FZKSEL RSK ETMENLER

Ama
yerindeki sal ve gvenlii olumsuz etkileyen fiziksel risk etmenleri hakknda bilgi vermek ve bu etmenlere kar alnmas gereken i sal ve gvenlii tedbirlerinin retilmesidir.

erik
Grlt Titreim Termal konfor Aydnlatma yonize ve iyonize olmayan nlar Alak ve yksek basn

Grlt
Grlt, genel olarak istenmeyen ve rahatsz eden ses olarak tanmlanr.

Canllar zerinde olumsuz etki yapan ve rahatsz eden dzensiz titreimlerin meydana getirdii yksek seslere grlt denir.

Grlt
Endstriyel grlt: yerinde alanlarn zerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler brakan ve i verimini olumsuz ynde etkileyen sesler olarak tanmlanabilir.

Grlt
Endstriyel Grlt Kaynaklar
Pompalarn, kompresrlerin, trbinlerin, vantilatrlerin, jet
motorlarnn ve vanalarn sv ve gaz itici etkileri Frn ve motorlarn ateleme grltleri Transformatr ve dinamolarn yaratt manyetik sesler evirici dili, motor ve makinelerden gelen titreim ve srtnme sesleri Dvme, perinleme, akma makineleri ile kesici, ezici ve biim verici makinelerin sesleri

Grlt
Pratikte/uygulamada grlt (ses) l birimi desibeldir. Desibel bir fizik terimi olup, logaritmik bir ifadedir. Ses alanndaki bu ifade dB=10log W/Wo olarak bilinir. Wo: Referans ses gcdr. (Salkl bir kulan iitme eii) W: llen ses gcdr.

Grlt
Grltnn insan salna etkileri:
Fizyolojik etkiler itme duyusu kayb, ac hissi, sinir sistemi ve dolam sistemi bozukluklar ve hormonal denge bozulmas ortaya kmaktadr. Konumalar engelleyerek i performansnn ve i gvenliinin azalmas Grltl ortamlarda alanlarda i kazas grlme oran daha yksektir.
8

Grlt
Grltnn insan salna etkileri:

Psikolojik etkiler Uyumsuzluk, uykuya ge balama, uyuyamama. yorgunluk. Grlt insanlarn uykuya dalma sresini uzatr, uyku uyurken uyanmalara neden olur. Uyandktan sonra tekrar uyumalarn zorlatrr.
9

Grlt
itme Duyusu zerine Etkisi (Mesleki Sarlk) Grltnn iitme duyusu zerinde meydana getirdii etkiler ikiye ayrlr. Geici itme Kayb Grltl bir ortama giren kimsede, grltl ortam terk ettikten sonra geici bir iitme azalmas olur. Bu grltnn neden olduu geici eik kaymas nedeniyle ortaya kar.
10

Grlt
Kalc iitme kayb Kalc sarln evresi vardr:
Birinci Evre i kulann iitme yeteneinin azaldnn farknda deildir. Ancak odyometrik muayene ile ortaya kartlr. Gnlk hayatta konuma sesinin frekans 500-2000 Hz'dir. Sarln birinci devresinde ise kulan iitme yetenei bu frekanslar iin bozulmamtr. Bozukluk yalnzca 4000-4500 Hz frekanslar iindir.
11

Grlt
kinci Evre Kalc sarlk ilerledike bozukluk 4000 Hz'de kalmaz. Bu frekansn altnda ve stndeki seslere yaylr. Fslt sesi glkle duyulur. Bozukluun boyutu odyometre ile anlalr. nc Evre Kulan iitmedii seslerin frekanslar ok genilemitir. Bozukluk konuma seslerinin frekansna kadar ilerledii iin konuma duyulmaz. Buna ek olarak kulakta uultu vardr. i grltl ortamdan uzaklatrlsa da iyilik salanamaz ancak sarln ilerlemesi durdurulmu olur.
12

Grlt
itme kayb tipleri
letim tipi iitme kayb Alg tipi iitme kayb

letim tipi iitme kayb, kulak zarnda ve orta kulak kemiklerinde meydana gelen kayplardr. Alg tipi sarlk, i kulakta duyma hcrelerinde meydana gelen kayplardr.
13

Grlt
Grlt, insanda iitme kaybnn yan sra aada belirtilen zararlara da neden olur: Damarlarn daralmas Kas gerilmeleri Yksek tansiyon Adrenalin artmas Sinirlilik Konuma yeteneinin engellenmesi

Grlt
alma ortamnda personelin iitme duygu ve duyarlln koruyacak birimde ses iddetini drerek koruyucu salk aralar kullanlabilir. Weston ve Adams tekstil fabrikasnda bir yl boyunca yaptklar aratrmada kulaklk takan ve kulaklk takmayan iilerin ortalama haftalk kt miktarn incelemi ve kulaklk takmakla grltnn 96 dBA'dan 10-15 dBA kadar azald buna karlk ktnn ortalama %12 arttn grmlerdir.

15

Grlt
Endstride grltnn sebep olduu iitme kayplar fizik etkenlerle ortaya kan meslek hastalklar grubuna giren bir meslek hastaldr.

16

Grlt
Grlt Zararlarnn Meslek Hastal Saylabilmesi in; Grltl ite en az iki yl Grlt iddeti srekli olarak 85 Db. in stnde olan ilerde en az 30 Gn alm olmak gereklidir. Grlt iin ykmlk sresi 6 ay olarak belirtilmitir.
17

Grlt
Ykmllk Sresi Kanunla salanan yardmlardan yararlanabilmek iin sigortalnn meslek hastalna sebep olan iinden fiilen ayrld tarih ile meslek hastalnn meydana kt tarih arasnda geecek azami sreye ykmllk sresi denir.

18

Grlt
itme kaybna etki eden faktrler 1 - Grltnn iddeti 2 - Grltnn Frekans 3 - Grltden Etkilenme Sresi 4 - Grltye Kar Kiisel Duyarllk 5 - Grltye Kalan Kiinin Ya 6 - Grltye Kalan Kiinin Cinsiyeti

19

Grlt
Gen ve salkl bir insan kula, frekans 20 Hz ile 20000 Hz arasndaki seslere duyarldr. nsan seslerinin frekans 175 Hz ile 7500 Hz arasnda olup normal artlarda konuma iddeti ise 25 dB ile 65 dB arasndadr.

20

Grlt
145dB(A) Grlt seviyeleri

110dB(A) 100dB(A)

50dB(A) 20dB(A) 0dB

21

Grlt
GRLT DZEY 0 dB 20 dB 30 dB 40 dB 50 dB 60 dB 70 dB 80 dB 90 dB 100 dB 110 dB 120 dB 130 dB 140 dB FAKTR itme eii Sessiz bir orman Fslt ile konuma Sessiz bir oda ehir iinde bir bro Karlkl konuma Dikey matkap Yksek sesle konuma Kuvvetlice barma Dokuma salonlar Haval eki, Aa ileri Bilyal deirmen Uaklarn yan Ar Eii
22

Grlt
SES DZEYLER ARASINDAK FARK (dB) 0 2 3 4 5 6 7 8 10 12 14 16 YKSEK DZEYDEK SESE EKLENECEK MKTAR (dB) 3.0 2.6 1.8 1.5 1.2 1.0 0.9 0.8 0.4 0.3 0.2 0.1
23

Grlt
Noise Dosemeter (Grlt Dozemetresi)

Bu cihaz rahatlkla tanabilir boyutlarda,tek bana kullanlacak ekilde tasarlanm olup, alann zerine taklarak lm yaplr. Bylece btn bir alma gn boyunca maruz kalnan grltnn belirlenmesini salar.

Grlt
Integrating Sound Levelmeter (Entegre Ses Dzeyi ler)

25

Entegre Ses Dzeyi ler, evre ve iyeri grlt lmlerinde kullanlan pratik bir alettir.
25

Grlt
lm srasnda dikkat edilecekler: Yanstc yzeylerden uzak durun. Grlt kaynandan uygun bir uzaklkta lm yapn.

26

Grlt

lm "serbest alan" ad verilen uzaklkta yaplmaldr. Bu alanda grlt kaynandan her uzakln iki katnda ses dzeyi 6 dB der. lm alma yerinde, alann yannda yapn

27

Grlt

Geri plandaki grlt dzeyini kontrol edin.

Ses kaynann evresinde hibir engel olmamasna dikkat edin.

28

Grlt
i Sal ve Gvenlii Tznn 22. maddesi: Ar ve tehlikeli ilerin yaplmad yerlerde, grlt derecesi 80 desibeli gemeyecektir. Resmi Gazetede yaynlanan Grlt Ynetmelii: Buna gre, 8 saatlik i gn iin Maruziyet snr deeri 87 dB(A) olarak belirlenmitir.
29

Grlt
Mesleki Salk ve Gvenlik Yasas (anlamas) OSHAya (Occupational Safety & Health Administration) gre deiik dzeydeki Srekli Grltlerin Etkisi Altnda Kalnabilecek Sreler unlardr:
En yksek grlt dzeyi (dBA) 90 92 95 97 100 102 105 110 115 zin verilen sre (saat/gn) 8 6 4 3 2 1,5 1 0,5 0,25
30

Grlt
ILO ve lkemiz standartlarna gre:
Max. Grlt dzeyi dB(A) 80 85 90 95 100 105 110 115 Grltye maruz kalnan sre (saat/ gn) 16 8 4 2 1 1/2 1/4 1/8
31

Grlt
Grlt ile: Kaynanda Grltnn yayld evrede Grltden etkilenecek kiilerde alnacak nlemlerle mcadele mmkndr.
32

Grlt
Grlt kaynanda alnabilecek nlemler:
Kullanlan makinelerin, grlt dzeyi dk makineler ile deitirilmesi. Grlt dzeyi yksek olarak yaplan ilemin, daha az grlt gerektiren ilemle deitirilmesi. Grlt kaynann ayr bir blmeye alnmas.

33

Grlt
Grltl ortamda alnabilecek nlemler:
Makinelerin yerletirildii zeminde, grltye ve titreime kar yeterli nlemlerin alnmas. Grlt kayna ile grltye maruz kalan kii arasna grlty nleyici engel koymak.

34

Grlt
Grltl ortamda alnabilecek nlemler: Grlt kayna ile grltye maruz kalan kii arasndaki mesafeyi artrmak. Sesin geebilecei ve yansyabilecei duvar, tavan, taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplamak.

35

Grlt
Grltnn etkisine maruz kalan kiide alnabilecek nlemler:
Grltye maruz kalan kiinin, sese kar iyi izole edilmi bir blme iine alnmas, Grltl ortamdaki alma sresinin ksaltlmas, Grltye kar etkin kiisel koruyucu kullanmak.

36

Grlt
Grltnn zararl etkilerinden korunabilmek iin kulak koruyucularnn doru taklmas nemlidir. Ayrca hijyenik olmayan kulak koruyucularnn kula tahri edebilecei, kulak iltihabna yol aabileceinden dolay temizliine ve bakmna da zen gsterilmelidir.

37

Grlt
Cinsi Pamuk Parafinli Pamuk Cam Pamuu Kulak Tkac Kulaklk Azaltma Derecesi 5-16 dB 20-35 dB 7,5-32 dB 20-45 dB 12-48 dB

38

Grlt
Akustik Kabinler Ses izolasyonunu salayabilmek iin (presler gibi) grlt kaynan kapal bir mekan ierisine hapsetmek veya alma mekanlarn ortam grltsnden izole etmek iin modler panellerden oluturulan kabinlerdir.

39

Grlt

40

Grlt
Grlty doduktan sonra azaltmaya almak yerine, batan nlemek ok daha kolay ve etkilidir. Planlama ile grlt kontrol, fabrika atlye vb. retim alanlarnda, ilemlerin ve tezgahlarn saptanmas ve makinelerin yerleimi aamasnda, ileride doabilecek grlty en aza indirecek ekilde alnabilecek nlemlerin tmn ierir.
41

Grlt
Planlama ile grlt kontrol blmde incelenebilir: lem ve tezgah seimi Fabrika ii yerleimi leriye dnk nlemler almak

42

Grlt
Tbbi Korunma
Grltl ilerde alacaklarn, ie girilerinde odyogramlar alnmal ve salkl olanlar altrlmaldr. kazalarna kar kesin denilebilecek yeteri kadar nlem alnabiliniyorsa, grltl ilerde doutan sar ve dilsizlerin altrlmas da dnlebilir.
43

Grlt
Tbbi Korunma
Grltl ilerde alanlarda, grlt iddeti, frekans dalm ve maruziyet sresi dikkate alnarak; (i hekiminin/i gvenlii uzmannn tavsiye edecei) belli aralklarla/periyotlarla kulak odyogramlar ekilmeli ve iitme kayb grlenlerde gerekli tedbirler alnmaldr.

44

OSHA Standard
8 saat ve 90 dbA y baz olarak ortamdaki grlt seviyesine bal alma sresinin tespit edilmesi iin gelitirilmi bir standarttr.

T =

8 2
( l 90 ) / 5

L, dbA cinsinden grlt seviyesi

Yukardaki standardn varsaym alann tm gn boyunca ayn grlt seviyesinde altn varsaymasdr. Bununla beraber alan gnn belli blmlerinde farkl seviyedeki grltye maruz kalabilir. Vardiyadan vardiya yaplan iin zelliklerine makine grlts de deiebilir. Makineler belli periyotlarda hi almayabilir.

Bu faktrleri de dikkate alarak tm gn boyunca grltye maruz kalmann llmesi iin Zorlanma Dozaj (ZD) kavram gelitirilmitir. Gn boyunca farkl grlt seviyelerinde ne kadarlk bir zaman geirdii hesaplanmal, daha sonra ZD formlnde yerine konularak, alann gn boyunca grltye maruz kalmas yzde cinsinden hesaplanmaldr.
Ci i grlt seviyesine maruz kalaln zaman ZDi = = Ti i grlt seviyesi iin PE deee

her bir grlt seviyesi iin i=1...n

Ci Cn C1 C 2 C 3 Dozaj = D = 100i =1 = 100( + + ....... ) Ti T1 T2 T3 Tn

n

rnek:
alan 8 saatlik vardiya boyunca aadaki grlt seviyelerine mazruz kalmaktadr.

08:00-09:30 09:30-11:30 11:30-13:00 13:00-15:00 15:00-16:00

95 dBA 90 dBA 75 dBA 95 dBA 90 dBA 75 dBA da 90 dBA da 95 dBA da Toplam

3

Her bir grlt seviyesi iin Ci ve Ti= PELi deerleri aadaki tabloda verilmitir.

Ci 1.5 saat 3.0 saat 3.5 saat 8 saat

Ti= PELi 64 saat 8 saat 4 saat

Ci 1 .5 3 3 .5 Dozaj = D = 100 i =1 = 100 ( + + ) = 127 % Ti 64 8 4

D deeri, 127>100 den byk olduu iin alan risk altnda almaktadr.

Titreim
Mekanik bir sistemdeki salnm hareketlerini tanmlayan bir terimdir. yerlerinde makine ve tezgahlarda, kurulmu sistemlerde veya binalarda meydana gelen titreim alanlarn salk ve gvenlii iin risk oluturan bir unsurdur.
48

Titreim
Titreim, ara, gere ve makinelerin alrken oluturduklar vibrasyon ve salnm hareketleridir. almakta olan ve iyi dengelenmemi ara ve gereler genellikle titreimi olmas gerekenden fazlasyla olutururlar.
49

Titreim
Ama: ilerin mekanik titreime maruz kalmalar sonucu ortaya kabilecek salk ve gvenlik risklerinden korunmalarn salamak iin alnmas gerekli nlemleri belirlemektir.
50

Titreim
Titreimin iki fiziksel deiken ile fade edilir:

Frekans iddet

51

Titreim
Titreimin Frekans: Birim zamandaki titreim saysna, titreimin frekans denir. (Birimi: Hertz (Hz) dir.)

52

Titreim
Titreimin iddeti: Titreimin olutuu ortamda, titreen enerjinin hareket ynne dik, birim alanda, birim zamandaki akm gcne, titreimin iddeti denir.

(Birimi:m/s2)

53

Titreim
Rezonans: Bir sisteme dardan uygulanan kuvvetin frekans sistemin doal titreim frekansna eit olduunda, titreim hareketinin genliinin ok byk bir deere kmasdr.

54

Titreim
Titreim, vcudu etkileme biimi ynnden iki ekilde incelenir:

El-Kol titreimi Btn vcut titreimi

55

Titreim

El Kol titreimi: nsanda elkol sistemine aktarldnda, alann salk ve gvenlii iin risk oluturan ve zellikle de, damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarna yol aan mekanik titreimi ifade eder.
56

Titreim
El kol titreimi iin: Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri 5 m/s2 Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet etkin deeri 2,5 m/s2
57

Titreim
Genellikle el ve el parmaklar ile kollara ulaan titreimleri oluturan titreim kaynaklar:
Ta krma makineleri Kmr ve madencilikte kullanlan pnmatik ekiler Ormanclkta kullanlan testereler Parlatma ve rende makineleri

58

Titreim

Btn vcut titreimi: Vcudun tmne aktarldnda iilerin salk ve gvenlii iin risk oluturan, zellikle de, bel blgesinde rahatszlk ve omurgada travmaya yol aan mekanik titreimi ifade eder.
59

Titreim
Btn vcut titreimi iin: Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri 1,15 m/s2 Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet etkin deeri 0,5 m/s2
60

Titreim
Tm vcudun, etkisi altnda kald titreim kaynaklar: Traktr ve kamyon kullanm Dokuma tezgahlar Yol yapm, bakm ve onarm makineleri

61

Titreim
Titreim tek frekansl ve sinzoidal olabilecei gibi kompleks frekansl ve rastgele bir tipte de olabilir. Sinzoidal dalgalar, belli frekanslarla tekrar eden, belli genlikler arasnda gidip gelen dalgalardr. nsanlar, 1 - 1000 Hz. arasndaki titreimleri alglarlar.
62

Titreim
nsanlar, dk frekansl titreimlere maruz kaldklarnda, sarsnt hisseder.
(<1 Hz) deniz tutmas hissi oluturur. (4-8 Hz) frekanslarda gs arlar, nefes darl, srtn alt ksmnda ar, grme bozukluklar oluturur.

Yksek frekansl titreimlere maruz kaldklarn da ise, karncalanma hatta yanma hissi duyarlar.
(8-1000 Hz) parmaklarda duyarllk ve maharet azalmas. Beyaz parmak hastal.
63

Titreim

Titreimin tbbi ve biyolojik etkisi byk lde iddetine ve maruz kalnan sresine baldr. nsan vcuduna belirgin etkisi olan titreimin frekans ise; 1 - 100 Hz. arasndadr.

64

Titreim
Titreimin dier etkileri: Baz doku yaplarnn deformasyonuna neden olur Solunum hznn artrr Oksijen ve enerji tketimini artrr Performansta gerilemeye neden olur Sbjektif alglamada bozulmaya neden olur

65

Titreim
Kalp atm saysn ve kalp basncn artrr,
(5 Hz. frekansl titreime maruz kalan kiilerin %50 sinden fazlasnda kan basncnda artma grlmtr)

Merkezi sinir sistemi hcrelerinin fonksiyonlarnda aksamaya neden olur.

66

Titreim
Titreime, maruziyet srerse, omuz balarnda ar, yorgunluk soua kar hassasiyet artmas sz konusu olabilir. Titreimle birlikte, 8-10 oC sya ksa sre maruziyette, parmaklarda ve avu iinde beyazlama olabilir.

67

Titreim
n kol ve omuz kaslarnda arlar grlebilir. Btn vcudu titreime maruz kalan baz iilerde disk kaymas denilen bel arlar da meydana gelebilir. Fonksiyon bozukluu olarak; zamann uzamas, uyku bozukluklar, ba ars ve yorgunluk grlebilir.
68

Titreim
Tm vcudun veya el ve kollarn titreime maruziyeti sonucunda oluan etki: Titreimin frekansna Titreimin iddetine Titreimin Ynne Maruz kalnan sreye

69

Titreim
Tm vcudun veya el ve kollarn titreime maruziyeti sonucunda oluan etki: Titreimin uyguland blgeye ve uyguland blgenin byklne Titreime maruz kalan kiinin yana cinsiyetine ve kiisel duyarll ile genel salk durumuna baldr.
70

Titreim
Maruziyetin nlenmesi veya azaltlmas iin u yntemler uygulanabilir: Mekanik titreime maruziyeti azaltan baka alma yntemleri Yaplacak i dikkate alnarak mmkn olan en az titreim oluturacak uygun ergonomik tasarm ve uygun i ekipman seimi.
71

Titreim
Titreimin zarar verme riskini azaltmak iin, btn vcut titreimini etkili bir biimde azaltan oturma yerleri ve elkol sistemine aktarlan titreimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardmc donanm salanmas yeri, iyeri sistemleri ve i ekipmanlar iin uygun bakm programlar

72

Titreim
yerlerinin ve alma yerlerinin tasarm ve dzeni ilere, mekanik titreime maruz kalmay en aza indirecek ekilde i ekipmann doru ve gvenli bir biimde kullanmalar iin uygun bilgi, eitim ve talimat verilmesi

73

Titreim
Maruziyet sresi ve iddetinin snrlanmas Yeterli dinlenme srelerini kapsayan uygun alma program Maruz kalan iiyi souktan ve nemden koruyacak giysi salanmas gerekmektedir

74

Titreim
Titreim sonucu kemik-eklem zararlar ve (anijionrotik) damar ve sinir sistemi bozukluklar Sosyal Sigortalar Salk lemleri Tzne ekli listede belirtilmi olmasna ramen; SSK istatistiklerinde, titreimden ileri gelen meslek hastalklarna rastlanlmamaktadr. Titreimden oluan meslek hastalnn ykmllk sresi 2 yldr.
75

Termal Konfor
Termal konfor;
genel olarak bir iyerinde alanlarn byk ounluunun scaklk, nem, hava akm gibi iklim koullar asndan gerek bedensel, gerekse zihinsel faaliyetlerini srdrrken belli bir rahatlk iinde bulunmalarn ifade eder.
76

Termal Konfor
Kapal bir ortam ierisinde termal konfor rahatlnn hemen farkna varlmaz, ancak bir sre getikten sonra hissedilmeye balanr. Eer termal konfor koullar mevcut deilse nce sknt hissedilir, daha sonra rahatszlk duyulur.

77

Termal Konfor
nsann ortamla s al veriine etki eden drt ayr faktr vardr: Hava scakl Havann nemi Hava akm hz Radyant s
78

Termal Konfor
Hava scakl: Ortamn scaklnn ya da soukluunun bir lsdr.

79

Termal Konfor
Nem: Havada bulunan su buhar miktardr. tr nemlilikten sz edilebilir. Mutlak nem: 1 m3 havadaki su buhar miktarnn gram olarak arl mutlak nem olarak tanmlanr.
80

Termal Konfor
Maksimum nem: Belli bir scaklkta ve belli bir basn altnda 1 m3 havann tayabilecei en ok su buhar miktarna maksimum nem denir. Bal nem: Belli bir scaklkta, belli bir hacim havada bulunan su buhar miktarnn ayn scaklkta ve ayn hacimdeki doymu havada bulunan su buhar miktarna orandr.
81

Termal Konfor
i sal asndan, bal nemin nemi byktr. Bir iyerinin bal nemini deerlendirilirken scaklk, hava akm hz gibi dier termal konfor artlarnn da gz nnde bulundurulmas gerekir. Genel olarak bir iyerinde bal nem %30 ile % 70 olmal ve bu snrlar amamaldr. Yksek bal nem (%70-%100) ortam scaklnn yksek olmas halinde bunalma hissine neden olur ve kiinin alma gcn drr. Yksek bal nem, scakln dk olmas halinde ise me ve rperme hissi verir.
82

Termal Konfor
Radyant s: evredeki cisimlerden yaylan s enerjisidir. yerinde iin gerei olarak scak yzeyler bulunabilmekte ve bu yzeylerden s radyasyonu olabilmektedir. Ocak ve frnlardan nemli miktarlarda radyant s yaylr.
83

Termal Konfor
Hava akm hz: yerinde termal konforu salamak ve sala zararl olan gaz ve tozlar iyeri ortamndan uzaklatrmak iin uygun bir hava akm hz temin edilmesi gerekir. Ancak, hava akm hz iyi ayarlanmaldr.

84

Termal Konfor
Scaklk: Kuru termometre Nem: Kata termometreler, Higrometreler Radyant Is: Glob termometre Hava akm hz: Anemometre

85

Termal Konfor
nsanlarn bulunduklar ortamlardaki hissettikleri scaklk, kuru termometre ile llen scaklk deil, fizyolojik olarak hissettikleri scaklktr. Bu scaklk ise; iinde bulunulan ortamdaki kuru termometre ile llen scaklk, ortamdaki hava akm hz ve havann nemine bal olarak oluan scaklktr. Bu faktrn etkisi altnda duyulan scakla efektif scaklk denir.
86

Termal Konfor
Efektif scakln llmesi iin, Kuru termometre scakl, Ortamdaki hava akm hz, Ya termometre scakl ve Bu i iin hazrlanm nomograma ihtiya vardr.
87

Termal Konfor
Edeer efektif scaklk deerleri
Scaklk (C) 25 26 28 30 27 29 32 28 32 37 Bal nem % 100 100 100 100 75 50 25 80 45 10 Hava akm hz (m/s Efektif scaklk (C) 0,1 0,5 2,0 5,5 0,1 0,1 0,1 0,1 2,0 3,0
88

25

Termal Konfor
Dzeltilmi Efektif Scaklk
Efektif scaklk deerleri radyant scakl dikkate almaz. Efektif scaklk bileenlerine radyant scakln eklenmesiyle dzeltilmi efektif scaklk deeri elde edilir. Bunun iin yine efektif scaklk nomogram kullanlr.
89

Termal Konfor

Deiik iyerlerinde alanlarn %80 ine yakn byk ounluunun, s hissi bakmndan kendilerini en rahat durumda hissettikleri blgenin tespitine allm ve termal blge kavram ortaya kmtr.

90

Termal Konfor
Termal konfor blgesi, i yapma ve faaliyetini srdrme asndan en rahat durumda olabilmek iin gerekli termal konfor koullarnn st ve alt snrlar arasndaki blgedir. Bu blgeye etki eden ok sayda faktr vardr. Bu faktrlerin deimesine bal olarak termal konfor blgesi de az ya da ok deiiklikler gsterir.
91

Termal Konfor
Ortam scakl Ortamn nem durumu Ortamdaki hava akm Yaplan iin nitelii (hafif i, orta i, ar i) alann giyim durumu alann ya ve cinsiyeti alann beslenmesi alann fiziki durumu alann genel salk durumu
92

Termal Konfor
Hafif ilerde rahat alma iin scaklk, hava akm hz ve bal nem deerleri.
Is 19.0 - 21.0 0C 19.5 - 21.5 0C 21.5 - 23.5 0C 23.5 - 25.0 0C Hava akm hz 0,1 0,2 0,5 1,0 Bal nem %30-70 %30-70 %30-70 %30-70

93

Termal Konfor
Yaplan ie gre alma ortam scaklklar (%50 nem seviyesinde):
Faaliyetin ekli Oturarak yaplan hafif el ileri Oturarak yaplan hafif kol ve el almalar Ayakta yaplan ar kol isleri ok ar iler Hava scakl (0C) 21 20 17 15-16

94

Termal Konfor
Faaliyet Tr Zihinsel faaliyetleri ieren iler Oturarak manuel ileri hafif tempoda yapma Ayakta manuel ileri hafif tempoda yapma Ar fiziksel alma Scak i ortamlarnda alma Hava Scakl C Hava Nemi % min 18 18 17 15 14 max 24 24 22 21 20 min 40 40 40 30 30 max 70 70 70 70 60 0.1 0.1 0.2 0.4 0.5 Hava Hz m/dak

95

Termal Konfor
Ar scakln retim zerinde de olumsuz etkisi vardr: Efektif Scaklk; 29 C olursa, performans %5 der. 30 C " 31 C " 32 C " " " " % 10 % 17 % 30 "
96

Termal Konfor
Bir kii ile evresi arasndaki net s al-verii u ekilde tanmlanabilir:

H = M R C - E D (Isl Denge)
Burada : H: Vcut s depolama yk M: Metabolik s kazanc R: Radyant veya enfraruj (kzltesi n) s yk C: Konvektif s yk E: Evaporatif (buharlama - terleme) s kayb D: Kondaktif s yk (direk temas) {yzme, dalma }
97

Termal Konfor
H : Vcudun s ykdr Eer, H pozitif ise s kazanc, negatif ise s kayb, meydana gelir. H sfr ise vcudun s dengesi sabit kalr ve alanlara konforlu bir ortam salar.
98

Termal Konfor
M: Metabolit s kazancdr Vcudun bazal ve fiziksel almas srasnda aa kar ve her zaman H yi pozitif ynde etkiler.

99

Termal Konfor
R: Radyant enerjidir Is merkezinden nan elektromagnetik enerji yaylmas eklinde oluur. Ortama bal olarak, insan radyant enerji kayna olarak s yayabilir (souk ortamlarda) veya s (scak ortamlarda) kazanabilir. Bu nedenle, R pozitif veya negatif olabilir.
100

Termal Konfor
C: Konvektif s ykdr Is enerjisinin hava moleklleri yoluyla yaylmas sonucunda meydana gelir. Ortam scakl, cilt scaklndan fazla ise cilt scakl artacak, tersi ise cilt scakl decektir. Konvektif s, H yi pozitif veya negatif olarak etkiler.
101

Termal Konfor
E: Buharlama (terleme) yoluyla vcuttan atlan sdr. Her zaman vcudun s ykn negatif olarak etkiler ve s kayb salar.

102

Termal Konfor
D: Vcudun herhangi bir madde ile direkt temas yoluyla s kazanmas veya kaybetmesidir.

D pozitif veya negatif olabilir.

103

Termal Konfor
Termal konfor iin:
Is kayna tecrit edilmeli Uygun havalandrma sistemi yaplmal ilere sdan koruyucu i elbiseleri, eldiven, nlk verilmeli.
104

Termal Konfor
Termal konfor iin:
Radyant s mevcut olduunda: s kayna ile iiler arasnda sy geirmeyen ve yanstan ekranlar konulmal, bunun mmkn olmad hallerde s kayna ile ii arasnda aadan yukarya verilen tazyikli hava ile bir hava perdesi tekiledilmeli Fazla scak olan yerlerde iiler dnml altrlmal
105

Termal Konfor
Termal konfor iin:
Terle kaybedilen tuz ve su ile telafi edilmeli Bu ilerde alan iilerin ie giri muayenesi ok iyi yaplmal, kalp hastas olanlar bu ilerde altrlmamal.

106

Termal Konfor

107

Termal Konfor

108

Aydnlatma
nsann duyusal ve algsal verileri kapsamnda, aydnlatma ile grsel alglama nemli bir yer tutmaktadr. Btn alglamalarn % 80 ile %90 grme ile gereklemektedir. Bu nedenle alanlarn optimal aydnlatma koullarnda almas onlarn gz sal ve grme yeteneini korumas asndan nemlidir.
109

Aydnlatma
Ik iddeti:
Nokta eklindeki kaynan belirlenmi ynde k yayn. (mum)

Ik aks:
Bir kaynan belirli bir a ierisinde yayd k miktar. (lmen)

110

Aydnlatma
Aydnlanma iddeti: Bir yzey zerine den k aksnn younluu. (lks) Eer 1 metrekarelik bir alana den k aks 1 lmen ise aydnlatma iddetine 1 lx denir.
111

Aydnlatma
Parlaklk: In kl cisimden yaylmas veya bir yzeyden yansmasn alglama lsdr. (apostilb)

Kontrast: ki parlakln orandr.

112

Aydnlatma
Kt aydnlatma sonucunda gzde:
Oklomotor deiiklikler[1] Okler ar[2] Kant Gz yaarmas Gzlerin uyum ve konverjans yeteneinin[3] azalmas Ba ars, renk yanlglar Azalan verim, artan skarta, artan i kazalar Azalan insan performas, artan yorgunluk
[1] Oklomotor Deiiklik: Gzdeki refleks hareketlerinin deimesi [2] Okler Ar: Gz kasndaki arlar [3] Konverjans Yetenei: Yakna odaklama

113

Aydnlatma
yi aydnlatma, grmede abukluk ve doruluk; zaman kazanc salarken, yetersiz aydnlatma, verim dklnn yan sra iinin morali ve fiziksel sal zerinde kt sonular ortaya karacaktr.

114

Aydnlatma
Ya gruplarna gre nesnelerin net olarak grlebildii en yakn mesafe: 16 ya iin 8 cm 32 ya iin 12,5 cm 44 ya iin 25 cm 50 ya iin 50 cm 60 ya iin 100 cm
115

Aydnlatma
yi Bir Aydnlatma Dzeninin zellikleri
1- ) Aydnlatma iddeti
Aydnlatma iddeti yaplan ile balantldr. Aydnlatma iddetinin ykselmesi nsan performansnn artmasna, yorgunluun azalmasna Daha az skarta ve i kazasna Baz ilerde performansn %15-40 arasnda artna Ik gereksinimlerinin yala birlikte artma gsterdii gznne alnmaldr.
116

lemler - kaba isler

Montaj ve kalite kontrolde

Aydnlatma

nerilen lx 200 400 900 2000 400

- vasat incelikte isler - ince isler - ok ince isler Dokuma ( pamuklu ve ynl) - hafif dokumalar

Normalrenkli dokumalar nerilen aydnlatma dzeyi - koyu grme iin 900 - dokumada kalite kontrol rnekleri 1300
Metal levha isleri Plastik sekil verme ve levha ileri Aa isleri - kaba dograma - rende tezgahta incelikli makina ileri - ince tezgah ileri, makina ve cilalama ileri Mikroelektronik 200 400 600 7500
117

400 400

Aydnlatma
2-) E Dzey Aydnlatma
Srekli olarak bulunulan bir ortamda aydnlk farklar byk olursa gzn srekli adapatasyonu gerekir ki bu da grme performansnn dmesine neden olur. Gn ile aydnlatmada, yksek lde edzeylilik alma yerinde bak alanna giren gkyznn yksek k younluu ile kapal alann iindeki ok dk younluu arasndaki byk fark nedeniyle engellenir. Pencerede teknik nlemler (Jaluzi veya zel cam kullanm) Tavan duvarlarnn uygun ekilde boyanmas
118

Aydnlatma
3-) Gz kamamasnn snrlandrlmas
Grme alanndaki ok yksek k younluu farkllndan ayr olarak Ik kaynana dorudan bakmak Parlak yzeylerden yansma dolaysyla gz kamar. Kamama k kaynann grme alanndaki konumuna ve k kaynann grlebilir yzeyine baldr.

119

Aydnlatma
Gz kamamas grmeyi gletirip alma kapasitesini drmekle kalmayp kazalarn artmasna da neden olur. Devaml gz kamatran k altnda alma ise, gz bozukluklarna yol aabilir. Bu nedenle istenmeyen gz kamamalarndan gz korumak gerekir.
120

Aydnlatma
Aydnlatma zerinde durulmas gereken hususlardan biri de gr alan iinde grmeyi engelleyen ya da rahatszlk yaratan n parlakldr. Bu parlaklk dorudan ya da yansmayla olabilir. Gz kamamasnn nlenmesi iin, k gr hattnn yeterince yukarsna yerletirilir veya donuk (opak) ya da yar effaf bir malzeme ile kaplanr.

121

Aydnlatma
Ik kaynandaki herhangi bir kirlilik, kaynan yayd n miktarn nemli derecede azaltr. Ik kaynaklarnn tozlanmas, aydnlatmann alt ayda % 50 azalmasna, tozlu ortamda ise daha ok azalmasna neden olur.

122

Aydnlatma
Bu nedenle, k kaynaklarnn temiz olduklar zaman llen aydnlatma iddeti yaplan i iin ancak yeterli ise, kaynaklar kirlendiklerinde aydnlatma iddeti ok dk ve yetersiz olacaktr. Ik kaynaklarnn dzenli bir ekilde temizlenmesi ve bakm iin bir program hazrlanmas kanlmaz bir zorunluluktur.
123

Aydnlatma
yi bir aydnlatmann alanlar zerindeki olumlu etkileri: yi bir aydnlatma grme keskinliini artrr, baklan eya daha iyi grlr yi bir aydnlatma ile i kazas says azalr yi bir aydnlatma iilerin baarsn artrr yi aydnlatma i grmede abukluk salar

124

Aydnlatma
Aydnlanma Trleri
Gn : Dorudan aydnlanma (gne nn dorudan alma yerine gelmesi) veya endirekt aydnlatma (yaylm ve yansm nn i yerine gelmesi) eklinde olur.

125

Aydnlatma
Aydnlanma Trleri
Gn : Uzmanlar, en iyi n beyaz k (gn ) olduunu belirtmektedirler. Bu nedenle beyaz ktan olanaklar lsnde yararlanmak gerekir. Gn nn yetersiz olduu durumlarda ve gece almalarnda gn na benzeyen nlardan yararlanlmaldr.

126

Aydnlatma
Aydnlanma Trleri
Yapay Aydnlatma: Bir mekan gnyla yeterli dzeyde aydnlatmak her zaman mmkn olmaz. Baz mekanlarda binann mimari zellikleri nedeniyle, gn yetersiz kalabilir yada hi olmayabilir. Byle durumlarda yapay aydnlatmay doal aydnlatma ile btnleik olarak ya da tek bana kullanmak gerei doar.
127

Aydnlatma
Yapay aydnlatmay, k kaynann sald k aksnn ynlendirili biimine gre drde ayrmak olanakldr: Dolaysz aydnlatma Dolayl aydnlatma Yar dolayl aydnlatma Karma aydnlatma
128

Aydnlatma
Aydnlatma ile ilgili neriler:
Gn nn dorudan girmesi nlenmelidir (pencerelerin uygun yerde olmas, mat camlar kullanlmas, ak renk ve k geirme katsays %30'dan fazla olan perdeler kullanlmas, panjur kullanlmas) Pencerelerin, kolonlarn, tavanlarn, duvarlarn ve blmelerin yzeylerinin ak renge boyanmas

129

Aydnlatma
Aydnlatma ile ilgili neriler:
Demenin de ak renkte olmas, ancak dardan gelebilecek veya ilem annda ortaya kabilecek tozlarn renginden ak olmamas Genel olarak gvenlik iaretlerinin dnda kalan, mble ve makine paralarnn, ak, mat renklere boyanmas Yapay k kaynaklarnn iilerin gr asnn dna yerletirilmesi, veya gerekli glgeliklerin kullanlmas
130

Aydnlatma
Aydnlatma ile ilgili neriler:
Aydnlatma tekdze olmaldr. allan dzeyin her tarafndaki aydnlatma seviyesi eit olmaldr. Tekdzelik salanamazsa gz deiik aydnlatma seviyesine kendini uyumlamak iin aba harcayacak ve abuk yorulacaktr. Tekdzelik salamak iin yaygn nlar veren k kaynaklar kullanmak ve bunlar birbirine yakn yerletirmek gerekir.

131

Aydnlatma
Aydnlatma ile ilgili yasal dzenlemeler
i Sal ve Gvenlii Tznn 18. maddesine gre; Avlular, ak alanlar, d yollar, geitler vb. yerler en az 20 lx, Kaba malzemelerin tanmas, aktarlmas, depolanmas ile geit koridor yol ve merdivenler en az 50 lx, Kaba montaj, balyalarn almas, hububat tlmesi ve benzeri ilerin yapld yerler ile kazan dairesi, makine dairesi, insan ve yk asansr kabinleri, malzeme stok ambarlar, soyunma ve ykanma yerleri, yemekhane ve helalar en az 100 lx,
132

Aydnlatma
Aydnlatma ile ilgili yasal dzenlemeler
Normal montaj, kaba iler yaplan tezgahlar, konserve ve kutulama ve vb ilerin yapld yerler en az 200 lx, Ayrntlarn yakndan seilebilmesi gereken ilerin yapld yerler en az 300 lx ile, Koyu renkli dokuma, bro ve benzeri srekli dikkati gerektiren ince ilerin yapld yerler en az 500 lx, Hassas ilerin srekli olarak yapld yerler en az 1000 lx ile aydnlatlacaktr.

133

Aydnlatma

134

Aydnlatma

135

Aydnlatma

136

Radyasyon

yerlerindeki radyasyon, hassas kiilerde boazda kuruluk hissi, gzde problemler, ba ars, alerji, yzde kzarklk, uykusuzluk, seslere kar hassasiyet,iitme zorluu ve yorgunluk gibi rahatszlklara yol aar.
137

yonize ve iyonize olmayan nlar

Radyasyon, iyonize eden ve iyonize etmeyen (non-iyonize) olarak ikiye ayrlr. Biyolojik olarak yonize radyasyon, insan hcre yapsn bozan; yonize etmeyen ise ok uzun sreli maruz kalnmadka hcre yapsnda bir deiiklie yol amayan radyasyondur.

138

yonize ve iyonize olmayan nlar

yonize eden radyasyon hcreye geldiinde bir takm kimyasal deiikliklere yol aar ve vcutta istenmeyen rnler olan oksit-oksidan'larn olumasna sebep olur.

139

yonize ve iyonize olmayan nlar

yonize olmayan radyasyon hcre yapsndaki atomlarda gc iyonlamaya yetemeyip ancak uyarlm atom oluturmaya neden olabilen radyasyon eididir. yonize radyasyondan daha az zararl olduklar sylenebilir. Kullandmz elektrikli ev eyalarnn yayd ve vcudumuzun vcut scakln sabit bir dzeyde tutmak iin yayd radyasyon bu gruptadr.
140

Basn

Birim alana yaplan kuvvete basn denir. Birimi: Bar veya Newton/cm2 dir.

141

Basn
Kuvvetin tatbik edildii her noktada bir basn vardr. Sal ve Gvenlii konusunda basn ise; normal hava basncnn (atmosfer basnc) daha fazla veya daha az olmas gereken veya olan iyerlerindeki basntr. Normal artlarda hava basnc 76 cm cva basncna eittir.
142

Basn
Atmosfer basncndan daha yksek ya da daha dk basnl yerlerde alan iilerde; Kalp Dolam Solunum rahatszlklar grlebilir.
143

Basn
Basncn insan zerindeki etkileri: Normalde 4,5 N/cm2 kadar basn deiimi organizmada rahatszlk hissi dnda salk sorunu yaratmaz. Atmosfer basncnn dmesi ile, karncalanma, kol ve bacaklarda arlar, bulank grme, kulak arlar gibi belirtiler meydana gelir.
144

Basn
Basncn insan zerindeki etkileri: Deniz dibine inildike vcut zerindeki basn artmas olur. Bu basncn 4 atmosferi amas halinde, kii solunum ile fazla azot alacandan, azot narkozu iine debilir. Karar verme, dnme ve istemli hareketler ktleebilir ve su stne klmazsa, uur ekilmesi ba gsterebilir.
145

Basn
Dk ve yksek basncn iiler zerinde meydana getirdii olumsuz etkiler bir meslek hastaldr. Sosyal Sigortalar Salk lemleri Tz'ne ekli meslek hastal listesinde "E-4 Hava basncndaki ani deimelerden olan hastalklar" bal ile verilmitir. Basn deiiklii nedeni ile grlen akut hadiselerde ykmllk sresi 3 gn, dier hadiselerde ise, ykmllk sresi 10 yl dr.
146

Basn
Korunma Yntemleri
Dk ve yksek basncn gerektirdii ilerde, alanlar mmknse gen ve tecrbeli isilerden seilmelidir. Ayrca, bu ilerde alacaklarn iman, alkolik ve solunum sistemine ilikin kronik hastalklar olmamaldr.

147

Basn
Korunma Yntemleri
Bu ilerde almann devam sresince periyodik muayeneler, olduka hassas yaplmal, kulak, burun, boaz ve solunum sistemine ilikin, akut yaknmas olanlar iyileinceye kadar iten uzak tutulmaldrlar. e giri muayenelerinde tam sistemik muayene yaplmal, akcier ve sins grafisi ekilmeli. Byk eklemler, ie girite ve her yl periyodik muayenede radyolojik olarak incelenmelidir.
148

Basn
Korunma Yntemleri
Bu inceleme ii iten ayrldktan sonra da iki yl tekrarlanmal. Basn altnda kazaya urayanlar ile hastalananlar yeniden ie dndrlmemelidir. Basn altnda alrken uyulmas gereken kurallar ve alnmas gereken nlemler, basncn insan vcudundaki etkileri konusunda eitilmelidir.

149

Basn
Korunma Yntemleri
Basncn etkisine bal bulgularn iki yl sonra bile ortaya kabilecei dnlerek, ilk yardmn ve acil mdahalenin yaplabilmesine olanak salayan bilgiler iinin srekli tayabilecei biimde zerinde bulunmal.

150

Basn
Korunma Yntemleri
Yksek basn altnda almalarn yapld iyerinden dekompresyon odas bulunmal. Ayrca, basn altnda yrtlen ilerde alma srasnda sigara ve iki iilmesi, gazl ieceklerin iilmesi yasaklanmaldr.

151