Demokrat Parti Kronolojisi

Yazar Ezber Bozan Bilgiler 1946 7 Ocak : Demokrat Parti; Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuad Kprl ve Refik Koraltan tarafndan kuruldu.

21 Temmuz : Yaplan ilk ok partili seimde CHP 396, ancak 16 ilde seime girebilen DP 62, bamszlar ise 7 milletvekili kard.

1948 18 Temmuz : Demokrat Partiden ayrlan, Kurtulu Savas komutanlarndan Mareal Fevzi akmak ve Osman Blkba Millet Partisini kurdu.

1950 14 Mays : Genel seimlerde halk, CHPnin 27 yllk tek parti iktidarna son verdi. Seimlerin sonucunda; Demokrat Parti %53.3 oy oran ile TBMMye 408 milletvekili soktu. CHP %39.9 orannda oy almasna ramen 69, MP ise 1 milletvekili ile temsil edildi.

22 Mays : Celal Bayar Trkiye Cumhuriyetinin nc cumhurbakan oldu. Adnan Menderes bakanlndaki ilk Demokrat Parti hkmeti kuruldu. Refik Koraltan da Meclis Bakan olarak greve balad.

29 Mays : Babakan Menderes sadece millete mal olmu inklplar sakl tutacaz dedi. 6 Haziran : DP hkmeti; Genelkurmay Bakan, Kuvvet Komutanlar ve dier baz generalleri grevlerinden ald.

16 Haziran : Demokrat Parti hkmetinin ikinci nemli icraat, Arapa ezan okunma yasan kaldrmas oldu. (Trke ezan yasaklanmamtr, yalnzca ezann Arapa da okunabilecei belirtilmitir. Ne var ki, bu karar 1932den beri Trke okunan ezann sonu olmutur). 5 Temmuz : Radyodan dini program yayn yasa kaldrld.

7 Temmuz : Dnya Bankas Trkiyeye 16 milyon 400 bin dolar kredi at. 9 Temmuz : Kuzey-Gney Kore Savasnda Birlemi Milletler btn uluslar, komnist Kuzey Koreye kars ABDnin geni katlmyla oluturulacak askeri gce katlmaya ard.

28 Temmuz : Trk Barseverler Cemiyetinin Trkiyenin Koreye asker gndermesini protesto amacyla bildiri datmasna izin verilmedi, Cemiyet bakan Behice Boran ve genel sekreter Adnan Cemgil tutukland. 1 Austos bavurdu. 16 Eyll : Trkiye Kuzey Atlantik Antlamas Tekilatna (NATO)

Trkiyenin,

NATOya

girme

bavurusu

reddedildi.

28 Austos : Bir yazarn tarih kitaplarndan nnnn adn kartmas tartmalara yol at. 3 Eyll : Belediye seimlerinde 600 akn CHPli belediyeden 560 Demokrat Partiye geti. 25 Eyll : General Tahsin Yazc komutasndaki 4500 kiilik bir tabur, tm masraflar bize ait olmak zere ve TBMM karar olmakszn Kore Savana gnderildi. (Bu, bata ABD olmak zere Batnn gznde girebilmek iin onlar tarafndan en geerli ihra malmz kabul edilen Mehmetikin uluslar aras dzeyde ilk pazarlandr).

3 Aralk : Arap harfleriyle tedrisat yapmak iin gizli ya da aleni dershane aanlar hakknda 23 Eyll 1931 gn ve 12073 sayl kararnamedeki yasaklama kaldrld. 12 Aralk : Hkmet, CHP Genel Merkez Binasna el koyarak Hazineye mal etti. 1951 20 ubat : Rus yazarlarn kitaplarnn okul ktphanelerinden karlmasna karar verildi. 24 ubat : Krehirde Atatrk bst saldrya urad.

12 Mart : Demokrat Parti Konya l Kongresinde fes, araf ve Arap harflerinin serbest braklmas istendi. 13 Mart : Demokrat Parti zmir Belediye Bakan Rauf Onursal, CHP Genel Bakan smet nn'nn Halife Abdlmecit gibi snr d edilmesini istedi.

25 Mart : Milli Eitim Bakan Tevfik leri, solcu retmenlerin tasfiyesinin srdn aklad. 3 Mays : Demokrat Parti Meclis Grubunda din eitiminin geniletilmesi istendi.

4 Mays : Menderes Mecliste yapt konumada "Halkevleri, Halkodalar faist anlay ve dncelerin rndr. Bunlar sosyal yapmz iindeki tmyle gereksiz, bos, geri ve yabanc unsurlardr" dedi. ( Halkevlerinin topluma katklarnn zeti Bkz. EK-1). 28 Mays : Menderes Hkmeti, isi sendikalarnn faist ve komnist sistemlerin bir esi olarak kurulduklarn ileri srd. Yeni bir sendika yasas hazrlama karar ald.

22 Haziran : Istanbul nn Stadnn ad Mithat paa Stad olarak deitirildi. 1 Temmuz : Atatrkn heykel ve bstlerine kar lke dzeyinde yaygnlam olan saldrlar knamak iin yurdun eitli yerlerinde protesto mitingleri yapld. 25 Temmuz : Atatrk Kanunu 25 Temmuz 1951de Mecliste kabul edildi.

Ama, Atatrk saldrlarn

devrimlerini

korumak, nne

Atatrk

heykel

ve

antlarna gemekti.

1 Austos : Yabanc Sermaye Yatrmlarn Tevik Kanunu kt.

Austos

Hkmet,

Halkevlerine

el

koydu.

19 Eyll : Kuzey Atlantik Pakt Konseyi, Trkiye ve Yunanistana NATOya katlma ars yapt. 20 Eyll : Trkiyenin NATOya katlmas kabul edildi.

9 Ekim : Devlet i borlar 2 milyar 565 milyon liraya ykseldi. 26 Ekim : llegal Trkiye Komnist Partisine ynelik byk apta tutuklamalar yapld. Zeki Batmar, Mihri Belli, Sevim Tar gibi tannm isimler vard.Tutuklananlar arasnda tannm isimler vard 4 Kasm : lkokullarn ders programlarna din dersi konuldu.

1952 12 Ocak : ABD ynetimi, Marshall Plan erevesinde Trkiyeye 58 milyon dolarlk askeri yardm yaplmasn onaylad. 15 Ocak : Amerika Birleik Devletleri Trkiyenin Kuzey Atlantik Antlamas Tekilat'na (NATO) giriini onaylad. 21 Ocak : Milli Savunma Bakanl, Korede 34 subay, 46 astsubay ve 1252 erin ehit olduunu aklad. 18 ubat : NATOya katlma protokoln 1951 ylnda Londrada imzalayan

Trkiye, 18 ubatta rgte resmen ye oldu. Bunun neticesi olarak topraklarmza ABD askeri sleri kurulmaya baland.

5 Haziran : Lozan Antlamasna gre Fener Rum Patrikhanesinin bandaki kiinin TC vatanda olmas gerekir. Bu ilke ilk kez ABDden uakla gnderilen Athenagorasn Trkiyeye sokulmas ile ihlal edildi. Babakan Menderes Athenagoras ziyaret etti ve elini pt. 18Temmuz : Trkiye, Cemiyet-i Akvama (Birlemi Milletler) elli altnc ye olarak kabul edildi. 8 Ekim : Balkesire giden CHP lideri nny Vali kent dnda karlayarak, kente girmemesini, girerse olaylar kabileceini ve kendisinin sorumluluk almayacan belirtti. nn gezisinden vazgeti. 24 Aralk : Anayasay Yasayan Dile evirmek seklinde adlandrlan yasa nerisi ile 1945 ylnda Trkeletirilmi olan anayasa metni, yrrlkten kaldrld. 24 Nisan 1924te kabul edilmi olan Tekilat- Esasiye Kanunu yeniden uygulamaya kondu, anayasadaki ztrke kelimeler aykland. ( rnein; bakanlklar, vekalet oldu, Genelkurmay Bakanlnn ad Erkan- Harbiye-yi Umumi Reislii seklinde deitirildi ). 1953 21 Ocak : Petrollerimizin iletilmesiyle ilgili ilk anlama bir ABD irketiyle yapld.

9 Nisan : Maliye Bakan Hasan Polatkan, dviz ann 553 milyon dolar olduunu aklad. 14 Nisan : Dviz alm-satm serbest brakld.

17 Nisan : Ev kiralarna yzde 100, dkkan kiralarna yzde 150 zam yapld. 30 Mays : Sovyetler Birlii hkmeti Trkiyeye bir nota verdi. Trkiyeden toprak talebi olmadn, dostluk ilikisi kurmak istediklerini bildirdi. 8 Temmuz : Millet Partisi irticai faaliyet gerekesiyle kapatld, mallarna el kondu. 21 Temmuz : Profesrlerin politika ile uramalarn yasaklayan kanun kabul edildi. 27 Temmuz : 2 milyondan fazla insann ld Kore Sava sona erdi. 9 Eyll : Millet gazetesi bayazar Nurettin Ardolu 3 sene 2 ay, yaz isleri mdr Hsn Sylemezolu 2 sene 1 ay hapse mahkum oldu. 14 Aralk : Hkmet, CHPnin menkul ve gayr menkullerinin Hazineye devredilmesine ynelik yasay kard.

24 1954 18

Aralk

CHPnin

Ulus

Gazetesine

el

konuldu.

Ocak

Yabanc

Sermayeyi

Tevik

Kanunu

kabul

edildi.

27 Ocak : Millet Partisi yneticileri birer gn hapis cezasna arptrld.

27 Ocak : 6234 sayl yasayla Ky Enstitleri kapatld. (Ky Enstitlerinin katks Bkz. EK-2).

24 ubat : Istanbulda scaklk -6 dereceye dt. Tuna Nehrinden koparak Karadenize ulasan ve daha sonra Istanbul Boazna inen buzlar Boaz ve liman kaplad. Deniz trafii durdu.

7 Mart : Petrol isletmeciliini yabanc sermayeye aan ve Max Ball adl bir yabancnn hazrlad Petrol Yasas Mecliste kabul edildi. 8 Mart : Basn sk kontrol altna alan ve basn sularna ynelik cezalar ykselten Basn Kanunu kabul edildi. Hakaretle suuyla yarglananlara iddialarn mahkemede ispat hakk tannmas istei reddedildi. 14 Mart : Demokrat Partiden istifa ederek CHPye geen Adnan Menderesin yeeni zdemir Evliyazade, Cumhurbakan Celal Bayara hakaret ettii gerekesiyle tutukland. 18 Nisan : Mersinde seim konumas yapan ana muhalefet lideri nn

DPlilerin saldrs kurtarlabildi.

ile

engellendi,

nn

alandan

zorlukla

karlp

2 Mays : Genel seimler yapld. Oylarn %57,6sn alan Demokrat Parti 503 sandalye kazanrken, %35,4 oy alan CHP sadece 31 milletvekili karabildi. 14 Mays : TBMM ilk toplantsn yapt.Celal Bayar yeniden cumhurbakan seildi. Adnan Menderes, kabineyi kurmakla grevlendirildi. Seimlerden hemen sonra Celal Bayar Ince demokrasiye paydos sylemiyle, antidemokratik yasalarla tedbirlerin srdrleceinin altn iziyordu. 30 Mays : Muhalefet lideri Osman Blkbay seen Krehir, ceza olarak il olmaktan karlp ile yapld. Bununla da yetinilmedi ve blnerek eski ilelerinden bir ksm ile Nevehir ili kuruldu. 14 Haziran : Seimlerde CHPye oy veren Malatya ceza amacyla blnerek Adyaman ili kuruldu. 21 Haziran : Demokrat Parti kendi kadrolarn kurmak iin devlette tasfiyeye yneldi. Yeni karlan bir yasayla hkmete, 60 yasn ya da 25 hizmet yln doldurmu yarg ve profesrleri emekliye ayrma yetkisi verildi. 5 Temmuz : Memur Tasfiye Yasas, kt. Artk; memurlara bir sre iin isten el ektirebilecek ya da emekli edilebilecek. 7 Austos : Millet gazetesi sahibi Fuat Arna, bir yazsnda Babakan Adnan Menderese hakaret ettii gerekesiyle tutukland. 18 Austos : Millet gazetesi yazar Nurettin Ardoglu ile yaz isleri mdr Hsn Sylemezolu gazetede kan bir yazdan dolay 7er ay hapis cezasna arptrldlar.

21

Austos

Liseler

11

snfa

indirildi.

28 Austos : Emekli General Sadk Aldogan tutukland. Gereke; Millet Gazetesine yazd bir yazda adliyenin manevi kiiliine hakaret etmek. 23 Eyll : Yeni Ulus gazetesindeki yazlar nedeniyle Hseyin Cahit Yaln, Cemal Salam, brahim Cceoglu hapis, Nihat Erim para cezasna arptrld.

1 Aralk : Demokrat Partiye muhalif Yeni Ulus Gazetesinin yazarlarndan Hseyin Cahit Yaln, Hkmetin manevi ahsiyetini tahkir ettii gerekesiyle 26 ay hapse mahkum edildi ve 79 yanda hapse girdi. 1955 1 Nisan : Kbrsta EOKA terr rgt faaliyetlerine balad.

8 Nisan : Istanbulda hane basna 100 gram kahve datmna baland. Kahve alanlar, muhtarlarn hazrlad listeleri imzalad. 14 Mays : Sovyetler Birlii ve Dou Avrupadaki sosyalist lkeler yeni bir askeri ittifak ieren Varova Paktn imzaladlar. 20 Mays : Akis dergisi yaz isleri mdr Cneyt Arcayrek tutukland.

9 Haziran : Trk bayran yrtmaktan sank 4 Amerikal beraat etti. 10 Haziran : Istanbul Hilton Oteli ald. 2,5 ylda biten otelde 300 oda, 500 yatak bulunuyor.

23 Haziran : Hkmete muhalif Akis Dergisinin yaz isleri mdr Cneyt Arcayrek Hkmetin nfuzunu kracak neriyat yapmas ve bu suu islemekte devam etmesi ihtimalinin bulunmas gerekesiyle 6 ay hapis cezasna arptrld. 20 Temmuz : Polis CHP Isparta Il Kongresini datt. Genel Sekreter Kasm Glek krsden indirildi. 24 Austos : Karadeniz gezisine km olan CHP Genel Sekreteri Kasm Glek, Sinopta tutuklanarak Istanbula getirildi ve bir gn hapiste kald. (Ertesi yl benzer bir geziye kalkmas ve Rizede dkkn sahiplerinin elini skmas, gsteri yry saylarak 6 ay hapse mahkm olacaktr).

5 Eyll : (Daha sonraki yllarda Demokrat Partinin bir tertibi olduu ortaya kacak olduu zere) Istanbul Ekspres Gazetesinde Atatrkn Selanikteki evine bomba atld haberi yaynland.

6 Eyll : Atatrkn evine bomba atld haberi zerine, Kbrs Trk'tr cemiyetinin Istanbul Taksim Meydannda dzenledii ak hava toplants, 6-7 Eyll olaylarn balatt. ok nceden planlanan gsteriler, ksa zamanda Rum vatandalarn iyeri ve evlerine ynelik yamaya dnt. Istanbul, Ankara, zmirde skynetim ilan edildi.

7 Eyll : Olaylar dier kentlere de srad TBMM olaanst topland. Hkmet kendi tertibi olan olaylar muhaliflerinin zerine ykmak, bir tasta iki kus vurarak onlardan da kurtulmak amacyla yeni bir plan uygulamaya koydu. Emniyet Amirliklerince komnist olarak bilinen 48 kii, tahrik ve

tahrip sulamasyla tutuklanp Harbiyeye getirildi. dam talebiyle yarglanmas ngrlen bu kiiler arasnda Aziz Nesin, Kemal Tahir, Dr. Can Boratav, Asm Bezirci, Hasan Izzettin Dinamo da bulunuyordu. 9 Eyll : Istanbulda 3, Ankara ve zmirde birer askeri mahkeme kuruldu. 10 Eyll : ileri Bakan Namk Gedik ile Istanbul Emniyet Mdr Alaaddin Eri grevlerinden istifa etti. 12 Eyll : TBMM skynetimi 6 ay uzatt.

16 Eyll : zmirde Sabah Postas gazetesi kapatld, gazete sorumlu yaz isleri mdr ve bayazar Orhan Rahmi Gke tutukland. 19 Eyll : Muhalif yaynlarndan dolay Ankarada Ulus Gazetesi sresiz, Istanbulda ise Hergn, Hrriyet ve Tercman gazeteleri 15 gn sreyle kapatld. 15 Ekim : Demokrat Partide muhalefet yapt gerekesiyle 9 milletvekili partiden ihra edildi. Onlar destekleyen 10 milletvekili de kendi istei ile partiden ayrld. Onbirler Hareketi diye anlan bu milletvekilleri, bakanlar hakkndaki iddialarda, ispat hakkn yasaklayan kanunun kaldrlmasn salayacak bir fkrann anayasaya eklenmesini istiyorlard. ( Siyasiler hakknda bir iddia ileri srenler hakaret suuyla yarglanp mahkum olmaktaydlar. Yarglanan kiiye iddiasn ispat hakk tannmamaktayd. Reddedilen, bu hakkn tannmas isteiydi.) 24 Ekim : (Nazl Ilcak ile mer avuolunun babas) Bayndrlk Bakan Muammer avuolu, 6/7 Eyll olaylarnda uradklar kayplar dolaysyla, zmirdeki Yunan Konsolosluuna, (sululuk psikozu ierisindeki hkmet adna resmi zr yerine gemek zere) Yunan Bayra ekti ve uluslararas dzeyde zel bir davran rnei verdi.. 17 Aralk : Ankara ve zmirde skynetim kaldrld.

20 Aralk : Demokrat Partiden ayrlan 19 milletvekili, Hrriyet Partisini kurdular. 1956 5 ubat : Meri ve Tunca nehirleri dondu; Yeilky ve Mecidiyekye kurtlar indi ve Istanbul halk ekmeksiz kald.

8 ubat : Ekonomik skntlar nedeniyle gazetelerin sayfalar 6ya indirildi. 2 Mart : Cumhurbakanna hakaretten sank Ulus gazetesi yazar inasi Nahit Berker 1 yl hapse mahkum oldu 8 Nisan : Babakan Adnan Menderes , muhalefeti, "Siyasi sapklk, sahte ihtilalcilik, inkarclk, adi ve alak iftiraclk, sahte hrriyetilik ve tedhiilik"le sulad. 29 Nisan : Ankarada gazeteciler Oktay Eki, Hikmet Tanlkan, Altan ymen, Aydn Kker ve Seyfettin Turhan gtrldkleri ankaya Karakolunda hakarete uradlar. 1 Mays : 6-7 Eyll olaylarnda zarar gren kiliselere 10 milyon lira avans verildi. 31 Mays : CHP Genel Bakan smet nn, "Adm adm mutlakyete gidiyoruz " dedi. 7 Haziran : Demokrat Parti hkmetinin hazrlad yeni Basn Kanunu Mecliste kabul edildi. Hrriyet Partisi adna konuan Turan Gne, "Bu kanunla, deil basn zgrl, basn bile kalmayacak" dedi. 9 Haziran : Basna basklar sryor; Halk gazetesi toplatld.

14 Haziran : CHP Genel Sekreteri Kasm Glek, TBMMnin manevi ahsna hakaret ettii gerekesiyle 1 yl hapse ve 4 ay Bursada ikamete mahkum oldu. 15 Haziran : En etkili muhalif yaynlardan haftalk Akis dergisi toplatld. 27 Haziran : Toplant ve gsteri yryleri kanunu grmelerinde, nn: "Aramzdaki fark bilelim. Biz mutlakiyetten bugne geldik, siz bugnden

mutlakiyete gidiyorsunuz." dedi. Muhalefet topluca salonu terk etti. Tasar DPlilerin oylaryla yasalat. 22 Temmuz : Akis dergisi yine toplatld.

30 Temmuz : Ordu, Giresun ve Trabzonda Cumhuriyet Halk Partililerin siyasi toplant yapmalarna izin verilmedi. 4 Austos : Ulus gazetesi toplatld.

13 Austos : Bakanlar Kurulunca ortaokullarda din dersi okutulmasna karar verildi. 14 Eyll : Akis dergisi toplatld.

28 Eyll : Maliye, Istanbulda hazineye ait 10 bin arsa ve 500 binay sata kard. 1957 11 ubat : CHP Genel Bakan nnnn damad ve Akis Dergisi bayazar Metin Toker tutuklanarak cezaevine girdi. 14 ubat: Babakan Menderes, Ankarada Kocatepe camiinin yapm iin cami yaptrma derneine 100.000 TL ba yapt. 11 Nisan : Halk gazetesi sahibi Ratip Tahir Burak, bir karikatr nedeniyle tutukland. 17 Nisan : Atatrk Orman iftliinden arazi satlabilmesine olanak tanyan kanun kabul edildi. (Atatrkn elleriyle oluturduu ve Trk halkna armaan olarak brakt bu iftliin bugn yamalanmasna yol aan sre bylece balam oldu). 6 Mays : Istanbul, Ankara, Eskiehir, Adana ve Bursada isi sendikalar kapatld. 11 Mays : Zaman Gazetesinden Nusret Safa Cokun ve Rfat Ekinci birer yl hapse mahkum oldular.

19 Mays: Kayseride halka yapt aklamada Menderes, DPnin iktidarda olduu yedi yl iinde yeni 15.000 cami ina edildiini ve bata Sleymaniye olmak zere 86 caminin onarldn belirterek nd. 27 Mays : Demokrat zmir gazetesi 1 ay sreyle kapatld.

31 Mays : Bakrky Derbi Lastik Fabrikas hammadde yokluundan kapand. 720 ii isiz kald.

12 Haziran : 30 Haziran 1954 tarihinde ile yaplan Krehir yeniden l yapld.

2 Temmuz : CMP Genel Bakan ve Krehir milletvekili Osman Blkba tutukland. 6 Temmuz : Hkmet, Istanbul Gazeteciler Sendikasn bir sre iin kapatt. 20 Ekim : DPnin din istismar hzlanyor. Menderes Adanada yapt seim konumasnda Istanbulu ikinci bir Mekke, Eyp Sultan Camiini de ikinci bir Kbe yapacaz dedi. 27 Ekim : Genel Seimler yapld. Oylarn % 47,9unu alan DP 419, % 41,1ini alan CHP: 173, % 7,1ini alan CMP (Cumhuriyeti Millet Partisi) 4, % 3,8ini alan HP (Hrriyet Partisi) 2 ve bamszlar 2 milletvekili kard. 27 Ekim : 57 seimleri 1946 seimleri ile birlikte tarihimizin en aibeli seimleridir. ktidarn tertip, bask ve sandk hileleri tepkilere, kan akmasna neden olmutur. En vahim olaylar Gaziantepte yaanm, seimi ilknce CHPnin kazand ilan edilmi, sonra bu karar deitirilmitir. Bu olayn yaratt tepkiler iki gn sonra CHPlilerin Cumhuriyet Bayram kutlama alanna sokulmamas nedeniyle dorua km, ayaklanmaya dnmtr. Olaylar yattrmak amacyla asker uaklara kent zerinde alak uu yaptrmak dahil her yntemi kullanmak gerekmitir. Aralarnda Ali Ihsan G ve Cemil Sait Barlas gibi nde gelenlerin de bulunduu CHPliler tutuklandlar ve 5,5 ay hapiste kaldlar. 29 Ekim : Gaziantep olaylar ile seim gn Mersinde bir CHPlinin ldrlmesi olayna yayn yasa konuldu. 1 Kasm : Yeni meclisin toplanaca bugn halkn tepkisinden ekinen iktidar bata meclisin evresini tanklarla evirmek dahil kentin tm nemli noktalarna asker birlikler yerletirdi. 1 Kasm : TBMM, 11. Dnem almalarna balad. Istanbul Milletvekili Celal Bayar 413 oyla, 3. defa Cumhurbakanlna seildi. Kabineyi kurmakla Adnan Menderes grevlendirildi.

28 Kasm : Hrriyet Partisi fesih karar ald. CHP ile g birliine karar verildi. 27 Aralk : Basnn TBMM almalarna ilikin haberlerini kstlamak zere Meclis i tznde yaplan deiiklikleri eletiren Anayasa Profesr Hseyin Nail Kubal, hkmet tarafndan Istanbul niversitesindeki grevinden uzaklatrld. 1958 28 Ocak : Kbrsta Trklere ynelik iddet olaylar meydana geldi. ngiliz askeri Trklere kar ilk defa silah kulland. 03 Mart : Demokrat Parti rgtlerinin ramazan ay boyunca camilerde dzenledii mevlitlerin propaganda amacyla devlet radyosundan naklen yayn uygulamas balatld. 09 Nisan : CHPnin yayn organ olan Ulus Gazetesi nc kez bir ay sreyle kapatld. Kapatmaya, Ankara Milletvekili Blent Ecevitin bir yazs yol at. Gazetenin sorumlu mdr lk Arman 1 yl, karikatrc Halim Bykbulut da 14 ay hapis cezas ald. 30 Nisan : Et skntsn gidermek iin Yeni Zelandadan koyun eti dalm yapld. 06 Mays : Ulus gazetesi yaz ileri mdr Nihat Suba 8 aylk hapis cezasn yatmak zere cezaevine girdi. 07 Mays : Ulus gazetesi yazar inasi Nahit Berker 8 ay yatmak zere cezaevine girdi 08 Mays : Yeni Gn gazetesi yaz ileri mdr Erdoan Tokatl 34 gn yatmak zere cezaevine girdi. 08 Mays : Skynetim kararlarna uymad iddiasyla Milliyet gazetesi 15 gn sreyle kapatld. 09 Mays : Yeni Gn gazetesi ve Akis dergisi birer ay kapatld. Yaz ileri mdrleri Altan ymen 10 ay, Tark Holulu 16 ay hapis cezasna arptrld. 14 Mays : Akis Dergisi sorumlu mdr Ziya Ademhan 1 yl hapse mahkum oldu. 28 Mays : Eskiehirde Hr Bilek gazetesinin sahibi Abdlkadir Grol ile yazar smail Aras 1er yl hapis cezasna arptrld; gazete 1 ay sreyle kapatld..

28 Mays : Akis dergisi yaz ileri mdr Yusuf Ziya Ademhan 3 yl, bayazar Metin Toker 1 yl hapis cezasna arptrld; dergi de 3 ay kapatld. 28 Mays : Basn sulularnn aff tasars, DPlilerin oyu ile reddedildi. 02 Haziran : toplantsndaki nnnn, Istanbul CHP demecine yayn Merkezinde yasa yapt basn konuldu.

05 Haziran : Lleburgazda yaymlanmakta olan zdilek gazetesinin sahibi ve bayazar Gltekin Arda 9 ay hapis cezasna arptrld. 06 Haziran : Basna basklar sryor; Ulus gazetesi yaz ileri mdr lk Arman ile ayn gazetenin yazar Oktay Verel 1er yl, cezaevinde bulunan inasi Nahit Berkerle Nihat Suba da 4er ay hapis cezasna arptrld. 25 Haziran : CHP Ankara Milletvekili Blent Ecevitin bir yazs nedeniyle, Ulus gazetesi yaz ileri mdr lk Arman 1 yl hapse mahkum oldu; gazete 1 ay kapatld. 12 Temmuz : Temmuz 1958de Kbrsta olaylar trmanyor. Be Kbrsl Trk pusuya drlerek ldrld. 14 Temmuz : Irakta darbe gerekleti, Kral Faysal ve Babakan Nuri Sait Paa ldrldler. (DP yneticileri bu olaydan ok etkilendiler) 16 Temmuz : Ortadoudaki muhtemel karklklara mdahale etmek amacyla 11 bin ABD askerinin ncirlik ssne indirilmesine baland. 19 Temmuz : Nkleer silah tayan ABD uaklar ncirlik ssne indi. 02 Austos 1958: Uluslararas Para Fonu (IMF) basksyla, Cumhuriyet tarihinin en yksek orandaki devalasyonu yaplarak 1 dolar 2,80 TLden 9 TLye karld. Devalasyon oran yzde 221 oldu. 04 Austos : IMF Trkiyeye 250 milyon dolar kredi verdi.

06 Eyll : Babakan Adnan Menderes, "dam sehpalarnda can verenlerden ders alsalar ya" diyerek muhalefeti tehdit etti. 07 Eyll : CHP Genel Bakan nn, "Sehpalar kurulursa nasl ileyeceini kimse bilemez" diyerek babakana cevap verdi. 09 Eyll : zmirin Kurtulu Gn trenlerine siyas parti temsilcilerinin katlmas, iktidar aleyhine ve CHP lehine tezahrat yaplaca endiesiyle yasakland.

21 Eyll : Babakan Menderes, CHPnin parti olmadn, smet nnnn siyaseti brakmas gerektiini, basnn her istediini yazamayacan syledi. 22 Eyll : nn, "Demokrasiye paydos demeye Demokrat Parti genel bakannn gc yetmeyecektir" eklinde cevap verdi.

12 Ekim : Babakan Adnan Menderes yurttalara muhalefetin kin ve husumet cephesine kar bir Vatan Cephesi kurmalar arsnda bulundu. DP iktidar lkede demokratiklemeyi salamak iddiasyla gelmi, ancak uygulamasyla lkede cephelemeyi arttrm, kendi dndaki siyasi gleri tasfiye etmeye almt. Bu uygulamalardan birisi de, vatandalar ancak CHPye kar olmakla vatansever kabul eden bu uygulamadr. O tarihten sonra lkenin her yannda Vatan Cephesi rgtleri kurulmaya baland. yeler aslnda DPye ye oluyorlar, fakat katldklar rgte Vatan Cephesi deniyordu. Vatan Cephesi kuranlarn ve katlanlarn adlar her gn radyoda tek tek okunuyordu. Rakipsiz tek yayn organ olan devlet radyosunda (ou gerek d olduu iddia edilen) bu listelerin her gn ve dakikalarca okunmas, vatandata sknt ve tepkinin yan sra siyasal gerilimi de bsbtn artran bir kampanyayd. DP ve CHPlilerin kahvehanelerini dahi ayrdklar gzlenmeye balad.

18 Ekim : Zileyi ziyaret eden nnnn karlanmamas iin ev ve iyerlerinden kmalar Kaymakam tarafndan yasaklanmaya allan halkla gvenlik gleri arasnda uzun sren atmalar yaand. Halka kar basnl su, cop/dipik, gz yaartc bomba kullanld, havaya ate ald.

19 Ekim : Babakan Menderes, Said-i Nursnin yaad Emirdada Nurcular tarafndan hilafet ve saltanat temsil eden iki tural, yeil bayrak alarak karland. Menderesin Emirda bu ziyaretini zel bir destek iareti olarak deerlendiren Said-i Nurs, bu olaydan sonra lke iinde gezilere balad. (Menderes Risale-i Nurlarn ilk kez serbeste baslmas iin 1956da talimat vermi ve kat tahsisi yapmt). 03 Kasm : CHPnin yayn organ Ulus gazetesi 1 ay sre ile tekrar kapatld. 30 Kasm : nnnn damad Metin Toker, Akis Dergisindeki bir yazdan

dolay ikinci kez bir yl hapis cezasna arptrld. ( DP hkmeti Adalet Bakan Esat Budakolu, TBMMde bir soru zerine, Demokrat Partinin ilk sekiz yllk hkmet dnemi ierisinde 811 gazeteciye toplam 57 yl hapis cezas verilmi olduunu aklad). 1959 21 Ocak : Yakup Kadri Karaosmanolunun Ulus Gazetesindeki bir yazs nedeniyle kendisi ve yaz ileri mdr lk Arman birer yl hapse mahkum oldu; gazete bir ay sreyle kapatld. 22 Ocak : Demokrat zmir Gazetesi yaz isleri mdr eref Balka 15 gn, gazetenin sahibi Adnan Dvenciye 1 yl mahkmiyet cezas verildi. 26 Ocak : 17 gn hapis cezasna arptrlm olan Ankara Telgraf gazetesinin sahibi ve yaz ileri mdr Fethi Giray cezaevine girdi. 17 ubat : Babakan Menderesi Londraya gtren uak, Gatwick Kasabas yaknlarnda dt. 14 kiinin ld kazada Babakan Adnan Menderes kurtuldu. ( Olayn Trkiyede duyulmas zerine, iktidar ile muhalefet arasndaki gerginlik bir anda yerini lml bir ortama brakt. Ancak bu bahar havas fazla srmedi).

20 ubat : Yurda dnen Menderes boa ve develerin dahi kesildii grkemli trenlerle karland. Uak kazasndan kurtulmu olmas nedeniyle taraftarlar arasnda adeta evliya mertebesinde kabul edilen Menderes Eyp Sultana gitti, yannda byk bir kalabalkla trbede dua etti, datlmak zere resimler ektirdi.

02 Mart : Menderesin mstear Ahmet Salih Korur, Eyp Sultan Camisinin avlusunda byk bir iftar yemei verdi. Korurun imzasyla davetlilere gnderilen iftar arlar, 2 Mart 1959 deil, 2 Ramazan 1378 tarihini tayordu. 05 Mart : Trkiye ile ABD arasnda ikili bir askeri bir antlama imzaland. ABDnin dier Badat Pakt lkeleriyle de imzalad bu ikili antlamaya gre, bu lkelere dorudan ya da dolayl bir saldr sz konusu olduunda, ABD lkenin istei zerine gerektiinde silahl kuvvetlere de bavurarak yardmda bulunacakt. Bu maddede yer alan dolayl saldr kavramnn, Irakta yaanm olan darbe benzeri bir tehditle karlaldnda ABDnin mevcut iktidarn yardmna koaca anlamna geldii yorumu yapld. nk NATO antlamas erevesinde, ABDnin bir d saldr konusunda zaten yardm taahhd bulunmaktayd.

11 Mart : Vatan gazetesinden alntlad bir yazdan dolay, Ulus gazetesi Yaz isleri mdr lk Arman 1 yl 4 ay hapse, 4 000 lira ar para cezasna mahkum edildi. Ayrca Ulus gazetesi1 ay sreyle kapatld. 12 Mart : Haber gazetesinin sahibi ve yaz isleri mdr Vedat Refiioluna usulsz tekzip yaymlamaktan 12 gn hapis cezas verildi 13 Mart : Amerikal gazeteci Pulliamn Trkiye hakknda yazd bir yazy Ulus gazetesinde yaymlad gerekesiyle gazetenin yaz isleri mdr Ermana 16 ay hapis cezas verildi; Ulus bir ay kapatld. 20 Mart : Akis Dergisi yaz isleri mdr Yusuf Ademhan 12 ay hapis cezasna mahkum edildi. Dergi bir ay sreyle kapatld. 23 Mart : Ankarada yaynlanan nc gazetesi sresiz olarak kapatld. 26 Mart : Akhisarda kan bret gazetesinin sahibi ve yaz isleri mdr

Mustafa Deral, yaym yoluyla hakaretten 10 ay hapis cezasna hkm giydi.

15 Nisan : Babakan Menderes bindii Giresun ve refakatindeki Gelibolu muhripleri ile spanyaya gitti. Bu, bir rnei daha nce ve daha sonra hi grlmemi pahal bir "yntem" olarak tarihe geti. 25 Nisan : CHPli Kemal Satrn yapt konumay yaymlad iin Ulus gazetesi yaz isleri mdr Beyhan Cenki 10 ay hapis cezasna mahkum edildi. Ulus gazetesi bir ay sreyle kapatld. 29 Nisan : Tekzipleri usulne uygun yaynlamadklar iin, Demokrat zmir gazetesi yaz isleri mdr eref Balk 14 gn, Istanbul Havadis gazetesi yaz isleri mdr Hamdi Tezkan 12 gn hapis cezas ald.

30 Nisan : smet nnnn Uak gezisinde olaylar kt. nnnn Kurtulu Savanda karargh olarak kulland evi ziyaret etmesi, Uak Valisi tarafndan nlenmek istendi. Valinin bu yasad buyruunu kabul etmeyen Emniyet Mdr ve Jandarma Komutan ayn gn grevden alndlar. Polis, halk datmak iin gz yaartc bomba kulland. Aksam Uak iline civardan DPli partizanlar getirildi.

01 Mays : Uaktan ayrlmak zere tren istasyonuna gitmekte olan nnnn arabas n kesilerek durduruldu. nn arabadan inip, yaya olarak istasyona giderken arkasndan basna tas atld, nn bandan kan akarak trene ulat ve zmire gitti. zmirde CHPnin yapmak istedii toplant engellendi. DPli partizanlar, Demokrat zmir Gazetesini bastlar, matbaa makinelerini paraladlar.

02 Mays : zmirde CHP Genel Bakan ve ana muhalefet lideri smet nny karlamaya gelenleri jandarma datt; 10 kii yaraland; olaya yaym yasa kondu. 04 Mays : CHP Genel Bakan smet nnnn arabas Istanbul Topkapda Trafik Mdr tarafndan durduruldu. evrede organize olarak toplanm ve iirilmi zorbalar tarafndan araba sarld. Bir binbann olaya mdahale edip askerlere emir vermesi sonucu nn son dakikada lin edilmekten kurtuldu. Olaya yaym yasa kondu. Ayn gn Cumhuriyet Halk Partisi milletvekilleri protesto amacyla Meclis oturumuna katlmadlar. 11 Mays : Bursada yaymlanan Yeni Ant gazetesinden Dervi Sami Tasman ve Fethi Tasman da 1 yl 1 ay hapis cezasna arptrldlar.

20 Mays : Vatan gazetesi yazarlarndan Sadun Tanju, saldrya urad 27 Mays : Ankarada yaymlanan Zafer ve Yenign gazeteleri ve Ulus gazetesi 1 ay sreyle kapatld. Ulus gazetesi yaz isleri mdr lk Arman, Blent Ecevitin bir yazs nedeniyle 10 ay hapis cezas ald. 03 Haziran : Polis Zonguldak Maden ileri Kongresini datt.

03 Haziran : zmir Demokrat gazetesi 1 ay kapatld. Gazeteci Adnan Dvenci ve eref Baksk 16ar ay hapis cezasna arptrldlar. 24 Haziran : Doan Avcolunun ran ah Rza Pehleviye ilikin yazs nedeniyle Akis dergisi hakknda dava ald. 08 Temmuz : Ulus gazetesinden Oktay Verel ve yaz isleri mdr Beyhan Cenki birer buuk yl hapis cezasna arptrld. Ulus gazetesi bir ay sreyle kapatld. 13 Temmuz : Trabzonda bir Amerikan ss kuruldu.

29 Temmuz : Istanbulda 3, Nazillide 1 gazeteci hapse mahkum edildi. 31 Temmuz : Trkiye (sonradan ABye dnecek olan) Avrupa Ekonomik Topluluuna (AET) yelik iin resmen bavurdu. 19 Eyll : ncelemelerde bulunmak iin anakkale'ye gelen CHP milletvekilleri brahim Saffet Omay ve Dani Yurdakulu tayan geminin limana yanamas DPliler tarafndan engellendi ve mrozda indirildiler. Gece bir motorla gizlice mrozdan anakkaleye geen iki milletvekilinin gerek Geyikliye gelilerinde gerekse dndkleri zaman Istanbul rhtmnda karlanlarnda DPli gruplarn saldrlar atma yaratt.. 07 Kasm : CMP lideri Osman Blkba 10 ay hapse mahkum oldu.

16 1960

Aralk

Vatan

Gazetesi

ay

sre

ile

kapatld.

01 Ocak : Lks otomobiliyle bir sredir yurt gezilerini srdrmekte olan Said-i Nursi Istanbula geldi.

05 Ocak : Mersine gitmekte olan Menderesin nne Tarsusta elinde kasap ba olan Ali Bayat adl bir ahs kt ve bacaklarnn arasna sktrm olduu be yasndaki ocuu gstererek uak kazasndan kurtulduunuz iin olumu size kurban edeceim dedi, son anda engellendi. 05 Ocak : Kim dergisi sorumlu yaz ileri mdr ahap Balcolu Amerikal gazeteci Eugene Pulliamn Trkiye hakknda yazd yazy yaymlamak suundan yedii 16 aylk cezasn ekmek zere cezaevine girdi. Ocak : Said-i Nursnin dou illeri valilerine yazd bir mektup CHPliler tarafndan ele geirilince basnda yer ald. Said-i Krd mektupta unlar sylemekteydi : ark blgesinde komnistlii 60 bin Nurs sayesinde nlemekteyim. Bu 60 bin talebenin iinde bir iki ahlaksz da kabilir. Bunlar kitlemize mal etmek doru deildir. Bu yzden blgenizde risale-i Nurlar toplattrlmamaldr. Nasl ki Arapa ezan okutturduk ve bu sayede Mslmanlar Demokrat Parti cephesinde topladmz malumunuzdur. Simdi de dattmz bu Risale-i Nurlarla komnizmle ve masonlukla savaacaz. Mslman Demokratlarn gsterecei yardma gveniyorum. Bundan tr birka defa Ankaraya gittim,Mslman vekillerle grtm.. Bilhassa bavekil sayn Adnan Bey ve (Milli Eitim Vekili) Tevfik ileri ve sayn (ileri Vekili) Namk Gedikten bu neticeyi tayin ettim. Saidi Nurs

25 ubat : (Mehmet Barlasn babas) CHPli Cemil Sait Barlas, 10 ay hapse mahkum oldu. 26 ubat : Hkmet, nnnn dier birka milletvekili ile birlikte siyas faaliyetleri nedeniyle dokunulmazlnn kaldrlmasn istedi. 07 Mart : Gazeteci Ahmet Emin Yalman, 15 ay 16 gnlk mahkumiyetini ekmek zere cezaevine girdi. 02 Nisan : Partisinin il kongresine gitmekte olan CHP Genel Bakan smet nnnn bulunduu tren, Kayseri ye 32 km kala valinin emriyle asker birlikler tarafndan n kesilerek durduruldu. Saatlerce sren bir sinir mcadelesini kazanan nn, Kayseride byk bir kalabalk tarafndan karland. 03 Nisan : Ankaraya dn yolunda Yeilhisara uramak isteyen nnnn otomobili ncesu kprs zerinde askeri kamyonlar ve askerlerin oluturduu barikatlarla kesildi. Saatler sren tartmalardan sonra nn barikatlar yryerek yard ve geti. 05 Nisan : CHP Meclis Grubu, yaynlad bildiriyle, son olaylar zerinde durarak, yurdun selameti bakmndan seimlerin bir an nce yaplmasn istedi. 07 Nisan : Babakan Menderes Parti Grubunda konutu: "Memleket bugn kabili idare olmaktan kmtr. sler oktan laka olmutur. Adliye islemez hale gelmi, idare aciz dmtr..." 07 Nisan : CHP Genel Bakan smet nnnn Kayseri gezisinde karlat engellemeler ve bunlara alet edilmeleri nedeniyle baz subaylar ordudan istifa etti. stifa eden subaylar tutuklanarak cezaevine konuldular.

12 Nisan : DP Grubu yaymlad bildiri ile CHPyi "silahl ve tertipli ayaklanmalar hazrlamakla", bir ksm basn da bunu yalan ve arptlm haberlerle desteklemekle sulad ve ayda isini bitirecek bir Tahkikat (Soruturma) Komisyonunun kurulmas ynnde kararn alndn aklyordu.

18 Nisan : DP Bursa Milletvekili Mazlum Kayalar ve Denizli Milletvekili Baha Akitin, CHPnin ykc, gayri meru ve kanun d faaliyetlerinin memleket sathnda cereyan tarz ve bunlarn mahiyetlerinin nelerden ibaret olduunu tahkik, tespit ve memleketin her tarafnda youn bir halde grlen kanun d siyasi faaliyetlerin muhtelif sebeplerine intikal etmek, matbuat meseleleriyle adli ve idari mevzuatn ne suretle tatbik edilmekte olduunu tetkik eylemek zere Meclis tahkikat almasn isteyen nergeleri kabul edildi. nergenin grlmesi esnasnda Mecliste sert tartmalar yasand. nn: " Biz demokratik rejimi kurduk. Bu demokratik rejimi, istikametinden ayrp bask rejimi haline getirmek tehlikeli bir eydir. Bu yolda devam ederseniz, ben de sizi kurtaramam..." dedi. 27 Nisan : Meclis bnyesinde kurulan 15 yeli Tahkikat Komisyonuna ek yetkiler veren kanun, uzun ve etin tartmalardan sonra kabul edildi. 12

CHP Milletvekili 3-6 , nn ise 12 oturum Meclisten karlma cezas ald. nnnn konumasnn tutanaklardan silinmesi karar alnd. Oturumdan karlma cezas alan CHP milletvekilleri direnince genel kurul salonundan polis zoruyla karldlar. Komisyonun ilk icraat, lkedeki tm siyasal etkinliklerin ve Meclis grmelerinin yaynlanmasn yasaklamak oldu.

Kurulan komisyon; sivil ve asker savclarla yarglarn tm yetkilerine sahip olacak, istedii ev ve kuruluu basabilecek, ngrd evrak, belge ve eyalara el koyabilecek, gazeteleri toplatabilecek ve matbaalaryla birlikte kapatabilecekti. Komisyon kararlarna kar gelmenin veya savsaklamann cezas yla kadar hapis olacakt. DPnin yarg yetkisini zel bir heyete veren bu karar ak bir anayasa ihlaliydi ve iktidardan dp yarglandklarnda sorumlu tutulduklar en ar suu oluturdu. 28 Nisan : TBMM grmelerini haber yapmaya kalkan tm gazeteler toplatld.

28 Nisan : Istanbul niversitesi rencileri, niversite merkez binasnda hkmet aleyhine gsteri yapt. Gvenlik gleri, gsterilere mdahale etti. Gvenlik glerinin niversiteden ayrlmasn isteyen rektr Prof.Dr Sddk Sami Onar, tartaklanarak Emniyet Mdrlne gtrld. Polis aresiz kald, ordu birlikleri arld.

Gsterilerde, Orman Fakltesi rencisi Turan Emeksiz polis atei sonucu vurularak ld, 40 kii yaraland. niversiteden kp Sirkeciye kadar ilerleyen genlerin kar tarafa gememesi iin kprler alarak gei kesildi. Ankara ve Istanbulda skynetim ilan edildi.

29 Nisan : Ankarada Siyasal Bilgiler ile Hukuk Fakltesi rencileri de eyleme getiler. Istanbul'daki eylemler de srd. Ankara ve Istanbul niversiteleri 1 ay sreyle kapatld. 30 Nisan : Genlerin protesto eylemleri srasnda tank zerinden dsen Nedim zpulat adl gen ld. Istanbulda bir gn sokaa kma yasa ilan edildi. Ali Ulvinin karikatr nedeniyle Cumhuriyet gazetesi 10 gn sreyle kapatld.

02 Mays : NATO Bakanlar Konseyi Istanbulda topland. Protesto gsterileri yapld.

03 Mays : Emekli olmak zere izne ayrlan Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Cemal Grsel, yazl olarak hkmeti uyarmak istedi. Bu mektup ihtilalden sonra aklanmtr. ( Mektup EK 3te yer almaktadr). 04 Mays : Yeni Sabah gazetesi 10 gn sreyle kapatld. Demokrat zmir gazetesinden 16 kii mahkum oldu. 05 Mays : Demokrat Partililer hkmete destek iin Ankara Kzlayda bir gsteri dzenlemeye karar verdiler. ktidara kars genler de ayn gn, ayn saat, ayn yerde gsteri yaptlar. (Genlerin bu eylemi yapabilmek iin fslt gazetesi denilen yntemle haberlemede kullandklar 555 K, yani besinci ayn besinde, saat beste, Kzlayda parolas siyas tarihe gemitir.) Dolaysyla DPnin gsteri plan geri tepmi oldu ve Cumhurbakan Celal Bayar ve Babakan Adnan Menderes alanda protestolarla karland.

06 Mays : 555K gsterilerinin fotograflarn ve haberini yaymlad gerekesiyle Zafer gazetesi 1 hafta kapatld. 06 Mays : Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Cemal Grsel grevinden izinli olarak ayrld. 09 Mays : Hr Adam gazetesi 10 hafta kapatld

16 Mays : Milli Eitim Bakanl 19 Mays gsterilerini yasakladn aklad. 18 Mays : Aksam gazetesi 20 gn sreyle kapatld.

21 Mays : Harp Okulu rencileri Ankarada, hkmet aleyhinde sessiz bir yry yaptlar. nlem olarak Harp Okulu rencileri tatile gnderildiler. 22 Mays : Haberlemeye sansr koyan Ankara Skynetim Komutanl, be kiinin bir araya gelerek dolamasn yasaklad. 25 Mays : Meclis, 20 Haziran 1960 tarihine kadar tatil edildi. Bugnk birleimdeki konumalarn yaynlanmas yasakland.

27 Mays : 27 MAYIS ihtilali.. Trk Silahl Kuvvetleri idareyi ele ald. Meclis feshedildi. Yeni anayasa ve demokratik messeselerin kurulmas hazrlna balanld. 28 Mays : Cumhurbakan Celal Bayar istifa etti. 3 asker, 14 sivilden oluan bir hkmet kurulduu duyuruldu. 29 Mays : DP ileri Bakan Dr. Namk Gedik, tutuklu bulunduu Harp Okulunda pencereden atlayarak intihar etti. Gzaltna alnm olan 150 kii Yassadaya getirildi.

Hazrlayan

Berker

Ertuna

EK 1: HALKEVLER : Kapatlana dek geen yirmi yl iinde, 478 Halkevi ve 4.322 Halkodas alm; bu rgtlerle, Anadolunun en uzak yrelerine ve en kk birimlerine ulalarak, byk bir aydnlanma atlm gerekletirilmiti. Halkevleri, daha Atatrkn lmne dek geen ilk sekiz yl iinde dahi 23.750 konferans, 12.350 temsil, 9.050 konser, 7.850 film gsterisi ve 970 sergi gerekletirmiti. Ayn dnem iinde 2.557.853 yurtta Halkevleri ktphanelerinden yararlanm, 48 bin yurtta eitli kurslara katlm, 50 dergi yaymlanmt. EK 2: KY ENSTTLER : Atatrkn balatt Anadolu aydnlanmas, etkili olduu ksa sre iinde, ulusal bilinle donanm aydn yetitirmede yeterli olmasa da nemli

kazanmlar elde etmiti. 1945 ylna gelindiinde yalnzca 4 yllk ky enstitleri dneminde; 1726 ilkokul alm; 2757 retmen, 604 eitmen, 163 gezici baretmen, 265 gezici salk memuru yetimiti. Ky enstitleri, kendi olanaklaryla; 37 kamyon alm, 6 enstitde elektrik retmi, kylerde 741 ilik, 993 retmen evi, 406 blge okulu, 100 km yol ve 700 ayr trde bina yapmt. Ky enstitsn bitiren retmenler, Atatrkn amalad gibi, grevle gittikleri kylere aydnl ve uygarl gtren ulusu aydnlar haline gelmilerdi. Ky Enstitlerini kapatma srecini ilk balatan CHP olmutur. DP tarafndan daha hzl bir biimde ileri boaltlm ve nihayet kaplarna kilit vurulmutur. Kapatldklarnda, o gne kadar yetitirmi olduklar insan says, 16 bin 400 retmen, 7 bin 300 salk memuru, 8 bin 756 eitmendi. EK 3: KARA KUVVET KOMUTANI ORGENERAL CEMAL GRSELN DP HKMETN UYARMAK ZERE MLL MDAFA VEKLNE YAZDII MEKTUP "Aziz Vekilim,

Dn geceki konumalarmzn altnda, zat alinizi memleketin huzur ve istikrar iin alnmas lazm gelen tedbir ve kararlar hakkndaki grlerimi arz etmeyi milli ve vatani bir vazife bilirim. Sayn Babakann aklamalarn dinledim ve okudum. Bunlarda, benim dncelerimin kabulne msait bir zemin henz mevcut olmad aikar olarak belli ise de, yine de dncelerimin sizlere iblann zaruretine inanyorum. Muhterem Vekilim,

u hakikati kabul etmek lazmdr ki, Kayseri hadiseleriyle balayp son karar ve feci olaylara kadar devam eden vakalar vatanda ruhunda derin teessr ve Hkmete kar telafisi g honutsuzluklar yaratmtr. Hele, Ordunun, talebelere kar aklszca kullanlmas iin vahametini artrm, Ordu mensuplarnda huzursuzluk ve gvensizlik hisleri belirmi, korkulan ey olmu, Ordu politikaya kartrlmtr. Sayn Vekilim,

Bu ahval kmsenecek, cebir ve iddetle geitirilecek eylerden deildir. Memleket, Hkmet ve Partinizin dt bu mkl vaziyeti kurtarmak iin skunetli, fakat ciddi ve cezri tedbirler almak lazmdr. Bu tedbirler unlar olmaldr: 1-Cumhurbakan istifa etmelidir. nk btn fenalklarn bu zattan geldii

hakknda

memlekette

umumi

bir

kanaat

vardr.

2-Kabinede iyi kabul edilmeyen ve suihalleri btn memlekette yaylm bulunan zevat kartlmal, yeni Kabine mutlak drst, makul, zorcu deil, adalet ve efkat hissi tayan zevattan kurulmaldr. 3-Istanbul, Ankara Valileri, Emniyet Mdrleri sratle deitirilmelidir. 4-Ankara rfi dare Kumandan derhal deitirilmelidir.

5-Son karlan ve tahkikat komisyonlar ihdas eden kanun kaldrlmaldr. 6-Mevkuf gazeteciler af kanunu ile ksa zamanda tahliye edilmelidir. 7-Son hadiselerde messeseleri 8-imdiye kadar kaldrlmaldr. tevkif edilen yeniden karlan btn talebeler serbest faaliyete antidemokratik braklmal, ilim gemelidir. kanunlar tedricen

9-Vatandasn hrriyet ve eit muamele hakkna mutlak surette riayet edilmelidir. 10-Ordunun 11-Din meseleleri istismarclndan sratle halledilmelidir. vazgeilmelidir.

12-Suiistimaller oluyor mu, bilmiyorum, fakat olduu hakknda umumi bir kanaat mevcuttur ve milletin hkmete itimatszlna sebep olmaktadr. Bu gibi ktlklerin sratle bertaraf edilmesi lazmdr. 13-Mstesna zamanlar ve gnler haricinde Hkmet byklerinin memleket gezilerinde suni byk vatanda topluluklar ile karlanmalar usul terk edilmelidir. Muhterem Vekilim,

Bu yazdklarm asla bir parti ve politika mlahaza ve tesiriyle yazlmamtr. Memleketin durumunun bu tedbirlerin alnmasn zaruri kldna inandm iin arz edilmitir. Sizlerin vatanperverlik ve vicdanlarnza hitap ediyorum. yi dnnz. yi yapnz. Memlekette ok eyler yaptnz muhakkaktr. Fakat, bu asla kafi deildir. Bu yaplan ileri mstemleke idarecileri de yapar, yapyor ve yapmtr. Asl mhim olan toplumun ruhunda yaama zevk ve azminin gelitirilmesi hak ve hrriyet aknn kkletirilmesi ve vatanda idrakinin yksek ve necip hislerle donatlmasdr. Olaylar bu yolda olmadnz

gstermektedir. Talebelerin hrriyet duygusu ile yaptklar masumane tezahrata kar, ktalar sevk edilmesi ve onlarn destei ile emniyet kuvvetlerinin ilim yuvalarnn iine kadar girerek talebeleri, profesrleri ile beraber coplarla ve kurunlarla tedip etmesi, dnyada grlmemi feci bir eydir. Bu hengamede kz talebelerin yrekler paralayan lklarnn analar, babalar ve halk ruhunda onulmaz yaralar aacan ve atn anlamamak memleketin huzuru bakmndan byk bir hata ve hazin bir gaflet olduuna kaniim. Bizim genlerimizde hak, adalet ve hrriyet duygularnn gelimesinden ve kemalinden memnun olmamz lazm gelmez mi? stikbali, hissiz, duygusuz, mstemleke ruhlu, yalnz maddeci bedbaht insanlara m brakmak istiyoruz? Sayn Vekilim,

Maruzatm muhakkak ki ok mhim ve hatta ok cretkranedir. Fakat memleket iin, Milletin selameti iin, Hkmet ve hatta Partinizin kurtarlmas iin dikkate alnmas lazmdr ve hatta ok lazmdr. Sayglarmla." Ek: 4 Osman Blkba, 1957 ylnda dokunulmazl kaldrld iin, Ankara Adliyesi'ne arld. Mahkeme kapsnda beklerken, bir polisin tavrna sinirlenip, anszn Adliye'den ayrld. Blkba, siyasi polis tarafndan evinde bulunup, tekrar mahkemeye getirildi. CMP Lideri, hkim huzuruna karldktan sonra, tutukland. Demir kap grltyle ald. Herkesin gz kapya dikilmiti. "Gliba geldi." dedi mahkumlardan biri. Kouun kaps araland. Upuzun boylu bir adam grnd. Yannda gardiyanlar vard. Ban, kapnn pervazna vurmamak iin bir hayli eildi ve ieriye girdi. Mahkumlardan biri, yeni gelen bu uzun boylu kiiye, "abuk geldiniz" dedi. "Ankara Hilton"un siyasi konuu Evet, abuk gelmiti. Osman Blkba, cezaevinde, gazetecilerin "Hilton" dedikleri koua yerleti. nce birka gnlne, sonra birka aylna burada konuk olacakt. 2 Temmuz 1957 gecesiydi.

Blkba, yorgun ve aknd. Koutakiler, rahat etmesi iin ellerinden geleni yaptlar. Ranzaya uzanan Blkba, tavanda yanan plak ampule bakarken, buraya nasl geldiini dnyordu. Ankara Adliyesi'nin koridorundaki tahta sandalyede otururken, bir polis memuru gelip, avukatlar dahil herkesin oradan uzaklamas iin Savc'nn emir verdiini sylemi, bunun zerine Blkba patlamt: "Savc, byle bir emri veremez. Sank, avukatyla her dakika temas edebilir. Ben hl milletvekiliyim. Hakkmda tutuklama karar da yok. Bana elinizi sremezsiniz, ben gidiyorum." Blkba, bu szlerden sonra, polislerin akn baklar arasnda koridordan merdivenlere, oradan da Adliye'nin d kapsna kadar ulat. Kapda kendisini bekleyen partililer, "Hrriyet kahraman, ok yaa!" diye baryorlard. Blkba, bir arabaya atlad gibi Necatibey Caddesi'ndeki evine gelmiti. Evin n de, Adliye gibi kalabalkt. Partililer alklyor, sevgi gsterilerinde bulunuyorlard. Ev, ziyareti aknna uramt. Fethi elikba, Feridun Ergin, Enver Greli ve Behet Kayaalp'ten oluan Hrriyet Partisi heyeti "gemi olsun"a gelmiti. Blkba, "Hrriyet'in Partisi gelir ama, kendisi gelmez." diyerek, yal gzlerle ocuklarna sarlyordu. Blkba, Ankara Polisi'ni peine takt Biraz sonra, Ankara Emniyeti'nin Birinci ube Mdr Niyazi Biciolu, evin kapsnda grnd. Ardndan halk, polis tarafndan copla datlmaya alld. Blkba, polis gzetimi altnda, ekip arabasna bindirilip Adliye'ye gtrlerek, tutuklama karar eline tututuruldu. Krmz renkli cezaevi arabas, Adliye'nin arka kapsnda O'nu bekliyordu. CHP Genel Bakan smet nn, tutuklannn ilk ziyaret gnnde Blkba'y grmek iin cezaevine geldi. Damad gazeteci Metin Toker, mahkumiyetini, "Hilton"da geirdii iin, Paa birka aydan beri burann mdavimi olmutu. Blkba, mahkumlarla avukatlarn grt hcrede Paa'y bekliyordu. ki lider, bir odada uzun uzun konutular. Paa, Blkba'na moral verdi. nn'den Blkba'na hapishane ziyareti Blkba, bu ziyarete ilikin ansn, daha sonra yle anlatacakt:

"Ertesi sabah, 'Bir misafiriniz geldi.' dediler. 'Kimmi misafirim?' dedim. Az sonra avukatlarn odasnda, smet Paa ile karlatk. Tabii arada tel var. lk sz u oldu: 'Kahraman kardeim, yzn tellere daya, tellerini peyim!' Yzm tellere dayadm ve pt. O n hi unutamam." Blkba'nn avukat Fuat Arna, bu arada bo durmuyor, mvekkilini tahliye iin giriimlerde bulunuyordu. Ankara Ar Ceza Mahkemesi'ne yapt itiraz da reddedilmiti. Yasaya gre, en yakn ar ceza mahkemesine, bir kez daha itirazda bulunabilirdi. En yakn ar ceza mahkemesi ise Keskin ilesindeydi.

Arna'nn itiraz zerine, Srr Kalayolu'nun bakanlnda toplanan Keskin Ar Ceza Mahkemesi, dosyay inceledi, tanklar dinledi ve Blkba'nn tahliyesine karar verdi. Karar, telgrafla Ankara'ya ulatrld. Blkba, birka gn sonra tekrar evindeydi.

Eini ve ocuklarn yanna alarak, bu kez stanbul'daki gerek Hilton'da dinlenmeye gitti. Ankara'da ise, tutuklama karar yeniden onayland. stanbul'a haber salnd. stanbul Hilton'dan alnan Blkba, bir trene bindirilerek Ankara'ya yolland. Tekrar "Ankara Hilton"a gelmi, zgrl ise, yaklak 24 saat srmt. Blkba gibi kabna smayan bir politikacnn cezaevi gnlerinin ok zor geecei belliydi. Gazeteleri her gn aldryor, son satrna kadar okuyordu. Bir yl nceye alnan ve 27 Ekim 1957'de, yani 3 ay sonra yaplacak olan genel seimlere, muhalefet partilerinin ibirlii ierisinde girmek iin yaptklar almalar gazetelerden izliyordu. Drt duvar arasna skmln getirdii aresizlik, aile zlemi, einin bekledii bebek... te bu manzara karsnda, Blkba'nn sinirleri iyice bozulmutu. Diktafoncu Hasan Efendi, yine ibanda Blkba, her gn yemeini getiren sdk ve vefal partida, "Diktafoncu Hasan Efendi" araclyla, eine, kk not katlar ile sorular soruyor, o da yazl cevap veriyordu. Mediha Hanm, bebek bekliyordu. 1957 ylnn Eyll ay balarnda bir kz ocuu dnyaya getirdi. Adn nceden kararlatrmlard: "Gnl Hrriyet" Haber cezaevine ulatnda, Blkba ok sevindi. Koutaki arkadalarna

ay "Hrriyet

smarlad. dnyaya geldi;

Ve inallah

arkasndan Trkiye'ye de

konutu: gelir."

Blkba, "Ankara Hilton"da zor gnler geiredursun; genel seimler gelip atmt. DP, Seim Yasas'nda yapt bir deiiklikle, muhalefet partilerinin seimlerde ibirlii ve ortak liste yapmalarn nledi. 27 Ekim 1957 gn yaplan seimleri yine DP kazanm, ancak oy oran dmt. DP'nin kard milletvekili says 424, CHP'nin ise 178'di. Seimlere hapishanede giren Osman Blkba, yine milletvekili seilmiti. TBMM'deki yeni dnemin ilk gnnde, milletvekilleri yemin ederken, Blkba da "Ankara Hilton"daki yatana uzanm, olan-biteni radyodan izliyordu. Hapishane Brden kouunda yataktan milletvekili yemini frlad.

zerinde pijamalar ile cezaevi kouunda, milletvekili "yemin"i etti. Tekrar milletvekili seilerek, dokunulmazl yenilenen Blkba'nn derhal serbest braklmas gerekiyordu. Ama seimi kazanan DP'nin nde gelenleri ise, pek yle dnmyorlard. Blkba'nn avukat ve dva arkada Ahmet Tahtakl, Krehir milletvekilleri Osman Canatan ve Hayri opurolu ile birlikte, o gnlerde Babakan Adnan Menderes'i ziyaret ederek, tekrar milletvekili seilen Blkba'nn hapisten karlmas gerektiini anlattlar. Bu ziyaret duyulur duyulmaz, Blkba'nn rakipleri mthi bir ekilde kazan kaynatmaya balad. Cesur ve kabaday Blkba, demek ki, Menderes'e yalvaracak hale gelmiti! "Ankara Oysa Tahtakl'n olmamt. Hilton"dan Menderes'i ziyaretinden, zor Blkba'nn kurtuldu haberi bile

Blkba, avukatlar Fuat Arna, Niyazi Arnasl ve Ahmet Tahtakl'n youn abalar sonunda nihayet tahliye edildi. Hapishanenin kapsnda omuzlara alnd, sevgi gsterileri ve ieklerle sarlm halde evine getirildi. Eini ve ocuklarn hasretle kucaklad.

"Ankara

Hilton"daki

zoraki

konukluu,

artk

sona

ermiti.

Yeniden partisinin bandayd ve mcadelesine, brakt yerden devam edecekti. Ankara Cezaev "Hilton" Kouu DP, iktidarnn ilk yllarnda basnla iyi ilikiler iindeydi. Bir sre sonra hkmetin politikalar eletirilmeye balannca, iktidarn basna kar tutumu da deiti. Basn eletiri dozunu arttrdka, iktidar sertlik dereceseni ykseltiyordu. yle ki; "spat hakk tannsn m, tannmasn m?" tartmalar 1950'li yllarn ortalarnda DP iinde de grltlere neden olmu, aznlkta kalanlar partiden ayrlp, Hrriyet Partisi'ni kurmulard. 1950-1960 yllar arasnda Toplu Basn Mahkemeleri kararlar ile gazeteciler, karikatristler cezaevlerinde konuk oluyorlard. Yazlar ve izgilerinden avlananlar, Ankara, stanbul ve zmir cezaevlerine konuluyordu. Bunlarn en nls, Ankara Merkez Cezaevi'ydi. Buraya den basn mensuplar yattklar koua bir de ad takmlard. "Ankara Hilton"... Havalandrmaya karldklarnda volta attklar yerin ad da "Menderes Bulvar"yd. Dnemin nl yazar ve izerlerinden Hseyin Cahit Yaln, Ahmet Emin Yalman, Ratip Tahir Burak, Bedii Faik ve Naim Tiral stanbul'daki cezaevinde yatarken, Ankaral gazetecilerin ou da "Hilton Kouu"nda ile ekiyordu... Osman Blkba'ndan Veciz Szler Demokrasinin manevi temeli olan ahlk ve fazilet bir tarafa braklrsa, o zaman demokrasi, yolu sandktan geen bir dolandrcln ad olur. "Ben ahma balym" diyenler, ne ah, ne de kendilerini kurtarabilir. ok zulm grdm, ama zelil (klme) olmadm.

Blkba'ndan, sznde durmayan milletvekillerine: "Onlarn bkiresi, genelevden emekli." Hulusi TURGUT 22 Ocak 2002 - Sal SabahGAzetesi