You are on page 1of 6

Ali kr Bey ve Topal Osman Aye Hr

http://www.taraf.com.tr/ayse-hur/makale-ali-sukru-bey-ve-topal-osman.htm
01.04.2012 hurayse@hotmail.com

Zorunlu eitimi 12 yla karan 4+4+4 Kesintili Eitim Kanunu TBMMde kabul edildi. Eitim ylnn ortasnda, konunun ilgilileriyle tartlmadan, altyaps hazrlanmadan, ierii hakknda kamuoyuna bilgi verilmeden, komisyonlarda yeterince tartlmadan, dahas usulne uygun oylanmadan kabul edilen kanunu, Babakan Erdoan 28 ubatn son izini tarihin tozlu raflarna gndermek olarak tarif etti. Bense 28 ubat post-modern darbesi ile hesaplamaya ok nem verdiim halde, son deiikliin eitim sistemimizin sorunlarn gidermek bir yana daha da derinletireceine inanyorum. Yer sorunu yznden imdilik, Nee Dzele konuan brahim Betil (5 Mart 2012, Taraf) ve kaynakada linkini verdiim Eitim Reformu Giriiminin (ERG) raporunu hazrlayanlarla benzer dndm sylemekle yetineceim. Bu haftann yazs, 1923 ylnn tam bu gnlerinde karanlk bir cinayete kurban giden Trabzon Mebusu Ali kr Bey ile onu ldren Giresunlu Topal Osmana dair olacak. lk olarak 2006 ylnda Radikal kide ve Birikimin internet sitesinde yaymlanan yazlarmda anlattm bu hikye, bazlarna gre CHP ve ona muhalefet edenler arasnda geer. Bazlarna gre iki ahs arasnda. Bana gre ise iktidar ve muhalefet arasnda. nk Cumhuriyet tarihimiz gsteriyor ki, zaman deiiyor, iktidarlar deiiyor ama iktidarla muhalefet arasndaki ilikilerin nitelii pek deimiyor. 2012 seimlerinden beri TBMMye hkim olan hava, fena halde 1920lerin, 1950lerin, 1970lerin havasn andryor. *** 1884 ylnda Trabzon Vakfkebirde doan Ali kr Bey, Bahriye Mektebinde okumu, ngilterede deniz hukuku eitimi grm, deniz kurmay binbas iken son Osmanl Meclisine Trabzon mebusu olarak katlr. Ancak, Meclisin, 16 Mart 1920de tilaf Gleri tarafndan igal edilip kapatlmasndan sonra Ankaraya geer. Yeni kurulan Byk Millet Meclisinde Trabzon Milletvekili sfatyla vazife alr. Bir sre sonra Mustafa Kemale eitli nedenlerle muhalefet edenlerden oluan kinci Grubun nde gelenlerinden olur. Kendini yakndan tanyanlarn ifadesine gre, Ali kr Bey hitabet yetenei yksek, krsde szn saknmadan konuan biridir. Dnemin siyaset adamlarndan Zamir Beye (Damar Arkolu) gre yi ngilizce bilir, etine dolgun, uzunca boylu, gzleri miyop, kaln caml gzlk kullanr, enesi biraz ksa, hafif elmack kemikli, sert bakl, ifadesi dzgn, iyi konuan, szn dinleten, kendi bildiinden amayan biridir. Hkmet lehine konuanlar dalkavuklukla sulayan, Taassubu hocalardan geri olmayan, kadnn serbestsi yle dursun, yzlerinin almasna bile tahamml olmayan biridir. Falih Rfk Atay da Ali kr Beyin Meclisteki muhafazakr grup iinde en azl olanlardan biri olduunu syler. Nitekim 1920 ylnda TBMMnin kabul ettii Men-i Mskirat (iki yasa) Kanunu onun ilerindendir.

Tan gazetesi Din konulardaki hassasiyetleri ile dikkati eken Ali kr Bey 2 Kasm 1922de Saltanatn kaldrlmasndan sonraki dnemde, her sz alnda Hilafeti savunmakla kalmaz, Mustafa Kemalin Hakimiyet-i Milliye gazetesine karlk Tan gazetesini karr, bir de Hilafeti savunan bror bastrr. Ayn dnemde balayan Lozan Bar Grmelerinde Trk heyetinin bandaki smet nnnn hariciyeci olmamasn sert ekilde eletirdii gibi, Meclis almalarn engelleyerek Mustafa Kemalin tepesini iyice attrr. Hatta 6 Mart 1923 tarihli oturumda Mustafa Kemalle birbirlerinin zerine yrrler. Mustafa Kemalin bir oldubittiyle bu ilk Meclisi feshederek seimlere gitmeye karar verdii gnlerde Ali kr Bey birden ortadan kaybolur. Son olarak 26/27 mart akam, Karaolan arsndaki Kuyulu Kahvede dostlaryla sohbet edip ve nargile itikten sonra Mustafa Kemalin muhafzln yapan Topal Osmann adamlarndan Mustafa Kaptanla kol kola yrrken grlmtr. Kayboluunun nc gn kardei evket Bey, Babakan Rauf (Orbay) Beye bavurur. kinci Grup yeleri tarafndan Meclis gndemine tanan konu, vekillerce ateli biimde tartlr, kaybolan tavuk deildir, bir milletvekilidir! Meclis derhal harekete gemelidir ars zerine Ankara Valisi Abdlkadir Beyin emriyle tm polis ve jandarma tekilat seferber edilir. Papazn Banda ne oldu? Topal Osmann yardmcs Mustafa Kaptann itiraf ettiine gre, Mustafa Kaptan tarafndan, yemek bahanesiyle Topal Osmann Saman Pazarndaki evine gtrlen Ali kr Bey, burada Topal Osman ve sekiz adam tarafndan kementle boulmutur. Mustafa Kaptan cesedin nereye gmldn sylememitir ama renildiine gre Topal Osman, kendisine Mustafa Kemal tarafndan verilen Papazn Ba denen yerdeki evde saklanmaktadr. Olayn ortaya kmas zerine Topal Osmann nasl teslim alnmas gerektiine dair harekt plann bizzat Mustafa Kemal hazrlar. Rauf Beyin anlattna gre nce Muhafz Taburu Kumandan smail Hakk (Teke) arlm, Mustafa Kemal bizzat sarmalama harektnn krokisini hazrlam, ardndan ei Latife Hanmla birlikte ankaya Kknden ayrlp, Rauf Beyin stasyondaki dairesine ekilmitir. Latife Hanmn kzkardei Vecihi lmene gre ise Topal Osman ve adamlar ankaya Kkn sarp da silah atmaya balaynca, Mustafa Kemal arafa brnp Latife Hanmla birlikte kkten gizlice kmtr. Hangi anlatm dorudur bilinmez ama alnan tedbir yerindedir, nk Topal Osman Aa teslim olmay kabul etmedii gibi ankaya Kkne gidip fke ile her yeri krp dkecektir. Bunlar olurken, polis ve jandarma cesedin neredeye gmldn tesbit etmeye almaktadr. 1 nisan gn bir obann ihbaryla Ali kr Beyin ls Ankara civarndaki Mhye (Mehye) Ky civarnda gml olarak bulunur. lnn vcudundaki izlerden anlaldna gre Ali kr Bey son nefesine kadar direnmitir. yle ki sklm yumruunun arasnda Topal Osmann evindeki sandalyeden kopard bir para bulunmaktadr. Resm tarihe gre cesedin bulunmasndan sonra, Topal Osman Papazn Banda kstrlm, 1 nisan (1923) 2 nisana balayan gece sabaha kadar sren atmada yaral olarak ele geirilmi, hastaneye gtrlrken yolda lmtr. Nedense (baz kaynaklara gre ba

kesilerek) alelacele gmlmtr. Ancak Meclis Ali kr Beyin katilinin yakalanarak Ulus Meydannda idam edilmesi kararn oybirlii ile ald iin, basz ceset mezardan karlm, Meclisin kapsnda, ayandan daraacna aslmtr. Cinayetin ardnda kim var? Ali kr Bey cinayetinin arkasnda kim vardr sorusu o gnlerde de, daha sonra da ok kiiyi megul etmitir. Mustafa Kemalin neden stasyondaki eve getii, Topal Osmann neden ankaya Kkn talan ettii, yaral halde yakaland halde neden kafasnn hemen kesilip gmld gibi konular phe ekmitir. lgintir, hemen her konuda bir eyler syleyen Mustafa Kemal, bu konuda suskunluunu korumu, Topal Osmandan sulu diye deil zanl diye bahsetmitir. Mahmut Gololu, Trkiye Cumhuriyeti 1923 adl kitabnda, olay deiik azlardan derledikten sonra Topal Osmann Ali kr Beyi ahsi husumetinden dolay ldrdn savunur. Ali Fuat Cebesoy Siyasi Hatralar adl eserinde Mustafa Kemalin Topal Osmann tepelenmesi srasnda sessiz kaln biraz imal biimde anlatr. O dnemde TBMM zabt ktibi olan Mahir z Yllarn zi adl an kitabnda Bu ete ehirde nizam ve intizam, hem de nizamiye askeri klasnda asker disiplini bozacak tavrlar taknmaya balad. Elbette bu gayrtabii hl devam edemezdi. Galiba bir tala iki ku vurulsun diye Ali kr Beyin vcudunun ortadan kaldrlmas Topal Osmana havale edildi der. Mustafa Kemale mr boyunca sadk kalm olan Falih Rfk ankaya kitabnda, Topal Osman da en sonunda nizaml ordunun kta kumanlarndan smail Hakk Teke tarafndan ve Mustafa Kemalin emriyle ankaya srtlarnda vurulmutur der. Rza Nurun iddialar Mustafa Kemalin yeminli dman Rza Nur ise Hayat ve Hatralar kitabnda olayn arkaplann yle anlatr: [Osman Aa] Beni severdi, bana itimad vard. Ben de onu severdim. Meclisin nnden geerken dedi ki: Yahu Mecliste birok vatan haini mebus varm, bunlar memleketi satyorlarm. Niye bana sylemiyorsun. Meclisi basp hepsini keseceim. Baka are yok, bu kadar emek, bu kadar kan. Memleketi kurtardk, imdi bunlar kt.... Dedim ki bu hainleri sana kim haber verdi? Dedi ki Orasn sorma! Hayr, illa syle dedim ve zorladm. Dedi ki Gazi syledi! anlald. Mustafa Kemal kinci Gruptan bzr (zarar grm), aresi de kalmam. Topal Osmana bunlar katlettirecek... Rza Nura gre, Topal Osmann ldrlmesi emrini bizzat Mustafa Kemal vermitir. Topal Osman cinayetten sonra Mustafa Kemal tarafndan teselli edilmi, Mustafa Kemalin evinde saklanmtr. Yine Rza Nura gre etraflar sarlan Topal Osman ve sekiz adam mukavemet etmeden Muhafz Alay Kumandan smail Hakk Beye teslim olmular, smail Hakk Bey bu dokuz kiiyi tabanca ile ldrmtr. Olayl cenaze treni Ali kr Beyin cenaze treni, hem Birinci ve kinci Gruplar arasndaki hem de Enver Paaclarn gl olduu Trabzon ile Mustafa Kemal arasndaki eski husumetlerin tazelenmesine vesile olur. Cenazeyi gtrmekle grevlendirilen Birinci Grup yeleri cenazenin Kastamonu zerinden neboluya oradan da Trabzona gtrlmesini uygun bulurken, kinci Gruptan Lazistan Mebusu Ziya Hurit ve arkadalar ise sz konusu yolun kardan kapal olmasn bahane ederek nce stanbula oradan Trabzona gtrlmesini isterler. Mustafa Kemal ise, yolun kapal olduunu kabul etmekle birlikte protesto gsterilerine neden olur endiesi ile stanbula gtrlmesine kar kar. Sonuta cenaze

nebolu zerinden Trabzona gnderilir ancak yol boyunca ve Trabzonda hkmet aleyhine olaylar yaanr. 4 Nisan 1923te Barutuzadelerin stikbl gazetesinde eski Trabzon Valisi Deli Hamit Bey imzasyla Mustafa Kemali hakarete varan ar szlerle eletiren bir yaz yaymlannca Mustafa Kemal, Kazm Karabekire Trabzonda kaynayan bir kazan var. Sen bunu vaktiyle sndrmedin. imdi de yine kaynamaya balad. Bu sefer kuvvetli bir yumruu hak ettiler diyecektir. Trabzon muhalefeti Topal Osmann cesedi Ulusta sallanrken, TBMM kendini feshederek seim karar alm, ardndan geici seim kanunu tadil edilmi, 15 nisanda 1920 tarihli Hyanet-i Vataniye Kanununa alelacele bir ek yaplarak TBMM hkmetlerinin kararlarna muhalefet etmek ve Saltanat geri getirmeye almak vatana ihanet suu olarak tanmlandktan sonra Meclis kapanm ve seim ortamna girilmitir. Mustafa Kemalin otoriter tavrn halk nezdinde tehir etmek iin seimleri frsat olarak gren kinci Grubun, artk azndan kacak her cmle vatana ihanet tanm iine sokulabilecektir. Yine de Rize ve Gmhane livalarn da iine alan Trabzon Vilayetinde Mustafa Kemalin ekibi aleyhine byk bir alma balar. Baz Trabzonlular muhalefetin dozunu yle arttrrlar ki, Mustafa Kemalin fotoraflar yrtlr, Latife Hanm ile Mustafa Kemal birlikte filmlerde grndnde slk alnr. Mays aynda ttihatlarn eski Maarif Nazr kr Bey Trabzona vali olarak atanarak durum tamamen kontrol altna alnr. Barutuzade Faik Bey ve Hamit Beyler nedamet getirince affolunurlar. Lazistan Mebusu Ziya Hurit Beyin adayl kabul edilmeyerek Meclis dnda kalmas salanr, yerine aabeyi Faik (Gnday) Bey seilir. Bylece Milli Mcadelenin bandan beri Ankaray megul eden Trabzon Meselesi sona ermi olur. 11 Austos 1923te alan kinci Meclise muhaliflerden sadece Gmhane Mebusu Zeki (Kadirbeyolu) Bey bamsz olarak girebilmitir. Muhalefetsiz Meclis Lozan Bar Antlamasn imzalar (yine de 14 kii ret oyu verir), ardndan Ankara bakent yaplr ve Cumhuriyet ilan edilir. Artk yeni bir dneme girilmitir. Ama iktidar-muhalefet ilikilerinde yeni bir ey yoktur... Topal Osman kimdir? Tekilat- Mahsusadan Arif Cemile baklrsa, Topal Osmann tarih sahnesine ilk k 1. Dnya Savann balamasyla Giresundan toplad 100 kiilik eteyle Trabzon hapishanesinin kapsn atrp 150 mahkmu etesine ilave etmesiyledir. Kendi ifadesine gre 1. Balkan Harbinde yaralanarak topal kalmtr. Topal Osmann gnllleri Tekilat- Mahsusaya bal olarak Artvin yresindeki Ermeni tehcirinde grev (!) yaparlar. Nisan 1916da Borkada Ruslara kar savaan Trk ordusuna katlan Topal Osman, orduda olduunu unutup kabadayla devam etmekle kalmayp, scak arpmalar grnce kama emareleri gsterince, komutan kendisini affetmez ve 50 denekle cezalandrr. Denekler, kahramanmzn alelacele rk raporu alp memleketine geri dnmesine yeter de artar bile. Topal Osman bir sre sonra Giresun-Samsun havalisinde ortaya kar. Blge uzun sredir bamsz Pontus Devletini kurmay hedefleyen Rum eteleri ile uramaktadr. 1915 sulularndan

ttihatlarn gizli rgt Tekilat- Mahsusann son bakan Hsamettin Ertrk anlarnda, Mustafa Kemalin 19 Mays 1919da, 9. Ordu Mfettii sfatyla Samsuna gelir gelmez Havzada Osman Aa ile grtn anlatr. Hlbuki bu srada Topal Osman stanbul Divan- Harbi tarafndan Ermeni katliamlarna katlmaktan aranmaktadr. Anlalan bu alandaki maharetlerinden Rumlara kar yararlanmak ihtiyac domutur ki, 8 Temmuz 1919da Osman Aa hakkndaki tutuklama karar Padiah Vahdettin tarafndan kaldrlr. Topal Osman, Muhafaza-i Hukuk-u Milliye Cemiyetinin Giresun ube Bakan olur ardndan 23 Temmuz 1919da toplanan Erzurum Kongresinde Mustafa Kemale muhalefet edenleri sindirme grevini baar ile yapar. Vapur kazanlarnda yaklanlar Dnemin tanklarndan Hasan zzettin Dinamoya gre Mustafa Kemal Pontus belasndan kurtulmay Topal Osmann tecrbeli ellerine brakmtr. Topal Osman da Siz hi merak etmeyin Paam. Bu Pontus Rumlarna yle bir tts vereceim ki, hepsi maaralarda eekars gibi boulacak demitir. Falih Rfkya gre Topal Osman baslan her Trk evine kar Rum evini basmak, mezarn kendine kazdrp diri diri adam gmmek, vapur kazanlarnda kmr yerine canl adam yakmak gibi zulm ve ikenceleri ile blgeyi Rumlardan tamamen temizler. Ancak Topal Osmann bu milli gayretleri, sadece gayrmslimleri deil, blgenin Mslman/Trk erafn da madur eder. rnein 3. Frka Komutan Rt Bey, 1920 ylnn austos aynda TBMMye gnderdii mektupta, Osman Aann ekyalndan, taknlndan ikyet eder. Mustafa Kemalden gelen cevabi telgrafta adeta ikyetlere kulak asma, devam et denmektedir. ikyetlere kulak veren yok 1921de bu sefer Lazistan (Rize) Mebusu Osman Bey Mustafa Kemale bir telgraf gnderir. Rt Beyin durumu yeterince anlatamadn dndnden olacak, ayrntlara girer: Bu cahil adamn imdiye kadar Giresunda yapmad rezalet kalmad. Rumlardan ve ahaliden ald yz binlerce lirann hesabn kimse soramyor. imdi ekyaln Trabzon Liman iinde yapmaya balyor ki (...) bu halin devam pek ok irkin olaya sebebiyet verecektir. Ancak, bu mektup da ie yaramaz. Ayn tarihlerde hazrlanan resm bir raporda ise, daha vahim bir iddia vardr: Topal Osman, Samsun havalisinde 900 kiiyi bir maaraya koyup ldrmtr. Ama Topal Osmann iledii sular, hakknda adeta bir referans mektubu ilevi grr. Aamz bir ay sonra TBMM tarafndan Mustafa Kemalin muhafzln yapmak zere Ankaraya davet edilir. Topal Osman yolda da bo durmaz ve orum-Alaca civarnda evlere tecavz eder, baz hayvan ve mallar gasp eder. Mart 1921de patlak veren Kogiri Krt isyann bastrmak zere blgeye gnderilen Sakall Nurettin Paa komutasndaki orduya katlan Topal Osmann 47. Alay yle zalimane yntemlere bavurur ki, Mecliste byk tartmalar yaanr. Topal Osman sadece isyanc Krtleri deil, Suehri, Koyulhisar, Readiye, Niksar ve Erbaadaki Ermeni ve Rumlar da te dnyaya gndermitir. Kogiriden Sakarya Meydan Savana katlmak zere yola ktnda son bir hamle yapar ve Merzifonun Rum ve Ermeni ahalisini katleder. Topal Osman

Sakaryada savatktan sonra sa salim geri dner. Efsanenin dirilii Bu tarihten sonra Topal Osman Aa, Ankarada en st makamlarn korumas altnda iktidarn tadn karmaya balar ama saltanat Ali kr Bey cinayeti ile sona erer. Peki, Topal Osman efsanesinin sonu gelmi midir? Hayr, gelmemitir. 1925te bizzat Mustafa Kemalin emri ile Topal Osmann na Giresun Kalesinde ilk gmld yerden alnp, yine kale iindeki antmezara nakledilir. Bu nakil olay, Giresunlularn, Topal Osmann lmyle Mustafa Kemalin ilgisinin olmadna yrekten inanmalarn salamtr. Bu tarihten sonra Trabzonlular Ali kr Beyi demokrasi ehidi olarak yceltirken, Giresunlular da Osman Aay adeta kutsal bir figre dntrmlerdir. 12 Eyll darbesinin ardndan 1981de Giresun mlki yneticileri kendisini kahraman ilan etmek iin Trk Tarih Kurumundan gr alrlar ama gelen cevap olumsuzdur. Ama 1983te Kenan Evren ehri ziyareti srasnda Topal Osmandan vgyle sz eder. 1987den itibaren yerel yneticiler 2 nisanda Topal Osman anmaya balarlar. Yllar sonra Susurluk Skandalnn bakahramanlarndan imdi Ergenekon san olarak Silivride hapiste olan emekli Tugeneral Veli Kk, Giresunda Jandarma Blge Komutanl yapt srada, Topal Osman Aann hayatndan pek etkilendii iin adna bir heykel yaptrmaya karar verir. stanbulda yaptrd heykel, 2001 ylnda dikilmesi iin Giresuna gnderilir ama dnemin belediye bakan, 22. Dnem CHP Milletvekili ve iki dnem Giresun Belediye Bakan Mehmet Ikn talimatyla, depoya kaldrlr. 2002de heykel konusunda mlki idare, ileri ve Genelkurmay arasnda bir dizi yazma yapld haberleri basna szar. Ayn yl, Giresun Kalesindeki antn eski Trke yazl kitabesi zerindeki metinde Topal Osmann Pontusularn imhasndaki hizmetlerini ven cmleleri milli gvenlik siyaseti asndan sakncal bulunur ve yerine milli gvenlik siyasetine uygun Latin harfli yeni plaket konulur. Giresunun milliyetileri bu gelgitlere bir trl anlam veremezler ve celallenirler. Bu celallenme hl sryor. Ne zaman Topal Osmandan sz asam, mutlaka Giresundan tehdit mektuplar alrm. Bakalm bu sefer de alacak mym? zet Kaynaka: Damar Arkolu, Hatralarm, Tan Matbaas, 1961, Rauf Orbay, Cehennem Deirmeni, Siyasi Hatralarm-2, Emre Yaynlar, 1993; Mahmut Gololu, Trkiye Cumhuriyeti 1923, Banur Matbaas, 1971; Rza Nur, Hayat ve Hatratm, 3. Cilt, Yaynlayan: Heidi Schmit, Altnda Yaynlar, 1967; Ahmet Demirel, Ali kr Beyin Tan Gazetesi, letiim, Cemal ener, Topal Osman Olay, Etik Yaynlar, 1992; pek allar, Latife Hanm, Doan Kitap, 2006; ERG Raporu iin.bkz.: http://erg.sabanciuniv.edu/sites/erg.sabanciuniv.edu/files/ERG_GerekceMetni_SON.pdf

You might also like