1

STANBUL NVERSTES MHENDSLK FAKLTES NAAT MHENDSL BLM

BTRME TEZ

BETONARME BNALARDA DUVAR ETKS VE GLENDRLMES

HAZIRLAYAN : Hakan TONYALI

DANIMAN Do. Dr. Seyit Ali KAPLAN

HAZRAN 2006

BETONARME BNALARDA DUVAR ETKS VE GLENDRME

lkemiz topraklarnn byk bir ksm 1. derece deprem kuandadr ve sk sk byk lekli depremlerle sarslmaktadr. Depremlerde zarar gren yaplarn yerine yenilerinin yaplmasnn gerektirdii zaman ve para kayb dnldnde depreme dayankl yap yapmak kadar mevcut yaplarn glendirilmesinin de zerinde allmas gereken nemli bir konu olduu anlalr. Bu almada ncelikle deprem afeti tanmlanm yapya nasl etkidii ve oluturduu hasar ekilleri hakknda bilgi verilmitir. Daha sonra bu hasarlarn onarlmas iin kullanlan malzeme ve yntemler incelenmitir. Yap geometrisine ve hasar durumuna gre hangi glendirme ynteminin daha verimli olaca zerinde allmtr. alma sonucu anlalmtr ki deprem hasarlarnn esas sebebi proje hatalardr. Donat yerletirme hatalar, hatal yaplm konsollar ve kmalar, kullanm alanndan kazanmak iin yap gvenliinden verilen tavizler yap hasar sebeplerinin nemli bir ksmn oluturmaktadr. Bu hasarlarn hepsi doru glendirme yntemi ile dzeltilebilir. Yeni yaplacak yaplarn da doru kaideler ve sorumluluk bilinciyle yaplmas ile deprem sorunu zlecektir. Burada nemli olan allagelmi mantktan kurtulmak, deprem gereini kabul etmek ve biraz olsun mesleimize ve insanla saygl olmaktr.

REINFORCEMENT OF REINFORCED CONCRETE BUILDINGS

The important part of our country's lands is found on the first degree of earthquake sash and it frequently faces high scale of earthquakes. To build up new constructions instead of damaged ones necessitates more money and time;therefore it is important that not only building up new constructions but also strengthening existing ones.This shows that strengthening existing buildings is crucial subject which needs much more working on it. In this study,firstly,the disaster of earthquake is defined,how it affects on constructions is shown and also giving information about the types of damages.Later,the materials and methods which are used for repairing the damages are examined.And also,is studied on the reinforcement methods to find the most useful one,according to the structure of geometry and the situation of damages. At the end of the study,it is understood that the main reason of earthquake damages is originated from defective projects.The important part of the reason of structural detriments consists of emplacement of equipment defects,defective cantilevers and projections and for acquiring more usage area to make a concession from the safety construction. All of these damages can be smoothed with the correct reinforcement methods.The problem of earthquake can be solved with the help of building new constructions without any necessity of reinforcement methods after the first earthquake.And in there, the important things are avoiding habitual logic,adopting the reality of earthquake and being respectful to our profession and to the humanity.

GR
Yapda deprem srasnda oluan hasar ekillerine bakldnda; zemin zellikleri, yapzemin etkileimi, tayc sistem elemanlarnn malzeme ve iilik kalitesi, boyutu ve konumlandrlmas, hatta tayc olmayan sistem durumunun yapnn deprem srasndaki davran zerinde etkili olduu grlmektedir. Bu etkenlerden biri veya birkann yetersiz veya yanl olmasna bal olarak deprem srasnda binada ciddi hasarlar meydana gelmektedir. Bu hasarlarn giderilmesi ve yapy yeniden gvenli bir hale getirmek iin glendirmeye gidilmesi arttr. Bu almada ncelikle eitli literatrlerden faydalanarak deprem afeti tanmlanm, faylar ve deprem dalgalar mmkn olduunca ekiller ve grafikler verilerek incelenmitir. Daha sonra deprem etkisi altnda yapda meydana gelen hasarlarn sebepleri aratrlm ve glendirme yntemlerinden bahsedilmitir. Bu almann amac zellikle bodrum kat bant pencerelerinin ve dolgu duvarlarn yaplar zerindeki etkilerinin aratrlmas ve glendirme nerileri ile ileriki almalara k tutabilmektir.

2. DEPREM YAPI ETKLEM

2.1. DEPREM NEDR?
Yerkabuu iindeki krlmalar sebebiyle ani olarak ortaya kan titreimlerin dalgalar halinde yaylarak getikleri ortamlar ve yer yzeyini sarsma olayna 'Deprem' denir. zerinde yaadmz dnya 6370 km yarapna sahip geoid ekilden oluan bir kredir. Yeryzeyinden dnyann merkezine kadar olan ksmlar dtan ie doru; 1.Litosfer (kat) 2.Astenosfer (viskoz,akc) 3.Manto (yar viskoz,yar kat) 4.ekirdek (kat) Katmanlarndan olumaktadr. Yaammz devam ettirdiimiz kalnl 70-80 km olan Litosfer; scakl 1500-2000 C olan ve erimi sakz kvamndaki Astenosferin zerinde bulunmaktadr.Litosfer bu scak ve viskoz olan katmann zerinde hareket halindedir. Bu hareket srasnda olusan tektonik kuvvetlerin etkisiyle fay denilen yrtklar boyunca belirli periyotlarla ani hareketler oluur. Bu ani hareketler sonucu meydana gelen titreimler Litosfer boyunca hareket ederek hasar verici depremleri meydana getirir. Depremler yeryznn tm blgelerinde e byklklerde, iddetle ve sklkla olumazlar. Deprem; yamurun yamas, rzgarn esmesi kadar devaml olan ve ileride de devam edecek olan tabiat olaydr. Gnmz teknolojisi ile depremin tam zamanl tahmin edilmesi ya da ertelenmesi mmkn deildir. Depremi daha iyi anlayabilmek iin aadaki kavramlar iyi bilmek gerekir.

nc Deprem : Daha byk bir depremden ya da ana oktan birka saniye ya da birka hafta nce gelen ve byk depremin krlma alannn iinde ya da yaknnda ortaya kan kk titremedir. Yrtlma Zonu: Bir deprem srasnda faylanmann meydana geldii yeryz alanna yrtlma zonu denir. Toplu ine bandan, yzlerce kilometrelik bir alana kadar deiebilir. 'P' dalgas: Kaytlara ilk ulaan deprem dalgasdr. Hz kabuun yapsna gre 1,5 ile 8 km/sn arasnda deiir. Tanecik hareketleri yaylma dorultusundadr (boyuna dalga). Ykm etkisi dktr. 'S' dalgas: Kaytlara ikincil olarak ulaan deprem dalgasdr. Hz 'P' dalgasnn hznn yzde 60' ile yzde 70'i arasnda deiir. Tanecik hareketleri yaylma dorultusuna dik ya da aprazdr (enine dalga). Ykm etkisi yksektir. Merkezss: Depremin yerkabuu iinde bulunan odak noktasnn, yeryzndeki iz dmdr.

ekil 2.1: Deprem dalgasnn bileenleri.

Fay nedir, oluumu ve trleri nelerdir? Yerkabuu ve st mantoda, kaya tabakalarnn, koptuu ve kaynad yerdeki zayf noktaya fay denir. Baka bir deyile fay, yerkabuundaki deformasyon enerjisinin artmas sonucu, kaya ktlelelerinin, bir krlma dzlemi boyunca yerlerinden kaymasyla ortaya kan krktr. Faylar, depremler sonucunda ortaya kar. lkemizdeki Kuzey Anadolu Fay dorultu atml faydr. Mekanizmas gerei hareket byk bir blgede gerekleeceinden enerji boalm daha byk olur. Bu yzden dorultu atml faylar iddeti(tahribat) byk olan deprem retme potansiyeline sahiptir. Bir kaya ktlesi kar ynde sktrldnda, ktlenin iki blm kendisini etkiyen kuvvet ynnde ve birbirine ters ynlerde kayar ve ktle ekil deitirir. leri aamada ktlenin bu iki blm birbirinden ayr iki ktleye dnr ve Elastik Geri-Tepme Kuram'na gre bu iki ktle arasnda bir fay izgisi oluur. Bu tipik yanal atml faydr, ktlenin iki parasnn birbirlerine gre yatay syrma hareketinin sonucudur ve deprem bu fay izgisi zerinde, ktlenin en zayf olduu noktada ve/veya da iki bloun birbirine yapk olduu ve yer deitirmeyi engelleyen blmde geliir. Yanal faylanma sa veya sol atml trde olabilir. Ktlenin bu blnmesi dey ynde de olabilir. Bu koulda ise, yerkabuundaki ekilme (normal fay), veya basn (ters fay) kuvvetleri egemendir. Atm ekline gre fay eitlerini ale alrsak;

ekil 2.2: a)Dorultu atml fay b)Eim atml ters fay c)Eim atml normal atml fay d)Verev atml fay

Yapnn oturduu zemin tabakalarnn z maddesi ve kalnlklar da titreim periyodunu ve enerji kabiliyetini etkiler.

ekil 2.3: Farkl zeminde yaylan gerilme dalgalarnn yzeye farkl k.

2.2. DEPREM SIRASINDA YAPI DAVRANII

Deprem srasnda hasar grm bir yapnn glendirilme projelerinin iyi hazrlanabilmesi iin yaplarn depremde davranlarnn iyi bilinmesi gerekmektedir. Genellikle deprem hesaplarnda yer hareketinin yatay bileeni n planda tutularak depreme kar hesap esaslar gelitirilmitir. Yer hareket edince, Yerekimi etkisindeki ktle yapy bulunduu yerde tutmak ister. ekil 2.4 de grld gibi yatay deplasman durumu meydana gelir ve oluan kuvvetler yapy etkiler.

ekil 2.4: Yatay hareket eden zemin zerindeki ktle hareketi.

Yapnn davranna baklarak statik ve betonarme hesaplarda o an dikkate almay dnemediimiz baz konulara zm getirebilir ve ok basit yerlere ilave donatlar konularak bir ok sorun zlebilir. ki katl betonarme ve elik kompozit bir yapy ele alrsak;

10

ekil 2.5: ki katl kompozit bir yap.

Bu yapnn deprem srasndaki davran ise ekil 2.6 da grlmektedir.

ekil 2.6 : Yapnn deprem srasndaki davran.

Deprem

kuvvetlerinin

etkisi

altnda,

yap

sanki

dans

etmektedir.

ekilde

gsterilmemesine karn eer yapda kmalarn olduu dnlrse, kmalarn ne kadar fazla salnm yapaca da aktr. Yapnn bu davranna baklarak, burulmann ok nemli bir sorun olarak ortaya kt grlmektedir. Tayc sistemde ve donat

11

detaylarnda gerekli nlemler alnmad takdirde kolonlarn burulmann etkisiyle kesilecei ve yapnn gecei aktr. Deprem blgelerinde grlen hasarlarn bir ksm byle gelimitir. Yapnn ekil 2.6 daki davranna baklarak, deprem srasnda yapnn burulmas sonucu mimari mekanlarn kolayca yer deitirebilecei anlalr. Kurtarma almalar srasnda bu durumla ok sk karlalmtr. Yapnn ekil 2.6 da gsterilen davran yapabilmesi iin belli bir sneklik gstermesi gerekir. Deprem sonras ok sk konuulmaya balayan sneklik tanmn ok basit bir ekilde yaplmasnda yarar var. Yap deprem kuvvetlerinin belli bir deerine kadar dorusal elastik yer ve ekil deitirme gsterir ekil 2.7.

ekil 2.7 : Betonun yk-deformasyon erisi.

Dorusal elastik yer deitirme e olarak belirlensin. Deprem kuvvetlerinin belli bir deerinden sonra betonda atlama, donatda akma balar ve yap dorusal olmayan bir davran gsterir. Buna plastik yer-ekil deitirme denir. Yk-yer deitirme grafii artk eridir. Bu dorusal olmayan yer deitirmeye de plastik yer deitirme p denir.(ekil 2.7). Dier bir anlatmla yaplarn kendilerine etkiyen d ykler altndaki davranlar elasto-plastiktir. Sneklik yapnn gsterdii dorusal olan elastik yer deitirme ile dorusal olmayan plastik yer deitirmelerinin toplamnn, yapnn dorusal elastik yer deitirmesine orandr. Bunun en az 2 civarnda olmas gereklidir. Bu oran arttrmak ve daha yukarlara kartlarak sneklik dzeyi yksek yaplar elde etmek mmkndr. 1997 deprem ynetmeliindeki katlar aras greceli yer deitirme snrlamalarna uymak ve hesaplarda yer deitirmelerin de gz nne alnd dorusal

12

olmayan (non-linear) hesap yaplmas gerektii aktr. Sneklik oran arttka yapda tayc olmayan yap elemanlarnn da hasar grebileceini unutmamak gerekir. Yapda sneklii arttran veya azaltan etmenlere ok dikkat etmek gerekir. Etriyelerin kapal olmas ve sarlma blgelerinde etriye sklatrlmas, kirilerde basn donas konulmas sneklii attrrken, gereinden fazla ekme donats kullanlmas sneklii azaltan en byk etmenler olarak gz nnde tutulmaldr. Depremin yap zerindeki etkilerini daha rahat grebilmek iin deprem dalgalarnn ok katl betonarme bir binaya ayr ayr etkilerine bakarsak; Depremde oluan P dalgasnn yaratt etki ekil 2.8 de grlmektedir.

ekil 2.8 : P dalgasnn yap zerindeki etkisi.

Grld gibi P dalgas yap temeline genileme ve skma hareketi yaptrmaktadr. Yapya eilme silkelenme hareketi yaptran S dalgasnn yaratt etki ise ekil 2.9. da gsterilmitir.

13

ekil 2.9 : S dalgasnn yap zerindeki etkisi.

Dier bir etki dalgas depremin oluturduu kayma dalgalardr. ekil 2.10 da kayma dalgalarnn binaya yaptrd hareket grlmektedir.

ekil 2.10 : Kayma dalgasnn yap zerindeki etkisi.

Arlk ve Rijitlik merkezlerinin akmamas halinde dier etkilere ilave burulma etkisi oluur. Burulma etkisi ekil 2.11 de grlmektedir.

14

ekil 2.11 : Yapda burulma hareketi.

2.3. YAPI HASARLARININ NEDENLER

2.3.1 Dolgu Duvarsz Giri Kat Kocaeli depreminde bina hasarlarnn ana nedeni, giri katlarnda dkkan ve ticarethane amac ile dolgu duvarlarnn rlmemi olmasdr. Bu gibi dolgu duvarsz giri katlar adeta, tm binann bir bomba gelmi gibi gmesine ve en azndan giri katnn ortadan kaybolmasna neden olmaktadr. Dolgu duvarlarn deprem kuvvetleri altnda nasl davrand ekil 2.12 de gsterilmitir.

15

ekil 2.12 : Dolgu duvar davran.

Dolgu duvarlar deprem kuvvetleri altnda bir fiktif basn ubuu oluturmaktadr. Yapda yk dalmn etkileyerek yapy rahatlatmaktadr. Bu fiktif basn ubuu nu genilii yaklak olarak 0.35*(kat ykseklii), kullanlan tulaya bal olarak elastisite modl 35000 kgf/cm2 ve basn dayanmda 60-70 kgf/cm2 alnarak hesaplarda gz nne alnabilir. Ayrca, duvarlarn kolonlara deyde her sra tulada bir 16 mm lik donatlarla kamalanmas ise yapnn rijitliini olduka arttrmakta ve ayrca duvarlarn deprem srasnda aniden yklarak can kaybna neden olmas nlenmektedir. Aksi halde giri kat binann tamamna ait olan enerjiyi yutmak ve gene tamamna ait deplasman yapmak zorunda olduu iin, mesel sekiz katl bir binann tm yatay deplasman giri katnda oluaca iin, bu sekiz katn deplasmann yapmaya gc yetmeyen giri kat aniden gmektedir. Deprem ynetmeliinde dolgu duvarsz giri kat oluturulmasndan kanlmas nerilmitir.

ekil 2.13 : Giri kat dolgu duvarsz bir yap.

16

2.3.2. Zemin Svlamas Depremin oluturduu titreimlerin etkisiyle gevek, suya doygun durumdaki taneli zeminlerin tama kapasitelerini kaybederek sv gibi davran gstermesine zemin svlamas denilmektedir. zellikle, Adapazar'nda birok bina, temel altndaki ince daneli ve suya doygun zeminin 0.40 g'yi aan yatay ivme nedeniyle svlamas sonucu ar hasara uramtr.

ekil 2.14 : Zemin svlamas.

Zemin svlamas sonucu zemin tama kapasitesinde nemli lde kayp olur. Svlaan katmanlar zerinde bulunan binalarda ciddi boyutlarda dey oturmalar-farkl oturmalar- telemeler-devrilmeler oluur. Yanal yaylmalar ise svlamadan kaynaklanan kayma dayanm kaybnn neden olduu bir yzey hareketidir. Yzeyde gzlenen bu hareket sonucunda binalar zellikle rijit binalarda ekme gerilmelerinden kaynaklanan ciddi atlaklar, farkl oturmalar oluur. Zemin svlamasndan oluan bir dier hareket de akma hareketidir. Akma hareketi prensip olarak yanal hareketin daha geni bir blgeye yaylm biimi olup, genellikle % 5 eimden daha byk arazide oluur. Binalarda yanal yer deitirmeler, farkl oturmalardan dolay ciddi yapsal hasarlar szkonusudur. Binalarn maruz kalaca farkl oturma deerleri yapsal hasarlarn dzeyini belirler. Gerek yanal yaylmada gerekse akma hareketinde gzlenen maksimum kme deerleri binalarda izin verilebilir kme deerlerinden (50-60 mm) daha byktr.

17

2.3.3. Donat Yerletirme Hatalar

Depremlerde hasar gren veya yklan binalarda gze arpan nemli bir konu kolon boyuna donatlarnn bindirmeli eklerinin kolon kiri birleim blgelerinde yaplm olmasdr.

ekil 2.15 : a) Deprem asndan uygun donat bindirme ekli (donat momentin sfr olduu yerde ekleniyor). b) Deprem asndan uygun olmayan donat bindirme ekli (donat momentin en byk olduu yerde ekleniyor)

Depremden sonra yaplan aratrmalarda pek ok yapda braklan betonarme donat filizlerinin yetersiz veya rasgele uzunluklarda brakld tespit edilmitir. Filiz boylar TDY 7.3.3.2 ve TS500 9.1.2 e gre dzenlenmelidir. Bir st kat kolonu iin braklan bu filizler gerekli nlemler alnmad takdirde korozyona uramaktadr. Paslanm donat, aderans nemli lde olumsuz etkilemekte ve donatnn betondan syrlp kmas kolaylamaktadr.

18

Kolonda basnca alan boyuna ubukta kanca yaplmas kabuk betonunda byk zararlara yol amaktadr. Kolona kanca yaplarak yerletirilmi donat, kabuk betonunu ezerek atlamasna neden olur. (ekil 2.16).

ekil 2.16 : ekme kuvveti altnda betona aktarlan kuvvetler.

ekil 2.17 : Kolon donatlarnn ucunda kanca yaplmas sonucu betonun patlamasna yol aar.

Kolon-kiri birleim blgelerinde donat detaylarnn yeterlilii ve uygunluu, deprem yk etkisi altndaki yapnn davran iin olduka nemlidir. lkemizde grlen depremlerin ardndan, genellikle kolon-kiri birleim noktalarnda ciddi hasarlar meydan geldii sylenebilir. Beton dkmnden nce yaplmas gereken kontrollerde, donat yetersizliklerinin ve yanl uygulamalarn fark edilmemesi veya gerekli dikkatin

19

gsterilmemesi, kolon-kiri birleim noktalarna yeterli zenin gsterilmediinin iaretidir. Kolon-kiri birleim blgesindeki hasarlarn en nemli nedenlerinden biri olarak etriye yetersizlii saylabilir. Etriyelerin deprem kuvvetlerine kar nemli etkisi vardr; 1) Kesme kuvvetine kar kolonun dayanmn arttrmak. 2) Sarg donats olarak betonun snekliini arttrmak. 3) Boyuna donatnn bindirmeli eklerinde aderans arttrmak. Kolon-kiri birleim blgesinde etriye yerletirme gl ve yllardr sregelen alkanlklar nedeniyle lkemizde kiri yksekliince kolon etriyelerinin yerletirilmemesi veya dzensiz yerletirilmesi byk lde devam etmektedir. Bunun bir nedeni de, kolon boyutlarnn kk olmas ya da kolon ve perdelerin kirile ayn genilikte olmasdr. Birleim blgesinde kolon boyutlarn kk olmas, ayn zamanda kiri boyuna donatlarnn dm noktasna uygun ekilde ankrajna da engel olmakta, dolaysyla dm noktasnn kolayca nemli hasar grmesine neden olmaktadr. Minimum boyutlu ke kolona birleen minimum genilikli bir kiriin plandaki donatlar ekil 2.18 de verilmitir.

ekil 2.18 : Kiri donat dzeni.

Grld gibi, kolon 25cm 30cm boyutlu, kiri 25cm geniliklidir. Dtaki ve iteki elemanlarda beton rts srasyla 2.5cm ve 2.0cm olmas durumunda, kiri boyuna

20

donats ile kiri d yz arasndaki uzaklk 4.7cm ve 4.2cm dir. Kiri iin hesaplanan donatnn kirie yerletirilmesi, proje aamasnda bu hususlar dikkate alnmadan yaplmaktadr. Dolaysyla kiri eilme donatsnn tek sra olarak yerletirilmesinde skntlar meydana gelebilecek, uygulamada ounlukla iki sra donat gerekebilecei aktr. lkemizde yap denetimindeki aksaklklarn hala giderilemedii ve kontrol d yap inas gznne alndnda, bu hususa meydan vermeyecek dzenlemelerin olabildiince giderilmesi gerektii belirtilebilir. Bu nedenle, kolon boyutlarnn kendisine mesnetlenen kirilerden en az 5cm~10cm daha byk olmas, burada deinilen olumsuzluu nlemek bakmndan uygun bir dzenleme olacaktr. Kolonun kiriten daha geni olduu bir birleime ait donatlarn yerletirilmesi plan ve kesit zerinde ekil 2.19 da verilmitir.

ekil 2.19 : Kaln kolon ince kiri birleimi donat dzeni.

Grld gibi, kiri donatlar bakmndan bir problem olmad, tasarm ile yerindeki uygulamann uyuumlu olaca kolayca ifade edilebilir.

21

Bir

dier

sorun

ise,

kirilerin

kolonlara

merkezinden

simetrik

olarak

birletirilmemesidir. Ke, kenar ve i kolona simetrik olarak birleen ve kolonlarn daha geni olduu bir dzenleme ekil 2.20 de verilmitir.

ekil 2.20: Ke, kenar ve i, kolon-kiri birleim blgesi iin ideal zm rnekleri.

Bu tr bir dzenleme hem birleim blgesinde donatlarn uygun ankraj ve hem de beton rtsnn kiriin iki yznde de dengeli olarak tekili bakmndan gereklidir. Buna gre betonarme ereve ve perde-ereve tayc sistem tasarmlarnda bu hususa dikkat edilmesi, yaplardan deprem srasnda beklenen davrann gzlenebilmesi bakmndan gerekli grlmektedir.

2.3.4. Konsol Sorunlar

Yrrlkte bulunan mar Ynetmelikleri'nde, bina taban alanlarndaki kstlar nedeniyle, zemin katlarda oturma alanlar olduka snrlanmaktadr. Bu durum, ounlukla normal katlarda 1.50 m ye varan kmalarla kullanm alanlarnn arttrlmasna neden olmaktadr. Buna gre ya zemin kat tavanndan itibaren cephelerde konsol kiriler ve ularnda aln kirileri tekil edilerek, ya da kenar kolonlar ksa konsol ucuna oturtularak normal katlarda bu kolonlarn d cephe duvarlar iersinde kalmas yoluyla kullanm alannn arttrlmas yoluna gidilmektedir. Her iki durumda da kenar akslar boyunca dzenli ereve oluturulamamakta, ikinci durumda ayrca tayc sistemin deyde sreklilii bozulmu olmakta, kenar kolonlarda eksenel ykn zemin kat kolonlarna dolayl olarak aktarlmas sz konusu olmaktadr. Kenarda bulunan kolonlarn bina evresince ereve tekili nlenmektedir.

22

ekil 2.21 : Konsola etki eden kuvvetler.

Bu durumda birleim noktasndaki dzensizlik nedeniyle kesit etkileri hesaplanann zerinde byk deerlere kacaktr. Geometrik sreksizlik nedeniyle dm noktasnda i kuvvetler dengelenemeyecek ve donat dzeni uygun olmayacaktr. Bu durumda dm noktasnda dengenin salanmas gereklidir.

ekil 2.22 :a) Kesitte ksa konsol ve i kiri birleimi, b) Ksa konsol ve i kiriinin birletii dm noktasnda i kuvvetler (C; basn ve Z; ekme), c) Dm noktasnda dengenin salanmas iin guse yaplmas.

Donatlar, projeye uygun olarak yerletirilmedii taktirde ngrlen mukavemetleri gsteremeyeceklerdir. rnein konsolda ekme donats gerektii gibi ste dzgn olarak yerletirilmeyip rasgele dzensiz yerletirilirse ekmeye kar mukavemeti dk olan beton, ekme donatsnn grevini yapmaya alacak ve konsolda atlaklar

23

oluacaktr. Deprem etkisinden dolay konsollarda tersinmeler meydana gelebilecei ve bundan dolay da konsolun alt yzeyinde ekme gerilmeleri oluabilecei unutulmamal ve yeterli alt donat da bulundurulmaldr. (ekil 2.23)

ekil 2.23 : Konsolda donat yerletirme hatalar (a.b.c) ve doru yerleim (d).

2.3.5. Yapnn Yatay veya Dey Dzlemde Dzensiz Olma Durumu Yapnn her kesitinde sreklilik gstermesi beklenir. Zemin katnda garaj, dkkan v.s. bulunan veya bitiik nizam yaplarda bu kural genellikle ihmal edilmi ve yap risk altna girmitir. Aada baz yanl uygulamalar gsterilmitir.

ekil 2.24 : eitli sreksiz yap kesitleri.

24

Yapda hasara neden olan bir dier sreksizlik durumu da yarm braklm dolgu duvarlardr. Bu ekildeki sistemlerde kolonlarn duvarn bittii yerden krld deprem sonras incelemelerde tespit edilmitir.

3. GLENDRME
3.1. GLENDRME SAFHALARI
3.1.1. nceleme Safhas 3.1.1.1. Geoteknik Ett Yaplmas Onarm ve glendirme projesi yaplacak olan bir yapda ncelikle kapsaml geoteknik etdlerin yaplmas gerekmektedir. Geoteknik etdlerde, projecinin tasarm ve hesaplarnda kullanlmak zere en az zemin snf, zeminin emniyetli tama gc, zemin yataklanma katsays, zemin hakim titreim periyodu parametreleri ve bu parametrelerin bulunmasnda kullanlan laboratuar deney sonular bulunmal ve bu etdler konusunda uzman bir inaat mhendisi tarafndan tetkik edilmelidir.

3.1.1.2. Rleve karlmas Mevcut yapnn varsa projeleri temin edilmeli, projeleri bulunmayan yaplarn tayc sistem rleveleri ve mimari rleveleri karlmaldr. Bu rleveler zerinde yapnn hasar gren tayc elemanlarnn hasar durumlar ilenmeli ve proje zerinde gsterilmelidir.

3.1.1.3. Malzeme Kalitesinin Tanmlanmas Onarm ve glendirme projesi yaplacak olan yapnn mutlaka mevcut malzeme kalitesinin tanmlanmas gerekmektedir.

25

Yapnn mevcut beton kalitesinin doru olarak tanmlanmas, yapdan karot numunesi alnmas ile mmkndr. Yapdan karot numuneleri almnda ve test edilmesinde TS10465in btn kaidelerine uyulmal, ayrca karot alnrken tayc elemanlara hasar vermemek amacyla kolonlardan moment sfr noktasndan, perdelerde gvde blgesinden, kirilerde ekme blgelerinden numune alnmaldr. Karot numuneleri laboratuar ortamnda serbest basn deneyine tabi tutulduktan sonra projeci tarafndan TS-10465e gre deerlendirilerek mevcut beton basn dayanm bulunmal, deney sonular ve deerlendirme raporu proje ekinde verilmelidir. Beton kalitesinin yannda donat kalitesinin de belirlenmesi gerekir. Onarm ve glendirme projesi yaplacak olan yapnn mevcut betonarme projeleri bulunmuyorsa yapnn dey tayc elemanlarnn donat adet ve aplar profometre ile tespit edilmeli veya dey ve yatay tayc elemanlarn belirli blgelerinde pas paylar kaldrlarak mevcut yapnn donat rlevesi karlmal ve mevcut rleve planlarna ilenmelidir.

3.1.2. Projelendirme Safhas 3.1.2.1. Mevcut Yapnn Analizi Mevcut yap, doruluu kantlanm statik veya statik-betonarme hesap programlar ile 3 boyutlu olarak modellenmeli, modellemede geoteknik etd sonucunda bulunan zemin parametreleri ve mevcut beton kalitesi, elastisite modl, donat kalitesi, donat adet ve aplar tanmlanmaldr. Projeci tarafndan yrrlkteki A.B.Y.Y.H.Y-1998 ve ilgili Trk Standartlarna gre yaplan statik hesaplar proje hesap raporlarnda verilmelidir. Mevcut yapnn statik hesap raporlarnda dey tayc elemanlarn mevcut beton, donat kalitesi, donat adet ve aplarna gre eksenel yk ve eilme momenti tama gcnn alma oranlar tablolar halinde verilmelidir. Proje hesap raporlarnda yapnn mevcut durumdaki varsa hasar sebepleri nceleme Safhasnda yaplan almalar ve mevcut yapnn analizi sonucunda belirtilmelidir. Bu almann sonucunda yapnn mevcut haliyle korunmas veya takviye edilmesi veya yklmas alternatifleri deerlendirilerek gerekeleri ile birlikte hesap raporlarnda belirtilmelidir.

26

3.1.2.2. Takviyeli Durum Hesaplar Analiz edilmesi sonucunda takviye edilmesi gerektii kanaatine varlan yapda takviye metodunun seilmesi gerekmektedir. rnek olarak en sk kullanlan yntemlerden betonarme perdelerle glendirme yntemi ele alnrsa;

Yapya konacak takviye perdeleri yapnn mimari fonksiyonlarna en az mdahale ierecek ekilde dzenlenmelidir.

Betonarme takviye perdeleri TDY-98 Tablo 6.1de tarif edilen A1 burulma dzensizliini oluturmayacak ekilde ve planda simetriye dikkat edilerek yerletirilmelidir.

Takviye projesi statik hesaplarnda kullanlan bilgisayar programlar mevcut yapdaki beton ve donat kalitesi ile takviye elemanlarnn beton ve donat kalitelerinin ayr olarak tanmlanabilmesine olanak vermeli; bu tanmlamann yapld statik hesap raporlarnda gsterilmelidir.

Yapya konan takviye perdeleri yap ykseklii boyunca srekli olmaldr. Statik hesaplarda TDY-98de belirtilen dzensizliklerin olumamasna dikkat edilmeli ve 6.10.1.2de belirtilen greceli kat telenmeleri snr deerlerin altnda kalmaldr.

Yapya konulan takviye perdeleri T.D.Y 98 7.6.1.2de verilen

A A

g P

0 . 002

Vt 0 . 5 f ctd Ag
koullarn salamaldr. Yapya konan takviye perdelerinin yapy yeterli deprem gvenliine ulatrd kanaatine varld takdirde aada belirtilen kontroller yaplmaldr.

27

Her bir kolon iin:

N d ,max N max koulu her kolonda salanmaldr

Nd,max : tm yk kombinasyonlar altnda elde edilen en yksek tasarm eksenel yk
N max = 0 . 5 f ck A c (Ac=kolon kesit alan)

Md,x/y< Mr,x/y koulu her kolonda salanmaldr Md,x/y :x/y ynnde ykleme kombinasyonundan elde edilen moment Mr,x/y :x/y ynnde Nd,x/y eksenel yk seviyesindeki kapasite momenti

Vd,max< Vr,max koulu her kolonda salanmaldr Vd,max : Tm yk kombinasyonlar iinde elde oluan en byk kesme kuvveti
N r , max = 2 A C f ck

Bu koulu takviyeli durumda salamayan kolonlar mantolanmaldr.

Takviye perdelerinin her bir katta x/y yn taban kesme kuvvelerinin %70ini ald hesap raporlarnda gsterilmelidir.

Her bir takviye perdesinde ankraj hesaplar yaplmal, kontroller tasarm kesme kuvvetinin tmnn ankraj ubuklar tarafndan aktarld kabulne gre yaplmaldr. Donatnn kesme emniyet gerilmesi v = 0.5 f yd alnarak hesaplanabilir.

3.1.3. Glendirme Projesi izim Safhas

Yapnn glendirme projesine ilikin izimler, profesyonel mhendislik kurallar erevesinde yeterli ayrntda, anlalabilir ve uygulanabilir biimde hazrlanmaldr. Glendirme ve onarm detaylar her bir bina ve eleman baznda ayr ayr dzenlenmelidir. Daha sonra uygulama aamasna geilebilir.

28

3.2. GLENDRME SINIFLANDIRILMASI

Yaplarn glendirilmesinde esas alnan snflandrma iki eittir. Bunlar yapnn nemine, kat saysna ve dier zelliklerine gre kapsaml glendirme ve basitletirilmi glendirmedir. (tablo 3.1).
Tablo 3.1 : Glendirme Snflar.

Basitletirilmi glendirme erevesinde yaplacak ilemler;

Tayc Duvarlarn arttrlmas, Blme duvarlarnn klasik yntemlerle tayc hale dntrlmesi, ndkm betonarme panellerle tayc sistem oluturulmas, Bodrumda evre perdesi yaplmas, Kat azaltlmas, Ar balkonlarn ve parapetlerin kaldrlmas, Binada mevcut dzensizliklerin kaldrlmas, Blme duvarlarn lif takviyeli kompozitlerle tayc hale dntrlmesi, olarak sralanabilir.
Kapsaml glendirme kapsamnda ise;

Yap tayc sisteminin dayanmn ve rijitliini arttrmak, * betonarme perde eklemek, * diyagonalli elik ereveler eklemek, Sistemin snekliliini arttrmak,

29

* kolonlarda kuatma yaplmas (elik levhalarla mantolama) * yerel rijitlik azaltlmas (ksa kolonlarn etrafnn almas, duvar azaltlmas v.b.) Deprem etkilerini azaltmak, * sismik izolasyon yaplmas, * kat adedinin azaltlmas, sralanabilir. ekil 3.1 de kapsaml ve basitletirilmi glendirmeler arasnda bir karlatrma yapmak mmkndr.

ekil 3.1 : Basitletirilmi glendirme(a) ve kapsaml glendirme(b) karlatrlmas.

3.3. GLENDRME YNTEMLER

3.3.1. Kolonlarn Glendirilmesi

Genel hatlaryla betonarme kolonlarda 4 eit hasar meydana gelmektedir. Bunlardan eilme krlmas, deprem etkileri ile kolona gelen eilme momentinin artmas sonucu kolon ularnda mafsallama meydana gelmesi ile oluur (ekil 3.2.a). Kesme krlmas, ise kolonun zerine gelen kesme kuvvetini tayamamas sonucu oluur (ekil 3.2.b). Kolon kesitinin en d lifindeki beton ezilmeye baladnda, henz akma birim uzamasna ulamam ise kolonda basn krlmalar ortaya kmaktadr(ekil 3.2.c). Yapnn ktle ve rijitlik merkezleri akk deilse kolonlarda oluan burulma krlmalar da belirlenmelidir (ekil 3.2.d)

30

ekil 3.2 : Kolonlarda meydana gelen hasarlar.

atlam betonarme kolonlarda reineler veya imento erbeti kullanlabilir. Az hasarl, donatlar burkulmam, betonu gevemi kolonlarda yerel olarak gevek beton ksm kaldrlarak yeni beton dklmesi suretiyle onarm yaplabilir. Kolonlarda oluan hasar derecesine gre bir, iki, ya da drt taraftan mantolama yaplabilir. Mantolama, mevcut kolon etrafna boyuna takviye donatsnn yerletirilmesi ve etrafnn normal veya helozonik etriye donats ile sarlmas ve mevcut betonun etrafnn beton dklerek kapatlmas ilemlerine denir. Kolonun mantolanmas ile, kolon enkesit alan artrlrken donat yzdesi de bir miktar artrlm olur (ekil 3.3).

ekil 3.3 : Kolon mantolamas.

31

ekil 3.4 : Baz mantolama rnekleri.

Kolon evresinde mantolama yaplrken eski kolonda donat ile evrilmi betonun dnda kalan kabuk betonunun tmnn sklp, daha sonra koyulacak takviye donats ile birlikte yeni kolonun betonlanmas yerine, eski kolonun kabuk betonunda kk kesme kamalar alarak eski ve yeni betonun kaynamas ve d yk etkileri altnda birlikte almalar salanabilir. Uygulanabilecek bir baka yntem de, kolonun iki yanna kanat biiminde perde duvar eklenmesidir. Bu durumda perdenin yatay donats, kolonun yatay donatsna kaynakla balanmaktadr. Daha sonra betonlama yaplarak eski betonun yeni perde iinde yer almas salanmaktadr. Bylece mevcut kolon betonarme perde arasna alnarak kesiti bytlm ve yk tama kapasitesi arttrlm olur. (ekil 3.5) Bu ekilde yaplan bir uygulamada perde ular bota braklmamal, dzenlenmelidir.

ekil 3.5 : Kolonun perde iinde kalmas.

32

Kolonlarn takviyesini hzlandrmak iin elik profiller de kullanlabilir. Bu ekilde bir takviye ile kolonun moment ve eksenel yk tama kapasitesinde byk artlar salanabilir. Ancak mevcut kolon ile profiller birlikte almadndan yklerin askya alnmas olarak kabul edilmelidir.

ekil 3.6 : elik takviyeli mantolama.

Glendirmenin kolon zellikleri zerindeki etkileri aadaki grafikte gsterilmitir.

ekil 3.7 : Glendirmenin kolon zerindeki etkileri.

33

3.3.2. Kirilerin Glendirilmesi

Hasar gren veya dayanm ve rijitlii yeterli olmayan kiriler deiik ekilde onarlr ve glendirilir. Bu ilem srasnda komu kolonlar da gznne alarak kuvvetli kirizayf kolon trnden birleim blgesinin meydana getirilmemesine zen gsterilmelidir. Glendirme tr hasarn seviyesine (atlama, beton ezilmesi, donatnn syrlma ve kopmas) bal olarak deiir. Hafif atlakl kiriler, epoksi veya imento erbeti enjeksiyonu ile onarlabilir. Betonun ezilmesi veya donatnn kopmas gibi hasarn ar olduu durumlarda, kiriin geici olarak askya alnmas uygundur. Hasarl yerel ksmlar, basnl su veya hava ile temizlenip, kopan veya burkulan donatlar kesilerek kaynakla eklendikten sonra betonlanmas yoluyla onarlabilir. Yeterli aklk donatsna sahip olmayan kirilerde alttan elik eritler veya lif takviyeli karbon levha yaptrlarak ilgili atlaklar onarlp kiri glendirilebilir. Lif takviyeli karbon levha uygulamas yan yzlere de yaplarak, kayma donats eksiklii giderilebilir ve ilgili atlaklar onarlabilir. Bu amala sva tabakasnn kaldrlmas, alt ve yan yzn przlendirilmesi gerekir. Kirilerde atlak onarmnda epoksi enjeksiyonu da kullanlabilir. Bu ilemin baarl olmas iin, betonun yeterli dayanma sahip olmas gerekir. Dalan dk dayanml beton durumunda yerel bir onarm olan epoksi enjeksiyonunun uygulanmas tavsiye edilmez. Kiriler, gerekli durumda drt veya tarafndan beton manto giydirilerek glendirilebilir.

34

ekil 3.8 : Kiri mantolamas. Mevcut ve yeni betonun btnlemesini salamak amacyla, mevcut betondaki beton rt tabakasnn kaldrlmas ve yzeyin temizlenmesi gerekir. Donat dzeninde uygun kenetlenme, braklan uygun boylarla, kaynaklama ile veya kenetleme plakalar kullanlmasyla salanmaldr. Yeni donatlar demedeki deliklerden geerek kirii evreleyen etriyelerle sarlmaldr. Deme delikleri glendirme kiriine beton dkmek iin de kullanlabilir. Glendirme iin konulan donatlar, kegen ynndeki ubuklarla veya elik plakalarla mevcut donatlara balanmaldr. Kiriin yalnz mesnet blgelerinin glendirilmesi ile yetinilmesi szkonusu ise, mesnette deme krlarak alr, mesnet blgesi iin gerekli ek donat yerletirilerek etriyelerle sarlr. Kiri kesitinin geniletilmesi tek veya ift tarafl olabilir ve kiri ykseklii de arttrlabilir. Kirilerde mesnet kesitinin glendirilmesi, deme kalnlnn arttrlp st donat eklenmesiyle veya alttan kolonu geen bir donat konulmasyla yaplabilirse de, uygulamas zordur.

3.3.3. Kiri-Kolon Birleim Blgelerinin Glendirilmesi

Depremde en fazla hasar gren kiri-kolon birleim blgeleri, tayc sistemin en ok zorlanan ve glendirilmesi en zor olan ksmlarn oluturur.

35

ekil 3.9 : Birleim blgesi atlaklar.

Birleim blgesinde farkl dorultudaki elemanlar birleerek, kesit etkileri birbirleriyle dengelenir. Deprem ykleri altnda bu blgede kesme kuvveti dayanmnn ve donat kenetlenmelerinin yeterli olmamas en ok rastlanan hasar trlerini oluturur. Ayrca, byk iddetteki depremlerde birleim blgesine birleen kesitlerde meydana gelen plastik mafsallar sonucu byk dnmeler, donatda aderans zlmesi sonucu kaymalar ve geni atlaklar oluabilir. Deprem etkisinde birleim blgesinin iki tarafndaki eilme momentinin farkl iarette olmas, kiri kesitinde zt gerilme durumlar domasna ve bunun sonucu donatnn birleim blgesinden ekilip karlmak istenmesine yol aar. Bu nedenle donat kenetlenmelerine ve eklerine zen gstermek gerekir. Hasarn yerel olmas ve atlaklar eklinde grlmesi durumunda, epoksi reinesi enjekte edilmesi onarm ve glendirme iin yeterli olabilir. Aderans zlm donatnn aderansnn tekrar oluturulmas iin de epoksi enjeksiyonu nerilir. imento erbetinin aderansn kazandrlmasnda yeterli olmad bildirilmitir. Birleim blgesinin lif takviyeli polimer levhalarla sarlmas hem dalmann nlenmesi ve hem de kuvvet iletimini salamak iin uygun olabilir. Hasarn daha da yaygn olmas durumunda, kiri-kolon birleim blgesi, elik eritler yaptrlarak ve sarlarak glendirilebilir. Bu suretle, kesitlerin eilme momenti kapasiteleri arttrlrken; sarlan eritler, bu blgede oluturulan enine basnla, betonun dolaysyla elemann sneklii arttrlr. htiya olduunda sneklik artrm iin

36

etriyeleri eksik olan kolon ve kiri kesitlerinde sadece sarg eritleri kullanlabilir. Uygulama iin blgedeki ezilen beton temizlenir, yzeyler dzetilir ve zel yaptrclar kullanlarak boyuna elik eritler yaptrlr. Yapmann tam olmas iin eritlerin betona ikence aletleriyle balanmas gerekebilir. Daha sonra sarg eritleri sarlarak ular birbirinin zerine yeterli boyda gelecek ekilde yaptrlr. Bu srada kiri sarg eritlerinin, o blgedeki deme kaplamasnn kaldrlmasndan ve demede delikler aldktan sonra uygulanabilecei unutulmamaldr. Betonda enine basncn yeterli ekilde olumas iin eritlerin geni (~50mm uygun genilik) olmas ve birbirlerine yakn ( ~0.20m uygun aralk) yerletirilmesi gerekir. Bu tr uygulama zel zene ihtiya gsterir. Ayrca uygulanan glendirme eklinin basit bile olsa, deneyle kontrol nemlidir. Btn bu ilemlerden sonra, blgenin svanmas ve eritlerin kapatlmas gerekir.

ekil 3.10 : elik lamalarla glendirilmi bir birleim blgesi.

3.3.4. Perdelerle Glendirme

Siatem glendirmesinde perdelerle glendirme halen en yaygn ve geleneksel uygulama eklidir. Perde ilave edilmesinde dikkat edilmesi gereken en nemli husus, yeni durumun yapda burulma etkileri yaratmamasdr. Yapnn ktle ve rijitlik merkezi mmkn olduunca

37

yakn kalmaldr. Ayrca yeni elemanlarn betonu dklmeden nce bu elemanlara yk aktarmas szkonusu olan demeler askya alnmaldr. Glendirme perdeleri her iki dorultuda en az ikier tane olmaldr. Yapnn kat adedinin ve plandaki alannn az olmas halinde toplam perde says e de indirilebilir. Perdenin iki kolon arasnda kalmas tercih edilmelidir. Baz hallerde bir taraftan bir kolona birlemesi dnlebilir. Bu durumda dier tarafta perde ucu dzenlenmelidir. ki utan da kolona bitiik olmayan demeyi delip geen perde ile deme arasnda ok byk gerilme ylmalar meydana geleceinden bu tr perdeler yaplmamaldr. Perdelerin temellerinin oluturulmas da ok nemlidir. Komu kolonlar da kapsayacak ekilde srekli veya plak temel dzenlemesi yapmak gerekir. Bu ekilde kolonlarn normal kuvvetlerinden faydalanarak perdeye komu tekil temeller birletirilerek byk bir perde temeli yaplmas gerekir. Bu durum perdenin mevcut sistemle btnlemesini salayaca gibi, perdenin ularnda meydana gelecek ekme kuvvetinin kolon basn kuvvetini gznne alarak azaltlmasn da salar. Bunun yannda perde temelinin dzenlenmesinde kolon basn kuvvetinin olumlu katks hesaba katlm olur. Kap ve pencere boluunun bulunmas durumunda perde bir utan komu kolona balanrken, dier taraftan perde iin bir u blgesi oluturulur. Her iki durumda da perde kat seviyelerinde demeyi balk blgelerinde deler, bu suretle balk donatlarnn sreklilii salanr. Bunun yannda perde gvdesinde demede yer yer boluklar alarak, hem beton dkm iin kolaylk salanrken, bu boluklara yerletirilecek apraz donatlarla perdenin katlar aras btnlemesi daha da rahatlatlm olur.

38

ekil 3.11 : D perdenin mevcut kirilere balanmas.

ekil 3.12 : kmal bir yapda d perde.

39

3.3.5. elik Elemanlarla Glendirme

Tayc

sistem

betonarme

perdeler

yerine

elik

aprazlar

kullanlarak

da

glendirilebilir.

ekil 3.13 : eitli elik apraz kullanm ekilleri.

Bu durumda en basit uygulama kiri-kolon dzlemine yerletirilecek aprazlar yannda kolon ve kirie bitiik konulacak elik elemanlarla yaplabilir. Eksenel elik aprazlar yannda d merkez aprazlar da kullanlabilir (ekil 3.14).

ekil 3.14 : elik aprazlarla glendirilmi bir bina.

Ancak, bu durumda dmerkezlik nedeniyle kuvvetlerin alnmas yeni glkler dourabilir. aprazlar betonarme erevenin iinde oluturabildii gibi, dnda da

40

oluturulup ona balanabilir. Kolona ve kirie bitiik olan elik elemanlarla kuvvetin olabildiince dzgn yayl iletilmesi salanr. Ancak, aprazlar nedeniyle kelerde byk youn ekme ve basn kuvvetlerinin betonarme ve elik tayc sistem arasnda iletilmesi gerekir. zellikle, beton kalitesinin ok dk olmas durumunda byk ke levhalarna ihtiya duyulur. aprazl elik kafes sistemde kuvvetlerin kattan kata gemesinin salamasna zen gsterilmelidir. Bunun iin kolona bitiik dey elik elemanlarn katlar aras srekliliinin salanmas gereklidir. elik elemanlarn rijitliklerinin betonarmeye gre dk olmas nedeniyle, yatay deprem yklerinin nemli bir blmnn tatlmas ancak ok byk elik kesitleriyle mmkn olur. Bunun yannda mevcut betonarme sistemle elik sistemin btnlemesini salamak ve betonarme sistemde oluan deprem kuvvetlerinin nemli bir ksmn elik tayclara iletmek ayrntl alma gerektiren bir husustur.

3.3.6. Lif Takviyeli Kompozitlerle Glendirme

Lif takviyeli kompozitler(LTK) son yllarda yaplarn onarm ve glendirmesinde kullanlmaya balanmtr.
Tablo 3.2 : LTK Malzeme zellikleri.

41

ekil 3.15 : Liflerin gerilme-ekil deitirme erileri.

Yaplarn dolgu duvarlarnn LTKlerle glendirilmesi ve perde gibi alabilen elemanlar haline getirilmesi yani sisteme ynelik iyiletirmelerin yaplabilmesi almalar henz yenidir. Bu konuda deneysel almalar srdrlmektedir. LTK, binalarn boaltlmadan glendirilmesini salayabilecek bir yntem olmas itibariyle giderek nem kazanmaktadr. Duvar glendirmesini hedefleyen LTK tasarm sneklik artrmadan ziyade dayanm artrma amacyla yaplmaldr. Daha ok beton kalitesinin iyi olduu anacak enine ve boyuna donatnn yetersiz olduu durumlarda kullanlabilir.

3.3.7. Sismik zolasyon

Sismik izolasyon yapnn ve deprem ivmesinin zellikleri dikkate alnarak; yapnn rijitliini azaltmak, periyodunu ve snmn artrarak yapya daha kk deprem kuvvetlerinin gelmesini salamak ve yapnn kk veya orta iddetli depremlerdeki hasarnn nlenmesi ve iddetli depremlerdeki hasarnn da en aza indirgenmesini salamaktr. Bu yntem mevcut yaplara uygulanabilecei gibi, yeni yaplacak yaplarda daha avantajl biimde kullanlabilir.

42

Sismik izolasyondaki ama btn deplasmanlarn temel ile st yap arasnda olmasn salamak ve snmleyici elemann mmkn olduu kadar deprem enerjisini yutmasn ve snmlemesini temin etmektir. Bu amala yapnn dinamik zellikleri deitirilerek depremde yapya gelecek yatay ykn azaltlmas hedeflenir. Yapnn snm artrlrsa yapya gelen hem ivme hem de telenme azalacaktr. Yapnn rijitlii azaltlr, periyodu uzatlrsa yapya daha kk bir deprem kuvveti gelecektir. Yapnn periyodu 2-2.5 sn kadar uzatlrsa, deprem kuvvetlerinde nemli bir azalma olmaktadr. zolasyonlu sistemde yapnn yer hareketini bytme oran 0.9-1.0 civarndadr. zolasyonlu yap rijit ktle hareketi yapmaktadr. Bu rakam izolasyonsuz yapda 3-6 kat arasndadr.

ekil 3.16 : Sismik izolasyonlu ve izolasyonsuz yaplar arasndaki salnm fark.

ekil 3.17 : Kauuk izalatr detay.

43

4. BLGSAYAR ZMLEMEL RNEKLER

4.1. BODRUM KAT BANT PENCERELER

Daha nce bahsettiimiz bodrum kattaki bant pencerelerinin yaplarmz zerinde nasl kt etkiler oluturduuna bakalm. Bu uygulama byk bir hata olarak ou zaman hesaplarda gzard edilmekte ve byk riskler oluturulmaktadr. rnek zerinde bu durum daha iyi grlecek.
Tablo 4.1 : Yap genel bilgileri

Yapmz 3e 3 aklkl, btn kolon boyutlar eit ve 50x30, btn kirileri eit ve 20x60 dr.

44

KOLONLAR: 50X30

KRLER

: 20X60

ekil 4.1 : Yap Plan

45

Tablo 4.2 : Kat ykseklikleri

ekil 4.2 : Yap d grnleri

46

Bodrum katlara daha yakndan bakarsak;

ekil 4.3 : Bodrum kat grnleri

ncelikle perdenin boluksuz olduu yapdaki moment diyagramlarna bakalm;

ekil 4.4 : X yn deprem etkisi 1y aks moment diyagram

47

ekil 4.5 : X yn deprem etkisi 2y aks moment diyagram

48

ekil 4.6 : Y yn deprem etkisi 1x aks moment diyagram

49

ekil 4.7: Y yn deprem etkisi 2x aks moment diyagram

50

imdi de bir karlatrma yapabilmek iin perde stnde bant akl braklm yapdaki moment diyagramlarn ele alalm.

ekil 4.8 : X yn deprem etkisi 1Y aks moment diyagram

51

ekil 4.9 : X yn deprem etkisi 2Y aks moment diyagram

52

ekil 4.10 : Y yn deprem etkisi 1x aks moment diyagram

53

ekil 4.11 : Y yn deprem etkisi 2x aks moment diyagram

54

imdi X yn deprem etkisi altnda bodrum kat srekli perdeli ve bant aklkl yaplarda oluan moment deerlerine bakalm.

Tablo 4.3 : X yn deprem etkisi kolonlar karlatrma tablosu

PERDE BT NOKTASINAGELEN MOMENTLER KOLONLAR S101 S104 S105 S106 S107 S110 S111 S112 SREKL PERDEL 0,25 tm 0,22 tm 0,50 tm 0,50 tm 0,22 tm 0,5 tm 0,51 tm 0,51 tm BANT AIKLIKLI 15,51 tm 18,67 tm 23,52 tm 23,52 tm 18,67 tm 15,51 tm 19,51 tm 19,51 tm MOMENTLERN ORANI 62 kat !!! 84 kat !!! 47 kat !!! 47 kat !!! 84 kat !!! 62 kat !!! 38 kat !!! 38 kat !!!

Tablo 4.4: Y yn deprem etkisi kolonlar karlatrma tablosu

PERDE BT NOKTASINAGELEN MOMENTLER KOLONLAR S101 S102 S103 S104 S107 S108 S109 S110 SREKL PERDEL 0,03 tm 0,13 tm 0,13 tm 0,02 tm 0,03 tm 0,15 tm 0,15 tm 0,05 tm BANT AIKLIKLI 9,90 tm 12,72 tm 12,72 tm 9,90 tm 10,95 tm 13,97 tm 13,97 tm 10,95 tm MOMENTLERN ORANI 330 kat !!! 97 kat !!! 97 kat !!! 495 kat !!! 365 kat !!! 93 kat !!! 93 kat !!! 219 kat !!!

Grafikten de aka grlebilecei gibi perde stnde aklk brakldnda etkiyen deprem ynnde alan perdelere bal olan zellikle ke kolonlar perdenin biti noktasnda kendi kesitlerine de bal olarak fazladan 500 kat bulan momentler altnda kalyorlar. Alt ksmlar ok rijit perdelere st ksmlar kirilere bal olan bu elemanlar depremde yap salnm srasnda enerjinin boald zayf elemanlar olarak oluan bu momentleri tayamayarak krlmaktadr. Momentlerdeki bu durum kesme kuvvetlerinde de arpc bir ekilde grlmektedir. x yn deprem etkisini ele alrsak ;

55

Tablo 4.5: X yn deprem etkisi kolonlar karlatrma tablosu

KESME KUVVET KOLONLAR S101 S104 S105 S106 S107 S110 S111 S112 SREKL PERDEL 0,18 t 0,15 t 0,24 t 0,24 t 0,15 t 0,17 t 0,26 t 0,26 t BANT AIKLIKLI 11,85 t 13,63 t 23,78 t 23,78 t 13,63 t 11,85 t 20,11 t 20,11 t KESME KUVVETLER ORANI 65 kat !!! 90 kat !!! 99 kat !!! 99 kat !!! 90 kat !!! 70 kat !!! 77 kat !!! 77 kat !!!

Tablo 4.6: Y yn deprem etkisi kolonlar karlatrma tablosu

KESME KUVVET KOLONLAR S101 S102 S103 S104 S107 S108 S109 S110 SREKL PERDEL 0,03 t 0,06 t 0,06 t 0,02 t 0,03 t 0,07 t 0,07 t 0,04 t BANT AIKLIKLI 9,49 t 15,73 t 15,73 t 9,49 t 10,53 t 17,29 t 17,29 t 10,53 t KESME KUVVETLER ORANI 316 kat !!! 262 kat !!! 262 kat !!! 474 kat !!! 351 kat !!! 247 kat !!! 247 kat !!! 263 kat !!!

Tablolardan da grld gibi bodrum perdelerinin srekli veya bant aklkl olmasna bal olarak x yn deprem etkisinde, x ynnde alan perdelerin zerindeki kolonlar 65 ila 100 kat arasnda bir art gsteriyor. Y yn deprem etkisinde ise kolonlarmzn kesiti y ynnde daha az olduu iin bu oran 470 kat bulmakta. Kilometrelerce derinden ok byk tabakalar yararak gelen deprem dalgas yapya bodrum kattan girerken byk kesitli bodrum perdelerinden, perde stnde akta kalm kolona geldiinde enerjisini burada boaltmakta ve bu ksa kolonlar kesip atmaktadr.

56

Basit bir mhendislik mant bu durumun yaplarmzda ne kadar byk olumsuzluklara yol aacan anlamaya yeter. Ke kolonlarn perdenin bittii noktalarda perde ile birleim yerlerinden krlaca ve yapnn kecei aktr. Bodrumda havalandrma boluu brakmak adna byle bir riskin altna girmek mhendise bir davran deildir.

4.2 DOLGU DUVAR DAVRANII

Daha nce bant aklnn altnda rijit bodrum perdeleri tanmladk fakat yaplarmzda adeta tayc eleman gibi davranan ve olduka rijit olan dolgu duvarlar tanmlamadk. imdi dolgu duvarlar da tanmlayarak hem bant aklnn iki rijit eleman arasnda davrann hem de pencere boluklarnn yapdaki etkilerini grelim. Yeni ele alacamz yap daha nce incelediimiz ile ayn olup fark olarak her aklkta 1,2m ykseklikli pencereleri bulunan ve pencereleri kiri boyu devam eden bir yap olacak. Ayrca 1m lik kap boluklar da braklacak. Yapmzn grn ve pencere kesiti aadaki gibidir.

ekil 4.12 : Yap genel grn-pencere kesiti

imdi deprem srasnda kolonlara etkiyen moment diyagramlarna bakalm. X yn deprem etkisi altnda 1y aksna bakarsak;

57

ekil 4.13 : X yn deprem etkisinde 1y aks moment diyagram

58

ekil 4.14 : X yn deprem etkisinde 2y aks moment diyagram

59

ekil 4.15: Y yn deprem etkisinde 1x aks moment diyagram

60

ekil 4.16: Y yn deprem etkisinde 2x aks moment diyagram

61

Grld zere pencere boluklarnda dolgu duvarn bittii blgelerde moment ylmas olmaktadr. aadaki gibi olacakt. Eer yapmz bo ereveli olsayd moment diyagramlar

ekil 4.17: Yap genel grn

62

ekil 4.18: X yn deprem etkisi 1y aks moment diyagram

63

ekil 4.19: X yn deprem etkisi 2y aks moment diyagram

64

ekil 4.20: Y yn deprem etkisi 1x aks moment diyagram

65

ekil 4.21: Y yn deprem etkisi 2x aks moment diyagram

ekillerden de anlald gibi bo ereveli yapnn btn akslarnn moment diyagramlarnda kat ortasnda moment sfr olmaktadr. Oysa dolgu duvarl yapda ayn noktada duvar bitip pencere balamakta ve maksimum moment olumaktadr.

66

Dolgu duvarl ve bo ereveli yaplar karlatralm. X yn deprem etkisinde duvarl ve bo ereveli yaplar ele alalm. 2. normal katta x yn deprem etkisi altnda dolgu duvarn bittii noktadaki kolon momentleri;
Tablo 4.7: X yn deprem etkisi kolonlar karlatrma tablosu
PERDE BT NOKTASINA GELEN MOMENTLER KOLONLAR S301 S304 S305 S306 S307 S310 S311 S312 BO EREVEL 0 tm 0 tm 0 tm 0 tm 0 tm 0 tm 0 tm 0 tm DOLGU DUVARLI 17,09 tm 20,93 tm 33,38 tm 33,38 tm 20,93 tm 17,09 tm 27,82 tm 27,82 tm

Y yn deprem etkisi altnda da durum yukardakinden farkl olmamaktadr.

Tablo 4.8: Y yn deprem etkisi kolonlar karlatrma tablosu

PERDE BT NOKTASINA GELEN MOMENTLER KOLONLAR S301 S302 S303 S304 S307 S308 S309 S310 BO EREVEL 0 tm 0 tm 0 tm 0 tm 0 tm 0 tm 0 tm 0 tm DOLGU DUVARLI 17,02 tm 24,07 tm 34,07 tm 17,02 tm 18,51 tm 26,10 tm 26,10 tm 18,51 tm

Grld gibi bo ereveli yapda duvarn bittii noktaya tekabl eden yaklak olarak kolon ortasnda moment sfr olurken, dolgu duvarl yapda ayn noktada bulunan, bitiiindeki pencere boyu kadar ksa olan kolona yksek momentler etkimektedir. Deprem srasnda kolonlarn krlmas ve yapnn kmesi kanlmaz sondur.

67

Yaplar arasnda moment ve kesme kuvvetlerini karlatrdmzda grlyorki dolgu duvarlar adeta tayc eleman gibi grev yapmaktadr. Doru rldklerinde deprem srasnda binalarmzn ayakta kalabilmeleri iin olduka faydal olacaklar aktr. Ancak eer dolgu duvarlar kat yksekliini tamamlamadan bitirilirse, kirilerle temas edecei yzeylerde dilatasyon braklrsa erevenin plak halinden bile daha zararl etkilere sebep olabilir. Zira ksa braklan, kirie balanmayan duvarlar birletii kolonun birleim noktasndan krlmasna sebep olmaktadr. Btn bu bilgiler nda syleyebilirizki ynetmeliimizde gz nne alnmayan dolgu duvar etkisi aslnda ihmal edilebilecek bir hata payndan ok daha fazlasdr.

4.3. GLENDRME RNE

imdi anlattmz bu hasar eitlerine kar uygulanabilecek glendirme yntemine bakalm. Bodrum perdesinde bant pencere akl olan yapy ele alrsak;

ekil 4.22: Yap genel grn

68

Yapmzn glendirmeden nceki gme yk mukayese tablosu aadaki gibidir.

Tablo 4.9: Gme yk mukayese tablosu

Glendirme projesi kapsamnda yap iin byk tehlike oluturan bodrum kat bant penceresi akln kapatarak bodrum perdesi 1. normal kata balanacak. Burada en nemli nokta yeni takviye elemann oluturmadan nce elemann balanaca kirileri ters yk vererek askya almak ve takviye elemannn yk tamasn salamaktr. Aksi takdirde yeni eleman yapya arlktan baka birey katmayacaktr. Bodrum perdelerini kirilere balamak bu yap iin yeterli bir glendirme olarak grlmediinden her iki ynde ikier tane glendirme perdesi de yapya eklenecektir. Bu perdelerin de tekili srasnda mutlaka balanaca kirileri askya almak gerekmektedir. Yapnn glendirilmi durumdaki genel grnm;

ekil 4.23: Glendirilmi grnm

69

Tablo 4.10: Gme yk mukayese tablosu

Yapnn glendirilmesi sonrasnda her kat zerine gelen deprem ykn tar duruma gelmitir. 1y aks zerinde glendirmeden nce ve sonraki momentleri karlatralm.

ekil 4.24: Glendirilmemi yap 1y aks moment diyagram

70

ekil 4.25: Glendirilmi yap 1y aks moment diyagram

71

Diyagramlar da gsteriyor ki, bant aklkn duvarla kapatmak en zayf kat olan birinci katn tayabilecei deprem kuvvetini arttrmtr. Dier takviya perdeleriyle birlikte de yap gvenli bir hal almtr. Yaplar glendirilirken mmkn olduunca takviye elemanlarnn ykn fazlasn ekmesi salanmaldr. Takviye perdelerinin tekilinde yap mutlaka askya alnmal, perdeler her iki dorultuda da oluturulmaldr.

sonu
Yaplarn statik hesaplar ve proje izimlerinin doru olmasnn yannda bu projelerin uygulamada da doru ekilde oluturulmas yaplarn gvenlii asndan ok nemlidir. Maalesef lkemizde son dnem yaplarn bir ksmn gz ard edersek projesi ve uygulamas doru prensipler zerine yaplm yap says yok denecek kadar azdr. Burada esas mesele doru projenin retilmesi kadar projeyi doru okuyacak ve uygulayacak olan teknik elemann, ustalarn yetitirilmesidir. Ustann bilgiyi kendi ustasndan ald dnlrse, bu sorun ancak meslek ii kurslarla zlebilir. Aksi takdirde yeni yaplacak olan binalar yklm olan eskilerinden ok farkl olmayacaktr. Tabi ki imdiye kadar yanl bilgilerle donatlm olan mhendisler iin de mesleki kurslar dnlebilir. Yaplarmzn birounda bulunan bodrum kat bant pencereleri hesaplarda ou zaman dikkate alnmamaktadr. Ancak aratrmalarmz gsterdi ki bu aklklar deprem annda binalarn gme sebeplerinden biridir. Bodrumda havalandrma yapmak adna bu kadar byk bir riskin altna girmek mhendislik etiine smaz. Yaplarmzdaki bir dier nemli sorun da dolgu duvarlardr. Dolgu duvarlar yapda yer amak iin srekli kaldrlm, nemsiz grlmtr. Mevzuat da buna izin vermitir. Ancak almalarmz dolgu duvarlarn adeta tayc sistemle bir btn gibi hareket ettii gstermitir. Dolgu duvarlarn zellikle giri katlarnda nemi artmaktadr. Buradaki duvarlar krarak bo brakmak veya cam ile kapatarak vitrin haline getirmek lkemizde ok sk grlen yanl uygulamalardr. Ancak duvarlarn dzgn tekilinde

72

yarar kadar yanl tekilinde de zarar vardr. Yarm braklan dolgu duvarlar, boydan boya geen pencere boluklar yaplarmzda ciddi hasarlara yol amaktadr. Binalarmz depreme kar glendirmede en iyi yntem betonarme deprem perdelerinin yapya eklenmesidir. Ancak bu uygulamada mutlaka takviyeden nce mevcut yap askya alnmal ve takviyeden sonra ykn fazlasn glendirme perdelerinin tamas salanmaldr.

KAYNAKLAR
ALLEN, D.E. , 1999, Seismic Evaluation and Upgrading of Buildings, National Research Council of Canada, Consruction Technology Update No.26 ALTAN, MELKE, Mevcut Betonarme Yaplarda Konsollar, http://deprem.fikirgonul.com/makaleler.htm ALTUN, FATH ve KARA, H.BEKR ve UNCUOLU, ERDAL ve KARAHAN, OKAN, 2003, Betonarme Yaplarda Deprem Hasarlar ve Alt Katl Bir Yapnn Glendirme almalar, G.. Fen Bilimleri Dergisi, 16(2) 309-318 ANTONUCCI, R. ve MEDEOT, R. Seismic Protection of Buildings Through Energy Dissipation and The Base Isolation System: The Italian Experience, Beinci Ulusal Deprem Mhendislii Konferans, 26-30 Mays 2003, stanbul, AT-055 ARIOLU, ERGN ve ARIOLU, NHAL ve YILMAZ, AL OSMAN, Zemin Svlamas, http://deprem.fikirgonul.com/makaleler.htm BAYT, CELALETTN ve GENER, ZLEM ve TERZ, SERDAL, 2000, Depremde Hasar Gren Betonarme Yaplarn Onarm ve Glendirilmesi, Deprem Aratrma Blteni, 83 CELEP, ZEKA, Mevcut Binalarn Deprem Gvenliinin Belirlenmesi ve Glendirilmesi, http://deprem.fikirgonul.com/makaleler.htm COKUN, ERDAL, Betonarme Yaplarn Geleneksel Yntemlerle Depreme Kar Glendirilmesi, COKUN, ERDAL, Yaplarn Depreme Kar Korunmasnda Etkin Bir zm Sismik zolasyaon

73

ETNKAYA, NHAT ve KAPLAN, HASAN ve ENEL, .MURAT, 2004, Betonarme Kirilerin Lifli Polimer (FRP) Malzemeler Kullanlarak Onarm ve Glendirilmesi, Pamukkale niversitesi Mhendislik Fakltesi Mhendislik Bilimleri Dergisi, 10, 291-298 GENOLU, MUSTAFA ve EREN, LHAN ve ATIN, TURGAY, Hasarl Betonarme Kenar KiriKolon Birleimleri in Farkl Glendirme Yntemlerinin ncelenmesi, Beinci Ulusal Deprem Mhendislii Konferans, 26-30 Mays 2003, stanbul, AT-109 GLER, KADR ve ALTAN, MELKE, Betonarme Yaplarda Perde ve Kolon-Kiri Birleim Blgelerinde Yaanan Sorunlar zerine Bir rdeleme, Beinci Ulusal Deprem Mhendislii Konferans, 26-30 Mays 2003, stanbul, AT-090 GLER, KADR, Kenar Kolonlar Ksa Konsollara Oturan Yaplarda Deprem Etkisinde Ortaya kan Sorunlar ve zm nerileri, http://deprem.fikirgonul.com/makaleler.htm ILKI, ALPER, Betonarme Yaplarda Riskler ve Risklerin Azaltlmas KAIN, SELUK ve BKE, MURAT, Trkiye de Son Depremlerde Ska Grlen Donat Yerletirme Hatalar, Beinci Ulusal Deprem Mhendislii Konferans, 26-30 Mays 2003, stanbul, AT-008 KAPLAN, SEYT AL, Mevcut Yaplarn Deprem Yklerine Kar Glendirilmesi, kmal Binalarn Depreme Kar Gvensizlii ve Mevzuatta Dzeltilmesi Gereken Hususlar, http://deprem.fikirgonul.com/makaleler.htm KARADOAN, F. ve YKSEL, E. , Blme Duvarl Betonarme ereveler zerinde Gerekletirilen Baz Deneysel almalar, http://deprem.fikirgonul.com/makaleler.htm KOAK, AL, 17 Austos 1999 Krfez ve 12 Kasm 1999 Dzce Depremi Sonras Marmara Blgesi nde Betonarme Binalarn Onarm ve Glendirmelerinde Yaplan Hatalar, Beinci Ulusal Deprem Mhendislii Konferans, 26-30 Mays 2003, stanbul, AT-077 MARIONI, AGOSTNO ve DUSI, ALBERTO, Seismic Retrofit of Existing Buildings, Beinci Ulusal Deprem Mhendislii Konferans, 26-30 Mays 2003, stanbul, AT-054 NEN, YUSUF HATAY, Yaplarn Denetimi, Yaplarn Depremde Davran ve Glendirilmesi, http://deprem.fikirgonul.com/makaleler.htm

Yaplarn Depreme Dayanklln Belirlemeye ve Gerekirse Glendirme Takviyesine Ynelik Mhendislik Hizmetleri artnamesi, naat Mhendislii Odas stanbul ubesi