T.C.

MARMARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LAHYAT ANABLM DALI
TASAVVUF BLM DALI

















AHMED CHDNN NASHATNME VE
TEVHD- ZT ADLI RSLELERNN TAHLL

Yksek Lisans Tezi







ORHAN AMLICA















stanbul, 2006
T.C.
MARMARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LAHYAT ANABLM DALI
TASAVVUF BLM DALI
















AHMED CHDNN NASHATNME VE
TEVHD- ZT ADLI RSLELERNN TAHLL

Yksek Lisans Tezi







ORHAN AMLICA


Danman: PROF.DR. MAHMUD EROL KILI













stanbul, 2006
II
NDEKLER
Sayfa no
indekiler I
Ksaltmalar VI
nsz VII
Giri 1
BRNC BLM
AHMET CHD EFENDNN HAYATI

1- Doumu ve Doum Yeri ...................................................................................................4
2- nvn ve Mahlas............................................................................................................. 4
3- Evlilii ve ocuklar ......................................................................................................... 4
4- eyhi, Hilfeti ve Halfeleri:.............................................................................................. 4
5- Vefat:.................................................................................................................................5
6-Tarkat Silsilesi ve Tarkat:................................................................................................5
a-) Halvetiyye-i Ukiyye:.................................................................................................... 6
1- Halvetiyye silsilesi: .................................................................................................... 6
2- Halvetiyyenin drt ana kolu:...................................................................................... 7
3- Halvetiyye tarkatnn zellikleri:................................................................................7
b-) Ukiyye:..........................................................................................................................9
c-) Chidlik ..........................................................................................................................11
1- Geliboluda Chidlik ....................................................................................................12
2- Bursada Chidlik .........................................................................................................12
3- Chid Mensublarnn Daha Sonraki Durumu ...............................................................13
III
KNC BLM

A. TASAVVUF AHSYET ...........................................................................................14
B. EDEB AHSYET ......................................................................................................14
C. ESERLER .....................................................................................................................15
1- Kitbn-Nasha ve Tevhd-i Zt ...............................................................................15
2- Dvn ..........................................................................................................................15
Divandan semeler ....................................................................................................17

NC BLM
KTBN-NASHA VE TEVHD- ZTIN TAHLL
A. GENEL ZELLKLER
Kitbn-Nasha Nshalarnn zellikleri .....................................................................20
1- TEVHD- ZT
a)Kitbn-Nashann st. Sl.Ktp. ibrahim Efendi nr:350 .........................................20
b) Kitbn-Nashann Sl.Ktp. Yazma Balar Blm, nr: 2141.............................21
2- EN-NASHA
a) Sleymaniye Ktphanesi Uk Tekkesi Bl, nr: 292,. .............................................21
b) Sleymaniye Ktphanesi Uk Tekkesi Bl, nr: 458,. ...........................................22
3- K RSLENN BR NSHADA BULUNMASI
a) Sleymaniye Ktphanesi Uk Tekkesi Bl, nr: 119,..............................................22
b) Sleymaniye Ktphanesi Uk Tekkesi Bl, nr: 294. .............................................22
c) Sleymaniye Ktphanesi Uk Tekkesi Bl, nr: 334...............................................22
d) Kitbn-Nasha, M.. lhiyat Fakltesi Ktphanesinde kaytl olmayan nsha....23
a) Kitbn-Nasha ......................................................................................................23
IV
b) Tevhd-i Zt ..........................................................................................................23
B. EDEB ZELLKLER, SLB VE TARZI ................................................................23
C. MUHTEVYTI .............................................................................................................24
1- Kitbn-Nasha ........................................................................................................24
2- Tevhd-i Zt ...............................................................................................................24
D. BU ESERDE GEEN BAZI TASAVVUF ISTILH VE KONULAR
1- Vcd- Mutlak ..........................................................................................................25
2- Tevhid ve Mertebesi..............................................................................................27
3- lim .............................................................................................................................31
lmin Ksmlar............................................................................................................32
a) lm-i Zhir-lm-i Btn .........................................................................................32
b) lm-i eriat ...........................................................................................................37
c) lm-i Tarikat .........................................................................................................38
d) lm-i Hakikat ........................................................................................................38
e) lm-i Tasavvuf .....................................................................................................38
4- eriat, Tarkat, Hakkat ve Marifet ........................................................................39
5- Sapk Tasavvuf Frkalar ............................................................................................43
6- a) Seyr u Slk .........................................................................................................47
a-1) Seyr-i ilallah ...................................................................................................47
a-2) Seyr-i fillh ....................................................................................................47
a-3) Seyr-i maallh ................................................................................................48
a-4) Seyr-i anillh ..................................................................................................48
b) Slik .......................................................................................................................48
c) Sliklerin Makm .................................................................................................48
d) Ulemnn Slk ...................................................................................................57
V
7- eyh (Mrid-i Sdk) ve Mrid .............................................................................58
a) eyhte Bulunmas Gereken zellikler ................................................................59
b) Mrid ...................................................................................................................59
c) Mridin eyhe htiyac .......................................................................................60
d) eyh-Mrid likisi .............................................................................................63
e) Chid Efendinin Mridlere Nasihat ................................................................65
8- Evliy Dmanlar ....................................................................................................67
9- Nefs-i emmre ..........................................................................................................68
10 -Riyzet ve Mchede ..............................................................................................70
Riyazetin Unsurlar:
a) Uzlet-Halvet ........................................................................................................72
a-1) Erban ..........................................................................................................74
a-2) ile ..............................................................................................................75
11- Zikir ..........................................................................................................................76
a) Takld Zikir ........................................................................................................79
b) Hakk Zikir ve Zikrin Mertebeleri......................................................................79
12- kr .........................................................................................................................80
a) krn Ksm .................................................................................................81
a-1) Dilin kr ...................................................................................................82
a-2) Beden ve Organlarn kr .........................................................................82
a-3) Kalbin kr ................................................................................................82
b) krde Usl .................................................................................................83
b-1) Amel-i Slih .................................................................................................83
b-2) lm-i Nfi ....................................................................................................83
b-3) Hal ve krn Mertebesi .......................................................................83
VI
13- Tahret ve Abdest .....................................................................................................84
a) Rhun Abdesti .....................................................................................................86
b) Srrn Abdesti .......................................................................................................86
c) Kalbin Abdesti .....................................................................................................87
d) Dilin Abdesti ........................................................................................................87
e) Zhir Abdesti .......................................................................................................87
14 - Hacc ve Tavaf ..........................................................................................................87
15 - Namaz ......................................................................................................................92

DRDNC BLM
AHMET CHD EFENDNN
KTBN-NASHA VE TEVHD- ZT SML RSLELER
(METN)
(Kitbn-Nasha 1-59. Sayfa. Tevhd-i Zt 60-249. Sayfa )
Kitbn- Nasha:..................................................................................................................98
Tevhd-i Zt ........................................................................................................................143
METNDE GEEN BAZI MALL KELMELER ....296
SONU:..............................................................................................................................297
BBLYOGRAFYA ...........................................................................................................299
EK: rnek metin




VII
KISALTMALAR
a.g.e. :Ad geen eser.
a.g.y. :Ad geen yazar.
a.g.d. :Ad geen dergi.
Ank. :Ankara
a.s. :Aleyhis-selm.
b. :bn.
bkz. :Baknz.
Bl. :Blm, blm.
Bsk. :Bask.
c. :Cilt.
cc. :Celle cellh.
ev. :eviri.
Da. :Datm.
Dr. :Doktor.
h. :Hicr.
Hz. :Hazreti.
st. :stanbul.
Ktp. :Ktphane.
ks. :Kuddse srrh.
kv. :Kerremallh vecheh.
MEB.A.: Milli Eitim Bakanl slam Ansiklopedisi
m. :Mild.
No, nr. :Numara.
VIII
. :lm, lm tarihi.
Prof. :Profesr.
ra. :Radiyallh anh.
rah. :Radiyallh anh.
s. :Sayfa numaras.
sav. :Sallallhu aleyhi ve sellem
Sl. :Sleymaniye.
Trc. :Tercme, tercme eden.
TDA. :Trkiye Diyanet slam Ansiklopedisi.
nv. :niversite.
v. :Vefat.
vb. :Ve benzerleri.
vd. :Ve devam, dierleri.
vs. :Ve sire.
Yay. :Yaynevi









IX
NSZ

Allah Telya hamd, habbi Muhammed (sav)e, ehl-i beytine ve ashbna
salt ve selm olsun.
Trklerin islma girilerinde ve yaymalarnda tarikatlarn nemli rol olmutur.
zellikle Seluklular ve Osmanllar dneminde tarikatlar sosyal hayatn her kademesinde
faaliyetlerine ibadet havas ierisinde srdren muhteem bir messese olarak grlmektedir.
Bundan hareketle Osmanl Tasavvuf Tarihi ve Kltrn gnmze tamak iin bu
dnemin nemli eserlerini ilim dnyasnn hizmetine sunulmasnn zorunlu olduunu
dnyoruz. nk Halvetlik, XV. yzyln son eyrei ile XVI. yzylda Halvet
tarikatnn ikinci kurucusu olarak nitelendirilen Yahy irvnnin halifeleri vastasyla
Anadoluya yaylmtr. Halvetliin Yahy irvn ve bundan sonra gelen eyhleri; Dede
mer Ren, Cemal Halvet, A.emseddin Marmarav, Snbl Sinan, Merkez Muslihuddin
Efendi, H. Hsameddin Uk ve Ahmed Sivs gibi eyhler ilme dayal tasavvuf anlayn
benimseyerek Osmanl devlet adamlaryla iyi ilikiler kurmular, halkla idareciler arasnda
kpr grevini stlenmilerdir. Bu halkann ierisinde Ahmed Chid Efendi de vardr ve
anakkalede bu hizmeti yrtmtr.
Kltrmzn oluumunda byk katklar olan ve milletimizin gnlnde hl tesiri
devam eden erenler, veliler, sultanlar, efendiler, eyh ve mridler olarak
adlandrlan Hakk klar mutasavvflarn, hayat ve eserlerinin incelenip gnmze
aktarlmas kltr ve geleceimiz asndan byk nem arz etmektedir.
Osmanl dneminde yetien, byk mutasavvflardan, Halvetiyye-Ukiyyeden
Edirneli eyh Ahmed Chid (.1659-60)nin Kitbn-Nasha olarak bilinen, Tevhd-i
Zt ve Nasihatnme adlarnda iki risleden oluan eserini tantacaz.
Ahmed Chid Efendinin bu eserini deerli hocam ayn zamanda tez danmanm
Prof. Dr. M. Erol KILI Beyefendi ile yaptmz istiareler ve tavsiyeler sonunda bu eseri
almaya karar verdik.
Ahmed Chid Efendinin iki eseri vardr. 1. Kitbn- Nasha, 2. Divn. Bu iki eser
zerinde ciddi anlamda alma yaplmamtr. Sayn Ramazan EREN, Ahmed Chid
X
Sultan adl ksa bir almas vardr. Bu almadan hayat ile ilgili blmden ksmen
istifade ettim. Yrd. Do. Dr. Nuran ALTUNERin Ahmed Chid Efendi adl bir makalesi
vardr. Bu makaleden Divan hakkndaki bilgilerden istifade ettim. Nuran ALTUNER,
Kitbn-Nasha nn 6 nshasndan daha bahsetmektedir. Ancak Sl.Ktp.Uki Tekkesi
Bl. nr: 350de kaytl olarak verilen nsha baka bir eserdir, Kitbn-Nasha ve Chid
Efendi ile ilgisi yoktur. Chid Efendinin hayat hakknda kaynaklarda geni bilgi yok,
detayl bir alma da olmaynca, hayat hakknda bilgi toplamakta zorlandk. Kaynaklarda
zikredildii kadaryla yetinmek durumunda kaldk.
Eserin latinize ediliinde Prof. Dr. Musatafa TAHRALI hocamzn verdii iki sayfalk
transkript kurallarndan ve Fussul-Hikem erhinden istifade ettim.
Tezin konusunun tespitinde ilgi ve yardmn grdm, altm nshay aldm ve
ayn zamanda tez danman hocam olan Prof. Dr. Mahmut Erol KILI Beye, almamzda
eitli ekillerde istifade ettiim ve ilgilerini esirgemeyen deerli hocalarm, sayn Prof. Dr.
Mustafa TAHRALI ve sayn Prof. Dr. Hasan Kmil YILMAZ Beyefendilere teekkr etmeyi
bir bor bilirim.
almam esnasnda tez yazmnda ve birok hususta bana yardmc olan, sevgili eim
Reide Hanma, hadislerin tahricinde yardmc olan arkadam Dr.Bekir TATLI Beye ve
eitli vesilelerle emei geen tm dostlarma teekkr ederim.
Gayret etmek bizden, baar Cenb- Haktandr.


Orhan AMLICA
Beykoz 2006




GR

Tez almamz olan tarikat sahibi Edirneli eyh Ahmed Chid Efendinin
(h.1070/m.1659-60) Kitbn-Nasha adl eserinin ok sayda nshas bulunmaktadr.
1) st. Sl. Ktp. brahim Efendi Bl. nr:350 .
2) st. Sl. Ktp. Yazma Balar Bl.nr: 2141.
3) st. Sl. Ktp. Uk Tekkesi nr:119; 292; 294; 334 ve 458de kaytl be nsha.
4) M..lhiyat Fakltesi Ktphanesinde henz kaytl olmayan, numarasz, danman
hocam Prof. Dr. Mahmut Erol KILI Beyden aldm nshadr.
Karlatrma yaptmz nsha ise; st. Sl. Ktp. Yazma Balar Bl. nr: 2141dr.
Bu nshadan bire bir karlatrma yaparak, iki nshay birletirdik.
Kullandmz M...F. Ktp.deki nsha; kahverengi mein kapl, yaz; dz beyaz
kt zerine siyah mrekkeple yazlm, yet, hadis ve baz fasllar krmz mrekkeple ve
tlik bir hatla yazlmtr.
Sayfa says: 249
lleri:228x165mm.
Satr says: 21
Mstensih: Muhammed EminTevfikdir.
stinsah Tarihi: Hicr 1206, Rebul-evvel, 11 Perembedir.
Bizim incelediimiz bu nsha Tevhd-i zt ve Kitbn-Nasha olmak zere iki
risleden olumaktadr, Kitbn-Nasha ve Tevhd-i Zttr. Kanaatimce eser ismini bu
nshadan almtr. Kitbn-Nasha ismi sliklere oka nasihat ettiinden esere bu isim
verilmi olsa gerektir.
Kitbn-Nasha; sanat kaygsndan uzak, halkn anlayabilecei sde bir dille
yazlmtr. Dnemine nazaran genelde kullanlan kelimeler Trke olup, ok az sayda
Arapa ve Farsa terkipler vardr. Baz konulara yet ve hadislerle balanmtr. Konuyu
mahhas rnekler vererek anlalmasn daha da kolaylatrmtr. Konu balklar
2
kullanlmam, satrba yaplmamtr. Konular bir biri ardna sralanmtr. Biz bu
almamzda konu balklar ve paragraflar oluturduk.
1- en-Nasha: (1-61sayfa)
Chid Efendinin bu rislesi 59 sayfadr. Konular toplu bir ekildedir. Fihrist
olarak belirtilmemitir. Bizim tespit ettiimize gre konular yledir; man ve kfr,
kr, krde sl; amel-i slih, ilm-i nfi ve hl, Evliya dmanlar, Ehl-i dnyann
Yahdlerden olduu, Gaflet sekranl, Namaz, Cennetin isimleri ve sonunda Chid
Efendiye it bir iir.
2- Tevhd-i Zt: (61-249)
Tevhd-i Ztn konusu, toplu olarak rislenin banda verilmitir. Tevhd-i Zt 17
fasldan oluup, yer alan konu balklar unlardr: Tahret, Abdest, Namazn farziyyeti,
Zekt, Savm, Hacc, Gaz, Kalbin terbiyesi, Rhu tahliye, eyhe olan ihtiya, Mrdin
eyhe ihtiyc, eyhlik makm, artlar ve almetleri, Sliklerin makamlar, rdetin
artlar ve adb, Mrdin zikre ihtiyac, Tarkatn adb, Ulemnn slk konular yer
almaktadr.
almamz drt blme ayrdk:
Birinci blmde, mellifimiz Ahmed Chid Efendinin hayatn inceledik. Ancak
hayat hakknda fazla bilgi olmadndan detayna inemedik. Hayat hakknda klasik
tasavvuf tarihi kaynaklar ve TD. Ansiklopedisi Chid maddesinden yararlandk.
kinci blmde, mellifimizin tasavvuf ve edeb ahsiyeti ile eserleri olmak zere
ksmda inceledik. Bu blmde mellifimizin en-Nasha ve Tevhd-i Zt bata
olmak zere yine bu eserin dier nshalar ve Divanndan yararlandk. Ayrca Osmanl
melliflerinden bahseden kaynaklardan da yararlandk.
nc blmde, en-Nasha ve Tevhd-i Ztn tahlilini yaptk. Tahlilimizi drt
ana balk olarak tespit ettik. Birinci balkta, eserlerin genel zellikleri zerinde durduk.
kinci balkta, eserin dili, edeb zellikleri slb ve tarzn ele aldk. nc balkta,
eserlerin muhteviyt, konu balklarn verdik. Drdnc ve son balkta ise, bu iki eserde
geen kavramlar ve konular vermeye altk. Bu tahlili yaparken yetlerden, hadislerden,
tasavvuf terimleri lgatlerinden, klasik tasavvuf eserlerden ve baz ir tefsirlerden
istifade ettik. Her bir kavramda ve konuda mellifimiz Ahmed Chid Efendinin btn
3
aklamalarn aktarmaya altk. Kavramlarn ve konularn bir btn olmas bakmndan
da dier belirttiimiz trdeki eserlerden yararlandk. Tahlil konusu olarak; Vcd-
Mutlak, Tevhid, Tevhidin mertebeleri, lim ve eitleri eriat ilmi, tarikat ilmi, hakikat
ilmi, marifet ilmi ve tasavvuf ilmi, eriat, tarikat, hakikat ve marifet, eyh-Mrid ve
aralarndaki mnasebet, Mridin eyhe ihtiyac, evliya dmanlar, Seyr u slk,
Chidnin sliklere nasihatlar, Sliklerin makamlar, Ulemann slku, Nefs-i emmre,
Riyzet-Mchede-Halvet-Uzlet, Zikir, kr, Tahret ve abdest, Hacc ve Tavaf ve Namaz
konularn ilemeye altk.
Drdnc blmde, eserlerin gnmz Trkesine aktarlm metnini verdik. En-
Nasha 59 sayfa, Tevhd-i Zt ise 190 sayfadr. Bu blmde geen yet ve hadislerin
tahricini yaptk ve dipnotta gsterdik. Eserde ok sayda hadis metinleri ve bazlarnn da
sadece mealleri bulunmaktadr. Ancak baz hadislerin kaynaklarn tespit edemedik, bunu
da dipnotta Bulunamad olarak belirttik. Mealleri olmayan yet metinlerinin meallerini
ilave ettik. yet ve hadislerin meallerini, Arapa kavramlar ve eserin sayfa numaralarn
keli parantez iinde gsterdik. Okuyucularmza kolaylk olmas bakmndan ve
mellifimizin kulland baz yresel kelimeleri de ekte belirttik. Sonu
deerlendirmesinden sonra da eserin Osmanlca asl nshasndan rnek sayfalar ilave
yaptk.
Cenb- Hakkn msdesiyle bu almamz tamamlam bulunuyoruz. Elimizden
gelen gayreti gstermemize ramen, bir takm eksikliklerden ve hatalardan uzak olduunu
sylemek mmkn deildir. Bu haliyle de olsa Osmanl kltrne ve tasavvuf
aratrmalara katkda bulunacamz mit ve temennisiyle, almam okuyucularn
istifadesine arz ediyorum.










4
BRNC BLM

AHMED CHD EFENDNN HAYTI
Doumu ve Doum Yeri:
Hayat hakknda yeterli bilgi yoktur. Ahmet Chid Efendinin doum tarihi
hakknda kaynak kitaplarmzda herhangi bir bilgi yoktur. Ancak Chid Efendinin
tahmn olarak 70-75 ya civrnda vefat ettii kabl edilirse, Chid Efendi
1070/1660da vefat ettiine gre, doum tarihi hicr; 995-1000 yllarna rastlamaktadr.
Chid Efendinin eserlerinde sadece vefat tarihi yazldr.
1

Ahmet Chid Efendi; Makri ismi verilen bir kyde dnyaya gelmitir.
1- nvn ve Mahlas:
Kitabn-Nasiha adl eserinden anlaldna gre Rumelili bir aileden
gelmitir. Babasnn ad da Muhammeddir. nvn; Sultan, asl ad Ahmed, mahlas
Chiddir.
2

2- Evlilii ve ocuklar:
Chid Efendi Kilitbahire geldikten sonra burada Kerme htunla evlenir ve
Lutfullah adnda bir olan ocuklar dnyaya gelir. Chid Ahmed Efendinin vefatndan
sonra babasn Edirnede temsil etmitir. Zevcesi olan Kerme htunun vefat tarihi
bilinmemektedir. Kerime htun halkarasnda Chidden daha fazla kermet ehli vel bir
hanm olduu sylenir.
3

3- eyhi, Hilfeti ve Halifeleri:
Sdk Vicdn, Chid Efendinin eyhinin Ukiyyenin Cemliyye besinin
kurucusu Cemleddin Edirnev olduunu sylemise de
4
bu bilgi doru deildir.
nk, Ahmet Chid Efendi 1070/1660 senesinde, Cemleddin Efendi ise
1164/1751de vefat etmitir.
5
Yani Cemleddin Efendi Ahmed Chidden 91 sene
sonra vefat etmitir. Bu da gsteriyor ki, tarihen de eyhi olamaz. Chid Ahmed

1
Eren Ramazan, Ahmet Chid Efendi, s, 9.
2
Vicdn Sdk , Tomr- Halvetiyye ,s,110., Altuner Nuran, Tasavvuf ( lm ve Akademik Aratrma Dergisi)
s, 159. Say:6, Mays 2001 Eren, a.g.e. s.8.
3
Vicdn, Tomar, s.247.
4
Azamat Nihat, TDA, c.VII,s.16.
5
Eren a.g.e. s.8
5
Efendi, gerek Kitbn-Nashasnda ve gerekse Divnnnda eyhinin mer Karb
olduunu belirtmektedir.
6
Chid Ahmed Efendi bir Halvet-Uk eyhi olan
Gelibolulu Dede mer Karbden hilfet aldktan sonra Kilitbahirde kurduu
tekkesinde irad faaliyetinde bulunmutur.
7
Kilitbahire irad iin geldii rivayet
edilmekle beraber, Kilitbahir kalelerine mft olarak gelmi olabilecei de
belirtilmektedir.
Halfeleri; 1- Muslihuddin Karamn, Ukiyye tarkatnn Muslhiyye besinin
kurucusudur.
2- eyh Ali Efendi, Ali Efendinin mrdi Bursal eyh Muhyiddin Efendi (.
1091/1680) Chid Efendiyi Bursada kurduu kozlar Derghnda temsil etmitir.
Hacdan dndkten ksa bir sre sonra astm rahatszlndan vefat etmitir.
8

Ahmet Chid Efendinin anakkaleye hangi sebeple geldii iki trl ifade
edilmitir. Chid Efendi Edirnede hilfet aldktan sonra anakkalenin Kilitbahir diye
bilinen blgesine giderek burada bir tekke kurarak irad faaliyetlerine balamtr.
9

Bir dier gr ise; Chid Efendinin Kilitbahir kalesine mft olarak gelmitir.
10

5- Veft:
Ahmet Chid Efendinin lmne istirahat (1070) kelimesi tarih dlmtr.
Halkarasn da Chid Sultan diye anlan Chidnin trbesi anakkalenin nemli
ziyret yerlerinden olup, yine ayn adla anlan mescidin n tarafnda yer almaktadr.
11

1070 hicride vefat ederek Kilitbahirde topraa verilmitir.
12

6- Tarkat silsilesi ve Tarkat:
Ahmed Chidnin tarkat kaynaklarda beyan edildii zere ve kimi
aratrmaclara gre kendisine Halvetiyyeyi-Ukye beleri ierisinde Chidiyye diye
bir kol nisbet edilmitir.
13
Danman hocamla yaptmz istiareler neticesinde byle bir

6
Chid, Kitbn-Nasha, s,1, M...F. Ktp. Kaytsz.; Divan, vr.1b, Uk Tekkesi nr: 245.
7
Azamat Nihat, TDA,c.VII,s.16.
8
Kl, Mahmut Erol, Bursada Dnden Bugne Tasavvuf Kltr, s, 207 (Bursada Ukler Makalesi,
2002)
9
Ylmaz Necdet, XVII. Asrda Anadoluda Tasavvuf, (Doktora Tezi), s.120.
10
Eren, a.g.e. s.8.
11
Eren, a.g.e. s. 8.
12
Vicdn Sdk, Tomr- Turk-u liyye s.247.
13
Kl, M.Erol, Avrupaya lk Adm, s. 146, (Dede mer Karbi, Kubbealt Ne. st. 2001)
6
tarikat olmad kanaatine vardk. nk Harrzde hemen hemen her eyhe kendi adyla
bir tarikat nispet etmitir. Ayn zamanda Ahmed Chid kendi tarikatndan deil de,
tarikatlarn, slikerin genel zelliklerinden bahsetmesi, btn ehl-i tariklere nasihatlarda
bulunmas da bizim bu grmz desteklemektedir. Ahmed Chidnin muhtemelen
Edirnede bir Halvet-Uk eyhinden hilfet aldktan sonra anakkaleye giderek
Kilitbahirde kurduu tekkesinde ird faaliyetinde bulunmutur.
14

a) Halvetiyye:
Eb Abdullah Sircddin mer b. Ekmelddin el-Halvetye (.800/1397-98)
nispet edilen slm dnyasnn en yaygn tarkatdr.
1-Halvetiyye silsilesi;
Halvetiyyenin kurucusu mer Halvetnin tarkat silsilesi, kaynaklara gre yle
verilmektedir: Hz.Muhammed (s.a.v.), Hz. Ali, Hasan el-Basr, Habib Acem, Dvud et-
Ti, Maruf Kerh, Seriyyi Sakt, Cneyd-i Badd, Mmad Dineveri, Eb mer Hafs
Vechuddin, Ebn-Necip Shreverd, Kutbuddin Ebheri, Rkneddin Muhammed el-
Buhari, Muhammed Tebrizi, Seyyid Cemaleddin irazi, brahim Zhid Geylani, Sadeddin
Fergani, Ahi Muhammed b. Nur, mer b. Ekmelddin Halvet ...
15

mer Halvetnin eyhi amcas Kerimddin Halvetdir. O da brahim Zhid Giln
(.700/1300)nin iki halfesinden biridir.
16
Hazar denizinin gneybatsnda bulunan Geylan
blgesindeki Lahicanda doup byyen mer el-Halvet, brahim Zhidi Geylninin
halifesi olarak Harizmde irad faaliyetinde bulunan amcas hi Muhammed Halvetye
(.780/1378-79) intisab etmi, onun lmnden sonra da ird makmna gemitir. mer
el-Halvet, daha sonra Karakoyunlu hkimiyetinde bulunan Tebrize giderek irad
faaliyetini burada srdrmtr. randa domu bir tarkat olmasna ramen, Osmanl
dneminde stanbul, Anadolu ve Balkanlarn en yaygn tarkat olmutur.
Rivyete gre, bu zt tenha bir yerde ii bo bir nar aacnn iinde halvete
ekilip zikrettii iin Halvet adn alm, bu ad daha sonra kurduu tarkatn ismi
olmutur.
17
Hatta krk defa erbain (halvet) kard rivyet edilmitir.
18


14
Harrizde, Tbynl-Vesil, c.II.s.292.
15
ztrk Yaar Nuri, Tasavvufun Ruhu ve Tarikatlar, s.278.
16
Ylmaz Hasan Kmil, Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarikatlar, s.277.
17
ztrk, a.g.e. , s.272.
7
mer el-Halvetnin vefatndan sonra tarkatn silsilesi hi Mirem (.812/1409)
Hac zzettin (.828/1425) Sadrettin Hiyavi (.860/1455) eklinde devam ederek tarkatn
ikinci piri bir bakma gerek kurucusu olan Seyyid Yahya-y irvnye ulamtr.
Halvetiyye tarkatnda nemli yerleri olan hi Muhammed Geylandaki Heride vefat
etmitir. mer el-Halvet yine bu blgedeki Lahicanda domu, Yahy-y irvn ise
amahda doup 868de (1463-64) Bakde veft etmitir. Bu sebeple Halvetiyye tarkat
Azerbaycanda kurulmu, gelimi ve buradan Anadoluya, Anadoludan da Balkanlar,
Sriye, Msr, Kuzey Afrika, Sudan, Habeistan ve Gney Asyaya yaylmtr.
Halvetliin kol ve ubeleri, bir ok yazar tarafndan ayr birer tarkat gibi
dnlm, Halvetiyye hakknda hkm verilirken yanlgya dlmtr. Kol ve ubeler,
bir tarkatn dnda dnlmemelidir. Aksi halde, her biri ardnca gelen tespit hatalarna
meydan verilmi olur. Mesel, Halvetiyyenin etki gcn ve alann tespit ederken, bu
tarkattan fkrm kol ve beleri ayr birer tarkat gibi ele aldmzda, Halvetiyye, etkisi
en az tarkat halinde karmza kmaktadr. Oysaki, bniyye, Nashiyye, Ticniyye,
Saviyye, Kuadaviyye, Ramazniyye, Ukyye, Cerrhiyye, vs. gibi adlar Halvetiyyenin
ube ve kollarndan baka bir mana ifade etmemektedir.
19

2- Halvetiyyenin drt ana kolu:
Halvetiyye tarkat Reniyye (kurucusu Dede mer Reni, .892/1487),
Cemliyye ( kurucusu Cemli Halvet . 899/1494), Ahmediyye ( kurucusu Yiitba
Ahmet emseddin . 910/1504) ve emsiyye ( kurucusu emseddin Sivs . 1006/1597 )
eklinde drt ana kola ayrlm, bu kollardan eitli beler meydana gelmitir.
20

3-Halvetiyye Tarkatnn zellikleri:
Halvetiyye tarkatnda halvetten baka Esm-i Seba ( yedi isim), kalbi tasfiye,
her an Kelime-i Tevhidi dilden drmeme, msivdan uzaklap, Zikr-i Cell ile megl
olmann byk nemi vardr. Kalp tasfiyesi iin msivdan uzaklap zikr-i cell ile
megl olmak gereklidir. Bu tarkatta seyr u slkte ilerlemek iin rya yorumlar da
byk nem tar.
21


18
Ylmaz H.Kamil, a.g.e. s.277.
19
ztrk , a.g.e. , s.273.
20
Ylmaz H.Kamil, a.g.e. s.279.
21
Eraydn Seluk, Tasavvuf ve Tarikatlar s. 39.

8
Esm-i Seba :1- Nefs-i Emmre-La ilahe illallah 2- Nefs-i Levvme-Allah, 3-
Nefs-i Mlhime-H, 4- Nefs-i Mutmainne-Hakk, 5- Nefs-i Rziye-Hayy, 6- Nefs-i
Marziyye-Kayym, 7- Nefs-i Kmile-Kahhrdr. Dede mer Reni, Esm-i Sebay
onikiye kartmtr. lve ettii isimler unlardr: Vehhb, Fetth, Vhid, Ehad, Samed.
22

Halvetler, yedi ismin her biriyle, Allah Tel ile kul arasndaki yetmi bin perdenin
on bininin kalkacana inanrlar. Rivayete gre, Hz.Muhammed (s.a.v.) yle demitir:
Allah Tel ile kul arasnda k ve karanlktan meydana gelen yetmi bin perde vardr.
Mrdin zikrine esas ald isimleri her biri bu perdelerin on binini ortadan kaldrr. Son on
bin perde ortadan kalktnda kul, Allaha tam varr. Halvet slkne giren mrd,
Kelime-i Tevhd ve Lafza-i Cell zikrini normal olarak yapar. Yedi isimden hangisine
devam edecei ise mridin iaretine baldr.
Halvetiyye Tarkatnda mrdin her gn tek bana okuduu zikirler, dular ve
virdler vardr. Bunlar haftann gnlerine gre deiir. Halvetiyyede Nefsin ktlkten ve
gnahlardan arndrlmas esastr. Bunun yolu da dille, kalple, ruhla ve srla yaplan
zikirdir. Genellikle tasavvufta nem verilen az yeme, az konuma, az uyuma, inziva, zikir,
fikir, eyhe gnlden bal olma ilkelerine Halvetlikte hassasiyetle uyulur. Mhede
mertebesine ulamak iin mchede arttr.
23

Zikrin bireysel olarak icras yledir; mrd kbleye kar diz kp oturur, bir sre
iine kapanp yalnz Allah Tely dnr ve uurunu Allah Tel dndaki eylerden
artr. Bunun ardndan ba sa omuz tarafna evirip L ilhe der, hemen ardndan ba
sol meme stne evirip iddetli bir eda ile illllah der. Bunu mridin verdii sayda
yapar.
Kelime-i Tevhid faslndan sonra Lafza-i Cell ksmn icr eder ve sonra yedi
isimden hangisiyle zikre memur ise onu eker.
Zikir iin her oturuda nce istifar edip salat ve selam getirmek arttr. Halvet zikrinin
toplu yaplanna Devrn denir. Devrn eyh idaresinde ayakta ve ksmen de oturarak
yaplan zikirdir. Halvetlikte intisb ve beyat merasimi Kadirliktekinin hemen hemen
ayndr.

22
Azamat, TDA, c. XV, s. 394
23
ztrk, a.g.e. , s.279
9
Halvetlik, Trk insan ve toplumuna en fazla etki eden tarikatlardan biri, belki de
birincisidir. Bu tarkat, her snftan insana hitap eden ve mensuplar arasnda eitli
meslekten insanlar grmek her zaman mmkn olan bir gnl oca halinde karmza
kmaktadr. Baz tarkatlar ise, belirli zmrelere hitap ede gelmilerdir. Mesel
Mevlevlik, daha ziyde st tabakaya mensup insanlarn kmelendii bir tarkat olarak
dikkat eker. Halvetlik, bu muhtelif zmreleri terbiye altna alabilme zelliini tayan
sekin ocaklardan biridir. Osmanl padiahlarnn, daha kurulu gnlerinden itibaren
mutasavvf limler ve buna bal dervilerle beraber olduklar bilinen bir gerektir.
Osmanl ynetimi, din ve tasavvuftan soyutlanamaz. Protokolde eyhlislm vezirden
sonradr, bu zahirde byledir. Gerekte ona yn veren bir numaral ahs, eyhlislm
kadar ad ortalkta gemeyen eyh Efendi veya Gnl Sultan, yani mutasavvftr. St
civarnda kk beyliini oluturmaya alan Osman Gziye, grd ryy
yorumlayarak byk dnya imparatorluunun ufuklarn gsteren zat, bir hi dervii, eyh
Edebli idi. Ykseli devri padiahlarnn yanlarnda hep Halvet eyhleri veya
Halvetlikten ilham alm tasavvuf bykleri grlmektedir. Ftihin yannda Akemseddin
(.863/1458) II. Byazidin yannda Cemal Halvet, Yavuz Sultannn yannda Yusuf
Smbl Sinan, Knnnin yannda Merkez Musluhidddin vs.
24
Halvet tarkat stanbulun
fethinden sonra buraya gelen Halvet ricliyle nem kazanmtr. Tekkelerin kapand
yllarda stanbulda en ok Halvet tekkesi vard. Bugn Msrda Demirtaiyye,
Gneymiyye, Hareviyye, Simnaniyye, Alvaniyye ve ubraviyye gibi kollar mevcuddur.
Avrupa ve Amerikada baz Halvet kollarnn, zellikle Cerrahliin faaliyetleri
gzlemlenmektedir.
25

b) Ukiyye:
Ukiyye, Halvetiyye tarikat Ahmediyye besi XVI. asrda yaam nde gelen
eyhlerinden biri olan Hasan Hsmeddin Uk Efendiye (1001/1593) nisbet edilen bir
alt koldur. nceleri Ahmediyye meyhndan olan Emir Ahmed Semerkandden Uakta
hilfet alan Pr Hsmeddin Uk, daha sonra yine ayn koldan bir pr olan brahim
mm Sinan'dan da iczet almtr. Hsmeddin Efendi, dnemin idarecilerinin srarl
daveti zerine stanbul'a gelerek nce Aksaray'a sonra da Kasmpaa'ya yerlemi,
26


24
ztrk,, a.g.e. , s.275-276
25
Ylmaz H.Kamil, a.g.e. s.279
26
Vicdan, Tomar, s. 241-245; Vassf, Sefne, c. IV, s. 179-184;
10
Kasmpaa'da ikmet ettii evini tekkeye evirmitir. Vefatnda da bu evin iinde trbe
olarak ayrlm olan yere defnedilmitir. Zaman ierisinde geniletilen mezkr mekn
bylece hem sitne hem de pr-evi olarak tekkelerin kapatlmasna kadar hizmet vermitir.
Hsmeddin Uk Tekkesi, Kasmpaa Hac Ahmed Mahallesi, Dolapdere
Caddesi Pr Hsmeddin Soka zerinde bulunmaktadr. Evden bozma bir tekke olan bu
yap Tersane Emini Yusuf Efendi (v.1748-49) tarafndan yktrlarak yeniden ina
ettirilmi ve vakfna imam ve mezzin vazfeleri de ilve edilmitir. Cumhuriyet
dneminde tekkeden geriye sadece trbeler ve hazre intikal etmi, tekke yktrlarak
yerine okul yaplmtr.
27

XVII. asrda zikredilen tekkenin postniinliini Hsmeddin Uk'nin vefatndan
sonra olu Mustafa Efendi (v. 1037/1627-28), Bosnal Mustafa Efendi (v.1092/1681) ve
Bosnal Mustafa Efendi'nin olu eyh Hsmeddin Efendi (v.1150/1737) stlen-
milerdir.
28

Pr Hsmeddin Uk'nin her biri ilim yolunu tercih etmi olan Mustafa,
Abdlaziz ve Abdurrahim isminde olu vardr.
29
Bunlardan Abdlaziz Efendi, eitli
kadlklarda bulunmu, son olarak da Halep kadlndan azl edilmitir. 1045/1635-36
senesi Rebilevvel'inde vefat ederek babasnn yanna defnedilmitir.
30
Abdurrahim
Efendi, babas Hacda iken domu olduundan onu hi grememitir. eitli kadlklarda
bulunarak, skdar kads iken azledilmitir. 1087/1677 senesinde vefat etmitir.
Ukiyye sllesi bu zttan intiar etmitir.
31

Uk Tekkesinin ikinci postniini, Przde Mustafa Efendi, nce ilmiyye
mesleini semi ve stanbul kadlna getirilmitir. Bu grevden emekli olarak babasnn
tekkesinde inziv hayt yaamaya balamtr.
32
Ayvansary'nin Hadkada bildirdiine
gre Mustafa Efendi'nin emekli olduu trih 1033/1623-24tr. Mustafa Efendi'nin, babas
Hsmeddin Efendi'ye tarkat nisbeti olup olmadn bilemiyoruz. Fakat, emekliliim

27
Ayvansary, Hadka, c. II, s. 23-25; Tabbzde, Meyih, s. 43; etin, "Tekkeler", s. 589; MEBA, "stanbul
(Tarih Eserler)", c. V/II, s. 1214/80; Tanman, stanbul Tekkeleri 1/1, s. 717-721; zdamar, Derghlar, s.
189.
28
Tabibzde, a.g.e., s, 43.
29
Vassf, a.g.e., c. IV, s. 193.
30
Ayvansary, Hadka, c. II, s,25
31
Ayvansary, a.g.e., ayn yer; Vassf, a.g.e., ayn yer.
32
Ayvansary, Hadka, c. II, s. 23; Vassf, a.g.e., c. IV, ayn yer.
11
mteakip onun tekkesinde inzivya ekilmesinden Vassfn dedii gibi "keml
erbbndan biri", olduunda phe yoktur.
33

Mustafa Efendi, babasndan intikal eden tekkeye yeni ilvelerde bulunarak
evldiyet zere vakf tayin etmi ve trbedarlk ihsas ederek yine evlda art komutur.
34

Vassf, Mustafa Efendi'nin neslinden olan, Hsmeddin Efendi'nin burada ilk trbedr
olduunu kaydeder.
35

Mustafa Efendi, "kelimet't-takv" ibresinin karl olan 1037/1627-28 trihinde
vefat ederek babas Pr Hsmeddin Uk trbesine defnedilmitir.
36
Mustafa Efendi'nin
kz olmu, bunlardan birisini Abdullah Hsm adl bir eyhle evlendirerek kendi evini
de ona brakmtr.
37

Przde Mustafa Efendi'nin vefatndan sonra tekkeye Bosnal Mustafa Efendi
postniin olmutur. Bonak Mustafa Efendi olarak da anlan bu zt, Hseyin Vassfn
zikrettiine gre Pr Hsmeddin Efendi'nin halfesi olan Karamanl Tceddin Efendi'den
hilfet almtr.
38
1092/1681 senesinde vefat ederek tekkenin kaps yannda bulunan ikinci
trbeye defnedilmitir. Vassf, ad geen ahsn, trbedarlk m, yoksa eyhlik mi yapt
hususunda tereddtldr.
39
Oysa yukarda da iret edildii gibi tekkenin ikinci eyhi
Przde Mustafa Efendi, trbedrl kendi soylarndan gelen kimselere art komutur.
Bonak Mustafa Efendinin de bu aileye mensup olduuna dair herhangi bir bilgi mevcut
deildir.
Bonak Mustafa Efendiden sonra tekkenin eyhlii olu Hsmeddin Snye
(.1150/1737) gemitir.
40

c) Chidlik:
XVII. yzylda yaam, Halvetiyyeye bal Ukiyyenin eyhlerinden olan
Chid Efendiye, Chidiyye adnda kendisine bu isimle tarikat nisbet edilse de, gerekte
bir tarikat kurucusu deildir. Bunu, tarikakat ve tarikat silsilesi blmnde izah ettik.

33
Vassf, a.g.e., c. IV, ayn yer.
34
Ayvansary, a.g.e., s, 24.
35
Vassf, a.g.e. c. IV, s. 201.
36
Ayvansary, a.g.e. s, 24; Vassf, a.g.e., c. IV, s. 193.
37
Ayvansary, a.g.e. s, 24.
38
Vassf, a.g.e. c. IV, s. 200.
39
Vassf, a.g.e. c. IV, s. 201.
40
Vassf, a.g.e. c, IV, s, 193.
12
1- Geliboluda Chid Efendi:
Rivyete gre, padiah Avc IV. Mehmed, rysnda Chid Efendiyi grr.
Rys zere Kilitbahire gelir ve onu ziyret eder. Bu grmeden sonra IV. Mehmed,
Chid Efendiye Sultan nvnn verir. Zr Chid Efendi madd ikram kabl etmez.
Bu nvanla taltif edilmek istenmitir. Dolaysyla teden beri halk arasnda Chid Sultan
olarak bilinir.
Chid Sultan, halk arasnda ztnda grlen olaanst hallerle de tannmtr.
Nitekim bugn de hl kaya yetiemedii zamanlar, hi vstasz olarak deniz zerinde
anakkaleye yry nakledile gelmektedir.
41

Konya iin Mevln, Ankara iin Hac Bayram Vel ve stanbul iin Eyp el-Ensr
hazretleri ne ise; anakkale iin de Chid Sultan o derece nemlidir.
Chid Efendinin vefatndan sonra olu Lutfullah Efendi tarafndan temsil edilen
Chid Efendi, ksa zamanda anakkale, Bursa ve Edirneye yaylmtr.
42

2- Bursada Chid Efendi:
kuzular Tekkesi, Bursa kuzular semtinde kurulduu iin bu isimle anlmtr.
Ayrca Abdurrahman Efendi Tekkesi, Mehmed Safiyyddin Tekkesi olarak da bilinir.
Kurucusunun kim olduu hussundaki rivyetleri deerlendiren Mehmed emseddin,
XVII. yzyl meyihndan Bursal Muhyiddin tarafndan kurulduu kanaatine varmtr.
Bursal Muhyiddin Efendi, Bursada domu, bir mddet ilim tahsilinde bulunduktan
sonra, Rumelide, Mekri adl bir kasabaya giderek burada ikmet eden Halvetiyye
meyihndan Ali Efendi isimli bir zttan tekml-i tarkat etmitir. Sonra Bursaya gelerek,
Uludan eteklerinde bulunan kuzular isimli blgede bir cmi ve tekke in ederek,
burada irad faaliyetine balamtr. Bir ara Hacca gitmi dndkten sonra rahatszlanarak
133 yanda iken. eyh Muhyiddin Hayy terkibinin karl olan 1091/1680 senesinde
vefat etmi ve tekkesi hazresine defnedilmitir. Olu eyh Abdi Efendi vefatna
itdi nakline bek drine trih
Gitdi cn virben kutb- zamn cnne (sene: 1091/1680) beytini trih
drmtr.

41
Eren , a.g.e. s. 7-8
42
Ylmaz Necdet, a.g.e. s. 121.
13
Mhede, Tevhidnme, bretnm, isimlerinde tasavvufa dir eserleri
yannda bir de Dvnnn olduu belirtilmektedir. iirlerinde Bursev mahlasn
kullanmtr.
Drt olundan, Abdi Efendi (. 1137/1724), babasnn yerine, mer Efendi, Molla
Arab Cmii yannda bir zviyeye, Ali Efendi (. 1124/1712), Abdlmmin Tekkesine,
Hac Mustafa efendi ise aramba Tekkesini in ederek oraya postniin olmutur.
Ayrca halifelerinden olan Receb Efendi, Zeyniyye Tekkesi olan Kasm Suba
Tekkesine Kilm Ahmed Efendiden sonra postnin olarak vefat 1070/1660 senesine
kadar bu vazfeyi srdrmtr.
43

3- Chid Mensublarnn Daha Sonraki Durumu:
Chid Efendi; ir, vel ve tarkat sahibi, mutasavvf bir zttr. Trk milletinin
manev hayatnda asr geen bir zamandan beri tesiri devam eden bir mrid-i kmildir.
Hseyin Vassfn, anakkalede uzun yllar Kl- Mstahkeme tekiltnda grev yapan
Seyyid Paadan aktard tarikatla ilgili bilgilere gre Chid mensublar XIX. yzyln
balarndan itibaren Chidnin takip ettii Sunn izgiden uzaklaarak, ibahaya kayarak
Bektalemiler ve saylar giderek azalmtr. XX. Yzyln balarnda Chid
mensublarnn tamamen yok olduu anlalmaktadr.
44

Chidnin, bugn mensublar olmadndan faaliyet gsterilememektedir. Ancak
Chid Efendinin tesiri hl devam etmektedir. Chid Efendinin trbesini ok sayda
ziyareti ziyaret etmektedir. Ziyaretiler, mum, sprge ve havlu gibi hediye ile gelirler.
Bazen adak kurban ile gelenler olur. Kurbanlar, bazen kyn fakirlerine ve bazen de
Eceabat ocuk Yetitirme Yurduna gnderilir. Trbede en yaygn det, Mevlid ve Yasn-i
erif okutturulmasdr.
45






43
Ylmaz Necdet, a.g.e. s. 121-122.
44
Azamat, TDA, c, VII. s, 16.
45
Eren, a.g.e. s. 19.
14
KNC BLM

A- TASAVVUF AHSYET:
Tasavvuf konulardaki vukfiyyeti, ilm derinlii, stn ahlk, rnek hayat ve
hliyle evresindekilerin gnlnde taht kuran Chid Efendi, ehl-i snnet anlayna ship,
hatta eserinin baz blmlerinde ateli bir ehl-i snnet savunucusudur. Kaleme ald
tasavvuf eserleriyle sekin mutasavvflar arasnda hakl olarak yerini almtr.
Ahmed Chid Efendinin en belirgin vasf, onun tasavvufla olan iieliidir. Onu
eserlerindeki iledii konular bize beslendii kaynan ilm-i tasavvuf olduunu ispat
ediyor. Eserlerinin konusunu tasavvuf meseleler, kavramlar, stlahlar, makamlar gibi
konular oluturmaktadr. Divn da sradan bir eser deildir. iirlerinde de tevhid, Allah
ak, Raslullah sevgisi ve ball, Du, Mnacaat vb. konular ilemitir. Chid
Efendinin zhir ilimlerde de mcehhez olduunu konular ilerken Kurandan ve hads-i
eriflerden delil gstermesinden anlyoruz. Hemen hemen her konuda yet ve hadisten
birden fazla delil kullanmtr.
Ahmed Chid Efendi; halk tarafndan sevilen bir veli olmutur. Bugn de
anlatldna gre; Chid Efendi, halk arasnda ztnda grlen olaanst hallerle de
tannmtr. Nitekim kaya yetiemedii zamanlar, hi vstasz olarak deniz zerinde
anakkaleye yry halk arasnda hl anlatlmaktadr.
46

B- EDEB AHSYET:
Bir mutasavvf ve tarkat eyhi olan Chid Efendi, tasavvuf duygularn,
dncelerini, nashatlarn ve bilgilerini nesir ve nazm eserler yazarak aktarmtr. Yunus
Emreyi takip eden mutasavvf halk irlerinden
47
kabl edilen Chid Efendinin
manzum eseri olarak, divan vardr. Chid Efendinin divan, ou hece vezniyle
yazlm, 211 kadar ilh-gazel tarznda iirlerden meydana gelmektedir. iirlerinde vezin
ve kfiyeden daha ok, duygu ve dncelerini ifade etmesi nemlidir. Chid aruzla
yazd iirlerinde pek fazla baarl deildir. Fakat hece vezniyle yazd iirlerinde daha
baarldr. Hece ile yazd iirlerini anlamak daha kolay olup 7li, 8li, 11li, 14l, 16l
hece vezinlerini kullanmtr. 11li hece vezni arlktadr. Btn eyh irlerde olduu gibi

46
Eren , a.g.e. s. 7-8
47
Azamat, TD. c. VII, s. 16.
15
didaktik eda ak bir biimde grlmektedir. Fakat arada lirizmi de yakalamaktadr.
iirlerinde yarm, tam ve zengin kafiye eitlerine yer vermi

olup redifi de ska
kullanmtr.
48
iirlerinin konusu tasavvufdir. Allah sevgisi, ilh ak, kalbi tasfiye,
dnyann aldatcl, Tevhid, Raslullah sevgisi ve ball gibi konular arlk
kazanmaktadr.
Chid Efendinin nesir olarak yazd eseri, Kitbn-Nashas gyet sade, halkn
anlayabilecei bir dilde yazmtr. Kitbn-Nashann sonunda Tevhd-i Ztn
balangcnda; yani bu iki rislenin arasnda iirleri vardr.
ESERLER:
Chid Efendinin iki eseri vardr. 1- Kitbn-Nasha ve Tevhd-i Zt, 2- Divan,
Her iki eseri de Osmanlca Yazma eser halinde stanbul Sleymaniye Ktphanesinde
mevcuttur. Eserleri mellif hatt olup olmadklar hakknda bir kayt yoktur.
49

1- Kitbn-Nasha ve Tevhd-i Zt
Bu eser tez almamz olduundan tafslatl bilgi bir sonraki blmde verilecektir.
2- Divn
Yunus Emreyi takip eden mutasavvf halk airlerinden olan Ahmed Chidnin
divan ou hece olmak zere aruz vezniyle yazlm ikiyzonbir (211) gazel (ilahi
tarznda) den meydana gelir. Aruzla yazd iirlerinde vezin hatalarna rastlanr. Bol bol
zihaf ve imle yapmaktadr. Hece vezniyle yazd iirlerinde daha baarldr. Hece ile
yazd iirlerini anlamak daha kolaydr. 11li hece vezni arlktadr. Btn eyh irlerde
olduu gibi didaktik eda ak bir biimde grlmektedir. Fakat arada lirizmi de
yakalamaktadr.
50
iirlerinde Yunus Emrenin etkisi oktur. Sanat gayesi gtmeden duygu
ve dncelerini ifde etmitir. irin Bir deirmendir bu dnya tr bir gn bizi
msran ihtiv eden mehr iiri, evic ve acem makamlarnda ilh olarak bestelenmitir.
51

Divan, birbirinden ok az farkl iki nsha halindedir. stanbul Sleymaniye
ktphanesinde Uk blmnde 245 numarada kaytl nshas; hicri 1093te Uk
eyhlerinden Mehmed Emin b. Ali tarafndan istinsh edilmitir. Muntazam bir kitap

48
Altuner Nuran, Tasavvuf ( lm ve Akademik Aratrma Dergisi) s, 161. Say:6, Mays 2001
49
Eren , a.g.e. s. 9
50
Altuner Nuran, a.g.e. Ayn yer.
51
Azamat, TD. c. VII, s. 16.
16
grnmnde olup ince, sar kada yazlm, 120 sayfadan ibarettir. Bu nshada mellifin
vefat tarihi, eserin sonunda 1070 olarak gemektedir.
Divann dier nshas st. Sl. Ktp. de Hasan Hsn Paa numara 796da
kaytldr.
52

Bu nsha dier nshaya nazaran daha okunakl olup iki blmden olumaktadr. Her iki
blmde de mellifin isminden baka bibliyografik bilgi mevcut deildir.
53

Bu divn 53b140a yapraklar arasndadr.1b-53b yapraklar arasnda Chidnin
eyhi mer Karib el-Gelibol ve Karibnin eyhi Memicana ait ilahi-gazel tarznda,
hece-aruz vezniyle yazlm iirler vardr. Yani Divan eyhin iirlerinden olumaktadr.
Ebatlar:222x150mm; 180x120 mm llerinde 15 satrl, 87 yaprakldr. Harekeli Nesih
hatla yazlm olup nesih tarihi yoktur. Krem renkli aharl kda siyah mrekkeple
yazlm olup balklar krmz mrekkeple belirtilmitir. Baz sayfalar cildinden km,
fakat eksik sayfas yoktur. Nsha gyet okunakldr. Cildi koyu kahverengi mein kapldr.
emseli, miklepli olup rzesi dalm, srtna tamir maksadyla koyu bej kt
geirilmitir.
Eserin ba yaprak 53b de yle balar:
Hz risle-i esrrul-rifn eyh Chid rahmetullhi aleyh.
Bismillhirrahmnirrahm. el-Hamdlillahi
Eit kimdr diyen elhamdlillah
zni tanyan Rabbini billh
diye mesnev tarzndaki iirine balamaktadr.
Eserin sonu 140a da:
Geir bu aklile olan belden
lmim budur ki diyem Allah Allah
beytiyle divn son buluyor.
Temmet kitb bi avnillhil- melikil-vehhb diyerek eserini bitirmektedir.

52
Eren ,a.g.e. s. 9.
53
Eren , a.g.e. s. 9.

17
DVANDAN SEMELER
Bir teferrc eyledim bakdm cihnn yzne
Her neye baktm ise ibret grnd gzme
kil isen can kulan a, nazar kl szme
Bir deirmendir bu dnya, dr birgn bizi

Chid ge bu haylden, bakma dnya malna
Zehr olur her kim sunarsa elin nn balna
kil isen kl seyahat, git Rasln yoluna
Bir deirmendir bu dnya, dr birgn bizi

Yalvar
Yreimin yresine hi tabip klmaz il,
nki sendedir bu derdim yine sendedir nect
Ya ilahi hasta gnlme nazar kl ltfunla
Her nefeste senin ilhmn ola kadr- bert
Ya ilahi cmle dostlarn sevip kldn nazar
Sularmz bala yarla biz kullarn
Senden baka kimse bilmez bu zaifin halini
Chidye kl tecelli, feth ola cmle murd.

Hz. Muhammed (sav)e bir kasde

Evvel hir var olan sensin ya Raslallah,
Ziyan tuttu lemi gnsn ya Raslallah
18

Ar- rahman tcn oldu, yr mircn
Nrundan vedduh saar dndr ya Raslallah

Ar u krsi mualla nseti edn ala
Nrundan kld mevl, cansn ya Raslallah

Sensin habbullah yzn benzetti mhe
Medhin zikr eder Taha sensin ya Raslallah

Ey habbullah Muhammed mazharillahsn
Medhin zikr eder Taha sensin ya Raslallah

Hakk sana kld cemliyle tecell cmleden,
lem-i gaybe ehdet srrna ghsn ya Raslallah

Sendedir levh ile klem kalbin arullahdr,
rifin yz sanadr, nk kbleghsn ya Raslallah.

L ilahe illllah
Her kelmn mns
L ilhe illllah
Cmle varn mevls
L ilhe illllah

19
Cmle derdin dermn
Koma dilinden n
Mminlerin mn
L ilhe illallah

Tliblerin krdr
Kalplerinin fikridir
Dillerinin zikridir
L ilhe illallah

Cmle esmYa hd
Budur derdinin imd
Pk eyleyen ibd
L ilhe illallah

Gel, terk eyle gayry
Bil zn Tanrya
Sa eyleyen r
L ilhe illllah

spat eden bu idi
Tez geiren srt
Chidnin murd
L ilhe illllah

20
NC BLM

KTBN-NASHA VE TEVHD- ZTIN TAHLL

A. GENEL ZELLKLER
1- Kitbn- Nasha Nshalarnn zellikleri:
Nshalar:
1-) st. Sl. Ktp. brahim Efendi Blm nr.350. (182 varak)
2-) st. Sl. Ktp. Yazma Balar nr. 2141. ( 233 varak )
3-) st. Sl. Ktp. Uk Tekkesi Bl. nr: 119; 292; 294; 334 ve 458 olmak zere be nsha
vardr.
4-) M..lhiyat Fakltesi Ktphanesinde henz kaytl olmayan, danman hocam
Prof.Dr.M.Erol KILI Beyden aldm nsha (249 sayfa)
Ahmed Chid Efendinin nemli bir eseridir. Kitbn-Nasha olarak
tannmtr. Bizim incelediimiz nsha iki risleden olumaktadr, Kitbn-Nasha ve
Tevhd-i Zt. Kanaatimce eser ismini bu nshadan almtr. nk, Sleymaniye
Ktphanesi brahim Efendi Blm nr: 350 ve Yazma Balar nr: 2141de kaytl
nshalar incelediimizde; her iki nshada da hz kitb tevhd-i Zt diye,
balamaktadr. Bu iki nshada, Kitbn-Nasha, rislesi yoktur, sadece Tevhd-i Zt
rislesi vardr. Ancak Ahmed Chid Efendi ve eserleri hakknda bilgi veren kaynaklar;
eserin ismini Sl.Ktp.de kaytlarn belirttiimiz nshalara dayanarak Kitbn-Nasha
olarak zikretmektedirler. Oysa bu nshalarda byle bir isme rastlanmamtr. Kitbn-
Nasha ismi sliklere oka nasihat ettiinden esere byle bir ismin verilmi olmas
ihtimalini dnmekteyiz.
1- TEVHD- ZT
a-) Sleymaniye Ktphanesi brahim Efendi Bl. nr:350 Tevhid-i Zt, eyh Ahmed
Chid. Bu nsha e-eyh Receb Efendiye aittir. Kapak aldnda, fihrist veriliyor,
fihristten sonra Hz kitb Tevhd-i Zt ile balyor. Sonunda ise; Tahiyyat dus ile
bitiriliyor. Yazar, Ramazann sonunda tamam oldu kitab elhamdlillah, Allah Telnn
21
tevfki birle. Yazdm sene 1092, e-eyh Receb Efendi . Telif-i evvel sene;1026. diye
bilgi veriyor.
Nshada sadece tevhd-i Zt var. Talik hatla yazlm, yazlar 81. Varaka
kadar kk dierleri iri yazl ve gayet okunakl. Fakat baz sayfalar slanm veya
nemlenmi olduundan, aslnda beyaz olan kd sararm ve yaznn mrekkebi
daldndan baz sayfalarnn kenar ksmlar okunmas biraz zorlamtr. Ciltli, karton
kapak zeri kahverengi meinle kapl, 210x160 mm ebatnda 182 varaktr.
b-) Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar Blm, nr: 2141, Tevhid-i Zt, eyh
Ahmed Chid. Bu nshann bana latin harflerle Tke olarak u not dlmtr;
Ahmet Rza Fehim Beyin vasiyeti gerei, olu stemen Salih Tekin Bey tarafndan
Fatih Ktphanesine 24 ubat 1947de vakfedilmitir. ibresi vardr.
Nsha, Tlik hatla yazlm, yazlar daha byk ve aralklar daha genitir.
Dier nshaya nazaran daha okunakldr. Ancak bu nshann da baz sayfalar nemden
veya slanm olabilir mrekkebi dalm olduundan baz sayfalarnn kenarlar zor
okunmaktadr. 194. Varak tamamen yrtlm yoktur. Ciltli, karton kapakl, kapa siyah
bezle kapl, 210x160mm ebadnda 233 varaktr.
Nshalar aras varak fark, iki sebepten kaynaklanmaktadr. a) Yaznn birinde
byk, dierinde biraz daha kk fontta olmas. b) Satr farklldr. Birinde 27 satr,
dierinde 17 satr olarak yazlmtr.
Her iki nshada da mukaddime ve giri yoktur, besmele ile dorudan konulara
girilmitir. Her ikisinde de konular ayndr.
2- EN-NASHA
a-) Sleymaniye Ktphanesi Uk Tekkesi Bl, nr: 292, en-Nasha, eyh Ahmed
Chid. Tlik bir hatla yazlmtr. Aharl kda siyah mrekkeple yazlmtr. 32 varak,
21 satr, 260x170mm. ebatlarnda, ciltli, karton kapakl, kapak ak yeil renkli bezle
kapl, ii krmz-sar-mavi renkli ebrludur. Mstensihi; Muhammed Emin Tevfik,
stinsah tarihi; h.1228dir. Bu nsha sadece Kitbn-Nashadan olumaktadr. Nshann
banda Kutbl-rifn, Gavsl-Vsiln e-eyh Ahmed Chid el-Uk Efendi,
Kitbn-Nasha olarak balamaktadr.
22
b-) Sleymaniye Ktphanesi Uk Tekkesi Bl, nr: 458, en-Nasha, eyh Ahmed
Chid. Nesih bir hatla yazlmtr. Aharl kda siyah mrekkeple yazlmtr. 84 varak,
13 satr, 210x160 mm. boyutlarnda, kahverengi karton kapakldr. Mstensihi; belli deil,
stinsah tarihi; yok. Bu nsha sadece Kitbn-Nashadan olumaktadr. Nshann banda
silsilenme vardr.
Ayrca Nuran Altuner, ayn blm numara; 350de dier bir Kitbn-
Nashadan sz etmektedir.
54
Bu eseri inceledik, Kitbn-Nasha olmad gibi, Chid
Efendiye ait her hangi bir eser de deildir, bakasna ait baka bir eserdir.
3- K RSLENN BR NSHADA BULUNMASI
a-) Sleymaniye Ktphanesi Uk Tekkesi Bl, nr: 119, Kitbn-Nasha, eyh
Ahmed Chid. Tlik-Rika karm bir hatla yazlmtr. Aharl kda siyah mrekkeple
yazlm, mdi, yetler ve hadisler, Ahmed Chid, amm gibi kelimeler krmz
mrekkeple yazlmtr. 187 sayfa, 21 satr, 240x170mm. ebatlarnda, ciltli, karton kapakl,
miklepli, kapak siyah bezle kapldr. Mstensihi; Muhammed Emin Tevfik, stinsah tarihi;
h.1210, 17 Muharremdir. Bu nsha iki risleden olumaktadr. 1-36 sayfalar aras,
Kitbn-Nasha, 37-187 sayfalar aras Tevhd-i Zt bulunmaktadr. Bizim
altmz nshaya ok benzemektedir. Sadece Kitbn-Nashann sonundaki beyitler,
Tevhd-i Ztn sonuna yazlmtr.
b-) Sleymaniye Ktphanesi Uk Tekkesi Bl, nr: 294, Kitbn-Nasha, eyh
Ahmed Chid. Tlik-Rika karm bir hatla yazlmtr. Aharl kda siyah mrekkeple
yazlm, 186 sayfa, 21 satr, 230x200 mm. ebatlarnda, ciltli, cildi deri kapl, karton
kapakl, kapak koyu yeil bezle kapldr. Mstensihi; Muhammed Emin Tevfik, stinsah
tarihi; h.1208, 15 Recebdir. Bu nsha iki risleden olumaktadr. 1-42 sayfalar aras,
Kitbn-Nasha, 42-186 sayfalar aras Tevhd-i Zt bulunmaktadr. Bu nshann
banda Seyyid eyh Seyfullah b. Nizameddin isminde bir ztn 106 sayfadan oluan eriat
muhalifleri, ehl-i dnya ile eytann muhakemesi, Hz. Hasan ile Hseyinnin ehdeti,
salavtn fazileti vb. konular anlatan bir risle bulunmaktadr.
c-) Sleymaniye Ktphanesi Uk Tekkesi Bl, nr: 334, Kitbn-Nasha, eyh
Ahmed Chid. Tlik bir hatla yazlmtr. Aharl kda siyah mrekkeple yazlm,

54
Altuner Nuran, a.g.e. s, 165. Ayn sayfada, st Sl.Ktp.Yazma Balar Bl. Nr:2141deki nsha numaras
214 olarak yanl verilmitir.
23
Tevhd-i Zt rislesinin bandaki silsile krmz mrekkeple yazlmtr. 226 sayfa, 20
satr, 234x175mm.ve 184x115 mm ebatlarnda, mein ciltli, karton kapakl, kapak ii siyah
ebrulu, d kapa koyu lacivert bezle kapldr. Mstensihi; Muhammed Emin Tevfik,
stinsah tarihi; h.1214dr. Bu nsha iki risleden olumaktadr. 1-57 sayfalar aras,
Kitbn-Nasha, 58-226 sayfalar aras Tevhd-i Zt bulunmaktadr. Bu nshada hi
beyit bulunmamaktadr.
d-) M.. lhiyat Fakltesi Ktphanesinde kaytl olmayan, Danman hocam Prof.
Dr. M. Erol KILI Beyden temin ettiim nsha 249 sayfadan mteekkildir. Siyah
mrekkeple, yet ve hadisler bazen krmz renk mrekkeble yazlm ve bazen de koyu
siyah renkle, tlik krmas bir hatla yazlm, yazlar okunakl, her sayfas 21 satrdan
olumaktadr. Ebru karton ciltli, 228x165 ve 190x106 mm.ebatlarnda, h.1206 senesinde
Muhammed Emin Tevfik tarafndan istinsah edilmitir.
Bu nsha iki blmden olumaktadr.
a) Kitbn- Nasiha risalesi eserin 1-59 sayfalar arasdr. Risalenin sonunda
Chid Efendinin
n teferrc eyleyb baktm cihnn yzne
Her neye baktmsa ibret grnd gzme
beytiyle balayan bir iiri de vardr.
b) Tevhd-i Zt risalesi 61-249 sayfalar arasn oluturmaktadr.

B- EDEB ZELLKLER, SLB VE TARZI

Kitbn-Nasha; sanat kaygsndan uzak, anlalmak arzusuyla yazlm,
halkn anlayabilecei sde ve anlalr bir dille yazlmtr. Dnemine nazaran genelde
kullanlan kelimeler Trke olup, ok az sayda Arapa kelime ve Arapa terkipler vardr.
O zamanda bu kelimeler ve terkiplerin ok kullanld dnlrse; herkesin kolaylkla
anlayaca bir eserdir.
Mellif, bu eserinde konular anlatrken, nce ksa bir tarifini yapyor ve sonra
uzun uzadya izah ediyor. te bu izahlarnda (dnemin genel zellii) ve balalaryla
24
cmleler uzuyor. Bu da anlamay biraz zorlatryor. Bazen ( yet ve hadisle sbit olan,
namaz, oru, hacc gibi) konulara yet ve hadisle balamtr. Konuyu mahhas rnekler
vererek anlalmasn daha da kolaylatrmtr. Yine baz benzetmelerde eitli hayvan
isimlerini kullanmtr.
Chid Efendi, anlatt konuyla ilgili yet ve hadisleri yeri geldike Arapa
metin ve mealiyle birlikte, bazende sdece Arapa metin ve sdece meal olarak vermitir.
Hadisleri de ayn ekilde. yetler ve baz hadisler krmz mrekkeple yazlmtr. Fakat
yet ve hadislerin kaynaklar verilmemitir.
Konu balklar kullanlmam, satrba yaplmamtr. Konular bir biri ardna
sralanmtr. Bu da esere dtan bakldnda kark grnmektedir.

C. MUHTEVYTI
1-en-Nasha: (1-61)
Chid Efendinin bu rislesi, 59 sayfadr. Konular toplu bir ekilde, fihrist
olarak belirtilmemitir. Bizim tespit ettiimize gre konular yledir;
-man ve kfr,
-kr, krde sl; amel-i slih, ilm-i nfi ve hl,
-Evliya dmanlar,
-Ehl-i dnyann Yahdlerden olduu,
-Gaflet sekranl,
-Namaz,
-Cennetin isimleri
-Chid Efendiye it iir gibi konulardr.
2-Tevhd-i Zt: (61-249)
Tevhd-i Ztn konusu, toplu olarak rislenin banda verilmitir. Tevhd-i
Ztda yer alan konu balklar unlardr:
-Tahret
25
-Abdest
-Namazn farziyyeti
-Zekt
-Savm
-Hacc
-Gaz
-Kalbin terbiyesi
-Rhu tahliye
-eyhe olan ihtiya
-Mrdin eyhe ihtiyc
-eyhlik makm, artlar ve almetleri
-Sliklerin makamlar
-rdetin artlar ve adb
-Mrdin zikre ihtiyac
-Tarkat adb
-Ulemnn slk konular yer almaktadr.

C- BU ESERDE GEEN BAZI ISTILAHLAR VE KONULAR

1- Vcd- Mutlak:
Vcd, varlk manasna gelir. Ayrca cisim ve beden anlamna da kullanlmtr.
Meydana gelmek, hsl olmak, tekevvn etmek
55
gibi masdar manasnda da kullanlmtr.
Vcd kavram, zihinde meydana gelen kavramlarn tmnden nce gelir. Zira o
kavram ortaya kmadan, dier kavramlarn ortaya kmasna imkn yoktur. Bu durumda

55
Hasrizde Mehmed Elif, el-Kelimetl-Mcmele, s,10.
26
kll varlk kavram, dier kll kavramlarn en geneli demek olur. Klllik arttka,
genileme de o oranda artar. Arta arta, artk hi tanmlanamayacak bir dereceye gelir.
56

Tasavvuf stlahnda vcd; vcd sahibi olan mevcuddan ibarettir. Vcuddan
murd, varl kendi ztnda ve kendi ztyla olan mevcuddur.
Chid Efendi vcdu yle izah eder; hurfun kym nokta iledir, esmnn ve
eflin kym hurf iledir, hakyk- ilmiyyenin kym Hakk iledir ve klliyyt iledir.
Cziyytn Vcd- kym cziyyt iledir. Klliyytn zuhru esm ve efl
sretindedir.
57

Mevcd, biri Hakkn ztndan ibaret olan mutlak vcd , dieri de mlhak olan
mahlktn vcdudur. Daha ak ifade ile vcd mertebedir: 1. Mutlak vcd, 2.
Umm vcd (Felek-i esir), 3. Mukayyed vcd. Mukayyed vcd mertebesinde fil ve
mnfil sretler birbirinden ayr olarak zhir olurlar. Her iki mertebe de hakkat cihetinden
Hakk, taayyn cihetinden Onun gayrdr.
58

Chid Efendiye gre vcd- mutlak, varl zorunlu olan ve mahiyyeti
bilinmeyendir
59
ki, O da Allah Teldr.
lk sfler, vcd kelimesine en yksek vecd hli manasn vermekteydiler.
Mesel; Kueyr yle demektedir: Vecd halinden ykselenlerin ulat mertebe,
vcuddur. Hakk bulmak ancak beer his ve sfatlar sndkten ve kaybolduktan sonra
mmkn olur. Hakkat sultan (Allahn tecellleri) zuhr ettii zaman beer varlk iin
bek tasavvur edilemez.
60
Hucvir ise; vcd mchededeki bir zevk ve needir.
demektedir.
61
Slem de; vcdun amac, slikin kendi (beer) varlndan, halini
bilmekten ve halinden haber vermekten kaybolmasdr. Kendini var edeni grmekle slik,
kendi varlndan geer.
62

Grld zere vcd kelimesi ilk zamanlar bu manada kullanlr iken sonralar
daha ok varlk anlamnda kullanlmaya balanmtr. Vcd baka bir bakmdan
mutlak varlk, mukayyed varlk olarak ikiye ayrlr. Mutlak varlk hibir kaytla kaytl

56
Kam mer Ferit, Vahdet-i Vcd, s, 69; zutsu Toshhko, slmda Varlk Dncesi, s, 117.
57
Chid , a.g.e. s,20.
58
Eraydn. a.g.e. s.252.
59
Chid, a.g.e. s, 20.
60
Kueyr, Risle, T.vr. S.Uluda, s,190.
61
Hucvir, Keful-Mahcb Hakikat Bilgisi, (T.vr. S.Uluda), s, 567.
62
Eb Abdirrahman es-Slem, Tas. Ana lk.,Slem Risleleri, (T.vr. S.Uluda), s,28-29.
27
olmayan, hibir isim ve sfat almayan sonsuz varlktr. Buna kll vcd dendii de vardr.
Mukayyed varlk ise, kayt altna alnan snrl ve sonlu varlktr.
Azzddin Nesef ise, vcdu; hakk ve hayl diye ikiye ayrp, hakk
vcdun yce Allahn vcdu, hayl vcdun ise, lemin vcdu olduunu
sylemektedir.
63

Chid Efendi de, pek ok mutasavvf gibi, vahdet-i vcd grne sahiptir.
Eserinin birok yerinde vahdet-i vcd konusuna ksa ksa deinmitir. Btn eya eser-i
vcdtur hakk deildir, eser-i ayn-i hkm yoktur hakk varlk Allah Teldr, diml-
Bekdr.
64

Vahdet-i vcd nazariyesine sahip olan ehl-i tasavvufa gre, kendi ztyla kim
olan vcd birdir. Ve bu da Allah Telnn vcdudur. Bu vcud, vcip, kadm ve
ezeldir. Taaddt, tecezz tebeddl ve inkism kabl etmez.
65
Nasl ki glge, ahsn veya
cismin vcdundan baka vcda sahip deilse, varlklar da Allahn vcdundan baka
vcda sahip deillerdir.
66
Mutasavvflar bu grlerini, baz Kuran yetlerine
67
ve baz
hadislere dayandrmaktadrlar.
68

Vahdet-i vcd dncesini sistemletiren mutasavvf, Muhyiddin Arabdir.
Ondan nce de islm dnyasnda bu fikrin temellerini bulunmaktadr. zellikle
Gazzlnin eserlerinde bu fikre ok yaklat grlmektedir. Fakat Gazzl ve dierleri
bu fikri sistemletirmemilerdir.
69

2- Tevhid :
lk dnemlerde kelm mnakaalarn temelini tevhid oluturmaktayd. Tevhid
meselesi slm dncesinde deiik ekillerde yorumlanmtr. Mesel Mu'tezile, tevhidin
aklla bulunacan savunurken, Selefiyye daha fazla nakle istinad etmektedir. Bu arada
sezgiye arlk veren sflerin dnceleri ve grleri de ayr bir nem arz etmektedir.
70

Ancak Eb Tlib el-Mekknin de (.386/996) ifade ettii gibi mmet tevhidle ilgili

63
Nesef Azzddin, Tasavvufta nsan Meselesi, (T.vr. Mehmed Kanar), s, 183.
64
Chid, a.g.e. s, 67-68; s, 141; s, 246
65
Fenn smail Erturul, Vahdet-i Vcd ve bn Arab, s, 4.
66
Fenn smail Erturul, a.g.e. s, 8.
67
Enfl, 8/17; Fetih, 48/10; Bakara, 2/186; Vka, 56/85; Kf, 50/16; Hd, 11/123.
68
Acln, Keful-Haf, c,II, s, 130.
69
Ate Sleyman, slm Tasavvufu, s, 497.
70
Ate Sleyman, r Tefsir Okulu, s. 258. Kueyr, a.g.e. s. 164.
28
tartmalarda iki meselede ihtilf etmilerdir: Birisi, tevhid nedir? Dieri de, tevhid nasl
renilir ve ona nasl ulalr? Bazlar tevhidin, aratrma ve renme ile, kimileri istidll
ve nazar ile, bir ksm iitme ve haberlere dayanarak, bazlar ilh tevfk ve teslim ile elde
edileceini sylerken dierleri de, ona ulamadaki acziyet ve kusuru anlamakla tevhidin
hakkatine ulalacan ileri srmlerdir.
71
Bunlar bilgi, nakil ve sezgi temelli tevhid
anlaylar diye zetlemek mmkndr.
Btn eilimler gibi sfler de tevhide son derece nem vermiler, bu tartmalarn
dnda kalmayp slm dininin Allah'a iman konusunda koyduu esaslardan hareket
ederek kendi dnceleri ve halleri dorultusunda tevhid zerinde durmular ve izahlar
getirmilerdir.
Her konuda olduu gibi tevhid konusunda da sfler arasnda homojenlikten
bahsetmek zordur. Aff bu meseleden bahsederken unlar yazmaktadr: "slmn 'L ilhe
illallh...' eklinde ifade edilen basit ve sade tevhid akidesinden, eitli sebepler
dolaysyla drt trl tevhid biimi ortaya kmtr:
1. Akl, vehim ve hayalin tasavvur ettii her eyden mutlak olarak mnezzeh
Allah'tan baka bir ilh yoktur. Mu'tezile'nin, felsefecilerin ve baz mutasavvflarn Allah
hakkndaki tasavvurlar budur.
2. Hakiki mnada Allah'tan baka irade sahibi, kdir ve fil yoktur. Allah'n
sfatlarmdaki ve fiillerindeki tevhidi bu ekilde anlayan dier baz mutasavvflarn kanaati
de byledir.
3. Hakikatte Allah'tan baka mhede edilen bir ey yoktur. Her eyi Allah ile
beraber gren, O'nsuz olarak hibir eyi gremeyen dier baz sufilerin gr budur.
4. Hakikatte Allah'tan baka bir mevcud yoktur. Vahdet-i vcdu benimseyen
mutasavvflarn gr de budur.
Chid Efendi ehadla vhidin farkn, ehad zt- mutlaktr, vhid esmy- sfattr
fakat ayr deillerdir. Ehad vhidsiz, vhid ehadsiz olmaz diye izah etmektedir.
72
Chid
Efendi ehad ismi drttr. Fiil, esm, sfat ve nr-u mutlaktr. Bu drt mutlak birliktir, Zt-
Briye dellet eder. Mevcudluk, kendi ztyla kim olmaklk, vhidlik ve hakikat Allah

71
Eb Tlib el-Mekk, Ktu'l-kulb. c, I,s, 147.
72
Chid, a.g.e. s,61.
29
Telya dellet eder, bakasna dellet etmez. Hakk Telnn fiiline kimse kdir olamaz,
kadmdir ve bu kint Onun mahlkudur.
73

Tevhdin ilk tasavvuf tarifini yapan Cneyd-i Badd'dir (.297/909). Ona gre
tevhid, "Kadmi, sonradan yaratmlardan ayrp tek brakmaktr."
74

Kueyr (.465/1072) nceki sufilerin tevhid anlaynn zeliklerinden yle
bahseder: Onlar tevhid konusunda salam esaslar zerinde durmular, akidelerini
bid'atlardan korumular, selefin ve snnet ehlinin benimsediine inanmlar, tebih (Allah'
yaratklara benzetmek) ve ta'tilden (Allah'n sfatlarn inkr etmek) uzak, tevhid anlaym
kabul ettiklerini, kdem sfatna hiz olan Allah' tandklarn, yokluktan var olann sfat
olan (fakr, ihtiya ve zl gibi) eyleri kendi vasflar haline getirme gibi zelliklerden
bahsederler.
75
Ancak tevhidi anlama ve yorumlama bakmndan sfler arasnda gr
ayrlklar vardr. Fakat biz bu farkllklar ele almaktan ziyade sfler tarafndan mterek
kabul edilen bir tevhid anlay zerinde durmaya alacaz.
Cneyd-i Baddnin, bu tanm daha ok kelamclarn tevhid anlayna
uygundur. Bundan da ilk dnem suflerinde kelamclarn tevhid anlaynn hkim olduu
anlalmaktadr. Bu tarif yle izah edilmitir: Allah'tan baka her eyi yok bilip kaldrmak
ve yalnz Allah' brakmak demektir ki, fena fillhn bir ifadesidir. Bundan da anlalyor ki
mutasavvflarn tevhidi, fena fillah grlerine u halde sflerin anlad tevhd, "fena
fillh" grnn bir uzants olduu sylenebilir.
76

Chid Efendi eitli tanmlamalarla mutasavvflarla kelmclarn farkl tevhid
aklamalarn birletirmitir.
Chid Efendiye gre tevhid;
-Tevhid, kfr imana tebdl etmektir.
-Mecz ak hakiki aka evirmektir.
-Sliki seyrna iletendir.
77


73
Chid, a.g.e. s,62.
74
Kueyr, a.g.e, s. 97, 476; Hucvir, Hakikat Bilgisi, s. 414.
75
Kueyr, a.g.e, s.97.
76
Ate Sleyman, r Tefsir Okulu, s. 258.
77
Chid, a.g.e. s, 210.
30
-Dier bir tanmlamasnda da, vahdniyette orta olmayan ve Allah Tely btn
eydan mnezzeh grmektir.
78

Cneyd'in dnda da pek ok sf tevhidin mana ve tarifi zerinde durmu,
79
ksa ve
z olarak tevhdin anlam ve tanmlarn u ekilde zetlemilerdir:
1. Hakk'n Hak iin olan tevhdir ki Allah'n kendisinin bir olduunu bilmesi ve Ben
vhidim diye haber vermesidir.
Chid Efendi tevhidin birinci mertebesini, mbtedlerin tevhididir ki taklittir.
Yani baka baka kiilerden duymular ve kitaptan grmlerdir. Bunlarn imanlar da
taklddir, istidll deildir. Bu kimseler Allah birdir, eriki yoktur, lemlerin Rabbi
Odur, yemez, kimseden domamtr, btn eyadan mnezzehtir, zt, sfat msivdan
gandir ve zt ycedir derler. Bunu dilleriyle ikrr ederler, bu tr tevhid ehline ehl-i kble
denir. Chid Efendi, bu ekilde iman edenlerin imanlarnn makbul olduunu, tevhid ehli
olduklarn, islm dinini btl dinlerden bu tevhid inancyla ayrdklarn ve bunlarn bu
tevhidle zillete dmeyeceklerini anlatmaktadr. Aslnda Chid Efendinin istedii iman
ve dolaysyla tevhidin taklitten kurtarlp istidll olmasdr.
80

2. Hakk'n halk iin olan tevhididir. Allah'n insanda kendi birliini syleme gcn
yaratmasdr.
Chid Efendi tevhidin ikinci mertebesini, havssn tevhidi olarak aklamaktadr.
Bunlar Allah Telnn ztn, sfatn ve ismini dilleriyle ikrr edip ve gnlden iman
ederler. eriatn hkmlerini tasdik edip, emirlerine uyarlar, yasaklarndan kanrlar,
bedenin ve rhun srrn bilirler hkmn yerine getirirler. Hakk yola boyun emilerdir,
uzlet ederler, halktan mitlerini kesmilerdir, btn ilerinde messir Allah Tely
grrler, lemin hakikatn yznden okurlar ve keif sahibi mhidlerdir.
81

3. Halkn Hak iin olan tevhididir. nsann Allah'n bir olduunu ve birlii hakkndaki
hkm bilmesidir.
82

Chid Efendi tevhidin nc mertebesini ise, ehass- havssn tevhidi olarak
aklamaktadr. Bu tevhid herkese nasip olmayan bir tevhittir. nk ehass- havssn

78
Chid, a.g.e. s,61.
79
Hucvir, a.g.e. s. 413-20; Kueyr, a.g.e, s. 97-105 (I, 27-47); Kelabaz, Ta'arruf, s.195-6.
80
Chid, a.g.e. s, 62.
81
Chid, a.g.e. s, 62-63.
82
Hucvir, a.g.e, s. 411; Kueyr, a.g.e, s. 474
31
tevhidini Allah Tel vermitir. lem yok olduktan sonra sadece Allah Telnn zt bk
kalacaktr, orada ne hamd eden ne de mhid bulunacaktr, muvahhid-i vsl zt ztyla
bilecektir. Tevhid-i kmil zt ztyla bir olmaktr, ayr olmak deildir. Nitekim Hz.
Muhammed (sav) btn kintn Allah Tely sen ettiklerini yakn grmtr. Chid
Efendi, ksaca tevhidin nc mertebesini zt ztla birlemek olarak da aklamaktadr.
83

Sfler, rhen yaanan bir hal ve zevk meselesi olarak kabul ettikleri tevhid
anlaynn o hali yaayan kiinin durumuna ve bulunduu makama gre deiiklik
arzettiini sylemilerdir. Buna gre avamn, havassn ve havssu'l-havssn tevhid
anlay farkl farkldr.
84

Bu grler muvacehesinde mutasavvflar, tevhidin aklla deil, vahiy ve ilham
yoluyla duygu ve sezgi gcyle bulunacana inanmaktadrlar. Onlara gre "Hakk'
Hak'tan baka bir kimse bilemez. O'nun gibi hi bir ey yoktur. Hi bir ey O'nun
hakikatini ifade edemez.
3 lim :
Okumakla veya grmek ve dinlemekle veya ihsan- Hakkla elde edilen malmt.
Bilmek, idrk etmek. lim hakkat bilmekten ibarettir. lim marifetten daha ummdir.
Marifet tefekkrle bilmek manasna olmakla beraber, Cenb- Hakka nibeti ciz olmaz.
Gerek huzr olsun (ilm-i ilh gibi) ve gerek husl olsun (ilm-i ibd gibi) ve vech-i dikkat
zere bilmeye denir. uur, ftrat gibi. lim maluma tbidir. Yani; ilim sfat varlklar icd
etmez ve hadiseleri meydana getirmez. Belki, hadiseleri ve varlklar bilmekle ilim olur.
Cenb- Hakk ilmi ile, olmu ve olacak her eyi ezel ve ebed olarak bilir. Bylece
o ey, ilm-i ilhde bilinmesi ile vcd- ilmye mazhardr. Fakat madd vcutlarn icd,
kudret-i ilhiyeye istind eder.
85

bni Mesud (ra) da ilim kalbe atlan bir nurdur buyurmutur.
86

Chid Efendi btn ilimlerden murdn men arefe nefseh fegad arefe rabbeh
sabrlarna kast eylemek ki, enr-n kendi mhiyyetin idrk edip Allah bilmek olarak
aklamaktadr.
87


83
Chid, a.g.e. s, 63.
84
Ankarav, Minhcu' l-fukar, s. 279-80.
85
Osmanlca-Trke Ansiklopedik Byk Lgat, (AbdullahYein, Abdulkadir Badll, Hekimolu smail ve
lham alm) s, 431.
86
Gazzl, hy, c,1. s,124.
32
lmin Ksmlar;
Chid Efendi Raslullh (sav)in iki trl ilim mrs braktn ifade ederek, biri
ilm-i zhir ve biri ilm-i btn olduunu sylemektedir. lm-i zhir ki, inceleyenin faydasna
olan ilimdir ki, sahbe-i Kiram Raslullh (sav) hazretinin kavlinden ve fiilinden
almlardr. Mesel ilm-i kitabullh ve ilm-i snnet ve ilm-i fkh gibi insann, islmn
envndan ne varsa kamusu ilm-i zhirdir. lm-i btn ise marifettir.
88

Chid Efendi bir baka ilim tasnifinde ise ilmin drt eit olduunu
sylemektedir.
1. Hem bilinir ve hem sylenir, ilm-i eriat gibidir.
2. Hem bilinmez ve hem sylenmez, Hakk Telnn ilm-i erifleridir.
3. Bilinir sylenmez riflerin hlidir.
4. Bilinmez lkin sylenir, meyhlarn esrrdr.
89

a-) lm-i Zhir - lm-i Btn;
Chid Efendiye gre Fkh, Tefsir, Hadis vb. ilimlerin hepsi ilm-i zhirdir.
90

Kitaplardan okuyarak, hocalardan dinleyerek bz bilgilerin renilmesine ilm-i zhir veya
bununla eanlaml olan kesb ilim, ilm-i husl denir. Bu ilmin mahalli akldr. lm-i
zhirde bilenle bilinen arasnda mutlaka bz vastalar vardr: Kitap, hoca vb.
91

Chid Efendiye gre ilm-i btn ise marifettir, buna lednn ilim de denir.
92
Bu
ilme ilm-i huzr de denilir. Allah tarafndan direkt olarak retilen ve kalpte hsl olan
ilim. er' ve zhir ilimler, melek ve Resul aracl ile gelir. lham ise direkt Hakk'tan
gelir. Bu sebeple, ilhama, ilm-i ledn denmitir. Hz. Musa'nn Hz. Hzr'dan bu ilmi
renmek istemesi, Kehf Sresi'nin 60-82 yetlerinde ayrntl olarak anlatlr. Zhr ilim
konuarak, kitap, kalem, defterlerle tahsil edilmesine ramen bu yetlere gre ilm-i ledn,
susarak ve yaamakla renilir.
93


87
Chid, a.g.e. s, 40
88
Chid, a.g.e. s, 223.
89
Chid, a.g.e. s, 22.
90
Chid, a.g.e. s, 223.
91
Uluda Sleyman, TTS, s.264.
92
Chid, a.g.e. s, 223.
93
Uluda Sleyman, TTS, s.264.
33
Chid Efendi, ilm-i btn ok eitlidir der ve u ekilde sralar; ilm-i iman, ilm-i
islm, ilm-i ihsn, ilm-i ikan, ilm-i ayn, ilm-i ayn, ilm-i tevbe, ilm-i zhd, ilm-i ver,
ilm-i tevfk, ilm-i takv, ilm-i ihls, ilm-i marifet-i nefis, ilm-i sfat- nefis, ilm-i marifet-i
kalb, ilm-i etvr ve ahvl-i kudret, ilml fark beynel- havtr ve eytan vel- kalb, vel-
akl, vel- iman, vel-mlki ver-rhani, ilml- fark beynel- iret, vel- ilham, vel- hitb,
ven- nid, vel- hatif, vel-kelml-Hak, ilm-i tehdit, ahlk ve sfat, ilm-i tehallku bi
ahlkllahi, ilm-i mhedt ve envh, ilm-i mkeft ve tegaiguhe, ilm-i tevhid, ilm-i
sftl- ceml, ilm-i meni-i sfat, ilm-i tecell-i sfat, ilm-i tecell-i zt, ilm-i hl, ilm-i
gurb ve bade ve suut, ilm-i kr, ilm-i sekr, ilm-i mahv, ilm-i sahrave, ilm-i fen, ilm-i
bek, ilm-i marifet, bi envih, bunlardan gayri, ulm-u gaybiyye vardr. Onun nihyeti
yoktur.
94

Tasavvufta zhir-btn meselesi, teden beri tartla gelen ana konulardan biridir.
Daha ok kalb/dern ve manev hayatla ilgili yet ve hadislerin gizli mnlannn, ancak
arif ve vel kimseler tarafndan kefen ve zevkan bilinebileceini anlatmak iin kullanlan
bir terim olan btn, tasavvuf yolcusunun i dnysn, kalbini ve ruhunu ifde etmek
maksadyla da kullanlr. u durumda btn ehli denince, grnen eya ve olaylarn arka
planndaki gerekleri ve sebepleri kef yoluyla bilen ve kalp gzyle gren tasfiye ehli
evliya akla gelir. Buna karlk, zahir ilimlerle uraan ulemya da ehl-i zhir denir.
95

Tasavvuf anlaya gre Kur'n- Kerm' in her yetinin zahir ve btn olmak
zere iki mns
96
ve her harfin de bir huddu vardr. Mutasavvflara gre, her devirde
Kur'n'n her bir harfi ve yetiyle amel eden bir topluluk olmutur ve olacaktr. Allh
Tel, ilh nurla aydnlatp rzklandrd her kalbin anlay ve kavray yeteneini aar.
Bylece o kii Kur'n'n mns zerinde derinlemesine durup dnerek onun btn
anlamlarn kefeder.
97
te bu sebepledir ki, yalnz slk ehline alan ve zahir mn ile
badatrlmas mmkn olan birtakm gizli anlamlara ve iaretlere gre Kur'n' tefsr
eden mutasavvflar km ve ir tefsir metodu olarak literatrdeki yerini almtr.
98


94
Chid, a.g.e. s, 223-224.
95
Uluda Sleyman, TTS. s, 87.
96
Kur'n'm zahir ve btn olmak zere ift manl olduunu, bizzat Kur'n- Kerm iaret etmektedir: "Allah,
szn en gzelini (Kur'n'), birbirine benzer, ikierli bir Kitap hlinde indirdi." (Zmer, 39/23)
97
Shreverd, Avrif, s. 26.
98
Ayrntl bilgi iin bk.: Sleyman Ate, r Tefsir Okulu.
34
Ahmed emseddn-i Marmarav de Reslullh (s.a.v.) katnda muteber olan
ilmin iki ksma ayrldn bildirir: lm-i lisn ve ilm-i zahir denilen ksm, Reslullh'n
(s.a.v.) eratini; ilm-i btn ve ilm-i esrr denilen ksm da onun sahip olduu sim bilgiler
ile srrullh ierir.
99
Buna iaretle Peygamber (s.a.v.): "ilim iki ksmdr: lisn ilmi ve
cenn (gnl, ruh, kalb, can) ilmi
100
buyurmutur.
Burada geen ilm-i cennn asl ismi ilm-i lednn olup,
101
ayrca ilm-i hikmet de
denir ki bu, btn leminde detullha rif olmaktr. Zahir ilmine sahip olana da btn
ilmine sahip olana da lim denir. Zahir ve btn cz' ve kll btn ilimler birdir ve insan
vicdanna konulmutur; bunlar birbirinden ayran o insana olan mnsebetidir. Zra her
kii vicdannda olan ilmi kendi anlay lsne gre takrr eder; ona gre "falancann
ilmi, filancann ilmi" diye isimlendirilir. Btn ilmini, kiinin gizli bilgilerde kesin
malmat elde etmesi olarak deerlendiren mutasavvflara gre bu ilim, Allh Tel'nn
kendi ordusuna seip ald, mukarrebndan olan zhidler, yakn ulems ve slih kiilerle
bir arada olmak ve onlarla sohbet etmekle elde edilebilir. Bu tr ilim sahipleri,
Peygamber'in (s.a.v.) ilmine vris olan, talipleri bu ilimle Allah'a ynlendiren, onlar
yollarnda destekleyen ve hedeflerine ulamalarn salayan slihlerdir. te btn ilmi
onlardan renilir.
102

bn Arabi'nin eseri Fussu'l-Hikem'i erheden Ahmed Avni Konuk, konuyla ilgili
olarak zetle unlar syler: Herhangi bir konuda sz syleyen mctehid imamlar veya
evliya, Reslullh'n (s.a.v.) eriatine gre hkm verirler ve bu suretle onun halfesi
olurlar. Zr verdikleri hkm Reslullh'tan (s.a.v.) naklen almlardr. Fakat herhangi bir
konuda hkm verebilmek iin, mutlaka ilim tahsil etmek gerekmektedir. Ne var ki ilm-i
zhir-i eriat btn incelikleriyle herkesin renebilmesi ok zordur. Keml sahibi evliya
arasnda, ilm-i zhir-i eratte mtebahhir olmayan ve yalnzca dnen bilmesi zorunlu olan
bilgilerle yetinen kimseler oktur. Bununla birlikte, dn bir meselenin zm hususunda
kendilerine bavurulmas durumunda, bu kiilerin zhire/erate uygun cevaplar verip
zahir ulemsn hayrete drrler. Trihte bunun pek ok rnekleri vardr.
103



99
Kelbz, et-Taarruf, s. 87.
100
Drim, Mukaddime, 34.
101
A.A. Konuk, Fussl-hikem erhi, (haz. M.Tahral-S.Eraydn), stanbul 1992, c. III, s. 270.
102
Shreverd, Avrif, s, 34.
103
A.A.Konuk, Fussl-hikem erhi, (haz. M.Tahral-S.Eraydn), stanbul 1992, c, III, s, 269 .
35
Bil ki, sfyye, mkefe yoluyla elde edilen ilmi, lednn ilim diye
adlandrdlar. Bunu yle zah ederler: Biz bir eyi dndmz veya kavradmzda
ya o ey kesb ve talebe ihtiya brakmadan zorunlu olarak ortaya kar veya kesb sonucu
ortaya kar. Birinci ksm (zarur olan), ruh ve aklda herhangi bir kesbe gerek olmadan
hsl olur. Lezzet, ac, yokluu tasavvurumuz vb. bunun rneidir. kinci ksm (kesb
ilim), kiinin nefsinde direkt ortaya kmayp, kesbe ihtiya duyan ilimdir. Eer burada
bilinmeyenlere ulamak bedh ilimleri bir araya toplamak eklinde olursa, buna, "nazar
ilim" ad verilir. Eer ilmin mahallini baka eylerden arndrp, sadece Allah'a
meylettirmek eklinde olursa, buna da, "keif yolu" denir. Gerek bir aratrma Hz.
Musa'ya Hzr'dan renmesi emredilen ilmin mkefe yoluyla elde edilen btn ilmi
veya ibare yoluyla elde edilen zhir ilmi olmayp, iaret yoluyla elde edilen btn ilmi
olduunu ortaya koyar.
104

M. Hamdi Yazr, Kehf sresinde geen min-lednny yle tefsir etmitir:
Bu yette ilmin deil, talmin lednniyyeti vurgulanmtr. u kadar var ki, talimin
lednniyeti ilmin de lednniyetini gerektirmez deildir. phe yok ki, btn Enbiynn
ilmi, taraf- ilhden vahyi tlim olmas bakmndan lednndir. Fakat, burada dikkat
ekici bir durum vardr ki, Hzr'a retilmi olan ilim Musa'ya retilenden bam baka
bir ilim, yni lednn ilimlerden bir zel ilim olduu anlatlmtr. Dier bir ifde ile,
Msa'nn ilmi ahkm- ilhiyyeyi bilmek ve zhir ile fetva vermek, Hzr'n ilmi ise,
olaylarn iyzn, hikmetini bilmektir. Ledn ilmine, ilm-i hakikat ve ilm-i btn dah
denilmi ve Sfiyye, bu kssaya bir hccet olarak tutunmutur. Hsl ilm-i lednn, fikr
bir gayret ile tahsil olunamayp, Hakk'tan srf mevhibe olan bir kuvve-i kudsiyyenin
tecellsidir. Bu kssada ilim iin aratrma yapmaya ve yolculua kmaya tevik delli ve
ilm-i lednnnin cehd taleble elde edilmesinin mmkn olamayacan anlatmak
vardr.
105
Chid Efendi, lm-i ledn Hakk Telnn ztn ve sfatn vstasz
bilmektir.
106

Gazzl, ilmi, muamele ve mkefe ilmi diye ikiye ayrarak farz olan ilmin
mkefe ilmi (ledn ilmi) olduunu belirtmitir.
107


104
Bursev smail Hakk, Rhu'l-Beyn, c,V, s, 270-272.
105
Elmall M. Hamdi Yazr, Hak Dni Kur'an Dili, c,V, s,3262
106
Chid, a.g.e. s, 29.
107
Gazzl, hy, c,1,s, 44.
36
Kueyr der ki: "Ulem lisnnda marifet, ilim mnsna gelir. Onlara gre her i-
lim bir marifet, her marifet de bir ilimdir. Sfilere gre marifet u vasflara sahip olan
kiinin sfatdr: Bu kii Hakk Sbhneh ve Tel'y nce sfat ve isimleri ile tanr, sonra
Hakk ile olan muamelesinde sdk ile ihls zere bulunur. Sonra kt huylardan ve bu
huylara ait fetlerden temizlenerek ar hle gelir. Bylece kul; halka yabanc, nefsinin
fetlerinden ber ve uzak olur. Ksaca, kul kendisine yabanclat nisbette Rabb hakknda
marifet tahsil eder."
108

Sfler, gerek mnda Hakk'n bilinip tannmasnn mmkn olmadn syle-
milerdir. Bu konuda Eb Nasr Serrc Ts, yle demitir: Gerek marifete yol yoktur
sznn anlam udur: Allah Tel, isim ve sfatlarndan mahlkatn kavrayabileceklerini
onlara am ve retmitir. Hakk' gerek anlamda tanmaya yaratklarn gc yetmez.
nk btn kinat, O'nun azamet parltlarnn zhir olmas hlinde bile yok oluverir.
O'nun azamet tecelllerine dayanamaz. Bu yzden erbb- kelm da yle demitir:
"O'ndan bakas O'nu tanyamaz ve O'ndan bakas O'nu sevemez.
109

Yakn; kesin ve apak bilgi, phe ve tereddde mahal olmayan doru ve gerek
bilgidir. Tasavvufta; a) Delille deil, man gc ile apak olarak grme, b) Saf kalple
gayb tem, fikri muhafaza ile srr mlhaza etmek, c) Bir eyin hakkati konusunda
kalbin doyum hlinde olmas. d) Her trl pheyi ortadan kaldrp tasdik edilen gaybn
hakkatine ermek.
110

Ulemnn ve mutasavvflarn eksersi katnda yakn, tasdikin galebesinden ve kalbi
istilsndan ibrettir. T ki, o kimse, gerekte mutasavvf olsun. Hakkat ehlinin katnda
yaknin ne olduuna gelince, Allah Tel'nn: "Yakn gelinceye kadar Rabbna ibdet
et"
111
buyurduu gibi, yakn, ancak ve ancak apak bir ekilde Kadm olan Allah'
grmekle gerekleir. Bu yetteki "yakn"den maksat "grmek"tir. trl yakn vardr:
1- lme'l-yakn: Bir ey hakknda habere dayanan kesin bilgi. Bu, burhan ve delille
elde edilen bilgidir. lme'l-yakn kavram Teksr sresi 5. yetde gemektedir.
112


108
Kueyr, a.g.e, s,487-488.
109
Eb Nasr Serrc Ts, el-Lm', (Trc. Prof. Dr. H. Kmil Ylmaz,) s,34.
110
Uluda Sleyman, TTS. s.577.
111
Hicr, 15/99.
112
Kueyr, a.g.e, s.219-220; Uluda Sleyman, TTS. s.577.
37
2- Ayne'l-yakn: Gzlem yoluyla elde edilen ve doruluu apak olan bilgi m-
nsnda kullanlr. "Mhede etmek" mnsndaki "ayn" ile "geree uygun bilgi" an-
lamndaki "yakn" kelimelerinin birlemesinden meydana gelen ayne'l-yakn, slm
dnce trihinde, genellikle kategoride sralanan doru bilgilerin kesinlik bakmndan
ortasnda yer alr. Kur'an'da "Andolsun ki, onu ayne'l-yakn ile greceksiniz"
113
mealindeki
yette geen ayne'l-yakn, gzlem yoluyla bilmek veya "yakn"den ibaret olan bir grle
grmek mnsn ifade eder. Gerek bu yetten gerekse Kur'an'da anlatlan bz olaylardan
anlaldna gre ayne'l-yakn ile elde edilen bilgi kesinlik asndan ilme'l-yakn ile elde
edilen bilgiden stndr ve zihne gelen her trl pheyi giderici bir zellie sahiptir.
Hucvr, sflerin ayne'l-yaknden lm hakkndaki bilgileri kastettiklerini belirtir. Ona
gre ayne'l-yakn, lme hazrlanm olan ariflerin ns sayesinde kazandklar zel bir
makam olup yakn makamlarn ikincisini tekil eder (Kef'l-Mahcb: Hakkat Bilgisi,
s.533)
114

3- Hakka'l-yakn: Hakk' ehadiyyet makamnda bizzat mahede etmektir. Hakka'l-
yakn marifet sahibi olanlara mahsustur.
115
Bu kavram Vka Sresi 95. yette gemekte
olup M. Hamdi Yazr, bunun tefsirinde yle der: "Hakk ve yakn ayn mny ifde
ettikleri halde Hakkn yakne izafeti te'kid iindir. Bu, yaknin son derecesi olup bunun
zerinde ulalacak baka bir mertebe yoktur. Hakka'l-yakn, ilim ve grmekten geip
bilfiil iinde tehakkuk ile yaanan hakkat demektir. Hakka'l-yakn, kulun Hakk'ta fani
olmas ve O'nunla yalnz ilmen deil; hem ilmen, hem hden hem de hlen beksdr.
Mesel, bir kiinin lm bilmesi ilme'l-yakn, lm meleini grmesi ayne'l-yakn, lm
tatmas da hakka'l-yakndir.
116

lme'l-yakn eriatn zhiri, ayne'l-yakn eriattaki ihls, hakka'l-yakn eriat m-
ahede, yni yaamadr.
117

Zhir ve btn ilim tasnfnden baka faydal-faydasz, lisn-kalbi, ubdiyyet-
rubbiyyet ilmi eklinde yaplm tasnifler de vardr.
b) lm-i eriat :

113
Teksr, 102/7.
114
TDA. c, IV, s.269-270, "Ayne'l-yakn" md.
115
Kueyr, a.g.e, s,220.
116
Elmall, M. Hamdi Yazr, Hak Dni Kur'an Dili, c, VII, s,4726.
117
Kueyr, a.g.e, s.319-323; Uluda Sleyman, TTS. s, 215.
38
lm-i eriat, farz, vcip, snnet, hell ve haram, mbh, kerihi ve elfz- kfr
yani ahkm- eriat bilmektir.
118
Knn- eriat biline ki, ilm-i eriat kktr ve ilm-i
tarkat budaklardr, marifet yapraklardr ve ilm-i hakkat yemileridir.
119
lm-i eriat
esastr. lm-i tarkat ve ilm-i hakkat, ilm-i eriatsz olmaz.
120
lm-i eriata hor bakan
mmin deildir mnfktr. lm-i eriata hor bakmak udur ki, emilerine uymamak ve
nevhsinden itinb etmemektir.
121

c) lm-i tarkat :
lm-i tarkat,

msivdan gnl mcerred edip ahlk- zemmeden tamam pk olup
ve ahlk- hamdeyle mzeyyen ve mnevver olmaktr. eriatn ahkam tamamlanmaynca
ilm-i tarikat hasl olmaz.
122
Chid Efendiye gre ehl-i tarikat iki trldr; biri ark biri
garbdir. Riyzetli olana ark, ilimle olan ehl-i tarikata ise, garb denir.
123

d) lm-i hakkat:
lm-i hakkat, kii kendi mhiyyetini idrk edip, Allah Tely bilmektir, mhede
edip ve seyr-i fillhtr. Ama bir art da budur ki, yrekli bahdr olur, halkn
melmetinden ve mnfklarn fitnesinden kayrp teevv yemiye, makm- irddan yz
dndrmiye. Dier bir art da budur ki pk demin olur takvnn libsn giyer, ahkm-
eriat bana tc eder, onda ehl-i bidat olmaz, nefsinin ehveti glip olmaz, mtedl olur,
ltife ile avratlara ve emrindekilere iltift etmez ve himmeti l olur, ehl-i dnyya iltift
etmez, halktan mdin keser ve ehl-i dnydan uzlet eder.
124

e) lm-i tasavvuf :
Tasavvuf bir ilimdir ki akl malm eylemez ve nakil olunmaz ve ne kadar
meyh- kibar var ise ilm-i tasavvufa itibar eylemilerdir. lm-i tasavvuf olmaynca,
itikat hsl olmaz.
125
lm-i tasavvuf klden alnmaz, hlden alnr.
126

Tasavvuf ilmi ki hidyet haktr, vastasz diledii kullrna uratr. Zr Allah Tel
sevdii kullarn kendi ztna yakn eyler, yani onlara sfatn ztn tecell eyler, kendi

118
Chid, a.g.e. s, 6.
119
Chid, a.g.e. s, 137.
120
Chid, a.g.e. s,38-39.
121
Chid, a.g.e. s,39.
122
Chid, a.g.e. s, 137.
123
Chid, a.g.e. s, 6.
124
Chid, a.g.e. s, 179.
125
Chid, a.g.e. s, 138.
126
Chid, a.g.e. s, 246.
39
mhiyyetin, ilm-i zhirsiz ve btnnsz keml bulmaz. Zr ilm-i zhir demeye vaktin nefse
salhiyet bahi klmaz. Zr ezhr- fazlet etmek ister ve dim okuduka acb kibir artar.
Tasavvuf ilmi kiiyi benlikten alr, vcdtan fn eyler, ilm-i nfi odur ki, kiiyi helktan
kurtarr, ilm-i tasavvuf, ilm-i zhirle kuvvet bulur. Zr ahkm- eriatsz bir amel kabl
olmaz. Bu szlerden herkese lzm olan ilm-i zhirine marr olup mrid-i sdka hakret
nazar etmeye, bir mrid-i sdk talep eder, eer kendi merikte ise mrid-i sdk
maribde ise varp ona teslm olur ki, ahkm- eriat tekml etsin ve ilm-i eriat hkmn
icr etsin. Fakat sadece ilm-i zhiri bilmekle eytan vesvesesinden kurtulamaz.
127

4 -eriat, Tarkat, Hakkat ve Marifet :
Yol, su kanal, ark. Develerin su imek iin tuttuklar yol. a) Zahir hkmler, fkh
kaideleri, hukuk kurallar, insann bedeni ve dnyasyla ilgili dn hususlar. b)
Peygamberler araclyla Allah tarafndan konulan kanunlar. c) Mkellefin, dnya ve
hiret hayatn dzene koymas iin konulan cz hkmler. (Ebul-Bek, Klliyt, 312)
d) Bir tarife gre eriat, ister zahir, ister btn btn dn hkmleri kapsar. Sfiler, beden
ve dny ile ilgili zahir ve er' hkmlere eriat veya fkh, kalb/ruh ve hireti ilgilendiren
btn/srr/dern/ ruh hkmlere hakikat ve tarikat/tasavvuf adn verirler. lkine amel
fkh, ikincisine vicdan fkh/ahlk dendii de olur. Bazen bunlar en azndan grn
itibariyle birbirine aykr/elikili duruma debilir. Nitekim Kur'n- Kerm'de anlatlan
Hz. Musa ile Hzr'n
128
bilgileri arasndaki farkta bu en ak biimde grlmektedir. Hz.
Musa'nn bildii hkmler eriat, Hzr'n bildikleri ise hakkat-mrifet-ilm-i ledn-
tasavvuf olarak deerlendirilebilir. eratin hkmleri geneldir, herkesi balar; hakikatin
hkmleri ise zeldir, sadece bilginleri ve sekinleri balar. erate tbi olmak, zorunludur;
hakikate uymak ise tercihe baldr.
129

Chid Efendiye gre eriat, Raslullh (sav) szdr, tarkat iidir, hakkat gayb
leminden iittii ve grddr.
130

Chid Efendi tekml-i nefis; eriat, tarkat, hakkat birle hsl olur.
131
Yine Chid
Efendiye gre eriat tasavvufun anahtardr, her uzvuna buyurduklar i yaplsn ve
nehyettikleri ilerden kalsn ki, eriat kimysnda teninde olan endmlarn temizlesin

127
Chid, a.g.e. s, 139-140.
128
Kehf, 18/60-62.
129
Uluda Sleyman,TTS, 492-493.
130
Chid, a.g.e. s, 142.
131
Chid, a.g.e. s, 151.
40
ahlk- zemmeden tarkat ehri grnsn ondan sonra hakkat denizine dp vcdundan
fn olup kurtulua eriilsin, hidyet Allah ile aml-i bedende istikmet ziyde olsun.
132

eriat salt kulluun gereklerini yerine getirmektir; hakikat ise ulhiyeti tem
eylemektir. eratin destekleyip tasdik etmedii her hakikat makbul deildir; hakikatten
yoksun her eriat de ruhsuz ve verimsiz kalr.
133
eriat hakikatin d yz/kabuu, hakikat
de eratin i yz/lbb/zdr. Bunlar tpk bir parann iki yz gibidir; farkl eylerdir,
ama ikisi de bir btnn paras olup biri olmadan dieri olmaz.
134
eriat asl ve esastr;
hakikat ise onun parasdr. eriat meru' olan btn ilimleri znde toplar; hakikat ise
incelik ve gizlilik tayan ilimleri bnyesinde barndrr. Btn madd ve mnevi makam ve
mertebeler ise bu iki ilmin znde sakldr. Esasen sfler, eriat ile hakikat arasnda
herhangi bir fark gzetmezler. Onlara gre, eriat hakikatten, hakikat de eratten ibaret
olduundan, eriat ile hakikat birbirinden farkl eyler deildir. Bu ikisinin arasn ayrt
etmek, mn bakmndan fark grmek olmayp, sdece ikisi arasndaki haddi/snr tespit
etmekten ibrettir. eriat hakikatin dal olup, hakikat de marifetten baka bir ey
deildir.
135
eriat ile hakikatin birbirinden ayrlamayacann akl izah yle yaplabilir:
Bilindii gibi man, dil ile ikrr ve kalp ile tasdikten ibarettir. krarsz tasdik man olmad
gibi, tasdiksiz ikrr da man saylmaz. Burada tasdik ile ikrar arasnda belirgin bir fark
gze arpmaktadr. u halde eriat ile hakikat arasnda beliren fark da bu trdendir ve biri
olmadan br sahih olmaz. unu da unutmamak gerekir ki eriat, kazanlan eylerdendir
ve kuldandr; hakikat ise Allah tarafndan ltuf ve hibe edilen eylerdendir.
136

Chid Efendiye gre, eriat kanununun, eriat ilmi kkn, tarkat budaklarn,
marifet yapraklarn ve hakkat ise yemilerini oluturmaktadr. Bunlarn hepsi
birletiinde gerek anlamda kiinin islamlnn tam olacan, nefsin kemle ereceini
anlatmaktadr. nk islamiyeti yaamak iin farz, vcibi, snneti, mstehb, mbh,
kerhi, helli ve haram bilmek gerekir. Bunun da eriat ilmi ile mmkn olabileceini
anlatmaktadr.
137

eriat, tarikat, hakikat, marifet drtlemesi, birbirini tamamlamayan ve bir ykselii
ifde eden kavramlar btndr. Kulluun artlarn bilmeyen bir kimse, Rabbn vasflar

132
Chid, a.g.e. s, 140.
133
Kueyr, a.g.e., s. 86.
134
Uluda Sleyman,TTS, 492-493.
135
Hucvri, Keful-Mahcb, s, 242.
136
Hucvri, a.g.e. s, 534.
137
Chid, a.g.e. s, 137.
41
hi bilemez. eriat ilmi ve kulluun zellikleri konusunda chil olan, Hak Tel'nn
vasflar hususunda daha da bilgisiz olur. Mahlk olduu halde nefsini tanmann yolunu
bulamayan bir kimse, Hlik olan Cenb- Hakk' tanmaya hi yol bulamaz. Beer
hasletlerdeki fetleri grp fark edemeyen kimse, rubbiyet sfatlarndaki latife ve
incelikleri zten bilemez. Zira zahirin btnla dorudan bir ilgisi vardr; bir kimsenin
btnsz olarak zahirle alkalanmas imkn ddr. Ayn ekilde zhirsiz olarak btnla
ilgilenmek de mmkn deildir.
138
Marifet ise ihls renmek, nefsin insan
srkleyebilecei fetleri, onun verecei vesveseleri, kiinin dmanlarnn hile ve
tuzaklarn tanyp bilmek ve bunlarn karsnda amellerin dzeltilmesini renmek
bilgisi
139
olarak deerlendirilmitir. Trk tasavvuf edebiyatnda, dervilik mertebelerinin
krk makamda tamamlandna inanldndan bu mertebelerle ilgili muhtelif eserler telif
edilmitir. Bu inan, Hz. Ali'nin bu yndeki bir szne dayanmaktadr. te bu drt kap;
eriat, tarikat, hakikat ve marifet kaplardr. Yesev yolunun nemli takipilerinden Hac
Bekta- Vel (V. 1338) de bu drt kap, krk makam essnn adet erhi niteliindeki
Makalt 'nda ufak tefek farkllklarla ayn anlay devam ettirmitir.
140

Hakikat ve Ma'rifet, gerek, var olduu kesin ve ak olarak bilinen ey, bir eyi o
ey yapan husus, mahiyet.
a. Hakk'n salikten vasflarn alarak yerine kendi vasflarn koymas (ittisaf bi-
evsfllah). Zira kul ile kulda ve kuldan faaliyette bulunan odur. (bni Arab). O'ndan baka
hakiki fail yoktur. (Tahnev,)
b. Hakkat tasavvuf anlamna da gelir.
c. Hz. dem'den kyamete kadar deimeyen hkmlere de hakikat denir.
141

Chid Efendi, hakkat lemine sefer eden sliklere ncelikle eriat nedir, bilmesi
gereklidir ki, hakkat anlayabilsin. Ondan sonra slik rhunu bu beden beiine dmesi
ve elini ayan eriatn ahkmyla balamas gerekir. nk hayvan huylarla, sfatlarla
kendini helk etmemelidir. Rhana tarkat, hakikat stn mrid-i sdk gsnden
emzirmesi gerekir. Her slikin ruhuna gda alacak mutlaka bir eyhi olmaldr. Raslullh
(sav) kim makmdr buyurdu. Amm rh-u tarkat anas gsnden stn emer ve

138
Hucvri, a.g.e. s. 244.
139
el-Mekk, Kt'1-Kulb, c. l, s. 129
140
Coan Esad, Hac Bekta- Vel-Maklt, s, 19-30
141
Uluda Sleyman, T.T.S,, s. 215-216
42
hakkat anas, stn emer ondan sonra teallgt- cismn bandan tamam azd olur ve
sfat- zindanndan hals olur. Eer sdk mrid ise; '- '' -- --' hitbn srr onda
mhede eder, bu makmda rh-u cemi mahlkattan kl bel ceveyn iitir ve akdm
eder.
142

Hakkat eriatn verdii kinat, olaylar ve insana ait bilgilerin i tecrbe yoluyla
tesbit ve takibidir.
143
Srr- Ma'bd'u mhededir.
144
Marifet, bilgi, tecrb ve amel bilgi,
tanmak, ainalk.
Chid Efendi kurtulua ermek hakk mmin olmak isteyen kiilerin hakkat
ilmini bilerek kendi mhiyyetini idrk etmesi, Allah Tel hazretini bilmee gayret etmesi,
ekilcilii terk etmesi, gnln ktlklerden temizlemesi, Allahtan bakasna tahiyyata
oturmamas, hidyet yolundan ayrlmamas, kr, beden ibdetini ve ml ibadetini Allah
iin yapmas, hlis ve muhlis olmas, Muhammedl- Mustafa (sav) hazretine salavt-
erfe okumas ve tazim etmesi, eriat, tarkat ve hakkat azz tutmas gerekir. Bunlar
olmazsa gerek anlamda mmin olunmayacan syler.
145

Sflerin rhn halleri yaayarak, manevi ve ilh hakkatleri tadarak (i tecrbe ile
ve vastasz olarak) elde ettikleri bilgi irfan, Bu yoldan Hakk'a dair elde edilen bilgiye
marifetullah, buna sahib olan kiiye rif-i billah denir. Sfiler marifetin kendisinden ok
onun sebep, sonu ve belirtileri hakknda aklamalar yapmtr. Kueyri derki: Ulem
lisannda marifet ilim manasna gelir. Onlara gre her ilim bir marifettir, her marifette bir
ilimdir. Allah hakknda lim olan herkes riftir. Her rif de limdir. Sflere gre marifet
u vasflara hiz olan kiinin sfatdr: Bu kii Hakk Subhneh ve Tel'y nce sfat ve
isimleri ile tanr, sonra Hakk ile olan mnasebetinde sdk ve ihls zere bulunur. Sonra
kt huylardan ve bu huylara ait fetlerden temizlenerek ar hale gelir. Daha sonra Hakk'n
kapsnda uzun uzadya bekler ve dim surette kalbi ile itikaf halinde bulunur. Btn
bunlarn semeresi ve sonucu olarak Allah Tel'dan gzel bir tevecche nil olur. Netice
olarak kul kendisine yabanclat nisbette Rabb hakknda marifet tahsil eder.
146


142
Chid, a.g.e. s, 146.
143
Ejder Mustafa, Kstendli Sleyman eyhi ve Lemat,(Y.L.Tezi) s, 47.
144
Mahir z, Tasavvuf, s, 168.,
145
Chid, a.g.e. s, 31.
146
Kueyr, a.g.e, s. 488-489
43
5 -Sapk Tasavvuf Frkalar:
Sf meyhnn ittifak halindeki, dncelerine gre tarikat, eriatn btn (ii,
z) durumunda olduundan tarikatn mutlaka Peygamberimizin snnetine uygun, tarikat
ehlinin de Ahmed eriata ve Muhammed snnetlere kesinlikle riayet edici olmas
elzemdir. te bundan dolay bu arta riayet etmeyen tarikler, yine bizzat meyh
tarafndan red ve iptal edilmitir. Bu sebeple tasavvuf ehlini hicretin be yz elli be
senesinde on iki frkaya ayrmlardr. Bunlarn birincisi Snniye dir ki bu yolda
gidenler, her hususta Peygamber efendimizin vlen snnetini kendileri iin gerekli grr
ve tutarlar. Ummun kabul ve rabet ettii kimseler bunlardr.
Chid Efendi de zt ztyla birlemenin ne olduunu anlayamayanlarn hataya
dtklerini, dolays ile bir takm sapk fikirlere kaplarak ehl-i dalldan olduklarn ve
nice kimselerin de ehl-i dall olmasna, dinlerini fesd etmee sebep olduklarn ifade
ettikten sonra bu sapk frkalar bir bir aklamaktadr.
147

Bidat olan dier on bir frka unlardr: Hulliyye, Hliyye, Evliyiyye,
mrhiyye, bhiyye, Hubbiyye, Mteksiliyye, Mtechiliyye, Vkfiyye, Hriyye ve
lhmiyye.
148

1-Hulliyye; Bunlar, gzel kadnlara ve olanlara bakmak helldir derler. Ve
yine derler ki: raks esnasnda Allah Tel sfatlarndan bir bize hull eder, biz de bu sfatn
mahalli (tecell yeri) oluruz. Bu hal sfatn iinde iken pmek ve sarma dola olmak
bizim iin helldir.
149

Chid Efendi, ol merdudlar ki, can gezer derler. Yani bir kii lse onun can
gine ana rahminde bir bedene ameline lyk, eer iyi ameli var ise gine bir iyi dem
bedenine girer gine dnyda gezer, ol bedenden ksa haline gre bir bedene dah girer,
eer yaramaz ileri var ise bir canavar bedene girer gezer, hiret yoktur derler. imdi bu
szleri kfrdr. Bu tikad zere olanlara Hakk Tel hads-i kutsde buyurur; hirette
kullrma nesneler yarattm ki, dah onu gzleri grmedi, kulaklar iitmedi dah beerin
hatrna gelmemitir.
150
Byle olunca o merdudlarn szleri btl olur.
151


147
Chid, a.g.e. s, 64.
148
Ayn M.Ali, Tasavvuf Tarihi, (Sadeletiren:H.RahmiYananl) s, 212.
149
Kelbz, et-Taarruf, (Trc. Uluda Sleyman) s, 261.
150
Buhr, Bedl-halk, 8; Mslim, Cennet 2, 3, 4, 5.
151
Chid, a.g.e. s, 66.
44
2-Hliyye (Helliyye); Bunlar, sem ve raks hell ve mbahtr derler ve sem
vaziyetinde iken dehet (ve kendinden geme) hali iinde, sanki vcutlarnda (kendilerine
ait) hi hareket yokmu gibi bir durumda kalrlar. Bidat ve dallet olmas bakmndan bu,
Allah ve Rasl (sav)nn snnetinin aksine olan bir yoldur.
152
Raks ve el rpma helldir
ve baz durumlar vardr ki onda eriata itibar olunmaz derler.
153
Chid Efendi, Onlar
ederler ki Asl gnah yoktur, cemi mekrht helldir Bu sz dah kfrdr. Sdkna
hit gerekse kelm- Hakkta mezkrdur.
154
Ey man getiren kiiler! Hell etmeiniz
Allah Telnn haram eyledii nesneleri.
155
demektir.
3-Evliyiyye; Bunlar, velyet (ve Allahn dostu olma) derecesine ulaan
insanlarn zerinden (ilh) emir ve nehiylerle muhtab olma hli kalkar

derler. Bu da
katksz kfr ve dalletten baka bir ey deildir. Bundan Allaha snrz.
156

Chid Efendi Evliytibe olarak belirtmektedir. Onlar ederler Kaan bir kii
velyete erise emir nehiy onlardan gtrlr ve halk onlara secde eyleseler dosttur
derler. Bu sz kfrdr, sdkna hit gerekse Kuranda mezkrdur. doru ol nitekim
buyuruldu sana ve seninle tevbe edenlere dah azmanz doru yoldan tahkik ol ne
ilerseniz grcdr
157
demektir. Bu yet nzil oldukdan sonra Hz. Muhammed (sav)in
geldiini hi kimse grmedi. Buyurdu ki; Hd sresi benim sam sakalm aartt
158

dedi. Ashab, dediler niin y Raslallah? buyurdu ki Hakk Tel bana festekm kem
mirte diye emreyledi. Shhat arzu huls-i niyet eyle, mukm ol beni birlemekte ve bana
ibdet klmakta yle ki, buyurduk ol dah korkusundan gece gndz alard, dnydan
hirete sefer edinceye kadar btn mrn emr-i maruf nehy-i anil- mnkerle geirdi.
159

4-mrhiyye; Abdullah imrahnin ballardr,
160
Bunlar, Dostluk ( ve sohbet
hali pekiip) kadim hale gelince, emir ve nehiylerle mkellef olma hali insandan kalkp,
def, ney sesi ile sem etmek, iek gibi kadnlar da koklamak ve onlardan faydalanmak
ona lzm olur derler. Bunlar slih kyafetinde yeryznde dolap giderler.
161
Chid

152
Kelbz, a.g.e. s, 260; Trer Osman, Tasavvuf Tarihine Giri ,s, 78.
153
Ayn M.Ali, a.g.e. s, 212.
154
Chid, a.g.e. s, 65.
155
Mide, 6/2
156
brahim Hakk, Marifetnme, s, 933; Ayn M.Ali, a.g.e. s, 212.
157
Hd, 11/112
158
Hkim, el-Mstedrek ales-Sahhayn, II, 374 (Eb Abdillah en-Nsbr, I-IV, Beyrt, 1990/1411).
159
Chid, a.g.e. s, 64.
160
Ayn M.Ali, a.g.e. s, 212.
161
brahim Hakk, a.g.e. s, 933.
45
Efendi bu frka erhiyyetdirler, onlar ederler Avrat, olan insann reyhndr, onlar
tasarruf etmek drsttr, yani zin ve livta h helldir derler. Bu szler kfrdr.
Sdkna hit gerekse kelm- Hakkta Y Muhammed! mmin erlere syle yumsunlar
gzlerin harama nmahrem avratlara bakmaktan ferclerin saklasnlar zindan.
162

demektir.
5-bhiyye; Biz kendimizi gnahdan alkoymaya kdir deiliz derler. Aralarnda
iyiyi emretmek ve kty men etmek diye bir ey yoktur. Mslmanlarn mallarn ve
namuslarn mbah sayar, kfr sz sylerler.
163
Chid Efendi, Onlar derler Hakk Tel
bizi ezelden fsk yaratt, biz bize tevfik veremeyizderler. Dima nefisleri hevsnda
gezerler ne gerekse ilerler. Bu kfrdr. Zr Allah Tel zlim deildir. Nitekim kelm-
Hakkta buyurulur,Bugn cez gndr her nefis kazand amelin cezsn grr, bugn
kimseye zulm yoktur.
164
demektir.
6-Hubbiye; Bunlar yle derler, nsan Allah kendisine dost ve sevgili edinerek,
yaratlmlarn sevgisinden ilgisini keserse, ondan dn vecbeler der. Artk haram olan
eyler byle kimselere hell olur. Namaz ve orucu terk etmek onlar iin ciz olur derler.
Onun iin ayp yerlerini rtmezler. Bu gibi eyler ak bir ekilde kfrdr. Halk, bu gibi
kimseleri szleriyle deil, hal ve hareketleriyle tanrlar.
165

Chid Efendi bu frkay Ceyyibe olarak zikretmektedir. Ceyyibenin bu inanlar
kfrdr. Bunlarn szleri btl olduuna hit gerekse Ey brnp yatan kii, Yani ey
Muhammed! dur gece eyle al bu ounu ya eksik ya artk eyle Yani ol vakitlerde ibdet
eyle dah Kurn harflerinden oku ya Muhammed
166
demektir. yle olacak Hz.
Muhammed (sav)Allah Telnn habbi iken onu ibdet teklifinden kurtarmad gece
gndz bana ibdet eyle diye buyurdu.
167

7-Mteksiliyye; Bunlar alp kazanma iini terkedip, yalanclkla halkn evlerini
kap kap dolarlar. Bu dnyada bedenlerine tapmak (ve onu beslemekten) baka bir eye
raz olmazlar. Zekt ve vakf mal yiyerek geinirler. Bunlar Melmetlerin bozulmu
eklini tekil ederler.

162
Nr, 24/30.
163
Kelbz, a.g.e. s, 260; brahim Hakk, a.g.e. s, 933.
164
Mmin, 40/17.
165
Kelbz, a.g.e. s, 259-260; brahim Hakk, a.g.e. s, 933.
166
Mzzemmil, 73/1-4.
167
Chid, a.g.e. s, 63.
46
8-Mtechiliyye; Fsklarn elbiseleri iine brnm olan bu frka Maksadmz
riydan uzak durmak ve gsterii terk etmektir derler.
168
Gy riy ve gsteriten
kanmak iin dlarna klarn elbiselerini ilerinde takva ve ahlktan soyunmu
olanlardr.
169

9-Vkfiyye; Onlardr ki Allah tanma isteinde olmazlar. nsan Allah hakknda
marifet ve bilgi sahibi olmaktan cizdir, Hakk ancak Hakk bilir derler.
170
O merdd
Dehrlerdir ki, ibd mnkerlerdir, lem kadmdir, masn-u sni deildir, evvelen olur
ve ebed olur bil bidye vel nihye derler. Chid Efendi bunlarn grlerini
aktardktan sonra yle cevap verir; bu szleri kfrdr. Biline ki bu lem bir cisimdir ki,
sonradan cd olmutur, ibtids bir sni dendir ki, cemi lemler onun birliinden zuhra
geldi, cemi lem Ona muhtatr, O herkesten nihyetsizdir, yle ki btn edat birden
hsl oldu. imdi bir adet cinsinden deil ve cmle adet ona muhtatr ve O adetten gandir
ki, hi adet olmazsa bir mevcuttur, zt- kadmi asl kbil-i ksmet deildir,
mtekessirden mnezzehtir, cemi lem mtekessir l eyn olur.
171

10-Hriyye; Bunlar, Kendimizden gemi olduumuz halde cennette bize hri
kzlar gelir, biz de onlarla mnasebette bulunuruz. Onun iin kendimizden geme halimiz
ortadan kalktnda bize gusl gerekli olur derler. Bu szler bidattr.
172

11-lhmiyye; Onlar ki, iir yazmak, tarikatn Kurandr. Hepsi hakkatn
tefsiridir ve Kuran hicbdr diye Kuran brakp onun yerine iirler ve gazeller
retirler. Hkemnn ( ve filozoflarn) eserlerini ve iirlerini okumann Tarikat- Kuran
olduuna inanrlar.
173

Chid Efendiye gre bu zikrolunan mezheb-i gmrhlar imdiki zamanda kendi
ihtiyryla Enel-Hakk davasn eden kezzb merdudlardr, katilleri vacbtir, kelb akuru
tepeler gibi tala tepelemek gerektir. yle biline ki, Allah Tel birdir sddkdr
samediyyette ve naziri yoktur ehadiyyette, mevcudtur kbil-i adem deildir, kbil-i ksmet

168
Kelbz, a.g.e. s, 261.
169
Ayn M.Ali, a.g.e. s, 213.
170
Kelbz, a.g.e. s, 261; Ayn M.Ali, a.g.e. s, 213.
171
Chid, a.g.e. s, 66.
172
Chid, a.g.e. s, 67.
173
Kelbz, a.g.e. s, 262; Ayn M.Ali, a.g.e. s, 213.
47
deildir ehadtir ve kbil-i tecrbe deildir, l mekndr, iki lemden gandir leme dhil
deildir. Allah Tel hullden ve ittihattan mnezzehtir.
174

12-Snniyye; Bunlar, Ehl-i snnet vel-Cemaat yolundan ayrlmayan, her hususta
Raslullahn snnetine tbi olan sflerdir ki, Hak olan yol budur. Dier zmrelerin
tuttuklar yol ise btldr.
175

6 a) Seyr u Slk:
Szlkte seyr gezmek, bakmak slk de yrmek, yola gitmek ve gitmek
anlamnadr. Tasavvuf stlahnda ise seyr, cehaletten ilme, kt ve irkin huylardan gzel
ahlaka, kendi vcdundan Hakkn vcduna doru hareket demektir. Slk de tasavvuf
yoluna girmi kiiyi Hakka vuslata hazrlayan ahlk eitimdir. Bir baka ifadeyle, seyr u
slk, tasavvuf ve tarkata giren kimsenin manev makamlarn tamamlayncaya kadar
geirdii safahata verilen isimdir. Seyrin evveli slk sonu ise vusldr. Slk; tahsil,
mchede, nefy ve isbat demektir.
Seyr ve Slk birbirinin ayrlmaz paralar saylr. Tasavvuf yolunda seyr iin
slkn lzmu, namaz iin abdestin lzmu gibi saylmtr. Nasl abdesti olmayann
namz yok demekse, slk olmayann da seyri yok saylr.
176

Seyrin drt mertebesi vardr.
a-1. Seyr-i ilallh: Bu seyr nefisten, gerek vcd tarafna sefer etmektir. Seyr-i
ilallh ilm bir harekettir. Chid Efendiye gre, slikler nefslerinin sfatlarn yok
ederler ondan sonra seyr-i illlh hsl olur ve ashb- serden olur. Gn gibi maribde
penhn olurlar.
177
Slik bu seyr sayesinde basit bir ilimden, stn ve erefli olan ilme,
ondan da vcibl-vcdun ilmine ular.
a-2. Seyr-i fillh: Hakkn sfatyla muttasf ve Onun ahlkyla sslenerek kalb
makmnn son mertebesine ulamak, btn beer sfatlar yok kabul etmektir. Seyr-i
fillhn sonunda ilm vecihlerden perdeler kalkar ve slike lednn ilim kefedilmi olur.
Seyr-i fillh cezbe makmdr. Chid Efendiye gre, Allah Telnn ak var ise, hilmin

174
Chid, a.g.e. s, 67.
175
Trer Osman, a.g.e. s, 78.
176
Ylmaz H.Kamil, a.g.e. s, 193; Eraydn Seluk, a.g.e. s, 317.
177
Chid, a.g.e, s,7.
48
var ise ve seyr-i fillhta isen ve nefsini ve rabbini bilirsen mbrek olsun.
178
Hakk
Telnn yedi esmlarna mazhr olana, ebed zere ibdete kim olana, beytullh uhd
edene ve m-i zemzeme varana suyundan iene, seyr-i fillh hsl olur. Zr seyr-i fillhta
nihyet yoktur.
179

a-3. Seyr-i maallah: Slikin her mertebede Allah Tel ile olan seyridir. Bu
mertebede ikilik phesi ortadan kalkar, slik ehadiyyet makmna ykselir.
a-4. Seyr-i anillh: Vahdetten kesret tarafna ynelen seyrdir. Bu seyr bakalarnn
ird ve tenvir nokta-i nazarndan nemlidir. Seyr-i anillh Hakkdan tekrar halka
dntr.
180

b)Slik;
Slik; yolcu, Allaha giden yolu tutan demektir. bn Arabye gre slik,
makamlara hliyle ykselen kimsedir.
181

Chid Efendiye gre, Hakk yolda olan slik, ashb- Raslullhdandr. Sdk
m'min Hakk yolda olan slikleri dn eden, zlim ve mnfklar sevmez ve onlar ile dost
olmazlar.
182
Zr halka karmak slike hatadr ve beldr. Amm uzlet slike defi
beldr, halkdan uzlet eden hstan olur.
183
Sdk m'min slik-i Hakk olur.
184
Mminler
ki, slik lerdir, harm-i kuts lhte gece ve gndz gz yan dkp feryd fign
ederler.
185


c) Sliklerin Makm;
Chid Efendi sliklerin makamlarnn yetmiini yazdn ve her makamn da
mertebe olduunu beyan etmektedir.
186
Ancak grlecei zere eserde elli drt makam
izah edilmitir.

178
Chid, a.g.e, s,93.
179
Chid, a.g.e, s,41.
180
Eraydn Seluk, a.g.e. s, 318-319.
181
Uluda Sleyman, TTS, s, 451; Eraydn Seluk, a.g.e. s, 317.
182
Chid, a.g.e, s, 11.
183
Chid, a.g.e, s, 10.
184
Chid, a.g.e, s, 14.
185
Chid, a.g.e, s, 30.
186
Chid, a.g.e, s, 197.
49
1. Makam Tvbedir ve mertebedir. 1. Hakk Telnn gazsnda bilir Hakkn
izzeti, dn gn kulluk srrn ter hem anlya grr, Hakk Telnn keremine ki, kulluk
zrn kabl eder, fazln gre ki, marifette af edip cann ve nefsini r eyler, Allah Tel
hibir kula zulm eylemez. 2. Mdm kendi nefsinde hayr i grmiye, iine riy karp ve
aybn kendi nefsinde bilip ve Allah rzs iin fiil ilese, onu haktan fadl bilir. 3. Grd
cmle fadlullhdandr, benlik yapan yese mahvola h isbt ede, gnlnden zikir eder.
2. Makam Muhsebedir ve mertebedir. 1. Fkh ilmini bilir ve hkmn tutar,
nefsini iyi danmya, errin bilir dim hesb eder. 2. zerinde farz vcip ne ki, var ise odaya
temyz eder, hesb eder ki, hiret iin ne hazrlad? 3. Kendinde zerre miktr ibdet
grmeye, dim aybn hesb eder ve hangi taatmdr Hakka lyk? diye hor, ciz, miskinlik
ve gnl sankl bulur dim niyz eder.
3.Makam nbettir ve mertebedir. 1. Her iin slih eder, gnhlar iin istifr
eder ve alar ve pimn olur. 2. Veky ile Hak Telya dner, gnhlar lezzetinden hals
olur. 3. Allah Telya dner yalnz hl ile i olmaz ve iinden mdin keser her ne grrse
Haktan grr ve kendini resiz grr.
4. Makam Tefekkrdr ve mertebedir. 1. Hak Tely katnda fikirden hals
olmaya. Zr akl cizdir, ztullh idrk etmekten, zr fikir ile ol ztullh bilinmez. 2.
lemi tefekkr kla ki, fk- nefs-i edeble hikmetin derys mev re ve her hakkat
llsn der eder. 3. Btn amlin fikir eder, bunlar Allah Telnn ihsndr diye.
5. Makam Tedbirdir, yani vasiyyet olmak mertebedir. 1. Mbted, mrid
nashatna kati ihtiy olur, mrid aybnda gzsz olur, mrid nashat ona eser eder. 2.
Her neye bakarsa basret nruyla balgam- baury anlya onun gibi lnete dmiye ve iyiyi
yaramazdan fark eder her iini her garazdan kurtara. 3. Btn ilerin iin doru eder,
endiesini kssa ede, ecelin gyet yakn bile ve srr- Kuran anlya hkmn tutar.
6. Makam Firrdr ve mertebedir. 1. Mbted cehli brakp ilme kaar ve
chillikten mchedeye kaar. 2. bdeti kor ayn kaar Hakk Tel ilmine erie, kamu
ilim Hakkta gizlidir, nefsin murdn koyup Hakk murdna kaar. 3. Cemi taallukt-
dnydan ve ehlinden yz evirip gnln ayrdan thir eder, Hakka kaar.
7. Makam Riyzettir ve mertebedir. 1. limle hulkun pk eder, her iin islhla
sf klar ve ehl-i dnyya yolda olmaz, zerinde kul hakk olmya. 2. Allah Telya
hazr bile, rzsna muhlif i ilemiye, Hak Telnn esrrn gsterip kef olursa
50
sylemiye. 3. Cemi zta gh, ondan fn olur. Zr Allah Tel adlarnda murd vardr,
her biri bir adna mahkm olmutur, cemi mahlkt her adyla birer trl dilek murd
etmitir ve fensn Allahtan bah bile kendi nefsinden bilmez.
8. Makam Semaattr ve mertebedir. 1. Hakk Telnn evmirin tutar ve
nevhsinden ictinb eder ve mahbbun firkndan gzleri ya yamur gibi dkle ve
imtihan haktr. 2. Remzde maksd nedir? hd ede her harf-i remzinde, mehd-u Hak
olur ve grdn ve iittiin ve nettiin Haktan bile. 3. Nokta-i ulya ere ve dim kendi
nefsinden varlk kalmya, veche bk hazrete tulu eder, mahvolup Hakka rcu eder ve
Hakka yokluun arz eder, sbit olur.
9. Makam Gassdr ve mertebedir. 1. Mchedeyi ok edemediine masiyet
derysna gark olup mrn zyi eyledii gasssndan alya. 2. Nefsini hicb kaplar,
hd bulmaz, gasssndan ayrlmya tecell-i Hak gelmediine. 3. Hakk cellinden vr
gelir, men eder bundan hakkat tecell gelmez nru lutfundan kabz eder, ya red klar
gasss budur.
10. Makam Havfdr ve mertebedir. 1. hir nefesde imansz m giderim diye?
korka. Bu korkuyla man sahihdir, mbrek olsun, bu korku kimde ki yoktur, o mnfktr
mmin deildir. 2. Korkar Hak Telnn mekrinden, hi emn olmaz. Zr bz hli
istidr olur, sonra Hakktan mekr iner ve korka ki rahmetini getire ve zahmetini arz ede.
3. Srr- makmndan Hak Telnn cell heybetinden korkar, bundan artk vahet olmaz,
bunlar bu heybetten edeb saklarlar nazlanmazlar.
11. Makam Ricattr ve mertebedir. 1. mmsi ona cehrettirir, muhabbetullaha
doru ulyy hayl eder, ehl-i dnydan yz evirir ve zikrullha megul olur. 2. Snnete
tbk eder, amlini ilmine mvfk eder ve himmeti ehl-i hevya meyyl olmaya ve gnl
Hak Tely sevmekle seyyl olur. 3. Umduu Hakktandr. Murdlar Hakk Telya
ulamaktr.
12. Makam efkattir ve mertebedir. 1. Kendi nefsine efkat ede, mrn boa zyi
klmaya. Zr nefsin ii gc dim masiyettir, srr- eriat kimysyla hakkatini tebdl ede.
2. Kdir olduka, frka shib-i yakn olur ki, gnlne sebep girmiye. 3. Saydini Allahtan
te gre, nefsini koya ucb etmeye.
13. Makam Hudur ve mertebedir. 1. Hakkn hkmne teslm olur hor ve ciz
ve miskin olduun ikre eder. 2. Nefsin emrzn rakip bilir, zhir olann yok eder. 3.
51
Keif hlinde hrmet saklya ve halk onu terk eder dnyda hi ululuk istemez, ululuu
Haktan gayriye lyk grmez.
14. Makam Zhddr ve mertebedir. 1. pheden sakna fsklar ile sohbeti terk
eder. 2. Hakkn himmetin cemi eder ve enbiynn snnetiyle bezenir. 3. Cmle hl
katnda beraber ola Tanrdan gayri messir grmiye.
15. Makam Verdr ve mertebedir. 1. yi ilerden kdir olduka edine. 2.
phelilerden kaar. 3. Gnlnde Haktan gayriyi zikrullh ile dar atar.
16. Makam Riyettir ve mertebedir. 1. Nazr ede fil mefl. Zr derect
bundandr. eriatn emrin tutar. 2. Gzleri yal olur, katreler dker ve gnl ahvlin riyet
eder, ilerine riy girmiye. 3. Evktna riyet eder ve bunu hd eder ki, Hak Tel ezelde
nice cell ettiyse, her hakkat sretine vki olursa Hak Tel ilminin sretleridir ki, tecell
eder ve bu srr bilir hrs terk eder, teslm onun yerine oturur.
187

17. Makam Teslmdir ve mertebedir. 1. Mbted kendini Hak Telya
smarlya Hak yolunda cann, vatann terk edip, dervi-i Hakka teslm olur. 2. Marifetle
hkmeylerse resminin varlna inanmya, hakkat nruna teslm olur. Zr bir kez tecell
klsa kamusun fen eyler. 3. lerin Hakka teslm eder, cmle ite Hak kemline bakar.
18. Makam Sabrdr ve mertebedir. 1. syn etmeye, sabr ede ki, rhuna
Hakktan ihsn erie ve Hakk vaadine medm nazr kla iman sa ve slim ola. 2. Hakka
taatinde sabr ede, Hak Telnn buyruun saklya, fktan ilm-i erle Hak Telya ihls
ede. 3. Hakktan gelen belya sabreder Allah Telnn tevfikiyle, yoksa Haktan gelen
belsna sabreden kimdir?
19. Makam krdr ve mertebedir. 1. Hangi nesne gkek ise kabl edip
kr eder. Bu krde her mslman ve her kfir ve Yahd ve Mecs ve mnfk
kamusu ortaktr. 2. Mbtedlerin kr bu ki, Hak Telnn gizli ikre verdii nimetlere
nazr ve ol nimetlerden hsl olan kuvvetleri Hak Telnn buyruuna verir, yoksa elfz-
takrr birle kr olmaz. Hakktan kimseye ikyet etmeye, bely gizleye, makm- kr
bile. 3. Mnimlere hd bulur ki, kr ge aar, nimet vaktinde nimet vereni grr,
Hak Tely bilir, halktan mdin keser.

187
Chid , a.g.e. s, 186.
52
20. Makam Haydr ve mertebedir. 1. Gizli ve ikrede Hakktan utana ve
Hak Tely kendine nzr grr, hem Hakka meyl eder. 2. Hakk kendine kendinden
yakn bilir, utanr ve bu utanmaktan Hak onu zt- erif sevgisine davet eder. 3. Hak Tel
tecell klsa onu heybet hem hay kaplya, halktan Hakka kamas glib olur.
21. Makam Sddklktr ve mertebedir. 1. Gereklik ki, bununla bu yolda islm
dinine girer ve gafleti hlinde taksirin anar farz, vcibi ve snneti tahsl eder ve tutar zyi
etmeye her harabn zikrullh ile mamr eder. 2. Dusnda yaamay Hakk iin isteye,
nefsi haz iin istemeye, Hakkn taatinde sebt bulur. 3. Hak Tel iine rz olur, makm-
hli gerek kasd doruya gider.
22. Makam brdr ve mertebedir. 1. Buhlu terk eden cmert olur, cann ve
tenini Hak yoluna kurban eder, Hak sevgisini berk eder. 2. Gnl ve dili, cemi endmlar
cmert olur ve gnl zikrullhtan lezzet ala ve endmlar Hak rzsn ihtiyr eder. 3. Hak
Tel rn ihtiyr eder, kendini grmekten gib olur.
23. Makam Hulktur ve mertebedir. 1. Hulk makmn bile Hak Telnn
emrine say eyliye. 2. Hulkun zrn kabl eder suundan geer, Hakktan her ne gelirse
kr eder, kendini noksan zere bilir. 3. Halktan gib olur.
24. Makam Tevzudur ve mertebedir. 1. slm yolunda doru olur, tekebbr
olmaya, Hak buyruun tutar. 2. Hak rzsnda olan kardeleri karde edine, onlara tevzu
eder, amel-i slih olan limlere tevzu eder. 3. Nefsini grmeye fn olur.
25. Makam Ftvvettir ve mertebedir. 1. Gnln dny elencesinden keser
ve eriat kimysyla hakkatn tebdl ede ki, dnysn ve hiretin mamr eder. 2. Dnysn
tamam saym olur, hakkat Kbesin tavf eder. 3. Halka karmak ona g gelir, Hak
yoluna gideni berk tutar.
26. Makam lml-yakndir ve mertebedir. 1. lml-yakn farzdr, Hakktan ne
olduysa ikre onu kabl ede, ar etmiye, her ne ki, haber verildiyse tasdk ede, grmemi
gibi inana. 2. Yaknin aynidir o ganlerden gan olur. 3. Hakkal-yaknin shibi olur,
ilminde mat ola bil-klliye fn olur.
27. Makam Zikirdir ve mertebedir. 1. Gnl hazrlna sen ede, namazn
gnl huzurluuyla kla, Hak yolunda zikr-i muhkem olup, dim zikrullha megul
olmakla ve dny dostluunu terk etmekle. 2. Gnl ve srryla zikir ede, Hakka hazr ola.
53
3. Rhu gizli zikir ehli ola ve Hak seni zikr eylediin hd ede. Zr bu makm hasb
deildir, Hak Telnn bahiidir.
28. Makam Fakrdr ve mertebedir. 1. Dnyy istemekten gnl gan ola, hiret
talebinde haris ola, eer talebi olmadan dny hsl olduysa, Hak yoluna har ede. 2.
Varln hem amellerini hem kemlin klliyesin Hakktan fadl ile amlini grmiye. 3.
resiz olduun tahkik ede, her ne vki olursa hd ede ve kamu ilerin hazreti ztn
hkmnde bile. Yani benlik eseri koymya, yoksa fakirlik hrkasn giyip korunmak
deildir, bunun gibi fakirden nezbillh.
188

29. Makam Murdtr ve mertebedir. 1. Hak Tel onu hatalardan saklya ve
slik yollarn set eyliye. 2. Allah Tel onun aybn rter, melmet etmiye hem ebed
itaba ve kahra let etmiye, masiyetten saklya iyilik eder ve hem sohbeti tevbeye sebep
eder. 3. Hak Tel onu hlis eder, onun istihkk yok iken fadl eyler.
30. Makam hsndr ve mertebedir. 1. Hakk grr gibi ibdet ede, ivz istemez,
cmle Hak buyruuna vef eder. 2. bdeti ahvlinden, amlinden grmiye, cemi
demden ilerin rter, himmeti hakla olur. 3. bdetinde ok durar, ekser vaktin
teveccde geirir.
31. Makam limdir ve mertebedir. 1. lm-i aynla ve grmekle ve iitmekle ve
tevtrle ola. 2. Gnl msivdan mcerred ola ve srr- takv ile riydan pk ola. 3. lm-i
lednn olur ve o Hak Telnn bahiidir anlamaz.
32. Makam lm-i hikmettir ve mertebedir. 1. Herkese hakkn vere, hi birinin
hakkn men etmeye, her kiide ne kadar esm ve ilim hsl olursa, o kadar yol bulur. 2.
Hak Telnn murdn gzliye ve idn bile ve adlini hkmede bile. 3. stidll iinde geze,
basret nruyla her birinin srrn anlar.
33. Makam Basrettir ve mertebedir. 1. Basret lemine gzn aa ztullha yz
tuta ve Hak Raslnden ne geldiyse gerek bile, szn Hakk kitabna uydura. eriat tcn
bandan gidermeye. 2. Basret Hakk adlini bula ne ltuf ettiyse kllsini Allahtan bile,
Hakka baka. 3.Basret, marifet Hak Telnn bahiidir, kesb deildir.
34. Makam Murkabedir ve mertebedir. 1. Hakk gzete, gayr seyrin koya
Hak Tely ululaya ki, nefsi fen bula. 2. Hakk Tely kendine nazr klar bile,

188
Chid, a.g.e. s, 189.
54
dnyya yz balam iken Hak Tel inyet edip, gnln dndrd bile. 3. Ezel
mansn gzliye her zaman zhir olur.
35. Makam Hrmettir ve mertebedir. 1. Mchid ola, merm nefs-i errin boza
, Hak Telnn evmirin tuta ve nevhsinden kaa. 2. Kitabullhdan neki geldi, kamusun
tuta. 3. Edep saklya sznde ve iinde ferahna gezmiye, Hakk mekrini gnderir diye hi
emn olmya.
36. Makam hlstr ve mertebedir. 1. leri yaramazdan sf ola ve iini iinden
grmiye ve kendini iyi grp marr olmya. 2. Riyzet suyuyla pklk denizinden riysz
yuya ve dervie sy tuta dura. 3. Bir ii ihlsa lyk eder ki, hak makbl ede ve her ii
ilme mutbk ola ve tarkatte urc ede.
189

37. Makam stikmettir ve mertebedir. 1. Hak yolunda doru dura. Zr
istikmet kamu hlin candr, iinde bidat bulunmaya. 2. Hak Tel tecell kla, ol Hakkat
nruyla istikmette bk kala, kasd Haktan yana ola. 3. Tecell saydna seyr olduka
istikmet maksdun gre.
38. Makam Tevekkldr ve mertebedir. 1. Tevekkl her eye bir sebep tuta.
Zr o kii esbbdan kesilirse, bu babda fitne gele halk bu ehl-i dnydan terkdir diye
medih edeler. Benlik bann bendine gire, ucubla helk olmaya. 2. demden mdin
kese, rzkn halktan talep eyleye, gzn sebepten yuma, zr rezzk grr tesr onun bilir.
3. Tevekkln grmekten gib ola, kul olduuna kn ola.
39. Makam Tefvizdir. Yani btn ileri Allaha smarlamaktr ve mertebedir. 1.
inin kllsine Hakk vekil tutmak ve cmle iine kefil bilmek, Hak Tel kuvvet
vermeyince bir ie mlik olunmaz, kamusu Hak Telnn kudretindendir. 2. Her iinden
nefsini resiz bilir, iini kurtarr grmez. 3. Hakk yol eden ve deriden isim dvdren bile
ve gnl sanklyla niyz ede.
40. Makam Himmettir, mertebedir. 1. Zhd ede nefs-i emmreden hals
olunca. 2. Himmeti kdir olduka msivya tarh ede, btnda nr- evki erh ede ve uzun
uzun endieler etmeye ve ibdete cehd ede. 3. Himmeti ztullh ola, tecellden kar aa
kemlin sarf eder.

189
Chid, a.g.e. s, 191.
55
41. Makam Muhabbettir, mertebedir. 1. Allah Telnn buyruuna kim ola,
hizmet ona lezzeti Hak kapsnda hor ola, ak arta Raslullh (sav)e uya. 2 Cemi
nesneden Allah Tel ona sevgili ola. 3. Cemi ztn hazretine azm ede, o hlde akln selp
ede, nr-u zt onu cezb ede, dilinde ibdet kalmya.
190

42. Makam Gayrettir, iki mertebedir. 1. Nice yllar mrn zyi klm idi, ol
vakitte kalan ibdetleri kaz ede, dim zikrullha megul olur, suun bilip, zikredip alar,
gayret eder ve o gnh bir daha ilemez. 2. Vaktini gaflette geirmeye gayret eder ki, onu
nikb brmesin.
43. Makam Sabrdr ve mertebedir. 1. Bu hl vki olsa, hibir yerde karr
edemez, gnl halktan kaar, vahdeti sever, ns zikrullh olur, dn gn skin olmas,
fikrullh ile olur, halk grp onlara karmaz, mevt ona lezzet verir. 2. Sabretmek evk
glib olur, aklna onu deberdir, mkunu andrr, herkes dny saraynda gnl karr
eylemez, kahreder ihtiyrn koymaz. 3. Shibine sabretmek hkm eylese seyir gyet
bulmaz ki, skin olur fen yolunda gz yan dker ve insniyyet sfatn efn edip varlk
srn mahvde fen bulur.
44. Makam Sakadr, yani akl kalmya bu makm mertebedir. 1. Slik evvel
emirde uzlet ihtiyr edip, dnydan ve ehlinden yz evirip, riyzetler ekip gece gndz
zikrullha megul olur. 2. Bunlarn srlar esrr- gaybe ola, u ilm-i tahkk mcibinden o
acib hayran kalrlar ki, beeriyyet gelince. 3. Bunlar hd-i zt derysnda gark olurlar,
yaratlmtan eser kalmaz, hayran olup kalrlar.
191

45. Makam Mlhazadr ve mertebedir. 1. Hli yz dnyya, mala ve mansb
muhabbetine balam iken, Hak Telnn inyeti eriip, onun yzn Allaha tutar bilse
sana ksmet ne mukadder olursa myesser olur, bunu idrk ede ahkm- eriat bana tc
ede. 2. Nr-u kefi mlhaza ede ve takv libsn giye ve Hakka megul ola dnyy ve
ehl-i dnyy terk ede. 3. Bunlarn seyri, seyr-i ilallah oldu, eer debre nrlar ise helk
olurlar. Zr ondan yukar nesne yoktur, nmahdud nmtenhdir, evveli ve hiri yoktur,
st ve alt, sa ve solu yoktur, cemi nesneden mnezzehtir.
46. Makam Safdr ve mertebedir. 1. Telvini gide ilm-i terikatn safs
mchedesi ziyde arta, himmetini sa ede, ayana eytan a dolamaya, ona cemlin

190
Chid, a.g.e, s, 192-193.
191
Chid, a.g.e. s, 193.
56
gstere. 2. Saf hliyle ola mhede, ol hlde envra gark ola cefs gide. 3. Bunlarn
safs Hakkn ztnda yok olmaktadr, zr ztullha vsl olmak feny- mutlaktr.
47. Makam Srdr ve frkadr. 1. O slik dir ki, slkleri sahih oldu, dnydan
ve ehlinden yz evirip, halktan tamam mitlerin kesdiler, dim yzlerin Allaha tuttular,
bunlar ashb- yemindendir. 2. u rifler ki, lemi kovmak baz ilerin ilerler, amm ehl-i
hevya karmazlar, onlar avam sanrlar. 3. Hakk Tel kendi vechinden bunlara envrn
ikre eyledi.
48. Makam Gurbettir ve mertebedir. 1. Vatandan ve cemi taallukttan
dnydan ve ehlinden yz evirip, ecer-i gurbette garib olur. 2. Hle gurbet der, kamu
chiller arasnda sddklara gurbettir. Zr ehl-i dnynn hevsna muhlif sylerler ve
onlara karmazlar, ahlk- zemmeden pk olmulardr. 3. rifin hlini kimse bilmez, ill
rif olan bilir ve anlar. Zr rif de hid-i Hakdr ol vatannda meskeninde Hak yolunda
gurbet budur.
49. Makam Mkefedir ve mertebedir. 1. lem-i zhirden hsl olan benlik
hicb tamamen gide, hi eser kalmya hd ondan nikb aa. 2. Bunlara teferruk khi rz
olur, kii ziyde olur, amm mkif kendisinin grse hicba der, srr kesilir. 3.
Bunlarn kef-i ayndir, temekkn shibleridir.
50. Makam Mhededir ve mertebedir. 1. Vcd envrn zhirinde hd ede
ve tecelller ola. 2. Zt- bek hlinde Hakktan hilat girip halktan pk olur. 3. Cema
mhid olur.
51. Makam Hayttr ve mertebedir. 1. Mbtedye ilim gerektir cehilden kurtula
hayavt bula, Hak Telnn vadinden korka. 2. Bunlarn vech-i nru zhir olmaktr,
hdunda seyr olmaktr. 3. Bunlarn hay tecell ztdr, burada bunlar Hakkdan gayri
nesne grmezler. Cemin hayavtyla hayy olur. Hor ve ciz bire Chidiyye bu hayavt-
rz kla. Hakkatte nru gz gre enel Hak diyen kezzblarn szlerine marr olup
helk olma.
192

52. Makam Fendr ve mertebedir. 1. Mbtedye gerektir ki, lim nefsin
makmndan kp, gnlnn kaps Hakka ala, kef makmna erie, gayb leminden
harfsiz sedsz nid iite ve btn eydan Hak Telya muhabbet ziyde ola. 2. Envr-

192
Chid, a.g.e. s, 195.
57
Hak nefsinin sfatn mahv ede, nefsi rhuna muti ola, vcdu fen bula, ilimde gayri Hak
yok bile. 3. Feny- mutlaka erie ve hem bek yolunda slik ola.
53. Makam Tecriddir, budur ki, zhirde dny znetin terk ede ve btn nefs-i
hevsn terk ede, hlis ola ve lednn ilmi ola. 1. Ayni cema gide, ulm koya resimde ve
sfatta kalmaya. 2. Tecrdini hd etmekden gide, hdu hlis ola, zr ebk-i resimle
mhede olur.
54. Makam Tefrrdir ve mertebedir. 1. Slik gnln ayrdan thir eyler, Hak
Telnn muhabbetine der, kendi varln terk eder, kastn doru edip Hakkda fn
olur. 2. Zhirde fakrdan hlis gnl sunk olur ki, Hakk onu kabz eder, Hakktan ona gayret
gelir ki, asl kimse onu bilmez. 3. Hakk Tel onlar nefsine dndrr, lim irda
getirir.
193


d) Ulemnn Slk;
Chid Efendi yet-i kerme ve hadis-i erif ile ulemnn slkn yle
aklamaktadr: Kuranda Tahkik kurtulmaz, meer u kiiler ki, Allahtan korkar lim
ola.
194
buyurulur. Peygamber (sav); Benim mmetimin, ulems beni srail
peygamberleri gibidir
195
dedi. yet ve hadsle sabit oldu ki, lim Allahtan korkanlar imi
ve korkmayanlar lim deildir, okur yazar olsalar da childir. Bir kii ahlk- zemmeye
batm iken gerek manada limim diyemez. Hatta Chid Efendiye gre limlik iddia
etmesi kfrdr.
196
nk Kuran ve hads yalanm olur. lim ona denir ki, Allahtan
korkar biline ki, ilmullha yakn olmaktr. lm-i nfi vstasyla, yksek dereceye yetiir.
Zr ilmin ba Allahtan korkmaktr. Raslullh (sav) buyurdu ki, Ben Allah Teldan
sizden ziyde bilirim ve korkarm.
197
buyurdu. Hayetin belirtisi odur ki, ilmiyle amel
eder. Hakkn rzsn talep eder. Dny iin dolap kurmaz ve her kim amel etmezse
childir. Nitekim Hakk Tel onu merkebe temsl eder. Nitekim buyurur; O kiilerin
meseli Tevrat yklendiler, amel etmediler, eee benzer ki, kitaplar gtrr. Onu bilmez

193
Chid, a.g.e. s, 196.
194
Ftr , 35 /28.
195
Aliyyl-Kr, el-Masn, s. 123; Mnv, Feyzl-kadr, IV, 384; Acln, Kefl-haf, II, 83. (Bu
kaynaklarn hepsinde de bu szn aslnn olmad ifde edilmektedir.)
196
Chid, a.g.e. s, 223-224.
197
Buhr, man 11; bn Abdilber, et-Temhd, V, 120 (Eb mer Ysuf b. Abdillah en-Nemer, I-XXIV,
Marib, 1387); bn Hacer, Fethul-br, X, 513.
58
ki, nedir
198
demektir. Biri ilm-i enbiy (as) hazretlerinin mrsdr. Nitekim buyurur;
Ulem, enbiynn vrisleridir.
199
Mrs bunlara dndrmektir. Raslullh (sav) dinar,
dirhemi mrsa koymad. lmi mrsa koydu. Kimki onunla amel klsa, ulu nasbi ve azm
mertebe bulur. Raslullh (sav) iki trl mrs kodu. Biri ilm-i zhir ve biri ilm-i btn. Biri
ilm-i zhir o ki, inceleyenin faydaland ilim ki, sahbe Raslullh hazretinin kavlinden ve
fiilinden almlardr. Mesel ilm-i kitabullh ve ilm-i snnet ve ilm-i fkh gibi dah
insann, islmn envndan ne varsa hepsi ilm-i zhirdir. lm-i btn marifettir. Cebril
vsta olmadan gaybl- gaybdan ev edn makmndan li meallah vakti hlinden
Raslullh (sav) erf-i rhundan sahbe-i kirm ehze ederler ki; Bunun zerine Allah,
kuluna vahyini bildirdi.
200
Nbvvet velyetinden bir cra snnet-i kirm tarknca, o
talep leminde Hak Telnn ak oduna yanp kl olan canlarn zerine dkerlerdi.
Ulem taifedir. 1. lm-i zhiri bilir, onunla amel eder. 2. lm-i btn bilir ve
onunla amel eder. 3. Hem ilm-i zhiri hem ilm-i btn bilir ve ikisini de icr eder. Veliyy-i
kutb onlardr.
201


7 -eyh (Mrid-i Sdk) ve Mrid:
eyh, lgatta yal ihtiyr, pr, bey, nder, kabile bakan mnalarna
gelmektedir.
202
Tasavvufta ise, eriat, tarikat ve hakikat ilimlerinde kemale ulam ve bu
noktada nefislerin hastalklar ve tedavilerini bilmede en son noktaya gelen, taliplere
rehberlik eden ve onlar irad etme ehliyetine ve liyaktna sahip olan rehber ve delil olan
kimse"dir. eyhlik rtbesi; sflerin yolunda, rtbelerin en yksei ve Allah'a davette
peygamber vekilliidir.
203

Chid Efendi, bir kimsenin kurtulua ermesi iin, bir eyhe mrid olmas ve bir
tarikata girilmesini art koar. Kiinin kendi bana seyr u slkn tamam edemeyeceini

198
Cuma, 62/5.
199
Eb Dvd, lim 1; Tirmiz, lim 19; bn Mce, Mukaddime 17; bn Hibbn, Sahh, I, 289, 290.
200
Necm, 53/10.
201
Chid, a.g.e. s, 224.
202
Rb el-sfehn, el-Mufredt, s. 396; Sleyman Uluda, a.g.e, s. 455
203
Suhreverd, a.g.e, s. 118.
59
hatta sapklklara deceini sylemektedir. Aksini savunanlar ise, mnafklar olarak
nitelendirmektedir.
204

Chid Efendiye gre eyhler saadet sahibidirler. nk, velyetlerinin banda
seyr-i slk ettiler, hidyetullh ile cmle ftn ucuna eritiler her birinin hakkatna
muttal oldular, o imtihanlardan selmetle getiler nect bulup menzile eritiler. Evvel
emirde mrid-i sdka teslm-i klliye ile teslm olup, tlimine rz oldular.
205

Her tarikat bals ve her lim eyh deildir. zetle tasavvuf adan eyhte u
zellikler bulunmaldr:
a) eyhte bulunmas gereken zellikler;
eyh, kitap ve snneti iyi bilmelidir. eyh olacak kimsenin gzel vasflarla
donanm, dnya ve makam sevgisinden gemi, az yeme, az uyuma, az konuma ve halvet
gibi, riyazet ve mchede, namaz, oru ve zikir gibi nafile ibadetlerle nefsini artm,
slkn tamamlam halk arasna girmi, Allah ve Rasl'nn ahlakyla ahlklanm bir
kimse olmas gerekir. Ayrca Hz. Peygamber'e (sav) uzanan bir silsileye sahip
bulunmaldr.
206
Silsile tasavvufta eyhin Hz. Peygamber'le (sav) irtibat ynyle
nemlidir. Bundan baka sohbeti slih kimselerin sohbetinden daha az yararl olan kimse
eyh olamaz.
207
Mrid, daha geni bir lde, ummiyetle sf mnasn almtr. eyh,
derghta medresedeki mderrisin vazifesini yklenen kiidir. Okumak iin bir reticiye
ihtiya hissedildii gibi, terbiye iin de bir eyhe ihtiya duyulmutur.
208

b) Mrid;
Mrid de eyhe tbi olan, eyhin verecei terbiyeyi ve eitime muhta olan ve
medresedeki talebe konumunda bulunan kimsedir. Fakat fonksiyonlar itibariyle eyhle
mderris farllk arz eder. nk mderris ders takrir eder, eyh ise kendisine intisap eden
sliklere istidt ve kabiliyetlerine gre manev olgunlua eritirmek zere rehberlik ve
nderlik eder, faydal ve zararl olan gsterir, onlarn kalplerine eriat bilgisini ve Allah
sevgisini yerletirmeye alr. Hocann yapt i nazar ve kavl, eyhinki ise amel ve

204
Chid, a.g.e. s,148-149.
205
Chid, a.g.e. s,172.
206
Ylmaz H. Kmil, a.g.e, s. 194; Kbr Necmuddin, a.g.e. s. 153-154; Ayn M. Ali, a.g.e, s. 92
207
Kbr Necmuddin, a.g.e. s, 87.
208
Ankarav, a.g.e, s. 32; M. Ali Ayn, slam Tasavvuf Tarihi, s. 91; Mahir z, Tasavvuf, s. 162; Seluk
Eraydn, Tasavvuf ve Tarikatlar, s. 116.
60
tatbikidir.
209
eyh, hak yolda slk eden, bu yoldaki zararl, korkulu ve tehlikeli hususlar
tandktan sonra, vakt, menzil, hal ve makamlar konusunda mridi bilgi sahibi yapmak
suretiyle onu ird eden, faydal ve zararl olan eyleri ona gsteren kimse
210
ve eyh,
manev doum iin insan ruhunu tabir cizse, dlleyebilen manev erdiricidir.
211

b) Mridin eyhe ihtiyac;
Chid Efendi mridi yumurtaya benzeterek eyhden doduunu beyan etmektedir.
nk mrid yemrud sfatnda oldu, kendi beeriyyetini yumurta lfndan baland
kald. O kuluk mertebesinden ki, abdiyyet-i hs ondan ibrettir, girdi ve dt eer kendi
zn, eyhin ve lyk tasarrufuna teslm edecek olursa, eyh dah kendinin l himmetini
ona sarf edip onun hline murkp olur tedrc ile. Nitekim kuun tasarrufu tesiri yumurtada
zhir olur. Yumurtal hlinden kuluk vcduna tebdl olur. Bu tecelln, eyhin dah
rhniyesi tasarrufun tesiri mrdin o yumurta sfat- vcdunda iken tesirler edip onu
kuluk vcduna tebdl eder ki, ubdiyyet-i hstr. Amm ku yavruyu yumurtann kap
yolundan lem-i zhire karr. Onu dnydan teri yrtt, lkin mana kuunu lem-i
melekt yolundan dar gtrrler. Zr onu lem-i ulv iin yrtmlerdir. Mridin
vcd kuu beeriyyet yumurtasnn melektunda gizli idi. eyh himmetinin tasarrufu onu
melekt derecesinden hviyet-i hevsnn sahrsna gtrr ve velyet sulbnden vridt
rahminden ubdiyyet makmna abdiyyet-i hs olup doar.
212

Tasavvuf eitimi asndan eyh-mrid ilikilerinin roln ortaya koyabilmek iin
eitici ve mrebbi durumunda olan kimseleri tanmak ve bilmek gerekir. Bu eitim
ierisinde eitimle uraan aada belirtilen sayda eiten ve terbiye eden eyh vardr:
a) eyh-i tlim: reten, hoca, tasavvuf konularda bilgi verip evresindekileri
aydnlatan sf.
b) eyh-i sohbet: Herkesin sohbetine katld, szlerini dinledii, hal ve hareketlerini
rnek ald sf. eyh-i tlim bilgi verir, eyh-i sohbet hem bilgi verir, hem de haliyle
evresindekileri etkiler, onlara rnek olur.
c) eyh-i irade: Tarikatta en yksek olan, iradesi ilahi irade iinde meze olmu ve
yannda veya ilham altnda mridin cesed ve ruh halinde kabul olunduu kimsedir.

209
Ylmaz, a.g.e. s. 194.
210
Kubr Necmuddin, a.g.e. s. 87.
211
ztrk Y. Nuri, Kur'an ve Snnete Gre Tasavvuf, s. 401.
212
Chid, a.g.e. s,29.
61
d) eyh-i iktida: Kendine uyulmas, sz ve fiilleri taklid edilmesi gereken kimsedir.
e) eyh-i teberrk: Bereketinden nasip almak iin mbtedi mridin ziyaret ettii
kimsedir.
f) eyh-i intisab: Mbted mridin sayesinde tarikata kabul olunduu, kendisine
hadim (din hadim) olduu ve madd vazifesi iin kendisinden emir ald zattr.
g) eyh-i telkin: Her mride okuyaca virdi tevz eden manev reticidir.
h) eyh-i terbiye: Mbtedlerin terbiyesi ile vazifelendirilen eyhtir.
i) eyh-i tarikat, eyh-i terbiye, eyh-i irad, eyh-i taslk: Mrid ve mntesiplerini, bir
annenin bebeini terbiye etmesi ve yetitirmesi gibi terbiye edip yetitiren eyh. Onlarn
hem ruhan ve hem dnyev rehberidir. Tarikat eyhleri byledir.
213
Bunun yannda
eyhlik konusunda slih sliklerin durumu drt ksmda incelenebilir:
1. Mcerred slik (cezbesiz slk eden).
2. Mcerred meczb (sadece cezbe halinde olan ve kalan).
3. Slik-i meczb (nce slke balayp, peinden cezbeye ulaan).
4. Meczb-i slik (bidayette cezbe hlinde olup, ardndan slke balayan).
214
Baz
insanlarn yapsnda tabi olarak balanma duygusu vardr. Bu duygu en st dzeyde eyh-
mrid ilikilerinde temsil edilmitir. slm tasavvuf kitabiyatnda yer alan "eyh-mrid"
kavramlar tasavvuf tecrbeye, daha teknik deyile seyr slke balayan mride bu
yolda rehberlik eden kiiyi ifade etmektedir. Genel olarak eyhsiz bir tasavvuf hayat
dnlemez. nsana zg dier tecrbe alanlarndan daha zel akn, anlalmas g bir
tecrbe alan olan mistik tecrbede bir rehbere bavurulmas, bu konuda baarya ulama
bakmndan byk nem tamaktadr. Nitekim Byezd-i Bistam, "eyhi olmayann
eyhi eytandr"
215
diyerek rehbersiz bir yola girmenin tehlikesini vurgularken, Eb Ali
Dakkak, "Yetitirene ve dikeni olmadan kendi kendine ve huda-nabit olarak biten bir
aa yaprak aar, fakat meyve vermez. Nefes nefese ve tedrici bir ekilde tarikatn
kurallarn retecek bir stada sahip olmayann durumu da byledir. Bu durumda olan

213
Uluda Sleyman, TT S., s ,455.
214
Suhreverd, a.g.e, s. 122.
215
Kueyr, a.g.e, s. 592; Shreverd, a.g.e, s. 127.
62
mrid heva ve hevesine tapar, baka bir kurtulu yolu bulamaz
216
ifadeleriyle, yol
gsterisiz bir mistik tecrbenin tehlikelerini haber vermektedir.
217
eyhlerin ounun
yle dediini iittim: "Kurtulua ereni gremeyen ve bilemeyen kii kurtulamaz." Bu
konuda Raslullah (s.a) bizim iin en gzel bir rnektir. Ashb- kiram, btn ilim ve
edeblerini Hz. Peygamber 'den alyordu. Nitekim sahbe-i kirm'dan bazlar yle
demilerdir: "Raslullah (as) bize, helada kaza-i hacet yapmasna varncaya kadar her eyi
retti."
218

Tasavvuf kendi anlay erevesinde ifratlar olsa da insan gerek bir kul ve tam
anlamyla bir insan yapmaya ynelik bir mcahede olarak kabul edilmektedir. Mcahede
hayatnn gayeleri iin bn Haldun u l tasnifi yapmtr.
1. Gayesi takva olan mcahede. Bu mcadeleye insan sevkeden amil kurtulu
arzusudur, Allah'n gazabndan korunmak ve saknmak maksadyla Hakk Tel'nn
koyduu hudutlara riyet etmektir. Bu mchedenin hakikati veradr.
2. Gayesi istikamet olan mcahede. Bu mucahededen maksat nefsi slah etmek ve
btn hareketlerinde itidal zere olmasn salamaktr. rade ve riyazet bu yolun esasdr.
3. Gayesi kef ve ittila' olan mcahede. Bu, takva ve istikmeti gerekletirmekle
beraber tasavvuf! terbiyenin usullerini bilen bir mride balanmak, halktan ayrlarak
tenha bir yerde inziva hayat yaamak, salam bir iradeye sahip olmak, sevgili iin her eye
raz olmak gibi artlara da riyet edilmesini gerektirir.
219

Shreverd (0.632/1234) bu noktada eyhin tasavvuf eitimindeki konumunu u
szleri ile ortaya koymaktadr: "Hz. Peygamber (s.a) iin Cebril (a.s) nasl vahy emini ise,
eyh de mridleri iin ilham eminidir. Cebrail'in vahiyde ihaneti olmad gibi, eyhinde
ilham da ihaneti olmaz. Raslullah (s.a) nasl neva ve hevesiyle konumaz ise, zahir en ve
btmen O'na ve O'nun snnetine bal olan eyh de heva ve hevesiyle konumaz."
220
Bu
ifadelerden eyhin konumu delilsiz ekilde Hz. Peygamber'e (s.a) konumuyla ayn
grld ve kyasland anlalmaktadr. Byle yapmann doru olduunu sylemek
zordur. slm inancna da ters gzkmektedir.

216
Kueyr, a.g.e, s. 592; Shreverd, a.g.e, s. 127.
217
Hkelekli Hayati, "Din Psikolojisi Asndan eyh-Mrid ilikileri", Hareket, Mart 1980, s. 36-37.
218
Mslim, 2/Tahret, 57 (l, 225); Eb Dvd, 1/Tahret, 4 (I, 49, h. no: 7); Tirmiz, 1/Tahret, 12 (l, 24, h. no:
24); Nes, Taharet, 35, 36 (I, 35-36)

219
bn Haldun, Tasavvufun Mahiyeti, s. 124-136.

220
Shreverd, a.g.e., s. 316.
63
d) eyh-Mrid ilikisi;
Tasavvufta mrid-eyh ilikisinin srekli olmas ve devaml canl ve taze tutulmas
tasavvuf eitim asndan nemlidir. Nitekim tasavvuf geleneinde mridin eyhi
karsnda hibir deeri yoktur ve kendini de byle deersiz olduuna inandrmaya alr.
Kueyr'ye (0.465/1073) gre mrid u dnce ierisinde olmaldr: "Dnya ve ahirette
kadr kymetim veya yeryznde benden daha aa biri var diye bir mridin hatrndan
bir fikir geerse, o mridin irade ve mridlik yolunda att hibir adm shhatli olmaz.
nk mrid iin vacip olan nefesinin deerini tahsil iin deil, Rabb'ini tanmak iin
almaktr."
221

eyhini her eyde ve herkesten ok sevmek mridliin artlarndandr. Mrid artk
kendi iin deil, eyhi iin yaar. eyhte fni olmak Allah'ta fni olmann mukaddimesidir.
Mridin seyr slkte ilerleyebilmesi iin "kalben bile olsa eyhine itiraz etmemesi
arttr."
222
Bylece bu durum, mridin eyhini benimsemesine ve taklid etmesine yol aar.
Ancak bize gre bu durum beer takatinin dnda bir eydir.
Kueyr'ye gre, "Mride gereken edeplerden birisi de, zahiren ve btnen kt bir
hle dmekten ve kt edebden saknmaktr."
223
nk sdk bir mrid, kalbini mridine
balad zaman; nce, onun zahir i edepleriyle edeplenir, sonra mridin btnndaki
btn kuvvet mridin kalbine akar. slm tasavvufunda eyhin tartmasz bir otoritesi ve
saygnl vardr. Sfler arasnda kklemi eyh otoritesini daha net ve zl ekilde, bn
Haldun'un (0.808/1405) sflerden naklettii u sz ifade etmektedir: "Mrid eyhin
huzurunda ykaycnn nnde yatan l gibi olmas lazmdr."
224
Fazlu'r-Rahman
(.1988) ise farkl bir yaklamla eyhin otoritesinin tarih sre ierisindeki durumunu
yle yorumlar: "lk asrda sflik yolunda yryenler, arpc bir ruh bamszlna,
verimlilik ve yapcla sahip olduklar halde, daha sonralar amansz bir disiplin ve eyhin
ruhan diktatrlne sorgusuz-sualsiz mutlak bir boyun eme anlay ba gsterdi.
III.(IX.) yzylda Cneyd-i Badad, mridin Allah karsnda bir kukla gibi


221
Kueyr, a.g.e, s. 594.

222
Kueyr, a.g.e, s. 512-14.

223
Ankarav, a.g.e,
f
s, 39.

224
Ankarav, a.g.e, s. 35; Suhreverd, a.g.e, s. 128.
64
davranmasn tavsiye ediyordu; oysa daha sonra mridin mridin elinde cenaze
ykaycsnn elinde durduu gibi durmas gerektii sylenmekte idi.
225

Hucvir'ye (.470/1077) gre tasavvuf yolunun eyhleri gnl doktorudur. ayet
doktor hastann derdini bilmiyorsa, yapaca tedavi onu mahveder. Zira onun tedavi
edileceini, hastann bakmn, hastann tehlikeli olan yerlerini bilmemektedir. Bundan
dolay hastaya verecei yiyecekleri ve iecekleri hastann derdine muhalif olacak ekilde
tatbik eder. Hz. Peygamber'in (sav) "Kavmi iindeki eyh, mmeti iindeki peygamber
gibidir" demesinin sebebi budur. Peygamberler nasl davetlerinde basiretle ve halkn kendi
seviyesine gre hareket etmilerse, eyhin de byle hareket etmesi gerekir.
226

Chid Efendi eyh- mrid ilikisini, ilgin bir benzetmeyle mridin yumurta gibi
eyhden doduunu sylemekle aklamaktadr. eyh mridi terbiye etmek iin kendi
tasarrufu altnda tutar. Dier bir benzetmesi de kuun yavruyu yumurtann kabuundan
zahir leme kard gibi eyh de mana kuu olan mridi lem-i melekt yolundan lem-i
ulvye gtrr.
227

Tasavvuf eitiminde byk bir saygnla ve otoriteye sahip olan eyh, bylece
mridlerinin btn zelliklerini ve kabiliyetlerini gz nnde bulundurarak, herkese ayr
ayr yol gsterir. Mridin mizacndaki sertlii yava yava izle etmeye alr. Mridin
teslimiyeti tam ise abuk yol alr, olgunlar ve kalp safasna ular. eyh-mrid
mnsebeti, baba evld ilikisi scaklndadr. nk peygamberler, mmetlerine "baba"
mesabesinde olduu gibi peygamberlerin varisleri konumundaki eyhler de mridlerine
kar "baba" durumundadrlar. Bu yolun terbiye sistemi sret-i nebeviye ile ahenklidir.
Gaye o rnee benzemektir.
228
Mridin kendi bana istiklli ise; artk Cenb- Hakk'tan
manev ilim ve ilham alp anlama kapsnn kendisine almasyla balar. Mrid, ihtiya ve
mhim ileri Allah Tel'ya arz edebilme ve O'nun tarif ve tenbihatlarna gre zp, ilh
murad anlama rtbesine ulat zaman, artk mridinden ayrlma vakti gelmitir.
Mridinden ayrlma vakti gelmeden kendiliinden ayrlrsa; nne, dnyaya dnme,


225
Fazlu'r-Rahman, slam, s, 172.

226
Hucvr, a.g.e, s. 136.

227
Chid, a.g.e. s, 29.

228
z Mahir, Tasavvuf, s. 162; Ylmaz H. Kmil, a.g.e, s. 194
65
hevsna tbi olma gibi, vaktinden evvel stten kesilen ocuun mruz kalaca sknt ve
engellere benzer manialar kar ve onu zarara, sokar.
229

Buraya kadar eyhle ilgili anlatlan zelliklerin ve vasflarn snnete uyanlar olduu
gibi snnete uymayanlar vardr. Snnete uyanlar da Hz. Peygamber'i (s.a) rehber ve rnek
alma durumu, uymayanlar ise eyhin konumunu olduundan fazla grme, abartl vasflar
eyhe ykleme, mridin iradesiz, deeri olmayan kii olarak alglanmasdr.
Burada nemli grdmz u noktaya temas ederek konuyu bitireceiz:
1- eyh velayet sahibi olmak itibariyle, makam ne olursa olsun, nebinin mertebesine asla
ulaamaz.
2- Sflere gre velayetle nbvvet makamlar arasnda sddkyet denen bir makam vardr
ki buna ulamak iki ahsn dnda hi kimseye nasip olmamtr. Hz. Ali ve Hz. Eb
Bekir.
3- eyhin araclk vasf geicidir. Ksacas mrid bir k yakar ekilir. Yolu yryecek
olan mriddir.
230

Chid Efendiye gre sliklerin nefsini bilmek mertebedir.
1- Sret-i nefsi bilmektir.
2- Sfat- nefsi bilmektir.
3- Manay- nefsi bilmektir.
231

e) Chid Efendinin mridlere nasihat;
-Sdk mridlere lzmdr ki, Allah Telnn evmirin tutalar ve nevhsinden
ictinb edeler.
232

-Mride gerektir ki, mride gyet muhabbetinden shib kdem ola.
233

-Mrid Hak yolunda sya yani varn terk ede, kavmi kablesin ve akrabasn terk
ede ki Hak Tel dahi onun her birine derece mertebe bahi kla ve imann mamr
ede.
234



229
Suhreverd, a.g.e, s,129.

230
ztrk, Y. Nuri, a.g.e, s. 400-401

231
Chid, a.g.e. s, 170.

232
Chid, a.g.e. s, 159.

233
Chid, a.g.e. s, 198.
66
-Mride gerektir ki, tevbe-i istiml ede, t ki merdd olmaya ve tecrbe mride
gereklidir.
235

-Mrid uzleti sevmelidir uzlet etmeyince yedi zsn saklyamaz. Ekser halka
karrsa mrid deildir. eyh ona tevecch etmiye ve hicret sevbn bulan mrid kendini
Hakktan ayrandan kaa.
-Mride vcib oldur sohbeti hemen eyhle ola, mridler birbiriyle sylemeye,
meer lzm gele.
-Mride riyzt gereklidir ki, kdir olduka az yiye, amel-i slih yokluu ola, ok
yemekten olur hastal, ok yemektendir kula sarl olduu, ok yemektendir
menzilden geri kald, dnyya gnl verdii ve fenya ermedii, nefse kul olduu,
kanaat etmedii ve dnyya ba edii hireti unuttuu, ve fsid fikirler ok yemekdendir,
dny sevgisini nashat iitmedii, ok yemektendir.
236

-Mride gerektir ki, btn vaktini orula geire, orucu fikrullh sz zikrullh
ola.
237

-Mride gerektir ki, takv, mtt ki ve berhiskr ola.
238

-Mride gerektir ki, eyhini sevenleri seve, sevmeyen anas dah olursa terk ede.
-Mride gerektir ki, kbiliyyet eriti onda ola, t ki mridin ird ona tesr
ede.
239

-Mrid olur ki, ona fazl- sbhni yetie, muhabbetullh glib ola.
240

-Mride gerek ki, eyh iczetiyle fazl terk eyleye, elinde her nesi var ise Hak
yoluna vere.
241

-Mrid eyh katna varmak gerek, mrid eyh katna sa yanndan vara, eyhinin
yzne bakmaya ve yabana dah bakmaya, trba baka ya eline ve selm verir gibi
topuuyla ban trbdan yana eye, ellerin balaya aztmaya gan gan sylemeye. eyhe


234
Chid, a.g.e. s, 199.

235
Chid, a.g.e. s, 199-200.

236
Chid, a.g.e. s, 200.

237
Chid, a.g.e. s, 202.

238
Chid, a.g.e. s, 203.

239
Chid, a.g.e. s, 205.

240
Chid, a.g.e. s, 209.

241
Chid, a.g.e. s, 199.
67
bu kelm niin byle dir diye sormaya, eyhin tabirine rz ola ve eyh bir kelm
sylerken mrid hi kimseye bakmaya nne baka, eyh kelm tamam etmeyince kalkp
gitmeye. Ve syledii gibi sylemeye, oturduu gibi oturmaya, yerine oturmaya ve
basmaya, yedii gibi yemeye, giydii gibi giyinmeye.
242

-Mridlik Hakk Telnn sfatdr, mdemki Hakk Tel bu sfatla kulluk canna
tecell irdet klmasa, hibir kimse mrid olmazd.
243

-Ey mbted mridler bu Et y Muhammed Hak budur, Rabbinizden kim ki dilerse
mmin olsun dah kfir olsun, tahkik biz yer akladk zlimlere bir od ki, kaplamtr
onlar.
244
Zikrolunan yetlere nazar edip birbirine mtenkz sanp itikdnza hall
eritirmemektir. Zr bu yetler ulm-u esrrdandr, buna her slik muttal olmaz.
245

-Tlib-i Hakk olan mrid odur ki, bgarz ola, yani mrid huzrunda tikd pk
ola, irk-i hafden hals ola.
246

-Tlib-i Hakk olan sdk mridlerdir ki, mrid-i sdka teslm olup dnydan ve
ehlinden yz evirip ve uzlet ihtiyr ederler.
247

-Sdk mrid ise; elest bi rabbikm kl bel hitbn srr onda mhede eder,
bu makmda rhu btn mahlkattan kl bel ceveyn iitir ve ona gre hareket
eder.
248


8 -Evliy Dmanlar:
Chid Efendi, meyhn ilm-i esrrn inkr edenleri, merdud ve evliy
dmanlar olarak zikretmektedir. Zira evliynn srl ilmini kabul etmeyenlerin, sa
gzlerinin kr, Hakk taleplerinin gnllerinden ktn ve dima Hakk Telnn emrini
terk edip yasaklarn ilemeye azm ettiklerini sylemektedir.
249


242
Chid, a.g.e. s, 220.
243
Chid, a.g.e. s, 173.
244
Kehf, 18/29.
245
Chid, a.g.e. s, 158.
246
Chid, a.g.e. s, 119.
247
Chid, a.g.e. s, 127.
248
Chid, a.g.e. s, 146.
249
Chid, a.g.e. s, 15-16; 21-22.
68
Chid Efendi, dnyalklarn evliyalara ayak ba ve mni olmadn, evliyann
dnya zevkine kni olmadn anlatarak, evliyalara atan dmanlarna bu satamalarnn
onlar etkilemeyeceini anlatmak istemektedir.
250
Yine Chid Efendi, evliya dmanlar
kfirlikten daha iddetlidir, diyerek Allahtan btn evliyann hmna uramalarn
istemektedir. Evliyay kfirlerle bir grdkleri iin Chid Efendi, evliya dmanlarn
dnya kadmdir diyen kfirlerden daha iddetli mezheb-i kmrhlar olarak
vasflandrmaktadr.
251

Chid Efendi, ilmine layk ameli olmayan kimseleri, Haktan gelen bellara
sabretmeyenleri ve ikindi namazn klmayanlar, adlar mmin kendileri mnafk evliya
dmanlar olarak nitelendirmektedir.
252

Chid Efendi, Ey evliy dmanlar mnkirler, biz bunlara dil uzatrz da ya niin
bir kere bile gelmez diye marr olmaynz. Hak Tel has kullarna dil uzatanlar aynen
azb edecektir, onlarn varacak yerleri cehennemdir.
253
O bel size yeter, Hak Tel
habibine haber verdi: derler gnllerinden niin bize azb eylemez, Allah Tel bunu
sylediimiz iin yeter, onlara cehennemde azba girerler, ona o ne yaramaz varacak
yerdir.
254


9 -Nefs-i emmre:
Mnker ve gnah olan eyleri ilemeyi tevik ve emreden nefistir. Kurandaki:
nk nefs ktl iddetle emreder.
255
yet-i kerimesi nefsin bu makamna iaret
eder.
Chid Efendi de nefs-i emmreyi, tabiat- hayvn ilemek, rhniyye sfatlarn
elini ve ayan eri klmak olarak tanmlar.
256

Nefs-i emmre mertebesinde bulunan slik, iyilik ileme, ktlklerden de kamaz;
ancak ktln zuhrundan pimanlk duyar. Fakat bu pimanlk davranlarn

250
Chid, a.g.e. s, 27.
251
Chid, a.g.e. s, 77.
252
Chid, a.g.e. s, 240; 247.
253
Chid, a.g.e. s, 235.
254
Mcdele , 58 /8.
255
Ysuf, 12/53.
256
Chid, a.g.e. s, 1-2.
69
etkilemez. Bu sfatla muttasf olan nefs, hevasna fazla dkndr. Bu mertebedeki slikin
zikri L ilhe illallah, seyri seyr ilallah usl eriate riyettir. Tevhid kalbe tesir
edince, nefy gidip isbt kalr ve tedricen dier esm zikrine balanmak zere ikinci
makama geilir.
257

Nefs-i emmrenin almetleri;
Chid Efendi, nefs-i emmrenin alametlerini yle aklamaktadr: eriata muhalif
iler iletir, kt szler syletir, btl itikd ettirir ve ehevt- hissiyye k edip hvandan
ayrr. Arzy-i ehevt ve lezzt ehevniyye onlara iman olup, lem-i ansrdan yukar
ekip lem-i melekta seyrederler, lem-i sflde eytan sfatyla birbirine ahkm- erf-i
eriyye aykr eyler talim ederler, tark-i Hakkta olanlar sevmezler ve mriklerin
makmnda karr etmilerdir, kararlar hemen dillerindedir. Yoksa kalplerinde zerre
miktr imanlar yoktur.
258

Chid Efendi, nefs-i emmreden kurtulu olarak, nefs-i emmarenin hevsna
aldanlmamasn, ahkm- eriata muhkem yaplmasn, eriata uygun olmayan fiilerin
terk edilmesini, zikrin ve fikrin Hak olmasn nasihat etmektedir.
259

Chid Efendi, nefs-i emmreye kavl olup uyanlarn cehenneme gireceklerini
belirtir.
260
Kiinin sultan nefs-i emmre, akl- eytan hocas iken huzr- kalb ile be vakit
namaz klp cemaat sevab almak kolay deildir. Gece gndz hiret iin gayret edip, uzlet
edip kurtulua ermek kolay deildir.
261

Chid Efendi, nefs-i emmrenin doktorlarnn enbiylar ve evliylarn olduunu
syleyerek, enbiylar ve evliylarn insanlar irada gtrdklerini, nefs-i emmrenin
ktlklerinden uzaklatrdklarn, terible insanlar hirete dndrdklerini, terhible
dnyadan uzaklatrdklarn ve ehvet hislerinden kestiklerini anlatmaktadr.
262

Ayn zamanda Chid Efendi, nefs-i emmrenin dmanlarn da u ekilde
aklar; nce nefs-i emmrenin yedi bann olduunu syler ve mchede klcyla bu yedi
ban kesilmesi gerektiini syler. Takvnn nefs-i emmrenin dman olduunu, dima
Hakk yoluna yryp ve Hakk koyup halka bakmayp bir ok menziller geip, tevhd-i

257
Ylmaz, a.g.e. s, 249.
258
Chid, a.g.e. s, 30.
259
Chid, a.g.e. s, 23.
260
Chid, a.g.e. s, 24.
261
Chid, a.g.e. s, 27.
262
Chid, a.g.e. s, 30.
70
kmil edip ve nefsine rziyye denilmeyince herkes hilfete lyk deildir, nefs-i
emmrenin ktlnden kurtulamaz.
263

Ehl-i dnynn her birisi nefs-i emmresine tbi olmular, Hakk Tely
unutmular, her biri dnyya dalmlar, hireti unutmular ve hkm-i eytana itaatkr
olmulardr.
264
Bunlar vahdet ve kesretten bhaber, uzleti inkr edip halka karmakta ziyn
yoktur diyenlerdir.
265

Chid Efendi, nefs-i emmrenin yedi ban yle sralar; 1. Gazp, 2. ehvet, 3.
Haset, 4. Kin, 5. Kibir, 6. Tama ve 7. Buhldur. Bunlarn hepsi kt ahlkn anasdr.
Nefs-i emmrenin bu yedi ba ki, hakkatte yedi cehenneme iret eder.
266


10 -Riyzet ve Mchede:
Nefsi, maharet ve dayanklln artrmak iin zorlua srmek
267
manasn tayan
riyzet, tasavvuf terimi olarak nefsi, ruhun emrine verme gayretinin addr. Nitekim,
riyzet daima mchede (didinme, gayret etme) ile beraber zikredilmitir ki onda gayret ve
didinmenin esas olduuna iarettir.
268
Mchedeye nefs ile cihad veya cihad- ekber de
denilir. Nefs ile cihad, dmanla cihaddan daha zordur. nk grnen dmann
errinden korunmak, grnmeyen dmann errinden korunmak gibi olmaz.
269
Bu yzden
Hz. Peygamber (sav), nefs mchedesini byk cihad olarak nitelendirmitir.
270
Allah
Telnn Bizim urumuzda mchede edenleri yollarmza iletiriz.
271

Chid Efendi, imdiki zamann ehl-i hevlarnn fukar-i sbirndeniz dedikleri
halde riyzetsiz, mchedesiz gezdiklerini ve bizim ilmimiz ayn- riyzettir, dediklerini
belirterek mchedesiz ve riyzetsiz fukar-i sbirnden olunmayacan syler.
272
Hatta
Chid Efendiye gre, riyzet ve mchede btn mminlere farzdr, trl trl
riyzetler eyleyip dergh- Hakkta gib olunmaldr. Tark- Hakta ilm-i hikmetle ziyafet

263
Chid, a.g.e. s, 33.
264
Chid, a.g.e. s, 47.
265
Chid, a.g.e. s, 71-72.
266
Chid, a.g.e. s, 137.
267
Rgb el-sfehn, Mfredt, Riyzet madd.
268
ztrk Y.Nuri, Kurana ve Snnete Gre Tasavvuf, s, 129.
269
Ylmaz H.Kmil, Tasavvuf Meseleleri, s, 117.
270
Acln, Keful-Haf, c,II, s,424. (1362)
271
Ankebt, 29/69
272
Chid, a.g.e. s, 6.
71
bulup kalpleri pr nr olmallar. Ehl-i hevya karmaktan ve dima uzlet ihtiyr edeler.
Halka karmak ona ate gelmeye alalar.
273
Herkim ki riyzeti, uzleti ve mchedeyi
inkr ederse mnfktr, zndktr, mlhddir, enks ve ebterdir, katli vciptir.
274
Amm
ekser evktn ve zy edip mchedeye yer verir cehd ve ktl eder ite cihd- ekber
budur.
275

Riyzetsiz bir slk dnlemez. Ancak riyzet esnasnda verilecek mchede ve
micdele kiiden kiiye deiik olacaktr. Her insann yaradl, yetenek ve tavr ayn
deildir. Hayvansal-bedensel taraf glip olann katlanmak zorunda kalaca riyzet ve
mchede elbette ok etin olacaktr. Riyzet vesileler cmlesindendir. Her slik bu
vesileyi kendi durumuna uygun tipte seecek ve gerekli oranda kullanacaktr. Yaratl ve
yeteneklerin farkl oluu, riyzet ve mchedede kullanlacak usullerin de farklln
gerektirir. Asgari mterekler din tarafndan konmutur. Dinin emirlerinin farz ksmlar,
herkese uyulmas zorunlu kurallar oluturur. Namaz gibi, Ramazan orucu gibi... Baz
ikincil kurallar ise (snnet, mstehab, mendub vs.) asgari mtereklerin tesinde engin
gnl fezasna ykselmek isteyenlerce izlenecek disipline iret eder. Tasavvuftaki riyzet,
esasnda bu ikincil kurallarn sk takibinden ibrettir. Riyzette, dardan ithal edilmi baz
disiplinlerde sz konusudur. Daha ashab devrinde ok ar riyzetlere giriildiini, fakat
bunlarn Hz. Peygamberce engellendiini biliyoruz. Hz. Peygamber bu davranyla
tasavvufta hakim olan nefsi ldrme deil, slah esastr prensibini oluturuyordu.
276

Chid Efendi, mchedeyi bazen klca, bazen de ekie benzetmitir. Nefs-i
emmrenin yedi ba olduunu belirtip onu kesip, dim Hakk yoluna yryp ve Hakk
koyup halka bakmayp ve bunca menziller geip, tevhd-i kmile edip ve onun nefsine
rziyye denilmeyince herkes hilfete lyk deildir.
277
Chid Efendi, bazen de riyzet
ve mchedeyi nefs-i emmre kurbann baa benzetmitir.
278

Mchede ve riyzet birbirine yakn anlamlarda iki kavramdr. Mchede nefsi
iyilie zorlamak, riyzet nefsi bu ie altrmaya almaktr. in ba mchede, devam
riyzet, nihayeti de mhededir. Mchedenin esas, nefsi alkanlklarndan kesip, dima
onun arzu ettiinin tersini yapmaktr. Nefs, heva ve hevesleri peinde komak isteyince

273
Chid, a.g.e. s, 7.
274
Chid, a.g.e. s, 10.
275
Chid, a.g.e. s, 160.
276
ztrk Y.Nuri, a.g.e. s, 129-130.
277
Chid, a.g.e. s, 33; 56.
278
Chid, a.g.e. s, 114.
72
takva yularyla dizginlenir, ibadet ve taatlarda tenbellik gsterince istediinin tersi
yaptrlr. Riyzette tedrcilik esastr. Riyzet kideleri birden uygulanacak ve sonra
yaplmas gerekenler nceden yaptrlacak olursa, mrdin dengesi bozulabilir.
279

Riyzetin unsurlar,
a-Uzlet Halvet;
"Uzlet" halka karmamak, onlardan ayr yaamak, inzivaya ekilmek.(Tas.) Gnaha
girmemek, daha ok ve daha ihlsl ibadet etmek iin toplumdan ayrlp ssz ve kimsesiz
yerlere ekilmek, tek bana yaamak. Buna halvet, inziv, vihdet ad da verilir. Toplum
iinde bulunmaya, ihtilt, muhlete ve hiltat denir. Mutasavvflarn uzletten maksatlar
ihtiyatan fazla toplumda kalmamak, laklkyatla zaman geirmemek, bo zamanlarda bir
keye ekilerek ibadet ve tefekkrle zaman deerlendirmektir. Fakat baz derviler
mr boyu toplumun dnda kalmlar, ilehne ve maaralarda yaamlardr.
280

Istlah olarak ise uzlet, halkn arasndan sresiz ekilip mnzev bir hayat
yaamaktr. Dier bir ifdeyle uzlet, gnaha girmemek, daha ok ve daha ihlsl ibdet
etmek iin toplumdan ayrlp ssz ve kimsesiz yerlere ekilmek, tek bana yaamaktr.
281

Ancak uzletin tanmn yapanlar, kendi dnceleri dorultusunda ona farkl
yorumlar getirmilerdir. Ba'zlar onu "insanlardan mutlak ma'nda ayrlma" diye
yorumlarken, ba'zlar da "kt insanlardan" veya "kt sfatlardan" uzaklamak diye
ifde etmilerdir. Mesel, Necmddn Kbr (618/1221) ve Seyyid erif Crcn
(816/1413) uzleti, "inziva ve halvet yolu ile, halkla beraber yaamaktan yz evirmek"
diye ta'rf ederken,
282
"uzlet, kt kiilerle dp kalkmaktan kurtulmaktr" dedii rivayet
edilen Hz. mer'in, uzletin snrn biraz daraltt anlalr.
283

Eb Muhammed Cerrye (311/923) uzletin ne olduu sorulunca: "Uzlet kalabalk
arasna girmek, fakat Hakk' brakp halk ile megul olmasn diye gnl korumak, nefsi
gnahtan uzaklatrmak, kalbi Hakk'a balamaktr", diye cevap vermitir.
284
Kueyr de
benzer bir gr serdederek yle der: "Hakikatte uzlet, kt huylardan ayrlmaktr.
Uzletin te'sri vatandan ayrlmada deil, kt sfatlan deitirmede aranmaldr. Bunun

279
Ylmaz H.Kamil, a.g.e. s, 117.
280
Uluda Sleyman, TTS, s, 543.
281
Crcn, Kitb't-Ta'rft, s. 150
282
Necmddn Kbr, Usl-i aere (Tasavvuf Hayat iinde), s. 52
283
Hucvri, Kef'l-mahcb (Trc. Sleyman Uluda), s. 158.
284
Kueyr, a.g.e. s. 103.
73
iindir ki, "rif kimdir?" sorusuna "kin ve bin olan kimsedir", ya'n zhiren halk ile
beraber bulunduu halde gnl ile onlardan ayn olan kimsedir, diye cevap verilmitir".
285

Demek ki farkl grler, uzletin farkl ekillerde yorumlanmasna neden olmutur.
Shreverd (632/1234), bu farkl yorumlan te'lf edici mhiyette yle demektedir: "Uzlet,
farz ve nafile olan uzlet diye ikiye ayrlr. Farz olan uzlet; serden ve erli kimselerden,
nafile olan uzlet ise, lzumsuz ve faydasz iler ile bunlar det hline getirmi kimselerden
uzak durmaktr".
286
Hucvr (465/1072) de uzleti ikiye ayrarak bu grleri bir araya
getirir: "Uzlet iki eittir. Biri halktan yz evirmek, dieri onlardan kalben kesilmektir.
Halktan yz evirmek; ssz ve kimsesiz bir yer semek, hemcinslerle sohbetten zahiren
uzak durmaktr... Halktan kesilmek (inkta

) ise kalple olur. Bir kimse kalbi ile halktan ve

onlarn sohbetinden inkta' hlinde olursa, o kimsenin mahlkttan haberi olmaz",
demektedir.
287
"Hal", birisiyle veya kendisiyle ba baa kalmak, tenh olmak, ber olmak,
geip gitmek, aldatmak, lmek gibi anlamlara gelen, bir kelimedir. Halvet, bu kkten gelen
bir isim olup "babaa kalmak" veya "yalnz kalmak" demektir. Chid Efendi de uzleti,
tamamen halktan kamak olarak deil de, halk iinde uzlet, yani kalben halkn yaptklar
sradan ilere karmamak, dnya ilerine dalmamak, dnya kelm konumamak, her
haliyle halk iinde olmasna ramen uzleti tercih etmek olarak aklar.
Chid Efendiye gre, uzlet kurtulutur, hiret azabndan kurtulmak isteyen
kimselerin ehl-i dnydan uzlet etmelerini tavsiye eder.
288
Evliyullh Allah Telnn
dmanlarna karmazlar, onlardan uzlet ederler ve gnllerini ayrdan temizlemeye
gayret ederler.
289
Chid Efendi, Hakka vsl olmann uzlette olduunu ve btn
makamlarn da uzlette olduunu anlatmaktadr.
290
Evliynn uzleti, mrid-i kmilin
uzleti, bazen mridler ile sohbet eder, Hakka kabilmek iin gereklidir.
291

Chid Efendi, uzleti inkr edenlere seslenerek, onlara u rnei hatrlatr; Cfer-i
Sdk (ra) kendi zamannda mridlerinden uzlet etmi bir maaraya girmi kimseye
grnmez. Mridleri bir gn toplanp maarann kapsna varp, y eyh lutfet, ihsn
eyleyin de yine aramza girin bizi ird edin, sizin mbrek nefesinizden bizim l

285
Kueyr, a.g.e. s. 102.
286
Shreverd, Avrifl-marif, s, 424.
287
Hucvri, Kef'l-mahcb (Trc. Sleyman Uluda), s. 158.
288
Chid, a.g.e. s, 51.
289
Chid, a.g.e. s, 48.
290
Chid, a.g.e. s, 72.
291
Chid, a.g.e. s, 46.
74
gnlmz dirilsin, bizim nectmza sebep ol derler. O sultanl- rifin de, imdiki
zamann halkna karmaktan Allah Telya sndm der.
292
rifin sohbeti uzlette
mhede olur.
293
Uzlet ihtiyr edenler, btn mrn "men arefe nefseh fekad arefe
rabbehu" makmna erimee sarf ederler.
294

Istlah olarak halvetin, hicr ilk asrlarda uzletle ayn ma'nya geldii
anlalmaktadr. Zr ilk dnemlerde usl ve dab tespit edilmi bir halvet tarz yoktu.
Halvetin, h. VI ve VII. yy'lara doru zaman, mekn, sresi ve dab belirlenmi uzletlerin
genel ad olarak anlam daralmasna urad grlr. Nitekim krk gnlk halvetlerden ve
dabndan ilk kez Shreverd (632/1234) bahsetmitir.
295
Bu anlamdaki halvete "erbain"
ve "ile" ad da verilir.
Rzbihn Bakl (606/1209): "Halvet, kulun zindandr. Orada rubbiyyet
gnelerinin nurlar parldar", diyerek edeb bir ta'rf yaparken, Necmddn Kbr daha
didaktik bir ifadeyle: "Halvet, gne uasnn ve gn nn girmedii karanlk bir yerde
eitli megalelerden uzak kalarak ibdet etmek demektir", der.
296
Halvet, haytn bitmez
tkenmez dertlerinden kalbi boaltmak ve gndelik megalelerden zihni rahatlatmak iin
muayyen bir sre insanlardan ayrlmak ve dnyev ileri terketmektir. Halvet ve uzlet
kelimelerinin ilk dnemlerde ayn ma'nda kullanlmas, sonralar da anlam yaknlnn
devam etmesi nedeniyle ba'zlar bu iki kelimenin ayn eyi ifde ettiini sylemi,
ba'zlar da aralarndaki fark tesbt etmeye almlardr. kinci guruba gre halvet;
toplumdan ve insanlardan uzak bir keye ekilmek iken uzlet; nefsten, nefsin arzu ve
isteklerinden, msiv ile megul eden her eyden kamak ve bunlar terk etmektir.
297
Bu
dnceye gre halvette toplumdan madd bir ayrl, uzlette ise ma'nev ve ur bir
ayrl sz konusudur.
Halvet ile irtibatl dier iki stlah erban ve ile dir.
a-1) Erban: Arapa krk demektir. Genellikle Dou kltrlerinde krk saysna
byk nem verilmitir. Kurn- Kerm'de Hz. Musa'nn Sn dandaki uzletini krk

292
Chid, a.g.e. s, 239.
293
Chid, a.g.e. s, 10.
294
Chid, a.g.e. s, 18.
295
Shreverd, a.g.e, s. 207-227.
296
Necmddn Kbr, Risale ile'l-him, (Tasavvuf Hayat iinde), s. 76.
297
Shreverd, a.g.e, s. 424-425.
75
gecede tamamlad
298
ve sriloullarnn, savatan ekindikleri iin ceza olarak krk yl
lde kaldklar
299
ifade edilmektedir. ncller'de Hz. sa'nn Filistin lnde krk gn uzlet
hayt yaad anlatlmaktadr (Markos 1/12-13; Matta 4/1-2). Hristiyanlarda Paskalya'dan
alt hatta nce, krk gn sren bir perhiz dnemi vardr.
300
Bir hads-i erifte de, krk gn
kendini samimiyetle ibdete veren kimsenin kalp menbandan fkran hikmetlerin dilinden
dklecei rivyet edilir.
301

Tasavvuf bir terim olarak "erbain", halvetlerin krk gn srenlerine verilen isimdir.
lk zhidler ve sfler arasnda, zel bir meknda halvete girip belli bir sre kalmak gibi
bir uygulamaya nadiren rastlanr. Abdlkdir Geyln (561/1165) ve Ahmed er-Rif
(578/1182) gibi tarikat kurucusu mutasavvflar dneminde bile bu anlamda erban
grlememektedir. el-Lma, et-Taarruf, Kt'l-kulb, er-Risle, Kefu'l-mahcb ve hy
gibi tasavvuf hayat hakknda ayrntl bilgi veren eserlerde erban konusuna yer
verilmemi olmas da bu gelenein daha sonraki dnemlerde yaygnlatn gsterir. lk
ayrntl bilgileri ise Shreverd (632/1234) Avrifu'l-marifinde
302
vermitir. Erban
uygulamas zellikle Kdiriyye, Shreverdiyye, itiyye, Kbreviyye ve Halvetiyye
mensuplar arasnda grlr.
303

Mutasavvflar, Hz. Musa'nn Tr-i Sn'daki krk gnlk uzlet haytna ve yukarda
zikrettiimiz hadse istinaden erban uygulamalarna baladklarn ifde etmilerdir.
Sfler arasnda yaygn olan "Allah, dem (a.s)'n topran kendi eliyle krk gn
yourdu" sz de konu ile irtibtlandnlm ve yle yorumlanmtr: "Slik halvette
(erbainde) ihlsla amel ederek, kendisini Allah'tan uzaklatran trb yaratl
tabakalarn her gn birer birer aar. Krk gnn sonunda topraktan yorulan tm perdeler
alm olur".
304

a-2) ile: "Krk" anlamndaki Farsa ihl kelimesinden gelen "ile", ihle veya ille
eklinde de sylenir. Istlah olarak, dervilerin ssz bir yere ekilerek, yemelerini,
imelerini, uykularn azaltarak krk gn kendilerini ibdete vermelerine "ile" denir.

298
el-Bakara 2/5; Bu hdise Tevrat'ta yle anlatlmtr: "Ve Musa bulutun iine girip daa kt; ve Musa krk gn krk
gece dada kald" (k 24/18).
299
el-Mide 5/26,
300
Kitb- Mukaddes, Markos 1/12-13; Matta 4/1-2
301
Isfahn, Hlyet'l-evliy, c,V, s,189; Acln, Kefu'l-haf, c,II, s,224
302
Shrverd, a.g.e, s. 207-227.
303
Eraydn Seluk, Uluda Sleyman, "Erban", TDA, c,XI, s,270-271
304
Shreverd, a.g.e, s. 208.
76
Arapa'daki erbainin karldr. ile karmak iin in edilen yerlere "ilehne" ve
"halvethne" gibi adlar verilir.
305
"ille-i ma'kse" terimi ise bir zahidin ba aa, ayaklar
yukar gelecek ekilde bedenini bir kuyuya asarak ile karmasn ifde ederse de ok
yaygn deildir. Eb Sad-i Ebu'l-Hayr'n (440/1049) bu ekilde dua ve zikir yapt
rivayet edilmektedir.
306

Esasen erbainle ayn ma'nya gelen ile, Mevlevlik'te anlam kaymasna uram ve
1001 gnlk bir hizmet haytnn ad olmutur. Bu tarikatta ile doldurmak isteyen dervi,
ayak ileri, pazar ve mutfak ileri diye zetlenebilecek olan on sekiz hizmeti srasyla
grr. Zten Mevlevlik prensip olarak erbaine kardr. Hz. Mevln (672/1273)
slkunun balarnda halvet yapt ve birok erbain kard halde ems-i Tebriz ile
grmesinden sonra halveti terk edip celveti tercih etmitir.
307


11 -Zikir:
Zikir, unutmann zdd olup, szlkte bir eyi ezberleyip korumak, hatrlamak,
eref, t, namaz, dua ve vg anlamlarna gelir. Bir eyin dilde dolap akmas, devaml
olmas, hatrlanmas gereken bir eyi korumak, Allah anmak da zikirdir. Kurnn
sfatlarndan biri olan Zikr-i Hakm, her trl ihtilaf ve elikiden uzak, salam ve erefli
manalarna gelir.
308

Chid Efendi zikri nur olarak tanmlamaktadr.
309

Kuran- Kerimde on sekiz manada kullanlmtr. Mesel namaz, semav kitap,
Kuran, kadri byk ey ......anlamlarna gelir.
310

Tasavvuf terminolojisinde zikir, Allah anmak, hatrdan karmamak ve
unutmamak eklinde ifade edilir. Zikir, tasavvuf ve tarikat ehli kiilerin belli kelime ve
ibareleri eitli miktar ve yerlerde edepli bir ekilde ferd yada toplu olarak sylemeleridir.
Zikrin hakikati, zikreden kiinin kendisinden geip, Allahn dnda her eyi unutmasdr.

305
Uluda Sleyman, TTS, s. 127; Eraydn Seluk, "ile", TDA, c,VIII,s, 315-316.
306
Attr Ferdddin, Tezkiret'l-evliy (Trc. S. Uluda), s. 799,
307
Ankarav smail, Minhcu'l-fukar, s. 153.
308
Rb el-Isfehn, Mfredt, s,179; Halil b. Ahmed, c,I, s,236-3-237; bn Fris,c, II, s,358-359;
309
Chid, a.g.e. s, 21.
310
Ayn Mehmet Ali, Tasavvuf Tarihi, s, 239. (Sadeletiren; H. Rahmi Yananl)
77
Zikir dilin ve kalbin zikri olmak zere ikiye ayrlr. Kiinin srekli diliyle Allah
anmas dilin zikridir. Kalbin zikri ise, sevilenin hakikatinin kalbde tasavvuru ve bu
dncede younlamasdr. Zikir, bir dier snflamaya gre ise haf ve cehr ksmlarna
ayrlr. Haf zikir, zikredenin sadece kendisinin iitebilecei alak bir sesle yapt zikirdir.
Cehr zikir, yksek sesle veya evrede bulunanlarn iitebilecei bir ekilde sesli olarak
yaplan zikirdir.
311

Chid Efendi zikri mminin gnlnde bir aaca benzetir ki, bir temiz sulu
topraa dikilir, kelime-i tayyibedir, derhl ol aacn kkleri btn zya eriip, siryet
eder. Hi yer kalmaz ki, tevhdin vcda erimemi olsun.
Chid Efendi mdem ki zikir aac kemline eriir, mhede iekleri aacn
budaklar ucunda almaya balar, o iekten mkefet ve lednn ilim yemileri hsl
olur, fakat bu mertebe her mkallide myesser olur sanmayn, u sdk mrde olur ki,
zikrullh tohumu tamam olup, velyet sdk mridin yemiinden olmutur.
312

Kurn-i Kerimde zikirle ilgili ok sayda yet-i kerime bulunmaktadr. Bunlardan
bazlar unlardr: Beni ann, ben de sizi anaym.
313
Ey iman edenler, Allah ok ann.
314
Allah anldnda mminlerin kalbi rperir.
315
Onlar ayakta, oturarak ve yanlar
zere Allah zikrederler.
316
Rabbini ok an, sabah akam tesbih et.
317
Allah ok
zikreden erkekler ve Allah ok zikreden kadnlar; Allah bunlar iin ba ve byk bir
mkfat hazrlamtr.
318

Hz. Peygamber (s.v.) de zikrin nemini u hadisleriyle dile getirmitir. Bir
topluluk oturup Allah zikrederse, melekler onlar kuatr, rahmet onlar kaplar.
319

Allah o kadar ok zikredin ki, size mecnun-deli divane desinler.
320
Size amellerinizin
en hayrlsn haber vereyim mi? Allah zikretmek.
321
inde Allahn anld ev ile

311
Uluda Sleyman, TTS, s, 588-589;
312
Chid, a.g.e. s, 211-212.
313
Bakara, 2/152.
314
Ahzb, 33/41.
315
Enfl, 8/2.
316
l-i imrn, 3/191.
317
l-i imrn, 3/41.
318
Ahzb, 33/35.

319
Sahih-i Mslim, Deavt, 8.
320
Ahmed b. Hanbel, Msned, c,III, s, 68,71.
321
Snen-i Tirmiz, Deavt, 6.
78
iinde Allahn zikredilmedii ev diri ile l gibidir.
322
Kuran ve Hadisi kendisine rehber
edinen ilk dnem zhidlerinden Hasan Basr, manev zevkin namaz, Kuran okuma ve
zikirde aranmasn ister. Ona gre bunlardan manev bir haz alamayan kiinin kalbi
kasvetlidir.
323
Zikir, bakasna sezdirmeden kalb ve ruhla Allah hatrlayp zikretmek ve
Allahn haram kld eyleri yapaca anda kiinin Allah hatrlayp vazgemesi olmak
zere ikiye ayrlr. Bunlardan ikincisi birincisinden daha stndr.
324
Znnn Msrye
gre, Allah zikreden kulunu her eyden korur, kul da Allahn dnda her eyi unutur.
Bylece kul iin Allah her eye bedel olur. Sehl b. Abdullah Tster de Allah
unutmaktan, Onu zikretmemekten daha byk bir gnah bilmediini syleyerek zikre
verdii nemi belirtir.
325

bn Meserreye gre insan ibadetlerinde sebatl, sosyal hayatta gzel ahlk sahibi
olabilmek iin edepli bir ekilde insana byk bir yardmc olan zikir meclislerine
katlmal, o meclislerden istifade etmelidir. Zikrin ona gre tercih edileni haf olandr.
Cehr zikir, organlarn taati ve ibadetidir. Kalbin rpermesi ve titremesi de zikir sayesinde
olur. Srrn zikri de ihlstr. Zikrin asl ise, dinin temeli olan takvdr.
326

Eb Tlib Mekkye gre zikir, kulu Allaha ulatran en ksa yoldur. Hakiki zikir
kalbin zikri olup Allahn dndaki her eyi, msivy unutmak, kalbe sokmamaktr. Zikir
bu ekilde olursa hakikat mahede edilebilir. Kul dili ile Allah zikrederek zikrin kalbe
yerlemesini ve kalbin de zikre katlmasn salar. Byle bir zikir kalbin btn amellerini
kapsayan bir isim olur.
327

Kueyr ise zikri Allaha giden yolda uyulmas gereken kuvvetli bir esas olarak
grr. Ona gre Allaha ulamann tek yolu olan devaml zikir, dilin ve kalbin zikri olmak
zere ikiye ayrlr. Daim zikir mertebesine dilin zikriyle ulalr. Zikrin belli bir vaktinin
olmay ve zikreden kiinin zikrine karlk bulmas zikrin zellikleri arasndadr. Bu
adan kul btn vakitlerde zikir yapabilir. Namaz ibadetlerin en ereflisi olmakla beraber
baz vakitlerde klnmas caiz deildir. Kalble yaplan zikre her hangi bir snrlama yoktur.
Her zaman ve her yerde yaplabilir. Kueyr zikredenlerin zikirlerine karlk bulmalaryla

322
Buhr, Deavt, 66/1, VII, 168; Sahih-i Mslim, Saltl-Msfirn, 211.
323
Kueyr, Risle, s,371.
324
Gazzl, hy, c,I, s,297.
325
Kueyr, Risle, s,368,372.
326
Bardak,M,Necmettin, Sosyo-Kltrel Hayatta Tasavvuf, s,74.
327
Mekk, c,I, s,14, 17-18.
79
ilgili olarak Beni zikrediniz, ben de sizi zikredeyim.
328
yetini delil getirerek Allahn
kendisini ananlar andn belirtir.
329

Gazzl ise zikri Kuran okumadan sonra en stn ibadet olarak deerlendirir.
Chid Efendi ise Gazzlnin aksine, hangisinin efdal olduu sorusuna zikrullh uludur
(Ahzb, 33/41) yetini delil gstererek, zikrullahn daha efdal olduunu sylemektedir.
330

Ona gre faydal olan zikir devaml ve kalb huzuruyla yaplan zikirdir. Kalbin gafil olduu
bir srada sadece dil ile yaplan dil yaplan zikrin faydas olsa da bu azdr. Balangta her
ne kadar zikirden bir tat alnmasa da zamanla nsiyet ve muhabbet meydana gelir. Bunun
neticesinde de kii yapt zikirden zevk almaya balar.
331
bnl-Arab ise zikri, ilh bir
sfat olarak nitelendirir. Ona gre Allah Beni ann ki ben de sizi anaym. yetiyle kendi
zikrini kulun zikriyle irtibatlandrm, kendisini zikredeni O da zikredeceini bildirmitir.
nk zikir, zikri dourmaktadr.
332

Chid Efendi zikrin iki ksm olduunu beyan etmektedir. a) Biri takldi zikirdir.
b) Dieri tahkkdir.
a)Takld zikir; avam azndan veya ana ata azndan iitmitir. Bu zikir gnlde
eser edip fide vermez. Bir tohum gneten terbiyye grmemi olarak onu yere sasalar
bitmez, nk hamdr avamn zikri de byledir, hemen dillerindedir, hirete hi fayda
vermez.
b)Hakk zikir; velyet shibi sdk mrid telkin etmi olmal. Sdk mrd o
kbil ve alak gnll yerine zikir tohumunu ekerse o mride tesir edip gnlnde biter,
nk mrid gnl nadasdr ve tbiat dikenlerin tarkat trbn ile dikenleri ayklansa
temiz olur, ondan sonra mrdin ihls ile mridin himmet gneine velyet suyuyla
terbiyyet bulur, hakk iman seyri ortaya kar.
333

slm tasavvufunun kurumsallamasndan sonra tarikatlarda Melmetler ve
Nakibendiler haf zikri, Rufler ve Kdirler ise cehr zikri esas almlardr. Bu zikirler
hem oturarak hem de ayakta edilebilir. ayet ayakta yaplrsa buna devr ve devern ad
verilir. Yesevlikte hanereden testere ve bk sesi gibi ses karlarak yaplan zikre ise

328
Bakara, 2/152.
329
Kueyr, Risle, s,367-370.
330
Chid, a.g.e. s, 214.
331
Gazzl, hy, c,I, s,295, 303-304.
332
bnl-Arab, El-Fthtl-Mekkiyye, II, 302.
333
Chid, a.g.e. , s, 211.
80
zikr-i erre denilir. slm tasavvufunda Allah srekli anma, Ona olan yaknln bir
tezahrdr. Allah anma Kuran ahlkyla ahlklanma olarak grlr. Kuran
zmseyerek anlayan bir insan, yapt her ii doruluktan ayrlmadan Allah gryormu
gibi ibadet vecdiyle yapar.
334

Chid Efendi sliklerin makamlarndan birinin zikir olduunu ve zikrin de
mertebe olduunu aklar.
1. Gnl sen ederek hazrlamak, namaz gnl huzurluuyla klmak, Hakk
yolunda zikr-i muhkem olup, dima zikrullahla megul olmakla ve dny
dostluunu terk etmektir.
2. Gnl, srryla zikir eder ve gnl Hakka hazr olur.
3. Rhu gizli zikir ehli olur ve Hakk Tel zikr eyleyeni hd eder.
335

Chid Efendi, zikrin cehri mi, yoksa haf mi olan daha faziletlidir tartmasna
girmi ve cehri zikrin efdal olduunu savunmutur.
336


12 kr:
Teekkr, nimeti dile getirme, iyilii yapan vme. Kul, Allahn ltuf ve
nimetlerini dile getirir ve Onu verse kretmi olur.
337

Chid Efendi kr, Hak Tel'nn emr-i erfne muhlif nesnelere el sunmamak
olarak, tarif etmektedir.
338

Yine Chid Efendi, kr makamnn enbiy ve evliy makam olduunu
sylemektedir.
339

Baz yetler
340
Allah kir veya ekr diye vasflandrr. Bu, Allahn insanlarn
hayrl amellerini takdir ettii anlamn tar. Byle amelleri takdir ediyorsa, bu demektir

334
Bardak,M,Necmettin, Sosyo-Kltrel Hayatta Tasavvuf, s,75.
335
Chid, a.g.e. s, 189.
336
Chid, a.g.e. s, 213-214.
337
Uluda Sleyman, TTS, s, 503.
338
Chid, a.g.e. s, 3.
339
Chid, a.g.e. s,188.
340
Bkz. Bakara, 2/158; Nis, 4/147; Ftr, 35/30; r, 42/23; Tebn, 64/17.
81
ki onu mkfatlandracaktr. krn asl anlam da zaten takdir etme, deerini
bilmedir.
341

kr; insann, Allahn kendisine vermi olduu nimetlerden bakalarn
faydalandrmasdr. Yani bir adam, yedii yemein cinsinden, onu bulamayan birini
behredr (hisseli) ederse, o nimete kretmi olur. Keza, ilim tahsil eden bir adam,
rendiklerini bakasna rettii takdirde, Allahn kendisine bahetmi olduu ilim
nimetinin krn eda etmi olur. Mesel bir sanatkrn ehil ve kabiliyetli birini
yetitirmesi, Allahn ltfuyla kazanm olduu sanatn krdr.
342

kr, dil, kalb ve bedenle olur. Dille kr nimet sahibini itiraf ile hamd; kalb ile
kr, nimeti verenin Allah olduunu bilmek; beden ile kr, bedeni Allahn
yasaklarndan korumak ve buyruklarna uymaktr.
343
Allah Tel, bizden nimetlerine
kredip nankrlk gstermememizi
344
istemekte ve krettiimiz zaman nimetini
artracan haber vermektedir.
345
Allah Raslu (sav)in gece sabahlara kadar kyamda
namazla megul olmas ve kendisine niye bu kadar kendinizi yoruyorsunuz? sorusuna
kredici bir kul olmayaym m?
346
eklindeki cevab da bunu anlatr.
Ya Rabbi kr elhamdlillah, nimetlerine binlerce kr, u nmdeki nimet
senin mahz- fazlnn eseridir. Allah ziyade etsin gibi dularn hi biri kretmek deildir.
Bunlar ancak sbhanallah, elhamdlillah demek gibi, birer tesbihten ibarettir ve bir
tesbih kadar sevab vardr. Bu dualarda ve yemek dualaryla hibir zaman dua edilmi
olmaz, nk krn tarifi dnda kalr.
347

Hamd ile kr ayr ayr eylerdir. Hamd, sevgi ile birlikte, tazim ve sayg
gstererek gzellikle vmektir; krden daha umm bir mana ifade eder; nk kr,
nimet karl olur. Hamd ise byle deildir. Ayrca her nimetin kr kendi cinsinden
olur.
348

a) krn Ksmlar :

341
Mr Mustansr, Kurn Terimler ve Kavramlar Szl (Trc. Murat iftkaya) s, 184.
342
z Mahir, Tasavvuf, s, 134.
343
Ylmaz, AHT, s, 183.
344
Bakara, 2/152
345
brahim, 14/7
346
Sahh-i Buhr, Teheccd, 6
347
z Mahir, Tasavvuf, s, 133.
348
Ylmaz, AHT, s, 184.
82
a-1) Dilin kr, insann kulluk tevazuu iinde nail olduu nimeti itiraf etmesi
eklinde olur.
a-2) Beden ve organlarn kr, kulun vefa ve hizmet sfat ile muttasf olmas
tarznda olur.
Chid Efendi, ayan kr, Hak Tel'nn emr-i erfne muhlif yerlere
yrmemektir. Akln kr fikrullhtr. Gnln kr Hakk Tel'ya ulamaktr. Cann
kr Hak Tel'nn akna mstefrik olmaktr. Maln kr Hakk Tel'nn yoluna hayr
yapmaktr. Btn yiyecek temiz nimetlerin kr ki, Allah Tel'ya yaklamak iin eitli
mchedeler etmektir
Gz nimetini bilmek istersen gzszlere sor. Kulak nimetini bilmek istersen
sarlara sor. Dil nimetini bilmek istersen dilsizlere sor. Burun nimetini bilmek istersen
burnu iinde marz olup ho kokular duymayanlara sor. El nimetini bilmek istersen
elsizlere sor. Ayak nimetini bilmek istersen ayakszlara sor.
Chid Efendi, gzn kr Allah Tel'dan korkup alamaktr. Ondan sonra
lemin nakkna baka ve nakk kimdir ve nak nedir, bile nakn koya, nakkna
hayran olmaktr. Kulan kr Allah Tel'nn ahkmn dinleyip hkmn tutmaktr,
gayb leminden hitb iitmektir. Burnun kr ho yeller estike Hak Tel'nn ilmine ve
kudretine nazar edip Hlk'a muhabbet de ziyde olmaktr. Akl grnen yerde ve gklerde
her ne kim var ise cmle rahman yapsndan bilip lem yznden Hak Tel'nn ilm-i
kudretini mhede etmektir. Dilin kr Allah Tel'dan gayrsn unutup ondan sonra
Hak Tel'y ok zikr eylemektir. Ve emr-i bil ma'rf ve nehy-i anil mkeri
yapmaktr.
349

a-3) Kalbin kr, hrmeti muhafaza halini devam ettirmekle beraber (Allahn
tecellilerini temaa ve) uhd yaygs zerinde itikafda bulunmak sretiyle olur.
kr denilir, bununla limlerin szden ibaret olan lisn krleri anlalr. kr denilir,
bidlerin fiil nevinden olan vasflar anlalr. kr denilir, bununla riflerin btn
hallerinde Allah iin istikmet zere bulunmalar anlalr.
350

Kalbin kr demek, sahibine ihsan olunan nimetin ve rahmetin Allah Teldan
geldiini ve verildiini bilmesi ve bylece kabul etmesidir. O nimetin kendisine tahsiste

349
Chid, a.g.e. s, 4.
350
Kueyr, a.g.e. s, 315.
83
esas messirin ancak ve ancak kendi yaratcsnn olduunu, t rhunun derinliklerinden
gelen bir imanla tespit ve takdir buyurmas gerekmektedir. Aksi takdirde, Allah Tely
yegne messir bilmeyip, baka etkenlerin ve tesirlerin olduunu kabul eder ve onlarn
rollerinin etkisi altnda kalrsa, gnl leminde gizli bir irk hastal balam ve bu lemi
ke bucak sarmaya ve ykmaya ynelmi olur.
351

Chid Efendi kredenlerin makamlarndan birinin de kr olduunu belirtir ve
krnde de usul bulunduunu ifade eder. Bunlar; amel-i slih, ilm-i nfi ve haldir.
b) krde usl :
b-1) Amel-i slih; Bu krle zr nimeti bilmenin ve kabl etmenin ad krdr.
Pes yle olacak nefsine ho gelen nesneleri cmle hayvnt dah bilir. mdi bu kr
deildir. Hak Tel'nn verdii nimetlerin krn yerine getirmi olmaz, iddetli azb
hzr olsunlar.
b-2) lm-i nfi; Tarkat ehli iki trldr, biri ark ve biri garbdir. Yani riyzetli
olann ad arkdir, ilimle olann ad garbdir. Bu szlerin zhirine bakp arki tarkattan ve
garb tarkattan mahrm kalnmamaldr. Nitekim imdiki zamann o ehl-i hevlar ki,
fukar-i sbirndeniz derler gezerler riyzet yok mchede yok. Yani derler ki; bizim
ilmimiz ayn- riyzettir. Kii gn istemekten murd, gnn nrunu grmektir. Kendi nru
olan gn neyler derler, bu sz azdan renmilerdir, yhut kitaptan. Fakat bu szlerin
hakkatla hibir ilgisi yoktur ve onlar takld zulmetinde helk olmulardr.
352

b-3) Hal; Hakk tarkatta olan fkary-i sbirnin almeti ki, nefsinin terbiyesine
megl olur ve riyzetler eker, nefsin murdn vermezler, dim zikrullha megl olur ve
gece uykularn terk edip ah vah szn ile Hakk Tel'ya ibdet ve zikre megl olur.
Ondan sonra hidyet ve inyet-i Hakka eriir, insan sfatna varr ve many- insana eriir
ve sft- Hakk many- insanda ortaya kar. Ondan sonra marifet meydana gelir de sft-
insniyesi, many- insana erie, many- insan da Hakk ona tecell eder. nk
many- insann mahalli marifet-i haktr. Pes marifet-i hakk, many- insnde zhir ola
ve oldur ni vakitte kendi mansndan Hakk Tel mnezzeh grr, ve cem'i eyda

351
zda Musa, Feyizler IV, s, 186-187.
352
Chid, a.g.e. s,6.
84
mnezzeh grr. [men arefe nefseh fekad arefe rabbeh]
353
makmna eriir ve o hataya
dmekten kurtulur.
354

Chid Efendi krn sliklerin makamlarndan olduunu belirttikten sonra krn
ayn zamanda mertebe olduunu bildirerek aklamtr.
a) Hangi nesne gkek ise kabl edip kr eder.
b) Mbtedlerin kr ki, Hakk Telnn gizli ikre verdii nimetlere nazr ve o
nimetlerden hsl olan kuvvetleri Hak Telnn emrinde harcar, yoksa takrir lafzlaryla
kr olmaz.
c) Nefsin sevmedikleri nesnelere kr eder ve btn zor ilere rz olur, Hakktan
kimseye ikyet etmez, bely gizler ve kr makamnda olduunu bilir.
355


13 -Tahret ve Abdest:
Tahret lgatte pkla denir, ama eriatta belirli zlar ykamaktr. Bu temizlik
temiz su ile deil, bu temiz su beden suyudur (takva). Chid Efendi tahareti drt tabaka
olarak ilemektedir. 1. Tabaka, Allah Teldan bakasndan gnl srrn pk etmektir. 2.
Tabaka, kt sfatlardan gnl yzn pk etmektir. 3. Tabaka, takv suyuyla bedende olan
zlarn temizlemektir. Yani btn zlar Allah Teldan korkup, emrine muhlif kt
iler ilemeye. 4. Tabaka, necset temizliidir. Yani pk suyla bedeni ve donu pk
etmektir. Bu zikr olunan drt tabaka pklklar olmaynca hemen bedenini ve elbisesini
suyla pk etmekle hi kimse temiz olmaz ve nect bulmaz. Riyzet suyuyla pklk
denizinde kt ahlktan tamamen kurtulmaynca, gerek anlamda temizlik sz konusu
deildir. Nitekim Kuranda buyurulur: | | | | Muhakkak ki
u nefsini temizleyen kii azabdan kurtulmutur.
356
demektir. Sevgili Peygamberimizin u
hadisi de abdestin hem fijyolojik hem de manev faydasn ieren derin bir hikmet gizlidir:

353
Eb Nuaym, Hilyetl-evliy, X, 208 (I-X, Beyrut, 1405); Mnv, Abdurraf, Feyzl-kadr, I, 225, V, 50
(I-VI, Msr, 1356); Ali el-Kr, el-Masn, s. 189 (Riyad, 1404). Aclnnin yapt deerlendirmelerde, bu
szn Hz. Peygamber (s.a.)den sbit olmad ynnde arlk kazanmakta ve Yahya b. Muz er-Rzye ait
olduunun hikye edildii bildirilmektedir. Bkz. Acln, smil b. Muhammed, Kefl-haf, II, 343 (I-II,
Beyrut, 1405).
354
Chid, a.g.e. s,13.
355
Chid, a.g.e. s,188.
356
Al, 87/14.
85
fke eytandandr, eytan ateten yaratlmtr. Ate ancak su ile sndrlr, o halde
fkelendiiniz zaman onu yenmek iin abdest alnz
357

Chid Efendiye gre azabdan kurtulmak ve ycelmek, ahlk- hamde ile
mzeyyen ve mnevver olmakla mmkndr. Bu da gerek gnl temizlii, yani takv
iledir.
358

Abdest, Allahn huzurunda bulunmak demek olan namaza hazrlktr. Vcuta
temiz olmak iin alnan abdest veya boy abdesti, namazn n artdr. Tabii ihtiyalar
giderdikten sonra, bu organlar temizlemek, ardndan elleri ykamak, nihayet abdest almak,
sadece d temizlikten ibaret hareketler deildir. Pislikler madd olduu kadar manev de
olduundan, abdest alrken manev kirlerden arnmak da sz konusudur. Bu srada gemi
hatalardan pimanlk duyup gelecek iin iyi kararlar alnabilir. Pimanlk ve tvbe
gemiimizi temizleyip artr.
yi veya kt hareketleri organlarmzla yaparz. El iler yapar, ykar ve yazar; az
yer ier, iyi ve kt szler syler, konuur; burun koklar, gzler grr; kollar saldrr ve
yakalar; kulaklar iitir ve dinler; ayaklar ise bizi pek ok yere gtrr. Btn bunlar zaman
zaman gnah ve yasak snrn aabilir.
359

Chid Efendi abdesti, tekml-i tahret olarak tanmlamaktadr.
360
Dier bir
tanmlamasna gre, saf bir itikadla mrid-i sdkna teslm olmaktr ki, mrid onu gizli
murdar libslarndan karp, fen tahtas stne koya, tahret aldra, ondan sonra riyzt
ve mchede suyuyla ykanacak yerini ykaya ve eriat, tarkat, hakkat kimysyla abdest
aldra, nruyla u kadar ykaya ki, kt vasflardan tamamen temizlene. Tekrar dnyya
kp kefenine bulumaya.
361

Chid Efendiye gre, Allah katnda makbl olan abdest, hem zhiri hem btn
ile olandr. Takv ile olan abdestin almeti udur ki, eer gaflet uykusundan uyanp nefsin
kirli olan sfatn ilm-i nfi ile ykayp ve skl zil olursa temizlik kabl olur. Eer kii
btn kuvvetiyle riyset, mchede ve takv suyuyla ykayp hevlardan uzak edip Allah
Telnn rzsna harc ederse kollar ykad kabl olur. Allah Telnn ak ateine yanp
kl olunca ondan bala mesh etmek kabl olur inaallah. Ayaklar sunup dnynn

357
Eb Dvud, Snen, Edeb, s,3.
358
Chid, a.g.e. s, 86-87.
359
Demirci Mehmet, badetlerin Anlam, Tasavvuf Dergisi, Say:3, Nisan 2000.
360
Chid, a.g.e. s, 116.
361
Chid, a.g.e. s, 198-199.
86
znetlerine ve lezzetlerine ayak basmazsa ve Allah Telnn nehyine yrmezse ayaklar
ykamak kabl olur. Ve eer aksini ilerse hibirisi kabl olmaz. Zr ehl-i hev hep
fsktr, hibir ibdeti kabl deildir ve iki dnyada Allah Telnn hidyetinden
mahrmlardr.
Chid Efendiye gre, abdestin drt farznn kabl olduunun almeti udur ki,
eer bir kimsenin gnlnde Allah Telnn ak var ise, hilmi var ise, seyr-i fillhta ise,
nefsini ve rabbini bilirse mbrek olsun, abdesti kabl olur.
Chid Efendiye gre, abdestin snnetleri ise bir kimse eer azna haram
lokmalar yemekten kendini alkoyduysa ve dilini mlyni szlerden koruduysa, azn
ykad kabl olur. Eer burnunu haramdan pk edip, hell duydu ise yapt snnet kabl
olur. Eer kulan Allah Tel nehyinden szleri iitmediyse ve gnl kulan lem-i
ukbdan korkusuz bir sz iitmee dndrdyse kulaklar mesh ettii kabl olur.
362

Chid Efendi, namazn kabl artn temizlik olarak izah etmektedir. Bu temizlik
Allahtan bakasndan korkmamaktr, bedende olan kt sfatlar gidermektir. Ama Allah
Tel btn eydan mnezzeh grlmez, Hakktan korkulmaz, endmlarn yaramaz
ilerden temizlenmez ve beden elbisesi temizlenmekle namaz kabl olmaz. Eer ahlk-
zemmeden tamamen temizlendiyse marifet emesini ve hikmet pnar suyuyla alnan
abdest kabl olur mbrek olsun.
363

Gnl ehli kimseler i anlam olarak abdestin ve temizliin be derecesinden sz
ederler. ten da doru bunun sralan ve doacak sonular yle ifade edilir.
a) Ruhun abdesti; Ruhun hayvanlk seviyesine ait bilgisizlikten ve Allahtan gayr
eyleri grme gafletinden arnmasdr. Bunu baarabilen kimsede Cenb- Hakk
mhede istidd geliir ve kalp aynasnda tecelli parltlar yanmaya balar. Ruh
Allahtan gayr eyleri grmekten arnsa, Gaffr olan Allahn nuru onu kuatr. Kt
dncelerini temizlese takva elbisesine kavuur. Nefsin hilelerini ykasa, yani onlarn
tuzana dmekten arnsa, i huzuruna ve itminana ular.
b)Srrn abdesti; Burada sr ruhun ruhu demek olup onun abdesti gsteriten
(riy), arzu ve isteklerin esiri olmaktan, kendini beenmilikten, ba olma tutkusundan,
ar dnya istei ve mevki sahibi olma ihtirasndan arnmaktr. Bunun sonular yledir:

362
Chid, a.g.e. s, 93.
363
Chid, a.g.e. s, 97.
87
sr, riy ve nefsn arzular kirini ykad takdirde, ihls nuru ortaya kar. Dnya
sevgisinden arnrsa hiret sevgisi doar. Hrs ve tamahkrln ykasa, kanaat ve tevekkl
nurlar grnr.
c)Kalbin ve gnln abdesti; ki yzllk, bozgunculuk ve kt ahlaktan uzak
durmaktr. Byklenme ykannca alak gnlllk doar. ekememezlik kirleri ykansa,
iyilik; dmanlk ykansa Allah sevgisi grnr. Hiyanet kirleri ykansa, sznde durma ve
gven nuru doar.
d)Dilin abdesti; Yalan, dedikodu, iftira ve bo szden, insanlarn ayplarn merak
etmekten ve gizli hallerini ortaya karmaktan, faydasz konumaktan uzak durmaktr.
Yalan ve kouculuk ykansa, doruluk ve vefa doar. ftira ve itham etme ykansa, sevgi
grlr. Faydasz ve bo sz braklsa, yararl eyler konuulur veya Allahn ad anlr.
nsanlarn ayplarn aratrmak huyu temizlense hogr klar parldar.
e)Zhir abdesti; Bu, bildiimiz abdesttir. Yani dini bilgi olarak rendiimiz
ekilde, temiz su ile abdest organlarn ykamaktr. Sonular ise yle temenn edilir:
Abdest alan kimsenin yzn ykamas, maher gn yznn nurlu olmasna yol aar.
Kolunu ykaynca cmertlik nurlar hsl olur. Ayrca amel defterinin sa eline verilmesi
gibi bir lutfa eriir. Ayan ykaynca, hiretteki manev engelleri kolaylkla geme imkn
domu olur. te bu tr temizlik ve bu manada abdest al, Allaha yaklamay ve O'na
kavumay salar.
364


14 -Hacc ve Tavaf:
Kelime olarak "Hacc", hem Allah'a doru ynelme hareketi, hem de benlie
egemen olma abas anlamna gelir.
365

Chid Efendi, Hacc lgatte kast etmeye denir. eriatte Kbeyi ziyret etmeye
denir. Haccn farz olduu yetle, hadsle ve hem icm ile sbit olmutur, inkr eden kfir
olur. Allah Tel insanlar stne hacc farz etti. Hac eylemeye kimin gc yeterse o yola
varmaa.
366
demektir. cm odur ki, ulem-i mmetten hibir kimse inkr etmedi. Hz.
mer (ra) buyurmutur ki, Mslmanlar ehirlerine adam gndereyim, tefti ettireyim,

364
Demirci Mehmet, badetlerin Anlam, Tasavvuf Dergisi, Say:3, Nisan 2000.
365
Hamidullah Muhammed., slm'a Giri, s, 94.
366
l-i mrn, 3/97.
88
gc yetip hacc etmeyenler zerine cizye koyum, kfirlere koyduum gibi dedi, kere
yemin edip gc yetipte hacc etmeyen mmin deildir dedi.
367

Haccn farz tr evveli; ihramdr. kinci; Arfta vakfeye durmaktr. nc;
tavf- ziyrettir. Chid Efendi ihram; dnydan ve ehl-i dnydan yz evirip ve nefs-i
emmre hevsn terk edip, nefis libslarn karp rh-u kutsi libsn giyip lisn- hl ile
lebbeyk Allahmme lebbeyk demek olarak yorumlamaktadr. Chid Efendi, ziyaret
tavafn; hacnn fiilini ve sfatn zt- Hakktan fn klp ak- hakkatte muk cemlini
tavf edip, sddk sfatyla kerem-i mrvvet mervesi arasnda say edip, beeriyet ahlk
srrn yakp varlndan soyutlanp, Allah Telnn sfat- Kbesini tavf etmek olarak
yorumlamaktadr.
368

Hacc ibadeti srasnda yaplmas gerekenler ksaca yle zetlenebilir: Mekke
civarnda kutsal topraklarn snrna (mkat) gelince gnlk elbiseler karlr ve "ihram"
denilen iki para kumatan oluan zel bir kyafete girilir. Ba aktr. Hac sresince kii
kendisini, kendi benliini unutmaya alr. Kabe tavaf edilir. Btn gn ulv
dncelerle geirmek zere Mekke civarndaki Arafat'a gidilir. Daha sonra Mzdelife'de
gecelenir, oradan Mina'ya geilir ve eytan talanr, kurban kesilir. Mekke'ye dnlr.
Kbe tavaf edilir. Safa ve Merve tepeleri arasnda yedi kere hafif kou eklinde gidilip
gelinir.
Haccl-ekber, Chid Efendiye gre mrid-i sdk Haccl- Ekberdir, nk
mirat- Hakktr, tlipler onun yznden Hakk grrler. Fakat gnl gzyle grrler,
beden gzyle grmezler.
369

badetler arasnda en sembolik olan Hacctr denebilir. Acaba btn bu hareketler
neyi ifade etmektedir? Onlarn bir takm i anlamlar var mdr? Bu gibi konular zerinde
duranlar neler sylemilerdir?
Meselenin bir tarih, bir de kiisel yn vardr. Tarih cephesi, ilh meneli eski
kltrler ile slmiyet arasndaki balar ve devamllk konusunda ilgi ekici bir ipucu olma
zelliine de sahiptir. Hacc srasndaki hareketlerle ilgili olarak tarih arka pln ylece
zetlemek mmkndr:

367
Chid, a.g.e. s, 110-111.
368
Chid, a.g.e. s, 114.
369
Chid, a.g.e. s, 122.
89
Hacc esnasnda veya her ziyarette tavaf edilen, "Allah'n evi" (Beytullah) olarak da
isimlendirilen Kbe yeryzndeki en eski mabettir. lk olarak Hz. dem tarafndan ina
edildii kabul edilir. Hz. brahim'in eliyle yeniden yaplmtr. slmiyet'ten nceki
devirlerde de kutsal saylan bir yapdr.
Haccn en nemli rknlerinden biri olan Arafat'ta vakfeye sahne olan meknla
ilgili unlar anlatlr: Hz. dem ile Havva, Cennet'ten uzaklatklar zaman
kaybolmulard, birbirlerini aryorlard. Yalnzlk iindeydiler, nihayet Allah'n ltfuyla
Arafat'ta bulutular, hasretle kavutular. Mslmanlar, demle Havva'nn torunlar olarak,
Arafat'taki vakfe srasnda, sanki o gnleri hatrlarcasna, Allah'a minnet ve kranlarn
sunarlar. Dua ve niyazlarda bulunurlar, O'na daha bir iten ynelirler ve deta ilh varlkta
kaybolmak isterler.
eytan talamayla ilgili tarih olarak anlatlan udur: Hz. brahim Allah'tan baka
kimseyi sevmedii iddiasna sahipti. Aslnda bu dnce gzel ve her m'minde
bulunmas gereken bir tavrdr. Ama insanolu beerdir, iyi niyetine ramen her zaman
istenen olgunluk seviyesini tutturamaz. Mutlak keml Allah'a mahsustur. Yce Allah,
peygamber de olsa Hz. brahim'i sz konusu iddiasnda imtihan etmek zere, kendisinden
sevgili olunu boazlamasn istedi. Onlar ailece bu etin imtihandan baar ile kmasn
bildiler.
eytan, kararndan caydrmak zere ilkin Hz. brahim'e geldi, sonra kocasn
vazgeirsin diye Hz. Hacer'e gitti ve son olarak da, kurban olmay reddetmesi iin
ocuun, yani bizzat Hz. smail'in yanna vard. Her biri de onu talayarak yanlarndan
kovdular. te bu olayn Min'da cereyan ettii sylenir. Onun iin bu hareketler, hayattaki
eytan drtlere kar, her birimizin iimizdeki kendi eytanmza kar bir kararllk
gsterisi olarak, orada sembolik bir ekilde tekrarlanr.
370

Safa ve Merve tepeleri arasnda yedi defa komann, yani "sa'y"in tarih ha-trasyle
alkal olarak anlatlanlar unlardr: Rivayete gre, Hz. brahim kars Hacer'i kk
bebei smail ile birlikte, Mekke'nin o zamanlar l olan bu blgesine brakp gitmiti.
ok gemeden yanlarndaki su bitince, Hz. Hacer yavrusuna su bulmak iin, annelik
sevgisi ve efkatiyle saa sola kouturup durdu. Bereketli Zemzem suyu ite o zaman
ortaya kt.

370
Hamidullah, slama Giri, s, 95-98.
90
Bu annelik efkat ve sevgisine, bu ulv hisse sayg duymak, Allah'n merhamet ve
ltfuna kretmek iin, benzeri hareketler Hz. Hacer'in kotuu ayn yerlerde hac srasnda
tekrarlanr.
Chid Efendi de hakkatte hacnn, haccn farzn, vcibini, snnetlerini,
dablarn ve mstehablarn bilip, mhede edip; btn srlarn, hakkatlerini ve ruhlarn
bilip uygulamakla mmkn olacan belirtmektedir. Allah katnda kabl olan haccn da bu
olduunu belirtmektedir. Chid Efendi, kii eer gerekten hac olmay dilerse, nice yllar
mrid-i sdk huzrunda gayret ederek, alk ve susuzluk ekip, takld zulmetinden
kurtulup srr- beytullh grp, tekbir edip Hakk Tel tecell edip kalbine dehet hsl
olup, rhun hayrete dp, btn msivllhdan gayb olup dilinde ve gnlnde Allahtan
baka kimse olmamaldr. Beytullh yedi kez tavf edip, ondan makm- brahime gerip,
ondan zemzem suyundan iip, cehalet zulmetinden kurtulup, makm- seyr u fillha eriip,
cemi eynn cevherlerini ve hikmetlerini bilip, gnl zevk u saf ile dolup, uhd zt ile
mnevver olup, saf ile merve arasnda say edip mensik-i hacc tamam eder.
371

Haccn btn yorumlar ile ilgili ok ey sylenir. Bata da belirttiimiz gibi bunun
amac, oradaki davranlarn basit bir ekilden ibaret olmamas gerektiini hatrlatmak,
onlara bir derinlik kazandrmak ve daha bilinli olarak yerine getirilmesine yardmc
olmaktr. Bylece alnacak manev hazzn artmas ve kulluk uurunun derinlemesi
salanabilir.
Hacc ibadeti hiretteki mahere benzetilir. Ba ak ayak yaln Kbe'de Allah'n
huzuruna kmak, hiretteki ilh huzura varmakla mukayese edilir.
Haccta dikisiz elbise giymek ve birok dnyev ilerden men olunmak, dn-
yadan ilgiyi kesip her trl mal ve mlkiyet iddiasn terk ederek tam bir fakr ve ihtiya
hli ile Allah'a ynelme ve snmann sembol saylr.
372

Chid Efendiye gre, kii hacca gitmeden evvel bir mridin u krk eriti yerine
getirmesi gereklidir ve iyi ahlkla tamamen mzeyyen olmal ki, hacc tekml olup,
zemzem suyundan iip, cehlet zulmetinden kurtulmu olsun.
373
Chid Efendi krk art
yle sralamaktadr: 1.Terk, 2. Tevbe, 3. hlas, 4. Tecrbe, 5. Uzleti sevmek, 6. Riyzet, 7.
Az uyumak, 8. Sumt, 9. Gnl d olup glmeye, 10. Btn halktan kendini edn bile. 11.

371
Chid, a.g.e. s, 118-119.
372
Demirci Mehmet, Ayn dergi. s, 28.
373
Chid, a.g.e. s, 206.
91
Hi kimsenin aybna bakmaya, kendi aybna baka. 12. Halk arasnda nefsini vmeye. 13.
Riydan sakna. 14. Takv, 15. Ucubdan pk ola, 16. Kibirden pk ola. 17. Hasetten pk
ola. 18. Hrsdan pk ola, 19. stikmet, 20. Cmert ola. 21. Bir mmin incitmiye. 22.
ecaat, 23. Melmet, 24. Sabr, 25. Hakkn emrine ve eyhin rzsna muhlif etmeye, 26.
Edep, 27. eyhden bir ayp zhir olursa onu yermiye, 28. Gzel ahlk, 29. Sem vaktinde
kendini dre hl yrnmeden vecde gelip hareket etmeye. 30. Himmet, 31. Gerekliktir
yalandan rak ola, halktan mdin kese. 32. Yaramazlktan rak ola, 33. eyhini sevenleri
seve, sevmeyen anas dah olursa terk ede. 34. Gariblik, 35. Ak- hakik, 36. Zikr, 37.
Herkes dnyy ve hireti anmaya yani kbetim ne olur demeye. Hakktan gayri yr
istemeye. 38. Ahkm- eriat bile, onu kendine vcib bile, 39.Dim tefekkrde ola. 40.
Kbiliyyet eriti onda ola.
374

Chid Efendiye gre kii, muhabbetullh ile k- kmil olmal, nk klar
muklarn hararetle grmek isterler, onun ar sevgisinden yanp tutuurlar, akllar,
dnceleri hep grmek olur. te gerek hac olmak isteyenler de Allah Tely ncelikle
ok sevmeleri, ak ile yanp gnlleri hep beytullha ynelip, tavf- ziyret edip yani
sfatullh tavf etmelidir.
375

Chid Efendi, baz kimselerin halk arasnda riya olarak bize hac desinler
diye hacca gittiklerini, fakat bunlarn gerekte hac olmadklarn, sadece adlarnn hac
olduklarn ifade ederek ve bunlarn cehenneme gireceklerini anlatmaktadr.
376

Hacc eden kimsenin, her amel iledike her birinden ibret alp, hiret ahvlin
tefekkr eder ve hakkatn bilir, taklid zulmetinden kurtulur. Zira Hacc, hiret
yolculuuna benzemektedir ki, hirete gider gibi btn tandklar ve ilesini terk eder
gider. Hacc seferine gidene yle gerekir ki, gnln btn nesneden uzak tutar,
mrnn hir gndr diye murd asl vatan ve Hakk Telnn Kbesini tavf edip
kalmak olmaktadr. Eer byle olmazsa onun hacc seferinden nasbi yoktur, halk
arasnda hacym diye byklenmek hrs ziyde olmaktadr.
377




374
Chid, a.g.e. s,205.
375
Chid, a.g.e. s, 43.
376
Chid, a.g.e. s, 115.
377
Chid, a.g.e. s, 111.
92
15 -Namaz:
Namaz klmak islmn artlarndan ikincisi ve ibadetlerin en nemlisidir. Gnde
be vakit olarak her mslman iin farzdr.
Kuran- Kerimin ifadesiyle, yerdeki ve gkteki btn varlklar Allah tesbih
ederler.
378
Yani kendi dilleriyle Ona ibadet halindedirler. te namaz onlarn hepsinin
ibadet ekillerini iinde toplamaktadr. Metafizik bir bakla, dalarn dikey, hayvanlarn
yatay vaziyette, bitkiler kkleriyle besinlerini aldklar iin onlarn da balar aada
olarak, hl diliyle fiilen Allaha ibadet ve itaatte bulunduklar sylenebilir.
379

Chid Efendi, namazn farzlarn, vciplerini, snnetlerini ve erknn zhir
bedene benzetmitir, btn ynnn de namazn srr, hakkati ve rhu olduunu
sylemektedir. Namazn rhu hudur, evveli miskinliktir, zerre kadar kibir olmamal,
Allah Telnn korkusu iinde olmal ve gnl dim Allah Telda hzr olmaldr. Zr
namazdan murd kii gnln Allah Telya dorultmaktr. Nitekim Allah Tel buyurur ;
Namaza durun, beni vmek iin.
380
Nitekim Allah Teala Kelm- Kadminde
buyurmutur ki: Ey namaz klanlar! Namazlarnda gfillerdir onlar halk iin riy ederler.
381
Chid Efendi, bu yetlerle namazlarnda gafil olanlarn namazn ne zhirini ne de
btnn bilmediklerini syleyerek bu kimselerin, takld zulmetinde ehl-i hev
tekebbrlne battklarn ve hirette hibir faydasn gremeyeceklerini aklamaktadr.
Yine Chid Efendi, klasik ilmihal kitaplarmzda olduu gibi; namazn on iki rknnn
olduunu, bunlarn altsnn namazn dnda, altsnn da iinde olduunu ifade ederek,
eer birisi eksik olursa, namazn tamam olmayacan sylemektedir. Chid Efendi,
namazn iindeki ve dndaki artlar aklamtr. Biz daha ok btn yorumlar zerinde
durduumuz iin bunlar tekrar aklamaya lzum grmedik. Gnlde dny sevgisi ve
kibriyle dolup eytan nazargh olursa, zhirde setr-i avret etmekle namaz kabl olmaz ve
eer havss- hamse ki, nefsin murd onunla hsl olur. Havss- hamse ne arz ederse
onlar mahvedip, namaz vaktinde cemaate uyup fn olup, gnlnde sadece Allah bk

378
sr, 17/44.
379
Hamdullah Muhammed, slma Giri, s, 85.
380
Th, 20/14.
381
Mn, 107/4-6.
93
kalrsa her namaz vaktinde klnm olur. Ve gnl yz iki lemden dndrlp Allah
Telya megul olup kbleye kar durursa, kabl olur inaallah.
382

Ayrca Chid Efendi mminin ezn iitmesi gerektiini ifade ederek, her ehirde
her kyde ezn sesi iitilmese onlara mmin denilmeyeceini ve katillerinin vcip
olduunu sylemektedir.
383

nsan namazda kyamda iken dikey, rkda yatay bir hlde bulunur. Secdede ise
ba yerdedir. Bu sonuncu hlde iken Allah'a azam derecede yaklar. Secde vaziyeti
insann Rabbine en yakn olduu hldir. nsan Allah karsnda madd olarak ne kadar
eilir ve klrse, mnen o nisbette byr ve ycelir.
Namaza balama tekbiri srasnda "Allah Ekber". diyerek elini kaldran insan
sanki unu demek ister: "Ben u anda btn dnyev kayglan ve madd dnceleri,
ksacas Hak'tan gayri her eyi elimin tersiyle arkaya atyor ve yce Mevl'nn huzuruna
kyorum." Bu niyet ve duyguyla ibadete balayan kii, namaz srasnda Allah'a tam bir
yaknlk iinde olacaktr. Onun iin Namaz m'minin miracdr. buyurulmutur. Mra
srasnda Sevgili Peygamberimiz nasl ki, Allah yaknlnn son noktasn yaamsa,
mslman iin de namaz, Allah'la beraber olmann yoludur.
384

Chid Efendi, gnl kblesi Allah Tel, zhiri kblenin Kbe mahluk bins
olduunu, Kbeye dnmeyince namazn kabl olmad gibi, gnl kblesi olan Allaha
dnmeyince kabl olmayacan anlatmaktadr. Namaza niyette Allah Teldan bakasna
rz ve srr edilmemise, niyetin kabl olacan bildirmektedir. Dima Allah Telnn
emr-i erifi iinde doru durulursa kymn kabl olacan, aksi durumda kymn kabl
olmayacan, eer msivy arkaya atp gnle Allah Tel verilirse, tekbir-i evvelin kabl
olacan, Ve eer Kurn okurken gnl gz Allah Telnn sfatn mhede ederse,
kraatn kabl olacan, teni rk eder kendisini halktan ayr grrse ve gnl kibirle dolu
olursa rknun kabl olmayacan ve eer vcdunda zerre kadar eser kalmayp mutlak
fenya dp zhirde ve btnda varlk kalmazsa, msivallahtan gip olursa, scdu kabl
olacan, amm zhirde ban yere koyarsa, gnl eytan gibi ulvde ve dny sevgisi ile
hem zhiri hem btn zhire hareket ederse, scdunun kabl olmayacan ve dima

382
Chid, a.g.e. s, 97.
383
Chid, a.g.e. s, 94.
384
Yazr M. Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, c,IV, Ynus Suresi 10. yetin tefsiri.
94
hidyet yolu zerine oturup ehl-i dnydan yz evirip Allah Telnn rzsn talep
ederse, tahiyyta oturduu kabl olacan anlatmaktadr.
385

Namazn z: a) Allah'n huzurunda kalbin hu ile, yani sayg ve korku ile
dolmas, b) Dil ile Allah'n anlmas, c) Bedenle O'na zami derecede tazim ve sayg tavr
sergilenmesinden ibarettir. Bu unsur teki dinlerin ibadetlerinin de z saylr. Bu
arasnda en nemli olan ise birincisidir. Dilsiz kimse ikincisini, ktrm kimse de
ncsn yerine getiremeyebilir. O hlde namazda zn z kalpteki Allah'a yneli,
O'na olan sonsuz sayg ve sevgi duygusunu canl tututur.
386

Chid Efendi, namazda yaplan her hareketin bir manas olduunu sylemektedir.
Chid Efendiye gre, namazda elleri balamak; eytann vesvesesini balamaktr. Yani
Allah Teldan gayrsn gnlden karmaktr, gnln Allah Telya balamaktr ve
baka tarafa bakmamaktr. Kula balamak; asl dny kelmn iitmemektir. Dilini
balamak; kesinlikle konumayp, dilinde devrn edip ve her sz esm-i hsn olmaktr.
Aya sk skya balamak; esfele yrmemektir, kymette Hakk Telya doru
ynelmektir. Rkda eilmek; Hakka tazim edip z alak bilip zerre miktr kibirli
olmamaktr. Scda varmakla; kendi varl yok ola, hi varlk eseri kalmamaktr, benlik
yerine feny- mutlak gelmektir, uhd-i Hakk hsl olup, herkes varlk gelmemektir ve
scd iki oldu olmaya ezel ebed dim scd ede. kli terk etmek, gnl sarayn
temizler, Allahtan gayrdan tahiyyata oturur, hidyet yolundan ayrlmaz, kr ve ibdet-i
bedeniyyesi ve ibdet-i mliyyesi Allah iin olur, hlis muhlis olur, Muhammedl-
Mustafa (sav) hazretine salavt- erfe okur, tazim eder, eriat, tarkat ve hakkat azz
tutar ve gayn- evvel olur ki, Muhammed Mustafa (sav) hazretinin szlerin tutar ve
ilediini iler. Secdede grd yer dnydan ve ehl-i dnydan yz evirip, ahlk-
zemmeden temiz olup tamamen kurtulmu olur, gzel ahlk ile sslenip saa ve sola
selm verip kurtulua erer. Huzr- kalp ile namaz klan mminin almetleri bunlardr.
Chid Efendi, zikredilen bu alametleri yerine getirmeyen namaz klan
mminlere seslenerek, ey nefs-i emmre zulmetinden sekrn olan ehl-i hevlar taklidinize
marr olup be vakit namaz cemaatle klarz diye sakalnz sarsz ve bynz

385
Chid, a.g.e. s, 98.
386
Demirci Mehmet, badetlerin Anlam, Tasavvuf Dergisi, Say:3, Nisan 2000.
95
burursuz. Gerekte cemaat snnetinden ve be vakit namazdan mahrum olduklarn
sylemektedir.
387

Chid Efendi, namaz Allah Teldan rahmet-i hssadr ve gaflette olanlarn bu
rahmet-i hssndan mahrm kaldklarn syler. Her kim ki gaflet sarholuundan
aylmazsa, onun namaz Hakka lyk deildir ve rahmet-i hssa yakn olmayan
merddlardandr. Namaza yakn olanlar sdk mridler gibi zikrullh arbndan sarho
olanlardr, rifler gibi marifet arbndan sarho olanlardr ve vsllr gibi arabtan sarho
olanlardr. Yoksa dnynn lezzetiyle sarho olanlar, isyn ile, kibir ile sarho olanlar ve
saltanat arbndan sarho olanlar deil, onlar namazdan rak olurlar ebed atee yakn
olurlar.
388

Kur'n- Kerim'de namaz "zikir",
389
yani Allah' anma, O'nu hatrlama olarak da
ifade edilir. Bir kimsenin namaz, o srada Allah' hatrlamas lsnde deer tar. Gaflet
iinde klman namaz eklen namaz olsa bile, gerek namaz olmaktan uzaktr. Bununla
birlikte namaz srasnda bir an bile Allah' hatrlayp, kendini O'nun huzurunda hissetmek
dahi bir baardr. nsan namaz klarken en azndan byle bir huzur ann yakalamay
dnmelidir. Bu byk bir mutluluktur. Bu ann balama tekbiri srasnda yakalanmas
daha uygun ve kolay olur.
Chid Efendi de namazdan muradn, Hakka ulamak, Hakkta yok olmak
olduunu sylemektedir. Vcdu msivdan temizleyince, scdun zhiri ve btn gerek
olur, yoksa takld olarak namaz klanlara musall denmeyeceini ifade etmektedir.
390

Namazdaki hareketleri ve tadklar mnlar biraz daha yakndan ele alalm.
Balama tekbiri alrken iki elin birden kaldrlmasnn yorumlar: "in gerei udur: Sa
el hiretten, sol el dnyadan ibarettir. Elleri kaldrmak ise, dnya ve hiret ilgisini elden
karp arka tarafa atmak ve her ikisi sebebiyle de byklenmeyi yok etmek anlamn tar.
Namazda ilk okunan dua olan "Sbhneke" kelimesinin anlam "Allahm seni
tesbih ve tenzih ederim, sen en ycesin, sen en byksn, "demektir. Bu dnce ve
duygularla Allah'a ynelen kul, O'nu iinde duymaya alr.

387
Chid, a.g.e. s, 31.
388
Chid, a.g.e. s, 32.
389
Ankebut 29/45.
390
Chid, a.g.e. s, 99.
96
Daha sonra "Fatiha" sresi okunur. Burada Rab'la bir konuma sz konusudur.
nce Allah'a hamd edilir. O'nun lemlerin Rabbi olduu, her eyin sahibi ve hkimi
bulunduu belirtilir. "Yalnz sana kuttuk ederiz." denir. Bu, tasavvufta "fark" makamnn
ifadesidir. Daha sonra "Yalnz senden yardm dileriz, "denir. Bu ise "cem" makamnn
simgesidir.
391
Yani bana kulluk etme imkn ve gcn veren de sensin demektir. O hlde:
Ya Rab, ben sana snyorum. "Bizi srat- mstakime (doru yola) ilet." diye dua ve
niyazda bulunulur.
"Rk" eilmek demektir. Allah'a saygnn, Onun bykln itiraf etmenin fiil
eklidir. nsan aziz (izzet sahibi, deerli) bir varlktr. Baka fni varlklar karsnda
eilmek ona yakmaz. Allah'n huzurunda eilip, kulluun sadece O'na ait olmas
gerektiini bilenler, bakalar nnde eilmezler. "Hakk hrriyet ubudiyettedir".
392
Bir
tek kapya, yani yalnzca Allah'a kul olmasn bilenler baka kulluklardan; insana, paraya,
mevkiye, hrete kul olmaktan yakalarn kurtarm olurlar.
Rkda Allah'n azamet ve ycelii dile getirilirken, dorulunca da krn O'na
mahsus olduunu belirten szler sylenir. Bir hadiste Allah'n bu szleri iittii mjdesi
verilir.
393

Secde hlinin, namazda insann Allah'a en yakn vaziyet olduuna evvelce
deindik.
394
Namazn sonunda okunan et-Tahyyt duasyla ilgili yle bir gr vardr:
Bu dua, Mira'ta Hz. Peygamberle Yce Allah arasnda geen bir konumann
hatrasdr.
395
O mutlu anda Reslllah "Her trl selmn, duann, gzelliin Allah 'a
ynelik olduunu" syler. Allah da: "Ey Peygamber selm/esenlik, rahmetim ve bereketim
sana olsun," diye mukabelede bulunur. Bunun zerine Hak Resul: "Esenlik ve gzellikler
ayn zamanda Tanr'nn iyi kullarnn da zerine olsun. "der. Ve ehadet kelimesiyle
duasn bitirir.
Namazn m'min iin mra olduunu sylemitik. Namazn bu duygularla
klabilen kii, Tahiyyat duasn okurken, onun anlamn da dnerek ayn uur ve ayn
dnceyi kafasnda, gnlnde canlandrmaya alr.
396
Bylece Rabbiyle konumasn

391
Kueyr, a.g.e. (Trc. Sleyman Uluda,) s. 155.
392
Kueyr, a.g.e. (Trc. Sleyman Uluda,) s. 316.
393
Mslim, Salt, s. 62;
394
Mslim, Salt, s. 215.
395
Nurbaki Halk, Tek Nur, s. 144.
396
Shreverd, Avrif 'l-Marif, (Tasavvufun Esaslar Trc. H.Kmil Ylmaz - rfan Gndz, , s. 393.
97
devam ettirmi olur. Bir hadiste, namaz srasnda Allah'n kble ile bizim aramzda olduu
belirtilir.
28
Burada elbette madd bir keyfiyet sz konusu deildir. Okuduu sre ve
dualarn mnlarn da gz nnde bulunduran kii, namazda Rabbiyle kar karyaym,
O'nunla konuuyormu gibi bir yaknlk duygusu hissetmeye almaldr.
smail Hakk Bursev be vakit namaz iin yle bir sralama yapar: Sabah namaz
srr'n paydr. nk o, gecenin karanlna yakn bulunmas dolaysyle, teki namazlara
gre "gayb"tr. Nitekim "sr" da sair kuvvelere gre gaybdr.
le namaz rh'un paydr. nk onda ruhun zuhuru miktarnca tam zahir olu
vardr. Ruh lem-i halktandr. Zira her ne kadar bizzat grlmezse de, uzuvlar ve
kuvvelerdeki tazahrleri cihetiyle eserleri mahede edilir.
kindi namaz kalb'in paydr. nk o orta namazdr, nitekim kalb de uzuvlarn ve
kuvvelerin ortasndadr. Bunun iindir ki Kalb iyi olduu zaman btn ceset iyi olur, o
bozulduu vakit btn ceset bozulur.
397

Akam namaz, kendisinde nurun batmas dolaysyle nefs'in paydr. Nefs,
"emmre" mertebesinde karanlk ve siyahtr. "Levvme"de karanl hafifler.
"Mlheme"ye intikal ettii zaman aydnlanmaya balar. Nihayet "mutmainne" olunca onun
hli, gnein douu srasndaki insan durumuna benzer.
Yats namaz tabiat'n paydr. nk yats, tabiatn vasflarndan olan uyku
vaktidir.
398










397
Buhr, man, s. 39; Mslim, Msakat, s, 20
398
Demirci Mehmet, badetlerin Anlam, (Tasavvuf Dergisi, Say:3, Nisan 2000), s, 18-19.
98
KTBN- NASHA
eyh Pir Hasan Hsameddin Uk (ks) el-Buhrav ondan eyh Memican
Saruhn (ks) ondan eyh mer Karb el- Geliboluv (ks) ondan mellif-i kitap e-eyh
Chid Efendi (ks) ondan eyh Osman el-Edirnev Fil Yokuu (ks) =-~-- '- -
eyh Chid Efendi (ks).
MAN VE KFR
Bismillhirrahmnirrahm.
Kavlh Tel; 4 - :- = 4 - :--- '-- '~ --':~ : '~'-- ----- '--: -- ' --'
:- -+-- -- ' ' - Mans budur ki, Ey dem oullr tahkik biz indirdik
stnze libslar rtmek iin o derinizi ve dah ziynet iin dah takv libsn rtnmek
hayrldr size
399
demektir. 0l yetler yzndendir ki, Allah Tel'y nnn fkreylerdi.
Meer bu yet-i kerme mansna mnsib Raslullh (sa) buyurmular ki;
[ ` - --' `'-' '-= '- ] Yani man yalncaktr, dah ann revni takvdr.
400
dedi.
mdi Kur'n ile ve hads ile sbit olur ki, ehl-i takv olmayan, m'minler zmresinden
olmaz. Zr bir masm olanck anadan doduu vakitte elin ve ayan ve bedenin bezlere
sarp balamasalar eli de ve aya eilir ve souktan helk olurdu. mdi man dah bu
msum olanck gibi takv libsn giymese eytann vesveseleri souundan manna zevl
eriir, helk olur. mdi cemi zlarn eriat bayla balaya, t ki ol harekt ki, tabiat-
hayvn ilemek ister idemeye, t ki rhniyye sfatlarn elini [2] ve ayan eri klmaya;
yani ruh sfatlarn nefs-i emmre sfatlarna tebdl etmeye, t ki nect bulup helk
olmayasn. mdi sahih budur ki; her kimdeki Allah korkusu yoktur, man dah yoktur.
hiret gnne ikrr heman dilindedir, mnfkdr m'min deildir.
mdi m'minin almeti oldur ki, Hakk Tel'nn birlii ve azameti ann gnlnde
olur. Hakk Tel'nn nazar- itibr gnldr. Gfl gnln ne man makbldr ve ne ameli
makbldr. Zr ehl-i tefsr ve hads bunun zerine derkim amel ve taat mandan bir czdr
ve hem Kur'n ve hads ona dellet eder. mdi amel-i slih ve taat mandan bir czdr ve
hem Kur'n ve hads ona dellet eder. mdi amel-i slih ve taat olan m'min oldur

399
Arf, 7/26.
400
bn Ebi eybe, Musannef, VII, 191. ( I-VII, Riyad, 1409)
99
ki, her fiili ki eder, hkm-i Kur'nla eder. Nitekim Hakk Tel Kelm- Kadminde
buyurur; ' ' = - '' '' - '-- =- ' .Mans budur ki Allah Tel'nn
indirdii kitapla herkim hkm eylemez ise pes anlar da kfirdirler
401
demektir.
Raslullh (sa) buyurmu ki; mn yoktur emneti olmayann ve dni yoktur ahdi
olmayann.
402
diye buyurdu. mdi emneti ve ahdi olan sdk m'min oldur ki, kendi
mhiyetini idrk etmi ola ve Allah Tel'y bilmi ola. Ve dim ubdiyette rubbiyette ser
evkt- hamsesinde tavf ede. mdi kitabn nnde bu yetleri ve hadsleri ann iin yazdm
ki, m'minlerin kalbinde ezberlene kala. T ki, herkesin fiiline nazar ideler. M'min kimdir
ve mnfk kimdir bileler ve mnfklardan rk olup m'minlere yakn olalar. Nashat ve
ikrrn sahih kl t ki, mann mstakm ola. Zr ikrr sahih olmaynca man mstakm
olmaz ve man- mstakm olduunun nin oldur ki, Raslullh (sa) hazretinin yoluna
girip snnetine kavlen ve filen ittiba edip ve eriat azz tuta. Yani evmirine imtisl edip
ve nevhsinden itinb ede ve dru'l-fdrdan el eke, dru'l-huld iin. Ve dim lm
iin yrek yemektir ve sz zikrullh ve samt fikrullh olmakdr, hz sdk m'mindir ve
ol mnfk ki, dili de zikrullhda [3] olmaya ve kalp fikrullhda olmaya ve meyhlar
sohbetinden kaa, dim mshib-i ehl-i dny ola, dallette kalm merddtur ve m'min
deildir.
ZLARIN KR
Kavlh Tel: --- ' - ~ - 4-- -- : - -+-:-- -~'--- J:- Mans budur
ki ve Ey yrekleri kat olanlar Allah Tel zikrinden anlar mudill azgnlk iindedir.
403

demektir.
Ey gfller Hakk Tel'nn verdii nimetleri fkreden eer gz nimetini bilmek
istersen, gzszlere sor ve eer kulak nimetini bilmek istersen sarlara sor ve eer dil
nimetini bilmek istersen dilsizlere sor ve eer burun nimetini bilmek istersen burnu
iinde marz olup ho kokular duymayanlara sor, el nimetini bilmek istersen elsizlere sor
ve ayak nimetini bilmek istersen ayakszlara sor. mdi her kim bu zlarn krn yerine
getirmese nkstr, okur yazarsa dah. mdi gzn kr Allah Tel'dan korkup
alamaktr. Andan sonra lemin nakkna baka ve nakk kimdir ve nak nedir bile?

401
Mide, 5/44.
402
bn Hibban, Sahih, I, 422 (I-XVIII, Beyrut, 1993); Ahmed, Msned, III, 135, 154, 210, 251 (I-VI, Ms r,
tarihsiz);
403
Zmer, 39/22.
100
nakn koya, nakkna hayran olmaktr. Ve kulan kr Allah Tel'nn ahkmn
dinleyip hkmn dutmaktr. Ve lem-i gaybtan hitb iitmektir. Yani mevldan hitb
iitmee lyk olmaktr. Ve burnun kr ho yeller estike Hakk Tel'nn ilmine ve
kudretine nazar edip Hlk'a muhabbet dah ziyde ola demektir. Ve akl; grnen yerde ve
gklerde her ne kim var ise cmle Rahman yapsndan bilip lem yznden Hakk Tel'nn
ilm-i kudretini mhede etmektir. Ve dilin kr Allah Tel'dan gayrsn unutup ondan
sonra Hakk Tel'y ok zikreylemektir. Ve emr-i bil ma'rf ve nehy-i anil mnker
sylemektir. Amm sylediini evvel kendisi tutup ondan sonra halka nashat ede. Eer
halka nashat edip, ettii nashati kendi tutmazsa ol mnfkdr. Dil krn yerine getirmek
kande kald. Ve kr Hakk Tel'nn emr-i erfine muhlif nesnelere el sunmamaktr. Ve
tark-i hakda olan fkar-i sbirne senhdr. Ve ayak kr, Hakk Tel'nn emr-i erfine
dah muhlif yerlere yrmemektir. Dim Hakk Tel'nn rzy- erfini taleb edecek
yerlere yrmek ve kyma durmaktr ki, tevecchn Hakk doru eyleye t ki, kymn
kirler kym ola. Ve akln kr fikrullhtr. [4] Ve gnln kr Hakk Tel'ya
ulamaktr. Ve cann kr Hakk Tel'nn akna msterik olmaktr. Ve maln kr
Hakk Tel'nn yoluna harc olmaktr. Ve cemi yiyecek pk nimetlerin kr oldur ki, ol
yediin cemi nimetlerden hsl olan kuvvetlerin her biri hev olmaya. Matlb- Bri
Tel'ya yanaam diye env-i mchedeler ede ha! kirler, makm- kr ki, usul
bunda bulundu, yani amel-i slih ve ilm-i nfi ve haldir.
krde usl :
a) Amel-i slih; Ey lemin nakn grp nakkn anlamayan bedhuylu ve ilmine
marr olanlar hangi nesne gkek ise diliniz ile ona kr edersiz ve nefsinize ho gelen
taamdan srlar gibi yersiz ve ol taamlardan hsl olan kuvvetlerinizi her biri hevya olur,
bunun gibi kr de her Mecs, Dehr, Yahd ve her Nasr ve her Mertulus kamusu
ortaktr. Bu krle zr nimeti bilmenin ve kabl etmenin ad krdr. Pes yle olacak
nefsine ho gelen nesneleri cmle hayvnt dah bilir. mdi bu kr deildir. Hakk
Tel'nn verdii nimetlerin krn yerine getirmi olmaz, iddetli azb hzr olsunlar.
Nitekim Hakk Tel Kelm- Kadminde buyurmutur ki; ---'- -:- --
404
ol vakit
yanna gelir, def etmene meclin olmaz. ldrp yoluna gitmee ve eer tlib-i Hakk
olaydn ldrrdn ol suratlar ve tamam ahlk- zemmeden pk olsun, ol irkin suratlar

404
brahim, 14/7.
101
grmezdin, eer ol gnahlar terk etmezsen ol grdn irkin suratlar birle hor u zr
kalrsn ebed. mdi tevbesiz bir kimse hi onu ref edemez ve can andan hals olmaz.
mdi tevbe oldur ki ve eer ahlk- zemmeden tamam pk olasn t ki, nr-
kbrdan cann hals ola. Ey gfl bu hod ki yndr. Ve her kiiye dnde ol mevz ve
irkin suratlar ten hisarn gelir ve hil olur, bir zaman seyrin ve irkin suratlar olur. 01
cefda iken ngh uyanrsn, yrein oynar, atar ve bilirsin ve dn olduuna kr eder
ve sevinirsin, kurtuldum diye. Ey gfil eer makm- tevbeye erimeden ten hisr yaklrsa
ol dnde grdn mevzleri ve irkin fen suratlar ile ebeden [5] hod ve zr kalrsn
hisrn yokki kap giresin. mdi eer iki lemde nect istersen devr-i eyymnn hisr
yklmadan sa'y eyle makm- tevbeye eri, t ki, hirette ol irkin suratlar grmeyesin
seyrnn zt ve cennet ola.
Ey gfl ve ehl-i hev bir gn uykudan uyandrrlar seni, mrnden sul ederler.
Bunca yllar mrn hev yerlere zy eyledin. Bu yaramaz ileri ilemekle kimler ki,
destur verdi? Gel beru haber ver ve kesbin nedir? gr diye. Ondan sonra kesbin ile nr-
kbrya atarlar. 01 vakit piman olduun hi fide etmez. Bugn sa'yile vcdun mlkn
hkm-i eytandan pk eyle. Sret ve man ikisi yr iken zikrullh ve fikrullhla megl ol.
Btl efkrlar zamrinden gider. T ki, can mlknden haber alasn, bilin ki, can
ldandr, amm ten esfeldendir. mdi her kim ki, tenin murdn severse, hirette nn
varacak yerleri esfel-i sfilndir. Zr ten murd yemekler, imekler, glmek oynamaktr,
ve dah mlk ve maldr. Ey gfil tenin bir riyet dndr bir ka gnlk riyet nendir, senin
cann besle ki, ol bki nimete ve rahata, devlete eriesin.
mdi can gds marifet-i Haktr ve ak- Haktr, ten bir varolma, kfirler ve
mnfklar gibi ve ten senin yrin deildir, bunda kalr. mdi sa'y eyle ki, mertebe-i
behimden ve mertebe-i eytynden ge, insn- kmil mertebesine eri. T ki, nr-i hassa
eriip rh-u izf birle zinde olasn. Bilin ki lemin maksdu, cn- insn- kmildir.
Mecmu'l Bahreyn insn- kmil'in zdr, cem cemdir, kfrler ve mnfklar gibi hi
sayimiz kendi ziynetin kirdi olmaz.
Ey tlib-i Hakk! gfil olma, a gzn, zn bil, her ne kim bu lemde vardr,
sende dahi vardr, ar u fer, bahr u berr, nr u nr.
mdi say eyle, bahr bile ve ehl-i berri kahr ile ldr ve nra yardm ile nr ki
syndr azn da artr, s (as) gibi mcerred, pk ol nefis decclini ldr. mdi nect
102
hulk-i hasendedir. Zr her kime hulk-i hasen nasip olsa, cmle hayrlar ana verilmitir.
mdi hulk-i hasen oldur ki, Allah Tel hazretinin ahlkyla mtehallk ola. Tabiat her ne
dilerse uymaya [6] ve her ne ilerse hkm-i Kur'n birle ileye. Bilin ki, her kimde kim
yaramaz huy olsa ann ne namaz kabl olur, ne savm, ne zekt ve ne hacc. Ve hi bir
ameli kabl olmaz, ne dini var, ne man var, m'min deildir, mnfkdr. mdi benim
rhum hulk-i hasen her tlibe nasip olmaz; ill Raslullh (sa)'in zhirine ve btnna
mutabaat edip ve env- riyztlar ekip ve gece uykusunu terk edip ve dnyy ve ehl-i
dnyy terk edip ve uzlet ihtiyr edip Hakk Tel'nn ak oduna yanp, kl olup sfatn
ve fiilini ve ztn lhtiyyetinde fn etmekle nasip olur.
b) lm-i nfi; Bilin ki, ehl-i tarkat iki trldr, demiler. Biri ark ve biri garbdir,
derler. Biri sndr ve biri darbdir derler. Yani riyzetli olann ad arkdir, ilimle olann
ad garbdir. mdi bu szlerin zhirine bakp tark-i arkiyyeden ve tark-i garbiyyeden
mahrm kalma. Nitekim imdiki zamann ol ehl-i hevlar ki fukar-i sbirndeniz derler
illeri gezerler, riyzet yok, mchede yok. Yani derler ki; bizim ilmimiz ayn- riyzettir.
Kii gn istemekten murd, gnn nrunu grmektir. Kendi nru olan gn neyler derler,
bu sz azdan renmilerdir. Yhut kitaptan. Amm bu szlerin hakkattan hi haberleri
yoktur ve onlar takld zulmetinde helk olmulardr. Avmlar da onlar fkary-
sbirnden sanrlar. Amm deillerdir, ehl-i hevlardr. Zr hemen fukar libslarn giyip
fukarya benzemilerdir. Amm fkary- sbirnin akvlinden ve ahvlinden ve eflinden
ve menzilinden dah, mertibden hi haberleri yoktur ve iki cihnda mahrm ve
mezmmlardr.
mdi hi bir mrid-i sdk dah arkler makmna erimeyince garbler makmna
eriemediler. Ve ey gfil-i marr! gn arkdan doar, ziys kamu vard yerin zulemini
nr eyler. Eer gn arkdan domasa, cemi lem zulmette kalrd, takld zulmetinde kalan
ilmine marrlar gibi. mdi gn evvel arktan doar, eflk tamam seyrn eder, hr- dr-
maribde pinhn olur. mdi makm- arka erienler Uzzt u Lt unuturlar. 01 vakit [7]
Hakk Tel'nn nr-i zt ren eder, tecell eder, envr- sft o demde gnlleri onlara
iner. Nefslerinin sfatlarn yok ederler ondan sonra seyr-i illlh hsl olur ve ashb-
serden olur. Gn gibi maribde pinhn olurlar. Yrn har olacak gine gn gibi doarlar.
mdi arkden murd ehl-i riyzettir. Zr hakkat riyztdan doar, gn evvel merikda
doduu gibi. Ve garbden murd, tamam ilm-i lednde kmil olanlardr ki, gn gibi
103
maribden pinhn olmulardr. Kfrler ve mnfklar ziysn grmesinler diye. Hakk
Tel onlar sr maribinde gizler, mnfklar arasnda garib olmulardr.
Hsl- kelm budur ki, kamuya mchede ve riyzet vcibtir, trl trl riyzetler
eyleyip dergh- Hakka garbet bulup ol bb izfet bulalar. Tark- Hakkta ilm-i
hikmetle ziyafet bulalar ve tark- Hakkta kalpleri pr nr olalar. Ahlk- zemimeden
tamam pk olalar ve ahlk- hamde birle mzeyyen olalar. Amm kendini ziyde hfz ede,
ehl-i hevya karmaktan ve dima uzlet ihtiyr ede. Halka karmak ona ate gele ala.
Amelin yda vermeye, yine yrn bekda Hakk Tel amel-i slihlerden zuhr edip ecrini
kerim vere ve yine anda fitb bulalar ki, bir ziydr ki, hi gurubu yoktur. mdi bu
makma ermee bnyddr ki, tark-i ark deildir. Evvel ba evvel riyzet ile olur. Bu
ameller zr riyzet olmaynca tl ameller heb olur ve riyzetsiz fikrullh hsl olmaz.
mdi hi bir slik, tark-i arkye giremeyince, tark-i garb menzil edinmedi. Nitekim gn
evvel merkdan domaynca maribi menzil edinmez. mdi bu resme bellediler, irfn ve
ztullh cmle mukarribler evvel emirde env-i riyzetler ekip ve horluklar ile ve gnl
saflyla alklarda bu ve susuzluklar ekip bazs on gn, bazs on gnde bir yerlerdi
ve bir pre arpa kirdesinden gayri nesne yemezlerdi ve gece uykusunu terk edip ve
dnydan ve ehl-i dnydan yz evirip uzlet ihtiyr edip dim Hakk Tel'nn ak oduna
yanarlard. [8] T ki, Matlb- Bri Tel Hazretine erielim diye nice yllardan sonra
Hakk Tel onlara mhiyetlerini bildirdi. Ondan sonra Hakk Tel onlara zt- tecell
eyledi. Onlar dah kendi manlarndan Hakk Tel'y mnezzeh grdler, galata
dmekten hals oldular, mutlak fen diresinden kmadlar. Yani kendilerinde zerre
miktar kudret grmezlerdi. Dim cizlik ve miskinlik ve gnl safl birle dirlikler de
ederlerdi ve makm- kefe erimilerdir ve cemi hicblardan gemilerdir ve ilme'l-
yakni, ayne'l- yakn ile ve Hakka'l-yakn ile grmlerdir ki, Hakk Tel'nn ilmini ve
kudretini ve irdesini cemi mevcdt zerine muhd grmlerdir ve mevcdt bir
kezden ciz ve makhr bilmilerdir ve esbb- msebbibt gibi ciz, makhr ve mhede
klmlardr. Yani sebebi, acz makhr mhede klmlardr. Yani ki, msebbibl-
esbba eritiler, birkezden temam halktan mitlerin keserler, itimatlar Allah zlcell
zerinedir.
Ancak Allah' severler ve Allah Tel'nn mukarriblerini severler, ehl-i dnyya hi
sevmezler. Eer atalar ve analar ve eer oullar ve kzlar, dah karndalar olursa da ve
ehl-i dnynn cmlesinden yz evirirler hi birisini sevmezler. Ehl-i dnynn eer
104
nazar- halktan bir nesne bu o mahfede (yer) derse, onu erk tutarlar ve andan istifar
ederler, varlk Allah Tel'nndr ancak diye itikatlar budur ha! Mutlak fen diresin kesb
eden mukarribler bunlardr ve eer mal ve mlkleri dah var ise zr Hakk Tel onlar
evvel emirde ilm-i Tasavvuf birle benliklerin alr, efallerin dah sfatlarn ve ztlarn fn
klp, kendi efaliyle ve kendi ztyla bk kald. Onlar dah mutlak fen diresin tamam
kesb ettiler. Hi mutlak fen diresinden kamadlar dim Hakk Tel'nn sfat kbesini
tavaf ederler, kendi vcdlarndan fn oldular. Ondan sonra Hakk Tel onlara ilham edip
-- : = ' - -'-- ' - '--= - :- Ey benim hs kullarm ve benim yarattm pk
nimetlerden yiyiniz ve iiniz ve dah ok yemen
405
diye buyurdu ve onlar dah ok yemek
yemediler ve onlar dah Hakk olan nimetlerden her birinden yemee baladlar.
Nitekim gn evvel merkdan doar [9] ve gn maribe yakn olduka merkdan
dr (uzak) olur. mdi bu remzi fehm etmee, imdiki zamann ol ehl-i hev kezzblar gibi
uzleti ve riyzeti inkr edip helk olma, sa'y eyle ki, alk ve susuzluklar ek ve dnydan
yz evir dah uzlet ihtiyr eyle. Ve Hakk Tel'nn ak oduna yan kl ol ve kendi
vcdundan fn ol t ki, Raslullh (sav) "fakr-u fahri" dedii fkar-i sbirnden olup
nect bulasn. Ve fakrn sz oktur, amm fakrn nihyeti tasavvufun oldur ki seni senden
ala. Oldur yani Hakk Tel eflini ve sfatn ve ztn fn klp Hakk Tel kendi
efliyle ve kendi ztyla bki kla. mdi bu hads-i kuts bu makm- vahdete erienler
hakkandadr. Hads-i kuts budur. Kul zil olmaz, yakn olur bize nflelerle hatta biz o
nfleleri severiz. Kaan bir kulumu sevsem ann iin kulak, gz ve dil oluruz ve dah
kulandan iiten, gznden gren, elinden tutan ve dilinden syleyen biziz.
406

mdi bu sadet tecell-i zt- ulhiyyetin hssiyetidir. mdi benim rhum, fakirlik
zhir hrkasn giyip halka fakir grnmek deildir. Mcerred hrka giyip mebbih-i zhir
zere kalmakla kii fkar-i sbirnden olmaz, sft ve sreti benzemeyince. mdi fakirlik
kii kendi vcdundan fn olmaktr, yoksa dny malndan fakirlik deildir. Dny
fakirlii avmndr. mdi hakkatte fakirlik oldur ki; fiilini, sfatn ve ztn fn ede lem-i
ervahta olduu gibi rasulllh (sav) "el-fakru fahri" dedii budur, fkar-i sbirn bunlardr
ki; vcdlarndan fn olmulardr. Yoksa mcerret hrka giymekle dervilik olmaz.
Nitekim imdiki zamann ol ehl-i hev ve kezzblar ki libslarn dervilik libsna
benzetmilerdir, uzlet yok riyzet yok, evleri kahvehneler, ehl-i dny kaplar ve dim

405
Th, 20/81
406
Ahmed, Msned, 6/256; Buhr, Rikk 38 (I-VII, Beyrut, 1990); bn Hibban, Sahh, II, 58.
105
mushipleri ehl-i dnylar. mdi bunlar iki cihnda mahrm merddlardr. Ve eer bir
dirhemi de yoksa ehl-i hakk szleri [10] inkr ederse kfrden eedd mnfkdr.
mdi Kur'na ve hads-i erifeye man getiren m'minler bu Hakk sz inkr
etmezler. Ehl-i hiret olan sdk m'minler kahvehneye ve ehl-i dnylarn kaplar ve
dim mushipleri ehl-i dnylardr. mdi bunlar iki cihnda mahrm merddlardr. Eer bir
dirhemi dah yoksa ehl-i dnydr. Zr kii kiminle dost-u muship olursa ann dini
zerine olurlar. Her kim bu Hakk sz inkr ederse kfirden eed mnfkdr. mdi Kur'n-
Kerme ve hads-i erfe man getiren m'minler bu Hakk sz inkr etmezler, ehl-i hiret
olurlar. mdi ehl-i hiret olan sdk m'minler kahvehneye ve ehl-i dny kapsna
varmazlar. Ve ehl-i dny ile dah muship olmazlar, h ki m'minler de mnfklar fili
olmaz. Zr ehl-i dny ile muship olan mnfktr, m'min deildir. Zr m'min eytann
yoldalaryla mushib olmazlar.
Klen-Nebiyy (sav) hsl- kelm budur ki; herkim ki riyzeti, uzleti ve
mchedeyi inkr ederse mnfkdr, zndktr, mlhddir, enks ve ebterdir, katli
vciptir.
407
Ey tlib, tl-i emeli birle mrn zy klma ve halka karmakla Hakk'dan
rk dme. lem-i ervahda anarahmine tenhca geldin halktan sana hi cef ermezdi.
Yalnz olurdun onda ve ana rahminden dnyya yalnz geldin ve yine dnydan yalnz
gidersin hirete. mdi uzlet ihtiyr eyle hsn-i rznla halktan kesil, ecelin seni rezl-i
rsvy eylemeden. mdi evvel sbhnyla ve inlk eden halk' kendiye pervne eder.
Uzlet ehli rif kendini ndne yn eylemezler. Zr halka karmak slike ayn- hatadr ve
beldr. Amm uzlet slike def-i beldr. mdi halkdan uzlet eden hstan olur. Amm
halka karan has gnl ps olur. rifin sohbeti uzlette mhede olur. Zr Hakk Tel
msrifleri sevmez. H ki rifler msrif olalar. Zr ehl-i dnyya karmaktan kati
msrifliktir ve n-dn [11] bu gizli genci zhr etmek dah kat'i msrifliktir. Zr ki genc-i
kermta zararlar eriir, helk olur ne acb kabahattir bu ki halka karp kem szler
sylemekle sana dost olan adv edesin, sana dost olan adv ola acb kabahattir. mdi
hner oldur ki; halktan uzlet eyle t ki, Allah Tel'nn dman olmaktan hals olasn ve
m'minlere kin etme, kin ile kalbini susuz kuyu gibi eyleme. eriata muhlif ileri ileten
cmle kindir. Hner oldur ki; Kur'n'a muvfk iler ileyesin ve m'minlere kibirle hitap
eyleme, Kur'n'a muvfk syle ve dost ile cidl etme ki; sonra arzuna hall eriir ve onu
grdke hicb idersin. Biline ki, bir ehl-i irfn, bir ehl-i irfn ile cidl etmez. Eer ederse

407
Bulunamad.
106
biri nkstr veyahut ikisi dah hamdr. M'minlere kin etme, kendi zn ate edersin.
Kara gnll olma ve kara gnllye kimse mil olmaz ve mann eseri kalmaz. Gfil
olma, sretin ve sretin yeksn eyle ve ehl-i hevdan uzlet ihtiyr eyle kdir olduka. Zr
sliha s gyet zarar eder. Nitekim ay'a husf olsa nr mahvolur ve zlimin zulmeti duhn
olur. Slih akden gam-nk olur, pk aynaya balk rmek gibidir.
mdi ehl-i hev Hakk Tel'nn dmandr, yzne gle bakma kdir olduka.
Madem gnln sy necset kab gibi arzunu yka ve haddini bildir ve eer senin
dmanna baz avm gle baksa; onu yanna gtrme, kdir olursan ldr, emn verme,
ne sul iin sana mell ere ve ne ann iin ince hayl ire. Zr cihr-i yr sevmeyen
zndktr, katli helldir. Slih bir huyu sevmezler, zr eri, doru olana adv olur. mdi
ashb- kirm tan eden Raslullh (s.a.v) hazretini sevmez mnfkdr. mdi tark-
Hakk'ta olan slikler dah, ashb- Raslullhdandr, hakkatte onlara tan, ashb- tan
etmi gibidir. Kfrden eedd mnfkdr. mdi sdk m'min olan tark- Hakk'ta olan
slikleri tan eden, zlim ve mnfklar sevmez ve onlar ile mshib olmazlar ve ihsna
lyk olmayana ihsn eylemez. [12] Zr m'min rzy- Hakka muhlif yerlere maln
telef etmezler.
mdi ol chil ki; maln ndn telef ede. Seh [cmertlik] ile eref bulmaz
msriftir, eedd azba hazr olsun. ol kii ki, ihsna lyk deildir ve fukar-i sbirnden
deildir. Ona ihsan etmek rzy- Hakka muhlifdir ve yok yerlere maln heb etmektir.
Onu seh sanmanz gyet ahmaklktr ve msrifliktir. 01 mal isrf ve harb etmek dah
kfrler ve mnfklar almetidir, gyette sefhettir. Nitekim Hakk Tel'nn Rasl
Muhammed Mustafa (s.a.v) buyurur: Hakk Tel dnyy blk ve bah eyledi, bir
bahn m'minlere verdi ve bir bahn da munfklara verdi ve bir bahn kfrlere
verdi. Pes m'minlere verilen bah hiret azn dzmek iin verdi. Pes m'minlere dah
ol Hakk Tel'nn verdii mal rzy- Hakk olan yerlere verirler. hiret azn dzerler ve
mnfklara verilen bah mnfklar ol mal Hakk Tel'nn rzsna muhlif yerlere telef
ederler. Allah Tel'nn dmanlarna trl trl taamlar yedirirler. Murdlar hemen halk
arasnda seh ile anlmakdr ve ol malyla her ne ilerse murd- halka kendisini
gstermektir ve halkarasnda ululanmaktr ve tark- Hakkta olan fkar-i sbirne hor
bakmakdr ileri.
107
Kfirlere verilen bah, kfirler dah ziynet pelerine ve dim yemee ve imee ve
dnynn ziynetlerine ve eytan ilerini ilemeye telef ederler dedi. Pes hads-i nebeviyye
ile m'minlerin, mnfklarn ve kfirlerin mallarn telef etmenin almetleri sbit oldu.
Her kiiye kendi nefsine nazar eylesin, maln ne gne, yerlere telef eder grsn. mdi seh
ile ol sdk eref bulur ki, cmle maln tark- Hakkta olan cemi-i fkary- sbirne
yedire, hi gayrye murd olmaya, murd hemen rzy- Hakk ola ve cmle maln Hakk
yoluna bezl ede. Nitekim Raslullh (s.a.v) buyurur; Ne gerekli maldr, ol mal kim Hakk
Tel yoluna har oluna ve maln esiyy-i (ktl) slih ola dedi. [13] Hasan Basr (r.a)
iiddi "ol mal ve ol ni'metine tark- Hakkta olan fkar-i sbirnden olan ile yenile ve
iile Hakk Tel andan sul eylemez" dedi.
mdi tark- Hakktan olan fkary-i sbirn oldur ki; gnl gan olur ve bir bde
etmekle geinir kanaat ve krler eder, yoksa a it gibi halkn azna bakmaz,
dnydan ve ehl-i dnydan yz evirir, mridin huzrundan ayrlmaz, dili zikrullahda
ve kalbi fikrullahda olur ve dim sret-i nefsini ve sft- nefsini dah many- nefsini
dah bilmeye sa'yeder. Zr mdemki marifet many- nefse hsl olmaya, marifet-i
Hakk dah hsl olmaz.
c) Hal: mdi tark- Hakkta olan fkary-i sbirnin almeti oldur ki, nefsinin
terbiyesine megl olur ve riyzetler eker ol nefsin murdn vermezler, dim zikrullha
megl olur ve gece uykularn terk edip ah vah szn ile Hakk Tel'ya ibdet ve zikre
megl olur. Ondan sonra hidyet ve inyet-i Hakka eriir, sft- insana varr ve many-
insana eriir ve sft- Hakk many- insanda zhir olur. Ondan sonra marifet hsl olur.
Dah kaan kim sft- insniyesi many- insana erie, many- insan da Hakk ona
mtecell olur. Zr many- insan mahalli-i marifet-i haktr. Pes marifet-i Hakk,
many- insnde zhir ola ve olduu vakitte kendi mansndan Hakk Tely mnezzeh
grr, ve cem'i eyda mnezzeh grr. [- :- --- ~- :- -]
408
makmna eriir
ve ol galata dmekten hals olur ha. 01 fkary- sbirn seh ile eref bula. Sdklar ki;
maln bunun gibi tlib-i Hakk olan fkary- sbirne har ede ha. Bilin ki, herkimin gnl
gan olmaya, cem'i dnyy versen onu doyurmaya. Her kimin gz a ola, elbette halka
muhta olur, her kimin kanaati yoktur.

408
Eb Nuaym, Hilyetl-evliy, X, 208; Mnv, Abdurraf, Feyzl-kadr, I, 225, V, 50; Ali el-Kr, el-
Masn, s. 189. Aclnnin yapt deerlendirmelerde, bu szn Hz. Peygamber (s.a.)den sbit olmad
ynnde arlk kazanmakta ve Yahya b. Muz er-Rzye ait olduunun hikye edildii bildirilmektedir.
Bkz. Acln, smil b. Muhammed, Kefl-haf, II, 343 (I-II, Beyrut, 1405).
108
mdi mrd-i sdk Raslullh (s.a.v) hazretinin snnet-i erfi ile mil olur. Rzk
iin ehl-i dnyya ba emez, zr rzy grr, te'sir onundur, ol mrdin ki gnl [14]
gan ola, bedeni ar kandilidir ve gnl gan olmayanlarn, yedi iklim onlarn olsa
doymazlar. Bilin ki; dim nefs-i hevsna uyan ehl-i hevnn sreti at'dr. Ve kimde ki;
ehevt- nazarye glib ola, sret-i eekdir ve ol kiinin taam haram ola, sret-i hnzrdr
ve dim m'minlere duhl edip zahmet verenin sreti, kelbtir ve ehl-i nifk olann sreti
maymundur ve ehl-i dnyya alaklk edenin sreti kedidir, dah dnyya hars olann
sreti, karga ve karncadr, buhl edenin sreti it'tir. Haksz yere kimseyi dvenin sreti yrtc
canavarlardr ve m'minlere adavet edenin sreti ylandr ve m'minlere tekebbrlk
edenin sreti, kaplandr ve m'minlere, eriata muhlif yere azb edenin sreti srdr ve
ok yiyenin sreti, safirdir ve ibdete tembellik edenin sreti, eektir ve ucb olann sreti,
eytandr ve mekr-u hile birle darlk edenin sreti tilkidir dah tavandr ve akaldr. Amm
tlib-i Hakk olann ve sdk m'minlerin sreti, nihyetsizce envr, tkenmez lemler, tayy-
i sumn, many- ilim, kef-i let, marif-i ilhi, ecsmdan mcerred olmak tecell-i
rhniyyete ve melektu mutlaa klmak, melikeyi mhede klmak ve hedefden avaz
iitmek, umak, tam ve eflk- ara ve gerisi arz olmaktr.
EVLY DMANLARI
Ey ilmine marr evliy dmanlar! nefsinize nazar eyleyin, grnz zikrolunan
sdk m'minlerin almetlerinden hi biri var m? H yokluun dnin gayr-i ehl-i hev
kezzabsn, sdk deilsin. Sdk m'min slik-i Hakk olur ve harim-i kuts- lht olur ve
dny ona zindan olur. Uzleti ihtiyr edip gece gndz feryatlar ve gzya dkerler. Hakk
Tel'nn muhabbet nrna yanp kl olur ve ehr-i tarkatte ve bahr-i hakkatte belini dl
edip ya Rabbi akn ver dim dah teferrcm zt- kibriyn kl diye du ve senlar edip,
zorluu ziyde olur ve vcdun ihrak eder, fen f'z-zt olur. Amm deccln ve deccla
uyanlarn bir gz kr olur. Yani sa gz olmaya, [15] dny gz ola, can gz kr ola
ve man gz olmaya ve yz yekpre ola, yani yznde olan yedi tavr Hakk Telnn
yedi zt- esmlarna mazhr olmaya ve yznde "hz kfir" diye yaz ile zr " :- -
- :- --- ~- srrn okumad. Pes kfir gelmesi onlarn vechinde yazld. Raslullh
(s.a.v) Medne-i Mnevvere'ye deccl girmez dedi. 01 gn Medne-i Mnevvere'nin yedi
kaps ola ve her kapsnda iki melek ola dedi. Ey er ilere acele edici nkslar! Medne
kimdir ve yedi kap nedir ve her kapda iki melek nedir hi bilir misiniz? Ve ey kaplarn
109
dah eytana verenler hakminiz nefs-i emmre ve akl- eytan vcdunuzdan veren alan
eytan teniniz ona sebep olmu, eytana let dmseniz, ann iin ma'rifetten mahrm
kalp evliylarn dmanlar oldunuz. Zr kfirler mslmanlardan mras yemezler ve
dru's-selma dhil olmazlar.
Biline ki; kim ki kendi kitabn okumasa; ehl-i hevdr, ashb- imldendir. mdi
kii kendi kitabn okumak oldur ki; sft- sbhniyye nrlarn kendi ztnda bula, t ki,;
ashb- srdan ola ve hakkat- insniyye nedir bile ve ann iin muhtelif mertebeler trl
trl i'tibarlar vardr. Yani syleyen nefistirler, akldrlar, ruh ve srdrlar. Bu zikr olunan
hakkat kimdir bile ve kendi kitabn okuyanlarn ashb- yemn, ey yz yekpre deccllr!
hiret ilerinden mdebbirnden deilsiz, hiret szleri syleyen nefs deilsiz ve iki cihetle
olup, bir ciheti mebde-i klle ve bir ciheti nefs-i hayvniyye nazar edici olup ve iki cihet
tesinde mnkalib olmadnz. Zr yznz yekpre ve kalbiniz kat tadr ve nefs-i
hayvniyye cihetinden i'rz edip mebde-i kl cihetine ikbliniz yoktur. Zr akl- klden
nasbiniz yoktur ve aklnz; akl- eytndir. Hayt- ztiyyesi olup hayt- bedene sebep ve
kuvy- bedeniyye, ondan mektup rh-u izf olmadnz ve zikr olunan iki cihetten gidip
sft- sbhniyye nrlar kendi ztnda olan ashb- srdan deilsiniz. Zr sa gznz
yoktur ve Hakk taleb [16] ediciliin zararlar gayri gnlnzde bir hayr meknlanmtr
ve yine-i fikirlerinden gayri hi nesne grnmez ve dima Hakk Tel'nn o emrini terk
edip nevhiyesine azm edersiniz, evliy dmanlar klersiniz.
Ehl-i dny Yahdilerdendir. Ey tlib-i Hakk, eer nect istersen uzlet ihtiyr
eyle ve dah rzy- Allah talep eyle, halktan mdin kes ve ihtiyrndan ge. Zr dem
yle yaratlmtr ki; keml-i saadete erimez, t ki, kendi ihtiyrndan geip mutlak fen
diresini kesb etmeyince, zr Hakk Tel'nn nazargh saf gnllerdir. Bilinki; bir kii
yerler gkler ehli kadar ibdeti olsa, amm mushibi dah ehl-i dny olsa [ehl-i dnynn
Yahdlerden olduu beyn olunr] heb ve hitir. Gerekse yzyl mrn ibdet ile
geirse kabl dah olmaz. nk mshib ehl-i dnydr, kbeti ann makm- nr-
kbrdr. Nitekim Hakk Tel kelm- kadminde buyurur: :+-- -=- '- :--' -- '+'
'~-- -+-- ' - ---- -+-:- - c - '-- -+~- '-- Many- erfi budur ki Ey
unlar ki, man gtrdler, Yahdleri, Nasrnleri dost edinmeyiniz ve onlar birbirine
dostlardr ve dah herkim ki bunlar dost edinse onlar sizden, pes tahkik ol
110
Yahdlerdendir ve Nasrnlerdendir
409
demektir. mdi ehl-i dny Hakk Tel'nn
dmanlardr yle olacak. Ehl-i dny Yahdlerden ve Nasrnlerdendir. mdi bu yet-i
kerme ile sbit oldu ki; ehl-i dny ile mushib olanlarn kbet makmlar, nr-
kbrdr. mdi sdk m'min oldur ki; her ii ve her szleri hkm-i Kur'n ile ola,
Kur'n'a muhlif olmaya. Nitekim Hakk Tel kelm- kadminde buyurur: '-- --= -- -
- - 4 --'- -- : :-' - Mans budur ki; herkim hkm eylemese Allah Tel'nn
indirdii kitap ile pes onlar kfrlerdir
410
demektir. Ve eer dersek ki bu yetin sebeb-i
nzl kfirler hakkndadr, biz mslmanlarz diye ta'n eden srr- Kur'n'dan mahrm,
Hakk inkr eden chiller hkm mdr. Herkim ki Kur'n- Azm ile hkmeylemese
kfrdir ve eedd mnfkdr, ann ikrr hemn dilindedir, sahih budur ki; gnlnde man
yoktur. [17] Zr fiil artk dellet eder kavilden. Yani kim bir kt bir sz sylese ve
dnse ann hilfn ilese, hibir kimse ann szne inanmaz kezzabdr diye ve eer Kur'n
ile amel edeydiniz Hakk Tel sizlere dah nazar ederdi. Gayb- Kur'n ile hiret gaybn
grp Hakk Tel'dan beret edip cmle lem ire Hakk mehd edinip, Allah'tan
gayrdan yzn evirip, gnln ve cann Allah'a verip, kamu mrn zikrullh, fkrullh
ve tat- ibdete sarf ederdiniz.
mdi benim rhum, ehl-i mnn evvel mertebesi budur ve hkm-i Kur'n'la hkmeden
bunlardr ve herkimde bu zikrolunan almetler yoktur; mnfkdr, m'min deildir.
Nitekim Hakk Tel Kur'n- kadminde mnfklarn fiilinden haber verir: ---'---
:- '- '-- : _-'~ :-'- '-~- _- :-'- -+-'= : -- :-'= '- --
' ---- '-: _- '- 4 - -- -- -- -- Mans budur ki; muhakkak mnfklar da aldatmak
isterler Allah Tel'y, Hakk Tel onlara aldatmalar cezasn verir, namaza
kalktklarnda tembellik ederler, halk grsn diye,(namaza kalkarlar) ve dah Allah
Tel'y zikr eylemezler ancak perakendedirler. Kfrler ile m'minler arasnda kfrierle
olmazlar, m'minlerle dah olmazlar
411
demektir. mdi mnfklarn almetleri budur ki;
tark- Hakkta olan sdk m'minlerden kaarlar veble (ar) olmazlar, ve dili ile kfiriz
demezler ve kfirlerin kilisesine varp, onlarla bile olmazlar. Ne kfirlerdir, ne
mnfklardr. Dim mshipleri kendileri gibi ehl-i hev mnfklardr. Bilinki efdl-i
ibdet ma'rifetullhtr. --= '- =- ~ --- - '- c'- Many- latfi budur ki dah

409
Mide, 5/51.
410
Mide, 5/44.
411
Nis, 4/142-143
111
yaratmadm cin ve dem olunu ill bana tapmak iin
412
demektir. mdi bu yet-i kerme
ki, _ :- :- -birle tefsir eylemilerdir. Yani beni bilmek in yarattm demektir. Kii
Allah Tel'y bilmese [18] ve kamu fkrini zikrullha sarf etmese, Allah Tel'y bilmek
iin m'min deildir ol mnfktr.
mdi m'minlerin almetleri budur ki; arb- ma'rifet ier ve merb- sf bulup it
nefsin murdn virmez, gdy- rhu n eder, eker kann ier, dima gz ya dker,
yoksa mala marr olmaz, bu dire-i dnynn cmle lezzetinden el eker ve uzlet ihtiyr
eder, kamu mrn "- :- --- ~- :- - " makmna erimee sarf- beli eder,
zt- Hakk bugn grmee sa'y eder ferdya bakmaz, Hakkn sununu her yzden
temlar eder ve hicb zere am kalmaz, dire-i kalbe der, esrr- Hakk ona ilhm
eder, man yznden bilir ve anlar sylenen elkb kor, gn gibi man yznden bu leme
nazar eder ve kble-i uk gzler zhir ire b kor. Pes safy- kalb ile asln dah essn
fehm eder, gnln ebvb- Hakka balar gayr bb kor, asl nedir neden geldi? zn
fehmeder, taklid zulmetinden kalbini sayd- dny iin dolap kurmaz, er-i erfe muhkem
yapur, b-eri olan esbb kor, fikri zikri hak olur, gayr fikri kor h, ite sdk
mminler.
Ey secdeden yzn eviren evlad- eytanlar ki, evliynn azm dmanlarsz ehl-i
dnynn yoldalarsz. Ann in mminler almetlerinden sizde hibir almet yok, ey
marifetten mahrmlar! deme hakret ile nazarlar edersiz. Ey merdd hulas-i mevcdt
demdir ve hulef-i hd demdir. Pes imdi demin fazleti sir halkn zerine ilmullh
birle, akl- kl birledir. Nutk-u birledir. Nutuk bir mandr, zid kelm ve kavl man
stne ntk olur ki, nefse muvfk ola. Kitbullh ile bilin ki, nutk-u srete ibdet ya nefse
iret veya ekl-i hurf ve kat- esvt deildir. Bil ki, nutk- temekkn hakkat-i
insniyyedir. O temekknle sret mcerred ki, kendinin ilminde ve aklnda mukarrerdir, ve
eklden muarrdr. Pes o cevher-i gibe-i hakkat eyy gnlnz grgsnden tasarruf
edip ve onu ibdete gtrmee, tefekkr etmee, akl- zhirine ve btnna muhd olmaa
ntktrlar. O kiiler ki, bu nefsi onda bulur, [19] ntktrlar. Eer ki, tekemml dah
etmezse ntktr ve insan- kmildir, ntk olmayan sarlardr, dilsiz ve gzszlerdir. Yani
dnyda kendi szlerini iitirler, hiret szlerini hi iitmezler, eytan yollarn grrler,
rahman yollarn hi grmezler.

412
Zriyt, 51/56.
112
mdi bu yzlerin dnyya meyl ve mansub muhabbetinde balanmlardr. Hi
yzlerini Allah Tel hazretine dnmezler mnfklardr. lim mazhr akldr ve akl
mazhr- nutuktur ve nutuk mazhr- huruftur, hurf mazhr- nutuktur, hakkat- demdir
ki, hads-i kutsdir o noktay beyn eder, fikir eyle t ki, mefhm hsl ola ;
413
1 1 1 1
| || | | || | diye buyurmutur. Bilin ki, hakkat- adem evvel nutuktadr
ki, ve klen- Nebiyy (sav): Ben ilmin ehriyim, Ali ann kapsdr
414
dedi. Bu hads-i
erifi tlib-i ilimler iitip, gelip emrul- Mminn Ali b. Eb Tlib (kv) sul ederler ki,
sudr-u enbiy (sa) senin nnda Ben ilmin ehriyim, Ali kapsdr buyurmulardr. yle
olunca ehre kapdan girilir ve ilmin srrndan sizlere sul ederiz dediler. Ali (ra) cevap
verip buyurdular ki, ilim bir noktadr, onu chiller oaltt
415
buyurdu. Pes bunlar
ettiler: ol nokta nedir ve ne noktadr ann mebdei ve med nicedir, bize erh ediver dediler.
Cevap edip buyurdular ki, Bu nokta bir srdr, esrrullhtr. Bunu if etmee destur
yoktur, vakt ki tevhid-i Hakk huyda olup kaba koymaya garip ola, bu sr o vakit alr
416

diye cevap verdi. Bunlarn heybet ve gayreti hsl oldu, itiyklar gyet ziyde oldu. Allah
ve Raslllh akna istediler, aklmz idrk ettii kadarca bize bundan haber verin diye
tazarr eylediler. Cevap verip buyurdular ki, ey kamu, haber verin ol ne yerdedir? Amm
u art ile kim erhe beyn [20] istemesiz dedi ve onlarda kabul ettiler. Pes cevap shibi
budur ki, cemi esrrullh Tel gkten nzil olan kitaplarn iindedir ve Kuran iinde
olan cmle esrrullh ftihatl-kitap iindedir ve onda olan esrrullh,
bismillhirrahmnirrahm iindedir ve mecm-i esrrullh bismillhn noktas altndadr
ve cemi esrrullh Tel gizlidir, ba-i bismillh altnda olan nokta benim dedi. Pes bunlar
hads-i erfi iittiler, artk sulleri de kalmad. Ondan sonra dnydan ve ehl-i dnydan
yzlerin evirdiler, uzlet ihtiyr ettiler ve Hz. Ali (kv) den ayrlmadlar dah riyzet ve
mchede ile megl oldular, u kadar hizmet ettiler ki, l-i ibddan oldular. l-i ibd,
ashb- suffeden ol kavimdir ki, bu ilme rsuhler bulup her zaman nokta, esm ve efal
sretinden okurlard ve hi dnynn murdarna el sunmadlar mcerredler idi.

413
Bulunamad
414
Hkim, en-Nsbr, el-Mstedrek ales-Sahhayn, III, 137, 138;Taberan, el-Muceml-kebr, XI,
;Hkim, bu hadsin isndnn sahh olduunu ama Buhr ve Mslim tarafndan rivyet edilmediini
bildirmektedir.
415
Sann, Muhammed b. smil, Sbls-selm, IV,178; Acln, Kefl-haf, II, 87.
416
Bulunamad.
113
Ey gfil, nokta iledir hurfun kym ve hurf iledir esmnn ve eflin kym ve
kezlik Hakk iledir hakyk- ilmiyenin kym ve klliytyladr, cziyytn vcd-u
kym cziyyt iledir. Klliyytn zuhru ve esm ve efal sretindedir noktann zuhru.
mdi noktann esrrna ve izan etmeye ol muvahhid-i kmiller dah ermilerdir ki, nice
yllar env riyzetler ekip ve mchedeler klp ve horluk ve zelillik ile talep kapsnda
oturup t ki, matlb-u Bri Tely greyim diye. Hatt ki, mutmainnelie eritim ve
hazrete fakrolmaa lyk oldular, ondan sonra Hakk Tel onlara tecell kld. :- -
- :- - -- ~- makmna erdiler. Noktann srrna mazhr dtler ve tekarrb kesb
edip hanlar cevher oldu. mdi tekarrb esrrn fehmeyleyenlerdir. Dah ztullh
mhede edenler nokta-i lem yznden okuyup ve lemin mhiyyetine nazarlar edip
bildiler, onu cd etmedi ill vcibl-vcd ki, vcd-u mutlaktr, mhiyyete rz olmaz.
lem-i mlkten ve lem-i melekttan mnezzehtir bildiler, h makmna eritiler,
mukarribler oldular, vahdeti kesrette buldular, lem-i gayb zuhrdan fehmedip lemin
nakn grp nakkn [21] anladlar. Noktann esrrn fehmedip Ashb- Kehfden
oldular ve halktan kap gr- nihanda gizlendiler. Biline ki, bu cmle varlk ann sunidir
ve bu kl kl ile ol fehim olunmaz ycedir. Brigh ann vasfn hereyden muayyen
grrler ve unlar ki, feyz-i Hakktan tekarrb kesb ettiler ve Hakk, lemin sretinden
okurlar zevkleri man saydlarn etmektir ve kalbleri divn- Hakktr ve tark-i Hakka
doru rhi buldular ve uzlet ihtiyr edip gece gndz devr-i felekte gz ya dkerlerdi ve
ahlar eflke kar. Ey tbiat kullr! Surr- enbiy ve Rasl-i Kibriy (sav) hazretleri
yz erban karp dah krkande rislet-i penh verilip mirc- hakkate erdi ve zt-
Hakk grd ve cevhir-i evvelden haberler verdi. J-- ----:-- = -= '-
-- :- '~---
417
buyurdu.
mdi ehlullhta bu esrr bir nice zerine tabir eylemilerdir ki, bu zikirler olunur
nur ile tabir olundu. Tecell-i evvel vk olduu ecelden kalmakla tabir olundu ki, lahne
b-i bismillhnn srrn yazdg ecelden akll tabir olundu. Tasarruf hayetinden tr
drretl-beyz ile tabir olundu. Nrniyeti hayetinden ve bunlar man yznde cmle
birdir ve insan- kmil bir sadeftir bu drr ile prdr. Bu esrr bulanlar da ehl-i srdr ve bu
saadet her gnl gz grc olmu. Ey ilmine lyk ameli olmayan bu kezzblara
myesser mi olur sanma, sbign bil- hayrat makmdr.

417
Bulunamad
114
Ey ilmine marr kaan kim klem seni yazd senden nur kt, biri utu ara
gitti, biri utu krsye gitti ve biri utu cennete gitti. Kalem etti ki, Y rabbi, bu nurlarn
ne nurlardandr? Hakk Tel etti: Muhammed (as) mmetini blk klam; bir blg
zlim li nefsih ola, Amm ol nur kim utu ara gitti sbklar nrudur, ol nur kim utu
krsye gitti muktesatlar nrudur ve ol nur kim utu cennete gitti kendi nefislerine zulm
eylemeyenler nrudur
418
dedi. Pes mmet-i Muhammed (sav) bu blktr. Ey arndan
ve krsiden ve cennettten b-haber ahmak mnfklar, kim bu esrr neye irettir hi bilir
misiz? Dim it nefsin murdn verirsiz it nefsinize hi zulmler eylemezsiz, ann iin
sbklar ve muktesatlar ve kendi nefsine zulm eylemeyenlerden mahrm kalp mnfklar
zmresinden [22] oldunuz. Adnz mmin, lkin dininiz gayri, evliy dmanlar
merddlarsz, meyhlarn ilm-i esrrn inkr edersiz. Zr eksert znblar sebebinden ve
ittiba-i hev om lafndan gnlnz gz kr olmutur. Ann in marifetten mahrm
kalp, ilminize marr olup, ehlullha dim hakret birle nazarlar edip, ekyy-
hliknden oldunuz, dah sizin szlerinize marr olanlar ile gaflet edersiz.
Ey ahmak mukallidler, meyhn esrr sylenmekle bilinmez, bu esrr bilenler
ehl-i srdr. Nitekim Muhammed habbullh (sav) buyurdu ki; ilm-i hikmet gnle gkten
iner, amm kim ki, ol gnle inmez ki ol gnlde erie iin dny gusss ola
419
dedi ve
etti; demler dah drt trldr, biri budur ki, bilir ve bildigini dah bilir, yani hem zhiri
bilir hem btn bilir ve hem ol limdir ve hkm-i Kuranla amel eder ve her kim ona
uyarsa nect bulur. Ve biri budur ki, bilir amm bildiini bilmez, yani zhirini bilir amm
btnn bilmez. Ol uyur ve onu uyarmak gerek. Ve biri dah budur ki, bilmez ve
bilmediini dah bilir ol mbteddir, ona retmek gerektir. Ve biri dah budur ki, hi
bilmez, bilmediini dah hi bilmez, ol amm ki, kendini bilir sanr ol eytan- lindir.
Ondan kati kamak gerektir dedi. Ve ilim dah drt trldr, biri budur ki, hem bilinir ve
hem sylenir, ilm-i eriat gibidir. Ve biri budur ki, hem bilinmez ve hem sylenmez, Hakk
Telnn ilm-i erifleridir ki, ne bilinir ve ne sylenir, lkin sylenmez riflerin hlidir. Ve
biri budur ki, bilinmez lkin sylenir. Meyhlarn esrrdr ki, bilinmez amm halk iinde
sylenir dedi. mdi lim-i rabbn ol rifi billhtr ki, lem-i kuvvet ve lem-i adem ve
lem-i mmkint ve lem-i mhiyyt ve lem-i klliyyt ve lem-i hakyk ve lem-i
istidaat ve lem-i cebert ve nokta-i kl ve akl- kl nedir bile. Ve bu zikrolunan dah

418
Bulunamad.
419
Bulunamad.
115
mecman sfatlar ve esm-i muhtelif zikrolunan cmlesinin hakkat srr nedir bile ak
noktay ve kara noktay biri birinden fark edip, Hakk- lemi yznden okuyup, Bri-i
Tely cmle bu eydan mnezzeh gre.
Ey gfil mecmu ey lisn- hliyle syler, gzn a anla, senin vechin neden
zuhr etti bil, zn fehm eyle. Zleyh Yusufun yznden grp ihtiyr elden gidip,
zn rsv eden, nenin aksdr, onu fehmler eyle. eriat- tarkatte hakkat srrn anla,
geip lezzt- [23] dnydan vcdun ehrine gir b-re unsura secde kldr, kalbini hlis
kl ve musaff kl ve o msivy terk eyle, avyktan cevherini sf kl, hakkat- kimy
budur, znden mahveyle vcdun ire olan vv t ki, ilm-i ihf ya erip mhiyyetin idrk
edip safy- kalbe er, t ki hakkn srr sana grne, Hakk Tel ilhmn her demde
kalbine ilg ede.
Ey gfil bu mrn sermyesi senin elinde dururken bu sermye dokunmadan
fehmeyle, bu remz-i dnyy btn tuzagndan bir iki gn birka tane iin bana kargay
rme, bu remz-i dnyy bilen aniyya ba emez kanaatle geinir, bu srra rif
olmayan cehlet zulmetinde gark olmutur. Zr tefehhm eyleyip kendi vcdundaki
varl grr, enine dibac giyip kuru bir itibr ile, kibr ile merdud olmulardr.
Ey gfil ibret eyle nazar kl i bu esrra er, gr Hakk Tely bugn grmee
sayler et. Ferdya bakma bugn her kim grrse yarn dah gren onlardr. rifler Hakk
Telnn sununu her yzden tem eyleyip grrler, Hakk Tel onlar ezelden hicb
zere ama etmemi, bu nokta srrn ve harfin zuhrun grp anlar isen evvelen eliftir ve
hiri y dr.
Ey tlib-i Hakk, ems-i hakki cn gk kubbelerinden szler iit t ki, bu
varln mahvedip asln ve mebde-i medn fehmedip deryy- muhde yol bul ve bunu
er seylab ko, n edip akn arbn t ebed mest ol, dire-i kalbe d t ki, esrr-
Hakk sana ilhm ola. Noktann esrr harfin sretinden kefolup man yznden bil,
anla sylenen elkblara marr olma. Gn gibi man yznden lem-i meleke nazar
kl, kble-i ka yz tut, eytn- racmi imam edinme, safy- kalble asln essn fehm
eyle, gnln Allah Telya bala halktan mdin kes, nedir asln ve neden geldin
zn fehm eylemene sayler eyle. Hakk Tel seni sayd u dny iin halk etmedi,
yani bil diye halketti. Nefs-i emmrenin hevsna aldanma, ahkm- eriata muhkem
yap, b eri olan fiili terk eyle, zikrin ve fikrin Hakk olsun, h deyince mr geer
116
rak ona erilmez, i bu gafletten uyan hab ve gafleti terk eyle [24] dil mecrhunu klli
mcell eyle, Hakk sana tecell-i kef-i zt eder. Zr gnl mcell olmaynca tecellye
lyk olmaz. mdi ol akla uy ki, Raslllh (sav) buyurur; Akl kalbde Hakkla btl
ayran bir nurdur.
420
dedi. T ki, lem-i ulviye urc edip sretten seyirler edip
menzilin mnteh ola, pr-i pervz ol ve asln fehmeyle, bugn kmil olup kemle
ermek istersin. mdi akl- maa Hakk Telnn marifetinden nasipsizdir ve akl- kldr
Allah Tely anlayan hem hay dah man- kmil ile mevsf olup akl- kl ile kmil
olup vsl olur, vuslata akl- kle tbi olmayp nefse uyan yrn makm- nr-
kbrdr.
Hakk Tel rha emrim dedi. mdi sayedip rhu aslna ulatr cana can ver, cana
er, cnn bul. mdi benim rhum, bu cana can bah kef-i ruyettir. Pes tlib-i selm-i
kalp zere uslun fehmeder dah vsl olmak olur ona intih. Bu ar unsur rha rm
olacak, tlib ol vakit rhun srrn fehmeder, emr-i Hakka rz gsterir. mdi rhu fehm
etmeyen mrn hebya varp cehl ile geer. Pes ebeden nr ire ol cez eker. Ey gfil,
dn gibisin bu dama ddn, nefsin hevsndan hi hirette hlin nice olur diye
anmazsn. Eer hiret senin ikrrn oldu asln bilmee say beli ederdin. Can verip
cnn yoluna seh ile eref buldun ve ol hakkat srrn fehmeyleyip menzilin mnteh
olurdu ve bu lem-i sflde elenip kalmazdn.
Ey gfil, Hakk Tel cemlinden cnn halkedip mminlere -- '+-- --'=
[Oraya kalclar olarak giriniz.]
421
denildi. Gafletten uyan ve eriat- garry azz dut.
Yani o emrine imtisl et ve nevhsinden ictinb et. Hakk dim zikreyle ve kalb-i hlis
ile ihlsla ve muhallis ol, iki lemden ge ve ameline ve ilmine marr olma, mekr-i
Haktan emin olma, kim Hakk Tely cellinden cehmi sler iin halk eyledi, nra dhil
olalar, nefs-i emmreye kul olup uyanlardr, rha hem rh olmayp nefsin hevsyla yalan
ann bana gafletten uyan rlmtr, ann makm- nr- kbrdr ve her hevya aldanp
kalma, yr dnydan ge, menzil [25] uzaktr. Sakn ermeden yayan kaldn hi haberin
yok. Ey gfil, Hakk Tel her kiiye akl ann iin verdi ki, sununu izn edeler deyiverdi.
Pes mminler, Hakk her eyde grrler ve anlarlar mefehhimlerdir. Dnynn nakna
aldanmazlar ve nakkna hayrn ve srr grenlerdir. Amm tabiat kulu olan mnfklar
bu dnyya yem olmulardr, ot otlamaktan tr hireti unutmulardr. Gnlleri kupkuru

420
Bulunamad.
421
Nis, 4/ 57
117
olmutur, hakkat srrn anlayp tark-i Hakka nice yol bulsunlar, brahim b. Edhem (ra)
padiahln terk edip onsekiz yl dadan arkasyla odun tad, mbrek zuhru delik delik
oldu. Hasan Basr (ra) hazrette env trl riyztlar ekip ve mchedeler klp ondan
sonra hakkat srrn anlayp tark- Hakka yol bulmutur ve ey ilmine lyk ameli olmayan
lim! adn lim ne bildin ve neye erdin, i bu halde kim grseler yatp feryatlar edersin.
Halbuki nefsin izan edemezsin, nefsin bilmeyen hayvan deil dah kimdir?
Bu dny l seni senden alkodu, mekr ile seni meshr klm ve hireti
unutturmu. Kfr hireti unutmaktan ibrettir. Yrn har olacak, nolaydm ben insan dah
olmayaydm, yok olaydm bu nr iinde ebeden gmhr kalmayaydm diyeceksin, hi
anmazsn bu nefs-i oma aldanmsn, dim et nefsin murdn verirsin. mdi her kimin kim
dim kelp nefsin murdn vere, herkes mslman olmaya, din ve iman ona yolda olmaya.
mdi mminlerin almetleri oldur ki, kelp nefsin murdn vermezler, dim kahr ile ve hor
zell ile ldrrler.
Ey gfil bilki senin ihtiyr-i czi elindedir, cebir yok kimseye. Hakk Tel zor
etmez bu hak szlerin sdkna hid gerekse kelm- Hakkta bir bir mezkr oldu. Kavlh
Tel; :- '-: '- c- J _-: -- -- _- -- :: ~ -~ :--= '- - Mans
budur ki, korkun ol gnden ki ol Allah Tel hazretine varrsz ve ondan sonra her nefis
ne kesbler ederse onu bulur ve hibir kimseye zulm olmaz
422
demektir. hir yet ki
hazreti Raslllh [26] (sav) hazretine nzil oldu. Bu yetle Kuran tamam oldu ve bu yet
nzil olduktan sonra Raslllh (sav) yirmi bir gn bu fn zindanda durdu, ondan sonra ol
bk lem-i safya, vatan-i asldir ulat. mdi mminlere bu yet nashat yeter, amm
mnfklarn dah hi kulana girmez. Eer nect istersen fen diresin kesbet, frsat
elinde iken nefsin taayyn bulmaa sakn sevd eyleme.
Pes slikleri mrid-i nefsinden telkin zikrolunup nice yllar riyzt ve mchedeler
ekmeden murd ettiklerin mahvedip, fen diresinde dah kesb eylemektir, murd olan.
Zr hiretin yemii fendan sonradr. Taayynn "ta s mahvolacak ayn kalr. Pes
ayn n yn- mbeddel olup esrr- noktay- izan etmi olursan mbrek olsun irfnn.
mdi mrdin ayn yna ermeyince, sr ona beyn olmaz. Zr gayn n noktas
gitmeyince aynn olmaz.

422
Bakara, 2/281.
118
mdi Allahtan gayrsn grme sim ol, t ki, feyz-i ilh kalbine ilhm ola her an.
Ey ilmine marr olan ve evliyya duhl eden ihramlardan mahrmlar ve haccn evvel farz
ihramdr, mdem ki,ihram giymeye, Hacc ona myesser olmaz ve mahrm olan kiiye kara
evi haram olur. Evvel ki, donlar giyse bir kurban lzm olur ve ezelki bamaklar giyse bir
kurban lzm olur ve eer avradna cim eylese hacc btl olur. Amm kii ban
kazttrdktan sonra ihramda iken haram olan nesneleri hell olur. ll avradna cim deil
tavf- ziyret ki, ona tavf- ifd derler. Bayram gn olur, ondan sonra avradna cim
etmek hell olur. mdi bu srra rif olmayan dhhl mnfklar cemi mrlerin kfr
iinde geerler, evliyya dhl etmekden hals olmazlar, kavlh Tel '='- -+-~=
= ~' - -+-- ' -~- ---- -+--- :- - -- :-'- -- Many- erfi budur
ki, Dah grsen onlar, yani ashb- kehf onlar uyank sanrdn, onlar uyurlarken [27]
dah dndeririz onlar sa yanlarndan dah sol yanlarna toprak rtmesin diye dah
kelbleri denmitir ve iki kolu maara eiinde
423
demektir. Ey srr- Kurandan
mahrm olan evliy dmanlar merddlar! bu yetin srr nedir, ve neye irettir? Hi bilir
misin? Ey evliyya duhl eden merddlar evliyya hne ve ba mni deil ve evliy dny
zevkine kn deildir, dn ve gn seyranlar ztullh ve sfatullh ve melekttur ve ilm-i
ledndr. Ve gnlleri Allah Tel olmutur, dnyya gnl vermezler. Amm hem hireti
mamr ve hem dnys imrettir. Hakk Telnn rahmeti ona dim ihsndr ve mdi
olmad yerlerden ona dim hell rzklar verir dahi tark-i Hakkta olan fukarya yedirir.
Hakk Tel evliysn imdiki zamann mr mnfklar gibi aniy kaplarna muhta
etmezler, evliyya azm hicb olan imdiki zamann halkna karmaktr. Aniylarn
kaplarna varmak kande kald. Allah Telya sndm, aniyya ba emekten.
Ey tlip! Eer cemaat sevbn istersen, imdiki zamann halkanden uzlet eyle,
kanaat drnda dirlik eyle, ehl-i dnyya ba eme, yzn Allaha tut, uzlet ihtiyr eyle ve
efl-i hasene sdr ol ve efl-i kabyhdan ictinb et. Dim hiret iin say et ve leylen ve
nehren tevhid eyle, ens ol, uzlet bahen olsun t ki, hiret yemiin hsl edip ondan sonra
huzr-u kalple ve hu ile be vakit namaz klp ve cemaat sevbn bulup, musalller
zmresinden olasn, yoksa sultann nefs-i emmre, vezrin akl- eytan iken huzr-u kalple
be vakit namaz klp cemaat sevbn bulmak myesser olur mu? h olmaz. Ey ahmak
mukallidler! Salt Hakka vsl olmaktr.

423
Kehf, 18/18.
119
mdi vcdun gayrden hl kl t ki, scdun gerek olup simler zmresinden
olup, ramazan ayna eriip, kadir namazn klp ondan sonra mmet-i vasat olup :- -
- :- -- - ~-
424
makmna eriip, ondan sonra bayram gnne eriesin inaallah. mdi
musalldir denilmez dah ol kii kim [28] Hakk yolunda cnnndan kamaynca [can
teninden gemeyince 29] Gel imdi tlib-i Hakkn tlibi isen visl-i Hakk yolunda nr
akna atl, can ve tenden ge t ki, lem-i insanda mml-kitab okuyup vcd-u ztnda
yedi turu bulup, Hakk Telnn zt- esmlarndan bir isme mazhrdr. Anlayp
mhiyyetin idrk edip ondan sonra Allah Tely bilesin. Kim cemi ibdetten ve cemi
ilimden murd, Allah Tely bilmektir. mdi Allah bilmek, bil kim nikhsz olmaz ve
sen nikh ile[nikh- hakk] vcd buldun, anandan ve atandan mras yedin. mdi bir
mrid-i sdk bul, teslm-i klliye ile teslm ol, riyztlar ek ve mchedeler kl,
huzrundan ayrlma, evveli zhirine, zhirin ve btnna, btnn mazhr de. Ve ondan
sonra seyr- ilallah myesser ola. Hakk Telnn ztn bilesin ki, nmahdd ve
nmtenhdir. Evveli ve hiri yoktur ve st ve alt yoktur, sa ve solu yoktur, n ve
ard yoktur, ittihd ve halelden mnezzehtir ve cemi-i eyy cemle muhdtir, iki lemden
mnezzehtir, cmle mevcdtn zerrelerden hibir zerre yoktur ki, Allah Tel onu
bilmeye, ondan gizli hibir nesne yoktur, yle bil. Ve her kavilde ve her fiilde ve her halde
Hakk koyup halka bakmayasn. Pes nefsi ki, rziyyeden denilir. Bilin ki, kaan kimki,
bende slik-i fn ola can srr fakra eriir ve bahri derler, dim ondan Hakk kelm kar.
Fakr bir nur anlamadr, grene yle tamam olur ve Hakk Telya erienler fakr ile eritiler
ve zuhr-u fakrndr, lkin gizlidir. Mrler fakr gibi zhir hrkasn giyip halka fakir
grnmek deildir ve fakr- hayydr ona mevt yoktur. Her kim ki, tecell olsa ol lmez. El
n merdd chillerdir ki, hakkat srrndan mahrmdurlar. Evliynn ilmini ve kefini inkr
ederler ve evliyya dah trl trl dhuller ederler.
mdi onlarn cannda can yoktur, lmlerdir. '-= '- '+-- :- '- --
425

zmresindendir. Merddlar evliynn azm dmanlar. mdi srr- fakra ermek dilersen ol
evliy dmanlarndan ve merddlardan ka, iman kfrden kaar gibi, atan ve anan dah
lrse yanlarna varma, varl terk eyle t ki, srr- fakri mcell kla ve onunla tecell

424
Eb Nuaym, Hilyetl-evliy, X, 208; Mnv, Abdurraf, Feyzl-kadr, I, 225, V, 50; Ali el-Kr, el-
Masn, s. 189; Aclnnin yapt deerlendirmelerde, bu szn Hz. Peygamber (s.a.)den sbit olmad
ynnde arlk kazanmakta ve Yahya b. Muz er-Rzye ait olduunun hikye edildii bildirilmektedir.
Bkz. Acln, smil b. Muhammed, Kefl-haf, II, 343.
425
el-Ala ,87/13
120
bulup merzyye nefsin ola, ann iin fahr-i lem [29] Muhammed Mustafa (sav) srr- fakr
ile kalmtr. Gzn a, varln sa, zr slik srr- fakra ermeyince ona ilm-i ledn hsl
olmaz. Biline ki, ilm-i ledn Hakk Telnn ztn ve sfatn bilmektir vstasz. mdi
Hakk Tel tlim ile hsl olur. mdi slike bu ilm-i erfi bulmakla onunla olur ve kendi
vcdundan iki kere doar t ki, bu domakla kendi varlndan Hakk varlna erie.
Ondan sonra ilm-i ledn ona hsl olur. s (as) buyurdu ki, gkler ve yerler melekt ve
esrrna muttal olmaz. Ol kii ki, iki kere domad. mdi ol domak bununla hsl olur.
Mrid mrid-i sdka teslm-i klliye ile teslm olup talime rz olup ve her amelde
eyhinin velyet ve himyesine ve cemline klar ola.
Mrdin yumurta gibi eyhden doduu beyn olunur; ve eyhin velyetine ve
tasarrufuna kbiliyet ve istihkk kesb ede. Ondan sonra ol yumurta gibi olur. Pes eyh
onu kendi tasarrufu altnda dutar, dah terbiye vermek iin. Zr mrid nk yemrud
sfatnda oldu. Pes kendi beeriyyetini yumurta lfndan baland kald. Ol kuluk
mertebesinden ki, abdiyyet-i hs ondan ibrettir, gir ve dt eer kendi zn, eyhin ve
lyk tasarrufuna teslm edecek olursa, eyh dah kendinin al himmetini ona sarf edip ann
hline murkp olur tedrc ile, nitekim kuun tasarrufu tesiri yumurtada zhir olur.
Yumurtal hlinden kuluk vcduna tebdl olur. mdi bu tecelln, eyhin dah rhniyesi
tasarrufun tesiri mrdin ol yumurta sfat- vcdunda iken tesirler edip onu kuluk
vcduna tebdl eder ki, ubdiyyet-i hastr. Amm ku yavruyu yumurtann kap yolundan
lem-i zhire karr. Onu dnydan teri yaratt, lkin man kuunu lem-i melekt
yolundan dar gtrrler. Zr onu lem-i ulv iin yaratmalardr. mdi mrid vcd
kuunu beeriyyet yumurtasnn melektunda gizli idi. eyh himmetinin tasarrufu onu
melekt derecesinden hviyet-i hevsnn sahrsna gtrr ve velyet sulbnden vridt
rahminden ubdiyyet makmna abdiyyet-i hs olup doar. mdi iki kere domak budur.
Ve ey ilmine marr dnyya erimeye ucb nerdban edinmisin, dim lokman [30]
haramdr. hireti inkr eylemisin fiiliyle, amm ehl-i hev chiller katnda lim
geinirsin, fsklarn makbl mergbusun. Ey merdd murd olan marifet-i hlik ve ulm-
u ilhiyye ve ahkm- eriyyenin hkmn tutmak ve nazar- mukaddest ola. Ve
mukaddesttan istidll ile sni ve mebde-i ve med bilmektir. Hakk Tel ann iin
enbiylarn ve evliylarn lemi irda gtrd demleri nefs-i emmrenin ilerinden
rak ederler ve terible hirete dndreler ve terhible dnydan araz ettireler. Ve ehevt-
hissiyyeden munkat edeler. Kim mrd-i sdk bu lem-i zhirden gidecek, ol lem-i
121
safya, kim ann vatan- asliyyeyedir erie. lim ve kmil olan ol bk nimete ve rahmete
gire ve ulaa. mdi hibir kimse nefs-i emmrenin bendinden hals olmaynca lem-i
ulviyye ki, hakknda '= :- -- -
426
dir. Erimez, ve ddr- Hakktan
mahrmdur. Zr Raslllh (sav) buyurmutur ki, nefs-i emmre hem murdir ve hem
kfirdir, dah mnfkd
427
der. Pes bunlar merdd-u ebedlerdir.
mdi nefs-i emmre almetleri oldur ki, bunda yaramaz iler ilerler ve yaramaz
szler sylerler, btl itikd ederler ve ehevt- hissiyye k olup ehibbndan ayrlrlar.
Arzuy-i ehevt ve lezzt- ehevniyye onlara mani olup komaz ki, lem-i ansrdan
yukar ekip lem-i melekta seyrederler, lem-i sflde sfat- eytniyle birle birbirine
ahkm- erf-i eriyye muhlif nesneler talim ederler ve tark-i Hakkta olanlar
sevmezler ve mtemerred- s ve mstefrek-i hev ve ehevniyyeleri ve mrikleri
makmnda karr etmilerdir. Kararlar hemen dillerindedir. Yoksa kalplerinde zerre
miktr iman yoktur. Zr Allah Telnn vahdniyyetine ve hiret gnne ikrr olandr
ehl-i iman.
mdi Allah Telnn birliine, hiret gnne ikrr olan mminlerin almetleri
oktur, ill bir kan sizlere takdir edelim, inaallah Tel. mdi mminler ki, sliklerdir,
harm-i kuts lhte gece ve gndz gz yan dkp feryd fign ederler ve resm-i
nst fen klp dim Allah Tely tesbih edip, istinet dilerler, Hakktan inyet erie
diye. Ve srat- mstakm zere sbit-i kadem olup dururlar. Allah Telnn zhir ve btn
nimetini ibkr- enam iledir ki, mukarreb kullrnn yolundan ayrlmazlar. [31] Tark-i
enbiy-i izam ve tark-i evliy olur. Gayri almetlerden dah var ve buna gre kys eyle.
mdi mmin oldur ki, ahkm- eriyyenin hkmn icr ede ve ilm-i tarkat birle
msivdan gnln mcerred kla ve ahlk- zemmeden tamam pk olup ahlk- hamde
birle mzeyyen ve mnevver olmaya say ede. Ve ilm-i hakkat birle kendi mhiyyetini
idrk edip, Allah Tel hazretini bilmee say ede t ki, Hakk Tel zhirde gazb etmeye
ve btnna dallet vermeye dah selmet vere, onu eytan vesvesesinden namaznda elin
balaya. Yani Allah Teldan gayrsn gnlden kara, gnln Allah Telya balaya
ve her kez yabana bakmaya, dah kulan balaya dny kelmn iitmeye asl ve dilini
balaya tekellm etmeye kata dilinde devrn edin hemen kelm- esm-i hsn ola ve
ayan muhkem balaya ki, kadem sunup bu esfele ikdm etmeye ve kymette Hakk

426
vka, 56/89
427
Bulunamad.
122
Telya tevecch doru ola ve rkda Hakka tazim edip zn alak bilip zerre miktr
kibir klma ve scda varacak kendi varl yok ola, hi eser-i varlk kalmaya, benlik
yerine feny- mutlak gele, uhd-i Hakk hsl olup herkez varlk gelmeye ve scd iki
oldu olmaya ezel ebed dim scd ede. Ekli terk ede, gnl sarayn pk ede, Allahtan
gayrdan dah tahiyyata otura, hidyet yolundan ayrlmaya ve dah kr ve ibdet-i
bedeniyyesi ve ibdet-i mliyyesi Allah iin ola, hlis ve muhlis ola ve Muhammedl-
Mustafa (sav) hazretine salavt- erfe okuya ve tazim ede. eriat, tarkat ve hakkat
azz duta ve gayn- evvel ola ki Muhammed Mustafa (sav) hazretinin szlerin duta ve
iledigini ileye, dah grdn gre ve dnydan ve ehl-i dnydan yz evirip ve ahlk-
zemmeden pk olup tamam hals ola hulk-i hasen ile mzeyyen olup sana ve soluna
dah selm verip ve selma erie ha. Kim sdk musall mmin ve huzr-u kalp ile namaz
klan mmin budur ki, almetleri bir bir zikrolundu ve ey nefs-i emmre zulmetinden
sekrn olan ehl-i hevlar, taklidinize marr olup, be vakit namaz cemaat birle klarz
diye sakalnz sarsz ve bynz burursuz. Amm snnet-i [32] cemaatten ve be vakit
namazdan mahrumlarsz.
Ey gaflet sekrnnda gark olmular, Hakk Tel buyurur ki, namaza yakn olmaksz
sekranlar olduunuz halde, hatta nutkunuz bilmeyince dedi. mdi namaz Allah Teldan
rahmet-i hssadr ve sekrnlar rahmet-i hssndan mahrm kld ve aradan kard. mdi
her kim ki, gaflet sarholuundan eylemez, ann namaz Hakka lyk olmaz ve rahmet-i
hssa yakn olmaz, merddlardr. Ve imdi namaza yakn olanlardr zikrullh arbndan
sarho olanlardr, sdk mridler gibi, marifet arbndan sarho olanlardr rifler gibi,
arabtan sarho olanlardr vsllar gibi, yoksa dnynn lezzetiyle sarho olanlar ve isyn
ile ve kibir ile sarho olanlar ve saltanat arbndan sarho olanlar deil, onlar namazdan
rak olur nr- bekya yakn olurlar. Raslllh (sav) namaz mminin miracdr
428
dedi.
yle olacak, mmin oldur ki, namazndan bahi hsl olup Allah Telya yol bula,
mhede verile, abdest ve namazn nrun klara gre ve eer grmezse ann namaz
dalm toz ola. Zr Raslllh (sav) Allah Tely mirata mhede etti ve mirata
dem (as) evvelki kat gkte grd felei kamerdir. Ey tlib-i Hakk hibir kimse ki,
demi bilmeyince kendini bilmemitir ve hayt bk bulup rh-u izf birle zinde
olmamtr. Dah ikinci kat gkte s (as) birle, Yahy (as) grd, felek Utaridtir. mdi her
kimde ki ilim ve hner olmaya, Hakk Tel sfat- cemline mazhr olmak nedir ve sfat-

428
Syt, erhu Sneni bn Mce, s. 313 (Tarihsiz).
123
celline mazhr olmak nedir? Herkes bilmeye ve nc gkte zhredir, Yusuf (as) grd.
mdi her kim ki, Msr- zindana girip azm-i visl-i Hakk olmaya. Herkes ilhmt- rabbn
birle merref ve mnevver olup ve bk zzl ve ne kadar hasen varsa bulmaya ve
dny kaygusundan hals olmaya. Ve drdnc gkteki felek-i emstir, dris (as) grd.
mdi her kim ki, dnydan ve ehlinden yz evirip ve her gn ibdetini ziyde
etmeye ve lmezden evvel lmeye ve har olmazdan evvel dirilmeye ve akl- kle uymaya
ve herkes>7 >7 >7 >7 ---=-- c--- '+-' -~: - -~ 4- _ - [Ey huzura kavumu insan,
sen O'ndan honut, O da senden honut olarak Rabbine dn.]
429
[33] nidsn iitmeye ve
vcd-i arkden garbye akl- kl hkm erimeye ve hkm eytana erie. Zr akl-
kln budagna yapmaynca hibir kimse umaa yol bulmaz. Nitekim dris (as) lmek
istedi ve emr-i Hakk birle ld ve ondan sonra fil-hl Hakk Tel gene diri eyledi, ondan
sonra umay grmek istedi. mdi Hakk birle grd Hakk Tel dris peygamber (as)
emr-i hakkn hkmn icr edip tub aacnn budandan yapt ve umaa girdi. mr
bk bulup dr- ukbda bk kald ve beinci gkteki felek merihtir. Her dn gn kim
grdm Ms (as)n halfesidir ve cemi hilfet merihe taalluk eder. mdi her kim ki,
mchede klc birle nefs-i emmrenin yedi ba vardr, kesip ve takv evynn gnl
bandan gidermeyip dim Hakk yoluna yryp ve Hakk koyup halka bakmayp ve
bunca menziller geip ve tevhd-i kmile edip ve ann nefsine rziyye denilmeyince
herkes hilfete lyk ve mstehk olmaya ve Hakk Telnn kazasna dah rz olmaya ve
altnc gkte felek mteridir. Ms (as) grd her kim ki. mdi insan- kmil ve
mkemmel olmaya ve onda temkin olmaya ve alya yol bulmaya ve makm- sabra
ermeye ve tark-i Hakk ire elif gibi doruca olmaya ve ehl-i selmet olmaya ve makm-
cemi ermeye ve lfette olmaya herkes ona srr- eriat verilmeye ve merdyye makmna
yol bulmaya ve yedinci gkteki felek-i zuhlde brahim (as) grd.
mdi her kim ki takv libsn giymeye ve srr- eriat- garry bana tc etmeye ve
vcd ehrinden hasmn serip karmaya ve cann odlara ihrk eylemeye, bellar
manclnda nr- aka atlamaya ve nr- hallin ravzas onu nefsinden ve rhundan ve
kalbinden geirmeye ve murd hemen Hakk Telnn rzs ve dindr olmaya. Herkes
sfiye makmna yol bulmaya. Ey serb su sanan sudan mahrmlar! dim bu lemde
cennet iinde gezersiz, acep dir ki, dindr- Hakk grmek istersiz. Ve ey ilmine marr

429
Fecr, 89/27-28
124
olan ehl-i hevlarda kim bu fn zindana gelen k- Hakk sdklarna ne gne ve ne
vechile [34] ahlk- zemmeden sf oldular ve nice yllar bellar oduna yanp mutlak fn
olmulardr. Ve ondan sonra Hakka yol buldular ve Hz. dem (as) bir kez ol dne-i nste
meyledip, el sunduu iin cennetten kard. yz yl alad ol kadar ya dkt ki, erh
etmek kbil deildir. brahim (as) nk Hakk Telya k oldu, cann oda ihrk eyledi,
bellarn mancnktan hevya prtb eyledi ve Nemrud- nmerdin oduna att ve yakmad
ol dem mirac idi. Hakk Telnn ddrn mhede ederdi ve ey nr- brahimden kaan
ve ilmine marrlar cemi slikler ki, envr- Hakka nr iinden yol buldular.
Cennetin isimleri: Cennetin evveli darl- celldir, ikinci drs- selmdr. nc
cennetl-mev, ve drdnc cennetl-hulddr, Yani ebedl-ebed makmdr beinci
namdir, altncs firdevs-i aldr ve yedincisi drl-karardr, sekizinci cennet-i adn dr ve
bazlar bir odur i ki, sekizdir dediler. bn-i Abbas (ra) ve Sedd (ra) aytt: yedi g ve
yedi yerleri cemi eyleseler ve bunlar kati eyleseler t ki, dorasalar, hardal dnesince
eyleseler, o hardal dnesin her birince Hakk Telnn bundan dah ziyde cenneti vardr,
hesabn Allahtan gayri kimse bilmez dedi. mdi Raslllh (sav) buyurur ki, Cennet-i
adne girmez, ill trl blk ve ne kadar slkler ederse bu yolda bir bl enbiy ve
mrseln dah fi seblillh ehid-i ceyyidle ve ihls ile lillh ehid olanlardr. Bunlardan
gayr kimse girmez.
430
dedi, dah yle olacak adn umagna girmeyenler Hakk Telnn
ddrn grmezler. Zr Hakk Tel adn de olan umagn aserdir, cellin ve onda
aserdir ve vislin onda aserdir, kef-i hicb onda aserdir ve cemlinden nikb onda
aserdir, kemlini onda beyn eder ve cemlini onda ayn eder ve zt u sfatn onda arz
eder ve onda zhir olur ol nr-u zta. mdi her kim ki, adn cennetine girmee Hakk
Telnn ddrn grmee. Ey adn umana girmee cehd etmeyen ve sekiz cenneti ve
yedi tamudan b-haber mukallid chiller! bu zikrolunan, ilim ki, ilm-i esrr hibir haberin
yok bu hliyle mana arz ve kalrsn ve yedi zinnr belinden kesmeden ddr umarsn. [35]
mdi adn gibi umana girmek istersen varlk doar felekten ve kevkibden avz iitip bu
fen lemi koyup ictihd et, ddr- Hakk iste t ki, ol kermi civr- kerim sana nazar ede.
Adn umana girmege lyk olasn. mdi say eyle kmil-i sdklardan olmaa dah
ceddile ve ihlsla fi seblillh ehidi olmaa. mdi klk, sdklk budur, Hakk Telya
kul olan ol sdktr ki, bu emrin tuta ve cemi mrn Hakk Telnn emri iinde geiresin
ve dim hulkunu tuta ve huluklana mminleri ho tuta ill kfirler ve mnfklar ve ehl-i

430
Bulunamad.
125
dnyy hi sevmiye, kdir olduka onlara adavet ede, dah onlardan rak ola, fukary-i
sbirne yakn ola t ki, Allah Tel ondan rz ve hond ola, ilhmt- rabbn ile cemi
delilleri bir ola ve srr eyy bile ve yedi kitbet-i ilhyi vcdunda bilip srrn okuya ve
makm- mutmainneye ere hatt ki, hazreti Hakka kavrulmaa lyk ola, nitekim Hakk
Tel buyurur; 4- _- ---=-- c--- '+ -' ' -- - -='- -~:- -~ -=
-- Mans budur ki, gh ol ya nefs-i mutmainne dn, rabbinden yana rz olmu
Hakk Tel senden rzdr, pes gir benim kullarm iine, dah gir benim cennetime
431

demektir. Ve ey merddlar bu yet-i erfin ibreti birle delli okursunuz ve lkin hkmn
icr eylemek hi murdnz deil, Kurana ikrrnz hemen dilinizde vardr ve eer
Kurana pk itikdnz olayd, Hakk Tel gir benim kullarm ve cennetime dedii rz
olmu kullardan olmaa say ederdiniz ve dah bu cenneti Hakk Tel kendine izfet
etmitir, kalan cennetlerden zerine ki, cenneti dedi ve Kbeyi dah kalan mescidler
zerine kendine izfet etmitir, beyti dedi . Bu ne srdr ki, diye bilmee say ederdiniz
ve ey b-re ahkrlar, gerek tlib-i Hakk isen mukallidler szlerine marr olma, beden
gemisini riyzta eritir ve ibrettir lem-i kudse bahr- heylda seyr-i ilallah etmekle
hatt ki, Hakk Tel bedeninizi hf sandk ede riyaztla t ki, bedenin ibdet sankln
[36] grne, nrasn atmayalar, zr halkn hir-i lem-i envradr gfil olma ve gazbn
ve ehvetini ve cemi sfat- zemmeni ldr, nefs-i emmrenin oglanlar budur. mdi
bunlar ldr t ki, nefs-i mutmainnenin divrn yapasn, yaklmaya komyasn ve nefs-i
emm reyi boazla Hakk yolunda fen kl t ki, gnln bek bula hakkn vcdla. Biline
ki, rh-u izfnin olu gnldr. Nitekim nefs-i emmrenin olu sfat- zemmedir. mdi
kalpten ayrla ve kalbini Hakka kurban eyle, hall ol t ki, teferrdn yet-i kbr ola ve
halk- lem sana ayr ola t ki, uhd- Hakk hsl ola ve olmaz ill fen ile hsl olur.
mdi azm ile feny- mutlaka eri, t ki, nr-u kef ile cann hayt ibd bula ve dim Hakk
yola yl, azmini niyyetini muhkem eyle ve hizmetin sana dim lezzet vere Hakk buyruun
tut, kim ol kapsnda, hor olduka akn artar, szn zikrullh ola ve samtn fikrullh ola
ve huzr- kalb birle namaz klmak gznn nru ola ve kanaat senin sunun ola, aniyya
ba eme, ehl-i dnydan uzlet eyle ve eriat azz tut ve emrine imtisl et ve nevhsinden
itinb et ve cemi mrn Allah bilmeye harc eyle. Zr cemi ki, ibdetten ve cemi
ilminden murd Allah bilmektir. mdi Allah bilmeye say eyle t ki, mriklikten hals

431
Fecr, 89/27-30.
126
olasn ve dim mann besle ve ak- Hakk birle, kann tze tut, emr-i Hakk yerine gele
ve Hakk senden rz ola.
mdi sdk ol tark-i Hakkta Allah Telya kul ol, ehl-i dny gibi tbiat kulu
olma ve nefsini besleyen mslman olmaz ve tark-i Hakka yol evir ve cef zerinde
dah kurulmutur. Zr evvel muhabbet kaps kalkt ve ondan sonra kaplar muhsent
aar. mdi bu dr- fendan muhsent ebedi ihtiyr eyle ve dny lezzetinden el ek, eriat
kimysyla hakkatn tebdl eyle. Her hareket ki klarsan knn- eriate mutbk zerine
kl. T ki ondan bir nr-i mnevver mtevellid olup vcda gele. Pes srr- eriat bilip
pyedr olasn. Ondan sonra ilm-i tasavvuf shibi olup, drt harfin delletini bilip ve
haddin bilip kesb edesin, yani terk-i varlk klasn. [37] Ve dim temennda olasn ve
nasuh tevbesine eriesin ve safy-i ak- Hakk birle gnln dola ve sbirnden olasn ve
sdklardan olasn ve makm- vahtete eresin. T ki feny-i mutlakta karar edesin. Ola ki
Hakk Tel sana sfat- ceberutla muhll ola, der hl-i insniyet sfatn fen edip varln
srn mahvede, feny bilmeye dah ilmin kalmaya, yle fnyi ve feny bilmeye dah
ilmin kalmaya yle fn olasn ki kalbine vahet hsl olup rhuna hayret de, cemi
olanlardan gayb olasn, Hakk Tel eflinizi sfatn ve ztn fn kla, ondan sonra Hakk
Tel seni kendi efliyle ve kendi sfat ile ve kendi ztyla bk kla t ki, ilm-i tasavvuf
shibi olup drt harfin delletin bilip hadden kesb etmi rifler zmresinde olasn h
kermet. mdi bu makma erimek dilersen, zhirde Hakk Telnn evmirine imtisl eyle
ve nevhsinden ictinb eyle, ban iman- tasdik ola ve nefsine ho gelenleri terk eyle, ilim
ve irfn ve liky-i ddra mtk- azm ol ve Raslllh (sav) hazretine kavlen ve fiilen
mutbakt eyle ve say eyle ki dim sfatn ve fiilini ve ztn lhtiyette fn eylemeye t
ki; billhi meallah mstekm olup inyetinden hals olup hviyetle bk kalasn. mdi
murdn ztullh ise ehl-i dnydan yz evir halktan uzlet ihtiyrlar eyle ve tasfiyye-i
kalbe megl ol t ki, msivdan gayb ol bil-klliye Allah Telya mteveccih olasn.
Biline ki, her kimin ki mrid-i sdk- yoktur, ak- hakkat nefesi nasbi yoktur. Tark-i
Hakktan habersiz gfillerdir ve hidyet bulmamlardr. ---'- -:- -- --- '
--~- - -- -:- - - Mans budur ki:Verdiimiz nimetlere kr edersiz
artrrm, senin nimetini ve dah eer nimete kr eylemeyip kfir olursanz, tahkik
azbmz katdr, Yani azb ederiz
432
demektir.

432
brhim, 14/7
127
mdi bu yet birle sbit olduu her kimin Hakk Telnn verdii nimetlerin krn
yerine getirmese kfir olur. mdi gereklerin kr oldur ki, dim nimetlerin verende
hd bulur ve Allah Teldan bir nimet erse Hakk nimetin alrlar fadl' grr [38] ve
nefsini hor ve b-re bilip ol nimete ehil grmez. Hakk Tely hd ettikte ve sevib
ona lezzet verir, Hakk Telnn hdunda hd- ferd olur, hem nimeti hd eyler ve
her kim grr ki, cmle cmertlik ve nimetler verici Allah Teldan olur ve nefsi
sevmedigi nesneleri kreder, h ki, Hakk Tel verdii nimete kfrna nimet ola ve
Hakk Teldan geleni kamu g ilere rzdr, ehl-i edep olur. Pes gerek kirler
bunlardr. mdi eer kirlerin zmresinden olmak istersen dim tlib-i ilim ol. Zr ilimsiz
amel slih olmaz. Nitekim Raslllh (sav): Amelsiz ilim ol aaca benzer ki yemii
olmaya ve amelsiz ilim yamursuz buluta benzer
433
der. mdi ilm-i zhiri bil ve hkmn
tut t ki, ilm-i hakki zuhr eyleyip, ilm-i ledn devletine eri, nect bul ve ne kadar ok
evldn var ise kamusunu okut, gayri sanata verme ilmine lyk amel-i slih zere
olmayan mnfklara bakp okumularn irkin fiillerini grme, biz gryoruz onlar
bizlerden dah ziyde ehl-i dnylardr, diye evltlarnz chil koyup kfir olman, zr bu
szler kfrdr. Yani okumak ne lzm demek kfrdr.
Ey ahmak chiller! Ol ilmine lyk amel-i slih olmayan mnfklar size dell
olmazsa her mmin ve mmineye lzm olan oldur ki, beikden makbereye varnca ilme
tlip ol, eer ilme tlip olmazsa mnfklardr, mmin deildir. Zr Raslllh (sav)
hazretinin hads-i erfine inanmamtr, ol mmin deildir. Raslllh (sav) buyurmutur
ki [Eer ilimle sizin ortanzda oddan bir deniz de olsa, ol denize girin, te yanna kn ol
ilmi renin]
434
der. Zr mdem ki, ahkm- eriatn hkmn icr etmeye ve hibir kimse
ki, nect bulup mminler zmresinden olmaz. mdi ahkm- eriat ilm-i zhirsiz bilinmez.
Zr ahkm- iman ve sfat- iman ve sfat- islm ve sfat- salt ve ibdet-i bedeniyye ve
ibdet-i maliyye ve hell-haram ve menh ve kerihi ve farz ve vcip ve snnet, emir ve
nehiy ve elfz- kfr bilmek ilm-i zhir birle hsl olur. lm-i zhirsiz [39] hsl olmaz.
mdi ilm-i tarkat ve ilm-i hakkat; ilm-i eriatsz olmaz. Nitekim Raslulah (sav) buyurur
ki: Benim eriatm Nuh (as) gemisi gibidir. Kim ki, ol gemiye bindi nect buldu,
girmeyenler helk oldular, benim eriatma giren nect bulur, hidyetullh birle ve benim

433
Bulunamad.
434
Bulunamad.
128
eriatime girmeyenler dallet denizinde helk olurlar
435
diye buyurdu. mdi bir kimse
ilm-i tarkata erimezse, eriat- kimys birle ve cemi azlarn ahlk- zemmeden ahlk-
hamde zerine iyice tebdl etmeyince ve hibir kimse tarkat- kimys birle gnln
msivdan mcerred edip tasfiye-i kalp olup, tamm pk olmaynca, ilm-i hakkate
erimeyince ve hibir kimse kendi mhiyyetini idrk idb, Allah Tely bilmektir.
mdi ilm-i eriata hor bakan mmin deildir mnfkdr. mdi ilm-i eriata hor
bakmak oldur ki, evmirine imtisl etmeye ve nevhsinden itinb etmeyen mnfkdr.
Hz. Raslulah (sav) buyurdu ki; mminin kalbi beytullahtr ve mminin kalbi
arullahtr
436
diye buyurdu. Ey beytullahtan mahrm ve ad mminler Kbenin iinde
direk tr, yani mertebedir, adnz da mmin, amm kalbinizde direkten hi birisi
yok, taklid zulmetinde kalp helk olmulardr, su alayn diye sepet dutarsz, sepette dah
su durmaz. Bir mride teslm ol, env trlce riyzetler ek ve mchedeler kl ve
kalbiniz gm ibrik gibi ola t ki, insan- kmil imee lyk ola, iindeki sudan sonra
Hakk bu lem yznden okuyup muvahhidler zmresinden olasn inaallah. Eer nect
dilersen Allah Tely gyet sev t ki, ehl-i mandan olasn. Kavlh Tel: :--' --
-- '- - Mans: Ol kiiler kim iman getirdiler Allah Tely kati severler
437

demektir. mdi Allah kati seven almeti oldur ki, ehl-i dnydan uzlet edesiz, sz
zikrullh ola ve samt fikrullhta ve Hz. Muhammed (sav) kendi nefsinde artk sev t ki,
mminler zmresine dahl olasn. Kavlh Tel -+~- - ---:--'- _- --- Many-
erfi budur ki; [40] Peygamberimiz evladr mminlere kendi nefislerinden
438
demektir.
Ve bamn tac gzmn nru hiret htunu Ftmatz-Zehr (r.anha) hazretlerini sev ve
Hz. Hasan ve Hz. Hseyin (ra.hm) gerek ehitlerdir sev ve bunlara hinlik eden
merddlar sevme ve lnet Yezidlere ve Raslllh (sav) hazretinin l ve evltlarn sev ve
Haticetl-Kbr anamz (ranha) y sev ve cmle ehl-i beyti sev ve Eb Bekr Sddk (ra)ve
merul-Fruk (ra) ve iki nur shibi Hz. Osman (ra) ve mm- Ali veliyyullh (ra) ve
cmle ashb (ra) aleyhim ecmani sev ve cemi enbiylar sev. Hsl kelm budur ki,
Hakk Telnn sevdii kullrn sev ve sevmedii dmanlarn sevme t ki, >='- :--=
= birle mzeyyen olup nect bulasnz.

435
Bulunamad.
436
Bulunamad.
437
Bakara, 2/ 165
438
Ahzb, 33/6.
129
mdi mminin almeti budur ki, dim emr-i Hakk ile imann besle ve Hakk
Telnn ak oduna yanp kl ol, ve takv libsn giye ve eri bana tc ede hz sdk
mmin. mdi eer sdk mmin zmresinden olmak dilersen Raslllh (sav) hazretinin
tarkna gir ve snnetine kavlen ve fiilen mutbaat kl ve say- beli eyle, kalbini beytullh
ve arullh olmaya lyk kl t ki, fikrullh ve ilmullh gelip tavf edeler. mdi kalbini
kedretten u esmca pk eyle ki, ashb- srdan olasn. Srr- ilhi nazarndan mahf
olmaya. Bilin ki, bu cihnn ahvli bir kuru saddr. mdi bu fn dr ki, bugn sayd std
ol, saydn sana yarn gdlar ola. mdi say eyle ki, can ehbz lem-i aliye pervz eder,
ekrn seyr-i ilallah ola. Zr rahmn- cn ehbzn sayd ecli iin halketti, yani beni
bilsin diye halketti.
mdi kamudan ge ki, sayd- dny iin kurduun dolab ko, gayri harfi brak dim
- :- -- - ~- :- -
439
muhakkk olmaa say eyle t ki, galata dmekten hals
olasn. mdi cemi ilimden murd olan budur, imdi - :- --- ~- :- -sabrlarna
kast eyle ki, ekrn kendi mhiyyetin idrk edip Allah bilmek ola. mdi gayr murdn
terk eyle ve hirette rahat eyle ve haytn [41] ebed ola fet ermeye. mdi bu fn zindanda
rahat olmay terk eyle t ki, srr- ilhi Hakkal- yakn ola, bu lem gnlnden ka gide ve
yarn vaad olunan gnn bugn bunda bil, brak gr bahr-i srra gavvs ol t ki, zmre-i
irfndan olasn, duru sayile cann rha muti kl bir gayri lem bul t ki, gen nihnn
kaps ala onda envr-u ekerler sayd edesin t ki, gnln yinesi mcell ola. Her
hnerden t ki, nr- firka dmeyesin. Biline ki; ba- beknn aalar esmr- likdr.
mdi mr sermyesi elinde hazr iken ticret eyle, mhiyyetini idrk eyle ve Allah
Tely bil ve emnete hiynet etme ve emnet nedir bil emneti ve ahdi yerine getir ve
Hz Raslllh (sav) buyurur ki, [man yoktur emaneti olmayann dah dini yoktur her
kiinin kim ahdi yoktur]
440
dedi. mdi emneti ve ahdi olan mmin oldur ki, ehl-i
dnydan uzlet ede, env trl trl riyzetler eke ve mchede kla, kendi mhiyyetini
idrk etmeye ve Allah Tely bilmeye dim say ede. Bahr-i dallete gark olmaya, eer
hacca gc yeterse hacca niyet ede, mikta erie onda ihrma gire, beeriyyet libsn
karp ruh lisnyla " -+-- 4--- 4--- V 4--- 4- --- --=- 4--- 4- 4: V 4---

439
Eb Nuaym, Hilyetl-evliy, X, 208; Mnv, Abdurraf, Feyzl-kadr, I, 225, V, 50; Ali el-Kr, el-
Masn, s. 189. Aclnnin yapt deerlendirmelerde, bu szn Hz. Peygamber (s.a.)den sbit olmad
ynnde arlk kazanmakta ve Yahya b. Muz er-Rzye ait olduunun hikye edildii bildirilmektedir.
Bkz. Acln, smil b. Muhammed, Kefl-haf, II, 343.
440
Ahmed, Msned, III, 135; bn Hibbn, Sahh, I, 422; bn Abdilber, Temhd, IX, 255.
130
4- 4 : ". diye ve srr- beytullh grp tekbr-i tahlil klp beytullha rabet ve hrmet
birle. Yedi avt tavf tamm ede ve ondan sonra hacerl- Esvede gele pe, ondan sonra
makm- Hz brahime gele heybet makmna de, namaza dura, hicb gide ztullha
tevecch ede, ondan m-i zemzeme gele suyundan ie t ki, hikmet-i eyya ilam ola ve
seyr-i ilallah ile kalp ruh ile dola. Ondan sonra Saf ile Merve arasnda saylar ede, matlba
vsl ola, ecr-i taa ak- Hakk birle zevk u safda ola, shib-i mrvvet ola ve yedi avt
tavfa tamm ikrm ede t ki, Hakk Telnn yedi esmlarna mazhr ola, ebed zere
ibdete kim ola, beytullh uhd ede ve gh m-i zemzeme vara suyundan ie, seyr-i
fillh hsl ola. Zr seyr-i fillhta nihyet yoktur ve kaan kim vakt-i Arefe gn gele [42]
mescid-i brahime gele, le ile ikindi namazn bir ezn ile ve iki kmetle cem edip kla,
srr- hazreti brahime erie ve ziyret ede ve nefs-i rhuna muti ola, Uzzt ve Lt ve
Ment unutup uhd Hakk ola ve Arafede dah vakfeye dura, hatb-i gaybdan avaz
dinleye. Hakk Tel feth-i bb ede, aradan hicb gide, Hakk Tel hazretinin bilsavt
kelmn iite dah irfn- arftnda t ki, matlba erie, feny- mutlak ola, vcdunda asl
eser kalmya, ondan sonra bu kelm Allah Teldan iite ki, ey benim kendi hor ve hakir
ve ciz b-re ve miskin bilen has kulum! Bu nice yllar zulmet-i birride zahmetler ekip
ok cevr u cef grdn, alklar ve susuzluklar ve gece uykusun terk ederdin ve benim
akm oduna yanp kl olurdun ve benden gayri murdn yok idi, murdn hemen benim
ddrm idi. Bugn yevm-i vuslattr, cieri yank ceflarn yerine bin vef bul, bugn hn-
vahdetim sebil ettim has kullrma saldr diye kld nidy- kerimi iite ve kaan kim
gn maribe vara, Arafattan Mzdelifeye tevecch tam edip ardna ve soluna bakmaya,
dim sana baka. Kaan kim Mzdelifeye gele, akam namazyla yats namazn bir ezn
ile ve bir kmetle kla, say ede ki, masiyetten hals ola t ki, leyle-i yde erie ve zaman
ve mekn erifini cem ede t ki, makm- tevbeye erie tevbesi kabl ola inaallah Tel.
Sabah namazn kla sabah vaktinde, Uzzt, Lt ve Ment unuta t ki, subh-i sdka
erie. Hakk Telnn envrn ve sfatn tecell ede. O demde gnlne envr ine, nefsin
sfat yok ola, zulmet gide. Ondan sonra Minaya tevecch ede, n Minaya gele Hakk
Telnn evmirine muti ola t ki, bayram gnne erie, gnn doduun grp cemre-i
Akabede red in eytan- racme yedi cemre ata. Btnndan eytan srp kara ve
ondan sonra kurbann kese ve nefs-i emmresin ldre t ki, Hakk yolunda fen ede ve
kalpten ayrla, dilediin ilemeye, kalp Hakka kurban ola, Mevly- mtealya ens-i
dim ola ve ondan sonra ban tra ede t ki, gnl gubr can yznden siline ve sadr
131
pk ola bu [43] esrr- gayb yznden gre ve shibini yere gme hatt ki, toprak iinde
ryp gide ve hi eseri kalmya, ondan sonra ihrmn kara takv ile dolmu ola ve pk
libslarn giye fakr- mahmuddan ayrlmaya, k- kmil ola muhabbetullh ile ve ondan
sonra beytullha tevecch ede vara, tavf- ziyret ede, sfatullh tavf ede. Yani Allah
Tel hulkunu tuta, t ki, haccn farz tamm btl olmaya, ondan sonra makm- brahime
evvel gele iki rekat namaz kla, makm- heybette ezel ebed feny- mutlakta ola. Ondan
sonra yine Minaya gele ve ol gece Mina da yata, nk ertesi le vakit ola, cemre-i
ulya gele, yedi ta ata eytan azlarndan da kara bu dny szlerinden tecrid ede
eliyle ata, vakfeye dura ve huzur ile ve huu ile, himmetini cem edip zikrullh ve duya
megl olup, rzy- Hakk dile hi gayr murd olmya, ondan sonra cemre-i vstya
gele, yedi ta ata, gnlnden eytan sre kara, vakfeye dura, duya ve tezarr megl ola
ve samt fikrullh ola ondan sonra cemre-i Akabeye gele, yedi ta ata amm vakfeye
durmaya, ol gece dah Minada yata, yr nids ki, eyym- terfin ikinci gndr gle
vaktinde cemre-i ulya gele iki ta ve yedita ata, evvelki gn gibi vakfeye dura, ondan
sonra vstya gele yedi ta ata, vakfeye durmaya ve eyym- terfin nc gnnde,
tertb-i mezkr zerine, remi cemd yerli yerinde ata t ki, eytan ilm-i eriat ve ilm-i
tarkat ve ilm-i hakkat birle yedi azalarndan ve yedi duraktan srp kara ve kaan kim
Mekke-i Mkerremeden kp gitmeli olduu vakit tavf- ved iin beytullha gele yedi
avt tavf ede, ondan sonra makm- brahime gele iki rekat namaz kla t ki, iman- ayn
bulup envar- Hakk gre heybet makmnda ezel ebed Hakk Telnn cell hmndan
ona almak ede, ztn mahv- mutlak kla, envr- Hakka erie ondan sonra hacerl-
Esved ile kapnn arasnda [44] mltemzeme gele, duya megl ola, gnln Hakk
kapsna balaya ve gayri kapdan koya, ondan sonra Kbe-i Mkerremeye ardn dnmeye
kaan kaan gide, Kbeden hi gzn asl ayrmaya saf kapsndan kp Medine-i
Mnevvereye kasd ede, varp Raslllh (sav) hazretinin mescid-i erifine gire ve kalbi
mutahhar trbesini gre, feny- mutlaka erie ve nr-u Muhammed (sav) gre, ruh
hemme mlkt ola, ondan sonra iki rekat namaz kla, secde-i kmil ola, ezel ebed
fenfillh ola, ondan sonra Hz Raslllh (sav) hazretine selmlar vere, ol mbrek ba
ucunda edep zerece dura, ede es-Selm aleyke y nebiyyallah, es-Selm aleyke y
habballah, es-Selm aleyke y muhammed, es-Selm aleyke y Muhammed, es-Selm
aleyke y seyyidel- mrselin, es-Selm aleyke y htemen- Nebiyyn diye t ki, ayn-
cem edip uhd-u zt ola, kendi vcdu mahv ola, dim mehd Hakk Telnn celliyle
132
cemli ola ve srt- mstekm zere sbit-i kadem zere olup, istikmet zere dura ki,
vahdet-i zta slk ede, Hakk Tel ona cmle sfat- mneviyyesin feyz ede ve hicb
mahvedip ayn-i gayb ola ve Hakk mutlak man- hakki vere t ki, Medine-i
Mnevvereye varp Raslllh (sav) hazretinin mescidine girip, kalbini mutahhar trbe-i
erfin grp ve nurdan grd gerek ola.
mdi Raslllh (sav) hazretinin mescid-i erfine girmenin ve kalbi mutahhar
trbesini grdnn ve nr-u azm grdnn almeti oldur ki, zikrolunan mertebelerdir
ki, bir bir zikr olundu. Biline ki, Raslllh (sav) hazretine selm veren selma eriir ve
dalletten hals olur, ehl-i dnydan yz evirir ve uzlet ihtiyr eder, sz zikrullh ve
samt fikrullh olur ve ondan sonra sa tarafna meyl eder, Hz Eb Bekr Sddka ve
merl- Fruk (rahma) hazretlerine selm vere t ki, sddklar ve diller zmresinden ola
ve Osman (ra) hazretini ziyret ede t ki, ehl-i hay ola, bhay olmaktan hals ola ve Hz
Ali veliyyullh (k.v.) hazretinin mbrek [45] srrn ziyret ede dah selm vere, ism-i zt
mazhr olup rife-i billh zmresinden ola ve bamn tc gzmn nru hiret htunu
(r.anha) Ftma-i msum hazretini ziyret ede t ki, mr iinde balam zmresinden ve
her kabih fiilden gelmi zmresinden ola ve Hz. Hseyin Murtaz ve mam Hasan (r.anha)
hazretlerinin srlarn ziyret ederler selm verip t ki, ehitler zmresinden ola, hals ola,
lneti Yezdlere ve ondan sonra Kuds ve ama kasd ede, Kuds ve ama gele t ki,
msivdan kalp tamam pk ola ve maksda erie gariplerden ola, tamam srr- eyy idrk
ede, ulm-u lim ola, ondan sonra dim kasd- vatan- asl ola, dah giderken n-gehn
yolu bir makma erie ki, nnde bir azm dery gre ki, hi haddi ve mekn ve kenr-
olmaya ve ol makmn iinde akar iki rmak ola ve ann dah haddi kenr- yok azm
deryya olumu ola ve ol makmn iinde Hakk Telnn bir acyip glistn yaratm ola
ve her nesne onda mevcdlar ola, msr cmi ola, ol makmda zt- Hakk mhede
ede, ghi seyr-i fillh ede, dnynn murdarna el sunmaya h, inaallah sdk- tlib Hakk
olan mmin. mdi bu makma ermek dilersen ehl-i himmet ol, sefer kl, gurbet hlini
ihtiyr et, kelp nefsin murdn verme, alk ve susuzluk mihnetin ek ve gece uykusun terk
eyle ve hevy terk eyle mahrem ol t ki, Hakk Teldan hidyet erie ve mensikl-
Hacc- erfin esrrna eriesin ve dr- kermet olmaa lyk olasn, amm saknp zinhr
kef- kermet zhir eyleme. Zr kii kefini zhir eylemek hayz- ricldir. Hakktan rak
der, nitekim bir avrad hayz grse saltndan rak olur.
133
mdi salat Hakka vsl olmaktr. mdi ol hlet ki, seni Hakk Teldan rak eder
ve eytan- line yakin eder, ondan ge merdd- Hakk olma. Biline ki avam ire kefini
zhir eden gyet uludur, amm ki, ehass- havs icre gyet merdudluktur. Raslllh (sav)
buyururlar ki; enbiylar mciztn gizlemek ukbettir. [46] Amm ki, evliylara kermet
izhr etmek gyet ukbettir
441
dedi. Zr Hakk Tel evliylarn ayrlar gznden
gizlemitir, kubbeleri altnda. mdi kermet gstermek emrullha muhlif oldu. Pes imdi
merdd olur. mdi h ki, bunun gibi emrullha muhlif nesne evliylardan gele. Ey
ahmak chil-i ndn! Evliy halkn itibrna aldanp bil kim yamur gibi havada pervz
eder sanma, evliylar dim mutlak fenda karar ederler ve her dem seyrn imd ederler ve
seyrnlar zttr ve sfattr ve seyri, seyr-i fillhtr ve melekddur ve kermetleri ilm-i
ledndr, gyet als ve kermetlerinin gn Hz. Raslllh (sav) hazretine kavlen ve
fiilen ve hlen mtbaat etmektir ve dnyy zerlerine mlevves etmezler ve ehl-i
dnydan uzlet ederler halktan mitlerin keserler ve dim yzlerin cenb- Hakka tutarlar
miratlar mcelldr. Hakk Tel onlara srr- hafyi ayn eder, pakla hilkat kalr ve
dim tekzlar tekml-i kurbet kalmaktr ve seyr-i avlim kalmaktr ve seyr t ki, her
lemin hline lim olup her birinde bir hl ederler ki, zt- pklar cmi ola, t ki, cmle
ahvli geip zhir ve btnna var ise seyrn edip, lem-i sretten Hakk Telnn ilmini ve
kudretini mhede ederler ve Hakk Telnn birlii ve azameti gnllerinde olur,
kalplerinde dehet hsl olup ve ruhlarna hayret der ol vakit cemi msivdan gib
olurlar, hayret-i kbrda kalrlar. Allah Teldan gayri kimseye iltifat etmezler, gnlleri
aniydan thir olmutur. Ve Hakk Telnn ahlkyla mtehallik olurlar, vuslat hsl olur
ve ol zevk evk birle dah bu huluktan niyyet-i kati ederler ve hayvan arzularndan
kesilirler, bilklliyye lemine tevecch tm ederler ve lem-i gayb merebinden arab-
vahdet ierler h, evliy h kermet. mdi evliynn n izm uzlet olur, meer mrid-i
kmil ola, gh ve ghce mridler ile sohbet ede ve Hakka kabilmek gerektir ki, imdi
zaman oldu ki, ehl-i dny olan merddlarn katnda makbl olan khinlerdir ki, bizler
mekifleriz gaybtan haberler veririz diye merddlar eeddi dallete drrler kim ki,
khine gerektir derse [47] kfirdir.
Ey merddlar! evliydan khinlik zuhr etmez, mekifler kasdnda sdklar
onlardr ki, halka hi iltifat etmezler, ileri rzy- Hakktr. Hakk Tel ve dilerse onlar
dah onu dilerler ve Hakk Telnn dmanlarn sevmezler Hakk Telnn ahlkyla

441
Bulunamad.
134
mtehallik olunuz birle dirlik ederler. Allah Telnn sevdiklerini severler ve
sevmediklerini sevmezler. Ann iin halktan uzlet ederler. Zr evliy ahvl-i halka nzr
olurlar ve grrler ki, ehl-i dnynn her birisi nefs-i emmresine tbi olmular ve Hakk
Tely unutmular ve her biri dnyya megl olmulardr ve hireti unutmulardr ve
hkm-i eytana yle muti olmulardr ki, sanki kul mevlsn mutidir. Cenb- Hakk
unutmulardr, sanki nice bin kelbler cem olup (ehl-i dny kelplere teslm eyledii beyn
olunur) bu deni dnynn cfesine p yerler, bir lokma cife iin kelpler gibi birbirleriyle
acb hrlatlar, cifeyi yemekten yle haris olmular ki, dah eer ellerinden gelse bu
dnyy ve cfesini hep kendileri yerlerdi ve gayriye bir lokma vermezlerdi, bunlar dny
cfesin u resme yemiler ki, cemi azalar hkm-i eytan iinde balanm, cemi ileri
emr-i Hakka muhlif mrlerin tl-i emelde geirirler ve tekebbrlk ederler, dnyya
smazlar ve Allah Telnn has kullarna hakret birle nazr ederler ve Hakk Tel
hazretinin has kullarndan yle kaarlar ki, sanki harpte kfirler Hz Ali (k.v.) hazretinden
kaar gibi kaarlar emr-i maruf ve nehy-i anil- mnkeri iitmeyelim diye eer ellerinden
geldi ol emr-i maruf ve nehy-i anil- mnker eden evliyy bir saat kasabalarnda
komazlard veyhut ldrrlerdi, sayleri dah dim erdir ve gnde bin kere sylersin
Hakk szleri iitmezler ve o saf insandan bunlarda hibir nesne yok, adlar mmin lkin
dinleri gayri kamusu ahlk- zemme ire gark olmular, kahvehne kelpleridir, ileri
dima kahvehnelerde dem eti yemektir. Pes nk evliy bunlarn bu yaramaz ve irkin
hallerini ve emr-i Hakka muhlif [48] szlerini grd ve iitti. Eer kdir olsalard eline
bir kl alrlard ve cmlesini krarlard. Zr grr ki, Allah Telnn azm dmanlardr.
mdi evliyullh Allah Telnn dmanlarna karmazlar, onlardan uzlet ederler
ve gnllerini ayrdan pk etmeye say ederler ve evliynn murd mebdei ve medn
bilip, ilm-i hikmet kaps ona ala t ki, Hakk Tel onu eyi cmi kla ve envrndan nur
verici ola ve Hakk Tel ona yaknlk kapsn aa ve cmle esm ona haram ola, Hakk
Tel brahim b.Ethem rahimehullh gibi onu her kemle mirat kla t ki, Hakk Telnn
zt- erfine ve sfat- erfine mazhr olup zll-i hs ola ve Hakk Tel ona ghi cemlin
arz ede ghi cellin arz ede ve Hakk Tel onu zt- pkna davet ettiini bile, daveti
kabl ede, gerekmez dny gerekmez ukb ona, gerektir mevl h evliy h, shib-i
kermet. mdi bu makma ermek dilersen zn dnynn cfesince mlevves klma t ki,
saltna mni olmaya, nefsine glip olmaya say eyle ve nefs-i emmrenin murdn
verme, nefs-i emmresin besleyen herkes mslman olmaz ve dini ve man ona yolda
135
olmaz. mdi zhirin ve btnn riyzt suyuyla pklan denizinde tamam pk ile t ki namaz
klmaya lyk olasn, vcdun Hakktan gayriden hl kl t ki, scdun srrna eriesin,
ondan sonra fahr-i Muhammed (sav) hsl ola, srr- fahri tecell kla, onunla tecell bulup
nefsin merzyye ola ve miratn dim Hakka mukbil ola t ki, kevn-i mekn seyrn edip
hikmet zerine yer aklanmtr, bu tertibe ve nelerden hsl olmu ya bu tertip zere. Yani
Hakk Tel bu ensr neden yaratt, eczs nedir? Hakk Tel kelm- kadminde buyurur
ki ' - - - J - = -- cemi eyy sudan yarattm
442
diye veya suyu neden yaratt,
eczs nedir? Hakk Tel sana bildire t ki, Dehrler gibi dalletten helk olup kalma, hals
olasn ve bir eyi abes yerlere yaratlm grmeyesin t ki, kalbin marif-i drriyle pr ola
ve cemi eyda vechullh gresin, ghi fevkal-alya nzr olasn, ghi tahtes-serya
nzr olasn iki cenb yannda hzr ola ve Hakk Tel seni iki kanatl kla. mdi say eyle
evc hm zllne eresin. Zr [49] cmle slikler hm zllinden buldular, o zlle rh ol.
mdi ol zlli bil ki, onda hi zulmet yoktur, zll-i hstr. Hakk Tel: -- --~:- -- :
[Bana vsl olmaa vesile isten]
443
dedi. mdi her yola gidenlere delil lzmdr ki, ol kimse
delilsiz yola gitse dellet-i beriyyesinden helk olur. Ey serb su sanan sudan mahrm
gzszler ve sarlar! Cmle eyy envr klmtr her bir nesne Hakk Telnn sfatnda
trl trl ahbr verirler ve cihnn her bir sads Hakk Teldan haberler verirler ve
gklerde ve yerlerde her ne var ise cmlesi Hakk Tel hazretini zikirler ederler ve
birliine ikrr ederler, onlarn zikirleri ve ikrrlar ve cmlesinin kalbi, envr- zikrin
zevkiyle grr ve iitir misiz? Ey ad mminler ve gzsz ve sarlar, kati sdk mmin
ki, zikr olunanlar zevkiyle iite ve gre ve Hakk Telnn birliine ve azametine ve
ilmine ve kudretine nazar edip hayret-i kbrda hayrn olup kala, kati sdk mmin ki,
dny sekrnlndan ayla t ki, namaz mminler namaz ola, namazndan Hakk
Telnn bahii hsl ola t ki, namaz mminler namaz ola ve imann nru ikre olup
gre. Zr Raslllh (sav) ztullh mirata mhede etti. mdi namaz mminin mirac
ola. Pes mmin ve mmine namazndan Hakk bahii hsl olur, namaznn ve imannn
nru ikre olup grr ve kendi mhiyyetin idrk eder, ondan sonra Rabbini bilir ve Hakk
Tely cemi lemlerden mnezzeh grr ve Hakk Telnn ilminin ve kudretinin lem
yznden okur, mvahhidler zmresine dahl olur ve ehl-i dnydan uzlet eder, sz
zikrullh olur ve samt fikrullh olur h, abdesti ve namaz ve iman makbl olan, gafleti

442
Nur, 24/45
443
Mide, 5/35
136
terk eden uyank sdk musall olur. Huzr-u kalb-i Hakka lyk i ileyen mncaat-
hakkatte kim olan ve Mevlnn vechinden hayrn olan sdk- tlip kati sdk- tlip ki,
hakkat- kalp noktadr ve mazhr- nokta harftir ve harfi mdriktir. Her kaan kim bir
nesneyi idrk ede, ol idrki akldr ve n bir nesneyi gre ad basardr ve n iite ad [50]
semidir ve n burundan koku duya, ad emdir n beden hissi ola ve souk, ya ve kuru
duya ad lemstir ve n her makmn ve her sfatn ve her taamn lezzetin duya, ad zevk ve
safdr ve n sz syleye ad kelmdr ve n bir nesneyi yapmaa ve ykmaa kdir ola
ad kudrettir ve n bir nesneyi terkib ede ad fendir, ve n gnlde olan harfleri yze
kara ve bir srete musavvir ede, ol musavvir olan sret-i mdrik idrk eyleyip dah
yrrken ad haydr, ve n her nesneyi tamam idrk ede ad akldr. Bunlarda gayr dah
nice sfatlar var bu cmlesinin shibi kimdir ki, cana canm der ve akla aklm der, ilme
ilmim der ve gnle gnlm der ve nefse nefsim der. Hsl- kelm budur ki, zhirinde ve
btnnda her nesi var ise benim diyen kimdir bile ve ene diyen kimdir? Kati tlib zhiri
zhirine ve btn btnna mazhr ola.
mdi bk drn meyvesi fendan sonra hsl olur, feny- mutlaka erimek dilersen
Muhammed Raslllh (sav) hazretine kavlen ve fiilen ve hlen ve ittiben mutabaat kal.
Zr ki, amel-i slihsiz hibir kimse Hakka ermez ve cihanda hibir ku kanatsz umaz
bir kanat birle dah hibir ku umaz. mdi say eyle zhirin ve btnn emr-i hakkyla bir
eyle t ki, Hakk Tel hidyet klp sana iki kanat vere ve ne yere kasd edersin tayrn
edesin, lem-i mlk ve lem-i melekt seyredesin t ki, ztn mirat- zt ola ve ondan
sonra dah hicblarn ref ola ve bb- Hakk ak bulasn, kurbet hsl edesin ve Hakk
Telnn sfatna ve ztna mazhr olasn, Allah Tel sana lem-i mlk ve lem-i
melektu musahhr ede ve her anda hakkatlarn seyredip srr- eyy gresiz, ondan sonra
kalbinden ve canndan geip srr- nihandan almetler gresin ve onda fen sahrsna de
cemi hsl edesin ve Allahtan gayr hibir nesne kalmya her ne var ise efn edip ve Allah
Tely grp scdun edesin, Hakk Tel tecell edip hicb ref ede, mevldan hitb
iitesin. mdi [51] bu muhakkklar szlerine ol slikler inanrlar, zr ki, bu makmlara
seyrn eylemilerdir ve sdk mminler dah inanrlar, amm mnfk ne inanr, ve ne haz
ederler, bin delil etsek ikme mnfklar inanmazlar. mdi bu szler ol vsllr hazzdr ki,
tecell-i zt ile Hakk dah bilmilerdir ve hd ile ayn- ceme erimilerdir ve itikatlar
sretlerinden Hakk mhede ettikleri itikatlarnn ayndr gayr deildir. mdi eer bu
Hakk szlere tasdik klarsan dr- fendan hurc et, cihn halkasnn gznden gib olsun,
137
miratn kedrattan pk kl, cihn nak- kamusu mahvolsun, dim murdn ddr- Hakk
olsun, ondan sonra grenler gne gn zhir olsun srr- Hddan inaallah Tel. mdi
slkn dim eyle ve ehl-i himmet ol, sflde kalma fevkal alya kasdeyle ki, vatan-
asldir ve maksdun hd zt olsun t ki, sana nr-u Hakk muhd ola. Cenb- Hakktan
bir nid erie, nk dim sana matlb oldu benim mahbubum oldun diye ve her dem
zikrullh dilinde hazr ola, Hakktan sana davet ola, ondan sonra tamam bu drl-
frrdan el ekip, pervz idb, arn katna kp onda bir sahr grne bhad ve onda bir
ziy gresin ki, hi gurubu yok ve bir ziydr ki, hi zevli yok, onu grp sebt- kurbe
eresin, Hakk Tel onda sana ok ziyfet kla ve sf arb- ayni tesnim suna, iip ondan
tevhd-i zta eresin, makm- vahdete istikmet bulup halkla Hakka ikmet edesin ve
Hakk liksna vsl olasn, ayn- bekya fen fillh ol, safya eriiniz. Allah birle t ki,
cehil zulmetinden hals olup, ehl-i dnydan uzlet edip, halvette sohbetin Hakkla ola h
kermt. mdi nect istersen ehl-i dnydan uzlet eyle, onlara karma, zr ki, onlarn
sohbetinde kalbe kasvet eriir ve seni Hakktan rak eder, eytan- laine yakn eder. mdi
bunlardan kesil, Hakka vsl olmaya kast eyle. mdi nect hulk-i hasendir, istersen
dnydan ve ehl-i dnydan el ek uzlet ihtiyr eyle [52] ve vellere yar ol, gayri yr
isteme, zne taallkten biri etki, s (as) gibi mcerred ol, deccl nefsini ldr h ol, adl
eylemekten mamr eyle, nur ile ehrin dola t ki, zulmet gide, nr-i kbr olup l cevher
olasn ve sayler eyle ki, h iken dilenci olmayasn ve deruh kul olma, gen Krun hevya
verme, nuh iken heyl denizinde gark olma, nefis yedi bal ejderhdr. mdi ol yedi bal
ejderhy ldrmeye evliy terkeinde km yedi ok gerektir ki, ol ejderhnn yedi ban
ldrmeye havrler gibi ehl-i nur ol. mdi ol yalanc mflis medyunlarn lfna aldanma,
ansrn hkmn iptl eyle t ki, emr-i Hakka itaat ede ve itaat klmaa kdir olasn ve
ibdetin neticesi marifettir. mdi tlib-i mevlnn hun ve cefdr ve can terk eylemek ann
hnudur. mdi sayeyle ki, vcdun esmy- hsnya cmi kl t ki, ilmin Hakkal- yakn
ola. Kl-i taklidi ko, nfiz deildir. Hl-i tahkki talep kl ve gnln rha tbi kl t ki,
vcdun marifetle mamr ola, amm eer ruh gnle tbi olursa mshibin eytan olur,
zr gnl ekserin murdna nil olur. Gfil olma ve ona gre tedbir eyle t ki, cn-
muraddan mahrm kalmayasn, kalbini beytullah kl, melike gelip emrullah ile tavf
edeler.
mdi gnl tfl olan gibidir; neyi grrse ona meyleder ve onu kesbeder. Her ne
vecihle terbiyet edersen ona gre hsl eyler. mdi tlibe himmet gerektir, nefsi kalbe ve
138
kalbi rha tbi ola t ki, ondan sonra kalbi dars-Selm ola, inaallah Tel. T ki,
tecellye lyk ola murd olan ehved ile gnller kn olmaz. mdi sem-i rha kasdeyle,
hicb- nrnden ge, t ki, bizzt mevldan hitb iitesin. Ey gfil! zerinde bir hicb
olsa gnn nrunu grmezsin, yaynm bin hicbn altnda gaflet uykusu iinde yatp
uyurken lem-i lhutu grmek istersen ol olmaz. Zr hakkn mazhr rh- izfdir. mdi
lem-i ervh seyreden rh- izfdir yoksa her kdya myesser olur sanma. Nefs-i
emmrede olanlar eytann mazhr olmaktan hals olup [53] mminler zmresinden
olasn. mdi say eyle ki, rh-i kll ve rh-i l czi bil ve rh- czede kalma, matlbun
uhd ola. mdi tlib-i Hakkn almeti oldur ki, z tekz eder ki, bir mrid taleb eder
ve belya boyun verir. Eer bu halleri yok ise mmin deildir ve szleri yalandr. Eer
nect istersen vahdetin cemini n etmeye say eyle ki t ki, cemi vahdet curasn n
edip mest ol ve msivnn zerresin grmez ol. Her neye nazr klsan mevly gresin,
esrr- Hakk erie, hayrn ede, her nefes seyrnn hidyet-i Hakkla vechullh ola; - .
+= '' = ''
444
sahrsn seyrn edip vech-i bkye eresin. Pes rh- fen bunda, mutlk-
fen budur ve bundadr. Ondan sonra mukarrer bulup dehrin fensn ve fen libsn ihtiyr
edip mtem donun giyip terk-i dny olur. Pes kdrt- hevdan sf olup, kamu halktan
nefret eder, uzlet ihtiyr edip fikr-i ayrdan hl olur ve bu lemde garip olup, bir ehl-i
dnyda ehl-i dil bulunmaz ki, ona hlin takrr ede, bu ahbr iide, tasdik ede kati bir fen
meydnnn shib-i Kurna Cenb- Hakka b- visle erimi ve meyhney-i vahdette
huzr-i kalp ile namaz klp dell-i esrrdan Mescid-i Aksy bula.
Ey gfil, hairden ve hair oldu, gzn a kitabn oku cemi halk cihandr bu
sahry- teaccb fark oluptur, ehl-i cenn ile ehl-i cehennem cmlesi mevcdun tekzs
iki sz t fikreyle t ki, anlamak vsl ola. mdi her kii mertebesine bugn bunda bulur.
Kim ki, sayedip hidyete lyk olup ona hidyet erdi, ebed visl buldu ve her kimki, nefs-i
hevsna tbi oldu; dalletten nect bulmaa say eylemedi ebed dallette kald. Her kimin
hassas ak- hakki ola, ol mrd-i sdk yolda kalmaz, ann kalbine envr- tecell ile dolar
inaallah. Amm kbiliyet olmasa filden ona tesir etmez, ezelden cmle tedbir byledir,
zr eser-i kbiliyettir.
mdi [54] mheyy ol kalbini gayrden hl kl, kable lyk ol, t ki, fil eser edip
sen de kmillerden dah olasn ve eer kmillerden olmak dilersen ehl-i himmet ol,

444
Kasas, 28/88.
139
evliyy-i izma hizmet eyle t ki, matlbuna eresin sana da hizmet edeler. Zr ezelden
detullh byle olmutur ki, hizmet ile bulunur vuslatullh. mdi derbederler gezip bednm
olup hiretin tr u mr etme say-i beli eyle t ki, Hakk Tel kalbine levh-i mahfz kla
ve kalbin gz ala, her nesne ibret birle nazarlar edesin.
mdi dim siym u kym kl kurbet-i Hakk bul, ihml ko, Hakk lfzna mazhr
olasn, yzn grmee say eyle, zr onlarn yzn grmek Haccl-Ekberdir, ehl-i
himmet ol, evvel ansr hkm ref ola tammet t ki, kalbin msiyet gecesinden pk edip
ihy edesin, ondan sonra leyletl-kadre erip tecell-i zt ola, Rabbn grp her dem scd
klasn ve yere nzl eder cmle melik ve rh- uhdunuzu gresin ve kamu eyya
muhd olmu bir nr-i zam gresin ki, hibir nesneye benzemez, nihn yok mekn yok
cihetinden muarrdr, levni yok tefsrden mnezzehtir. Kim ki, ol nrun lesine gark olur,
bu hli grp akl gider, o dem yzn yere koyup kurbet hsl oldu diye secde etti ve ruyet
hsl oldu, feny- mutlaka eriti ve kamu eydan n bulur gzn aar yer y- ekber
grr ki, g ge benzemez ve yeri yere benzemez. Ol lemden dah geip yz Hakka
mhede ede, ol vakit renksiz ve niteliksiz ve hatsiz ve nihyetsiz ve bmisl ve bzdd,
bnid, ona ikre olup temkin ve temekkn ona lzm deildir. Pes onda ne tulu bulunur
ve gurup bulunur ve sa kalr ve sol kalr ve n kalr ve ne art kalr ve ne gkler ve ne
yerler ve ne zaman ve ne mekn kalr ve ne raklk ve ne yaknlk kalr ve ne gece ve ne
gndz kalr [55] ve ne ar ve ne fer ve ne dny ve ne hiret kalr. mdi benim rhum bu
ahvli grmekle bilinir demekle bilinmez. Bil klli ki, yetmi bin lem insn- nihdnda
mevcuttur ve her lem hesbnca insn- kmilin bir gz vardr ki, ol lemi ona mnsib
gzyle mtl klar ol lem kefolduu halde bu yetmi bin lem vardr iki lem iinde
cmle mndericdir ki, ona nr-u zulmet derler, yani biri lem-i melekttur ve lem-i gayb
ve lem-i ehdet dah derler ve hem cismn ve rhn dah derler ve hem hiret dah
derler ve insan bu iki lem mecmundan ibret kudret-i lyezl iki zddn arasnda cem
etmitir ve ol bu yetmi bin gz ki, yetmi bin lemi idrk eder ve insan iki lemin
mdrekt iinde Hakk Tel cem eylemitir ve cemi cismniyyet lemlerin be havssn
birle idrk eder ve be havss- btn ki, insann rhniyyetine taalluk dutar ve cem
rhniyyeti lemleri onunla idrk eder ve biri akldr ve biri dah ruhtur ve biri nefs-i
klldr ve biri nutktur.
mdi ntk ol sdktr ki nefes muvfk ola ve Hakk Telnn kitabna byle
olmayan ey sardr ve dilsiz ve gzszdr. Pes o doru dnmez kavlhTel: =-~ '-
140
'- '--= - - '- '+-- '- - - --- ' - - '- c -' '- ~= '- Many-
erfi budur ki; Bir yaprak dmez aalardan Allah Tel onu bilir ve dah bir dane
yoktur, yer karanlklarnda dah bir ya yoktur ve bir kuru yoktur ill Allah Telnn
kitabnda yazlmtr.
445
demektir. mdi bu yetleri anla, nefs-i Hakk kitabyla muvfk
olan ntk kimdir? Eer basretin gz aksa okut, fikirler eyle t ki, mefhum hsl ola,
evliynn ilmine ve kefini inkr etmekten hals ola. mdi eer yetmi bin lemi idrk idb
ol hicblardan gemek dilersen yzn tabiatn esfel-i sfilnden eriat- aly- illiyyne
ynelt ve bir mrid-i sdk taleb eyle, eer mrid maribde olsa ve sen merkda olsan
raktr deme, azm eyle var [56] eii tana ban ko, huzurundan ayrlma her halde teslm
ol, dnydan ve ehl-i dnydan yz evir uzlet ihtiyr eyle, riyzete, mchedeye megl
ol ve Hakk Teldan korkmak evynn bana r ve eriat ve tarkat ykn arkana
yklen ve nefsin ban mchede ekici ile dim dvn ve takv evynn bandan
giderme ve nefsin merkep edin ve bin Hakk yoluna yrt ve nefsin murdn verip, eytan
yoluna yrme ehl-i hevlar gibi. mdi mrid huzurunda tasfiyye-i kalbe ve tezkiye-i
nefse dim dervi t ki, mlhime makmna eresin ve ilhmt- rabbn birle merref,
mnevver olup her nesneden hakkatn ilhm- Rabbn birle bilesin ve ondan sonra ol
yetmi bin hicb geip seyr-i ilallah hsl edesin ve cemi eydan Hakk Tely
mnezzehce grp mriklikten hals olasn.
Ey gfil, uykuya lm dedi, Hakk Tel nitekim buyurur : J---'- -'-:- -- :
:-- --- '-- ---- - -- --:- -- -- _-~- J _~--- -- ---- -- '+--'- --: '- --
Mans budur ki Dah ol Tanr Tel sizi ldrr gece sonra Hakk Tel yine der grr
ondan sonra haber verir size ilediiniz ileri.
446
demektir. Ey gfiller! Bu yetler neye
irettir? Hi bilir misiniz ve hi kulanza girmez, zr isynn kfr sarholuundan ve
dny lezzeti sarholuundan kulaklarnz sar olmutur ve ann iin Hakk kelm
iitmezsiniz. Amm eytan szlerin acb iitirsiniz ve hi delil istemezsiniz, bir kezden
kabul edersiniz nefis eytannza muvfk olduu iin. Ey gfiller her gece uykuda ol
yerler ki, grersin ldn vakit onda varrsn, ehl-i takv ol t ki, gklere yol bulasn
kimki ilm-i takvdan nasipsizdir, ol gklere yol bulamaz esfelde kalrlar, hor ve zr
dnyda her ne tohum ekersen eer hayr ve eer er hirette sret balar. mdi ol tohumu
eke grr ki uykuda hri ve glmn ve nihyetsiz lemler gresin ve bir ziy gresin ki, hi

445
Enm, 6/59.
446
Enm, 6/60.
141
gurubu olmaya, her grdn murdnca da ola, gzlerin grmekten lezzet bulasn, amm
korkuluca dler ki grersin n-gehn seni incitirler, her ne trl yrtc canavarlar ve
irkin sretler grrsen bil ki, her biri bir gnhndan kopar. [57] her gnahn bir rumuzu
olur uyuduun vakit : -- :-- buyurmutur. [Uyku lmn karndadr.]
447
gzn
a gfil olma yh.
Temmetl- kitb, el-fakir tark-i Ukden Muhammed EminTevfik Servi
Rebiul l [h. 1306]

Gfte-i Chid (ks)
Bir teferrc eyleyip baktm cihnn yzne
Her neye baktmsa ibret grnd gzme
kil isen can gzn a, tut kulak bu szme
Bir deirmendir bu dny, tr bir gn bizi
let ta deirmenin yeryzn tutmu karr
Gklere klsam nicedir leyl nehr
Nice yzbin evliyy topraa kld karr
Bir deirmendir bu dny, tr bir gn bizi
Alna aldanma sakn mekriyle hle klar
Verdiini geri alr, sanmaki bk kalr
ki tan arasnda dnenin hli nolur
Bir deirmendir bu dny, tr bir gn bizi
Chid ge bu fendan bakma ann alna
Zehr olur herkim yerse sunma ann balna
kil isen kl seyhat gir Resln yoluna
Bir deirmendir bu dny, tr bir gn bizi

447
Heysem, Mecmeuz-zevid, X, 415 (Ali b. Eb Bekr, I-X, Khire/Beyrt, 1407).
142
orak iinde dnenin mr olur ona gd
Bulmad iflh o lden enbiy-i h ged
ki cihnn gnei fahr-i lem Mustafa
Bir deirmendir bu dny, tr bir gn bizi


TEVHD- ZT
Kitb- tevhd-i zt (fihrist)
Mecnn ile Leyl.......................................................................................................70
deme secde hakknda............................................................................................84
Kfirin mslman olmas..........................................................................................87
eriat terk edeni beyn eder.....................................................................................92
Erincek yedi yz ellisinden sonra evlenmeye.........................................................108
Fasln fi beynil-gaz............................................................................................119
Fasln fi rhit-tahliyye...........................................................................................145
Sepet ile su almaa..................................................................................................156
Fasln fi ihtiyc-eyhil-mrid...........................................................................175
Fasl, eyhlik makmn beyn eder.........................................................................176
Bu fasl Slihlerin makmn beyn eder.................................................................186
Bu faslda irdetin eritin beyn eder....................................................................190
Uhud gazsnn cengin beyn eder..........................................................................202
Bu fasl mridin zikre ihtiyac.................................................................................209
Zikr-i cehri efdl olduu beyn olunur....................................................................213
Cehirle zikr hakknda fetv beyn olunur...............................................................215
Fasl, tarkat dbn bildirir.....................................................................................220
143
Fasl, Ulemnn slkun beyn eder.......................................................................223
Hikye, Eb Cehil melunun efendimize hucmun beyn eder..............................235
Hasan Basr hz. nin mridleri eytandan ikyet ettikleri.......................................237
448

e-eyh Pir Hasan Hsameddin Uk (ks), ondan e-eyh Memican Efendi
(ks), ondan e-eyh mer Karbi (ks), ondan e-eyh Chid Efendi (ks), ondan
Ahmet el- mruf bi boz (ks), ondan e-eyh Nuh Efendi (ks), ondan e-eyh
Osman el- Edirnev Fil Yokuu (ks)
Hz mellifl-kitap Chid Efendi (ks)
[61] Bu eyh Chd (ks) in Tevhd- zt kitabdr.

--:- -:- -- -~-
-- --- --'- = --=- ---- . --~ -- --- -'= -- =- --= :-= _-- >~- >~-
:'=- -'= - --=- - --~:-- . Amm bad, yle bilineki, sebeb-i telif-i kitap
oldur ki, muvahhid ile mlhidi temyz eylemektir murdmz. Hakk Telnn tevfki birle
yle bil ki, Hakk Telnn zt- vahdniyyeti kamu eydan rdir. Zr ferdniyyette
isim-i vasfa mecl yoktur, ehaddir, izzet onundur ebed, Hakk Tel zt- nn cemi
eydan mnezzeh olduunu bildirmek iin pes bu manda: - -- : J- [Ey Muhammed
deki.O Allah ehaddir.]
449
geldi. Zr Kbenin mrikleri, Y Muhammed! Rabbini vasfet
demediler, ztndan sual ettiler. bu srdan vhidi anmad ehadden oldu kale. Zr Hakk
Telnn vahdniyeti zere kamu halk ni oldu. Pes ztna lyk olmayanlar gidermek
iin ve mriklere ilzm iin ehad lfz geldi. Bilineki, ehad ile vhidde fark oldur ki, ehad
zt- mutlaktr, vhid esmy- sfatdr, amm ayr deildir vcd- vhiddir, ehad vhidsiz
olmaz, vhid dah ehadsz olmaz. Eer basretin ak ise lemin nakna bak nakkn
anla. Gnee nazr kl ki, lem-i mlke padiahtr, neye mazhardr fikreyle, mhede
trikndn mahrm kalma t ki, Hakk Telnn sfatn ve ztn idrk hsl ola inaallah
Tel ve eer sil sual ederse ki, Tevhd- zt nedir diye? Cevap oldur ki, Hakk Tel
Kelm- Kadminde buyurur - '- =~--'- '-'- --- :- -'--- : '- - '- -- -+
'- '-~'- -- --- -- --- =- ::- : Mans budur ki, Tanklk verir Allah Tel

448
Karlatrdmz nshada bu beyitler ve fihrist yok.
449
hls, 112/1.
144
Allahtan gayr Allah yoktur dah melekler tanklk verir Hakk stne dururlar adlillh,
Allahtan gayr Allah yoktur, dah azzdir hikmetler ssdr, tahkik din Allah katnda islm
dinidir
450
demektir.
Biline ki, tevhd Allah Tely cemi eydan mnezzeh grmektir, vcd- [62]
mutlaktr, mhiyyete rza olmaz, vahdniyyette erki yoktur, biridir demektir. Amm
Ehad ismi drtdr, biri fiildir ve biri ism-i ztidir ve biri sfatdr ve biri hviyyet-i
bahridir, kimi nr- mutlaktr. mdi bu drt; cem-i mutlakadr, mnezzehtir. Zr sfat-
nefsdir, bu drt vahdet Zt- Briye dellet eder, ancak gayriye dellet etmez, ztndan
gayriye. Mesel; mevcudluk ve kendi ztyla kim olmaklk ve vhidlik ve hlikyyet.
Bunlar hemen zt- Briye dellet eder, gayriye etmez. Hakk Telnn fiiline hibir kimse
kdir olmaz. erki yoktur, kadmdir bu kint Onun mahlkudur ve cmle ey fnidir,
mevcd- hakk deildir. Hakk Teldr ki, diml- bekdr diye, diliyle ikrr etmektir
ve gnl birle inanmaktr.
Pes ehl-i tevhd mertebedir.
Birinci mertebe; Mbtedlerin tevhdi takldtir, yani gayri kiiden iitip ya
kitaptan grp derler; manlar takldtir, istidll-i zevk deildir, misl diliyle ederler
Allah birdir eriki yoktur, lemlerin rabbi oldur, taam yemez kimseden domamtr,
cmle eydan mnezzehtir, zt, sfat msivdan gandir, li ztdr diye diliyle ikrr
ederler. Pes bu ol tevhdtir ki, zhirinde diliyle ikrr eden kimseye ehl-i kble derler ve
eer art- man ve sfat- man ve ahkm- eriat nedir bilirse ve hkmn icr ederse kble
bunun zerine konuldu, bunlara ehl-i kble derler, islm dinini btl dinden bu tevhd-i birle
ayrld. mdi bu tevhd-i birle kimse zillet bulmaz, dnyda cezdan hals olur.
kinci mertebe; Havssndr. Ol tevhd oldur ki, Hakk Teall'nn ztna ve sfatna
ve ismine diliyle ikrr ederler ve gnl birle inanrlar ve ahkm- eriat tasdik ederler,
emrine imtisl ve nehyinden ictinb ederler ve ahkml man nedir bilirler ve sfat- man
ve art- man bilirler ve cemi amlin bedeni ve rhu ve srr nedir bilirler ve hkmn
icr ederler, tark-i Hakka boyun verirler ve uzleti ihtiyr ederler ve halktan tamam
mitlerin keserler ve cemi ilerinde messir Hakk Tely grr gayriden grmezler ve
kader, srr- Hakk bilirler [63] ve her nesne ve katnda zhir olur bilirler ve Hakk- lem

450
l-i mrn, 3/18-19.
145
yznden okumulardr, muvahhidlerdir. Pes man kef-i yan nr-u birle sbit olurlar
mhidlerdir.
nc mertebe; Ehass- havssndr. yle biline ki, ehass- havssn tevhdini
Hakk Tel rndlemitir. Bu tevhd gayrinin nasibi olmad, Hakk Tel bu tevhdi
muhtr etmitir lem halk fen bulduktan sonra bk zt- Hakk kalr onda hmid ve
mhid bulunmaz, hemen haktr, muvahhid vsl hemen mazhr olmutur, zt ztyla
birler. Pes hakkat tevhd-i kmil budur ki zt ztyla birleye t ki, riyet olmaya. Nitekim
hz. Muhammed (sav) yakn grmtr ki bu cmle lem-i kint Allah Telya sen
ettikleri cmle riyetidir. Pes ol emneti red edip etti ki, Y rabbi senin zt- kadmine
sen eylemek bir dil ile ol hades-i sfat olmutur, nice mmkn ola dedi. Ondan buyurdu
ki, Y rabbi senin ztna sen eylemek hem sfatn myesser olur.
451
dedi. mdi eer nr-
u marifetin var ise; zikrolunan hadslere nazr kl t ki, mefhum hsl ola, zt ztyla
birlemek nicedir anla. Pes ve hads-i kutsde Allah Tel Kaan ben bir kulumu sevsem
kula iitir ve grr gz ve syler dili ve dutar eli olurum.
452
Pes yle olacak lcerem
benimle iitir ve benimle grr benimle syler ve benimle dutar diye buyurdu. mdi bu
hads-i kutsyi dah fehm eylemeye sayile t ki, zt ztyla birlemek nedir, bilesin t ki,
galata dmekten hals olasn. Nitekim nice taifeler mbted ve ehl-i dall oldular ve
bunlarn sebebinden bu nice halk azgnlardan olup dinlerin fesda verdiler. Ol tifenin;
Birinci; Habbiyye ve Ceyyibedir, onlarn itikd oldur ki, ederler Kaan Allah
Tel bir kulunu sevse onu halktan dnydan keser ve ibdet tekellfnden kurtarr
derler. Pes bu sz kfrdr. Bunlarn szleri btl olduuna hit gerekse kelm- Hakkta
mezkrdur, kavlh Tel: -- '+' J-: '---- '- J--- -- '---- -- c- -~ -- -
'--: ':-- J Mans budur ki, Ey brnp yatan kii [64] Yani ey Muhammed! dur
gece illa az buuunu ya eksik ya artk eyle, Yani ol vakitlerde ibdet eyle dah Kurn
harflerinden oku ya Muhammed
453
demektir. yle olacak Hz. Muhammed (sav)Allah
Telnn habbi iken onu ibdet tekellfnden kurtarmad gece gndz bana ibdet eyle
diye buyurdu.

451 Bulunamad.
452
Bulunamad.
453
Mzzemmil, 73/1-4
146
kinci; Evliytibedir. Onlar ederler Kaan bir kii velyete erise emir nehiy
onlardan gtrlr ve halk onlara secde eyleseler drsttr derler. Bu sz dah kfrdr,
sdkna hit gerekse kelm- Hakkta mezkrdur. Kavlh Tel:
- 4 - ' - :- '- ---~'- :-~- :-- ' - - : = ' doru ol nitekim buyuruldu
sana ve seninle tevbe edenlere dah azmanz doru yoldan tahkik ol ne ilerseniz
grcdr
454
demektir. Bu yet nzil oldukda Hz. Muhammed (sav)in gldn hi
kimse grmedi. Buyurdu ki; Hd sresi benim sam sakalm aartt
455
dedi. Ashab,
ettiler niin y Raslallah? buyurdu ki [Hakk Tel bana :- '- ---~'- ] diye emreyledi.
Shhat arzu huls-i niyyet eyle, mukm ol beni birlemekte ve bana ibdet klmakta yle ki,
buyurduk ol dah korkusundan gece gndz alard, dnydan hirete sefer edinceye dek
cemi mrn emr-i maruf nehy-i anil- mnker birle geirdi.
nc; imrhiyyedirler, onlar ederler Avrad, olan insann reyhndr, onlar
tasarruf etmek drsttr, yani zin ve livta h helldir derler. mdi bu szler
kfrdr, katilleri vciptir. Sdkna hit gerekse kelm- Hakkta mezkrdur, kavlh
Tel -+ :- :=-= -'~- - :~ ---:--- J- Mans budur ki, yet Y
Muhammed! mmin erlere syle yumsunlar gzlerin harama nmahrem avratlara
bakmaktan ferclerin saklasnlar zindan.
456
demektir.
Drdnc; bhiyyedir. Onlar ederler Biz kendi nefsimizi fsktan men edemeziz.
Zr Hakk Tel bizi ezelden fsk yaratt, biz bize tevfik veremezizderler. Dim nefisleri
hevsnda gezerler ne gerekse ilerler. Bu sz dah kfrdr. Zr Allah Tel zlim
deildir. Nitekim kelm- Hakkta buyurur,
[65] :-- --= '- ~-~ '-- c- J := :-- ' ~=- :~ -- Mans budur
ki; Bugn cez gndr her nefis kazand amelin cezsn grr, bugn kimseye zulm
yoktur.
457
demektir.
Beinci; Helliyyedir. Onlar ederler ki Asl gnah yoktur, cemi mekrht
helldir Bu sz dah kfrdr. Sdkna hit gerekse kelm- Hakta mezkrdur. Nitekim

454
Hd, 11/112
455 Hkim, el-Mstedrek ales-Sahhayn, II, 374 (Eb Abdillah en-Nsbr, I-IV, Beyrt, 1990/1411).
456
Nr, 24/30.
457
Mmin, 40/17.
147
buyurur: -- : ' :- = '- :- -' -- '+' Mans budur ki Ey man getiren kiiler!
Hell etmeiniz Allah Telnn haram eyledii nesneleri.
458
demektir.
Altnc; Mrciedir. Onlar ederler ki Bir kul Allah Telya man getirdikten
sonra kul zerine ayrk farz yoktur derler. Bu sz dah kfrdr. Kelm- Hakta
mezkurdur. ' -~- :--- '-- -- - -~-=- -- ---- '- :- '- 4 - ':- ::
---- Mans budur ki buyurulmadlar Allah Telya tapmaa ihls edip din, pk
itikat ile duralar, namaz dah klalar, zekat dah doru dindir
459
demektir. Onlarn bu
szleri btl olduuna bu yet hccettir.
Yedinci; ol merdudlar ederler kaan bir kii lse mdum olur, ona hair neir
yoktur, hayvanlar otlar gibidir Bunlar diyenler Allah Telya inanmayanlardr, katilleri
vciptir. Amm imdiki zamann ekser halk, bu mezheb-i merdde ihtiyr etmilerdir.
Ancak dim ileri hireti inkr etmektir. Zr kiinin fiili sznden artk olacak dellet
eder, itikdna gre kii dil birle nesne dese dnse ann hilafn ilese, halk ann szne
kimse inanmaz yalanc diye. Amm imdiki zamann halk diliyle V :~ --=- = V -
= derler. Amm Kurn hkmn terk ederler, muhkem eytana yaprlar, acb haldir ki,
bu halde birbirine yalancdr, demezler, mminleriz derler. mdi Hakk Telnn birlii ve
azameti bir kiinin gnlnde olmasa, ann hirette man yoktur. Zr hirete man olan
mminin almeti oldur ki, hkm-i Kurna yapr hkm-i eytana yapmaz. Nitekim
Kelm- [66] Kadmde buyurur, :-:- '- '-- -- J-=- :-~-- Mans budur ki
Dah yapnz Allah Telnn ipine ki, Kurndr, cmleniz ayrlmanz haktan.
460

demektir. mdi ol hair ve neir yoktur diyen merdudlarn szleri btl olduuna hit
gerekse nitekim buyurur, -=- _~= - :--~ :-- ~- :-- _-'- '+- _-~ --
:--- '-- Mans budur ki; t ver y Muhammed! dn mmisi olsa dn
kabul edecektir. Allahtan korkanlar rak olur kati yaramaz kii girer od iinde onda
lmez ve hi azbtan kurtulmaz.
461
demektir.
Sekizinci; ol merdudlar ki, ederler can gezer derler. Yani bir kii lse ann can
gine anarahminde bir bedene ameline lyk, eer iyi ameli var ise gine bir iyi dem

458
Mide, 5/2
459
Beyyine, 98 /5
460
l-i mrn, 3/103.
461
Al, 87/9-12.
148
bedenine girer gine dnyda gezer, ol bedenden ksa haline gre bir bedene dah girer,
eer yaramaz ileri var ise bir canavar bedene girer gezer, hiret yoktur derler. mdi bu
szleri dah kfrdr ve katilleri vciptir. Bu tikat zere olanlar Hakk Tel hads-i
kutsde buyurur; hirette kullrma nesneler yarattm ki, dah onu gzleri grmedi,
kulaklar iitmedi dah beerin hatrna gelmemitir.
462
Yani insann gnlne
gelmemitir. Pes byle oluncak ol merdudlarn szleri btl oldu. mdi Hakk Tel hads-i
kutsde buyurur; tenaumtn bazs rhnidir bazs cismndir, hiret ki letfet
lemidir.
463
Pes ol holuklar onda olur dnyda olmaz.
Dokuzuncu Dehrler; ol merdd Dehrlerdir ki, ibd mnkerlerdir ederler lem
kadmdir, masnu-u sni deildir, evvelen oldu ve ebed olur bil bidye vel nihye
derler. mdi bu szleri dah kfrdr. Biline ki bu lem bir cisimdir ki, sonradan cd
olmutur, ibtids bir snidendir ki, cemi lemler ann birliinden zuhra geldi, cemi
lem ona muhtatr ol kamudan b-nihyedir, yle ki cemi lem birden hsl oldu. mdi
bir, adet cinsinden deil ve cmle adet ona muhtatr ve ol detten gandir ki, hi adet
olmazsa bir mevcuttur, zt- kadmi asl kbil-i ksmet deildir, mtekessirden
mnezzehtir [67] cemi lem mtekessir la eyn olur. Pes bu lem-i mtekessrin kym
bir sni iledir ki, ol kamunun vcdunun hlkdr, bil kudreti vel ihtiyr, Kavlh Tel
: :-- ' --=- J '- '-~- -= -- -- --=- Mans budur ki; kr ol
Allaha ki, yaratt gkleri dah yerleri dah aydnl karanl.
464
demektir. mdi bu
cihnn sonradan yaratld basreti olan sdk mminlere gn gibi yandr. Biline ki,
Hakk Tel bu gkleri ve yerleri mevlidi ibd iin ettii cmle ey yaratlmaktan murd
olan insn- kmildir.
Onuncu; Hulliyyedir. Onlar ederler ki raks ve sem halinde bizden hicb gider
ol vakit ne ilerse var drsttr derler ve eriata muhlif ederler. Bu sz kfrdr.
Onbirinci; Hriyettir. Onlar ederler murkabe halinde umaktan bize hriler
gelir, onlara cim ederiz, sonra gusl ederler bu szler dah bidattr.
Onikinci; ilhmiyyedirler. Onlar ederler Kurn ve ilim ve amel hicblardr
derler. Amm iare ve hukem kitaplarna megl olurlar. Bu szler dah kfrdr,
katilleri vciptir.

462
Buhr, Bedl-halk, 8; Mslim, Cennet 2, 3, 4, 5.
463
Bulunamad.
464
Enm, 6/1.
149
mdi bu zikrolunan mezheb-i gmrhlarn gyet enkas ve ebter, imdiki zamanda
kendi ihtiyryla Enel-Hakk davsn eden kezzb merdudlardr, katilleri vacbtir, kelb
akuru tepeler gibi tala tepelemek gerektir. yle biline ki, Allah Tel birdir sddkdr
samediyyette ve naziri yoktur ehadiyyette, mevcuttur kbil-i adem deildir, kbil-i ksmet
deildir ehadtir ve kbil-i tecrbe deildir, la mekndr, iki lemden gandir leme dhil
deildir. Nitekim Kelm- Kadminde buyurur; '--- J-- ' -- -- [Allah Tel
hereyi ilmen ihta eder.]
465
Ve Allah Tel hullden ve ittihattan mnezzehtir,
mahlktn mhiyetine rz olmaz, erki ve misli yoktur, cemi ey yok iken ol var idi,
hirdir, cemi ey helk oldukda ol bkdir, evvelinin evveli yoktur, hirinin hiri yok,
ezeliyyz-zttr, ebeds-sfattr ve cemi mevcdtn hlik oldur. Biline ki, vcd
tecelldir demek ve zt demek isimdir, bunlar dah tefhim iindir yoksa mutlak ayn-i
harminde zuhrundan ve btndan ve vcdtan ve zttan ldir. Pes cemi ey eser-i
vcdtur hakki deildir. mdi eser-i ayn-i hkm yoktur mevcd-i hakki Allah Teldr,
diml-bekdr, Allahtan [68] gayrs kbil-i zevldir. Pes Hakk- mutlak vcd-i
mahzdr ve cem-i mevcdt Hakk Telnn birliine hittir, cem-i mevcdt ki, eer
lem-i melektta ---:- ~~-
466
hitbna cevap verip _-- diye dim arrlar hi birisi
Enel- Hakk davsn etmez, cem-i mevcdt Allah Telya cevap verip [sen bizim
rabbimizsin] diye arrlar. Biline ki, ol kimse kalp marazndan hals olup ve Hakk
Tely semilik sfatyla tecell klp hitb zhir olup istima- Hakk kelm hsl olup
shhat bulmutur, cem-i ey kalbinden ---:- ~~- hitbna cevap verip _-- diye
artklarn iite. Ol mukarreb dah nefsine hit olup _-- dedi, Firavun gibi Enel-
Hakk davsn etmedi. Dim = V - V dedi. Amm merdudlar ki, :- -+-:-- -
:--- :' '- - -- - -- -+- '~:- -- -:- Mans budur ki; Onlarn yreklerinde
kfr hastal var, pes ziyde eyledi onlara Allah Tel hastal dah onlaradr, yrekler
actc azb ann iin kim Hakk yalan tutarlar
467
demektir. mdi Hakk yalandr
tutanlarn eeddi, imdiki zamanda kendi ihtiyr birle Enel- Hakk davsn eden
merdd-u kezzblardr ki, dallet bahrnda gark olmulardr.
mdi insan- kmil ol rif-i billhtr ki, cemi eydan Allah Tely mnezzeh
gre ve Hakk Telnn sbtu ve sfat- bahr- eyden muayyen gre, ondan tekarrb kesb

465
Talak, 65 /12
466
Arf, 7/172.
467
Bakara, 2/10.
150
ede feyz-i Hakktan ve lem sretinden Allah Telnn azametini mhede edip man
sayd ede ve dim feny- mutlakta karr ede ve kendi znde zerre kadar kudret grmeye,
vcd ehrinde varlk diresi mahvola ki, tecelliyt- ilh zuhr ede t ki, galata
dmekten hals ola. mdi slik olan mridler pr nefsinden telkin zikrolunup nice yllar
riyzet ve mhede ekmeden murd, teayynlerin mahvedip fen diresin kesb
eylemektir. Teayynn tas mahvolacak mutlak fenya der, ondan sonra sfat- insana
varr, ondan sonra many- insana eriir, ondan sonra sfat- Hakk zhir olur, [69] ondan
sonra marifet-i nefs hsl olur, ondan sonra marifet-i Hakk hsl olur. mdi ey tlib ol
vakit kendi mansnda Allah Tely mnezzeh grr ve cemi eydan dah mnezzeh
grr. Pes yle olacak h ki, kendi ihtiyr birle ann dilinden Enel-Hakk davs
Firavun gibi kibirdendir, kalbinde zerre kadar kibri olan merduddur ki, ulhiyyet Allah
Telnndr.
Cem-i demlere farz olan ubdiyyettir. yle biline ki cmle enbiylar, evliylar
mazhardr ism-i cm-i ilhiye. Pes enbiylar, evliylar byle olduu itibarla berzahtr
sfat- ilhiyye ile ve sfat- kevniyye arasnda ve many- klliye ile many- cziye
arasnda bu berzhiyyetten tr Hakk Tel bunlar lem-i irda gtrd t ki, ata ana
taklid altnda kalp eky-i hliknden olmasnlar, nefislerinden nect bulup beni bilmee
megl olsunlar. Cmle lemlerden mnezzeh bir Allah benim ve benden gayr Allah
yoktur, illllh benim ve cmle lemleri yoktan var eden benim, bana erik komasnlar,
benim erikim yoktur, bana kimse benzemez yandam yok bilsinler diye enbiylar,
evliylar sfatullha mazhardr. mdi Hakk Tel hads-i kudsde buyurur:
| || | Allah demi kendi sreti zere yaratt.
468
Bu
manya irettir, yoksa Allah Tel sretten mnezzehtir. Biline ki her kim ki insan-
kmile riyet etti Hakka riyet etti, zr hakkn mazhardr, Allahdan gayrs kbilz-
zevldir. Eer sil sul ederse ki Byezid-i Bistm (ra) ) _- J _' -=- '- _'=-~
:-- --sbhn m azame ni hel- fid-dreyni gayri, yani benim yceliim hli
ne olurdu iki cihanda? gayr deildir, dediine cevabn nedir? diye cevab ederiz ki
Byezid-i Bistmi (ra) -~ :- - -- _- J _' -=- '- _'= dedii Mansur ve
Nesm Enel-Hakk dedii Hakk Tel onlara tecelliy-i zt etmi idi, ol vakit nr-u cell
ile nefislerin fni klm idi, ol sebepten kendi vcudlarn ve fenlarn bilmee ilimleri

468
Buhr, istizn,1.
151
kalmad biihtiyri dillerinden Enel-Hakk geldi. Zr Hakk Tel onlara [70] kim bi
nefsihi sfatyla mcell kld. Nitekim Allah Tel azamet-i heybetinden akllara
perkende oldu, ol galebe halinde mestlik hli ede, nefislerin fni klm idi, ne
sylediklerin bilmezlerdi. mdi buna misl oldur ki, Mecnnun ak gyete ermiti yani
mkun zikrine zkir olmutu, dim Leyl Leyl diye h u zr eder gezerdi. Pes zkir ve
mezkr bir oldu, yani Leyldan ref etti gnl gayri dnd kendi vcdu mahvoldu. n
Mecnn bu hlete eriti halfe-i Badat buna bir tedbir etti ve etti ki, Leyly Mecnna
gtrn derhal gtrdler. Pes Halfe etti Y Mecnn! hlin nedir ve gnln ne yerde?
dedi Mecnn etti Bu ne suldir sende bencileyin bilesin Halfe etti ite Leyly sana
verem, sen kendine gel dedi. Mecnn etti Leyl hod benim beni bana nice verirsin dedi.
Halfe Leylya etti Mecnna sen syle, kendini bildir dedi. Leyl etti Y Mecnn!
Leyl ite benim dedi. Mecnun etti eer Leyl sen isen ya bendeki kimdir? h ki, Leyl
iki ola dedi, Leylya hi bakmad. Leyl Leyl diye h u zr edip, muk hevsna uup
gitti. mdi bu mertebe vahdet arbn itikten sonra olur.
Pes Hakk Tel kaan ki, bir kulundan ihtiyr- czi tarh ettikten sonra, vcd
mahvolur. Pes dilinden her ne gelirse bihtiyr olur. Byezid-i Bistm ve Mansur ve
Nesm bu halde iken dillerinden Enel-Hakk geldi yoksa kendi ihtiyryla demediler.
Eer sil sul ederse ki, bu ne srdr ki, sdk sliklerin dillerinden Enel-Hakk gelmek ne
acbtir derse? Cevap budur ki, slikler nefsini bilmek mertebe zeredir.
Evveli; sret-i nefsini bilmektir.
kinci; sfat- nefsi bilmektir.
nc; many- nefsi bilmektir. Kaan ki, mrid-i sdk ehl-i dnydan yz
evirip ve uzleti ihtiyr edip mahrem olup, Hakk Telnn sfat- Kbe'sine kastedip
riyzetler ektikten sonra sret-i nefsi ve sfat- nefsi bilir, ondan terbiyesine [71] megl
olur t ki, kalb-i ayinesi tabiat renginden hals olur, ondan sonra marifet mdeni hsl
olur, sfat- insana varr ondan sonra many- insana eriir. Ol vakit Hakk Telnn sfat-
nurlarn kendi ztnda bulur. mdi ol many insan- slik Hakk Tel sanr, kendi
mansndan Hakk temeyyz edemez, ol hayrette akl ve ameli cehle mbeddel olur, ol
sebepten galata der dilinden Enel-Hakk sdr olur, bu srdan Byezid-i Bistm eder
otuz yl env-i riyzetler ekip ve mchedeler edip ve horluklar ile talep kapsnda
oturdum, matlb-u Bri Telya eritim diye, otuz yldan sonra Hakkla benim aramda
152
olan perde ref oldu, grdm ki, Byezid perde ardnda zhir oldu. Amm Byezid niye
Byezide tecell kld? Amm yle sandm ki Hakk benim, ol makmda nice zaman
hayret-i kbrda kalp parekende oldum, zerre miktar aklm kalmad, ondan sonra Hakk
Tel hidyet kld. Bildim ki, grnen Byezid imi ve many- Byezide grnen Hakk
sfat imi, nk Byezidi bildim, ondan Hakk Tely bildim :- --- ~- :- -
- makmna eritim dedi. mdi bu makm her slike myesser olur sanma ki yce
makmdr, vahdet makmdr, kesret makm deildir.
Hussn ki imdiki zamann ehl-i hev mukallidleri azdan birka rk szler
renmiler; uzlet yok, riyzet yok, mchede yok, dim sohbetleri ehl-i dny ile
dururlar, libslarn fukary- sbirne benzetmiler. Amm fukary- sbirnin akvlinden
ve ahvlinden ve menzilinden hi haberleri yok, hemen mteebbihe zere kalmlardr,
ehl-i tecridlerdeniz diye eller gezerler, ey marifetten bhaberler, matlup mekndan
mnezzehtir. Mrid-i sdk, matlba kendiden kendine yakndr.
Ey ahmak chiller, balk yeryzne ksa, azndan burnundan hava girip helk
olduu gibi, ey havay ak sanp ellerinizden nefs-i emmre kullr vahdet ve kesretten b-
haber, uzleti inkr edip halka karmakta ziyn yoktur, vahdet [72] ve kesret vahdettir
dersiz, amm kesrete nazr edecek gznz krdr, dim sol gznz birle sola gidersin ve
kesreti ehl-i dnyya karmak sandnz, chillerin itibarlar sizi helk etmi hi haberiniz
yok ey ahmaklar, nect uzlettir ve halvet uzlettedir ve mncaat uzlettedir ve derect
uzlettedir ve Hakka vsl olmak uzlettedir.
Hsl- kelm cemi makmt vardr uzlet ile hsl olur, knn-u eri zere eriat
kimys, hakkat tebdl eylemekle cmle fetler halka karmak ile hsl olur. Eer
szlerimin sdkna hit gerekse hads-i kutsde bir yer mezkrdur, kle Raslullh (sav)
buyurur; Uzlet rahmettir dah halka karmak zahmettir, dah ahmaklara karmak atedir
dah uzlet benim bahemdir, halka karmak sbrndlnde oturmaktr.
469
buyurdu.
Hakk Tel hads-i kutsde buyurur ki, Her kim ki beni isterse; halktan, arslandan koyun
kaar gibi kasn.
470
dedi. Ey kendi ihtiyryla Enel-Hakk davsn eden merdudlar bu
fni zindana bu kadar peygamberler geldi ve gitti, hangi peygamber Enel-Hakk davsn
etti? h hi birisi etmedi, cmlesi Allah Telnn birliini ikrr edip ve kul olduklarn

469
Bulunamad.
470
Bulunamad.
153
ikrr ettiler ve kendi nefislerin ciz ve miskin, fni dnyy terk edip dim takv libsn
giyb szleri zikrullh, sfatlar ve sumtlar zikrullh olup ve halk Hakka davet ederlerdi.
Allah birdir eriki yoktur ve vahdniyyette misli yoktur, ferdniyyette Allahtan gayr
mabut yoktur szleri vahy-i rabbn idi. Hi nefis hevsyle sz sylemezlerdi.
Salavtullhi aleyhim ecmen. Hakk Tel cemi peygamberleri kullarm deyu zikreyledi,
h erkim deyu zikr etmedi.
mdi Kelm- Kadminde buyurur: -'- - :- '=~ --:- ''-- :
'~-'- Mans budur ki: Zikreyle ya Muhammed bizim kullarmz brahimdir,
shaktr, Yakuptur onlar muhkem kuvvetliler idi Yani basret sslar idi
471
demekdir.
Bir yette dah buyurur: ' --- ---- _-- : -- -- --=-Mans budur ki; kr ol
Allaha ki indirdi kulu [73] stne Kurn
472
ki Muhammedr-Raslullhdr demektir.
Pes hazreti Muhammed (sa) ki habbullh iken ve cmle peygamberlerden derectta al
iken Allah Tel onu kulum deyu buyurdu. Amm ey hayza avraddan domu enks-
ebterler, zikrolunan yetlere cevbnz nedir ve ne huccet birle Enel-Hakk davsn
idersiz? Bir sehl vakit havadan nefes alp vermeseniz helk olursuz, bir hod kfir ellerinizi
arkanza balasa zmee kdir deilsiz ve gznz ksa geri komaa kdir deilsiz, ecel
gelse lmden re bulmaa kdir deilsiz. yle olunca bunun gibi hor, ciz iken ahlk-
zemme iinde gark iken Enel-Hakk davsn nice edersin? Mansura ve Nesmye
taklid sizin misliniz neye benzer, b-cfe hor hnzr yrtc canavarlar eder ki ben dah
insan- kmillerdenim dedii gibi. Ey enks- ebter kezzablar, horluk iinde cef ile gark
olmu iken nice dersin, ey mukallid. Gk sfdir onda kedret yoktur, ona sfler kar,
yoksa eytanlar ge kmaz. Amm kmak isterler, ihb onlar yakar, yani gnller
ehlinin srrndan bilmek isterler, ihbdan yanarlar geri dnp phe ve zann heman iinde
kalrlar, ge gitmezler. Amm gk eytan yeri deildir.
Ey kendi ihtiyr- birle Enel-Hakk davsn eden kezzblar, Raslullh (sav)in
Cebril gsn yarp iini yumaynca, nne Burak kmad ve gklere kmaa Burak
klmad. mdi kii dnydan ve ehlinden yz evirip, uzlet ihtiyr edip, nice yllar
riyzetler ekip ve mchedeler klp t ki, ahlk- zemmeden pk olup ve ahlk- hamde
ile mnevver ve mzeyyen olmaynca ona gkler kaps almaz ve gkler esrrrn

471
Sd, 38/45.
472
Kehf, 18/1.
154
Hakktan fehm edemez. Biline ki, kim ki tlib-i Hakk ise; cann oda salsn Hallullh
gibi, t ki, gnller esrrna muttal ola.
Ey mukallid enks- ebterler, Raslullh (sav) Kudse varmaynca Sidretl-
Mntehya yol bulmad, siz ahlk- zemmenin [74] iinde gark iken Enel-Hakk
davsn edersin, ill sizin ceznz, seni kelb-i akurt tepeler gibi tepelemektir, hirette dah
yerin, nr- kbrdr. mdi hibir kimse tanrlk davsn klmad, ill hev sebebiyle etti
grmez misin? Firavun tanrlk davsn kld, hevsna tbi oldu. Amm ehl-i hevdan
azgn kimse yoktur. Amm Hakk Tel kelm- kadminde buyurur: - -- J~ -
- - :-- - : -- Mans budur ki, Dah kim azgndr, ol kimseden ki, nefsi
hevsna tabidir ve uya hidyetsiz ol Allahtandr
473
demektir. mdi imdiki zamann
azgnlar mumelesi revn ve dallet kaplar ak, hussn eky-i hlikn ol, mezheb-i
gmrhlar kendi kfrlerin ikre kldlar bu zamanda, zhir olup ayi oldu, ehl-i hevlar
kuvvet tuttu, bunun gibi muhmilt szleri hevlarna muvfktr, mcerred takld birle
kfrleri kabl ederler hi delil aramazlar, tark-i Hakk inkrlar ziyde olur, ol
meyhlar ki, Hakk Telnn inyet-i cezbtyla din lemine slk edip, yakn lemine
seyr hsl etmilerdir ve envy-i trl keifler Hakk Telnn ilm-i lezzet-i devletini
bulmulardr ve Hakk Tel tarafndan ve mrid-i sdk kalbinden halk Hakka davet
edip terbiye vermee emrolunmulardr. yle iken ol ehl-i hev merdudlar hi bu sdklara
itibr etmezler mukallidlerdirdiye dim hakret birle sol gzleriyle nazr ederler,
hirete nazr edecek gzleri krdr. Amm ol mezhep gmrhlarn telifi ile deildir, btl
kitaplar ki, her birine bir ad komulardr, ol ehl-i hev merdudlar ol btl kitaplara nazr
edip megl olurlar ve ona marr olurlar, itikadlar ederler Biz muhakkklardanz
takldten nect bulduk ve havslardan olduk derler. Amm muhakkak merdd oldular,
man takldinden mahrm kaldlar, eytan havssndan oldular dah ekiydan olduktan
sonra i grmemiler ve ehl-i yaknn makmtndan bhaberlerdir, ol btl szleri mptel
klarlar, ol brenin manndan [75] bin trl ek ve phe ve halel zhir olur. mdi bu
fetler vki olal ehl-i hevnn fesd ziyade oldu. Mezheb-i gmrhlarn btl szleri yi
olduu ve ehl-i hev katnda kuvvet tuttuu imdiki asrdan gerekti, dn-i islm ehlinin
iinde mtt kiler az kald ve kalan dah mnfklar arasnda garib ve miskin oldu ve
halktan uzlet etmilerdir ve mnfklar ol mtt ki, meyhlara dim itibr etmezler. Pes
ol mezheb-i gmrhlara acb hrmet-i izzet ederler, btl szlerine itibar ederler,

473
Kasas, 28/50
155
hevlarna muvfk olduu iin ol azgnlar ann iin kfrlerin ikre klarlar. Amm
evvelki asrda mtt ki, meyhlar ulemlar oktu ve hem hkimler dindard, din gamn ve
gasssn yerler idi, bunun gibi btl szleri syleyen azgnlar din klc ile katlederlerdi.
imdiki asrda ol azgnlar ehl-i dnynn makblleri oldu. Amm marifetsiz canavarlar,
kfirler drs-selma dhil olmaz ve demden mras yemez. Zr kfir, mslman
anasndan mras yemez, cemi peygamberler mezhebinde byledir. Raslullh (sav)
buyurdu ki: man yoktur ol kimsenin kim emneti yoktur ve dini yoktur ol kimsenin ki
ahdi yoktur.
474
dedi. Pes sen ondan mras yiyen sdk sliklerin almeti oldur ki, emneti
ve akdi olur, emneti ve ahdi olann almeti budur ki, dnydan ve ehlinden yz evirip
cemi dny lezzetini kendine haram eyler, ak- vechullh olur ve ol vechullh makmnn
azametinden ve celletinden tr varr beytullh yedi kez tavf eder ve Hacerl- Esvedi
istlm eder. Hakk Tel ahidnmeyi Hacerl- Esvede smarlamtr, ol hacer ydyla
ahidnme ondan zuhr ede, ondan sonra haccn tavfn ve saltn ve cemi amelin srrna
eriir, hkmn icr eder, ubdiyyet hakkn yerine getirir, ondan mmet-i vasat olur. Zr
ki, Kbenin vasat- arz mdr? mdi Kbe bunun srrna eriti, mmet-i vasattan oldu,
ondan kendi mhiyetini idrk eder. Ondan sonra Hakk Tel ona tecelly-i zt eder. Allah
cemi eydan mnezzeh grr, mriklikten hals olur, halktan tamam mdin keser,
ondan ehl-i Kurn olup, drs-Selma [76] dhil olur.
mdi emnet-i ahdi olann almeti budur ki, Raslullh (sav)buyurmu ki: Ehl-i
Kurn ehlullhtr, ehlullh ona derler ki, kendi mhiyetini idrk eylemi ola, Hakk Tel
tecelli-i zt etmi ola
475
Ey ibdette kalan ehl-i Kurn vamlar, Kurn'dan mahrmdur.
Ey beyat kullar takld zulmetinde gark olmu ahmaklar, Allah Tel Kelm- Kadminde
buyurur ki, -: ':-- :--- '- - :+=-- '- ~ - '- [phesiz bu, deerli bir
Kur'an'dr, korunmu bir kitaptr. Ona ancak temizlenenler dokunabilir.]
476
mdi Kurna
zhir olan mminler, rifler yapr ve srrn fehm ederler. Ann iin hkmn icr
ederler, sdklardr, tevhd-i zta erimilerdir, makm- vahdette istikmet bulmular.
Hakkyla Hakka ikmet ederler, likya vsl olurlar, mhede icre fenfillh olmulardr
ayn- bekya.
Pes kaan bir kulunu sevse mevl,

474
Ahmed, Msned, III, 135; bn Hibbn, Sahh, I, 422; bn Abdilber, Temhd, IX, 255.
475
bn Mce, Mukaddime 16; Kinn, Misbhuz-zcce, I, 29.
476
Vka, 56 /77-79
156
Klar her gnn gnnden al.
Biline ki, mmini sever Allah, mmin oldur ki, eriat- kimysyla hakkat tebdl
ede, ahlk- zemmeden ahlk- hamdeye. T ki, kalbi beytullh ve arullh ola ve srr-
Kurn hkmn icr ede ve amel-i salihde mhede ve Allah korkusundan hergn
terakkde ola ve dim Allah ipine yapa hkm eytana yapmaya, ol mezheb-i gmrhlar
gibi. Amm Hakk Tel kelm- kadminde buyurur: :-~-- '- '-- -- J-=-
:-:- Mans budur ki Yapnz Allah ipine cmleniz ayrlmaynz Hakktan.
477

demektir. Allah ipi Kurndr, muhkem yap t ki, mezheb-i gmrhlardan hals olasz.
Pes Kurna yapmak oldur, Allah Telnn emrine imtisl ede ve nevhsinden itinb
ede ve eriat azz tuta, yani azz tuttuu olaki, Raslullh (sav) yoluna girip snnetini
kavlen ve fiilen ittib edip emrin ve nehyin bilip ve her szne rz olup ve hkm-i
Kurnla amel edip ve ehl-i dnydan yz evirip, uzlet ihtiyr edip ve kanaat hazinesine
gire ve Allah Tely gyet pek sevip dima ii zikrullh ola ve guss yolda ola, dim
alaya, d olup glmiye ve mr taat ola ve gazs nefs-i emmresin ldrmek ola, dim
nefsi ban mchede ekici birle dve ve takv oyasn bandan gidermeye ve nefsini
merkep edinip bine, Hakk yoluna yrye ha! Sdktr. Pes [77] yoksa bir kezzb ki, ad
mmin dini gayri, dili = :~ --=- = V - V der ve ahkm- eriata inandm
der. Amm dner ann hilfn iler, onlar mnfkdr mmin deildir.
mdi sdk kii oldur ki, dili ile kalbi bir ola, dili kalbi bir olann almeti oldur ki,
Hakk Tel onu bir mrid-i sdk sohbetine eritirir, ol yz dnyya balam iken dner
bir kezden her nesneyi terk eder, ak gurbetine der, mnfklar arasndan gider uzlet
ihtiyr edip mrid-i sdk huzurundan ayrlmaz, env riyzetler ekip ve mchedeler
eder t ki, - :- - - - ~- :- - makmna eriem diye dim gzyan dker,
sayeder, ehl-i hevya uymaz. Amm hussan imdiki zamann ol hev eyhleri, mezheb-i
gmrh merdudlar ki, uzleti yok, riyzet yok, mchede yok, dim sohbetleri ehl-i hev
ile kahvehnelerde ehl-i aniynn hevsna muvfk szler sylerler; onlara ho gelsin,
bize itibr eylesinler diye. Ol mezheb-i gmrhlarn btl szleri ho, hi delil istemezler,
bir kezden ol kfirleri ederler, zr nefs-i emmre kfirdir ve mrdir ve hem mnfkdr,
gds hkm-i eytandr. Ann in ol mezheb-i gmrhlar ehl-i hevlarn makblleridir.

477
l-i mrn, 3/103.
157
Amm ol mrid-i sdk ki, Hakk Telnn inyeti birle din lemine slk edip ve
yakin lemine seyr hsl etmitir ve Hakk Telnn ak oduna yanp kl olup ve envi
trl keifler edip, ilim lezzet-i devletini bulmutur ve Hakk Tel tarafndan halk Hakka
davet edip terbiyyet syler, Kurna ve hadse muvfk syler, ann iin mrid-i sdk
sevmezler. Amm ey mezheb-i gmrhlar ve kezzblar, evliy dinin kfirden eedd evliy
dmanlar, Allahtan dilerim ki, cemi evliynn hmna urasnlar, min! Y mun. Bir
kfirden eedd mezheb-i gmrhlar ve merdudlar, evliyya beraber grdnz iin. Ey
ahmak chiller, dny kadmdir diyen kfirden eedd merdd-u nks evliy olur mu? h
nks merdud oldur der. mdi bu dny masn-i sni olduu evliyya gn gibi ayandr,
h ki, kadm ola.
mdi ehl-i Kurn evliydan olacak, ehl-i Kurn oldur ki, Kurna muhlif sz
sylemeye ve ehl-i hevdan yz evirip aniyaya gle bakmya, kaplarna varmak kande
kald, fiili Kurn hkmyle ola ve sz zikrullh ve samt fikrullh ola [78] ve halktan
yle kaa ki, balk kuru yer canavarndan kaar gibi, Raslullh (sav); Uzlet rahmettir
dah halka karmak zahmettir ve ahmaklara karmak eedir, dah uzlet benim bahemdir
halka karmak murdar sprndlnde oturmaktr.
478
ve Hakk Tel hads-i kutsde
buyurur; Kimki beni isterse; halktan kopup arslandan kaar gibi kasn.
479
dedi. mdi bu
hadslere itibar etmeyip halka karmakta ne ziyan vardr? diyen, dim ehl-i dny ile
sohbet eden ve aniya kaplarna varan merdud kezzblar evliy olur mu? h olmaz,
onlara evliy diyen mlhidlere hususan ki, imdiki zamann ehl-i hev fsklar ile sohbet
eden merdudlarda din ve man m olur? h olmaz, Kurn inkr etmi mlhidtir.
Kavlh Tel: - c - '- - -+~- '-- '~-- :+-- -=- '- :--' -- '+'
-+-- ' - ---- -+-:- Mans budur ki Ey man getiren kiiler Yahdileri, Nasrnileri
dost edinmeyiniz, onlar birbirine dostturlar, dah onlar kim dost edinse, ol
onlardandr.
480
demektir. mdi bu yet birle sbit oldu ki, dost ve meshib olan onlardan
olur. mdi Raslullh (sav) ehl-i dnyy sevmezdi ve yzlerini gle bakmad, amm
Allah Telnn dmandr diye. Pes evliyullh hulkunu dutar, ehl-i dnyy sevmez,
Allah Tel dmanlarna mshib olmaz ve halk dallete drmez, dim fendan bekya
davet eder, nr- mutlaka eritirir, nefislerinden nect bulup Hakka megl olsunlar diye.

478
Bulunamad.
479
Bulunamad.
480 Mide, 5/51.
158
mdi Allah Tel cemi eydan mnezzehtir ve lem-i mlk ann mahlkudur bilir,
kadmdir demez ve Allah Teldan gayrisi kabilz-zevaldir bilir. mdi bu szlerden murd
oldur ki, ol mezheb-i gmrhlarn mhmel szleri btl olduun bildirmektir. T ki,
mbtedler ol azgnlara uyup tark-i Hakktan mahrm kalmasnlar, Allah Tely cemi
eydan mnezzeh bilsinler diye. Amm sil sul ederse ki, hads-i kutsde vrid olmutur
ki,
481
1 1 1 1
| || | | || | Diye buyurur derse, cevap budur ki, Allah Tel hullden [79]
mnezzehtir ve ittihattan mnezzehtir. Bu seyrden bilmek istersen ashb- srdan olmaa
say eyle. T ki, ol mezheb-i gmrhlardan olmayasn ve eer bu yete cevap nedir
dersen, yet budur ki,
Ey ahmaklar, eer bu yetin zhirine nazr ederseniz - '-~- - -- :
'- [Gkler ve yerler Hakk Telnn zrf olmak lzm gelir.]
482
bu hod muhaldir. H
ki, byle olsa mans bu olaki; Allah Telnn ilmidir gklerde dah yerlerde demek
olur. gkler ve yerler her ne var ise eseri vcdtur demek ola. mdi eser-i ayna hkm
yoktur, Allah Tel cemi lemlerden mnezzehtir. Nitekim kelm- kadminde
buyurur: -'- - -- -- '- -- Mans budur ki, Tahkik Allah Tel cmleden
ganidir
483
demektir. Amm sil sual ederse ki, sen edersin ki, Allah Tel hullden ve
ittihattan mnezzehtir dersin, ya ana rahminde olan olann gzel srette ve gnl kad
kmet iinde yaratan Allah deil midir? diye.
Ey ahmak chiller, cmle mahlktn nakk- Bri Teldr. Amm hullden ve
ittihattan Allah Tel mnezzehtir. Eer bu yetin many btnn fehm ederseniz, Allah
Tel cmle mahlkta nice eriir, nice terbiye eder, her birin bir srette yaratp herkeste
iki sret bulunmaz ki, cemi heybet birle bu yette fehm eyle yet budur: :-- '--
- '-- - ~ ~- - --- ' : - -- : -- '- _- '-~- - :-'- :-- Mans
budur ki Niin fikir eylemezsin Allah Tel tedbir eder, emrini gklerden yere indirir
sebepleriyle eserleri, ondan sonra kar hazretine ol gnde ki, ol gnn miktar bin yl
kadardr, siz saydnz dny yllarndan.
484
demektir. yetin mans btnn
fehmeylemeye say eyle t ki, Allah Tel hullden ve ittihattan cmle lemlerden

481
Bulunamad.
482
Enam, 6/3.
483
l-i mrn, 3/97.
484
Secde, 32/4-5.
159
mnezzeh grrsn t ki, mezheb-i gmrhlardan olmayasn sonra helk olursun. Pes sil
sul ederse ki, bu yete cevabn nedir dersen? Cevap budur ki, ~-- '- -- -- ~--
_- Mans budur ki, Y Muhammed sen atmadn onu, kaan attn vakitte ve lkin
Allah Tel att.
485
demektir. Yani Raslullh (sav) ol vakit gazda kfirler stne bir
avu toprak att, kfirler geri sayd. Ey ahmaklar, bunu [80] dah hull mu anlarsz? h
Allah Tel hullden ve ittihattan mnezzehtir. Yani y Muhammed sen atmadn onu
kaan attn vakitte, lkin Allah Tel att diye buyurduu bu ola. Yani benim emrim
birle atld. mdi benim emrime bir kimse kar durmaz, ol kfirleri benim emrim zdd
demek ola. Biline ki, kaan Allah Tel bir kulunu sevse ihtiyr- czi ondan tarh eder,
ondan sonra ihtiyr- kl gelir yle olucak cemi zsndan zuhr eden emrullhdr. Hakk
Tel onu hkm-i eytandan hals eder ve Allah Tely iki lemden mnezzeh grr. Pes
iki lemden murd biri mlktr biri melekttur. Pes, lem-i mlk ona derler ki, gzle
grnen cmle mevcdttr, lem-i melekt ona derler ki, onu grmek her kiiye myesser
olmaz. Amm env-i mevcdt esnf- mahlkt ann erhi mmkn deildir, hakkatn
Allahtan gayr kimse bilmez. : '- 4- :- -- '- Rabbinin ordularn Ondan baka
kimse bilmez.
486
Amma cmle lemler ki, adeti yok mecmuas bu iki lemin iinde
mnderictir, lem-i mlk, lem-i melekta tlak ederler. Amm bu cmle zikrolunan Allah
Tel mnezzehtir. Hsl- kelm her kimki derse ki, vcd yoktur ill zhiri ve btn
Allahtr ve Allah Tel vcdundan gayri vcd yoktur, yok var deildir, var olan nesne
geri yok olmaa mmkn deildir, zhirde ve btnda her ne vardr hep Odur, Allahdan
gayr nesne yoktur, zhir lem-i ecsm oldu, yani ve eflk ve cemi ve ensr- tebyi
oldu derler, t lem-i mlk zhir ola derler ve btn- hayt lem oldu derler, yani cemi
eynn hayt oldu derler. Kalbdan ikilik gsterdi yoksa bir vcdtur, gayri nesne yoktur
derler, h ki, yle ola. Amm bunun gibi mhmel szler hem eriatta, hem tarkatta, hem
hakkatte kfrdr katilleri vacbtir, kelb-i akur gibi tepelemek gerektir. Zr nice
mbtedleri tark-i Hakktan mahrm edip helk etmilerdir. Zr bir kii bir ayna edinir
yzn grmek iin, ol aynay kendine dutar, iinde yzn endmn grr, zerre kadar
ziyde grmez.
mdi insan- kmil dah murd Hakktr, Hakk Telnn sfatna mazhardr yoksa
Allah Telnn ztndan insanda cemi eyda zerre kadar nesne yoktur. Zr Allah Tel

485
Enfl, 8/17.
486
Mddesir, 74/31.
160
hullden ve serabandan mnezzehtir. Biline ki, kamu hakyk tecelli-i zlldir, halk- [81]
hakki ademdir. Zr glge karadr, nru olmaz, bir evkta fikreyle t ki, mefhum hsl ola.
Madm- vcd muttasl olmaz, hayt buradan te iret yoktur, myesser olana
Hakktan berettir, mbrek ola. lhi rabben rizukna cemlin ver ve lezzet-i kbrya
myesser kl, mebbed ola ve sermed ola, lezzeti herkes zevl bulmaya. Dah ondan darr-i
muzrra fitne mudlli bulunmaya. lhi hayyul- kayymul-mbn, kabl et bu mnct
min. Y mun bilin ki, cmle fetler ki vardr her kiiye eriir. Ehl-i hevya karmakdan
hsl olur. Bilin ki, mminin almeti oldur ki, ehl-i hev ile mshib olmaz, sdklar ile
mshib olur. Amm Hakk Tel buyurur: --'~- - :: -- :- :--' -- '+'
Mans budur ki Ey man getiren Mminler ki, korkun Allahtan dah olun sdklar
ile.
487
demektir. Bu yetten malm oldu ki, Allahtan korkmak sdklara yolda olmaktan
olurmu. Zr sohbet messirdir, tabiat dorular, yoldann huyundan. Nect bulan kimse
oldur ki, mminler zmresinden ola. Pes mmin, Allah Tel kendi azametiyle bizzat
selm verdiidir. Nitekim buyurur: -- - '-:- '-~Selm gelir onlara, rahmet edici
rablerinden
488
demektir. Mmin oldur ki, Allah Tel ondan rz ola ol dah Allahdan
rz ola, nitekim buyurur - -- ~ - - :~ -+- Yani Allah Tel onlardan rzdr,
onlar da Allah Teldan
489
demektir. Mmin oldur ki, Allah Tel Kelm- Kadminde
yzellidokuz yerde mahza manyla medheylemitir. Mmin oldur ki, kalbi beytullh ve
arullh ola. Mmin oldur ki mira sevbn bula. Mmin oldur ki, seher vaktinde dert ile
y Allah diyecek lebbeyk y kulum diye cevap vere. Mmin oldur ki, gnl Allah
Telnn zikriyle elene. Mmin oldur ki, Allah Telnn emrin tuta, nehyinden sakna.
Mmin oldur ki, Allah Telnn Rasl tarkna slk edip, snnetine kavlen, filen ve
hlen ittib edip, ehl-i dnydan yz evirendir. Mmin oldur ki, hi kimseden korkmaya;
emr-i marf nehy-i mnkeri syleye, kendi dahi erri ilemeye. Zr bir kimse erri halka
syleye, [82] amm kendi ilese mmin deil mnfkdr. Mmin oldur ki, kuts-i lhuta
slik ola, gece gndz gz ya dke. Mmin oldur ki, bu yeti okuya, gece gndz
usanmya ve ac gelmeye, yet budur, kavlh Tel : '- -- --=- '--: -'-- --
~--'- -~ -:~- - -- - - -- '--- Mans bu-dur ki, Dah indirik demiri onda kat
muhkem azb vardr ki, demlere fide vardr, dah bilmek iin Allah Tel yardm ede

487
Tevbe, 9/119.
488
Ysin, 36/58.
489
Beyyine, 98/8.
161
dinine dah Rasl ne gaybla.
490
demektir. Ey demirden b-haber halk marr eden
kssahanlar ki, adlarn vizler takmlar, hakyk- ulm- tefsir cahilleri demirden yle
kaarlar ki, fsklar muttaklerden kaar gibi.
Mmin oldur ki, zhirde ve btnda Th okuya ve Yasnden b-haber
Th ve Ysn okudum diye marr olan ve srr- Kurandan mahrm ahmak.
Mmin oldur ki, sretl- ftiha yedi yettir. Vcd- ehrinden tamam okumu ola.
Mmin oldur ki, gnl tecelly-i zta lyk ola. Mmin oldur ki, emneti ola, ve ahdi ola.
Nitekim Kelm- Kadminde buyurur: :=-'= -+:- _-- - -- :-:- - 4--
- -'= ' +-- - : -- :- : --Mans budur ki, Dah onlardr ki emnetlerine ve
ahidlerine riyet ederler, dah onlar ki, namazlarna mlzemetlerdir. Onlar evvel
kiilerdir ki, vrisleridir firdevs uman miras ettiler, onlar onda ebedi kalrlar.
491

demektir. Ey emnetini ve ahdini yitirip ahmak bhaberler, zikrolunan yetlere ve
mminlerin almetlerine nazr eyle, gr ki, mminler almetinden sende var m? Ey ad
mmin, dini gayri, ehl-i hevlar; imdi mmin oldur ki, dili ve kalbi bir ola. Yoksa dili
= :~ -- =- = V - V diye, Amm Hakk Telnn emrine imtisl etmiye ve
nevhsinden itinb etmeye, Muhammed (sav) hazretinin snnetini terk ede, mnfkdr
mmin deildir. krr hemen dilindedir, kalbinde zerre kadar man yoktur. Amm Hakk
Tel Kelm- Kadminde buyurur:
:--: -- J- '--' :-'- ~-'- ---:-- - '-'- J=- '-- ' ---~ :-:- -- Mans budur
ki, Araplar etti; biz man getirdik, et ya Muhammed siz man getirmediniz hemen
mslman olduk deyin dah man kalbinize [83] girmedi.
492
demektir.
mdi mnfklarn almeti budur ki, dili ile mslman oldum diye. Amm fiil ile
mmin deildir. Birbirine dim mnfklar iin buyururlar sdklar sohbetinden birbirin
yarlar. Nitekim Hakk Tel buyurur: c- - -+~- '--'--- :--'--- Mans budur
ki, Mnfk erler dah avradlar birbirine dostlardr.
493
buyururlar. Yaramaz ileri dah
yarlar iyi ilerden birbirin demektir. Raslullh (sav) buyurmu ki, ehl-i hev ile mshib
olmak mnfkdr, dah hads-i erifte eydr mnfklar Kfirn sresini okumazlar,
vallahi gerek, vallahi gerek, vallahi gerek. Zir herkii amelinden bellidir. Mmin olan

490
Hadd, 57/25.
491
Mminn, 23/8-11.
492
Hucurt, 49/14.
493
Tevbe, 9/67.
162
kfirler iin ilemez. Ey ad mmin ehl-i hevlar hiri - --- --- dir. Mans
budur ki, Sizin dininiz size kfrdr, dah benim dinim bana slmdr.
494
demektir. Ey
kssahnlar, szne marr olup mrid-i sdklar sohbetinden kaan tark- Hakktan
mahrm mnfklar, nefsinize nazar edin grn. Kfirn Sresinin hirini okudunuz mu?
H ki, okumaktan kaarsz. Raslullh (sav) buyurmu ki, Mnfklar be nesneyi
saklamazlar dedi.
Evveli; ikre L ilhe illllh derler. Amm srr ile diyemez
kinci; halk arasnda namaz klarlar. Amm srr ile klmazlar.
nc; orucu tutarlar. Amm srr ile tutmazlar.
Drdnc; gusl ikre ederler. Amm srr ile etmezler.
Beinci; hacc ikre ederler. Amm srr ile etmezler.
495
buyurdu.
Zr vallhi gerektir, vallhi gerektir, vallhi gerektir bu szlere ek ve phe
eyleme. man amel-i slihin yemii odur, cemi amelin srrn ve hakkatn ve rhun
bilmektir. Ve hkmn icr edip ehl-i dnydan yz evirip, uzlet ihtiyr edip, kendi
rzsyla sultanlarn kapsna varmayp, y Rabbi ltuf ve ihsn eyle, b-re bu miskin
bedenin adn dny padiahlarna iittirme, beni onlardan gizle; senin bildiin beni, bana
yeter y rabbi demektir. Kendi mhiyyetini idrk edip Allah Tel cemi mevcdttan
mnezzehtir. Ehaddir, vahdet drttr cemi halk n bile yani, Hakk Telnn fiilini ve
ismini ve sfatn ve ztn ki, hviyyet-i bahrdr. Cemi eydan mnezzeh gre ve halktan
tamam mdin kese, dim bu yeti okuya ve '--'- :-~- -- -- _- :- :- Yani:
imi Allaha smarladm tahkik Allah Tel koruyucudur.
496
Pes slih amelin yemii
budur ki, dim verir, yani Hakk Tel amel-i slih [84] eden muttak kullarn lemin
sfatyla tecell eder. Ulm- lednn zhir olur, takld zulmetinde helk olmaz. Pes Hakk
Tel Kelm- Kadminde buyurur : : - - '+- --= :=~ --= -- '--- -- :~ ~-
'-~- - '+-:- ~-'- :-- -+-- '-- - ' --'- -- :~ '+- '- - J '+- :
Mans budur ki, Grmedin mi nice darbeyledi Allah Tel misl kelimesin, yani L
ilhe illllh demeyi pk aa gibidir. Yani hurma aac gibi kk yerde budaklar gkte,

494
Kfirn, 109/6
495
Bulunamad.
496
Mmin, 40/44.
163
yemi verir her zaman rabbisi desturla dah darp eyler. Allah Tel mslleri demler iin
ola. Kim, onlara akl edeler.
497
demektir.
Ey takld zulmetinde gark olmu fsklar, zakkum aalar nefsinize nazar eylen,
grnz yemiiniz nedir, ilerinizden deildir yemiiniz, ill azgnlarsz. Nitekim Hakk
Tel Kelm- Kadminde lnet birle and: :=~- --: '-- -+-:= ':-- - :---
:-- ' '-= '- Mans budur ki, Ol melun zakkum aac ki, Kurn iinde korkutur
azanlar, ill ulu azgnlk.
498
demektir. Ey ehl-i hev ahmaklar, bunun gibi azgnlk size ol
sebeptendir ki, ilminize marr mrid-i sdka hakret birle nazar edip tbi olmadnz
iindir. Nitekim Allah Tel buyurur: -=~ '- c--- '- -=~- !- -=~ -'---- '---
'--= ~-- = - -Mans budur ki, Dah ol vakit ettik meleklere secde eyleyiniz deme
cmle secde ettiler, ill eytan raz deil. Etti: secde mi edeyim ol kiiye ki, balktan
yarattn.
499
demektir. Ey meleklerden ve secdeden ve demden ve eytandan b-haber
tark- Hakktan azmlar kendinize lnet edersiniz hi haberiniz yok. Zr Allah Tel
fsklara, doru yol gstermez. Nitekim buyurur: --~'-- :-- -+ '- -- Mans
budur ki, Allah Tel doru yol gstermez onlar ki, fsktr.
500
demektir. Hadste
Raslullh (sav) buyurur ki; Mnfklarn almeti oldur ki, lokmalar haramdr. dah
buyurur ki, nesne almeti mnfkdr. Biri dim dnyya tlib olmaktr, biri lm
yaran grmemektir, biri sdklardan rak olup ehl-i hevya yakn olmaktr.
501
dedi.
Mnfklarn dili zikrullha hars olmaz [85]ve nazarlar ibret olmaz ve mnfklar
mminleri sevmez. Klen-Nebiyy (as); ( ( ( ( sadeka
Raslullh, yani Raslullh (sav) buyurur ki, be nesne dnyda gariptir.
Evveli; Kurn fsklar kalbinde garibdir. mdi mmin kalbinde Kurn garip
olmaz, Zr srr- Kurnla, kalbi beytullh ve arullh olur ve Kurnn hkmn icr
eder. mdi, Kurn kim ki okusa, amm srr- Kurndan b-haber ve hkmn icr
etmese fsktr, Kurn ann kalbinde gariptir.
kinci; chiller arasnda garip olan ol limdir ki, ilmine lyk amel-i slihi olup ve
ulm-u esrra muttal olmu mkiflerdir. Yoksa ol adlarn vaazlara takm, ilmine lyk

497
brhim, 14/24-25.
498
sr, 17/60.
499
sr, 17/61.
500
Mnfikn, 63/6.
501
Bulunamad.
164
ameli olmayan kssahanlar, ehl-i hevlarn muvfk szler syleyip chiller marur
edenler deildir. Bil ki, onlar chiller arasnda makbl olmak kande kald.
nci; mmin, mnfklar arasnda gariptir, garip olan mmin oldur ki, ehl-i
dnydan yz evirip mrid huzurundan ayrlmayp, hiret talebinde ola, yoksa ol ad
mmin dini gayri deildir. Bil ki, onlar mnfklar arasnda makbllerdir, garip olmak
kande kald.
Drdnci; ol kiidir ki, mescitte namaz klmaya, ol garipdir ki, mescitten b-haber
putperesler mescide girse gariptir mescidi.
Beinci; bir mushaf ki, bir evde ola okunmaya, ol gariptir.
502

Ey mushaftan b-haber takld zulmetinde gark olmu srr- Kurndan mahrmlar,
vcd- insana girip yedi tavr okudun mu? Ey mml- Kurndan ve mml-Bilddan
ve beytl-atikten b-haber chiller, Kbenin bir ad atiktir, yani azd edicidir. Kbeye
girip cehl zulmetinden azd oldunuz mu? Zikr olunan yetlere ve hadslere nazr eden
mminlerden misiz, yoksa mnfklardan msz?
Ey gfiller mukallid szne kulak dutman, mrid-i sdk szne kulak dut ki,
tarka nect bulasz. Biline ki, dnyda her ne edersen hirette hsln oldur, hi [86] ek ve
phe eyleme. Zr her ne tohum ekersenz hayr ve er hirette onu bulursuz. Pes slihler
tohumunu eke, gr ki, uykuda nihyetsiz envr- lemler ve umak ve hev zre seyr
eylemek ve mtl klmak hsl ola. Her ne grrsen murdnca ola, gzlerin
grdnden lezzet bulasn, amm eer er tohumun ekersen korkulu dler grrsn ki,
seni incitir, her biri bir gnhndan hsl olur. Yani her gnhn sret balar ve uyuduun
vakit katna gelir def etmeye meclin kalmaz, hirette dah yledir. D grmek hirete
irettir; eer ten hisr yklmadan ahlk- zemmeden pk olmazsan, nr- kbrda irkin
mz suratlarla kalrsn hr-i zr ill en yeallah ey gfil, dnde mevziler grrsn
ki, ylan ve akrep ve yrtc canavarlar seni incitmek ister, ten hisrna gelirler zahmet
verirler, rhniyyet sfatndan nesne grmezsin, seyrin hemen onlar olur. Kaan uyanrsn,
yrein uyanr d olduuna kreder sevinirsin, kurtuldum diye.
Ey gfil, ol irkin sfatlardan cann hals et, o lem-i ulv kim - '= :-
-- [Ona rahatlk, gzel rzk ve Nam cenneti vardr.]
503
Erimez ol maksd- ilhden ki,

502
Bulunamad.
165
ann iin vcda geldiler, mahrm olurlar hirette. Zr bunda btl itikd eden ve hd
sebebiyle aldanm olan ecsmdan cidd ve er arzuyu ve ehevt- lezzt ona mni olur
komaz ki, lem-i tabyden yukar ve kp slk-i melikeye dizilmi ola. Pes lem-i
sflde yaramaz sfatlarla olup mtemerrid-i sdir ve fsktr. n lemden ol haliyle
gide, amm ol dnde grd irkin suratlar birle hirette byle har ola, eer iki lemde
nect istersen thir ol, Kurna yap, amm Hakk Tel buyurur: -: ':-- - '-
:--- :+ =-- '- ~- ' - Mans budur ki, Tahkik Kurn kerametlidir saklanm
kitapta yazlr, yapmaz ona, ill arnmlar.
504
demektir.
Ey srr- Kurndan b-haber mukallidler, eytan hkmne acb yapmazsz
saklanm kitaptan mahrmlarsz.
TAHRET FASLI
Biline ki, tahret lgatte pkla derler, amm eriatta zy- mahssay yumaktr.
Pk suyla sanma ki, bu pkl hemen [87] ten suyu ola, pklk drt tabakadr.
Evveli, gnl srrn pk etmektir, Allah Teldan gayriden.
kinci tabaka, gnl yzn pk etmektir, yaramaz sfatlardan.
nc tabaka, tende olan zlarn pk etmektir, takv suyuyla, yani cemi z
Allah Teldan korka emrine muhlif yaramaz iler ilemeye.
Drdnc tabaka, teni ve donu pk etmektir, necsetten pk suyla. mdi madem
ki, zikrolunan tabaka pklklar olmaynca hemen tenini, donunu suyla pk etmek birle
hi kimse pk olmaz ve nect bulmaz. Mdem ki, riyzet suyuyla pklk denizinde ahlk-
zemmeden tamam pk olmaynca. Nitekim Kelm- Kadminde buyurur: _: - *-- --
Mans budur ki, Tahkik azbtan kurtuldu, ol kii kim nefsini artt pk eyledi
yceltti.
505
demektir. Amm bunlarn yceltmek oldur ki, ahlk- hamde birle mzeyyen
ve mnevver olmaktr.
ol kii hiret mdin kesti, mahrm kald demektir. Yani, hiret mdini kesen
mnfklar almetidir. Ehl-i hevnn szlerine muvfk syler, onlara ho gelsin diye.
Murdlar hemen dnydr, hirete hi itikd yoktur, ikrrlar hemen dillerindedir ancak

503
Vka, 56 /89.
504
Vka, 56/77-79.
505
Al, 87/14.
166
kssahnlar ki, imdiki zamann adlarn ve vaize takmlar, hakyk- ulm- tefsr ve
hadse chillerdir. Dim chilleri ve fsklar mesye bahadr ederler. Misli bu ki, filann
filan gnnden bir kii gusl eylese anasndan domu gibi olur, gnhlarndan pk olur
diye fsklar marr ederler. Ey ilmine lyk amel-i slih olmayan kssahnlar, bir fsk
tenini suyla yumak birle cemi gnhlarndan pk olur mu?
Ey Kurna muhlif szler syleyip fsklar mesye deniz eden kssahnlar!
Hakk Tel buyurur ki ; --~'-- :-- -+ '- -- Yani Hakk Tel doru yol
gstermez bir kavme ki, fsklardr.
506
demektir. Pes sizin Kurna muhlif szlerinize
misl oldur ki, bir kfir eder ki, varn mslmanlar ortasnda bir hile edin bir miktar
akalarn alayn bir kasabaya gelir azna gn Cuma mescidine girip der, ey
mslmanlar, bu gece ngh grdm Muhammed gkten indi ki, kitab elinde bana etti: Ey
fsk kfir, niin benim dinime girmezsin bu gkten inen kitaba [88] niin inanmazsn, btl
dinde kalrsn dedi. Ben dah ann heybetinden korktum uyandm alayuben yannza
geldim, gelin bana man telkin edin ben dah ehl-i man olayn diye bunlara hile edip
yalan syler, hemen murd miktar ake aluben mslmanlar maskarala almaktr. Ol
Cuma mescidinin halk dah aldanp man telkin ederler ve gusul ettirmekle gnhndan
pk olup nect bulur mu? Bu szlere cevabnz nedir?
Ey fsklar, mesler eden kssahnlar, amm ehl-i hev fsklarn diliyle sul edip
man getirdii neye benzer ki, bu malum muhakkaktr ki, hakkn nazar gnldr. Zr
gfillerin ne man makbldr, ne ameli. mdi her kii kim, ehl-i hevdr Hakk Telnn
birlii ve azameti ann gnlnde olmaz. Ann sahhi budur ki, gnlnde man yoktur,
muhakkak kiiler katnda. Zr her kiinin gnlnde man olsa hiret ahvlin iitir ve inanr
ona gre taat eder. Amm tefsr ve hads ehlinin katnda man nesneden ibrettir.
Birinci; Kurnda olan cmle kelm- Hakk diliyle ikrr etmektir.
kinci; gnl birle inanmaktr.
nc; ol ikrr ve tikat ettii nesnelerle amel etmektir. Zr bir kiinin fiili
dellet eder itikdna sznden. Zr bir kii bir nesne dese, dnse hilfn ilese, halk ann
szne inanmaz ve onu fiiline uymazlar. Amm imdi ki, zamann kssahnlar adlarn ve
aza takmlardr hakyk- ulm- tefsr ve hadsten chillerdir, almet-i ver-
zhirndedir ve skine-i vakar haytnda olup ehl-i salh ann sretinde yok ve ahlk-

506
Mnfikn, 63/6.
167
zemmeden pk olmu deil. yle iken ol ehl-i hev fsklar ve mnfklar ol kssahnlarn
yaramaz fiiline bakmazlar, Zr hevlarna muvfk Kurna ve hadse muhlif szleri
sylerler, fsklara ho gelsin bize itibr eylesin diye. Hemen murdlar fsklar arasnda
ululanmaktr ve halkn nne yayp bir ka akasn almaktr. Yoksa onlarn hirete
itikadlar yoktur, ikrrlar hemen dilindedir. Amm eer onlarn hirete itikadlar olayd,
ulm-u esrra muttal olmu mkifler ki, mrid-i sdklardr [89] Hakk Telnn
inyet-i cezabtyla din lemine slk edip ve yakn lemine seyr hsl etmilerdir. Ve
Hakk Telnn ak- oduna yanp kl olup, env trl keifler Allah Telnn ilim
devletini bulmulardr, Hakk Tel tarafndan halk Hakka davet edip terbiyyet vermeye
emr olunmutur. yle iken ol mrid-i sdklara trl duhuller edip hakret birle
etmeyelerdi ve teslm olup talimine rz olalard. Hev bahrinde ve takld zulmetinde
helk olmayalard. mdi ol kiiler ki, onlar viz deyip hakyk- ulmda ve tefsr ve
hadste chillerdir ve almet-i ver ann zhirinde olmaya ve sekiney-i ver gayri haytnda
glip olmaya ve sm-i ehl-i salh ann sretinde olmaya ve avrad ehl-i perde olmaya,
yani htununu saknmya, dar kmaa izin verse, ls olan yere ve dnlere ve
hamama gnderse; ahlk- zemmeden pk olmasa ann vaznn fesd- halk ortasnda
salhndan ziyde olup, zr halk ann fskn grp ederler ki, bunun gibi fiiller ciz olmasa
etmezdi diye. Chillerin ve fsklarn fskn ziydeye sebep olurlar. Abdullh b.
Mesuddan rivyet olunur ki, Raslullh (sav) etti Hakk Tel hibir peygamber
gndermedi ill ann ashab vard ol peygamber eylendi ashab ortasnda, Allah Telya
diledii kadar amel ederlerdi Allah Telnn emriyle ta Allah Tel ol nebiyyi kabz
eyledi, ashablar haytta oldukta kitbullhla ve nebnin snnetiyle kaan ashab veft edip
kimse kalmad, kaan bir kavim oldular ki, minberlere bindiler sylediler hayr, dah
ilediler erri, kaan gresiz benden sonra byle olanlara vciptir her mmine onlarla
gaz ede eli ile kdir olmazsa dili ile ede, eer kdir olmazsa kalbi ile ede bundan te
islm yoktur.
507
buyurdu. Yani bu gazy etmeyen ehl-i islmdan deildir, dedi. Amm
imdiki zamann chil ve fsklar katnda ol yalanclar minberlere makbllerdir kande
kald ki vaaz ede. Zr hevlarna mvfk iler ilerler ve hevlarna gre szler sylerler
[90] onlara ho gelir. Amm Hakk Tel haslar Hakk syler, fsklara ac gelir. Pes
hakret birle Hakkn haslarna nazar ederler ve bir kezden yzlerin bunlardan dnderrler
ve onlarn sohbetinden mahrm kalrlar ve onlarn velyet pertevinden bnasb olurlar,

507
Bulunamad.
168
mezmm sfatlarla muttasf olmulardr. mdi bunclayn fsklarn hevlarna muvfk ve
Kurna ve hadse muhlif szler syleyen kssahnlarn hirette nasibleri ill cehennem.
lminden garaz; dnyda ululanmaktr ve mal hsl etmektir. Amm ol kiiler ki, Hakk
izhr etmeye ve Kurn ve hads-i tevil ettikleri kendi nefislerine muvfk ola, eriatta ve
ashb- icma muhlif ola. mdi onlar dinleyenler dah muhliftir, mnfkdr.
Ey ahmak chiller, ol kiinin ki, lokmas haramdan ola ve ilimle mil olmaya, ann
vazn dinlemekten ne umarsn, kendi ahlk- zemme iinde gark iken ol gurab yoldan
azma nice rehber ola. Ey ahmak chiller, ilmiyle mil olmayan lim bile eek gibidir ki,
yk kitaptr. Amm kitab olduundan hi haberi yoktur kbet menzili harap olasdr
nezbillh min zlik. mdi bu szleri mnsip dp syledik. Mmin ile mnfk
almetlerin beyn ederken fideden hl deildir, belki mbted tliplere bir tenbih
nashattir ki, ol zikrolunan kssahnlara ki, adlarn viz deyip, hakyk- ulm- tefsr ve
hadste chillerdir. ol mnfklar ki, libslarn fukar-i sbirne benzetmilerdir, amm
hevlarn bahrinde gark olmulardr, hevy ak sanp iller gezerler, dim ehl-i dny
kaplarna varr, hevlarna muvfk szler sylerler, onlara ho gelsin diye ve onlarn
haram lokmalarn karnlarna doldururlar, uzlet yok, riyzt yok mchede yok, bencilein
azgnlk iinde iken ehl-i irfndan geinir, mrid-i sdka hakret birle nazar ederler,
fsklarn makblleridir, amm merdd haklardr.
mdi mbted tlibler bu zikr olunan mnfklarn btl szlerini sdk sanp, tark-
Hakktan mahrm kalmayalar, Hakk Telnn ltfuna mazhr olan mrid-i sdka teslm
[91] ola. Ol sdklarn yzn grmek Hacc- Ekberdir. Onlarn yzn grse nr
hicrnndan hals ola inaallah Tel. Pes, her kim onlara hakretle bakarsa eytandr,
nr- hicrnda ebed kala, dim resiz rengi arta. Ol zikrolunan mnfklarn basret gzleri
gaflet uykusuyla kr olmutur. Murd- dnyy bulurlarsa tesell olmazlar merddturlar.
Evliynn ilmini ve kefini inkr ederler kibir ile hev bahrine dalmlardr, hirete man
olmayanlardr. Zr ilimlerine lyk amelleri yok ve fiilleri azgnlar fiilleri, bundan Allaha
snrz. Mbted tliblere lzm olan budur ki, ilmine lyk ameli olmayanlarn yanlarna
varmayalar, szlerini dinlemeyeler. Dim Kurndan hadsten syleye, meyh sznden
yran sz yoktur. Bunlarn delilleri Allah Tel szndedir, ondan sonra efdl- mevcdt
Muhammed Mustafa (sav) szndendir, ondan sonra Ali veliyyullhtr. Ann szndendir
ki, cemi ulemay- ark ve garb ann kemlt- velyetinde tikad etmilerdir. Ve
meyhlarn szleri hl dilidir, kl dili deildir. Mmin-i sdk olan tlip liyakat kadar
169
anlar, al kadrit- tka sil sul ederse ki, meyh szn iitmekten bir fide var
mdr? dey cevap vardr, zerre kadar man olan tlibe evvel fidesi oldur ki, gnlne
tesir eder, dnydan yz evirir, hirete yelter. kinci fidesi istitat hsl olur, gnl
dner karar dutar, hiret talebinde olur. Nitekim Hakk Tel kelm- kadminde; 7 7 7 7 '-
c- :- - ~-- ' - J~:- ' - - 4--- [Cemisini hikyet ederiz sana ya Muhammed!
Peygamberler haberinde mminlere lzmdr...]
508
ki, dima mrid-i sdklar sohbetinde
olalar. Dim onlarn szlerini dinleyeler. Zr onlarn szleri Kurndr ve hadstir.
Hakyk- ulm- tefsr ve hadse muttal olmu mkiflerdir. Ve Allah Telnn sdk
kullryla olun, deyu buyurmutur. Nitekim Hakk Tel buyurur: -- :- :--' -- '+'
--'~- - :: [Ey man edenler! Allahtan saknnz ve dorularla beraber olunuz.]
509

Yani ey man getiren kiiler! Allah Teldan korkun dah sdklarla olun demektir.
Zr sdklarn sohbeti [92] tlibin gnlne messirdir, tesir eder. Mbted tliblere lzm
olan bz yetler ve hadsler birbirine mtenkz grnr deyip kfir olmayalar. Bu
nesneleri bilmeye aklmz erimez deyip amel-i sliha ile megl olup, gyet cehd ve say
edip dim nefsinin ban mcahede ekici ile dve ve takv oyasn bandan gidermeye
ve nefsini merkeb edinib bine Hakk yoluna yrte ve murdn vermeye, eer murdn
verirse, nefsi onu yine eytan yoluna yrtr. Ubdiyyet makmndan karp kfir eder.
Gfil olma, eriat kimysyla hakkatini tebdl eyle ve her hareketi klarsan knn-u eri
zere kl, ondan bir nr mtevellid olup vcda gele, t ki, muvahhidler zmresinden
olasn ve mahiyyetin idrk edesin. Her kim ki, cemi amlin ve islmn btn var, murd
olan btndr diye zhirini terk eyleye, kfirdir. Kpek ldrr gibi ldrmek gerek, kan
helldir. Amm mann, islmn, tahretin, abdestin, namazn, zektn, savmn, haccn ve
gaznn zhiri beden gibidir. Her birinde bir sr ve hakkat vardr. mdi hem zhir ve hem
sr ve hakikat gerekdr. Zr zhiri ola amma sr ve hakkat olmaya. Pes cemi amlin
cansz beden gibidir. Zr cemi amlin haddine gre rhu vardr. Allah en iyisini bilir.
ABDEST FASLI
Abdestin farz drttr. Nitekim Allah Tel Kelm- Kadmde buyurur : :--' -- '+'
-~: - :=~- -:-- _- --- --: :-~-'- '-~- _- ---- ---- _- -- - -
Mans budur ki, Ey man getiren kiiler, kaan namaza dursanz yzlerinizi dah

508
Hd,11/120.
509
Tevbe, 9/119.
170
ellerinizi dirseklere dek ykaynz, dah siliniz balarnz, dah ayaklarnz topuklara
dein.
510
demektir. mdi rabbl-izzette makbl olan abdest oldur, hem zhiri hem btn
ile ola. Pes takv ile olan abdest almeti oldur ki, eer gaflet uykusundan uyanp nefsin
mlevves olan sfatn ilm-i nfi ile ykayp vasf ile zt olursa yuduun kabl olur
inaallah ve eer cemi kuvvetlerle riyazet ve mchede ve takv suyuyla ykayp
hevlardan ber edip, Allah Telnn rzsn hsl edecek amel-i sliha harc edersen,
kollarn ykadn kabl olur inaallah. Ve eer gnlnde olan msiv tozun can yznden
sildn ise, Allah Telnn ak oduna yanp kl oldunsa, ondan bana mesh eylediin
kabl olur inaallah. Ve eer kadem sunup dnynn znetlerine ve lezzetlerine ikdm
etmezsen ve Allah Telnn [93] nehyine yrmezsen ayaklarn yuduun kabl olur
inaallah Tel ve eer hilfn ilersen hibirisi kabl olmaz. Zr ehl-i hev hep fsktr,
hibir ibdeti kabl olmaz ve iki cihnda Allah Telnn hidyetinden mahrmlardr.
Abdestin drt farznn kabl olduunun almeti oldur ki, eer gnlnde Allah Telnn
ak var ise ve hilmin var ise ve seyr-i fillhta isen ve nefsini ve rabbini bilirsen mbrek
olsun, abdestin kabl olur inaallah Tel. Abdestin snnetlerini beyn edelim inaallah
Tel ve eer azna haram lokmalar yemekten pk eyledinse ve dilini mlyni szlerden
pk eyledinse, azn yuduun kabl olur ve eer burnunu haramdan pk edip, hell
yuydun ise ettiin snnet kabl olur inaallah Tel ve eer kulan Allah Tel
nehyinden szleri iitmedinse ve gnl kulan lem-i ukbdan harfsiz ve sadsz kelm
iitmee tuttunsa, kulaklarn mesh ettiin kabl olur inaallah Tel ve eer ol gn ki,
Allah Tel elest bi rabbikm dedi, kl bel dedi cemi iiten yani Allah Tel etti
ben sizin rabbiniz deil miyim dedi evet biz tank olduk dediler nitekim Allah Tel
buyurdu _- - :-'- ---: - ~~ - - +~- _-- --+ -+- -:+= - ' -- - 4- -=
---'- - - '- ' -' --- : :-:- '-+ : '- :-:- - '- J-- - ''-'
:-=--- J - '- - '-- -+- - -- - Mans budur ki, Kaan oldu rabbin dem olanlar
rklarndan zrriyyetlerin tank eyledi, nefisleri stne etti ben sizin rabbiniz deil
miyim dedi ervh- nutka gelip evet dediler hatta etmeyenlerde kymet gnnde tahkik
biz bundan gfillerdik, el bizim atalarmz bizden ndendir, biz onlarn zrriyeti idik
onlardan sonra bizi helk m eylersin, btl ileyenlerin ileri sebebiyle.
511
demektir.

510
Mide, 5/6.
511
Arf, 7/172-173.
171
Pes bu yetin srrn bilip, yani arka nedir, zrriyyet nedir, kendi nefislerine hid
olan kimlerdir ve ervhlar arkalarnda dar gelip cevap verdikten sonra gene arkalarna
rcu eyledii nedir ve ne ervh kandedir ve Allah Tel arkay tayin-i ervh ettii ne
hikmettir ve neye irettir bilip ol ahde vef edip boynuna aldn emneti ve ubdiyyet
hakknn yerine getirip emnetin ve ahdin var ise mbrek olsun. Hz. Muhammed (sav)
[94] efendimizin snnetlerin yerine getirdin ise boynuna ettiin mesh kabl olur inaallah
Tel. Amm eer hilf olursa, ilediin snnet kabl olmaz eedd azba hazr ol,
ilediin snnetler kande kald, kezzblardan olursun, yani azn yuduun su ile boazna
haram lokma tkarsn ve dilin mlyni szler sylemekten dilin farzndan mahrm olur
nitekim: :- - : -- : :- -' -- '+' [Ey inananlar! Allah' oka zikredin.]
512

Amm burnunu suyla yursun dim dnynn haram kokularn yelersen
rahmnndan mahrmsun ve kulaklarna mesh eylersin, amm dim mlayni szler
dinlemektesin. Amm lem-i ukbdan kelm iitmekten mahrmsun, boynuna aldn ahdi
ve emneti zyi klmsn, ahdin ve emnetin yok, mnfksn. Enes b.Mlik (ra) yle
demitir: Raslullh (sav) bize hutbe yapt zaman ancak yle buyurmutur: yani Enes
b. Mlik (ra) den rivyet olunur ki, Raslullh (sav) etti: Emneti olmayann man yoktur,
dini olmayann ahdi yoktur.
513
Zr amel-i slih mandan bir czdr. Pes kii zrsz
amel-i slihi terk eylese mandan kar. Zr ekserinin fiili dellet eder itikdna. Ama kii
sznden dnse hilfn ilese hibir kimse szne inanmaz kezzbdr derler. Ama mmin-
i sdk oldur ki, dini kayd- dnys kaydndan ziyde ola ve kld ibdetin rhu da cansz
beden gibi olmaya ve srr- eriat bile ve eriat kimys ile hakkat tebdl eyleye, ahlk-
zemmeden ahlk- hamdeye tebdl ede ve mrid-i sdk huzurundan ayrlmaya.
NAMAZIN FARZLARI
Ve makbl- rabbil lemn olan izzetinde hangi namazdr ki, farzn Kurn ile ve
hadsle ve icm-i mmetle sbit oldu, inkr eden kfir olur, ldrmesi helal olur. Ama
namaz dah zhir beden gibidir. Pes namazn farzlar, vcipleri, snnetleri ve erknnda ve
ezkrnda al hide al hide bir srr bir hakkati vardr ve rhu vardr. mdi namaz ksm
oldu, iki rekat, rekt, drt rekt. Pes namaz klan kiiye cmlesin bilmek lzmdr, zr
ilimsiz amel ciz olmaz. Ama mmine ezn iitmektir. Zr her ehirde her kyde ezn
avaz iitilmese onlara mmin denilmez, katilleri vciptir. [95] Pes eznn rhu mrid-i

512
Ahzb, 33 /41.
513
Ahmed, Msned, III, 135; bn Hibbn, Sahh, I, 422; bn Abdilber, Temhd, IX, 255.
172
sdk eznn iitmektir, ann fiili szne uya, hilfn ilemeye ve seni ekten yakne kra
riydan ihlsa kra ve dny sevmekten terkine kra ve kibirden tevzua ve advetten
muhabbete kra ve cehilden ilme kra ve dny beyliinden fukary- sbirne kra.
Ol yola kraki, ol andan gelmitir, ol vatan- asldir. Peygamber (sav) yle buyurmutur:
| || | Yani Vatan sevmek mandandr.
514
Ama vatandan murd;
vatan- asldir, cmle ondan gelmitir. mdi hakkatte ol ezn avazn iitmemitir, ol
mmin deildir, mnfkdr.
u imdi ki, zamann ehl-i hev mezzinleri okuduklar eznn hilfn ilerler,
bundan Allaha snrz. Amm hakkatte mezzin oldur ki, halk Hakka davet ede ve
ilmine lyk ameli ola. Nitekim buyurur: '=-' J-- -- _- '- -- '-:- ~ -
Mans budur ki, sz gzel ola, ol kimse ki, davet ede Allah Teldan yana kullrn
dah amel-i sliha.
515
demektir. Hemen daveti birle komad amel-i slih bile ekti, ama
amel-i slih bu olmaya okuduu eznn hi fidesi yoktur, belki eedd azblar olur,
hilfnda olduu iin. Bu yetin sebeb-i nzl budur ki, Medinede Raslullh (sav)
Bille ezn ilm kld ve buyurdu ki, mescidin duvarna kt ezn okuttu, le vaktinin
eznyd, zr ondan evvel ezn okunmazd. Kaan kim Bill ezn okudu, ehl-i nifak nedir
bu bidad diye, advet edip konutular. Ama bu yet Allah Teldan nzil oldu kimin sesi
gzel ise ol kimse davet eylesin diye. Amm geri mezzin oldur ki, eznn srrn ve
many-i zhirn bile, hikmeti icr ede. Ama Raslullh (sav) buyurmutur ki: Yrn
maher yerinde mezzinlerin boylar minreler gibi ola, sir halktan uzun ola ve
mukarribelerden ola.
516
dedii mrid-i sdklardr, mminleri terible hirete dndrr
ve ehevt- hissiyyeden munkat ederler ve dim Allah Telnn rzsn talep ettirirler,
yoksa imdiki zamann ehl-i hev mezzinleri deildir. imdiki zamann ehl-i hev
mezzinleri adlarn vize takp, hakyk- ulm- tefsr ve hadsten chillerdir ki, emr-i
marufu halka sylerler [96] kendileri mnkirlik ilerler, ama bunlarn misli ona benzer
ki, bir padiah bir ehre bir emir irsl etse, ol ehirleri ben yaptm, gene yksam gerektiyse.
mdi yle malum ola ki, emrim geldiinde bir saat ehrin iinde durmayasz, her kimi
iinde bulursam helk ederim diye, bu emri bir kii okuyuverse, amm ehrin halk kp
gitseler, amm ol emri okuyan kii ki, dim ehrin iinde gezse hi kulana gitmese, ol
padiah ol ehre gelse ol emri okuyan kiiyi bulup etse sen benim emrimi iitmedin mi,

514
Aliyyl-Kr, el-Masn, s. 91; Acln, Kefl-haf, I, 413-415.
515
Fussilet, 41/33.
516
Mslim, Salt 14, bn Mce, Ezn 5, bn Hibbn, Sahh, IV, 555, 556, 557, Eb Avne, Msned, I, 278.
173
niin gitmedin? diye ol emri okuyan etse ki, ol emri ben okudum, amm hi kulama
girmedi, korkmadm diye ol padiaha ho gelir mi aceb? Nice azb eder, eedd azb eder,
halbuki emreden Allah Teldr.
Pes Kelm- Kadminde bunca yerde azb etmek birle vad etmitir, yaramaz iler
ileyenlerin hi kulana girmez, ya Allah Telya ho gelir mi? h gelmez. Mttekler,
tekebbrler ve marrlar meclisinden yle kaar ki, kfir harbde ehl-i islmdan kaar gibi.
mdi aml-i namazn zhir-i beden gibidir, her birinde bir sr, bir hakkat vardr, her
birinin al hide al hide rhu vardr. mdi namazn cmlesinde bunlar bulunmasa, ol namaz
cansz beden gibidir, amm namazn rhu hudur, evveli miskinliktir, zerre kadar kibir
olmaya, Allah Telnn korkusu iinde olmaktr ve gnl dim Allah Telda hzr ola.
Zr namazdan murd kii gnln Allah Telya dorultmaktr. Nitekim Allah Tel
buyurur :-- '-~- -- Yani Namaza durun, beni vmek iin.
517
demektir.
Raslullh (sav) buyurmutur ki, Nice kimselerin kld namazdan rih ve yorgunluk ve
azbtan gayri nesne yoktur.
518
dedi. Nitekim Allah Teala Kelm- Kadminde
buyurmutur ki: - - -- --~--- J:- :'~ -+'- : - -- Yani Ey
namaz klanlar, namazlarnda gfillerdir onlar halk iin riy ederler.
519
demektir. mdi
onlar namazn ne zhirin bilir ne btnn bilir. Yani namazn rkn nedir ve sfat nedir ve
srr nedir ve hakkati nedir bilmezler. Takld zulmetinde ehl-i hev tekebbrl onlar
gark etmitir, hi hiret gusssn yemezler. mdi namazn on iki rkn vardr alts
namazdan [97] dadr, alts iindedir eer birisi eksik olsa namaz tamam olmaz.
art- evveli; libsn ve tenin ve secde yerin pk etmektir.
kinci, abdest almak,
nc, avret yerin rtmekdr,
Drdnc, namazn vaktin girmekdr,
Beinci, kbleye kar durmakdur,
Altnc, niyet etmekdr. Ve alts dah namazn iindedir.
Evveli, tekbirdir,

517
Th, 20/14.
518
Bulunamad.
519
Mn, 107/4-6.
174
kinci, kymdr,
nc, kraatdr,
Drdnc, rkdur,
Beinci, scttur,
Altnc, namaz hirinde tahiyyt okumaktr. Pes bu zikrolunan farzlar ki, hlisn,
muhlisn olmaynca kabl olmaz. Nitekim Kelm- Kadminde buyurur: - :- '- '
'-- -- - -~-=- -- -- -- Mans budur ki, Buyurulmadlar, ill Allah Telya
tapmaya ihls edip ona dini pk itikat edip
520
Hlisn ibdetin ve pk itikdn almeti
budur ki, bir bir beyn edelim inaallah Tel ve eer Allah Tely cemi eydan
mnezzeh grdnse, gnl gzyle ve Allah Tely grrsen Allahtan gayrdan
korkmazsan, kldn namaz kabl olur inaallah Tel ve eer tende olan sfatlarn
yaramazlktan pk ettin ise namazn kabl olur inaallah Tel. Amm Allah Tely
cemi eydan mnezzeh grmeyesin, halktan korkasn, endmlarn yaramaz ilerden pk
etmeyesin tenin ve libsn pk etmekle namazn kabl olmaz. Ve eer ahlk- zemmeden
tamam pk oldunsa marifet emesin ve hikmet pnar suyuyla abdestin mbrek olsun,
kabl olur inaallah Tel. Amm eer hilf olur ise namazn kabl olmaz. Gnl ki, Allah
Telnn nazarghdr, rzsna muhlif nesneleri gnlden giderip ve Allah Teldan
korkmay ve utanmay btnnda ayplar zerine rtersen zhirinde ve btnnda setr-i
avret ettiysen mbrek olsun, kabl olur inaallah Tel. Amm gnln dny sevgisi ve
kibriyle dolup, eytan nazargh olursa, zhirin setr-i avret etmekle namazn kabl olmaz
ve eer havss- hamse ki, nefsin murd onunla hsl olur, bu be nesne kalbe azm igl
verir, nr-u ilhden perde olur, mahcb olursun. Amm havss- hamse ne arz ederse
onlar mahvedip namaz vaktinde cemi tuyanlar fn olup gnlnde bk Allah kalrsa,
[98] her namazn mbrek olsun, vaktinde klm olursun inaallah Tel. Ve eer gnl
yzn iki lemden dndrp Allah Telya megl olup kbleye kar durdunsa, mbrek
olsun kabl olur inaallah Tel.
Ey mukallid, gnl kblesi Allah Teldr, mdem ki, gnl Allah Telya hazr
olmaya hibir amel kabl olmaz. Ey gfil, Kbley-i zhir ki, Kbedir, mahluk binsdr,
namaza bir kii yzn Kbeye dnmese namaz kabl olmaz. Halbuki gnl kblesi Allah

520
Beyyine, 98/5.
175
Teldr. Pes gnl yzn Allah Telya dnmeyince kabl olur mu? Ey takld
zulmetinde gark olmu chiller, eer Allah Teldan gayrya rzn ve srrn fr ettinse,
namaza ettii niyet kabl olur inaallah Tel ve eer dim Allah Telnn emr-i erifi
iinde doru durursan kymn kabl olur inaallah Tel. Amm bir mahluk bins iinde
taklidne ayak zerine durup dar ktktan sonra yine ehl-i hev yoluna yrrsen
kezzablardansn, kymn kabl olmaz. Eer msivy ardna atp gnln Allah Telya
verirsen, pes tekbir-i evvelin kabl olur inaallah Tel. Ve eer Kurn okurken gnl
gz ile Allah Telnn sfatn mhede edersen, Allah Teldan gayrsn gnlden
giderdinse, kraatn kabl olur inaallah Tel. Amm dilin Kuran okumakda, gnln
msivda eedd azaba hazr ol, kraatin kabl olmak kande kald. Ve eer kendini hor ve
ciz bilb ve gnl sanukluu var ise, pes ettiin ruku kabul olur inallah. Amm tenin
rk ede kendini halktan ye grrsen ve gnln kibirle dolu ola ve ucb edip dim nefsini
vnmekte olasn, eedd azba hazr ol, rku kabl olmak kande kald ve eer vcdunda
zerre kadar eser kalmayp mutlak fenya dp, zhirde ve btnda varlk kalmaya, herkes
cemi-i msivallahtan gip olursan, pes scdun kabl olur inaallah. Amm zhirde ban
yere koyasn, amm gnln eytan gibi ulvde ve dny sevgisi ile hem zhirin hem btnn
zhire hareket eder, knn- er-i erf kimys ile tebdl etmeyesin, eedd azba hazr
olasn, scdun kabl olmak kande kald. Ve dim hidyet yolu zerine oturup, ehl-i
dnydan yz evirip, Allah Telnn rzsn [99] talep edersin. Amm tahiyyta
oturduun kabl olur inaallah Tel. Amm zhirin bir dam iinde oturup ondan dar
kp hev yolu zerinde yaramaz ilerde olursun, eedd azba hazr ol, tahiyytn kabl
olmak kande kald ve eer ahlk- zemmeden tamam pk olup ve ahlk- hamde birle
mevsf olup, sanda solunda olan melekleri bulup, dim hayrn ve errin yazarlar iki
cihanda, nefsini mihnetten ve meakkatten ayrdn ise, pes selm verdiin mbrek olsun
kabl olur inaallah Tel. Amm nefsin dny kavgasnda gark olup var solunda errin
yazp ahlk- zemmenin iinde gark oldunsa, pes eedd azba hazr ol, selmn kabl
olmak kande kald, amm on iki rknn rhu zikrolunan slih amellerdir. Amm her kii
ki, zmre-i slihinden olmasa, ehl-i hev olsa; ann namaz cansz beden gibidir, kld
namazdan ona nasip azbdan gayr nesne yoktur, hemen halk iinde kendine musalldir,
dedirmekdr.
Ey gfil ahmak chiller, murd- namazn, Hakka vsl olmaktr, amm vcdun
msivdan hl kl ki, scdun zhiri ve btn gerek ola, yoksa takld zulmetinde olma,
176
mukallide musall denilmez, amm bu tevilleri rif anlar. Amm mnfkn kulaklarna
girmez. Nitekim Kelm- Kadminde buyurur; '--- -~- -~ '- _:-- -~ '- 4
:--- :- :--~- -+- '- ' ! - -: - '- -~ -+--'-~ - -- '+- ~ '-
Mans budur ki, Tahkik sen y Muhammed llere iittiremezsin, sarlara duay kaan
yz dndrseler dah sen doru yol gsteremezsin gzszlere, azgnlklarndan iitmezler,
ill ol kimse ki, man getirir yetlerimize onlar mslmandr.
521
demektir. mdi bu yet
ulu burhandr zikrolunan tevillerin Hakk ettiine lden murd gnl lendir ve sardan
murd gnl kuladr ve gzszden murd gnl gzdr. Kaan nefse mevt hsl olsa
ten, gzn yumar, kula iitmez olur. Amm gnle dah mevt hsl olur kalp gz
yumulur, kalp kula iitmez olur. mdi bu yet ol ehl-i hev zerine dir ki, srette
demoludur, manda hayvandr, belki daha azgndr. mdi gnlleri lenlerin almeti
budur ki, dim taleb-i dnydr ki, hiretten b-haber, hirete hi say eylemez. Takld
zulmetinde karr eder, mrid-i sdk grmez ve [100] szlerin iitmez, mrifetten
mahrmdur, meyyit olup eytan nazarghdr, hireti unutup Hakktan yz dndrr, ann
iin Hz. Muhammed (sav) buyurmutur ki, ller ile sohbet etmekten saknn dedi. Ashab
sordular ki: ller kimlerdir? diye. Raslullh (sav) ettiki: aniydr ki, gnl lm
kiidir.
522
Amm gnl lm kiilerin hi ibdetleri kabl olmaz. Mdem ki, slihler
zmresinden olmaya, gerekse yzyl mrn ibdetle geirse, ibdeti hitir. Ve eer bu
szlere de burhan istersen ey ahmak chiller, ite burhandr. _:-- -~ '- 4 Dah Hz.
Muhammed (sav) mir kld, Cebril (as) Y Muhammed, Rabbna yakn oldun, selm
ver dedi. Amm Raslullh (sav)
dedi.
Cemi kredicilerin kr Allah iindir, dah ibdet-i bedeniyye, dah ibdet-i mliyye
Allah iindir.
523
Allah Tel :
2 2 2 2 \ \\ \ 5 5 5 5
Yani Selm senin zerine olsun ey nebi dah rahmetullh Telnn dah
berektullh. dedi. Raslullh (sav) :
5 5 5 5
Yani Allah Telnn selm benim zerime olsun dah Allah Telnn slih kullr

521
Neml, 27/80-81.
522
Bulunamad.
523
Neyll-Evtr,II,271.
177
zerine olsun ve al ibdillh deyip komad slihin diyecek sfat brakt, amm benden
inyet hidyet-i rzkla ibdet-i slihn eden kullrndan olaydm ve rahmetine lyk
olaydm min. Y rabbel- lemn. Amm slihlerden gayrisin aradan kard mahrm
kaldlar. Ey ehl-i hev fsklar, Raslullh (sav) ibda sfat brakmad. Yine irettir
bilirsin serveri enbiy (sav) mirc- hakkatte Hakk Telnn sfat ve zt- azmin grd
ve cevhir-i evvelden haber verdi ve du klp ettiki: Y rab, Rahmet-i hssndr, benim
zaif mmetlerime ver dedi. Amm ann dus kabl oldu, Allah Tel etti: Y habb, dile
benden ne dilersen, vereyim. dedi. Pes mirc- hakkatte cemi dus kabl oldu, Allah
Telya vsl oldu, fiilen ve zten mahvedip mutlak fen drna girip [101] Sucd-
hakkyye erib, msivallahdan gib olup dilinde ve gnlnde Allahtan ayrk nesne kalmad
ve buyurmuturki, Namaz mminin
mircdr.
524
diye. Bu hads-i erifle sbit olduki, mmin odur ki, kld namazn
farzlarn, vciplerin, snnetlerin ve erknn ve ezkrn al haddih al haddih srrn ve
hakkatin ve rhun bilip ve hazzn kesb edendir. Ve mutlak fen drna girip sucd-i hakk
edenlerdir. Zr salt Hakkn vislidir ki, vucdun cemi msivllhtan hl klmaktr ki,
ehl-i scuddan olup eytanlar zmresinden hals olup, mmet-i vasattan olmaktr. Zr
Raslullh (sav) buyurdu ki; mminlerin mrac be vakit namazdr. Pes mircn
almeti oldur ki; ey mukallid zulmetinde gark olan ve ilmine lyk ameli olmayan ahmak
chiller, kendinizi msll mi sanrsnz, h deilsiniz. Amm zr Allah Tel Kelm-
Kadminde mmet-i Muhammed hakknda vasat kldm dedi. Nitekim buyurur : 4--
::--- '=~ - -'-- -+ --+ --- - - :~:- :- '-- _-- Mans budur ki;
Onun gibi kldk sizi orta mmet, hatt ki, hit olasnz demler stne dah ola,
Muhammed sizin stnze hit.
525
demektir. Pes ey ahmaklar ve chiller! yetin
mefhmuna nazar edecek gznz krdr. mmet-i vasat kimdir ve halk stne hit
olmak nedir? Hi bu szlerin birisinden haberiniz yok mu? Ey marifet emnetin
yitirmiler! Emneti kabl etmeyen ve zikrullhtan yz eviren ve taklidine marr
olanlar, be vakit namaz cemaatla klarm diyen ahmaklar, eer sizin kldnz ibdet
hlisn rabbl- izzette kabl olayd, Allah Tel size cemi amelin al haddih al haddih
srrn ve hakkatin kefederdi. Taklid zulmetinde gark olup ekiy- hliknden
olmayaydnz. Bir mrid-i sdk huzrunda uzlet ihtiyr edip, dnydan ve ehlinden yz

524
Bulunamad.
525
Bakara, 2/143.
178
evirip, nefsiniz terbiyesine megl olup, mrid-i sdk szn iitirdiniz. Hakyk- ulm
ve hadsten bhaberler adlarn viz takmlardr, onlarn szlerine marr olup marifetten
mahrm kalmayaydnz.
ZEKT FASLI
Biline ki, her mmine malnn zektn farziyyet-i yet ve hadsle sbit olmutur.
Kavlh Tel ; ':- :' '-~- :--- [Namaz tam kln, zekt hakkyla verin.]
526
Ve
hads budur ki, [102] Muazdan rivyettirki, Mminlerin ganlerinden zektlarn alp
fakirlerine ver
527
demektir. Ve bir hadsde dah buyurmutur ki, man yoktur herkimin ki
zekt yok olsa.
528
demektir. Amm zekt vermenin dah sreti ve srr ve hakkat
vardrki, sr ve hakkat sretin rhudur. Kim zektn srrn ve hakkatin bilmese, verdii
zekt cansz beden gibidir.
Pes bir fukar-i sbirn ki, tlib-i haktr, ona bir dirhem sadaka vermek makbl-
haktr. Yzbin yoksullara ki, tlib-i hak olmayp, himmetleri hemen dny ola, her birine
yz dirhem vermekden, fukar-i sbirnin birisine bir dirhem vermek sevgilidir Allah
Telya. Zr tlib-i hak buhl murdarlndan gnlin tamam pk edb ve tamam varn
hesb edb, Allah Telnn rzs olan yerlere fed edip, Hakk tlibi olan fukar-i
sbirnlere kapn ak olup, mahrm gndermezsin, mbrek olsun, zektn kabl olur
inaallah. Zr sbirne vermek sevgilidir, yz fukarnn gnln ho eylemekten. mdi sil
iki frkadr, bir frkas kablullhtr, bir frkas merdddur. Ol kim ilm-i sillerdirki, tlib-i
Hakklardr, kendilerinden ileri makma erimi mrid-i sdka tevzu edip, ilim taleb
ederler. Pes mrid-i sdka yle gerektirki, tlib-i Hakk olan fukary- sbirni bo
gndermiye zektn vere. Pes cevhirden zekt vermeye, muhkem saklaya, kimseye
gstermeye, altndan, gmten ve deveden ve srdan ve koyundan zekt vere.
ORU FASLI
Biline ki, Ramazan ayn orucun tutmak farzdr, yetle ve hadsle sbit olmutur.
Kavlh Tel: '+' ----- ~- :--' -- '-~- -- --- - -- _- - ~- '-

526
Bakara, 2/43.
527
Buhr, Bb- Vcbiz-Zekt, c.5, s.8
528
Bulunamad.
179
Mans budur ki, Ey man getiren kiiler yazld stnze oru tutmak, yazld sizden
evvel mmetler stne.
529
demektir. Biline ki, orucun dah srr ve hakkati ve rhu vardr.
Pes Allah Teldan gayrsn gnlnden giderip sumtun fikrullh ve szn zikrullh olup,
feny- mutlaka eriip, h makmna vsl olup ve kefe erip, msivullhtan gib oldunsa.
Pes zhirde ve btnda oru tuttun, mbrek olsun, Rabbl- izzette kabl olur inaallah.
Amm eer gnlnde dny endiesi kalrsa, orucun sanr gfil olma. Zr Allah Telnn
ettii vaade itikdn zayf olur [103] (nezbillh min zlik.) Pes Allah Telnn ettii
vaad budur ki, nitekim Kelm- Kadminde buyurur Yerlerde ben sizin rzknz
yetitirdim.dedi. Nitekim buyurur; ':=- - J= -- - - ~~-= '- ~- - -:
Mans budurki; kimki Allah Teldan korksa ann iin darlktan kacak yerler verir
dah ona rzk verdi sezmedii yerden
530
demektir. Bir yette dah buyurur; - - - '-
+ - :-~- ':--~- -- '+- -- _-- '- '- --- ' - - J ' Mans budurki,
Hibir hayvan yoktur ki yer stnde ve gerek yer iinde onu bilir ve rzkn verir, cemi
lmler levh-i mahfuzda yazlmtr
531
demektir. mdi Allah Telnn vaadna
inanmamak kfirliktir. Pes kfirin orucu rabbl- izzette kabl olur mu? h olmaz.
Ey dny endiesine gark olup, yarnki rzk iin guss yiyen ahmak chiller,
zikrolunan yetlerin mansn fehmet, hline nazr eyle, gr mmin misin yoksa kfir
misin? Grki takldine marr olma, mana gel sddklardan ol. T ki orucun kabl olup
bayram sevbn bulasn. Amm Hakk Tel buyurur, 2 0 2 0 2 0 2 0
Yani savm benim iindir ann sevbn ben veririm.
532
demektir. Yani savmn sevb
benimdir, ddrm grmektir. Pes rabbl- izzette kabl olan orucun almeti zhir olur ve
eer sil sul ederse almeti nedir diye sul olunursa; almeti oldur ki, dnydan ve
ehlinden yz evirip ve uzlet ihtiyr edip msivullhtan gib olup, kefe erip, sumtun
fikrullh olup ve szleri zikrullh olup feny- mutlaka girip, h makmna vsl olup,
ztullh mhede ederse, sddklar orucuna ve bayramnn sevbn bulur ve avmn orucu
ki, gyet karnn ve fercin saklamaktr. Pes cemi zlar Allah Telnn rzsna muhlif
yerlerde ve gnlleri eytan vesvesesine ve dny endiesiyle akam olur mu? diye gnee
bakarlar ve trl trl taamlar hazr ederler ve srlar gibi yerler.

529
Bakara, 2/183.
530
Talk, 65/2-3
531
Hd, 11 /6.
532
Ahmed, Msned, cII, s,281; Buhr, Savm 2.
180
Ey ahmak fsklar, Orutan maksdunuz ehvetleri zayf etmektir, az yemekle, az
uyumakla ve halka karmamakla. T ki havss- hamse iten kala, maksud hsl olup
mhede makmna erimektir. Zr ok taamdan mide hl olmaynca, gnl sf olmaz.
[104] Rasulllh (sav) demitir ki, Dolmu kalp ki, Allah Telnn katnda hell dolmu
mideden, dman kalp yoktur.
533
Amm avamlarn orucu hemen nasibleri akama dein
alk ve susuzluktur. Ve bayramdan murd hemen glmek, oynamak, srlar gibi yiyip
imektir ve avradlarna izin verip iyi donlar giydirip, dar kmaya destur verip,
nmahrem erlere endmlarn gstermek ve birbirin avradn seyretmedir Yahdiler gibi
nezbillh. Gruh gruh avradlar sokaklarda gezmektir ve nmahrem erler yzne
bakmaktr ve nmahrem erler dah avradlarn endmlarn seyredip ve imrenip, gz zinsn
etmektir ve alg dinlemektir. Avamlarn oru ve bayramdan nasibleri hemen bu
zikrolunan yaramaz ilerdir ve hiri eedd azbdr. Eer szlerime hit gerekse yet ve
hads hid yeter. Kavlh Tel; '-- ':- ' ---- --~- :- :--' -- '+'
'= =- Mans budurki, Ey onlarki, man getirdiler kurtarn nefsinizi dah avradnz,
bir oddan ki, ann odunu demlerdir ve talardr
534
demektir. Bir yette dah buyurdu.
Kavlh Tel: _-'- -- ' =- :- :- '- -:-- - :- Mans budurki, Dah
karar eyleyiniz evlerinizde; dah bezenmeniz evvelki chiliyyet bezeni gibi.
535
demektir.
Eer ederseniz ki, bu yetin sebeb-i nzl vardr ki, htunlar biz dah er gibi mescide
varalm namaz klalm dediklerinde bu yet onlarn hakknda nzil oldu diye gayri yerden
men olmad derseniz nezbillhi min zlik, bunun gibi elfz- kfrden.
Ey ahmak fsklar, avradlara namaz farz iken namaz evlerinizde kln, dar
kman diye men olundu kande kald, skma ferceler giyip trl trl znetlerle cemi
endmlarn nmahrem erlere gstermek iin gruh gruh sokaklarda ve dnlerde ve
balarda ve bahelerde ve hamam yollrnda trl trl zinetlerle endmlarn seyrettirmee
ve nmahrem yzlere bakmaa Allah Tel izin verir mi?
Ey fsk fcirler, amm nmahrem avradlara bakmak ve kef-i avret etmek nice
nehyolunduysa, avradlara dahi yle nehyolunmutur. Eer sdkna hid gerekse nitekim
buyurur, kavlh Tel: \ \\ \
\ \\ \ 1 1 1 1 2 2 2 2

533
Bulunamad.
534
Tahrm, 66/6.
535
Ahzb, 33/33.
181
3 3 3 3 [105] Mans budurki, Et y Muhammed avratlara gzlerin yumsunlar
namahrem erlere bakmaktan, dah saklasnlar ferclerin zindan, dah gstermesinler
znetlerin nmahrem erlere.
536
demektir. Ve hadste gelmitir ki, Raslullh (sav)
buyurmutur ki, Bir kii hatununa dar kmaa izin verse, ol htun ne kadar
nmahreme imrenirse gz zins etmi olur, cehennem azbna urar. Ol avrat grp
imrenen erlere ne kadar azb olursa, ol avrada izin verene ol kadar azb olur. Zr bu
kadar kiileri cehennem azbna uramaa sebep olur.
537
dedi. Bir hadste dah
buyurmutur ki, Deyyus umaa girmez diye. Ashb (ra) sul edip ettiler; y Raslallah!
deyyus kimdir? Raslullh (sav) buyurdu ki, deyyus ol erdir ki, avradnn gnlnce olup,
iyi donlar giydirip, dar kmaa destur vere, namahrem erler ann endmn greler, ol
avrad dah namahrem erleri gre.
538
dedi. Pes deyyus kfirdir demek olur. Zr zerre
kadar man olan tamuda kalmaz, umaa girer. Pes bu hads sbit olduuna bir yet
getirelim, t ki fsklar, fcirler szleri btl ola. Kavlh Tel:
| || | 4 4 4 4 2 2 2 2
Mans budur ki, Kimki, hkmeylemezse Allah Telnn indirdii kitabyla,
onlar kfirlerdir.
539
Pes herkim ki, Allah Telnn emr-i marfunu nehy-i mnkerini
icr etmese, Kuranla hkmetmemi olur, kfir olur, eytan hkmn icr etmi olur.
Ey ilmine lyk ameli olmayan dili lim, gnl chiller, eer edersiniz ki, bu yetin
sebeb-i nuzl kfirler hakknda derseniz, ey srr- Kurandan habersiz ahmak chiller,
hkm mdr. Herkim ki, Kurnn hkmn icr etmese, eytan hkmn tutsa, ad
mmindir halk arasnda. Pes hakkatte kfirlerdir. Zr Allah Tel bunca yerde azb
etmek birle vad ve tehdit etmitir. mdi Kurna ve hirete itikadlar olmadna
almettir nezbillh.
Ey fsk fcirler, ikrrnz hemen Allah Telnn birliine midir, yoksa kalbiniz de
yok mu? Pes Allah Tel buyurur, kavlh Tel
: 3 6 3 6 3 6 3 6 -
2 2 2 2 | || | 3 3 3 3
Mans budur ki, Etti araplar biz man getirdik. Et y Muhammed siz man

536
Nr, 24/31.
537
Bulunamad.
538
Beyhak, uabl-mn, VII, 412, Heysem, Mecmeuz-zevid, IV, 327.
539
Mide, 5/44.
182
getirmediniz, lkin mslman oldunuz dah girmedi man kalbinize.
540
[106] Pes bu yet
ol araplar hakknda nzil olduki, dilleriyle mslman olduk derlerdi, Kurnn hkmn
icr etmezlerdi, imdiki zamann ehl-i hev kezzblar gibi dilleri fiillerine uymaz.
Raslullh (sav) bir gn ashablarna etti; mmetimin htunlarnn yekrei nedir? dedi.
Her biri birer sz dedi, hi birin gereklemedi, Hz. Ali (kv) mell olur, Hz. Ftmatz-
Zehr katna geldi, Hz. Ftma (r.anh) etti, sana ne geldiki, mellsun? dedi. Ali (kv)
Raslullh (sav) ashablarna ettii suli deyiverdi. Hz. Ftmatz-Zehr ettiki, var
babama etki, mmetinin htunlar yekrei oldur ki, yerleri ieriden ieriye ola t ki,
nmahrem erler onlarn boylarn grmiye ve avazlarn iitmiye dedi. Ondan sonra Ali
(kv) geldi. Raslullh ashaba ettiiniz sule cevap verelim dedi. Raslullh nedir grelim?
dedi. Etti senin mmetlerin htunlar yekrii oldur ki, yerleri ieriden ieri ola t ki,
nmahrem onlarn boylarn grmeyeler ve avazlarn iitmeyeler,onlar dah nmahrem
erler yzn grmeyeler dedi. Pes Raslullh (sav) etti ki Y Ali bu szleri bir kimse
demitir ki, yavrusu benden ol benim kzm Ftma der, gerek sylemi dedi. Ve ol avrad
ki, nmahreme grne, onlar benim mmetim deildir.
541
dedi. Klen-Nebiyy (sav)
\ \ \ \ \ \ \ \ 2 2 2 2 Yani: Herkim bir kavme benzerse ol onlardandr.
542

demektir. Pes benzemekden murd, onlarn ettii yaramaz ileri ilemektir. Bu yandr ki,
Yahdiler ve kfirler avratlarn nmahremden karmazlar. Pes cemi meyh- kbrnn
ittifk unun zerinedir ki, bir kii gndz sim olsa, gece kim olsa, cemi mrn
ibdetle geirse, pes gnlnce olsa, iyi libslar giydirip dnlere ve hamamlara ve avlusu
olan yerlere ve balara ve baheler seyrine ve kabirler ziyretine destr verse, ne kadar
ibdet ederse kabl olmaz, kbet yeri tamudur. Zr mnfklar ikrr hemen dilindedir.
Zr eki [107] diliyle ikrr etmekle ehl-i man olmaz .
Zr man nesneden ibrettir. Evveli; diliyle ikrrdr, kinci; gnl birle inanmaktr. Ol
szler ki, Kuran ve hadsle sbittir. nc; inandn szlerin hkmn icr etmektir.
Pes kii diliyle ikrr etmekle ehl-i mandan olayd, h mmin ile mnfk berber olmak
lzm gelirdi. Byle olmak Kurna muhliftir. Pes buyurur '-~- _-- '-'- '-~:- '
- '-=- '- '-:+ '-:-= ' '~'- '+-- '+-- -- '+---= --' . -- - --
' '- -:-- - --:-- _-- -- :- ':~-- -:~-- '--'--- ---'--- :-- --

540
Hucurt, 49/14.
541
Bulunamad.
542
Mamer b. Rid, el-Cmi, XI, 453, bn Hanbel, el-Vera, s. 178, bn Eb eybe, Musannef, VI, Eb
Dvd, Libs, 5, Bezzr, Msned, VII, 368.
183
'-- Mans budur ki, Tahkiki biz arz kldk emneti gklere dah yerlere dah dalara
onlar rz olmadlar, onu gtrmee korktular dah gtrd insan tahkik kati azb etmek
iin Allah Tel mnfk erlere ve avratlara dah mrik erlere ve avratlara tevbesin kabl
etmek iin Allah Tel mmin erlerin ve avratlarn gnhlarn, pes balaycdr,
rahmet edicidir.
543
demektir. Ey emnetten b-haber kabl etmeyen mnfk deyyuslar!
Zikrolunan yetleri ve hadsleri fehmeyle grki, tahretin ve namazn ve orucun ve zektn
ve haccn ve gazn var m? Yani bu halle kabl olur mu? h hibirisi kabl olmaz. Zr
o mmin deildir, bu kadar yetler ve hadisler kulaklarna girmez. Ey deyyuslar! meer
derseniz ki, bu yetler ve hadsler mmin erler ve mmine avradlar hakknda vad ve
tehdit etmitir ki, biz mmin sdklardan deiliz derseniz gerek miminlerden deilsiz.
Pes bunca yerde vad ve tehdit etmitir. Allah Tel azb etmek birle yalnz mmin erler
ve avratlara deildir, cemi srete dem olanlarna bildirir. Herkim ki, avrada tbi ola, ne
man kalr ne dini kalr. Zr avradn erri ve hilesi eytan errinden ve hilesinden artkdr.
Nitekim Allah Tel
buyurur; | || | 6 6 6 6 4 4 4 4 Yani Ey
avradlar bu szn mekriniz ve hileniz uludur tahkik mekrinizden ve hilenizden.
544

demektir. Pes eytan hakknda haber verip ettiki, kavlh Tel:
; ; ; ; | || | | || | , , , , | || | Yani Tahkiki eytan mekri zaiftir.
545

demektir. Hussn hads-i erifte [108] buyurmutur ki ; 0 2 0 2 0 2 0 2 Yani
Raslullh (sav) etti Terk etmedim benden sonra koyup gittim, fitne erleri ill avradlar
fitne koyup gittim.
546
demektir. Yani erlerin dinlerin ykmakda ve trl gnhlarn ve
kalplerin karartp gyet muzr olup, fsklar olalar demektir. Ve hads-i sahihde gelmitir
ki, birgn Raslullh (sav) etti Benim mmetim tarihin yediyzelli senesinden sonra
evlenmemek evlenmekden efdldr.
547
dedi. Ashabdan bir nicesi niin y Raslallah
dediler? Etti, ol zaman hkm avradlarn ola, erler avradlarna tbi olalar. Ve trl trl
libslar giydirip dar kmaya izin verirler. Gruh gruh sokaklarda gezerler, nmahrem
erlere bakarlar ve avradlar erlere bakarlar, ne erlerinde, ne avradlarnda man kala ve ne
din kala, avradn hfzna kdir er deryada katre, gnete zerre ola. Ol zaman dedi, aceb
zamann erleri avratlarna tbi olup skma ferceler giydirip cemi endmlarn bellidir.

543
Ahzb, 33/72.
544
Ysuf, 12/28.
545
Nis, 4/76.
546
Buhr, Nikh 18; Mslim, Zikr ve Dua 97, 98; Tirmiz, Edeb 31; bn Hibbn, Sahh, XIII, 306, 308.
547
Bulunamad.
184
Balarna ve yzlerine dtkleri yamak yle incedir ki, kalar grnr balarnda olan
nak grnr, bunun gibi znetlerle avradna dar kmaa destur veren deyyuslarn aceb
hirette hli nice ola ve eer sil sul ederseki, bu kadar hiddet nedir ve ne lzm gelir?
Vech-i ihsan birle nashat olunsa ye deil mi? derse bel yedir. mdi bu szler
mminlere ahsendir, amm mnfklara ac gelir. Nitekim hads-i erifde gelmitirki,
3 3 3 3 dedi. yani Cemi Hakk acdr.
548
demektir. Nitekim buyurur ; '+'
=-- ---'--- '--- -' --- :-~-- c- - -- + - ' - -+--- Mans budur ki, Ey
neb gaz ile kfirler ile dah mnfklarla harblik eyle, onlarn stne dah onlarn
darack yerleri cehennemdir, ne yaramaz yerdir
549
demektir. Pes benim szm
mnfklaradr, mminlere deildir. Haberde gelmitirki Allah Tel s (as), Yani dah
vahiy eyledi Allah Tel [109] s y Eer sen bana ibdet klsan, yerler ve gkler ehl-i
kadar ann iinde Allaha muhabbet iin, buz olmaya sana fide vermez demektir.
Mmin oldur ki, Allah iin seve, Allah iin sevmeye. Yani Allah Telnn
sevdiini seve, sevmediini sevmeye demektir. Pes hiddet birle sylemekten murd Allah
iindir, dny iin deildir. Hads-i erifte Raslullh (sav) buyurmutur, Allah Tel
azb eyledi bir ehre, o ehirde onsekizbin slih kimse vard, onlarn ameli enbiy ameli
gibiydi.
550
Bu hads-i iiten etti; Y Raslallah, niin azb olundu? Onlar Allah Telya
yaramaz iler ilemezlerdi. Buyurdu ki, Onlar emri maruf nehyi mnker klmazlard
dedi. Bir hadste dah buyurur; Kaan bir yerde gnh ilense, her kim o gnah grse,
inkr eylemese rz vermi olur ve gnah ilemi gibidir.
551
der. Pes bir kii gkler ve
yerler ehl-i kadar ibdet klsa da bir mnker i ileyeni grse, niin byle yaramazlk
ilersin demese ol mnkeri kendi ilemi olur ve ibdeti mahvolur. Zr rzy-i kfr,
kfrdr ve ona rz vermi olur, fsk ziyde olmasna sebep olur, ol kii mnfkdr,
mmin deildir. Nitekim Hakk Tel buyurur;
< 2 2 2 2 \ \\ \ 2 2 2 2 | | | |
Mans budur ki Mmin erler ve mmine avratlar birbirine dostlardr.
552
buyururlar.
yi ileri dah yarlar yaramaz ilerden. Pes birbirine buyururlar, mnfk erler ve avratlar
yaramaz ilere dah bakarlar iyi ilerden birbirine demektir.

548
Bulunamad.
549
Tevbe, 9/73.
550
Bulunamad.
551
Bulunamad.
552
Tevbe, 9/71.
185
Ey basreti ak garib, miskin mminler, bu yetin hkmn icr etmeye hangi
diyra gidelim? lhi sen hidyet kl, b-re s bende kh bir karnca kadar kudretim
yoktur. Eer senden hidyet ermezse, zamne halknn iinde helk olurun. lahi ltf-u
ihsn ile dnydan ve ehlinden yzm evir, halktan mdim kes, dim zt- erifine baktr.
(min y mun.) mdi imdiki zamann halkna bir mrid-i sdk etseki; niin
avradlarnza znetleriyle dar kmaa destr verirsiniz, gruh gruh sokaklarda gezerler,
algl dnlerde ve nmahrem yzne bakmaya ve baktrmaya Allah [110] Telnn
rzs var m? Niin bunun gibi yaramaz iler ilersiz, diye syledikte onlar eder ki; hemen
lim eyh olmudur bu kadar ehidler kadlar ve limler algl dnler ederler ve
hamamlara kp boylarn ve endmlarn erler seyretmez mi? Ve ol avradlar dah
nmahrem erler yzne bakmaz m? Ve kadlar ve limler ve eyhler bu many bilmezler
mi? Hemen lim ol mudur? Diye bunlar gibi nice elfz- kfr sylerler. mdi bu
ahmaklarn, fsklarn elfz- kfr sylemeye sebep olan, ilmine lyk amel-i slih olmayan
adn limler ve adn eyhler ki; aniy kapsna varp, onlarn hevlarna muvfk sylerler
onlara ho gelsin diye ve bize itibretsinler diye, hemen murd halk arasnda
ululanmaktr ve bir ka haram ake versinler diye. Amm her kimde ki bunun gibi yaramaz
sfatlar ola, mmin deildir mnfkdr, murd dnydr, hiret deildir. Nitekim Allah
Tel buyurur; : -: ' - '+-- : ' --- : -: ' - -: - - : :=!-
~-~ - :=!- - - ' - Mans budurki; Kim ki hiret sevbn isterse artrrm ann
sevbn, kim ki nasibin dnyda isterse veririz, ona istedii dnyy dah. Ahirette ann
nasibi yoktur.
553
demektir. Amm mnfk ve kfir olan hiret talebinde olmayp, tlib-i
dny olanlardr, demektir. Zr mmin olan hirette cennet nimetinden mahrm deildir.
Ne kadar gnh ok olursa dah ebed azb ta kalmaz inaallah.
HACC FASLI
Biline ki hac lgatte kast etmeye derler. Amm eriatte kabeyi ziyret etmeye
derler. Bilineki, haccn farz olduu sbit olmutur, yetle ve hadsle ve hem icm ile, inkr
eden kfir olur. Kavlh Tel;
5 55 5
Yani Allah Tel farz eyledi demler stne. Hac eylemeye kimin gc

553
r, 42/20.
186
yeterse ol yola varmaa.
554
demektir. Ve hadste dah Raslullh (sav) buyurmutur ki,
Gc yetip hacc etmeyen zerine korkum yoktur, gerekse Nasrn olsun gerekse Yahdi
olsun mmetim deildir.
555
demektir. cm oldur ki, ulem-i mmetten hibir kimse inkr
etmedi. [111] Emrul- Mminn mer (ra) buyurmutur ki, Mslmanlar ehirlerine
adam gndereyim, tefti ettireyim, gc yetip hacc etmeyenler zerine cizye koyum,
kfirlere koyduum gibi dedi, kere yemin edip hacc etmeyen gc yetipte mmin
deildir. dedi. Amm biline ki, haccn farz, vcipleri, snnetleri her birinde bir sr ve bir
hakkat vardr.
mdi gerektir ki, hacc eden kimse, her amel eyledike herbirinden ibret alp hiret
ahvlin tefekkr ede ve hakkatn bilip ve hazzn kesb ede, taklid zulmetinde kalmaya. Pes
yle biline hacc, sefer-i hiret mislindedir ki, hirete gider gibi, cemi tealluktn ve ehlin
terk eder gider. mdi hacc seferine giden yle gerektir ki, gnln cemi nesneden fri
ede, mrnn hir gndr diye murd vatan- asl ve Hakk Telnn Kbesin tavf edip
kalmak ola. Eer byle etmezse, ann hacc seferinden nasbi hemen halk arasnda hacym
diye ululanmak ve ezel giden hrs ziyde olmaktr.
Ancak haccn farz tr evveli; ihramdr. kinci; Arfta vakfeye durmaktr.
nc; tavf- ziyrettir. Pes dnydan ve ehl-i dnydan yz evirip ve nefs-i emmre
hevsn terk edip, nefis libslarn karp, rh-u kutsi libsn giyip lisn- hl ile lebbeyk
Allahmme lebbeyk diye mracaat kasdn kalrsa ol yola ki, evvel ondan gelmitir gibi.
Hadste gelmitir ki, Klen-Nebiyy (sav) buyurur ; | || | Yani,
[Vatan sevmek mandandr.]
556
mdi vatan sevmeden murd, vatan- asliyyedir, eer
mracaat kasdn kalsa ol yola ki, pes ondan gelmitir, ol vakit mertebe-i man olur. Pes
vatan- asliyeden yz evirip himmetin dny olursa derecat- kfran olur, ihram
giymekten nasibin hemen dnydr. Nitekim Kelm- Kadminde haber verir; '- ---~-
-'-' -:- -- :'- ---~'-- - '--- - '-' '-- :- - '-- -- : '- - -
'-= - :=7 -+-- - - - -~ '--- - '-' '-- : :=!- '-- -- ' -- - ~ 4--
-+- '~=- : ~ -- :- ~ '-- ~-~ Mans budur ki, Kaan tamam olsa mensik-i
hacc zikreyleyiniz Allah Tely, atalarnz zikreylediiniz gibi, ya ondan ziyde
zikreyleyin. Pes onlardan hacc etmee varanlardan baz kiiler der; y rabben ver bana

554
l-i mrn, 3/97.
555
Bulunamad.
556
Aliyyl-Kr, el-Masn, s. 91, Acln, Ke fl-haf, I, 413-415.
187
dnyda, dny [112] murdn ver demektir. Ahirette hi ona nasib yoktur dah onlardan
baz kiiler ederler, Ey rabbmz, ver bana dnyda hayra erimek makmn dah hirette
hayra erimek makmn dah kurtar cehennem odundan onlara nasib vardr ol hayrdan
ki, kazandlar dah dnyda Allah Tel tez hesab edecektir.
557
demektir. Pes ihram
giymenin rhu oldur ki, dnydan ve ehl-i dnydan yz evirip, Allah Telnn ak
oduna yanp feny- mutlaktan " 4--- -+-- 4--- 4--- 4- 4: V 4--- diye kavlen ve
fiilen ve hlen yoksa mutlakan elfz- takrr ile olmaz. Yani zhirinde bedenine bir ak bez
sarnp, amm dny endiesinden gnl kararm ola ve dili " 4--- -+-- 4--- 4: V 4---
4--- 4 - diye, gnl Allah Telya hzr olmaya, vesvesey-i eytanda ola. Eedd azba
hazr olsun, inaallah Tel, ihrm kabl olmak kande kald. Hikyetdir ki, Ali b. Hseyin
ibn Ali; hram giydiim vakit cmlesi lebbeyk derlerdi ann benzi sararrd ve lebbeyk
demedi dim alard. Ettilerki cmlesi mahrm olanlar lebbeyk derler, y sen niin
demezsin? dediler. Etti; kaan cmle ihram giyenler, Allahmme lebbeyk derlerken
cenb- izzetten kulama bir nid geldi ki l lebbeyk ey kezzablar, diye. Korkarm ki, bana
dah unun gibi yoktur diye demezin. dedi, dp bho oldu.
Ey ad haclar, bu remzi fehmeylemeye say eyle t ki, takld zulmetinde kalp,
helk olmayasn, eer cemi dny ziynetin terkedip ve nefs-i hevsn terk edip ve
kendi varln terkedip giderse, hacc ettiin mbrek olsun, sbit oldu, kabl olur
inaallah.
Biline ki, Arafatta vakfeye durmann rhu vardr. Eer hafler rtbesinden olup ve
Uzzt, Lt ve Menat yakp ve makm- hdya eriip, sret-i nefsi ve sfat- nefsi ve
many- nefsi bilip ve gnl ayrdan thir ola ve mhedesi seyr-i ilallah ve seyr-i fillh
olup, Allah Teldan rahmet isteyip, gnhlarn hasenta tebdl ederse, Mescid-i
brahimde imamn hutbesin dinleyip, le farzyla ikindi farzn cem edip, bir vakitte
klp. Pes Arafatta vakfeye durduu sbit [113] oldu, mbrek olsun, kabl olur inaallah.
Hikyedir ki; Hz. dem (as) Havv ile Arafatta bulutu gusslar giydirb ve etti:
1 1 1 1 | || |
1 1 1 1 2 2 2 2 Mans budur ki; Ey bizim
Rabbimiz, biz zulm eyledik kendi nefsimize eer sen bizi yarlamazsan, dah rahmet

557
Bakara, 2/200-202.
188
etmezsen, biz tahkiki helk oluruz, dnyda ve hirette.
558
dediler. Amm hitb- izzet
eritiki imdi bildiniz kendinizi diye, Allah Tel rahmet edip tevbelerin kabl eyledi.
Amm Arafe diye ann iin ad kodular, n dem (as) ol gn Havv ile bulutular.
Pes ey ahmak mukallidler, Arafata vardm diye kibir edersin, evvelinden ziyde
gnh iledin, adnz hacdr, lkin haclardan deilsiz. Biline ki, Mzdelifeye eriip
akam namazn yats namazn bir ezn ve bir kmet-birle klp, ol gece onda olup, sabah
olcak orta namazn klp, t gn dounca duya megl olmak rhu budur ki, eer nefsin
rhuna muti olup, msivdan yz evirip, Allah rzsn talep edip, makm- tevbeye
eriip, sabah olup saadet gn bana doup, nefsin sfatn yok edersen. Mzdelifeye
eritiin sbit oldu, mbrek olsun kabl olur inaallah Tel. Biline ki, Minda yerde
ta atmaa; cemre-i lda, cemre-i vstda ve cemre-i ukbda yedier ta atmak gn.
Amm bayram gn gne dodukta, cemre-i ukbda yedi ta atlr, hemen cemre-i lya,
cemre-i vstya atlmaz. Pes bu yerde yetmi ta atmak budur ki, ruh eer dnydan ve
ehlinden yz evirip, cemi dny szlerin atp, dilin dim zikrullhda devir edip, ilm-i
eriatla tarkat, hakkatla vcd- ztn yedi saf tavrndan ve kavlinden ve fiilinden ve
hlinden eytan srp karp, zhirin btnn emrullh ile dim ens olursa, remy-i cimr
ettiin sbit oldu, mbrek olsun rabbl-zzette kabl olur inaallah. Amm ve eer
hilfna olursa eedde azba hazr ol, yani zhirde halk arasnda yerde ta ata, lkin dili
dny szleriyle btn eytanla bir ola, vcip olmak kande [114] kald. Bilki attn
talarn her biri azb ola. Niin kavlin fiiline uymaz?
Kurban; biline ki, kurbann rhu budurki; eer nefs-i emmreyi riyzet mhede
bayla zebh edip ve ubdiyyet makmnda sbit-i kadem olup ve znbiyyete sret-i
kati havlisinde tavf ederse, pes ettii kurban Rabbl- izzette kabl olur inaallah.
Amm hilf olursa, halk arasnda koyun kurban eder, lkin zhirinde btnnda hkimi
nefs-i emmre, veziri akl- eytan ola, eedd azba hazr olsun, kabl olmak kande kald.
Amm Hakk Tel buyurur; '- '+-:=- -- '- - :-~ ---- --- '':=~ 4-- ' '-
---- :--- -' - - - Mans budur ki; Onun gibi musahhar eyledik, onu size yani
kurban olacak hayvanlar ola ki siz kr eyleyesiz, yetimez Allah Telya onlarn etleri

558
Arf, 7/23.
189
ve kanlar lkin yetiir sizin takvnz.
559
demektir. Yani takvsz bir ibdet kabl olmaz
demek olur.
Biline ki, ban tra etmenin rhu budur ki, eer gnl makrasyla gnl ibdn
can yznden solup, zt- Hakktan gayriden iraz ederse, ban tra ettiin kabl olur
inaallah Tel. Amm hilf olursa, yani bir ehl-i dny berbere ban tra ettirip msiv
ibdn can yzn kaplam Allah Telnn zt- erifine baktrmayp, dny endiesine
gark olmu ise eedd azba hazr olsun, inaallah Tel ettii vcip kabl olmak kande
kald.
Biline ki, haccn nc farz, tavf- ziyrettir, tavf- ifza dah derler, ol tavf
bayram gn tra olduktan sonra edilir, onun dah rhu vardr. Eer fiilini ve sfatn zt-
Hakktan fn klp ak- hakkatte muk cemlini tavf edip, sddk sfatyla kerem-i
mrvvet mervesi arasnda say edip ve bu ar unsuru rha tbi edip beeriyet ahlknn
srrn yakp varln mcerret olup, Allah Telnn sfat- Kbesin tavf kla t ki, bi
ahlkllh erfiyle merref ve mnevver olup, ilm-i hfya erdinse, zhirde btnda kabl
olur haccn inaallah. Amm hilfn olursa, eedd azba hazr ol inaallah Tel, yani
Kbeyi zhir tavf ede. Safa ile Merve arasnda say ede, gnlnde zerre kadar Allah
muhabbeti [115] yok, fikr-i fsid birle saf ider ve hrs ve buhl murdarlnda gark
olmuken kande kald ki, hacc kabl ola. Amm eer sil sul ederse ki, niin yle olur?
diye. Cevap budur ki, Kbeye varmakdan murd, hemen halk arasnda riy ile adn hac
takmak m idi? Biline ki, her kimseye Kbeye varmak farz olsa, ol kii etse ki, y Rabbi,
bu farzn edsn ben breye zayf bende ki, sen myesser eyle, diye hlisn zhir Kbe-i
erifi ziyret edip, mensik-i hacc tamam etse dah, Allah Tel ol kiiye hidyet edip
dny muhabbetinden kendini ekip Allaha yz tutarsa, Allah Tel onu mrid-i sdk
muhabbetine eritirir ve env- riyzt ektirir ve env- mchedeler kldrr ve tezkiyey-i
nefse megl olur, Allah Telnn lemine yol bulur t ki,
5 2 5 2 5 2 5 2 hads-i erifiyle merref olur. Ona Allah Tel
lemin sfatn tecell eyler. Pes ilm-i lednn zhir olur cemi amlin al haddihi al
haddihi srrn ve hakkatin bilip hazzn kesb eder. Allah Tel onu taklid zulmetinde
komaz, imdiki zamann ad haclar gibi. Biline ki, bu szlere hi ek ve phe eyleme ki,
kle Raslullh (sav) buyurur ki,

559
Hac, 22/36-37.
190
\ \ \ \2 2 2 2 | | | | | | | | | || |
Yani Raslullah (sav); demler zerine bir zaman gele ki, cemaat olup mescidler
iinde namaz klalar dah olmaya aralarnda bir Mslman
560
dedi.
Ey Kbe-i visli ziyretinden mahrm taklidler, bunun gibi Hakk szler hi
kulanza girmez. Zr eytan sayla kulaklarnz tkanmtr, ann iin Hakk szler
kulanza girmez, dim meshibiniz eytanlardr, btl szlerin dinlersiniz. Biline ki, nefs-
i emmre dim Allah Telnn evmirin terk edip, nevhsine azmedersiniz. Pes demler
yle yaratlmtr ki, keml-i saadete ermez. T ki, nice yllar mrid-i sdk huzrunda
env-i riyztlar ekip ve env-i mhedeler edip, kendi ihtiyrndan gemeyince ol kii
ki, hevya mutabaat etmitir, ann mumelesi Allah Tel ile deildir, hibir ibdeti
Rabb-l izzette kabl [116] olmaz.
mdi herkiinin saadeti, rzullh talebtir. Bu sebepden ad geen milletler
ruhbniyyet ve seyhat emr olunmutur t ki, her mmetin bidleri halk arasndan kp
dalar banda mrlerin riyztla ve mchede ile geirirler idi. Bir gn ashab Raslulah
(sav) hazretine sordularki; y Raslallh, bizim dinimizde seyhat ve ruhbniyyet yok mu?
dediler. Raslullh (sav) buyurduki; Size ann bedeli, cihd ve hac buyuruldu.
561
Pes
haccn ahkmlarna hod cemisi hsl olur, srrn ve hakkatn bilip, hazzn kesb edene,
yani seyhatten ve ruhbniyyetten murd riyzttr ve mchededir. Ve eer hac ahkmn
al haddih al haddih her birinin ruhlarn yazarsak kitab mutavvel olur. Yani haccn
farz tr, rhu nedir? Vciplerin rhu nedir? Ve snnetlerin rhu nedir? Ve edeplerin
rhu nedir? Ve mstehaplarn rhu nedir? Ve Kran haccn ve Temettu haccn rhu nedir
ve efrd- haccn ve umrenin rhu nedir? Ve ihram giymenin sebeb-i evveli byn ve
trnan ve koltuun ve kasn yolup, gusul edip ve tahretin tekml ad, abdest olup ihram
giydii vakit iki rekat namaz klp ve telbiye edip " 4--- -+-- 4--- 4--- 4- 4: V 4---
4- 4 : V 4--- 4 - --- --=- ". Mans budur ki; derdim mut olup, ey benim
Allahm sana taat etmee. Senin erkin yoktur. Mut oldum sana kulluk etmee, tahkik
vmek sana lyktr, senden gayriye lyk deildir, ve padiahlkta ortan yoktur.
demektir.

560
Hkim, el-Mstedrek ales-Sahhayn, IV, 489 (Mellif, bu hadsin isndnn Buhr ve Mslime gre
sahh olduunu ama kitaplarna almadklarn sylyor); Deylem, el-Firdevs bi mesril-hitb, V, 441.
561
Bulunamad.
191
Pes zikrolunanlarn rhu nedir ve kuru yer canavar avlamak ve kestirmek haram
olduun rhu nedir, mahrem olana ve kokulu nesneler drtmenin ve trnan ve byn
kesmek ve ban ve yzn rtmek ve ban ve sakaln yumak ve bandan ve gsnden kl
gidermek ve gmlek ve etek ve yamak giymek ve dlbende sarnmak. Bu zikr olunanlarn
ilemesi ciz olmadnn ruhlar nedir? ve kehle ldrmemenin rhu nedir, ehvetle kii
avradna yapsa veya pse bir kurban lzm olur. Kurbann rhu nedir, ve avradna
yapmann rhu nedir ve Arafat' ta vakfeye durmazdan avradna cim edenin hacc btl
olmak nedir ve Kbe'ye ihramsz [117] girmek haram olduu nedir ve hevm- arz
depelemek ciz olduu nedir? Pire ve karnca ve kedi ve soulcan, ylan ve yan ve akrep
ve ar ve sivrisinek ve karacasinek ve fare gibi bu zikrolunanlar ldrmek, kelb-i akur ve
arslan ve kaplan ldrmek ciz olduu nedir ve mezkur olunanlarn ldrmemesinin ziyn
nedir ve Mekke'ye Bb's- Selm'dan dhlun rhu nedir ve tavf uru edecek, pes elini
Hacer'l- Esved'in zerine koyup uyumann rhu nedir ve Hacerl Esved nedir, ve ihram
bezinin bir tarafn sa koltuu altndan alp, sol omuzuna brakp sa koluyla sa omuzu
ak olmann rhu nedir? btid-i tavaf, Hacerl- Esvedden balamann rhu nedir ve
kapnn beraberinde makm- brahimde ve rukn-i Arafatta ve altn olukda ve rukn-i
amda ve rkn-i Yemende du etmenin yedi tavf tamam oldukda, mltezim dedikleri
Kbe duvarna gsn ve sa yanan duvara urup, iki elini ba zerine koyup tazarru
birle du etmenin rhu nedir? Makm- brahimde iki rekat namaz klp, zemzeme gelip
suyundan doyunca imenin rhu nedir? Saf ile Merve arasnda say edip, geri Hacerl
Esvede gelip istilm edip, saf kapsndan kp, ol iki meyiller arasndan seyirtmenin
rhu nedir ve ol iki meyiller neye irettir. Saf ile Merve ynnde Kbeden yana tazarru
birle du etmenin rhu nedir? Ve tavf- kudm nedir, tavfn nbetinde omuzun
oynad, yryp ve drt hirinde sekinet zerine yab yab yrmenin rhu nedir? Ve her
taraftan Hacerl Esvede gelip istilm etmenin rhu nedir? Ve haddini sormayan kii ki,
ihrmn karp durdu, Kbe de geri ihram giyip zilhiccenin sekizinde gne dodukta
Minaya varp, le, ikindi, akam ve yats namazn onda klp ve ol gece onda yatp, orta
namazn klp, ondan Mescid-i brahime varp ezn okuyup, ikmet edip, le namazn
klp, ikindi namazn klp, ondan Arafatta vakfe yerine varp onda vakfeye durup, gne
dolannca ondan kalkp [118] Mzdelifeye gelip akam namazn, yats namazn ezn ve
bir kmetle klp, ol gece onda olup sabah olunca orta namazn klp, duya megl olup,
ta gn dounca ondan Minaya gelip cemret'l- Ukb'ya yedi ta atp her birini attka
192
tekbir edip ve kurban edip ve ban tra edip ve geri Kbeye gelip yedi tavf edip ve
makm- brahime varp iki rekat namaz klp, ondan geri Minaya gelip ol gece onda
olup, ertesi gn douncak cemrelere yedier ta atp, ol gece dah Mina'da yatp, yrandesi
eyym- terfin evveli gndr. le vaktinde gine ol yerde yedier ta atp eyym-
terifin nc gnnde terkib-i mezkur zerine yedier ta yerli yerinde atp ihramdan
ktktan sonra ihramda iken haram olan nesneler hell olmak. Pes bu cmle zikr
olunanlarn srr ve hakkati ve rhu nedir? Ve ihramdan kmak nedir? Ve Kbeden
gittiin tavfa ved edip ve Kbeden gzlerin ermeyip ta saf kapsndan knca kn
kn gidip Kbeden yz evirmemek nedir? Ondan kp vatanna azmetmek nedir?
Pes ey mukallid ahmak mr chiller, hakkatte hac ol kiidir ki, haccn
farzn,vcibinin ve snnetlerinin ve dablarnn ve mstehablarnn cmle al haddih al
haddih ilmine lim olup, mhedesin eyleyip cemin srlarn ve hakkatlerin ve ruhlarn
bilip, hazzn kesb edendir. Pes rabb'l- izzette kabl olan hac budur. Eer gerek tlib-i
Hakk isen o gn fikreyle t ki, mefhmu hsl olup maksda eriesin. Eer hac olmak
dilersen, takld zulmetinden kmaya say eyle nice yllar mrid-i sdk huzrunda alk
ve susuzluk ekip, mchede beriyyesinde t ki, srr- beytullh grp, tekbir edip Hakk
Tel tecell edip kalbine dehet hsl olup ve rhun hayrete dp, cemi msivullhdan
gib olup dilinde ve gnlnde h dan rak nesne kalmayp beytullh yedi kez tavf edip,
ondan makm- brahime eriip, ondan [119] m-i zemzemden iip, cehl zulmetinden zd
olup, makm- seyr-i fillha eriip, cemi eynn cevhirin ve hikmetlerin bilip ve gnln
zevk u saf ile dolup, uhd zt ile mnevver olup ve keremi mrvvet sahibi olup, saf
ile merve arasnda say edip mensik-i hacc tamam edip, Medine-i hakkye eriip ve Hz.
Muhammed (sav) mescidine girip, mbrek trbesine bakp nrun grp, feny- mutlakta
karar edip Allah Tel'nn y kudds ismine mazhr olup, cemi ayplarndan slim olup
ve ehr-i ama eriip imdi maksdun hsl olup, makm- vahdette karar edip, kesret
hicbndan hals olup, t ki, bahr-i dallette gark olmayasn. Amm tlib-i Hakk olan
mridlere bu miktar rumuz kifyet eder. Amm garz dny olunca, hergn biner kere
sylersin iitmez ve haz da etmez. Eer davet ile hidyet bir olayd; Eb Leheb ile Eb
Cehile hidyet olunayd, yani Hz. Muhammed (sav) Eb Lehebi Eb Cehil'i man ve
islma davet ederdi, onlarn kfr ziyde olurdu. Amm tlib-i Hakk olan mrid oldur ki,
bgarz ola, yani mrid huzrunda olmaktan murad hemen Allah Telnn rzs ola t
ki, lem-i hviyetten nid iide t ki, itikd pk ola, irk-i hafden hals ola.
193
GAZ FASLI
Bilin ki, gaz farz olduu Kuran'la sbit olmutur.
1 1 1 1 \ \\ \ -
| || |2 2 2 2 6 6 6 6 \ \\ \ \ \ \ \ 6 6 6 6 \ \\ \
Mans budur ki, Ey Allahn nebileri ! gaz ile kfirlere dah mnfklara
dah katillik ile onlarn stne onlarn varacak yerleri Tamudur, ne kat yaramaz
yerdir.
562
demektir. Bir yette dah buyurur;
| | | | | | | |
Mans budur ki, Sava eyleyiniz kfirler ile hatta fitne kfr kalmaya, dah ola
dinin cmlesi Allah Telnn.
563
demektir. Bir yette dah
buyurur; 6 6 6 6 1 1 1 1
\ \\ \
| || | Mans budur ki, ol
kiiler ki, man getirdiler sava eylenz size yakn kfirler ile dah sizden katillik bulsunlar,
dah biliniz ki, muhakkak [120] Allah Tel mutt kiler iledir.
564
demektir. Bilin ki, gaz
nevidir. Nitekim hads-i sahihte gelmitir ki, Raslullh (sav ). Evvel gazs Bedir
gazs idi, gaz itmam olup d hrrem birle Medineye giderken, Raslullh (sav) ettiki,
Gaznn sarn eylediniz gazy-i ekberi dah eyleniz.
565
dedi. Pes ashabdan bir kii etti,
y Raslallah bundan ulu gaz olur mu? Senin mbrek vcdun onda hazr idi ve yz
on mmin ile idi ve bin melek ile idi ve doksan mmin cinnler ile idi ve blis ve
eytan lekeri onda dokuzyz mrikler onda bile idi ve Eb Cehil gibi ulu dman ba
onda kesildi dedi. Raslullh (sav) ettiki; Gazy- ekber oldur ki, kii env riyzetler ve
mchede ile nefs-i emmresin ldrr ve takv libsn giye. Zr nefs-i emmre hem kfir
hem mnfkdr, ol sizi grr, amm siz n gremesiz. Nefs-i emmreyi ldrrseniz,
gazy- ekber edip gziler olursunuz. Nefs-i emmre sizi ldrrse dnydan hirete
mansz gidersiz. Pes zhirde kfir sizi grr ve siz kfiri grrsz, eer kfir sizi
ldrrse, ehit olursuz ve eer siz kfirleri ldrrseniz gzi olursuz. Amm gazy- ekber
kii nefsin ldrmesidir. mdi ondan aaa rak mal gazsdr ki, kii cemi maln Allah

562
Tevbe, 9/73.
563
Enfl, 8/39; Bakara, 2/193.
564
Tevbe, 9/123.
565
Bulunamad.
194
Telnn rzs olan yerlere sarf ede, ondan aaya rak gaz kfirlerle savamaktr.
566

dedi. Amm yet ile hads ile sbit oldu ki, herkii nefs-i emmresin ldrp ve takv
libsn giymeyince eytan errinden hals olup mminler zmresinden olmaz, hibir
ibdeti kabl olmaz. Nitekim Hakk Tel buyurur;
1 11 1 Yani Takv libs onculayn
hayrldr.
567
ki, mmin olan dim takv libsn giye, demektir. Bu yete mnsip Hz.
Muhammed (sav) buyurmu ki; man plaktr, ann rts takvdr. Takvs olmayann
man yoktur.
568
demektir.
Ey ahmak chiller, bu hod gn gibi yandr, bir olan ki, ana rahminden zhir
olduu vakit eer onu ol murdar kandan pk etmeseler ve bezler ile gvdesin sarp, beie
koyup ve anas sd ile onu emzirmese pes sdan ve souktan [121] ve alktan helk olur.
Amm bir tfl olan gibi, her kii hev murdarlndan pk olup ve eriat beiine girip ve
ahkm- eriatla cemi zsn balayp ve mrid-i sdktan tarkat ve hakkat sdn
imeyince nice kfirlikten ve mnfklktan hals olmaz. Bu szlerde hi phe eyleme ki,
ey gfil kevn-i lem mlk-i padiahtr, dim emrullh ile on iki burcu devirdir, neye
irettir, hi bilir misin? Ey ehl-i hevlar bu ansr- erbaa ki, her birinin er hkm
vardr, cmlesi on iki olur. Amm hkm-i eytan bunlardan hsl olur. Amm Allah
Telnn evmirin terk edip dim ansr- erbeann on iki hkmnde devreden ehl-i
hevlarda dini islm ve man m bulunur? H ki onlarn dini, islm dini deildir ve
man dah merduddur. Amm biline ki, nice kermetlerin zhir edip kendilere put klp
taptklar iin ve ehl-i dnyda karp ve halkn ikbli istikbl znnrn bellerine
baladklar iin ve nice yllar uzleti ihtiyr edip ve env riyzetler ekip ve mchedeler
ettiklerin Allah, :~- - ' - kld, yani dalm toz kld, merdd- Hakk oldu halka
karmak ile.
Ey ehl-i hev ahmaklar, makm- kermete erienler size karmak ile Hakktan
merdd oldu, acep sizin hliniz nice ola. mdi bu zamanda kim ki, nect isterse, s (as)
gibi mcerred olsun ve mrid-i sdk taleb ede, her belya boyun vere, vahdetin camn
n etmeye, z tekza ede. T ki vahdet cura n edip, mesd ola, msivnn zerresin
grmez ola, her neye nazar klarsa, mevly gre, esrr- Hakka erie, hayrn ola, her

566
Bulunamad.
567
Arf, 7/26.
568
bn Eb eybe, Musannef, VII, 191, (Burada, Vehb b. Mnebbihin sz olarak naklediliyor); el-Kure,
Mekriml-ahlk, s. 41, Eb c, el-Firdevs bi mesril-hitb, I, 112. (bn Mesdun sz).
195
nefes vechullh seyrn ede, khr- Hakk seyrettire kibriyy- azametinden, yani
khharlk sfatyla tecell kla. Amm ol imdiye dein bulduunu yavu kla, dehet ve
hayret ann yerine kim ola, yani ilim ve marifet cehle tebdl ola, bu bir cehildir ki, ilim
mertebesinden hldir. Biline ki, susuzluktan dudaklar kuruya ve gzleri yatan kala,
kavlh Tel . \ \\ \ ( 3 ( 3 ( 3 ( 3nakn eline nakede. Amm rh-
fen bundadr, fen ender fen budur. Amm ondan sonra mukarrer bulur [122] dehrin
fensn, ondan sonra feny- ihtiyr edip, mtem donun giyip dnyy ve ehl-i dnyy terk
eder ve kedrt- hevdan sf olur ve uzleti ihtiyr eder, ashbndan nefret eder, fikri
ayardan pk olur, fen meydnnn shipkran olur. Amm sliklerin kalpleri alm
olsa, ol kmiller halka karmazlar, Cenb- Hakka ba- hususunda tlip, vahdet
meyhnesinde huzr- kalple namaz klarlar, delil-i esrrdan Mescid-i Aksy bulurlar,
nef-i nr- celli bunlar fn klar. Hi halka karmazlar, meer Hakk Tel tarafndan
halk Hakka davet edip terbiyyet vermeye emir olunmu ola, ol vakit mridleri birle ghi
sohbet eder. mdi bu makma erimee slik ol vakit myesser olur ki, kbiliyet eriti
onda ola ve ehl-i himmet ola, mrid-i sdka teslm olup tamam hizmet ede. Zr ezelden
byle olmutur detullh, her slik, mrid-i sdka hizmetle bulur Hakka rahi. Biline ki,
mrid-i sdk yzne bakmak Haccl- Ekberdir, Zr mirat- haktr, tlipler onun
yznden Hakk grrler. Lkin beden gzyle grmez.
Ey kssahnlarn ferdsna marr olan ahmak chiller, rz- har gr, gzn a,
kitabn oku, errini gr, hulki cihn bu sahrada cemi iken ehl-i cenn zmresinden misin?
Yhut ehl-i cehennem zmresinden misin? Zr hirette her nefis ne ederse onu bulur. Eer
bu szn sdkna hit gerekse Allah Tel
buyurur; | | | | -
| | | | 1 1 1 1 3 3 3 3
Mans budur ki, Korkun ol gnden ki, ol Allaha varrsz ondan bilin, kim her nefs
ederse onu bulur, hi kimseye zulm olmaz.
569
demektir. Bu yet ki, Hz. Raslullh (sav)
hazretine nzil oldu, Kuran dah tamam oldu. Bu yet nzil olduktan sonra Muhammed
habbullh (sav) yirmibir gnden sonra bek mlkne sefer oldu. Pes tlib-i hakkn almeti
budur ki, z takza eder, zikrolunan yete inanr erri terk eder, aml-i sliha megl
olur, ehl-i hevdan ayrlr, slihlere karr. Pes eer hilf olursa, dim sohbeti ehl-i hev
ile ola, sdklara [123] karmaya ve amel-i sliha z tekza etmeye, szleri fesad olur,

569
Bakara, 2/281.
196
mnfkdr, nefsi eytana glip olmutur. mdi bu sahrada ehl-i cenn ehl-i cehennemden
fark olup ayrlr, hrette dahi yle olur. Nitekim Kelm- Hakkta
buyurur; | | | | \ \\ \ Mans budur ki ayrla
ol gnde ki ayrlnz ey yaramaz ehl-i hevlar sdklardan
570
demektir. Ey sdklar
sohbetinden kaan ehl-i hev chiller, zikrolunan yete nazar eyleyin grn ki, slihler
zmresinden misin, yhut fsklardan msnz? Zr her kii mertebesini gre ve bulsa
gerek. Pes Hakka ltufla mrid-i sdktan kaan tark-i Hakktan azm, marifetten
mahrmlardr der-beder gezer, hiretten tr u mr eylemilerdir. Ehl-i slke mlumdur.
Amm tlib-i Hakk olan mchid olur, ansr hkmnde kalmaz, kalbini masiyetten pk
eder ve leyletl- Kadri grp Hakk hdunda her dem kalr, scd yere nzl eder
melike, ruh ondan bir nr grr ki kamu eyy gark etmi, hibir nesneye benzemez,
nihn yok, mekn yok, cihetten muarrdr, levni yok, tegayyrden mnezzehtir. Tlib-i
Hakk olan, nru grr, evvelki hli tegayyr olur ona :-- -=~
571
okumak olur.
Ondan sonra vcdun yedi tavr grr, her tavr o nra gark olur. Bu hli kendi vcdu ile
grp, ol dem yz yere vard secde etti, Allah Telya yakn olmak hsl oldu. Ol secde
ire karr eder, vcdu fen bulur, kamu eydan gn bulur, velyet gzn aar, yerli
yerin grr, hi bu leme benzemez, ol yerin ba da nurdur ve giydikleri nurdur, iilen
nurdur, yenilen nurdur, hemen bir velyettir, her ol kim ehline isim ve sfat- zt zhir
olur. Amm kermet bu makmdadr. Bu makma erienin almeti budur ki, gh bende
derviden gece gndz fign grnr, gh skin olur karar etmi gibi, gh h u zr eder
gece gndz gzlerinden ya dker, gh dalarda vre olup gezer, gh gnln ihy
etmek ister iine megl olur, gh himmetinden bir eser zuhr bulur, gh ellerinde Hakk
cmertlii grnr, gh dillerinde nr-u Hakk grnr, gh mescide varr [124] taat- zhd
iin, gh Hakktan uzlet eder, gh Hakkn arnda ceveln eder, gh ferine iner seyrn
eder, gh kar derviler birle sohbet eder, gh ciz olur halktan bezer, gh vcd verir, gh
adem gh esm ve sfattan marifet nru ikre olur, gh hid olur, gh mahcb, gh
glib olur, gh malb olur, gh rb olur, gh mbted.
Bunlarn mmeht drttr, biri evveldir, biri hirdir biri zhirdir, biri btn.
Bazsna tbi olacak evveldir, bazsna hirdir, bazsna zhirdir, bazsna btndr. Bu
makm ehline bu hl dili malumdur. Amm tlip bu makma erimeye evvel art

570
Ysn, 36 /59
571
Alk, 96/19
197
kbiliyettir, ondan sonra mrid-i sdka klliye ile teslm olup tlimine rz olup, kavlen
ve fiilen emrine ve nehyine rz olup, her amelde ann izninden hri olmamakla eriir.
Geri hidyet Allahtandr, sebebi dah mrid-i sdkladr. Zr detullh byle ola
gelmitir.
mdi Hakk Telya yol, kalb-i insandr, onculeyin insandr ki, kalbi beytullh ve
arullh ve drs-Selm ola, selma ermi, kendi slim ve gnl fesattan slim. Amm
onlarn yzn grmek haccl- Ekberdir ve bunlar buz ve hubb sanma ki, halka sed
eder, bil kim Allah iindir. Zr yaramaz kiileri reddetmek mride lzmdr. Zr kimlere
muship olmaktan kiiye eriir. Mdem ki, kiinin zhiri btnna mvfk olmaya ve
zhirinde ikmet grmeye ve merebinde her dem istikmet grmeye ann gibi kiinin
terbiyesine megl olup emek ekmeyeler ki, sonra piman olur. Zr mnfa irad
yoktur. Herkim ederse dallet ebed olsa gerektir. Amm Allah Tel murdlar verici
gandir. Her kii ne isterse onu verir, hi kimseye zulm eylemez. Ey vahdet arbn
imeyen mandan mahrm dny saltanatna esir olan ahmak fsklar katnda Hakktan
rak, gece gndz fikrin bu ki, cihna hkmn yrdesin.
Ey ehl-i hevlar, mri zamne eyhleri ve ulemy- resmiyeler katnda adliyne
bakmazsn, zulmne nazr etmeyip ol dnyya haris olan imdiki zamann mri dilenci
eyhleri ve ulemy- resmiyelerin [125] itibar seni helk etmi, senin hi haberin yok,
vcdun ehrine nefs-i emmre sultan olmu ve akl- eytan vezir etmi, hi lm sana
andrmaz ve hireti unutturmu ve halvetinde gece-gndz iy u irette hemdemin knun
ve cengi ve tanbur ve kopuz. Pes bunun gibi irkin fiiller kfrdr. Zr hazz kfrdr,
zr hazz olmasa dinlemezdi. Amm bunun gibi irkin fiilleri edende din man olur mu?
h olmaz. Ey mrid-i sdka hakret birle nazar eden binler kapsna varan mrler,
hakkatten mahrmsuz, ann iin ki, kendiniz grp, mrid-i sdk inkr edip, eytan
sfatnda karar ettiniz, hi kendi zulmnz grmezsiz, gznz dallette kr etmisiz,
mnfksnz.
Ey kii, Hakk sz nice bin kez sylesem, bir nefes Hakktan yana dnmezsiz.
Amm mrid-i sdktan kaarsz, eytan mminden kaar gibi. Pes beyler, vezirler
kaplarna acb varrsz onlara ba eersiz ve onlarn hevlarna mvfk sylersiz,
mnfklarsz, hiretten zerre kadar kaygnz yok.
198
Ey gfiller, Allah Tel sizi sayd- dny iin mi gnderdi? Bil ki, hiret iin
gnderdi. Onu sayd eyle ki, ikarn vaktidir, fevt etme ehbz elinde iken saydnda nzr ol,
maksd olan dny sanma, hakkatte ikarn idrk edip Hakk bilmektir. mdi bir kimse
dny saydna mil olsa, ann bu ikar cefdr herkes gibi, kelp sfatyla mevsf olur. Eer
gerek tlib-i Hakk isen, hiret saydna mil ola, dim gnl sahrsnda her sayd zhir olsa
hi fevt etme, sayyd- std ol. Zr bugnk sayd, sana yrn gddr. Amm dny
ahvli bir kuru saddr. mdi dny iin kurduun dolab ko, mekr-i Hakktan sakn. Amm
nefsin hevs oktur, era muhkem yap bieri olan esbb ko, zikrin fikrin Hakk olsun,
kalbini avyktan musaff kl, vcd iin olan vr mahveyle, ilm-i ihfya eri, cevherini
sf kl, kimy budur, Hakkn srrn gr ve Hakk ilhmn kalbine ilk ede inaallah. Bu
mrn sermayesi elinde dururken ibu sermye dokunmadan mhiyyetin idrk eyle, nedir
asln, neden geldin ve ne iin geldin? [126] Oku, anla, pr olup bak va eyben, bu toprak
ten tuzanda bir iki dane iin kavgay rme, tefekkr eyleyip, kendi vcdunda varlk
grme, kuru bir itibarla marr olma, cemi eyya ibretle nazr eyle, ibu esrra er, gr
Hakkn srrn, her yzden tem eyle, bugn gir Hakkn ddrn grmee say et,
ferdya bakma, man yznden bil anla, sylenen elkb ko. Ola ki, can ehbz pervz
ede, gnl sahrsnda ikar sayd ile Hakk Tel kiiyi sayd iin halk eyledi, matlb
yolunda fen bula, ola ki, fni dnyy terk ede, can rahat buldu ve hayt ebed buldu, fat
ermez inaallah. Her kim ki, cismi candan geti feny- mutlaka erdi, ondan bu lem
gzne grnmez olur, halktan yle kaar ki, man kfrle bir yerde olmaz gibi, ol dah
ehl-i dny ile olmaz, onu kovmazlar ki bir dem rahat ola, gece-gndz dilini zikrullha
hars eder ve kalbini fikrullha. Bir kezden, halktan mdin keser gece gndz tevhid ile
ens olur, herkim bu hl ile hallense
\ \\ \ ( ( ( ( "Onlar bugn bunda buldu bu
makma eritiler.
572
Onun ad seyr-i ilallah ve seyr-i filllhdr. mdi bu makma
erienlerin almeti oldur; hi halka karmazlar, Hakk kendi vechinden envrn bunlara
ikre eyledi. Amm Hakk Telya bunlarn azameti artt, hayret bunlara glip oldu,
Hakk cemline hayrn olup, hayret nrundan devlete gark oldu. Amm bunlarn uzlet dim
ileridir, halka karmazlar ve beyler kapsna varp, ehl-i dny ile sohbet etmek kande
kald. Pes, imdiki zamann mr ad, seyyh kezzblar gibi, meer Hakk Tel
tarafndan halk Hakka davet edip, terbiyyet vermeye emrolunmu mrid-i sdk ola ki,

572
Burc, 85 /2-3.
199
khi kp mridleri birle sohbet eder, ama beyler kapsna, ehl-i hev sohbetine varmaz ve
Nuh makmnda iken suda gark olmaz, nefs-i ejderhy ldrr nr olur ve ak- hakk ile
Deccli ldrr ve feny- mutlak ile nefsi d olur, hiret mlkn adliyle mamr eder,
vcd ehri [127] nr ile dolar, zulmet gider lem-i kbr olur. Amm bu makm ol vsl
olanlarndr ki, makm- mutmainne ermilerdir, hazrete karlmaa lyk olmulardr.
Kavlh Tel ;
2 2 2 2 | || |
1 1 1 1 \ \\ \
1 11 1 Yani Y nefs-i mutmainne dn
rabbinden yana Allah Tel senden rzdr, rz olunmu gir benim kullarm iine gir
benim cennetime.
573
demektir. Ey ilmine marr mukallidler bu yet neye
irettir_ diye buyurur. Bu cennet ki, Allah Tel kendine izfe
etmitir. Kalan cennetin zerine cennetim dedi ve hazrete karlmaa lyk oldun mu ve
Allah Telnn kullr iine girmeye lyk oldunuz mu ki,
1 11 1 dedi. Ey ilmine marr srr- Kurandan mahrmlar!
amm hazrete karlmaa lyk ol tlib-i Hakk olan sdk mridlerdir ki, mrid-i sdka
teslm olup dnydan ve ehlinden yz evirip ve uzlet ihtiyr edip, mrid-i sdk
huzrunda nice yllar env riyzetler ekip ve env mchedeler edip ve nefs-i
emmreden nect bulup, levvmeye erie ondan mlhimeye, ondan mutmainneye erie ve
nefsin terbiyesine megul olmakla ve mrid-i sdka teslm olmakla ve eriat kimysyla
hakkatini tebdl edip ve lmezden evvel lp ve hairden evvel yine dirilip-lmekten
murd, ahlk- zemmeden tamam hals olmaktr ve hairden evvel yine dirilmektir.
Ahlk- hamde birle tamam ve ilhm- rabbn birle mnevver olup ve her nesnenin
hakkatini ilhm- rabbn birle bilip, - :- --- ~- :- - " makmna eriip,
rh-i izfyi Allah kendine izfet eyledi. Amm buyurur,
1 1 1 1 Mans budur ki, Kaan
hilkatini beraber eylesem ann iine rhumdan.
574
demektir. Amm slik bu zikrolunan
makma erimeyince hazrete karlmaa lyk olmaz, Allah Telnn kullar iine girmez.
Yani hazrete karlmaa lyk olmak yce makmdr ki, her slike myesser olmaz.

573
Fecr, 89/27-30.
574
Hicr, 15 /29.
200
Klen-Nebiyy (sav), - :- --- ~- :- - " her kim ki, kendi hakkatini bile,
amm Rabbisin bilir demektir ve herkim hakkatini bilmese rabbisin bilmez demektir.
Allah Tely bilmeyen chil nice mmin olur, amm Allah Tel hads-i kutsde
buyurur,...... 1 1 1 1 Ben gizli bir hazine idim. Tannmak istedim, mahlkt
tannmam iin yarattm.
575
Amm [128] insan Allah Telnn sfatn bilmek iin halk
olunmutur. Amm hads-i kuts birle sbit oldu ki, her kim mrid-i sdka teslm-i klliye
ile teslim olup dnydan ve ehlinden yz evirip, mrid huzrunda nice yllar riyzete ve
mchedeye megl olup, Allahtan korkmak evynn can bana urup ve eriat ve tarkat
ykn arkasna yklenip ve tasfiyye-i kalbe devirb, eriat kimysyla hakkatn tebdl
edip, kendi hakkatn ve Allah Telnn ztn ve sfatn bilmee say eylemese mmin
deildir mnfkdr. Kavlh
Tel;
576
ehl-i tefsr bu
yeti liyarifn ile tefsr eylemilerdir. Kle Raslullh (sav) ...her kim, Allah Tely
dnyda grmez, dah grmez hirette.
577
demektir. Allah Tel Kuranda buyurdu
ki,>- -~ 3 3 3 3 \ \\ \ | || |
[Her kim Allah Tely dnyda grmez, dah hirette grmez, dah azd,
yolu hemen yolundan eytan yoluna gitti.]
578
demektir. Amm her kim ki, Kuran ve hads-
i kuts ki, hads-i Raslullha inanmasa mmin olmaz, mnfkdr ve eer gnlnde pk
itikd olsayd, Kurnn ve hads-i kutsnin ve hads-i Raslullh icr ederdi. Zr
kiinin fiili artk dellet eder tikdna sznden. Yani bir kii dim takvda olsa,
mminler ann Allah Teldan korktuuna inanrlar. Amm bir kii diliyle ben Allah
Teldan korkarn dese, dnse Allah Telnn hilfna ilese, halk ann szne
inanmazlar. Amm her kii ki, ehl-i hevdr heman ikrr ann dilindedir, yoksa gnlnde
zerre kadar man yoktur, man dah merduddur, bu sze hi phe eylemem. Eer ispat
gerekse ite Kuran ~-- -+-:-- ~- -- : -- :--:-- '- -+ '' -+---
:-:- -+- _ - - '' - Mans budur ki, Tahkik mminler o kimselerdir ki Allah
anld zaman yrekleri rperir, Onun ayetleri okunduunda, onlarn imann artrr ve

575
es-Sehv, muhammed b. Abdurrahman , Meksidil-hasene, Drul-ktbil-ilmiyye, Beyrut.1987,332
576
Zriyt, 51/56.
577
Bulunamad.
578
sr, 50/72
201
onlar yalnzca Rablerine te-vekkl ederler..
579
demekdir. [129] Allah Telnn azim
emrini tutmayan kfir deil midir, belki daha eeddir.
mdi eser-i vcud ki cevher gibdir ki, ona can derler. Ama ansr- erbaada bal
kald. Allah Tel onu ol vartadan hals etmek iin akl ona mvekkil etti kim gstere ki
dnyda ve taalluk- heylda hi lezzet ve rahat yok. Ol nesne ki, lezzeti tasavvur edilir,
sonu elemdir. Eer bu haliyle hirete giderse; yani ehevt- hissiyeden munkat olmayp
ahlk- zemme birle gidecek makm cehennem olur. Nitekim
buyurur;
| || | Mans budur
ki Ol kimse ki azgn ola dah, dny dirliini ihtiyr eyleye hiret stne, cehennem ann
varacak yeridir.
580
demektir. Allah Tel vaadine sdktr, hilf etmez, amm Allah Tel
diledi ki akl- kmil ve ilm-i lednn birle mebbettirler, lim-i irda gtrd t ki, bu
halk lem-i fendan, lem-i bekya davet edeler, halk bu ansr- erbaann hkmnden
rk ederler, terible hirete dndrrler ve terhible dnydan raz ettireler ve ehevt-
hissiyeden munkat ederler. Ol cevher-i gibe ki, eser-i vcddur. Bu lemden gidecek ol
lemde safy- asla erie ve lim-i kmil olup, bki rahata ve nimete gire, hibir kimse bu
ansr- erbaadan hals olmaynca lem-i ulv kim,
| || | Ona rahatlk, gzel rzk ve Nam
cenneti vardr.
581
ki, erimez meer Allah Tel dilerse eritirir. Amm her kim ki
mrid-i kmile riyet etti, pes Hz. Muhammed (sav)e riyet etti. Zr hakkn mazhardr.
Pes bu takrirce her kiiye vciptir ki, imdi mrid-i sdka teslm olup dnydan ve
ehlinden yz evirip, uzlet ihtiyr eden mrid huzrunda riyzete ve mchedeye megl
olup t ki, sret-i nefsi ve sfat- nefsi ve many- nefsi bile. Zr kii bunlar bilmeyip ve
terbiyyet edip cemi uybundan korkup pk etmeyince, many- nefsi bilmek hsl olmaz
ve many- nefsden Hakk Tely mnezzeh grp temyz ede. Pes --- ~- :- -
- :- makmna [130] erip mutmainneye varp hazrete karlmaa lyk olur. Amm
kendi nefsini tasavvur etse enel-Hakk davsnda kalsa, nefsini bilmemi olur, galata
der, Allah bilmek kande kald. Amm ol sultnl- rifn, burhnl-kmiln Byezid-i
Bistm eder; Otuz yldr env riyzet ektim ve env mchedeler ve horluklar ile taleb

579
Enfl, 8/2.
580
Nzit, 79/37-39.
581
Vka, 56/89.
202
kapsnda oturdum ta ki, matlb- Bri Telya yetiim diye, otuz yldan sonra dost ile
benim aramda olan perdeleri kaldrdlar, grdm ki, Byezid perde ardnda zhir oldu,
Byezid yine Byezide tecell eyledi, yle sandm ki, istediim yine ben imiim nk Hakk
Tel hidyet klp tecell-i zt kld, ondan tahkik buldum ki, grnen man nefsim imi
dah ondan grnen sfatullh imi. nk man nefsimi bildim, ondan sonra Allah
bildim. Pes - :- - -- ~- :- - muhakkak oldu. dedi. Amm bu makma ol
sdk mchidler eriirler ki, nice yllar tasfiye-i kalp ve tezkiye-i nefse devritiler ki,
gnl yinesi msiv kedredden tamam pk silindi, yani saklet kemle erdi. Amm
Allah Telnn ceml-i nru onlara irk eder bir yine olur ki, Hakk Telnn ztn ve
sfatn hikyet edip gsterir, her kiiye saklet devlet el vermez ve ona tecell olup bu
saadet birle mesud olmaz. Pes
3 3 3 3 yani bu makma erimek
Allah Telnn inyetidir, dilediine verir ve hem sf ve musaykal gnllere verir,
mkedder gnller bu devletten mahrmdur. Zr gnller kzln dnya ile almtr.
Amm kaan gnl yinesi sfi musikal olsa, bu ruh ki, Allah Telnn halfesidir, yani
ruh izf tecell eder ve ol hilfette Enel-Hakk davsn etmee balar. Amm galata
dp zan eder ki, h kendini Hz. Hakkm der, nezbillh. Bunun gibi halden her slik
hakla btl arasn temeyyz edemez, onlar eder ki, Allah inyetiyle mahfz olup ve nefsin
mekrinden hals olmulardr, tecell-i rabbn [131] ile tecell-i rhn arasnda fark nedir,
bilmilerdir ve sfat- beeri geri davet ettii nedendir, bilmilerdir ve tecell-i zt ka
trldr ve tecell-i sfat ka trldr ve sft- zt nedir ve sft- fiili nedir ve sft- nefsi
nedir ve sft- mnevsi nedir ve Zt- Briye dellet eden nedir? Hemen gayrya dellet
etmeyen sfat nedir? Mevcutluluk sfatla tecell eylese neye iktiz eder ve eer vhidlik
sfatyla tecell etse neye iktiz eder ve eer kim binefsihi sfatla tecell neye takz
kalr ve lemin sfatla tecell klsa ne zhir olur ve eer sfat- kudret birle tecell klsa ne
olur ve eer irdet birle tecell klsa nice olur ve eer basirlik sfatla tecell klsa ne olur ve
eer hayyl- kayym sfatla mtecell klsa ne zhir olur ve eer kahhr sfatla mtecell
olsa ne zhir olur? Pes Allah Telnn sfatn bu kyas zere fehmeylese, yani ol azzler
ki, - : - -- - ~- :- - makmna eriip hazrete kotarlmaa lyk olmulardr
ve Allah Telnn sfat lemiyle, rhniyet leminin arasnda Allah Tely sft-
mkefta kbil ve lyk olmulardr. Allah Tel herhangi sfat- erifle birle tecell klsa
ne takz klar ve nice olur, ne zhir olur ve ne iktiz eder, ne hsl olur? bilirler ve Allah
203
Tel gnlleri yinesi sf oldu, msivallahtan onlar her sfatyla tecell eder, yineden
grnr, her tasarruf ki, ikre olunur, tecellnin olur yinenin olmaz. Zr onlarn elinden
gelen budur ki, aksinde ne vki olursa onlara onu hikyet eder. Ancak rh- izfi ki, Allah
Telnn halfesidir srr budur ki, ol Allah Telnn ztna ve sfatna mazhr dp ve
mazhr ola. Allah Tel hads-i kutsde buyurur:
2 22 2 2 22 2 2 22 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Yani
kaan bir kulumu sevsem kulumu uludan ann iin kulak dah gz dah el dah benim, ann
kulandan iiten dah benim [132] gzle gren dah benim, dille syleyen dah benim, el
ile yapan benim.
582
demektir. Amm bu hads dah zikrolunan manya irettir, Allah
Telnn ztna ve sfatna yine olmulardr. Pes Allah Tel onlara herhangi sfatla
tecell klsa, yineden grnen ann aksdr, ayn deildir. Zr Bri-i Tel hulldan ve
ittihaddan ve sryndan mnezzehtir. Pes ol aynadr ki, cemi esmdan haber verip, imdi
her kim ki, ol yineye nazr etse mhede olup, ztn ve sfatn aksn ol aynada grd
nazr etmedi, her eyde Bri-i Telnn ztn ve sfatn mhede eder. Kavlh Tel;
Her nereye dnsen Allahn yz
oradadr.
583
biline ki, Allah Telnn cezbtyla din ilmine slk edip ve yakn ilmine
seyr-i hsl eden bunlardr. Allah Telnn ak oduna yanp kl olup, ilm-i lednn
devletini bulan bunlardr ve seyyitn hasenta tebdl eden bunlardr. Zr nice yllar env
riyzetler ekip ve env mchedeler edip, ahlk- zemmeden ahlk- hamdeye tebdl
ettiler t ki, - :- -- - ~- :- - makmna eriip hazrete karlmaa lyk oldular
ve makm- ihsna erien bunlardr ve ehl-i tasavvuf bunlardr, benliklerin fn klp Allah
Tel kendi ztyla ve sfatyla bk kld ve ehl-i tecell bunlardr. Amm Allah Tel
vakit olur ki kibriy-i azameti kahhrlk sfatyla yani celliyle tecell klsa, bunlara ol
imdiye dein bulduklarn yve klarlar ve dehet ve hayret ann makmna kim olur ve
ilimleri ve marifetleri cmle cehle ve inkra mbeddel olur, bu bir cehl dir ki; ilim
mertebesinden hldir, tahayyr ehline malumdur, feny bilmeye ilim kalmaz. Amm bu
makmda onlarn susuzluktan dudaklar kurur, gzleri ya akar, biline ki c . ':--
---=- . -- ~:-- -- 4 . ----~- : _- -
584
Bu yetin sebeb-i nzl neye irettir,
ehline malumdur. Bu ol makmdr ki, nefs-i tri pre pre olur ve bho olup btl sfatlar

582
Buhr, Rikk 38; Eb Yal, Msned, XII, 520, bn Hibbn, Sahh, II, 58; Tabern, Muceml-evsat,
IX, 139, Beyhak, Snen, III, 346, X, 219.
583
Bakara , 2/115
584
Ysn , 36/1-4
204
zil olur. Zr sfat- cell birle tecell muhriktir, ehline malumdur ve eer sil sul ederse
ki; [133] Allah Tel herhangi sfatta sliklere tecell klsa neye iktiz eder ve neye zhir
olur ve ne hsl olur ve ne takza klar etmediniz diye. Cevap veririz ki iki vecihle olur;
evveli budur ki, hz. Muhammed (sav) bu hakyk kef etmedi, ayr nazarndan rtt bu
b-re zayf Chid bendeniz dah gc yettike ayr nazarndan rtt. Zr Raslullh
(sav) etmedii ii edecek kavlh
Tel;
585
yetine
mutbk gelir mi? Nezbillh min zlik. kinci vecih budur ki bazlar bu hakyk keif
etmiler, lkin chiller katnda hssla mm beraber oldu. Hussn imdi bu zaman oldu ki,
ekyy-i mezheb azgnlar libslarn fukary- sbirne benzetmiler, hakkatlar eytan,
ahkm- eriata yanl tevil ederler, mesel ederler ki; h bu cihan kadmdir fn olacak
deildir, Hakk Tel bu cihn yok eylemeye kdir ve bir lem dah yaratmaa kudreti
erimez dediler. Nezbillh min zlik, bunun gibi elfz- kfrleri onlara eytan iv
eder ve hem gurur verir, keml-i hikmet ve keml-i marifet her kii bu itikatta deildir,
takld iinde gzszlerdir, hatta ederler ki enbiylar hkem idi ve her ne ki, dediler,
hikmetten dediler. Amm chillere sz onlarn havsalasna gre fehimleri ettike dediler.
Pes onlara yle gsterdiler ki; halkn dnyev meslihi iin hikmeti knun zere onlar
dzmlerdir, onlar halka her ne ki dediler, her biri bir rumuzdu ve ondan gayr man kast
ederlerdi, diye ehl-i hevlara telkn ederler ve kymetin zhirde on ninesi ki, biri benil-
asfr ve Deccldir ve s (as) gkten inmesidir ve Yecc ve Mecc zhir olmas ve gn
maribden domas ve bir yer merikte aa gee bir yer maribde aa gee, duhan ka,
lemi kaplaya ve dabbetl-arz ka. Pes bu zikrolunanlarn her birin yanl tevil ederler,
hemen mans budur gayri deildir diye zhirden inkr etmilerdir, zhir amli inkr
ettikleri gibi ve ol ii grmeden mbtedleri dinden ve ehl-i yaknin makmtndan b
haberlerdir. Tecridle ol [134] mbtedleri nazarna getirip biraz onlarn phelerin
kfrden itikatlar ziyde olup ona mptel olalar ve nefislerine marr olmayp yle
itikat ederler ki biz ehl-i irfn olduk ve takld zulmetinden ktk ve havaslardan olduk
dediler. Biline ki man- makblden ktlar ve man- merdde girdiler, mbtedleri bir
kezden islm diresinden kp dallet bahrnda gark etmilerdir.
Biline ki, bu fatlar oldukta iki sebep vardr. Biri zamne halk ehl-i hev
olmulardr, muttkler bir zerre kalmlardr ve olan dah halktan uzlet etmilerdir ve ol

585
Hucurt , 49/2.
205
zikrolunan azgnlar imdiki zamann ehl-i hev beylerine ve sir ehl-i hevlarn hevlarna
mvfk mhmel szler sylerler ve ol ehl-i hevalarn mhmel szlerine onlar da gerek
sylersin sultanm derler, onlara ho gelsin diye. Onlar dah ol mezhep azgnlarn
kfrlerine itibr ederler. Zr nefis eytanlarna mvfk sylerler, onlar dah kabl
ederler bir kezden islm diresinden karlar ve mrid-i sdka hakret birle nazar ederler
ve ol azgnlara rifler diye itibr ederler, kfrlerin ikre ettii iin ve eer bu asrda
halk dindr oldu, eriat klc ile ol muhmelt szleri syleyen azgnlarn hakkndan
gelirlerdi ki, biri dah etmeye. Biline ki, zr mslmanlk hakkati kendilerinde yoktu.
Pes Kuran- azmi ve hads-i erifi yanl tevil eder ve ahkm- erifi zhiren inkr
ederler, hemen man budur deyip halk dallette korlar. Amm bu fatlar ikre olduuna
sebep ol azgnlara itibr eden ehl-i hevlardr. kinci sebep budur ki, bazlar ilm-i
hakyktan keif etmilerdir, nice bman mddeler diline dt, eytan gururla ve nefis
mekriyle marr bir nice rk harfin dahi azdan renmilerdir ve onunla kemle
eritik sandlar, biz takldten nect bulduk dediler, her nesnenin btn vardr diye zhirin
inkr etmilerdir. Falan evliy byle demedi mi, diye ol evliynn kefettii hakykn
mansndan bhaberlerdir, yanl tevil ederler bu yolda ibhat ve zndka dmlerdir ve
eytan gurur- uvalndan ve nefs-i emmre [135] tuzandan dallet bahrndan kalmlar
ve yzlerin doru yoldan evirmiler. Biline ki, her kim eriatn hkmn icr ede ve
eriat azz tuta, yani evmirine imtisl ede ve nevhsinden itinb ede, hi phe eyleme
ol kiinin ehlullh olduuna. Zr ilm-i eriat, ilm-i hakkat, ilm-i tarkat, eriat
mndemitir. Pes herkim ahkm- eriat tekml etti, ondan hakkata tarkata eriti ve ilm-i
hakkatten - :- -- - ~- :- - makmn ondan hazrete karlmaa lyk oldu. ek
yoktur evliydr, shib-i kermettir. Biline ki, kermetin gyet als ahkm- eriat icr
edip tekml etmektir, ondan ilm-i ledndr. Her kimde kim tekml grnmeye nkstr,eer
eyh eer lim ve eer sir halk. Nitekim hads-i sahihde gelmitir ki,
| | | | 3 3 3 3 [Her nks melundur.]
586
biline ki, ahkm- eriatn tekmilin
hemen bilmek deildir, hem bilip hem hkmn icr etmektir ve eer bilip icr etmese
mmin deildir, kfirdir ve eer bu sze hit gerekse pes buyurur:
| || | 4 4 4 4 2 2 2 2
Mans budur ki, Dahi kimki amel eylemese Allaha Telnn indirdii kitapla

586
Bulunamad.
206
onlar kfirlerdir
587
demektir. Kle Raslullh (sav): Gele demler zerine bir zaman,
cemi olsalar mescidler iinde dah namaz klalar dah olmaya aralarnda bir
mslman.
588
demektir. Pes bu hads-i erif ahkm- eriat icr etmeyen fsklar
hakkndadr. Amm imdiki zamann ehl-i dny eytan yoldalardr ki, hads-i sahihde
gelmitir ki, Herkim snnetimi zyi ederse benim efaatim ona haramdr ve mmetim
deildir.
589
dedi. Pes snnet ona derler ki, Raslullh (sav) onu ilemi ola ve buyurmu
ola ve eer sul ederlerse ahkm- eriat nedir? Evveli farzdr, ikinci vciptir, nc
snnettir, drdnc mstehabtr, beinci kerhettir, altnc mbahtr, yedinci helldir,
sekizinci haramdr. Ey mmet-i Muhammeddeniz diye yalan dv eden ehl-i hev
kezzblar! zikrolunan bu ahkmlarn kanksn icr edersiz ve ol zikrolunan azgnlarn
yanl szlerine itibr [136] edip inanrsnz Hakk szlere ve mrid-i sdka itibr
etmeyip koyun arslandan kaar gibi kaarsz, mrid-i sdk dah sizden man kfrden
kaar gibi kaar. Pes mrid-i sdkn almeti budur ki, ilm-i hakyktan hi nesne keif
etmeyeler ve gnlleri yeterince ayr nazarndan rteler t ki, mddeler diline dmeye.
Zr bazlar keif ettikleri iin mddeler diline dt, fehmetmediler, galata dtler ve
yanl tevil edip dallete dtler ve nice mddeleri tark-i Hakktan mahrm edip ve ehl-
i hevlarn makblleri oldular ve vamlar onu gerek rif sandlar, mrid-i sdka itibr
etmez oldular. Amm mrid-i sdka lzmdr ki, hareketi knn- eriat birle kla ki,
ondan bir nr mtevellid olup, vcda gele ona srr- eriat diye ad verdiler ve mddeler
srr- eriatten bhaberlerdir, ann iin dallet bahrnda gark oldular.
mdi ehl-i irfnn almeti oldur ki, ahkm- eriat icr ederler, bunun srr vardr
diye, zhiri terk etmezler. Zr hakyklarn eriat kimysyla tebdl etmilerdir. rif olan
kii kitabullh yabana atar m? H atmaz, gleri yettike azz tutarlar. Zr kksz
ecerin yapra olmaz ve yemii olmaz, onculeyin herkim ki, ahkm- eriat icr etmiye,
mmin deildir mnfkdr, gnlnde man olmaz. Mnfklarn almeti oldur ki, dim
evmirin terk edip nevhiye azm ederler. Pes mminin almeti oldur ki, dim slik olurlar,
harmi kuts-i lhta hubb-u zta tlip olurlar, gece ve gndz gzyan dker, feryd eder
dim rzullhta olurlar ve mrn nakdini hevya sarf etmezler. mrn hevya sarf etmek
oldur ki, adn mrid ola, hakkatn mnfk, yani mrid-i sdka itikdn olmaya,

587
Mide, 5/44.
588
Hkim, el-Mstedrek ales-Sahhayn, IV, 489 (Mellif, bu hadsin isndnn Buhr ve Mslime gre
sahh olduunu ama kitaplarna almadklarn sylyor); Deylem, el-Firdevs bi mesril-hitb, V, 441.
589
Bulunamad.
207
riyzetten ve mchededen gocuna ve rzy- Allah terk edip nefs-i hevsna azm ede,
nezbillh min zlik.
mdi ne kadar meyh- kibr var ise cmlesinin ittifk unun zerinedir ki, bir
mrid mcerred mrid huzrundan ayrlp evlense veya maa talep eylese, tahkki
dnyya meyl eyledi, helk olup Allah Telnn hidyetinden mahrm olur dediler ve
eer bu sze [137] hit gerekse Allah Tel Kuran-i azminde
buyurur: | || | -
\ \\ \
Mans budur ki, Herkim dnyda nasibin istese, yani hiret nimetin terk edip
dny murdn isterse, veririz ona, lkin hiret nasibi yoktur.
590
demektir. Yani kfir
demek olur, zr mmin ne kadar gnhkr olursa dnydan hirete manla gider, hiret
nimetinden mahrm deildir, hline gre nasibi vardr, yette dah buyurur
: 6 66 61 11 1 | || |
Mans Amm ol kii ki, azd ihtiyr ede dny dirliini hireti
terk edip, cehennem ann varacak yeridir.
591
demektir. Hads-i sahihde gelmitir ki, Bir
kiiye iki i gelse biri dny biri hiret ii olsa, dny iinden tr hiret iin terk eylese
onlar mmin deildir.
592
dedi. Amm nefs-i emmrenin murdn vermekle kimse
mmin olmaz, amm nefs-i emmrenin yedi ba vardr. Gazp, ehvet, haset, kin, kibir,
tama, buhl tamam cemi ahlk- zemmenin anas, nefs-i emmrenin bu yedi badr ki,
imdi hakkatte yedi cehennem sende mevcuttur. Kiiyi hiret padiahlndan mahrm
eden ahlk- zemmedir. mdi kaan bir kii bu yedi sfatn birisiyle mbtel olsa, pes
cehennemin yedi derektndan birine mbtel olur. Amm bu nefs-i emmrenin bendinden
kimse hals olmaz ill meer Allahtan hidyet eriip nefsin terbiyesine megl olup,
tasfiyye-i kalbe ve tezkiyye-i nefse durumakla hals olur, hidyetullah ile .
TERBYET- KALB FASLI
Knn- eriat zerine biline ki, ilm-i eriat kktr ve ilm-i tarkat budaklardr,
marifet yapraklardr ve ilm-i hakkat yemileridir. Zr farz, vcibi ve snneti ve
mstehb ve mbh ve kerhi ve helli ve haram bilmek, ilm-i eriat birle hsl olur.
Mdem ki, ahkm- eriat icr olunmaya, ilm-i tarkat hsl olmaz. Bir kimse :- -

590
r, 42/20.
591
Nzit, 79/37-39.
592
Bulunamad.
208
- :- - - - ~- makmna erimezse. Zr ilm-i hakkatn ve mhiyyetini idrk [138]
edip Allah Telnn ztn ve sfatn bilmektir. mdi Allah Tel rhun srrndan gnle bir
yol alr, gnlden bir yol nefse alr ve nefisden bir yol kalbe alr ve kalpten dah
sretine amtr t esmullha ki, hayttr ve ilimdir ve basrdir ve kelmdr ve semidir ve
irdettir ve kudrettir, ol yedi nurdan evvel rha feyz olur ve ruhtan gnle eriir ve gnlden
nefse eriir ve nefisden kalbe eriir, ondan sretine eriir ve sret dah ol eserden mnsip
bir amel iler. Nitekim Kuran- azmde buyurur
3 3 3 3 6 6 6 6 Her kim ki gkleri
ve yerleri bilirse bu yetin srrn bilir.
593
Pes demlerden ve hayvanlar zayf ve yaramaz
sfatlar kopar ve cemi ahlk- zemme ondan zhir olur cmlesi ensr- erbaann
hkmdr ol cevher-i gibe ki, eser vcdtur, maddeden mcerrettir, bedene dahl deildir.
Yani beden helk oldukta ona helk olmak lzm gelmez, ol itibarla ruh derler. mdi ol
cevher-i gibe ki, ruhtur. Kaan ensr- erbaann hkm rha glib olsa ruhtan ol arz-
kalbe eriir ve kalpten nefse eriir, ondan kalbe eriir ve kalpten ona mnsip eytn-
zulmn iler. Amm ol zulmetin eseri nefse, ondan kalbe, kalbden rha eriir. Amm ol
perde sebebiyle rhun nru hicb altnda kalr. Zr rhun yolu gayb lemine almtr, ol
yolu dutar ondan rhun grmeklii ve lem-i gaybdan harfsiz ve sadsz iitmeklii kesilir
eer knn- eriat zerine mulece olmayacak olursa nezbillh;
| | | | \ \\ \ 2 2 2 2 Yani Sarlar, dilsizler, gzszlerdir,
amm onlar dnmezler.
594
demektir. Ol zmreden olup dallet bahrnda helk olur. Pes bu
vartadan hals etmek iin ahkm- eriat klmlardr ki, ann ile nect myesser olur ve
ahkm- eriatn btn ol ilimdir ki kalple ve srla ve ruhla ola. Amm bu mertebe her
kiiye myesser olmaz, evvela pk itikat gerektir, zr amlin bins itikaddr. Pes tlibe
itikat hsl olmaz, ilm-i tasavvuf olmaynca. Zr tasavvuf bir ilimdir ki akl malm
eylemez ve nakil olunmaz ve ne kadar meyh- kibar var ise ilm-i tasavvufa itibar
eylemilerdir. Zr [139] bununla yakn bulunur fkh- ekberdir. Zr maksd-u ilhiden
tlibi mahrm kalmayan tasavvuftur. Pes fakrn nihyeti ilm-i tasavvuf ile bulunur evveldir
ki, seni senden ala, aldra dah kendidir gre, yani Allah Tel hidyet klp kendi efliyle
kendi ztyla bk kla ki Allahn ahlkyla ahlklannile mzeyyen ve mnevver ola.
Yani kulandan iiten ve gznden gren ve dilinden syleyen ve elinden tutan biziz

593
en-Nr, 24 /35
594
Bakara, 2/18.
209
dedii sevgili kullarndan olmaktr. Amm bu saadet, tecell zt- uluhiyyetin hasiyetidir,
her slike myesser olmaz, tecell-i ulhiyyet, Hz. Muhammed (sav) oldu, t ki, feny-
mutlaka erdi ve ayn- cem erip zt- hd edip, kendi vcdu mahvolurdu. Nitekim
buyurur: \ \ \ \
6 6 6 6 | | | | | || | Ma
ns budur ki Ol kiiler ki seninle beyat ettiler, biat etmezler Allah kudretiyle onlarn eli
stndedir.
595
demektir. Ve hads-i kutsde Allah Tel eder Kaan sevsem bir kulumu
ben ann syler dili ve grr gz ve dutar eli olurum. Pes benimle iitir ve benimle grr
ve syler ve dutar.
596
dedi. Amm bu saadet dahi zt- uluhiyyet tecellsinden olur. Pes bu
saadet ol sliklere myesser olur ki myesser, ban Muhammed (sav) eii zerine
koyup, ona hizmet kemerin beline balayp, kendi vcdu mahvolup, el- fakr u fahr
makmnda karr ede ve horluk ve cizlik ve miskinlik ve gnl sankl yolda ola.
Amm fukary- i sbirn bunlardr ki, vcdlarn fn etmilerdir ve bu fakrn sz oktur,
amm hakkatte fakrn nihyeti, bu zikrolunanlardr, yoksa fakirlik hrkasn giyip iller
gezip halka fakir grnmek deildir. Amm bu ilm-i tasavvuf bir ilimdir ki hidyet haktr,
vastasz diledii kullrna uratr. Zr Allah Tel sevdii kullrn kendi ztna yakn
eyler, yani onlara sfatn ve ztn tecell eyler ve kendi mhiyetin bildirir ve ilm-i zhir
ilm-i btnsz keml bulmaz. Zr ilm-i zhir demeye vaktin nefse salhiyet bahi klmaz.
Zr ezhr- fazlet etmek ister ve dim okuduka acb kibir artar. Pes ilm-i tasavvuf kiiyi
benlikten [140] alr, vcdtan fn eyler, amm ilm-i nfi oldur ki, seni varta-i helktan
kurtarr, ilm-i tasavvuf, ilm-i zhir birle kuvvet bulur. Zr ahkm- eriatsz bir amel kabl
olmaz. Pes bu szlerden her kiiye lzm olan ilm-i zhirine marr olup mrid-i sdka
hakret nazaryla nazar etmeye, bir mrid-i sdk talep ede, eer kendi markta ise
mrid-i sdk maribde ise, varp ona teslm ola tk, ahkm- eriat tekml ede ve ilm-i
eriat hkmn icr ede. Amm hemen yalnz ilm-i zhiri bilmekle eytan mekrinden hals
olmaz, mdemki hkm icr olmaya. Amm ill ol velyi tark-i cezbeden garip ferize
yetimi ola. Zr hakkat ilmine yol bulmaa her kiiye bir mrid-i sdk gerektir ki
ahkm- eriat miftahlaryla bedenleri tlsmn aalar, tarkat miftahyla onlarn btn
tlsmn aalar t ki, gayb lemine yol bulalar.

595
Fetih, 48/10.
596
Buhr, Rikk 38; Eb Yal, Msned, XII, 520, bn Hibbn, Sahh, II, 58; Tabern, Muceml-evsat,
IX, 139, Beyhak, Snen, III, 346, X, 219.
210
mdi mdem ki eriat mifth- tasarrufunu mutbaat- knun zere klmayalar yoksa
hibir kimse bu sret-i eytan tlsmlarndan necat bulmayalar. Pes eriat miftah- tasarrufu
oldur ki, her uzvunu buyurduklar ie megul edesin ve nehyettikleri ilerden kaasn. T
ki, eriat kimys ile teninde olan endmlarn pk edesin ahlk- zemmeden, ehr-i tarkat
yn ola, ondan bahr-i hakkate dp, vcdundan fn olup nect bulasn, hidyet-i
Allah ile amli bedende istikmet ziyde ola. Amm gayb leminden man envr- ziyde
olup, sretinin terbiyyeti knn- eriat tark zere kemle erie. Pes man gnlde
istikmete erimi ola. Amm hads-i sahihte gelmitir ki; Bir gn ashab ettiler ki; sizin
mannz mstkm olmaz diliniz mstkm olmaynca t ki, ilminiz ve ameliniz
olmaynca.
597
dedi. Pes her kimin ilmine lyk ameli yok ol childir, bu hads-i erif ona
irettir ki, bir kimse dili mstkm olmaya, ol kezzbtr demektir. Zr cmle fesadn ba
yalan sylemektir, almeti oldur ki dili mstkm olmaz ve gnl dah mstkm olmaz ve
her kimin gnl mstkm olmaya man dah olmaz, hemen ad mmindir. [141] Amm
eer sil sul ederse ki istikmetin nin nedir diye, bir gn Abdullah etti; Y Raslallah,
stikmetin nin nedir? Amm Raslullh (sav) etti ki; Drl- gurrdan el ekmektir
drl-huld iin. Yani lm gelmezden evvel rak grmektir.
598
dedi. mdi her kii hline
nazr eylesin. Bu hads-i erifle bilsin, mmin midir yoksa mnfk mdr? Pes cemi
meyhn ittifk bunun zerinedir ki, her kii mrid-i sdk huzrunda tasfiyye-i kalp ve
tezkiyye-i nefse megl olup, eriat kimysyla hakkatn tebdl etmeyince hi kimse irk-i
hafden hals olmaz ve mmin zmresinden olmaz, illllh Tel dilerse olur. Amm
tasfiyye-i kalbin art oldur ki, dnyy terk edip ve uzlet ihtiyr ede. Ol detleri ki, nefs-i
emmrenin hkmleridir, tabiat onunla ns dutmudur, onlar gece btn dny
muhabbetinden iraz ede, Allah Tel tarafna meylede, dim horluk ve cizlik ve miskinlik
trbndan ban kaldrmaya, cemi eyy gabza-i kudrette msahhar mhede kla. de
ki; y rabbi eer senden hidyet erimezse bu mertebeye benden bana re yoktur diye.
mdi ben zayf b-re bende ki, hidyet ile dallet bahsinde helk olmaktan sakla diye.
Amm ondan sonra hidyet
klup [Bilki, Allahtan baka ilh
yoktur.]
599
der ann srr ona yz gster.
TEVHDN MERTEBER

597
Bulunamad.
598
Bulunamad.
599
Muhammed , 47 /19.
211
mdi tevhdin dah makmlar ve mertebeleri vardr. Mesel tevhid-i man ve
malum ve ihsn ve iyn ve ayn gibi. Mdem ki, bu cmlesinin lezzetinden tatmayan
makm- vahdete erimez. Pes tebdl-i ahlk hsl olmaz ill tasfiyye-i kalple olur ve
mhede hsl olmaz ill havss- hamseyi iden klmakla olur. Zr bu be nesne kalbe
azm igl verir ve nr- ilhiyyeden mahcb olur. Amm hicbla bir kimse mhede
makmna erimez. Amm slik mhede makmna erimee matlb- Briye erimez ve
eer sul edersen ki, mhede nedir diye? Hakk Telnn ztn ve sfatn uhd etmektir
ve srr- eyy bilmektir ve hakkn emrinden kmamaktr ve btn hakta skin [142]
olmaktr. nk mrid-i sdk tkat erdike Allah Teldan gayriyi terk ede, yani dny
znetin terk edip ve btnda kendi hevsn terk ede ve zhirde ihtiyrn terk ede ve
btnnda varln terk ede ve tasfiyye-i kalbe erie, halvet-i mlzemet ve zikr-i
mdvemet t ki, halvet-i hslardan ola. Amm havss- hamse ki, gz grmek ve kulak
iitmek ve dil sylemek ve burun koku duymak ve el tutmak, vakt ki, byle olsa taradan
gelen fetlerden kalbi selmet bulur. Zr gnle hicb eriti ki, bunlardandr ol yaplsa,
kalp fetlerden hals bulur, ondan eytan vesvesesinden hals olur, gnl mnevver olur,
nrullh ile ol nr sebebiyle kalp shhat bulur. Tasfiye-i kalp ve tezkiye-i nefis hsl olup,
Allah Tel nru yetie, ondan hakkat lemine sefer eyleye. Amm ol dah Allah
Telnn nrudur, yoksa akl- maa deildir. Zr akl- maa, marifetten bhaberdir ve
nasibsizdir. Pes hadsi buna irettir. Yani Allahtan gayri kimse
grmez.
600
dedii, Allahtan gayri kimse sevmez. Hads-i kutside buyurur ki, Kaan bir
kulumu sevsem ann iin gz ve kulak ve dil ve el ve ayak cmlesi biz oluruz. Kulandan
iiten ve gznden gren ve dilinden syleyen ve elinden tutan biziz.
601
diye. Ne kadar
hads-i kuts var ise hep bu manya irettir. Pes bu remzi ol sdklar fehmeder ki, Allah
Telnn nru yetimi ola t ki, bu kurb-i ferizi ol bile. mdi Allah Tel ittihazdan
mnezzehtir, hull ve ittihz iki zt arasndadr ki sret balar. Pes bir zt iki olmaz, cemi
mahlktta hsl olan hemen eseri vcdtur, eseri ayn hkm yoktur. Pes hakkat lemine
sefer eden sliklere gerektir ki, evvel eriat nedir, tarkat- hakkat nedir bile. Ondan eriat
ki, Raslullh (sav) szdr ve tarkat iidir ve hakkat lem-i gaybdan iittiidir ve
grddr, yani seyr u ilallah ve seyr u fillh ettiidir. [143]

600
Bulunamad.
601 Buhr, Rikk 38; Eb Yal, Msned, XII, 520; bn Hibbn, Sahh, II, 58; Tabern, Muceml-evsat,
IX, 139; Beyhak, Snen, III, 346, X, 219.
212
mdi unu herkim kabl ederse, mmindir. Kabl etmek oldur ki, hkmn icr
ede, kabl etmeyen mnfkdr ve her kim ki, istidd kadar grrse, Raslullh grmtr
ve ehl-i hakkattedir, her kimdeki, bu fiil bulunursa mrid-i sdktr, evliydr hi ek
ve phe eyleme ve kimde bu fiil yoktur nkstr, behim hesabndadr. Ey ilmine lyk
ameli olmayan marr ahmaklar, srete itibar yoktur, itibar manyadr. Amm eer
zhirin ve btnn bir olursa emr-i Hakk zere ikisine dah itibarn varsa demdir, yoksa
hayvandr. mdi hakkat lemine sefer etmenin evveli, kii kendi mahiyyetin idrk
etmektir. Ondan seyr u ilallahtr, dim Allah Telnn sfat- kbesin tavf etmektir. T ki,
Allahn ahlkyla ahlklann birle mnevver ola ondan seyr u fillhdr, yani cevhir
ey ve hikmetlerin bilip mhedesin etmektir, ama Allah Tel bu ansr- erbaay neden
yaratt, eczs nedir, onu bilmektir, Allah Tel lem-i mlkte ve lem-i melektta bu
kadar melei vardr, onu hi kimse bilmez. Pes bu kadar meleini ne nesne iinde yaratt?
Bu kadar melei imdi nenin zerindedir? Allah Tel lem-i mlkten lem-i melekuttan
mnezzehtir. Allah Telnn zt nmahdd ve nmtenhdir. Evveli ve hiri yok bir
nurdur ki nihyet bbabandr ve zt- eydan mnezzeh iken bu kadar ey ki var lem-i
mlkte lem-i melakutta ne zerindedir ki seyr u fillh diye, ona derler ki bu
zikrolunanlarn srrn idrk etmeye derler. mdi lem-i hakkat bu drt sefer hsl olmaz,
madem ki kii dnydan ve ehl-i dnydan yz evirip mrid huzrunda gece gndz
dim zikrullha megl olmaynca zira gnle mhede hsl olmaz. Dim zikrullha
megl olmakla olur. Amm Kelm- Kadminde buyurur; :--' -- :-- -+-:-- --=
:--- - -= -- : - - '- -- Yani Bunlar, iman edenler ve gnlleri Allah'n zikriyle
sknete erenlerdir. Bilesiniz ki, ancak Allah' anmakla huzur bulur [144] gnlleri.
602

demektir. nk mrd-i sdk dnydan ve ehlinden yz evirip mrid huzrunda dim
zikrullha megl ola, t ki havss- hamseyi iiten kulak, zikir dilinden gnle erie. Ol
hicblar ki gnlde vard, zikir nrundan kar ondan gnl sf kalr. Pes Kuran da
buyurur ; | | | |
\ \\ \2 2 2 2 Yani Mmin deildir. ll ol
kiiler ki kaan Allah anlsa korkar yrekleri.
603
demektir. Mdem ki gnlde kedrt ve
hastalk bkdir zikrullhn yemii zhir olmaz, kuru aatan yemi olmad gibi. Pes
gnl kedrttan ve hastalktan pk olur, zikrullh yemii olur. Nitekim Kuranda buyurur

602
er-Rd, 13 /28.
603
el-Enfl, 8/2.
213
;
\ \\ \ 2 2 2 2 \ \\ \
5 5 5 5 Yani demek
olur ki Grmedin mi nice darbullh Tel misl kelimesin (l ilahe illllh kelimesini)
pk aa gibidir, pk kk yerde buda gktedir ve verir yemiin her zaman rabbisi
desturyla.
604
demektir. Amm bu yet mminler ile mnfklar temyiz eyledi. Her
kimki mmin-i sdktr, zikrullhn yemii ann gnlnde zhir olur. Eer sil sul ederse
ki l ilahe illllh yemii nedir? Cevb; bir kii - :- --- ~- :- - makmna
ermektir. Allah Telnn sfat- kbesin tavf edip klmaktr, ondan sonra seyr u fillh
hsl olmaktr. Amm bu makmda gnl Allah Telnn sfat- mazharna nil olur.
Amm gnl kh ltf-u sfatla zhir olur, dim bu iki sfatn tasarruf altnda olur bu hads
irettir ki,
\ \\ \ | || | 2 2 2 2 Yani Mminin
kalbi iki parmak arasndadr, rahman onu dndrr parmaklarnda nice dilerse.
605

demektir. mdi bu kadar evliy bu krgha gelmilerdir, cmlesinin gnlleri Allah
Telnn celliyle cemli arasndadr, nice dilerse dndrr. Amm kaan bir kii
zikrullhtan yz evirip nefs-i hevsna tbi olsa, Allah Tel [145] onun zerine iki
eytan musallat eder, dim onu erre yelter, gnln nice dilerse dndrr. Amm hkm-i
eytan budur, kimse bundan hals olmaz, mrid huzrunda eriat kimysyla hakkatn
tebdl etmeyince, kii her ne ederse eriat zerine kala, ayn-i hidyetullhtr.
RHU TAHLYE FASLI
Biline ki, rhun keml-i mertebesi ol vakit hsl olur ki, onu rubbiyet birle tahliye
edip mnevver kla t ki, ol hazreti Hakka halfe olmaa lyk ola. Amm tahliye rha
erimeye evvel emirde nefsi, eriat bentlerin balaya, ondan dim zikrullha megl
olmakla nefsin yzn tasfiye-i kalp ve tahliye-i rha yneldiler. Allah Tel demitir ki,
her kim bana bir kar yakn gelse ben ona bir arn yakn olurum. dedi. Amm kul Allah
Telya varmaktan murd oldur ki, emrin tutup nevhsinden itinb etmektir. Allah Tel
kavline yakn varmaktan murd; inyet, rahmet edip tark-i mstekmi klavuzlayp

604
brhim, 14/24.
605
bn Eb eybe, Musannef, VI, 25; Tirmiz, Kader 7; Mbrekfr, Tuhfetl-ahvez bi erhi Cmiit-
Tirmiz, IX, 354, X, 35.
214
azmaktan saklamaktr. Yoksa Allah Tel varmakdan ve gelmekden mnezzehdir ve rak
ve yakn Allah Telya hep birdir.
Pes eltf- ilh istikbl edip, inyet cezbeleri tasarruflar zhir olup, rubbiyyet
fazl fiz olmaya balar. Amm bu rh, evvel halde bir tfl sfatndadr. Pes onu terbiyet
etmek gerektir, t ki, tahliye lyk ola. Mdem ki rh bu ansr hkmndedir ve takld
zulmeti mislindedir ki, ana rahminde skin olmutur. Ol tfln ki rahim iinde kendine
lyk gds ve ilim ve anlamas vardr. Amm trl trl gdlar marifetle dodukda
hsl olur. Amm evvel onlardan b-haber olup mahrmdur. Onculayn rh dah kalp
iinde ol tfl gibidir ki, ensr hkmnde hsl olan yaramaz sfatlarn iinde baldr ki,
dnynn fn lezzetlerin ve znetlerin mal ve evlt muhabbeti hicb olup gstermez, ol
lem-i saf ki, vatan- asldir, | || | dir.
Onlardan b-haber olup mahrmdur. mdi [146] bu vartadan hibir kimse hals olmaz
illllh Telnn fazl ve rahmete eriip onu bir mrid-i sdka vere, t ki riyzt ve env
mchedeler ettirmekle onu dnydan araz ettirip hirete dndre ve ehevt- hissiyeden
munkat ede t ki, rh bu kalp zulmetinden doa, ondan ol bk vatana haberdr olup ve
bu beden kafesinden azd olduktan sonra lem-i ulv dir ki
| || | ona erie t ki, devletten mahrm
kalmaya. Pes bu tfl bana koyup bardak ipiyle elin ve ayan balamasalar ve anas
emzirmese helk olur.
Pes rh dah bu beden beiine de ve elini ayan eriat ahkmyla balamak
gerek. T ki, tabiat- hayvan gibi sfatlarla kendini helk etmeye, ondan sonra rha tarkat,
hakikat stn mrid-i sdk gsnden emmek gerek. Raslullh (sav) kim makmdr
buyurdu. Amm rh- tarkat anas gsnden stn emer ve hakkat anas, stn emer
ondan sonra teallkt- cismn bandan tamam azd olur ve sfat- zindanndan hals
olur, inaallah Tel. Eer sdk mrid ise; ol elest bi rabbikm kl bel hitbn srr
onda mhede eder, bu makmda rhu cemi mahlkattan kl bel cevbn iitir ve
ikdm eder.
mdi rhun bu makmda hayt tecell-i rabbndir. Zr tecell-i rabbn olmaynca
ak- hakk hsl dahi olmaz. Amm rhun halfesi kim makm- ak- hakkdir. Pes her
kim bu makma erie, varln yoklua dndre, hret irafndan kalp, Hakktan
mahrm kalmaya. Sdk mrdin makm- hizmet u vazfesi oldur ki, Muhammed
215
Raslullh (sav) elfakr u fahri dedii sergete-i fakr saklaya, bir kadem fakr diresinden
dar basmaya ve horluk ve miskinlik ve resizlik kararndan [147] ba kaldrmaya,
bahadrlk kalkann braka. Zr bu derdin resi yine breliktir. Bu yolda bin yl tecell-i
Rabbn nazarn bulmazsa mell olup, bu derghtan yz evirmeye ve bu yoldan kalmaya,
eii toprana ban koyup dura. Cmle enbiy ve evliy bu makmda ciz mtehayyir
kalmlardr. Bu menzil lem-i fen eiidir ki, fakr- Muhammed (sav) bu menzilde zhir
olur, amma zuhr nihndr, ayr gznden ayr grd mrler fansdr, halka fakir
grnrler, ann gibi halden Allaha sndm. Fakr- Muhammed (sav) nr- ekmeldir,
gren neyim tama olur her kii ona ermez, fakr - haydr ona mevt erimez, yani tecell-i
zt hsl olmaz, ill Muhammed (sav) hsl olur, her kime tecelly-i zt olsa lmez, l
oldur ki, fakr- Muhammed (sav) den b-haber mahrmdur. Ann iin fahr-i lem (sav)
elfakr u fahri deyip ol makamda kald. Eer gerek slik isen, gaflet uykusundan gzn a.
Bu makmn almeti oldur ki, gh ti-i celliyle redd eder, gh inm eder nr-i cemlini,
gh cellini havle klar, gh kendine yaknlk kenzine yol aar kim nimeti bk kla.
Ondan, gh hicb klar hi nesne gelmez verirsen akl u can birisin kabl etmez, gh ne kil
ne can ne kalp kor ne ism u resm kor, fensn bilmeyen kdir olmaz, gh hmu klar
ondan bir kelm gelmez, gh ilm-i cri klar dilinden, gh kesret, gh vahdet klar ann
iini, gh firkatte kor onu nice zaman, gh vuslatta, gh nur klar, gh zulmet.
mdi bu zindana i bu kadar enbiy ve evliy geldi gitti, cemisi bu hliyle dirlik
ettiler, bu fn cihanda Hakk Telnn celliyle cemli arasnda b-re oldular. Amm
Allah Tel onlarn gnllerin nice dilerse dndrr. Pes bu makma erimek hsl olmaz.
Mdem ki, nefs-i emmrenin kovas kap ve nefsin gavvs pklk denizinden
dolmaynca. Zr Allah her kii neye lyk ise onu verir. Pes bu makma erimek dilersen
s (as) gibi mcerred ol, mrid-i [148] sdk huzrunda nr- thy oku.
EYHE OLAN HTYA FASLI
Mrdi terbiyet edip tark-i Hakka slk etmekte. Pes Allah Tel buyurur;
, , , , 2 2 2 2
\ \\ \ Mans budur ki Ey man getiren kiiler korkun Allahtan
dah isteyiniz ona yaknlk edici.
606
demektir. Bir yette dah buyurur:


606
Mide, 5/35.
216
\ \\ \ Mans budur ki Ey man getiren kiiler korkun Allahtan olunuz
gereklerden.
607
demektir. Amm bu yetlerden sbit oldu ki, bir mrid-i sdka teslm
olmak, Allah Telya sevgili imi. Zr kii gnle dost olursa ann dini zerine olur ve
hem hi kimse delilsiz Allaha yakn olmaz. Pes zikrolunan almet mrid-i sdka teslm
olmaa irettir. Zr Allahtan korkmak slihlere yolda olmakla hsl olur. Zr sohbet
messirdir mrde eser eder. Klen-Nebiyy (s.a.v.) -- _- _---' *-~- Yani eyh
kavmi iinde neb gibidir.
608
Ol cevher-i gibe ki, eser-i vucddur, lem-i lden gelip
ensrn hkmnde baldr. Amm Allah Tel ol vartadan onu hals etmek iin enbiyy
ve evliyy ve mrid-i kmilleri gnderdi, bu ensrn hkmnden rk edeler,
korkudmakla hirete dndreler ve dnydan rz edip ve ehevt- hissiyeden munkat
edeler, env riyzetler ektirmekle ve env mchedeler kldrmak ile nefsin aybn bilip,
terbiyesine megl olup slh ederler t ki, mutmainne makmna erie, hazrete karlmaa
lyk ola. Ondan sonra - :- --- ~- :- - makmna erie. Ol cevher-i gib
bedenden kp, bu lem-i mlkden gidecek, ol lem-i l ki, vatan- asldir gir erie ve ol
nimete gir ulaa. Pes hibir kimse ansr- erbaann hkmnden hsl olan yaramaz
sfatlardan hals olmaynca, ol lem-i ulv kim,
| || | Ona rahatlk, gzel rzk ve Nam
cenneti vardr.
609
dir. Ermez, amm din-i islm yoluna ve lem-i melekta erimek
mmkn deildir, ill mekerallah Tel hidyet edip, bir mrid-i sdk ona rehber kla.
Yani yol gsterici kla ve ol eyhin vstasyla myesser olur inaallah Tel.
Ey ilmine marr ahmaklar, Ms peygamber (as) evvel emirde, uayb
peygamberin on yl hizmetin eylemese, [149] Hakk Telnn kelm- erifin iitmee
herkes mstehk olmazd ve kelmullh devletine erimezdi ve dah
OnuMs iin levhalarda yazdk.
610
saadetine
lyk olmazd. Pes bu denli kemlt ona hizmet semeresidir ki, uayb peygamber (as)a
klm idi. Ondan sonra Allah Tel onu Hzr (a.s.) mridlie ve ilm-i lednn
renmeye verdi. Eer hid gerekse Kelm- Hakkta yazar kavlh
Tel;


607
Tevbe, 9/119.
608
Bulunamad.
609
Vka, 56/89.
610
Arf, 7/145.
217
Derken, kullarmzdan bir kul buldular
ki, ona katmzdan bir rahmet (vahiy ve peygamberlik) vermi, yine ona tarafmzdan bir
ilim retmitik.
611
Pes yle biline zhir kbesine ki, mahlk binsdr, delilsiz hibir
kimse varmaz, yolu grmek mmkn iken ve hem kdem-i zhir birle varmak mmkn
iken ve hem rakl muayyen iken delilsiz varmak mmkn deildir. Ya Allah Telnn
sfat- kbesine ki zhir gzyle grnmez ve zhir kadem birle bu makama erimek
mmkn deil iken delilsiz nice myesser olur?
Ey gfil ahmaklar, Muhammed (sav) habbullh iken ona etti ki:
1 11 1 Mans budur ki, Hidyet dileriz onunla kime
dilerse dilesin kullarmzdan.
612
demektir. Pes byle olcak malm oldu ki, delilsiz lem-i
yakne erimek mmkn deildir ve zhir sreti yolunda urlar ve harmler vardr. Eer
bir kii ol yola gider olsa, harmden onu kurtarr yolda olmaynca menzile ermez, pes
mrid dah yledir, hiret yolunun harmleri kati oktur. Onlardan mridi saklayac,
hidyetullh ile mrid-i sdktr, tark-i nect gstermekle. Amm bu yolda fetler ve
eytan vesveseleri ve pheleri kati oktur. Nitekim Tabyler ve Dehrler ve Hulller
gibi bunlara benzer ne kadar mezheb-i azgnlar varsa, delilsiz yola kadem basadklar iin
dinlerin ve imanlarn bile verdiler ve helk oldular, bu akibelerden geemediler. Pes her
biri nefs-i emmre hevsna ve eytan vesvesesine giriftr oldular. Tark-i Hakktan kp
helk oldular. Bir dah budur ki, slik bu yolda bir makma eriir ki riyaztlar ekip,
mchedeler klmakla gnl yinesi msiv tozundan silinip ren olur, tecell-i rh hsl
olur. Pes enel-Hakk davsn klmaa balar ondan yle sanr ki tecell-i Rabbndir,
keml bulup hakkye eriti sanr. Amm ann akl, fehmi ve vehmi onu idrk edemez. Pes
elbette [150] mrid-i sdk lzm ki, bu makmdan yukar gitmi ola. Amm Allah
Tely mnezzeh mansnda grm ola :- --- ~- :- - makmna erimi
ola. Pes Hakk Telnn ltfunun mazhardr, ona dest-gr olmayp, meded etmeyecek
olursa nezubillh hull ittihd makmnda helk olup, man zil ola. Biri dah budur ki,
slik seyrinde lem-i gaybdan grmedii nesneleri grmeye balar, vkalar yolu alr.
Amm ann her biri bir gaybdan irettir ki, slikin terakksine ve tenezzlne ve nefsinin
sfat- hamdesin ve zemmesin bilmeye ve hem grd d eytn midir, nefsn midir,
rahmn midir, bilmeye almettir, mbted bunlarn hibirisin bilmez. Zr d tbiri ilhm-

611
Kehf, 18 /65
612
r, 42/52.
218
rabbndir. Pes Kelm- Kadmde
buyurur; 3 3 3 3
Mans budur ki Ey rabbim dedi, Yusuf peygamber(as),
tahkki sen bana verip durursun, [Msr padiahln] dah rettin dler tabirini
613

demektir. Ve eer dler tbirin bilir bir mrid-i sdk olmazsa slik ol iretten mahrm
kalp, lem-i yakne yol bulmaz ve marifet makmt ona hergiz hsl olmaz. Birisi dah
budur ki, eer slik bir saat mrid-i sdk sohbetine eriip mest olursa, ondan yerekdir
ki yzyl mridsiz riyzt ve mchedeye megl ola. Mrid-i sdk sohbetinin azm
eserleri vardr. Her slik maksd hsl eylediindendir ki, mrid-i sdka teslm olup
huzrundan rlmad. Birisi dah budur ki, hibir kimse nefs-i hevsna tbi olup dnynn
fn lezzetine megl olmakla cehennemden hals olmaz. Mdem ki ahlk- zemmeyi
ahlk- hamdeye tebdl edip, tasfiye-i kalb ve tahliyye-i rh hsl edip, tekml-i nefis
olmaynca. Eer szlerime hid gerekse Kelm- Hakkta mezkrdur;
1 11 1 2 2 2 2 3 3 3 3
Mans budur ki Dah azgndr ol kimse ki hevsna uya, hidyetsiz Allahdan.
614

demektir.
mdi hevsna uyan Allah Telnn rahmetinden mahrmdur, nitekim buyurur;
[151]
6 6 6 61 11 1 | || |
Mans budur ki, Ol kimse ki azsa, dah ihtiyr eylese dny
dirliini, pes cehennem ann varacak yeridir
615
demektir. mdi bu yetlerle sbit oldu ki;
her kim ki, nefs-i hevsna uyup dnynn fn lezzetine megl olup, hireti unutsa
mmin deilmi. Pes tekml-i nefis; eriat, tarkat ve hakkat birle hsl olur. Zr islmn
ve mann ve amalin zhiri ve ibtids vardr, dah zhiri ve btn var. Baz yet ve hads
zhir ve ibtids itibaryla ayrlmtr ve birisi makm- ftvvettir ve birisi makm-
takvdr. Pes baz yette ve hadsde hem zhire hem btna dellet eder, ehl-i zhir
mansn anlar ve ehl-i btn, btn mansn anlar. Nitekim mkifler tevilin grrsn
ki, ehl-i zhir teviline benzemez. Pes fehimleri eksik kiiler, ikisin bir makm dutup, ekser
yet ve ehds-i birbirine mtenkz sanrlar, itikatlarna halel eriir. Zr kesret-i znb

613
Ysuf, 12/101.
614
Kasas, 28/50.
615
Nzit, 79/37-39.
219
sebebinden ve ittiby- hev omluundan gnlleri gz kr olmutur, bilmezler. Lkin
sdklar ki, - :- - - - ~- :- - makmna erimilerdir. Her bir yetten ve
hadisden maksd nedir ve ne makma nzrdr bilirler ve ilimle amel ederler, aniyya ba
emezler, kaplarna varmak kande kald, cemi meyh- kbrnn ittifk bunun
zerinedir ki, her kiiye lzm olan ilm-i zhirine marr olup kalmaya bir mrid-i sdk
talep eyleye ve ona teslm olup, tlimine rz olup mrid-i sdk huzrundan ayrlmaya.
Fkh- ekber oldur ki, kii kendi hlini ve ne makmda olduunu bile ve nefsini ne
sfatlar birle olduun pk edip, lem-i yakne yol bulur ve ne sfatlar birle mertebeden
der Hakktan rak olur bile. Pes nefsin uybun bilip, terbiyyet ede, cemi uybundan pk
edib, kendi mahiyetin idrk edib, rabbini bilmekdir. mdi bu makma erimek hsl olmaz,
ill mrid-i sdk huzrunda olup inaallah ki, ilm-i eriat, tarkat ve hakkattan haberdr
ola. mdi bu kitaplar ki, vardr ilm-i eriat beyn eder, eriat zre yazlmtr, her mesili
eriattan syler, tarkattan ve hakkattan birer bb yazmadr ki, bunlar tarkattr, hakkattr
dinle, her meselede eriat, tarkat hakkatnda mevcuttur, inkr eden mnkir olur. Amm
mnkerin [152] man sahih olmaz t ki, ikrr sahih olmaynca. Bu inkrdan hals olmakla
her kiiye lzmdr ki, bir mrid-i sdka teslm ola, t ki tarkatdan hakkattan haber ala,
zr dn-i islmn art bedir, dil ile ikrr l ilahe illllh Muhammedn Raslullh
demekdir. eriat zre ondan sonra tarkat ve hakkat demek nice olur, bilmeyince nks
olmak lzm gelir. Zr klen- Nebiyy (sav) buyurdu ; | | | | 3 3 3 3 yani
Her nks olan mel undur.
616
dedi. Amm bu hadsden mlum oldu ki, kim ki islmda
kmil deil, mmin deildir. Nitekim kelime-i tevhdi tarkatla, hakkatla nicedir
bilmeyenler nks olurlar. Ya be vakit namaz ve zektn ve savmn ve haccn tarkatn,
hakkatn bilmeyen nks nice nect bulur, eytan mekrinden? Amm ilm-i tarkat ve
hakkat ezberden ve kitaptan bilinmez, hidyet-i haktr, hidyet-i hak hizmet birle olur,
hizmet ise tarkat, eriat, hakkat birle olur, bunlar ise mridsiz olmaz. Klen Nebiyy
(sav) Yani Evvel klavuz sonra yol bulsun
617
dedi. Yani
hibir kimse tarka nect bulmaz. demektir. Ey ilmine marr ve ilmine lyk ameli
olmayan ahmaklar, eer cemi amal tarkatle ve hakkatle klmak lzm gelmese

616
Bulunamad.
617
Bulunamad.
220
Raslullh (sav); eriat benim akvlimdir, tarkat benim eflimdir ve hakkat benim
ahvlimdir
618
demeyeydi.
Ey lemin nakkn grp anlamayan kibr ire gyette eedd ehl-i azgn, ehl-i
hevlar, emeden sepetle su almak istersiz, su alayn deyu akar punara sepet dutarsz ona
benzer ki ansr- erbaann hkm iinde bal iken, ben mridsiz tarka nect bulurum,
diyen marr ahmaklar misli ona benzer ki, akar sudan sepetle su almak mmkn mdr?
Ey serb su sanp, sudan mahrm kalanlar, tark- nect bulan oldur ki, bir mrid-i sdka
teslm olup, her szn eriata mvfk bile ve eer muhlif grnrse h ki, muhlif ola,
eer eriata nks olursa sdr olmaz, dima nefsine nashat ede ve tlimine rz ola ve
dnydan ve ehlinden yz evire, mrid-i sdk huzrunda riyzetler ekip dima
zikrullha megl ola, [153] dny szlerinden dili kesile, t ki i bu ara unsur rhuna
rm ola, ondan sonra neden geldi dnyya bilir, asln fehm eder :- --- ~- :- -
- makmna yz tutup emr-i Hakka boyun verip, Allah rzsn talep eder, halktan
tamam mdin keser, tark- Hakka nect bulur. mdi baz kiiler eer er ve eer avrat -
- :- -- - ~- :- makmna erimee istidtlar ve kudretleri yoktur. Amm Allah
Telnn ztna ve sfatna ve fiiline ve ismine ki, bu drt vahdet gayrdan mnezzehdir.
Yani mahlukda yoktur, bu drt vahdete diliyle ikrr ederler ve gnl birle inanrlar ve
evmirine imtisl ederler ve nevhsinden itinb ederler ve cemi peygamberin
gerekliine diliyle ikrr ederler ve gnlleri birle inanrlar, Muhammed Raslullh (sav)
Hakk Teldan getirdii emir, nehiy ne idi? Hell ve haram ve nsih mensh ve ahbr-
kasas Kuran- Azmde cemisin diliyle ikrr ederler ve gnller birle inanrlar ve
hkmn icr ederler ve hazreti Muhammed (sav) cmle enbiylardan yce olduun
bilirler ve ikrr ederler ve ann sevdiini severler ve snnetini ihy ederler ve ann
varlarna, ilimlerine lyk amelleri olan mrid-i sdklara teslm olurlar ve ilmine rz
olurlar ve dim zikrullha megl olurlar ve eyhinin dostunu severler ve dmanlarn
sevmezler. Eer dnydan hirete bu ikrr zerine giderse sdk mmindir, ecr-i kerm
verile, eer bu szlere hit gerekse kavlh Tel ;
1 1 1 1 2 2 2 2 7 7 7 7 2 2 2 2
Mans budur ki; Tahkik
korkutmazsn ill Kurna uyan kiileri dah gaybla Allah Teldan korkanlar. Nitekim

618
Bulunamad.
221
mutula ona yarlanmak dah ulu ecir.
619
demektir. Pes bu yet mmin ile mnfklar
temyz eyledi, yani ayrd. Her kim ki, Kuran- azmin hkmn icr ede dah Allahtan
korka, gizli ve ikre gayba inana, yani Kuran- azmde olann cmlesine diliyle ikrr
ede ve gnl birle inana ve hkmn icr ede, ol kii mmindir. Eer erkek, eer dii ve
her kim Kurana uymaya ve gayba inanmaya mnfkdr, mmin deldir, her kiinin fiili
dellet eder itikdna [154] gre. Sznden yani bir kii Kurana inanrn ve uyarn dese,
amm hilfn ilese inanmam olur, h kezzb mnfkdr.
mdi ehl-i dny ve Allah dmanlar mrid-i sdktan yle kaar ki, harpte
kfirler Hz. Ali velyyullahdan kaar gibi, yleyken Allah Teldan korkmu olur mu?
H olmaz kezzb mnfkdr, mmin deildir. Hussn imdiki zamann halk ki,
nezbillh bunlara mshib olmakdan ve kaplarna varmaktan. lhi sen gizli ve
ikreleri bilirsin, cemi eynn knhne limsin y mcb bu ciz b-re zaif bendenize
hidyet kl, anyya ba emekten sakla ve halktan mdim kes, dim Zt- Brye baktr,
min y mun.
Ey slik, eer tark-i nect istersen mekr-i Hakktan emn olma sakn. Zr nefs-i
emmrenin hevs kati oktur, niceleri tark-i Hakktan mahrm kalmtr. erita muhkem
yap, hubb-i dny ile helk olma, fikrin zikrullh olsun, gayri ashab ko, he deyince geer
mrn gene eline girmez. bu gafletten uyan, zikrullh ile gnln pasn sil, mcell eyle
piyde sr, ferz ile fil ve at ve ruh nedir, anla ve iki rhu eytan askerine aldrp mat olma,
asln nedir, neden geldin, ne iin geldin fehmeyle, gnln Hakk kapsna dut, gayr- bb
kov. Allah Tel emrin dedi, say eyle rh- pk asla ulatr, can ver cann bul, seliml-
kalp zre t ki asla ulaa, emr-i hak ol. Pes asla ulaan usln fehmeder, dim zikrullha,
fikrullha megl olur, vatan- aslye azm eder, mrn hebya vermez, dim zikrullh edip
nefsini yor, kalbini hlis edip ihlsla muhlis olur dnyadan ve ehl-i dnydan yz evirir,
uzleti ihtiyr eder, kande kald, ehl-i dnyayla dost mshib olmak ve kaplarna varmak.
Raslullh (sav)n eriatna tbi olup, dnynn nukuna aldanmaz ve cmle eyya
ibret gz ile nazar eder, Allah Telnn vasfn hereyden muayyen grr ve lem
sretinden Allah Telnn vechine mhede eder. Nitekim Allahtan korkan sdklar
almeti budur ki, birgn bir kii eder ki, y Raslallah evliyullh kimlerdir? dedi.
Muhammed (sav) etti ki, Ve dnydan [155] ve ehl-i dnydan yz evirip uzlet ihtiyr
ede ve halktan tamam mdin kesip Allah Telya gnl balayandr, dim ihlsla

619
Ysin, 36/11.
222
zikrullha ve fikrullha megl ola ve ona bhtanlar ederlerse sabr ede ve Allah
Telnn dmanlar onu sevmiyeler.
620
dedi. Allah Tel buyurdu ki :
| | | | \ \\ \ | || |
Mans budur ki Bilmi olunuz Allah Telnn evliylar stne korku yoktur dah
onlar gusslanmaz.
621
demektir.
Ey marifetten b-haber marr evliydan giden korku ve guss nedir, ve evliyda
korku ve guss yok mudur? Bil ki, evliynn korkusu dah ziydedir. Zr kiide ne kadar
kurb ve marifet ziyde olduka korkusu dah ziyde olur. Klen-Nebiyy
(sav) 3 3 3 3 | || | Yani Tahkik Allah Tely sever her kalp ki
onda guss ola
622
Yani hir vaktimde acep hlim ne ola, vsl- Hakk m olur veya
merdud mu oldum? Diye, hi gussdan emn olmaz demektir. Klen-Nebiyy (sav);
52 52 52 52 ( ( ( (- Yani Nsn kati bels enbiyya
ondan sonra evliyyadr.
623
dedi. Ey ahmaklar! lmine lyk ameli yok ne acb zz olup,
glersin, bel iinde olan zz olup gler mi? h mmin olan zz olup glmez. Nitekim
Allah Tel hads-i kutsde buyurur ki, ol ki, ehl-i hirettir, asl zz olmad hemen
murdlar bu drul-fendan drul-bekya erimektir.
624
dedi.
Pes limlerin almeti budur ki, sdk mmin olan hi Allah Telnn mekrinden
emn olmaz. Ey ilmine lyk ameli yok ad mminler, limler ve ad eyhler ehl-i dnyya
tavz edip ve hevlarna mvfk szler syleyip glen kezzblar, rhun kafesden kt
vakit lem-i envra m gider, y lem-i fata m gider, bildin mi? ne acb, kibr-i acb ile
yrrsn. Ey tabiat kullar, bu dny size yem olmutur ki, srlar gibi ba kaldrmayp
otlarsz, bu dny evkle sizi sizden ald, acb mecnn klm sizi mekriyle. Ey gfiller hi
ol gn anmazsz, yarn haroluncak ne olaydm, bir ta olaydm, yabanda biteydim, kimse
beni anmayayd veyhut hi olmayaydm, yok olaydm bu nr iinde, ebed kalp gamm-hr
kalmayaydm, demeyi [156] bu nefs-i emmre size unutturmu. Ey slik bu nefs-i oma
aldanma sakn, biline ki, ihtiyr- czi senin elindedir, Allah Telnn hi bir kimseye
cebri yoktur, kimseye zor etmez, szn sdkna hit gerekse kelmullhta bir bir
mezkrdur, :- '-: '- c- J _-: -- -- _- -- :: ~-~ :- -= '- - Mans

620
Bulunamad.
621
Ynus, 10/62.
622
Bulunamad.
623
Mnv, Abdurraf, Feyzl-kadr erhu Cmiis-sar, I, 371 (I-VI, Msr, 1356).
624
Bulunamad.
223
budur ki; Allah Tel buyurur; kim korkun ol gnden kim ol Allaha varrsz ondan sonra
bilin kim her nefs ne kesb ederse onu bulur, dah kimseye zulm olmaz.
625
demektir.
Biline ki hir yet ki, Muhammed (sav) hazretine nzil oldu bu yet, Kuran- azm bu
yetle tamam oldu ve bu yet nzil olduktan sonra Muhammed (sav) yirmibir gnden sonra
dnydan hirete sefer kld. Amm her kim ki, sdk mmindir bu yet birle amel eder ve
her kim ki, mnfkdr bu yet birle amel etmez, cebrler mezhebin dutar, iimde ihtiyrm
yoktur diye, nefs-i emmrenin murdn verir ve dny iin hi Allah Telnn takdrine
salmaz. Eer bu dny maemi ilemezsem rzkm kimden gelir, ya a leyim mi? diye,
dim dny ulundan ve nefs hevsnda yiyeler. Amm hiret iine gelincek ya terk eder
ya takdre salar. Halbuki, dny iin takdire salmak cizdir, pes hiret iin salmak drst
deildir. Yani ibdeti gnl hazrlyla klma terk ede ve eder ki, eer ehl-i nr
olduum mukadder ise ibdetin ne fidesi var demek, mnfklar almetidir ve her i
takdirden dta olmaz demek hakdr. Amm tark-i takvy terk etmek kfrdr nezubillh
min zlik, bir kii bir gnh ilese, ol gnh takdre havle etse eytan olur. Zr eytan
gnhn takdre havle etti, ebed merdd oldu hi tevbesi kabl olmaz. Zr kiinin tevbesi
kabl olduuna almet oldur ki, ahlk- zemmeden tamam pk ola ve ahlk- hamde ile
mzeyyen ola ve dnydan ve ehlinden yz evire ve uzlet ihtiyr ede ve ihlsla ve gnl
haslyla dim zikrullha megl ola. Pes mmin olan iledii gnh nefsine havle
eder, takdre havle etmez. Geri eer hayr ve eer err Allahtandr. Pes hayrda Allah
Telnn rzs vardr, [157] nefsin rzs yoktur. Amm erde rzy-i nefis var, rzy-i
Hakk yoktur. Pes her kiiye lzm olan eytan gibi gnhn takdre havle etmeye, kendi
nefsine havle ede, eer sdkna hit gerekse Kelm- Hakkta mezkurdur '---= '-- '-'-
:~' =- - :- - - '--: '-- :- -- '-~- Mans budur ki; Ettiler dem, Havv
(as) ey bizim tanrmz zlm eyledik kendi nefsimize eer sen bizi yarlamazsan ve rahmet
etmezsen bize tahkik oluruz dny ve hiret ziynlsndan.
626
demektir. mdi dem(as)
kendi nefsine havle etti, Allah Tel tevbesini kabl etti. mdi buyurur; ~ :--
---'=- - ~- 4 '=-~ ~ '- - '- '--=- - '-- --- -- - =- '-~'-
-- - -'--= - ' -- =-~' - Mans budur ki Yunus (as) kendi ta koyup zn eyledi tr
eylemeziz stne dirlii. Amm nid edip balk karnnda senden gayri yoktur tanr ill sen
mnezzeh ve ycesin tahkik ben oldum zlimlerden dedi. Pes dusn kabl eyledik onun

625
Bakara, 2/281.
626
Arf, 7/23.
224
dah, kurtardk onu gamdan.
627
demektir. Pes bu yetlerle isbt oldu ki, her kim iledii
gnh kendi nefsine havle ede, pes sdk mmindir. Amm sdk mmin deildir nefs-i
murdn vere, iledii gnh takdre havle ede, ol eytandr ve eer sil sul ederse ki bu
yet-i kermelere ne cevap verir diye, yet-i kermeler bunlardr ki '- -- ' : - :----
-: '- J- -- -- Mans Eer Allah Tel dileseydi ldrmezlerdi birbirin, lkin
Allah Tel dilediin iler.
628
demektir. Kavlh Tel: - --+-- :+- -- -+ -
-+- ' + - :+ -- ' - :-- -+- c'- =- - :-- --+=- ' --- :~'=- - 4--'- J-~
'- ' -+- '+- :~- '- -- :- -'- - 4 - - J~ - J- ''-' 4-- '+- :-~
Mans budur ki, Hidyet klsa Allah Tel ol doru yol stne dah kim ki azdrsa
dnydan hirete hayrn ziyn eder, tahkik biz yarattk cehennem iin ok kiileri
cinnlerden onlarn demlerden onlarn gnlleri var fehm eylemezler onunla dah
onlarn gzleri var grmezler ve kulaklar var iitmezler onlar hayvanlar gibidir beterdir
onlar gfillerdir.
629
Kavlh Tel [158] - - -!- 4- ' :- ~'- '-- -+- '-
-- ' - '- -: c- -- ' ' - ---:- ::- _- '-- -:- Mans budur ki Eer
dileseydi senin rabbin getirtirdi yer ehlinin cemisine sen gle ister misin ki man
getireler dah olmad bir nefse man getirmek, ill Allah Telnn buyruuyla.
630

Kavlh Tel; :-~ - - '+-- :-- ':- :- 4-+ ' '-:~ ~- _- ---- '- '-
: -- ' +-- - =- '+-- :--- ' ' :- -- Dah eylemezz biz azb olunmulara, hatta
gndermeyince peygamber dilese tez helk elemeye bir ehri buyururuz beylerine onlar
fsk ederler Hakk olur onlarn stne azb helk ederiz onlar muhkem.
631
demektir.
Kavlh Tel ; -- -= - J-- '- '+--- '-- : =- -- -- :=- '--- --- 4+ -- '-
Mans budur ki, Dndr yzn, Allah dininde ar itikadla ahd eder. Allah Tel ki
ann stne yaratt halk, yoktur tebdl olmak Allah hliknda.
632
demektir. Nitekim
buyurulur; :- - ' - '-- : - -- ---- -- 4- Yani Doru din, lkin ok kiiler
bilmez.
633
demektir. Kavlh Tel; '' '-- '' '- ' - -- ' -= '- .-

627
Enbiy, 21/87-88.
628
Bakara, 2/253.
629
Arf, 7/178-179.
630
Ynus, 10/99-100.
631
sr, 17/15-16.
632
Rm, 30/30.
633
Ysuf, 12/40.
225
''-- - Mans budur ki Tahkik bu Kuran nashattir, kim ki istese Allah Teldan
yana varmaa, Kuran yol edinsin, dah siz dilemezsiz illllh Tel dilemeyince.
634

demektir. Kavlh Tel; - =- J- '--- ' :----- ' - -:--- ' -- ---
'+-:~ -+- ' ' - --'=--Mans budur ki Et y Muhammed Hakk budur
rabbinizden, kim ki dilerse mmin olsun dah kfir olsun, tahkik biz yer akladk zlimlere
bir od ki, kaplamtr onlar.
635
demektir.
Ey mbted mridler, bu zikrolunan yetlere nazar edip birbirine mtenkz sanp,
itikdnza halel eritirmen. Zr bu yetler ulm- esrrdandr, buna her slik muttal
olmaz, ill ol mrid-i sdklar ki, Allah Telnn inyet-i cezebtyla din lemine slk
edip ve yakn lemine seyr hsl etmilerdir, Allah Telnn ak oduna yanp, kl olup,
env trl keif ile ilm-i lednn devletini bulmulardr. Her yetten ve hadsten maksd
nedir ve neye irettir ve ibreti nedir [159] ve ireti nedir ve letifi nedir ve hakyk
nedir bilirler, mhede edip, muyene lemine seyir hsl etmilerdir, mkiflerdir.
Nitekim Kurann ve hadsin zhirin ve btnn bilen onlardr ve Kurann ve hadsin
hkmn icr eden onlardr. Ann iin ehl-i dnydan yz evirip blbl-i gammz
kargadan kaar gibi kaarlar, any kaplarna varmak kande kald nez billh min zlik.
Bu szlerden murd budur ki, sdk mridlere lzmdr ki, Allah Telnn evmirin tutalar
ve nevhsinden ictinb edeler. Allah Telnn inyetine lyk eden tattr deyip, amel-i
sliha megl olup, gyet cehd ve say edip ve edeler ki y rabbi senin azametine lyk
ibdet bizim gibi ciz ve horlarn elinden gelmez deyip taksirliin bilip hznde olalar.
Zr baz yette ve hadste dallet ve hidyet ve inyet ve hizln, taat ve tevecche
muallakdur. Baz yette ve hadste taat ve saadet ve masiyet ve ekvet, Allah Teldan
hidyet ve inyet erimeye muallakdur. Pes kasrul-fehm olanlar fikredemezler, mefhm
hsl edemezler, itikadlarna halel eriip, ubdiyyet makmndan kp helk olmulardr
nezubillh.
Ey mbted ciz b-reler, imdiki zamann ilmine lyk ameli olmayan ad limler
ve meyhlar, halleri zikrolunan azb, helk olanlarn halleridir. Bu szlere hi ek ve
phe eylemen, hor ve ciz ve miskin Chidnin bu szleri haktr, yalan deildir, Allah
bilir almdir. Ol kiiler ki, ilmine lyk amelleri olmaya ve anyya tevzu edeler,
kaplarna varalar nezbillh min zlik, ann gibi halden. Childir ve ol slik ki, ehl-i

634
nsn, 76/29-30.
635
Kehf, 18/29.
226
dnydan yz evirip ve uzlet ihtiyr edip, dim Allah Telnn rzsn talep ede,
okumak yazmak bilmese de limdir ve ilimle ucb etmek, kiiye cehl ve helklik yeter ve
Allah Tely bilmek sliklere yeter. Pes Allah Tely bilen sliklerin almeti budur ki,
ehl-i dnydan yz evirip kaarsa kande kald ki ehl-i dnynn kapsna varmak ve
mship olmak ve dim uzleti [160] ihtiyr edip, eytanla muhrebe ederler ve murdn
vermezler, ekseri evkt sumtla geirirler ve sumtlar fikrullh ve szleri zikrullhtr.
Amm biline ki bedende yedi z vardr, her birinin iki taraf vardr, bir taraf eytandr,
dim erre yilter, meyli dnyyadr, ehl-i cehennemdir. Bir taraf rahmndir, akla uyar
meyli hiretedir, ehl-i cennettir ve eer derlerse ki bu yete cevabn nedir? Kavlh Tel;
:- -- _~ - '--~ :=' '=-' '--- :=-= -+-:-- :-:-- :=' -+-- - Mans
budur ki Dah gayriler ikrr ettiler gnhlarn kartrdlar slih amel ile. Allah Tel
tevbesin kabl eyleye onlarn.
636
demektir. Cevap oldur ki bu yet ol mchitler
hakkndadr ki hev erisiyle muhrebe ederler, baz vakitte ehvniye glip olup, rahman
yolunda kalpleri zerine perde olur. Amm ekser evktlarn zyi edip mchedeye yer
kalnmakda cehd ve ktl ederler, cihd- ekber budur. Kimdir ol kim dim gnln
Allahtan ayrmad ol lmez. Nitekim Hz. Muhammed (sav) buyurdu ;
| || |
1 1 1 1 Mans budur ki Tahkik ol
nesne ki kalbim zerine perde olur Amm gecede gndzde yetmi kere istifar ederdim
Allahtan yarlanmak dilerim.
637
demektir. Bu zikrolunan yetler slikler hakkndadr,
yoksa ehl-i dny hakknda deildir. Zr ehl-i dny Allah Telnn dmanlardr,
amm onlarn slih amelleri yoktur, mriklerdir. Zr halktan mitlerin kesmezler, Allah
Teldan yz evirip, halka yz tutmulardr. Birgn Hasan Basr (ra)e sordular ki hi
sen gnln dilediin bulup sevindin mi? dediler. Etti birgn dam stne oturdum, bir
avrad eriyle savat, der. Ey er senin denli gleri gtrdm, elli yldan beri seninle a ve
tok geindim ve zahmetlerine katlandm ve senin namn, srrn sakladm ve senden
kimseye ikyet etmedim, amm bunlara ann iin tahammul ettim ki beni koyup bir avrad
dah alp nk zerime avrad getirdin sabr edemezem dedi. Hasan Basr (ra) eder, ol
avradn sz [161] bana ho geldi sevindim, hem ol sze misl Kuranda buldum kavlh

636
Tevbe, 9/102.
637
Ahmed, Msned, II, 282, 341; Buhr, Deavt 3; bn Mce, Edeb 57; Tirmiz, Tefsr 47; Nes, es-
Snenl-kbr, VI, 114, 115; Nes, Amell-yevm vel-leyle, s. 322, 323, 324; Taber, Tefsr, X, 200; bn
Kesr, Tefsr, IV, 178.
227
Tel; 4- '- : - - :~ :- '- -- --'- :~ - '~ -- Mans budur
ki Tahkik Allah Tel balamaz irk getirmeyi, Allah Tel balar ondan gayrsn
kime dilerse.
638
demektir. Amm Allah Teldan yz evirip aniylara tavzlar eden
ad limler ve meyhlar ve ad sfler bunun gibi irkin iler Allah Telya ho gelir mi?
Ey mrikler, tark-i Hakkta olan slik mminlere, ehl-i dnylar biz dah senin gibi
mminiz dedii ona benzer ki, Eb Cehil karpuzu derler bir ot vardr, hibir hayvan
yemez, kim ki yese mzc karr, bedeni helk olur. Ol eder zeytin ecerine der ki ben de
sencileyin ecerim der. Pes zeytin eceri deseki ben de sencileyin ecerim dersen
yemiin nru ve yakncackda ecer kimdir, bilinir. ol zamanki gz yelleri esip kknden
koparp, mugaylan dikenleri iine att vakit dese, hangisinin sz gerek ola? Pes ehl-i
dnylarn mminlere bizde sencileyin mminiz dedii hemen buna benzer. Kavlh
Tel : -- ':- ' - ' -~ -- '-~- '+-- '-~- -: J-- '- '-~- :
:- ~ ' +- ' - --: - ' - --: '- :- '-- := - --: ~: '+' --
'~ - -:-- -- -+ : _-- : ' ~~-Mans budur ki Allah Telnn
nrudur yerlerin ve gklerin mdebbiri misli nrunun bir makama benzer ki iin de era
ola, ol era kandil iinde ola, ol kandil ol yldza benzer ki nru katidir, yanar ol
mubarek aatan ki, zeytin aacdr ki, deil merik deil dah marib yakn olur.
Zeytinin nru kmaa od yetimese ona nurdur. Nur stne hidyet verir Allah Tel
nrunu kime dilese verir.
639
demektir. Ey hidyetten mahrm Eb Cehil karpuzu, bu yete
nazar eyle ve kendi haline nazar eyle, gr zeytin aacna neren benzer. Ey tabiat kullar,
nefs-i emmrenin zehiri sizi helk etmi, hi haberiniz yok, eer olsayd ol din helk edici
gnh [162] zehirlerin tez ek kalbinizden karmak zere olurdunuz mmkn olduu
kadar. Zr mhlet-i mr bkdir, bu din helk edici nefs-i emmrenin gnhlar dah
bkdir. Pes mminler almeti budur ki, cehd ederler gnh zehri ruh ve man zil
etmeden tedrik ederler, gfil yrmezler. Dim eytanla muhrebe ederler ve nefs-i
emmrenin murdn vermezler ve eriat kimysyla hakkatlarn tebdl ederler. Zr
tabiblerin ilc, marazl kiiyi helk etmeden olur, helk ettikten sonra fide vermez. Pes
grrsn ki kii stde zahmetine mbtel olur, eer sddesi sol yannda iken tezcek il
ederse, marazdan hals olur inaallah. Eer ol sdde sol yanndan sa yanna geerse helk
eder, sonra ila asl fide vermez, gnh dah byledir. Pes Allah Tel buyurur ; ~~--

638
Nis, 4/48, 116.
639
Nr, 24/35.
228
--- -:-- '--~- :-- -- :~ _- - ::- -- '- !- ~- '- :--
'--- '- -- -+ - '--- 4 - - '- Mans budur ki; Dah tvbesi kabl olmaz ol kiilerin ki
ilerler gnhlar hatta ol vakte dein ki ol yetie birisine lm eder, ben imdi tvbe
eyledim ol kiilerin tevbesi kabl olmaz, onlar kfir iken onlara hazrladk yrekleri acdr
azb.
640
demektir. Raslullh (sa) Bedir gazsndan dnd, Medineye giderken bu hads-
i erifi buyurdu ki Kk gazdan dndk gelin ulu gazya gidelim dedi. itenler ettiler,
bundan ulu gaz olur mu dediler? Buyurdu ki; kfirle gaz etmek mm deildir, amm
eytan ile muhrebe etmek dim lzmdr hi hl olmak ciz deildir ve kfir ile gaz
etmek farz- kifyedir, eytan ile gaz etmek farz- ayndr. Zr sen ondan gfilsin, ol
senden deildir, ol seni grr sen onu gremezsin, onu unutursun, o seni unutmaz, ulu
gaz kiiye eytan ile nefsi ldrmektir ve eer sizi eytanla nefsi ldrrse dnydan
hirete mansz gidersin.
641
dedi. Pes kii nefsin ldrmek oldur ki, dnydan ve ehl-i
dnydan yz evirip, uzlet ihtiyr edip ve nefs-i emmrenin ban mchede ekiciyle
dim [163] dve, hi murdn vermiye ve takv o yann bandan gidermiye ve nefsi
merkeb edinip bine, Allah Tel rzs yoluna yrde ve eriattan dar kadem bastrmaya,
eriat kimysyla hakkatn ahlk- hamdeye tebdl ede. Pes nefis eytan ldrmek ve
cihd- ekber budur. Amm nefs-i eytan ldrmek oldur ki, nefs-i emmrenin bendinde
giriftr olup, kendi tabiatna mvfk iler ilemeye ve Allah Telnn emrine ba edire
ve yzn dnya talebine ve ann holuuna dndrmeye, srlar gibi cemi himmetini
ehevta sarf etmeye, hireti unutmaya. Pes kii nefs-i eytan ldrmek budur ve kfr
bunun gibi yaramaz haldir. Her kii nefsine nazar eylesin, grsn ki, hangi zmredendir
ashb- yemn den midir, yoksa imlden midir? Pes ashb- iml onlardr ki, nefs-i eytan
onlar ldrmtr. Dim hevya mutbaat ederler, yzleri hevyadr. Nashat; dny seni
terk etmeden sen dnyy terk eyle, rabbini rz eyle. Dnyan yk ahretin imret eyle. Eer
sul ederlerse ki, dnyy ykmak nedir? Cevap oldur ki, dny muhabbetinden yz
evirip, hubb- zta tlip ola ve ehl-i dnydan yz evirip, uzleti ihtiyar edip, samt
fikrullh ola ve sz zikrullh ola, sebeb-i nect budur. Klen- Nebiyy (sav)
ol kii ki samt ile sylemee nect bulur dedi. Ve bir hadste
buyurur; 2 2 2 2 | || | -
3 3 3 3 ol kimse ola ki man getire, Allah Telya hiret

640
Nis, 4/18.
641
Bulunamad.
229
gnne inana ya hayr eylesin ya samt eylesin.
642
dedi. Amm ol kiiler ki ehl-i dnyya
kara ve dilini saklamaya gerekse hevsna mvfk syleye, mnfkdr mmin deildir.
Zikrolunan hads-i erifler bu sz ispat eder. Allah Tel hads-i kutsde buyurmutur ki,
Ben ok syleyenlerin gnln ykar harap ederin.
643
dedi. Amm Allah Tel
mminlerin gnln harb eylemez, zr mminin gnl arullhtr ve beytullahtr. Pes
Allah Tel arn ve beytini yakp harb eylemez. Hads-i kuts ile ve hads-i nebev ile
sbit oldu ki, her kim ehl-i dnyya karp hevlarna mvfk ne gerekse syleye, dilini
saklamaya, mmin deildir, mnfktr. Eer mmin olayd kld namaz onu dnydan
yz evirtirdi, uzlet ihtiyr edip, sz zikrullh ve samt fikrullh [164] olurdu. Pes Allah
Tel buyurur;
6 6 6 6 1 1 1 1 \ \\ \ | || | Mans
budur ki Tahkik namaz dndrr msiyetlerden dah yaramazdan.
644
demektir. Ey ehl-i
dnyya karp onlarn hevlarna mvfk szler syleyen mrler zikrolunan yete
nazar ediniz ve gr namazn var m? Ey gfiller, pes hayr m, er mi, kazanacan bilir
misin ve man makmnda m olursun? ya kfr makmnda m olursun, bilir misin? Pes
Allah Tel buyurmutur;
| || | 6 6 6 6 1 11 12 1 2 1 2 1 2 1 1 11 1
Mans budur ki Hi bilmez nefis ne nesne kazanacan dinle dah hi bilmez
nefis hangi yerde lecein
645
demektir. Ey ilmine marr ahmak chiller, bu yette olan
tehdit neye irettir bilir misin? hi kulanza girmez. Zr mmin deilsiz ve srr-
Kurandan mahrmsuz, irk-i hafde karr etmisiz, ann iin ameliniz yoktur. Klen-
Nebiyy (sav) buyurur; Yani bir zaman gele mmetim zerine tark-i hakta olan
fukardan ve ilmiyle amel eden ulemlardan kaalar, koyun kurttan kaar gibi. Pes Allah
Tel ol kavmi bel ile mptel eyliye, evveli zlim bir padiah zerlerine hkim ola,
ikinci bereketi rzklarndan kaldra, nc dnydan mansz gideler.
646
dedi. Basretin
ecyle zamne halkna nazar eyle gr, sul eder derlerse ki, mrid-i sdka bu dnyda
acb zemm edersiz, bir kimse yzaltn verse ok demezsin diye, buhl eden mnkirlere
cevap ederiz, vecihle. Pes Allah Tel Kuranda buyurdu -:+= -- -+-:- - -=

642
Bulunamad.
643
Bulunamad.
644
Ankebt, 29 /45.
645
Lokman, 31 /34.
646
Bulunamad.
230
-+- -~ 4 '- - +- - - J '+- -+-:Yani Y Muhammed al onlarn malndan
sdksan, onlar artmak iin onunla du eyle onlara, tahkik senin dun onlarn gnllerin
sakin eyler.
647
demektir. Pes biz dah ann iin alrz, tark-i Hakkta olan [165] fukarya
harc ederiz, eer almazsanz buhulluk etmi oluruz. Zr ol kii tark-i Hakkta olan
fukary bilmeyip, n-ehle verir ve dah Kuranda bir yette buyurur ki,
6 6 6 6 3 3 3 3
ve dah Kimki, Allah Teldan korksa klar ona darlktan kacak yerler,
dah ona rzk verir ona sezmedii yerlerden.
648
demektir. Amm Allah Tel muttaklere
mdi olmad yerlerden rzk gnderse, eer kabl etmezse ol rzk horlam olur
nezbillh merdd- Hakk olur. Pes ann iin alrz, Hakk Telnn verdii nimetleri
midimiz olmad yerlerden, tark-i Hakktan olan tliplere harc ederiz.
Ey mnkir fsklar, sizcileyin aniylar kaplarna varp, onlara ba eip, rzkmz
onlardan ummazz nezbillh bunun gibi mnfklardan. Mminin almeti oldur ki,
halktan mdin keser, ehl-i dnydan yz evirip, yzn Allah Telya dutar ve dim bu
yeti okur
2 2 2 2 2 2 2 2 | || | 6 6 6 6 1 11 1
Mans budur ki; imi Allah Telya teslm ederim, tahkik Allah Tel
kullarnn hlini grcdr.
649
demektir. Pes mmin oldur ki, Kurann hkmn icr
ede ve ehl-i dnyya tavz etmeye ve onlara mshib olmaya, elinde olan nimetini tark-i
Hakk olan fukarya harc ede, hiret azn dze. Raslullh (sav) buyurur ki, Hakk Tel
dnyya bah kld; bir bahini mminlere verdi ve bir bahini mnfklara verdi ve bir
bahini kfirlere ve Yahdilere verdi. Pes mminlere verdii bah hiret azn dzmek
iin verdi. Pes mminler dah Allah Telnn verdii dnyay gene Allah Telnn rzy-
erfine olan yerlere harc ederler, hiret azn dzmek iin. mdi mnfklara verdii
bahini ol mnfklar Allah Telnn sevmedii yerlere harc ederler ve halk grsnler ne
acb shib-i hayr kiidir desinler diye trl trl iler ilerler, hayr deil err ve azba
uramaktr, Kuranda buyururki, [166] '+' - - '- --'- --'-- :-=- '- :--'

647
Tevbe, 9 /103
648
Talk, /2-3.
649
Mmin, 40,/44.
649
Tevbe, 9 /103
649
Talk , /2-3.

231
--' -- :=!- :-- --'- -: '- '-- ' -'- ---- -'' - : - - - :- J--
:-- J- -- -- '- -+ ' - -- :-~ '-- _-- :-- :-'-- Mans budur ki,
Ey man getiren kiiler! btl etmeyiniz sadakalarnz minnet etmekle dah incitmekle ol
kii ki, har eder maln halk grmek iin dah man getirmez, Allah Tel ya dah hiret
gnne. Pes ann misli yass taa benzer ki, zerinde toprak ola. Pes dokundu ona ulu
taneli yamur yeli, amm kor ol ta hi topraksz gleri yetimez bir nesne zerine,
kazandklar nesnelerden yani halk grmek iin iledikleri hayr diye nesneleden, dah
Allah Tel doru yol gstermez kfir kavme.
650
demektir. Ve bu yete mvfk
Raslullh (sav) buyurur ki, Hi kimseye kamak ve bakmak olmaya ki, be nesneden
sormaynca, ben-i dem ayan yerden kmldatmaya. Biri bu ki, mrn ne yerde
geirdi?kinci yiitliini er ilerden saklad m?nc maln ne yere harc eyledi?
Drdnc budur ki, Hakk Tel sul eden ilminden nice amel eyledi? Biline ki, evvel
kyamette hkmolunann biri ol halk katnda ehit olan mrydir ki, Allah Tel ona
verdii nimeti bildire diye ki, bu nimetten hsl olan kuvvetleri ne yere har eyledin?
651

diye kim ya rabbi yolunda ktl ettim bam verip ehid oldum diye. Allah Tel diye ki
yalansn veli kasdn bu idi ki, bahdr diyeler ve hem dediler diye. Pes buyura zebnlere
onu yz stne cehenneme atalar. kinci kii oldur ki, Kuran okusa, hem retse vely-i
muhlis olmasa, yani Kurann hkmn icr etmese, Allah Tel ona dah ilm verdii
nimeti sora ne amel kldn onunla diye. Y rabb ilm-i Kuran rettim, onunla amel
ederdim ve nitekim evliylar ettii gibi ve halk benden t alrlard diye. Allah Tel
ede yalan sylersin veli niyetin bu idi ki diyeler, sfilerden ve halka talim eder vaz-
limdir diyeler [167] diye okurdun dnyda onu sana dediler deyip, zebnlere buyura,
sreler odun atalar. nc ol kiidir ki, Allah Tel ona mal vermitir. Pes sul ede ona
verdii mal neye sarf eyledin? Ol ede y rabb senin rzn talep ede verdim diye. Allah
Tel ede yalan sylersin, ann iin ki, cmerttir diyeler diye, iyi ad kesb ederdin dnyda
onu sana dediler Pes buyura zebnlere onu yzn sryp odlara atalar. Drdnc
dah ol kiidir ki, Hakk Tel ona verdii mr bildire diyeler ki, sana verdiim mr ne
yerde hemen tkettin? Y rabbi senin emrin iinde geirdim. Allah Tel ede yalan
sylersin, eytan yolunda geirdin buyura zebnlere onu yz stne sryp cehenneme
atalar. Beinci ol yiittir ki, yz stne atlan yiitliin saklamya, nevhsinden dedi.

650
Bakara, 2/264.
651
Bulunamad.
232
Aceb hi kulanza girdi mi ibu hads? Amm mnfklarn almeti budur ki, mrn ve
maln ve ktlin ve yiitliin ve Kuran okuduun ve rettiin rzy- Hakk in sarf
etmezler, hemen halk grsn diye ederler ve kfirler iin ilerler. Zr kfirlere verdii
bahi kfirler dny bozanlarna ve eytan yoluna ve dim nefsin murdn verip, yiyip
imee sarf ederler. Ey gfiller, cann bu kafesden kp gittikte, meknn lem-i envr m
ola, veya lemi fak m olur bildin mi? ne acb gnl verdin dnynn chna? Eer bu hal
ile gidersen, sonu dersin cehennem chna.
Birgn Hasan Basr (ra) mridleri ettiler; y eyh hikyet eytandan gyet bezer
olduk, bizi yaramaz ilere yelter ve hayrdan bizi yar, dny maam terk etmek ve
elimizde olan mal berk dutun size ve olunuza, kznza gerek olurdur dediler. eyh etti;
Bugn eytan bunda geldi sizden kati ikyet eyledi, etti y eyh u mridlerine nashat
eyle, benim hakkma tamah etmesinler, kendi haklarna rz olsunlar,ol vakit ki, Allah
Tel beni merdd- ebed etti, dnyy cehennemi bana verdi ve kanaati, cenneti
mminlere verdi. Pes imdi senin mridlerin biz mminiz derler, amm benim hakkma
tam ederler, nki mmin [168] olan kanaati ve cenneti kor da, benim hakkma m tam
eder? eytan Ben senin mridlerin manlarn almaynca dny ve cehennem bunlara
verilmez. Zr ben ilmimle marr oldum, deme hased ettim, mtekebbir oldum ve hars
oldum ondan sonra Allah Tel beni merdd kld, dnyy ve cehennemi bana ve bana
uyanlara verdi ve dah ben ettim y melun ehl-i dnya kimlerdir ki, senin
yoldalarndr? Dedim. Etti y eyh ehl-i dnynn yaramaz sfatlar oktur, amm onu
kati yaramazdr. Evveli budur ki yalanclardr, dim yalan sylerler her gn dilleri ile l
ilhe illallah Muhammedr-Raslllahderler amm Allah Telnn emrinden yz
evirirler de mminiz derler, peygamberin eriatn, snnetin terk ederler dim benim
yolumda alrlar gyet yalanclardr, dilleri ile kalpleri bir deildir. kinci budur ki,
tekebbrlerdir, ilmine lyk ameli olan limlere ba emezler. nc budur ki, muttakler
meclisinden kaarlar harb kfirler bahadr gz mminlerden kaarlar gibi. Drdnc
budur ki, tark-i Hakkta olan zkirleri sevmezler. Beinci budur ki, kendi ayplarn
grmezler dim sdk mminleri kemlikle anarlar, zemmmlardr. Altnc budur ki, uzleti
sevmezler, meclisleri arlarda ve hammamlardadr ehl-i hevlardr. Yedinci budur ki,
dim d olup glerler, hi lmlerin anmazlar ve Allahtan korkmazlar ve alamazlar
amm dny gusssndan acib alarlar. Sekizinci budur ki, ok sylerler nefislerine ho
gelen szleri. Dokuzuncu budur ki, iki dostu birbirinden yalan yere ayrrlar, hsidlerdir.
233
Onuncu budur ki, avradlarna tbilerdir, onlarn hevlarna mvfk iler ilerler. Her
kimde ki, bu on almet var ise, ehl-i dny bunlardr, eer bir kula dah kdir deil ise,
lemde uryn yryp, a gezerse de, ol benim has yoldalarm bunlardr dedi gitti.
mdi ey karnda, eytan mekrinden emn olmak dilerseniz, tl-i emeli gnlnzden
karn, fikrullha megl olun, dnydan ve ehlinden yz evirin, halktan mdiniz kesin,
Allah Telya yz tutun ve kanaati sanat edinin ve Allah Teldan korkun ve evmirin
tutun ve nevhsinden ictinb edin ve horluk ve cizlik ve gnl sanklyla dim [169]
Allah Telnn rzy- erfin talep edin ve eer bu szlerle amel etmezseniz mminler
zmresinden deilsiniz, mnfklarsnz, benden size hi fide yoktur. Zr Allah Tel
rz olmad kimseye hibir mrid-i sdk onu ird etmee kdir olmaz. Pes bir mrid-i
sdk huzrunda bir mrid mcerred olsa evlense veya maa talep etse, tahkk dnyya
meyl eyledi, helk olup, hidyetten mahrm oldu dedi. mdi her kimin murd ztullh ise;
tasfiyye-i kalbe megl olsun, msivdan gib olup, bil-klliye Allah Telya mteveccih
olmaa sebep ola, mhededen mahrm kalmaya, amm slik aslndan olmaz. Mdem ki,
dnydan ve ehl-i dnydan yz evirip, uzlet ihtiyr edip, sz zikrullh ve samt
fikrullh olmaynca. Zr halka karan kii dilin saklyamaz, ok sylemekten gnl lr,
harb olur.
Hikye, Enes bin Mlik (ra) eder; Uhud gazsnda bir yiit ehit oldu, Raslullh
(sav) o gnde vardlar donunu kardlar nesnesi var m diye grdler, karnna bir ta
balam alktan bunalmamak iin, anas geldi alayu alayu etti, devlet ve sadet
senindir ki, Raslullah nnde ehid oldun. dedi. Raslullh (sav) etti, Neden bildin?
Olun hakkatte ehid olup ehl-i cennet dediin, eer mlayani szler sylemi ise ve
tevbesiz hirete gittiyse
652
dedi. Pes bu hads iretti ki, ey gfil marrlar, hi bilir misin
ol kiiler ki, halka kara, dilini saklamaya ne gerekse syleye, onun ne dini kalr ve ne
man kalr. Klen-Nebiyy (sav) | || | Yani
man yoktur emneti olmayann ve dini yoktur ahdi olmayann.
653
dedi. Ey emnetini ve
ahdini yitirmi ehl-i hevlar, bir kelbin adn km korlar, ol kelbe km demekle km
olmaz. Onculayn sizin dah adnz mslman olmakla mslman olmazsnz, mdemki
emnetiniz ve ahdiniz olmaynca.

652
Bulunamad.
653
Bulunamad.
234
mdi cemi ibdetler ki, vardr sdk menzilindedir, tvbe ol sdkn iinde drr-i
meknn menzilindedir. Bir kii ne kadar ok ibdeti olsa ona [170] fidesi olmaz, tevbe
etmeyince. Gerekse yzyl mrn ibdetle geirsede kabl olmaz, zr kalbi put-hnedir.
Tevbe cemi gnhlardan yz evirmektir, ondan sonra Allah Telnn muhabbetine
dnmektir ve cmle fiiline messir Allah Tely gre, fil-i mutlak hep haktr, n anlaya
kendinde zerre kadar kudret grmeye, benlik yayn yasa, horluk ve cizlik ve miskinlik ve
gnl sankl birle dim niyzda ola.
Tevbenin almeti budur ki, Allah Telnn muhabbet aac mminlerin gnlnde
biten ol aacn kk ihlstr ve zikrullhtr ve ihls olmaz tevbesiz ve suyu srr- eriat
bilip hkmn icr etmektir ve budaklar ilm-i tarkat bilip ve hkmn icr etmektir ve
yapraklar Allahtan korkmaktr. Zr ibdetlerin ba Allahtan korkmaktr. Pes bir aacn
yapra olmasa ssdan yemii helk olur. Zr ol yapraklar Allah Tel onu iin yaratt ki,
ssdan yemileri saklaya. Onculayn Allah Teldan korkmayan kiiye eytan vesvese
vermez mi, iinden amelleri btl olur, nezbillh min zlik ve ol aacn yemii Allaha
vsl olmaktr.
Ey gfiller, nefsinize nazar eylen, grn Allahn muhabbet aac gnlnzde
bitmi mi, ondan sonra bilin mmin misiniz veya mnfk msnz? Amm bu zikr olunan
vridt- ilhleri iiten man kuladr, ki bkdir, ol kiiler ki mnfklardr bu vridt
ne dinler ve ne iitirler. Zr hirete ikrrlar yokdur. Yzbin kere tekrar sylesen iitmez
sardr, nefis atna binip, dim eytan yollarnda sekirdirler nezbillh. Pes Allah
Telnn rzsn amel-i slih iinde gizledi, hmn nefs-i emmrenin arzularnda gizledi.
Pes sen hangisin ihtiyr edersen hir mahfelin oldur. Zr Allah Tel bir mahlka zulm
eylemez, her hakkat neyi istersen onu verir. Kavlh Tel; :- '-: -- _- -- ::
' - c- J _-: -- ~ -~ :--= ' - - Mans budur ki, Korkun ol gnden ki, o gn
Allah Telya varrsz, ondan sonra her nefis ne ederse onu bulur, hi kimseye zulm
olmaz.
654
demektir. Pes hir yet ki, Raslullh (sav)e nzil oldu. Kuran [171] bu yetle
nzil olup tamam oldu. Bu yet geldikten sonra Raslullh (sav) yirmibir gn durdu fn
dnyda, ondan sonra fnden hirete urc etti. Allah Telnn ztna eriti hidyetullh
ile. Amm her kim Allah Telnn yoluna varmak dilerse zikrolunan yeti yol edinsin.
Yani dim ihls ile amel-i sliha megl olsun, sz zikrullh, samt fikrullh olsun,

654
Bakara, 2/281.
235
nk nefsi ne ederse onu bulur. Pes mminlerin almeti oldur ki, yetin hkmn icr
ederler. Pes mnfklarn kulaklarna girmez, eytan yoluna giderler. Ey mbted, eer
tlib-i Hakk isen, delilsiz yola gitme, bir mrid-i sdk talep eyle t ki, bu erir nefs-i
emmrenin beriyyesini kati eyleyip, maksd kbesinin cemline yetiesin.
MRDN EYHE OLAN HTYACI FASLI
Klen-Nebiyy (sav) yani
eyh kavmi iin nebi gibidir, mmet iinde
655
demektir. Biline ki, dn-i islm yoluna seyr
etmee ve lem-i yakne erimee mmkn deildir, amm bir eyh vstasyla myesser
olur inaallah Tel. Ms peygamber (as) evvel emirde on yl uayb peygamber (as)n
hizmetin eylemese, kelmullh devletine erimezdi, yani hidyet bulmaktr. Evvel talep
tohumdur ki, Allah Tel diledii gnllerde kendisi ekmidir, onu hibir kii ekmez,
Allah Teldan gayr grmez misin? Raslullh
(sav)e 7 7 7 7 1 11 1 \ \\ \ 1 11 1 \ \\ \
yeti geldi, buna irettir ki, Evvel talep tohumunu gnllere Allah
Teldan gayr kimse ekmez.
656
Amm ol talep tohumu her kande ki ekildi, onun bir
varna mrid-i sdk gerek. Pes yle bil ki, mridin eyhe ihtiyc olduuna bunca
vecih birledir. Evvel vecih budur ki, zhir yoluna, sret kbesine delilsiz hi kimse varmaz,
yolu grmek mmkn iken ve hem kadem-i zhir iken ve hem rakl muayyen iken
ondaki hakkat yoldur. Bu kadar bin enbiylar, evliylar artk eksin gerein Allah bilir. Ol
hakkat yolundan kadem urup seyr ettiler, hi birinin kadem nin [172] belirmez. Zr ol
hakkat yolunu man gz grr, ten gz grmez. Pes slik-i mbted bu yolu nice
grebilsin, ya ne kadem ile seyr edebilsin klavuzsuz? Klen-Nebiyy (sav)
[Evvel klavuz sonra yol.]
657
demektir. Pes hi kimse
kendi kendinden hakkat yolun grp chillik, devrzesinden hals olup, menzile erimez.
Ola ki, cmle kintn ilkidir, Hz. Muhammed (sav) dir. Ona buyurdular ki; '-- 4--
- '~ - - -+ : -'-- -- '-'- '- '--- '- - ~- '- ':- - ' 4--
''-- Mans budur ki, Onun gibi vahyeyledik sana Kuran emrimiz ile, sen bilmezdin
kitap nedir, dah man nedir? Lkin biz onu nur eyledik yani Kuran hidyet veririz

655
Bulunamad.
656
Kasas, 28/56.
657
Bulunamad.
236
onunla kime dilesek kullarmzdan.]
658
demektir. Pes byle olucak yakn olursun, zr
delilsiz bu yolu katetmek mmkn olmaya. Pes ikinci vecih budur ki, yollarda eriler ve
harmler oktur. Amm bir kii yola gider olsa, onu harmden kurtarr yolda ve yol bilen
klavuz olmaynca, kii menziline eremez, mrid dah byledir. hiret yolunun harmleri,
nefs-i emmrenin hkmdr ki, ol eytandr ve hem kfirdir ve hem mnfkdr, hiret
yolunun azm harmleridir. Amm mrdi onlardan saklayacak hidyetullh ile eyhtir,
tark-i nect gstermekle. Pes nc vecih budur ki, bu yolda fetler ve pheler oktur,
nk dehrler ve tabler ve felsifeler ve hricler ve gayri ehl-i hev bidatlar bil cmle
onlar ki, mride hor baktlar, delilsiz bu yola kadem bastlar, bu akabelerden geemediler,
mahrm kalp helk oldular. Pes ol sahib-i saadettir ki, meyhlardr, velyetlerin
penhndan seyr u slk ettiler, hidyetullh ile cmle ftn ucuna eritiler ve her birinin
hakkatna muttal oldular. Ol akabelerden selmet birle getiler, nect bulup menzile
eritiler. Evvel emirde mrid-i sdka teslm-i klliye ile teslm olup ve tlimine rz
olduklar iin. mdi her kiiye lzm geldi ki bir eyhe teslm ola, delilsiz yola girip helk
olmaya. Drdnc vecih budur ki, slik bu yollarda Hakka riyzetler ve mchedeler
eylemekle bir makma yetiir ki, [173] gnl yinesi tecell olup saflar bula, tecelly-i ruh
hsl olur. Zr kendi mansndan Hakk temyiz edemez, galata der, marr olup yle
sanr ki, tecelly-i Hakk hsl oldu ve maksduna erdi enel-Hakk davsn etmee balar
nezbillh. Zr ann akl onu idrk edemez. Pes evliydan bir kii gerekdir ki bu
makmdan yukar am ola, yani kendi mansndan Hakk temyiz etmi ola, :- -
- :- -- - ~- makmna erimi mrid-i sdk ola ki, enel Hakk davsn eden
marru bunun gibi vartadan hals ede. Eer mrid-i sdktan meded erimeyecek olursa
nezbillh, man zil olur. Zr hull ve ittihad ftndan giriftr olur. Allah Tel
hulldan ittihaddan mnezzehtir. Amm ey enel- Hakk davsn eden marrlar, Hakk
tecellsine matlb lzmdr, lzm olan nefs tru pre pre olmaktr ve btl sfatlar zil
etmektir, kande kald ki, kendi ihtiyryla enel Hakk demek nezbillh. Beinci veche
budur ki, gayb leminde grmedii nesneler yz gsterir, vkalar yolu alr onu karlar
ki, onun her biri gaybdan irettir. Mridin terfiyyesine ve tenezzlne ve sfat- hamdesin
ve zemmesin bilmee ve ahvl-i eytan bilmee ve rahmniyyeyi bilmee almettir ve
nice kaplar vardr, onu mbtedler bilmez. Zr bunlar gayb dilidir, gayb dilin ke ve ehl-i
gayb bilir. Amm bir mrid-i sdk gerek ki, mridin vaklarn keif edip beyn ede,

658
r, 42/52.
237
mrid dah gayb dilin rene. Amm bu resme olmazsa mrid ol iretlerden mahrm
kalr, terakk etmek ona mmkn deildir, marifetten mahrm kalr. Amm nice veche
vardr ki eyhe ihtiya olmakda, insf ehline bu kadar sz kifyet eder. Pes irdet cmle
sadetlerin tohumudur, zr mridlik Hakk Telnn sfatdr, mdemki Hakk Tel bu
sfatla kulluk canna tecell irdet klmasa, hibir kimse mrid olmazd. Pes bu sadet
tohumu gnl tahtna Hakk Telnn bahiidir dt. Amm kim ol gayb mhimmt
zyi klmaya ki, ol irdetin nru od kav gibidir ki, kava yapr, eer kuru kibritle kavdan
olmayp ve kuru odunlar birle meded olmayacak olursa, ol od kav gene yzn kendi
makmna dnp aslna rcu eyler. mdi ol irdetin dah mededi oldur ki, [174] mrid
kendi mrid-i sdkna teslm-i tm ede t ki, nefs eytann hevs ol irdeti zyi klmaya,
bir kii dilese ki, bir perverii ve terbiyyeti kendi ilmiyle ve akl- muktezsnca ede, hi bir
eyhe mrid olmadan herkes murda erimeye, bilki vartadan helk ola, kibet-i eytan
gibi Allah Telnn rahmet-i hssasndan mahrm kala.
Ey ilmine marr ahmak chiller, Allah Tel eytana ve cemi meleklere dem
(as)a secde edin diye buyurduu neye irettir, hi bilir misin? Ey marifettten mahrm
chiller, eer bir kimseye eytan vesvese klp marr klsa bu yolun delili Kurandr.
Amm hemen Kuran ve ilm-i eriat hod bu yolu beyn klar, eyhe mrid olmak ne hcet
diye? Pes azzildir Hakk ikrr eylemez, Hakk Tel Kuranda mride teslm olun, diye
buyurdu. Raslullh (sav) diye buyurdu. Ey marifetten
mahrm azzil, cevap ederiz ki, ek yokdur bu yolun delili Kurandr ve bu yolu eriat
beyn etmitir velkin bunun misli ona benzer ki, nice hzk tabibler geldi, ilhm- Hakk
onlara meded eyledi, rencler ekip say- bel ettiler, trl trl marazlar ve illetleri
bildiler, edviyenin havasna muttal oldular ve mcunlar ve erbetler dzdler, her birinin
ve salhn ve fesdn beyn ettiler, nice marazlara sebep olmak iin. Eer ol asrda ol
tabiplere kirt olmayp onun halefi olmayayd, tabip ilm-i zil olur giderdi. Pes bir kii bu
zamanda bu bir maraza mbtel olsa, ol tabb-i hzka hizmet eden olmasa, tabip
kitaplarna bakmakla muliceye kdir olur mu, h olmaz. Amm tabib-i hazka kirt
olan nice yllar hizmet edip, rendiler muliceye drdler ve tecrbeler ettiler ve
stadlar tarknca renirler, yoksa tabip kitaplarna bakmaynca, ol marazn hakkatn
bilmeyince, muliceye kdir olmaz. mdi bunculayn kyas eyle :- -+-:-- - Kuranda
hastalna il etmek iin Allah Tel raslullh (sav) hazretine Kuran indirdi. Nitekim
buyurur ki, - _ - - : -- -- --=- '- -- - -- Mans budur ki, kr ol Allaha ki
238
indirdi kulu stne Kuran
659
demektir. Bir yette dah buyurur; : '- ':-- - :-
---:--- - ' - [175] Mans budur ki ndiririz Kuran ki, ifdr dah rahmettir
mminlere.
660
Pes cmle edviyeler ve mcunlar ve erbetler onda cemi olmutur ki ' -
- '- c -' ' - ~= --- ' - Mans Ya ve kuru ne varsa hepsi apak bir
kitaptadr.
661
Pes Hz. Muhammed (sav) Tabib-i hzktr, dn-i islm iinde ki, Allah ona
zhir ve btn hastaln bildirdi ve her birinin mulecesini
662
buyurdu ki ; -+-- 4
----~- : _ - Mans; [phesiz ki sen doru bir yolu gstermektesin.]
663
Ve Hz. Eb
Bekir (ra) Hz. mer ve Hz. Osman ve Hz. Ali (r.anhm) ann halfesi ve kmil
kirtleridir, :- - +-:-- - hastalna il etmeyi ondan rendiler, her biri bir maraza
il etmeyi ondan rendiler. Her biri bir maraza il etmeyi kemle yetitiler ve bir maraz
ve il kalmad ki, onlar beyn eylemeye ve dah ashabdan nice kiiler bu ilmi kesb
ederler, tbiin dah ashabdan bu ilmi kesb eylediler.
mdi btn yznde tlim eden mrid-i sdklar hayyen hayya nakledip il
yevmina hz bu zamana gelince, bu tark zerine soruldu, imden sonra dah byledir.
Bu zikr olunan mrid-i sdklar; Kuran ve hads tarknca trl sevaplar ve illar istihrac
ederlerdi ki, mkiflerdir, tevilleri hi ehl-i zhir tevline benzemez, nice kitaplar tasnif
ettiler, dn-i islm tabibi ire ki, ol srr- eriattr. Amm yle biline ki, bir kii, -+-:-- -
:-hastalna il etmek kendi nazar birle onlarn kitaplarndan myesser olmaz.
Mdem ki, mrid-i sdka teslm-i klliye olup, talimine rz olup kavlen ve fiilen
emrine, nehyine rz olmaynca, meyhlar szn anlamak myesser olmaz, onlarn
szleri kelmullhtr ki, srr- Kurandr, ondan sonra eref-i mahlkt ve efdal-i
mevcdt, Hz. Muhammed Mustafa (sav) szndendir ve hakyktan ve burhnl-
vsilne ve sultnl- rifn kutb u rabbl lemn, aliyy-i veliyyullh szndendir, letiftir.
mdi her kii bunun gibi ulm- esrra muttal olmaz ill mkifler. Pes yle
oluncak meyh kitaplarnn zhirine bakmakla ird etmek ve hkmetmek nice ciz olur?
Pes Byazid-i Bistm rahmetullhi aleyh etti; bizim tarkmzda vardr, ona mkefe ve
mhede tarki derler, akl ann idrkinden cizdir. [176] Amm havss- zhire maklt

659
Kehf, 18/1.
660
sr, 17/82.
661
Enm, 6 /59.
662
Bulunamad.
663
r, 42/52.
239
idrk etmekten cizdir. dedi. Amm Cneyd-i Badd (ra) hikye etti; biz bu ilm-i
tasavvufu klden almadk, belki, alktan ve susuzluktan ve dnyy ve ehl-i dnyy
terkedip ve uzlet ihtiyr edip, mrid huzrunda nice yllar Allah Telnn ak- oduna
yanp kl olmaktan bulduk. Ol Allah Telnn bahiidir her kiiye myesser olmaz.
Ey ibdette kalan mukallidler, dnynn lezzetine yneldiniz, Hakk Tel
kulluundan dndnz, nefsin arzusunda skin oldunuz. bu vecihle limlik davsna
dp, mride trl haller edip hor bakarsz, eytan dem (as)a bakt gibi. mdi her
kiiye gerekir ki, eytan gururuyla ve nefs-i hevsyla marr olup, aklna itimat etmeye,
bir mrid-i sdk talep ede t ki, onu :- -+-:-- - hastalndan hals ede, tark-i
nect gstermekle ta ki, hiret devletinden mahrm kalmaya eytan gibi nezbillh.
EYHLK MAKAMI, ARTLARI VE ALMETLER
yle bil ki, Allah Tel Hzr (as)a eyhlik makmn ve muktedlk mertebesini
isbt eyledi ve Ms (as) ona mridlik ve ilm-i lednn tahsil etmee buyurdu ve delil birle
ki, kavlh Tel - --- -: - ' --- '-- - -'---- '--- - - -'--' ''-- - ' -
:- - -= -~ - 4 '- - ~--- '-- --- _-- 4- J _~:- _-- :-~ ~-
== -- '- :-= - :- 4- ~- ' - : -' -- ' -=-~ '- Mans budur ki, Pes
buldular onda bizim kullarmzdan bir kul ki, Hzr (as) dr ki, verdik idi ona nbvvet
bizim katmazdan, dah rettik ona bizim ilmimizden gayb ilmindenetti. Ms (as) ona,
geldim sana uymaa bu artla ki, bana retesin senin ilminden ird ile dedi. Hzr (as)
etti senin gcn yetmez benimle sabretmee dedi, dah nice sabredebilirsen ki, sen onun
haberin bilmezsin dedi. Ms (as) etti inaallah beni sabredici bulursun ve sana bir ite
s olmazm.
664
dedi, demektir ki, yet birle isbt oldu ki, bu mertebelere eriendir mrid-
i kmil. Zr mridlie [177] ehil olmakln bnyad bunun zerinedir. Amm mrid
oldur ki, bu mertebeleri isbt eyleye, yani evvel hs abdiyyet isbat eyleye ki, Hakk Tel
Hzr hakknda dedi. Yani bir kul bizim
kullarmzdan dedi. mdi hs abdiyyet isbt eylemek budur ki, nefis bandan zd ola,
dnydan ve ehlinden yz evire ve anyaya hi tevz eylemiye, yzlerin dah grmek
istemiye, kald ki kaplarna varmak ve ehl-i hevy asl sevmiye, zr kul efendisine tbi
olur ve ekser vaktini zikrullh ve fikrullh ile geirir ve Allah Tel ne dilerse ol dah onu
diler. Amm hs kullar oldur ki, adn efendisi koya ve efendisi ne dilerse ol dah onu

664
Kehf, 18 /65-69.
240
dileye ve ne verirse onu yiye ve giye ne buyurursa onu ileye. Pes byle hs kulluk isbat
olur ve eer nefis bandan zd olmam olursa, pes nefsine kul olmutur, hs abdiyyet
kande kald. zr pehsna kesilmi kul zerinde bir ake kalsa henz kuldur, zd deildir.
kinci rahmet-i has bulmaktr, indiyyet makmnda. mdi bu mertebe hassl-hslarndr
gayrya deildir. Zr Allah Telnn sfatndan nsib bulan frka-i tifedir, avm ve
havs ve hassl- hstr. Pes avm rahmeti vastayla bulur dnyda olur. Zr nasibleri
rahmniyyet sfatndandr ki, rahmet-i mmdr. Dnyda cemi mahlkta hs deildir.
Hakk Tel _ -~- _- - _-- ~--~ diye buyurduu ona irettir, gfil olma dny
devletine marr olma, sonu azbtr. Amm havssn nasbi rahm sfatndandr ki, enbiy
dvetin kabl etmek vastasyla ve mride mutbaat berektnda hiret nimetlerin bulur
hidyetullh ile ki, rahm sfatnn eserindendir, bk nimetlere lyk olmak. Amm
hassl-hssn nasbi errahmnirrahmin sfatndandr ki, vstasz. Nitekim Allah Tel
Muhammed (sav) hazretine buyurdu ki, --:- :-= ~ - :-- J- Mans
budur ki, Y Muhammed, et ya rabbi, gnhmz bala dah rahmet ile dah sen rahmet
edicilerin yrnsn.
665
demektir. [178] mdi bu yet irettir ki, Allah Tel rahmeti
vstasz hssna indiyyet makmndan ki, ona irettir ki,
bu makm sfat- ulhiyyet tecellsinin eserindendir, ahlk- ubdiyyet birle sfatlanmaktr.
Mrid-i kmillerin makmdr, yoksa her gnlnz kr olmu mukallidlerin makm
deildir. nc budur ki, vstasz ulm hsl ede, Allah Teldan. Nitekim buyurur;
dedi. Allah Tel lemin sfat birle ol
slike tecell klar ki, gnl levhas tamam pk ola. ol nesnelerden ki, ruhla ve aklyla ve
semiyle grmekle hsl olan ulmlardan. Zr mdem ki, bunun gibi ulm- gnl levhine
karr ede, herkes gnl vstasz ulmu Allahtan kabl etmez, hi ek eyleme bu hak sze
inan.
mdi ilm-i lednn Allah Telnn ztn ve sfatn bilmektir vstasz. Pes ol Allah
Telnn talimiyle hsl olur. Pes '--- '-- - -'----
666
dedi. mdi Allah Telnn
ilmi vstasz her kiiye lyk olmaz t ki, bir kuluna inyet klp onu bir mrid kapsna
gndere, ol mrd-i sdk dah mrid-i sdka ve yle teslm ola ki, mridinin gnlne
gire, hatrn gzede ve takv libsn giye ve eri bana tc ede, dnyy terk ede, mrid
huzrundan ayrlmaya, uzleti ihtiyr ede, nefsin ban mchede klcyla dim de ve

665
Mminn, 23 /118.
666
Kehf, 18/65.
241
nefsini merkeb edinip, Hakk yoluna yrde ve Allah Telnn ak oduna yanp kl ola,
tamm ahlk- zemmeden pk ola ve tasfiyye-i kalp ede ve kendi mhiyyetini idrk ede,
sonra vstasz Allah Telnn talmine lyk olur inaallah. Ondan sonra Allah Tel ona
ztn, sfatn tecell eyler ondan - :- --- ~- :- - makmna erie, ondan
eyhlie lyk olur, ondan sonra Allah Telnn iretiyle ve mridinin iretiyle ki hak
iretinin mazhardr, - : - --- ~- :- - makmna erien mrid, eyhlik
makmnda nasb ederler, iczet verirler. Ol tlib-i Hakk mridleri nefs-i emmre bandan
[179] zd etmek iin tark-i nect gstermekle.
Pes eyhlik makmnn art ve mertebesi oktur. Amm birkan beyn edelim
inaallah ve bir art budur ki, ahkm- eriattan haberdr ola. Eer din bbndan bir
mesele sul ederlerse, ann hakkndan gelb cevap vere ve ilm-i tarkatta ve hakkatta lim
ola. Biline ki ird keifle olur, hemen ilm-i zhir birle olmaz. Zr ilm-i eriat, farz vcib
ve snneti, helli ve haram ve mbh ve kerihi ve elfz- kfr yani ahkm- eriat
bilmektir. mdi ilm-i tarkat msivdan gnl mcerred edip, ahlk- zemmeden tamam
pk olup ve ahlk- hamde birle mzeyyen ve mnevver olmak ne haliyle olur ve ilm-i
hakkat kii kendi mhiyyetini idrk edip, Allah Tely bilmektir ve mhede edip ve
seyr-i fillhtr. Amm bir art dah budur ki, yrekli bahdr ola ve halkn melmetinden
ve mnfklarn fitnesinden kayrp tevi yemiye, makm- irddan yz dndrmiye, ve
bir art dah budur ki, pk dmen ola takvnn libsn giye, ahkm- eriat bana tc ede,
onda ehl-i bidat olmaz, nefsinin ehveti glip olmaz, mtedl olur ve ltif birle avradlara
ve emradlara iltift etmez ve himmeti l olur, ehl-i dnyya iltift etmez, halktan mdin
keser ve ehl-i dnydan uzlet eder, onlara karmaz, kande kald aniy kapsna varmak,
nezbillh gizli irkten. Amm bir art dah budur ki, tark-i Hakktan olan fukarya
efktli ola, onlar tedrciyle riyzet ve mchedeye hars kla. Amm gtrmedikleri yk
ykletmiye ve rtemeyecek rz amya. Amm ehlinden diri etmiye ve mridlerine ehl-i
dny bakn bakmya, yani kimsenin malna ve gzelliine ve irkinliine ve szne
bakmya, ill ikrrna ve talebine baka. Her mrde hline lyk ihsn ede ve sfat- cemli
ile terbiyye edecek yerde, sfat- cell birle terbiye ede ve mahalli gelmeyince tarkattan ve
hakkattan haber vermiye, t ki inkra drmiye ve bir art dah budur ki, kuvvet
tevekkl-i kemlde ola. Mridlerinin rzk iin gnl dar olmya, eer mridi bin olursa da
[180] dah esbb- maet korkusundan tr birisin red etmiye ve yle biline, her kimse
ki kapsna gelir, rzkla ve bereketiyle gelir ve bir art dah budur ki, kendini, Allah
242
Telya teslm ede, deryya dm bir tahta gibi ki, Allah Telnn irdetiyle her
nereden eserse, ol tarafa gide. Pes bir art dah budur ki, Hakk Tel onu her kim ki dilese
ann hizmetine gndere ve her kimseyi ki dilese kapsndan sre, bunlarn cmlesini
Allahtan bile, mell olup, bu ite stlk gstermiye, ben b-hde yere zahmet ekerim ne
kastldr deyip ve aznlamya, ola ki kulluk vazfesidir yerine getire, kul hizmette gerektir
diye. Allah Tel ne i iin yarattysa ol ite ola. Zr her kii ki, onun sohbetine eriti,
Allah gnderdi bile ve onu terbiyye etmek Allah Telnn hizmetin etmekdir. mdi bu
hizmet Allah Tel katnda ulu hizmettir. Ve bir art dah budur ki, sbirnden ola. Amm
sabr mertebedir; evveli; isyndan saknmaktr. kinci; Hakk Telnn taatndan sabr
ede, taat halkasn devir ede, Hakk Telnn evmirin saklya ilmi eri ile Hakk Telya
ihls ede, ekki koya. nc; Hakk Teldan gelen bellara sabr etmektir. Ve bir art
dah budur ki, Hakk Tel yolunda halm ola, sdk mminlere ve mnfklara ve kfirlere
kdir olduka buz ede, sevmiye Allah iin ve subuh balayc ola ve nashat birle
mulece kla, eer nashat birle ilca kbil olmazsa suun balamaya, hakkndan gele.
Zr Allah Tel haktr eriata riyet vciptir t ki, mrid eriattan dar kadem bastrmya.
Ve bir art dah budur ki, tatl dilli ola, her szn Kurana ve Hadse mvfk ola,
mnfklara ac gele. Ve bir art dah budur ki, dostluu ve dmanl Allah iin ola,
nefs-i murd iin olmya. Ve bir art dah budur ki, kendine yavuzluk eden ehl-i islma
iyilik ede. Ve bir art dah budur ki, gnl alak ola, tekebbr olmaya ill tekebbrlere
tekebbr ede. Ve bir art dah budur ki, dervilere hor bakmya belki, kendi nefsini cmle
mminlerden edn bile, hrmete ve izzete aldanmya. Ve bir art dah budur ki, kanaat
gencine erie, gelip nefsinin murd iin cann odlara brakmya. [181] Ve bir art dah
budur ki, kendi murd iin dny padiahlarna varmya, aniy kapsna varp tevz
eylemeye ve zlim hakimlere emr-i maruf ve nehy-i mnker syliye hi korkmya. Ve bir
art dah budur ki, nefsini hesb edip, iyi bilmeye err bile, ne kadar ibdet ederse zerre
miktr ibdet grmiye, hangi taattr hazrete lyk diye korka, aceb kldm taat kabl oldu
mu olmad m diye alya. Ve bir art dah budur ki, cmleden ziyde Allah Tel meyl
ede ve slikler ahvlinde gayret gzliye, hlini drst kla. Hz. Muhammed (sav) izin
izliye. Ve bir art dah budur ki, gnl sank ola, d u hrrem olup glmiye. Ve bir art
dah budur ki, mminleri ne sanrsa kendin sana, eliyle ve diliyle bir mmini incitmiye,
her kimde bu artlar bulunursa gayrs dah bulunur inallah, erbane erimi mrid-i
sdktr, sy eline almak lyk olur. Pes rzy- Hakk iin sy tuta, oban gibi halk
243
Hakka evire. Zr Allah Tel katnda bu hizmet uludur, amm insan- kmil olana
lyktr bu hizmet, nkslarn deildir. nsan- kmil oldur ki, evvel bile ki, telkin be
harften mrekkebdir t niye delildir ve lm niye delildir ve kf niye delildir ve y
niye delildir ve nn niye delildir bile ve haddn kesb ede t ki, telkin vermeye lyk ola
ve s dah harftir ayn niye delildir ve sd niye delildir ve elif niye irettir bile
ve haddn kesb ede ta ki, sy eline ala halk Hakka evire, imme dah harftir ki,
ayn neye irettir ve iki mim neye irettir ve bile ve haddn kesb ede ta ki, immeye
lyk ola. Ey immeden b-haber ehl-i tebh mukallidler, Hz. Muhammed (sav) Allah
Teldan hrka indi gkten yeryzne, biri ak va biri yeil ve biri kara. Hrka harftir
Ha neye irettir ve R neye irettir ve Kaf neye irettir ak neye irettir ve yeil
neye irettir ve kara neye irettir bile, haddn kesb ede. Amm hrka kim ki, lyk
olursun ve seccde dah drt harftir. sin neye irettir ve cim neye irettir ve elif
neye irettir ve dal neye irettir bile ve haddn kesb ede. Amm ondan shib seccde
olur. Hsl- kelm; her kim bu zikr olunanlarn alhide srrn bilip ve lim olup [182] ve
haddn kesb edendir. nsan- kmil ve mrid-i sdk olur, yoksa Nasr gibi ehl-i tebih
olmakla olmaz, chile kmil denilmez.
Ey derv onlar avmn eyhidir, onlara e olma. mdi telkinin ve snn ve
immenin ve hrkann ve seccdenin ve akn ve yeilin ve karann srrna lim olup,
haddn kesb eden ol mriddir ki, makm- temekkne erimitir ve = >='- :--=
birle mnevver olmutur ve kalbi hikmet pnar olmutur ve nr- hakkyla can srr- tra
kmtr ve ism-i azma mazhr olmutur ve makm- alya eriip ve sbirnden ve tark-
i Hakkta elif gibi doru durur, ve Aliyy veliyyullhn ilmine vris olmutur ve imme
mlkne eriip ve Muhammed (sav) hazretinin tarki ire doru durur ve Hakktan gayr-i
mabd yoktur ve rahmeti hs bulmutur ve ilm-i kudret shibi kann topraa karp, kara
hrka giymitir ve ehl-i selmettir ve envr- cemiyyete erimitir ve dim Hakka boyun
vermitir, makm- lfettedir ve makm- ird devletine erimitir.
SLKLERN MAKAMI FASLI
Gaflet olunmya evveliki tvbe mertebedir, biri budur ki, Hakk Telnn
gazsnda bile Hakkn izzeti, dn gn kulluk irretin artar hem anlya gre, Hakk
Telnn keremin ki, kulluk zrn kabl eder, fazln gre ki, marifette af edip cann ve
nefsini r eyler, kllsin Allahtan bile ve uhdunda gayr grmeye. Bile ki, Allah Tel
244
hibir kula zulm eylemez. kinci mertebe budur ki, mdm kendi nefsinde hayr i
grmiye, iine riy karp ve aybn kendi nefsinde bile ve rzy- Allah iin fiil ileye,
onu Hakktan fadl bile. nc mertebe budur ki, grd cmle fadlullhdandr. Pes
benlik yayn yasa, mahv ola, h isbt ede, gnlnden zikr ede, ill vecheh.
Makmtn biri dah muhsebedir. mdi muhsebe dah mertebedir. Pes ilm-i
fkh bile ve hkmn tuta, nefsini iyi sanmya, errin bile dim hesb ede. Zr emmre
nefis Hakk iin hayr ilemez. kinci mertebe budur ki, zerinde farz vcip neyi, var ise
deye temyz ede, hesb ede ki, [183] hiret iin ne hazrlad? nc mertebe budur ki,
kendinde zerre miktr ibdet grmeye, dim aybn hesb ede ve hangi taatmdr Hakka
lyk? diye hor, ciz, miskinlik ve gnl sankl bula, dim niyz ede.
Pes makmtn biri dah inbettir. Amm inbet dah mertebedir, evveli bu ki,
her iin slih ede, gnhlar iin istifr ede ve alya ve pimn ola. kinci bu ki, vekyile
Hakk Telya dne, gnhlar lezzetinden hals ola. nc mertebe Allah Telya dne
yalnz hl ile i olmaz ve iinden mdin kese her ne grrse Hakktan gre ve kendini
resiz gre ve Hakk Tely fil-i mutlak bile her nesneden, meyl Allaha ziyde ola.
mdi makmtn biri dah tefekkrdr, ol mertebedir. Evveli, Hakk Tely
ztnda fikirden hals ola t ki, cidl edb frka dmeye, zr akl cizdir ztullh idrk
etmekten, zr fikir ile ol ztullh bilinmez. mdi mbted hatasn anncak alya, lzm
olan Hakk tazim ede, Hakk Telnn cellinden sdka ve evmirin tuta. kinci ol
mertebedir ki, lemi tefekkr kla t ki, fk- nefs-i edeble hikmetin derys mevc ede ve
her hakkat llsn derc ede. Pes bunun gibi fikir bir su gibidir ki, hikmet ekinlerin su
verir Hakk Telnn nimetlerine nazr kla ki, sretim kk kld ve kymm ahsen ve
grr ve iiten ve rzkm verir, terbiyyet eder ve buyurur, nefsimle harbi cenk edem diye,
nefis ile cenk ede ki, t ehvetten pk ola. nc mertebe bu ki, kamu amlin fikir ede,
bunlar Allah Telnn ihsndr diye. bu fikirle hakkat yakna gide ve her tecellde
nazr kla fn ola, gayret-i Hakka meyl-i al ola, slik ahvlinde gayret gzyle hlini
drst ede, Muhammed (sav)in izin izleye.
mdi makmtn biri dah tezkiredir, yani nashat almak mertebedir. Evveli
mbtedye gerektir ki, mrid nashatna kati ihtiy ola, mrid aybnda gzsz ola t ki,
mridin nashat ona eser ede. kinci her neye bakarsa, basret nruyla Belam bin
Bary anlya, ann gibi lnete [184] dmiye ve iyiyi yaramazdan fark ede, her iini her
245
garazdan kurtara. nc mertebe bu ki, kamu ilerin iin doru ede ve endiesini ksa ede
ve ecrin gyet yakn bile ve Hakk Telnn liksn kendine mahbb bile ve srr- Kuran
anlya, hkmn tuta ve halka karmya ve halktan mdin kese, ill mridlerine terbiyye
iin kara ve halktan mdin kese, hemen h diye.
mdi makmtn biri firrdr ve ol firr dah mertebedir. Evveli, mbted cehlin
koya, ilmine kaa ve chillikten mchedeye kaa ve darlktan kinlie kaa gnln erh
edenin ola ve Hakka dayana ve sansn gkek ede ve rzkn Hakktan bile, halktan
bilmeye. kinci mertebe bu ki, ibdeti kor, yna kaar t ki, Hakk Tel ilmine erie,
kamu ilmi Hakkta gizlidir, nefsinin murdn koya Hakk murdna kaa. nc bu ki,
cemi taallukt- dnydan ve ehlinden yz evirip, gnln ayrdan thir ede, Hakka
kaa ve Hakkn dileinde berk dura ve kandan dah kaa ki, fen bula.
mdi makmtn biri dah bu ki, riyzettir. Riyzet dah mertebedir. Evveli,
ilimle hulkun pk ede, her iin islhla sf kla ve ehl-i dnyya yolda olmya, zerinde
kul Hakk olmya. kinci mertebe, her halde Allah Telya hazr bile, rzsna muhlif i
ilemiye, Hakk Telnn esrrn gsterip, kef olursa sylemiye. nc mertebe bu ki,
cemi zta aa, onda fn ola. Zr Allah Tel adlarnda murd vardr, her biri bir adna
mahkm olmutur, cemi mahlkt her ad Hakktan birer trl dilek murd etmitir, her
biri yolunda ird buldu, gre ki, munimdir, biri nimet verir, birisi kahirdir zahmet verir,
bu manlar anlya, hata etmiye yani bu taarruzdan gee, fn ola mahvna kap aa ve
fensn Allahtan bah bile kendi nefsinden bilmiye.
mdi makmtn biri budur ki, semadr, ol dah mertebedir. Evveli budur ki,
Hakk Telnn evmirin tuta ve nevhsinden ictinb ede ve mahbbun firkanden gzleri
ya yamur katresi gibi dkle ve bile ki, rahmet ve zahmet ve nefi ve zarar meakkat
imtihan haktr. kinci mertebe remzde maksd nedir? hd ede her haf remzinde, [185]
mehd- Hakk ola ve grdn ve iittiin ve ne tattn Hakktan bile. nc mertebe
budur ki, nokta-i ulya ere ve dim kendi nefsinden varlk kalmya, vech-i bk hazrete
tulu ede, halk mahv olup Hakka rcu ede ve Hakka yokluun arz ede, sbit ola.
mdi makmtn bir dah bu ki, gussdr ve ol mertebedir. Evveli mchedeyi
ok edemediine ve masiyet derysna gark olup, mrn zyi eylediine gusssndan
alya. kinci mertebe nefsini hicb kaplar, hd bulmaz. Pes gusssndan tesell bulup
ayrlmaya, yolda gusss ola tecell-i Hakk geldiine. nc mertebe Hakk cellinden
246
vrid gelir, men eder bundan hakkat tecell gelmez, nr- ltfunu kabz eder, ya bdir red
kalr gusss budur. Amm Hakkn ihtiyrn kabl ede.
mdi makmtn biri dah bu ki havfdr ve ol dah mertebedir. Evveli bu ki; hir
nefesde imansz m giderim diye? korka. Zr kii hireti anmak ve suun anmak Hakka
ve abdine inanmaktr. bu korkuyla man sahihdir, mbrek olsun, ibu korku kimde ki
yoktur; ol mnfkdr mmin deildir. kinci mertebe bu ki, korkar Hakk Telnn
mekrinden hi emn olmaz. Zr bz hli istidr olur, sonra Hakktan mekr iner ve korka
ki rahmetini gtre ve zahmetini arz ede diye korkuyla olur. nc mertebe bu ki srr-
makmndan Hakk Telnn cell heybetinden korkar, bundan artk vahet olmaz bunlara,
i bu heybetten edeb saklarlar, nazlanmazlar. Y Rabb izzetin kaldr, ztn ayn grelim
demezler. Zr bilirler ki, izzet gayrdan hicb ister.
mdi makmtn biri dah recdr ve ol dah mertebedir. Evveli bu ki, mmsi
ona cehd ettirir ve hizmetinden muhabbetullah doar ulyy hayl eder, ehl-i dnydan yz
evirir ve zikrullha megl olur. kinci mertebe bu ki snneti tatbk ede, amlini ve dilini
ilmine mvfk ede ve himmetiyle ehl-i hevya meyyl olmaya ve gnl Hakk Tely
sevmeye meyyl ola. nc mertebe bu ki, umduu Hakktan likdr. Zr bunlar
itiyk- kmil eyledi, murdlar Hakk Telya ulamakdr.
mdi makmtn biri dah efkattir ve ol dah mertebedir. Evveli bu ki, kendi
nefsine efkat ede, mrn hevya [186] zyi klmaya. Zr nefsin ii gc dim
masiyettir. mdi srr- eriat kimysyla hakkatini tebdl ede, ahlk- zemmeden ahlk-
hamdeye ve ehl-i miskinlere ve hayvanlara ataya ve anaya kfirden ve mnfktan ve
ziynkrlardan gayri her yaratlma efkat ede. kinci mertebe kdir olduka, farka
dmeye, sakna ve ol kadar shib-i yakn ola ki, gnlne hi sebep girmiye. nc
mertebe saydini Allahtan te gre, nefsini koya ucb etmeye ve Allah Telya kir ola.
mdi makmtn biri hudur ve ol dah mertebedir. Evveli; Hakk Telnn
emrine delil ola ve Hakkn hkmne teslm ola, kendinin hor ve ciz ve miskin olduun
ikre ede. kinci nefsin emrzn rakip bile, zhir olann yok ede. nc; keif hlinde
hrmet saklya ve halk onu terk ede dnyda hi ululuk istemiye, ululuu Hakktan gayriye
lyk grmiye, Hakk Telya huu eyleye.
mdi makmtn biri dah zhddr. Ol dah mertebedir. Evveli pheden sakna,
ecrm fsklar ile sohbeti terk ede, sdklar sohbetin ihtiyr ede. kinci Hakkn himmetin
247
cemi ede ve enbiynn snnetiyle bezene. nc cmle hl Hakkn katnda berber ola,
Tanrdan gayri messir grmiye, Hakk hazretin uhd ede.
mdi makmtn biri dah verdr, ver dah mertebedir. Evveli; iyi ilerden
kdir olduka edine, yaramaz ilerden ictinb ede, nakz edenden imann saklaya. kinci
phelilerden kaa, Allah sevgisini boynuna berk balaya. nc gnlnde Hakktan
gayriyi skin klmya ve gnlnde vki olan nesneleri zikrullh ile dar ata.
mdi makmtn biri dah riyettir ve ol mertebedir. Evveli bu ki, nazr ede file
ve mefle, zr derect bundadr ve riyet budur ki, her ilerini sakna ki, stlk ermiye ve
artlarn gzede nice emir eylediyse er-i Muhammed (s.a.v.) kinci bu ki, gzleri yal
ola ve katreler dke ve gnl ahvlin riyet ede t ki, ilerine riy girmiye, Hakka tapa,
Menatla Lt redd ola. nc mertebe budur ki, evktna riyet ede kdir olduka ve
bunu hd ede ki, Hakk Tel ezelde nice cell ettiyse, her hakkat sretine vki olursa,
yokluk zerine Hakk Tel ilminin sretleridir ki, tecell eder bu srr bilir hrs terk eder,
teslm onun yerine oturur. Zr bilir ki, ezelde ne ksmet olduysa yetiir eer olmadysa bin
kez kasdetse hsl olmaz, bu many anlya, gayrsn dah bunculayn kys eyleye. [187]
mdi makmtn biri dah budur ki, teslmdir. Ve ol dah mertebedir. Evveli;
mbted kendini Hakk Telya smarlya ve Hakk yolunda can ve ten terk edip, gaybdan
ikre ola. Bu lemde ya gz gre, akl onu kabl etmese bu ileri Hakka teslm ede,
zelzele ile ehirleri yksa akl kabl etmez. Pes Hakk Telnn iine hkmne sdkla muti
ola ve ilmine inana, nin byle iler demeye, gayet sakna eytanlktan, kamu iler Hakk
dileine uyar. Bu srr, kmil olanlar duyar. kinci bu ki, marifetle hkmeylerse resminin
varlna inanmya hakkat nruna teslm ola. Zr bir kez tecell klsa kamusun fen eyler.
Onda hemen hakikat grr uhdunda. nc mertebe bu ki, cemi ileri Hakka teslm
ede ve gre ki ve Hakk nefsini teslm ettiin ferdniyette ztn ztyla gre ve cmle ite
Hakk kemline baka. Bilin ki, teslm-i ztullah tevhidine gyet yakn yoldur.
mdi makmtn biri dah sabrdr ve ol dah mertebedir. Evveli; isyn etmeye,
sabr ede t ki, rhuna Hakktan ihsn erie ve Hakk vaadine mdm nazr kla t ki, iman
sa ve slim ola. kinci bu ki, Hakka taatinde sabr ede, Hakk Telnn buyruun saklya,
fttan ilm-i erle Hakk Telya ihls ede. nc mertebe bu ki, Hakktan gelen belya
sabr ede, Allah Telnn tevfikiyle, yoksa Hakktan gelen belsna sabreden kimdir?
248
mdi makmtn biri dah budur ki, krdr ve ol dah mertebedir. Evveli hangi
nesne gkek ise kabl edip kr eder. mdi bu krde her mslman ve her kfir ve
Yahd ve Mecs ve mnfk kamusu ortaktr. Allah Tel halka ihsnndan bu kr
kr sayd bu kre vad etmitir ki, Kimki, benim nimetlerim bilse ve bana kr eylese
ve gece gndz beni zikreylese ve evmirime imtisl ede ve nevhmden itinb etse yrn
onu umama koyarn. Mmin oldur ve eer etmese yrn kymet gnnde ona kati azb
ederim. diye vaid etmitir. mdi mbtedlerin kr bu ki, Hakk Telnn gizli ikre
verdii nimetlere nazr ede ve ol nimetlerden hsl olan kuvvetleri Hakk Telnn
buyruuna vere, yoksa elfz- takrr birle kr olmaz. kinci bu ki, nefsi sevmedikleri
nesnelere kr ede ve kamu g ilerine rz ola, Hakktan kimseye ikyet etmeye, bely
gizleye, makm- kr bile. nc mertebe bu ki, evveli mnimlere hd bula, t ki
kr ge aa ve nimet vaktinde [188] nimet vereni gre, Hakk Tely ululaya, Hakk
nmetin fazl gre, Hakk sevib hd ede, hem grelim cmle cmertlik mnimden olur,
halktan mdin kese. Pes makm- kr, makmt- enbiy ve evliydandr.
mdi makmtn biri dah haydr ve ol hay dah mertebedir. Evveli; gizli ve
ikrede Hakktan utana ve Hakk Tely kendine nzr gre, hem Hakka meyl ede.
kinci mertebe, Hakk kendine kendinden yakn bile ve utana ve bu utanmaktan Hakk onu
zt- erif sevgisine davet ede. nc mertebe Hakk Tel tecell klsa onu heybet hem
hay onu kaplya, halktan Hakka kamas glib ola.
mdi makmtn biri dah sddklktr ve ol dah mertebedir. Evveli, kasdna
gereklik ede t ki, bununla bu yolda islm dinine gire ve gafleti hlin da taksirin ee
farz, vcibi ve snneti tahsl ede ve tuta zyi etmeye ve her harbnin zikrullh ile
mamr ede ve Hakkla olan ahdini smaya ve ehl-i takv zddn tarh ede, Hakkla ns
gerek ola. kinci mertebe bu ki, dusnda hayavt- Hakk iin isteye, nefs haz iin
istemeye, Hakkn taatinde sebt bula. nc mertebe bu ki, Hakk Tel iine rz ola,
kamu hli gerek, cmle kasd doruya gide mdm slik ola.
mdi makmtn biri srdr, ol dah mertebedir. Evveli; buhlu terk eden cmert
ola, cann ve tenini Hakk yoluna kurban ede, Hakk sevgisini berk ede. kinci mertebe,
gnl ve dili, cemi endmlar cmert ola ve gnl zikrullhtan lezzet ala ve endmlar
Hakk rzsn ihtiyr ede. Geri bu yolda mihnetler uludur, bellar, fetler okdur, ill Hakk
249
rzsn terk etmeye. nc mertebe bu ki, Hakk Tel srn ihtiyr ede, kendini
cmertliin grmekten gib ola.
mdi makmtn biri dah hulktur. Evveli hulk makmn bile, Hakk Telnn
emrine ise neyleyip tatmin gerektir yle ede. kinci bu ki, halkn zrn kabl ede suundan
gee, Hakktan her ne gelirse kr ede, kendini noksan zere bile, zrn dileye, miskinlik
ile ve gnl sankl birle dirlik ede. nc mertebe halktan gib ola, tahallak bi
ahlkllh birle dirlik ede, Hakk ztna ynele, t hs ola, ferdniyyetinde belirsiz ola,
ayn- cem ire libs fen ola.
mdi makmtn biri dah tevzudur. Evveli; islm yolunda alak ola, tekebbr
olmaya, Hakk buyruun tuta, eriat hkmne kar gelmeye, ne denildiyse nr- basret
birle srr- eriat bana tc ede. kinci bu ki, Hakk rzsnda olan kardeleri karde edine,
onlara [189] tevzu ede ve ehl-i zrn zrn kabl ede ve ilmine lyk, amel-i slih olan
limlere tevzu ede, onlara hi hor bakmaya. nc mertebe bu ki, tevzusu mhede
olacak nefsini grmeye fn ola.
mdi makmtn biri dah budur ki, ftvvettir. Evveli; gnlne dny talebi
girmeye, hevs kesile. Dim hiret ola ve mminlerin yoluna vara ve eriat kimysyla
hakkatn tebdl ede, t ki, dnysn sya, hiretin mamr ede ve gnl sank ola. kinci
mertebe dnysn tamam saym ola, hakkat Kbesin tavf ede. nc mertebe halka
karmak ona g gele, Hakk yoluna gideni berk tuta.
mdi makmtn biri dah ilml-yakndir ve ol mertebedir. evveli bu ki, ilml-
yakn farzdr, Hakktan ne aldysa ikre onu kabl ede, r etmiye, hiretten haber
verildiyse tasdk ede, hi phesi olmaya, gzle grm gibi inana. kinci bu ki, aynel-
yakn ola, ganlerden gan olur. nc meretebe hakkal-yaknin shibi ola, hem kef-i
subh-i sdk ola, ilm-i hak ilminde mt ola bil-klliye fn ola.
mdi makmtn biri dah zikirdir, zikir dah mertebedir. Evveli; gnl
hazrlyla sen ede, riyet ede, namazn gnl huzurluuyla kla, bunlar dah zikirdir.
Hakk yolunda zikr-i muhkem olup, dim zikrullha megl olmakla ve dny dostluunu
terk etmekle. kinci bu ki, gnl ve srryla zikir ede, Hakka hazr ola. nc mertebe
rhu haf zikir ehli ola ve Hakk seni zikr eylediin hd ede. Zr bu makm kesb
deildir, Hakk Telnn bahiidir ve Hakkla mevcud ola, evkle Hakkda mamr ola.
250
mdi makmtn biri dah fakrdr, fakr dah mertebedir. Evveli; dnyy
istemekten gnl gan ola, hiret talebinde haris ola, eer talebi olmadan dny hsl
olduysa, Hakk yoluna har ede, ruh kalasna burc ede. kinci varln hem amalni hem
kemlini klliyesin Hakktan fadl ile amlini grmiye. nc mertebe bu ki resiz
olduun tahkik ede, her ne vki olursa hd ede ve kamu ilerin hazreti ztn hkmnde
bile ya rabb cemi iimi sana smarladm tahkik sen grcsn diye yani Hakk Tel
seni senden ala ldre. Yani benlik eseri koymya, yoksa fakirlik hrkasn giyip korunmak
deildir, bunun gibi fakirden nezbillh.
mdi [190] makmtn biri murdtr, murd dah mertebedir. Evveli; Hakk Tel
onu hatalardan saklya ve slik yollarn sedd eyliye. kinci Allah Tel ann aybn rte,
melmet etmiye, hem ebed itaba ve kahra let etmiye, ol masiyetten saklya, iyilik ede ve
hem suunu tevbeye sebep ede ve tevbesinden kurb-i Hakk hsl ola. Nitekim Sleyman
(as) atlarn teferrc ederken asr vaktin terk etti, ondan buyurdu atlarn boynun urdular,
tevbesinden kurb-i Hakk hsl oldu. nc mertebe, Hakk Tel onu hlis ede, ann
istihkk yok iken fadl- Hakk onu hlis ede.
Pes makmtn biri dah ihsndr. Evveli bu ki, Hakk grr gibi ibdet ede,
gayry gnlden gidere, riydan, nifakdan sf ola ve ibdetinde ivz istemiye, cmle
Hakk buyruuna vef ede. kinci bu ki, ibdeti ahvlinden, amlinden grmiye, cemi
demden ilerin rte, himmeti hakla ola ve btnnda cemiyyet tamm ola. nc
mertebe ibdetinde ok dura, ekser vaktin tevecchde geire.
mdi makmtn biri dah ilmdir ve ol dah mertebedir. Evveli bu ki, ilm-i
aynla ola, yani grmekle ve iitmekle ve tevtrle bile. kinci bu ki, gnl msivdan
mcerred ola ve srr- takv ile riydan pk ola. nc bu ki, ilm-i lednn ola ve ol Hakk
Telnn bahiidir aklla anlanmaz. Zr hakkndir vasfna ibdet bulunmaz hemen skt
eyleye.
mdi makmtn biri dah ilm-i hikmettir ve ol mertebedir. Evveli; her nesneye
hakkn vere, hi birine hakkn men etmeye t ki, dem (as) ediini cemi ede her kiide ne
kadar esm ve ilim hsl olursa, ol kadar yol bula, hem haddinden asl gemeye, zr kimse
istiddn atlamaz, cmle nesne vaktiyle zuhr bulur. kinci Hakk Telnn murdn
gzliye vaidin bile ve adlini hkmede bile. Zr Hakkn vasf kbil deildir, hangi
251
nesneden Hakk yadysa onu terk ede, farz, vcibi, snneti berk tuta. nc mertebe bu
ki, istidll iinde geze, basret nruyla her birinin srrn anlya ayn- ceme gide.
Makmtn biri dah basrettir. Evveli bu ki, basret lemine gzn aa ztullha
yz tuta ve Hakk Raslnden ne geldiyse gerek bile, szn Hakk kitabna uydura yani
itikad ede, eri berk tuta, yani ahkm- [191] eriat hkmn icr etmezse, ona gazb
ede, eriat tcn bandan gidermeye seve. kinci mertebe basret Hakk adlini bula ne lutuf
ettiyse kllsini Allahtan bile, Hakka baka. Zr Hakk Tel nn mmin kullrna iyilik
ettiine baka zr yoksulluk ezelde ksmeti fakirdir, eer gan olsa, fsid olur ve eer gan
fakr olsa fsid olur, bu man mminleredir, mnfklara deildir. nc mertebe bu ki,
basret, marifet Hakk Telnn bahiidir, kesb deildir.
mdi makmtn biri dah murkabedir. Ve ol dah mertebedir. Evveli Hakk
gzete, gayr seyrini koya, Hakk Tely ululaya t ki, nefsi fen bula. kinci Hakk
Tely kendine nazr klar bile, dnyya yz balam iken Hakk Tel inyet edip,
gnln dndrd bile. Amm cezbe Allah Telnn bahiidir ki, fiilinden kulunu
kendine eker, iinde kendini ciz bile, kdir olduka Allah dilinde ola ve Allah Telnn
kahhr sfatn gzliye. nc mertebe bu ki, ezel mansn gzliye ki cmle eriat ezelde
sbit buldu, her zaman zhir olur, hem nizm hsl olur. Ezel manasn gzleye, kamu
ireti bir vakitte ikre olur. Pes ebede ezele ulam gzleye.
mdi makmtn biri dah hrmettir. Evveli mchid ola, mdm nefs-i emmrenin
errin boza, Hakk Telnn evmirin tuta ve nevhsinden kaa ve ibdet kldn
grmiye iine riy karr gre, sevap istemek kande kald. kinci mertebe kitabullhda ve
snnette ne ki geldi, kamusun tuta, zuhrunu ya, kalan manlarn cehrini saklya, u
man ki, onu avm anlar, hemen orada kala, arkasn gzleye, avmlara can mrn harc
etmeye. nc mertebe bu ki, edep saklya sznde ve iinde ferahna gezmiye, sanma ki
Hakk mekrini gnderir diye hi emn olmya.
mdi makmtn biri dah ihlstr. Ol dah mertebe. Evveli bu ki, cemi ileri
yaramazdan sf ola ve iini iinden grmiye ve iine rz olmya, kendini iyi grp marr
olmya, vaz istemek kande kald. kinci mertebe budur ki, riyzet suyuyla pklk
denizinden riysz yuya ve drie sy tuta dura. Zr nefis iyi iler ilemez fi Hakkn
tevfki ndrundan gre iini. nc mertebe bu ki, bir ii ileye ihlsa lyk, Hakk
252
makbl ede ve her ii ilme mutbk ola ve tarkatte urc ede, Hakkn hkmn tuta kendi
nefsinden hurc ede. [192]
mdi makmtn biri dah istikmettir ve ol dah mertebedir. Evveli bu ki, Hakk
yolunda doru dura. Zr istikmet kamu hlin candr, iinde bidat bulunmaya. kinci
mertebe bu ki, Hakk Tel tecell kla, b-gmn hakkat nedir gre, ol hakkat nruyla
istikmette bk kala, kasd Hakktan yana ola. nc mertebe budur ki, tecell saydna
seyr olduka istikmet maksdun gre.
mdi makmtn biri dah tevekkldr, evveli bu ki, Hakka tevekkl ede hem
tevekkl ire bir sebep tuta t ki, nefs-i erri fesd etmiye. Zr ol kii esbbdan kesilirse,
bir babdan fitne gele, halk bu ehl-i dnydandr eyidir diye medh edeler. Benlik bann
bendine gire. mdi her kiinin merebi bir olmaz, ucubla helk olmaya. kinci mertebe bu
ki, demden mdin kese, rzkn Hakktan talep eyleye, gzn sebepten yuma, zr rezzk
grr tesr ann bilir, herkes sebep eser etmez bir sebep tutmaz. nc budur ki,
tevekkln grmekten gib ola, fri ola, kul olduuna kn ola.
mdi makmtn biri dah tefvizdir, yani cemi ilerin Allaha smarlamaktr.
Evveli bu ki, iinin kllsine Hakk vekil tuta ve cmle iine kefil bile, Hakk Tel kuvvet
vermeyince bir ie mlik olunmaz, kamusu Hakk Telnn kudretindendir, nice dilerse
dndrr. kinci mertebe budur ki, her iinden nefsini resiz bile, iini kurtarc grmiye,
ill Allah gre ve bir gnh ilese, takdire havle etmiye, kendi nefsine havle ede ve bu
yeti okuya ' - ~- ' -- - = '-- ' -'-[(dem ile ei) dediler ki: Ey Rabbimiz! Biz kendimize
zulmettik.]
667
diye, geri hayr er Allahtandr, nefs-i emmrede rz yoktur. Hayra rz
verir erre vermez, lkin hi bir kiiye zulm eylemez. nc mertebe bu ki, uhdunda
yalnz Hakk yol eden ve deriden isim dvdren bile ve gnl sanklyla niyz ede.
mdi makmtn biri dah himmettir ve ol dah mertebedir. Evveli; zhd ede
nefs-i emmreden hals olunca, Hakk Telnn talebi ola. kinci budur ki, himmeti kdir
olduka msivy tarh ede, btnda nr- evki erh ede ve uzun uzun endieler etmeye ve
ibdete cehd ede. nc mertebe bu ki, himmeti ztullh ola, tecellden gee, zta nakl
ede ki, kemlin sarf eder.
mdi makmtn biri dah muhabbettir. Evveli bu ki, Allah Telnn buyruuna
kim ola, hizmet ona lezzet vere, Hakk kapsnda hor ola, ak arta Raslullh (sav)e uya.

667
raf, 7/23.
253
[193] eriattan haberdr olup, muhabbet nruyla hakkatini bile t ki, muhabbet sbit ola.
kinci mertebe bu ki, cemi nesneden Allah Tel ona sevgili ola, hem dili zikrine haris ola
t ki, Hakk uhduna kalbi taalluk bula ve uhduyla beky celb ede, nr- muhabbet
onda ikre ola. nc mertebe bu ki, cemi ztn hazretine azm ede, ol hlde akln selb
ede, nr- zt onu cezb ede, dilinde ibret kamlya, akl fehmi onda iret kalmaya t ki,
muhabbet nin onda sbit ola.
mdi makmtn biri dah gayrettir. Evveli, nice yllar mrn zyi klm idi, ol
vakitte kalan ibdetleri kaz ede, dim zikrullha megl ola ve suun bilip, zikredip alya
ve gayret ede, ol gnh bir dah ilemiye. kinci mertebe, vaktini gaflette geirmeye.
nc, gayret ede ki, onu nikb brmeye. Zr hicb Hakk gstermez, nk basret
gzn hicb duttu, Hakk mhede edemez.
mdi makmtn biri dah sabrdr. Evveli bu ki, hl vki olsa, hibir yerde karr
edemez, gnl halktan kaar, vahdeti sever, ns zikrullh olur, dn gn skin olmas,
fikrullh ile olur, halk ikrah grp, onlara karmaz, mevt ona lezzet verir, zr mevt dost
likasna sebeptir. kinci mertebe sabretmek aklna glib olur, evki onu deberdir,
mkunu andrr, hergiz dny saraynda gnl karr eylemez, tkatine glib olur, kahr
eder ihtiyrn komaz. nc mertebe bu ki, shibine sabretmek hkm eylese, seyir gyet
bulmaz ki, skin ola fen yolunda gz yan dker t ki, sr- resmi yok ede, baka
vermiye, insniyyet sfatn efn edip, varlk srn mahv eder, fen bulur.
mdi makmtn biri dah saakadr, yani akl kamlya, bu makm dah
mertebedir. Evveli bu ki; slik evvel emirde uzlet ihtiyr edip, dnydan ve ehlinden yz
evire ve riyzetler ekip gece-gndz zikrullha megl olur, hidyet nru doar, ol nra
nazr eder olduk da san ve solun bilmez olur. yle olur ki, ne gnh kalr ne sevap
varl mahvolur, dini dnyy unutur, hi akl kalmaz. kinci bu ki, bunlarn srlar esrr-
gaybe ola, u ilm-i tahkk mcibinden ol, acib hayran kalrlar, t ki beeriyyet gelince.
nc mertebe bunlar hd-i zt derysnda gark olurlar, yaratlmtan eser kalmaz t ki,
geri farka gelince hayran olup kalrlar.
mdi makmtn biri dah mlhazadr. Evveli hli yz dnyya, mala ve mansb
muhabbetine balam iken, Hakk Telnn inyeti eriip, ann yzn [194] Allaha dutar
bilse, sana ksmet ne mukadder olursa myesser olur, bunu idrk ede, ahkm- eriat
bana tc ede. kinci mertebe bu ki, nr- kefi mlhaza ede ve takv libsn giye ve
254
Hakka megl ola, dnyy ve ehl-i dnyy terk ede. T ki, tecell tadn zevk edine,
mhede ola t ki, zt- cemlini gstere, onda lezzt bula. nc mertebe bu ki,
bunlarn seyri, seyri ilallah oldu, eer debrenirler ise helk olurlar. Zr ondan yukar
nesne yoktur, nmahdud nmtenhdir, evveli ve hiri yoktur, st ve alt, sa ve solu
yoktur, cemi nesneden mnezzehtir. Pes slikin slku dim olmasa, helk olur, ehline
malumdur, amm seyr-i ilallah mlhazalar hakkat hdunadr, her ii Hakktan
grrler.
mdi makmtn biri dah safdr. Bu makm dah tr. Evveli; telvini gide ilm-i
terikatn safs mchedesi ziyde arta, himmetini sa ede, ayana eytan a dolamaya,
t ki, ona cemlin gstere. kinci mertebe saf hliyle ola mhede, ol hlde envra gark
ola cefs gide. nc mertebe bunlarn safs Hakkn ztnda yok olmaktadr, zr
ztullha vsl olmak feny- mutlaktr, her neye bakarsa Allah Tely grrler.
mdi makmtn biri dah srdr ve ol dah frkadr. Evveli ol slikdir ki, slkleri
sahih oldu, dnydan ve ehlinden yz evirip, halktan tamam mitlerin kesdiler, dim
yzlerin Allaha tuttular, amm bunlara iret etmedi ve lkin bunlar ashb- yemindendir.
kinci taife ol rifler ki, lemi kovmak baz ilerin ilerler, amm ehl-i hevya
karmazlar, ammler onlar avam sanrlar, derler ki, bizcileyin bunlar olur yaparlar ve
balar baheler edinirler diye her avam onlar kendi menzilinde grr, onlarn katnda
avm olur haslardr, iki yzl i ilerler avamlar birine yapt, taklid zulmetinde helk
oldular. Amm murd bunlar mleyaniden b-zrdr. Zr kendi ihtiyrlaryla enel
Hakk demezler, edep saklarlar, hem irfanlar ikre etmezler. nc taife, Hakk Tel
kendi vechinden bunlara envrn [195] ikre eyledi. Ziyde Hakk Tel bunlarn
hayretin artrd. Her biri hayretkn oldu. Pes Hakk Telnn cemline hayran ve hayret
yznde devlete battlar, makmt- velyet bunlardr, mnfk arasnda hordur.
mdi makmtn biri dah gurbettir. Evveli budur ki, vatandan ve cemi taallukttan
dnydan ve ehlinden yz evirip, ecer-i gurbette garib olur, inaallah Tel kymette,
maherde s bni Meryemle cem olur. Zr garib olup, nere yneldi. kinci mertebe hle
gurbet der, kamu chiller arasnda sddklara gurbettir. Zr ehl-i dnynn hevsna
muhlif sylerler ve onlara karmazlar, ahlk- zemmeden pk olmulardr, inaallah
kymette yzleri nrlarndan, zr takv libsn giydiler, eri balarna tc ettiler, mnfk
255
arasnda gurbettir. nc rifin hlini kimse bilmez, ill rif olan bilir ve anlar. Zr rif
de hid-i Hakktr ol vatannda, meskeninde Hakk yolunda gurbet budur.
mdi makmtn biri dah mkefedir. Evveli bu ki, lem-i zhirden hsl olan
benlik hicb tamam gide, hi eser kalmya hd ondan nikb aa. Amm mbtedye keif
az olur nice zaman onu kefinden keser. kinci mertebe bunlara teferruk khi rz olur, kii
ziyde olur, amm mkif kendizin grse hicba der, srr kesilir, gfil olma. nc
mertebe budur ki, bunlarn kef-i ayndir, temekkn shibleridir.
mdi makmtn biri dah mhededir, bu makm dah tr. Evveli vcd
envrn zhirinde hd ede, tecelller ola, fens arta. kinci zt- bek hlinde Hakktan
hilat gir halktan pk olur. nc mertebe cema mhid olur.
mdi makmtn biri dah hayttr. Evveli budur ki; mbtedye ilim gerektir
cehilden kurtula, hayavt bula, Hakk Telnn vaidinden korka, recda ola ve gnlde
muhabbetullh ola. Her kimde muhabbet yoktur ldr dedi, deildir kfirdir mnfkdr.
kinci mertebe bu ki, bunlarn vech-i nru zhir olmaktr, hdunda seyr olmaktr.
nc mertebe bunlarn [196] hay tecell ztdr, burada bunlar Hakktan gayri nesne
grmezler. Cemin hayavtyla hayy olur. Pes hor ve ciz bire Chidiyye bu hayavt-
rz kla. Amm hayat bu anlan mertebe tr. Kamu halyk tecell kl ki, seyirdir.
hakkatte nru gz gre enel Hakk diyen kezzblarn szlerine marr olup helk olma.
mdi makmtn biri dah fendr. Evveli bu ki, mbtedye gerektir ki, lim nefsin
makmndan ka t ki, gnlnn kaps Hakka ala, makm- kefe erie, lem-i
gaybdan harfsiz sedsz nid iite ve cemi eydan Hakk Telya muhabbet ziyde ola,
oldukda Hakk Tel envrn ona d ola, yakni ziyde ola, ol vecihle vcdu fen bula.
kinci mertebe envr- Hakk nefsinin sfatn mahv ede, nefsi rhuna muti ola, vcdu fen
bula, ilimde gayri Hakk yok bile, cemiinde Hakk hid bile. nc mertebe ki, feny-
mutlaka erie, tecell zt- nri mekrinde gark ola, hem bek yolunda slik ola.
mdi makmtn biri dah tecvirdir, budur ki, zhirde dny znetin terk ede ve
btn nefs-i hevsn terk ede, ondan evvelini ilim gide t ki, hlis ola, klmya lednn ilmi
ola. Evvel-i mertebe bu ki, ayni cema gide, ulm koya resimde ve sfatta kalmaya. kinci
mertebe tecrrini hd etmekden gide, t ki, hd-i hlis ola, zr ebk-i resimle
mhede olur.
256
mdi makmtn biri dah tefrrdir ve ol dah mertebedir. Evveli slik gnln
ayrdan thir eyleye, Hakk Telnn muhabbetine de, zhirde ihtiyrn terk ede ve
btn kendi varln terk ede, kasdn doru edip Hakkta fn ola. kinci bu ki, zhirde
fakrdan hlis gnl sunk ola t ki, Hakk onu kabz ede, Hakktan ona gayret gelir ki, asl
kimse onu bilmeye. nc mertebe; Hakk Tel onlar nefsine dndrr, lim irda
getirir, t ki bu lem-i fendan bekya davet eyleyeler ve nr- mutlakdan bir emme
klara eridire t ki, onlar nefislerinden nect bulalar Hakka megl olalar, onlar dah
ashb- yemn olsun diye bunlar ki, halka karrlar. Lkin btnlar Hakkladr buna inann.
Eer sil sul ederse ki, bu mertebeler nice hsl olur. Cevap, kim ki, Hakk Telnn has
muhabbetinden [197] tatt ise cemi dnydan yz evirdi, dersen ya bu kadar enbiy ve
evliy bu fn zindanda elendiler ve gittiler, ya onlarn ehli olayd, olu kz yok deil idi,
bel var idi, lkin bir kii hacc iin ihram giyse ve avradyla cim eylemek haram olur.
Haccn farzn, vcibini ve snnetini tekml ede, sonra ihram haram ettii nesneler hep
hell olur. Ey visl-i kbesine nice yllar gece ban yere komayp riyztlar ekip, zikre
megl sdklar dny veya cemzn tecrirle ve nefs-i emmreyi boazlayp ve lem-i
mlk halk edene mhede eden klar, bu tecriri srrn bilen sizseniz yoksa, nefs-i
emmrenin tbiat kullr bu srr nice bilsinler, dim ehl-i irfana hileler edip inkrlar
artar, helk olurlar.
mdi makmtn gyet als budur ki, makm- cemidir. Makmt buna gre bir
hrka oldu, cemi Hakktan gayrisin dre. Her resmi mahvola msivnn msemmsn
zil ede, hemen halkla Hakk bula ve mhede ede. Mbtednin evveli cemi ki, ilmin
cemidir. lm-i zhirine marr olup, ezhr- fazlet okuduka, acb kibir ziyde olduu li
ola, Hakkn teyn ettii ilimle lim ola ve bu ilmin mcibince kim ola. kinci mertebe
bu ki, vcd-i mutlak cemdir. Feny- mutlaka erdikde mahza adem olur. nc Hakk
Telnn ztnda nakli zil ola, zt- Hakk ehad gre, ve gayrisin grmiye. Ve seyr-i
fillh ve seyr-i ilallah hsl ede. Deryy- tevhde zarf olur kl. mdi ol slik t ki, bu cema
yetiince himmetini zta doru eyle. Zr makmta marr olma. Cem hsl eyle, t ki,
muvahhid kmil olasn. Bu tevhde Hakk Tel muhtr kld. ki lem ehl-i fen bulduk da
bk zt- ehad kalr, onda hmid ya mhede grmez hemen Hakk grr. Muvahhid,
yani hakk tevhd-i kmil budur ki, Hakk Telnn ztn gene ztyla birliye, ehline
malumdur.
257
mdi makmtn biri dah budur, yetmiini yazdm her makam er menzildir.
Evveli zlimn li nefsihi mertebesidir. kinci -~--- -+-- mertebesidir. nc -' ~
[198] :-=-'-
668
mertebesidir. Her kim bu mertebelere eridiyse cemi makmlara
erimi olur ve yetimi, bin hicb grm gemidir. Her nesnenin hakkatn ilhmt-
rabbn birle bilmilerdir. Srr- ey nedir ve rh- nebt ve rh- hayvan ve rh- nefsn
nedir? Ve rh- izf ne? Hakk Tel kendine izfet eyledi. Nitekim buyurur:
1 1 1 1 [Ona ekil verdiim ve ona
ruhumdan tlediim zaman,]
669
dedi. nedir bilmilerdir ki, ve rh- izf ile zinde
olmulardr ve rhu yani sret-i nefsi ve sfat- nefsi ve many- nefsi bilmilerdir ve
kendi mansndan Hakk Tely mnezzeh grmlerdir. - - :- --- ~- :-
makmna erimilerdir. Mrid-i sdklardr, evliylardr. Her kim ki, onlar inkr ederse
kfirdir, mnfkdr, mmin deildir. Zr mmin olan onlar inkr etmezler. Klen-
nebiyy (as]: dar ki, bunun gibi mrid-i
sdklardr. Bu zikrolunan makma erimitir, mrid-i sdk ile gire dah seni kabl ede,
teslm olasn, saadet gn bana doa. _-: - -- _-'- '- [O atee, ancak kt
olan girer. yle kt ki, yalanlayp ve yz evirmitir.]
670
Zmresinden hals olasn ki,
onlar kfirler, mnfklardr dnecek yerleri cehennemdir. Kuranda buyurur: -' --
'-- -- + - :-' -- -- -' ---[Elbette Allah, mnfklar ve kfirleri cehennemde bir
araya getirecektir.]
671

RDETN ARTLARI VE DBI FASLI
Biline ki, irdet devletlerin ulusudur. Ve cmle saadetlerin makmdr. Zr irdet
Hakk Telnn mridlii sfatdr, nr- pertevindendir. Mdem ki, irdet nrunun aksi
kiinin gnlnde zhir olmaya mrid olmaz. Ona zahmet ekmeye irdet ibdettir,
mchede ve ak da hemen meyl-i ztullh olmaktr. Mride gerek ki, mride gyet
muhabbetinden shib kdem ola t ki, hakkat ona yz gstere. Zr irdet sliklerin
buradr. Ne kadar kavi olursa, kuvvetli olur. Ann nin oldur ki, mridine teslm ola ki,
l meyyit yuyacya teslm olduu gibi. Mridin kavline, fiiline, zhirine, btnna rz ola
her szn, her iini era uydura. era muhlif ise sdk deildir. Benim iktidrm

668
Ftr, 35/32.
669
Hicr, 15/29.
670
Leyl, 92 /15-16.
671
Nis, 4/140.
258
olmadndandr deyip nefsine nashat ede. Zr eytan vesvesesini tark-i Hakktan
mahrm klmya. Pes mridliin eriti frkadr. Pes pk itikatla mrid-i sdkna teslm
olmaktr. [199] T ki, mrid dah ann gizli murdar libslarn karp, fen tahtas stne
koya, tahret aldra, ondan riyzt ve mchede suyuyla pk denizinden yunacak yerini
yuya ve eriat, tarkat, hakkat kimysyla abdest aldra, nruyla ol kadar yuya ki, evsf-
zemmeden tamam pk ola. T ki gene dnyya kp kefenine bulumaya, t ki namaz
klp snnete komak lyk ola.
mdi bu krk makm bir bir beyn edelim inaallah Tel. Evveli terktir. Mride
gerek ki, eyh iczetiyle fazl terk eyleye, elinde her nesi var ise Hakk yoluna vere.
Yannda bir dirhem komaya mridine verirse onu yiye ve giye, t ki, ashb- suffe
zmresinden olup, eyh sohbetine lyk ola. Ve eer kendi yannda bir dirhem altn veya
gm saklarsa mnfkdr. Zr Hakk Tel vaadine inanmam olur. eriat, tarkat
devletinden mahrm dur, eyh mrdin yolun alsa, mrid onu tr u mr ede. Hakk Tel
ona bin ol kadar nesne vere. Pes Hakk Telnn bir sfat dah cebbrdr, ve ann iki sfat-
mans var. Biri siyici ve kalcdr. Pes mrid Hakk yolunda siye yani varn terk ede ve
kavmi, kablesin ve akrabasn terk ede. Hakk Tel dah ann her birine derece mertebe
bahi kla ve imann mamr ede. kinci tevbedir. Gnhlarna gnl ile pimn ola ve
diliyle istifr ve zsyla nehyi terk, evvel iledii gnhlar rak ilemeye, mrn Hakk
Telnn rzs olan yere harc eyleye, t ki, Hakk Tel ona hidyet ede, tevfkiyle doru
yolu gstere, nitekim buyurur: --~=-- -- -- '---~ -+--+-- '--- -' --
Mans budur ki, ol kiiler altlar bizim kulluumuza megl oldular, hidyet veririz
onlara kullarmza tahkik Allah Tel iyilik edenler iledir.
672
demektir. mdi mrdin
evvel bnyad muhkem olmayacak olursa ann sayi btl olur. Pes mride gerekdir ki,
tevbe-i istiml ede, t ki, merdd olmaya. Zr makmlarn her birinde bir gnh vardr, ol
makma mnsibdir. Nitekim gelmitir ki, [200] 2 2 2 2 Pes her
makmda tevbe kla ve hakkna riyet ede. Drdnc tecrbedir mride gerekdir ki, dny
znetin terk ede ve btn, nefs-i hevsn terk ede. Ve dny dostluun gnlnden kara.
Teallgtndan kesile, bu yeti okuya, gerek mridlerden ola, -= - :-- :- : -
-- --- --' -: -+-- :- J-- -- ' -- Mans budur ki, Kymet gnnde
kii kardeinden, dah anasndan babasndan avradndan olundan ve kzndan her kii ol

672
Ankebt, 29 /69.
259
gnde hline megldr
673
demektir. Pes hline nazr eyle gr mridlik var m? Beinci
uzleti sevmektir. ol kadar sev ki, balk deryda nice huzur ederse, mrid dah halkdan
kamaktan yle huzur ede. Mrid hizmetine gnderirse yle ka. Zr mrid uzlet
etmeyince yedi zsn saklyamaz. Ekser halka karrsa mrid deildir. eyh ona tevecch
etmiye ve hicret sevbn bulan mrid kendini hakdan ayrandan kaa. Mride vcib oldur
sohbeti hemen eyhle ola, mridler birbiriyle sylemeye, meer lzm gele. Altnc
riyzttr. Mride gerekdir ki, kdir olduka az yiye, amel-i slih yokluu ola, ok
yemekten olur hastal, ok yemektendir kula sarl olduu, ok yemektendir
menzilden geri kald, dnyya gnl verdii ve fenya ermedii, nefse kul olduu,
kanaat etmedii ve dnyya ba edii, hireti unuttuu, ve fsid fikirler ok yemekdendir,
dny sevgisini nashat iitmedii, ok yemektendir, mnfk imanndan kald bu
sebebten otura ki, Eb Bekr (ra) buyurdu ki, ben mana geleliden beri, doyunca yemek
yemedim demitir. Bu sz neye irettir? Ey tbiat kullr, edersiniz ki,
2 ( 2 ( 2 ( 2 ( yetine cevap nedir? Bu ki: enbiy ve evliylar evvel emirde az
yerlerdi. Bazs kuru arpa gerdesinden gayri nesne yemezlerdi, vakt olurdu ki, on gn
nesne yemezlerdi. Hatta Muhammed (sav) gnde bir yedi. Nitekim buyurdu; :-
:-:~ ' - :-: --:~-- ~ = ' - Mans budur ki,[201] Yiyiniz iiniz, isrf
etmeyiniz. Yani ok yemeyiniz demek ola. Tahkk Allah Tel sevmez msrifleri.
674

demektir. Nitekim bu yet mttakler hakknadr ki, nice yllar riyztlar ekip t ki, lim
yakna erie, yoksa kfirler, mnfklar hakknda deildir. Zr Hakk Tel cemi pk
nimetleri mtt ki, mminler iin yaratt. Nitekim buyurur; := -- -- - : - J-
-- J- :- - '--=- -'-- -'--- : ~-' = ' --- ' - =- - :--' - Mans budur
ki, yet Y Muhammed kim haram eyledi, Allah telann yaratt libslar ol yoktan var
eyledi, kullar iin pk nimetleri rzkndan, onlar ki, iman getirdiler ihlsla kymet
gnne
675
demektir. Pes az yemek, az uyumak ve az sylemek ve ehl-i dnydan yz
evirmek ve uzlet edip her belya sabretmek enbiylar hasletidir. mdi mrd-i sdk dim
kelb nefsine kahrede, murdn vermeye, t ki, can murdndan mahrm kalmaya. Pes ey
ten murdn veren tbiat kullr, Hakk Tel dem (as)a dedi ki, ~ -~ '' '---
---'=- - ' :--- :=~- - - ' -:- '- '--- ~- -- '+-- '- -=- 4 [Y dem!

673
Abese, 80/34-37.
674
Arf, 7/31.
675
Arf, 7/32.
260
Havva ile cennette skin olun, kamu nimetlerimden yiyin, benim krmde asi olmak veli
buday aacna yakn varman, zr silerden olursunuz.]
676
dedi. Nitekim bu kelmullh
neye irettir ki, gece gndz srlar gibi yiyip imekten, uyumaktan mrnz geirmekde
mminleriz derseniz, yalan dav edersiniz. Amm ey ehl-i hev kezzblar, kymet
gnnde mmine biri kfir, biri Yahdi biri Nasrni, ikisin dah oda ata kendisi nruyla
srat gee. Ey Yahdi, Nasrn bilmez ehl-i hev mrleri, bu szne irettir hi bilir
misin? Mride gerektir ki, kdir olduunca az yiye, az ie, zr bu nefis arslan gibidir ki,
eer demir zincirde a korsan esir olur, eer doyursan zincirden karsa seni helk eder.
mdi nefsi riyzt zinciriyle muhkem balayp murdn vermeyip t ki, seni eytan
yrdp helk etmeye eer gc yeterse kuruca etmek yiye, bir miktr yiye ki, zikirden
kalmaya. Mzc kuvvet miktr yiye, kati az dah yiyip zayf olmaya ki, zikir etmeye
kuvveti ola. Pes etten htar az ede, keiler gibi [202] terk etmeye. Mesel yirmi gnde bir
yiye, on dirhem ala ve dim oru ola. Amm orucun azm hassati vardr. Teallugt-
beeriyye maddesin kati edip hayvniyyei gahr etmektir. Nitekim Allah Tel hads-i
kudsde buyurdu; 2 0 2 0 2 0 2 0 < < < < diynet diye buyurdu. Y
Ahmed iman tadn bulmak dilersen taam, arab kall kl, nefsi a eyle, zr nefis hereye
kildir, seni erre eker, sirlerin hlini nazr et. Pes mride gerektir ki, dim riyzt olup,
Hakka yakn ola. Her trl taam yese kayrmaz, amm ok yemeye, tekml nefis ettim
diye marr olup helk olmaya. Dne-i msta meyl etmeye. Yedinci az uyumaktr. ok
uyumak eytan tuzadr. Cemi znn ba uykudur, ibdetten mahrm eder. Mride
gerektir ki, ban yere komya meer hasta ola. Eer uyumamak elinden gelmezse,
bahinden birin uyuya ya diz ekip uyuya. Gece namazn kldkta, t sabah namazna dek
tevhid ede. Gerektir ki nefsinin ban mchede ekiciyle dve ve takv eyvnn bandan
gidermiye ve nefsini merkeb edinip, Hakk yolunda yrde, eytan yoluna gidermiye.
Sekizinci samtdr. Mrd-i sdka yle gerektir ki, dilini saklya dny szn sylemiye,
kii her ne gerekse sylerse, ne dini kalr ne iman kalr. Zr Hakk Tel ok syleyenin
gnln yakar. Pes Hakk Telnn yakt gnlde ne dini kalr ne iman, dilin fesda
alr ondokuz kaps vardr. Kaan ol kaplar ak dura, hi kimse mmin olmaz. Enes b.
Mlk (ra) eder Uhud gazsnda bir yiid ehid oldu, Raslullh nnde anas iidip
alay geldi. Etti; devlet ve saadet senindir Raslullh nnde ehid oldun, dedi.
Raslullh ol hatuna etti; ne bildin olun ehl-i cennet idiin yet diliyle mlayni

676
Bakara, 2/35.
261
sylediyse, amm mlum oldu ki, mlayni syleyen mmin olmaz imi. Mride gerektir
ki, evktn samtla geire, samt fikrullh, sz zikrullh ola. Dokuzuncu gnl snk ola,
gnl d olup glmeye. Nolayd dnyya gelmiyeydim diye alya, yolda guss ola.
Onuncu [203] cemi halktan kendini edn bile. Onbirinci hi kimsenin aybna bakmya,
kendi aybna baka. Onikinci halk arasnda nefsini vmeye. Onnc vakti sf ede
riydan sna. Ondrdnc takvdr, mride gerektir ki, mtt ki, ve perhizkr ola, hell-
hor ola, knn- eriat zere kla ki, ondan bir nr mtevellid olup, srr- eriatten haberdr
olup t ki, taklid zulmetinde helk olmaya. Onbeinci ucubdan pk ola, ne kadar ibdet
ederse zerre kadar Hakka lyk grmiye. Aceb kldm ibdet kabl oldu mu? diye
alya. Onaltnc kibirden pk ola. Eer kendiden edn kii gelip stne otursa, gnlne
g gemliye, nefsini hor gre. Onyedinci hasetten pk ola. Eer mrid kendiden ziyde
baksa mell olmya. Mridinin hrmet etiine ol dah ede, hased etmiye. Onsekizinci
hrsdan pk ola. Yemee ve giymee haris olmya, t ki kanaat getirince erie.
Ondokuzuncu buhlden pk ola. Ondan sr ola, Hakk Tel yolunda dnyy, hireti terk
eyliye canndan vaz gele. Yirminci cmert ola. Her mridlerin makmnda tkati yettike
ed kla, kimsenin hakkna tam etmiye. Yirmibirinci kendi cann ne sanrsa mminlere
dah onu sana, bir mmin incitmiye. Yirmiikinci ecaattr, bahadr ola, t ki nefs-i
emmresine glib ola. eytan endiesinden olmya, onlar bu yol harmleridir, nefs-i
eytan kahr eylemek bahadrlktr. Yirminc melmettir. Onu ihtiyr ede, yani ad
nmdan gee ve halkn medh u zemmi katnda yeksn ola ve halkn dostluu birle
smrmiye ve dmanl birle gcenmiye, dim nefsi ile cenk ede, hi yumuaklk
etmiye. Yirmidrdnc sabrdr. Mride gerektir ki, ahkm- eriatn altnda sabr ve edepli
ola ve emir nehiy erbetlerin iip, tahamml ede ve mridin terbiyyesine teslm olup
zahmetin ihtiyr ede, cemi lemin bels bana yarsa tarkat- haktan yz evirmiye,
sabr ede. Yirmibeinci Hakkn emrine ve eyhin rzsna muhlif etmeye rzigrda
ektii riyzt ve kld mchede eyhin hatrn [204] dokunmakla menur olmaya.
Yirmi altnc edeptir. eyhin huzrunda vakar ve skun ve tazim birle eyh sormaynca bir
sz sylemeyip sknet dura. Ve btnnda eyhin iretine muntazr ola. Yirmiyedinci
eyhden bir ayb zhir olursa, beeriyyet hliyle derhl istifr edip, ihsn tarkat birle
zrn dileye. Yirmi sekizinci hsn-i hulkdur. Muttasl tabiatn ak tutup hurr-i hb ola.
Tark- Hakkta olan yranlaryla hatrlarna hakret birle sakna. Bakmaya ve sokakta
zerinde kimsenin nasibine tama klmaya, kendi nasibin vere. Hakk Telya yaknlk
262
isteye. Yirmi dokuzuncu sem vaktinde kendini dre hl yrnmeden vecde gelip
hareket etmeye. htiyryla nra ve haykrmya t ki, yrenleri rencde klmaya. Otuzuncu
himmet kademin talep yol ata koya, vcdunda gece zn firkyla ibdetin Hakk
muhabbetinde kala. Her nesne ki Hakk Telda yetiir diye rz ola, hayr ve er sebebiyle
Hakktan yzn evirmiye suu kendine havle kla ve bu yeti okuya - '-'- '-~- '---= '-
'--: '- - :- - - "(dem ile ei) dediler ki: Ey Rabbimiz, biz kendimize zulmettik.
Eer bizi balamaz ve bize acmazsan,
677
iledii gnh takdre havle etmiye, eytan
gibi kendinden bile. Bu yolda murd olmaz diye fari olmaya biline dah ziyde tevecch
ede. eyhin hizmetine mlzemet etmekten yz dndrmeye. Eer eyh onu kovarsa da
gitmiye. Otuzbirinci gerekliktir, mrde gerek ki, kendi mumelesinin binsn gereklik
zre yapa. Hakkla rastl baa yalandan rak ola, halktan mdin kese. Otuz ikinci
yaramazlktan rak ola t ki, eyhin adna toz kondurmya, eyhi ne emrederse Hakktan
bile, eyhin mride emreyledii Hakk Telnn imtisl ve nevhsinden ictinb et
demektir. Ve otuznc, mride gerektir ki, eyhini sevenleri seve, sevmeyen anas dah
olursa terk ede. [205] bu yet birle amel ede kavlh Tel ; --'- :--: '-:- -= '-
-- ' - : :=!- :-- -'-' :' :- -:~ -+:- ~- -+ := -' --
Mans budur ki, Bulmassn ki, bir kavim iman getirdiler Allah Telya, kymet
gnne, dost edineler Allah Telya dah Raslne dmanlk edenleri eer atalar dah
olursa ve evlatlar ve akrabalar dah olursa cmlesin terk ede, dostluk etmezsede.
678

demektir. Onlar Hakk Tel sbit eyledi, gnlnde iman kuvvetlendirdi, onlar Hakk
Tel koyar cennetlere altndan akar rmaklar ebed kalrlar onda. Rz oldu Allah Tel
onlardan bilmi olun ki, tahkki Allah Tel _- :-= '--' :-'- :--' -- :--
: :+-~- = '- -- - ' :-' - -+--='-Mans budur ki, Dah kaan bulusalar iman
getirenlerle, ederler tahkik biz iman getirdik, kaan yalnz kalsalar eytanlarla biz dah
sizinleyiz derler, tahkik deiliz ill maskarala eli mminleri.
679
demektir. imdi ki
zamann ehl-i dnyya karan d mridlerin hli budur, nezbillh. Otuzdrdnc
mride yle gerek ki, her kande durursa garb ola, mnfk arasnda gariblik kahrna de.
Otuzbeinci ak- hakik ann gnln yle doldura ki, yrein yaka, dim gzleri ya
dke, dny lezzetin kese, azlk ve gam ona beraber ola. Otuzaltnc, Allah Tely

677
raf , 7/23.
678
Mcdele, 58/22.
679
Bakara, 2/14.
263
sevmeyi muhkem ola ve her demde szleri zikrullh ola. Cmle lem mlkne aldanmaya.
Otuzyedinci, herkes dnyy ve hireti anmaya yani kbet nice olam demiye. Nefsini bel
mancnna koya, nr- brahime ata, kahrla ldre, varl yok ola, Hakktan gayri yr
istemiye. Otuzsekizinci, ahkam- eriat bile, onu kendine vcib bile, ziyde talep edip
yoldan kalmya. Otozdokuzuncu, dim tefekkrde ola fikri seyr i ilallah ve seyr i fillh
makmna erimek ola. Krknc, mride gerektir ki, kbiliyyet eriti onda ola, t ki,
mridin ird ona tesr ede. Amm mrid-i sdk gc yettike bu zikrolunan krk eriti
yerine getire, bu ahlkla tamam mzeyyen ola, kibet bu makma erie ki, haccn tekml
olup m-i [206] zemzemden iip, cehil zulmetinden zd ola. Her nefiste gre ki, fth-
merif kalple rhu dola, srr- beytullh grp, tekbir tehlil kla, makm- brahime salta
dura, hicb gide zta tevecch ede, matlbunu grp maksdu hsl ola ve zhiri ve btn
sfata say ede. Yedi avt tavf ede ve beytullh dim hd ede. Hevdan tecerrd ede,
Hakkta dura, Hakk rzsn isteye, cann fed kla, susuzluu hi gitmiye, gh m-i
zemzeme gele, ondan ie nk le vakti ola. Arefe gn mescid-i brahimde zuhrla
asr cem ede, cebel-i rahmete ka, Arafata erie, vakfeye dura, maksdu hsl ola. Ondan
mzdelifeye gele, akamla yatsy bir eznla kla, duya tazarra megl ola, ban yerden
kaldrmya. Sabah namazndan fari oldukta vakfeye dura, niyz elden komya, zr niyz-
klarn has makmdr. Ondan sonra Minaya gele tevecch ede, hamd senya megl
ola, redd iin eytana cemre ata ve btnndan eytan kara. Ondan nefs-i emmreye kahr
ede, ondan sonra ban kazda sadr tamam pk ola. Nr- iman birle kalp mnevver ola.
Ondan sonra beytullha tevecche varp, beyti ziyret ede ki, Hacc erkn tamam ola.
Kamu halyk gide, ol mcvir ola, kalbi saf ile dola. Pes Haccl- Ekberdir ede, bir eyi
ebter komya ondan sonra Medneye tevecch ede, Raslullh (sav) hazretine girip
mescidine kalb-i mutahhar trbesini grp, adb zere selm verip, karsnda kym
klp, nrunu grp feny- mutlakta karr edip, ondan Kuds ama gele. Ondan rh- ihf,
lem-i hafden ona zhir ola, ondan vahdet makmna erie inaallah Tel. Hac bu
makma erimez mchid ile Hakktan hidyetullh ile eriir. Murd- ztullh ise amm
halk arasnda ululanmak ise yani avama ho gelecek szler syleye ve haktr der, merdd
olur, makm- vahdete erimek kande kald, amm avam arasnda kefini ayn eden gyet
uludur, amm havas ire gyet budakldr. Zr bu hli bid hatadan rak eder. [207] Ey
gzsz avmlar rifi, Belam bin Baura
680
gibi hevda pervz eder sanma. rifin seyrn

680
Hz. Ms (a.s.) hakknda yalan ve iftira syleyerek, beni srili kandran kii. (Byk Lgat)
264
her dem imdedir, yzn Cenb- Hakka dnmtr, mirat her dem safdadr. Srr-
hafde ne varsa ona zuhr eder. rif-i Hakk Tel pk hlkat kld. Her birisinden bir hle
ere, zt- cmi ola ve akl gnl hutbesin dinleye mnezzehtir anlya ikmet edip, Cumay
kla, beytl- atiki tavf ede t ki, mafiret ola. mdi mrd-i sdk almeti bu ki, amm
mnfk almeti bu ki, her birisi bir hevda dnyya yle mut olmular ki, kul mevlsna
mut olduu gibi. Cenb- Hakk unutmular ve tekebbrlk donun giymiler sanasn ki,
nice bin kelb bir yere cem olmular, dny cfesin yerler, bir lokma cfe iin acib hrlt
ederler, u resme yerler ki, kalplerin kaplamtr, hi hireti anmazlar, hemen garazlar
dny iindir. nk bunlarn gds cfe oldu, ann iin esfel-i sflinde kaldlar, dallet
ire ileri dlar cfe ile dolmu, bunlar sfat- insandan kalmlardr. eytan birle
balanmlar, dny iin Hakktan muhabbetlerin evirmi, dim sayleri er fiilleri
hsrn. Pes mmin sdk bunlar fiilerin grp bunlardan uzlet eder. Kbil olsa kamusun
katl ederdi. Onlara karmak kande kald. Pes ey b-re mbted, cihn nimetine aldanma
ki, tohuma alrsn buhar kalbini karartr, libsn thir eyle t ki, salata lyk olasn, zhirin
btnn pk eyle, riyzt suyuyla nefsin makmndan k, mevlya tlib ol, cihn halk
gznden gib olsun, fen sahrasna tut rhi t ki, hd hsl ola inaallah Tel.
Maksda ermek dilersen drs-selm kl t ki, tecelly-i zta layk olasn. Murd olan
hd-i zt hemen Hakktr, gfil olmasa, zr ban zere bir hicb olsa, gnn nrun
grmezsin. Pes say-i beli eyle, ensr hkmn iptal eyle, kalbin gz ala, lemin nakn
grp anlayasn, Hakk olann han cefdr ve can terkin urmak ann sfatdr. Tazarru ve
nedmet oduna yanmaktr. mdi sliklere himmet gerektir. T ki, kalp [208] beytullh ve
arullh ola t ki, melikeler gelip tavf edeler. Hicb nrunu geip bizzat hitb iite,
yrna aldanmaya. Kavlh Tel; '---~ J~ _-- :=!- - :+- _-- -- - ' -
Mans bu ki, Kim ki dnyda gzsz olsa, hirette dah gzsz demektir.
681
Pes bu gn
gel Hakk grmee say eyle, yoksa hirette dah grmezsin. Pes grmek oldur ki, Hakk
lim yznden okuya. Ann vasfn her kiiden muayyen gre, fark ede. Muvahhid kmil
ola tekarrb ede. Hakk her eyde gre, anlya dnyya aldanmya ve feny yem edinip
tbiat kulu olmya. Pes sliklerin seyri drttr. Amm bu ki, mrid mrid-i sdk
huzrunda nice yllar env mchedeler ve riyzetler ekip, talep kapsnda oturup, Bri-i
Telya yetiim diye dnydan yz evirip uzlet ihtiyr eder ise, tasfiyye-i kalbe ve
tezkiyye-i nefse der. lem-i nefsin makmndan kar, ondan kalbin kaps alr,

681
sr, 17/72.
265
makm- tekmile eriir, marif ona kef olur. Pes ikincisi, tamam nefsin rhuna tbi olup
menzile slk edip, kalbin lemine erie, ondan nr doup nefsinin sfatn mahvedip nefs-
i nrn olup, kalbine mut ola. Nrn zhir eder, Thy okuya. Pes seferin ncs
oldur ki, feny- mutlaka ere, vcdu tamam mahv ola. Makm seyr-i ilallaha erie, zt-
Hakk hd ede, ayn-i cema erip, Hakk Tel tecell-i zt ede. Pes seferin drdncs,
seyr-i fillha erimektir, inyet-i ilhiye erie, hicb makmndan hals ola, kef fetih
devletine erie, devlet kaps ala, hlvet hnesinde otura, kalple, ruhla mteveccih ola.
Ayardan uzlet ede, matlbu kendi yinesinde gre. Ondan sonra drt sefer tamam olur.
Kle Raslullh (sav): | 2 | 2 | 2 | 2 [hicret yoktur, bundan sonra
fetih oldu Mekke.]
682
dedi. Ey feth-i Mekkeden b-haber hicret zulmnde gark olmu,
ilmine marr olan ahmaklar, rh- Hakka yol bulmak her kiiye myesser mi olur?
Sanma. Biline ol mrid olur ki, ona fazl- sbhni yetie, muhabbetullah glib ola [209]
mihnetlere giriftr ola. Bir kez tecell-i zt kla. Ol yr diye gurbetlere der kta ister,
Hakktan rz gzetir, dim firk- barn dalar, ol vakit ki, Hakk Tel ona bir mrid-i
sdk verir, onu ird eder. Kurb-i nevfili ona teslm eder. Eer kendi yerine talim ederse,
ona samtla riyzta yapa ve dilinde zikir kalr. Ondan sonra mlhime makmna eriir,
ilhmt- rabbn birle mnevver olur, her nesnenin hakkatini ilhm- rabbn birle bilir.
Ondan mutmainneye eriir, hitb irci ye kil olur, gnlnden rz pinhn bulur ve
dilinden vridt- ilh doru dnydan ve ehl-i dnydan yz evirip, alyktan ruh zd
olur. Bahr-i muhta der ebed kalr, n istirka eriir ondan menzilde ol, dim seyr-i
ilallaha ve seyr-i fillha erer, cemiye eriir, srr- ilh ona ayn olur, nrla zulmetten
beyn bulur, kemle erer, ol nr-i yaknden. Pes mrd-i sdk olduu isbt olur.
MRDN ZKRE HTYCI FASLI
Kavlh Tel; :'- -: Mans budur ki; yle ise siz beni (ibadetle)
ann ki ben de sizi anaym.
683
Bir yette dah buyurur; -- : :--' -- '+' :
:-- Mans budur ki, Zikr eylen ok
684
demektir. Amm farz olan zikran kesiran
oldur ki, Hakk Tely her szde, her fiilde, her hlde unutmaya, Hakk Teldan gayrinin
rzsn ilemeye. Amm sliklere nisyndan hsl olur. Nisyna sebep oldur ki, bidyeti

682
Ahmed, Msned, I, 226, 355, III, 22, V, 187; Buhr, Cihad 1, 27, 190, Fezils-sahbe 74, Mez 50;
Mslim, mre 85, 86; Tirmiz, Siyer 33; Nes, Beyat 15; Drim, Snen, II, 312.
683
Bakara, 2/152.
684
Ahzb, 33/41.
266
hilkatte rh vcd- zuhra geldi. Hakk Tel ondan kuvvet koydu. Pes birine kuvvet-i
akl derler, ol bata olur. Pes ikincisine, kuvvet-i hd derler, ol cierde olur. ncs,
kuvvet-i gazb derler, ol yrekte olur. Pes ol kuvvet-i hd ve kuvvet-i gazb, kuvvet-i
akla glib olsa, pes ikilik zhir olur, ruhla Hakk arasnda. Pes Hakk Telnn zikrinden
ayrlr. Zr slik hem kendine zkir olsa ve hem Hakk zkir olsa, bu ayn-i irketdir.
Nitekim Hakk Tel buyurur: , , , , 2 2 2 2 yani Zikir eyle
beni gayrisin unuttuun vakit,
685
T ki, benim zikrim irksiz ola, demektir. Pes ruh bu
lem-i mlkde bu kalbe yetiti. Bu aralkta her neye nazr ederse, zikir miktr Hakk
Telnn [210] zikrinden geri kalr. T ol mertebeye varnca her biri hicb olup, Hakk
Tely unutturur, onlar hidyet zikrinden mahrm kalrlar. nitekim buyurur ;
\ \ \ \, , , , Mans bu ki,
Olmaynz ol kimseler gibi ki, unuttular Allah Tely.
686
Pes onlara kendilerin
unutturdu demektir. Amm hicb Hakk Tely unutmaktan zhir oldu, kalp hastalna
sebep oldu. mdi ol kalp zahmetinden kimse hals olmaz, mdemki mrid huzrunda
riyztlar ekip ve ayardan uzlet edip, dim kuvvet-i darb cehirle zikrullha megl ola,
t ki kuvvet-i hd ve kuvvet-i gazp ile kahr ola ve zayf ola, t ki ayardan zikir
nrundan mahvola, t ki gnl barghnda mevcd ola. Mrd-i sdk, kuvvet-i darbla l
ilhe illllh zikrine megl ola. Nefyile barghn ayr zahmetinden hli kla ve isbt
tarafndan illllh tecellsi hsl olur. Muntazr olmak gerek. Pes buyurur; ~-:- ' -
~-' - 4- _- ~ ~'-Mans budur ki, Tamam eylesin namaz ya gazy, ibdette
zahmet ek, dah rabbnden yana rabet eyle
687
demektir. Pes ey namazdan, gazdan
habersiz ve zahmet ekmekten kaan, ilmine marr ahmaklar, bu yet neye irettir, bilir
misin, mbtednin gnl masiyyet ilemekten kat taa benzemi. Pes gnl tan soyup,
iinden sbhna yol bulmaktr. Kuvvet-i darbla zikrullh gerektir. Zikrullh eylemek nefs-i
emmrenin kapsn ykar, vrn eder isen, emmre shib krndir, seyfullhdr. Mbted
mansr ve u meydn- akta mestne kalp, nefsini dar eder. Ve kfr mana tebdl eden
tevhiddir. Kalbin deccl sanr, vrnn mamr eder ve mrdi gufrna lyk klan
tevhiddir. Ak- meczyi ak- hakkye tebdl eden, ve gnl gzn aan ve sliki
seyrna ileten ve gnl hnesinden b-kane-i srp karan darb- tevhiddir. Zr gnl
sultan pk olmaynca mihmn konmaz. Pes mrid-i sdk mridden zikir mayasn darb-

685
Kehf, /24.
686
Hair, 59/19.
687
nirh, 94/7-8.
267
tevhidle alr ve eer szlerine hid gerekse Kelm- Hakta mezkurdur. Kavlh Tel:
6 ( 6 ( 6 ( 6 ( 2 2 2 2 Mans
budur ki, zikreyleyiniz Allah Tely, atalarnz zikreylediiniz gibi ya ondan artk
688

demektir. [211] Bir yerde dah buyurur
: | || | 2 2 2 2 6 6 6 6 2 2 2 2 \ \\ \2 2 2 2
| || | Mans budur ki, onlar ki, iman
getirdiler dah dolanr gnlleri zikrullhla ona olan zikrullhla dolanr gnlleri.
689

demektir. Pes mride yle gerektir ki, iki elin uyluu zerine koya ve gzlerini yuma,
gnl cmle eydan Hakka hazr ola ve tamam tazimiyle balaya ve kelime-i V V -
= dedii vakit tamam kuvvetle diye ki, = V - V gbekten gele ve = V gnlne
dokuna. Bir vecihle ki, zikir eseri ve ann kuvvet-i cemi zsna yanaa, gnlnde
mansn fikreyleye t ki, hd gnlne de, nefyede, hi nesne istemiye Allah Teldan
gayri cemi havtr- l nefi ede. Pes Allah Tely isbt ede, dny muhabbetini
gnlnden koparp yabana ata, Allah Tel muhabbetini gnlnde kim ede, bu tertip zere
mdvemet ede. Nitekim V - V = kelimesiyle isbattr. Kim ki, mal dny
mensbunu terk eyledi ve dny dostluunu gnlnden kard, pes nefi tamam eyledi.
Kim ki, Allah bildi, kelime-i ehdeti bilmi olur, mbrek olur inaallah Tel. Yoksa
ata ona taklid-i birle ehdet kelimesini demi olmaz. Zr mala ve mensba tapan ve ehl-i
dny ile dostluk eden, puta tapar. Bu szme hi phe eyleme.
Nitekim bu kelime-i ehdetin mans onlarda bulunmaz, mriklerdir. Bu zikr iki
trldr, biri takld biri dahi tahkkdir. Takld oldur ki, zikr-i avam azndan ya ana ata
azndan iitmitir. Pes bu resme zikir gnlde eser edip fide vermez. Pes bir tohum
gnden terbiyye grmemi olsa, onu yere sasalar bitmez, zr hamdr avamn zikri dah
bunculayndr hemen dillerinde riyettir, yoksa hirete hi fide vermez. Ve zikr-i hakk
bu ki, shib-i velyet mrid-i sdk telkini tasarruf kla. Mrd-i sdk ol kbil ve alak
gnll yerine zikr tohumunu ekerse, ol mrid eser edip gnlnde biter, nk mrid
gnl nadas olsa [212] ve tbiat dikenlerin tarkat trbn birle dikenleri aytlansa tamam
pk olsa, ondan mrdin ihls birle mridin himmet gneine velyet suyuyla terbiyyet
bulsa, iman- hakk seyr-i zhir olur, gnden gne bitmee balar, t ki, tevhd-i ihsn
bitmesi olur, ondan irfan eceri olur. Pes zikir mminin gnlnde bir aaca benzer ki bir

688
Bakara, 2/200.
689
Rad, 13/28.
268
pk sulu topraa dikilir, kelime-i tayyibedir, derhl ol aacn kkleri cem-i zya eriip
siryet eder. Hi yer kalmaz ki, tevhdin vcda erimemi ola. Nitekim Kelm- Hakkta;
5 5 5 5
dedi ki, Aacn gnl yerinde kk muhkem olsa ol vakit zikir aacnn
budaklar ycelmeye balar.
690

\ \\ \ 2 2 2 2 \ \\ \ Neye irettir ki, bu
makmda gnl zikir dilinden olup fikrullha balar t ki, gnl fikrullhdan lezzet bula,
gnle teevv vermiye, ol vakit gnl fikrullhdan diliyle zikrullha megl olur. Bu tark
zere mdvemet eyleye t ki, zikir aac perveri olup ycelmeye balar. Mdem ki zikir
aac kemline erie, pes mhede iekleri aacn budaklar ucunda almaya balar, ol
iekten mkefet ve ilm-i lednn yemileri hsl olur, amm bu mertebe her mkallide
myesser olur sanma. ol mrd-i sdka olur ki, zikrullh tohumu tamam olup, velyet
mrid-i sdk yemiinden olmutur, dnydan ve ehlinden yz evirip, uzlet ihtiyr edip,
mrid huzrunda nice yllar riyztlar ekip, env mchedeler klp, gece ban yere
koymayp, uykuyu terkedip Hakk Tel ak- nrna yanp kl olmutur. Mride gerektir
ki, azmini az uyumaya ve samt sanat edinip, zr bu znn uyku badr, zy ibdetten
mahrm eder ve ok sevilmek gnl ykar harb eder. Pes mride gerektir ki, ekseri
evktn samtla geire ve zikrullhla geire. Nitekim Kelm- Kadmde buyurur:
\ \\ \
Mans budur ki, Ey onlar ki man getirdiler, zikreylen Allah Tely.
691
demektir.
[213] Muhammed (sav) etti imannz kurtarn dedi. L ilahe illllh ok demekle dedi ve
etti ki, size haber vereyim mi? Allah Tel katnda efdal amelden ve altn, gm sadaka
etmekten ve kfirlerle cenk etmekten hayrl olan ii, dedi. Ettiler haber ver dediler. Etti ki,
zikrullh ok edin.
692
Eer umak bahelerinden bir baheye girmek istersen, zikrullh
meclisine girsin dedi. Pes imann bnyd, muhabbet-i ilhidir. Muhabbet-i ilhnin nin
zikrullh ok etmektir. Pes Raslullh (sav) buyurur ki, Allah sevmenin almeti
zikrullh sevmektir
693
dedi. Eer sil sul ederse ki, zikrullah m efdl, yoksa Kuran
okumak m efdldir? Diye zikrullah Kurandandr. Nitekim Hakk Tel buyurur ki,

690
brhim, 14 /24.
691
Ahzb, 33/41.
692
Bulunamad.
693
Bulunamad.
269
6 6 6 6 Mans bu ki, zikrullh uludur
694
bu yetle sbit
oldu ki, zikrullh efdaldir cemi ibdetten. Hakk Tel bir hads-i kutsde buyurur; l
ilahe illllh kelimesi benim hisrmdr, her kim girdi azbmdan kurtuldu
695
demektir.
Eer sil sul ederse ki, zikrullh cehirle etmeyi etmek mi efdldir yoksa ihf ile mi? diye.
Cevap budur ki, cehirle etmek efdldir. Ann iin ki, nefs-i emmrenin kalesi masiyyettir
ki, tatan kat olmutur. Amm ol kaleyi yakp harb etmeye tb- kudret gerektir ki, mrid
onu ykp nect bula, amm ann tb- darbla, cehirle zikrullh etmektir. T ki, lem-i
nefsin makmndan urc edip, ka leme yol bula, ondan Allah Tely yedi ksm
zerine zikretmek ona myesser ola inaallah. Yani gzleri Allah Teldan korkup
alaya ve kulaklar dim Hakkn ahkmn iite ve dili hamd sen ede ve eli aza seh ede
ve ayaklar cehr-i vef yolunda sbit kadem ola ve gnl havf-i recda ola ve can rz ile
ola, t ki, nect bula. Zikr-i haf peygamberleri ve onlarn snnetlerine tbi havss-
evliylara mahsustur. Cmle enbiylar ve havss- evliylar zikr-i hafiyyeye evvel emirde
cehr ile [214] zikrullh etmekle eritiler. Ve nakildir ki, Hz. Raslullh (sav) cehr ile
zikrullh etti, ol zamandan bu zamana gelince islm ehirlerinde ilimle amel edici vrisleri
mescidlerinde ve hnelerinde cehr ile zikrullh ettiler ve mecmul- Fetavde eder ki,
zikrullh cehr ile etmek snnettir. Pes Ferite olan da getirmi ki, getirildii vakit
meyyid cehr ile zikrullh eyleyeler, zr ki, ehl-i kitba tebihdir ve eer sil sul ederse ki,
Kdhn fetvsnda cehr ile zikrullh eylemek haramdr dimiler. Sen ne delil birle
helldr dersin diye duhl edenlere, cevap bu many isbat edici yeti kermeler ve hads-i
kudsiler ve hads-i nebeviyyeler ve fukah kitablarndan rivyetler ve yet-i kerme budur
ki, kavlh Tel;
\ \\ \
Mans budur ki, Ey onlar ki iman getirdiler zikreylen Allahzikir ok.
696
demektir. Ve
Tefsr-i Bevde getirmi ki, bni Abbas (ra) bu yetin tefsrinde buyurmu ki, Hakk
Tel kullrna emretti ki, farzdr her birine haddi ve kad melim eyledi ve her bir farz bir
zrle sakd eyledi. ll zikrullh farz ki, bir miktr beyn eyledi hemen ok zikrullh
eylen diye buyurdu, akl banda olduka hibir yerde bir halde zikrullh eylemeye zr
buyurmad, evveli farz olan zikrullh kesrn oldur ki, Allah Tely ebed unutmaya.
mdi Eb Said el-Hudr (ra) buyurduu zikran kesran cmle ferizdendir. yle olsa

694
Ankebt, 29/45.
695
Bulunamad.
696
Ahzb, 33/41.
270
ferizin Hakk bu ki, ikre ola thmed defi iin. Zr terk eylemek thmeddir, ikre
olmakta riy olmaz, hlisn muhlisn olacak. Raslullh (sav) buyurmu ki, Ferizde riy
olmaz. ikre olmakta zr feriz din-i islmn ulu nindr.
697
ve Hakk Teldan
hikyet eyleyip demi ki, Raslullh (sav)e Hakk Tel buyurur ki, ben kulmla bileyim
beni zikreyleseler, beni ihf eyle [215] gnlnden ben dah kulumu onculayn zikr ederim
kimseye bildirmezin, eer bir kulum beni bir cemaat iinde anarsa hayrla, bende onu bir
cemaat iinde anarm ki, ol cemaat hayrldr ki, melikeyi mugarrabndir, benim kulum
grn ki, beni tazim edip halkarasnda ad zikreder diye medih birle adn ona diyen dedi.
bni Abbas (ra) rivyet eder; Raslullh (sav) buyurmu ki, zikrullh ol kadar ok eylen
ki, hatta mnfklar diyeler ki, bunlar murler ancak diyeler dedi. Pes tlib-i Hakk
olanlara cehirle zikrullh eyledii iin murler diyenlere Raslullh (sav) mnfk diye
ad koyanlara bu lnet drna aslm kalasn. Zr mnfklarn cezas budur. Zr zikran
kesran ferizdendir, yle olacak sair ferizler ikre olup, hi kimsenin duhlu olmayp
bu zikran kesran farzn ed etmekte cehirle olduunda bu savt ve sad nedir, deyip
mcerred riydr demek mnfklk almetidir. Halbu ki, Hakk Tel brahim (as) zikri ve
duy ve h ettii iin medih etti. Nitekim buyurur; 2 2 2 2 | || | ve Mn adl
tefsrde buyurmu ki, evvahn ona derler ki, zikri ve duy cehirle ede. Amm mrd-i
sdk kendi nefsinden zikrullh resuh bulsun diye cehirle zikrullh eylemek ak- ilh bir
deme glib olsa, akndan duramayp darb- cehirle zikrullh eyler. Ak olmayan ihf ile
bile eylemezde inkr eder nezbillh. Cizdir ve ref-i havtr iin niyyet eylemek garz
cizdir ve Mecma Nevzil adl kitapta ve Tatarhanda ve Fetevy- Hassmide ve
Fetavy- Kberda ve Fetavy- Safrada ve Cmiul- Muzmeranda ve Fetavy-
Serci de ve Tecyin de zikrolunmutur, ve hamamda cehirle Kuran okumak mekir ve
heder. Amm ihf ile deil, amm cehirle hamamda tesbih ve zikrullh mekruh deildir.
Pes hamam eytn eviyken, cehrile zikrullh eylemek bu denli kitaplarda mekruh deil
olduu [216] sbit olmutur, ya eytn evi olmayan yerlerde ve Allah evlerinde cehirle
zikrullh eylemek nice mekruh ola, h deildir, belki mstehabdr.
Hsl- kelm meyh- kibr arasnda ihtilf budur ki, zikrullh cehirle mi evldr
yoksa ihf ile mi? Haram olmasndan deildir, zr haramdr veya mekruhdur diyecek
kymette ne cevab verir, kymette azba urayanlar aklyla bilinmez, belki nakliyle
bilinir. Hangi yette, hangi hadste var ki, kymette bir taife muazzeb olur? Allah adn

697
Bulunamad.
271
cehirle kati kati zikreyledii iin diye tesbih ve iret eyleye, h vekell. Msbihin
Muhtasar adl kitabnda erhinde getirmi ki, mrid zikrullh cehirle eylemek cizdir bil
ki, mstehabtr demi. Zr ezkr cehr ile be trl fide vardr. Amm bu ki,
mminlerden islmn zhir olduundan saf ederler, ill mnfklar cef ekerler,
daldn isterler nezbillh. kinci budur ki, cehirle ve darbla l ilahe illllh
kelimesini zikreylemek bir macuna benzer ki, nef ile fsid fikirler zil olur. Pes marz
kalp ve ahlk- nefsniyye ve sfat- hayvniyye ve dny sevgisi ve gazb- glb olmak
ve hrs ve kibir ve buhl ve ucb ve kin glib olmak, bu cmle fsid fikirlerden hsl olur, bu
sze hi ekk ve phe eylemen. Vcdun ehrine gir, amm bu sfatlardan kurtulmaya
cehirle darb- tevhid gerektir. Fsid taraf zil ola ve isbat taraf- mnevver ola, nr sebebi
bile shhat-i kalp ve tasfiyye-i ruh ve tezkiyye-i nefis ve tecell-i esm-i sfat hsl ola, t
ki, mrid nect bula. nc fide bu ki, cehirle zikrullha balad vakit nice kiiler
gnlne eser eder, gelip bile zikrullh eyler, hem halk dah zikrullha tbi eylemek
sevbtr der. Drdnc fide bu ki, zikrullh sadsn kimler iitse, canldan canszdan
Hakk Tel onlarn saatince sevb vere, ol zikrullh iitenler ehadet ede. lh sen bilirsin
ki, falan kulun halk uyurken ol seni cehirle zikrederdi, biz iittik diyeler inaallah. Beinci
bu ki, gnlne gelen fsid fikirleri ve zikr-i cehri def ettikten sonra mrdin dalam
akln cem eder, zr insann vcdu bir ehir gibidir. Nitekim bir ehir halk dalmken
[217] Cuma gn namaz vakti olsa, cemaat ezn avazn iitip cmiye cem olurlar ve
perakende olmu, akln zikrullh cem eyleyip huzr- kalp hsl edip, amel-i slih kla t
ki, nect bula eriata islmda gtrm ki, gfiller arasnda ve pazarlar ardnda zikrullh
ilmini ganmet greler, ol ki, bir gfil uyana. Zr dny uulnde olanlar gfiller. Bir kii
dese ki, fsk olan yerde ben dah zikrullha megl olaynda ola ki, fsklardan men olalar
diye cehirle zikrullha megl olsa, ol zikri efdaldir, gayri yerde ettii zikirden. Zr ol
fsklar sebep olur men etmee dedi. Pes bu nesne kati acebtir ki, pazarlar ardnda ve
hamamlarda cehirle zikrullh eylemek cizken, ya ilimle amel edici vrislere
mescidlerinde ve hnelerinde cehr-i zikrullh eyleyenlere, cemi ehl-i tevhide hor bakanlar
ve duhl edenler mrid ve bu asr almeti anlk deildir. Hasedinden meyhn mbrek
cehr-i tevhd-i nr ile nrlandn hased edip inkr eder. Zikrullh eylemezde rfizdir
diye duhl eden mnfklarn hli nola? Nitekim Hakk Tel buyurur ;
\ \ \ \ | || |
Mans budur ki, kim zlimdir, zlimden dah zlim ol kimisinden ki, men oldu
272
Allah Telnn mescidlerinden ki, onlarn iinde zikrullh eyleyenleri
698
demektir. Pes
mnfklar almeti budur ki, tevhid meclisin daladn isterler, derlerse ki, bni Mesud
zikrullh edenleri mescidden kard habere cevabn nedir derse? cevab budur ki, azzler
arasnda bni Mesud, bu sz iftirdr derler. Zr bunun gibi fiil etti demek
yetinin mans bni Mesud fehm eylemedi demek olur. bni Mesud
yet-i kerme ile sbit olan zikrullh men ede de inkr edemez mi? Allah Tel onlardan
rak eyleye. Bu many tahkik bilirken cehirle zikrullh edenleri mescidden srp
kartmak gyet baid dir. bni Mesuda hz bhten azmdir ve hem haber-i vhiddir
dediler. Ve eer ederlerse ki, Allah Tel buyurur ;
4 4 4 4 2 4 2 4 2 4 2 4
\ \\ \ | | | | 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2
[218] Mans budur ki, [Dah zikir ile rabbni nefsin iin miskinlikle, korku ile dah bir
kelm syleki kati sr olmaya kati ikre olmaya kuluklarda akamlarda olma
gfillerden.]
699
demektir. Amm bu yete cevab bunu deriz ki, Raslullh (sav) hazretine
mahsustur ve ann snnetine tbi havss- evliylara mahsustur. Zr rhu haf zikri
mntehler kadar her kiiye myesser olmaz ve Tefsr-i Kebirde bu yet Raslullha
mahsustur diye buyurmular. Ve eer derlerse ki Hakk yemii zikr-i cehirle yetlerde ve
hadslerde sbit ola, ya bu seleften Bezzzi, Kutb ve Muhtar gibi kitablarda nin
cehirle zikrullh etmek mekruhtur dediler? Bu kitablarn musannflar, ol yetleri, hadsleri
grmediler mi, ya anlamadlar m, diye, sul ederlerse cevb- f budur ki, hadste
gelmitir ki, ulemnn ihtilf rahmettir dedi. Mesel ehl-i snnet vel- cemaat mezhepleri
usl- dinde iken, furuda bir olmayp drt mezhep oldu. Pes bizim murdmz bu yetleri
ve hadsleri anlamadlar demek deildir. Onlarn szleri muammdr, ehline malumdur,
her kiinin akl ona erimez, her bir szlerinde bir gayri murd vardr. Zhirine marr
olup ehl-i tevhide duhl edip helk olma. Raslullh (sav) bir gn buyurdu ki, Y Eb Zer
gemini yeni eyle, derydr gider ve azn tamam al sefer uzaktr.
700
mdi amelde ihls,
Hakk Tel srr ve ahfy bilir, ykn yeni eyle, ukblar isabdr ki, yeni ykller
hals bulur dedi. Amm mride gemisini yeni eylemeye derydan hals olmaya cehirle
kuvvetle darbla zikrullha megl olmaktr, gece gndz mnfklarn duhl ettiine
bakmaya. Raslullh (sav) bir ashba buyurdu ki, Amel kl, cihnda durduun kadar amel

698
Bakara, 2/114.
699
raf, 7/205.
700
Bulunamad.
273
kl cennette bakabildiin kadar, amel kl Allah katnda hacetin olduu kadar, gnh ile
cehenneme sabrn kadar.
701
dedi. eyh Gazzl (ra) demi ki, cemi lemin ilmini bu
hadsde cem etmi bu mandan ona dedi. Bu sze mnsib Raslullh (sav) mer olu
Abdullha buyurdu ki, Dnyda [219] bir garib insan yolcu gibi ola ki, terk-i dnydan
elin ek dnydan kendini kopar, ehl-i kubr bil.
702
dedi. Amm bu sze Raslullh
fenya tebihe eyledi ki, dnyya tlib olan marr olmaya. Dnydan ve ehlinden yz
evirip Hakka yz tuta, hemen fenfillh ola, evvelden hirden gee, lm gelmezden
nce le. Zr Raslullh (sav) ln lmeden diye buyurdu. Pes mrid bu makma
ermeyince, ona tecell-i zt hsl olmaz. Raslullh buyurmutur ki, Beknn yemii
fendan sonradr.
703
Nitekim Allah Telnn ztn ve sfatn bilmektir, cmle eydan
Allah ve Raslullh sevmektir. Amm mrdi bu makma erimeye nice yllar mrid
huzrunda riyztlar ekip ve gece gndz kuvvet-i darbla cehirle zikrullha megl
olmaktr. Eer gerek tlib isen muhrim ol, hevdan tecerrd eyle, Allah Telnn
hevsna u, dim nefsinle harb et, it nefsin murdn verme, Hakk rzsn istemeye say
eyle cann yoluna fed koya. Vcib oldur ki, mrid dnyy ve ehl-i dnyy terk ede,
severse Hakk seve, fn dnyy koya, beky isteye, bu fen mlkte kimse bk kalmaz,
bu gn grme hireti gr. Klen nebiyy (as);

yani Her kim dnyda grmez, hirette dah grmez kalr.
704
buyurdu. Pes mrd-i
sdk odur ki, bde-i ak- ezelden n etmi ola, bundan nr- aka yanp kalbin sf kla,
ensr hkmnden Hakk Tel emrine itaat kla. Zr ibdetin nicesi ilm-i ledndr, amm
mrdin hnu cevr cefdr ve dil can terkin urmak ann sfatdr. Mrdin gnl rha
tbi olsa, marifetle dolar, mnevver olur. Amm olmasa meshib-i eytan olur, zr gnl
nefse mildir, amm ona gre tedbir eyle. Eer gerek mmin mrid isen gfil olma,
mminin kalbi beytullhtr. Mamr ile t ki, melikeler gelip her gn tavf ideler.
Mmin mrdin kalbi, tfl olan gibidir, her ne grse ona meyl eder ve onu kesb eder. Pes
mride riyzt, mchede gerektir ki, ferdya aldanmaya [220] nefsini klmaya ve kalbini
rhuna tbi ede, mchede kuan kuana t ki, nefsi eytana eymeye. Murd olan hd-
i zt Hakktr. k- sdklar birinizden hd-i zta gnl kn olmaz, hicb vki olursa

701
Bulunamad.
702
Bulunamad.
703
Bulunamad.
704
Bulunumad.
274
men eder. Bundan hakkate tecell gelmeye, gfil olma ehl-i nra ihrk- cd-i veche cell
dah budur. Zr zerinde bir hicb olsa, gnn nrun grmezsin. Eer vechullh dilersen
yetmibin hicb ge, sem-i rha kast eyle, t ki harfsiz sedsz bizzt mevldan hitb iit.
Pes ruh- insn Hakkn mazhrdr. mdi cehirle lem-i nefisten k, lem-i rha var,
vcdun zulmetinden k, Hakkn vcd- nruna var ve rh- kll ve czi bil ve
czde kalma. Seyr-i ilallaha eri, matlbun hd-i zti ola. Mutlak- fen meydnnn
shib-i Kuran ol, hirette hals olmak istersen.

TARKAT DBI FASLI
Ol mrid eyh katna nice varmak gerek, amm mrid eyh katna sa yanndan
vara, eyhinin yzne bakmaya ve yabana dah bakmaya, trba baka ya eline ve selm
verir gibi topuuyla ban trbdan yana eye, ellerin balaya aztmaya gan gan
sylemeye. eyh bu kelm niin byle der diye sormaya, eyhin tabirine rz ola ve eyh
bir kelm sylerken mrid hi kimseye bakmaya nne baka, eyh kelm tamam
etmeyince kalkp gitmeye. Ve syledii gibi sylemeye, oturduu gibi oturmaya ve yerine
oturmaya ve basmaya ve yedii gibi yemeye ve giydii gibi giyinmeye. Zr Raslullh
(sav) buyurmu ki, Meyh donuna donunuz benzetmen t ki, kavlin fiilin ve hlin ona
benzetmeyince.
705
dedi. Zr meyhlar donun giymek her kiiye lyk deildir,
meyhn tasnif ettii nesneler telkin olduuna hikmet nedir? s ve kara imme ve
hrka ve seccde nedir ve irsle sarktmak nedir ve rid nedir?
mdi bir kimse bu zikrolunan almetlerin ala hide ala hide rhuna ve srrna lim
olup ve haddin kesb etmese ve ehl-i tenzh olmasa, Nasr gibi ehl-i tebh olup bu
zikrolunanlar takldne ilese meri kezzabtr. Cneyd-i Badd (ra) etmi ki, bir kimse
fakir donunun srrn bilmese [221] ve haddin kesb etmese, giymeye hirette ona bir soru,
hesb olaki hi kimsenin hesbna benzemeye. Bir kimse hrka giyip, tebh-i zhir zere
kalsa libslar benzeyip fiil-i hlleri fukary- sbirne benzemezse, hev bahrinde gark
olmulardr. Zr halk onlarn irkin fiilerini grp, hep bu yoldur deyip slikine hakret
birle nazr ederler. Pes yle olsa onlarn hirette azblar kati ola kezzablara.
Amm mrid taam yerken diz kp otura ve lokmay azna ge koya ve evvel sa
yanna ineye, amm bltrmeye ve damlatmaya, lokma aznda iken sylemeye ve

705
Bulunumad.
275
kimse lokmasn gzetmeye, kahkaha ile glmeye, ban gvdesini kamaya ve pk olan
taam yermeye her taama izzet edip, teenn birle yiye ve kimsenin nnden lokmasn
almaya ve taamdan sonra elin yuya.
Su imenin dah adb vardr. Evveli barda iki eli ile tuta ie ve stne
dkmeye bir yudum ie bir yudum dah ie, n de bir miktar artacak ie.
Szn drt adb dah vardr. Sz sylemekdir, amm kat sylemeye, dem-i birle
syleirken evresine bakmaya, her kelm sylerken teenni birle syleye, harflerin belirte,
t ki, ben diye sylemeye.
Ve be adb dah sf giyimindedir (libs giymek.) Amm libsn sa yanndan
giye, kuan gyet muhkem balaya ve immesin otururken sarmaya, kymda muhkem
sra bozulmaya bozulmaktan sakna, kiinin immesi bozulmak helklk almetidir. Ve
donun otururken giye, amm bama sandan giye, kardkta sol ayan kara,
baman eytana aldrmaktan kati hazr ede. Ondan dra dah kmaktadr. Evveli
eikten dra karken gle gle kmaya ve ge bakmaya trba baka ve zikrullh ile
ka.
Yolda sormak adb bu demektedir. Evveli, kati yrmeye, gittike kuvvetle
yrye ve canavar haklarn yemeye ve drt bakalak gitmeye ve tatan taa sekmeye, bir
kiinin ardndan bakmaya kendinden kimsenin nnce yrmeye.
Mahallede yrmenin drt adb vardr. Evveli, ii olmadan mahalleye yrmeye
ve kimsenin evine bakmaya ve olancklar pmeye, kardan kiiye [222] yakn yrmiye.
Pazarda yrmenin be adb vardr. Kimseye omuzun vurmaya ve uzakta olan
kiiye armaya ve pazarda la etmeye ve glmeye ve tkrmeye ve taam yemeye ve su
imeye.
Hasta hlin sormakta be adb vardr. Evveli, ikindinden sonra hastaya varmaya,
vardkta gler yzle gire, sa yanna otura ve ok durmaya, du klp kalka gide.
Gaznn drt adb vardr. Evveli, dmandan korkup dlbendin bozmaya, yere
vurmaya ve dmandan kamaya, hlisn muhlisn ehitlik isteye.
Makberaya varmakta drt adb vardr. Evveli, tekbir getire, ondan ftiha okuya
elhkm okuya miskinlikle yrye, makbereye basmaya, tkrmeye, sylemeye,
zikrullh terk etmeye.
276
Dee girmenin drt adb vardr. Evveli, taharetle ola, sol yanndan gee sa
yanna otura, on kerre istifr ede, bk evrdn okuya, ondan sa yanna yata, kalkt
vakit sa yanndan dne, zikrullh ederek kalka.
Bardaa su komann iki adb vardr. Evveli, barda yuya ve su koyarken
dkmeye ve doldururken azn serpe.
Bamak evirmekte iki adb vardr. Bama sol eliyle evire ve bamak essi
giymeyince kendi giymeye.
adb mescide girmekte var. Sa ayan evvel gire ve gnl sankl birle ve
zikrullh ile. Ve adb mescide oturmaktadr. Evveli, drt yana bakmaya ve sz
sylemeye, dim dili zikrullhta ola.
Ve adb mescidden kmakta var. Evveli, tez gitmeye ve deme dokunmaya ve
eikten sol ayan kara. mdi bu adblara riyet edip saklamaya mrid gerektir ki, bu
adblara riyet ede t ki, nect bula.
ULEMNIN SLK FASLI
Kavlh
Tel; 6 6 6 6
Mans budurki Tahkik kurtulmaz, meer ol kiiler ki, Allahtan korkar lim ola
706

demektir. Klen nebiyy (sav)
3 3 3 3 2 2 2 2 Yani Benim mmetim,
ulems beni srail peygamberleri gibidir
707
dedi. mdi yetle hadsle isbat oldu ki, lim
Allahtan korkanlar imi ve korkmayn lim deildir, [223] okur yazar dah childir. Bir
kii ahlk- zemmede gark iken limim demek kfrdr. Zr Kuran ve hads yalanm
olur. lim ona derler ki, Allah tan korka biline ki, ilmullha yakn olmaktr. Sebeb-i erfi
altdr ve ilm-i nfi vstasyla, derect- alyeye yetiir. Amm ol art birle ki, havf-
hayet ola. Zr ilmin ba Allahtan korkmaktr. Pes Raslullh (sav) buyurdu ki, Ben
Allah Teldan sizden ziyde bilirim ve korkarm.
708
dedi. mdi hayet nin oldur ki,
ilm-i birle amel ede. Hakk rzsn talep ede. Dny iin dolap kurmaya ve her kim amel
etmeye childir. Nitekim Hakk Tel ann mislini merkebe temsl eder. Nitekim buyurur ;

706
Ftr, 35 /28.
707
Aliyyl-Kr, el-Masn, s. 123; Mnv, Feyzl-kadr, IV, 384; Acln, Kefl-haf, II, 83. (Bu
kaynaklarn hepsinde de bu szn aslnn olmad ifde edilmektedir.)
708
Buhr, man 11; bn Abdilber, et-Temhd, V, 120; bn Hacer, Fethul-br, X, 513.
277
J-- '-~ J-= '-=- J-- ' :--= -- -- :-- :-- -- Mans bu ki, Ol kiilerin
meseli Tevrat yklendiler. Amel etmediler, eee benzer ki, kitaplar gtrr.
709
onu
bilmez ki, nedir? demektir. Biri ilm-i enbiy (as) hazretlerinin mrsdr. Nitekim buyurur;
Ulem, enbiynn vrisleridir.
710
Mrs
bunlara dndrmektir. Raslullh (sav) dinar, dirhemi mrsa koymad biline. lmi mrs
koydu. Kimki onunla amel klsa, ulu nasbi ve azm mertebe buldu mbrek olsun. Nitekim
Raslullh (sav) iki trl mrs kodu. Biri ilm-i zhir ve biri ilm-i btn. Biri ilm-i zhir ola
ki, nfi ola. Onculayn ilim ki, sahbe Raslullh hazretinin kavlinden ve fiilinden
almlardr. Mesel ilm-i kitabullh ve ilm-i snnet ve ilm-i fkh gibi, dah insann, islmn
envndan ne varsa, kamusu ilm-i zhirdir. lm-i btn marifettir. Cebril vsta olmadan
gaybl- gaybdan ve edn makmndan li meallah vakti hlinden Raslullh (sav) erf-i
rhundan sahbe-i kirm ahz ederler ki,
6 66 6 Bunun zerine Allah, kuluna
vahyini bildirdi.
711
Nbvvet velyetinden bir cra snnet-i kirm tarknca, ol talep
leminde Hakk Telnn ak oduna yanp kl olan canlarn [224] zerine dkerlerdi. Biri
zhir ilmin env oktur, ilm-i btnn dah oktur. Biri ilm-i iman, biri ilm-i islm, biri
ilm-i ihsn, biri ikan, biri ilm-i ayn, biri ilm-i ayn, biri ilm-i tevbe, biri ilm-i zhd, biri
ilm-i ver, biri ilm-i tevfk, biri takv biri ilm-i ihls, biri ilm-i marifet-i nefis, ilm-i sfat-
nefis, biri ilm-i marifet-i kalb, biri ilm-i etvr ve ahvl-i kudret, biri ilml fark beynel-
havtr, ve eytan vel-kalb, vel-akl, vel-iman, vel-mlki ver-rhani, biri ilml- fark
beynel- iret, vel- ilham, vel- hitb, ven- nid, vel- hatif, vel- kelml- Hakk, biri
ilm-i tehdit, ahlk ve sfat, biri ilm-i tehallku ebe halekallah, biri ve ilm-i mhedt ve
envh, biri ilm-i mkeft ve tegaiguhe biri ilm-i tevhid biri ilm-i sfatl- ceml, biri
ilm-i meni-i sfat, biri ilm-i tecell-i sfat, biri ilm-i tecell-i zt, biri ilm-i hl, biri ilm-i
gurb ve bade ve suut, biri ilm-i kr, biri ilm-i sekr, biri ilm-i mahv, biri ilm-i sahv, biri
ilm-i fen biri ilm-i bek biri ilm-i marifet, bi envihi, bunlardan gayri, ulm- gaybiyye
vardr. Ann nihyeti yoktur. Bu cmle zikrolundu. Slk eden sdk
mrid, \ \\ \ Allah dem'e btn isimleri,
retti.
712
Muallimin tlimine hsl olur. Amm bu saadet her kiiye myesser olmaz. Eb

709
Cuma, 62/5.
710
Eb Dvd, lim 1; Tirmiz, lim 19 ; bn Mce, Mukaddime 17; bn Hibbn, Sahh, I, 289, 290.
711
Necm, 53/10.
712
Bakara , 2/31.
278
Hreyre (ra) buyurdu ki, ben Raslullh hazretinden iki zarf doldurdum. Ulmdan biri
ilm-i zhiridir halka syleyip nashat ederim, eer birisin dah sylesem bam keserlerdi
deyip nakleyledi znden. Bil ki, ulem taifedir. Evveli ilm-i zhiri bilir, onunla amel
eder. kinci ilm-i btn bilir ve onunla amel eder. nc ilm-i zhiri hem ilm-i btn bilir
ve ikisini dah icr eder. Veliyy-i kutb onlardr. Raslullh (sav) onunla fakr ederdi.
mmetimin ulems Beni srailin peygamberi gibidir.
713
diye. Hakkatte Raslullh (sav)
mrsn yayan limler bunun gibi hkmn icr etmilerdir. mdi ulem bu denlidir ki,
dilleri lim ola, amm gnlnde havf ve hay olmaya, [225] ilim renmeye niyetleri
hiret sevb ve Hakka gurb olmaya bil ki, garazlar dny ve mansub ele getirmektir. Ve
halkarasnda ululuk istemeye, ne ilerse hev ile ileye ve Kuran hkmyle amel etmeye,
amm halktan mdin kesip, uzlet ihtiyr edenlere hased ederler ve trl iftirlar ederler.
Hakk sze boyun vermezler, murdlar Hakk btl edip, btl Hakk gsterirler.
Kendilerin irkin fiilleri artan mnfklardr. Raslullh (sav) buyurur ki, Korkun her
mnfkdan ki, dili lim, gnl chil ola.
714
Pes bunun gibi fet, din iinde ve mmet
arasnda bunca lein dili lim, gnl chiller sebebiyle zhir olmutur.
mdi emrl-Mminn imm Ali (kv) buyurur ki, islm iinde benim belim bkp
iki kii sydi evveli, ol fcir ki, dili lim, gnl chil ola. Biri dah ol bid ki, mbted ola
dedi. Zr lim fcir halk hor grr, mttaklerden sanarlar ki, cemi ulem meyh
hemen kendi gibidir, onlarn devletinden mahrm kalrlar. Ol mbted zhid ki, gyet
hrslardan ve dinlerini dnyya satarlar, dim vezirler, beyler ve hocalar kaplarna varrlar,
onlarn hevlarna tbi olurlar. Gerek siz sultanm emr-i marf nehy-i mnkeri
terkederler t ki, birka ake ele girsin diye, ya bir vazife, ya bir mansub versinler diye,
bunun irkin fillerini vezirler, beyler grp itikadlarn kast etmilerdir. Hemen ulem-i
meyh hep bunlar gibidir, diye mrid-i sdklara bunun gibi hakret birle nazr ederler.
mdi ol zikrolunan dili lim, gnl chiller ol mr zhidler, mnfklardr ve hiret
yollarn kesicileridir. Zr halk bunlarn mazlum sfatlarn grp, hireti inkr tark-i
Hakktan yzlerin evirmilerdir.
Ey karndam, hi ek ve phe eyleme ki, imdiki zamann halk azdna sebep
onlar olmulardr. mdi bunculayn ad meyhlar ki, libslarn meyh- sdka
benzetmilerdir. Amm akvlinden [226] ahvlinden ve menzilinden hi haberleri yoktur.

713
Aliyyl-Kr, el-Masn, s. 123; Mnv, Feyzl-kadr, IV, 384; Acln, Kefl-haf, II, 83.
714
Bulunamd.
279
Hemen libslar tebhiyedir. Kle Raslullh (sav);
\ \\ \ \ \\ \ 2 2 2 2 dedi. Amm benzemekten murd, libs
benzemek deildir. Bil ki, sireti ve sfat benzetmektir. Pes onlarn ilimden arz- dny ola,
hemen nasibi ch, mal hsl eylemektir. hirette cehennem odunun tomruu olmaktr. Pes
buyurur; ~- ~ - :=!- - - '- '+-- : '--- : -: ' - Mans budur ki,
Kim ki, nasibin dnydan istese veririz, istedii dnyy dah hirette hi nasibi
yoktur.
715
demektir. Pes hirette nasbi olmayan ebed yeri nr- kberdr, hi phe
eyleme. Bu Hakk sze bunun gibi ilimden menfaat klmaya istize vcibtir. Raslullh
(sav)sana snrm. Y Rabb ol ilmin errinden ki, nef olmaya dedi.
mdi ilm-i nfi oldur ki, seni varta-i helktan kurtara ve ahlk- zemmeden tamam
pk ede ve ahlk- hamde birle mnevver ve mzeyyen kla. Gerek lim budur ki, ilmiyle
amel ede ve halka rehnm olacak, yeminden riyzta gayra ve halka karmaktan uzlete
gayra ve ibdetten kaanlar mchedeye gayra ve ekten yakne gayra ve riydan ihlsa
gayra ve dny sevmekten terkine gayra ve kibirden miskinlii ve gnl snklna
gayra. Allah Tel dostlarn advetten muhabbete gayra ve cehilden ilm-i tasavvufu
gayra, dny beyliinden fukar-i sbirne gayra ve tl-i emelden fikrullha gayra.
Allah Telnn mekrinden emn olmaktan korkmaya gayra. Kendi dah ahlk-
zemmeden tamam pk olmu ola. Ahlk- hamde birle mnevver ve mzeyyen olup t ki,
halka rehnma olmaya lyk ola. Yoksa kendi cretle immet eyleye. cretle gresiye ap
emr-i nehyi syleye. Pes kendi tutmaya ann vaz halka tesr eder mi ve yoldan azma
rehnma olur mu, h olmaz. Onun ikrr hemen dilindedir. kalbinde iman [227]yoktur.
Sahih budur ki, fiil ortak dellet eder, kavlinden her kiinin hakkat eriatna gre olur. Ey
ilmine marr ilmine lyk ameli olmayan ahmak chiller, marifet-i Hakk karat ve
rivyeti birle hsl olmaz. ll Raslullh (sav) hazretinin zhirine ve btnna mutabaat
edip, envi riyztlar ekip ve gece uykusun terk edip ve dnyy ve ehlini terk edip ve
uzlet ihtiyr edip ve Hakk Telnn ak oduna yanp sfatn, fiilini, ztn lhuyyetinde
fn etmeyince, marifet-i Hakk hsl olmaz. mdi imdi bir zaman oldu ki, Hakkn inyeti
cezebtiyle din-i leme slk edip ve yakn lemine seyr hsl edip, trl trl keiflerden
Hakk Telnn ilm-i lednn devletini bulup, tecell-i zt- envrnn pertevinden men ve
esrr kesb edip ve Hakk Tel tarafndan ve hem mrid-i sdk kalbinden halk Hakka
davet edip terbiyyet vermeye emir olunmutur. Aniyya ba emeyip ve dnydan ve

715
r, 42/20.
280
ehlinden yz evirip ve halktan mdin kesip, uzlet eden miskin yer yznde Hakk
Telnn hlifesidir ve enbiylarn vrisleri onlardr, yoksa kendi aybndan fri olmular
ve nefs-i hlesin bilmeyip ve dny harbtndan ve hd zindannda ve gaflet eser
geleninde karr eden aniy kaplarna varp ba eenler, adlarn viz takmlar cretle
emir, nehiy, mnker syleyip ilmiyle mil olmayan b-temiz eekler kim bunu kitapla,
amm hakyk- ulm- tefsrde ve hadste chillerdir. Murdlar hemen halkarasnda
ululanmakdr ve mal cem etmektir. Ve ehl-i dny hevlarna szler syleyip chilleri ve
fsklar, maasiye bahdr ederler. Zr fsklar bunlarn ilerin grp ciz olmasa
ilemezlerdi diye, fsklarn ziyde ederler. Raslullh (sav) etti; limler pheli iseler,
chiller haram yiyeler. Kaan limler haram yeseler chiller hep kfir olalar.
716
dedi.
Pes ol dili limleri grr ki, haram yerler bu hell olmasa yemezdi.[228] diye hell bilip,
chiller hep kfir olurlar demektir. mdi ol dili lim ve gnl chiller cret ile vaaz edip
kendileri tutmazlar, bunun gibi mezmm sfatlarla muttasf olmular iken ol btl ileri
gzlerine grnmez. Pes mrid-i sdk ki, uzlet ihtiyr eder. Ehl-i dnydan yz
evirenleri hakret birle nazr ederler. Cuma ve bayram namazna kmaz diye duhl
ederler. Klen nebiyy (sav) | | | | Ey
Hakkn haslarna hakret birle nazr edenler, dili lim gnl chiller! Hads-i eriflere
cevabnz nedir? grelim, imdiki zamann cretiyle immlk edenleri hangisi tlib dny
deildir? getirin grelim. Raslullh (sav) buyurmu ki, deyyus, umaa girmez.
717
diye,
pes imdiki zamann hangi immn avrad ehl-i perdedir? getirin grelim. mdi imdiki
zamann cretiyle immlk eden ve avrad ehl-i perde olmayan, ehl-i dny olan imm
chillerin ve fsklarn immdr, yoksa Hakk Tel hs kullar imm deildir. mdi
Hakkn hslar onlara uymak rev deildir.
Pes imdiki zamann halk, immlar bunun gibi mezmm iken, ol Hakk Telnn
has kullarna ehl-i dnydan ve ehlinden yz evirip, uzlet ihtiyr edip, gece gndz
Hakka megl olup, cemaata ve cumaya ve bayrama kmaz diye duhl eden deildir. ll
eytan zr insan- kmili sevmez. Pes Hakk Tel buyurur ; -- - J-- '-- 4--
=- c '- -='- Mans budur ki, Ann gibi cmle nebye kldk, dmanlar dem
eytanlarndan cinnlerden.
718
demektir. Beyt-i Chid;

716
Bulunamad.
717
Bulunamad.
718
Enm, 6/112.
281
eytan advvndr bell varma yanna,
Lnet Allah aleyh hviye hem canna
Dman oldu, cmle ben-i dem-i eytanna
ek elinden ne gelir, mmin garib olur. [229]
Kalen-Nebiyy(sav)
| | | | | | | | | || |

\ \\ \ 2 2 2 2 \ \ \ \
719
Pes basret gz ak olan rifler, ol zamann geldiin
grr ve tahllg bi ahlgillh birle dirlik eder, Allah Tel dmanlarna karmaz,
uzlet ihtiyr eder. Klen-Nebiyy
(sav); 5 5 5 5
720
Pes mmin olana bu hads-i
erifler ireti yeter. Pes mnfklara hi tesr etmez. Zr gnllerin dny almtr. Hem
Kurana ve hadse imanlar yoktur, ikrrlar hemen dilindedir. Pes bidat szleri birinizden
kabl ederler, delili istemezler. ol garaz birle ki, halkiinde makbl deler, mal cem
edeler ve minberler zerinde beyleri, vezirleri ve ona birleri vesir ehl-i dnyy medh
birle verler. Raslullh (sav) yerinde nice yalan szler bidatler sylerler ve zlimlere
hayr du ederler, mallarn almak iin ve haram yerler, haram giyerler ve yalan hikyetler
iftir ederler ve hadsler rivyet ederler sahih hads diye. Ehl-i dnyya ho gelir szler
naklederler, halk bidate, dallete brakrlar. Pes imdiki zamann ehl-i dny fsk
melunlarn makblleri bunun gibi limlerdir. Dim cehennem odunu kzdrrlar tamu
amelin ilemekle misl ederler ki, Hakk Telnn gyet rahmeti oktur, eer siz gnh
ilemeseniz rahmet kime olurdu, derler, bu hadsi okurlar:
| || |
721
bu hads-i kutsnin hakkatinden hi
haberleri yok, fsklar marr ederler, azdrrlar. Nitekim Hakk Tel buyurur
: 2 2 2 2
722

Pes mfessirler ederler sizi Allah ile aldtclar aldatmasn. Yani derler ki, Hakk
Telnn rahmeti oktur, niin korkarsz, eer gnhkrlar olmayayd rahmet kime olurdu,

719
Bulunamad.
720
Acln, Kefl-Haf, s.60
721
Acln, Kefl-Haf, s.227
722
Ftr, 35/5.
282
diye sizi marr ederler demektir. Pes Hakk Telnn rahmeti herkese deildir, bilki
ibdet taat eden mminleredir. Nitekim Kelm- Kadminde buyurur:
| || | [Muhakkak ki iyilik
edenlere Allah'n rahmeti ok yakndr.]
723
diye haber verdi. Pes gerek vaiz oldur ki, [230]
hakykta, ulm- tefsrde ve hadste chil olmaya almet-i ver ann zhirinde zhir ola ve
sekne ve vakr haytnda glib ola. Simi ehl-i slih ann sretinde lzm ola, yani ahlk-
zemmeden pk ola ve taklid zulmetinden km ola t ki, serb su sanmaya. Pes Hakk
Tel buyurur : :=- - ----= '- - ' --= - -= -- - '--= --'+- Sizi de
annelerinizin karnlarnda katl karanlk iinde eitli safhalardan geirerek
yaratyor.
724
karanlktan murd burada nedir bile, Hakk Tel kelm- kadminde
buyurur ki, -:- = -~ '- - -- :- _
725
Emrullhdan murd nedir? cil edenler kimlerdir?
bile. Hakk Tel hazreti Muhammed (sav)e etti: '-~- - '- '-~ '-- :
nsanlar sarho grrsn oysa, onlar sarho deillerdir.
726
dah halk sarho gibi gresin
dedii kimlerdir? bile. Hsl- kelm, her bir hadsten, yetten maksdu nedir ve ne
makma nzrdr bile t ki, chilleri, fsklar marr edip azdrmaya ve kendi dah
ekiydan olmaya. Her kimde ki, bu ilim bu sfat mevcd olmaya, vizin fesdn
halkortasnda salhndan ziyn ziyde olur. lim oldur ki, dili zikrullhda olup ve kalbi
fikrullhda ola. Ve musall midir, onlar ki, Hakk Telnn sfatn ve ztn idrk etmeye,
sfat- ayn zt mdr, ve gayr-i zt mdr? bilmiye. Kavlh Tel: '- c'- =- ~--= '-
-- - - Ben cinleri ve insanlar, ancak bana kulluk etsinler diye yarattm.
727
bu yeti ey
li yrifn ile tefsr etmilerdir. Okut fikreyle, hsl ola mefhum kesrette kalma ve
cemaatten mfrakat eylemi midir? Ol musall ki, Hakk Tel sfatn ve ztn tecell
klm vcdun gayriden hl klmtr. T snnet-i cemaatten olan kalbi beytullh ve
arullh olan sdklar bunlardr. Seyyit hasenta tebdl olur. Zr onlar ehl-i dnydan
yz evirip, uzlet ihtiyr edip, nice yllar riyztlar ve mchedeler edip, ahlk- zemmeyi
ahlk- hamdeye tebdl etmilerdir. Hakk Tel bunlar hdya mazhr etti, mm hssa
hidyet eyleyeler. Amm mttki, immlar bunlardr, srr- Kuran bilen bunlardr ve
huzr- kalb birle namaz klan bunlardr. [231] yle olcak imdiki zamann cretle

723
raf, 7/56.
724
Zmer, 39 /6.
725
Nahl, 16 /1.
726
Hacc, 22/2.
727
Zriyt, 51/56.
283
immetlik eden ehl-i dny bunlar ki, avradlar ehl-i perde deildir. Onlara uymak rev
mdr? h deildir. Ey Hakk inkr eden deccllr, Hakk Tel; :- :--' -- '+'
'= =- '-- ' :- ' ---- --~- Mans bu ki, Ey man getirenler! kurtarn
nefsinizi, ehlinizi oddan ki, ann odunu demiler dah talardr.
728
demektir. Murd
burada avradlarnz dara karman, n-mahremden saknn demektir. Hakk Tel; :-
_-'- - - ' =- : - : - '- -:-- -Mans bu ki, "Karr tutun evlerinizde
bezenmeniz, evveli chiliyyet bezeni gibi.
729
demektir. Pes bu zikrolunan yetlerin
hkmn tutmayan mnfklara mttakiler uymak rev mdr? Ey Hakk inkr eden
mnfklar, her kiinin imm hline gre olur. hirette dah her kii, immile davet
olunur. Pes Hakk Tel buyurur ki : 4--'- ----- -'- -- -+-'-'- ' J :--
'---- :- -= '- -+-'- :- Mans bu ki, Ol gnde ki, daveti eder zhd kii immile,
pes her kimin kitab verilse sa eline okurlar onlar ki, hi zulm olmaz.
730
demektir. -
J--~ J~ _ -- :=!- - :+ - _-- -- - ' Mans bu ki, Her kim dnyda gzsz
ola, hirette dah gzszdr. Dah azmtr yolu.
731
demektir. Ey yolu azgn chiller,
mamlarnza, nazar eylen grn, kimdir kitab sandan m verilir, solundan m, verilir,
kitabn okudun mu? Ey kitaptan b-haber takld zulmetinde helk olmu evliy dmanlar,
bugn Allah grdnz m? Ey iki cihnda gzsz mnfklar, Klen-Nebiyy (sav)

Ey tlib-i dny gnl lm chiller Hakk Tely dnyda grn, riflerin gnl
gz birle grrler, ten gzyle kimse Allah Tely grmez, Amm Allah Tel cemi
gzleri grr.
732
Amm Hakk Tel [232] Kelm- Kadminde buyurur: '~-'- - '-
:--=- ~- =-- : ' ~- '- - : Mans bu ki, drk eylemez onu gzler dah ol idrk
eyler, cemi gzleri grr ol Allah Tely grcdr, latiftir, gyet bilicidir.
733

demektir. Pes kaan bu kalbe mevti hsl olsa ten gz yumulur. Hi nesne grmez olur.
Pes gnle dah mevt hsl olsa, kalb gz yumulur. Onculayn ey tlib-i Hakk say eyle ki,
gnl gzn ap kendini idrk eyle. Yani mhiyyetini bil t ki, seyr-i fillh hsl olup,
Hakk Telnn ddrn mhede eylemek myesser ola. Her kim kendi mhiyyetini

728
Tahrim, 66/6.
729
Ahzb, 33/33.
730
sr, 17/71.
731
sr, 17/72.
732
Bulunamad.
733
Enam, 6/103.
284
bilmedi, inkr eiinde giriftr olmu mriktir. Zr kii kendi mhiyyetini mhede
etmese, Allah Tel ddrn mhede etmez, nez billh min zlk. Pes Allah
Telnn ddrndan mahrm kalan onlardr ki, gzleri tark- Hakk grmez ve kulaklar
iitmez. Amm eytan yollarn acb grrler, iitirler, hi delili istemezler, hemen insan-
kmile dman olurlar. Zr asllar halkn nr olanlardr. Ann iin insan- kmile hased
ederler. Pes bunlar su alm diye akarsuya sepet tutarlar, bunlardr taklid zulmetinde helk
olanlar. Hi sepette su durur mu? bu cehille kfr iinde kalanlardr. Nr- cahmde insan-
kmile dman olanlar, hirette cezs budur ki, pes bir kii lem-i melektu zuhra
getireni bilmese ona gfil derler. Pes Hakktan gfil olanlar, srette demdir, amm
manda hayvandr. Ve nitekim kalb Hakk Telnn nazarghdr. Amm ol kalb hay ola,
zr lm olsa, Hakk Tel nazargh olmaz, eytan nazargh olur. Raslullh (sav)
ibtid olurlar, kimlerdir dediler, etti ki, aniydr. Pes gnl lm kiiden ibrettir, dny
sohbeti eden onlardr, amm kalb hayy olann almeti oldur ki, tlib-i hiret olur. Tlib-i
mevlnn almeti oldur ki, tekarrb kesb eder, kabz- Hakktan seyr-i ilallah [233] eriip,
seyr-i fillha hsl olur. Tamam cevhir-i eyy bilip ve lem sretinden Hakk okur.
Cemi eydan Allah Tely mnezzeh grr. Kalb, divn- Haktr, ve zevki sayd
etmektir. Amm hayy gnl budur ve hayvan mertebesinden alaktr. Esfel-i sflin ki,
mnfklar makmdr, nezbillh. Bu mertebeden hals olan onlardr, amm bu yetin
srrn bilip, muttasf ola t ki, ona ruh nefh olup, mnfklar mertebesinden hals olup
dem mertebesine dahl olup ve hilkat ilmin okuyup ondan cennete girmeye lyk olur
inaallah Tel. Kavlh Tel '-'- -'--- : - := --- - -:'= -'--:- '~ J
:~-- -'-- ~--- _- 4-'- :- '--~ 4-- - : -- 4 Mans bu ki, Dah her dem
olannn sdk- amel bunlarn barnda dah karrz, kymet kitabn bulur, alm
amelleri onda yazlm ederiz, oku kitabn yeter senin nefsin bu gn senin stne hesb
edici.
734
demektir. Ey taklid zulmetinde gark olmu mnfklar ahmaklar, Allah Tely
bildim diye minber depersiz, feryd edersiz, bu yetlerin srrn bildiniz mi, ve kitap nedir
bildiniz mi, okuduunuz kitab nedir, bildiniz mi? halk ird etmek istersiz. Halbuki, kendi
znden haberin yok. Ey ilmine marr olup, serab su sanan ahmaklar, bu bir derydr ki,
akllar mat olmutur. Bu halde bu aklla Hakk Tely bulamamtr. Bu gzle Hakk
Tely kimse grememitir. Pes Allah Tely ol mrd-i sdk grm ki, nice yllar
mrid huzrunda uzlet ihtiyr edip, dnydan ve ehlinden yz evirip, riyzt ve env

734
sr, 17/13-14.
285
mchedeler edip, Hakk Tel ak- oduna yanp, senlii benlii aradan karmtr.
zlerin fn klp, Hakk Tel onlara kendi mhiyyetin bildirip, bunlara heybet, gayret
hsl oldu. tiyk [234] ziyde oldular. Hemen ddr diye canlarn Hakk yoluna
firkladlar. Pes Hakk Tel onlara tecell eyledi, amm srr- Kuran bildiler, ibdet
klmad, avamlar gibi iret ve letif ve hakyk drrnn kni imm oldular. Ey
immlktan b-haber eytana uymular, Deccl grn, eytan gibi senlik benlikte kalan ve
dny kavgasna uyan nefs-i emmrenin beriyyesinde helk olan kezzablar kendilerine
immlk gsterirler, amm szleri, fiilleri uymaz mnfklar gibi, dili kalbi bir deil. Pes
bunlarn sebebiyle n-mahremler nazarndan saklamtr, mrid-i kmillerdir. Bu dny
rzgar iinde garib dp kati az kalmlardr. Mnfklar arasnda kara toprak gibi
kymetsiz dp, hi hrmeti yoktur, dim melmet tan atarlar, Hakk Telnn haslar
bunlardr. Ehl-i rzgrn krlndendir. Pes kr kiinin katnda ceml-i fete bak, ne
kymet getire, eer cihn su tutarsa balklara ne ziyn ola. Ol Hakk Tel hslarna hakret
birle nazr eden mnfklar ziyn gene kendilerinedir. Amm ve eer sil sul ederse ki,
bu fn zindana bu kadar enbiy ve evliy dah gelmilerdir. Bunlarn ve cemisine iftirlar
edip, cef ederlerdi. Hakk Tel onlar ol saat niin helk etmezdi ki, diyene cevap ederiz
ki, Hakk Tel snk gnlleri sever, eer mnfklar ve dinsiz kfirler olmayayd, Hakk
Tel hslar gnllerin kim yakard? Nakildir ki, Dvud (as) etti y Rabb, her pdiahn
hazinesi var, ya senin hazinen nedir dedi? Hakk Tel etti benim haznem artan aldr,
ve krsden evsdr ve gnllerden mzeyyen ve umaktan nimetlidir, dedi. Dvud (as)
etti ya rabb kandedr. Hakk Tel etti, y Dvud, benim hazinem snk gnllerdir dedi.
Pes bu makma hi kimse eriemez. ll meer sabrla erie, zr sabr eylemek, Hakk
Telnn tevfkidir, nitekim Hakk Tel buyurur; --'- '- :- '- :- Mans budur
ki, Dah sabr eyle ya Muhammed dah senin sabrn deildir illllh Tel tevfik
eyler
735
demektir. [235] Ol mnfklarn varacak mekn, nr- kbrdr. Onlara tbi
olup, Hakk Tel hslarna dman olan dinsiz melunlarn yerleri. Kavlh Tel : J-
'-- _ - -:- ~ - ' - :- -Mans budur ki, Et y Muhammed, dirlik eyleyin, birka gn
mrden, tahkk ineceiniz yer oddan yanadr.
736
demektir. Pes ol mnfklardan siz
mnkirler dnyda durduklar onlara eedd azabtr. Zr Hakk Tel hslarna hakret
nazr eyledike hirette azblar ziyde olur. Nitekim Hakk Tel Raslne buyurdu: J+--

735
Nahl, 16 /127.
736
brahim, 14/30.
286
- -+- +- :-' -- Mans budur ki, Pes mhlet ver kfirlere az zaman mhlet ver,
helk olmaa tez gitmeye
737
demektir. Az zamandan murd, burada dnydadr.
Ey evliy dmanlar mnkirler, biz bunlara dil uzatrz da, ya niin bir kerre bile
gelmez diye marr olmanz, Hakk Tel hslarna dil uzatanlara ayn- azabtr, varacak
yeriniz cehennemdir. Ol bel size yeter, Hakk Tel habibine haber verdi; - :-:-
:-~-- c- -- ' + : -~ -- + -+-~ :- '-- -- '--- '-:- -+~- Mans bu ki, Ederler
gnllerinde niin bize azb eylemez, Allah Tel bunu sylediimiz iin yeter, onlara
cehennemde azba girerler, ona ol ne yaramaz varacak yerdir.
738
demektir. Kavlh
Tel: - ' -:- - -- -- - -' -~- - ' - J- - Mans budur ki, Et y Muhammed, her
kim ola azgnlk iinde, Allah Tel ona mhlet verir bir zamana dein
739
demektir.
Hikyet olunur ki, bir gn Eb Cehil melun Kbenin ulu mrikleri birle Raslullh
(sav)i gybet ederlerdi. Eb Cehil melun Eb Lehebe etti: bu karndan olu
Muhammede hi sordun mu, y Eb Leheb, Abdulmuttalib yeri cennet midir? Ederki,
varayn sorayn dedi. Ol Eb Leheb melun, Raslullh katna geldi. Etti ki, y Muhammed
senin deden yeri cennet midir, cehennem midir? dedi. Raslullh (sav) etti ki, Dedem ve
kamu bana iman getirmediniz iin od iinde kaldlar, ol dah beraber.
740
dedi. Eb Leheb
melun, etti: atan cehennemde mi dersiniz? deyip sordu. Raslullh (sav) [236] buyurdu
ki, Her kim Allah Teldan bana inen Kurana iman getirmeden ld, cehenneme
gire.
741
dedi. Pes Eb Leheb, Eb Cehil melunun katna geldi, iittii szleri bir bir haber
verdiler. Pes mrikler ettiler: grdnz m kendi dedesine neler syler, gayrilere dah
ziyde syler, artk sabrmz kalmad, on yldr bizim dinimiz hakknda neler syler, nice
dostlar bizden ayrd, bize dman kld. Maslahat oldur ki, birden ann stne p
ldrelim, kim urduya gitsin dediler. Bazlar etti: onu ldrmeyelim, ehirden srelim, bir
mddet gurbet kahrn eksin ola ki, ol huyun koya dediler. Pes Raslullh (sav) ehirden
k git, yoksa seni ldrrz deyip n onu iitti. Sefer ihtiyr etti, Taif vilyetine sefer
kld vahyinden on yl sonra idi. evvl aynn sekizinde Zeyd b. Hris birle sefer ettiler.
Emrul- Mminin Aliyi yerine kodu, imdi gece yayan yola ktlar n Taife erdiler, ol
vilyetin ulular garda idi. Biri Abdlvil, biri Mesud, biri Haydar idi. Pes Raslullh

737
Trk, 86 /17.
738
Mcdele, 58 /8.
739
Meryem, 19/75.
740
Bulunamad.
741
Bulunamad
287
(sav) ol kabile iine girdi, onlar dine davet eyledi, n Araplar bu szleri iitip birine
dler bu ne kiidir ve ne haberdir dediler. Bir arap malum etti ki, bu ol Ben-i Him
iinden kopan kiidir ki, bana gnlden vahiy geldi diye, Mekke kavminin iine fitne
brakmtr, birbirine dman klmtr, sizi birbirinize dman klmak ister dedi. n
Araplar ol melunun szn iittiler, bir yana daldlar Taif kavmini bery- dine davet
etti, re olmad, hibir kimse dine gelmedi, ol vilyet ulular bir yere cem oldular.
Raslullh (sav) hazretin kayrdlar ettiler; bu vilyete niin geldin, bizim aramzda
maslahatn nedir, dediler. Raslullh (as) dah din davetin yerine getirdi. Ve kendini
vasfeyledi, davet artn yerine getirdi. Ondan sonra karndan biri etti, y Muhammed
senin kavmin sana niin [237] uymazlar ve inanmazlar ve dinine girmezler, adn deli
komular ve sana shir derler ve seni Mekke ehrinden srmler, niin onlar yola
getirmedin, dediler. Raslullh (sav) etti: Y kavm ben dah sizin katnza geldim ki, bri
siz din-i islma giresiz, bana yr olasz, ondan sonra varp Mekke ehlin dine davet
ederiz.
742
dedi, ol kfirler gltler. Etti bu kii fitne brakcdr, halk iki blk edip
birbirine dman etmek ister, biri dah etti: y Muhammed senin Allahn seni kavmine mi
verdi, yoksa uzak vilyetlere verdi mi, dedi. Raslullh (sav) etti, Hakk Tel beni
htemn-Nebiyyn kld, nbvvet bende hatm oldu, ne kadar Rasl geldi, Allah Tel
onlar kavmine verdi, ill beni cmle demlere Rasl verdi ki, ebyad, esvedi, ahmeri, abdi
ve hurri ve eri ve avrad islm dinine davet kl dedi. Ben dah din davetin yerine getirdim,
niin beni yalanlarsz, maskarala alrsz dedi. Ondan ol karndan biri dah etti, y
Muhammed Tanrnn senden gayri rislete yarar kimsesi yok mudur, senin gibi ciz
yoksulu peygamber vere, bu ona delildir ki, sen yalan sylersin, Rasl deilsin. lemlerin
ilhna gerektir kuvvet ve nusret ve mal memleket ass ola. Memleketinden ona leker uya.
Pes senin bir binecek atn yok, utanmaz msn? kabilen arasnda bunun gibi fitne braktn,
senin szne inanmazz, dedi. Bunu vilyetten kovmak gerekdir. Mekkeliler bunu ehirden
srdler, Hakk Rasl olaydn, bunun dinine girerlerdi, bizi dah iki blk eder, kovun
gitsin dedi. ondan sonra ol melunlar, Raslullh (sav)e galebe geldiler, taa tuttular. Zr
Zeyd b. Hrisin tala ban yardlar, Raslullh (sav) mbrek ayaklarn urdular,
kanattlar, akam vakti idi, bir ba bucanda gizlendiler, ol melunlar bulamayp gle gle
dndler. H yalanc deli Muhammed acib iler iledin, eer Mekke ehli iitirlerse [238]
sevinirler, bizlere muhabbet eder diye gltler. n Raslullh (sav) Zeyd bin Hris ile

742
Bulunamad.
288
ol gece yola girdiler, Mekkeye azm ettiler, Kbeye yakn geldiler. Bir da stnde
gizlendiler, bir Arab Mekkeye giderken zerlerine urad. Raslullh bir kiiye etti,
kande gidersin, Arap etti Mekke ehrine giderim, ondan Raslullh (sav) hazreti bana
geleni ol kiiye haber verdi. Etti ki, Mekkede falan olu falana var, benim hlimden haber
ver, varsn mriklere haber versin beni incitmesinler, gene Kbeye varalm dedi. Pes
Mekkede bir kii var idi. Mriklere sz geerdi, mal mlk ok, kfirdi ama
Raslullh severdi. Amm ol Arap Mekke-i Harameyne gelip mrikleri onda buldu ve
etti, sizden bir ricmz vardr, acaba szmz geer mi, ol mrikler ona ikramla ettiler
buyurun dediler. Amm Taif kavminin Raslullh (sav) hazretine ettikleri ceflar bir bir
haber verdi. Bir dada imi, lutuf ihsn eylen, varaym getireyim dedi. Eb Cehil melun
ve ne kadar mrikler varsa birden artlar, her murdn var ise kabl edelim. ll bu
szn kabl etmeziz. Eer gelip trl trl szler syler, sakn getirme, dediler. Pes ol
etti, benim boynuma olsun rak size dil uzatmaya izin verin getireyim dedi. Ondan Eb
Cehil melun eder ki, eer sen boynuna alrsan getir dedi. Ol kii iki oullarn yanna ald,
ol daa vard. Raslullh hazretin Zeyd b.Hris ile onda buldu. krm- azm edip
Mekkeye getirdi. n Raslullh (as) Kbeye geldi, yine Mekke kavmini dine davete
balad. Pes Mekke mrikleri onu iitib, ol kii zerine kul kldlar ettiler, bu deliyi biz
ehirden kardk ve fitnesinden emn olduk idi. Yine sen iimize fitne braktn diye ol
kiiye ok ceflar ettiler. mdi bu hikyeti [239] yazmaktan murd oldur ki, tlib-i Hakk
olan sdklar, mnfklarn cefsna sabr ede, mell olmaya, ben yok yere zahmet ektim
diye makm- irddan vazgemeye, Muhammed Raslullh (sav) ektii ceflara nazr
eyle t ki, kendi hlini Allah Telya teslm edesin, kulluk vazifesin yerine getiresin.
Zr bu yol cevr cef zere kurulmutur. Hakk Tel gazsna rz olmayan cennet-i zta
lyk olmaz, gfil olma. mdi i bu szler ol kiiler hazzdr ki, farz ve snnet her ne ki,
namaz evvelinde snneti klp, farz klmak nedir ve son snnet nedir bu cmlenin srrn
bilip ve haddin kesb etmi ola ve hdla ayn- ceme ermi ola.
Ey uzleti inkr eden vahdetten ve kesretten b-haber ehl-i hev kezzblar, Cfer-i Sdk
(ra) kendi zamannda mridlerine uzlet etmi bir maaraya girmi halka grnmez. Pes
mridleri cem olup maara kapsna varp etmiler ki, y eyh latif ihsn eylen. Gine
aramza girin bizi ird edin, sizin mbrek nefesinizden bizim ulu gnlmz dirile, bizim
nectmza sebep ol dediler. Pes ol sultanl-rifin etti ki, imdiki zaman halkna
karmaktan Allah Telya sndm dedi ve etti ki, zamne halk ikrrlar hemen
289
dillerindedir, nashat kabl etmezler. Onlara karmakla rzgra tekz eder, diye hi dra
kmad. Aceb imdiki zamann halkna karan ad derviler, ad rifleriniz bildin hli ne
ola ey tlib, eer selmet istersen zamne halkndan yz dndr, uzleti ihtiyr eyle, dima
ol gn an ki, ana rahminden gelmeden, Hakk Tel izzet-i cevrinde makm- kurbda ns
bulmutur. Ol gnleri unutma t ki, gr ve mihr-i muhabbet gnlnde harekete gele. Pes
yuvana ve hakkat ol devlete, vatanna pervz edesin ki, ehl-i imandan olasn. =:- ~
'-V - dan ibrettir. Pes eer ol vatan- asl gnlnde hareket klmazsa, mnfklk
almetidir, gfil olma [240] halka karmakla Hakktan rak olma, mracaat talebin
etmeyip, kalbini bu cihn halkna balayacak olursan, nisyn olur ondan sonra kfrn olur.
Pes bu hicblar altnda kalrsan hsrn- ebed olur. Nitekim Hakk Tel kasem eder ki
:~- :~= -- '~'- :-~-' - : : =-' - : : '=-'~- :--- :--' -- '-
Mans budur ki, Asr namaz Hakkn, insan ziyn iindedir ill o kiiler ki, iman
getirdiler, dah ameli slih ilediler dah birbirine smarladlar sabr eylemeyi.
743

demektir. Yani ruh insan mcerred dnyya yz tutmakla hsrn ftna giriftr
olmutur. mdi bu hsrndan ve bu hicblardan hals iman birle ve amel-i slih sabr birle
olur. Knn- er zere ola. Ey asr namazndan mahrm kalm evliy dmanlar, ad
mmin mnfklar, nefsinize nazr eylen, grn ki, iman makbl msnz? Amel-i
slihiniz var m? Hakk stne shibkadem oldunuz mu, ve isyn ilememee sabr eder
misiz? ve Hakktan gelen bellara sabrnz var m? h hi birisi yok, mnfklarsz, dim
iiniz era muhlifsiz ki, Hakk szlere iman getirmezsiz nezbillh. Kavlh Tel; '+'
=-- ---'--- '--- -' --- ~-- c- - -- + - '- -+-- - :- Mans budur ki, Y
nebiyallah gaz eyle kfirlere, dah mnfklara dah katlk eyle onlarn stne, dah
onlarn varacak yerleri tamudur. Ne yaramaz varacak yerdir ol.
744
demektir.
mdi basretin aksa bu yetlere nazr eyle ondan sonra nedir bu hiddet diye ehl-i
Hakka a bakma. mdi tark- Hakta olan sdklara dman olanlar mnfklardr. Amm
onlara hiddet ile sylemek sevaptr. Mnfklar her peygambere dmandr ve
mmetlerine dah dmandr. Hakk Tel kelmnda haber verdi : 4-- -- - J-- '--
:-~ ' ' 4-:- _ - - -:=-- -Mans budur ki, Dah ann gibi kldk, her
peygambere dman yaramaz kiilerden [241]dah yeter Allah Tel hidyet vermeye,

743
Asr, 103 /1-3.
744
Tevbe, 9/73
290
dah yardm etmeye.
745
demektir. Yani her peygamberlerine ve mmetlerine, demektir.
Zr yaramaz kiilerin gyed eedde ad, mmin mnfklardr ki, tark- Hakkta olan
mrid-i sdklara ki, uzlet ihtiyr edip, aniy kaplarna varmad iin hased ederler,
eytndr diye trl trl duhller ederler. Hevlarna mvfk olmad iin kezzb
mnfklarn, mnfklara buz- fillhi eylemek vcibdir. Amm tark-i Hakkta olan
mrid-i sdka tan eden, tahkk Raslullh (sav) hazretin sevmez, mnfkdr. Pes
mnfklar arasnda sddklar gurbettedir, garib olmulardr. Amm kamu chiller
mnfklara tbi olmulardr, hevlarna mvfk szler syleyip ve dim sohbeti onlar ile
olup, szlerin kendilerine tbi klmlardr. riflerin dmanlardr, onlar rif olan anlar.
Ann iin bu ortalkta rif garib oldu, mnfklar arasnda hakik lim ona hd eder. Fn
olup halk kendine b-gne eder ve uzlet ihtiyr eder. Mnfklar onu sevmez, niin
hevmza uymaz diye. Nez billh min zlik. Amm mnfklarn kfirlerden eedd
yaramaz hallerinden Hakka inlk eden tlib-i Hakk mnfklar eer kdir olayd fel
olup, cmlesin krard, mnfklarla lfet etmek kande kald. Gerek tlib-i Hakkn
almeti budur ki, dnyy sevmezler, hireti severler ve trl trl keiflerden Hakk
Telnn ilm-i lednn devletini bulmutur. Ve esrrn kef ve kesb etmitir. Ve Hakk
tarafndan ve meyh kalbinden halk Hakka davet edip, terbiyye etmeye emr
olunmutur. Ve nice mddet kendi nefsine vaaz edip kabl etmitir. Ve hilesin bilip, emn
olmutur. Ondan emr-i Hakkla halykn davetine megl olmutur ve halk ehvet
zindannda ve gaflet esirliinden zikrullh bostanna ve ns glistnna ve arb- tuhr
mey-hnesine :+ = '- : -+- -'-~
746
sksnn ceml-i tecellsine okur, kendi
dnydan ve ehlinden uzlet etmitir ve kanaat gencine ermitir. Ve hazinesi Allah
Telya [242] inanmaktr. Aniyya ba emez, a olduuna rz olur, aniy kaplarna
varmaz, dim ns zikrullhdr. Seyrn- zttdr ve sfattdr ve melekttur. Ve ilm-i
ledndr, ve halktan tamam mdin kesmitir, yzn Allaha dnmtr. ndiyyet
makmnda olur.
eyh-i hakki ki, Hakk Telnn inyet kubbesinin altnda karr etmitir, dirlii
gayri candandr. Pes bunun gibi abdiyyet has makmna vsl olan mrid-i sdka dman
olan kezzblar ki, aniy kaplarna varp, ehl-i dny ile sohbet eden tahkki mnfkdr,
hi ek ve phe eyleme. Onlarn hiret ikrrlar hemen dilindedir, yoksa kalplerinde

745
Furkan, 25/31
746
nsan, 76 /21.
291
hirete itikatlar yoktur, amm her kiinin fiili ortak dellet eder itikatna. Amm
mnfklar hiret sevilirliin ilemez, mihnet ve muhabbet ikisi birdir. Her kimde ki,
muhabbet ola, zr mihnet ona yr olur. Mihneti ihtiyr eden mnfklarn almetinden ve
fitnesinden teevv yemez, bahdr olur. Tarknda shib kadem olur. Amm ey tlib,
halktan rak olduun kadar Hakka yakn olursun ve halka yakn olduka, Hakktan rak
olursun. Gfil olma kanaat gencine erimeki, say eyle nefsin murd iin, cann mihnete
brakma. Bu fn zevke aldanp zn nr- firka salma, eytan szn iitme, mnfklar
gibi serb su sanp kalma t ki, meyh kefine eriip, heyla zulmetinden kp, ehdet
hazretinde drr-i beyz zuhr ede. Raslullh (sav) mevldn bilip t ki, mmet-i vstdan
olasn. Ve tahkk yznde Hakk Telnn vahdniyyetine ehdet etmi olasn t ki,
Hz.Muhammed (sav) senin sdkna ehdet etmi ola. mdi bu makma ol slikler gider ki,
---: - ~~ - hitbn iitip ve demden ve cmle eydan _-- :-'- cevabn iite ve
cmle ey kablinden ehdet ola ki, cemi mevcdt _-- :-'- ikrrn eylemilerdir,
diye kendi halktan anlm ola. Hakk Tel bu sfatn vcdunda mhede etmi ola ve
dem nedir ve ervh- ben-i dem nedir ve zuhrundan [243] nice tara gelmitir ve ~~-
---: - hitbn Hakk Tel nice eyler ve ervh nice iitir, anlam ola ve yedi satr sekiz
etmi ola ve hacerl- Esved srrn bilmi ve erimi ola. Amm gerek tlibin almeti
oldur ki, ve nefisleri stne hit olanlar bunlardr, :- ~~- --- hitbn iitip Hakk
Telnn ulhiyyetini grp, ubdiyyet makmnda karr eden bunlardr. ki cihnda
mnfklardan ve yaramaz kiilerden ayrlan bunlardr. Zr noktann, harfin rumuzu
bunlara alr, onu anlamaz, ill ehli anlar. ret bil gfil olma. Raslullh (sav) mevldn
fehm eyle, t ki, sana srr- esrr malm ola. Mnfklar gibi serab su sanp, sudan
mahrm kalp helk olma, bir mrid-i sdk talep eyle t ki, Hakk btldan fark edivere,
eer dersen ki, amm her mevcd bir isimdir. Ann muktezsnca srt- mstekm
zeredir, zr davet enbiydan, evliydan fide ne, zr her ismin mazhrdr, dallet
ismine mazhr olan Hakk ol ism-i muktezs zere eker. Zr ol mevcduna kdirdir.
Ycelere phe ve ekke dmeye cevap bu mukadderdir ki, her kiiye kbil kemlattr.
Mrid-i sdkn davetinden fide oldur ki, dallet isminin mazhrndan ism-i hd
mazhrna davet olunur ki, t ism-i mukallibl-kulb muktezs zuhra gele, enbiy,
evliy davetin kabl edenlere t ki, dallet isminin muktezsndan hals olup, ism-i hdye
mazhr olasn. Ey i grmeden mbted mezheb-i gm-rhlarn elfz- kfrlerine marr
292
olup etme ki, her nesne ameli kendi ekli zerine eder. Yani cemi nesne ahsa tbidir,
eer ahs hareket ederse, sye dah hareket eder. Eer ahs etmezse sye dah etmez ve
ederler ki, syenin vcdu gnesiz olmaz, her nesnenin zt vardr, syenin zt ahstr.
Sye hareketi, ahs hareketidir. Vcd- mutlak cemisin ittihd vardr. Pes mevcdtn
cemisine srr ayn etmitir. Gl suyunun gle [244] siryeti gibi cemi mazhr srdir.
mdi bu szlere eriatta tarkatta hep kfrdr, zr Hakk Tel ittihattan ve sryndan ve
nakilden mnezzehtir. Vcd- mutlak oldur, mevcdtn mhiyyetine rz olmaya.
Ey ahmak chiller, zt iki olmaz ve iki bir olmaz. Ay gnein yinesidir. Amm
ayda gne crmndedir, hi fark yoktur. Pes insan- kmil dah zta murddr. Hakk
Tel mazhardr, amm Hakk Tel ztnda ona nesne rz olmaz, zr cemi ey eser-i
vcddur. Mevcd- hakik Allah Teldr, diml-bkdir. Amm msivallh kbilz-
zttr. Amm kamu halyk tecelly-i syesidir. Amm cmlesin zll has deildir, has oldur
ki, = ' - :-- = = > birle mzeyyen ola\ yani zllullh yeryznde ol dil pdiahtr
ki, Hakk Telnn hlifesidir, ve nibi ola ve Hakk Tel kahr- lutfuna mazhr ola. Ve
hkmeti emir hakkyle ede ve her ii adl ile ede, kimseye zulm etmeye ve hevya
mutabaat etmeye, takvnn libsn giye ve emr-i eriat yerine getire. Her kim ki, Hakk
yolunda hev sebebiyle srp dse, ann zerine ikrr etse, hir ol onu kfre ve azba
yetitirir. Zr kfr, hireti unutmaktan olur, unutmaklk azb- edittir. Hakk Tely
unutmak hevya tbi olmaktr ve zlimleri zulmnden ve fsklar fskanden men eyleye
ve ilmine lyk ameli olan ulemya ve meyha hrmet kla ve ilmine lyk ameli
olmayanlar sevmeye. Hsl- kelm oldur ki, Hakk Telnn ahlkyla mtehllk ola t
ki, ol yer yznde zllullh ola. mdi bir ahs ban salsa glgesinin al dah salnr. Eer
hareket etmezse glgesi dah etmez. Zr o glge ahsa tbidir. Amm zllullh ol dil
pdiahtr ki, Hakk Telnn ahlkyla mtehllk ola. Her ne ilerse emr-i Hakk ile ileye,
hkm-i eytanla ilemeye. Her halde Hakk Telya tbi ola. T ki, yeryznde zllullh
olduu sbit ola ve eer hilfn ilerse her biri bir kadem olur. Hakk Tel azbna yetiir,
ol nice [245] bin kademle seyr eyleyip derekt- cehenneme yetie. Pes Hakk Tel bu
mertebeyi Dvud peygamber (as)a arzani kld, nitekim buyurur : ---= '-- ' '
J--~ - :-~ -- -- J--~ - 4-~-- :+- -- '- =-'- '-- -- --'- '- -
- -- -+ - -- - Mans bu ki, Ey Dvud !ben seni hlife kldm. Yeryznde hkmeyle
Hakk ile halk arasnda nefsin hevsna uyma. Pes Allah yolunda seni azdrr onlara ki, kati
293
azb vardr, ' ~ =- : :~ '-- unuttuklar iin hesap gnn.
747
demektir. Bu yetlere
nazr olacak acep imdiki zamann dim hevsna tbi olanlar hirette hli nice ola?
Klen- Nebiyy (sav); 3 3 3 3 | || |
748

mdi pdiahlar iki taifedir. Biri din pdiahdr, biri dny pdiahdr, Hakk ile
hkmeder. Pes Hakk Telnn onlara kahr ve lutf- sfatnn sretidir. Ve onlar ki, din
pdiahlardr. Mrid-i sdklardr, - :- --- ~- :- - gencinin serhaddine
eritiler. Amm Hakk Telnn ceml, cell sfat onlarda zhir oldu. Ve hem Hakk Tel
ztna yine olmutur. Pes Raslullh (sav) buyurdu ki, dil pdiahlar Hakk Telnn
glgesidir, yeryznde.
749
dedi. Evliyya zll-i hs dediler. Bu ne srdr hi bilir misin? Ey
ahmak merdd- ebedler ki, dersiz ki, mevcdt- ayni vcd- mutlaktr, kalbten trl
misl gsterir yine kendidir, gayri deildir diyen kfirden eedd azgunlardr, evliylar
glge olduu yerde mnfklar, kfirler, mezmm sfatlar birle muttasf olmu fsklardr.
Ve bu kadar mezmm canavarlar hevm haeret vardr. Allah Telnn ztna mahs
olmaa lyk mdr ve bunun gibi mezmm sfatlar, Allah Telya lyk mdr? h
Allah Tel cemi eydan mnezzehtir. ki lemden gandir. Amm mevcdt- ayn
vcd- mutlaktr, din azgun-larndan eeddir. ll deildir bunlarn cezas dnyda kelbi,
akur teper gibi tala tepelemektir ve hirette dah eedd [246] azbtr nezbillh. Ann
gibi merddlarn yzn grmekten yle bil ki, vcd- mutlak, asl gayryla yer
almamtr. Hakk Tel ittihattan ve hullden ve siryndan mnezzehtir. Ey gfiller, kamu
hlyk tecell-i zlldir. Hakk Telnn ilm-i kudreti mevcdttan grnr. Ol glge nr
olmaz ve glgeye nrdur demek ne acb ahmaklktr ve azgnlktr. Hi ek ve phe
eyleme. Kamu halyk tecell-i zldr, ill Hakk Telnn has kullr zll-i hstr. Pes bu
srr anlamaz, ill dny esirliinden hals olan anlar, amm bu irete myesser olana ne
ho bearettir, mbrek olsun.
Ey b-re, eer hulk- hsn istersen, bir mrid-i sdk himmeti eyle. Dnydan ve
ehlinden el ekip, zn taalluktan ber edip t ki, itikd pk hsl edesin. Amm hsl
olmaz, ill mrid-i sdk hsl olmaynca. Zr galata dmekten hals olmaz, ondandr.
Ol mezheb-i gm-rhlar ekiyy- hliknden olduklar azdan bir ka rk szler
renmilerdir, onu tasavvuf sandlar. Mrid-i sdka hakret birle nazr ettiler. Amm

747
Sd, 38/26.
748
Es-Sehv, a,g,e, 123; Gmhanev, Rmzul-Ehds, s. 213
749
Mlik, Muvatt, ar 14; bn Huzeyme, Sahh, I, 185; Buhr, Cemaat ve mre 8, Zekt 15, Muhribn 4;
Mslim, Zekt 91; Tirmiz, Zhd 53; Nes, dbul-kudt 2; bn Hibbn, Sahh, X, 338, XVI, 332.
294
marifetten mahrm kalp, ekiyy- hliknden oldular. Ve onlar ile mshib olanlar bile.
Ey azgunlar, ilm-i tasavvuf klden alnmaz, bil ki, dnyy ve dny ehlini terk edip, uzlet
ihtiyr ede. Ve nice yllar gece uykusun terk edip alktan ve susuzluktan, Hakk Tel ak
oduna yanp kl olmaktan, alnr ki, halvette sohbet Hakk ile ede. Pes bu makm her
kiiye myesser olmaz. ol sdk- tlibe myesser olur ki, inaallah imdiki zamanda s
(as) gibi mcerred ola ve ehr-i tarkatta ve bahr-i hakkatte, nefs-i deccl ldre ve gnl
mlkn adliyle mamr ede. Gnl ehri ilmullh ile dola, serba marr olmaya. lim-i
kbr ola t ki, her nesnenin hakkati ona yz gstere, galata dp helk olmaktan hals
bula. lmine lyk ameli olmayan evliy dmanlar gibi hased edip helk olmaya. Takv
libsn bana tc eyleye, ahkm- eriat yerine getirip, ehr-i tarkata erie t ki, [247]
gnln msivdan mcerred edip, ahlk- zemmeden pk olup ve ahlk- hamde birle
mnevver ola. Ondan bahr hakkatine de. T ki, taklid zulmetinden doup gzn ala,
bana dr sala ilmine marr olup, dem (as) hazretine secde etmeyen eytan gibi
evliynn azm dman olmaktan hals olasn, imdiki zamann ilmine marr, ehl-i hev
mnfklarna Hakk Telnn haslarna hakret birle nazr ederler, sevmezler. Raslullh
(sav) buyurmu ki; Mnfklar arasnda mmin garib olur.
750
mdi mmin oldur ki, ii
d bir ola mnfklar onu sevmiye. Ey mbted eer nect bulmak istersen, zamne
halkndan vcdun rak eyleye. Ve dim hads-i erife nazr ede. Hadsler bunlardr.
Raslullh (sav); 5 5 5 5
751
ve bir hads dah
buyurmu ki, Benim snnetim tutup eriatim birle amel edendir.
752
dedi. Ve bu yete
dah nazr eyle, hkmn icr eyle. :- '-: '- c- J _-: -- -- _- -- :: ~-~
:- -= ' - -Mans budur ki, Korkun ol gnden ki, heybetinden kim dnersiz, ol
gnde Allah Tel derghna her nefis tamam iledii cezas verile, dah onlara hi
zulm olunmaya.
753
demektir. hir yet ki, Raslullh (sav) hazretine nzil oldu. Kuran
tamam oldu. Raslullh (sav) yirmi bir gn dnyda durdu. Bek lemine safya ki, vatan
tuttu, nimet ve rahata ulat.
mdi her kim nect isterse bu yet ve hadsler birle amel etsin ve derdin Hakk
muhabbetinden ayrmasn. ciz ve b-re olup, cmleden vre ola. Dim evk oduna
yana nihn- ayn isteye. mdi nihn sdk ile bilinir ve ihls ile muhabbette bulunur ve

750
Bulunamad.
751
Bulunamad.
752
Bulunamad.
753
Bakara, 2/281.
295
dim muhabbetlere giriftr ola. Bir kez yzn gstere, ol yr diye gurbetlere de. Hakk
[248] ztn isteye, rzy gzete, ve firk oduyla barn dalaya. T ki, fadl- sbhna
yetie, gnlnden benlik gide, sz zikrullh ola samt fikrullh ola. Pes gerek tlibin
almeti oldur ki, mnfklar arasnda garib ola, amm ol hevlarna mvfk hin, nks,
kezzblara limdir diye gerekler, hussn aniy kaplarna varp, ba een ad lim, ehl-i
nifak kezzblarn chiller arasnda szleri makbldr.
mdi sddklar szleri kesaddr. Pes ne bahtl ol kimse ki, imdiki zamann mcerred
slih dervi ola, uzleti ihtiyr ede, sz zikrullh ve samt fikrullh ola, kanaat gencine
erie, a durmaa rz ola, aniyya ba eymeye, mnact- ilh b-re miskin, zayf
Chid bendeni esir ki, dum mstecb eyle, bana azb eyleme, unutup hata ile ilediim
gnhlar iin y Rabb lutf u ihsn ile ekemeyeceim yk bana ykleme. Y Rabb
gnhlarm af edip, bana rahmet balaya, Rabbm bana yardm eyle, kfir mnfk
stne glib kl, onlar malup eyle, evliy dmanlarn mnfk kezzblar iki cihnda
yzlerin karalndan kurtarma. Y Rabb ve cemi mminleri ve mmine avradlar srt-
mst kim zere sbit kadem eyleye ve iki cihnda yzlerin ak eyle. Y Rabb lutf u ihsn
ile prim, azzim, eyhim mer Karb kuddse sirruh rahmetullhi aleyh hazretinin
makmn al kl, ve ol kadar inam kl ki, hesapsz ola. Y Rabb sen ondan rz ol. lh
ben b-re, miskin, zayf rzn menziline kav, dah hir demde nefsimden rhumu Hz.
Muhammed (sav) dini zere kabz eyle, [249] hirette dah Hz. Muhammedin
hizmetkrlarna hizmetkr eyle rzym. ki cihnda Hz. Muhammed (sav) den beni
ayrma, lutf u ihsn eyle, y Rabb cemi dularm mstecb eyle,
Tamam oldu kitab, elhamdlillh Hakk Telnn tevfk-i ihsn birle, okuyan,
yazan, dinleyeni her kim diler sevb ok kazana ve salna du ftiha ihsn ede bunu
yazana. Tarih-i evvel D def tahrri
Sene (H. 1208) Sene (H. 1306)
Rebul-evvel , 11 Perembe





296
























METNDE GEEN BAZI MAHALL KELMELER
fitb : ok gzel yz, gne, pek gzel
Akl- maa : Akln en alt tabakas, dnyada geim iini dnen akl
Akur : Yaralyan, sran kpek, ok erir, kt kimse
Al hide : Tek bana, ayrca
Ch : Makam, kadr, itibar
Cfe : Kokmu et, le, l hayvan
engi : Zil ve kak vurarak oynayan dansz
era : Ik, kandil, lamba, otlak, mera, talebe
Dmen : Etek, kenar, da etei
297
Ferce : rtnecek gibi olan ve giyilen bol elbise, kadnlarn zerlerine rttkleri
rt, cbbe, btn vcudu kaplayan geni rt.
Ferz : ukur yer, dz yer, ayrmak
Gammaz : Birisine iftira ederek zarar veren, mnafk, fitneci
Guss : Keder, Tasa, Gam, boaza taklan yemek, aa, diken.
Gmrh : Yolunu arm. Doru yoldan sapm. Bol, gr.
Havsala : Zihnin bir eyi kavrama derecesi. Anlay. Akl.
Irlmak : Ayrlmak, uzaklamak.
Kedret : Bulanklk. Gam, tasa, keder.
Kehle : Otuz yan gemi, sana aklk karm kimse. Bit.
Km : Manda
Mbted : Yeni, yeni talabe, yeni balam
Mcvir : Komu, bir mabed veya tekke yaknnda ekilip oturan
Mr : ki yzl kimse, dalkavuk, riyakar, mnafk
Pyedr : Rtbeli, pyeli, itibarl.
Seyirtmek : Hzl yrmek, komak.
Sdde : Kap, eik.
Tamu : Cehennem
Umak : Cennet
Yren : Dostlar. Sdk arkadalar. Sevgililer.
Yeni : Hafif
Yeltmek : Teebbse kalktrmak. zendirmek.
SONU
nsanlarn manev hayatna yn veren mistik hareketler her din ve her kltrde
grlmektedir. Kabbala ve Hristiyan mistisizminin Yahudilik ve Hristiyanlk bilinmeden
anlalamayaca gibi, islam kltrnn kendine has bir ruh hali ve dern tecrbesi olan
tasavvufun da islam kltr tedkik edilmeden anlalamayaca aktr.
Hz. Peygamber (sav) ve Hulaf-i Ridnden sonra islmn ilk yzylnda
grlmeye balayan siyas, kltrel ve ekonomik deimelere bir tepki mahiyetinde zhd
hareketi olarak ortaya kan tasavvuf, IX.-X. yzyllarda bir disiplin altna alnarak
sistemini kurmu, XII. yzyldan itibaren kurumsallaarak tarikatlar meydana gelmitir.
298
XVII. yzylda yaayan Edirneli eyh Ahmed Chid Efendi hakkndaki
almamz bitirmi bulunuyoruz. Bu almamzdan kardmz sonular da yle
zetlemek mmkndr.
Chid Efendi, tasavvuf tarihi ve Trk edebiyat bakmndan nemli ahsiyetlerden
biridir. nk Chid Efendi, yapm olduu irad grevi ile anakkalede etkili olmu,
halifeleri vastasyla da Bursaya kadar uzanmtr. Trk milletinin manev hayatnda
asr geen bir zamandan beri tesiri devam eden bir mrid-i kmildir. Chid Efendinin
mensuplar XIX. yzyln balarndan itibaren Chidnin takip ettii Sunn izgiden
uzaklaarak Bektalemiler ve saylar giderek azalmtr. Bugn ise mntesipleri yoktur,
ama Ahmed Chidnin anakkalede tesiri hl devam etmektedir.
ki eser veren Chid Efendi biri, bizim altmz Kitbn-Nasha, dieri ise
Divan dr. Kitabn-Nashann sekiz nshas bulunmaktadr. Bu da ok okunan, deer
verilen bir eser olduunu ortaya koyuyor. irlik bakmndan ise Ynus Emrenin takipisi
olarak kabul edilmektedir. Gerekten de Divannda Ynusun ok etkisi grlmektedir.
eriata bal, ehli snnet izgisinde bir mutasavvftr. Eserlerinde yer yer kat ehli
snnet savunuculuu yapmtr. Zaman zaman da ok sert ifadeler kullanarak, eriattan
taviz verenleri kafirlikle itham etmektedir. Bidatlerden uzak snnete tam ballk
ierisinde tarikat anlayna sahiptir. Tevhid konusunda tavizsiz, her trl gafleti mlhidlik
sayarak bu gibi kimseleri sert bir dille uyarmaktadr. Her frsatta nasihatlarn
sralamaktadr. Zaten Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar Bl. nr.2141de kaytl
nshasnda ve bizim altmz nshann Tevhd-i Zt blmnn (sayfa 61) banda
Chid Efendi kitabn telif sebebini; muvahhid ile mlhidi beyan etmek olarak
aklamaktadr.
Kitbn-Nasha rislesinde konular, bir btnlk ierisinde ilenmemitir. Konular
eserin her tarafna yaylm, belli bir sistem takip edilmemitir. Bu yzden olacak ki, konu
balklar yok, paragraflar yaplmamtr. Tevhd-i Zt rislesinde konular belirtilmi, ama
konudan konuya geiler var, bir konu batan sona tam ilenmemitir. Eserde gze taklan
bir dier husus ise; tekrarlarn ok olmasdr. Biz bu saydmz durumlar, konu balklar
ve paragraflar yaparak eseri dzenlemeye altk.
Chid Efendi, dnya sevgisini terk ile (zellikle Uzlet kavramn ok kullanr.)
Allaha ynelmeyi, dnyann aldatc ve geicilii, eriat verek, insanlarn gafletten
299
kurtulmalar, nefs arzularn terk etmelerini, kibri brakmay ve bir eyhe balanarak
tarikata girip br dnyaya hazrlk iinde bulunulmas gerektiini nasihat etmektedir.
Chid Efendiye gre de insan- kmil peygamberlerin vrisleridir. Nkslarn
ellerinden tutup Hakka ulamalarna vesile olan rehberdirler. Bunun iinde Hakk yoluna
slk eden kimselerin mridine tam bir teslimiyet gstermesi, ehl-i dnyadan yz
evirmesi ve mridinin syledii her eyi yapmas arttr. Chidi Efendi, uzleti eitli
ekillerde anlatmtr ki, baz aklamalarnda sanki, halktan uzaklamak, hi halk arasna
girmemek gibi anlalmamaldr. nk, Chidnin baka aklamalarna bakldnda
halka karp ama avam gibi olmamak, onlar gibi giyinmemek, yememek, fiillerinin dahi
ehl-i hevalara benzetmemek olduu anlalacaktr.
Dikkatimizi eken bir husus da eyh Uki ve Ukiyyenin alt kolu olarak
Chidiyyenin kurucusu olduu baz aratrmaclar tarafndan sylense de bu grn
doru olmadn grdk ve giri blmnde belirttik. nk Ahmed Chid Efendi, kendi
tarikatndan deil de, tarikatlarn, slikerin genel zelliklerinden bahsetmesi, btn ehl-i
tariklere nasihatlarda bulunmas bunun gstergesidir.
Aslnda Edirneli eyh Ahmed Chid Efendi, nemli bir mutasavvf ve Tekke
iridir. Bu kadar gzel eserleri olmasna ramen bugne kadar zerinde ciddi almalar
yaplmamas gerekten zcdr. Ancak son zamanlarda almalar grlmeye
balanmtr, bu da zntmz bir nebze olsun azaltmaktadr. Umarm bu almamz onu
ve eserlerini okuyucularmza tantma hizmetini ifa ederse veya eserleri zerinde almaya
sevk ederse, mutluluk sebebimiz olacaktr.
BBLYOGRAFYA
Acln, smail b. Muhammed, Kef'I-haf ve Mzl'l-ilbs, I-II c., Beyrut, 1351.
Ankarav, smail, Minhcl-Fkar, stanbul,1286.
Afifi, Ebu'l-A'la, Muhyiddin bnu'l-Arab'nin Tasavvuf Felsefesi, (Terc. : Mehmed
Da) A..F.Yay. , Ank. 1975.
...........Tasavvuf ( slamda Manev Devrim, Trc.: M.Sln- H.brahim Kaar) Risle Yay.:
st. 1996.
Ahmed b. Hanbel, Msned , I-X , Beyrut, 1991 ; stanbul, 1981.
300
Arab, bn (Makale), Edit. M. M. erif, slam Dncesi Trihi. I-IV ( Terc.: Komisyon),
nsan Yay., st. 1990.
...........Ftht'I-Mekkiyye, (Terc.: Nihat Keklik), Kl. Bak. Yay., Ank. 1990.
Arvs, es-Seyyid Abdlhakm, Tasavvuf Baheleri, (Haz.: N. Fzl Ksakrek), Byk
Dou Yay. ,2.bsk., st. 1991.
Ate Sleyman, Kur'n- Kerm Yce Meali, Ank. 1980.
..........slam Tasavvufu, Yeni Ufuklar Ne., st. 1992.
Attar, Feridddn, Tezkiret'l-Evliy, (Terc.: S. Uluda), stanbul 1985.
Ayn Mehmed Ali, Tasavvuf Trihi, (Sadeletiren: H.Rahmi Yananl) Kitabevi Yay., st.
yverdi, Ekrem Hakk, Avrupa'da Osmanl Mimar Eserleri, I-IV c. st. Fetih Cemiyeti
Vay.. st. 1982.
el-Badad, smail Paa, Hediyyet'l-rifn Esm'l-Mellifn ve sr'l-Musannifn ,
c, I-II. MEB, 1951-1955.
..........Kef'z-Znn Zeyli, I-II c., 2.bsk., MEB. Devlet Kitaplar, st. 1971, 1972.
Banarl Nihad Sm, Resimli Trk Edebiyat Trihi, Fas.1-16, MEB. Devlet Kitaplar,
st.1971.1979.
Bardak, M.Necmettin, Sosyo-Kltrel Hayatta Tasavvuf, Faklte Kitabevi, tarihsiz.
Buhr, Muhammed b. smail, Sahhu'l-Buhr, I-VIII, Beyrut,1991; stanbul,1981.
Bursal Mehmed Thir, Osmanl Mellifleri, stanbul, Matbaa-i mire, 1333 h., I-III c.
Chid, Ahmed Efendi, (Makale) Edit; Altuner Nuran, Tasavvuf, lm ve Akademik
Aratrma Dergisi, say: 6, Mays 2001.
Chid, Ahmed, Kitbn-Nasha, (Yazma) st. Sl.Ktp. brahim Efendi Bl.nr: 350.
...........Kitbn-Nasha, (Yazma) st. Sl.Ktp. Yazma Balar Bl.nr: 2141.
...........Kitbn-Nasha, (Yazma) st. Sl.Ktp. Uk Tekkesi Bl.nr: 119.
...........Kitbn-Nasha, (Yazma) st. Sl.Ktp. Uk Tekkesi Bl.nr: 292.
...........Kitbn-Nasha, (Yazma) st. Sl.Ktp. Uk Tekkesi Bl.nr: 294.
...........Kitbn-Nasha, (Yazma) st. Sl.Ktp. Uk Tekkesi Bl.nr: 334.
301
...........Kitbn-Nasha, (Yazma) st. Sl.Ktp. Uk Tekkesi Bl.nr: 458.
...........Kitbn-Nasha, (Yazma) M...Fak. Ktp. kaytsz.
...........Divn, (Yazma) st. Sl.Ktp. Uk Tekkesi Bl.nr: 245.
........... Divn, (Yazma) st. Sl.Ktp. Hasan Hsn Bl.nr: 796.
Cm, Abdurrahman, Nefehat'I-ns min Hadarti'1-kuds, (Terc: Lmi elebi),
Canan, brahim, Hadis Klliyt Ktb-i Sitte Tercme ve erhi, c, I-XVIII. Aka
Yay. 1. Bsk. Ank. 1994.
Demirci, Mehmet, (Makale)badetlerin Anlam, Tasavvuf lm ve Akademik
Aratrma Dergisi, Say: 3, Nisan 2000.
Develliolu, Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, 6.bsk.,Aydn Kitapevi, Ank.
1973
Eraydn, Seluk, Tasavvuf ve Tarkatler, M..FAV. Yay. 4.bsk.st. 1994.
Eren, Ramazan, Ahmed Chid Sultan, stanbul, 1984.
Erturul, smail Fenn, Vahdet-i vcd ve Muhyiddn Arab, Orhniye Matb., st. 1928.
"Evliya Menkbeleri" Haz.: S. Uluda-M. Kara, Marifet Yay., st., 1995.
Gazzl. Muhammed b. Muhammed, hyu Ulmi'd-Dn, I-VI, Beyrut. 1992; (Terc.: A.
Serdarolu) I-IV c., Bedir Yay., st. 1975.
Geyln, Abdulkdir, Srru'l-Esrr, (telerden Haber, Terc.: Abdulkdir Akiek), Bahar
Yay. 3.bsk., st. 1996.
Gndz, rfan, Gmhnev Ahmed Ziyddin, Seha Ne., st. 1984.
Haldun bn, ifu's-Sil (Tasavvufun Mahiyeti), Haz. S. Uluda, Dergah Yay.,st.1984.
Hucvir, Kefu'l-Mahcb (Hakikat Bilgisi), (Tere.: S. Uluda), Dergh Yay., 2.bk.,st.
1996.
bn Mce, Eb Abdillah b. Muhammed b. Yezid, Snen, I-II c. ar Yay., st. 1981.
slm Ansiklopedisi, 1-12 c., MEB. Yay., Ank. 1964
z Mahir, Tasavvuf, I. Bsk. Garanti Matb., st. 1969.
302
zutsu, Toshihiko, (slam'da Varlk Dncesi, Terc.: brahim Kaln), nsan Yay., st.
1995.
Kabakl, Ahmet, Trk Edebiyat, I-III c.,Trk Edebiyat Yay., muhtelif bask, st. 1973-
1978.
KAM, Ferit; Mehmed Ali Ayn, (bn. Arabi'de Varlk Dncesi, Haz.: M. Kara), nsan
Y, st. 1992.
..........Vahdet-i Vcd, ( Sadeletiren: Ethem Cebeciolu), DiyanetYay. Ank. 1994.
Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergah Yay., 2.bsk., st. 1990.
.......... Bursa da Tarikatlar ve Tekkeler I-II.c, Uluda niv. Yay., Bursa 1990.
Ktip, elebi, Hac Halfe, Kefu'z-Zunn an Esmi'l-Ktbi ve'I-Fnn, I-II, MEB,
Devlet Kitaplar, st.1971, 1972.
Kelebz, Eb Bekr Muhammed b. shak, et-Taarruf Li-Mezheb-i Ehli't-Tasavvuf,
(Dou Devrinde Tasavvuf, Terc.: S. Uluda), Dergah Yay., st. 1992.
Kl, Mahmut Erol, Bursada Dnden Bugne Tasavvuf Kltr, (Bursada Ukler
Makalesi, Bursa Kltr Sanat ve Turizm Vakf, 2002)
..........., Avrupaya lk Adm, (Dede mer Karbi Makalesi, Kubbealt Neriyat, st.2001)
Konuk, A. Avn, Fuss erh, (Haz. M.Tahral-S.Eraydn), I-IV, M.. IFAV. Yay.
st.1992.
Kprl, Fuad, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, DiyanetYay., Ank.1984.
Kueyr, Kueyr Risalesi, (Terc.: S.Uluda) Dergah Yay., 3.bsk., st. 1991. lb.
Mslim, b. el-Haccc, Sahh-i Mslim, I-V , Kahire, 1957 ; stanbul ,1981.
Nes, Ahmed b. uayb, Snen-i Nes, I-VIII, Beyrut, 1992.
Nesef, Azzddn, nsn- Kmil, (Tasavvufta nsan Meselesi, Terc.: Mehmet Kanar),
Dergh Yay., l. bsk., st. 1990.
Nevev, Muhyiddin, Riyzs-Slihn (Trc. Kvamddin Burslan-H.Hsn Erdem) c, I-III,
Diyanet Yay. 12.Bsk. Ank. 1990.
Nurbaki, Haluk, Tek Nur, Damla Yay. stanbul, 1990.
303
zda, Msa, Feyizler ( Mehmed Feyzi Efendiden) c, I-VII. Hamle Yay.Da. st. 1992.
ztrk, Yaar Nuri, Kur'n ve Snnete Gre Tasavvuf, Yeni Boyut , 5. Bsk.st.
1993 ...........Kuadal brahim Halveti, Ftih Yay. Matb., st. 1982.
...........Tasavvufun Rhu ve Tarikatlar, Yeni Boyut, 3.bsk. st. 1992.
Sm, emseddin, Kmus-i Trk, st. 1317.
Shreverd, ihbuddn, Avrif'l-Merif, (Terc.: Dilver Selvi, Gerek Tasavvuf),
mran Yay.,2.bsk., st 1995.
Slem, Eb Abdirrahman, (Tasavvufun Ana lkeleri Slem'nin Risaleleri. Terc.: S.
Ate), Yay., Ank. 1991.
eyh, Mehmed Efendi, akik-i Numaniye ve Zeyilleri, (Haz.:Abdulkadir zcan) ar
Yay. st. 1989
Taberi, Muhammed b. Cerr, Cmiu'I-Beyn , I-XV , Beyrut, 1988 ; Kahire , 1968.
Tatlsu, Ali Osman, Esml-Hsn erhi, 6.bk., Aka Yay., st. 1972.
TDV, slam Ansiklopedisi, TDV. Yay., (ciltler devam ediyor).
Tirmiz, Eb s Muhammed b. s, Snen't-Tirmiz , I-V , stanbul, 1981.
Trdav, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Byk Lgat, (Haz. Abdullah Yein,
Abdulkadir Badll, Hekimolu smail ve lham alm), st. 1995.
Trer, Osman, Tasavvuf Tarihine Giri, Atatrk nv. lahiyat Fak. Erzurum 1992.
Uluda, Sleyman, Tasavvuf Terimleri Szl, Marifet Yay. st. 1996.
Uzunarl, Ord. Prof. smail Hakk, Sefnetl-evliy erh-i esmr- esrr, El. Yzm.
Sleymaniye Ktp. Yazma Balar Bl., No: 2305-2309. I-V c.
Vassaf Hseyin, Sefne-i Evliy-y Ebrr, st. Sl. Ktp. Yzm. Balar nr; 2305-2309,c,IV
Vicdn, M. Sdk, Tomr- Turk- liyyeden Halvetiyye Silsilenmesi, Evkf-
slmiyye Matbaas st. 1338/1341.
Ylmaz, H. Kmil, Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarikatlar, Ensar Ne. , 2. Bsk. st. 1997.
...........Tasavvuf Meseleleri, Erkam Yay., 3. Bsk. st. 1990.

304









Ahmed Chid Efendinin trbesi





Ahmed Chid Efendi Camii