Ekim 10.

Annales Okulu: Kkeni ve Kuruluu Tartma 2: Marc Bloch

Hepimizin kahramanlara ihtiyac vardr. Her disiplin kendini bir bakma azizleri (hagiography) zerinden tanmlar. Mesela fizik ya da biyoloji kitaplar nasl da kendi kurucu babalarnn fotoraflarn ereve iine koyarlar: Maxwell, Darwin, Watson, Einstein, vs. Bu aslnda bir bakma sizin bir gelenein paras olduunuzun gstergesidir. Ayn zamanda yeni gelenlere de bir model sunar; insanlara bu ustalar gemeleri gerektiine dair bir esin kayna , eletiriler iin birer hedef sunar ve belki de baz yce ruhlarn kibirini krar. Eer sosyal tarihilerin bir modele ihtiyalar varsa Marc Bloch bunun iin ideal bir rnektir. O yeni metodlar zerinde alm, kuaklar boyu rencilere ilham olmu, yepyeni bir yaklamn temellerini Annales dergisinde kurumsallatrarak (Lucien Febvre ile beraber) oluturmu, ve bir aziz gibi Gestapoun ellerinde lmtr. Ancak gerek kiilerin her zaman bu azizlik grnts tarafndan yutulmas ya da katklarnn baz farkl ajandalar olanlar tarafndan baka ynlerde kullanlmas olasl da vardr. Dolaysyla o zamandan bu zamana kadar yol katettiimizi grmek iin kaynan kendisine yani Blochun kendi yazdklarna inmekte her zaman yarar vardr. Carole Finkin biyografisi insan ve tarihi Bloch hakknda olduka ak ve dengeli bir anlat ieriyor. Bloch Alsasl bir yahudi ve Fransz vatanseverdi. Babas Strasburgu Almanlara kar 1870de savunmu, prestij sahibi Ecole Normale Superieuree kabul edilmi ve orada sonra Klasikler profesr olmutu. Olu, Ecole profesrlerini kitle siyesetinin iine alan alkantl mehur Dreyfus davas dneminde bymt. 1906da Bloch 20 yandayken Dreyfus sonunda ordunun anti-semitik gruplar tarafndan ortaya atlan ihanet suundan arnd. Bylelikle Fransa yahudilerinin yurtseverlikleri de onaylanm oluyordu, ancak Bloch da ordudan nefret etmeyi renmiti. Muhtemelen bu olay onun tarihte sylenti, nyarg ve psikososyal olgularna kar hassasiyetini gelitirdi: bunlar ki tarihin bilimsel, pozitivist ve nesnel olmaya alt bir dnemde pek de popler konular deildi. Blochun dncesine Fransz pozitivismine ve Alman bilimselciliine kartlk damgasn vurdu. Birinci Dnya Savanda savat, sonra Strasburg niversitesinde ders vermeye balad (1920ye kadar doktoras olmadna dikkatinizi ekmek isterim). Byk eserlerinin hepsi olaanst bir ekilde ksa bir sre zarfnda yazld, 1920-1939 yllar arasnda. Birincisi olan Les Rois Thaumaturges (1924; evr. The Royal Touch, 1973 [Kraln ahane Dokunuu] ortaa krallarnn iyiletirme gleri zerine olaanst bir medikal, psikolojik ve antropolojik almadr. Belki de ilk gerek mentalits (kolektif inan; modern
1

antropologlarn kltr kavram ile karlatrn; Durkheimn conscience collective [kollektif bilin] ile balantya dikkat edin). Yeni Kltr Tarihileri Blochun almalarndaki ite bu izgiyi takip ettiler (Ginzburg, Davis, Schama, Darnton, etc), ancak bu Ortaadan ok erken modern dnemler iin yapld (neden byle?). Blochun almalarnn merkezi, zellikle de Fransann krsal tarihiydi. Ama feodalizmin, parann ve teknolojinin (bkz. su deirmenleri hakknda klasik makalesi) ve hukukun vs karlatrmal uzun tarihlerini de unutmayn. En nemli kitabnn Franszca adna dikkat edin, Les caractres originaux de lhistoire rurale francaise (Fransz Krsal Tarihinin Orijinal Karakteri): orijinal derken hem temel hem de benzersizolan kast ediyor. Bloch Fransa krsal hayatnn temel unsurlarna bakyordu, ancak ayn zamanda Fransann

benzersizliini/tekliini de vurguluyordu. Her ne kadar l tarla (tarm) sistemi ile ngiltere, Almanya ve Akdenizle birok ynden benzerlik tasa da bunlarn nn zelliklerini bir yerde toplad iin Fransa benzersizdi. (Sizce burada Fransann doal olarak mahdut bir halk olduunu vurgulayan Fransz milliyetisi bir tutuma girmiyor mu? Ve sizce bu Ortaan yurt/blge anlayn bozmuyor mu? Muhtemelen bu blgedeki herkes Franszca konumuyordu; ve bunlarn iinden kimse modern Fransa erevesinde dnmyordu. te burada Blochun uluslararasc ve karlatrmal tarihsel analizi ile atma haline giren Fransz yurtsever taraf ortaya kyor). Blochun metodolojik yenilikleri dikkat ekiciydi. Kitabn giriinde Fransada ak tarla sistemi (ortak kullanmda tarlalar) hi olmamtr diyen Fustel de Coulanges hakknda mehur pasaj vardr. O iinde alt ktphaneden hi dar kp da tam nnde duran tarlalara hi bakmamtr. Fustel De Coulanges d dnyann zerine fazla tesir ettii bir adam deildi (xxvii). Bloch tarihiyi hibir zaman iinde bulunduu zaman deneyiminden ayrmad. Ona gre tarihi problemlerini zmek iin tarihi geriye doru okumalyd. Bilim sunana tapnan nesnelciler buna bugnclk ahlakszl diyorlar: Gemiin gemiliine sayg duymay reddeden, dncesizce bugnn da kts gemiteki

kavramlarn gemie uygulayarak anakronizme den ve daha

insanlar bugnn politik gndemlerinde kullananlar. Bloch bu tuzaa dt m gerekten? Bunun iin Tarihinin Meslei kitabndaki dncelerine bir bakn btn tarihiler iin okunmas art bir kitap. Baka Yenilikler/Bulular: Blochun toprak kalitesi ve iklime ilgisi ancak bunu determinist bir evreci olarak yapmyor; tarla ekillerini belirlemek iin harita ve dokmanlara bavurmas; yer isimlerine ve erken yerleim alan olabilecek iaretlere dikkat etmesi. Bir de Fransz ve Alman ekollerini etkileyen popler rk analizlerine kaytsz ve red
2

edici duruuna dikkat ekmek gerekir (62). Yine dikkat ekici bir nokta ise sayfa 63deki dipnotta toprak snrlarnn belirlenmesinde dinin rol ile ilgili tahminleridir. Bazlar onu kat bir materyalist gibi gstermeye alsa da Bloch kltrel yaklamlara hep akt. Temel ama uzun vadeli sosyal deiimlerin gizli kalm kaynaklarn ortaya kartmak, bunlarn balantlarnn birletirilmi bir anlatsn yaratmak ve bilinmeyen insanlarn hayatlarn mmkn olabilecek en fazla boyutuyla tekrar canlandrmaktr. Blochun bugnn perspektifinden baz snrllklar: 1) Tarm Medeniyetlerinin temel farkllklarn akladn savunduu ana unsur olarak tarla ekilleri argman zayf kalmaktadr. Eer rk deilse ve sadece toprak deilse o zaman nedir? Teknolojik ilevselcilik [bir eyin yapsnn yapaca greve uygun olmas gerektiini ileri sren reti] burada yardmc olabilir: Yani tarlalarn uzun, dar ekilleri sabann tekerlekli olduunda evrilebilmesi iin gerekliydi. Anzn ortak/komnal otlak olarak grlmesi ise tarlalarn itle veya duvar ile evrilmesine engeldi. Fakat bu ortak otlak neden bu kadar sabit ve deimezdi? Eer gelenek ve bir zihinsel bir davran (46) bu ortak otlan aklanmasnda anahtar ise neden zaman iinde deimiyor? itle tarlalarn evrilmesi Normandiyada tarmsal devrim zamannda oldu, retimi artt ve Fransann bu blgesini ngilterenin yolunda ilerlemeye yneltti (ya da yle mi oldu? Michel Morineauya gre bu doru deil: bugnlerde Fransann bir tarmsal devrim yaayp yaamad olduka tartmal bir konu). Ancak eer Fransann bir blgesi deiebiliyorsa lkenin geri kalannda niye olmuyor? Bu henz zlm deil. Michael Confinonun Rusyadaki l-tarla sistemi (rotasyon) zerine almalar teknolojik unsurlarn yan sra krsal kltr zerinde daha fazla durarak Blochcu yaklamla karlatrldnda daha dengeli bir analiz sunuyor. (Roe Smithin derledii kitapta teknolojik belirlenimcilik zerine yazdm makaleye baknz). 2) Modern anlamda ekolojiyi Blochda bulamazsnz. Toprak, arazi, iklim resimdeki duraan unsurlardr. Toprak dnmyor; hayvanlar ve biyolojik organizmalarsa resme hi girmiyorlar. Doal hayat sadece bir kstlayc unsur olarak grlyor, insanlarn geim ekonomisi iin retmek zorunda olmalarndan dolay stesinden gelmeleri gereken bir zorluk. Annales okulunun krsal alan tarihilerinin genel eilimi doann orta ve erken modern alarda insan toplumlar zerine getirdii byk kstlayc gc vurgulamalardr. Amerikan zafer gsteriiliine kar iyi bir kontrast olutururlar. Ancak bu ikisinin de daha dinamik bir resimde bir dengeye oturmas gerekiyor. 3) Blochun kendi dneminin sosyal bilimleri ile aslnda imdiye kadar kimsenin ilgilenmedii belirsiz ve ilgin bir ilikisi vardr. Dier tarihiler gibi o da belli bir teoriyi
3

olumlamak veya red etmek iin bir vakaya uygulamak istemedi. Durkheim ve Marx okudu, ancak uygulamaya gelince sadece dolayl olarak alma aralar olarak bazen yararl bazen de yararsz olarak kulland. Durkheim pozitivistlerinin kr krne inandklar ve tevik ettikleri istatistik kullanmn ciddi eletirdi. Dier taraftan Durkheimn kollektif bilin kavramndan akca etkilenerek mentalit kavramn kulland. Ama Durkheim, ntihar kitabnda bahsettii mentaliteyi kefi ve savunmasn istatistikler araclyla yapt: intiharn Protestan ve Katolik lkelerindeki diferansiyel oranlarn hesaplayarak kantlad. Blochun ise sadece sezgileri ve bilinli hareket edildiine dair delilleri vard. Alman siyasal ekonomisini de reddediyordu. Bu onun iin ekonominin yasal ve ynetimsel analizlerle birletirilmi soyut bir teorisiydi: gerekte lord ve serfler iin bunun ne anlama geldiine bakmadan serflik zerine hukuki bir sr ey. Marksist snf analizlerini Ortaa pratiinde pek de ie yaramadndan ciddiye almad. Birok uzun tartma srdrld o zamandan bu zamana. nsanlarda snf farkndal olmadan bir snf bilinci olabilir mi? Sosyal yaplar bilinli olarak snf ayrlklar zerine kurulmu organize hareketler olmadan snf ilikileri yznden deiebilir mi? (Bkz. Neo-Marksist Robert Brenner ve Perry Andersona kar Malthuscu teknolojik yorumcu olan Le Roy Ladurie) Bloch pratie odaklanmt. Bu onun almalarna ho bir somutluk veriyor ve ayn zamanda modern antropologlarn insanlarn gndelik yaant deneyimlerinin altnda yatan snfsal ilikilerin bir ifadesi olarak gren bir durula uyum iine sokuyor (Bourdieu). Miras: Genellikle Annales tartmalarnda Lucien Febvre geitiriliyor. O ve Bloch yakn almlard, 1929da Annales Okulunu beraber kurdular, ska yaztlar. Birok kez de ciddi kavgalar oldu. Febvrenin yahudi olmay, anti-semitik Vichi rejimiyle uzlamaya girmesinin (Blochu yaz kurulunun dnda brakmas, kendi yazlarn takma adlarla yazmas) derin aclar unutulamad. Febvre polemie daha yatknd, kitaptan ok makale yazd, daha ok kurumlarn ortaya kmasyla ilgili alt ve muhtemelen Blochdan ok daha fazla insann cann skt. Hala onun ngilizce bir biyografisi yoktur. Ancak gnmzde (ne yazk ki) krsal blgenin amurundan uzaklaarak daha ok dilbilimsel, sembolik, dinikltrel analizlerin yapld bu dnemde daha nemli bir figr olma ihtimali var. Febvre inanszlk, Rabelais ve Luther almalaryla bu konulara nclk yapmtr. Yine de Bloch ve Febvrei birbirinde keskin olarak ayramayz. Bloch kltrel analizlere duyarlyd ve Febvre daha sonra ekoln zerine kurulaca krsal blgelerle ilgili ilk byk tarihi yazd. Fransann krsal blge tarihleri klliyat Annales okulunun muazzam temel direkleridir. (Febvre, LeRoy Ladurie; Baehrel; Vilar; Goubert; Lefebvre) Bunlarn ok az tercme
4

edildiler. Eer Franszcanz iyi ise bir yaznz bunlardan birine ayrmak iyi fikir olabilir. Benim almalarm iin en byk ilhamlarm bunlarn bir ouna Franszcadan bakarken olutu. Franszcada belagat tarznda evirilere yansmayan birey var. Ama Blochun akl, ezamanl vizyonunu ve sempatisi, saylarn, byk dkmantasyonlarn ve binlerce sayfann iinde kayboldu. Onun en iyi eseri ksa, keskin ve akt. Sava sonras Annalesn kurumsal baars ile ekol bu mtevazi, periferal ve adanm bilgin ve yurtseverin temel vizyonunundan kayba m urad? Gelecek haftann konusuna hazrlkl olun. Kaynaka Perry Anderson, Passages From Antiquity to Feudalism; Lineages of the Absolutist State (Antik alardan Feodalizme Pasajlar (Londra, 1974). Orta adan 19.yzyln sonuna Avrupa devletleri, lord ve kylleri zerine en byk modern Marksist analiz. T.H. Aston and C.H.E. Philpin, der., The Brenner Debate: Agrarian Class Structure and Economic Development in Pre-Industrial Europe (Cambridge, 1985) (Robert Brenner, E. LeRoy Ladurie, R.H. Hilton, Guy Bois, M.H. Postan, gibi yazarlardan makaleler) Michael Confino, Systemes Agraires et Progres Agricole: L'Assolement Triennal en Russie aux XVIIIe - XIXe Siecles (Tarm sistemi ve tarmsal geliim: Rusyada 18. yzyldan 19.yzyla -Tarla Rotasyon Sistemi) Paris, Mouton, 1969. Benim grme gre klasik Annales stilinde imdiye kadar yazlm en iyi blgesel krsal tarih. Rusyadaki krsal duraklamay iklim, teknoloji, devlet kurumlar (serflik, vergi) ve dini inanlarn ortak sonucu olarak ele alyor. Carole Fink, Marc Bloch: A Life in History (Cambridge, 1989). Lucien Febvre, A New Kind of History, der. Peter Burke, evr. K. Folca (London, 1973) Febvrein tartmal yazsndan eviriler. Emmanuel LeRoy Ladurie, Histoire de Languedoc (Paris, 1966); ingilizce evr. 1966 (sadece paralar halinde), The Peasants of Languedoc (Urbana, 1974). 13. Yzyldan dan 18. Yzyla Gney Fransadaki tarmsal deiime (ya da olmayna) esas olarak Malthusu bir yaklam sunuyor. Michele Morineau, Les Faux-Semblants d'un Demarrage Economique (Paris, 1971) (Ekonomik Canlanmann Yanl aretleri) P.C. Perdue, "Technological Determinism in Agriculture", Merritt Roe Smith ierisinde, der., Beyond Technological Determinism (MIT Press, 1994). Lynn White, Confinoyu karlatryor, ve indeki tarmsal deiimi tartyor; Blocha da deiniyor.
5

Fransa Blgesel Tarihlere rnekler: Rene Baehrel, Une croissance: Le Bas-Provence Rurale (fin du xvf siecle-1789) (Paris 1961).; Dier krsal tarihilerle ters den bir alma, nk modern ncesi dnemdeki krsal ekonominin byme ihtimalini vurguluyor. Fernand Braudel, The Identity of France: vol.1: History and Environment [New York, 1988; cilt 1in tercmesi LIdentite de la France [1986]. Bloch ve Febvrein veliaht Braudelin son byk eseri. Fransay blgelere gre ele alyor ve bunlarn birlii ve Fransann zel karakteristikleri hakknda sorular soruyor. Pierre Goubert, Beauvais et le Beauvaisis de 1600 1730. Contribution l'histoire sociale de la France au XVIIe sicle (Paris, 1960). (Dmographie et socits, vol 3 et 3'). Muhtemelen Fransann krsal alanna dair tarihsel demografi rneklerinin en iyisi. Baz blmleri ngilizcede de bulunabilir: Ingilizcede The Ancient Regime and Louis XIV and Twenty Million Frenchmen (New York, 1970). Georges Lefebvre, Les Paysans du Nord Pendant la Revolution Francaise (Lille, 1924). Lefebvre baka bir gelenekten geliyor: Fransz htilaline cumhuriyeti snf merkezli bir yaklam, ancak burada ilgi alan toplumsal merkezli krsal deiim gryle kesiiyor. Charles Tilly, The Vendee. A Sociological Analysis of the Counter- revolution of 1793 (Cambridge, Mass, 1964), Fransz htilaline kar byk bir kyl ayaklanmas balatan Fransann kk bir blgesinin toplumsal yapsna bakmak iin modern sosyoloji uyguluyor. Pierre Vilar, Le Catalogne dans L'Espagne Moderne: recherches sur les fondements conomiques des structures nationales (Paris, 1962), (Katalon Ispanyasna dair) tamamen Annales geleneinde yazlm fakat Fransz olmayan az sayda almadan biri.