2007-2008 GZ YARIYILI MALZEME I

Malzeme Bilimi ve Mhendisliine Giri Malzemelerin Yaps

01.10.2007

RET M YELER ve KAYNAKLAR

Yrd.Do.Dr. eyda POLAT Yrd.Do.Dr. mer YILDIZ Ders Kitab : Malzeme Bilimi I Ders Notlar Kocaeli niversitesi Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm 2006

ER K
Giri Malzemelerin Yaps Katlarn Atomik Dzeni (Kristal Yaplar) Kafes Hatalar Boyerler Dislokasyonlar Arayzeyler Plastik Deformasyon Mekanik zellikler
3

G R Malzeme Gereksinimi
Btn mhendislik bilim dallar malzeme ile yakndan ilikilidir. Mhendisler kullanacaklar malzemeyi ok iyi tanmak ve geni malzeme tayf iinde mukavemet, iletkenlik, korozyon, ekonomiklik vb. kriterleri dikkate alarak seim yapmak zorundadrlar. RNEK : Otomobil amurluklar kolay ekillendirilebilmeli (dk kuvvetler ile) ancak darbe halinde ezilmemelidir.
4

G R Malzeme Gereksinimi (devam)

Birok yeni mhendislik tasarm tamamen yeni malzeme gelitirilmesine baldr. RNEK : Teorisi 17. yyda bilinmesine ramen trbin ve motorlar ancak 19. yyda yaplabilmitir. Bunun nedeni yksek scaklklara ve korozyona dayankl malzeme gereksinimidir. Malzemelerin, mhendislerce istenen deiik zellikleri onlarn i yaplar (mikro yaplar) ile ilikilidir.
5

G R Malzeme Bilimi ve Mhendislii

Malzeme Bilimi ;
Malzemelerin doasn aratrr. eitli teori ve tanmlarla malzemenin i yapsnn, malzemenin kompozisyon, zellik ve davranlar ile olan ilikisini belirler.

Malzeme Mhendislii ;
zgn bir gereksinimi karlayacak malzemenin gelitirilmesi, hazrlanmas, modifiye edilmesi ve uygulanmas iin temel ve ampirik bilgi birikimini sentezler ve uygular.

ekil 1.1. Malzeme Bilimi ve Mhendisliinin alma Kapsam

G R Malzeme Bilimi ve Mhendislii (devam)

Tm mhendislik dallarnn ve temel bilim dallarnn Malzeme Bilimi ve Mhendislii ile yakn bir ilikisi vardr.
A.B.D.de gelitirilen istatistiksel bir bulguya gre dier tm mhendislik alanlarnda alan mhendislerin her 6 saatlik alma srelerinin en az bir saati malzeme ve onun uygulamalar ile ilgili olmaktadr.

G R Malzeme Bilimi ve Mhendislii (devam)

Bir mhendisin seebilecei malzeme gruplar temelde 3e ayrlr (metaller, seramikler ve polimerler). Ayrca iki veya daha fazla malzemeden retilen kompozitler, tek bir malzemeden elde edilemeyen zellikleri salar.
9

ekil 1.2. Mhendislik malzeme gruplar

10

G R Malzeme zellikleri
Malzeme seimini etkileyen zellikler :
Ekonomik Mekanik Isl Optik Elektriksel Yzey Teknolojik Estetik
fiyat, bulunabilirlik ekme ve akma mukavemeti, elastisite modul, tokluk, yorulma ve srnme mukavemeti vb. sl iletkenlik, sl genleme, sl dayanm geirgenlik elektriksel iletkenlik anma (abrazif, korozif) vb. ilenebilirlik, kaynaklanabilirlik vb. albeni
11

Tablo 1.1. Malzeme gruplarnn ortalama fiyatlarnn karlatrlmas

12

Tablo 1.2. Deiik malzemelerin oda scakl elastisite modl (E) ve termal genleme katsays () deerleri

13

Tablo 1.3. Mhendislik malzemelerinin zeliklerinin karlatrlmas

14

MALZEMELER N YAPISI Atom ve Molekller

Madde : Bolukta yer kaplayan (hacim) ve belli bir ktlesi olan her cisme madde denir.

15

MALZEMELER N YAPISI Atom ve Molekller (devam)

Saf Madde : Fiziksel olarak kendinden daha basit maddelere ayrlamaz. Belirli bir bileime sahiptir (rnek : su, amonyak, altn, oksijen vb.). Karm : ki veya daha fazla saf maddenin zelliklerini koruyarak biraraya gelmesinden oluur. Bileimi sabit deildir (rnek : hava, meyva suyu vb.).

16

MALZEMELER N YAPISI Atom ve Molekller (devam)

Homojen Karm : Bileenleri birbirinden ayrd edilemez ve bileimi her yerde ayndr (rnek : ekerli su). Heterojen Karm : Bileenleri birbirinden ayrd edilebilir ve bileimi her yerde ayn deildir (rnek : kum ve demir tala).

17

MALZEMELER N YAPISI Atom ve Molekller (devam)

Element : Kimyasal olarak kendinden daha basit maddelere ayrlamaz. Temel birimi atomdur. (rnek : H,O) Bileik : ki veya daha fazla elementin belirli oranda kimyasal olarak birlemesinden oluur. Temel birimi molekldr. (rnek : H2O)

18

MALZEMELER N YAPISI Elementlerin Periyodik Tablosu

19

MALZEMELER N YAPISI Atom ve Molekller (devam)

20

MALZEMELER N YAPISI Atom ve Molekller (devam)

Atom :
Elementin temel birimine atom denir. Tm maddeler atom topluluklarndan oluur. Tek bir elementten olumu bir malzemede, malzemenin gsterdii tm kimyasal zellikler, atomda da vardr. Atom, eski Yunancada blnemez, paralanamaz anlamna gelen atoma kelimesinden gelmektedir. 1850lerde balayan bir dizi aratrma atomlarn atomalt paracklarndan (elektron, proton, ntron vb.) oluan bir i yapya sahip olduunu gstermitir.

21

MALZEMELER N YAPISI Atom ve Molekller (devam)

Molekl :
Bileiklerin temel birimine molekl denir. Bileiklerin kimyasal zelliklerini aksettiren en kk para molekldr. Molekl, Latince kitle anlamna gelen molekula kelimesinden gelmektedir.

Malzemelerin fiziksel ve mekanik zellikleri ise onu oluturan atomlarn trnden ok, atomlarn diziliine ve aralarndaki balara baldr.
22

MALZEMELER N YAPISI Atom Numaras ve Atom Ktlesi

Atomlar bir ekirdek ile onu evreleyen - ykl elektronlardan oluur. ekirdekte + ykl protonlarla yksz ntronlar bulunur.
Elekton bulutu

ekirdek

23

MALZEMELER N YAPISI Atom Numaras ve Atom Ktlesi (devam)

Periyodik tabloda her atomun bir numaras vardr. z=Atom numaras Bu say ekirdekteki proton saysdr. Ntr bir atomda elektron saysna da eittir. A=Ktle numaras (veya Atom Ktlesi) Bu say proton says ile ntron saysnn toplamna eittir.

24

MALZEMELER N YAPISI Atom Numaras ve Atom Ktlesi (devam)

Ntr bir atomda ; elektron says = proton says yonlarda ise ; proton says = SAB T elektron saysna gre + veya - ykl + ykl iyon katyon - ykl iyon anyon rnek : Na (z = 11, A = 23) e p Na atomu 11 11 Na+ iyonu 10 11 n
12 12
25

MALZEMELER N YAPISI Atom Numaras ve Atom Ktlesi (devam)

zotop ta ; proton says = SAB T ntron says = DE KEN (z ayn, A deiken) rnek : Hidrojenin izotoplar zotop Hidrojen (1H) Dteryum (2H) Trityum (3H) e 1 1 1 p 1 1 1 n 0 1 2 z 1 1 1 A 1 2 3
26

MALZEMELER N YAPISI Atom Numaras ve Atom Ktlesi (devam)

Atomun hacmn esas olarak elektronlar oluturur. Atomun ktlesini ise ekirdek belirler. Atomalt paracklarn zellikleri :

mp = mn = 2000 me
27

MALZEMELER N YAPISI Atom Numaras ve Atom Ktlesi (devam)

Atomlar kk ktlelere sahiptir. Bu nedenle atomlarn ktlesini belirlemek iin mol kavram gelitirilmitir. 1 mol, 6.022045x1023 parack ierir, bu say Avogadro Says (NA) olarak bilinir. SI sisteminde 12 gram karbon -12 izotopu iindeki gerek atom says NA kadardr. 1 molde veya molar ktlede Avogadro says kadar atom bulunur. 1 gram = 6.022045x1023 akb (akb=atom ktle birimi) 28

MALZEMELER N YAPISI Atom Numaras ve Atom Ktlesi (devam)

RNEK : Bir Al atomunun arl nedir ? Aluminyumun younluu 2.7 g/cm3 olduuna gre cm3de ka atom vardr ? Periyodik Tablodan Al iin ; z=13, A=27 Bir atomun arl = 27 g/mol 6.02x1023 atom/mol = 4.48x10-23 g/atom
29

MALZEMELER N YAPISI Atom Numaras ve Atom Ktlesi (devam)

RNEK (devam) : Bir cm3de ki atom says =

2.7 g/cm3 4.48x10-23 g/atom

= 0.6x1023 atom/cm3 = 6.0x1022 atom/cm3

30

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps

Elektronlar kuantum mekanii kurallarna uyan paracklardr. 1.Kural : Elektron enerjisi kuantize olur, yani elektron yalnz belli enerji deerlerine sahip olabilir. Elektronlar atom ekirdei evresinde belirli yrngeler zerinde srekli hareket halindedir ve belirli enerji dzeyine sahiptir.
31

Enerji yaymna mekaniksel benzetiim. Top basamaklarn herhangi birinde durabilir ama aralarnda duramaz.

32

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

2.Kural : Pauli ayrdedilebilirlik ilkesi Ayn enerji dzeyinde 2den fazla elektron bulunamaz ve bu 2 elektron kart dnmelere sahip olmaldr. Bu nedenle bir atomda btn elektronlar ayn dk enerji deerini alamazlar, elektronlarn 2si hari dierleri daha yksek enerji dzeylerinde bulunur.

33

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

Modern atom teorisine gre, elektronlarn yrngesini, enerjilerini, hareketlerini belirlemek iin 4 kuantum says vardr. Bunlar ; n = Ana (ba) kuantum says l = Alt (asal momentum) kuantum says ml = Manyetik kuantum says ms = Elektron dn (spin) kuantum says

34

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

Ana kuantum says, n = 1 , 2 , 3, gibi tam saylar olabilir, ve hidrojen atomunda nnin deeri orbital enerjisini belirler. Ana kuantum says, belirli bir orbitaldeki elektronun ekirdee olan ortalama uzakln da gsterir ; n ne kadar byk olursa, orbitalde elektronun ekirdee olan ortalama uzakl o kadar byk olur ve orbital de o derece byk ve karasz olur.
35

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

Ayn n deerine ait orbitallere kabuk denir. nnin deeri K, L, M, N gibi kabuklara karlktr. Bir n saysna sahip enerji kabuunda en ok 2n2 adet elektron olabilir.
n 1 2 3 4 5 6 7 Kabuk e says K L M N O P Q 2 8 18 32 50 72 98
36

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

Alt (asal momentum) kuantum says orbitalin eklini anlatr, lnin alabilecei deerler nye baldr. Verilen bir n iin l sfr ile (n-1) arasndaki tam saylar olabilir. rnein,
n = 1 ise l = 0 n = 2 ise l = 0 , 1 n = 3 ise l = 0 , 1 , 2

37

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

lnin deeri genellikle, s,p,d gibi harflerle gsterilir.
l Orbital ismi 0 s 1 p 2 d 3 f 4 g 5 h

38

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

Ayn n deerine ait orbitallere kabuk denildiini renmitik. Ayn n ve l deerindeki bir veya daha fazla orbital ise altkabuk olarak adlandrlr. rnein, n = 2 kabuu, iki altkabuktan ( l = 0 ve 1 ) oluur. Bu altkabuklar 2s ve 2p altkabuklardr, burada 2 says n deerini s ile p de l deerlerini iaret eder.
39

Tablo 2.1. Enerji kabuklarnn kuantum saylar

40

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

Manyetik kuantum says bir orbitalin uzaydaki ynn belirler. Bir altkabuk iinde, mlnin deerleri asal momentum kuantum says olan le baldr. Verilen bir l iin, ( 2l + 1 ) adet ml olabilir ve bu saylar aadaki ekilde bulunur : -l , . 0, . +l rnein, l = 0 ise, ml = 0 l = 1 ise, ml = -1, 0, 1 l = 2 ise, ml = -2, -1, 0, 1, 2

41

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

ml nin toplam says, belirli bir l altkabuunda bulunan orbitallerin saysn verir. rnek : n = 2 ve l = 1 durumunda, n ve l deerleri 2p altkabuunu belirler ve bu altkabukta 2p orbitali vardr (nk, ml iin -1, 0, 1 olmak zere deer vardr).

42

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

l 0 1 2 3 ml 0 -1 , 0 , 1 -2 , -1 , 0 , 1 , 2 -3 , -2 , -1 , 0 , 1 , 2 , 3 Orbital adedi s (1 adet) p (3 adet) d (5 adet) f (7 adet)
43

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

Elektromanyetik teoriye gre, dnen ykl bir parack bir manyetik alan yaratr ve bu hareket de elektronun bir mknats gibi davranmasna neden olur. Elektronun dnmesini iin iine katabilmek iin drdnc bir kuantum saysna ihtiya vardr. Bir elektronun iki olas dnmesi (saat ynnde ve ters ynnde), elektron dn (spin) kuantum says, ms ile gsterilir ve bu say + veya - deerlerini alr.
44

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

n 1 2 2 3 3 3 l 0 0 1 0 1 2 ml 0 0 -1 , 0 , 1 0 -1 , 0 , 1 -2 , -1 , 0 , 1 , 2 Orbital says 1 1 3 1 3 5 Orbitallerin gsterilii 1s 2s 2px , 2py , 2pz 3s 3px , 3py , 3pz 3dxy , 3dyz , 3dxz , 3dz2 , 3dx2-y2

45

Hidrojen 1s, 2s ve 3s orbitallerinin snr yzeyleri. Btn s orbitalleri kreseldir. Gene yaklak olarak, bir orbitalin bykl n2 ile orantldr (n, ana kuantum says).

s orbitallerinin alabilecei maksimum elektron says 2dir.

46

tane 2p orbitalinin snr yzeyleri. Bu orbitallerin ekilleri ve enerjileri ayndr ama ynleri farkldr. Daha yksek ana kuantum sayl p orbitalleri de benzer ekillere sahiptirler.

p orbitallerinin alabilecei maksimum elektron says 6dr.

47

Be 3d orbitalinin snr yzeyleri. Daha yksek ana kuantum sayl d orbitalleri de benzer ekillere sahiptirler.

d orbitallerinin alabilecei maksimum elektron says 10dur.

48

Elektronlar 1sden balayarak orbitalleri doldururlar. Elektronlarn orbitalleri doldurduu ana dzen yledir :

7s 6s 5s 4s 3s 2s 1s

7p 6p 5p 4p 3p 2p

7d 6d 5d 4d 3d

7f 6f 5f 4f

49

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

rnek : Atom numaras 25 olan elementin (Mn) elektronik dzenini gsteriniz. 1s22s22p63s23p64s23d5 rnek : Atom numaras 70 olan elementin (Yb) elektronik dzenini gsteriniz. 1s22s22p63s23p64s23d104p65s24d105p66s24f14

50

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

Kimyasal Reaktiflik :
Atomlarn kimyasal reaktiflii d kabuk (valens, deerlik) elektronlarna baldr. s2p6 eklindeki d kabuk dzeni en kararl olandr (oktet). Asal gazlarn elektronik dzeni He iin s2 (dublet) ve dierleri iin s2p6 eklindedir. s2 ve s2p6 d kabuk dzenindeki elementler kimyasal reaksiyona girmezler.

51

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

Elektronegatiflik (Elektron ilgisi) :
Bir atomun kendine elektron ekme derecesidir. Elektronegatif elementler metal olmayan elementlerdir. Kimyasal reaksiyonlarda elektron alarak negatif iyonlar (anyon) olutururlar. Doadaki elektropozitif elementler metallerdir. Kimyasal reaksiyonlarda elektron vererek pozitif iyon (katyon) haline gelirler. Elektronegatiflik kavram atomik balarn anlalmasna yardmc olur.

52

Elementlerin elektronegatiflik deerleri :

53

Elementlerin elektronegatiflik deerleri :

54

MALZEMELER N YAPISI Atomlarn Elektronik Yaps (devam)

Metal ve metal olmayan elementler elektronik yap asndan aadaki gibi zetlenebilir.
Metaller
D kabuklarndaki elektron says azdr (3 veya daha az). Elektron vererek katyon olutururlar. Dk elektronegatiflie sahiptirler.

Metal olmayanlar
D kabuklarnda 4 veya daha fazla elektron vardr. Elektron alarak anyon olutururlar. Yksek elektronegatiflie sahiptirler.
55

MALZEMELER N YAPISI Atomlar Aras Ba Trleri

Atomlararas ba kuvvetleri atomlar bir arada tutarak i yapy olutururlar. Malzemenin fiziksel ve mekanik zellikleri ba yapsna baldr. Kuvvetli balar (iyonik, kovalent, metalsel), yksek elastisite modul, yksek mukavemet, yksek ergime scakl ve dk sl genleme verir. Zayf balar ise elektriksel kutuplama sonucu ortaya kar.
56

MALZEMELER N YAPISI Atomlar Aras Ba Trleri (devam)

Atomlarn en d kabuundaki elektronlara valens (deerlik) elektronlar denir. Bunlar Coulomb ekim kanunlarna gre ekirdee en az kuvvetle bal olanlardr. Valens elektronlar, ba trlerini, atomlar aras uzakl, mekanik, elektriksel, kimyasal, sl, optik zellikleri belirler. Eer element 8 valens elektronuna sahipse (s2p6) kararldr, elektron alverii yapmaz.
57

MALZEMELER N YAPISI Atomlar Aras Ba Trleri (devam)

yonizasyon enerjisi : Bir atomun d kabuundan bir elektron uzaklatrmak iin sarf edilen enerjidir. Ba enerjisi : Elektron alverii ile oluan moleklden atom koparlmas (yani ilgili ban krlmas) iin gereken enerjidir.

58

Tablo 2.2. Atomlararas balar

59