T.C.

GAZ NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS ESKA TARH BLM DALI

ESK ASURCA METNLERDE GEEN CORAFYA ADLARI

DOKTORA TEZ

Hazrlayan Remzi KUZUOLU

Tez Danman Prof. Dr. Sebahattin BAYRAM

Ankara-2007

Remzi Kuzuolu tarafndan hazrlanan Eski Asurca Metinlerde Geen Corafya Adlar balkl bu alma, tarihinde yaplan savunma snav sonucunda oybirlii/oyokluu ile baarl bulunarak jrimiz tarafndan Eskia Tarihi Anabilim Dalnda DOKTORA tezi olarak kabul edilmitir.

(imza) Bakan . Akademik Unvan, Ad Soyad

(imza) ye Akademik Unvan, Ad Soyad (Danman)

(imza) ye Akademik Unvan, Ad Soyad

(imza) ye Akademik Unvan, Ad Soyad

(imza) ye Akademik Unvan, Ad Soyad

NSZ Eski Asurca Metinlerde Geen Corafya Adlar isimli Doktora Tezimiz ile Anadoluda Kltepe, Boazky, Aliar ve Kalehyk, Kuzey Mezopotamyada; Asur ve Nuzi, Suriyede Mari ve Tell Leilanda ortaya karlan, Eski Asurca ivi yazl belgelerde geen, Anadolu, Kuzey Mezopotamya ve ksmen Kuzey Suriyedeki yer, da ve nehir adlarn tespit etmeyi amaladk.

Bu alma ile M.. II. binin ilk eyreindeki, zellikle Anadolunun yerleim haritasn ortaya koymaya, ehirlerin idari, ekonomik ve sosyal durumlar hakknda metinlerin bize verdii bilgiler nda bilgi sunmaya altk. Ayrca, bu corafya adlarn Hitit devri ve Klsik dnemdekilerle kyaslayarak, bu devirlerdeki ve hatta hl yaayan yer adlarn da tesbit etmeye altk. Sonu olarak, bu dnem Anadolu ehirlerinin, Mezopotamya ehirleri gibi, ekonomik, sosyal, ve siyasi rgtlenmeye sahip olduklar anlalm ve pek ok yer adnn daha sonraki devirlerde, hatta gnmze kadar ulat tespit edilmitir.

Bu almam hazrlarken, bana her konuda yardmc olan kymetli Hocam Prof. Dr. Sebahattin Bayrama, yaynlanmam metinleri kullanma imkn salayan Prof. Dr. Cahit Gnbatt, Prof. Dr. Hseyin Sever, Prof. Dr. Salih een, Do. Dr. rfan Albayrak, Prof. Dr. K. R. Veenhof, Prof. Dr. K. Hecker, C, Michel, Dr. Tsuyoshi Sugiyama, fikirlerinden yararlandm Yrd. Do. Dr. Sedat Erkut, tezimde kullandm haritalarn iziminde teknik destek veren Doktora rencisi Hamza Ekmen ile Almanca tercmelerde yardmc olan mm Demire teekkrlerimi sunarm.

Remzi KUZUOLU

ii

NDEKLER NSZ NDEKLER i ii

KISALTMALAR iii-v ARETLER VE DER KISALTMALAR . v

GR 1-15

I. BLM: YER ADLARI ..... 16-183

II. BLM: NEHR ve DENZ ADLARI ..184-187

III. BLM: DA ADLARI .........188

SONU .. ..192-197

KAYNAKA ....198-209

EKLER Haritalar ...210-216 Dizin ..217-229 zet ...230-231 Abstract 232-233

iii

KISALTMALAR AC ACC AfO AHw AKT ArAn ArOr ATHE Les Assyriens en Cappodoce Assyrian Colonies in Cappadocia Archiv fr Orientforschung. Akkadisches Handwrterbuch. Ankara Kltepe Tabletleri. Archivum Anatolicum. Archiv Orientlni. Prag. Die altassyrischen Texte des Orientalischen Seminars in Heidelberg und der Sammlung Erlenmeyer. BIN CAD CAH CCT Babylonian Inscription in the Collection of J. B. Nies The Assyrian Dictionary of the University of Chicago. Cambridge Ancient History. Cuneiform Texts from Cappadocian Tablets in the British Museum. CTMMA EL FAOS HUCA I Cuneiform Texts in the Metropolitan Museum of Art. Die Altassyrischen Rechtsurkunden vom Kltepe. Freiburger Altorientalische Studien. Hebrew Union College Annual. Cincinnati. Tafelsignatur der Kltepe Tafelsammlumg der Prager Karls Universitt ICK JCS Inscriptions Cuniformes du Kultp. Journal of Cuneiform Studies.

iv

JNES KTH KTP

Jornal of Near Estern Studies. Die Kltepetexte aus der Sammlung Frida Hahn. The Cappadocian Tablets in the University of Pennsylvania Museum.

KUG OACC OIP OLZ POAT RA RHA SMEA TC TTC TPAK ZA

Die Keilschrifttexte der Universittbibliothek Giessen. The Old Assyrian City-State and Its Colonies. Oriental Institute Publications. Orientalistische Literaturzeitung. The Pennsylvania Old Assyrian Tablets. Revue Archologique. Revue hittite et asianique. Studi micenci ed egeo-anatolici. Tablettes Cappadociennes. Trente Tablettes Cappadociennes. Tablettes Paleo-Assyriennes De Kltepe. Zeitschrift fr Assyriologie und vorderasiatische Archologie.

ARETLER VE DER KISALTMALAR * [ < a.g.e. a.g.m. Bk. Env. KEL Kt No. s. st. .A. vd. Y.A. z. ] > RGTC IVde olmayp, yeni tespit edilen yer adlar. Tabletteki krk ksmlar. Tabletteki eksik yazlm ksmlar. Ad geen eser Ad geen makale. Baknz. Envanter. Kltepe Eponim Listesi. Kltepe. Numara Sayfa. Satr. ahs ad. ve devam. Yer Ad. zarf.

GR M.. II. binin ilk yarsnda Mezopotamyann kuzeyinde bulunan ve bugnk Qalat irq tla ayn yer olduu tespit edilen Asur ehrinden yola kan kervanlar, Anadolu ve Asur arasnda yaklak 250 yl srecek ticari ilikileri balatmlardr. Asur Ticaret Kolonileri Devri olarak da bilinen bu dnemin Anadolu asndan en nemli sonucu; Anadolunun yaz ile tanmas, yani tarihi devirlere girmi olmasdr. Kayseri yaknlarndaki Kltepede ortaya karlan ve saylar bugn 25000e yaklam Eski Asurca ivi yazl bu belgeler, o dnem Anadolusunun ve ksmen de olsa Asurun siyasal, kltrel, sosyal, hukuk, ekonomik, tarih ve coraf yaps hakknda son derece nemli bilgiler vermektedir.

Anadoluda Kltepeden baka, Boazky, Aliar, Kalehyk, Kuzey Mezopotamyada Asur ve Nuzi, Suriyede Mari ve T. Leilanda ele geen Eski Asurca ivi yazl belgelerde1 yzlerce yer ad gemektedir. Bu yer adlarnn bugnk karlklarnn tespiti hal zmlenmeyi bekleyen nemli bir problem olarak karmzda durmaktadr. Bu almamzda, Eski Asurca belgelerde geen yer adlarnn nereler olduu, varsa zelliklerini tespit etmek, Hitit, Babil, Urartu ve Klsik dnemdeki yer adlar ile kyaslayarak, bugnk karlklarnn bulmak, zellikle de M.. 2. binde Anadolunun tarihi corafyasna k tutacak yeni bilgilere ulamak amalanmaktadr.

Eski Asurca metinlerde geen yer adlar ile alkal ilk detayl almay deerli hocamz merhum E. Bilgi yapmtr. Bilgi 1946da yaynlad Anadolunun lk Yazl Kaynaklarndaki Yer Adlar ve Tayini zerine ncelemeler adl makalesinde, yer adlarn ek ve yaplarna gre incelemi, ayrca ayrntl deerlendirmelerde bulunmutur. M. T. Larsen 1967de Old Assyrian Caravan Procedures ve 1976da yaynlad The Old Assyrian City-State and Its Colonies, L. L. Orlin ise, 1970de yaynlad Assyrian

zg, 2005: 12.

Colonies in Cappadocia adl kitaplarda baz yer adlarna ksmen deinmiler ve birtakm lokalizasyon teklifleri yapmlardr. 1987de Kh. Nashef, Rekonstruktion der Reiserouten zur Zeit der altassyrishen

Handelsniederlassungen adl eserinde gzerghlar zerinde alm, 1991 ylnda ise, Eski Asurca metinlerde geen yer adlar zerine o zamana kadar yaplm en kapsaml alma olan Rportoire Gographique des Textes Cuniformes IV adl eseri yaynlanmtr. 1991den sonra muhtelif almalarda ksmen de olsa yer adlarna deinilmitir2. 1997de S. Bayram, New And Some Rare Geographical Names In The Kltepe Texts adl makalesinde Kh. Nashefin 1991deki kitabndan sonra yaynlanm ve yaynlanmam belgelerde yeni ve nadir olarak geen yer adlarn bir araya getirmi ve onlar hakknda yeni lokalizasyon tekliflerinde bulunmutur. 2001 ylnda . Ylmaz (Gl), Kervan Gzerghlarna Ik Tutan Kltepe Metinleri ve Bunlardan Elde Edilen Sonular adl Doktora Tezinde Asurdan hareket edip Kanie kadar gelen kervanlarn takip ettii gzerghlar zerinde durmu, 2002de C. Gnbatt, Kltepeden Kervan Gzerghlarna Ik Tutan ki Yeni Metin, 2003de Charpin, D.-Ziegler, N.; Mari et le Proche-Orient l'poque amorrite : essai d'histoire politique ve 2004de G. Gkek Kltepe Tabletlerinde Mara Blgesi adl makalelerinde baz yer adlar zerinde yeni deerlendirmelerde bulunmulardr.

Tezimizin konusuna gemeden nce Tarihi Corafyann tanmn yapp, almamzn snrlarn tekil eden Anadolu, Yakndou ve

Mezopotamyann ilk yerlemelerine ksaca bir gz atalm.

Tarihi Corafya, birtakm Tarih dnemleri iinde baz yeryz blgelerinin Corafya bakmndan aratrlmas ve tasviri olarak ifade edilmektedir. 3 Tarihi lkeler bilgisi (Kltr blgelerinin oluumu ile ilgilenir), Tarihi Yerleim Bilgisi (nsanlarn mekn bakmndan dalmlarnn tarihi ile ilgilenir) ve Tarihi Politik Corafya (Tarih iinde siyasal gr noktalarna gre
2 3

Ertem, 1995: 73-87, Dercksen, 1996: 6 vd. plikiolu, 1994: 22.

yeryznn dalm ile ilgilenir) olarak e ayrlan Tarihi Corafyann, Doal corafi durumlarn insan ve davranlar zerindeki etkilerini ve insann corafi durumlar zerindeki etkilerinin aratrlmasn kapsad kabul edilmektedir.4

Yakndouda avc-toplayclktan iftilie geiin en ak grld yer Levant (Akdenizin dou sahili) ve Filistindir. M.. 18000-11000 yllarna tarihlendirilen dnemde ilk yerleme sahalar maaralar, geici kamplar ya da atlyelerdi.5

M..

7000-4000lerde

tarm

ve

hayvancln

yaygn

biimde

benimsenmesinden sonra Yakndouda deiik yerleme biimleri ortaya kmtr. Bunlarn bazlar nclerinden anak mlek kullanmyla ayrlan, fakat bunun dnda gnlk yaamn hemen hemen ayn kald kk tarm kyleriydi. Dierlerinde ise, yapp kullandklar eyalar, gerekse toplumsal rgtlenme asndan ilerlemeler grlyordu. Bu gelimeler giderek arpc bir sonuca, kentlemeye ulam ve Gney Mezopotamyada M.. drdnc binylda gerekleen bu dnm, ada toplumlarn temelini oluturmutur. Bu tarihlerden balayarak, daha erken dnemlerde arpc deiimlere sahne olan Levant ve Filistinin etkinlii azalrken, Mezopotamya dzlklerinin nemi artmtr.6

anak

mlek

ncesi

Neolitik

dnemde

yerleik

topluluklar

Mezopotamya dzlklerinin kenarna yerlemilerdi. Yamurla beslenen, tarmn olanakl olduu blgelerde yerlemeler yaygnlamtr. Bu dnemin insanlar sktrlm balktan yaplm dikdrtgen evlerde yaamaktaydlar. Genelde iki ya da odal olan evlerde muhtemelen tek aile barnrd. Tarm

4 5

plikiolu, 1994: 22. Roaf, 1996: 27. 6 Roaf, a.g.e.: 42.

ekonomisine sahip bu yerlemelerde dnemin insanlar buday, arpa, mercimek yetitirmekte, sr, kei ve kpek beslemekteydiler.7

M.. 7. binyln ortasnda yeni anak mlek tarzlar geliti. Hassuna kltr olarak adlandrlan bu yeni dnemde, kilden sapan taneleri, yontma ta apalar, kilden araklar ve bask mhrler ortaya km ayrca bakr, alet ve taklar da kullanlmaya balamtr. Kuzey Irakta bu dnemden turkuvaz, da kristali, obsidyen ve deniz kabuklarnn bulunmas, ticaretin yakn dounun her yresine yayldnn bir iareti olarak

deerlendirilmektedir. M.. 7. binyln sonlarna doru yeni bir seramik tr ortaya kar. yi piirilmi, koyu kahverengi boyal, olaanst desenlerle bezeli bu seramik, gneydeki Samarra kltrne aitti. Bu dnemde evler dikdrtgen ve kerpiten yaplmtr. nsanlar uzun kanallarn yapm ve bakm iin gerekli teknolojiye sahiptiler. Sulama kuru tarm alanlarndaki verimi arttrm, bylece buralarda daha byk nfusun barnmasn ve ilk kez yetersiz ya alan yerlerde tarmn yaplmasn olanakl klmtr.

M.. 6000de Kuzey Mezopotamyada Halaf kltr ortaya kmtr. Bugnk Kuzey Irak ve Suriyenin tmn kapsayacak kadar yaygnlam ve etkileri Akdeniz kysndan, orta Zagros yaylalarna kadar uzanmtr. Bu dnem insan dikdrtgen, ok odal evleri terk ederek tholos ad verilen yuvarlak kulbelere geri dnmlerdir.8

M.. 5900lere gelindiinde Dicle ve Frat rmaklarnn getirdii milden oluan verimli ovalarda Obeyt kltr ortaya kmtr. Bu dneme zgn koyu renk boya bezemeli, ak renk anak mlee Mezopotamyann her

7 8

Roaf, a.g.e.: 44. Roaf, 1996: 49.

yerinde rastlanr. Eridu kazlar Obeyt dneminin btn zelliklerini ortaya koymaktadr.9

M. 4. binyla gelindiinde ise, gney Mezopotamyada arpc deiiklikler meydana gelmitir. Uruk ve Cemdet Nasr dnemlerinde ortaya kan bu yeniliklere kentsel devrim ad verilmektedir. Bu aama ncelikle, kentlerin gelimesini ve ounlukla geimi tarma bal olmayan ok sayda insann kk alanlarda yaad bir topluma geii ierdii kabul edilmektedir. Toplum snflara blnm, ehirler vergilerle servet birikimi salayan, antsal kamu binalar yaptran, dini, askeri ve siyasi sekinler grubu tarafndan idare ediliyordu. Kentsel deiimin bir dier zellii mesleklerinde tam gn alan sanatkrlarn ortaya kmasdr. Bu uzun mesafeli ticaretin gelimesine de yardmc olmutur. Yaznn icad, doal ve teorik bilimlerin balamas ve temsili sanatn ortaya kmas, kent devriminin bir paras olarak kabul edilmektedir. Bugnk Tel el-Varka olarak bilinen esk i Uruk, dini, sosyal ve ynetimsel yaplaryla M. . 4. binylda Mezopotamyann en nemli kenti olarak karmza kmaktadr.10

Ge Uruk dneminde yaznn icad Mezopotamya halklarn tarihin eiine getirmitir. M.. 3000li yllarda ehir devletleri ortaya kmtr. Gney Mezopotamya, gneyde Eridudan Nippura kadar Sumer, kuzeyde ise Ebu Salabihten alvyol dzlklerin kuzey kysna kadar Akad olarak iki blgeye ayrlmt. Sumer ve Akad tam anlamyla lke olmasalar da kendi yneticisi bulunan birka kent devletinden meydana geliyorlard.11

Tarih ncesi Anadolusunun en eski yerleim merkezi, M.. 7250-6750 yllar arasna tarihlenen Diyarbakr yaknlarndaki ayn yerlemesidir. Burada, bir meydan ve onun evresinde dikdrtgen antsal yaplar ve evler
9

Roaf, a.g.e.: 51, 53. Roaf, 1996: 58. 11 Roaf, a.g.e.: 82.
10

yer alr. Binalarn alt ksmlar tatan, st ksmlar kerpitendir. aynnde oturanlar Anadolunun en eki iftileridir. Buday yetitirip, onu hasat etmesini biliyor, ayrca hayvanclkta yapyorlard.

Burdur civarndaki Haclar M.. 7040lara tarihlendirilmektedir. Burada yaplan kazlar sonucunda da evlerde buday, arpa ve mercimek ayrca, kei, koyun ve byk ba hayvan kalntlar bulunmutur. Haclar yerlemesinin 5. katnda M.. 5500lerde ilk bakr aletlerin ortaya kt grlr.

Konya yaknlarndaki atalhyk yerlemesinde ise, M.. 6500-5500 yllar arasnda yeryzndeki ilk uygarlk gelimitir. Burada yaplan kazlar sonucunda ilk kentin bulgular ortaya karlmtr. Kutsal alan olarak deerlendirilen 12 evlerde bulunan duvar resimleri atalhyk insann en byk baarlardr. Tasvirler arasnda av, dans sahneleri, eitli tanr, insan ve hayvan resimleri yer almaktadr. ounlukla drt be ev bir grup tekil ediyordu, bunlarn arasnda bir tapnak odas bulunuyordu. Duvarlar kerpitendi ve kaplar yoktu. Evlere giri atdan, aa merdivenlerle yaplyordu.
13

Bu dnemde, ne Anadolunun baka bir yerinde ne de

Mezopotamya ve Yakndou da bu gelimilik dzeyine ulam baka bir topluluk bulunmamaktadr.

M.. 5500-3000 yllarna tarihlendirilen, ta ve ilk maden aletlerin birlikte kullanld, Ta ve Maden Devri anlamna gelen Khalkolitik an en nemli merkezi Burdur yaknlarndaki Haclar yerlemesidir. M.. 4. binin sonlarna doru Mezopotamyada kentler olumaya balam, Anadolu, ticareti gelitirerek yazy kefeden Mezopotamya ve Msrn gerisine dmtr. Anadolu halk bu dnemde madenden eyaya sahipken Ky Kltr dzeyinden kurtulamamtr14. Bu dnemde Anadoludaki Khalkolitik
12 13

Roaf, 1996: 44. Akurgal, 1995: 22. 14 Akurgal, a.g.e.: 25.

merkezler, Aliar, Alaca, Kuruay, Beycesultan, Can Hasan, Mersin Ymktepe, Tarsus, Karaz, Elaz
15

Tepecik,

Malatya

Deirmentepe,

Noruntepe, stanbul Fikirtepedir.

M.. 3000-2500lerde Tun a (M.. 3000-1200) olarak adlandrlan devirde Anadolu znde tarma dayal Ky Kltrn srdrmektedir. Tun a Anadoluda evreye ayrlr.

Erken Tun ann (M.. 3000-2500) en nemli merkezi anakkale yaknlarndaki Troya Idir. Kent surla evrili olup, evler megaron tipinde, duvarlar tatan ina edilmitir. Bu dnemde Anadoludaki dier merkezler Eskiehir Demirci Hyk, Kusura, Karata Semayk, Beyce Sultan, Tarsus, Aliar, Alacahyk, Karaolan, Malatya Arslantepe, Noruntepe, Elaz Pulur, kiztepe, Malatya Kkerbaba yerlemeleridir.16 Orta Tun anda (M.. 2500-2000) Anadolu uzun bir duraklama srecinden sonra yeniden parlak bir dnem yaar. Bu dnemde Anadolu ehircilik, mimarlk, heykeltralk ve mlekilikte nder olmamakla beraber, dnyann nemli merkezlerinden biriydi. Anadolu kentleri olduka gelimi olup, Theokratik beylikler tarafndan idare ediliyordu. Bu devletlerin en nemlileri Kzlrmak kavsi iindeki
17

Hatti

beylikleri

ve

anakkale

yaknlarndaki Troya II krall idi.

Gen Tun an (M.. 2000-1200) Hatti-Hitit beylikleri, Hitit krall, Huriler ve Troya III temsil eder. Hatti-Hitit beylikleri tezimizin ana konusunu tekil etmekte olup, almamzda ayrntl olarak incelenecektir. M.. 1650lerde Hitit krall Anadolunun kk ehir krallklarn birletirip, siyasi bir g olarak ortaya kmtr. Siyasi bakent Boaky/Hattu, dini bakentleri Ortaky/apinuwa, Tapigga, Kuara nemli Hitit ehirlerinden
15 16

Akurgal, a.g.e.: 26. Akurgal, 1995: 26-27. 17 Akurgal, a.g.e.: 27.

bazlardr. Yine bu dnemde Anadolunu kuzeybatsnda Palalar, gneyde ise Luviler oturmaktayd. Urfa, Diyarbakr, Mardin ile Kerkk arasndaki blge, Hannigalbat, T. Feheriye, agar Bazar, T. Brak, T. Riman, Nuzi, Alalah, Ugarit ve Mari nemli Hurri merkezleri olarak karmza kmaktadr.18 M.. 1200 yllara gelindiinde Anadolu birok karklklara sahne olmutur. Blgenin en byk siyasal gc Hitit mparatorluu yklm, Anadoluya ard arkas kesilmeyen ve her ynden gelen gler balamtr. Bu olaylar kentleme ve kentlileme srecini geici olarak durdurmu, 300400 yl sren bu gler sonunda Anadoluda yeniden ve yepyeni bir dzen kurulmaya balamtr.19

Koloni Devri Kltepede 1881 ylnda bulunan ilk tabletlerden sonra ilk kazy 18931894de Ernst Chantre yapm, 1906da H. Winckler ve ayn yl H. Grothede ksa sreli burada almtr.20 1925te Hitit dilini zen ek bilgini B. Hrozny tepe de ve k rumda yapt kazlar sonucunda 1000 kadar tableti ortaya karmtr. Bu tabletlerin incelenmesi sonucu, 1924de B. Landsbergerin nerdii gibi Kltepenin k rum Kani olduu anlalmtr.21

Kltepede ilk sistemli kazlar Trk Tarih Kurumu adna 1948de Tahsin zgle balam ve Kani k rumunda sonuncusu iki safhal olmak zere drt yap kat tespit edilmitir. M.. 3. binin sonlarna tarihlendirilen IV. ve III. yap katlarnda yazl belge ele gememitir. Kani k rumunun en parlak dnemini temsil eden II. tabaka (M.. 1945-1835) Asur kral I. Eriumla adatr ve Eski Asurca ivi yazl belgelerin byk ounluunun ele getii tabakadr. Bu tabakann, M.. 1835lerde byk bir yangn ile tahrip edilmitir. Ib tabakas ise (M.. 1800-1730) yazl belgelerin daha az bulunduu tabakadr.22
18 19

Akurgal, a.g.e.: 119. Sevin, 2001: 1. 20 zg, 2005: 8. 21 zg, a.g.e.: 9. 22 zg,a.g.e.: 9.

Kltepede, tepedeki kazlarda Erken Tun ann son evresine kadar inilmi ve 18 yap kat tespit edilmitir. Tepenin en son evresi Roma dnemini ait iki yap kat ve Helenistik Dneme ait bir yap kat temsil edilmektedir. Bu dnemde Kltepe, Kayserinin glgesinde kalm kk bir ehirdir.23 Kltepe tabletlerinin ok byk bir ksm iktisad, hukuk ve ticar ieriklidir. Belgeler Asurlu tccarlarla yerlilerin ve Asurlularn kendi

aralarndaki eitli kontratlar, bor, faiz senetleri, i, alveri mektuplarndan olumaktadr. Ayrca, aile hukuku, mahkeme kararlar, evlenme-boanma, evlat edinme, veraset ile ilgili metinlerde mevcuttur.

M.. II. binyln ilk eyreinde Anadolu ile Asur arasndaki ilikinin ana unsuru ticarettir. Bu ekonomik mnasebetin balangc hakknda kesin bilgiler olmasa da, Koloni Devrinden ok daha ncelere dayand bilinmektedir. Mezopotamyal tccarlarn Anadoludaki ilk faaliyetlerini Akad kral Sargonun (M.. 2334-2279) kahramanlklarn nshalar
24

anlatan,

Msr, Asur ve Hitite ehrinde

olan ar tamhari metinlerinden renmekteyiz. Burada, oturan Akadl

Sargonun Anadoluda bulunan Buruhattum

tccarlarn yardm talebi zerine Anadoluya bir sefer dzenledii ve Gm dalar olarak adlandrlan Toros dalarn aarak Buruhattum ehrine ulat anlatlmaktadr. M.. III. Binin son eyreinde muhtemelen yeni balayan bu ticari ilikinin, II. binin balarnda sistemli bir hale geldii anlalmaktadr. Bu ticar faaliyetin Anadoludaki merkezi Kayseri yaknlarndaki Kani ehridir. Asurlu tccarlar Kani ve Anadolunun dier
23 24

zg, 2005: 12. Msr nshas MDOG 55 s. 41-45, ivi yazl kopyas VAB XII 190-193te; Asur (KAV 138) ve Hitit (KBO III, 9-2Bo TUI) nshalar BoSt VIda E. WEINDER tarafndan allmtr.

10

byk ehirlerinde kurduklar ve son tesbitlere gre saylar 40 am olan k rum ve wabartum olarak anlan ticar merkezlerde 25 Asur ile Anadolu arasndaki ticar mnasebeti yaklak 250 yl srdrmlerdir. Bu dnemde ticaret zel ahslar ve firmalar tarafndan ynetilen ve Asurla direk olarak Kani kolonisine kalay ile tekstil rnleri ithali eklinde oluan ticaret faaliyetiydi. Bunun karlnda elde edilen kr gm ve altn olarak Asura geri dnerdi.26

Belgelerden Anadoluda Kanite Asurlu ve Anadolulu tccarlarn dnda ok az sayda da olsa Hurri ve Amorit kkenli tccarlarn varl grlmektedir. Eblal tccarlar bakr ticareti iin Anadolu pazarlarna geldikleri, saraydan bakr aldklar ve Asurlular ile bireysel i ilikileri kurduklar bilinmektedir.27

Eski Asur ticaret sistemi iki ana unsurdan olutuu kabul edilmektedir. Bunlardan birincisi, Aile irketi olarak adlandrlan ve neredeyse tm aile bireylerinin yrtt ticaret, dieri ise, Asurda oturan byk sermaye sahiplerinin bir araya gelip oluturduklar ortaklk naruqqum sistemidir. 28

Belgeler incelendiinde, Asurlularn yerli krallklar zerinde siyas, idar ve asker hibir glerinin olmad anlalmaktadr. Anadoludaki Asur varlnn sebebi ticaretti ve Asurun zenginliinin kayna da bu ticaretten kaynaklanyordu. 29 Asurlu tccarlar yerli krallklarla yaptklar anlamalarla, gven iinde ticar faaliyetlerini srdrmler ve kazanlarn korumulardr.30

Krallar ve Asurlular birbirlerine karlkl garantiler vermek suretiyle srekli anlamalar salyorlard.

25 26

Bayram, 1997: 41-46. Larsen, 1976: 367. 27 zg, 2005: 38. 28 Larsen, a.g.e.: 105. 29 Larsen, a.g.e.: 108. 30 EIdem ,1991: 185-206, Gnbatt, 2004: 249-268.

11

1- Her Anadolu krall sarayna denen nishatum denilen, kuma iin %5, kalay iin %3 olarak alnan vergi, 2- Saray btn kumalardan ncelikle %10 satn alma hakkna sahipti 3- Saraylarn baz lks mallarn ticaretini yasaklama, snrlama hakk vard. Yerli krallarda Asurlulara u haklar tanyorlard, 1- K rum ve wabartumlarda oturma izni 2- Yerel hukuk kuralarndan muaf olma 3- Kervanlarn krallk blgesindeki yollarda korunmalar.31

Kani k rumu Anadoluda btn Asur ticaret merkezlerinin ynetildii bakenti. Burada Asurlularla yerliler yan yana, komu olarak yaamlardr. Asurlu tccarlarn Kaniteki ynetim merkezi b t karim (K rum evi) Asurdaki b t Alimin karlyd. B t k rim uzak bir lkede kurulmu bir ticaret kolonisinin ynetimi iin gerekli btn meclislere, kurullara ve ofislere sahipti. Vergiler ve harlar burada dzenlenir ve buraya denirdi. K rumun oluturduu ortak ticaretin depozitolar buraya yatrlr, Asurlu tccarlar kendi aralarndaki borlanmalarda tccarlarn kefili olurdu. Tccarlara kredi salar, vergi ilemlerini yapar, transferleri gerekletirirdi.32 B t k rimin iki ana ilevi vard. 33 1- Mali iler ve muhasebe, 2- Ticar, iktisad anlamalar, yarg kararlarnn uygulanmas, hukuk protokoller, zabtlar, kaaklk, veraset ve aile hukukuyla alkal adli konular.

Eski Asurda lum (ehir) bakenti ifade ederdi. Kral, rub um kelimesi ile tanmlanrd. Ayrca Asur krallarnn waklum unvanlar da vard. Bu unvan ile adalet ve ynetimden sorumlu, ticaret organizasyonunun bandaki kii olan kral kastedilmekteydi. Waklum, Asurun btn idar ve

31 32

zg, 2005: 15. zg, a.g.e.: 17. 33 zg, a.g.e.: 18.

12

politik ilerini, kolonilerle ilikilerini dzenler, yrtr ve karar alrd. ehir tarafndan alnan kararlar, kendi ismini tayan mhryle onaylanrd.34

Asurlularn Anadolu ile ticaretleri iki esasa gre kurulmutu. 1- Anadoluda bakr yataklar zengindi, fakat tun yapm iin kalay yoktu. Asur, Anadolunun kalay ihtiyacn karlamtr. Bunun yannda Asurlu tccarlar, Anadolu krallklarnda ok beenilen Babil ve Asur dokuma ve kumalarn da Anadoluda satmlardr. Ayrca huarum denilen kymetli talar, lapiz-lazuli ve hematiti byk kazanlarla satmlardr. 2- Asurlular, Anadolu iinde de yerli ynn, yerli mamul dokuma rnlerinin ve bakrn ticaretini yapyorlard.35

Kalay ve kuma Anadoluya eek kervanlar ile iki yoldan geliyordu. 1- Gney yolu olarak da belirtilen Dicle, Habur, Balih vadileri stnden Urfaya, Frat Birecikten geerek Kahramanmaraa, oradan kuzeye doru Gksun-Sarz-Pnarba yolu. 2- Kuzey yolu olarak adlandrlan Diyarbakr, Elaz, ve Frat Samsattan geerek Malatyaya ulaan yol.

Anadolu ii ticarette yn nemli bir yer tutmaktadr. Tccarlar ucuz ve kolay temin ettikleri yerlerden satn aldklar yn, pahal olan yerlerde iyi krla satyorlard. Bu ticarette ynl kapa ve ynl deri nemli yer tutmaktadr. Ayrca Asurlu tccarlarn Asura dnlerinde yn almak iin Luhuzattiaya uradklar ve buradan yn satn aldklar ifade edilmektedir36.

Yn ticaretinde olduu gibi Anadolu iinde bakr ticaretini de b t karim organize etmektedir. Asurlularn ok aktif olduklar ve kontrol altnda tuttuklar
34

zg, a.g.e.: 18. zg, 2005: 23. 36 Gkek, 2004: 318.

35

13

bakr ticaretinde yerlilerinde nemli rolleri vard. Tccarlar ithal mallar nce dk kaliteli bakrla, sonra tasfiye edilmi yksek kaliteli bakrla deitiriyor sonrada onu, yerlilere gm karlnda satyorlard. Bakrn deeri, kalitesine, tasfiye edilip edilmediine gre belirleniyordu. Yerli krallarda bakr ticaretine katlyor,
37

depolarndaki

dk

kaliteli

bakr,

iyi

kaliteyle

deitiriyorlard.

Asurlularn gelir kaynaklarndan biri de faizden kazandklar paradr. Asurlularn kendi aralarndaki alveri anlamalar, yerlilerle Asurlular arasndaki anlamalardan farkldr. Asurlular yerlilere yksek faiz oranlar ile bor vermekte ve vadeyi ksaltmaktaydlar.38

Asur ile Anadolu arasndaki ticaretin en youn olduu dnem olan ve Kltepede Ib ve II. yap katlar ile temsil edilen dnemde Anadoluda farkl ynetim tiplerinin varl kabul edilmektedir. Bunlardan bazlar byk krallk, bazlar kk-zerk ehir devleti, bazlar da vasal krallklard. Anadolu ii ehir devletlerinde kral ile vasal veya krallar arasndaki siyasi ilikiler yemin ve anlamalarla dzenlenirdi. Bu tr anlamalara en gzel rnek Mama kral Anum-Hirbinin Kani kral Waramaya yazd mektuptur.

Kltepe tabletleri yerli halkn dini, sosyal, siyas, edeb hayatna it ok fazla bilgi vermezler. Fakat yerlilerin birbirlerine yazdklar mektuplar, evlenme ve boanma belgeleri, kle alm-satm anlamalar, krali belgeler, yerli dillerde kaydedilmi yer, ahs, meslek sahibi adlar, cins isimler ve tanr adlar az da olsa bu dnemde Anadoluda konuulmu diller hakknda bilgi verirler. Bu dnemde Samice dil grubuna dahil Asurcann dnda, HintAvrupa dil grubuna dahil Hitite ve Luvice ile her iki gruba da dahil olmayan Hattice ve Hurrice tanr, ahs ve yer adlarnn varl metinlerde grlmektedir.

37 38

zg, 2005: 28-29. zg, a.g.e.: 31.

14

Eski Asurca belgeler yerlilerin ve Asurlularn dinleri hakknda yeterli bilgi vermezler. Metinlerde teofor ahs adlarndan, tapnaklardan,

rahiplerden, tapnak eyasndan sz edilmesi yerli ve Asurlu tanrlarn birbirlerinden ayrlmasna yardmc olmaktadr. Asur tanrlar, bata Aur olmak zere, Frtna tanrs Adad, Batnn tanrs Amurru, Gk tanrs Anum, Bilgi ve Sular tanrs Ea, Ay tanrs Sin, Sava ve Sevgi tanrs Itardr. Belgelerde Asur tanrlarnn yannda, az sayda yerli tanr adlar da gemektedir. Bunlar, Hitit metinlerinde de geen Harihari ve Ana ile Kubabat, Hikisa, Parka, Nipas ve Tuhtuhanudur. Ayrca, Asurlu ve yerli tanrlar hakkndaki bilgileri mhr basklar ve heykellerden de renmekteyiz.39

M.. II. binin ilk eyreinde Anadoluda erkek ve kadn eitlii sosyal hayatn ana unsurunu tekil etmektedir. Devletin banda kralie bulunduu gibi, yerli panteonun banda da tanra vard. Yerliler arasnda kadn ve erkek eitliini kantlayan evlenme ve boanma mukaveleleri karlkl anlama esasna gre dzenlenmiti. Yerli iftler mal ve mlklerinde eit haklara sahiptiler, lm halinde de mal eit olarak bllrd.

Boanmalarda lm cezalar verilebiliyor ve bu ceza Kani kral tarafndan onaylanyordu.

Asurlu biri ile evlenen Anadolulu bayan ne sebeple olursa olsun kocasyla Asura gidemezdi. Yerli bir bayanla evlenen Asurlularda yerli usullere balydlar. Anadoluda yerli bir bayanla evli Asurlu Anadolu iinde ikinci bir kadnla evlenemezdi. Yerli kadnlarla evli Asurlular, Asura dndklerinde ikinci defa evlenemiyorlard. Ein iki sene iinde ocuu olmazsa, kocasna bir e satn alr, ancak ocuk doar domaz koca bu esir ei istedii yere satard. Evliliklerde ilk ein haklar korunmutur. Bu dnemde Anadoluda evlat edinme ve esir alm-satm yaygnd. Esir sat hem yerliler arasnda hem de yerlilerle Asurlular arasnda oluyordu.40

39 40

zg, 2005: 39. zg, a.g.e.: 42.

15

M.. II. bin de Anadolunun siyas yaplanmasna bakldnda, bamsz krallklar ve bu krallklara bal vasal krallar idaresinde, irili ufakl ehir devletlerinin varl grlmektedir. Metinlere gre bu ehir devletleri rub um rabium byk kral, rub um kral, arru vasal kral ve rub tum kralie olarak adlandrlan idareciler tarafndan idare edilmekteydi.

Bu dnemde Anadoluda ekonomik ve siyas en byk g Kani kralldr. Buruhattum, Hahhum, Turhumit ve Wahuana dier nemli krallklardan bazlardr. Asurlu tccarlar Anadolu ehirlerinden 24 tanesinde k rum, 20 ehirde de wabartum olarak adlandrlan ticar merkezlere sahiptirler. ivi yazl belgelerden bu ehirlerin ekonomik ve idari yaplar hakknda ksmen de olsa bir takm bilgiler elde edilebilmektedir. rnein Wahuana metinlerde, bir kral olan, k rum ve wabartum tekilarna sahip bir memleket olarak kaydedilmitir. Haburata, Kunanamit, Tuhpia ve Turhumit bakr retim merkezi olarak madencilik ve maden ilemecilii, Abarna, Luhuzattia, Mama ve Zalpa gibi ehirlerde hayvanclk ve tekstil retimi yaplan ehirlerden bazlar olarak n plana kmaktadrlar. Yine belgelerde geen da arasndan Hazuya kadar ve Haqa dalarnda ifadelerinden Hazu ve Haqa ehirlerinin dalk bir blgede, Habnukta nehrin aznda ve Zalpada nehrin aznda ifadelerinden de Habnuk ve Zalpann bir nehir yaknlarnda olduklar sonucu kmaktadr. Belgelerde geen bu tr ifadeler ayn zamanda ehirlerin lokalizasyonlar yaplrken gz nnde bulundurulan en nemli bilgilerdir.

almamzdaki ama, Eski Asurca ivi yazl belgelerde geen bu yer adlarn metinlerdeki bilgilerin el verdii lde her trl ynleriyle ele almak ve M.. II. binde, zellikle de Anadolunun yerleim haritasn ortaya koymaktr. Ayrca tespit edilen corafya adlarn Hitit devri ve Klsik dnemdekilerle kyaslayarak, bu devirlerdeki ve hatta hl yaayan yer adlarnn tesbiti de amalanmaktadr.

I. BLM YER ADLARI

M.. II. binin ilk eyreine dair Anadolu, Kuzey Mezopotamya ve Kuzey Suriyenin tarihi corafyas hakkndaki bilgileri; Anadoluda Kltepe, Boazky, Aliar ve Kalehyk; Kuzey Mezopotamyada Asur ve Nuzi; Suriyede ise Mari ve T. Leilanda ele geen Eski Asurca ivi yazl belgelerden reniyoruz. Saylar 23.000i am olan bu belgelerde pek ok yer ad gemesine ramen, bunlardan ok aznn bugnk karlklar tespit edilebilmitir. Koloni a olarak da anlan bu dnem yer adlarndan sadece Anadoluda Kltepe-Kani, Boazky-Hattu, Kuzey Mezopotamyada Qalat irq t-Asur ve Suriyede T. Har r -Mari ile T. Leilan-Abum ehirlerinin yerlerini kesin olarak biliyoruz. ounlukla ticari kayglarla dzenlenen bu belgelerde ehirlerin lokalizasyonlarna dair hemen hemen hi bilgi bulunmamaktadr. Baz kk ipular birtakm yorumlar yapmamz salamaktan teye gememektedir. Eski Asur metinlerinde X ehrinden Y ehrine kadar, X ehrinde, X ehrine veya nehrin kenarnda, dalar arasndan eklinde geen ifadeler hem seyrek gemekte hem de yer adlarnn bugnk karlklarn tespit noktasnda bize yardmc olacak en nemli ipulardr. Halbuki ksa bir sre sonra bu corafyada hkm sren Hititlere ait belgelerde, Eski Asur dneminin aksine hem daha ok corafya ad gemekte hem de bu yerlerin zellikleri daha ak seik belirtilmektedir. Ortakyde ele geen bir Hitit metinde41 unlar okuyoruz: Bir yol kahama ehrinden Unaittena da ve Hanziwa ve Anziliya. Bir yol Kammamadan hupitia da ve dumnanza altanza ve Anziliya. Bir yol Kammamadan Udhaikarrii da ve yamahhalatigailulu da ve Anzilya. Ayrca Kammamadan bir yol daha ve Udhaikarrii da ve yamahhalatigailulu da sonra sola dneceiz ve .. Kuuruhini da ve nde X ehri. Grld zere metinde sadece ehirlerin isimleri verilmemi, ayn
41

Sel, 2005: 682.

17

zamanda Anzaliya (Zile?) ehrine hangi yollardan ulalaca detayl bir ekilde anlatlm, hatta sola dneceiz ifadesi ile yn tayini bile yaplmtr. te bu bilgi ksrlna ramen, almamzn bu ilk blmnde metinlerde geen yer adarnn lokalizasyonlar, ekonomik, idari ve sosyal durumlar hakknda metinlerde elde edilen bilgilerle mmkn olduu kadaryla yeni tespitleri sunmaya alacaz.

A
Abarna Eski Asur metinlerinde A-bar-ni-a-am, A-bar-n-e, TG A-bar-n-en ve TG.HI.A A-bar-ni- eklinde rneklerini oatabileceimiz deiik yazllar mevcuttur.42 sim III. Ur metinlerinde l-kin-gi4-a-ens-a-bar-ni-umki ifadesi iinde grlmektedir.43 Kltepe metinlerinde ad en ok geen tekstil rnlerinden biri Abarna kumadr. retildii ehrin ad ile anlan ve Anadoluda olduka rabet grm olan bu kuma cinsi CCT 5, 33b, 1112de geen: a-ba-ar-ni-am i-t A-limki --l-am ifadesine gre Asurdan Anadoluya ihra edilmekte ve nemli bir tekstil rn olarak karmza kmaktadr. Bu kuman, farkl eitlerinin bulunduu ve fiyatnn dier kuma trlerine gre olduka pahal olduu tesbit edilmektedir.44

Abarna, sadece bir kuma cinsini deil, bu kuman retildii yeri de ifade etmektedir. lk olarak III. Ur Hanedan zamanna it vesikalarda grlen bu ehir genellikle Diyarbakr-ermk ile irtibatlanan klasik Aberna45 ve Que (Tarsus) yaknlarndaki Bezirk ile bir tutulmaktadr.46 Ayrca, M. Geller Yeni Asur metinlerinde Abarni olarak geen bu yerin, genellikle Kuzey Suriyede

42 43

Nashef, 1991: 1-2. Edzard ve Farber, 1974: 1. 44 Veenhof,1972: 157. 45 Gelb, 1935: 11, Bilgi, 1946: 402. n. 68. 46 Astour, 1963: 231.

18

aranan III. Ur metinlerindeki yer adlarndan Abarniumla ilikisine temas etmektedir.

47

Kh. Nashef, M. Gellerin bu teklifi iin (Bu iliki) tam

anlalamamakla beraber, Eski Babil kaynaklarndaki geiiyle muhtemelen Kuzey Babildeki bir kasaba kastedilir ve buras da Abarna tekstilinin eskiden retildii yer olarak gz nnde tutulabilir demekte48, fakat s. 159da verdii listede ehri ermkle bir tutmaktadr. thalatn ya da ticari ilikilerin dorudan bu gibi kk yerleim yerlerinden yaplmam olmas gerektiini49 dikkate aldmzda, Abarnadan Asur ehrine getirilen kumalarn daha sonra kervanlar ile Anadoluya sevk edildii anlalmaktadr. Buna gre yukarda Abarnann lokalizasyonu ile ilgi teklif edilen yerler Asur ehrine olan uzaklklar nedeniyle uygun deildir. nk, tccarlarn bu kuma nce yukarda teklif edilen ehirlerden Asura getirtip, sonra tekrar Anadoluya sevk etmeleri ticari adan da krl deildir. CCT 5, 33b, 11-12de geen: a-ba-ar-ni-am i-t A-limki --l-am ifadesini ve Kh. Nashefin Kuzey Babilde olabilcei fikrini dikkate alarak muhtemelen Asur ile Kani arasndaki gzergh zerinde bulunmayan Abarnann, Asur ehrinden ok da uzakta olmad dncesindeyiz. Abidiban Kltepe metinlerinde ana/ina a-bi/bi4-d-ba-an eklinde yazllar bulunan 50, Kt n/k 524 ve BIN 4, 61 nolu belgelere gre; kalay, gm ve eitli kumalarn sevk edildii bu ehrin, BIN 4, 193 ve TC 3, 163 metinlerinden elde edilen bilgiler neticesinde, Razam gibi MalatyaDiyarbakr evresinde olaca, ayrca Frat-Dicle-Zagros arasndaki geni blgede ok rastlanan ve B. Landsbergerin Kut kavmi ile irtibatn muhtemel grd -an ile sonlanan Dagan, Laban gibi tanr, Tirikan gibi ahs adlaryla, bu karakterdeki yer adlar grubuna dahil edilmesi gerektii ifade

47 48

Geller, 1983: 89 vd. Nashef, 1991: 2. 49 Veenhof, 1972: 123. 50 Nashef, a.g.e.: 2.

19

edilmektedir.51 Ayrca, Abidibann Asur-Kani gzerghnn ilk ksmnda bir istasyon olduu ve T. ar-Rim h ile bir tutulan Qaar nn gneyinden uzakta olmad da kabul edilmektedir. 52

Asur-Kani gzergh zerinde bulunduunu dncesine katldmz bu yer ad, BIN 4, 193 ve TC 3, 163te Razam dan sonra, Qaar dan

nce zikredilmektedir. Bu sralama doru ise Abidiban, Razam ile bir tutulan T. cafar ve Qaar ile bir tutulan T. ar-Rim h arasnda bir yerde aranmaldr. (Bkz. Tablo 1)

BIN 4, 193 Saddu tum Razama Abidiban Qaar

TC 3, 163

Razam Abidiban Qaar Taraqum Abum Tablo 1

Abih Eski Asurca bir metinde i-na A-bi-ih eklinde geen bu yer ad53, Eski Babil metinlerinde54 A-bi-ih a-du-im Abih Dalar, Orta Babil ve Orta Asur metinlerinde55 KUR A-be-eh Abeh Da fonetik yazllaryla grlmektedir. ivi yazl belgelere gre dalk bir blgede olduu anlalan bu yer ad, Gabal Himrinle bir tutulmaktadr. 56 Eski Asur belgelerinden Abih ehrinin lokalizasyonuna ynelik bir bilgi edinilememektedir.
51 52

Bilgi, 1946: 394, n. 37. Nashef, 1991: 2. 53 Nashef, a.g.e.: 3 54 Groneberg 1980: 2, Nashef, a.g.e.: 3, 159. 55 Nashef, 1982: 2-3. 56 Nashef, 1991: 3.

20

Abrum Kltepe metinlerinde a-d b-ri-im, i-na b-ri-im ve ma-s-e-im b-riim eklinde yazllar bulunan57 bu yer ad, Birecik civarnda, Frat zerinde bir yere58, bir tr gei vergisi olan d tum metinlerine gre ise, Frattan uzak olmayan B lihin batsna yerletirilmektedir.
59

Ayrca, (Yukar) Frat

blgesindeki bir liman olabilecei de dnlmektedir.60 Kh. Nashef bu son nerinin, kelimenin etimolojisi (kr. Sem. Cbr karya gemek) gz nnde tutularak yaplm olduunu kabul etmekte ve bu nedenle ehri, klsik dnemdeki ad Thapsacos olan Tifsah ile zdeletirmektedir. 61 Bunun dnda Nashef, Abrumun, Asur-Kani ana gzerghnn orta ksmnda bir istasyon olduunu ve Wisemanla ayn gr paylatn belirterek, ehrin Eluhut ile nceki merkezlerin sralarnn kesin olmad Burallum arasnda bulunduunu ifade etmektedir. 62 Nashef ayrca, CCT 5, 48d metnini temel alarak ve Abrumun etimolojik durumunu gz nnde tutarak, (Yukar) Fratla olan balantsn ileri srmek fikrinin zayfladn, d tum belgelerine istinaden (Yukar) Frat teklifine kar, ehrin yerinin istasyon sras iinde istisna olarak ifade edildiini ve bugnk ad T. Leilan olan Abuma doru drdnc istasyon olduunu belirtmektedir. 63 Ayrca, bir tali yol olarak Aihumun, Abrum istikametinde olduunu aktarmakta
64

ve bir d tum

metnine gre Abrum ile Kani arasndaki uzakln, Asur ile Kani arasndaki mesafenin yaklak % 38i kadar olduunu vurgulamaktadr. Yazar, Abrumun B lis ve(ya) Tifsah ile bir tutulabileceini ifade etmektedir.65

57 58

Nashef, 1991: 3-4. Garelli, 1963: 94, n. 4. 59 Veenhof, 1972: 242. 60 Lewy, 1952: 287 vd, Garelli, a.g.e.: 94de bu lokalizasyon nerisini kabul etmitir. 61 Nashef, 1987: 69. 62 Nashef, a.g.e.: 58. 63 Nashef, 1991: 3-4; Nashef, 1987: 22. 64 Nashef, 1991: 33-34. 65 Nashef, a.g.e.: 159-160.

21

Abuxuhta * Eski Asurca metinlerde sadece bir yerde gemektedir. Kt r/k 1 nolu metinde 29) 10 A-bu-[x-]h-ta-i-a-tm 30) Ku-ru-a-i-a i-na a-du-im
31)

-u-bu-

ma Abu[x]uhtal 10 (kii) (ve) Kuruallar dada oturacaklar eklinde idiyet ekli bir isim olarak geen bu yer adnn, metinde Kurua yer ad ile birlikte gemesine, mektubun genellikle Grne lokalize edilen Tegarama wabartumuna gnderilmesine ve Kuruann da Elbistan civarnda dalara yakn bir yerde aranmasna dikkat ekilerek, Abuxuhtann da ayn blgede bulunmas gerektii ileri srlmektedir. 66

Abum Kltepe II. tabaka k rumlar arasnda gsterilen67 Abum, Eski Asurca metinlerde a-na A-p-im, i-na A-p-im ve i-t A-p-im yazlllaryla gemektedir.68 Asur-Kani kervan gzerghnda Taraqum ehrinden sonraki istasyon olduu belirtilen 69 bu ehir, C. Gnbatt tarafndan yaynlanan Kt g/k 220 nolu metinde Asur-Abum-Haqa-Tegarama sralamas iinde grnmektedir.70 Mari mektuplarnda hem bir memleket, hem de bir ehir ad olarak gemektedir. Eski Babil metinlerindeki LUGAL m t a-bi-imki ve LUGAL a-bi-imki geileriyle bir kral olduu anlalan71 Abum, Eski Asurca uluslararas ticar anlama metninin bulunduu, modern T. Leilan72 ehridir. TC 3, 163, CCT 3, 44c ve prag 804 nolu metinleri dikkate aldmzda, Abum ehri, Taraqum ehrinden sonra, Amazdan ise nce grnmektedir. Bu metne gre yle bir gzergh sralamas ortaya kmaktadr: Razam Abidiban Xhazum Qaar Taraqum Abum Amaz Nahur Abrum ve Haqa. (Bkz. Tablo 2)

66 67

Bayram, 1997: 41. Bilgi ve Bayram, 1995: 38, Bayram: a.g.m.: 62. 68 Nashef, 1991: 11-12. 69 Gnbatt, 2002: 84. 70 Gnbatt, a.g.m.: 80 vd. 71 Groneberg, 1980: 2. 72 Eidem, 1991: 185-207.

22

TC 3, 163 Razam Abidiban

CCT 3, 44c

Prag 804

Xhazum Qaar Taraqum Abum Qaar Taraqum Abum Amaz Nahur Abrum Haqa Tablo 2 Abum Qaar

Adubazum Eski Asurca bir metinde i-na A-du-ba-zi-im fonetik yazlyla kaydedilmi73 bu yer ad, Asur-Kani gzergh zerinde: Qaar , Razam 2, Kuluzanum ve Adubazum sralamas iinde grlmektedir. 74 Ad geen ehirlerde yaplan masraflarn kaydedildii metinde, Adubazumda kervan iin 6 eqel kalay dendii bilgisi mevcuttur. 75 Hem Kaluzanumun hem de Adubazumun Kanie giden ana yolun ilk blm zerinde bir istasyon olduu belirtilmekte, ayrca her iki ehrin, Abum (T. Leilan) yolu zerindeki Razam 2nin (T. cafar) kuzey ve kuzeybatsndan uzakta olmadklar ileri srlmektedir.76

Biz de Adubazum ve Kaluzanumla ilgili yukardaki grlere katlyoruz. Fakat Razam 2nin Abum yolu zerinde olduu fikrine phe ile yaklamaktayz. nk aada sunduumuz tablo, Qaar dan sonra ikinci

73 74

Nashef, 1991: 4. CCT 1, 42a. 75 18) 6 GN AN.NA 19) i-na a-du-ba-zi-im 20) a-u-m ELLATtim 20) -ql. 76 Nashef, a.g.e.: 4.

23

bir gzergahn varlna iaret etmektedir. Yani Razam 1den gelip Abuma giden yol, Qaar dan hemen sonra Razam 2ye doru dnmekte ve yolun devamnda Kaluzanum ile Adubazum ehirlerine ulalmaktadr. Buna gre, Razam 2 ana gzergh zerinde olmamaldr. Belki bu ikinci yol Adubazumdan sonra tekrar ana gzergha ulamaktadr.

Aada sunduumuz tablonun yardmyla Razam 1 ile Adubazum arasnda yle bir gzergh sralamas yaplabileceini dnmekteyiz: Razam 1 Abidiban Qaar Razam 2 (T. cafar) Kuluzanum Adubazum (T. Leilan). (Bkz. Tablo 3).

BIN 4, 193 Saddu tum Razama Abidiban

TC 3, 163

CCT 3, 44c

I 804

CCT I 42a

Razam Abidiban Xhazum

Razam

Qaar

Qaar

Qaar

Qaar

Qaar Razam 2

Taraqum

Taraqum Kaluzanum Adubazum

Abum

Abum Amaz Nahur Abrum Haqa Tablo 3

Abum

24

Aduruba * Kltepe metinleri iinde sadece Kt j/k 342 nolu metinde a-l-hi-nim a A-du-ru-ba yazl ile kaydedilmektedir.77 S. Bayram, Aduruba ile zikredilen alahhinnumun, ahs ad olarak .A., alahinnum, corafya ad olarak da alahinnum a C.A. formunda getiini belirtmekte ve bunu teyiden Kt 87/k 447deki
24

a-l-hi-num a -a rneini vermektedir. Ayrca, Uann Hitit78

ve Kltepe 79 metinlerinden yer ad olarak bilindiini belirtmekte ve bunu, Adurubann yer ad olabileceine dir bir rnek olarak kaydetmektedir. Bunun yannda, Aduruba ile tekrarlanarak tekil edilmi bir isim gibi grnen Duruduruwa arasndaki ilikinin ak olmadn ifade etmektedir.

AgaliYerli ahslar arasnda dzenlenmi bir bor mukavelesi olan, CCT 1, 7a nolu metinde, A-k-li--ma-an eklinde ahs ad olarak gemektedir. 80 smi, yer adlar tekilinde kullanlan -uman son ekine sahip olmasndan dolay Agalili olarak deerlendirebiliriz. Ayrca bu ismin, Hitite metinlerde geen Ankalia81 vey Akkalia yer adlarn artrd da ifade edilmektedir.82

Ahuana

Wahuana

Akkad Kltepe metinlerinde ad en ok geen kuma cinsinden biri de Akad kumadr. retildii ehrin ad ile anlan bu kuma, tpk Abarnium kuma gibi Anadoluda olduka fazla rabet grmtr. sim, Sargon ncesi ve III. Ur metinlerinde Akkade, Eski Babilde Akkadum/Akkade, Eski Asurda Akkadijju/Akkidijju/Akkad, Orta Asur-Orta Babilde Akkade, Hitit metinlerinde Akkade, Nuzide Akkad, Yeni Asurda Akkad, Yeni/Ge Babilde M t Akkad, Elamda Agade/Akkatu/Akkadi, Aramicede Mtdky ve M.. II. bine ait Suriye
77 78

Bayram, 1997: 42. del Monte ve Tischler, 1978: 464-465, del Monte, 1992: 181. 79 Nashef, 1991: 130-131. 80 Nashef, a.g.e.: 4. 81 del Monte ve Tischler, 1978: 17, del Monte, a.g.e.: 6. 82 Goetze, 1931: 260.

25

metinlerinde Akkad/Aqq tu eklinde ifade edilmektedir. lokalizasyonu ile ilgili olarak, Kuzey Babilde Dicle yaknlarnda
85 84

83

Akad ehrinin

ve Aa Diyala blgesinde

olabilecei ileri srlmektedir. Ayrca, Akad ehir adnn

aidiyet ekli olarak kullanlmasna dikkat ekilerek, Asur anlayna gre bu isimle Babilde yaayanlarn kastedildii belirtilmektedir.86

Ala CCT 5, 29a, 15te ahs ad olarak geen bu isim, TC 3, 123, 1 ve TC 3, 238A, 4; B, 5te, Hitite yer ad Ala87nn masklen elaman olan wanni ve ayn ekilde feminen elaman wahi ile birlikte getii belirtilmektedir.88 Alahzina * Eski Asurca metinlerinde ilk defa tespit edilen bu yer ad, Kltepe Ib dnemine ait Kt 89/k 369 envanter numaral metnin 1. satrnda, KIIB Zu-zu LUGAL.GAL a A-la-ah-zi-na Alahzinann Byk Kral Zuzunun mhr ve ayn metnin 37. satrnda [i-q-t Zu-zu LUG]AL A-la-ah-zi-na Alahzina kral Zuzunun onay ifadeleri iinde gemektedir.89 Metinden ehrin Zuzu isimli bir kral olduu anlalmaktadr.

Kltepede bulunmu ilk antlama metni olan Kt 00/k 6 nolu metnin 8990. satrlarnda, ilgili ksmn krk olmas nedeniyle ismini okuyamadmz, Kanili byk kral dan bahsedilmektedir. Kltepe metinlerinde rub um rabium byk kral nvan ile bilinen tek kraln Zuzu olmas sebebiyle, Kt 00/k 6 nolu metinde geen Kaniin byk kralnn da Zuzu olabilecei belirtmektedir.90

83 84

Marin, 2001: 7. Veenhof, 1972: 98. 85 Wall ve Romana, 1990: 205. 86 Nashef, 1991: 4-6. 87 del Monte ve Tischler, 1978: 5. 88 Nashef, a.g.e.: 6. 89 Donbaz, 1993: 143. 90 Gnbatt, 2004: 255.

26

Hitit metinlerinde

URU

Li-ih-zi-na,

URU

La-ah-za-an ve

URU

La-a-ah-za-an

eklinde rneklerini oaltabileceimiz fonetik yazllara sahip91 Lihzina yer adnn Alahzina ile olan ses benzerlii dikkat ekicidir. Hitite metinlerde geen Lihzina yazlnda a- sesinin dtn kabul edecek olursak, bu iki ismin ayn yerler olabileceini veya en azndan ayn blgede aranmalar gerektiini syleyebiliriz. Ayrca, her iki isminde Maat hyk yaknlarna lokalize edilen Tahadizina yer adnda olduu gibi zina son eki tamalar sebebiyle, Kaniin kuzeyinde, Maat hyk evresinde olmas gerektii kanaatindeyiz.

l-Iaa sim, Asurlu ahslar arasnda yazlm bir mektup olan Ka 1113de a-na a-al I-a-a fonetik yazl ile kaydedilmitir. 92 Eski Asurca metinlerde sadece bir yerde geen Al-Iaann, Kbrs ile bir tutulan A-la--a ve A-li-a-a ile karlatrlabilecei, fakat bu isimlerle balantsnn ak olmad belirtmekte93, bir baka gre gre ise, ismin Aliaa ile ilgili olduu ifade edilmektedir. 94

l-Issur tum * Henz yaynlanmam olan Kt 92/k 237 nolu metnin, 3. satrnda geen bu isim, kular ehri anlamna geldii belirtilmektedir.95 lgili yaynda, metin veya yer ad hakknda baka bir bilgi verilmemektedir.

Alaia * Kltepe metinlerinde ilk defa geen Alaia yer ad, C. Gnbatt tarafndan yaynlanan ve Akadl Sargonun askeri faaliyetlerinin anlatld Kt j/k 97 envanter numaral Eski Asurca bir metinde gemektedir. C.

Gnbatt, kelimenin aidiyet ekli olduunu belirterek, bu aidiyetin Kbrs

91 92

del Monte ve Tischler, 1978: 247; del Monte, 1992: 95. Nashef, 1991: 6. 93 Bayram, 1997: 42-43. 94 Veenhof, 2006: 779. 95 Veenhof, a.g.m.: 780

27

mamul bir nesneye mi ? yoksa Kbrs kralna m ? atfedilmesi gerektii konusunda kesin bir ey sylememektedir.96 sim Hitit97, Eski Babil98 ve M.. II. bine ait Suriye belgelerinde de gemekte99 ve Kbrs ile bir tutulmaktadr.

Aliaa * Kltepe metinlerinde genellikle bakr ticareti ile alakal olarak geen bu yer adn J. Dercksen, Wahuana yaknlarnda aramaktadr.100 M. Forlanini Dercksenin bu lokalizasyon teklifine istinaden; Aliaay, Bala yaknlarndaki Afar ile bir tutulan Aliassum ile irtibatlandrmaktadr. 101 R. Kuzuolu ise, Hitite metinlerde geen Alia yer ad ile olan ses benzerliine ve lokalizasyonu ile ilgili tekliflere dikkat ekmekte ve Aliaay, Byk Nefesky ile ayn yer olduu dnlen Tawinia evresinde aramaktadr.102 Alkua Malku l-SAT * eitli deme kaytlarnn tutulduu TTC, 9 numaral metnin 6. satrnda gemektedir.103 Fonetik olarak i-na a-al SALat eklinde yazlm olan ve kadn ehrinde manasna sahip bu isim, Eski Asurca metinlerde ilk defa grlmektedir. Metinden, bu ehirde Waqurtum (rahibe/kadn ad ? AHw, 1461) iin bir deme yapld anlalmaktadr. Metnin devamnda Alzana ehrinde yine Waqurtum iin yaplan bir deme kaytldr. Buna gre; l-SAT ve Alzana ehirlerinin ayn metinde birlikte gemesi sebebiyle, iki yer adnn birbirlerine yakn yerleimler olduu sonucunu karabiliriz. Fakat her iki yerleim yerinin lokalizasyonlar hakknda elimizdeki metinden bir sonu karmak mmkn grnmemektedir.

96 97

Gnbatt, 1997: 140-141. Bayram, 1997: 42, del Monte ve Tischler, 1978: 6, del Monte, 1992: 2. 98 Groneberg, 1980: 10. 99 Marin, 2001: 11-12. 100 Dercksen, 1996: 138, n. 431. 101 Forlanini, 2005: 14. 102 Kuzuolu, 2004: 75-89. 103 Ulshfer, 1995: 320.

28

l-ama Kh. Nashef tarafndan yer ad olarak kaydedilen bu ismi P. Garelli104, Gne tanrsnn kutsand bir yer ad ya da kutsal alan? olarak deerlendirmektedir. Garellinin bu yorumunu dikkate aldmzda, ilgili satr i-na a-al
d

UTU Gne Tanrs(nn) ehrinde olarak deerlendirmek

mmkn grnmektedir. Hititlerin en nemli klt merkezlerinden biri olan ve bugnk Alacahykle bir tutulan 105 Arinna ehrinin fonetik yazl, dUTU
URU

Arinna eklindedir106 ve Arinna ehrinin Gne Tanras olarak tercme

edilmektedir. Buna gre; metnimizdeki i-na a-al dUTU yazl ile Arinna ehri kastedilmi olabilir. Eer bu yorumumuz doruysa, Eski Asurca metinlerde a-al dUTU olarak ifade edilen Arinna ehrinin, Hitit Devletinin kurulmasndan ok daha nceleri bir klt merkezi olma zelliine sahip olduu anlalmaktadr.

l-Timnu * Eski Asurca metinlerde ilk defa geen bu yer ad, henz

yaynlanmam olan Kt 92/k 251 nolu metnin 18 ve Kt 92/k 252 nolu metnin 16. satrnda, l T-im-ni-e eklinde aidiyetli yazlnn olduu belirtilmekte ve lum a Hatti ve zellikle de l K-ni--e/i gibi aidiyetli yer adlaryla karlatrlabilecei belirtilmektedir. 107 lgili yaynda, metinler veya yer ad hakknda baka bir bilgi verilmemektedir.

Alzana Eski Asurca iki metinde gemektedir. 108 Bu metinlerden ilki TTC 9 envanter numaral belgedir ve burada i-na Al-za-na yazl ile kaydedilmitir. Bu yazl i-na al Za-na Zana ehrinde eklinde deerlendirilmi109, fakat bu teklif kabul grmemitir.110 Zana ehrinde ifadesi muhtemelen, bu metnin
104 105

Garelli, 1964: 67. Erkut, 1992: 159-165. 106 del Monte ve Tischler, 1978: 35, Monte, 1992: 10. 107 Veenhof, 2006: 780. 108 Nashef, 1991: 7. 109 Michel, RA 80: 111. 110 Nashef, a.g.e.: 7, Ulshfer, 1995: 320.

29

6. satrnda geen i-na a-al SALat

kadn ehrinde ifadesindeki a-al

yazlndan dolay yaplm olmaldr. eitli demelerin kaytl olduu belgeden, Waqurtum (rahibe/kadn ad ? AHw, 1461) iin bu ehirde bir deme yapld anlalmaktadr.

Dier belge, Kltepeden sonra en ok Eski Asurca metnin ele getii Aliarda bulunmu olan OIP 27, 31 nolu belgedir. Yine bir deme listesi olan bu metinde, aidiyet ekli olarak A!-li-za-na-i-im eklinde geen bu isim, yanl bir ekilde Wanizana olarak da deerlendirilmitir.111 Metnin ilgili satrlarnda Alzanal bir ahsa 2 mina bakr dendii bilgisi mevcuttur. l-Zizim sim, Zi-zi-i, Zi-zi-a ve DUMU Zi-zi-im yazllaryla ahs ad olarak gemektedir. 112 Ayrca, CCT 3, 48b nolu metnin 25. satrnda, amtum a Zizi-im ifadesi iinde de grlmektedir. Bu ifadenin tercmesi hususu tartmaldr. K. Balkan, ata bakan kadn kle eklinde deerlendirilen bu ifadenin, (Lewynin lum a Hahhim eklinde bir rnek gsterememesinden dolay) S sli bir kadn kle eklinde tercmesinden daha uygun olacan belirtmektedir. 113 Fakat isim CCT 3, 48b, 25te geen amtum a Zi-zi-im, Zizumlu kadn kle tercmesi ile bir yer ad; ya da amtum a s-s-im yazlyla ata bakan kadn kle anlamnda olarak at karlnda dnlebilecei gibi, amtum a Zi-zi-im yazlyla Zizumun kadn klesi anlamnda ahs ad olarak da kullanlm olabilir. Zizim, TMH 1, 19b, 6da ise, i-t a-al Zi-zi-im eklinde gemektedir. Bu ifadedeki a-al, gre ifade, itu lum kelimesinin status constructus hli olmaldr. Buna l Z z m yazlyla Zizum ehrinden anlamnda bir ehir

adn ifade etmek iin kullanlm olmaldr.

111 112

Gelb, 1935: 42, Bilgi, 1945-51: 10. Nashef, 1991: 7. 113 Balkan, 1957: 63.

30

Toparlayacak olursak; getii 5 metinden 3 tanesinde ahs ad olarak kaydedilen isim, dier 2 metinden 1 tanesinde daha ahs ad olarak deerlendirilmeye uygundur. Bu durumda 1 metinde yer ad olarak geen bu ismi, Kltepe metinlerinde az da olsa rastlanan hem ahs hem de corafya adlarndan biri olarak kabullenmek doru olsa gerektir. l Z z m, Harsamna ehri ile bir tutulmu 114 , fakat bu teklif iddetle tenkid edilmitir. 115 ehir, bugnk Kozanla bir tutulmaktadr.116

Am Ba ksm krk olmas sebebiyle isimlerini okuyamadmz, muhtemelen Asurlu olan ahslar arasnda yazlm CCT 6, 14 nolu mektupta Zalpa, Hurama ve Uru ile birlikte A-ma-a fonetik yazl ile gemektedir.117 K. Hecker tarafndan a-ma-(li)-a eklinde okunan
118

Am nn,

Mamann hatal bir yazm olduu dnlmekte, buna da TC 1, 18, 32-46da Mamann Uru ile birlikte gemesi delil olarak gsterilmektedir. Ayrca, Amkuwa ehir adnn a-ku-a gibi deiik ekilde de yazld, buna gre Mamann da A-ma-a eklinde yazlabilecei belirtiletmekte, bylece Am nn Mama olabilicei teklifi desteklenmektedir.119 Her ne kadar CCT 6, 14 nolu metnin 35-36. satrlarnda a-na Ma-a-ma eklinde Mama yer ad gese de, CCT 6, 14 metninde Uru ile birlikte yazlan A-ma-ann Mama yerine yanllkla kaydedildii ihtimalini, TC 1, 18 metninde Mamann Uru ile birlikte gemesi sebebiyle isabetli buluyoruz.

Am * Bu yer ad Kltepe metinlerinde ilk defa gemektedir. Henz yaynlanmam olan Kt 93/k 316 envanter numaral metnin 22-23. satrlarnda, i-t b-ri-im a-d A-me-e Abrumdan Am ye kadar ifadesi iinde
114 115

Landsberger ,1950: 349, n. 93. Lewy, 950: 400, n. 168. 116 EL 1: 264, HUCA 27: 21, 89-90, Nashef, 1991: 159. 117 Nashef, 1991: 8. 118 Nashef, a.g.e.: 8. 119 Nashef, a.g.e.: 8.

31

grlmektedir.120 Bu yer ad, B lis ve(ya) Tifsah ile bir tutulan Abrum ehri ile birlikte gemesi nedeniyle bu blge yaknlarnda aranabilir. Bunun yannda ismin, M.. II. bin Suriye metinlerinde ma-at A-ma-eki ve
URU

A-ma-eki eklinde farkl yazllar bulunan ve kuzey Suriyede

Muki/Alalah yaknlarnda, Halep ve Kargam arasnda S jr vadisinde, Halepin batsnda ve bugnk Yeniehirde aranan Ama ile olan benzerlii dikkat ekicidir. 121 Bu lokalizasyon teklifleri, yukarda Am nin Abrum ile birlikte gemesi sebebiyle yaptmz, B lis ve(ya) Tifsah yaknlarnda olabilecei nerisini de desteklemektedir.

Amalia() Eski Asur metinlerinde []a A-ma-li-a, a A-m[a-l]i-a- ve A-ma-li-a eklinde yazllar olan bu isim, Umelia ile karlatrlmaktadr.122 Amaz Eski Asurca metinlerde 123 i-na A-ma-z, Eski Babil metinlerinde ise, URUki A-ma-azki ve
URU

A-ma-zki yazllaryla gemektedir.

124

eitli

ehirlerde yaplan kalay demeleri ile ilgili Eski Asurca metinde, bu ehirde 5,5 eqel kalay dendii bilgisi mevcuttur. Bu belgede srasyla, Qaar , Taraqum, Abum, Amaz, Nahur, Abrum ve Haqa yer adlar gemektedir. Bu sralamay doru kabul edecek olursak Amaz, bugnk T. Leilan olan Abumdan sonraki istasyon olarak grnmektedir.

Asur-Kani gzerghnn orta ksmnda Abum ile Nahur arasnda ara bir istasyon olduu belirtilen125 Amaz, Harran ile Mardin arasndaki blgenin kuzeybatsna yerletirilmekte 126 , ayrca Yeni Asurdaki Masakka ile bir
120 121

Bu metin Ccile Michel tarafndan yaynlanacaktr. Marin, 2001: 18. 122 Nashef, 1991: 8. 123 CCT 5, 44c nolu metnin 13-14. satrlarnda gemektedir. 124 Groneberg, 1980: 13-14. 125 Nashef, a.g.e.: 9. 126 Garelli, 1963: 92-93.

32

tutulmakta

ve

Nusaybin

evresinde
128

aranmas

gerektii

nerisi

de

getirilmektedir.

127

Bunun yannda, al Hanuq

ile T. al-Man hir arasnda

olduu da ileri srlmektedir.

Amkuwa Kltepe metinlerinden bir wabartum merkezi olarak bildiimiz 129 ve uwa sonekli yer adlarndan biri olan Amkuwa, Eski Asurca metinlerde 130 a-na Am-ku-wa, i-na A-ku-a/wa ve aidiyetli olarak A-am-ku-a-i-um, Hitit 131 belgelerinde Suriye
URU URU d URU

An-ku-wa-an,
132

An-ku-u-wa ve

A-an-ku-wa, M.. II. bin

uru

metinlerinde

ise

Ka-tah-ha-a

A-an-ku-wa eklinde

gemektedir. II. Muwatallinin dua metninde Amkuwa kentinin Tanra Hatahhas (kraliesi), Yamurun Frtna Tanrs, krlarn Tanras Itar, erkek ve kadn tanrlar, dalar ve rmaklar kayd bulunmaktadr. 133 Eski Asurca metinlerden kral, kraliesi, saray olduu anlalan bu ehirde burullum (komiser ?), nibum ve kaum (yksek dereceli bir memur ?) gibi devlet grevlilerininde bulunduunu renmekteyiz.

Amkuwa, Eski Asurca yazl belgelerin bulunduu merkezlerden biri olan Aliar ile identifikasyonu yaplmakta, buna sebep olarak da, Aliarda ortaya kartlan ivi yazl belgelerde Amkuwann sklkla gemesi gsterilmektedir.134 Bunun dnda Amkuwann lokalizasyonu iin, bugnk Ankara ile bir tutulan Ankyra 135 , Terzili Hamam (Basilica Therma) 136 , Boazlyan civarnda137 vey Aliarn batsnda138, Kzlrmak havzasnda139, Hattua-Hakmi
127 128

yolu

zerinde

ve

Bakrboaz,

Mamure,

Hacky

Nashef, 1991: 9. Groneberg, 1980: 13. 129 Bayram, 1997: 63. 130 Nashef, a.g.e.: 9. 131 del Monte ve Tischler, 1978: 20; del Monte, 1992: 6. 132 Marn, 2001: 25. 133 Alp, 2001: 105. 134 Gelb, 1935: 9 vd, Bilgi, 1946: 397 135 Forrer, 1926: 4. 136 Garstang ve Gurney, 1959: 17. 137 Cornelus, 1967: 72, Forlanini, 1980: 81deki haritada, Marn, 2001: 25. 138 Cornelus, 1972: 82. 139 Orlin, 1970: 57.

33

blgesinde

140

, Yerky yresinde vey onun dousunda Delicermak-

Boazlayan Suyu vadisinde ve hatta Aliar blgesindeki Kanak Su vadisinde aranabileceine dair teklifler bulunmaktadr141. Ayrca Amkuwa, Kuara vey inahutumun Aliarla bir tutulabileceine dair bir gr de bulunmaktadr142. Biz, Amkuwann birbirlerine yakn muhtelif yerlerde aranmas fikrine karn, Aliarda bulunan ivi yazl belgelerde Amkuwann sk geiini dikkate alarak Aliar ile Amkuwa zdelii teklifini daha isabetli buluyoruz.

Amnua Kltepe metinlerde sadece bir yerde, Kt k/k 42, 4de Am-nu-a yazl ile gemektedir. 143 Bu ismin, Hitit 144 ve M.. II. bin Suriye metinlerinde 145 , hem yer hem de da ad olarak geen (Amanoslar) Amuna ile irtibat hususu tartlabilir.

Amurrum Eski Asurca metinlerde A-mu-ri-e, A-mu-ri-en a Ni-ih-ri-a eklinde aidiyet ekli, A-mu-ra-am, A-mu-ri-im ve Sumerce MAR.TU yazllaryla da ahs ad olarak grlmektedir.146 Metinlere yansyan K.BABBAR A-mu-ruum Amurru gm ifadesinden de nemli bir gm retim merkezi olduu anlalmaktadr. 147 Ayrca, Akadl Sargondan kalan metinlerde 148 A-mur-ru-um ve DUMU A-mur-ru-um eklinde ahs ad olarak, Hitite metinlerde149, KUR URUA-mur-ri, URUA-mur-ri ve KUR URUMAR.TU, M.. II. bin Suriye metinlerinde150 L Am-mu-riki, KUR A-mu-r-ra ve LUGAL KUR mur-ri, Eski Babilde
140 141

URU

A-

151

m t A-mu-ri-im , LUGAL

ki

me

A-mu-ur-ri-i ve a-bi A-mu-

Chacatrjan, 1971: 11. nal, 1981: 432-455. 142 Nashef, 1991: 159. 143 Nashef, a.g.e.: 10. 144 del Monte ve Tischler, 1978: 14, del Monte, 1992: 4. 145 Marn, 2001: 17. 146 Nashef, a.g.e.: 10-11. 147 Nashef, a.g.e.: 10-11. 148 Edzard ve Farber ve Sollberger, 1977: 14. 149 del Monte ve Tischler, 1978: 14-15, del Monte, 1992: 5. 150 Marn, 2001:21-24. 151 Groneberg, 1980: 15-16.

34

ur-ri-im, Orta Babil-Orta Asurda152 ise KUR A-mur-ri ve DINGIR.ME KUR MAR.TU eklinde farkl yazllarla grlmektedir. Eski Asur rneklerindeki bilgiler dahilinde, etnik bir grubu 153 (Amoritler) ve tam olarak lokalize edilmemi bir lkeyi ifade etmek iin kullanld belirtilen 154 Amurrum kelimesi, memleket olarak Suriye-Lbnan blgesine yerletirilmektedir.155

Anamata * -ta son ekli yer adlarna156 yeni bir rnek olarak gsterebileceimiz bu yer ad, Eski Asurca metinlerinde ilk kez tespit edilmitir. Kt a/k 1170 envanter numaral metnin 5-6. satrlarnda i-na A-na-ma-ta, ayn metnin 11. satrnda ise i-t A-na-ma-ta eklinde fonetik yazllar bulunan bu isim, Hitite metinlerde tespit edilmemektedir.

An(n)ian(n)i * Kltepe metinlerinde iki yerde gemektedir. Bu belgelerden birincisi, Asurlu ahslar arasnda yazlm bir mektup olan Kt n/k 572 nolu metindir ve 4-5. satrlarda TG A-ni-a-ni-a-am An(n)ian(n)i kuma ifadesi iinde aidiyet ekli olarak grlmektedir. Dier metin ise, yine Asurlu ahslara ait bir mektup olan Kt b/k 179 nolu belgedir. 16-17 satrlarnda i-t A-ni-a-ni-k-ni a-na ma-ni-zi-t An(n)ian(n)iden imanizitiye geiiyle kaydedilmitir.157 Ayrca, VAT 9214, 21; Kt c/k 1087, 5; 1102, 5; Kt e/k 73158, 8 ve Kt n/k 27b, 26 nolu metinlerde zikredilen Ha-ni-a-na/im ahs adnn, An(n)ian(n)i yer ad ile olan benzerlii dikkat ekicidir. ahs adndaki H- konsonunun dmesi suretiyle meydana gelmi olaca dnlebilen bu benzerliin ayn isimlere aidiyeti kabul edilecek olursa, Kltepe metinlerinde geen hem ahs

152 153

Nashef, 1982: 31. Veenhof, 1972: 2, n.4, Gnbatt, 1997: 145. 154 Gnbatt, a.g.m.: 145. 155 Marn, 2001: 24. 156 Bilgi, 1946: 402-403. 157 Bayram, 1994: 211. 158 Esen, 1993: 46.

35

hem de yer adlarna159 yeni bir rnek olarak gsterilebilir. Ayrca ahs adn aidiyet ekli bir kelime olarak dnmek ve Hanianal olarak tercme etmek de akla gelir. Hitit metinlerinde ok sk gemeyen Aninin tekrar edilmesiyle oluturulan yeni bir yer ad olduunun kesin olarak sylenemeyecei ve ok iyi bir kuma cinsinin imal yerini gsteren aidiyet ekli bir ehir olduu ifade edilmektedir.160

Anunu TC 1, 87 nolu metnin 17. satrnda A-nu-nu-u ve CCT 3, 39b, 6da ise A-nu-nu yazllaryla ahs ad olarak geen bu isim, Hitite yer ad Anunuwa161 ile irtibatlandrlmaktadr.162

Ara * Kltepe metinlerinde sadece bir yerde tespit edilmitir. smin, bakr demesi ile ilgili Kt 84/k 382 nolu metnin 4. satrnda, a-na a-la-ma A-ra-i-e Aral alamaya yazl iinde ve aidiyet ekli olarak, alama adl ahs nitelemek zere kullanld grlmektedir.163 Bu yer ad, M.. II. bin Suriye belgelerinde 164
uru

A-raki eklinde geen, Muki/Alalah krallna bal ve

bugnk T. Arr / Ar olan Ara/Arra ehri ile irtibatl olabilir. Ardani* Eski Asurca metinlerde ilk defa geen bu yer ad, Hitit veya dier dnem belgelerinde grlmemektedir. Kltepede, Waruma saray olarak adlandrlan binada ortaya karlan Kt s/t 92 envanter numaral metinde geen bu yer adnn, Ib kat yer adlar arasnda olduu ifade edilmektedir.165

159 160

Metin yerleri iin bkz. Gnbatt, 1987: 6. Bilgi ve Bayram, 1995: 48, Bayram, 1997: 43. 161 del Monte ve Tischler, 1978: 24, del Monte, 1992: 7. 162 Nashef, 1991: 11. 163 Bayram, 1997: 43. 164 Marn, 2001: 36. 165 Donbaz, 1987: 418, Donbaz,1990: 435.

36

Armamana Bir eit ii listesi olan Kt g/t 42+z/t 11 nolu metinde i-n[a A-lim] ki Ar-ma-ma-na fonetik yazl ile kaydedilmitir.
166

Bu yer adnn, Hitit

168

metinlerinde zikredilen ve Hitite ay anlamndaki arma kelimesi ile oluturulmu, kuzey Suriyede aranan Armanu adlaryla karlatrlabilecei ifade edilmektedir.
169 167

ve Armatana

yer

ArnEski Asurca iki metinde, CCT 1, 33b, 18de Ar-nu-ma-an ve Kt d/k 48a, 6da DUMU Ar-nu-ma-[an] eklinde ahs ad olarak gemektedir.170 Hititcede yer adlarnn sonuna getirilen uman son eki ile oluturulan yer adlarna bir rnek olan bu ismin 171 , Arinnal adam eklinde deerlendirilebilecei ve Hitite metinerde geen Arnija ile karlatrlabilecei belirtilmektedir. 172 Arinnann Alacahykle identifikasyonu yaplmaktadr.173

Arraphum Kerkkle bir tutulan bu yer adnn, III. Ur metinlerinde174 [A]r-ra-ap-huumki, Eski Asurda175 i-na A-ra-[p]-hi-[im], i-na Ar-ra-ap-hi-imki, M.. II. bin Suriye belgelerinde 176 KUR Ar-ra-ap-he, Eski Babil metinlerinde 177
uru

Ar-ra-

ap-heki, m t Ar-ra-ap-hi-imki, Orta Babil-Orta Asurda178 ise a KUR Ar-rap-hi ve aidiyet ekli Ar-rah-ha-a- eklinde farkl fonetik yazllar bulunmaktadr.

166 167

Nashef, 1991: 12. del Monte ve Tischler, 1978: 38. 168 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 38-39, del Monte, 1992: 12. 169 Gnbatt, 1987: 5. 170 Nashef, 1991: 12. 171 Laroche, 1966: 257. 172 Nashef, 1991: 12. 173 Erkut, 1992: 165. 174 Edzard ve Farber, 1974: 16. 175 Nashef, a.g.e.: 13 176 Marn, 2001: 36. 177 Groneberg, 1980: 21-22. 178 Nashef, 1982: 38-39.

37

Aruar Kltepe metinlerinde sadece bir yerde, KUG 29, 14de tim a A-ru-aar fonetik yazl ile gemektedir.179 Kh. Nashef, ismi J. Lewynin, pheli bir ahs vey yer ad olarak dndn, P. Garellinin, Hitite yer ad olan Aruar180 ile bir tuttuunu, K. Heckerin ise, Aruarn ahs ad olmadn, belki de, Zaruar adnn deitirilmi ekli olduunu, Hitite rneklerin 181 , Mari rneklerinden dolay Zaruar olarak okunduu ve Kuzey Suriyede bulunduu intiban verdii dncesine sahip olduunu aktarmaktadr. Ayrca Nashef, M. Forlanininin, Eski Babildeki Zaruarn Zalwar olabilecei hakknda bir teklif sunduunu, ismin Eski Babilde Zaruar/Zalwar, Eski Asurda Zalpa bazen de Zalba ve Hitite bir rnekte de (I. Hattuili) Zalbar eklinde kaydedildiini, Eski Asurcadaki Aruar ile Hitite Zaruarn telaffuzundan kaynaklanan farkl bir oluum olduunu kabul ettiini de belirtmektedir. 182 Ayrca, netice olarak Forlanini tarafndan ne srlen Aruar okunuunun gz nnde bulundurulabileceini fakat bu ehrin Zaruardan farkl olduunu ifade de etmektedir.183

Arzua Kltepe metinlerinde ICK 1, 81 nolu metnin 18. satrnda TG.HI a Ar-zu-a-i- Arzuallarn kumalar ifadesi iinde aidiyet ekli olarak gemektedir. 184 Bu isim, arzua eklinde de deerlendirilmekte ve Hitite Arzua 185 ile irtibatlandrlmak istenmektedir. 186 Ancak ismin, hem Hitite metinlerde geen telaffuzla ayn olmas, hem de Arzuallarn kumalar mnsnn metne uygun dmesi, tarafmzca Arzua olarak deerlendirilmesi gerektiini ortaya koymaktadr.

179 180

Nashef, 1991: 13. del Monte ve Tischler, 1978: 41. 181 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 41. 182 Nashef, a.g.e.: 13. 183 Nashef, a.g.e.: 13. 184 Nashef, a.g.e.: 13. 185 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 45; del Monte, 1992: 14. 186 Nashef, a.g.e.: 13.

38

Aal Asurlu ahslar arasnda yazlm bir mektup olan CCT 3, 46b nolu metnin 15. satrnda i-na A-a-al Aalde ve henz yaynlanmam olan Kt 93/k 76 numaral metnin 21. satrnda ise, a-na A-a-al Aale yazllaryla kaydedien bu isim, Eski Babil metinlerinde A-a-alki ve L A-a-la-ju-tumki eklinde gemektedir.187 Ayrca, III. Ur metinlerinde -dub-giAsal yazl ile geen Asal ehri ile de ayn yer olabilir. 188 Eski Babilcedeki rneklerin genellikle, T. ar-Rim h ile bir tutulan Qaar yaknlarna lokalize edilmesi sebebiyle, bu ehir Asurun kuzeybatsnda aranmaktadr. 189 Aihum Bu yer ad, Eski Asurca metinlerde iki yerde 190 , CCT 5, 48d nolu metnin 13.satrnda a-na ma-s-e-em a A--hi-im ve Kt c/k 216, 18de ama-s-im a A-i-hi-im eklinde, Hitit belgelerinde191 metinlerinde ise, A-i-hi-im
ki URU

A-i-hi, Eski Babil yazllar ile

ve

LUGAL

A-[il-hi-im ]

ki

kaydedilmektedir.192 Bu yer ad Habur yaknlarnda aranmak istenmi, fakat Asur-Kani gzerghnn orta kesiminin yaknlarnda bir istasyon olmas ve ehrin Hitite metinlerde (zellikle KBo 1, 11de) Uru ile beraber gemesi nedeniyle, kuzey ya da kuzeybat Suriyede olaca fikri arlk kazanmtr.193

Aur sim, Eski Asur metinleri dnda; Eski Babil, Orta Asur-Orta Babil, Hitit, M.. II. bin Suriye metinlerinde, Yeni/Ge Babilde, Urartu, Nuzi, Elam, Yeni Asur ve Luvice metinlerde de Aur eklinde gemektedir. 194 Kltepe metinlerde byk ounlukla lum eklinde kaydedilen Asurun, bugnk

187 188

Groneberg, 1980: 23. Edzard ve Farber, 1974: 16. 189 Nashef, 1991: 14. 190 Nashef, a.g.e.: 14. 191 del Monte ve Tischler, 1978: 47. 192 Groneberg, a.g.e.: 24. 193 Nashef, a.g.e.: 14. 194 Marn, 2001: 43.

39

Qalat irq olduu bilinmektedir. Ayrca, metinlerde geen btn lim unvannn, ina belirtilmektedir.
195

lum

rnekleri Asur ehrini ifade etmemekte; bunu ifade etmek bakmndan b l li ina eqlim deyimlerinden daha uzak olduu

Athuruna Eski Asurca metinlerde ilk defa geen yer adlarndan biridir ve yolculuk srasnda yaplan harcamalarn kaydedildii Kt n/k 1582 nolu belgede i-na Athu-ru-u-na yazl ile grlmektedir.196 -una sonekli yer adlarna yeni bir rnek olan Athuruna, metinde Nenaadan balayp, Athuruna ile devam eden ve Wahaniada son bulan gzergha gre, Aksaray civarnda olduu kabul edilen Nenaa ile rgp-Greme civarnda olduu kabul edilen Wahania arasnda bir yerde olabilecei belirtilmektedir.197 (Harita 1).

Ayrca, Athurunann Kaniin batsnda vey gneybatsnda ya da anadolu Yaylasnn gney merkezinde, belki Nide ile Konya ovasnda ya da biraz gneydouda, belki Yeniceoba civrnda bir yere lokalize edilen alatu(w)ar memleketi iinde bulunduuna iaret edilmekte ve ismin, -una ya da -na sonekli yer adlarndan olduunu, Luwi dili ve evresine giren bu yer adlarnn gney ve gneybat Anadoluda aranmas gerektii gr de ileri srlmektedir. 198 Nenaa ile Wahania arasnda bulunan Athuruna, bize gre rgp ile ayn yer olabilir.

Atmum Eski Asur metinlerinde Babilde

200 ki 199

, i-na At-me-e ve i-na At-m-im, Eski

Ad-mi, Ad-mi-im ve aidiyet ekli olarak Lme Ad-ma-a-iki, Orta

Babil-Orta Asurda ise, a-na URU At-me fonetik yazllaryla gemektedir. Ayrca, M.. II. bin Suriye metinlerinde geen yer adlaryla ilgili kitapta, bu
195 196

Nashef, 1991: 20, 160. een, 1990: 139-141. 197 een, a.g.e.: 155. 198 Bayram, 1994: 212. 199 Nashef, a.g.e.: 21. 200 Groneberg, 1980: 3.

40

yer iin Ummuya atf yaplmaktadr.201 Urfa ile bir tutulan, Nahur ve Eluhut arasnda olduu dnlen 202 Atmumun, Kani yolunun orta ksmlarna yakn bir mesafede seyahat istasyonu olduu, Mardaman ile birlikte zikredildii ve VAT 9260dan kan sonulara gre de, Habur geninde aranmas gerektii ifade edilmektedir.203

Atuwada * Kltepe metinlerinde yeni geen yar adlarndan biridir. Kt h/k 341 nolu metnin 7. satrnda i-na A-t-wa-da yazl ile gemektedir. 204 Atuwadann Samsat ve Lidar hykle bir tutulan Hahhum ile bu ehirden nceki istasyon olan Buruddum arasnda bir yerde olabileceine dair grler bulunmaktadr.205

Awal Sargon ncesi ve Sargon dnemi belgelerinde A-wa-alki ve [e]4-tar Awa-alki, III. Ur metinlerinde
206

ern-a-wa-alki, Eski Asurca sadece bir

metinde207; A-wa-alki ve Eski Babilde208 A-wa-alki ve L A-wa-alki yazl ile gemektedir. Awalin, son zamanlarda Himr n havzasndaki T. as-Sulaima ile idantifiye edildiine dair grler bulunmaktadr.209

Azamrum, Hazamrum sim, Kt m/k 24, 31, Kt m/k 35, 30 ve KTH 36, 2de a A-za-am-ri-im, Kt 92/k 209, 16da a A-za-am-ri-im, CCT 1, 41b, 4de a Ha-za-am-ri-im yazllaryla, gemekte ve metin yerlerinin hepsinde farkl ahslar ifade etmek zere kullanlmtr.

201 202

Marn, 2001: 46. Goetze, 1953: 66 203 Nashef, 1991 21. 204 Karaduman, 1994: 29-30, Bayram, 1997: 42. 205 Karaduman, a.g.e.: 29-30, 123. Ylmaz (Gl), 2001: 39 206 Edzard ve Farber, 1974: 20. 207 Nashef, a.g.e.: 21. 208 Groneberg, 1980: 27. 209 Nashef, a.g.e.: 21.

41

simlerde a / h deiimlerinin olabilmesi nedeniyle Orta Asur metinlerindeki da ad Azameri ile kyaslanmakta ve Urartu metinlerinde geen Azamerune ile de karlatrlmaktadr.210 Fakat, Azamrumun Asurca bir ahs ad olan Amur-Aur ile beraber gemesinden dolay, Urartu metinlerindeki Azamerune lkesi ile balants olmad belirtilmektedir.211

210 211

KTH 47. Nashef, 1991: 22.

42

B
Badna Kltepe II. tabaka wabartumlar arasnda gsterilen 212 bu yerleim yerinin, metinlerde a-na Ba-ad-na, i-na Ba-ad-na ve ni-is-ha-tum a Ba-ad-na eklinde deiik yazllar bulunmaktadr.213 Ayrca, KTH 3, 25 nolu metne gre bir burullumu (komiser ?) ve BIN 6, 265e gre de rabiumu (icra memuru) olduu anlalmaktadr.

Genellikle, klasik dnem ad da Badna olan bugnk modern Suru ile zdeletirilen214 bu yer, farkl olarak Kargam ile Harran arasna, kuzeye de yerletirilmek istenmektedir. 215 Badnann lokalizasyonu hakknda Kh. Nashef unlar belirtmektedir: K. Kessler tarafndan Yeni Asur Sarugi ile balantl olarak mzakere edildiini ve onun hakl olarak Badnann Yeni Asur Sarugi ile eitlenmesinde Badna = Y.A Sarugi = klsik Batnai = Sar olduunu phe gtrmeksizin ifade ettiini ve Kt c/k 1615, 11'in Badnann Eski Asurdaki ticaret hatt sistemini tamamladn tereddde mahal kalmakszn gsterdiini ifade etmektedir. Ona gre Badna, Zalpa gibi tannm yerlemelerle balantl bir istasyon ekli gstermemektedir ve Zalpann en son durumu ile ilgili tam bir tahkikat yaplamazsa bu yerin son durumu hakknda kesin bir bilgi verilemez demektedir. 216

212 213

Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 38. Nashef, 1991: 23. 214 Bilgi, 1946: 400, Goetze, 1963: 94, Veenhof, 1972: 293-295. 215 Mellart, 1982: 29. 216 Nashef, a.g.e.: 23, 160.

43

Bagarime * Eski Asurca belgelerde ilk defa tespit edilen bu yer ad, prag 628 nolu metnin 12-13. satrlarnda i-na Ba-ga-ri-me yazl ile gemektedir. Hitit metinlerinde grlmeyen Bagarime yer ad, Eski Babil metinlerinde geen Bakaram ile (RGTC 3, 37) pheli olarak irtibatlandrlmaktadr.217 Bahadum Kltepe metinlerinde sadece bir yerde, CCT 1, 29 nolu metnin 8. satrnda ba-ru-lim a Ba-ha-d-ma ifadesi iinde gemektedir.218 Burullumu (komiser ?) olduunu rendiimiz bu ehir, Hitite Pah(a)tima idantifiye edilmek istenmektedir.
220 219

ile

Metinde srasyla Bahadum, Tegarama,

Zalpa, Burallum, Kani, Burudum, Harana ve Wuluna yer adlar gemektedir. Kh. Nashef, bu sralamay bir gzergh olarak deerlendirmemekte ve Baradumun (Baraddum) Buruddum ile ayn yer olmamasna ramen, Tegarama, Mama ve mmkn olduu takdirde Zalpann da bu ehrin batsnda aranmas gerektiini, bunun iindir ki, Kuzey Suriyede zikredilen bu ehirlerin muhtemelen batda olduunu belirtmektedir. Ayrca, bu kltr blgesinin bakrla deil, kalay ticaretinin miktar ile ilikili olduunu da ifade etmektedir.221

Bal .... Bu yer ad, ahs ve ii listesi olarak deerlendirilen ve Kltepede Warama Saraynda ortaya karlan Kt g/t 42+z/t 11 nolu metinde [i-na alimki] Ba-al[ ] eklinde gemektedir. 222 lgili satrn krk olmasndan dolay sadece ba ksm okunabilen bu yer adyla alakal, metinde Nikkilit adl ahsn 17 adamnn bu ehirde grevli olduu kaytldr. sim, [i-na a-limki] Baal[ ] yazl dikkate alndnda, RGTC IV, s. 24te ve hemen aada deineceimiz yer ad olarak kaydedilmi Ba-al-ha-zi-a ile irtibatl olabilir.
217 218

Hecker ve Kryszat ve Matous, 1998: 210. Nashef, 1991: 23. 219 del Monte ve Tischler, 1978: 295. 220 Nashef, a.g.e.: 23-24. 221 Nashef, a.g.e.: 23-24. 222 Gnbatt, 1987: 2.

44

Balhazia sim, BIN 4, 209B, 5; Kt f/k 85, 7; 87, 4 ve TC 1, 68, 5de Ba-al-ha-zi-a, BIN 4, 209A, 1de Ba-al-hu--a yazlyla yerli kadn ahs ad olarak, Kt n/k 1142, 5-6da ise i-na P-al-ha eklinde yer ad olarak gemektedir.223 Hitite yer ad olan Palhuia'ya ile olan benzerliine dikkat ekilen224 ismin, -iia son eki ile yaplm bir bayan adnn tekilinde de kullanld belirtilmekte ve Palhaiia olarak zikredilen bu ismi, Palha'l kadn olarak tercme ederek, iia son ekininin kadn ad tekilinde kullanlan bir eit idiyet eki olduu ileri srlmektedir.225 Ayrca, Kt n/k 1142 nolu metnin 31. satrnda, Wahuana ile birlikte zikredilmesinden dolay, Palhann Kayserinin gneybatsnda ufak bir yer olabilecei de ifade edilmektedir.226

Balihum Kt 84/k 103 nolu metinde kuma ve deri, Kt n/k 620de ise yn ile alkal olarak geen bu ehirde, tekstil retiminin ve ihracatnn yapld anlalmaktadr. Ayrca, BIN 6, 176 ve Kt c/k 922, 4-6 nolu metinlerde Luhuzattia ile beraber gemesi, hem bu ehrin yaknlarnda aranmas hem de tekstil ile alakal bir ehir olmas (Luhuzattia tccarlarn Asura dnlerinde yn aldklar bir ehir olarak dnlmektedir
227

) fikrini

glendirmektedir. Orta Babil-Orta Asur metinlerinde de geen bu isim 228 , Yeni Asur metinlerindeki Balihu ile bir tutulmakta ve Yeni Asur'daki Balihum ile Eski Babil'deki Apqum a Bal hann ayn yerler olduu ve ehrin Balih nehrinin kayna yaknlarnda aranmas gerektii belirtilmektedir.229

223 224

een, 1990: 118-120. Nashef, 1991: 24. 225 een, a.g.e.: 157. 226 Bayram, 1994: 220. 227 Gkek, 2004: 318 228 Nashef, 1982: 50. 229 Nashef, 1991: 24.

45

BaliKTH 40 nolu metnin 2. satrnda Ba-li-a-im eklinde aidiyet ekli olarak Balili manasnda kullanlan bu yer ad 230 hakknda, metinden bir bilgi edinilememektedir. smin, Palia olduu ifade edilmekte231, fakat ehir ad olarak B/Paliann durumunun pheli olduu belirtmektedir. 232 Ayrca, a-na ma-tim
233

[k]-li-a

eklinde

okunua

sahip

olduu

da

ifade

edilmektedir.

BARkahia Kltepe metinlerinde ilk defa geen bu yer ad, Kt 90/k 245 nolu metnin 7. satrnda i-t BAR-k-ah--a ifadesi iinde grlmektedir.234 Hitit veya dier dnem belgelerinde tespit edilemeyen bu yer ad ile ilgili olarak metinden de bir ipucu elde edilememektedir. Ayrca bu ismi, Parka+ahi eklinde deerlendirerek, Parkal kadn olarak da tercme etmek mmkn grnmektedir.

Barwawa CCT 1, 8b nolu metnin 16. satrnda Bar-wa-wa-a yazlyla, ahs ad olarak gemektedir.235 Bu ahs adnn, Parwawa yer adyla Luwice -a son ekinin birlemesiyle meydana geldii dnlmektedir.236

BARwia Muhtemelen Kani yaknlarndaki yerleim yerlerinden temin edilen iileri gsteren bir metinde i-na A-limki BAR-wi-a fonetik yazlyla gemektedir.237 Barwia'y, ahs ad olarak da dnmenin mmkn olduu ve Beruwa ile karlatrlabilecei belirtilmektedir.238
230 231

Nashef, 1991: 25. Bilgi, 1945-51: 8-9. 232 KTH, s. 50. 233 Landsberger, 1950: 337 n. 48. 234 Michel ve Garelli, 1997: 269. 235 Nashef, 1991: 25. 236 Nashef, a.g.e.: 25. 237 Nashef, a.g.e.: 25. 238 Garelli, 1963: 159.

46

Beruwa Yukarda bahsettiimiz Bariwa ehri gibi, bir nevi ii listesi olan kt g/t 42+z/t 11 numaral metnin 40. satrnda i-na A-[limki] Be-ru-[wa] yazl ile gemekte, Kt a/k 864, 4-5de ise, i-t Be-ru-a a a-na -l-ma ifadesi iinde grlmektedir. Zubana, Harharan, Warama gibi hem ahs hem de yer adlarn ifade etmek zere kullanld belirtilen239 bu yer ad, Kt a/k 864de geen Beruwadan Ulamaya kadar ifadesine gre, gneydousunda aranan Ulama evresinde olabilir. Tuz Glnn

Binarama Eski Asurca metinlerde sadece bir yerde, KTS 1, 56c nolu metnin 2. satrnda K.BABBAR a Bi-na-ra-ma yazl ile gemektedir.240 Bu ifadeyi, Binarama gm eklinde tercme edildiinde yer ad olarak deerlendirebileceimiz gibi, Binaramann gm eklinde ahs ad olarak da okuyabiliriz. Bu hususta yaplan deerlendirmelerde, ismi ahs ad olarak okumann daha doru olaca ifade edilmektedir.241

Bua smin okunuu ile ilgili olarak bkz. abua. Buhitar Eski Asurca metinlerde yerde gemektedir. Kalay, eitli kuma ve bir eein nakli ile alakal CCT 2, 21b nolu metnin 8. satrnda a-d Bu-hi-tr, kalay ile alakal CCT 4, 20b, 8de i-na Bu-hi-tr ve prag 628 nolu metnin 3-4 ve 8-9. satrlarnda k--im a Bu-hi-ta-ar eklinde grlmektedir.242 Bu son metne gre, Buhitar ehrinde yksek dereceli bir memuriyet olarak

239 240

Gnbatt, 1987: 3, 6. Nashef, 1991.: 26. 241 Nashef, a.g.e.: 26, Ulshfer, 1995: 356. 242 Nashef, a.g.e.: 26.

47

deerlendirilen kaumun grevli olduu anlalmaktadr.243 sim, Eski Babil metinlerinde Pa-hu-da-arki olarak gemektedir.244

CCT 2, 21b nolu metinde kaytl Asurdan Buhitara kadar 3 mina d tumdur ifadesinde geen 3 minalk demenin, d tum iin fazla olduu, bu nedenle, bu ifadeden Buhitarn Asura yakn olaca sonucu

karlamayaca, belirtilen miktarn Buhitara varncaya kadar muhtelif duraklarda verilen d tum vergisinin yeknunu kastettii belirtilmektedir. 245 Ayrca, d tum metinlerindeki aklamalarn dikkate alnmas hlinde

Buhitar'n, Asur ile Kani arasnda ortada bir yerde olmas gerektii ve her iki merkezden de kuuumu takriben 400 km mesafede olduu ileri srlmekte ve lokalizasyonu ile ilgili olarak, muhtemelen Yahdun-Lim'in yl adlarndan birinde bahsi geen Pahutar ile idantifiye edilebilecei ifade edilmektedir. Ayrca, bu kraln blgedeki hkimiyeti gz nne alndnda, Harran ve Ras al ain arasndaki blgeden batda vey kuzeye ok uzak olmayan Habur geninin bat ksm ile Balih arasnda bir yere lokalize edilebilecei teklifi de yaplmaktadr.246

Buna Garelli RA 58, 117de Bu-na yazl ile kaydedildii bilgisinin dnda ismin lokalizasyonu hakknda bir bilgi verilmemektedir.247

Burallum Eski Asurca metinlerde248; a-d Bu-ra-lim, i-Bu-ru-lim, i-p-t a Bu-rulim ve i-t Bu-ru-lim a-d -ma-la249, Eski Babilde250 Bu-ru-ul-la-[a?]ki, Buru-ul-le-eki,
243 244

URU

Bu-r[u?-la?]-aki ve Orta Babil-Orta Asurda251 ise EN N[A]M a

Hecker ve Kryszat ve Matous, 1998: 209. Groneberg, 1980: 183. 245 Bilgi, 1946: 404, n. 78. 246 Veenhof, 1972: 241. 247 Nashef, 1991: 26. 248 Nashef, a.g.e.: 27. 249 Gnbatt, 2002: 82-83. 250 Groneberg, 1980: 46 251 Nashef, 1982: 74.

48

URU

Bu-ra-li fonetik yazllar mevcuttur. C. Gnbatt tarafndan yaynlanan ve

itinerer zellie sahip Kt g/k 199 nolu metinde Asurdan Zalpaya iki gzergh olduu grlmektedir. Metinde verilen sralamaya gre; birinci gzergh Asur Hamizanum imala imala Zalpa, dieri ise, Asur Qaar Burallum

Hahhum

Zalpadr. Burallum ikinci gzergha gre, T. ar-

Rim h ile bir tutulan Qaar ile imala arasnda grlmektedir.

Kh. Nashef, Eski Babilde Habur tum ve Razam

dan ayr olarak

Burallum'da da Sin-iddinamn andabakk tu olduu hakknda yeni bir metin yaynlandn, tarih-topografik bilgilerin bu belgeyi nemli kldn fakat metnin VAT 9295 ile balantl olmadn ve bu zorluu Rekonstruktion 73 vd.da zikrettiini belirtmektedir. Kh. Nashef, M. C. Astour'un metni yeniden gzden geirdiini fakat rekonstruksiyonu hakknda bir deerlendirme yapmadn belirtmekte ve VAT 9260n n ve arka yznn yer deitirmesi ya da J. Lewy'nin belirttii gibi yerletirilmesi hlinde, (WO 19, 366) Habura ve Burallum'un, Atme ve Mardamandan sonraki istasyonlar olabileceini ifade etmektedir. Yazar, M. C. Astoura gre Atme'nin, onunla yakn bir iliki ierisinde olan Mariden daha uzakta olduunu belirterek, Mardaman, Habur ve Balih arasnda mstahkem hale getirilmi byk tepelerden birisi olmas gerektiini; Habura'nn, Apqum a Haburla zdeletirilmekte olduunu ve Burallum'un Yukar Habur boyunca uzanan pek ok tepe arasnda arandn, VAT 9260da Kaniten Asura giden yoldaki istasyonlar iin farkl istikametler nerilebileceini ve bu durumun, iin halli anlamna gelmediini ayrca, zellikle
252

sralama
253

bakmndan

da

gvenli

olmadn

vurgulamaktadr.
254

Bu yorumun dnda, Burallumun bugnk Habur , Harran ile Viranehir arasndaki blgede bir

geninin dousunda yerde

ve bugnk Sindjarn kuzeyi veya Shemshara blgesi iinde

olabileceine dair grler de bulunmaktadr.255

252 253

Nashef, 1991: 27. Veenhof, 1972: 241 vd. 254 Ylmaz (Gl), 2001: 36-37. 255 Charpin ve Ziegler, 2003: 273.

49

Burhattum Bu yer ad Kltepe metinlerinde a-na Bu-ur-ha-tim, i-Bu-ur-ha-[tim] ve i-t Bu-ur-ha-tim fonetik yazllaryla gemektedir.256 CCT 6, 37ada geen yazl: 3. satrda Pu-u[r-u]-ha-dim, 9. satrda ise, Pu-ru-<u>-ha-dim eklinde deerlendirilmi ancak, szkonusu metinde geen ismin POAT 16, 5 ve I 739, 11e gre Bu-ur-ha-tim eklinde okunmas gerektii belirtilmitir.257 Ayrca, V. Donbaz KTS II 43 metninin 49. satrnda BU-UR-DM eklinde yazlan ismi, -ur- iaretini -ru- okuyarak, Bu-ru(!)-dim diye deerlendirmektedir. Fakat S. Bayram, Kt n/k 1385 nolu metnin 13 ve 20. satrnda geen a-na Bu-ur-ha-tim yazln gz nnde bulundurarak, ismin B/Pu-ur<-ha>-tim eklinde deerlendirilmesi gerektiini ileri srmektedir. Bunun yannda, Burhattumun Hitit metinlerinde geen Purand/ta veya Parhan/ta ile ilikisinin ak olmadn belirtmektedir.258 Bu ehrin lokalizasyonu ile ilgili unlar syleyebiliriz: Burhattum, Imd ilumun Amur-Itara yazm olduu POAT 16 metninde Timurna yer ad, yine ayn ahslara ait CCT 6, 37a nolu mektubun 4-5 ve 1. satrnda Tarittar bakr ve Kt n/k 1385 nolu metnin 18. satrnda iyi cins Tarittar bakr ifadeleri ile birlikte gemektedir. Bu bilgilere dayanarak Burhattumun, dnemin nemli bakr retim merkezleri olan Timurna ve Tarittara yakn bir yerde aranabileceini syleyebiliriz.

Buritan Kltepe metinlerinde sadece bir yerde; CCT 1, 16b nolu metnin 25. satrnda Bu-ri-ta-an yazl ile gemektedir. smin, aidiyet ekli bir yer ad olduu belirtilmektedir.259

256 257

Nashef, 1991: 27-28. Nashef, a.g.e.: 27-28. 258 Bayram, 1997: 56. 259 Nashef, a.g.e.: 28.

50

Buruddum Eski Asurca metinlere gre a-na Bu-ru-dim, i-na Bu-ra-d-im ve i-t Bu-ru-d-im, Eski Babilde 260 lum Bu-ru-un-duki ve L Bi-ru-un-duki, Orta Asur-Orta Babilde261 ise Bu-ru-da-JA eklinde rneklerini oaltabileceimiz fonetik yazllar vardr. Kt n/k 1730, 4 ve Kt 91/k 171, 39a gre bir k rum merkezi olan 262 , CCT 1, 29a gre ise burullum (komiser?) ve kaum (yksek dereceli bir memuriyet?) grevlilerinin varl grlen bu ehirde; Kt m/k 78, 21de geen TG Bu-ru-dim Buruddum kuma, CTMMA 96, 13de UDU a Bu-ra-dim Buruddum koyunu ve Kt 88/k 85, 23-24deki K.GI a Bu-ru-dim Buruddum altn ifadeleri tekstil, hayvanclk ve madencilin nemli bir yere sahip olduunu gstermektedir.

-anta son ekli yer adlarndan biri olarak deerlendirilen bu yer ad, Hitit metinlerinde geen Puranda ile idantifiye edilmek istenmi263 fakat bu neri destek grmemitir. 264 Aksi gr olarak; Buruddum'un, Asur-Kani ana hattnn son ksmnda nemli bir istasyon olduu 265 fakat, orta ksmla balantl bir ehir olmad belirtilmekte 266 ve Buruddum'un yukar Fratta Hahhumdan nce bulunabilecei ileri srlmektedir. 267 Ayrca Gaziantep civarnda268, Suriye269 ve Talhayumun kuzeyinde270 de aranmaktadr.

Kltepe belgeleri incelendiinde: Buruddum ICK 1, 84, TC I, 81, Kt h/k 341, Kt g/k 186, Kt n/k 564 ve Kt 92/k 559 metinlerinde imala, Eluhut, Qaara, Hahhum ve alahua gibi, Anadolunun gneydousunda ve Kuzey Irakta aranan ehirlerle birlikte gemektedir. Ayrca, Kt g/k 186271 nolu
260 261

Groneberg, 1980: 47. Nashef, 1982: 76. 262 Bilgi ve Bayram, 1995: 28, Bayram, 1997: 63. 263 Bilgi, 1946: 388. 264 CTMMA 96. 265 Nashef, 1987: 69. 266 Nashef, a.g.e.: 67. 267 Ylmaz (Gl) , 2001: 38. 268 Garelli, 1963: 110. 269 Larsen, 1976: 269. 270 Charpin ve Zegler, 2003: 273. 271 Gnbatt, 2002: 86, n.10.

51

metinde Qaara (T. ar-Rim h )

Buruddum

Hahhum (Samsat)

sralamas iinde grnmesi sebebiyle T. ar-Rim h ile Samsat arasnda olduu anlalmaktadr. Bunun yannda, KTH 6 ve Kt h/k 341de Hahhum ile birlikte gemesi nedeniyle de, bu ehrin T. ar-Rim hdan daha ziyade, Samsata yakn olacan dnmekteyiz.

Buruhattum Eski Asur metinlerinde272 Bu-ru-u-ha-t-im, a-Bu-ru-u-ha-tim ve i-na Bu-ru-u-ha-tim, M.. II. bin Suriye belgelerinde273 uruBur-a-ha-an-da, Hitit metinlerinde 274 ise
URU URU URU

Bur-a-ha-an-da,

Pr-u-ha-an-ta ve

Pu-ru-u-

ha-an-du-um-ma-an gibi rneklerini oaltabileceimiz farkl fonetik yazllar bulunmaktadr.

Kltepe

metinlerinden

Anadolunun

nemli

k rumlarndan

biri

olduunu rendiimiz Buruhattuma, Asur Ticaret Kolonileri andan ok nceleri de Akadl tccarlar tarafndan ticaret maksad ile gelindiini biliyoruz. Akad kral Sargonun Anadoludaki asker hareketlerinin anlatld ar tamh ri savan kral ad ile bilinen metinlerinden, bu sefere kmadan nce bilgi toplad, Buruhattum yolunun ok tehlikeli, sk ormanlarla ve dikenli fundalklarla kapl olduu anlatlmaktadr.275 Hitit metinlerinde beyi/prensi, NA4 KIIBi, suru ve kaps bulunduu belirtilen 276 Buruhattum ehrinin, Koloni Devrinde birtakm problemlerle urat anlalmaktadr. KTH 1, 1 nolu metinde Buruhattum ve Wahuanada bir ayaklanmann kt, KTS II 40, 27 nolu metinde ise, Buruhattumda barn hkim olduu ve Ulama ile Buruhattumun ittifak yaptklar kaytldr. Belgelerden k rum tekilatna sahip olduunu bildiimiz Buruhattumun, bir kral ve byk kral tarafndan idare edildiini ve saray
272 273

Nashef, 1991: 29-31. Marn, 2001: 60. 274 del Monte ve Tischler, 1978: 323, del Monte, 1992: 128. 275 CAH I/XIX: 13. 276 Ertem, 1995: 82, Karauuz, 2005: 24, n. 95.

52

olduunu da reniyoruz. ehir, ayrca nemli bir maden retim yeri olarak da karmza kmaktadr. Kt n/k 1339 nolu metinde, vadelendirme tabiri olarak geen bir ifadeden Eski Asur krallarndan, I. Sargonun saltanat yllarndan birinde Buruhattumda salgn hastalk (veba) olduu grlmektedir.277 Kltepe metinlerinde sklkla zikredilen bu ehir, ounlukla alatu(w)ar, Ulama, Wahania ve Wahuana ile birlikte gemektedir.

Protoluvi diline ve evresine giren yer adlar grubuna it -anta son ekli bu yer adnn, Kuara krallnn merkezi olduu, m t Buruhattum eklinde memleket ad olarak da getii ve Kaniden drt gnlk uzaklkta olduu ileri srlmektedir.
278

Ayrca, rub um rab um byk kral idaresinde

279 280

memleketten ibaret bir siyas birlik olduu da iddia edilmektedir. Buruhattum Tuzglnn gneyinde evrede
281

, Sultanhan-Konya arasndaki

ve Konya-Aksaray snrlar iinde 282 aranmakta, ayrca Acem

Hyk283 ve Konya Karahyk ile bir tutulmaktadr.284

Uzun yllar Konya Karahykte kaz bakanl yapan S. Alp, Buruhattum ile Karahykn ayn yerler olduunu ileri srmektedir. Eski Hitit kral Telipinunun fermannda Buruhattum ile birlikte geen Luna kentinin, klsik adaki Lystra olduu ve bugn Hatunsaraya lokalize edildii belirtmekte, Hatunsaray'n da Konya Karahyke ok yakn oluunu ileri srd fikre delil olarak gstermektedir.285 Ayrca, Karahykn byk bir ehir niteliinde oluu, kuvvetli bir suru, kaplar, ehrin iine giren yollar ve nadide buluntularyla da Buruhattuma ba aday olaca dnlmektedir.286

een, 1995: 44-72. Bilgi,1946: 387-388. 279 Landsberger, 1950: 338, Balkan, 1957: 65-66. 280 Garelli, 1963: 123, Orlin, 1970: 110, 140, Larsen, 1976: 159, 237, Forlanini, 1985: 46, Nashef, 1991: 29-31. 281 Bilgi, a.g.e.: 387-388. 282 een, 2002: 65. 283 Mellart, 1982: 28-31, Ylmaz (Gl), 2001: 38. 284 Alp, 1992: 8, Ertem, 1995: 81. 285 Alp, a.g.m.: 8. 286 Ertem, 1995: 81.
278

277

53

C. Gnbatt tarafndan neredilen bir metin 287 , Buruhattumun yeri hakknda bize nemli ipular vermektedir. Metnin ilgili satrlarnda

Wahuana k rumunun, iki haberciyi Ulama yolundan, iki haberciyi de alatuwar yolundan Buruhattuma gnderdii kaytldr. Gnbatt, Ulama ve alatuwarn, Wahuana ve Buruhattum arasnda, fakat, ayn gzerghta olmadklarn belirtmektedir. Ayrca hocamz habercilerin iki farkl yoldan Buruhattuma dnmektedir. gitmelerini gerektiren sebebin, Tuz gl olduunu

TC 3, 165 metninde, Kaniden hareket edildikten sonra srasyla, Wahania-Nenaa-Ulama zerinden Buruhattuma ulalmakta (Harita 2), OIP 27, 54de ise, yine Kaniden hareketle, Wahania-Malitta zerinden Wahuanaya varlmaktadr (Harita 3). Ayrca, Kt n/k 1582 nolu belgede Nenaadan kldktan sonra Athuruna ve Wahania sras kaytldr (Harita 1). Bu belgeye gre Athurunann Nenaa ve Wahania arasnda olduu grlmektedir. TC 3, 165 ve OIP 27, 54e gre yol Wahaniadan sonra kuzey ve gney istikametine dnmektedir. Biz, C. Gnbatt tarafndan neredilen yeni metnin yardmyla kuzey yolunu, Kani-Wahania-MalittaWahuana-alatuwar ve Buruhattum olarak, gney yolunu ise KaniWahania-Athuruna-Nenaa-Ulama-Buruhattum olarak tamamlayabiliriz (Harita 4). Buna gre de, Buruhattumun yeri iin, Konya-Karahyk teklifini uygun grmekteyiz.

Buruna Kltepe metinlerinde Bu-ru-u-na-im fonetik yazlyla Burunal manasnda aidiyet ekli olarak kaydedilmitir.288 sim Habuna ve Hitite yer ad Hupina
289

ile -na son eklerinden dolay karlatrlmakta, Hitit

metinlerinde geen da ad Piri ile irtibatnn olmad belirtilmektedir.290

287 288

Gnbatt, 1995: 107-108. Nashef, 1991: 31. 289 del Monte ve Tischler, 1978: 117-118; del Monte, 1992: 42. 290 Nashef, a.g.e.: 31-31.

54

Butn tum * Eski Asurca metinlerde yeni geen yer adlarnda biridir. eitli ehirlerde yaplan demelerin kaytl olduu Kt 91/k 437 nolu metnin 1. satrnda i-na a-al Bu-ut-[n]a-tim yazl ile gemektedir.291 Bu metin, Kaniin kuzey-kuzeybatsnda aranan ve Hitit kaynaklarnda Yukar lke olarak anlan blgede bulunan ehirlerden 292 bahsetmesi sebebiyle son derece mhimdir. Metinde srasyla, Butn tum, Hanaknak, Haniga, Wazida, Kupilan, Tapagga, Tahadizina, Turhumit ve Wahuana ehirlerinde yaplan eitli demeler kaytldr. ou ilk defa geen bu yer adlar, wabrimde yaplan demeler dikkate alndnda, kk yerleimler (Turhumit ve Wahuana hari) olarak deerlendirilebilir. Yine bit wabrimlerde yaplan demeler dikkate alndnda, bu listenin bir gzergh srasn takip ettii sylenebilir. lButn tum ehrinde

Belgede, Asurlu olmas muhtemel bir tccarn,

1,5 ekel kalay kervansaray iin dedii kaytldr.293 Eski Asur metinlerinde ilk defa geen butn tum kelimesi294, fstk aac, fstk aac tahtas/odunu ve fstk meyvesi anlamlar verilen Akadca buuttu kelimesi ile alkal olup, daha sonraki dnemlere ait belgelerde bu tu, buuntu, buumtu, budumtu ve bunatu telaffuzlaryla kaydedilmitir. 295 Hitit metinlerinde ise, Sumerce
GI

LAM.GAL olarak ifade edilen 296 ve Hitite karl tespit edilemeyen bu metinlerde
GI

kelime,

kurban

meyvesi

olarak

ve

ekmek

ile

birlikte

gemektedir.297

LAM.GAL kelimesi, Yeni Babilce bir metinde298 ise, Dibar

dann299 zelliini belirtmek zere kullanlmtr.

Veenhof, 2006: 779. Metinde srasyla, Butnatum, Hanaknak, Hanigga, Wazida, Kupilan, Tapagga, Tahadizina, Turhumit ve Wahuana ehirleri kaytldr. 293 Kt 91/k 437: 1) i-na a-al Bu-ut-/[n]a-tim 2) a- wa-b-ri a-d-in. Veenhof, 2006: 779. 294 Veenhof, a.g.m.: 779. 295 CAD B, 359. 296 KUB XXXIII 67 Vs. I 3; 790/v 3; 31/w Vs.? III 5; 1191/z Vs. 7 ve KUB XXXIII 115 Rs. III 8. 297 Ertem, 1974: 70-71. 298 Reiner, 1956: 132. KUR Di-bar MIN KUR GI.LAM.GAL may Mount Dibar absolve, the home of the pistachio-tree. 299 c c Dibar Da, bugnk ad Abd al- Aziz olan da ile bir tutulmaktadr. Nashef, 1991: 35.
292

291

55

Butn tum kelimesi, gnmzde genellikle Gneydou Anadolu blgesinde, az da olsa Kuzey Akdeniz ile Orta Karadenizde geit blgelerinde grlen ve yabani fstk aac olarak ifade edilen Buttum aac (Pistacia khinjuk Stocks) ile alkaldr. Yaklak 6-7 m. ykseklie eriebilen ve kn yapraklarn dken bu aacn tohumlar yenilebildii gibi, tohumlarndan ya da karlmaktadr. Bu yadan yaplan sabuna Bdm Sabunu denmektedir. Gnmzde Buttum kelimesi eitli azlarda Bdm, Btm, Bttm, Budum, Butum olarak da adlandrlmaktadr.300

Sonu olarak Butn tum kelimesi, gnmzde yabani fstk aac olarak da bilinen Buttum ile zde olup, yabani fstk aacnn yetitii ehri ifade etmek zere kullanlmtr. lButn tum ehri, metinde Maat hykle bir tutulan Tapigga ile birlikte gemesi ve fstk aacnn yetime artlar gz nne alndnda, Karadeniz ikliminin Makro Klima etkilerinin tesiri altndaki301, Tokatn kuzeybat veya batsnda aranabilir.

300 301

Baytop, 1994: 55. zalar, 1991: 63.

56

D
Dadania TC 3, 166 nolu metne gre bir kral tarafndan idare edilen Dadania, Eski Asur metinlerinde; CCT 1, 24b, 15de i-Da-da-ni-a, BIN 6, 269, 16da a Da-da-ni-a ve TC 3, 181, 14de aidiyet ekli olarak Da-da-ni-a-i-im eklinde gemektedir. Ayrca Hitit metinlerinde 302
URU URU

Ta-ta-ni-ja, Eski Babilde 303 ise

Ta-da-an-neki yazllaryla grlmektedir.

-nia sonekli yer adlarndan biri olarak belirtilen isim, TC III, 166, 8de Zalpa ile birlikte zikredilmi olmasndan dolay Hattu blgesinde, Zalpa yaknlarnda olabilecei belirtilmektedir.
304

Bunun yannda, Frat nehri

zerinde, Buruddum ve Zalpa arasnda, Kanie doru giden ana rotalardan birisi zerinde ve Birecik yaknlarnda aranabilecei305, Yukar Fratda T. Az yaknlarndaki bugnk Totain ehri olabilecei 306 , Banda ve Zalpa ile beraber gemesi nedeniyle de Frat ve Balih arasnda, Suru yaknlarnda307 yer ald ifade edilmektedir.

Kh. Nashef, Batna ve Zalpa ile beraber zikrediliinin dnda Eski Asur kaynaklarnn Dadania hakknda baka bir bilgi vermediini, Kuzey Suriyede ve Karadenizde iki Zalpann varl da bir lokalizasyon aratrmasn zorlatrdn belirtmektedir. Eski Babildeki Tatenne ile Dadaniann ayn yer olmasnn Kuzey Suriyedeki Zalpann lehine bir temayl gsterdiini fakat, Kuzey Suriye blgesindeki metinlerin muhtevalarnn tartmal olduunu ve Kuzey Suriyedeki Zalpa ile alakal bu metin gruplar Zalpann idantifiye edilmesini TC 3, 166, 19da geen Kanili mihmandar"n zikredilmesinin gsterdiini belirtmektedir. Hitite Tatania ile Eski Asurca Dadaniann ayn
302 303

del Monte ve Tischler, 1978: 413. Groneberg, 1980: 232. 304 Bilgi, 1945-51: 31. 305 Goetze, 1953: 65, 68, Garelli, 1963: 94, Nashef, 1987: 73. 306 Fnkelsten, 1962: 77. 307 Veenhof, 1972: 243, 293.

57

yer olmasnn oraya gre Kuzey Suriyeye site edilen literatre gre aratrlmasnn daha uzak ihtimal olduunu ifade etmekte ve Dadaniay T. Az veya Suru ile ayn yer olabileceini ileri srmektedir.308

Dakunu Asurlu ahslar arasnda yazlm bir mektup olan CCT 3, 36b nolu metnin 21. satrnda i-Da-ku-nu yazlyla gemektedir. sim, Msr dilindeki tk-n-<w> konsonlarndan oluan kelimeyle (Kuzey Suriyede) karlatrlmaktadr.309

Dala (Tala) Eski Asurda; BIN 4, 111, 22, TC 3, 191, 38de Da-l- ve ICK 1, 27A, 18de Da-l-a eklinde grlen ve rneklerini oaltabileceimiz bu isim, getii metin yerlerinin hepsinde ahs ad olarak kaydedilmektedir. Hitite metinlerde URUDa-a-la-a ve URUDa-a-la eklinde yazllar bulunan310 yer ad Tala ile de ilikilendirilmek istenmektedir.311

D r Eski Asurda312, BD.ANki, Eski Babilde313 BD.ANki, L BD.ANki ve [LUG]AL BD.ANki, Orta Asur-Orta Babilde314 ise BD.ANki ve URU De-e-er ma-ha-az dA-nim yazllaryla gemektedir. sim, Badra ile yni T. cAqar ile bir tutulmakta
315

, ayrca Mari yaknlarnda veya Balih vadisinde de

aranmaktadr.316

308 309

Nashef, 1991: 33, 159-160. Nashef, a.g.e.: 34. 310 del Monte ve Tischler, 1978: 389. 311 Nashef, a.g.e.: 34. 312 Nashef, a.g.e.: 35. 313 Groneberg, 1980: 33. 314 Nashef, 1982: 79. 315 Nashef, 1991: 35. 159. 316 Charpin ve Ziegler, 2003: 273.

58

Dibar Eski Asurca metinlerde; Kt c/k 839, 38 ve 71. satr ile ICK 1, 96 satr 4de u-D-bar eklinde gemektedir. "Dibar'l" anlamnda corafya ad olduu belirtilen isim, cAbd al-cAziz da ile bir tutulmaktadr.317

Dikiana Eski Asurca bir metinde K.BABBAR a D-ki-a-na Dikiana gm manasnda geen bu isim, D gik ile idantifiye edilmek istenmektedir. 318

Duhaia TC 1, 100, 23de Du-hu--li, TCL 1, 240, 25de ise Du-hu--LM yazl ile gemektedir. sim, Hitit metinlerinde geen, Tuhaiya yer ad ile irtibatlandrlmaktadr.
URU

Du-u-ha-i-a eklinde

319

DulanAsurlu ahslar arasnda yazlm bir mektup olan TC 1, 31, nolu metnin 28. satrnda Du-l-ni- Dulanl manasnda aidiyet ekli bir yer ad olduu belirtilmektedir.320 Lokalizasyonu ile ilgili bir bilgi tespit edilememitir.

DunEski Asur metinlerinde Du-na, Du-nu-ma-an, Du-nu-um-na(-) ve Du-ni-ku-ni yazllaryla ahs ad olarak gemektedir.321 Dunumna() ahs ad olarak da deerlendirilen isim, Hitit metinlerinde
URU

Du-un-na-a ve KUR
322

Du-un-na eklinde yazllar bulunan ve Develi Kara Hisar'n 38 km gneyindeki klasik Tynna yer adyla bir tutulan, Hitite Tuna irtibatlandrlmak istenmektedir.323
317 318

ile

Nashef, 1991: 35. Nashef, a.g.e.: 159. 319 Nashef, a.g.e.: 36; bkz. Garelli, 1963: 160. 320 Nashef, a.g.e.: 36. 321 Nashef, a.g.e.: 36.37. 322 del Monte ve Tischler, 1978: 439, del Monte, 1992: 173. 323 Nashef, a.g.e.: 36.37.

59

Duruduruwa Kltepe Ib tabakasna ait olan ve eitli ehirlerde bulunan ahs ve ii listesini gsteren Kt g/t 42+z/t 11 nolu belgede i-na Du-ru-du-ru-wa yazl ile gemektedir. sim, Hece tekrar ile oluturulan yer adlarndan biri olarak deerlendirilmekte ve Hitite metinlerde geen Duruwaduruwa ile irtibatlandrlmakdr.324

Duruhnum CCT 6, 4a nolu metnin 3. satrnda [i/a-na Du]-ru-uh-nim yazl ile geen bu yer adnn, tanr ad Tarhu ile Hitite bundan oluan ahs adlaryla, ayrca Hitite yer ad Tarahna325 ile karlatrlabilecei belirtilmektedir. 326

324 325

Gnbatt, 1987: 5. n. 8. del Monte ve Tischler, 1978: 405. 326 Nashef, 1991: 37.

60

E
Ebla Sargon ve Sargon ncesi belgelerde327 Eb-laki ve Ar-ma-namki Eblaki, III. Urda328 gada-Eb-laki ve l-Eb-laki, Eski Asur metinlerinde; ATHE 32, 17de Eb-la-i-, Kt 90/k 187329, 4de a-na Eb-la-i-a-im, Kt 91/k 338330, 2de i-t Eb-l-i-im ve BIN 6, 193, 14de Eb-l-i-um, M.. II. bin Suriye metinlerinde331 i-na URUEb-la ve L Eb-laki, Hititde332 URUE-ib-la-an, URUE-ib-la ve
URU

Ib-la, Eski Babilde 333 ise Eb-la-hi-iki ve Eb-la-ah eklinde rneklerini

oaltabileceimiz yazllar mevcuttur. En eski dnemlerden beri ivi yazl belgelerde kaydedilmi olan Ebla, Suriyede, Halep ile Hama arasnda bulunan ve Halepin 55 km. gneybatsnda yer alan T. Mardikhle ile ayn yerdir. 334

Ekall tum Kltepe Ib tabakas ile ada, RIMA 1, 59: [7], 10da LUGAL -k[lla-ti]mki, M.. II. bin Suriye metinlerinde335 NA4 E-kal-teki ve L URUki I-kal-t, Hititde 336
URU

I-gal-l[a?-ti?, Eski Babilde 337 m t -kl-la-tim ve -kl-la-timki,

339 340

Orta Asur-Orta Babilde 338 ise i-na E-ka-la-tiki yazllaryla gemekte ve Asurun kuzeyindeki Haikal srlmektedir. veya T. Munb qa olabilecei ileri

327 328

Edzard ve Farber ve Sollberger, 1977: 37-38. Edzard ve Farber, 1974: 39. 329 Michel ve Garelli, 1997: 179. 330 Bayram, a.g.e.: 16. 331 Marn, 2001: 67. 332 del Monte ve Tischler, 1978: 142, del Monte, 1992: 51. 333 Groneberg, 1980: 65-66. 334 Bayram, 1998: 53. 335 Marn, a.g.e.: 68. 336 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 137. 337 Groneberg, 1980: 68. 338 Nashef, 1982: 102. 339 Nashef, 1991: 38. 159. 340 Marn, a.g.e.: 68.

61

Elmelme Eski Asurca bir metinde; prag 537, 19da ma-at El-me-el-me yazl ile bir memleket ad olarak gemektedir. smin pheli olarak Ememe ile karlatrlabilecei belirtilmektedir.341

Eluhut Eski Asur metinlerinde i-na E-lu-hu-ut, i-Lu-ha-a ve i-t E-lu-hu-ut, Eski Babilde342 E-la-hu-utki ve Lu-hu-tiki, Orta Asur-Orta Babilde343 ise URU E-lu-hat ve E-lu-ha-at eklinde rnekleri oaltabileceimiz yazllarla gemektedir. Ayn zamanda Kltepe II. tabaka k rumlarndan 344 biri olan Eluhut, Kuzey Suriye evresine it -hat son ekli yer adlarndan biri olarak belirtilmekte ve bugnk Birecik yaknlarnda
345

, Viranehir ile Urfa

arasnda 346 , Suriyenin dousunda Habur Irmana pek uzak olmayan bir yerde 347 aranmakta ve Mardin ile bir tutulmaktadr. 348 Ayrca, Luh Eluhutun aynl kabul edilmekte
349

ile

ve ehrin modern ad T. Lail n olan

Abuma doru nc istasyon olduu, buna gre de Viranehir civarnda aranmas gerektii ileri srlmektedir.350

Ememe Kltepe metinlerde E-me-me yazlyla ahs ad olarak gemekte ve Hitite yer ad Ememeja
351

ile irtibatlandrlmakta, ayrca Eski Asur

metinlerindeki Elmelme ile de karlatrlabilecei belirtilmektedir.352

341 342

Nashef, 1991: 38. Groneberg, 1980: 69. 343 Nashef, 1982: 104. 344 Bayram, 1994: 233. 345 Bilgi, 1946: 414. 346 Garelli, 1963: 93. 347 Larsen, 1976: 242. 348 Charpin ve Zegler, 2003: 273. 349 Nashef, 1991: 66, n. 45. 350 Nashef, a.g.e.: 69. 351 del Monte ve Tischler, 1978: 140. 352 Nashef, a.g.e.: 39.

62

Enibaka * Kt 83/k 181 nolu metnin 1-2. satrlarnda i-t E-ni-i-ba-k a-d K-rama-ku Enibakadan Karamakuya kadar ifadesi iinde gemektedir.353 Hitit metinlerinde de daha nce hi gemeyen bu isim, kk bir yerleme yeri olarak tahmin edilmekte ve lokalizasyonu ile ilgili olarak metinden herhangi bir bilgi edinilemedii belirtilmektedir.354

Eqlum Eski Asur metinlerinde; ICK 1, 12de lu i-na A-limki lu i-na Eq-lim ve ATHE 24de lu i-na A-limki lu i-na GNlim eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllarla gemektedir. Bu ibareyi Asurlularn Anadolu'yu ifade etmek zere kullandklar bilinmektedir. Dolaysyla eqlum, bir ehri ya da blgeyi deil fakat Anadolu'nun geni bir kesimini kastediyor olmalyd. Kelime Asurlular tarafndan Asur dikkate alnarak "memleketin d" anlamnda ve yine Anadolu'yu kastetmek zere kullanlyordu355.

353 354

Bayram, 1994: 213. Bayram, a.g.m.: 213. 355 CAD E: .251.

63

G
Gabaunua TMH 1, 17d nolu metnin 6. satrnda Ga-ba-u-nu-a yazlyla ahs ad olarak gemekte ve Hitite metinlerde da ad olarak kaydedilen Kapa[u]356 ile alkalandrlabilecei belirtilmektedir.357

Galw num Eski Asurca bir metinde; CCT 6, 8b, 12de ma-s-e-em a Ga-al-wanim yazl ile gemektedir. Galw numun metinde, Mul ndan sonra, im l dan nce gemesi nedeniyle, bugnk karlklar bilinmeyen bu iki ehir arasnda bir istasyon olabilecei ifade edilmektedir.358 Gasur Sargon ve Sargon ncesi belgelerde359 Qa-srki ve ens-Ga-srki, Eski Asurda; RIMA 1, 7, 5de Ga-surx (SAG)ki, aidiyet ekli olarak Kay. 75, 8de Ga-s-ri-im ve CCT 4, 2a, 32de TG Ga-s-ri-im, Eski Babilde 360 ise Ga-srki eklinde gemektedir. Gasurun, Yorgan Tepe ile bir tutulan Nuzinin daha eski ad olduu ileri srlmektedir. 361

Gazaba ICK 1, 15 nolu metnin 7. satrnda Ga-za-ba-a-li fonetik yazlyla ahs ad olarak grlmektedir. Bu isim, Hitite metinlerde eklinde geen Kazapa
362 URU

Ga-za-pa-a

ile irtibatlandrlmak istenmektedir.

363

356 357

del Monte ve Tischler, 1978: 172, del Monte, 1992: 78. Nashef, 1991: 40. 358 Nashef, a.g.e.: 40, 159. 359 Edzard ve Farber ve Sollberger, 1977: 54. 360 Groneberg, 1980: 79. 361 Nashef, a.g.e.: 40, 159. 362 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 204, del Monte, a.g.e.: 78. 363 Nashef, a.g.e: 41.

64

H
Ha .... eitli ehirlerdeki ahs ve iileri gsteren Kt g/t 42+z/t 11 nolu metnin 17. satrnda i-na Ha-[.....] eklinde gemektedir. smin Habuna olarak tamamlad belirtilmektedir.364

Habalzima * Eski Asurca metinlerde bir yerde; Kt v/k 67 nolu metnin 1. satrnda i-na Ha-ba-al-zi-ma fonetik yazlyla gemektedir. 365 Turhumit k rumunun karar olan bu metinde, Habalzimann lokalizasyonuna ynelik ak ifadeler bulunmamasna ramen, belgenin Turhumit k rumunca dzenlenmi olmas Tokat-Sivas havalisine, Boazky-Merzifon arasna ve Kzlrmak havzasnn orta ksmna lokalize edilen Turhumite yakn bir yerde bulunmas ihtimalini ortaya karmaktadr.

Habnuk Prag 469 nolu metnin 4. satrnda geen i-na Ha-b-nu-uk [i-na] a-pat na-ri-[im] Habnukta nehrin aznda ifadesine gre, bir nehir yaknlarnda aranmas gereken bu yer adnn, metnin akna gre Hahhum'un bir d mahallesi olduu ileri srlmektedir. 366 Bugnk Samsat ile bir tutulan Hahhum, Kltepede ele geen bir antlama metnine gre Frat olduu dnlen bir nehir kysndadr. 367 Eer Habnukun, Hahhum ehrinin d mahallesi olduu yorumunu doru kabul edecek olursak, prag 469 nolu metinde bahsi geen nehrin Frat olabileceini, Habnuk ehrinin de Samsat yaknlarnda aranmas gerektiini syleyebiliriz.

364 365

Nashef, 1991: 42. AKT III, 1995: 76. 366 Nashef, a.g.e.: 44. 367 Gnbatt, 2004: 256 vd.

65

Habur III. Ur belgelerinde368 Ha-bu-raki, Eski Asurda ise Ha-bu-ra, i-Ha-bu-ra ve k-s-tim a Ha-bu-ra-a yazllaryla gemektedir. VAT 9260 nolu metne gre Atme Mardaman Habur Burallum irun Zur huhu ve

imala sralamas iinde yer almaktadr. Ancak metnin krk olmas nedeniyle bu sralamann problemli olduu grlmektedir. Buna ramen Habur nn Atme, Mardaman ve Kanie doru bir gzergh zerinde olduu kabul edilmektedir. Ayrca bu ehrin Dou Habur, Yukar Habur Blgesi ve Ergani Maden yaknlarnda olduu, fakat Habur uygun bulduu da ifade edilmektedir.369 ile Burallumun ayn blgede olmalar sebebiyle Habur nn yeri iin Yukar Habur Blgesi teklifinin daha

Haburata Eski Asur metinlerinde Ha-bu-ra-ta-i-um, URUDU Ha-bu-ra-ta-am ve URUDU SIG5 Ha-bu-ra-ta-i-um eklinde geen rneklerini oaltabileceimiz bu yer ad, bu dnemin nemli iyi cins bakr retim merkezlerinden biridir. sim, Eski Babil metinlerinde Ha-bu-ra-timki ve m t Ha-bu-ra-timki eklinde grlmektedir.370

Kh. Nashef, hub ru / hab ru kelimesi ile ilgili olabileceini, bronzdan yaplm bir testi ile getiini ve Habur y gsteren k-s-tim a ha-bu-ra-a ifadesiyle karlatrlabileceini belirtmektedir. Yazar, idiyet ekli Habur l ifadesinden dolay filolojik olarak Haburata ile Habur arasndaki irtibatn

problemli olduunu belirtmekte ve birinin feminen, dierinin ise masklen idiyet ekli kelimeler olabileceinin gzden uzak tutulmamas gerektiini ifade etmektedir. 371 Ayrca, bu yer adnn Irak ya da Suriyedeki Hab ra(tum) ile balantl olmad, Kzlrmakn batsnda aranmas gerektii de ileri srlmektedir.372
368 369

Edzard ve Farber, 1974: 72 Nashef, 1991: 44. 370 Groneberg, 1980: 84-85. 371 Nashef, a.g.e.: 45. 372 Dercksen, 1996: 15.

66

Habuna Eski Asurda 373 i-na A-limki Ha-bu-u-na, Hititde 374 KUR Hu-u-pi-na, M.. II. bin Suriye metinlerinde
URU 375 URU d

Hu-p-i-na ve

ise [ GAZ.BA.A.A a dualarnda

Hu-p-i-na]

yazllaryla

gemektedir.

II.

Muwatallinin

Hubina ehri, Tanr GAZ.BA.BAs, Frtna tanrs, Sava Tanrs, arlaimi Da, nehirleri, dalar, tanr ve tanralaryla birlikte anlmaktadr. Ayrca metinlerde Habuna ehri saray, beyi, ba, baheleri ve Hubuna lkesi alabaster ta kaytldr.376 sim, -una son ekli yer adlarndan biri olarak belirtilmekte ve Hitit metinlerinde grlen Hubina ve Apzina 377 ehir adlarndaki -ina ekinin -una ile ayn olduunun Hubinann Asur kaynaklarnda Hubuna olarak da grlmesinden anlald ifade edilmektedir. 378 Habuna ehrinin KonyaEreli ile irtibatlandrlan Kybistra olduu genel kabul grmektedir. 379

Hadiar Eski Asur metinlerinde; BIN 6, 193, 2 ve CCT 3, 48b, 8de Ha-d-a-ar yazl ile ahs ad olarak geen bu ismin, Hitite Da ad Handijar380 ile irtibatlandrlabilecei belirtilmektedir.381

Hahala * Kltepe metinlerinde ilk defa tespit edilen ve Kt 90/k 465 envanter numaral metnin 2. satrnda i-na Ha-ha-l-[ ] eklinde grlen isim, Hitite yer ad Hahalia382 ile ayn yer olmaldr.

373 374

Nashef, 1991: 45. del Monte ve Tischler, 1978: 137, del Monte, 1992: 42. 375 Marn, 2001: 133. 376 Karauuz, 2005: 26, n. 101. 377 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 27-28, del Monte, a.g.e.: 8-9. 378 Bilgi, 1946: 392. 379 Nashef, 1991: 45, 159, Alp, 2001: 50. 380 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 78. 381 Nashef, a.g.e.: 45. 382 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 62.

67

Hahhum Kltepe II. tabaka k rumlar arasnda gsterilen 383 bu ehir, Sargon ncesi ve Sargon dnemi metinlerinde 384 Hah(h)um, Eski Asur 385 ve Eski Babilde 386 Hahhum, Hititde 387 Hahha ve Urartu metinlerinde 388 Hahi(a) eklinde telaffuz edilmektedir. Hahhum ehrinin belgelerden bir rub umu kral (Kt b/k 612, 18), arrumu vasal kral (CCT IV, 30a, 13), ekallumu saray (CCT IV, 30a, 5; 18a, 26-27) ve kumrumu rahip (CCT IV, 35b, 19) olduu anlalmaktadr. Koloni Devrinden ok daha nceleri de Mezopotamya kavimlerince bilinen Hahhum ehrine ilk olarak Laga kral Gudeadan (M.. 2144-2124) kalan belgelerde rastlamaktayz. Gudea, Tanr Ningirsu iin ina ettirdii tapnakta kullanlan malzemelerin temin edildii yerleri anlatrken Hahhumdan altn getirttim demektedir. Dikkat ekici husus, Gudeann altn getirttii Hahhum ehrinin, Kltepe belgelerinde altnla alkal olarak hi zikredilmemesidir. Hahhum ehri, OIP 27 7, 6da a-ptm a Ha-h[i-im] ve Kt b/k 27, 5-6da a-p-t a Ha-hi-im ifadelerinden yn, Kay. 25,12de geen AN.NA TG.HI.A a Ha-hi-im ifadesinden de kalay ve kuma retim merkezi olarak karmza kmakadr. CCT 4, 30 nolu metinde, adn bilmediimiz Hahhum kralnn kanl iler yapt ve tahtnn emniyette olmad, memleket byklerinin birbirlerine baktklar

belirtilmektedir. Anlald zere kraln baz davranlarndan dolay Hahhum saraynda birtakm huzursuzluklar ba gstermi, tccarlar da bu durumdan rahatszlk duymaya balamlardr. Anadoluda Koloni ann son

dnemlerinde artan i huzursuzlukar Asur ve Anadolu arasndaki ticareti olumsuz etkilemeye balam olmaldr. Yeni yaynlanan bir Kltepe belgesi389, Hahhum ehri ile Asur arasnda yaplm bir antlama metni olup, muhtemelen yukarda bahsettiimiz sebeplerden dolay dzenlenmi

383 384

Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 38. Edzard ve Farber ve Sollberger, 1977: 68. 385 Nashef, 1991: 46-47. 386 Groneberg, 1980: 85. 387 del Monte ve Tischler, 1978: 61, del Monte, 1992: 208. 388 Diakonoff ve Kashkai, 1981: 38. 389 Gnbatt, 2004: 256 vd.

68

olmaldr. Kt 00/k 10390 4. stunun 16-17. satrlarna gre Hahhumun dalk bir blgede olduu anlalmakta ve ayn metnin 2. stununun 12-15. satrlarnda geen (Eer) sizin krlk blgenizde veya lkenizin (dier bir yerinde) nehirde bir gemi batarsa ., her eyi tam olarak deyeceksiniz ifadelerinden, Asurlu tccarlarn nehri gemek iin gemi veya kayklar kullandklar anlalmaktadr.391 Hahhum; Divrii 392 , Kangal 393 , Kilikyann dousunda vey Kuzey Suriyede
394

Elbistan

395

, Alaca
398

396

ve Harput yaknlarnda
399

397

, Frat'n

dousunda vey batsnda lokalize edilmek istenmitir.

aranm, Samsata

ve Lidar Hyke 400

C. Gnbatt tarafndan yaynlanan bir Kltepe belgesi Hahhumun yeri konusunda nemli ipular vermektedir.
401

Asur ile Hahhum arasnda

yaplm ticari antlama metninde geen (Eer) sizin krlk blgenizde veya lkenizin (dier bir yerinde) nehirde bir gemi batarsa ., her eyi tam olarak deyeceksiniz ifadeleri Hahhum ehrinin bir nehir kysnda olduunu gstermesi bakmndan mhimdir. Buna gre metinde bahsedilen nehir, Frat olmaldr. Yine ayn metne gre Hahhumun Timelkia ile Badnaya snr olduu belirtilmekte, ayrca blgenin en byk hyklerinden biri olan ve bugn baraj glnn altnda kalan Samsatn Hahhum olma ihtimali daha yksek grlmektedir402.

Gnbatt, 2004: 258. Gnbatt, a.g.m.: 259. 392 Landsberger, 1939: 238 vd., n. 24-26, Bilgi, 1946: 411-412. 393 Garstang, 1942: 453. 394 Lewy, 1952: 273, n. 3. 395 Goetze, 1953: 68. n. 25, Cornelus, 1958: 243, Garelli, 1963: 109, Schuler, 1965: 26, n. 88, Ylmaz (Gl), 2001: 40. 396 Garstang ve Gurney, 1959: 25. 397 Orlin, 1970: 39, n. 53. 398 Otten, 1972: 48, Mellart, 1982: 29-30, Nashef, 1987: 71, Nashef, 1991: 159-160. 399 Diakonoff ve Kashkai, 1981: 38, Forlanini, 1986: 3, Veenhof, 2006: 779. 400 LIverani, 1988: 165, een ve Hecker, 1993: 39, Garelli, 1998: 451-456, 401 Gnbatt, a.g.m.: 261-262. 402 Gnbatt, a.g.m.: 262, n. 16.
391

390

69

Hailawakuwa Eski Asurca metinlerde sadece bir yerde grlen bu isim, a-na Ha-i-lwa-ku-wa fonetik yazlyla gemekte ve Kaniin yaknnda bir ky olabilecei belirtilmektedir.403

HalabKltepe metinlerinde Ha-l-bi4-im yazl ile ahs ad olarak gemektedir. Aidiyet ekli olan bu isim Halpa ile karlatrlmaktadr.404

Halata sim, TC 1, 87, 20 nolu belgede Ha-l-t eklinde ahs ad olarak gemekte ve Hitite yer ad Hala/ta405 ile bir tutulmaktadr.406

Halpa TC 3, 191 numaral metnin 18. satrnda Ha-al-p-[x] eklinde ahs ad olarak grlmekte ve bugnk Halep olabilecei belirtilmektedir.407 Ayrca Kt r/k 1 nolu metnin 36-37. satrlarnda genetiv ve aidiyet ekli olarak geen a-na Ha-al-p-im yazln da Halpalya eklinde tercme ederek, ismi yer ad olarak deerlendirmek mmkndr.

Hamizanum BIN 6, 200, 5, 8de ve CCT 5, 47c, 13de i-na Ha-m-za-nim eklinde gemektedir. Kt g/k 199da geen i-t A-limki a-d Ha-[m-za]-nim Asurdan Hamizanuma kadar ve i-t Ha-m-za-nim a-d -ma-la Hamizanumdan imalaya kadar ifadelerinden, gzergh zerinde olduu anlalan bu ehrin, Asurdan sonraki ilk istasyon olduu kabul edilmektedir.408

403 404

Nashef, 1991: 47. Nashef, a.g.e.: 48. 405 del Monte ve Tischler, 1978: 69. 406 Nashef, a.g.e.: 48. 407 Nashef, a.g.e.: 48. 408 Gnbatt, 2002: 85.

70

Kuzey Suriyede bir yerde olabilecei belirtilen409 Hamizanumun, Kt 199 nolu metne gre, Samal (Zincirli) olduu dnlen imala ehri ile olan balants nedeniyle, Gaziantep civarna yakn bir blgede aranmas gerektii de ifade edilmektedir.410

Hanaklu Kt k/k 3, 7 nolu metinde be-tn a Ha-na-ak-lu eklinde gemektedir. Yer ad olarak kaydedilen isim ile ilgili herhangi bir bilgi verilmemitir.411

Hanaknak Eski Asurca metinlerde a-na Ha-na-ak-na, i-na Ha-na-ak-na-ak ve i-na p- a Ha-na-ak-na-ak eklinde yazllar mevcuttur. Kltepe II. tabaka wabartumlar arasnda gsterilen412 Hanaknak, Kt 89/k 230413 nolu metinde k rum olarak belirtilmektedir. Kltepe metinlerinde ilk defa geen ehirlerde yaplan demelerin kaytl olduu Kt 91/k 437 414 nolu metinde gzergh srasnda grlmektedir. Belgede srasyla, Butn tum Haniga Wazida Kupilan Tapigga Tahadizina Hanaknak Turhumit ve

Wahuana ehirleri kaytldr. Metinden Hanaknakta b t wabrim olduu anlalmaktadr. ki hecenin tekrar ile oluturulan yer adlarna rnek tekil eden Hanaknak, Hanikkun ve Amkuwa ile birlikte deerlendirmekte ve Yozgatn efaatli ilesine yerletirmektedir. 415 Ayrca, ICK 1, 31cye ve belki 33bye gre Hattula balantl olabilecei belirtilmekte ve bu ehrin, Boazkyn gneydousundaki Hanhanann
409 410

Euagina

(=Khne)

ile

bir

tutulan

Hititedeki
417

416

ile ayn yer olmamas gerektii ne srlmektedir.

Bilgi, 1946: 416. Ylmaz (Gl), 2001: 38. 411 Nashef, 1991: 48. 412 Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 38. 413 Veenhof, 2006: 781. 414 Veenhof, a.g.m.: 779. 415 Mellart, 1982: 129. 416 del Monte ve Tischler, 1978: 76-77, del Monte, 1992: 25. 417 Nashef, a.g.e.: 159.

71

Hanaknakn,

Maat
418

Hyk

yaknlarna

lokalize

edilen

Hitite

metinlerdeki Hananaka

yer ad ile olan ses benzerlii, ayrca Kt 91/k 437

nolu metinde Maat hykle bir tutulan Tapigga ile birlikte gemesi sebebiyle, Hitit metinlerinde Yukar lke olarak adlandrlan blgede, Yeilrmak kavsi iinde aranmas gerekmektedir.

Hanigga * Kt 91/k 437, 6da i-na Ha-ni-k eklinde kaydedilmi bu yer ad, Kltepe metinlerinde ilk defa gemekte olup, eitli ehirlerde yaplan demelerin kaytl olduu Kt 91/k 437419 nolu metinde Butn tum Haniga Wazida Kupilan Tapigga Tahadizina Hanaknak Turhumit ve

Wahuana gzergh srasnda grlmektedir. lgili metnin 7-8. satrlarndan bu ehirde b t wabrim olduu anlalmaktadr. Genellikle Hattu evresinde aranan Hanaknaktan hemen sonra zikredilmesi, Haniggann da bu evrede olma ihtimalini ortaya karmaktadr. Bu yer adnn, Hitite metinlerde Maat Hyk yaknlarna lokalize edilen Haninkawa 420 ile identifize edilebilecei belirtilmektedir. Tapigga ile olan irtibat sebebiyle Maat hyk yaknlarnda aranabilir.

Hanuwa Eski Asurca metinlerde Ha-nu-wa ve Ha-nu-a eklinde ahs ad olarak grlmekte ve Hitite da ad Hanuwa421 ile irtibatlandrlmaktadr.422

Haqa Bu yer ad, TC 3, 164, 2de a-d Ha-q, KTS 1, 22b, 12de i-na Ha-q, Kt g/k 220423, 28de i-na SA.TU a Ha-q ve BIN 4, 34, 29 TG.HI.A a Haq-ma eklinde yazllarla gemektedir. Kt g/k 220 nolu metne gre; Asur Abum
418 419

Haqa

Tegarama gzergh sralamas iinde grnen Haqa

del Monte, 1992: 24. Veenhof, 2006: 779. 420 del Monte, 1992: 26. 421 del Monte ve Tischler, 1978: 79, del Monte, 1992: 26. 422 Nashef, 1991: 49. 423 Gnbatt, 2002: 81.

72

ehrinin, bu sralamaya gre; bugnk T. Leilan olan Abumdan sonraki istasyon olduu anlalmaktadr. Ayrca ayn metinde geen Haqa danda/dalarnda ifadesinden de, ehrin dalk bir blgede olduu sonucu karlmaktadr. Abrum ile Zalpa 424 veya Burulum ile Zalpa arasnda olabilecei dnlen Haqann, Abrum'a iki istasyon mesafede olduu ifade edilmekte, ve Zalpann Fratn batsna yerletirilmesi hlinde, bu ehrin Yukar Fratn kvrmnda bir yerde aranmas gerektii belirtilmektedir. 425 Bunun yannda Mara ile Gaziantep arasnda 426 , Gaziantep civarnda Zalpaya yakn bir yerde
427

ve Urfa-Gaziantep hattnn hemen kuzeyinde 428 olduuna dair

grler de mevcuttur.

Haraba Farkl ahslar zerindeki gm miktarn gsteren bir liste olan ICK 1, 87 nolu metnin 19. satrnda a Ha-ra-ba yazlyla, Harabal bir ahs nitelemek zere yer ad olarak kaydedilmitir. 429 Metinden, isim ile ilgili herhangi bir bilgi tespit edilememektedir. Kr. Harabi memleket ad.

Harabi * Eski Asurca metinlerde ilk defa geen bu yer ad, Kt n/k 1100430 nolu metnin 6. satrnda bir memleket ad olarak, ma-at Ha-ra-bi4-i yazlyla grlmektedir. Hitite belgelerde geen Harapaa 431 ya da Harpia 432 ile ilgisinin olup olmadnn, eer varsa hangisiyle ilgili olduunun kesin olarak sylenemeyecei belirtilmektedir. 433

424 425

Goetze, 1953: 65. Nashef, 1987: 69. 426 Bilgi, 1946: 414. 427 Ylmaz (Gl), 2001: 37. 428 Gnbatt, 2002: 84. 429 Nashef, 1991: 50, Ulshfer, 1995: 291-292. 430 Bayram, 1997: 45. 431 del Monte ve Tischler, 1978: 85. 432 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 89, del Monte, 1992: 31. 433 Bayram, a.g.m.: 45.

73

Harahuwa Eski Asur metinlerinde i-Ha-ra-ah-u-a ve a-ar-a-ra-nim GAL a Hara-ah-u-a yazlyla gemektedir. 434 Kt r/k 1 nolu metin, Ani isimli bir tccarn Tegarama wabartumuna yazd bir mektupdur. Belgede

Harahuwa dnda Tegarama, Tiburzia, Abu[x]uhta ve Kurua yer adlar da gemektedir.

Harahuwa, Hitite metinlerinde geen Harahu bir tutulmakta ve Zalpa ile irtibatl olarak Kzlrmak kavisi iinde Boazky-Aliar istikametine yerletirilmektedir.435 Ayrca, Karadenizdeki Zalpa civarnda olmas gerektii fikri de ileri srlmektedir.436

Harahur Eski Asurca bir metinde; KTS 2, 30, 4de a-na Ha-ra-hu-ur yazlyla gemektedir. Harahurun Hitite Harahara ile ayn yer olabilecei, Diclenin dousunda aranan III. Ur ve Eski Babil metinlerinde HaraHAR, Yeni Asurda HarHAR telaffuzlu isimle idantifiye edilebilecei ve Eski Asur belgelerindeki Arraphum ve Gasur ile de karlatrlabilecei ifade edilmektedir.437

Harana Eski Asur metinlerinde; KTH 14, 24de Ha-ra-na, CCT 1, 29, 23de i-Ha-ra-na, KTH 14, 18de ra-q-tim a Ha-ra-na-a-ma ve KKS 13b, 6da a Ha-ra-n[a], Hitit438 ve Luvice439 belgelerde Harran, Eski Babilde440 Harr num eklinde gemektedir.

434 435

Bayram,1997: 56. Nashef, 1991: 50. 436 del Monte ve Tischler, 1978: 83. Forlanini, 1985: 67 deki haritada. 437 Nashef, a.g.e.: 51. 438 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 90, del Monte, 1992: 28. 439 Sava, 1998: 185-187. 440 Groneberg, 1980: 92.

74

-na sonekli yer adlarndan biri olarak belirtilen441 bu yer ad, KTH 14 nolu metinde bakr ile alakal olarak gemesi nedeniyle, Ergani'nin 30 km gneydousundaki T. Charan olabilecei ileri srlmektedir.442 Ayrca, AsurKani arasndaki ana rota zerinde olan Haran nn, Haran (Harr n)n farkl bir grnts olarak deerlendirilmekte ve Harran ile bir tutulmaktadr.443

Haranu Kltepe Ib tabakasna ait Kt k/k 4 nolu metnin 13. satrnda Du-hu-uma-ti a Ha-ra-ni yazlyla bir ahs adn nitelemek zere kullanlmtr. Metinde geen, Amihepa a Qatan ve Ilia a Zibuhuliwe rneklerinde olduu gibi a ha-ra-ninin yer ad olarak dnlebilecei, ancak Harrann metinlerde ha-ra-na(-a) eklinde yazlndan ve metinde geen yer adlarna gre uzakta olmas gerektiinden, bunun mmkn olamayaca ileri srlmektedir. Ancak, metinde geen Tunip ve Qatann Kuzey Suriyede bulunmasndan dolay bu ifadenin Harranl bir ahs olarak dnlmesi gerektii de belirtilmektedir.444 Bize gre de isim Harranla ayn yer olmaldr. Ayrca, hem Haranu hem de Harani, Harrann deiik yazllar olarak kabul edilmelidir.

Hardu sim, Eski Asur metinlerinde a-na Ha-ar-du ve aidiyet ekli olarak Haar-du-e-im eklinde gemektedir.445 CCT 4, 4a nolu belgede am tum madeni ile alkal olarak geen bu yer adnn, Buruhattum ve Wahuana ile birlikte zikredilmesi nedeniyle Tuz gl evresinde olma ihtimali arlk

kazanmaktadr.

441 442

Bilgi, 1946: 400. HUCA 27: 22. n. 95. 443 Nashef, 1991: 51, 159. 444 Nashef, a.g.e.: 51-52. 445 Nashef, a.g.e.: 52.

75

Harharansim, Kt n/k 62, 6da Ha-ar-ha-ar-na, CCT 1, 23a, 16da ise Ha-ar-hara-an eklinde ahs ad olarak kaydedilmitir. Hem ahs hem de yer ad olarak kullanlan kelimelerden biri olan
446

Harharann, Hitit ehir ad

Harharna447 ile ilgili olabilecei belirtilmektedir.448

Haratal * Kltepe metinlerinde yeni tespit edilen yer adlarnda biri olan bu isim, Kt a/k 810, 15-16da ra-d- a Ha-ra--tal fonetik yazlyla gemektedir.449 Haratal ile Hitit metinlerindeki Haratann450 ayn yer olduu iddia edilmekte ve buna delil olarak da, Hitite metinlerin ounda Harata yazlnda -l konsonunun eksik olmasna ramen, VBoT 68 II 8de URUHar-a-ta-a-il idiyet ekli yazlm olmas gsterilmektedir.451

Harihar sim, ICK 1, 24a nolu metinde a Ha-ri-ha-ar eklinde gemekte ve M. T. Larsenin yer ad olarak yorumlad belirtilmektedir.452 Ancak Hariharn bir tanr ad olduu453 bilinmektedir.

Harka * Eski Asur metinlerinde sadece bir yerde; prag 600, 17de SG.HI.A a Ha-ar-k-a Harka yn ifadesi iinde gemektedir. sim, Hitite metinlerde da ad olarak
454

grlmekte

ve

Erciyes

Da

ile

irtibatlandrlmak

istenmektedir.

Ancak bugn Erciyes Da, Akaipa da ad ile

birtutulmaktadr.

446 447

Gnbatt, 1987: 6. del Monte ve Tischler, 1978: 86. 448 Garelli, 1963: 158. 449 Bayram, 1997: 45. 450 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 85-86. 451 Bayram, a.g.m.: 45. 452 Nashef, 1991: 52. 453 Bayram, 1996: 13. 454 del Monte ve Tischler, a.g.m.: 88.

76

Harkimni Harkiwuna Harkiwuna Garelli RA 59, 40de i-t Ha-ar-ki-wu-na, Kt m/k 4, 34de ise i-t Haar-ki-im-ni yazlyla gemektedir. Hitite metinlerde 455 zellikle de Hitit imparatorluk metinlerinde allapa ehri ile birlikte kaydedilen456 Harkiwuna, MAH 16205de gm sevkiyat ile alkal olarak gemekte ve ana yer adndan sonra zikredilmektedir. Anitta metnine gre, Anittaya dman bir ehir olarak deerlendirilen ve muhtemelen Hatti krall tarafndan msaade edilen Kzlrmak havzas krall koalisyonunun bir paras saylan bu ehir457 rgpe lokalize edilmektedir.458 Harsamna Bu yer ad, Mama kral Anum-Hirbinin Kani kral Waramaya yazd tarihi bir mektup olan Kt g/t 35 nolu metnin 30. satrnda a-lam Ha-ar-s-amna yazl ile gemektedir. Bu belge dzenlendiinde muhtemelen Kani hkimiyeti altnda olan Harsamnann, Kani kral Waramann babas Inar tarafndan dokuz anlalmaktadr.
459

yl boyunca kuatma altnda

tutulduu,

metinden

C. Gnbatt hocamz tarafndan yayna hazrlanan Kt 01/k

217 nolu metinde ise Harsamna ehrinin Hurmeli adnda bir kral olduu belirtilmektedir. 460 Harsamna Eski Babilde 461 Ha[r]-sa-am-na-aki, [Ha]r-suum-naki ve Ha-ar-sa-am-na-ju yazllaryla grlmektedir. K. Balkan atlar ile mehur bir yer olan ehri Uzunyaylaya yerletirmenin uygun olacan ileri srmektedir.462 Kh. Nashef463, K. Balkann Harsamnay Mari metinlerindeki yer ad Harsamna ve daha ge dnem metinlerinde da ad olarak geen Harsamna ile karlatrdn belirtmektedir. Bir Mari stelinde, Kani ve
455 456

del Monte ve Tischler, 1978: 88. Karauuz, 2005: 23, n. 88. 457 Orlin, 1970: 77. 458 Nashef, 1991: 160. 459 Balkan, 1957: 8-9. 460 Gnbatt, 2005: 759. 461 Groneberg, 1980: 93. 462 Balkan, a.g.e.: 62-63. 463 Nashef, a.g.e.: 53-54.

77

Hattua arasnda grldn, bir baka metinde ise, krmz-kahverengi Harsamn yu at ifadesinde grldn, ARM 7 266, 3de u-um-maki yer ad ile irtibatl olduunu ifade etmektedir. Kh. Nashef, Erica Reinerin, da ad Harsamna ile Eski Asur metinlerinde geen Harsamnay bir tuttuunu aktarmaktadr. Anum-Hirbi metninin Harsamnann lokalizasyonu iin bir bilgi vermediini, fakat Mama ile ilikili olabileceini belirtmektedir. Ayrca, Harsamnann Hitite Harumna yer ad ile irtibatl olmadn, daha ge devir metinlerinde geen Harsamnann Hitite Haramna ile irtibatlandrldn ifade etmektedir.

Harumnsim Eski Asur metinlerinde; Kt a/k 1104a, 1de Ha-ar-u-um-nu-ma-an yazl ile erkek, OIP 27, 49a, 1de geen Ha-ar-u-ma-al-k yazl ile de bayan ahs ad olarak gemektedir. smin ierisindeki -uman unsurunun erkek, -alkann ise kadn ahs adlarnn sonuna gelen ek olduu belirtilmektedir. 464 Ayrca isim, Hitit metinlerinde grlmektedir.
465 URU

HAR-um-ma eklinde

Harumnann yeri hakknda Kltepe ve Hitit kaynaklarndan

daha ok Mari mektuplarndan bilgi edinildii belirtilerek, burada bulunan bir mektupta Harumnann, Kani ile Hattua arasnda getii, bu sebeble de bu yerin Kani ile Hattua arasnda olaca ileri srlmektedir. Harsamna ile de karlatrlmaktadr.
467 466

Ayrca

Hartan(a) * Eski Asur metinlerinde yeni geen yer adlarndan biri olan Hartana, Kani k rumu karar olan Kt a/k 1056 nolu metnin, 28-29. satrlarnda K.BABBAR p-zu-ur-tum a Ha-ar-ta-na yazlyla gemektedir.468 Belgede Hartanadan nce srasyla Wahuana, Turhumit ve Buruhattum yer adlar gemesi sebebiyle, Hartanann, Nide-Aksaray-Kayseri geni ierisinde
464 465

Nashef, 1991: 54. del Monte ve Tischler, 1978: 91. 466 Bilgi, 1946: 400-401. 467 Nashef, a.g.e.: 54. 468 Bayram, 1997: 45.

78

aranmas gerektii belirtilmektedir.469 Bu yer ad Hitit belgelerinde ta-a-na,

URU

URU

Ha-ar-

Har-ta-a-na ve

URU

Har-ta-na eklinde gemektedir.

470

Hartimeka Kltepe Ib tabakasna it olan ve eitli ehirlerde bulunan ahs ve iilere ait bir liste olarak deerlendirilen Kt g/t 42+z/t 11 nolu metinde i-na Alimki Ha-ar-t-me-k yazl ile gemektedir. Bu yer ad Hitite metinlerde ise
URU

H[ar-<ti->m]i-ig-ga
471

eklinde

grlmekte

olup,

Kani

evresinde

aranmaktadr.

Ayrca, Hartimeka Kltepede Waramann saraynda

bulunan bir idar belgede kaydedilmi olmas ve belgenin eitli ehirlere ait ii listesi olarak deerlendirilmesi nedeniyle, Kani yaknlarnda bulunmas fikri bize gre de doru grnmektedir.

Harziuna Eski Asur belgelerinde a-na Ha-ar-zi-wu-na ve a Ha-ar-zi--na yazllaryla gemektedir.472 Hitit metinlerinde ise, KUR KUR
URU URU

HAR-zi--na-a,

HAR-zi--na ve

URU

HAR-zi--na eklinde grlmektedir. 473 Bir Hitit

metninde (KUB LIII 42), Eski Asurca metinlerde de geen Turhumit ve Katila yer ad ile yine Eski Asurda ahs ad olarak grlen da ad Kammalia ile birlikte gemektedir. Ayrca, bir baka Hitit metnine gre de (KUB VI, 45, II, 34), tanr Wahalian takdis edildii ehir olduu belirtilmektedir.474 -na son ekli yer adlar gurubuna dhil olan bu ehir Buruhattum hinterland ierisine dahil edilmekte yaknlarnda
477 475

ve Kzlrmak havzasnn gneybats

476

ile Kayseri

aranmaktadr. Bunun yannda, klsik Lykaoniende (Karaman

yaknlarnda) olduu da iddia edilmektedir. 478

469 470

Bayram, 1997: 45. del Monte ve Tischler, 1978: 91, del Monte, 1992: 32. 471 del Monte a.g.e.: 32. 472 Nashef, 1991: 54. 473 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 93, del Monte, a.g.e.: 34. 474 Bilgi, 1946: 399, n. 60. 475 Bilgi, a.g.m.: 400. 476 Orlin, 1970: 36, n. 38. 477 del Monte ve Tischler, 1978: 93. 478 Forlanini, 1977: 214.

79

Harziwa BIN 4, 83, 49de a-na Ha-ar-zi-wa eklinde geen ismin, metnin akna gre ehir ad olduu belirterek, ismin Harziunann ksaltlm bir ekli olup olmad sorgulanmaktadr. 479 Hasuara sim Eski Asur metinlerinde Ha-u-ar, Ha-u-a-ar-na ve Ha-u-arna eklinde kadn ahs ad, i-na A-limki Ha-s-a-ra yaz ile de yer ad olarak gemektedir.480 Hasuarann, modern Zengibar Kalesi ile bir tututulan klsik Kyzistrayla ayn yer olduu ileri srlmektedir.481

Hai Kt f/k 85, 5de Ha---ma-an, VAT 9282, 10da Ha---man ve Kt d/k 28a, 13; b 5de Hu---ma-an eklinde ahs ad olarak gemekte ve isim bnyesinde erkek ahs adlarnn sonuna gelen uman eki bulundurmaktadr. Kuzey Suriyede bir ehir olan Hai(u) veya Hitite Hauwa ile karlatrlmaktadr.482

Haim KTS 2, 29, 9da Ha--im-na-wa-ar yazl ile ahs ad olarak geen ismin, bir da ad (tanrlatrlm) olabilecei belirtilerek, Eski Babilcedeki Hasam/Asam (RGTC 3, 93) da ismi ile kyaslanmaktadr. Ayrca Hurrice olarak deerlendirilen isim, -Nawar (Nawar) ve Orta Asurca la-i ile karlatrlmak istenmektedir.
483 m

Ha-i-im-al-

479 480

Nashef, 1991: 55. Nashef, a.g.e.: 55. 481 Nashef, a.g.e.: 55. 482 Nashef, a.g.e.: 55. 483 Nashef, a.g.e.: 56.

80

Haum sim Eski Asur metinlerinde aidiyet ekil olarak Ha-u-im, yer ad olarak a-lim Ha-a- ve Ha-u-wa geiiyle de ahs ad olarak grlmektedir. Hitit metinlerine gre, Kuzey Suriyede aranan Hauwa ile irtibatlandrlan 484 bu yer adnn, Eski Babilde Ha-a-i-imki ve L Ha-a-i-imki eklinde yazllar mevcuttur.485 Haumun, Toroslarn gneyinde Frat'n yaknlarnda, Mara ile Kommagene arasnda486, Frat zerinde, Samsat ile Kargam arasnda bir yerde, Frat'n dousunda Birecik 487 ya da Mara civarnda 488 veya Gaziantep civarnda489 olabileceine dir grler mevcuttur. Hauara Hasuara Hatipitra * Eski Asurca metinlerde yeni tespit edilen bir yer ad olup, itinerar bir metin olan Kt 92/k 3 nolu metnin 16. satrnda i-na Ha-ti-pi?-it-ra yazl ile gemektedir.490 Metinde, Sivas yaknlarnda aranan amuha ile Maat Hyk yaknlarnda aranan Karahna arasnda olduu grnmektedir. Belgeye gre amuhaya daha yakn olduu anlalan Hatipitrann, Sivas yaknlarnda aranmas uygun olacaktr. (Harita 5).

Hattum Kaniin Kuzey blgesinde olmas gerektii belirtilen491 bu yer ad, Eski Asur metinlerinde Hattum, M.. II. bin Suriye metinlerinde Hattim, Orta AsurOrta Babilde Hatte/Hatti/M t-Hatt, Yeni Asurda Hatti, Yeni/Ge Babilde Hattu, Urartuda H te ve Luvice metinlerde Hattua/Hatti geileriyle karlatrlabilecei belirtilmektedir.492
484 485

Nashef, 1991: 56. Groneber, 1980: 95. 486 Nashef, a.g.e.: 56. 487 del Monte ve Tischler, 1978: 98. 488 del Monte, 1992: 35. 489 Charpin ve Zegler, 2003: 274. 490 Veenhof, 2006: 780. 491 Nashef, a.g.e.: 57. 492 Marin, 2001: 125.

81

Hattu Kltepe II. tabaka k rumlar arasnda gsterilen

493

ve Hitite

metinlerde de Hattu olarak geen ismin, bugnk Boazky ile ayn yer olduu belirlenmitir.

Hawilsim, ICK 1, 89, 4de Ha-wi-li-um ve KKS 5ada Ha-wi-li-im yazl iler bir yer ad, Kt v/k 133 494 , 27deki Ha-wi-lim geiiyle de ahs ad olarak grlmektedir. sim aidiyetli bir yapya sahip olup kendinden nce gelen ahs adn (Hawil'li .A.) nitelemek iin kullanlmtr. Hazamrum Azamrum Haziknawata Eski Asurca bir metinde i-na Ha-zi-ik-na-wa-ta yazl ile gemektedir.495 Bu yer ad ile ilgili herhangi bir bilgi tespit edilememektedir.

Hazu Bu yer ad, CCT 6, 40b, 4, 6da a-d Ha-zu, CCT 6, 40b, 10da i-t Ha-zu ve CCT 1, 42a, 22de aidiyet ekli olarak URUDU Ha-zu-a-am Hazu bakr yazllaryla kaydedilmektedir. Ayrca, Hitite metinlerde HUR.SAG Hazzi 496 Hazzi Da, bir Kltepe metninde 497 ise, Dan iinden Hazuya kadar ifadesi iinde gemektedir. Her iki dnem belgelerinde paralellik gsteren bu bilgiye gre; Hazunun dalk bir blgede olduu anlalmaktadr. CCT VI, 40b nolu metinde Lalga Hazu Timelkia Hurama ve Kani sralamas iinde kaydedilmi bu ehir, metne gre Lalga ile Timelkia arasnda olduu anlalmaktadr.

493 494

Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. Bilgi ve Bayram, 1995: 91. 495 Nashef, 1991: 59. 496 del Monte ve Tischler, 1978: 106-107, del Monte, 1992: 38. 497 CCT 6, 40b.

82

Kh. Nashef, Hazunun Kani'e yaplan yolculuk esnasnda gzergh zerindeki son ksmda olduunu belirtmekte, ehrin, Hahhumun arkasnda ve Timelkiann nnde kaldn, onun iinde kuzey Suriye evresinin kltrne ait olduunu ifade etmektedir. 498 Ayrca, Forlanininin Hazunun Yukar Frat'n kuzey batsnda olacan ifade ettiini ayrca, CCT 1, 42a, 22de geen URUDU ha-zu-a-am ifadesinin iindeki ha-zu-a-am yazln yer ad olarak deerlendirmediini de belirtmektedir.

Hih(h)ia * Eski Asur metinlerinde geen yeni yer adlarndan birisidir. Kt 83/k 263, nolu metnin 4-5. satrlarnda a-wi-il5-tim Hi-hi-a-i-tim yazlyla gemektedir.499 lgili metninde aidiyet ekli bir yer ad olarak Zalpa ile birlikte geen Hih(h)iann bu yere yakn olabilecei, dolaysyla her ikisinin de Kzlrmak Havzasnda, belki Boazky civarnda bulunabilecei belirtmektedir. Ayrca, Hitit metinlerinde500 geen Hahha, Hahhi vey Hahe yer adlaryla irtibatnn belli olmad ifade edilmektedir.

Hira sim, CCT 6, 8b, 4de i-na Hi-ra-x-[(x)] eklinde gemektedir. Bugn yerlerini bilemediimiz Mulan? ve Galw num ehirlerinden nce geldii belirtilmektedir.501

Hiruh * Eski Asur metinlerinde ilk defa gemektedir. Kt n/k 122, 19-20de ma-at Hi-ru-h fonetik yazlyla kaytl lokalize edilebilecei belirtilmektedir.503
502

bu yer ad, ilgili vesikada

Wahuana ile birlikte zikredilmesi nedeniyle Tuz Gl kenarnda bir yere

498 499

Nashef, 1991: 59. Bayram, 1997: 46. 500 del Monte ve Tischler, 1978: 61 vd. 501 Nashef, a.g.e.: 59. 502 Bayram, a.g.m.: 46. 503 Bayram, a.g.m.: 46.

83

Hubil * Modern ad T. Leilan olan Abum ehrinde ortaya kartlan Eski Asurca uluslararas ticar anlama metninde; Eidem Col. I, 9-10da LUGAL [(a) H]uub--il5 yazl ile gemektedir.504 Bu antlama metnine gre bir kral olduu anlalan ehir, Eski Babil metinlerinde Hubalum 505 olarak gemekte ve Sinjar blgesindeki Andarigle bir tutulmaktadr.506

Humahum eitli ehirlerde yaplan kalay demeleri ile alakal Kt c/k 216 nolu metnin 13 ve 16. satrnda i-Hu-ma-hi-im yazl ile gemektedir. Abrum'a gitmek zere, Kani'e yakn bir tali gzergh zerindeki bir istasyon olarak dnlen bu yer ad, Ebla metinlerinde geen Hu-ma-huki ile mukayese edilmektedir.507

HuraTC 3, 191, 30da Hu-ra-a yazlyla ahs ad olarak grld ve Luwice -a son eki tad, ayrca ismin Hitite metinlerde da ad508 olarak getii belirtilmektedir.509

Hur(a)ma Eski Asurda a-na Hu-ra-ma, TG.HI.A a Hu-ra-ma ve Hu-ra-ma-i-im, Hititde 510 Suriye
URU URU URU

Hu-ur-ma-an,
511

Hur-ma-a ve
URU

Hu-u-ur-ma, M.. II. bin eklinde rneklerini

metinlerinde

ise

H[u-ur-ma]

oaltabileceimiz yazllar mevcuttur.

504 505

Eidem, 1991: 195. Groneberg, 1980: 99. 506 Eidem, a.g.m.: 205. 507 Nashef, 1991: 59. 508 del Monte ve Tischler, 1978: 119. 509 Nashef, a.g.e.: 60. 510 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 124-125. 511 Marn, 2001: 133.

84

Kltepe II. tabaka k rumlar arasnda gsterilen512 ve Koloni ann nemli krallklarndan biri olan Huramann, metinlerden kral ve saray olduunu bilmekteyiz.513 KTS 2, 29, 14de TG.HI.A a Hu-ra-ma Hurama kuma, KTS 2, 4, 7de -ba-t-a a Za-al-p Hu-ra-ma Zalpa ve Hurama kuma ifadelerinden tekstilin Huramann ticar hayatnda nemli bir yer tuttuu anlalmaktadr. Huramann, Kani yaknlarnda bir seyahat

istasyonu olduu ve Kanie takriben 30 kmlik bir blgede aratrlmas gerektii iddia edimektedir. 514 Ayrca Pnarba civarnda olmas muhtemel alahuadan sonraki istasyon olarak grlmekte ve Asur ynnden Kanie ulamadan nceki son istasyon olduu belirtilmektedir. 515 Bunun yannda, Huramann Malatya ve Elbistan evresinde arasndaki dalk blgede
517 516

, Kargam ile Malatya

ve Kaniin gneydousunda dalk vadide 518

olduuna dair grler de mevcuttur.

HurlEski Asur metinlerinde Hu-ur-lu-ma-an yazlyla ahs ad olarak grlen isim, Hurla da ile karlatrlmaktadr.519

Hurmatum * Eski Asurca metinlerde ilk defa geen bu yer ad, Kt v/k 13, 18-19da k--im a Hu-ur-ma--tim eklinde kaydedilmitir. wabartum'unun alm olduu kararla ilgili gemesi
520

Metinde Upi Upi

nedeniyle,

yaknlarnda olmas muhtemel yerleim yerinin, Hurma yer adyla ilgisinin ak olmad vurgulanmakta, bir balant kurulmas hlinde ise kelimenin Hurma ve atu(m) unsurlarna ayrlabilecei ifade edilmektedir.521

512 513

Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. Nashef, 1991: 60-61. 514 Nashef, a.g.e.: 61. 515 Ylmaz (Gl), 2001: 43. 516 Garelli, 1963: 110-111, Mellart, 1982: 29, Bilgi, 1946: 386, n. 8, 394, Forlanini, 1985: 67. 517 EL I, 243. 518 Larsen, 1976: 237. 519 Nashef, a.g.e.: 61. 520 Bayram, 1997: 46. 521 Bayram, a.g.m.: 46.

85

Hurru(m)haim Kt c/k 216, 25de i-Hu-ru-um-ha--im, Kt 90/k 110a522, 38de a-na Huru-ha--im yazllaryla gemektedir. sim, Hitite Huruhhi ile bir tutulmakta ve Uru ile mtala edilebilecei belirtilmektedir.523

Hurupa Garelli RA 59, 40da ve MAH 16158, 11de i-na Hu-ru-up-a eklinde gemektedir. smin, Eski Babildeki Huribum ile balantl olduu, ayrca Kuzey Suriyede Abrum ve Nihria evresinde arand ifade edilmektedir.524

Huruta TC 1, 90a ve bde Hu-ru-ta yazlyla ahs ad olarak grlen ismin, Hitite metinlerde
525 URU

Hu-ru-ut-ta-a
526

eklinde

geen

yer

ad

ile

karlatrlabilecei belirtilmektedir. Hui Hai Hutur-

Eski Asurca metinlerde; BIN 4, 45, 9da GAL s-ki-tim Hu-t-ru-t-im, Kt m/k 117, 4de Hu-t-ra-i-im ve Akad kral Sargonun faaliyetlerinin anlatld Kt j/k 97527, 52de Hu-t-ra yazllaryla gemektedir. Getii metin yerlerinin hepsinde aidiyet ekli bir yer ad olarak grlen ve Buruhattum evresinde yer ald hakknda gr bulunan Huturut- ile Kt j/k 97de geen Huturann ayn yer olduu belirtilmektedir.528 Biz de, bu gre itirakle bu iki ismin ayn olduunu kabul ediyor ve Hutur- eklinde yazmay benimsiyoruz.

522 523

Michel ve Garelli, 1997: 124. Nashef, 1991: 61. 524 Nashef, a.g.e.: 61. 525 del Monte ve Tischler, 1978: 129. 526 Nashef, a.g.e.: 62. 527 Gnbatt, 1997, s. 135. 528 Gnbatt, a.g.m.: 144-145.

86

I
uhhu * Eski Asur metinlerinde yeni tespit edilen yer adlarndadr. simler ve meslekler, belki de hamutumlar listesi olan Kt n/k 608 nolu metnin, 15. satrnda -u-hu-a-um eklinde aidiyet ekli bir yer ad olarak gemektedir.529 Hitite metinlerde de daha nce gemeyen bu yer ad iin, Arsania nehrinin hemen gneyinde (Murad Su) bir yerde, Frat ile Diclenin ilk k ksmlarnda aranan 530 uwa ile irtibatnn kurulabilecei belirtilmektedir. 531 Itunuwa Kt n/k 1131 nolu metnin, 1-2. satrlarnda URUDU I-t-nu-a-i-im yazl ile grlen ifadenin, Hitit metinlerinde geen Itanuwa ile ayn yer olduu ileri srlmekte ve ehrin Kzlrmak yaknlarnda aranmas gerektii ifade edilmektedir.532 Fakat son yaplan bir alma, bu ifadenin bir yer adn deil bir fiil formunu gsterdiini ortaya koymaktadr.533 zban? CCT 1, 42b, 15de i-na z-ba-an eklinde gemektedir. Kh. Nashef, ismin okunuun gvensiz olduunu belirterek, Kanie doru bir seyahat istasyonu olduunu, ehrin Taraqumdan sonra geldiini, buna ramen, ana gzergh zerinde olmadn ileri srmektedir. ehrin tahmini yerini, abal Sinarn kuzey vey kuzeybats olarak vermektedir.534

529 530

Bayram, 1997: 46. del Monte ve Tischler, 1978: 154 vd, Garstang ve Gurney, 1959: 40. 531 Bilgi ve Bayram, 1995: 25. 532 Dercksen, 1996: 15. 533 Bayram, a.g.m.: 58. 534 Nashef, 1991: 63.

87

K
Kalar Kilar Kalatua * Kt a/k 810a, 1 ve b 3de a K-l-t-a yazl ile gemektedir.535 ahs ad olarak da okunabilecei beliritilen ismin, -uwa son ekini tamas nedeniyle, Kalatual anlamnda kullanlm olmasnn daha byk bir ihtimal olaca ifade edilmektedir.536

Kaluz num Eski Asurca bir metinde, CCT 1, 42a, 17de i-na K-lu-za-nim fonetik yazlyla grlmektedir. eitli ehirlerde yaplan demeleri gsteren bu metinde Razam , Qa ra, Kaluz num ve Adubazum srasnda grlen yer ad, Kanie doru ana rota zerindeki ilk istasyonlardan biri olarak belirtilmekte ve Razam 2nin yaknndaki T. cafara lokalize edilmektedir.537 Bkz. Adubazuma.

Kammalia Eski Asurca metinlerde K-ma-li-a ve Kam-ma-li-a-ta-ra-wa eklinde geen rneklerini oaltabileceimiz bu isim, metinlerde ahs ad olarak grlmektedir. ahs ad olan Kammalia, Hitite da ad Kamalija ile bir tutulmakta ve Kammaliann, da ya da bir ehir ad olarak kabul edilmesi hususunun kesin olarak anlalamad, fakat Hattinin Kammalija ehrinin kutsal bir da ifadesi ile kyaslanabilecei belirtilmektedir. Bunun yannda, KBO 16, 83 II, 8de ahs ad olarak grlen Kammaliann, Tumanal adam olarak okunduu da ifade edilmektedir.538

535 536

AKT I, 1990: 57. Bayram, 1997: 46-47. 537 Nashef, 1991: 64. 538 Nashef, a.g.e.: 64.

88

Kani Klasik dnemdeki ad Mazaka

539

olan

Kayserinin
540

20

km.

kuzeydousunda yer alan, Koloni dneminde Kani, Hititler zamannda Nea, M.. II. bin Suriye metinlerinde ve Eski Babilde Kani, Roma dneminde ise Ania olan541, bugnk Kltepe ile ayn yerdir. Douyu batya balayan ana yol zerinde bulunan Kani, M. . 4. binden Roma ann sonuna kadar iskn edilmitir. En parlak devrini M.. II. binin ilk eyreinde, Asur Ticaret Kolonileri Devri olarak da anlan dnemde yaayan bu ehir, bu blgenin en nemli siyas ve ticar bakenti olmutur. Asurlu tccarlarn Anadolu ehirlerinde kurduklar, k rum ve wabartum adn verdikleri ticar tekilatlarnn da ana merkezi olan Kani, yaklak 250 yl srecek ticar mnasebetlere ev sahiplii yapmtr. Bu dnem hakknda bilgi veren ve ayn zamanda Anadolunun en eski yazl belgeleri olan ivi yazl tabletler, 1925te Hitit dilini zen ek bilgini B. Hroznyden tarafndan bulunmutur. 1948de Tahsin zgle sistemli kazlar balam ve bugn saylar 25000e yaklaan ivi yazl belgeler ortaya kartlmtr. Tabletlerin byk ounluu II. tabaka, az sayda da Ib tabakasnda bulunmutur. Yaplan kazlar sonucunda, Asurlu tccarlarn yerli halkla birlikte hyn eteinde yaadklar anlalmtr. Evler ta temelli, duvarlar ise kerpitendir. Geni ve ok odal evlerde bulunan deerli eyalar, o dnemdeki Kani ehrinin zenginliini gz nne sermektedir. Arkeolojik kazlar II. katn byk bir yangn geirdiini, ksa sren bir durgunluktan sonra, Ib kat olarak adlandrlan dnemde ehirde hayatn tekrar canland anlalmaktadr. Belgelerden ticaretin bir sre daha devam ettii grlmektedir. Fakat, daha sonra Kani eski ihtiamn srdrememi, Hitit dneminde sradan bir Anadolu ehri hviyetine brnmtr.

539 540

Marn, 2001: 152. Groneberg, 1980: 131. 541 Alp, 1963: 367.

89

Kapitra sim Eski Asur metinlerinde K-p-it-ra, aidiyet ekli olarak K-p-it-ra-ium ve K-p?-it-ra-i-um eklinde gemektedir. Hitite metinlerde ise p[-i]t-ta-ra-a ve aranmaktadr.543
URU URU

[K]a-

Qa-p-it-ra-a yazllaryla grlen 542 Kapitara ile ayn

yer olmaldr. Bir kral olduunu bildiimiz bu yer, Hattuun uzaklarnda

Karahna Eski Asur metinlerinde; Kt n/k 211544, 11-12de a-na K-ra-ah-na ve Kt n/k 388545, 28de i-na K-ra-ah-na eklinde geen bu isim, Hitit dneminde546
URU d URU

Ka-ra-a-ah-na ve
URU

Ka-ra-ah-na, M.. II. bin Suriye metinlerinde547 ise

KAL

Ka-ra-ah-na yazllaryla kaydedilmitir. Koloni anda Kltepe II.

549

tabaka wabartumlarndan biri olan 548 Karahna, Hitit dneminin nemli klt merkezlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Kzlrmak havzasnda,
550

Karahnann Yukar ve Boazkyn

orumun

dousu

kuzeydousunda

, Kaniin kuzeyinde ve Hattuun kuzeydousunda 551 ,

Yldzelinin kuzeybatsnda 552 veya Maat yaknlarnda 553 olduuna dair lokalizasyon teklifleri bulunmaktadr. TAVO B II 14de ise Tokatn hemen gneyine, Aktepe/Bolusa yerletirilmektedir.

Yeni yaynlanan ve itinerar zellie sahip Kt 92/k 3 nolu metin Karahnann yerinin tespiti hususunda son derece nemli bilgiler

542 543

del Monte, 1992: 65. Nashef, 1991: 69. 544 Bayram, 1997: 20. 545 Gnbatt, 1995: 31. 546 del Monte ve Tischler, 1978: 177-180, del Monte, a.g.e.: 66. 547 Marn, 2001: 153. 548 Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 38. 549 Alp, 2001: 49. 550 Garstang ve Gurney, 1959: 25. 551 Larsen, 1976: 240. 552 Mellart, 1982: 29. 553 Forlanini, 1985: 62, n. 67, 69, Alp, 2001: 49.

90

vermektedir.

554

Gneyden kuzeye doru yaplan seyahat srasndaki Luhuzattia [ ? ]

harcamalar gsteren bu metne gre; Hurama amuha Hatipitra Kutia

Karahna ve Kuburnat gzergh sralamas

iinde grlmekte ve yerini bilemediimiz Kutia ehri ile Maat hyk yaknlarnda aranan Kuburbat arasnda yer almaktadr. Ayrca, Karahna Maat hyk (Tapigga) ve Ortakyde (apinuwa) bulunan
555

Hitit

belgelerinde de gemektedir. Buna gre; Hem Maat ve Ortaky tabletlerinde zikredilmesi, hem de Maat yaknlarnda aranan Kuburnat ile birlikte gemesi nedeniyle, TAVO B II 14de yaplan ve Tokatn hemen gneyinde yer alan, Aktepe/Bolus teklifi bize gre de uygun grnmektedir.

Karamaku * Eski Asur metinlerinde ilk defa geen yer adlarndan biridir. Kt 83/k 181 nolu metnin, 1-2. satrlarnda 556 i-t E-ni-i-ba-k a-d Ka-ra-ma-ku yazlyla Enibakadan Karamakuya kadar ifadesi iinde gemektedir.

Hitit metinlerinde de gemeyen bu yer adlarnn, kk yerleim yerleri olabilecei belirtilmektedir.557

Karbata CCT 1, 35, 6 ve TC 3, 180, 4de i-na K-ar-ba-ta yazl ile geen558 ve Hitit dnemi metinlerinde de grlmeyen bu yer adnn lokalizasyonuna ynelik herhangi bir bilgi tespit edilememitir.

Karuwa Donbaz, 1987: 418de Kltepe Ib tabakas yer adlarndan biri olduu belirtilmekte, ismin getii metin veya lokalizasyonu hakknda herhangi bir bilgi verilmemektedir.

554 555

Veenhof, 2006: 780. Sel, 2005: 684. 556 Bayram, 1997: 47. 557 Bayram, a.g.m.: 47. 558 Nashef, 1991: 70.

91

Katama * Eski Asur metinlerinde sadece bir yerde, Kt n/k 1371 nolu metnin, 16. satrnda ru-ba-e-im K--ta-ma-i-e-im yazlyla gemektedir.559 smin Hitit metinlerinde, KUR URUKa-a-a-ta-ma-az, URUKa-a-a-ta-ma veya URUKa-a-taam-ma eklinde geen deiik rnekleri mevuttur.560 Asur Ticaret Kolonileri anda bir kral olduu grlen bu ehir, Hitite kaynaklara gre, Gaka hkimiyet blgesi yaknlarnda olduu ileri srlmekte grler bulunduu ifade edilmektedir.562 Hitite metinlerden, Katama ehrinin bir vekilharcnn (LAGRIG) ve, kentin adn tayan bir su kaynann bulunduu, ayrca Zaliianu dayla balantl olduu belirtilmekte ve Anadolunun kuzeyinde aranmas gerektii ileri srlmektedir.
563 561

ve Mecitz

yaknlarnda, Akda, Tokat-Zile arasnda ya da Zile olabileceine dair

Katamann Gaka blgesi snrlar iinde kalan

ehirler arasnda saylmas, ismin sonundaki -ama ya da ma sonekinin Ortakuzey Anadoluda, Gaka blgesinde kullanlmas ve kentin Nerik ehri ile olan sk ilikisi bu fikre sebep olarak gsterilmektedir. Sonu olarak Katamann Kuzey Anadolunun orta ksmnda aranmas ve Kastamonu ile ayn yer olduunu ileri srlmektedir. 564

Eer bu teklif gerei yanstyorsa; Asurlu tccarlarn daha kuzeydeki Anadolu krallklaryla da irtibatnn tespit edilmi olaca, fakat, Katamada tccarlara it k rum vey wabartum olduunu iddia edecek kadar elimizde yeterince belge bulunmad belirtilmektedir.565

559 560

een, 1990: 30-32. del Monte ve Tischler, 1978: 193, del Monte, 1992: 73. 561 Ertem, 1980: 25. 562 Bayram, 1997: 47. 563 Erkut, 1999: 129 vd. 564 Erkut, a.g.m.: 129 vd. 565 Bayram, a.g.m.: 47.

92

Katila sim, BIN 6, 9, 10da a-na K-t-l, KTS 1, 43a, 7de i-t K-t-l ve Kt v/k 152, 3de aidiyet ekli olarak K-t-l-i-im, Hitit metinlerinde ise URUKa-at-tila ve URUKa-at-ti-la-a-il eklinde grlmektedir.566 Hitit belgelerine gre bir klt merkezi olduu belirtilen bu ehrin bir saray olduu, ayrca Harziuna, Turhumit ve bir da ad olan Kammalia ile birlikte getii grlmektedir.567

KaWAa BIN 4, 191 nolu metinde i-na K-WA-a yazl ile gemektedir. Ayn metinde Luha=Eluhut ile birlikte gemesinden dolay Eluhuttan ok da uzakta olmayaca kanaatindeyiz. Ayrca, K-ar-wa-a, K-ru-wa ve K-ra-wa ahs adlarn dikkate alnarak kelimenin Karwa olmas gerektii fikri de ileri srlmektedir.568

Kazina Kltepe metinlerinde i-na A-limki K-zi-na ve i-na A-limki K-za-na eklinde gemekte 569 , ayrca Hitite metinlerde olabilecei belirtilmektedir.571
URU 570

Gaz-za-na-a yazlyla yer ad ile ayn yer

grlen ve Kazana telaffuzuyla da kaydedilen

KilarKltepe metinlerinde; ICK 1, 174, 4de Ki-l-ri-um, CCT 3, 14, 22de am-tm Ki-l-ri-tm ve KTK 19, 23de s-ha-ra-am K-l-ri-a-am eklinde hep nisbet ekli yazl ile karlatmz Kilarn, Hitite metinlerde geen572 ve Sinop ile Zonguldak arasnda bulunduu iddia edilen Kinara ile pheli olarak karlatrlabilecei belirtilmektedir.573

566 567

del Monte ve Tischler, 1978: 202, del Monte, 1992: 73. del Monte, a.g.e.: 73. 568 Nashef, 1991: 70. 569 Nashef, a.g.e.: 71. 570 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 204. 571 Nashef, a.g.e.: 71. 572 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 209, del Monte, a.g.e.: 79. 573 Nashef, a.g.e.: 71.

93

Kipita Eski Asur metinlerinde Kt i/k 5, 8de GA--im a Ku-p-t, Kt g/t 42+z/t 11de i-na A-limki Ki-p-ta, Hitite metinlerde ise,
URU

Ki?-pi-it-ta yazl ile

grlen bu yer ad, -ta sonekli yerler grubuna dahil edilmekte 574 , ayrca Kaniin batsnda575, Wahania memleketinde olduu576 ileri srlmektedir.

Kismar III. Ur metinlerinde 577 Ki-is-marki ve dmes-lam-ta--a-ki-is-marki, Eski Asurda; RIMA 1, 18, 60da Ki-is-marki, Eski Babilde578 Ki-is-mar/ma-arki veya K[i]-is-marki yazllaryla gemektedir. Kismar ile Eski Akad dnemi yer adlarndan Makan-arrum arasnda bir ilikinin kurulmu olduu ve Makanarrumun da Dicleye lokalize edildii belirtilmekte 579 , ayrca baka bir neriye gre de, Fatha Gorge ile Tikrit arasnda, Diclenin balad ovada bir yerde arand, bu yzden Kismarn Makan-arrum blgesine yerletirildii aktarlmaktadr.580

Kiasim, Kt a/k 1419, 8de Ki-a-i-im eklinde idiyet ekli bir yer ad olarak gemektedir. Bu yer ad ile Hitit metinlerinde Ka/iiia eklinde geen yerin karlatrlabilecei ifade edilmektedir.581

Kubilan * Eski Asur metinlerinde yeni tespit edilen yer adlarndan biri olup, Kt 91/k 437 nolu metnin, 17-18. satrlarnda i-na a-al Ku-bi-il5-a-an yazlyla gemektedir.
582

eitli ehirlerde yaplan demelerin kaytl olduu bu Hanaknak Haniga Wazida Kupilan

metinde Butn tum

574 575

Gnbatt, 1987: 7. Forlanini, 1992: 174. 576 del Monte ve Tischler, 1978: 209, del Monte, 1992: 79. 577 Edzard ve Farber, 1974: 104. 578 Groneberg, 1980: 139-140. 579 Nashef, 1991: 71-72. 580 Nashef, a.g.e.: 71-72. 581 Bayram, 1994: 218. 582 Veenhof, 2006: 779.

94

Tapagga

Tahadizina

Turhumit ve Wahuana sralamas iinde,

Wazida ile Tapagga arasnda grlmektedir. Kupilann, Maat Hyke lokalize edilen 583 Tapagga ile olan irtibat dikkate alndnda, bu blge civarna aranmaldr.

Kuburnat Eski Asur metinlerinde a-na Ku-bu-ur-na-at, i-t Ku-bu-ur-na-at, Kt a/k 465 584 a, 8, b, 18-19da wa-bar-tum a Ku-bu-ur-na-at, Kt 98/k 125 585 , 10da ise, k-ru-um Ku-bu-ur-na-at yazllaryla kaydedilmitir. Kt 88/k 290 nolu metne gre bir kraliesi olduunu bildiimiz Kuburnat, Kltepe II. tabaka da wabartum586, Ib katna tarihlendirilen Kt 98/k 125 nolu metinde ise k rum merkezi olarak karmza kmaktadr.587

-(a)t son ekli yer adlarndan biri olarak zikredilen isim, Gemerek yaknlarna yerletirmekte ve TC II, 27, 3-26ya gre Timelkiaya yakn olabilecei ifade edilmektedir. Ayrca, Hitit metinlerinde Hakmi ve Taptikadan nce, tahara ve Tabikadan sonra getii de belirtilmektedir.588 Kuburnat kelimesindeki kubur- elemannn kullanlmasyla Kuburinnum adnn tekil edildii, Kaniin kuzeyinde, Amasya civarna yerletirildii, ayrca ehrin Timelkiaya daha yakn olabileceinin de ileri srlmektedir.589 Kuburnat, Gneyden kuzeye doru yaplan seyahat srasndaki harcamalar gsteren Kt 92/k 3590 nolu metinde; Hurama amuha Hatipitra Kutia Luhuzattia [X]

Karahna ve Kuburnat sralamas iinde

grlmektedir. Metinde, Maat hyk yaknlarnda aranan Karahna ehrinden hemen nce zikredilmesi sebebiyle bu blgeden ok da uzakta olmamaldr.

583 584

Alp, 1977: 639-642, Alp, 1992: 8. AKT II, 1995: 37. 585 Donbaz, 2001: 106. 586 Bayram, 1997: 64. 587 Donbaz, a.g.m.: 106. 588 Bilgi, 1945-51: 34. 589 Nashef, 1991: 72. 590 Veenhof, 2006: 780.

95

Kuburinnum smin, Kt f/k 41, 5de K.GI Ku-bu-ur--nm, BIN 6, 137, 2de ise K.GI SIG5 Ku-bu-ur--ni-im eklinde yazllar mevcuttur. Kuburinnumun kaliteli bir altn cinsi olduu ve bir aidiyet ekli yer ismi olarak rneklerinin bulunduu belirtilmekte, ayrca Kuburinnum ile Hitite yer ad Kupurzina ve Kurupzina arasnda bir balant kurulabilecei de ifade edilmektedir. Bu yer adlarnn Kuburinnum metalinden dolay isimlendirilmi olduklar dnlmektedir.591

Kuluna sim Eski Asur metinlerinde Ku-lu-na-ah-u yazl ile ahs ad, i-na A-limki Ku-lu-na geiiyle bir yer ad olarak grlmektedir. Kuluna ile Hitite metinlerde yer ad olarak geen Kuiluna idantifiye edilmektedir.592

Kunanamit Bu yer ad, BIN 6, 133, 21de a-na Ku-na-na-m-it, LB 1209B, 13de ma-at Ku-na-na-m-it ve CCT 2, 23, 11de ise aidiyet ekli olarak URUDU Kuna-na-ma-i-am yazllaryla gemektedir. nemli bir bakr istihsal merkezi olan ve memleket ad olarak da kaydedilen Kunanamitin, CCT II 23 metnine gre, Savit memleketi
593

ile

bir

yaknlnn

tahmin

edilebilecei

belirtilmektedir.

Bunun yannda Savitin, modern Qinnesr n ile bir tutulan

Eluhutun gneybatsna 60-70 km mesafedeki, tepe lke olarak kabul edildii de ifade edilmektedir.594

Kunukam Kt c/k 441, 7de i-na Ku-nu-kam yazl ile gemektedir. Yukar Frat'n batsnda olabilecei belirtilen bu yer ad, Ebla metinlerinde geen Gunugu yer adyla kyaslanmatadr.595
591 592

Nashef, 1991: 73. Nashef, a.g.e.: 73. 593 Bilgi, 1946: 407, Ayrca bkz. AKT I, 1990: 36, Derksen, 1996: 15 594 Nashef, a.g.e.: 96. 595 Nashef, a.g.e.: 74.

96

Kupita Kipita Kurbalia CCT 5, 13b, 5de i-na Kur-ba-li-a olarak kaydedilmitir. smin Ib katna it tek bir metinde gemesi ve bu metnin de tartmal olmas nedeniyle, Kammalia diye okunabilecei belirtilmektedir.596

Kurua Kt r/k 1 nolu metnin, 30. satrnda aidiyet ekli olarak Ku-ru-a-i-a yazlyla gemektedir. 597 Metinde geen Kuruallar dada oturacaklar ifadesine gre, dalk bir blge yaknlarnda olmas gereken bu yer ad, -aa ya da -a son ekli yer adlarndan biri olarak deerlendirilmekte, Hitit metinlerindeki Kuruta ile idantifikasyonunun ise ak olmad belirtilmektedir. Ayrca, metnin Tegarama wabartumuna yazlm olmas, Tegaramann da Grne lokalize edilmesi ve metinde da 598 kelimesi ile birlikte geiinin dikkate alnmas sebebiyle, burann Elbistann kuzey ya da kuzeybatsnda dalara yakn bir yerde olabilecei ileri srlmektedir.599

Kuara sim Eski Asur metinlerinde i-na Ku-a-ra, i-Ku-a-ra, wa-bar-tum a Ku-a-ra, Hitit metinlerinde
URU 600 URU URU

ise

Ku-u-a-ra-a,

Ku-u-arki, ve

Ku-u-a-ri yazllar ile gemektedir. Kltepe tabletlerinde wabartum

merkezi olarak grlen Kuara, ayn zamanda Hitit hanedannn ilk bakentidir. Hitit metinlerinde Nea, Zalpa ehirleri ve Hula (=Kzlrmak) ile bir arada zikredilmesi nedeniyle, Boazkyn, hatta Yozgatn gneyinde601, Pithana-Anitta istillarnn istikametine gre, Kanie daha yakn, Hattutan ise uzaka bir noktada aranmas602 gerektii belirtilmekte, ayrca Aksarayn
596 597

Nashef, 1991: 74. Bayram, 1997: 47-48. 598 30) 31) Kt r/k 1 Ku-ru-a-i-a i-na a-du-im -u-bu-ma Kuruallar dada oturacaklar ve ". 599 Bayram, a.g.m.: 47-48. 600 del Monte ve Tischler, 1978: 230, del Monte, 1992: 87. 601 Bilgi, 1946: 397. 602 Balkan, 1957: 63.

97

batsndaki Acemhyk olduu ileri srlmekte, buna sebeb olarak da; Acemhykte Koloni ya da Erken Hitit ana it saraylarn bulunmas gsterilmektedir. 603 Bunun yannda, Boazky 604 ile Divrii yaknlarnda 605 aranmakta, Aliar hye606 lokalize edilmektedir.

Kutar * Warama saray olarak adlandrlan binada ele geen Kt s/t 92 numaral metinde a Ku-tr yazl ile Kutarl bir ahs nitelemek zere kullanld grlmektedir. smin, Kltepe Ib kat yer adlar arasnda olduu belirtilmektedir.607

Kutia * tinerar bir metin olan Kt 92/k 3 nolu metnin 18. satrnda i-na Ku-ti-a yazl ile kaydedilmitir.
608

Gneyden kuzeye doru yaplan seyahat Luhuzattia [X]

srasndaki harcamalar gsteren bu metinde; Hurama amuha Hatipitra Kutia

Karahna ve Kuburnat sralamas iinde

grlen Kutia, Sivas yaknlarnda olmas gereken Hatipitra ile Maat Hyk yaknlarnda aranan Karahna ehirleri arasnda yer almaktadr. Karahna ehri dikkate alnrsa, Kutia Maat Hyk yaknlarnda olmaldr (Harita 5).

Kutkuta Hecelerin tekrar ile tekil edilen yer adlarnn yeni bir rnei olarak kabul edebileceimiz bu isim, i-t Q--ra Ku-ut-ku-ta eklinde gemektedir.609 Qaar ile birlikte geiini dikkate alarak ve Qaar 'nn T.
c

afar'n

gneyindeki

T.

ar-Rim h'a

idantifiye

edildiini

gz

nnde

bulundurarak, Kutkuta'nn da bu blgede aranmas gerektiini dnmekteyiz. Kuzzu

603 604

Alp, 1992: 8. Gelb, 1935: 13. 605 Nashef, 1991: 75. 606 Garstang ve Gurney, 1959: 63. 607 Donbaz, 1990: 435. 608 Veenhof, 2006: 780. 609 Nashef, a.g.e.: 75.

98

Kt k/k 4, 8de ma-at Ku-uz-zi yazl ile gemektedir. Metinde memleket olarak ifade edilen isim, Ib tabakas yer adlarndan biri olarak belirtilmektedir.610 Hitit metinlerinde gemeyen bu yer adnn lokalizasyonuna ynelik herhangi bir bilgi tespit edilememitir.

610

Nashef, 1991: 75.

99

Lab n sim Eski Asurda

611

ma-at La-ab-a-anki, M.. II. bin Suriye

metinlerinde 612 KUR La-ba-a-an ve Eski Babilde 613 ma-at La-ab-a-anki eklinde gemektedir. Ayrca, M.. II. bin Suriye metinlerinde614 URULa-b-na ve Orta Asur-Orta Babil metinlerinde KURe Lab-na-a-ni fonetik yazl le geen Labn ni yer ad ile de karlatrlabilir.615 Bu yer ad bugnk Lbnan ile bir tutulmaktadr.616

Laha Kt j/k 274, 4de La-ha--we eklinde kaydedilmitir. sim, Laha- ve -(a)we unsurlarna ayrlarak, Lahal kz anlamnda idiyet ekli bir kelime olarak deerlendirilmektedir.617

Lakkimia * Eski Asurca metinlerde yeni tespit edilen yer adlarndan biridir ve Kt 79/k 2618, 3de a-na L-ki-m-a, Kt n/k 1374619,14de i-L-ki-m-a ve Kt n/k 1374 620 , 18-19da tm-lu-um a L-ki-m-a yazllaryla kaydedilmektedir. sim Hitit belgelerinde ise
URU

La-ak-ki-mi-i-a eklinde gemektedir.621 Hatti

Hava Tanrs adna dzenlenen bayramlarn yapld bir klt merkezi olan ve Hitit dneminde Kukuwa adl blgenin bir ky olarak belirtilen622 Lakkimia, -(a)a sonekli bir kelime olarak kabul edilmekte ve Kt n/k 1374 nolu metne gre Amkuwaya bal bir yerleme yeri olarak deerlendirilmektedir. 623 Amkuwann Aliar olduuna ilikin bilgiye dayanarak hem Kukuway hem de Lakkimiay bu blgede aramak gerektii kanaatindeyiz.
611 612

Nashef, 1991: 76. Marn, 2001: 174. 613 Groneberg, 1980: 148. 614 Marn, a.g.e.: 173. 615 Nashef, 1982: 175. 616 Nashef, 1991: 76. 617 Nashef, a.g.e.: 76. 618 Bayram, 1997: 48. 619 een, 1990: 19-21. 620 een, a.g.e.: 19-21. 621 del Monte ve Tischler, 1978: 239. 622 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 217. 623 een, 1990: 156.

100

Lalga CCT 6, 40b nolu metnin 5. satrnda i-t La-al-ga yazl ile gemektedir. Metinde Lalga Hazu Timelkia Hurama ve Kani sralamas iinde kaydedilmi olan bu ehir, Hahhum ile Timelkia arasna yerletirilmektedir. Ayrca, Kani istikametinde anayolun son ksmndaki bir yolculuk istasyonu olarak belirtilen Lalgann, Hazu ile birlikte Timelkiadan nce yer ald da ifade edilmektedir.624

LawadEski Asurda L-wa-du-ma-an, Lu-wa-du-ma-an ve Lu-HA-du-ma-an yazllaryla gemektedir. 625 irtibatlandrlmaktadr.626 Erkek ismi tekiline yarayan uman ekiyle birlikte ahs ad olarak grlen Lawad-, Hitite yer ad Lawante ile

Liburna Ka. 396, 11de i-na Li-bu-ur-na eklinde grlmektedir.627 Anadolu'nun gneyine daha dorusu gneydousuna izafe edilen -urna son ekli bir kelime olduu belirtilmekte 628 ve Liburnann din bir merkez olarak dikkat ektii, ayrca, Kltepe belgelerinde Diclenin dousundaki yer adlarnn ok nadir getii ifade edilmektedir.629

LihBIN 4, 183, 13de erkek ismi tekilinde kullanlan uman son ekiyle Li-ih-u-ma-an, TC 2, 53, 13de ise kadn ad tekilinde kullanlan uar son

624 625

Nashef, 1987: 69. Nashef, 1991: 77. 626 Nashef, a.g.e.: 77. 627 Nashef, a.g.e.: 77. 628 Bilgi, 1946: 390. 629 Nashef, a.g.e.: 77.

101

ekiyle birlikte Li-ih-u-ar eklinde gemektedir. sim, Hitite yer ve da ad olarak kullanlan Liha ile irtibatlandrlmak istenmektedir.630 Luad LawadLubutaKt f/k 41, 8de Lu-bu-u-ta-i-e eklinde aidiyet ekli bir isim olarak geen
631

bu yerin lokalizasyonu hakknda herhangi bir bilgi tespit

edilememitir. Eluhut

Luh

Luhitum Kt d/k 28a, 17de a Lu-hi-tim yazl ile gemektedir. Luhitum ile Eluhutun (Luh ) aidiyetli geiinin ve Ebla belgelerindeki Luatumun karlatrlabilecei belirtilmektedir.632

Luhmu Akad kral Sargonun askeri faaliyetlerinin anlatld, Eski Asurca bir metin olan Kt j/k 97 633 , 61de Lu-h!-m-e eklinde kaydedilmitir. smin, Boazky metinlerinde
URU URU

Lu-uh-ma-az veya KUR

Lu-uh-ma yazl ile

geen Luhma yer ad ile ilikisinin ak olmad belirtilmektedir.634

Luhuzattia

630 631

Nashef, 1991: 78. Nashef, a.g.e.: 78. 632 Nashef, a.g.e.: 78. 633 Gnbatt, 1997: 135. 634 Gnbatt, a.g.e.: 146.

102

Eski Asur metinlerinde635 i-Lu-hu-zu-t-a, i-t Lu-hu-za-t-a ve ma-at Lu-hu-za-t-a, Hitit belgelerinde636, ti-ia veya
URU URU

La-wa-za-an-ti-ia,
637

URU

La-hu-wa-za-an-

La-u-wa-za-ti-ia, Luwice metinlerde

ise POT-ti x? eklinde

rneklerini oaltabileceimiz yazllar ile gemektedir, M.. II. bin Suriye metinlerinde Lawasanda, Yeni Asurda ise Lusanda okunuu mevcuttur.638

Kltepe belgelerinden bir kral, kraliesi ve saray olduunu bildiimiz ve bir krallk merkezi olduu anlalan bu ehirde, Mama ehrinde olduu gibi, hayvanclk ve yan rnlerinin ticaretinin ehrin ekonomik hayatnda olduka nemli yer tuttuu anlalmaktadr. BIN 4, 181 ve CCT 4, 6cde geen Luhuzattia yn ve Kt n/k 1475 nolu metindeki Luhuzattia derisi ve yn ifadeleri bunun gstergesidir. Ayrca, tccarlarn Asura dnlerinde yn almak iin Luhuzattiaya uradklar da ifade edilmektedir639. Kt n/k 76 nolu belgede Luhuzattiann As kaytldr.
640

adl bir kral olduu ve bu kraln ld

CCT 4, 19c nolu metinde ise, Luhuzattia kraliesinden

bahsedilmektedir. Metinde, kralienin tccarlarn mallarna el koyduu kaytldr. Bu ifade kralienin lkesini ynettii sonucunu vermektedir. Kltepe metinlerinde Luhuzattiada bir k rum veya wabartum merkezinin varlna dair bir bilgi henz tespit edilememitir. Metinlerde zellikle tekstil ihrac nedeniyle zikredilen Luhuzattiada, CCT 2, 18 nolu metinde rabi mah rim (pazarclar ba) nvanl bir ahsn bulunmas ve Asurlu tccarlarn youn ticar faaliyetleri de dikkate alndnda, k rum veya wabartum merkezinin henz tespit edilememesi tesadf olmaldr. Luhuzattia, Kltepe metinlerinde kaaklkla anlan ehirlerden biridir. AHTE 62de muhtemelen Kani kraliesinin, Luhuzattia, Hurama ve alahuwa ehirlerinde kaaklkn nlenmesi hususunda bir talimat verdii kaytldr. Ayrca, CCT 4, 19cde Luhuzattia kraliesinin kalay gelmedii iin 25 para kuma alkoyduu

635 636

Nashef, 1991: 78-79. del Monte ve Tischler, 1978: 237, del Monte, 1992: 91. 637 Sava, 1998: 212. 638 Marn, 2001: 176. 639 Gkek, 2004: 318. 640 een, 1995: 47, n. 21.

103

belirtilmektedir. VAT 13535de Luhuzattia saraynn askerleri, Kt m/k 144te ise Luhuzattia kralnn askerleri ifadeleri gemektedir.

III. Hattuilinin Kade sava dnnde Luhuzattiaya urayp orada evlenmesine dayanlarak, bu ehrin Suriyeden Hattuaya vey Hattuilinin idarecisi olduu Yukar lkeye olan yol zerinde ya da yaknnda olduu ileri srlmekte, Antitoroslarn dousunda, Kummanni ve Frat arasnda aranmas gerektii belirtilmektedir. 641 Elbistan Karahykte bulunan bir hiyeroglif yazttan yola klarak, Frtna Tanrsnn Karahykte ve Malatyada kutsanmas dikkate alnarak bu ehrin Melitenede aranmas gerektii de ifade edilmektedir.
642

Ayrca, III. Salmanassarn 20. ylnda

Anadoluya yapt seferde zaptettii kentler arasnda Lusanda adl bir ehrin de olduu belirtilerek, bu ehrin Salmanassarn Amanos dalarn at Amanicae Pylae yaknnda bir yerde aranmas gerektii ileri srlmekte ve Lusandann Luhuzattia ile ayn olduu, buna gre de Luhuzattia'nn Kilikya ovasnn dou ucunda olmas gerektii belirtmektedir.
645 643

Bu tekliflerin
644

dnda; Orta Anadolu platosunun gneydou snrlarnda civarndaki blgede

, Malatya

Kayseri-Mara gzerghnda, muhtemelen Elbistan

civarnda 646 , Kummanni ve Yukar Frat arasnda 647 Elbistan yaknlarndaki Karahyk648 olabileceine dair grlerde vardr.

Luu * Kt 87/k 352, 2de i-na Lu-u yazlyla gemektedir. Metinden bu yer adnn lokalizasyonu dair bir bilgi elde edilememektedir. sim, Hitit metinlerinde KUR Lu-u-a olarak geen Lua yer ad ile karlatrlabilir.649

M
641 642

Goetze, 1940: 71 vd. Bossert, 1951: 329 vd. 643 Lewy, 1952: 291 vd. 644 Orlin, 1970: 81. 645 Bilgi, 1946: 386, n. 8, 399, nal, 1974: 200. 646 del Monte ve Tischler, 1978: 238. 647 Garelli, 1963: 106, 112-113, Lebrun, 1979: 198. 648 Lewy, 1962: 52, n. 37, Cornelus, 1973: 75, Yiit, 1989: 81-82, Alp, 1992: 8, Alp, 2001: 50. 649 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 252.

104

Madinaa Kt h/k 331de Ma-d-na-a eklinde ahs ad olarak geen isim, Osmaniye'nin dousundaki klsik Pindenissus ile bir tutulan Hitite yer ad Matunaa650 ile zdeletirmektedir.651

MalaCCT 2, 3, 16da aidiyet ekli olarak Ma-al-a-i-tum yazl ile kaydedilmitir. Metinde kus tum kuma ile alkal olarak gemekte ve Hitite nehir ad Mala ve Malita ile irtibatlandrlmak istenmektedir.652

Malita sim Eski Asur metinlerinde; TC 1, 53, 10da ha-ra-an Ma-li-ta-ma, OIP 27, 54de i-na Ma-li-ta, i-t Ma-li-ta-a ve aidiyet ekli olarak ra-d-e-im Ma-lita-i-im, Hitit metinlerinde
653

ise

URU

Ma-al-li-it-ta-a fonetik yazllaryla

gemektedir. Malitann, Nenaann kuzeyinde, Wahaniadan sonraki istasyon olduu belirtilmekte 654 ve Wahania-Wahuana istikametinde 655 , Nide-rgp arasndaki mntkada aranabilecei 656 , Yeilhisar (Kayseri) evresinde bir yerde657 veya Develi Millidere ky yaknlarnda olabilecei658 ileri srlmektedir. Kltepe metinlerinde ad ok sk gemeyen Malitta ehri OIP 27, 54 nolu metinde Wahania ve Wahuana ehirleri arasnda grlmektedir. Wahaniay bugnk ncesu, Wahuanay da Kzlrmak kavsinin iinde kalmas nedeniyle Kalehyk kabul edecek olursak, Koloni a malzemesine sahip Hacbekta hynn Malitta olma ihtimali gz ard edilmemelidir (Harita 3 ).

650 651

del Monte ve Tischler, 1978: 266. Nashef, 1991: 81, Garelli, 1963: 159. 652 Nashef, a.g.e.: 81. 653 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 257. 654 Forlanini, 1985: 67, Nashef, 1987: 70, Ylmaz (Gl), 2001: 79. 655 Lewy, 1947: 15. 656 Bilgi, 1946: 402. 657 Orlin, 1970: 36. 658 Aydn, 1994: 36.

105

Malku sim, TC 3, 169, Ay. 2-3de TG ku-s-tum Ma!-al-ku-a-i-tum, VAT 9220, 38-40da ku-s-a-tim Ma-al-ku-wa-i-a-tim rneklerinde olduu gibi, getii metin yerlerinin hepsinde bir kuma cinsini ifade etmek zere aidiyet ekli bir yer ad olarak kaydedilmektedir.
2) 3) 4)

TC 3, 169da geen ifade

1 TG ku-s-tum

lu al-ku-a-i-tum

lu

-li-ip-k-um eklinde okunmu 659 ve Alkuann, Amkuwa ile ilikili olduu belirtilmitir.660 Fakat, S. Bayram, Kt j/k 96 nolu metnin 22. satrnda TG kus-ta-am / Ma-al-ku-a-i-ta-am geiini dikkate alarak, TC 3, 169da geen bu yer adn, 3. satrdaki luyu ma olarak dzeltip:1) 1 TG ku-ta-nu s-tum
3) 2)

1 TG ku-

Ma!-al-ku-a-i-tum
661

4)

TG -li-ip-k-um

5)

i-li-bi

6)

Ku-du-ur--l

olarak okumutur.

Ayrca, RA 81,14:[3], 7deki al-ku-i-a-tumdan nce bir

dikey ve onunla ilgisiz gibi duran bir yatay iaretin olmas, bunun ma- iareti iin uygun bir durum arz etmesiyle ve tabletin ilgili ksmnn problemli olmas ve VAT 9220,40daki al-ku-wa-i-a-timden nceki iaretin ma- iaretine benzemesi ehrin aidiyet ekli olarak, Malkuaitum eklinde okunmasn teyid etmektedir. Kt 85/k 215, 2-3de ku-s-tim Ma-al-ku-wa-i-tim ve Kt 91/k 360, 22de ku-s-tum Ma-al-ku-a-i-tum geileri de ismin Malkua olarak

okunmasnn dorulununa iaret etmektedir.

CCT 2,3, 15-16daki, ku-s-tum Ma-al-a-i-tum ifadesinin de ku-s-tum Ma-al-<ku->a-i-tum eklinde okunabilecei dnlebilir. sim maalesef Hitit metinlerinde gemez ve lokalizasyonu iin hibir ipucu yoktur.

Mama
659 660

Veenhof, 1972: 160. Nashef, 1991: 6-7. 661 Bayram, 1997: 49.

106

Eski Asurca metinlerde a-na Ma-a-ma, i-na Ma-ma ve aidiyet ekli olarak Ma-ma-i-um
662

eklinde

rneklerini

oaltabileceimiz

yazllar

mevcuttur.

Kani krallnn dou snrnda bulunan ve tekstil rnleri ile nl Mama krallnn CCT 2, 11a, 18e gre dalk bir blgede 663 bulunduu anlalmaktadr. Mama kral Anum-Hirbinin Kani kral Waramaya yazd mektup, bu iki kralln siyas ilikileri hakknda nemli bilgiler vermektedir. Mektuptan anlald zere, Mama krallna bal Sibuha ehri ile Kani krallna bal Taiama ehirleri iki byk krallk arasndaki snr tekil etmektedir. Mektupta, isimleri belirtilmeksizin Mama krallna bal oniki ehirden bahsedilmekte, Taiamann vasal kralnn, bu ehirleri tahrip ettii, sr ve koyunlarn gtrd anlatlmaktadr 664 . Mektuptan, Kani kral Waramann daha nce yazd bir mektupla, Mama kralndan yolun tekrar almasn talep ettii anlalmaktadr. Kani kraln byle bir mektup yazmaya iten sebep, Mamann Asur-Kani kervan gzergh zerinde stratejik bir blgede olmas ile aklanmaktadr.665 Mama kral Anum-Hirbinin bugn kesin olarak yerini bilemediimiz Atalur Danda 666 bir steli olduu bilinmektedir. M.. 858de Asur kral 3. Salmanassar Anum-Hirbinin diktirdii bu steli grm ve yanna kendi de bir stel diktirmitir. M. Forlanini, Mari belgelerine gre Anum-Hirbinin, Mari kral Zimri-Lim (M.. 1779-1757) ile ada olduunu belirterek, bu kraln 4. ve 5. saltanat yllarnda Zalwarn 12. kral, 7. ve 8. saltanat yllarnda ise Haumun kral olarak karmza ktn ifade etmektedir. M. Forlanini, Mama ve Haumun ayn yer olduunu belirtmektedir.667

Koloni anda Hurrilerin iskn yerlerinden birinin de Mama krall olduu, Hurri kltrnn etkisinin bu blgede youn olarak grld, Hurri
662 663

Nashef, 1991: 82. Gkek, 2004: 312de sz edilen da Andrn blgesinde aranmaktadr. 664 Balkan, 1957: 8. 665 Gkek, 2004: 311. 666 Balkan, 1957: 38. 667 Forlanini, 1985: 45-67.

107

tanrlarnn bu ehirde kutsand, hatta ehrin ismini tanra Mamadan aldna dair gr bulunmaktadr.668 Ayrca Mama kral da Hurrice bir isim tamaktadr 669 . Kltepe II ve Ib tabakalarnda bir wabartum tekilatna 670 sahip olan Mamada yksek dereceli bir memur olarak kabul edilen, Ab isimli kaum grevlisi ve kaum dairesinin varln grmekteyiz.671

Kltepe metinleri incelendiinde tarm ve hayvancln Mama krallnn iktisadi yapsnn ana unsurlar olduklar anlalmaktadr. zellikle hayvancla dayal olarak tekstil sektrnn ok gelimi olduu

grlmektedir. Belgelerde pirikannum ve kusiatum cinsi kumalarn retildii ve Anadolunun dier ehirlerine pazarland anlalmaktadr. Ayrca, yumuak Mama yn, Mama postu ve Mama cinsi ambalaj ipi ve boha gibi ifadeler
672

Mamann kendine has rnleri olduunu gstermesi

bakmndan nemlidir. Bunun yannda, Mama stilinde kazan, altn, gm ve am tumdan yaplm kadehler ifadeleri de, Mama ehrinde maden ilemeciliinin de gelitiini gstermektedir.673 Mama ehrinin bir dier gelir kayna da, Asur-Kani gzergh zerinde olmas sebebiyle kervanlardan alnan eitli vergilerdir.674

Mama krallnn genellikle Kani ve Uru arasnda, Gksun-Mara ya da Elbistan-Mara rotasnda olduuna dair genel bir gr vardr675. Ayrca, M. T. Larsen, Mamay Kaniin gneydousundaki dalk blgeye lokalize etmekte
676

, J. Mellaart ise, Gksu ile Ceyhan nehirlerinin birbirlerine

yaklat blge arasnda, Elbistann gneybatsna dtn haritasnda

668 669

ahin, 2004: 26. Balkan, 1957: 37. 670 Bayram, 1994: 234, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. 671 Bilgi ve Bayram, 1995: 67-68. 672 Gkek, 2004: 313. 673 Gkek, a.g.m.: 314. 674 ahin, a.g.m.: 26. 675 Bilgi, 1945-51: 25, Balkan, a.g.e.: 32, 36, Garelli, 1963: 108, Forlanini, 1985: 67, Nashef, 1991: 83. 676 Larsen, 1976: 240.

Orlin, 1970: 42, 81,

108

gstermektedir. 677 . Ylmaz (Gl), TC III 271 nolu metinde geen eer Wahuanaya girmek senin hayatn tehlikeye sokacaksa, benimle Ulamaya inelim Wahuanadan Mama ynne seni karsn ve Kt n/k 10 nolu metinde . Mamadan Zalpaya getirdi . Hattua .. gtrecek ifadelerinden, Mamann bu iki ehirle irtibatl olduunu belirtmekte, ehrin, Mara-Gksun civarnda olaca fikrini desteklemekte demektedir.678 S. Alp, Gaziantep-Kahramanmara aramaktadr.679 ve Malatyann gneyindeki blgede

CCT 2, 11a nolu metne gre, Mamadan Konya ovasna yaplan seyahatte kervanlarn, Dibek Dalarnn gneyini takip ederek Glek Boaz ve aykavak Geidini izlemi olmalarnn daha muhtemel olduu, buna gre de, Mama ehrinin Andrn civarnda veya en azndan Mara Toros Dalarna balayan bu uzantda aranmas gerektii de belirtilmektedir. 680 Adana mzesinde bulunan 237 env numaral bir belgeden 681 , Mamann genellikle Gaziantep-Sr arasnda aranan Zalpa ve Grne lokalize edilen Tegarama ehirleriyle komu olduu anlalmaktadr. Bu metne gre yukardaki lokalizasyon teklifleri uygun grnmektedir.

Mardaman sim, III. Ur metinlerinde682 [Mar]-da-ma-anki, gu-zu-zu l-Ma-ar-da-maanki, Eski Asurda BIN 6, 29, 38de a-na Ma-ar-da-ma-an, CCT6, 43b, 8de i-na Ma-ar-da-ma-an ve VAT 9260 Vs. 6da ise p-t a [Ma-ar-da]-ma-an, M.. II. bin Suriye metinlerinde683 Mar-da-ma-an-ni-be, Hititde684 Mar-da-maan-ni, Eski Babilde
685

ise

Mar-da-ma-na-i

ve

Mar-da-ma-na-ia-am

yazllaryla gemektedir. Mardamann Hab r ve Bal h arasnda mstahkem

677 678

Mellart, 1982: 29. Ylmaz (Gl), 2001: 87-88. 679 zg, 2005: 35. 680 Gkek, 2004: 313. 681 Balkan, 1957: 35-36. 682 Edzard ve Farber, 1974: 118. 683 Marn, 2001: 186. 684 del Monte, 1992: 102. 685 Groneberg, 1980: 160.

109

hale getirilmi byk tepelerden biri olmas 686 , ayrca Mardin ve Diclenin dousunda 687 ya da Haburatum yaknlarnda 688 aranmas gerektiine dair grler mevcuttur.

Mari smin, Sargon ncesi ve Sargon dnemi metinlerinde689 Ma-riki, III. Ur metinlerinde 690 l-ma-riki ve a--hun-g-ma-riki, Eski Asurda 691 ma(-a)-at Ma-riki ve ru-ba [Ma-r]iki, M.. II. bin Suriye metinlerinde692 DINGIRme GALtu4 a KUR Ma-ri, Eski Babilde693 URUMa-riki ve m t Ma-riki, Orta Asur-Orta Babilde
694

ise

KUR

Ma-a-ri

ve

KUR

M-r[i]

eklinde

rneklerini

oaltabileceimiz yazllar mevcuttur. M.. 3. binin balarnda kurulan Mari ehri, Frat Nehrinin bat yakasnda bulunan T. al-Har r ile ayn yerdir. Er Hanedanlar dneminde nemli kent devletlerinden biri olan Mari, M.. 1757de Babil kral Hammurabi tarafndan yaklp yklm, bu tarihten sonra da terkedilmitir.695

Marithum Eski Asur metinlerinde [Ma]-ri-it-hi-um ve Ma-ri-it-hi-im eklinde geen 696 bu yer ad, Hitit metinlerinde grlmemektedir. Kt n/k 1438 nolu belgede Tamnia ile birlikte zikredilmesi, Tamniann da Kzlrmak kavsi ierisinde, Boazky-Hattua civrnda vey Boazky-Merzifon arasnda ya da Kanin kuzeyinde Hattuadan uzak olmayan bir yerde aranmas nedeniyle, Marithumun da bu blgede aranmas gerektii belirtilmektedir.697

686 687

Nashef, 1991: 83. Groneberg, 1980: 160. 688 Charpin ve Ziegler, 2003: 274. 689 Edzard ve Farber ve Sollberger, 1977: 117. 690 Edzard ve Farber, 1974: 128-129. 691 Nashef, 1991: 84. 692 Marn, 2001: 186. 693 Groneberg, a.g.e.: 161-162. 694 Nashef, 1982: 184. 695 Roaf, 1996: 119. 696 Nashef, 1991: 84. 697 Bayram, 1997: 57.

110

Marithumun, Kt n/k 1438de Tawinia, I 598, 15 ve Kt j/k 107, 15-17de Turhumit ile birlikte gemesi nedeniyle, Kaniin kuzeyinde aranmas fikrini destekliyoruz.

Maika Kltepe Ib tabakasna tarihlendirilen, eitli ehirlerde bulunan ahs ve ii listesini gsteren Kt g/t 42+z/t 11 nolu metinde i-na A-limki Ma--k yazl ile kaydedilmitir.698

Mat Elitum Akadl Sargonun faaliyetlerinin anlatld, Kt j/k 97 nolu metnin 65. satrnda ma-tm e-li-tm a-p-li-tm yazl iinde gemektedir. Yukar lke anlamna gelen bu ifade iin Sargonun bir metinde, Amanos Dalar ile bir tutulan Sedir orman ve Toroslar ile bir tutulan Gm dalarna kadar uzanan Yukar lke snrlar iinde kalan Mari, Akdeniz kysnda aranan Yarmuti ve Eblay veren tanr Dagana bugnk Hit olan Tuttulda dua ettii belirtilerek, Yukar lkenin snrlarnn Amanos ve Toroslara kadar uzand ifade edilmektedir.699

M t aplitum Aa lke karlnda kullanlan bu ifadenin, Akad kral Sargonun faaliyetlerinin anlatld Kt j/k 97 700 , 65de ma-tm e-li-tm a-p-li-tm eklinde gemekte ve Basra Krfezi (Aa Deniz) evresinde olabilecei dnlmektedir.701

Mata
698 699

Nashef, 1991: 84. Gnbatt, 1997: 146. 700 Gnbatt, a.g.m.: 136. 701 Gnbatt, a.g.m.: 146.

111

sim, [DU]Bp-am []a Ma-ta, i-Ma-ta, adiyet ekli olarak Ha-ma-l Mata-i-um 702 ve ahs ad olarak Ma-da-wa--hi yazllaryla gemektedir. Hitite ERIM.ME kelimesi ile irtibatnn kurulabilecei belirtilen703 bu yer ad, Hitite metinlerde geen 704 ve Hulaya nehri yaknlarnda aranan Mata() ehriyle bir tutulmaktadr.705 M tum Kt v/k 16706, 12de Ma-tim q-er-bi-tim ve Kt 91/k 290, 18de i-na li-bi Ma-tim, eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllar mevcuttur. CAD lke anlam verilen bu kelime, Eski Asurca metinlerde Anadoluyu kastederek kullanlmtr.

Melidakuria * Eski Asur metinlerinde; Kt 92/k 513707, 9-10da a-na Me-li-da--ku-ri-a, Kt 88/k 11708, 12de i-na Me-<li->da--ku-ri-a ve Kt 92/k 449709, 5de aidiyet ekli olarak Me!-li-da--ku-ra-i-im
URU

eklinde
URU

kaydedilmektedir.

Hitit

metinlerinde ise

Ma-al-li-ta-a-ku-ri ve

Ma-li-ta-a-ku-ri yazllaryla

gemektedir. Tuz Glnn batsnda aranan bu yer, Boazky metinlerinde Malitakurinin hava tanrs ifadesi iinde gemekte ve Tanr Nanajann burada bir tapna olduu belirtilmektedir.710

Meuwa
702 703

Albayrak, 2004: 13-14. Nashef, 1991: 84. 704 del Monte ve Tischler, 1978: 265. 705 Nashef, a.g.e.: 84, Albayrak, a.g.m.: 16. 706 AKT III, 1995:. 67. 707 Bayram, 1997: 49-50. 708 Bayram, a.g.m.: 50. 709 Bayram, a.g.m.: 49-50. 710 del Monte ve Tischler, 1978: a.g.e., del Monte, 1992: 100.

112

sim, yerli ahslar arasnda dzenlenmi bir bor mukavelesi olan, Kt k/k 34 envanter numaral metnin 16. satrnda i-na Me-u-wa yazl ile gemektedir.
711

Metinden bu yerin lokalizasyonuna ynelik bir sonu

kmamaktadr. sim Hitit metinlerinde de gememektedir. Muralla * Eski Asurca metinlerde ilk defa getii ve Kltepe Ib tabakas yer adlarndan biri olduu belirtilmekte, baka bir bilgi verilmemektedir.712 Mul n? CCT 6, 8b, 9da i-na Mu-u-l-an? yazl ile grlmektedir. ehrin, Hira... ile Galw num arasndaki bir istasyon olduu ve Mari metinlerinde geen Mil n ile karlatrlabilecei kaydedilmektedir.

N
711 712

Nashef, 1991: 84. Donbaz, 1987: 418.

113

Nabar Nawar Naduhtum sim, TC 3, 75, 5de i-na Na-du-h-tim yazl ile gemektedir. 713 Metinden, Naduhtum yer adnn kral ve inahilumu olduu anlalmaktadr.

Nahlatum * Kt 79/k 90 nolu metnin 10-11. satrlarnda a-na Na-ah-l-t-tim eklinde gemekte ve metinden ehrin lokalizasyonuna ynelik bir bilgi tespit edilememektedir. Nahria Nihria Nahur Eski Asur metinlerinde714 i-Na-hu-urki ve i-na Na-hu-ur, Eski Babilde715 Na-hu-urki, Orta Asur-Orta Babil metinlerinde716 ise URU Na-hur yazlyla geen bu isim, Kltepe Ib kat yer adlar arasnda gsterilmektedir.717 Nahur, Abum ve Amas ile birlikte Harran ile Mardin arasndaki blgenin kuzeybatsna yerletirilmektedir.
718

Ayrca, Nahurun R s al-cAin (T.

Fahar ya) ile bir tutulduu, fakat bu teklifin yanl olduu nk, Asur anayolu zerindeki Abumdan sonraki ikinci durak olmas sebebiyle modern Am da evresinde aranmas gerektii ileri srlmektedir.719

Nakuna
713 714

Nashef, 1991: 86. Nashef, a.g.e.: 86. 715 Groneberg, 1980: 173. 716 Nashef, 1982: 201. 717 Donbaz, 1990: 435. 718 Garelli, 1963: 92-93. 719 Nashef, 1991: 159-160.

114

KUG 19, 5de a-Na-ak-u-na eklinde geen ismin a-na ak-u-na eklinde okunarak, Akuna olarak da deerlendirilebilecei ve ismin Hitite Nak[ ] ile karlatrlabilecei ifade edilmektedir.720

Nanazipa * V. Donbaz, ismin fonetik yazl ve getii metin yeri haknda bilgi vermemekte, sadece Kltepe Ib kat yer adlar arasnda olduunu belirtmektedir.721

Nawar sim, Sargon ncesi ve Sargon dnemi metinlerinde722 LUGAL ur-kiki Na-wa-arki, III. Ur metinlerinde723 l-na-wa-arki, Eski Asurda724 u-Na-wa-ar ve u-Na-bar, Eski Babilde gemektedir.
725

ise M Na-wa-i-tam/t[im] yazllaryla

Farkl bir yazl olan naw rumun, nehrinin olduu bir lke ad olarak deerlendirilebilecei, buna gre lke ad Nawarn Diclenin dousunda aranabilecei
726 727

veya T. Brak olabilecei ileri srlmektedir.

Ayrca

Nawarn ? (Hurri lkesi Nawar) Eski Asurdaki ha--im-na-wa-ar olarak da zikredildii, bu anlamda Orta Asur elementlerinden na-ma/pr-n irtibat eleman olarak lke ad Nawarla ayn yer olarak dnlebilecei de belirtilmektedir.728

Nenaa
720 721

Nashef, 1991: 87. Donbaz, 1990: 435. 722 Edzard ve Farber ve Solberger, 1977: 127. 723 Edzard ve Farber, 1974: 138. 724 Nashef, a.g.e.: 87. 725 Groneberg, 1980: 176. 726 Balkan, 1965, s. 159, Nashef, a.g.e.: 87. 727 Nashef, a.g.e.: 87. 728 Nashef, a.g.e.: 87.

115

smin Eski Asur metinlerinde729 i-na Ni-na-a-a, ru-ba-im Ni-na-a-im ve aidiyet ekli Ni-na-a-i-um, Hitit metinlerinde730 URUNe-na-a-a-an, URUNi-ina-a-a ve
URU

Ne-na-a-a eklinde rneklerini oaltabileceimiz fonetik

yazllar mevuttur. Koloni a krallklarndan biri de Nenaa kralldr. Kani ehrinin gneybatsnda, Buruhattuma giden ana yol zerinde bulunan Nenaa, ayn zamanda Kt n/k 1582 nolu metne gre; (Kani) Athuruna Nenaa ve alatuwar gzergh ile Wahania Tuz Glnn

kuzeybatsnda aranan alatuwara karayolu balants bulunmaktayd. (Harita 1) Buna gre Kaniten bat, kuzeybat ve gneybat ynlerine farkl yol ile ulalyordu. Kaniten yola kan bir kervan Wahuanaya gidecekse; Kani Wahania Malitta Wahuana gzerghn (Harita Athuruna Nenaa Wahania

3). alatuwara gidecekse; Kani

Wahania

alatuwar (Harita 1). Buruhattuma gidecekse; Kani Athuruna Nenaa Ulama

Buruhattum (Harita 2) yollarn

kullanyordu. Yani, alatuwar ve Buruhattuma gitmek isteyen bir kervan Nenaadan gemek durumundayd.

Eski Asur belgelerinden kral, saray, yksek dereceli bir memuriyet olan kaumu ve komiseri olduu anlalmaktadr. Hitite bir saray kroniinde, Nenaa ehri prensi Pimpiradan bahsedilmektedir. II. Muwatallinin dualarnda ise Nenaa ehrinin Frtna Tanrs, Nenaann Tanrs Luiti, Maraantia nehri (Kzlrmak) ve nehirleri, dalar, tanr va tanralar kaytldr. Ayrca, Nuntarriiaha bayram metninde, kutlanacak bayramlar iin yiyecein getirildii yerler arasnda Nenaa saray da belirtilmektedir.731

729 730

Nashef, 1991: 89. del Monte ve Tischler, 1978: 282, del Monte, 1992: 111. 731 Karauuz, 2005: 26, n. 103.

116

Protoluvi diline ve evresine giren yer adlar grubuna it -aa son ekli bu yer adnn, Hitit metinlerinde Hubina, Tuwanuwua, Paruhanta ile birlikte gemesi, ayrca Kltepe metinlerinin de bunu teyit etmesi sebebiyle klsik Nenassos ile ayniyetinin kabul edildii ve klsik Garsaura ile bir tutulan Aksaray yaknlarnda olduu iddia edilmektedir.732 Ayrca, Roma egemenlii anda Nenassos 733 ve Karapnar/Topada'nn yaklak 3 km. batsndaki All 734 ile bir tutulan Nenaann, ncesu-rgp ve Aksaray civarnda 735 aranmas gerektii de ileri srlmektedir.

Elimizdeki bilgilere gre Kaniten sonra gneybat, kuzeybat ve kuzey ynlerine istikametten ulalmaktayd. TC 3, 165e gre, Kani, Wahania, Nenaa, Ulama, Buruhattum gzergh ile gneybatya, OIP 27, 54 nolu metne gre Kani, Wahania, Malitta, Wahuana gzergh ile kuzeye ve son olarak da Kt n/k 1582 nolu metne gre <Kani>, Wahania, Athuruna, Nenaa gzergh ile kuzeybatya, Tuz Glnn batsna ulalmaktadr. Buna gre, kuzeye giden yol Wahaniadan sonra Malitta ynne dnmekte, gneybatya giden yol yine Wahaniadan sonra Nenea ynne, kuzeybatya giden yol ise Wahaniay geip Nenaadan sonra alatuwara doru ynelmektedir (Harita 4). Bize gre Nenaa Nevehir civarnda, Wahania ise bugnk ncesu yaknlarnda aranmaldr. Nea Eski Asurda a-na Ta-le-e-a N-a-im yazl ile yer, N-a--e ve N-a-- geiiyle kadn ahs ad olarak grlmektedir. Hitit metinlerinde ise
URU URU URU

Ne-e-a-an,

Ni-i-li ve

Ne-a eklinde yazllar mevcuttur.736

Koloni ann en nemli merkezi olan Kani ile ayn yerdir.737 Nea-(a)we kadn ad, Neal kadn olarak deerlendirilmektedir.738
732 733

Bilgi, 1946: 389. Lewy, 1947: 14, Garelli, 1963: 94, Umar, 1993: 600. 734 Forlanini, 1979: 174. 735 Ylmaz (Gl), 2001: 34. 736 del Monte ve Tischler, 1978: 290. 737 Alp, 1963: 367-376. 738 Nashef, 1991: 157.

117

Nihria Eski Asurda739 Ni-ih-ri-a, .GALlim [a N]i-ih-ri-a ve aidiyetli olarak Nihi-ri-a-e-im, Hititde740 URUNi-hi-ir-ja-za ve tum, Urartuda 743
URU URU

Ni-hi-ir-ja-za, M.. II. bin Suriye

metinlerinde741 URUNi-ih-ri-a, Eski Babilde742 Ni-ih-ri-ia-aki ve GAL Ni-ih-ri-iaNi-hi-ri-a-n, Orta Asur-Orta Babilde 744 ise GAR KUR Ni-ih-ri-a ve hu-da-di a URU Ni-ih-ri-a eklinde neklerini oaltabileceimiz yazllar mevcuttur. Kltepe II. tabaka k rumlar arasnda gsterilen 745 Nihriann belgelerden saray ve yksek dereceli bir memuriyet olan kaumu olduu anlalmaktadr.

RA 59 ve Kt 83/k 202 nolu metne gre, Kani ynnde Abrumdan sonraki istasyon olarak grlen Nihria, Cizre ve Nusaybinin kuzey blgesinde 746 , Kuzey Suriyede ve Yukar Mezopotamyada 747 , Mardin,

Siverek ve Diyarbakr geninde, Cizre ile Nusaybin'in kuzeyindeki evrede, Ergani geiinden nce Antitoroslara ulaan blgede748, Urfa yaknlarnda749, Diyarbakr-Urfa blgesinde
750 751

aranmakta, ayrca Kazane hyk

ve

Silopinin 14 km. gneydousunda bulunan Yankkale hy ile bir tutulmaktadr. Bu tekliflerin dnda, Asur'dan Kani'e uzanan stratejik kalay yolu zerinde olmas gerektii ve Hahhum'a mteakip nemli istasyon olduu, Diyarbakr'n kuzeyinde vey kuzeydousunda bir mevkide bulunduu da belirtilmektedir.752

739 740

Nashef, 1991: 88. del Monte ve Tischler, 1978: 281, del Monte, 1992: 111. 741 Marn, 2001: 209. 742 Groneberg, 1980: 177-178. 743 Diakonoff ve Kashkai, 1981: 60. 744 Nashef, 1982: 205. 745 Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. 746 Bilgi, 1945-51: 23. 747 Goetze, 1957: 72. 748 Orlin, 1970: 43-44, n. 64. 749 Garelli, 1963: 94, Larsen, 1976: 237. 750 Marn, a.g.e.: 209. 751 Charpin ve Ziegler, 2003: 274. 752 Nashef, 1991: 88.

118

Ninuw Eski Asurda753 i-na Ni-nu-wa-aki, NIN Ni-nu-wa-aki ve [d]Be-[l]a-at Nnu-wa754, Hitit metinlerinde755 URUNe-nu-wa-an,
URU

Ne-i-nu-wa ve Ne-nu-waURU

an-na, M.. II. bin Suriye metinlerinde756 URUNi-i-na-a ve

URU

Ni-i-nu-a, Eski
URU

Babilde757 Ni-nu-wa-aki ve Ni-nu-aki, Orta Asur-Orta Babilde758 ise a ve

Ni-nu-

Ni-na-a eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllar mevcuttur.

Ayrca, III. Urda Ninua, Orta Babilde Nina(we), Yeni Asurda Ninua ve Yeni/Ge Babilde Ninua eklinde okunulara sahiptir. 759 Genellikle Habur geninde aranan Burallum ile birlikte geii dikkate alnarak, Asur-Kani arasnda yar yolda bir yere lokalize edilen Ninuw nn, Tepe Nebi Yunus ve Koyunjuk ile ayn olduu ifade edilmekte760, al-Mawil ile bir tutulmaktadr.761

Nippur Sargon ncesi ve Sargon dnemi metinleri 762 , III. Ur metinleri 763 ve Eski Asurda764 NIBRUki, Eski Babilde765 Nuffar ile bir tutulmaktadr.767
URU

NIBRUki ve Ni-pu-ru, Orta Asur-

Orta Babilde766 EN.LLki ve .a.nibruki.a eklinde geen bu yer ad, modern

Nurrugu RIMA 1, 53, 17de Nu-ur-ru-giki yazl ile gemekte ve Diclenin yukarsnda, Karan yaknnda, Musulun batsnda, T.
768 c

Afar ve Dicle

arasnda aranmaktadr.
753 754

Nashef, 1991: 89. Eidem, 1995: 195. 755 del Monte ve Tischler, 1978: 284-285, del Monte, 1992: 112-113. 756 Marn, 2001: 209. 757 Groneberg, 1980: 178. 758 Nashef, 1982: 206-207. 759 Groneberg, a.g.e.: 209. 760 Bayram, 1997, s. 57, Ayrca bkz. Nashef, 1982: 89, 159-160 761 Nashef, 1991: 89, 159-160. 762 Edzard ve Farber ve Solberger, 1977: 128-129. 763 Edzard ve Farber, 1974: 140-146. 764 Nashef, a.g.e.: 90 765 Groneberg, a.g.e.: 179. 766 Nashef, 1982: 208-209. 767 Groneberg,a.g.e.: 179, Nashef, 1991: 90, 160. 768 Groneberg, a.g.e.: 182.

119

P
Parkada * Eski Asurca bir metinde; Kt a/k 1202 envanter numaral metnin 3. satrnda i-na P-ar-k-da eklinde gemektedir.769 Bu yer adnn, Boazky metinlerinde geen, Halep civarna lokalize edilen ve Parga ya da Parka telaffuzlaryla kaydedilen yerle ilgisinin olmad belirtilerek, Kani

k rumunun bir karar olan Kt a/k 1202 nolu metnin ierisinde gemesi sebebiyle, Kanie yakn ya da bal bir yer olmas gerektii ifade edilmektedir.770

P din * Bakr ticareti ile alakal Kt 75/k 71 nolu metnin, 1. satrnda i-na P-ed-in yazl ile kaydedilmitir.771 Metinde, Timurna ve Kuburnat yer adlar ile beraber geen ismin p hecesini p, d hecesini t okumak suretiyle P tin olarak da deerlendirilebilecei belirtilmektedir. smin bu hliyle, Hitite metinlerde geen Pitina ile idantifikasyonunun biraz daha mmkn olaca ve Kuburnata yakn bir yer olmas gerektii ifade edilmektedir.772

769 770

Bayram, 1997: 50. Bayram, a.g.m.: 50. 771 Bayram, a.g.m.: 50-51. 772 Bayram, a.g.m.: 50.

120

Q
Qabr sim Eski Asurda; TC 3, 112, 5de a-na Q-b-ra, RIMA 1, 65: [1001], 14de Qa-ab-ra-aki ve RIMA1, 64 3 iii 2de memleket ad olarak ma-a-at Qaab-ra-aki, M.. II. bin Suriye metinlerinde773 KUR Qb-ri-e, Eski Babilde774 Qa-ab-ra-aki ve Qa-ba-ra-eki fonetik yazllar ile gemekte, Orta Babilde Kapra telaffuzu ile kaydedilmektedir. 775 TC 3, 112 nolu metinde Haqa yer adyla birlikte geen bu yer Kk Zap civarnda, modern Altn Kpr'ye yakn bir yerde776 aranmakta ve Tepe Yaqub ile bir tutulmaktadr.777

Qatan Kt k/k 4778, 11de a Q-ta-an yazl ile gemekte olup, Orontes'in Qatna / Mirife ile idantifiye edilebilecei belirtilmektedir. 779 Metinde ayrca Kuzzu memleketi, Haran, Zibuhuliwe ve Hau yer adlar da gemektedir. Qa ar Eski Asurda 780 i-na Q--ra ve i-na Qa-at-ra-a, Eski Babilde 781
URU

Q--raki ve Itar Q-t-raki, Orta Asur-Orta Babil metinlerinde 782 ise

URU Qa--ra eklinde rneklerini daha da oaltabileceimiz yazllar mevcuttur.

773 774

Marn, 2001: 223. Groneberg, 1980: 187. 775 Marn, a.g.e.: 223. 776 Nashef, 1991: 159. 777 Charpin ve Ziegler, 2003: 273. 778 Hecker, 1990, s. 45. 779 Nashef, a.g.e.: 91, 159. 780 Nashef, a.g.e.: 91-92. 781 Groneberg, a.g.e.: 190. 782 Nashef, 1982: 221.

121

-ra sonekiyle biten bu yer adnn kknn belki Kata+kata mkerrer adyla bir araya getirilmi olabilecei belirtmekte783, Kuzey Mezopotamyada aranmakta
784 c

ve T.

afarn gneyindeki T. ar-Rim h ile idantifiye

edilmektedir. 785 Ayrca, Mari metinlerinde de nemli bir merkez olarak grlen ehrin, ARM 4 29a gre Ekall tum ehrinden iki gnlk mesafede bulunduu belirtilmekte ve Kt g/k 199 nolu metne gre ikinci gzerghta, yani Asurdan sonraki ikinci istasyon olduu ifade edilmektedir.786

Qaara, BIN 4, 193, TC 3, 163, yle bir tablo oluturabiliriz. BIN 4, 193 Saddu tum Razam 1 Abidiban Qa ar Razam 1 Abidiban TC 3, 163

CCT 3, 44c ve prag 804 nolu

metinlerde gzergh sralamas iinde grnmektedir. Bu metinlere gre

CCT 3, 44c

I 804

Xhazum Qa ar Taraqum Abum Qa ar Taraqum Abum Amaz Nahur Abrum Haqa Tablo 4 Abum Qa ar

783 784

Bilgi, 1946: 395-396. Veenhof, 1972: 240, n. 422, Bilgi ve Bayram, 1995: 78. 785 Nashef, 1991: 160, Charpin ve Ziegler, 2003: 275. 786 Gnbatt, 2002: 85.

122

R
Ragama sim, Kt c/k 1615, 12de [i]-Ra-ga-ma yazl ile gemektedir. Ragamann Badnaya giden bir yol zerinde olduu belirtilmekte ve Asur metinlerinde geen Ragmi (T.ar- Timah RGTC 5, 224) ile kyasland, ayrca Eski Babilce Ranka ile karlatrld ifade edilmektedir.787

Razam 1 CCT 1, 42a metnine gre Razam a Bura-[x-y] ve Razam a

Uhakim olarak iki Razam nn varl kabul edilmektedir. Bunlardan ilki Eski Asur metinlerinde; BIN 4, 193, 8de i-na Ra-za-ma, CCT 1, 42a, i-na Ra-zama a Bu-ra-ma-ta788, Eski Babilde789 ise m t Ra-za-ma-aki ve Ra-za-maki yazl ile kaydedilmitir.

Razam nn, -ma sonekli yer adlarndan biri olarak, daha ziyade gneydou ve Dou Anadoluya it yer adlarnn kaydedildii Mari mektuplarnda zikredildii belirtilerek, CCT I, 42a metninden baka kaydedildii dier metinlerde yalnz bana Razam diye gemesinden, her iki Razam nn birbirine ok yakn olduklar ve bu iki ehrin Diyarbakr havalisinde aranmasnn daha isabetli olaca belirtilmektedir. 790 Ayrca, Razam 1in, Qaar ve muhtemelen T. al-Rim hla bir tutulan ve Qaar dan ok uzak olmayan Karana civarnda olmas gerektii791, bunun yannda T. al Rim hn gneydousuna vey kuzeybatsna lokalize edilebilecei, her iki Razam nn da Asurdan kuuumu takriben 150 km kuzeybatda aranabilecei belirtilmektedir.792

787 788

Nashef, 1991: 93. Ulshfer, 1995: 249. 789 Groneberg, 1980: 196. 790 Bilgi, 1946: 394-396, 412. 791 Garelli, 1963, s. 83 vd. 792 Veenhof, 1972: 240.

123

Bir baka gre gre ise, seyahat metinlerinde Razam 1in, Kanie doru ana rotada nc istasyon olarak grld, adduwatum ile Abidiban arasnda olduu ve T. Huwai ve T. ar-Rim h arasnda, Asurun kuzey batsnda aranan Razam 2den farkl bir yerde olduu belirtilmekte793 ve en son lokalizasyon teklifine gre T. Hawa ile bir tutulmaktadr. 794

Razam

Eski Asurda; BIN 4, 124, 4 ve TC 3, 163, 18de i-na p-t a Ra-za-ma, CCT 1, 42a, 13de i-na Ra-za-ma a -ha-ki-im ve VAT 9295, x+10da ise it Ra-za-ma fonetik yazllar ile kaydedilmektedir. Eski Babilde795 ise Raza-ma! ve URUki Ra-za-ma eklinde gemektedir. Razam pheli olarak T. Abta ile bir tutulmaktadr.797 Aada sunduumuz tablo, Qaar dan sonra ikinci bir gzergahn varlna iaret etmektedir. Yani Razam Qaar dan hemen sonra Razam 1den gelip Abuma giden yol, 2, T. cafar796 ve

2ye doru dnmekte ve yolun

devamnda Kaluzanum ile Adubazum ehirlerine ulalmaktadr. Buna gre, Razam 2 ana gzergh zerinde olmamaldr. Belgelere gre Razam 1 ile Adubazum arasnda yle bir gzergh sralamas Qaar Tablo 5). yaplabileceini Razam 2 (T. cafar) dnmekteyiz: Kuluzanum Razam 1 Abidiban Adubazum (T. Leilan). (Bkz.

793 794

Nashef, 1991: 93. Charpin ve Ziegler, 2003: 275. 795 Groneberg, 1980: 197. 796 Nashef, a.g.e.: 159. 797 Charpin ve Ziegler, a.g.e.: 275.

124

BIN 4, 193 Saddu tum Razama Abidiban

TC 3, 163

CCT 3, 44c

I 804

CCT I 42a

Razam Abidiban Xhazum

Razam 1

Qaar

Qaar

Qaar

Qaar

Qaar Razam 2

Taraqum

Taraqum Kaluzanum Adubazum

Abum

Abum Amaz Nahur Abrum Haqa Tablo 5

Abum

125

S
Saddu tum BIN 4, 193, 6da i-na S-du-a-t-im, TC 3, 163, 6da ise i-na S-du-atim eklinde yazllaryla kaytl bu yer ad, Eski Babilde798 Sa-an-du-wa-timki eklinde geen Sanduwatum ile karlatrlabilir. Saddu tumun, Kani anayolu zerinde ve Asurdan sonraki ilk istasyon gibi grnd ve Asurdan yaklak 20 km uzaklkta Diclenin bat sahiline, T. Huwaie lokalize edildii, ayrca T.as-Sa
c

d ya

ile

zdeletirilmek

istenildii

ifade

edilmektedir.799 Bu yer ad BIN 4, 193 nolu metinde, Saddu tum Abidiban Qaar gzergh sralamasnda gzkmektedir.

Razama

Sahrudana sim CCT 6, 24d nolu metnin 16. satrnda dEn-ll-ba-ni DUMU S-ahru-da-na-i-im gemektedir.
800

Sahrudanal

Enlil-bani

eklinde

aidiyet

ekli

olarak

Metinden bu yerin lokalizasyonuna ynelik herhangi bir bilgi

edinilememektedir. Habba

Sahuldum

Samal Kt c/k 441, 2de -ha-ri-im a S-am-a-al ve TMH 1, 11c, 14de aidiyet ekli a-am-a-lim yazl ile gemektedir. Ayrca, Eski Babilde 801 DUMU Si-im-a-al eklinde geen Simal ve belki, Orta Asur-Orta Babil 802 metinlerinde URU Sa-am-ma-al-lu yazl ile grlen Sammalu yer adlar ile karlatrlabilir. Bu yer Zincirli'ye lokalize edilen ge dnem Samal ile bir tutulmak istenmektedir.803
798 799

Groneberg, 1980: 202. Nashef, 1991: 159. 800 Nashef, a.g.e.: 95. 801 Groneberg, a.g.e.: 202. 802 Nashef, 1982: 228. 803 Nashef, 1991: 159.

126

Sasu Eski Asur metinlerinde S-s-e-im eklinde aidiyet ekli bir yazla sahip
804

bu yer ad hakknda bir bilgi edinilememektedir.

Sawit Eski Asur metinlerinde 805 ma-at S-wi-id ve URUDU za-ku--um a ma-at a-wi-id yazllaryla bir memleket, S-wi-da-u geii ile de bir ahs ad olarak gemektedir. Bu yer ad, Eluhut / Luhuti / Qinnesr n'in 60 vey 70 km. gneybatsndaki blge ile idantifiye edilmekte, ayrca Eski Babil itinerar metinlerindeki Samue ile de bir tutulmak istenmektedir.806 Bir baka gre gre ise, Turhumit snrnda bir blgede olabilecei belirtmektedir. 807 Bir mahkeme tutana olan Kt v/k 13 metninde, Wahuana ve alatuar ile gemesi ve kararn Upe wabartum'u tarafndan kaydedilmi olmas nedeniyle, Sawid'in de bu blgede aranabileceini dnmekteyiz.

Sibuha sim, Mama kral Anum-Hirbinin Kani kral Waramaya yazd tarihi bir mektup olan Kt g/t 35 nolu metnin 7. satrnda S-bu-ha-i-a-am ve 13. satrnda S-bu-ha-i--um eklinde aidiyet ekli olarak gemektedir.808 Metinde geen Kani kral Waramaya ait klen Sibuhaly teskin ediyor musun? ifadesi ile Mama kral Anum-Hirbinin Benim kpeim Sibuhal dier arrularla mnakaa ediyor mu? cmlesi, bu yerin Mama krallna bal bir tbi kral tarafndan ynetildiini ve Mama devleti snrlar ierisinde olduunu gstermektedir.809

804 805

Nashef, 1991: 96. Nashef, a.g.e.: 96. 806 Nashef, a.g.e.: 97. 807 Dercksen, 1996: 15. 808 Balkan, 1957: 32-34. 809 Ayrca bk. Balkan, a.g.e.: 32-34.

127

Siluuna Bu isim BIN 6, 226B, 12de a-na S-lu--na, BIN 6, 226A, 11de i-na S-lu--na ve BIN 6, 193, 4de aidiyet ekli olarak S-lu-na-um yazl ile gemektedir. smin bu geiinin Sitluna adnn ilk formu olduu ileri srlmektedir.810

Sitluna sim, CCT 2, 18, 26da e-me-ri S-it-lu-ni-e, TC 3, 61, 10da S-it-lu-nia-am ve Kt k/k 129 811 , 4de UDU S-it-lu-ni--um eklinde aidiyet ekli yazllara sahiptir. CCT 2, 18 ve Kt k/k 129da koyun kelimesi ile geen bu ehir, hayvancln youn yapld bir yerleim merkezi olabilir. Sitluna ve Siluunann ayn yer olabilecei, bunu da Hititedeki t/l deiimi ile de karlatrlabilecei belirtilmektedir.812 upana Prag 683 nolu metnin 29. satrnda a--p-na yazl ile geen bu yer hakknda metinden bir bilgi edinilemektedir.

Suze * sim Kt n/k 572813, 10da lu-bu-a-am S-zi-e-a-am ifadesi ierisinde aidiyet ekli yazl ile gemektedir. yi cins elbise retilen bir yer olarak deerlendirilen Suzenin, ek ve kk tayin edilemeyen mimasyonsuz yer adlarndan biri olduu belirtilmektedir. 814 Ayrca, Siz m, Sisium ve Ss ile identifikasyonunun yapilabilecei ve Kozana lokalize edilebilecei ileri srlmektedir.815

810 811

Nashef, 1991: 96-97. Hecker, 1993: 290. 812 Nashef, a.g.e.: 97. 813 AKT II, 1995: 47. 814 Bayram, 1994: 222-223. 815 Bayram, 1997: 51.

128

a .... Bu yer ad, Kt k/k 4 nolu metnin 22. satrnda i-na a-lim a-x-m-im yazl ile gemekte ve Ib kat yer adlarndan biri olarak belirtilmektedir.816 Metinde ayrca Kuzu memleketi, Haran, Zibuhuliwe ve Hau yer adlar da gemektedir.

abua Asurlu ahslar arasnda yazlm bir metin olan Kt a/k 1165 817, 1819da i-ma-at a-ar-la a-bu-a-i- arla memleketinde abuallar ifadesi iinde gemektedir.

S. Bayram, Kemal Balkann Mektup adl eserinde B allar diye okuduu ismin, ayn metnin tamamnn ele alnd AKT Ide 78 nolu vesikada doru olarak abuallar diye okunduunu, kendisinin de buna itirak ettiini sebepleriyle aklamaktadr. S. Bayram, abuann, Hitite

metinlerdeki apuwa ile ses benzerliini vurgulayarak, apuwann apa ile idantifiye edilebileceini818, apann ise, Kzlrmak kavsinin batsnda vey ebinkarahisar olabileceine dir tekliflere dikkat ekmektedir. S. Bayram ayrca, AKT I 78 nolu vesikada beraber zikredildikleri Buruhattum ile Wahuanann da Kzlrmak kavsi dnda olduunun kabul edildiini belirterek, abuann hem bu ehirlerle ayn blgede olabileceine hem de Hitite metinlerdeki yazllaryla apuwa vey ap(p)a ile idantifiye edilebileceine temas etmektedir. smin -uwa sonekli yer adlarndan biri olmas sebebiyle bu tr isimlerin orta ve ortadou Anadoluya lokalize edilmek istendiini sylemektedir.819

816 817

Nashef, 1991: 98. AKT I, 1990: 95. 818 del Monte ve Tischler, 1978: 350. 819 Bayram, 1997: 51-52.

129

ahawatrua Anadolulu ahslar arasnda dzenlenmi ve tarla sat ile alkal bir metin olan Kt k/k 37820 nolu belgede i-na a-ha-wa-at-r[u-a] ve i-na a-hiwa-at-ru-a yazllar ile gemektedir. Metinden bu yerin lokalizasyonuna dair bir bilgi edinilemektedir.

ahhania * Asurlu ahslar arasnda yazlm bir mektup olan Kt n/k 578 envanter numarl metnin,
821

7-8. sim,

satrlarnda -iia

a-d

a-ha-ni-a-nim yer adlarndan

yazl biri

ile

kaydedilmitir.

sonekli

olarak
URU

deerlendirilmekte ve timar, has; yurtluk, malikne manalarna gelen Hitite ahhan- kkyle irtibatlandrmaktadr.822 Bu yer ad Hitit metinlerinde ah-ha-ni-ia ve
URU

a-

a-ha-ni -ia yazlyla gemekte

823

, ayrca Hulaya nehri ve

Kibistra/Ereli arasnda, Karada ile bir tutulmaktadr.824

ahiunsim getii btn metin yerlerinde a-hi-i-nu-ma-an, a-hi-i-ga-an ve a-hi-u-nu-m-in eklinde ahs ad olarak grlmektedir. ahinuman/ahiunuminin ahs adlarnn uman sonekine sahip olmalar nedeniyle, ahigan ile balantsnn pheli olduu belirtmektedir. ahi unsurundan sonra n konsonunun olmamas bizim de ayn kanaate sahip olmamzn gerekesidir. Buradaki ahigan ayr bir yer ad olarak deerlendirmek gerekir ya da ismin ahiten sonraki unsurunu numan olarak deerlendirmeli, dierindekini ise gan.825

820 821

Nashef, 1991: 98. AKT II, 1995: 88. 822 Bayram, 1997: 52. 823 del Monte ve Tischler, 1978: 328, del Monte, 1992: 133. 824 del Monte, a.g.e.: 133. 825 Nashef, a.g.e.: 98.

130

akdunuwa Eski Asurca metinlerde a-ak-du-nu-a ve a-ak-du-nu-wa eklinde ahs ad olarak grlen isim826, Hitit metinlerinde827 HUR.SAG a-ak-dunu-wa ve HUR.SAG a-ku-du-nu-wa yazllaryla da ad ak(u)tunuwa ile irtibatlandrlmaktadr. Ayrca, Karada ile Yldz dandan Deveci dana giderken ki da silsilesinde aranmaktadr.828

alahua Bu yer ad Eski Asur metinlerinde; KTS 1, 12, 4de a-l-ah-u-a, ICK 2, 337de aidiyet ekli olarak a-l-ah-u-a-i- ve a-l-ah-u-a-i-e, Kt n/k 564
829

, 9-10, 21-22de p-zu-ur-tm a a-la-ah-u-a yazllaryla

URU

gemektedir. Hitit metinlerinde830 ise

al-la-ah-u-wa-a, URUal-la-ah-ha-

u-wa ve URUal-la-ah-u-wa eklinde kaydedilmektedir. OIP 27 metninden bir saray olduunu bildiimiz alahua, Kt 91/k 148 nolu metne gre k rum merkezidir. ATHE 62 nolu metne gre ise, Luhuzattia ve Hurama ile birlikte, Kani kraliesinin kaakln nlenmesi hususunda mektup yazd ehirlerden biri olarak karmza kmaktadr. Kaakln dier ehirlere gre daha ok yapld bir yer olan bu ehir, Timelkia ve Hurama arasna lokalize edilmekte 831 ve genellikle Hurama ile birlikte gemesi nedeniyle bu ehir evresinde aranmaktadr 832 . Ayrca, Elbistan yaknlarnda olabilcei de belirtilmektedir.833

826 827

Nashef, 1991: 99, bkz. Garelli, 1963: 159. del Monte ve Tischler, 1978: 331. 828 del Monte, 1992: 133-134. 829 AKT II, 1995: 27-28. 830 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 332. 831 Nashef, 1987: 69, Ylmaz (Gl), 2001: 42. 832 Bilgi, 1946: 397, Forlanini, 1985: 67. 833 Garelli, 1963: 110.

131

alatuar Eski Asur metinlerinde a-l-t-ar, i-na a-l-t-a-ar, i-na a-la-t-waar ve wa-bar-tum a a-l-t-ar eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllarla kaydedilmektedir.834 Bu yer ad Hitit metinlerinde835 ise t-wa-ra ve
URU URU

a-la-

a-la-t-wa-ar yazllaryla gemektedir. alatu(w)ar, Kltepe

metinlerinde wabartumu olduu tespit edilen, -ar son ekli yer adlarndan biridir. 836 Kltepenin hem II. tabakas hem de Ib tabakas wabartumlar arasnda
837

gsterilmektedir.

Metinlerden ehrin

rahibi,

qil

d tim,

beruttumu ve sikkatumu olduu anlalmaktadr.

alatu(w)arn ou kez Wahuana ile birlikte gemesi dikkate alnarak, bu ehrin Wahuana ehrine wabartumunun ise, Wahuana k rumuna tbi olduu sylenmektedir. Ayrca bata Anittann tarih metni olmak zere Hitit metinlerinde geen ve Kzlrmak kavsi ierisinde aranan Kuara, Nea, Zalpa ve Hula (=Kzlrmak) ile birlikte anlmas sebebiyle de, Orta Kzlrmak evresinde aranmas gerektii belirtilmektedir.838

Bunun yannda, BIN IV 35 nolu vesikaya gre, Wahuanadan Buruhattuma giden kervanlarn alatu(w)ar yolunu kullandklar,

alatu(w)arn Wahuana - Buruhattum yolu zerinde, belki Hasan Da eteklerinde olabilecei ve Halwadinin gneyindeki Salaberina 839 ile bir tutulabilecei de sylenmektedir.840

Nashef, 1991: 100-101. del Monte ve Tischler, 1978: 333-334. 836 Bilgi, 1945-51: 12. 837 Bilgi ve Bayram, 1995: 36-39, Bayram, 1997: 64. 838 Bilgi, 1946: 403-404, Bilgi, 1945-51: 22. 839 Umar, 1993: 697de, Peutinger Tablosuna gre, Aksaraydan Bor dolaylarna uzanan yolda, Aksaraydan 20 mil ilerde bir ky ya da kasaba olduunu belirtmekte, Ramsay, 1960: 399da ise bu yer iin mehuldur demektedir. 840 Lewy, 1947: 15.
835

834

132

Bu grlerin dnda, alatu(w)arn, Wahuana - Buruhattum arasnda, fakat ayn gzerghta yer almad vurgulanmakta,

Wahuanadan Buruhattuma iki farkl gzerghtan gidilmesi tabi bir engele balanmakta, bu engelin de Tuz Gl olduu ileri srlmektedir.841 (Harita 6). Kaaklk iin kullanlan yollardan (harr n s ki/annim) birinin de Timelkia ile alatu(w)ar arasnda olduu belirtilmekte, Timelkiadan

alatu(w)ara gitmek iin hareket eden bir kervann ya harr n s ki/annimi takip etmek, ya da Hurama ehrinden gemek suretiyle alatu(w)ara ulalabilecei ileri srlmektedir. Turhumitten Buruhattuma
842

Ayrca, Tuz glnn kuzeyindeki yolun Tuhpia, Wahuana ve

giden

alatu(w)ardan getii, bu yolun yaklak drt gnde tamamlanabildii ifade edilmektedir. 843 Bu grlerin yannda alatu(w)arn; orta Kzlrmak evresinde 844 , Wahuana (=Nide) ve Tuz Gl arasnda845, Kaniin gneybatsnda846, Konya ovasnn gneydousunda bulunan Karaman blgesi civarnda847, Tuz Glnn batsnda
848

Wahusana
849

yaknlarnda

ve

Cihanbeylinin

kuzeyindeki Yeniceoba evresinde

, alatu(w)ar lkesinin Haymana

blgesinde, ehri ise Klhyk olduuna dair eitli grler de mevcuttur. 850 Wahuana k rumunun Kani k rumuna yazd 83/k 117 851 nolu mektup alatu(w)ar wabartumunun Wahuana k rumuna bal olduunu gsteren nemli bir vesikadr. Bu vesikada, wabartumlar, Wahuana k rumundan Ulama ve alatu(w)ar meselenin

Buruhattumdaki

halledilmesini istemektedirler. Wahuana k rumu da sorunu halletmek iin

841 842

Gnbatt, 1987: 479-480. Veenhof, 1972: 312. 843 Dercksen, 1996: 13. 844 Goetze, 1957: 68. 845 Garelli, 1963: 124. 846 Veenhof, a.g.e.: 335. 847 Mellart, 1982: 29-31. 848 Forlanini, 1985: 48. 849 Forlanini, a.g.m.: 67. 850 Ertem, 1995: 86-87. 851 Gnbatt, a.g.m.: 479-480.

133

iki habercinin Ulama yolundan, iki habercinin de alatu(w)ar yolundan Buruhattuma gnderildiini ve oradan gelen karar hakknda Kani k rumunu haberdar edeceklerini sylemektedir.

Yaynlanm metin alatuwarn yeri hususunda nemli bilgiler iermektedir. Bu metinlerden ilki, bir tccarn alatu(w)ardan balayp, eitli ehirlerde yapt harcamalar hakknda bilgi veren Kt n/k 1582 852 nolu belgedir. (Harita 1). Sz konusu tccar, alatu(w)arda yapt harcamalar sayarken, metnin 9-10. satrlarnda 5 mina bakr kpr (geii) iin dedim ifadesini kullanmaktadr. Dier metin, Kt t/k 1853dir. Burada alatu(w)ardan kldktan sonra nehrin kysnda 2,5 mina bakr tartld, daha sonra da kendisini nehrin kysna kadar gtren klavuza (deirmenciye) 10 mina bakr ve gemiciye 1 (mina) bakr dendii belirtilmektedir. Ayrca bu metinde geen perdum'un, Wahuana-alatu(w)ar-Buruhattum geninde elde edildii anlalmaktadr. 854 Son metin ise AKT III, 34 855 nolu belgedir. lgili satrlarda, Wahuanadan alatu(w)ara kadar yaplan harcamalar sralandktan sonra, kprden gei iin her bir eek bana para dendii belirtilmektedir.

Grld gibi, hem Wahuana ile alatu(w)ar arasnda hem de alatu(w)ar ile Buruhattum arasnda bir kpr olduu anlalmaktadr. Yani, bu ehirden muhtemelen ikisinin Kzlrmak nehrinin ayn tarafnda, dierinin ise kar tarafnda olduu anlalmaktadr. Byk bir ihtimalle Buruhattum ve alatuwar Kzlrmak kavsinin dnda, Wahuana iinde kalmakta ve alatuwar ile Wahuana komu olup, Kzlrmak bu iki ehir arasnda snr tekil etmektedir.

852 853

een, 1990: 139. Sever, 1990: 467-479. 854 Sugiyama, 1997: 12. 855 AKT III, 1995: 52-53.

134

aluwanta, aluwatta Eski Asurca metinlerde a-lu-wa-an-ta, a-lu-wa-ta, a-lu-a-ta ve ali-a-ta yazllaryla ahs ad olarak grlen isim856, Hitite metinlerde KUR a-lu-wa-an-ti-ja-a eklinde lke, HUR.SAG a-lu-wa-an-ta-a ve HUR.SAG a-lu-wa-an-ta yazllaryla da da ad olarak gemektedir. amal Samal amaha Bu yer ad Kt 83/k 263, 1-2de DAM aidiyetli yazlla kaydedilmitir. eklinde grlmektedir. amna Eski Asur metinlerinde, a-an-nu-ma-an, -im-nu-ma-an eklinde erkek ahs ad, a-am-na-ah-u-ar ve a-am-na-ni-k yazllaryla da bayan ahs ad olarak gemektedir.859 lgili metinlerin sadece birinde i-na Alimki a-am-na geii ile yer ad olarak kaydedilmektedir.
858 857 m

I-na-ar a-ma-ha-a eklinde

URU

Hitit metinlerinde ise

a-am-ma-ha

amuha Eski Asur metinlerinde860 s-ha-ar-t a a-mu-ha ve a-na a-mu-ha Ku-a-ra, Hitit metinlerinde861 URUa-mu-ha-an, ha, M.. II. bin Suriye metinlerinde
uru 862 d URU URU

a-mu-hi ve
uru

a-mu-u-

ise IKUR

a-m[u-ha] ve dI-tr

a-mu-ha eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazlalara sahiptir.

863

Kltepe II. tabaka wabartumu olan k rumlar arasnda gsterilen

856 857

, sonraki dnemde Ib tabakas

864

bu ehirde, VAT 6209a gre bir de saray

Nashef, 1991: 101, bkz. Garelli, 1963: 159, Laroche, 1966: 155, 277. Bayram, 1997: 53. 858 del Monte ve Tischler, 1978: 337, del Monte, 1992: 136. 859 Nashef, a.g.e.: 103. 860 Nashef, a.g.e.: 102. 861 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 338, del Monte, a.g.e.: 137. 862 Marn, 2001: 263. 863 Larsen, 1976: 239. 864 Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 39.

135

bulunmaktadr. amuhann, Hitit belgelerinde Yukar lke olarak geen ve bugn genellikle Sivas ile Erzincan arasnda olduu kabul edilen blgede yer ald, ayrca idar ve asker bir merkez olan ehrin etrafnn surlarla evrili olduu ve erzak sevkiyatn konu eden bir vesikaya gre nehir kysnda bulunduu anlalmaktadr.865 amuhann Divrii 866 veya Malatya 867 olabileceine dair grler bulunmasna ramen, Arslantepe kazlarnda imdiye kadar Eski Hitit ve daha nceki alara it hibir ak iz bulunamamas ve Asur kaynaklarnn Malatya ile Meliddunun (klsik Melitene) ayn olduklarn teyit eden bilgiler iermesi sebebiyle, burasnn dorudan doruya Malatya ile ayn saylmasna imkn olmad belirtilmektedir.868

amuhann yeri konusunda, gneyden kuzeye yaplan bir seyahat esnasnda eitli ehirlerde yaplan masraflar konu edinen Kt 92/k 3869 nolu belge nemli bilgiler vermektedir. Metinde srasyla Hurama [ x x ] amuha Hatipitra Kutia Luhuzattia Karahna ve Kuburnatta yaplan

harcamalar kaytldr. Bu belgede Luhuzattiadan sonra belirtilen yer ad krktr. Metindeki yer adlarnn sralamasna bakldnda krk olan bu ismi Tegarama olarak ? tamamlayabiliriz (Harita 5). Metinde amuhaya varmadan nce kpr geii iin yaplan bir demeden bahsedilmektir. Buna gre; yukarda deindiimiz Hitit belgesinde geen amuhann bir nehir kysnda olduu bilgisi, Eski Asurca metindeki kpr geii iin yaplan deme ile de teyid edilmektedir.

Hem Eski Asur, hem de Hitit belgesine gre; bir nehir kenarnda aranmas gereken amuha, Sivas yaknlarndaki Maltepe ile ayn yer olabilir.

865 866

Yiit, 1989: 5 vd. Landsberger, 1939: 223, n. 26. 867 Larsen, 1978: 339. 868 Bilgi, 1946: 398, n. 52. 869 Veenhof, 2006: 780.

136

ana Eski Asurda; CCT 1, 23a, 2de a-na a-na-a, CCT 1, 23a, 18de i-t a-na-a, Garelli RA 59, 40da ise aidiyetli olarak a-na-i-e eklinde gemektedir. KUG 26 nolu Eski Asur belgesinde Anadolunun ortalarna doru sevk edilen mallarla ilgili olarak getii belirtilen bu yer, .Eski Babil dnemindeki ana ile ayn yer olarak gsterilmektedir.870

arabun(u)wa Eski Asur metinlerinde a-ra-bu-un-wa, a-ra-bu-nu-wa, a-ra-bu-nua ve a-ar-bu-nu-wa yazllaryla ahs ad olarak gemektedir. 871 sim Hitite arpunwa ya da Sarpunwa da ad ile birlikte irtibatlandrlmaktadr.872

arawa Kltepe metinlerinde; CCT 4, 16a, 7de a-ra-wa, CCT 5, 18d, 5de a-ra-a-ma ve KTK 106, 6da a-ra-ma eklinde ahs ad olarak geen873 bu isim, Hitit metinlerinde 874 karmza kmaktadr.
URU

a-a-ra-u-wa-an yazl ile yer ad olarak

arba KTP 43, 6da ar-ba, TMH 1, 25h, 6da a-ar-ba eklinde ahs ad olarak grlen isim875, Hitit metinlerinde HUR.SAG a-ar-pa veya HUR.SAG a-ar-pa-an yazl ile geen arpa da ad olarak gemektedir.876

870 871

Nashef, 1991: 103. Nashef, a.g.e.: 103. 872 Nashef, a.g.e.: 103. 873 Nashef, a.g.e.: 104. 874 del Monte ve Tischler, 1978: 350. 875 Nashef, a.g.e.: 104. 876 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 353-354, del Monte, 1992: 142-143.

137

aria Eski Asurda; Kt 87/k 386, 22de a-ri-a-a-a yazl ile ahs ad olarak geen 877 bu ismin, Hitit metinlerinde yazl ile geen aria 878 vey Suriye metinlerinde881 dIKUR
uru URU URU URU

a-a-ri-i-a,
URU

a-ri-e-a

e-e-ri-i-a ve

e-ri-i-a eklinde

grlen iria879 ile karlatrlabilecei belirtilmektedir.880 Ayrca M.. II. bin a-r[i-i]-a eklinde karmza kmaktadr. aria, Kuakl (Sivas) ile bir tutulmaktadr.882

arla Asurlu ahslar arasnda yazlm bir metin olan Kt a/k 1165 883, 1819da i-ma-at a-ar-la a-bu-a-i- arla memleketinde abuallar ifadesi iinde gemektedir. sim belki Hitit metinlerinde HUR.SAG ar-la-im-mi-i veya HUR.SAG
884

ar-la-a-i-ma-a

yazl

ile

geen

da

ad

ile

karlatrlabilir.

Ayrca, Eski Asur metninde Buruhattum ve Wahuana

ile birlikte gemesi nedeniyle, bu iki ehir yaknlarnda aranabilir. arzua Arzua

ihwa Kt c/k 441 nolu metinde .GALlim a -ih-wa, G--im a -ih-wa ve ru-ba-im a -ih-wa yazllar ile gemekte ve bu metne gre, kral, saray ve yksek dereceli bir memuriyetlik olan kaumu olduu anlalmaktadr. ihwann, Kunukam ile belki Kuzey Suriye'de olan Tadhul arasndaki istasyon olduu belirtilerek, T. Leil n metinlerinden birinde e-hu-(wa-)a eklinde grld ifade edilmektedir.885

877 878

Nashef, 1991: 104. del Monte ve Tischler, 1978: 351-352, del Monte, 1992: 141. 879 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 360-361. 880 Nashef, a.g.e.: 104. 881 Marn, 2001: 265. 882 Alp, 2001: 46. 883 AKT I, 1990: 95. 884 del Monte, a.g.e.: 142. 885 Nashef, a.g.e.: 105.

138

ilipkaEski Asur metinlerinde -li-ip-k-um, -li-ip-k-im, u-lu-up-k- veya TG -li-ip-k-a-am eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllara sahiptir.886 Bir kuma cinsini ifade etmek iin kullanlan isim, kuma imal ve ihra eden bir yer olarak ifade edilmektedir.887

imala Eski Asurda; ICK 1, 84, 21de i-na Bu-ru-dim -ma-l, CCT 3, 36a, 4de 10tum a -ma-l, Michel RA 80, 112, 16da aidiyet ekli olarak -ma-li-um, M.. II. bin Suriye metinlerinde kaydedilmidir. Kltepe II. tabaka k rumlar arasnda gsterilen889 imala, Zincirli ile bir tutulmak istenmi890, fakat bu gr kabul grmemitir.891 Bunun yannda, Buruddum ile birlikte imalann Kuzey Suriyede892 veya ehrin Buruddum ile ilgisinden dolay Frat nehrinin st ksmlarnda olabilecei belirtmektedir.893
888

ise i-ma-la yazllar ile

Ayrca, Kt g/k 199 metnine gre, imalaya hem Hamizanumdan hem de Burallumdan ulalabildii, buradan da Hahhum ve Zalpa ynne doru gidildii kaydn gz nnde bulundurarak, imalann gneyde Burudum (Gaziantep civar) ile Hahhuma (Elbistan civar) yakn bir yerde olabilecei ileri srlmektedir. 894 Yine bu metne gre ilk gzerghta Asurdan sonraki ikinci, ikinci gzerghta ise, Qaar istasyon olduu ifade edilmektedir.895 ve Burullumdan sonraki nc

886 887

Nashef, 1991: 105-106. Bilgi, 1946: 415, n. 135. 888 Marn, 2001: 272. 889 Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. 890 Goetze, 1953: 68. 891 Bilgi, a.g.m.: 415, n. 133, Goetze, 1953: 65, 68, Nashef, a.g.e.: 106. 892 Larsen, 1976: 269. 893 Nashef, a.g.e.: 106. 894 Ylmaz (Gl), 2001: 39. 895 Gnbatt, 2002: 85.

139

imaniziti * Eski Asur metinlerinde yeni tespit edilen yer adlarndan biridir. Kt b/k 179 nolu metnin, 16-17. satrlarnda i-t A-ni-a-ni-k-ni a-na -ma-ni-zi-t yazl iinde gemektedir. 896 Anianikani ile birlikte geen bu yerin, Hitite metinlerde grlmedii ve lokalizasyonu hakknda bir ey sylenemeyecei belirtilmekte ve isim, zel isimlerin bana ya da sonuna gelen -ziti/aunsuruna, kelimenin sonunda sahip olan bir yer ad olarak kabul edilmektedir.897

imurum * Eski Asurda yeni geen yer adlarndan biri olup, Kt c/k 1517, 12-13de k-s-um a -mu-ri-im eklinde grlmektedir. metinlerinde metinlerinde
uru 898

smin, Eski Babil mmkn olduu

-mu-ru-um ve imura

ki

uru

-mu-ur-ri-im yazl ile getii899 ve Hitit idantifikasyonunun

geen

ile

belirtilmektedir. 900

inahutim Eski Asurda a-na -na-hu-tim ve ru-ba-um a -na-hu-tim fonetik yazl ile kaydedilmitir. Kltepe belgelerinde wabartum merkezi olarak grlen ve bir kral olduu anlalan ismi, ek ve kk tayin edilemeyen mimasyonlu yer adlarndan biri olarak deerlendirilmekte ve II. Sargonun hara ald Tabal ehirleri arasnda zikredilen inuhtu ile bir tutulmaktadr.901 Ayrca, inahutim ile Hitite belgelerde geen anahuittann902 ayn yerler olduu fakat Yeni Asurca metinlerdeki inuhtu ile ayr tutulmas gerektii, Hitite anahuittann Amkuwann yaknnda, Konaksu vadisinde, pheli olarak da Aliar ile lokalize edildii belirtilmektedir. 903

896 897

Bayram, 1994: 224. Bayram, a.g.m.: 224. 898 Bayram, 1997: 53. 899 Gronerberg, 1980: 221. 900 Bayram, a.g.m.: 53. 901 Bilgi, 1946: 417, n. 151. 902 del Monte ve Tischler, 1978: 342, del Monte, 1992: 137. 903 Nashef, 1991: 107.

140

inarihum Eski Asurda i-na i-na-ri-hi-im yazl ile gemektedir.904 Bu metinde Hurupa, Nihria ve Ulama yer adlar ile birlikte kaydedilmitir. Bu yer ad M.. II. bin Suriye metinlerinde
905 uru uru

i-na

i-nu-ur-h-na,

Si-nu-<ur>-hu-na

yazllar ile geen ve inurhena eklinde telaffuz edilen yer ad ile karlatrlabilir.

iris TMH 1, 23 a/bde i--ri-is eklinde gemekte ve Hitite aria ile irtibatlandrlabilecei belirtilmektedir. sim belki a eklinde grlen iria irmuin BIN 4, 7, 3de i-t -ir-mu-in ve KTP 6, 2de aidiyet ekli olarak ru-baim -ir-m-i-a-im yazl ile gemektedir. Bir kral tarafndan idare edildiini bildiimiz bu ehri, ek ve kk tayin edilemeyen mimasyonsuz yer adlarndan biri olarak belirtilmektedir.
907 906 URU URU

e-e-ri-i-a,

e-ri-i-

yer ad ile de karlatrlabilir.

irmuinin hem filolojik hem de tarihsel-

topografik ynden Eski Babilcedeki erwun ile zde olduu ve Eski Babil belgelerinin, erwunun, T. Ham ra (Eski Babilce Karana) evresinde olduunu gsterdii ifade edilmektedir.908

irun Eski Asur metinlerinde GA--im a -ru-un ve ra-bi4--im a -ru-un, aidiyet ekli olarak ise u-ru-ni-um-ma yazl ile kaydedilmektedir.
909

Belgelerden yksek dereceli bir memuriyet olan kaumu ve komiseri olduunu rendiimiz bu yer ad, daha ok Habur nehri ve Asur arasnda ya da yar yolda bir yere lokalize edilmektedir.
904 905

910

Ayrca, irunun Eski

Nashef, 1991: 107. Marn, 2001: 273. 906 del Monte ve Tischler, 1978: 360-361. 907 Bilgi, 1946: 415, n. 134. 908 Nashef, a.g.e.: 107-108. 909 Nashef, a.g.e.: 108. 910 Goetze, 1953: 66.

141

Babilcedeki erwunla bir tutulmak istendii, fakat bu ehirle hi ilgisinin olmad belirtilerek, ehrin, Burallumdan sonra geldii, bu nedenle Habur geni ile balantsnn kurulmamas gerektii ifade edilmektedir.911

itarabatum * Eski Asur metinlerinde yeni tespit edilen yer adlarndan birisidir. Kt 88/k 871 envanter numaral metnin, 32-33. satrlarnda i-t [K-]ni-i a-na i-ta-ra-ba-tm Kaniden itarabatuma ifadesi iinde gemektedir.
912

itarabatum ile Hitite metinlerde bir da ismi olarak geen ittarann ilikisine deinilerek, Kani ve Erciyes Da yaknlarnda olabilecei belirtmektedir.913

ubarm Eski Asurda aidiyet ekil olarak u-bu-ri-im ve TG ku-s-tum a ubi4-ri-im eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllar mevcuttur.
914

Sargon ncesi ve Sargon dnemi metinlerinde 915 Subartum/Subir, III. Ur metinlerinde 916 Subir, Eski Babilde 917 ubartum, Orta Asur-Orta Babilde 918 Subartu, ubartu, M t-Subar/, M t-ubr, Subar, ubar ve ubr telaffuzlaryla gemektedir. Genellikle tekstil rnleriyle ad geen bu kelime ile muhtemelen Asur kkenli insanlarn ya da kumalarn ifade edildiini syleyebiliriz.

uda * Eski Asur metinlerinde yeni geen yer adlarndan biridir. Kt 92/k 389 nolu metnin 16. satrnda a-na u-da eklinde gemektedir. 919 smin Hitit metinlerinde geen ve Nisibin 31 km. kuzeyine Sadaya, Diyarbakrn
911 912

Nashef, 1991: 108. Bayram, 1997: 59. 913 Bayram, a.g.m.: 59. 914 Nashef, a.g.e.: 108-109. 915 Edzard ve Farber ve Sollberger, 1977: 146-147. 916 Edzard ve Farber, 1974: 174-175. 917 Groneberg, 1980: 223-224. 918 Nashef, 1982: 232-234. 919 Bayram, a.g.m.: 53.

142

dousuna, Derek yaknlarna, Anazn dousu ve Harr n-R s el cAin hattnn kuzeyinde, Harr n ile Nisib arasnda, Tur-c Abdinin gneyinde olduuna dair grler bulunan uta ile ayn yer olduu belirtilmektedir.920 Ayrca Eski Babil metinlerinde921 u-da-aki ve L []u-da-aki eklinde geileri de mevcuttur. uhru Eski Asurca bir metinde; Kt c/k 441, 34de i-na u-h-ru yazl ile gemekte ve Kuzey Suriyede olduu kabul edilmektedir. 922 lgili metinde Tadhul yer adndan hemen sonra gemesi nedeniyle bu ehir yaknlarnda aranabilir.

uinaba Yerli ahslar arasnda dzenlenmi ve Ib tabakasna it Kt k/k 9 envanter numaral metnin 23. satrnda a u-i-na-ba yazl ile gemektedir.923 Kani kral Pithana zamannda dzenlenmi olan bu belgede geen ismin, bir yer ad olup olmad ak deildir. ulupka ilipkauppilulia smin Eski Asur metinlerinde a-na u-p-lu-li-a, a-na u-pu-lu-li-a Ha-t-u ve u-pu-lu-li-a eklinde deiik yazllar mevcuttur. metinlerin
925 924

Hitit

ise

URU

u-up-p-lu-li-ja-an veya [

URU

u-p]-lu-li-an yazllaryla

grlmektedir. Koloni ann k rum merkezlerinden biri olan ve Hattuun (Boazky) kuzeyinde aranan926 bu yer ad, Kt n/k 211 nolu belgeye gre de Hattu yaknlarnda olmaldr.

920 921

Bayram, 1997: 53. Groneberg, 1980: 226. 922 Nashef, 1991: 109. 923 Nashef, a.g.e.: 109. 924 Nashef, a.g.e.: 109-110. 925 del Monte ve Tischler, 1978: 368, del Monte, 1992: 149. 926 Nashef, a.g.e.: 109-110.

143

uria * Eski Asur metinlerinde yeni tespit edilen yer adlarndan biridir. Kt 83/k 208 nolu metnin, 2. satrnda i-na u-ri-a yazl ile gemektedir. 927 smin Hitit metinlerindeki uri[ ] ile irtibatnn olabilecei belirtilerek, lokalizasyonu hakknda bilgi verilmemekte, sadece -iia sonekli yer adlarna yeni bir rnek olarak kabul edilebilecei ifade edilmektedir.928

urpu TC 2, 7 ve 14 numaral metinlerde aidiyet ekli olarak a-ap-tum u-urpu-i-tum ve TG SIG5 u-ur-pu-i-tum yazllar ile gemektedir. smin, ynn ve kuman retildii yere atf yapmak zere kullanlan eki ve kk tayin edilemeyen mimasyonsuz yer adlarndan olduu belirtilmektedir. 929 Bunun yannda bir yer ad olarak deil, bir eit asl bilinmeyen yn olarak deerlendirilmesi gerektiine dair bir gr de bulunmaktadr. 930 Ancak, feminen idiyet ekli gibi grnen kelimenin yer ad olmasn daha mmkn gryoruz.

927 928

Bayram, 1997: 53. Bayram, a.g.m.: 53. 929 Bilgi, 1946: 415, n. 136. 930 Veenhof, 1972: 130.

144

T
Tadhul Kt c/k 441, 32de i-na Ta-ad-hu-ul yazl ile gemekte ve ihwa ile uhru arasnda bir istasyon olarak belirtilmektedir.931

Tadmur Eski Asur metinlerinde aidiyet ekli olarak932 Ta-ad-mu-ri-im ve T-admu-ri-im, M.. II. bin Suriye metinlerinde 933
uru

Ta-ad-mi-ir, Eski Babilde 934

Ta-ad-mi-irki ve Orta Asur-Orta Babilde935 ise URU Ta-ad-mar yazllaryla geen bu yer ad, Palmyra ile bir tulmaktadr.936

Taha Eski Asur metinlerde Ta-ha-a yazlyla ahs ad olarak grlen isim, Hitit metinlerinde937 HUR.SAG Ta-a-ha-a, HUR.SAG Ta-ha-an yazllarna sahip ve Ak da ile bir tutulan da ad Taha ile irtibatlandrlmaktadr.938

Tahadizina * Eski Asur metinlerinde ilk defa tespit edilen adlarndan biridir ve Kt 91/k 437 envanter numaral metnin, 21. satrnda a-l-hi-nim a Ta-ha-d-zina yazl ile gemektedir.
939

Belgede, tccarn bu ehirde grevli

alahinnuma940 kolye iin miktar belirtilmeyen kalay dedii kaytldr.941

931 932

Nashef, 1991: 111. Nashef, a.g.e.: 111. 933 Marn, 2001: 282. 934 Groneberg, 1980: 232. 935 Nashef, 1982: 256. 936 Nashef, 1991: 111. 937 del Monte ve Tischler, 1978: 374, del Monte, 1992: 151. 938 Nashef, a.g.e.: 111. 939 Veenhof, 2006: 779. 940 CAD A, 294de an administrative official anlam verilen bu kelimeyi Veenhof, a.g.m.: 779da, steward olarak deerlendirmektedir. 941 Kt 91/k 437, 20-21: hi-dam AN.NA a-na a-l-hi-nim a Ta-ha-d-zi-na: Veenhof, a.g.m.: 779.

145

Tahadizina yer ad ilgili metinde942 Zilenin 32 km. gneybatsnda yer alan Hititlerin nemli askeri kararghlarndan biri olan ve bugnk Maat Hykle ayn yer olduu tespit edilen 943 Tapigga ehrinden hemen sonra zikredilmektedir. Buna gre bu yer ad, Maat Hyk evresinde aranmaldr. Ayrca, Tahadizina ile Hitite metinlerde geen Tahazzimuna944 arasnda bir iliki olup olmad kesin deildir. Farkl dnemlere it bu iki yerleim adnn, baz Hitite yer adlarnda da grlen Taha- eleman945 tamalar, Kt 91/k 437 nolu metinde Tahadizina ile birlikte geen Hanigga, Hanaknak ve Tapigga (Maat) ehirlerinin
946

Maatta

ortaya

karlan

Hitite

belgelerde

de

grlmeleri

ve son olarak, her iki ehrin Tapigga/Maat ile birlikte gemesi,

Tahadizina ve Tahazzimunann ayn blgede ve Maat yaknlarnda olduunu ortaya koymaktadr. Ayrca, ok az bir ihtimalde olsa, yukarda sraladmz sebeplerden, bu iki ehrin aynl da gz ard edilmemelidir. Tahara * Eski Asurda Kt b/k 261, 3 nolu metinde i-na Ta-ha-ra yazl ile gemektedir.947 smin sonunda -ma bulunmamasna ramen, bu yer adnn Hitite metinlerde geen ve Taharamma vey Taharama telffuzlaryla anlan yerle ayn olduunun iddia edilebilecei ve ismin, yer adlarnda kullanlan taha- ve -ra unsurlarna ayrlabilecei belirtilmektedir. Ayrca, Kt b/k 261 nolu vesikada Turhumit ile zikredilmi olmas ve Turhumitin de Tuz Glnn kuzey tarafna lokalize edilmesi sebebiyle Taharann Keskin-Kaman arasnda aranabilecei ileri srlmektedir.948
Kt 91/k 437, 21. Alp, 1992: 8. 944 Hitit metinlerinden Tahazzimunann, Kakallar ile Hititler arasndaki snra yakn olduu ve Kaaa ehri ile birlikte Kakallarn saldrlarna maruz kald anlalmaktadr. Maat Hyk evresinde aranan Kaaa ve Hapara ehirleri yaknlarnda olmas gerektii belirtilen bu yer ad, Tokat-Turhal yaknlarnda bulunan ve Bizans dnemindeki ad Dazimnon, bugnk ad ise Dazmana olan yerle bir tutulmaktadr. Alp, 2001: 49. 945 Taha-; Koloni a metinlerinde ahs ad olarak grlen bu kelime ( Dercksen, 1994: 109), Hitite metinlerde da ad olarak gemekte (del Monte ve Tischler, 1978: 374, del Monte, 1992: 151) ve kesin olmamakla birlikte, yer adlar tekilinde kullanlan bir n ek olduu ifade edilmektedir ( Schuler, 1965: 107). 946 Hanigga/Haniggawa - Hanaknak/Hanannaka - Tapagga/Tapig(g)a : Veenhof, 2006: 781. 947 Bayram, 1997: 53. 948 Bayram, a.g.m.: 53.
943 942

146

Taiama Eski Asur metinlerinde, Ta?-i-a-ma, a-na Ta--ma, i-t Ta-a-ma, aidiyet ekli olarak T--ma-i-im ru-ba-im, T-a-ma-i-im ve Ta-i-a-ma-i-um yazllar ile kaydedilmektedir.949 Bu yer ad, Mama kral Anum-Hirbinin Kani kral Waramaya yazd tarihi bir mektup olan Kt g/t 35 nolu metinde de gemektedir.950 Kani kralnn Klem Taiamaly ben teskin edeim ve Mama kralnn Mademki Taiamal senin kpeindir cmlelerinden bu ehrin Kani krallna bal vasal bir beylik olduu anlalmaktadr. Ayrca metnin devamnda, Taiama beyinin dier kk krallklar ile mcadele ettii ve Mama krallnn bir yenilgi sonrasnda, Taiama beyinin saldrsna urad ve oniki ehrinin tahrip edildii bilgisi mevcuttur. Mama krall ile Kani krall arasnda srekli problem olduu anlalan Taiamann, Mama ile hudut olduu kabul edilmekte 951 ve Mama lkesi ve Kani memleketi arasndaki snr yaknlarnda, belki Gksn ya da Elbistan ve Kayseri arasnda olabilecei952 fikri ileri srlmektedir. Ayrca Kt c/k 1082 nolu metne gre Hitite Tiama ile ilikilendirilmek istenmektedir.953

Takmur * Bu yer ad Eski Asur metinlerinde ilk defa gemektedir. Takmurlu tccarlar tarafndan Asura yazlm olan mektuptan dalarn ve kervanlarn kontrolnn isyanclarn eline getii, bu nedenle tccarlarn korku iinde olduklar anlalmaktadr. SAA 9 no. 209da Gab!-mu-rin olarak okunan Harran yaknlarndaki
954

Dah-mu-rinin,

Takmur

ile

irtibatl

olduu

belirtilmektedir.

949 950

Nashef, 1991: 112. Balkan, 1957: 6-8. 951 Balkan, a.g.e.: 59. 952 Nashef, a.g.e.: 112. 953 Nashef, a.g.e.: 112. 954 Dercksen ve Donbaz, 2001: 106.

147

TakanEski Asur metinlerinde Ta-ak-a-nu-ma-an ve aidiyet ekli olarak Ta-ak-nu- yazllar ile kaydedilmitir. 955 sim, Hitite erkek ahs adlarndan Takunuman ve yer ad Takana ile irtibatlandrlmaktadr.956

Takuta Kltepe metinlerinde Ta-ku-u-ta-am?, [T]a-ku-u?-ta-e-k ve TG Taku-u-ta-e eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllara sahiptir. -ta sonekli yer adlarndan biri olarak kabul edilen bu yerin, kuma retilen bir ehir olarak tannd ve Hitit metinlerinde geen Takata957 ile ayn olduu kabul edilmesi hlinde yeri iin ancak Hitit kaynaklarna gre bir tahmin yapmann mmkn olduu belirtilmektedir. 958 Buna gre; Hitit metinlerinde hem bir ehir hem de bir memleket olarak gsterilen bu yerin, II.Murilinin yllnda Gaka seferi mnasebetiyle gemesine dikkat ekilerek, Kraln, ylbanda Kzlrmak kenarnda kurduu kararghndan kalkp isyan eden Gaka memleketlerine kar gittii ve evvel Takata ehrine, sonra sra ile ataluppa, Kappuppuva ehirlerine vard bilgisinden hareketle, Hattuann kuzey dou mntkasnda olaca tahmin edilen Gaka memleketinin bir paras olan Takata ehrinin, Sivas havalisinde bir yerde olaca ifade edilmektedir.959 Ayrca bu yer, Havza ve Samsun arasnda da aranmaktadr.960 Fakat bir baka gre gre, Hitite yer ad Takata ile Eski Asur metinlerinde geen Takutann irtibatl olmad da ileri srlmektedir.961 Tala Dala

955 956

Nashef, 1991: 112. Nashef, a.g.e.: 112. 957 bkz. del Monte ve Tischler, 1978: 384-385, del Monte, 1992: 154. 958 Bilgi, 1946: 403. 959 Bilgi, a.g.m.: 403. 960 Forlanini, 1987: 118. 961 Nashef, a.g.e.: 112-113.

148

Talaannum * Eski Asur metinlerinde ilk defa gemektedir. Kt o/k 60 envanter numaral metnin 31. satrnda i-na Ta-l-a-nim yazl ile kaydedilmitir.962 Bu yer ad Hitit metinlerinde grlmemektedir. Talhad Tilhad Talpa Eski Asurda i-na Ta-[a]l-p ve Kltepe Ib katna ait bir metinde i-na Tal-p- yazl ile grlmektedir. 963 Tal-pi-a-n Talpa ile ayn yer olmas durumunda, Ta-[a]l-p yazlna dikkat ekilmektedir. Talpann kuzey Zalpa ile denkletirilmesine kar kld ve Hitit kaynaklarna gre de Tegarama ile olan balantsnn bulunduu vurgulanmaktadr.964 Talpann, RGTC VI, s. 391de Takarama lkesinde, Melitenenin gney snrnda olduu kaytldr.

Talwahuara Eski Asurda Kt d/k 28b numaral metnin 6. satrnda A-limki Tal-wa-ahu-a-ra yazl ile gemektedir. 965 Yerli ahslar arasnda dzenlenmi bir bor mukavelesi olan bu belgeden, ismin lokalizasyonu hakknda bir bilgi tespit edilememektedir. Bu yer ad Hitit belgelerinde grlmemektedir. Tamnia Tawinia Tapagga * Kltepe metinlerinde ilk defa, Kt 91/k 437 numaral metnin 19. satrnda i-na Ta-p-ga- yazl ile gemektedir. 966 Bu metin, Kaniin kuzey-kuzeybatsnda aranan ve Hitit kaynaklarnda Yukar lke olarak anlan blgede bulunan ehirlerden bahsetmesi sebebiyle son derece
962 963

Albayrak, 2005: 271. Nashef, 1991: 113. 964 Nashef, a.g.e.: 113. 965 Nashef, a.g.e.: 114. 966 Veenhof, 2006: 779.

149

mhimdir. Metinde srasyla, Butn tum Kupilan

URU

Hanaknak

Haniga
URU

Wazida

Tapagga

Tahadizina

Turhumit ve Wahuana ehirlerinde Ta-a-p-ka-a-a,

yaplan eitli demeler kaytldr. Hitit metinlerinde KUR

Ta-p-ik-a eklinde deiik yazllar mevcuttur. 967 Hititlerin nemli bir

askeri ss olarak belirtilen968 ve bir kalesi olduu anlalan969 bu yer, Zilenin 32 km. gney batsnda bulunan Maat Hyk ile bir tutulmaktadr.970

Tappaatta * Eski Asur metinlerinde; Kt n/k 1952971, 3-4 ve Kt 91/k 390972, 6-7de aidiyet ekli olarak URUDU Ta-p-a-ta-i-am yazl ile gemektedir. sim Hitit metinlerinde URUTap-p-a-a-an-da eklinde grlmektedir.973 Bakr istihsal merkezlerinden biri olarak deerlendirilen bu yer adnn, Hitite metinlerinde -and/ta eklinde sonlanmasndan, Eski Asurcadaki aslnn da -anta sonekli olduu, -n-nin -t- ye asimile olmasndan dolay, -attaya dnt, fakat Eski Asur lehesinde, ift konsonlardan bir tanesinin yazda ounlukla grnmemesinden dolay ann -ta hlini ald belirtilmektedir. smin, ant/da ya da -nt/da sonekli yer adlarndan olduu vurgulanarak, kelimenin kkn tapa- olarak ele almak ve tamamn tap(p)a++ant/da edilmektedir.
974

unsurlarna

ayrmann

mmkn

olabilecei

ifade

Bu yerin, Boazkyn kuzey ya da kuzeybatsnda

olabilecei ileri srlmektedir.975

del Monte ve Tischler, 1978: 402, del Monte, 1992:159-160. Alp, 1992: 8. 969 Alp, 2001: 86. 970 Alp, 1977: 639-642, Alp, 1992: 8, del Monte ve Tischler, a.g.e.: 402, del Monte, a.g.e.:159-160. 971 een, 1990: 160. 972 Dercksen, 1996: 6-7. 973 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 400. 974 Bayram, 1997: 54. 975 Dercksen, a.g.e.: 15.
968

967

150

Tarahur * Kltepe Ib kat yer adlar arasnda gsterilen Tarahur hakknda baka bilgi verilmemektedir.976

Tarameka Kltepe Ib kat yer adlarndan olan bu isim, Kt f/k 80 nolu metinde, A-lm Ta-ra-me-k ve a A-lim T[a-ra-me-k] eklinde gemektedir.977 Hitit metinlerinde
URU URU

Ta-ra-am-me-qa-a

ve

Ta-ra-am-qa

yazllar

ile

kaydedilen978, belgelerde mabedlerinden ve saraylarndan bahsedilen Hitite Taramika yer ad ile karlatrlabilecei belirtilmektedir.979

Taraqum Eski Asur metinlerinde GA--im a T-ar-q-im, i-na Ta-ra-q-im, i-na T-ra-q-im ve i-T-ra-q-im eklinde yazllar mevcuttur. CCT 1, 26b, 1415e gre bir kral tarafndan idare edildii bilinen Taraqum, Suriyede Habur nehrinin batsnda aranmaktadr.
980

Ayrca Kani anayolunun birinci

ksmndaki Abum / T. Lailandan nce Qaar dan sonra yer alan ilk istasyon olarak grlen Taraqumun, T. Lailandan 40-55 km. uzaklkta olan T. ilp rat veya T. H d olabilecei ileri srlmektedir.981 TC 3, 163 Razam Abidiban CCT 3, 44c

Qaar Taraqum Abum Tablo 6

976 977

Qaar Taraqum Abum

Donbaz, 1990: 435. Nashef, 1991: 114. 978 del Monte ve Tischler, 1978: 405. 979 Nashef, 1991: 114. 980 Goetze, 1953: 67. 981 Nashef, 1991: 159.

151

Tarittar Eski Asurda T-ri-ta-<ar>, URUDU a Ti-ri-ta-ar, T-ri-ta-a-am, URUDU Ta-ri-ta-ra-i-a-am ve URUDU T-ri-ta--a-am eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllara sahiptir. Hitit metinlerinde ise KUR ta-ra, KUR Ta-ri-ta-ra ve URUTa-ri-it-ta-ra eklinde gemektedir. 982 Koloni ann nemli bakr retim merkezlerinden biri olan Tarittarn KBo XIV 20 y. IIye gre Wahania lkesi ile birlikte getii, dalk ve zellikle kayalk bir blgede olabilecei belirtilerek, Maraantiia (Kzlrmak) getikten sonra ilk olarak Kzlrmakn bat yakasndaki bu lkeye varld, Tum(m)ana hkimiyeti altnda olmad ve bu lkeden sonra hemen Elluriia dana gelindii ifade edilmektedir. 983 Ayrca, evresinde Wahania lkesi, Elluriia da ve Maraantiia (Kzlrmak) nehrinin bulunduu belirtilerek, Tarittar lkesini Yabanl da ve Sarayck dann dou, Ilgaz dalarnn kuzeydou etekleri ile Kzlrmak ve Gkrmakn oluturduu blge iine yerletirmek yaknlarnda istenmektedir.
985 984 URU

Da-ri-it-

Bunun

yannda

Tarittarn,

Turhumit

veya ankr yaknlarndaki Devrez ay blgesinde

olabilecei de ileri srlmektedir.986

Tarkua * eitli ehirlerde yaplan demelerin kaytl olduu Kt 91/k 424 nolu metnin 7. satrnda a-Tr-ku-a yazl ile grlen bu yer ad, Kltepe belgelerinde ilk defa gemektedir. 987 Metinden alatuwar ve Buruhattum arasnda olduu anlalan Tarkua, Tuz Glnn batsnda aranabilir. Hitite yer ad Tarkuma veya Taruka988 ile balnts ise ak deildir.

982 983

del Monte ve Tischler, 1978: 406. Ertem, 1980: 19-20. 984 Ertem, a.g.e.:19-20. 985 Larsen, 1976: 91. 986 Dercksen, 1996: 15. 987 Veenhof, 2006: 779. 988 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 407, del Monte, 1992: 162.

152

Tarmalia Eski Asurda TC 3, 238 nolu metinde Ta-ar-ma-li-a eklinde ahs ad olarak grlmektedir. sim, Hitit metinlerinde ad olarak gemektedir.989 Tarqum Taraqum Taa * Eski Asur metinlerinde ilk defa gemektedir. Kt n/k 1307 nolu metnin 8. satrnda i-na Ta-a-a yazl ile kaydedilmitir.990 Metinde Aliaa yer ad ile gemesi nedeniyle bu ehir yaknlarnda bulunmaldr. Taima Taiama Takuria nehir ad Atap-Takuria Tatardu * Yeni tespit edilen yer adlarndan biridir. CCT 4, 3a nolu metnin 11. satrnda i-na Ta-ta-ar-du yazl ile gemektedir.
991 URU

Tar-ma-li-ja yazl ile yer

Hitit metinlerinde

grlmeyen bu yer ad, metne gre belki Wahuana evresinde aranabilir.

Tataa sim Eski Asurda a Ta-ta-a? eklinde kaydedilmitir. metinlerinde

993 992

Hitit

ise

URU

Da-ad-da-a-i-i ve

URU

Ta-at-ta-a-a-za yazllaryla

gemektedir.

989 990

del Monte ve Tischler, 1978: 407, del Monte, 1992: 162. Kuzuolu, 2004: 80. 991 Larsen, 2002: 163. 992 Nashef, 1991: 116. 993 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 413, del Monte, a.g.e.: 162.

153

Tawinia Eski Asu metinlerinde ha-ra-an Ta-wi-ni-a-ma, i-na Ta-am-ni-a, ru-baim a

URU

Ta-am-ni-a

eklinde

rneklerini

oaltabileceimiz
URU

yazllara

sahiptir.994 Bu yer ad Hitit metinlerinde995 URUTa--i-ni-ja-az, ve

Da-a--i-ni-ja

Ta-wi5-ni-ja, M.. II. bin Suriye metinlerinde 996 ise [dT]e-le-p-nu a

[URUTa-u2-i-ni-ia] yazllar ile gemektedir. Kltepe Ib tabakas k rumlar arasnda gsterilen997 Tawinia, Kt n/k 504 nolu metne gre, eit haklara sahip kral ve kralie tarafndan idare edildii anlalmaktadr.998 Hitit metinlerinde, Tanr Telipinu, Tanra Katahha, erkek ve kadn tanrlar, dalar ve rmaklar ile birlikte kaydedilmitir.999 -nia son ekli yer adlarndan biri olan1000 Tawinia'nn Kuara - Hattu Zalpa krallklarndan
1001

birine

it

kk

ehir

krall

olabilecei

belirtmektedir

. Genellikle, Boazky-Merzifon arasna veya Boazky

1002

yaknlarnda bulunan, Klasik dnemdeki ad Tavium, modern ad Byk Nefesky olan yere lokalize edilen arasnda
1003

bu yer ad, Krehir-Ankara

, Kaniin kuzeyinde

1004

, Boazky ve Merzifon arasnda,

Boazky yaknlarnda, Kzlrmak havzasnda ve Delice yaknlarnda da aranmaktadr.1005

Tegarama sim Eski Asur metinlerinde a-na T-ga-ra-ma, i-t T-ga-ra-ma, aidiyet ekli olarak T-ga-ra-ma--um ve T-ga-ra-ma-i eklinde rneklerini

994 995

Nashef, 1991: 116. del Monte ve Tischler, 1978: 416-418, del Monte, 1992: 167. 996 Marn, 2001: 288. 997 Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. 998 Gnbatt, 2000: 75. 999 Alp, 2001: 104. 1000 Bilgi, 1946: 405. 1001 Balkan, 1957: 65. 1002 Nashef, a.g.e.: 116-117, del Monte ve Tischler, a.g.e.: 417, del Monte, a.g.e.: 167. 1003 Bilgi, a.g.m.: 405. 1004 Larsen, 1976: 239. 1005 Nashef, a.g.e.: 116.

154

oaltabileceimiz pek ok yazla sahiptir.1006 Hitit belgelerinde1007 ga-ra-ma-an, La-ka+ra-ma

URU

URU

Ta,

Ta-ka-ra-ma ve
URU

URU

Te-ga-ra-ma, Luvice yaztlarda ise

ville

1008

ville

, La-kar-ma

ve Le-kar(a)-ma

eklinde kaydedilmitir. -

ma son ekli yer adlarndan biri olarak kabul edilen ve Asur kaynaklarnda Tilgarimmu eklinde getii belirtilen1009 Tegaramada, CCT V 30a, 14-16ya gre bir saray olduu anlalmaktadr. sim, Kltepe II. tabaka k rumlar arasnda 1010 grlrken, Kt r/k 1 nolu metinde wabartum olarak karmza kmaktadr

Asur-Kani arasndaki ana gzergh dnda kalan Tegaramann, Kt g/k 25, Adana 237 (Mektup, s. 35-36) ve CCT 5, 30a metinlerinde Mama ile dorudan balantl olarak gemesine dikkat ekilmekte
1011

, ayrca

belgelerde Zalpa ve Buruddum ile birlikte geiinin dikkate alnmas gerektii belirtilerek, Buruddum, Tegarama, Mama ve Kani eklinde bir sralamann yaplabilecei ifade edilmektedir. 1012 Hitit metinlerine gre ise, Tegarama lkesinin huua ile Paliia lkeleri arasnda olduu ileri srlmektedir. 1013 Genellikle Grn civarna
1015 1014 1016

lokalize

edilen

bu

ehir,

Kaniin

kuzeydousunda, Kangal

ve Hekimhan civarnda

da aranmaktadr.

Terqa III. Ur metinlerinde 1017 ern-ti-ir!-qki, Eski Asurda; RIMA 1, 60: [8], 9da q-re-eb Ter-qaki ve Eski Babilde1018 Ter-qaki ve lum Ter-qaki yazllar ile geen bu yer ad, orta Fratta T. al-cA ra ile bir tutulmaktadr.1019
1006 1007

Nashef, 1991: 117. del Monte ve Tischler, 1978: 384. 1008 Sava, 1998: 201 1009 Bilgi, 1946: 411. 1010 Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 39 1011 Gnbatt, 2002: 85. 1012 Nashef, a.g.e.: 117. 1013 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 384. 1014 Balkan,1957: 35-36; Bilgi, a.g.m.: 411, Nashef, a.g.e.: 117.Ylmaz (Gl), 2001: 91-92. 1015 Mellart, 1982: 29. 1016 Forlanini, 1985: 67. 1017 Edzard ve Farber, 1974: 192. 1018 Groneberg, 1980: 235-236. 1019 Nashef, 1991: 118, Edzard ve Farber, 1974: 192.

155

T ima Taiama TiganKt 87/k 304, 13de T-ga-nu- yazl ile aidiyet ekli ahs ad olarak grlen ismin, Hitite Takanzija ile karlatrlabilecei belirtilmektedir.1020

Tikurna Eski Asurda; CCT 1, 44, 10da i-T-ku-ur-na ve Kt 75/k 71, 21de1021 aidiyet ekli olarak a-na T-kur-na-i-im yazl ile gemektedir. Protoluvi diline ve evresine giren yer adlar grubuna it -urna son ekli yer adlarndan biri olarak kabul edilmekte ve ismin kknn Tik-urna olarak tahlil edilebilecei belirtilmektedir.1022 Ayrca ismin, CCT 1, 44de ok ak olarak kaydedilmemi olmas nedeniyle T-i?-<mu>-ur-na olarak da gzden geirilebilecei ve Gaziantepin birka km gneybatsndaki Zekir ya da Zeker ile idantifiye edilebilecei ifade edilmektedir.1023

Tilhad, Talhad sim Sargon ncesi ve Sargon dnemi metinlerinde 1024 Tal-ha-timki, Eski Asur metinlerinde1025, a-na T-il5-ha-ad, aidiyet ekli olarak Tal-ha-d-um, Tal-ha-d-e-im, Tal-ha-d-im ve Ta-al-ha-d-a-tum, Eski Babilde1026 Ta-al-hajiki, lam Ta-al-ha-ia-am eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllara

sahipitir. Eski Asur metinlerine gre, zellikle ynden yaplm sarg veya kuak olarak tercme edilen irum tr kuma, bu ehirden ihra edilen en nemli tekstil rn olarak karmza kmaktadr. Ayrca, yine belgelerde geen1027 K.BABBAR a Tal-ha-at Talhad gm ifadesinden bu ehrin

1020 1021

Nashef, 1991: 118. Bayram, 1997: 57. 1022 Bilgi, 1946: 390. 1023 Nashef, a.g.e.: 36, 160. 1024 Edzard ve Farber ve Sollberger, 1977: 156. 1025 Nashef, a.g.e.: 118. 1026 Groneberg, a.g.e.: 232-233. 1027 Kt n/k 139, 12-13; 1346, 12-13 (een, 1990: 81) 1654, 25-27(een, a.g.e.: 83.).

156

gm retimi ile de n planda olduu anlalmaktadr. Kt v/k 57, 4-5de memleket olarak ifade edilen Tilhadn Kuzey Suriyede olabilecei 1028 ve Naramsin kitabesindeki birtakm bilgilere dayanarak, Nide Ulukla anayolundan uzakta olmad1029 ileri srlmekte, ayrca T. Dlk ile de bir tutulmak istenmektedir. 1030

Tilimra TC 1, 10, 17de a-na T-li-im-ra, TC 3, 158, 7de aidiyet ekli olarak a-T-li-im-ra-i-im ve KTS 1, 51b, 12de ahs ad T-li--ru-ma-an yazllaryla gemektedir.1031 TC 3, 158 nolu metne gre bir kral tarafndan idare edildiini bildiimiz Tilimra ehrinin, Tili-ur(a)-uman ahs adnn kkyle ayn olduu, TC 1, 10 nolu mektubu gre, Kuar ve amuhann dou tarafnda olaca, nk metinde Kuar ve amuha'ya gidilmedii takdirde Tilimraya geilmesi ve sonra da Huramaya esirenin gnderilmesinin tembih edili belirtmektedir.
1032

Ayrca,

Huramann Hitit metinlerinde daima Mitanni,

Halep ve Nuhae mnasebetiyle ve amuha ile birlikte zikredildii belirtilerek, Boazky mntkasndan ok uzakta olmad tahmin edilen Kuaradan douya doru gidilirken amuhaya gelindiini ve oradan bir yolun (belki daha douya) Tilimraya ve dier bir yolun da (gneydouya) Malatya civarnda
1033

aranmas

mnasip

olan

Huramaya

gittii

ileri

srlmektedir.

Bu yer adnn, Hitite metinlerde geen Tiliura yer adyla

balantl olabilecei de belirtilmektedir.1034 Tiltumman- Tumana

1028 1029

Bilgi, 1946: 414. Lewy, 1952, 395, n. 4, 425. 1030 Nashef, 1991: 159. 1031 Nashef, a.g.e.: 119. 1032 Bilgi, a.g.m.: 393. 1033 Bilgi, a.g.m.: 393. 1034 Nashef, a.g.e.: 119.

157

Timelkia Kltepe Ib tabakas k rumlar arasnda gsterilen Timelkia 1035 , Eski Asur metinlerinde T-m-il5-ki-a, AN.NA a T-m-il5-ki-a ve ru-ba-im T-m-il5ki-a-i-im eklinde rneklerini oaltabileceimiz pek ok yazla sahiptir.1036 sim Hitit metinlerinde al-ki-ja veya
URU URU

Ta-pal-ga ile bir tutulmak istense de1037,

1038

URU

Ta-ma-

Ta-ma-al-ki yazllar ile geen

Tamalka yer ad ile daha

irtibatl grnmektedir. Belgelerden kral, kralie ve saray olduu anlalan bu ehrin ticari hayatnda kalay ve kuma rnlerinin nemli yer tuttuu anlalmaktadr.1039 Timelkiann Asur ile Kani arasndaki anayol zerindeki bir istasyon olduu, buna gre de ehrin Hahhum ve Hurama arasnda kald, Kaniin gneyinde ya da gneydousunda olabileceini ve Kani ynnde 3. istasyon, Asur ynnden ise Hahhumdan sonraki ilk istasyon olduu belirtmektedir1040 Ayrca, Sivas - Malatya arasndaki evrede, hatta bu mntkann biraz kuzeyinde1041, Hahhum ve Hurama evresinde1042, Hahhum ve Luhuzattia arasnda1043, Hahhum ve Kani arasnda, Anadolu platosunun dousunda ya da gneydousunda bir blgede, belki Kommagene'nin dousunda, Kaniin gneydousunda 1044 ve Elbistann kuzeydousunda, Afin civarnda
1045

olduuna dair eitli grler mevcuttur.Metinlerde

genellikle Hahhum ve Hurama ile birlikte gemesinden dolay bu iki ehir arasnda olduu dnlen Timelkiann, I 572, 6-7 ve Kt 92/k 1018, 15-16da, Zalpa ve Timelkiaya kadar ifadesi dikkate alndnda, Zalpa ile komu olduu ortaya kmakta, buna gre de Hahhum ve Hurama arasnda olma ihtimali azalmaktadr. Bize gre Timelkia, eski Hurama ile Zalpa, modern Birecik ile Urfa merkezleri arasnda bir yerde aranmaldr.

1035 1036

Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 38. Nashef, 1991: 119-120. 1037 del Monte ve Tischler, 1978: 398. 1038 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 391. 1039 TC 3, 167, 24; TC 1, 3, 30; 81, 44. 1040 Nashef, 1987: 4. 1041 Bilgi, 1946: 398. 1042 Larsen, 1976: 239. 1043 Forlanini, 1985: 67. 1044 Nashef, 1991: 119-120. 1045 Ylmaz (Gl), 2001: 41.

158

Tinarna CCT 5, 1b, 14de i-na T-na-ar-na? yazl ile kaydedilmektedir. 1046 lgili metinde geen saray kelimesinin Kani Saray olduu kabul edilirse, Tinarna Kaniden ok da uzakta olmamaldr.

Tinipia Eski Asurca Kt g/t 42+z/t 11 nolu metinde i-na A-limki T-ni-p-a eklinde gemektedir.
1047

smin Hitite belgelerde geen ve Katama

yaknlarnda olduu belirtilen Tanipija 1048 vey Wahania memleketindeki Tinipija1049 ile karlatrlabilecei belirtilmektedir.1050 Tinipiann Kt 88/k 1038 nolu belgede Habuna ile birlikte gemesi, Habunann da Ninaa ve Tuwanuwa yannda zikredilen Ereli ile irtibatlandrlan Kybistraya lokalize edilmesinden dolay, Wahania memleketindeki Tinipija ile konumuzu tekil eden Tinipiann ayn yer olduunu ve Kybistra evresinde aranmas gerektiini dnmekteyiz.

Tipazna Kltepe Ib katna ait Kt u/k 3, 55-56 nolu metinde a-mu-tm T-p-azna-i-um eklinde aidiyet ekli olarak gemektedir.1051 Deerli bir ticar maln, am tumun, retim yeri olduu anlalan bu yer adnn lokalizasyonu hakknda metinden bir sonu elde edilememektedir.

Tipurzia Eski Asurda a-na T-bu-ur-zi-a-i-e-im, ba-ru-lu-um a T-bu-ur-zi-a-ma, Hititde1052 URUTe-pu-ur-zi-ia, Orta Asur-Orta Babilde1053 ise KUR Te-pur13-zi

1046 1047

Nashef, 1991: 121. Nashef, a.g.e.: 121. 1048 del Monte ve Tischler, 1978: 394. 1049 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 425. 1050 Nashef, a.g.e.: 121. 1051 Nashef, a.g.e.: 121. 1052 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 426. 1053 Groneberg, 1980: 260.

159

yazl ile gemektedir. Bu yerin Nide civarnda aranan Tyanaya (Tuwanuwa) yakn bir yerde veya Amanos Dalarnn stndeki Tupaziia ile ayn yer olabilecei ileri srlmektedir.1054 Ayrca, Tipurziann -iia sonekli yer adlarndan olduu belirtilerek, Grne lokalize edilen Tegaramaya yakn olaca ifade edilmektedir.1055 Tiritar Taritar Timurna Eski Asur metinlerinde, i-T-i-mu-ur-na, a-na T-i-mu-ur-na, a-T-imur-na, T-i-mu-ur-na-i-a-am ve URUDU SIG5 T-i-mu-ur-n[a-i-am] eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllara sahiptir. Kltepe belgelerinde II. tabaka wabartumlar arasnda gsterilen1056 ve nemli bir bakr ihra merkezi olarak karmza kan Timurnada BIN 4, 58 ve Kt n/k 482ye gre bir saray olduu anlalmaktadr.

Protoluvi diline ve evresine giren yer adlar grubuna it, gney ve gneybat Anadolu yerli kavimlerinde de grlen ve hatta bugnk Smyrna (zmir)da varln koruduu ileri srlen -urna son ekli bu yer ad Bolgar da civarnda1057 aranmakta ve Karaali ile bir tutulmak istenmektedir.1058 Ayrca, Klsik ada Smyrna ile bir tutulan eski zmir ile de irtibatlandrlmak istenmektedir. 1059 Fakat, Timurnann Turhumit bakr pazarnn alternatifi olduu belirtilerek, ehrin Turhumit yaknlarnda olabilecei ifade edilmekte, Timurna ile Smyrna identifikasyonu kabul edilmemektedir. 1060

1054 1055

del Monte ve Tischler, 1978: 426. Bayram, 1997: 54, Ylmaz (Gl), 2001: 92. 1056 Bayram, 1994: 234, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. 1057 Bilgi, 1946: 390-391. 1058 Forlanini, 1985: 50, n. 38. 1059 Alp, 1992: 8. 1060 Dercksen, 1996: 15-16.

160

Tiwara * Kltepe metinlerinde ilk defa gemektedir. Kt 88/k 1046 nolu metnin, 7-8. satrlarnda a-l-hi-nim a T-wa-ra yazl ile grlen bu yer ad, Hitite belgelerde
1061 URU URU

Ti-wa-ra ve

Ti-wa-ra-a

eklinde

kaydedilmitir.

Tiwarann Hitit belgelerine gre Kaga blgesinde olduu, II. Tuthaliann annallerinin giri ksmnda bahsedildii ve kuruha ehrine gitmek iin bu ehirden geildii belirtilmektedir.1062 gili Kltepe metninden bu yer adnn lokalizasyonuna ynelik bir bilgi edinilememesine ramen, ismin Maat ve Ortaky (apinuwa) belgelerinde zikredilmesi sebebiyle, Tiwarann Maat ve Ortaky mntkasnda aranmas gerektiini dnyoruz.

Tiwilis * Bu isim hakknda sadece Kltepe Ib tabakas yer adlarndan biri olduu belirtilmektedir.1063 Getii metin yeri veya lokalizasyonu ile ilgili bir bilgi verilmemektedir.

Tudhalia Getii metin yerlerinin tmnde T-ud-ha-li-a yazlyla ahs ad olarak kaydedilmitir.1064 sim Hitite belgelerde URUTu-ut-ha-li-a yazl ile bir yer, HUR.SAG Tu-ut-ha-li-a geii ile de bir da ad olarak gemektedir.1065 Ayrca Luvice yaztlarda
HUR.SAG WATI

Tu HATTUSAURU,
1066

mont

Tu Haville,

mont

Tu ve

Tu yazllar ile kaydedilmitir.

1061 1062

del Monte ve Tischler, 1978: 431, del Monte, 1992: 171. Sel, 2005: 683. 1063 Donbaz, 1987: 418. 1064 Nashef, 1991: 122. 1065 del Monte ve Tischler, 1978: 445-446 1066 Sava, 1998: 220.

161

Tuhpia Eski Asur metinlerinde a-na T-h-p-a, URUDU a T-h-p-[a] ve aidiyet ekli olarak URUDU T-uh-p-a-i-am yazllar ile gemektedir. Hitit metinlerinde ise KUR kaydedilmektedir. 1067 Kltepe II. tabaka wabartumlar arasnda gsterilen1068 ve Kt j/k 80 ve Kt 85/k 27 nolu metinlere 1069 gre bir kral olduu anlalan Tuhpia, bu dnemin nemli bir bakr retim merkezlerinden biridir. Tuhpiann, alatu(w)ar ile Kaniden ok uzakta olmamas gerektii1070, Kaniin kuzey ya da kuzeydousunda, muhtemelen Turhumit yaknlarnda olduu1071 ifade edilmekte ve genellikle Boazky-Merzifon arasnda1072 aranmaktadr. Ayrca, Kt 91/k 424 nolu metne gre Tuhpiann Turhumitten ok uzak olamayaca belirtilerek, Wahuana ve Turhumite yakn bir blgede, Kzlrmak kavsinin i ksmnda, Hattuun batsnda bir yere lokalize edilmesi gerektii ileri srlmektedir. 1073 Bizde, Kt 92/k 203 nolu metinde Tuhpiann Turhumit, Hattu ve Tawinia ile birlikte gemesinden dolay son lokalizasyon teklifini uygun bulmaktayz.
URU URU

Tu-u-hu-up-p-ja ve

Tu-hu-p-ja gibi rneklerle

Tukri Bu yer ad, Akad kral Sargonun askeri faaliyetlerinin anlatld Eski Asurca Kt j/k 97 nolu metnin, 50-51. satrlarnda1074 ru-ba-am a T-uk-ri-i ve RIMA 1, 50, 75de LUGAL.ME a Tu-uk-ri-iki yazl ile gemektedir. sim Eski Babilde
1075

Tu-uk-ri-iki,

LUGALme

Tu-uk-ri-iki,

Hitit

1067 1068

del Monte ve Tischler, 1978: 434-435, del Monte, 1992: 172. Bayram, 1994: 234, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. 1069 Gnbatt, 1996: 25-26. 1070 Bilgi, 1946: 398-399. 1071 Larsen, 1976: 240, n. 251. 1072 Goetze, 1957: 98. Orlin, 1970: 38, 86, Forlanini, 1985: 67deki harita 1073 Ylmaz (Gl), 2001: 85-86. 1074 Gnbatt, 1997: 144. 1075 Groneberg, 1980: 239.

162

metinlerinde1076

URU

Du-uk-ri-i-h, M.. II. bin Suriye metinlerinde Tuk-ri-i

eklinde geen yazllara, Elamda ise Tikri telaffuzuna sahiptir.1077 RIMA 1, 50, 75de geen LUGAL.ME a Tu-uk-ri-iki szne dayanarak, Tukri ile bir ehir deil, bir blgenin ifade edilmek istendii ve kuzeybat randa aranmas gerektii iddia edilmektedir. 1078 Bu grn aksine, Tukriin, 3. bin yldan itibaren deiik kaynaklarda, Kuzey Mezopotamya ile ran arasndaki eitli hammadde ve maml mallarn ticaretinde ok nemli bir merkez olarak ne kt belirtilerek, Kt j/k 97, 5051de geen ru-ba-am a T-uk-ri-i ifadesine gre, Tukriin bir blgeyi ifade etmedii ileri srlmektedir.1079

Tukupta Eski Asurda i-na T-ku-up-ta yazl ile gemektedir.1080 sim, ek ve kk tayin edilemeyen mimasyonsuz yer adlar grubuna dahil edilmekte1081 ve Hitite
URU

Ta-ku-up-pa-a,

URU

Tk-ku-up-ta-an

ve

URU

Tk-ku-up-ta

eklinde yazllara sahip, Kale ky, Tokat ve Hattuann kuzey batsnda aranan Takup/ta yer ad1082 ile karlatrlmaktadr.1083

Tummana Eski Asur metinlerinde yer ad olarak i-na T-ma-na, i-na T-ma-nim, aidiyet ekli olarak T-il5-t-um-ma-ni?-?-ma ve ahs ad olarak T-ma-na yazllar ile gemektedir. 1084 sim Hitit metinlerinde 1085 KUR ma-an-na, KUR Tu-ma-an-na ve
URU URU

Tu-u-um-

Tu-ma-na, Luvice yaztlarda 1086 ise

Tumanas eklinde karmza kmaktadr. Genellikle Domanitis ile bir tutulan

1076 1077

del Monte ve Tischler, 1978: 436, del Monte, 1992: 172. Marn, 2001: 292. 1078 Nashef, 1991: 123. 1079 Gnbatt, 1997: 144. 1080 Nashef, a.g.e.: 123. 1081 Bilgi, 1946: 414 vd. 1082 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 387. 1083 Nashef, a.g.e.: 123. 1084 Nashef, a.g.e.: 123. 1085 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 437, del Monte, a.g.e.: 173. 1086 Sava, 1998: 220.

163

bu yer adnn, Mu evresinde, Hattuann kuzeybatsnda, Yukar Yeilrmak evresinde, Erzincandan Trabzona giden yolda Kelkitin

kuzeyindeki Roma iskn yeri Domana ve Viranehir evresinde klsik Carmalis 1087 ve Gk Irmak vadisinin st blmnde 1088 olduuna dair grler bulunmaktadr. Ayrca, bu ehir Kastamonu ile bir tutulmakta1089 ve Kastamonu isminde hl belirtilmektedir.
1090

Tum(m)ana

adnn kalntlarnn

grld

Tumina Eski Asurda i-na A-limki T-m-i-na yazl ile geen bu isim, Kltepe Ib kat yer adlarndan biri olarak deerlendirilmektedir.1091

Tum(e)lia Eski Asur metinlerinde; KTS 2, 57, 25, Kt 91/k 3431092, 19 ve Kt n/k 5051093, 49da T-um-li-a-i-im eklinde aidiyet ekli yazla sahip bu yer ad, Wahuana ve Buruhattumdan Ulamaya kadar olan demelerin kaytl olduu Kt 91/k 345 metinde geen yer adlarnn dikkate alnmas durumunda, Tuz Glnn yaknlarnda aranmas gerektii ifade edilmektedir.1094

Tunip Eski Asurda; Kt k/k 4 nolu metnin 7. satrnda T-ni-ip yazl ile geen bu yer adnn, Suriye'nin Akdeniz sahili hinterlandnda olduu belirtilmektedir. 1095 sim Ebla, Eski Babil, Hitit ve Orta Babil metinlerinde Tunip eklinde telaffuz edilmektedir.1096

1087 1088

del Monte ve Tischler, 1978: 437. Nashef, 1991: 124. 1089 Ertem, 1980: 14-19, del Monte, 1992: 173. 1090 Ertem, a.g.e.: 14-19. 1091 Nashef, a.g.e.: 124. 1092 Bayram, 1997, s. 56. 1093 Bayram, a.g.m.: 56. 1094 Bayram, a.g.m.: 56. 1095 Nashef, a.g.e.: 124. 1096 Marn, 2001: 294.

164

Turhumit Eski Asur metinlerinde Tur4-hu-m-it, Tur4-m-it, T-ru-h-m-it, i-Tur4h-m-it ve URUDU a Tur4-hu-m-it eklinde rneklerini oaltabileceimiz pek ok yazla sahiptir.
1097

Kltepe metinlerinde ad en ok geen

ehirlerden biri olan, II. tabaka k rumlar arasnda gsterilen 1098 ve Kt n/k 14081099 nolu metne gre bir kral olduunu bildiimiz Turhumit, Hitit1100 ve M.. II. bin Suriye metinlerinde 1101 Turmitta eklinde telaffuza sahiptir. II. Muwatallinin dua metninde Turhumit kentinin Tanr Telipinusundan, erkek, kadn tanrlarndan, da ve rmaklarndan bahsedilmektedir.
1102

Asurlu

tccarlarn nemli bakr retim merkezlerinden biri olan bu ehre, Timelkia gibi gneybat ehirlerden ulamak iin, Elbistan blgesindeki dalar arasndan (harran suqinnum) geen tehlikeli bir yolu kullanmalar gerektii belirtilmektedir.
1103

Turhumitin

lokalizasyonu

ile

ilgili

farkl

grler

bulunmaktadr: Sivas ve Aliar arasnda Yenihan (Yldzeli) ile bir tutulmakta 1104 , Tawinia, Zalpa ve Tuhpia ile birlikte Boazky-Merzifon arasna yerletirmekte 1105 , Kzlrmak hattnn kuzeyinde bugnk Merzifon evresinde
1106 1108 1107

, Kzlrmak havzasnn kuzeydousunda , Kzlrmak havzasnda, Kaniin dousunda

, bugnk

Darende de

1109

, Kzlrmakn

orta ksmnda ve Tuz Glnn kysnda 1110 , ayrca Karaali ve Bl civarnda 1111 aranmaktadr. Kt 92/k 203 nolu metinde geen Turhumit, Hattu, Tawinia ve Tuhpiadan Nenaaya kadar ifadesinden ehrin Kzlrmak kavsinin iinde aranmas fikrini uygun bulmaktayz.

1097 1098

Nashef, 1991: 124-125. Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 38. 1099 Bayram, a.g.m.: 234. 1100 del Monte ve Tischler, 1978: 442-444. 1101 Marn, 2001: 294. 1102 Alp, 2001: 103. 1103 Michel, 1991: 254. 1104 Garstang ve Gurney, 1959: 17. 1105 Goetze, 1957: 68. 1106 Mellart, 1982: 30. 1107 Orlin, 1970: 77. 1108 Bilgi, 1945-51: 29, Veenhof, 1972: 334. 1109 Larsen, 1976: 237. 1110 Nashef, a.g.e.: 126. 1111 Ylmaz (Gl), 2001: 68.

165

TurmalEski Asurca bir metinde; Kt m/k 170, 3. 9da T-ur-ma-li-i eklinde aidiyet ekli bir ahs ad ierisinde geen isim, Hitite yer ad Tarmalija ile irtibatlandrlmaktadr.1112

Tuttul sim CCT 1, 34a, 21de T-t-li-d yazl ile ahs ad olarak gemektedir. 1113 Bu yer ad Ebla metinlerinde Tuttul, Sargon ncesi ve Sargon dnemi metinlerinde Tutul(i), III. Urda Tutul(a), Eski Babilde Tuttul/Tultul, Hititde Tutul ve M.. II. bin Suriye metinlerinde Tuttul telaffuzlarna sahiptir.1114 Tuttulun muhtemelen ar-Raqqa yaknlarndaki T. B
c

a ile ayn olduu ifade edilmektedir.1115

Tuwanu(w)a * Kt u/k 5, 6da i-na T-wa-a-nu-a yazlyla yer ad, Kt v/k1116 134, 2de T-a-nu-a geii ile ahs ad olarak geen bu isim, Hitite metinlerde KUR
URU URU

Tu-u-wa-nu-wa ve

Tu-wa-nu-wa eklinde grlmekte ve bugnk . Hitite metinlerde Tuwanu(w)a ehri Frtna ad olarak gemekte ve tapnandan

Bora lokalize edilmektedir

1117

Tanrs, tanra ahharas, nehirleri, dalar, tanr ve tanralar ile beraber kaydedilmitir. Ayrca,
1118

lke

bahsedilmektedir.

1112 1113

Nashef, 1991: 126. Nashef, a.g.e.: 126, 159. 1114 Marn, 2001: 296. 1115 Nashef, a.g.e.: 126, 159. Ayrca bkz. Charpin ve Ziegler, 2003: 276. 1116 AKT III: 31. 1117 del Monte ve Tischler, 1978: 447, del Monte 176, Alp, 2001: 50. 1118 Karauuz, 2005: 26, n. 102.

166

U
Ubr - * Kt 91/k 546 nolu metinde Ub-ra-e-im eklinde aidiyet ekli getii belirtilen1119 bu yer ad, Kltepe metinlerinde ilk defa grlmektedir. Bu isim Hitit metinlerinde olabilir.
URU

Up-ri-e yazl ile geen Uprija yer ad 1120 ile irtibatl

Udum Eski Asur metinlerinde i-na -d-im ve i-na -dim yazllaryla gemektedir. 1121 Ek ve kk tesbit edilemeyen mimasyonlu yer adlarndan biri olan bu yerin, Hitit metinlerinde grlen URUU-da vey isimlerle birlikte zikredildii belirtilmektedir.1122 Uhakum Razam Ulama Eski Asur metinlerinde -l-ma, -ip-ri-im a ?-l-ma, a-na Wu-l-ma ve a-na Wa-l-ma eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllara sahiptir. sim Hitite belgelerde1123 ise eklinde gemektedir. sim, -ma son ekli yer adlarndan biri olarak kabul edilmekte ve wardum kelimesinin urdum eklinde yazlmas rneinde olduu gibi1124 wahecesinin dmesiyle oluan bir yapya sahip olduu belirtilmektedir. 1125 Kltepe II. tabaka wabartumlar arasnda gsterilen bu yerin idarecisinin KTS
1119 1120

URU

U-ta ile ayn yer

olabilecei, nk Uda'nn ekseriye Halep-Kizuatna arasnda olduu ve bu

URU

Ul-lam-mi,

URU

Ul-lam-ma ve KUR

URU

Ul-ma

Veenhof, 2006: 779. del Monte ve Tischler, 1978: 457. 1121 Nashef, 1991: 127. 1122 Nashef, a.g.e.: 127. 1123 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 452. 1124 Bilgi, 1945-51: 37. 1125 Bilgi, 1946: 413.

167

II 40, 27 nolu metne gre Buruhattumunki ile ittifak yapt anlalmaktadr. Ulama, Kt n/k 1253 ve Kt 93/k 63 nolu metinlerde memleket olarak karmza kmaktadr. Ayrca TC 3, 165 nolu belgeden de komiser ve kaumu (yksek dereceli bir memur ?), TC 3, 271, 25, 27den ise rabi sikkitiminin olduu anlalmaktadr. Kt 83/k 117 nolu metne gre, Ulama ve alatu(w)arn Wahuana - Buruhattum arasnda fakat ayn gzerghta olmadklar iddia edilmektedir.1126

Hitit metinlerinden; I. Hattuili yllklarnda geen kral Nenaa ile savatktan sonra Ulma lkesi ile de savaa gider ve Ulmay tahrip ettikten sonra Hattuaya dner ifadesinden, Ulama ile Nenaann komu olduklar 1127 , ayrca Anitta metninde muhtemelen Tagarama'dan sonra yer ald ve I. Hattuili yllklarna gre de, Nenaa yaknlarnda aranmas gerektii ifade edilmektedir. 1128 Ulamann Aksaray civarnda 1129 , AksaraySultanhan arasnda vey yaknlarndaki1130, Tuz Glnn batsnda1131, Tuz Glnn gneydousunda 1132 , Kzlrmak deltasnda 1133 ve Konya-Aksaray snrlar iinde1134 aranmas gerektii hususunda farkl grler mevcuttur. Bu yer ad TC 3, 165 nolu metinde Kani Wahania Nenaa

Ulama ve Buruhattum gzergh sralamas iinde grnmektedir. Buna gre; Ulama Nenaa ile Buruhattum arasnda yer almaktadr ve bu veri, Hitit metinlerindeki Ulama ile Nenaann komu olduklar bilgisini teyid etmektedir. Nenaann bugnk Nevehir civarnda, Buruhattumun da Konya-Karahyk olduunu kabul edecek olursak, Ulamann yeri iin Acemhyk uygun grnmektedir. (Harita 2)

1126 1127

Gnbatt, 1995: 109. Ylmaz (Gl), 2001: 80. 1128 Ertem, 1995: 82. 1129 Garelli, 1963: 122-123, del Monte ve Tischler, 1978: 452. 1130 Bilgi, 1946: 413. 1131 Larsen, 1976: 240. 1132 Forlanini, 1985: 67. 1133 Donbaz, 1999: 47. 1134 een, 2002: 65-66.

168

Umelia CCT 5, 35c, 9da a -me-li-a yazl ile gemektedir. 1135 smin doruluunun OrNS 27, 64de kontrol edildii ve Anat. 8, 154de ahs ad Kigaran/Kigaren ile ilgili ele ald belirtilmektedir.1136

Unipgum _ Uni/up/zum

Uni/up/zum sim Eski Asur metinlerinde i-na -ni-ip--im, i-na -ni-ip-gi-im, i-na ni-ip-Z-im ve i-na -nu-up-Zi-im yazllar ile kaydedilmektedir. 1137 Baz aratrmaclar ve RGFC IVde Unipkum diye deerlendirilen bu yer adnn, metinlerin ilgili satrlarndaki -gi-, -gi5- iaretlerinin pheli olmas ve yeni metindeki drt yerde -zi-, -- yazllar ile gemesi dikkate alnarak Unip/zum olarak dzeltilmesi gerektii belirtilmektedir. 1138 Bu yer adnn, Yeni Asur metinlerinde geen Unnig ile bir tutulduu ve Antiochien ovasnda aranmasnn gerektii ileri srlmekte, ayrca BIN 4, 129da ismin Uru ve Mama arasnda grld, Mamann da dalk bir blgede, Mara yaknlarnda arand ifade edilmektedir. 1139

Upe/i * Kltepe II. tabaka wabartumlarndan biri olarak kabul edilen1140 bu yer Eski Asur metinlerinde q-tim a -p-e, wa-ba-ar-tum a -p ve wa-bartum a -p yazllaryla gemektedir. sim Hitit metinlerinde KUR -p, KUR -up-pa ve KUR
URU

A-ba eklinde grlmekte ve bu yer adnn

Damaskustaki Hitit eyaleti olaca belirtilmektedir. 1141 Fakat bu ehir Eski Asur metinlerinde geen Upe ile ayn yer olmamaldr.1142

1135 1136

Nashef, 1991: 128. Nashef, a.g.e.: 128. 1137 Nashef, a.g.e.: 128, Bayram, 1997: 59-60. 1138 een, 1990: 59. 1139 Nashef, a.g.e.: 128-129. 1140 Bayram, a.g.m.: 64. 1141 del Monte ve Tischler, 1978: 457. 1142 Bayram, a.g.m.: 55.

169

Ur * Kltepe metinlerinde ilk defa geen bu yer ad, Kt a/k 1091 nolu metnin, 16-17. satrlarnda A-l-bu-um a -ra-a eklinde aidiyet ekli kelime olarak, bir ahs nitelemek iin kullanlmtr. sim Hitite metinlerde1143 Ura telaffuzuyla gemekte ve iki adet Ura olduu belirtilmektedir. Bunlardan biri ebinkarahisara ya da Amasyaya, dieri ise Olbia / Uzunca Bur ?, ya da Anadolunun kuzey batsnda bir yere lokalize edilmektedir.

Urair * Kltepede Kani kral Warumann saray olarak adlandrlan binada ortaya karlan ve Kt s/t 92 nolu metinde getii belirtilen bu yer ad, Kltepe Ib kat yer adlar arasnda gsterilmektedir.1144

Uramsmin, [M]a-hi-[r]i-im a -ra-m-e eklinde getii ve pheli olarak Kuzey Suriyede olabilecei ancak yerinin bilinmedii ifade edilmektedir.1145

Urb l Bu yer ad, RIMA 1, 64 iii 8de a-la-ni da-an-na-ti a ma-a-at Ur-bi-e-el eklinde gemektedir.1146 Metinde memleket olarak zikredilen Urb l, Erb lle bir tutulmakta, III. Ur metinlerinde geen Urbilum ve Arbilum, Eski Babilde Urb l ve Orta Asur-Orta Babil metinlerinde Arbail telaffuzu ile kaydedilen yer ad ile karlatrlmaktadr.1147

1143 1144

del Monte ve Tischler, 1978: 457. Donbaz, 1987: 418, Donbaz, 1990: 435. 1145 Nashef, 1991: 129. 1146 Nashef, a.g.e.: 159. 1147 Nashef, a.g.e.: 159.

170

Urim smin Eski Asur metinlerinde LUGAL URIM?.KI.MA, [lugal-]riki-ma, URIM.KI.MA ve ahs ad wa--bu-ru-ba-ni yazl ile grld ve bugnk Tall al-Muqayyar ile bir tutulan eski Ur ehri olduu ifade edilmektedir.1148 Uru Kltepe II. tabaka k rumlar arasnda gsterilen 1149 bu yer ad Eski Asur metinlerinde a-na Ur-u, a-na Ur-u- ve TG. HI.A a Ur-u yazl ile gemektedir.1150 sim, Sargon ncesi ve Sargon dnemi metinlerinde1151 uruur-uki, III. Ur metinlerinde 1152 l-ur-uki, Eski Babilde1153 urur-su-umki, Hitit metinlerinde1154 ise URUUr-u eklinde grlmektedir. Laga kral Gudeann (M.. 2144-2124), Tanr Ningirsu iin ina ettirdii tapnakta kullanlan keresteleri getirttii yer olarak bildiimiz bu ehir, Kltepe metinlerinde Mama ve Hahhum ile birlikte zikredilmesi ve bir Kltepe metninde geen Hahhuma gitmekten korkarsan Uruya git ifadesinden, Hahhuma yakn olduu ve Malatyann kuzeydou taraflarnda aranmas gerektii ileri srlmekte1155 , ayrca Frat nehrinin ana geidi yaknlarnda, muhtemelen modern Gaziantepin batsna uzak olmad belirtilmektedir.1156 Bunun yannda Uru, Birecik-Gaziantep arasna yerletirilmekte, T. T q n1157 ve Samsat ile bir tutulmaktadr.1158

1148 1149

Nashef, 1991: 159 Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. 1150 Nashef, a.g.e.: 160. 1151 Edzard ve Farber ve Sollberger, 1977: 180. 1152 Edzard ve Farber, 1974: 225. 1153 Groneberg, 1980: 250. 1154 del Monte ve Tischler, 1978: 475-476. 1155 Bilgi, 1946: 412. 1156 Larsen, 1976: 237. 1157 Nashef, a.g.e.: 160. 1158 Charpin ve Ziegler, 2003: 276.

171

Ua Eski Asur metinlerinde; Kt n/k 63, 8, 12de A-limki -a, CCT 6, 46b, 25de a-l-hi-nim -a-i(-e)-im ve BIN 4, 45, 8de GAL s-ki-tim -a-i-um yazllar ile gemektedir. 1159 Kltepe II. tabaka wabartumlar arasnda gsterilen
1160 URU URU

Ua, Hitit metinlerinde

1161

U-u-a ve

U-a eklinde

grlmektedir.

Hitite belgelerde Hulaia Nehri lkesinin dousunda bir

snr ehri olarak belirtilen Ua snrlar iinde, Kurawana ve Harazawa snr ehirlerinin bulunduu kaytldr. Bir arazi ba belgesinde Ua halknn otlak ve ormanlarndan, bir baka belgede ise, Ua ehri prensinden bahsedilmektedir 1162 . II. Muwatallinin dua metninde Ua kentinin Frtna Tanrs, Buruhattum kentinin Frtna Tanrs, Huwatnuwanda da, Hulaya rma (aramba Suyu), Aa lkenin (Konya Ovas) kadn ve erkek tanrlar, dalar ve rmaklar kayd bulunmaktadr1163.

Ua, ek ve kk tayin edilemeyen mimasyonsuz yer adlarndan biri olarak kabul edilmekte1164 ve Buruhattum-Ulama istikametinde olduu iddia edilmektedir.1165 Ayrca, eski Hitit devleti zamanna it bir saray kronoinde daima Nenaa ve Hubinann yannda bulunmas ve baka bir metinde Arzava memleketlerinin bir paras olan Hulaja memleketinin hudutlarnda gsterildii belirtilmektedir. batsnda aranmakta
1168 1166

Ua, Aksaray blgesinde, Tuz Glnn Konya-Karahyk ile bir tutulmak

1167

ve

istenmektedir.

1159 1160

Nashef, 1991: 130. Bayram, 1997: 64. 1161 del Monte ve Tischler, 1978: 464, del Monte, 1992: 181. 1162 Karauuz, 2005: 91. 1163 Alp, 2001: 104. 1164 Bilgi, 1946: 415, n. 138. 1165 Nashef, a.g.e.: 159. 1166 Bilgi, a.g.e.: 415, n. 138. 1167 Garstang ve Gurney, 1959: 74. 1168 Nashef, a.g.e.: 159.

172

Ubukatum * Eski Asur metinlerinde ilk defa geen yer adlarndan biridir. Kt 91/k 424 envanter numaral metnin 12. satrnda a-d U-bu-k-[ti]m yazl ile gemektedir.1169 lgili metne gre, Tuz glnn gney veya gneybatsna ve Buruhattuma yakn bir yere lokalize edilmektedir.1170 Uhania Wahania Unama * Waruma saraynda ortaya karlan bir belgede (Kt s/t 92) getii belirtilmekte ve Kltepe Ib tabakas yer adlar arasnda gsterilmektedir.1171

Uunsim Eski Asur metinlerinde -u-nu-ma, --nu-ma-an, U-nu-ma-an ve Wa--nu-ma-an yazllaryla gemektedir.1172 Kltepe Ib kat metinlerinde de geen ve uman sonekiyle ahs ad tekilinde kullanlan isim, Hitite yer ad Uuna vey Usuna ile bir tutulmaktadr.1173

Uunala Eski Asur metinlerinde -u-na-la-<i>-am ve SG.HI.^A` a ^-`-nalam fonetik yazl ile gemektedir. Kt a/k 1165 nolu metne gre tbi bir kral olduunu bildiimiz Uunalann, Hitite metinlerdeki Waulana1174 ve Uuna ile karlatrlabilecei belirtilmektedir.1175 Ayrca, Wahuana, Buruhattum ve Uunala ehirlerinin birbirlerine yakn yerler olduu ve ehrin bu blgede aranmas gerektii ifade edilmektedir.1176

1169 1170

Dercksen, 1996: 12, d. 32. Ylmaz (Gl), 2001: 63. 1171 Donbaz, 1987: 418. 1172 Nashef, 1991: 131, Garelli, 1963: 200, 269. 1173 Nashef, a.g.e.: 131, Garelli, a.g.e.: 200, 269. 1174 Nashef, a.g.e.: 131. 1175 Bayram, 1994: 228-230. 1176 Bayram, a.g.m.: 228-230.

173

Uzuhinum Bu yer ad CCT 1, 26b, 2de ma-s-im a -zu-hi-ni-im yazl ile kaydedilmiir.
1177

Uzuhinumun Kani istikametinde yolun birinci ksm

zerinde bulunan bir yolculuk istasyonu olduu belirterek, ehrin istasyon sralamasna gre yerinin belirlenmesinin mmkn olmad ifade edilmektedir. Ayrca, Eski Babilcedeki Azuh num ile zde olan Uzuhinumun, Eski Asur ve Eski Babil belgelerine gre abal Sin rn kuzeybatsnda bulunduu, bundan dolay da Diclenin dousunda bulunan ve Nuzi metinlerinde geen Arzuhina ile irtibatnn kurulmamas gerektii ileri srlmekte ve
1178

Uzuhinumun

T.

al-Haw

ile

ayn

yer

olduu

belirtilmektedir.

1177 1178

Nashef, 1991: 131-132. Nashef, a.g.e.: 131-132.

174

W
Wahuana Eski Asur metinlerinde Ah-u-a-na, Wa-ah-u-a-na, aidiyet eki olarak Wa-ah-u-a-na-i-im ve Wa-ah-u-a-na-i-e eklinde neklerini oaltabileceimiz yazllar mevcuttur. sim Hitit metinlerinde
URU

Wa-ah-u-

[a-] eklinde grlmektedir. 1179 Koloni ann nemli ehirlerinden biri olan Wahuana, belgelerde Uhuuuna ve Ahuana eklinde de ifade edilmektedir. Kltepe metinlerinde ounlukla Buruhattum, alatuwar ve Turhumit ile birlikte zikredilen bu ehir, Kltepe II. tabakada bir wabartum tekilatna sahipken, muhtemelen II. tabakann ortalarnda veya sonlarnda ve Ibde k rum olarak karmza kmaktadr.1180 Belgelerde memleket olarak da geen bu ehirde, KTH 1, 1 nolu metne gre, Buruhattum ile birlikte ayaklanma kt anlalmaktadr. Ayrca ehrin kral, kraliesi, saray ve rabi sikkatimi olduunu da biliyoruz.1181

Wahuanann lokalizasyonu ile ilgili deiik teklifler bulunmaktadr. Buruhattumun dousundaki, komu lke olduu 1182 , Tuz glnn kuzey ucundaki Kani-Buruhattum eksenin kuzeybatsnda vey kuzeyinde 1183 , Kani-Buruhattum ekseninin gneyinde, Nide yaknnlarnda 1184 ve Tuz Glnn kuzeyinde, Kzlrmak kavsi iinde 1185 aranmas gerektiine dair grler bulunmakta ve Kaman Kalehykle bir tutulmaktadr.1186

1179 1180

del Monte ve Tischler, 1978: 471. Bayram, 1997: 62-63. 1181 Nashef, 1991: 133-135. 1182 Larsen, 1976: 237. 1183 Nashef, a.g.e.: 135. 1184 Bilgi, 1946: 401, del Monte ve Tischler, a.g.e.: 471, Nashef, 1991: 135. 1185 Ylmaz (Gl), 2001: 84. 1186 Ertem, 1995: 84.

175

AKT III, 34 1187 nolu metinde Tuzglnn bat ucunda bulunan alatuwar ehri ile Wahuana arasnda bir nehir ve bu nehrin zerinde bir gei noktas (kpr) olduu anlalmaktadr. Belgede, kervann nemli bir mebla bu gei iin dedii kaytldr. Buna gre kervann gemek zorunda olduu engelin Kzlrmak olabilecei akla gelmektedir. Wahuana OIP 27, 54 nolu metinde Kani Wahania Malitta Wahuana sralamas

iinde yer grlmektedir.(Harita 3) Bize gre Wahuana ile alatuwar ehirleri komudur ve Wahuana OIP 27, 54, Kt 83/k 183 ve AKT III, 34 nolu belgelere gre; Kaniin batsnda, Tuzglnn kuzeyinde, Kzlrmak kavsi iinde aranmal ve Kaman-Kale hyk teklifi dikkate alnmaldr.

Walibani * Hububat eitleri iin yaplan demelerin kaytl olduu Kt 91/k 426 nolu metinde i-Wa-li-ba-ni yazl ile gemektedir. Kltepe metinlerinde ilk defa geen bu yer adnn lokalizasyonu hakknda ilgili metinden kesin veriler elde edilememesine ramen, metnin 24. satrnda kaytl yarm minalk saz, kam demesi, bu ehrin bir gl veya nehir yaknlarnda aranmas ihtimalini ortaya karmaktadr.

Walia * Kltepe metinlerinde ilk defa geen bu yer ad, Kt 85/k 215 nolu metnin 7. satrnda i-t Wa-li-a yazl kaydedilmitir. Metinden bu ehrin lokalizasyonu hakknda bir bilgi edinilememektedir.

Walqu * Kt s/t 92 nolu metinde getii belirtilen bu yer ad, Kltepe Ib tabakas yer adlar arasnda gsterilmektedir. verilmemektedir.
1188

sim ile ilgili baka bir bilgi

1187 1188

AKT III: 52-53. Donbaz, 1987: 418.

176

Wanisana Alzana Warbaia Eski Asurda aidiyet ekli olarak [W]a-ar-ba--a-i[m] yazl ile geen bu yer ad hakknda bilgi verilmemektedir.1189

Warama Eski Asur metinleride bu kelime Wa-ar-a-ma geii ile ahs, i-na Alimki Wa-ar-a-ma yazl ile de yer ad olarak gemektedir.1190

Waranuwa Kuma sevkiyat ile alkal Kt m/k 22 nolu metnin 3. satrnda a-na Wa-ar-a-nu-wa-a yazl ile grlmektedir.1191 Waranuwann, Buruhattum evresinde veya Kzlrmak havzasnn gneybatsnda aranan Harziuna yer adyla birlikte geii dikkate alnacak olursa, szkonusu yerler yaknlarnda aranabilir.

Wahania Eski Asu metinlerinde Wa--ha-ni-a, U-ha-ni-a, URUDU a Wa-ha-ni-a ve aidiyet ekli olarak ru-ba-um Wa--ha-na-i-um eklinde rneklerini oaltabileceimiz yazllara sahiptir. sim Hitit metinlerinde KUR ha-ni-ja ve
URU URU

Wa-a-

U-ha-ni-ja eklinde kaydedilmektedir.

1192

Kaniin batsnda

yer alan Wahania ehri, Kaniten batya ve gneye giden kervanlarn gzergh zerinde uradklar ilk istasyon olarak grnmektedir. Ayn zamanda bir kavak noktas olan Wahaniada yolun kuzeye ve gneye doru iki farkl yne ayrld anlalmaktadr. OIP 27, 54 nolu metne gre Kaniten gelip Wahaniadan itibaren kuzeye dnen yol; Kani, Wahania, Malitta ve Wahuana gzarghn izlemekte, TC 3, 165 ve Kt n/k 1582ye gre, Wahaniadan gneye Buruhattuma dnen yol ise; Kani, Wahania,
1189 1190

Nashef, 1991: 135. Nashef, a.g.e.: 136. 1191 Nashef, a.g.e.: 136. 1192 del Monte ve Tischler, 1978: 477, del Monte, 1992: 187.

177

Athuruna, Nenaa, Ulama ve Buruhattum gzerghn izlemektedir (Harita 4). -nia son ekli yer adlarndan biri olan1193, Kltepe metinlerinde II. tabaka da wabartum, Ib tabakasnda ise k rum olarak grlen1194 Wahaniann, bir kral tarafndan idare edildii, bir saray olduu, ayrca komiseri, yksek dereceli bir memuru (kaum) ve rahibi bulunduu anlalmaktadr. Bundan baka Wahania ehrinin bir de kalesi olduu bilinmektedir metinlerinde de ad geen
1196 1195

. Hitit
1197

Wahania, Muwatallinin dualarnda Gne .

Tanras, nehirleri, dalar, tanr ve tanralar ile kaydedilmitir

Metinlerimizde bakr ve perdum (at) ihra merkezi olarak grlen Wahania, Kaniten sonraki ilk istasyon olarak kabul edilmekte1198 ve Kanie bir gnlk mesafede olduu belirtilmektedir1199. Genellikle Nenaa 1200 ve Wahuana 1201 yaknlarna yerletirilen Wahania, Hitit metinlerine gre, evresinde Darittara lkesi, Zina-[ ] lkesi ve apidduwa lkesi ile Elluriia da bulunmakta ve dmanlar olarak da Gakallar gsterilmektedir. Ayrca Elluriia dann bugnk Sarayck ve Yabanl dalar olmas durumunda, lkeyi bu dalar zerinde bir yerde aramak gerektii iddia edilmektedir.1202 Wahuana

Wauana

Wazida * Kltepe metinlerinde ilk defa geen bu yer ad, Kt 91/k 437 nolu metnin, 8-9. satrlarnda i-na Wa-zi-da yazl ile gemektedir. 1203 Belgede srasyla, Butn tum, Hanaknak, Haniga, Wazida, Kupilan, Tapagga,
1193 1194

Bilgi, 1946: 405. Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. 1195 Kt 90/k 212, 9-10: Michel ve Garelli, 1997: 170. 1196 del Monte ve Tischler, 1978: 477-478. 1197 Karauuz, 2005: 23, n. 90. 1198 Forlanini, 1985: 67, Nashef, 1987: 70. 1199 Orlin, 1970: 36, n. 38, Nashef, 1991: 135. 1200 Bilgi, a.g.m.: 405, Garelli, 1963: 122, Orlin, 1970: 36, n. 38, Ylmaz (Gl), 2001: 77. 1201 Balkan, 1965: 155, Larsen, 1976: 239. 1202 Ertem, 1980: 21-22. 1203 Veenhof, 2006: 779.

178

Tahadizina, Turhumit ve Wahuana sralamas iinde yer almaktadr. B t wabrimi (kervansaray, han) olan bu ehir, Maat hyk ve evresine lokalize edilen yer adlar ile birlikte geii dikkate alndnda Maat evresinde aranmaladr. Hitite yer ad Wazija1204 ile olan iritbat ise ak deildir. Wulama Ulama Wuluna Eski Asurca bir metinde; CCT 1, 29, 26de i-Wu-lu-u-na eklinde grlmektedir.
1205 1206

-una

sonekli

yer

adlar

arasnda

gsterilen

Wulunann, Bahadumdan Haran ya doru Kani istikametinde 5. istasyon olduu belirtilmektedir.

1204 1205

del Monte ve Tischler, 1978: 482. Nashef, 1991: 137. 1206 Bilgi, 1946: 391.

179

Z
Zabala eitli ehirlerde bulunan ahs ve iileri gsteren Kt g/k 36 nolu metinde i-na A-limki Za-ba-l yazl ile gemekte ve ahs ad Peruwann babas Zabali ismi ile karlatrlabilecei belirtilmektedir.
1207

Metinde

srasyla, Barwia, Zabala, Warama, Kuluna, Tumina, Kazana, Hasuara, Mazika ve Kani ehirlerinin isimleri gemektedir. Bu yerler byk bir ihtimalle Kani evresinde yer almaktadr.

Zabarana Eski Asurda; TC 3, 240, 14de Za-ba-ra--na yazl ile ahs ad olarak gemektedir. sim Hitite metinlerde ad olarak grlmekte
1208 1209 URU

Za-ba-ra-a-naki eklinde yer zerinde olduu ileri

ve

Bolgar

dalar

srlmektedir. edilmektedir.

Ayrca, Tarsusun birka km kuzeyinde arand da ifade

Zak r a TC 1, 87 nolu metinde a-wi-lu?-? a Za-k-ri-a ve a-wi-lm a Za-kri-a yazllar ile gemektedir. 1210 Bu yer ad hakknda bir bilgi tespit edilememitir.

Zalpa Eski Asur metinlerinde Za-al-p, ma-at Za-al-p, TG.Ht-a a Za-alp ve aidiyet ekli olarak Za-al-p!-i-e!-im eklinde rneklerini oaltabileimiz yazllara sahiptir.
1211

sim

Hitit

metinlerinde

de

Zalpa

telaffuzu

ile

gemektedir.

Kltepe belgeleri incelendiinde Anadolunun kuzeyinde ve

gneyinde olmak zere iki farkl Zalpa ehrin varl grlr. Kltepe II.
1207 1208

Nashef, 1991: 138. del Monte ve Tischler, 1978: 493. 1209 Nashef, a.g.e.: 138. 1210 Nashef, a.g.e.: 138. 1211 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 490-491, del Monte, 1992: 191.

180

tabakada k rum, muhtemelen II. tabakann sonlarnda ve Ib tabakasnn balarndan itibaren de wabartum olarak belirtilen
1212

bu ehirlerden,

Kuzeydeki Zalpa wabartum, gneydeki Zalpa ise k rum merkezi olmaldr.1213 Metinlerde memleket ad olarak da ifade edilen Zalpa ehrinde tekstil rnlerinin ihracatnn n planda olduu anlalmaktadr. zellikle, Kt n/k 457, 34de geen TG a ma-at Za-al-p Zalpa memleketi kuma ifadesi, blgenin tekstil retimi hususunda nemli merkezlerden biri olduunu ortaya koymaktadr. Metinlerden kral ve saray olduunu bildiimiz Zalpada, ayrca yksek dereceli bir memuriyet olan kaum gibi idari, rahibe gibi de dini grevlilerin de bulunduu anlalmaktadr. ICK II 156 nolu metinde geen Zalpada nehrin aznda ifadesine gre bir nehir yaknlarnda olduu anlalmaktadr.

Hitit metinlerinde geen Zalpa'nn, gerek Eski Asur Ticaret Kolonileri ann orta ve ge evresinde, gerekse I. Labarnadan sonraki Hitit anda (M.. 1670) ok nemli rol oynadn, ancak, Hitit mparatorluk anda bu nemini yitirdii belirtmektedir. Ayrca, Zalpann Hatti lkesinin kuzeyinde ve Karadeniz Blgesinde, yani Kaga hkimiyet sahasnda olduu ifade edilmektedir.1214
1215 1216

Boazky-Merzifon arasnda yaknlarnda

1217 1220

, Krehir civarnda
1218

, Bafra
1219

, Kzlrmak havzasnda

, Sr yaknlarnda

Gaziantep civarnda

, Kzlrman Karadenize dkld yerde ve

gneyde Karasu zerinde, slahiyenin dousunda 1221 aranmas gerektiine dair grler bulunmaktadr.

1212 1213

Bayram, 63-64, Bilgi ve Bayram, 1995: 39. Veenhof, 1972: 292. n. 423. 1214 nal, 1981: 436, n. 23. 1215 Goetze, 1957: 68. 1216 Bilgi, 1946: 405. 1217 Larsen, 1976: 283teki harita, Alp, 1992: 8. 1218 Orlin, 1970: 88, n. 45, 48. 1219 Garelli, 1963: 94, n. 122. 1220 Ylmaz (Gl), 2001: 89-90. 1221 Forlanini, 1985: 67.

181

Zaruar Aruar Zazzina * Eski Asur metinlerinde ilk defa grlmekte ve Kani k rumu karar olan Kt b/k 94 nolu metnin, 2. satrnda i-na Za-zi-i-na yazlyla gemektedir. 1222 Zazzinann, Hitit metinlerinde 1223 KUR
URU URU

Za-zi-a ve

Za-zi-a eklinde grlen ve oruma yakn bir yere ya da Amasyann ayrca Zanzina

gneyine lokalize edilen Zazia olabilecei belirtilmekte, olma ihtimali zerinde de durulmaktadr.1224

Zibuhuliwe Kltepe Ib tabakas yer adlarndan biri olarak kabul edilen ve Kt k/k 4 nolu metnin, 14. satrnda a Zi-bu-hu-li-we yazl ile geen1225 bu yer ad hakknda herhangi bir bilgi tespit edilememitir.

Zidam/w(a)ri Eski Asur metinlerinde iki yer de gemektedir. Bu yer ad Kt n/k 175, 16da
1226

i-na Zi-da-am-ri-i ve Kt n/k 1085, 9-10da 1227 i-na Zi-d-wa-ri-i

yazllar ile kaydedilmitir. Metinde Buruhattum'un geii dikkate alnarak bu yerin Buruhattuma yakn olmas gerektii belirtilmektedir.1228

Zik sim BIN 4, 191, 7de i-na Zi-ki-i eklinde gemektedir.1229 Eluhut ve KaWAa arasnda bir seyahat istasyonu olduunu belirtilen bu yer adnn, Eski Babil'deki Zikum ile karlatrlabilecei ifade edilmektedir.1230

1222 1223

Bayram, 1997: 55. del Monte ve Tischler, 1978: 497. 1224 Bayram, a.g.m.: 55. 1225 Nashef, 1991: 140. 1226 Dercksen, 1996: 148, n. 466. 1227 Bayram, a.g.m., s. 55. 1228 Bayram, a.g.m.: 55. 1229 Nashef, a.g.e.: 140-141. 1230 Nashef, a.g.e.: 140-141.

182

Ziladsim TC 1, 31, 28de Zi-l-d du-l-ni- fonetik yazl ile grlmektedir. 1231 Aidiyet ekli yer ad olarak kaydedilen isim hakknda herhangi bir bilgi yoktur.

Zimihuna Kltepe II. tabaka wabartumlar arasnda gsterilen1232 Zimihuna, Hitit metinlerinde Zapihuna eklinde gemektedir1233. S. Bayram, metinlerde Zim-Z-hu-na yazl ile geen ismi, Kltepe metinlerinde geen baz kelime ve isimlerle Hitite metinlerde geenler arasnda z- deiiklii grldn belirterek, Hitite metinlerde Zimihuna ve Zapihuna yazllarn dikkate alarak bu yazm Zimihuna telaffuzu ile deerlendirmektedir. S. Bayram ayrca, Kt n/k 1601 nolu metnin, 9-11 satrlarnda ... Zimihunada hazr olsun ve sen (de) Hattua ge ifadesine dayanarak Zimihunann Hattua yakn olduunu belirtmektedir. 1234 Ayrca, Zimihunann Hattu, Tuhpia ve Wahuana ehirleri ile olan irtibat dolaysyla, Kzlrmak havzasnda, Hattuun batsnda ve Hattu-Tuhpia arasndaki blgede aranmas gerektii de belirtmektedir.1235 Zimihuna Hitite belgelere gre ise, Maat hykle bir tutulan Tapigga evresinde aranmaktadr.1236

Zubana Eski Asur metinlerinde Zu-ba-na yazl ile geen bu yer adnn, bir metinde 1237 , Uwanann babas nitelemesi ile ahs ad olarak getii belirtilmektedir. 1238 Zubana, Tegarama ile ayn blgede aranmakta, ayrca Hurrice Zupanium, Urartuca Supani ve klsik dnem Sophene ile bir tutulmaktadr. 1239
1231 1232

Nashef, 1991: 141. Bayram, 1994: 233, Bilgi ve Bayram, 1995: 38. 1233 del Monte ve Tischler, 1978: 503. 1234 Bayram, a.g.m.: 230-231. 1235 Ylmaz (Gl), 2001: 86-87. 1236 Alp, 2001: 49, del Monte ve Tischler, a.g.e.: 493, del Monte, 1992: 192. 1237 Gnbatt, 1987: 190. 1238 AKT I, 1990: 28. 1239 Nashef, a.g.e.: 141.

183

Zurehuhu * Kltepe metinlerinde ilk defa geen, Hitite metinlerde ise grlmeyen bu yer ad, VS 26, 148 nolu metinde i-Zu-re-e-hu-hu yazl ile gemekte ve Atmum, Mardaman, Habura, Burallum, irun ve imala ile birlikte gemektedir. Bahsi geen ehirlerin lokalizasyon teklifleri dikkate alndnda Zurehuhu, Gneydou Anadoluda olmaldr.

II. BLM

NEHR ve DENZ ADLARI

Eski Asurca metinlerde ok az sayda nehir ve bir yerde deniz ad zikredilmektedir. Bugn bu nehir adlarndan diqlatn Dicle ve Purattunun Frat olduunu kesin olarak biliyoruz. ehir adlarnda olduu gibi, nehir ve deniz adlar da Hitit metinlerine gre ok daha azdr. Metinlerde kaytl nehirde bir gemi batarsa, Zalpada nehrin kenarnda, Habnukta nehrin kenarnda, kpr (geii) iin dedim, nehrin kysnda ve nehrin kysna kadar gtren klavuza . ve gemiciye eklindeki ifadeler, isimleri belirtilmeyen nehirlerin varlna iaret etmektedir. Metinleri incelediimizde dikkat ekici bir husus ta, Hitit belgelerinde Maraantia olarak anlan ve Kaniden kuzeye giden kervanlarn mecburen gemek zorunda olduklar Kzlrmakn, Eski Asur metinlerinde hi zikredilmemesidir. Bunun bir tesadf olduu dnmekte ve bu nemli nehrin isminin Kltepe kazlarnda bulunacak yeni tabletlerde geeceini mit etmekteyiz.

Araih sim, Kt c/k 440, 33 ve 442, 42de A-ra--ha-tal yazl ile ahs ad olarak grlmektedir.1240

Atap-Takuria CCT 1, 24a, 14de a-tap ta--ku-ri-a eklinde gemektedir. smin, kk kanal anlamndaki atappu kelimesi ile kullanld, Hitite taskunun ise, vucudun bir ksm anlamna geldiini belirtilmektedir. Ayrca, Takuriann Hitite metinlerde yer ad olarak grld aktarlmaktadr.1241

1240 1241

Nashef, 1991: 144. Nashef, a.g.e.: 144.

185

Habur Kltepe metinlerinde u-ha-bu-ra yazl ile ahs ad olarak gemektedir.1242 sim, nehir ad H b r ile birlikte kaydedilmekte ve yer ad Habur ile karlatrlabilecei belirtilmektedir.1243 sim III. Ur metinlerinde1244
d

Ha-bu-r-tum, Eski Babilde 1245 i7Ha-bu-urki, Orta Asur-Orta Babilde 1246 D

Ha-bur yazllar ile gemektedir.

Humatum * Eski Asur metinlerinde; Kt n/k 187 ve 541, 1de i-na a-p-at Hu-matim ve Kt n/k 715, 1de i-t Hu-ma-tim yazl ile gemekte ve Humatum Nehrinin Asur yaknlarnda bir yerde olabilecei belirtilmektedir.1247 Idiqlat Kltepe Ib tabakas ile ada RIMA 1, 48, 7. 59: [7], 7de mu-u-emki ma(-a)-tim bi-ri-it D IDIGNA D BURANUN.NA yazl iinde gemektedir.1248 smin, Dila = Tigris = Dicle ile ayniyetine temas edilmitir. Bu nehir ad Sargon ncesi ve Sargon dnemi metinlerinde1249 Idigina/Idiglat, III. Ur metinlerinde 1250 Idigina, Eski Babilde 1251 Idiglat, Hititde1252 Idigna ve Orta Asur-Orta Babilde1253 ise Idiqla(t)/Diqla(t) telaffuzlarna sahiptir. Mala Eski Asurda erkek ahs ad olarak Ma-l-, kadn ahs ad olarak ise Ma-l-wa--hi, Ma-li-wa--ha, Ma-li-wa-ah-, Ma-li-a-wa--hi ve Mal-wa--hi-na yazllar ile gemekte ve Nehir ad Mala ile Frat'n eitliine

1242 1243

Nashef, 1991: 144. Nashef, a.g.e.: 144. 1244 Edzard ve Farber, 1974: 266. 1245 Groneberg, 1980: 284. 1246 Nashef, 1982: 299. 1247 Bayram, 1997, s. 60. 1248 Nashef, 1991: 144-145. 1249 Edzard ve Farber ve Sollberger, 1977: 216-217. 1250 Edzard ve Farber, a.g.e.: 268. 1251 Groneberg, a.g.e.: 287. 1252 del Monte ve Tischler, 1978: 530. 1253 Nashef, 1982: 301-302.

186

temas edilmektedir. 1254 Mala nehir ad Hitit metinlerinde 1255

D

Ma-a-la-an,

Ma-a-la ve Ma-la eklinde grlmektedir.

D

Nakiliat, Nikilit Eski Asur metinlerinde ahs ad olarak Na-ki-li-it, Na-ki-li-a-at, Na-kile-e-et ve Ni-ki-le-e-wi-it yazl ile ahs ad olarak grlmektedir.1256 sim Hitit metinlerinde1257 DNa-ak-ki-li-ia-ta-a eklinde, deiik yazllara sahiptir. Purattu Eski Asurda a-ah D BURANUN.NA ve mu-u-te-em-ki ma(-a)-tim biri-it D IDIGNA D BURANUN.NA yazllar ile gemektedir.1258 Bugnk Frat nehri ile ayn olan bu isim, Sargon ncesi ve Sargon dnemi metinlerinde1259, III. Urda1260 Buranuna, Eski Babilde1261 Purattum, M.. II. bin Suriye metinlerinde
1262 1263

Purattu, Hititde

Puratti, Orta Asur-Orta

Babilde 1264 Purattu, Urartuda 1265 Puranade, Yeni/Ge Babilde Purattu, Elamda Purattu/Upratu ve Yeni Asurda Purattu telaffuzlarna sahiptir.1266

iat Eski Asurda; KTS 1, 47b, 1, 3 ve TC 2, 74, 3de -a-at yazl ile ahs ad olarak gemekte ve Hitit metinlerinde 1267
D

i-ia-an-da eklinde

grlen nehir ad iyanda ile irtibatna temas edilmektedir.1268

1254 1255

Nashef, 1991: 145. del Monte ve Tischler, 1978: 530. 1256 Nashef, a.g.e.: 145. 1257 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 541. 1258 Nashef, a.g.e.: 146. 1259 Edzard ve Farber ve Sollberger, 1977: 208. 1260 Edzard ve Farber, 1974: 257. 1261 Groneberg, 1980: 303-305. 1262 Marn, 2001: 393. 1263 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 543, del Monte, 1992: 208. 1264 Nashef, a.g.e.: 312. 1265 Diakonoff ve Kashkai, 1981: 111. 1266 Marn, a.g.e.: 393. 1267 del Monte ve Tischler, a.g.e.: 548. 1268 Nashef, 1982: 146.

187

Tiamtum-rabtum Kltepe Ib kat ile ada RIMA 1, 50, 85 nolu metinde a-ah A.AB.BA ra-bi-i-tim eklinde gemekte ve Akdeniz ile bir tutulmaktadr.1269 sim Orta Asur-Orta Babilde1270 A.AB.BA GALte yazlna sahiptir.

Zaibum Kltepe Ib kat ile ada RIMA 1, 64 14 nolu metinde D? Za-i-baam yazl ile kaydedilmekte ve Kk Z b ile bir tutulmaktadr.1271 Bu nehir ad, Eski Babil
1272

metinlerinde

i7

Za-i-bi-im

ve

i7

Za-i-ba-am

eklinde

gemektedir.

Zulia Eski Asur metinlerinde Zu-li-a yazl ile ahs ad olarak gemekte ve nehir ad Zulija ile irtibatlandrlmaktadr.1273

1269 1270

Nashef, 1991: 146. Nashef, a.g.e.: 320. 1271 Nashef, a.g.e.: 146. 1272 Groneberg, 1980: 315. 1273 Nashef, a.g.e.: 146-147.

III. BLM

DA ADLARI
Eski Asurca metinlerde corafya adlar iinde en az geeni da isimleridir. Bugn 23.000i am olan bu belgelerde sadece iki da ismi kaydedilmitir. Ayrca, Kuruallar dada oturacaklar, Mama dalarnda, Da arasndan . Hazuya kadar ve Haqa dalarnda ifadelerinden isimlerini bilemediimiz dalarn, yaknlarndaki ehirleri ifade etmek amacyla zikredildiini anlyoruz.

Akaipa * Kltepe metinlerinde ilk defa grlen Akaipa da ad, Kani ile Asur arasnda yaplm olan bir antlama metninde gemektedir1274. sim Kt 00/k 6 nolu metnin 2. satrnda A--k--pa yazl ile kaydedilmitir. Hitite metinlerde 1275 HUR.SAG A-a-ka-i-pa-a, HUR.SAG A-ga-i-pa eklinde geen bu da adnn, byk tanrlarla birlikte anlmasndan dolay tanrlatrld, bylece daha nce de ileri srld gibi1276, Erciyes da ile bir tutma fikrinin doruland ifade edilmektedir.1277

Humanum Akadl Sargonun faaliyetlerinin anlatld Eski Asurca bir metinde; Kt j/k 97, 47de a-du-a-am Hu-ma-nam yazl ile gemektedir. 1278 Bu da adnn Asurdan ok uzakta olmad belirtilmekte1279 ve Amanos dalar ile bir tutulmaktadr.1280

1274 1275

Gnbatt, 2004: 761. del Monte ve Tischler, 1978: 47. 1276 Haas,1994: 614. 1277 Gnbatt, a.g.m.: 766. 1278 Bayram, 1997: 60. 1279 Bayram, a.g.m.: 60. 1280 Gnbatt, 1997: 143.

189

K rumlar
Abum

Wabartumlar

Krallklar
Abum Akad Alahzina

lkeler

Amkuwa

Amkuwa Aur Athuruna

Badna Buruddum Buruhattum Buruhattum Dadania Ekall tum Elmelme Eluhut Hahhum Hanaknak Hanaknak Hahhum Buruhattum

Harabi Hiruh Hattu Hattu Hubil Hurama Karahna Kani Kani Kapitra Katama Kuburnat Kuburnat Kunanamit Kuzzu Kuara Kuara Kani Hurama

190

K rumlar

Wabartumlar

Krallklar
Luhuzaddia

lkeler
Lab n Luhuzaddia

Mama

Mama Mari Mari

Nenaa Nihria

Nenaa

Qabra alahua alatuwar amuha amuha arla awit ihwa imala inahutum inahutum irmuin uppilulia Taiama Tawinia Tawinia Taraqum Tegarama Tegarama Timelkia Timurna Tuhpia Tuhpia Tuhpia Tukri Turhumit Ulama Upi Urb l Turhumit Ulama alatuwar

191

K rumlar
Uru

Wabartumlar

Krallklar
Urim

lkeler

Ua Uunala Wahuana Wahania Zalpa Wahuana Wahania Zalpa Zimizhuna X-x-]hanaum Wahuana Wahania Zalpa Wahuana

192

SONU Mezopotamya ve Anadolu en eski alardan itibaren insanolunun ilk yerleim merkezleri olmular, ilk kylere, ilk ehirlere ve ilk devletlere ev sahiplii yapmlardr.

M.. 2000lere gelindiinde Mezopotamya halklarnn kentleme srecini baar ile getii ve devlet olgusunun yerletii grlmektedir. Buna karlk szkonusu dnemde Anadolu platosunda, zellikle de Kzlrmak, Frat ve Dicle nehirleri boyunca irili-ufakl ehir devletiklerinin varlklar grlmektedir. Bu yerel krallklar M.. 1650lerde Hitit hkimiyetine boyun emiler ve Anadoludaki ilk imparatorluun bir paras olmulardr.

ivi yazl belgelerin ok byk bir ksmnn ticar muhteval olmas sebebiyle, yer adlarnn bugnk karlklarnn tesbitine yardmc olacak bilgiler yok denecek kadar azdr. Sadece itinerar belgelerde geen baz ifadeler, bu dnem tarihi corafyas hakknda birtakm yorumlar yapmamz olanakl klmaktadr. Bu belgelerde geen X ehrinden Y ehrine kadar . harcadm gibi ifadelerde tccarlarn eitli ehirlerde yapt harcamalar kaytldr. Bu ifadeler ehirlerin birbirleriyle olan yaknlklarn yn belirtmeksizin ortaya koymaktadr. Belgelerden ayrca, ehirlerin ekonomik, siyasi ve sosyal yaplar hakknda az da olsa bilgi edinilebilmektedir.

Yukarda ksaca bahsettiimiz gibi, Anadolu ve Asur arasnda yaplan ticaretin Anadoludaki ehirlerde gerekletirilmesinin bir sonucu olarak, belgelerde Anadoluya it corafi isimler ok daha fazladr. Metinlerde genellikle Anadolu Blgesi, Orta Karadeniz Blgesi, Dou Anadolu Blgesinin bats ve Gney Dou Anadolu Blgesini iine alan yer adlarnn varl grlr. Akdeniz, Ege ve Marmara blgesine lokalize edilen yer adlar ise ok az saydadr. Bunun sebebi, bu blgelerde yerleim yerlerinin olmamasndan deil, Asur ticaret sisteminin bu blgelerin dnda

kalmasndan kaynaklanm olmaldr.

193

Asurlularn kervanlarnn u ana kadar elde edilen bilgilere gre, Anadolunun batsnda ulat son nokta, Kaniin gneybatsnda yer alan ve Konya Karahyke lokalize edilen Buruhattum, kuzeyde ise, pek ok hususta tartmal olan ve kiztepe civarnda aranan Zalpa ehridir. Ticaretin younluu ve genilii dikkate alndnda Asurlu tccarlarn daha batya gittiklerine ihtimal vermekle birlikte ancak henz bunu dorulayacak bir belge mevcut deildir.

Belgelerde yzlerce corafya ad gemekte olup bunlarn byk ounluunu yer adlar tekil etmekte, az sayda nehir ve da adlarna da rastlanmaktadr. ivi yazl belgelerin ok byk ounluunun Anadoluda ortaya karlmas ve Anadolu ile Asur arasndaki ticareti konu edinmesi sebebiyle, metinlerde geen corafya adlarnn byk ksm Anadolu topraklarndadr. Kuzey Mezopotamya ve Suriyede bulunanlarn says ise ok fazla deildir.

Tezimizin birinci blmnde Anadoluda Kltepe, Boazky, Aliar ve Kalehyk: Mezopotamyada Asur ve Mari; Suriyede ise T. Leilan ve Nuzide ortaya karlan Eski Asurca ivi yazl metinlerde geen yer adlarnn tespitine ve bunlarn birtakm zelliklerini ortaya koymaya altk.

M..

II.

binin

ilk

eyreinde

Anadolunun

ticar

bakenti

Kltepe/Kanidir. Filolojik ve arkeolojik bilgilere gre sosyal, idar, ekonomik ve din rgtlenmesiyle gerek bir kent hviyetine sahip Kani, Asurlu tccarlarn byk ounluunun ikamet ve ticar faaliyetlerini idare ettii bir merkez olarak, o dnem Anadolu ehirleri iinde nfusu en fazla ehri olmaldr.

194

Eski Asurca metinlerde Kayseri yaknlarndaki Kani ehrinden sonra ad en ok geen ehir Buruhattumdur. Kaniden gneybatya, Buruhattuma gitmek isteyen bir kervan, Kani, Wahania, Athuruna, Nenaa, Buruhattum eklinde bir gzergh takip etmek durumundayd (Harita 2). Yani, Kayseri, ncesu, Nevehir ve Aksaray yaknlarndan geerek Konya Karahyke ulamaktayd.

Kaniin batsna alatuwara, yani Tuzglnn kuzeyine giden bir kervan ise; Kani, Wahania, Athuruna, Nenaa ve alatuwar gzerghn takip ediyordu. Buna gre, Kaniten yola kan kervan Wahania, Athuruna yolu ile Nenaaya ulamakta, yol Nenaadan alatuwar istikametine dnmektedir (Harita 1). Yani yol, Kayseri, ncesu ve Nevehir yaknlarndan gemekte, buradan kuzeye dnmekte ve Kzlrmak takip ederek kuzeybatya, alatuwara doru devam etmektedir. Ayrca, alatuwar ehrine bir kpr geii ile ulalmaktadr. Buna gre ehir bir nehir yaknlarnda aranmal, bu nehir de Kzlrmak olmaldr.

Kervanlarn

kullandklar,

Kaniin

kuzeybatsna

giden

ve

Wahuanaya ulaan baka bir yol daha mevcuttur. Kani, Wahania, Malitta, Wahuana gzergh eklinde grlen bu yol, Wahaniadan sonra kuzeye dnmekte, Malitta zerinden Wahuanaya ulamaktadr. Yani yol, Kayseriden ncesuya, buradan rgp ya da Glehir yaknlarndan geerek Hacbekta zerinden Kaman olmas muhtemel Wahuana ehrine ulamaktadr (Harita 3). Ayrca Wahuana bir nehir kysndadr ve bu nehir bir tekne veya sal yardm ile geilmektedir. Bize gre bu nehir Kzlrmaktr. Ayrca, Wahuana ve alatuwar ehirleri komudur ve bu iki ehir arasndaki snr Kzlrmak nehri oluturmaktadr.

195

Kaniten balayp Wahania, Malitta yolu ile Wahuanaya ulaan kuzeybat yolunun bir noktada Kzlrmak nehrini gemesi gerekmektedir. Wahuanann Kzlrmak kavsinin iinde olduunu bildiimize gre, bu gei noktas Wahania veya Malitta ehirlerinden sonra olmaldr. Eer gei Wahaniadan sonra ise, Malitta Kzlrmak kavsi iinde olmaldr. Eski Asurca belgelerde sadece yerde geen ve genellikle Nenaann kuzeyinde aranan Malitta, bugnk Hacbekta olmaldr. Kzlrmak kavsinin iinde yer alan en nemli ehir Wahuanadr. K rum merkezleri olan Tuhpia, Turhumit, Tawinia ve Hattu bu blgenin dier nemli ehirleridir. Ayrca belgelere gre Tuhpia ve Turhumit en nemli bakr retim merkezleri olarak karmza kmaktadrlar. Tawinia ve Turhumit arasnda Marithum ehri bulunmaktadr. Aliaa, Arinna, Butn tum, Hanaknak, Haniga, Karahna, Kupilan, uppilulia, Tahadizina, Tapagga, Wazida, Zalpa blgenin dier ehirlerinden bazlardr. Hititlerin en nemli klt merkezlerinden biri olan Arinna ehri Eski Asurca metinlerde a-al dUTU eklinde gemekte ve bugnk Alacahykle bir tutulmaktadr. Eski Asurca metinlerde geii yeni tespit edilen Tapagga, Hititlerin nemli askeri stlerinden biridir ve Zilenin 32 km. gneybatsnda bulunan Maat Hykle bir tutulmaktadr. Yine metinlerimizde ilk defa geen Tahadizina ise, Turhal yaknlarndaki, Bizans dnemindeki ad Dazimnon, bugnk ad Dazmana ile lokalize edilebilir. Kaniin dousunda ve gneydousunda yer alan ehirler, ayn zamanda k rum merkezi de olan Eluhut, Hahhum, Hurama, alahua, amuha, Tegarama, ve Zalpadr. Ayrca Timelkia, Mama ve Luhuzattia blgenin dier ehirlerinden bazlardr. Luhuzattia, Hurama ve alahua ehirleri kaakln daha ok yapld merkezler olarak karmza kmaktadr. Asur ve Hahhum ehirleri arasnda yaplm bir anlama metninde nehirde bir geminin batmas durumunda zararn nasl karlanaca aklanmaktadr. Bu ifadelere gre Hahhum ehri bir nehir yaknlarnda olmaldr. Buna gre, Hahhum ehri iin yaplan Frat nehri

196

yaknlarndaki Lidar hyk ve Samsat teklifleri uygun grnmektedir. Ayrca bu metne gre Hahhum, Timelkia ve Badna ehirleri ile snr olmaldr. Eski Asurca metinlerde geen baz Kuzey Mezopotamya ehirleri; Arraphum, Aur, Ekallatum, Ninuw , Qaara ve Razam ; Kuzey Suriye ehirleri ise Abum, Ebla, Mari ve Nahurdur. Bu alma sonucunda RGTC IV ve Bayram: 1995den sonra yaynlanm ve henz yaynlanmam belgelerde geen yeni yer adlar da tespit edilmitir. Bunlar; Alahzina, Aliaa, Am , Anamata, Bagarime, Butn tum, Habalzima, Hahala, Haniga, Harka, Hatipitra, Hubil, Kalatua, Kupilan, Kutar, Kutia, Luu, Nahlatum, Nanazipa, Tahadizina, Takmur, Tapagga, Tarahur, Tarkua, Tatardu, Tiwara, Tuwanuwa, Ubra, Ur , Urair, Ubukatum, Walibani, Walia, Wazida ve Zurehuhudur.

Tezimizin ikinci blmn Eski Asurca metinlerde ad geen nehir ve deniz isimleri oluturmaktadr. Belgelerde geen nehir adlar ok fazla deildir. Anadoluya it nehir isimleri ise ok daha azdr ve bu nehirler

Anadoluda ele geen Eski Asurca belgelerde gemektedir. Purattu (Frat) ve diqlat (Dicle) nehirleri dnda Anadoluya it baka nehir adlar tespit edilememitir. Metinlerde ayrca baz ehirlerin yaknlarndaki nehirlerden bahsedilmektedir. Habnukta nehrin aznda ve Zalpada nehrin aznda ifadeleri bu iki ehrin bir nehre yakn olduklarn gstermekte ve lokalizasyonlar iin bir ipucu tekil etmektedirler. Belgelerde ad geen dier nehirler ise Anadolu dndaki, Kuzey Mezopotamya ve Kuzey Suriye blgelerine aittir. Bu nehirler, Araih, Atap-Takuria, Habur, Mala, Nakiliat, iat, Zaibum ve Zuliadr. Sadece bir yerde deniz ismi gemektedir. Bu deniz, Akdeniz ile bir tutulan Tiamtum-rabtumdur.

nc ve son blmde ise da isimleri incelenmitir. Da adlar nehir adlarndan daha da azdr. Eski Asurca metinlerde sadece iki yerde da ad gemekte olup, bu isimler de Anadoluya aittir. Bunlar Hitit metinlerinde de

197

geen ve Erciyes Da ile bir tutulan Akaipa Da ile Amanos Dalar ile bir tutulan Humanum Dadr. Bunlarn dnda, Kuruallar dada

oturacaklar, da arasndan Hazuya kadar ve Haqa dalarnda ifadelerinden dalk bir blgede olan baz ehirlerden de bahsedilmektedir. Sonu olarak, Eski Asurca metinlerde yzlerce yer ad, ok az sayda nehir ve da ad gemektedir. Hitite metinlerde geen corafya adlarna gre az gibi grnen bu isimlerin, Hitit Devletine it kraliyet arivi gz nne alndnda ve bu belgelerin ticar kayglarla dzenlendii dnldnde azmsanmayacak sayda olduu grlr. Bu dnemde Anadolu ehirlerinin Asurla yaplan ticaretin bir sonucu olarak geliip, zenginletikleri ve idari, sosyal ve ekonomik tekilatlarn Anadolu ksmen ehirlerinin de ilk olsa tamamladklar olan bu

anlalmaktadr.

Bugnk

rnekleri

yerlemelerden bazlarnn isimlerinin, ok az deiimlerle gnmze kadar ulatklar tespit edilmektedir.

198

KAYNAKA AKURGAL, Ekrem; Anadolu Uygarlklar. stanbul, 1995. ALBAYRAK, rfan; She Will Live, Eat And Be Anointed Together With Them, Assyria and Beyond Studies Presented to Mogens Trolle Larsen, 2004, s. 9-20. ------------; Kuma ve Kalay Sevkiyatna likin Kltepe Tableti, Anadolu Medeniyetleri Mzesi 2003-2004 Yll, 2005, s. 269-275.

ALP, Sedat; Kani=Ania=Nia Erken Hitit ann Bir Bakenti, Belleten 27, Sa. 107, 1963, s. 367-376.

------------; Maat Hykte Kefedilen Hitit Tabletlerinin I Altnda Yukar Yeilrmak Blgesinin Corafyas Hakknda, Belleten, C: XLI, Sa. 164, 1977, s. 637-647.

------------; Hethitische Briefe Aus Maat-Hyk, Ankara, 1991.

------------; Bittel Festschrift "Die Iage der Hethitischen Kultstadt Karahna in Lichte der Maat-Texte", Belleten, C. XLI, Sa. 164.

------------; Hitit anda Anadolu Kentleri, Ankara Dergisi, C: 1, Sa. 4, 1992, s. 5-10. ------------; Hitit anda Anadolu, TBTAK Popler Bilim Kitaplar, stanbul, 2001.

199

AYDIN, Nafiz; Ev Satyla lgili Bir Kltepe Tableti le Etdlk Tabletlerde Geen Yer Adlar ve K rum Nahria, Belleten, C. LVIII, Sa. 221, 1994, s. 2939.

BALKAN, Kemal; Mama Kral Anum-Hirbinin Kani Kral Waramaya Mektubu, Ankara, 1957.

------------; Rewiew article of ICK 2, OLZ 60, 1965, s. 146-162.

BAYRAM, Sebahattin; Kltepe Metinlerinde Geen Yeni Yer Adlar ve Bunlarn Deerlendirilmesi, XI. T.T.Kongresi, 1994, s. 211-234. ------------; Kltepeden Bir Bor Senedi, Bunun ptaline Ait kinci ve Mahkemeye ntikal Ettiine likin nc Bir Belge, Trkiyede Sosyal Bilimlerin Gelimesi ve Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Sempozyumu, 1996, (1998), s. 127-147.

------------; New And Some Rare Geographical Names In The Kltepe Texts, Arcihivum Anatolicum 3, 1997, s. 41-66.

------------;

Ebla

Metinlerindeki

Bilgilerle

Kutsal

Kitaplardakilerin

Karlatrlmas, 3. UA Hititoloji Kongresi Bildirileri, 1998, s. 53-62.

BAYTOP, Turhan; Trke Bitki Adlar Szl, Trk Dil Kurumu Yaynlar. Ankara, 1994.

BLG, Emin, BAYRAM, Sebahattin; Ankara Kltepe Tabletleri II, T.T.K.Y., Ankara, 1995. BLG, Emin; Anadolunun lk Yazl Kaynaklarndaki Yer Adlar ve Tayini zerine ncelemeler, Belleten 39, 1946, s. 381-423.

200

------------; Die Ortsnamen der kappadokischen Urkunden im Rahmen der alten Sprachen Anatoliens, AfO 15, 1945-51, s. 1-37.

CHARPIN, Dominique, ZIEGLER, Nele; Mari et le Proche-Orient l'poque amorrite : essai d'histoire politique, Florilegium marianum V, Mmoires NABU 6, 2003.

CORNELIUS, F; Geschichte der Hethiter, Darmstadt, 1973.

EEN, Salih; Ankara Mzesindeki Yeni Kltepe Metinlerinden Elde Edilen Orijinal Neticeler. Ankara niversitesi, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara, 1990. ehir

------------;

Kltepe

Belgelerine

Gre

Anadolu

Devletlerinde

Ayaklanma, Arcihivum Anatolicum 5, 2002, s. 65-68.

EEN, Salih ve HECKER, Karl; ina m t ka eblum, zu einem neuen Text zum Wegerecht, in der Kltepe-Zeit, Festschrift fr Wolfram Freiherrn von Soden zum 85. Geburstag am 19. Juni 1993, (1995), s. 31-41.

DERCKSEN, Jan Gerrit; The Old Assyrian Copper Trade in Anatolia, Nederlands Historisch-Archaeologisch Instuut, stanbul, 1996. DERCKSEN, Jan Gerrit, DONBAZ, Veysel; Merchants in Distress. An Old Assyrian Text Mentioning habb tu, Jaarbericht Ex Oriente Lux, No. 35-36, 2000, s. 103-110.

DIAKONOFF, M Igor, KASHKAI, M; Geographical Names According to Urartian Texts, Wiesbaden, 1981.

DONBAZ, Veysel; Kltepe 1-B Kat Tabletlerine Genel Bak, X.Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, 1990, s. 433-451.

201

------------; Some Remarkable Contracts Of 1-B Period Kltepe Tablets II, Nimet zge Armaan, Aspects Of Art And Iconography: Anatolia And Its Neighbors, T.T.K.B, 1993, s. 75-86.

------------; Sadberk Hanm Mzesinde Bulunan iviyazl Belgeler, stanbul,1999. ------------; Some Recently Discovered K rum 1-b Tablets and Related Observations, IV. Internationalen Kongresses fr Hethitologie, 2001, s. 106-114.

EDZARD, Dietz Otto, FARBER, Gertrud; Die Orts- und Gewassernamen der Zeit der 3. Dynastic von Ur, Wiesbaden, 1974.

Edzard, Dietz Otto, FARBER, Gertrud, SOLLBERGER, Edmond; Die Ortsund Gewassernamen der prasargonischen und sargonischen Zeit, Wiesbaden, 1977.

EIDEM, Jesper; An Old Assyrian Treaty From T. Leilan, FS Garelli, 1991, s. 185-206.

ERKUT, Sedat; Hitit anda nemli Klt Kenti Arinnann Yeri, Festschrift Fr Sedat Alp, Hittite and Other Anatolianand Near Eastern Studies in Honour of Sedat Alp, T.T.K. Basmevi, 1992, s. 159-165.

------------; Hitit Kenti Katamann Yeri zerine, XII. Trk Tarih Kongresi, Ankara, 1999.

ERTEM, Hayri; Boazky Metinlerine Gre Hititler Devri Anadolusunun Floras, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1974.

202

------------; Hitit Devletinin ki Eyaleti: Pala-Tum(m)ana le Yakn evrelerindeki Yerlerin Lokalizasyonu zerine Yeni Denemeler, Atatrn 100. Doum Ylna Armaan, A.. D.T.F.C.Y., Ankara, 1980.

------------; Klhykn Asur Ticaret Kolonileri ve Hititlere Ait ivi Yazl Belgelerdeki Ad Hakknda Bir Deneme, Arcihivum Anatolicum 1, 1995, s. 73-87. ESEN, zzet; 1953 Yl Kltepe Kazlarnda Bulunmu Olan Bir Grup Vesika, Anadolu Medeniyetleri Mzesi 1993 Yll, 1994, s. 34-53.

FORLANN, Massimo; LAnatolia nordoccidentale nellimpero eteo SMEA 18, 1977, s. 197-224.

------------; Appunti di geografia etea, SM 1, 1979, s. 165-184.

------------; La prima lista di VBoT 68 e la provincia di Arinna, SMEA 22, 1980, s. 71-80.

------------; Remarques gographiques sur les textes Cappadociens, Hethitica 6, 1985, s. 45-66.

------------; Toponymie antique dorigine hattie?, Hethitica 8, 1987, s. 105122.

------------; Uda, un cas probable dhomonymie, Hethitica 10, 1990, s. 110111.

------------; Am Mittleren Kzlrmak, in: Festschrift fr Sedat Alp, 1992, s. 171-179.

203

------------; Notes sur la gographie anatolienne dans les textes paloassyrians, NABU, 2005, s. 14-15.

FORRER, Emile; Forschungen II, 1926.

GARELLI, Paul; Les Assyrians en Cappodoce, Paris, 1963.

------------;Tablettes cappadociennes de collections diverses, 1964.

------------; Hahhum un relais assyrien sur la route commerciale de la Cappodoce, XXXIV. International Assyriology Congress, 1998, s. 451456.

GARSTANG, John, GURNEY, O. R; Geography, London, 1959.

GELB, J. Ignace; Alishar: Inscriptions from Alishar and Vicinity. Chicago, 1935.

GOETZE, Albrecht; Die kleinasiatischen Personennamen auf uman, umma in den kappadokischen Tafeln, ZA 40, 1931, s. 260-263.

------------; Tutul in a Cappadocian Proper Name, JCS 7, 1953, s. 110.

------------; Kleinasian. in Kulturgeschichte des Alten Orients, 1957, s. 64-81.

GKEK,

L.Grkan;

Kltepe

Tabletlerinde

Mara

Blgesi,

I.

Kahramanmara Sempozyumu, 2004.

GRONEBERG,

Brigitte;

Die

Orts-

und

Gewassernamen

der

altbabylonischen Zeit (RGTC III), Wiesbaden, 1980.

204

GNBATTI, Cahit; Ankara Anadolu Medeniyetleri Mzesinde Bulunan Tablet, A.. DTFC Dergisi XXXI, 1987, s. 189-199. ------------; Yeniden lenen Bir Kltepe Tableti, Belleten 51, 1987, s. 1-11. ------------; K rumlar Arasndaki Mektuplamalardan Yeni rnekler, 34. UA Assiriyoloji Kongresi, 1987, s. 479-484.

------------;

More

Examples

of

Correspondences

Between

k rums,

Arcihivum Anatolicum 1, 1995, s. 107-115.

------------; Two New Tablets Throwing Light on the Relations Between Anatolian Kings and Assyrian Merchants in the Period of the Assyrian Colonies, Arcihivum Anatolicum 2, 1996, s. 25-37.

------------; Kltepeden Akadl Sargona Ait Bir Tablet, Arcihivum Anatolicum 3, 1997, s. 131-155.

------------; Eski Anadoluda Su Ordali, Arcihivum Anatolicum 4, 2000, s. 73-88. ------------; Kltepeden Kervan Gzerghlarna Ik Tutan ki Yeni Metin, Arcihivum Anatolicum 5, 2002, s. 79-91.

------------; Two Treaty Texts Found At Kltepe, Assyria and Beyond Studies Present to Mogens Trolle Larsen, Nederlands Instituut Voor Het 2004, s. 249-268.

HAAS, V; Geschichte der Hethitischen Religion, Leiden, New York, Kln, 1994.

205

HECKER, Karl; Zur Herkunft der hethitischen Keilschrift, I. Uluslararas Hititoloji Kongresi, 1990, s. 53-63.

HECKER, Karl, KRYSZAT, Guido, MATOUS, Lubor; Kappadokische Keilschrifttafeln aus den Sammlungen der Karlsuniversitat Prag, Prag, 1998.

HIRSCH, Hans; Untersuchungen zur altassyrischen Religion, AfO 13/14, 1964. PLKOLU, Blent; Eskia Tarihinin Ana Hatlar, Bilim Teknik Yaynevi, stanbul, 1994. KARADUMAN, Aye Fatma; 1956da Bulunan eitli Kltepe Vesikalarndan Anadolunun Tarihi, timai ve ktisadi Meseleleri Hakknda kan Neticeler. Ankara niversitesi, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara, 1994.

KARAUUZ, Gngr; Arkeolojik ve Filolojik Belgeler Inda M.. II. Binde Orta Anadolunun Gney Kesimi, izgi Kitapevi Yaynlar, Konya. KUZUOLU, Remzi; M.. II. Binde Bir Anadolu ehri Aliaa, Arcihivum Anatolicum 7/2, 2004, s. 75-89.

LANDSBERGER, Benno; Kommt Hattum Hitterland und Hatt um Hettiter in den Kltepe-Tafeln vor?, ArOr 18/3, 1950, s. 329-350.

LAROCHE, Emmanuel; Les noms des Hittites, Paris, 1966.

LARSEN, Mogens Trolle; Old Assyrian Caravan Procedures, Nederlands Historisch Archaeologisch Instuut, stanbul, 1967.

206

------------; The Old Assyrian City-State and Its Colonies, Akademisk Forlag.
Copenhagen, 1976.

LEWY, Julius; Naram-Sins Campaign to Anatolia in the Light of the Geographical Data of the Kltepe Texts, Halil Edhem Hatra Kitab 1, 1947, s.11-18.

------------; Hatta, Hattu, Hatti, Hattua and Old Assyrian Hattum, ArOr, 1950, s. 366-441.

------------; Studies in the Historic Geography of the Acient Near East, OrNS 21, 1952, s. 393-425.

LIVERANI, M; The Fire of Hahhum, OrAnt 25, 1988, s. 166-172.

MARN, Belmonte Antonio Juan; Die Orts- und Gewassernamen der Texte aus Syrien im 2. Jt. V. Chr., Wiesbaden, 2001.

MELLART, James; Archeological Evidence For Trade and Trade Routes Between Syria and Mesopotamia and Anatolia During the Early and The Begining of The Middle Bronze Age , Studi Eblaiti V, 1982.

MICHEL, Cecile; Durhumid, son commerce et ses marchands, Studies Garelli, 1991, s. 253-273.

MICHEL, Cecile, GARELLI, Paul; Tablettes Paleo-Assyriennes de Kltepe Volume 1 (Kt 90/k). Paris, 1997.

MONTE, Giuseppe F. del, TISCHLER, Johann; Rpertoire Gographique des Textes Cuniformes VI. Wiesbaden, 1978.

207

MONTE, F. del Giuseppe; Rpertoire Cuniformes VI/2. Wiesbaden, 1992.

Gographique des

Textes

NASHEF, Khaled; Rportoire Gographique des Textes Cuniformes V, Die Ortsund Gewassernamen der mittelbabylonischen und

mittelassyrischen Zeit, Wiesbaden, 1982.

------------; Rekonstruktion der Reiserouten zur Zeit der altassyrishen Handelsniederlassungen. Beihefte zum Tbinger Atlas des Vordoren Orients, Reihe B/83. Wiesbaden, 1987.

------------; Rportoire Gographique des Textes Cuniformes IV. Wiesbaden, 1991.

ORLIN, L. Louis; Assyrian Colonies in Cappadocia, Paris, 1970.

ZALAR, Ali; Kazova ve Yakn evresinde Eski Yerlemeler, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek Kurumu Corafya Bilim ve Uygulama Kolu, Corafya Aratrmalar, Sa.3, 1991, s. 61-85. ZG, Tahsin; Kltepe Kani/Nea, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2005. RAMSAY, M. William; Anadolunun Tarihi Corafyas, stanbul, 1960. REINER, Erica; Lipur Litanies, Journal of Near Eastern Studies (JNES) Volume: XV, 1956, s. 129-149. ROAF, Michael; Mezopotamya ve Eski Yakndou, letiim Yaynlar, (ev. Zlal Kl) stanbul, 1996. SEL, Aygl; Ortaky Tabletlerinde Geen Baz Yeni Corafya simleri, v. Uluslar aras Hititoloji Kongresi Bildirileri, orum, 2002, s. 679-685.

208

SCHULER, Einar; Die Kaker, Berlin,1965.

SEVER, Hseyin; Kltepe Metinlerine Gre Birtum Kelimesinin Yeni Anlam, X. T.T. Kongresi 1986, (1990), s. 467-480.

SEVN, Veli; Anadolunun Tarihi Corafyas I. T.T. Kurumu Yaynlar, Ankara, 2001.

SUGIYAMA, Tsuyoshi; Trading perdum and its aspects in the Old Assyrian Period, Oriento 42, 1997, s. 139-154. AHN, Hasan Ali; Anadoluda Asur Ticaret Kolonileri Devri (M.. 19751725), Kayseri ve Yresi Tarih Aratrmalar Merkezi. Kayseri, 2004 UMAR, Bilge; Trkiyedeki Tarihsel Adlar, nklap Yayn Evi, Ankara, 1993. NAL, Ahmet; Hattuili bis zu seiner Thronbesteigung, Heidelberg, 1974.

------------; Hitit Kenti Ankuwann Tarihesi ve Lokalizasyonu Hakknda, Belleten XLV/2, Sa. 180, (1981), 433-455.

VEENHOF, Klass R; Aspects of Old Assyrian Trade And Its Terminology, Leiden, 1972.

------------; The Old Assyrian List of Year Eponyms From Karum Kanish And Its Chronological Implications, Trk Tarih Kurumu, Ankara, 2003.

------------; Traveling in Ancient Anatolia: Two New sources from Karum Kanesh, Hayat Erkanala Armaan, Kltrlerin Yansmas, Homer Kitabevi, 2006, s. 778-783.

209

YILMAZ (Gl), erife; Kervan Gzerghlarna Ik Tutan Kltepe Metinleri ve Bunlardan Elde Edilen Sonular. Ankara niversitesi, Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara, 2001.

YT,

Turgut;

Hitit

Byk

Kentlerinden

amuha

ve

Lauzantiiann

Lokalizasyonu ile Bu ehirler Hakknda Elde Edilen Bilgiler. Ankara niversitesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara, 1989.

210

211

212

213

214

215

216

217

DZN YER ADLARI A Abarna, 17, 18 Abidiban, 18, 19, 21, 22, 23, 121, 123, 124, 125, 150 Abih, 19 Abrum, 20, 21, 22, 23, 30, 31, 72, 83, 85, 117, 121, 124 Abu[x]uhta, 21, 73 Abum, 16, 19, 20, 21, 22, 23, 31, 61, 71, 83, 113, 121, 123, 124, 150, 189, 196 Adubazum, 22, 23, 87, 123, 124 Aduruba, 24 Agali, 24 Ahuana, 24, 174 Akkad, 24 Akkalia, 24 Ala, 25 Alahzina, 25, 26, 189, 196 Alaia, 26 Al-Iaa, 26 Al-Issur tum, 26 Aliaa, 26, 27, 152, 195, 196, 205 Alkua, 27, 105 l-ama, 28 l-SAT, 27 l-Timnu, 28 Alzana, 27, 28, 29, 176 l-Zizim, 29 Am , 30 Amalia(), 31 Amas, 31, 113 Amaz, 21, 22, 23, 31, 121, 124 Am , 30, 196 Amkuwa, 30, 32, 33, 70, 100, 105, 139, 189 Amnua, 33 Amuna, 33 Amurrum, 33 An(n)ian(n)i, 34, 35 Anamata, 34, 196 Ankalia, 24 Anunu, 35 Anunuwa, 35 Anziliya, 16 Apzina, 66 Ara, 35 Ardani, 35 Arinna, 28, 36, 195, 201, 202 Armamana, 36 Arn-, 36 Arraphum, 36, 73, 196 Aruar, 37, 181 Arzua, 37, 137 Aal, 38 Aihum, 20, 38 Athuruna, 39, 53, 115, 116, 177, 189, 194 Atme, 48, 65 Atmum, 39, 183 Atuwada, 40 Awal, 40 Azamrum, 40, 41, 81 B Badna, 42, 68, 122, 189, 196 Bagarime, 43, 196 Bahadum, 43, 178 Bal, 43 Balhazia, 44 Balihum, 44 Bali-, 45 B lis, 20, 31 BARkahia, 45 Barwawa, 45 Barwia, 45, 179 Beruwa, 45, 46 Binarama, 46 Bua, 46 Buhitar, 46, 47 Buna, 18, 28, 29, 47, 53, 94, 115, 116, 135, 145, 156, 175, 194, 195 Burallum, 20, 43, 47, 48, 65, 118, 138, 141, 183 Burhattum, 49

218

Buritan, 49 Buruddum, 40, 43, 50, 56, 138, 154, 189 Buruhattum, 9, 15, 51, 52, 53, 74, 77, 78, 85, 115, 116, 128, 131, 132, 133, 137, 151, 163, 167, 171, 172, 174, 176, 181, 189, 193, 194 Buruna, 53 Butn tum, 54, 55, 93, 149, 177, 195, 196 D Dadania, 56, 189 Dakunu, 57 Dala (Tala), 57 D r, 57 Dibar, 54, 58 Dikiana, 58 Dikurna, 155 Duhaia, 58 Dulan, 58 Dun-, 58 Duruduruwa, 24, 59 Duruhnum, 59 Duruwaduruwa, 59 E Ebla, 18, 60, 83, 95, 101, 110, 196, 199 Ekall tum, 60, 121, 189 Elmelme, 61, 189 Eluhut, 20, 40, 50, 61, 92, 95, 101, 126, 181, 189, 195 Ememe, 61 Enibaka, 62 Eqlum, 62 G Gabaunua, 63 Galw num, 63, 82, 112 Gasur, 73 Gazaba, 63

H Ha, 34, 64, 67 Habalzima, 64, 196 Habnuk, 64, 196 Habur, 12, 38, 40, 47, 48, 61, 65, 118, 140, 150, 185, 196 Hab r, 109 Habur , 65, 185 Haburata, 65 Habur tum, 48 Habuna, 53, 64, 66, 158 Hadiar, 66 Hahala, 66, 196 Hahalia, 66 Hahe, 82 Hahha, 67, 82 Hahhi, 82 Hahhum, 15, 40, 48, 50, 64, 67, 68, 82, 100, 117, 138, 157, 170, 189, 195, 203, 206 Hailawakuwa, 69 Hakmi, 32, 94 Halab, 69 Hala, 69 Halata, 69 Halpa, 69 Hamizanum, 48, 69, 70, 138 Hanaklu, 70 Hanaknak, 54, 70, 71, 93, 145, 149, 177, 189, 195 Handijar, 66 Hanhana, 70 Hanigga, 54, 71, 145 Hannigalbat, 7 Hanuwa, 71 Hanziwa, 16 Haqa, 15, 21, 22, 23, 31, 71, 72, 120, 121, 124, 188, 197 Haraba, 72 Harabi, 72, 189 Harahara, 73 Harahuwa, 73 Harahur, 73 Haran, 74, 120, 128 Harana, 73 Haranu, 74

219

Haratal, 75 Hardu, 74 Harharan, 46, 74, 75 Harihar, 75 Harka, 75, 196 Harkimni, 75 Harkiwuna, 75, 76 Harsamna, 30, 76, 77 Harumn-, 77 Hartana, 77 Hartimeka, 78 Harziuna, 78, 79, 176 Harziwa, 79 Hai, 79 Haim, 79 Hau, 120, 128 Haum, 79, 106 Hasuara, 79, 80, 179 Hauara, 80 Hatipitra, 80, 90, 94, 97, 135, 196 Hattum, 30, 45, 80, 94, 205, 206 Hattu, 56, 70, 71, 77, 80, 81, 89, 96, 108, 142, 153, 161, 164, 182, 189, 195 Hattua, 32, 77, 80, 103, 109, 147, 162, 163, 167, 206 Hawil-, 81 Hazamrum, 40, 81 Hazu, 81, 82, 100, 197 Hih(h)ia, 82 Himr n, 40 Hira, 82 Hiruh, 82, 189 Hubina, 66, 116, 171 Hubalum, 83 Hubil, 83, 189, 196 Hubuna, 66 Hulaya, 111, 129, 171 Humahum, 83 Humatum, 185, 228 Hur(a)ma, 83 Hura-, 83 Hurama, 30, 81, 84, 90, 94, 97, 100, 102, 130, 132, 135, 156, 157, 189, 195 Hurl-, 84 Hurla, 84

Hurmatum, 84 Hurru(m)haim, 85 Huruhhi, 85 Hurupa, 85, 140 Huruta, 85 Hui, 85 Hutur-, 85 Huwatnuwanda, 171 I Idiqlat, 185, 196, 228 Itunuwa, 86 hupitia, 16 kahama, 16 uhhu, 86 yamahhalatigailulu, 16 zban, 86 K Kalar, 87 Kalatua, 87, 196 Kaluz num, 22, 23, 87,123, 124 Kammalia, 87, 96 Kammama, 16 Kani, 2, 8, 9, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20, 21, 22, 25, 26, 29, 31, 38, 39, 40, 43, 45, 47, 48, 50, 52, 53, 54, 56, 65, 69, 74, 76, 77, 78, 80, 81, 82, 83, 84, 86, 87, 88, 89, 93, 94, 96, 100, 102, 106, 107, 108, 109, 110, 115, 116, 117, 118, 119, 123, 125, 126, 130, 132, 141, 142, 146, 148, 150, 153, 154, 157, 158, 161, 164, 167, 169, 173, 174, 175, 176, 178, 179, 181, 184, 188, 189, 193, 194, 195, 199, 207, 228 Kapitra, 89, 189 Karahna, 80, 89, 94, 97, 135, 189, 195, 198 Karamaku, 90 Karaman, 78, 132 Karan , 118 Karbata, 90

220

Karuwa, 90 Katama, 91, 158, 189, 201 Katila, 92 KaWAa, 92, 181 Kazana, 92, 179 Kazina, 92 Kilar-, 92 Kipita, 93, 96 Kia-, 93 Kismar, 93 Kuburnat, 90, 94, 97, 119, 135, 189 Kuburinnum, 94, 95 Kuluna, 95, 179 Kuluzanum, 22, 23, 123 Kunanamit, 95, 189 Kunukam, 95, 137 Kupilan, 54, 70, 71, 93, 94, 149, 177, 195, 196 Kupita, 96 Kurbalia, 96 Kurua, 21, 73, 96, 188 Kuara, 52, 96, 97, 131, 153, 156, 189 Kuuruhini, 16 Kusura, 7 Kutar, 97, 196 Kutia, 90, 94, 97, 135, 196 Kutkuta, 97 Kuzzu, 98, 120, 189 L Lab n, 99, 190 Laha, 99 Lakkimia, 99, 100 Lalga, 81, 100 Lawad-, 100, 101 Liburna, 100 Lih-, 101 Lihzina, 26 Luad, 101 Lubuta-, 101 Luh , 61, 101 Luhitum, 101 Luhma, 101 Luhmu, 101

Luhuzattia, 12, 15, 44, 90, 94, 97, 102, 103, 130, 135, 157, 195 Lua, 103 Luu, 103, 196 M Madinaa, 104 Mala, 104 Malita, 104 Malitta, 53, 104, 115, 116, 175, 176, 194, 195 Malku, 27, 105 Mama, 13, 15, 29, 30, 43, 76, 77, 96, 102, 106, 107, 108, 126, 146, 153, 154, 168, 170, 188, 190, 195, 199 Maraantia, 184 Mardaman, 40, 48, 65, 108, 109, 183 Marithum, 109, 110, 195 Maika, 110 Mat Elitum, 110 M t aplitum, 110 Mata, 111 M tum, 111 Melidakuria, 111 Meuwa, 112 Muralla, 112 Mul n, 63, 82,112 N Nabar, 113 Naduhtum, 113 Nahlatum, 113, 196 Nahria, 104, 113, 198 Nahur, 21, 22, 23, 31, 40, 113, 121, 124, 196 Nakuna, 114 Nanazipa, 114, 196 Nawar, 79, 113, 114 Nenaa, 39, 53, 115, 116, 161, 164, 167, 171, 177, 190, 194, 195 Nea, 88, 96, 108, 116, 131, 207 Nihria, 85, 113, 117, 140, 190

221

Ninuw , 118, 196 Nippur, 118 Nurrugu, 118 upana, 127 P Palha, 44 Parka, 14, 45, 119 Parkada, 119 Paruhanta, 116 P din, 119

Q Qa , 19, 21, 22, 23, 31, 38, 48, ar 50, 97, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 138, 150, 196 Qabr , 120 Qatan, 74, 120 R Ragama, 122 Razam , 18, 19, 21, 22, 23, 48, 87, 121, 122, 123, 124, 150, 166, 196 Razam 1, 23, 122, 123 Razam 2, 22, 23, 87, 123 a ...., 128 abua, 128 Sadduwatum, 125 ahawatrua, 129 ahhania, 129 ahiun-, 129 Sahrudana, 125 Sahuldum, 125 akdunuwa, 130 alahua, 50, 84, 130, 190, 195 alatuar, 126, 131

alatuwar, 53, 115, 116, 133, 151, 174, 175, 190, 194 aluwanta, 134 Samal, 125, 134 amaha, 134 amna, 134 amuha, 80, 89, 90, 94, 97, 103, 134, 135, 156, 190, 195, 209 ana, 76, 136 Sanduwatum, 125 apuwa, 128 arabun(u)wa, 136 arawa, 136 arba, 136 aria, 137, 140 arla, 137, 190 arzua, 37, 137 Sasu, 126 Sawit, 126 Sibuha, 106, 126 ihwa, 137, 144, 190 ilipka-, 138, 142 Siluuna, 127 imala, 48, 50, 65, 69, 70, 138, 183, 190 imaniziti, 139 imurum, 139 inahutim, 139 inarihum, 140 Sindjar, 48 inurhena, 140 iris, 137, 140 irmuin, 140 irun, 140, 183 itarabatum, 141 Sitluna, 127 iyanda, 186 ubarm, 141 uda, 141 uhru, 142, 144 uinaba, 142 ulupka, 142 uppilulia, 142, 190, 195 uria, 143 urpu, 143 Suze, 127

222

T Taiama, 146, 152, 155 Tadhul, 137, 144 Tadmur, 144 Taha, 144, 145 Tahadizina, 26, 54, 70, 71, 94, 144, 145, 149, 178, 195, 196 Tahara, 145 Taiama, 106, 190 Takarama, 148 Takmur, 146, 196 Takan-, 147 Takuta, 147 Tala, 57, 147 Talaannum, 148 Talhad, 148, 155 Talpa, 148 Talwahuara, 148 Tamnia, 109, 148, 153 Tapagga, 54, 94, 145, 148, 149, 177, 195 Tapigga, 7, 55, 70, 71, 145, 182 Tappaatta, 149 Taptika, 94 Tarahur, 150, 196 Tarameka, 150 Taraqum, 86, 150, 152, 190 Tarittar, 49, 151 Tarkua, 151, 196 Tarmalia, 152 Tarqum, 152 Taa, 152 Taima, 152 Takuria, 152, 184, 196 Tatardu, 152, 196 Tataa, 152 Tawinia, 27, 110, 148, 153, 161, 164, 190, 195 Tegarama, 21, 43, 71, 73, 96, 108, 135, 148, 153, 154, 159, 167, 182, 190, 195 Terqa, 154 T ima, 155 Tiburzia, 73 Tigan-, 155 Tikrit, 93

Tilhad, 148, 155 Tilimra, 156 Tiltumman, 156 Timelkia, 68, 81, 82, 94, 100, 130, 132, 157, 164, 190, 195 Tinarna, 158 Tinipia, 158 Tipazna, 158 Tipurzia, 158, 159 Tiritar, 159 Timurna, 49, 119, 159, 190 Tiwara, 160, 196 Tiwilis, 160 Tudhalia, 160 Tuhaiya, 58 Tuhpia, 132, 161, 164, 182, 190, 195 Tukri, 161, 190 Tukupta, 162 Tum(e)lia, 163 Tumina, 163, 179 Tummana, 162 Tunip, 74, 163 Turhumit, 15, 54, 64, 70, 71, 77, 78, 92, 94, 110, 126, 132, 145, 149, 151, 159, 161, 164, 174, 178, 190, 195 Turmal-, 165 Tuttul, 110, 165 Tuwanu(w)a, 116, 165 U Ubr , 166 Udhaikarrii, 16 Udum, 166 Ugarit, 7 Uhakum, 166 Ulama, 46, 51, 52, 53, 108, 115, 116, 132, 140, 163, 166, 167, 171, 174, 177, 178, 190 Umelia, 31, 168 Uni/up/zum, 168 Unipgum, 168 Upe/i, 168 Ur , 169, 196 Urair, 169, 196

223

Uram-, 169 Urb l, 169, 190 Urim, 170, 191 Uru, 30, 38, 85, 107, 168, 170, 191 Uruk, 5 Ua, 24, 171, 191 Ubukatum, 172, 196 Uhania, 172 Unaittena, 16 Unama, 172 Uun-, 172 Uunala, 172, 191 Uzuhinum, 173 W Wahuana, 15, 24, 27, 44, 51, 53, 54, 70, 71, 74, 77, 82, 94, 104, 108, 115, 116, 126, 128, 131, 132, 133, 137, 149, 152, 161, 163, 167, 172, 174, 175, 176, 177, 178, 182, 191, 194, 195 Walibani, 175, 196 Walia, 175, 196 Walqu, 175 Wanisana, 176 Warbaia, 176 Warama, 13, 29, 43, 46, 76, 78, 96, 97, 106, 107, 108, 126, 146, 153, 154, 176, 179, 199

Waranuwa, 176 Wahania, 39, 52, 53, 93, 104, 115, 116, 151, 158, 167, 172, 174, 175, 176, 177, 191, 194, 195 Wauana, 177 Wazida, 54, 70, 71, 93, 94, 149, 177, 195, 196 Wazija, 178 Wulama, 178 Wuluna, 178 Z Zabala, 179 Zabarana, 179 Zak r a, 179 Zalpa, 15, 30, 37, 42, 43, 48, 56, 72, 73, 82, 84, 96, 108, 131, 138, 148, 153, 154, 157, 164, 179, 180, 184, 191, 193, 195, 196 Zanzina, 181 Zaruar, 37, 181 Zazzina, 181 Zibuhuliwe, 74, 120, 128, 181 Zidam/w(a)ri, 181 Zik , 181 Zilad-, 182 Zimihuna, 182 Zubana, 46, 182 Zurehuhu, 183, 196

224

NEHR ve DENZ ADLARI

DA ADLARI Akaipa, 188 Humanum, 188

A Araih, 184, 196 Atap-Takuria, 152

H Habur, 166, 167

I Idiqlat, 185, 196, 228 M Mala, 104, 185, 196

N Nakiliat, 186, 196 Nikilit, 186 P Purattu, 184, 186, 196, 228, 230 iat, 186, 196 T Tiamtum-rabtum, 187

Z Zaibum, 187, 196 Zulia, 187, 196

MODERN YER ADLARI

225

Abd al-cAziz, 54, 58 Acem Hyk, 52, 97 All, 116 Ak da, 144 Akdeniz, 3, 4, 55, 110, 163, 187, 192 Aksaray, 39, 52, 77, 96, 116, 131, 167, 171, 194 Aktepe/Bolus, 89, 90 Alaca, 68 Alacahyk, 7, 36 Alalah, 7, 31, 35 al-Mawil, 118 Aliar, 1, 6, 7, 16, 29, 32, 33, 73, 97, 100, 139, 164, 193, 227, 229 Amanos Dalar, 33,110, 188,196, 228 Amasya, 94, 169, 181 Anadolu, 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 24, 27, 32, 34, 39, 50, 51, 52, 54, 55, 61, 62, 66, 67, 68, 70, 72, 74, 76, 77, 78, 84, 88, 89, 91, 94, 95, 96, 97, 100, 103, 104, 107, 111, 115, 116, 121, 122, 128, 130, 131, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 143, 145, 147, 149, 153, 157, 159, 164, 165, 167, 169, 171, 179, 180, 182, 183, 192, 193, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 204, 205, 207, 208, 227, 228 Andrn, 106, 108 Ankara, 18, 20, 21, 26, 28, 29, 32, 33, 35, 36, 39, 40, 42, 43, 44, 46, 48, 50, 52, 53, 54, 55, 59, 61, 62, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 75, 76, 80, 81, 82, 84, 86, 88, 89, 91, 93, 94, 96, 97, 103, 104, 106, 107, 108, 109, 113, 114, 116, 121, 126, 127, 130, 131, 133, 134, 135, 138, 144, 145, 148, 149, 150, 151, 153, 154, 155, 157, 159, 161, 163, 164, 166, 167, 168, 180, 182, 198, 199, 200, 201, 202, 204, 205, 208, 209 Arsania, 86

Arslantepe, 7, 135 Asur, 1, 2, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 24, 31, 34, 36, 37, 38, 39, 41, 42, 44, 47, 48, 50, 51, 52, 54, 56, 57, 58, 60, 61, 62, 63, 65, 66, 67, 68, 69, 71, 73, 74, 75, 77, 78, 79, 80, 82, 83, 84, 86, 88, 89, 90, 91, 93, 94, 95, 96, 99, 100, 102, 104, 106, 107, 108, 109, 111, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 120, 121, 122, 123, 125, 126, 130, 131, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 157, 158, 159, 161, 162, 163, 164, 166, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 176, 179, 180, 181, 182, 184, 185, 186, 187, 188, 192, 193, 195, 202, 208, 227 B Bakrboaz, 32 Balih, 12, 44, 47, 48, 56, 57, 109 Basra Krfezi, 110 Beycesultan, 6 Bezirk, 17 Birecik, 12, 20, 56, 61, 80, 157, 170 Boazky, 1, 16, 35, 54, 64, 70, 73, 81, 82, 89, 96, 97, 101, 109, 111, 119, 142, 149, 153, 156, 161, 164, 180, 193, 201, 227, 229 Boazlyan, 32 Bolgar da, 159 Burdur, 6 Byk Nefesky, 27, 153 C Can Hasan, 6 Ceyhan, 107 Cihanbeyli, 132 Cizre, 117

226

anakkale, 7 ankr, 151 aramba Suyu, 171 atalhyk, 6 aykavak, 108 ayn, 5 ermk, 17 orum, 60, 89, 181 D Deirmentepe, 6 Delicermak, 33 Demirci Hyk, 7 Develi, 58, 104 Devrez ay, 151 Dicle, 4, 12, 18, 25, 73, 86, 93, 100, 109, 114, 118, 125, 173, 184, 185, 192, 196, 228, 230 Divrii, 97, 135 Diyarbakr, 5, 7, 12, 17, 18, 117, 122, 141 E Ebu Salabih, 5 Elaz, 6, 7, 12 Elbistan, 21, 68, 84, 96, 103, 107, 130, 138, 146, 157, 164 Erciyes Da, 75, 141, 188,196, 228 Ereli, 158 Ergani, 74, 117 Eridu, 4, 5 Erzincan, 135, 163 Eskiehir, 7 F Frat, 4, 12, 18, 20, 50, 56, 61, 64, 68, 72, 80, 82, 86, 95, 103, 109, 135, 138, 154, 170, 184, 185, 186, 192, 195, 196, 228, 230 Fikirtepe, 6 Filistin, 3 G

Gabal Himrin, 19 Gaziantep, 50, 70, 72, 80, 108, 138, 155, 170, 180 Gordion, 86 Gkrmak, 151, 163 Gksu, 107 Gksun, 12, 107 Greme, 39 Glek Boaz, 108 Grn, 21, 96, 108, 154, 159 abal Sinar, 86 H Hacbekta, 104, 194, 195 Hacky, 32 Haclar, 6 Halep, 60, 69, 119, 156, 166 Harput, 68 Harran, 31, 42, 47, 48, 74, 113, 146 Hatunsaray, 52 I Irak, 4, 50, 65 kiztepe, 7, 193 ncesu, 104, 116, 194 slahiye, 180 zmir, 159 K Kahramanmara, 12, 108, 203 Kalehyk, 1, 16, 104, 174, 193, 227, 229 Karaali, 159, 164 Karadeniz, 55, 56, 73, 180, 192 Karahyk, 52, 53, 103, 167, 171, 193, 194 Karaman, 78, 132 Karaolan, 7 Karapnar, 116 Karasu, 180 Karaz, 6 Kastamonu, 91, 163

227

Kayseri, 1, 9, 44, 77, 78, 88, 103, 104, 107, 146, 194, 208 Kerkk, 7, 36 Kbrs, 26, 27 Kzlrmak, 7, 32, 64, 65, 73, 76, 78, 82, 86, 89, 93, 96, 104, 109, 115, 128, 131, 132, 133, 147, 151, 153, 161, 164, 167, 174, 175, 176, 180, 182, 184, 192, 194, 195, 202 Konaksu, 139 Konya, 6, 39, 52, 53, 66, 76, 108, 115, 132, 165, 167, 171, 193, 194, 205 Kozan, 30, 127 Kkerbaba, 7 Kuruay, 6 Kuakl, 137 Kk Zap, 120, 187 Kltepe, 1, 2, 8, 9, 13, 16, 17, 18, 20, 21, 24, 25, 26, 27, 29, 30, 32, 33, 34, 35, 37, 38, 39, 40, 42, 43, 44, 45, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 59, 60, 61, 62, 64, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 74, 75, 77, 78, 81, 82, 84, 85, 86, 88, 89, 90, 92, 93, 94, 96, 97, 100, 102, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 112, 113, 114, 116, 117, 121, 127, 130, 131, 133, 134, 136, 138, 139, 141, 142, 145, 147, 148, 149, 150, 151, 153, 154, 155, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 174, 175, 177, 179, 181, 182, 183, 184, 185, 187, 188, 193, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209, 227, 228, 229

M Malatya, 18, 68, 84, 103, 108, 135, 156, 157, 170 Mara, 72, 80, 103, 106, 107, 108, 168, 203 Mardin, 7, 31, 61, 109, 113, 117 Maat, 26, 55, 71, 80, 89, 90, 94, 97, 145, 149, 160, 178, 182, 195, 198 Maat Hyk, 71, 80, 94, 97, 145, 149, 195, 198 Mazaka, 88 Mazika, 179 Mecitz, 91 Merzifon, 64, 109, 153, 161, 164, 180 Mamure, 32 Mari, 1, 2, 7, 16, 21, 37, 48, 57, 61, 76, 77, 80, 106, 109, 110, 112, 117, 120, 121, 122, 123, 190, 193, 196, 200, 227, 229 Msr, 6, 9, 57 Millidere, 104 Murad Su, 86 Musul, 118 N Nide, 39, 77, 104, 132, 156, 159, 174 Nisib, 141 Noruntepe, 6, 7 Nuffar, 118 Nusaybin, 32, 117 Nuzi, 1, 7, 16, 24, 38, 63, 173, 193, 227, 229 O Ortaky, 7, 16, 90, 160, 207 P Pnarba, 84 Pulur, 7 Q

L Levant, 3 Lidar hyk, 196 Lbnan, 34, 99

228

Qalat irq , 39 S Samsat, 12, 40, 51, 64, 68, 80, 170, 196 Sarayck, 151, 177 Savit, 95 Semayk, 7 Shemshara, 48 Silopi, 117 Sinop, 92 Sivas, 64, 80, 97, 135, 137, 147, 157, 164 Suriye, 1, 4, 16, 17, 24, 27, 31, 32, 33, 35, 36, 37, 38, 40, 43, 50, 51, 56, 57, 60, 61, 65, 66, 68, 70, 74, 79, 80, 82, 83, 85, 88, 89, 99, 102, 103, 108, 109, 117, 118, 120, 134, 137, 138, 140, 142, 144, 150, 153, 156, 162, 163, 164, 165, 169, 186, 193, 196, 227, 228 Suru, 42, 56, 57 agar Bazar, 7 ebinkarahisar, 128, 169 T T. al-Har r , 109 T. al-Haw , 173 T. al-Muqayyar, 170 T. Arr , 35 T. ar-Rim h, 19, 38, 48, 51, 97, 121 T. as-Sulaima, 40 T. Az , 56, 57 T. Brak, 114 T. Brak, 7 T. cafar, 87, 97, 123 T. Charan, 74 T. ilp rat, 150 T. Dlk, 156 T. el-Varka, 5 T. Feheriye, 7 T. H d , 150

T. Ham ra, 140 T. Har r , 16 T. Leilan, 1, 16, 20, 21, 22, 23, 31, 72, 83, 137,193, 201, 227 T. Mardikh, 60 T. Munb qa, 60 T. Riman, 7 Tarsus, 6, 7, 17, 179 Takpr, 91 Tepe Nebi Yunus, 118 Tepe Yaqub, 120 Tepecik, 6 Terzili Hamam, 32 Tifsah, 20, 31 Tokat, 55, 64, 89, 90, 91, 145 Toroslar, 110 Tuz Gl, 46, 53, 82, 74, 115, 116, 132, 145, 151, 163, 164, 167, 171, 172,174 U Ulukla, 156 Urfa, 7, 12, 40, 61, 72, 117, 157 Uzunca Bur, 169 Uzunyayla, 76 rgp, 39, 76, 104, 116, 194 V Viranehir, 48, 61, 163 Y Yabanl Da, 151, 177 Yankkale, 117 Yeniceoba, 39, 132 Yerky, 33 Yeilhisar, 104 Yeilrmak, 71, 163, 198 Yldzeli, 89, 164 Yorgan Tepe, 63 Yozgat, 70, 96 Ymktepe, 6 Z

229

Zagros, 4, 18 Zile, 91, 145, 149, 195 Zincirli, 125, 138 Zonguldak, 92

230

ZET KUZUOLU, Remzi. Eski Asurca Metinlerde Geen Corafya Adlar, Doktora, Ankara, 2007

M.. II. binin ilk eyrei Anadolu ve Asur arasndaki ticari ilikilerin en youn olduu dnemdir. Koloni a olarak da adlandrlan bu dnemde Asurlu tccarlar, Anadoludaki ehirlerin yaknlarnda kurduklar k rum ve wabartum ad verilen merkezlerde ticari faaliyetlerini gerekletirmiler ve yaamlarn buralarda srdrmlerdir. Anadoluda Kltepe, Boazky, Aliar ve Kalehyk; Kuzey Mezopotamyada Asur ve Mari; Suriyede ise T. Leilan ve Nuzide ortaya karlan Eski Asurca ivi yazl metinlerde bu dnemdeki Anadolunun ve ksmen Asurun ekonomik, siyasi, sosyal, din ve corafi yaps hakknda nemli bilgiler mevcuttur.

Eski Asurca Metinlerde Geen Corafya Adlar konulu tezimiz blmden olumaktadr. Birinci blmde ivi yazl belgelerde geen yer adlarn tespit etmeye ve bunlarn Hitit ve Klasik dnemlerdekiler ile idantifikasyonunu ve mmkn olduu takdirde bugnk karlklarn ortaya koymaya altk. Ayrca metinlerden elde edilen bilgilere gre, ehirlerin ekonomik, siyasi ve dini yaplanmalarna temas ettik.

Tezimizin ikinci blmnde, ivi yazl belgelerde geen nehir adlar zerinde durduk. ehir adlarna gre ok daha az olan bu nehirlerden sadece iki tanesi Anadoluya aittir. Bunlar Purattu (Frat) ve diqlat (Dicle) nehirleridir. Ayrca Anadoluda ele geen Eski Asurca belgelerde sadece Purattu (Frat) ve Humatum nehir adlar belirtilmektedir. Belgelerde geen dier nehir adlarnn Kuzey Mezopotamya ve Kuzey Suriye blgelerine it olduklar tespit edilmitir.

231

Tezimizin nc ve son blmnde ise, da adlar ele alnmtr. Sadece iki da ad tespit edilebilmitir. Bunlardan ilki, Hitit metinlerinde de geen ve Erciyes Da ile bir tutulan Akaipa Da, dieri ise Amanos Dalar ile bir tutulan Humanum Dadr.

Anahtar Szckler 1. Koloni Dnemi 2. Anadolu 3. Kltepe 4. Kani 5. Corafya Adlar

232

ABSTRACT KUZUOLU, Remzi. The Geographical Names In the Old Assyrian Texts, Dissertation, Ankara, 2007

The first quarter of the II. millenium B.C. marks an era in which the most intensive commercial relationships between Anatolia and Assyria took place. This period, called as Colony Age, the Assyrian merchants carried out their commercial activities and lived in those centers called as k rum and wabartum they built close to the Anatolian towns. There are important information on the cuneiform documents written in the Old Assyrian language which are found from Kltepe, Boazky, Aliar and Kalehyk in Anatolia; Assyria and Mari in Northern Mesopotamia; T. Leilan and Nuzi in Syria, which to shed light on he Anatolian and partly Assyrian political, social, religious and geographical structure.

Our dissertation on The Geographical Names In the Old Assyrian Texts consists of three parts. In the first part we tried to determine the names of the places referred in the cuneiform documents and to determine their Hittite and Classical Periods or, where available, current counterparts. Besides, we have addressed economical, political and religious structures of the towns in comparison with the information provided from the said scripts.

In the second part, we focused on the river names mentioned in the cuneiform documents. Only two of these rivers, which are very few as compared to the town names belong to Anatolia. These rivers are Purattu (Frat) and Idiglat (Dicle). In addition, only Purattu (Frat) and Humatum river names are mentioned on the old Assyrian documents having been seized in Anatolia. It has been verified that the other river names in the documents belonged to the Northern Mesopotamia and Northern Syria.

The third and final part takes on the mountain names. Only two mountain names have been determined. One of them is Akaipa Mountain

233

that is also mentioned in the Hittite documents and identitied as Erciyes Mountain whereas the other is Humanum Mountain identified as Amanos Mountains.

Key Words 1. Colony Age 2. Anatolia 3. Kultepe 4. Kanish 5. Geographical Names