T.C.

GAZ N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS FELSEFE VE D N B L MLER ANAB L M DALI D N SOSYOLOJ S B L M DALI

NURETT N TOPUDA ANADOLUCULUK DNCES

YKSEK L SANS TEZ

Hazrlayan Ali GL

Danman Do. Dr. Fazl ARABACI

ANKARA 2006

JR YELER N N MZA SAYFASI

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne Ali GLe ait Nurettin Topuda Anadoluculuk dncesi adl alma jrimiz tarafndan Din Sosyolojisi Anabilim Dalnda YKSEK L SANS TEZ olarak kabul edilmitir.

Bakan Do. Dr. Niyazi AKYZ

ye Do. Dr. Fazl ARABACI Danman

ye Yrd. Do. Dr. Kenan HAS

NSZ

Bu alma, Tanzimat dnemiyle balayan Trk modernlemesi srecinde gelien milliyetilik akmlarna tepki olarak doan ve alternatif bir zm yolu reten Anadoluculuk dncesinin, 20. asrda yetien nemli fikir adamlarndan Nurettin Topuda ne anlam ifade ettii ve bu dncenin geirdii evrimi aktarma ve yorumlama abasdr. Aratrma giri ksmndan sonra blmden olumakta ve sonu blmyle tamamlanmaktadr. Giri ksmnda aratrmann konusu ve nemi, metodu ve snrlar ele alnmaktadr. Birinci blmde, bir kiinin fikirlerini net bir ekilde anlayabilmenin ncelikle o kiinin hayatnn nemli dnm noktalarn, hayatndaki deiimleri ve hatta yaad yeri, yapt grevi, tahsili, ailesini ve evresini net bir ekilde anlamaktan geecei kanaatiyle Nurettin Topunun hayatnn belli safhalarn ayrntl bir ekilde ele aldk. Bu esnada inceleme konumuz olan Topunun Anadoluculuk dncesinin oluumunda nemli bir yer tutan hayatndaki merhaleleri gz nnde tutarak hem Topunun hayatnn daha iyi anlalmasn salamak, hem de tezimizin ana merkezini temellendirmek istedik. Yine ayn amaca ynelik olarak Topunun fikir yapsnda ve dnce dnyasnda etkili olan kiileri tezimizin kapsamna sadk kalarak aktarmay hedefledik. Bunun yannda Topunun eserlerinin ve makalelerinin neler olduunu bu blmde bir sistem dhilinde sunduk. kinci blmde, mtefekkirimizin dncelerini temellendirmek, sonraki blmlerde mukayese yapabilmek ve konunun daha iyi anlalabilmesi iin Anadoluculuk dncesinin tarihi geliimini ve fikri temellerini sistematik bir ekilde ele aldk. Bunu yaparken Anadoluculuk dncesinin oluumunda zemin hazrlayan etkenlerden Osmanlnn son dnemlerinde ortaya km

ii

Osmanlclk, slamclk, Turanclk ve Batclk akmlarn tarafsz bir ekilde ele aldk. nc blmde Anadoluculuk dncesinin Nurettin Topuda nasl bir etki uyandrdn ve Nurettin Topunun dnce dnyasnda nasl ekil aldn kapsaml bir ekilde aratrmaya altk. Ayn zamanda Nurettin Topunun idealindeki Anadolu ve Anadolu insanna yapt vurguyu es gememizin bu fikrin anlalmasn naks brakaca kanaatiyle, Topunun zerinde durduu Anadolunun nemli unsurlarna temas ettik. Bunu yaparken tezimizin kapsam ve snrllklarna sadk kalarak olabildiince gereksiz ayrntlardan kamaya altk. Sonu ksmyla tamamlanan almamzda aktarlan dnce ve olaylar ulaabildiimiz kaynaklar ekseninde, objektif kriterler erevesinde aklamaya ve aktarmaya altk. Btn bunlarn yannda bazen de Topunun fikirleri, orijinalliklerinin bozulmamas iin aynen kendi ifadeleriyle verilmitir. Bu almada, konu seiminden son ekline ulancaya kadar her aamada yardmlarn esirgemeyen ve deerli zamanlarn bana ayran hocam Do.Dr. Fazl Arabacya, hayatmn her aamasnda bana yol gsterip ufkumu aan ve desteklerini esirgemeyen aabeyim Ferhat Gle, bana rahat, huzurlu bir ev ve alma ortam sunan eime teekkr ederim.

Ali GL 2006 ANKARA

iii

NDEK LER NSZ............................................................................................................ i NDEK LER ................................................................................................ iii KISALTMALAR ............................................................................................. vii GR 1.1- ARATIRMANIN KONUSU VE NEM ................................................... 1 1.2- ARATIRMANIN AMACI ......................................................................... 1 1.3- ARATIRMANIN METODU ..................................................................... 3 1.4- ARATIRMANIN SINIRLARI ................................................................... 5 I. BLM NURETT N TOPUNUN HAYATI VE ESERLER

1.1- HAYATI.................................................................................................... 6 1.1.1- A LES .............................................................................................. 7 1.1.2- RENC L .................................................................................. 8 1.1.3- RETMENL ............................................................................ 12 1.1.4- BASIN HAYATI............................................................................... 24 1.1.5- S YAS G R MLER ..................................................................... 27 1.1.6- K L .......................................................................................... 30 1.1.7- SON YILLARI ................................................................................. 37 1.2- F K R DNYASINDA ETK L OLAN K LER........................................ 39 1.2.1- MAUR CE BLONDEL ..................................................................... 40 1.2.2- ABDLAZ Z BEKK NE ................................................................... 42 1.2.3- D ERLER .................................................................................... 48 1.2.3.1- Hseyin Avni Ula .................................................................. 48 1.2.3.2- Mehmet Akif Ersoy .................................................................. 49 1.2.3.3- Gandi ...................................................................................... 51 1.2.3.4- Fatih Sultan Mehmet ............................................................... 51

iv

1.2.3.5- Mevlana .................................................................................. 52 1.3- ESERLER ............................................................................................. 55 1.3.1- K TAPLARI ..................................................................................... 55 1.3.2- MAKALELER ................................................................................. 60 II. BLM LK ANADOLUCULUK F KR N N DOUU 2.1- DNEM N S YAS YAPISI..................................................................... 82 2.1.1- OSMANLICILIK .............................................................................. 84 2.1.2- SLAMCILIK.................................................................................... 85 2.1.3- TURANCILIK .................................................................................. 88 2.1.4- BATICILIK ...................................................................................... 93 2.2- ANADOLUCULUK DNCES ........................................................... 96 2.3- MAV ANADOLUCULUK ..................................................................... 111 III. BLM NURETT N TOPUDA ANADOLUCULUK DNCES

3.1- NURETT N TOPU'NUN DEAL NDEK ANADOLU NSANI .............. 113 3.1.1- SYAN AHLAKI............................................................................. 113 3.1.1.1- rade...................................................................................... 119 3.1.1-2- Hrriyet ................................................................................. 127 3.1.1.3- Hareket ................................................................................. 130 3.1.2- AHLK N ZAMI ............................................................................ 137 3.1.3- VAZ FEL LER N GREV ........................................................... 142 3.1.3.1- Muallimler.............................................................................. 144 3.1.3.2- Din Adamlar ......................................................................... 151 3.1.3.3- Siyasetiler............................................................................ 156 3.2- NURETT N TOPUYA ANADOLUCULUK DNCES N LHAM EDENLER................................................................................................... 158

3.2.1- HSEY N AVN ............................................................................ 160 3.2.2- REMZ OUZ ARIK ..................................................................... 165 3.2.3- Z YAEDD N FAHR FINDIKOLU................................................ 167 3.2.3- AL FUAD BAG L ....................................................................... 170 3.2.5- SALAHADD N KSEOLU ......................................................... 172 3.3- NURETT N TOPUDA M LLET VE M LL YET L K .......................... 175 3.4- NURETT N TOPUNUN ELET RD AKIMLAR ............................ 179 3.4.1- OSMANLICILIK ............................................................................ 180 3.4.2- SLAMCILIK.................................................................................. 182 3.4.3- TURANCILIK ................................................................................ 183 3.4.4- BATICILIK .................................................................................... 186 3.5- NURETT N TOPUDA TEPK N N YANSIMASI ................................. 188 3.5.1- RNESANS HAREKET .............................................................. 189 3.5.2- M LL FELSEFE ........................................................................... 193 3.5.3- ANADOLULUK K ML ............................................................... 198 3.5.4- SLAM M LL YET L ............................................................... 207 3.5.5- MSLMAN ANADOLU SOSYAL ZM ........................................ 211 3.6- ANADOLUNUN D NAM KLER ........................................................... 220 3.6.1- M LL RADE ................................................................................ 221 3.6.2- M LL DEVLET ............................................................................. 222 3.6.3- M LL KLTR-SANAT ................................................................ 227 3.6.4- M LL KT SAT.............................................................................. 231 3.6.5- KY-KYL ................................................................................ 233 3.7- NURETT N TOPUDA ANADOLUNUN MEVCUT DURUMU ........... 235 3.7.1- ANADOLUNUN MUKADDESATI VE GENL K .......................... 236 3.7.2- KAP TAL ZM-SANAY LEME-EH RLEME.............................. 237 3.7.3- YABANCILAMA ......................................................................... 240 3.8- ARELER............................................................................................ 243 SONU....................................................................................................... 249 KAYNAKA ............................................................................................... 256 A) ESERLER.......................................................................................... 256 B) MAKALELER .................................................................................... 259

vi

C) NTERNET KAYNAKLARI ................................................................ 265 ZET .......................................................................................................... 266 ABSTRACT ................................................................................................ 267

vii

KISALTMALAR

a.g.e. : Ad geen eser a.g.m. : Ad geen makale bak. : Baknz c. : Cilt ev. : eviren G.. . .B.F. : Gazi niversitesi ktisadi Ve dari Bilimler Fakltesi Haz. : Hazrlayan mad. : Maddesi no. : Numara s. : Sayfa U.. .F. : Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi v.d. : Ve dierleri

GR

1.1- ARATIRMANIN KONUSU VE NEM Bu alma, edinmektedir. Nurettin Topunun Anadoluculuk Osmanl devletinin Bat dncesini karsnda konu g

19.yzylda

kaybetmesi, buna bal olarak mevcut siyasi yapsnn bozulmas ve toprak kaybetmesi neticesinde devletin btnln korumak adna bir takm arelere bavurulmutur. Osmanlclk, slamclk ve Trklk eksenli bu are araylar bu byk devletin kne engel olamamtr. Osmanlnn son zamanlarna denk gelen bu buhran dneminde btn milliyetilik anlaylarna alternatif olarak pragmatik bir zorunluluk olarak, vatan eksenli milliyetilik hareketi olarak, bata bir kltr hareketi iken siyasi bir yaplanmaya dnen Anadoluculuk dncesi ortaya atlmtr. Nurettin Topu, Cumhuriyetin erken dnemlerinde lkenin nemli mtefekkirleri arasnda yer alr. Avrupada felsefe ve ahlak eitimi alan Topu, Trkiyede uzun yllar felsefe retmenlii yapmtr. Anadoluculuk dncesini milliyetilik anlaylar arasnda en uygun tarz olarak benimseyen Topu, lk dnem Anadoluculuk dncesinin ana izgisinden ayrlmadan fakat ona ayr manalar katarak bu dnceyi kendince Anadolunun tm unsurlaryla buluturmay hedeflemitir. Vatan zemininde kendine has bir slup gelitiren Topu, ideal vatan ve ideal fert ablonunda Anadoluyu bir btn olarak ele almtr.

1.2- ARATIRMANIN AMACI almamzn amac ncelikle fikirlerini irdeleme ve manal sonulara ulama gayreti ierisinde bulunduumuz Nurettin Topunun hayatn ve

hayatnn nemli dnm noktalarn aklamak, ardndan yakn tarihin ana akmlar olan Osmanllk, slamclk ve Trklk gibi ekolleri olabildiince objektif ekilde irdelemek, bu akmlarn Osmanl Devletinin son yzylnda ve Trkiye Cumhuriyetinin ilk dnemlerinde devletin ve milletin mevcut yaps zerinde nasl bir etki braktn belirtmektir. Daha sonra dnceleri kristalize ederek bu akma alternatif olarak sunulan Anadoluculuk dncesini, bu dncenin tarihi geliimini, ortaya kt dnemdeki sosyolojik yapy, hangi dnrler sayesinde gelitiini ve brakt kalc etkili izleri net bir ekilde ortaya koymaktr. Bu aamadan sonra esas konumuz olan Nurettin Topunun Anadoluculuk dncesini, Anadoluculuk dncesinin Nurettin Topuda geirdii evreleri ve Topunun bu dnceyi hangi temeller zerine oturttuunu, Anadolunun esaslaryla nasl btnletirdiini ana hatlaryla ortaya koymaktr. Bu aratrmann Trk modernlemesi srecinde, tarz siyaset olarak beliren akmlarn kutuplamaya gtren sylemleri karsnda somut bir vatan fikrinin yannda daha lml, geni kitleleri evreleyen, dini hassasiyetlerle birlikte ayrlklara ve blnmelere kar daha mukavemetli bir teorik altyap sunaca kanaatindeyiz. nsan dnyasn tarih ve kltr gibi balamlardan arnm bir halde kavramann zor olduunu1 dnrsek gemile sk bir ba kurarak devletin ve milletin blnmezliini esas alan ve bu varl devam ettiren ortak bilincin olumasn destekleyecektir. Bu alma, kreselleme politikalarnn paralayc etkileri karsnda lkemizin kar karya olduu problemler dikkate alndnda, Nurettin Topu gibi dnrlerin ina ettii fikirlerin de gnmze aktarlmasyla ve makul bir eletiri srecinden geirilmesiyle daha salam bir toplum yapsnn oluturulmasna katk salayacaktr.

Erol GKA: Hermentik zerine, Trkiye Gnl Dergisi, s.22 ( stanbul, Bahar 1993), 84.

1.3- ARATIRMANIN METODU Sosyoloji dnyada olup bitenlerle ilgilidir. Dn bilerek bugn yakalamak ve deerlendirmek sosyoloji ilminin kapsam ierisindedir. Sosyolog, pein hkmlerden syrlarak ve zihni tembelletirici kavram ambargosunu bertaraf ederek,2 olaylara objektif olarak yaklamaldr. Bundan sonra olaylarn ortaya knda etkili olan faktrlerin tespiti nem kazanabilir.3 Baz kavramlar farkl kltrlere gre mahiyet deitirebilmektedir.4 Sosyal ilimciler sosyal meseleleri, olaylar ve mnasebetleri itibari (yere, zamana ve toplum yaplarna gre) deerlendirmelere gitmek ve anlaml btn sebep sonu ilikisi iinde neticelendirmek zorundadr.5 Ayn zamanda o, anlamac yaklama bal olarak olaylarn da ait formlarndan mana dolu tm ve btnlere nfuz ederek onlar arasnda sebep-netice ba kurarak sonuca ulama durumundadr.6 Tarihte olup bitenleri konu edinen literatre dayal sosyolojik almalarda son dnemlerde zellikle anlamac/yorumsamac yaklam ncelenmektedir. Felsefi kkenleri Alman idealizmine bal olan ve Dilteyin sosyal bilimlere ynelik yntem araylaryla bilimsel alana tanan anlama yntemi, tarihi bir eylemi ya da metni yazann yerine kendini koyarak anlama abasn iermektedir. Pratikten yani yaanlan gelenekten kopuk bir anlama mmkn deildir.7 Bunun iin metin yorumcusunun konumu ierisinde onun yasland gelenek temel bir nitelik tar.8 Bir metni anlamaya alrken aslnda (ve ayn zamanda) gemi ile imdinin srekli kaynamas demek olan bir gelenek
Mustafa E.ERKAL, Sosyoloji (Toplumbilimi), ( stanbul, 1995), 25. Mustafa E.ERKAL, a.g.e., 19. 4 Mustafa E.ERKAL, a.g.e., 25 5 Mustafa E.ERKAL, a.g.e., 22. 6 nver GNAY: Din Sosyolojisi ( stanbul, 2000), 76. 7 Erol GKA, Abdullah TOPUOLU, Yasin AKTAY, nce Sz Vard (Ankara, 1995), 51. 8 Erol GKA, Abdullah TOPUOLU, Yasin AKTAY, a.g.e., 52.
2 3

ierisinde yaayan varlklar olarak kendimizi anlamamzda yeni bir bak as kazandrr.9 Schleiermacher ve Gadamerde yorumsama olarak beliren bu aba her hangi bir metnin anlalmasnda anlama dairesi olarak nitelenen Gadamerin ufuklarn birlemesi dedii bir metnin yazar ile okuyucusunun birletii noktaya gndermede bulunur. Ne var ki, Dilteyde bir yntem olarak sunulan anlama/yorumsama, Gadamerde yntem olmaktan ok anlamay salayan bir abadr. Biz de bu almamzda Nurettin Topunun eserlerini setiimiz konu erevesinde belirttiimiz amaca ulamak iin anlamac/yorumsamac yaklam benimsemi bulunuyoruz. Sosyal bilimlerde yntem krizinin yaand bir dnemde byle bir seim mutlak bir yntem seimine gitmekten ok bizim akademik duruumuzu ortaya koymaktadr.10 almamz boyunca yukarda belirtilen ilkelere sadk kalarak yntem kurmaya altk. almann temelini bu esaslar zerinde ekillendirerek Osmanl Devletinin son dnemini, Trkiye Cumhuriyetinin ilk zamanlarn kapsayan bu fikir faaliyetini o gnn artlar ve zamann siyasi yapsn dikkate alarak deerlendirip btncl bir sonuca varmay hedefledik. Sosyoloji ancak vasflad olgular karlatrp aklamalara gittii, olaylar arasnda sebep-netice ba kurabildii ve hatta kanunlara eriebildii lde amacna eriebilmi saylabilir11 uyarnca almamza tarihi karlatrma metodunu kullanarak, yn halindeki olaylarn gruplanmas ve aralarnda ilintiler kurulmasna ynelik bir almaya yn verilmitir. Bunun yannda din sosyolojisini esas alarak konumuz itibariyle siyaset sosyolojisinden de yararlanlmtr.
9

Erol GKA, Abdullah TOPUOLU, Yasin AKTAY, a.g.e., 53. Erol GKA, Abdullah TOPUOLU, Yasin AKTAY, a.g.e., 11 nver GNAY: a.g.e., 74.
10

1.4- ARATIRMANIN SINIRLARI Konumuzu Nurettin Topuda Anadoluculuk dncesi diye

snrlandrmadaki amacmz, u ana kadar Nurettin Topuya dair ve Anadoluculuk dncesiyle ilgili ayr balklar altnda almalar yaplmsa da Nurettin Topunun Anadoluculuk dncesini ayrntl bir ekilde ele alan bir almann bulunmaydr. Yaad dnemde resmi ideolojiye yakn durmayan ve muhafazakr bir kimlie sahip bulunan Nurettin Topunun Anadoluculuk dncesine yapt katk ve yorumlay biimi almamamzn temelini tekil edecektir. Trk modernlemesi erevesinde ele alnan Tanzimat dnemi dnce akmlar ve ilk dnem Anadoluculuk dncesi uzun bir almaya konu olacak ekilde olduka geni ve gnmzle balantl nemli bir tarihsel birikimin ykn tasa da biz almamzda bu konuyu tezimizin ana temasn glendirecek ve temellendirecek ekilde genel hatlaryla ele almay uygun grdk. Bu ekilde tezimizi Nurettin Topunun Anadoluculuk dncesi ve onun Anadolu algs ile snrl tuttuk.

I.BLM NURETT N TOPUNUN HAYATI VE ESERLER

Bir kiinin fikirlerini net bir ekilde anlayabilmek iin ncelikle o kiinin hayatnn nemli dnm noktalarn, hayatndaki deiimleri ve hatta yaad yeri, yapt grevi, tahsili, ailesini ve evresini net bir ekilde anlamak gerekir. Konumuzun daha iyi anlalmas asndan biz de Nurettin Topunun hayatnn belli safhalarn ayrntl bir ekilde ele aldk. Bu esnada inceleme konumuz olan Topunun Anadoluculuk dncesinin oluumunda nemli bir yer tutan hayatndaki merhaleleri gz nnde tutarak hem Topunun hayatn daha iyi renmek, hem de tezimizin ana merkezini temellendirmek istedik. Yine ayn amaca ynelik olarak Topunun yaynlanm kitaplarnn neler olduunu bu blmde verdik. Hayat boyunca kalemiyle mcadele etmi bir mtefekkir olan Topunun birok gazete ve dergide yazlar yaynlanmtr. Bu makalelerin neler olduunu tespit edebildiimiz kadaryla yine bu blmde belirtmeye altk.

1.1-

HAYATI

Topu denilince genel kanaat anlatlamazlk1 zerine ekillenmitir. nk onun fikir dnyasndaki zenginlii, srekli aksiyon halinde bulunan iman, retmenliini ibadet edercesine yapma anlay ve de Anadoluya iten ball Ona kar hayranlk uyandryordu. Topunun 66 yllk hayat servenini incelerken belli balklar altnda toplamay uygun grdk. Bunlar ailesi, renimi, retmenlik yllar, basn hayat, siyasi giriimleri, kiilii, son yllar diye tasnif ettik. Bu ekilde bu lke ve lke insan iin zellikle de
1

Ayhan YCEL: Hocamz Nurettin Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul, 1976), 53.

genlii iin nemli fikir miras brakm olan vatan a bir dnr daha iyi tantm olabileceimize inanyoruz.

1.1.1- Ailesi Nurettin Topu, Osmanl devletinin bakentinde, bu devletin en skntl dnemlerinden biri kabul edilen II. Merutiyetin ilanndan bir sene sonra21909 da dnyaya geldi. Nurettin Topu, baba tarafndan Erzurumludur ve Ailesi Topuzdeler diye tannr. Dedesi Osman Efendi, Erzurum'un Ruslar tarafndan igali srasnda Trk ordusunda topuluk etmi; bu lkap oradan kalmtr. Babas Topuzde Ahmet Efendi ailenin tek evlddr. Kk yata yetim kalr. Tahl alm satm yaparak aileyi geindirmeye alr. Bu arada Erzurum'un tannm zenginlerinden Gl Bey'in yardmn grr. Canl hayvan ticaretine balar. Dou Anadolu ve bilhassa Erzurum yresinden toplad koyunlar stanbul'a gtrerek iini geniletir, stanbul'da bir yazhane tutar. Zamanla Tahtakale'de bir han (Erzurum Han) satn alan Ahmet Efendi, stanbul'a yerleir. lk evleri Sleymaniye Deveolu Yokuu, Hatap Kap sokanda bir ahap binadr. Nurettin Topu ve aabeyi Hayrettin Topu Sleymaniye'deki bu evde doarlar. Topu'nun ninesi Einlidir. Ahmet Efendi stanbul'a yerletikten sonra birinci hanm vefat eder. Bu hanmdan olma iki olu da Balkan Harbinde ehit derler. Ahmet Efendi daha sonra yine Einli olan Kasap Hasan Aa'nn kz Fatma Hanm ile evlenir. Bu hanm Nurettin Topcu'nun validesidir.3 Harp yllar Ahmet Efendinin ilerinin bozulmasna ve iflsna yol aar. Aile Sleymaniye'deki evden ayrlm emberlitata, Topunun vefatna kadar oturaca bir ahap eve tanmtr. (Daha sonra bu ev yklacak yeniden
2

Mustafa KARA:Farkl Bir Mnzevi Sra D Bir Muallim Nurettin Topu, Hece Dergisi, s.109(Ankara, Ocak 2006), 148. 3 Mustafa KUTLU:Nurettin Topu in Biyografi Denemesi, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul, 1976),110.

Nurettin Topu tarafndan yaptrlacaktr (1970) Ahmet Efendi emberlita'ta kasap dkkn iletmeye balam ve vefatna kadar bu ie devam etmitir.4 Topu dindar bir ailede yetimiti.5 Bunun etkisi dnce ve

davranlarnda ak bir ekilde grlmekteydi. Bunda aile dostlarnn da byk etkisi vard. Hseyin Avni Ula ailenin baba dostudur. emberlitataki eve sk sk gelir gider, dolaysyla Topu, kk yastan beri bu zatn etkisi altnda kalmtr. Yurda dndkten sonra H.Avni Ula'n kz Fethiye ile evlenir6. Dn gnnn akamna zmir Atatrk Lisesi'ne tayin emri gelir. zmirde bulunduu yllarda da einden ayrlr. zel yaamn rencilerine amadndan dolay boanma nedeni bilinmiyor, fakat neslinin devam etmediinden dolay hayfland rencileri tarafndan nakledilir7.

1.1.2- rencilii Nurettin Topu alt yanda Bezmilem Valide Sultan Mektebi'nin ana ksmna yazlr. Buray bitirdikten sonra Byk Reit Paa Numune Mektebine verilir. Arkada Srr Tzeer, Topuyla arasndaki okul arkadaln yle aklyor: Nurettin Topu'yu Reit Paa Numune Mektebi'nde tandm. nc snfta idik. Ayn srada otururduk. Altnc snfa kadar beraber okuduk. Biz kitap amazdk, onun elinden kitap dmezdi. Mektebi birincilikle bitirdi. Kimseye sokulmazd, benden baka arkada yoktu. Reit Paa Mektebi'nin sarkl hocas Osman Efendi bir gn babasna Byk adam olacak deyince ok az glen babas hayli mtehassis olmutur. Bu sralarda sakin, biraz ie dnk bir
4 5

Mustafa KUTLU: a.g.m.,110111. Emin IIK: Nurettin Topu Ve Din Adamlar, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976),86. 6 Mustafa KUTLU: a.g.m.,113. 7 Mustafa KUTLU, a.g.m.,116.

mizaca sahiptir. Kk bir sandkta kitap ve gazete biriktirme merak vardr. ml hocamz Nafiz Bey, bekr ve ikiye mptel bir adamd. Akif hayran yalnz bir insan. Bekr odasnda yatar kalkar, bize Akifin iirlerini ezberletirdi. Biz hepimiz onun tesiri altnda kaldk. Nurettin de onu ok severdi. ocukluundan itibaren az glen, ciddi tavrl biri idi. O yllarda mektebin civarnda Franszlarn tenis oynadklar bir bahe vard. Nurettin bu bahede oynayanlara bakar, ziyadesi ile zlrd. Memleketin hali Ona mr boyunca ac ektirdi.8 Daha sonraki yllarda Topu, Vefa idadisi'ne devam eder. Birinci snfta babasn kaybeder. Evlerinin bir katn kiraya verirler. Aabeyi Hayrettin Topu mektepten ayrlarak ailenin ykn omuzlar. Topu Vefa idadisi'nde de snflarn birincilikle geer. Felsefeye bu sralarda meyletmektedir. Son snf Haziran imtihannda Arapa hocas Sfrc Salih'ten kalr. Bu olay ona ok tesir etmitir. Btn yaz alr. Mektebi bitirir. Topu burada arkada Srr Tzeer ile yine beraberdir ve bu okulda namaza balarlar. Bu dnemde Topunun Hocalarndan Edip Bey, Tarihi Memduh Bey, Cell Ferd, Ulm- Diniyye hocas erafettin Yaltkaya en ok etki eden retmenleridir. zellikle tarih derslerinden ok istifade etmitir. Daha sonra Topunun Srr Beyle yollar, kendisi Avrupaya gidip gelinceye kadar ayrlr.9 Liseden mezun olan Topu, kendi kendine Avrupa imtihanlarna girer, kazanr (1928). Hamdi Akverdi, Vehbi Eralp, Ziya Somar gibi ahslarla birlikte Fransa'ya gider. Daha nce giden Remzi Ouz Ark, Ziyaeddin Fahri Fndkolu, Cevdet Perin, Bedrettin Tuncer Paris'tedirler. Daha sonra bu ahslarla, bilhassa Remzi Ouz ve Zivaeddin Fahri ile grmeleri olmutur. Topunun Anadolucuk dncesinin balangc bu ahslardan mlhemdir. Topu nce Bordo Lisesi'ne nakledilir, ilkyaz denemelerini burada kaleme
8 9

Mustafa KUTLU, a.g.m.,112. Mustafa KUTLU, a.g.m.,112.

10

alr ve mensubu olduu Sosyoloji Cemiyetine gnderir. Moris Blondel'i bu lisede tanr. Daha sonra mektuplarlar. Burada bir psikoloji sertifikas yapar. ki sene sonra Strazbourg'a geer. niversitede felsefe tahsil eder. Ahlk kurlarn tamamlar, Sanat Tarihi lisans yapar. Yazlar stanbul'a gelip gitmektedir. 1931de aabeyi Hayrettin Topu yanna gelir. ki sene aabeyi ile beraber kalrlar. Daha sonra aabeyi Grenoble gider. Topunun Avrupadaki hayat okul, ev, ktphane erevesi iinde geer ve Topu Fransadaki hayatndan yle bahseder: "Avrupada bekrlk ok rahattr. Pariste arkadalk yoktur.", "Genliimin en keskin heyecanlarn Eks ehrinde yaadm.10" Ancak hafta tatillerinde derneklerin tertip ettikleri toplantlara gider. Ayn toplantlar da Samet Aaolu, mer Ltfi Barkan, Besim Darkot gibi zatlarda bulunmaktadrlar. Topu bu arada Luis Masignon ile tanr. Dr. Adnan Advar'n Trke dersi verdii Masignon'a daha sonra bu dersi Topu verir. Strazbourg'da doktorasn hazrlayan Topu, Sorbon'a gider, doktorasn verir.11 Nurettin Ahmet imzasyla syan Ahlak adl eseri Fransa'da, Sorbonne Paris'te yaynlanm
12

niversitesi'nde yaplm ve 1934'de (henz soyad kanunu kmad iin) bir doktora tezidir: Conformisme et Revolte, yani Uysallk ve syan almas Pariste yln en

baarl doktora tezidir. Sorbon niversitesi felsefe jrisi tarafndan birinci seilmitir. Sorbon niversitesi tarihinde dereceye girerek felsefe doktoras veren ilk Trk renci Nurettin Topu olmutur. niversitenin geleneklerine gre en iyi dereceyi alan renciler mutlaka dllendirilir. Yetkili Profesr Nurettin Topuya sorar: Tebrik ediyoruz! Alacanz dln hakkn size brakyoruz. Nasl yani? Efendim, bir altn saat mi? Amerika veya Kuzey Avrupaya bir

mavi yolculuk mu? Hangisini tercih ederseniz onu alacaz. Veya o lkeye seyahat edeceksiniz! Nurettin Topu kararl ve emin bir ekilde cevap verir.
10

Mehmet SILAY: Bir Nurettin Topu Vard, Trk Edebiyat, s.141,( stanbul, Temmuz 85), 29. 11 Mustafa KUTLU, a.g.m.,112-113. 12 Nurettin TOPU: syan Ahlak, ev: Mustafa KK, Musa DOAN ( stanbul, 2002), 15.

11

Hibiri deil! O zaman ne istiyorsunuz? Sorbon niversitesinin giri ve k kulelerinde yirmi drt saat Derhal bu istediiniz yerine getirilecektir!

ay-yldzl Trk bayrann dalgalanmasn istiyorum! Teklife verilen cevaplara kulak misafiri olan profesrler dahi hayret ve hayranlk iinde kalmlardr. Vatan ve bayrak sevgisinin gurbet illerde okuyan bir rencinin yreinde bylesine yceldii az grlmtr.13 Her Trk iin gurur verici bir ey... Ama ahsiyet abidesine baknz ki, bunu daha sonra yaknnda bulunup arkada olmu birok insana bile anlatmamtr. Zira ok vakur bir insan olmasna ramen, kibir, O'nun nefret ettii eydir. Bu anekdotu, kendisinin emekli olduu stanbul Erkek Lisesi'ni 1981 ylnda ziyaret eden zamann Devlet Bakan Sayn Kenan Evren nakletmi ve hitap ettii genlere, "Kendinize aydn rnei olarak unu bunu deil, Nurettin Topuyu sein!" demitir.14

Doktora bittikten sonra hocas kendisine arkta felsefe olmaz, burada kal demitir. Topu, sosyolojinin bile olmad bir iklimde felsefenin hibir ans olmayacan ifade ediyordu.15 Fakat vatanna hizmet akyla coan bir gnl adamn vatandan uzak diyarlarda tutmak zor olacakt ve nihayet bu yorucu rencilik maratonundan sonra Topu 1934de yurda dner. Galatasaray Lisesi'nde felsefe retmeni olarak grev alr (1935).16 Topunun rencilii Trkiyede de devam eder. Sezgiciliin deeri konulu ve H.Bergsonun dncelerini sergileyen dncelerini doentlik tezi olarak stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesinde vermitir. Ne yazk ki bu tezden sonra Hilmi Ziya lkende dhil olmak zere Edebiyat Fakltesi
13

Mehmet SILAY: Nurettin Topunun deali, Hece Dergisi, s.109, (Ankara, Ocak 2006),398399. 14 Mustafa KK:lmnn On Beinci Ylnda Nurettin Topuyu Hatrlarken, , Milli Kltr, s.14, (Ankara, Temmuz 1990), 29. 15 Ali B R NC : Nurettin Topunun Sohbetlerinden Hatrada Kalanlar, Hece Dergisi, s.109(Ankara, Ocak 2006), 439. 16 Mustafa KUTLU: a.g. m., 112.

12

otoriteleri onun zeksndan ve bilgisinden rkm, genlie tehlikeli fikirler alayabilir! evham ile onu eylemsiz doent brakmak istemilerdi.17 ki sene Hilmi Ziya lken'in eylemsiz doentliini yapt. Bu arada girdii imtihanlarda, kurulda lehte ve aleyhte verilen oylarn eitlii ile (1212/ ve ikinci olarak 12 aleyhte 13 lehte, 1 ekimser, ekimser oy aleyhe ilve edilerek) niversiteye giremedi.18 Fikirleri, ahlk davranlar ve stn yaratc zeks, niversitede kalmasna ve orada ykselmesine yetmedi. Uzaklatrld niversiteden ve niversiteliden asla kopmad. Onlar affetti. Izdraplarn iine gmd.19 Topu, vicdannn sesine uyarak verilen bu karar karsnda kendini lise genliine vermi, bir havari gibi zmir, sonra denizli, daha sonra Vefa Haydarpaa, stanbul Erkek Liselerinde, Robert kolej ve stanbul mam Hatip okulunda 30 yla yakn hizmette bulunmu, bu arada makale, kitap, brorler yaynlam, seminer ve konferanslar ile byk bir genlik kitlesine nder olmutur.20

1.1.3- retmenlii Nurettin Topu, 1934de Trkiye'ye dner ve Galatasaray Lisesinde felsefe hocalna balar21. mtihandan gemesi istenen alt rencinin adlar kendisine teklif edilir. Nurettin Topu bu teklife kar Eer bunlar alkan talebelerse elbette geerler cevabn verir. Neticede talebelerin bir ksm imtihanda kalrlar. Dn gnnn akamna zmir Atatrk Lisesi'ne tayin emri gelir.22
17

Mehmet GKALP: Byk Dva Adam: Nurettin Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul ,1976),97-98. 18 Mustafa KUTLU: a.g.m.,119120. 19 Ercment KONUKMAN: Nurettin Topu Hocamzn Ardndan, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 67 20 Mehmet GKALP: a.g.m., 97. 21 Afar T MUR N:Macit Gkberk Hocamzn Ardndan, Felsefe Dnyas, s.9, (Ekim 1993),22. 22 Mustafa KUTLU: a.g.m., 114.

13

Nurettin Topu Hareket Dergisi'ni zmir'de bulunduu yllarda yaymlamaya balar. Dergi, stanbul'da baslmaktadr. Bu arada einden ayrlr.23 zmir Lisesi'nin tarihinde, Nurettin Topu'nun Hocalna kadar kimse, yksek tahsilini felsefe dalnda yapmad halde, onun hocal zamannda mezun olan talebelerinin byk ksm, hocalarnn meslek dalnda tahsil yapmaa talip olmulard.24 Bir mtefekkir yle der: retmenler mum gibidir, kendisi tkenir fakat etrafna k saar. Topuda yleydi adeta kendisi yoruluyordu, byk klfetlere katlanyordu fakat evresindeki rencilerinin yolunu aydnlatyordu. zmirdeki gnleri Topunun aktif yaz hayatnn balangcdr. Burada yazd ve Hareket Dergisinde de yaynlanan algclar adl yaz resmi evrelerde byk tepki grr, bunun zerine Topu Denizliye srgn edilir.25 (1939) Topu, 1929larda Fransaya giderken lke, yaanlmakta olan siyasi, sosyal ve kltrel deiikliklerin meydana getirdii kaosun iindedir. Bu dnemde Topu, ateist deilse de, dine kar bir ilgisi de sz konusu deildir. Yurda dndkten sonra da ayn durum devam eder. Denizliye retmen olarak srgn edildiinde orada mahkm olan Bedizzaman'n mahkemelerini takip eder.26 Topu Said Nursi ile tanmasn yle anlatr: "... 1944'de stanbul'dan Denizli'ye (Muallim olarak) tayin edildim. mtihan ay olan haziranda Denizli'ye gittim, ehir oteline indim. Halen demi'te savc olan Mslihuddin Snmez ve ablas Seher Snmez vastasyla Bedizzaman Said-i Nursi'yi tandm. Otelin st katnda kalyordu. Btn ehirde onun ismi dolayor, herkes ondan bahsediyordu. O gnlerde Denizli'de devam eden mahkemesi neticelenmi ve
23 24

Mustafa KUTLU: a.g.m., 115. Ltf BORNAVALI: Nurettin Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112,( stanbul ,1976),63. 25 Sleyman Seyfi N: Trkiyede Cemaati Milliyetilik Ve Nurettin Topu, ( stanbul,1992), 46. 26 Mehmet BATUK:Nurettin Topu Ve Tasavvufi Anlay, lim ve Sanat, s.20, (TemmuzAustos, 1988) ,54.

14

beraat etmiti. Beraattan sonra ehir otelinin st katnda bir odaya yerlemi orada kalyordu. Sk bir kontrol altndayd. Yanna gidip gelen ziyaretiler de ayn ekilde takip ediliyor ve tespit ediliyordu. Ziyaretiler yannda ok az kalabiliyor, hemen kyorlard. Akam yemeklerinde herkes ekilip gidiyor, otelde kimse kalmyordu. Hatta ktibi de yemee kyordu. Ben de o sralarda yanna kyordum. Yarm saat kadar kalp, ziyaret edip gryordum. Din, iman. ahlk, genlik ve cemiyet meseleleriyle alkal konuuyorduk.27 Nurettin Topu bu grme neticesinde bir takm araylar iine girmitir. Kafasndaki istifhamlar zmek ve ruh dinginliine kavumak iin gayret gstermektedir. nk Avrupada youn bir mistisizm ve felsefe eitimi alm, bu atmosfer iinde derinden derine ilenmi ve bu manada kendini ifade imkn bulmutur. Yurda dnnce ayn eyi kendi kltrnde aram ve bu aray onda byk bir hayal krklna yol amtr. Toplumsal dzeyde yaanan dinsel hayat, Topunun arad incelmilii sunmaktan uzaktr. Bunun zerine Topu Vefa idadisinden yakn arkada Srr Tzeeri bulur ve Ona derdini aar: Srr, ok perianm, hoca da, papaz da adam aldatyorlar dedi. Ben, bizim hocalar pek tanmyorsun, dur bakalm dedim. O srada tayini zmire kmt, gitti. Sonra oradan Denizli'ye verdiler. Denizli'den izinli gelilerinden birinde bulutuk. Dedim ki, bir ahs var onun duas hrmetine stanbul'a davrand. gelirsin, gidelim mi? ekindi, mtereddit srar ettim, raz oldu, gittik. Hasib Efendi'nin

odasnda sandalye yoktu, Topu ile yere oturduk. Hoca Efendiye, Dua buyursanz da stanbul'a gelse dedim. Hoca Efendi biraz daldktan sonra Gelir, hem de terfi ederek gelir dedi. Ben memnun olmutum. O bu iin olacana ihtimal
27

Abdulkadir BADILLI: Hece Dergisi, s.109,(Ankara, Ocak 2006),446447.

15

vermiyordu. Ancak aradan ok vakit gemeden Haydarpaa Lisesi'ne geldi. Bu hdiseden sonra kendinde bizim yola doru bir meyil balad. Kafamda bir sr problem var fakat kimseye gvenemiyorum. diyordu. Kllkte eref Bey (Mft) ile grtrdm. "Srr, bu benim aradm adam Rahmetli ok titizdi. Yere deil dedi. Bunun zerine, Seni bir yere gtreceim ama titizlenmeyeceksin dedim. oturmak, tahta kak, yemek falan var dedim. Mtereddit grnyordu Sonra ben yalnz gittim. Hoca Efendi: Kfiri getir, kibirliyi getirme dedi. Bu yle deil, alt sene felsefe okumu Avrupa'da, dedim. yleyse getir dedi. Sonunda raz ettim. Yolda giderken mtemadi soruyordu, hoca nerelidir, tahsili nedir?. Bunlar sorma dedim, o sana her eyi anlatr, dedim. Hoca Efendi (Abdlziz Bekkine - Abdlziz Efendi)nin Zeyrek'teki ivicizde Camiinin bahesinde bulunan evine gittik. Yukarda bir odas vard. Bizi oraya ald. Siz oturun, dedi gitti. Bir mddet sonra kapy tklatt. Atk, elinde bir tepsi, iinde patates yemei, hamur tatls, tahin helva ve tahta kak. Oturduk, hoca anlatmaya balad. Olum biz Kazanlyz ve devam etti. Nurettin sorularnn cevaplarn bir bir aklad. Bir taraftan yiyoruz. Bunlar konumay derinletirdiler. Avrupa ulemas ile bizim ulemay karlatryorlar. Sonunda Hoca; Niye felsefe okudun, diye sordu. Nurettin; hevesliydim, dedi. Hoca: Bouna vakit geirmisin, neyse senin imdi yapacan senede on tane slm bilen ve tatbik eden talebe yetitirsen kfi, dedi. Uzun uzun konuuyorlard, ben felsefeden falan anlamam. Bam yasta koyup biraz kestirdim. Sabaha doru beni kaldrdlar. karken Hoca Efendi; Olum bu kap sana her zaman ak, dilediin zaman gelebilirsin dedi, bizi kapya kadar kard. Bir ka adm yrdk, Topu bana dnd; Acaba geri dnsek ayp olur mu dedi. Brak dedim, urada sabaha ne

16

kald. Sonra yine gelirsin, dedim. Bu tarihten itibaren Hoca Efendi'ye baland. Hoca Efendi'nin ona ters den szleri zerinde dnr, bazen uzun mddet ziyaretine gitmez, daha sonra giderdi. Abdlziz Efendi'nin vefatndan sonra ona olan ball artt. Dkkna gelir bana Hoca Efendi'yi anlattrrd. Elli kere anlatsam bkmaz tekrarlatrd. Hoca Efendi kendi hizmet eder, kimseyi kendine hizmet ettirmezdi. Topuda grdmz bu mhim hususiyet hoca Efendi'den tevarstr.28 Topu stanbula gelir ve burada Haydarpaa, Robert Koleji, Vefa Lisesi, stanbul Erkek Lisesi ve mam Hatip Okullarnda retmenliini srdrr. Memlekete hizmetin lise derecesindeki okullarda da yaplabileceini ispat eder. Uzun yllar liselerde felsefe ve sosyoloji dersi hocal yapar. Zaman zaman, neticesinin mspet olmayacan bildii halde niversiteye tekrar dnmek zere teebbslerde bulunur fakat her seferinde hsrana urar.29 Topu, retmenlik mesleine ok bal bir insandr, o yzden eitim iin ondaki bitmez tkenmez enerjiyi gryoruz. rencileri Topunun snfta ders veriini, namaz iinde sure okuyan bir imamn haline benzetirler. nk ders anlatrken deta mistik bir hayat yaar ve ibadet eder gibidir. Onun derslerini uzunca okunmu birer zamm sure sayarlar. lm deinde Topunun u hakikati itiraf ettiini aktarrlar: Krk sene retmenlik yaptm, mabede nasl girdimse snfa da yle girdim.30 Topu, retmenlik mesleinde hasbi idi, bu meslei para iin yapmadna dair Mahir zin yle bir ans vardr: stanbul Erkek Lisesi'nin retmeniydi, mam-Hatip Okulu'na da fazladan derse geliyordu. Fazladan geldii dersler iin cret almas gerekiyordu. Maa memuru, cret
28 29

Mustafa KUTLU: a.g.m., 115-116. Ercment KONUKMAN: a.g.m.,, 67. 30 Emin IIK: a.g.m.,86.

17

bordrolarn hazrlam ve Nurettin Bey'e cretlerin hazr olduunu hatrlatmt. Fakat Nurettin Bey oral olmamt. Maa memuru durumu okul mdrne bildirmi. O zaman stanbul mam - Hatip Okulu mdr olan rahmetli Mahir z Bey de hocay arp niin bordrolar imzalamadn sormu. Topu, Buras din mektebi, ben buraya ibadet iin geliyorum, ibadetten para alnr m? demi. Mdr Ne yapyorsun Nurettin Bey, sen devletten zengin misin? htiyacn yoksa sen alma, okulda bu kadar fakir talebe var. Sen bordroyu imzala, ben o paray alr, fakir ocuklara datrm demi. Topu da Ben o imzay attktan sonra paray kabul etmi olurum. O zaman almm veya datmm fark etmez. deyince, Mahir. Bey Pes dorusu demi ve bu hareketin sebebini sormu. Topu: Din grevi hasb olmaldr. Buradan yetienler din adam olacaklar. Ben hasb olmalym ki, onlar da hasb olsunlar. demi.31 Hocal btn manas ile ok ciddi ve erefli meslek sayyordu. Burada meslek kelimesini gnlk konuma dilinde almyoruz. yle bir meslek ki sadece mekteple snrl deil, her yerde telkin, tedavi, bilgi ve mitle var olur. niversitelerin ve cppelerin inhisarnda deildir. Bir gn bu uurla yle demitir: Keke ilk mektep hocas olsa idim. Hocalk peygamber mesleidir. Hakk ve ona bal ahlk tavsiye edenlerin ve bunun btn ilesine katlananlarn mesleidir. Kanaatlerinden dolay niversiteden karlmak durumuyla karlamasna ramen hocala kstne dair hibir iz yoktur. Bunun yerine retme ve alama zevkini bir havari gibi srdryordu. Bu yzden emekli olduktan sonra kolu kanad krlmasna mahzun olmutu ve rencilerini birer sevgili gibi yd ediyordu.32

31 32

Emin IIK: a.g.m.,87-88. Muzaffer C VELEK: Ahlk Dersi, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112, ( stanbul 1976), 16.

18

Kelimenin tam manasyla muallimdi. O talebelerine byklkleri tantyor, tahlil ve mukayeseler yapyor, misaller veriyor, bu byklkleri sevdirmeye alyordu. Bu byklkler nelerdi? Hemen hemen bir tema ekline de szlerinde ve yazlarnda ilediini grdmz bu byklkler; ilim, ahlk, gzellik, iman, fazilet, irade ve iyilik gibi kavramlard. Her vesileyle bu kavramlarla ilgili olan hakikat sevgisini, ahlk adamn, sanat, din hayatn tarif ediyor; hakikat sevgisinin giderek hakikat akna ve ilme, gzellik sevgisinin sanata; iyilik sevgisinin bir ahlk hayatna, bunlarn hepsinde barnan Allah sevgisinin de din hayatnn yaanmasna ulatrdn anlatyordu. Topu, ilimdeki hakikat akn, sanattaki gzellik, ahlktaki iyilik idealini ruhlara alayan ilhamd.33 Onun felsefeyi retmede ve sevdirmedeki hnerini Afar Timurin yle aktaryor: Son snfta Nurettin Topu'yla karlatk. Onun felsefe dersleri tam bir felsefe leniydi. Nurettin Bey en zor felsefe sorunlarn basite indirgeyerek aklamay ok iyi biliyordu. Bize u ya da bu filozofu deil btn bir felsefeyi sevdirdi. Bir felsefe retisini anlattktan sonra onun eletirisini de yapard. O ders anlatrken dalga geenler olurdu. Ben onun azndan kan kapmaya alrdm. Besbelli benim gibi dnmyordu ama iyi dnyordu. Kendisi gibi dnmediimi ok iyi biliyordu, gene de beni pek seviyordu. Btn iyi dnenler gibi toplumun kysna itildii belliydi. Bir doentin bizim okulumuzda ne ii var diye dnrdk, zaman zaman krgnl yznden okunurdu. Ben onu dinledike felsefenin karmak bir dnce alan olmadn anladm. Bendeki aydnlk dnce tutkusu sanrm biraz da Nurettin Topu Beyin etkisiyle olmutur, olumutur.34

Ayhan YCEL:a.g.m, 5556. Afar T MUR N: Macit Gkberk Hocamzn Ardndan, Felsefe Dnyas, s. 9, ( stanbul, Ekim 1993), 22.
34

33

19

Bir gnl ve ahlk adam olan Topu, mr boyunca inand fikirlerden ve tavrlarndan taviz vermedi, "hayata uymay deil, hayatn Hakk'a uydurmay"35 ama edindi, kalabalktan uzak yalnz yaad. lim, ahlk, gzellik, iman, fazilet, irade ve iyilik Nurettin Topuyu anlatan kavramlard.36 Meslek hayatnda, talebelerinden onu sevmeyen, idarecilerinden de onu seven pek az insan vardr.37 O, stn zeks, muhakeme gc ve hitabetiyle kitleleri tesiri altna alabilen mstesna bir ruh ve fikir adamdr. Kendisini bu topraklarn strap eken insanna adamt.38 Bununla ilgili Topunun retmenlii srasnda o zamann kark dnemlerindeki bir retmen protestosuna kar tavrn bir arkada yle anlatr: Solcularn balatp Trkiye apnda tatbik ettikleri mehur retmen boykotu srasnda, sanki byle bir ey yokmu gibi vazifesinin bana gitmi, orada btn talebe ve retmenleri bahede grm, retmenlerin bir ksmnn aka, bir ksmnn gz krpar tarzda birbirlerini ve talebeleri kkrttklarn tespit etmi, hele mdrn, aznn bir yan ile talebe ve retmenleri derse davet ederken br taraf ile boykotu tevik ettiini de grnce ok zlm, talebelere mikrofondan hitap etmek istemi fakat mdrn allem-kallem ederek atlatmas zerine doruca snfna km ve hayretle, sadece kendi talebelerinin tam olarak derse hazr vaziyette beklediklerini grnce sevinmiti. Yerine geip oturmu, biraz dnm ve onlara niin arkadalar ve hocalar darda, dersleri boykot ederken burada bulunduklarn sormu ve talebelerinden kendisini dinlemek istedikleri, ders almak arzusunda bulunduklar cevabn almt. Bunun zerine Topu, steyenin darya kabileceini, hr dnceli olmak lzm geldiini, ancak byle bir hareketi tercih edene hi kzmayacan, darlmayacan, sdece bir tek mantk
35 36

Trk Edebiyat Ansiklopedisi, Nurettin Topu mad. ( stanbul, 1998), 370. Ayhan YCEL: a.g.m., 55. 37 Ltf BORNOVALI: a.g.m, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112, ( stanbul 1976), 63. 38 Ercment KONUKMAN: a.g.m., 67.

20

cmle ile darya kmasnn, boykota itirak etmesinin sebebini izah etmesini isteyeceini... Sylemi ve fakat kimsenin yerinden kalkmadn, aksine hocalarn dinlemek istediklerini ifade ettiklerini grnce boykot ve grevin ahlk olmadn, hele retmen gibi, mesleklerin en mukaddesini ifa eden bir insann boykot yapmaya, grev yapmaya asla hakk olmadn... hr Uzun dnce uzun izah etmi iinde, ve koca memlekette erevesi hesapl

korkulardan uzak, akln gsterdii yolda ve ahlkn dna kmadan boykot ve greve itirak etmeyen muhtemelen tek hoca ve tek snf kendisi ve snf olmutur39. Muallim olarak balangta biraz hain, sert ve msamahasz bulunan Topuda, zamanla rencilerine kar duyduu derin ve gerek sevgi grlebilir. Msamaha kabul etmez grnen disiplin zihniyetinin arkasnda talebesini seven, i hayatna girebilen, daha mhimi bir talebe iin o ok skc felsefe derslerini sevdirebilen bir hocadr. Memlekette tek parti devrinin ve mekteplerde tek kitap devrinin son yldr. Parti hkmetlerinin, parti tarihinin, parti grnn tek tarafl propagandasn yapan resm sosyoloji kitab yerine Nurettin Topu'nun, birok meselede zihinleri aan ders kitab okunur. renciler Milliyetiliimizin eski yeni birok bahislerini, problemlerini o kitaptan; fakat daha ok hocann derslerinden renirler. Buradaki ders kelimesiyle, mfredata ok bal ve programl bir takrir sistemini deil, rencileri heyecana, bazen hlyalara sevk eden, fakat her zaman insan alp gtren ve srkleyen byleyici ifade daha uygun olsa gerektir.40 Haysiyeti, vakar, asla taviz vermeyen ciddiyeti ile derslikte drt ba mamur bir disiplin salar. Gld ok az grlmtr. Ama tebessmleri ok anlamldr. Kimi zaman bir rencinin olmayacak bir hatasna ya da
A. Nuri YKSEL: Mektep nsan N.Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 7879. 40 Orhan OKAY: Bir dealistin lm, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 46
39

21

araya sktrd abuk sabuk bir yoruma nazik bir istihza ile glmser, hocada btnyle sakin bir hogr hkimdir.41 Fakat hocann bu hogrs yannda rencilerini herhangi bir uygunsuz slup ya da harekette eletirdii durumlarda mevcuttur. Onlardan biri yledir: 1953 senesi Vefa Lisesi edebiyat blm rencilerindendim. Felsefe, mantk sosyoloji en sevdiim dersler arasnda. Zira hocamz Nurettin Topu... Bir gn sosyoloji dersinde Hoca, Ferdin cemiyet zerine tesirleri konulu bir ev devi verdi. Ben de Hitler'i konu olarak aldm. Hoca, devleri tetkik etmi, geri veriyordu. Benim deve sra gelince, ismimi seslendi. Ayaa kalktm; bana hitaben: devinizin bir cmlesini hi beenmedim. Hitler Alman milletinin boynuna kement geirerek, peinden srklemi, yz binlerce insann lmne sebep olmutu (Cmlenin dizimi aa yukar byle idi). Devam etti: Bir talebe, bu tarzda yazmamaldr. Gnlk gazetelerdeki ifadelere benziyor. slbunuz arbal olmaldr. Kendinizi byle altrmamalsnz... Mahcup olmu, hatta Hocaya krlmtm. devimi elime aldmda krmz kalemle o cmlenin etrafnn izilmi olduunu grdm. O an hibir zaman unutmadm. Hele bugn gazetelerdeki seviyesiz beyanlar grdke Hocann ne kadar hakl olduunu daha iyi anlyorum. Hocamz, rencilerinin skolastik bir zihniyetle yetimesini hibir zaman istemez, kinat karsnda kendine zg grlere sahip olan, kafas alan, kendisi iin hayat kaideleri yaratabilen,

41

Talat Sait HALMAN: Gerek retmen, Hece Dergisi, s.109(Ankara, Ocak 2006), 385 386.

22

fikir ve fazilet akna bal, lkc insanlar olarak grmek isterdi.42 Topu retmenlik mesleine stanbul Erkek Lisesinde(1974) son

vermitir. Bu meslee smsk balandndan dolay b- hayatn yitirmi ve bir yl sonra vefat etmitir. Civelek onunla ilgili: Hibir zaman onu muallim hviyeti dnda grmedim. Son gnlerinde hasta yatanda bile reten insand. diyor.43 Nurettin Topunun hocal sadece okullarla snrl deildir. Topunun fikri faaliyetlerini srdrd, kurulmasna emek verdii ve Trkiyede sz sahibi olan birok talebenin yetitii Trk Kltr Oca, Trk Milliyetiler Dernei, Milliyetiler Dernei ve Anadolu Fikir Dernei44 Topunun sivil okullar arasndadr. Topu milliyetiler cemiyetinin manevi reisiydi.45 Milliyetiler Derneinin kubbesi altnda Nurettin Topu rencilerinin bilmediklerini, niversitede renemeyeceklerini retti. Topu, resm alkalar dnda kalm, unutulmu, unutturulmu Trk ve slm ulularn, millet ruhunun ebed bekleyicisi olan bu byk lleri her vesile ile anar, talebelerine tantrd.46 Tm bunlarn yannda Topunun bir eitim mekn daha gze arpar; evi! Topu kendi meknnda rencileriyle daha sk diyalog kurard. rencisi bir ansn anlatyor: O gnlerde arkadalar, Topunun evinde toplanacaz demilerdi ve benimde gelmemi istemilerdi. emberlita Sinemasnn nnde szleilen saatte toplanld ve

42

Fikret SEVSEN:Anlarn inden, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 108. 43 Muzaffer C VELEK: Ahlk Dersi, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976)15. 44 Trk Edebiyat Ansiklopedisi, Nurettin Topu mad.( stanbul, 1998), 369. 45 Stk EVREN: Hocann Andklar , Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 60. 46 Stk EVREN: a.g.m. , 58.

23

Rahmetlinin atr Sokak 10 numaradaki evine gidildi. Nurettin Topu, Marmaraya hkim odasndan bizi kabul etti. ni bir sobada yanan odunlarn trts sessizlii bozuyordu. Topu, ktphanesinin nnde bulunan yaz masasnn yanna bir sandalye zerine adeta ilimiti. Hepimizin ayr ayr hatrn sordu. Ve meseleleri ortaya atarak onlarn zmleri hakknda dncelerini syledi. Bazen de bizim bu meseledeki grmz renmek isterdi; bize sualler sordu. Bu toplantda Anadolu insannn meseleleri dile getiriliyor ve Anadoluculuun ilkeleri anlatlyordu.47 renciler bu ziyaretlerin neticesinde Topunun yanndan ayrldklarnda sanki zikir meclisinden, bir camiden kyor gibi yunmu, ykanm bir haleti ruhiyeye kavutuklarn ifade ederler. Bu ziyaretlerde Topu, rencilerini daima gler yzle karlar ve fakat sohbet srasnda hep ciddi ve titiz olurdu.48 Sorular sabrla cevaplandrr, sakin, genellikle nne bakarak konuurdu. Bakalarn incitecek bir sz sylemezdi. Huzurunda rencileri kendilerini rahat hissederlerdi. Onun evine ilk defa gelenler aknlk yaratacak derecede hrmet ve alka ile karlayorlard. Dardaki ya da derslikteki hoca ile evindeki tamamen ayr insanlard. Hocann nazarnda insana hrmet ve hizmet Hakka hizmetti. Bundan dolay evine gelen misafirlerin ayana terliklerini kendi uzatr, oda kapsna kadar validesinin getirdii tepsiyi alr ve aylar kendisi datrd.49 Topunun bu davrann Abdlaziz Bekkineden esinlenerek yaptna inanyoruz.

47 48

Ercment KONUKMAN: a.g.m.,, 65. Nevzat YALINTA:Hocamz Nurettin Topu, Hece Dergisi, s.109(Ankara, Ocak 2006), 456. 49 Ali B R NC : a.g.m.,432.

24

1.1.4- Basn Hayat Nurettin Topu denilince akla hi phesiz Hareket Dergisi gelir. Topu, Hareket Dergisini 1939 ylndan itibaren vefatna (1975) kadar aralklarla karm ve fikri mcadelesini bu ekilde vermitir. Trkiye Cumhuriyeti tarihinde milli eflik rejimine aktan eletiri getiren ilk muhalif basn organdr.50 Hareket Dergisi, Cumhuriyet dneminin modernist radikalizmine eletirel yaklaan Anadolucu bir muhalif dnce okulu olarak kurulur. Nurettin Topu, derginin merkezi figr olarak yer alr. Dergi, radikal modernleme karsnda Anadolucu muhafazakrln ilgin bir temsilcisi olur.51 Topu, Anadolucuk dncesini, Hareketin sayfalar arasnda gelitirmitir. Yazdklar ile Trkiye'de bir dnya gr olarak slm eilimlerin canllk kazanmasna almtr. Topu, 19391942 Hareket Dergilerindeki yazlaryla tasavvuf ve vahdet-i vcut merkezli, milliyeti, ruhu ve mistik dnn felsef temellerini aratrd. Makine medeniyetine duyulan uursuz ihtirasn insan z benliinden uzaklatrdn vurgulad. syan ahlk ve irade felsefesini ortaya koymaya alt. nsan, tarih ve toprak unsurlarna arlk vererek Anadolucu grup iinde yer ald. Bununla birlikte o, Gkalp milliyetilie ynelttii eletiriler ve Osmanl slm unsurlarna tand arlk ile kendine has bir izgi gelitirdi. 194749 Hareketlerinde bu erevedeki dncelerinin slm temellerini akla kavuturdu. Milliyetiliin slm'la olan balarn ortaya koydu ve bunlarn ayrlmazlna iaret etti. 195253 dneminde deien toplum yapmzn din mill temellerde ina edilmesi gerektiini savundu. Batllama karsnda inan ve kltrmz savunurken, kapitalist ve komnist iki kamp arasnda cemaati bir nizamn zaruretini ne srd. slm umdeleri zerine ykselecek olan bu "yeni nizam"n ahlktan maarif davasna kadar uzanan erevesini izdi. 196675 dneminde ise nceki dncelerini daha da billurlatrarak davasnn

50

Hamza TRKMEN: Hareket Dergisi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.6 ( stanbul, 2004), 715. 51 Sadettin EL BOL: Muhalif Bir Dnce Okulu: Hareket Dergisi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.4 ( stanbul, 2004), 269.

25

mdafaasn yapt.52 Hareket Dergisini rencileri Topu,nun lmnden sonra da kamaya almlar fakat birka say kardktan sonra Hareket Dergisini sonlandrp Dergh adnda dergi karmaya balamlardr. Topu, genlerin omuzlarmz sarsan, birok genci kendine getiren, havailikten evirip etrafndaki meselelere ynelten, yazlar yaynlyordu. Hareket kaynan kaba heyecanlardan ve yasaklardan alan baz ideolojiler gibi, kalabalk okuyucu kitlesine hibir zaman sahip olamad. Byk idealler gibi, kendi etrafnda toplananlara ebed huzur ve haz verici ilhamn bahetti. Nurettin Topu, Hareketteki yazlarnda bazen cemiyet hdiselerini deerlendiren bir sosyolog, bazen varln srlarn ve bilinmeyenin kaplarn zorlayan bir metafiziki, bazen Anadolu'ya hizmet akn tevik eden bir idealist, bazen milliyetiliimizin temellerini tespit eden bir nazariyeci, bazen da plstik sanatlarn kuvvetli bir yorumcusu olarak grnd.53. Bu yazlardan her biri, a ve memleketi karsnda strap duyan, bir ruh, kurtuluu Yunus Emre'nin temsil ettii Anadolu Trk tasavvuf ve ahlk hayatnda bulan bir grle yazlmlardr. Taral adl kitabnda toplad hikyelerinde bir "Anadolu romantizmi" yaatmaya alt. Anadolu insannn meselelerini, gurbet ve hasret duygularn, eitli evreler tarafndan nasl istismar edildiini ve ezildiini anlatt.54 Nurettin Topunun kendine has, derin, ince, gzel bir slbu vardr.55 zgr bir dnr olmasnn tesinde, yazd eserlerle ayn zamanda inanl ve cesur bir eylem adamyd.56 Nurettin Topu Hareketteki yazlarn bir takm mahlaslarla yazmtr. Bunlar genellikle Nizam Ahmet ve Osman Asyaldr. Ahmet babasnn, Osman ise dedesinin addr ve ayn zamanda kendisinin de n addr.
52 53

Trk Edebiyat Ansiklopedisi, Nurettin Topu mad. ( stanbul, 1998), 369. Orhan OKAY: a.g.m.,45. 54 Trk Edebiyat Ansiklopedisi, Nurettin Topu mad. ( stanbul, 1998), 369. 55 Mehmet KAPLAN:ada Bir Mistik Nurettin Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112,( stanbul 1976), 1112. 56 Mehmet SILAY:Nurettin Topunun deali, a.g.e., 397.

26

Mehmet Slay, bata Topu olmak zere arkadalaryla Hareket Dergisini karma servenini yle anlatyor: Topu'nun her zaman evinde eski Trke harflerle yazd yazy biz Latin harfleriyle ktlara dker ve koarak Caalolu'ndaki Ahmet Sait Matbaasna ulatrrdk. Fikir ve Sanatta Hareket Dergisi yle kard. Sistemi eletiren sert yazlarndan tr tekrar takibata uramasn, ba belaya dmesin ve srgne gnderilmesin diye merhum Elbistanl Rahmi Eray yaynlanmadan nce O'nun son makalelerini gzden geirirdi.57 Topunun kavgac bir slubu vard. Ama nasl dnyorsa yle yayor ve yaad gibi de yazyordu.58 Bundan dolay ilmi evrelerde sevilmiyor ve dlanyordu. Kendisinden kitabna nsz yazmasn isteyen S.Hayri Bolaya Ben mimli bir adamm, ilim muhitinde hakkmdaki kanaatler mspet saylmaz. Ben nsz yazarsam, bu kitaba besmele gibi bir ey olur. O da bu gzel kitabn ilim muhitinde tutulmasn engeller. demi ve H.Ziya lkene ynlendirmiti.59 Teslimiyeti deil isyan ahlak ile donanm nesiller yetitiriyordu. oalmalyd. Milletin Kltr yarnlarna ocaklar talip gl ve zgr Kur'an ahsiyetler terbiyesiyle olumalyd, ancak

mcehhez "Yryen mefkreler" eliyle aydnlk yarnlara ulaabilmek mmkn olabilirdi.60 Topunun Hareket Dergisinden baka Bizim Trkiye, Bilgi,

Serdengeti, Tasvir, Yeni Bilgi, Byk Dou, Volkan, Komnizme Kar Mcadele, Tanrda, Trk Yurdu, Yeni stikll, Kylnn Sesi, Ehl- Snnet, slm Dnyas, Sebilerread, Sava, Tek Yol, Yaprak, stanbul Sanat Edebiyat, Trk Dncesi, slm, Fetih, Gurbet, Forum, Hill, Dnen
57 58

Mehmet SILAY: a.g.e., 396. Mehmet SILAY: a.g.e., 396. 59 Hayri BOLAY: Tandm Nurettin Topu, Hece Dergisi, s.109(Ankara, Ocak 2006), 381. 60 Mehmet SILAY: Nurettin Topunun deali, a.g.e., 396.

27

Adam, Asrn Dini Mslmanlk, ule, ar, Tohum, Yeni stanbul, Yamur, slm Medeniyeti dergilerinde ve Yeni stikll, Son Saat, Hr Adam, Yeil Nur, Hrsz, Havadis, Byk Gazete, Son Havadis, Akam(1972) gazetelerinde yaynlanan yazlar da mevcuttur. Topu, Hareket bata olmak zere dier dergi ve gazetelerde yaynlanan makalelerini sa iken kitap halinde bir araya getirip yaynlam dolaysyla Topunun nemli yazlar ve fikirleri gnmzde de kolay ulalabilir bir duruma gelmitir.

1.1.5- Siyasi Giriimleri Topu Menderes Hkmetine yakn duruuyla bilinirdi fakat hibir zaman siyasete scak bakmamtr. nk Ona gre siyaset smr dzeniydi ve iine girenleri ten etin, ayn zamanda kirli bir arkt. Topu talebe gsterilerinin en iddetli gnlerinde, hareketin, meru hali ve istekleri dile getirmekten ok uzaklat, anarik olaylarn meru hkmet ve iktidara yneldii gnlerde Dernek adna devrin Babakanna ektii ballk telgrafna hemen ertesi gn ok duygulu, ok iten, gerekleri btn plakl ile dile getiren bir cevap alr. Rahmetli Menderes Trk milletinin gerek evltlar sizlersiniz. Vatann btnlne ve demokrasiye indirilmek istenen darbeyi, sizlerden aldmz; g ile nlemeye alyoruz61der. Bundan ksa bir sre sonra Menderesin aslmas gndeme gelir, Topu bu durum karsnda tedirgin olur ve bunu esefle karlar. Bir gn arkada Mehmet Gkalpe Menderesi asarlar m? diye sorar ve eer bu adamlar asarlarsa milletin iinde kin birikir. Sevgi lr, devlet idaresi sarslr. der.62 . Radyodan yaynlanan mesajlar arasnda Topu: ok nemli anlar ve gnler yayoruz. Bunlar arada zapt etmelisiniz, yazmalsnz. Bu hareket Trkiyeyi
61 62

Ercment KONUKMAN: a.g.m.,, 64. Mehmet GKALP: a.g.m., 98-99.

28

en az yirmi yl geriye gtrecektir.der ve bu hareketi 1908 Merutiyet hareketine benzetir63. Korkulan olur ve Menderes haksz bir ekilde cezalandrlr. Bu hdiseden sonra Rahmetli Menderes'e ekilen ballk telgrafnn devrin Babakannn zel dosyalar arasnda bulunduu ve dost eller tarafndan ortadan kaldrld haberi gelir.64 27 Maysn akabinde dernek faaliyetleri durdurulmutur. Milliyetiler arasnda danklk ve aknlk hkm srer. Topu, derhal harekete geer ve mr boyunca siyas kurululara ve hareketlere yaknlk duymad halde, Adalet Partisi'nin kurulmasna gayret eder. lk olarak Millet Partisi bakan Osman Blkba ile Sirkecide pek Palas'ta grr. Blkba'nn bu ie namzet olmad anlalnca baka bir yol aranr. Bu arada Ali Fuat Bagil ile Hoca'ya siyasete girmelerini isteyen binlerce mektup gelir. Nurettin Topunun, Adalet Partisi'nin kuruluunda byk rol ve hizmeti olmutur.1961 seimlerinde Konya'dan srar zerine adayln koyar ve seilemez. Seilemediine zlmesi yerine fevkalade sevinir.65 htilal sonras Milliyetiler Derneinden balayan siyasi serveni bir baka adan Konukman yle aktaryor: Parti kademeleri arasnda milliyeti gurubun temsilcilerinin bulunmasn iddetle arzu ediyordu. Bu gurup iinde dernek iinden bir temsilcide olmalyd. Bu kii, Topuya gre yaa ve kademece bizden ileride bulunan Ferruh Bozbeyli olmalyd ve yle de oldu, 1961 seimleri sonucu bizden diyebileceimiz altmtan fazla milletvekili meclise girmiti. Bunlarn hemen hepsi merhum Topunun talebesi, taraftar ve sempatizanyd. Bu byk dinamik kitlenin meclisin havasn deitireceine kuvvetle inanyordu. ok sevinliydi. htill sonras seimlerle seilen
63 64

Mustafa KUTLU: a.g.m., 118119. Ercment KONUKMAN: a.g.m., 65. 65 Mustafa KUTLU: a.g.m., 118-119.

29

mill iradenin temsilcileri, guruplar halinde hocamz ziyaret ediyorlar. Ondan aldklar g ile kuvvet kazandklarn ifade ediyorlard. Fakat heyhat, zaman ilerledike, ziyaretiler seyrekleti, akl danmaya gelenler artk akl vermeye baladlar. Aramzdan byk umutlarla ayrlanlar, dualarla uurlananlar, byk gazeteci, byk politikac ve byk devlet adam olmulard. stanbul'a geldikleri zaman deil ziyaretine gitmek, telefon ile bile aramyorlard. lerinden bazlar politikann belirli kanunlar vardr, bunlar ancak aktif politika iinde renilebilir. Topu ise ancak ruh ve fikir adamdr. Bir aksiyon adam deildir diyorlard. Hakikaten Hoca, hi bir zaman ikbal devrindekilerin ilgisini ekemedi. Ondan feyiz alanlar, ykselenlerin byk bir ksm Nurettin Topu'yu ancak mevkileri sarsntda olduu zaman veya o mevkilerden dtkleri zaman tekrar aradlar. O ise, onlar yine affetti.66 Topu, parti kurulurken ok mitvard fakat ksa zaman sonra mitleri krld. Bu dnemde siyasi hareket Milliyetiler Dernei altndan kmt. Topu, yeterli birikime ve uura sahip insan altyaps olmadan derneklerin oalmasna karyd ama rencileri hocann neden bahsettiini anlamadan, dinlemeden Anadoluya yaylan birok dernek amlard. Dernek 1960lardan sonra da siyasi yapya brnmeye balaynca dernekteki dergh havas son buldu ve ikiye blnd. Onun zellikle sosyalizm ifadesi ok tepki ekti ve hocay dinsizlikle itham ettiler. Bu hareket Hocann yklmasna, ok zlmesine sebep oldu. Topu bu topluluk iin de artk bir ey yaplamayacana inanr. Sonra eitli zc hdiseler olur. Bir bayram sabah bir stanbul gazetesinde btn bir sayfay kaplayan rportajlarnda Topu ve yanndakilerden pten adamlar diye bahsederler67. Bu olay zerine bile pes etmeyen Topu, yeniden dernekler aracl ile kltr
66 67

Ercment KONUKMAN: a.g.m., 68-69. Ercment KONUKMAN: a.g.m., 70-71.

30

faaliyetlerine devam etti. 1962 de Aydnlar Ocann kurulmasna nderlik etti.68 APden milletvekili olup iyi ve gzel iler yaptklarn hocalarna syleyen talebelerine cevab u olmutur: "Cerahat emesinden daha ne kadar imeye devam edeceksiniz?" 70'li yllarn balarnda bu sefer slm endie tayanlar, d parlak, ii kof sloganlarla siyas bir hareket balattklar zaman da yazd yaznn bal u idi: " slm' smren siyaset". 27 Mays darbesinin hemen ertesinde yaknlarna "Bu memlekette 50 yl daha seviyeli siyaset yaplamaz" diyordu.69

1.1.6- Kiilii Nurettin Topu'nun balca zellii Trkiye'de eine az rastlanlr gerek bir filozof ve ahlk olmasdr.70 ada bir dervi, sessiz, silhsz, bartsz, tesirinde grltsz kalmadan bir mcahitti.71 mrn her zaman Ba byk mahkemenin huzurundaym gibi, hesap vermeye hazr, hibir otoritenin milletinin meseleleriyle geirdi.72 emeyen, vicdannn sesinden baka sesi dinlemeyen bir hrriyet idi.73D grnnde mtevaz ve kanaatkr bir yaaya sahip olan Topu, kendi i leminde ba dik, ruhu isyana hazr, madd ve manev her trl tazyike kafa tutmaa kararl, inancna ve idealine btn varln adam, yolunu tayin etmi insanlarn kararll iinde, doru bildii hedefe ftursuzca yrrd.74

68 69

Mustafa KUTLU: a.g.m., 119 smail KARA: eyhefendinin Ryasndaki Trkiye ( stanbul,1998),179-180. 70 Mustafa KUTLU: a.g.m., 111. 71 Aclan SAYILGAN:Nurettin Topu Beyi Anarken, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112( stanbul 1976),95. 72 Ezel ELVERD : Hocasz Hareket, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 4. 73 Mehmet ULA: Nurettin Topunun Ardndan, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 90. 74 Ercment KONUKMAN: a.g.m., 63.

31

rade gcne inanrd; bu sebeptendir ki Gandiye hayrand.75 rnek karakteriyle iddet, bask ve zulm nereden ve nasl gelirse gelsin bedel deme pahasna kar koymasn bilirdi.76 Hislerini, kanaatlerini hibir zaman saklamaz, bildiini ve duygularn her yerde, her zaman, hatta hi beklenmedik ve umulmadk artlarda kahramanca ortaya atar, savunmaktan ekinmezdi. Bu tok szllk ve hicve kaan ateli hitabeti kendisinin, doent olduu hlde niversiteye kadrolu olarak intisabna engel olmutur. O, bu topraklarn ocuu idi ve bu topraklarn insannn meselelerini ok iyi biliyordu. Btn mr Anadolu insannn Izdraplarn dile getirmek ile geti. ile onu olgunlatrd. Izdrap ona g katt.77 Denilebilir ki, hayat batan sona kadar fenaya, ktye, zalime, hakszla, adaletsizlie, kaytszla, ilgisizlie, sevgiden ve aktan yoksun olua kar isyan ve mcadele ile gemitir.78 Byk bir ruh dnyas vard.79 Kendi bana bir iman bidesi olan80 hocann ahlk anlaynn temelinde Kuranda ifadesini bulan hakkn ikamesi yatmaktayd.81 Menfaatini mabudu yapan ve baktn zamane uymad, sen uy zamaneye diyenlerin deil. dem ol, isterse hasm olsun btn lem sana diyebilen insanlarn dostuydu.
82

Nazarnda insana hrmet ve hizmet Hakka hizmetti.

Kendisinin ve bakalarnn yapt nktelere, neredeyse belli belirsiz tebessm eder, sesli bir ekilde glmezdi.83 Tek kelime lzumsuz laf etmez, el ptrmez, hrmet istemez, hatta rencilerinin ayaa kalkmasn protesto edercesine, hzla yerine geip, ktlar karr ve tavryla herkesi greve sevk ederdi.84 Yardmseverdi, alakgnllyd ve cmertti. Baz ii, kapc

Ali hsan BALIN: Kaybettiimiz dealist Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 49 76 Mehmet SILAY: Nurettin Topunun deali, a.g.e., 400. 77 Ercment KONUKMAN: a.g.m., 71. 78 Ali hsan BALIN: a.g.m., 49. 79 Ercment KONUKMAN: a.g.m., 69. 80 Aclan SAYILGAN: a.g.m, 95. 81 Muzaffer C VELEK: a.g.m., 15. 82 Ali B R NC : a.g.m.,439. 83 Ali B R NC : a.g.m., 434. 84 Mehmet SILAY: Nurettin Topunun deali, a.g.e.,396.

75

32

ve fakirleri yannda muayene ettirmek iin Cerrahpaaya gtrrd.85 rencilerini gler yzle karlar ve fakat sohbet srasnda hep ciddi ve titiz olurdu. Derin bir inan duygusuna sahipti.86 Merhum Abdlaziz Efendinin hizmet ehli tabirinde ifadesini bulan; bilgili, salahiyetli, gnlden i yapan, riyasz, fedakr, alkan, milletini seven insanlarn toplumda yaygnlap, toplumu aydnlatmasn hedef alan dilek ve abas onu mutlu klan bir zlemiydi.87 nce sratli konumas, ok dikkat edilince fark edilen baz tikleri gze arpar. Sonra, geni, entelektel bir aln, i dnyas harikulade zengin insanlara mahsus ince, derin, manidar bir ehresi vard88. Ayhan Ycel Nurettin Topuyu yle tasvir ediyor: Bilgiliydi, kltrlyd, kibard, mertti, duyguluydu, merhametliydi, alkand, cesurdu, drstt, ama bu

kelimelerle onu anlatmak da imknszd. Bir hakszlk karsnda nasl tahammlszletiini, olaylar karsnda nasl duygulandn, insanlara, tabiata, olaylara ne adan bakp, nasl fikir yrttn, tahlillerini grp dinleyenler bu anlatlmazlk da birleeceklerdir. Evet, O yakndan grlp dinlenilmeliydi: Bir irade bahsinde, bir mesuliyet, bir iman konusunda konuurken nasl duygulanp, kesildiini, konularn canlanp grlr deta hale btn varlnn bir irade, bir mesuliyet veya bir iman ahsnda geldiini, dinleyenleri de bir hikmet sevgisi, bir hayranlk ve bir dnce, duygu vecdi iinde heyecanlandrdn biliriz de bu heyecan ve onun kaynan dile getirip anlatamayz. imdi bu heyecan, bu hikmet haz, insana byklkleri reten, varlnn derinliklerini duyuran, insan izzeti nefisli
85 86

Mehmet SILAY: a.g.m., 400. Nevzat YALINTA: a.g.m., 453. 87 Ayhan YCEL: a.g.m.,54-55. 88 Orhan OKAY: a.g.m, 44.

33

klan bu sohbet, milliyetilikte kristalleen bir insan sevgisinin yayld btn konumalar, onun etrafnda, ondan feyiz alan kuaklar brakarak gerilerde kalmt.89 O, bir yce lk ve ahlk adam ve hocas idi, bir idealistti; yle yaad, yle retti ve son gnlerini dahi bu ilim ve inanlarn liselere ahlk dersleri vererek, kitaplar yazarak, anlatarak geirdi, samimiyet timsali idi, O sylediklerine, yazdklarna uymay kendi hayatnda inand bu esaslar uygulamay iar edinmiti. Samim dindar bir kiiydi, her trl batl itikat ve dnce ve davranlardan arnm bir Mslmanlkt onun tuttuu, savunduu din, Kurana gre yaamak, Hazret-i Peygamberi rnek almak, ahlkn temeli olmalyd. Gsteriten nefret eder, ok defa konfora ve hele israfa ve safahata ve lkse isyan ederdi.90 Topu, her konuda ruhsuz, duygusuz, kaba ve gsterii hareketlere kzard. Gsteri, riya ve dalkavukluk olarak yaplan davranlardan irenirdi. Riyakr politikac, dalkavuk yazar, sahtekr tccar, merhametsiz doktor, hilekr esnaf, rvet alan memur, rtkan mevliti, kasnt imam ve keramet taslayan eyh hepsi ayn cinsten, ayn soydan saylrd. Birinin brnden fark yoktu.91 Dinin ne demek olduunu bilen, inanan ve din hayat yaayan bir insand. Din onda bir irade ve disiplindi; hayat ve ahlk disiplini. badetini byk bir ciddiyetle ve aksatmadan yapt halde bir tek defa olsun onun namazdan bahsettiini ve bakalarna namaz klmay tavsiye ettiini iiten olmamtr. O byle bir tavsiyeyi gevezelik kabul eder, daha dorusu dinin kutsallna ve insann vicdanna kar tecavz sayard. Namaz ve ibadeti diline dolayanlara, hele her nne gelene namaz tavsiye edenlere kzard.92 Bunlar insann ve dinin ne olduunu bilmeyen kaba ruhlu yobazlar ve saygsz insanlard. Bu tarz davranlara ait bir de hikye anlatrd:

89 90

Ayhan YCEL: a.g.m., 53 Ali hsan BALIN: a.g.m., 48 . 91 Emin IIK: a.g.m., 88. 92 Emin IIK: a.g.m., 88.

34

lkokula (iptidaye) gittiimiz zaman teki snfn siyah sakall bir hocas vard. Bu zat ok disiplinci idi. Btn snfa abdest aldrr, rencileri yry kolunda sraya dizer, sonra da okulun karsndaki camiye namaza gtrrd. Onun bu hali bata okul mdr olmak zere birok retmenin takdirini kazanrd. Aradan yllar geti, Cumhuriyet iln edildi ve inklplar yapld. Bu retmenin sakaln kestiini ve Kasmpaa tarafnda bir okula nakledildiini rendik. Orada ar bir inklp olmu. Okulda kendi halinde sessiz bir hanm retmen varm. Fakat bu, o hanm retmenin namaz kldn renmi. Bir retmen nasl namaz klabilir. Bunun yapt i inklplara aykrdr diyerek, retmeni st makamlara ikyet etmi. Topu, bu olay anlattktan sonra ac bir tebessmle gler, Demek ki adam namaz kld zaman da dindar, deilmi derdi. 93 Dindarl iddia haline getirenlerden tiksinirdi. badetini, ibadetlerini gizli yapmaya gayret ederdi.94 Derin bir dini hayat, derviane bir tevazuu vard.95 Topu, samimiyete meftundu, sevgiye inanyordu. Btn hayat boyunca bunun iin yaad.96 Topuya, mtefekkir, dava insan, ideal insan denilebilir. Ancak o bir kt; bir ak insanyd. Dnmeye kt, davasna kt, milletine kt, her eyden nce Yaratanna kt. Bu aknn tek kayna inanc ve yaad strapt. Yazd her satrda bu strabn feryadn duymak mmkndr. O istiyordu ki hayat straptan doma bir ak hayat olsun. Onun iin strapsz bir kalp bayku yuvas gibi viranedir. Ak Allahla insan arasnda tek ve gerek ilikidir. Allahla insan arasnda en ksa yol

93 94

Emin IIK: a.g.m., 85. Mustafa KUTLU: a.g.m., 120. 95 Ercment KONUKMAN: a.g.m., 71. 96 Emin IIK: a.g.m., 88.

35

budur.97 O bir kt: klarn akna kt. O, k ruhlar aryordu. lme k, sanata k, tabiata k ruhlar. O biliyordu ki konusu hangisi olursa olsun hepsi Allah'a gtrrd. O, Mevlna'da, Yunus Emre'de, Hallac Mansur'da, Yavuz Selim'de, Mehmet Akif de, Hseyin Avni Ulas'ta, Remzi Ouz Arkta, Mehmetikte, J. J. Rousseau'da, Dostoyevski'de, V. Hugo'da barnan ruha kt. Sanki onun ibadeti bu ruhlar tantp, onlardaki byklkleri gsterip sevdirmekle tamamlanyordu. Onlardaki, byklklerin hayran idi. Belki bu yzden, kklklere de o derece tahammlszd.98 Ksa vadede ve pratikte mitsizdi, bedbindi, fakat gerek bir mminin btn midi ve neesi hayatn, mnasebetlerini btnyle kuatmt. Bu topraklara, bu insana, bu tarihe, bu mirasa gveni ve inanc tamd, ilm olarak da bu birikimin birilerinin arzusu ve dzenlemesiyle ortadan kalkmayacan, kaybolmayacan biliyordu.99 Eine az rastlanr hatiplerdendi, heyecanlandrp duygulandrmaktan ok szleri dndrc ve vicdan muhasebesine zorlayc idi.100 Topu, seminer ve konferanslarna mutlaka cidd bir ekilde hazrlanarak, yazl gelirdi. Hazrlksz gelenleri tenkit ederdi. Kt alkanlmz alktan hi holanmaz, alk mukabelesiz brakr, alktan yz evirirdi. Eski yazmz bilmek, lisan bilmek gibidir. Her milliyeti gen sa yazmz renmeli101 derdi. Nazik ve kibar insand. Bir gn dostlarnn yanndan ayrldktan biraz sonra geri gelir, Elinizi skmadan ayrldm galiba diyerek oradakilerin tek tek ellerini skp kar.102 Bir su tiryakisi olan Topu,, rencileriyle sohbeti su balarnda yapard. Hi kimsenin olmad ve akntnn en sert olduu yerde Saray Burnunda
97

Fatih GKDA: Mana adam Nurettin Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976),106. 98 Ayhan YCEL: a.g.m., 54. 99 smail KARA: a.g.e., 179. 100 Ali hsan BALIN: a.g.m., 48. 101 Stk EVREN: a.g.m., 60 102 Stk EVREN: a.g.m., 60.

36

denize girerdi.103 Yaz aylarnda rencileriyle toplu halde Karakulak, Hnkr ve Tomruk sularna geziler dzenlerdi. Bu eit gezilerde bir su bana gitmeyi daima hoca ister, herkes kendine gre yiyecek bir eyler getirirdi. Hoca ise genellikle kfte yaptrrd ve meyvenin iyisini getirirdi. Suyun alasn bildii gibi, etin ve meyvenin iyisini semesini becerirdi. Onun kasab aynyd, manav aynyd ve hatta frncs aynyd.104 stn zekya, nezakete, ahde vefaya ve salam dini inanlara sahipti.105 Fazilet iin, namuskrlk iin, ahsiyet iin, ideal iin, dostluk iin, fedakrlk iin ve insanlk iin bir sembol istenirse, Nurettin Topu'nun hayat en manal bir abidedir.106 Drst ve dosdoru olmak esast. Bu konuda yanllk yapanlarla ilgisini kesiyordu.107 Dostluuna ve samimiyetine tamamyla inanmad, kendine gre imtihandan gememi bir kimsenin ikram onu rpertir, kendisini bir nevi minnet altnda hisseder, o ahs hakknda tarafsz tenkit serbestliinin zedelenmi olmasndan korkard. Bunun iin de, bu eit ikramlar yadrganacak bir heyecan ve sertlikle reddederdi. Aslnda ok ince ve nezih bir yaradl vard. Geri bir dostuna aylarca uramad olurdu. Fakat kendisine ihtiya olduunu hisseder, arkadalarnn paylalacak aclar olduunu renirse, ziyaretlerinin arkas kesilmezdi.108 Bir ziyareti karlksz brakmak, bir mektubun ve tebrikin cevabn ihmal etmek, randevularna gecikmek onun anlayna smazd.109 O, her iinde ok dakikti. alma odasna kadar yansmt.111 Salklyd, nk gsterie kamayan, disiplinli, sade bir yaay vard. Sigara, iki kullanmazd.112 mr boyunca hasta olmad denilebilir. Salna
110

Bu dzen

Stk EVREN: Nurettin Topunun deali, a.g.e.,397. Ercment KONUKMAN: a.g.m,67. 105 Ercment KONUKMAN: a.g.m., 66. 106 Ltf BORNOVALI: a.g.m., 63. 107 Nevzat YALINTA: a.g.m., 453. 108 Ltf BORNOVALI: a.g.m.,62. 109 Ltf BORNOVALI: a.g.m.,63. 110 Mehmet SILAY: Nurettin Topunun deali, a.g.e., 397. 111 Nevzat YALINTA: a.g.m., 453. 112 Aclan SAYILGAN: a.g.m., 95.
104

103

37

ok dikkat sarf ederdi. Sabahlar erken kalkard. Eyaya kymet vermezdi. Zoraki elbise alr, zoraki yeni ayakkab giyerdi.113 Kemaliye'yi (Ein, annesinin memleketi) ok severdi. Yazlar gider kalrd. Dalarda, su balarnda yalnz dolamaktan holanrd.114 Hayatn annesinin sevgisine adam, onu mutlu klabilmek iin hi bir fedakrlktan kanmamt. Bylece yce Peygamberin bu mevzudaki ilhi emrini tam anlamyla yerine getirmek ister gibi bir hli vard.115

1.1.7- Son yllar Emekli olarak, daha ok zaman bulunur dncesiyle, biraz kendisinin, en ok da rencilerinin gereklemesini bekledii baz eser projeleri vard. 1974 Kasmnda ya haddinden emekliye ayrld.116 Onu bu gnlerde grenler, ok sevilen bir meslekten ayrlmann byk ykclnn tezahrn fark ediyorlard. Bu firakn elemi fazla srmedi, Topu, emekliliinden ksa bir sre sonra hastaland. Bir rencisi Onu hastanede ziyarete gidince Topu yle der: Hasta olmam sanrdm. Tam babamn yan geerken ihtar aldm. ocuklatm. Gneli bir bahar gnyd. Pencereden deniz ve Kadrga semtindeki evlerin krmz kiremitleri grlyordu. Pencereden damlara bakyordum. Kim bilir damlarn altnda neler oluyor. Hayat be on takm elbise, elli altm takvimden mi ibaret? derdi. Topu'nun hayat, Trk ocuklarnn kurtuluu yoluna harcanm bir hayattr. Hle baktka titriyor ve soruyordu: ocuk denen ve nsha-i kbra olan bu ilah cevherden birtakm hrslarla ykl ehreler karmak hner mi, inklp m, nedir dersiniz?
113 114

Mustafa KUTLU: a.g.m.,120. Mustafa KUTLU: a.g.m.,120. 115 Ercment KONUKMAN: a.g.m, 71. 116 Orhan OKAY: a.g.m., 47.

38

Mezarmzda dolaacak ayaklar acaba Allah'n emaneti olan o melek admlar m olacak? Yoksa yoksa?117 Son yllarda lke btnln ve hatta bamszlmz dahi tehlikeye sokmak eilimleri gsteren ar sol ve sosyalizm akmlarndan ok fazla endie duyar olmutu.118 Tabiat hayran olan Topu, Mehmet Slaya yle diyordu: leceime deil u gzel tabiattan uzaklaacama acyorum. Acaba oras da byle gzel mi?"119 Emekli olduktan sonra arkada smail Dayya mteaddit defalar Acaba Bursa'daki kk camilerden birinde bir vazife istesem, mrmn sonuna kadar orada, o kk camide kalsam kabul ederler mi? diye sormutur. Bursa'ya ekilmek idealiydi. Nisan 1975 de hastaland. Hastalnn tehisinde glk ekildi. Cerrahpaa hastanesine kaldrld. Hastaln biliyordu, ancak Had safhaya varan sanclar zerine evresindekilere hissettirmemeye ameliyata alnd. Netice Kanser'di. Bu strap 10 Temmuz'a kadar devam etti. bunu alyordu.120 10 Temmuz gecesi saat l2.30 civarnda Hakkn rahmetine kavuan Nurettin Topu, Fatih Camii'nde klnan cenaze namazndan sonra, Kozlu'daki kabristana defnedildi. Mezarnn banda
121

sevenlerinden,

yaknlarndan, talebelerinden oluan bir kalabalk vard.

Stk EVREN: a.g.m., 58. Ali hsan BALIN: a.g.m., 50. 119 Mehmet SILAY:Bir Nurettin Topu Vard a.g.e., 29. 120 Mustafa KUTLU: a.g.m., 120. 121 Mustafa KUTLU: a.g.m., 120.
118

117

39

Nurettin Topu'nun lmyle milliyetiler byk bir mridini, Trk milleti de bir yirminci yzyl velisini kaybetti"122 Milletine borlu olarak hayatn bitirenlerin ramna o alacakl gitti. Ama Topu, katiyen bu zihniyette bir adam deildi. Hayat boyunca hibir hizmetini ve vazifesini bu manada dnmemiti.123 Nurettin Topu, rencilerine hep u sz sylemiti: Byk ruhlar kl gibidirler. Onlar yaarken, bu kl kndadr. lnce knndan syrlr, ruhlardaki cihad onlar yaparlar.124

1.2- F K R DNYASINDA ETK L OLAN K LER

Buz dalar ne kadar heybetli grnse de bunun suda kalan ksmn grmeden bir deerlendirmede bulunmak daima aldatc olur. Fikirleriyle, durularyla, tavrlaryla ve yaptklar ilerle heybetli duran insanlar da byledir. Onlarn ardndaki gleri zmeden o kii ve dncesi hakknda gr bildirmek tek bana salkl netice vermeyebilir. yleyse byk insanlar aratrrken onlar hakknda net bilgiye ulamak iin onlarn ardndaki insanlarn kimler olduunu, niteliklerini ve ne derecede etkide bulunduunu da ortaya koymak gerekir. Nurettin Topu gibi nemli bir dnrn ardndaki kiileri ve Topu zerindeki etkilerini de bu balamda deerlendirmek gerekir.

122

Mustafa KK:lmnn On Beinci Ylnda Nurettin Topuyu Hatrlarken, Milli Kltr,s.14, (Temmuz,1990), 29. 123 Emin IIK: a.g.m., 82. 124 Stk EVREN: a.g.m.,61.

40

1.2.1- Maurice Blondel 1861de domutur. Fransada nemli filozoflar arasnda yer alr. Blondel Katolik bir filozoftur. Sekler felsefecilerden farkl olarak Katolikler, felsefede skolastik retilere ve tabiatyla dine yakn dururlar. Batnn ve dolaysyla dnyann iinde bulunduu inanszlk, maddileme ahlki knt, dinden ve maneviyattan uzaklama buhranna, bir din mensubu olarak zm arayan bu felsefeciler, bilim, felsefe ve dinin uzlaabilecei bir fikriyat oluturma gayreti iindeydiler. Blondel, hareket felsefesi ile bir zm teklifinde bulunmu, bilimin, ahlkn ve metafiziin ortak bir dm noktas olan btncl bir bilim kurmak istemitir.125 Blondelin en mhim eseri, doktora tezi olarak yazd Actiondur [1893]. Ondan sonra 1904de Tarih ve Dogmasn, Hristiyan Felsefesi mecmuasnda birok makalelerini neretti. Nihayet 1932de Katolik felsefesi problemini kard. 1934 ve 1935 senelerinde La Pense adl byk bir eserin birinci ve ikinci ciltlerini neretti. Bu son eserinde Actionu geniletmi ve yeniletirmitir.126 Blondel, Hareket Felsefesinin kurucusudur. Franszlar 1870 harbinden elim bir malubiyetle ktktan sonra Blondelin kurduu hareket felsefesi, insanda balayan hareketin gerek yolu takip edilirse, mutlaka Allaha gtreceini mjdelemiti.127 Blondel tabi kifayetsizlie; insann yalnz kendi kuvvetleriyle zarur gayesine ulamasnn imknsz olduuna kanidir. nsan ne yaparsa onu Allahn ltfu ile yapar. O halde u iki amel vaziyeti birletirmek gerektir: Yapabildiimiz her eyi yapmak, fakat ayn zamanda btn yaptklarmzn ne de olsa kifayetsiz olduuna kani olmak. Bu manada action btn insan olsa gerektir. Fakat nce, onun tamamyla Allah tarafndan istenmi olmas lzmdr. Mutlak olarak imknsz ve mutlak olarak
Ali GNDOAN: Maurice Blondel mad, Felsefe Ansiklopedisi, II, ( stanbul, 2005),731. H.Z.LKEN, Yirminci Asr Filozoflar, ( stanbul, 1936), 74. 127 Nurettin TOPU: Kltr ve Medeniyet ( stanbul, 2004) ,46.
126 125

41

insana zarur. te (surnaturel) mefhumu buradan douyor. nsann actionu insan ayor. Ve aklnn btn cehdi onun muktedir olamadn ve vazgeemediini grmesidir.128 M. Blondele gre bizi imana gtrecek ey Actiondur. Action ideal ile reel, baka bir tabirle Allah ile insan arasnda kprdr. O bize sonsuzluk (namtenahilik) uurunu verir ve bu suretle akln hudutlarn aarz. u halde Action, alelade umum bir faaliyet deil, fakat bize iman veren geni mistik bir hamledir.129 Blondel, Nurettin Topunun tercih ettii doktora hocasdr. Topudaki mistik dnce sistemi Blondelden etkilenmesi neticesinde olumutur. Bu etkilenme dorultusunda Topu, o dnemde etkili bir eser olan isyan ahlak eserini ortaya koymutur. Bu eserde Trke dersi verdii ve Hallac- Mansur hakknda bahseder. Topu Blondelin hareket felsefesini yle zetliyor: Blondel, Nerede yrnrse Allah oradadr; durduumuz yerde o yok olmutur diyor. Btn ruh ve vcuduyla hareket eden insan, Allaha, yani hakikatlerin hepsine ulaacaktr. Yalnz hissetmek, yalnz zek ile lmek, yalnz bedenin ihtiraslar ile kmldanmak Hakka ulatrmaz.130 Topu, hocasnn Pariste kalp eitimine devam etmesi ynndeki srarlarna ramen Trkiyeye dnm ve bu dnceyle yurdundaki hizmetine balamtr. Hareket felsefesinden etkilenen Topu, Trkiyede Hareket Dergisini karm ve bu dergi dnsel etki anlamnda bir aksiyon oluturmutur.
128 129

youn

bilgi

alveriinde

bulunduu

Massignonun

etkisi

grlmektedir hatta Massgnon Topudan Son Hallac- Mansur diye

H.Z.LKEN: a.g.e., 75. H.Z.LKEN: a.g.e., 77. 130 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 90.

42

Topu, Trkiyeye dndnde Blondel ve Massgnon gibi ruhi incelmilii ve mistik yapy sunabilecek birini arar. Bu manada birka kiiyle tanr fakat aradn bulamaz. Bu araytan bunalan Topu, arkadana i skntsn: Hocada papaz da adam aldatyor diyerek da vurur. Aramalar netice verir ve gnln balayabilecei, dncelerini aabilecei ve zihnini kurcalayan sorularna cevap bulabilecei birini bulur. Bu kii Zeyrek ivicizade imam Abdlaziz Bekkinedir.

1.2.2- Abdlaziz Bekkine 1895'te stanbul'da dodu. Ailesi Karahanllar'dan da nce ilk Mslman Trk devletini kuran til-Volga Bulgar Trklerinin nl bakenti Kazan'dan stanbul'a gmtr.131 lk tahsilini stanbul'da grdkten sonra 1910'da ailesi tekrar Kazan'a yerleti. 1917'de Rus htillinin vuku bulmas ve babasnn lm nedeniyle Buhara'ya g etti. Kazan'da olduu gibi Buhara'da da ilim tahsilini srdrd. 1920'li yllarda tekrar stanbul'a geldi ve burada Bayezid Medresesine girdi. Abdlaziz Bekkine'nin tasavvufa kesin olarak ynelmesi Bayezid Medresesindeki rencilik yllarna rastlar. Snf arkadalarndan ve yine son dnem suflerinden Mehmet Zahid Kotku [1897 1980] vastasyla Nakibendliin Gmhanev kolu eyhlerinden Tekirdal Mustafa Feyzi Efendi [18511926] ile tant. Bu zatn gzetiminde srdrd tamamlad.
132

tasavvuf

eitimini

27

yandayken

irat

icazeti

alarak

Bunun yannda Abdlaziz Bekine, Hilmi Ziya lken ile

akrabayd, teyze ocukluuna varan bir akrabalklar vard.133 mamlkta ilk hizmeti Aksarayda bir camide olmutur. Bundan sonra sras ile Yazc Baba, Kefeli ve Zeyrek ivicizade mm Glsm Camiinde
131 132

Ahmet ERSOY: Abdlaziz Bekine Hazretleri ( zmir, 1992),24. Ahmet ERSOY:a.g.e., 5 133 Ahmet ERSOY:a.g.e., III.

43

mam-Hatiplik hizmetinde bulunmutur. Zeyrekteki bu hizmeti 13 sene kadar srmtr.134 Sade, gl, anlalr ve hikmet ykl bir ifade tarzna sahipti. Bu yn, dneminin entelektelleri, niversite mensuplar ve genlerle kolay iletiim kurmasn salad.135niversite talebesi genlere, evinde hizmetten zevk duymu, onlara himmetini esirgememitir.136 Bir gn Abdlaziz Bekinenin byk bir i skntsyla hayfland rencileri tarafndan yle aktarlr: Bir defasnda, sohbet srasnda, sz dnd dolat gen nesle, niversite talebelerine geldi. Onlarn irat edilmesinin ehemmiyetinden, oraya atlacak tohumun verimliliinden bahsetti. Bir ara Hoca dald gitti ve sakaln avucunun iine alp ekerek ah bu sakalm, aah!.. dedi. Ben u devirde yaadma ve bu makam igal ettiime gre, onlarn arasna girmeli idim. Onlar irat etmeli, phe ve dallet bataklndan kurtarmal idim. Yazk, yazk ki bu sakalla onlarn arasna giremem. Girebilsem dahi szm tesirini kaybeder. Yazk ki bencillik ettim. ahsma ait sevap kazanmak iin snnete uydum. H ki snnete uymaktan dolay mteessir deilim, tvbe... Lkin bunun sevab bana aittir sadece. Yazk ki ahs bir sevap iin umumu irat etme, cemiyetin en mhim kesimini, yarnn yaptalarn, istikbalin mritlerini, bu an iin bulunduklar ve itildikleri bataklktan kurtarma imknn kaybettim. Yazk ki balang hatas yaptm, fzeyi yanl yerden ateledim. Neyleyim ki artk snnet terk edilemez, bu kelle gider, bu sakal kesilemez. diye ac ac hayflanmt. Hoca bunlar anlattktan sonra bize dnm ve Biz, bakalar saplandklar bataklktan kurtulsunlar, byk gnahlar ilemesinler diye ahs sevap
134 135

.DOAN ve M.Cevat AK T: Ramuzel Ehadis ( stanbul, 1982),15. Ahmet ERSOY:a.g.e., 6. 136 Ahmet ERSOY:a.g.e., 7.

44

kazanmaktan rahata vazgeebilmeli, hatt gerekirse yine ahsmza ait olmak zere kk gnahlar ilemekten dahi ekinmemeliyiz. Bakalarna da cennet yolunu aabilmek iin cehennemde biraz yanmay bile gze almalyz. diye nasihat etmiti.137 Sohbetlerinde ortaya bir soru koyar ve herkesin grn belirtmesini ister; en son kendisi konuur. Bu tarz bir sohbetin ilgi uyankl salad bir gerektir. lk haccna giderken hudut kylerini yaya gemek ve kylerde gecelemek durumunda kalr. Gece kald kylerde, akamki sohbete doyamam birok kii, sabah kendisi ayrlrlarken keke sizi hi tanmasaydk Hocam demilerdi. Konumas ksa, manal ve veciz olurdu. sterse bir mevzuyu, zamann en kltrl ve mnevver saylan be kiinin yannda yle konuurdu ki, anlattklarn ilerinden yalnz birinin anlayaca ekilde syler, dier drd ise konuulanlardan bir ey anlamazd. Sonra ayn mevzuyu bu defa yle anlatrd ki bu sefer sadece dier birisi anlar geri kalan drd anlamazd. Birisiyle konuurken bir talebesi o kadar dikkatle dinlediim ve de Trke konutuklar halde, hangi konuda konutuklarn bile anlayamadm. demitir.138 Sohbetlerinin doyulmazl da bir derecede kendisinin bu hitabet tarzlarndan gelmektedir denilebilir. nsan her saat kendisi ile beraber bulunsa gene de ona ve sohbetlerine doyamaz ve ayrldktan sonra da bir an nce yanlarna dnmek iin can atard. Sohbetler genellikle sualli cevapl ve ilgi ekici olur ve katlan insan oradan maddi ve manevi byk bir zevk alrd. Bu hususta tahsilli, tahsilsiz, zengin, fakir, yal, gen fark etmezdi.139 Deha mertebesinde bir zekya sahiptir. Hangi meslekten, tahsil ve kademeden olursa olsun, onunla konuup sohbetinde bulunan herkes, zek ve ilmine hayran kalr ve o zamana kadar byle bir kimseye rastlamadklarn
137 138

A.Nuri YKSEL: a.g.m.,74. .DOAN ve M.Cevat AK T: a.g.e., 16. 139 .DOAN ve M.Cevat AK T: a.g.e., 16.

45

kabul ve itiraf ederler.140 Veciz hitabeti, ince sual ve cevaplar bunun ak iaretleridir.141 Cmertlii ise anlatlmakla bitirilemez. O zamanlarn 3040 liralk imamlk maann tamamn, icabnda olduu gibi muhtalara yollar, babasndan kendi hissesine den geliri hemerilerine verir ve gerekirse ihtiyac olan bir kimseye toplu yardmlar yapar142ve geimini de einin yapt rglerden salard. Konukseverlii, 'fakr' ehli oluu ve her dnceden insana ak kapsyla tannrd.143 Sohbetlerinde zaman da mevzu bahis deildi. Genellikle yats

namazndan sonra oturulur ve icabnda sabahlanrd da. Bir kimse dardan sohbet odasnn n yanar grmse, gecenin hangi saatinde olursa olsun ekinmeden kapnn zilini alp ieri girebilirdi.144 Gndz demedi, hidayetine ve doru yola gelmesine vesile olmak iin didindi durdu.145 Nurettin Topuda Hocaya sabaha kadar yaptklar bir sohbet gece demedi, sabahlara kadar oturup, anlatt izah etti, karsndakini ikna edip

neticesinde balanmt ve bu ballk Abdlaziz Bekkinenin vefatna kadar devam etmiti. Bu ballk Topunun dncelerini ve davranlarn tamamen deitirmi ve bu deiiklik Topunun yazlarnda kendisini bulmutur. Abdlaziz Bekkinenin en mehur eseri Nurettin Topudur diyebiliriz. Abdlhakim Arvasi hz. Necip Fazl Ksakrekte nasl bir etki yapmsa; Abdlaziz Bekkinede Nurettin Topuda yle bir etkide bulunmutur. Yedi yl Pariste kalm ve arlkl olarak mistisizm ve felsefe zerine tahsil grm birinin bir mutasavvfa balanmas zor grnyor fakat Topu din-mistisizm ilikisini Mslman bir sufinin ahsnda yakalam,
140 141

.DOAN ve M.Cevat AK T: a.g.e., 16. .DOAN ve M.Cevat AK T: a.g.e., 16. 142 .DOAN ve M.Cevat AK T: a.g.e., 16. 143 Ahmet ERSOY:a.g.e., 7. 144 .DOAN ve M.Cevat AK T: a.g.e., 16. 145 Ahmet ERSOY:a.g.e.,7.

46

dou-bat kltrnden yeni sentezler elde etmi, felsefeyi tasavvufun emrine vermitir. Topu, Abdlaziz Bekine ile aralarndaki ba yle anlatyor: Hocam, beni phe ukurundan alp, iman irtifalarna kard. Geceleri saat bire, ikiye kadar oturur, uykusu gelen, meselesi olmayan veya problemi halledilenler gittikten sonra saatlerce sohbet ederdik. Ben hep sorardm, O hep cevap verirdi. phelerimi datr, istifhamlarm zer, skntlarm giderirdi. u kadar senelik tahsil, bu kadar senelik okuma ve aratrmalarmda, felsefede, ilimde, Avrupada bulamadm O'nda buldum. Bu sohbetlerimiz sonunda kafamda hibir istifham kalmaynca izin alr kalkardm. Tam ayakkabmn birini giyip ikinciye sra gelince kafama yeni bir soru taklrd. Geri dnsem rahatsz ederim diye dnrdm; kalsam o sual kafamdan kncaya kadar bana rahat vermez ve kolay kolay da kmazd. Hocam, eyhim, mridim bu hlimi bilirdi. Beni tebessmle karlar, bin kere de dnp gelsem, sanki yeni oturmuuz gibi sohbete devam eder ve phelerimi yine datr, suallerimi yine cevaplandrr ve beni sknete kavutururdu.146 Abdlaziz Bekkinenin hutbeleri ok orijinaldir. Topu bunlar yazmak ister fakat hoca hutbe esnasnda bir ey yaplmaz diyerek kar kard. Bunun zerine Topu, latife yaparak darda durup, pencereden sizi dinleyip yazsam olur mu? derdi.147 Topu ile hoca arasnda ok yakn bir iliki vardr yle ki Topu, Abdlaziz Bekkinenin vefaatnn yaklat gnlerde bile hocasnn yannda bulunur. Vefatndan gn nce Topuya ltfen bunlara syle, hastaneye gtrp beni yormasnlar, srada merdivenim kald. demitir.148

146 147

A.Nuri YKSEL: a.g.m., 74. Ahmet ERSOY: a.g.e., VI. 148 Ahmet ERSOY: a.g.e, 42.

47

Abdlaziz Bekine 2 Kasm 1952 pazartesi le vakti vefat etti.149 Kabri Edirnekap Sakz Aac ehitliindedir.150 Hocann vefat Nurettin Topuyu derinden sarsar ve hislerini Taral adl kitabnda bulunan Yldrmn huzurunda adl hikyesi ile ortaya koyar. Topu hikyede duyduu derin acy yle dile getirir: Ruhlarmzn nnde yryen o byk varl kaybettim. Aclarm, zamann ve kaderin kollaryla kucaklanmayacak kadar engindi. Onun, bende imdi muamma olan son baknda melek masumluu ile ilhi bir emir birlemi gibiydi. Hicap ile ihtarn bir bakta byle birletiini mrmde grmemitim. Peygamberane sakalnn stnde namtenahiye kolayca dalan mavi gzler de kapandktan sonra sahipsiz kalmtm. Sanki hakikat ve ak leminden atlm da glgeler ve yoksul mcrimler dnyasna snmtm. Bam bir ta ocandan alnm iri bir para gibi gvdemin stne yklenmiti. Ve bir gece karanlnda ben bu mitsiz ba, lzumsuz gvde ile her taraf kapal bir arabann iinde srkleniyordum. erden ve straptan yaplm bunalyor, bir insanln stme Ben ken arl altnda araba bouluyordum. srnyordum,

yryordu. Yolumuz Bursa'ya kacakt. Sabaha kar kat karanlkta arabann dar kapsndan inerek topraa ayak bastm. Arza temas beni rpertti. Topran kf ve nur kokulu havas iinde vcuduma bir rperme geldi. Bana birok melekler dokunuyorlarm gibi rperiyordum. u anda kirli ve yaral derimden soyuluyor da kurtarc Allah eliyle, aradm sevgilinin sanatyla yeniden yaralyormu gibi rperiyordum. rpertici vahye Turdan bir seda geldi; Hra'dan bir nida geldi. Henz karanlkta yatan Bursa'nn minarelerinden birinde
149 150

Ahmet ERSOY: a.g.e, 41. .DOAN ve M.Cevat AK T: a.g.e.,15.

48

sabah ezan okunuyordu. Dirileri kurtarc ller gibi ruhuma sarlan bu mjdeye kretmek iin yeryzne kapanmak ihtiyacn etmek duyuyordum. imkanszd; Sevinten
151

alamaya, sevdadan

secdelere vazgemek

kapanmaya davetli idim. imkanszd.152

Smsk sarldm varl terk

barndm

1.2.3- Dierleri 1.2.3.1- Hseyin Avni Ula Hseyin Avni Topunun aile dostudur. Kk yatan itibaren tand bu kii sk sk Topunun baba evine ziyarete gelirdi. Bu yalarda Topu, Hseyin Avniden etkilenmeye balar ve ahsiyet dokusu onun ahsiyeti dorultusunda oluur. Topunun gzn budaktan esirgemeyen tavrnda Hseyin Avniden etkilenmesinin de byk pay vardr. Topu Paristen dnnde Hseyin Avninin kzyla evlenir.153 Genaazde Hseyin Avni 1303 (1887) senesinde Erzurumun Knbet kynde dodu. Babas Musa Beydi. Gen yanda tahsil iin stanbula gelerek Vefa Sultanisinde okudu. Sonra Mekteb-i Hukuku bitirerek avukatla balad. Birinci Cihan harbine itirak ederek Kafkas cephesinde drt sene kald. Hseyin Avni memleketin sefaletlerini ilk defa Anadolu ocuuyla yan yana bulunduu orduda renmiti. Harpten sonra Erzuruma dnd zaman ark vilayetlerinin Ermeni faciasna korkun bir sahne olduunu grd. Erzurumda Maliye Hukuk mavirliine tayin edildikten sonra mebuslua seildi. Erzurumda, stiklal mcadelesinin balangc olan tarih kongreyi birka arkadayla birlikte kurdu. Sonraki toplantlarna
151

Nurettin TOPU: Taral ( stanbul, 2005), 243. Nurettin TOPU: a.g.e., 244. 153 Mustafa KUTLU: a.g.m., 113
152

49

Mustafa Kemal Paann da itirak ettii bu kongre, mill davann esaslarn hazrlamtr. Bu esnada Hseyin Avni Erzurumun kylerini dolaarak halkn perian maneviyatn diriltmeye, stikll akn alamaya alyordu. Bu esnada halkla memurlarn alan arasn dzeltmek iin urayordu.154 Hseyin Avni birinci devre T.B.M.M.'nin Erzurum milletvekilidir.

Erzurum'un bu meden cesaret timsali byk hatibi iin "Birinci Meclis'in zeks Mustafa Kemal ise, ruhu da Hseyin Avni Ula'tr. 155 denilir. Hseyin Avni ylesine bir vatan akna sahiptir ve davasna ylesine sadktr ki; yolundan evirmeye alanlara diyordu.156 kprnn stnde evladmla karm, zerlerine gaz ya dkerek yaksalar yine millet mcadelesinden dnmem

1.2.3.2- Mehmet Akif Ersoy Mehmet Akif 1873 (1290)de stanbulda dodu. ncelikle adet zere emir Buhara mahalle mektebine gitti. Sonra Fatih iptidaisini (ilkokul) daha sonra Fatih Merkez Rtiyesini bitirdi. Bu arada babasndan Arapa dersi ald. Baytar mektebine balad ve birincilikle bitirdi. 1893te baytar mfetti muavini oldu ve ayn zamanda ilk neriyatn da yaynlad. Rumeli, Arnavutluk ve amda bulundu. Bu arada hafzln ve Franszcasn gelitirdi. O gnlerde M. Akifin iirleri dnemin gazete ve dergilerinde yaynlanyordu. 25 yandayken evlendi, alt ocuu dnyaya geldi. Birok resmi vazife de bulunan Akif birok lkede de eitli grevlerde bulunmu ve bir taraftan Sebirread Dergisini karmaktayd. Akif, Cumhuriyetin kuruluunda Anadoluda nemli yer almtr. stiklal Mar onun en nemli eseridir. Youn

Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001),10. Mustafa KK: a.g.m., 30. 156 Nurettin TOPU: Millet Mistikleri, 28.
155

154

50

bir mcadeleyle geen hayatn ardndan Akif 27 Aralk 1936da vefat etmitir.
157

Nurettin Topu, Mehmet Akif hayran idi. Edebiyat retmeni sayesinde Akifi tanm ve Safahat yllarca elinden brakmamtr.158 Topu, Safahat rencilerine Akifin isyan kitab diye tantr ve her gencin bu kitab mutlaka okumasn ve ibret almasn ister.159 Kararll, iman, bklmez bilei ile Nurettin Topunun, Mehmet Akifin halefi olduu sylenebilir.160 Nurettin Topu ile Mehmet Akifin yz yze tantklarna dair bir bilgi yoktur fakat Mehmet Akif Msrda iken mektuplatklar rivayet edilir. Mehmet Akifle Topunun farkl bir ilikisini Mehmet Ula yle ifade eder: Bu byk milli airimizin resmi duvarda asl olarak dururken, sanki merhum Topu, her an onunla bir diyalog kurar gibidir..161 Topudaki Akif sevgisi ylesine youndur ki, 1970te Mehmet Akif adl bir kitap yazmtr. Topu, Mehmet Akifi yle tasvir eder: Vakar dolu bir aln, hay dolu bir ehre; iddet dolu bir bak, iman dolu bir sine162, gerek dindarlk ve insanlk kavramlarn kendinde birletiren byk idealist dnyamz hislerle hurafelerden syrp iradenin hayatna ykseltti. Milliyetilii, ahlk ve fazilet davasna edeeri yapt. nsanlk idealine, slamn ruhundan ayrlmaz, blnmez bir cevher halinde tantt. Btn bykler gibi o da zaman ve asrlar getike daha iyi anlalacaktr.163

M. Akif ERSOY: Safahat, Haz. M.Erturul Dzda ( stanbul, 2006),23-27. Mehmet SILAY: Nurettin Topunun deali, a.g.e.,398. 159 Mehmet SILAY: syan Kitab Safahat, Hece Dergisi, s.109(Ankara, Ocak 2006),470. 160 D.Mehmet DOAN: Nurettin Topu ve Mehmet Akif: ki ahsiyet Tek Karakter, Hece Dergisi, s.109(Ankara, Ocak 2006),215. 161 Mehmet ULA: a.g.m., 91. 162 Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998),18. 163 Nurettin TOPU: a.g.e., 88.
158

157

51

1.2.3.3- Gandi Topu yine Gandideki isyan anlay ve vatan sevgisine hayran kalmtr. Onun ngiliz mahkeme heyetini uzaklardan karlamaya koarak, onlara: Byk Britanya hkmetinin kanunlar rmtr. Ben onlar bir Byk Britanya vatanda sfatyla yok etmeye alyorum ve mrm olduka da alacam. Bu, benim vazifem. Sizin de vazifeniz, ya bana kanunlarmzn emrettii en byk cezay vermek veyahut da istifa edip gitmektir diye yzlerle milyon insann mesuliyetini barna basmas Topuda bu byk insandan ne kadar byk ders almak gerektiini birok yazsnda vurgulamtr.164 Topuya gre Gandi ve Hseyin Avni devlet ve ikbal sandalyelerinde lmeyen kahramanlardr. mrlerini, bandan sonuna kadar ile ekmekle geirmi millet bykleridir.

1.2.3.4- Fatih Sultan Mehmet Nurettin Topu ile Fatihin grmesi ve tanmas kronolojik olarak imknszdr. Fakat Topuda a ap kapatan o byk sultana kar yle bir muhabbet vardr ki yazlarnda onun gzel ynlerini btn ayrntsyla dolu dolu aktarmaktadr. Byk Fetih adl kitab da bu amaca yneliktir. Fatih'in muhteem ahsiyeti, Ondaki engin zek ile birleen kalbin harikasdr. lim ancak kalbin gsterdii yolda muktedir olursa byk devlet gerekleir.165 Fatih'in milliyetilii cepheli bir byk abidedir; onun dahi ahsiyeti ynde hareketinin eseridir: Devlet adam olarak, ilim adam

164 165

Nurettin TOPU: Ahlk Nizam, ( stanbul, 1999),23. Nurettin TOPU: Byk Fetih, ( stanbul, 2003), 94.

52

olarak ve kalp adam olarak.166 Fatih, o byk kuvvetin kaynan slm Peygamberinde buldu. Peygamberin Mekke'yi kllar kana bulatrmadan fethediini rnek ald, tekrarlad.167 Topu, Fatihin stanbulun fethetmesinin baka bir boyutuna da yle dikkat eker: stanbul'un kahraman Fatihi hakknda bugne kadar ok gzel szler sylendi. Hepsinden ziyade Peygamber'in onu vmesi yeterdi. Ancak bu Osmanl padiahnn yapt, yalnz bir ehrin alnmas myd? Biz buna inanmyoruz. Olay bu kadar kltmek istemiyoruz. Bir ehrin alnmasyla tarihte yeni bir devir almaz. Gerekte yaplan, bir ehrin fethiyle beraber ruhlarn fethi, kalplerin fethidir. nsan asrlar inceltiyor, olgunlatryor. Biz, Fatih'in ahsiyetine sinmi asrlar ve onda beliren bir ilh ilham gryoruz. stanbul alnabilir miydi, alnamaz myd? En byk mesele bu deil. Asl mesele, byle bir devlet kurulabilir miydi, kurulamaz myd?168

1.2.3.5- Mevlana Byk mezarlarn stnde byk vatanlar vardr. Byk lleri olmayan milletler ebedi olamazlar.169 Mevlana, bu vatana srekli genlik as veren hayat kaynadr. Bat ile dou anlayn tek potada eritip bunu hogr ikliminde gelecek nesillere sunan ve ayn zamanda, yedi yz yldr bu corafyadaki milyonlarca insann ruhuna ate veren mistik lirizm, Trk romantizmini gnllere nakeden gnller kahramandr.170
166 167

Nurettin TOPU: a.g.e ,87. Nurettin TOPU: a.g.e ,94. 168 Nurettin TOPU: a.g.e, 85. 169 Nurettin TOPU: Mevlana ve Tasavvuf, ( stanbul, 2002),115. 170 Nurettin TOPU: a.g.e.,116.

53

Topu, Mevlanann vahdet-i vucud anlayn, hissederek btn anlay ve grlerine yanstmas ve kendinde yok olup, Allahta var olma Enel Hakk prensibini yaamasndan dolay Ona hayran olmutur.171nk burada sen ben fikri ortadan kalkar ve direk o kalr172 ve vahdet-i vcud yaanan bir hal ilmi olduundan dolay fikirle anlatlmyor.
173

Bunu en iyi

anlatan da hi phesiz Mevlanadr. Bunun yannda Mevlana dinin statik olan kalp tarafn deil, dinamik olan zn tantr. Onda ruhun gayesi olan hrriyet, kalplar krp Allaha gtren en doru yolu kendi iinde bulmaktr. Kaytlardan kurtulan tam manasyla hr adam, Onun arad ideal insandr.174 Hrriyet Allaha ulama yarnda baarya varmaktr ve Allahla birleen ruhun lm yoktur. Zira Allah lmszdr.175 Topunun yazlarnda Mevlanann bu grlerinin yansmasn geni lde bulabiliriz. Ayrca Topu, genlere Mevlanay tantmaya alm, Mevlanasn anlamayan genlikten fayda gelmeyeceini vurgulamtr. Nurettin Topu, yukarda saydmz nemli isimlerin yannda Anadolu dehasn temsil eden, Trk diliyle tasavvufun en temiz ve przsz namelerini syleyen Yunus Emreyi176 nemle yd eder, Onu hak yolunda yryen din velisi177 olarak kabul eder. Onun dncesinde akn kahraman olan Fuzuli178 de nemli bir yer tutar. Topu, dncemizde rnesans aan, hr olmayan dncenin dnce saylmayacan syleyen Descartesi de unutmaz. Her rm zihniyetten, her skolstikten ruhlar kurtaracak olan hrriyet, ak ve ihtirasla kucaklandktan sonra, artk bu gne kadar u veya bu ekilde, din diye

Nurettin TOPU: a.g.e, 116. Nurettin TOPU: a.g.e ,132. 173 Nurettin TOPU: a.g.e ,133. 174 Nurettin TOPU: a.g.e ,113. 175 Nurettin TOPU: a.g.e ,142. 176 Nurettin TOPU: a.g.e.,179. 177 Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 78. 178 Nurettin TOPU: a.g.e.,78.
172

171

54

milliyet ad ile bize inandrlm, doru dnme yollarmz tkandktan sonra bize sunulmu olan hatalardan kurtulma yolarn yine Deskartestan renebileceimizi de179 ifade eder. Burada J. J. Rousseau, Dostoyevski, Victor Hugo da Topunun dnce rgsnde nemlidir.180 Topuya gre asl varln sembol gerekten var olan kuvvettir. nsan asl bu kuvvetin muvakkat kararghdr. Kuvvetse eserde grlr. Beethovenin senfonisinde kuvvet haykrr ve mutlaka almas iin sonsuzdaki dost kapsn sarsan feryatlardr.181 Zolann gzyalar arasnda yaatt dnyas, kuvvet tar. Bunlarda barnan kuvvetlerin hepsi ayn kaynaktan, merhametin dnyalar ve ruhlar yaratc olan kaynandan fkrm insanst kuvvetlerdir.182 Mikelanj btn mrnce sanki ilesini doldurur gibi, varln tketircesine alp meydana getirdii eserle arad dosta varlk vermek isteyen; kendi varln dost varla aktarmak isteyen biridir. Russo, hep sefaletlerle dolu hayatnn btn buhranlar ile isyanlar arasnda bir dost aramt.183 Goethe, Lamartine, Bismark hatta Hitler Topunun hayran olduu insanlar arasndadr.184 Bunun yannda Hallac Mansur, Yavuz Sultan Selim, Yldrm Beyazt, Alparslan gibi bykler Topunun nazarnda nemli ahslardr.

179 180

Nurettin TOPU: Ahlak Nizam, a.g.e.,17. Nurettin TOPU: Var Olmak, a.g.e., 78. 181 Nurettin TOPU: a.g.e., 73. 182 Nurettin TOPU: a.g.e., 65. 183 Nurettin TOPU: a.g.e., 73. 184 Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 17

55

1.3- ESERLER

Nurettin Topu, 1934de doktora tezinin kabl, ardndan 1939 ylnda Hareket Dergisini karmasyla birlikte dncelerini yazl halde neretme imkn bulmu, kalemiyle bu lkede ok eyi deitireceine inanm ve fikri mcadelesini Hareket bata olmak zere birok dergi ve gazetelerde yaynlanan makaleleriyle yapmtr. Aralarnda ders kitab da olmak zere birok kitap yazm ve yaynlamtr. Kitaplarn ve makalelerini blmde derli toplu bir ekilde belirtmeye altk.

1.3.1- Kitaplar 1. Conformisme et Revolte- Esquisse d'une Psychologie de la Croyance (Nurettin Ahmed adyla). Paris, Les Presses Modernes, 1934. 167 s.; Tpkbasm, Ankara Kltr Bakanl Yaynlar. 1990. 192 s. Tercmesi iin bk. syan Ahlk 2. Sosyoloji; Toplumbilim: Sosyoloji adyla stanbul. ler Matbaas. 1948, 140 stanbul, Kutulmu Matbaas. 1952, 144 s.: 1950. 1961. 1963. 1968. 1971. 1973, 1975 basklar da var; 14. bs., stanbul. nklp ve Aka Kitabevi. 1984. Son bask, stanbul, Dergh Yaynlar, 2001. 198 s. 3. Psikoloji; Ruhbilim adyla. stanbul. ler Matbaas. 1949. 174 s. 1954. 1962,1965 basklan da var: 6. bs.1965. Son bask. stanbul. Dergh Yaynlar. 2003. 210 s. 4. nklp- rtica. Komnizme Kar Mcadele Dernei Yaynlar, 1951, 4 s. Komnizme kar mcadele dergisinin 1 Nisan 1951 tarihli 17. saysnda ve Ehl-i snnet; say: 98, Mays 1951: slm dnyas, say: 16, 12 Temmuz 1952'da yaynlanan bu bror-yaz, daha sonra Devlet ve Demokrasi

56

kitabnn 1998de yaplan 2. baskya girmitir, stanbul, Dergh Yaynlar, s. 192197. 5.anakkale, stanbul, Komnizme Kar Mcadele Dernei Yaynlar, 1952, Komnizme kars mcadele dergisinin 1 Nisan 1952 tarihli 33. says ile 22 Nisan 1952 ve 25 Nisan 1952 tarihli Hr adam'da yaynlanan bu bror. 18 Mart 1952 akam Teknik Okul Talebe Birlii tarafndan Eminn Halkevi'nde tertip edilen anakkale Zaferi'ni anma toplantsndaki konumadr. Daha sonra Byk Fetih kitabnn 1998'de yaplan 3. basksna girmitir, stanbul. Dergh Yaynlar, s. 8590. 6. Din ile Kinin Mcadelesi, Ankara. Ar Basmevi. 1952, 4 s. 22 Kasm 1952'de gerekleen Malatya hadisesi zerine Hareket dergisi yaynlar adna yaynlanan bu bror Devlet ve Demokrasi kitabnn 1998'de yaplan 2. basmnn eklerine alnd. stanbul, Dergh Yaynlar, s. 209 214. 7. Felsefe. stanbul. Kutulmu Matbaas, 1952. 89 s.: 1959. 1964. 1968. 1971,1973,1983 basklar da var: 10. bs., stanbul. nklp ve Aka Kitabevi. 1984. Son bask, stanbul, Dergh Yaynlar. 2002. 132 s.

8. Son Hadiseler ve Biz, stanbul. Milliyetiler Dernei Neriyat, 9 Ocak 1953, 4 s.; DD/2. 9. Mantk, stanbul, 1952; stanbul. Kutulmu Matbaas. 1955. 79 s.: 1962. 1966.1971, 1972, 1973 basklar da var; 8. bs.. stanbul, nklp ve Anka Kitabevi. 1984. Son bask, stanbul, Dergh Yaynlar, 2001. 95 s. 10.Garbn lim Zihniyeti ve Ahlk Gr, stanbul, Milliyetiler Demei. 1955, 23 s.; 2. bs., stanbul, Milliyetiler Dernei, 1959, 24 s.: daha sonra ilk basks 1970'te yaynlanan Kltr ve Medeniyet kitab iinde yer alacaktr.

57

11.Mehmet Akif (18731936) - 20. lm Yldnm (Ali Nihat Tarlan'la birlikte Ayn yl Milliyetiler Dernei'nde yaplan anma toplantlarnn kitaplam hali), stanbul. Milliyetiler Dernei, 1957. 40 s.; ilaveli 2. bs. stanbul. Milliyetiler Dernei, 1961. 104 s. Bu baskya Nihat Sami Banarl, Ferruh Bozbeyli, Uur Kkden ve Peyami Safa'nn yazlar da eklenmitir ( kinci basksnn 50 sayfas N. Topu'ya aittir ve bu ksm daha sonra Mart 1970'de mstakil kitap olarak baslacak olan Mehmet Akif in ilk halini tekil etmektedir). 12.ehit, stanbul, Milliyetiler Dernei. 1959, 15 s. Brorn 1632.

sayfalar Milliyetiler Dernei'nin faaliyetlerinin dkmdr (Kore ehitleri iin kaleme alnan bu bror metni nce Komnizme Kar Mcadele dergisinin 11, 12. 13 saylarnda Ocak-ubat 1951 aylarnda yaynland, daha sonra 2. basksndan itibaren Yarnki Trkiye kitabna girdi). 13.Taral (hikyeler). stanbul, Kutulmu Matbaas. 1959, 262 s.; ilaveli 2.bs, stanbul. Dergh Yaynlar, 1998. 306 s. 14.Trkiye'nin Maarif Davas, stanbul. Milliyetiler Dernei Neriyat, 1960, 80 s.: ilaveli 2. bs.. stanbul. Hareket Yaynlar. 1970. 141 s.; ilaveli 3. bs.. stanbul, Dergh Yaynlar. 1997. 187 s.

15.Komnizm Karsnda Yeni Nizam. stanbul. Milliyetiler Dernei Neriyat 1960. 83 s. 18 yazdan oluan eser. 2. basks 1970'te yaplan Ahlk Nizam'na dhil olacaktr. 16.Ahlk Nizam, stanbul, Milliyetiler Dernei. 1961. 112 s.: ilaveli 2. stanbul. Hareket Yaynlar. 1970, 226 s.; ilaveli 3. bs., stanbul. Dergh Yaynlar, 1997. 304 s. 17.Yarnki Trkiye. stanbul. Yamur Yaynlar. 1961. 230 s.; ilaveli 2. bs.

58

stanbul. Yamur Yaynlar. 1972. 352 s.: yeniden dzenlenmi 3. bs., stanbul, Dergh Yaynlar. 1978, 256 s.: ilaveli 4. bs.. stanbul. Dergh Yaynlar, 1997. 325 s. 18.Byk Fetih. stanbul, Milliyetiler Dernei Neriyat, 1962, 59 s.; ilaveli 2. bs.. stanbul. Hareket Yaynlar. 1968. 74 s.: ilaveli 3. bs.. stanbul, Dergh Yaynlar. 1998. 95 s. 19.Var Olmak. stanbul, Yamur Yaynlar. 1965. 94 s.: ilaveli 2. bs.. stanbul, Dergh Yaynlar. 1997. 134 s. 20.Varolu Felsefesi-Egzistansiyalizm, P. Foulquie'den derleyen: Nurettin Topu. stanbul. Hareket Yaynlar, 1967. 35 s.; 2. bs.. stanbul, Hareket Yaynlar.1973 (Bu makalesiyle birlikte yaynlanmtr). 21.Bergson, stanbul, Hareket Yaynlar, 1968. 116 s.: 2. bs., stanbul. Dergah Yaynlar. 1998. 136 s. 22. radenin Davas. stanbul. Hareket Yaynlar. 1968. 78 s.; ilaveli 2. stanbul. Hareket Yaynlar. 1974. 85 s.: ilaveli 3. bs. Devlet ve Demokrasi ile birlikte, stanbul. Dergh Yaynlar. 1998. s. 11109. 23. slm ve nsan. stanbul, Hareket Yaynlar. 1969, 73 s.; ilaveli 2. bs. kitapk son dzenlemede felsefesi-Hareket "Hareket Felsefesi" adyla Varolu Felsefesi

stanbul. Hareket Yaynlar. 1974, 92 s.; ilaveli 3. bs., Mevlna ve Tasavvufla birlikte, stanbul. Dergh Yaynlar. 1998. s. 11109 24.Devlet ve Demokrasi. stanbul, Hareket Yaynlar. 1969. 74 s.; ilaveli 2.bs. radenin Davas ile birlikte. stanbul. Dergh Yaynlar. 1998, s. 111206. 25.Kltr ve Medeniyet. stanbul. Hareket Yaynlar. 1970. 99 s.: ilaveli

59

2. bs., stanbul. Dergh Yaynlar. 1998. 202 s. 26.Mehmet Akif, stanbul. Hareket Yaynlar. 1970. 176 s.; Geniletilmi 2.bs., stanbul. Dergh Yaynlar. 1998. 95 s. 27.Mevlna ve Tasavvuf, stanbul. Hareket Yaynlar. 1974. 61 s.; ilaveli 2. bs., slm ve nsan'la birlikte, stanbul, Dergh Yaynlar. 1998. s. 111171 28.Ahlk, Orta 3. Emin Ik'la beraber, stanbul, Fatih Yaynlar. 1975, 112 s. 29.Ahlk, Lise 1. stanbul. nklap ve Aka Kitabevi, 1976, 79 s.; Lise 2. stanbul inklap ve Aka Kitabevi, 1976. 79 s.: kisi bir arada, stanbul, Dergh Yaynlar. 2005. 30.Milliyetiliin Esaslar, stanbul, Dergh Yaynlar. 1978. 279 s. (N. Topu'nun vefatndan sonra makalelerini yeni bir sistematie gre yaynlama dncesiyle ortaya km eserlerden biridir). 31.Din Psikolojisi Bahisleri, Haz. A. Vahit mamolu. Erzurum. 1995, 37 s. ( sim mecmuasnda yaynlanan din psikolojisiyle ilgili makalelerin toplu neri. Bu makaleler Dergh Yaynlar nerinde slm ve nsan - Mevlna ve Tasavvuf kitabna ek olarak alnmtr). 32. syan Ahlk (Nurettin Topu'nun doktora tezi Conformisme et Revolte'un tercmesi), ev: Mustafa Kk-Musa Doan, stanbul, Dergh Yaynlar, 1995, 228 s. (Nurettin Topu'nun kendi tercmesi bulunduktan sonra bu tercme yeniden gzden geirilmi ve 2. baskdan itibaren byle baslmtr). 33.Varolu Felsefesi-Hareket Felsefesi, stanbul. Dergh Yaynlar, 1999. 57 s.

60

34.Reha (roman), stanbul, Dergh Yaynlar. 1999. 152 s. 35.Millet Mistikleri. stanbul, Dergh Yaynlar. 2001, 111 s. 36.Amerikan Mektuplar-Dnen Adam Aramzda, stanbul. Dergh Yaynlar, 2004, 94 s.

1.3.2- Makaleleri Nurettin Topu zmire srgn edildii yllarda Hareket Dergisini karmaya balam ve bundan sonra Topunun aktif yaz hayat da balamtr. Hareket Dergisi zaman zaman kapatlm, yayn durdurulmutur. Bu yllarda Topunun yazlar inktaya uram, bu dnemlerde Topu yaz yazmamtr. Topu sadece Hareket Dergisinde deil daha nce de saydmz birok dergi ve gazetelerde de yaz yazmtr. Topunun hayat boyunca yaynlad makalelerinden tespit edebildiklerimiz unlardr.*185 "Rnesans hareketleri", Hareket, I/1, ubat 1939; Yarnki Trkiye. "Hareket felsefesi", Hareket, I/l. ubat 1939; Var olu Felsefesi. "Asrmzn hareket adamlar", Hareket, 1/2, Mart 1939; Yarnki Trkiye. "Vatanda ahlk", Hareket, 1/2, Mart 1939; Serdengeti, Say: 1920, EkimKasm 1952; "Hareket ahlk" balyla, Yarnki Trkiye. " timai snflar", Hareket, 1/2, Mart 1939 ve 1/3, Nisan 1939; Yarnki Trkiye; Milliyetiliimizin Esaslar. "Siyaset ve mesuliyet; Vazife adam - Kalb adam", Hareket. 1/3, Nisan 1939; Yarnki Trkiye. "Bizde milliyet hareketleri", Hareket, 1/3, Nisan 1939; Yarnki Trkiye; Milliyetiliimizin Esaslar.
*

Buradaki bilgiler Trkiye Makaleler Bibliyografyas ve Nurettin Topunun dergi, gazete ve kitaplarnda yer alan makalelerinden bunun yannda Dergh Yaynlarnn arivinden faydalanlarak derlenmitir.

61

"Namus", Hareket, 1/3, Nisan 1939; Var Olmak. "ehirler", Hareket, 1/3, Nisan 1939; Yarnki Trkiye. "Zorba - esir medeniyetleri", Hareket, 1/4, Mays 1939: Yarnki Trkiye; Milliyetiliimizin Esaslar. "algclar" (hikye-deneme). Hareket, 1/4, Mays 1939; Taral. "Benliimiz". Hareke:, 1/4. Mays 1939: Yarnki Trkiye. "Bir izah". Hareket. 1/4, Mays 1939 ("Hareket" imzasyla). "Mabet ve tabiat". Hareket, 1/5, Haziran 1939: radenin Davas. "Neslimizin tarihi", Hareket. 1/6. Ekim 1939; radenin Davas. "Yemin ve ahit". Hareket. 1/6, Ekim 1939; Yarnki Trkiye. "Kular" (iir). Hareket, 1/7', Ekim 1939 "Muallim". Hareket, 1/6, Ekim 1939. Trkiyenin maarif davas. " ki mezar". Hareket, 1/7. Kasm 1939; Yarnki Trkiye "Sanatkr". Hareket. 1/17, Kasm 1939: Var Olmak. "Hakikat dini", Hareket. 1/8. Aralk 1942: radenin Davas. "Avrupa", Hareket. 1/9, ubat 1943; Trk ruhu, say: 9. 30 Mays 1958; Yarnki Trkiye; Milliyetiliimizin Esaslar. "Mehmet Akif. Hareket, 1/9. ubat 1943. "Okulda ahlk". Hareket, 1/10. Mart 1943; Trkiyenin Maarif Davas. "Hakikat dman felsefe: Pozitivizm - Pragmatizm - Sosyolojizm", Hareket 1/11. Nisan 1943 "Hakikat dman felsefe" Trk ruhu, say: 3,18 Nisan "Pozitivizm, Pragmatizm ve Sosyolojizm", Trk ruhu, say: 4, 25 Nisan 1958; Yarnki Trkiye. "Orta retim", Hareket, 1/11, Nisan 1943; Komnizme kar mcadele, say; 15 Mart 1952 (ksmen); Trkiyenin Maarif Davas "Millet ve milliyet", Hareket, 1/12, Mays 1943; Tanrda, say: 1, 5 Kasm 1950 Trk ruhu, say: 11, 13 Haziran 1958; Yarnki Trkiye. "Lise dersleri", Hareket, 1/12, Mays 1943 Trkiyenin Maarif Davas. ''Ahlk nizam" Hareket, II/1,Mart 1947; Son havadis, 6 Nisan 1961: Ahlak Nizam;Yarnki Trkiye. '' radenin dvas". Hareket, II/2, Nisan 1947: radenin Davas.

62

"Roden'in sanat". Hareket, II / 3, Mays 1947. ' nsanda irade". Hareket, 11/4. Haziran 1947; radenin Davas. ''Mukaddes kurbanlar". Hareket, II/6, Austos 1947: Yarnki Trkiye. '' lh resmigeit", Hareket, II/9, Kasm 1947. 'Mehmet Akif, Hareket, 11/10. Aralk 1947. "Amerikan mektuplar", Hareket, II/11. Ocak 1948. II/12. ubat 1948; Amerikan Mektuplar. "Trkiye'de komnistlik", Bizim Trkiye, say: 1. 3 Mart 1948; Ahlak Nizam. " ki sanat iki ahlk". Bizim Trkiye, say: 7, 3 Mart 1948; Asrn dini Mslmanlk 1/12-13. Nisan-Mays 1962: radenin Davas. " kanl parti", Bizim Trkiye, say: 2.10 Mart 1948; Yarnki Trkiye. "Hseyin Avni ve Trk demokrasisi" Bizim Trkiye, say: 4. 24 Mart 1948: Muammer elik (haz.). Hseyin Avni Ula; Millet Mistikleri. "Hseyin Avni" Hareket, II/13, Mart 1948 ve II/14, Nisan 1948; Muammer elik (haz.), Hseyin Avni Ula, stanbul 1996; Millet Mistikleri. "Dman piyesi hakknda Ahlk doenti N.Topu'nun fikirleri". Tasvir. 13 Nisan 1948. "Siyas partiler-I", Bizim Trkiye, say: 6, 17 Nisan 1948; Devlet Ve Demokrasi "Millette irade", Hareket, II/15. Mays 1948; radenin Davas. 'Millet ruhu ve mill mukaddesat", Hareket. II/16,,Haziran 1948; Yarnki Trkiye; Milliyetiliimizin Esaslar. 'Millette irade sefaletleri". Hareket, II/17. Temmuz 1948: radenin Davas. "Millette izzetinefs ve siyaset". Hareket, II/18. Austos 1948; radenin Davas. "Devlette irade". Hareket II/21, Kasm 1948; radenin Davas. "Devlette hkimiyet ve mesuliyet iradesi". Hareket. II/22, Aralk 1948: radenin Davas. ''Hkimiyet ve demokrasi", Hareket, II/23. Ocak 1949; radenin Davas. "Hseyin Avni'siz bir yl" Hareket, II/24. Ocak 1949; Muammer elik (haz.), Hseyin Avni Ula; Millet Mistikleri. "Sanatta irade" Hareket. II/25. Mart 1949; iradenin davas. "Dinde irade". Hareket. II/26. Nisan 1949; radenin Davas.

63

"Terbiyede serbestlik ve disiplin" (rapor), Bilgi, III/25. 1 Mays 1949. " syan ahlk". Hareket. II1/21. Mays 1949; Serdengeti, say: 6. Mays 1949; radenin Davas. "[Eitime dair] Nurettin Topuolu'nun dnceleri". Tasvir, 21 Temmuz 1949 "Lise programlan". Yeni bilgi, III/28. 1 Austos 1949. "Salahaddin Kseolu" Byk Dou, say: 2. 21 Ekim 1949; Volkan, say:11, 27 Ekim 1951; Millet Mistikleri. "Komnizmin mesuliyeti", Bizim Trkiye, say: 6, 15 Mays 1950; Ahlak Nizam. "Millet ve komnizm". Komnizme kar mcadele, say: 1. 1 Austos 1950; Yeni istikll. 7 Haziran 1961; Komnizme Kar Yeni Nizam; "Komnizm ve millet" balyla, Ahlak Nizam. "Komnizmin kaynaklar", Komnizme kar mcadele, say: 2, Austos 1950; Ahlak Nizam. "Din ve komnizm", Komnizme kar mcadele, say: 3, 30 Austos 1950: Ahlak Nizam ("Komnizm ve millet" yazsnn iinde). " nsan ve i gzlemi", Bizim Trkiye, say: 8. 15 Eyll 1950: slam Ve nsan. "Komnizm karsnda niversitenin rol", Komnizme kar mcadele, say: 4, 1: Eyll 1950 ve "Komnizm karsnda niversitemiz", say: 5, 1 Ekim 1950; Ahlak Nizam. "niversitenin mesuliyeti". Komnizme kar mcadele, say: 6, 15 Ekim 1950 ve "niversite meselesi", say: 7, 1 Kasm 1950; "niversitenin mesuliyeti" balyla, Kltr Ve Medeniyet. "Millet ve milliyet". Tanrda, say: 1. 5 Kasm 1950; Trk ruhu, say: II, 13 Haziran 1958; Yarnki Trkiye. "Adam olmak, paa olmak", Bizim Trkiye, say: 10, 15 Kasm 1950; Kltr Ve Medeniyet. "Sosyalizm ve ekilleri", Komnizme kar mcadele, say: 8, 15 Kasm 1950; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. "Komnizm", Komnizme kar mcadele, say: 9. 1 Aralk 1950; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam 15

64

"Komnizm ve ideal", Komnizme kar mcadele, say: 10, 15 Aralk 1950; Yeni istikll, 10 Mays 1961; Kylnn sesi, VII/62. Temmuz 1971; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. "ehit", Komnizme kar mcadele, say: II, 1 Ocak 1951; say: 12, 15 Ocak 1951: say: 13, 1 ubat 1951: Yarnki Trkiye/2, 4. "Komnizm ve irade". Komnizme kar mcadele, say: II. 10 Ocak 1951:Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. "Diyalektik materyalizm". Komnizme kar mcadele, say: 12, 15 Ocak 1951; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. "Komnizmin tatbikat - Boleviklik". Komnizme kar mcadele, say: 13, 1 ubat 1951: "Komnizmin tatbikat" balyla. Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. " nsan", Bizim Trkiye, say: 12. 15 ubat 1951: radenin Davas. "Komnizm ve tarih maddecilik". Komnizme kar mcadele, say: 14, 15 ubat 1951: Hrsz (Erzurum). 5 Mart 1959. "Komnizmin dnyas". Komnizme kar mcadele, say: 15. 1 Mart 1951; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. "Komnizmin akbeti". Komnizme kar mcadele, say: 16. 15 Mart 1951; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. " nklp - irtica", Komnizme kar mcadele, say: 17, 1 Nisan 1951; slm dnyas, say: 16. 12 Temmuz 1952; Hrsz (Erzurum). 31 Mart, 1 ve 2 Nisan 1959; Devlet Ve Demokrasi. "Komnizm karsnda yeni bir Nizam ideali", Komnizme kar mcadele, say: 18, 15 Nisan 1951: Yeni istikll. 3 Mays 1961; AHLAK N ZAMI/1, 3. " nklp - irtica". Ehl-i snnet; say: 98, Mays 1951; Devlet Ve Demokrasi "Anarizme kar ahlk nizm", Komnizme kar mcadele, say: 19, 1 Mays 1951: Yeni istikll. 6 Aralk 1962; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam; Yarnki Trkiye. "Maddeyi idare eden ruh", Komnizme kar mcadele, say: 20, 15 Mays 1951; Yeni istikll, 1 ubat 1961 ve 19 Nisan 1961; Seblrread. XIII/320, Nisan 1961; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam.

65

"Devlet ve ahsiyet", Komnizme kar mcadele, say: 21, 1 Haziran 1951; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. "Ahlk davamz", Komnizme kar mcadele, say: 21, 1 Haziran 1951; Ahlak Nizam. "Anarist ve hareket adam", Sava, say: 4, 8 Haziran 1951; Hareket. III/33, Eyll 1968; Kltr Ve Medeniyet; Yarnki Trkiye. "Eitlik davas", Komnizme kar mcadele, say: 22, 15 Haziran 1951; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. "' stismar kaldran adalet". Komnizme kar mcadele, say: 23, 15 Temmuz" 1951; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam; Milliyetiliimizin Esaslar. "Aradmz nizam", Komnizme kar mcadele, say: 24, 15 Austos 1951 Komnizme Kar Yeni Nizam: Ahlak Nizam; Milliyetiliimizin Esaslar. "Salhaddin Kseolu", Volkan, say: 11, 27 Ekim 1951; Millet Mistikleri. "Yeni nizamn ana hatlar". Komnizme kar mcadele, say: 27. 1 Ocak 1952; Ahlak Nizam. "Milli eitimde ilkretim". Komnizme kar mcadele, say: 28, 15| Ocak 1952: " lk retim" balyla. Ahlak Nizam; Trkiyenin Maarif Davas. "Komnizme kar dinler birlemeli", Son saat. 17 Ocak 1952. " syan ahlk ve neticeleri". Son saat. 23 Ocak 1952; " syan ahlk" adyla Hareket, IV/47. Kasm 1969 (ksmen); Kltr Ve Medeniyet. "Gazeteler" Komnizme kar mcadele, say: 29, 1 ubat 1952; Ahlak Nizam. "Gazete", Komnizme kar mcadele, say: 30. 15 ubat 1952; Hrsz (Erzurum), 1 ve 2 Mays 1959: "Gazete hasreti" ve "Yine gazete" balklaryla iki yaz halinde. Yeni istikll, 8 ubat 1961 ve 15 ubat 1961; ayrca Yeni istikll. 16 Eyll 1964: Ahlak Nizam/3. "Yine gazete". Komnizme kar mcadele, say: 31,1 Mart 1952; Hrsz (Erzurum). 3 ve 4 Mays 1959; "Yine gazetecilik" balyla. Yeni stikll. 25 Ocak 1963: Ahlak Nizam. "Orta retim", Komnizme kar mcadele say: 32, 15 Mart 1952; Trkiyenin Maarif Davas.

66

"Fatih Sultan Mehmet Han konuuyor", Komnizme kar mcadele, yl: 2, say: 33.1 Nisan 1952: slm dnyas: say: 3. 11 Nisan 1952: "Fatih Sultan Mehmet Han'n hitab" balyla. Serdengeti. say: 15-16. Mays-Haziran 1952; Byk Fetih. "anakkale", Komnizme kar mcadele, say: 33. 1 Nisan 1952. Hr adam 22 Nisan 1952 ve 25 Nisan 1952; Byk Fetih. "Mektep", Komnizme kar mcadele, say: 34, 15 Nisan 1952; slm dnyas, say: 17. 18 Temmuz 1957; Ahlak Nizam. "niversite", Komnizme kar mcadele, say: 35. 1 Mays 1952; Hrsz (Erzurum), 28 Ocak 1959; Ahlak Nizam. "Din hayat", Komnizme kar mcadele, say: 36, 15 Mays 1952 ve say: 37, 1 Haziran 1952; Ahlak Nizam. " nklp-irtica". slm dnyas, say: 16. 12 Temmuz 1952; Komnizme kar mcadele, Say: 17.; Devlet Ve Demokrasi. "Vatanda ahlk", Serdengeti. say: 19-20. Ekim-Kasm 1952: "Hareket ahlk" balyla, Yarnki Trkiye. "Din ile kinin mcadelesi; Devlet Ve Demokrasi. "Mesuliyet hareketi". Hareket. III/l, Aralk 1952 ve Hareket. 1/8, Austos 1966; Yarnki Trkiye. "Taral" (hikye), Hareket. III/l, Aralk 1952; III/2. Ocak 1953; III/3, ubat 1953; Taral "Fikir ve Ruh Terbiyesi Cemiyeti'nin kuruluunu beklerken", Hareket. III/l, Aralk 1952 ("Hareket" imzasyla); Devlet Ve Demokrasi. "ahsiyet", Hareket. III/2, Ocak 1953; Sebilrread, XII/300. Aralk 1959; Trk yurdu. V/4, Nisan 1966 (son 5 paragraf); Yarnki Trkiye; Milliyetiliimizin Esaslar. "Yldrm'n huzurunda" (hikye). Hareket, III/2, Ocak 1953; Tek yol, say: 27, Temmuz 1973: Taral. "Din hayat", Hareket. III/3, ubat 1953; Ahlak Nizam. " nklbmz", Hareket. III/3. ubat 1953; Devlet Ve Demokrasi. "Sanat ve umumi neriyat", Hareket. III/4. Mart 1953; , Yaprak, say: 9, 15 Temmuz 1963; Ahlak Nizam.

67

"Yeryznn yarnki manzaras", Hareket. III/4, Mart 1953: T/2. "Akln saltanat". Hareket. 111/5. Nisan 1953; Sebilrread. XIII/307, Nisan 1960; radenin Davas. "Adalet dvas", Hareket. III/5, Nisan 1953; Ahlak Nizam; Milliyetiliimizin Esaslar. "Mukavele ve mlkiyet". Hareket. III/6. Mays 1953. Ahlak Nizam; Milliyetiliimizin Esaslar. "Tbbiyeli" (hikye). Hareket. IH/6, Mays 1953; III/7, Haziran 1953; Taral. "Gelecein masal 1 - Maher" (hikye), Hareket. 111/6, Mays 1953; Taral. " lerilik-gerilik", Hareket, III/6, Mays 1953; Devlet Ve Demokrasi. "Gelecein masal 2 - Byk mahkeme" (hikye), Hareket, III/7, Haziran 1953; Taral. "Byk atamz Fatih". Hareket. III/7, Haziran 1953; Byk Fetih. "Maa miras ve kazan eitleri". Hareket. III/7. Haziran 1953; Ahlak Nizam; Milliyetiliimizin Esaslar. "Grnmeyen adam" (hikye). 1953: Taral. "Nahiye mdr" (hikye). 1953: Taral. "ehid olu ehid" (hikye), 1953; Taral. "Fatih Sultan Mehmet"; Byk Fetih. "Millet mistii". Sanat-Edebiyat Dergisi, say: 7. Mays; Millet Mistikleri. "Arabolu" (hikye). 1954: Taral. "Fatih'in ahsiyeti". Seblrread, IX/203, Austos 1955; Byk Fetih. "Din ve laiklik". Trk Dncesi. IV/21, 1 Austos 1955 "Din psikolojisi", slm, say: 1-7. Nisan-Kasm 1956: "Din psikolojisi ve mistisizm tasavvuf' balyla, Mevlana Ve Tasavvuf. "Ktk" (hikye). Austos 1956; Taral. "Tereke" (hikye). Austos 1956: Taral. "Ky hocas" (hikye). Austos 1956; Taral. "Maarif dvamz", 13 Mays 1957'de; Byk dou, say: 25-32, 25 Austos-9 Ekim 1959'da tefrika (8 yaz); Trkiyenin Maarif Davas. "Fatih ve biz", 29. 5. 1957'de Milliyetiler Derne'nin Fetih toplantsnda yaplan konuma; Byk Fetih.

68

"Mektep". slm dnyas, say: 17, 18 Temmuz 1957; Ahlak Nizam. "Kayan ky" (hikye). Austos 1957; Taral. "Yitik" (hikye). Ekim 1957; Taral. "Karayaz" (hikye). Ekim 1957: Taral. "Gelecein masal 3 - Ebed hayat" (hikye), Kasm 1957; Taral. "niversitenin mesuliyeti". Fetih, say: 10. 6 Aralk 1957; Kltr Ve Medeniyet. "Mehmet Akifin isyan". Sebilrresad, XI/258. Aralk 1957; Mehmet Akif. "Fikir kuvveti", Trk ruhu, say: l, 15 Aralk 1957;Byk dou,say: 33, 16Ekim 1959; Yeni istikll. 4 Ocak 1961; Kltr Ve Medeniyet. "Dinde reform". Trk dncesi. X/52-l, 1958; 1959; " slmda reform sz konusu olamaz" balyla, Yeni istikll, 11 Ekim 1963: radenin Davas. "Liselerde din dersleri", Sebilrread. XI/264. Mart 1958; Trkiyenin Maarif Davas. "Hakikat dman felsefe". Trk ruhu. say: 3, 18 Nisan 1958 ve "Pozitivizm, Pragmatizm ve Sosyolojizm", Trk ruhu. say: 4, 25 Nisan 1958; Yarnki Trkiye. "Hseyin Avni Ula". Trk ruhu. say: 5, 2 Mays 1958 "Ebed fetih", Gurbet, say: 3. 15 Mays 1965; Byk Fetih. "Avrupa". Trk ruhu. say: 9. 30 Mays 1958 Yarnki Trkiye. "Millet ve milliyet". Trk ruhu. say: 11. 13 Haziran 1958; Yarnki Trkiye. "Deli" (hikye). Austos 1958: Taral. "Mbarek zt" (hikye). Eyll 1958; Taral. "Dam" (hikye). Kasm 1958; Taral. "Hseyin Avni Ula'n ahsiyeti" Birinci Devre Erzurum Milletvekili Hseyin Avni Ula kitab iinde. stanbul 1958; Muammer elik (haz.), Hseyin Avni Ula: Millet Mistikleri. "niversite". Hrsz (Erzurum). 28 Ocak 1959; Ahlak Nizam. "Beklenen nizm". Trk yurdu. 1/1. Mart 1959 Yarnki Trkiye; Kltr Ve Medeniyet. "Komnizm ve tarih maddecilik". Hrsz (Erzurum). 5 Mart 1959.

69

"Memuriyet hayat" (hikye). Byk dou. say: 2. 13 Mart 1959: Taral. "Egzistansiyalizm nedir?". Byk dou. say: 4. 27 Mart 1959. "Varolu felsefesi" balyla. Varolu Felsefesi. " nklap - irtica". Hrsz (Erzurum). 31 Mart. 1 ve 2 Nisan 1959 "Yarnki kuvvet". Trk yurdu. 1/2. Nisan 1959; Yarnki Trkiye. "Son nesil". Trk yurdu. 1/3. Mays 1959; Yarnki Trkiye. "Gazete". Hrsz (Erzurum). 1 ve 2 Mays 1959; Ahlak Nizam. "Yine gazete". Hrsz (Erzurum). 3 ve 4 Mays 1959: Ahlak Nizam. "Mukadderatmzn tohumlar". Trk yurdu. 1/4, Haziran 1959; Yarnki Trkiye. " nklp", Byk dou. say: 19. 10 Temmuz 1959; Kltr Ve Medeniyet. "Yine inklp". Byk dou, say: 20, 17 Temmuz 1959; Kltr Ve Medeniyet. "Vatan haritas", Trk yurdu. 1/6. Austos 1959: Yarnki Trkiye. "Fikir kuvveti". Byk dou. say: 33. 16 Ekim 1959; Yeni istikll. 4 Ocak 1961; Kltr Ve Medeniyet. "niversite". Trk yurdu. 1/9. Aralk 1959; Medeniyet. "ahsiyet", Sebilnead. XII/300. Aralk 1959 Yarnki Trkiye/1, 2, 4; Milliyetiliimizin Esaslar. "nsz", Trkiyenin Maarif Davas'nin nsz; Trkiyenin Maarif Davas. "nsz", Ali hsan Balm'n Sladan Mektuplar kitabna nsz, 1960; "Sladan mektuplar" balyla. Yeil nur. 4 Mart 1960. "Bizde rnesans", Trk yurdu, say: 1/10. Ocak 1960; Hrsz (Erzurum), 35 Austos 1963: "Rnesansn temelleri" yazsnn ilk be paragraf olarak, Yarnki Trkiye. "Mehmed Akif'in byk eseri", Hilal, say: 12, Ocak 1960. "Madd kalknma pln", Trk yurdu. 1/11, ubat 1960; Yarnki Trkiye. Kltr Ve Medeniyet. "Akln saltanat", Sebilrread, XIII/ 307. Nisan 1960 {Hareket, 111/5, Nisan 1953'te yaynlanan yaznn tekrar neri): radenin Davas. Yarnki Trkiye; Kltr Ve

70

"Manev kalknma", Trk yurdu. II/l. Nisan 1960; Hrsz (Erzurum), 5 Eyll 1962; Yarnki Trkiye; Kltr Ve Medeniyet. "Ruh kuvveti". Havadis. 9 Mays 1960 . "Mill kltrmz ve garpllama meselesi". Trk yurdu, 11/3, Haziran 1960; YARINK TRK YE/l, 2, 4:Milliyetiliimizin Esaslar. "Manevi kurtuluun yolu", Havadis, 5 Eyll 1960. "Fikir kuvveti". Yeni istikll, 4 Ocak 1961; Kltr Ve Medeniyet/2. "Var olmak", Dnen adam. l/l, 5 Ocak 1961; Hrsz (Erzurum), 24 ve 25 Austos 1962; Yeni stikll, 14 Ekim 1964; Var Olmak. " nanmak ve sevmek", Dnen adam, 1/2, 12 Ocak 1961; Hrsz (Erzurum). 20 Austos 1962; Var Olmak. "Maddeyi idare eden ruh", Yeni istikll, 1 ubat 1961 ve 19 Nisan 1961: Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. "Dnmek", Dnen adan, 1/5, 3 ubat 1961; Yeni istikll. 26 Austos 1964; Var Olmak. "Gazete hasreti", Yeni istikll. 8 ubat 1961; Ahlak Nizam. "Bilmek". Dnen adam. 1/6. 10 ubat 1961; Var Olmak. "Yine gazete". Yeni istikll, 15 ubat 1961; Ahlak Nizam. "Gerei bilmek". Dnen adam, 1/7. 17 ubat 1961; Var Olmak. "Gnah". Dnen adam. 1/10. 10 Mart 1961; Var Olmak. "Affedili". Dnen adam. 1/11. 17 Mart 1961: Var Olmak. "Maddeyi idare eden ruh". Sebilrread, XIII/320. Nisan 1961: Komnizme Kar Yeni Nizam: Ahlak Nizam. "Ahlk nizam". Son havadis. 6 Nisan 1961: Ahlak Nizam; Yarnki Trkiye. "Benlik". Dnen adam, 1/14. 7 Nisan 1961: Var Olmak. "Kuvvet". Dnen adam. 1/16. 19 Nisan 1961: Var Olmak. "Milli birlik davasnn kahramanlar", Son havadis, 22 Nisan 1961. "Zafer". Dnen adam, 1/17. 26 Nisan 1961: Yeni istikll. 13 Nisan 1966; "Bizim zaferimiz" balyla, Byk gazete, say: 29, 9 Kasm 1976; Var Olmak.

71

"Komnizm karsnda yeni bir nizam ideali". Yeni istikll. 3 Mays 1961;Ahlak Nizam. "Komnizm ve ideal". Yeni istikll, 10 Mays 1961; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam. "nsz". 14 Mays 1961; "Ruh cephesinde Anadolu'nun kurtulu sava" balyla Yeni istikll. 8 Kasm 1961 (ksmen); Yarnki Trkiye. "Hrriyet". Dnen adam. 1/20. 17 Mays 1961; Var Olmak. "ile". Dnen adam. 1/19. 19 Mays 1961; Var Olmak. "Yalan". Dnen adam. 1/21, 24 Mays 1961; daha geni hali, Yeni istikll, 23. Eyll 1961: Var Olmak. "Millet ve komnizm". Yeni istikll. 7 Haziran 1961; Komnizme Kar Yeni Nizam; "Komnizm ve millet" balyla Ahlak Nizam. "Peyami Safa"nn arkasndan kimler ne dediler?". Son havadis. 17 Haziran 1961. "Siyasi terbiye", Son Havadis, 8 Ekim 1961. "Demokrasi ahlk". Son havadis. 10 Ekim 1961. "Ruh cephesinde Anadolu'nun kurtulu sava", Yeni istikll, 8 Kasm 1961 Yarnki Trkiye. "Sanatta ve duyuta kendimize dnmek". Yeni istikll, 18 Kasm 1961. "Genliin buhranlar", Yeni istikll, 24 Kasm 1961. "Milliyet ve mukaddesat dmanlarna ramen mazimizi unutmayacaz", Yeni istikll, 1 Aralk 1961; Fetih, say: 59, 2 Mays 1964: Byk Fetih. "Anadolu Trknn seciyesi", Yeni istikll. 9 Aralk 1961. "Felsefe ve cemiyet"; Yeni istikll, 22 Aralk 1961, 29 Aralk 1961, 5 Ocak 1962, 12 Ocak 1962, 19 Ocak 1962, Yarnki Trkiye. "Celal Hoca- lm ve ahlk ahsiyeti", Yeni istikll. 21 Ocak 1962, 2 ubat 1962, 9 ubat 1962, 16 ubat 1962. " ki dnya dvas", Asrn dini mslmanlk, 1/11, Mart 1962: Hr sz (Erzurum), 29 ve 30 Nisan 1962; Ahlak Nizam. "Vicdan muhakemesi", Yeni istikll, 11 Nisan 1962. "Faciann mesulleri", Yeni istikll, 25 Nisan 1962.

72

" ki sanat iki ahlk", Asrn dini mslmanlk, 1/12-13, Nisan-Mays 1962. "ehit ecdadn tahkire giden kafileye ak mektup". Yeni istikll, 2 Mays 1962. "ahsiyetin ikilemesi", Yeni istikll. 9 Mays 1962. "Mehmet Akif: Hayat-Eserleri". Yeni istikll. 23 Mays 1962. "Sanatta samimiyetsizlik". Yeni istikll. 30 Mays 1962. "Fatih'in byk miras"; Yeni istikll, 6 Haziran 1962, 13 Haziran 1962, 20 Haziran 1962, 27 Haziran 1962 (4 yaz); "Fatih'in devleti" balyla, Hareket, 1/6, Mays 1966 (ksmen); Byk Fetih. "Eichmann'n idam", Yeni istikll, 13 Haziran 1962. "Komnizme kar Hristiyan alemiyle elele vermeliyiz". ule, say: 2, Haziran 1962; Ahlak Nizam. "Mehmet kif-Hayat ve eserleri", Sebilrresad. XIX/337, Haziran 1962. "Paskal alyor", ule, say: 3, Austos 1962. " nanmak ve sevmek", Hrsz (Erzurum), 20 Austos 1962; Var Olmak. "Var olmak", Hrsz (Erzurum). 24 ve 25 Austos 1962; Var Olmak. "Manev kalknma", Hrsz (Erzurum), 5 Eyll 1962; Yarnki Trkiye; Kltr Ve Medeniyet. "Gm tl". Yeni istikll, 12 Eyll 1962, "ocuklar'". ule, say: 4, Ekim 1962; Var Olmak. "Izdrabn Allah'a yolu". Yeni istikll. 30 Ekim 1962. "Gzyalar", Yeni istikll, 24 Ekim 1962: Var Olmak. "Milliyetiliimizin esaslar". Yeni istikll. 7 Kasm 1962. 14 Kasm 1962. 21 Kasm 1962. 28 Kasm 1962; Hareket. VII/73. Ocak 1972: Yarnki Trkiye; Milliyetiliimizin Esaslar. "Yunus Emre". Yeni stanbul. 20 Kasm 1962; Mevlana Ve Tasavvuf. "Kendim yaptm", ule, say: 5. Aralk 1962; Var Olmak. "Anarizme kar ahlk nizm". Yeni istikll, 6 Aralk 1962; Komnizme Kar Yeni Nizam; Ahlak Nizam; radenin Davas. "Milliyeti sosyalizm". Yeni istikll. 12 Aralk 1962. "Ruhu sosyalizm". Yeni istikll. 19 Aralk 1962.

73

"Milliyetiliimizin karsnda komnizm". Yeni istikll. 26 Aralk 1962; Ahlak Nizam. "Mevlna Celleddin-i Rum". Yeni stanbul, 30 Aralk 1962. 5 Ocak 1963. 8 Ocak 1963 ("Mevlna" bal ile): ar, say: 61, ubat 1963: Tohum. 1/4, Ocak 1964 (ksmen); Mevlana Ve Tasavvuf. "Hrriyet kahraman Mehmet Akif. Yeni stiklal 2 Ocak 1963. 9 Ocak 1963, 16 Ocak 1963; 'Hrriyet anlay" balyla Mehmet Akif. "Yine gazetecilik". Yeni stikll, 25 Ocak 1963; Ahlak Nizam. "Cemiyeti youracak ruh", ule, say: 6, ubat 1963; Yeni istikll, 20 ubat 1962; Var Olmak. "Mevlna". ar, say: 61, ubat 1963; Mevlana Ve Tasavvuf. "Hz. Peygamber'in savalar" (Muhammed Hamidullah'n kitab zerine). Yeni istikll. 18 Mart 1963. "Hrmet", Hrsz (Erzurum). 23 Mart 1963. "Hakikate giden yol", ule, say: 7, Nisan 1963; Var Olmak. "Dncenin derinlikleri", ule, say: 8, Temmuz 1963; Var Olmak. "Rahmet kaps", ule. say: 8, Temmuz 1963. Var Olmak. "Neslimizin tisi", Yeni istikll, 10 Temmuz 1963; Yarnki Trkiye. "Gzel sanatlarmza toplu bir bak", Yaprak, say: 9. 15 Temmuz 1963; Ahlak Nizam. "Bizde rnesans", Hrsz (Erzurum), 3-5 Austos 1963 ;Yarnki Trkiye. "Bo tabut" (hikye), Ein, 14 Austos 1963 "Daa inen nur" (hikye), Ein, 3 Eyll 1963; T/2 "Rnesansmz", Tohum, say: 1. Ekim 1963 " slmda reform sz konusu olamaz". Yeni istikll, 11 Ekim 1963; radenin Davas. "Yabanc mektepler", Yeni istikll, 30 Ekim 1963. " nsan", Trk yurdu, III/7, Aralk 1963: Yarnki Trkiye; slam Ve nsan. "Safahat'n felsefesi". Tohum; 1/4. 5. 6, Ocak, ubat. Mart 1964; Mehmet Akif. "Mevlna", Tohum, 1/4. Ocak 1964; Mevlana Ve Tasavvuf. "Damlalar". Tohum. 1/7. Nisan 1964; Var Olmak.

74

"Kk Aa". Tohum, 1/8, Mays 1964. "Millet ve mukaddesat dmanlarna ramen mazimizi unutmayacaz", Fetih, say: 59, 2 Mays 1964; Byk Fetih. "Dnmek", Yeni istikll, 26 Austos 1964; Var Olmak. "Komnizmin kaynaklar", Dnen adam, say: 1, 11 Eyll 1964 ve say: 2, 18 Eyll 1964; Ahlak Nizam. "Gazete", Yeni istikll, 16 Eyll 1964; Ahlak Nizam. "Yalan". Yeni istikll. 23 Eyll 1964; Var Olmak. "Var olmak", Yeni istikll, 14 Ekim 1964; Var Olmak. "Dnen adam aranzda", Dnen adam, say: 2, 18 Eyll 1964; Amerikan Mektuplar Komnizm ve kinatmz". Dnen adam. say: 3. 24 Eyll 1964. say: 4. Ekim 1964. say: 5. 9 Ekim 1964: Ahlak Nizam. ''Dnen adam yolda". Dnen adam, say: 4. 2 Ekim 1964; Amerikan Mektuplar. 'Dnen adam gene yollarda". Dnen adam. say: 6. 15 Ekim 1964; Amerikan Mektuplar. "Dnen adam isizler arasnda", Dnen adam. say: 8, 29 Ekim 1964; Amerikan Mektuplar. "AP ve Bagil meselesi", Yeni stanbul. 26 Kasm 1964. ''Demokrasi cenneti". Yeni stanbul. 12 Aralk 1964; Devlet Ve Demokrasi; Milliyetiliimizin Esaslar. "Seim hrriyeti". Yeni stanbul. 20, Aralk 1964: Devlet Ve Demokrasi; Milliyetiliimizin Esaslar. "'Demokraside insan ahsiyeti", Yeni stanbul. 28 Aralk 1964; ''Demokrasi ahlk" balyla, Devlet Ve Demokrasi. "Birka sz". (Sunu). Var Olmak/l, 2. "Devlette kudret ve mesuliyet". Yeni stanbul. 4 Ocak 1965: Devlet Ve Demokrasi; Milliyetiliimizin Esaslar. "Siyas partler-II". Yeni stanbul. 10 Ocak 1965: Devlet Ve Demokrasi; Milliyetiliimizin Esaslar.

75

"Siyas buhranmz". Yeni stanbul, 17 Ocak 1965; Devlet Ve Demokrasi; Milliyetiliimizin Esaslar. "Krkaa hadisesi". Yeni stanbul. 24 Ocak 1965. "Reform derdi". Yeni stanbul, 31 Ocak 1965: Devlet Ve Demokrasi; Milliyetiliimizin Esaslar. "Toprak reformu", Yeni stanbul. 7 ubat 1965: Devlet Ve Demokrasi: Milliyetiliimizin Esaslar. "Uuruma gtren yollar". Trk yurdu. IV/5, Mays 1965 "Fatihler ve zalimler". Tohum, 11/20. Mays 1965; Byk Fetih. "Ebed fetih". Gurbet, 15 Mays 1965; Byk Fetih. "Fethin felsefesi". Trk yurdu. IV/6. Haziran 1965: Byk Fetih. "Dnceler". Gurbet, 15 Haziran 1965: Var Olmak. "Vatann tisi". Trk yurdu, IV/10, Ekim 1965; Yarnki Trkiye. "Kalbin emirleri". Yamur. 1965 , Var Olmak. "Yunus'a dair". "Yunus Emre'de Vahdet-i Vcud" balyla. Trk yurdu, V/l Ocak 1966; Muzaffer Civelek, Yunus Emre kitabnn takdim yazs. 1971; Mevlana Ve Tasavvuf. "Beklenen genlik", Hareket, l/l Ocak 1966: Trkiyenin Maarif Davas. "Hareket felsefesi". Hareket. 1/2, ubat 1966; Yarnki Trkiye. ''Existenalisme". Hareket, 1/ 2, ubat 1966; "nsz" balyla, Varolu Felsefesi. " ahlk", Hareket. 1/3. Mart 1966; Yarnki Trkiye. "Dilimizin dolmayan ilesi", Trk yurdu, V/3, Mart 1966; Hareket, VII/81, Eyll 1972; Kltr Ve Medeniyet. "zc felsefe", Hareket, 1/3, Mart 1966; Varolu Felsefesi. "Varolu felsefesi", Hareket, 1/4 Nisan 1966; Varolu Felsefesi. "Allahsz kazan", Hareket. 1/4. Nisan 1966; Ahlak Nizam. "ahsiyet". Trk yurdu, V/4, Nisan 1966; Yarnki Trkiye "Allahsz ve dinci egzistentialisme". Hareket. 1/ 5, Mays 1966; "Ateist egzistansiyalizm" balklaryla ve "Hristiyan egzistansiyalizmi": Varolu Felsefesi. "Serbest iktisat nizm", Hareket. 1/5. Mays 1966; Devlet Ve Demokrasi.

76

" sizler", Hareket, 1/6, Mays 1966; Ahlak Nizam. "Fatih'in byk miras", "Fatih'in devleti" balyla, Hareket, 1/6, Mays 1966; Byk Fetih. "ehitler-II", Hareket. 1/7. Temmuz 1966: radenin Davas. " nklabmz", Hareket, 1/8, Austos 1966; Devlet Ve Demokrasi. "Mesuliyet hareketi", Hareket. 1/8. Austos 1966; Yarnki Trkiye. "Hristiyan egsistansiyalizmi"; Varolu Felsefesi. "Baehir", Hareket, 1/9. Eyll 1966; Yarnki Trkiye. "Zafer", Yeni istikll 13 Nisan 1966; Var Olmak. "Sosyalist cemiyet nizam", Hareket, 1/II, Kasm 1966; Ahlak Nizam; "Milli cemiyet nizam" balyla Milliyetiliimizin Esaslar. "Teknik ve kltr", Hareket. 1/II. Kasm 1966; "Kltr ve teknik" balyla, Kltr Ve Medeniyet. "Hakkn Kuvveti", Hareket. 1/12, Aralk 1966; Ahlak Nizam. "nsz", Varolu Felsefesi'nin nsz, 1967; Varolu Felsefesi. "Kltr ve medeniyet", Hareket, 11/13, Ocak 1967; Kltr Ve Medeniyet. " nsan ve hrriyet", Hareket.II /13, Ocak 1967; Devlet Ve Demokrasi; Milliyetiliimizin Esaslar. "Devlet iradesi", Hareket. II/14. ubat 1967; Yarnki Trkiye; Devlet Ve Demokrasi. " slm ahlk". Hareket, II/15. Mart 1967: '' slm'n yolu". Hareket, IV/39, Mart 1969 yazs ile birlikte, slam Ve nsan. "Cemaat ruhu". Hareket. II/16, Nisan 1967; Yarnki Trkiye. "Ahlak yaralarmz", Hareket, II/16. Nisan 1967; II/17, Mays 1967; II/18, Haziran 1967; Ahlak Nizam. "Kltr emperyalizmi karsnda Trk kltr", Sosyalist gazetesi, 12 Nisan 1967. "Bagil" Hareket, II/17, Mays 1967; Millet Mistikleri. " slm dvas ve Yahudilik". Hareket. II/19, Temmuz 1967; Ahlak Nizam. "Okullarmzda din ve ahlk eitimi", slam medeniyeti, l/l. Austos 1967; Trkiyenin Maarif Davas. "Para ve yahudi", Hareket. II/20. Austos 1967; Ahlak Nizam.

77

" nsanlar ve yahudiler", Hareket. II/21. Eyll 1967; Ahlak Nizam. "Anadolu'yu grdm" (hikye). Hareket. II/22. Ekim 1967. "Masonlara krk soru". Hareket. II/23, Kasm 1967. " lkokullarda ahlk eitimi", slam medeniyeti. 1/4. Kasm 1967; Trkiyenin Maarif Davas. "nsz". " radenin davas" balyla. Hareket. III/25. Ocak 1968: radenin Davas. "niversite". Hareket. III/25, Ocak 1968: Trkiyenin Maarif Davas. "Ne iin sosyalizm". Hareket. III/26. ubat 1968; Ahlak Nizam. "Hseyin Avni Ula' dnrken" Hareket. III/26. ubat 1968; Muammer elik(haz.), Hseyin Avni Ula, Millet Mistikleri. " slm ve insan". Hareket. III/27. Mart 1968: II/I. 2. 3. "Din grevi", Hareket. III/28. Nisan 1968; II/I. 2, 3. "Metafizik". Hareket, III/28. Nisan 1968; Kltr Ve Medeniyet. "Ak ve metafizik". Hareket. III/28. Nisan 1968: Kltr Ve Medeniyet. "Din terbiyesi", Hareket. III/29, Mays 1968; slam Ve nsan. "Amerikan vaheti". Hareket. III/30. Haziran 1968; Ahlak Nizam. "niversite olaylar". Hareket. III/30. Haziran 1968; Trkiyenin Maarif Davas. "Anadolu kltr ve sosyalizm". Hareket. III/31, Temmuz 1968; Ahlak Nizam; "Anadolu kltr ve milliyetilik" balyla Milliyetiliimizin Esaslar. "Trk milliyetilii ve komnizm". Hareket. III/32. Austos 1968, Ahlak Nizam; " ktisad ve itima nizam" balyla. Milliyetiliimizin Esaslar. "Milli eitim ve muhtar niversite", Hareket. III/32. Austos 1968; Trkiyenin Maarif Davas. "Milliyetilik muammas", Hareket. III/33. Eyll 1968; Ahlak Nizam; Milliyetiliimizin Esaslar. "Anarist ve hareket adam". Hareket. III/33. Eyll 1968; Kltr Ve Medeniyet; Milliyetiliimizin Esaslar; Yarnki Trkiye. "Mslmanlk", Hareket. III/34. Ekim 1968; II/I. 2. 3. " slm dnyasnn uyan". Hareket, III/35, Kasm 1968; slam Ve nsan. "Mevlana'da vahdet-i vcut", Hareket. III/35. Kasm 1968; Mevlana Ve Tasavvuf

78

" slm ahlknn esaslar". Hareket III/36. Aralk 1968; slam Ve nsan. "nsz", Devlet Ve Demokrasi'nin nsz: Devlet Ve Demokrasi. "nsz", slam Ve nsan'in nsz; slam Ve nsan. "Hareket'in otuz yl", Hareket, IV/37. Ocak 1969. "Dnen insan ve slm", Hareket, IV/38. ubat 1969; slam Ve nsan. " slmn yolu", Hareket, IV/39, Mart 1969; slam Ve nsan. "Kin ile din birlemez", Hareket, IV/39, Mart 1969; Devlet Ve Demokrasi. "Demokrasi ve insan", Hareket, IV/40, Nisan 1969; "Demokraside insan ahsiyeti" balyla, Devlet Ve Demokrasi; Millet Mistikleri. "Hseyin Avni" Hareket, IV/40, Nisan 1969; Muammer elik (haz.), Hseyin Avni Ula; Millet Mistikleri. "Remzi Ouz'u anarken" Hareket, IV/40. Nisan 1969; Millet Mistikleri. "Trk slm harikas". Hareket, IV/41, Mays 1969; Yamur, say: 7, 18 Haziran 1969; Ahlak Nizam; Milliyetiliimizin Esaslar. "Asrn ztrab". Hareket. IV/42. Haziran 1969; Kltr Ve Medeniyet. "Ykl", Hareket. IV/43. Temmuz 1969; Kltr Ve Medeniyet. "Demokraside ferd irade". Hareket, IV/43, Temmuz 1969; Devlet Ve Demokrasi; Milliyetiliimizin Esaslar. "Ruh terbiyesi", Hareket, IV/44. Austos 1969; Kltr Ve Medeniyet. "Harcanan neslimiz", Hareket, IV/44, Austos 1969; Trkiyenin Maarif Davas. "Hayatn kymeti", Hareket, IV/45, Eyll 1969; "Hayatn mnas" balyla, Kltr Ve Medeniyet. "Mukaddes azap", Hareket. IV/46, Ekim 1969: Kltr Ve Medeniyet; Trkiye. " syan ahlk", Hareket. IV/47, Kasm 1969; Kltr Ve Medeniyet. "Akif'te sanat ve cemiyet". Hareket. IV/48, Aralk 1969 "nsz", Kltr Ve Medeniyet'nin nsz; Kltr Ve Medeniyet. "Vatan ihaneti". Hareket, V/49. Ocak 1970; Kltr Ve Medeniyet; " slmda tasavvuf, Hareket. V/51, Mart 1970; "Tasavvuf" balyla, Mevlana Ve Tasavvuf. "Millet maarifi", Hareket. V/52, Nisan 1970: Trkiyenin Maarif Davas.

79

"Bizi

yaatan kuvvet",

Hareket,

V/53,

Mays

1970:

Ahlak

Nizam;

Milliyetiliimizin Esaslar. "Bahtiyar belde", Hareket, V/54. Haziran 1970; Yarnki Trkiye. "Din eitimi", Hareket, V/55, Temmuz 1970; bir sonraki "Din eitiminin esaslar" yazs ile birlikte ve "Din eitimi" bal ile. Trkiyenin Maarif Davas. "Din eitiminin esaslar", Hareket, V/56, Austos 1970; bir nceki "Din eitimi yazs ile birlikte ve ''Din eitimi" bal ile, Trkiyenin Maarif Davas. "Toplumda din adamnn grevi", Hareket, V/57, Eyll 1970; slam Ve nsan. "Kapitalizmin dnyas". Hareket, V/58. Ekim 1970; Ahlak Nizam. "Sosyalizme kar koyan kuvvetler", Hareket, V/59, Kasm 1970, Ahlak Nizam. "Mill devlet". Hareket. V/60, Aralk 1970; Yarnki Trkiye; Milliyetiliimizin Esaslar; Devlet Ve Demokrasi. "Muhafazakrlk ve inklplk", Hareket V/60, Aralk 1970; Yarnki Trkiye; Milliyetiliimizin Esaslar. "Meslek hayatnn 50. yl mnasebetiyle Ali Nihat Tarlan" Hareket, V/50, ubat 1970; Millet Mistikleri. " slm smren siyaset". Hareket, VI/61-62. Ocak-ubat 1971; slam Ve nsan. "Kurtuluun yolu". Hareket, VI/64, Nisan 1971; Yarnki Trkiye; Devlet Ve Demokrasi. "Kuvvet". Hareket, V/66. Haziran 1971; Kltr Ve Medeniyet. " nsan", Hareket. VI/67, Temmuz 1971: Kltr Ve Medeniyet. "Komnizm ve ideal". Kylnn sesi, VII/62, Temmuz 1971; Ahlak Nizam. "Ruh dnyas". Hareket. VI/68. Austos 1971; Kltr Ve Medeniyet. "Ruh kuvveti", Hareket, VI/69. Eyll 1971; Kltr Ve Medeniyet. "Kanun ve kader", Hareket, VI/70, Ekim 1971; Kltr Ve Medeniyet. " nsan ve kinat", Hareket. VI/71, Kasm 1971; slam Ve nsan. "Izdrabn mnas", Hareket. VI/72, Aralk 1971: Var Olmak. "Yunus'a dair", Muzaffer Civelek'in, Yunus Emre kitabnn takdim yazs.. Mevlana Ve Tasavvuf.

80

"Tasavvufun merhaleleri". "Tasavvufun merhaleleri ve Mevlna" balyla. Tahiru'l-Mevlev'nin erh-i Mesnevi kitabndaki takriz, 1971; Mevlana Ve Tasavvuf. "nsz", Emin Ik'n Devleti Kuran rade kitabnn nsz', 1971. "nsz". Aziz Lahbabi. slm ahsiyetilii, ev: . H. Akn ( stanbul, Yamur Yaynlar, 1972) kitabnn takrizi. "Milliyetiliimizin esaslar", Hareket, VII/73. Ocak 1972; Yarnki Trkiye; Milliyetiliimizin Esaslar. "Hayatn deeri". Hareket, VII/74. ubat 1972; Kltr Ve Medeniyet. "lm srr". Hareket, VII/75-76. Mart-Nisan 1972: Var Olmak. "Akn halleri", Hareket. VII/77. Mays 1972; Var Olmak. 'Mill edebiyat ve Sabahattin Ali", Hareket, VII/77, Mays 1972: Millet Mistikleri. "Sunu" Mustafa Kutlu. Sabahattin AH. stanbul 1972; Millet Mistikleri. "Dostluk". Hareket. VII/78, Haziran 1972, Var Olmak. "Dua". Hareket, VI/79, Temmuz 1972: Var Olmak. "Rahmet", Hareket,VII/80, Austos 1972: Var Olmak. "Dilimizin dolmayan ilesi", Hareket. VII/81. Eyll 1972 ; Kltr Ve Medeniyet. "Topu: Basn millet mektebidir" (Topu'nun Akam'da yaz yazmasnn gerekelerini ifade ettii yaz), Akam, 8 Eyll 1972. "Basnda", Akam. 21 Eyll 1972. "Basnn basks", Akam. 27 Eyll 1972. "Toprak ve demir", Hareket. VII/82, Ekim 1972; Kltr Ve Medeniyet. "Millet basn". Akam, 5 Ekim 1972; Ahlak Nizam. "niversite", Akam, 12 Ekim 1972. "Milli eitim". Akam, 19 Ekim 1972. "Millet yaps" Akam, 27 Ekim 1972. "Milliyetilik", Akam, 2 Kasm 1972. "Aydnlarn ihaneti", Akam, 16 Kasm 1972. "Millet ras", Akam. 23 Kasm 1972. "Siyasi partiler", Akam, 30 Kasm 1972. " nsanln kurtuluu", Hareket, VII/83, Kasm 1972; Kltr Ve Medeniyet.

81

"Millet ne istiyor?", Akam. 7 Aralk 1972. "Emeksiz kazanlar". Akam, 14 Aralk 1972. " slmn iteki dmanlar". Akam. 21 Aralk 1972. " slmn hali", Akam, 28 Aralk 1972. "Harp". Hareket. VIII/85-86. Ocak-ubat 1973: Kltr Ve Medeniyet. "Harp hazrlklar", Hareket, VIII/87, Mart 1973: Kltr Ve Medeniyet. "Harp sonras", Hareket. VIII/88, Nisan 1973; Kltr Ve Medeniyet. "Kendini bulmak". Hareket, VIII/90, Haziran 1973; Kltr Ve Medeniyet. "Cahit Okurer", Hareket. VIII/91. Temmuz 1973: Millet Mistikleri. "Yldrm'n huzurunda" (hikye). Tek yol. say: 27, Temmuz 1973; Taral. " nsann sefaleti", Hareket, VIII/92, Austos 1973; slam Ve nsan. "Trk maarifi", Hareket, VIII/94. Ekim 1973: Trkiyenin Maarif Davas. "Manev kayplarmz", Hareket. VIII/95, Kasm 1973; Kltr Ve Medeniyet. "Birka sz", Mevlana Ve Tasavvuf'un nsz; Mevlana Ve Tasavvuf. "Kitap hakknda", Yaar Nuri ztrk'n Tarih Boyunca Tasavvufi Dnce kitabnn takrizi, stanbul, 1974. "Mevlana'da lem ve insan", Hareket. IX/97. Ocak 1974: "lem ve insan" balyla, Mevlana Ve Tasavvuf. ''Byk sanayi". Hareket, IX/100. Nisan 1974; Kltr Ve Medeniyet. "Bilmek ve dnmek". Hareket. IX/101, Mays 1974; slam Ve nsan. "Zulm ve dman". Hareket. IX/107, Kasm 1974: Var Olmak; Kltr Ve Medeniyet. "Ziyaeddin Fahri Fndkolu". Hareket. IX/108, Aralk 1974; Millet Mistikleri.

II. BLM LK ANADOLUCULUK F KR N N DOUU

2.1-

DNEM N S YAS YAPISI

Milliyet, bir milletten olma, bir millet topluluuna balanma iradesidir. Milliyetilik ise bu iradenin ideal olarak yaatlmasdr.1 Milliyetilik kendi ulusuna balln uluslararas ilkelere ballktan ya da bireysel karlardan daha nemli olduunu ne sren gr anlamna gelir. J.J.Rousseau tarafndan ortaya atlan bu dnce 18. yzylda arlk kazanmtr. Her lke ve toplumda farkl zellikler kazanabilen milliyetilik deiik biimler alabilmektedir.2 Avrupada gelien Rnesans ve reform hareketleri neticesinde halk kilisenin basksndan kurtulup zgr dnce ve teebbs hrriyetine kavumutur. Bunun neticesinde hzla gelien Avrupa medeniyetindeki gelimeler Sanayi nklab(1760-1830) ile aikar hale gelmi ve Osmanlnn Bat karsndaki yeri sorgulanmaya balanmtr. Yine bu dneme rastlayan Fransz htilali(1789-1815) neticesinde milliyetilik hareketleri g kazanm, bu durum dnemin en byk corafyaya sahip Osmanl devletini derinden sarsmtr. Osmanl devletinin, (1699) Karlofa, (1718) Pasarofa ve (1878) Berlin anlamalar ile balayan siyasal zlme sonucunda Bat karsnda g kaybetmesi ve statsnn gerilemesi karsnda III. Selim dneminde

1 2

Nurettin TOPU: Sosyoloji ( stanbul, 2001), 68. Ana Britanica: Milliyetilik mad., c.16, ( stanbul, 1989), 102.

83

balayp II. Mahmut dneminde iddetlenen birtakm yeniliklere gidilmitir.3 Srf devletin kar fikriyle hareket eden merkezi brokrasi, ilerici reformlardan sorumluydu ve Osmanl devletinde reform, batllamaya yol aan akmn kayna haline geldi. 19.yy.da ynetici elit, merkezi brokrasi devlet iin en iyi siyasetin devletin btnln korumak iin Bat ile ittifak ve zdelemek, batllamak olduunu ileri sryordu.4 Batllama hareketleri silsilesinde zellikle de Avrupann aznlklarla ilgili meselelerde i ilerimize karmasn nlemek iin devlet kanalyla bir takm yazl beyannameler hazrland. 1838 Tanzimat Ferman, 1856 Islahat Ferman, 1876 ve 1908 yllarndaki Merutiyet hareketleri bu yenilikler arasndadr.5 Bu dnemdeki btn gr ve rlarn ortak yan Lale devrinde balam olan bir sorunun bu dnemde genel bir hale gelmesidir. Reform sorunlarnn hep Bat uygarlyla karlamann dourduu sorunlar olduunun kabul edilmesidir.6 Osmanl toplumu, zlme dnemi ierisinde yaad ok nemli sosyo-kltrel yap deiiklerine ramen, bir ticaret ve tarm toplumu olma zelliini ciddi dzeyde deitirecek bir gelime kaydedememitir.7 1908 devriminin nemi, parti ayrllarna paralel olmayan geni kapsaml ideolojik farkllama dnemi amasdr. nklbn slamc, Batc, Trk ya da slamlamak, batllamak, uluslamak ynlerinde olmas etrafndaki dnce akm bu zaman balamtr. Bunun nedeni bu yndeki dncenin, ada uygarlk karsnda yalnz Trk Mslmanlarnn sorunlar etrafnda dnmesidir. 8

D.Mehmet DOAN: Batllama haneti, ( stanbul,1986), 15. Halil NALCIK: kinci Binde Trkler, Dou-Bat Dergisi, s.10 ( stanbul, 2000), 80. 5 smail CEM: Trkiyede Geri Kalmln Tarihi ( stanbul, 1997), 229. 6 Niyazi BERKES: Trkiyede adalama, ( stanbul, 1978), 405.,409. 7 Erdin YAZICI: Yirminci Yzylda Gelenekten Moderniteye Trk Sosyo-Kltrel Yapsnda Gzlenen Deimeler, G.. . .B.F., zel Say (Ankara,2002), 223. 8 Niyazi BERKES: Trkiyede adalama, ( stanbul, 1978), 404.
4

84

2.1.1- Osmanlclk Merkeziyeti hkmet modeli 19.yzyl devletinin yapsn belirler. Bu dnemde devlet yaptrmc deil, tevik edici ayn zamanda retici, propagandac ve yn vericidir.9 Osmanllk, Fransann milliyetilik anlayna gre II. Mahmut devrinde balamtr. Abdlmecit devrinde gelitirilmi, Ali ve Fuat paalar zamannda en yksek dzeye ulamt.10 Islahat Ferman ile resmi bir kimlik haline dnen Osmanllk tm farkllklarn zerine karak siyasal birliktelik oluturmaya almtr. II. Mahmutun ben tebaamdaki din farkn ancak cami, havra, ve kiliselerine girdikleri zaman grmek isterim sz Osmanllk kimliini net bir ekilde zetlemeye yetmektedir.11 Osmanllk denen kimlik son yzyla ait bir toplumsal kurumdur.12 arktaki modern uluslamay ifade eder.13 Esasnda Osmanl devletinde son yzyldaki uluslama ve modernleme sreci din ve mezhep aidiyeti esasna dayanan mille ifadesini nation anlamna kalbetmesini salam14 ve devlet iinde bir btnlk oluturulmaya allmtr. Osmanl kimlii salt bir Mslman kimlii olarak kalmayan, Trkln ar bast bir Mslmanlktr. br Mslman etnik guruplar bu Trkle dil olarak intibak ettikleri oranda Osmanl-Trk olmaktadr.15 Dil burada milliyetilik anlaynn emsiyesi olarak grev yapan bir st kimliktir. Akura, Osmanllk ideolojisini olanaksz grmektedir. nk Osmanl halklarndan, rksal bir zemin zerinde Osmanl milleti oluturulmas akl ve mantk d idi. Bunun yannda bir lkenin snrlarn korumak o lkenin devamll iin bal bana bir zm deildir. Akura Osmanl milleti
9

Ekmelettin HSANOLU: Osmanl Devleti Tarihi, c.1 ( stanbul, 1999), 317. Yusuf AKURA: Tarz Siyaset (Ankara, 1976), 7. 11 Yusuf AKURA: a.g.e., 20. 12 lber ORTAYLI: Osmanl Kimlii, Cogito, s. 19 ( stanbul, 1999), 77. 13 lber ORTAYLI: a.g.m., 78. 14 lber ORTAYLI: a.g.m., 81. 15 lber ORTAYLI: a.g.m., 85.
10

85

oluturmann engellerini fikir etrafnda topluyordu.: Osmanl halklarnn tarihi, fiziksel bir tarihti, ruhsal deildi. Ayn halklar halde ve gelecekte balayacak ortak bir lk de yoktu, olamazd. Ne Trkler, ne Mslmanlar, ne de Trk ve Mslman olmayan halklar, bir Osmanl bir Osmanl milleti iinde eriyip yok olmak istemiyorlard.16 Neticede bu dnce Osmanllk siyasetini asimilasyon tuza olarak addeden Gayri Mslim halk arasnda baarl olamamtr. Bunun zerine dhili ve harici unsurlar tarafndan benimsenmeyen Osmanllk yerine devlet iki kimlik projesini daha kademeli olarak gndeme getirmitir.

2.1.2- slamclk slamclk, bakmndan slam inan, dnce, ahlak, siyaset, idare ve hukuk hayata hkim klmak, Mslmanlar arasnda birlik ve

dayanmay tesis ederek slam lkelerini bat karsnda geri kalmlktan kurtarmak amacna ynelik zm aray olarak XIX. Yzyln ikinci yarsndan itibaren Osmanl aydnlar tarafndan dile getirilen ve tartlan akmdr.17 Bu akmda anahtar kelime hilafettir. slamclk iin slam dnyasnda tecdit, slah, ittihad- slam, batda Panislamizm, yeni aratrmalarda modern dncesi, slamda
18

slamiyet, ada kelimeler ve

slam

reformist

dnce

gibi

terkipler

kullanlmaktadr.

Bu hareket Msrda Cemalettin Efgani (aslen ranldr, 1839-1897), sadk talebesi Muhammed Abduh, Hindistanda Seyit Ahmet han, Seyit Emir Ali,

Yusuf AKURA: a.g.e, 12. slam ansiklopedisi, slamclk mad. c.23 ( stanbul, 2001), 60. 18 smail KARA: Trkiyede slamclk ( stanbul, 1995), 9.
17

16

86

Trkiyede Srat- Mstakim, Sebilrread, Beyanul Hak,

slam Mecmuas,

Volkan gibi dergilerde bu kiilerin nclnde ortaya kt ve geliti.19 slamcln ana gayesi Bat lkeleri ile Rusyann igal ettikleri Mslman topraklarn, Mslmanlar arasnda ihtilal ve direnme yoluyla geri almak, geri kalan igal edilmemi topraklarn zgrln korumaktr.20 slamclk ideolojisinin esasn din oluturmakla birlikte ana amac dinsel olmayp tamamen gncel ve siyasi egemenlie sahip Osmanl slam geleneklerine, deerlerine uygun bir siyasi cemiyet yani modern siyasi anlamda bir millet yaratmaktr.21 Abdlhamit 1876-1882ye kadar slamclk cereyanna pek nem

vermemitir. Fakat Osmanlclk ilkesinin baarl olmadn grnce devletin btnln slamclk ile salamaya alt. Msrn ngiltere ve Tunusun Fransa tarafndan igal edilmesi ve 187778 Balkan Harbi ve Osmanl devletinin yok olma tehlikesiyle acilen karlamas ona kurtulu yolunun Mslmanlar arasnda kaynama ve dayanma olduunu gstermitir. Abdlhamitin ana gr udur. Elde kalan Osmanl topraklar zerinde yaayan nfusun ounluu Mslmandr. Hristiyan unsurlar Osmanl camiasndan ayrlarak kendi devletlerini kurmular ve o devletler de kendi din, dil ve geleneklerine gre bir yaam kurmular. O halde yaplmas gereken Mslmanlarn ortak paylat bir messesse halinde getirerek Mslmanlar birletirmektir. Karpata gre Abdlhamit, milletin varln, devletin varln salayacak unsur olarak grr ve ona gre milletin varl padiahn ve hanedannda stndedir. Abdlhamit, Osmanl, Mslman, Trk camiasnn modern bir millet haline dnmesine zemin hazrlamtr. 22

19 20

smail KARA: a.g.e., 10. Kemal KARPAT: Cumhuriyet Rejiminin Tarihi Kkenleri zerine, Yeni Trkiye Dergisi ( Ankara, 1998), 220. 21 Kemal KARPAT: a.g.e., 225. 22 Kemal KARPAT: a.g.e., 227.

87

Dier bir anlaya gre ise; slami inanca dayal resmi ideolojiye sahip23 Osmanl devlet yaps kutsal niteliktedir ve devleti devlet-i ebed mddet yapmaya ve korumaya ynelik, hatta sebepler ne olursa olsun, zaman zaman bu amac iin Osmanl hanedannn kendi mensuplarna kar acmasz olabilen, nizam- lem diye kavramlatrd i dzeni iin, kendi ocuklarn bile feda edebilen bir anlay hkimdi.24 Osmanl mparatorluunda slamn devlet hkimiyet ve kontrolnde olduu grlr. O halde inan olarak slam kuvvetle ne karan Osmanl Devleti, sra onun kurumlamasna geldiinde, onu devletin hkimiyetine sokmakta tereddt etmemitir. Bu yzden, Osmanl devletinde her ey devlet iindir; din de devlet iindir.25 Bu dnce Osmanl devletinin btn siyasal faaliyet ve almalarnda daima slami gerekelerle hareket ettiini, daha ak bir ifadeyle, slam ayn zamanda politik bir enstrman olarak kullandn ortaya koyar.26 kn nedenlerinin de iddetli biimde tartld bu dnemde ilerinde Sait Halim Paann da bulunduu ounluk u kanaate varmtr. a) dnyann koullarnn gelitirdii ada deiiklikleri hie saymak, dini bu yeni dnemde yeni koullar altnda yeniden yorumlamaktan kanmak, dine ada koullar altnda yeni anlam verememi olmak. b) slam dininin ve eriatnn, Mslmanlam uluslarn ulusal kltrlerini, onlar zerinde kendi mmet uygarl hukukunu kurmu olmak. Bu yzden slam uygarl ada uygarlk karsnda iflas edince bu halklar, ulusal kltrden yoksun ynlar olarak kalmlardr.27 Bu ideolojiyi tarafsz olarak deerlendirebilmek iin o gnn artlarn genel olarak ele alp genel kanaati oluturmak yerindeyse de slamclk akmnn o gnn alkantl dneminde ksa sreli etkisi gzkse ve baarl olunsa da uzun vadede kalc zme kap amayaca bilakis vatan
23

Ahmet Yaar OCAK: Osmanl Resmi(Yahut mparatorluk) deolojisi Meselesi, Dou-Bat Dnce Dergisi, s.29 ( stanbul, 2004), 29. 24 Ahmet Yaar OCAK: a.g.m., 28. 25 Ahmet Yaar OCAK: a.g.m., 29. 26 Ahmet Yaar OCAK: a.g.m., 30. 27 Niyazi BERKES: Trkiyede adalama, ( stanbul, 1978), 408.

88

corafyasndaki

birliktelikte

din

artn

sunarak

insanlara/halka

yaklamann lokal bazda tesir edecei fakat genel olarak birletirici olmasndan ok ayrtrc etki yapaca kanaatindeyiz.

2.1.3- Turanclk Trk yurdu anlamna gelen Turan, Trklerin yeryznde yaadklar btn lkelerin toplam, yani birleik tek ve byk Trk vatandr.28 Turan Trklerin tmn kapsayan, Trk olmayanlar darda brakan, Trklerin oturduu ve Trkenin konuulduu btn lkelerin toplamdr.29 Turanclk ise yeryznn her tarafndaki Trkleri bir bayrak altnda ve bir devlet halinde bir araya getirme idealidir. Bu ideali Trkln gl sesi Ziya Gkalp yle zetler: Vatan ne Trkiyedir Trk iin ne Trkistan; Vatan byk ve mebbet bir lkedir Turan!...30 Osmanlclk, slamclk akmlara tepki olarak doan bu akm dier akmlarn aksine ithal bir akmdr. tesirlerin yannda Rusyann yayd Panislavizm akmnn zararl etkilerine kar, Turanclk (Pan-Turanizm) akm gelitirilmitir.31 Dier bir gr ile Selanik ve Rumelinin kaybndan sonra Trklerin yz Turana evrilmitir32 Turanclk, nce dil, sanat, edebiyat hareketi, 1908den sonra milliyetilik hareketi, Balkan Savandan sonra siyasi akm olarak, dernekler kurarak, dergiler kararak sratle yayld ve tekilatland. Trk Dernei, Trk Oca, Trk Yurdu gibi dernekler ve Gen Kalemler Dergisi bu akma nclk etmilerdir.
28 29

Yeni Trk Ansiklopedisi, Turan, c.11 ( stanbul, 1985), 4215. Ziya GKALP: Trklemek, slamlamak, adalamak Ve Doru Yol ( stanbul, 1976), 75. 30 Ziya GKALP: a.ge., 75. 31 Yeni Trk Ansiklopedisi, Turan, c.11 ( stanbul, 1985), 4211. 32 Niyazi BERKES: a.g.e., 413.

89

Turanclk fikrinin nderi Hseyinzde Ali Bey (Soyad Turan, 18641941)dir. Rus okullarnda okumu, Petersburg niversitesini bitirdikten sonra Askeri Tbbiyeyi tabip yzba olarak bitirmitir. Ayn zamanda ttihad Ve Terakkinin kurucularndandr. Bundan baka Akuraolu Yusuf Bey(18791935) Trkln en yaygn isimlerindendir. tarz siyaset adl makalesinde slamclk, Osmanlclk, Trklk fikirlerinden kurtarc olarak Trklk olduunu ileri srer.33 O, Trklk siyasetinin Osmanl devletinin siyasi hudutlar ile snrlandrlamayacan ve dnyann neresinde ve dnyann neresinde bir Trk varsa onunla ilgilenilmesi gerektiini belirtir.34 Turanclarn Trk birlii projesi aamadan olumaktadr: a) Osmanl bnyesindeki Trkleri birletirmek. b) Trk olmayan fakat Trklemi dier Mslman unsurlarn Trkl benimsemesini salamak. c) Trkl benimsememi olanlar Trkletirmek.35 Turancl kurumsal anlamda devlet ideolojisi haline getiren Jn Trklerdir.36 Jn Trkler Birinci ve kinci Merutiyetleri hazrlayan ve Osmanl mparatorluunda asri ihtiyalara gre deiiklik yapmak isteyen ihtilalciler ya da inklplardr.37 Jn Trkler, istibdat olarak adlandrdklar bu rejime son vermek iin harekete gemiler,38 bu itibarla ihtilalcilerdir.39 Kendilerine belirledikleri ilk hedef unlardr. a)Padiah istibdadna son vermek. b) Kanuni esasiyi devreye sokmak. c) Meclisi Mebusan yani parlamentoyu aktif hale getirmek.
40

Bunun iin Abdlhamitin hilafetindeki gayr meruiyeti ispat

etmek iin slami usullere bavurmulardr.41 lerleyen sre ierisinde Jn

33 34

Niyazi BERKES: a.g.e., 421. Yusuf AKURA: Trklk, Trkln Tarihi Geliimi ( stanbul, 1978), 24. 35 Yusuf AKURA : a.g.e.,. 36 Yeni Trk Ansiklopedisi, Jn Trkler, c.4 ( stanbul, 1985), 1598. 37 Tark Zafer TUNAYA: Trkiyenin Siyasi Geliime Seyri inde kinci Jn Trk Hareketinin Fikir Esaslar, .. Hukuk Fakltesi Tahir Tanere Armaan, ( stanbul, 1956), 167. 38 Tark Zafer TUNAYA: a.g.e., 168. 39 Tark Zafer TUNAYA: a.g.e., 171. 40 Tark Zafer TUNAYA: a.g.e., 175-176. 41 Tark Zafer TUNAYA: a.g.e., 170.

90

Trklerin fikirlerindeki genel yap deimeye balam, Turancl ve laik grlerinin kuvvetlenmesi Araplarn Birinci Cihan Harbinde desteklemeye karar vermelerinde rol oynamtr.
42

ngiltereyi

Yeni Osmanllar, Jn Trklerin nvesini oluturmaktadr ve ilk bata ayn dnce ekseninde hareket etmekte iken daha sonra ayrla dmlerdir.43 Yeni Osmanllar hilafete deil, o gnn padiahna kardrlar. Yeni Osmanl olan Ziya Paa slama bal Osmanl aydndr. Tanzimatlar eriat kurallarn inemekle sulamtr.44 Bir iddiaya gre masonlar baz gayelere ulamak iin Jn Trkleri alet olarak kullanmaktayd. Bilerek ya da bilmeyerek Jn Trkler bu tuzaa dmlerdi. Sultan Abdlhamidin saltanatnn ilk yllarnda Yahudiler Filistine gz koymulard. Gerekirse burasn satn alacaklard. Teodor Herzl iki defa huzura km ve kovulmutu. te bu hadiseden hemen sonra ite ve dta masonlarn tazyiki ve tevikiyle Abdlhamid dmanl sistemli bir ekilde yaplmaya baland ve hzland.45 Jn Trklerin hedefi hrriyet ve adaletin hkim olduu bir rejimde mparatorluktan kopmak isteyenlerin azalacandan dolay hrriyet aracl ile Osmanl imparatorluunun paralanmasn durdurmakt. Bu deiim talebi halkta istenilen tepkiyi vermeyince subaylara ynelmilerdir.46 Jn Trklerin genelinde elit yaratma fikri hkimdir. Garb anlamaya alan, her eyi okuyan ve her okuduunu memleketine duyurmak iin tercme etmek isteyen bir guruptur.47 Siyasi fikirlerinde Avrupadaki fikirlerin izleri grlr.48 Onlar iin yaratmaktan ziyade taklit ve iktibas bahis mevzuu olmutur. Sonuta Jn

42 43

Kemal KARPAT: Trk Demokrasi Tarihi ( stanbul, 1996), 44. Fazl ARABACI: Yeni Osmanllarn Dini Ve Siyasi Grleri, (Ankara, 2004), 89. 44 Kemal KAHRAMAN : Aydnlar Ve ller, lim Ve Sanat, s.14 ( stanbul, 1987), 13. 45 Ercmend KONUKMAN: Jn Trkler Ve Ac Gerekler, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, s.25 ( stanbul, 1968), 22. 46 erif MARD N: Jn Trklerin Siyasi Fikirleri ( stanbul, 1983), 219. 47 Tark Zafer TUNAYA: a.g.e., 173. 48 erif MARD N: a.g.e., 220.

91

Trklerin uygulamalar empirik dzeyde kald iin devlet ve itihat programnda baarl olamamlardr.49 Trklk, demokratik uygulamalar grlen bir ideoloji deildi. Demokrasi ifadesini en ok kullanan Yusuf Akura bile demokrasiyi ulusuluu tamamlamada bir lt olarak kullanmtr. nk stratejik adan nemli olan demokrasi deil, Avrupann dou politikas ile baa gelmekti.50 Bu manada bu akm savunanlar jakoben bir zihniyete sahiptiler. 19081913 aras Jn Trklerdeki milliyetilik anlay belirli bir yap olmu ve Trklerin hkim olduklar merkeziyeti bir Osmanl devleti meydana getirmek istemilerdir. Bunu gerekletirmek iin Hristiyan olan Balkanlarda ve Mslman aznlklardan mteekkil Arnavutluk ve Yakn Douda baskyla uyguland. Bu Arnavutluk ve Suriyede halkn isyanna, Balkan Harbinin kmasna ve toprak kaybna sebebiyet verdi. Yenilgiden ders almayan ynetim ayn amaca ynelik olarak Kafkasya ve Orta Asyay snrlarna katabilmek iin devleti Birinci Dnya Savana soktu.51 nk vatanseverlikten vatan kurtarma dncesinden hareket eden, toplumun derin sorunlarna eilmekten ok, ksa vadede harekete ynelen ve bunu baskyla hayata geirmeye alan tutum hkimdi.52 Bu tutum devletin ar toprak kaybna, buna bal olarak yeni Osmanllarn ve Turanclarn itibar kaybna neden oldu. Sonu olarak, otokratik bir modernleme tr olan Bat-d Osmanl modernlemesinde gelenek ile yenilikler birbirini besleyemedii iin, lkenin gerei olan tarihi, dini, sosyal, ekonomik ve kltrel yaplar akl ile bilim erevesinde yeniden sorgulanarak dnya gereklerine gre ynlendirilecek yerde taklidi, formel bir deiiklikle gn kurtarma operasyonlarna mahkum

49 50

Tark Zafer TUNAYA: a.g.e.,185. Sleyman Seyfi N: Bir Avrupal Gzyle Trklk, Tarih Ve Toplum, s.114 (Ankara,1993), 27. 51 Kemal KARPAT: Trk Demokrasi Tarihi ( stanbul, 1996), 44. 52 erif MARD N: a.g.e., 222.

92

edilmitir.53 Bu sre ierisinde bir yandan toplumsal kkeni olmayan batl kurumlarn geleneksel toplumda yerletirilmeye allmas, dier yandan yerletirilmeye allan bu kurumlarn dayand temelleri yadsyarak Kuran ve Hadisin yannda slamn ilk dnemlerine mracaatla baz kavramlar alp, batl siyasal teorilerle sentezleme giriimleri Osmanl toplumunda ikilemlere yol amtr.54 Bu dilemmadan kurtulamayan Yeni Osmanllarn her biri farkl fikirlerin zihinlerinde meydana getirdii farkl dncelerle Osmanlclktan slamcla, Trklkten Batcla eitli fikir akmlarnn ncs durumunda gnmze kadar gelen siyasi akmlarn ncs olmulardr.55 Merutiyetten sonra zellikle de Balkan Harbinden sonra Ziya Gkalp milliyetiliin nazariyecisi ve lideri olarak belirdi ve Trk aydnlar arasnda ok taraftar kazand.56 I.Dnya Sava sonuna kadar, ttihad Ve Terakki Partisi merkez heyetinin nfuzlu bir azas sfatyla, btn nfuz ve imknn Trklk fikrinin gelimesi ve yaylmas iin kulland. 1913ten sonra ttihadlarn Trklk fikrini benimseyip tatbik etmeye almalarnda da birinci derecede rol ve tesiri olmutur.57 Fakat Gkalp Rusya Trkl diye de nitelendirilen ilk dnem Trkln ttihad ve Terakkinin Batcslamc-Milliyeti karmas ideolojisi haline getirmitir.58 Bunu da u ekilde zetlemitir. Trk ulusundanm, slam inanndanm, Bat uygarlndanm.59 Ziya Gkalp, Turancl Trkln uzak mefkuresi olarak kabul eder. Milyonlarca Trkn millet haline gelmesini Trkler iin byk bir vecd kayna olacan syleyen Gkalp,e gre Turan mefkuresi olmasayd,

53

Fazl ARABACI: Yeni Osmanllarn Dini Ve Siyasi Grleri, (Ankara, 2004),198. Fazl ARABACI: a.g.e., 202. 55 Fazl ARABACI: a.g.e., 202. 56 Kemal KARPAT: Trk Demokrasi Tarihi ( stanbul, 1996), 45. 57 Yeni Trk Ansiklopedisi, Turan, c.11 ( stanbul, 1985), 4210. 58 Niyazi BERKES: a.g.e., 405. 59 Ziya GKALP: Trkln Esaslar, ( stanbul, 1978), 60.
54

93

Trklk bu kadar yaylmayacakt.60 Trkln amac bir Trk kltr yaratmaktr. Trklerin yalnz bir kltr olmal ve bu da kendilerinin yaratt kltr olmal. stanbul dili ulusal dil saylmal ve Avrupa uygarl iinde bir Trk uygarl yaratmaya allmal.61 Gkalpe gre Ulus, bir dille konuan bireylerin toplamna denilmektedir.62

2.1.4- Batclk Avrupann ekonomik dzenini ve kltrn benimseme, her bakmdan Avrupallara benzemeyi ifade eden batllama kavram Osmanl terminolojisinde Avrupallama ve muasrlama deyimleriyle anlamdatr.63 Batclarn fikir nderleri Abdullah Cevdet, Celal Nuri, Sleyman Nazif, Klzade Hakk ve Ahmet Muhtardr.64 Bunlar genel olarak yenileme meselesinde birleiyorlard ama din meselesinde ve Batnn ne dereceye kadar rnek olabilecei meselesinde birbirlerinden ayrlyorlard. Ar Batclar, Batnn gelime seviyesine ulamak ve saygsn kazanp ona kendimizi kabul ettirebilmek iin her alanda Baty rnek almak gerektiini savunuyorlard. Yaplm reformlarn baz suni neticeler verdiini kabul ediyorlar ama bu gibi suni neticelerin her yenileme hareketinde tabii olarak meydana geleceine de inanyorlard. Bu suniliklerin halen devam etmesine yenileme gayretlerinin tam gerekletirilmemi olmasna yoruyorlard. Batclara gre Trkler Avrupada kalsalar da, Asyaya ekilseler de onlar iin yenileme kanlmaz bir zaruretti. Bununla beraber, Batdan alnacaklar seerek almak ve milli deerlere sayg gstererek Dou ile Baty ahenkli bir ekilde badatrmak fikrini de savunuyorlard. Batclar, birbirlerinde farkl derecelerde, dincilii meslek edinmi zevata muhalif olmakla beraber inan
60 61

Ziya GKALP : a.g.e., . Ziya GKALP: Trklemek, slamlamak, adalamak Ve Doru Yol ( stanbul, 1976), 75. 62 Ziya GKALP: a.g.e, 77. 63 Orhan HANEL OLU: Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar Ve Akmlar ( stanbul, 2000), 140. 64 Kemal KARPAT: a.g.e., 42.

94

kayna olarak Mslmanla ve onun evrensel deerlerine inanyorlard. Osmanll ise, hem eitli milletlerden meydana gelme bir devletin birliini salayacak ana bir prensip olarak hem de imparatorluun temeli ve kuvvet kayna olan ediyorlard. slamiyeti mantken tamamlayan bir unsur olarak kabul iin Batclar, Trklerin milli zelliklerine gre Bunun

mparatorlua yeni bir dzen verme dncesini savunan Trklere kar vaziyet alyorlard. ki taraf arasnda imparatorluun gelecekteki ideolojisi zerine uzun tartmalar yapyordu. Batclarn ileri srdkleri balca yenileme aresi eitim yolu ile halkn aydnlatlmasyd. Osmanl mparatorluunun bana gelen btn felaketlerin kaynan bilgisizlikte buluyorlard. Bu eitim, olaylar arasnda sebep-netice ilgilerinin kurulmasna ve tabiatst fatalist izahlar yerine bunlarn kabul edilmesine yneltilecekti. Trklerin turan idealine karlk Batclar irfan idealini savunuyorlard. Uygulanan tedbirler olarak da tek kadnl aileyi, kadnlarn hrriyete kavuturulmasn, batl bir medeni kanunun kabul ile eriat mahkemeleri yerine laik mahkemenin kurulmasna, Latin alfabesinin kabuln, fatalist zihniyetin yok edilmesi amacyla tekkelerin kapatlmasn ve ekonomik alanda da milli bir ekonominin kurulmasn, sanayilemeyi, yol ve ulatrma aralarnn gelitirilmesini savunuyorlard.65 Balkan savalar ve bunun neticesinde Osmanl devletinin byk kayplar, savan perde arkasnda Batl lkelerin tahriki ve destei, batcl savunanlar zor duruma drmtr. Batllama sreci ierisinde Trkiyeye Avrupa(Almanya ve Abdullah Cevdet
66

talya)dan damzlk erkek getirme nerisini sunan bile byle bir hava iinde batllama yanls kendi

dergisinin sayfalarnda batya isyan sesleri ykseltti.67

65 66

Kemal KARPAT: a.g.e., 42-43. Remzi Ouz ARIK: Tarihimizin rettikleri, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.8. (Ankara, 1943), 225. 67 Niyazi BERKES: a.g.e., 413.

95

Osmanl devletinin son dneminde kan akmlar iinde en fazla eletirilen akm Batclk olmutur. Ziya Paaya gre; Batllama, gerekte bir zmre, burjuva hareketidir,
68

altyapdan

yoksundur,

olsa

olsa

bir

kopukluu

getirecektir.

Bat lkeleriyle de temaslarn younlamas yeni gelien

intelijensiyada siyasal statnn ancak dvel-i muazzamdan birine dayanmak suretiyle srdrlebilecei dncesini yerletirmitir ki, bu durum toplumun siyasal ve kltrel ekseninin yeni bir dorultuya ya da dorultusuzlua yerletirilmesi sonucunu dourmutur.69 Bat, batllamay bir smr dzeni olarak nermitir.70 Bunun sonucu olarak, Avrupa zentisi ve batllama, Osmanl Devletini Avrupa devletleri tarafndan smr devleti haline getirmitir. Bu durum baz alanlarda Osmanl devleti lehine gzkse de Osmanl devleti, Fransz ve ngiliz hegomanyasna srklemekten kurtulamam ve sonuta Avrupann hasta adam gmlmt.71 Asl olarak bu akmlarn her biri znde bir kltr ifresi tamakta ve savunanlarda tecessm etmektedir. Bu durum genele yayldnda ise toplumda bir kimlik sorunu ve bunalmna neden olmaktadr. Trk modernlemesi srecinde bu akmlarn sonular gnmze kadar baz ekillerde grlmektedir. Her toplumda safhalar ve sralar az ok farkllk cereyan etmi olabilir. Trk toplumunda kltr ve kimlik meselesi iki merhale geirdi ve imdi ncye girilmek isteniyor. Mslman Trk kltr ve kimlii, Batl Trk kltr ve kimlii, u anda Evrensel kltre bal Trkiyeli kimliine tabi olmak zeredir. Bu nc merhale gerekte kimliksizliin dayatlmasna doru bir

Kemal KAHRAMAN: a.g.m., 16. Ahmet DAVUTOLU: Trk Entelektel Geleneindeki Baskc Temayllerin Kkeni, lim Ve Sanat, s.13 ( stanbul, 1987), 18. 70 Orhan HANEL OLU: a.g.e., 140. 71 Bryan S. TURNER: Max Weber Ve slam (Ankara, 1991), 178-179.
69

68

96

gei maceras gibi grnyor. Bu geite, olabildiince hrriyet, insan haklar, ideal demokrasi, laisizm, oulculuk gibi cazibeler bulunmaktadr.72 Kltr, kimlik ve ahsiyet ister istemez bir milliyeti alana doru gider savunma ve kendi varln devam ettirme mecburiyeti dosdoru artlarda, milliyetilik daha ok sarlacak bir duygu, fikir ve ideoloji haline gelir. Bu meru bir yoldur ve var olu kanunlarna da uygundur. Yeter ki rklk haline dnmesin.73

2.2- ANADOLUCULUK DNCES

Anadoluculuk, I. Dnya savann son yllarnda, mevcut ideolojilerin Anadolu Trklerinin enerjisini bo yere harcad iddiasyla ortaya kan ve Anadoluyu esas alan grtr.74 II. Merutiyetin Osmanlclk, slamclk, Turanclk akmlarna tepki olarak domutur. Anadoluculuun balatclar, milliyetilik tartmalarnn yrtld

dnemde slamc Srat- Mstakim Dergisinden ayrlarak 1913te yayn hayatna balayan slam Mecmuasnda yaz yazmaya balayan Musa Kazm, M.emsettin Gnaltay ve Halim Sabit gibi baz yazarlardr. Bu dergi slamclk dncesinin yayn organ olan Srat- Mstakim ile Trklk dncesinin yayn organ olan Trk Yurdu Dergisinin arasnda kendine bir yer bulmaya almaktadr. Zikredilen yazarlar da kendilerine slamclkTrklk karm bir yol tutturmulard. Birinci Dnya Sava sonunda slam milleti oluturma dncesi tm maddi dayanaklarn yitirmitir. slamclktan

72

Ymni SEZEN: adalama, Yabanclama Ve Kimlik ( stanbul, 2002), 68. Ymni SEZEN: a.g.e., 69. 7474 Trk Dili Ve Edebiyat Ansiklopedisi, Anadoluculuk mad., c.2 ( stanbul, 1998), 135.
73

97

geriye sadece slamla takviye edilmi bir milliyetilik kalmtr.75 Bu eksende milliyetilik anlayn gl bir zemine
76

oturtmak

isteyen

aydnlar

Anadoluculuk dncesini ortaya atmlardr.

Bu hareketin ilk tohumu 1917

Trk Oca Genel kongresinde teorik ierikten yoksun, Pragmatik bir zorunluluk olarak Trkiyecilik eklinde gndeme gelmitir. Halide Edip, Byk Turan idealinin gereklemesinin glne deinerek, ncelikle Anadoluda faaliyet gstermek gerekliliinde srar eder ve daha geni bir Trk birliini amalayan grlerin kuramsal alanda kalmaktan teye geemeyeceini savunur. ounluk tarafndan eletirilse de Evimize bakalm adl makalesiyle bu grn teyid eder. Bugn rklar bir faraziye, fakat milletler bir hakikattir. Kendi evini imar edemeyen, kendi evini altst bir halde brakan bir adama hibir ev sahibi emniyet edemez Brakalm siyasiyat ve nazariyat tinin karde balarn, faydalarn hatrlasn; fakat biz faaliyet sahasnn kendi memleketimiz olduuna inanalm ve bunda kendimizi de bakalarn da aldatmayalm.77 Kongre yeleri arasnda gr birlii salanamayan toplant neticesinde dnsel dnmler nemli bir eksene oturmutur.78 Bundan iki yl sonra Mlkiye sralarnda (1919) Anadoluyu Trk kltrnn gerek kayna gibi gren bir akm domutur.79 Anadoluculuk nce kltr akm olarak ortaya kmtr. H.Ziya lken bu akmn nderlerindendir ve bu akma memleketilik adn vermitir.80 Daha sonra Mehmet Halit Trkiyecilik ya da Memleketilik gibi yavan tanmlarn amalarn aklamada yetersiz kaldn belirterek, Anadoluculuk deyimini nermektedir.81 H.Z. lken bu akm Richard Warnerin Poete et penseur adl eserine dayanarak ileri srmtr. Reat Kay ile birlikte, El yazma

75

Mithat ATABAY: Anadoluculuk, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.5, ( stanbul, 2004), 515. 76 Hilmi Ziya LKEN: Trkiyede ada Dnce Tarihi ( stanbul, 1979), 470 Fsun STEL: Trk Milliyetiliinde Anadolu Metaforu, Tarih Ve Toplum, (Ankara, 1993), 52. 79 Hilmi Ziya LKEN: a.g.e, 470 80 Hilmi Ziya LKEN: a.g.e, 470. 81 Fsun STEL: a.g.m., 52.
78

98

eklinde, 1918de oniki say olarak Anadolu Dergisini karmtr.82 Bu derginin hareket noktasn 1071 Malazgirt zaferinden sonra Trklerin Anadoluda yepyeni bir medeniyet kurduklar dncesi tekil etmektedir.83 Bu mefkre Anadolu Mecmuasnda, felsefeci sosyolog H.Z.lken, tarihi Mkrimin Halil Ynan, Z.F.Fndkolu tarafndan ilendi.84 Bununla birlikte Haluk Nihat Anadolu masallarndan Tahirle Zhre, ah smaille Glizar ve Sleyman ah yazmtr. H.Z. lken, 1919da Anadolunun bugnk vazifeleri adl bir kitap yazm, fakat yaynlayamamt. Mkrimin Halil tarafndan baslan bu kitap slam tarihine ynelmi olan aratrma evkini Anadolu tarihine evirmiti.85 Bu ynelmede Mkrimin Halil Ynann rol nemlidir. Mkrimin Halil Anadoluculuk dncesini kltrel hareket olmaktan kararak yar siyasal bir konuma getirmitir. Bylece daha balangta Anadoluculuk dncesi iinde fikir ayrlklar ba gstermiti. Bu aamada Anadoluculuk dncesinde iki ayr gr hkim oldu. Birincisi Anadoluculuu doacak kltrn kayna ve hedefi olarak gren kltrc Anadoluculuk. kincisi ona siyasi ve fiili bir ekil vermek isteyen ideolojik Anadoluculuktu. Bu ayrla ramen 1923te Anadoluculuk dncesini daha sistemli bir ekilde ele alnmasn salayan Anadolu Mecmuas yayn hayatna balad. Bu dergide Ahmet Refik, Rauf Yekta, Hamit Sadi, Necip Asm, Mehmet Emin yaz yazmaktayd.86 Z. Fahri Fndkolu, Anadolu Dergisinde pragmatizme ve Anadolu folkloru zerine yazlar yazd. Mehmet Halit Bayr halk airlerine dair ilk yazlarn yaynlad ve sonra kard Halk Gazetesinde bu konudaki yazlarna devam etti. Feridun Nafiz Uzlug, Seluk hekimlerine dair yazlar yazd. Necip Fazl
82 83

Hilmi Ziya LKEN: a.g.e., 470. slam Ansiklopedisi, Anadolu Mecmuas mad., c.3 ( stanbul, 1991), 144. 84 Trk Dili Ve Edebiyat Ansiklopedisi, Anadoluculuk mad., c.2 ( stanbul, 1998), 135. 85 Hilmi Ziya LKEN: a.g.e, 471. 86 Hilmi Ziya LKEN: a.g.e., 471.

99

ve Ahmet Hamdi Tanpnar ilk iirlerini bu dergide neretti. Bu akm daha sonra halkevlerinde kltr almalar halini alm ve ayn yolda Ahmet Kutsi Tecer, Adnan Saygun, Selahattin Batu sahne eserleri vermilerdir. Mkrimin Halil Ynan (1898-1961) daha sonra Anadolunun fethi adl kitabn yaynlayarak Anadoluculuk davasn gelitirmitir. 87 I. Dnya Sava olurken Nzhet Sabitin Vazife Dergisinde slamclk, Osmanlclk ve Turancla kar tepkinin izleri grlmektedir. Fakat bu net olarak memleketilie iaret eden bir tepki deildi. Osmanlclarda Turancla, bir ksm Batclarda slamcla kar tepki de daima iki soyut grn birbiri ile savandan ibaret kalyordu. Memleketiliin bu cereyana kar ald tepki tavr, gerek vatan fikrinin hayali bir vatan fikrine, somut bir fikrin soyut bir gre kar tepkisi olduu iin tekilerden ok farklyd. Bu grn millet anlay tarihte snrlar izilmi belirli bir vatan anlayna dayanyordu. Din birlii halinde anlalan mmet veya milletler aras dini cemaat, bir vatan tekil etmedii gibi bir millet de deildi. Dil ailesi tekil eden rkn yaad hudutsuz topraklar da bir vatan deildir ve bu anlamda bir rka millet denemez. Z. F. Fndkoluna gre ise; memleketin z ve smrge ksmlarn ayrmak lazmdr. Anadoluyu brakp Ural ve Tibetlere, tabii Anadolu ocan brakp suni Trk ocana bakmak yanltr.88 Memleketi hareket .Rait Hatipolu nderliinde, Ankara Ziraat Fakltesi profesrlerinden bir gurup tarafndan karlan Dnm dergisi ile daha salam bir zeminde almaya balamtr.89 1930larda R.Ouz Ark ve H.Ouz Bekata tarafndan karlan r Dergisi, yine R.Ouz Arkn, H. Avni Gktrk ile kard Millet Dergilerinde romantik eilimler tayan bir Anadoluculuk hkimdir. II. Dnya Sava yllarnda Nurettin Topu, Anadoluculuu Hareket Dergisinde slami ve mistik bir adan, Mmtaz Turhan ise 1950den sonra pozitif ilimci grle l (1957) ve Yol
87 88

Hilmi Ziya LKEN:a.g.e., 472. Hilmi Ziya LKEN:a.g.e., 473. 89 Hilmi Ziya LKEN:a.g.e., 474.

100

Dergileriyle ele almlardr. Cahit Okurer ve Mehmet Kaplan yazlaryla bu akmn iinde grmek mmkndr.90 M. emsettin Gnaltayn Anadolu yok olmaya doru srklenirken baka trl ve farkl gayelere ynelik olan Trkl, bugn iin zararl, yarn iin de faydasz gryoruz. Fakat nce Anadolu kurtarlrsa, Trkiye kurtulur.91 ifadesiyle ve Yahya Kemalin vatana dair romantik yaklamlaryla bu akmn ksmen iinde saylabilir. Hareket Dergisinin son yayn dneminde (1966-1975) slamc muhtevas hakim bir Anadoluculuk savunuldu. Anadolucular yannda, slami bir gr temellendiren Nurettin Topu, tamamen farkl bir yapda grnr. eitli farkl dncelerine ramen Anadolucular Trk dncesinde bir btnlk arz etmilerdir.92 Genliini Cumhuriyet Dneminin kurulu ve kurumlama sreciyle glenen modernleme ikliminde yaayan H.Z.lkenin nsani vatanperverlik adl eseri (1933) milliyetilie dair nemli tespitlerde bulunur. Ona gre bin yllk tarihsel srete oluan Trk milleti, kurtulu savayla yaama iradesini iyiden iyiye glendirmi durumdadr. Ancak bu millet varl, zerinde yaad vatanda btnsel hmanizmin yaratc olmaktan ok uzaktr. lken, bu sorunun ancak insani vatanperverlik yaklamyla zlebileceini ne srer.93 lkende ak ahlaknn ifadesi olan bu tutku eylemleri, hem kendini feda etmeyi ve sonsuzluu hemde iradeyi ve sahip olmay temsil ederler. Gerek dzenden ideal dzene gei ilevi grrler. Ak ahlakn somutlatrm
94

kiiler

ona

gre

ancak

insani

vatanperverlerdir.

lken, btn olgu inanlarn birletiren tek bir kavram

olduunu syler: Vatan. Vatan kavram, salt zerinde yaayan insanlarn yerel ve ayrc inancn ifade eder. Az ok gelimi topraa bal btn
90 91

Trk Dili Ve Edebiyat Ansiklopedisi, Anadoluculuk mad., c.2 ( stanbul, 1998), 135. M.emsettin GNALTAY: Hurafattan Hakikate (Hurafeler Ve slam Gerei), Haz. Ahmet Gkbel ( stanbul, 1997) 92 Trk Dili Ve Edebiyat Ansiklopedisi, Anadoluculuk mad., c.2 ( stanbul, 1998), 135. 93 Saadettin EL BOL: Hilmi Ziya lken, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.5, ( stanbul, 2004), 520. 94 Saadettin EL BOL: a.g.m, 523.

101

toplumlarn tepkisel

igdsel

gcn

simgeler. Olgu

Tarihte

yaanm bir

vatan

savunmalarnn hepsi ideal inancndan deil, olgu inancndan kaynaklanan hareketler olmutur. inanlar,
95

bilinli

harekete

dntnde vatanperverlik halini alr.

lken, insani vatanperverlik

toplumunun ak ahlakna sahip byk ruhlarla kurulabileceine inanr. Onlarn yetiebilmesi iin herkesin iyiletirilmi toplumsal ortamlarda bir milli eitim srecinden geirilmesi gereini vurgular. Milli eitim, bu durumda insanlara hem vatanda nitelii kazandran hem de ak ahlakna ulaabilmenin asgari koullarn salayan bir yetitirme srecidir. nsanlar bu sreten getikten sonra ak ahlakna ykselebilirler.96 lken, aslnda Bat ve Douyu insanln gerilme ve genileme yay olarak grr. lkinde gerilme zek ve irade, dierinde genileme telkin ve sempati halinde belirmitir. Gelecekte iki uygarlk da yetersizliklerini anlayacak; kendi evrenlerinde btnsel insan yaratarak birbirlerini tamamlayacaklardr. Bu tamamlay, kelimenin gerek anlamyla btnsel hmanizmin ifadesi olacaktr. nsanlk bu iki batakta boulmak istemiyorsa btnsel hmanizmle kendini yaratmak zorundadr.97 Milliyeti olmak iin milletinin tarihini, corafyasn, tanmak ve sevmek ve milleti urunda almak icap eder. Milliyeti, milletinin mesut olmasn ve ykselmesini ister. Yani pratik insaniyetiliktir, hayatnn her annda milletidir.98 Anadoluculara gre milliyetilik bir cemiyetin bu cihan lsnde ahsiyet kazanmasna sebep olan gtr. Byle bir cemiyet ise ancak millet bnyesine haiz olan bir cemiyetin gayesi olabilir; yani ancak millet haline gelmi bir cemiyetten doabilir.99 Milliyetilik kitlelere esiz bir hareket, ihtiras, yardmlama kayna olmakta ve bu byk fedakrlklar yaptran
Saadettin EL BOL: a.g.m, 524. Saadettin EL BOL: a.g.m, 526. 97 Saadettin EL BOL: a.g.m, 526. 98 Mehmet KAPLAN: Yeni Trk Milliyetilii, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.8 ( stanbul, 1947), 3. 99 Mmtaz TURHAN: Mkemmel nsan Ve deal Cemiyet, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.5 (Ankara, 1942),133.
96 95

102

birliin, disiplinin temelini tekil etmektedir.100 Bylece bizim milliyetiliimiz; mensup olduumuz millete ball, sevgiyi, ifade ettii kadar, milletin yalnz bir realite deil, byk bir zaruret olmas keyfiyetini de ifade eder.101 Milliyet, (millet olu) pasif bir hususiyetler ve kabiliyetler mecmuu deil; bizzat maddi, manevi bir yaay nevi, bir hayat gr telakkisidir.102 Anadolucular milliyetilii Osmanllk, slamclk ve Turanclk

grlerinden ayr bir yerde tutar. Bu dnce akmnda corafya nemli bir yer tutar. Corafyann milletlerin hayat zerindeki zorlu ve srekli tesiri ilim lemince kabul ve tetkik edilmi bir gerektir. Corafya milletlerin sanay, iktisad, ticar, siyas ve hars hayat zerinde nemli rol oynar. Bu milliyetilik anlaynn corafyay temel yapmas onu hem mukaddes bir vatan mefhumu, hem de milli gelimenin kayna olarak grmesindendir. Milliyetilik corafya mefhumundan ayrlamaz. Ouz Trkleri ile Anadolu topra 1071 den itibaren kaynam ve onunla yekpare vcut haline gelmitir.103 Corafya, tarih. Bu corafya ve tarih iinde olgunlaan soy birlii, bu soy tarafndan vcuda getirilmi olan maddi ve manevi kltr, ite yeni Trk milliyetiliinin esas temelleridir.104 Anadoluculuk dncesinin kurucularndan H.Z.lken, savunulan

milliyetiliin alt kademeden olutuunu syler : ncelikle millet snrlar tarih iinde izilmi olan bir vatana dayanr. Vatan corafi bir zemine evrilmi olan itimai bir kanaattir. Bu bakmdan vatan yalnz siyasi bir iktidarn tayin ettii snrlar deil, ayn zamanda bir kltrn birletirdii itimai birliin snrlarn ifade eder.105 Milleti meydana getiren
Remzi Ouz ARIK: Milliyetilik, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.12 (Ankara, 1943), 382. 101 Mmtaz TURHAN: Niin Milliyetiyiz, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, (Ankara, 1942), 257. 102 Cahid OKURER: Mcerret Milliyetilikten Mahhas Milliyetilie, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.14 (Ankara, 1943), 63. 103 Mehmet KAPLAN: Yeni Trk Milliyetilii, , 2. 104 Mmtaz TURHAN: Mkemmel nsan Ve deal Cemiyet,133. 105 Hilmi Ziya LKEN: Millet, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.27 ( stanbul, 1949), 2.
100

103

ikinci amil nfustur. Milleti hazrlayan nc amil, etnik esastr.106 Drdnc esas itimai rk, tabiatla insan arasndaki karlkl tesirin meydana getirdii ve mterek itimai hayatn bir tarih boyunca insanlara kazandrd baz antropolojik vasflardr. Beinci amil iktisadi artlar. Altnc art kltrdr.107 Bunlarn hepsini bir arada toplayan unsur ise milli uurdur. kuvvetlendirir.108 Anadolunun batsnda bir asr devam eden Hallar ve Bizans Bu milli uur milletleri harekete geiren byk vakalar, mdafaa, kurulu, istiklal savalar bu uuru

muharebeleri; Gneyde Antakya prensleriyle, Suriye sultanlar, Douda Grclerle ve Azerbaycan Trkleriyle vuku bulan mcadeleler, Anadolunun snrlarn vcuda getirmiler, bir merkez tesis etmilerdir. Bu devrede Anadoludaki Trkler, mstakil bir millet haline gelmiler, dier Trklere nazaran ok mtekmil bir devlet vcuda getirmiler, bir merkez tesis etmiler ve kuvvetli bir medeniyetin temelini atmlardr.109 Anadoluculardan Mkrimin Halil Ynan, zellikle Turanclarn kulland Trk tarih anlaynn yanl olduunu vurgulam ve tarihimizin Ouz boylarnn n Asyada yaratt zaman, ileri110 kapsadn ifade etmitir. Trk tarihi btn dnyann muhtelif ktalarnda yaayp ve gelip geen btn Trk kollarna ait vakalardan bahisle byk bir lemmul bir mevzu ihtiva eder. Bundan dolay bu isim hassaten bizim milli tarihimizin ismi olamaz. Bin yllk tarihe ve meydana getirilmi olan hazr bir vatana malik olan milletimizin dier Trklerden ayr ve mstakil bir devlet ve
Hilmi Ziya LKEN: a.g.m., 3. Hilmi Ziya LKEN: a.g.m 12. 108 Hilmi Ziya LKEN: a.g.m 13. 109 Mkrimin Halil YINAN: Milli Tarihimizin Mevzuu, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi,s.28 ( stanbul,1968), 13. 110 Remzi Ouz ARIK: Tarihimizin rettikleri, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.8. (Ankara, 1942), 225.
107 106

104

tarihi vardr. Bundan dolay tarihimizin ad Anadolu Trkleri tarihi ya da Anadolu tarihidir. Anadolu Trkleri tarihi denilince milletimizin Anadoluya hicret ve istilasndan itibaren zamanmza kadar cereyan eden hadiseler hatra gelir ve gerek Seluklu hanedan ve gerek derebeyler ve gerekse Osmanl ailesi zamannda genileme ve fetihlerin hepsini ihtiva eder. Rumelinde, Maripte, Msrda, Yemende hlasa Anadolu Trknn hkim bulunduu
111

btn

memleketlerdeki vakalar kendi iine alr.

Anadoluculuk byk Trkiye davas olarak adlandrlr. Byk Trkiye demek byk toprak paras demek deil, Anadolu zerinde byk Trk kltr ve sanat, geni Trk ilmi, temiz Trk ahlak, gl ve bamsz Trk iktisad demektir. Anadoluculuk kitaptan hayata aktarlm bir ideal deil, O, bir realitenin idealizmidir.112 Anadolu birden bire ele geirilmemitir. Bu topraklar vatan edinmek, korumak ve yaanlr hale getirmek iin, ka nesil savam, emek harcam, lm gze almtr. Bunlar bilmek milli bir tarih uuru yaratr ve fertleri bu topraa balar. Tarih uuru olmayan insanlar ne vatann, ne milletin, ne kltrn deerini ve manasn anlarlar. Her eyin bir tarihi olduu gibi bu vatannda bir tarihi vardr ve onun bilincinde olmak gerek milliyetiliktir.113 Anadolucularn bu yaklamnda Osmanlclk ve slamcln yannda Turancla duyulan tepkinin izleri daha net grlmektedir. Anadolucu evre Gkalpin kzl elmaclk hlyas ifadesi ile aka ortaya koyulan, hars kavramna kar kmlardr. Osmanl imparatorluu dneminde olduu gibi Cumhuriyet dneminde de mevcut ve messes bir Trk harsndan sz

Mkrimin Halil YINAN: Milli Tarihimizin smi, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.27( stanbul, 1968), 10. 112 Ezel ELVERD : Anadoluculua Dair, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.25 ( stanbul, 1968), 18. 113 Mehmet KAPLAN: Tarih uuru, Boazii, s.47 ( stanbul, 1986), 4.

111

105

edilemeyeceini, baka bir anlatmla Trk hars genellemesi altnda varolan yapnn hetorejenliini dile getirmektedir.114 Gkalp, Trkl slamdan evvelki Trk tarihine gtryordu. Anadolu adetleri, masallar hikyeleri deil fakat Orta Asya tarihinden bulup kard ve memleket iin yaayan kymet olmayan hikyeler, adetler ve masallar rnek alyordu. Gkalpn Trkl, esasta siyasi aksiyondan kuvvet ald ve burjuvalamak isteyen Osmanl imparatorluuna dayand iin gerei net grememitir.115 Sanki millette bin yldan beri hibir kaynama olmam gibi Trkl slamclk ve garplkla uzlatrmaya alan mtefekkirler gzleri nndeki gerei gremeyerek pek uzak yerlere gitmilerdir. Trk mtefekkirleri on asrda ar ar teekkl eden ve imparatorluk devrinin buhranl asrlarna ramen kltr dallarnda ve mdafaa harplerinde kuvvetlenen milli birliin fiilen mevcut olduunu unuttular. Onu yeniden tesise kalktlar. Milletle kavmi ve rk birbirine kartrmak yznden bir nevi emperyalizm ifadesi olan Turanclk fikrini ortaya attlar.116 Hakiki milliyeti realisttir. O her gn vatan ve millet realitesinin iinde yaar, onu grr ve deitirir. Turanc ise bir hayal bulutu iinde yzer. Ona gre millet etrafn eviren gerekten ziyade hayali uzak dairededir.117 Yeni milliyetilik (Anadoluculuk), Turanclarn veya kk yabanc zmrelerin anladklar ve tatbik ettikleri manada rk deildir. Bu gr ayr corafya artlarnn, ayr tarihi macerann ve yzyllarca sren ayr kltr hayatnn ayr bir millet vcuda getirdiine inanr. Hlbuki Turanclk bu hakikati inkr eder veya bilmezlikten gelir. Turanclk, yeni milliyetiliin aksine mekn ve zaman tanmayan bir zihniyete sahiptir. O bu hususta komnizmle birleir. nk komnizm corafya-tarih-millet realitesini kabul
Fsun STEL, a.g.m., 53. Hilmi Ziya LKEN: Ziya Gkalpe Dair, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.33 ( stanbul, 1968), 12. 116 Hilmi Ziya LKEN: Trk Milletinin Teekkl, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.18 ( stanbul, 1948), 16. 117 Mehmet KAPLAN: Yeni Trk Milliyetilii, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.8 ( stanbul, 1947), 3.
115 114

106

etmez.118 Anadoluculuk dncesinin ekillendiricisi olan Cahid Okurer Turancln hatasn ve bu yanla dmemenin yolunu aklar: Millet oluun her eyden evvel kendini bulma ve bilme ile balayaca, milletin mcerret bir mefhumdan, bir nazariyeden ziyade bir hayat vakas oluu bize kendi yolumuzu da gsteriyor. Tarih, corafya, iktisat, din v.s. sebepleri ne olursa olsun her eyden nce bir toprak zerinde, bakalarna benzemeyen maddi, manevi kendisine mahsus vasflar olan bir insan kitlesi yayor. Biz, kendimiz bu toprak zerinde yayoruz. Binaenaleyh slamclk, Osmanlclk kadar Anadoluyu esas almayp tefekkrmzn sklet merkezini Anadolunun dnda brakan tarzda bir Turanclk da gzlerimizi kendimizden ok uzaklara ekip bizi kendimizden dar baktrmakla bizi millet olma yolundan ayrmaktadr. Nazariyelerin, mefhumlarn, mcerret milliyetiliinden hayatn, hakikatin mahhas milliyetiliine; kendimizi tanmak iin asl millet hayatna kendimize gzlerimizi evirmekle eriebiliriz.119 Anadolucular radikal bir ekilde corafya ve corafya zerindeki yaanmla vurgu yaparlar. Onlarda snr mefhumu byk nem arz eder, snrn corafyann kymetine uygun bir ekilde ehemmiyet kazandn ifade ederler.120 Asl vatan Anadolu121 olarak kabul eden Anadolucular vatann bin seneden fazla bir zamanda onlarn kaynamasndan, bir vatan zerinde kltr birliinin kurulmasndan doduunu iddia ederler.122 nk anavatan insanolunun gerek anasdr. Snr bir devlet birliinin kaplad yeri izmektedir. Bu hudut, fert ve cemiyet iin, kendi varlnn devam ve
118 119

Mehmet KAPLAN: a.g.m.,3. Cahid OKURER: Mcerret Milliyetilikten Mahhas Milliyetilie, 64. 120 Gr SARMAT: Ar Eteklerinde Snr Duygusu, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.11. (Ankara, 1943), 361. 121 Seyfi Kemahl: Milletimize Yneli,.Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.27 ( stanbul, 1968), 16. 122 Hilmi Ziya LKEN: Trk Milletinin Teekkl, ..., 16.

107

hrriyetini baltalayacak hareket ve dnceleri ayrr. lkenin fizik tabiat ve iklimi bir takm siyasi ve iktisadi artlar dourur ve halka ruhi bir takm hususiyetler verir.123 Milleti tarih ve corafya yaratr. Trk milleti bu corafya zerinde gelien Trk tarihinin mahsuldr. O bu memlekete has byk tabiat kuvvetlerinin ve asrlarca srm olan itimai faaliyetlerin bir sonucudur. Anadolunun toprak ve iklim artlar Orta Asyadan gelen Ouz ktlelerine yepyeni bir hviyet vermitir. Eskiden aknc ve gebe olan bu ktleler, bu topraklar zerinde ky kurmu, kasaba ve ehir tesis etmi, burada bulunduu ve muhitinden ald maddi ve manevi unsurlara, kendi dehasn da katarak kendisine has bir medeniyet vcuda getirmitir.124 Yalnz btn tarihi iinde deil; Trkmenlerin fethinden beride ilk defa asl snrlar iinde btn haline girmi bir yurdun uuru ile erevelenmitir.125 Bu yamal corafyay yekpare yapmak iin dokuz yz yldr, snr snr boanan Ouz boylarnn kan namna ayaa kalkmak gereklidir.126 stiklal harbi de, btn dnya Trklerinin kurtulmas iin Anadolu denen mcahitler yuvasnn mstakil, kuvvetli, byk kalmasnn art olduunu meydana karmtr.127 Bu kudret, onun, dnya tarihindeki yerini tutmakta, kendine deni anlamakta esiz bir imkn bulduuna da ahitlik eden yerli gerektir.128 Vatan corafyasna gsterilen nem Anadolunun sadece onur verici hadiselerine ve iyi ynlerine odakl deildir. Bu vatan her eyiyle seveceiz diyen H.Avni Gktrkte ve dier Anadolucularda bu tmden kabul grmekteyiz. Ona gre, bu memleketin dertlerine deva olabilmek iin, onun her eyini, barndan kopmu bir insan gibi ve ondan olarak, kaytsz artsz sevmek gerekir. Onu, hastal, sefaleti, hatta zaaflaryla da sevmedike
123

Ali Fuad Bagil: Msbet Milliyetilik, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.19 ( stanbul, 1947), 5. 124 Mehmet KAPLAN: Millet Ve Milli uur, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.18(Ankara, 1947), 2. 125 Remzi Ouz ARIK: Bizim Milliyetiliimiz, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.13 (Ankara, 1943), 30. 126 Remzi Ouz ARIK: Yokolas Ayrlk, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.4 (Ankara, 1942), 159. 127 Remzi Ouz ARIK: Bizim Milliyetiliimiz, , 29. 128 Remzi Ouz ARIK: Yerini Ve Vazifesini Bilen Millet, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.4 (Ankara, 1942), 97.

108

yurdumuzu her trl eylerle donatmaya imkn yoktur.129 Trk soyundan gelmiiz. Anadoluda domuuz. Soyumuzun geirdii ilk yerleme maceras bittikten, vatan kurulduktan, soyumuz ve admz, sanmz artk douumuz, yaammz, artk muayyen keder erevesine girmitir. Saadet ve felaket, iyilik ve ktlk, gzellik ve irkinlik, doruluk ve erilik anlaymz hep bu mahreke gre ayarlanmtr.130 Anadolucular corafyaya nem verirken soy bann nemini de inkr etmezler. Onlara gre, Trk soyu her millet gibi Anadolu Trklerinde yerli, yabanc baz kavimlerle karm olsa da bu karma hibir zaman asl hamuru bozacak mahiyette olmamtr.131 Ondaki ruh topra temizlemekte, gmrahlatrmaktadr.132 Yeni milliyetilikte milli kltr de nemli bir yer igal etmektedir. Fakat milli kltr duraan bir zeminde kazanlmamaktadr. Millet kltrn yaratrken kendi eklini kendi maddesinden karacak; baka milletleri geirdii byk tecrbelerden ibret alarak, fakat ayn aln terlerini dkerek, ayn dikenli yollardan geerek kendi neticelerine ulaacaktr. Milli kltrn yaratlmas lazmsa kollarn svayarak iin iine girmek, davann fedakrlna katlanmak, duyarak ve yaayarak bu ham maddenin eklini yine ondan karmak gerektir.133 Trk halk, her trl kader oyunlarna kar Trkemizi byle stn bir canllkla bize kadar getirmise bunun da srrn onun byk soyunun kudret ve kabiliyetinde aramak lazmdr. Bu devam, bu canllk, ayn zamanda,

H.Avni Gktrk: Bu Vatan Her eyi le Seveceiz!, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.6 (Ankara, 1942), 161. 130 Remzi Ouz ARIK: Corafyadan Vatana, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.2, (Ankara, 1942), 34-35. 131 Mehmet KAPLAN: Yeni Trk Milliyetilii, 3. 132 Cahid OKURER: Gerek Medeniyet Ve Milliyetilik, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.8 ( stanbul, 1947) 4. 133 Hilmi Ziya LKEN: Kltr Ve Medeniyet, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.28 ( stanbul, 1947),3.

129

109

Trkemizin stne dnenleri, hangi yolu tutmalar, hangi kaynaa bavurmalar gerektiini gsteren bir oban yldzdr.134 Anadoluculuk dncesinde ky ve kyl, zerinde oka durulan bir unsurdur. Anadolucular, Osmanl imparatorluu ykldktan sonra ulusal davann ky davas olduunu dnrler. nk Anadolu ky ve kasabadr. Anadoluyu ayakta tutan kyl ve kasabaldr.135 Remzi Ouz Ark, Anadoluculuk dncesiyle devletin varlna ve devlet politikasna muhalif olmadklarn bilakis paralel, ayn hedefe ynelik alma yrttklerini syler. Bu vatan yekparelii ile ruhunda yer alan bizler; milletin almalarn daima Trkiyenin hayat, ihtiyalar bakmndan dzene koyduk. Osmanl imparatorluunu kurarken metropolmz, anavatanmz olan Anadolu; bugnk Trkiyenin kendisidir. Meriten Ar Dana, bu yekpare vatana kh Trkiye, kh Anadolu diyoruz. Trkiye Cumhuriyetiyle tam mutabakat halindeyiz.136 Tanzimat devrinde Osmanlclk, istibdat devrinde slamclk, merutiyet devrinde Turanclk, Cumhuriyet Devrinde hudutlar ve mahiyeti belirsiz bir Trklk, son zamanlarda ise Rus damgas tayan beynelmilelcilik cereyan arasnda bocalayan Trk milletinin bu yeni milliyetilik anlaynda hakiki hviyetinin realitesine ve idealini bulmutur. Mahdut bir zmrenin kltrden nasibi olduu devirlerde gayri muayyen veya hedefleri bu milletin istediinden bambaka fikir cereyanlarnn domas mazur grlebilir.137 Anadolucular, Anadoluya dair bu fikirlerin yaylmas iin Anadolu niversitesi kurulmas fikrini de ortaya atmlardr.138
Remzi Ouz ARIK, Gzel Trkemiz, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s. 3 (Ankara, 1942), 70. 135 Mehmet KAPLAN: Anadolunun Kuvvetleri, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.19 ( stanbul, 1947), 3. 136 Remzi Ouz ARIK: Rejiyonalist Kimdir?, Millet Dergisi, s.8 ( stanbul, 1942), 256. 137 Mehmet KAPLAN: Yeni Trk Milliyetilii, , 4. 138 Mithat ATABAY: a.g.m., 529.
134

110

1920lerde

Atatrklk

ile

Anadoluculuk

bamszln

kazanlmas

konusunda ortak platformda bulumuken, Kurtulu Savann silahl mcadele evresinin sona ermesinden sonra izlenecek yolda ayrlmlar, Atatrklk modernizme ynelirken
139

Anadoluculuk

gelenekilik

ve

muhafazakr bir izgiye girmitir.

Anadoluculuk ile Atatrk milliyetilii

arasnda milliyetiliin Anadolunun corafi gerekliine oturtulmas dnda ortak bir nokta bulunmamaktadr.140 Anadolucu akmn ynetici kadrolar nezdinde ilgi uyandrmaynn sebepleri unlardr: a) Hareketin iinde yer alan kiilerin dnemin nfuz sahibi kiilerini oluturmamalar ve buna bal olarak belirli bir kamuoyu yaratamamalardr. b) Trkiyede toplumsal ve siyasal kurumlarn dnmne ynelik nemli reformlara denk dmesi ve zellikle de Takrir-i Skun kanuna varan srete meydana gelen bata eyh Sait isyan gibi kimi muhalif hareketlerin, Trk ulusal kimliinin oluturulmas sorunundan daha nemli ve acil sorunlara ynelmesini zorunlu klmasdr. c) Mustafa Kemalin reformlarnn yava radikal ve zelliine bir karlk, dnm Anadolucularn daha aamal

amalamalardr.141 Anadoluculuk, erevesini Misak- Milli ile snrlandrmasyla aslnda kolayca resmi ideoloji ile rtebilir gibi grnmektedir. Ancak Anadoluculuk hibir zaman resmi gr haline gelmemitir. Anadolucu hareket Kemalist milliyetilikten ve rk bir sylemle birleen Trklk ve Turanclktan farkl olarak vatanseverlik ve ortak tarih duygular zerinden geliebilecek romantik eler tayan bir toprak milliyetiliini ierdii izlenimini vermekle beraber aslnda Trk kimliini son derece gl bir biimde vurgulamaktadr.142 Bu
139 140

Mithat ATABAY: a.g.m., 518. Mithat ATABAY: a.g.m., 531. 141 Fsun STEL: a.g.e, 55. 142 Seil DEREN: Trk Siyasal Dncesinde Anadolu mgesi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.5, ( stanbul, 2004), 533.

111

bakmdan Anadoluculuk, Atatrk milliyetiliine de Turancla da alternatif bir ara akm olarak deerlendirilebilir.143 Anadolucu dnce, slama lml yaklam ile Trk kimliinin bat ile uzlatrlmaya alld her tarihsel noktada Trk dnce dnyasnda yeniden canlanmaktadr.144

2.3- MAV ANADOLUCULUK

Anadoluculuk hareketi ile aralarnda herhangi bir ba olmamakla beraber ok benzer bir Anadolu romantizmini savunurlar. Trk dncesinde hmanist akm savunan Sabahattin Eyubolu 1956 ylnda ilk kez yaymlanan Bizim Anadolu makalesinde bu fikri ortaya koymutur.145 Laik Anadolucu diye de isimlendirilen Mavi Anadoluculuk, Cevat akir, Azra Erhat, Sabahattin Eypolu gibi aydnlarn nclnde Hititler ve yonya kltrne kadar uzanan bir Anadolu kimliini n plana karmtr. 1970lerde Anadoluculuu Trklk ile Atatrk milliyetiliinin karm olan bir dnce ekline sokma giriimi de grlmtr. Anadolu Trkleri milliyetilii olarak isimlendirilen bir almada drt ayr dil gurubuna gre ayrlan (Trke konuan Anadolu Trkleri, Ermenice konuan Anadolulular, Rumca konuan Anadolulular, Krte konuan Anadolulular) Anadolu Trklerinin Trkiye

143 144

Mithat ATABAY: a.g.m., 532. Seil DEREN: a.g.m., 540. 145 Seil DEREN: a.g.m., 539.

112

Cumhuriyeti ile ulusal bir ahsiyet, ulusal bir doktrin ve ulusal bir din kazandklar ileri srlr.146 Mavi Anadolucular Trk kimliinin Bat ile olan ilikisine yeni bir boyut katmlardr. Bu defa Batya uygarl gtren Orta Asyadan g eden Trk boylar deildir. Fakat Avrupa medeniyetinin kkeni saylan Yunan Medeniyetinin beii Anadoludur. Mutlaka dhil olunmas gereken Bat Medeniyetinin kaynann Yunan deil, her anlamda Anadoluda doup gelitiini kantlamaya almlardr. Anadoluda ise Trkler, Yunanllardan nce vardrlar. Eypoluna gre z kltr, ayn corafyada belli koullar altnda yaamak zorunda kalm farkl uluslarn yada ulus denmese de topluluklarn bir arada ortaya kardklar toplumsal, edebi, siyasal, ekonomik, vs. bileenlerin btndr. Bu anlamda bu topraklardaki her deeri Eti, Yunan, Roma, Bizans, Seluklu, Osmanl, hepsini benimsemek gereklidir. Mavi Anadolucularn ilk bakta Anadolunun ok ynl kltrel mirasn sahiplenerek tekilik konusunda resmi kltr kadar kat olmayan bir tavra yol amas gerektiini belirtir. Bu nc dalga Anadoluculukta etnik tarihe kar topran erdemi dncesiyle beslenen duygusal bir milliyetilii okumak mmkndr.147

146 147

Mithat ATABAY: a.g.m., 532. Seil DEREN: a.g.m., 540.

III. BLM NURETT N TOPUDA ANADOLUCULUK DNCES

3.1- NURETT N TOPU'NUN DEAL NDEK ANADOLU NSANI Nurettin Topu, Yarnki Trkiyenin projesini Anadoluculuk dncesi erevesinde ekillendirmi, bu dncenin birinci basamaktaki gayesini Anadolu corafyasnda yaayan insanlarn tmnn ahlakl bir toplum meydana getirme kriterinde bulumas olarak belirlemitir. Cevdet Sait: Bir millet kendilerinde bulunan deitirinceye kadar Allah onlara verdii nimeti deitirmez.1ayetine dayanarak deiimin belli yasalar olduunu ve Allahn koyduu yasalar erevesinde Mslman-kafir fark gzetilmeksizin ekillendiini iddia eder. Birey, nefsinde olan deitirirse birtakm ynleri de deiebilir ve bu deiim her yanyla sreklilik arz eder. Topluma zg olgulara gelince, onlarn deimesi kanlmazdr ve deiimden bireyde pay alr.2 Buna paralel olarak Topu, toplumda arzu edilen deiimi yakalamak iin ideal ferdin ve bunun karsnda ideal toplumun haritasn izer. Topunun hedefi idealindeki vatana ulamaktr.

3.1.1- syan Ahlak nsan hayr diyebilme yeteneine sahip olan bir varlk olarak karakterize edilmitir. Bunun yannda insanolu anlayan ve anlamlandran bir varlktr.3 Kendi dnyasnn snrlar ierisine kendisini hapsetmi bulunan hayvandan
Kuran- Kerim Ve Trke Aklamal Meali: Enfal Suresi, 52. Ayet., Haz. Hayrettin KARAMAN v.d, (Ankara, 1992), 66. 2 Cevdet SA D: Bireysel Ve Toplumsal Deimenin Yasalar, ev. lhan Kutluer ( stanbul, 1994), 35. 3 Naci KULA: Kuran Inda nsan-evre likisinin Ruh Sal Asndan nemi, U.. .F.,c.9, s.9 (Bursa, 2000), 1.
1

114

farkl olarak, insan, vcudunun, beyninin, fiziksel evresinin ve doruluu uzun uzadya dnlp tartlmadan kabul gren geleneklerinin srekli olarak snrlarn geniletmek arzusunda olan bir varlktr. Bakaldrmak ve isyan insann doasnda vardr.4 Albert Camusta nsan hayvan olmak istemeyen bir hayvandr diyor. Alija zzetbegovi ise bu manada insann zoolojik konumun reddi ile isyan halinde olduu ve bu isyan durumunun bertaraf edildii takdirde insani hayatn yok olacan savunur.5 syan; asi olma, ayaklanma, bakaldrma6 anlamlarna gelir. Ahlak ise; iyi ve gzel huylar7 olarak tanmlanr. Ahlakllk insan gibi yaamak, insann zndeki cevheri kefetmektir.8 Siyahla beyaz gibi birbirine tamamen zt kavramlar gibi grlyor fakat Nurettin Topunun dnce dizgesinde bu kavramlar o kadar gzel yerlerini buluyor ki isyan ahlak eklindeki dizgede ferdi n plana karan, hakszlklara kar kmay Allaha yaklama vesilesi sayan, Anadolu toprana en uygun davran biimiyle rntlenmi fert figrn ortaya koyan dnce biimini canlandryor. Topu, isyan ahlkn u ekilde ifade ediyor: radenin sonsuza ulamak gayesiyle her eit menfaat ve tutkuya, sonlu iyilik ve mutlulua dahi bakaldran sorumluluk idealidir. Bir hareket ancak kendinden daha stn bir dzene ynelirse isyan adn alr.9 Bu bir var olutur ve var olmak, Allahn hizmetinde olmakla mmkndr.10 Fakat bu durum hibir zaman byk kalabaln hayranl ile kuatlmamtr. Bilakis strabn dostudur.11 Topunun hayatnda Hseyin Avni nemli bir yer tekil eder. Hseyin Avninin, Topunun baba dostu olduunu ve evlerine sk sk ziyarete geldiini belirtmitik. Hseyin Avninin aile meclisinde ifade ettii dnceleri, tavr ve davranlar zellikle gzn budaktan esirgemeyen slubu
Anton C. Z JDERVELD: Soyut Toplum, ev. Do. Dr. Cevdet Cerit ( stanbul, 1985), 15-16. Alija ZZETBEGOV : Dou Ve Bat Arasnda slam, ev. Salih aban ( stanbul, 1995), 64-65. 6 Byk Trke Szlk: syan mad., Haz. D.Mehmet Doan ( stanbul, 1996), 561. 7 Byk Trke Szlk: Ahlak mad.,Haz. D.Mehmet Doan ( stanbul, 1996), 21. 8 Nurettin TOPU:Varolu Felsefesi, Hareket Felsefesi ( stanbul, 1999), 19. 9 Nurettin TOPU: syan Ahlak ( stanbul, 2002), 24. 10 Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969),63. 11 Nurettin TOPU: a.g.e.,19.
5 4

115

Topunun dnyasnda makes buluyor ve onda yeni bir ekil alyordu. Fransada eitim grd dnemde Luis Massgnon eliinde byk isyan ahlaks Hallac- Mansuru daha net tanma imkn buluyor. Hallac, Nurettin Topunun dnce dnyasnda o kadar etkili oluyor ki Massgnon onun iin ikinci Hallac- Mansur demeyi uygun gryor. Topu, doktora tezini de ayn dnce ekseninde oluturuyor. Conformisme et Revolte, yani Uysallk ve syan. Bu eserin Trke evirisi ve basks da syan ahlak ismiyle yaynlanmtr. Trkiyeye dndnde yapt sezgiciliin deeri isimli doentlik tezinde de insan Allahla birletirici hamle olan isyan ahlakn n plana karyordu.12 Bu dnceyle, onun toplumda bireye sorumluluk ykleyen nemli bir diren mekanizmas tesis ettiini dnyoruz. Topudaki bu eilim, Emile Durkheimin toplumda bir kolektif bilincin varln savunmas13 ve buna gre toplum iinde yaayan insanlar mekanik bir olgu olarak grmesi,14 fertleri belli bir otoriteye boyun een ve emesi gereken farkllklar minimize edilmi topluluk olarak grmesi,15 duygu, sezgi ve irade gibi insann asl z olan unsurlarn inkr ederek, akl da sadece sosyal zaruretlerin bir sonucu kabul ederek ferd ruhu btnyle ortadan kaldrmas, onun yerine kendisinin Tanrlatrd toplumu koymas, bylelikle fert iin her trl ideali yok etmesinden dolay bir tepkinin yansmas olarak isyan ahlak domutur. Bu ahlkn modeli ise, Yahudi tccar zihniyeti ile, pragmatist Amerikan felsefesidir. Hakikat ile menfaati zdeletiren bu felsefenin ilham kayna da aslnda Yahudi hkimiyetidir.16 Ayn talihsiz anlay Durkheim okulunun bizdeki temsilcisi Ziya Gkalp savunur.17 Ziya Gkalp, toplumun ferde hkimiyetini, "Fert yok cemiyet
12 13

Nurettin TOPU: Bergson ( stanbul, 1998), 222. Sezgin KIZILEL K: Sosyoloji Teorileri(Konya,1994), 169. 14 Sezgin KIZILEL K: a.g.e., 192. 15 Raymond ARON: Sosyolojik Dncenin Evreleri, ev. Prof.Dr.Korkmaz Alemdar ( Ankara,2000), 257. 16 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 36. 17 Hikmet Yldrm CELKAN: Ziya Gkalpin Eitim Sosyolojisi (Ankara, 1990) 14.

116

vardr","Hak yok vazife vardr", "Gzlerimi kaparm, vazifemi yaparm" ifadeleriyle deta formlletirmitir. Oysa toplum ferde o vazifeyi, bazen celltlar eliyle de teklif edebilir. Ve aslnda toplum, kendi kendini tekrar eden bir otomat olmaktan, bir yn olmaktan da hayata kar koyan isyan iradeleriyle kurtulur. O isyan iradelerinin sahipleri ahlk kahramanlardr. Buradaki isyan, anlalm olaca zere, ne devletin otoritesine kar ferdin mutlak hrriyetini savunan anaristin isyan, ne kapitalist rejime tepki olarak dosa bile btn mill mukaddeslere dman ve insan baka bir esarete gtren Marksist isyandr. Bu, hayatla ve menfaatle barmayan, sonra hkmetmek iin imdi uak olmayan, kuvvetini lemmul (niversal) merhamet duygusundan alan ahlk kahramanlarnn isyandr. Btn peygamberler, veliler ve mill kahramanlar bu isyan iradesiyle gzktler. Sokrates'i Atinal hkimlerin karsnda lm pahasna alayc slpla konuturan bu isyan iradesiydi; Gandi'yi Hint Yarmadasn ngiliz ngiliz smrgesine kar direnie srklemekten kendisini yarglayan

mahkemesi nnde "En ar cezanz neyse onu vermenizi istiyorum" diye haykrtan bu isyan iradesiydi; Peygambere slam yaymaktan vazgeme tekliflerine kar "gnei bir elime, ay da br elime verseniz gene de bu davadan vazgemem" dedirten bu isyan iradesiydi; nihayet igal altndaki mecalsiz Anadolu'nun ruhu olup onu yeniden ayaa kaldran Birinci Meclisteki irade bu isyan iradesiydi... Topu'ya gre bu kabil btn ferd hareketlerde tecelli eden, Allah'n iradesidir. Btn bu durumlarda harekete geen, kurnaz ve uzlamc zek deil, hakszlklara kar isyan iar edinen bizdeki isyanc irade, ilh iradedir. Bu irade, idealist insann davranlarnda kendini gsterir, idealist insan, "hayat ahlk"na deil, hakikatin ta kendisine balanr. Herkese yumuak gelecek ve menfaate uygun sz etmek yerine, "Szm odun gibi olsun, hakikat olsun tek", der. dizelerde isyan ahlakn ok iyi zetler: Mahveder kendini blbl bile hrriyet iin;
18

18

Anadoluculuk

dncesine nemli katklarda bulunmu, vatan a Namk Kemal u

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972),3641.

117

ekilir mi bu bela lem-i pr-mihnet iin? Din iin, devlet iin, can ekien millet iin Azme hil mi olur bu rk ten kafesi?19 Fikir kleliine, psrkla, hakszla boyun eilmesine ok kzan Hi olmazsa, Mool askerlerine kar, son bir gayret ve direni olarak, avucundaki akl talarn atan byk mutasavvf, byk lim eyh Necmeddin Kbr'y rnek alalm. diyen, hakszlk karsnda susan dilsiz eytandr! hadisini ruhunda duyan ve yaayan20 Topu, ideal isyan yle zetler: Merhametle balayarak mit ve iman ile beslenen, Allah'n bizde hareketi diyebileceimiz isyandr. Ve bu isyanda hsran yok, menfaat yok, kin ile kibir yoktur, nsann bir fert olan benlii sanki ebedi bir hayat kaynanda eriyip snen bir k gibi, bu isyanda eriyip yok olmutur. Bu isyana ulaanlar ilh merhametle btn lemi birlikte kucaklayan akn iradesine sahip olan insanlardr. Merhamet emreder, ak evreyi istil eder; btn sefaletleriyle birlikte ebediyet karsnda her an snmede olan u hayatn dramn epevre sarar, kucaklar. Ebedilik iradesine sahip olduu halde fniliin azaplar ile kvranan insann sefaletinden mesul olmak iradesi, merhametle akn kucanda byle barnr. uurun uzanabilecei her hdise, her hayat sefaleti kurtarlmak ve sonsuzlua doru yneltilmek iin, bu ilh mesuliyetin sahibini harekete geirir. nsandaki bu korkusuz; menfaatsiz, tazyiksiz ve benliksiz, bizdeki sahipsiz mesuliyet gerekte Allah'ndr. Onunla ilh irade iimize girmitir. O, Mansur'a "Enelhak" dedirtmiti; Akif'i "Hakk tutar kaldrrm" diye haykrtan, kalbin bulduu sebepleri akln sebeplerine
19 20

Nurettin TOPU: Ahlk ( stanbul, 2005), 192. Emin IIK: Nurettin Topu Ve Din Adamlar, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976),87.

118

kar koyan odur. nsan denen bu hsranlarla, sefaletlerle ykl benlii ilh Varln huzuruna ulatran da odur. Bu isyan, imann eseridir, mesuliyet imannn eseri. Onun ruhtan fkrmas halinde insanda deta benlikle Allah ikilii peyda oluyor ve bizde ilk olan, insanlmzda asl olan sefalete kar Allah'n yine bizde harekete getiine ahit oluyoruz. Allah sanki bize kar yine bizde hareket ediyor. u halde isyan, Allah'n bizde hareketidir. Grnte insann olan hareket, bylece insanla Allah'n bir terkibi oluyor: ondaki muayyeniyet bizim, hrriyet Allah'ndr. Nebilerle velilerden balayarak ruh dnyasnn btn kahramanlar bu isyana sahip olanlardr. Bu durumda bizdeki merhamet, er ve zulmle karlanca isyan oluyor. Ak, varlna dman bir yabanc olan nefsin huzurunda eilmiyor, isyan douruyor. Peygamberimizin henz Mekkede balayan mcadeleleri ile slmda kabul olunan hareket, ak ezmeye alan nefislere kar ykseltilen isyand.21 Bir ktlk grdnde onu elinle dzeltmeye al, buna g yetiremezsen dilinle nlemeye al buna da g yetiremezsen kalbinle buzet, bu imann en zayf noktasdr.22 hadisi isyan ahlaknn peygamber bir yol olduunu ortaya koymaktadr. Yine hakszlk karsnda susan dilsiz eytandr23 hadisi de gerekli durumlarda tepki gstermenin slami bir tutum olduunu aklyor. Sizden, hayra aran, iyilii emredip ktlkten meneden bir topluluk bulunsun.24 mealindeki ayette yaratcmzn bu husustaki emri olarak telakki edilebilir. Topu, isyan ahlakn fertteki snrsz zgrlk olarak alglamaz. Bilakis insann igdlerini insafszca kkrtan, iktisadi ve siyasi alanlardan
21 22

Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969), 64. Byk Hadis Ansiklopedisi, Haz. brahim Canan, c.1 ( stanbul,1993), 229-230. 23 Byk Hadis Ansiklopedisi, Haz. brahim Canan, c.1 ( stanbul,1993), 235. 24 Kuran- Kerim Ve Trke Aklamal Meali: Ali mran Suresi 104.Ayet, Haz. Hayrettin KARAMAN v.d, (Ankara, 1992), 66.

119

balayarak byk bir ahlak kne yol aan liberal bireycilie yani menfi ferdiyetilie kar otoriter dzenin varln savunur: Tehlikenin bykl, hatalarn derinlii atlan admlarn uygunsuzluu nispetinde bugn otoriteye ihtiyacmz vardr. Zarifane teklifler, kuru nazariyeler ve bo szler devrinde deiliz. Hayal ile kendimizi ve nesilleri ok oyaladk. Hakikat acdr ve hakikatin as acl nispetinde etin ve ypratcdr. Buna otorite derler.25 syan ahlak, sacayak misali hrriyet ve harekettir. baz unsurlarn zerinde ekillenir,

salamln muhafaza eder. Bunlar isyann olmazsa olmaz unsuru irade,

3.1.1.1- rade rade, istemek ve dilemektir. Bir kiinin bir ii yapabilmesi iin ncelikle o ie niyetlenmesi, istemesi ve balamas gerekir. Geveklik gstermeyin, zntye kaplmayn. Eer inanmsanz, stn gelecek olan sizsiniz.26 ayeti de niyet edip gayret gstermenin nemini ifade ediyor. Mslmann niyeti amelinden daha deerlidir27 hadisi de slam inancna gre Mslmann niyetinin ve iradesinin nemini ortaya koymaktadr. Mminin her hareketinde bulunmas lzm gelen ibadet, onun sonsuza hayranl ve onunla bir olmak isteyen iradesine balldr.28 nsan, iradesi ile deer kazanr. rade, iimizden da evrilen itici kuvvetlerle frenleyici kuvvetler arasnda uurlu bir denklemedir.29 Zamanmzn meselesi ne teknik, ne atom, ne siyaset meselesidir. Zamanmzn meselesi irade meselesidir.30
Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 176. Kuran- Kerim Ve Trke Aklamal Meali: Ali mran Suresi 139.Ayet, Haz. Hayrettin KARAMAN v.d, (Ankara, 1992), 66. 27 Byk Hadis Ansiklopedisi, Haz. brahim Canan, c.16 ( stanbul,1993), 9. 28 Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969), 55. 29 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 13. 30 Nurettin TOPU: a.g.e., 15.
26 25

120

Var olmak; istemek ve sevmektir.31 Bilinmeyen kaynaktan szarak bilinmeyen ideale doru insan srkleyen bu varlk hareketini, kinatn hayatnda ksa bir an tekil eden mr iinde benimseyerek ona irade diyoruz. nsan bu iradeden ibarettir.32 Bu iradenin bizim dmzdaki eserleri sonsuzdur ve insanlara yine insanoullarnn kinatta harikalar yaratabilecei zehabn verebilecek kadar mthitir. Medeniyetler onun eseridir.33 Gayesine ulalabilen gerek ve tam irade, fertten balayan, aile ile devleti yani otoriteyi isteyen, millet ve insanlk basamaklarndan da geerek Allaha ulatran iradedir.
34

Topu, din ve dindarln gl bir irade vesilesi olduunu bu Dinin en yksek bir irade olduunu bilmeyenler, cami

gcn farknda olmamann byk bir noksanlk olduunu syler: kaplarna serilmi trl dilencilerin arasndan ibadete kosunlar ve tespihlerinin saysn mride ehemmiyetle soradursunlar; beride dindarn da dinsizin de gzleri nnde varlmz Allaha ulatrabilecek olan kuvvet yani irade, nefsimize kar samimiyetin kayboluuyla birlikte dalp gitmektedir. Onbe yalarndan balayarak mektepte, sinema kaplarnda, evdeki aile toplantlarnda cinsiyet egzersizleri yaptrlmak suretiyle daha gen olmadan, ak duymadan, irade kasrgasna sahip olmak nedir bilmeden, bunalan nesillerin mesuliyeti zerimizdedir. Vicdanlarmzdaki duygusuzluk bunu hazmedecek kadar derin olmasn. Neslin bunalndan sonra memlekette ilim hareketi beklemek, ilminde sonsuz bir iradeye ballktan doabileceini bilmemenin eseri olan bir hatadr. Mazisiyle karakterine hi inanlmayan insanlarn arkasndan ykselen alk tufan da

31 32

Nurettin TOPU: a.g.e., 17. Nurettin TOPU: a.g.e., 13. 33 Nurettin TOPU: a.g.e., 23.; ayrca bak. www.herkul.org. 34 Nurettin TOPU: a.g.e., 14.

121

artk insanda, iradeye veda edildiini gsteren en ak bir iarettir.35 Gl bir irade ile balanan grevler kolay alabilir engeller deil fertler iin adeta demirden leblebi inemek gibidir. Fakat baarya ulamak iin kii bu zorluklar amak iin gayret gstermeli, ylmamaldr. nk insan bir raktr, elem ve strap onun staddr. Istrap ekmedike insan kendini bilmiyor.36 oluyor.
37

rademizin kendi varlmzdaki en aikr ahidi ise strap

Istrap ekmedike hi bir ey bize nfuz etmiyor. Istrap ruhun

kendi kendisiyle karlamas ba baa kalmasdr. nsanln iradesi strabn eseridir. Ak sonsuz strabmzn ocuudur; onun kendine bir mevzu bulmasdr, iradesi, strab olmayan insann gznde birer tahlil ile hie indirilebilen varlklar ak iinde mukaddesata yol olurlar ve kalbimizi, secdeye vard byk huzura karrlar. Ruhlarda ak gnei dounca btn zaaflar sanki yok oluyor.38 Siyas ve sosyal hareketler, sanatlar, dinler ve felsefeler, insanln btn byk irade hareketleri hep straptan domu ve strapla hayat bulmulardr.39 Dilek, strapla hamleler yaparak, daha byk strap iin ak duraklarnda mest olup dinlenmek suretiyle bir sonsuzlua, Allaha doru ilerliyor.40Istrap bizi kinatta ufak bir para olmaktan kararak kinatn btn haline koyuyor, buna ak diyoruz. Istrabmz akn eseri deil, ak sonsuz strabmzn ocuudur.41 Fikir ve zeknn metotlar ile, ilim yoluyla akln kabul etmedii nice mukaddesat ak yolunda kalp ile Kbe oldular. Akn ifadesi olan secde, snmak demektir ve ak insann btn irade kuvvetleriyle kendinden bakasna snmasdr.42

35 36

Nurettin TOPU: a.g.e., 28. Nurettin TOPU: a.g.e., 26. 37 Nurettin TOPU: a.g.e., 23. 38 Ayhan YCEL: Hocamz Nurettin Topu, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976),56. 39 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 26. 40 Nurettin TOPU: a.g.e., 29. 41 Nurettin TOPU: a.g.e., 28. 42 Nurettin TOPU: a.g.e., 29.

122

Dnyalar strapla kurulmutur. Istrapta engin, esiz bir realite vardr. Hayatn srr strap ekmektir. Gzel bedenler iin zevk, gzel ruhlar iin de strap gerektir. Istrap ekmedike hibir ey bize nfus etmiyor. nsanlk yolunda onun yardm olmakszn bir adm bile atmak mmkn olmuyor. Byk hareketler byk straplarn eseridir.43 lk Hristiyanln leme yaylan hamlesi Neronun zulmnden kuvvet ald gibi Kurtulu Savamz baaran milli irade Anadoluda Yunan zulm ile atelendi.44 Istrap iradeyi glendirici bir unsurdur. radeyi yok eden byk bir tehlike mevcuttur. Bu ldrc tehlike Osmanl imparatorluunun gerilemeye balamasndan sonra ortaya kan ve zellikle ke gemesi ve hzl batllama akmyla birlikte ortaya kmtr. Devlet bnyesinin zayflamas ve Bat Avrupada balayan XIX. y.y.nin balarndan itibaren gelimeye balayan milliyetilik rzgrlar her milletin kendi devletine sahip olmas gerektii fikrini yaym ve taraftar toplamaya balamtr45. Bunun yannda yabanclara baz imtiyazlarn verilmesi yeni ideolojilerin domasna neden olmu bu durum ise ykl srecini hzlandrm46, bu durum batl devletlere irin grnme isteini arttrm ve batl olma arzularn daha da kabartmtr. Bu dnemde batnn ekonomisiyle birlikte kltr de ithal edilmektedir. Ancak, ancak znde ferdiyetilik, maceraclk, Hristiyanlk gibi nitelikler tayan bu kltr, Trkiyenin sosyal yapsndan ok deiik bir toplum biiminin rndr. Tmyle Anadolu kltrne yabancdr.47 Trkiyede batllama hareketleri sonunda mnevver(okumu) tabaka Trk kltrne byk lde yabanc kalm,48 bu mnevver gurup kr batllamay o kadar ileriye gtrmlerdir ki nasl olup da kendimizi Avrupaya tantacaz, bizim de onlar gibi artk medeni(!) olduumuzu ispat edeceiz? diyerek bu bozgun
43 44

Nurettin TOPU: a.g.e., 25. Nurettin TOPU: a.g.e., 13. 45 Fazl ARABACI: Yeni Osmanllarn Dini Ve Sosyal Grleri, (Ankara, 2004),151. 46 Kemal KARPAT: Cumhuriyet Rejiminin Tarihi Kkenleri zerine, Yeni Trkiye, s. 23-24, (yer yok, 1998), 223-224. 47 smail CEM: Trkiyede Geri Kalmln Tarihi, ( stanbul, 1999), 474. 48 Erol GNGR: Trk Kltr Ve Milliyetilik ( stanbul, 1999), 10.

123

psikolojisini daha da ileri gtrerek kurtuluu Avrupaya kar teslim olmada buldular, hatta Avrupallarla cinsi temas arttrarak kanmz deitirmek gerektiini ortaya atanlar oldu.49 Trkiyedeki insana, aydnlanmadan gemedii halde, aydnlanmann ilk faraziyeleri retilmitir. Bu insanlar ar bireyciliin etkisiyle yalnzla mahkum olmulardr. Trkiyede insanlarn ektii yalnzlk iki katl cehalet dourur, kii hem batl gibi bireye dnemez hemde batnn elden dme, iporta mal kltrnn tasallutu altna girer.50 Topu, banazca ekilcilikten ibaret olan batllamay ve anlamsz taklidi irade hastal olarak deerlendirir. Bu hastaln altnda insanlarn kendi kendini mahkm etmesi demek olan aalk kompleksi yatar. Kendi z deerlerine yabanclaan kuaklar, byk bir zgvensizlik duygusuna kaplrlar. Bunlar insandaki ruh kuvvetlerini ezer, iradeyi boar, hareket enerjisini sfra indirir.51 Yalnz ecdat deil, yaayanlar bile unutulur. Baba olunu, millet kahramanlarn tanmaz, ecdadn mefahiri inkr edilir. Taklitilik, milletin varln tepeden trnaa kadar kavrar. Tanzimattan beri yaptmz trl slahat hareketlerinin muvaffak olmay, hepsinin de bizim iin felketlerin kayna olan Garbn taklidinden ibaret oluu deil midir?52 Kuvvetli iradeliler dourur, zayf iradeliler taklit eder.53 Bugn genliimizin yznden silinip de kaybolan, sonsuzluun iradesidir.54 Topunun fert iradesini ve ferdin isyann ahlakllk sayan zgrln nemsemesi, bizi onun devlet iradesini ikinci plana att zannna kaptrabilir. Oysa Topu, devlet iradesini ve otoritesini her eyin zerinde tutmaktadr. O, otoriter dzen ile zorbalk dzenleri arasnda temelli bir farklla iaret etmektedir. Otorite, ruhi manada kanun yaratan, her ferdi kucaklayan ve onu

Erol GNGR: a.g.e., 65. smet ZEL: Waldo Sen Neden Burada Deilsin? ( stanbul, 1995), 103. 51 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 221. 52 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998),35. 53 Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998),83. 54 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 15.
50

49

124

Allaha gtren iradeyi kullanc gtr.55 Byle kutsal iradenin rn olan otorite sistemi daha kalc ve toplumsal kaosa kar ok daha gl bir ekilde oluturulmu bir savunma duvardr.56 Otoriter dzen, zorbalk dzenine kar bulunabilecek en etkili zmdr. Otoriter esaslara dayal toplumsal hayat, ustalkla yrtld zaman, bireylerin doalarnda gizli olan zorbalk eilimleri sindirilecek, tehlike haline gelmeden bertaraf edilecektir. Ona gre otoriter dzenin en yetkin biimi devlettir. Zorbalk dzenleri, devlet iradesinin zayflndan doar. Bu durumda devlet iradesinden syrlan kuvvetler himayesiz bir cemiyete ullanarak onu heveslerine esir etmekten ekinmezler.57 Topu, Hegelin etkisiyle devlet iradesini toplumun zerine koymaktadr ve devleti bir ahsiyet olarak deerlendirmektedir. Devlet Allaha doru bir yoldur denilen ve inanlan yerde devlet vardr. Devlet varlnn almeti olan otorite, mesuliyet iradesiyle birleip milletin fertlerinin hepsinin stne ykseldii zaman devlet ycedir, hkimiyet mukaddestir. Devlet sahiplerinde mesuliyet iradesi zayflaynca fertlerde devlete itimatszlk balar.58 Bu manada devlette varln tandmz irade, milletin hem eseri, hem sembol, hem de varlnn kefili olur.59 Sebeplilik ilkesine gre belli sebepler belli neticeleri dourmaktadr. Devlet mekanizmas da ok hassastr, kk aksaklklar devletin yapsn tmyle etkileyebilir. Devlette irade yok olunca bu durum birok ykc neticeler dourur. Millette iradenin sefaleti demek, millet hayatnn destekleri olan mukaddesatn ortadan kalkmas demektir.60 Millet hayatnda srnp, ekilmede olan mukaddesatn yerini zevk tutmaya balar. Duyularmza gelip arpan btn okaylar minnetle karlanr. Ruhumuzdan doup sonsuza
55

Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 46. Gai EATON: Kalenin Kral, Modern Dnyada nsann Tercih Ve Sorumluluu, ev. Birol etinkaya ( stanbul, 2000), 99. 57 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998) 149. 58 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 53. 59 Nurettin TOPU: a.g.e., 46. 60 Nurettin TOPU: a.g.e., 33.
56

125

doru yol alan idealler yerine dmzda belirip bize gelerek duygularmzda ve cildimizde snp mahvolan zevk, mabudumuz olur. Durmadan candan, canandan trl ekiller, deiik vezinler altnda bahseden genliin zevkilik, mezhebi olur.61 Her tatmin, arkasnda are bulunmaz bir pimanlk brakr. ehvet hayatnn ok kullanlmasndan devasz bir keder dourur. Saadet ok kere iradeye bir kudretsizlik getirir.62 Fransa ykld zaman Fransa Babakan Petain yle demitir: Vatandalarm, zevk bizi mahvetti.63 Devlet kurmayan veya devletinden vazgeen millet uzun yaayamaz. Onda millet varln ve mill birliini kuran madd ve ruh unsurlar erir, ortadan kalkarak sahipsiz fertler kalr; onlar da baka devletlerin iradelerine balanrlar.64 Byle hallerde millet avare bir sr haline gelir. Mukaddesatn yaratcs olan ferdiyetler ortadan kalkar. Byk bir i sknts arasnda fertler, herkesin topland yere koarlar, herkesin alklad kbusu alklarlar. Kuvvet ve iradenin timsali olmas lzm gelen genler, mzelerle mabetlere deil, vcutlarndaki rehaveti gidermek emeliyle stadyumlara koarlar. Beden, ruhun zevklerine tahamml edemez olur. Ruh ihtiyarladka ihtiyarlar ve bunar. Hayatta disiplin kalmaz. Kanunlar omuzlara yklenen arlklar halinde halk bunaltr ve demokrasi ismi, sanki herkesin kendi isteklerini kanunlatrabilmesi imknlarn kendinde saklar.65 Ksr niyetler, sadece ksr sonular dourur.66 Topu, iradesini yitirmi bir devleti ve onda yaayan toplumun naslln yukardaki cmleleri zetler nitelikte yle aklyor: Yalnz menfaat ve saadet kymetleri etrafnda yaayan cemiyet, ancak kuvvete ve her ferdinin istikbal endielerine dayanan millet ite bu hale gelir. Mektepte iktidarszlk, mabette
61 62

riyakrlk,

devlette

mesuliyetsizlik

ve

ailede

Nurettin TOPU: a.g.e., 33. Nurettin TOPU: a.g.e., 34. 63 Nurettin TOPU: a.g.e., 35. 64 Nurettin TOPU: a.g.e., 46. 65 Nurettin TOPU: a.g.e., 35. 66 Rasim ZDENREN: Yeniden nanmak, ( stanbul, 1999), 29.

126

itimatszlk felketleri birleerek hayat tahamml edilmez hale koyarlar. Hakikatte hepsinin sebebi, kalbimizdeki imanszlktr. Hepimizi gerek iradesine ulatrc olan bu iman yolu bir kere elden gitti mi, istenildii kadar meydanlarda ateli nutuklar verilsin, salonlarda kalabalklar toplansn, hibirinde kararan hayatmza neve bulunmaz. Hayatmz, hizasna duygusuzlarn asla farknda olmayacaklar, devasz bir yeis iindeki bunaltmalaryla bizi aa canllarn yaklatrr. O zaman ruhsuz kalan ekillere i bo gzel szler, parlak ekiller, ssl bavurulur.

kyafetler itibar kazanrlar. Amerikan hayat ideal olur. Byk adam diye yksek koltukta oturana denir. Kibir ve haset hrmet bulur ve btn bunlarn yan sra ak unutulur, mukaddesat bizi Allaha doru gtrc yol olan mnasn kaybeder.67 Sonsuzluk duygusu ve ak ateiyle dolu olan Anadolu ocuunun en son dura kfrle e deer olan mitsizliktir. nk yllardr slamla yorulmu bu topraklarda eer Trk genci sorumluluunu, vazifesini ve tarihini biliyorsa ona yeni kaplar alacak ve o, ruhlardaki fethi yeniden yapacaktr. Topu, Anadolu ocuuna irade alarcasna u tavsiyelerde bulunmaktadr: Sonsuz lemlerle dolu kinatmzda ancak mitsizler barnacak yer bulamaz. Byle byk bir tarih ve milletin ocuu iradesine nder bulamasn; bu hal, mitsizliin en karanlk kuyusuna battmz gstermektedir. Kendisine nder arayan Mslman Trk ocuu, eer kendinde irade kuvveti varsa, onu tarihte ve toprann altnda bulacaktr. Ancak Kur'n'daki sonsuzluu grmeyen, ummandaki benliini tanmayan akn hasta, nderini nerede bulsun? Alarsa da inlerse de hakldr. Yokluk onun kendindedir.
67

Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 36.

127

radesini felce uratan kendindeki zehirdir. nderi byk srnn nnde deil, her birimizin iradesinin ta iinde arayalm. efimiz akmzdr. Onu kalbimizde alklayalm. Btn bir mr dvlen kalp, en byk ve cesur nderdir.68

3.1.1-2- Hrriyet Hrriyet bir ba deil, bir fetih. Zafer acya katlananndr.69 Dmzda hrriyet yok. Hrriyeti kendi iimizde ruh yapmzda arayacaz. Hrriyet, fertlerde olmadan nce rejim tarafndan balanabilecek bir ey deildir; o bir bahi, bir hediye deildir. nsandaki ruhi kuvvetlerin eseridir. Gayrettir, hamiyettir, fedakrlktr. O bizdeki yaamak iradesidir.70 Hrriyet kelimesi tek ve basit manal grnmesine ramen ok ve atal bir kelimedir.71 Sosyal bir kavramdr. Tek bana yaayan bir insan iin hrriyetin varl ve imkn sz konusu olamaz.72 Bir cemiyette hrriyet, fertlerin fikir, ilim, sanat veya siyaset sahasnda kabiliyetlerini inkiaf ettirme imkn ve artlarnn bulunmas demektir.73 Fertten kp cemiyete yaylacak olan hrriyet, varln kendisini hilemesi ve yok etmesiyle balamaktadr. Ruhun karsnda bedenin tketilmesidir. Yokluk bir iradedir ve sonsuzluun ierisinde var oluu salayacak olan biricik yoldur. Bu bilgiye ulaan insan, nesnelerin dnyasnda bocalayan dalan varln nemsemez nk beden bir cesettir, asl olan ve ona sonsuzluun kaplarn aacak gler ruhunda sakldr. nsann gerek zgrl de ruhsal glerine sahip kmasnda sakldr. nsan aya topraa

Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 25. Cemil MER : Bu lke ( stanbul, 2002), 214. 70 Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998), 78. 71 Nurettin TOPU: a.g.e., 74. 72 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 43. 73 Nurettin TOPU: a.g.e., 45.
69

68

128

bal, ruhu gklerde olan, maddeye dnk klelik ile manaya dnk zgrlk arasnda srekli bir gerilim yaar. 74 Bu da insana strap duygusu verir: nsanla beraber merkezi her yerde bulunabilen lakin evresi hibir yerde bulunmayan, daha dorusu, bir sonsuzluu saran ve bylelikle bizi sonsuz bir lem iinde bulunduran bu ilk cevherin yani irademizin kendi varlmzla en aikr ahidi straptr.75 Istrap duygusunu yaam olan ruhlar, bundan ilahi bir neve elde edeceklerdir. Ancak insan strap ektike kendini ilahi iradeye yakn hissedecek, beden kafesinden kurtulacak ve gerek hrriyetine kavumu olacaktr. Bu vasfa ermi kii Anadolunun ve vatannn faydas iin hibir fedakrlktan kanmayacaktr ve bu byk bir ak ile gerekleecektir. Varlmz bunlardan uzak olan tek nesneye, bize sonsuzluktan gelen akn iradesine baland zaman biz tam manasyla hr oluyoruz. u halde aramzdan ancak ak tanyanlar hrriyeti bilirler. Benlik kendi iradesiyle yaad mddete esirdir; kendimizden gemeden hr olamayz. Her admda ben diyen kbusu kendimizde tadka hrriyetin zevkini bilmez, dilini anlayamayz. Akn dolat blgede hrriyet vardr. limde, sanatta ve ahlkta hrriyetin havas iindeyiz. Ancak ilmin, sanatn ve ahlkn basamaklaryla ruhun ykseldii sonsuzluk lemi, dinin dnyasdr. Bu dnyada ruh tam hrriyetine kavuur; insan mutlak, sonsuz ve snrsz hrriyeti kendi iinde bulur. Bu dnya, bu lem, bu durak hrriyetimizin son menzilidir.76 nsann hareketlerinden, dnyamzda barnan hdiselerden bir tanesi vardr ki o kendiliinden hrdr ve hr oluunu ne insann gcne, ne deien deer hkmlerine, ne de itibari itikatlara borludur. Ne kuldan
74

Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 227. Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 23. 76 Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998), 26.
75

129

yardm dilenir, ne iltifat bekler, ne de zor kullanr. Ne deiir, ne klr, ne nr. nsanlk kadar eski olduu halde, insanlarn pek azna nasip olan bu nesne aktr. Akn hrriyeti, bizim insan gcmzle alkaszdr. Ak alnmaz, verilmez, feda edilmez, tahsili yoktur. Herkes ondan bahseder, ama onu yaayandan bakas bilmez. Esir ettii insan tam hrriyeti ve btn kuvvetiyle kendine balar. Mecnundan Mansura kadar k, aknn hr esiridir ve akn dmzda dalgalanan ve dnyamzda barnan kuvvetlerin hibirinden alm deildir. Akn cevheri Allahtan bize bir emanettir. Ruha ait bir srdr. Aktaki hrriyet onun Allahtan gelme oluundan, esaret ise lhi olan karlamasn bilen insann idrakinden domadr.77 Topu, fikrin z kardei hrriyettir78, hr olan insan dnyalardan daha deerlidir.79 diyor. Gerekten samimi olan bu hamlelerinin sonu, asl gayesi Allah aramaktr, bu sebepten din, btn samimi ve hr hareketlerimizin gerek gayesidir. nsan en byk hrriyetini Allah araynda hisseder. Hr hareketlerimizin Allaha giderken ve her admda ilh iradeye balanarak davran esnasnda aileyi, cemiyeti ve devleti istemektedir.80 Ailesiz ve cemiyetsiz hrriyet insan hayvanlara yaklatrd gibi devlet iradesine kar gelen onunla balarn koparan hrriyet de ilkel hale, anariye ve barbarla srklemektir. Bu hal insann gerileyiidir:81 Gerek hrriyete kavumak, ilh emaneti elde etmekle kabil olmaktadr. Hrriyet ne devrin ve devletin ltfudur, ne de rejim eklidir. Ne de yalnz gayret ve cesarettir. O sade bir hamiyet dalgas veya bir isyan frtnas da deildir. Bunlarn hepsi yalnz kaldka bo birer mahfazadr, kalptr, ekildir, insan ruhunu, insana mahsus olan sefaletlerden kurtarp da hrriyetine kavuturacak olan gerek iktidar, madde olan varln ld gibi, cemiyetin hatta hesap sanatkr akln
Nurettin TOPU: a.g.e., 75. Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 67. 79 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 67. 80 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi, ( stanbul, 1998), 145. 81 Nurettin TOPU: a.g.e., 145.
78 77

130

saltanatlarn bir nefeste silip sprebilecek ilh bir emanetin sonsuzlua byle bir itirakin, bir irtibatn eseridir. Son devrinde bu isel ve ilh irtibata nail olan byk hrriyet kahramann dinlerken bir an olsun yaadmz hrriyet, dnyalar dolduruyor.82 Sz, yaz ve hareket hrriyetinin bulunmad yerde herkes dncesinde serbesttir demek abes olur. Dnd gibi hareket edemeyen insan, dncelerinden uzaklar. Bir zaman sonra dncelerinin keskinlii krelir. Bylece hareketsizlik, fikir hayatnn canlln kaybetmesine sebep olur. Sz, yaz, hareket hrriyetlerinin bulunduu cemiyette fikir hayat, inkiaf etmi olacaktr.83 Hrriyet davasnn kazanlmakta olduunun aikr delili, fertlerin fikir, ilim, sanat ve siyaset sahasnda kabiliyetlerini ortaya karma imknna kavumu olmalardr.84

3.1.1.3- Hareket Nurettin Topunun dnyasnda hareket ifadesi zel bir yere sahiptir. renciliinde Fransz filozof Blondelin Action hareket felsefesinden byk oranda etkilenmi, fikirlerini bu yrngede gelitirmitir. Topunun gayreti, Trkiyeye dnnde soyut bir kavram olan aktionun vatan zemininde hizmetle somut bir dnme evirme abasdr. Aslnda bu 66 yllk yaamn vatanna ve lke insanlarna vakfeden bir hareket adamnn hayatn anlamamzda bize yardmc olacak nemli bir ifredir. Trkiyede hizmetin ncelikle fikir ve kltr alanndan Topu, balayarak

gerekleeceini savunarak bir dergi karmay tasarlam bu derginin ismine de hareket felsefesinden esinlenerek Hareket adn vermitir. Nurettin Topu, Hareket Dergisini
82 83

zmirde retmenlik yapt 1939 ylnda

Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998), 80. Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 44. 84 Nurettin TOPU: a.g.e., 45.

131

karmaya balam ve vefatna kadar bu dergi yaynlanm, Anadolucu milliyetiliin mtercimi olmutur. Topunun fikirlerinde action felsefesi nemli oranda etkili olmutur. Ona gre, lem, eyin btndr: Varlk, dnce ve hareket. Varlk, hareket noktas, dnce klavuz, i ve hareket ise hayatn gayesidir.85 nsan, hareket ilhamn kinattaki ahenkli ve srekli ileyiten alr. nk btn kinat alyor, insan onun, alma ritmine bilinciyle ve hr olan iradesiyle uymasn bildii zaman bir i yapyor demektir. Bu ortaklkta insann stnl aikrdr. Kinatn byk ve anmaz kanunlar varsa insann da byk ve usanmaz hrriyeti vardr, yaratcl vardr. Kinatla el ele veren insan, bu imanl ahenkten her admda yeni bir iin yaratcs oluyor. manszlk, ruhun kinatla balarnn koparlmasdr.86 Bu manada i, insann kinata iten itirakidir.87 nsan, sadece maddi yn olmayp, manevi ve ruhsal yn bulunan bir varlktr. Bundan dolay kinatn akndan etkilenen insan maddi yndeki desteini alr. Dier yn olan manevi tarafn ise ruh kuvvetinden yani maneviyat, sonsuzluk duygusu, bir yaratc ve insanst bir gce balanarak telafi edebilir. Bu yce g ise Allah inancdr. Hareket, insanla Allah'n bir terkibidir.88 Topuya gre btn ahlki davranlarmzn hedefi, sonsuzluktur.89 Fertlerden doan hareket, inananlar etrafnda toplayarak

sonsuzlua doru yol alr.90 Hareketlerimiz ebedlie can atarlarken ruh ve iinde vcutla strab karlyoruz. Mukadderatmza ait hkmleri Allahsz veremeyiz. rademizin kinat nnde her admda karlanan engellerin karsnda durmak iradeyi ve Allah inkr etmek demektir. lerlemek imanla kabil oluyor. Yoksa esirlie deriz; kinatn, gayrn ve insiyaklarn esiri oluruz. Kinatn ve nefsin engelleri insanlarn zincirleri nnde beden
Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 15. Nurettin TOPU: a.g.e., 17. 87 Nurettin TOPU: a.g.e., 16. 88 Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004),124. 89 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 18. 90 Nurettin TOPU: a.g.e., 134.
86 85

132

teneffs ederken ruh her an lyor, insan kendi hareketleri iinde lyor. Durmak, hareketin lmdr. Hayat devam ederken hareketin lm ruhu iskelet haline koyuyor.91 Hrriyetimizin eseri olacak hareket bizi isyana gtrecek harekettir. Btn kuvvetini sonsuzluktan, ilh iradeden alan isyan, insan faniliin dar erevesi iinde kapal kalmaktan kurtaran, zulmn yannda mesut, Hakk'n huzurunda hareketsiz yaatmayan isyandr.92 Bizim hareketimiz, mesuliyet hareketidir; davamz hayatmz hakka uydurmaktr. Bizi Allaha doru gtrecek olan irademizin iktidar, isyan halinde ifadesini bulucudur: hayatmzn iinde hayat yokluuna, ruhumuzda akn yokluuna, vicdanlarmzda mesuliyetin yokluuna isyan; merkezi, mihrak, mealesi ak ve iman olan ve aydnlnn sahas iindeki nesle ilim, sanat, Ahlak ve felsefe yollar aacak olan yaratc isyan; isyanmz ruhlarda bir rnesansn balangcdr93 Kalbe yaplan ilk a, merhamet asdr. Sonra, hemcinslerini sevmek ve sevdii iin aldatmamak, ihmal etmemek alar yaplr, cemaat sevgisi verilir. Bylece akn terbiyesinden sonra ferdin ahsiyeti ilenir. Her hareketinde kendinin olma, kendi kendine bal kalma alar verilir. Arkasndan mesuliyet duygusu gelir ve fert bu kpr vastasyla hareketlerin lemine aktarlr.94 Fertten doarak sonsuzlua doru yol alan hareket aile, cemiyet ve insanlk basamaklarndan geer. Yani toplum dzenine ait hareketler ferdi varlmzla Allah arasnda bir kpr olur. Aile, millet ve medeniyet, sonsuzluk ve evrensellik temayln kendinde yaatan ferd hareketin eserleridir.95 Sonsuza balanan ve byk gayeler uruna yaplan hareket insan byk bir iflastan korur, insan ruhunun mutlak lm tehlikesine kar koyar, ahlki
Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 107-108. Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998), 80. 93 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 213. 94 Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 69. 95 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 20.
92 91

133

yapmz ekillendirir. Ahlkllk, hareketin gereine uymaktan baka bir ey deildir; varlmz, kendi gerek hedefi olan sonsuzlua doru gtrmesini bilmektir. Bu sebepten, insann davranlarndaki deeri ortaya koyacak olan, hareket ahlkdr.96 Sonsuzlua adanm hareketin toplum adna ne faydalar getirecei faydalarn yannda gayedeki ve niyetlerdeki sapmalarn neticesinde kiiyi ve toplumu zarara sokan baz durumlar vardr. Hareketin bizzat kendisine gnl vermeyerek onun devirilecek yemilerini dnmek, fayda salayc gayeyi gzetmek, hareketin iflsdr. Her harekette, en baya davranlarda bile, sonsuzlua gtren yolu grmeyerek onu benliimize balayc unsuru bulmak ve orada karar klmak, hareketin mutlak lmdr:97 Sade bir harpten muzaffer kmak bir milletin kurtuluu demek deildir. Byle bir hareket, sonsuzlua evrilmi ve sonsuzlua ynelten irade ile yaplmsa kurtulu getirir. Bazen esaret ve felket dediimiz haller, sonsuzluk iradesine teslimiyeti bizde salayarak bize hareket ahlkn getirici olduklar takdirde, kurtarc oluyorlar. lden diriyi, diriden ly karan kudret, sefaletlerimizden kurtuluumuzu, bahtiyarlklarmzdan ve en parlak emellerimizin gereklemesinden de gerek musibetleri ve felketlerimizin devasz olanlarn kartabiliyor. Ancak unu unutmayalm ki, felketlerimizi kendimiz hazrlyoruz. Harekete geerken belli gayeler tasarlyoruz ve hareketin bizzat kendisini bir vasta halinde kltyoruz. Artk isterse davranmz din iin, devlet iin veya ailemiz iin olsun, bu, Allahn unutulmas demektir. Hareketlerimize Allahn itiraki burada bitmitir. Hesaplarmz bu realitelerin en mahir muhasebe projeleri yapmasn bilenlerden renerek yaptktan sonra, ancak

96 97

Nurettin TOPU: a.g.e., 19. Nurettin TOPU: a.g.e., 19.

134

varacamz muayyen gayeleri hedef tutarak yrmeye balyoruz ve etraftan mhir bir kaptan arayp buluyoruz.98 Yarnki Trkiyenin projesini hazrlayan Topu, bu projede grev almas gereken hareket adamnn vasfn da ortaya koyar. Ona gre hareket adam sorumluluunun farknda olan, btn sefaletlerden mesul olmasn bilen ve kuvvetlerini harekete geiren insandr. Bunun yannda amasz ahlakllk ve ne yaptn bilmez hareketi tasvip etmez: Ahlkl adam ne kadar fedakr nefisli, ne kadar kendinden gemi engin ruhlu olursa olsun, her eyden nce hareketlerinin hangi gaye iin ve kim iin olduunu bilen insandr. Biz ne iin ve kim iin altn bilen insan istiyoruz. Gzlerini kapayp vazifesini yapan cemiyet gnlls, kle ahlk yaatan bu namuslu adam, bizim iin hem bir uursuz, hem de tehlikeli bir oyuncu, bir zorbaya esir ve esire zorba olabilir.99 Bunlar, fertteki derun hareket kuvvetlerini inkr ederek srlerin zorbalkla kmldanna balanan korkak ve kuvvetsiz ruhlardr. Bunlar, imansz kalm esir ruhlardr. Hareketin ahlk oluu, ferd ruhlarda kazand kymet yzndendir.100 Hareket adam, ruhla kinatn derin ve sk mnasebetine, isel balarla birbirlerine bal oluuna inanan, eya ile kendi ruhu arasndaki derin kaynamay herkese grlr eser ve hareket yapan, kinat kendine yaklatran adil insandr.101 Topu, hareket adamnn dier bir zelliini yle tasvir eder: Anaristin tahribinden dnyay her an kurtaran, her an, her kk hareketi ile yaratc olan insana ''hareket adam" denir. Hareket adam her yerde nizam yapcdr. Onun harekeli ordular alp lkeler tahrip etmek ve byle zaferlere ulamak deil, insan yaratc yapmaktr; her an anaristin ykt ruhla dolu dnyamzn bir tarafna hayat katmaktr. Hareket adam devlette olduu kadar, dinde, sanatta, ilimde, hatta inzivada grlr ve en kuvvetlisi inzivasnda kendine ve leme hayat
98 99

Nurettin TOPU: a.g.e., 27. Nurettin TOPU: a.g.e., 25. 100 Nurettin TOPU: a.g.e., 23. 101 Nurettin TOPU: a.g.e., 23.

135

olandr. O, meum yalnzlktan kurtulmu, Allah'I adamdr. Durmadan Allah diyen sof deil, iradesini Allah'la birletirmi, onunkini kendisininki yapm, bahtiyar adamdr. Namuslu adam, ferd hayatn, bir mrlk hareketler serisinin tecrbe devresi olarak kabul eder. alp, hayatn iyi kullanan byk insanlar gibi dnyaya gzlerini yumar. Trk milliyetilerinin hareketi, mesuliyet hareketidir. Davamz hayata uymak deil, hayatmz hakka uydurmaktr. Allaha yaranmay hayatnn gayesi yapan insan faziletli insandr.102 En hasta asr kendini hataya kaptran deildir; hakikatten yz eviren, hakikati kmseyen asrdr. Cokun heyecanlarn olduu yerde g tkenmemitir, mit vardr henz. Ama ya kprdanlar sona ermi, nabz durmu, kalp soumusa yakn ve nne geilmez bir kten baka ne umulabilir.103 Topuya gre milletin btn felketleri aczinin eseridir. Ona yenilmez, yklmaz bir hareket iradesi alamak lazmdr.104 Hareket ahlknn nesillere alanmas ve hayat kervann kendi istikametinde srkleyebilmesi iin yaplacak alma, hem ruhlarda a yapma, hem de yeni hayat nizamn kurma suretiyle iki bal olacaktr. Birincisini hareket felsefesi temin eder, ikincisi ruhu bir sosyalizmin alma plnnda bulunabilir.105 Hareket ahlaknn toplumun tm fertlerine verilmesi gerekmektedir. Bu milleti ve o devleti sapasalam ayakta tutan bir unsurdur: nsanna hareket ahlkn alayamam bir millet, hangi servetle ve hangi zaferlerle lgnlam olursa olsun, hakikatin ve hi amak bilmeyen gerek kbetlerin asla yanlmaz hakemliiyle, malptur, periandr ve akndr. Byle bir cemiyet fertlerinin hepsi de bedbaht, hepsi de muzdarip olduklar gibi, kh bir vehimden zafer ifadesi
Ercment KONUKMAN: Nurettin Topu Hocamzn Ardndan, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 64. 103 Cemil MER : Bu lke ( stanbul, 2002), 238. 104 Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998), 79. 105 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 28.
102

136

karrlar; kh muzaffer olduklarna herkesten nce kendi hasta ve meflu ruhlarn inandrmak iin bakalarna saldrrlar, krarlar, devirirler.106 Anadolu toprana farkl bir misyon ykleyen Topu, Anadolunun barnda byk bir g olduunu, bizim onlardan tevars edilegelen kazanmlarndan faydalandmz ve bizim hareket kaynamzn dier unsurlarn yannda ecdadmzn bykl ve kahramanl olduunu ifade eder: Ruhlarn hareketine deer
107

vermeyenler,

hareketin

toprak

altndaki

kklerini

grmeyenlerdir.

phesiz ki asil ruhlu insanlar ve asil hareket sahipleri

haleflerine onurlu ve deerli kazanmlar brakrlar; fakat hayatn ilahi kanunlarna uymayan ve buna uygun davranmayan insanlar zulm tohumlarndan baka bir ey ekmi olmazlar, zulmn meyvesi ise acdr: nsanl gerek ehresiyle tanmak iin, kk grnen, kalabaln alkn toplamayan, ancak gzyandan doan eserlere bakn. nsanlk, kaba gzlerle grnmeyen bu uur hareketleriyle ilerlemitir. Bugnk insanlk, Ramsesin, Sardanapaln ve Cengizin eseri deildir. Bu insanlk, Konfysn ve Budann sann ve Sokratn, Hz. Muhammedin ve Gandinin eseridir. nsanlk, Efltunun ve Pascaln, Hallacn ve Yunusun eseridir. Ruhlar kmldatan en kk bir hareketin hdiseler arasnda yaratt izler derinden incelenirse, insanln en feyizli, en byk eser ve hareketlerinin douunda tesiri grlecektir. Ruhun kudretini inkr edenler, deryann damla ile olduunu bilmeyenlerdir. Asl mesele, damlaya hareket verebilmektir.108

106 107

Nurettin TOPU: a.g.e., 27. Nurettin TOPU: a.g.e., 23. 108 Nurettin TOPU: a.g.e., 22.

137

3.1.2- Ahlk Nizam

nsann yaratlndan gelen ve cemiyet iinde yaanarak kazanlan iyi ve gzel huylar109 olarak tanmlanan ahlak, Nurettin Topunun hayat ve dncesinin tamamn kuatan bir prensiptir. Topu, nce kitabmzn kabna, meydanlarmza ve krslerimize ahlk vermekle ie balamalyz.110 diyerek toplumsal kurtuluun ancak ahlaki bir dirilile mmkn olacan syler: Nihayet bizim hukuki nizammz ve hareket kaidelerini belirleyen ahlaki nizammz vardr. Bu nizam gerekletii zaman hrriyetimizi en kuvvetli ekilde hissederiz.111 Nurettin Topuya gre ahlak bir nizamdr. Toplumsal hayatta nizamn olabilmesi iin disiplin vazgeilmez bir ihtiyatr. nk disiplinsiz ne millet ne bir ordu, ne bir aile ne de bir ticarethane idare edilebilir.112 Nurettin Topudaki ahlaki eilim Fransada renim grd yllarda ald ahlk ve ahlk felsefesi eitimi, Bergsonun etkisinde kalarak yneldii mistisizm, Blondelin refakatinde srdrlen hal eitimi, Abdlaziz Bekkinenin etkisiyle ekillenen slam mefkresi Topudaki ahlki dnceyi ekillendirmitir. Topudaki ahlak anlay slamla yorulmu bir slam ahlakdr. Fakat ondaki slam dncesi eksenindeki ahlak anlay dogmatizmden ve ekilcilikten uzak sorgulayc felsefeyi ileyi mekanizmas olarak kabul eden, kimsenin iine karmama usulne uygun ahlak anlay deil hakszlk karsnda isyan etmeyi ahlakllk sayan bir anlaytr. Ona gre nsan insan yapan ve dier hayvanlardan esasl surette ayran, sahip olduu irade ve hrriyettir. rademizin gvenilir bekisi olan disiplin ve inzibata ise ahlk ad verilir.113 Ahlk slm dininin z, esas ve bizzat kendisidir. Mslman olmak, slm ahlkna sahip olmaktr, onu kendinde
Byk Trke Szlk: Ahlk mad. Haz. D.Mehmet Doan ( stanbul, 1996),23. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 119. 111 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 219. 112 Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 92. 113 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972),152.
110 109

138

yaatmaktr. Akl ve hikmet gzyle de Kuranda en byk ve esasl yer tutan, ahlktr. Tarih ksm, ahlk esas tamamlatc mahiyettedir. Pek kk yer tutan ahkm ise, yine ahlkn hareketlerimizdeki zarur tatbikatn gstermektedir. Mslmanln huy gzellii olduunu syleyen peygamber, slm davsnn veciz ifadesini ortaya koymutur.114 Topu, slam ahlaknn tasviri iin sonsuzluk duygusu iinde youn bir ruhu slup izler: Bizi kendimizden geirmek iin Mikel-Angelonun bir mermerini gstermek veya Beethovenin bir senfonisini dinletmek yeterdi. Hatta skenderin bir muharebesini anlatmak da buna kfidir. Lakin tarihi, inin Tao dininde ruhla tabiat kucaklatran ahlk ideali, Spinozann keml ahlk ile Kantn dev anlay, Pascaln merhameti ile Bergsonun sezgisi iinde barnan ve peygamberlerin vahyinden fkran ilh dv, Kurann kullara ulatrd rahmet bizi ylesine kendimize getiricidir ki, biz bin bir vecd ile, evk ile kavutuumuz bu vuslatta kendimizi fersah fersah geiyor, sonsuzluun, bizim ulaabildiimiz son dura olan selmet menzilinde sevinle murada eriyoruz.115 Topunun hemen hemen tm fikirlerinin birletii ortak nokta sonsuzluk gayesine dayal yaratcya duyulan derin sevginin rn olarak ortaya kan aktr. Ayn gerek ahlak kavram zerine yapt grlerinde net bir ekilde grlr. O, ahlakmzn esasn hrmet, hizmet ve merhamet prensiplerini kendinde birletiren ak ahlk olarak zetler.116 Ahlak, ruhun kuvvet kazanmasdr ve kuvvet ancak bedenle arparak kazanlr.117 Ahlkn denemesi ise, hrmetle sevginin kucanda, kinatta sefil ve kk bir para olan varlmz, kurtarc olan btnle birletirir.118 Ahlk hareketinin bizi bakalarna ve btn insanlara gtren ilh nevesi dinin eiine ulatrr,
Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969), 54. Nurettin TOPU: a.g.e., 49. 116 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 29. 117 Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 95. 118 Nurettin TOPU: a.g.e., 33.
115 114

139

hatta onun sahasna sokar.

Sk sk ilh temasa kavumak, byk srla

selmlamak ve kucaklamak, insan iin hayat sonsuz ve mutlak deere sahip klc olur.119 Bu ynyle ahlaklln prensibini u ekilde aklar: Hayatn kymetini anlayann varl ebedilik inanc ile ve hareketleri sonsuzluk iradesi ile dolar. Sevgisi artar ve mitsizlii yenilir. Hayatn manasn tayan ve onu deerli yapan ilh neveyi spordaki, siyasetteki, devletteki ve ticaretteki haris hibir zaman bulamayacaktr. Onu, sanat basamandan ve ahlak ikliminden geerek Allah'a ulamak isteyen ve bu arayn en kk hareketlerinde bile yapmasn bilen sevda muhterisi, ak ve neve adam bulabilecektir. Gnei fethetme sevdasn brakp bizzat kendimizdeki nevenin kaynan elde etmeye alalm.120 Fertten topluma, devletten millete ve tarihe, ekonomik nizamdan sanata ve dine kadar uzanacak olan ahlakilik kurtarc olabilir. Anadoluculuk sanal bir hareket deil somut gereklere dayanan, Anadoluda kaynayp btnleerek kendimize mahsus bir ekil alan tm unsurlarn kaynamasdr. phesiz bu kaynamann en bariz temeli Anadolu insanndaki ahlak anlay ve onlarn ahlaki davranlardr. Topu, bizdeki ahlak anlaynn bir veraset sonucu olduunu da yle aklar: Biz bir ahlk tarihinin ocuklaryz; ne rk, ne iktisat endieleri ahlkmz sarsamaz. Ruh ve ahlkmzla kabre varacaz, onlarla ebediyete ulaacaz.121 Topu, ahlak anlaynda da Anadolucu dncenin haritasn u ekilde tasvir etmektedir: Btn arelere bavurmak suretiyle ulamak istediimiz ahlk ideali milli mukaddesatna sahip, milletini btn milletlerin ulamak
119

stne iin

karmay

gaye

edinen,

modern ferdiyeti,

medeniyetin istedii ahsiyetler yetitirmektir. Bu gayeye terbiyecinin alaca istikamet,

Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 85. Nurettin TOPU: a.g.e., 86. 121 Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969),51.
120

140

spritualist ve milliyeti giditir. lkokulda ocukla teker teker uramak, onun i hayat ile temasa girmek, ona mukaddesat rnekle alamak, genci iradeci bir sanat kltrne faslasz tabi tutmak ilkokuldan yksek retime kadar terbiyecinin tutaca yol bu olmaldr.122 Ahlk bir cemaat, hem ferde hem cemiyete stn olan sonsuzlukta karar klan bir ideale kendini iradeyle teslim eden topluluktur.123 Yarnn iradesini yaatan bu davrana, idealizm ad verilir. kurtaramaz.
124

dealist olmayan vatan

lemi kurtarmak, kendini kurtarmak demektir. Hakik kurtulu

kurtartr. Kurtaran insan, dar ferdiyetinin ve onun bekisi olan cemiyetin stnde ve tesindedir; ferdiyete ve cemiyete cihad amtr. Bu insana ahsiyet sahibi insan denilir. Ahlakl kii de bu zellikleri kendinde barndran insandr.125 Hareketlerimizi, ahlki denebilmek iin, mutlaka bize mefkre olan bir mesuliyete balamak lzmdr.126 Genler ilimle, imanla, ahlki ideallerin asyla yetitirilirse olgun ahsiyetler elde edilir. Ykseltilen ve daima deerlendirilen ruh ahsiyet, mevki, makam ve para hrslarn eritir, kmser, onlarn er ve musibetlerinde kendini korur. Byleleri ideal adam, hak adam, iman adam olurlar.127 Topu bu vatan iinde yaayan ve bu lkenin muasr medeniyetlerle boy lecek seviyeye gelmesi iin potansiyel dinamik gc yani ahlakl adamn vasflarn yle aklar: a) Namuslu adam, elinin ve zeksnn uzanabildii kadar geni ufuklar iinde harekete gemeyi vazife bilir, hareketsizliinin gnah olduuna inanr.
Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999),121-122. Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004),42. 124 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998) 125 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 230. 126 Nurettin TOPU: a.g.e., 197. 127 Nurettin TOPU: a.g.e., 220.
123 122

141

b) Namuslu adam, almay alma olduu iin sever; eserinin meyvesini bakalarna brakmaktan holanr. e) Namuslu adam, hareketinin sonucu zerinde hesaplar yapmadan nce dnr, hareket eder, alr. f) Namuslu adam, sade kendi hareketinin feyzine snarak faziletle ahlkn mutlaka muzaffer olacana inanr. g) Namuslu adam, ferd hayatn, bir mrlk hareketler serisinin tecrbe devresi olarak kabul eder.128 Bize bir ltuf gibi mutluluk balayan deil, bizde mesuliyet uuru yaratan insan lzmdr. Saadet, bizdeki iradenin yaratt isel bir aydnlk olmaldr. Bize, kin atei iinde kuvvetle hak kazanan deil, hakikat akyla hakkn yaatan insan lzmdr. Bize, slm Peygamberi Hz. Muhammed gibi, gnei sama, ay soluma koysanz, yine bu iten vazgemem! diyen mesuliyet temsilcileri lzmdr. Bize, mmetinin gnahn kendinde bulmak, kendinde yenmek, kendisiyle fenaya erdirmek isteyen ruh dnyasnn kahramanlar lzmdr. Rabbin huzuruna, ancak byle mesuliyetle ykl, ar ellerle klr. Mesuliyet unutulunca hak da kaybedilir.129 ada olan Cemil Meriin bu corafyada kurulan Anadolu medeniyeti ile ilgili grleri de Topunun fikirlerini teyid eder. Milli kinlere yabanc. Her inanca hrmetkr. nsan insana dman yapan snflardan uzak, alan deil veren, istismar eden deil, imar eden. Fedakr, maddeyi eterize eden, buharlatran bir medeniyet.130 Topu da bu vatan corafyasnda yaayan fertlerin meydana getirecei ideal toplumu yle canlandryordu: O zaman gaye ve emel birlii iinde ayn dili sevmi, ayn imana sahip olmu, bedeni ruhuyla anlatrm ve onun iradesiyle dzenlenmi ayn ahenk kaidelerine sarlm, topra kanla sulanm, genci ihtiyarna itaatli, ferdi devletine
128 129

Nurettin TOPU: a.g.e., 153. Nurettin TOPU: a.g.e., 207208. 130 Cemil MER : Sosyoloji Notlar ( stanbul, 1997), 364.

142

minnettar, devleti halkna efkatli, Allah hkimiyetine hep birlikte tene, bir byk sevgiliye hep birlikte k, gkleri dua, topra secde kokan bu vatana hep birlikte bal bir millet.131 Kanaatimizce Topu, bu dnce ve fikirleriyle Trk insannn ideal ahlakla donanmasnda numune ve itici bir g olacaktr. Bize ve gelecek nesillere Trkiyenin yeniden ykseliinde en byk yardmc olacaktr. Gnmzde kkl bir problem halini alan sulularn slah meselesinde Topu, Ahlk davasnn hapishaneye ve hastaneye girmesi gerektiini, muzdarip ruhlar sahipsiz brakmamann gerekli olduunu ifade eder. nk sulu her an sulu ruhunu tamaz. Onun muzdarip ve piman anlarnda kalbine uzanacak el, kurtarc olabilir. er, efkatle tedavi edilir132.

3.1.3- Vazifelilerin Grevi

Anadoluculuk dncesi, Turanclarn savunduu tarzda sadece rk bana endeksli bir dnce akm deil; Anadolunun toprann yannda milli kltr, milli sanat, dil, din ve geleneklerle yeniden bulumay hedefleyen, tarihsel kader birliini ortaya koyan bir akmdr. Anadoluculuk dncesini sadece snrlar belli vatan ideali diye yorumlamak bu dnceyi idi etmek demektir. Anadoluculuk dncesi bu snrlar belli vatanda yaayan insanlarn gerekli ruh olgunluuna eritirme bu vatan iinde toprana, milletine, devletine ve dinine bal insanlar yetitirmektir. Son yllarda zellikle hzl ehirlemeyle ve sanayilemeyle birlikte insanolunun yerleim biimleri, hayat tarzlar, davran kalplar, sosyo-kltrel ve ekonomik deerleri, dini yaay ve alglay biimleri byk deiim gstermi ve

131 132

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 151. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 135.

143

bundan nasibini az ya da ok tm Dnya lkeleri almtr.133 Hzl kentsel g ile birlikte aile ve genlikte byk deiime uramtr.134 Bu hzl gelime kendi benliini unutma, farknda olmama ve benimsememe135 diye aklanan yabanclamay da beraberinde getirmitir. Gelimekte olan lkemiz bu yok edici frtnadan ciddi anlamda etkilenmitir. Bu asimilasyon karsnda durabilecek, Anadoluyu gemite olduu gibi gnmzde de gl klacak ama nce insanmza kim olduunu retecek hareket adamlar gerekmektedir. Bu kiilerin vasflarn Topu genel olarak yle aklyor: Hareket adamn binbir ifade ile binbir ehresiyle size takdim etmek kabildir. Ancak onun kim olduunu syleyelim: O meum yalnzlktan kurtulmu Allah adamdr. Durmadan Allah diyen sofi deil, iradesini Allah ile birletirmi Onunkisini kendisininki yapm, bahtiyar adamdr. Hareket Allah ile insann terkibidir. Bu eser Allah varken mahvolmaz. Bu eser, Allah ile birlikte istedii mddete elinden kmaz. Elverir ki hareket adam, hareketinden nce sahibine teslim olsun iradesini Onunkine teslim etmesini bilsin. 136 k noktasn toplumsal ve ahlaki bozulma olarak belirleyen, Yarnki Trkiye adl eserinde yarnki Trkiyenin haritasn izen Topu, vatann atisini belirleme noktasnda mull bir ereve izmektedir. Bu portrede vatan iinde yaayan her birey yerini almal ve vazifesinin bilincinde olmaldr. Cihadmz fikir ve ruh cephesinde, ahlk ve iman cephesinde yaplacaktr. Mektebimiz ve devletimizle, hukukumuz ve ahlkmzla, ilmimiz ve sanatmzla bizim benliimizin mimar olacak gzide ve fedakr bir zmrenin mekteplemesinin zaman gelmitir. Yarnki Trkiye'nin kurucular, yaama zevkini brakp, yaatma akna gnl
133 134

Vecdi B LG N:Sosyal zlme Ve Din, (Samsun, 1997), 75. Nur VERG N: Toplumsal Deime Ve Trkiyede Aile, lim Ve Sanat Dergisi, s.14 , Temmuz-Austos, 1987, 17. 135 Ali ER AT : Medeniyet Ve Modernizm, ev. A.Yksek, ( stanbul, 1984), 13. 136 Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 124.

144

verecek, sabrl ve azimli lkin gsterisiz ve nmayisiz alan ruh cephesinin maden iileri olacaktr... Ve onlarn eseri olacak yarnki Trkiye, u temellerin stnde kurulacaktr: Anadolu'nun toprandan kaynayan bir kan, cemaat iin harcanan emek, bin yllk bir tarih, otoriteli bir devlet ve ebed olduuna inanm bir ruh.137 Anadolunun bu mukaddes unsurlarna bal olmak kouyla bu davada baz zmrelere ve fertlere dierlerinden daha fazla sorumluluk dmektedir. Topu bu lkenin menfaatleri adna bu kiilere sorumluluk bilinci yklyor ve bu dikenli yolda nasl yrnmesi gerektiini, tehlikelerin neler olduunu bunun yannda mkfatn neler olduunu da hi bkmadan sylyor. Bu zmreler balca eitim ordusu olan muallimler, gnl yapc olan din adamlar, devlet kurucu ve yaatc olan siyasetilerdir.

3.1.3.1- Muallimler Nurettin Topu, her eyden nce bir retmendi. Hayat boyunca yzlerce talebe yetitirdi. Manevi hocas Abdlaziz Bekkinenin tavsiyesi her sene tam manasyla yetimi on talebe yetitirmesiydi fakat o daha fazlasn yapt nk ona gre nsan yetitirmek lkeler fethetmekten daha byk zaferdi138. Nurettin Topu retmenlik grevini ibadet nevesi ile yapt. 32 yl bu grevi bir havari gibi icra edip emekli olduktan sonra naif kalbi ancak 1 yl bu grevden uzak kalmasna dayanabildi. Nurettin Topu, ortaretim kurumlarnda da eitim balamnda ok ey yaplabileceini bizlere retiyordu. Topu, lke yararna almay, bu corafyay Akifin Verme dnyalar alsan da bu cennet vatan msrasnda ifadesini bulan sevgi ile vatana balanmay ve Anadoluculuk davasnn ana hatlarn rencilerine
137 138

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 12. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 139.

145

alyordu. O, mit balad muallimlere bu etin yolda yardmc olmak amacyla Trkiyenin Maarif Davas adl kitabn 1960ta hediye etti. Ayn zamanda felsefe, mantk, sosyoloji, ahlak, psikoloji gibi ders kitaplarn da o dnemde milli eitimin hizmetine sundu. Topu, retmenlik mesleine ve retme ameliyesine byk nem veriyordu. nk muallim demolunu, beikten alarak mezara kadar gtrp teslim eden, dnyann en byk mesuliyetine sahip insand. Kaderimizin hakikatinin ileyicisi, karakterimizin yapcs, kalbimizin evrildii her ynde kurucusu odur. Fertler gibi, nesiller de onun eseridir. Farknda olsun olmasn, her ferdin ahs tarihinde muallimin izleri bulunur. 139 Muallim, insan olan varlmz alr. Ona sonsuzluk dnyas olan ruhi hayat istasyonlarnda yol alacak kudretin ve deerlerin asn yapar. Hayat, var olan olduu gibi tantmaya kabiliyetlidir. Muallim var olmas lzm geleni retir. Realitenin stad bizzat kendisidir, ideallin stad ise muallimdir.140 Devletleri ve medeniyetleri yapan da, ykan da muallimlerdir. Medeniyetler muallimle kurulmutur. Muallime deer verildii, muallimin hrmet grd lkede insanlar mesut ve faziletlidir. Muallimin alaltld, mesleinin hor grld milletler dmtr, alalmtr.141 Bizim btn tarihimiz, muallimin ykseltildii devirlerde an ve erefle medeniyet ve ahlkn zirvelerine trmanm, muallimin alaltld devirlerde ise uurumlara yuvarlanmtr. Muallimin alaltlmas, onun devlet emrinde bir bende haline getirilmesiyle balar.142 Nurettin Topunun ileriki blmler de zerinde duracamz zere bu lkenin yeniden dirilmesi, ykselmesi, eski gnlerdeki gibi kuvvetli olmas ve her eit otoritelerle his ve menfaat zincirlerinden kurtuluu, hakikatlerin kutsal kapsn aacak olan, belli prensiplere sahip bir harekete baldr bu hareketi Topu Rnesans hareketi olarak adlandrmaktadr. Bu hareketi
Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 63. Nurettin TOPU: a.g.e., 68. 141 Nurettin TOPU: a.g.e., 63. 142 Nurettin TOPU: a.g.e., 65.
140 139

146

yapma grevi ncelikle muallimden ve mektepten beklenmektedir.143 Trk muallimi, yarnki Trk mektebinin ve yarnki Trkiye'nin temel tadr.144 Muallimin mesuliyeti ok byktr. Muallim, yalnz ruhlarn sahibidir. Davasnn ulatrabildii neticelere baklrsa grlr ki, o, hakikatte bu toplum bireylerinin doktorudur, disiplin kurucusudur, toplum dzenin bekisidir, ekonomik mnasebetlerin dzenleyicisidir ve siyas yaayn staddr. Bunlarn hepsinden o, haberi olsa da olmasa da, mesuldr. Karakterlerdeki muvazenesizliin, meden terbiyedeki dklklerin mesul yine odur. Fertler kibirli ise o mesul, sabrsz ise yine o mesuldr. Kiiler btn bunlardan habersiz ise, bundan da o mesuldr.145 Mesuliyetin ne olduunu bilen muallim lzmdr. Bu muallim sabrn stad, ilmin hakikat olduu iin hayran ve ruhlara hakikat tohumlarn ektikten sonra, onlardan feyiz almann deil de, onlardan mesul olmann , hizmet ehli ve sonsuzlua imann sahibi insan olacaktr.146 unu da unutmamak gerekir ki; tahammlszln, ikyetin balad yerde muallimlik davas biter. Muallim, daima muvaffakiyetsizliinin, zaaflarnn sebebini arayarak kendini dzeltmeye almaldr.147 Topu, muallimin toplum iindeki sorumluluunu biraz daha geniletiyor: Hakikatte muallimin sahip olmas lzm gelen vazife ve mesuliyet, bu derecede basit ve ruh yaps bakmndan byle deersiz ve iptida bir fonksiyondan ibaret deildir. Muallimin mesuliyetleri oktur ve cemiyet hayatnn her sahasna uzanmaktadr. Bir memlekette ticaret ve alveri tarz bozuksa bundan muallim mesuldr. Siyaset, mill tarihin izdii yoldan ayrlm, milletinin tarih karakterini kaybetmise, bundan mesul olan yine muallimdir. Genlik avare ve davasz, aileler otoritesizse bundan da muallim
143 144

Nurettin TOPU: a.g.e., 78. Nurettin TOPU: a.g.e., 103. 145 Nurettin TOPU: a.g.e., 71. 146 Nurettin TOPU: a.g.e., 71. 147 Nurettin TOPU: a.g.e., 67.

147

mesul olacaktr. Memurlar rveti, mesul makamlar iltimas iseler muallimin utanmas icap eder. Din hayat bir riya veya taklit merasimi haline gelerek vicdanlar sahipsiz ve sultansz kalmsa bunun da mesul muallimlerdir. Yreklerin merhametsizliinden, hislerin bayalndan ve iradelerin gevekliinden bir mesul aranrsa; o da muallimdir. Yalnz kaldmz zayflad onlardr.
148

yerde

yalnzlmzn bu

mesul

o,

imanlarn yine

devirlerde

gevemenin

mesul

Muallimlik sanat milletinin ocuklarna feda olmasn bilmektir. Bu fedakrlk, harpte kann aktmaktan daha deerlidir. Kl kahramanlnn devri artk gemitir. Milletin ocuklarna, dnyann ocuklarna her gn ruhundan bir paray daha alamak, bunun iin yaamak ve bu yolda lmek, bugnk insanlar mitsiz dnyann ve ocuklar sahipsiz milletin bekledii kahramanlktr.149 Nurettin Topuya gre eitim yle ki; ruhumuzun btn blmlerini ileyip deerlendirecek nitelikte olmaldr. Maarif, yalnz mekteplerde okutmak ve okuyanlara bir takm bilgiler vermek deildir. O, bir milletin btn halinde, dnme ve yaratclk sahasnda seferber edilmesidir. Baka bir deyimle maarif, bir cemiyetin dn tarznn, kltrnn ve ideallerinin cihazlanmasdr.150 Nurettin Topunun eitim anlaynda dini-milli esaslar ar basmaktadr. Ona gre bu lkenin eitiminde ilham kayna yaadmz topraklardaki bin yllk geleneksel ve kltrel birikimiz ve ona hayat veren slam inancnn yourduu bir temeldir.151 Milletimizin ruh temelleri olan slm'da, Peygamber ilk muallimdi. reten o, inandran o, yrten o idi. Devlet ve
148 149

Nurettin TOPU: a.g.e., 66. Nurettin TOPU: a.g.e., 102. 150 Nurettin TOPU: a.g.e., 78. 151 Nurettin TOPU: a.g.e., 103.

148

mektep ilerini birletirmi, devleti mektep haline getirmiti. Sonraki devirlerde bu ikisi ayrlmakla beraber; birbirlerine smsk temas muhafaza edilmi ve devlet adam, muallimin emrinde bulunduu mddete cemaat ikbal halinde yaamtr. Muallim, devlet adamnn bendesi olduu zaman, cemaat bozulmu, felketler ba gstermitir.152 Topu muallim modeli olarak Seluklu Sultan Nizaml-mlk rnek verir. nk byk bir muallim olan bu vezir, bu devletin ruh ve manasn, ahlkn ve devamnn artlarn nesillere telkin edecek muallimleri, Badat'ta at Nizamiye Medresesi'nde toplad. Daha sonra bu devlet binasnn atsn kuran Osmanllar, muallimi ba tac yaparak ykselmesini bildiler. Padiahlar, ehzadelerini muallime emanet ederler ve onlarn ruh yaplarn her bakmdan hocalarna teslim ederlerdi. Orhan' yetitiren, Fatihi cihanda harika bir manev olgunlua sahip klan muallimlerdir. kinci Murat, mridine teslim olmu bir zahit, Yavuz, yalnz limin nnde eilmesini bilen, ilimde ilh emri duymu, muallimin mesuliyetlerine hrmeti bilmi, klcnn olduu kadar ruh dnyasnn da bir kahraman idi. Dnyaya sz geiren hkmdar, yalnz mftsne itaat ediyordu. limin atnn ayandan srayan amurun bile eref olduunu kabul ediyordu.153 Nurettin Topu, Anadoluculuk davasnn iskeletini oluturur ve bu topraklarda yaayan insanlarn yeniden zne dnp dirilmesini destekler, iman ve mit alar nitelikte gr serdeder. Biz zaten byleyiz, biz zaten adam olmayz tarzndaki hasta ruhlu insanlarn rettii ifadelerin zihnimizden silinmesi gerektiini154 bu yeniden dirilmede muallimlerin lokomotif vazifesi grmesi gerektiini u ekilde ifade eder: Vatann atisi, ilimle faziletin yaycs olacak zmrenin, retmenlerin elinde bulunuyor. Kaybettiimiz btn deerleri bize yeniden kazandracak olan onlardr. Bizim
152 153

Nurettin TOPU: a.g.e., 65. Nurettin TOPU: a.g.e., 65. 154 Nurettin TOPU: a.g.e., 63.

149

kurtuluumuz ne kaba kuvvetin, ne ar sanayinin ve Bat tekniinin daima artan gcne teslim olmann eseri olacaktr. Teknikte ilerleyi, plnl iktisat, demokrasi denemeleri, Anadolunun hayat gcn harcamaktan baka bir ey yapmayacaktr. Bunlar, her ke banda birka milyoner yaratan ve halkn serbest seim hevesini kullanma yolunda ruhundaki millet sevgisini eriten tedbirlerdir. Mill iradenin tam uurlanp, dndaki arlklar atamad bir lkede bunlar, binlerce sefil insanla particilik adna kardei kardee dman olan bir cemiyet yaratr. Bizi dndrecek, bizi kendi ruhumuza evirecek ve ruhlarmz da ykseltecek mritlere muhtacz. Anadolunun beklenen kurtarcs silhsz, servetsiz, hem de partisiz ve garazsz, yalnz faziletle ilmin havarisi olacak retmenlerdir. retmenine teslim olmayan millet, esir millettir.155 Nurettin Topu, gelecek nesilleri milli dnce dorultusunda yetitiren ve gelecek nesilleri byk bir sapmadan ve malubiyetten kurtaracak olan muallimin yannda milli eitimin verilecei mekteplerin nasl olmas gerektiini de belirtiyor. Milletin yorulduu ve ekillendii mektep, fiziki anlamda ats, derslii, siyah tahtas ve retmeni olan dar bir mekn deildir. O, mektebi btnyle bir lke olarak deerlendirir.156
157

Topu,

mektebin

btnyle

milliletirilmesinden yanadr.

Mektep, neslin ruhundaki kuvvetli taraflar

yaatmasn bilmelidir. Eer bu uur ve idrake sahip olarak kurulmu mektebimiz olursa, geen asrlarda olduu gibi, asrmzda da milletimizin ilim,

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 281-282. Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 56. 157 Nurettin TOPU: a.g.e., 103.
156

155

150

sanat ve felsefe sahasnda byk adamlar, dhileri yetiir, bugn bir tr felsefesi, Trk sanat ve cemiyeti kazanm bir ilim hayatmz olur.158 Topu eitim anlaynda olduu gibi mektebe dair grlerinde de dini ve milli eksenli dnr. O, mektebe dair fikirlerini u ekilde zetler: Bu messese, ilimle dinin bize emaneti olacaktr. Onda barnacak varlmz btnyle ilme teslim etmemiz lzmdr. lme teslim olutaki hibir menfaat gzetmeyen hakikat ak ve sonsuz eylerin sevgisi, dinin kaynaklarndan hayat alacaktr. Bu mektebin ehresi gibi, dn tarz, sporu ve sanat, bin yllk tarihinin btn izgileriyle Mill btn mar Seluk terennmlerini kendinde toplayacaktr.

dnlrken mehter musikisini unutmayacak;

mimarisinin, seher vaktinin klarn andran ruhan ve iten tebessmn toplayacak; ierisinde, Ebu Hanife'nin hak ve davasna dnceye tertemiz doru klar yollar saan gsteren dehasyla metotlu Dekart'n zeksn

birletirecektir. Bu mektep, Trk milletinin, kendi vcuduyla, kendi kalbi ve kendi diliyle evrildii kendi ocuklarnn mektebidir. Ayn zamanda bu mektep, btn insanln zeksna nder olacaktr. Ve bu mektebin, ocuklarna gsterecei yol, hakikatlerin, Allah'n yoludur.159 Topunun mektep meselesinde derin yara160 diye nitelendirdii bir mesele vardr ki o da yabanc okullar sorunudur. Ona gre mektep; millet kltrnn, millet ruhunun bayradr. Vatan topraklarnda yalnz o bayrak dalgalanr. Yabanc mekteplerin yayaca kltrler, bir memlekete medeniyet ve irfan getirmez, belki o milletin kltrn yara bere iinde, perian brakr, mill ahsiyetin millet kltr ile vcut kazanmasn imknsz klar. Memleket
158 159

Nurettin TOPU: a.g.e., 77. Nurettin TOPU: a.g.e., 103-104. 160 Nurettin TOPU: a.g.e., 90

151

iinde yabanc mektep, millet kltrnn aacn kklerinden tahrip eden ona zararl bir bitkidir. Kendi vatannda mill kltrnn deerlerini yaatan yabanc mektep, vatann dnda misafiri olduu milletin kltrne kar koyan menfi bir kuvvet olarak deerlendirilebilir.161

3.1.3.2- Din Adamlar Nurettin Topunun hayatn ilerken dindar bir kiilie sahip olduunu ifade etmitik. Fakat Topu kendini belli eden, riya karm, kendine gvenen dindarl162 asla tasvip etmez ve bu tr hareketlerden tiksinir. nk O, ibadetlerini ve dindarlnn tezahr olan zorunluluklar gizli ve vecd halinde yapmay tercih eder.163 Ona gre din hayat, riyann snrlar dnda olmal, samimilik dindarlktan hibir zaman ayrlmamaldr. nsan samimilii kaybettii anda Allahtan uzaklar164, ak ve hakikatin yanltmaz klavuzu olan samimilik dindarln artlarndandr.165 Ruhumuzu Allaha gtrecek isel tecrbeye girip onda derinlemek suretiyle dnen insandan ibaret gerek varlmzn sahibi olan Allah arayan ve btn hayat emellerini ona balayan bir neslin meydana gelmesi gerekir. Topu bu nesli insanl kurtaracak biricik mit olarak deerlendir166 Samimilik Topunun din algsn ve din adamlarna kar yaklamn anlamada birok soruyu aydnlatacak kilit kelimedir. Ak ve hakikatlerin yanltmaz klavuzu ve kiinin Allaha kavumasna167 vesile olan samimilik dindarln da artlarndandr.168 Nurettin Topu, din adamlar ve lkemizde yaanan dindarlk hakknda birok yaz yazm hatta slam ve insan adl

Nurettin TOPU: a.g.e., 90 Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 133. 163 Nurettin TOPU: a.g.e., 133. 164 Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969), 17. 165 Nurettin TOPU: a.g.e., 18. 166 Nurettin TOPU: a.g.e., 44 167 Nurettin TOPU: a.g.e., 17. 168 Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001), 29.
162

161

152

eserini de bu amaca ynelik olarak 1969 ylnda bastrmtr. Toplumsal bozulma o denli kapsamldr ki, kurumsal anlamda din bunun dnda kalamaz. Kurumsal anlamda din, mevcut bozulmann genel karakteristiini gsterir. Dinin dinamik bir g olmaktan kp, dogmatik zellikler kazanmas bu durumun ak bir gstergesidir.169 Topuya gre toplumsal kurtuluta ancak ahlaki bir dirilile salanabilir. Topu bunu tesis edebilmek iin Ruhun akla tanrya balanma hali170 olan mistisizmi (tasavvufu) kullanr. Ruhi ve vicdani bir duyuun mahsul171 olan tasavvuf sorgulaycdr. Dogmatizmi reddeder. Bir dzey soyutlamalara sahiptir. Greli olarak felsefi bir alm sunar.172 Topuya gre tasavvuf bir kalp eitimidir ve dinde dogmatizmi reddeden bir felsefi tutumdur. Daha ileri boyutta deerlendirilirse felsefi dncenin kendisidir ve dini aktif bir g haline bir hareket haline getiren bir gtr.173 Bundan dolay Topu, dinin formalizmine ve dogmatizmine kar sava aar: Gayesi ruha kavumak olan dini hareket, yalnz ibadetler halinde grlen disiplinli baz hareketlere mnhasr deildir. O, mminin btn hayatna yaylmtr. Gerek dindarn hareketi ibadet, sz dua, bak rahmet, beraberlii kuvvettir. Bu hale ulaabilme sayesinde mmkn oluyor.174 Topu, slam lemini ruhunu btnyle yitirmi, bir iskelete

benzetmesi175, aksz ve ruhsuz din adamlarn milletin balca musibeti176 olarak nitelemesi ve bunun gibi birok grnden dolay ok tepki almtr. Gzn budaktan esirgemeyen Topu, bu meselede samimiyetsizlii hazmedemedi ve kalemini toplumda yer edinen gsteri dkn, maddiyat

Sleyman Seyfi N: Trkiyede Cemaati Milliyetilik Ve Nurettin Topu ( stanbul, 1992), 69. 170 Din Sosyolojisi Terimleri Szl, Mistisizm Mad. Haz. Mehmet Ali Kirman ( stanbul, 2004), 153. 171 Mahir Z: Tasavvuf Mahiyeti, Bykleri Ve Tarikatler ( stanbul, 1968), 17. 172 Sleyman Seyfi N, a.g.e., 69. 173 Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 166. 174 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 302. 175 Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001), 93. 176 Nurettin TOPU: a.g.e., 29.

169

153

din adamlarn hasbi grev yapanlardan ayrmak iin adeta bir budama arac olarak kulland. Ayn zamanda grevinin bilincinde olan kiileri arttrma, din adamlarnn nasl olmas gerektii, vazifeleri ve Anadolu topraklarnda bu lke iin ne gibi faydal grevler yapabileceklerinin haritasn izdi. Topu, din adam nasl olmaldr sorusuna cevap verir. ncelikle din adam cemaatine sevgi ve hizmet gtrmeli. En mitsiz anlarnda onlara mit ve teselli vermeli. Ruhlara destek olmaldr.177 Birer merhamet abidesi olmaldrlar.178 Gerek din adam hizmet ehli, varlndan soyulmu ve hayat kervannn en sonunda yryen bir neferdir. Onu korkusuz yksek makamlarda, iddet ve tehdit yerlerinde aramayacaz. Din adam kalabalktan deil Allahtan kuvvet almaldr.179 O, dertlinin ve hastann yannda, mitsizlerin baucunda, mustarip iinin yardmcs, sahipsiz kylnn dostu ve emek arkadadr.180 Din adam, cemiyet hayatnn her tarafna uzanmaldr. retmen olmal, hukuku ve iktisat olmaldr. Hastabakc ve hapishane mrebbisi olmaldr. Hekimlerin arasna girmeli ve nefsini fakirlerle sefillerin hizmetine adamaldr. Din grevlisi, menfaat, devlet, hrs ve emellerini mutlak surette reddeden hizmet ak ve ibadet hrsyla dernekler ve teekkller meydana getirmeli, buralarda hayat sefaletlerinin, ruh ve ahlk yaralarnn tedavisine almaldr.181 Din adamlar, bugn ruh hayat sahibi olmaldrlar. Eer byle olursa, dinin olduu gibi, dinle birlikte sistem tekil eden kltr hayatnn, sanatn, ahlkn, felsefenin sahipleri olurlar. slm'n ruhunu, ruhtaki cihadn ne

Emin IIK: Nurettin Topu Ve Din Adamlar, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul, 1976), 88. Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969), 64. 179 Nurettin TOPU: a.g.e., 40. 180 Nurettin TOPU: a.g.e.,38. 181 Nurettin TOPU: a.g.e., 43.
178

177

154

olduunu bilen ve kltrn btn iinde onun anlayna ulaabilecek olan gerek din adamlar bize anlatacaktr.182 Din grevlisi ahlk ile halka rnek olan kimsedir, onun en bata grevi, insanlarn sefaletlerinin yannda yaamak, ister vcutta ister ruhta gzksn, ruhu sefalete srkleyecek olan aclarn ykt varlklara uzanp onlar yerden kaldrmaktr. Din grevlisi ruhlarn kurtarcs, ahlk yaralarmzn doktorudur. Gen kalplerin i yaralarnn usanmaz tedavi edicisi, bir eli sada br eli ile soldaki kardeinin kalbini dinleyen, kin ile kibirden temizlenmi, menfaatlerden syrlm, nefsini unutmu, kalbi ve kafasyla Allahn btn kullarnn imdadna komak isteyen, dnya gzyle gnlsz, Allah gznde kahraman hizmet eridir.183 Din adam, kendini bakalarna stn grerek onlardan ayran bir kbus deildir. Bilakis ruhlarn selmeti yolunda yalnz kibrini, hretini ve servetini deil de, btn varn harcamaya hazr bir fedakr hareket adamdr. Hep birbirlerine gayz ve itham yadran, maa ve kazan artrma maharetlerine sahip bezirgnlara din adam denmez. Bunlar cemaatin bana musallat olan birok bellarn banda gelirler. Din adam, kanunlarla nizamlara musallat bir kara kuvvet deildir. Ruhlara nizam ve hayat as yapacak doktordur. Her sahada mcadelesini, sevgi silh ile yapmasn bilen mit ve iman kayna bir varlktr. Ruhlar kurtarc olan her mcadelenin n saflarnda o bulunacaktr. Sz ile yazs ile ve bizzat rnek olan hareketleri ile insanla selmet yolunu gsterecektir.184 Nurettin Topu, Mslman Anadoluyu esir brakan, slm dinini smr aleti olarak kullanan kiileri vicdansz ve beyinsiz din smrcleri olarak grr.185 Yine din adamlar yle bir hataya dtler ki; Allah kullarnn, yirminci asrn amansz sillesi ile solmu yzn ve gzlerindeki acy
Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet, ( stanbul, 2004), 23 Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969), 39. 184 Nurettin TOPU: a.g.e., 37. 185 Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001), 49.
183 182

155

grmediler. Kul hakkn kurtarma derdine dmediler. Allahn kullarn ak ve merhametle deil, iddia ve tehditlerle karladlar. Allah adna ruhlara zulm yaptlar.186 Topu, din davasn imam ile mftnn ve mevlithann deil, limlerle dnrlerin ii olarak grr. Ona gre; mam ile mft sadece birer memurdur. Mevlithansa bir soyucudur.187 slam'n zn tekil eden ilh ruhu oktan kaybettik. Din adamlar iin din hayat, ka asrdr ilhi bir kaynaa balanmaktan km, menfaat ve hukuk sistemi haline gelmitir. slmn asl ruhu, z ve gerekten ilh cephesi, esrar ve karanlk ierisinde kaybolan bir nakiller sistemiyle rlm ceza hukuku olan taraf inkiaf ettirilmitir. Bizde bugn tortu halinde kalan ve mevlit sahnelerindeki rtkanlarn piyasasna intikal eden din dnce, ilk alarn sihri itikatlarna Aristo mantnn eklenmesiyle meydana gelmi ve ylece devam etmektedir. Membalar karanlk, davalar karanlk ve hayatmzla alkas kesilmi."188 Nurettin Topu, ac da olsa baz tespitlerde bulunur ve zm yolunu yiit dt yerden kalkar dsturunca zlme noktasndan yenileyerek aama aama tamir etme projeleri gelitirir. Bu hususta zellikle ruhsal temrinlerin nemli olduunu ve bundan te din olmadn srarla yineler. Genelin aksine cami yaptrmakla dinin kurtarlamayacan, ruhumuzu imar etmemiz lzm geldiini, dnyasna isyan etmeyen ruhun Allaha teslim olamayacan ve neticede camileri dolduran kalabalk halkn, kenardaki kunduralardan fark olmayacan ifade eder189. Topu, toplumun genel durumunu ve din adamlarnn bunun karsndaki pozisyonunu yle dile getirir: Bylesine duygusuz bir insanl kurtaracak olanlar, tehditilerle terennmcler deildir. Bugn bunlarla yaplacak hi bir ey yoktur. Gerekte din, asrn gnden gne artrd
Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969), 64. Nurettin TOPU: a.g.e., 46. 188 Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet, ( stanbul, 2004), 23 189 Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969), 44.
187 186

156

bunca sefaletlere kar koyacak en kuvvetli silhtr. Ancak bu silh kullanmasn bilenler din grevlisi olabileceklerdir. slmn bugnk yetim ve elemli manzaras, byle bir din adamlar zmresinin yetimemi olmasndandr. Bu sebepten slm Dnyas gerekten sahipsiz bulunuyor. Din adna Hac yolunda bile soyulanlar, deta beyinlere kaynar ya dkerek, mesuliyet duygusundan syrlm, bilgisiz ve iradesiz bir smrc zmrenin, cemaatin ban ekip karanlklara srklediini fark etmiyorlar.190 Anadolu topraklar slamn bu blgede yaayan insanlara verdii byk ruhla ve byk din adamlarnn vesilesiyle fethedildi ve Anadoludaki milli birlik bu sayede tesis edildi. Topu, gnmzde bu diriliin tekrar yaanabileceini bunun garpllama belasndan uzak, nda birleen, slamn ruh
191

slam gneinin rnesansla

ve

ahlak

sahasndaki

salanabileceini ifade ediyor.

Anadolu kendi romantizmini yapacak, slam szde din

ryen ruhsuz kabuu syrp atacak hizmet eli eller bekliyor. Bu ncelikle slamn kurtuluu ile gerekleecektir. Ama nce adamlarndan kurtarlmal ve ruh hayatn yaatabilen Allah idealcileri hayat sahnesinde yer almaldr192. Bu kiiler phesiz Anadolunun barndan km din adamlar olacaktr.

3.1.3.3- Siyasetiler Nurettin Topu, hayat boyunca retmenlik grevini baaryla yapm, son yllarnda kendisindeki mnzevi kiiliin gstergesi olarak tenha bir camide imam olmak iin i geirmi193fakat cerahat emesi 194 olarak nitelendirdii
Nurettin TOPU: a.g.e., 40. Nurettin TOPU: a.g.e., 73 192 Nurettin TOPU: a.g.e., 74. 193 Mustafa KUTLU:Nurettin Topu in Biyografi Denemesi, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul, 1976), 120.
191 190

157

siyaseti asla sevememitir. 1961 seimlerinde Konya vekillii iin adayln koymu fakat kazanamam, zlecei yerde bu duruma ok sevinmitir.195 Topu, siyaseti Bir millet iinde kanaatlerin deil de, ruh ve vicdanlarn blnmesi diye tanmlyor.196 Siyaset, olduu gibi grnmemek, evreye uyarak evresini yok etmek, hayatn her hadisesini hakikate yabanc, ona dman hale sokarak zayflatp esir etmek kuvvetidir.197 Nurettin Topu, u an uygulanan demokratik sistemin ileyiini uygun ve salkl bulmaz. nk kuvvetliler gibi zayflar ve aklllarla beraber deliler ve aptallar, namuslularn yannda erirler ve namussuzlar da kendilerini idare edeceklerdir. Toplumda namuslu adamlarn ve limlerin saysndan pek ok cahiller ve kt ruhlu insanlar bulunduuna gre, ounluun idaresinde cehaletle ktln hkim olacandan phe edilmez.198 Bundan dolay Topu, ekirdekten raklkla yetimeyip de demokrasinin oy oyunu ile tesadflerle iktidara gelen kiilerin, kuvvet ve emniyet salayc, siyas karakter sahibi bir devleti yaatc olamayacan savunur.199 Fakat tm bu olumsuz grlere ve bu alana scak bakmamasna ramen siyasetin ve siyasetinin istikbali noktasnda mitsiz deildir. Eer uygun artlarda hareket edilirse siyasetiler de devlette otorite yaatc olacak ve Anadolunun geleceine k tutacak ve garantisi olacaklardr. phesiz Anadolunun bu lke iin gayret eden siyasetilere her zamankinden daha fazla ihtiyac vardr. Bu kiiler, hareketlerinde mesuliyetle otoriteyi yaatrken her an byk mahkeme huzurunda hesap verme durumunda bulunan ruh inceliine sahip
smail Kara: eyhefendinin Ryasndaki Trkiye, Kitabevi,( stanbul, Nisan,1998),179 180. 195 Mustafa Kutlu: a.g.m., 118. 196 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 73. 197 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 93. 198 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 133. 199 Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 53.
194

158

olmaldr.200 Devletin kendisi ve devlet ricali bu alandaki ahlaka ok dikkat etmelidirler. nk bizi, hepimizi devlete konma vaatleri ile oyalayp sarho ederek seimler bekleten particilik rejimleri deil, hakikati, sanat, ahlk ykselterek insanl Allaha doru gtrecek mesul insanlarn irade kudretine dayanan hkimiyetler kurtarabilir.201 Ruh, ifadenin kendi sahibi ile birlikte gzkmesidir. Ahlk ise mesuliyetin ifadesidir. Ferdin ahlkn tekil eden mesuliyet iradesi, devletteki hkimiyette barnnca, bundan devletin ahlk doar.202

3.2- NURETT N TOPUYA ANADOLUCULUK DNCES N EDENLER

LHAM

Nurettin Topuda Anadoluculuk dncesinin yerlemesi ve gelimesi byk oranda Topunun Millet mistikleri olarak isimlendirdii abide ahsiyetler aracl ile olumutur. Mistikin lgat anlam dnya hayatndan uzaklam, kendini ilahi rzann kazanlmasna hasretmi kimse203 olarak ifade edilir. Bunun nne Nurettin Topuya zg nek olarak millet kelimesi geldiinde anlam ksmen farkllamaktadr. Millet Mistii olarak deerlendirdiimizde millet, vatan, lke iin dnya hayatndan uzaklaan, dnya hayatnn geici zevklerinden syrlp kendini millet ve lke yararna vakfeden kiiye millet mistii diyebiliriz.
Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 114 Nurettin TOPU: a.g.e., 132. 202 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 20. 203 D.Mehmet DOAN: Byk Trke Szlk (1996), 778
201 200

159

Nurettin Topuya gre, bir millet iinde onun mistiklerinin mutlaka bulunmas gerekir. Aksi halde bu buhran, bu ry hayatmza mutlaka girer ve madde ibadeti, fertlerimizi birer feti yaparak mukadderatmz ona balamak gafleti kendini gsterir. Byle devirlere imanszlk devri, idealsizlik devri denir. Bu devirler uzayp giderse ruh, iskelet halinde ferdin gvdesi iine yklr, kalr.204 Onlar bir milletin kalbi olmutu. nsan, insanlktan karp Allaha doru ykselten ve hamiyet denilen Kbenin ta onlarn kalbinde bulunuyordu. Bunlarn kendileri iin lmden beter straplarla dolu hayatlar, milletimiz iin ebed hayatn kayna olmutur. Milletimizin ruhunu onlar yaatr. Mukaddesatmzn yaratclar onlardr. Millet ruhunun ebed bekleyicisi olan bu byk ller, byk mistiklerdir.205 Topu millet mistiklerinin zelliklerini ve kendilerine has karakterlerini genel olarak yle tasvir etmektedir. Onlar millet realitesinden, hizmetlerine karlk nimet istemez ve alk dilenmezler. Millet hayatna durmadan eser vermek arzusundadrlar. Namlarna heykel diktirmezler. Onlardan bize kalan hatra, huzurlarnda eilecek tatan antlar deil, ruhlarmzda lmeyecek ayetlerdir. Zamanlarnda anlalamayan byk varlklar, sanki kalabaln iinde mnzevi yaar gibidir. Halk, onlar bulursa ne l! Onlar, kendilerini halka takdim edecek halde klmezler ve hepsi de ldkten sonra hakkiyle anlalrlar.206 Millet mistikleri, byk mustariplerdir. Onlarn ak haline gelen zevkleri, milletlerinin strabn, mustarip yaaylaryla ahenkli bir hale getirmektir. Onlar, lnceye kadar ayn fikir ve kanaatin sahibidirler. Devirlerin tazyikine nefretle kar gelme, o byk asileri ekseriya daraac, armha ve ok kere zindan hayatna mahkm etmitir. Bu akbetleri onlar, ilh gayenin zevkiyle birletirdiler. Onlar, zaten btn yaaylarn millet selmetine feda olmaktan
204 205

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye, ( stanbul, 1972), 131. Nurettin TOPU: a.g.e., 132. 206 Nurettin TOPU: a.g.e., 132.

160

ibaret bir ehitlik mertebesi kabul ederler. kbal mevkileri, onlarn sade hizmet iin ve daha yksek ehitlik mertebesi kazanmak iin, pek nadir hallerde grldkleri yerdir. ok kere sefalette halkn takdir ve alklarndan uzaklarda, zulm penelerinde yaarlar.207 Millet mistiinin kim olduu ve balca zellikleri bunlardan ibarettir. phesiz ki tarihimizde yaam yukarda saydmz zellikleri kendinde birletiren millet mistii denilebilecek byk ahsiyetler vardr fakat biz bu blmde tezimizin amacna uygun olarak sadece Nurettin Topunun millet mistii olarak nitelendirdii ahsiyetleri ve onlarn bu manada hangi davran ve fikirleri halka sunduklar ve hangi zelliklerinden dolay Topunun nazarnda millet mistii olduklarn aklayacaz. Peki, Nurettin Topu kimleri millet mistii olarak kabul etmiti? O byk ahsiyetleri Anadoluculuk dncesini besleyen taraflarn da n plana kararak belirttik.

3.2.1- Hseyin Avni Anadoluculuk fikri sadece sylemle gereklemi bir dnce deildir. Bu fikir sadece Nurettin Topuya ait fikir de deildir. Topu Millet Mistikleri diye nitelendirdii byk ahsiyetlerin fikirlerini mezc ederek kendi fikir ufuklarnda deerlendiriyor ve fikirlerini bu lke yararna kullanlacak ekilde sunuyordu. Netice itibari ile de bu dncelerin geneli ciddi bir deerlendirmeye tabi tutulduunda Anadoluculuk kavram glgesi altnda birleiyordu. Hseyin Avninin hayat ve Onun Nurettin Topu zerinde nemli oranda etkisi olduunu daha nceki blmde sylemitik. Burada Hseyin Avninin
207

Nurettin TOPU: a.g.e., 133.

161

bir millet mistii olarak bu fikir zerindeki etkilerinin neler olduu zerinde duracaz. nk Topuya gre byk ruhlar kl gibidirler, onlar yaarlarken bu kl knndadr, ldkten sonra knndan syrlr; ruhlardaki cihad, onlar yaparlar.208 Anadolu, tam manasyla Hseyin Avninin lmnden sonra uyanmaya balayacaktr ve Anadolunun ruhu uyanacaktr.209 Hseyin Avni, Anadoluculuk davasnn, hak ve hamiyet idealinin muhteem kurban, Anadolunun yzyllarn kahr ile ezilmi, mitsiz, mukavemetsiz ocuuna gneten koparlm mit ve iman ulesi, Tanrdan emanet alnm ak atei alamak istiyordu.210 Byk ehrin mark baklarna, gnllere zehir aktan slklarna, yasland tepe ile birlikte srt dnm, gzlerini mukaddes davasna inand Anadolunun kendi ruhuyla bir btn tekil eden mbarek toprana evirmiti.211 Her an mjdelenmi gibi neeli bir yz, i dnyamz rahmetle sarp kucaklayan baklar. Ebedlik ve mitler vaat eden bir ses. Cesur bir milletin bir devirde en cesur evlad diye tannan bir insanda ondaki kadar nezaketle evrili asalet grlm ey deildir. Yine o kadar cesur bir isyan adamnda onun kadar insana hrmet tasavvur edilemez. Hayatn realitesine ulv idealinden zerre kadar fedakrlk yapmayan yle birisine aramzda artk rastlamyoruz. Asl kendinin olan varlyla o, u veya bu olaylarn kahraman deildir. Allahtan ald emaneti fanilerin eline terk etmeden, beikten mezara kadar tertemiz muhafaza eden, ruh dnyasnn bir byk atletidir212. Bir dakika bile yeisle ba baa kalmay gnah sayan btn byk ruhlar lme kadar gtren tahamml ve mit cihadn erkeke ve insanca sonuna ulatrd.213 Hseyin Avni, dorudan doruya milletin ruh cephesine uzand. Ahlkta inklp yapmak istiyordu.214

208 209

Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001), 47 Nurettin TOPU: a.g.e., 9. 210 Nurettin TOPU: a.g.e., 49. 211 Nurettin TOPU: a.g.e., 52. 212 Nurettin TOPU: a.g.e., 63. 213 Nurettin TOPU: a.g.e., 62. 214 Nurettin TOPU: a.g.e., 59.

162

Hseyin Avni hukuk tahsilini grm olmasna ramen halktan asla uzaklamam, halk ile beraber olmu ve onlarn skntlarnn zm noktasnda halkn mtercimi olmutur. Milli mcadelenin balad dnemde Erzurumlu olarak H. Avniye byk grev dmtr. Bu dnemde H.Avni milli mcadelenin balangc olan tarihi Erzurum kongresini birka arkadayla birlikte kurmu, Erzurumun kylerini dolaarak halka istiklal akn alamaya alyordu.215 H. Avni sahabe devri olarak nitelendirdii ilk mecliste Erzurum mebusu olarak yl hakkyla halk temsil etmitir.216 Millet Meclisinde, zerine ald millet mesuliyetinin verdii cezbe ile byk mistikler gibi yaratc kudretin kendine yaknln hissediyordu. Her eyi yapabileceini iinden duyuyor, Meclise smyordu.217 Daha sonra meclis dnda mcadelesine devam etti. 1924 yl sonlarnda kendisinin samimi arkadalarna katlan birka eski muhalifleriyle ki bunlarn arasnda Kazm Karabekir Paa, Rauf Orbay ve Adnan Advar bulunuyordu. Terakkiperver Cumhuriyet Partisini kurdu. Ertesi sene parti kapatld.218 Nurettin Topunun tasvirlerinde grdmz Anadolu kylsnn byk kuvvet ve manevi btnln Hseyin Avnide daha net bir ekilde mahede etmekteyiz. nk o her zaman kylye yakn durmu ve milletin dertlerini hukuk fakltelerinde yaayan hocalardan deil kylden rendiini sylemitir.219 Hseyin Avni, Anadolu dva ve akn, Anadolunun kylsnden rendi. Sonradan Kbe-i Millet dedii Meclis krssnden ben kylym! diye iftiharla haykracak gen, bu memleketin imansz szde mnevverine kar btn mrnce kalbinde silinmeyen bir ksknlk tayacaktr. Milletle alakas olmayan, kalbinde millet sevgisi millet mesuliyeti tamayan mnevvere kar onda srekli bir nefret, bir gayz barnyordu.220

215 216

Nurettin TOPU: a.g.e., 10. Nurettin TOPU: a.g.e., 58. 217 Nurettin TOPU: a.g.e., 40. 218 Nurettin TOPU: a.g.e., 58. 219 Nurettin TOPU: a.g.e., 10. 220 Nurettin TOPU: a.g.e., 54.

163

H. Avni karakter inklbn yapmak istiyordu. Kendi inklp projesinin bir kesinde Anadolu kylsnn, iinde kvrand sefaletten kurtarlmas davas barnyor, ana dava olarak onda karakterleri ykseltmek, insan insanlatrmak, leten ruha ykseltmek ideali yer tutuyordu.221 Anadolunun varlnn iman ve mitten kale olduuna inanyordu. mann byk ltfu, ondaki mest douyordu.222 Hseyin Avni bu davay anlatrken bu lke iin ok nemli tespitlerde de bulunuyor ve kylnn bu lke iin ne kadar nemli ve vazgeilmez bir unsur olduunu ve kylye kar devletin nasl muamele etmesinin daha uygun olduunu sylyordu: Hi kimse iftihar etmesin, her ey kylnndr; hizmet, fedakrlk hep onundur. Millet bir taraftan istiklline dman olanlara kar mdafaa ile urarken, dier taraftan en azim dman olan cehlin ierisinde puyandr. Onu bu cehalet ierisinde brakma! Fedakrlklarn heder etme! Emekleri zayi olmasn. Aksi halde, hangi galip ordun olsa malpsun. Ebediyen malpsun! Onun(kylnn) doldurduu hazineleri israf etmeyelim. Onun parasn da onun nefine sarf edelim. Gryorsunuz ki; kadnlar trnaklaryla alyor; hazineyi dolduruyor. Zavalllar acaba sefih doyurmak iin mi veriyor? Menfi almak iin mi veriyor? Tozlar arasnda ryen defterler iin mi veriyor? Adaletsiz mahkemelerin kaplarnda haftalarca tirtir titremesi iin mi veriyor?223 Hseyin Avninin insanla hrmeti oktu. nsann kklne edici canllk, kyl ouu olduunu dnmesinden

inanmyordu. Yeryznde ahlkszln devaml olduuna inanmyordu. Sefil dnyamzda bir ahlk hareketi yaplamayacana inanmyordu. Bilakis
221 222

Nurettin TOPU: a.g.e., 60. Nurettin TOPU: a.g.e., 49. 223 Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001),38-39

164

kuvvetin canland her yerde ahlk mcadelesi amak istiyordu. Hakkn ve ahlkn hem daima halk ile yan yana zafere ulatrabileceine inanyordu. yldan ibaret parlamento hayat, ancak uzun bir mre sabilecek fazilet hamleleri ile doludur. Yalnz yabanc dman izmesini vatandan kovmak iin almad. Biliyordu ki o izmenin musibeti muvakkattr. Dman def olur gider. Kendi iimizdeki dman, faziletsizlii kovmak asl gayesi idi. Dman gittikten ve kendi kendimize kaldktan sonra i dnyamzn fazilet hareketini yapmak asl davas idi.224 Halkla daima i ie olan ve halk iinde oluan atmalar suhuletle zme yetisi olan Hseyin Avninin Bolu isyann bastrmas psikolojik ve pedagojik bir tablodur. Birka jandarma ile beraber Ankara'dan Bolu'ya giderken yolda, jandarma dipikleriyle srlen kadn ve ocuklardan ibaret, bir byk kafileye rastlar. Kim olduklarn ve nereye gtrldklerini sorar. Jandarmalar bunlarn askerden kap ormana snan asilerin aileleri olduunu sylerler. Bu sz duyar duymaz Hseyin Avni ahlanr: "Anadolu'nun masum ocuklaryla sahipsiz analarn dipikle mi sreceksiniz? Bu masumlardan ne istiyorsunuz? Brakn bunlar diyerek Meclisten ald salhiyetle jandarmalar geri evirir ve srgne giden halk sevin ve minnettarlklarndan ne yapacan arr ve memleketlerine dnerler. Onlarn arkasndan yoluna devam eden meclis mmessili, Bolu vilyetine yaklarken civardaki tepelerden zerine ate edildiini grr. Jandarmalar pusuya yatmay teklif ederler. O, atn erlere brakr ve bir beyaz mendil kaldrarak tepeden ate edenlere doru yaklamaya koyulur. Jandarmalarn korkudan gsterdikleri tel ve ricalara ramen selmetle ilerleyiinde muvaffak olur. Kendilerinin din kardei olduunu syleyerek ormandaki asilerin ateini durdurur. Asilere yaklar ve nce "bir garip yolcuyum" diyerek onlara misafir olur. Biraz sonra istirahat ve uyku bahanesi ile uzanp yatt yere merak ve tecesssle yaklaan ocuklarla kadnlar bu adamn, biraz evvel kendilerini jandarmalardan kurtarm olduunu, ormanda
224

Nurettin TOPU: a.g.e., 57.

165

toplanan asker kaa babalar ile erkeklerine syleyerek isyan bastrmaya geldiini hi bilmedikleri bu adamn etrafnda minnettar bir halka evirirler. O bu sahneyi kanmayarak onlara vatan sevgisinin, namusunu korumann, hakik dindarln, Mslmanlkta cihadn ne demek olduunu anlatr. Bu nasihat nutku, jandarma nnde kaak denen bu adamlarn kalplerini kazanmaya yeterli gelir. Sonunda kendilerini affettiini, ertesi gn Bolu hkmet konana gelerek silahla beraber namusu kuanmalarn syler, ayrlr. Ertesi gn hepsi millet emrindedir ve isyan bastrlmtr. Nurettin Topuda olduu gibi Hseyin Avnide de hrriyet kavram ok nemlidir. Ona gre her hakikatin menei, memba, mastar hrriyettir.225 Ve vatan sevgisi ve z yurdunda hr yaama adna telere yle sesleniyordu: Hseyin Avni bu sancan uruna, bin kere feda olsun. Bu milletin istikllinin uruna, bayrann erefine yz bin paa, yz bin Ahmet, yz bin hoca lsn. Yalnz bir ey yaasn: o da istikll-i millet, hkimiyet-i millet!226

3.2.2- Remzi Ouz Ark Nurettin Topu, renim iin Parise gittiinde227 tahsil iin orada bulunan genlere Anadolu iin bugn ne dndn Trk ocuu?228 diyen ve oradaki Trklere sorumluluk duygusu alayan Remzi Ouzla tanr.229 Topudaki Anadoluculuk dncesinin230 yan sra Ruhu ve sosyalist Anadolu milliyetilii de bu ahs sayesinde ve Onun etkisiyle ekillenmitir.231
225 226

Nurettin TOPU: a.g.e., 37 Nurettin TOPU: a.g.e., 58 227 Mustafa KUTLU: a.g.m., 113. 228 Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001), 75. 229 Nurettin TOPU: a.g.e., 69. 230 Mustafa KUTLU: a.g.m., 113. 231 Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001),81.

166

Topu, Remzi Ouzu ruh dnyamzn bykleri arasnda nitelendirir232 ve O bu lkeye hayat veren millet mistikleri arasndadr. O vatandan uzakta olsa da vatan sevdasn kalbinde tayan ve bu sevday uzak diyarlarda yaatan bir mistikti. Evvel Garba gidiin aknlyla ykl olan ve Parisin iddetle sarsc hayat dalgas altnda nefesi kesilen Trk genlerinin yanna kouyor, hepsine yardm elini uzatyor, sevgi dolu kalbini ayor ve daha ilk anda ona bir mcahit olacan mjdeliyordu. Onu anlamayanlar, kendi insanlklarn kk grenler ona bir hlyaperest gzyle bakyorlard.233 Anadoluyu Parise gtrm234 ve Anadolunun boynu bkk ocuklarna cesaret ve irade vermek, en az bir Garpl kadar kendilerine gvenebileceklerini onlara anlatmak iin, bu stn hikmetin telkini urunda Pariste ok alt. 1931de vatana dnerken garpta, memleketin yakn inklbn hazrlamak zere tahsile brakt genlie yle diyordu: Anadolu ocuu, ban Allaha kaldr! Orada Anadolunun haritasn izilmi bulacaksn. Kendini o haritaya can vereceklerin banda bilmelisin.235 Anadolu ocuuna byle cesaret veren Remzi Ouzun asla anlayamad iki ey vard: kklk ve kibir. Kklk zillet demekti. Millet olduunu bilen bir neslin insan kk olamazd onun anlaynda236 ve genlere bir ecaat abidesi olarak yle diyordu: ocuklar, biz yatakta deil, daraacnda lmesini bileceiz. ve daha da tesindeki bir kararllkla Ne olursa olsun, tek bama bile bu bayra sonuna kadar omuzlarmda tayacam,237 son nefese kadar didinme devam edecek238 dedi. Bu hassasiyetle Remzi Ouz sanki alt yzyllk ac ile glmser, mahzun bir tatllkla derin bir i ekmenin ardnda muhatabna yle derdi: Bana bak, vazifenin kayna vicdandr. Sen mfettiine hesap verirsin. O baka mesele. Senin o verecein hesap kazma krek ilerine ait olacaktr.
232 233

Nurettin TOPU: a.g.e., 68 Nurettin TOPU: a.g.e., 70. 234 Nurettin TOPU: a.g.e., 70. 235 Nurettin TOPU: a.g.e., 77. 236 Nurettin TOPU: a.g.e., 76. 237 Nurettin TOPU: a.g.e., 77. 238 Nurettin TOPU: a.g.e., 78.

167

(Diploma alma hususundaki gayretlerle kazma krek ii derdi.) Ben senin vicdann ve onun iskeletini kuran hareketlerini hatta hislerini kontrol etmee mecburum kendimize dikkat etmezsek keriz. Elimizde kalan pek az ey. erisine dtn bu dnya ile kendimizi karlatralm. Senin henz nefsine gvenin yok Hlbuki dnya ile boy lmeye mecburuz. Anlyor musun alkamn srrn? Dnya ile boy lmeye mecburuz. ster istemez bu medeniyete karacaz. Hem de kendimizin kalarak. Kendimizi kaybettik mi mstemleke oluruz.239 Remzi Ouzun bu mesele zerine bu kadar ehemmiyet vermesinin ardnda ok nemli bir gerek yatmaktadr. Bugnk dman, Kl Aslan karlayan hallardan daha ok hoyrat, Hdavendigr hanerleyen ellerden daha kahpedir.240 Bu yzden Anadolu snrlar iinde yaayan Trk ocuu her zamankinden daha fazla mteyakkz bulunmal ve bu corafyay her zamankinden daha fazla sevmeli ve muhafazas iin aba sarf etmelidir. Fakat son nefesine kadar bu lke genliine vatan fikri alamas ve bu uurda gayret etmesine ramen Onu da kahreden dmandan ziyade Anadolu ocuunun uursuzluu ve iradesizlii oldu.241 Ancak Remzi Ouz buna ramen Anadolunun esas vasfn ve tehlikeyi srekli vurgulamtr. bana gelebilecek byk

3.2.3- Ziyaeddin Fahri Fndkolu Nurettin Topu ile Z.F. Fndkolunun yolu Pariste kesiir ve oradaki Trk talebelerinin toplantsnda tanr ve grrler. Topudaki vatan fikrindeki rg Z.F. Fndkolundan etkilenmesinin rn olarak gelimitir.242

239 240

Nurettin TOPU: a.g.e., 72. Nurettin TOPU: a.g.e., 80. 241 Nurettin TOPU: a.g.e., 80. 242 Mustafa KUTLU: a.g.m.,113.

168

Ziyaeddin Fahri ilim hayatna girmek iin Fransa'ya felsefe okumaya gitti. Strasburg'da bulunduu yllar iinde yalnz ilmin ve Avrupallamann vatan kurtaracana inand. Avrupa'nn dzenli hayatna ve fikir hrriyetine hayrand. Bu ideal dzene milletini sokacak tek arenin en geni manas ile medenilemek olduunu sylyordu. dnyas karanlkt, sevinemiyordu. almalarnda gayreti takdire ayand. Yaz tatillerini de Almanya'da geirerek Almancay rendi. Usanmak nedir bilmeyen bir gen mektepli gibi tahsilini tamamlad.243 Ziyaeddin Fahri vatana dndkten sonra Edebiyat fakltesi'nde Sosyoloji okuttu. slm ruhundan fkran bin yllk tarihin ocuunda bir gn dadalk galebe etti. Almanya'dan karlan Yahudi Profesr Reichenbach bir kurul toplantsnda Trk elemanlarnn kifayetsiz olduu, faklteye doent ve asistanlarn Almanya'dan getirilmesi yolunda teklifte bulundu. Milletin niversitesinde bile onu kmseyen bu saldrgan teklif Ziyaeddin Fahrinin damarlarndaki kan coturdu. Bu iren teklifi basna bildirdi ve bir gazetede millet genliine hakaret olan bu gr "Bundan sonra da talebe mi getireceiz?" balkl bir yaz ile millete aklad. Lkin Trk niversitesi "fakltenin srrn ifa ettii iin" Ziyaeddin Fahri'yi cezalandrarak faklteden uzaklatrd. Ondan sonra Hukuk ve retimine devam etti.244 Ziyaeddin Fahri Fndkolundaki milliyetilik fikri de Turancla bir tepki olarak domu ve neticede Anadoluculuk ats altnda ekil almtr. Ona gre bizim bugnk Trklmz byk ve kavmi bir Trklkten tamamen ayrlm, kendi istiklliyeti iinde kendine has bir varlk kazanmtr. Gerek ad ile Anadolu olan milli mevcudiyetin ise tarihine ve itimaiyatna dair bir kelime olsun, henz sylenmemiti. Balangc, mill vicdann hududu iinde bulunmayan bir da tepesinde alevlenmi serseri bir atee balanan milliyet hareketi Anadolu iin, hakik ve mevcut Trk varl iin tamamen suni,
243 244

ktisat Fakltelerinde sosyoloji

Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001),109. Nurettin TOPU: a.g.e., 111.

169

tamamen geicidir.245 Anadoluculuk fikrini benimseyenlerin banda Mkrimin Halil Ynan geliyordu ve Ziyaeddin Fahri Fndkolu da bu fikir dorultusunda Anadoluculuk grn benimseyen birok aydnla ayn fikirde buluuyordu fakat Ziyaeddin Fahri Fndkolu bu aydnlar iinde Nurettin Topunun millet mistii olarak deerlendirdii byk ahsiyetler arasnda yer almaktadr. O mill hakikatler karsnda Turancln mflis bir dava olduunu savunuyordu.246 O tarih ilminin bu hakikati benimsediini, bir rktan birok milletler ktn, Anadolu Trklerinin de byk Trk rkndan km bal bana bir millet olduunu anlatmt. Anadoluculuk davasn, ruhlarndaki yabancl duyanlar kin ve nefretle karlamlardr. Bunlarn karsnda ezilen temiz ruhlar da aalk duygusuna kapldlar. Hlbuki dava anlalmamt. Gerekte bu bir ahlk davas idi. Vatan ve tarih karsnda devli olduklarn kabul eden mesuliyet uuruna sahip vicdanlarn korkmamalar lzm geliyordu. Bu vatan topraklar zerinde "Ben hr irademle senin evldnm. Bunu vicdanmla, ahlkmla tarihimin iinde yer alarak kabul ediyorum ve buna inanyorum" demesini bilen, diyebilen ruhlar elbette bu davann iinde idiler. Bunu bir renk ve iskelet davas yapmayanlar karlarndaki kafatas davasndan korkmayacaklard. Bu sonuncuya snanlarn, milliyetilii maddeye ve bedene irca etmeleri gibi, bu memleketten olmadklarna inananlarn da madde ve kalbn varln deerlendirmi olmalarndan phe edilmezdi. Her iki taraf sapkla srkleyen sebep, ruhun stnln ve Anadolu milliyetiliinde esas ve maya olan slm'n bykln anlamam olmalaryd. Bunlarn karsnda slm'n sahibi olduunu syleyen hoca zmresinde ise slam'n ruhuna sahip olan yoktu. Bylece dinle vatan blnm, her ikisinin z ve ruhu olan cevher de gmlmt.247

245 246

Nurettin TOPU: a.g.e., 108. Nurettin TOPU: a.g.e., 108. 247 Nurettin TOPU: a.g.e., 109.

170

Ziyaeddin Fahri Fndkoluda tpk Remzi Ouz Arkta olduu gibi strabn genlik ekseninde aa vurmaktadr. Gerek milliyetilik dvasnn idealcisi olan genlik zmresinin siyas kuvvetin kin ve haset darbesi ile ksa zamanda sindirilmesine ve Hak yerine kuvvetin hkim olduu devirde fikir ve dva yerinde siyasetin hkim olmasn da tabii gryordu.248

3.2.3- Ali Fuad Bagil arambal Ali Fuad Bagil diye bahsediyor ve Trk milletinin irfanna hizmet eden bir memleket ocuu diye anyor Nurettin Topu, Ali Fuad Bagili.249 Bir davann nderi olacaklarn, her eyden nce kendi ahsiyetleriyle rnek vermeleri lzmdr.250 Bu hususta Bagil en ufak bir naksiyet gstermemi, Onun hal ve hareketleri zellikle gen nesle rnek olmutur. Mslman genliin bana Din ve Laiklik konusundaki konumalarla gemitir. Daha sonra ilmi unvann tad messesede Mslman diye mimlenmitir.251 Fakat bu durum vatann her zerresine gnl vermi, hasbi grev yapan millet mistikleri iin kamlayc, tevik edici ve motive edici rolden teye gemeyecektir. Bagil gibi mistikler gdasn bir takm unvanlardan, rtbe ve makamlardan deil Anadolu ve Anadolu halknn salahiyetinden almaktalard. Vatan sevgisinde ikinci Namk Kemal olan, Namk Kemalin millette mit ettii feyzin eseri olan Bagil, vatan sevgisi ile dolup tamaktayd. Benliini saran frtna, iinde bir kyamet halini alnca, frtnal bir gnde gurbetten kendini syrp, sevdii semalardan vatanna indi. Yorgundu, mecalsizdi, hasta idi; lkin sevinli idi. Kurtulmutu, nk snacak tek kucak olan mbarek vatana snmt. Vatandan baka yerde yaanmayacan sylyor, o sevin, o vuslat gnnde kendisine yaplan iren ithamlar da affediyordu.252
248 249

Nurettin TOPU: a.g.e., 108. Nurettin TOPU: a.g.e., 86. 250 Nurettin TOPU: a.g.e., 98. 251 Nurettin TOPU: a.g.e., 86. 252 Nurettin TOPU: a.g.e., 87.

171

phe yok ki Bagilin ilmiyle irfan bykt; memleket apnda, devrimizde esiz olarak bykt. Ancak onun siyaseti yerlerin dibinde, ilmi de yine alaklarda brakan asla yetiilmez, ideal, ilhi, bir taraf vard ki, onun gneinde hl snyoruz ve milletim yaadka bir Bagil harikas olacak, ruhlarda hayret ve kuvvet kayna halinde kalacaktr. Bu, onun kalbidir.253 lim ve hikmet, hareket olacakt; dncede iradeye geiliyordu. Fikirlerinin kuvvet olmas iin Bat metotlarnn dilini kullanrken Allahn emirlerini kalbinde yaatt. Bir Mslman hviyeti ile devleti, demokrasiyi, hukuku ve millet davasn genlie anlatt; aldatlm olduklarn syledi. Nesli, hakikat gneinin doduu tarafa yneltti. Muhafazakr ve bu karakteri ile milliyeti zmrenin lideri olduu Mslman cephede anlalmt.254 61 seimlerinde, hrriyetinin devlet halinde hkimiyetini isteyen millet ounluunun sonsuz mitlerini ahsnda bayraklatrarak Meclise girecekti. Cumhurbakanl mcadelesine atld.255 Millet mesuliyetini omuzlarna yklenmenin ilhi grev olduunu hissetti. Vaktiyle iddet yoluyla slahat Kprllerle srf siyas ve idar alanda kurtulu yolunu arayan Tanzimatlarn yerinde imdi bir hukuk limi, insan ve vatanda haklarnn Anadolu toprandaki havarsi vard. Hakk sylemeyen saltanat dillerin kurdu. atele mhrleneceine yolundaki inanarak cihadnn millet zafere mcadelesinde n safa atld. Milletin kalbine girdi; otuz milyon Trkn vicdannda Demokrasi ulaacandan korkanlar onu tevkif ettiler. Lkin o millet havarsi, mahbesinde mtevekkil, masum ve mtevaz, kadere teslim olmu beklerken, her biri hakkn bir hcceti olan yazlar, gazetelerden kesilmi, Erzurum kylerinde dadaki bir kylnn kasketinin altnda veya Adanada bir kyl odasnn duvarnda levhalanm duruyordu.256 Bunun yannda Topu, Bagilin bu vatan iin nemini yle ifade ediyor: nsanlkla siyasetin el ele vererek zafer kazanmalar tarihte hi grlmediinden Bagil, insanln tarihine bir insanlk
253 254

Nurettin TOPU: a.g.e., 90. Nurettin TOPU: a.g.e., 93. 255 Nurettin TOPU: a.g.e., 95. 256 Nurettin TOPU: a.g.e., 94.

172

abidesi ilve etmi oldu. Siyasette kazansa idi kalbini feda etmi olacakt; bunu yapmad. Kayserin hakk olan zulm, Kaysere brakt, kalbini kendine ayrd. Allahn huzuruna o kalp ile gitti. Musallada bizden ona haklarmzn hell edilmesi istendi. Hlbuki bizim onda hibir eyimiz yoktu. Onunsa 30 milyon Trkn zerinde hakk kalmtr. Ondan nasl ve nerede helllik alacaz? Her Trk bu vebalin arln vicdannda duysa yerindedir. Onun gibi bir insanlk abidesini dnrken siyas ahsiyetten bahsedi utan vericidir. Bu, bir byk ruha eytan elbisesi giydirmek gibidir; anlayszlktr, nankrlktr, hakarettir.257 Son olarak milletvekili seildii 1965 yl Meclisinde mcadele havas bulmadan dnyaya gzlerini kapad.258

3.2.5- Salahaddin Kseolu Birinci Cihan harbinde tmen komutan olarak Seddlbahirde ve kolordu komutan olarak Erzurum, Elz, Kerkk ve Rumiye havalisinde vazife grd. Mustafa Kemalin Samsuna hareketinden bir buuk ay sonra Sivasta kolordu komutan olan Refet Paa vazifesinden alnarak yerine Miralay Salhaddin getirilmiti. O, bu vazifeyi aldktan sonra, Sivas Kongresinin toplanmasn temin etti. Babli hkmeti, Sivas Kongresi toplanrken, Sivas basmak iin karar vermiti. Bu karara Sivas valisiyle Salhaddin Kseolu isyan ederek ltimatom gnderdiler. Sivas Kongresinin Sivas kongresinin

257 258

Nurettin TOPU: a.g.e., 90 Nurettin TOPU: a.g.e., 96.

173

selmetini

temim

eden

Salhaddin

Kseoludur.

Kongreden
259

sonra

Ankarada toplanan Millet Meclisine Mersin milletvekili olarak katld.

Meclisteki faaliyeti, bandan sonuna kadar hain bir mcadele hayat oldu. Ankarada ili dl dmanla karlaan Meclisin, o zaman cihann gzn kamatrm olan kaytsz, artsz demokratik havasn meydana getirmekte, asil ruhlu birka Anadolu evldyla fikir ve itihat beraberlii yapt.260 Yunan ordusu Polatlya kadar ilerleyip Meclis zasndan bir ksm, Meclisin Kayseriye naklini teklif ettikleri gn, Salahddin Kseolu, uzun, heyecanl ve hayat memat sahnelerini gzlerden geirten bir celsenin sonuna kadar Ankaradan ayrlmayacaklarn, lrlerse milletle beraber, kalrlarsa da milletle beraber olacaklarn anlatt ve Meclisi alatt. O gn, bu seslerin Yunan ordusu gelirse bizi burada bulsun! Kaamayz arkadalar, lkin milletle beraber lrz! diye haykrdklar gnd. Bunlar haykrdlar, kahraman muhalefetten bir fert bile Ankaray brakmad. O gnk celsede Mehmet Akif merhum, sevgili bir dostuna Malbuz, Malbuz! diye bara bara Kayseriye kaanlarn birini gstererek: ite bu adam, zafer kazanld gn herkesten evvel buraya gelecek ve krsye kp ben biliyordum bu kahraman millet yenilmezdi, sana fedaym ey ulu millet!diye, hi utanmadan senden evvel haykracaktr demiti. airler, sezi hassasnn en stnne maliktirler. airin dedii aynen km; zaferin ertesi gn o adam krsde ylece barmt.261 Birinci Meclis daldktan sonra Salhaddin Kseolunun siyaset hayat sona erdi. Sonra stikll Mahkemesinde yarglanp idam edildi.262

259 260

Nurettin TOPU: a.g.e., 65. Nurettin TOPU: a.g.e., 65. 261 Nurettin TOPU: a.g.e., 66. 262 Nurettin TOPU: a.g.e., 66.

174

Nurettin Topunun Anadolucuk dncesini benimsemesi yukardaki etkenlerin yannda Nurettin Topunun ie kapank sakin yaps altndaki her an isyana ve hakszlklara kar koymaya hazr duruu263 etkenlerin en nde gelenidir. Asl itibariyle Topunun hayat serveni, Anadoluculuk dncesinin onda nak misali ilenmesini salamtr. ncellikle Anadoluculuk dncesinin aktif temsilcisi olan Hseyin Avninin Nurettin Topu zerinde byk etkisi olmutur. Hseyin Avni, Topunun baba dostudur ve aile meclisinde konuulanlar Topunun zihin dnyasnda yer etmi ve gelecek hayatndaki nemli dnm noktalarnn kodlarn belirleyici olmutur. Okul yllarnda tant imla hocas Nafiz Bey, Akif hayran bir insand. Bu hoca Topunun zerinde byk tesir etmi ve Topuda Akif hayranl balamtr.264 Topudaki Anadolu sevgisi bu sayede gelimitir. Topu renim iin Fransaya gittiinde Anadoluculuk dncesinin temsilcileri olan ve Pariste bu dnceyi tebli eden Remzi Ouz Ark ve Ziyaeddin Fahri Fndkolu ile tanr.265 Topudaki Anadoluculuk kavram teknik anlamda Fransada bulunduu bu yllarda, bu kiilerle beraber yapt sohbet ve aratrmalar neticesinde yerini bulmutur. aamada sadece ilk dnem Anadolucularn Fakat Topu, bu tarzda bir savunduu

Anadoluculuk dncesini savunmaktadr. Topuda bu dncenin tam kvama gelmesi iin bir merhale daha gerekmektedir. Fransada kalma srarlarna ramen Trkiyeye dnen Topu, ald mistisizm eitimi ile Avrupada grd incelmilii Trkiyede arar. Nihayetinde Topunun tm fikirlerini yenilemesine sebep olan Abdlaziz Bekkine hazretleri ile tanr. Bu aamadan sonra Topu, Anadoluculuk
263 264

Mustafa KUTLU: a.g.m., 111. Mustafa KUTLU: a.g.m., 112. 265 Mustafa KUTLU: a.g.m., 113.

175

dncesini ilk dnem Anadoluculardan ayrarak bu fikrin iine slam dinin yapc, yaatc ve ekillendirici zelliini koymutur. Yani Anadoluculuk dncesi slamn manevi havasn nceleyen mistik, ruhu ve muhafazakar bir ekle brnmtr. Topunun bu fikri savunmasndaki dier bir etken, Osmanlnn yklma srecinde ortaya atlan, esasnda ykl srecini telemek ya da nlemeye ynelik tarz siyaset diye adlandrlan Osmanlclk, slamclk, Turanclk akmlarnn ksr dng iinde kalmalardr. Bu ksr dng iinde boulmak istemeyen Topu, Anadoluculuk akmnn fikir rgsn kendine uygun grm ve bu dnce akmn yeni bir forma kavuturmutur. Esasnda bu milliyetilik akmnn geneli incelenirse Topunun lkenin kalknmas ve gelimesi iin aba sarf eden bir dnr olduu ortaya kacaktr.

3.3- NURETT N TOPUDA M LLET VE M LL YET L K

Soy, vatan, menfaat, din, dil ve kltr balaryla birbirlerine balanan insanlarn meydana getirdii birlie millet266 ad verilmektedir. Bu balarn kuvvetlenmesi milleti glendirir, gevemesi milleti zayflatr. Anadolucu milliyetilii Turanc dnceden ayran temel kavramlardan en nemlisi millettir. Milli ruhu yaatan iki kuvvet vardr: Milli birlik ve milli tarih. Tarihi olmayan millet yoktur ve millet kendi tarihinin yandadr.267 Topunun dier bir tanmnda millet, kkleri mazide, gvdesi halde bulunan, dallar ve yapraklar istikbale uzanan, gemite, halde ve gelecekte hatralar, temaylleri ve tasavvurlaryla birlemi olan varlktr. Maziden gelip halden geerek istikbale akan bir nehir gibidir. Milleti yaatan hayat kuvvetler onun

266 267

Nurettin TOPU: Ahlak ( stanbul, 2005), 189. Nurettin TOPU: a.g.e., 190.

176

mazisinde gmldr. Bu kuvvetler halin hayat tarlasn suladktan sonra yine kaybolmaz, topraa gmlmezler, istikbali de onlar yaratrlar.268 Nurettin Topu, ncelikle millet ve milliyetilik kavramlarn birbirinden ayrmaktadr. Millet bir realite iken milliyetilik idealdir.269 Bir insanlar topluluu olarak grd milli varl, imann gerekleri dorultusunda kendisini her yeni tarihsel dnemde yeniden retmesini salayan g milliyetiliktir. Milliyetilik, millet realitesinin sonsuz hayat enerjisini ifade eder. nsann, kendisinden kp tanrya varmaya giden ruhsal ykseliinde aile kurumundan sonraki ikinci basamak millettir.270 Milliyetilik Topuya gre bir uurdur. Bu uurun olmad yerde millet gereklii kurumaya mahkmdur. Millet var olmadan nce, bir zmre insann yalnz istismarna yarayan l bir corafya ve henz bir ktlenin uuru olmam bir tarih vardr. Gnn birinde bu ktlede, bir corafya ve tarih emberinin ierisinde, daha birok deerleri toplayarak hepsini birlikte bir uur ve irade haline getirici hamle gzkr. Bu hamle her yerde millet meydana karan, onu yaatc olan hamledir.271 Milliyet, bizim duyu ve inan tarzmz zorunlu yapan, madd ve ruh zelliklerin yourduu itima ahsiyetimizdir.272 Topu, bu itimai ruhu sadece rk meneine odakl olarak deil klli bir anlayla toplumun tm unsurlarn kucaklayan bir yap olarak tasavvur eder: Milliyetilik davas, sadece milletini sevmek gibi bir histen ibaret deildir; milletini sevmesini bilmektir. Bu, ailede ve okulda, ilimde ve ahlkta, devlette ve sanatta ulu ecdadn yaattklarn, asrn zorunlu ekilleri altnda ve zamanmzn kyafeti iinde yceltmek, devrin ekilleri iinde ecdadn ruhunu daima ykselterek

Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 150. Nurettin TOPU: a.g.e., 150. 270 Nurettin TOPU: a.g.e., 150. 271 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 127. 272 Nurettin TOPU: a.g.e., 252.
269

268

177

yaatmak ve yabancdan korumaktr.273 Yaplan tm faaliyetlerde ahlakilik olarak grd bir eyin neden yapldn bilme ve dnme olan sorgulama yani felsefi kltr Topunun milliyetilik anlaynda da hkimdir. Milliyetilik, devirlerin bask kurma sermayesi olan siyasi sylemlerden syrlmal; ilm ve samim bir iddia olmak iin, her eyden nce felsef bir sisteme balanmaldr. O bir itham vesikas veya zafer silah deil, bir insan felsefesi ve bir dnya nizamdr, 274 ahlk davasdr.275 Topu, milletin douunu milli mcadele sonrasna balamaya alanlara kar, kkleri mazide arar. Milletin iki kaynaktan doduunu syler. Onun maddi yapsn tekil eden Ouzlarla, ruhunu meydana getiren slam dini.276 Topu bu milliyetliin unsurlarn yle aklar: Milliyet, en ksa ifadesiyle tarih ve toprak uurudur. Bir milletin tarihi, fertlerinin elli altm senelik ruh yaplarnn nesilden nesile gemesiyle asrlar iinde oluunu tamamlam, be yz veya bin yllk byk ve tam olmu bir ruh yapsn meydana getirir. Millet, tarih iindeki hdiselerin yourduu bir varlktr. Maziden hale doru gelen ve bizden de akp istikbale giden bir nehir gibidir. Bir milletin fertleri, uzv yalaryla elli altm yanda olsalar bile, ruh yalaryla, irade ve hrriyetleriyle, rfleri ve inanlaryla kendi tarihlerinin yandadrlar.277 Milliyetilik, devletin temellerini alm, milletin tohumlarna hayat vermi olan atalarn kutsal emanetini sonsuzlua giden yolda daima byyen aydnlklara ulatrmak, ruhlarn mabedinde derinletirmek ve onu yabanc ellerden korumaktr. Atalarn bize brakt emaneti gklere ykseltmek, ona can, ona kan vermek, onu sevmek ve btn insanla sevdirmektir.278 Bir mterek mefkre halinde yaanmas gereken milliyetin menfaatlerden
Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 86. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 149. 275 Nurettin TOPU: a.g.e., 140. 276 Nurettin TOPU: a.g.e., 152. 277 Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998), 38. 278 Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 86.
274 273

178

kurtulup daha derinden, ferd ruhlarn hakikatinden tamas, fertlerin hakikat diye balandklar bir inancn temellerine dayanmas lzmdr.279 Nurettin Topuda millet ve milliyetilik anlay dier milliyetilik dncelerinin aksine zne slamn yaatc kuvvetini koyan ve balang tarihi olarak Trklerin Anadoluyu yurt edinmelerinin ad olan 1071 Malazgirt muharebesini kabul eder. Milliyetilik anlaynda slam merkeze alma dncesi Topuyu milliyetilii savunan dier mtefekkirlerden ayrd gibi, Anadoluculuu savunan mtefekkirlerden de ayran temel husustur. Kimi evreler milliyetiliin hibir ekilde slamla badamayacan savunmular ve bundan dolay Topunun, milliyetilik davasn slamla badatrma abasn bo bir ura ve hatta bir saptrma faaliyeti olarak grmlerse de,280 biz bu kannn Topunun fikirlerini iyi okuyamamaktan kaynaklandna inanyoruz. Dinin tevhit (birleme) ilkesi vardr ve bu vesile ile din, trl rk, dil, kltr, renk vb. unsurlar bir potada eritip, insanlar birlik iinde bir araya getiren kpr vazifesi grmektedir. Btn insanlar iin birletirici mterek bir deer olan din fertlerin eitli idraklerini dengeli bir btn haline getirir.281 Bu manada Topu, toplumsal btnlemeyi rklkta arayanlarn ramna, slamn Trk dnyasnda birletirici etkisinin olduunu syler: Trk dnyas birlik iinde kurtuluunu ararken slm'n birletirici ruhuna snmaktan baka yol bulamayacaktr. Irk sade kendi varl ile birlik yapamaz. Madd unsurlarn esasl karakteri, daima blnebilmek sonsuz paralara ayrabilmektir. Ruh cevherinin temel yaps birliktir, okluk iinde birlik yaatmaktr. slm olmazdan nce Trk dnyasnda kavgalar eksik deildi; bir hakann lmnden
279 280

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 252. Kemal SOLAK: slama Gre Millet, Milliyetilik Ve Irklk ( stanbul, 1979), 189. 281 smet ALTIKARDE: Din Ve Sosyal Btnleme ( stanbul, 2004), 144-146.

179

sonra devleti oullar arasnda para para blnrd. Mslman Trk'n Allah adnda birlie ulama idealini gden devleti devaml olmutur.282 Milletlerin hayat kaynaklar dorudan doruya kltrel bir nitelik tar. Topuya gre her milletin kendine zg bir hayat kayna vardr. rnein Almanlarda bu militarist bir kltrdr. ngilterede ise milli hayatn kayna iktisat, Fransada ise didaktik zellikler tayan bilgidir.283 Trklere gelince karmza slam dini kmaktadr. Topuya gre slama gemek suretiyle Trkler, bir milli toplum olabilmek iin gerekli olan ideal birlii salamlardr. Bizim milletimizin hayat kuvvet kayna slam dinidir. slm az zamanda Trkln hayat damarlarn doldurarak bu millet varlnn esasl unsurlarn harekete geirdi.284 Bir millet iinde rk, vatan ve ekonomi gibi, dil, din ve dilek gibi madd ve ruh unsurlarn hepsinin kendine mahsus rol bulunduuna gre, millette muhafazakrlk bunlarn her birine derece derece ballkta kendini gsterir. Bu unsurlarn her biri asrn icabna veya fertlerin keyfine gre budanp hayatmzdan uzaklatrld nispette biz de milliyetten uzaklam oluruz. u halde demek oluyor ki milliyet, muhafazakrlkla beraberdir ve gerek milliyeti ister istemez muhafazakrdr.285

3.4- NURETT N TOPUNUN ELET RD AKIMLAR

Osmanl toplumu bat medeniyetinin tesirlerini nce askeri yenilgilerle sonra dorudan mnasebetlerle hissetmeye balad.286 Devletin g kaybetmesi ve mdahalelerin artmasyla birlikte devlet sisteminde yeni
Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 143. Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 127. 284 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999),152. 285 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 178. 286 Ahmet DAVUTOLU: Trk Entelektel Geleneindeki Baskc Temayllerin Kkeni, lim Ve Sanat, s.13 ( stanbul, Haziran 1987), 17.
283 282

180

araylara gidilmitir. tarz siyaset tarz olarak ulus-devlet modeli ele alnarak sorun erevesinde yeniliklere gidildi. Gayri-mslim guruplarn ulus-devlet iinde btnletirilmesi, merkez dnda kalan Mslman unsurlar iin ayn btnlemeyi salayarak, devlet mevcut yapsna dzen vermek.287 Bu durumun nihai neticesi olarak Osmanllk, slamclk ve Trklk akmlar ortaya kmtr. Osmanl toplum dzeninin paralanmas sonucunda ortaya yeni toplumsal dzen, en temel mesele olarak yeni kimliin inas sorunu ile karlalmtr.288 Trk modernlemesi erevesinde ele alnan bu gelimeler tarih boyunca tanmlamalara ve tartmalara sahne olmutur. Nurettin Topuda bu dnemin sonlarna yetimi ve bu srele ilgili deerlendirmelerde bulunmu mtefekkirlerdendir.

3.4.1- Osmanlclk Nurettin Topu, Osmanl devrinden, padiahlarndan, halkndan byk bir vgyle bahsetmi, kendisini o gurur vesilesi tarihin evlad olarak kabul etmitir. Fakat Topu, k devrinin milliyetilik ideolojisi olan Osmanlclk dncesini benimsememitir. O, Osmanl Devletinin ynetimini genel olarak tasvip etse de bir ynyle Osmanl ynetim sistemine krgndr. Bu krgnlk Osmanl mparatorluunun son asrlarnda mparatorluu yaratm olan Anadoluyu ana vatan olarak yaatmamas, bilakis a smrgeleri doyuran bir ambar ( nsan ambar, zahire ambar, vergi ambar) gibi kullanmasdr:289 Smrge Anavatana bir ey getirmezken, Anavatan smrgelerin a gzlerini, a midelerini doyurmak iin btn varln harcad. Arabistan, Arnavutluk, Balkanlar, bu a ktalar asrlarca Anadolunun var ile emei ile gdaland.
Mevlt UYANIK: Osmanl Islahatlarnn Nihai fadesi Olarak Tarz Siyaset Ve Trkiye Cumhuriyetine Etkisi, Trkler Ansiklopedisi, c.4, (Ankara,2002), 793. 288 Dr. Ergun YILDIRIM: Deien Din Anlaynn Sosyolojisi (istanbul, 1999), 95. 289 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 242.
287

181

Anadolunun

hayat

kuvvetleri,

asrlarca

ktann

bucaklarna akt. alan Anadolu ocuunun bana inen yumruklar ve mtegallibe zulmn de buna ilve etmek lzmdr. li dl savalar karsnda madd kuvvetlerini tketen Anadolunun bugn stnde yaayan insanlara kar hasis kalmasna amayalm. Sivasn, Kayserinin, Ankarann, Adanann, Aydnn ilk zaman tarihinde zengin medeniyetlere merkez olduklarn biliyoruz. Bugnk clz gvdeyi yiyen unsurlar, onlar Anavatandan alacaklarn alp ayrldktan ve biz kendi kendimize kaldktan sonra asl ehreleriyle tandk.290 Topuya gre, Osmanoullarnn siyas yaps, anavatan olan Anadolu ile ktaya uzayan imparatorluun insann birbirinden ayrmyordu. Ayn zamanda onun milliyetilik ihtiras da kuvvetli idi. Fakat Osmanlnn ihmal ettii bir gerek vard. Anavatan dndaki smrge ocuklar devletin milliyetilik davasn kalplerindeki gayzla yaattlar. Devlet zayf dnce onlar anavatan ocuklarndan intikam davasna kalktlar:291 II.Abdlhamid'in at Mebusan Meclisi'nde Arap, Arnavut ve Rum mebuslar mparatorluktan kopup ayrlmak isteiyle yumruklarn kaldrdlar. Bu kle ihaneti Anadolu'nun iinde birbirlerine yabanc gzyle bakan komu ehirler halknn yaatt blgecilik zihniyetini ortadan kaldracak bir ders olmad. ehir ehir, hatta ky ky etrafndakilere garazkrlk mesuldr. duygusundan Anavatana kurtulamayan halkmzn bu gnahndan, dini temsil etmekten ok uzak olan din adamlar dmanln bizzat Anadolu'nun topraklar ve devlet tekilt iinde yaatan Anadolu'nun

290 291

Nurettin TOPU: a.g.e., 242. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999),153.

182

dndan gelme

yabanc

ocuklar
292

bugn milliyetilie

dman cereyanlar hazrladlar.

3.4.2- slamclk Nurettin Topunun fikirlerinde slam merkeze almas ve zellikle

milliyetilik alanndaki grlerini slam dini ekseninde ekillendirmesinden dolay Topunun slamclk akmn savunduu dnlebilir. Fakat Topu, slamcl hibir zaman savunmam, milliyetilik dncesinde slam dininin yapc, ekillendirici ve yaatc zellii zerinde durmutur. Milliyetilik grlerinde vatan, tarih, soy ve dilek birliine nem veren Topu, slamclarn milliyetilik grlerindeki dar grll yani corafi faktr, soyu ve vatan293 bertaraf etmelerini eletirmektedir. Ona gre, slamclar, bu memleket ocuunu yetitiren emek ve topran hakkn inkr ettiler. Corafya ile iktisadn millet varlnn iskeleti olduunu, slmn da ona hayat verici ruh olduunu, ruhun bedenden, bedenin de ruhtan ayrlamayacan dnmediler:294 Panislmizm iddiasyla baz dar grllerin Trk lkesinde Trklkten ayr bir slm hayatna tahassrleri, bedenden ayr yaayan bir ruh hasretini andrr; byle bir ey mmkn deildir. Esasen bunlarn davas, bir hareket ve bir doktrin halini hi bir zaman almamtr; ferd istekten teye gidememi ilim d bir dntr.295 Bireyselcilie kar kan Topu, ferdin mterek vatan zemini zerinde eriyip cemiyetin ruhunu oluturarak sonsuzlua kanat amasn hedeflemitir. Ferdiyetimizden, ilk kta, aile, millet ve insanlk halinde cemiyeti kurmas
Nurettin TOPU: a.g.e., 153. Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 137. 294 Nurettin TOPU: a.g.e., 138. 295 Nurettin TOPU: a.g.e., 147.
293 292

183

istenen ve iimizden enelhak diye seslenen bu cevher, cemiyet denen byk kervann ruhu olmaldr. nsanlk, her eit topluluk halinde bu kafilenin bir parasdr.
296

Hepimiz iin

hedef,

sonsuzluu,

yani

Rabbi,

hakk

istemektir.

3.4.3- Turanclk Trk modernlemesi srecinde tarz siyaset diye bilinen akmlardan en ok ses getireni Turanclk fikriydi. Ziya Gkalpin savunduu bu fikir akm Trk rkn ana gaye yaparak adm atan bir milliyetilik fikrine sahipti. Fransz Sosyolog Emile Durkheimin etkisiyle onun fikirlerinden alnt yaparak bu fikri besleyen Ziya Gkalp ve onun savunduu milliyetilik dncesi Nurettin Topunun en fazla eletiriye tabi tuttuu kii ve akmdr. Emile Durkheimin, ferd irade ile mesuliyet ihtirasn kknde kurutan cemiyetilik-sociologisme davas, Ziya Gkalpn beynine gizlenerek, ruh iktidarndan mitsiz, yalnzlndan korkmu, Allahn eli kendisine uzanabileceinden pheli bir nesli kuvvetli penesine geirdi.297 Z. Gkalpin, Fert yok, cemiyet var 298 diye formllendirdii itima determinizm anlay bizdeki milliyetilik dvasnn temeli olarak kabul edildi. Topuya gre Turanclk, ferd ahsiyeti inkr ettiren, ferdin hayata ve erre isyan edici uurunu inkr eden, cemiyet dnda irade, ahlk ve din tanmayan, uurun da, vicdann da, kutsalln da kaynan cemiyet sayan, akl, iyilik ve sonsuzluk cevherlerinin cemiyette sakl bulunduunu varsayan ve cemiyetin ruhunu, ilh ruhun t kendisi sayan sapk bir dncenin rndr.299 Z.Gkalp Turanclk fikrini ortaya attnda bunu mmetilikten milliyetilie gei hareketi diye adlandrd. Oysa bu ruhu milliyetilikten maddeci
296 297

Nurettin TOPU: a.g.e., 53. Nurettin TOPU: a.g.e., 316. 298 Nurettin TOPU: a.g.e., 163. 299 Nurettin TOPU: a.g.e., 37.

184

milliyetilie geitir. Topuya gre Turanclk son asrlarda iinden zayflatlan byk mill ruhun Anadolu'nun topranda kendi kendisini inkr etmesi gibi bir sapklkt.300 Topu, Turancl rk bir hayal rn olarak kabul eder: Turanclar, soyu milletle kartryorlard. Hakikatte yalnz bir Ltin milleti, Cermen milleti, slv milleti olmad gibi bir Turan milleti de olamazd. Turandan birok milletler ayrlm, Trk kavimlerinin birou da henz millet kurmamlard. Turanclar, millet kurmam olan soydalarmzla birleerek ayn isimde, yani soyun adn tayan bir millet yapmak istiyorlard. Ziya Gkalpn bu iddiasnda siyas sebepler olsa gerektir. Toprak birlii ona gre, millet yapc bir deer deildi. Gkalp, bir hukuk sistemi yaatan ve dilek birlii iinde yaayan inanmyor. svirenin, bir millet olduuna nedense Azerbaycanda, ran, Harzem ruhu ve srekli Trkiyede,

lkesinde dank yaayan Ouzlarn tek bir millet olduklarn sanyordu. En hayat menfaat ve alkalarn, bir vatan corafyas stnde mmkn olan maddeyi kuvvetlendiren ve balayc olan ve ancak bir lke, mnasebet meselesi gibi en esasl bir olayn inkrna varan bu grn gerekle ilgisi yoktur. Eer, bugn dank yaayan Ouzlar arasnda bir dil, din ve dilek birlii varsa, bu da onlarn evvelce toplu yaam olduklarn, bir arada yaayn sevin ve elemlerini, menfaatlerini paylam bulunduklarn gsterir. Yoksa niin ayn dili konuan ngilizlerle Amerikallar bir millet deildirler? Niin din ve ahlkn, hatta biraz dilleriyle kltrlerini benimsediimiz Araplarla bir millet olmadk? Gkalp hayalci idi, gerei tanmyordu. nsann yaaynda o kadar kuvvetle hkim olan vatan kymetinin ve iktisad deerlerin gznde yeri
300

Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 160.

185

yoktu. Cemiyet olaylarnn douunda sebep olma roln bu unsurlara vermedi. Durkheim gibi, cemiyet olaylarnn kaynad yerde bir takm itima tasavvurlar aryordu. Her hareketin byle bir tasavvurlar zmresinden douunu tabi buluyor, zaruretlerin dmn hareketlerde aramyordu.301 Topu, millet uurunu yeniden kazanmak iin, Trk rkndan yeni bir millet karan Anadolunun tarihini ve topran gzlerden uzaklatrarak, yerine mevhum bir Turan lkesini ikame eden Turanclar, bugnk kltr ve iman buhranmzn ilk mesulleri302 olarak sayar. Bu buhrandan kurtulmann yolunu ise u cmlelerde belirtir. Bizi yaatacak kuvvetleri kh Turanda, kh Pariste aramaktan birka nesil yorgun dt. Kendi iimizde aramann sras gelmitir.303 Topu, Z.Gkalpn fikrilerini eletirdikten
304

sonra

Gkalpn

propagandacln yapt jn Trkleri de eletirir. materyalizmin kurtarcs dnmek, anlamamz mbeirleri, gsteren ve bu ilk bu vatana defa

Tanzimattan beri Avrupa'da "Jn Trkler" ad verilen ikinci Merutiyet neslimize olduklarn olduklarn Harbi'ni hareketiyle hududumuzdan ieri getiler. Kendilerini, milletin gibi adamlarn yabanc dmanlar Birinci mukaddesatmza iin

onlarn

ruhumuzun Bunlar

kfidir.

Cihan

kazanamayarak daldlar. Lkin geride braktklar zmre, eserlerini gerekletirmee devam etti. Bu eser, istikll Harbi'nden sonra, ruh cephesinin zaafndan faydalanarak gen bir nesli peinden srkledi.305

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 138-139. Nurettin TOPU: a.g.e., 38. 303 Nurettin TOPU: a.g.e., 77. 304 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 156. 305 Nurettin TOPU: a.g.e., 228.229.
302

301

186

Topuya gre, Jn Trklerin asl gayesi de hrriyet perdesi altnda gizlenmiti. Onlar, Anadolunun bir vatan oluunu inkr ettiren, masum heyecanlarla ykl nesilleri avlamaya kabiliyetli, yaldzl bir mefkreyi ileri srdler. Bizim ideal arayan neslimizi iinden bozdular ve bu sihirli perdenin arkasndan, btn millet mukaddesatn imha edecek olan Mason davasn Anadoluya soktular.306 stikbali gren gnller iin Ayasofya'ya asl o zaman an taklm, Yldrmla Yavuz o zaman katledilmiti. Birinci Cihan Harbini kaybettikten sonra Anadolu, stikll savana atld. Bunlar, halkn menfaat duygularn istismar ederek memleketin btn damarlarna yayldlar ve Anadoluyu kalbinden vuran Hal zihniyetinin vrisleri oldular. Azar azar, gururunu besledikleri bir genlik zmresini de ellerine geirdiler. nce ktle halinde etin saldrlarla yprattklar ve bldkleri millet ruhunu sonra ete harpleriyle yer yer perian etmeye koyuldular.307

3.4.4- Batclk Topu, zlmenin Osmanlnn son dnemlerinden balayarak baty kr krne taklit etmekten teye geemeyen slahat hareketleriyle baladn ifade eder.308 Topu, banazca ekilcilikten ibaret olan batllamay ve anlamsz taklidi irade hastal olarak deerlendirir. Topu, gerileyiimizdeki mana ve hakikati Trk ocuklarndaki Amerikan yaay tarznn hkimiyet kurmu olmasna,309 Avrupallama akmnn gen ruhlara hkim olmasna balar. Ruhumuza saldran bu Avrupallama iradesi, uurumuzda garba imtiyazlar balayarak yeni manev kapitlasyonlar
306

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 210. Nurettin TOPU: a.g.e., 211. 308 Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 51-52. 309 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 25.
307

187

meydana getirdi. ahsiyetini kaybetmi, yazlaryla szlerinde Frenke kelimeler kullanmaktan holanan, soyunu unutmu ocuklardan tutunuz da yz binlerce elin emeini smrerek eline geirdii milyonlar Batnn son model lks eyasna harcayan zenginler, Avrupa hayranlarnn tatbikatlar oldular.310 Topu, millet ve millet mukaddesat adna bir tehditten srekli tedirginlik duyar. Bunu komplo teorisi, yersiz kayg olarak deerlendirenler olsa da Topuyu zamanla hakl karan bir fenomendir. Bu olgu Yahudi milleti varldr. Ona gre, byk sanayi Yahudinin elindedir ve Yahudi, Alparslann asil ocuklarn esirler gibi penesine takm, o uzaktaki ktadan gizli tekiltla emirler ve fermanlar getirtip, bu topran asl sahibi olan kylnn ocuunu esir etmitir: 311 Mason tekilatn barnda yok edemeyen bir millet stiklaline sahip saylmaz. sterse yedi meydan muharebesi kazanm olsun, dnyamzn balca kaynaklarna el koyanlar ve her yerde milletlerin gerek iradelerini ezerek sinsice saltanatlarn kuran Yahudi gc yani gizli Yahudi iktidar, her milletin kendi gerek iktidarn yaatacak olan sosyalizmin en byk dmandr.312 Topuya gre; Rusya ve Amerika kendi Topu, varlklar milli hviyet

tamadndan milli devlete dmandr.

Rusya ve Amerikann

dnyamzdaki byk ve korkun rolnn, milli devletleri devirip onlarn yerlerine milli olma niteliini yitirmi devletleri koyma gayreti olduunu syler.313 Bundan dolay Topu, batllama cereyann tahrip edici etkilerinden Anadoluyu koruyabilmek iin bir takm zmler getirir:
Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 173. Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001), 92. 312 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 179. 313 Nurettin TOPU: a.g.e., 115.
311 310

188

Hristiyan lemini bilecek bir

slm idealizmine her

zamandan daha fazla muhtacz. Bin yllk ruh ve ahlk yapmz koruyabilmek iin, her eyden nce Amerika'dan gelecek her eyi reddetmekten baka yol yoktur. Korunmak ancak Amerika'dan gelecek btn zehirlere kar koyucu iktidar uurlandrmak ile mmkn olacaktr. Amerika'nn varlndan uzaklarda, kendi tarih ve mukaddesatmzn mihveri zerinde ele alarak tedaviye almazsak ruhumuzun istiklline gelecektir. yakn
314

bir

istikbalde

veda

etmemiz

lzm

Anadolu, Amerika ve Avrupann zehirli elinden

kurtulup kendi mazisinin ruh kuvvetlerini tekrar canlandrarak onu kendi iktisad yapsnn hkimi yapmaldr.315 Batllama ile birlikte gelen Sanayileme, hzl ehirleme, kylerden ehirlere yaanan hzl g buhran ve ahlaki erozyona sebebiyet verecek amil olarak telakki eden Topu, bunun karsnda duracak en uygun zm sisteminin eitlik ve adalet prensibine bal, smrye izin vermeyen, komnizmin ve kapitalizmin dnda, slam ahlakn esas alarak, sosyal adalet, milliyetilik ve maneviyatla dayanan Mslman Anadolu Sosyalizmi olacan dnr. Bununla birlikte Topu, Devlet idealimizi Amerika'dan deil, Alpaslan'n, Fatih'in ve Yavuz'un devlet anlayndan almamz gerektiini ifade eder. 316

3.5- NURETT N TOPUDA TEPK N N YANSIMASI

Osmanlnn son dnemlerinde ve Cumhuriyetin ilk dnemlerinde ekillenen dnce akmlar karsnda muhalif bir dnr olarak yer alan
Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 223. Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 238. 316 Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 33.
315 314

189

Topu, bu akmlarn eksikliini de tamamlayarak Anadolunun tm unsurlarn ele alarak yani vatan corafyas altnda tarih, soy, din, dil ve dilek birlikteliklerinden mteekkil bir milliyetilik anlay gelitirmitir.

3.5.1- Rnesans Hareketi Yeniden dou317 anlamna gelen Rnesans, 14.yzyl yaayan Avrupada birok yenilie kap am ve bu gelimeye Rnesans ismi uygun grlmtr. Nurettin Topu, Anadolunun yeniden douunu, gleniini Rnesans hareketi olarak isimlendirmitir. Rnesans hareketi Anadoluculuk davasnn dinamik gc olacaktr. Bu inklbn kin ile fitnenin, cehaletle tecavzn eseri deil, ak ile yaratcln, ilim ve sevginin eseri olacan ifade etmitir.318 Her rnesans, insanln yapt bir iman hamlesidir. Bu yaratc hamlelerin, doularnn art ve yayllarnn mahiyeti bakmndan, yani hem kaynaklar, hem de kendi yarattklar ve insanla sunduklar eser gz nnde tutulunca, hepsinde mterek olan bir takm karakterler vardr. Bu karakterler, akln saltanat, hr dnce ve aka teslim olutur.319 Btn Rnesans hareketleri bylece d lemin tannmasndan kendimize dn, kinatn fizik izahndan ruh deerler yaratlna doru bir harekettir. Rnesans hareketinin getirdii ilim, sanat, felsefe ve hukuk bir cemiyet iinde doar ve btn insanln mal olur. Her Rnesans, btn insanln bir cemiyet iinde douudur. Bu dou, her zaman bir karanlktan kurtulula beraberdir ve her alanda hrriyet yaratcdr.320 Topu, insanln fert gibi, nce kendi dndaki lemi, sonra kendi benliini tandn, insanln her yeni douunun, yani her Rnesansn kendi dndan tedarik edilen yaatc kuvvetlerle kendi benliine douu olduunu syler. Bu sebepten Rnesans hareketi, byk zek eserlerinin
Ana Britanica: Rnesans mad. c. 18. ( stanbul,1989), 515. Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 201. 319 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 83. 320 Nurettin TOPU: a.g.e., 75.
318 317

190

tannmasyla mmkndr.321 Kendi ruhunun yapcs olan her byk millet, bir Rnesans devri geirmitir.322 Bizim Rnesansmzn mjdecisi, bin yllk slm tefekkr ve ihtirasnn metotlu dn ve ilim zihniyetiyle birletii yerdeki aydnlkta bulacaktr. Bizim, iktidar ve merkeziyet prensipleriyle adalet ve mesuliyet ideallerini elele ilerletmi devletimiz vardr. Bizim romantizmimiz tohumlarn, bir taraftan dalar dile getiren ak destanlaryla Anadolu'nun halk edebiyatnda, dier taraftan ilh ruhu yeryzne vahiy aydnl halinde indiren Seluk mimarisinde bulacaktr. Zehirli otlar elbette yolunacak, sapknlklar ve yabanclklar bertaraf edilecektir. 323 Yarnki Trkiyenin tasarm olarak Topu, Rnesans hareketi yaplacak muhitin fiziksel standartlarn da lkenin mazisinden ilham alarak belirlemitir. Bir Rnesans ehri yaplmaya balanmaldr. Bunda esas, yine Seluklu ruhu olacaktr. Onun slbu, tabiatla en iyi kaynam, arza yakn, Anadolu toprann renkleriyle ykl yerine gre ova veya yayla slbu olacaktr. ehirlerimiz, zevkimizin kaps olmaldr. Bu ehirlerin meydanlarna dikilecek heykellerin slbu, yine ayn Seluk yap sanatnn devam olmaldr.324 Belirtilen bu Rnesans hareketi gcn nereden alacaktr? Hareketin uzun soluklu olmas ve stabil zemine oturtulabilmesi iin gvenilir kaynaklardan beslenmesi gerekmektedir. Topu, birinci kayna slam dini olarak belirtmitir. nk onuncu asrda Haranda doan slm Rnesans, ahlk feyzini, slmn z halinde Hz. Muhammedin samimi tarikat olan tasavvufta verdi ve bu hareket ilk hamlesiyle slm dinine giren Trkmenden, o asrlarda Anadoluda bir millet yaratt. Biz bu Rnesansn yaratt milletiz. Bu Rnesans ahlk deerlerini, her yerde olduundan fazla on birinci asrda balayan mill tarihimiz iinde, bu tarihin on beinci asrda Bizansn alnmasna kadar, mill varlmz temsil eden asrlarnda yaatt.325 Topu,
Nurettin TOPU: a.g.e., 73. Nurettin TOPU: a.g.e., 81. 323 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 201. 324 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 108. 325 Nurettin TOPU: a.g.e., 74.
322 321

191

bu eksende Rnesansn kaynaklarn daha da glendirerek nemli bir misyonu da Anadolu insannn omuzlarna yklemektedir. Garbn, Sokrattan ie balamasna karlk biz Kurandan ie balamalyz. Rnesansmzn ilk ve ana kayna Kurn olacaktr. Adlandrdm ana dava, insann kinatta yeri, hayatn kymeti ve akbetimiz davas, Allahn kitabnda, bizim iin gerekten hayrete deer bir hal tarzna ulam bulunuyor. zl hakikat olan ilim, sanat ve ahlkn ondaki bu kkleri, ebedi yaayacak hikmetler halindedir. Hoca, Kuran okuyor, lkin bilmiyor. Ne yapsn, sadece ezberlemitir. Bu ezber okuma hastalna veda edipte, Halllar, Gazaller ve Mevlnlardan sonra, bir kere de yirminci asrda, Kurann btn halinde, bir sistem olarak anlalmas lzmdr. Halllar, Gazaller ve Mevlnlarn yrn sohbetine Eflatunlarla Kantlar, Pascallar, Bergsonlar ve Blondelleri da alarak, evvelkilerin doymak bilmeyen akn, bu sonuncularn anlay ve metotlaryla birletirip Kuran tahlil ettikten sonra, bu tahlilin unsurlaryla bir kinat metafizii ve insan felsefesi yapmak; ite, rnesansmzn olacaktr.326 Topu, hr dnn, rnesans devirlerinin hayat verici havas olduunu ifade eder. Bundan dolay slm Rnesans, ortaya koyduu, cemaat, hikmet ve fazilet esaslar ile cemiyette hkim olan asillik ve klelik gibi snf farklarn ortadan kaldrrken, dier taraftan cehaletle taassuba balanmay yok etmi, hakszlkla cehalete kar at bu cihatlarn yannda ve belki de hepsine stn olarak nefse kar cihat idealini leme yaymtr.327 ilk mjdecisi bunu yapan bahtiyar

326 327

Nurettin TOPU: a.g.e., 100-101 Nurettin TOPU: a.g.e., 85.

192

Trk milliyetilii iinde rnesans yapmann zaman gelmitir. Peki, bu hareketi kim yapacaktr? Topu, bu hareketi bugnk gen neslin yapacana kesin olarak inanmaktadr: Bu hareketi bugnk neslin baaracana inanmayanlar, genlii iyi tanmyorlar. Eer bugnk neslin zaaflar varsa, bunlar neslin mrebbilerine aittir. En byk hata, genlie deer vermemekten douyor. Genlie deer vermemek iki ekilde gzkyor: ya ar istihfaf, ya ar itimat eklinde. Ya genlikten yz eviriyoruz, ondan bir ey beklemeyerek kskn yayoruz, ya da zekmzn zorba kuvvetleri ile onu istediimiz gibi dndrmek, istediimiz eyleri ona inandrmak iin btn kuvvetlerimizi kullanyoruz. Bizden ziyade genliin bilmesi faydal olan bir hakikat varsa, o da gen neslin ne bir hi olaca, ne de geen veya gemede olan nesillerin tarihe karan fikir menfaatlerine let olacadr. Bu nesil, bir Rnesans yapabilir. nk bir Rnesans iin nceden lzm olan artlar meydana km ve yaanmtr. Her yerde Rnesansn douu, yeni medeniyetin kendine zel itima ve insan deerlerini, din, ahlk, sanat mefkrelerini meydana getirmektedir.328 Topu, millet kltrnn kalbi ve milletin beyni olarak grd

niversiteden329 rnesans hareketini gerekletirme noktasnda beklentileri vardr. nk en buhranl devirde rnesans, reform ve romantizmimizi birlikte yapmaya mecburuz. Bu vazife, bu byk dava harekete geirilmek iin, ilk defa pasl zemin zerinde onu kmldatc bir kuvvete muhtatr. lk hareketi ve ruhlarn hareketi iin gerekli malzemeyi fert olan varlklardan beklemek, hep birbirimize bakmaktan baka bir akbete ulatrmaz. Tam seferberlik her cepheden toplanan kuvvetlerin bir merkez etrafnda birlemeleriyle olur. Maddede olsun, ruhta olsun, dehada olsun, sevdada olsun, hak ile birleen
328 329

Nurettin TOPU: a.g.e., 78-79. Nurettin TOPU: a.g.e., 314.

193

kuvvet daima haktr. Cesaret bu kuvvetin parolas, imanmz kayna olacaktr.330 Nurettin Topu, niversiteyi, hukuk doktrini, dnya gr, millet anlay, sanat sistemi ortaya koyan, milletimizin kltrn youran, ilim, felsefe, sanat ve din hayatn yirminci asrn seviyesine ykseltecek olan ve mill kltrn her hareketine, musikisine, mimarisine, pedagojisine ve politikasna istikamet gsterecek olan, Anadolunun barndan kan ky ocuklarn yarnn hner ve deha sahipleri olarak yetitiren, mill eitim sistemimizin kurucusu olan niversite hayal etmektedir.331 Bunun da ancak devlet eliyle tesis edileceini dnmektedir.332 Tasvir edilen byle bir niversitenin Anadolu insanna ve topluma ne gibi faydalar salayacan Topu, yle aklyor: Bu niversitenin ilme, nder en oluuyla halk biz, kopyaclkla baya ezbercilikten anlayna, aa elendiren bir

teranelerden musikiye, aknlkla greneklerden ahlk nihayet strabmzdan metafizie ykseleceiz. Bunun ad rnesanstr. Bu rnesans, bir romantizm ile beraber doacak, yani bugn perian ve malp duygularmzdan ve buna ramen hamleye hazr kalbimizin arpntsndan hayat alacaktr Tabiatla, tarihin her ikisi zerinde, diman iletecek olan nesil, bu Rnesansn mbeiri mesuliyet yk ardr.
333

olacaktr ve onun

yklenecei

3.5.2- Milli Felsefe

330 331

Nurettin TOPU: a.g.e., 304. Nurettin TOPU: a.g.e., 304-306. 332 Nurettin TOPU: a.g.e., 304. 333 Nurettin TOPU: a.g.e., 305.

194

renciliinin byk ksmn felsefe tahsili grerek geiren ve hayat boyunca filozof olma zelliini muhafaza eden Topunun felsefi temayl milli grlerinde de kendini gsterir. nk felsefe, biricik klavuzumuz olan aklmz kullanmay retir334 ve insan insan yapar.335 Bu anlay daha mull bir erevede deerlendirecek olursak felsefe milleti millet yapan temel unsurdur. Yani bir felsefesi olmadan ne fert btn zellikleriyle mcessem oluyor; ne de millet tm unsurlaryla, gemii, hzr ve geleceiyle kucaklap bir btn oluturup millet zelliini kazanabiliyor. Felsefe, hrriyetimizin de hayat kaynadr. Dnen adam hrriyetini anlar, hareketini dourmu olan sebepleri bilen insan, o sebeplerin idaresini kendi eline alabilmekle hrriyetini gerekletirir. Bizi hayat yolunda durdurup dndren felsefe, her admda hrriyet sunmaktadr.336 Felsefe, bizdeki can denilen nesne cinsinden en ok bizim olan ey olduundan bakalarndan ireti alnmayacak, mutlaka bizim eserimiz olacaktr.337 Felsefesi olmayan cemiyet, ahlk
338

nizam

denen,

vicdanlarmz

denkletirici

selmete

ulatramaz.

Eer felsefesi varsa Trk ocuunun bir dnya gr olacak ve btn vatandalar bu grte birleeceklerdir. Byle bir gr birliini douracak felsefemiz yoksa mill birliimizden de bahsedilemez. Trk insannn kendine has bir felsefesi olmas gerekir. Tanzimat hareketini idare eden zihniyet ya da Ziya Gkalpin Durkheim gibi bir Yahudi dnrden adapte ettii fikirlerle bizim felsefemiz yaplamaz. nk onda bizim ne imanmz, ne ahlkmz, ne de mukadderatmzn tohumlar mevcuttur.339 Cemiyet rflerini, ahlkn, din duygusunu ve dnya anlayn kendinde birletiren felsefesinden kuvvet ve ilham alr. Felsefe ise doabilmek iin cemiyette hazrlanm bir tarih, ekilmi straplar, devrilmi iradeler, birlikte benimsenen inanlarn asrlarca
334 335

Nurettin TOPU: a.g.e., 60. Nurettin TOPU: a.g.e., 71. 336 Nurettin TOPU: a.g.e., 66. 337 Nurettin TOPU: a.g.e., 68. 338 Nurettin TOPU: a.g.e., 61. 339 Nurettin TOPU: a.g.e., 60.

195

yaanm saltanat gibi hayat unsurlar arar.340 Anadolu, bin yllk tarihinin muzdarip maceras iinde felsefesinin btn unsurlarn ortaya koymutur. Kendi felsefesini yapacak ocuklarn da yine kendi barndan karacaktr.341 Topuya gre Trk milletinin, kendi felsefesini gerekletirebilmesi iin duygulu, iradeli, milletini olduu gibi anlayan ve seven mnevverlere ihtiyac vardr. Szde mnevverlerimizin gzleri batnn ufuklarndan milletin kalbine evrildii gn bizimde felsefemiz yaplacaktr. Topu, felsefemizin zeliklerini tekmlc, ruhu, sosyalist ve idealist olarak belirtiyor. Ona gre bu temelleri deitirmek bizi bizden uzaklatrr. Mslman Anadolunun yank topra zerinde yaayp ta ruh yapmza slmn dnda temel aramak, Anadolunun sefaletlerinden idealizmimize hisse karmamak, normal bir beynin samimi dncesinin mahsul olamaz. Byle dnmek iin, bu memlekette bu topra tanyp sevmeden, bu milletin inandklarna inanmadan, onun varlna dman bir irade ile yaam olmaldr.342 Bizzat kendimize kar zalim olmak istemiyorsak kendimize bir felsefe ayralm.343 diye arda bulunan Topu, yeni hayata atlan gencin hislerini didik didik eden, kahvelerde ve sokak balarnda sade lm bekleten bir hareketsizlik, bir ruhsuzluk, bir strapszlk ve bir gayesizlikle bekleten eyin felsefesiz yaay olduunu ifade eder. Bir gen neslin ifadesindeki inceliin, hareketlerindeki ruhluluun, baklarndaki nevenin kayna o milletin felsefesidir.344 uur ve hrriyetimizin kuvveti, vazifelerimizin genilii nispetinde ahsiyetimiz kuvvetlidir.345 zellikle Trkiyeye ve milliyetilie dair fikirleriyle Topuya elik eden Erol Gngr Bir memleketin fikir seviyesi iki neslin hayatn da aan ok uzun bir gelenein eseridir.346 diyerek bunun uzun soluklu bir i olduunu belirtmektedir.
Nurettin TOPU: a.g.e., 72. Nurettin TOPU: a.g.e., 72. 342 Nurettin TOPU: a.g.e., 72. 343 Nurettin TOPU: a.g.e., 63. 344 Nurettin TOPU: a.g.e., 63. 345 Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 49. 346 Erol GNGR: Sosyal Meseleler Ve Aydnlar ( stanbul, 1998), 298.
341 340

196

Yeni nizam hayatmzn her sahasna getirecek kuvvet Anadolunun toprandan, slm'n nurundan, insanln be bin yllk hikmet ve ilminden ilham ve hayat alacak, Anadolu'da yeni bir kltr douunu mjdeleyecektir.347 Anadolu insannn mazisinden kendisine miras braklan gcn farkna varmas gerekmektedir: Ecdadnda bykler bulunmazsa, insan ister istemez kk doar, millet kk yaar. Ancak ecdatta byklkler olduu halde insan onlardan nasipsiz kalrsa o baya insandr, ruh ve duygusunu benimsemitir ve eer ecdadndaki bykleri inerse, inetirse o insan ruh leminde canidir, elleri mukaddesat denen ey, fert olan varlmzdan balayarak Allaha doru ynelmek iin, bizi maziye trmandran ve orada benliimize ulatran basamaklardr. Mazideki ruh kuvvetlerinin fethi, kendini yetitirmede olan ferdin zaferidir.348 Tarihi iyi okumak gerekmektedir. Her yerde byk milletler, hrriyet urunda, hakikat urunda ehit veren milletlerdir ve milletlerin ruh dnyasndaki felsefe hareketleri, byk harplerin sonunda, byk ehitlerin izlerinde domutur.349 Bu iradeyi yalnz bana Trk rk omuzlarnda tad. Abbaslerin nce u beyleri, sonra muhafz ktalar olan ve nihayet btn orduyu tekil eden Trkler, bu emaneti ellerine alp o gnden ta yirminci asrn ortasna kadar sanki arz zerinde kanlaryla sulanmadk bir kar yer brakmamaya azmetmiesine her tarafta ehitler verdiler. Malazgirt, Nibolu, Kosova, aldran, Ridaniye, Pilevne ve nihayet anakkalede ehitler braktk.350 Mazimize biraz daha derinlemesine inmek gerekirse mefahir vesilesi tarihimizi ve onu lemmul bir lke haline getiren deerleri Topu yle dile getirir:
Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 67. Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 58. 349 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972),294. 350 Nurettin TOPU: a.g.e., 295.
348 347

197

Fatihin, alnnda Rnesanslar parldayan simasna bakn. Peygamber emelini gerekletirmek iin gemilerini dadan aran hkmdar, kafalardan kule yaptran Cengiz'lerin torunu deildir. Varna'da ve kinci Kosova'da dmanlar tarumar etmek zere Manisadaki ilehaneden kp gelen bir derviin oludur. Dnyann en byk zaferlerine muhteris Yldrm gibi bir kumandan, kahpe dman arkadan vurmaya tenezzl etmeyerek sonunda sekiz ay bir demir kafesin ierisindeki ikencelere katlanan ve kendisi gibi nice millet byklerinin dayanlmaz straplarna nder olmu bir Trk bydr. Osmanllarda millet fikri henz domam diyenlere sorarm: yleyse Hdavendigr'lar, Gazi Osman'lar nedir? Bizans bir takm avare kllara m teslim olmutur? Topkap Saray'nda grlen, bir tarih ve bir milletin simas deil midir? Bu ehrin, bir milletin ehri, belki de bir milletin beyni olduunu ispat eden, cihana iln eden yzlerce minare deil midir? Her kesinde bir devlet harikas, bir millet zaferi ykselen bu toprak, bu vakfen Fatihlerin bize emanetidir. Ve bu topraklarn stnde yaayan insan, eref-i mahlkattr. Bu millet, bu vatan ocuklarnn insanlk sahnesinde nderi, byk Peygamber'dir. Onlar seherden geceye kadar vakit vakit O'nu hatrlar, O'na olan sevgilerini tazeler. Ahlk yaps insanla rnek olacak insanlar tarafndan kurulan mill birlik, ulu devletimizin en kuvvetli temelini tekil ediyordu. Altyz yl bu millet, kendi sinesinde para para, frka frka ayrlk nedir bilmedi. Fatihin anlay ve licenaplk taran kalbi. Bizans'n Rum halkn da birliimize hayran bir ballkla fethetmitir. Vatan bir aile oca haline gelmiti.351

351

Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 16-17.

198

3.5.3- Anadoluluk Kimlii Trk siyasal hayatnda milliyetilik dncesi youn tartmalarn ve uzun ylar sren kutuplamalarn oda olmutur. Trk milliyetilii bir dizi toplumsal deiimin neticesinde gerileyen statmz eski parlak gnlerine kavuturmak ya da bu standartlara ayak uydurmay hedeflemitir. Trkiyede milliyeti hareketin taycs brokrasi olmaktadr. Trk modernlemesi srecinde devlet politikas haline gelmi milliyetilik dncesi karsnda buna alternatif milliyetilik grn savunan fikir akmlar ortaya kmtr. Nurettin Topu, ele ald sorunlara zgn zmler arayan ve vard sonular ak yreklilikle paylaan bir dnr kimlii tamas, biraz felsefenin souk yz, biraz mizac yznden, topluma, ynlara ve resmi ideolojiye aykr durmas sebebiyle yalnz kalmtr. Anadoluculuk gr ve bu fikri irdeleme ve yorumlama ekliyle o, genellikle kar tarafta durmu ve tekilemitir. Fakat Topu, bu dlanmla aldrmayarak Anadolu ocuuna zgven alar ve Yarnki Trkiyenin kurtulu reetesini aklamaktan bir adm bile geri durmaz. Srekli Anadoludan bir uyan bekler ve bu uyan gerekletirmenin manifestosunu Anadolu topraklarnda yaplacak ahlakl bir isyan olarak aklar. Bazen kk bir hareket, asrlarca sonra doacak bir inan hazrlar ve bir kinat, bir isyan, bir iman, asrlar sarsacak hareketlerin balangc olabilir.352 Nurettin Topuda yerleiklik ifadesi nemli bir manaya sahiptir. Oda btn Anadolucular gibi milliyetiliini salam temellere dayandrma arzusundadr. Ona gre milletin ruhu ancak belirliliklerin, ortak hayat kurallarnn srekliliinde gerekleebilir. Oysa yerleik dzenin olmad yerde kkszlk ve belirsizlikler hkim olmaktadr. Bundan dolay Topu, milli corafyaya byk nem vermektedir. Nurettin Topudaki Anadoluculuk dncesi bu balln neticesidir. Topu, snrlar tanmlanm bir vatan
352

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 282.

199

ekseninde milliyetiliini temellendirme arzusundadr. Bu poplist bir anlay olarak grlse de353 vatan safln ve bozulmamln yeridir. Fakat Topu: Bir itima fikir veya hareketin deeri, onun ruhlar kurtarc oluu ile llr.354 diyerek bu akmda faydallk prensibini merkeze almaktadr. Topu, Anadoluculuun temeline ahlaki olgunluu koyar. Ona gre ruh ve ahlknn felsefesi yaplmayan Anadoluculuu benimsemek dar bir gre balanmaktr.355 Nurettin Topu, Turanclarn savunduu milliyetilik anlayn hayal mahsul kabul eder. nk onlar vatandan uzaklarda vatan arama hlyas iindedirler. Irk odakl milliyetilii kafatas milliyetilii olarak kabul eden Topu, Turan fikrini mflis bir dava olarak telakki eder.356 Bu dnceye alternatif olarak Topu, savunduu milliyetilik dncesinin adna Anadolu milliyetilii357 der. Ondaki suyundan sarp kayalarna kadar uzanan muazzam Anadolu sevgisinin358, milliyetiliini temellendirirken Anadoludan ilham almasnda pay olduunu syleyebiliriz. Topu, milliyetiliini ekillendirmede sadece corafyay yeterli grmez. Vatan vatan yapan unsurlardan yoksun olmas vatan bir ceset, cansz bir vcut haline getirmektedir.359 Soy, toprak, emek unsurlarnn zengin terkibi iinde din ve dil birliktelii neticesinde yorulan millet ve onun uuru olan devlet vatan oluturmaktadr. Muhammet Sarta, Nurettin Topunun Anadoluculuk akmnn iindeki yerine ilikin u tespitlerde bulunuyor: O, Anadoludaki Trklerin Ouz boyuna mensup olduu ve dier Trklerle akraba olduunu kabul etmesiyle Trklere, slamiyeti ufkunda bir hakikat izgisi halinde daima dikkate almasyla slamclara yaklaarak dier Anadoluculardan ayrlmtr. Bununla
Sleyman Seyfi N, a.g.e., 89. Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 194. 355 Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001), 111. 356 Nurettin TOPU: a.g.e., 108. 357 Nurettin TOPU: a.g.e., 109. 358 www.darvakit.net 359 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 46.
354 353

200

beraber Topu, Trk ve slamclara kar dier Anadolucularla ortak tavr alr.360 Bunun karsnda Hseyin Karaman, Onun dnceleri eitli noktalardan hem Anadoluculuk ve Trklk hem de slamclk dncesiyle paralellik gstermektedir. diyerek Nurettin Topuyu tek bir dnce akm iinde tutmak yerine kendine has dnce sistemi iinde bamsz bir dnr olarak deerlendirmek gerektiini iddia eder.361 Biz bu dncenin, yazarn Nurettin Topuya kendi dnce rgs iinde bakmasndan dolay kaynaklandn dnyoruz. bn-i Haldun, Mukaddimesinde dnyay yedi iklim blgesine ayrp corafi artlarn psikolojik ve fizyolojik olarak insan ve toplum zerinde etkisi olup olmadn aratrr. Sonuta corafi faktrlerin toplumlarn hayat zerinde etkili olduunu ortaya koyar.362 Nurettin Topuda corafya ve insan ilikileri konusunda benzer grler sunmaktadr: Mill corafyaya vatan deniliyor. Bu, milletin dayand en esasl realitedir. Corafya veya toprak denilen bu unsur, sanki mill vcudun belkemiidir, iskeletidir. En yakndan elle dokunulur tarafdr. Vatan, ufuklar, havas, manzaras, toprak artlar ve geinme eklini tayin edici btn hususiyetleriyle milleti karakterlendirir. Milletin en yakn mlkdr. ahsiyetimizin bir paras olduuna gre toprak millete ahsiyetini kazandryor. Toprak ayn zamanda rk tayin ediyor. Vatan hudutlar dnda ve toprak artlarndan tamamen mstakil rk diye bir ey yoktur. Irklar, belli fizyolojik artlarla muayyen topraklarda meydana geliyorlar. Toprak artlar rklar yaratyor ve evvelden belirli artlar kazanm olanlar yourup yeni rklar meydana kartyor. Yeryznde ebed deimez rklar grlmyor. Irklar evrim geiriyorlar. Bu evrimi idare eden topran artlardr. Bugn Anadolu rk
Muhammet SARITA: Nurettin Topuda Sosyo-Pedagojik Yap (Ankara, 1986), 10. Hseyin KARAMAN: Nurettin Topuda Ahlak Felsefesi (Ankara, 2000), 123. 362 bn-i HALDUN: Mukaddime, Haz. Sleyman Uluda ( stanbul, 1982), 331.
361 360

201

ile

Tibet

rk
363

arasnda

bir

yaknln

bulunmay

bundandr.

Toprak, tarihin yaand sahadr; ona vcudunu veren hayat sahasdr. Toprak, insan kendine benzetir. zerinde mill tarihimizin kurulduu bu toprak Anadolu'ya gelen Trkmen'e, yank yzl, el gzl, orta boylu olan kendi tipini vermitir. Onu kendine balayarak hareketlerini arlatrm ve sabrl yapmtr. Maddi ve ahlaki yapsyla insan tarihinden etkilendii kadar topraktan da etkilenmektedir. Toprak, insana bitkilerle edeerde tesir oluturmaktadr.364 Anadoluculuk dncesinde toprak kadar nemli dier bir unsur milli tarih olgusudur. Topu milli tarihten: Millet vcudundaki iskeleti kaplayan uzviyet olarak bahsediyor. Mill tarih de mill corafya gibi ve onunla beraber, asrlarca sren bir emein, bugnk iradeyi meydana getiren bir almann, fedakrlklarn ve kahramanlklarn, ehitlerle mukaddes kurbanlarn eseridir. Onlarn byk deeri mill tarihe hayat katmasdr. Tarih, bir millet ruhunun kaynadr. Yalnz bir fert kendi kendine bir millet saylamad gibi, mazisi olmayan, yalnz bir an iinde tasavvur edilen millet de kabul olunamaz.365 Nurettin Topu, Anadolucu milliyetilik tezinin temellerini glendirme adna Anadolunun tarihi kkenlerine iner. Anadolunun tarih kaynaklarnda geen en eski uygarlklarndan bu yana geirdii evrimleri, Anadolu ile Trkn keder etkileimi, kader birlii ederek geirdii deiimleri, Anadoluyu ve Anadolu insann gl klan unsurlar tarihsel sre ierisinde gz nne serer: Yarnki insanla rnek olacak deerler elbette anlamazlk iinde doamazlar, bir dzen iinde doabilirler. Milliyet bu dzenin en uurlu koruyucusudur. Dnyamzla
Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 31. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 49. 365 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 32.
364 363

202

tam anlamamz, bize bu devre iinde btn bir ahenkle yaayabilecek bir insanln esaslarn tantt. Soy birlii, toprak birlii, emek birlii gibi topran ve topraktan fkran hayatn zaruretleri, dil birlii, dilek ve vicdan birlikleri gibi yeni birlikler dourdu. Biz bu birliklerin yalnz birisine balanp brlerini ineyerek, bundan itima hakikatler karmak isteyen ilim ve zek simsarlarnn menfaatlerine let olacak deiliz. Belki bu birliklerin, hep birlikte millet dediimiz arzla ve insanlkla anlaabilen benim bir zmreyi douracaklarna derdiyle inanyoruz. Yznn biimi ve bedeninin yaps benimkine benzemeyen, yaadm topraklarn yaamayan ve bu topraklarda yetimeyen, benimle birlikte bu topraklara ve bu tarihe emeini ve kann vermeyen, benim dilimi konumayan, benim inandklarma hi inanmayan insanlarla beraber, ben bir millet olamam.366 Topu, vatan corafyasn ncl kabul ederken tmyle rk unsuruna srt evirmez. Aksine Turanclarn yapt gibi onu lk haline getirmeleri, rka endeksli milliyetilik yaparken asl vatan brakp, baka vatanlar aramaya almalarna tepki gsterir. Topu: Dnyann neresine gitse Trk haliyle, karakteriyle, vakaryla ve mannn simasnda parldayan nuruyla tannyordu.367 diyerek Trk rkna Turanclardan daha ok deer verdiini gstermektedir. Anadoluda yaayan en eski uygarlk Etilerdir. O dnemde Trkmen gebe ve tccarken Onlar, topraa bal ve iftiydiler. lerlemi bir ziraat tekniine sahiptiler. Toprakla kanlarn kartrmlard. Vatan kurmular ve insann ihtiraslarn bu topraklar stnde eser halinde ilemi, maddletirmi,

366 367

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 78. Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 13.

203

ebedlie gnl vermilerdi.368 Topu, Anadoludaki Trk tarihinin ve Anadolu milliyetiliinin balangcn 1071 Malazgirt Muharebesi olarak kabul eder.369 Topuyu dier Anadolucu milliyetilerden ayran en nemli fark

Anadolunun tarihi kkenlerinde slamn varln ve bunun Anadoluyu ve Anadolu Trkn deitiren nemli bir etken olarak kabul etmesidir. Dounun tarihini, uzun bir talan tarihi sayan370 Topu, Anadoludaki nemli deiimin mihenk ta olarak slam dininin yapc ve yaatc unsurunu kabul eder: Anadolu, tarihi emberini kapatrken, yeni bir ses, yeni bir ruh iinde, birden yeniden canlanverdi. Bu ses, slmn sesi, bu ruh slmn ruhu idi. Bir yanda binlerce yllk medeniyetin enkaz stnde yorgun duran bir eski tarih var, br yanda o zamana kadar kt'alar arasnda eya naklettii halde imdi slmn ruhunu Anadoluya nakledip ona alayarak bu yorgun vcudu ayaklandran Trkmenin eli grnyor. Uzun ve srekli glerle Anadoluya gelip yerleen Trkmen, bu lkede yeni hayatn mihverini kurucu oldu. Onun bizzat kendinden, Orta Asyann deerlerinden getirdii ey, belki sadece cesaretle cengverlik, felketleri kendinde yenebilme meziyetlerinden ibaretti. Hakikatte, yeni doan dnyann oluunu u emann iinde gryoruz: Anadolunun eskiyen medeniyetlerini, slm ruhu yeni bir hayatla canlandryor.371 slam dini Anadoluya hayat vermeden nce Trke hayat vermi; akl, hikmet ve imann mkemmel sentezi olan Trk- slam harikasn yaratmtr: Atn aslanca sren, klcn mertlikte kullanan, kalbi efkatle dolu, canl, neeli bir rk, amanlk denen sihirbaz ibadetinin dar ve ruhsuz kalbnda cevherini ileyemezdi.
Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 118. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 155. 370 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972),240. 371 Nurettin TOPU: a.g.e., 119
369 368

204

Ona sonsuzlua alan mit kaplar, ebedlie susayan iman, kendinden geirici ak umman lzmd. Trk bu umman slmda buldu, slm dininde Trk asl kendini buldu; kendi cevherini belirtecek hayat unsurunu buldu.372* Trkmenler, Anadoluda medeniyetler kurmu olan Etilerin ocuklaryla kaynamlar, onlarn tekniklerini temsil etmilerdir. Orta Asyada yaayan Trkmen, gebe iken bir toprak zerinde durmu, ky kurmu, tccar iken ifti olmutur. slm dini Anadoludaki zelliini, bu ifti ve topraa bal yaayan halkn esasl karakterinden ald, buradaki madd unsurlarn muayyeniyetine brnd. slm dini, Anadolu kylsnn ruhunda baka bir slup kazand.373 Trkmenin eliyle Anadolu slmlatrlm ve bu lkede yeni bir medeniyet domutur.374 Bundan dolay Topu, milliyetiliini Anadoluda ilk medeniyetlerin yaad devirlerden deilde, Anadoluya Trk unsuru tarafndan slm ruhunun sald devirlerden balamtr. slam Anadoluda paralanmln yerine siyasi istikrar ve birlemeyi salamtr.375 Topu, Anadolu insannn, Asya Trkmeninden ya da Arap milletinden ok farkl olduunu dnmektedir. nk topraa bal Anadolu insan, srekli bir hakikatin sorumluluunu tamaktadr. Sonsuzlua ynelen hareketin en yksek deerleri bu insann yaaynda bulunabilir. Bu insan, ana vatan olmayan, dnn ve yarnn hesab kendisinden sorulmad yerlerde macera arayan ve yamaclkla yaayan, zorba yabanc deildir. Bu insan, kendi babas, ei ve ocuklar gibi ykn omuzlarna ald mukaddes topraklarn stndeki aclarla aln kran, bu strabn yaratt hikmetle gzleri olgunlaan ebed vatan sahibi insandr. O, kutsal topraa her gn daha kuvvetlenen balarla yaklatka Allaha yaklatn duyan ifti insandr.376
Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999),143. * Bu konuyla ilgili Nurettin Topunun Trk- slam Harikas adl makalesinde (Hareket Dergisi, s.41, Mays 1969.) daha ayrntl bilgi verilmektedir. 373 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 140. 374 Nurettin TOPU: a.g.e., 118. 375 Nurettin TOPU: a.g.e., 240. 376 Nurettin TOPU: a.g.e., 141.
372

205

Btn Anadolucularda olduu gibi Nurettin Topu da bu dnce platformunda ky ve kyly ayr bir yere koyar. nk kyl Anadoluda iktisadn temellerini kurmu olan Etilerden yerleik hayata dair teknii alp kendi kltryle harmanlayp uyguladktan sonra kendine yani lkesine mal etmitir. Bu insan milli benliimize ait deerleri yaratm ve asrlar iinde tekml ettirmitir. Bundan dolay Anadolunun mimar kyldr.377 Anadoluculuk dncesinde asl yapc unsurlardan sonra en nemli esas krsal hayatn lkletirilmesidir. Topu, Anadolu insannn ancak el emei ile topraktan ziraat yoluyla kazanarak ahlakl olabilecei ve kalabileceini belirtir. Bu nedenle topraa bal iktisadi yaplanma Anadoluyu bozulmaktan koruyucu g olacaktr. Tarih, milletleri yapar ve yaatr. Milletler tarihinin yana sahip itima ahsiyetlerdir. Tarihini kendinden koparnca millet yklr ve lr. Bizim milletimiz Anadolu'nun dokuz yzyllk tarihinin yaratt btn olaylarnn, inanlarnn ve mefahirinin, ahlknn, sanatnn ocuudur.378 Anadolu topraklarnn her kar ekilen strabn, emek ve dilek birliklerinin rndr: Bizim milliyetiliimizin uuru, daha ilk istillarla balad. Moollarla Hallara kar Anadolu Trk kalesinin muhafzln yapan Seluklular bu uura ilk n verdikleri gibi, Anadolu'daki beylikleri birletirerek mill birlik kurmak davasn, daha balangcndan itibaren programlatran Osmanoullar da btn uura sahip milliyeti byklerimizdir. Yldrm Bayezid'de tamamlanacakken hain Timur tarafndan darbelenen mill birliimizi tekrar kurmaya muvaffak olan Fatih Sultan Mehmet ve Trk- slm zincirini iinden paralamaya alanlar tepeleyerek kltrmzn kaynaklar olan slm iktidar Ouz ocuklarna devreden
377 378

Nurettin TOPU: a.g.e., 120. Nurettin TOPU: a.g.e., 146.

206

Yavuz Selim, milliyetilik davamzn asl kahramanlardr. Osmanoullar alt asrda Yunus'lar ve Sinan'lar, Fuzul'ler ve Akif'ler verdiler. Mslman Trk'n cihan tarihinde pek muteber bir sanat, insanla rnek bir ahlk meydana geldi. Saadet ve fazilet semalarnda uan Trkler, bu ykseklie ancak slmn kanadyla ykseldiler. Dokuz yz yl slm, Trkn ruhu oldu.379 Topu, millet fertlerinin ruhlarnn gerek yan, gemite asrlarca beraber yaayn neticesi olan kader birliktelinin belirlediini syler: Bir Trk ferdi, biyolojik bakmdan yirmi, otuz krk veya yetmi, seksen, doksan yanda olabilir. Fakat ruh bakmdan o, bin yandadr. Trkn tarihi kadar eskidir. Ancak bu bin yllk uura sahip olmak lzmdr. ahsiyetimiz, yzlerce yllk ruh yamzn uurundan ibaret bir sentezdir. nsan denen ahsiyet, kklerini maziye salm bir aa gibidir. Kkler yzyllarn derinliine gmlrse, ahsiyet byktr. Bin yllar aarsa ahsiyet harikadr 380 Topu, mazisinden habersiz olan ya da gzlerini kapayp gemiindeki mefahir vesilesi olaylara ilgisiz kalan fert ve milletin durumundan endie etmektedir: Kkler krk, elli yllk olunca ahsiyet hastadr, buhran geirmektedir ve tedaviye muhtatr. Kurtarc el beklemektedir, yle bir el ki, bu aac yzlerce yllk mazinin salam, ruh ve hayat dolu topraklarna gmsn. ahsiyet, mutlak manada btn maziyi, mazi olaylarnn muhteem sentezini kaybettii zaman, ite bu insanlar tmarhane kliniklerinde buluyoruz. Hafzasz fert olmad gibi, hafzasz millet de olmaz. Mazide bir milleti kurmu olan ve millet hafzasnn btn servetini tekil eden yaratc kuvvetler elde tutulduka o millet kendi ahsiyetine brnmtr. Ancak o millet, ruhen istiklline sahip saylr. Mazinin bu ulv mirasna
379 380

Nurettin TOPU: a.g.e., 147. Nurettin TOPU: a.g.e., 161.

207

mukaddesat denir. Byk milletler muhteem mazilerinin sahibi olduklar iin, daima byktr.381 Topu, milliyetiliimizin dayand esaslar yle zetler: 382 1- Millet dini, onun ahlkn, rflerini ve kalbini yourmu, Trk- slm medeniyetine yn ve kaynak olmu slm dinidir. 2- Byk vatan Anadolu topradr. 3- Soyumuz, Ouz ocuklarnn, Anadolu'nun dokuz yz yllk tarihi iinde bu topraklarda kaynamalarla eriyip asln kaybetmeyen Trk soyudur. 4- Dilimiz bu lkede yzyllar boyunca devam edegelen tarih olgunlama iinde varlk kazanan mahhas ve zengin Trk dilidir. 5- Devlet, byk ounluu kyl olan kitlenin iradesini yaatan merkeziyeti, otoriteli ve mesuliyetli devlettir. 6- ktisad sistemimiz, halkn btn itima ihtiyalarn karlayan ve her ferdi i ahlakyla seferber eden asrn geer deyimiyle ruhu sosyalist sistemdir.

3.5.4- slam Milliyetilii Nurettin Topunun milliyetilik grleri dizgesinde yukardaki balk artc ve elikili bulunabilir. Topunun slama endeksli milliyetilii reddettiini ve eletirdiini daha nce sylemitik. Topu, slam milliyetiliini, slamclk dncesi gibi milliyetilii savunurken tm Mslmanlarn ayn milletten olduunu syleyen anlay deil; bir binadaki har misali bir milleti millet yapan tm unsurlar birletirip bir arada tutan bir g olarak deerlendirir. Onunki hoyrat ve kaba bir ovenizmin yerine, kaynan nce insana, sonra slama dayayan spritalist bir milliyetiliktir383.

381 382

Nurettin TOPU: a.g.e., 160-161. Nurettin TOPU: a.g.e., 156-157. 383 Orhan OKAY: Bir dealistin lm, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 46.

208

Milliyetilii maddeci ve ruhu diye tasnif eden Topu, Turancl maddeci milliyetilik olarak kabul eder. Ziya Gkalp, Turancl mmetilikten milliyetilie gei diye adlandrr. Fakat o ruhu milliyetilikten maddeci milliyetilie gei yapmtr. slamn birletirici ruhundan uzak olan maddeci milliyetiliin yaps gerei birlik yapamayacan syleyen Topu: Irk sade kendi varl ile birlik yapamaz. Maddi unsurlarn esasl karakteri, daima blnebilmek, sonsuz paralara ayrlabilmektir. Ruh cevherinin temel yaps birliktir, okluk iinde birlik yaatmaktr.384 Bundan dolay Topu, makinelemeyi, hzl ehirleme ve kente g maddileme ve zden kopu olarak deerlendirir. Bu nedenle Anadoluculuk dncesini ekillendirme srecinde kentte bu dnceye Topu, ynelik kr/kyn steril ortam bulunmadndan/kurulamadndan bozulmam

ortamnda bu fikrin daha fazla nev nema bulacan savunmakta ve grlerinde derin bir Anadolu kyls sevgisi yatmaktadr.385 Kr-kent balamnda yaplan zorunlu tercihle birlikte dnceler, arka planda romantikleirken; topyalamtr. Topu, milletin iki kaynaktan doduunu syler: Onun maddi yapsn tekil eden Ouzlarla, ruhunu meydana getiren slam dini.386 Bunlarn birbirinden ayrlamayacan eer ayrlrsa ortada l bir ceset kalacan dnmektedir. Ona gre: Bizim milletimizin hayati kuvvet kayna slam dinidir.387 slam dini tarihi kkenlerimizde derinden etki yapmtr. Trkn Mslman olmas,
388

yaplmas

gerekenler

de

altn

aa

ertelenerek

madd

hayattan

ruh

hayata

geii

diye

vasflandrlabilir:

Biz Anadolu'nun corafyasnda slmn ruhunu ycelten ve topran ehresine slmn ruh ve karakterini sindiren ruhu bir milliyetilik davasna balanyoruz. Milletimizin
Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999),145 www.ata.boun.edu.tr 386 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999),152. 387 Nurettin TOPU: a.g.e., 152. 388 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 302.
385 384

209

hayat anlay, ahlk ve gelenekleri asrlar iinde slmn uzvu ile kaynat ve ondan ayrlmaz oldu. Turanclar, Anadolu'da bugnk ruhumuzu kazanmadan nce Orta Asya'da balandmz geleneklere ve soy esasna dayanan bir milliyetilik iddiasn yaatyorlar ve Anadoluculuun gereki ve ruhu milliyetiliine maddeci ve topist bir milliyetilie kar koyuyorlar. Onlarn dnda, hibir esasa dayanmayarak milliyeti olduklarn ileri srenlerin bu iddialar ise, manasn bilmedikleri yabanc dilden bir kelimeyi kullananlarn halinden ileri gitmemektedir.389 Anadolunun kapsn Malazgirtte aarak bahtiyar slm beldesi yapan kuvvet, Hallarn, Mslmanlarnkine kat kat stn kuvvetlerle hoyrat ve kaba kuvvetlerle Bizans'tan Kuds'e kadar uzanan bir vahet eridi halinde tekrar tekrar saldrmalarna390 kar bu lkeyi sapasalam tutan kuvvet, Anadolunun kendi halkna kutsal vatan olan toprana salan bu ahlk ak, buray yeni bir medeniyet iinde tekrar canlandrmtr. Topu, bu cevherin kaynan u ekilde aklyor: Millet var olmadan nce, bir zmre insann yalnz istismarna yarayan l bir corafya ve henz bir ktlenin uuru olmam bir tarih vardr. Bir insan ktlesi, byle bir corafya ve tarihten yaplm bir kaderin iine gml yaamaktadr. Gnn birinde bu ktlede, bir corafya ve tarih emberinin ierisinde, daha birok deerleri toplayarak hepsini birlikte bir uur ve irade haline getirici hamle gzkr. Biz bu kuvvet iradesini, fertte var olmak iradesinin karl olan bu yapc ak, slm dininden, onun leme yaylma idealinden aldk. Mill tarihimizi bu topraklara eken, btn gazilerin kllarnn kabzasnda kazl ALLAH ad ve millet ehitlerimizin son nefesinde yazl EHADET KEL MES idi.
389 390

Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 158-159. Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 93.

210

Hepsi, kfirlere kar cihat atlar ve harp sancaklarnn glgesinde iki rekt namaz klarak gaza meydanna atldlar. Esir ettii dmannn hayat ve hrriyetini balayan Alpaslandan tutun da, Msr seferinden dnte limin atnn ayandan kendi stne srayan amur parasn varlna eref sayan Yavuz Selim'e kadar milletimizin velisi olan btn byk ruhlar, Allah davasyla savatlar ve leme Allah emri satlar. Onlarn muvaffakiyetlerinin srrn, kllarnn kabzasyla kalplerinin iine kazl olan bu kelimede aramak lzmdr. Millet hayatn kurucu olan bu hamle, ister dil ve kltrden, ister rktan, ister ekonomi hrsndan, isterse dinden gelsin, zmreyi kendi kapal dairesiyle kuatp sk bir birlik sistemi kurmak suretiyle, zmrenin o zamana kadar sade istismar ederek zerinde barnd corafyaya, onu insanla birletirici bir ruh verir, insanlarn benliiyle kaynatrr; o corafyann stnde, onun zarur eseri halinde rk yaratr ve yine onun kendisine zel ekonomisini meydana koymak suretiyle, corafyay milletin asla ayrlmaz paras haline getirir. Adet corafya yani vatan, millet fertlerinin mterek ruhunu kendinde tar. Yine bu corafya stnde bir kader beraberlii, saadet ve felket ortakl demek olan tarih, millet hayatn kurucu olan ilk hamlenin yzyllar iindeki hareketleriyle meydana gelir.391 Topuya gre Kuran, Trk- slm ruhunu paralanmaz bir btn halinde birletirilmitir.392 Kurann, zulmn karsnda sabr, kinin karsnda aff koyan, lm mit ile karlayan, sonu olan varlmz sonsuzluun yolcusu yapan ve Allah insanda tanyan, insan anlay slm idealizmi, Asya'nn

391 392

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 127-128. Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998), 64.

211

putperest

realizmine

galebe

ald.
393

Topu,

bu

durumu

slm

spirtualizmi(ruhuluu) olarak tanmlar.

slam zn milliyetin unsurlaryla birletirme dncesi, Turanclarla Anadolucularn arasndaki en temel fark tekil etmektedir. Anadolucular, gerek milliyetiliimizi bin yllk tarihimizden kararak onun kalbine slm koydular. Turanclarn maddeci topizminin ve alt oklularn kaba maddeci realizmine karlk Anadoluculuun getirdii ruhu idealizm, corafyann gereinde ebedlie gz koyan ruhlarn selmet davasn yaatyordu. Evvelkiler gibi o bir inkr davas da deildi. Belki bin yllk tarihin ruhundan szan ilhamn mahsul olmutu. Gnlleri Cengiz Han'a deil Yldrm Han'a, vicdanlar bolua deil ebedlie gtryordu. Bu ruhu milliyetiliin temellerini Melikah'n ve Mevlna'nn, Yunus'larla Yavuz'larn kurduu kabul edilmelidir.394

3.5.5- Mslman Anadolu Sosyalizmi Nurettin Topu'nun en ok imekleri zerine eken gr, milliyetilie itima bir muhteva vermesidir. N. Topu, slmiyetin temel prensipleri, slm peygamberi ve ilk slm halifelerinin vcut verdikleri itima nizam ve nihayet Osmanl devletinin iktisad snflarn teekklne imkn vermeyen cemiyet nizamndan karak, slm bir toplumun iktisad nizamn cemaatilik veya gnn geerli deyimi ile sosyalizm olarak nitelendirdi.395 Topu, bu toplumsal grndeki sosyalizm ibaresinden dolay eitli evrelerce eletirilmitir. Hatta kimi kiiler Biz mslmanz elhamdlillah, biz sosyalist deiliz diyorlard.396 Bunun sebebi meselenin yeterince anlalmamasna ve kelimeye duyulan husumete balanabilir. Oysa Topunun 1950den itibaren
Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 45. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 157. 395 D.Mehmet DOAN: Trk Dncesinde Nurettin Topunun Yeri, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 8. 396 A. Nuri YKSEL: Mektep nsan N.Topu, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 70.
394 393

212

ileriye srd fikirlerinde bir deiiklik olmamtr. Eskiden sylediklerini daha deiik biimler ve yazlarda tekrar etmi, ileriye gtrmtr.397 Bu yanl anlalma Topunun kurucular arasnda olduu Aydnlar Ocandan ayrlmasna sebep olmutur.398 Topu, bir taraftan anti-kapitalist ve anti-komnist bir dnce sistemini savunurken, te taraftan sosyalizm kavramn fikir dnyasnda nemli bir yere sahip klmtr. Topu, slam sosyalizmi, Anadolu slam sosyalizmi, Mslman Anadolu sosyalizmi, slamn ruhu sosyalizmi gibi kavramlatrmalar souk harbin kavramlar sava dneminde bulunduu yer itibariyle cesaretle kullanmtr. Sosyalizm, 19. asrda doan ve byk sanayi iilerinin yaama artlaryla refah vastalarnda cemiyetin dier fertleriyle eitlik temini iin ortaya konulmu olan ekonomik doktrinlerin umumi addr.399 Topu sosyalizmi ikiye ayrr: 19.yzyldan nceki blmeci sosyalizm ve 19. yzyldan sonraki modern sosyalizmdir. 400 Topu, kendinde ifadesini bulan sosyalizm kavramnn iini birinci gurup sosyolojiden ilham alarak doldurmutur. Topunun hedefi btn kurumlaryla birlikte nasl bir devlet ve toplum dzeni kurmas gerektiiydi. Topunun bu tezini anlayabilmek iin, onun almalarnda ortaya koyduu bak asndan ve kulland kendine has terminolojiden hareket etmek gereklidir. Ancak o zaman Topudaki Sosyalizm ifadesi gerek anlamn bulacaktr. Sosyalizm teriminin komnistler tarafndan kullanlmas, bu sistemin dorudan doruya komnizm ile kartrlmasna sebep olmutur. Geri
Mustafa KUTLU:Nurettin Topu in Biyografi Denemesi, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul, 1976), 119. 398 Sleyman Seyfi N: a.g.e., 171. 399 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 231. 400 Nurettin TOPU: a.g.e., 231.
397

213

memleketlerde cahil tabakalar sosyalizm deyince komnizmi anlyor ve bilgisizliklerinin kurban olarak, kendi haklarnda mdafaa davasn dman bir dava ile kartryorlar.401 Bu manada eriati, Bat, sosyalizmi kendi menfaatleri dorultusunda ekillendirmitir402 diyerek sosyalizm zerindeki kara bulutlar datmaya almtr. olduunu net olarak aklamaktadr: Her eyden nce bu topraklarda byk devlet olarak yaayabiliriz. Mslman Trkn devlet telkkisi, Mslman Anadolunun sosyalizmidir. Bu kelimeden gocunan Trk ocuklarnn bu hali, saflkla bilgisizlikten baka bir ey deildir. Mslman Anadolunun sosyalizmi demek, slamn ruh ve ahlkna sahip olacak Anadolunun insann ve btn hayat kuvvetlerini, ferdi menfaatlerle ihtiraslarn snrlar dna karp bir ilhi blgede, tam iktidar ile salam iradenin disiplini altna, millet selmeti yolunda toplulukla seferber etmek demektir.403 Topunun savunduu sosyalizm, Marksist anlamda, kat materyalizmi savunan bir sosyalizm deildir. O, ruhi varl ve ferdi iradeyi reddeden, eitlik adna insan hrriyetlerini harcayan, milletin hayat kaynaklarn bertaraf eden, kini kinle yok etmeye alan, ilkel anlamda eitlik gden, hasta ruhlara hitap etmektedir.404 Topunun sosyalizmi slamla birletirmedeki amac slam iktisadnn tam ve anlalr bir tarifini yapmaktan ibarettir.405 Ertan Ylek, Topunun bu tezi savunmasndaki baka bir gerekeyi yle aklyor: 1963 sonunda Milliyetiler Derneinde ciddi ayrma oldu. Nurettin Topu Bu bilgisizliin ancak milli eitim ile zlebileceini ifade eden Topu, sosyalizm ifadesinden kastnn ne

401 402

Nurettin TOPU: a.g.e., 180. Ali ER AT : Allahperest Sosyalist, Haz. Erturul Cesur, slamiyt, c.5, s.2 (Ankara, 2002), 73. 403 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 25. 404 Nurettin TOPU: a.g.e., 240. 405 Ali B R NC : Nurettin Topunun Sohbetlerinden Hatrada Kalanlar, Hece Dergisi, s.109(Ankara, Ocak 2006), 441.

214

merhum btn genlerin sola meyil ettiini grnce o genlere sahip olabilmek iin slam sosyalizmi tezini ortaya att.406 Ondaki sosyalizm dncesi insan merkeze alan, onu yaad toplum iinde anlamlandran milliyetilik ve dindalkla bark yani maddeyi idare eden ruh olarak hmanist sosyalizme yakn bir sosyalizmdir.407 Mslman Anadolu sosyalizminin genel esaslar, komnizmin ve kapitalizmin dnda, ahlak esas alarak,
408

sosyal

adalet, ancak

milliyetilik snfsz,

ve

maneviyatla bir birliktelikle

dayanmaktadr. toplumsal mmkndr.

409

Snf farkllklarndan boyunduruundan kurtulmak ve salamak eitliki

adaleti

Topu, sosyalizm grnde Bizim sosyalizmimiz slm'n ta kendisidir. diyerek dini merkeze alr.410 Bu dva, slmn znde barnan hak davasdr. Sosyalizm, inenmesi halinde Allah'n da affetmeyeceini bildirdii kul hakknn mdafaasdr.411 Dvamz, slm ahlkna dayanan bir cemiyet dzeni kurmaktr. Her taraf hrmetsizlikle tarumar edilen bir cemaate hrmet, her uzvu hakszlkla yaralanan bir hayata hakkaniyet, her hareketi hemcinsine zulm olan bir insanln kalbine sevgi ve merhamet doldurmak istiyoruz. Btn bunlar yaparken, varlmz her taraftan eviren hrslara menfaatler gibi iteki dmanlarla kkleri darda bulunan iimize sokulmu dmanlar yenmenin yalnz iman ve iktidar ile mmkn olacana inanmaktayz.412

Ertan YLEK: Bir deal Adam, Bir Dervi, Bir Khin: Nurettin Topu, Hece Dergisi, s.109(Ankara, Ocak 2006), 459. 407 Ltf AHSUVAROLU: Nurettin Topu (Ankara, 2002), 63. 408 Erkan PEREMBE: Nurettin Topuda Mslman Anadolu Sosyalizmi, slamiyt, c.5, s.2 (Ankara, 2002), 95. 409 Ali ER AT : a.g.e., 72. 410 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 174. 411 Nurettin TOPU: a.g.e., 180. 412 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 174.

406

215

Topunun, slam iktisat sistemi iinde yapc ve ekillendirici unsur olarak grmesi, Max Weberin bir dinin o lkenin ve fertlerinin ekonomik tercihleri ve baars noktasnda etkili olduu413 teziyle benzerlik gstermektedir. Weberin bu tezindeki doruluk Nurettin Topuyu desteklemektedir. Sosyalizm, nsanlar ferdiyetilikten kurtarmak iin414 nefsimizin mdafaas iin deil de Allahn emri ve insanln hak davas olarak415 kirli yzlerin, hay bilmez baklarn sznts olan hrs ve haset amuru ile tertemiz topra kirlenmekten koruyacak elleri yeryzne hkim klmak iin416 gereklidir. Kimsesizlerin, zavalllarn aclarndan ilham alan bu feryadn bir ad slamn merhamet ahlk, br ad ruhu sosyalist ahlakdr.417 Topu, ncelikle, insan nefsine esir eden cehennemi kuvvetlerin en belals olan para sevgisinden dierkmlk sevgisine insanlar irca etmek gerektiini, bunun iin de ferdi hrslarn sonsuzluunu kstekleyici, insana ruhi varlyla ba baa dost yaama imknn veren bir cemiyet nizamnn kurulmas lzm geldiini belirtir. Fakirlerden ve esirler gibi yaayan insanlardan nce hrslarna esir olan zenginlerle sefihlere acmasn bilenler, slm sosyalizminin kurucusu olacak olanlardr.418 Sosyalizm dncesini hayata geirmenin gereklerini Topu yle alyor: Her taraf yaral bir millet vcudunun parlak grnlerine aldanmayarak onun tedavisine el uzatmak iin, sosyalizmin milliyeti ve ruhu eklinin en iyi are olduuna inanyoruz. Bunca parlak ekillerin altnda biz pekiyi gryoruz ki, bu vatanda toprak sahipsiz, genlik sahipsiz, insan sahipsizdir. Oyunu kullanan, lkin kendi okuttuu evld kendi dilinden anlamayan, Bat'nn btn lks vastalarn kullanan, lkin kulland sermaye kendinin olmayan, kendi ekmei ile
Max WEBER: Protestan Ahlk Ve Kapitalizmin Ruhu (Ankara, 1997), 35. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 173. 415 Nurettin TOPU: a.g.e., 179. 416 Nurettin TOPU: a.g.e., 173. 417 Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998), 62. 418 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999),189.
414 413

216

besledii basn yine kendi mukaddesatna kvlcmlar ve salyalar sratan, din adam, bycs ve frks ile elele veren, mnevveri, halknn dilini koparmaya hevesli bir milletin perian talihini tersine evirip parlatacak olan, olsa olsa Anadolu'nun btn ruhu ile balanabilecei Sosyalizmi'dir.419 Topu, Mslman Anadolu sosyalizminin ktisad esaslarn, milletimizin inanlaryla rfleri, ahlk ve tarihinin ortaya koyduu btn deerlerle snrlanm, mukaddes topraa kazma vurmaktan usanmayan kollar kalbe balayan kuvvet, tarihe, mukaddesata ve hrriyetimizi bomayan makul ve mutedil bir eitlie dayanacak hak sistemi420 olarak tanmlamtr. Dier ifadeyle hedef, cemaatin ruhunu kurtarmak, iktisad hayatmza salam temeller aramaktr.421 Topu, ncelikle hakla elele veren bir iktidardan mlhem422devleti bir yapya sahip iktisat sistemini savunmaktadr.423 Bu sistem otoriteli ve merkeziyeti, yani sk devlet kontrol altnda i gren, kendi bnyemize uygun,424 otoriteye dayanan milliyeti425 zelliklere sahip olacaktr. nk devletin mdahale etmedii bir toplumda adaletsizlik, eitli biimleriyle smr ve arpklk olarak ortaya kar.426 Adalet dinin iktizasdr ve sosyal bar iin de adalet arttr.427 Topu, temeli adalet ve eitlie dayanan sosyalizmi gerekletirebilmenin temel artn, ounluu ifti olan Anadolu kylsn, topraa bal insann, topran sahibi, hkimi yapmak ve aln terinin meyvesi olan mlkne deer vererek, slm

Nurettin TOPU: a.g.e., 169. Nurettin TOPU: a.g.e., 112. 421 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 156. 422 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 174. 423 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 155. 424 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 111. 425 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 122. 426 Fazlur RAHMAN: a.g.e., 145. 427 Prof.Dr. Mehmet EKER: slamda Sosyal Dayanma Messeseleri (Ankara, 2000), 52.
420

419

217

retimi sosyalletirici bir alma nizam salamay amalamaktadr.428 nk kylnn kuvveti, ahsiyeti, ruhu toprakla bir btndr ve toprakla yaar. Topran, alan eller arasnda eitlikle blnmesi de zarurettir429. Aksi halde kyl, ahsiyetsiz, kudretsiz, mitsiz, mesuliyetsiz olacaktr. Kylsnn toprak karsndaki yokluk denen felaketine lkayt bir devlet, bu haliyle kendi bnyesinde anarizme hayat verici olur.430 gidermek milliyetiliin ruhuna en uygun tarzdr.431 Topu, btn vatandalar i sahibi yapmay, isiz insan brakmamay, devletin vazifesi sayar. Ona gre, mlk sahibi olmayan fert, hr ahsiyetiyle iinin sahibi olamaz. Bu sebepten, iinin herhangi bir nispette fabrikann kazancna ortak edilmesi lazmdr. 432 Topuya gre, almann sahibi olan iftiye, muhta olduu kadar toprak mlkiyeti verilmelidir.433 Topu, topra ikiye ayrmay tasarlar. Bir ksm tam manasyla devletletirilmeli ve byk retim sahas olmal, dier ksm eitlikle kyller arasnda blnmelidir. Birincisi devletin byk istihsalini salar; ikincisi ise kylnn ahsiyet, hrriyet ve refahnn teminat olur.434 Topunun iktisadi grlerinde emek nemli bir yere sahiptir. Kylnn emeini deerli klacak ve Yarnki Trkiye'nin kalknmasn, ahlk nizam iinde salayacak sistemi Topu, kooperatifilie dayanan devlet sosyalizmi olarak belirler.435 Devlet iktisat projesini dikkat ve disiplinle tatbik ederse, Anadolu kyls, topran olduu gibi fabrikann da sahibi haline gelecektir. retimi ve tketimi de denetleme grevini yklenen kooperatifilik emek ile Bu dengesizlii

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 68. Nurettin TOPU: a.g.e., 309. 430 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 35. 431 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 178. 432 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 45. 433 Nurettin TOPU: a.g.e., 45. 434 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 179. 435 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 108.
429

428

218

sermaye arasndaki elikileri sona erdirecek alana karln haka verecektir. Devlet program, devlet teebbs ve devlet kontrolne dayanan; devletin ortak iletecei mahall kooperatiflerin sermayesini kullanan, kylnn emei ile alan, krna kyly ortak yapan sosyalist sistem.436 Anadolu halk, her taraf ecdadnn kanlaryla beslenen bu topraklarda, rgat halinde almaktan, aalarn ve vicdansz bir tccar snfnn esiri olmaktan kurtularak, insanlk iinde iktisad istikllinin gerek zaferini kazanm olacaktr. Emek ve aln teri harcayan insanlna kar borcunu deyerek itima adalet davasn da kazanacaktr. Hem de bu davay kendine kalkan gibi kullanarak, insanln ruhunu, habis bir ameliyatla karp atan komnizm belsndan millet bnyesini ancak, bu ekilde kurtarabiliriz.437 Topu, anti-komnist bir dnceye sahiptir. slam Sosyalizmi tezini materyalist sosyalizmin nne gemek iin savunmutur.438 Komnizmin zehirli trnaklarndan korunmak iin, kendisinin btn gelenekleriyle mill hususiyetlerini bnyesinde birletirmi bulunan ruhu ve milliyeti sosyalizm olacaktr.439 Topu bir gn komnizm ile ilgili kendisine sorulan soruya: komnizm yanl ve gayr-i tabii bir ideolojidir, dnyay ifsat etmitir. ileri, yoksular, istismar etmitir, milyonlarca insan katledilmitir. nsann insani taraflarn grmemitir, yaratann tanmamaktadr. Genlii yanl yere srklemitir, bir mddet sonra intihar edecektir.440 Topu, Kylnn byk ehirlere g etmesini arzu etmez. Byk ehirlere ylmay
436

nlemek

iin

fertleri

bulunduu

yerde

istihdam

edecek

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 155. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 108. 438 Ali B R NC : a.g.m., 441. 439 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 111. 440 Ertan YLEK: a.g.m., 459.
437

219

yaplanmalarn

teekkl

edilmesini

tavsiye

eder.

nk

ehirler

dejenerasyonun, zden kopuun ve irkin yzl bat medeniyetinin adresidir. ehirleri insanlara, sert ve ekici kokularla byleyici karanlk bir zindan yapan bat medeniyeti, binlerce esirin emei ile dnyann ocuklarn elendirici oyuncaklar hazrlayan byk bir zulm cihazdr. nsana saygnn azald devrimizde al-veri mnasebeti de bir zulm mnasebeti haline gelmektedir.441 Topu, millet ve millet mukaddesat adna bir tehditten srekli tedirginlik duyar. Bunu komplo teorisi, yersiz kayg olarak deerlendirenler olsa da Topuyu zamanla hakl karan bir fenomendir. Bu olgu Yahudi milleti varldr. Ona gre, byk sanayi Yahudinin elindedir ve Yahudi, Alparslann asil ocuklarn esirler gibi penesine takm, o uzaktaki ktadan gizli tekiltla emirler ve fermanlar getirtip, bu topran asl sahibi olan kylnn ocuunu esir etmitir: 442 Bunun karsnda, kurtulu ancak, ruhlar Allah yolculuunda selmete ulatracak, ruhu ve slamc bir sosyalizmin eseri olabilir. Bu zafere ulamann art ve aresi ise, hakkn ve vicdann katili olan hrriyetleri yok ederek onun yerinde alanlarn, dnenlerin, sevenlerin ve acyanlarn haklaryla hrriyetlerini yaatabilmektir.443 Bu da Topunun tasarlad bahtiyar beldeyi oluturacaktr: Biz bedenin zalim hazlaryla lgnlaarak glen yzler istemiyoruz. Onlar kendi naralar arasnda mazlumlarn boulan feryadn hazrlyorlar. Bize mazlumlarn, hakk ile vicdanna birlikte kavumu sevinci ve zalimlerin de ruhlarndaki kirlerden temizlenerek gzelleen yzlerinin neesi lzmdr. Sevinle merhametin, ak ile saadetin birletii yzlerdeki vakar ve necabet, bahtiyar beldenin
Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 49. Nurettin TOPU: Millet Mistikleri ( stanbul, 2001), 92. 443 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972),341.
442 441

220

insan yzlerinde parldayan bayradr. Hilekr ve habis ruhlarn irkef bakn ondaki saadet almeti sayan zulmlere hayran gnller kendi ilerini yoklasnlar. Orada gerek saadet ve kendine yeterli tatmin yerine muradna ermi kin ile kzgn haset frtnasndan baka bir ey bulmayacaklardr. Huzur iinde durulmu, kaderine minnetle glmseyerek Allah'a evrilmi baklar, aradmz bahtiyar beldenin ilh manzarasdr. Her ferdinin, bakalarnn lokmasndaki bollua bakarak Allah'na krettii bir belde, saadetle fazileti
444

birlikte

sunarak,

insanlar

Allah'a

yaklatrabilir.

3.6- ANADOLUNUN D NAM KLER

Tarihimiz

ahlak

abidesi

eklinde

karmzda

duruyor.

Dilimizden

kltrmze, felsefemizden iktisadmza kadar tm tarihimiz onur vesilesi. Trkn klc lkeler fethederken, Trkn zeks da kelimeler fethediyordu. lkeler ne kadar bizimse kelimelerde bizimdi.445 Fakat tarihi ve bu vatan zerinde yaanml genlie aktarmamak, cemiyeti bildirmemek vatan ihaneti ile edeerdi. Nurettin Topu, Anadoluculuk davasn salam temeller zerine oturtma arzusundadr. Bundan dolay Anadolu eksenli milliyetilik anlaynda Anadolunun tarihinden gnmze szlerek gelen gereklerini ve bunun hale uyarlamasn aktarmay vazife addetmektedir.

444 445

Nurettin TOPU: a.g.e., 342. Cemil MER : Jurnal, ( stanbul, 1997), 70.

221

3.6.1- Milli rade rade: bir eyi yapmak ya da yapmamak konusunda karar verebilme ve bu karar yrtebilme, isteme, dileme446 anlamlarna gelir. Milli irade deyince bu etrafl bir mana kazanmaktadr. Tm halkn, vatandan ve tek tek bireylerin ayn milli mefkre dorultusunda fikir ve gnl birlii yapmalardr. Millette irade, corafya ve tarihten meydana gelerek millet vcuduna, kendine zel hareket verir, onun sonsuz cilveye sahip hareketlerini yaratr. rade, milletin ruhunu tekil eder.447 Bir iradesi olan millet olmadan nce vatan l bir corafyadan ibaretti. Burada yaayan insanlarn ortak uuru, din, dil, dilek ve ile birlikleri bir irade ve vatan oluturdu. Topuya gre milli iradenin hayat kayna tarih uurudur. Millet de fert gibidir. ocukluu ve genlii, erginlii ve kemali vardr. Yaadka olgunlar.448 Milli iradeyi tarih tesis eder; fakat daha nce belirttiimiz gibi tarihimiz slam dininin hayatmza girmesiyle birlikte yeni bir ekil alm ve bizim gerek tarihimiz olmutur. slam dini Trk milletinin ruhunu yourmu, onun ordusuna, iktisadi yapsna ve maarifine kendi hayati kuvvetini yaymtr. Bundan dolay Trkln yapsndan slam ayrmak mmkn deildir.449 Gryoruz ki esasnda milli iradenin esas yapcs slam dini olmaktadr. Bu minvalde Topu, nemli bir tehlikeye dikkat ekmektedir. Mukadderimizle alakamz kestiimiz anda, bir nevi iten rme demek olan soysuzlama balar. Biz mukadderimizle alkamz
450

kesince,

bakalar

bizim

mukadderatmz idare edici olur.

Bu yabaclamayla ilgili milletimizin mevcut halinden Topu u ekilde sz etmektedir:

Byk Trke Szlk: rade Mad. Haz. D.Mehmet Doan ( stanbul, 1996), 550. Mehmet SILAY: Bir Nurettin Topu Vard, Trk Edebiyat, s.141,( stanbul, Temmuz 85), 29. 448 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 130. 449 Nurettin TOPU: a.g.e., 152. 450 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 73.
447 446

222

Bat'nn ilim ve irfann alacak yerde, madde ve cinsiyet hayatnda yaatt cazibeye abucak teslim olduk. Ruhu ve dima olan mnevverin eliyle batya uzanacak yerde, midesiyle derisinin hazlarn yaatan halkn eliyle uzandk. Esasen taklit kt ve tehlikeli bir yenileme usuldr; benlii kaybettiricidir. nklbmzn asn yine kendi mazimizden almamz lzmd. Mazide bizi ykseltmi olan temeller ykld iin kyoruz. Bizzat bu temelleri salamlatrmakla ie balamalyz. Bir milletin varl yabanc temeller stne kurulamaz.451

3.6.2- Milli Devlet Topu, devleti muayyen topraklar zerinde hkimiyetle yaayan insanlarn meydana getirdii manev birlik olarak tanmlar.452 Devlet kavramn unsur meydana getirir. 1- Birlik halinde bir halk ktlesi yani millet. 2- Vatan topra. 3- dare edici iktidar.453 Devlet iktidar itaatten meydana gelir. Bu itaatin mutlak olduu yerde devlet kuvvetlidir. taatin gevedii yerde devlet zayftr.454 Fert kendisini ancak bir devlet iradesinde tamamlanm hisseder. Fertten karak sonsuzlua doru ilerleyen ferdi irade, yeryznde devlet iradesiyle tamamlanyor. Bundan dolay Topu, devlet otoritesinin her eyden ve herkesten kuvvetli olmasnn gerektiini ifade eder.455 Fakat bu uur sadece

Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998),47. Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 46. 453 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998),149. 454 Nurettin TOPU: a.g.e., 149. 455 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye, ( stanbul, 1972), 326.
452

451

223

kendini bilmekten ibaret deildir. Bu bir iradedir, hkimiyet ekli altnda gzkr. Devlet, esas itibariyle bu hkimiyet iradesinin ta kendisidir.456 Topu, devleti yceltirken devlet iindeki milleti nemsiz kabul etmez. Ona gre: Vatana hayat veren millettir, devlet ise onun ruhudur. Devlet milletin uurudur.457 Devlete temel zelliklerini veren milli iradedir. Hegel:Devlet, ilahi iradenin, yeryznde gzkmesidir.der. Bu manada devlette varln tandmz irade, milletin hem eseri, hem sembol, hem de varln kefili olur.458 Devletin temelinde kltr olmaldr. Bu kltrn kayna ise insanlk sevgisi ve ebedilik ihtiras; ebedilik yolunda yryen ruhlara hrmettir. En iyi devlet idaresi Hareketlerinde mesuliyetle otoriteyi yaatrken her an byk mahkeme huzurunda hesap verme durumunda bulunan byk ruhlar ibana getirmeye ve bu ferdi deerlerin hareketlerini engelleyecek ykc kuvvetleri nlemeye en kabiliyetli iradedir.459 Topunun savunduu devletin ana hatlar, mesul, otoriter, insan sevgisine dayal, ferdi kabiliyetleri gelitirici zelliklere sahiptir. Mill devlet, milletin yzyllara gml iradesini d tesirlerden koruyarak yaatan devlettir.460 ncelikle merkeziyeti olacak bu milli devlet461 kurtuluun habercisi olacaktr.462 Mazimize bal bu devletin genel eklini Topu u ekilde tarif etmektedir: Bir milletin devlet bnyesi de mazisindeki geleneksel devletin yapsn tekil eden esaslar tamaldr. Yoksa kendinin olmaz ve yklmaya mahkmdur. slm'n sosyal esaslarna bal, otoriteli ve ahs mesuliyet temeline dayal
Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 47. Nurettin TOPU: a.g.e., 48. 458 Nurettin TOPU: a.g.e., 46. 459 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 114. 460 Nurettin TOPU: a.g.e., 116. 461 Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 14. 462 Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 116.
457 456

224

devlet bizim geleneksel devletimizdir. Bunlar Trk devletinin karakterleridir. Alpaslan'n, Devlet ve idealimizi Yavuz'un Amerika'dan devlet deil, Fatih'in anlayndan

almamz lzmdr. Zamann evrimiyle devrin artlar iinde benimsemesi zorunlu olan sadece ekildir. Devrimizden devletin yalnz eklini almalyz. Devletin ruh ve zihniyeti btnyle bizim kendi mazimizden alnacaktr. Ancak bylelikle byk devlet olacaz. Garb taklitte ne kadar ilerlersek o kadar bataa saplanr ve daima klrz. Btn kmldanlar bouna; bunsuz inklplar bizi budamaktan baka eye yaramayacaktr.463 Topunun dncelerinin genelinde milliyetilik ve sosyalizm dncesi hkim olmaktadr. Onun dncelerinde milliyetilikle sosyalizm adeta aynilemitir. Her ikisi birden Anadolu topranda slam nizamn yeniden hkim klma davasn ifade etmitir. Topu, milli devlet dncesini bu yndeki fikriyle ekillendirmitir. Bizim devlette rnek statlarmz Hz. merler ve Yavuz Selimlerdir. Bu rneklerin getirecei devlet, mill devlettir. Milliyetilik, bize onlarn kutsal emanetidir.464 Topu, devleti slamn yapc unsuru etrafnda ekillendirse de o, teokratik bir devlete kardr. Yahudilerin yetmi yllk babil esareti, insanln ebedi kalacak ilesinin balangc olmutur. Bu esaretin kyamete kadar intikamn almaya sz veren vicdan azapsz kavim, madde dnyasnda olduu kadar ruh ve dnce dnyasnda da insanla yapabilecei btn zulm yapyor.465 Yahudi kavmini bu ekilde tantan Topu, milli devlet projesini savunurken, milli devlet politikasn kendisine iar edinmi Yahudi milletine kar ltimatom vermektedir. Dnyann hibir tarafnda milli devlet brakmamaya kararl olan Yahudi yumruu mason teekklleri halinde ve zehirleyici bir kasrga gibi
Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 33. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 31. 465 Nurettin TOPU: a.g.e., 205.
464 463

225

dnyay dolayor. nsanlk bu byk belaya kar birlik halinde tekilatlanp da seferber olmazsa, yarn karanlktr. Devlet yolunda kurtulu, ancak milli devlet davas ile gerekleebilir.466 Dier taraftan Topu, milli devleti glendirme adna bir baka tehlikeyi ifa etmektedir. Rusya ve Amerika kendi Topu, varlklar milli hviyet tamadndan milli devlete dmandr. Rusya ve Amerikann

dnyamzdaki byk ve korkun rolnn, milli devletleri devirip onlarn yerlerine milli olma niteliini yitirmi devletleri koyma gayreti olduunu syler.467 Milli devlette ncelikle ak, iman ve ahlak, fertlerde fedakrlk, bayraa, istiklale, hrriyete nefislerini feda etme istei bulunmaldr.468 Bylece Allaha yol alm, devlet, fertlerle Allah arasnda bir kpr vazifesi stlenmitir.469 Milli devlet; Milletin yzyllara gml iradesini d tesirlerden koruyarak yaatan devlettir. nk milli devlet gcn yzlerce yllk, bazen bin yllk aln terinden ve Hak urunda dklen kl kanndan hayat alr. Yzlerce yllk fedakrlklarla millet iin verilen kurbanlarn ruhlarndan szan vasiyetlerin fermanna balanr. ahsi menfaat arzularn kstekler. Halk ok altrr ve emeinin byk payn alkoyarak btnn selmeti iin kullanr, milletini milleti iin altrr ve yaatr. Siyaset pln baka devletlerle yarmak deil, ne pahasna olursa olsun, bu emellerin memleket hayatna ahtapot gibi uzanan kklerini kazyp atmaktr. Bundan dolay Topu, yabanc okullara ve ortak pazara kardr. Milli devlet, iradesini mesuliyetiyle birletirir ve halknn fakir ocuunu yetitirir. 466 467

Jandarmay deil, kanunu hkim klar. Genliinin ete haline

Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998),116. Nurettin TOPU: a.g.e., 115. 468 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 47. 469 Nurettin TOPU: a.g.e., 48.

226

gelmesine bir gn bile imkn ve frsat vermez, fikir ve irfan ordusunu anarist srler halinde dolatran huzursuzlua gz yummaz. Gazetelerini her gn baka bir ideale satlan karakter katilleri halinde yaatmaz. Mill devletin radyosu, heveslerin ve yabanc millet zevklerinin oyunca deildir, mill terbiye gayesine bal millet mektebidir. Halk onda kendi benliini bulur, ondan disiplin ve cemiyet dzenini renir, kendi ruh ve sanatn da ondan dinler. Mill devletin ocuu, para ile deil, millete verdii taahhtle okur ve millet hizmetine verdii sz ile okulun kapsndan girer. Almanya'ya ii ve Amerika'ya doktor gnderen, bu faciay ho gren devlet, mill devlet deildir. Fertlerinin byk binalar yapmasyla deil, halk iin byk ve mkemmel yollarn almasyla nen devlettir. ehirlerinde dolaan otomobillerin saysn deil, yollarda yryenlerin huzurunu artrmak mill devletin grevidir. Mill devlet, ehirlerini tertemiz yaparak hastalklarndan koruyabilen devlettir. Mill devlet, dinini ve dilini kutsal kurumlar halinde koruyabilen devlettir. Mesleinin adn ve her yapsnn alnn yabanc dilden kelimelerle kirleten insanlar, mill devletin vatandalar olamazlar. Mill devletin arlar ile salonlarnda yabanc sesler ve yabanc renklerle ekiller barnmaz. Kitabnda ve mektebinde kendi dilinin yabanc dillere stnln yaatabilen devlettir. Mill kltr teknik bilgisinden ok ykseklerde tutan mektebin devletidir. lmi yumrua ve ahlk dipie hkim klan devlettir. Kanun kuvvetini her kuvvetin stnde yaatabilen devlettir. Mahkemesinde, mektebinde, hastanesinde ve pazaryerinde zengin ile fakir ayrln kaldrm olan devlettir. Zira zenginle fakir ayrm bir millet iinde iki milletin ayrlmasdr. Mill devlet bunu tanmaz, bu sefalete gz yummaz. Mill devlet, milletin tabanndan deil, beyninden hayat alan devlettir. Parann ve kalabaln deil, hakkn ve akn devletidir. Mill devlet teknikten nce insan yetitiren, insana nem veren devlettir. O,

227

temelinde iktisat devleti deil, ahlk devletidir. Mill devlet, sefaletimizin deil, dncemize inen ilh ilham ile akn varlk verecei devlettir. Onun bu topraklarda temelini atacak olanlar, Amerikan yardmlar ile deil, Osman Gazi'nin vasiyetiyle ie balayacaklardr.470

3.6.3- Milli Kltr-Sanat Kltr, bir milletin btn fertlerinin sahip olduu, hadiseleri karlayan duyu ekilleriyle, btn tarihi iinde meydana getirdii deer hkmleridir.471 Bu deer hkmleri, ilim, felsefe, sanat ve din tarafndan yaatlmaktadr. nsan kinatn merkezi yapan btn meseleleri bunlar paylamlardr ve her cemiyet, her millet bunlar kendi ruh kabiliyeti ile kendi iradesiyle yourmu, birbirine kendi karakterini vermitir. Kltr, onu yaratm olan milletin maldr.472 Kltr bakalklarndaki bu zellikleri douran, her milletin kendi tarih kaderidir.473 Kltr, fertlerin eseridir; limin, sanatkrn, filozofun ferd almalar ile meydana getirilir. Fertlerden enerji ister, fertler tarafndan ak iinde beslenir. Hazr bulunmaz, dardan alnmaz, bizim ocuumuzdur.474 Topu kltr ve sanat Anadoluculuk dncesi erevesinde vatan mefhumunu, Anadolu Ona tarihini gre, ve slam dinini gz nne Trkn alarak ruhunu deerlendirmitir. kltrn, Mslman

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye, ( stanbul, 1972), 321324. Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 16. 472 Nurettin TOPU: a.g.e., 16. 473 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 168. 474 Nurettin TOPU: a.g.e., 162
471

470

228

aksettirecek nameleri yaratmas lzmdr.475 Mazisinden ilham alamayan ve kltrn youracak kuvvete sahip olmayan millet, insanln byk hareketlerine de uzanamaz.476 Topu milli kltrmzn temellerini yle ifade eder: Mill kltrmz dinimizin rkmzn, ruhuyla tarihimizin doldurmaya mecburuz. mayasyla ve vatan Anadolu'nun yourmaya, topraklarnda

beslemeye

topraklarndan kan, slmdan ruh ve Trkn tarihinden hayat almayan Trk kltr olmaz. Kltr taklit edilmez, nakledilmez, kopya edilmez, medeniyet letleri gibi satn alnmaz, kaak eya gibi gmrkten karlmaz. Bu dava, milletimizin btn ahsiyeti davasdr. Bu ahsiyet, bir felsef sistem ierisinde yorulur, millet hayatnn her alannda feyiz ve hayat kaynaklar arar. Mill kltrmzn rgsnden baka bir ey olmayan ahsiyetimiz ancak kendi irademizin eseri olmaldr.477 Topu, her sahada milli sanatmzn var olmas iin nce felsefesini yapmann gerekli olduunu dnr. Fikrin mahsul olmayan, hem de sistem halinde btn grn eseri olmayan hibir ruh hareketi yoktur. Gzel sanatlarmzn beii bu felsefe olacaktr. Felsefe ise inanan ruhlarn gneli bahesidir.478 Felsefeden sonraki aama sanat iradesidir. Sanat iradesinin kayna olan iman, ruhumuzun normal ve cesaretli ilerleyiinde geilmesi zaruri olan bir safhadr. Bir fert veya bir nesil, ruh enerjisi bol olduu zaman sanat eserleri ortaya koyar. rm ve km fertlerle nesiller, sanat eseri yerine

475 476

Nurettin TOPU: a.g.e., 108. Nurettin TOPU: a.g.e., 164. 477 Nurettin TOPU: a.g.e., 168. 478 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 90.

229

cinsiyet veya vehim(hallucination) eserleri, fantezi veya espri eseri ortaya koyarlar.479 Bizim Kurandan alacamz metafizik ve idealist ilhamda Anadolu folklorunun bahelerinden toplayacamz realite demetleri birleerek edeb rnesansmzn kapsn aacaktr.480 nk bunlarda topramzn renkleri ve tarihimizin tablolar var. Biz fra ile onlar izmeden nce, onlar vatanla tarihi yaratan kader tarafndan yaplmlard.481 Gzel sanatlar, millet aacnn iekleri veya millet vcudunun nefesleridir. Bu nefesler, mill ruhun ifade vastalardr. Musiki ve edebiyat olsun, plstik sanatlar olsun, hepsi de milletin corafyasna kk salm bulunur ve milletin tarihinden hayat ve ilham alrlar. Memleketimizin ufuklarn anlatmayan resim sanat veya mill kahramanlarmz dile getirmeyen veya bu dilde, bu slpta yazlamayan iir bizce sevilmez. Biz geliigzel bir strap enisi renmek merakls deiliz; belki kendi strabmz dile getiren sanatkr istiyoruz. Hibir memlekette kopyac sanat muvaffak olmamtr. Servet-i Fnunun zaaf bundandr.482 Her eyde olduu gibi sanatta da sonsuzluu ama edinen Topu, ilahi iradeyi sanat eserinde ayrlmaz bir para olarak grmektedir. Peygamberin vahyinde, sanatkrn eserinde ebedilik saltanat kurmu duruyor. Kur'an, bir hayatn vahiyden doan eseridir. O, Allahn eseri olduu gibi, Mikelanj'in ebediyete ses veren heykelleri, Beethovenin ebediyeti ldrtan senfonileri de Allahn eseridirler. Bunlar Allaha gtrcdrler.483 Topu, dinle kltr kll olarak deerlendirir: Din de mill kltrn esasl bir ksmdr. Milletin mal olmasa bile, milletin kuruluunun esasl kayna olmutur.
Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 62. Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 106. 481 Nurettin TOPU: a.g.e., 166. 482 Nurettin TOPU: radenin Davas ( stanbul, 1998), 32. 483 Orhan OKAY: Bir dealistin lm, Hareket Dergisi, s.112 ( stanbul 1976), 44.
480 479

230

Byk dinler, milletlerin kuruluundan nce var olarak, bu kuruluu hazrladlar. Milletlere, ruhun temel yapsnda bulunan ahlk ve inanlar, ideallerinin kaynan verdiler. Bugn Fransz ve talyan milliyetini Katolik inancndan, Trk' Mslmanlktan ayrmak imknszdr. Bu suni ve zoraki bir tasavvur olur. Denemelerin muvaffakiyetsizlii de meydandadr. nk slm, yalnz secde halinde deil,

secdeye eilen bamzdadr. Yalnz camide deil, ezan sesleriyle dolan evlerimizdedir. Yalnz Kuranda deil, onunla nurlanan yzlerimizdedir. Onu imhaya alanlar, bilmelidirler ki bu ev yklmaz, bu ba koparlmaz, bu yz yzlerimizden alnmaz.484 Mimarimizi, barbar sitilinden uzak bir incelikte, mihrabndaki aydnllar kapsna aksettiren ve btnyle bir secdeyi dndren veya duaya alm bir eli andran ruhla tabiat serin bir huzur iinde birletirmi olan Seluk mimarisidir.485 diye tanmlayan Topu, Trk kltrnn halktaki bilin lsn Trk ocuklarnn isimsiz ecdadn toprak altndaki kemiklerini antlatrabilmesi486 olarak belirtmitir. Gerek edebiyat ve gerek musiki sahasnda pek zengin ve kuvvetli olan halkiyatmzdan(folklor) hareket ederek Divan Edebiyatnn erevesi dnda kalan Fuzlden kife kadar, Yunuslardan ve Mevlnlardan da hayat alarak, Kurandan gelen ilhmn klar ile dopdolu olan bu halk sanatnn ruhundan fkran romantizmimizi yapacaz. Bir psikolojik roman ve bir realist hikye sanatn, Anadolunun muzdarip ruhundan karamazsak ortaya koyacamz sanat, sadece kopyadan ibaret bir iskelet olur.487 Bunun yannda Topunun musikimizin kaynan betimleyen ifadeleri Anadoluculuk dncesinin sanatsal vehini aydnlatmaktadr:
Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 17-18. Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 108. 486 Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 24. 487 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 106.
485 484

231

On

birinci

asrda

balayan

Anadoluya

ilk

Trk

aknclarnn mit dolu neideleri, asrlar arasnda Hallarn ve Moollarn darbeleri altnda nispeten bouklam, matem teraneleriyle arlam olacakt. Trkn byk ruhu ile slmn ie evrilen mistik feryad birleecek, ite bizim Beethovenimiz bu seslerin sentezini yaratacakt. Bu sentezi dnrken, Trkn konuma ahengini de unutmamak lzmdr. Hatt yrylerimizin iddetli veya soukkanl, arca olular bile, ruhun nefes almas diyebileceim musiki zerinde edilebilir. tesir yapcdr. Konumamza bakarak bakarak mill musikimizin sert namelerle ykl olmayaca tahmin Yrymze Trk musikisinin melodisinde sratli ak bulunmayacan kestirebiliriz. Btn bunlar, sanat yaratan mill hayat kaynaklardr.488

3.6.4-Milli ktisat Gnmzde alk olduumuz Yerli sermayenin gururu, Yzde yz yerli sermaye gibi sloganlar vardr. Hatta yerli retimi gelitirme ve tketme adna resmi kanallarla desteklenen yerli mal haftas gibi etkinlikler organize edilmektedir. Bunun dnda sivil toplum rgtleri tarafndan dzenlenen ou zaman tepkinin neticesi olarak ithal mallarn tketmemeye ynelik protestolar gzkmektedir. Fakat bu tr aktiviteler gelimekte olan, nemli rnlerde ve miktarlarda da baml olan lkemizde kalc izli etkiler brakamamakta palyatif ideal olmaktan teye gidememektedir. Nurettin Topuya gre milli iktisat milli hayat tehdit eden kalknma srelerinin mmkn olduu kadar son snrna kadar geri ekilmesi, milletin bana bela olan iktisadi yaplanmalarn mmkn olduu kadar denetim
488

Nurettin TOPU: a.g.e., 166.

232

altna alnmasn ve iktisad ahlak ile snrlandrmak ve onu ahlaka tabi klmak ister.489 Nurettin Topuya gre devletin ekonomik baars slam ekonomisi ile gerekleebilir. Bu da ahlaki bir sistemi dourmaktadr. Ayn amaca ynelik olarak Fazlurrahman, slamn amacn etkin bir gelime salayabilmesi ve kendi kiiliini ifade edebilmesi iin her ferdin, iinde azami hnerlerini ortaya koyabilecei artlarn yaratlmas490 diye tanmlayarak Topunun fikriyle paralellik gsterir. Topu, serbest iktisat rejimine kardr. Serbest iktisat sistemini, devrini geirmi, kaidesiz, kanunsuz iktisat ve tarihe karm bir macera olarak deerlendirir. Buna karlk, imparatorluk devrinin iktisad yapsndan ayr ve byk sanayi devrinin btn zaruretlerini karlayacak, milletimizi madd hayat bakmndan yirminci asrn refah seviyesine ulatracak bir iktisad yapnn kurulmasnn gerekli olduunu syler.491 Byk sermaye sahiplerinin Anadolu kylsn smrmesine ve onlar daha yoksul brakmasna kar kan Topu, zm milli iktisat sisteminde bulmaktadr: Anadolu'nun toprana kulak veriniz! Biroklarnn sar zannettii o topraktan, srtna indirilen kazma seslerine bouk cevaplar iiteceksiniz. Bu halk, vaktiyle bu topraklarda bir cennet hayatna hazrlanm olan Ouz ocuklar, imdi yanndaki mezarlktan daha matemli kylerin kovuklarnda inlemektedir. Dnyann Allah'a en yakn ruh davasnn sahibi ve Allah'n en fedakr kullar olan bu bedbahtlarn, kim iin ve ne iin olduunu bilmedikleri bir retim urunda kazma vurmaktan kurtarlmalar lzmdr. Srp giden iktisad buhrandan, madd hayat alanndaki bu mzmin musibetten milletimi kurtaracak sistem, mill bir iktisat sistemidir.
489 490

Nurettin Topu: Milliyetiliimizin Esaslar ( stanbul, 1978), 61. Fazlur RAHMAN: slamn ktisat lkeleri, ev: Ali Rza Gl, slamiyat, c.5, s.2 (Ankara 2002), 139. 491 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 154.

233

Namuslu adam ideali, ancak byle bir nizamn hayat ufuklarnda ykseltilecektir. Byle bir sistemde retim, yalnz bugnk ihtiyalarn karlamak iin deildir. Belki cemaatin millet olarak yarnki varln ideal olan gayeye ulatrmak iin yaplr. Mill ve ahlk bir iktisatta i, speklsyon mevzuu olmaktan kar, ahlk karakter kazanr. Umum menfaat prensibi iktisad olduu kadar ahlk bir prensiptir.492

3.6.5- Ky-Kyl Anadoluculuk dncesinin temel konularndan biri ky ve kyclktr.493 Bu akmn temsilcileri Trkl kyclkle birlikte ele almlardr.494 Bunun asl nedeni ulusal bnye iinde ekonomik ve ruhsal ynden kiisel bilin ve iradeye sahip yurttalarn yetimesi iin en elverili yer kydr.495 Topu da Anadoluculuk ekoln savunanlar gibi ky ve kylye nem verir. Topu, toprak ve iktisat kavramlarn birlikte deerlendirir. Bundan dolay Anadolunun temel yap tan kyl olarak belirler. Ayn zamanda iktisadn dinamik gcn de kyl oluturur: Tabiatla srekli bir kaynama iinde yaayan, ruhunu tabiatlatran ve tabiat ruhlatran bu insann i ahlk Anadoluda, slmn baka yerlerde veremedii tabiat metafiziini yaratm, onu halk destanlaryla beslemitir. Kendi haline braklan Anadolu insannn, byle bir din ve tabiat metafizii iinde kendi kendisini yetitiren insan
492 493

Nurettin TOPU: a.g.e., 155. Mithat ATABAY: Anadoluculuk, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.5 ( stanbul, 2004), 517. 494 Fsun STEL: Trk Milliyetiliinde Anadolu Metaforu, Tarih Ve Toplum, s.109.(Ankara,1993), 54. 495 Mithat ATABAY: a.g.e., 518.

234

olduunu

unutmayalm.

Kylnn

ehir

adamna

stnln burada gryoruz. Kendini yetitiren insanla heveslerinin ve ihtiraslarnn peinden srklenen insan, Anadolu dediimiz bu lem kar karya grm ve pek ibretli dersler almtr. Byk ehirlerdeki maaza mankenleri gibi veya bir fabrika makineleri gibi hedefi bakalar tarafndan izilmi ilere let almak iin yetitirilen bu memleketin szde mnevveri karsnda Anadolu kylsn, tabiat ve hakikat gnei nnde kendiliinden olgunlaan bir kudret harikas halinde gryoruz. Kendi iinden olgunlaan insan, ruhlu bir medeniyet kurucu olur. Bir itima zmrenin kendi iradesinin zaman iinde yaratt deha, ebed olmaya namzettir. Byle bir dehann rneini, Anadolu kylsnn hikmet yaratc kabiliyetinde buluyoruz.496 Nurettin Topunun dnce dnyasnn temel zellikleri ahlak ortak paydasnda bulumutur.497 Bundan dolay ifti/kyl varlna ahlakilik ve bozulmamlk prensibiyle yaklamtr. nk kyl, bir yandan sadelie ve samimilie vurgun yaam, br yandan, varn kumarla biriktirmeyen, hakik sahip hviyeti yaatm ve bu hviyetini sabrl ve nasibine raz olu deerleriyle ayakta tutmutur. ifti, ilk retici olduu iin deil, siyasetsiz ve kumarsz retici, yani ahlkna sahip olduu iin nnde eilmeye lyktr. Bu sebepten onun bize rnek olmas lzmdr.498 Topu, kylnn modernliin ve byk sanayinin dilileri arasnda tlmemesi iin Her memlekette, hayata temel saylan almann sahibi olan iftiye, muhta olduu kadar toprak mlkiyeti verilmelidir.499 diyerek, bir zm nerisi getirir.
Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 125. Mehmet SARITA: Nurettin Topu, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.4 ( stanbul, 2004), 261. 498 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 126. 499 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 45.
497 496

235

Topu, gnmzde ky ocuunun ecdadnn geleneklerinden koparak, byk ehrin yeniliklerine meftun olmasn,500 hrmet ve itaat esaslarnn kaybolmu olmasn bir ykm olarak deerlendirir.501 nk Topu, ky ve Anadolu kylsn Anadolunun iman ve ahlakla rlm kalesi olarak telakki eder. O, kylerdeki menfi deimeyi teessrle yle aktarr: Kylerde sratle artan nfus, civar ehirlere ve daha ok iki byk ehre akmaktadr. Bu vatann varlnn zn tekil eden kyler gnden gne boalmakta ve bylelikle ky kendi manasndan topra syrlmaktadr. gibi manev Anadolunun hayatnn da gittike kuvveti arklaan

ekilmektedir. Birer birer yok olan gelenekler, yerlerini doldurmak iin uzak lkelerden imdat umuyorlar. Dnlerde eski trkler, eski havalar unutuluyor. Alkol, rkm tehdit eden korkun kuvvettir. Byk ehirlerin batdan ald zehirli hava, btn Anadoluya azar azar sinme tehlikesindedir. Radyonun ve her eit yaym vastalarnn mterek gayretleri ile ngilizce, Franszca ve Rumca arklar ky genliinin kalbine sokuluyor.502

3.7- NURETT N TOPUDA ANADOLUNUN MEVCUT DURUMU

Modernizm, insana dnya hayatn vaat etti, ama gezegeni cehenneme evirdi.503 Topunun k noktas toplumsal ve ahlaki bozulma zerine odaklanmtr. Yeniden ykseliin k sebeplerini bilmekten getiini ifade eden Topu, bizim kmzn batya hayran kalmakla gerekletii yani
Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 272. Nurettin TOPU: a.g.e., 275. 502 Nurettin TOPU: a.g.e., 272. 503 Ali BULA: Din Ve Modernizm, ( stanbul, 1995), 28.
501 500

236

kr krne taklit, modernite ve sanayilemeyle beraber meydana geldiini syler. Bu noktadaki eletirilerinde arya gittii izlenimi braksa da onun gayesi Anadoludaki yanllarn dost eliyle dzeltilmesidir.

3.7.1- Anadolunun Mukaddesat Ve Genlik Bin yllk tarihine kuvvetle dayanan milletin son bir buuk asrlk Islahat hareketleri neticesinde bizim olmayan bir vcut, bizim olan bir ruhun yerine geti ve bizim ruhumuzu, bize dman bir vcut kemirdi ve bizi bugnk uuruma srkledi.504 Topuya gre mazisi olmayan mitsizdir, kuvvetsizdir, sevgisizdir. Mazisi olmayan nesil, mitlere cebertu, sevgiye kindarl kar koymak ister, ykar ve yklr.505 Bundan dolay, hayat sahnemiz sskadr, gnmz ruhlar doyurucu deildir.506 Bin yllk tarihi olan bir millet ne olduunu, nereden geldiini ve nereye gideceini arm haldedir; daha dorusu pheli eller tarafndan artlmaktadr. Bugn kendine gelemeyecek kadar akna dnm, ikiz ruhlu bir neslin mukadderatnn mesulleriyiz.507 Topu, milleti, devleti oluturmada ve oradan Allaha ulamadaki silsilenin en bana aileyi koymaktadr. Ona gre aile, anne baba ve ocuklardan oluan hedefsiz insan kitlesi deildir. Bir memleketin genlii, akn iratlaryla Allaha kadar gtren yolu kalp leminde aramyorsa, o memlekette ilk akn beii olan aile mektebi yok demektir. stedii kadar evliler olsun, analar ve babalar aile kuramamlardr. O memleket genlii kaybedilmitir.508

Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 162. Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 73. 506 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 110. 507 Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 64. 508 Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998),51.
505

504

237

Topu,

Yarnki

Trkiyenin

ahlak

abidesi

olacak

ve Anadolunun

canlanmasna nderlik edecek potansiyel gc yani genliin mevcut durumundan memnun deildir. Bugn genlik, batnn btn dklklerine meftun, Hakk'a hizmet sevdasyla benliinden geerek iddiasz itaate gnl vermesini bilmeyen, benlik gururlaryla hoyratlamtr.509 Beden sporlar ile beden zevkleri, ruh sporlar ile ruhun zaferine son verilmitir.510 Yeni neslin din hayat, ahlk ile beraber yetim ve yoksul kalmtr.511 Topuya gre genler, felsef bir gr sahibi olmadklarndan dine veda ettiler ve ruhtaki varla sahip olabilmek emeliyle, dnya menfaatlerini temsil eden ve her biri bir knin elinde mukaddesletirilen putlara tapndlar.512 Tasavvuf eitimi ile mistik ruh dinginliine kavuan, ruhu maddenin zerinde tutmay baaran Topu, gnmzde insanlarn para kazanma hrslarn smr dzeni olarak ifadelendirir: Millet yzyllarn ruhu ile dolu mazisiyle, dil ve edebiyat ile rfleri ve ahlk ile btn yaatc kuvvetleri ile ortadan ekiliyor. Bugn mahzun kalan vatan topranda soluk solua daha ok kazanma yar yapan bir kalabalk barnyor. Trk kltr yabanc kltrlerin kucanda ruhunu teslim ederken ok kazanmaktan baka bir ey dnmeyen haris eller yabanc sermayelere alm, alan bilekler yabanc memleket fabrikalarnn himayesine snmtr.513

3.7.2- Kapitalizm-Sanayileme-ehirleme

Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 26. Nurettin TOPU: a.g.e., 62. 511 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999),29. 512 Nurettin TOPU: a.g.e., 80-81. 513 Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 79.
510

509

238

Topu, sanayilemeye kardr. nk sanayileme byk ehirlere ge sebebiyet verdii gibi halkta kapitalizm ruhunun uyanmasn salar. Bunun sonucu olarak Topunun altn aa zg olarak grd emek-iman ilikisi ehirlerde yaanan yeni ticari ilikilerde bozulmu, bunun yerini eytani hnerlere dayal kazan yollar yani smrye dayal al-veri ortaya km olur. Bugnn iktisadi artlar iinde, insanln manevi varl iflasa doru gitmektedir. Sanatkr, bir tablo zerinde senelerce alamyor; hekim, hikmetini kazansz neredemiyor. Kuran bile para ile okunur. Dilencinin muayyen piyasalar var. Bir frldak eviren, bir kif kadar kazanyor. Eline bir ey geiren pazara atlyor. Bir ofrn eline, mdr maa geiyor ve kazand nispette sefahat ve sefahat sahalarn oaltyor, sululuk says cemiyette artyor. Bu herc merci, halledip cemiyeti skn ve selmete gtrecek tek are, kazan ve ticaret hayatnn her sahasnda, ekillerinde, gayelerinde ve kulland vastalarda, ona tatbik edilecek vergi sistemlerinde ve neticelerinin ayarlanmasnda devletin, cemiyetin ahlk ve manev varlna en uygun nizam getirici sistemleri tatbik etmesidir.514 Topuya gre rekabet hrriyeti esasnda dayanan modern kapitalizm hemcinsini ineyip geen, insanl patronlarla, esirler halinde ikiye blen bir byk musibet ve devrimizin afetidir.515 Gnmzde i ahlak byk kazan hnerleriyle boulmutur.516 Makinelemeyi Allah rzasna giden yolda engel olarak gren Topu, asrmzn ocuunun, nefsinin yannda byk sanayi canavarna da esir
Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 103. Nurettin TOPU: Devlet Ve Demokrasi ( stanbul, 1998), 146. 516 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 128.
515 514

239

dtn517ve makine ile maddenin millet ruhuna saldrarak boduklarn ve millet romantizmi yok ettiini syler.518 nk para kendisine dokunan karakter yapsn yakc bir atetir. Girdii gnlde fazilet ve gerek sevgi brakmaz.519 Zulmmze bir de kin kartrdmzn farknda deiliz. Daha dn cami avlusundaki narda glgelenirken, elli sene iinde ne olduunu bilmediimiz bir byk sanayi asrnn ateten bir sel gibi basknna uradk: rf gitti, kuvvet gitti, aile gitti, idrak gitti; mitler hep gitti; hl karanlkta bekliyoruz.520 Batllamaya kar olan Topu, Anadolu kylsnn Batnn lemi smrge yapmasn seven insafsz himayesine dmemesi iin byk sanayinin damla damla ve dikkatle alnmasn ve bu ekilde insan makineye esir etmekten korunabileceini ifade eder.521 Bununla beraber Anadolu insann bat medeniyetine kar uyarmay ihmal etmez: Hele bu son asrda sefalet iinde kvranrken batnn ryas iinde geen yllar, Anadolunun insann tek kurtarc olarak bat tekniinin zaferine inandrm bulunuyor. Byk sanayinin bir an evvel istilsn bekliyor. Zavall dnemiyor ki bu istil Yunan ordusunun istilsndan bin beter olacaktr.522 ehirleri insanlara, sert ve ekici kokularla byleyici karanlk bir zindan yapan bat medeniyeti, binlerce esirin emei ile dnyann ocuklarn elendirici oyuncaklar hazrlayan byk bir zulm cihazdr.523

Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 101. Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 31. 519 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 139. 520 Nurettin TOPU: Mehmet Akif ( stanbul, 1998), 11. 521 Nurettin TOPU: Milliyetiliimizin Esaslar ( stanbul, 1978), 204. 522 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 273. 523 Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 49.
518

517

240

3.7.3- Yabanclama Topu, yabanclamamzn temelini felsefemizin olmayna, imanmz kaybetmemize ve her sahada tatminsiz taklitiliimize balar.524 Bunun msebbibi ise gnahsz gnlleri her gn zehirleyen yaynlar, gazeteler ve radyolarla televizyonlardr.525 Kurtuluun millet iinde meydana gelecek, bize ahsiyet ve hayat getirecek olan, bizi imanszlktan kurtararak kendi ilmimize, kendi ahlk ve sanatmza, bir kelime ile kendi ahsiyetimize kavuturacak, byk bir metafizikle gerekleeceini belirten Topu, zlmenin Osmanlnn son dnemlerinden balayarak baty kr krne taklit etmekten teye geemeyen slahat hareketleriyle baladn ifade eder.526 Ksakrek ise ayn fikri savunarak Byk buhranmz hesapsz kitapsz batya hayran kalmak, dnyay ve nefsini mahede altna almamak hastalnn yekpareletii bir btndr.527 demitir. nsann znden, rnnden, doal ve toplumsal evresinden koparak onlarn egemenlii altna girmesi528 olarak tanmlanan yabanclamann bizdeki tarihi kkenleri uzun zamandan beri iimize sinen Hal zihniyetine ve Rus arlnn sinsi planlarna dayanmaktadr.529 Bu zihniyet bu dnemde nesillerde ok tehlikeli olan bir aalk duygusu yaratmtr: Anadolu ocuu kendisinin olan, kendi varlna hayat vermi olan her eyden tiksinir gibi kayor, deta kendinden ve benliinden uzaklamak istiyor. Bin yllk mill bir ahsiyeti felce uratnca, fertlerde irade zayflamas tabi netice olur. Bugn Anadolu ocuklar, kendi benliklerine sahip klacak cesareti
524 525

kaybetmi

durumdadrlar.

Bu,

itima

yapda

Nurettin TOPU: iradenin davas ( stanbul, 1998), 80. Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 48. 526 Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 51-52. 527 Necip Fazl KISAKREK: deolojya zgs ( stanbul, 1968), 52. 528 Nabi AVCI: Kitle Kltr Enformatik Cehalet (Ankara, 1990), 58. 529 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 148.

241

grlen, tam manasyla bir irade hastaldr. Hayata sirayet eden irade hastal, bir aalk duygusuna teslim ediyor. Yeni Hallar, yalnz bizden olmayan eyleri, btn yabanc unsurlar mill bnyemize alamak suretiyle Trk- slm kalesini iinden ykyorlar. Yabanc okul, azar azar mill okullarn yerini tutuyor. Yabanc kelimeler yava yava mill dilimizi istil ediyorlar. Yabanc rfler, gzel ve erefli mazimizi hafzalardan silip sprmededir. Yenilik ad altnda yeni Hallar, Rus arlnn yeni miraslarnn uaklaryla elele vererek millet olan varlmz bir iptida cemiyet haline getirmeye alyorlar.530 Topu, tm bunlarn karsnda Anadolu insanna evrensel nitelikte t vermektedir: Tam manasyla cehennemi bir devrin henz eiinde duruyoruz. Byk retimin ltuflaryla insanlk, alarken susup oyalanmas iin eline trl trl oyuncaklar verilen ocuklara benziyor. Ama bunlar ateten yaplm oyuncaklardr. Kendileriyle oynayan ocuklardan baka bir ey olmayan bu zavall insanl mutlaka yakacaklardr. Tekniin hkmdar olan demir tehlikeli bir cevherdir. Ona fazla yklenmee gelmez. nsan demire ne kadar yklenirse, o da ayn iddetle insana yklenir. Biz ondan zayfz. O atele birleince yeryzn cehenneme evirir. Atom bize bir sr verdi: En yksek enerjinin kayna, en byk felketlerin de kaynadr. Kinattan ancak hakkmz olan isteyelim. Ondaki imknlarn hepsini kendimize esirgemek istemeyelim. Ylann zehri, ifa olabildii gibi ve ondan ziyade, lmnde sebebidir. Tabiattan sadece onda srnen bedenimizin ihtiyalarn karlayacak kadarn alalm. Bu manada asl
530

Nurettin TOPU: a.g.e., 148-149.

242

kinatn tkenmez hazine olduunu bilelim. Sonsuzluk kervanna katlacak olan bu kanatsz gvde deildir, Allah yolcusu olduunu bilmesi lazm gelen ruhtur.531 Bu menfi gelimelerle birlikte Topu, Milliyetilik davasn tehlikede grerek bu mukaddes davann yani vatan davasnn muhafazas iin el birlii ve idrak birlii yapma ars yapar.532 Batllama cereyannn etkisiyle pozitivist akmn gr dorultusunda hareket eden Gkalpe ve Turanclara vatan corafyasnda yaanan tm bu olumsuzluklar grmeyip rka endeksli milliyetilik yaparak hayal dnyasnda gezmelerini eletirir.533 Topudaki dokuzuncu kye kovulma pahasna yapt Anadolunun mevcut durumuyla ilgili eletiriler, ondaki Anadolu sevgisi ve ballndan kaynaklanmaktadr. Topu, hazrdaki Anadolunun durumunu yle zetler: Bugn biz, hali mazisine garazkr, genlii ihtiyarlna, ehirlisi kylsne yabanc; cahili mnevveriyle alkasz, serveti sefaletini smren, kuvvetlisi mazlumuna saldran; kuvveti huzurunu, kltr imann kemiren, beden ruhuna musibet olan; anadilinin katili, milletinin tarihine iftira yadran, particilii dmanlk haline koyan; ocuklarnn hayat sahas olmayan, ehirlerindeki halkn insan ekli ve haysiyetiyle zerinde yryecek yolu bile bulunmayan; dilencisi yzsz, zengini merhametsiz, kuvvetlisi insafsz, genci itaatsiz, hayat kaidesiz, zaman lsz olan ve hep tezatlar iinde bocalayan bir cemiyetin fertleriyiz. Felketinden bari bir hikmet ve felsefe olsun karmayan bir insan topluluuyuz.534

Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 193-194. Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 18. 533 Nurettin TOPU: Byk Fetih ( stanbul, 2003), 17. 534 Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 158.
532

531

243

3.8- ARELER

Yiit dt yerden kalkar dsturunca Topu, bir nceki blmde kimilerine gre acmaszca denebilecek dzeyde eletirdii Anadolunun mevcut zlme ve anomi durumunu, tedavi etmeye ynelik grler ve areler sunmutur. nk sebepler bulunduktan sonra dertlerin tedavisi mmkn olacaktr. Zira hastaln sebebi ortaya koyulmadan tedavisine imkn yoktur.535 Onda Anadoluculuk davas ferdi, ailesi, milleti, devleti ve tm sosyolojik kurumlaryla ahlakl bir toplum oluturmaya yneliktir. Bunun iin yaplmas gereken bin yllk tarihi birikimin yan sra, vatan corafyasndaki yaanmln tecrbesini gnmze uyarlayp ortak tarih, vatan, dil, soy ve dilek birlikteliini hissetmektir. Bu yolda mitsizlii lgatinden silen Topu, bu gayenin mutlaka muzaffer olacan syler. Tane, sabrla baak verdi. Gne, aydnln yoludur. Btnyle lem olan bu aydnlkta midin tanesini serperek bekleyelim; zafer mutlaka bizimdir.536 Topu, zlmenin karsnda ilk nce hrmet, hizmet ve merhamet prensiplerini kendinde birletiren ak ahlkn genlere vermemiz ve ilmin, sanatn, ahlkn ve hepsinin gayesinde akn klar olmay ideal edinecek bir nesil yetitirmenin gerekliliini ifade eder. Bu ii baardmz anda, hasta bir kinden baka bir kudret tamayan komnizm eriyerek kaybolacaktr. Ahlk dinden ayrmak mmkn olmadna gre, slm dosdoru ve derinliine tantabilecek yeni kltr kurumlarna ihtiya vardr.537 Akmz yeni bir hayat ile ieklendirerek cesaretle harekete gemezsek kendimizin celld olacaz. Kurtuluun yolu, btn hareketlerimize serpilen akn, isyana da konan ibadetin, son nefesimizi ebedlik kasidesi ile besteleyecek midin yoludur.538

Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 28. Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 102. 537 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul,1999), 29. 538 Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 95.
536

535

244

Genlie ak ahlak verdikten sonra yaplacak i ona bizim kinatmzn, Trk dnyasnn btn deerleriyle toplu bir halde grn olacak olan, ulu tarihimizin harpleri, zaferleri, sefaletleri, isyanlar, sevinleri, secdeleri, mezarlar, harabeleri ve saltanatlaryla nesi varsa, neleri varolmusa hepsinden szan iradenin bir terkip iinde birlemesinden meydana gelecek olan felsefeyi vermek gereklidir.539 Ak ahlakn ve milli felsefe bilincini verdikten sonra vazife, genlere vatan ve millete hizmet hakkn arayabilmek iin, hayati, ahsi, menfaatlerini ineyebilen bir iradeye sahip olmasn tavsiye etmek ve bu iradenin asn yapmaya almak, hret ve servete gz dikmenin sefaletini, bu sefaletten korunmann saadetini ve bykln, rnek olarak onlara gstermektir.540 Bize hayat sunacak ruh, ecdat mezarlarndan ykselen ruhan kokularn, cihat meydanlarndan ykselen sevdalarn, arz zerinde ilh glenler tekil eden dnceleri dolatktan sonra, kalbimize dolduraca iksir olacaktr.541 Bir mitsizlikten uyumu gnlleri bin evk ile aacak. Mantkla ilham yanyana yaatacak. Kalp ile Kuran birletirecek. Hayatn sreksiz ve kesiksiz bir ibadet ak olduunu hareketlerimizin bir iman ve heyecan yar olduunu, asrn soluk benizli, mitsiz ve inanmaya takatsiz ocuuna retecek. Bizi kurtaracak ruh, bu sonsuzluun sevgisine susam olan ruhtur.542 Bugn Trk ocuunun zerinde her zamankinden fazla ar bir mesuliyet vardr. Bu mesuliyet bin yllk tarihin sonucudur: Tarih, gzlerimizin nne btn bir mesuliyet manzaras sermektedir. Bir milletin hayat, bir medeniyetin eserleri, gelecek nesillerin mesuliyetli ellerine emanet ediliyor. Ecdadn hatasndan da mesul olan biziz. Tarihe, bir kader
Nurettin TOPU: Kltr Ve Medeniyet ( stanbul, 2004), 22. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 127. 541 Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 102. 542 Nurettin TOPU: a.g.e., 102.
540 539

245

gibi vris olmak demek, geen nesillerin iyi ve fena btn hareketlerinin mesuliyetini omuzlarna yklenmek demektir. Kendi mukadderatn kendi ellerine alamayan millet, kaybolmaya mahkmdur. Topran ve tarihin bize ykledii, maddede ve ruhta gelenek haline gelmi bin bir mesuliyet omuzlarmzda arlayor. Bu sorumluluu bakalarnn omzuna aktarmak, vatan ve tarihi feda etmektir. Gelecek bunun iin bizimdir. Onu varlmzdan atmak kabil deildir. Her alanda aile, iktisat, ilim, sanat, ahlk ve din alannda kendimizin olan kendi omuzlarmza yklenmenin zaman gelmitir. Gerek vatanda, bir vatann tarihiyle beraber btn mesuliyetini zerine almak iradesini yaatan insandr. Genlie ak ahlak, felsefe ve sorumluluk bilinci alamann yolu maariften geer. Her millet ister iktisadi veya itimai bakmdan geri kalm olsun, ister sanayi ve teknik itibariyle en ileri merhaleye ermi olsun, mali kudreti nispetinde her eye tercihen ilme, ilim kudretine, ilim messeselerine, ilmi aratrma messeselerine muazzam meblalar ayrmaldr.543 Uzviyetten ilme, ilimden felsefeye, felsefeden sanata ve ahlka ve nihayet dine ykselmek, hasta, hemde akn bir nesli Allaha gtren yolda yeniden canlandrmak maarif iidir ve bir neslin kurtuluunu ancak maarifinin ykselmesinde aramak lzmdr.544 Fakat bu sre isteyen bir durumdur ve terbiye, tahamml iidir.545 Vatann atisi, ilimle faziletin yaycs olarak zmrenin, retmenlerin elinde bulunuyor. Kaybettiimiz btn deerleri bize yeniden kazandracak olan onlardr. Bizim kurtuluumuz ne kaba kuvvetin, ne ar sanayinin ve Bat tekniinin daima artan gcne teslim olmann eseri olacaktr.
543

Mmtaz TURHAN: Garpllamann Neresindeyiz ( stanbul, 1967), 53. Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 26. 545 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 22.
544

246

Teknikte ilerleyi, plnl iktisat, demokrasi denemeleri, Anadolunun hayat gcn harcamaktan baka bir ey yapmayacaktr. Bunlar, her ke banda birka milyoner yaratan ve halkn serbest seim hevesini kullanma yolunda ruhundaki millet sevgisini eriten tedbirlerdir. Mill iradenin tam uurlanp dndaki arlklar atamad bir lkede bunlar, binlerce sefil insanla particilik adna kardei kardee dman olan bir cemiyet yaratr. Bizi dndrecek, bizi kendi ruhumuza evirecek ve ruhlarmz da ykseltecek mritlere muhtacz. Anadolunun beklenen kurtarcs silhsz, servetsiz, hem de partisiz ve garazsz, yalnz faziletle ilmin havarisi olacak retmenlerdir. retmenine teslim olmayan millet, esir millettir.546 Topuya gre millet kltrnn aacn dikecek ve millet ruhuna hayat getirecek nesiller, inanla sevgi mabedinin mihrabnda nce tvbe etmeli, sonra da inanmay ve sevmeyi renmelidirler.547 nk zaferin yolu gnllerdir, sonsuzlua gtrc gnller. Bir gnl, binlerce klcn fethedemeyecei bir millet kalbini fetheder. Asl zafer onundur.548 Gel, kinleri uzak bir kenara atalm. Muhabbet bana tohumlar ile gidelim. Dikenleri budayalm ve mukaddes topraa mit suyunu durmadan kartralm.549 diyen Topu, uzlama adna u tavsiyede bulunur: Birbirlerine dman olan iki insann ellerindeki silahlarn alarak birer buket veriniz; telkin yapn ve alkanlk alaynz. Ondan sonra gler yzle birbirlerine buket takdim etmekten holanacaklar ve kendi selametlerini bu harekette arayacaklardr. Telkin ve alkanlk bunlar bizim sanatmz.550

Nurettin TOPU: Trkiyenin Maarif Davas ( stanbul, 1998), 281-282. Nurettin TOPU: Var Olmak ( stanbul, 1999), 23. 548 Nurettin TOPU: a.g.e., 106. 549 Nurettin TOPU: a.g.e., 107. 550 Nurettin TOPU: a.g.e., 28.
547

546

247

slam insana, bireye ve topluma hayat veren, gelecekte de insana rehberlik edecek bir dncedir.551 Ruhumuzu yeniden kazanarak ahlk stne bir medeniyet kurmak istiyorsak, yine slm ahlkn benimsemeliyiz.552 diyen Topu, bizi zaaflarmzdan syracak bir milliyet ideali dnrken Allahszlkta ifa ummamz, garpllamada hner grmememiz; ruh ve vcudumuzla minnetle balandmz bir toprak ve bir tarihe teslim olmamz gerektii konusunda genlii uyarr.553 Ona gre bu merhale tasavvufla alr: Hakikatte o, insan ilmidir. lemden syrlarak kendi ruhuna evrilen insann isel hayat demesi ve Allah yolundaki atletizmidir. Tasavvuf insan hakikatlerinin kapsdr. Kuran anlayan ve gerek imann yolu olarak onu bizzat yaayanlar mutasavvflardr. slmn uyan a, bilhassa makinenin insan ruhunu boduu asrmzda eyadan ve maddeden ruha yani insana dnn srrn sunacak olan tasavvufun ahlk dnyamzda zaferi ile alacaktr.554 Nevi ahsna mnhasr bir sosyalizm anlayn savunan Topunun idealindeki genlik ayn zamanda eitlik idealini gerekletirmek iin vicdanlarda ve sosyal yapda kendisine vazife ve mesuliyet hissesi ayrm olan genliktir.555 Musibet messeseleince, nne gemek kabil olmaz. Maddi sahada kullandmz kuvvetlerin hepsi menfaat ve ihtiraslarmz hareket geirdiklerinden, bunlarn messeselemelerinden mmkn olduu kadar kanmalyz. Mesela tarihimizde Yenieri oca balangcnda bize zafer kazandrd. Fakat sonunda milletten istedi, devleti ykmadan kendi

Ali ER AT : slam Sosyolojisi zerine ( stanbul, 1980), 49. Nurettin TOPU: Yarnki Trkiye ( stanbul,1972), 240. 553 TOPU: a.g.e., 306. 554 Nurettin TOPU: slam Ve nsan ( stanbul, 1969),27. 555 Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 35.
552

551

248

yklmad.556 Topu, bununla birlikte Anadolu insann gelecei ile ilgili nemli bir soruna dair zm aray iindedir: Toprak ve mukaddesat dostu olmayan bir proleter snfnn, hayatmz istilsndan korkalm. Yarnki Trkiye'yi, bir madde cehennemi yapmaktan ekiniyorsak, bugnden, byk nfuslu ehirlerin etrafn, byk fabrikalarn bacalaryla sslemeye zenmemeliyiz. Onun yerine, kylye evinde alma imknn veren el tezghlaryla, kasabaly kk ehirleri terke mecbur etmeyen imalthaneleri oaltmalyz. Fabrika istihsali, mmkn olduu kadar, bu imalthanelere datlmaldr. Yani, fabrikalar, imalthaneler halinde paralanmaldr. Bunun mmkn olmad iletmeler, istihsal blgelerinde almal ve mahdut bir saha zerinde toplanmayarak yurdun her tarafna datlm olmaldr. Esas dava, Anadolu'nun insann, birinci derecede topraa balamak, sanayi sahasnda alan elleri de, hibir yerde, fabrikaya muhta duruma sokmamak olmaldr. Anadolu, sinesinden phesiz ki, pek ok makine sesleri karsa bile, hibir zaman bir makine memleketi olmamaldr.557

556 557

Nurettin TOPU: a.g.e., 94-95. Nurettin TOPU: Ahlak Nizam ( stanbul, 1999), 108.

249

SONU

Bu almada Nurettin Topunun Anadoluculuk dncesi zerine serdettii fikirlerinden mteekkil bulgulardan nce Anadoluculuk dncesinin tarihi kkenlerine indik. Osmanlclk, slamclk ve Turanclk akmlarnn baarsz olmas zerine yeni bir aray iinde olan Osmanl aydnlar, mtareke yllarnda, Trk Oca bnyesinde bu akmlara tepkinin neticesinde, pragmatik bir zorunluluk olarak Trkiyecilik eklinde bir fikir gndeme getirmilerdir. Bu fikir 1919 ylnda memleketilik adyla gerek hviyetine kavumutur. Daha sonra yavan kaan bu isim Anadoluculuk olarak deitirilmitir. H.Z.lken, Anadolu Mecmuas ve Anadolunun bugnk vazifeleri adl kitab ile bu akmn tannmasn salam ve Anadoluculuk dncesi kltrel temellere oturtulan bir hareket olarak ekillenmitir. Anadoluculuk dncesi dnemin dnrlerinden Mkrimin Halil Ynan tarafndan kltrel bir hareket olmaktan karak yar siyasal bir yapya brnmtr. Bu durum ayrla neden olsa da genel tarihsel sre ierisinde Anadolucularn bir btnlk arz ettii grlmtr. H.Z.lken ve M.H.Ynann yannda Z.F.Fndkolu, Remzi Ouz Ark, Reat Kay, Ahmet Refik, Rauf Yekta, Hamit Sadi, Necip Asm, Mehmet Emin, Feridun Nafiz Uzlug, Necip Fazl, Ahmet Hamdi Tanpnar, Ahmet Kutsi Tecer, Adnan Saygun, Selahattin Batu, .Rait Hatipolu, H.Ouz Bekata, H. Avni Gktrk, Mmtaz Turhan, Cahit Okurer ksmen M. emsettin Gnaltay ve Yahya Kemalin fikirleriyle bu akmn iinde olduu ve Anadoluculuk dncesinin yayn organlarnn bata Anadolu mecmuas(1918) olmak zere, Anadolu Dergisi(1923), Millet dergisi, Hareket Dergisi, Dnm Dergisi, l Dergisi, Yol Dergisi, Kadro Dergisi, r Dergisi olduu tespit edilmitir. Anadolucularn grlerindeki ana vurgu vatan kavram zerinedir. Vatan kavram, salt zerinde yaayan insanlarn yerel ve ayrc inancn ifade eder. Osmanllarda vatan Osmanl devletinin snrlar iindeki yerleri,

250

slamclkta Mslman unsurlarn arlnda olan yerleri, Turanclkta Trk olan ve Trk dili konuulan btn lkeleri ifade ederken Anadoluculuk dncesi, snrlar izilmi Anadolu corafyasn merkeze alan bir milliyetilik anlayn ifade etmektedir. Anadoluculara gre Anadolunun yurt edinilme tarihi 1071 Malazgirt muharebesidir. Bu tarihten itibaren Trklerin, Hallar ve Bizans muharebeleri; Gneyde Antakya prensleriyle, Suriye sultanlar, Douda Grclerle ve Azerbaycan Trkleriyle vuku bulan mcadeleleri, Anadolunun snrlarn vcuda getirmi, bir merkez tesis etmilerdir. Bu devrede Anadoludaki Trkler, mstakil bir millet haline gelmiler, dier Trklere nazaran ok mtekmil bir devlet vcuda getirmiler, bir merkez tesis etmiler ve kuvvetli bir medeniyetin temelini atmlardr. Bu yzden vatan Anadoluculara gre uzaklarda deil iinde yaanlan Anadolu topraklardr. O gne kadar gelen tarihin ad ve kapsamna da yenilik getiren Anadolucular, Trk tarihi ifadesinin bizim dmzda devlet kurmu olan Trk devletlerini de kapsayacandan dolay tarihimizin isminin Anadolu Trkleri Tarihi ya da Anadolu tarihi diye yeniden adlandrdklar grlmtr. Yeni milliyetilik diye de tanmlanan Anadoluculuk, milliyetilii sadece vatan ve corafya kavramna hasretmez. Onlara gre vatan, corafya-tarihmillet realitesinin birleiminden meydana gelmitir. Trk rk Anadolu corafyasnda tamamen farkl bir hal alm kaynam ve onunla yekpare vcut haline gelmi, bu corafya ve tarih iinde olgunlaan soy birlii, bu soy tarafndan vcuda getirilmi olan maddi ve manevi kltr meydana getirmitir. Nurettin Topu, 1909 ylnda stanbulda domu, ilk, orta ve lise tahsilini burada tamamladktan sonra Paris, Sorbon niversitesinde Conformisme et Revolte(isyan ahlak) adl tez ile felsefe doktoras yapm nemli mtefekkirlerimiz arasndadr. Trkiyeye dndkten sonra uzun yllar felsefe

251

retmenlii yapan Topu, sezgiciliin deeri adl doentlik teziyle H.Z.lkenin eylemsiz doentliini de yapmtr. Nurettin Topunun Anadoluculuk dncesini benimsemesinde ncelikle aile meclisinde Hseyin Avninin yapt konumalar etkili olmutur. Topudaki Anadoluculuk kavram teknik anlamda Fransada bulunduu rencilik yllarnda, R.O.Ark ve Z.F.Fndkolu ile yapt sohbet ve aratrmalar neticesinde yerini bulmutur. Fakat Anadoluculuk dncesi Nurettin Topunun dnce leminde farkl bir ekil almtr. Bunda en nemli dnm noktas Topunun, Abdlaziz Bekkine ile tanmas olmutur. Bu aamadan sonra Topu, tasavvuf ve vahdet-i vcut merkezli, milliyeti, ruhu ve mistik dnn felsef temellerini aratrd ve Anadoluculuk dncesiyle bunlar kaynatrarak Anadoluculuk dncesine farkl bir muhteva kazandrd. lkesinde kendi fikirleriyle zglletirdii Anadoluculuk dncesini yayma zemini bulmak iin giriimlerde bulundu. lk olarak bu amaca ynelik olarak Topu, Hareket Dergisini, Cumhuriyet dneminin modernist radikalizmine eletirel yaklaan Anadolucu bir muhalif dnce okulu olarak kurdu. Nurettin Topu, derginin merkezi figr olarak yer ald. Radikal modernleme karsnda Anadolucu muhafazakrln ilgin bir temsilcisi oldu. Bu vesileyle Anadoluculuk dncesiyle beraber Trkiye'de bir dnya gr olarak slm eilimlerin canllk kazanmasna alt grlmtr. Nurettin Topu, ilk dnem Anadolucularn fikri esaslarn benimsemekle birlikte bir farkllk olarak dncenin erevesini geniletmitir. Onun milliyetilik anlay, snrlar belli Anadolu corafyas iinde vatan-din-dileksoy ve kader birliinin kuatt yurt idealidir. Bundan dolay Ziya Gkapin: Vatan ne Trkiyedir Trk iin ne Trkistan; Vatan byk ve mebbet bir lkedir Turan!... dizesinde manasn bulan, hars kavramna kar kmtr. Osmanl imparatorluu dneminde olduu gibi Cumhuriyet dneminde de mevcut ve messes bir Trk harsndan sz edilemeyeceini, baka bir anlatmla Trk hars genellemesi altnda varolan yapnn hetorejenliini dile

252

getirmektedir. Topu, Turanclk akmnn Anadoluculuk dncesinin tezleri karsnda rdn iddia eder. Nurettin Topuda yerleiklik ifadesi nemli bir manaya sahiptir. Oda btn Anadolucular gibi milliyetiliini salam temellere dayandrma arzusundadr. Ona gre milletin ruhu ancak belirliliklerin, ortak hayat kurallarnn srekliliinde gerekleebilir. Oysa yerleik dzenin olmad yerde kkszlk ve belirsizlikler hkim olmaktadr. Bundan dolay Topu, milli corafyaya byk nem vermektedir. Topu, topraa salt olarak bakldnda l bir nesne olduunu ifade eder. Bir milletin varlyla birlikte bin yllk gemi birikimin yan sra, vatan corafyasndaki yaanmln tecrbesini ifade eden ortak tarih, vatan, dil, soy ve dilek birlikteliini hissetmektedir. Corafyann stnde, onun zarur eseri halinde rk yaratr ve yine onun kendisine zel ekonomisini meydana koymak suretiyle, corafyay milletin asla ayrlmaz paras haline getirir. Vatan, millet fertlerinin mterek ruhunu kendinde tar. Bu corafya stnde bir kader beraberlii, saadet ve felket ortakl demek olan tarih, millet hayatn kurucu olan ilk hamlenin yzyllar iindeki hareketleriyle meydana getirilir. Topu, tarihi bir millet ruhunun kayna olarak kabul eder. Millet olmak iin bir tarihinin olmas gerektiini vurgulayan Topu, milletin ve fertlerin ahsiyetini mazinin bykl ve derinlii ile dengeleyerek ihtiyacmz olan gc olabildiince mazinin derinliklerinden almamz tavsiye eder. Genel olarak Topunun grlerinde tarihten ald enerjiyi gnmzle birletirmeyi hedefledii grlr. Gmen olan Trkmen 1071de Anadoluya giriiyle Etilerden yerleik hayatn kltrn alp kendi kltryle birletirerek yeni bir kltr gelitirdi. Bunun yannda Anadolu topra ve slm dini, Anadolu kylsnn ruhunda baka bir slup kazand. Trkmenin eliyle Anadolu slmlatrlm ve bu lkede yeni bir medeniyet domutur. Bundan dolay Topu, milliyetiliini Anadoluda ilk medeniyetlerin yaad devirlerden deil de, Anadoluya Trk

253

unsuru tarafndan slm ruhunun sald devirlerden balamtr. Topu, slamn Anadoluda paralanmln yerine siyasi istikrar ve birlemeyi saladn tespit etmitir. Topu, Anadoluculuk dncesinde k noktasn toplumsal ve ahlaki bozulma olarak belirler. Ona gre, ruh ve ahlknn felsefesi yaplmayan Anadoluculuu benimsemek dar bir gre balanmaktr. Bundan dolay Anadoluculuk davas ferdi, ailesi, milleti, devleti ve tm sosyolojik kurumlaryla ahlakl bir toplum oluturmaya yneliktir. Topu, bahtiyar belde olarak adlandrd ahlakl toplumunun zelliklerini milli mukaddesatna sahip, milletini btn milletlerin stne karmay gaye edinen, modern medeniyetin istedii ahsiyet zelliklerine sahip, ayn dili sevmi, ayn imana sahip olmu, bedenini ruhuyla ve onun iradesiyle dzenlemi ayn ahenk kaidelerine sarlm, topra kanla sulanm, genci ihtiyarna itaatli, ferdi devletine minnettar, devleti halkna efkatli, Allah hkimiyetine hep birlikte tene, bir byk sevgiliye hep birlikte k, gkleri dua, topra secde kokan bu vatana hep birlikte bal bir millet olarak belirlemitir. Bununda slamn ruh ve ahlak sahasndaki rnesansla salanabileceini ifade etmitir. Topu, ky ulusal bnye iinde ekonomik ve ruhsal ynden kiisel bilin ve iradeye sahip yurttalarn yetimesi iin en elverili yer olarak belirtir. Bundan dolay ky Anadoluculuk dncesinin yeerecei steril ortam olarak dnr. Kyl de bozulmam yapsndan dolay ideal toplumun yap tan tekil etmektedir. Batllama ile birlikte gelen Sanayileme, hzl ehirleme, kylerden ehirlere yaanan hzl g buhran ve ahlaki erozyana sebebiyet verecek amil olarak telakki eden Topu, bunun karsnda duracak en uygun zm sisteminin eitlik ve adalet prensibine bal, smrye izin vermeyen, komnizmin ve kapitalizmin dnda, slam ahlakn esas alarak, sosyal adalet, milliyetilik ve maneviyatla dayanan Mslman Anadolu Sosyalizmi olacan dnr.

254

Topu, Anadoluculuk dncesini temellendirebilmek, uygulama alan oluturup faydal hale getirebilmek iin bu gr Anadolunun tm unsurlaryla btnletirmi ve gereken kavramsal enstrmanlar kullanmaktan kanmamtr. O ncelikle Anadoluluk kimliine bal olmak kaydyla slam yaatc unsur olarak alm bir milli felsefe ve milli irade oluturduktan sonra bir Rnesans hareketiyle hedefe ulalabileceini ifade etmitir. Bunun iin bir Ahlak Nizamnn gerekli olduunu dnen Topu, millet mistiklerinin nderliinde, isyan ahlakn benimsemi hr dnceli insanlarla oluturulacak toplumda ekonomiden sanata, milli zelliklerin btnleiminde btnyle milli zellikler kazanm devlet Anadoluculuun zlemidir. Topunun Anadoluculuk dncesini savunmasndaki amac siyasal alan oluturma ya da devlet iinde zerk bir yaplanma deil milleten devlette, fertten aileye kadar tmyle ahlaki toplum zelliklerine ulama gayretidir. Topu, bu hedefi insanlarn bin yllk tarihi gemie sahip Anadolunun birikiminden destek alarak gerekletirebileceini dnr. Topu, Anadoluculuun temellerini u ekilde zetler: Millet dini slm; Byk vatan Anadolu topra; Soyumuz, Ouz ocuklarnn, Anadolu'nun bin yllk tarihi iinde bu topraklarda kaynamalarla eriyip asln kaybetmeyen Trk soyu; Dilimiz mahhas ve zengin Trk dili; Devlet byk ounluu kyl olan kitlenin iradesini yaatan merkeziyeti, otoriteli ve mesuliyetli devlet; ktisad sistemimiz, ruhu sosyalist sistemdir Anadoluculuk, erevesini Misak- Milli ile snrlandrmasyla aslnda kolayca resmi ideoloji ile rtebilir gibi grnmektedir. Ancak Anadoluculuk hibir zaman resmi gr haline gelmemitir. nk resmi ideoloji modernizme ynelirken, Anadoluculuk Nurettin Topuda geleneki ve muhafazakr bir izgiye girmitir. Bu bakmdan Anadoluculuk, Atatrk milliyetiliine de Turancla da alternatif bir ara akm olarak deerlendirilebilir.

255

Nurettin

Topuda

Anadoluculuk

dncesi,

slam

merkeze

alan

yaklam, snrlar belli bir vatan platformunda, etnik ve hmanist vurgusunun ardnda kalan nitelii ile Trk kimliinin bat ile uzlatrlmaya alld her tarihsel noktada Trk dnce dnyasnda yeniden canlanmaktadr. Bu bakmndan yeni almalarla zerinde dnlp gnmzle ilikilendirilmeye deer bir nitelik tamaktadr.

256

KAYNAKA

A) Eserler AKURA, Yusuf. Tarz Siyaset, Ankara, 1976. ----------------------. Trklk, Trkln Tarihi Geliimi, stanbul, 1978. ALTIKARDE,Yrd.Do.Dr. smet. Din Ve Sosyal Btnleme, stanbul, 2004. ARABACI, Do.Dr. Fazl. Yeni Osmanllarn Dini Ve Sosyal Grleri, Ankara, 2004. ARIK, Remzi Ouz. Corafyadan Vatana, stanbul, 1969. ARON, Prof.Dr.Raymond. Sosyolojik Dncenin Evreleri, ev. Prof.Dr.Korkmaz Alemdar, Ankara, 2000. AVCI, Nabi. Kitle Kltr Enformatik Cehalet, Ankara, 1990. BERKES, Niyazi. Trkiyede adalama, stanbul, 1978. B LG N, Vecdi. Sosyal zlme Ve Din, Samsun, 1997. BULA, Ali. Din Ve Modernizm, stanbul, 1995. CELKAN, Do.Dr. Hikmet Yldrm. Ziya Gkalpin Eitim Sosyolojisi, Ankara, 1990. CEM, smail. Trkiyede Geri Kalmln Tarihi, stanbul, 1999. DOAN, D.Mehmet: Batllama haneti, stanbul,1986. DOAN . ve AK T, M.Cevat. Ramuzel Ehadis, stanbul, 1982. EATON, Gai. Kalenin Kral, Modern Dnyada nsann Tercih Ve Sorumluluu, ev. Birol etinkaya, stanbul, 2000. ERKAL, Prof.Dr.Mustafa E., Sosyoloji (Toplumbilimi), stanbul, 1995. ERSOY, Ahmet. Abdlaziz Bekine Hazretleri, zmir, 1992. ERSOY, M. Akif. Safahat, Haz. M.Erturul Dzda, stanbul, 2006. GKA, E.; TOPUOLU, A.; AKTAY,Y.. nce Sz Vard, Ankara, 1995. GKALP, Ziya. Trkln Esaslar, stanbul, 1978. --------------------. Trklemek, slamlamak, adalamak Ve Doru Yol, stanbul, 1976.

257

GNALTAY, M.emsettin. Hurafattan Hakikate (Hurafeler Ve slam Gerei), Haz. Ahmet Gkbel, stanbul, 1997. GNAY, nver, Din Sosyolojisi, stanbul, 2000. GNGR, Erol. Trk Kltr Ve Milliyetilik, stanbul, 1999. ---------------------. Sosyal Meseleler Ve Aydnlar, stanbul, 1998. HALDUN, bn-i. Mukaddime, Haz. Sleyman Uluda, stanbul, 1982. HANEL OLU, Orhan. Felsefe Ansiklopedisi Kavramlar Ve Akmlar, stanbul, 2000. Z, Mahir. Tasavvuf Mahiyeti, Bykleri Ve Tarikatler, stanbul, 1968. KARA, smail. Trkiyede slamclk, stanbul, 1995. ------------------. eyhefendinin Ryasndaki Trkiye, stanbul, 1998. KARAMAN, Hseyin. Nurettin Topuda Ahlak Felsefesi, Ankara, 2000. KARPAT, Kemal. Trk Demokrasi Tarihi, stanbul, 1996. KISAKREK, Necip Fazl. deolocya rgs, stanbul, 1968. KIZILEL K, Sezgin. Sosyoloji Teorileri, Konya,1994. K RMAN, Mehmet Ali. Din Sosyolojisi Terimleri Szl, stanbul, 2004. Kuran- Kerim Ve Trke Aklamal Meali: ev. Hayrettin KARAMAN, v.d., Ankara, 1992. MARD N, erif. Jn Trklerin Siyasi Fikirleri, stanbul, 1983. MER , Cemil. Sosyoloji Notlar, stanbul, 1997. -------------------. Bu lke, stanbul,2002. -------------------. Jurnal, stanbul, 1997. HSANOLU, Ekmelettin. Osmanl Devleti Tarihi, c.1, stanbul, 1999. ZZETBEGOV , Alija. Dou Ve Bat Arasnda slam, ev. Salih aban, stanbul, 1995. N, Sleyman Seyfi. Trkiyede Cemaati Milliyetilik Ve Nurettin Topu, stanbul,1992. ZDENREN, Rasim. Yeniden nanmak, stanbul, 1999. ZEL, smet. Waldo Sen Neden Burada Deilsin?, stanbul, 1995. SA D, Cevdet. Bireysel Ve Toplumsal Deimenin Yasalar, ev. lhan Kutluer, stanbul, 1994.

258

SARITA, Muhammet. Nurettin Topuda Sosyo-Pedagojik Yap, Ankara, 1986. SOLAK, Kemal. slama Gre Millet, Milliyetilik Ve Irklk, stanbul, 1979. SUNAR, lkay. Dn Ve Toplum, Ankara, 1999. AHSUVAROLU, Ltf. Nurettin Topu, Ankara, 2002. SEZEN, Ymni. adalama, Yabanclama Ve Kimlik, stanbul, 2002. EKER, Prof.Dr. Mehmet. Ankara, 2000. ER AT , Ali. slam Sosyolojisi zerine, stanbul, 1980. -----------------. Medeniyet Ve Modernizm, ev. A.Yksek, stanbul, 1984. TOPU, Nurettin. Ahlk Nizam, stanbul, 1999 -----------------------. Ahlak, stanbul, 2005. -----------------------. Bergson, stanbul, 1998. -----------------------. Byk Fetih, stanbul, 2003 -----------------------. Devlet Ve Demokrasi, stanbul, 1998. -----------------------. radenin Davas, stanbul, 1998. -----------------------. slam Ve nsan, stanbul, 1969 -----------------------. syan Ahlak, ev. Mustafa KK, Musa DOAN, stanbul, 2002. -----------------------. Kltr ve Medeniyet, stanbul, 2004. -----------------------. Mehmet Akif, stanbul, 1998. -----------------------. Mevlana ve Tasavvuf, stanbul, 2002. -----------------------. Millet Mistikleri, stanbul, 2001. -----------------------. Milliyetiliimizin Esaslar, stanbul, 1978. -----------------------. Sosyoloji, stanbul, 2001. -----------------------. Taral, stanbul, 2005. -----------------------. Trkiyenin Maarif Davas, stanbul, 1998. -----------------------. Yarnki Trkiye, stanbul,1972. -----------------------. Var Olmak, stanbul, 1999. -----------------------. Varolu Felsefesi, Hareket Felsefesi, stanbul, 1999. TURHAN, Mmtaz. Garpllamann Neresindeyiz, stanbul, 1967. TURNER, S. Bryan. Max Weber Ve slam, Ankara, 1991. slamda Sosyal Dayanma Messeseleri,

259

LKEN, Hilmi Ziya. Trkiyede ada Dnce Tarihi, stanbul, 1979. -------------------------. Yirminci Asr Filozoflar, stanbul, 1936. WEBER, Max. Protestan Ahlk Ve Kapitalizmin Ruhu, Ankara, 1997. YILDIRIM, Dr. Ergun. Deien Din Anlaynn Sosyolojisi, stanbul,1999., Z JDERVELD, C. Anton. Soyut Toplum, ev. Do. Dr. Cevdet Cerit, stanbul, 1985.

B) Makaleler Ana Britanica, Rnesans, Milliyetilik18., stanbul,1989. ARIK, Remzi Ouz, Rejiyonalist Kimdir?, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, 8, Ankara, 1942. --------------------------,Milletilik, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas,12, Ankara, 1943. --------------------------,Tarihimizin Mecmuas,8, Ankara, 1942.
--------------------------------------

rettikleri,

Millet

lim,Fikir,Sanat

,Bizim Milliyetiliimiz, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas,

13, Ankara, 1943. --------------------------,Corafyadan Vatana, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, 2, Ankara, 1942. -------------------------,Yokolas Ayrlk, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, 4, Ankara, 1942. -------------------------,Yerini Ve Vazifesini Bilen Millet, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas,4, Ankara,1942. -------------------------, Gzel Trkemiz, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, 3, Ankara, 1942. ATABAY, Mithat, Anadoluculuk, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.5, stanbul, 2004. BADILLI, Abdulkadir, simsiz, Hece Dergisi,109, Ankara, Ocak 2006. BALIN, Ali hsan, Kaybettiimiz dealist Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi,112, stanbul, 1976.

260

BATUK, Mehmet, Nurettin Topu Ve Tasavvufi Anlay, lim ve Sanat, 20, Temmuz-Austos, 1988. BAG L, Ali Fuad, Msbet Milliyetilik, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi,19, stanbul, 1947. B R NC , Ali, Nurettin Topunun Sohbetlerinden Hatrada Kalanlar, Hece Dergisi, 109,Ankara, Ocak 2006. BOLAY, S. Hayri, Tandm Nurettin Topu, Hece Dergisi, 109, Ankara, Ocak 2006. BORNAVALI, Ltf, Nurettin Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. Byk Hadis Ansiklopedisi, Haz. brahim Canan, c.1;16, stanbul,1993. Byk Trke Szlk, syan; Ahlk, Mistik, Haz. D.Mehmet Doan, stanbul, 1996. C VELEK, Muzaffer, Ahlk Dersi, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi,112, stanbul, 1976. DAVUTOLU, Ahmet, Trk Entelektel Geleneindeki Baskc Temayllerin Kkeni, lim Ve Sanat, 13, stanbul, Haziran 1987. DEREN, Seil, Trk Siyasal Dncesinde Anadolu Trkiyede Siyasi Dnce, c.5, stanbul, 2004. DOAN, D.Mehmet, Trk Dncesinde Nurettin Topunun Yeri, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. --------------------------, Nurettin Topu ve Mehmet Akif: ki ahsiyet Tek Karakter, Hece Dergisi, 109, Ankara, Ocak 2006. EL BOL, Saadettin, Hilmi Ziya lken, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.5, stanbul, 2004. -------------------------, Muhalif Bir Dnce Okulu: Hareket Dergisi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.4, stanbul, 2004. ELVERD , Ezel, Anadoluculua Dair, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 25, stanbul, 1968. ---------------------, Hocasz Hareket, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. mgesi, Modern

261

EVREN, Stk, Hocann Andklar , Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. Felsefe Ansiklopedisi, Maurice Blondel, II, stanbul, 2005. GKA, Erol: Hermentik zerine, Trkiye Gnl Dergisi, s.22, stanbul, Bahar 1993. GKALP, Mehmet, Byk Dva Adam: Nurettin Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. GKDA, Fatih, Mana adam Nurettin Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. GKTRK, H.Avni, Bu Vatan Her eyi le Seveceiz!, Millet lim, Fikir, Sanat Mecmuas, 6, Ankara, 1942. HALMAN, Talat Sait, Gerek retmen, Hece Dergisi, 109, Ankara, Ocak 2006. IIK, Emin, Nurettin Topu Ve Din Adamlar, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. NALCIK, Halil, kinci Binde Trkler, Dou-Bat Dergisi, 10, stanbul, 2000. slam Ansiklopedisi, Anadolu Mecmuas ; slamclk, c.3 ; 23, Trkiye Diyanet Vakf, stanbul, 2001. KAHRAMAN, Kemal, Aydnlar Ve ller, lim Ve Sanat, 14, stanbul, 1987. KAPLAN, Mehmet, ada Bir Mistik Nurettin Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. ------------------------, Yeni Trk Milliyetilii, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, 8, stanbul, 1947. ------------------------, Millet Ve Milli uur, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, 18, Ankara, 1947. ------------------------, Anadolunun Kuvvetleri, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, 19, stanbul, 1947. ------------------------, Tarih uuru, Boazii, s.47, stanbul, 1986. KARA, Mustafa, Farkl Bir Mnzevi Sra D Bir Muallim Nurettin Topu, Hece Dergisi,109, Ankara, Ocak 2006. KARPAT, Kemal, Cumhuriyet Rejiminin Tarihi Kkenleri zerine, Yeni Trkiye, 23-24, Ankara,1998.

262

KEMAHLI, Seyfi, Milletimize Yneli, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, 27, stanbul, 1968. KONUKMAN, Ercmend, Jn Trkler Ve Ac Gerekler, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 25, stanbul, 1968. ---------------------------------, Nurettin Topu Hocamzn Ardndan, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. KK, Mustafa, lmnn On Beinci Ylnda Nurettin Topuyu Hatrlarken, Milli Kltr,14, Ankara, Temmuz 1990. KULA,Yrd.Do.Dr. Naci, Kuran Inda nsan-evre likisinin Ruh Sal Asndan nemi, U.. .F., 9, Bursa, 2000. KUTLU, Mustafa, Nurettin Topu in Biyografi Denemesi, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi,112, stanbul, 1976. OCAK, Ahmet Yaar, Osmanl Resmi(Yahut mparatorluk) deolojisi Meselesi, Dou-Bat Dnce Dergisi, 29, stanbul, 2004. OKAY, Orhan, Bir dealistin lm, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. OKURER, Cahid, Mcerret Milliyetilikten Mahhas Milliyetilie, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, s.14, Ankara,1943. -----------------------, Gerek Medeniyet Ve Milliyetilik, Hareket Fikir-AhlakSanat Dergisi, 8, stanbul, 1947. ORTAYLI, lber, Osmanl Kimlii, Cogito, 19, stanbul, 1999. N, Sleyman Seyfi, Bir Avrupal Gzyle Trklk, Tarih Ve Toplum, 114, Ankara,1993. PEREMBE, Erkan, Nurettin Topuda Mslman Anadolu Sosyalizmi, slamiyt, c.5, s.2, Ankara, 2002. RAHMAN, Fazlur, slamn ktisat lkeleri, ev. Ali Rza Gl, slamiyt, c.5, s.2, Ankara, 2002. SARITA, Mehmet, Nurettin Topu, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.4, stanbul, 2004. SARMAT, Gr, Ar Eteklerinde Snr Duygusu, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, 11, Ankara, 1943.

263

SAYILGAN, Aclan, Nurettin Topu Beyi Anarken, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. SEVSEN, Fikret, Anlarn inden, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi,112, stanbul, 1976. SILAY, Mehmet, Bir Nurettin Topu Vard, Trk Edebiyat, 141, stanbul, Temmuz 1985. ----------------------, syan Kitab Safahat, Hece Dergisi, 109, Ankara, Ocak 2006. ----------------------, Nurettin Topunun deali, Hece Dergisi, 109,Ankara, Ocak 2006. ER AT , Ali, Allahperest Sosyalist, Haz. Erturul Cesur, slamiyt, c.5, s.2, Ankara, 2002. T MUR N, Afar, Macit Gkberk Hocamzn Ardndan, Felsefe Dnyas, 9, Ekim 1993. TUNAYA, Tark Zafer, Trkiyenin Siyasi Geliime Seyri inde kinci Jn Trk Hareketinin Fikir Esaslar, .. Hukuk Fakltesi Tahir Tanere Armaan, stanbul, 1956. TURHAN, Mmtaz, Niin Milliyetiyiz, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, 9, Ankara, 1942. -------------------------, Mkemmel nsan Ve deal Cemiyet, Millet lim,Fikir,Sanat Mecmuas, 5, Ankara, 1942. Trk Dili Ve Edebiyat Ansiklopedisi, Anadoluculuk;Nurettin Topu, 2;6, stanbul, 1998. TRKMEN, Hamza, Hareket Dergisi, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, c.6, stanbul, 2004. ULA, Mehmet, Nurettin Topunun Ardndan, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. UYANIK, Mevlt, Osmanl Islahatlarnn Nihai fadesi Olarak Tarz Siyaset Ve Trkiye Cumhuriyetine Etkisi, Trkler Ansiklopedisi, c.4, Ankara,2002. LKEN, Hilmi Ziya, Millet, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, s.27, stanbul, 1949.

264

-------------------------, Ziya Gkalpe Dair, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, 33, stanbul, 1968. -------------------------, Trk Milletinin Teekkl, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, 18, stanbul, 1948. -------------------------, Kltr Ve Medeniyet, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, 28, stanbul, 1947. STEL, Fsun, Trk Toplum,109.,Ankara,1993. VERG N, Do.Dr. Nur, Toplumsal Deime Ve Trkiyede Aile, lim Ve Sanat Dergisi, 14, stanbul, 1987. YALINTA, Nevzat, Hocamz Nurettin Topu, Hece Dergisi, 109, Ankara, Ocak 2006. YAZICI, Erdin, Yirminci Yzylda Gelenekten Moderniteye Trk SosyoKltrel Yapsnda Gzlenen Deimeler, G.. . .B.F., zel Say, Ankara,2002. Yeni Trk Ansiklopedisi, Turan; Jn Trkler, c.11, stanbul, 1985. YINAN, Mkrimin Halil, Milli Tarihimizin Mevzuu, Hareket Fikir-AhlakSanat Dergisi, 28, stanbul,1968. ----------------------------------, Milli Tarihimizin Ad, Hareket Fikir-Ahlak-Sanat Dergisi, 27, stanbul, 1968. YCEL, Ayhan, Hocamz Nurettin Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi, 112, stanbul, 1976. YKSEL, A. Nuri, Mektep nsan N.Topu, Fikir Ve Sanatta Hareket Dergisi,112, stanbul, 1976. YLEK, Ertan, Bir deal Adam, Bir Dervi, Bir Khin: Nurettin Topu, Hece Dergisi, 109, Ankara, Ocak 2006. Milliyetiliinde Anadolu Metaforu, Tarih Ve

265

C) nternet Kaynaklar www.ata.boun.edu.tr www.darvakit.net www.herkul.org

266

ZET Tk dnce yapsnda en nemli devre hi phesiz geride braktmz iki yzyl ierisine alan tarihsel sretir. Bu sre devlet btnln koruyarak snf atlama ve mevcut kimlii muhafaza etme abasdr. Bu sreci ve srete etkili olan kiileri tanmak gnmzle yakndan alakal olan bu sreci anlamamz kolaylatracaktr. Osmanl devletinin son dnemlerinde ortaya atlan fikirler ve kan akmlar gnmze kadar gelen siyasi yaplanmalarn temelini oluturur. Anadoluculuk dncesi de bu dnemde Osmanlclk, slamclk ve Turanclk fikirlerinin kaotik kmazlarnda boulmak istemeyen bir grup Osmanl aydn tarafndan mtareke yllarnda ortaya atlan bir fikirdir. Anadoluculuk dncesi, snrlar belirli bir vatan corafyasnda oluan soy, din, dil, tarih ve kader birliinden mteekkil olan bir milliyetilik tezini savunur. Nurettin Topu, Cumhuriyetin erken dnemlerinden itibaren dnce dnyasnda yerini alan nemli aydnlarmzdandr. O, Anadoluculuk dncesini benimsemekle beraber bu dncenin erevesini geniletmitir. Nurettin Topuda Anadoluculuk dncesi, Anadolunun tm unsurlarn kapsayan, gemile gelecek arasnda gl bir rabta kuran ve gl ahlaki eilimlere sahip bir yapnn yannda tasavvuf ve vahdet-i vcut merkezli, milliyeti, ruhu ve mistik dnce etrafnda, slam eksenli, muhafazakr ve geleneki milliyetilie dnmtr. Bu alma boyunca; Anadoluculuk dncesinin tarihi kkenleri, Nurettin Topunun hayat, eserleri, etkilendii ahslar ve dneminin fikir akmlarndan nasl etkilendii, Anadoluculuk dncesinin Nurettin Topuda geirdii evreler ve dncenin uygulama alanlar incelendi. Sonu ksmyla tamamlanan bu alma yakn gemie k tutacak ve Anadoluya farkl bir pencereden baklmasn salayacaktr.

267

ABSTRACT The most importent period in the Turkish thought is the last two centuries. This period is an effort about protecting of state's integrity and idetity. t is importent to know this period and the people who are very effective at that period in order to understand the period that is connected with today. The ideas that are put forward on the last period of the Ottoman Empire cunstruct today'political cunstruction. The idea of Anatolianizm were put forward by thinkers who do not want to disappear in the confusion of slamizm, Ottomanizm and Nationalizm. The idea of Anatolianizm includes native country that has the obvios borders unity of race, language religion, history and destiny. Nurettin Topu was very importent thinker from the early days of Republic at the miliue of thought. He accepted anatolianizm and improved this thougt as well. According to Nurettin Topu Anatolianizm include all element of Anatolia and esteblish very strong relation between past and future, emphasize on ethical velue. At the other hand this idea turned into conservative nationalizm with sufizm wahdati wucud and spiritualizm. Througout this essay the root of Anatolianizm and the life of Nurettin Topu, his works, the people who Nurettin Topu was impressed, Anatolianizm in the mind of Nurettin Topu were investigated. This work will lighten the past provide different view point about Anatolia.