TS en 1337 3 PDF

TRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS EN 1337-3
Haziran 2007
ICS 91.010.30
MESNETLER - YAPILARDA KULLANILAN BLM 3: ELSTOMER MESNETLER Structural bearings - Part 3: Elastomeric bearings
TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA
Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardn uygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz. Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz.
Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.
Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.
TSEK
Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.
DKKAT!
TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir. TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
TS EN 1337-3/Haziran 2007
n sz
Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN 1337-3: 2005 standard esas alnarak TSE naat htisas Grubunca hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 21 Haziran 2007 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir. EN 1337 Mesnetler - Yaplarda kullanlan genel bal ile 11 blmden olumaktadr. Blm 1- Genel tasarm kurallar Blm 2- Kayar elemanlar Blm 3- Elstomer mesnetler Blm 4- Makara mesnetler Blm 5- anak mesnetler Blm 6- Beik mesnetler Blm 7- Kresel ve silindirik PTFE mesnetler Blm 8- Klavuz ve hareketi snrlanm mesnetler Blm 9- Koruma Blm 10- Muayene ve bakm Blm 11- Nakliye, depolama ve montaj Bu standardda kullanlan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklarna konu olabilir. Byle bir patent hakknn belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
indekiler
1 2 3 Kapsam................................................................................................................................................... 1 Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar ......................................................................................... 1 Terimler ve tarifleri ile semboler ve ksa gsterililer ....................................................................... 2 3.1 Terimler ve tarifleri................................................................................................................................... 2 3.2 Semboller ................................................................................................................................................ 3 3.3 Ksa gsterililer ...................................................................................................................................... 5 Gerekler .................................................................................................................................................. 5 4.1 Genel ....................................................................................................................................................... 5 4.2 levsel gerekler....................................................................................................................................... 5 4.3 Tam mesnetlerin performans gerekleri ................................................................................................... 5 4.4 Malzeme zellikleri ............................................................................................................................... 10 Tasarm kurallar.................................................................................................................................. 13 5.1 Genel ..................................................................................................................................................... 13 5.2 Etkilerin tasarm deerleri...................................................................................................................... 13 5.3 Tabakal mesnetler................................................................................................................................ 14 5.4 elik takviyesiz blok mesnetler ............................................................................................................. 22 5.5 erit mesnetler ...................................................................................................................................... 23 5.6 Kayar elstomer mesnetler ................................................................................................................... 24 malt toleranslar................................................................................................................................ 24 6.1 Pln boyutu............................................................................................................................................ 24 6.2 Elstomer tabakalarn kalnl .............................................................................................................. 24 6.3 Tabakal mesnetlerde takviye plkas ................................................................................................... 26 zel gerekler ........................................................................................................................................ 26 7.1 Mesnet alt yaps -Mesnetlerin bu yap ile temas ettii alandaki toleranslar........................................ 26 7.2 Kaymay engelleyci sistemler ................................................................................................................ 26 7.3 aretleme ve etiketleme ....................................................................................................................... 26 Uygunluk deerlendirmesi ................................................................................................................. 27 8.1 Genel ..................................................................................................................................................... 27 8.2 Yap mamul ve imaltnn kontrol ...................................................................................................... 27 8.3 Numune alma ........................................................................................................................................ 28 8.4 Teknik artnamelere uymayan numune ................................................................................................ 28 Hizmet (kullanm) esnasnda muayene kriterleri.............................................................................. 31
Ek A - Elips mesnetler.................................................................................................................................. 32 Ek B - Dnme snr katsays ....................................................................................................................... 33 Ek C - Tabakal mesnetlerde birim ekil deitirmenin en byk tasarm deeri ................................. 34 Ek D - (Bilgi iin) Kayma modl ile ilgili neriler .................................................................................... 35 Ek E - (Bilgi iin) Tipik mesnet bilgi listesi ................................................................................................ 36 Ek F - Kayma modl deney yntemi ........................................................................................................ 39 Ek G - Kayma ba dayanm deney yntemi .............................................................................................. 43 Ek H - Basn deney yntemi ...................................................................................................................... 46 Ek I - Tekrarl ykleme yoluyla basn deney yntemi............................................................................ 49 Ek J - D merkezli ykleme deney yntemi ............................................................................................. 52 Ek K - Tepki momenti deney yntemi......................................................................................................... 55 Ek L - Ozona diren deney yntemi ........................................................................................................... 57 Ek M - PTFE/elstomer ara yzeyleri iin kayma ba dayanm deney yntemi .................................... 61 Ek N - (Bilgi iin) Fabrika imalt kontrol .................................................................................................. 64 Ek ZA - (Bilgi iin) Bu standardn, EU Construction Products Directive hkmleri ile ilikili olan maddeleri........................................................................................................................................................ 66 Kaynaklar........................................................................................................................................................ 76
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Mesnetler - Yaplarda kullanlan - Blm 3: Elstomer mesnetler 1 Kapsam
Bu standard, EN 1337-2nin kapsamndaki dz kayar elemanlar veya Madde 4.4.4de aklanan kayma yzeyi gibi mesnetlerin kullanm alanlarn genileten yardmc mesnet tertibat bulunan veya bulunmayan kprlerde veya benzer mesnet artlarna sahip dier yaplarda kullanlan elstomer mesnetleri kapsar. Bu standard, pln boyutlar (1200 x 1200) mmye kadar olan elstomer mesnetlere uygulanr ve Madde 4.4.1de belirtilenlerin dnda olan elstomer malzemelerle yaplm elstomer mesnetlere uygulanmaz. Tabakal A, B, C tipi mesnetlere, E ve D tipi kayar mesnetlere ve F tipi elik takviyesiz blok ve erit mesnetlere uygulanr. Bu standard, -25 oC ile +50 oC arasnda deien ve ksa srelerle +70 oCa kadar kabilen iletme artlarnda kullanlacak mesnetleri kapsar. Kuzey Avrupann baz blgelerinde hava scaklnn -25 bilinmektedir.
o
Ctan daha dk scaklk deerlerine indii
Bu tr ok dk iletme scaklnda (-40 oCtan daha dk) , mesnet karakteristiklerinin ok dk scaklktaki kayma moduln de salamas gereklidir (Madde 4.3.1.3 ve Ek F).
Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar
Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin dier standard ve/veya dokmanlara atf yaplmaktadr. Bu atflar metin ierisinde uygun yerlerde belirtilmi ve aada liste hlinde verilmitir. Tarih belirtilen atflarda daha sonra yaplan tadil veya revizyonlar, atf yapan bu standardda da tadil ve revizyon yaplmas art ile uygulanr. Atf yaplan standard ve/veya dokmann tarihinin belirtilmesi hlinde en son basks kullanlr. EN, ISO, IEC vb. No EN 1337-1: 2000 EN 1337-2: 2004 EN 1337-8 EN 1337-9 EN 1337-10 EN 1337-11 Ad (ngilizce) Structural bearings - Part 1: General design rules Structural bearings - Part 2: Sliding elements Structural bearings - Part 8: Guide bearing and restrain bearings. Ad (Trke) TS EN 1337-1 Mesnetler - Yaplarda kullanlan - Blm 1: Genel tasarm kurallar TS EN 1337-2 Mesnetler - Yaplarda kullanlan -Blm 2: Kayar elemanlar TS No1)
Structural bearings - Part 9: Protection TS EN 1337-9 Mesnetler - Yaplarda kullanlan - Blm 9: Koruma Structural bearings - Part 10: nspection and maintenance Structural bearings - Part 11: Transport, storage and installation Hot rolled products of structural steels-Part 1: General technical delivery conditions TS EN 133710* TS EN 133711* Mesnetler - Yaplarda kullanlan - Blm 10: Muayene ve bakm Mesnetler - Yaplarda kullanlan - Blm 11: Ulam, depolama ve kurulum
EN 10025-1
TS EN 10025- Yap eliklerinden imal edilen 1* scak hadde mamulleri - Blm 1: Genel teknik teslim artlar
1)
TSE Notu: Atf yaplan standardlarn TS numaras ve Trke ad 3. ve 4. kolonda verilmitir. * iaretli olanlar bu standardn basld tarihte ngilizce metin olarak yaymlanm olan Trk Standardlardr. 1
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ad EN, ISO, IC vb. Ad TS No1) (Trke) No (ngilizce) EN 10025-2 Hot rolled products of structural steels- TS EN 10025-2 Yap eliklerinden imal edilen Part 2: Technical delivery conditions for scak hadde mamulleri - Blm non-alloy structural steels 2: Alamsz yap elikleri iin teknik teslim artlar ISO 34-1 TS 4698 ISO Lstikler ve termoplstiklerRubber, vulcanized or thermoplastic 34-1 Yrtlma mukavemeti tayini Determination of tear strength-Part 1: Blm 1: erit, ak ve ay Trouser, angle and crescent test pieces eklinde deney paralar ISO 37 TS 1967 ISO Lstikler ve TermoplstiklerRubber, vulcanized or thermoplastic 37 ekme Gerilmesi - Uzama Determination of tensile stress-strain zelliklerinin tayini properties ISO 48 TS ISO 48 Rubber, vulcanized or thermoplastic Kauuk - Vulkanize edilmi Determination of hardness (hardness veya termoplstik-Sertlik tayini between 10 IRHD and 100 IRHD (10 IRHD-100 IRHD sertlik aral) ISO 188 Rubber, vulcanized or thermoplastic TS ISO 188* Lstikler ve termoplstikler Accelerated ageing and heat resistance Hzlandrlm eskitme ve s tests diren deneyleri ISO 815 Rubber, vulcanized or thermoplastic Determination of compression set at ambient, elevated or low temperatures TS 4595 ISO 815 Lstikler ve termoplstikler Ortam scaklnda, yksek veya dk scaklklarda basn altnda kalc ezilme orannn tayini Lstikler ve termoplstiklerOzon atlamasna kar dayankllk tayini - Blm 1: Statik gerilme deneyi
ISO 1431-1
Rubber, vulcanized or thermoplastic resistance to ozone cracking-Part 1: Static strain testing
TS 2680 ISO 1431-1
Terimler ve tarifleri ile semboler ve ksa gsterililer
3.1 Terimler ve tarifleri

Bu standardn amac bakmndan, EN 1337-1de verilenlerle birlikte aada belirtilen terimler ve tarifleri uygulanr:
3.1.1 Harman
Mesnet imaltnda veya ayn makina ayar ile imal edilen tamamyla birbirinin ayn olan ok sayda bileenin imaltnda kullanlan tek elstomer harman veya elstomerler harmanlarnn karm.
3.1.2 Elstomer
Hafif bir gerilme uygulanmas sonucunda nemli derecede ekil deitiren, gerilmenin kaldrlmas ile hemen hemen balangtaki boyut ve ekline geri dnebilen makromolekler malzeme. Bu standardda elstomer terimi, kauuk ksm veya ksmlarn imalt iin kullanlan bileeni tarif eder.
3.1.3 Elstomer mesnet

Bir veya daha fazla sayda elik levha ile takviye edilen vulkanize edilmi elstomer bloktan oluan mesnet.
3.1.4 Tabakal mesnet

Vulkanize ilemiyle kimyasal olarak yapan bir veya daha fazla sayda elik levha ile iten takviye edilmi elstomer mesnet.
3.1.5 elik levha takviyesiz blok mesnet

boluklar olmayan, vulkanize edilmi yekpare elstomer paradan oluan elstomer mesnet.
3.1.6 Kayar elstomer mesnet

Kayma plkas ile temas eden st yzey katman PTFE ile oluturulan tabakal mesnet. PTFE katman, elstomerin d tabakasna dorudan vulkanize edilebilir veya elik plkaya sabitlenebilir. 2
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
3.1.7 Kayma plkas

Mesnedin st kayma yzeyine oturan ve bu yzeye bitiik olan bileen. Bu bileen; a) Tek para ostenitik elik levha, b) Yumuak elikten mesnet plkasna sabitlenmi ince ostenitik elik levha, c) Yumuak elikten mesnet plkasna vulkanize edilmi olan elstomer ara tabakaya yaptrlm ince ostenitik elik levha olabilir.
3.1.8 erit mesnet

Uzunluu geniliinin en az on kat olan, elik levha takviyesiz blok mesnet.
3.1.9 st kayma yzeyi

Elstomer mesnet yzeyine vulkanize edilmi, bal teleme yer deitirmesi yapabilen, kayma plkasna temas eden politetrafloraetilen yzey.
3.2 Semboller
Bu standardn amac bakmndan aadaki semboller uygulanr:
3.2.1 Latince byk harflar

A A Ar Cc D D E Eb Ecs Ed Fxd, Vyd Fxy Fzd G Gdyn Ge Gg Kce Kde Kse Kf Kh KL Km Kp Kr Ks Me Md Rd Rxy S S1 Sd To Tb Tbo Te Tq Elstomer mesnedin toplam pln alan .................................................................. Tabakal mesnedin etkin pln alan (elik takviye plkalarnn alan) .................... Elstomer mesnedin azaltlm etkin pln alan ..................................................... Mesnedin basn rijitlii .......................................................................................... Dairesel mesnedin toplam ap .............................................................................. Tabakal dairesel mesnedin etken ap.................................................................. Elstisite modl .................................................................................................... Hacim modl......................................................................................................... Kesime basn modl ......................................................................................... Tasarm yk etkileri Yatay tasarm kuvvetleri ......................................................................................... Vx ve Vynin vektrel toplamlaryla elde edilen en byk yatay bileke kuvvet....... Dey tasarm kuvveti ............................................................................................ Elstomer mesnedin geleneksel kayma modl anma deeri............................... Dinamik etkiler altndaki elstomer mesnedin geleneksel kayma modl ............. Elstomerin kayma modl .................................................................................... Elstomer mesnedin deneylerle tayin edilen geleneksel kayma modl............... Elips mesnette basn yk nedeniyle oluan birim ekil deitirme katsays Elips mesnette ykden dolay oluan dey sehim katsays Elips mesnette tepki moneti (yenileme momenti) katsays Srtnme katsays Takviye plkasndaki ekme gerilmesi katsays Ykleme tipi katsays Moment katsays Takviye elik plkalarnn gerilme dzeltme katsays Dnme katsays Tepki momenti katsays Tepki momentinin deneysel deeri......................................................................... Tepki momentinin tasarm deeri ........................................................................... Dayanm tasarm deeri teleme hareketine kar koyan kuvvetlerin bilekesi ekil katsays En kaln tabakalarn ekil faktr Farkl dhil kuvvetler veya momentlerin her birinin kendi vektrel kuvvet veya momentlerinin tasarm deeri st ve alt kaplamalar hari olmak zere mesnedin ilk ortalama toplam kalnl... Mesnedin toplam anma kalnl............................................................................. Mesnedin ilk ortalama toplam kalnl ................................................................... Elstomerin toplam anma kalnl ......................................................................... Kaymas engellenmemise elstomerin st ve alt kaplamalar dhil kayma etkisindeki ilk ortalama toplam kalnl ................................................................. mm2 mm2 mm2 N/mm mm mm MPa MPa MPa N:kN N:kN N:kN MPa MPa MPa MPa
Nxmm:kNxm Nxmm:kNxm
mm mm mm mm mm 3
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
3.2.2 Latince kk harflar

a ae a b be b c fy Ip n t te ti tp ts tso vcd vx vy vz vxy Mesnedin toplam genilii (dikdrtgen mesnedin ksa boyutu) ............................. Elips mesnedin kk ekseni ................................................................................. Tabakal mesnedin etkin genilii (elik takviye plkalarn genilii)..................... Mesnedin toplam uzunluu (dikdrgen mesnedin uzun boyutu)............................ Elips mesnedin byk ekseni Tabakal mesnedin etkin uzunluu (elik takviye plkalarn uzunluu) ................. Basn rijitlii........................................................................................................... eliin akma gerilmesi ........................................................................................... Elstomer mesnedin kuvvet uygulanmayan evresi Elstomer tabakalarn adedi elik levha takviyesiz blok veya erit mesnedin kalnl ....................................... Basn altndaki elstomerin etkin kalnl ............................................................ Tabakal mesnette her bir elstomer tabakann kalnl ....................................... PTFE levhasnn kalnl ....................................................................................... elik takviye plkasnn kalnl ............................................................................ elik takviye d plkasnn kalnl ..................................................................... Toplam dey sehim .............................................................................................. a boyutu ynndeki en byk yatay bal yer deitirme ...................................... b boyutu ynndeki en byk yatay bal yer deitirme ...................................... Dey hareket/sehim.............................................................................................. vx ve vynin vektrel toplanmasyla elde edilen en byk yatay bal yer deitirmenin bilekesi .......................................................................................... Mesnedin dnme as ........................................................................................... Dikdrtgen mesnedin a genilii boyunca dnme as ......................................... Dikdrtgen mesnedin b uzunluu boyunca dnme as ....................................... Dikdrtgen mesnedin a genilii ve b uzunluu boyunca dnme alarnn bilekesi .................................................................................................................. Dairesel mesnedin D ap boyunca dnme as ................................................... Diren iin kism emniyet katsays Her bir elstomer tabakada dey sehim............................................................... Deerler toplam Asal dnme nedeniyle elstomer taban plkasnda oluan birim ekil deitirmenin tasarm deeri Basn ykleri nedeniyle elstomer taban plkasnda oluan birim ekil deitirmenin tasarm deeri teleme hareketleri nedeniyle elstomer taban plkasnda oluan kayma birim ekil deitirmesinin tasarm deeri Elstomer taban plkasndaki birim ekil deitirmenin anma toplam tasarm deeri Mesnette basn nedeniyle oluan birim ekil deitirmenin tasarm deeri Srtnme katsaysnn tasarm deeri Elstomerin srtnme katsays Basn gerilmesi ..................................................................................................... Ortalama basn gerilmesi...................................................................................... elikteki ekme gerilmesi ....................................................................................... Kayma gerilmesi ..................................................................................................... mm mm mm mm N/mm N/mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm
3.2.3 Yunanca harfler

a b ab d m d cd qd td z d e c m s d dyn k max min t u 4 rad rad rad rad rad mm
MPa MPa MPa MPa
3.2.4 ndisler
Tasarm Dinamik Karakteristik En fazla, en byk, en yksek En az, en kk, en dk Toplam Tama gc snr durumunda
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
3.3 Ksa gsterililer

Bu standardn amac bakmndan aadaki ksa gsterililer uygulanr: CR Polikloropren kauuk NR Doal kauuk pphm Hacimce yz milyonda bir ksm PTFE Politetrafloroetilen SLS Hizmet verebilirlik (kullanlabilirlik) snr durumu ULS Tama gc snr durumu
Gerekler
4.1 Genel
Elstomer mesnet iin gerekli olan kalite seviyesi, tam mesnetler kullanlarak elde edilen snr deerler ve saysal deerlerle ifade edilebilen zellikler yoluyla esasen mamul performans asndan tarif edilir. Mamuln imal edilecei malzemelerin zellikleri ana gereklerin tamamlaycsdr. Uygun performans seviyelerini salamak iin EN 1337nin aada verilen blmlerinin de dikkate alnmas gerekir: Blm 1- Genel tasarm kurallar Blm 2- Kayar elemanlar Blm 8- Klavuz ve hareketi snrlanm mesnetler Blm 9- Koruma Blm 10- Muayene ve bakm Blm 11- Nakliye, depolama ve montaj
4.2 levsel gerekler

Elstomer mesnetler, tasarm kuvvetleri nedeniyle oluan her yndeki teleme hareketlerini ve her eksendeki dnme hareketlerini elstik ekil deitirme yaparak karlayabilecek, bu kuvvetleri bir yap bileeninden dierine doru tarzda aktarabilecek ve yapsal analiz sonucunda elde edilen tasarm hareketlerine uygun davran gsterebilecek ekilde tasarmlanmal ve imal edilmelidir. Bu mesnetler, kullanm alanlarn genileten geici veya kalc kayma sistemi veya her hangi bir ynde snrlama sistemi gibi yardmc mesnet cihazlar ile birlikte kullanlabilir. Elstomer mesnetler, makul olarak tasarlanm ekonomik mr boyunca normal evresel artlarda bakm ve onarm yapldnda doru olarak ilevini yerine getirmelidir. Olaanst evresel ve uygulama artlar ile kar karya kalndnda ilve nlemler alnmaldr (EN 1337-9). Daha sonra bu artlar ayrntl tarif edilmelidir. Elstomer mesnetler kayma hareketlerini karlayabilecek ekilde tasarlanm olmalarna ramen, srekli olarak etki eden harici kesme kuvvetine kalc diren salamak iin kullanlmazlar.
4.3 Tam mesnetlerin performans gerekleri

Bu madde, tam mesnetlerin saysal deerlerle ifade edilebilen zelliklerinin tamamn kapsar. Ayrca, deneylerin tip veya rutin deneyler olup olmad, skl ve numune tipi de bu maddede aklanmtr (Madde 8). Not - Mesnetlerde kullanlmas uygun olan elstomerin 15 oC ile 30 oC arasndaki scaklklarda zelliklerinde nemli derecede bir deime olmad dikkate alnarak deney lboratuvar iin normal artlara gre belirlenmi scaklk aral geniletilmitir. ki farkl lboratuvardan alnan deney sonular arasnda eliki olmas durumunda scaklk aral ncelikle 23 oC 2 oC olarak alnmaldr.
4.3.1 Kayma modl

Kayma modl (Gg), farkl scaklklarda yaplan deneylerle veya EK Fde belirtilen ynteme gre uygulanan eskitme (yalandrma) ileminden sonra tayin edilen elstomer mesnetlerin grnr geleneksel kayma modl dr. Not Ek Dye bavurulmaldr. 5
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
4.3.1.1 Anma scaklndaki kayma modl
23 oC 2 oC anma scaklndaki geleneksel kayma modl (Gg) deeri aada verilen deerlerden herhangi birine uygun olmaldr: Gg * = 0,7 MPa Gg = 0,9 MPa Gg * = 1,15 MPa
* Sadece yap tasarmcs tarafndan belirtildiinde kullanlr. Deneyler, tip deneyi iin 23 oC 2 oCda, rutin deney iin ise 23 oC 5 oCda yaplmaldr. Gerekler: Deneyle elde edilen kayma modl (Gg) deeri aada belirtilen toleranslara uygun olmaldr. Gg = 0,9 MPa 0,15 MPa Gg * = 0,7 MPa 0,10 MPa Gg * = 1,15 MPa 0,20 MPa * Sadece yap tasarmcs tarafndan belirtildiinde kullanlr. Numune yzeylerinde kalp veya balanma hatalarndan kaynaklanan boluk, atlak veya baka kusurlar bulunmamaldr. - Deney artlar: Deney, vulkanize ilemini takiben en erken bir gn sonra yaplmaldr.
4.3.1.2 Dk scaklkta kayma modl

Dk scaklkta geleneksel kayma modl aadaki gerei salamaldr. Gg dk scaklk 3 Gg Deney, tip deneyi olarak yaplmaldr. - Numunelerin artlandrlmas: Basn uygulanmam mesnet yedi gn sre ile -25 scaklktaki bir ortamda soutulmaldr. Numune, etrafnda yerletirilmelidir. - Deney artlar: havann serbestce
o
C 2
dolaabilecei
ekilde
-25 oC 2 oC scaklktaki bir ortam veya Deney sresince kenar yzey scaklnn -18 olmamas artyla 25 oC scakl amayan bir ortam. Ortalama basn: 6 MPa.
o
Cdan yksek
4.3.1.3 ok dk scaklkta kayma modl

ok dk scaklkta geleneksel kayma modl aadaki gerei salamaldr: Gg ok dk scaklk 3 Gg Deney, tip deneyi olarak yaplmaldr. - Numunelerin artlandrlmas: Basn uygulanmam mesnet yedi gn sre ile -40 scaklktaki bir ortamda soutulmaldr. Numune, etrafnda yerletirilmelidir. - Deney artlar: havann serbestce
o
C 3
dolaabilecei
ekilde
-40 oC 3 oC scaklktaki bir ortam veya
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
o
Deney sresince kenar yzey scaklnn -18 olmamas artyla 25 oC scakl amayan bir ortam. Ortalama basn: 6 MPa.
Cdan yksek
4.3.1.4 Eskitme (70 oC scaklkta 3 gn sreyle) ileminden sonraki kayma modl

Deney ile hzlandrlm eskitme ileminden sonra geleneksel kayma modlndeki deiim tayin edilir. Bu deney, tip deneyi olarak yaplmaldr. Eskitme ileminden sonraki Gg (eskitme ileminden nceki Gg + 0,15 MPa) - Numunelerin artlandrlmas: Basn uygulanmam mesnet 3 gn sreyle scakl 70 oC 2 oCa ykseltilmi ortamda saklanmaldr. Numune, etrafnda yerletirilmelidir. - Deney artlar: havann serbestce dolaabilecei ekilde
Deney 23oC 5oC scaklktaki lboratuvar ortamnda, eskitme ilemini takiben en erken iki gn sonra yaplmaldr.
4.3.2 Kayma ba dayanm

Elstomer mesnetlerin kayma ba dayanm Ek Gde belirtilen ynteme gre tayin edilmelidir.
4.3.2.1 Standard ortam scaklndaki kayma ba dayanm

Gerekler:
Kayma ba dayanm deneyi, 23 oC 5 oC scaklkta tip ve rutin deneyler olarak yaplmaldr. Kuvvet-sehim erisinin eimi, en byk kayma birim ekil deitirmesi olan 2 deerine kadar en yksek ve en dk deeri almamaldr. En yksek birim ekil deitirme deerine ulaldnda mesnedin kenarlarndaki kauukta, kalp veya balanma kusurundan kaynaklanan yrtlma olmamaldr. Ortalama basn: 12 MPa.
- Deney artlar:
4.3.2.2 Eskitme (70 oC scaklkta 3 gn sreyle) ileminden sonra kayma ba dayanm

Eskitme ileminden sonra kayma ba dayanm deneyi, tip deneyi olarak yaplmaldr. -Gerekler: -Numunelerin artlandrlmas ve deney artlar: Madde 4.3.2.1de verildii gibi Madde 4.3.1.4te verildii gibi.
4.3.3 Basn rijitlii

Elstomer mesnetlerin basn rijitlii Ek Hde belirtilen ynteme gre tayin edilmelidir. Tip deneyi iin seviye 1, basn deney yntemi uygulanr. Rutin deney iin seviye 2, basn deney yntemi uygulanr. Baz zel projelerde yap tasarmcs tarafndan belirtildiinde, seviye 3 basn deney yntemi uygulanr.
4.3.3.1 Tip deneyi ( Seviye 1 deney yntemi )

-Gerekler: Kuvvet-sehim erisinin eimi, en byk tasarm ykne (5.GAS/1,5) kadar en yksek ve en kk deeri almamaldr. En yksek yk deerine ulaldnda mesnedin kenarlarndaki kauukta, kalp veya balanma kusurundan kaynaklanan yrtlma olmamaldr. Takviye plkalar yanl yerletirilmemelidir. Geleneksel kesime modl (Ecs) kaydedilmelidir.
ICS 91.010.30 -Deney artlar:
TRK STANDARDI
Standard ortam scaklnda: Geleneksel kesime modl (Ecs) scaklk 23 oC 5 oC, yk ise ulalan en byk ykn (5.GA.S/1,5) % 30u ile % 100 arasnda bulunduu artlarda tayin edilmelidir.
4.3.3.2 Rutin deney: Hzl basn deneyi (Seviye 2 deney yntemi)

Bu deney, imaltc tarafndan takviye plkalarnnn doru yerletirildiinin, elik/elstomer ara yzeyindeki ba ile yzey kusurlarnn ve uygulama srasnda en byk yk altnda iken rijitlik toleransnn dna klmadnn denetlenmesi iin normal olarak mesnetler zerinde yaplr. -Gerekler: -Deney artlar: Ba kusurlar bulunduu, takviye plkalarnnn kusurlu yerletirildii veya elstomer yzeyinde yrtlmalarn olduunu gsteren belirtiler olmamaldr. Hizmet verebilirlilik snr durumu iin belirlenen yk, standard ortam scaklnda 23 oC 5 oC mesnede sabit olarak uygulanr ve yukarda belirtilen kusurlarn oluup olumad gzle muayene ile tespit edilir. Kusurlar asndan phe duyulmas hlinde bu kusurlarn olup olmad dier uygun deneylerle ispatlanmaldr. Deney sresince en byk ykn % 30u ile % 100 arasnda yk uygulandnda, oluan sehim kaydedilmeli ve rijitlik deerlerinin tutarlln kontrol etmek iin kullanlmaldr.
4.3.3.3 Basn yk altnda muayene (Seviye 3 deney yntemi)

Belirtildiinde, bu deney, normal imalt srecinin bir paras olarak mesnet zerinde yaplmaldr. Bu deneyin esas amac, gzle muayene ederek gereklere uygun ekilde yaplmam mesnetleri hzl ve etkin bir ekilde ayrmaktr. -Gerekler: Deney sresince en byk ykn uygulanmas srasnda ba kusurlar, takviye plkalarnnn yerinden kaymas veya elstomer yzeyinde kusurlarn olutuunu gsteren gzle grlebilir belirtiler olmamaldr. Mesnette plkalarn snrlayc etkileri nedeniyle oluan kvrmlar niform olmaldr. Hizmet verebilirlik snr durumundaki yk uygulanmaldr. Deneye tbi tutulacak olan mesnetlerin bulunduu odann scakl, deney sresince 10 oCtan daha fazla deimemelidir.
-Deney artlar:
4.3.4 Tekrarl basn yk dayanm

Elstomer mesnetlerin tekrarl basn yk dayanm, EkIda belirtilen ynteme uygun olarak tayin edilmelidir. -Gerekler : Dinamik yorulmadan sonraki kesime basn modl, dinamik yorulmadan nceki kesime modlnn %12 fazlasna eit veya daha az olmaldr. Kusurlar kabul edilmez: Ba kusurlar, atlaklar vb. -Deney artlar: Lboratuvar scakl 23 oC 2 oCtur. Deney sresince mesnetteki scaklk art 42 oCu amamal ve deney frekans bu gerei salayacak ekilde ayarlanmaldr. evrim says: 2 000 000 Frekans: < 3 Hz Deney sresince gerilme deiimi aada verilen iki deer arasnda olmaldr. En kk ortalama basn: En byk ortalama basn: 7,5 MPa 25 MPa
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Not - Deneyde uygulanan evrim says mesnedin kullanm mr boyunca maruz kalmas beklenen evrim saysndan ok daha az olduundan, kullanm srasnda oluacak gerilmelerden daha yksek seviyelerde gerilmeler uygulayarak deney yaplmas nemlidir.
4.3.5 Statik dnme kapasitesi 4.3.5.1 Genel

Elstomer mesnetlerin statik dnme kapasitesi, d merkezli ykleme deneyi ve/veya tepki momenti esas alnarak aadaki maddelerde belirtilen deney yntemlerine gre tayin edilmelidir. Bu deneylerin amac, statik dnme artlarnda elstomer mesnetlerin performansn tayin etmektir. ou zaman, statik dnme davrannn Madde 5.3.3.6 ve Madde 5.3.3.7deki eitliklerle hesaplanmas yeterli olur ancak, dnme performans kritik ve mesnedin kullanlmasnn ana amac elstomer mesnedin dnmesini salamak ise E ve D tipi deneyler, tip deneyi olarak yaplmaldr. Dnme performans, en byk dnme as ve mesnedin yapya uygulad tepki momenti olmak zere iki adan deerlendirilebilir. Bu iki bak as, srasyla d merkezli ykleme deneyi ve tepki momenti deneyi ile tayin edilebilir. Not - Bir mesnedin yapmnda, imalt, dnme performansn deitirmek iin sadece kauuun kayma modl deerinde deiiklik yapabilir ve bylece istenen performans elde etmek amacyla Madde 4.3.1de verilen gereklere uymayabilir. Bu gibi bir deiiklik sonucunda dey sehim (Madde 5.3.3.7) deiecektir.
4.3.5.2 D merkezli ykleme deneyi

Bu deney, en byk dnme asn, d merkezliin etkisi altnda olan temas yzey alannn ve ortalama basncn tayini veya belirlenmi bir temas alannn elde edilmesi iin en byk d merkezliin tayini ile dorulamak amacyla yaplmaldr. Bu deney, Ek Jde belirtilen ynteme uygun olarak yaplmaldr. -Gerekler: Yukar kalkma etkisine maruz olan temas alan ve ortalama temas basnc belirlenmi deerleri amamaldr. Herhangi bir deer belirtilmemise aadaki gerek salanmaldr: 0,025 rad dnme as ve deney parasnn pln grnndeki kk boyutunun 1/6s kadarlk bir d merkezlik altnda hi bir kusurun (ba kusurlar, atlaklar vb.) olumas kabul edilmez. -Deney artlar: Deney, 23 oC 2 oC lboratuvar scaklnda, mesnet st yzeyinin mesnet alt yzeyine gre dnmesine ve mesnedin belirlenmi d merkezlikle veya farkl derecedeki d merkezlikle tasarm yk deerine kadar yklenebilmesine izin veren, srtnme deeri bilinen ve dk olan bir deney dzenei kullanlarak yaplmaldr.
4.3.5.3 Yenileme moment deneyi

Bu deneyin amac, mesnedin yenileme moment deerini deneyle tayin etmektir. Bu deer, Ek Kda belirtilen ynteme gre tayin edilmelidir. - Gerekler: Tepki momentinin deneysel deerleri (Me) mteri ile tedariki arasnda anlamaya varlan deeri amamaldr. Deney, 23 oC 5 oC lboratuvar scaklnda, 7 MPa ortalama basn altnda yaplmaldr. Moment, gereken dnmeyi salamak iin 0,03 Hz frekansta ve tekrarl olarak 10 evrim uygulanr.
-Deney artlar:
4.3.6 Ozona diren

Elastomer mesnetlerin ozona direnci, Ek Lde belirtilen ynteme uygun olarak tayin edilmelidir. Bu deneyin amac, basn ve kayma ekil deitirmesi altnda olan tam mesnetlerin ozona direncini tayin etmektir. 9
ICS 91.010.30 -Gerekler:
TRK STANDARDI
Kauukta herhangi bir atlak olumamaldr. Mesnedin kenar yzeyinde herhangi bir yapma kusuru ve atlak olumamaldr. Ortalama basn Kayma ekil deitirmesi Deney scakl Ozon deriimi Deney sresi 1,3 G S Vx = 0,7 Tq 40 o C 2 oC NR: 25 pphm CR: 50 pphm 72 saat
. .
-Deney artlar:
4.3.7 PTFE/elstomer tabakadaki kayma ba dayanm

Elstomer mesnetlerin PTFE/elstomer tabakasndaki kayma ba dayanm, Ek Mde belirtilen ynteme uygun olarak tayin edilmelidir. Bu deneyin amac, kayma yzeyinin PTFE levhasnn d elstomer tabakaya dzgn bir ekilde balandn dorulamaktr. -Gerekler: Kuvvet-sehim erisinin eimi, en byk kayma birim ekil deitirmesi olan 2 deerine kadar en yksek ve en dk deeri almamaldr. En byk birim ekil deitirme deerine ulaldnda, PTFE/elstomer ara yzlerinde ba kusurlar olmamaldr. Bu deney, 23 oC 5 oC lboratuvar scaklnda yaplmaldr. Ortalama basn: 6 MPa.
-Deney artlar:
4.4
Malzeme zellikleri
4.4.1 Genel
Elstomer mesnetlerin imaltnda kullanlan elstomer, proje belgelerinde ham polimer olarak, doal kauuk (NR) veya polikloropren kauuk (CR) eklinde belirtilmelidir. Elstomerin yardmc bir ilemle % 5e kadar baka bir polimerle kartrlmasna izin verilir. malt artklarndan geri dntrlm veya tlm vulkanize edilmi kauuk kullanlmamaldr. Not Doal kauuk mesnetler, her iki yz ayn anda vulkanize edilirken polikloropren ile kaplanarak korunabilir.
4.4.2 Elstomerin fiziksel ve mekanik zellikleri

Elstomer mesnetlerin fiziksel ve mekanik zellikleri, kullanlan ham polimere bal olarak izelge 1de verilen gereklere uygun olmaldr. Poliklorofren kaplamas olan doal kauuk kullanlan mesnette doal kauuk ozona diren deneyine tbi tutulmamaldr. Kaplamadaki poliklorofren bileii, polikloroprenin gereklerini, kaplama dndaki esas polimer malzeme ise doal kauuun (DK) ozona direnci dndaki gereklerini salamaldr. Deneylerin skl Madde 8de verilmitir. Kalpla ekil verilmi deney paralar veya tam mesnetlerlerden alnan deney paralar iin gerekli artlar bu maddede verilmitir. Tam mesnetlerden alnmas durumda bu numuneler, mesnedin en st ve en alt yzeylerinden veya ilk ara tabakasndan ve mesnedin ortasndaki ara tabakadan alnmaldr.
10
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge 1 - Elstomerin fiziksel ve mekanik zellikleri Karakteristikler G Modl (MPa) ekme dayanm (MPa) Kalpla ekil verilmi deney numunesi Mesnetten alnan deney numunesi Krlma anndaki en kk uzama (%) Kalpla ekil verilmi deney numunesi Mesnetten alnan deney numunesi En kk yrtlma dayanm (kN/m) CR NR Basn altnda kalc ezilme oran (%) 24 h, 70 oC Hzlandrlm eskitme (eskitilmemi deere gre en byk deiiklik -Sertlik (IRHD) NR 7 g, 70 oC CR 3 g, 100 oC -ekme dayanm (%) NR 7 g, 70 oC CR 3 g, 100 oC - Krlma anndaki uzama (%) NR 7 g, 70 oC CR 3 g, 100 oC Ozona diren Uzama: % 30 96 saat 40 oC 2 oC NR 25 pphm CR 100 pphm
a
Gerekler 0,7 16 14 450 400 7 5 0,9a 16 14 425 375 10 8 CR 15 NR 30 1,15 16 14 300 250 12 10
Deney yntemleri
ISO 37 Tip 2
ISO 34-1 erit (A Yntemi) ISO 815 29 x 12,5 mm Mesafe ayarlayc: 9,38 % 25 ISO 48 ISO 188
- 5 + 10 5 15 15 25 25 atlak olmamal ISO 1431-1
Madde 4.3.1.1
4.4.3 elik takviye plkalar 4.4.3.1 plkalar

Takviye i plkalar, EN 10025e gre S 235 elik snfnda veya krlma anndaki edeer uzamas en az olan elik olmaldr. eliklerin her ikisi iin de plka kalnl en az 2 mm olmaldr. Madde 5.3.3.5te verilen artlar uygulanr.
4.4.3.2 C Tipi mesnetler iin d plkalar (izelge 2)

Takviye d plkalar, EN 10025e gre S 235 elik snfnda veya krlma anndaki edeer uzamas en az olan elik olmaldr. tabaka kalnl en fazla 8 mm olan C Tipi elstomer mesnetlerde, d plkalarn kalnl ise en az 15 mm olmaldr. Daha kaln tabakalarda, d plkann kalnl en az 18 mm olmaldr.
4.4.4 Kayma yzeyleri

Bu Madde, izelge 2de D ve E tipi mesnetlerde gsterildii gibi elstomer zerine vulkanize edilmi veya destek plkasndaki girintiye yerletirilmi kayma malzemelerini kapsar. 11
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
D Tipi mesnetlerin kayma yzeyi sadece geri dnsz hareketleri (snme, bzlme vb.) karlamak iin kullanlmaldr. D ve E tipi mesnetler iin standardn bundan sonraki ksmlarda art belirtilmeyen btn hususlar iin EN 1337-2 uygulanr.
4.4.4.1 D ve E Tipi mesnetlerde ostenitik eliin balanmas (izelge 2)

Kayar elstomer mesnetlerde ostenitik elik levhalar destek plakasna elstomer tabaka vastasyla balanabilir. Aadaki gerekler salanmaldr: - Destek plkasnn kalnl: EN 1337-2, Madde 6.9, - Destek plkas ile ostenititik elik levha arasnda varsa elstomerin kalnl: 2,5 mm 0,5 mm, - Ostenitik elik levhann en az kalnl: 2 mm.
4.4.4.2 D Tipi mesnetlerin st kayma yzeyi (ekil 1 ve izelge 2)

Aada verilen gerekler salanmaldr: - PTFE levhasnn en az kalnl: - PTFE levhasnn en fazla kalnl: - PTFE altndaki elstomerin kalnl: - Varsa oyuklarn derinlii: tp>1,5 mm tp< 2,5 mm En fazla : 3 mm En az: 0,5 mm (herhangi bir noktada) En az: 1 mm En fazla: 2,5 mm
4.4.4.3 D tipi mesnetlerde oyuklarn yalanmas

PTFE ierisindeki oyuklarda yalama maddesinin tutulmas aada verilen gereklere uygun olmaldr. Oyuklar scak bask ile oluturulursa, vulkanize ileminin scakl 200 0 Cu amamaldr. Boluklarn pln alan, oyuklarn alan da dhil PTFE mesnet yzeyinin toplam alann % 20si ile % 30u arasnda olmaldr. Boluklarn hacmi, kendi hacimlerini de ieren PTFE hacminin % 10u ile % 20si arasnda olmaldr. D Tipi mesnetlerde, kayma malzemesi olarak oyuklar olmayan PTFE levhalar ancak yap tasarmcs tarafndan bu ekilde levha kullanm belirtilmise kullanlmaldr.
4.4.4.4 Srtnme katsays

Kayar elstomer mesnetlerin srtnme katsays, dier kayma elemanlar (EN 1337-2, Madde 6.9) ile ayn ekilde tayin edilmeli ve ayn gerekleri salamaldr.
12
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
D Tipi elstomer mesnedin d tabakalarnn ksmi kesit rnei
Aklama 1 1 mm < oyuk derinlii < 2,5 mm 2 Elstomer tabakalar 3 Takviye elik plkas 4 1,5 mm < tp < 2,5 mm 5 0,5 mm < elstomerin kalnl < 3 mm 6 Ana kayma dorultusu 7 Pln grn ekil 1 - D Tipi mesnet yalama oyuklar
Tasarm kurallar
5.1 Genel
Elstomer mesnetler, tama gc snr durumunda bu maddede verilen artlar kalayacak ekilde tasarmlanmaldr. Mesnetlerin tama gc snr durumundaki dayanm ve kararll, tama gc snr durumunda yapnn tasarm yklerini ve hareketlerini karlayabilecek yeterlikte olmaldr. Bu standarda gre tasarmlanan mesnetlerin performans ve dayankllnda, Madde 6da verilen toleranslarn saland kabul esas alnr.
5.2 Etkilerin tasarm deerleri

Elstomer mesnetler, tasarm etki deerleri Sd tasarm diren deeri Rdyi amayacak ekilde tasarmlanmaldr. Tasarmda btn ana ve ikincil etki tesirleri veTS EN 1337-1, Madde 5.5te tanmlanan bal hareketler dikkate alnmaldr. Montaj hatalar, Madde 7.1de verilen belirlenmi tolerans snrlarn aarsa, bu sapmalarn yap zerindeki sonular tayin edilmelidir.
13
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
5.3 Tabakal mesnetler

5.3.1 Tabakal mesnet tipleri
Mesnetler, izelge 2de verilen mesnet tiplerinden birine veya bu mesnet tiplerinin kombinasyonuna gre tasarmlanmaldr.
5.3.2 Tabakal mesnetlerin boyut ve ekilleri

Mesnet tipleri dikdrtgen veya daireseldir, ancak baz zel uygulamalarda elips veya sekizgen de (elips ekline yaklatrlm) kabul edilebilir. Elips mesnetler iin zel tasarm kurallar Ek Ada verilmitir. Sekizgen mesnetler, ekil faktr ve basn dndaki tm hesaplamalarda elips mesnetler gibi deerlendirilebilir. Bu deerlendirmede, sekizgenin uzunluu elipsin byk eksenine, sekizgenin genilii ise elipsin kk eksenine eit kabul edilir. zel bir mesnet, i kauuk tabakalarnn her biri 5 mm ile 25 mm arasnda ayn kalnlkta olacak ekilde tasarmlanmaldr. B tipi mesnetler iin tavsiye edilen standard boyutlar izelge 3te verilmitir. Tabakal mesnetlerde, ykleme alan, pln boyutlar deitirilmeden ykleme alanndaki niform kesidin boluklar toplam alana dhil edilerek azaltlabilir. Tasarm kurallarnda kullanlan semboller ekil 2de gsterilmektedir. ller mmdir. Kenar kaplamas st ve alt kaplama
ekil 2 - B tipi elstomer mesnedin tipik kesidi.
14
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge 2 - Farkl mesnet enkesit tipleri
- A Tipi: Sadece bir takviye elik plkas olan, elstomer ile tamamen kapl tabakal mesnet.
- B Tipi: En az iki takviye elik plkas olan,elstomer ile tamamen kapl tabakal mesnet.
- C Tipi: elik d plkalar (profilli veya sabitlenmeye uygun olan) olan tabakal mesnet. Not - izimler bir ka balama yntemi gstermektedir. Karlkl anlalarak farkl yntemler de kullanlabilir.
- D Tipi: Elstomere balanm PTFE levhas olan B tipi mesnet.
- E Tipi: Elstomere balanm bir d plkas ve elik iindeki girintiye yerletirilmi PTFE levhas olan C tipi mesnet.
- F tipi: elik levha takviyesiz blok mesnet ve erit mesnetler.
Not - Yukarda verilen mesnet tiplerine ait zellikler birletirilebilir.
15
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge 3 - B tipi mesnetler iin standard ller

Boyutlar a x b (mm) veya D 100 x 150 100 x 200 150 x 200 KALINLIK mm cinsinden Yklenmemi mesnet En kk 30 30 30 30 30 30 30 41 41 41 41 41 41 41 41 57 57 57 57 57 57 57 73 73 73 73 73 73 73 94 94 94 94 94 94 94 94 110 110 110 En byk 41 41 52 52 52 52 52 74 74 74 74 74 85 85 85 105 105 105 105 105 121 121 137 137 137 153 153 169 169 199 199 199 199 220 220 220 220 285 285 285 Elstomer a (toplam ) En kk En byk 16 16 16 16 16 16 16 24 24 24 24 24 24 24 24 36 36 36 36 36 36 36 48 48 48 48 48 48 48 64 64 64 64 64 64 64 64 80 80 80 24 24 32 32 32 32 32 48 48 48 48 48 56 56 56 72 72 72 72 72 84 84 96 96 96 108 108 120 120 144 144 144 144 160 160 160 160 220 220 220 8 8 8 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 16 16 16 16 16 16 16 16 20 20 20 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 Elstomer tabakalar 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 Takviye plklar 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Tabaka says n En kk 2 2 2 2 2 2 2 En byk 3 3 4 4 4 4 4 6 6 6 6 6 7 7 7 6 6 6 6 6 7 7 8 8 8 9 9 10 10 9 9 9 9 10 10 10 10 10 10 11
200
150 x 250 150 x 300
250
200 x 250 200 x 300 200 x 350
300
200 x 400 250 x 300
350
250 x 400 300 x 400
400
300 x 500
450
300 x 600 350 x 450
500
400 x 500
550
400 x 600 450 x 600
600
500 x 600
650
600 x 600
700
600 x 700 750
700 x 700
800
700 x 800
850
800 x 800 900
900 x 900
2,5 mm olan st ve alt kaplama hari toplam kalnlk
16
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
5.3.3 Tasarmn temel kurallar

Tasarm kurallar, elstomerin viskoelstik bir malzeme olduu ve basn yk altnda bu malzemede oluan sehime malzemenin kendi eklinin etki ettii kabulne dayanr. Elstomer/elik arayzndeki bal hareketi nlemek iin mesnet iindeki takviye plkalar elstomere kimyasal olarak balanmaldr. Tasarm hesaplar, kalnlklar en fazla 2,5 mm olmak kaydyla d st ve alt tabakalara uygulanmamaldr. izelge 3te verilen standard boyutta olanlarda dhil olmak zere tasarlanm btn mesnetler asadaki gerekleri salamaldr. a) En byk birim ekil deitirme tasarm deeri Mesnedin herhangi bir noktasndaki, tasarm yk etkileri (Ed) nedeniyle oluan birim ekil deitirmelerin toplam (t,d) aadaki eitlikle hesaplanr: t,d= KL(c,d + q,d + ,d) Burada; c,d q,d ,d KL (1)
Madde 5.3.3.2de tanmlanan basn tasarm yklerinden dolay oluan birim ekil deitirme tasarm deeri, Madde 5.3.3.3te tanmlanan teleme tasarm hareketlerinden dolay oluan kayma birim ekil deitirmesi tasarm deeri, Madde 5.3.3.4de tanmlanan asal dnme tasarm hareketinden dolay oluan birim ekil deitirme tasarm deeri, Ykleme tip katsays; bu faktrn deerini tayin etmek iin Ek Cye baklmaldr.
t,dnin deeri aadaki eitlikle verilen u,dnin en byk deerini amamaldr.
u,d =
u,k m
(2)
Burada; u,k Tama gc snr durumu iin izin verilen ve 7yi amayan en byk deer , Deeri Ulusal Ekden alnan ksm emniyet katsays, m Tavsiye edilen deer m=1.00dir. b) Takviye plkalarndaki en byk ekme gerilmesi Takviye plkalar Madde 5.3.3.5de tanmland gibi tama gc snr durumuna gre tasarmlanr. c) Kararllk kriteri (Madde 5.3.3.6) Kararllk kriteri aadakiler dikkate alnarak deerlendirilmelidir: -Dnme bakmndan kararllk, -Burkulma bakmndan kararllk, -Kayma bakmndan kararllk. d) Yapya etki eden kuvvetler, momentler ve ekil deitirmeler (Madde 5.3.3.7) Kuvvetler, momentler ve ekil deitirmeler aadakiler dikkate alnarak deerlendirilmelidir: - Yap ile mesnet arasndaki temas yzeylerinde oluan basn, - teleme hareketine diren gsteren mesnet tarafndan yapya uygulanan kuvvet, - Dnme hareketine diren gsteren mesnet nedeniyle oluan tepki momenti, - Dey ykten dolay oluan dey sehim. Not - Anma kayma modl, frekanslara (genel olarak > 6 Hz) ve hareket byklklerine bal olarak dinamik yk (demiryolu yaplar, deprem) etkileri iin deitirilebilir. Farkl frekans ve hareket bileimlerinde deiebilen bu faktr deneysel olarak elde edilebilir.
17
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
5.3.3.1 ekil faktr

ekil faktr S, dayanm ve sehim hesaplarnda elstomerin eklini dikkate almak iin kullanlan bir faktrdr. Bu faktr, elstomer taban plkas etkin pln alannn boluklar dhil olmak zere kuvvet etkisinde olmayan yzey alanna orandr. Tabakal mesnetlerde her bir elstomer tabaka iin ekil faktr S, aadaki eitlikle hesaplanr:
S = l
A
1 p
t
e
(3)
elik levha takviyesiz blok mesnetlerin ekil faktr S, aadaki eitlikle hesaplanr:
S=
A lp t e
(4)
erit mesnetlerin ekil faktr S, aadaki eitlikle hesaplanr:
S=
a 2t e
(5)
Burada; Mesnedin etkin pln alan, rnein daha sonra tamamen kapatlmayacaksa boluklarn alan hari A1 olmak zere elstomer ve elik plkann ortak pln alan, A Elstomer mesnedin toplam pln alan, a erit mesnedin toplam genilii, Ip Daha sonra tamamen kapatlmayacaksa boluklar da dhil olmak zere mesnedin kuvvet etkisinde olmayan evresi, te Her bir elstomer tabakann basn etkisi altndaki etkin kalnl: tabakal mesnetlerde gerek kalnlk i tabakalarnda ti, kalnl 3 mm olan d tabakalarda ise 1,4 ti olarak alnr. elik levha takviyesiz blok mesnetler ve erit mesnetlerde ise gerek kalnlk 1,8 ti olarak alnr (ti her bir elstomer tabakann kalnldr). Not - Boluklar olmayan dikdrtgen mesnetlerde:
A1 = a' b'
(6) (7)
l p = 2(a'+b' )
Burada; a b dur. Mesnedin etkin genilii (takviye plkalarnnn genilii), Mesnedin etkin uzunluu (takviye plkalarnnn uzunluu)
5.3.3.2 Basn yk nedeniyle oluan birim ekil deitirme tasarm deeri

Hesaplarda, G deeri olarak izelge 1de verilen deerlerden birisi kullanlmaldr.
c,d basn ykleri nedeniyle oluan birim ekil deitirme tasarm deeri olup aadaki eitlik kullanlarak
hesaplanr:
c,d =
1,5 Fz,d G Ar S
(8)
Ar: Ykleme etkilerinden dolay oluan azaltlm etkin pln alan olup aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr: 18
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
v y,d v A r = A 1 1 x,'d ' a b

Burada; Vx,d Vy,d dir.
(9)
Mesnet paralarnn, btn tasarm yk etkileri nedeniyle mesnedin a boyutu ynndeki yatay en byk bal yer deitirmesi, Mesnet paralarnn, btn tasarm yk etkileri nedeniyle mesnedin b boyutu ynndeki yatay en byk bal yer deitirmesi
5.3.3.3 Kayma birim ekil deitirmesi

teleme hareketinden dolay elstomerde oluan kayma birim ekil deitirme q,d, 1,00 deerini amamaldr. Bu deer, aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
q,d =
Vxy,d Tq
(10)
Burada; Vx,d ve Vy,d nin vektrel toplam olarak hesaplanan, mesnet paralarnn en byk bileke yatay Vxy,d bal yer deitirmesi, (Vx,d ve Vy,d vektrleri Madde 5.3.3.2de tanmlanmtr), Tq Mesnedin d plkalar ile yap arasndaki bal hareket vidalama veya benzer baka yolla engellenmemise, kayma etkisi altndaki elstomerin st ve alt kaplamas dhil olmak zere toplam kalnl dr. Not - Tama gc snr durumunda 1,00 olarak tanmlanan q,d nin izin verilen en byk deeri, g,k nin f = 1,40 ile arplmas ile elde edilir.
5.3.3.4 Asal dnme nedeniyle oluan birim ekil deitirme tasarm deeri
Asal dnme nedeniyle oluan anma birim ekil deitirme aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
,d =
(a
'2
a,d + b '2 b,d t i 2 t i
( )
3
(11)
Burada; Mesnedin a genilii boyunca olan asal dnmesi, a,d Mesnedin (varsa) b genilii boyunca olan asal dnmesi, b,d Her bir elstomer tabakann kalnl tI dr.
5.3.3.5 Takviye plkasnn kalnl

Tabakal mesnetteki elik plkalarn yk altnda oluan ekme gerilmelerine diren gsterebilmesi iin gerekli en kk kalnl aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
ts =
Burada; Fz,d ve Ar, t1 ve t2 fy Kh
K p Fz,d ( t 1 + t 2 ) K h m A r fy
ve ts 2 mm
(12)
Madde 3.2de tarif edilmitir. elik plkann her iki tarafndaki elstomerin kalnl, eliin akma gerilmesi, Takviye plkasnda oluan ekme gerilmelerini dikkate almak iin kullanlan bir katsaydr. Bu katsaynn deerleri aada verilmitir: 19
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Boluksuz takviye plkalar iin Boluklu takviye plkalar iin
Kh= 1 Kh= 2
m Ksm emniyet katsaysdr. Bu katsayya ait deer Ulusal Ekden alnabilir. Tavsiye edilen deer m=1,00dir. Kp gerilme dzeltme katsays olup deeri aada verilmitir: Kp= 1,3
5.3.3.6 Snr durumlar

- Dnme snr durumu Tabakal mesnetlerde dnme snr durumu, toplam dey sehimin vz,d (Madde 5.3.3.7) aada verilen arta uygun olmas durumunda salanr: Dikdrtgen mesnetler iin
v z,d
'
(a
' d
a,d
+ b ' b,d
K r,d
)0
(13)
Dairesel mesnetler iin
v z,d
(D ) 0
K r,d
(14)
Burada; D Mesnedin etkin ap Ek Bde tanmlanan dnme katsays Kr,d vz,d a ve byi oluturan toplam dey sehim dir. -Burkulma kararll; Tabakal mesnetlerde basn,
Fz,d Ar
aadaki art salamaldr:
2 a ' G S1 < Dikdrtgen mesnetler iin Ar 3 Te Fz,d

Dairesel mesnetlerde a ap olarak kabul edilmelidir. - Ankrajlanmam mesnetlerde kayma olmamas iin aadaki art salamaldr:
(15)
Fxyd e Fz,d min

ve sabit yk altnda:
cd min =
Fz,d min Ar
3 (N/mm2 olarak)
(16)
Burada; Btn yatay kuvvetlerin bilekesi, Fxy,d Fz,d en kk Fxy,d ile birlikte bulunan en kk dey tasarm kuvveti, Srtnme katsays olup aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr: e 20
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
e = 0,1 +
1,5 K f m
Burada; = 0,6 (Beton iin), Kf = 0,2 (reine balaycl yataklama harc dhil olmak zere dier tip btn yzeyler iin), m Fz,d en kkden elde edilen megapascal cinsinde ortalama basn gerilmesi dir. Not - Kayma durumundaki srtnme katsays tasarm deerleri, ancak uzun dnemde etkileri ortaya kacak kadar dktr. Bununla birlikte, demiryolu kprleri gibi yksek dinamik artlara maruz kalan yaplarda veya dz kaide yzeylerinde e iin yukarda verilenlerden daha yksek deerleri kullanlabilir. Kaymaya kar kararllk gereklerini salamayan mesnetlerde, btn yatay kuvvetlere diren gsterebilmesi iin kaymay engelleyci sistemler temin edilmelidir.
5.3.3.7 Yapya etki eden kuvvetler, momentler ve ekil deitirmeler

-Temas yzeylerindeki basn Elstomer mesnetler, yapya temas ettii yzeylere uniform olmayan basn uygular. Ortalama basn deerinin, mesnet malzemesinin dayanm deerini amamasnn salanmas yeterlidir. -teleme hareketine diren gsteren mesnedin yapya uygulad kuvvet teleme hareketine diren gsteren mesnedin yapya uygulad kuvvet (Rxy) aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
R xy =
A G xy Te
(17)
Burada; teleme hareketine diren kuvvetlerinin bilekesi, Rxy A Mesnedin toplam pln alan, G Mesnedin kayma modl, Te Kayma etkisinde olan elstomerin toplam kalnl dr. Rxy kuvveti, belirlenmi deeri amamaldr. -Dnmeye diren Mesnedin ortasndan geen bir eksen etrafndaki dnme hareketi nedeniyle oluan tepki momenti tasarm deeri uzunlua (b ynndeki) paralel olup aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
a '5 b ' Dikdrtgen mesnet iin: M = G n t i3 K s

Dairesel mesnet iin: M = G
(18)
D '6 512 n t i3
(19)
Ks katsaysn tayin etmek iin izelge 4e baklmaldr. izelge 4 - Tepki momenti katsays b/a Ks b/a Ks 0,5 137 1,6 74,1 0,75 100 1,7 73,1 1 86,2 1,8 72,2 1,2 80,4 1,9 71,5 1,25 79,3 2 70,8 1,3 78,4 2,5 68,3 1,4 76,7 10 61,9 1,5 75,3 60
21
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Not 1 - b < a ise yukarda verilen forml, bye paralel eksenin etrafndaki dnme hareketi iin geerlidir, ancak bu durumda Madde 3.2de verilen tariflerin tersine, b ksa a ise uzun boyuttur. Not 2 - Tepki momentinin hesaplanan deeri bir ok ama iin yeterlidir, ancak tepki momentinin deeri iin kesin bir bilgiye ihtiya varsa, bu deer deneysel olarak tayin edilmedir. Dey sehim; Tabakal mesnette toplam dey sehim Vc, her bir tabakann dey sehiminin toplam olup aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
vc =
Fz t i 1 1 + 2 A ' 5 G S1 E b
(20)
Elstomer mesnetlerin dey sehimi, Madde 5.3.3.6 ile birlikte kullanlmas iin yukarda verilen eitlikle hesaplanmaldr. Kesin deer gerektiinde, bu deer, mesnet numunesi deneye tbi tutularak kontrol edilmelidir. Not 1 - Hacim modl Eb, iin genellikle aada verilen deer kullanlr. Eb = 2000 MPa Not 2 - Mesnetteki gerek sehim, yaklak 2 mm sehim oluturan ilk oturma aamasn da ierir. Bundan sonra, ykn arttrlmas ile mesnedin basnca kar rijitlii artar. Yk altndaki dey sehim yap tasarmnda kritik olduundan mesnedin basnca kar rijitlii deneylerle belirlenmelidir. Ancak, her deney sonucunda, deneylerden elde edilen basnca kar rijitlik deerlerinin ortalamasna gre % 20ye varan oranda sapma meydana gelebilir. Yapnn ok sayda benzer mesnede oturmas ve mesnetler arasndaki rijitlik farknn yap iin kritik olmas durumunda tasarmda basn rijitliindeki deiim olarak, yukarda verilen eitlikle hesaplanan deere gre % 15 orannda veya deney sonularndan elde edilen ortalama deere gre % 15 sapmaya izin verilebilir. Not 3 - elik levha takviyesiz mesnetlerdeki sehim hesabnda, kalc ykler altnda oluan sehimin dk, geici ykler altnda oluan sehimin ise yksek tahmin edilmesi olasdr.
5.4 elik takviyesiz blok mesnetler

Takviye plkalar olmayan yekpare elstomer bloktan oluan bu tip mesnetler, genel olarak kpr yaplarnda kullanlmazlar. Bu mesnetler, sadece dk basn ve ounlukla aada belirtildii gibi statik etkiler iin uygundur.
5.4.1 Geometri
elik levha takviyesiz blok mesnetlerin pln alan genel olarak kare, dikdrtgen ve daireseldir. Bu mesnedin kalnl 8 mmden az olmamaldr.
5.4.2 Ykler
elik levha takviyesiz blok mesnetlerdeki ortalama tasarm basnc (cd) aada verilen eitlikle hesaplanr:
cd =
Fz,d A
(21)
Burada; Dey tasarm yk, Fz,d A elik levha takviyesiz blok mesnedin toplam pln alan dr. Ortalama tasarm basnc cd, 1,4 GdS veya 7Gdyi (hangisi kkse) amamaldr. Burada (Gd) elstomerin tasarm kayma modl, S ise elstomer taban plkasnn ekil katsaysdr.
22
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Not - cdnin tama gc snr durumu iin izin verilen en byk deeri, GSnin veya hizmet verebilirlik snr durumu iin 5Gnin f = 1,40 ile arplmasyla elde edilir.
5.4.3 Kayma birim ekil deitirmesi

Madde 5.3.3.3de verilen artlar uygulanr.
5.4.4 Kararllk kriterleri

Dnme Burkulma Kayma Madde 5.3.3.6da verilen artlar uygulanr, Kalnlk < 1/4 X en kk yanal boyut, Btn ykler iin Madde 5.3.3.6da verilen artlar uygulanmal ve aadaki eitlik salanmaldr:
Kalc ykler iin;
Fz,d Ar
> 1+
a b
(22)
5.4.5 ekil deitirmeler ve yapya etki eden kuvvetler

Dey sehim Ortalama basn teleme Sehim, tek tabaka iin Madde 5.3.3.7de verilen eitlik kullanlarak hesaplanr (hacim modlne ait terim ihmal edilir).
Fz,d A
(23)
Madde 5.3.3.7de verilen kayma birim ekil deitirmesinden kaynaklanan kuvvet
5.5 erit mesnetler

Takviye plkas olmayan yekpare elstomer eritden oluan bu tip mesnetler genel olarak kpr yaplarnda kullanlmazlar.
5.5.1 Geometri
erit mesnedin kalnl 8 mmden az olmamaldr.
5.5.2 Ykler
erit mesnette ortalama tasarm basnc (cd) aada verilen eitlikle hesaplanr:
cd =
Fz,d A
(24)
Tasarm basncnn en byk snr deeri (cd) 1,4 GS veya 7Gyi (hangisi kkse) amamaldr. Burada; Fz,d Dey tasarm yk, A erit mesnedin toplam pln alan, G Elstomerin anma kayma modl, S Elstomer taban plkasnn ekil katsays dr.
5.5.3 Kayma birim ekil deitirmesi

Madde 5.3.3.3de verilen qdnin tayin edilmesi ile ilgili hesaplar uygulanmaldr. Kayma birim ekil deitirme aada verilen deer ile snrlandrlmaldr:
qd 0,3
5.5.4 Kararllk kriterleri

Dnme
>
a a 3
(25) 23
ICS 91.010.30 Burkulma Kayma
TRK STANDARDI Kalnlk < 0,25 X genilik
Btn ykler iin Madde 5.3.3.6 da verilen artlar uygulanmaldr.
Kalc ykler iin
Fz,d A1
> 1+
a uygulanmaldr. b
(26)
5.5.5 ekil deitirmeler ve yapya etki eden en byk kuvvetler

Dey sehim Sehim, tek tabaka iin Madde 5.3.3.7de verilen eitlik kullanlarak elde edilir (hacim modlne ait terim ihmal edilir).
Ortalama basn teleme
Fz,d A
<Gd S veya 5Gd (hangisi daha kkse).
(27)
Madde 5.3.3.7de verilen kayma birim ekil deitirmesi nedeniyle oluan kuvvet.
5.6 Kayar elstomer mesnetler

izelge 2deki D ve E tipi mesnetler, tabakal mesnetlerin imalt toleranslarna ve tasarm kurallarna (Madde 5.3.3) uygun olmaldr. EN 1337-2ye gre hesaplanan en byk srtnme kuvveti (Fxy,d) aada verilen artlar salamaldr: Fxy,d Rd Rd =AG
malt toleranslar
6.1 Pln boyutu

Dorusal boyut toleranslar : -2 mm / +4 mm olmaldr.
6.2 Elstomer tabakalarn kalnl

Elstomer tabakalarn ortalama kalnl, farkl ekillerdeki mesnetlerde ana yzeyde aada belirtilen be noktada llen kalnlklarn aritmetik ortalamasdr: Dikdrgen Daire Elips Sekizgen Keler ve merkez, Daire iine izilen karenin keleri ve merkezi, Byk ve kk eksenlerin ular ve eksenlerin kesime merkezi, Sekizgen iine izilen dikdrtgenin kenarlarnn orta noktalar ve merkezi,
24
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
6.2.1 tabaka
5 mm ti < 10 mm 10 mm ti < 15 mm 15 mm ti < 25 mm Ortalama kalnlk = anma kalnl % 15 veya 0,9 mm (hangisi bykse) Her bir tabaka kalnl = ortalama kalnlk % 15 veya 0,9 mm (hangisi bykse) Ortalama kalnlk = anma kalnl % 12 veya 1,5 mm (hangisi bykse) Her bir tabaka kalnl = ortalama kalnlk % 12 veya 1,5 mm (hangisi bykse) Ortalama kalnlk = anma kalnl Her bir tabaka kalnl = ortalama kalnlk % 10 % 10
Not - llen btn boyutlar takviye plkalarna baldr. Her bir tabakann kalnln lmek iin mesnet numunesinin kesilmesi gereklidir.
6.2.2 Tabakal mesnetlerin en st ve en alt yzeylerinin d tabakas

Snrlama malzemesi ile d dzlem arasndaki anma mesafesi: 2,5 mm (B tipi mesnet sistemi). Bu anma mesafesinin tolerans: -0 /+2 mm. Kalnl 2,5 mmden daha fazla olan d tabakalar iin Madde 6.2.1de belirtilen tolerans uygulanr. Ancak bu durumda en kk kalnlk 2,5 mmden daha aa dmemelidir.
6.2.3 Mesnet sisteminin toplam kalnlk tolerans

Not - Kayma eleman ile birlikte kullanlan mesnetlerde, toleranslarn 2ye blnerek kltlmesi tavsiye edilir.
6.2.3.1 Ortalama kalnlk tolerans

Ortalama kalnlk, mesnetlerin her kesinde ve merkezinde llen kalnlklarn aritmetik ortalamasdr. Anma kalnlna gre toplam ortalama kalnlk tolerans (Tbo): Tbo 100 2 mm 3 mm 100 < Tbo 150 4 mm 150 < Tbo olmaldr.
6.2.3.2 D yzeylerin paralellikten sapmas

Ardk iki kede llen kalnlklar arasndaki kabul edilen sapma: - Pln boyutlar en fazla 700 X 700 mm olan mesnetlerde bu iki nokta arasndaki mesafenin % 0,2si veya 1 mm (hangisi bykse), - Pln boyutlar 700 X 700 mmden byk olan mesnetlerde bu iki nokta arasndaki mesafenin % 0,3 veya 1 mm (hangisi bykse),
6.2.3.3 Dzlkten sapma

Mesnedin dzlkten sapmas, mesnedin yk tayan yzeyinin kegeni boyunca (veya apna) bir mastar yerletirilerek tayin edilir. Bu mastar ile mesnedin yzeyi arasndaki aklk mesafesi, kegen uzunluunun (veya apn) % 0,3n veya aada verilen deeri (hangisi bykse) gememelidir: Tbo 50 100 150 < Tbo < Tbo < Tbo 50 100 150 1,0 mm 1,5 mm 2,0 mm 2,5 mm
Dbkey yzeylerde gerekli ise her iki uta oluan aklk mesafenin eit olmasn temin iin mastarn temas noktas ayarlanabilir. Not Kayma elemanlar ile birlikte alan yzeylerde, toleranslarn 2ye blnerek kltlmesi tavsiye edilir.
25
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
6.2.4 Tabakal mesnetlerde kenar kaplamasnn kalnl

elik takviye plkas ile kenar arasndaki en kk mesafe 4 mm olmaldr.
6.3 Tabakal mesnetlerde takviye plkas

Uzunluk ve genilik anma deerleri tolerans: Anma kalnlk deerleri tolerans: ts 4 mm ts > 4 mm + 2 mm / -1 mm + 0,8 mm / -0,4 mm + 1,1 mm / -0,4 mm
elik takviye plkalarnnn dzlkten sapmas, plka yzeyinin kegeni boyunca (veya apna) bir mastar yerletirilerek tayin edilir. Bu mastar ile mesnedin yzeyi arasndaki aklk mesafesi, kegen uzunluunun (veya apn) %1i veya 1,5 mmyi (hangisi bykse) gememelidir.
zel gerekler
Mesnetlerin tasarland ekilde imal edilebilmesi iin aadaki gereklerin saland gzlenmelidir.
7.1 Mesnet alt yaps -Mesnetlerin bu yap ile temas ettii alandaki toleranslar
7.1.1 Genel
Mesnetler, bir har yatak zerine veya dorudan uygun mesnet alt yapsna oturtulur. Dorudan mesnet alt yapsna oturtulan mesnetlerde, bu yapnn yzeyi bu maddede verilen gerekleri salamaldr.
7.1.2 Yzey artlar

Mesnet alt yapsnn yzeyi temiz ve kuru olmal ve zerinde serbest paracklar olmamaldr. Yzeyde bulunan her bir kusurun alan 100 mm2den az olmal ve ykseklii evreleyen yzeye gre en fazla 2,5 mmyi amamaldr. Kusurlarn toplam alan mesnedin pln alannn % 2sinden fazla olmamaldr.
7.1.3 Yzeyin dzlkten sapmas

nerilen temas alannn keeni boyunca yerletirilen mastar ile yzey arasndaki en byk mesafe 2 mmyi veya kegen uzunluunun % 0,3n (hangisi bykse) amamaldr.
7.1.4 Yzeyin yataylktan sapmas

Mesnet alt yaps yzeyindeki yataylktan sapma, mesnedin belirlenmi konumuna gre aada verilen deerleri amamaldr: ndkml veya elik yapnn oturduu mesnetler iin 0,003 rad Yerinde dkm beton yapnn otuduu mesnetler iin 0,01 rad Not 1 - Mesnetler zerine prefabrik elemanlar yerletirildiinde, mesnetlerin yzeyleri ile prefabrik elemanlarn yzeyleri arasndaki seviye farkllklarn gidermek iin normal olarak imento erbeti veya benzeri ayarlama malzemesi ilve edilmelidir. Not 2 - Yukarda verilen deerler, elik levha takviyesiz blok mesnetlerde ve erit mesnetlerde uygulanmaz. Bu mesnet tiplerinin normal artlar altnda monte edilmesi srasnda yapnn temas alann toleranslar genellikle izin verilen en kk kalnlk deerlerine (Madde 5.4.1 ve Madde 5.5.1) dhil edilir.
7.2 Kaymay engelleyci sistemler

Madde 5.3.3.6ya gre mesnet kaymasn engelleyci sistemlere ihtiya duyulduunda bu sistemler, yap ile temas ettii mesnet yzeyleri arasndaki hareketi, en fazla 5 mm veya yap tasarmcs tarafndan daha kk bir deer belirlenmise en fazla o deerde olacak ekilde snrlamaldr. Kaymay engelleyici sistemler, Madde 5.3.3.6ya gre hesaplanan srtnme kuvveti dldkten sonra kalan yatay kuvvete diren gsterecek ekilde tasarmlanmaldr. Yap tasarmcs ile baka ekilde anlamaya varlmamsa, bu sistemler, yapnn en fazla 10 mm yukarya kaldrlmas ile mesnedin karbilecei ekilde olmaldr.
7.3 aretleme ve etiketleme

Her kauuk mesnet, d yzeyleri zerine o mesnede ait numara yazlarak ayr ayr iaretlenmelidir. Mesnedin en st veya en alt ksmlarnda en azndan aada verilen bilgilerin yer ald etiket vulkanizasyonla oluturulur: 26
ICS 91.010.30 - maltnn ad, - malt nosu
TRK STANDARDI
ve mesnet kenarlarnn birinde imaltnn ad veya sembol. aretleme suya, normal anmaya ve yrtlmaya kar dayankl olmaldr. C tipi elstomer mesnet sistemlerinin kaplamasna, yukarda tarif edildii ekilde vulkanizasyonla oluturulmu etiketteki bilgilerin yer ald kalc bir etiket konulmaldr. ok dk scaklk performans arttrlm mesnetlerin zerine, belirgin bir ekilde ok Dk Scaklk iareti konulmaldr. Not - CE iareti ve etiketi iin Madde ZA.3 uygulanr.
Uygunluk deerlendirmesi
8.1 Genel
Bu maddedeki deney ve muayeneler, mamuln bu standarda uygunluunu gstermek iin yaplmaldr. Uygunluk deerlendirmesi iin verilen ilem seri olmayan imalt iin de geerlidir. Fabrika imalt kontrol programna gre gerekli olan deney ve muayeneler Ek Nye uygun olmaldr.
8.2 Yap mamul ve imaltnn kontrol

8.2.1 Genel
malt tarafndan yaplan fabrika imalt kontrolnn kapsam ve skl izelge 7 ve izelge 8e uygun olmaldr. Buna ilve olarak mesnet imaltlar, btn bileenlere ait muayene belgelerinin bu standarda uygunluunu denetlemelidir.
8.2.2 Balang tip deneyleri

Tip deneyleri, imaltn balatlmasndan nce onaylanm deney lboratuvar tarafndan veya onlarn talimatyla yaplmaldr. Gerekler Madde 4.3de belirtilmitir. Tip deneyinin skl ve numune boyutlar izelge 6, izelge 7 ve izelge 8de tarif edilmitir. Not 1 - Deneyler, imalt yerinde imalt tarafndan techizatlarn Ulusal ve/veya Avrupa Standard na gre kalibre edilmesi artyla yaplmaldr ve bu deneyler, onaylanm deney lboratuvarnn temsilcisi tarafndan ynetilmelidir. Not 2 - Gerektiinde, mesnet bileeninden numune alnarak analiz yaplabilir. Bu analizin tipi, mteri ve tedariki arasnda anlamaya varlarak tayin edilmelidir.
8.2.3 Rutin deneyler

Rutin deneyler, imalt tarafndan srekli olarak yaplmaldr. Tam mesnetler iin gereklli artlar Madde 4.3de tanmlanmtr. Rutin deneylerin skl ve numune boyutlar izelge 5, izelge 7 ve izelge 8de tanmlanmtr. Tam mesnetlerde rutin deney skl, belirtilen her kalnlk snf iin hacim esas alnarak tarif edilmitir. Tam mesnet mamul aada gsterildii gibi drt kalnlk snfna ayrlr: 123450 mm 100 mm 150 mm Tb < Tb < Tb < Tb 50 mm 100 mm 150 mm 27
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Her kategoride ilk imal edilen mesnet deneye tbi tutulmaldr. malt miktar izelge 5te verilen hacimlere ulanca imalt tarafndan yeni deneyler yaplmaldr.
8.2.4 Ham maddelerin kontrol edilmesi

Mesnet imaltlar, girdi malzemesi olarak kullanlan ham maddeler ve bileen malzemeleri ile bileenler zerinde izelge 8de verilen deney ve muayeneleri yapmaldr. maltn aciliyet gerektirmi olmas nedeniyle mamuln imaltnda deneye tbi tutulmam ham maddeler ve bileen malzemeleri ile bileenlerin kullanlm olmas hlinde, bu mamuller, belirlenen gerekler bakmndan uygun olmama durumu olumas halinde kolayca izlenebilmeleri ve deitirilebilmeleri iin uygun ekilde tanmlanmal ve kaydageirilmelidir.
8.2.5 Denetim deneyleri

Mteri, nc taraf kontrolne ihtiya duyarsa, fabrika imalt kontrol program en az ylda iki kez dzenli aralklarla denetlenmelidir.
8.3 Numune alma

Uygunluk deerlendirmesinde, tip deneyleri izelge 6da tarif edilen numuneler zerinde yaplmaldr. Rutin deneyler, imal edilmi mesnet partisinden tamamen rastgele seilen numuneler zerinde yaplmaldr.
8.3.1 Denetim deneyleri iin numune alma

Numune, bu standardn bu blmnde akland gibi olmaldr. nc taraf numune alma grevlisi muayene edilecek mamul partisinden kalitesine bakmakszn rastgele numune almaldr. Numuneler, hata ihtimalini ortadan kaldrmak iin belirgin ekilde iaretlenmeli ve numune alma grevlisi numune alma ileminin kaytlarn hazrlamaldr.
8.4 Teknik artnamelere uymayan numune

Mamul zerinde yaplan deney veya muayene sonucu yetersiz olursa imalt, kusurlar dzeltmek iin gerekli admlar derhal atmaldr. Gereklere salamayan mamuller ayrlmal ve uygun ekilde iaretlenmelidir. Kusurlar giderildiinde, sz konusu deney veya muayene geciktirilmeden teknik olarak mmknse kusurlarn giderildiine dair kantlarn salanmas art ile tekrar edilmelidir.
28
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge 5 - Tam mesnetlerde rutin deneylerin skl Toplam Kalnlk Tb 50 Basn rijitlii Kayma rijitlii Kayma ba dayanm 150 dm3 1 500 dm3 50 < Tb 100 250 dm3 2 500 dm3 100 < Tb 150 300 dm3 3 000 dm3 Tb >150 350 dm3 3 500 dm3
Deney tipi
3 000 dm3 tip 1 numunesi zerinde (Madde 8.2.3)
Not 1 - Yukarda verilen hacimler mesnet ierisindeki kauuun hacmini gstermektedir. Not 1 - Basn ve kayma rijitlii iin deney, her mesnet kategorisinde ilk iml edilen mamul zerinde yaplmaldr.
a
Hzl basn deneyi Madde 4.3.3.2de tarif edildii gibi yaplmaldr.
izelge 6 - Deneyler iin mesnet numunesi tiplerine ait boyutlarnn tanm Mesnet numune tipleri I II III a 200 400 600 b 300 500 700 Tabaka says 3 5 7 Tabakalarn ve elik takviye plkalarnn kalnl (8+3) ( 12 + 4 ) ( 16 + 5 )
Not 1 - maltnn yukarda verilen standard boyutlarda mesnet imal etmemesi hlinde mesnetler imal edilen mesnet partisi ierisinde yukarda verilen boyutlara en yakn olan boyutlarda olmaldr.
29
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge 7 - Tam mesnetler zerinde yaplan deneyler iin mesnet numune tipi ve deney skl Numune tipi (izelge 6)
Referans Madde 4.3.1 Madde 4.3.1.1 Madde 4.3.1.2 Madde 4.3.1.4 Madde 4.3.2 Madde 4.3.2.1 Madde 4.3.2.2 Madde 4.3.3 Madde 4.3.4 Madde 4.3.5 Madde 4.3.5.2 Madde 4.3.5.3 Madde 4.3.6 Madde 4.3.7
aretleme Kayma rijitlii Standard ortam scaklnda Dk scaklkta Eskitmeden sonra Kesme ba dayanm Standard ortam scaklnda Eskitmeden sonra Basn rijitlii Tekrarl basn yk Statik dnme D merkezlik yntemi Tepki momenti Ozona diren PTFE/elstomer Kayma ba dayanm (sadece D tipi iin)
Deney tipi
Skl
Balang tip deneyi Rutin deney Balang tip deneyi Balang tip deneyi
I-II-III Madde 8.2.3 I I-II-III
1 Madde 8.2.3 1 1
Balang tip deneyi Rutin deney Balang tip deneyi Balang tip deneyi Rutin deney Balang tip deneyi
I-II-III Madde 8.2.3 I-II-III I-II-III Madde 8.2.3 I
1 Madde 8.2.3 1 1 Madde 8.2.3 1
Balang tip deneyi Balang tip deneyi a Balang tip deneyi Balang tip deneyi
I-II-III I I Ek M
1a ve/veya 1a 1a 1a
Yap tasarmcs tarafndan belirtilmise
30
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge 8 - Ham madde zelliklerine ait deneylerde numune alma ekli ve deney skl Atft yaplan ISO ISO 37 Numune alma ekli Kalba dklerek Her bileen harmannda bir Rutin deney Krlma anndaki uzama Yrtlma direnci Balang tip deneyi Balang tip deneyi Rutin deney ISO 815 Basn ayar Balang tip deneyi Rutin deney ISO 188 Hzlandrlm eskitme Balang tip deneyi Rutin deney ISO 14311 Ozona diren Balang tip deneyi Rutin deney 1 1 Ylda 4 1 Ylda 4 1 Ylda 4 1 Ylda 1 Kalba dklerek Mesnetten alnarak Kalba dklerek Kalba dklerek Kalba dklerek Kalba dklerek Kalba dklerek Kalba dklerek Kalba dklerek
Ksa gsterili ekme gerilmesi
Deney tipi Balang tip deneyi
Deney skl
Gzlem
Numune tipi IIa
ISO 34-1
Kalba dklerek Not 1 - Harman mesnet imalatnda kullanlacaksa, her bir karm veya karmlarn bileiminden oluur. Not 2 - Rutin ve tip deneyleri, pln alan (900 X 900) mm kadar olan mesnetlerin baaryla imal edilmesini salamak iin tasarmlanmtr. Daha byk boyutlar iin tedariki ve mteri, deney ilemleri konusunda olduu gibi boyut veya deneye tbi tutulacak boyutlar konusunda da anlamaya varmaldr.
a
izelge 6ya baklmaldr.
Hizmet (kullanm) esnasnda muayene kriterleri
EN 1337-10da liste hlinde verilen hususlarn muayenesi sresince aadaki kriterler denetlenmelidir: - Mesnedin yk tayan st ve alt yzeyleri, mesnede oturan alt (alt destek yzeyi) ve st (st destek yzeyi) yzeylerle tam temas salamaldr. Mesnede alttan ve stten oturan eleman yzeyleri ile mesnedin yk tayan st ve alt yzeyleri arasnda tam temas olmamas durumunda alttan ve stten oturan eleman yzeyleri arasndaki a tasarm artlarna gre kontrol edilmelidir. - Her bir mesnette kayma nedeniyle oluan sehimin bykl, tasarm artlarna uygun olup olmad bakmndan kontrol edilmelidir. - Ulalabilinen btn kenarlar gzle muayene edilmelidir. atlak, yark ve dzgn olmayan kntlarn durumu ve boyutu not edilmelidir. - Alt ve stten mesnede oturan yzeyler mesnedin ilk konumuna gre hareket iaretleri bakmndan kontrol edilmelidir (siyah iaretler hareket gstergesi olabilir). Uygulanma imkn varsa aadakiler de kontrol edilir: - Kayma yzeylerinin temizlii ve hareketlerin tasarlanan snrlar amad kontrol edilmeli ve sonular kaydedilmelidir. - Koruyucu kaplama ve/veya toz iin koruyucular bozulma olup olmadn gsteren iaretler bakmndan kontrol edilmeli ve sonular kaydedilmelidir. 31
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek A Elips mesnetler
A.1 Genel
Elips mesnetler tasarm kurallarna (Madde 5) uygun olmaldr. zel geometrisi olan bu mesnedin belli deerlerini tayin etmek iin aadaki eitlikler kullanlr: Basn yk nedeniyle oluan birim ekil deitirmenin anma deeri
ce =
(4 t i Fd )
K ce b e a 2 G e
(A.1)
KCE katsays iin izege A.1e baklmaldr. Asal dnme nedeniyle oluan birim ekil deitirmenin anma deeri
3 a e = 8 ti
(A.2) Tepki momenti
Mt = Gd
a5 be e n t i3 K se
(A.3)
KSE katsays iin izelge A.1e baklmaldr. Her tabaka iin dey sehim
z,d
Fz,d t i 1 = 2 ' A a e 3G t K i
de
1 + Eb
(A.4)
Kde katsays iin izelge A.1e baklmaldr. izelge A.1 - Elips mesnetlere ait katsaylar b/a Kce Kde Kse
a
1,0a 0,25
a
1,5 0,252 0,174 115,6
2,0 0,258 0,204 100
3,0 0,262 0,233 84,4
4,0 0,266 0,249 75,7
6,0 0,269 0,265 68,7
8,0 0,270 0,272 64,1
10,0 0,277 0,277 62
0,300 0,300 60
0,125a 150
a
Birinci kolondaki deerler sadece enterpolasyon iin kullanlabilir dairesel mesnetler iin uygulanamaz.
Elipsin A alan ve P evresi aadaki eitlikler kullanlarak hesaplanmaldr:
A = 0,25 a e b e
32
P = 0,5 (a e + b e )
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Tasarm kurallar maddesinde yer alan btn eitliklerdeki a ve b srasyla ae ve be olarak deitirilebilir.
Ek B
Dnme snr katsays

B.1 Genel
Kullanlan dnme snr katsaysnn deeri Kr,d = 3tr.
33
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek C Tabakal mesnetlerde birim ekil deitirmenin en byk tasarm deeri

C.1 Genel
KL katsaysnn deeri 1,0dir. Yap tasarmcs tarafndan talep edilmesi durumunda, KL katsays iin kullanlabilir: Canl yk etkileri iin 1,5, Dier btn etkiler (rzgr ve scaklk dhil) iin 1,0 dir. aada verilen deerler
34
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek D (Bilgi iin) Kayma modl ile ilgili neriler

D.1 Kayma modl deneyleri
Baz kullanmlarda elstomerin grnr geleneksel kayma modln, llen rijitlik deerlerinden hesaplamak mmkndr. Ancak, elik takviye plkalarnda elastik eilme olabilir ve bu durumda hesaplanan (G) modl ikili veya drtl kayma deney numunesi zerinde tayin edilen (Ge)den kk olabilir.
D.2 Kayma modl ve sertlii

Kayma modl ile sertlik arasndaki iliki ok hassas olmayp, aadaki sertlik deerleri sadece klavuz bilgi olarak verilmitir. Gg = 0,7 MPa 50 5 IRHD Gg = 0,9 MPa 60 5 IRHD Gg = 1,15 MPa 70 5 IRHD
D.3 Dk scaklklarda oluan rijitlik (pekleme) etkileri

Btn elstomerler, standard ortam scakl, cams gei scaklna yaklatnda rijitleir ve bu etki, normal s transferi etkileri hari olmak zere zamana bal deildir. NR ve CR kristallemeden dolay da rijitleir, ancak her iki kauuk cinsinde de rijitlik seviyesi ve hz zamana baldr. Rijitlik oluumunu daha da karmak hle getiren bir unsur da kristalleme hznn kullanlan elstomere bal olmasdr. Bu tr karmak davranndan dolay btn artlar kapsayan tek bir deney dzenei kurmak mmkn deildir. Tecrbeler, Madde 4.3.1.2yi salayan mesnetlerin Avrupann bir ok blgesinde baarl olarak kullanldn gstermitir. Ortalama gnlk scakl, alt haftadan daha uzun sre iin devaml olarak -10 0 Cdan daha dk olan blgelerde, daha geni kapsaml deneyler yapmak veya uzman tavsiyesine bavurmak uygun olacaktr.
35
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek E (Bilgi iin) Tipik mesnet bilgi listesi

E.1 Genel
Normal olarak bir kpr mesnedine ait mesnet bilgi listesinin (izelge E.1) amac zel bir yapnn mesnetlerinin tasarm iin gerekli olan bilgileri liste hlinde vermektir. Bu bilgiler, btn olas hareketlerin etkisi altnda olan mesnetlerin yapda oluturduu istenmeyen etkilerden kanlmasn salayacak ekilde mesnetlerin tasarmlanp yaplmasn temine yeterli olmaldr. Kpr mesnet bilgi listesi ile birlikte, mesnetlerin ksa gsterilileri, bulunduu konum gereklerine ait zellikleri ve kprnn tipik bir en kesitini ihtiva eden bir ekil verilmelidir. Mesnet ilevleri, verilen ekil zerinde EN 1337-1de verilen sembollerle gsterilmelidir. Tipik mesnet bilgi listesindeki her madde dikkate alnmaldr. Ancak, bazlar zel mesnet tiplerine uygulanmayabilir. Bilgi listesinde sadece ilgili bilgiler verilmeli ve listedeki bir maddenin ilgili olmamas hlinde bu bilgi verilmemeli ve bu durum belirtilmelidir. zel artlarn bulunmas durumunda ilve bilgi eklenmelidir. hle dokmanlar arasnda uygun ekilde hazrlanm bilgi listesinin yer almas nerilir.
E.2
1)
izelge E.1deki bilgiler

Mesnetlerin izelge E.1e uygun olan tantm iareti ve nosu Farkl ilevlere ve yk tama gereklerine sahip olan mesnetler zel bir tantm iareti ile dierlerinden ayrlmaldr.
Aadaki klavuz bilgiler tipik kpr mesnet bilgi listesindeki maddelerin hazrlanmas iin verilmitir.
2) 3)
Toplam mesnet adedi Mesnet tipini belirten zel iaretlerin adedi belirtilerek toplam mesnet adedi verilmelidir. Mesnet levhalarnn altndaki yap malzemesi Mesnetlerin tayc d plkalarnn (alt ve st) oturduu malzemeler, mesnet d plkalarnn tasarm ve yzey eklini etkileyebilmeleri nedeniyle belirtilmelidir. Tasarm ortalama temas basnc Tasarm ortalama temas basnc, etkin temas alanndaki basntr. Tasarm yk etkileri Yap tasarmcs, tipik mesnet bilgi listesindeki tasarm yk etkilerinden en gayri msait olan deerleri belirtmelidir. Bu deerlerin en gayri msait kombinasyonu, genellikle, mesnedin uygun ekilde tasarm iin yeterlidir. Sadece zel durumlarda, yk etkilerinin ayn anda oluan gerek deerleri dikkate alnarak daha iyi bir ekonomi salanabilir ve bu durumda bu etkiler ayrntl olarak verilmelidir. Yer deitirme Mesnedin tad yapda (st yap) mesnet kesitinde meydana gelen yer deitirme ve miktarlar belirlenmelidir. Mesnetlerde meydana gelebilecek her hangi hareket iin imkn salanmaldr. Normal artlarda st yapdaki enine hareketler kpr ayaklar arasndaki akln boyuna eksenine dik ve st yapdaki boyuna olan hareketler ise bu eksene paralel olmaldr. Ynlerin belirsizlik olasl sz konusu olduunda (rnek olarak, eri aklk) hareketlerin yn, ilve ekillerle aka belirtilmelidir.
4) 5)
6)
7)
Dnme hareketi Mesnedin yerinde kalmas artyla hizmet verilebilirlik snr durumu iin geri dnl veya geri dnsz mesnet dnme hareketleri radyan cinsinden verilmelidir. Elstomer mesnetler iin aada verilen bant ile hesaplanan en yksek dnme oran da verilmelidir:
36
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
100 x
8)
Tasarm dnmesi (radyan) Dnme esnasnda etkiyen dey tasarm yk (kN)
Mesnedin snr boyutlar Mesnet tasarm iin uygun esneklik salamak zere mesnete verilebilecek mmkn olan en byk boyutlar beyan edilmelidir. Geici ykler altndaki mesnetlerin izin verilebilen hareketleri Belli bir dorultuda hareket edemeyen hareketi snrlandrlm mesnetin, geici ykler altndaki sz konusu dorultuda izin verilebilen hareketi, nceden belirtilmelidir. Hizmet verilebilirlik snr durumundaki yer deitirmeye kar tepki Yapnn tasarmnda, yer deitirme hareketlerine kar tepki nemli olabilir ve bu durumda mesnet tarafndan meydana getirilen kabul edilebilir yatay kuvvet, hizmet verebilirlik snr durumu iin verilmelidir. Elstomer mesnet iin verilecek deerler, normal scaklklarda yava uygulanan hareketler iin olmaldr (dk scaklkta ve hzl uygulanan hareketler iin gerekli ilve toleranslar yap tasarmcs tarafndan belirtilmelidir). Hizmet verilebilirlik snr durumundaki dnmeye kar tepki Yapnn tasarmnda, dnmeye kar tepki nemli olabilir ve bu durumda kritik tasarm yk etkisinde olan mesnet tarafndan meydana getirilen kabul edilebilir tepki momenti, paragraf 10da tarif edilen hizmet verebilirlik tasarm durumu iin verilmelidir. Gerekli tespit (sabitleme) tipi Mesnetleri st ve alt yapya tespit iin kullanlacak, farkl mesnet tiplerine uygun aralar mevcuttur. Srtnme plkalar, cvatalar, dbeller, anahtarlar ve benzeri dier cihazlar gibi tespit aralarna ilikin belirli gerekler belirtilmelidir. teleme kuvvetinin bir ksm srtnme kuvveti tarafndan karlanrsa, bu ksmn oran ve gerekli yzey artlar belirtilmelidir.
9)
10)
11)
12)
13)
Belirli gerekler D tesirlere ar maruz kalma, yksek ozon konsantrasyonu, snrl eriim, yatay olmayan oturma, kirilere uygun olmayan mesnetler, geici snrlama gibi belirli artlarn ayrntlar belirtilmelidir. En yksek ve en dk scaklklar ve mesnetlerin hizmet mr boyunca maruz kalabilecei herhangi zel biyolojik artlarn ayrntlar, mevcut tecrbelerden farkl ise belirtilmelidir.
37
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge E.1 - Tipik kpr mesnedi bilgi listesi KPRNN ADI VEYA KPRYE AT TANIMLAMA Mesnet tantm iareti Toplam mesnet adedi Mesnet levhalarnn st yzey altndaki yap Alt yzey malzemesi a st yz zin verilebilir ortalama temas basnc (N/mm2) Alt yz Hizmet verebilirlik snr durumu Tama gc snr durumu Hizmet verebilirlik snr durumu Tama gc snr durumu En byk Dey Kalc En kk Enine Boyuna Enine Boyuna Enine Boyuna Enine Boyuna Enine Mesnetin snr boyutlar (mm) Boyuna Toplam ykseklik boyunca Geici ykler altndaki mesnetlerin, varsa, izin verilebilen hareketleri (mm) Dey Enine Boyuna Enine Hizmet verilebilirlik snr durumunda varsa, telenmeye kar gsterilebilecek diren (kN) Boyuna
Tasarm yk etkileri (kN)
Tama gc snr durumu Hizmet verebilirlik snr durumu Tama gc snr durumu Hizmet verebilirlik snr durumu Tama gc snr durumu
telenme (mm)
Dnme (radyan)
Hizmet verilebilirlik snr durumunda varsa, dnmeye kar gsterilebilecek diren (kN.m) Gerekli tespit (sabitleme) tipi
Enine Boyuna
st yz Alt yz Not - Varsa, dier gerekler ayr bir sayfada belirtilmelidir. a rnek olarak imento harc, epoksi harc, yerinde dkme beton, ndkml beton, elik ve ahap 38
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek F Kayma modl deney yntemi

F.1 Genel
Bu ek, mesnetlerin grnr kayma modl (Gg)nin tayin edilme yntemini kapsar.
F.2 Kavram ve kapsam

Bu ek, tam elstomer mesnetlerin grnr kayma modul tayin yntemini kapsar. Mesnetlerin, basn deney makinasna yerletirilmeyecek kadar byk olmas durumunda mteri ile mutabakat salanarak mesnet numunelerin yars kesilerek pln boyutlar kadar kltlebilir. Ayrca, basn kuvveti de Madde 4.3.7de verilen boyutlarda uygulanabilecek ekilde yeteri kadar byk olmaldr.
F.3 Tarifler
F.3.1 Kayma gerilmesi (): Kesme kuvvetinin mesnedin pln alanna oran. F.3.2 Kayma birim ekil deitirmesi: Mesnetler, kaymay engelleyici sistemlerle snrlanmamsa, kesme
kuvveti nedeniyle oluan sehimin, st ve alt kaplamalar da dhil kauuun toplam kalnlna oran.
F.3.3 Kayma modl: ki kayma gerilmesi arasndaki farkn bu gerilmelere karlk gelen kayma birim ekil
deitirme deerleri arasndaki farka oran. Not - Kayma modl (Gg), geleneksel olarak aada verilen yer deitirme deerlerine karlk gelen bal kayma ekil deitirmeleri iin kesime modl olarak tarif edilir:
v x1 = 0,27 Tq ve v X2 = 0,58 Tq
Burada Tq, mesnet kayma hareketi iin snrlandrlmamsa, st ve alt kaplamalar da dhil kauuun ilk ortalama toplam kalnldr.
F.4 Prensip
Bu deney, artan kayma kuvvetlerine maruz kalan tamamyla birbirinin ayn olan bir ift elstomer mesnette oluan kayma sehiminin llmesini kapsar. Bu lmlerden grnr bir kayma modl hesaplanr ve tam kapasite yk altnda iken mesnet yzeyleri kusurlar asndan kontrol edilir.
F.5 Donanm
F.5.1 Deney donanm
ekil F.1de ematik olarak gsterilen deney makinas, hareketli bir levha ile birbirinden ayrlan bir ift mesnede basn yk uygulamaya ve ayn zamanda kontrollu artlar altnda kayma sehimi oluturmaya yeterli olmaldr. Bu donanm, basn yk ve kayma sehimi ile birlikte kesme kuvvetinin llmesi yntemini salamaldr. lme donanm, kaydedilen en byk deerlerin en fazla % 2si kadar dorulukla lm yapmaldr. Basn makinasnn ykleme plkalar, en byk yk altnda nemli arpklk (< llen mesnet sehiminin % 1) meydana gelmeyecek kadar kaln olmal ve bu plkalarn pln boyutlar deneye tbi tutulan numunenin pln boyutlarndan byk olmaldr.
F.5.2 Kaymayan yzeyler

Kayma sehiminin oluumu esnasnda deney numunelerinin olas kaymasn azaltmak zere ykleme plkas ve iki mesnedi birbirinden ayran hareketli plka iin yksek srtnmeli plkalar kullanlmaldr. Alternatif olarak, d elik plkann kaplamas dhil olmak zere kalnln gemeyen kalnlktaki bir metal erit yerletirilerek deney numunesinin kaymas nlenebilir.
39
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
F.6 Deney numuneleri

F.6.1 Boyutlar
Deney numuneleri Madde 5teki tasarm tavsiyelerine uygun olmaldr. Mesnet ifti, deney dzeneinde uygulanan yklerin altnda dengede deilse dzenein dengesini salamak zere ilve bir mesnet ifti kullanlmaldr.
F.6.2 Deney numunelerinin deney ncesi (ekli bozulmadan) llmesi

Her bir deney numunesinin ilk ortalama kalnl, mesnedin merkezinden eit uzakla yerletirilmi en az iki lme aleti kullanlarak llmelidir. Mesnet boyunca kalnlk sapmalarn tespit etmek iin gerekirse ilve bir ift l aleti kullanlabilir. Bu durumda l aletleri simetrik olarak kelere veya kenarlarn orta noktasna yerletirilmelidir. Pln boyutlar kenarlardan llmelidir.
F.7 Deney
F.7.1 Deney numunelerinin artlandrlmas
Deney numunelerinin artlandrlmas vulkanize ileminden en az 24 saat sonra balamaldr. Yapay eskitme ileminden sonra, deney numuneleri, deney scaklnda kararl hle getirildikten sonra deneye tbi tutulmaldr. Deney scaklnn kararl hle gelip gelmediinin anlalmas iin dorudan lm yaplamyorsa 24 saat srenin gemesinden sonra scakln kararl hle geldii kabul edilebilir. Deney, numunelerin dk veya ok dk scaklkta artlandrlmasndan sonra, kenar yzey scaklnn Madde 4.3.1.2 ve Madde 4.3.1.3te verilen deere ulamasndan nce yaplmaldr. Bu deneyin amac bakmndan kenarlarn yaltm iin dk rijitlikte kpk kullanlabilir.
F.7.2 Deney ilemi

Deney numuneleri, kayma dorultusunun mesnedin geniliine paralel ekilde olmas iin hareketli plkann her iki tarafna simetrik olarak yerletirilmelidir. 6 MPa lk ortalama basn uygulanmaldr. Deney numuneleri, en yksek deney sehimine, vxm (0,7 Tq vxm 0,9 Tq) ulalncaya kadar 150 mm/dakika hz amayacak ekilde sabit bir kayma sehimine maruz braklr ve daha sonra sehim sfra getirilir (numune eski haline getirilir). Basn gerilmesi kaldrlr ve deney numuneleri be dakika sre ile yerinden oynatlmadan tutulur ve tekrar vxm deerine kadar kayma sehimi uygulanr. Yatay sehim ve kuvvet srekli olarak veya deney evriminin ykleme ksm sresince 10 eit aralktan az olmamak zere kaydedilmelidir.
F.8 Sonular
F.8.1 Kayma gerilmesi Kayma gerilmesi , MPa cinsinden aadaki eitlik kullanlarak hesaplananr:
Fx A
(F.1)
Burada, Fx, Newton cinsinden kesme kuvveti ve A ise basn yk uygulanan mm2 cinsinden alandr (rnein bir mesnedin pln alan). ki mesnet normal bir ekilde yan yana deneye tbi tutulduunda uygulanan kuvvet 2Fx ve alan ise 2A olur.
F.8.2 Kayma birim ekil deitirmesi Kayma birim ekil deitirmesi q, aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
q =
40
vx Tq
(F.2)
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
F.8.3 Kayma modl

Geleneksel kayma modl G, deney esnasnda yaplan lmler kullanlarak MPa cinsinden aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
Gg =
s2 s1 qx2 qx1
(F.3)
Burada; s2 kayma gerilmesi ve qx2, vx2= 0,58 Tq ekil deitirmeye karlk gelen kayma ekil birim deitirmesi, s1 kayma gerilmesi ve qx1, vx1= 0,27 Tq ekil deitirmeye karlk gelen kayma ekil birim deitirmesi dir.
F.9 Deney raporu 2)

Deney raporu aadaki bilgileri iermelidir: 1- Deney numunelerinin tantm (imaltnn ad, her bir mesnedin mesnet numaras ve kayna), 2- Tabakalarn says ile kalnl ve deney numunelerinin pln boyutlar, 3- Kesilmise, para deney numunesinin boyutu, 4- Deney numunelerinin, deneyden ncesi ve sonrasndaki durumu, 5- Deney tarihi, sresi ve scakl, 6- Basn yk deeri, 7- Kayma birim ekil deitirmesi hz, 8- llen kesme kuvvetleri ve sehimler (grafik), 9- Hesaplanan Gg modl, 10- Anahatlar bu standardda verilen yntemden herhangi sapma, 11- Herhangi bir sapmann olmamas artyla deneyin bu standarda uygun ekilde yapldnn beyan.
2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilveten, TS EN ISO/ IEC 17025te verilen bilgileri de ihtiva edecek ekilde dzenlenebilir. 41
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Aklama A = E tipi B = C tipi I II III IV V Ykleme plkalar Deney numunesi Hareketli plka Kaymann engellenmesi iin yivli astar plka (E tipi) Kaymann engellenmesi iin metal erit (C tipi) ekil F.1 - Kayma modl deney donanmnn ematik gsterimi
42
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek G Kayma ba dayanm deney yntemi

G.1 Genel
Bu ek, kesme kuvvetine maruz kalan mesnetlerde ba dayanm yeterliliinin tayini iin uygulanacak deney yntemini kapsar. Mesnetler, deney donanmna yerletirilmeyecek kadar bykse, mteri ile mutabakat salanarak iki eit paraya kesilebilir ve deney bu paralara uygulanabilir veya deneyde tam mesnet numuneleri kullanlabilir.
G.2 Kavram ve kapsam

Bu ek, tam elstomer mesnetlerde kauuk ve elik plkalar arasnda oluan kayma ba dayanm yeterliliinin tayini iin uygulanacak deney yntemini kapsar. Not 1 - Kesme ilemi sonucunda oluan kusurlar nedeniyle, kesilmi mesnetlerde tam mesnetlere gre daha dk ba dayanm elde edilmesi muhtemeldir. Bu nedenle, kesilmi numuneden elde edilmi yetersiz sonular bu husus dikkate alnarak deerlendirilmelidir.
G.3 Tarifler
G.3.1 Kayma gerilmesi (): Kesme kuvvetinin mesnet pln alanna oran. G.3.2 Kayma birim ekil deitirmesi: Kesme kuvveti nedeniyle oluan sehimin, st ve alt kaplamalar da
dhil kauuun toplam kalnlna oran.
G.3.3 Kayma ba dayanm: Numunede kopma meydana gelmesi hlinde, kopma annda, Madde F.8.1e
gre hesaplanan kayma gerilmesidir.
G.4 Prensip
Deney, uygulanan basn gerilmesinin daha byk olmas ve kayma sehiminin daha byk kayma birim ekil deitirmeleri oluana kadar devam etmesi (2 deerine kadar) durumu hari olmak zere kesme modl deneyi ile ayndr. Deney, kesme modl deneyinde kullanlan deney numunesi zerinde ve bu deneyin devam olarak yaplabilir.
G.5 Donanm
G.5.1 Deney donanm
ekil G.1de ematik olarak gsterilen deney makinas, hareketli bir levha ile birbirinden ayrlan bir ift mesnede basn yk uygulamaya ve ayn zamanda kontroll artlar altnda kayma sehimi oluturmaya yeterli olmaldr. Kaydedilen en byk deerlerin en fazla % 2si kadar dorulukla lm yapabilen bu donanm, kayma sehimi ile birlikte kesme kuvvetinin ve basn yknn llmesi iin yeterli olmaldr. Basn makinasnn ykleme plkalar, en byk yk altnda nemli arpklk (< llen mesnet sehiminin % 1) meydana gelmeyecek kadar kaln olmal ve bu plkalarn pln boyutlar deneye tbi tutulan numunenin pln boyutlarndan byk olmaldr. Ancak, deney makinas, Madde 5 ve Madde 8e gre verilen boyutlardaki numunelerin yerletirilebilecei kadar byk olmaldr.
G.5.2 Kaymayan yzeyler

Kayma sehiminin oluumu esnasnda deney numunelerinin olas kaymasn azaltmak zere ykleme plkas ve iki mesnedi birbirinden ayran hareketli plka iin yksek srtnmeli plkalar kullanlmaldr.
G.6 Deney numuneleri

G.6.1 Boyutlar
Btn deney numuneleri, Madde 5.3.3.7de tarif edilen burkulma olumamasna ilikin artlar salamaldr. Mesnet ifti, deney dzeneinde uygulanan yklerin altnda dengede deilse dzenein dengesini salamak zere ilve bir mesnet ifti kullanlmaldr.
G.6.2 Deney numunelerinin deney ncesi (ekli bozulmadan) llmesi

Pln boyutlar kenarlardan llmelidir. 43
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
G.7 Deney
G.7.1 Deney numunelerinin artlandrlmas
Vulkanize ilemi ile deney arasndaki sre en az 24 saat olmaldr. Yapay eskitmeden sonra, deney numuneleri, deney scaklnda kararl hle getirildikten sonra deneye tbi tutulmaldr. Deney scaklnn kararl hle gelip gelmediinin anlalmas iin dorudan lm yaplamyorsa 24 saat srenin gemesinden sonra scakln kararl hle geldii kabul edilebilir.
G.7.2 Deney ilemi

Deney numuneleri, kayma dorultusunun mesnedin geniliine paralel ekilde olmas iin hareketli plkann her iki tarafna simetrik olarak yerletirilir. 12 MPa lk ortalama basn uygulanmaldr. Not - Kaymay engellemek gerekirse, basn yk arttrlmal, ancak arttrlan basn yknn deeri Madde 5te verilen tasarm kurallar kapsamnda izin verilen deerleri amamaldr. Mesnetler, 100 mm/dakika hz amayan sabit bir kayma sehimine maruz braklr. Yatay sehim ve kuvvet srekli olarak veya deney evriminin ykleme ksm sresince 10 eit aralktan az olmamak zere kaydedilmelidir. Sehim en byk deerine (kayma birim ekil deitirmesi = 2) ulatnda, oluan atlak ve yarklarn son eklini almas iin bu sehim be dakika sre ile sabit tutulmaldr. Uygulanan kesme kuvvetinin kaldrlmasndan sonra henz basn yk altnda iken mesnet gzle muayene edilmeli ve ba ayrlmas olduunu iaret eden ikinlikler kaydedilmelidir. Ba ayrlmas nedeniyle oluan yarklarn olup olmadn dorulamak iin kenar kaplamalarn kesmek gerekebilir.
G.8 Sonular
Sonular, gzlenen kopma noktalarn belirtmek iin kayma sehime kar kesme kuvvetinin gsterildii bir grafik eklinde verilmelidir . Ayrca, gzle muayene esnasnda belirlenen yarklar mesnetteki konumlar da belirtilerek kaydedilmelidir.
G.9 Deney raporu3)

Deney raporu aadaki bilgileri iermelidir: 1- Deney numunelerinin tantm (imaltnn ad, her bir mesnedin mesnet numaras ve kayna), 2- Tabakalarn says ile kalnl ve deney numunelerinin pln boyutlar, 3- Kesilmise, para deney numunesinin boyutu, 4- Deney numunelerinin, deney ncesi ve sonrasndaki durumu, 5- Deney tarihi, sresi ve scakl, 6- Basn yk deeri, 7- Kayma birim ekil deitirmesi hz, 8- Kayma birim ekil deitirmesi 2ye eit olduunda mesnet durumunun tanmlanmas, 9- Gerilme yer deitirme grafii, 10- Kopma olduunda, kayma ba dayanmnn deeri, 11- Ba ayrlmalar aadaki ekilde snflandrlr: ElstomerElstomer/yaptrcYaptrc/astar tabakasAstar tabakas/elikElstomerde olan ayrlmalar, Yaptrc ile elstomer ara yzeyindeki ayrlma, Yaptrc ile astar tabakas ara yzeyinde oluan ayrlma, Astar tabakas ile elik ara yzeyinde oluan ayrlma.
12- Anahatlar bu standardda verilen yntemden herhangi sapma, 13- Herhangi bir sapmann olmamas artyla deneyin bu standarda uygun ekilde yapldnn beyan.
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Aklama A= E tipi B =C tipi I II III IV V Ykleme plkalar Deney numunesi Hareketli plka Kaymann engellenmesi iin yivli astar plka (E tipi) Kaymann engellenmesi iin metal erit (C tipi) ekil G.1 - Kayma ba dayanm deney donanmnn ematik gsterimi
45
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek H Basn deney yntemi

H.1 Kapsam
Bu ek, tam elstomer mesnetlerde grnr basn modln tayin etme yntemini ve mesnedin imlat esnasnda yaplan basn davran deneylerini kapsar.
H.2 Tanmlar
H.2.1 Basn gerilmesi (c) : Basn kuvvetinin takviye plkalarnnn A1 alanna oran. H.2.2 Kesime basn modl (Ecs): ki gerilme arasndaki farkn bu gerilmelere karlk gelen kayma birim ekil deitirme deerleri arasndaki farka oran. H.2.3 Basn birim ekil deitirmesi: Alt ve st kaplamalarnn anma kalnl en fazla 2,5 mm ise bu
kaplamalarn kalnl hari olmak zere basn deneyine tbi tutulan kauuk kalnlndaki deiimin deneye tbi tutulmadan nceki (ekil deitirmesi olmayan) kauuk kalnlna oran.
H.3 Prensip
Bu deney, artan basn yklerine maruz kalan elstomer mesnette basn llmesini kapsar. Bu lmlerden kesime basn modl (Ecs) hesaplanr ve ykn en yksek deerine ulaldnda mesnet yzeyi kusur bakmndan muayene edilir.
H.4 Donanm
ekil H.1de ematik olarak gsterilen deney makinas, kontroll artlar altnda mesnede basn uygulamaya yeterli olmal. Ayrca, kaydedilen en byk deerlerin en fazla % 2 si kadar dorulukla lm yapabilen bu donanm, basn yk ve bu yke karlk oluan basn sehiminin llmesi yntemini salamaldr. Basn makinasnn ykleme plkalar, en byk yk altnda nemli arpklk (<llen mesnet sehiminin % 1) meydana gelmeyecek kadar kaln olmal ve bu plkalarn pln boyutlar deneye tbi tutulan numunenin pln boyutlarndan byk olmaldr.
H.5 Deney numuneleri

H.5.1 Boyutlar
Deney numunesi, Madde 5.3.3.7de verilen burkulmann olmamasna ilikin artlar salamaldr.
H.5.2 Deney numunelerinin deney ncesi (ekli bozulmadan) llmesi

Deney numunesinin ilk ortalama kalnl, mesnedin merkezinden eit uzaklkta ve merkezden geen bir izgi zerine yerletirilmi en az iki l aleti kullanlarak llmelidir. Mesnedin kalnlndaki deiimi tespit etmek iin ilve bir ift l aleti kullanlabilir. Bu durumda, l aletleri kelere veya kenarlarn orta noktasna simetrik olarak yerletirilmelidir. Pln boyutlar mesnedin kenarlarndan llmeli ancak, tabakal mesnedin etkin alan A, mesnedin oluan alan deil takviye plkalarnn alandr. Mesnet imaltlar, takviye plkalarnnn boyutlarn da vermelidir.
H.6 Deney
H.6.1 Deney numunelerinin artlandrlmas
Vulkanize ilemi ile deney arasndaki sre lboratuvar standard ortam scaklnda en az 24 saat olmaldr.
H.6.2 Deney ilemi

Deney numunesi, deney numunesinin kk olan pln boyutunun 1/50sinden daha yksek bir hassaslkla, basn makinas ykleme plkasnn merkezine yerletirilir.
46
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
H.6.2.1 Seviye 1
Madde 4.3.3.1de verilen en byk yk, mesnede uygulanmal, bu yk bir dakika bekletilmeli ve daha sonra kaldrlmaldr. Bu ilem, ykleme ve boaltma ksmlarndan oluan iki tam evrim oluturulacak ekilde tekrarlanmaldr. Yk boaltldktan sonra on dakika bekletilmeli ve on dakika bekletilmenin ardndan 5 MPala tekabl eden yk seviyesinde sehim tekrar sfrlanmaldr. Daha sonra yk, en az alt kademede arttrlarak uygulanmaldr. Her lme noktasnda, viskoelstik etkileri en aza indirgemek iin yk sabit bir deerde en az iki dakika sre ile tutulmaldr. Mesnede en byk ykn uygulanmas esnasnda aktaki yzeyler gzle muayene edilmelidir. Not 1 - Mesnedin ilk skma esnasndaki oturmas nedeniyle balang sehimleri orantsz olacak kadar byk olabilir. Not 2 - Gerekli hallerde elstomerin en byk yk altndaki viskoelstik davran hakknda yk sabit tutularak ve 30 dakikalk srede oluan snme gzlenerek ilve bilgi edinilebilir.
H.6.2.2
Seviye 2
Mesnede en byk basn yk uygulanmal ve her hangi bir lm yaplmadan yk kaldrlmaldr. Bu ilk yklemeden sonra, en byk basn yk Madde 4.3.3.2 de belirtildii gibi 5 0,5 MPa /dakika hz ile en az be kademede arttrlarak uygulanmaldr. Sehim, en byk ykn 1/3nde ve en byk ykte kaydedilmelidir. Ak yzeyler gzle muayene edilmelidir.
H.6.2.3 Seviye 3
En byk basn yk Madde 4.3.3.3de belirtildii gibi uygulanmal ve ak yzeyler gzle muayene edilmelidir.
H.7 Sonular
H.7.1 Gzle muayene
Ykleme plkalarnn dzgn bir ekilde yerletirilmediine iaret eden dzensiz yzey kvrmlar veya yzey kusurlar veya yzeyde ba ayrlmalarn gsteren dzensiz ilikler kaydedilmelidir.
H.7.2 Basn birim ekil deitirmesi (Seviye 1 ve 2 )

Basn birim ekil deitirmesi, c, aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
c =
vz T0
(H.1)
Burada Vz, kaydedilen ortalama sehim ve To ise st ve alt kaplamalar hari olmak zere kauuun ilk ortalama toplam kalnldr. Not - Sfr yk ile kaydedilen ilk deer arasndaki sehimin deeri dorusal ekstrapolasyon yntemi ile elde edilmelidir.
H.7.3 Kesime basn modl (Seviye 1)
E cs =
c2 c1 c2 c1
(H.2)
Burada c2, en byk ykte oluan uygulanmas durumundaki gerilme, c1 ise en byk ykn 1/3inde oluan gerilme, c2 en byk ykte oluan birim ekil deitirme ve c1 ise en byk ykn 1/3inde oluan birim ekil deitirmedir . Basn yk (Fz) Newton cinsinden, uzunluklar ise mm cinsinden llrse basn modl, MPa olarak elde edilir. 47
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
H.7.4 Basn rijitlii

Mesnette basn rijitlii aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
cc =
(H.3) Burada -Fz2 ve Fz1 -Vz2 Vz1
Fz2 Fz1 v z2 v z1
srasyla en byk yk ve en byk ykn te biridir. bu iki ykn uygulanmas esanasnda oluan dey sehim deerleridir.
H.8 Deney raporu4)

Deney raporu aadaki bilgileri iermelidir: 1- Deney numunelerinin tantm (imaltnn ad, her bir mesnedin mesnet numaras ve kayna), 2- Tabakalarn says ile kalnl ve deney numunelerinin pln boyutlar, 3- Deney numunelerinin, deney ncesi ve sonrasndaki durumu, 4- Deney tarihi, sresi ve scakl, 5- Uygulanan basn ykleri ve sehim deerleri ile birlikte sehim-yk grafii, 6- Kesime basn modl veya basn rijitliinin deeri (hangisi varsa), 7- Anahatlar bu standardda verilen yntemden herhangi sapma, 8- Herhangi bir sapma olmamas artyla deneyin bu standarda uygun ekilde yapldnn beyan.
Aklama I Ykleme plkalar II Kaymann engellenmesi iin yivli astar plkalar III sehim lme aletleri IV Deney numunesi ekil H.1 - Basn deney donanmnn ematik gsterimi 4) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilveten, TS EN ISO/ IEC 17025te verilen bilgileri de ihtiva edecek ekilde dzenlenebilir. 48
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek I Tekrarl ykleme yoluyla basn deney yntemi

I.1 I.2
I.2.1 I.2.2 I.2.3
Kavram ve kapsam Tarifler

Basn gerilmesi (c): Basn kuvvetinin snrlama plkalarn alan A1e oran.
Bu ek, dk sklkta basn uygulanmasna maruz kalan mesnedin performans tayin yntemini kapsar.
Basn kesime modl (Ecs): ki basn gerilmesi arasndaki farkn bu gerilmelere karlk gelen birim ekil deitirme deerleri arasndaki farka oran. Basn birim ekil deitirmesi: Alt ve st kaplamalarnn anma kalnl en fazla 2,5 mm ise bu kaplamalarn kalnl hari olmak zere basn deneyine tbi tutulan kauuk kalnlndaki deiimin deneye tbi tutulmadan nceki (ekil deitirmesi olmayan) kauuk kalnlna oran.
I.3
Prensip
Bu deney, kesime basn modlndeki deiimi tayin etmek ve herhangi yzey kusurundaki geliimi kaydetmek iin belirlenmi snrlar arasnda mesnedin tekrarl yk yklemeye maruz braklmas yoluyla uygulanr.
I.4
Donanm
I.4.1 Deney donanm

ekil I.1de ematik olarak gsterilen deney makinas, mesnetlere tekrarl ykleme artlarnda 25 MPa kadar basn gerilmesi uygulamaya yeterli olmaldr. Ayrca, kaydedilen en byk deerlerin % 1i kadar dorulukla lm yapan bu donanm, basn yk ve bu yke karlk oluan basn sehimin llmesi yntemini salamaldr. Basn makinasnn ykleme plkalar, en byk yk altnda nemli arpklk (< llen mesnet sehiminin % 1) meydana gelmeyecek kadar kaln olmaldr. Ykleme plkalarndaki dnme 0,005 radyandan az olmaldr. Deney makinas, 3 Hze kadar bir frekansta evrim yapabilme kapasitesinde olmal ve bu evrimlerin saysn kaydetmek iin uygun sayac bulunmaldr.
I.4.2 Kaymayan yzeyler

Deney esnasnda mesnedin yatay olarak hareket etme olasln azaltmak zere ykleme plkalarnda ve deney makinasnn hareketli plkasnda yksek srtnmeli plkalarn kullanlmas gereklidir. Alternatif olarak, kaplama dhil olmak zere d elik plka kalnln gemeyen kalnlktaki bir metal erit yerletirilerek deney numunesinin kaymas nlenebilir.
I.5
Deney numuneleri
I.5.1 Boyutlar
Deney numuneleri tercihen izelge 6-Tip 1e uygun olmaldr.
I.5.2 Deney numunelerinin deney ncesi (ekli bozulmadan) llmesi

Deney numunesinin ilk ortalama kalnl, mesnedin merkezinden eit uzaklkta veya merkezinden geen bir hat zerine yerletirilmi en az iki lme aleti kullanlarak llmelidir. Mesnetteki kalnlk deiimini tespit etmek iin gerekirse ilve bir ift lme aleti daha kullanlabilir. Bu durumda, lme aletleri kelere veya kenarlarn orta noktasna simetrik olarak yerletirilmelidir. Pln boyutlar kenarlardan llmelidir ancak, tabakal mesnetlerdeki etkin alan A ise mesnedin oluan alan deil takviye plkalarnn alandr. Mesnet imalts takviye plkalarnn boyutlarn da vermelidir.
I.5.3 Scaklk kontrol
Deney numunesinin scakl llmeli ve bu deer 40 oCa ularsa, yzey scaklnn 40 oCun altna indirilebilmesi iin deney evriminin frekans azaltlmaldr. 49
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Not - Mmknse, yklemeye maruz kalan yzeyin scakl yerine, numunenin ortasndaki scakl lebilen uygun aralar temin edilmelidir.
I.6
Deney
I.6.1 Deney numunelerinin artlandrlmas

Vulkanize ilemi ile deney arasnda en az 24 saat sre olmaldr.
I.6.2 Deney ilemi

Deney numunesi, ykleme plkasnn ortasna, deney numunesinin kk olan pln boyutunun 1/50sinden daha yksek bir dorulukla yerletirilmelidir. Statik basn deneyi, Madde H.6.2.1e gre yaplmaldr. Deney ykleme evrimi 7,5 MPa ile 25 MPa arasnda ve 3 Hzden daha dk bir frekansta olmaldr. Gerektiinde, evrim skl, yzey scaklnn deney esnasnda 40 oCu amamas iin azaltlmaldr. evrim adedi 2 000 000a ulanca, deneyin evrimsel ksm durdurulmal ve deney yk kaldrlmaldr. 24 saatlik geri toparlanma dneminden sonra, daha nce uyguland gibi statik basn deneyi yaplmaldr.
I.7
Sonular
Kesime basn modl deerleri, deney evriminden nce ve sonra basn deney ynteminde akland gibi hesaplanmal ve kaydedilmelidir. evrimden sonraki deer yukarda verilen orijinal deerin % 2sinden fazla olmamaldr. Yzeyler kontrol edilmeli ve kusurlar ve atlaklar kaydedilmelidir.
I.8
Deney raporu5)
Deney raporu aadaki bilgileri iermelidir: 1- Deney numunelerinin tantm (imaltnn ad, her bir mesnedin mesnet numaras ve kayna), 2- Tabakalarn says ile kalnl ve deney numunelerinin pln boyutlar, 3- Deney numunelerinin deney ncesi ve sonrasnda (varsa) kusurlarn ayrnts dhil durumu, 4- Deney tarihi, sresi ve scakl, 5- Deney makinasnn tipi, 6- Frekans, 7- evrim says, 8- En byk ve en kk basn gerilmeleri deeri, 9- Deney evrimi ncesi ve sonrasndaki kesime basn modl deeri, 10- 2 000 000 evrimden sonra mesnedin durumu ve oluan kusurlarn tarifi, 11- Anahatlar bu standardda verilen yntemden herhangi sapma, 12- Herhangi bir sapmann olmamas artyla deneyin bu standarda uygun ekilde yapldnn beyan.
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Aklama I Ykleme plkalar II Kaymann engellenmesi iin yivli astar plka III Sehim lme aletleri IV Deney numunesi ekil I.1 - Tekrarl ykleme yoluyla basn deney donanmnn ematik gsterimi
51
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek J D merkezli ykleme deney yntemi

J.1 Kavram ve kapsam
Bu ek, belli bir temas alannn salanmas iin d merkezli ykleme veya en byk d merkezlikte yk uygulanmas durumunda mesnet ile ykleme plkas arasndaki temas alannn tayin yntemini kapsar.
J.2 Tarifler
J.2.1 Dnme as: Mesnedin en alt ve en st yzeyleri arasndaki a. J.2.2 D merkezlik: Basn kuvvetinin etki ekseni ile mesnedin pln yzeyine dik olan ve pln yzeyinin
kegenlerinin kesitii noktadan geen eksen arasndaki uzaklk.
J.2.3 Temas yzeyi: Basn kuvvetinin etki ettii yzey ile temas eden mesnet yzeyinin alan. J.2.4 Yukar kalkma etkisine maruz olan alan: Basn kuvvetinin etki ettii yzey ile temas etmeyen mesnet
yzeyinin alan.
J.3 Prensip
Bu deney, teorik dnme eksenine gre simetrik olarak yerletirilmi iki mesnet arasndaki serbest hareketli ara plkadaki dnmenin llmesi yntemini kapsar (ekil J.1). Bu lmlerden, d merkezli yk temas alan veya tam temas olmas hlinde d merkezlik derecesi tayin edilebilir.
J.4 Donanm
J.4.1 Deney donanm
ekil J.1ada ematik olarak gsterilen deney makinas, gerekli d merkezli basn ykn mesnede uygulamaya yeterli olmaldr. Benzer bir ekilde, ekil J.1bde gsterilen deney makinas, gerekli olan d merkezli basn ykn, hareketli bir plka ile birbirinden ayrlan bir ift mesnede uygulamaya yeterli olmaldr. Kaydedilen en byk deerlerin en fazla % 2si kadar bir dorulukla lm yapan bu donanm, basn yk ve dnme hareketinin llmesi yntemini salamaldr. Sehim lme aletlerinin says en az drt olup hareketli plkann dnme eksenine eit uzaklkta yerletirilmelidir. Mesnedin dnme ekseni boyunca olas asimetrik ekil deitirmesine ilikin bilgiye ihtiya duyulduunda, drt lme aleti mesnedin kelerine yerletirilmelidir. Ykleme plklar en byk ykleme altnda nemli arpklk (< llen mesnet eilmesinin % 1i) meydana gelmeyecek kadar kaln olmal ve bu plkalarn pln boyutlar deneye tbi tutulan numunenin pln alanndan byk olmaldr. Sabit ykleme plkalarndaki dnme 0,001 radyandan daha az olmaldr.
J.4.2 Kaymayan yzeyler

Kayma sehimi esnasnda deney numunelerinin kayma olasln azaltmak iin ykleme plkalarnda ve deney makinasnn hareketli plkasnda yksek srtnmeli plkalarn kullanlmas gereklidir.
J.5 Deney numuneleri

J.5.1 Boyutlar
Btn deney numuneleri, Madde 5.3.3.7de verilen burkulma olmama artalarn salamaldr.
J.5.2 Deney numunelerinin deney ncesi (ekli bozulmadan) llmesi

Deney numunesinin ilk ortalama kalnl, mesnedin ortasndan eit uzakla yerletirilen en az iki lme aleti kullanlarak llr. Gerektiinde, mesnet kalnlnn deiimlerini tespit etmek iin ilve bir ift l aleti kullanlabilir. Bu durumda, lme aletleri kelere veya kenarlarn orta noktasna simetrik olarak yerletirilmelidir. Pln boyutlar kenarlardan llmelidir. 52
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
J.6 Deney
J.6.1 Deney numunelerinin artlandrlmas
J.6.2 Deney ilemi J.6.2.1 Belirli d merkezli yk etkisi ile oluan temas alan
Deney numuneleri, deney makinasna ykn belirlenmi derecede bir d merkezliklie sahip olacak ekilde uygulanmasn salayacak tarza yerletirilmelidir. Deney numuneleri, deney numunesinin kk olan pln boyutunun en az 1/50si kadar bir dorulukla yerletirilmelidir. Belirlenmi yk (en byk 3,5.Gd.A.S/1,5 deeri ile) 1 dakika sreyle uygulanmal sonra kaldrlmaldr. Daha sonra yk boaltlmal ve 10 dakika bekletilmelidir. Belirlenmi yk tekrar uygulanmal ve 5 dakika sonra yer deitirme l aletinden alnan okumalar kaydedilmelidir. Yukar kalkma etkisine maruz olan alan 0,1 mmlik bir sentil kullanlarak mesnet ile ykleme plkas yzeyi arasndaki aklk aratrlarak tayin edilmelidir.
J.6.2.2 Tam temas olmas hlinde d merkezlik derecesi

Deney numuneleri, deney makinasna, d merkezlii belirlenmi mesnet boyutunun 1/6s olacak ekilde yerletirilmelidir. Belirlenmi yk (en byk 3,5.Gd.A.S/1,5 deeri ile) uygulanmal ve yukar kalkm alan Madde J.6.2.1de akland gibi sentil kullanlarak aratrlmaldr. Bu ilem, yukar kalkma gzlenmeyinceye kadar d merkezlii kademeli ekilde arttrarak veya azaltarak (hangisi uygunsa) tekrarlanmaldr. Yaklak d merkezlik deeri tayin edildilken sonra, btn ykler kaldrlmal ve mesnet bu ekilde 10 dakika bekletilmelidir. Daha sonra ykler 5 dakika sre ile tekrar uygulanmal ve temas alan llmelidir. Yk boaltlmal ve nesnet bu ekilde 60 dakika bekletilmelidir. D merkezlik derecesi %10 arttrlmal ve belirlenmi ykler tekrar uygulanmaldr. Temas alan, daha nceki gibi llmeli ve d merkezlik deeri ekstrapolasyon ile tayin edilmelidir.
J.7 Sonular
-Belirli d merkezli yk etkisi ile oluan temas alan Temas yzey alan mesnedin toplam temas alannn yzdesi olarak verilmelidir. -Tam temas olmas hlinde d merkezlik derecesi D merkezlik derecesi, teorik ykleme ekseni ile dnme eksenine tekabul eden mesnet simetri ekseni arasndaki mesafe olarak milimetre cinsinden verilmelidir.
J.8 Deney raporu6)

Deney raporu aadaki bilgileri iermelidir: 1- Deney numunelerinin tantm (imaltnn ad, her bir mesnedin mesnet numaras ve kayna), 2- Tabakalarn says ile kalnl ve deney numunelerinin pln boyutlar, 3- Deney numunelerinin deney ncesi ve sonrasndaki durumu, 4- Deney tarihi, sresi ve scakl, 5- Deney makinasnn tipi, 6- En byk d merkezlik veya belirlenmi derecedeki d merkezlikte uygulanan ortalama basn gerilmesi, 7- Ykn her art kademesine karlk oluan dnme as, 8- Ykn her art kademesindeki L d merkezliinin yn ve deerleri, 9- Ykn her art kademesindeki yk-mesnet yzey alan, 10- Anahatlar bu standardda verilen yntemden herhangi sapma, 11- Herhangi bir sapmann olmamas artyla deneyin bu standarda uygun olarak yapldnn beyan.
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Bir deney numunesinin kullanld yntem Aklama 1 Dk srtnmeli dnme yuvas 2 Hareketli plka
ki deney numunesinin kullanld yntem
ekil J.1 Dnme kapasitesinin tayini iin deney dzenegi
54
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek K Tepki momenti deney yntemi

K.1 Kavram ve kapsam
Bu ek, tam elstomer mesnetlerde tepki momentinin tayin yntemini kapsar.
K.2 Tarif
Tepki momenti, mesnedin 0,003 radyan a ile dnmesi iin gereken moment olarak tarif edilir.
K.3 Prensip
Tek mesnetle, silindir eklindeki mesnedin bilinen srtnme karakteristikleri kullanlarak tepki momentinin elde edilmesi yntemi ekil K.1ada gsterilmektedir. Moment bir manivela koluyla uygulanr. Alternatif yntem, ekil K.1 bde gsterildii gibi iki mesnet ve bir manivela kolu kullanlarak tepki momentinin elde edilmesidir.
K.4 Donanm
Bu deney donanm, deney numunesine 7 MPa ortalama basn oluturmaya yeterli ykleme kapasitesine sahip olmaldr. Bu donanm ayn zamanda, en fazla 0,003 Hz frekansta bir dnme hareketi evrimi yapabilmelidir.
K.5 Deney numuneleri

Deneyler mesnetler zerinde Madde 8.2de belirtildii gibi yaplmaldr. ki mesnet deneye tbi tutulmusa, mesnetlerin her ikiside ayn imalt serisinden alnmal ve tasarmlar tamamyla ayn olmaldr.
K.6 Deney
K.6.1 Deney numunelerinin artlandrlmas
K.6.2 Deney ilemi

Mesnet, belirlenmi basn ykne 10 kez maruz kaldnda, belirlenmi bir frekansta dnmelidir. Manivela koluna uygulana kuvvet kaydedilmelidir.
K.7 Sonular
Tek mesnetli deneyde, tepki momentinin deneysel deeri (Me), aadaki eitlik kullanlarak hesaplanr:
(F F ) M e = z1 z2 L M f 2
(K.1)
Burada Fz1 ykn pozitif deeri, Fz2 mesnedin merkezinden L mesafesinde 10. evrimde manivela koluna uygulanan ykn negatif deeri ve Mf ise dk srtnmeli dnme yuvasndaki srtnme momentidir. ki mesnetli deneylerde tepki momenti aadaki eitlik kullanrak hesaplanr:
Me =
(Fz1 - Fz2 )
4
(K.2)
55
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
K.8 Deney raporu7)

Deney raporu aadaki bilgileri iermelidir: 1- Deney numunelerinin tantm (imaltnn ad, her bir mesnedin mesnet numaras ve kayna), 2- Tabakalarn says ile kalnl ve deney numunelerinin pln boyutlar, 3- Deney numunelerinin deney ncesi ve sonrasndaki durumu, 4- Deney tarihi, sresi ve scakl, 5- Basn gerilmesi c, yk Fz, mesafe L, 6- llen dnme ve tepki momenti, 7- Anahatlar bu standardda verilen yntemden herhangi sapma, 8- Herhangi bir sapmann olmamas artyla deneyin bu standarda uygun ekilde yapldnn beyan.
Aklama 1 Manivela kollar a) Tek mesnetli ve dk srtnmeli birleim mesnedi olan deney dzenei b) ki mesnetli deney dzenei ekil K.1 - Tepki momenti deney donanmnn ematik gsterimi
7) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilveten, TS EN ISO/ IEC 17025te verilen bilgileri de ihtiva edecek ekilde dzenlenebilir.
56
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek L Ozona diren deney yntemi

L.1 Kavram ve kapsam
Bu ek, tam mesnetlerde ozona direncin tayin yntemini kapsar.
L.2 Prensip
Mesnetler ozona maruz kalmadan nce gereken miktarda ekil deitirmesini yapm olmal ve bu pozisyonda mengene ile sktrlmal daha sonra belirlenmi seviyede ozona maruz braklmaldr.
L.3 Donanm
Ozona diren deney donanmnn ematik gsterimi ekil L.1de verilmitir.
L.3.1 Deney odas

Deney odas, ozon ile reaksiyona girmeyen bir malzeme (rnein paslanmaz elik veya alminyum) ile kaplanm deney donanmn iine alacak genilikte olan termostatik olarak kontrol altnda tutulan bir oda olmaldr. Bu deney odasnn, mesnedin grlebilecei bir penceresi olabilir.
L.3.2 Ozonlanm hava kayna

Havay ozonlamak iin aadakilerden hehangi biri kullanlabilir: - Ultraviyole nl lmba, - Boaltma tp. Ozonlanm hava, gerekli ozon konsantrasyonuna ulamak iin seyreltilebilir. Ozonu oluturmak veya ozonlu havay seyreltmek iin kullanlan hava ncelikle aktif karbondan geen yabanc maddelerden temizlenmelidir. Bu hava, ozon konsantrasyonunu ve ozon konsantrasyonunun lmn veya atlak oluumunu etkileyecek kirlilikten uzak olmaldr. Deney odas iin elde edilen ozanlanm hava, deney iin gerekli olan scakla ulamas iin bir scaklk deitiricisinin iinden gemelidir.
L.3.3 Ozon konsantrasyonunu otomatik olarak veya baka bir ekilde kontrol etme aralar
Ultraviyole k kayna kullanldnda, ozon kontrol, lmbaya uygulanan gerilim deitirilerek veya hava boaltlarak veya lmbann bir blm maskelenerek salanabilir. Boaltma tp kullanldnda ise retilen ozonun kontrol, jenaratre uygulanan gerilim, elektrotlarn boyutlar, boaltlan oksijen veya seyreltmek iin kullanlan havann deitirilmesi ile salanr. Ozonlanm havann seyreltilmesi de iki aamada yaplabilir. Ozon konsantrasyonunun 5 pphm tolerans snrlar ierisinde kalmasn salamak zere kontoller yaplmaldr. Buna ilve olarak deney odas numune koymak veya numuneleri kontrol etmek iin her aldnda, ozon konsantrasyonu, 30 dakika iinde deney konsantrasyon seviyesine geri dnmelidir. Oda iindeki ozon konsantrasyonu, asla anma deney konsantrasyonunun st snrndan fazla olmamaldr.
L.3.4 Statik deney donanm (ekil L.2)

Aadaki artlara uygun olmaldr.
L.3.4.1 Tarif
ekil L.2de ematik olarak gsterilen donanm, iki mesnedin Madde 4.3.6da verilen deerlerde basn ve kesme kuvvetlerinin uygulanabilmesi iin hareketli plkas olan iki ykleme plkasndan oluur.
L.3.4.2 Snmeyi nleyen cihaz

Deney esnasnda numunelerin elik plkalar zerinde kaymasn engellemek iin snmeyi engelleyen cihaz yeletirilmelidir. Bu cihzalar, kayma ynne dik olan yivli (ekli ve skl belirtilir) astar plkalardr.
L.4 Numuneler
Bu deney, ayn imalt partisinden alnan tasarmlar tamamyla ayn olan iki mesnet zerinde yaplr. 57
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
L.4.1 Boyutlar
Mesnetler, Madde 8.2.2ye uygun olmaldr.
L.5 Deney
L.5.1 Mesnedin artlandrlmas
L.5.2 Deney ilemi

Deney artlar Madde 4.3.6ya uygun olmaldr.
L.5.3 Deney teknii

Numuneler, kesme kuvvetinin numunenin genilii dorultusunda olmas iin hareketli plkann her bir tarafna simetrik olarak yerletirilmelidir. Basn kuvveti, kayma birim ekil deitirmenin olumasndan sonra uygulanmaldr.
L.6 Sonularn gsterilmesi

Mesnetlerde sehim oluma durumunun devam etmesi esnasnda, ba ayrlmalarn gsteren iliklerle birlikte yzeyde oluan atlaklar da kaydedilmelidir.
L.7 Deney raporu8)

Deney raporu aadaki bilgileri iermelidir: 1- Deney numunelerinin tantm (imaltnn ad, her bir mesnedin mesnet numaras ve kayna), 2- Tabakalarn says ile kalnl ve deney numunelerinin pln boyutlar, 3- Deney numunelerinin deney ncesi ve sonrasndaki durumu, 4- Deney tarihi, sresi ve scakl, 5- Ozon konsantrasyonu ve deerlendirme yntemi, 6- Basn gerilmesi ve basn birim ekil deitirmesi (hangisi uygunsa), 7- Herhangi hasar (atlaklar, adezyon kayb vb. gibi), 8- Anahatlar bu standardda verilen yntemden herhangi sapma, 9- Herhangi bir sapmann olmamas artyla deneyin bu standarda uygun olarak yapldnn beyan.
8) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilveten, TS EN ISO/ IEC 17025te verilen bilgileri de ihtiva edecek ekilde dzenlenebilir.
58
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Aklama 1 Devridaim yapan hava 2 Gelen hava 3 Reglatr 4 Akm ler 5 Temizleme kolonu 6 Numune blm 7 Ozon konsantrasyonu 8 Termometre 9 Scaklk deitirici 10 Seyreltme havas 11 Ozonlayc ekil L.1 - Ozon deney donanmnn ematik gsterimi
59
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Aklama I Sabit ykleme plkalar II Kaymay nleyen yivli astar plka III Hareketli plka IV Deney numunesi V Kenetleme somunlar ekil L.2 - Kayma etkisine maruz mesnetleri tutma erevesinin ayrntlar
60
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek M PTFE/elstomer ara yzeyleri iin kayma ba dayanm deney yntemi

M.1 Genel
Bu ek, D tipi mesnedin PTFE/elstomer ara yzeylerinde oluan kayma ba dayanm yeterliliini tayin deney yntemini kapsar.
M.2 Kavram ve kapsam

Bu ek, D tipi mesnetlerde PTFE levhasnn elstomerle, elstomerin de elik plkalarla ba salama yeterliliini tayin deney ytemini kapsar.
M.3 Tarifler
M.3.1 Kesme gerilmesi (): Kesme kuvvetinin mesnedin pln alanna oran. M.3.2 Kayma birim ekil deitirmesi: Kayma sehiminin st ve alt kaplamalar dhil olmak zere kauuun
toplam kalnlna oran.
M.3.3 Kayma ba dayanm: Ba kopmas olutuu andaki kayma gerilmesi.
M.4 Prensip
Deney, kayma birim ekil deitirmesi 0,95 deerine kadar artan kesme kuvvetlerine maruz kalan mesnedin PTFE levhas ile elstomerin ara yzeylerindeki balanmann gerekli yeterlilikte olup olmadnn kontroln kapsar.
M.5
Donanm
M.5.1 Deney donanm

ekil M.1de ematik olarak gsterilen deney makinas, birbirinden hareketli levha ile ayrlan bir ift mesnede basn ykn uygulamaya ve kontroll artlar altnda kayma sehimini salamaya yeterli olmaldr. En byk deerlerin en fazla % 2si kadar bir dorulukla lm yapan bu donanm, basn ykn ve kayma sehimi ile birlikte kesme kuvvetini lme yntemini salamaldr. Ykleme plklar en byk ykleme altnda nemli arpklk (< llen mesnet eilmesinin % 1i) meydana gelmeyecek kadar kaln olmal ve bu plkalarn pln boyutlar deneye tbi tutulan numunenin pln alanndan byk olmaldr.
M.5.2 Kaymayan yzeyler

Kesme sehimi esnasnda deney numunelerinin kayma olasln azaltmak iin ykleme plkalarnda ve deney makinasnn hareketli plkasnda yksek srtnmeli plkalarn kullanlmas gereklidir.
M.6
Deney numuneleri
M.6.1 Boyutlar
Deney numunelerinin en kk pln boyutlar 200 mm X 300 mm olmal ve ekil M.2e uygun olarak yaplmaldr.
M.7
Deney
M.7.1 Mesnedin artlandrlmas

Vulkanize ilemi ile deney arasnda en az 24 saat sre olmaldr. Deney, deney numuneleri deney scaklnda karal hle gelene kadar yaplmamaldr. Deney scaklnn kararl hle gelip gelmediinin anlalmas iin dorudan lm yaplamyorsa, 24 saat srenin gemesinden sonra scakln kararl hle geldii kabul edilebilir.
M.7.2 Deney ilemi

Deney numuneleri, kesme kuvvetinin mesnedin genilii dorultusunda olmas iin hareketli plkann her iki tarafna simetrik olarak yerletirilmelidir. 6 MPalk basn yk uygulanmaldr. 61
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Mesnetler, 100 mm/dakika hz amayan sabit bir kayma sehimine maruz braklr. Yatay sehim ve kuvvet srekli olarak veya deney evriminin ykleme ksm sresince 10 eit aralktan az olmamak zere kaydedilmelidir. Sehim en byk deerine (kayma birim ekil deitirmesi = 0,95) ulatnda, oluan atlak ve yarklarn son eklini almas iin bu sehim be dakika sre ile sabit tutulmaldr. Mesnet, en byk kayma birim ekil deitirmesi esnasnda ba ayrlmas bakmndan gzle muayene edilmelidir.
M.8 Sonular
Gzle muayene esnasnda belirlenen yarklar mesnetteki konumlar da belirtilerek kaydedilmelidir.
M.9 Deney raporu9)

Deney raporu aadaki bilgileri iermelidir: 1- Deney numunelerinin tantm (imaltnn ad, her bir mesnedin mesnet numaras ve kayna), 2- Deney numunelerinin deney ncesi ve sonrasndaki durumu, 3- Deney tarihi, sresi ve scakl, 4- Basn yknn deeri, 5- Kayma birim ekil deitirmenin hz, 6- Kayma birim ekil deitirmesi 0,95 olduunda deney numunelerinin tarifi, 7- Ba ayrlmalar olduunda, kayma ba dayanmnn deeri, 8- Ba ayrlmalar aadaki ekilde sflandrlr: Elstomer Elstomer/yaptrc Yaptrc/astar tabaka Astar tabaka/PTFE Elstomerdeki ayrlma Elstomer ile yaptrc ara yzeyindeki ayrlma Yaptrc ile astar tabaka ara yzeyindeki ayrlma Astar tabaka ile PTFE ara yzeyindeki ayrlma
9- Anahatlar bu standardda verilen yntemden herhangi bir sapma, 10- Herhangi bir sapmann olmamas artyla deneyin bu standarda uygun ekilde yapldnn beyan.
Aklama I Ykleme plkalar II Deney numunesi III Hareketli plka IV Kaymaz erit paralar ekil M.1 - PTFE/elstomer ba dayanm deney donanmnn ematik gsterimi
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
TS EN 1337-3/Haziran 2007 ller mmdir.
Her iki tarafndan bal PTFE levha (kalnlk = 1,5) Aklama 1 PTFE levhas ekil M.2 - PTFE/elstomer ba dayanm deney numunesinin kesiti
63
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek N (Bilgi iin) Fabrika imalt kontrol

N.1 Genel
N.1.1 Amalar
maltlar, daim bir fabrika imalt kontroln (FPC) uygulamaldr. Not - Bu standarddaki zel gerekler ile EN ISO 9000 serisi veya dengi baka bir serinin ilgili blmne dayanan bir kalite ynetim sisteminin uygun olduu kabul edilebilir. malt, FPC sisteminin etkin bir ekilde uygulanmasnn organizasyonundan sorumludur. malt kontol organizasyonundaki grev ve sorumluluklar belgelenmeli ve bu belgeler gncellenmelidir. Her fabrikada, imalt aada belirtilen iler iin yetkili kiiler grevlendirebilir: a) Yap mamulnn gereken aamalarda uygunluunu gstermek iin yaplacak ilemlerin tanmlanmas, b) Uygun olmayan imaltn tanmlanmas ve kaydedilmesi, c) Uygun olmayan imaltn dzeltilmesi ilemlerinin tanmlanmas.
N.1.2 Belgelendirme
malt, uygulad FPCy tanmlayan dokmanlar hazrlamal ve bu dokmanlar gncelleyerek muhafaza etmelidir. maltnn belgelendirmesi ve ilemleri, yap mamulne ve imalt ilemine uygun olmaldr. Btn FPC sistemleri, yap mamulnn uygunluu iin belli bir seviyede gvenirlik salamaldr. Bu gvenirlik aadaki hususlar iermelidir: a) FPC almalar ile ilgili yazl ilemlerin ve talimatlarn bu standardn gereklerine (Madde N.1.3) uygun ekilde hazrlanmas, b) Bu ilemlerin ve talimatlarn etkin olarak uygulanmas, c) Bu almalarn ve sonularnn kaydedilmesi, d) Bu sonularn varsa, sapmalar dzeltmek, bu gibi sapmalarn etkilerini ortadan kaldrmak, uygun olmad kabul edilen mamulleri elden geirmek iin kullanlmas ve gerekirse, uygunsuzluk nedenini dzeltmek zere FPCnin yeniden gzden geirilmesi.
N.1.3 almalar
FPC aadaki almalar ierir: a) Ham maddelerin ve bileenlerinin belirlenmesi ve dorulanmas, b) Yap mamullerinin imalt esnasnda yaplacak olan deneylerin ve kontrollerin plnlanan skla gre yaplmas, c) malt tamamlanm yap mamulleri zerinde teknik artnamelerinde belirtilen skla gre dorulamalar ve deneyler yaplmas ve bu dorulama ve deneylerin imalt aamasndaki mamule ve imalt artlarna uyarlanmas. Not 1 - b) maddesi kapsamndaki almalar, yap mamulnn imalt aamas ara durumlar ile ilgili olduu kadar imalt makinalar ile bu makinalarn ayarlar ve donanmlaryla da ilgilidir. Bu kontrol, deney ve sklklar, yap mamulnn tipi ve bileimi, imalt ilemi ve bu ilemin karmakl, imalt parametrelerindeki deikenlere ilikin mamul zelliklerinin hassasiyeti vb. baz alnarak seilmelidir. Not 2 - c) maddesi kapsamndaki almalar dikkate alnarak imalt tamamlanm yap mamullerinin piyasaya srlmesinden sonra herhangi bir kontrol yaplamadndan, imalt: - Mamuln ambalj ve uygun artlarda depolanmasnn yap mamulne zarar vermeyecek ekilde olmasn, - Mamuln teknik artnamelerine uygunluunun ayn ekilde kalmasn, salamaldr. Not 3 - Tanmlanm lme ve deney cihazlarnda, uygun kalibrasyonlar yaplmaldr.
64
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
N.2 Dorulamalar ve deneyler

N.2.1 Genel neriler
maltnn, gerekli dorulamalar ve deneyleri yapmasn salayacak tesisi, donanm ve personeli olmal veya bunlar salayabilmelidir. Temsilcisi gibi imalt da olmas gereken zorunlu kapasiteye ve donanma sahip bir veya daha fazla kurulu veya kiiyle taeron anlamalar yaparak bu gerei yerine getirebilir. malt, kendisine ait olsun veya olmasn, kontrol, lme veya deney donanmn, kalibre etmeli veya dorulamal ve bu donanmlar istenilen ekilde alr konumda muhafaza etmelidir. Donanm, artnamelerine veya artnamelerinin atfta bulunduu deney sistemine uygun olarak kullanlmaldr.
N.2.2 Uygunluun gzlenmesi

Mamuln imaltnda ara aamalarn, sevkiyatnda ise ana aamalarn uygunluu iin gerekli gzlem yaplmaldr. Bu uygunluk gzlemi, imalt ilemi sresince yap mamul iin gerekli olan yerlerde odaklanmal ve bylece, sadece yaplmas plnlanan ara kontroller ve deneylerde yeterli bulunan mamuller sevk edilmelidir.
N.2.3 Deneyler
Deneyler, deney plnna (izelge 6, izelge 7 ve izelge 8) uygun olmal ve bu standardda verilen yntemlere uygun olarak yaplmaldr. Not - Mamuln balang tip deneyleri imaltnn kendisi tarafndan yaplmayabilir. Bu durumda bu deneyler onaylanm yetkili kurulu tarafndan yaplmal ve onaylanmaldr. malt, yap mamulnn deneye tbi tutulduunu ispatlayan kaytlar tutmal ve muhafaza etmelidir. Bu kaytlar, yap mamulnn tanmlanm kabul kriterlerini salayp salamadn aka gstermelidir. Yap mamul kabul kriterlerini salamazsa, mamule, uygun olmayan mamul artlar uygulanmaldr.
N.2.4 Uygun olmayan yap mamullerine yaplacak ilem

Kontrol ve deney sonular, yap mamulnn gerekleri salamadn gsterirse, dzeltme iin gerekli nlemler derhal alnmaldr. Uygun olmayan yap mamulleri veya partileri ayrlmal ve uygun bir ekilde tanmlanmaldr. Hata dzeltildiinde, sz konusu deney veya dorulama tekrarlanmaldr. Yap mamulleri, sonular alnmadan sevk edilirse, yaplan ilem ve kayt mteriyi bilgilendirmek iin muhafaza edilmelidir.
N.2.5 Dorulamalar ve deneylerin kaydedilmesi (imalt kayt defteri)

Fabrika imalt kontrollerinin sonular, imalt tarafndan uygun bir ekilde kayt defterine ilenmelidir. Yap mamulnn tarifi, imalt tarihi, kabul edilen deney yntemi, deney sonular ve kabul kriterleri, dorulamay yapan ve kontrolden sorumlu olan kiinin imzas altnda kayt defterine yazlmaldr. Herhangi bir kontroln sonucu bu standardn gereklerini salamazsa, bu durumu dzeltmek iin alnan nlemler (rnek olarak daha baka deneylerin yaplmas, imalt ileminin deitirilmesi, mamuln elden karlmas veya dzeltilmesi) kayt defterinde belirtilmelidir. Kaytlar, nc taraf denetimi sz konusu olduunda, ilgili nc tarafn denetimine ak tutulmaldr.
N.3
zlenebilirlik
Her bir yap mamulnn veya partisinin ve bunlarn ilgili imalt ayrntlar ve zelliklerini de ieren kaytlarn tamam ve bu yap mamul ile ilgili imalt ayrntlarnn tam olarak tanmlanmas ve izlenebilmesine ait kaytlar tutmak imaltnn veya temsilcisinin sorumluluundadr. Baz durumlarda, rnein seri imaltlarda zenli bir izlenebilirlik mmkn olmamaktadr.
65
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Ek ZA (Bilgi iin) Bu standardn, EU Construction Products Directive10) hkmleri ile ilikili olan maddeleri
ZA.1 Kapsam ve ilgili zellikler
Bu standard, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Serbest Ticaret Birliinin talimatna1) gre CEN tarafndan hazrlanmtr. Bu standardn, bu ekte gsterilen maddeleri, 89/106/EEC (Construction Products Directive) sayl AB Direktifi kapsam altndaki talimatn gereklerini salamaktadr. Bu maddelere uygunluk, bu ek kapsamnda olan elstomer mesnetlerin, burada gsterilen tasarlanan kullanmlarna uygun olmasn gerekli klar; CE iareti ile birlikte verilen bilgilere bavurulmaldr. Uyar: Tasarlanan kullanma uygunluu etkilemeyen dier artnameler ve dier AB direktifleri, bu standard kapsamna giren elstomer mesnetlere uygulanabilir. Not 1 - Bu standard kapsamndaki tehlikeli maddelerle ilgili zel madde hkmlerine ilve olarak standard kapsamnda olan mamullere uygulanabilecek dier artlar da olabilir (rnek olarak Uyarlanm Avrupa yasalar ve mill kanunlar, tzkler ve kararnameler). 89/106/EEC sayl AB Direktifinin hkmlerini yerine getirmek iin uyguland yerde ve zamanda, bu artlarn da salanmas gerekli olabilir. Not 2 - Tehlikeli maddelerle ilgili Avrupa hkmleri ve mill hkmlere ilikin bilgilendirici veri taban, EUROPA internet sitesinin Yap (Construction) sayfasndan elde edilebilir (Bu sayfaya http:// europa.eu.int/comm/enterprise/construction/internal/dangsub/dangmain.htm adresi ile ulalabilir.) Bu ekte, izelge ZA.1.a, izelge ZA.1.b ve izelge Z.A1.cde gsterilen kullanm yerleri iin tasarlanan, elstomerik mesnetlere ilikin CE iaretlemesi ile ilgili artlar tesis edilmi ve uygulanacak ilgili Madde nolar da gsterilmitir. Bu ekin kapsam, Madde 1 kapsam ile ayndr ve bu kapsam izelge ZA.1.a, izelge ZA.1.b ve izelge Z.A1.cde tanmlanmtr.
10)
TSE Notu: Bu direktif, T.C. Bayndrlk ve skn Bakanl tarafndan Yap Malzemeleri Ynetmelii ad altnda yaymlanmtr. 1) M/132 talimat ile tadil edildii ekliyle M/104 Mesnetler - Yaplarda kullanlan talimat. 66
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge ZA.1 - Kapsam ve ilgili maddeler izelge ZA.1.a Yap mamulleri: Tasarlanan kullanm: Gerekler Yk tama kapasitesi Bu standard kapsamndaki kayma yzeyi veya elamanlar olmayan A, B, C ve F tipi elstomer mesnetler Yaplarda ve inaat mhendislii ilerinde Bu standardda ve dier EN standardnda/standardlarnda verilen gerek maddesi/maddeleri - Madde 4.3.1 (kayma modl) - Madde 4.3.2 (kayma ba dayanm) - Madde 4.3.3 (basn rijitlii) - Madde 4.3.4 (tekrarl basn yk dayanm) - Madde 4.4.3 (elik takviye plkalar) - Madde 5.1 (tasarm kurallar-genel) - Madde 5.3.3 (tasarmn temel kurallar) - Madde 5.4 (elik takviyesiz blok mesnetler) - Madde 5.5 (erit mesnetler) - Madde 5.1 (tasarm kurallar-genel) - Madde 5.3.3.4 (asal dnme nedeniyle oluan birim ekil deitirme tasarm deeri) - Madde 5.3.3.6 (snr durumlar) - Madde 5.3.3.7 (yapya etki eden kuvvetler, momentler ve ekil deitirmeler) - Madde 4.3.6 (ozona diren) - Madde 4.4.2 (elstomerin fiziksel ve mekanik zellikleri) - Madde 5.1 (tasarm kurallar-genel) EN 1337-9; Madde 4.1.1.1 (Performans) Talimat ile belirlenmi seviye/seviyeler veya snf/snflar
Notlar Malzeme ve geometri zellikleri ile ilgili bilgi
Yok
Dnme kapasitesi
Yok
Malzeme ve geometri zellikleri ile ilgili bilgi
Dayankllk hususlar
Yok
Kabul/ ret kriterleri
67
ICS 91.010.30 izelge ZA.1.b Mamuller: Tasarlanan kullanm:
TRK STANDARDI
Bu standard kapsamndaki kayma yzeyi olan D tipi elstomer mesnetler Yaplarda ve inaat mhendislii ilerinde Talimat ile belirlenmi seviye/seviyeler veya snf/snflar
Gerekler Yk tama kapasitesi
Bu standardda ve dier EN standardnda/standardlarnda verilen gerek maddesi/maddeleri - Madde 4.3.1 (kayma modl) - Madde 4.3.2 (kayma ba dayanm) - Madde 4.3.3 (basn rijitlii) - Madde 4.3.4 (tekrarl basn yk dayanm) - Madde 4.4.3 (elik takviye plkalar) - Madde 5.1 (tasarm kurallar-genel) - Madde 5.3.3 (tasarmn temel kurallar) - Madde 5.1(tasarm kurallar-genel) - Madde 5.3.3.4 (asal dnme nedeniyle oluan birim ekil deitirmenin tasarm deeri) - Madde 5.3.3.6 (snr durumlar) - Madde 5.3.3.7 (yapya etki eden kuvvetler, momentler ve ekil deitirmeler) - Madde 4.3.6 (ozona diren) - Madde4.3.7 (PTFE/elstomer kayma ba dayanm) - Madde 4.4.2 (elstomerin fiziksel ve mekanik zellikleri) - Madde 4.4.4 (kayma yzeyleri) - Madde 5.1(tasarm kurallar-genel) EN 1337-9;1997, Madde 4.1.1.1 (Performans)
Notlar Tasarm deeri (kN)
Yok
Dnme kapasitesi
Yok
Tasarm deeri (radyan)
Dayankllk hususlar
Yok
Kabul/ ret kriteri
68
ICS 91.010.30 izelge ZA.1.c Mamuller: Tasarlanan kullanm: Gerekler Yk tama kapasitesi
TRK STANDARDI
Bu standard kapsamndaki kayma elemanl E tipi elstomer mesnetler Yaplarda ve inaat mhendislii ilerinde Talimat ile belirlenmi seviye/seviyeler veya snf/snflar Notlar Tasarm deeri (kN) Yok
Bu standardda ve dier EN standardnda/standardlarnda verilen gerek maddesi/maddeleri - Madde 4.3.1 (kayma modl) - Madde 4.3.2 (kayma ba dayanm) - Madde 4.3.3 (basn rijitlii) - Madde 4.3.4 (tekrarl basn yk dayanm) - Madde 4.4.3 (elik takviye plkalar) - Madde 5.1 (tasarm kurallar-genel) - Madde 5.3.3 (tasarmn temel kurallar) - Madde 5.1 (tasarm kurallar-genel) - Madde 5.3.3.4 (asal dnme nedeniyle oluan birim ekil deitirmenin tasarm deeri) - Madde 5.3.3.6 (snr durumlar) - Madde 5.3.3.7 (yapya etki eden kuvvetler, momentler ve ekil deitirmeleri) - Madde 4.3.6 (ozona diren) - Madde 4.4.2 (elstomerin fiziksel ve mekanik zellikleri) - Madde 5.1(tasarm kurallar-genel) EN 1337-9;1997, Madde 4.1.1.1(Performans) - EN 1337-2;2004, Madde 5.3, Madde 5.5, Madde 6 ve Madde 8.3
Dnme kapasitesi
Yok
Tasarm deeri (radyan)
Dayankllk hususlar
Yok Yok
Kabul/ ret kriteri
Yk tama kapasitesi (kayma elemannn) Srtnme katsays (kayma elemannn) Dayankllk hususlar (kayma elemannn)
Tasarm deeri (kN) Yok izelgeleti rilmi deer (izelge 1) Kabul/ ret kriteri
- EN 1337-2;2004, Madde 4.1.1 - EN 1337-2;2004, Madde 4.3, Madde 5.2, Madde 4.7, Madde 5.1 ve Madde 5.2 - EN 1337-9:1997, Madde 4 Yok
Belirli bir zellikle ilgili gerek, mamuln tasarlanan kullanm iin o zellikle ilgili hibir yasal artn bulunmad ye lkelerde (MSs) uygulanmaz. Bu durumda, mamuln bu MSslerde pazarlamak isteyen imaltnn, mamulnn bu zellikle ilgili performansn belirleme veya beyan etme ykmll yoktur. Bu mamulde, CE iareti (Madde ZA.3) ile birlikte performans belirlenmedi (NPD) tercihi, bilgi olarak verilebilir. Bununla birlikte, zellikle ilgili alt snr deer varsa NPD tercihi kullanlamayabilir.
ZA.2 Elstomer mesnetlerin uygunluk teyit ilemleri

ZA.2.1 Uygunluk teyit sistemi/sistemleri
Elstomer mesnetlerin, Mesnetler - Yaplarda kullanlan talimatnn Ek IIInde verilen 24/10/1995 tarihli 95/467/EC sayl Avrupa Komisyonu kararna uygun olarak izelge ZA.1.a, izelge ZA.1.b ve izelge ZA.1.cde belirtilen uygunluk teyit sistemi/sistemleri, izelge ZA.2de tasarlanan kullanmlar ve ilgili seviye/seviyeler veya snf/snflar iin gsterilmitir.
69
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge ZA.2 - Uygunluk teyit sistemi/sistemleri Mamul/mamuller Tasarlanan kullanm/kullanmlar Seviye/seviyeler veya snf/snflar Uygunluk teyit sistemleri
Mnferit mesnetlere ait gereklerin 1 kritik(1) olduu yaplarda ve inaat Elstomer mesnetler kayar mhendislii ilerinde Yok elstomer mesnetler Mnferit mesnetlere ait gereklerin (2) 3 kritik olmad yaplarda ve inaat mhendislii ilerinde Sistem 1: 89/106/EEC sayl AB Direktifi (CPD), Ek III.2 (i), bendine baklmaldr. Numuneler zerinde denetleme deneyi yaplmadan. Sistem 3: 89/106/EEC sayl AB Direktifi (CPD), Ek III.2 (ii), ikinci alternatife baklmaldr. (1) Bu gereklerin kritik olmasnn anlam, mesnedin gerektii gibi alamamas durumunda, btn iler veya bir blm iin hizmet verebilirlik veya tama gc snr durumlarnn almasdr. (2) Bu gereklerin kritik olmamasnn anlam, mesnedin gerektii gibi alamamas durumunda, btn iler veya bir blm iin hizmet verebilirlilik veya tama gc snr durumlarnn almamas ve bundan dolay hayat bir tehlike olmamasdr. izelge Z.A.1.a, izelge Z.A.1.b izelge Z.A.1.cde verilen elstomer mesnetlerin uygunluk teyidinde, bu standardn maddelerinin uygulanmas sonucunda izelge ZA.3.a ve izelge ZA.3.bde yer alan uygunluk deerlendirme ilemleri esas alnmaldr.
70
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge ZA.3.a Sistem 1 kapsamndaki kayma eleman olmayan elstomer mesnetlerin uygunluk deerlendirmesinde grev blm Grevler Fabrika imalt kontrol (FPC) maltnn grevleri Fabrikadan alnan numuneler zerinde yaplacak daha sonraki deneyler Balang tip deneyleri FPC ve fabrikann balang muayenesi FPCnin srekli gzetimi, deerlendirilmesi ve onaylanmas Grevin kapsam izelge ZA.1de ilgili zelliklerin tamam ile ilgili parametreler izelge ZA.1de ilgili zelliklerin tamam izelge ZA.1de ilgili zelliklerin tamam izelge ZA.1de igili zelliklerin tamam ile ilgili parametreler izelge ZA.1de ilgili zelliklerin tamam ile ilgili parametreler Uygulanacak uygunluk deerlendirme maddeleri - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.4 (teknik artnamelere uymayan numune) - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.3 (numune alma) - Madde 8.2.3 (rutin deneyler) - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.3 (numune alma) - Madde 8.2.2 (balang tip deneyleri) - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.2.3 (rutin deneyler) - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.2.3 (rutin deneyler)
Onaylanm yetkili kuruluun grevleri
izelge ZA.3.b - Sistem 3 kapsamndaki kayma eleman olmayan elstomer mesnetlerin uygunluk deerlendirmesinde grev blm Grevler Fabrika imalt kontrol (FPC) Balang tip deneyleri Grevin kapsam izelge ZA.1de ilgili olan zelliklerin tamam ile ilgili parametreler izelge ZA.1de ilgili zelliklerin tamam Uygulanacak uygunluk deerlendirme maddeleri - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.4 (teknik artnamelere uymayan numune) - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.3 (numune alma) - Madde 8.2.2 (balang tip deneyleri)
maltnn grevleri Onaylanm yetkili kuruluun grevleri
71
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge ZA.3.c - Sistem 1 kapsamndaki kayma eleman olan elstomer mesnetlerin uygunluk deerlendirmesinde grev blm Grevler maltnn grevleri Fabrika imalt kontrol (FPC) Grevin kapsam izelge ZA.1.b ve izelge ZA.1.cdeki zelliklerin tamam ile ilgili parametreler Uygulanacak uygunluk deerlendirme maddeleri - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.4 (teknik artnamelere uymayan numune) EN 1337-2:2004 Maddeler - Madde 8.2.1 (genel) - Madde 8.2.3 (FPC) - Madde 8.3 (ham maddeler ve bileenleri) - Madde 8.4 (numune alma) - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.3 (numune alma) - Madde 8.2.3 (rutin deneyler) EN 1337-2:2004 Maddeler - Madde 8.2.1 (genel) - Madde 8.2.3 (FPC) - Madde 8.3 (ham maddeler ve bileenleri) - Madde 8.4 (numune alma) - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.3 (numune alma) - Madde 8.2.2 (balang tip testi) EN 1337-2:2004 Maddeler - Madde 8.2.1 (genel) - Madde 8.2.3 (FPC) - Madde 8.3 (ham maddeler ve bileenleri) - Madde 8.4 (numune alma) - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesigenel) - Madde 8.2.3 (rutin deneyler) EN 1337-2:2004 Maddeler - Madde 8.2.1 (genel) - Madde 8.2.3 (FPC) - Madde 8.3 (ham maddeler ve bileenleri) - Madde 8.4 (numune alma)
Fabrikadan alnan numuneler zerinde yaplacak daha sonraki deneyler
izelge ZA.1.b ve izelge ZA.1.cdeki zelliklerin tamam
Balang tip deneyleri
FPC ve fabrikann balang muayenesi FPCnin srekli gzetimi, deerlendirilmesi ve onaylanmas
izelge ZA.1.b ve izelge ZA.1.cdeki zelliklerin tamam ile ilgili parametreler
72
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
izelge ZA.3.d - Sistem 3 kapsamndaki kayma eleman olan elstomer mesnetlerin uygunluk deerlendirmesinde grev blm Grevler Grevin kapsam izelge ZA.1.b ve izelge ZA.1.cdeki zelliklerin tamam ile ilgili parametreler Uygulanacak uygunluk deerlendirme maddeleri - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesi-genel) - Madde 8.4 (teknik artnamelere uymayan numune) EN 1337-2: Maddeler - Madde 8.2.1 (genel) - Madde 8.2.3 (FPC) - Madde 8.3 (ham maddeler ve bileenleri) - Madde 8.4 (numune alma) - Madde 8.1 (uygunluk deerlendirilmesi-genel) - Madde 8.3 (numune alma) - Madde 8.2.2 (balang tip deneyler) EN 1337-2: Maddeler - Madde 8.2.1 (genel) - Madde 8.2.3 (FPC) - Madde 8.3 (ham maddeler ve bileenleri) - Madde 8.4 (numune alma)
maltnn grevleri
Fabrika imalt kontrol (FPC)
Balang tip deneyleri
ZA.2.2 EC uygunluk belgesi ve uygunluk beyan

Bu ekte verilenlere uygunluk salandnda; a) Sistem 1 kapsamndaki mesnetler iin belgelendirme kuruluu, aadaki bilgileri ieren bir uygunluk belgesini (EC uygunluk belgesi) hazrlamaldr. Bu uygunluk belgesi Madde ZA.3te akland gibi imaltya CE iaretini ilitirme yetkisini verir. Uygunluk belgesi aadaki bilgileri iermelidir: - Belgelendirme kuruluunun ad, adresi (veya tantm numaras), - maltnn veya onun EEA (Avrupa Ekonomik Alan) snrlar ierisinde bulunan yetkili temsilcisinin ad ve adresi ile imaltn yapld yer, - Mamuln tanm (tip, tarif, kullanm,....) ve CE iareti ile birlikte verilen bilgilerin kopyas, - Mamuln tbi olaca hkmler (rnek olarak, bu standardn Ek ZA blm), - Mamuln kullanmnda uygulanmas muhtemel zel artlar (rnek olarak, mesnedin belli artlar altnda kullanm ile ilgili hkmler vb.), - Belgenin numaras, - Belgenin geerlilik artlar ve sresi, - Beyan imzalamaya yetkili kiinin ad ve grevi. Buna ilve olarak EC uygunluk belgesi kapsamndaki her mamul iin imalt, aadaki bilgileri ieren uygunluk beyann (EC Uygunluk Beyan) hazrlamaldr: - maltnn veya onun EEA (Avrupa Ekonomik Alan) snrlar ierisinde bulunan yetkili temsilcisinin ad ve adresi, - Eklenen fabrika imalt kontrol belgelerinin says, - malt veya yetkili temsilcisi adna beyan imzalamaya yetkili kiinin kiinin ad ve grevi. Her iki belge de, mamuln kullanlaca ye lkenin resm dilinde veya dillerinde sunulmaldr. b) Sistem 3 kapsamndaki mesnetler iin, imalt aadaki bilgileri ieren uygunluk beyann (EC uygunluk beyan) hazrlamaldr: - maltnn veya onun EEA (Avrupa Ekonomik Alan) snrlar ierisinde bulunan yetkili temsilcisinin ad ve adresi ile imaltn yapld yer, - Mamuln tanm (tip, tarif, kullanm,....), - Mamuln tbi olaca hkmler (rnek olarak, bu standardn Ek ZA blm), - Mamuln kullanmnda uygulanmas muhtemel zel artlar (rnek olarak, belli artlar altnda kullanm ile ilgili hkmler vb.), - Balang tip deneylerini yapan onaylanm lboratuvarn/lboratuvarlarn ad ve adresi, - malt veya yetkili temsilcisi adna beyan imzalamaya yetkili kiinin kiinin ad ve grevi. Bu uygunluk beyan Madde ZA.3te akland gibi imaltya CE iaretini ilitirme yetkisini verir. 73
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Bu belge, mamuln kullanlaca ye lkenin resm dilinde veya dillerinde sunulmaldr.
ZA.3 CE iareti
CE iaretinin ilitirilmesinden, imalt veya onun EEA snrlar ierisinde bulunan yetkili temsilcisi sorumludur. litirilecek CE iaret sembol 93/68/EEC sayl AB Direktifine uygun olmal ve elstomer mesnet zerinde gsterilmelidir (bunun mmkn olmamas durumunda, bu iaret, mamul ile birlikte verilen etiket, ambalj veya mamul ile birlikte verilen ticar belgeler zerinde bulunabilir). CE iareti ile birlikte aadaki bilgiler verilmelidir: - Belgelendirme kuruluunun tantm numaras, - maltnn ad ve adresi, - CE aretin ilitirildii yln son iki rakam, - Uygunluk belgesinin numaras (ilgili olannn), - Bu standarda atf (TS EN 1337-3 eklinde), - Mamuln ad ve tipi. Talimatla belirlenmi zellikler ile ilgili bilgiler: - Talimatla belirlenmi zelliklerin her biri iin izelge ZA.1deki Notlar iinde gsterilen ekilde beyan edilmesi gereken beyan deerleri ve ilgili durumda seviye veya snf, - Alternatif olarak, mmkn olan yerlerde ksa gsterililer verilebilir. Bu ksa gsterililer btn zellikler ile ilgili bilgileri vermelidir. Bu ksa gsterililerde verilen bilgiler, btn zellikleri kapsamazsa, kapsanmayan zelliklere ait deerler ilve olarak verilmelidir. NPD tercihi, verilmi tasarlanan kullanm iin zelliin, yasal artlara tbi olmad zamanda ve yerde kullanlabilir. Dz kayar elemanlar olan elstomer mesnetler iin mamul zerinde gsterilecek CE iaretleme bilgilerine ilikin rnek ekil ZA.1de, mamul ile birlikte verilecek ticar belgeler zerinde gsterilecek CE iaretleme bilgilerine ilikin rnek ise ekil ZA.2de verilmitir. ekil ZA.2, izelge ZA.1.bde belirtilen zellikleri kapsamaktadr.
93/68/EEC sayl AB Direktifinde verilen "CE" semboln ieren CE uygunluk iareti 0123-CPD-0001 irketi, 06100 Ankara Belgelendirme kuruluunun tantm numaras (gerekliyse) maltnn ad veya tantc iareti
ekil ZA.1 - Mesnet zerinde gsterilecek CE iaretleme bilgilerine rnek
74
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
93/68/EEC sayl AB Direktifinde verilen "CE" semboln ieren CE uygunluk iareti
0123-CPD-0001 irketi, 06100 Ankara 04 0123-CPD-0456 TS EN 1337-3 MESNET No. Mnferit mesnetlere ait gereklerin kritik olduu durumda, en dk iletme scakl 25/-40 oC olan yaplarda ve inaat mhendislii ilerinde kullanlan elstomer mesnetler MESNET Elstomerin G modl (MPa) eliin akma dayanm (MPa) Geometri (eklenen izimlerde veya tarifte olduu gibi) KAYMA ELEMANI Geometri (eklenen izimlerde veya tariflerde olduu gibi)
Belgelendirme kuruluunun tantm numaras maltnn ad veya tantc iareti ve kaytl adresi aretin ilitirildii yln son iki rakam EC uygunluk belgesinin numaras Bu standardn numaras
Mamuln tantm ve tasarlanan kullanm
ve Talimatla belirlenmi zelliklere1) ait bilgiler
1)
Kism emniyet katsaylar gibi Belirlenmi Ulusal Parametreler (NDP)in bulunmad ve bu standardda tarif edilen mesnetlerin sz konusu olduu durumda, imalt, mesnedin geometrik zellikleri ile birlikte elstomerin G modln ve takviye plkalarnda kullanlan eliin ekmede akma dayanmn vermelidir. ekil ZA.2 - Mamul ile birlikte verilen belgeler zerinde gsterilecek CE iaretleme bilgilerine rnek
Yukarda, tehlikeli maddelerle ilgili olarak verilen gerekli herhangi zel bilgiye ilve olarak, mamulle birlikte, gerekli olduu zaman ve yerde ve uygun ekilde, tehlikeli maddelerle ilgili olarak uyulduu iddia edilen dier kanunlar listesi, bu hkmler tarafndan gerekli grlen herhangi dier bilgi ile birlikte verilmelidir. Not - Mill mevzuat ile uyuan Avrupa kanunlarndan bahsedilmesine gerek yoktur. 75
ICS 91.010.30
TRK STANDARDI
Kaynaklar
[1] [2] [3] EN ISO 9001: 2000 Quality management systems - Requirements (ISO 9001: 2000) EN 1990 Eurocode, Basis of structural design EN 1991 Eurocode 1, Actions on structures
76

TS en 1337 3 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TS en 1337 3 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRK STANDARDI

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

Mesnetler - Yaplarda kullanlan - Blm 3: Elstomer mesnetler 1 Kapsam

Ctan daha dk scaklk deerlerine indii

Atf yaplan standard ve/veya dokmanlar

Rubber, vulcanized or thermoplastic resistance to ozone cracking-Part 1: Static strain testing

TS 2680 ISO 1431-1

Terimler ve tarifleri ile semboler ve ksa gsterililer

3.1 Terimler ve tarifleri

3.1.3 Elstomer mesnet

3.1.4 Tabakal mesnet

3.1.5 elik levha takviyesiz blok mesnet

3.1.6 Kayar elstomer mesnet

3.1.7 Kayma plkas

3.1.8 erit mesnet

3.1.9 st kayma yzeyi

3.2.1 Latince byk harflar

3.2.2 Latince kk harflar

3.2.3 Yunanca harfler

MPa MPa MPa MPa

3.3 Ksa gsterililer

4.2 levsel gerekler

4.3 Tam mesnetlerin performans gerekleri

4.3.1 Kayma modl

4.3.1.1 Anma scaklndaki kayma modl

4.3.1.2 Dk scaklkta kayma modl

4.3.1.3 ok dk scaklkta kayma modl

-40 oC 3 oC scaklktaki bir ortam veya

4.3.1.4 Eskitme (70 oC scaklkta 3 gn sreyle) ileminden sonraki kayma modl

4.3.2 Kayma ba dayanm

4.3.2.1 Standard ortam scaklndaki kayma ba dayanm

4.3.2.2 Eskitme (70 oC scaklkta 3 gn sreyle) ileminden sonra kayma ba dayanm

4.3.3 Basn rijitlii

4.3.3.1 Tip deneyi ( Seviye 1 deney yntemi )

ICS 91.010.30 -Deney artlar:

4.3.3.2 Rutin deney: Hzl basn deneyi (Seviye 2 deney yntemi)

4.3.3.3 Basn yk altnda muayene (Seviye 3 deney yntemi)

4.3.4 Tekrarl basn yk dayanm

4.3.5 Statik dnme kapasitesi 4.3.5.1 Genel

4.3.5.2 D merkezli ykleme deneyi

4.3.5.3 Yenileme moment deneyi

4.3.6 Ozona diren

ICS 91.010.30 -Gerekler:

4.3.7 PTFE/elstomer tabakadaki kayma ba dayanm

4.4.2 Elstomerin fiziksel ve mekanik zellikleri

- 5 + 10 5 15 15 25 25 atlak olmamal ISO 1431-1

4.4.3 elik takviye plkalar 4.4.3.1 plkalar

4.4.3.2 C Tipi mesnetler iin d plkalar (izelge 2)

4.4.4 Kayma yzeyleri

4.4.4.1 D ve E Tipi mesnetlerde ostenitik eliin balanmas (izelge 2)

4.4.4.2 D Tipi mesnetlerin st kayma yzeyi (ekil 1 ve izelge 2)

4.4.4.3 D tipi mesnetlerde oyuklarn yalanmas

4.4.4.4 Srtnme katsays

D Tipi elstomer mesnedin d tabakalarnn ksmi kesit rnei

5.2 Etkilerin tasarm deerleri

5.3 Tabakal mesnetler

5.3.2 Tabakal mesnetlerin boyut ve ekilleri

ekil 2 - B tipi elstomer mesnedin tipik kesidi.

izelge 2 - Farkl mesnet enkesit tipleri

- D Tipi: Elstomere balanm PTFE levhas olan B tipi mesnet.

- F tipi: elik levha takviyesiz blok mesnet ve erit mesnetler.

Not - Yukarda verilen mesnet tiplerine ait zellikler birletirilebilir.

izelge 3 - B tipi mesnetler iin standard ller