YA AYAN ESK TRK NANLARI T BAR YLE TRK M TOLOJ S VE PROF. DR.

. BAHAEDD N GEL TURKISH MYTHOLOGY, CONSIDERING WITH THE CURRENTLY OLD TURKISH BELIEF AND PROF. DR. BAHAEDDIN GEL Ya ar KALAFAT zet
Bu al mada, Bahaeddin gelin ksa biyografisi verilmi ve daha sonra onun Trk kltr tarihine ynelme seyrine ve mitoloji konulu eserlerine de inilmi tir. Bugn yaplmaya al lanlar ile Onun at yol arasnda ba nt kurulmaya al lm tr. Anahtar Kelimeler: Bahaeddin gel, Trk Mitolojisi, nan, Kurt Abstract In this study, the short biography of Bahaaddin gel was introduced and then his methodical way of approach to the Turkish cultural history along with his deeds on the subject of mythology is mentioned. The methods and the research way that was initiated by him is being to connected with the currently devised works on the subjects. Key Words: Bahaeddin Ogel, Turkish Mythology, Belief, Wolf

0. Giri Biz al mamzda Rahmetli hocamz Bahaeddin gelin ksa biyografisini verdikten sonra onun Trk kltr tarihine ynelme seyrine ve eserlerinden mitoloji konulu olanlara ksaca de inece iz. Bugn yaplmaya al lanlar ile Onun at yol arasndaki ba ntya yer verece iz. Esasen Trk Mitolojisi, Trk Kltr Tarihine Giri , slamiyetten nceki Trk Kltr Tarihi, Trk Kltrnn Geli me a lar gibi eserlerinde yer verilmemi , bir kltr kodu veya klt olu turdu u halde de inilmemi bir konu adeta yoktur. Bu al malar; Trk kltrnde musiki, el sanatlar, halk takvimi, spor, beslenme giyim- ku am ve benzeri gibi st ba lklarn yannda renk, yn, rya, fal, e lence, Hzr gibi konularda yaplacak al malar iin de kaynak eserlerdir. Biz seilmi birka alt ba lk zerinde durmaya niyetlenmi tik. Seme zorlu u ekince kurt zerinde daha do ru bir ifade ile szl kltrmzde kurt, hatta atasz nitelikli szl kltrde kurt zerinde durmaya karar verdik 1. Metin Kurdun Trk destanlarndaki yeri Bahaeddin gelin al malarnda ayrntl yer alm iken; Bozkurt, Gk kuyruklu kurt, Gk Kurt, Gk yeleli kurt (Uygur O uznmesinde, Boz yeleli tecrbeli korkun kurtlar), Bri-Tigin/Bor gn (Cengiz Hann o lu), Kurt/br (Belki de ok eski zamanlarda Trklerde bir Totemdi, Hunlar a nda bir tzd. Gktrk a nda daha ziyade bir sembold.), Ba kurt/Ba krt (O uz Hana d man halklar arasnda gelmektedir.), Al br/Al pr (Altay mitolojisinde, insanst cesarete sahip olan kutsal kahramanlarla, insanlara iyilik getirmeyen kt ruhlara verilen bir ad veya sfattr. Al-pr Korkun kurt, aly Korkun ve sihirli orman gibi), Al Kurt

Dr.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 8 Summer 2009

Ya ayan Eski Trk nanlar tibariyle Trk Mitolojisi ve Prof. Dr. Bahaeddin GEL

213

(Kitanlardan ine gelen tavus, tavus, kaplumba a gibi kurt da ak idi), Kurt Ana (Kurt Ana ile ilgili efsaneler, Kurt Ata ile ilgili efsanelerden daha yeni idiler.), Kurt ata (Kurt Ataya sahip amanlar pek makbul saylmyordu), Kurttan hamile (Cengiz Han Destannda Alan Koa gece evinde yatarken odasna parlak bir k girer ve o bu ktan gebe kalr. I k daha sonra bir kurda dn r.), Kurt hizmeti (Gktrk Hakanlarnn muhafz erlerine br, kurt denirdi.) ve Tanrnn habercisi (Altay Trkleri a akakan ku unun Tanr ile aralarndaki eli) oldu una inanyorlard. amanlarn bazlar kartal veya herkes ku u olabiliyorlard. Her birinin kl na girdi i bir hayvan vard ve buna hubilgan deniyordu. Yakut Trkleri bazen kurt veya tilkiden medet umar; bu iki hayvann bol bol resimlerini yaparlard. Kurt ekline girme Methamorphose olayna Altay ve Sibirya Trk destanlarnda da sk sk rastlanyordu. Bir destanda 13 kz 13 kurt oluveriyordu.) Kurt Totem Sibiryada ongon saylan hayvanlarn derileri soyulup ileri dolduruluyordu. Hlbuki Hun a na ait kurtlarn derileri soyulmu fakat ileri doldurulmam tr. yle anla lyor ki, Kurt, M.. II. Asrda bile iptidai totem mahiyetini tamamen kaybetmi ti. Kurt Trk halklarnda kutsal bir tlsm veya arma haline gelmi tir. Nitekim Mo ol halklarndaki Ongon sz de a atay Trklerinde Tamga veya arma anlamnda kullanlmaya ba lanm tr. O uz boylarn temsil eden av ku larndan mrekkep ongonlar, Sibirya amanizmindeki iptidai manalarn oktan kaybetmi olmalydlar. Kurt yi it, Kurt alp/Kaskr Alp, ayrca Kurt Da , Kurt Derisi, Kurt Dili, Di i Kurt, Kurt gzl (Krgz edebiyatnda Manas gk gzl, kr bykl olarak tasvir edilmi tir.), Erkek Kurt, Kurt klndan yzk, Kurt Derisi (rgel yldznn gkyznde at deli i kapatmak iin bir bahadr 30 ift kurt derisinden bir eldiven yaptrr.), Kurtlu arma, Kazkurt/Kazgurt (O uz linin gn do usundaki da lardan biri), kurt-koyun, kurt-tilki gibi kurtla ili kili isim ve isim tamlamalar vardr ki bir ksm do rudan inan ieriklidirler. Bunlardan; Kurt dili (Manasn oklar kurt dilli kr oklard), Kurt gzl, Kurt klndan yzk (Atillann karsnn yz kurt kllar ile kapldr.), Kurt Ma aras, Kurt Yi it ve Kurt Alpin, tespiti bizim iin yeni olmu tur.1 A emirem bu derenin kurdu var Her yi idin gna gna derdi var Balam ksm ne virane yurdu var Benim derdim hibir derde benzemez Erzurum trksnde geen derenin kurdu tanmlamas ile kastedilmi olan bize gre derede ya ayan ve insanlar paralayabilece inden ekinilen kurt de ildi. Bu zahiri belirlemenin yan sra, dere sahipli idi ve o sahip bir kurttu. Zira Trk halk inanlarnda, sahipler arasnda kurdun da bulundu unu, derenin kurdu gibi da n kurdu, kalenin kurdu, ormann kurdu, kalenin kurdu tanmlamalar ile zel bir kurttan bahsedildi ini di er bulgular arasnda da gryoruz. Mesela, tamamen yanan bir ormandan veya kyden en son ayrlan kyn kurdu olur.2 Umulmadk bir hareketin beklenilmeyen bir kimse tarafndan yaplmas hangi da n kurdu ld de imi anlatlrken bize gre burada anlan kurttur. Altay da larnda, Kurt Da adn ta yan birok tepenin bulunmas, Kurt Da Eyaletinden bahsedilmi olmas 3 zerinde durulan anlamda bir mana ifade eder mi? Belirli uluslardan beherinin; bir kutsal da , bir kutsal bitkisi ve bir kutsal hayvannn oldu u inanc bu noktada bir anlam ifade edebilir. Kurt Totem ve Kurt-Tz konusunda Celal Beydili de aklama yapmaktadr. Arkaik dnemlere ait kendisine has bir tapnma ekli olan ve kabile ve klanlarda grlen totemizme ait ok sayda kuram vardr. Etnik co rafi anlamda, daha ziyade Avusturya, Afrika ve Amerika kabileleri arasnda grlm tr. Her klann ayr bir totemi vard ve o klandan gelenler o totemi kutsal sayp onun soyundan geldiklerine inanrlard. Trklerdeki Kurt ata inanc ise herhangi bir klan veya kabilenin de il tm Trk soylularn atas idi. Eski Trklerde kurt hibir zaman totem olmam t. O uz boylarnn adrlarndaki tzler totem de ildiler ve Seluklularn ift ba l kart ise totemizmle ilgisi olmayan u ur getirece ine inanlan birtakm semboller veya tlsmlard. Totemist toplumlarda her klann cet sayd bir totem var iken Trklerde sadece bozkurt vardr. 4 Ts-Tz, Sibirya Trk halk inanlarnda atalarn gstergesi olan bir varlk. Mo ollarn ongon Tuva ve Uryanhay Trklerinin eren, Yakut Trklerinin tangara ve

Bahaeddin gel, Trk Mitolojisi I. C Kaynaklar ve Aklamalar le Destanlar Trk Tarih Kurumu, Ankara 1989;II. C. Ankara, 1995 2 Ya ar Kalafat, Sar Saltuklular, www.yasarkalafat.info 3 B.gel, Trk Mitolojisi I, s.44 4 Celal Beydili, Trk Mitolojisi Ansiklopedik Szlk, eviren; Eren Ercan, yurt Yaynlar, Ankara 2005, s. 561562

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 8 Summer 2009

214

Ya ar KALAFAT

emeget dedikleri putlara Yenisey ve Altay Trkleri ts yahut tz diyorlard. Altaylarda her oyma n bir aru tz vard.5 Buryatlarda Tav ann ko ucu, Ku unun ekline girinilen/hubilgan, Kartaln eli ve kurtun da habercileri oldu una inanlr. 6 orumun Alevi inanl Mslman halknn dedelerinden Kurt Baba ile Seyit Sultan sava zamannda Kandil Babaya haber ta yarak muhabereyi sa lyorlard. Kurdun st seviyedeki haberle mede grev stlendi i inancnda bir devamllk vardr. Kutsala habercilik yapma, haber yapann kl na girebilme ve kl na girilebilenin resmini yapma konusunda ya ayan bir inan ve uygulama da Kafkasyadaki Trk kltrl halklarda ya ad n grebiliyoruz. Karaaylar tahta karyolalarna kurt resmi iziyor, mahkemede daval olmalar halinde duru maya gitmeden evvel bu kurt resmine bakyor veya ellerini ona sryorlard. 7 lger Yldz ile ilgili anlatda oldu u gibi Kurt derisinin hikmetine Anadolu Trk kltr co rafyasnda da inanlr. By yapld iin zifafta ba arl olamayan genler, Hakkri yresinde kurt derisinde murat alrlar. Kurt kafasnn esnetilmi derisinden geirilmi hasta bebeklerin ifa bulacaklarna inanlr.8 Kurt derisinde ola an stlk arama inancnda da bir sreklili in oldu u sylenebilecektir. Anadoluda Kars ve evresinde ocuk krklanaca zaman krk suyuna fasulye tanesi gibi saylabilir eylerden 40 adet konur. Bunlardan en makbul bir ift kurutulmu kurban veya kurt gzdr. Kurt gz kurban gz ile e de erde alglanm olup, Al Kars ve benzeri gibi grnmeyen tehditlere kar koruyucu oldu una inanlm tr. Kurt gznn mistik gc de mitolojik dnemden gnmze kadar gelebilmi tir.9 Kurt kl, Atillann e inin yz nde oldu u gibi, Anadolu bilhassa Do u Anadolu halk inanlarnda da itibarl bir yere sahiptir. Erkek ocuk daha bebekken burnu delinerek deli inden kurt kl geirilir ise, o ocu un cesur olaca na inanlr. 10 Bizim kurt ad ile ilgili al malarmzda kurdun; Br, Canavar, Asina, Gk br gibi e itli kullanm ekilleri ve Kurtalan, Kara kurt, Kurt kale, Kurt Dere gibi yer ad; Br can, Br bek, Hac kurt, Kurtman, Kurta, Kurt veli, Kurt seyit, Kurtepe gibi insan ismi; Kurt Oyunu, Kurt Ebe Oyunu gibi oyun isimlerinde yer ald na, kurtpenesi gibi ila isimlerinde de kurt ismine rastland na dair tespitlerimiz olmu tu. 11 Bu arada Eski Trk nanlar, Eski Trk nan Sistemi, Tengricilik, Gk Tanr nan Sistemi, amanizm veya Kamizm nedir veya ne de ildir trnden hususlar bir yana, aralarndaki ortaklklar ve farkllklar da keza bir tarafa; Trklerin eski dinleri ile ilgili al ma yapacak olanlar, Bahaeddin gelin al malarnda sorularna cevap bulabilirler. Ayrca bu inan isimlendirmelerinin hepsinde de al mamza konu olan kurt ierikli inanlar vardr. Bahaeddin gel 1924 ylnda Elaz da Harputlu bir esnaf ailenin ocu u olarak dnyaya gelmi tir. O, karde lerinin en by idi. Tarihi olu unda Harputun zengin tarihi dokusunun ve annesinin etkili oldu u ifade edilir. Trkiyede bir ok insann Trk kltr, Trk dnyas,, Trkistan ve Orta Asya Trk kltr Tarihi gibi konularda ilgilenmek yle dursun, szn dahi etme e cesaret edemedikleri veya lzumsuz bulduklar dnemlerde gel, bu konularn uzman olarak yazlar kaleme alm , niversite krslerinde dersler vermi , tezler ynetmi , yaymlam tr. u anda onun ara trma konusu bugn Trk insann yakndan ilgilendirmektedir12 Bahaeddin gel ilk ve ortaokulu memleketinde, liseyi Malatyada okuduktan sonra, 1941 ylnda DTCFye kaydolur. Faklte rencili i srasnda blmnn derslerinin d nda arkeoloji ve in dili ve edebiyat dersleri de alr. 1945 ylnda DTCFden mezun olur. Daha sonra Mo olca ve Farsay al malarnda yaralanabilecek kadar renir. Bu dnemde Trke ve Almanca makaleler yaynlamaktadr. Mezuniyetten sonra Erzurum Lisesinde retmenlik ve alan ile ilgili ara trmalar yapar. Bu dnemde de blgenin kltr tarihi ile ilgili makaleleri yaymmaktadr. 1947 ylnda Hasano lan
C.Bey Dili, a.g.e. s.562563 B.gel, a.g.e. s.47 7 Bilal Kaypanov, Karaay Trklerinin Br Kurtla lgili Treleri As-Alan, Moskova, 2000 8 Ya ar Kalafat, Trk Kltrl Halklarda Halk nanlar I, Trk Kalk rfannda Kurt, Lalezar, Ankara 2007 9 Ya ar Kalafat, a.g.e. 10 Ya ar Kalafat a.g.e. 11 Ya ar Kalafat, Trk Kltrl Halklarda Halk nanlar I Trk Halk rfannda Kurt, Lalezar, Ankara 2007 12 Abdulkadir Yuval-Muhammed Be ir A an, (Hazrlayanlar) Prof. Dr. Bahaeddin gel, Trk Dnyas Ara trma Vakf, stanbul 1995 s.1
6 5

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 8 Summer 2009

Ya ayan Eski Trk nanlar tibariyle Trk Mitolojisi ve Prof. Dr. Bahaeddin GEL

215

Ky Enstitsne tayini kar. Burann yksek ksm kapatld iin Mill E itim Bakanl bursunu kazanarak Prof. Dr. W. Eberhardn ynetiminde doktora rencisi olur. Uygur Devletinin Kurulu u konulu tezi ile 1948 ylnda tarih doktoru olur. Alan ile ilgili ara trma ve yaynlar devam eder. Ayn yl mezun oldu u fakltenin Tarih Blm Genel Trk Tarihi Krssne stajyer asistan olur. 19501952 yllar arasnda askerli ini yaparken doentli e de hazrlanr ve 1952 ylnda doentlik yabanc dil imtihann kazanr. 1953 ylnda randa alan ile ilgili al malarda bulunur. Bahaeddin gel, ayn yl Almanyaya gitti. Hamburg niversitesi, Mnih niversitesi ve Maine niversitelerinde alann otoriteleri ile temaslar oldu. Trk kltr tarihi ara trmalar iin uygulad metodu burada edindi. Trkiyeye dnnce, 1955 ylnda tarih doenti oldu. 1957 ylnda mezun oldu u fakltede Trk Tarih Krssne doent olarak atand. 1959 ylnda burslu ara trmac olarak tekrar Almanyaya gitti. Almanyadan 1961 ylnda dnen Bahaeddin gel ine gidemeyince Taiwan Hkmeti kanal ile misafir retim yesi stats ile 19621963 ylarnda Taiwanda al t ve SinoTurcia adl eserini burada yaynlayp, akabinde Japonyada sahasyla ilgili temaslar oldu. Daha sonra bu al ma hocann profesrlk tezi olacaktr. 1964 ylnda Trkiyeye dnd.13 Ankara Genlik ve Spor Akademisi (197677), Kara Harp Okulu (197778), A..Fen Fakltesinde (19821984) ders veren Bahaeddin gel, Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi, A.. Trk nklp Tarihi Enstits, Gazi niversitesi nklp Tarihi, Frat niversitesinde (197882) keza alannda dersler verdi. Zaman zaman idari grevlerde bulundu. Bahaeddin gel hocamn Trk kltrnn tarihi ile ilgili al malarnda, inde 3 yl kalm olmasnn etkisi muhakkak ki, byk olmu tur. slamiyetten nceki Trk Kltr Tarihi, Trk Mitolojisi I-II, Trklerde Devlet Anlay , Trk Kltrnn Geli me a lar, Hunlar I-II gibi eserleri bu te hise ahitlik etmektedirler. Keza 20 cilt olarak planlanm iken 9 ciltte kalm olan Trk Kltr Tarihine Giri isimli eseri de, bu konuda bir ba ka dev kanttr. Bu eseri; Trklerde yaylak-k lak hayat, ziraat kltr, ev kltr, yemek kltr, giyecek ve sslenme, tu ve bayrak, ordu ve ordugh, ota ordu ve aile disiplinin temelleri, devlet ve ordu mehteri, halk musikisi gibi konular ihtiva etmektedir. Bahaeddin gel, 1924de ba layan hayatndan, 07 Mart 1989 tarihindeki son nefesine kadar Trk kltr tarihini adeta ya ayarak ara trm tr 14 Gnmzde sadece gnmz Trkiyesinde de il, Trk kltr co rafyasnn her kesiminde ve sadece ana dili Trke olan halklar de il, Trklk ara trmalar arttka kendisini daha yakndan tanma imkn bulan ortak medeniyetin halklar da Trklk ara trmalar yapmaktadr. Siyas iktidarlarn de i en siyas tercihleri bir ekilde Trklk anlay larna, giderek Trklk ara trmalarna do al olarak yansmaktadr. Ancak So uk sava tan sonra Trk hkmetleri kltr akrabalarna kar kltrel kimlik aray nda da ilgisiz kalmam lardr. lgili bakanlklarn al malar doyurucu olmasalar da bu gere e ahitlik yapmaktadr. Sivil toplum kurulu larnn ara trmalarnn yan sra, Trk niversitelerinde tarih, sosyoloji, arkeoloji, filoloji, halkbilimi alanlarnda blmler kurulmu , lisans ve lisansst programlar alm , ara trma merkezleri olu turulmu tur. Bunlar yayn faaliyetleri ve kltr lenleri ile donatlm , Ayn co rafyann halklar ortak niversiteler tesis edip renci ve retici mbadelesi uygulamaya ba lam lardr. Bahaeddin gel btn bu aray ve uygulamalarn zorluklarn ki isel gayretler ile a ld dnemin bir alp ereni idi. Hocamla Trk Devlet Anlay isimli kitabnn yazlma dneminde daha yakn ili ki ierisinde olduk. Bu yllar Cumhuriyet Dnemi Trk Tarihi ile daha yakndan ilgilendikleri yllard. Bu yllar, Trk devletinin devlet ynetimi konusunda, Trk devlet ynetiminin aksakallardan dinlemeye daha fazla ihtiya oldu u dnemdi. Hocam sadece niversite krssnden rencilerine, yaynlar ile tm Trk halkna seslenmekle kalmyor, her dan ld nda resmi zevata aksakallk da yapyordu. nl On alt Trk Devleti ierikli takvim hocamn hocal , Trk Kltr Ara trma Enstits ara trmac kadrosunun deste i ile ve bizlerin asistanl ile yaplabilmi tir. Bu takvimde imparatorluk olabilmi Trk devletleri haritalar ile gsterilirken; ayrca bu haritalarda ba kentleri, lke snrlar, resmi ile birlikte kurucular, kurulu ve ykl tarihleri de belirtiliyordu. Takvimde halkn mensup oldu u din, kulland alfabe, resmi dili dnemlerindeki nl kltrel olaylar, insanlk kltrne katklar ve ykl sebepleri de ksa aklamalarla anlatlmakta idi. Her sahifesinde Atatrkn bir vecizesi vard. Atatrkn do umunun 100. yl mnasebeti ile karl 1981 ylna tarihlenmi ti. Bu benzeri yaynlarla genli e kendisine gven hissi verilmek isteniyordu. Genli i
13 14

a.g.e. s.48 a.g.e.15

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 8 Summer 2009

216

Ya ar KALAFAT

12 Eylle getiren sebepler arasnda genli in gemi ini bilmeyi inin de katks oldu una inanlyordu. Konulan te hise gre genler kendi kltrlerinden uzakla trldklar iin mill olmayan fikir akmlarna ve giderek at maya srklenmi lerdi. Bu tr al malarla ok devlet, hatta imparatorluk kurmaktan daha nemlisi onu koruyabilmek ya atabilmektir. Kurulan devletlerin byk o unluklar i karga alar ve karde kavgas sonucu yklm t. Birlikte ya amakta olan halklar eserlerinin kymetlerini bilmelidirler. Mesaj verilmek isteniyordu. Bu aray M. Kemal Atatrkn, Byk devletler kuran ecdadmz byk ve mull medeniyetlere de sahip olmu tur. Bunu aramak, tetkik etmek, Trkl e ve cihana bildirmek bizler iin bir bortur. Trk ocu u ecdadn tandka daha byk i ler yapmak iin kendinde kuvvet bulacaktr. aklamas ile temellendiriliyordu. Genlik olaylar emperyalizmle de irtibatlandrlyor; i alkantlarn, genli in d man kamplara ayrlm olmasnn d kar evrelerine menfaat sa lad zerinde duruluyordu. Trmanmaya ba layan etnik milliyetilik ark Meselesinin yeni tezahr ekli olarak alglanyordu. Bu dnemde birlikte ya ayan halklarn inkrna de il, mill kltrel kimli in olu turucusu olduklarnn izahnn gerekti ine inanlyordu. Zira snfsz toplum iddias ile yaplan bir ksm mcadele snf mcadelesine dn trlm t. Vatann bir ksm evlad blgecili i mcadelesine esas edinmi blgelerinin kimlik fark nedeniyle smrld n savunuyor, kar gr te olanlarla aralarnda ciddi at malar olabiliyordu. ark Meselesinin yeni sahneleni i iin niversite genli i vasat olarak seilmi ti. Farkl kimli e mensubiyet iddias e itli yaynlarn yaplmasnda Sevr mimar lkelerce de destekleniyordu. Bu yaynlarda blge halkna farkl bir mill tarih, mill dil mill kltr verilmek isteniyor, Trk mill kltrel kimli i ihtilafl kimliklere blnmek isteniyordu. Bununla ba lantl olarak, hkim ulusun ma dur halk intibas verilmek isteniyordu. Yaratlmak istenilen kimli e mensup olanlarn siyas, iktisad, kltrel smrye mahkm edildikleri, bu mahkmiyete farkl olu larnn yol am oldu u dayatlyordu. eli ki kimlik farkll zerine kuruluyor ve zm, ezen kimli e mensup olanlarn ynetiminden kurtulmak oldu u eklinde gsteriliyordu. Bu kurtulu un baz kesimlerde rejim de i ikli i ile (sosyalist veya slam); baz kesimlerde, demokratik yntemlerle ve baz kesimlerce de iddet yntemiyle olabilece ine inanlp etkinlikler srdrlm , giderek stnlk iddet yanllarnn eline gemi ti. Bu dnemde ya anlan olaylar Anadolu Trkl nn kltrel kimli inin tekrar masaya yatrlmasn gndeme getirmi tir. Tarih, dil, sosyoloji, kltr ve benzeri alanlarn bilginleri kltrel kimli i tart maya ba ladlar. Birlikte ya ayan halklarn ortak eserleri olan cumhuriyetin ats altnda, inkra saplmadan, birli i yitirmeden, nasl ya anabilece i konusunda eserler verme e ba ladlar. Bu al malarnn srd yllarda Bahaeddin gel hocamz, Millet ve Milli Birlik Bilinci adl kitap mnasebeti ile yapt aklamalarnda Trkiye ve Trkiye d ndaki ayn kltrl halklar konusunda gr lerini aklamaktadr. Bu mnasebetle; Trk lehelerinin kar lkl lgatleri yapld , Trk el sanatlar, toponomisi, onomasti i, halk oyunlar ve folklorun di er sahalaryla ilgili al malara ciddi bir ekilde devam edildi i taktide, Byk Trk Dnyasnn e itli kesimleri arasndaki sakl kltrel gerekler ortaya kacak; ayr paralar grnm arz eden Trk kltrnn bir btn oldu u anla lacaktr. Bu al malar ksa zamanda semeresini verirken; Bir tarafta esir Trk ellerinde uygulanmakta olan milliyetini unutturma faaliyeti geerlili ini yitirecek, di er taraftan Trkiyede kltr blcl yaparak mahalli kltr kesimlerinden farkl milliyetler yaratmaya al anlar etkisiz hale getirilmi olacaklardr. demektedir. 15 Biz hocamza kltr komisyonlarnda yapt mz asistanlk yllarndan ve bilgi leni tr faaliyetlerde kendisinden alabildi imiz irfan payla t mz ortak anlar lm mnasebeti ile yazm oldu umuz bir yazda anlatmaya al m tk. 16 Esasen bir kltr stratejisi dhisi olan Atatrkn DTCF projesi ile TTK ve TDK projelerinin hedeflerini aynlk ve ayrlklaryla tart mak Atatrkn kltr milliyetili ini anlamak iin fevkalade gereklidir, kanaatini ta yoruz. Trkiye Cumhuriyetini sadece ve yalnz ba na ana dilli Trke olan halk kurmam , Cumhuriyet, ana dili farkllklarna ra men bir kltr ve e itim dili olan Trkeyi mill dil olarak kabul eden halklar tarafndan birlikte kurulmu tur. Bu eserin altnda, Anadoluya Balkanlardan Orta Do udan ve Kafkasyadan gelen ve kader birli i yapm olan Trk kltrl halklarn da imzas vardr. Bu ortaklk demokratik olma adna demografik yo unlukla orantl olacaktr. Trk kltr co rafyas Anadolu ve onun ilgili yakn evresi ile snrl de il ayn zamanda ata vatan-ana vatan
15 16

.K.Sefero lu-H.Ba bu , Millet ve Milli Birlik Bilinci, Trk Kltrn Ara trma Enstits, Ankara, 1995 Ya ar Kalafat, Hocam Bahaeddin gel, Trk Kltr Dergisi, S. 320,s.745752.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 8 Summer 2009

Ya ayan Eski Trk nanlar tibariyle Trk Mitolojisi ve Prof. Dr. Bahaeddin GEL

217

meselesidir. Bu itibarla Anadoluyu ara trma al malar, Anadoludaki Trk kltrl halklar kltr akrabalar olan di er halklardan soyutlayarak sa lkl biimde yaplamaz. nceleme konumuz itibariyle skla trlacak doku halk kltr ve zelde de halk inanlar kltrdr. Halk inanlar kltr-halk kltrel kimli i-mill kimlik ba lamnda yaplacak antiemperyalist kltr strateji ara trmalarnda, halk inanlarna di er ilm disiplinlerden destek sa lanlmas gerekecektir. Bu ihtiya bilhassa uluslar aras ili kilerde geli tirilecek yeni strateji metotlar iin gereklidir. Halk inanlar al lrken anonim olmas bakmndan bir halk felsefesinin oldu undan bahsedilemeyecektir. Felsefe rasyonelken, irrasyonel olan inan ve bilhassa snrlarn kolay belirlenemeyen irrasyonel halk inanlarnn ilmli i nasl izah edilebilecektir. Felsefe okul kurucusunun gr leri ile kimlik edinirken, halk bilgelerinin aksakallarn akpreklerin birtakm birikimlerine duyulan ihtiyac ne nispette kar layabilecektir. Felsefe, hurafeden gere i ayklarken halk inanlar ok kere hurafe ierikli de olabilmektedir. Bu noktada halk inanlar felsefe iin bir ara trma vasat veya kaynaklk niteli i ta yabilecek midir? Bu yllarda biz Anadolu Trk halk kltrnn de, Anadolu halk arasnda bir kltr kprs olu turduklar zerinde al yorduk. Anadolu d ndaki Trk kltr co rafyas ile hocamn al malarndaki bulgulardan hareketle teyit etmeye kalkp, hocamn da bu alandaki al malara bizzat katlmasn isteyince hocamz Ben anahtar, metodu sizlere ta dm, kapnn tam almas iin yeni al malar da sizler yapn anlamnda aklamalar yaparlard. Hocam eserlerinde ya ayan szl kltr rneklemelerine ba vurdu u da olur, ancak onlarn yaplmasn adeta ilgili disiplinlere brakrd. Biz al mamzn bu blmnde, ataszlerinden hareketle kurt ierikli 12 ayr ataszn Trkiye, Kuzey ve Gney Azerbaycan, Osmanl, Uygur, Gagavuz, uva Krgz, Kazak Tatar Ba kurt gibi farkl Trk lehelerine ait 240250 zl szle kar la trmaya al aca z. Trk lehelerine gre atasz seimini . obano lunun bir esrinden 17 yapp bizim szl kltr verilerimizdeki bilgilerle kar la trdk. Kurda konuk giden kpe ini yannda gtrr (Trkiye Trkesi) Kurdun konakl na get, kpe i de ardndan apar (Kazak Trkesi) Brnen dost olsan, itin yannda olsun (Krm Trkesi) t ilen yolda ol ama oma elinden yere koma (Ka kay Trkesi) Kurda mihman bolsan, kpnin yannda bolsun (Trkmen Trkesi) t bilen yolda bolsan kolindin tayak misun (Uygur Trkesi) Kurdun ad kt, arada tilki var, ba keserler (Trkiye Trkesi) agal bar ba n iyer, gurdun ad yamandr (Trkmen Trkesi) akal var ki, ba keser, kurdun ad bedmandr (Kazak Trkesi) akal var ba kopard Trkn ad yamand (Kerkk Trkesi) Tilki var ba koparr, kurdun ad pislige ihib (Gney Azerbaycan Trkesi) Kurdun a z yese de kan yemese de kandr (Trkiye Trkesi) Brinin avz jese de kan, jemese de (Kazak Trkesi) Brinin yesa ham o zi kan, yemese ham a zi kan (zbek Trkesi Ba krdn avz yesen de kan, yemesen de kan (Nogay Trkesi Kurdun o lu kuzu olmaz (Trkiye Trkesi) Brinin balas bri bolur (Kpak Trkesi) Kurt engi yine kurt olur (O uz Trkesi) Kurt eni i kpek olmaz (Bulgar Trkesi) Briden eki ptpes (Altay Trkesi) Birnn bari kk (Afgan Trkesi) Kurt/ t a zndan kuzu/kemik alnr m? (Trkiye Trkesi) Kurt avn komaz (O uz Trkesi) Ka kar savarenen surah kayalla tuhas suk (uva Trkesi) Canavar azndan kuzu alnmaz (Gagavuz Trkesi) Suskici huanan peerisen me (Hakas Trkesi)
17

zkul obano lu, Trk Dnyas Ortak Ataszleri Szl , Atatrk kltr Merkezi Ankara 2001 s.365372.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 8 Summer 2009

218

Ya ar KALAFAT

Kurta zndan olmaz sumuk hardan (Ka kay Trkesi) Kurt Zayfl n ite bildirmez di ini gsterir (Trkiye Trkesi) Br arkl n bildirmes itke ti in ircaytr (Altay Trkesi) Br kartl n belletmez itke ti in ak aytr Bri ar n bildirmez n itge tgn yre aylandra erdi (Karaay Trkesi) Bri arkl n bildirmes, srtn cnin kampaylar (Karakalpah Trkesi) Kurt dumanl havay sever (Trkiye Trkesi) Kurd dumanlu gn ahtarur (Gney Azerbaycan) Brnn azg boranda (Karaay Trkesi) Kurt eni i yine kurt olur (Trkiye Trkesi) Bri beri kk (Afganistan Trkleri) Brinin balisi bre (Uygur Trkesi) Kurt u a kurt olar (Ka kay Trkleri) Kurt kocaynca ite maskara olur (Trkiye Trkesi) Aslan kartaysa kan uyasan kzetler (Altay Trkesi) Kocalanm kurt, pe in maskaras olur (Balkar Trkesi) Bri kartaysa itler klkisi bula, imi . (Tatar Trkesi) Kurtla koyun dost olmaz (Trkiye Trkesi) Kurt koylarga oban bolmas (Kpak Trkesi) Ka kar ketevene putek surah kurayman (uva Trkesi) Kuuda kuzu emanet edilmes (Deliorman Trkesi) Gurt bilen goyun guda bolmaz, guda bolsa da goyun glmez (Trkmen Trkesi) Kurt kom usunu yemez/Kurt kurdu, it iti yemez (Trkiye Trkesi) Bri kon isin cemes/ t itni a amas (Altay Trkesi) Ka kara ka kar simest (uva Trkesi) t itni a amas (Kumuk Trkesi) Bri hamsayiga ala karamas (zbek Trkesi) Kurt tyn de i tirir huyunu de i tirmez (Trkiye Trkesi) Bri kln taslasa da, kl n taslamas (Nogay Trkesi) Tilk tgn ta lar, huyun ta lamaz. (Krm Trkesi) 18 Bizim halk inanlar al cs olarak tespitlerimiz arasnda ise; A kurt gibi saldrmak Ardndan yz kpek havlamaynca kurt, kurt saylmaz Kurda konuk giden kpe ini yannda gtrr Kurdu ormandan alk karr Kurdun ad km tilki var ba keser Kurdun a zndan kuyruk alnmaz Kurt kom usunu yemez Kurtla koyun klla oyun olmaz Kurtla ortak olan koyunun pay ya trnak ya ba rsak Kurktan korkan koyun saklamaz Kei kurttan kurtulsa gergedan olur. Keiye rak iirmi ler kurdun evini sormu l ogrusuz da brsz olmaz Kurt tyn de i tirir ama huyunu asla Kurt kurtlu unu eninde sonunda yapar Kurttan kuzu do maz Zamannda gznn kurdunu krmazsan gn olur o senin ba n krar
18

a.g.e.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 8 Summer 2009

Ya ayan Eski Trk nanlar tibariyle Trk Mitolojisi ve Prof. Dr. Bahaeddin GEL

219

Kurttan kula Eksik Kurtla kyamete kadar Kurt koyunun pahal oldu unu bilmez Tyl koyunu kurt yemez Kurt ile Koyun ate ile su Kurdu koyunla bar trmak Ne kurdu gr ne kulhuyu/Ihlas oku Kurtlar ile ku lar ile Mevlay a rmak Kurda ku a yem olmak Kurt kurdu yemez Kurdun a zn ba layan da aan da ona rzkn verendir. Kurt yz mbarektir A z ba l kurt emin kurttur Kurt uluyanda gkten Kudret helvas ya ar t kurt gibi ulur ise u ursuzluk getirir. Kurdun yol kesmesi zafer alametidir.19 2007) Kurt kom usunu talamaz, Kom u kurdu beni talasn ataszlerinin gemi lerine gidilirken; Bri ko nsn yimesi belirtmekte ve bu konuyu Gvahden bir beyitle yd etmektedir: n incitmez meseldir kon usun kurt, Sen incitmek neden olan hem yurt 20 Gvahinin kurt tanm ile bizim Trk tanmmz arasnda ok ince ve fakat ok sa lam olan ayn zamanda gemi te bilhassa tasavvuf ehlince gndeme getirilmi olan bir ba bir ilinti vardr. Biz Trk tre ba lantl bir ya am biimi olarak d nyoruz. Trklk, zelde de mistik boyutu da olan bir ili kiler btndr. Trkl ki io lu ile Tanr, ki io lu ile ki io lu, ki io lu ile canl ve cansz evresi, ki io lu ile resmi idari ynetim ili kileri btn olarak d nyoruz. Genceli Nizami, Mevlana, Yunus Emre ve di erlerine gre Trklk gzellik ve Trk gzel demekti. Trke gzel dil, Trkeli gzel yurt, Trk tresi adalet ve demokrasi ierikli idi. Trk sesi, yz, i i, ili kileri gzel demekti. Trk ya malayan, apulculuk yapan haksz kazan edinen, tembel olan de ildi. Ki io lu gzelliklerle bezendi i nispette Trk olabiliyor veya Trklkten uzakla yordu. Kurt kom usunu incitmez iken, halk tefekkrnde kurda itibar eden bir halk, hem inciten ve hem de Trk olabilir mi idi? 2. Sonu Bylece kurdun Trk kltr co rafyasnda bir kltr kprs oldu u ve szl kltrmze ataszlerimizde ya ad sylenebilecektir. Alnan ataszlerinin daha ziyade mistik boyutlarna ncelik verilmemi tir. Hal bu olunca kurtun yerini aslan, it, tilki de alabilmektedir. Biz, Trk kltrl halklarn halk tefekkrlerinin derinliklerinde kurda mitolojik bir yer verildi i kanaatindeyiz. Kurdun totem, ts veya ongun olu u biryana o adeta ak ve kara iyeleri kimli inde bir arada barndran gerekti inde don da de i ebilen adeta hayra ve gerekti inde de adeta hayrl olmayan bir gce sahiptir. Yaratan olarak kabul edildi ini gsteren rnek bulma imknmz olmad. Ancak sistemdeki yeri itibariyle adeta don de i ebilen etkin bir iye olup etrafnda klt olu mu tur. Hun mparatoru Atillann ilah duyurucu da olabilece i, din ve devlet adaml n temsil eden bir lider oldu u iddialar da var iken, Atillann kurda benzetildi i bilinmektedir.21 Hocam Bahaeddin gelin al malarndaki kurt ile ilgili bulgular konu alan evvelce bir al mamz olmu tu. Bu yazmzda konuyu tekrar ele almamz gerekti ini belirtmi tik. 22 Sanrm Trk kltrl halklarn inanlarnda kurt konusunu inceleyen yeni al malarmzda da hocamn al malarna tekrar tekrar ba vurmamz gerekecek.

19 20

Ya ar Kalafat, Trk Kltrl Halklarda Halk nanlar I-, Trk Halk rfannda Kurt, Lalezar, Anakara 2007. B.gel, Trk Mitolojisi I., s.45. 21 B.gel, a.g.e. 44. 22 Ya ar Kalafat, Dedem Korkutun Kurdu, Prof. Dr. Cihat znder Arma an baskda

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 8 Summer 2009

220

Ya ar KALAFAT

KAYNAKA A an, Abdulkadir Yuval Muhammed Be ir (1995), (Hazrlayanlar) Prof. Dr. Bahaeddin gel, Trk Dnyas Ara trma Vakf, stanbul. Beydili, Celal (2005), Trk Mitolojisi Ansiklopedik Szlk, eviren; Eren Ercan, yurt Yaynlar, Ankara. obano lu, zkul (2001), Trk Dnyas Ortak Ataszleri Szl , Atatrk kltr Merkezi, Ankara. Kalafat, Ya ar, Hocam Bahaeddin gel, Trk Kltr Dergisi, S. 320, Ankara. Kalafat, Ya ar (2007), Trk Kltrl Halklarda Halk nanlar I, Trk Kalk rfannda Kurt, Lalezar, Ankara. Kalafat, Ya ar, Dedem Korkutun Kurdu, Prof. Dr. Cihat znder Arma an baskda Kalafat, Ya ar, Sar Saltuklular, www.yasarkalafat.info Kaypanov, Bilal (2000), Karaay Trklerinin Br Kurtla lgili Treleri As-Alan, Moskova, 2000. gel, Bahaeddin (1989), Trk Mitolojisi, C. I, Kaynaklar ve Aklamalar le Destanlar Trk Tarih Kurumu, Ankara. Sefero lu .K.-H.Ba bu (1995), Millet ve Milli Birlik Bilinci, Trk Kltrn Ara trma Enstits, Ankara.

Uluslararas Sosyal Ara trmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2 / 8 Summer 2009