ULUSLARARASI LKLER DERS NOTLARI

Uluslararas likiler Uluslararas ilikiler; siyaset biliminin bir daldr ve uluslararas sistem iindeki aktrlerin, zellikle de uluslararas ilikilerin temel aktr olarak kabul edilen devletlerin, dier devletlerle, uluslararas/blgesel/hkmetler aras rgtler, ok uluslu irketler, uluslararas normlar ve uluslararas toplumla olan ilikilerini inceleyen disiplinler aras bir disiplindir. Disiplinler aras bir disiplin olmas sebebiyle siyaset bilimi, iktisat, tarih, hukuk, felsefe, sosyoloji, psikoloji, corafya, antropoloji gibi pek ok farkl disiplinden faydalanr. Uluslararas sistem iindeki aktrlerin, zellikle de uluslararas ilikilerin temel aktr olarak kabul edilen devletlerin, dier devletlerle, uluslararas blgesel hkmetler aras rgtler, ok uluslu irketler, uluslararas normlar ve uluslararas toplumla olan ilikilerini inceleyen bir disiplindir. Uluslararas likilerin alma alan olduka genitir. Kreselleme ve bu olgunun uluslararas topluma ve devlet egemenliine etkisi, srdrlebilir kalknma, nkleer yaylma, terrizm, organize su, milliyetilik, insan haklar, evre sorunlar, gvenlik ve insan kaaklna kadar pek ok konuyu uluslararas dzeyde inceler.

Diplomasi Bir hkmetin belli konulardaki kan ve grlerini dorudan doruya teki devletlerin karar vericilerine iletmesi srecidir. Diplomasi, devletler arasndaki mzakerelerin, temsilciler vastasyla yrtlmesidir. Bir bakma, uluslararas ilikilerin tm dier aralar diplomasinin baarszl sonucu kullanlrlar. Diplomasinin bir grme sanat olduu da sylenir. Eskiada devletleraras kimi konularn grlmesi iin lkeden lkeye eliler gnderilirdi. Bu elilerin ayrcalklar vard ve yaamlar gvence altnda saylrd. Ortaada devlet bakanlarnn aracya gerek duymadan, mektupla iliki kurduklarn biliyoruz. O dnemin en rgtl devleti olan Bizansn ise elileri vard. Bu eliler greve balarken and ierlerdi. rgtl diplomasi ilk kez talyada dodu. Ortaada talya ok sayda kralla blnmt. Venedik, Floransa, Cenova, Pisa (Piza), Roma ve Napoli gibi kentler bamsz birer devlettiler. ou zaman bu krallklar ya birbirleriyle savayor ya da aralarnda eitli dostluk antlamalar yapyorlard. Bu yzden diplomasiye gereksinim duyuluyordu. talyanlarn baka lkelere gnderdikleri temsilcilere bykeli ya da eli, bu kiilerin yabanc topraklarda oturduklar yerlere de elilik deniyordu. Balangta genellikle belli bir soruna zm bulmak zere gnderilen eliler, i bitince lkelerine geri dnyorlard. Bunlarn birou casus gibi hareket ediyor ve kendi lkelerine yarayacak deerli siyasal belgeleri almak, rvet vermek ve yalana bavurmaktan hi de ekinmiyorlard.

Uluslararas Politika Uluslararas ilikiler, bata devletler olmak zere, hkmetler ve devlet-d kurulular arasnda hukuksal, siyasal ve ekonomik ilikileri analiz eden kapsaml bir deyimdir. Uluslararas ilikiler ile ayn anlamda kullanlr. Uluslararas ilikiler devletler arasndaki her dzeyde ve her eit konudaki ilikileri kapsamasna karn, uluslararas politika devletlerin resmi organlar araclyla kurduu ve siyasal konulardaki ilikileri kapsar. Uluslararas Ekonomi Uluslararas Politika, uluslararas ilikiler disiplinin bir alt daldr. ki veya daha fazla devlet arasndaki siyasi ilikileri uluslararas sistemin tm iinde ele alarak inceler. Uluslararas politika, devletlerin resmi organlar araclyla giritikleri ilikileri kapsar. Uluslararas politikalarn tm devletlerin d politikalarnn toplam olduu sylenir. Bu bir bakma dorudur, ancak, devletlerin d politikalarnn teker teker incelenmesiyle uluslararas politikann tmn zmleyebilmek imknszdr. Ekonomik alanda uluslarn karlarn korumak iin dzenledikleri kurallarn ve ilikilerin tmdr. Bamsz devletler arasndaki ekonomik ilikilerin tm ynlerini inceleyen bilim dal olarak bilinir. Kapsamna giren en nemli konularndan biri d ticaret hareketleridir. Emek, sermaye, teknoloji, giriim gibi retim faktrlerinin uluslararas dolam da, dier konulardr.

Dnya zerinde uluslararas ve ekonomik rgtlerin kurulmasnn nedenlerine deinecek olursak; 20.yy.da meydana gelen 1.ve 2. dnya savalar milyonlarca insann yaamn yitirmesine bir o kadar insann sakat kalmasna ve ciddi boyutta maddi hasara yol amtr. Bu olumsuz durumun bir daha yaanmamas lkeler arasndaki anlamazlklarn zlmesinde eitli rgtlerin varl bu anlamazlklarn zlmesine bar yollardan zm bulunmas asndan faydalar salar ve caydrc gc vardr. Ekonomik rgtler dnya ekonomisinde bir btn halinde hareket edilmesine imkn salayarak sorunlar karsnda gerekli tedbirlerin alnmasn ve malum sorunlarn daha kolay zlmesini amalar. Uluslararas hukuk: Uluslararas ilikiler altnda bir disiplindir. Uluslararas ilikilerin hukuksal boyutunu bilimsel bir disiplin iinde inceler. Devletler aras hukuk da denir. Ancak uluslararas ilikilere yeni aktrlerin girii bu dal sadece devletler aras olmaktan karmtr. Alt dallar unlardr; Uluslararas hukuk, devletler hukuku (genel olarak) , Deniz ve su hukuku (Okyanus hukuku) , Uluslararas ticaret hukuku, Uluslararas zel hukuk, Uluslararas rgtler, Sava-bar hukuku, Uluslararas Akarsular Hukuku, Uzay hukuku 20. yzylda uluslararas hukukun en nemli konularnn banda Birlemi Milletler hukuku gelmitir. Uluslararas hukuk disiplini Trkiyede henz gelime aamasndadr.

yyn sonlarna doru birden fazla felsefi teoriye ve sistemleri ayn anda iletebilmektir. Uluslararas ilikilerde kendi karlar ve btnlkleri belli devlet benzeri yaplar vardr. Devlet bunlardan sadece biridir. Uluslararas ilikiler bu gruplar arasndaki pazarlklar neticesinde ortaya kar. Pluralist bir kavram ifade eden dnya toplumu kavram yalnz egemen devletler ve onlarn resmi resmi grevlileri arasndaki ilikileri deil, ayn zamanda bunlarn dnda ve ou zaman bunlarn denetiminde olmayan ekonomik, siyasal ve toplumsal gelimeleri de kapsamaktadr. oulculara gre uluslararas ilikilerde devlet d aktrler de sz sahibidir ve etkilidir. Devlet d aktrlere ok nem vermilerdir. Ayrca Uluslararas ilikilerde bireylerin de nemli bir etkisi vardr diye dnrler.

Uluslararas likilerde Aktrler DEVLET Hukuki adan devletin tanm yledir; lke ad verilen belirli bir toprak zerinde yaayan insan topluluklarnn bir egemenlik anlay ve hukuku iinde bir siyasi iktidar altnda rgtlenmesidir. Devletin ana unsurlar unlardr; lke (Toprak): Snrlar belli olan ve zerinde hkimiyet salanm bir toprak paras, yurt. nsan Topluluu (Halk): Devletin eitli haklar tand ve kendi meruiyetini tanyan insanlar btn, vatandalar. ktidar: eitli hukuki siyasal dzenlemelerle oluturulan devletin halk zerindeki yaptrm yetkisi. Sonuta; Devlet, belli bir lke zerinde yerlemi, zorlayc yetkiye sahip stn bir iktidar tarafndan ynetilen bir insan topluluunun meydana getirdii siyasal rgtlenme, siyasal kurulutur. Her ne kadar devletlerin temelleri ok eski alara gtrlebilse de, modern devletler (ulus devlet veya milli devlet) olduka yeni kurululardr. Modern devlet tzel kiilii olan hukuki bir yaplanmadr. Tzel kiilii sayesinde devletin kiilii ve eylemleri hukuki temele ve gvenceye kavuur. Ayrca tzel kiilik sayesinde devletin devamll salanr.

Uluslararas likilerde Temel Yaklam dealizm, Realizm ve oulculuktur. Realizme gre tm devletlerin ortak zellii hepsinin idealler veya etik deerler yerine ounlukla ekonomik ve askeri g peinde olmasdr. Realizm, temelde devletlerin birbiriyle ibirlii yapmaya yanamayacan, ibirlii halinde dahi ncelikli olarak kendi karlarn gzeteceini belirtir. dealizm, tartmal da olsa, Uluslararas likilerin ilk teorisidir. I. Dnya Sava sonrasnda, devletlerin birbirleriyle olan ilikilerinde sava engelleyememeleri ve kontrol edememelerine bir tepki olarak ykselie gemitir. dealizme (Liberalizm) gre devletler sadece siyasi deil, ekonomik ilikilerle de birbirlerine baldr. Bu teoriye gre devletler karlkl olarak ibirliinden faydalanrlar ve sava ykclndan tr tamamen faydaszdr. oulculuk (Pluralizm) ise temelde uluslararas ilikilerde ibirliini aklayan bir teoridir. oulcular kresel sorunlarn ancak kresel bir ibirlii ile zlebileceine inanmaktadrlar. Pluralizm 19.

DEVLET DII AKTRLER Devlet d aktrler grupta incelenir; a. Uluslararas Hkmetler Aras rgtler b. Uluslararas Hkmet D rgtler c. okuluslu irketler

Uluslararas rgtler; Kiilerin, gruplarn, hkmetlerin ya da irketlerin uluslararas dzeyde srdrdkleri pek ok ibirlii biimi bulunmakta, hatta bunlarn hatr saylr kadar da organize zellikler gstermektedir. Uluslararas dzeydeki organize ibirliklerinin tekilatlandrlm, yasal veya meru kural ve uygulamalar bulunan biimlerine de uluslararas rgtler ad verilmektedir.

Uluslararas rgtler, uluslararas hukuk ve teaml olutururlar. Uluslararas rgtler, uluslararas faaliyetlerinin ve etkilerinin nemi bakmndan bugn devletlerden sonra ikinci sray almaktadr. zellikle gerekletirdikleri faaliyetleri asndan uluslararas ilikiler bilim dal erevesinde ele alnan bu uluslararas birimin yaps ve yetkileri byk lde uluslararas hukukun konusunu oluturmaktadr. Her bir uluslararas rgt amalar, rgtlenme biimi yetkileri yeleri gibi ok deiik nedenlere bal olarak kendine zg bir hukuksal yap sergilemektedir. Ancak tm uluslararas rgtlere ortak genel nitelikli birtakm uluslararas hukuk kurallar da vardr. Bunlar zellikle uluslararas rgtlerin devletlerle, kendi aralarnda ve teki uluslararas birimlerle olan ilikilerini dzenleyen kurallardr. Uluslararas rgt kavramnn bu iki zelliini gz nnde tutarak ilk nce btn uluslararas rgtlere ortak genel nitelikli uluslararas hukuk kurallar ile ayn zamanda uluslararas rgtlerin fiilen var olan ortak noktalarndan yararlanarak oluturulacak bir soyutlamay da ieren genel veriler ele alnacaktr.

Uluslararas rgt, ama ve kurallarn sistemli hale getirildii ynetimsel bir kurumdur. birlii faaliyetlerinin gerekletirilmesi iin genel olarak fiziki donanma, idari hiyerariye, memurlara, yelerinin tmnn bir araya geldii kurul, meclis ya da konferans ad verilebilecek meknlara ve sekretaryaya gerek duyulur. Uluslararas rgtlerin dier uluslararas kurululardan fark ekonomi, ticaret ya da teknik bir alanda faaliyet gsterse bile ksmen siyasal etkiler yaratmasdr.

HKMETLERARASI VE HKMETLERDII ULUSLARARASI RGTLER SORUNU Uluslararas rgt kavramn en geni anlamnda aldmz zaman uluslararas dzeyde faaliyet gsteren ticari ama tamayan her trl birleme anlalmaktadr. Ancak statlerini ve ilikilerini dzenleyen hukuk dzeninin belirlenmesi sz konusu olduu andan itibaren uluslararas hukukun konusunu oluturan hkmetler aras uluslararas rgtler ile eitli ulusal hukuk dzenlerine bal olan hkmetler d uluslararas rgtler arasnda bir ayrma gidilmektedir. Hkmetler aras uluslararas rgtler devletleraras oluturulan fakat kendilerini oluturan devletlerden ayr ve srekli bir iradeye sahip olan ve devlet nitelii tamayan birlemelerdir. Uluslararas hukukta ksaca uluslararas rgt denildii ve herhangi bir baka sfat eklenmedii zaman yalnzca bu hkmetler aras uluslararas rgtler kastedilmektedir. Biz de burada bu tr dar anlamnda uluslararas rgtleri ele alacaz. Hkmetler-d uluslararas rgtlere gelince deiik uyruktan zel ya da kamu kiilerinin birlemesi sonucu oluan hibir devletleraras anlama konusunu oluturmayan ve uluslararas dzeyde faaliyet gsteren rgtlenmeleri belirtmektedir.

rgt mutlak biimde yazl bir hukuk belgesiyle yaama geer. Bu kurucu belge, kuruluun amalarn, faaliyet biimlerini, katlmclarn zelliklerini, kurumsal yapsn ve karar alma yntemlerini kapsar. Her rgtn kaynak temin etme biimi gelitirmesi gerekir. Bir bte bulunur ve bte kalemleri yelere datlr. Her rgtn bir merkezi, yrtme organ ve genel kurulu bulunur. rgt ya birbirini tamamlayan oyuncularn ya da birbirine benzer oyuncularn birlikteliini esas alr.

HKMET DII KURULULAR TOPLUM RGTLER

VE

SVL

1-) Dolayl olarak irketin kendi hkmetinden yabanc hkmet zerine bask yaplmasn istemesi ile. 2-) Dolayl olarak bir uluslararas rgtte genel bir politika sorunu olarak konuyu gndeme getirmek. 3-) Dorudan kendi lkesindeki diplomatik temsilcilik aracl ile bask yapmaya almak. 4-) Dorudan teki lkede ilgili bakanlk araclyla bask yapmaya almak.

Devletleraras anlama yoluyla oluturulmayan tm rgtler sivil toplum rgt olarak tanmlanabilir. Gnmz dnyasnda artan demokratik katlmc rejimlerle beraber sivil toplum kurulular gerek bir lke ierisinde, gerekse uluslararas siyasette etkili aktrler haline gelmilerdir. Sivil toplum rgtleri, bireylerin kendi zgr iradeleriyle ve eit koullarda somut karlara ulamak amacyla toplandklar rgtlerdir. Batl demokratik lkelerde olduka aktif durumdadrlar. STlerin aktif ve gl olmas liberal dncede demokrasinin gl olmas anlamna gelir. Ancak STler son dnemlerde rejim ihrac gibi olaylara da neden olabilmektedir.

OK ULUSLU RKETLER Kreselleme ve piyasa ekonomisinin dnyann drt bir yanna yaylmas neticesinde byk cirolar alan ve direkt ve dolayl olarak milyonlarca insan etkileyen ok uluslu irketler uluslararas politikada nemli aktrler haline gelmitir. 21. yya girilirken uluslararas ilikiler sahnesinin aktrleri iyiden iyiye kalabalklam ve devletlerin dnda yeni birimler son derece iddial roller stlenmeye balamlardr. Uluslararas sistemin bu yeni aktrleri bir yandan ekonomik ilikilere direkt olarak etki ederken, dier yandan da siyasi, kltrel ve sosyal etkileimleri ynlendirme eilimine girmilerdir. ok uluslu irketlere merhametsiz smrcler gzyle baklabildii gibi olumlu bakanlar da vardr. Tanm yapmak gerekirse, ok-uluslu irketler; iki veya daha fazla lkede mlkiyeti ksmen veya tamamen kendisine ait olarak retim ve pazarlama faaliyetlerini yrten, kendisine ait iletme stratejileri olan ve bu stratejileri tm bal kurulular ve ubelerinde uygulayan byk iletmelerdir. ok Uluslu irketlerin Anlam 1- ok uluslu irket, birden ok lkede iktisadi faaliyetlerde (yatrmlarda) bulunan, fakat retimle ilgili kararlar, bir tek merkezden gden ve sard irketlerin ynetimlerini etkileyen dev bir irkettir. Mlkiyet ve ynetim tek bir merkezde toplanmaktadr. 2- Gnn birinde gelecei ele geirmek iin tasarlanan en gl insan rgtdr. Tm dnyay frsatlar iin tarayarak kaynaklarn lkeden lkeye, endstriden endstriye kaydrarak ve en st teki amacn basitletirerek esiz bir g kuruluu haline gelmitir. irketlerin nceleri yerel ticari faaliyetlerinin bir unsuru iken sonralar devletlerin politik karlarn salamak amacyla kullanlan sonrasnda ise 19. yyn sonlarna doru modern endstri irketlerine dnerek 20. yydan itibaren devletlerle rekabet eder hale gelmesi onu sistemin aktrlerinden biri haline getirmitir.

ok Uluslu irketlerin zellikleri 1-) Yabanc lkelere dorudan yatrm yaparlar. 2-) Merkezi belli bir lkede olsa da birok lkede ubeleri ve kendisine bal yan kurulular vardr. ok uluslu irketler yabanc bir hkmet zerinde 4 ekilde etkili olabilir;