Hakan KIZMAZ 2011

RLC DEVRELER

V
Sistemlerin davranlarnn matematiksel olarak incelenebilmesi iin sisteme ait elemanlarn her birinin matematiksel modelinin bilinmesi ya da karlmas gerekmektedir.

RL ya da RC devrelerinin davranlar incelendiinde, bobin ya da kondansatr elemanlarnn elektriksel davranlarn belirleyen ifadelerin stel iaretler olduklar grlr. RLC devrelerinde ise, RL ve RC devrelerinin elektriksel davranlarndan farkl olarak durum sz konusudur. Burada bu durumlar incelenecek matematiksel yorumlar yaplacaktr.

DREN

En basit elektrik devre elemandr. Matematiksel modeli trev veya integral ifadesi iermez.

..(1) V

Direncin iki ucu arasndaki gerilim ile direnten geen akm arasnda doru orant vardr.

KONDANSATR

Gerilim depolayan devre elemandr. Kondansatr sas; kondansatrn plakalarnn arasndaki anlk yk ile gerilimin oran olarak ifade edilir. Kondansatr yk topladka plakalar arasndaki potansiyel fark artar.

..(2)

BOBN

Akm depolayan elemandr.

..(3)

KNC DEVREDEN DEVRELER

kinci dereceden devreleri tanmlayan diferansiyel denklemler genel olarak

(4)
eklinde ifade edilirler. Burada x(t) deikeni akm ya da gerilim olabilir. f(t) fonksiyonu bamsz kaynaklara ait fonksiyondur. Devrenin zaman domenindeki cevab homojen ve f(t) fonksiyonuna ait zel zmn toplamna eittir.

(5)
(4) denklemi RLC devresinin karakteristiini belirler. Denklemin homojen zm iin

(6) eklinde karakteristik denklem yazlabilir. (6) denkleminin kkleri ve olduu varsaylrsa discriminant yntemiyle kkler: (7) eklinde hesaplanabilir. Burada discriminant pozitif, negatif veya sfr deerini alabilir. Bu durumlar RLC devresinin durumunu belirler. snmsz doal frekans snm oran olmak zere (6) denklemi bu durum iin dzeltilirse:

KNC DEVREDEN DEVRELER

(8)
eklinde yazlabilir. Burada =2 ve =dir. Karakteristik denklemde yer alan bu ifadelerin ne anlama geldii otomatik kontrol derslerinde daha net ele alnr.

Snm oranna gre RLC devresinin farkl davran sz konusudur. Karakteristik denklemin kkleri =+j eklinde ifade edilirse RLC devresinin farkl snm durumlar aadaki gibi ifade edilebilir.

KNC DEVREDEN DEVRELER

Ar snml durum: Kklerin reel ve birbirinden farkl olmas durumunda gerekleen durumdur. Bu durumda kkler yalnzca reel bileen ierirler. Dolaysyla karakteristik denklemin diskriminant sfra eittir. Bu durumda kkler =, = ; snm oran >1 olur. Homojen zm: (9)

Kritik Snml Durum: Kklerin reel ve birbirine eit olduu durumdur. Bu durumda kkler == ve snm oran =1 olur. Homojen zm: (10) Az Snml Durum: Kklerin karmak olduu durumdur. Bu durumda =+j, =-j snm oran <1 olur. Homojen zm:

(11)

KNC DEVREDEN DEVRELER

Salnml az snm (<1)

Kritik snm (=1) Ar snm (>1)

KNC DEVREDEN DEVRELER

Buraya kadar anlatlanlar RLC devresini yap itibari ile incelemektedir. ki yanl denklemler iin x(t) fonksiyonu da dikkate alnr ve zel zme gidilir.

RLC devresi matematiksel olarak

-(t) fonksiyonu K eklinde bir sabit ise zel zm denklemde gerekli yere yazlr.

denklemindeki gibi ifade ediliyorsa:

eklinde seilir diferansiyel

-(t) fonksiyonu ve/veya gibi bir ifade ieriyorsa eklinde seilir, bir ve iki kere trev alnarak denklemdeki yerlerine yazlr. -RLC devresinin balang artlar verildiinde ( gibi) homojen ve zel zm bulunduktan sonra, sonu, balang artlarna gre diferansiyel denklemin zmndeki bilinmeyen sabitlerin bulunmasnda yardmc olur.

..

SER RLC DEVRES

R
+ -

(11)
L

(12)

(13)
C

(13) ifadesi (12) ifadesinde yerine yerletirilirse (14) denklemi elde edilir. (14)

(14) denkleminin homojen zm iin, kklerinin hesab aadaki gibi genelletirilebilir. (15)
Homojen zm iin gerekli kkler bulunduktan sonra zel zm iin eklinde seilir, bir ve iki defa trevi alnr (14) denklemine yerletirilerek zme gidilir.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

(14) diferansiyel denkleminin MATLAB simulasyonunu gerekletirelim. Bunun iin denklem, simlasyona uygun formda yazlmaldr. (14) ifadesi bir trev ifadesi olduundan (16) denklemindeki gibi gsterilebilir.

(16)
Bir diferansiyel denklem MATLAB simlasyonu iin eitli formlarda yazlabilir. (Denetleyici kanonik form, gzlemleyici kanonik form gibi) Otomatik kontrol dersinde bunlar ayrntl olarak verilir. Simlasyon iin bize yeterli olan simlasyon diyagram ele alnacaktr. Simlasyon iin gerekli ilemler (16) denklemi elde edildikten sonra yaplr. imdi bunlar sralayalm.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

- nce (16) denklemindeki en yksek dereceli trev ierikli eleman ( ) yalnz braklr. Bu durumda (17) denklemi elde edilir.

(17) - RLC devresi bir sistem olarak dnldnde, devredeki DC kaynak; sistemin girii, kondansatrdeki gerilim; sistemin k olarak dnlebilir.

RLC devresi

Vc

- Bu sistemde kullanlacak olan parametreler (17) denklemindeki katsay deerleridir.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

- MATLAB simlasyonu gerekletirilmeden nce Simulinki tanyalm. Simulasyon iin MATLABdeki komut penceresine (command window) simulink yazlp entera baslr.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

- Karmza simulink penceresi kacaktr. Create a new modele tklandnda alma alanmz alacaktr. RLC devresinin simlasyon modeli burada oluturulur.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

- Simlasyon modelini oluturmada kullanacamz blok operatrler; simulink penceresindeki Simulink toolbox grubunun altnda bulunan Commonly Used Block kategorisinde bulunmaktadr.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

- Commonly Used Block kategorisi altnda aadaki bloklar kullanlacaktr: Constant sabit bir deer demektir. Bu bloun ilenecek olan deeri yazlr. RLC devresindeki DC kaynak deeri bu blok ile ifade edilebilir. Gain kazan anlamndadr. Bu bloa gelen iaret Gain blouna yazlan deer ile arplr ve bloun kna aktarlr. Integrator blouna gelen iaretin integrali alnr.

Scope simlasyon diyagramndaki herhangi bir balantdaki veya ktaki iaretin zaman eksenindeki deiimini gsterir. Sum, farkl iaretlerin toplanmasn salar.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

(17) Denkleminin simlasyon modelini imdi oluturabiliriz. Sum toplama operatr ve ardndan trev derecesi kadar Integrator integral peratr; simlasyon diyagramna eklenir ve ekildeki gibi birbirine balanrlar.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

Denklemdeki trev deikenlerinin yerleri aada belirtildii gibidir.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

Sistemin k olduundan Scopedan izlenecektir.

sinyalini alacamz yere Scope balanr. k sinyali

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

Sum operatrnde 3 adet sinyal toplanacandan dolay, operatrn stne ift tklandnda aadaki pencere ortaya kar. Bu penceredeki List of signsda adet +++ olmaldr.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

Trev ifadelerinin yer ald yerlerdeki sinyaller, Gain bloklar kullanlarak denklemde bulunan katsaylarla arplr ve geri besleme ile Sum operatrne balanr. Besleme kayna da gerekli katsay ile arplp, sum operatrne balanr.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

Gain bloklarna yazlacak deerler denklemdeki katsaylardr. zerlerine ift tklatldnda grnen pencerede Gain yazan yere istee gre parametrik ya da saysal deerler girilebilir.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

Veriler parametrik girilmi ise E, R, L ve C deerleri Model Properties iinde tanmlanmaldr. Bunun iin pencere zerinde iken sa tua baslp alan menden Model Propertiese tklanmaldr.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

kan pencerede Model initialization function blmne kullanlan parametrelerin saysal deerleri yazlr. Her deerden sonra ; (noktal virgl) konulmaldr.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

Simulasyon zaman iin uygun bir deer seilir. RLC devrelerindeki geici hal zamannn ok ksa olduuna dikkat edilmelidir.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

Simlasyon zamannn yanndaki Start simulationa tklandnda RLC devresindeki sinyalinin 0.01 saniyelik (10 ms) deiimi Scopeda grnr. Simulasyon bittiinde Scopea ift tklanr. Ekrana gelen grafik grafiidir.

RLC DEVRESNN MATLAB SMULASYONU

Model Propertiesdaki parametreler deitirildiinde farkl grafikler elde edilir. rnein R=100 ve R=10000 deerleri iin grafikler aadaki gibidir.

PLOT KOMUTU LE Vc(t) GRAFNN ELDE EDLMES

Bu komut ile grafiinin izilebilmesi iin, balang koullarnn bilinmesi ve tam zmn elde edilmesi gerekir.

t=0:0.0001:0.1; x=exp(-100.*t).*(-3.*cos(200.*t)-23.*sin(200.*t))+5; plot(t,x,k-) grid minor