ANADOLUDA ULU KADIN KLER VE HALK NANLARI

Yaar KALAFAT

ZET
Bu yazda, Anadoluda eitli yerlerde bulunan ulu kadn kiilere ait trbe, yatr ve mezarlarla ilgili bilgi verilmekte ve bunlar erevesinde oluan halk inanlarndan bahsedilmektedir.
ABSTRACT In this writing, information is given about the turbe (tomb) and yatr (a place where a holy man is buried) of Ulu Kadns (woman who are accepted as holy) which are located at various regions in Anatolia. The folk beliefs that have been formed about these places are also mentioned. Anahtar Kelimeler: Ulu kadnlar, Halk inanlar, Trbe Key Words: Ulu Kadns, Folk Beliefs, Turbe

Giri Anadolu kadn erenleri konusunu almay uzun zamandan beri dnyorduk. Bu trden almalar bazen coraf alan esasl bazen de Horasan Eri veya Ahi Erenleri gibi balklar altnda yapmaya alyorduk. Ulu canlar arasnda hep Anadolu analar ve baclar geince sanki kutsal kadn kiileri ihmal ediyoruz, zehabna kaplyorduk. Nihayet topladmz malzemeyi tasnif edip yorumlamaya karar kldk. Biz, halk kltrnn inan alt alannda younlamaya alyoruz. Byle olunca da kadn kii trbelerini obje olarak setik. Esasen er olmak, gnl eri olmak erkekliin ve diiliin zerinde deta belirleyici st kimlik sfatdr denilebilir. Erlik bir misyon taycl ise, ki yledir; bu tamay muhakkak erkek, erden beklemek halk sofizmine de aykrdr. Halk sufizminde Dii veliler, cinsiyet olarak fiziksel yap itibaryla dii olanlar deildir. Dii veliler, byk veliler kategorisini oluturur. Byklkleri daha verici ve daha retken olularndandr. Esasen konunun felsef ve analitik izah bir tarafa braklrsa, Ahmet Yesevinin dini alglama ve yanstma biimi kadn kiilere kapal olmaynca Horasan erlii er kiilik kapsamnda ise kadn kiilik de Horasan kadn olmalyd. Nitekim baclar, analar veya bu isimle anlmasalar da ayn misyonu tayan ulu kzlar, gelinler, nineler, olmal idiler ve nitekim vardrlar. Daha derinden dnlnce ki, bunda zaruret vardr, Horasan erleri ilh kelimetullah iin yola km er kiiler iken, bu kutsal davann eri olabilmek iin er kii artnn aranmas inancn mahiyetine aykr olurdu. Bu arada Horasan erlii ilh misyonun bir dneme mahsus misyonerleri iken phesiz Anadolunun Trk-slm yurdu olmas hedefine ulalmakta misyon devamlln yitirmedi. X. yy.daki aray XV. yy. da da devam etti ve XX. yy.da devam etmektedir. Bu sreklilik sadece er kiilere has bir haz, bir ulhiyet deildi. Tiplemenin merkezinde ak vard. lh ak sadece cinsiyete mal etmek, akla, klkla badamazd. Bunun iindir ki Allah rzas iin canndan olabilmek her trnden ehit olabilmek kadn kiilerimize de ak bir kapdr. lmeden lebilmek, nefs slah ile insan- kmile giden yola ynelmek genel anlamda

her sosyal statdeki kadnlarmzn da doal olarak hakkdr. Bu arada, Ehl-i Beytten olmak, sahabeden olmak, eyh veya seyitlikten hareketle ulvi stat edinebilmek sadece cinsiyetlerden birinin tekelinde deildir. Biz bu incelememizde bunlar da rneklendirmeye altk. Tengricilik inancnda Trk Tengre, ulusu yok olmaktan korurken Kaan lterii ve ei Ece lBilgeyi gnderiyordu. Hl bu olunca kadnn kutsiyeti gndeme gelir. Destanlarmzda kutsal varlklardan gebe kalan kzlarn varl anlatlr. Alan Koya, gkten inen bir ilhtan hamile kalr. Kazaklar, San adl bir beyin krk cariyesinin parmaklarn suya daldrp gebe kalmalarndan trerler. Konunun Muhammediyet evveli Trk inan dnyasndaki boyutuna da vesile olduka deinmeye altk. Umay Ana gibi ktlerde, cinsiyet bahsine yeterli olmasa da aklk getirmeye altk. Bu almann yetersizliinin farkndayz. Evvelce daha ziyade Diyanet leri Bakanlnn ariv kaytlarn esas alarak alma yapyor, baz karlatrma ve yorumlarla almamz srdryorduk. Bu defa ayn arive ilveten, yksak lisans ve doktora tezlerini, il monografilerini ve makale ve bildirileri de kaynaklarmza aldk. Amacmz ileride yaplacak yeni almalarla trbeler etrafnda oluan kadn merkezli inanlardan hareketle eksikliimizin giderilmesine katkda bulunmaktadr. Bereket, fedakrlk ve benzeri alanlarda kadn kiilerimizde gzellikleri tespit edebilmek, bylece gelecein kadn kii tiplemesine katkda bulunmaktr. Tespit edilebilen trbeler, belirli sralamaya tabi tutulmadan aada belirtilmektedir. Yeri geldike, baz halk inanlarna ve bunlarn Trk kltrndeki yerine de deinilmektedir. Kz Evliya Trbesi: Edirne saray iindedir. Esasen birka tala rlm kk mezarnda, gelin telleri adak bezleri ve sembolik ocuk beikleri vardr. Kz Veli (Mhrl Sultan)Trbesi: zmir Menemende Merkez ar ii, mftlk yanndadr. Ziyaretiler burada mum yakar, efaat diler dnyev isteklerde bulunurlar. Kz Velinin Krklardan birisi olduu inancnn halk arasnda yaamakta oluu, krklardan kzlarn da olabilecei inancnn bir rndr. Sar Kz Trbesi: Bolu ili Mengen ilesi Agacalar ky Sarkz mahallesindedir. Trbede, bakire len ve ermiliine inanlan sar bir kz yatmaktadr. Rivayete gre Trkmen kz olan Sar kz, her sabah erken kalkar geyiklerin stn saar fakirlere verirmi. Bir sabah babas tarafndan takip edilip srr aa knca hemen lmtr. Trbeyi ziyarete gelenler namaz klar dua ederler. Halk inanlarnda ilh sr sahibi olabilmek iin cinsiyet fark engel tekil etmemektedir. Srr aa kan ermi hemen lr, inanc vardr. Trk halk inanlarnda geyiin zel yeri vardr. Geyik, donuna en kolay girilebilen bir hayvandr. Birok yatr trbesinde geyik boynuzu vardr. Safranbolu ve birok yerde geyik, binalarda nazarlk olarak kullanlr. Bursada Safranboluda daha birok yerde, Geyik Baba, Geyikli Baba, Geyik Binen Baba Trbeleri vardr. Halk arasnda; at, ko, geyik, kurt, kz gibi baz hayvanlarn koruyucu ve kollayc olduklar inanc vardr. Bu hayvanlara ait baz vcut aksamlarnn da bu hayvanlar ldkten sonra hikmetlerini srdrdklerine inanlr. Halk tasavvufunda sr ve geyik, donuna en abuk girilebilen hayvanlardr. kz ve ko boynuzlarnn akldklar ambar, ahr, deirmen kap balarnda bunlarn kem gzlere ve grnmeyen ktlklere kar koruyucu olduklarna, bylece bereketin artacana, nazar demeyeceine inanlr.

Balkesir ili Edremit ilesindeki Sarkz Trbesinde her yl Dede Sofras kurulur. Ayrca Afyon ilimizde de Sarkzlar Trbesi vardr. Kz Dedesi: Bolu merkez Ege Mahallesi Tarlaba caddesindedir. Dier ismi Yusuf Sinan olan dedenin veli bir kul olduuna inanlrken, Kz Dedesi hasta ocuklarn iyilemeleri ve bekr kzlarn bahtnn almasnda etkili oluu ile bilinir, talebe ve aresiz rencilere yardm ile nldr. Kz Dede Trbelerinden birisi de Balkesirdedir. Kzlar Trbesi: Kahramanmara kabristanndadr. Trbe kapsnn vesindeki helezoni delik ile ilgili bir efsane anlatlmaktadr. Bursadaki Hanm Kzlar trbesinin dier ismi, Ylanl Ziyarettir. Bursadaki Cariyeler Trbesinin dier ismi ise Sarayllar Trbesidir. Kzlar Trbesi: Kastamonunun atal-zeytin ilesi Samanc kyndedir. Trbenin ayanda bulunan kuyunun banda iki gelin kz ellerindeki su kaplar ile trbenin bulunduu yerde kaybolmulardr. Buray ziyaret iin daha ziyade, ocuu olmayan kadnlar gelir, Kuran okur dua eder horoz keser etini fakirlere ikram ederler. Horozun Trk halk inanlarndaki yeri ok nemlidir. Semada horozlarn piri olduuna inanlr. Horozun zamansz tmesi iyi saylmaz. Ayrca horozun yumurtlamas ile ilgili inanlar da var. Depremi erken haber alan hayvanlar arasnda horozun da varlna inanlr. Dnya Kzl kzn veya Kzl Horozun stndedir. Yezid inanl Krtlerde ise horozun mitolojik anlam daha derindir. Kzlar ile ilgili trbeler daha ziyade ksmet almas ve ocuk talebi ile ilgilidir. Anadolu Trbe ziyaretinde horoz kesme gelenei ok yaygndr. Eskiehir Seyitgazi kutsal meknnda Kral Kz Elenora, mmhan Hatun, (I. Alaeddin Keykubatn Annesi) ve Kadnck Ana da yatmaktadr. Kral Kz Trbesi olarak bir trbe de Bursadadr. Kz Trbesi: Edirne merkez Kyk Orta ukur mahallesindedir. Trbede 1967de len ekmetli Efendinin yatmasna ramen, trbe Kz Trbesi adn almtr. Burada adak adanr, mum yaklr. Kuran- Kerim okunup dua edilir. fade edildiine gre buraya akam dolu olarak braklan abdest ibriinin sabahleyin bo olduu grlmektedir. Ulu zatlarn abdest almak iin su ve havlu kullandklar inanc Anadoluda ok yaygndr. Bu nedenle trbeye abdest suyu konulur. Nejat Birdoan, Hac Bekta Velinin kef ve kerameti Hatun Anaya rettiini aklamaktadr. Zaviye kurucular arasnda Kz Bac, Ahi ana, Sakari Hatun, Fatma Bac, Hundi Hatun ve Sume Bac da vardr. Kzlar Trbesi: Konya ili, Akehir ilesi merkezinde Ta Medrese yanndadr. Burada, Sahibi Ata Alinin kzlar yatmaktadrlar. Gen yata len kardei, ksmetinin almasn isteyen gen kzlar ziyaret eder, burada mum yakarlar. Kzlar Trbesi: Konyada Mevlna Trbesinin arka bahesindedir. Buraya kzlar ehitlii de denilmektedir. Buras, evlenme, ocuk sahibi olma istei, dourabilmek ve gnl meseleleri iin ziyaret edilir. Amasyadaki ler Trbesinin etrafnda da benzeri inanlar gelimitir. Bir Kzlar Trbesi de Bursadadr. Iklar Ky Trbesi: Ktahyann Altnta ilesi Iklar kyndedir. Burada Olan Trbesi ve Kz Trbesi olmak zere iki trbe bir aradadr. Buraya ocuklar olmayan kadnlar gelir. ocuklar

olunca da kurban keser, kr namaz klarlar. Bir ifadeye gre trbede yatanlar Abdlkadir Geylani Hazretlerinin mritleridirler. Dier bir ifadeye gre de Yalayr mevkiinin sava ehitleridirler. Ebul Gazi Bahadr Han, Trkmenleri uzun sre yedi kzn ynettiini belirtir. Trk halk inanlarnn her alannda rastlanlan yedi kutsal saysn yatrlarda da grmekteyiz. Sr Hatunlar (Sire Hatunlar) Trbesi: zmir Tirede Maa mahallesi Ekinhisar caddesindedir. Burada Buday Dedenin yedi kz veya yedi kz torunu yatmaktadr. Buray ziyaret edenler mum yakar, adakta bulunur. Dua ederler. Rivayete gre yedi karde hayatta iken hi konumazlarm, keramet sahibi olduklarna ve kerametlerini sakladklarna inanlmaktadr. Trk halk inanlarnda neziradak, yln kutsal kabul edilen Muharremlik bayram arifeleri gibi muayyen dnemlerinde, zel olarak nezirde, adakta bulunma hllerinde, doum, teskere, tedavi, yokluktan kurtulma gibi skntlarn defedilmesi vesileleri ile yaplr. ok kere mekn olarak ulu kabirlerin evresi seilir. A doyurulur, plak giydirilir, hayr ilenilir. Yedi kardeler, Yediler, Yedi Baclar, Yedi Kzlar a ise Anadolu evliya kltrnde ok rastlanr. Be ve ile tanmlanan yatrlarn durumu da ayndr. Bunlarn hepsi kz veya erkek olabildikleri gibi, kzl erkekli karma da olabilmektedirler. Denizli ili Baklan ilesi Eski mezarlk iinde Hsameddin Dede Trbesinin yannda yedi kzlar kutsal mekn vardr. Yedi kzlar mezarla da ad olmutur. Ayrca Yediler Ziyareti ise, Erzurum ili Hasankale ilesine bal Ezirmek kyndedir. Kbrsn Yediler Trbesi Lefkoededir. Yedi Evliyalar Trbesi: Sivasn Eski Boazkesen kyndedir. Yedi evliyann yedi ehit olduklar inanc vardr. Buras tedavi ve istekler iin ziyaret edilir. Yedi Kzlar Trbesi: Manisa Ulutepe mahallesi Yedi Kzlar sokaktadr. 14. yy.a ait olan trbede shak elebinin kars Glgn Hatun ile alt kz yatmaktadr. Krk Kzlar Kmbeti: Tokat ili, Niksar ilesi Cedit mahallesindedir. Rivayete gre zamann valisi halka zulmektedir. Valinin kz krk arkada ile zulme kar direnirler. Bunun zerine vali direniilerin hepsinin balarn vurdurur. Bakmsz olan trbeyi halk kutsal bir makam saymaktadr. Eskiehir ve Boludaki trbelerden de birisinin ismi Krk Kzlar Trbesidir. Ayrca; Sivasta ve Krklarelinde de Krklar vardr. Krkkzlar (Krgzlar) Trbesi: Bursaznikte Yeniehir kap dndadr. Krk, Trk halk sufizminde nemli yer tutar. ocuk ve anne krklanr. Krk gn dn yaplr. Krk, hem yer isimlerinde hem insan isimlerinde ciddi yer alr. Karakalpakistanda Krkkzlar Destan Trk destanlarnda nemli yer tutar. Krklar Meclisi, Krklar Cami nan kltrmzn rnleridirler. Krklar Sultan: stanbul ili Beykoz ilesi Dereseki kynde yatmaktadr. Menkbesine gre Abdulkadir Geylani Hazretlerinin krk talebesinden birisidir. Ordu ile birlikte stanbula giderken derenin setinde ehit olmu ve ky ismini oradan almtr. Hakknda fazla malumat bulamadmz Krklar Sultann cinsiyeti iin de kesin bir ey sylenemiyor. Sultan olmak ehit olabilmek ve krk renciden birisi olabilmek iin cinsiyet, belirleyici bir faktr deildir. Afyon ilimizde de Krklar

Makam vardr. Erzurumun spir ilesi Karaka Kynde Krklar Ziyareti ve ayn ilimizin Tekman lesinin Hac mer kynde Krklar Mezarl vardr. Krk Kzlar Tepesi: Kayseri Talasda merhacl kynn kuzeydousundadr. Rivayete gre dman saldrsna maruz kalan Krkkz, tepede toplanarak Allahm bizi ya ta et ya ku et. derler ve ta olurlar. Eer ilkin ku et deselerdi ku olacaklard. Anadolu efsanelerinde; dmandan, rz dmanndan veya aile ii anormal basklardan korunmak iin bu tarz dua ve ta olma olayna ok rastlanr. Genelde bu tr olaylar Ta kesilme olarak bilinir. Van Ercite Gl Handan, Vann Grpnar ilesi Zernek kynde Hanmzade Trbeleri vardr. Vann Dermeryema (Meryem Ana) ziyareti ise eski bir kilisededir. ErzincanTercanda Mama Hatun Trbesi vardr. Cami bahelerinde olduu gibi kilise bahelerinde ulu zatlar defnedilmiler veya caminin, kilisenin kutsiyetinden buraya gmlmekle istifade etmek istemilerdir. Halk inanlarnda Hristiyanlarn slm ve Mslmanlarn da Hristiyan trbelerine itibar bir dnem olduka youn iken konunun dier boyutu da Anadolu Ermeni trbelerinin bir ksmnn Gregoryan Trklerine ait olduklardr. KoluKoyunlu Trk mezar talarnn ve On ki Hayvanl Trk takviminin baz kiliselerde yer alm olmas, kmbet tarz at rtsne kiliselerde de rastlanlmas, Gregoryan kilisesinin kurulu dnemlerinde bir ksm Trklerin bu cemaat iinde yer alm olabileceklerini dndrrken; Hristiyan idollerinin bulunduklar yerlerde Mslman halkn eski Trk inanlar ierikli pratikleri yaatmalar ayn dnceyi dorulamaktadr. MeryemOlukba Trbesi: Aydn ili, Bozdoan ilesi, Olukba kynde bir tepededir. Buras eitli istekler bilhassa ocuk dilei iin ziyaret edilir. Ayrca askere gidenler ve eitli problemi olanlar da ziyaret ederler. Meryemin sol gsnden yaralanarak ehit olmu bir kadn olduu anlatlmaktadr. Trbesine zarar verenlerin ryasna girerek ikaz ettiine inanlr. Meryem ismi sa isminde olduu gibi Hz.sa ve Hz.Meryeme hrmeten ok konulan bir isimdir. Ayrca ahadet erbeti iebilmek iin kadn kii olmak engel deildir. Trbeye ve etrafna zarar verenlerin, trbede yatanlarca ryaya girerek uyarld inanc ok yaygndr. Peygamberlere soy balantl ulu kabirlerde de manev itibar bakmndan mertebe sadece er kiilere mahsus deildir. Bu soydan gelen e ve kz ocuklar da manev itibar grrler. Siddi Zeynep Trbesi: AntalyaAlanya ar Mahallesi Kaleyama Mevkii Merkez Karakolu stndedir. Siddi Zeynepin Peygamber soyundan geldiine inanlr. evre halk btn ruhsal hastalklarn tedavisi ve ocuk dilei iin buray ziyaret ederler. Ziyaretiler dua eder efaat dilerler. Fatma ve Sakine Hanmn Trbeleri: stanbul Fatihtedir. Her ikisi de Hz. mam Hseyinin kzlardr. Daye Hatunun da Trbesi stanbul Fatihtedir ve O da sahabedir. Sahabe olabilmek iin erkek olma art yoktur. Marata da stanbulda olduu gibi Sahabi Trbeleri ve bunlarn etrafnda yaanan halk inanlar vardr.

Erzurum ili Pasinler ilesi Altnbaak kynde Peygamber efendimiz(SAV)in soyundan gelen Dede Mahmut Efendi Trbesinde brahim Hakk Hazretlerinin annesinin babas olan Dede Mahmut Efendi ile Alvarl Muhammet Ltfi Efendi Hazretlerinin de annesi olan Hatice Hatun da yatmaktadr. Halk, Dedenin fyuzatndan istifade etmek ve dua edip Kuran- Kerim okumak iin ziyaret ederler. eyhet Zeynep Trbesi: Siirt merkezde Aydnlar caddesindedir. Birok ulemann yetimesinde hocalk yaparak katkda bulunmutur. Hz. Rahime, Hz. Eyup (A.S.)n ei olup Urfa Viranehir de yatmaktadr. Ziyaret eden hastalarn ifa bulduklarna inanlr. Zeynelabidin ve kz kardei Sitti Zeynep, Mardin Nuseybinde Yldrm mahallesi Zeynelabidin sokak No: 15tee ayn trbe ierisindedirler. Ehl-i Beyt olduklarna inanlan bu zatlar ziyaret edenler Kuran okuyup dua ederler. Ar, Dou Beyazt, shakpaa Cami civarndaki Ahmed-i Hani (Hani Baba) Trbesinde Peygamber efendimizin soyundan geldiine inanlan Hani Baba gibi ulu erlerin yan sra Seyyide Hatice Hanm gibi kadn kiiler de yer almaktadr. Buray ziyaret edenler fatiha okur dua ederler. Ankara Nallhan, Emresultan kyndeki Tabduk Emre Trbesinde Tabduk Emre ile birlikte aile efrad da yatmaktadr. Horasandan gelmi bir Horasan eri olan Tabduk Emre ile birlikte 4 ocuu ve ei de gelmitir. Tabduk Emrenin mcadelesinin mahiyeti phesiz Horasan eri olan einin davasndan farkl deildi. Buraya ocuu olmayanlar adak iin gelir. Nafile namaz klar, kurban kesip dua ederler. Cimcime Sultan: Ankara ili, Haymana ilesindedir. Buradaki ifal kaplca suyunu ilk bulan Cimcime Sultan olmutur. Buray ocuu olmayan anne adaylar ve ksmetleri almas iin gen kzlar ziyaret ederler. Ziyaretiler yakn evredeki aalara adak aputu asar, dilekleri kabul olunca tekrar gelip kurban keserler. Rivayete gre Cimcime Sultann yznde ve vcudunda yaralar kar. vey annesi hastalk kendilerine de gememesi iin onu evden uzaklatrr. Kaplcann bulunduu yerde oynarken Cimcime Sultan bu su ile ykanr ve tedavi olur. Cinsiyeti tartma konusu olan Cimcime Sultann gen bir kz olduu, gnn erken saatlerinde kaplcaya gidenler sar sal gzel bir kz kaplcada grnce anlalr. Kayseri Develi ilesi, Epe kyndeki Epe Sultan Trbesinde yatan ahsn cinsiyeti bilinmemektedir. Trbede Beik denilen tahtadan yaplm mezar vardr. Yatrn bandaki kg. arlndaki ta, aryan yerlere srlmektedir. Sultann Horasandan geldiine, Havadan kyndeki yatrla amca ocuklar olduklarna inanlr. Onun ziyaretine Eer ta diye bilinen taa binerek gittii rivayet edilir. Urfadaki Eyp Peygamberin trbesinde de srld zaman ifa vereceine inanlan bir ta vardr. Taa, duvara binerek at gibi srme, menakpnamelerde de gemektedir. Sultan Hatun veya Aynal Kadn Trbesi: Sinop ili Meydan Kap mahallesindedir. Hatunlar Trbesi Sinop merkez ilede Ada Mahallesindedir. Bursada Hatice Sultan Trbesi ile Huna Sultan Trbeleri vardr. Huna Sultann dier ismi Ak Trbedir. Safiye Sultan Trbesi ise, Aydn Koarldadr. Nejat Birdoan, Hatunun kumalk anlamna geldiini belirterek; Treye gre ikinci hanma yer olmadndan sava esirlerinden seilen bu ikinci elere hatun denilmeye balanld

demektedir(Birdoan, 1988: 3-12). Hatunluk zamanla hem sosyal ve hem de inan ierikli itibar kazanmtr. Hafsa Hatun Trbesi: Aydn Kuyucak kasabas Azizabat kyndedir. Trbe Aydnoullarnn u beyliklerinden Sleyman ahn Kz Hafsa Hatun veya Hafz Hatuna ait olup XIIX. yy. da Karaosmanoullar dneminde yapld ifade edilmektedir. Burada mevlit okutulur, hayr yemei verilir. Trbenin yanndaki aaca niyet bezleri balanr. Kadnlarn dilek tuttuklar makamlardandr. Sultanl Trbelerimizden birisi de Van ili Ercis ilesi Ylanl kyndeki Sultan Zbeydedir. Halime Hatun Trbesi ise, Vann Geva ilesindedir. Nigar Hatun Trbesi Antalyada Erzen Hatun Trbesi ise Bitlistedir. Erzurum Merkez Hasan Basri mahallesindeki Rabia Hatun Trbesi XII. yy.da yaplmtr. Trbenin Mahrudi Kubbesi yklmtr. Ayrdc hadlerini urgan gibi bklm vaziyette birer ift kabartma ssler, cenazelii vardr. Sandukann konduu katn kaps altndan fevkalade nefis iek tezyinatl bir kuak btn trbeyi sarar. Ulemadan bir kadn olduu kabul edilen Rabia Hatun Trbesini halk dua etmek iin ziyaret eder. Akhrrem Trbesi: Afyon ili, ay ilesinin Akkonak kasabasndadr. Akhrremin veli bir hatun olduuna inanlmaktadr. Kasabaya ismini bu veli hatun vermitir. Anadoluda birok da kasaba ve semte ulu zatlarn ismi verilmitir. Safiye Sultan Trbesi: stanbul Fatih, Ali Fatih mahallesi Koca Mustafapaa caddesinde Smbl Efendi camisinin avlusundadr. Safiye Sultan Koca Mustafa Paann kzdr. Trbenin mtemilatnda baka trbeler de vardr. Buras eitli maksat ve niyetlerle ziyaret edilmekte fatiha okunup dua edilmektedir. stanbul trbelerinin bilhassa Osmanl hanedan ve devlet ricali trbelerinin etrafnda gnmze gelen mistik folklor mesel niyet bezi balamak trnden uygulamalar yoktur. Pertavriyal Valide Sultan Trbesi: stanbul Fatihde Guraba Hseyinaa mahallesindedir. Pertevniyal Sultan (l.1883) 2. Mahmutun ei Abdulazizin annesidir. Burada namaz klnr ve bazen fatiha okunup geilir. Asude Hatun Trbesi: stanbul Fatihde Haydar mahallesi Karadeniz caddesindedir. Asude Hatun II. Beyaztn st annesidir. Ziyaretiler burada Fatiha okur dua eder. Tevekkel Sultan Trbesi: el Silifkede Cami Kebir mahallesinde Tevekkel Sultan Pasajndadr. Buras Seluklu Sultanlarndan birisinin annesidir. Burann ziyareti aramba ve perembe gnlerinde yaplr dilekte bulunulur. Glbahar Hatun Trbesi: Trabzon merkezde Glbahar Hatun mahallesi Ataparktadr. Trbede Yavuz Selimin annesi Glbahar Aye Hatun yatmaktadr. Manevi deeri olan bir hatun olduu iin ziyaretiler fatiha okurlar. Elti Hatunun Trbesi: Tunceli Mazgirttedir.Trbede Akkoyunlu Hkmdar Uzun Hasann annesi ve kardei yatmaktadr. Rivayete gre Elti Hatun hayatta iken ylandan ok

korkmaktadr. Vasiyeti zerine korunmak zere tabutu zincirle tavandan aslr bir sre sonra tabuta ylann girdii grlr. Bu defa tabutu u anki durumuna getirilir topraa gmlr. Ylann Trk halk inanlarnda geni bir yer tuttuu bilinirken Eski Trk inanlarndaki yer alt hakimiyeti ile de balantlandrlmaktadr. Selamet Hatun Trbesi: Amasya merkezindedir. Halk, Hatunun kutsal bir kiilii olduuna inanmakta Allah rzas iin ziyaret etmektedir. andr ah Sultan Hatun Trbesi: Yozgat ili, andr ilesi Yeni Meydandadr. Fatiha okunmak iin ziyaret edilir. Fatma Hatun Trbesi: Krehir merkezde Yenice mahallesindedir. Halkn itibar ettii bir mekndr. Muhterem Hatun Trbesi: Krehir merkez Yenice mahallesi imaret mevkiindedir. klime Hatun Trbesi: Kahraman Mara merkezde Belediye ars karsndadr. Haduniye Trbiyesi Kahraman Mara merkezde Kurtulu Mahallesi Hamidiye caddesindedir. Hatun Sultan Trbesi Kastamonu merkezde Cebrail mahallesi Seluk sokaktadr. Mahperi Hatun Trbesi Kayseri Melikgazi ilesinde Hunat Camii yanndadr. Kutlu Hatun Trbesi Erzurum Gavurbaan mahallesindedir. Destine Hatun Trbesi: Konyadadr. XVII. yy.da yaam Mevliye (Mevlevi) tarikat byklerindendir. Dnyaya gelmeden evvel manev olan nl bir isim olaca, kendisiyle ilgili grlen ryadan anlaldna inanlmaktadr. Glnar Hatun Trbesi: Ankara yaknlarndadr. Trbesine adak bezi balanlmaktadr. Bu bezler bir anlamda sadrlar. Sa, Trk Halk inanlarnda kansz kurban olarak bilinir. yilikleri, gzellikleri celbetmek ktlkleri, fenalklar defetmek iin yaplr. Bylece, salk, saadet, gemilerin ruhuna rahmet, bereket ve rzk dilenirler. Bu mnasebetle; oluk-ocuk, konu-komu, fakir-fukara, kurt-ku sevindirilir. Doumda ad vermek, ilk sa ve ilk dite, ekinde, biimde kabir ziyaretinde sa salr. Seluk Hatun Trbesi: Sivas Suehrindedir. Mezar kaldrmak isteyen i makineleri bozulmutur. Buraya altn slatan ocuklar getirilir. ocuklarn srtlarna sprge ile vurulur. Bylece altlarn slatmayacaklarna inanlr. Bekardeler Trbesi: Sivas ili Sarkla ilesindedir. Sivas Karalar kyndeki Davullu Dede, Bekardelerden biridir. Bekardeler Davullu Dede, Karacalar Tekkesi, Kevgir Baba Turna Da Ziyareti ve Daml Babadr. Baba, Ata, Dede-Baba, Pir bir anlamda eski Trk inanlarndaki Kam kltnn uzantlardr. Trk dnyasnn her kesiminde ok sk rastlanan ulu kabirlerdir. Kutsal Ata Ruhu, Kutsal Hakan hiyerarinde yer alrlar.

ifte Sultanlar Trbesi: stanbul Fatihte Ali Fakih Mahallesi Koca Mustafa caddesindedir. Trbede Hz. Hseyin Efendimizin kzlar Fatma ve Sakine Sultanlar yatmaktadr. Trbe daha ziyade Alev inanl Mslman Trkler tarafndan 10 Muharremde merasim yaplarak ziyaret edilir. Hatunlar, Sultanlar, Hanmlar, Anadolu Trk trbe kltrnde yer alm ulu kadn kiilerdir. Amasyada Selamet Hatun Trbesi, Eslem Hatun Trbesi, Kmbet Hatun Trbesi, Sucu Hatun Trbesi, Rumi Hatun Trbesi gibi onlarca hatunla tanmlanan kutsal mekn etrafnda eitli halk inanlar gelimitir. Keza Bursada; Devlet Hatun Trbesi, Ebe Hatun Trbesi, Gl iek Hatun Trbesi, Glruh Hatun Trbesi, Nilfer Hatun Trbesi, irin Hatun Trbesi, Kayseride Hnal Hatun Trbesi, Konyada Gme Hatun Trbesi Erzurumda Ana Hatun Trbesi, Rabia Hatun Trbesi, ErzurumPasinlerde Ferruh Hatun, Eskiehirde Valide Sultan Trbesi bunlara rnektir. Anadoluda eski Trk inanlarnn izlerini tayan ok yatr vardr. mer Halan Trbesi bunlardan birisidir. mer Halan at ile gml ulu bir kabir olup Van ili Bakale ilesindedir. At ve silah ile gmlmek eski bir Trk inancdr. Keza Elma veya Alma Baba Trbesinin birisi Sivasn Zara ilesinde dieri de keza Sivasn mranl ilesi Akren kyndedir. Buradaki Elma Baba, Kpeli Baba ve Kzl Babann kardeidirler. Elma Trk halk inanlarnda dln, zrriyetin, bereketin, dourganln simgesidir. At, Trk halk inanlarnda; at nal, at kl, at zengisi, at gemi vb. ekilleriyle geni yer alr. ocuklukta sopa atla tanlr, nazar ve bereketle ilgili inanlarla devam eder. El sanatlar ve mezar talarnda youn olarak grlr. Halk hikyelerinde Rum Abdallarnn ocuu olmayan kadnlara elma vererek ocuk sahibi olmalarna vesile olduklar anlatlr. Rum Abdallar yani Abdalan- Rum, Gaziyan- Rum, Ahiyan- Rum ve Bacyan- Rum yaplanmasnn bir parasdrlar. Lousa Hatun: stanbulBeyolu ihanede yatmaktadr. Lohusalara yol gsteren bir pir-i fni olarak bilinmektedir. Buray ziyaret edenler mum yakar, niyet ta yaptrrlar. Rivayet edildiine gre, Asker olan bir kii, hamile hanmn bir kulbeye brakr. Allaha emanet eder ve Allah rzas iin savaa gider. Dndnde eini brakt yerde bulamaz. Bir pir-i fni zata sorar, o da bugnk trbenin bulunduu yeri gsterir. Asker baba buraya geldiinde annenin ldn yavrusunun ise hl annesinin memesinden st emdiini grr. Eski Trk halk inan sisteminde Umay Ana klt, yavrular ve hamile annelere yardm eden bir dii ruh olarak bilinir. Bir ksm aratrmaclar Fatma Ana klt ile Umay Ana kltn birbiriyle ilikilendirirken; dier bir ksm halk bilimcilere gre Fatma Ana klt, Kbelann devamdr. Krmz Ebe Trbesi: Ankara Kzlcahamam ilesi Talca kyndedir. Trbede Oru Sultan Gazinin annesi yatmaktadr. Trbede yatan ahs ve benzerlerini halk, Anadolunun Trkslm yurdu oluunun mimarlar olarak grr. Ziyaretiler burada ibadet etmektedirler. Rivayete gre Krmz Ebe, Alaaddin Keykubatn ordularn bir kova ayranla doyurmu buna ramen ikram edilen ayran bitmemitir.

Ebe, Ebe Ana, Ebe Kadn halk inanlarmzda ebe kltn oluturmutur. Birok yerde bibi, hala veya teyze anlamna gelirken baz yerlerde bibi, ebe anlamna gelmektedir. Gney Azerbaycan Trklerinde birok Bibi Trbesi vardr. Anadolu da Krmz Ebe kerametinde olduu gibi benzeri kerametler ok anlatlr. Bunlarn toplanp yorumlanmas, Anadolu insannn estetiini ortaya koyacaktr. Anadolu ulular, fikirlerini szl ifade ile dorudan telkin yaparak aklamazlar. Onlar sergiledikleri hayat tarz ile menkbeleen hayatlarnda doruluu, drstl, mertlii, paylam, bereket fikrini, gz tokluu, sr saklamay, tevazuu, merhameti vb. sergilerler. Bu arada Bursa ilimizde de Ebe Hatun Trbesi vardr. Bu trbenin etrafnda da halk inanlar yaanmaktadr. Ho Ebe ve Gebe Sarkz Trbeleri Ankara Nallhandadrlar. St Evliyas: Sivas merkezde ehitler caddesindedir. St Evliyasnn ocuunu emzirirken len ehit bir anne olduuna inanlmaktadr. St olmayan annelerin buray ziyaret edip trbeye konulan suyu imeleri hlinde stlerinin geleceine inanlr. Anadoluda st inanc ile balantl evliya oktur. Bunlardan Van ilinin atak ilesi Karaaz kynde St Ziyareti vardr. Yine ayn ilin Dere kynde de St Ziyareti vardr. St Evliyalar Trbesi: Sivas Domurciard mahallesindedir. St olmayanlarn buradan bir miktar su iince stlerinin artacana inanlr. St Oca ise Sivasn Stk kyndedir. Ocaa st ve ocuu olmayanlar ziyarete gelir. Krklar Da: Sivas merkezde Tokus kyndedir. Krk Horasan erinden birinin bu dada yattna inanlr. Merkez kynde de bir Krklar Tepesi vardr. Tepenin etrafndaki suyun ifal olduuna inanlr. Burada belirli bir gnde k yandna inanlr. Buray ziyaret edenlerin dileklerinin gerekleeceine inanlr. Halk inanlarnda baz yatrlardan mbarek gecelerde k yandna dair yaygn bir kanaat vardr. Afyon Bamak ilesindeki Sultan Abdurrahman Abdulkadir Geylani Hazretlerinin talebesidir. Horasan Eri olan Abdurrahman ve ei Sultan ayn trbede yatmaktadrlar. Buras toplu kabir ziyaretleri ile ziyaret edilir. Burada Yasin ve dier sureler okunarak dua edilir. Bu trbe, Horasan Erleri Trkistandan batya, kuzey ve gney batya, Kafkasya, Krm, Anadolu ve Balkanlara Trk slm misyonunu tarlarken er kii ve kadn kiinin ayn davada bir arada olduklarn gsteren ok tipik bir rnektir. Keziban Bac Trbesi: Afyon ili Emirda ilesi Bakonak kyndedir. Hi evlenmemi olan Keziban Bac, hayatta iken baz kerametler gstermitir. Bu trbeyi daha ziyade ocuu olmayanlar ve ocuu yaamayanlar ziyaret ederler. ocuk erkek olunca ismini Tufan, kz olunca Keziban koyarlar. Bu uygulamadaki inancn derinliklerinde trbedeki zatn koruyucu gcnn bulunduu inanc vardr. Bir ok ulu zata yaamayan ocuk satlr ve byle ocuklara kz olunca Sat erkek olunca da Satlm ismini koyarlar. Bacm Sultan Trbesi: Ankarann Nallhan ilesi Tekke kyndedir. Trbede Taptuk Emrenin kz Bacm Sultan, ei ve ocuklar vardr. Buray genelde akl hastalar ziyaret eder, adakta bulunulur.

Kurbanlar kesilir, namaz klnr. Kesilen kurbann eti evrede datlr. Trbenin yaknndaki hamurlu suda banyo yaparlar. Rivayete gre, Hamza Sultann olu Hulf Sultan ile Tabduk Emrenin Kz Bacm Sultan sevdalanr ve evlendirilirler. Gelin Tekke kyne gelince kaybolur. Tabduk Emre kz iin O yerini buldu, der ve bugnk yatrn olduu yeri gsterir. Birgn Bacm Sultan Tabduk Emre yaknlar ile ziyaret etmek ister. Erenler mevkiine geldiklerinde Bacm Sultan hamurlu elleri ile onlar karlar ve ellerinin hamurunu syrnca topraa srer ve oradan hamurlu su kar. Anadolunun Trklemesi tarihi anlatlrken Ahiyan- Rum, Abdalan- Rum gibi Bacyan- Rumunda rolleri anlatlmtr. Konuyu ilk ele alan eser mer Ltfi Barkann Kolonizatr Trk Dervileri isimli eseri olmutur. Bu konuda daha sonra Mikail Bayramn ve Nejat Birdoann da almalar olmutur. Bacm Sultann; bu mcadelenin dnda olduu sylenemez. Suyundan, iilerek ve ykanlarak ifa umulan yatrlar olduu gibi amurundan ifa umulanlar da vardr. Karsn Akyaka ilesindeki emlik kynde, ylanck ve benzeri hastalklarn tedavisinde amuru kullanrlar. Baclar Trbesi: Bitlis merkezde Gkmeydan semtindedir. XV. yy.da II. erefhann kz kardeleri olduklar ifade edilmektedir. Dileklerin yerine getirilmeleri iin genelde bayramlarda ziyaret edilir. Vann Erci ilesi Tekler kyndeki ziyaretin ismi ise Kavgal iki Bac veya Kavgal Baclar ziyaretidir. Ayn ilenin Ziyaret kynde Bac-karda ziyareti vardr. Bac kelimesi genel anlam ile kz karde veya kz karde yerine konulmu bayan anlamna gelirken bu kelimenin Alevi Bektai slm Trk kesiminde zel anlam vardr. Sradan olmayan bu bacln bize gre derinliklerinde Bacyan- Rum inanc vardr. Bitlisdeki Baclar Trbesi ulu kz karde anlamnda olmal. Hac Fatma Anann Trbesi: Yozgat ili ekerek ilesi, eltek kyndedir. Buras hastalklarn ifas iin ziyaret edilir. Mulada Sar Ana Trbesi bu trden trbelerimizdendir. Hayme Ana Trbesi: Ktahya Domaniin aramba kyndedir. Trbede Osmangazinin ninesi Erturul Gazinin annesi, Gndz Alptekinin ei Hayme Ana yatmaktadr. Yatr, hayr dualarla anmak Kuran- Kerim ve mevlit okumak iin ziyaret edilir. Trbe civarnda cirit oynanr, folklorik gsteriler yaplr, mehter takm marlar alar, etli pilv ikram yaplr. l iin hayr ilemek halkmzn eski ve yaayan inanlarnda nemli bir yer tutar. nsanlara olduu gibi bitki ve hayvanlara da hayr ilenir. nsanlar iin l a verilirken, mezarlara, yolcularn imeleri iin testi ile su konulur. Kurdun kuun imesi iin mezar talarna suluk da yaplr. Fatma Ana Trbesi: Sivas ili Suehrindedir. Sivas yatrlar arasnda Horasan Erenlerinden Kse Sleyman ile Osman Gazinin kardeleri olan Fatma Ana, emsi Ana vardr. Bunlar Anadolu Baclar, Bacyan- Rumlardandr. Sar Ana Trbesi: Marmaristeki Ballcalarn sefere kmadan ziyaret ettikleri bir yatrdr. Denizde dara denler Yeti Sar Ana diye ondan medet isterler. Nasihati zerine kursanda haram lokma bulunanlarn sefere katlmamalarnn hayrna inanlr. Ana Hatun Trbesi: Erzurumdadr. Buray ryasnda grenler ve ona hrmet duyanlar, ziyaret ederler. Afyonda ise Kadn Ana Trbesi vardr.

sminde gelin olan ziyaretler ise ok kere ta kesilme motifi ile ilgilidir. Bir ok yerde Gelin Kayas, Gelin Alay Kayalar vardr. Vann Erci ilesi Ernis kyndeki Gelin Alay Ziyareti bunlardan birisidir. Yine ayn ilin Grpnar ilesi Deirmen kynde Gelin Ta vardr. Gelin Gvey Kayalar ise Vann Derebey kyndedirler. Balca Nine Trbesi: Krklareli Babaeski ilesi Mutlu kyndeki trbede Balca Nine yatmaktadr. Ziyaret edenler dua eder, dilekte bulunurlar. Rivayete gre, Trbeye ait bir eyin alnmasn Balca Nine onaylamamakta hatta cezalandrmaktadr. Yatrlarda grnen bu sahiplilik inanc evvelce de belirttiimiz gibi ok yaygndr. Vasiye Nine: Kocaeli Karamrselde Camiatk Mahallesi Park caddesindedir. Vasiye Nine, kadn evliya olarak bilinir. Ziyaretiler ruhuna fatiha okurlar. Rivayete gre Vasiyet Nine yaad devirde denizlerde skntya denlere manev gc ile yardma koarm. Birgn srrn aklamak zorunda kalnca orackta lvermitir. Dastanl eyh Mustafa Efendi Trbesi Isparta Senirkent merkezde stikll mahallesi Dastanl sokaktadr. Bu trbede de eyhin aile efrad yatmaktadr. Bu tr trbelerde keramet hazirede yatanlarda deil trbeye adn veren ulu zatlardadr. Bizim vurgulamak istediimiz ulu zatn manev alanndan istifade edilirken cinsiyetin bir faktr olmadn belirtmektir. Buras, mecnunlar, deliler tarafndan ziyaret edilir. Bu ekilde gnl hastalarna ifa veren zel trbeler de vardr. Mem-u Zeyn Trbesi bu trdendir. Mem-u Zin Trbesi: rnak ili Cizre ile merkezindedir. Gen klarn ziyaret ettikleri bir trbedir. Burada Mem isimli erkek ile Zin isimli kz klar yatmaktadr. BoluGynk ilesi Kak eyhler kyndeki hlar Trbesinde bir erkek ile bir kadnn yatt inanc vardr. Bu tepede baka bir ey yoktur. Buras stma gibi hastalklarn tedavisi, ocuk dilei ve yamur duas iin ziyaret edilir. Ziyarete gelenler burada yatar, grdkleri ryay uygulayarak muratlarna ereceklerine inanrlar. Burada adak kurbanlar kesilir. Hacet Bayram kutlanlr. Elerin ayn trbede bir mezar iinde yattklar eitli Trk kesimlerinde nadiren de olsa grnmektedir. Trkmeneli Erbilin kuzeyindeki yatrda iftlerin bir uzun mezarda bir arada olduklar ifade edilmektedir. Rya yorumu ile ve yatrn trbesinde yatlarak tedavi olma da olduka sk rastlanlan bir inantr. Kasmpaa Trbesi: Bu trbede Kasmpaa ve kz kardei yatmakta olup trbe Mardin merkezde trafo altndadr. Hicr 787 ylnda yaplan trbe, haclar tarafndan hacdan evvel ve sonra ziyaret edilir. Dastanda hacca gidemeyenlerin st ste yedi defa ziyaret edilmesi hlinde hac olunacana inanlan HasanHseyin trbesi vardr. Anadoluda hacdan evvel ziyaret edilen ulu kabirler vardr. stanbul trbeleri bir dnem hacdan evvel gezilirdi. Esasen hac adaylar hacca gitmeden evvel ok kere bulunduklar evrenin trbelerini genelde dolarlar.

Mardin Derikin Dumluca kyndeki trbede Zeytuna Hatun, Seyid eyh Seda Hazretleri ile ayn trbede yatmaktadr. nana gre; bir deirmeni besleyecek kadar suyu olmasna ramen, ziyarete gelenler arasnda iyi niyetli olmayan ahslara suyu keser su vermezmi. Anadoluda iyi niyetli olmayan ziyaretilere kar verici olmayan hatta onlar cezalandrdna inanlan baka yatrlar da vardr. stanbul Eminn Sleymaniye Mahallesi Tiryaki sokaktaki Kanuni Sultan Sleyman Trbesinde Rabia Sultan, Zeliha Dilarup Sultan ve Aziye Sultan da yatmaktadrlar. Yine Eminnndeki Sultan II. Mahmut Trbesinde Abdulazizin ve II. Mahmutun eleri de yatmaktadrlar. Eminnnn At meydanndaki I. Ahmet Trbesinde I. Ahmatin yan sra oullar ve kzlar da yatmaktadr. Cedid Havatin Trbesinde Sultan IV. Murat, Sultan Abdulmecit ve II. Abdlhamidin ocuklar ve eleri de yatmaktadr. Kanuninin torunu olan Huma ah Sultann kz Fatma Sultann Eminnndeki trbesi ise mstakil bir yapdr. Hanedana mensup olan elebiolu Alaaddin Mahallesindeki Hatice Turhan Trbesinde Hrrem Sultann, Kanuni Sultan Slyeymann ve Kprl Mehmet Paann trbelerinde de durum ayndr. III. Selim, Sultan II. Mahmut ehzade Mehmet, ehzade Mahmut, Sultan V. Murat, Siyavu Paa, Sokullu Mehmet Paa, Pertev Paa, Nakkas Hasan Paa, Hasan Hseyin Paa, Abdurrahman Paa, Adile Sultan, Nakidil Valide Sultan, Glst Sultan, Glbahar Sultan ahu Huban Hatun Hekimolu Ali Paa, Diviti eyh Mustafa, Zeynep Kamil, Merkez Efendiye ait trbelerde ve daha bir ok trbede hanedan mensuplar deta bir gelenek gelitirmi bu gelenei hanedan dndaki baz nl isimler de uygulamlardr. Buna gre, eyhlerin trbeleri etrafnda tarikat mezarlklar olumutur. Hanedan mensuplar da aile mezarlklar oluturmulardr. Ankara Altnda Atpazar sok. yedi numadrada, Sara Sinan Trbesi bulunmaktadr. Trbede Sara Sinan ile birlikte aile efrad da kalmaktadr. Buras zellikle bayanlar tarafndan ziyaret edilmekte Kuran- Kerim okunup dualar edilmektedir. Trbelerin ziyaretinde ziyaret edilenin veya ziyaret edenin cinsiyet farkll olmazsa olmaz noktasnda deildir. Ancak ulu zatlarn deta ihtisaslatklar ifa alanlar vardr. Baz yatrlar annelikle ilgili ihtiyalar iin ziyaret edilirler. Afyon Merkez, Mevlevi Camiindeki Mevlevi Trbesinde erkek Mevlevilerin yan sra Bahar Hatun, Gne Hatun, Mutahkara Hatun, Fatma Zehra Hatun da yatmaktadr. Trbe genellikle burada yatanlarn keramet sahibi olduklarna inanldklar iin ziyaret edilir. Buraya ocuu ok alayanlar ve evlenememi kzlar dua iin gelirler. Tarikatlara mensubiyet phesiz sadece erkeklere mahsus bir imtiyaz deildi. Tarikat ehlinin defnedildii eyh trbelerine, tarikata mensup mevki edinmi ulu hatunlarn da gmlmeleri doaldr. Manisa Akhisardaki eyhisa Trbesinde eyh, kars nci Hatun olu lyas ve annesi Meryem birlikte yatmaktadrlar. Manisa Glmarmaradaki Mehmet Aa Trbesinde Mehmet Aann olu ile kz bir arada bulunmaktadr. Manisa Yirmiiki Sultanlar Trbesinde Manisada valilik yapan ehzadelerin aile ve ocuklar yatmaktadr. Sandukalardan sekizi erkek dierleri kadn ve ocuklara aittir. Malatya Darende Balabandaki eyh Abdurrahman Erzincani Trbesinde de olu ve Necmiye Hatun bir aradadrlar.

Aksaray ili Gzelyurt ilesi Selime kasabasndaki Ali Paa Trbesinde aile etraf da yatmaktadr. Ali Paa Trbesindeki l balarnn sava zamannda kaybolduklar ve sava sonras trbeye dndklerine inanlr ki, bu inan da Ana Maygl inancnn bir rndr. Nide merkez ehitler Salk Mdrl nnde bulunan Hdavent Hatun Trbesinde Seluklu hkmdar Keyhsrevin olu ehit Rknettin Kl Arslan, Hdavent Hatun ve Nide Sancak beyinin kz Belks yatmaktadr. Giresun merkez Tekke kynde yatmakta olan eyh Yakup Trbesinde aileden fertlerin arasnda halifenin ei ve kz kardei de vardr. Mamahatun Trbesi: Erzincan ili Tercan ilesi Mama Hatun semtindedir. Mamahatun, Saltuklu Beyliinin kurucusu Alaattin Keyhusrevin kz olup aile efrad da bu trbede yatmaktadr. Trbeyi Ahlatl mimar a Musaddal yapmtr. Yontma ta ve Horasan harc ile yaplmtr. Kmbetin altnda bir eme vardr. Buray ziyaret edenler kasabann kurucularna dua ederler. Rivayete gre Tercann ilk sahibi kadn olduu iin buras uursuz yer olarak kabul edilmitir. Yavuz Sultan Selim burada konaklamak isteyince asker huzursuz olmu ve konaklamaktan vazgeilmitir. Trk halk inanlarnda, uursuz say, uursuz gn, uursuz hayvan gibi uursuz yer inanc da vardr. Uursuz yerler ok kere Sahipli Yerler olarak bilinir. Bunlar bazen de cinli yerler olarak anlatlr. Trk halk inanlarnda kadnn kadnlndan gelen zel yeri vardr. Kadnlarn zel hlleri ile ilgili ayrca inanlar vardr. Trk halk tasavvufunda kut bulmak iin cinsiyetin bize gre yeri yoktur. Ancak, bir dnem Anadolu ve Kafkasyada ie giden erkek nnden kadnn gemesini veya ilk karlaaca kimsenin kadn olmasn istemezdi. Bunun iin kadnlar darya knca belirli yerlerin dna kamazlard. Erzurum Pasinler ilesi Ardl kyndeki Msrl Ali Gazi Paa Kmbeti ve Ferruh Hatun Kmbeti, birlikte kutsal bir mekn oluturmulardr. 850900 yl evveline ait kmbet, Kurtulu Sava gnlerinde Ermenilerin saldrsna urar. Ermeni milisleri trbeyi kurunlamaya, kmbetin zerine kp ykmaya kalkrlar. Bunun zerine trbe iddetli bir sarsnt ve savunma ile Ermeni milisleri evreye savurur. Trk halk inanlarnda gnmzde de yaamakta olan Yeil Sarkllar inancna gre gemiin ulu zatlar vatan savunmasnda, yaayan halkla birlikte savaa katlr. Bu inancn derinlerinde eski Trk inan sistemindeki Ana Maygl inancnn izleri vardr. Diyarbakr ili Lice ilesi Savat (Hazan) kynde eyh Abdulkadire ait trbede aileden Asiye, Fatma ve Rukiyenin de kabirleri vardr. Nakibendi Tarikat eyhlerine ait trbeyi halk, eyh mrit ve halife olduu inancndan yola karak ziyaret etmektedir. orum merkez ile, Emirahmet, dutlar mahallesinde yatmakta olan mm Glsm bir hatun yatrdr. Sonu

Trk halk inanlarnda ulu can olmak itibaryla er ve kadn kii fark yoktur. Keramet gsterme veya yararl olabilme durumunda da cinsiyet fark bir faktr deildir. Bu zellik Trklerin slm evveli ve sonras inanlarnda ayndr. Bu zellik slm inan evrelerinin hepsinde ayndr. Ulu canlarn hikmetlerinden ve ruhaniyetlerinden nasip alabilmek iin 72 millet ayn ansa sahiptirler. Ulu zatlar yaamlar ile Allahn rzasna talip olduklar iin iyi, gzel, temiz, doru yaarlar. Onlarn bu yaamn rnek almak, insanlar mkemmelletirmekle kalmaz, rnek alan insan says arttka onlarn Allah nazarnda itibarlar artar. Bu onlara daha iyi daha gzel daha temiz daha doru olma ykmlln getirir. Zira onlar yaam tarzlar ve evre ile ilikileri onaylanm kimseler olarak kabul edildikleri iin, takipileri rnek alnarak Allahn rahmetine talip olunur. deta onlar izlemek snnet gibi bir eydir. Snnet, Allahn uygun grd yaam biimini Peygamberin hayatnda uygulamas deil midir? Bu itibarla ulu zatlarn mkemmel olmaya celbetme mecburiyeti vardr. Mukaddes mezarlar ziyaretten alkoyan zihniyet, slm muhtevasz bir kabuk olarak deerlendirme midir? Tevhide ters dmek midir? Bu trden ziyaretlere mani olmak, kurtulua giden kapy kapak mdr? Bu ziyaretler mukaddes ve manev faydalarla dolu bir i midir? Bu ziyaretler manev kemle ermek ve Allahn rzasn celbetmek iin gerekli midir, gibi hususlar bizim bu yazmzn ncelikli konular deildir. Bu itibarla bu konulara deinmemeye altk.

KAYNAKLAR
ARAS, Nezihe, Anadolu Evliyalar, stanbul 1975 AYDIN, Mrsel, Mukaddes Mezarlar Ziyaret Etmenin Felsefesi Ehl-i Beyt S.2 Eyll Kasm 1993 sh. 193-196 BARKAN, mer Ltfi, Kolonizatr Trk Dervileri Vakflar Dergisi C. II, 1942 s. 279-353 BRDOAN, Nejat, Anadolu Aleviliinde Kadn Baclar Bacyan- Rum Folklor Halk Bilimi Dergisi C. 4. S. 36 Austos 1988 s. 3-12 Doan, KAYA, Sivasta Yatmakta olan Horasan Merkezli Anadolu Erleri Bildiri, 2003. L, Necdet, stanbulda Sahabe Kabirleri ve Makamlar, Ankara. KAYA, Ruhi, Erzincan Efsaneleri zerine Bir Aratrma, Ankara 1994 KOHBACH, Markus, (ev. Nejat Ggn) Zhidlikten Mcahidlie: Geyikli Baba Osmanl Sfilik Tarihine Bir Katk, Bursa Defteri, Eyll 1999 s. 69 73 KALAFAT, Yaar, Anadolu Halk Sufizminde Erenlerin Yeri ve Rolleri, 1. Uluslar aras Trk Dnyas Eren ve Evliyalar Kongresi Bildirileri Ankara, 1998, s. 227 237. KURT, Rahmi, Sivas Merkez ve Merkeze Bal Kylerdeki Ziyaret ve Adak Yerleri, Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yeterlilik Lisans Tezi, Sivas, 2001 OCAK, Ahmet Yaar, Trk Folklorunda Rum Abdallar VI. Milletleraras Trk Halk Kltr Kongresi Bildirileri-II.C. Ankara 1992, s. 271-276.

ZELK, Mehmet, Efsanelerdeki Tayy-i Zaman, Tayy-i Mekn Motifi ve k Mehmet SD. Fen Edebiyat Fakltesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, s. 173- 176 SELUK, M. Kemal, 1999da Geyikli Baba Bursa Defteri Eyll 1999, s. 74-77 Tercman Gazetesi, Evliyalar Ansiklopedisi 11. Cilt. stanbul 1992 Trkiye Gazetesi, Bat Anadolu ve Rumeli Evliyalar 2. Cilt stanbul 2004 Trkiye Gazetesi, stanbul Evliyalar, stanbul 2004 Trkiye Gazetesi, Orta Anadolu Evliyalar, stanbul 2004 DPNOTLAR

Dr. ASAM Kafkasya lkeleri Masa Bakan