yzeyindeki
izdmnn bir elips olduu bilinmektedir. Bu elips deformasyon elipsi veya
Tissot endikatrisi olarak adlandrlr. (a) ve (b) deerleri ise bu elipsin srasyla
byk ve kk yar eksenleridir.
h=meridyen dorultusundaki uzunluk deformasyonu (kuzey-gney, h=r
m
)
k=paralel daire dorultusundaki uzunluk deformasyonu (dou-bat, k=r
)
a=maksimum uzunluk deformasyonu (a=r
max
)
b=minimum uzunluk deformasyonu (b=r
min
)
olmak zere;Gerek anlamda Harita Projeksiyonlarnda meridyenlerin ve paralellerin
izdmleri birbirine dik olduundan bu ynler ile ana deformasyon ynleri birbirine
akktr. Bu nedenle, h>k ise h=a, k=b; h<k ise h=b, k=a olur. h<k ise h=b, k=a olur.
Uzunluk koruma Uzunluk koruma art art : :
h=1 (meridyen boyu korur)
k=1 (paralel daire boyu korur)
Alan koruma Alan koruma art art : :
h.k=1
A A koruma ( koruma (konform konform olma) olma) art art : :
h=k
koullar ile tanmlanrlar.
Maksimum dorultu deformasyonu; sinw sinw
max max
=(a =(a- -b)/(a+b) b)/(a+b)
Alan deformasyonu: F / f = a.b : F / f = a.b
43
Deformasyon Elipsleri Deformasyon Elipsleri
Projeksiyon dzlemi referans yzeyine teet
Projeksiyon dzlemi orijinal yzeyi kesen
44
Dorultu Deformasyonlar
10. D 10. D ZLEM (AZ ZLEM (AZ MUTAL) PROJEKS MUTAL) PROJEKS YONLAR YONLAR
Projeksiyon yzeyi dzlemdir.
Normal, transversal ve eik konumlu olarak uygulanan azimutal projeksiyonlar, yaklak
daire biiminde olan blgeler iin uygundurlar
Kolay anlalmas iin formller normal konumlu projeksiyon trlerinde incelenmitir.
Meridyenlerin izdmleri bir noktadan (kutup noktasndan) dalan n demetleri,
paralellerin izdmleri ise bu noktay merkez alan daireler biimindedir. Kutup noktasnda
meridyenler arasnda oluan alar (o) kre zerindeki alarla () ayndr.Dier bir deyile
kutup noktasndan geen dorultulara ait azimutlar projeksiyon dzlemine deformasyona
uramadan aktarlr. Azimutal projeksiyon ad bu zellikte dolaydr. Bu ekilde ilk eitlik
o= elde edilir.
Normal(kutupsal) Eik (Oblique)
Transversal (Ekvatoral)
45
Azimutal Azimutal projeksiyonlar co projeksiyonlar co rafi a rafi a n g n g r r n n m m
Paralel dairelerin yaraplar (m) projeksiyonun zelliine gre o kutup uzaklnn
( (o= o=90 90- -m m) ) fonksiyonu olarak belirlenir. Bylece ikinci eitlik m=f( m=f(o o) ) elde edilir.
Projeksiyon dzlemindeki noktalarn dik koordinatlar y= y=msin msinA A, x= , x=mcos mcosA A eitlikleri ile
belirlenir.
Meridyenlerden herhangi biri x-ekseni olarak seilebilir.
A as gznne alnan noktann zerinde bulunduu meridyen ile balang olarak
seilen meridyen arasndaki boylam farkdr.
Meridyen ynndeki uzunluk deformasyonu h=b=dm/d h=b=dm/do o, projeksiyon dzleminde m
yarapnn dm kadar artn, o yay uzunluunun do kadar artna oranlayarak bulunur.
Paraleller ynndeki uzunluk deformasyonu k=a=m/sin k=a=m/sino o ise herhangi bir paralel dairenin
projeksiyondaki evresini, kredeki evresine blerek elde edilir.
1
P
Ekvator
Projeksiyon Dzlemi P K
M
o
sin o
m
x
x
y
K
P'
y
K
P'
A
m
m
46
rnek: Normal konumlu Meridyen uzunlu rnek: Normal konumlu Meridyen uzunlu u Koruyan u Koruyan Azimutal Azimutal Projeksiyon Projeksiyon
Meridyen uzunluunun korunmas iin projeksiyon dzleminde KP dorusu, krede
KP yayna eit olmaldr.
Deformasyon byklkleri h=dm/do=1,
h=1 art uzunluk koruduunun ispat
Projeksiyon koordinatlar(P' noktasnn projeksiyon dzlemindeki koordinatlar)
y=m.sin y=m.sinA A=R.( =R.(o o/ /p p).sin ).sinA A
x= x=m.cos m.cosA A=R.( =R.(o o/ /p p). ).cos cosA A
1
P
Ekvator
Projeksiyon Dzlemi P K
M
o
sin o
m
o = = o

m ,
o
o
=
o
=
sin sin
m
k

47
Normal konumlu Normal konumlu Azimutal Azimutal projeksiyonda projeksiyon merkezinin (Q) k projeksiyonda projeksiyon merkezinin (Q) k re re
merkezine olan uzakl merkezine olan uzakl na (d) g na (d) g re genel re genel izd izd m m projeksiyonlar projeksiyonlar
Q
d=0
Q
d=R
d=
Normal Konumlu Normal Konumlu Azimutal Azimutal projeksiyonlar i projeksiyonlar i in Genel Form in Genel Form ller ller
Projeksiyon Tr m a b max
sine
A = sin m Y A = cos m X
Meridyen boyu
koruyan
p
o
R
o
o
sin
1
o p + o
o p o
sin
sin
A
p
o
sin R A
p
o
cos R
Alan koruyan
2
sin 2
o
R
2
cos
1
o
2
cos
o
2
sin 2
2
sin
2
2
o
o
A
o
sin
2
sin 2R A
o
cos
2
sin 2R
Konform
2
tan 2
o
R
2
cos
1
2
o
2
cos
1
2
o
0 A
o
sin
2
tan 2R A
o
cos
2
tan 2R
Gnomonik o tan R
o cos
1
o
2
cos
1
1 cos
1 cos
+ o
o
A osin tan R A ocos tan R
Ortografik o sin R 1 o cos
2
tan
2
o
A osin sin R A ocos sin R
(Stereografik)
48
Normal Konumlu Haricindeki Normal Konumlu Haricindeki Azimutal Azimutal Projeksiyonlar Projeksiyonlar n n
Deformasyon Ba Deformasyon Ba nt nt lar lar ve Projeksiyon Koordinatlar ve Projeksiyon Koordinatlar
E E ik Konumlu ik Konumlu Azimutal Azimutal projeksiyonlar: projeksiyonlar: Normal konumluya gre teet alnan
nokta kutup deil alma blgesini ortalayan H( H(m m
0 0
, ,
0 0
) asal noktas ) asal noktas d d r r.
Projeksiyon dzlemine aktarlacak tm noktalarn H noktasna gre ( (o o, ,o o) k ) k resel resel
uzakl uzakl k ve azimut de k ve azimut de erleri erleri hesaplanr. m yarap burada HP kresel
uzaklnn fonksiyonudur. Ayrca A boylam farklar yerine o o k k resel azimutu resel azimutu
kullanlmaldr. Deformasyon bantlar normal konumlu ile ayndr.
x=m.sin x=m.sino o
y= y=m.cos m.coso o
Transversal Transversal konumlu konumlu Azimutal Azimutal projeksiyonlar: projeksiyonlar: Eik konumlunun zel halidir.
H asal noktasnda m m
0 0
=0 =0 (ekvator) (ekvator) dir. Yani projeksiyon dzlemi ekvatorda
kreye teettir. Eik konumlu iin geerli olan tm bantlar burada da geerlidir.
Kesen Kesen Azimutal Azimutal Projeksiyonlar: Projeksiyonlar: haritalarn kullanl alanlarn artrmak iin bu
tr projeksiyonlar kullanlr. Normal konumlu projeksiyonlarla retilen haritalar,
deme noktasndan uzaklatka deformasyon byr ve belli bir snrdan sonra
kullanll olmaz. Bu kullanl alanlarn artrlmas iin projeksiyon dzlemi,
kreye teet alnacak yerde, kreyi kesecek biimde tasarlanr.
AK yay ile AP uzunluu arasndaki kltme katsays c=sin c=sino o
0 0
/ /o o
0 0
, m=c. , m=c.o o
Ana yn deformasyonlar; k=a=c. k=a=c.o o / sin / sino o , h=b=c , h=b=c
x=c. x=c.o o.sin .sinA A
y=c. y=c.o o. .cos cosA A
K
K
K
K
Haritada kullan Haritada kullan l l l l alan alan
Haritada kullan Haritada kullan l l l l alan alan
M
A
B
R
o
0
P
49
Transversal:
Bir meridyen boyunca teet
Eik: Byk daire yay
boyunca teet
zdm yzeyinin kreyi saran(teet) ya da kesen bir silindir seilmesi
durumunda silindirik projeksiyonlar elde edilir. Silindirik projeksiyonlar genellikle normal
konumda ekvator blgesinde yaplacak kk lekli harita almalarnda, denizcilikte,
transversal konumda referans yzeyi elipsoid alnarak(UTM) byk ve orta lekli
topografik harita yapmnda ve jeodezik amalar iin kullanlrlar.
Silindirik projeksiyonlarda; teet durumunda ekvator, kesen durumunda ise iki
paralel dairenin uzunluu korunur. Paralel daireler de ekvator uzunluunda ve ona paralel
dorularla temsil edilir. Meridyen yaylar ekvatoru dik kesen dorularla temsil edilir ve
birbirlerine paraleldir.
11. S 11. S L L ND ND R R K PROJEKS K PROJEKS YONLAR YONLAR
Normal:
Ekvator boyunca teet
Kesen
Silindirik projeksiyonlarda dzlem dik koordinatlar;
Te Te et et Kesen(+ Kesen(+m m
0 0
ve ve - -m m
0 0
) )
x=f( x=f(o o) ) x=f( x=f(o o) )
y=( y=( /R). /R).p p y=(( y=(( /R) /R)cos cosm m
0 0
). ).p p
Silindirik projeksiyonlarnda deformasyon byklkleri:
teet kesen
a=k=1/ a=k=1/cos cosm m =1/sin =1/sino o a=k= a=k=cos cosm m
0 0
/ /cos cosm m = =cos cosm m
0 0
/sin /sino o
b=h= b=h=dx dx/d /dm m= =- -dx dx/d /do o b=h= b=h=dx dx/d /dm m= =- -dx dx/d /do o
50
rnek: Normal Uzunluk Koruyan Silindirik Projeksiyon rnek: Normal Uzunluk Koruyan Silindirik Projeksiyon
(ekvator dairesi boyunca k (ekvator dairesi boyunca k re silindire te re silindire te et) et)
Uzunluk korunduu iin PE meridyen
yay ile projeksiyon P'E uzunluu
eitdir. Paralel daireler arasndaki yay
uzunluklar projeksiyonda deimez.
x ekseni seilen balang meridyeni, y
ekseni ise ekvatordur.
x=(m.R)/p
y=(.R)/p
b=1
a=1/cosm
cos m
K
P P
Ekvator m
E
Teet
silindir
x
y
P
P'
P'
Silindirik projeksiyonlar i Silindirik projeksiyonlar i in Genel Form in Genel Form ller ller
(m.R)/p (.R)/p 1 1/cosm
Uzunluk koruyan normal teet
x y b a
Tr
R.sinm (.R)/p cosm 1/cosm
Alan koruyan normal teet
R.(ln tan(t/4+ m/2)) (.R)/p 1/cosm 1/cosm
A koruyan normal teet
(m.R)/p cosm
0
(.R)/p 1 cosm
0
/cosm
Uzunluk koruyan normal kesen
tano=cosA/tanm coso=(cosmsinA)
(t/2- o).R/p ln tan(t/4+ o/2) 1/cosm 1/cosm
A koruyan transversal teet
(gauss-krger projeksiyonu)
(Ao).R/p (t/2-o).R/p 1 1/cosm
Uzunluk koruyan transversal teet
(Soldner projeksiyonu)
(sinm/cosm
0
).R cosm
0
(.R)/p cosm/cosm
0
cosm
0
/cosm
Alan koruyan normal kesen
R.cosm
0
ln tan(t/4+ m/2) cosm
0
(.R)/p cosm
0
/cosm cosm
0
/cosm
A koruyan normal kesen
51
12. KON 12. KON K PROJEKS K PROJEKS YONLAR YONLAR
Konik projeksiyonlar uygulamada genel olarak normal konumlu ve o Konik projeksiyonlar uygulamada genel olarak normal konumlu ve orta enlemli rta enlemli
b b lgelerin haritalar lgelerin haritalar i i in kullan in kullan l l rlar. rlar.
Kutbun projeksiyonda bir daire parasyla veya nokta ile gsterilmesini salamak amacyla
iki farkl uygulamas vardr. Uygulamalarda tercih edilen birincisidir.
Co Co rafi a rafi a n projeksiyon d n projeksiyon d zlemindeki g zlemindeki g r r n n m m azimutal azimutal projeksiyonlara benzer. projeksiyonlara benzer.
Ancak k Ancak k re re zerindeki boylam farklar zerindeki boylam farklar ve bunlar ve bunlar n izd n izd mleri olan mleri olan de de erleri erleri
azimutal azimutal projeksiyonlardaki gibi birbirlerine e projeksiyonlardaki gibi birbirlerine e it de it de ildir. ildir.
Koninin ekseni kre ekseni akk
Azimutal Azimutal ve Silindirik projeksiyonlar, konik projeksiyonlar ve Silindirik projeksiyonlar, konik projeksiyonlar n n zel durumlar zel durumlar d d r. r.
Koninin tepe as o=360 ve boylamla arasnda o=n. dir. n=1 ise azimutal projeksiyon,
n=0 ise o sonsuz ve silindirik projeksiyon
Koni y Koni y zeyi k zeyi k reye te reye te et ise de et ise de di di i paralel daire, koni k i paralel daire, koni k reyi kesen ise kesti reyi kesen ise kesti i iki i iki
paralel dairede uzunluklar korunur. paralel dairede uzunluklar korunur.
Konik projeksiyonlarda dzlem dik koordinatlar;
Te Te et et Kesen( Kesen(m m
1 1
ve ve m m
2 2
) )
x=m x=m
0 0
- - m.cos m.cos' ' x=m x=m
0 0
- - m.cos m.cos' '
y=m.sin y=m.sin' ' y=m.sin y=m.sin' '
' '=n. =n. m=f( m=f(o o
1 1
, , o o
2 2
) )
n= n=cos coso o
0 0
=sin =sinm m
0 0
m m
0 0
=R.tan =R.tano o
0 0
m=f( m=f(o o) )
Konik projeksiyonlarnda deformasyon byklkleri:
a=k=(m.n)/(R. a=k=(m.n)/(R.cos cosm m)=( )=(mn mn)/(R.sin )/(R.sino o) )
b=h=(1/R).(dm/d b=h=(1/R).(dm/do o) )
Konik Projeksiyonlar Konik Projeksiyonlar n S n S n n fland fland r r lmas lmas
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! !!!!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Equat or A nt arct i c C i r cl e Tr opi c of Capri cor n
Tr opi c of Cancer
Prime Meridian
A rc tic C irc le
International Date Line
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Equator
Tr o pic of C a pr ico r n
Prime Meridian
T r op ic o f C an ce r
Ar ct i c Cir cle
Int er nati onal Date Li ne
Normal Teet
(tek standart
paralelli)
Normal Kesen
(ift standart
paralelli)
Eik
Teet
Normal
Transversal
Kutbun nokta ile gsterimi
Kutbun bir daire paras eklinde gsterimi
52
53
Normal konumlu te Normal konumlu te et uzunluk koruyan konik projeksiyon; et uzunluk koruyan konik projeksiyon;
Uzunluk koruyan m=PK yay, m=m
0
+R.(o-o
0
)=R.tano
0
+R.(o-o
0
)
a=m.coso
0
/(R.sino), b=1
y=m.sin', x=m
0
- m.cos'
X(balang boylam)
y
P'
R
m
0
'
Kesen Konik Projeksiyonlar ( Kesen Konik Projeksiyonlar ( ift standart paralelli) ift standart paralelli) da paralellerin se da paralellerin se imi imi
Kavraisky bir blgeye en iyi uyacak kesen konik projeksiyonlarda standart paralellerin seimi iin
bantlar nermitir. Kavraisky haritas yaplacak blgeleri ekillerine gre drt kategoride
toplayarak, katsaylar vermitir.
m m
1 1
=( =(m m
S S
+( +(m m
N N
- - m m
S S
))/K , ))/K , m m
2 2
=( =(m m
N N
- -( (m m
N N
- - m m
S S
))/K ))/K
m
N
, blgenin en kuzeyinin, m
S
ise blgenin en gneyinin enlemini gstermektedir. K katsays ise
aadaki gibi seilir.
Dou bat ynnde geni, kuzey gney ynnde dar blgelerde K=7
Dikdrtgen biimli, kuzey gney ynnde daha uzun blgelerde K=5
Dairesel ya da eliptik biimli blgelerde K=4
Karesel biimli blgelerde K=3
54
Konik projeksiyonlar i Konik projeksiyonlar i in Genel Form in Genel Form ller ller
R.tano
0
(teet) m
0
m formllerinde o =(o
1
+o
2
)/2 alnarak hesaplanr
m
0
- m.cos'
m.sin'
(lnsino
1
-lnsino
2
)/(lntan(o
1
/2)-lntan(o
2
/2))
Cos((o
1
- o
2
)/2).Cos((o
1
+ o
2
)/2)
(sino
1
-sino
2
)/(o
1
- o
2
)
coso
0
n
(R/n)sino
1
(tan(o/2)/tan(o
1
/2))
n
R.((o-o
1
)+(1/n).sino
1
)
m
0
(tan(o/2)/tan(o
0
/2))
n
R.(tano
0
+(o- o
0
))
m
1 m.n/(Rsino)
Uz. K.N.T.
b a Tr
(sino
0
/sino)(tan(o/2)/tan(o
0
/2))
n
A K.N.T.
Alan K.N.T.
1 Uz. K.N.K.
(kesen)m
0
x
y
a A K.N.K.
(Rsino)/(m.n) Alan K.N.K.
o + cos n 2 n 1
n
R
2
o +
o
cos n 2 n 1
sin
2
2
sin n
2
sin
2
sin
n
R 2
2 2 2 1 2
o
+
o o
13. GER 13. GER EK ANLAMDA OLMAYAN (PSEUDO) PROJEKS EK ANLAMDA OLMAYAN (PSEUDO) PROJEKS YONLAR YONLAR
Geometrik gsterimi yaplamayan sadece matematik bantlar ile tanmlanan
projeksiyonlar Gerek Anlamda Olmayan (Pseudo) Projeksiyonlar olarak
isimlendirilirler.
Gerek anlamda olmayan projeksiyonlarn hemen hepsi ilk tasarmcsnn ismi
ile anlrlar. Projeksiyonlarda genellikle, yeryznn tamam iin oval ve elips
benzeri bir gsterim kullanlarak yer kreselliinin hissedilmesi salanr.
Geometrik bir iliki olmad iin bir arac yzeyden szetmek de mmkn deildir.
Fakat, geometrik projeksiyonlardan esinlenerek tasarmlananlar esinlendikleri
projeksiyonun ait olduu kategori altnda da isimlendirilirler. rnein gerek anlamda
olmayan silindirik projeksiyonlar veya gerek anlamda olmayan konik projeksiyonlar
gibi
Ana karalarn ve okyanuslarn birbirlerine gre alansal oranlarnn doru
alglanmasn salamak amacyla Gerek anlamda olmayan projeksiyonlarn
byk ounluu alan koruyacak zellikte tasarmlanmlardr. Fakat bu
kategoriye giren harita tasarmlarnda daha ok izdmden kaynaklanacak
bozulmalar dengeleme gayreti gze arpar. Bu nedenle olsa gerek baz
kaynaklarda Ortalay Ortalay c c (Dengeleyici) Projeksiyonlar (Dengeleyici) Projeksiyonlar adna da rastlanmaktadr.
Corafi mekan srekli, kesiksiz ve kesintisiz bir yapda olmasna ramen btn
haritalar sreksizdir ve bir yerde kesintiye urarlar. Ama bu kesiklilik sadece pafta
kenarlar yani haritann resim alan iin szkonusudur. Fakat gerek anlamda
olmayan projeksiyonlar snfndan bir grup harita tasarm zel olarak Kesikli
Projeksiyonlar ad ile anlrlar.
Kesikli (interrupted) gsterimlerde pafta resim alan ierisindeki harita da baz
yerlerinde kesintiye urar, yani kesiklidir. Bu durumda her parann ayr bir orta
meridyeni vardr.
55
Robinson Proj eksiyonu
! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
! !
! !
! !
!
! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
!!
!
!
! !
! !
! !
! !
! !
! !
Equator
Arcti c Circle
Tropic of Cancer
Tropic of Capricorn
Antarctic Circle
P
r
im
e

M
e
r
i
d
ia
n
In
t
e
r
n
a
t
io
n
a
l
D
a
te
L
in
e
Hammer Ait off Proj eksiyonu
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! !
! !
! ! ! ! ! !
! !
! !
! !
!
! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
Equator
Tr opic of Cancer
Tr opic of Capricorn
Arcti c Circle
P
r
im
e

M
e
r
i
d
ia
n
Antarctic Circle
In
te
rn
a
tio
n
a
l D
a
te
L
in
e
Inter national Date Line
Inter national D
ate Line
56
Fuller Proj eksiyonu
! !
! !
! !
!
!
!
!
!
!
! !
! !
! !
!
!
! !
!
!
! !
! !
! ! ! !
! !
! !
!
!
! !
!
!
! !
! !
! !
! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
! !
!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
!
! !
!
!
! !
!
!
! !
!
!
! !
E
q
u
a
t
o
r
T
r
o
p
ic
o
f C
a
n
c
e
r
T
r
o
p
ic

o
f

C
a
p
r
i c
o
r
n
P
r
im
e
M
e
r
id
ia
n
A
r
c
t
ic

C
ir
c
le
A
n
t
a
r
c
t
ic

C
ir
c
l e
I
n
t
e
r
n
a
t
i o
n
a
l
D
a
t
e

L
i n
e
I
n
t
e
r
n
a
t
i o
n
a
l
D
a
t
e

L
i
n
e
P
r
i m
e

M
e
r
id
i a
n
T
r
o
p
ic

o
f

C
a
p
r
ic
o
r
n
T
r
o
p
ic

o
f

C
a
n
c
e
r
E
q
u
a
t
o
r
Bonne Proj eksiyonu
57
Craster Parabolic Projeksiyon
Eckert I Projeksiyonu
58
Eckert II Projeksiyonu
Eckert III Projeksiyonu
59
Eckert IV Projeksiyonu
Eckert V Projeksiyonu
60
Eckert VI Projeksiyonu
McbrydeThomas Flat-polar Quartc Projeksiyonu
61
Mollweide Projeksiyonu
Quartic Authalic Projeksiyonu
62
Sinsodial Projeksiyon
Times Projeksiyon
63
Van Der Grinten Projeksiyonu
Winkel I Projeksiyonu
64
Winkel II Projeksiyon
Planiglob gsterim, gnmzde pek kullanlmaz
65
Planisfer gsterim; eliptik biimde olup, Gerek anlamda olmayan
projeksiyonlarn ounluu planisfer gsterim zelliine sahiptir.
Kesikli (Paral) Gsterim
66
14. PROJEKS 14. PROJEKS YON SE YON SE M M
67
Projeksiyon Dnm (Ortak Datum)
68
Projeksiyon dnm (Farkl Datum)
15. PAFTA B 15. PAFTA B L L MLEME MLEME
Yeryznn tmnn ya da bir blgesinin haritas yaplrken tm
alan tek bir paftada gstermek zellikle orta leklerde olanakl
deildir. Paftalara ayrma gerekir.
Harita paftalar ulusal ve uluslararas standartlara gre indekslenirler.
Paftalarn boyutlar lee gre belirlenen sabit enlem ve boylam
farklar ile tanmlanrlar. Bylece kre yzeyinde bu sabit enlem ve
boylam farklarna karlk gelen byklkte alanlarn ilgili lekte
haritas retilir. Byle bir sistem pafta blmlendirmesi ya da
pafta indeksi olarak adlandrlr.
1:1000000-1:250000 aras lekli paftalar uluslararas sisteme gre
1:250000den daha byk lekli harita takm paftalar ise ulusal ulusal
sisteme sisteme gre blmlendirilir.
69
Uluslararas Uluslararas paftalama paftalama sistemi sistemi
Yerkre 6lik boylam dilimlerine ayrlmtr. Dilimler 180-
174 aras birden balamak zere douya doru
numaralandrlmtr.
Bu duruma gre 0 (Greenwich) dousundaki ilk
dilimin numaras 31 olur.
Kuzey gney ynnde ise yerkre, ekvatora paralel 8
enlem farklaryla kuaklara ayrlr. 80-72 gney kua C
den balayarak tm kuaklar alfabetik sralanmlardr.
ngiliz alfabesine gre yaplan bu sralamada I ve O
harfleri kullanlmamtr.
Balangtaki A ve B harfleri ile sondaki Y ve Z
harfleri gney ve kuzey kutup blgeleri iin
ayrlmtr. Pafta blmleme sistemi, 80 gney ve 84
kuzey enlemleri aras UTM (Universal Transverse
Mercator) projeksiyonu, kutup blgelerinde ise UPS
(Universal Polar Stereographic) projeksiyonu
kullanld varsaylarak gelitirilmitir.
Bu durumda bir harf ve bir rakamla tanmlanan (R34 gibi)
8x6 boyutlu corafi grid blgeleri oluur.
6
8
130
1
4
2
3
1:250000
1: 500000
1: 1000000
34
R
8x6 boyutlu bir corafi grid blgesi kuzey-gney ynnde ikiye ayrlrsa 4x6
boyutlarnda 1:1000000 lekli pafta oluur.
1:1000000 lekli paftann drde blnmesiyle 2x3 boyutlu 1:500000 lekli pafta,
bu paftann da drde blnmesiyle 1x130 boyutlu 1:250000 lekli pafta elde edilir.
Bu paftalar ait olduklar blgedeki en byk yerleim merkezinin ismini alrlar.
Uluslararas Uluslararas paftalama paftalama sisteme sisteme
70
Ulusal Ulusal paftalama paftalama sistemi sistemi
Tm lke harita takmlarnn pafta blmlemesinin tretildii 1: 250000 lekli pafta, kuzey-gney
ynnde ikiye, dou-bat ynnde e blnerek 30x30 boyutlu 1:100000 lekli paftalar elde edilir.
1:250000 lekli paftalar ait olduklar blgedeki en byk yerleim merkezinin ismini
alrken,1:100000 lekli paftalar bir harf ve bir say ile adlandrlrlar. Trkiye 100.000 lekli pafta
indeksinde gsterildii gibi Trkiye 44 kuzey enleminden balayarak gneye doru 30 aralklarla
kuaklara ayrlmtr. Kuaklar A dan balayarak gneye doru alfabetik olarak
adlandrlmlardr. Bu sralamada , , , , harfleri atlanmtr. Trkiye bu kez 24 dou
boylamndan balanarak 30 aralklarla douya doru blgelere ayrlm, ve bu blgeler 12 den
balayarak sra ile numaralandrlmtr. Bu sisteme gre rnein TRABZON adl 1:250000 lekli
pafta ierisindeki sol st kede oluan 1:100000 lekli pafta TRABZON-G42 olarak isimlendirilir.
1:100000 lekli bir pafta drde blnerek 15x15 boyutlarnda 1:50000 lekli paftalar elde edilir.
Paftalar, sol stteki paftadan balayarak saat ibresi ynnde a,b,c,d harfleriyle isimlendirilir. Bu durumda
1: 100 000 lekli TRABZON-G42 paftasnn sol st kesinde yer alan 1: 50 000 lekli pafta
TRABZON-G42 -a ismini alr.
1:50000 lekli bir pafta drde blnerek 1:25000 lekli paftalar elde edilir. 1:25000 lekli
paftalarn boyutlar 730x730dir. Paftalar, sol stteki paftadan balayarak saat ibresi ynnde 1,
2, 3, 4 rakamlaryla isimlendirilir.
te yandan 1:50000 lekli pafta bu kez yirmi bee blnerek 1:10000 lekli paftalar elde edilir. Bu
paftalarn boyutlar 30x30 olup, sol st keden balanarak saat ibresi ynnde 01, 02, ... 24, 25
biiminde numaralandrlrlar.
1:10000lik bir paftann drde blnmesiyle 15x15 boyutlarnda 1:5000lik paftalar oluur ve
nceki isimlendirmelere benzer olarak a, b, c, d harfleriyle isimlendirilirler. Buraya kadar anlatlan
paftalarn ke koordinatlar, corafi koordinatlarn ortalamas alnarak hesaplanr.
1:5000 lekli bir pafta drde blnerek 1:2000 lekli paftalar elde edilir. Paftalar, sol stteki paftadan
balayarak saat ibresi ynnde 1, 2, 3, 4 rakamlaryla isimlendirilir.
1:2000 lekli bir pafta drde blnerek 1:1000 lekli paftalar elde edilir. Paftalar, sol stteki
paftadan balayarak saat ibresi ynnde a, b, c, d rakamlaryla isimlendirilir. 1:2000 ve 1:1000
lekli haritalarn ke koordinatlar 1:5000 lekli haritadan dik koordinatlarn ortalamas
alnarak hesaplanr.
Ulusal Ulusal paftalama paftalama sistemi ( sistemi ( zet) zet)
3
l
i
k
U
T
M

(
D
e
t
i
r
i
l
m
i
U
T
M
)
6
l
i
k
U
T
M

v
e

c
o
r
a
f
i

Koordinat
TRABZON-G42-a-01-a-1-a
TRABZON-G42-a-01-a-1
TRABZON-G42-a-01-a
TRABZON-G42-a-01
TRABZON-G42-a1
TRABZON-G42-a
TRABZON-G42
TRABZON
simlendirme
lke Paftalama Sistemi: Elipsoidin Dzleme Gauss-Krger Tasviri (UTM) (Jeodezi II, konusu)
1:1000
D
i
k

(
3
l
i
k
U
T
M
)
1:2000
1'30 x 1'30" 1:5000
3' x 3' 1:10000
7'30 x 7'30" 1:25000
15' x 15' 1:50000
30' x 30' 1:100000
C
o
r
a
f
i
1 x 130' 1:250000
Blnme
Pafta
Boyutlar
lek
71
T T rkiye Ulusal Pafta Sistemi rkiye Ulusal Pafta Sistemi
T T rkiye Ulusal Pafta Sistemi rkiye Ulusal Pafta Sistemi
72
TRABZON
1/250000
(1 x 1 30')
G
H
42 43 44
1/100000
Uygulama 1: Ulusal Uygulama 1: Ulusal Paftalama Paftalama Sistemi (TRABZON) Sistemi (TRABZON)
TRABZON-G42
1/100000
(30' x 30')
a
b
c
d
1/50000
TRABZON-G42-a
1/50000
(15' x 15')
TRABZON-G42-a
1/50000
(15' x 15')
02 03 04 05
06 07 08 09 10
11 12 13 14 15
16 17 18 19 20
21 22 23 24 25
01
1/10000
2
4 3
1
1/25000
73
TRABZON-G42-a-01
1/10000
(3' x 3')
TRABZON-G42-a1
1/25000
(7'30 x 7'30)
1
b
c
d
a
1/5000
TRABZON-G42-a-01-a
1/5000
(1'30 x 1'30 )
2
3
4
1
1/2000
TRABZON-G42-a-01-a-1
1/2000
Dik Koordinatlara gre blnr
b
c
d
a
1/1000
2
3
4
1
1/500
TRABZON-G42-a-01-a-1-a
1/1000
Dik Koordinatlara gre blnr
74
Uygulama 2: Ulusal Uygulama 2: Ulusal Paftalama Paftalama Sistemi ( Sistemi ( ANAKKALE) ANAKKALE)
ANAKKALE-H16 ANAKKALE
2630 26
40
4030
2530
41
40
19
14
09 08 07 06
11
16
11 22 23 24 25
20
15
10
05 04 03 02 01
27 15 17 16
H
G
d c
b a
ANAKKALE-H16-c
ANAKKALE-H16-c
2630 2615
40
4015
4 3
2 1
ESK SSTEM
1:50 000 1:100 000 1:250 000
17
12
18
13
2630 2615
40
4015
1:50 000
ANAKKALE-H16-c-01
2618 2615
4012
4015
d c
b a
1:10 000
ANAKKALE-H16-c-01-a
261630 261500
401330
401500
D C
B A
1:5 000
ANAKKALE-H16-c2
263000 262230
400730
401500
1:25 000
d c
b a
d c
b a
d c
b a
d c
b a
ANAKKALE-H16-c2-Ia
262422.5 262230
401403.75 401307.5
401500
D C
B A
1:5 000
ANAKKALE-H16-c2-Ia-A
262326.25 262230
401500
1:2500
Ulusal Ulusal Paftalama Paftalama Sistemi Uygulama Sistemi Uygulama devleri devleri
dev 1: Gney kenarnn enlemi 38, bat kenarnn boylam 30 olan
1:250000 lekli bir pafta verilmitir.
a- Paftann ismi nedir ve kelerinin corafi koordinatlarn
hesaplaynz.
b- Paftann yerkre zerinde(kre, R=6370km) alann ve kenar
uzunluklarn hesaplaynz.
c- Bu paftann ve bu paftadan retilen dier paftalarn(1:5000e
kadar ve hep sa alt ksmna gelen paftalarn) isimlerini ve
kelerinin corafi koordinatlarn hesaplaynz.
dev 2: Trkiyenin ayn lekteki tm paftalarnn alanlar ve kenar
uzunluklar birbirine eitmi dir?, deilmi dir?. Saysal rneklerle ispat
ediniz.
dev 3: Size Trkiyenin herhangi bir yerinde verilen bir koordinatn
(corafi veya UTM) istenilen bir lekteki hangi paftaya dtn
nasl bulursunuz. Aklaynz.
75
Pafta Sorgulama i Pafta Sorgulama i in Yararl in Yararl Kaynaklar Kaynaklar
Pafta Sorgulama
http://www.hgk.mil.tr/urunler/pafta_sorgu/Pafta_Sorgu.asp
Trkiye Haritas, Pafta, Koordinat Sorgulama
http://www.hgk.mil.tr/hgk/uygulamalar/haritauygulama/
Temel Jeodezik Uygulamalar
http://www.hgk.mil.tr/hgk/uygulamalar/geoinfo/index.html
Trkiye iin Pafta Sorgulama Paket Program
(Hazrlayan:Murat Doan,KT,2001)
Paftabul
ARA ARA TIRMA PROJES TIRMA PROJES - -2 2
Trkiye Ulusal Paftalama Sisteminden ismiyle verilen 1:250000 lekli bir paftann;
Kelerinin corafi koordinatlarn
Kredeki (R=6373924,115m) alann
Kresel drt kenarnn uzunluklarn
Transversal Transversal konumlu te konumlu te et et konform konform silindirik projeksiyon silindirik projeksiyon (balang enlemi
ekvator, boylam ise paftann konumuna gre seimlik) koordinatlarn
Normal konumlu te Normal konumlu te et et konform konform konik projeksiyon konik projeksiyon (tek standart paralelli,
balang enlem ve boylam paftann konumuna gre seimlik) koordinatlarn
Normal konumlu kesen Normal konumlu kesen konform konform konik projeksiyon konik projeksiyon (ift standart paralelli,
standart paraleller ve boylam paftann konumuna gre seimlik) koordinatlarn
projeksiyona gre paftann alann ve kenar uzunluklarn
hesaplaynz.
Verilen paftann hep sa altna den dier ulusal paftalarn (1:250000-1:1000)
simlerini bulunuz ve 1:5000 de dahil olmak zere pafta kelerinin corafi
koordinatlarn hesaplaynz.
Krede ve projeksiyona gre bulduunuz alan ve pafta kenar uzunluklarn
karlatrnz. Sonular ve deformasyonlar irdeleyiniz. Paftanzn konumuna
gre hangi projeksiyonu tercih edersiniz aklaynz.
76
ZET ZET

Karto Graf Ya

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Karto Graf Ya

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Kartografya Hazrlayan : Faruk YILDIRIM 1

You might also like