Dr.

Hikmet Kvlcml

htiyat Kuvvet Milliyet (ark)

Yaynlar

htiyat Kuvvet: Milliyet (ark) Dr. Hikmet Kvlcml

(Bu srmn Trkeletirilmesi Bibliotek yaynlarnca yaplm. Mays 1992de baslm)

Dijital Yaynlar ndir Oku Okut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

GR
Marx "bakalarn ezen halkn kendisi zgr olamaz" der. Bugnk emperyalizm altnda ileri lkeler proletaryasnn bana gelen de budur. Bugn btn uygar kapitalist lkelerde komnizme kar sosyalizmi, sosyal-demokrasiyi, yani smrgeci soygunla uzlamay tutan halk, ayn zamanda kendisinin iletilip soyulmasn, yani smrgeler gibi anavatan da ezen u khne bir kabuk haline gelmi kapitalist ilikileri ve bujuvazinin her gn biraz daha zorba ve iddetli egemenlik ve saltanatn, kendi bana bir sre daha bela etmekten baka bir ey yapmyor. Smrge, yansmrge, baml lkeler adn baka lkelerden alnan fazla krdan bir kemik paras uman halklar, kendi kulluklarn efendilie benzeten, "hizmeti" kullanan Dou miriyvolan gibi, klelemenin derin ukurunda biraz daha bocalamaktan ileriye geemiyorlar, nk kleletirme sisteminin olas gediklerini kapatm, yrtklarn yamam oluyorlar. Tkiye'de yabanc ve ezilen bir ulus varmdr? "Tarih dcvrimcileri"ne sorarsanz adem evlad iinde btn uygarlklar yaralan uluslar, tpk Adem'in oullan gibi bir asldandr: Trk! Kuzey ynnden Alp dalanna, Grnland'dan Antil adalanna kadar btn dnya Trk tr!.. Fakat gzmz gzmz nndeki mistik ideo emperyalizm akasn yeterli grerek iin somut gerekliine bakarsak, olduka bujuva ve bujuva aydn kellesinin kelini kam kam kandracak bir bambakalkla karlamamak olanakl deildir. Nasl, dnyadan getik, u kaytl 10 milyon, nfus saymnca 13,5 milyon nfuslu Tkiye'cikte bile mi, baka uluslar var? Bu kkbujuva kendinden geiini afokondan ldrecek olan byle bir olaslk, kkrtabilecei her trl isteri krizlerine karn, bir olaslk deil, canl bir gerekliktir. Ve zaten ankaya Kk ile Yldz Saray arasnda, patrtl ve teatral bir med-cezirle yalpavuran dnyay saran son Trklk keif ve teorileri, bu gerein manevi i zembereklerinden boandrd Hegelyanist tepesi taklak bir itiraf cezbesinden baka bir ey midir? Ara sra gazetelerde okursunuz. Bir zel muhabir, Giresun'un tesindeki halkn Laz deil Trk olduunu kantlam olmak iin Lazla yle bir pas atar: "Esasen mert (Aman Franszlar duymasn!) cesur,

doutan zeki, yetenekli, yurtsever, konuksever olan Lazlarn Trklerden tek farklar, zel bir dilleri olmasndan ibarettir.nl Ya da "dil devrimi"ne likin

yle bir "hkm-i karakui" gzmze arpar: "Drtyol'da Trke'den

baka bir dil konumayacak: Drtyol-zel: Kaymakamlk tarafndan genel yerlerde Trke'den baka bir dili konuanlar hakknda iddetli kovuturma yaplarak ar cezalar verilecei tellallarla ilan edildi."'

Kimbilir hangi matmazelden yz bulamayan bir burjuva zppesinin ak intikam kadar farfara ve mrsz doup len "vatanda Trke konu!" naralarm andran bu tr szde gerekler, Trkiyemizin kuzeyini, gneyini, dousunu ve batisini saran gerekliklere karr srkrlmr "yurtsever" kuburlardan baka bir ey midir? Fakat biz bunlar ve buna benzer olaylar, aa yukar tm Balkanlar'da ortak olan nl "aznlklar" ban varsayarak geeceiz. Konumuz, devrim strateji ve ilikilerinde nemli bir yaylm aacak olan geni, alkan, ezilen kitlelerdir. Bu nitelikte ezilen ynlar Trkiye'de var mdr? Evet, bu ynlarn herkes anlamasn diye belirsiz ve esrarengiz ve anonim bir ad vardr: Dou ya da Dou illeri! Bu yle karanlk bir tanmdr ki, Cumhuriyet bujuvazisi bugn ona istedii anlam verir, onun beendii biimlerde sunar; ve kimse ne Kemalizmin ne demek istediini, ne denilmek istenenin ne olduunu bir trl anlayamaz. Fakat biz ne anonim irketler Kemalizmiyiz, ne esrara inanan kkbujuva aydnyz. Onun iin bu anonim esrar perdesini kaldrarak altnda gzlenen "meduza ba"n grmekten klmz kmldamaz. Ve eer Lenin'in deyimiyle "Joli Marksistler" -yani bujuvazinin hoafna giden "Marksistler"- olarak kalmak istemiyorsak, bu sorunu olduu gibi koymaya, "anonim esrar perdesi" altodaki somut maddeyi, adtyla sanryla arrmaya zorunluyuz: Trkiye'deki Dou sorunu ve Dou illeri nesnesi bir milliyet davasdrl Evet, Trkiye i ve d ilikilerinde ve siyasetinde olduu gibi, ieride ve darda grnnde de "diyalektik" bir lkedir. yle ki, da kar baml durumundan kurtulamayan kapitalizm Trkiyesi, ie kar ceber-rutlu, eski deyimle "mseltan ve mefnehum" bir szerendir. nl izafiyet teorisinin Trkiye'nin sosyal bnyesinde ortaya k yadrganmamaldr: 1- Trkiye'nin kendisi, Dounun su gtrmez ezilen "Ulus'larndan biridir. Buna inanmayan ve bunu bilmeyen kalmamtr. Fakat: 1. I.Ferit: "Karadeniz Halk", Cumhuriyet, 17.1.1933.
2. SonPosta, 23.9.1932.

2- Tkiye kendi iinde, rtbas edilemez bir, Dounun ezen ulusudur. Buna inanan ve bunu bilense, sanldndan pek azdr. Daha dorusu bu ikinci kk bilenler, belki yalmz mistik Kemalizmin kendisiyle, bir do zellikle "arabay eken" ve "bunu tayanlardr. in kamaya, iyiye yormaya gelir yanm kuyruk yalayclar bol bol arayabilirler. Bu olann ciddiliini biraz daha belirginletirmekten baka eye yaramaz. Dnyada Trkiye, Dou ile Baty birbirinden ayran boaz ya da balayan kprdr. Bu durumundan esin ald iin mi nedir, Tkiye iinde bulunduu emperyalist dnyaya pek benzer. Dnyann yer yer ikiye blnlerinden biri de, olduka anlamsz olmakla birlikte, drt yne gre blndr. Helkesin aznda dolar, yeryznde Dou ve Bat diye iki zt kutup var. Bunun gibi, bundan daha az anlamsz olmamak zere, yine byle bir bln de Trkiye iin azlarda dolar: Dou illeri, Bat illeri. Bu kavranlan anlamsz buluyoruz, nk Dou ile Bat arasndaki ztlk, sanki sosyal olaylan salt iklim belirtileriyle aklama gibi, bir yandan gnein domasyla te yandan batmasndan ileri geliyormu gibi gsteriliyor. Bununla birlikte her zaman iin "galat- mehur lgat- fasihten yedir."* Sze deil ze bakarsak, grrz ki, dnya iinde bir "Doulu" bir "Batl"ya nasl bakarsa, Trkiye iinde de Doululuk ile Batllk birbirlerini ayn gzle grrler. Batlnn gznde Doulu yalnzca bir "vahi"dir; bir Doulu iinse Batl bir "dman"dr... Bu ne demek? Birinci olarak bu, u demektir: Genellikle Bat ve Dou iki ayn cinsten blge saylyor ve ne Batl ne Doulu sorunu snfsal bakmdan koymuyor. Oysa Douda da Batda da insan ynlan, snf ve elikili birer toplum bireyleri olduklarna gre, aynca ikiye blnrler - Egemen snflar; 2- Ezilen snflar. Herhangi bir toplumda egemen smf, egemen kavrayn en uzak kitlelere kadar yayd iin, genellikle azlarda dolaan ve kaflan kurcalayan anlamlar, basmakalp terimlerden ibaret kalmaya mahkm oluyor.. Gerekte gerek Dounun gerek Batnn egemen snflanyla egemen kavraylan arasndaki kartlk ticari bir rekabet, "sen yeme, ben yiyeyim, senin olmasn, benim olsun" davasdr. Sorunun iyzn bylece aa vuramayan Dou ve Bat egemen snflan, gn gibi aydm sorunlan pandomim ekline sokuyorken, kendi aralarnda, tekelci kapitalizmin suyunca, uzlama frsatlarn hi kalmyorlar, ikinci olarak u demektir ki, zellikle: 1 - Batdaki ezilen snflar, egemen snflarn sistematik propagandalan
* yaygn yanl, yaygn olmayan doru szden stndr, (y .n.)

altnda, Doulu hakknda yalnz bir eyi renebiliyorlar: Doulu vahidir! Neden vahidir, nasl vahidir, yok. 2- Doudaki ezilen snflar ise Batdakilerin tamamen tersine, Batlnn ne olduunu etiyle, kemiiyle, derisiyle, her gn duyuyor. Ve Baldan her yedii tekme, dipik ve sng nnde u kany kkletiriyor: Bal dmandr! Hangi Bal dmandr, yok. ki taraf da sanyor ki, gerek vahilik, gerek dmanlk anadan doma bir huy, doal, yaradltan gelen bir zorunluluktur. Tekrar edelim, bunu byle sananlar, zellikle iki tarafn da geni, alkan, ezilen snflardr. Yoksa gerek Dounun, gerekse Bamn egemen snflar, birbirlerinin ne kadar vahi, ne derece uygar, ne biim dost, ne tr dman olduklarm domuz gibi bilip duruyorlardrr. Buraya kadar sylediklerimizin aym zamanda hem dnya iindeki, hem de Trkiye iindeki Dou ve Bat, Doulu ve Bal iin olduunu eklemeye gerek var m? yi ama, bu Dou ve Ba kelimeleri altnda ne saklanyor? Dnya iindeki Dou ve Ba bln, z snf blnnn nasrl bir uzans, dal buda ise, Trkiye'deki Dou ve Bat illeri bln, esas itibaryla snf blnnden doar. Fakat daha zel anlam, ezen ulusla ezilen ulusun ilikisi oluundadr. Biz Trkiyemizden ayrlmayalm. Trkiye'de Dou ve Ba bln ulusallk* bakmndan nedir? Daha ak koyalm. Batda egemen ulus Trk olduuna gre, Douda hangi uluslar ezilendir?
* * *

Trkiye'de bugn Dou illeri denilen yerin ne olduunu greceiz. Bu Dou Ulerinin evvel ezel, nl ya da bilinmeyen, her nasl olursa olsun iki ad vard: Ermenistan-Krdistan. Buralara bizzat Osmanl mparatorluu tarafndan verilen isimler bunlardr. Bugnn haritasnda byle isimler bulunmamasna kartn, bu iki isimden anlalan, Dou illerinde Ermeni ve Krt uluslanmn bulunup bulunmadm aratrrmak gerekecekr. Burackta, nce birincisine ksaca bir iaret edelim. Ermenilik Osmanl tmparatorluu'nda, arlk Rusyas ile ngiz emperyalizmi arasnda Orta Asya pazarlar zerinde balayan rekabete kilit ve anahtar noktasr, bugnk Dou illerinde bir Ermenistan hkmeti ya da zerklii

kurup kurmamak sorunuydu. Bu soruna bir zamanlar "ark Meselesi" denirdi. Osmanl imparatorluu derebeyi saltanat eklini koruduu srece Dou illerinde iki zmre vard: 1- Krtlk: Daha ok derebeyi klan ve airet sistemleri iinde, dank, siyaset d bir kalabalk eklindeydi. 2- Ermenilik: Genellikle bujuvalaan ve istanbul, Trabzon gibi nemli ticaret merkezlerindeki kodaman kapitalist rkdalanyla sk skya bal, ngiliz metalann ran yaylasndan Asya'ya tamakla grevli bir kkbujuva ounluu zerinde kurulmu bezirganlrk sistemi demekti. Emperyalist elikilerin d kkrtmalan yznden biraz daha iddetle alevlenen Krt-Ermeni kartl, bu iki zmre insann arasndaki din, dil vb. farklarndan ok, adeta bu rejim farkndan doma bir derebeyi-bujuva kartl oldu. ki kutup, Osmanl Avrupasmda geni apta rol oynayan mslman-hristiyan (derebeyi-burjuva) karrtlrr, daha ok tarihsel ve konumsal koullar yznden Dou illerinde, Balkanlar'dakinin tersine, ikincilerin yenilgisiyle zmlendi. Merutiyet bujuvazisi Dou sorununun terr altnda, ilk ve byk tehlike olarak grd Ermenilie ulland. Zaten Osmanl saltanat iinde kalm uluslar iinde -Balkanlar bir yana braklrsa- siyasal bilin ve rgte kavumu en keskin istemler ileri sren yn, Ermenilerdir. Merutiyet bujuvazisi, birok alanda olduu gibi, Ermeni ulusuluuna* kar da derebeylikle elele verdi. Elele verdii derebeylik, teden beri iki ayn rejim kartlyla Ermenilie kar tutulan Krt derebeyliiydi! ttihat ve Terakki devlet aygt yasad bir kararla baa geti; Krt derebeyleri milis rgtler halinde silahlandrld. Krtlkle Trklk, Ermenileri, dnyada ender grlm sinsi bir vahet iinde katliama uratt. Fakat bu katliamdan Trk Merutiyet burjuvazisi kadar ve belki ondan ok daha fazlasyla yararlananlar Krt derebeyleri oldu. Ve Krdistan'da derebeylik biraz daha rakipsiz, apul ettii Ermeni mallaryla biraz daha iman oldu. Bugn Ermeni sorunu deyince ne anlyoruz? Verilen resmi rakamlara inanmak gerekirse, Ermenistan'da 900.000, Trkiye'de 75.000, Suriye'de 150.000, Yunanistan'da 35.000 kadar Ermeni vardr. Bugn Dou illerinin "mesame"lcri iinde gizlenip kalm Ermeni rkndan bir hayli insan var. Fakat bunlar, dinleriyle birlikte dillerini de gnden gne kayp ediyor ve egemen Krt psikolojisi ve etkisi altnda Krtleiyorlar. Dou illerinde "dnme" sfatyla tannan eski Ermeniler, adeta yaamlarn kurtaranlarn
* ulusuluk: milliyetiilik (y.n.)

bir tr gnll kleliini unutmak ve unutturmak iin, Ermeniliklerim henz unutmam olmalarna karn, eski anlarna kar bir lm sessizliiyle duyarl olmak zorunluluundadrlar. Birka kuak soma hereyi unutmaya mahkm olan bu "dnme" 1er, bugn Dou illerinin en yoksul demirba marabalar halinde, bugn bile zaten aralarnda daha ok bir din fark olan ve rk ve kltrce aym kkten geldikleri, yzyllarca aym doal ve sosyal evrenin beraberi olduklan Krtlerle kaynam ve Ermeniden ok Krtlemi bir durumdadr. Onun iin bu dnmeleri Dou illerinin Krt toplumundan ayrmak olduka yapay ve g olacaktr. Bu artk Krtlemi sayrlabilecek olan Ermeniler dndaki gerek Ermenilere gelince, yukandaki rakamlar bunlar hakknda yeterli bir fikir verebilir. Genel olarak komnizm ve zel olarak Sovyet Devrimi, btn uluslar davas gibi Ermenilik sorununu da fiilen zm durumdadrr. Bir defa sayrca Ermenilerin drtte nden fazlasr (%77,9) Ermenistan Sovyet Cumhuriyetine girmitir. Bylece dnyada biricik ii ve kyl devleti, Ermenilerin yurt sorununu kknden zm bulunuyor. Fakat Cumhuriyet burjuvazisinin Sovyet devrimine yalnz bu sorunda borlu olduu huzur, bundan ibaret deildir. Komnizm ve Sovyetler devrimi, emperyalizmi sevindiren, komnizme ve Trkiye'nin bana bela olabilecek bir Ermeni sorununu tamamen tasfiye etme yolunda bulunuyor. Bu tasfiyenin ynn ada snf mcadelesi yle meydana kanyor: A- Komnizmin Rol: Ermeni ulusu ezilen olduu kadar kahraman bir yndr. Fakat kukusuz bu kahramanlk rnekleri iinde en byk yararlrr gsteren, btn deerlerin yaracs olan smf, yani Ermeni alkanlandr. Ermeni proletaryas da, btn lkelerin ii snflan gibi, sosyal smrden olduu kadar, ulusal basklardan da kurtulmu yaamak lksn tarmakta hakldr.) Onun iin btn yeyznde, btn ulusal basklann manivelas, yine ve daima smf zulmnn itici gcyle ilemektedir.! Snf bilincine kavuan her kie gibi Ermeni proletayas da, btn zulmlere kar giriilecek biricik mcadelenin snf sava olduunu renmitir. Komnizm, Ermeni alkanlar snflarna madde ve manevi rneklerle gstermitir ki, gerek ulusal gerek sosyal kurtuluta, dman snflann ve emperyalizmin oyunca olmamak iin, gereki ve dnya lsnde bir gr ufku ve Leninist bir taktik zorunludur. Bu taktikle Trk bujuvazisinin Ermeni halkna yap zulm unutmak szkonusu be de. Fakat Trk bujuvazisinden alnacak en byk inti- kamn, Trkiye alkan ynlanyla ve dnya proletayasyla elele vere-

rek, bata bizzat Ermeni burjuvazisi gelmek zere Tkiye kapitalizmini, tm dnya emperyalizmini tepesi aaya getirmek olduunu unutmamak gereklidir. Bu bakn, Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti dnda kalm Ermeni alkan snflar arasnda gnden gne yerletiine her gn yeni ve anlaml rnekler gryoruz. Ermeni proletaryasnn bir Pilsudski Lehistan kurmaya ne kadar dman olduklar, emperyalizmin Ermeni yiitliini smrmek iin evirmek istedii manevralar karsnda taknd tavr ve at kavgalarla besbelli oluyor. Eskiden beri Ermeni siyasi partileri iki nemli koldu: 1- Tanakyanlar (Milliyeti Ermeni rgt); 2Hnakyanlar (Sosyal-demokrat Ermeni rgt). Dnya devrimleri anda btn sosyal-demokrat partilerde olduu gibi, Ermeni sosyal demokrasisinde de sa ve sol akmlar elbet olmutur. Bu sayede bugn bir Ermeni komnistlii, Ermenistan dnda da gcn hissettiriyor. Bunun en canl rneklerini, Ermenistan dnda Ermeniliin en kalabalk ve okluk -sayca resmen varolan Ermenilerin sekizde birinin (%12,9)- bulunduu Suriye'de gryoruz. O Suriye'de ki, Ermeni halk oraya Trk bujuvazisi ile Krt derebeylerinin klcndan cann kurtarmak iin kam; orada Ermeni proletaryas, dnya proletaryasnn bilinli bir paras olduunu gsterircesine, smf niteliini ulusal kinin stnde tutmay biliyor. Bugn Yakndou ii snflarna mek olacak bu snf bilincine, naslsa bujuva basmna szm iki habercik tank olsun:
1- Tanaklann Hnaklara Saldrs: "Suriye'den verilen haberlere gre Beyrut'ta Ezenak isminde kan, Tanak Komitesi yanls bir gazete, Le Liban isminde dier bir Ermeni gazetesi aleyhine nemli bir makale yazmtr. Bu makalenin kt gnn akam Tanaklar szkonusu gazete ynetimini basmlar, hurufat datmlar ve malzemeleri tahrip etmiler. Mrettiplere ve yazarlara adamakll bir dayak atmlardr." Doruluk derece

si belli olmayan bu haberin sonu yle bitiyor: "Le Liban gazetesi Hnak
Komitesine mensup olduundan bu komiteye mensup Ermeni ii Tanaklara di bilemekteymisler. "3

2- Komnistlerin Tanaklara Saldrs: "Ermenistan bamszlnn

13. yl dnm mnasebetiyle Beyrut'taki Ermenilerden Tanak cemiyetine mensup olanlarla komnist Ermeniler arasnda karlkl gsteriler olmutur. Tanaklarn bulunduklar kilise komnistler tarafndan taa tutul mu, arbedede 3 kii lmtr."

B- Sovyet Devriminin Rol: Ermenistan Cumhuriyeti dnda

kalan Ermeniler arasndaki honutsuzluu emperyalizm, daima kendi tarafna yontan bir nalnc keseri haline getirmeye uram ve uramaktadr. zellikle Irak, Suriye, Trkiye snrlar emperyalizmin bu trden tahriklerinin gerek ekonomik gerek siyasal eitlerine sahiptir. Bu blgelerde Krtlk gibi Ermenilik de, kimi Suriye, kimi Irak, kimi Krt ulusal harekeerine kar Fransz ve ngiliz emperyalizmleri ve onlarn yerli uaklar tarafndan -eski zamanda kale duvarlarm delmeye yarayan koba gibi- ikide birde kullanlr. Bujuva basmnda sk sk yle haberlere rasarz: "Halep, 21 (zel)- Suriye iindeki Deyrizr'den son gnlerde Hasi kasabasna gnderilip yerletirilen yzelli kiilik silahl bir Ermeni kafilesi kanl bir isyan karmtr. Ermeniler kasabann hkmet konana hcum ederek, Suriye Cumhuriyet bayran indirmiler, sonra 'istiklal isteriz' diye barmlar, yaygaralar koparmlardr. Bu isyana nayak olanlarn birka tutuklanm, fakat az sonra Franszlarn mdahalesi zerine serbest braklmlardr. Vb... "4 Ermeni bujuvazisinin bu tr gsterilerden ne bekledii bilinemez. Belki de onun amac, Dou illerinde teden beri iinden tand ekonomik ilikiler srecinde rol oynamak, kaaklk ticaretini sistemletirmektir. Bununla birlikte bu gsterilerden bizim anladmz u iki sonutur: 1- Ermeni halkn yok yere emperyalizmin damata ve safras haline getirmek: Yukandaki Hasi olay, Fransa'nn Trkiye ile Suriye ...5 kar oynad bir oyundur. Ondan bir yl nce Irak hkmeti Irak Krtlerine kar, kuzey Irak'da (Musul ve Kerkk'de) "bir hristiyan ounluu vcuda getirmek" iin "Krt, Asuri, Ermeni kardelii fikri"ni ortaya atarken, gerekte Krt aknna Ermeni eddini siper etmekten baka ne yapryordu? Yazrk ki, orada lenler hi kukusuz Ermeni bujuvalan ve zenginleri deil, yine Ermeni fukaras ve iisidir. 2-Krt hareketine diken olmak: Grdk, Irak hkmeti Barzan Krtlerinin nne gemek iin Ermenileri kullamyordu. An Da isyan srasnda yle bir haber grlyor: "Beyrut'tan Adana gazetelerine bildiril diine gre, Tanaklar tarafndan Romanya, Bulgaristan, Fransa ve Yuna nistan'dan gelen temsilcilerin de katlmyla Lbnan'n Tecemdun kynde bir toplant yapmlar, bu toplantda ksaca, Krt devriminin Ermeni yurdu davasna bal olup olmad sorunu ve dier konular grlmtr." 6 4. SonPosta, 22.9.1932. 5. Bir kelime okunamad.

Bu ksa haber bize gsteriyor ki, Ar olay gibi ne olaca bsbtn belirsiz ve ikinci derecede bir harekette Ermeni bujuvazisi, ortada ne fol ne yumurta olmamasna karn paalar svyor. Yarn daha nemli bir harekette Krt ve Ermeni atmasnn nerelere varabilecei bundan anlalmaz m? Ermeni burjuvazisinin Tanak Cemiyeti bu psikolojiyle her gn yeni bir macera aramaya ve biraz daha ok anariye ve nihilizme dklmeye doru gidiyor. Son zamanlarda Makedonya komitecileriyle de ansm denemeye varyor. Uurlar olsun. Bizi ilgilendiren Ermeni kapitalistleri ve emperyalizmin uaklar deil, Ermeni halk, Ermeni proletaryasdr. Somnu bu adan koyarsak, hi olmazsa Trkiye'nin bugnk snrlan iinde, salt bir Ermeni yoksul hareketi, bir kitle hareketi olmaktan tamamyla uzaktr. Baka bir deyile, geni halk tabakalan iinde derin hareketler uyandracak bir Ermenilik sorunu Trkiye iinde olanakszdr. Trkiye'nin dnda ve komulanndaki Ermenilie gelince, yukarda deindiimiz Ermenilik ve komnizm noktas, Ermeni proletaryasyla burada vermek istediimiz Sovyetler Birlii'nin rol, o sorunu da belli bal bir taktik ya da strateji davas olmaktan karyor. Sovyetler Birlii, yllardan beri bir barnak arayan mlteci Ermeni proletaryasna ve alkan halkna kucam at ve zgr bir yurt sunuyor. Balkanlar'da, Suriye'de emperyalizmin kanck oyunlanna kurban gitmemeye lyk olan Ermeni alkanlarn Sovyet vatandalna aryor. Bu ar olumlu ve aktr, daha 1931 yl sonlarnda stanbul'a Ermenistan Ticaret Komiseri ahurdikyan bu i iin gelmiti. Gazeteler sorunu yle anlattlar: Sovyetler temsilcisi urada burada "sk sk srr olaylarna neden olan Ermenileri de Ermenistan'a gtrmek iin giriimde bulunacaktr. Gerek Suriye, gerekse Yunanistan'da bulunan Ermenilerin Batum 'a kadar nakil masraflarn Cemiyet-i Akvam salamaktadr. Sevkedilecek gen Ermeni iileri Azerbaycan, Grcistan ve Ermenistan'da alm olan eitli fabrikalarda alma haklar 50 Rubleden 300 Rubleye kadar cret alacaklardr."' Bu sorunda da Kemalizm dnya proletaryasnn ve Bolevizmin bir daha elini psn der, asl konumuza geeriz.

Yntem ve Plan
uras muhakkak ki ulusallk sorunu, Komintern'in olduundan ok partimizin en zayt cephesidir. Oysa dnya devrimleri anda proletarya

devriminin yaratt yeni uluslararas dengeyle birlikte, geri lkelerin ulusal kurtulu hareketleri ve bu hareketierin proletarya devrimiyle olan ilikileri, denilebilir ki 3. Enternasyonali ikinciden ayran en nemli karakteristik noktalardan biridir. Dier noktalardan biri de, Trkiye'nin kendisi bu ulusal kurtulu hareketierinden nemli bir tanesine sahne oldu. Fakat bu kurtulu hareketi Kemalist bujuvazinin iktidar ve diktatrl altna girdii iin, kapitalist niteliklerden ve elikilerden kurtulamad. Ve kurtulamazd da. Yukarda iaret ettiimiz gibi, Trkiye d ilikilerinde ezilen bir ulus olmasna karn i ilikilerinde ezen bir ulus roln oynamaktan geri kalmad. Bugn Trkiye nfusunda nemli bir toplam tutan iki ulusal varlk var: Trklk-Krtlk. Siyasal, ekonomik egemenlik ve stnlk Trk bujuvazisinde olduu iin, Krt halk mistik ve belirsiz "Dou illeri" szc alnda, zel ve gizli bir smrge, iddetli bir asimilasyon ve daha dorusu bir yoketme siyasetine uratrldr. Kemalizmin bu smrgeci, yoketme siyaseti, birok tarihsel ve siyasal zorunluluklar yznden, uluslararas denge iinde bugne kadar adeta tarafsz bir ilgi ya da ilgisizlikle grld. Hatt belki emperyalizm Trkiye'nin bu "Dou sorunu'na daha byk bir ilgi gstermeyi, eitli manevralanna uygun buldu. Tarihsel ve siyasal nedenler arasmda en nemlisi, Kemalizmin Dou illerinde imdiye kadar emperyalizmin oyunca olan derebeyi unsurlarla arprryor grnebilmesi sayesindedir. Oysa derebeyliin Krdistan'da a - ' yaklandrd ya da ayaklandrabildii yttnlar iin szkonusu olan ey, dini alet etmek ya da emperyalizme alet olmaktan ok, ekonomik ve ulusal baskya karr bir tepkiydi. Yani Krt halk zulm denizine den herhangi bir insan gibi, emperyalizm ya da feodalizm ylanna sarlmaktan baka bir ey yapmyordu. Bu ezilen halk ackl durumunda yalmz brakmamak iin onun zel dummunu incelemenin ve saptamann zaman artk gelmi de gemitir. nk bizzat "emperyalizme alet olan" zmreler be, bu kitleler arastnda artk salt dini kkrtmalardan baka yntemlerle propaganda ve hareket yaratma giriimindedirler. Bu ve buna benzer giriimler karrstnda Kemalizmin imdiye kadar ald tavr, imdiden sonra da uygulayaca yntemler iin de rnektir: Kanl uslandrma seferleri -an edilmemi srekli skynetim- askeri yoketme siyaseti! Kemalizmin "Dou illeri"ndeki yengin taktii budur. Trkiye proletaryasryla onun keif kolu, bu militarist diktatrlkten aym derecede btn ezenlerin bilinli klavuzu olmak zorundadr. Dou ieri somnu bir ulusallk sorunu olduuna gre, sorunu bu bakmdan

aratrmakta -dnyada yeni devrim dalgalarnn yaknl orannda- geri ve ge kaldmz kesindir. Leninizmde ulusallk sorunu yntemce soyut olmaktan ok somut bir davadr. Lenin ulusallk sorununu ele alp incelerken tutulacak yntemi yle tanmlar: "Varolan ilkeler szle deil, fakat somut tarihsel durumun ve hereyden nce ekonomik durumun ak tahlili; ezilen snflarn, iilerin, smrlenlerin karlarn, gdc snflarn karlarndan baka bir ey olmayan, ulusal denilen karlarn genel kavranndan iyice ayrtmek gerekir. Gene, ezilen, baml ve hukuk eitliinden yararlanmayan uluslar, ezen, smren, btn haklara sahip olan uluslardan dikkat ve zenle ayrtetmek gerekir. Bylece yeryz nfusunun byk bir ounluunun en zengin, ekonomik adan en ileri, kk bir kapitalist uluslar aznl tarafndan kleletirilmesini, finans-kapital ve emperyalizm dnemine zg olan bu kleletirmeyi, maskelemeyi dener. Demokratik burjuva yalanna kar koymak gerekir." 8 Lenin'in bu metodolojik sarlar, bize herhangi bir ulusallk sorununu nasl koymak gerektiini yeterince retiyor. Buna Leninizmin yine ulusallk sorunu hakkndaki teki ilkelerini de eklersek, ulusallk sorununu aratrrken hangi noktalardan yryeceimiz daha belli olur. Bu noktalan yle saptayabiliriz: 1- Ulusallk somnu varolan ve mutlak ilkelere gre deil, somut: a) Tarihsel b) zellikle ekonomik tahlillerle aratnlr. 2- Ulusallk sorununda egemen snflarla ezilen snflann (iletenlerle ileyenlerin) karlan birbirine kantnlmamaldr. 3- Ulusallk sorununda egemen ulusla ezilen ulusun (ezenlerle ezilen lerin) karlanm iyice ayrtetmek gerekir. 4- Ulusallk sorununda demokratik burjuva palavralann ulusal kurtu lu hareketinden ayrtetmek gerekir. Ya da Stalin'in dedii gibi, ulusallk somnu reformla (Tekilat- Esasiye ile) deil, devrimle zmlenir. 5- Ulusallk sorunu z gerei bir kitle sorunudur. Yani: a) Ortada bir ulus bulunmal; b) Somn, Lenin'in "horoz dv" dedii ulus kavgalan deil, "halkn geni kitleleri iinde bir tepki fkrtr" olmal. 6- Ulusallk sorununun u sylenenlere gre asl bir kyl sorunudur. Burjuva devrimleri anda kyl hareketi, demokrasi devriminin bir parasyd. Fakat bugnk proletarya devrimi anda egemen ulus fnanskapitali, ezilen ulusun zellikle kylsn soyup soana evirdii iin, kyl sorunu kk-burjuva niteliiyle egemen ulusa kar bir ezilen ulus
8. Lenin: Btn Eserleri, c.XXV, s.286.

sorunu ve bylece de bir dnya devrimi sorunu olmutur. 7- Ulusallk sorunu bir dnya devrimi sorunu olduuna gre, olumlu ya da olumsuz nitelii, ancak dnya devrimine oran ve grecelilikle belirir. Girite genel olarak amz sorudan soma vardmz manksal sonu u oldu: Trkiye'nin iindeki Dou sorunu genel olarak bir ulusallk sorunudur, zel olarak Krt ulusall sorunudur. Sorun bylece durularldktan soma, aratrlacak konular aa yukan unlardr: 1- Trkiye'de bir Krt ulusu var m? 2- Sosyal olarak Krt ulusu davasr z gerei bir kyl sorunu mu dur? 3- Krt kyll smrge baskrsr alnda mdr? 4- Krt ulusu bu basklara karr ne gibi tepkiler gsteriyor? (Bu tepki lerde snflarn rol?) 5- Krt ulusu davasrmn dnya devrimi ve Trkiye proletarya devri miyle ilikileri nelerdir?

Krt Ulusall TARHSEL DURUM

Yunanl Herodot, Kzlrmak'n alt nehir yatann batsna Kato-Asya derdi. Romallar, Frat snrna kadar uzanan aym blgeyi Kk Asya adyla anarlard. te bu aa ya da Kk Asya denilen Anadolu'nun tesi, bugn Dou illeri dediimiz yerdir. Gerek Yunan, gerekse Roma uygarlklan tarafndan Anadolu'dan ayr tutulan bu lke, Arap-slam istilasna kadar Pers Imparatorluu'nun elinde kald. 13. yzyl sonlarna doru Seluklularn, 15. yzy ortasndan sonra Timur torunlarnn hkmnde yaad (Akkoyunlular). Osmanlar ilk kez Yavuz Sultan Selim dneminde ranlarla yapan aldtran Savat'ndan sonra, yani 16. yzyln son eyreine doru, Diyarbakr tesine kadar Krdistan' ele geirdiler. Fakat o bezirgan derebeyi istilacrhrmn iyz malm, o zamanki devlet snrlarnda zapt ve istilann anlamlan, bugnklere oranla adeta metafizik bir belirsizlik, grecelilik ve istikrarstzlk iindeydi. Onun iin Osmanlr Imparatorluu'nun Dou ve Bati (Iran ve Avusturya) arastnda bitmez tkenmez zigzaglan srasnda, Yavuz'dan ok sonra daha uzun sre, ta Sultan V. Murat dnemlerine kadar, Krdistan'da ran derebeyleri ve atolan hkm srd. Krdistan blgesinin uzat tarihi gznnden geerken u sonular belli oluyor: 1- Krdistan yaylas Anadolu'dan ayr bir lke olarak kalmtr: Gerek Yunan uygarhr, gerek Roma mparatorluu dneminde bu aynlk ufak tefek faiklarla aynen kald. Ondan sonra Bizans ve Pers devletlerinin doal snrlan uzun sre hep Anadolu yaylasyla Krdistan yaylasnn snrlan oldu. Roma uygarl gibi kadim imparatorluklann daha ge bir rneinden baka bir ey olmayan Osmanl mparatorluu iinde Krdistan, Anadolu e biliikliiyle, marur Acemlerden Trklere geen yan-bamsz derebeylikler halinde sarp bir ada gibi kald. 2- Krdistan yaylas drt yol azdr: slam Arapl (ya da Arap bezir ganl) Irak'ta Basra ve Kfe kararghlarn kurduktan sonra iran' zaptet mek isterken, Krdistan dmn ele geirmiti. Cevdet Paa Muaviye'den kaan ranllar "...9 nam mevkide toplanmlard" diyor, "ki

buradan Pers ve Azerbaycan ve Dastan yollan aynlyor." Hatt iranllar "bir kere dalrsak sonradan toplanamayz" der. Yz bin l brakncaya kadar savunmada bulunmulardr. Fakat Krdistan Douda, Hint, in, Orta Asya ve Rusya pazarlarna giden karayollarnn banda deildi. O zamanki bilinen Bat, Avrupa dnyasnn balca uraklan olan Ak ve Karadeniz yollarnn da iki koldan (Halep ve Trabzon'dan) urayd. Zaten Anadolu'nun smrgeliinin bir anlam da buydu. 3- Krdistan yaylas her uygarln ura oldu: Douyla Bat arasnda deniz yollarnn bilindii dnemlerde, bu en byk kpr roln oynayan blge, zorunlu olarak btn istilac uygarlklarn gelip getii bir kervansaray halini ald. Bunu kantlamaya kalkmak bouna zahmettir. Yalnz karakteristik bir mek: Eski Mzeler Mdr Halil Bey Tarih-i Osman Encmeni Mecmuasnda Amida isimli kitabn bibliyografyasn yaparken, Kara Amid (Diyarbekir) beldesinin slamiyetten Osmanlln eline geinceye kadar tam 23 hkmet grp geirdiini kaydediyor. Osmanl mparatorluu, btn teki imparatorluklar gibi, Krdstan' sosyal bnyesinde herhangi bir deiiklik deildi. Yine daima ataerkil klan ve airet manzarasn koruyor. Yalnz Osmanl mparatorluu adna, belirli yol uraklarnda yan misafirhane, yan devlet klkl atolar kuran baz resmi deebeyler, bu yollardan geecek bezirgan kervanlarnn, evredeki airetlere kar gvenliini gzetiyordu. Bazen 20 saatlik yan apl bir ember iindeki geni bir lke (bugnk 5-10 Trk ili) iinde bulunan tm airetler, imparatorluun oradaki temsilcisi derebeye boyun eerdi. Balarndan bir imparator gitmi, dieri gelmi; bu, yerli airetlerin umurunda bile deildi. Onun iin airetler stnde saltanat srmek, grnte bir ip cambazln becerebilmek demekti. Derebeyi Osmanlln son dnemlerine doru Trk burjuvazisi adna, yabanc kapitalizmin dayatt reformlarla yan yana, saltanat devletinin merkezilemesi balad ve glendii zamanlarda, Krdistan'daki klan sisteminin kl kmldamad. Hatt Tanzimat- Hayriye sralarnda kk derebeyliklerin "ilga" edilmesi, Krdistan airetleri iin bir felaketten ok, bir nimet olmutur. Tam merkeziyelli bir devlet a kuruluncaya kadar, airetler daha babo ve serbest kalmlard. Merutiyet burjuvazisinin sahneye k, Krdistan airet ulularnn, aa ve beylerinin ekmeine ya deil, kaymak srmtr. Sylediimiz gibi Krdistan'da ulusal uyan, i gelime ve d kkrtmalarla byyen Ermeniliin, tarihinde ender grlr bir lde apul edilmesi, bir sanatlan da apul olan aa, bey ve ululan biraz daha

tombullatrmak ve glendirmekten baka bir sonu vermedi. Tarihin tersi cilvelerinden biri de Krdistan yaylalarnda gerekleti: Yalmz ekonomik temel st katlan etkilemez, st katlar da hatt aym derecede ekonomik temeli etkilerler. Siyasal egemenlii elinde tutan Trk bujuvazisi, ekonomik olarak geri bir klan sistemi, Krt airet ve beyleriyle elele vererek, daha yksek bir ekonomik geliimi temsil eden Ermeniliin hemen hemen Trkiye'deki kkn kazyabilmitir. Trk burjuvazisi birdenbire, koca Krdistan'dayalmz Krtlkle kar kartya kaltvermiti. Bereket versin, Osmanl orbasma henz algamndan turpuna kadar her nesne kantuabiyrdu. Zaten Trklk be, daha ancak Krdstan' merkezinden gelmi bir Krt memurunun (Ziya Gkalp'in) derleyip toplamaya kalkt ve Dukheim'dan samalad bir dayanmaclk perdesi altnda Trklk ideolojisiyle yeni uyanyordu. Galiba olan basit bir deitokutu: Trklk, Krtle maddeten imanlama olanaklann (Ermeni apulunu ve katliamn) balyor, buna karlk olarak Krtlk de Trkle manen kabarma ideolojisini (Ziya Gkalp Trkln) sunuyordu. Atekesle birlikte, Osmanl mparatorluu'nun zafer arabasndan inmeye bir trl raz olmayan Merutiyet bujuvazisi temsilcileri, hatt hanedan temsilcilerinden daha kt bir sonla olmama dner. Cumhuriyet burjuvazisi dnya proletarya devriminden ald hzla yeni yeni sahneye karken, Bolevik devriminin snrlarnda birka beki kpei dikmek isteyen emperyalizm, bilinen Beyaz Ermenistan ve Beyaz Grcistan gibi bir de Beyaz Krdistan kurma amacndayd. Asl o zamanki Trkiye'nin belli bah merkezlerinde Krt aydrnlan taralndan, zayf, kansz bir Krtlk akrm ve rgt bagstermiti. Krtlk akm, daha bu ilk taze uyan dnemkideyken dnya lsnde gr yokluuna, ya da sosyal bnyenin arlna kurban gitti. 1- Dnya lsnde gr yokluuna kurban gitti: nk Trkiye'de ktsaca "mtareke yllan" denilen dnem, dnyada alan proletarya devrimleri amm en dalgal ve frtnal bir aamasyd. Dnya lsnde bir gr ufkuna sahip olaben, hatt dnyaya bile gerek yok, burnumuzun dibindeki arl deviren Bolevik lkelerinde olan biteni, ne kadar az olursa olsun fark eden herhangi bir siyasal akm, arabuk grp anlayabilirdi ki, bugn dnyada rol oynayan en byk g dnya ii snfirun ideolojisi, komnizm ve Bolevizmdi. Yeryznde herhangi bir geri lkenin ulusal kurtuluu ancak ve ancak bu byk gle elele verdii zaman cidden ve srekli olarak tutunabilir, olumlu bir rol oynayabilir. u halde

eer szkonusu olan bir Krt ulusal hareketiyse, bu hareketin biricik amaz yolu vard: komnizmle elele vermek. Yani yakn Sovyet devriminden hz ve yn almak... Yeni domu Krt ulusuluu bunu yapmad. Oysa Trk bujuvazisi yapt. 2- Sosyal bnyenin ve gemiin arl altnda ezildi kald: Krdistan'm egemen ve yengin sosyal bnyesi, klan ve airet ululuu ve beylii sistemiydi. Bu sistem gelecei deil, gemii zleyebilirdi. O zaman gemie drt elle sarlm: a) Trkiye'de saltanat; b) Dnyada emperyalizm vard. Onun iin Krdistan'daki yengin nitelik bu ulusal ve uluslararas katmerli kar-devrimin peinden srklenmeye zorunlu oldu. Marksizmin temel ilkesini bir daha doruluyor: Varlk dnceyi saptyordu. Eer birinci ktaki gr ufkuna dnce, ikinci ktaki Krdistan'm sosyal bnyesine varlk dersek, o dnce ktlm bu varln basksndan baka hibir ey aklamaz. Onun iin biz o zamanki Krtlk akmnn temsilcilerini budalalkla, kafaszlkla sulayacak kadar hayalperest olamayz. O bunalml dnemde btn zrhllarna, fiyakal taburlarna, gayet camgz ve paral casus ve hafiyelerine karn emperyalizm, lm titreyileri geiren akm bir canavar haline dnmt. Onun Krtle, Ermenilie vb. o srada glmser grn bile, lm dnemindeki bir tetanoslunun "rire hyppocratique: Hipokratik ezili"inden, Sokratvari srrrtrmdan baka bir ey deildi. Bu srt, ondan medet umanlar penesine geirmek isteyen vahi bir hayvann hilekr ehre oyunundan farkszd. O zamanki Krt ulusuluu bunu gremedi, fakat gr ufkunu bu kadar daraltan ey zekszl ve yeteneksizlii deil, iinden doduu ve temsilcisi olmak istedii Krdistan sosyal bnyesinin ruhuna yapt baskyd. O zamanki Krt ulusalcl, tarihsel durumu yznden kendisine hl derebeyleri lider yapt. Bir iskeletten farksz olan Sultanla uzlat. Hl anavatanda patlayan ii hareketi nnde vahi hayvanlara zg bir panik psikolojisine dm emperyalizmden medet umdu. Anadolu'da daha bir depreme ve toplama balangc sezilmek zereyken, Bedirhanilerden (Kmran-Celadet-Cemil), halifenin gizliliine dayanarak, ngiliz binbas Noel ile birlikte, yanlarna aldklar 15 Krt atlsna yaslanarak,"Malatya'ya sava yoluyla girdikleri zaman Krt bayram" ekmeye kalkyorlard (Gazinin Nutku). Krt ulusalclar, ezilen Krt miriyvolarmn iine girerek Krt kylln barut gibi htlalciletirecek devrim sloganlar ve rgtleri yaratacak ve Anadolu kyllnn ulusal kur-

tuluuyla eit hakl ve ortak anti-emperyalist cepheli bir mttefik gibi kadeleecek yerde, sultann ve musallat emperyalizmin, Anadolu'da yeni beliren ulusal harekete kar aleti olma tehlikesine dt. Malatya'da ngiliz binbas ve onbe Krt atlsyla Bedirhanileri karlayan Mutasarrf Bedirhani Halil ile Harput Valisi Galip ynetiminde Sivas Kongesi'ni bozmaya kalkmak, ne yaptn bilmemek, o zamanki taktie gre dosta kl ekip, dmann kucana dmekti. Krtleri lm darbesiyle vuran etkenlerin banda u iki neden gelir: 1- Ulusal kurtulu ve bamszlk hareketinin z gerei bir geni alkan kyllk sorunu olduunu bilememek, yani nesnel olarak kieden kopmak. Oysa o ikiyzl Cumhuriyet burjuvazisi kll aybyla birlikte, hi olmazsa palavra ve sahtekrca da olsa, bir "memleketin efendisi kyldr" ikiyzllyle Trk kylln aldatmak silahm kullanmt ve hl da kullanyor. 2- znel olarak Krtln belini ortasndan baltayla kran ikinci nemli etken, onun rgtte de derebeyi artklarna dayanmas, aa ve bey eflerle ve kadrolarla i grmeye kalkmasdr. Oysa bir Krt aydnlan ve kyll blou pekl olanakl olabilirdi. Bu nesnel ve znel etkenler yznden, stanbul'da Mardin yoluyla gelen ve 13. Diyarbakr kolordusunun bir svari alayna karn olayszca Malatya'ya karlanarak giren Bedirhaniler, buuk subaym rgtl mdahalesi nnde il yavrusuna dndler, 11 Eyllden sonra Erzurum Kongresi'nde bunlarla uzlamann daha doru olacam syleyen askeri rgtn Malatya czne, Mustafa Kemal u telgraf ekiyordu: Urfa ve civannda ngiliz gleri azlktr. "Krtlerin de sosyal olarak baard olsalar bile askeri gler karsnda ne dereceye kadar baarl olacaklarn takdir buyurursunuz." (Gazinin Nutku) Baka bir deyile, Cumhuriyet burjuvazisi Krt aa ve beylerinin "sosyal olarak baanl" olabileceklerini bile tahmin etmiyordu. Ve gerekten de yle oldu. Hemen hemen ayn tarihlerde, tara bujuvazisi adtna Mustafa Kemal Paa, stanbul bujuvazisi adtna Bahriye Naztn Salih Paa, imzaladklan 11 Eyll 1919 tarihli ikinci protokolde, makam saltanat, hilafet hakknda bir sr gvenceden sonra u sarlan imzalyorlard: "Krtlerin bamszlk amac grn altnda yaplmakta olan sylentilerin nne geme konusu grld." Artk ondan sonra, doru ya da yanl, hakl ya da haksz, her Krt hareketinin alnna nl damgalar basrldr durdu: 1- Kar-devrimcidir; 2- Yabanc pa-rasyladr. O zamanki durumu tahlil eden bir milletvekili, Sakarya'dan sonra Franszlarla gney anlamas biterken, Zalim avu adnda birinin

Kogiri taraflarndaki "talann" yle aklar: "Aliar naml haydutlar... Dirlik, Refahiye, Kuruay, Kemah evresini birletirerek zerklik verilmesi iin telgraflar ekmitir... Yabanc paras ve parma bu oyunu oynuyordu. "10

Nicelike Krtlk
Trkiye Cumhuriyeti'nde Anadolu'nun ve Kuzey Karadeniz kylarnn dnda bir "Dou illeri" kavram ve damgas var. 17 il snrn iine alan bu blgeye, rastianty Allah saymayanlar iin, herhalde bir kapris eseri olarak byle bir ad taklm saylamaz. Bu blge bir corafya blnmnden ve ktasndan ibaret de deildir. nk Kemalizm, gya genel bir yasa kisvesi alnda oluturduu Genel Mfettilikler oyununu yalmz bu blgenin bana "Birinci Mfettilik" adyla oynad. Ve herkesten iyi Kemalizm bilir ki, bu yle kuru bir merkeziyet, yani genel ilerde halkn ilerini kolaylatrmak vb. samalan gibi, bir bujuva devleti iin bouna masrafl olacak bir klfetten ileri gelmez. Birinci Mfettilik, hl halknn ba ucunda aslm bir Demokles'in klc, bir ilan edilmemi kpeke skynetim, bir en yrtc ebedi terrdr. Bu nitelikler gznnde tutulduktan soma, btn bu blgenin nce bir ayrtediliinin, soma militarist bir zulm sistemiyle ynetiliinin Kemalizmin keyfi ya da babasmn hayr iin yaplm ve yaplmakta olmad kolay anlalr. Dou illeri blgesinin asl ad Krdistan'dr ve bunun byle olduunu anlamak iin, hatt Dou illerinin ilerine doru Babakanvari bir yolculuk yapmaya bile pek gerek yoktur. Trkiye Cumhuriyet atlasm amz, yle kasaba adlarna bir gz gezdiriveriniz: "Dil devrimi"nin bu adlan Trkeletirmek konusundaki btn gayretlerine karn, byk ounluunun sizin -yani Trklerin- anlayamayaca bir dilden olduunu hayretle grrsnz: Hakkari-Van-Bitlis-Siirt-Mardin-Harput-Urfa-Malatya-Sivas vb... yalnzca il adlan olan bu kelimelerin Trkeyle bir ilgisi var m? Geri belli olmaz, bakarsnz bir "tarih devrimcisi" kar, bize Atena'nn at-ana olduunu rettii gibi, rnein Malatya'nn Trke malat-ye kelimelerinden, Mardin'in mert: erkek + inden (erkein oturduu maara szlerinden), bilmem Siirt'in seyirtmek lfndan, yok Bitlis'in bitli sa palavrasndan geldiini ve daha kimbilir neler Trkeletiriverir. Aslnda il adlan gemiin birer yadigr da saylabilir. Fakat bir lkenin hangi kavime ait olduunu gsterecek asl adlar, kk kasaback ve ky
10. Urfa milletvekili eref: "Birinci Millet Meclisi", 3.1.1932.

adlardr. Biz geliigzel bir rnek olmak zere, Babakan smet Paa'nn Byk Millet Meclisi'nde temsil ettii seim blgesini ve Dou illerinin en Bat ilini, yani Malatya'y ele alalm ve onun da ky adlarn deil de daha ikinci derecede olan ile ve bucak adlarn resmi devlet yllnda grelim. Malatya ilinin sekiz ilesiyle bucak merkezleri unlardr: 1- Malatya: Merkezinde Porga, spendre, Tahir, Kuzene, Kal'a; 2- Ariha ilesinde: Srg, Levent, Gurack; 3- Arapgir ilesinde: otik, Motmur; 4- Ptrge'nin: Keferdiz, Merdis, Tahsis, Sinan; 5- Ein ilesinde li (sakn Lenin'in kkeni olmasn?), nseti, An Pakeli; 6- Khta ilesinde: Tokariz, Merdis, Alut, Sincik (Bremie); 7- Adyaman: Samsat, Kuyucak, Karck, algan, Tut; 8- Hekimhan: Hasan elebi, Gelenge. Bu durumda Cumhuriyet burjuvazisinin Dou illeri dedii Krdistan'm bugnk Trkiye snrlar iinde yeri, tuttuu yer nedir? 1928 ve 1929 tarihli T.C. yllna gre: "Trkiye'nin kaytl genel nfusu" 10.915.909 kii; yzlm 762.730 km2'dir. 17 Dou ilinin (Erzincan, Erzurum, Elaz, Urfa, Beyazt, Bitlis, Hakkari, Diyarbakr, Siirt, ebinkarahisar, Gaziantep, Kars, Gmhane, Mardin, Mara, Malatya, Van) szedilen devlet yllnca nfusu 2.738.267 kii ve yzlm 251.131 km2'dir. Yani Dou illeri Trkiye Cumhuriyeti'nin nfusa %24,7'si, topraka %32,8'i oranndadr. Yuvarlak hesap sylenecek olursa, Trkiye Cumhuriyeti'nce yar resmi ekilde snrlan izilen Krdistan, bugnk Trkiye'nin nfusa drtte biri, topraka te biri demektir. Fakat bu oranlar kukusuz Trkiye iinde Krt ounluunu oluturan iller iin byledir. Yoksa Krt halknn bulunduu blgeler, bu 17 ilin snrlanndan ok daha genitir. Bada Sivas ve Adana, kuzeyde Ardahan ve Artvin illerinin snrlann aar. Yukanda Zalim avu'un "talan" ettii, Alianlann zerklik istedikleri blgeler, ksmen Sivas iline dahildir. Dou taraflarnda seyahat eden bir Krt dman, Beyazt ve An da blgelerinde Krtlerin salgnndan sz ederken unlan yazyor: "Fakat derebeylere zayf dmesi ve sonra da ilga edilmesi sonucunda Dicle sularnda gezgin bir biimde yaayan bu Krtler, buralar istila ederek lkeyi ekirge saldrsna uram bir tarla gibi harap etmilerdir! Ve tahribat ok derindir." Pek ackl olarak devam etmektedir: "Krtler buralarda da kalmamlar, yava yava daha kuzeye, Kafkasya'ya sokulmulardr. Grcistan snrnda, Ardahan'n otlaklarnda, hatt Yalnz am geidinde (Artvin ili) bile bunlar ayn vahilikle, kaba ahlkla, ayn toplum rgtyle grmekteyiz. "n 11. YusufMazhar: Ararat Eteklerinde, Cumhuriyet, 10.7.1930.

Fakat Krtlk deyince, onu yalnz Trkiye snrlan iine sdrmak yctcd i de. Eski dnyada bugn Dou ve Ba diye bir snflama nasl olanaklysa, pk yle iki Balkan vardr: 1- Ba Balkanlan; 2- Dou Balkanlan... Ba Balkanlarn bilmeyenimiz yoktur. Genel olarak Balkanlar dediimiz Avrupa ksm. Fakat Asya Balkanlan ya da Dou Balkanlan diye henz ad konulmam bir Balkanlar var ki, onun herkese belirli ve bilinen tek bir ad yok. Muz gibi yiyenin niyetine gre eni deitiren birok ad var. Bu Balkanlar, bugnk Krdistan'm snrlan stndedir. Avrupa Balkanlan gibi, Asya Balkanlarnn da, byk ve tarihsel geitlilii yznden, Krt, Ermeni, Arap, Sryani vb. gibi birok rk ve kavim karmakank, ili dl, bir arada bulunurlar. Avrupa Balkanlan gibi Asya Balkanlarnda da bu Arap sa haline gelen rk ve uluslar, ikide birde at dar, u ya da bu yabana devletin ad ve hesabna komitecer yetitirirler. Bir faikla ki, Asya Balkanlarnda Doululuk egemendir. Asyallk mhr btn iddetiyle hkm ser. te Krtlk denince ve bu Asya Balkanll iinde, olduka trde bir rk ve geim birlii temsil eden bir nfus anlalr. Krt deyince yalnz Trkiye snran iinde bulunanlar harlanmamal. Ba ran'da, Kuzey Irak'ta, hatt Suriye'de de Krtler vardtr. Krtlerin Kafkaslar'a kadar ktm yukanda grmtk. An* isyanr, Trkiye'ye karr ran Krtleri iinde hazrland; An isyanndan, birka ay sonra bata Barzan eyhi olmak zere, Irak hkmetine kar krkrtrlan Krt hareketi Irak'ta patlamr ve yllarca srmtr.

Nitelike Krtlk (Ulus Olarak)

Niceliine, miktar ve saysna ksaca iaret ettiimiz Krtlk nitelike ne haldedir? Baka bir deyile ulus olarak bir Krtlk var mdr? Bunu aratrmak iin nce ulus denilen gerekliin: 1- Tarihsel; 2- stikrarl bir olay olduunu hatrlamak gerekir. Srasyla soralm: 1- Krtlk istikrarl bir varlk mdr? Evet. Krdistan denilen blgenin yzyllardan beri tanrnm sosyal zellii ve bu blgelerde oturan insan kmelerinin iinde belki en eski bir kavim olarak ("tarih devrimcileri" duymasn) Krtlerin bulunuu, bugn bir olay olan Krtlk topluluunda su gtrmez bir istikram varolduunu, Krtln bir fatih peinde koarak toplam gelge bir kalabalk olmadm, belki imdi de dahil olmak zere imdiye kadar stnden sel gibi ap geen binbir fatihe karn bir varlk olarak kaldm kantlamaya yeterlidir. 2- Krtlk tarihsel bir olay mdr? Buna

da evet. Gerekte Krt kavmi ve Krt airetler topluluu, yzyllardan beri varoluuna karn, bamsz bir Krtlk, bir Krt ulusu davas, ancak dnya proletarya devrimleri ana karlk gelen, Dounun ezilen uluslanndaki ulusal uyan tarihinden nce ciddi bir ekilde balam deildi. Osmanl mparatorluun'da derebeyi sistemi galip geldii srece Krdistan ilerinde Krtlk akm deil, airet gayreti egemendi. "Bamsz Krdistan" sz, Krtln ulus olarak bir baka ulusa kar konulusu, ancak yalan dnemin ve bugnn sorunudur. Tarihte Krtlk olayndan szederken, bu bylece bilindikten sonra bilinen "rk" tasansn da unutmayalm. Trk bujuvazisi, o ender "tarih devrimcilii" hzyla btn "uygar" uluslarn Trk olduklarn kantlarken, "vahi" Krtlerin de "iken" aslmda Trk olduklarm ya da safkan Trkleri Krrtelirdiklerini ileri srmekten geri kalmyor. Ad geen yazar bu noktaya yle deinir
"Yanmda aydn geinen bir kii vard. Ev sahibinin durumunu grerek, 'Azeri Trkler burada Krtlerin zerinde ne derin etkiler yapyorlar... bak adama! Bu Krtten ok Trk andryor' demiti. 'Zavall akna olay tersine grmesi gerektiini anlatamadm, nk o bir Trkn Krtieebileceini aklna sdramyordu. Fakat gerek byleydi ve byledir de. "n

Tabii ciddi bir konuda "Krtlemi" olanlarn hangi ktan olduklarm anlamak, kan muayenesi yntemlerine bavurmak ancak Kemalist ulusuluunun, o da nalnc keseri trnden harcdr. Oysa byle bir yntemin mantksal sonucunu Anadolu Trklerine de uygulamaya kalkmak gibi Kemalizm iin tehlikeli, bizim iin bouna bir olaslk da vardr. O zaman kimlerin kanlarnda nelerin bulunduunu "Allah bilir"di. Fakat ulusun tarihsel ve sosyal bir kavram, rknsa doal ve evresel bir nitelik olduunu bilenler iin bu znt ve yapmacklarn anlam yoktur. Onun iin biz insanlarn Krtlemi ya da Trklemi olduklarna deil, bugn sosyal olarak Krt m, Trk m tanndyla yetineceiz. Bu iki ana hat izildikten' sonra ulusallk sorununun zelliklerini de arayalm. Ulus deyince somut olarak nasl bir topluluk akla gelir: 1- Yurt birlii: 2- z dil birlii; 3- Kltr birlii; 4- Ekonomi birliini tm olarak temsil eden bir topluluk. Krtler byle bir topluluk mudur? Bakalm: 1- Yurt Birlii: Yukarda geen dncelerden sonra Krtlerin, yzyllarca sre Anadolu'dan corafya asndan bamsz, zel dnya yollarnn geit ve ura olmu, iklim ve doaca az ok trde bir yurt iinde, bir arada yaam bir topluluk olduklarn kantlamaya gerek kal12. Yusuf Mazhar: A.g.y., 19.7.1930

maz. 2- z Dil Birlii: Krte, Trke ile taban tabana zt bir dildir. Fakat acaba btn Ktlerce konuulan biricik bir dil var m? Burada u iki noktay unutmamak gerekir: a) z Dil Birlii: Ulusal bir birlikten szederken, mutlak istisnasz dil birlii deil, z dil birlii kastedilir. Bugn Krdistan'n baz il merkezlerinde ekonomik karlan Trk bujuvazisiyle az ok uzlaabilen baz Krt bujuvalan ile Krt aydnlar arasnda Krteden kozmopolit bir tiksini vardr. Bu durum hl bugn bile Trkiye'nin kltr merkezinde yaayan monerlemi Trk burjuvalarnda grlenden farkszdr. Franszca ya da Franszlanlm Trke konumay bir stnlk sayan Trk bujuvalan, bir Anadolu Trklnn varln nasl inkr etmezse, tpk yle, Dou illerinin Trklemi gzken kocaman Krt tccar, mteahhit ve memurlan da biricik bir Krt dilinin varln yok edemez. Aslen ulus dili olarak dil birlii denince, geni halk tabakalarnn konutuu ana dil, z dil akla gelir. Dou illeri denilen Krdistan'n halk dili byle bir dildir, b- ive Farklar: Krdistan'n eski uygarlklara urak bir drt yol az oluu, ok eski zamanlardan beri, burada ana hatlarnda ortak biricik bir dilin domasma ve yaamasna olanak tanrmtir. Fakat sosyal bnyenin hl bugn bile yan klan ve yan derebeyi durumunda kal, eitli blge ve zmrelerin Krteleri arasrnda baz faiklarn bulunmasn gerektiriyor. Ama bu frklan gereinden fazla bytmemeli; hele Trkiye gibi, nemli bir aznln en ufak kltrel varlna bile tahamml edilemeyen bir lkede, en belirsiz siyasal hareketin balanmaz bir cinayet sayld ksrmda, bu frklan pek doal bulmak gerekir. Bununla birlikte, eitli iveler arasndaki farklar, herhangi bir Dou ulusu iinde bulunabilecek farklardan daha byk deildir. Yerinde inceleme yapm olan yoldalarmzn verdikleri: bilgilere gre, Krdistan'da ve Krtler arasrnda, adeta birbirinden farkl iki dil gibi sayrlan iki ive var: asri Krte, Zazaca... Oysa bu iveler arasrndaki belli bal faiklar, u tr nanstan ibarettir 1- ikinci derecede harflerin deiimi: rnein bazt kelimelerin asl Krte'sinde p,g,d harfleri, Zazaca'srnda srasryla c, t, b gibi harflere dnyor. Ya da asd Krte denilen ivedeki e, i sesli harfleri Zazaca'nrn ov-oy seslerine dnyor. Bugnk Trke, eitli il ve blgelerde bu kadarck deiikliklere uramaz mr? rnein bir buday kelimesini alalm. Bu kelime Anadolu'nun eitli blgelerinde yalnz helkesin bildii u ekillere girer buda, budey, buydey, boday, buday, bdey. byde vb... harfi sertg yaday

harfine dnyor ya da bsbtn kalkyor, y harfi olmama dnyor. Seslilerden u harfi , o, ; a harfi e oluyor. Fakat btn bu deiiklikler, Tkiye'de bir Trk ulusu bulunmadm gsterebilir mi? 2- Eklemelerin deimesi: rnein asl Krte'de im, dim ile biten kelimeler Zazaca'da , e eklemeleri ile bitiyor. stanbul yresindeki geliyorum, Anadolu'da ya aradan m kaldrlarak geliyom ya da bsbtn tuhaf eklerle gelipdurum, gelippatum biimlerine girmez mi? 3- Baka dillerden gelme: Krte'de en ok Farsa olmak zere, batya doru gittike artan tek tk Trke ve gneye doru indike Trke'den az fazlaca olmak zere Arapa kelimelere rastlanr. Fakat yabanc kelimelerin binbir eidiyle dolu olan Trke, bu ynden Krte'yi geride bile brakr. Yalmz burada bir yn akla gelir. Tarihsel kkenlerine baklrsa, Krtler eski iranl istilaclarn, Krdistan yerlileriyle kaynamasndan doma saylr. Bu itibarla Krte'de Farsa'nn byk bir etkisi olabilir. Fakat fiillerinin bnyesine baklacak olursa, Krte kklerini ayr bir dil saymak gerekir. Her ne olursa olsun, hatt Krte'nin Farsa'dan kma bir dal budak olduu kabul edilse bile, bugnk Krte ayr bir birliktir. Ve nasl Azeri lehesiyle Osmanl Trkesi bugn Azerbaycan ve Trkiye gibi iki baka ulus yurdunun gerekliine engel deilse, tpk bunun gibi, ailevi balan uzanan bir Krte de, bamsz bir ulus dili olmaktan geri kalamaz. 3- Kltr Birlii: Krtlerin kendilerine zg bir zihniyeti, bir "ulusal ruh"u var m? Krtleri yalandan tanyan yoldalarmz bize, geri nitelikte de olsa, Krtlerde gl bir karakter zellii bulunduunu anlatmlar ve Krtleri her tanyan iin bunu teslim etmeme olana bulunmad sylemilerdi. Gerekten Krdistan'm her yannda Krtle zg ortak niteliklerin bulunduunu, o kadar ki, bu niteliklerin bujuvazinin bile dn patlatacak kadar salam ve sarslmaz olduunu, bizzat burjuva yazc lan da skntdan terieye terleye anlatrlar. Dou illerindeki olduka zgn incelemelerinde biricik olan Yusuf Mazlar anlatyor "Kafkasya'dan
g etmi Dastanl Trkler buraya yerlemiler... Bunlardan Diyadin civarnda Tal ay ky etrafna yerletirilen 3-4 bin kii, Krtlerin zulmnden kurtulmak iin, hemen bir airet oluturarak onlarn birok adetini aynen kabul edip izleyerek drt yanlarn saran bu ilkel insanlar arasnda varlklarn zorla ve ksmen koruyabilmilerdir. Dastanllarn bakan olan Murat beyle grmtm. Bunlarn, isteklerine gre geindikleri, sakin yaama ve az ok insani duygulara kar Krtlerin nasl dmak beslediklerini bu adamn dilinden dinlemelidir? (Bu soru iaretini biz koymadk.) Bu saldrganlklar Dastanllar gerei gibi deitirmitir. Dier

Dastanllar yerletikleri baka blgelerde, byle oluumlarla kendilerini savunamadklarndan Krtlere yenilmiler, kaynamlar, adeta asimile olmulardr. Bu olgunun ortaya kmasn her yerde gryoruz. Hatt Erzincanl gibi gl bir Trk muhitinde (bakn o "gl Trk muhiti"ne...) il merkezinin geceleri klar grnecek kadar yaknnda bir ky halk Krtlerin saldrganlklarndan, zulmnden kurtulabilmek iin Krt olmaktan baka are bulamamlardr. Bu olay 20-30 yl nce tamamlanmtr. Bunu Erzincan'da bilenler hl vardr. Eer sorarsanz size Mecidiye kynn, Geit kynn Krtletiini sylerler. imdi isyann grld blgelerdeki kyler -Gmtepe, Beyaztaa, Kzlkaya, Karabulan vb... Hatt asilerin reislerinden Kr Yusuf un oturduu Soluksu gibi- Trk adlar tadklar halde buralarda bir tek Trk kalmamtr. "ls

Geri bu itiraflarda, retici glerin olduka geri olduu bir blgede, insan kmelerinin nasrl arabuk daha ilkel rgt ekillerine dndkleri de var. Fakat dikkat edilirse bu ekil deitiri, salt bir sosyal bnye deitiriinden ibaret kalmyor. Krtlerin yalmz yaay biimine, uyulmuyor, aym zamanda olduu gibi Krt dilini ve kltrn benimseyi ve Krtlei kendini gsteriyor. Bu rnekler Krt kltrnn ve dncesinin oradaki yaay biimlerinin de hzlca yardmyla ne kadar etkili olduunu yeterince anlar. Ve bu zihniyet btn Krdistan iinde az ok nanslanyla birlikte, ortak ve geneldir. Trk bujuvazisi Krtle karr iki tr nlem kullamyor: 1- Yerletirme siyaseti; 2- G ettirme siyaseti... Rum ve Ermeni azmlrklan stnde denenen ve Trk bujuvazisinin epey istedii gibi dnen bu siyaset, Krtle kar tutunabilecek mi? Yani Kemalist bujuvazi Trkiye'nin te birine varan Krtl ortadan kaldrabecek mi? Birinci nlem, yani yerletirmeyle, btn korumalara karn ters sonular elde edildiini bujuvazi bizden iyi bilir. Dou lerinde yerletirilen gmenler, hatt il merkezlerine en yalan olan kylerde be, ya Kreip kayboluyor ya da geldii gibi kamaya zorunlu kalyor. G ve yok etme yntemlerine gelince, ilk olarak lkenin te birini bir yandan dier yana kaldrp atmak ne olanakldr, ne de bujuvazinin beklediini verir, ikinci olarak ulu orta yoketmecilik zellikle u kltr konusunu ilgilendiren nemli sonular vermektedir. Krt halkrnn cidden nesli boldur. Verdii kurbanlar, ezen Trkle kar ezilen bir Krtlk varolduu kansn, tm Krdistan halk iinde geneetirmek, yaymak ve derinletirmekten baka hibir rn vermiyor. u halde, Trk burjuvazisinin egemenlik ve
13. Yusuf Mazhar: A.g.y.., 19.7.1930

basksnn sre ve iddetiyle doru orantl olarak Krtln dncesi ve kltr genileyecek ve trdeleecektir. Krdistan halknn yle bir "Krt kafas" deyii vardr ki, bu kafa ezildike byyen ve kesildike oalan masal devlerinin balarna benzer. 4- Ekonomik Birlik: Tarihsel ulus gerekliinin oluumu demek, zel anlamyla bir lkede kapitalizmin douu demektir. Fakat bugn biz o orak kapitalizm-ncesi dnyasnda deil, emperyalizm dnyasndayz. Emperyalizmse deil kapitalizm-ncesi, deil kapitalizm, kapitalizmin de "ryp dalan" ve lm aamasdr. Emperyalizmin bu zelliinin bir. ' ifadesi de, kapitalist ilikiler erevesine smayacak kadar geni ve evrensel bir ekonomik an tm yeryzn sarm olmasndadr. u halde daha sorunun somut iine girmeden nce, ayda ya da bir baka yldzda bulunmadna gre, Krdistan'm da yeryznde olduunu, yani biricik dnya kapitalist ekonomisi iinde saylabileceini kabul etmek gerekir. Sorunu genellikten ve soyutluktan ekip karrsak, bir lkede ulusallk ilikilerinin domas, pazar ilikilerinin o lke lsnde genileyerek gelgelikten ve rastlantsallktan kurtulmas anlamna gelir: Krdistan'da egemen retim biimi henz ataerkil kapal ekonomi olmaktan kurtulmu deildir. Fakat btn geri lkelerde ortak olan bu nitelik, Krdistan lsnde geni ve olduka srekli pazar ilikilerinin domu olmasn reddetmez. Onun iin byle pazar ilikilerinin varolup olmadn deil -nk vardr- fakat Krdistan'a zg, yani Trkiye'den az ok bamsz bir pazar ilikilerinin bulunup bulunmadm saptamak yeterlidir. Krdistan'm kendisinin bamsz pazar ilikileriyle Anadolu'dan ayn kaln bize aka gsterecek iki su gtrmez olay var: 1- Kaaklk; 2- Gm para... A) Kaaklk: Gney snrlanndaki bitmez tkenmez apul sahneleri, gney snrlanna Trkiye'den kaan Ermenilerin yerlemesi, gney snrlarna yakn Hoybon Krt stiklal Cemiyeti'nin karargh kurmas, gney snrlarnn bir kaak karakollar zinciriyle kuak gibi kuatlmas... te drt olay ki, Kemalist burjuvazi iin tanm gayet kolay birer sorun: vatanhainlii! Fakat biz biliyoruz ki, bir eye svmekle, o ey yok edilmi olmaz. Haydi 250-300 kiilik etelerle ikide birde Urfa ovalarnda, davarm, devesini, srsn "hat altna" gtren "apul sahnelerini, genel olarak kaakla zemin hazrlayan keif kolu saldrlan sayalm. Fakat dier manevi saldn tarafm, "Ermeni yurdu"nu, "Krt bamszl"n nereye balayacaz? Ya bu mthi ve sistematik

kaakln kendisi neden? Hi kukusuz btn bu sorgularn topuna birden yant veebecek olan u "her yerde hazr ve nazr" "alim, semi basir", "lerike leh ve l nazie leh" olan pazar "celle cellh"* hazretleridir. Emperyalizmin Nusaybin hattn braktrmayan pazar, Ermeni ve Krt ajitatrlene snr boyunca siper aldrtan pazar, Erzurum'dan ve Erzincan'dan kalkp Gaziantep'te krediyle kaak alveriine gelenlerin kblesi ve cazibesi pazar! Bu pazar Krdistan pazardr ve Krdistan pazan bu pazardr. Kaakln en byk nedeni kim ve nedir: 1- Kemalizm; 2- Krdistan pazan. a) Kemalizm: Evet adacak bir ey yok. Kaakl en ok kovala yan gibi, en byk davet eden de Kemalizmin ta kendisidir. Cumhuriyet burjuvazisinin elikeri bir dedir. pazan tekelci ve tefeci sermayenin kurbanlk koyunu haline getiren ve bu mthi bunalm yllarnda, dnyann hibir yerinde grlmedik derecede yksek tekelci fiyatlan halka dayatarak haya ate pahasna eviren Kemalizm, kaakla en byk yemi hazrayan bir sistemdir. Nitekim bunu bir komnist de, bizzat finans-kapital yayn ogannn en suntuiu bamakalesi de itiraf eder: "yle
yaplmal ki, o kadar geni ve o kadar az mangayla snrlanan bir lkede, bir snrn iki yanndaki halk, fiyata olduka farkl yaam koullarna tabi olmamaldr. Yani varsaylan demiryollarnn yrd ayn sahra zerinde kurulmu iki ky, rnein ekeri biri okkas yirmi kurua, dieriyse yetmi kurua yemek zorunda kalmamaldr. (Yani Kemalizm Trkiye'ye egemen ol mamaldr gibi bir ey.) Yoksa ne yaplrsa yaplsn kaaklk nne geilemez olarak kalacaktr. "u

b) Krdistan pazan: Tabii Trkiye'nin btn snrlarnn "iki ta rafindaki halk, fiyata olduka farkl yaam koullanna tabi"dir. Oysa kaak ticaretin normal alveri derecesine girdii Dou illerinde buna ne den yalnzca bir tek deildir. Belli bal nedenlerin nnde burjuvazinin "o kadar geni, o kadar az mangayla snrlanm" deyiinden de anlaaca zere, Krdistan pazannrn, Anadolu'dan ok doal ve tarihsel nedenlerle Suriye'ye balr oluu gelir. Szgelimi: a) Trablus, Nizip, Besni, Malatya; b) Sarayprnan, Suru, Siverek, Elaz; c) Resulayn, Viranehir, Diyarbekir, Osmaniye, Palu, Ki, Erzincan vb. yollanyla ta Karadeniz yayla lanna (belki oradan stanbul'a) ve Erzurum, Kars yaylalanna, Van glnn telerine kadar sistematik olarak ileyen kaaklk, kervanlarm yzyllardan beri getikleri yerlerden geirmekten baka bir i yapmyor.
* yceliin ycelsin, grp anlayan, orta ve benzeri olmayan (y .n.) 14. Milliyet, 10.12.1931.

Cumhuriyet burjuvazisi, Fcvzipaa-Diyarbckir hattyla Ergani Balar Madeni irketini sevindirdii kadar, kaakl da yerindirmek ve btn orclulanmn "tedip seferlerine, gezici-sabit jandarma ve it srs gibi milis ktalarmn yoketme terrne karn, henz yabancs ve uza kald Krdistan pazarm fethetmek istiyor. "Kaaklar" dizisinin yazan diyor
ki: "Fakat Trablus Trk demiryolu son bir yl iinde kaakla olduka ket vurmutur. Trablus, Nizip-Besni yoluyla en ok kaan Malatya'ya sokard. Malatya demiryolu, Malatya pazarnda kaa snrlad. Douya giden demiryollar kaakla, fesatla kar ekilmi bir kltr. ",5

Bu kl Krdistan pazarnn geleneksel ve doal balarm ne dereceye kadar kesip atacak? Bunu zaman gsterecektir. Hatt gsteriyor bile. zel kaaklk mahkemelerine, gmrk ordularna karn, burjuva basnnda anl bir zafer gibi bir haftada, lalan yerde u kadar kaak eyaya el konulmas "kervann yrd"n gsteriyor.

Gneyde Yakalanan Kaaklar ve Kaak Eya

"Ankara 8 (a.a.)- Bu ayn ilk haftas iinde gmrk muhafaza ktalar tarafndan gney snrmzda 40 kaak olay izlenmi ve 4 yaral, 43 kaak yakalanmtr. Bu olaylarda be bin kiloya yakn kaak gmrk eyas ve otuz bin adet sigara kad, silah, otuz drt kilo esrar, krk hayvan elde edilmitir" (9.2.1933)

Fevzipaa'da Yakalanan Kaak Eya

"Fevzipaa 24- Halep'ten kaak eyayla gelmekte olan 20-25 kiilik bir kafile snrda muhafzlarla atm ve eyalar brakp kamlardr. lerinden bir tanesi yakalanmtr. Burada maazalarnda kaak eya bulunduran iki tccar hapse mahkm olmutur." (Mart 1933)

Neden? nk biz, sosyal koullarn doaya stn geleceine inananlardanz, fakat hele u anarik, kapitalizm dzeninde insan iradelerini oyuncak haline getiren pazar ilikileri, hele Krdistan gibi asrlk gelenek* "Dier taraftan Suriye'den Aymtapllann ok fazla sayda kaak eya ithali gmrkl maln satm tamamen durdurmutur. Bu durum karsnda tccar akn bir hale gelmitir. Kaaklk o kadar oalmtr ki, buras adeta bir transit merkezi halini almtr. Halep'den getirilen mallar, Sivas, Zile, Tokat, Merzifon, Niksar kaaklar tarafndan o blgeye ve Samsun ve Erzurum'a kadar getirilmektedir. Kaaklk yznden Haleb'e kaaklar tarafndan her gn binlerce alim anlyor. Buna karlk ihracat yaplamyor." (Ali Nihal: "Elbistan'da Vaziyet-i ktisadiye", Cumhuriyet, 22.11.1930. 15. Neir Hakk: "Kaaklar", Milliyet, 24.2.1931.

lerine doal kolaylklar temel yapm bir blgede, sanldndan fazla hkmn srdrecektir. Sonra demiryolunun ektiini yapay kl ne kadar saf elikten olursa olsun, acaba Dou illerine, rnein Bursa ipeini, hibir zaman kaak yapay ipein iki kati fiyatna olsun tayp getirebilecek midir? Hayr. Dou illeri ya da Krdistan etrafnda kopan ekonomik ve siyasal frtnalarda emperyalizmin hi mi rol yoktur? Aksine ok byk rol vardr. Kukusuz o kadar ucuza srlen metalar onun retim fazlasdr. Hatt emperyalizm yalnz stok lan n boaltmakla da kalmyor, kaak ticaretinin merkezlerini de sanayi giriimleriyle ykseltiyor. Szgelii Antakya ve skenderun'da onbinlerce Ermeninin birletiklerini ve yer yer bayndr kasabacklar kurduklarm anlatan "Kaakar" yazan diyor ki:
"Buralar snra uzaktr. Fakat kaak mal ileyen tezgahlar buralara kurulur."

Bol bol yetitirilen metalanm kaak depolarndan smr boyundaki askeri garnizonlar arkasnda gvence altna alan emperyalizmdir. Gney demiryollarnda hani hani kaak mal tatarak zenginleen emperyalizmdir. Karrlk olarak Trk mallarna olduka an gmrkler ve nakliye tarifeleri basarak, ktik eken Suriye'ye Trk buday yerine Amerikan buday yedirten, yine emperyalizmdir. rneklerini hep bujuvazi versin: "Gney treni
kaak tayan, kaak ticaretinden kazanan bir hat oluyor... Saraypnar istasyonunun meydan, yzlerce buday uvalyla doluydu. Suriye budaya, ekmee muhtat. Franszlar ynetimindeki gney demiryolunun Trk tarm rnlerini ok pahalya tayan tarifesi, gmrklere konan ar rsum, Trk maln ta Amerika'dan getiriyor fakat komu maln yiyemiyordu." Fakat

emperyalizm daima emperyalizmdir. Onun evrendeki hedefi, yasal-yasadtt apuldur. u halde, bu yamp yaknmalar niye? Burada ibretle grlecek olan sorun, emperyalizmin talan deil, onu bilmeyen yok; bu talann Krdistan snrlannda neden bu kadar elverili zemin bulduudur. Bu niinin iki nedeni var: a) Manevi (siyasal) neden: Trkiye'de genel olarak kapitalist dzen ve zel olarak bu dzenin Krdistan'daki baskrsr, kaaktlttn ideolojik ve psikolojik hakir rkanlrrm gerektirir. Gerekten de Trkiye'de dzen kapitalizm olunca, Krdistanllann da Bat illerindeki bujuvalar gibi fazla kr peinde komasnda "ayp" ya da "gnah" aranabilir mi? Soma Krdistan'da her gn eii ve yasad -evet bujuva yasalanmn bile yasall dnda- soygundan ve apuldan baka yap hibir ey yokken, bu ezilen blge nfusundan Cumhuriyet bujuvazisinin karlarna balta vurma hrs ve arzusu nasrl silinebilir? "Vatanhainlii" gzel... Fakat bu

Bat illeri burjuvalarnn malikanesi demek olan "vatan"da, genel olarak Dou illerinin uyruk ve kul yerine konulmaktan ve hakaret grmekten baka ne mevki ve kan vardr? Onun iin "Kaaklar" yazannda okuyoruz: "Fakat bugn Ermeni Resulayn, kaak kullanmay bir vatan ihaneti olarak grmeyenlerin yznden byd byd. Bu kaak oca da, bugn 350 dkkanl, yle byle ila yz evli bir l kasabas oldu." Gerekten yazc

burada bilerek ya da bilmeyerek, Krdistan halkndaki, Dou illerinin kafasnda ve yreindeki ideoloji ve psikolojiyi okumu oluyor. Bir Dou illi "kaak kullanmay bir vatanhainlii" deil, belki bir intikam borcu, bir alma sayyor. Nitekim, yakalanm bir kaak hakknda, u satrlar
izitiriliyor: "Satt maln %50'sini deyerek almt. Korkusu yoktu. Gene dnse kendisine kredi aarlard. Fakat bu kez naslsa tutulmutu, kaaklk anna, kaaklk onuruna leke srlmt." (Dikkat! Yani Dou illi, kaakl "ihanet" deil, bir "an" ve "onur" sayyor. Artk bol bol dua edebiliriz.) "Viranehirli kaak btn lkeyi viran etmek iin her seferinde 40 altn, 50 altn alarak yurduna ihanet ediyor, bunu ne gnah ne ayp sayyordu. (Makyavelist siyasetin nerelerinde emekliyor bu kk-buljuvack?) Biz nce bununla, bu dnceyle mcadele edeceiz."

Oysa bir bujuvazinin, hele Kemalist bujuvazinin asla "mcadele" edemeyecei, etse bile hep apa oturaca ey, tam da bu "dnce" deil midir? b) Maddi (ekonomik) neden: Hep yukandan balyoruz. nce manevi ve siyasal nedenlerden szettik. Bu tmevanmsal bir yntem. Yoksa zaten byle nedenlerden szedi bile, onlan aklayacak tarihsel maddeci temellerin bulunduunu gstermekten baka bir ey ifade etmez. Dou illide neden byle bir "vatanhainlii" hareketini an ve onur bilen ideoloji ve psikoloji yaylmtr? Bu boaz sklan bir insann psikolojisi olduu kadar, gbek ba kesilen bir ocuun debelenmesine de benzer. Bu ruhsal durumun derin bir etkeni de, Dou illerinin bamsz Krdistan pazan oluundadr. Bunu bize bujuva diliyle syleyecek, biri Krdistan'm en bat, dieri en dou blgelerine ait iki mek:
Batdan rnek: "Elbistanda ekonomik durum: lkenin ekonomik durumunun alm olduu ackl halini sunmak isterim. Elbistan (Dou illerinin en bats olan Mara'n en kuzey noktas) tahl bol ve Suriye'ye yapaca, davar, deme denilen kilim ve birok ilk madde sevk ve ihra eden, olduka nemli bir kasabadr. Buras eskiden btn ithalatm Halep'ten yapard. Kurtulu Sava 'ndan sonra stanbul ve Mersin 'den yapmaya bala-

mtr. "16 Doudan rnek: "Eskiden skenderun, ta Van 'a kadar Dounun iskelesiy-di. Bugn demiryoluyla Malatya'ya bal olan Mersin onunla rekabet ediyor, fakat skenderun bugn bizim iin kaak limandr. "n

Bu iki rnek bize Krdistan pazarnn, hl Anadolu'dan ayr k kaps olan bir birlii temsil ettiini gstermez mi? Yunus Nadi efendi, emperyalizmden smr dostluu ve "iyiniyet" grdk m diye sorduu bir bamakalesinde: "imdiye kadar hayr (diyor).
Mandater Fransa ile imzalanan szlemenin aklkla belirtmesine karn, layr. Tam tersine, kaakln ve gvenliksizliin resmi ellerle tevik e-diliyor gibi olduunu varsaydracak bir durum yarglamasnda bulunmaktan kurtulamadk

ve kurtulamryoruz." Fakat daha aada emperyalizmin neden bu "tevik"lerinde baanl olduunu farknda olmadan azndan kanyor:
"Trkiye'den kp gitmi olan Ermeni mltecileri Trk snrlar boyunca sralamaktaki amac, her eyden nce dostane grmeye olanak var mdr? "

Yani emperyalizm kaak karakollarm "Trk snrlar boyunca sralamak" iin hereyden nce varolan maddi durumdan ve unsurlardan yararlanyor. Gerekten, dikkat edilecek olursa, btn kaaklk sistemi, hep Krdistan'n eski kurtlan taralndan grlr. rnekler:
"Sryani Mardinli Yorgi, burann (Meydan Akbez'in) ba kaaksdr. Halep'deki garnizonun mteahhit i diye tannr. stihbarat ileriyle de oka

ilgilidir derler."19 Yani eski Krdistanl, imdi Krdistan snrnda kaaklk ederken, hem mteahhitlik, hem casusluk eklinde emperyalizmle el eledir.

"Arap prar haftada onbe vagon kaak sarf eder. Bu krl srm noktasn nce uvalyrtan Onhannis Tacyan kefetmitir. Bu Suru'da (yani Urfa ilinde) doma Ermeni, eski Tanaklardan. Dayand ete sermayesinden yararlanarak vb..."20 "Kulhac ve Arslanta, Serap pnarnn tali depolardr. Kulhac'da Melik Ahmet ve Hain Bozan, Arslan Ta'rda Hro bu Ermenilerin aracdr. Bunlar bizim topraklarmzdaki akrabalar araclyla oka kaak sokmulardr... Trkiye haritas iinde adam gibi yaamaya zorunlu klnan babalar brahim paa denen nl akinin (demek ki taradan da nl aki yetiilmi!) dnemini Cumhuriyet zamannda da yaatmasna izin verilme16. Ali Nihat: "Elbistan'da...", Cumhuriyet, 22.11.1930. 17. N. Hakk: a.g.y. 18. Y.Nadi: "Cenup Hudutlarmzn Arkasnda Neler Oluyor", Cumhuriyet, 18.12.1931. 19. N. Hakk: a.g.y. 20. N. Hakk: a.g.y.

yen Milli aireti sergerdelerinden Halil ve avenesi buradaki Ermeni kaakdarla el ele ve hahaadr... Mardinli eyh-l Buruz, Viranehirli Agopolu kr, Viranehirli Miro, tenekeci Bogos, Mardinli , Liceli Hao, Halepli Ebu Ahmed, burann en nl kaaksdr (buras ta Erzincan'a kadar mal sren Resulyn). Bir Haleplinin dnda dierleri Krdistanl... Akakale'nin egemeni ba kaak Ekber Ekberyan 'dr. Byk sermaye, geni kredi bunun elindedir. Akakale, Urfa dan (Dou ilinden) kaan Ermenilerin, etelerin, Suriye'nin drt bir yannda toplanan Tanak dkntlerinin kararghdr. "21

Emperyalizmin siyaseten durgun grnd gnlerde, ekonomik ve sistematik olarak kulland olanaklar: 1- Bamsz Krdistan pazar; 2- Bu pazarn eski etkinleridir. Bizim bu ilgin manzaradan karacamz sonu, ne Kemalizmin nasl bir kapanda kuyruunun kstrlm olduu, ne emperyalizmin skenderun ve Antakya'y elinden brakmakla Cumhuriyet burjuvazisine oynad oyun ve aradaki krdv deil, yalnzca bu konumuzu ilgilendiren olaydr. Dou illeri ekonomik olarak bamsz bir pazardr. Ya da Trkiye'den ok ve Anadolu'dan fazla Suriye ile baldr. Bu pazar smren emperyalizm, hatt gelin alay eklindeki mahfelerle* kaak eya sokmann hnerini, yani yerel koul ve ilikilerin cn, ccn bilen Krdistan pazarnn eski etkenlerini kullanyor. 2- Gm Para: Kaaklk denilen perdenin arkasnda nasl Krdistan ekonomik birliini temsil eden bir bamsz pazar ilikilerinin tepkisi gizhyse, gm para tekerleklerinin stnde yryen de, Dou illerinin kenefine zg deiim ilikileridir. Bu gm para gereklii, biraz da ataerkil ekonominin kapal ve defineci zelliiyle ilgilidir. Fakat aslnda Dou illerinin gm paras, Dou illerinin kaaklndan kl kadar ayrtedilemez. Kaaklk+gm para+Dou pazar z, Krdistan'm ekonomik dininin "teslis"inden baka bir ey deildir. u
21. N. Flakk: a.g.y. * "Urfa'y iyi tanyan bu hainler burann byk servetini emmek iin her hileyi dnmlerdir. "Birka ay nce, Urfa'nn Harran kaps nnde bir gelin alay grlr. Telli pullu bir deve, zerinde bir mahfe, etrafta kalabalk. "Bu muazzam gelin alay merasimle Urfa'ya girerken, bir zabta memurunun gzne gneydeki Ermenilerle ok temas olan bir kaak ua gze arpar. Polis aralarna sokulur, mahfeyi incelemeye balar. Kaaklar yakalanacaklarm anlaynca her biri bir yana kaarlar. Gelin ve devesi ortada kalr. Babo le dnen deveyi yakalarlar. Bir de ne grsnler? Allayp pullayp lkeye soktuklar gelin, kaak ot ipek, kaak bez, kaak lavanta, kaak kauuktan baka bir ey deilmi." (N.Hakk: a.g.y.)

halde gm para olayna deinirken ve v. imlik I ttmll eden "teslis" znn bir kesine dokunmu olmaktan baka birey yapm olmuyoruz. Bamsz Dou pazan "ml'Su, gm para MH inlini "olu"dur. Kaaklk da, bu olun u I.m lnnviiltk loifitht I imli Kili, kim ki kaaklk der, gm para ilci ve I >n|tn | H / H H dm I Dluhn n kovuk ve Suriye'ye srmszlk yznden "nlur, uhl|t m klt lntlr inlen n(S/ lmeye balayan, 9 f, hemen gm paray syler "i,i, !'H4, rinde olduu gibi madeni para gemekledir " Kllnlhllll pi/ZZMI, I Illc-I I (Itltlll bir tepkiyle Kanalizmin Alkilimi, yan Cm 1 htt t s < 1 puiiDim lnndu ieri uratmyor. Ve hatt snrlan dmda bile kovalyor .u kapitalist dzenin ...22lerine bakn ki, evrenin Trkln kantlamaya kalkyor ve sonra Trkl, karki dalarla birlikte yarattna inanan K e m a l i z m , l k e n i n yarsnda hl sultanlarn turalanyla ssln ktt*A ve mecidiyenin I n n a s u , on yllk atp tutmalarna karn bj'.n yone/hfte gelnek-h'i lni'jka l l l s n yapamyor. Krdistan iinde, ('hyel but jnvazisi-i ve it bekisi Kemalizmin nasl bir "yabanc" sayldn, on sadk V lit illini elsin: "llilindii gibi snr illerimizde ve genellikle eski dou \nilitilu (j Vi\ihde dilin, mecidiye ve bunlarn aksam geiyor. Para biri-tiiHirin ,,lm, miihndi 'not' diyorlar ve tpk yabanc dviz gibi yabanc it ,tr/ hu i)lt>mr lihl tutuluyor. Btn alveriler madeni para zerinden

.'.' itil t-'HilMM l4l)H*<H*4t MillH a > l < M l n m l M 1

Utln

19 M I H

Sosyal ilikiler ve Kyllk SINIFLAR

Dou illerinin "namuslu" bir istatistiini bulmak hayaldir. Bununla birlikte, bujuva basmn verdii rakamlara gre (Milliyet, 7.1.1931) son nfus saymnda, Dou illerinde 2.673.478 kiide 1.798.888'ine "mesleksizler ya da meslei bilinmeyenler" deniyor. Dou illeri nfusunun %67,60'n (yani te ikisinden fazlasn) oluturan bu kategori iinde, hi kukusuz btn varolan snflarn ant ve dkntlerinden tortulam "declase"Ier (snftan kopmu, snfszlar) nemli bir miktar tutar. Bunlar arasnda eri obanlktan artm, serserilemeye kadar varm, yan dilenci, yan lmpen unsurlar ounluu tutar. Bankas'nm ynetim kurulu bakan, Trabzon-Ian karayolundan szederken, Kemalist "halk" demagoglara zg bir "suret-i haktan" grnle Dou illeri halkm yle
tanmlyordu: "Bu yol yle bir blgeden geecek ki, onun halk bugn isiz, gsz ve muzdarip, yazgsna ilenen bir durumda bulunuyor."' ite Dou illeri

nfusunun bu te ikisinden fazlasn oluturanlan iinde ou -biz diyelim nfusun yansna yakm, siz deyin yansndan fazlas- bu "isiz, gsz ve muzdarip, yazgsna ilenen bir durumda" olan insanlardr. Bir devrim kyametinde olumlu rollere kadar ve belki daha ok olumsuz rol ar basabilecek olan ve sanayi isizlerinden fark, ilkelliiyle tam "lmpen proletarya"dr. ounluunun ehirde deil de krlarda dank bulunmasyla ayrtedilebilecek olan bu zmreye bu kadarck iaret etmekle yetineceiz. Bu yalnz "isiz, gsz ve muzdarip" insanlk, kukusuz sosyal kkleri asla derinletirilmemi olan yerel ayaklanmalarda ve isyanlarda, amasz ve disiplinsiz brakldklan oranda, bozguncu roln oynamtr. Elle tutulur amal ve demir disiplin bir sosyal devrimde bile, bu zmreler, dank, gdlmesi kylden ok daha g bir anari unsuru olabilir. Biz, Dou illerinin retim sreci iinde aktif rol oynayan unsurlara gelelim. Yine bujuvazinin verdii rakamlara gre, bir "meslek" sahibi

diye gsterilen zmrelerin toplam 873.673 kii olarak gsteriliyor. z nfusu temsil edenleri bunlar sayacak olursak, bu toplam iindeki snf ve zmrelere blnleri yle ayrlyor: 1- Ziraatlar: 753.406; 2- Sanayi erbab: 37.453; 3- Ticaretle uraanlar: 33.404; 4- eitli meslek erbab: 25.228; 5- Serbest meslek erbab: 6.689; 6- PTT'ciler: 7.646; 7- Memur: 9.847; 8-Yarglar: 917... Bu rakamlar snf ilikileri asndan snflandrlacak olursa u sonular elde edilir: 1- Kyllk; 2- Dier snf ve zmreler... Ve bu iki cephenin karlarlmasnda, kylln adeta tek para ve ulu bir kitle halinde ykseldii ve tm nfusun %86.24'n kaplad anlalr. Dou illerinin onda dokuzuna yaklaan bu byk ynn gzden geirilmesini biraz, daha aaya brakarak, burada ona "kar" koyduumuz "dier snf ve zmrelere bakalm. Bunlar iinde balca u zmreler var: 1- ehir ve kasaba kk-bujuvalan; 2- Tefeci, ticaret sermayedarlan; 3- Aydnlar ve devlet memurlar. Bunlarn Trk bujuvazisiyle ilikilerine gre ksaca blnlerine bakalm: 1- ehir Kk-bujuvalar: Bunlar "sanayi", "ticaret" ve "eitli meslek" erbab denilenler arasnda aramak gerekir. Sanayi erbab nfusun %4,28'i, ticaret erbab %3,82'si, eitli meslek ebab %2,88'i olarak gsteriliyor. Biliyoruz ki, Dou illerinde lam kapitalist sanayi denilecek bir ey henz gelimi deildir. u halde, istatistikte "sanayi erbab" diye gsterilen smf, yalmz ve tamamen "zanaatkrlar" diye bildiimiz kkburjuvaladr. Ticaretle uraanlar yukandaki saysna gre %3.82'dir. Fakat bunlar, kk-bujuva ve sermayedarlardan ok, adeta prekapitalist ekonominin bezirgan ilikilerini temsil eden ve doal ekonominin evresinde birikmi, onu kurt gibi kemiren kk tacirler, eriler, ufak dkkanclardan ibarettirler. Bunlann %3,82'den %2'si ehir kk-bujuvalan srasna girebilir. eitli meslek erbabndan da hi olmazsa %2,88'den %1'inin bu ehir kk-bujuval kategorisine girdiini kabul edecek olursak, ehir kk-bujuvalannn nfusa oram %7,25'i bulur. Demek Dou illerinde, kyllk dndaki snf ve zmreler toplamnn yansndan hayli fazlas bu ehir kk burjuvalandr. Bunlann, Tk burjuvazisiyle genel olarak ezilen snflar arasnda buluna-ca biliniyor. Fakat Trk burjuvazisine kar bu Dou illeri kk ehir burjuvalarnn dostluu ve dmanl yle Im/ili'imllli
1- Trk burjuvazisiyle kar bi/lkiflip-l I i'ichuyllk H|iiHbvi VP HM

ettike, ehir kiik-hujvn/s, ktul dn MUM, lll m)t|l#tlt) flldon

gidiyor demektir. Fakat Trk bujuvazisinin genileyen devlet sistemi, Dou illeri ehir kk-bujuvalanna kalabalk bir asker, jandarma ve memur mterileri kazandryor. Hem de bu yeni mteriler herhalde derebeyler kadar "az saygn" bir deyici deildir. 2- Trk burjuvazisiyle kar kartl: Trkiye'de kapitalist sanayi Bat illerine tekelletirilmekte devam ediyor. Bada sanayinin geliimi, Dou ehir kk-bujuvalarna, hele kk zanaatkarlara ekmek brakmaz. Btn kapitalist lkelerde orta snflarn bana gelen budur. Fakat Dou illerinde ehir kk-bujuvalarnn bana gelen, bu normal geliim akbetierinden daha beterdir. nk kapitalist geliimin ilerledii lkelerde, anan ve dklen ehir kk-bujuvalan iin, gelien yeni ve ileri sanayide, mutiak olmasa bile, greli oranlar dahilinde bir i g bulmak 0lanakhdr. Oysa Dou iiler iin bu olanak iki baktmdan snrldr: a) Bir kere Trkiye'de geliecek sanayi, bujuvazinin yordamnca ve lkenin yaylmncadr. Sanayice bu kadar geriliine kartn, daha bugnden, birok retim daltnda bujuvazi yeni fabrikalar almamas ta leplerini eri srmeye balamtr. u halde, Trkiye lsnde, geni bir igc talebi, btn anan orta tabakalar arztn kapatacak kadar olamyor. b) Ondan sonra, genel olarak Trkiye iin bu yetersizlik kesinken, so run zel olarak Dou iUerine uygulama, yetersizliin yokluk derecesine doru dt kolay anlar. nk burjuvazi, Dou illerinde Krt pro letaryasr yaratmamak iin olduu kadar, Bati sanayim tehlikeli bir rakiple bouturmamak iin de, oralarda da genel olarak sanayi geliimini -tek tk finans-kapital gerekleri bir yana brakrrsa- adeta sistematik olarak men ediyor. c) Son olarak, bujuva devletinin ekonomik, mali ve siyasal zulm bu tabakalar bsbtn tedirgin eder. Bu durumda Dou illeri ehir kkbujuvalarnn sonu ne olabilir? Bata snfndan olmak (deklaselik) gel mek zere, zellikle proleterlemekten ok, kyllemeye dom bir geri ekilme... Onun iin ekonomik olarak be Dou ehir kk-burjuvalan, demokratik bir devrim hzna -bu hz onun dkkancn talan etmeye var madka- bile karr koymaz; belki hz baarl olduu oranda, devrimin senden, benden grltc ve cokulu taraftan olur. Onun iin, ehir kk-bujuvalan, ehir burjuvalarndan ok, zaten organik olarak ili dl bulunduklan Dou kyllne bah ve eilimlidirler. 2- Aydnlar: Daha ok "eitli meslek erbabr" ile memurlar ve "serbest meslek erbabr" arasrnda aranmaldr. nce, serbest meslek erbabrnn

%90' ve belki daha fazlas, memurlarn da hi olmazsa %75'i yerli aydnlardr. eitli meslek erbabnn da, yine en aa ehir kkbujuvalan dnda, %1,88'inden %1,5'u da Dou illeri aydnlanndan saylabilir. Bu tahminlere gre, serbest meslek %0,68 + eitli meslek %1,5 + memur %1,59 = %3,77... Yani meslek sahibi Dou illiler iinde %3-3,5 kadar bir aydn toplam bulmak olanakl. Bu aydnlar iinde kuku yok ki, hatt mutlak ounluu bile tam bir orta eitim grm saylamazlar. Onun iin bilgi ufuklan, belki bir ehir kk-bujuvazisiniki kadar bile pek denemez. Ne are ki, bunlar, zellikle memurluk gibi ve buna benzer durumlara -koyunun bulunmad yerlerde keiye Abdurrahman elebi rtbesi verilii gibi- bir getiler mi, arabuk kendilerini etraflann saran halk tabakalarndan yksek grmeye zenirler. Geim biimleri bir sanayi iisininki kadar bile olmad halde, halkn srtndan geindikleri bilinlerine yansyarak, onlan birer "kabaamazsn kel Fatma", birer "le dinden vaniteaux"* haline getirir. Dou illeri aydnlann Trk bujuvasinin zafer arabasna balayan etkenler u iki kategoride toplanabilir: a) Manevi Balar: Btn bu aydnlar, istisnaszca, Trk okullannda eitim grrler. nk Trk bujuvazisi, Krtlk aznlnn kltr ge reksinimini deil, varlm bile "yemin billah" ile inkr eder. Trk kltrnn mutlak etkisi altnda yetien bu aydnlar iinde, Krtl "Bat" bujuvalan gibi bir vahilik olarak grmek modadr. Doulu aydnlardan, hele yksek eitim grmleriyle byk ehirlerde oturanlar arasnda Krtln hi olmazsa aka kabul edenleri parmakla gsterilebilir. Onun iin grnte olsun, bu aydnlar iinde ounlua yakn bir oram "Trklemi" gzkrler. b) Maddi Balar: Ekonomik olarak bu aydnlar alkan Krt kyllnn Kemalist bujuvazi tarafndan apulunda hazr bulunur ve arac olurlar. "Bal tutan parmam yalar." Deil Dou illerinde, Bat ille rinde bile, "mukaddes ve mbarek" bujuva kurumlannn en ufak eletirisini su gzyle gren ve sorumluluk kelimesinin yalmzca finanskapitale kar tannd ve halk iin tuti kuundan daha bilinmez olduu Trkiye'de, Kemalizm aslannn paralad Krt kyll ve yoksul halk bedeninden dklen krk krsklar, Krt aydn tilkilerinin de karnm doyurmaya yarar. Bununla birlikte, bu genel karakteristie karn, trde olmayan Krt
* kendini beenmi, (y.n.)

aydnlann u iki kategoriye ayrmak gerekir: a) st zmre aydnlar: Bunlar, ya serbest meslekler (zeikle doktor hk ve avukatlk) gibi karlan bujuva zenginliiyle sk skya bah ve zaten ancak "hah vakti yerinde" olan smf ve zmreler iinden kabmi zmrelerdir; ya da ta bizzat derebeylik ve tefeci sermayenin kasaba ve ehirlerde yerel ynetimlerde temsilciliini ve halka kar savunuculuunu yapan nemli mevkileri tutmu yanm yamalak aydnlardr. Bunlarn ezici ounluu "conompu" (satn alnm, bozuk) unsurlar, siyasal ve ekono inik olarak "tok" yaratklardr. Oxford niversitesinde yetimi bir Hint li, Entelicens Servisin bayra altna snan bir Gandici, bu yksek taba ka Krt aydnlarnn ideoloji ve psikolojisine akrabadr. sterlerse suratlarna dini pek az bildikleri Krtlk yerine, kltryle yetitikleri Trkln maskesini geirirler ve aalarnn ya da efenderinin bir iaretiyle Mustafa Kemal'den ok Kemalist geinirler. Vatan ve mlet adna, falan olay yrekleri paralayan telgraflarla knarlar. Bunlarda Dou illik adna kalan ey, hemen hemen bir Batl kadar olamamaya boynunu teslim etmi, Dounun "aa"ln tevekklle kabul eylemi karanlk bir alakgnlllk, korkak bir siniktik ve kiiliksizlikten ibarettir. Amalan olabdiince kabarmaktr. Bereket versin ki bu zmre, nicelii derecesinde nitelike byk dedir.* b) Alt zmre aydnlan: Bunlar daha ok halk iinden, orta halli kyllerden ya da deklase kk aslerden gelirler. Bunlann "alt zmre" olular, aydnlk derecelerinden ok, Krdistan'n alt tabakalanna yaknlklar gereiyledir. Yoksa alt zmre aydnlan iinde, mutlaka "st zmre" aydnlanndan daha az bilgili, daha az gr ufuklu insanlar vardr anlamna gelmez. Alt zmre aydnlar, st zmrenin "aka"
* Islanbul Halkevi'nde "Mara'm Kurtulu Gn" kutlanyor. "Trende Gaziantep Kahraman Kl Ali Bey cokun bir nutuk" sylyor. Bu nutkun "cokun" denilen yan, kukusuz u melodramatik "Gazi"nin Allahlatrl olacak: "O kimdir? O... yeterlidir... bu... Onu bilmeyen yoktur! Ona tarihlerin stnde insanlara, insanca yaamak zaferi derim. O, Gazi demektir." Fakat bizi, "mthi bir alk tufan iinde" sylenen bu "Ali Cengiz oyunu"ndan tok, arada sessiz sedasz geitirilen ve grltye kaynayan, Dou illeri aydnlnn Kemalizmle ilikisine dair, bizzat bir Kemalist meddahn azndan km iki baka satrck daha ilgilendirdi O (eski mtislmanlar Allaha "h" derlerdi, yani "O"; Kema-listin mistisizminde "O" Gazi'dir) klcyla birlikte Mara'a gittii zaman bir eyler grememi olacak ki, bizim "kahraman" Kl'n sylevinde: "Son yolculuu srasnda Mara'ta azl dikkat eken bir yeni genlik grdn ve zldn" reniyoruz.. Trnak iindeki szler aynen (Cumhuriyet, 12.2.1933).

sylemediini syler. Trkl stne almaz, Krtln aka syler. Bunlardan Krtle kar en berbat smrge zihniyetini uygulayanlar vardr; fakat onlarda bile bu uygulamann hakszlna, yanllna ait iin iin bir kam vardr. Yalnz bu kansn aa vurmaz. Zaten vursa bile, ilk olarak olan biteni aklayabilmek iin elinde hibir belirli, bilinen l yoktur, ikinci olarak, bu olanlarn kanlmazln, o Dou kaderciliiyle felsefeletirmitir. Bu felsefe alt zmre aydnm bir kabus gibi sarm, sava cephesinin boucu gazlan gibi ezmi ve sersemletmi bulunuyor. st zmre aydm silik ve sahte bir mangr gibi kiiliksizdir. Alt zmre aydn aman vermez bir sel basknna uram insanlar gibi sanlp tutunacak bir saman p bulamaz. Bazen can havliyle kiiliini kurtarmak iin yanndaki felaket arkadalarnn boazna, fakat pek de istemeyerek sanlr; iin iin kaynayan honutsuzluklarm boaltacak yer bulamaz. Bu iki kutup arasndaki fark neden? Buna yukanda da iaret ettik: 1- st zmre aydm: Trk bujuvazisinin apulunda yapt omuz daln dllendirir. Kemalist sistem sayesinde komprador vugunculuk la, yava yava nce az ok para sahibi olur. Sonra bu parayla Kemalist tndn bir paras olan tefeci sermayedar haline gelir. Tefeci sermaye darlktan toprak sahipliine gemek, st zmre aydm iin yeryznn bi ricik lksdr. u halde bu zmre kendiliinden aa halk tabakalarna deil, st tabakalarna ve Krdistan'm burjuva unsurlarna yalandr. "Gz yukanda"dr. 2- Alt zmre aydn: Hrriyet'le yaplan resmi apul-soygun ve "yama Hasan'n brei"nden ald ufk payla, maann ve kazancnn yetersizliini ve am ancak kapatabilir. Onun iin "ykselmek", tefeci ve toprak sahibi olmak uzak bir seraptr. O seraba kavumak istemez deil, ama kavuamayacam da bilmez deil. Hatt yoksul Krt halknn soyuluunda ufak bir aksaklk, onu, gsterili ilere baylan Kemalizmin, "gya suistimal mcadelesi"ne yem bile edebilir. Onun iin, alt zmre aydm, burjuva unsurlarndan ok, yoksul halka yalandr. Yalnz Kemalizmin, halkla kendi arama gerdii yapay .. .2 "in eddini" kendiliinden anlayabilecek manevi hamlesi henz yoktur. Gzleri aada ba dktr. Bu iki zmrenin snrlarnda dolaan iki tipin melezi "geit unsurlan" bulunduunu eklemeye gerek var m? Dou illeri aydnlnn sayca azlna karn nemi neresindedir? Cumhuriyet bujuvazisinin yerli halk ezip soyuunda maddi manevi arac ve alet

oluunda... Hi unutmamal ki, Kemalizm Dou illerinde siyasal rgtn bu aydnlan avlayabildii oranda glendirir. Ve manevi nfuzunu ayn zmrelerle propaganda eder. u halde Kemalizm Doudaki temelini iki diree dayyorsa, direklerden birisi bu aydnlardr. Cumhuriyet bujuvazisi Douda iki bacakla yryorsa, bacan bir tanesi aydnlardr. 3- Bujuvalar: Dou illerinde bujuva unsurlan var m? Var. Bu unsurlann zmreleri nelerdir? Dou illerinin klasik anlamyla "bujuva"dan ok, "burjuvalaan" unsurlar iinde egemen tip, ticaret sermayedan ile tefeci sermayedardtr. Bu iki balrca kategoriden sonra gelenler finanskapitalistler ve en belli belirsiz olanlar da sanayi kapitalistleridir. Sanayi sermayesi burada hl koza dneminde el imalathanesi aamasndadr. Banka sermayesi Batdaki rolne Douda da girimek zeredir. Ge gelmesine karn blgenin btn sivrilmi kapitalistlerini biricik finans-kapital kampnda derlemek ve Trk bujuvazisinin kasalanyla balayarak, ve devlet bankalarnn uydusu durumuna getirmek giriimindedir. Burjuva unsurlann oranr %1-1,5 civarnda Dou illerinin burjuvalama srecine uyan unsurlar balca u kkten gelir: 1- Aalardan, 2- Tccarlardan, 3- Aydnlardan. 1- Aydnlardan: Nasl geldiini blmnde anlattk. Bunlar mte ahhitlikten genel hizmetler denilen ekle kadar eitlidirler. 2- Aalardan geli: Aa deyince ounlukla derebeyi ve derebeyi artr toprak ve emlk sahipleriyle ok az ve seyrek olarak da baz kaln ve refah iindeki kylleri anlatmak istiyoruz. Bunlar ksmen kendiliklerinden, ksmen Kemalizmin ynetsel ve siyasal nlemleriyle yava yava ller halinde kalan topraklann, yine ksmen m m ten gnller eken akeye eviriyor ve akeleri iletmenin kapitaliste yollarm, bazen arama dan bile buluyorlar. Daha ok rantiye kapitalizme eilim gsteriyoriar tanm burjuvalarr. 3- Tccarlar Bu zmreye: a) i kkten byten bezirganlar, mani fturaclar vb. azmanlan, bir szckle zellikle tccarlar; b) Karcdar (byk ya da kk bir tr ticaret kervanedan); c) Kaak tccarian girer. Bu grupta burjuvalaan unsurian, iliki ve gerine gre halkla Kemalizm arasrnda dizersek, Kemalizme en yalan olanlarn banda aydnlktan gelme bujuvalar, sonra aalktan gelmeler, en sonra da nc zmre gelir. nc zmre iinde de, jne Kemalizmle en ok eliki iinde olanlar, tersine hizadakiler, yani aadan yukanya nce kaaklar, sonra karclar, sonunda zellikle tccarlardr.

Kategori gereince tanmlan u olan, Dou illerinin bujuvalam unsurlan iinde yukandaki stratejik snflama, daha ok yatay olarak bir blmdr. Oysa yalmz byle bir snflama da yetmez. Aynca dikey olarak da bir snflama yapmak gerekir. Yani aadan yukanya doru da tabakalan ayrtetmek gerekir. Baka bir deyile, bu kategori iinde kk kapitalistlerle daha kaln ve kodamanlan aym kar ve dnceli deildirler Genel kural olarak denilebilir ki, bujuvalaan unsurlar iinde daha byk olan sermayeliler, daha kk sermayelilerden ok Trk bujuvazisiyle emek birlii ve smr beraberlii kurmulardr. a- Bujuvalan aydnlar, eskiden beri bal olduklan Kemalist devlet aygyla ili dldr. Onun iin Trk bujuvazisi ile hemen hemen szltsz bir klik halinde bulunur. Henz Trk bujuvazisiyle ciddi bir uyumazlk sorunu yok gibi. b- Burjuvalam aalann Kemalizmle bir gemite, bir gelecekte olmak zere iki mz noktas vardr. Bu kategori honutsuzdur, nk: 1Gemiteki ve aslndaki snfn izlerini psikolojisinde tar; 2- imdiki durumda ve gelecekte, Kemalist burjuvazinin sinir sistemi demek olan finans-kapital, ebekesini byttke, bu zmrenin oka bir ksmna kar tefeci sermayeyle balam olan kartlk gibi amalara urayacakr. Bu zmreden ...3 tanm kapitalisti olma becerisini gsterenlere karysa, Trk burjuvazisinin oktan gveni kalkmtr. Dou illerinde tanmn makinelemesi deil, ilerlemesi bile Kemalizme dokunuyor. Onun iin oralardaki traktrleme giriimleri, her zaman szle verilen vaatlere karn, brokrat faaliyet iinde bountuya getiriliyor. Ve sadakati su gtrmez unsurlar buluncaya kadar mek iftlikten teye geemiyor. Bu yzden bu zmre bujuvalam Dou illileri iindeki tepkiler, "ulusal" denilen z bujuva eiliminden ok, "kar-devrim" denilen geriye zlem biiminde kalyor. c- nc kategorinin tr iinde Krdistan- tarihi ve ekonomik koullan bakmndan en ortodoksu, burjuva temsilcisi katrclar oluyor. Bunlar kaaklkla da bular, zellikle tccarlk da yaparlar. Fakat ilerinde Kemalizmin mutemedi olan milletvekillerinden en hoyrat pranlara kadar gayet farkl, fakat Krdistan burjuvazisinin btn zelliklerini temsil eden tipler yetiir. Krdistan'm i kylerine doru dal budak salan dei-toku ilikilerinin temsilcileri, zellikle bu nc kategori tccarlardr. Bunun-

la birlikte, bunlar i kylerde de henz bamsz birer g eklinde gzkmyorlar. zellikle airetier arasnda ticaret yapabilmek iin, ya airet balaryla tanm ya da orann yerlisi olmak gereklidir. Talandan kurtulabilmek ve serbeste ticaret yapabilmek iin klasik koul, aann akrabas olmakr. Yoksa dorudan doruya airet iine girmek bir serven olur. Aa zaten sorulursa mal satmaz. Fakat perakende mal satmaz, yoksa yllk rnnn fazlasn toptan saa kartmaz deil. Bu salar gibi, genel olarak ehirle ky arasndaki dei-toku, hele airetlerin asl sosyal bnyeyi oluturduklar blgelerde -ki bu blgeler Krdistan'n byk bir ksmm tutar- hep aayla ili dl hsm akraba olmu tccarlar tarafndan olur. O zaman aamn adamlar aym zamanda tccarn koruyucular olur. Bu tccarlann ounluu, olduka sermaye birikrebilirse, topraa dner. Ky tefecisi, retici gleri az ok gelitirmi toprak sahibi ve tarm kapitalizminin rvetleri olur, bazen de aalamaya kadar giderler. Bunlar Trk bujuvazisinden ok Krt kyllne ve Bat illeri pazarlarndan ok Suriye pazarna bamldrlar. Skynetimde aalan glgede brakmak ve ar ekonomik ve mali basklarla btn varlna batan ok ortak karak ekonomik ve siyasete zulmne uradklan Kemalizme candan dmandrlar. Bununla birlikte, derebeyi art ikilerle de daha dost saylamazlar. Onun iin "ehveni er"dirler. Kyllk Oranlan Dou illeri nfusunun onda birini bulan bu snf ve zmrelerden sonra Dou lerinde koskoca bir "kyllk" ktlesi var demitik. Bu byk yn iinde farkhlama eimi ne olursa olsun, egemen ilikiler henz klan ve derebeyi ilikileri olduu iin, kyllk deyince, bujuvazinin "tarmc" dedii szcn altnda gizlenen bey ve aal bir yana braknca, geri kalan tm toprak reticerini gznne getirmek olanakldr. Biliniyor, derebeylik Osmanl mparatorluu'nda Tanzimat- Hayriye'den beri resmen "ilga edilmi"tir. Fakat bu ilga ancak derebeyliin kendi kendine lavedilecek haline geldii, zayflad yerler iin ve merkezi derebeylik namna yaplm. Krdistan derebeylii olduu gibi kalm. Nitekim Glhane Hmayunundan ok sonra, 19. yzyn ikinci yansm getikten sonr?. 1855'lerde eski "kesim",yani derebeyi aida yerine de merkeziyetti saylan aar konulabilmiti ki, bu ek de, doal ekonomiyi "tekerrr" ettirme dzeninden baka bir ey dedi. Cumhuriyet burjuvazisi de "ya benzemesin" dedeleri gibi, yani Tanzimat burjuvazi gibi, de-

rebeylii bir daha ilga etti. Fakat ekonomik gereklikler, o Byk Millet Meclisi duvarlarndan gemeyen ferman okumalarla deil, ancak geni kitlelerin kollektif hamleleriyle etkilenebildiine ve Kemalist burjuvaziyse herhangi bir kitle hareketinden evvel ezel d patlar bir nesne olduuna gre, bu seferki ilga da smet Paa'mn srk srk bavurduu "zaman" hazretlerinin keyfine brakld. Baka bir deyile, apka devrimi, dil devrimi, din devrimi, tarih devrimi diye btn burjuva reformlarn davul zurnayla ilan ederek kamuoyunu bolamamay gden Kemalizm, bumu dibinde lkenin te birini (ve belki yansndan fazlasn) ahtapot gibi sarm derebeyi ve artklan ilikilerini genlie ve ktlelere hedef gstererek, demokratik burjuva devriminin en zorunlu grevlerini olsun baarmay tehlikeli bir oyun bildi. te onun iin, tam kapitalizm geliiminde, gayet farkllam eitli zmre ve kategorilere, ta tanm burjuvazisinden, tanm proletaryasna kadar kart kutuplar arasnda sralanan tabakalara blnen kyllk, Dou illerinin yan-derebeyi ve yan-klan egemen sistemi iinde, henz birok tabakann tohum halindeki amalgam gibi.hcnz tekdze ve btn grlen bir ym grnn kaybetmemitir. Fakat hele burjuvazinin tanmc diye and byk %86,24 oram iindeki btn insanlarn bir makastan kma karl, biricik bir hamur oluturduklan samlmamal. Tersine ky nfsu deyince, bunu da ikiye blmek gereklidir: 1- Genel olarak bey ve aa denilen snf; 2- Ezilen kyllk. Ancak byle bir ikiye paralantan sonradr ki, iki belli bal snf gzmze arpar. Ve o zaman kyllk deyince, ufak tefek farkllklara karn egemen beylie ve aala kar, genel karlan ortak biricik bir kyllk snfi gn gibi aydm ve belli olur. Bu iki snfi ayn ayn inceleken, aym zamanda her ikisinin karlkl ilikilerine de deinelim: 1- Beylik ve Aalk (Airet): Krdistan sosyal bnyesindeki egemen sistem ortaaa zg ve "efradn cami ayarn mani" bir derebeylik/feodalizm saylamaz. Ezberden yarg verileceine, olana yakndan baklacak olursa ta Urfa, Malatya'dan Erzurum, Van, Erzincan'a kadar uzanan blgelerde airet sisteminin egemen olduu grlr. Derebeylik Krdistan tarihinde de yer tutmutur. Fakat orada derebeylii temsil eden, ancak eski Trk ve ran egemenlikleri olmutur. O egemenlikler zamannda, Krdistan'm belli bal tmsekleri ve kervan uraklan stnde kurulmu karal beyazl yaln kaleler tremitir. Fakat bu derebeylikler, airetlerin bnyesinde kendi damgalarn salayamamakszn, airetlerin stnde adeta zeytinyann su stnde kal gibi kalmlardr. Ya

dklr ya da yanar yanmaz, eski saltanatlarn kandili snm, fakat kandilin dibindeki su olduu gibi kalmr denilebilir. Fakat uzun yllar ve belki de yzyllarca yan yana ve alt alta-st ste yaam olan ortodoks derebeyi sistemiyle airet sistemi arasrnda, hibir iliki ya da mdahale olmamtr demek, soyutlamann cvttrlmas olur. Kandilin iinde yanan zeytinya bittikten sonraki su, kande ya konmadan nceki suya nas hi benzemezse ve yanan yadan sonra birok kirli ve zehirli leke ve mundarlklar yadigr kalmsa, tpk yle Krdistan airet sistemi de, gelmi gemi derebeylerden bir dizi artklarla rengini, saflm kaybetmiti. Airete airetliini kaybettiren bir yn de, kapitalizmde ve kapitalizmin son aamasnda bulunuundadr. Onun iin beylik ve aalk szckleri altnda tanmlanan airet sistemi, bugnk Krdistan'da sosyal organizmann hcresi demek olan klan eklinin derebeylemi ve bujuva dzenindeki rneidir. Onun iin bu sisteme deyim yerindeyse "feodaloklan" demek daha dom olur. Airetin ekonomik temeli yer yer ufak tefek deiiklikler gsterir. z doal ekonomi kalmak zere airette obanlktan kervan ticaretiliine kadar, adeta doal bir evrim srecinin basamak basamak aamalarna rastlanlr. Airet arasnda kylln aalara, aalarn beylere baml oluu gibi bir hiyerari yardr. Fakat bu hiyerari ba, hi de derebeylikteki kadar gl ve devaml deildir. rnein Dersim'den Ararat'lara kadar uzanan, ne ismi ne cismi bugn bilinmeyen baz kabile taslaklarna bal, Sadi, Izal, Haran, Haydaran, Demenek, Alan, Haryan gibi airetler var. Bunlardan bazlarnn arasndaki kiisel hsm akrabalk gibi balan bir yana braklrsa -nk baka airetten kadn alan davar alm gibidir- hemen her airet, hatt baz yedilerin deyimince "muak surette hrdr. Airetlerin ekonomik etkinlikleri z itibanyla olduka ilkel bir kara saban bozuntusuyla tanmdr.Hatt pek ok i kylerde hl kadim klelik dneminin el deirmenleri hkm srer. te bize, doal ekononimin aile iblmne ufak bir rnekle balayan ksa bir manzara:
"Bir konan nnde ardan ilerisinde (Yazar, aldran'dan ta orman 'Gireler'in kysnda Haydaranl airetinin merkezi Soluksu kynde misafirdir) kadn vard ki, birisi hamur youruyor, ikincisi bunu kaln bir yufka yapyor, ncs de yufkay altla ate yanan bir sa zerinde piiriyor. Yufkann hamuru dar ve arpa karmnn dz ta altnda elle ezilmesinden oluan bir unla yaplmt ki, bu haliyle bir kepek peltesine benziyordu. (Bu Krtler tahl deirmende tmeyi bilmezler)." 4 4. Yusuf Mazhar: "Ararat Eteklerinde", Cumhuriyet, 207.1930.

retici glerin bu derece ilkel olduu yerlerde barnacak binalar, genellikle al Karmitilerinin kulbelerinden farksz bir amur tmsei, Krtlerin giydikleri kavuk klahlara benzer yuvarlak ya da daml kulbelerden ibarettir. dzenleri yeralt deliklerinden oluur. Aym gezgin yazar bir airet reisinin "konak"n yle betimler:
"Bu (konak) uygar yerlerde iinde hayvan bile balanmayacak kadar karanlk, nemli, havasz bir yeraltyd. Eer Haydaranl airetinden bir Krde stanbul sokanda rasgelir sorarsanz, Soluksu'daki Haydaranl airet reisinin bu konan (Karnak) saray gibi betimleyerek kendisine yalandan ibaret bir gurur yapar."

Airetin geim ekirdei budur. Fakat bu yer "ortalama"dr. Airet geiminin iki ucundan biri obanlkta, dieri bezirganlktadr. Srmeli ukur'da dolaan Yusuf Mazhar, bize obanlk biiminin egemen bulunduu yerlerden birini gsteriyor:
"Buralar eskiden ok bayndrm... Fakat imdi ou airet beylerinin ve beylere gvenen ky aalarnn mal olan koyun srlerinden ibaret bir servete sahiptir ki bunlar alann beslemeye ve yetitirmeye uygun olduu miktarn pek altndadr."

Marx Kapital'inde, ilk dei-tokuun gebe kabileler arasnda ve toplu bir ekilde baladm syler. Krdistan'm kn Suriye ve Irak'a, yazn Erzurum yaylalarna doru inip kan oban ve gebe airetleri, burann cra kelerindeki dei-tokularda nemli etkendirler. Kemalizm bile, bunlara aralksz gneye mal satmalarm ve oradan para getirmelerini tavsiye ederek o yolda dviz bekler. Bir tr kervan bezirganl yapan bu gebe airetler, kukusuz kollektif alveri temsilcisidirler. Ve kaaklkta byk bir rol oynarlar. Bu bakmdan Kemalist bujuvaziyle, adeta her gn silahl mcadele durumunda kalrlar. Birbirlerini yemeleri, Kemalizmi rahat brakmalarna neden olur. Byle bir ekonomi stnde kurulacak sosyal rgtn biimi biliniyor. Toplum ekonomisi obanlktan tarma geerken, toplumun nitelii de artk ilkel komnizme veda eder. Anahanln masum ve yumuak insan ilikilerinden, babahanlk dneminin zobalna ve ilk snfl toplumun diktatrlne dnr. Bu dnemde babahan hep ve ruh, teki bireyler hi ya da madde haline gelir. te Krdistan airetlerindeki aann nitelii, bu derebeyinden ok babahan ve ulu bencilliine yakndr. Yusuf Mazhar urad yerlerde grd babahanlar yle anlatr:
"Airet bakanlar bunlarn g odadr.... Kuzey blgesinde Krd bireysel kazan sahibidir. Fakat kazand, bakann emrindedir. Bu nedenle

bakanlar airette nfuza sahiptirler... Bakanlarn bu gc baz durumlarda airetin nemli ve (siyasal) ilerinin parayla grlmesini de salamaya yetiyor.

(Nitekim burjuvazi bunu epey kullanyor.) Airetle bireysel hak yalnz beydedir.
Dier halkn hakk beyin nefsinden kaynaklanr."

Onun iin de aann evi, hatt ky, babahann trbesi kadar kutsaldr.
Yukarda bir konak betimlenmiti. "Buras kr Hseyin paann kardei Yusuf beyin evi ve Haydaranl airetinin ocaym. Haydaranl airetine mensup Krtlerin gznde bu ky ve konaa byk bir sayg beslenil-mitir." Hemen

btn davalarda, bu tr bir bakann hkm sahibi olmas doal deil midir? Oysa burjuva yazan bu sonucu grnce aakalyor:
"Hayret edilecek (diyor) -ya da nedenleri derinliine incelenecek- halen bir kylnn urad bir tecavzden dolay airet bakanna bavurmasdr. Kesinlik kazanmayan olaylar hkmetin bilgisi dnda braklr. Bazen kesin olaylarda

bile hkmetin haberi olmaz." Bu metinden de anlaaca gibi, hatt "kesin olaylar"n bile hkmete yansmas iin, olay falerinin baka airete kamas gereklidir. Yoksa aym airet iinde hkmete yer verilmez. Bu ekonomik ve sosyal "havayi nesimi" iinde yaayan halkta yaygn bir "ulu" -ya da Krdistan halknn azndan, Trk basnnn kurtanc karl olarak hi dmeyen- "sahip" gerei dncesi kendiliinden anlalr. Ad geen gezginci yazar, kendisini dman airet snrndan geiren aann silahl adamlanndan biriyle konuuyor. Bu adam Celali mltecisiymi.
"Bugn (diye devam ediyor yazar) en byk endiesini, iki airetin barmas
halinde kendisini eski airetinin intikamna terk edecekleri oluturuyordu. Ben dedim ki, bu kadar korkuyorsun, daha uzaklara git. nsan altktan sonra her yerde yaayabilir, istersen seni Hasankale'ye gndereyim... Orada daha ok almadan, bundan iyi geinirsin; gnl rahatn da olur. Krt delikanls sylediim sz kafasnn iinde bir sre evirip evirdikten sonra geirdii hayattan ayrlmayacan anlatt. Trke'yi iyi bilen biri: Beyefendi... Biz oralarda yapamayz. Bizim beyimiz olmazsa halimizi kim sorar? Bize kim sahip olur? Elimizden kaza karsa bizi kim arkalar?'dedi."

Bujuva basmmn btn maal bujuva ve kk-burjuvacklann Mustafa Kemal hakknda, baka szcklerle de olsa buna benzer serenatlan yapanlardan ayr gayr olmayan yazarck, Krt delikanlsnn bu sosyal olarak doal ideoloji ve psikolojisini yle betimliyor: "Bunlarda
bamszlk ve zgrlk duygular temelinden yok ve ruhlar zsaygdan uzak."

Krdistan airetlerinin, ataerkil bnyesini belli eden gelenekgreneklere karakteristik bir mek de, kadnn konumudur. Bir kz seven

olann babas, kzn ailesine bir kii gnderir, sz alrsa bu kez yine olan tarafndan birka kii giderek kzn babasyla pazarla giriir. Yoksullar iin bin, orta halliler iin 5 bin, aalar iinse 15 bin kuru (gm) para kadar bir "kalnt" (yani balk) kesilir. Soma bir yemeni ya da seccade gibi bir "dilba" (nian) baland m, artk kz satlmtr. Kza kimse kanamaz. Dn hazrl bitince olann babas "mum datr", atllar gider, kz alr getirirler. (Arada sylemi olalm ki, burada asl nikah "scyit"lcrin yaptdr. Hkmete, nl szcyle, "muhbir-i sadk" dman tarafndan ihbar edilmezse, evlenmenin tescili mescili yoktur.) Bylece satlan kzn yeni sahibi kocasdr. Koca satn ald karsn ldrmek de dahil olmak zere .ldrmeye kadar cezalandrmakta hakldr, kimse kanamaz. Yalmz kz ldrd zaman, babasna "kzn ka" der (yani bir miktar para ya da birka dnm toprak verir) ve sorun kapanr gider. Ortaa Avrupasmda da iki tr derebeylik vard: 1- Fani, 2- Ruhani... Krdistan'daki aalk iin de byle bir betimleme yapmak olanakldr: 1- Seyitlik ve hlk (ruhani), 2- Asl aalk (fni). Seyitler (Trke "efendi", "sahip"ler) zel deyimiyle "din hizmetlileri"dir. Ve aala oranla bamszhklan tamdr. Bunlann adeta Avrupa'daki keilere karlk gelen "talib"leri, yani bir tr "ruhani koruyucu"lan, bir de mridleri vardr. Bu mridler aadan, halktan ve herkesten olabilir. Seyidin bir tr mmeti ya da uyruudurlar. Seyitler mezhepe imam Cafer'i Muhammet'ten stn tutan bir tr Bektai babalandr. Hatt daha nce seyid kabilelerinden en byk (Seyit Sabun'a) birka yl bir kere "niyaz" (bir tr ruhani bc) gtrrlermi. Bunlar namaz kldrmaz; namaz "Trklere ait" bir sorun sayarlar. Bugn Dou illerinde tannan yalmz seyit kabilesi vardr, ki bunlar da hiyerarilerine gre: Seyit Sabun, Baba Mansur ve Knan'dr. Hierari kn byne "niyaz" (din cezbesi) veriiyle maddeleir. Seyitlik airet klannn kapal kastln ideoloj detiren ve dinletiren gttr. Szgelimi seyit ancak seyitle evlenebilir. Krtle, talibiyle evlenemez. Fakat seyidin talibi de baka dinden adamla evlenemez. (Hele Ermeni ile evlenirse telin, afaroz edilir.) te adeta bir tr aalk stne aalk demek olan seyitlikle, asl dnyevi ve fani aalk arasnda ekonomik ve siyasal, nfuz bakmndan bir rekabet kolayca alevlenebilirdi. O zamana kadar pusuda yatan bu rekabet, eyh Sait isyanyla birlikte, epey ilgin bir biim ald. Ve bir zamanlar Merutiyet bujuvazisi ile el ele vererek Ermenilii mlkszletiren Krdistan aalan, eyh Sait iyarmda da, eze-

li doalar gerei cumhuriyet burjuvazisiyle birleerek, seyitlii mlkszlctirmeye giritiler. Grnte Zazalara kar Dersim Krtleri kyordu. Fakat iin daha derinliinde bu maddi aalkla manevi aaln arpmas da gizliydi. Kemalizm dini dogmalar biiminde Trkle dmanlk geleneini devam ettien seyitlii ve tekkeleri bu ekde yasak etmitir. Bu yasan btn burjuva yasaklan gibi iyzn aratrmak uzun ser. Yalmz uras unutulmamal ki, bugn seyitlik, yalnzca kendi biiminde yan yasadha gemi olmaktan baka trl etkilenmi gzkmyor. Krt kylerinde btn tren ve gtyle olduu gibi yayor. Yukanda sylediimiz seyit kabeleri, seyit kabileleridir. Yalnz daha nce olduu gibi, imdi Bekta- Veli'ye niyaz gtrlmyor. O kadar... Hl ta Kars'a ve Gula'ya kadar "devr"e giden seyitler vardr. Hatt bunlar arasnda hkmetin eline naslsa dm bazlan, yolda tekrar kartlacak kadar nfuzlar bile yaarlar. 2- Kyllk: Burada Krdistan nfusunun hi kukusuz onda sekizini oluturan byk yma dorudan doruya deiniyoruz. Fakat kyllk deyince onun aalkla ilikisini temel olarak alyoruz. Tezimiz de bu. Krdistan kyll deyince, balca drt tip gznne gelir 1- Dorudan aa ynetimindeki kyler; 2- Serbest (muhtarla ynetilen) kyler; 3- "Ameliye"ler; 4- skn edilen kyller. a) skn edilmi kyller: Trk butjuvazsn zellikle il merkezlerine, yani devlet nfuzunun az ok duyulduu yakn yeriee, zellikle kadim Osmanl Avrupasndan ayartarak ya da dei-toku eklinde zoria yerinden yurdundan ederek srkledii ve buralarda iskn ederek, aklnca Trk kltrn yayma aracr yapmak istedii Trk kyl kolonileri var. Bunlar tipik kyldrler. Fakat nce iskn edildikleri kylerin ortak ikayetleri, sonra Kemalizm yasalarnn bilinen esneklii yznden, bunlara vadedilen muafiyet ylan ou zaman sakatlanr. Onun iin bu unsurlar, zaten aznlk oluturduklan bu blgelerde, ayncalkl ve yabanc durumlarn evrelerinde uyandrd dmanln da katlmasyla, ekonomik olarak tutunmaya zaman bulamadan, bir tr "harcanr"lar. Aslen Krtln ve evredeki doal ve sosyal koullarn mthi asimilasyon etkisi bu Trk kolonilerini hemen ufalr. Ve en sonunda, ya ortadan bir birlik ve btnlk olarak kaldtnr, ya da airetletirerek yine Krtletirir. Yusuf Mazhar, Srmeli ukufu betimlerken yle diyor:
"Kyler seyrek ve harap, nfus azdr... Kylerin halk Krtlemi Azeri

Trkleridir ve her ky bir airete bal olduundan, o airetin basksndan ve dier airetlerin de saldrsndan korunmu kalr."

Bu bakmdan Dou illerinin bu tip kyll, Trk burjuvazisi iin bir dayanak olmaktan uzaktr. Pek yeni iskn edildikleri baz yrelerde, olsa olsa, eyh Sait iyarmda rneklerine rastgelindii gibi bu unsurlar Krtlerle birlikte silah depolarm yama ederek kk mlklerinde olan biteni beklemekten ve ender olaslklarla da bozguna urayan Trk hkmetine grece bir geri ekilme noktas oluturmaktan baka rol oynayamazlar. b) "Ameliye"ler: Dou illerinin ky ekonomisi ehresine damgasn vuran en zgn ve herhangi bir sosyal altstlkte nemli bir yedek g oluturacak olan zmre, bu Trke'deki amele szcnn karl olan "ameliye"ler yndr. Bunlar belki yukarda sz geen serseri-dilenci, koy lmpenleri kadar yoksul ve devrimci ruhludurlar. Ve ky lmpenlerinden farklar, retici ve yaratclklarm inanlmaz bir dayankllkla korumu olmalardr. Ameliyeler ya hi topraolmayan, ya da devede kulak kabilinden, hibir zaman ne kendisini ne de hele ailesini geindiremeyecek kadar kk bir topra olan, onun iin bir tr tanm iiliiyle geimini salayan, ky reticileridir. Ameliyeler, dnyann en yoksul insanlandr. Krdistan'm payas konumundadrlar. Bunlann says, hele tanm mevsimlerinde, Krdistan retici kylsnn yans ve yansndan fazlas orannda byktr. nk, gerek kk ekinci konumunda, fakat aala baml olan, ya da dorudan doruya beyin topranda maraba (miriyvo) sfatyla ileyen her kylnn yannda, ya srekli, hatt bazen kayd hayat artyla adeta iftlik ua, ter olan gibi, ya da geici, yani bir mevsimlik, birden ok fazla sayda byle ameliyeler alr.Kyl konusunda da iaret ettiimiz bu unsurlar, zellikle Krdistan'm en kalabalk unsurlardr. Tarm iilerinden farklar: glerini henz kapitaliste deil, aann yan topranda yan kiracs olan miriy voya satmasdr. Marabadan fark: Yalnz toprak yokluunda deil, en ufak bir retim arac da bulunmayndadr. Bununla birlikte, miriyvo ve asl tanm iileriyle Krdistan'm ameliyeleri, gatlan, hizmetkrlan arasndaki faik bu kadar bile keskince konamaz. nk bazen ameliydik yapann da, dediimiz gibi, "ldrmeyip srndren" bir toprak parac eklen bulunabilir. Sonra miriyvo demek, mutlaka topra bulunmad halde, kz, saban gibi, retim arac bulu-

nan bir retici demek deildir. nk yle miriyvolar vardr ki, ne topra ne aleti ne de kz yoktur. Btn bunlan aasndan ya da beyinden alr. Ve rnn de eklen te ikisini mal sahibine verir. Bu kyller i Krdistan'da miriyvolann ounluunu olutururlar. Bunlar hangi zmreye koymal? Tam toprakbent mi, yoksa tanabilir retim aral maraba m, ya da ameliye mi saymal? Bunlann Dou illeri bakmndan ortak zellikleri, airetin babahan ilikilerinden sreen ve uzun bir farkllama sreciyle yava yava deiime uratlarak kagelen ve ortak klan mlkiyelinin paralanmasyla doan kartlklara bal olulanndadr.
* * *

Bu iki zmre kyllkten sonra, Krdistan'da iki tr ky var demitik: 1- Aamn ynetimindeki kyler, 2- Serbest kyler. Fakat aann ynetimindeki kyler de aynca iki trdr: a) Aann ky, b) Aa ynetimindeki ky. Baka bir deyile, tr ky var: 1- Aann ky: Aamn tapu mlkdr. 2- Aamn ynetimindeki ky: Szde topra ekenlere ait olan, fakat derebeyin patenti altnda bulunan ky. 3- Serbest ky: Yani muhtarla ynetilen ve gya aamn kanmad ky... Gerekte bu tr ky de bugn fiilen Krdistan aa-bcylerinin emrindedir. Ya aradaki fark nedir? Bunu anlamak iin kadim ekonomi ekillerinden kapitalist ekonomiye doru balayan eilimlerin kylerde ortaya kard sonulan hatrlamak yeterlidir. Bu sonulan gz nnde canlandrmak iin u iki sreci tekrarlayalm: 1-Derebeylikte: Avrupa derebeylii, topranda kyly smrrken yeni yntemlere bavurmutu. Derebeylik grm ve anlamt ki, kyl toprakbent olarak, alt toprakta fazla yaratcla nem vermiyor ve kendinin olmayan topran tkeniini kaytszlkla karlyor. Oysa bu kylde, ola ki yamlsama kabilinden olsa, bir eye ve bir topraa sahip olu hrs uyandnld m, kylnn alma abas ve retim yetenei ncekinden ok fazla artyor. O zaman (11. yzyldan sonra) derebeyliklerin yannda "censive" edilen, yani hara ya da cizye veren komnler domaya balyor. Komnler ya da kyler: 1- Bir soylu tarafndan bir takm soysuzlara verilmi tasarruf alanlandr. 2- Bu alanlarda oturanlar, derebeyin ahsndan ok makamna bir oens, cizye ya da hara verirler. Derebeyler bu alverite krl olacaklardr. nk, hara veren kyller eskisinin iki kat almaya balamlard. Oysa eskisinden pek fazla bir

faikla yaamadklar halde, derebeyine daha ok hara verebiliyorlard. nk btn artk rnler her zaman derebeyine aitti. 2- Klann dalmas: zellikle Marx tarafndan Ingtere'de sermaye birikii srasndaki ky olaylarnn saptan ekillerinde buna ilikin pek ok mek gsterilmitir. zlmeye balayan klann o zamana kadar ortak olan mlkiyeti ortaklm kaybetmeye balar. Fakat bu kaybedi senyrlerin lehinde olur. Klann sradan bireylerinin o zamana kadar tannmr bir kiisel mlkleri olmad iin klan kodamanlar firsat kalmazlar. Topraklarnn snrlarndaki kk mlkleri de birer birer itle rdrerek kendi snrlan iine al dar. Buna engel olmann ne olana ne de sonucu vardr. Ve eski klan ululan yeni toprak sahipleri haline gelir. te bugnk Krdistan kyll iinde olan biteni kavramak iin bu iki sreci bir anda dnmek gereklidir. Bugnk Krdistan, aa yukan bu iki tr srecin aym zamanda sarma dola olarak hkm srd bir alandr. Krdistan sosyal bnyesinin bu zelliini bdikten sonra artk ora kyllnn ve kylerinin nitelii daha kolay anlalr: 1- Aann ky: Airetin ortak topraklarnn airet kodamanlan ta rafndan ahsen benimsenilii ve zorla gasp ediliidir. Kyl konusunda bir aann hangi yntemlerle kylnn topraklarm zaptettiini bizzat bujuva yazarlarndan okumutuk. Bugn aa zulmyle kvranan birok miriyvonun azndan dinlersiniz: u kadar yl nce falan mezra, baba lanrun ve filan komularnn mlkym. Krdistan aal hl bugn bile, Kemalist bujuvaziyle el ele vermi, baz kylye toprak datma pa lavralanna karn, aa ve bey mlkiyetini younlarmak faaliyetindedir. Topram elde edemediini bir bakasma vurdurur; maln alr; vuran da daa kar. Madem ki burada kyl artk aann toprak-bendi demektir. Geri topraa demirbalan bugn "yasal olarak" kaldnlmr. Fakat sosyal olarak deil... Yukanda Yusuf Mazhar'la "sahipsiz" olamayan Krt deli-kanlsnn konumas "airetbentlik"e bir rnektir. 2-Aann ynetimindeki kyler: Yani btn ynetsel yetkileri ve uy gulama gleri aann elinde toplanm olan, aaya dorudan doruya baml kyler. Bunlar adeta, Avrupa'daki 11. yzyldan sonra beliren komnle aann mlkiyeti arasnda bir gei tipidir. Yani tam "komn sensitive" be deildir. nk kylnn kiisel mlkiyeti bile henz res men olsun tam saylamaz. Yani hem bireyin tasarrufu var, hem de eski klann ortak mlkiyeti tannr. Bu ekle yukanda sz geen gezginci ya zar da rastlyor ve onu yle karakterize ediyor:

"Gneyde olduu gibi buralarda kyller beylerin hesabna almazlar... Herkesin kendine mahsus ifti, ubuu, hayvan, topra vardr... (Biraz da lahana turusuna buyurun) Buralarda Krtleme olay (yazara gre klan sistemi demek Krtlk demektir!) halk bireysel tasarruf eiliminden yaltacak kadar eski deildi ve ekonomik etkenler bu olayda dorudan doruya etkili olmamlardr. (Anlam airin kanunda...) Fakat herkesin bireysel olarak sahip olduu tasarruf hakknn airet bakanna zorunlu olarak ait oluu vardr. Airet bakan gelenekle belirli snrlar erevesinde ounlukla her kiinin tahamml edebileceini bildii bir derecede bu hakka katlr... Fakat katlm biimi dolambal ve bazen zalimce bir aldatmacadan ibarettir. Ve kiinin tahamml derecesi de son snrdr. Bu nedenle kyller ok yoksuldur..."

Serbest kyler: Tekrarlamaya gerek yok ki, bunlar ad "serbest ky"dr, san "la communa censitive"in aa yukar kendisidir. Ondan ffk ortaa komnlerinin ortodoks derebeyi ilikileri iinde, bizim serbest kymzn ise dnya kapitalizminin emperyalizm aamasnda bulunuundadr. Serbest kylerde mlkiyet daha ok kiiye malolmu durumdadr. Kyn ynetimi de resmen bujuva dzenini honut klacak ekildedir. Muhtarla ynetilir. Fakat bu grnle bbrlenecek kadar Kemalist olmaya olayn tahamml yoktur Aaln da kendine gre Kemalizm kadar bir esneklii vardr. Kemalizmin arasra yapt seim komedyalar kadar aarm da demokrasi tuluatnda aktrlk yapamayacan sanmayn. Adet yerini bulsun diye herkesle birlikte Kemalizmin u "serbest ky"lerinin de bir muhtar ve bir de idare heyeti seilir. Fakat seilen muhtar ve heyet aarm adamlarndan bakas olamaz. Bu biim aarm arayp da bulamaddr. Krdistan kylsn dinlerseniz, size aalarn uzak kyleri kendiliklerinden serbest braktklarn anlatrlar. Gerekten aann bu biimden kaybettii ey ok azdr, fakat kazand o kadar az deildir. nk bu kez hara vermeyen kyl yoktur. Hara alndktan sonraysa, kylnn serbest, yani daha ok alr olmas daha krl bir itir. Ondan sonra aa, Kemalizm ve ksmen de alkan kyllkle (alkan kyllkle "ksmen", nk manevralarnn iyzn bilmeyecek kyl yok gibidir) kendi arasna su geirmez bir perde germitir. Kyde olan biten aann direktifi altodadr. Fakat bu olan bitende aa iin bir "sorumluluk" yan ortada bulunamaz. Bylece aa ezeli deve kuu masaln oynar. le Krdistan kyleri bu sistem altoda yaar. Bu kylerde yaayan ya da zulm gren kyller, ya nce iaret ettiimiz ameliyeler, ya yaratt

rnn te ikisini aaya ve yansn Kemalist devlete veren miriyvolar, ya da ad "serbest" hara veren, vergi veren, vermezse aann, jandarmann, tahsildarn talanna urayan serbest, "zgr" kyllerdir. Bu tipin arasnda tabiri caizse "kl kadar fark yoktur". nk bugn zgr kyl olamn yarn miriyvolamas ve br gn ameliye haline gelmesi, Kemalizmin sayesinde yasalam ya da bilinen demagojinin zel deyimiyle "tedvin edilmi" bulunur. Krdistan kyllnn bu tarafta daha ok aalkla olan ilikilerinin hepsine birden deiniyoruz. Fakat Krdistan aalyla Kemalizmi birbirinden ayrmak ne kadar zor!.. Krdistan'da bugn, aaln kyllk zerinde yaptklanm birer birer saymak ve her sayta ve olanda Kemaliz min elini ve boyunu bounu grmemek olanakszdr. Bada olduu gibi Douda da Kemalizm ile aalk biricik soygun dnyasnda -arz kresinde olduu gibi- iki kart kutup halinde kendiliinden bulunur. Evet kapitalizmle derebey-klan sistemi birbirinin taban tabana kart olabilir. Fakat bugnk emperyalist dnya iinde kartiann birlii adeta diyalektik bir zorunlu kural hkmne gelmemi midir? Onun iin, aaln daha zel ve styapsal niteliklerini daha aadaki zel konusuna brakarak, burada aaln ve airet sisteminin Krdistan kyll zerindeki klasik ekonomik basksna son bir kez daha iaret edelim. Hara ve cizyeden sz ettiimizi anlamak iin arpm tablosuna gerek yok. Krdistan kyllnden -Kemalist burjuvazi deil- aalk ve beylik ka trl hara ve bac alr? Ka trl aalk varsa, o kadar trl... Ka trl aalk vardr? ki trl:
a) Ruhani aalk (seyitlik, niyaz): Bujuvazi dinin dnyayla ilgisini ol-

duka inceltir ve yceltir ve Trke'deki bilinen anlamyla bu inceltilii tam "ta selemen" haline getirdikten sonra ilahi tevekkle susayanlara sunar. Feodal dinin bu kadar inceliine ve maskelenmeye gereksinimi yoktur. Geri o biraz, Franszlarn melodram, bizim ortaoyunu dediimiz klk kyafette sahneye kar. Ama hi olmazsa Trke ezan gibi "devrimci" dramlara da kalkmaz. stediini mistik bir aklabanlkla aka ister. Alacam aldktan sonra, kapitalist ekonominin, sivrisinekten ya kartan "ar-deer" asna karlk, bezirganln edeer yasasna uyarak aldna kark "hibir ey" de olsa, bari sanlan "bir ey" verir. Krdistammzm seyitieri ite bu ikinci kategori dindalardandr. Krdistan seyiti, Kemalist tahsildarlar gibi her ay bamda deil, yda bir kerecik ve makineli tfek tayan jandarmayla deil, daarcm tayan eeiyle bir-

likte "devr"e kar. Ettii niyaz, ald niyazdr. Ve trbesinde "ra" yakt iin, ahiretini aydnlatmak isteyenlerden "ralk" derler, toplanr. Ruhani aalarmz ahiret ticaretinde bir aldklar bir de sattklar ve yine aldklar ralk ve niyazn talipleri seyitlerini grmeye gelirler. Seyit ve eeiyle karlanca seyitin nnde "rk"ya varrlar ve eeini perler. Seyit dual bir "glbank"dr eker. Esseyidin ayam pen bahiini nne brakr; bu alnan niyazdr. "ralk" bir "aminle toplanr. Tren cuma geceleri olur. Seyit mridlerinden telli bir tamburay eline alr. Kylleri nnde diz ker. Yer yer "eriat yolu"ndan vaaz eder. Bu yol kara kapl "buyruk"da yazlr. Sonra tabii gelsin ralk eyrek ya da mecidiyeleri. Verdikleri cennet, grdnz m bir kere... yle burjuva dininde olduu gibi septik bir cennet deil, somut, u kadar gm kuruluk bir cennet. Artk cennetin anahtar (yani gm kuru), gnahkr mridin iledii suun derecesince pahaldr. Tabii btn "ruhani" sistemler gibi seyitliin ruhani alverii de bundan ibaret kalamaz. Dodun, ldn, hastalandn, sa kaldn, evlendin, boandn, seyit efendinin "nefesi" seninledir. Dou illilerin "manevi bask" dedikleri bu ahret soygunu, szn ksas, u maddi dnyann en iliilmeyen noktalarn bile Meryem anann bikrine dndrr. Yalnz Meryem'in kzlna dokunan amcas hazretleri testereli bir ceza ekmeye urad halde seyitlerimizin her marifeti "Allah karim", "mecidiye" ile denir. rnein hi kimse eyh ya da seyitten izin almadka evlenemez. Toprakta "sz" onundur. Kemalizm seyitlikle mcadele ediyor mu? Elbette... Hatt halka cennet satyor, gizli ayin yapyor, manevi basksn arttryor diye, eyh ya da seyit aleyhinde ihbarda bulunan rakiplerini "suu sabit olmadndan", "ihbar vaki"i yapanlar iftirac sfatyla adaletin penesine teslim ederek... Bilmem bizim niversite "pire-fesrleri ya da presrfeleri", nl yat borusu alan bilgilikleri lsnde bir "Kdistaniyat" icat edebilmi ve orada buna benzer rnekleri "kl halinde" ve enine boyuna incelemiler inidir? Yalmz, u tarihsel maddeciliin dayatt ekonomik determinizme bakn ki, tpk ortaa derebeyliinin ruhanileri gibi, bizim seyitler de, eyh Sait isyannn olmasna kadar bir tr afaroz bile uygularlarm. Ve afaroz edilenin seyiti kendisine yanaamaz, kaptst nne ta diker ve halktan da kimse oraya yaklaamaz olurmu. "Lanetli" din d sayldna gre, lnce mslman mezarlna kabul edilmez ve bu durum 15-18-28 yl srermi. Gam yemeyin, melunluunuza "u kadar" paray bulabilen olursa "buyruk"tanbu iten kurtulu yolunu kanrlarm... b) Fani aalk (beylik, hara): ster baml isterse serbest olsun, hara

vermeyen kyl yoktur. Hara, ya ayn olur, ya da nakd. Ayn vergide, rnein aa bir kye gider, halk toplar, hepsine zel takdir ve deeriendirmesine gre bir kei, kz, yatak vb. gibi keser, bier ve alr. Nakd vergi de adamna gre 200'den 700'e kadar madeni (gm) kuru kadar. Aann en az ald hara 10-50-100 gm kurutur. Pek alamad derecede yoksul olanlar da var. (Kemal izmdcn fark, Kemalist burjuvazi milyonerden de, hasn olmayan Krt paryasndan da aym yol vergisini alr. Kapitalist adalet ve eitlii, derebeyi balan e byle boy lr.) Hara ylda en ok kez alnr. Ve beyin hkmnn (tahsdann hkm "misillu") temyizi yoktur ve itiraz edilemez. Aalar, 1933'de Trke'ye evrilen Hkmdar' mrlerinde ellerine almam olduklan halde, sosyal-doal yetenekleriyle en kusursuz Makyavelizm pratisyenleridir:
"Bu nedenle kyller pek yoksuldur. Bu dncenin sonucu kylleri bey ve aalara btn btn baml klmak oluyor... Beyin hesabna kyl akilik eder ve airet anlamazlklarnda onun emriyle yaamn feda eder. Hkmete kar bey namna yalan syler ve itaat etmemeye alr."

Derebey-klan aalrk ve beyliinin geni alan iinde, gemiin bu tanmaz ykyle yan yana, Kemalizmin mali ve siyasal boyunduruu+pazar ilikilerinin kemirici tahribati+bu ilikilerin olduka gelitii yerlerde tefeci sermayenin apulu vb., zel blmlerinde incelenmeye deer ve kyll inleten ayn zulm koullandr. Bu konuyu kapatmadan nce biz, biri Dou illeri kyllne zg, dieri tm Trkiye kyllnde ortak olan iki kk noktaya krsaca iaret ederek, Kemalizmin etkisini zel blmne brakacaz: 1- Krdistan'a zg pazar ilikilerinde: Bir mek: Krdistan'rn dolam arac gm paradr. Bugn dnyada en istikrarsrz ve dalavereli para demek olan gm parann bir ad da smrge parasr olsa gerek. Gm para bu ynyle Trk ve Krt burjuvalanmn Krdistan kyllne ne orap rdklerini anlamak iin, son bunalm yllan srasmda, gm parann kat parayla olan edeerindeki inip kmalan hatrlamak gereklidir. Bir kez genel kural olarak, kylnn rnlerini satt mevsimlerde gm parann fiat drtte bir oranrna kadar der. Ve tersine kyl devlet borlarn, vegeri deyecei tarihlerde, bu sorunlarn kurtluunda baro-

metre haline gelen yerel tccarlarn alacak duyarllklan ve manevralar sayesinde hemen kat para kar ve gm para bir eyrek derecesinde alalr. Bylece Krdistan kyll, elindeki parann alm gc yan yanya dt halde, her eyin tam eite olduuna kanar ve bu krl ky ajitasyonunda yalanan daima bu ehir burjuvalandr. Bununla birlikte, bu yan yanya ziyan, kambiyo piyasasnda dviz bulabilenler iindir. kylerde, Krdistan kylsnn van tahsildarn insafna baldr. Dou illerinde bir kat lira 28-30 gm kuru ederken, kyl tahsildara bir liralk vergisini 3 mecidiyeden (yani 60 gm kurutan) hesaplayarak verir. O zaman kylnn aldan %25 ya da % 50 iken %100' bulur kar. Kaaklk ve onunla mcadelenin dourduu zikzaklar gibi teki inip kmalar ayn konudur. Bu tr zel zikzaklardan sonra, gm parann bir de genel erisi gelir. Son dnya bunalmnn ilk 1930 yl ile 1932'lerdeki kat ve gm parann denkliini ve eitli rnlerinde bu oranlarla karlatrmasn gz nne getirirsek, Krdistan kylsnn, yalmz bu "grnmez" ilem nedeniyle ne derecelere kadar soyulduu daha aydn bir ekilde gzkr. 1930 ylnda bir kat para 20 ile 28 gm kuru arasndayd. 1932'de 58-60 gm kurua kt. Bylelikle nce bir hamlede Trkiye'nin eer yan deilse -bir Siirt milletvekiline gre lkenin yansnda gm para akar- hi olmazsa te birinde, kk kylln kyda kede kara gn iin saklayabildii be on akeceizi daha nce 100 ederse bugn 50 etmeye balad. Fakat facia bu kadarla bitse yine iyi. Bir de bu parann gerek alm gc ve kyl btesinde at gedii anlamamz iin pazardaki eya fiyatlarna bakalm. Rastgele, kylnn en ok ald ve satt iki metay elimize alalm: 1930'da yan okkas 30 kuruken, 1932'de 33 kurutur, oysa basma 1930'da 5-6 kuruken, 1932'de 13 kuruu buluyor. Bu rakamlardan ne anlalr? u anlalyor ki, parann alm gc %50 dt halde, kyl kendi rnn ancak %10 kadar fiyatlandrabiliyor. nk o alveriinde fiyat birimi olarak gm paray tanr. Gm paraysa her zaman ayn 30 kuru olarak grnyor. Fakat madalyonun ters yz bsbtn baka ekildedir: Kyl nce 100 kurua ald malzemeyi imdi ortalama 250 kurua alyor, dier bir deyile kylnn satt rn onda bir orannda artt halde, satn ald sanayi rnleri iki mislini bulmutur!.. Ve hazin olan u ki, kyl bu mthi altstln rakamn olsun eliyle yakalayalamaz bir halde, strabnn bilinaltn patlatan kzgnl ve gerginlii altnda eziliyor. 2Krdistar'a zg olmayan kapitalist ilikilerde: Aaln byk

toprak sahipliinden tefeci sermayedarla doru gelitii blgelerde, tefeci sermayeyle kyllk arasnda btn ilikiler aynen ve aslna uygun bir ekilde ve belki aslndan da daha feci tarzlarda alr yrr. Tefeci sermayenin hatt byk toprak sahiplerine bile musallat olmaya balad blgelerde, aaln yayn organlar ya da yeni icra ve iflas yasalarndan ikayeti olan tefeci-ticaret sermayedarlar temsilcileri tarafndan szan olaylar Dou illerini de sarmaya baladm gsterir. ki ksa rnek:
Elbistan'da: "Tccar kylye kredi zerine ilem yapar, alacan haslat zaman alr. hracat yaplamyor, durumun en kts, kylye kredi zerine ilem yaplmamas ve kylnn rnnn para etmemesidir. En iyi unun okkas bir kuru madeni paradr." Urfa'da: "Ekonomik durum: Blgemizden Suriye'ye ihracatmz geen yla oranla fazladr. (Yukardaki "ihracat yaplamyor" diyordu.) Kyl tarlasn ekmi saylr. Yalnz tahl ihracat az olduundan fiyat ok dktr. Budayn kilosu alt yedi kurutur. (Yukandaki unun okkas 1 gm, yani 2 kuru ile yz paradr diyordu! Her neyse...) Yalnz ikayet edilecek bir nokta varsa kylnn tefeciler elinde inlemesidir. (Sonra asl amac ekliyor.) Kyl demekle yalnz ifte yapan ekinci deil, tarmla (iftine yapmadan) uraan toprak sahipleri de ayn durumdadr. Bunu srekli olarak Milli gazetede yaynlamtm. %25 ile 75 faiz veren ekinciler vardr. Hapis cezasnn kalkmas bunlarn korunmasna yeterli deildir. nk tefecilerin ikinci yl para vermemesi onlar iin daha kt bir ceza olur. Bunlar zincirleme ve ard arda bor altnda kvranan ve tefeciler

adna alan ve kazanan biarelerdir."6 Sosyal durum ve felakeerle, doal afetleri burada tekrarlamak uzun srer.* i Snf ve Kyllk Buraya kadar geen aklamalar, bundan sonra gelecek olanlann da gsterecei gibi Krdistan iinde eer bir ulusal bask ve bir ulusuluk sorunu varsa, bu sorun znde kyl sorunundan baka bir ey olamayaca5. Cumhuriyet, 22.11.1930.
I

6. Urfa Milli gazete sahibi: Cumhuriyet, 26.12.1930. * "DOUDA KURAKLIK Mardin 23- Civardaki Harran ilesi tamamen, Sr, Viranehir ileleriyle dier bir ksm kylerin mezralar ksmen kuraklktan kurumutur. Hatt hayvanlarn yemesi iin de ot yetimemitir. Bu yre kylleri Siverek, Diyarbakr taraflarna doru hayvanlanyla birlikte nakletmektedirler. Bu kyller, kylerini geici olarak terketmilerdir. Geenlerde de Suriye'deki bir ksm kyller gene otsuzluk yznden bizim araziye nakletmilerdir."

m yeterince gsterir. Krdistan'da proleterleen unsurlar, genellikle bir tr "Krt payas" adn almaya layk olan ve ora nfusunun iinde nemli bir toplam tutan balca ameliyelerdir. Bunlara ky plebleri, "airet tarm isileri" de denilebilir. Pek byk bir toplam tutmad muhakkak olan ev sanayiyle el imalathaneleri iileri, nakliye iileri (srcler, demiryolu iileri vb.), ehir iileri (frn, elektrik, hamal ve hele inaat, yap islileri, un ve kereste fabrikalar iileri) saylar ve oram, herhalde Dou illerindeki bujuvalam ve bujuva unsurlardan birka ka fazla bir toplam tutarlar. Son Fevzi Paa-Malatya-Ergani-Diyarbakr hatt, ErzurumSivas hat, Sivas-Samsun hattyla buna benzer bayndrlk ileri, hele Ergani bakr madeni gibi, Trk bujuvazisinin son zamanlarda byk bir nem vermeye balad ihra iletmeleri, Krdistan'da bugnden yarna varlm hissettirecek byk younluklu ve gl bir Krt proletaryasnn kitlesini hazrlamak zeredir. Krdistan yoksul halknn kara yazgtstm deitirmekte keif kolu roln oynayabilecei su gtrmeyen Krt iileri bugn henz "kendi iinde snf' konumundadr. Batda olduu gibi Douda da ii snfnn nitelii ve nicelii hakknda, Kemalist bujuvazinin "susu kumkumas" mutlaktr. Onun iin tam ve doru rakam zerinde dnmenin olana yok. Fakat Dou illerinde az ok inceleme yapabmi yoldalarn gzlemlerine bakthrsa, oralarda hi olmazsa aydnlar derecesinde, yani %3 kadar kk byk sanayi, nakliye, maden ieri bulunduunu kabul etmek zorunluluktur. Tabii ehir kkburjuvazisi dediimiz esnaf reticer arasndaki nl deyimiyle "bin yh bir kurua" alan rak-ieri bu orann iine almyoruz. Buraya kadar geen rakamlardan yuvarlak hesap bir sonu kartmak istersek Dou iUerideki snflarn kitlece oranlan yledir: Ezen kyllk %85, dier kk-burjuvalar %7, ehir proleterleri %1,5, orta ve byk aalar ve beyler %l,5, aydnlar %2, ehir bujuvalan %0,5. te Krdistan'da, herhangi bir strateji plannda rol oynayabilecek snflarn birimleriyle olan oranlan aa yukan ve yuvarlak hesap bu rakamlarla gsterilebilir. ehir burjuvalarnn toprak kapitalisti denecek unsurlar 200 kiide bir kii olarak gsteriliyor, ki az de, belki oktur be. ehir kk-burjuvalanm %7 olarak gsteriyoruz. Yukandaki aratrmamzda, bunlar %7,25 buluyorduk. Kukusuz her iki oran da olduka yksektir. Yukanda yinelediimiz gibi, eer ehir kkburjuvalann ilettikleri raklar bu orandan ayrracak olursak, asl

kk-burjuvalann oran belki de %5, hatt %4'lere kadar debilir. Fakat yine, burada bile bile bir rnek: Dou illeri raklarnn henz geleneksel babahan zihniyetinde ve esnaf psikoloj isiyle dolu olduklarn varsayarak, bu raklar da esnaf, ehir kk-burjuvasr sayyoruz. %86,5 olarak gsterilen tarmclar iinde yalmz %85'ini kyllk, %1,5'unu aalk ve beylik saymak lehinde bir oran olur. Aydnlara gelince yukandaki aratrmamzda, bunlar %3-3,5 bulmutuk. Fakat bunlardan bir ksmm Trklemi, dier ksmnn da Kemalist devlet aygtna kpeke balanm entegre olduunu gz nne getirirsek, gerek Krt aydnlannn %2'yi gemeyeceini teslim etmek gerekir. Bu yuvarlak oranlara gre, devrim stratejisinde rol oynayacak snflar hangileridir ve bu snflar arasndaki ilikiler nasl olabilir? Hereyden nce, Krdistan devrimi ulusal bir zulmden kurtulu olduuna gre, ky kk-bujuvazisinin, yani ezilen kylln devrimidir. Fakat emperyalizm dneminde, her sosyal devrim zorunlu olarak dnya proletarya devrimiyle tek bir cephe kurarak yaayabilecei iin, btn bu tr devrimlerin olduu lkelerde, proleterler ne kadar aznlkta olurlarsa olsunlar, devrimci rollerini oynamaya anhdrlar. Genel kural olarak konulan aym sorunu buradaki zellii iinde inceleyelim. Nfusun %85'ini oluturan ezilen Krt kyll herhangi bir devrimde hangi snflarla mttefik olabilir? Krdistan'm imdiye kadar geirdii ayaklanma ve devrim deneyimlerine bakalm. Krt kyll balca iki snfin rehberlii alnda iki nemli ayaklanma yapm grnyor: 1- eyh Sait ayaklanmas, 2- An ayaklanmas... eyh Sait ayaklanmasnda Krt kyll dorudan doruya ve belli bal smf olarak, ruhani ve fni bey ve aalarnn rehberliini kabul etti. Fiyaskonun kanl sonucu Krt kyll iin mthi bir ders ve ceza oldu. An ayaklanmas daha ok bu aa ve beylerle bujuva devrimcilerinin "ulusal" denilen damgasn tar. Ondaki ykl da, Krt kyllnn hl iliklerini szlatan bir uursuzluk oldu. u halde, Krdistan ezilen kylln kurtarmak konusunda Krt aa ve beylerinin ve Krt bujuvazisinin bu ite ne becerebildikleri meydandadrr. Krt aalanyla Krt bujuvalan kozlannr oynadrlar. imdi Krt kyll, her ikisinin rehberliine karr olan gvenini derinden derine kaybetmitir. Geriye kim kalyor? Krt kyll kendisine, hangi snflan mttefik ve yol gsterici bulabilir? nk bu kadar rgtsz, bu kadar cahil ve darnrk brrakrlmr byk bir yn, kendisine sadk ve candan bir mttefik ve yol gsterici smfbulamadrkabaanh ve mantiksal sonulu

bir mcadeleye ve zafere kavuamaz. Derebeylik ve aalk bu rolden bilfiil itildiine gre, Krdistan'da Krt kyllnn kurtulu mcadelesinde yol gsterici ve mttefik olacak hangi snflar kalyor? Aydnlarla proletcrier. Krt proletaryas ne kadar yeni, siyasal mcadelede deneyimsiz ve gtsz olursa olsun, Krdistan kyllne yol gsterici olmaya aday mdr? Evet, biz Krt proletaryasnn bu adayln yalmz nicelik oran bakmndan kestirebiliriz. Birisi (burjuvazi) %0,5, dieri (beyler, aalar) %1,5 gibi oranlarda olan iki snf, kyll ayaklanmaya srkleyebdi. %1,5 gibi bir oranla, nicelike gerek Krt aa ve beyler snfi, gerek Krt burjuvazisi snfindan ayn ayn hi de aa kalmayan Krt proletaryas vardr. Eer bu smf gt ve mcadeleci yeteneini gelitirerek Krt aydnlarnn ve de zellikle ve hele ky sadk ameliye aydnn karm ve emek birlikteliini salayabilirse, Krdistan'n bamsz siyasal ve sosyal kurtulu mcadelesinde, Krt kyllnn en aldanmaz ve en yetenekli yolda olabir. Bylece Krdistan'da Kemalist burjuvaziye ve ksmen Kemalizmle sarma dola olmu Krt burjuvazisine, Krt aalna kar, Krtkyll+Krtproletaryas+Krt aydnlan... Krdistan devriminin stratejik ilikileri byle olabilir.

SMRGE SYASET
TBMM'nin yamacnda ve bakannn arkasnda asl duran byk bir levhada yle yazarm: "Hakimiyet milletindir"; biz grmedik... Dou illerinin ta Kzlrmak vadilerinden An yamalarna kadar uzanan alnna yle bir yafta yaptrlmtr: "Hakimiyet jandarmanndr..." Bunu gzmzle gryoruz. Fakat bir gn, sahtekrl sevmeyen bir el, her iki levha ya da yaftay alp da tersine evirecek olursa grlr ki, her ikisinin de arkasnda daha iri ve gerek harflerle yazlan ve asl olan ey budur: "Hakimiyet bujuvazinindir". Bunun byle oluu, Trk bujuvazisinin orada henz aldatabildii alkan Trk ktleleri, ksmen ulus demagojisiyle intihara uysallatrabilmesi; burada (yani Douda) ise Krtl Trk ulusu yapmann olanakszl yznden soygununu, dpedz ve aka yalmz "sng" gcne dayanarak yapmaya zorunlu tutulmas yzndendir. 1931 sonlarna doru, dekoratif srtnda Fransz devlet adamlarna
zglk bulunan ileri Bakan kr Kaya Dou illerinde tefti gezisine karken, okuyoruz: "Tefti gezisi adet olmu turlardan biridir. Bununla birlikte, evrenin zellii, devaml endieyi gerektiren o yrede doal durumun geri dn hakknda yakndan bir gzlemi getirecektir.

Siyasette bir "evrenin zellii devaml endieyi gerektirir" neden olur? O yredeki insan kitlelerinin tmn saran derin bir honutsuzluk bulunduu iin... On yllk Cumhuriyet rejimine karn, Trk bujuvazisi neden hl "devaml endie" zeredir? Nasl oluyor da, derin honutsuzluu giderilemedi? Orada "doal durumun geri dn" hakknda gzlemde bulunamad? Trk bujuvazisini "o yrede" skan nedir? Yukanda aratrdk, orada bir Krt ulusu var. Bu ulus asl gereince geni kyl tabakalannn kurtulu hamlesine vurulan darbelerle, her gn kabaryor. Sorunun ulusal ve onun da balca kyl sorunu olduu anlaldktan sonra, sra bu lkenin "endieyi gerektiren zelliini" grmeye ve Trk bujuvazisinin burada belirli "doal durumun geri dn" hakknda ne yaptm anlamaya gelir. Bir daha, eyleri adyla aralm: Trk burjuvazisi, bir zamanlar iln ettii gibi Krt ulusunu karde mi sayyor, yoksa ona en berbat smrge yntemlerini mi uyguluyor? Yukardan beri olan szn gelii ikinci kk 7. Cumhuriyet, 27.10.1931.

oluturabilirdi. Derhal aalar yerlerine dndrldler. Ve o zaman Kyllere Armaan brornde baz eh kalem tutanlarn yazmaktan saknamadklan facialar fash balad. Bununla birlikte, Kemalist burjuvazi bir kere naslsa bozutuu aala kar Krdistan'da kendini tutacak unsurlar yaratmak gereini hissetti. skn siyaseti yetemezdi. "Kylye toprak" en parlak bir yem borusu olabilirdi. Ve boru alnd. Birinci sahne: Burjuvazi hesaplamtr. Krdistan aalarm modern toprak sahipleri ve tefeci sermayedarlar haline getirecek. rnein Fransa; 1902 ylnda 5.702.752 kyl aesi iinde 300 hektardan fazla toprar olan en byk toprak sahipleri 4.280 kii kadardt. Burjuvazi de byk toprak sahipleri iin aat yukar bu oram yeterli grd. rnein 3.010 dnm (334 ksur hektarlk) toprak Krt bey ve aalarna braktlacak, aalarn fazla topraklan hkmetin gvencesi altnda, topraksrz kylye ztrntk para, satlacak. Kemalist burjuvazi bunu ciddi bir plan dahilinde deil, en ok gcn hissettirecei tek tk blgelerde, yle bir deneme tarzrnda yapmaya giriti. Szgelimi kaymakamla genel mfetti yardmcs kye giderek bir iln verdi. "Marabalar ya toprak satn aln, ya da sizi sreceiz!" lk bakta dehetli "halk" gzken bu ilnn, biraz dnnce ne pis ve zalim bir burjuva yntemi olduu kolayca anlaabilir. Bujuvazi, bir zaman gezmeye gtrd aal tekrar, hem bu kez daha tehlikeli ve fena olarak kylnn bana musallat ediyor. Onunla siyasal ve ynetsel alanda birleiyor. Sonra kylye dnp, aadan korkmayn, satt topraklar san aln diyor. Fakat aa uzun sz sevmez. Ksaca haber verir: Benim toprarm "yrlan kemiidir, yiyenin boaznda kalr". Kyl, hereye razrdrr, tekbir avu toprar olsun... Aaya u teklifi yapar: Hkmete vereceim 20 yllk taksidi 5 ylda deyelim, geri kalan 15 ylda aym taksitieri bir daha aaya deyelim... Fakat burada henz "kuram" aamasndayz. kinci sahne: Jandarma yzbasnla katip efendi kayt ve tescil ilemlerini yapmak ve kylye toprak "datmak" zere gelirler. Katip efendi zaten aamn amcasnn oludur. Aamn evine konuklatrlr. Bir kuzu dolmas ziyafetinde toprak paylatrlrr: a) Aamn alaca 3.010 dnm yerine 30.100 dnm ayrlrr (defterde yazan bindir, ama saklanan toprak bunun on ka fazladrr); b) Aamn btn kans, kardei, olu, kz, ksrar aynca birer tapuyla bu datmdan hisselerini alrrlar. yle ya, aamn yalnz ahsna bin dnm deil miydi? c) Aamn topraklar o kadar genitir ki, bu datmdan sonra da satla kanlacak, zaten aamn

syler. u halde, bugn Krdistan'da smrge yntemlerinin uygulandn nelerden anlayabiliriz? Balca noktadan: 1- Aalkla uzlamas; 2- Ekonomik yntemleri; 3- Siyasal yntemleri...

Aalkla Uzlama
Avrupa kapitalistleri, geri Dou lkelerine saldrdklan zaman, oradaki byk derebeyi saltanatlarn tahrip ve yama etmilerdi. Bugnk emperyalizm dneminin kapitalizmi, eskiden yok ede ede, dinamitleye dinamitleye ufalad derebeylik stnde bugn yeni bir saltanat kurmaktadr. Bu saltanat finans-kapitalin derebey szerenlii tacyla talan demektir. Gerekten bugn, Avrupa emperyalistlerinin smrge siyasetlerindeki ynetim biimleri, yerli derebeylerle el ele vermekle niteliklenir. Son demine gelen her snf gibi, kapitalizm de mazide yapacak tutanak arar. Szgelimi Hindistan smgesinde topraktan intifa ve yararlanma hakk derebeyi devletinin tekelindedir. Anavatan sermayesine, toprak vegisi yerine yllk "redevance" veren "zemindar"lar ya da "talukdarlar"dr. Iran, Fas, Msr vb. de emperyalizm, koca toprak sahiplerinin yerli rgtlerini kullanarak toprak rantm yakalar. te yandan en ilkel yaama aralarndan yoksun kalan alkan kyllk, a ve aylak geni bir lor nfusu halindedir. lkede tek tk ve serpilmi bir halde bulunan yerli sanayiler, fzla lor nfusu ememez ve bu nfus g edecek, yerinden kprdayacak halde deildir. O zaman alkan smge kyll zemindaiann ebedi serileri, toprakbentleri, paryalar haline gelirler. u halde, bir lkede yabanc kapitalizmin yerli derebeylik ve artklanyla el ele vermesi, bir szckle o lkenin smrgelemesi demektir. Dou illerinde, Trk burjuvazisiyle Krt aal arasnda bir uzlama ve elbirlii var m? Var. Bunu u bakmdan ksaca gzden geirmek yeterlidir: 1- Toprak sorunu; 2- Ynetim; 3- Mahkeme... 1- Toprak Sorunu: Trk burjuvazisi tm Trkiye hakkrnda olduu gibi, Dou kyls iin de toprak vaadinde bulundu. eyh Sait ayaklanmas zerine, Krt aalanndan bir ksmm Bat illerinde gezmeye gtrd zaman, Krt kyll o halka zg olan doal ve devrimci gdsyle aalarn topraklarna sessizce el koymaya balad. Krdistan kyllnn bu durumu, adeta bir an iin topra kiisel mlk olmaktan kartm gibiydi. Oysa Kemalist burjuvazinin amac, byle korkun bir manzaraya seyirci kalmak deildi. Aslnda aa nfusunun krlmaya yz tutmas halk arasnda her trl zulme kar bir ayaklanma yetenei de

oluturabilirdi. Derhal aalar yerlerine dndrldler. Ve o zaman Kyllere Armaan -brornde baz eli kalem tutan 1 ann yazmaktan saknamadklan facialar fasl balad. Bununla birlikte, Kemalist burjuvazi bir kere nassa bozutuu aala kar Krdistan'da kendini tutacak unsurlar yaratmak gereini hissetti. skn siyaseti yetemezdi. "Kylye toprak" en parlak bir yem borusu olabirdi. Ve boru alnd. Birinci sahne: Bujuvazi hesaplamtr. Krdistan aalarn modem toprak sahipleri ve tefeci sermayedarlar haline getirecek. rnein Fransa; 1902 ylnda 5.702.752 kyl ailesi iinde 300 hektardan fzla topra olan en byk toprak sahipleri 4.280 kii kadard. Burjuvazi de byk toprak sahipleri iin aa yukar bu oran yeterli grd. rnein 3.010 dnm (334 ksur hektarlk) toprak Krt bey ve aalarna brakdacak, aalarn fazla topraklan hkmetin gvencesi altnda, topraksz kylye zrnk para, satlacak. Kemalist burjuvazi bunu ciddi bir plan dahilinde deil, en ok gcn hissettirecei tek tk blgelerde, yle bir deneme tarznda yapmaya giriti. Szgelimi kaymakamla genel mfetti yardmcs kye giderek bir iln verdi. "Marabalar ya toprak satn aln, ya da sizi sreceiz!" lk bakta dehetli "halk" gzken bu nn, biraz dnnce ne pis ve zalim bir burjuva yntemi olduu kolayca anlalabilir. Burjuvazi, bir zaman gezmeye gtrd aal tekrar, hem bu kez daha tehlikeli ve fena olarak kylnn bana musallat ediyor. Onunla siyasal ve ynetsel alanda birleiyor. Sonra kylye dnp, aadan korkmayn, satt topraklan satn aln diyor. Fakat aa uzun sz sevmez. Ksaca haber verir: Benim topram "yan kemiidir, yiyenin boaznda kalr". Kyl, hereye razdr, tek bir avu topra olsun... Aaya u teklifi yapar Hkmete vereceim 20 yllk taksidi 5 yda deyelim, geri kalan 15 yda aym taksitleri bir daha aaya deyelim... Fakat burada henz "kuram" aamasndayz. kinci sahne: Jandarma yzbasyla katip efendi kayt ve tescil ilemlerini yapmak ve kylye toprak "datmak" zere gelirler. Katip efendi zaten aann amcasnn oludur. Aamn evine konuklatnlr. Bir kuzu dolmas ziyafetinde toprak paylatnlr: a) Aamn alaca 3.010 dnm yerine 30.100 dnm aynlr (deflerde yazan bindir, ama saklanan toprak bunun on kat fzladr); b) Aarm btn kans, kardei, olu, kz, ktsrat aynca birer tapuyla bu darmdan hisselerini alrlar. yle ya, aann yalnz ahsna bin dnm de miydi? c) Aamn topraklan o kadar genitir ki, bu datmdan sonra da satla karlacak, zaten aann

da pek iine yaramayan, en orandan bir miktar toprak kalmtr. te kylye dalacak (yani parayla salacak) toprak budur. Bu toprak satlr. Ama kime, nce aann adamlarna... Yani gene aaya.. Artk byk damdan sonra da, daha bir ksmck toprak kaldysa, yukandaki tehditlere karn, gz kararm kyllere nihayet salr... Ameliyata girdik. Ve Kemalist devlet aygyla Krdistan aalm, ziyafet sofrasmn banda kucak kucaa "toprak devrimi" yaparlarken buluyoruz. nc Sahne: Aamn amcasnn olu her topraksz kylye 50 dnm yazar, fakat kylye verilen gerek tarla 30 dnm gemez. Aa yalmz burada %40 ilk apulunu, Kemalist devlet ayg sayesinde yapmr. Bununla birlikte, kyl buna da razdr. Karl 20 ylda birleik faiz biiminde denecek. Bir kylnn ortalama ne vereceini hesaplayalm: 8 lira devlete vergi (bu ite devletin amac da bu... nk bunu aadan alamyordu) + 12 lira da aaya toprak paras, yani 20 lira nakit olarak denecek. Budayn okkasn 2 kurua satabilen mutlu. Bir kylnn bu paray bulabilmesi iin demek bin okka rn elde etmesi gereklidir. 1931 ylnda Diyarbakr mek iftliinde ortalama bir dnmden 67 kilo rn alnyordu. Bizim kylmz ortalama 50 okka dnmden alsa, 30 dnmden 1500 okka buday alacak demektir. imdi bir baka hesaba geelim: Biliniyor, aar 4-5 yldr kaldnlmr. Bu sorun hakknda bir Krdistan kylsyle Kemalist yarg
arasnda yle bir konuma geer: "Yarg: Aann aarn neden veriyorsunuz? idare meclisi karar var, %2'den fazla vermeyin!.. Kyl: yle ama... O ehir evresindeki kyler iin. Bizim kyde olmaz..."

Kyde olan udur: Kyl aar olarak l,25+10+"noksan ard" 2/10 + tohum 3/10 = 6,25/10 rn, yani yukandaki 1500 okka. budayn 937,5 okkasn bu yere yaracak, elinde kalan 562,5 okkadr. Bunu yesin mi satsn m? Toprak alan kylnn tam 50 dnm de olsa ve 50'sinden de buday alsa ve rn hibir kaza belaya uramadan tam verimle hasat edilse 2500 okka eder. Bunun 1537,5 okkasndan geri kalan tam 1000 kilo buday bile olmayacak. Vergiyle toprak taksidini vermek iin bu buday satabilirse ne yiyecek? Sonunda yalvara yakara topran aaya satmayacak ya da brakp bir yana kamayacak m? Drdnc Sahne: Bir aa, u maskara "toprak dam"n onaylayan muhtann, u kadar bin liralk harmann yaktnr. Cumhuriyet burjuva adaletini istedii vicdani ve maddi, btn subut ve kam unsurlann bir rpda hazrediveren aa, ayn muhtan hrszlk suuyla da aynca 5

gnlk yerdeki cezaevine iletir iletmez, o zamana kadar toprak alma trenini bekleyen btn kyller, noterdeki szlemeyi imzalamaya gitmekten vazgeerler: Aamn topra gerekten ylan kemiidir. Kylnn de boaznda kalmtr. Bununla birlikte adalet yerini bulmutur: Kemalizmin kylye "toprak dattnn" kantn m istiyorsunuz? Btn ismi noter defterine gemi olan kyller her yl dzenli olarak 20 Ura toprak iin veriyorlar. Hem de bu toprak kendisinin deil, eskisi gibi bilfiil aanndr. Topra benimseme cesaretini gsteren tek tk kstahlara gelince, bir gece aann adamlan tarafndan evlerinde baslr, birka kadn ve ocuk ls yannda btn erkekler yaral der ve olanca mallan yama edip gtrlr... Yine hem de, ortada ne tank var ne de kant!... Ezeli Sahne: Kapitalist, sermaye biriktiriinde ne kadar doymazsa, aa da toprak hrsnda o kadar snrszdr. Kemalist burjuvazi, basmakalp dlerine devam ededursun, aa doymak nedir bilmez genileme hrsm eitli kanallardan tatmine urar. Bunun iin iki yol vardr: 1- Feodal yntemler: Mee srterek tarla almak: bir kyde daha nce hepsi hepsi 42 tarla varken, sonradan aamn 105 tarlas meydana gelir. Aa verimli bir topraa gz m dikti, o topraklar zerindeki kylleri bir birine drr, arada birisi vurulur, dieri "katil" sfatyla Kemalist adale tin penesine... Kurtulmasnn bir tek yolu var: Topram aaya devrede rek, onun hazrlataca eitli ihtiyar heyeti iyihal katlan, uydurma jandarma zabt varakalan ve yalanc tanklarla kurtulmak. Toprak aarm elindedir. Dnyada aamn bilmedii ve bulamad hile mi yok!.. rnein falan suyun banda, bir kylcn atasmn atasndan kalma aalk, bereketli bir ba var. Snrlan yllardan beri biliniyor. Bir gece aarm adamlan baa girerler. Btn asmalar yere kadar kklerinden yolunur. Peinden topran zerinden bir srg geirilir. Ertesi gn bakan, orada dn aalk bayndr bir ban varolduuna ilikin bir iz bile gremez. Aa topraa arpa ektirmitir. Snrlar, aamn toprayla kaynamta. Artk eski ba sahibi, eceline susadysa trtllara dileke vermeye gitsin. 2- Kapitalist yntemler: Merutiyet bujuvazisinin Ermeni talanndan beri yeni yntemler, salt brokrat yntemler olmutur. Tapu memurlan aann ya akrabalan ya da adamdr. Ermeniler kesilirken hkmetin mttefiki olan aalar, derhal varolan btn Ermeni mallanm bedavadan zerlerine yazdnvermiledi. Hl bugn Dou illerinde birka "terkedil mi mlkler" denilen -Fikret'in deyimiyle- "han- yama" vardr. Her gn biraz kabaran aa bunlan bir "slub-u hakimaney"le snrlan iine alr.

Byle yapamazsa, Kemalizm tarafndan aaya eksiltmeyle mzayedeye karlr. Kullanlmayan yerin stnde yllardan beri yeriemi, ev, ba, bahe yapm, tarla am yoksul ve alkan kyller doludur. Onlarn ruhu be duymadan aarm mal oluverir. Bundan da mrleri var! Bir kyde Trke ben, istanbul kaldrm inemi vb. nitelikte yeni bir aa trer. Bir gn bu yeni aa, karakol komutam ve iki sngl jandarmayla gelir; hibir eyden haberi olmayan gzelce bir tarlann nceki sahibi kylye k der... Be aman... Kyl neden kacam sorar. Aa, elinde o topran kendisine, u hibir eyden haberi olmayan sahibi tarafndan satldnbtn yasal belge ve yollarla kantlar. Deliller, aalayan kylnn suratna arplr. aresiz, kyl valilie koar. Tapu memuru, hereyin yasal olduunu ve ilemin tamam olduunu bdirir. Ve sonra galiba olduka acd iin, kylnn kulana fisdar "Bu ilemlerin sahte olduunu biz biliyoruz ama, ne. are herif bir kee tank kant bulup mahkemede hak kazanm. Sona valiye gelip atm. Sizi kim dinleyecek. Hi yorulmayrn..." Ve kyl son meteliiyle satn ald saha sanlarak daa kar. O zaman Kemalizmden u unvan kazanr: canavar ekiya!.. Tarih nasl bir "tekerrr" olmasm! Yllardan beri Kemalizmin kylye toprak "dartr" bir blgeden bakn ne "ho seda"lar geliyor:
"Palu 'da halk kitleleri byk toprak ve emlk sahipleri adna almaktadr. Hkmetin son zamanlardaki nl faaliyeti, bey ve aa yetitirmeye uygun bir anormal tasarruf yntemi yerine ok makul nlemlerin uygulanmasn kolaylatrmtr. Bylece halk aa ve beyden kurtulunca toprak ve sahibi olunca hkmete kar zverisi artm olacaktr. (Bununla birlikte, 1928-29'dan beri be yldr Kemalizmin gya toprak sorunuyla urat bu yerde szn sonu yle gelir:) Palu kasabas halkndan hi kimse yoktur ki bir ky sahibi olmasn. En nemli toprak ve emlk Cemit beyin ailesinden olay beylerin elindedir.1,8

2- Ynetim: Yukandaki "toprak sorunu" sistem olarak Kemalizm e Krt aal arasndaki gizli uzlamann derecesini ve derinliim yeterince gsterir. Bir kere olaylan kk memurlarn yolsuzluu saymak da safdliin daniskas olur. z gerei bu sorun yle konulabilir Uluslararasr burjuvazi, burjuva devriminin bir paras ve zorunluluu olduu halde toprak mlkiyetini kaldrarak topra ulusalltramad ve alkan snflarn ar-deerlerini byk rantiye toprak sahipleriyle paylamaya raz oldu; tek, "zel mlkiyet"in kutsallna sz konmasn diye. Bizim
8. B. Turgud: "eyh Said ve ark Derebeyliinin Beldes Olun Palu'nun Tarihesi", Son Posta, 1.11.1933.

ulusal bujuvazi, yani Kemalizm de, ikide birde hrlat ve tepitii Dou derebeyliini, btn gsterilerine ve prestijini koruma zorunluluuna karn atamad ve ezilen Krt kyllnn ek-rnlerini Dou aa ve beyleriyle paylamak zorunda kald; tek, kapitalizm ncesi ilikilerden kurtulacak olan Dou illerinde herhangi bir ulusal hareket olmasn dive... Sorunun iyz bu olunca, Dou aahyla Kemalist burjuvazinin sarma dolalnda anlalmayacak hibir ey yoktur. Nitekim Kemalist devlet aygtnn en kk hademesinden en byk erknna kadar, aalkla yaplan uzlamada eit eit kahramanlara rastgelmek iin Dou illerini bilenlerle iki szck konumak yeterlidir. O zaman renilir ki, bir haraca kta, btn kylnn evindeki uval sicimine kadar derleyip toplayarak konana getiren ve kylnn getirdii yalar iin kp mp yetmeyince bir bina kadar satan hazineler yapan Erzincanl Mustaf aa, Kemalist devlet aygtnn en nemli temel direi olan smet paay oluna kirve etmitir!.. Aalar 1927'den beri yoksul Krt halk stndeki egemenliklerini yeni yntemlerle baarmaya baladlar. Yine eskisi gibi silahl adamlan var, fakat jandarma karakollanyla da gayet sk, zel ve yan-resmi balan vardr. Bu silah fark bakmndan byle... Fakat kylye kar btn aalar TBMMne kadar etkili olmay bilirler ve btn burjuva devlet aygtyla btnlemilerdir. imdi Krt aalan da birok ilerini Trk tefecisi gibi, Kemalist devleti maa gibi kullanarak becermeye yava yava alyor. Tabii karlk olarak, Kemalizm de birok iini aarm himmetiyle baarr. Geri ara sra ortaya kan ekinilmez arpmalarda sk sk gen jandarmalar harcanr. Ama buna karlk da, cumhuriyet hkmeti eline den aalan epeyce "saar". Kapitalizm dzeninde, aym zmre kapitalistler arasnda bile olabilen bu gibi rekabet trnden olaylar bir yana braklrsa, her trl karlklanyla birlikte Dou aal ve Kemalizm ayn ip stnde oynayan iki cambazdr. Unutmamal ki, bu anlamada beraberlik aym snflann zmreleri arasnda deil, birbirine olduka zt iki ayn smf arasndadr. Onun iin, bugnk Tkiye ile Yunanistan dostluuna, TrkYunan uluslarnn kardeliine benzer. Basit uyumalardan fazlas, bu beraberlikten beklenemez. Ama tam birlik yoktur diye, bir uzlama da yoktur denemez. Aalkla Kemalizm arasndaki uzlama -ister dosta ister dmanca olsun- vardr. mek: Genel olarak ynetimde: "Beyleri" en ok kukulandran ey halkn hkmetle temas etmesidir. Bu temas nlemek iin her areye

bavururlar. "Hkmetin isteklerini o kadar abuklukla imza ederler ki egemen olmayan baz ynetim memurlar bundaki kolaylktan vazgeemiyorlar." "Tahsildar vergiyi mkelleften istemez. Mbair adliyenin emrini almadan tebli edemez. Bir ey incelenecekse halka sorulmaz... vb." 9

Bir burjuva yazarndan daha fazla ne sylemesi istenebilir: Vergiyi aa toplar, Kemalist adaletin nfuzunu aa temsil eder, jandarma ii aamn stndedir vb... Tahsildar, mbair, savc hep aayla el ele vererek alrlar. Hem bu sylendii gibi "baz ynetim memurlar" na zg deildir. Dou illerinde en ufak bir iin hakkndan gelmek isteyen memur ne kadar byk ve kk olursa olsun, aalann haremine girmeye ve beylerle senli benli olmaya zorunludur. Yoksa en ksa zamanda ayamn alt karpuz kabuu oluverir!.. Hem bu, tekrar edelim, salt yerel memurlara zg de deildir. En byk devlet bykleri de nemli bir i iin "halka sorulmasna" olanak brakmaz. rnein "Malazgird 16 (AA.)- ileri Bakan kr Kaya Hozat'ta kasaba halkn, gelen airet mensuplarn kabul etmitir. Halk ve airet mensuplar hkmetin kurtarc elini bu blgeye uzatarak cumhuriyetin feyzlerindenyararlanma olanan rica etmilerdir.."10

Bujuva vekilinin halkr ve airet mensuplarnn kabul ediinin anlamn bugn Trkiye'de anlamayacak tek adam yoktur. Hozat kasabas, yukanda a geen Palu kasabas gibi, her biri birka ky sahibi olan "halk" ile doludur. Airet namna bir bakan grmeye gelenlerin kimler olacam tekrarlamayalm. u halde ileri Bakam da, aalarla byk toprak sahiplerini "kabul" etmi ve onlarla konumutur. Eitimde: "Kaymikeyim" (bu Krdistan'daki kaymakamn telaffuzudur) bir retmen getirecei zaman hangi kye verilmesi gerektiini aadan sorar. Aa kye devletin gnderdii bir retmeni sokmak istemez. Fakat hayr da demez. yle bir ky gsterir ki, orada din dersi istemeyen asi kzlbalar oturur. Tabii retmen kye vanr varmaz, kzlca kyamet kopar ve hoca ardna bakmadan svr. O zaman aa kaymakama u gerei syler: "Canm bu meretierin ocuklanm okutaym da yann ocuklanmn burnuna m dikilsinler?" Ve zaten Genel Mfettiten "Krtleri okutup da Krdistan'da bir Arnavutiuk mu yapalm!" karann bellemi olan kaymakamn dncesi de baka yoldan beyler ve aalannkiyle birleir. Onun iin bu Krt sorununun ac haralan arasrnda yle yklere rastgelirsiniz: Bir maraba ocuu naslsa erkekli kzl aa ocuklanmn kafilesine kanarak birlikte ders almak becerisinde bulunur.
9. YusufMazhar: a.g.yCumhuriyet, 22.7.1930. 10. Cumhuriyet, 17.11.1931.

Belki de yaamsal bir nem gren ocuk, aazadelerin bir ylda rendiini, devam ettii bir ay iinde kavrar. Dummu renen aa snf teftie gelir. Bu durumu gzleriyle grnce -kendilerinkinden yaa ok kk olan- maraba yavrusunu "namahrem kzlar"la (nceden bir ay hi sesini kartmamken imdi) bir arada okutmay namusa uygun bulmaz. retmenin kulana "ne yapalm aa emretti" diye fsldayarak ocuu snftan uratr... Babas retmene itiraz edecek olur, aym yamtn tedhii darbesi!.. apul: Orneblili eref "Birinci Millet Meclisi" hatratnda, Dou illerinde Dersim hakknda yle bir tasvir yapar: "Bu yerler, bu dalar ve bu
talklar fesat, ekiyahk, cahil ve gaflet ocaklardr. Burada yaayan insanlar ilkel adamlardr. Bir ta kovuunun iinde, ban bu taa dayayarak yz bin yl nce yaam atalar gibi, hl o rnei gsterip duruyor. Bunun yalnz birka yz szc/dk bir dili ve eline ldrmek iin eyhin, beyin verdii tfei vardr, ite bunlar bu dalarn sakinleridir. Becerileri de yalnz adam ldrmek ve rastgelen ky, insan, kervan soymak ve hepsini gtrp memmine, eyhe, seyite vermektir.""

Airetler talanadr. Bu kesin, fakat Marx'n Kapital'inde Roma iin dedii gibi, sonsuza dek yeniden oluan talan edilecek bir ey bamakszn talan yaplamaz. Zaten airetler en ok birbirlerini talan ederler. Yalmz talanla geinen milyon nfusu tasvir etmek, hem aann, hem Kemalizmin ayr ayr talan ettii alkan Krt miriyvolanm Bankas'nn hissedarlar yerine koymaktan farkl mdr? Onun iin Krtlerin "yalmz ldrmek ve rastgelen ky, esnaf kervan soymak" ile deil, belki maraba olarak beye hara, Kemalizme vergi vermekten can kncaya kadar almakla geindiini hardan karmak iin cumhuriyet burjuvazisinin atad milletvekili olmak gerekir. Burada doru sylenen yn, Krt fukarasnn, apul edilen eylerin hepsini memmine, eyhe, seyite gtrddr. Ama sorun burackta ve byle bitmez. Talan rgtleyen aadr. "Kolba'lann emrinde hareket eden birer kolla yollan kestirir. Davarlan evirtir vb... Talandan gelen metalann gayet az bir ksmm kolbaya, bir iki gnl okayc szc de adamlanna balar. Geri kalan eyamn olduka byk bir ksmm yksek mlkiye ve jandarma memurlanna aynr. Aalarla kaymikayimin arasndaki mektuplamalara bir gz atan, ok kere Kemalist devlet aygtyla aalk arasndaki sk dayanma ve zelleme derecesi karsnda gzlerine inanamaz. Baz mektuplannda kaymikayim, aaya ard koyunlan kendisine
11. Orneblili eref: Milliyet, 2.1.1932.

gnderirse, imdiye kadar olduu gibi sorunu kapatacam, yoksa bu kez iin pek aa kmas yznden fena edeceini bildirir. Bu gibi omuzdalklar, talan yapan aadan daha baskn birine ait mallar iin yazya dklr. 3- Burjuva Adaleti: Cumhuriyet dneminde Karagzle Hacivat heyetine sokulan o Lanifrel, o ulus adna yarglayan savc, Ba illerinde olduka, perde kurup cm'a yakar ve bu penlenin arkasnda oynarlar. Dou illerinde ne perde ne de em'aya gerek yoktur. Geri heybetleri orada da hayal glgesi ahslardan farkszdr. Ama oyunlar, Bat illerinin komnist mahkemelerinden frkszcasna, hatt ona ta kartrcasua ve ortaoyunvari perdesiz merdesizdir. Burjuva adaleti, dnyann pek az yerinde, Krdistan'da olduu kadar sinik ve maskesiz srtr. Kemalist bujuvazi Dou illerinde yalnz subaylarna gvenir. nk orada fiilen egemen g jandarma ve askerdir. Fakat bu asker ve jandarmayla adalet arasnda su szdrmaz bir emek beraberlii var. Kemalizm derebeyliin -hasbelkaderbkemedii elini per grnrken, srma siyasetini uyguluyor ve jandarma+savc blokunu siyasete mihver yapyor. Aal devrimci yntemlerie yok edemeyeceini ve yok etmek istemediini hisseden Kemalizm, o kendiliindenci ve bilinsiz bujuva kaderciliiyle Dou illerinin geleceini, kendisinin de pek iyi anlayamad, Mat aknya kaplmcasna uymaya zorunlu olduu bir "yava geliim" siyasetine bel balam grmekten holanmyor. te Dou illerinin "adalet"i bu bujuva "yava geliim"ciliinin tam ete kemie brndr. Aal asla rktmeden eritmek! Bu grev jandarmayla adalet arasrnda paylalmtr. Adaletin bu z rol, onu bazen kutsal kitaplarda betimlenen Allah kadar mutlak yetkili, Bazen leblebicinin ra ya da aann kelolan, lokanta garsonu kadar, emre amade" klar. Aaln sorumsuzluuyla kapitalizmin "idare-i maslahatl" Kemalist adaletin karakteristiidir. Belli bazr srnrrlar iinde, nasl adamlarna dayanan derebeyi, baka hibir g ve sorumluluktan korkmakszn dilediini yaparsa, erlerine emir veren subay, mbairlerine "hkm ki" diyen yarg -burjuvaziye karr hibir hesap verme sorumluluu olmadr oranda- yaptklarndan dolay sorgu suale uramayan Allahdtr. "Hak gcndr" kavramrnrn ne olduunu gzyle grmek ve eliyle tutmak isteyen, Dou illerine gitsin. Orada yle "hakkrm" diye haykrran aalar vardr ki, gzlerinin madeni panltsnda, bu "hak"kmn adalet huzurunda ka altna alnp satldn renmekten daha kolay hibir ey yoktur. Onun iin burada "hakkrm"

diye barabilen mutiaka gl saylr ve hakl deil, gl olduunu zanla sayg grr. ite bu tr bir adaletin, yoksul Krdistan halkyla temasa geii cidden ackldr. Dou illeri "zorunlu hizmet"i sresince, emekliliinin salayamayaca bir dnyalk hazrlm ama bilen Kemalist adalet, temsilcilerle bukalemun gibi her dnemin rengine girmekte ve her tr soyguna uymakta meksiz olan derebeylik, "hem ye hem yedir" sloganyla bir kere el ele verdiler miydi, artk Krt fikarasrmn bana gelen dnlsn... Anayasann yasaklad "ikence, eziyet, angarya" Krdistan halknn uradklan yannda pek hafif deyimlerdir. Dou illerinde burjuva adaletinin hummal etkinlii hakknda bir fikir edinmek iin, u iki ilgin olay biraz dnmek yeterlidir: 1- 1933 yk balarnda bir stanbul akam gazetesi, stanbul'da her bin nfusa bir avukat dtn yazyordu. Oysa Dou illerinin, merkez ilelerinde biz diyelim her yz, siz deyin her on kiiye bedel bir avukat bulunabilir. Orada yle ehirler vardr ki, arsnda varolan dkkanlarn yans avukat ve arzuhalci dkkandr. Bunlann ticareti adalet almsatmdr. 2- Dil devrimcileri ne kadar sevinseler yeridir Krdistan halk adaletin resmi dili sayesinde epey Trke renmitir. Fakat Krt kylsnn endii Tke, inam gldrmekle alatmak arasnda akn brakacak derecede ibret paralaycdr. Halkn en ok bildii "bilgi" ve "Tke" hep adliye hileleri, mahkeme oyanlan ve adliyece deyim ve terimleridir: Tke su ve ekmek istemesini bile bilmeyen yle kyller vardr ki, bize "merkumum raporunda darp sri mare ve ilh" tarznda bir mahkeme zabitinin btn cmlelerini tekrarlayabilirler. Bu iddetli adalet sreci, bu Kemalist adliye deirmeni hava iin dnmyor. Krdistan yoksul halknn kemiklerini tyor. Birka mek: Tefeci rnei: Kyl aadan 3000 kuru senetle dn alr. 1000 kuruunu arada der. Tam rn zamannda aa 2000 kuruunu ister, oysa kyl hemen o dakika deyecek durumda deil. Aa, kylye ceza olairak bu kez nce ald 1000 kuruu da inkr ederek -nk aa kyly her kaza balar, ama kyl aadan verdii 1000 kurua karlk imza isteyemez, aa iin bu hakarettir! - icraya 3000 kuru alacakl gibi bavurur. Soruna tank var ama, kim aann aleyhinde tanklk edebilir? Zaten kyl kendini toplamaya zaman bulamadan "adalet" tarladaki rne haciz koymutur bile...

Derebeyi: Herhangi bir iten ierledii kylnn tarlasn, aa sktrr ve adamlarna kendi tohumlarn attrr. A kalan kyl aay ikayet etmeyi gze alacak babayiitlerden ise bir dilekeyle kaza mahkemesine bavurur. Ka dileke verirse hepsi de sistematik olarak kaybolur. nk mahkeme bakatibi aamn akrabasdr, savc gizli ve sadk dostudur. Aradan yllar geer, bir tek yurdundan olan kyl, oldu olacak bari aaya bir ey yapabilir miyim diye tekrar bavurur... Fakat ge kaldn Tatar aas: yl nce olan olay, son tec yasas gereince olmam saylr. Kemalist adalee u kadar madeni altna uyuan aa, herhangi bir kyly istedii gibi mahkm ya da beraat ettirme gcndedir. sterse beraat ettirir, aann kardei ya da damad, yarglara bir ziyafet eker. Ya da bir gece savc beyi evinde zel olarak ziyarette bulunur. "Filan adam bana balayn" dedi mi, samk ya da tutuklunun suu hakknda "vicdani kam" olumas olana yoktur. Ufak bir formalite hazrlndan sonra "su sabit olmadndan" ad geenin beraatine gidilir. ster mahkm ettirir: "Bey bizim olmazsa hatrmz Mm sorar? Bize Mm sahip olur! Elimizden bir kaza karsa bize kim arka kar?" Dou lerinde tanklk, para akesi 5 mecidiyeden 15 mecidiyeye kadar deien alnr satlr bir metadr. "Davasnn crm bilir!" Aamn enirinden az bir saptma, yoksul Krt kyls iin lmlerden lm beenmeyi gerektirir. Bir hrszlk, bir yaralama, bir katil vb. isnatiar olmam suu iki kere iki drt edercesine, Cumhuriyette bujuva adaletinin diledii tank ve kanttlaryla birlikte hazrlamverir. Ertesi gn jandarma onbas gerekli olan zabt varakasn dzenler. Aamn muhtar ve ynetim kumlu iln ilmhaberlerini mhrler ve hemen cumhuriyet savcsnn tutuklama mzekkeresi kesilir. Aylarca tutukluluk ve yllarca mahkmiyet elde bir... Bu Kemalizm+aalk ittifak karsnda Krdistan kyls, bujuva kaldrm airlerinin ve salk basmn yazarlarnn beceremedikleri edebiyaar yarar: "Yoncam damma kaldrsam,
oluum ocuumla yaklacam bilirim, (iyi anlatmyor, hkmete satlan bir topran yoncasn bien miriyvo) Tarlada braktm, cayr cayr yakld. Kime ikayet edersin... Aa, marabann verirler..." kpei demirimi yedi dese, inanrlar. Biz aann kpei ekmeimizi, pekmezimizi, elimizi yedi aman desek, 'yalan sylyorsunuz aann kpei toktur' cevabn

te Kemalist adaletin Krt kyls azyla tanm: Adalet madem kylnn aaya ait demiri yediini kabul eder. nk aa bu yalann mecidiyelerle tuttuu tanklara kantlayacak yasa yollarm elinde tutar. Aa kylnn marabaya ait ekmei yiyebileceini iitmek bile istemez.

Marabann btn dualar adalet gznde "kul mcerret" kalr.* Yalmz bu adalet sermayesi "faslnda" kapitalist Kemalizm aal kul-lanaym derken, aalk Kemalizmi yle bir kullanr ki, "adalet" hammefendi, Galata yosmasnn vizitesi en aa olanlardan da aa der. rnein, aa dmanm gerisine (silahl adamna) vurdurur. Dman da bir aaysa "arayan" vardr. u halde adalet gayrete gelecektir. Kim vurdu? Aamn adamlarndan biri... Hangisi olduunu bir aa bir de vurann kendisi (ve tahminen kylnn deyimiyle bir de Allah) bilir. Onbayla aa tutanak belgesinde anlarlar. Aa her gn srtnda sadist zevkini sopayla tatmin ettii miriyvolanndan en apalm jandarmaya ve adaletin penesine teslim eder. Memo yerine Azvo'yu tutuklattrr. nk Memo yine yarnki, ertesi gnk talanda ya da dmanla kavgada eli silah tutan bir gtr. Azzo ise insanl inene inene topran demirba bir davan halinde hayvanlatinlm saysz miriyvolanndan biridir. Azzo adaletin cbbeli ve klahl huzurunda maher gnnn terazisini ve zebanilerini grm gibi ne diyeceini oktan armr. Sorulan eylere ya glmek ya da alamakla yant verir. Bereket pek de akl yerinde grlmedii iin Azzo mahkm edilemez. O zaman aa bir tala birok ku vurmutur: En kt miriyvosunu bile kaybetmedikten baka, cinayeti gme getirmi, erisini cezadan kurtarm ve Kemalizm sayesinde nfuzunu iki kat etmitir. Yok mahkeme bir grubu mahkm ederse, adam sende gnde be alt birey baka airetlerden kap aamn himayesine snmyor mu? Aasna feda olsun kuzular... Kuzulann parasn verdi aa!..

Bu ksa aklamadan kolayca anlalabilir ki, Dou illerinde aamn btn erkanyla varolmas ve yeni koullara uymas, yeni soygun biimlerini talim etmekten baka bir deiiklik tanmamas ancak Kemalizmin silahl silahsz yardm ve elbirlii sayesindedir. Bilinemez belki
* Bilmem burjuva cumhuriyetinin hangi yasasnn hangi maddesinde yazldr ya da yazl deildir. Yalnz her Dou ilinin, her Krt yoksulunun kulanda kpe gibi tad bir su vardr: "makam" igal suu! Bir maraba, herhangi biimde verdii dilekelerin yrmediini, davalarnn adalet nnde kaybedildiini vb. grdkten sonra hl inat eder, ayak direr ve ikayetine devam ederse derhal makam igal suuyla gzaltna alnr. Skysa ikayet et!

Kemalizmin Dou illerinde varolmas da karlk olarak ancak aaln silahl silahsz yardm ve elbirlii sayesindedir. nk marabalar ve yoksul kyller arasrnda aaya ya da beye kar direnmek isteyen en ufak bir hareket zerine aa derhal ileyi, ili, hatt daha sonra TBMM'ni haberdar eder. Kyl isyan giriimindedir. O zaman btn jandarmalar, evre askeri kollan, uaklar kprdamak isteyen kyll olduu yerde dondurur. Hkmete karr koymak becerisini gsteren herhangi bir isyan hareketinde derhal Kemalizmden maa alan sadk aalarla milis kuvvetieri ezilen Krt halknn evresini sarar. Kemalizm "tam name-i hazreti ehriyanna" mevlut okutarak halk hareketi kkrtmaya kalkt zaman, bu kar devrimi besleyiini alkan Trk kylsnn dindarlna ykledii gibi, Krdistan'da aalkla ve kylerle kapal ittifakn da Dou illeri nfusunun gericiliiyle aklamaktan holamr. Gerekte Kemalizm kurtulu savar srasnda nasl geni ve demokratik bir kyl hareketinden korktuu iin saltanah sonuna kadar Sultann biz/al kendisi ekilip gidinceye kadar halka kar bir kalkan gibi kullandysa, tpk bunun gibi, bugn de Krdistan'da gene geni ve demokratik bir kyl hareketinin varabilecei aamalardan d patlad iin, Kiirdstan yoksul halkna kar aal ve beylii kalkan gibi kullanyor ve Krtln derebeyce paralanndan kapitalist egemenlik apulu adna usuz bucaksz bir zevk alyor. Krt yoksul halk da Kemalizmin her gn srtnda oynayan sanyla pratik bir ekilde retmitir ki, Kemalizm Dou lerinde derebeyi ve derebeyi artklanyla mttefiktir. Onun iin cumhuriyet burjuvazisinin ara sra krs yksekliinden derebeylie kar szde savurduu palavralara asla kulak asmryor. Aala karr mcadeleye getii gn karsnda btn yrcrlrryla Kemalist devlet aygtn bulacan biliyor. Onun iin aal kaldrayrm derken daha zalim ve katmerli bir uuruma yuvarlanma tehlikesine dmekten korkar. imdiye kadar geen deneyimler, cumhuriyet burjuvazisinin smrgeletirdii Krdistan'da, derebeylii tuttuundan baka bir eyi kantlamamm Ad geen burjuva yazan bile bir yerde bunu olduka ak bir ekilde yle itiraf ediyor:
"Bu alanda yaayan halkn srd hayattan daha emin, daha mutlu bir yaam varolabileceim inanmadklar phesizdir. Onlarda byle bir kan vardr. Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olmaktan (yani aadan kurtulaym derken, hem aa hem sermayenin tuzana uramaktan) korkar br."12 12. YusufMazhar: a.g.y.. Cumhuriyet, 12.7.1930.

Ayn yazar "bu duyguyu, bu kany eski dnem"lerin dourduunu sylyor ve "Cumhuriyet de dzeltecektir" diyor. Ama buraya kadar olan mek ve aklamalarmz bile bujuva "cumhuriyet"inin bu "belirtileri" ne dereceye kadar ve nasl "dzelttiini" yeterince gstermez mi?

Ekonomik Smr
Dou illeri meyva (zm ve kays vb.), hayvansal rnler (ya, st, deri, yn), otlu rnler (pirin, patates vb.) asndan bereketli tanmsal bir blgedir. Bugn doal ekonominin buradaki geniliine k tutacak ekilde hemen her ilde pamuk ve kenevir yetiir. Bununla birlikte baz blgelerinde ttn ve afyon, hatt incir, zeytin ve kereste de pazara kanlabilir. Fakat Dou illerinin smge ekonomisine zellikle elverili olan varl, zengin ilk madde kaynaklanyla dolu oluudur. Yeraltnda gml duran madenler arasnda kurun, gml kurun, demir ve kkrt gibi Trkiye'nin baka yerlerinde bulunanlardan baka, o kadar sk rastlanlmayan inko, krmz boya, tuz, ap, snger ta gibi madenler hesaba katlacak zenginliklerdir. Ama Dou illerinde zeikle modem sanayide, hatt bunalma karn nlemlerini ve pazardaki deerlerini kolay kolay kaybetmeyen bakr, manganez, kalayla altn, gm gibi deerli madenlerin, zellilde kmr, petrol adl enerji kaynaklanyla yan yana duruu, bu blgedeki ilk madde hazinelerinin anlamm bsbtn canlandrr. Dou illerinin ekonomik bakmdan zerinde durulacak bir nc nitelii, bo igc kayna olabilmesidir. Bu blgelerin ekonomik gereine karn nfus hayatiyeti, tarihsel etkenlerle ksmi bir g gsterir. Bunu anlamak iin, Dou illeriyle Bat illeri arasnda doum, lm ve nfus itibanyla ksa bir karlatrma yapmak yeter. T.C. Devlet Yll (1928-29) adl resmi kitabn rakam lan n alalm. Elaz, Beyazt, Hakkri, Diyarbakr, Gaziantep, Van dnda olmak zere 11 Dou ilinde bir yl iinde doanlar 46.589, lenler 18.864 kiidir. Yani doanlar lenlerden ikibuuk kez (%247,8) daha fzladr. Bu doum ve lmleri nfusa oranlarsak, doumlar nfusun (11 ilin nfus toplam 1.914.167 olduuna gre) %2,48'i, lmlerse %0,98'i oranndadr. Nfus toplanlan (Douda 11 ilde 1,9 milyonken) 1.592.366 kii olan 7 ilde doanlar 33.148 iken, lenler 20.876'dr. Bu ilde (zmir, Manisa, Edime, sparta, el, Burdur, Bolu) doum lmn ancak bir buuk kat, %158,7'dir. Baka bir deyile ve yuvarlak hesap, Batda ylda 3 kii doarsa, 2 kii lr, oysa Dou illerinde ylda 5 kii doduu halde ancak 2 kii lyor. Baka bir deyile nfus

Bat illerinde ylda birden az fazla artyorsa, Dou illerinde hemen e yakn artyordur. Dou illerinde doumlar daha ok, lenler daha az. Bat illerinde, Douya oranla doumlar daha az, lmler daha oktur. Onun iin Dou illerinde her yl nfus %1,50 artt halde 7 Bat ilinde aym yl iinde nfus ancak %0,67 orannda artyor. Douda nfs her yl Batdan iki buuk- kat fazla artyor. te Trk bujuvazisi Dou illerini ve Krdistan', bu noktadan smge yntemleriyle smryor 1- Tketim ilk maddesi; 2- retim ilk maddesi; 3- gc... Bunlara bir drdncs olarak maliyenin sarm da eklersek, Trk burjuvazisinin Krdistan' ekonomik olarak eziine az ok dikkate deer rnekler bulunmu olur. Bugn smrge deyince ne anlyoruz? Anavatan finans-kapitalinin emrinde tutulan tekeller ve ak metalar pazar ve ilk madde kayna olan, siyasal olarak barmlr bir lke. Finans-kapitalin anavatan, smrge lkenin srekli tanmsal kalmasrn, bu pazar ve ilk madde kaynam elinden karmamak ister. u halde bir blgenin smge durumunda tutulduu, bir szckle o blgede sanayi geliimin siyasal amalarla durdurulmasndan anlalr. Trk bujuvazisi Dou illerinde byle bir ama izliyor mu? Evet. Trkiye finans-kapitalinin organ Dou hakkndaki yazda ne
diyor: "Her toplumsal reformun birinci aamas hemen hemen gerekletirilmi sayabileceimiz dzen ve emniyetin kurulmas ve gelitirilmesidir. "n "Dzen ve emniyet" iin mi reform gerek, yoksa reform iin mi dzen ve emniyet? Bunu

tartacak deiliz. Yalmz bundan iki ey anlyoruz: 1- Sekiz on yllk cumhuriyet bujuvazisi henz Dou illerinde dzen ve emniyeti tamamen "kurup gelitirdiine" kendisi de ikna deildir. 2- Fakat bu dzen kurulursa, Douda "siyasal ve ekonomik iyiletirmeleJ' yapacaktr. Dikkat ediyorsunuz, Bat illerinde neredeyse Yalova'daki Gazi tesislerine "Yalova sefas devrimi" diyecek kadar her deiikliin adna "devrim" diyen Kemalizm, Douda bu kelimeyi azna almaktan korkuyor. Yalnzca masum ve ekingen bir iyiletirme. Hatt bu kelimenin bile Krte gazetelerde Trkesinden deil, Franszcas olan "reform "dan sz ediyor. Bu reformlar neler olabilir? Eer kylye bu "toprak datm" (baz aalarn fzla topran satmak) ise bunun, "dzen ve emniyet'in hemen hemen gereklemi sayldm o 1931 tarihlerinde, Dou illerindeki rnekleriyle yukanda grmtk. Ondan bakaysa acaba nedir? Yukandaki
13. Economic Orient, 16.9.1931, s.444.

satrlarn stnden bir yldan fzla zaman getikten sonra, devlet sanayisi karsndanda telaa den Trk burjuvazisine gvence vermek iin Gazi ile eski Bankasr Mdr, ktisat Bakam Celal, ba ve gney illerinde tura ktklar zaman, Celal Balkesir Ticaret Odas'ndaki syleisinde:
"Yeni tesis edilecek fabrikalardan bir ksmmn Dou illerinde tesis edileceini, nk bu konudaki ilkenin dengeli bir ekonomi sistemi olduunu sylemitir. "14

Fakat bujuvazinin szne de, zne; palavrasna deil, yap ie bakmak Boleviklerin adetidir. nce ktisat Bakam beyefendinin bu sz syledii yer bile Trkiye'nin Batr ilidir. Eer bu sz Diyarbakr'da sylemi olsaydt, bir derece anlaml olabilirdi, ikinci olarak, aym adam ve Gazi bu "inceleme gezi"lerinde Dou illerinin en ba tarafinda Adana snrndaki Gazi Ayntab'n tesinde, hatt yle resmi bir "inceleme" yapar olsun grnmediler. Syledikleri sze karn gezerinin izdii snr Dou illerini Bati lerinden ayran snrdtr. Bu da gsteriyor ki, Trk burjuvazisi Krdistan'r sanayiletirmeye gelmiyor. Bu gelmeyiini, zellikle daha aikr bir ekilde gze batran olay udur 1932 ylnda Sovyetler Birlii'nin verdii 16 milyonluk krediyle, Trkiye'de dokuma ve eker sanayi kurulacak. Sovyet uzmanlar Tkiye'ninkilerle birleiyor, lkede inceleme yapacaklar. Fakat bu incelemenin alam, Gazi hazretlerinin inceleme alanyla tpatp aym geliyor. Uzmanlar -hatt yerel talep ve srarlara karn- Dou illerini darda brakan bir snr iinde incelemede bulunurlar. Yani "yeni tesis edecek fabrikalardan bir ksmmn Dou lerinde tesis edecei", olan bitene gre, ktisat Bakannn uydurduu bir lfttr. Hatt Sivas'ta be bir eker fbrikasr amak isteyen ekoslovaklara izin verilmedi (Bunda Bankas'nn rol de ayn tabii). Kemalizm her konuda Dou lerinin sanayice ve hatt ekonomik olarak ilerlemesine engeldir. Cumhuriyet burjuvazisi iin Dou illeri, ekonomi d bir blgedir. Kemalizmin Trkiye'de sermaye biriktirmek iin, son yllarda olduka grltyle ortaya att kooperatifilii bile Dou illerine ok grd gz nne getirilirse, Dou illeri hakknda ne dnd aka anlalr. Birinci Genel Mfetti Macaristan'dan M. Canadi adnda birini getirterek, diktatr olduu 9 de inceleme yapnyor. Bu uzmann yazd kitap, buralara kooperatifin zararl geleceini anlatm! 1932 yl ortalarna doru Mlet Meclisi'ndeki "bamsz" zmir milletveki bu kitaba dayanarak, Trkiye'de kooperatifiliin "zararlr" olduunu, Halk Partisi'nin yanl yolda yrdn iddia ediyor. Halk Partisi genel sekreterinin yant u

oldu: "Uzmann sz ettii baz illerimizde bugn derhal tarmsal kooperatifler yaplmas olanan bana sormu olsalard, ben de bu kitab okuyarak ayn yorumda bulunurdum."15

Ekonomik reform yaplmaz, nk "dzen ve emniyet hemen hemen gereklemi", yani henz gereklememitir. Kooperatifler hemen yaplmaz. nk her halde dzen ve emniyet yok! Hangi demagojide bu kadarlk kaypaklk bulunmaz? Uzman, kooperatif "zararldr, Halk Partisi "olanaksz"dr diye yorumlar. Oysa her ikisinin de anlam, hatt burjuvazinin kendisi iin bile, kyl kitlelerini daha yalandan ve gtl ekilde soymak ve sermaye biriktirmek iin bir nimet olan, kooperatif kadar her rejime uyabilen esnek bir oluumu, Kemalizmin on, yldan sonra hl Krdistan'da uygulamaktan korktuudur. Trk burjuvazisi Krdistan'da ve Dou illerinde her trl ekonomik rgt binbir ihtiyatla karlyor, nk ekonomik olarak orasn smrgeletirmek, siyasal olarak orada Krtlk davasmr uyandtrmamak istiyor. rnein Krdistan'da fabrikalar alrsa bir Krt sanayi proletaryas mekezileecek, bu proletarya ekonomik ve ulusal baskya kar Krt bujuva ve aalarm glgede brrakrrcasrna harekete geebilecektir. Krdistan'da tanm kooperatifleri kurulursa aalrn karsnda dank ve yenik inleyen Krt kyll iinde snf farkllamas ve bunun sonulanyla birlikte rgtl direni belirir ve bu direni yetenei Kemalizmin iine gelmez. Kemalizmin Dou illerindeki ekonomi siyasetini anlamak iin u ksa noktalan gznnde tutalm: 1- Finans-Kapital: Kemalist bujuvazi Dou illerini laykyla smrebilmek iin iki eye muhtatr: a) Orada kendisine mttefik hazrlamak; b) Oralarda kendisine ekonomik gt ve kurulular kurmak. Bu iki ii bildiimiz gibi dnyamn btn smrgeci anavatan egemen snrflan teden beri uygularlar. Bu iki kuu vuracak bir tek ta vardr finans-kapital hazretleri. Finans-kapital sayesinde Kemalizm u sonulan elde edebilir: a) Yerel deerleri finans-kapitalistletirmek, b) Finanskapitalle kaynaan deerlere bal snf ve zmreleri Kemalizmin kuyruuna takmak, c) Belli bal deiim merkezleri demek olan il merkezlerini bu finans-kapitalin nfuz ve smrsne uygun gelecek ekilde bezemek ve her trl giriimi finans-kapital enirinde toplamak, d) Tarm finans-kapitalin enirine sokmak vb... Herhangi bir anavatan herhangi bir smgede bu birbirinden kan sonulan bir ebeke gibi yayamadka tutunamaz.
15. Meclis zabtlar, Cumhuriyet, 27.6.1932.

a) Yerel deerleri finans-kapitalistletirme: An da ayaklanmas temizlendikten sonra, Trk burjuvazisi yalnz zor ve iddetle ilerin yryemeyeceini, Dou illerinin ekonomi mekanizmasnda rol oynayacak bir sistem kurmann zorunluluunu daha iyi anlad. Ve ondan sonra yava yava Dou illerindeki dank servet billurlarn, kendi devlet aygtunn koyaca finans-kapitalin evresinde derlemeye giriti. Bu gtn banda, Dou illerinin ikide zellikle zel bir terr sistemini uygulad ve koyu Krdistan egemenliinde bulunan, Birinci Genel Mfettilik blgesinin dokuz ini biricik bir bankanrn altnda toplamak gelir. Bunu dorulayan haberler, 1931'den beri balad halde ancak 1932'de asl biimini buldu:
"9 Dou ili kendi aralarnda bir banka ayorlar: Diyarbakr (zel)- Genel Mfettilik blgesi iindeki 9 ilin katlmyla Diyarbakr'da bir yardm bankas alyor. Diyarbakr zel ynetim btesinden 15.000, Mardin de 6000 lirayla hissedar kaydolunmutur. Dier iller zel ynetimleri de btelerinin mali adan izin verdii lde tahsisat vermilerdir."16 "Diyarbakr'da 300 bin lira sermayeli bir banka kuruldu: Diyarbakr (zel)Birinci Genel Mfettilik blgesine giren Diyarbakr, Elaz, Urfa, Mardin, Siirt, Mu, Hakkri, Beyazt, Van illeri zel ynetimleriyle baz kiilerin katlm sonucunda 300 bin lira sermayeli bir Yardm Bankas kurulmas kararlatrlmtr.""

Bu iki ksa haber aktr: Devlet (zel ynetim) ba mayay (sermayeyi) tohum gibi ayor. Ve bu ilk tohum evresinde pk doyum halindeki bir eker eriyiine alm billurun evresinde olduu gibi, orak dank servetler (baz kiilerin katlm) billurlayor. Avrupa'daki byk kapitalistlerin yaptiklann bizde Kemalist devlet ayg yapyor. Tabii bu Dou Bankas ya da Yandm Bankas Cumhuriyet burjuvazisinin kodaman bankalarndan birinin patenti altnda. Fakat yine tabii, bu ksa haberler iinde onun grnmez varlm sezmek olanakszdr. b) Yerel snf ve zmrelerden mttefik derlemek: Tk burjuvazisinin Dou illerinde dayand snf ve zmreler hangileridir? Biliniyor, bata byk toprak sahipleriyle koca mteahhitler gelmek zere, genel olarak burjuvalaan ve burjuvalatka kozmopolieerek Trkleen zmreler ve sonunda iskn edilenlerden tutunabilen ve sivrilen baz Tk aileleri... Yukanda banka sermayesine katldklan belirtilen "baz kiiler" daha nce Kemalizmin aalktan tefeci toprak sahipliine dom gelitirmeye ura16. SonPosta, 26.10.1932. 17. Son Posta, 3.11.1932.

 kiilerle, devlet hazinesinin kurdu haline gelmi, burjuvalam unsurlarda". Nitekim bujuva gazetesi de belirtiyor: "Bu banka iskn edilen gmenlere, kyllere, iftilere), emlk sahiplerine, sanayi erbabna kredi verecektir." 300 bin liralk bir sermayeyle hangi sanayi erbabna yardrm edebileceini sonraya brakalm. Fakat burada ak bir ekilde gzken zellik Krdistan'm tanm smflanyla olan balantyd. Adt geen ifti tanm sermayedan ve emlk sahibi de toprak sahibi olduuna gre, banka zellikle bu iki smrfi iine alacak ve bunlann gcn kendi gc yapacak bir kurulutur. Ya kyl? Evet kylye de "kredi" verilecek, fakat tpk Ziraat Bankas'nm Batda yapt trden, tanm kapitalizmiyle byk toprak sahiplerinin tefeciliini sistemletirerek, tanm kapitalistleri araclyla kyly tefecilerle tepeleyerek. O zaman Kemalizmin grne gre, Douyla Batnn arasndaki lik, yalnzca Batda tefecilik denilen eyin, Douda "talanclk" adm almasndan ibaret kalacaktr! Bylece Dou illerinde finans-kapital hazretleri yerleip yerel servetleri finans-kapitalletirerek kkletikten (kendine smr mttefikleri bulduktan) sonra ne yapacak? Trk bujuvazisi, Trke'deki tiryaki sznce "kr karde" gibi bunu "kendinden bilir"... Kemalizm Trkiye'de evvel ezel ilemi bulunan emperyalizmden hayli ders almtr. Emperyalizm, Trkiye'ye dal budaklann saldktan sonra ne yapmti? Bu finanskapitalin sayesinde: a) Trkiye merkezi ehirlerde bayndrlk ve imar ilerinin ayrcalklarn zerine almak; b) Trkiye'nin tanmsal rnlerini ticaretin kodamanlan elinde tekelletirmek. Dn emperyalizmin Tkiye hakknda uygulad yntemleri bugn Cumhuriyet bujuvazisi Krdistan'a aynen uygulamaktan baka bir ey yapmyor. c) mar ve bayndrlk ayrcalklarn zaptetmek: Dou illerinde burjuvalaan unsurlar, zellikle son zamanlarda btn gc ehir iman ve bayndrlk ilerine verdiler. Yeni binalarla salam ve devaml bir rant salamak; bir ehrin btn burjuva retimlerini bir darbede parampara ederek, o ksm retimi birdenbire dnk aazade toprak sahibiyle mteahhit vb. kodamann eline geirmek (rnein bir ehrin btn kk ve serbest finnlann kapattrdktan sonra, alan deirmen fabrikasna bal birka frnla ve yalmz fabrika unundan yaplmasna izin verilen ekmekle btn ehrin ekmek gereksinimi tekelletirmek balca biimlerden biridir); belediye btesiyle uyuarak ehrin aydnlatma iini bir elektrik santralchyla bir elde toplamak vb. ite finans-kapital canavarnn deyim yerindeyse kendisine "yuva" yap Dou illerinde byle geliip devam

ediyor. Yardm Bankas'n haber veren fkra yle bitiyordu: "Toprak sahipleriyle kylye kredi aacak olan bu banka zel ynetim ve belediyelerin yapamad (yani finans-kapitalin yapmakta kar grd) bayndrlk ilerini de yaparak Genel Mfettilik blgesinde ekonomik hareketlerin geliimine etken olacaktr."
18

Bankann nemli bir hedefi de "bayndrlk ileri" oluyor. Bujuva diyalekiyle gya belediye ve zel ynetimlerin yapamadklan ileri yapmay zerine alyor. Oysa bizzat u bankanrn sermayesinde en byk ve ilk hissedarlar bu belediye ve zel ynetimlerden baka kimdir? Kemalizm burada da kapitalist yetitiriyor. Fakat bu kapitalistleri, pk yabanc kapitaliser gibi resmi devlet sermayelerinin beraberliinde ve bir tr denetiminde yetitiriyor. Taki kendi karlarna sadklarsn... Bu imar ve bayndrlk ayncal ve tekelleri ekonomik yap czlerinin karlkl doa yasas yznden elbette tek tk baz istisna geliimlere kap ayor. Fakat, bu sanayi ne kadar kapitalist nitelikte olursa olsun, her zaman Bati illerindeki Tk bujuvazisinin temel sanayisiyle rekabet edebilecek trden olamaz. d) Tarmsal rnleri tekelletirmek: Osmanl mparatorluu'nda, Trkiye'nin tarmsal rnlerinin ihrac tamamen yabanc finans-kapitalin elinde toplanmt. Cumhuriyet burjuvazisi bu ticareti yava yava ve ksmen eline geirmekle urayor. Bununla birlikte, byk lde tarmsal rnlerin ihracat bugn hl yabana finans-kapitalin tekelindedir. Dou illerinin tanmsal rnleri de bugn Tk finans-kapitalinin elinde tekelletirilmektedir. Hatt bu yalnz yukandaki bankayla de, belki onu glgede brakacak derecede byk bir sermaye kiesiyle yapyor. 1931 ylnda bu konuda balanan giriim belki Trkiye'nin tm yeli Trk ticaret gruplannr glgede brakacak byklktedir.
"Dou illeri rnleri: Trabzon 16 (AA.)- Dou illeri hayvanat ile yumurta ve meyvelerini tat ve tazeliini koruyarak ihra edecek dzenek kurmak zere bir milyon (i snr yanm milyondur!) lira sermayeli bir irket kurma giriiminde bulunulmutur. Bu irkete hkmetin 200 bin lirayla katlaca, Trabzon'un 200 bin, Erzurum'un 300 bin lirayla dahil olacaklar ve dier kasabalarn da toplam 300 bin lira salayacaklar sz verilmitir."19

16. yzyl Avmpasmm "Dou Hindistan Kumpanyalan"nn bir min18. SonPosta, 26.10.1932. 19. Cumhuriyet, 18.6.1931.

yatrn andran bu trden finans-kapital birikileri aka yazlp izildii gibi, btn merkezi devlet, yerel ynetim ve belediyelerle en kodaman Karadeniz banker ve tccarlarm, en byk emlk ve toprak sahiplerini birbirleriyle hal ve hamur ederek, Dou illerinden Batrya doru yuvarlanan, yuvarlandka ezip inedii, bnyesi iine ald kk mlkleri yuta yuta gelen, geldike imanlayan, byten, dalaan tam efradrn cami, ayarm mani adyla sanyla bir finans-kapital dr. 2- Pazar ve lk Madde: Trkiye'de 1927 sanayiyi tevik yasasyla gelimeye balayan sanayi ubeleri hemen hemen kasa yntemine eritiler saylabilir. An sanayinin Tkiye'de kurulacam beklemeyi, mucizeye inananlara brakalm. Son zamana kadar i pazara yetmez grnen eker ve dokuma sanayi de, bu yllar iinde Bankas le eklerin aacaklar eker, Sovyetlerin gnderdikleri dokuma lbikalanyla artk Tkiye pazarm dolduracak demektir. Baz retim kollan artk varolan ve ak Trkiye pazarlarm doldurmu, danda pazar aramaya kalkm durumdadr. Trkiye'ye yeni pazarlar geek, yoksa olmaz! Bu yeni pazalan nereden bulacak? Kendisine imdiye kadar yan bakan Krdi stan ilerinde az ok yan kapal bir ekonomiye bal duran Dou illerinde... Bu bir. kincisi: Trkiye u an retimle "sk nefes"lie uram emperyalizm dneminde, dnya pazarna mamul sanayi eyas kanp satmaya kalkacak kadar Donkiotluu olanakl grmyor. Onun iin sanayi retici glerini kendi kabuu iinde kendi yayla kavrulacak aptan ileri gtremeyeceini biliyor. Onun iin Dou illerine ve Krdistan'a oranla bu bakmdan kul geinen Trkiye bujuvazisi, dnya pazan ilikilerinde emperyalizme ister istemez bamldr. Trkiye'nin bu bamll bugn siyasal alanda azalm grlmesine karn, ekonomik olarak devam etmekten geri kalmamtr. Bu bamlln ifadesi Trkiye'nin dnya pazarna ancak tanm rnleriyle ilk maddeleri ihra edebilmesidir. Krdistan ve Dou illeri yukanda iaret ettiimiz gibi zengin deerde maden damarlanyla doludur. Dnya bunalm tanmsal rnlerini yok pahasna indirdii zaman, yeni ihracat metalan olarak bu yeralt ilk maddelerinden fiyat tutacaklarn iletilmesi, bsbtn emrivaki oldu. rnein Kars'n Kazman taraflarnda 3 milyon altn liralk toz alta madeniyle zenginlik derecesinin snn bile henz izilemeyen Ergani taraflarndaki bakr ve gene altn madenleri, Tk bujuvazisinin itahm btn iddetiyle kamlamaktan geri kalamazd. Hele maden ilerinin mteahhitliini stne alm Bankas'nn eski genel mdr yeni ktisat Bakanlna geleli beri madencilik

perspektifi bsbtn artt. Madenlerden alnan resim %1'e indirildi. Patlayc maddeler madencee maliyet frklanyla saland vb... Bamda Deutsche Discmto Bank'n bulunduu Otavi Nord Deutsche Raffinerie Metallgesellschaft -Otto Wollff Hirsch Kupfer frmalanndan mrekkebi gl bir Alman grubu, yan yarya Tk- Alman hisseli bir sendika oluturarak Egani'de faliyete hazriand. Herhangi emperyalist bir lke smgelerinde pazar ilikerini geniletmek ve orada gml duran yeral hazinelerini iletmek iin ne yapar? nce bundan nceki finanskapital ksmnda grdklerimizi, sonra da i pazadan amak ve yeraltlann kartrmak iin zorunlu olan dier tesisleri kurar. Bu tesislerin bamda ne gelir? Anavatan mallarm ieriye, ilk maddeleri danya tayacak aralar. Bunlarn bamda da: demiryollan! te smet Paa hkmetinin finanskapital ebekesinden sonra "lkeyi demir alaria rmek" siyaseti de, ekonomi politik asndan bu anlama gelir. Samsun-Sivas, Ankara-Sivas demiryollarnn inas, Toros ve Mersin-Adana hatlannn hkmete satn alnmas, aynca ad geen Kazman'a kol atacak olan Sivas-Erzurum, dieri Fevzi Paa-Malatya izgisiyle Ergani bakr madeninden geecek ve Van glnn petrol kaynaklarna doru uzanacak olan iki demiryolunun balangtandr. stanbul'a kamyon satn almak zere gelen Van ve Srt blgesi bayndrlk ileri mteahhidi tccardan Nuri Bey, nakliye siyaseti ve anlamn u satrlarla zetliyor:
"O tarafn btn derdi, bundan nce de gereksinimi ulamszlktr. Halk eski hkmetlerin ktlklerinin cezasn ekmektedir. Her trl tarmsal faaliyete uygun olan bu yerlerde emeinin hibir karln alamad iin mutsuz olup, fazla retime gayret etmemekte ve rnnn kazancn grmemektedir. Hizan ve evresinde geni fndk baheleri bile bulunduunu sylediim zaman beni hayretle dinliyorlar. Siirt'ten tahl, ya vb. evkine olanak m vardr? hracat istasyonu olan Mardin'e bir gnlk yol olduu halde, bir ton eyann kamyonla nakil creti 90 liradr. Benim Mersin'den 34 liraya aldm bir ton imentonun, yerine nakli 300 liraya mal olmutur. Artk durumu siz karlatrn. Grevim dolaysyla dolayorum. Anadolu ok dourgandr. Ara olsa, rakip lkelerle rekabetimiz iten bile deildir. lkeyi canlandracak, aziz smet paann yol ve

ara nakliye siyasetidir."20 Bir Trk burjuvasnn. btn Trk bujuvazisi adna Krdistan'da su-lan, bundan baka trl ifade edilebilir miydi? Trk burjuvazisinin Krdistan'da btn dedi ne Birinci Mfettilik terr, ne jandarma saltana-

20. Cumhuriyet, 26.9.1930.

ti, ne aa basks asla deil, yalnzca "yol gereksinimi"dir. Oysa, harika azndan kan szler besbelli ediyor ki, bu "gereksinim" ancak oralarda, mteahhitlikle resmen ve ticaretle zel olarak yoksul Krdistan halkm smrge apuluna uratmak iin uraan Trk bujuvazisinin "btn derdi"dir: 1) nk o yerlerde "geni fndk baheleri" ne kadar "her trl tanmsal faaliyete uygun"dur. 2) nk 150 km.lik mesafede (Siirt-Mardin) tanacak Krdistan tanm rnlerinin tonuna 90 lira gibi ar bir masraf veren kodaman Trk tccarlan, istediinden l ve sper normal bir kn knna tamamen koyamaz. 3) nk Trkiye'yi haraca kesen stanbul'un yan yabanc, yan yerli byk imento irketleri, imentolann Dou illeri pazanna fiyann on kat kadar bir nakliye masrafyla gnderdike, Krdistan pazanm laykyla tekelletirmi ve smrm saylamaz. Szn ettiimiz Alman-Trk finans grubunun Ergani sendikas, bakr madenini Sinop ya da Mersin limanna nakil ettirmenin yerine -tarih ncesinden beri olduu gibi- develerle tamaya kalkarsa yayan kalr, vb...

Buraya kadar sylediklerimizden ne kt? Trk bujuvazisinin Krdistan pazanm amak ve soymak iin, orada genel olarak bayndrlk ilerini ve zel olarak ulam aralann gelitirmesi, zifafa girecek damadn suratm usturalatmaya raz olmas gibi art ve zorunluluk olduu deil mi? Nitekim bir mteahhit ve tccar Trk kapitalisti, "o tarafn btn derdi yol gereksinimi ve ulamszlktr" demedi mi? Bu aklamann tek mantksal sonucu olarak, Krdistan'da ekonomik smrsn glendirmek isteyen Trk burjuvazisinin orada hi olmazsa yol faaliyetini canlandrmas ve glendirmesi gerekmez mi? Evet, oysa aslnda bizzat kendisi, geri bir lkede bulunan Tkiye sermayesi bu noktada bile son finans-kapital gruplannn (rnein Ergani bakr madeni irketinin) snmalan dnda, hatt bu "yol gereksinimi"ni tatmin etmekte bile Krdistan da ilerletmemek iin sistematik bir plan izler. Bunu anlamak iin Kemalizmin bir Dou illerinde, bir de Bati illerinde izledii yol siyasetini, bizzat kendi resmi belgelerinin verdii rakamlarla ksaca karlatrmak yeter. Karlatrmann orantl olmas iin Bati illeri iinde zel ve genel gelirleri, genel olarak Dou illerindekilerle eit olanlann setik. Karlatrmaya girecek olan illerden, 1- Dou illeri: Erzin-

can, Erzurum, Elaz, Urfa, Beyazit, Bitlis, Diyarbekir, Siirt, ebin Karahisar, Ayntap, Kars, Gmhane, Mara, Malatya, Van olmak zere 15 ildir. 2- Bat illeri iki gruptur: a) Salam ose oranm arayacaklarmz: Edirne, el, Burdur; b) Yeni ina edilmekte Olan ose oranm arayacaklarmz: Edirne, el, Bolu illeridir. Bunlann nce her birinin yzlmlerine oranla bir, bir de zel gelirlerine oranla varolan yollanmn yzdesini bulmak ve sonra bu varolan yollar iinde salam olanlarn oranyla yaplmakta olan yollann orann saptamak iin, sz edilen devlet tebliinden aldmz rakamlan derleyelim: 15 Dou ili Yzlm zel gelir toplam (TL) Varolan yolun uzunluu Salam ose Yeni yol
Tekrar edelim, karlatrma iin

222.501 7.24-5.622 8.225+992 2.702+192 864+885

ot,,-rr.a Kir, olrl.?

Edime, el, Burdur 24.025 1.443.162 1.519+455 754+649

Edime, el, Bolu 22.795 1.697.911 2.125+427

1.066+201

alHm? Rah illerini hivt- i i r l i

olmayanlardan setik. rnein drt Bat ili iinde zel geliri en ok olan Edirne'nin zel geliri 728.264 liradr. Dier biri 600 bin ksur ve teki ikisi 300 bin ksur lira zel gelirli illerdir. Dou illeri iinde ise, yalmz Malatya'nn zel geliri 1.209.870 lira, Diyarbakr'n 720.268 lira Erzurum'un 694.720 lira vb. dir. Ne hacet, biz btn 15 Dou ilini birden Bat iliyle karlatnyoruz. Yzlm itibanyla a grubu (Edirne, el, Burdur) 15 Dou ilinin %10.7'si, b grubu %10,2'si; zel gelir bakmndan a grubu 15 Dou ilinin %19,9'u, b grubu (Edirne, el, Bolu) %23,3' oranndadr. Bunlan yuvarlak hesaba evirelim: u 15 Dou ili dier 3 Bati ilinin yzlmce on kati, zel gelirce be kati oranndan daha byktr. Trk burjuvazisinin Bolevizmden renip kullanmaya zendirdii szckler pek oktur. Fakat Bolevizmle Trk kapitalizmi arasnda, temelden birbirine zt iki rejim fark olduu iin orada doru olan szler, ok kere bizim burjuvazinin aznda, halk kandrmaya yarayan modem birer yalan eklini alr. rnein, yukandaki mteahhit tccar, Dou illerindeki "yolsuzluu", "eski hkmetlerin ktlkleri" ile aklyor. Acaba bu sz doru mu? Yani saltanat dnemi Bat illerinde fazla yol yaptrarak, Dou

illerini bsbtn ihmal etmi midir? Bunu olaylar ve rakamlarla aratralm: Gerekten kilometre kareye den genel yol uzunluu 15 Dou ilinde ortalama 36,6 m., a grubu Ba illerinde 63,2 m. (km. falan deil ha!) ve b grubu Ba illerindeyse 93,2 m.dir. Bu rakamlara baknca, kilometre kare bana, Dou illerine oranla a grubunda iki kati, b grubunda katr fazla yol gzkyor. Ve bu oran gz nnde tutulunca, denilebilir ki, saltanat hkmeti Dou illerine bir yol yaptirdysa a grubu illerine 2, b grubu illerine 3 yol yaptirmrtrr. nk kukusuz varolan yollarn toplam uzunluu eskiden kalmadr. Fakat biz sorunu bir ilin yzlm itibaryla deil, o ilin zenginlik derecesini gsteren, rnein zel geliri itibaryla koymaya zorunluyuz. Yani gerek Osmanl mparatorluu dneminde, gerek bugnk Cumhuriyet burjuvazisi dneminde bir ilde yaprlabilecek yol, o ilin genilii hesaba katilarak deil, ekonomik gelime derecesine baklarak yaplabilirdi. Ekonomik gelimeye delil olaraksa, elimizde bir ilin zel gelirinden bakas yok. Daha dorusu, devlet bir ilden ne kadar para alrsa, o ile de o kadar yol yapabilir varsayyoruz. (Demiryolu hatlan bunun dmda.) te yukandaki oranlan her ilin zel gelirine oranla tekrarlayacak olursak, u rakamlan elde ederiz.. Her den alman zel gelirin birer lirasr bama ne kadar uzunlukta yol dyor? 15 Dou ilindeki tm zel gelir toplamnn her liras bana varolan btn yollardan, den yol uzunluu 1,1 m.dir. (Yani Dou illerinde her zel gelir liras bana 1 metre 10 cm.lik yol dyor.) A grubunda her zel gelir lirasna 1,05; b grubuna 1,2... Bu oranlara gre. Eer varolan Trkiye illerinin yollan genellikle saltanat dneminden kalm vasaylsa, Osmanl mparatoriuu dneminde, aa yukan gerek Dou, gerekse Bat illerinde yaplan yollarn uzunluu her ilin zel gelirine gre, her ilin zenginliiyle doru oranthym. u halde, "eski hkmetleri" ne savunmay ne de sulamayr dnmeksizin diyebiliriz ki, imparatorluk her ile gcnce vermi... Fakat acaba Cumhuriyet bujuvazisi de byle mi yapmtr? Yoksa Dou illeri vey il, Bat illeri z il mi saylmtir? Bu soruya yant vermek iin u iki noktay aratralm: 1- "Eski hkmetlerden ne kadar yol kalmsa kalm, fakat Cumhuriyet hkmetleri bu yollan Dou illerinde ne dereceye kadar ve Ba illerinde ne oranda koruyabilmitir? Baka bir deyile, varolan yollar iinde salam oselerin oram Douda ne kadar, Bada ne kadar? Bunu bulursak,

Cumhuriyet bujuvazisinin Dou illerini mi, yoksa Bat illerini mi daha ok gzettii anlalr. 2- Her ilde yeniden yaplmakta olan yollar ne orandadr? Eer Dou illerinde yeniden ina edilen yollar Bat illerinde yeniden ina edilenlerle aym orandaysa, sorun yoktur. Cumhuriyet burjuvazisi her iki tarafta da aym bayndrlk siyaseti izliyordur. Aksi halde sorun da terstir. Salam yollarn oran: 15 Dou ilinde kilometre kareye den salam yol 12,2 m.; a grubu Bat illerinde kilometre kareye den yol 31,4 m.dir. Fakat bir de zel gelire gre bakalrm. Her lira bama 15 Dou ilinde den yol 0,3 m., oysa a grubunda 0,5 m.dir. 15 Dou ilinde varolan btn yollara oranla salam kalan yollar %32,8, a grubunda salam yollar btn yollarn %49,1'idir. Yani yuvarlak hesap edilirse salam kalan yollar Dou illerinde hemen hemen te bir, Bat illerinde hemen hemen yan yanyadr. Bu hesapa varolan yollardan konulanlarn durumu Batda Doudan %40 daha fazladr. Baka bir deyile, Kemalizm Bat illerinin yollarna. Dou illeri yollanrdan hemen hemen iki kat kadar daha fazla dikkat ve zen gstermitir. Btn Dou illerim deil de zel geliri, a grubu Bat illerinin zel gelirinin (1,4 milyon) hemen aym olan Dou ilindeki salam yollarn btn yollara orann aratnrsak (bu Dou ili Diyarbakr, Van, Erzincan'dr ve zel gelirleri toplam 1.428.186 liradr) a grubu illerinde salam osenin oram %49,1 olduu halde, 3 Dou ilindeki salam osenin (tabii varolan yollar toplamna) oran %15,9 olarak bulunur. Yemden ina edilen yollar 15 Dou ilinde yeniden yaplan yollar kilometre bana 3,8 m.dir. B grubundaysa kilometre bana 47,7 m. yeniden yol yaplmaktadr. zel gelirin bir liras bana Dou illerinde 0,1 m., b grubu Bat illerinde 0,7 m.lik yol yaplyor. Yani Kemalizm Bat illerinde Dou illerine oranla 7 kat fzla yeniden yol yaptnyor. Oysa her iki ksm illerden de aym miktar para topluyor! 15 Dou ilinde, varolan yollarn uzunluuna oranla yaplan yollarn uzunluu %10,5'dir. B grubu 3 Bat ilinde bu oran %50,6'dr. Yani Kemalizm Dou illerine onda bir oranrnda yeni yol ekledii halde, Batr illerine yan yanya yeni yollar katmaktadr. Tekrar edelim. Bu oranlar, Kemalizmin toplad zel gelir bakmndan aym gelirde olan Bat ve Dou illeri iindir. Yeniden yol yapma konusunda, Kemalizmin Dou illerini ne kadar geri braktn anlamak iin 15 Dou ilinin topraka onda biri ve zel gelirce de bete biri orannda kk olan 8 Bat ilinde yaplan yeni yol-

lann rakamlarna bir gz atmak yeter. 15 Dou ilinde yeniden 864+885 kilometrelik yol yapld halde, 3 Bat ilinde 1066+201 kilometrelik yol yaplyor. Yani 3 Bat ilinde kendisinden 5-10 kat byk olan 15 Dou ilinden %12,3 (eksik de) fazla yeniden yol yaplmaktadr!... Bu oranlar bulmak iin asl rakamlar bizzat Kemalizmin resmi yaynndan alyoruz. u ksa karlatrmalarla varabileceimiz genel sonu udur: 1- Kemalizm Dou lerine, hatt smr iin zorunlu olan yol yapma konusunda be geri bir smrge ilemi yapyor. 2- Bu siyaset Kemalizmin tarihiyle birlikte balar. Kemalizm Krdistan' laykyla soyabilmek iin, orann tanmsal rn ve ilk maddelerini tefeci fiyatianyla yok pahasna ekebmek ve kendi sanayi rnlerini orada pazarlayabilmek iin hi olmazsa, btn emperyalist anavatanlann smrgelerinde yaptklan kadar olsun. Dou illerinin yoanm dzeltmeye zorunludur. Krdistan'n kapal ekonomisini paralamak iin bundan daha doal bir zorunluluk yoktur. Ne are ki Krdistan aslnda "kendisi muhta- himmet bir dede" durumunda olan Trk finans-kapitali gibi, pi bir kapitalizmin smrgesdi. Onun iin orada Kemalizmin uygulad ekonomik yntemle, hatta normal bir smrgecilik bile deil de adeta bir smrgecilik al, en aa smrgeciliktir. 3- Maliye Sar: "la maallah" Kemalizmin maliye siyasetinin ne ayar bir nesne olduunu burada tekrarlayacak deiliz... Zaten Kemalist devlet aygnn Trk kylsne uygulad sistem, bugnk Hint ve in kylsnn bandaki satrdan farksz deil... Burada iki szckle kaydetmek istediimiz ey, Kemalist devlet aygmn Krdistan ve Dou illeri stndeki basksnda, genel olarak kyll soyuundaki baka zelliklerden birkarm harlatmaktr. A- Kitapta yazl vergiler (szde yasal vergiler): Bunlardaki bir nicelik bir de nitelik bakmndan zelliklere ksaca deinelim: a) Nicelike verger: Vergiler Kemalizm sahneye kal beri en aar on kana kanlmr! Aar genellikle Dou illerinin i kylerinde szde kalkmr. Gerekte, eskiden nasrl sekizde bir aar alnyorsa, bugn de aynen -on katna kanlm arazi vergisinden baka rnn sekiz ka vergi olarak almyor. Yol paras Ba illerinde 10-12 liray gemedii halde Dou illerinde 15 lirayr bulur. Aada greceimiz nedenler yznden, topran verimli ya da verimsiz, olmas da hesaba kalmaz. Ortalama on dnm (yani bir hektardan iki dnm fazla) topra olan bu kyl, her tr verginin toplam olarak ylda 70 lira vermeye zorunludur. Dnm bana

7 lira!... Fakat verginin niceliini, bir veren kyl bir de allah (yani pazar) bilir. nk Dou illerinde geerli para gmtr. Yukanda kaydettiimiz gibi, gmn piyasas zemin ve zamana gre oynar. Ortalama olarak Krdistan'da bir lirann 30 kuru olduu tarihlerde tahsildar kylden 1 lira iin 3 mecidiye (yani 60 kuru) alr. Krdistan kylsnn bu yk altndan nasl kalkacam sormayn nk bu kalkma, dorudan doruya kalkr. Yani bireysel ya da kolleklif ayaklanma eklinde olagelir... b) Nitelike vergiler: Vergilerin nitelii deyince u zellik derhal gze arpar: 1- Modern cizye: Gemi derebeyi bezirgan saltanatlannn zamannda merkezi vergiler, derebeyi yntemiyle bireysel gce gre perakende deil, bir aa ya da reisin hkmndeki toplulua toptan bir cizye eklinde biilirdi. Bugn Kemalizm de genel olarak Dou illerinde yerel zellikle re uyarlayarak, bu cizye yntemini modernletirmitir. Dnm kavram zaten Krdistan halk iin mehuldr. Onun iin vergiler dnm bana deil, genel olarak bucak bana kesilir. Tabii bu toptan verginin alkan Krdistan kyls iinde hangi ellerle ve ne ekilde paylatnld kendi liginden anlalr. 2- Modern talan: Vergiler Tkiye Cumhuriyeti yasalarna gre halk tan taksitte alnrlar. Oysa Dou illerinde -Trk polisinin bilinen deyi miyle- orman yasas egemendir. Onun iin vergiler tahsildann iine geldi i zamanda ve bir kerede alnr. O zaman hrriyet edebiyatlannn, nl demagojilerinde sultan zaptiyesinin kyly lalan ediine ilikin izilen sahneler, Cumhuriyet burjuvazisinin Kemalist jandarma ve tahsildar tara findan harfi harfine "temsil" edilir. Kylnn nesi var, nesi yoksa, yala, ana, mlei, davan ve hereyi gaspedilerek hara mezat olunur. Buna "modern talan" ad verilemez mi? Dou ilinin vergiler anketine verdii yantm bir daha okuyalm: "Gazetenizde vergilerin arlndan sz ediyorsu nuz. Bize kalrsa, bu sorunu yalnz stanbul halkna sormamaldr. Bir kez de Ana dolu iftilerinin durumunu incelemeli ve hangi vergilerin kylye ar geldiini onlara sormaldr. Bu anlamda tahsilatn ne ekilde yapld da retilmelidir. Anadolu 'da bir ky tahsildarnn bir kaymakam, bir ube bakam kadar yetkisi vardr. Ky tahsildar vergisini bir taksitte vermeyen kylye eza cefa ettii gibi, onun altndaki yatan vb. de derhal ak arttrmaya karr. Bu doru bir hare ket midir?" 21 c) Vergi sahtekrlklan: Yukandaki vergi sisteminin baltas al21. Kemahl A.: "Vegiler Hakknda Anket", Cumhuriyet, 22.11.1930.

tada kyl ne yapar? Ya isyan eder daa kar, ya da ezip mahvolur. Fakat mahvolmak istemeyen kylnn boazna geirecei son bir cankurtaran vardr ki, onun boynunu son kez olarak boyunduruklamaktan baka bir sonu vermez. Hele... Evet, kyl son bir are olarak tahsildarla anlamay ve verecei vegin yansm tahsildara, rvet vererek, teki yansndan kurtulmay dener. Ba illerinde, yoksul kyl iin ehveni er bir are olan bu yntem, zellikle Dou illerinde btn facialarn oynar. Bir mek: Muo'nun 50 koyunu var. Yalnz 20'sini yazdnr. Aksilie bakn ki -o her Dou linin bamda, kapitalist dzenden ve aalktan baka, bu iki sistemin musallat ve yadign sfayla eksik olmayan- bir "dman ketim"i tahsdara haber verir. Tahsildar gelir. 30 koyundan er lira alacak olsa 90 lira eder. Muo bu paray ryasnda grmemitir. Tahsildarla uzlamaktan baka aresi yok. Uzlar; 30 deil 9 koyun alnm yazdr ve bu 9 koyun iin 27 lira resmi vegi verir. Geri kalan 21 koyun iin kyl tahsdara 2 mecidiye alta+15 kat para, yani 25 lira kadar bir rvet verir. Szde uzlalr. Fakat az zaman sonra ayn-tahsildar, ald rveti az grr. Daha ister. Kyl veremeyince, geri kalan 21 alnm koyunun 63 lira vergisini talep eder. Bu ani darbeden aalayan kyl aknln katmerleyen bilgisizlii yznden Surunu savcya anlatr. O tahsildara rvet verdiini bir dilekeyle bdirmesini syler. Dileke verilir verilmez, kyl hapishanededir. Rvet alan tahsdar serbest gezdii halde, kyl rvet verdii iin zindanda!.. B- Kitabnda yazlmayan vergiler (szde yasad vergiler): ncekilere "szde yasal" dedik, bunlara da "szde yasad" diyoruz; nk "yasal" dediimiz vegilerin gerek nicelik gerek niteliinde yle antikalklar var ki bunlar hibir kitapta yazmaz. u halde yasad dediimiz vegiler yle ulu orta, geliigzel ve ak sak istenir ve alnr ki, deme yasal vergilerini her devlet bu kadar zorbalk ve iddetle tahsile kalkamaz. Onun iin bunlara yasal da desek olur. Bir szckle Kemalizme gre, zaten her alanda olduu gibi vergilerde de yasalla yasadnn snn, derebeyi snrlan gibi bir eydir. O snrlarda dnyann en vahi apullan, saldnlan haklara ular. Kitapta yazlmayan vergilere rnekler oktur. Biz burada iki mek verelim: Srekli ba (tayyare vegisi): Emperyalist igal ordulan, soyduklan smrgelere ayrca kendi masraflarm da detirler. Trkiye halk gibi ve ondan pek fazlasyla da aresiz Krdistan halk Dou illerini kasp kavu-

ran asker ve jandarma masrafn tar, fakat sorun bununla bitmez. Krt paryalan, ikide bir balarna bomba yadran uaklara en ok ve sonsuz hara verici olmak gibi ackl bir talihe atmlardr. Ortaa Avrupasnda, kafile kafile oradan oraya dolaan bir serseri dilenciler tipi ve srnfi saptanr. Krdistan'm da herhangi bir horoz tmez gn batmaz kasabacna urarsanz orada ilk gznze arpan ey, her mahalleden fknp kan, sngl asker blklerinden sonra bu "serseri-dilenci"lerdir. Yalnz Kurdistan'daki serseri-dilencilik biri resmi, dieri gayn resmi olmak zere iki trdr: 1- Gayn resmi dilencilik: Bilindii gibi "mesleksizler ya da meslei bilinmeyenler" grubudur. Bunlar u zavall lkenin zavalllnn canl sr halinde srndr. 2- Resmi dilencilik: Ya da "eh bayrakl dilencilik" Tayyare Ccmiycti'nin sanatdr. Her Krt kasabacnda jandarma karakoluyla yan yana ya da alt alta st ste, nnde bir ay yldzl bayrak saikan "Trk Tayyare Cemiyeti" levhas grlr. Bunu ortaan serseri dilenciliklerine benzetmitik. Fakat gt ve soygun ynnden Tayyare Cemiyeti, her tepede bir ato kurmu, yannda silahl adamlan yatan bir derebeyi ya da btn geitleri tutmu, Zalolu Rstem tipinde bir ekiyaya daha ok benzer. evre kyler Kemalizm sayesinde Tayyare Cemiyeti'nin uyruklanyla yerletirilmitir. Bu kez kylnn btn rnlerinin ve hayvanlarnn %l,i, ister istemez Tayyare Cemiyeti'nindir. Ondan baka rnein her ift hayvanndan bir lira "tayyare ianesi" almak ya da hara isteyen derebeyi, kurtulma paras isteyen ekiyamn da Tayyare Ccmiycti'nin de Tanzimat- Hayriye dneminden beri kaldrlm olan "kesim"e benzer ekilde ky bama u kadar lira hkmi karakuisini savurmak ve bunu kyde, zengininden, tccarndan deil -nk bunlar Kemalizmin gya mttefikleridir- yoksul halktan szdrmak her gnn "olaan" genel ilerindendir. Bir baka Dou ilinin naslsa kabilmi sesini bir baka kez daha dinlemek srasdr. "...Bundan baka ift hayvanlarnn her
birinden bir lirayla tayyare ianesi alnyor. Alm ve satm zerinden aslnda tayyare ianesi alndna gre artk kydeki ift hayvanlarndan hi olmazsa 20 kuru alnmaldr. Bundan baka Tayyare Cemiyeti rnein bir kye 60 lira iane yazyor. Oysa bu iane yalnz kyn zrra ksmndan almyor. Dier ticaretle uraan daha zenginlerden alnmyor. "22

Nbet nbet ba: Krt ilinin bir ad da "isyan illeri" olmutur. imdiye kadar daima baanszlkla sonulanm isyanlarda Kemalizmin gnderdii uslandrma seferleri, Krt halkm bir koyun srsn kurdun paralayndan daha yrtc militarist bir terrle, eline geen Krtleri yere
22. Diyarbakr muhabirinden: Vergiler anketine cevap, Cumhuriyet, 26.11.1930.

kadar diler, soma sefer masrafi yaptm diye aym blgeler halkndan eski zamandaki feodal iftarlarnda verildii gibi "di kiras" alr. Yani isyann masrafim da aynca alktan yklan kylere detir. Bu sylediimiz de bir komnistin szyle kalmasn. Bakn Trk finanskapitali -kimse anlamasn diye- genlii "vatanda Trke konu" palavrasyla sokaa uratmasna karn, kendisi "Franszca konutuu" zaman bu "di kirasndan nasl sz eder? Konu, durmadan ak veren btenin dengesidir. Aklarn nasl kapandm anlatmaktadrr. Finans-kapitalin Franstzca organ tamamen yle der:
"Bununla birlikte, (Ar da) fitne hareketinin nlenmesi gibi, nceden
grlmez bir tr mesai vardr ki, ancak ve ayn ilin btesinin baka fasllar stnden gerekletirilebilecek ekonomilerle salanabilirlerdi. Yaplm olmas gereken de budur." 23

Siyasal Bask
"Vurun tutulmayn, s..n, s n!"... Btn eski Babali, yeni Ankara Caddesi ile Ta Hanin terbiyeli maymununa evrilmi edebiyat kkbujuvalan, btn "mnevver ve mtefekkir insanlk" gibi katmer katmer utanca dp baz ilerde skntdan dkndkleri gl kokulu ter iinde boulsunlar. Haber haberdir. Sonra, haber verelim ki bunu yalnzca "aslna sadk" biimde yanstmaktan baka kast ve gnahmz yoktur. Bu slogan Krdistan'rn bama modem bir Atilalk kesilmi olan Birinci Genel Mfettilik tarafndan aynen, btn muhafz, subay, jandarma ve asker ktalarna "yasad" olarak tamim edilen paroladr! Kemalizm "ordular ilk hedefiniz Akdeniz" dedikten sonra, btn "vatan" da tekm Tk burjuvazisini toplayan Halk Partisi'nin bayra stne, halka karr ekilmi Kemalist yataanrn stne, her gze grnmez casus mrekkebiyle yazdan bu yukandaki slogan, tm aa, tefeci, finafis-kapitalist, kaim memur blokuna hitaben sylenmi, bu yurdu biz sizin iin fethettik dogmas ile yan yana dizilmedi mi? Kemalizmin bayrar bu iki slogan da sentetize eden bir "Gve" (demirci Kawa)dtr. Yalmz Ankara'da dalgalanan bu bayran stndeki sloganlardan "biz senin iin fethettik" nasl Ba illeri tarafndan gzkrse, Dou illerinin tarafina bakan Kemalist bayrarn yzndeyse, "vurun tutulmayn!" vb. parolas yanar. Onun iin "vurun tutulmayrn vb." sloganm Krdistan'da gerekletiren Birinci Genel Mfettilik, o blgedeki Kemalist siyasetin maskesiz cisimleniidir; Krdistan'da uygulanan' smrge siyasetinin zdr.
23 .L 'Economiste d'Orient, 10.1.1931.

Genel Mfettilik 1926 ylndan beri terre balayan Kemalizmin lkede tutunabilmek iin gerekli blgelerde uygulanabilecek srekli terr aracm el altnda bulundurmak iin "yasa"yla yasallatud smrgcci. militarist diktatrle dayanan bir kurumdur. Krdistan'da 1927 sonlannda ilk kez uyguland. ileri Bakam mfettiliin yalmz Krdistan'a zg kalmasn, aradan be alt yl getikten sonra yle aklamak istemiti: para bulamadndan, adam bulunmadndan!
"Btede karl olmad iit yalnz Dou blgesinde uygulanmtr. Mfettii bulunmad iin yalnz Dou blgesinde uygulanmt." 24 Oysa biraz

daha aada, "Birinci (sanki ikincisi varm gibi) Genel Mfettiliin denei Krdistan'da uygulannn!" orann genel ve zel ynelimi iin bir zorunluluk olduunu aym demete okuyoruz:
I - Genci ynetim zorunluluu: "Bu dorudan doruya genel ynetime ve emniyet ve asayi sorununa ait olan bir zelliktir ki, aslnda Genel Mfettiliin kurulmasnda asl amac oluturan zellik de bu olmutur." N i t e k i m daha

yukanda bu asayi sorununu daha somut olarak yle koyuyordu: "Genel

Mfettilik Douya girmeden nce Douda 30 ile 40 kii arasnda deien on ete vard ve Ar danda 2000 silahl ete alay-lar mevcuttu. Gney snrlarmz akn diyarlar gibi saldrya maruzdu." 2- zel ynetim zorunluluu: Finans-kapitale "yuva eelemek"te "Genel Mfettilik zel ynetimi mesailerinde de illerin mesaisini birletirdiler, karakollar yaparak yollarn dzen ve emniyetini saladlar. Bayndrlk ilerine baland. lkede hibir fabrika yokken un fabrikalar atrld. Elektrikler yaptrld. Dou illerimizde de Batdaki gibi bayndrlk faaliyeti balad. Diyarbakr'n eski halini bilen varsa, imdi aradaki fark takdirle grr. Osmaniye, Elaz da yledir. Van'da da bayndrlk faaliyeti balamtr. Van bir ehir haline gelmek zeredir. Van'n en byk yoksunluu nfusudur. Nfus olmaynca doal olarak bayndrlk da ge olur."

Bu aklamadan bir daha anlalyor ki, Birinci Mfettilik ynetiminin Douda iki amac var: 1- Finans-kapitale yuva yapmak; 2- Bu yuvay gvence altna almak. Nitekim stunlar doldurarak ileri Bakannn demecinden de Krdistan'da ezilen bir kyllk olduundan, bu kylln derebeylikle olan ilikisine ve Cumhuriyet bujuvazisinin Krt kyll hakknda dndklerine ilikin tek bir satr deil, kelime bile yoktur. Ezilen Krt halk hakknda ileri Bakannn azndan dklen szler unlardr: asiler, akiler, eteler, ekiyalar... yola getirmek, amansz bir takip, birer birer yok etmek, bir tek nefer kalmayncaya kadar
24. kr Kaya: Meclis'te gensoruya yant, Cumhuriyet, 26.6.1932.

hepsini tepelemek vb... Sonra hi sklmadan srek avndan sz eden bir avc itahyla az sulana sulana, Kemalizmin Krdistan siyasetinden sz eden aym Bakan, bilinen bujuva tersliiyle Dou illerinde "bayndrlk" olmas iin nfus istiyor, "nfus" iin "bayndrlk" deil. Tpk yn satabilmek iin krplacak koyun srs isteyen bujuva gibi... Dou illerinde zellikle Birinci Genel Mfettilie baml olan blgede in-Japon sava gibi, iln edilmemi bir skynetim kasrgas ortal kasp kavurur. Yayn adna eksiltme ilanlarn yaynlama koulunu yerine getiren tek tk il gazetelerinden baka hemen hemen hibir ey yoktur. Diyarbakr'da kyl aalara Gazi'nin mucizelerini sayklamaya yarayan tek tk vg brorleri, Birinci Genel Mfettiliin aalk iinde kalan ajitasyonunu yazar. Urf'da kan bir gazete, dorudan doruya demagojik bir perde altnda byk toprak sahipliinin yayn organln yapar. Bir szckle, burada hatt Ba illerindeki basn derecesinde, hi olmazsa kapitalist unsurlann bir tr zeletirisini beceren aralar da yoktur. nk Trk bujuvazisi Krt aalna gvenemez. Hatt gven deil, tahamml be edemez. Halk Partisi btn aa, tefeci, finans-kapitalist, hatt ksmen de aydn snflarnn en "mezhebi geni" blokunu tekelletirmitir. Onun dmda yasal bir parti deil, hatt "mtakilvari" bir eletiri bile Kemalizmin tylerini kirpi gibi diken diken eder. Bada byle diken stnde oturan cumhuriyet burjuvazisi, Dou illerinde deil siyasal, hatt kooperatif kadar kansrz bir ekonomik oluumu (bizde kollektif irket ya da geici kedi kooperatiflerini) bile "zararl" bulur. Halkn en ufak bir ikayeti en kt brokratlktan yoketme tehditlerine kadar her tr ve tarzda basnlr. Bir kyl bir dileke yazdrsa, onun kesine kimin tarafndan yazldn gsterecek bir miza kondurmaya zorunludur. Ta ki, gereinde yazan bulunup piman edilsin, ya da derdini yazdracak adam bulamasn... Krdistan'da yazlan her dileke iin mutlaka bir ka fidye ve iki ka da posta masraf alnr. Bu yzden dileke verebilmek iin, o Dou illerinde pek ender rastlanaben trden, cebinde 2-3 lira bulunan bir adam olmak arttr. Yoksul, halktan bir Krt iin btn bu treni yerine getirmek, "ilgili makama" bir dileke vermek iin yeterli dedir. Eer dileke hoa gitmez bir ikayetse, kayt ve posta cretlerinin alnmasna karn sepete atlr. nk gya numara vermek iin bujuva demokrasisinin icat ettii kayt ilemi adeti, Dou illeri iin gstermeliktir. Hibir kyl,

verdii dilekenin kayt numarasn hibir zaman renemez. Yani damga resminin gelin artsn diye, dzenlice en masum dilekleri bildiren dilekeler bile be on defe tekrarlanmadka yerini bulmaz. Kayp olurlar. Fakat bir sorunun herhangi bir memurcua dokunur ekil ald grlmesin. Eer ikayet eden kyl ve halktan biriyse, ikayet derhal boulur. Ve ikayeti hi ummad bir taraftan en beklemedii bir darbeyle sersemleir. ikayet etliine ve edeceine bin kere piman olur. nk btn Kdistan memurlarnn en bynden en kne kadar nasl bir hiyerarileri varsa, pk bunun gibi uyulmas zorunlu olan bir gizli anlamalar, halka kar adeta iaretle anlaan harikulade bir birleik cepheleri ve memur dayanmas vardr. Bu aklamay neden kaydettik? Trk burjuvazisinin, en aa smge ilemine uratt Krdistan halkna, hatt kendi kapitalist yasalarnn saptad yurtta halklarm bile yasak ettiini hatrlatmak iin. Yoksa btn Kemalizm ynetiminde u iki nokta asldr: 1- ikayet eden aa ya da bujuva ve (bu ikisinin yararna kart olma mak kouluyla) aydnsa, dileke yntemi hibir arzaya uramakszm roln oynar. Halktan bir bireyin dilekesi, aylar ve yllarca srndkten sonra, bir hasr altnda can verir. 2- Fakat varsayalm ki, Krdistan halkndan birinin dilekesi "yksek makam"a ulat... Ne olacak? Millet Meclisi'nin daima yapt gibi nce "ait olduu vekalete", oradan "Birinci Genel Mfettilie", oradan il, ile, bucak araclyla sonunda mutlaka, halkn ikayeti olduu memurun ya da onun arkadann eline geecek deil mi? Millet Meclisi'nin talep ettii ajitasyonu kendisinden ikayeti bulunan memurluk ya da o memurluun bal olduu aalk yapmayacak m? Bu kadar tehlikeli bir maceraya hangi zavall kyl katlanabilir? te btn bunlar s Dou illerinde zorunlu hizmete gnderilen ya da gnderilmeyen yle bir memur tipi yaratmtr ki, Senegal ya da in Hindi'ndeki Fransz memuru, bunun yannda belki de insafl kalr. Bu yzden Krdistan'da hereyb bir gizlilik havas iinde akar. Aa memurla, memur bujuvaziyle koklaa koklaa, kulaktan aza ya da bir romann ad gibi "dudaktan kalbe" fiskos ederek iler piirilir. Dou memuru olduka krl bir yamadadr. Yava yava anan eski bir sosyal yap stnde andran yasay temsil eder ve incelerken, Dou illeri memuru, hem yasay, hem de_anan rejimi kemire kemire yaayan bir sansar gibi iler. Arada, burjuva yasas tam burjuva memurunu ve bujuva memuru da tam bujuva yasasn kara tencerenin yuvarlanp isli kapam buluu gibi bulmutur. Ke-

malizm bu efendilere, gze grnmeden yank sesle u dn vermitir: "Yiyin efender, yiyin! Bu han- itiha sizin. Yiyin doyuncaya, atlayncaya, patlayncaya dein" Ne eletiri, ne tefti, ne ikayet, ne soru ne de yant! Savaa girmi bir ordunun bireyleri -Dou memuruna oranlabelki yaptklarndan daha ok "sonmlu"durlar. Kemalizm sermaye biriktiriyor! Hi ikayet, hi tefti, hi sorumluluk olmuyor mu? E, devede kulak kabilinden oluyor. Fakat bunlar: 1- Ya byk aalarla burjuvalarn ahbap avuvari ikayetleri; 2- Ya da bu "han- yama sofrast"nda teki memurlarla gizlilik dayanmasn bozanlara kar omuzdalam memurlarn ortak boykotu cezalandrma eklinde oluyor. Ki bu da pek ender ve istisna hallerden sayhr. Kemalizm Dou i memurluunu o kadar ba bo brakmtrki, bu resmi klik bazen bindii dal kesen yobaz-lar kadar kk karlan iinde boulur. Ve kapitalist dzen iin amayacak biimde, bizzat dayand sistemi ve devlet iktidarm tehli-keye drr. eyh Sait ayaklanmasnda Dou illerinin idarc-i maslahat memuru az hzlandrc rol oynamamtr. Zaten her zaman oynad z rol de budur. Bir rnek: Diyarbakrl m ne? Herhalde Trk burjuvazisinin i.' kendi kltryle idealize edebildii ender aydnlardan biri, retmen Meh-met Emin eyhlerin ayaklanma kararlatrdklarm vali Cemal'e syler. Vali byle bir ey yoktur ve olamaz der. Mehmet Emin ii ileri Ba- kanna yanstacak kadar ileri gider. Bakanlk validen sorar. Valilik aym yant tekrarlar. retmen durmaz, bir daha Bakanla bavurur. Bu srar gren vali -galiba "makam igal" maddesini inceleyerek- retmeni yaka- lad gibi hapse atar! Fakat gafletin kaba gene retmenin banda pat- 1ar. lk ayaklanmada daraacna ekilen vali deil, Mehmet Emin'dir. Sivil rgt bu olan Kemalist devlet aygtm, jandarma ve hele asker yntemlerini dnmek olanakldr. Yol kesmek yalmz ekiya ve aalarn harc deildir. ehir ortasnda bile, bir jandarma eri, istedii Krd, istedii angarya iin evirir. Askerlerin bir nemli kazan kayna da tenha sokaklarda rastgeldikleri kimseden anlamad trl evrak istemek, genellikle byle "uygar" trenden aalayan Krt kylsn bir iyi patakladktan soma, birka mecidiye ya da kuruunu alarak, ltfen serbest brakmaktr. En byk ehir ortasnda oynanan bu sahnelerden soma, kydeki jandarmann yaptklari ya da yapabilecekleri uzun facia destan- lann doldurur. Krdistan halknn dilinde jandarmann ad "yumurtac"dr. Bir mfreze herhangi bir ajitasyona ya da takibe kmasn. Artk nne gelen ky halk, bilsin bilmesin -byk aalarn buyruuyla- ala krba

mavzer falakasyla birer birer ikenceden geirilir. in daha kt taraf, Krdistan kylerini bir afet gibi saran mfrezelerin bu ikenceleri uyguladktan sonra, aynca izzet ve ikram grme haklarndandr. Daya yiyen kyl, yumurtasn, stn, ekmeini, davann da bu istilaclara yedirmek zorundadr. Karakol jandarmasnn sosyal ve ynetsel btn sorunlarda mutlak bir iktidar vardr. Kyde karakolla ky aas el ele ilerler,Aa, soygununu jandarma araclyla yaptrtr. Miriyvolann karakola sevketmekle sindirir. Karakol bir kimse hakknda aann iaret ettii ekilde bir tutanak dzenledi mi, artk o belgenin hkmn bozacak yeryznde hibir g yoktur. Byk Millet Meclisi kylerdeki soruturmasn jandarma araclyla yaptrr. Karakol soruturmay isterse yapar, isterse yapmaz. Daima istedii ekilde yapar. Karakol bir Krd ldrmeye kadar yetkilidir. Ka vurdum der, sorun kalmaz. K emalizm, kyde aalkla en gzel sentezlerinden birisini oluturan ve temsil eden karakol dzenini siyasal ve sosyal alanda brakmaz. Karakol yalmz Kemalizmle aaln soygununa alet olmakla kalmaz, bizzat karakolun kendisi de, eyre kylerin kaymam smren" bir soyguncudur. Jandarmalar arasnda karakola gitmek bir tr krl anstr. 1- Nbet yok, sorumluluk yok vb... 2- Masraf da yok: "Kaakoldakiler on para harcamazlar", para arttrrlar. Kemer yaparlar. Yaasm "yumurtac"lk!... Asker bas yerde ot bitirmeyeek, btn kukuland kyleri gazy ayla yakmak iin jandarmaya yardmclkla grevlidir. rnein, bir kyn ekiya yatakl ettiinden kukuland m, kyn evresi bombal ve makinal tfekli mfrezelerle sarlr, ieridekilere kmalar iin ksa bir sre verildikten sonra, yal paavralarla ve gaz dkerek, kyn btn canl ve cansz mevcuduyla birlikte duman havaya savrulur. Tekrarlamaya bilmem gerek var m? Kyl kynde yalnz canm kurtarabilirse kurtarr, ileri Bakam "Trkiye hakknda eskiden beri etkili olmu dingin bir dnce vardr" balangcyla, yukarda sylediini yani nfuz azlm, aada reddetmek ve rnein Belika'ya oranla Trkiye nfusunun az olmadm ve azalmadn kantlamak iin, bu Trkiye'de "da ta var, oysa Belika'da da ta l gibi bir ey yoktur." diye ancak Kemalist demagojide grlen "anlam airin karnnda" dedikleri cinsten bir cevher yumurtlad meclis demecinde, Krdistan Birinci Genel Mfettiliinin ordu, jandarma el ele vererek baard nemli faaliyetlerden birini de yle anlatyor: "Genel
Mfettiin iyiliklerinden birisi de orada 1. Dnya Sava ve atekes zamanndan kalan silahlar toplayabilmesidir. Bilirsiniz ki bir ylda yalnz Mardin ilinde 9 bin mavzer toplanmtr. Bunlar Genel

Mfettiliin rgtn almasn birletirip dzenleyen doru grleri sonucudur. Kukusuz ordumuzun 8. kolordu komutanlnn ve subaylarnn (asker yoktur) yksek grleri ve baarlar bata gelen etkenlerdir. Bu bahaneyle oralarda yurt ve cumhuriyet iin alanlara minnet sunmak ve kutsal kanlarn dkenleri rahmetle anmak grevimdir."

Bujuvazi ne zaman iktidarn salamlardysa, o zaman daima halk kitlelerinin silahlarn toplar. Engels'in Fransz devrimleri rneklerinde smf ilikileri iin kard bu sonu, bizde ulusal aznlklara kar aynen tekrarlanan ezeli yntemdir. Osmanl mparatorluu, salmda Balkan uluslarna ve azmlklanna bu yntemi uygulamt. Cumhuriyet bujuva zisi, ayn yntemi bugn Dou illeri halknn stnde hkmettiriyor. Rumeli aznlklarna nasl belli olmasn diye, kum torbalaryla dvle dvle kan kstrldn, her trl ikence ve bask alnda lm su nulduunu bugn iktidarda gdc rol oynayan Kemalistlerden ou iyi bilirler. Bu bildiklerini, bu gibi zulmlerin ekilmesiyle hangi kinlerin biildiini ve sonucun nereye vardn hi dnmeden, Krdistan'da bir i daha deniyorlar. Bu iler sylendii kadar basit deildir. Bir ilden bir ylda 9 bin mavzer toplamak iin hi olmazsa 20-30 bin kiiyi sra dayandan geirmek gerekir. Hele o illerde henz smf mcadelesi dorudan doruya ve ulu orta silah mcadelesi, sosyal ilikiler silah ilikisi eklinde olagel mektir. Zaten ileri Bakam da, sorunun iyzne dokunuyor. "Bata... 8. ordu komutanlarnn, subaylarnn yksek grleri"ni getiriyor. nk silah gc ancak sah gcyle kalkar ve silah ancak silahla zaptedilir. Silahlarn arpmasndan hangi gerek imeklerinin ktn bugn batakiler bile sormaz. Nitekim "evvel emirde vatan ve cumhuri yet iin arpanlardan sz eden Bakan beyefendi, bu demeci 1932 yl or talannda yapna gre, bugn ezen Krdistan'n bamda yanan sinsi ve bitmez tkenmez i sava yangnn yeterince anlatm oluyor. Bakan beyefendi ayn zamanda "kefen soyucu" burjuva ikiyzlne zg pariak szlerle ve bir mezar talkncsnn grevini yapan soukkanllyla din frkln taklit ediyor; "kutsal kanlarn dkenleri rahmetle anyor". Bu yobazca ifdeyi siz Krdistan'daki anlamyla dnn. Bir asker iin on Krt kylsn, bir subay iin on Krt kyn yok eden Kemalist bujuvazi, elbette "kanlarn dkenleri rahmetle anmakla" kalmyor, yoksul Trk ocuklarn, ezilen Krdistan halkyla boaz; laran, akan kanlan sermayeletiren Kemalizm, iki tarafta da gaddar kinleri, kanl hnlan vargle kkrtarak bu sayede Krtl "yoketme"ye urayor.

Brokrasi cenderesi, jandarma terr, yalnkl ordu saldns... te Krdistan'da Trk bujuvazisinin smge siyaseti... Brokrasi-jandarmaodu zulm znn oluturduu temel stnde ykselen Kemalist siyasetin birka zelliini daha saptayalm: 1- Aalkla iliki: Krdistan'da patlayan her ayaklanmadan sonra Trk bujuvazisi aala kar yeni bir tehdit savurur. nk hisseder ki patlayan kanlkavga iinde Trkler Krtlerle boutuu kadar birbirinden baka iki rejim de boazlar. Fakat hibir zaman yerine getirilmeyen ve getirilemeyecek olan bu taktik tehditler ortaln yattrlmasyla birlikte unutulur. Yine Kemalizm aalkla sarma dola yaar. Ve bir daha herkes "yava geliim"e smarlanr. 1925 eyh Sait ayaklanmasndan sonra bir ksm ele ba aalar Bat illerine srld. Fakat ok gemeden aalar kh kendi iradeleriyle savaarak, kh Kemalizmin iznine dayanarak airetlerinin bana dndler. 1936 An da ayaklanmas srasnda burjuva basm aym
teraneyi tutturdu: "Hkmetimizyerel ve ynetsel nlemler almakla meguldr. Airetler ortadan kaldrlm, reislerin adamlar datlm, topraklar halka datlmtr. Bundan sonra reisler 500 dnmden fazla topraa sahip olamayacaklardr. Toprak sahibi edilen kylye, krediyle tohumluk

datlmaktadr." 25 Fakat btn bu "nikbin onamalara karn, airetler dipdiridir ve aalk ayak stnde, eh krbakdr. nk Kemalizm, snf ilikilerine dorudan doruya bal olan hibir sosyal sorunda "halk" olainad. Yani bujuva demokrasisini kuramad. Ve daima gerek devrimci yntemlerden d patlad. Bu belki helkesin klahm*dolduran yaygaralara zt gelir. Fakat zaten ztlklarn gerei buradadr. Airet arazisi denilen ey, yukanda da sylediimiz gibi, airet aasnn zel mlk deildir. Klann ortak mlkiyeti, babahan sisteminden derebeyi ilikilerine kadar uzanan bir dizi dejenere rnesansa uram ve airette bir zaman herkesin olan toprak yava yava aalarn mal haline sokulmutur. Topran aa mal haline gelii, Osmanl mparatoriuu'nda sultanlar tarafndan balam ve Trk bujuvazisiyle birlikte tam kvamm bulmutur. Sultanlar baz ilerine yarayan reislere fermanla u kadar ky peke ekmilerdir. Fakat Osmanl mparatorluu'nda bu gibi pekeler genellikle tmar ve zeamet yntemlerinde olduu gibi topra belirli kiilere mutlak olarak mlk etmezdi . Mlkiyetten ok bir tr kullanm, hatt ynetici kullanm hakk verilirdi. Trk bujuvazisi, kapitalist yasalarla birlikte, padiahlann aalara verdikleri bu kullanm hakkm zel mlkiyet hakkna evirmekte

gecikmedi. Nitekim, yz milyonlarca ufak mlk, daha hl son zamanlara kadar bir dizi formaliteden sonra, byle kapann elinde kalrcasna kiere mlkletirilmiyor mu? u halde hatt hukuksal olarak be, airet topra aamn hibir zaman mal olmamr. Burjuvazi istese, hibir "yasal", engele arpmadan toprak mlkiyetini alkan kyllere mal edebir. Fakat "istemek yapabilmektir". Tk burjuvazisiyse bunu yapamaz. Bunu yapamaynca pek l tam tersini yapabilir. Nitekim, Dou lerinde son kadastro almalaryla yap da budur: aalarn zel mlkiyetlerini salamlatrmak! Kemalizmin aala yapt bu hizmete kark aalk da yava yava byk toprak sahipliine (500 dnm lftr, ash 3.010 dnmdr) doru geliirken, yeni "rtnme" yntemlerine bavuruyor. Eskisi kadar ak sak gezmiyor. Aaln Kemalizmle bu son uzlama manevras u iki taktik ile belli olur: a) Tesettr (rtnme): Batda Kemalizm nas Trkiye'de "kapitalist"lerin ve "snflarn bulunmadm yemini billahla tekrar ediyorsa tpk yle, Douda da aalk artk herkesin bir olduunu, aa-maraba kal madiim hayrete deer bir "incclik"le dorular durur. Smf savarm en kesin ve son aamalarna kavutuu amzda, bu modern taktik, son sava yntemlerinin demagojisinde Kemalizmle aaln iyi anlatirn gstermez mi? b) Maa kullanma: Eskiden aalk kendi hkmn yrtmek iin bir sr silahl adam ve uyruk kullanmaya ve tabii bunlarn masrafna katian maya zorunluydu. Kemalizmle anlaal beri, artk bu gibi klfetlere yer kalmamtr. Aa toprak sahipliine dnmeyi gze alabildii oranda, halk soymakta, aaln hoyrat ilemlerinden daha nazik dolambal ve artc yntemler, aaya eskisinden daha uygun soygunlar salar. Onun iin Kemalizm dneminin aalan, eskilerinden daha az masrafla daha ok soygun yapabiliyorlar. Baka bir deyile kendi elleriyle atei tutacak yerde, Kemalist paalann maasyla yakalyorlar. Srgnden geldikten soma aa kylden teberi istedi, herhangi bir apul yapmaya giriti de ba edemedi mi, karakolla oktan anlamtr: Tehdit, iftira, yalanc tank vb. ile biraz ge de olsa, hi de g olmayan yoldan amacna kavuur. 2- G Ettirme ve Yerletirme: Fakat Kemalizm yedii ekmek gibi biliyor ki, Krt aalyla el ele vermek, asla Trk mtegallibesi ve tefeciliiyle uzlamak kadar istikrarl ve emin bir ey deildir. Gittike "ulusal" ve tek olan Krdistan hareketieri bazen, hele kk aalan ou kez peinden srkler. Zaten aalk da kendi besledii silahl adamlarla,

maan Tk burjuvazisinden alan jandarmann arasndaki farkn farknda olmuyor deildir. Onun iin Krdistan'da sosyal ve siyasal karklklar alevlendike, Tk burjuvazisinin bavurduu bir baka are de g ettirme ve yerletirme siyasetidir. rnein daha An ayaklanmas bastnlken ve ayaklanma haberleri stununda bu konulara rastlarz: "Ankara 30 (telgrafla)- Hkmet Douda genel bir temizlik yapmaya karar vermitir, iskn edilmemi hibir airet braklmayacak, gebelii tamamen kaldracak, bu kitle arasnda devlete kar olanlar uslandrlacaklardr. Bylece kabile hayat Dou yresinde son gnlerini yayor. Trkiye tek bir dzen evresinde toplanm fesattan arndrlm namuslu yurttalarn lkesi olacaktr."26 Byle mr hayaer gazete stunlanndaki kadar hayatta da kolay n edilip uygulansayd ne iyi oluverirdi. Ne are ki parlak haberle gzleri kamaan burjuva kalem uaklanna karn evdeki pazar bujuva arsna asla uyamaz. Nitekim, ondan sonra g ettirme ve yerletirme hakknda ne yapldm aym basmn stunlarnda izlerseniz, ylda bir habere zor rastlarsnz. Yukandaki haber 1930'dayazmt: "(1931) Ankara 3 (AA.)- ran snrmzn dousunda gezgin bir kabile durumunda olan Halikanl airetine bal 405 aile Bat illerinde yerlemek zere lkemize g ederek hkmetimize bavurmutur. Hkmet bu airet yelerinin Bat illerine yerletirilmesini kararlatrlmtr." "Trabzon 17Bat illerinde yerletirilecek olan Halikanl airetinden bin kii bugn Anafarta vapuruyla sevk edilmilerdir." "(1932) Dn ehrimize Adana yoluyla ve trenle 9 aile getirilmitir. Bu ehre getirilen bu aileler, elli kiilik bir toplam tutmaktadr. Bu ailelerin anakkale blgesinde yerletirilmesine karar verilmitir." te bu kadardr ol hikyet... 193l'de daha bin kii g ettirilip yerletirildikten sonra 1932'de ancak 50 kiiyi buluyoruz.'.. Neden? Tabii bunda, g ettirme ve yerletirme ilerinin olduka masrafl olmas gibi nedenler de var. Fakat bata gelen neden, hi kukusuz bu yntemlerin bujuva smr hedeflerine aykn dndedir. Gerekten de kapitalist, aletieri deil, canl aletieri smrr. Trk bujuvazisi de Krdistan'n dam tam deil, oradaki ezilen ve canl halk kielerini soyabilir. Byle herhangi bir g siyaseti srdke, Krdistan'n sszlamas, orada smurlecek alkan insan ynlanmn yokluu bo yere masrafa karlk kann yokluu gibi ters bir sonu Trk bujuvazisini hemen korkutmutur. Nitekim 1931 sonundan beri g ettirme ve yerletirme hareketi

durdurulmutur. nk Bankas'nn ynetim kurulu bakannn gezisi nedeniyle Trkiye finans-kapitali de, ayn yln sonlarnda bu noktay yle saptamtr:
"Hkmet bu kabilelerden bir miktarn Ege Anadolusunda yerletirmektedir. Eer bu gmenlerin yerine derhal gecikmeksizin yeni gmenler geirilmezse, bu blgeler nfus yokluuna ve sszla smarlanacak, ki hi de ekonomik bir gelime olmayacaktr. "21

Demek Kemalist burjuvazi, gerek aalkla mcadeleyi gerek g ettirme ve yerletirme siyasetim baaramamaya mahkm olmutur. Aalkla Trk bujuvazisinin btn boy lme giriimleri zorunlu olarak uzlamaya varmtr. Artk Kemalizmden bu lkede ciddi bir aa kartl beklenemez. G ettirme siyaseti de grdmz gibi, mali ve sosyal nedenlerle tutunamaz. Bilindii gibi, nce Kemalizm mali g gereiyle srekli bir "ekonomik" g ettirme siyasetine devam edemez. Paras yoktur. Fakat hepsi bu kadar deildir. Araya belki bu mali yokluktan daha nemli olan sosyal nedenler karr da. Krdistan halknn ne mthi bir asimilasyon yetenei olduunu, iine ald btn yabanc insanlar nasl hemen hazmedip Krtletirdiini bujuvazi de bizim kadar bilir. Airet topluluunun Krt kyll ruhunda yle derin bir etkisi vardr ki, Dou illerinde yerletirilen Trk gmenler ya su iindeki zeytinya damlas gibi evre Krtlkten soyutlanmaya -ki bunun uzun sre srmesinden daha olanaksz hibir ey yoktur- ya da evresiyle ilikiye girdii oranda eriyip birliini kaybetmeye zorunludur. Bir Krt erkei bir Trk kzyla evlense, Trk kz girdii ailenin hemen ayrtedilemez bir paras olduu ve Krtletii halde, Trk erkein ald Krt kz, hibir zaman Trk ailesiyle ham ve hamur olamaz ve daima ana baba evinin Krtln temsil eden ve bunu baaryla yapan bir paras olarak kalr. Bu klanve airet sisteminin mthi kollektivitesinin, dank aile sistemlerinden ok daha gl ve etkili olduunu gsterir. Madem ki aalk uzlamaya, g ettirme ve yerletirme sonusuzlua mahkmdur, u halde Trk burjuvazisi ne yapabilir? Sonucu karanlk bir yotetme, bask ve asimilasyon siyasetine girmek... te Kemalizmin Krdistan'daki smge siyasetindeki bu ynteme de bir deinelim: 3- Yoketme Siyaseti: Osmanl mparatorluu'nun Balkanlarda ok denedii yoketme siyasetini, merutiyet burjuvazisi, "Dou Balkanlan"nda Ermenilere kar uygulad. Bunu uygulayan ttihat ve Terakki Fr27. Economiste d'Onent, 10.12.1931, s.444.

kas ncleri, yaptklannn hesabn sonra bir bir kanlaryla demelerine karn, az ok baanl olmulard. Fakat merutiyet bujuvazisi, yukanda belirtiimiz gibi, bu siyasetinde kendi bana yalnzca uslandrma seferleriyle herhangi terrist Genel Mfettilik basks altnda deil, Krdistan'da iki kart sosyal gc arptrarak ve grnte "millet" deil "mmet" ilkesine dayanan Osmanl saltanat sayesinde mslman Krtl Hristiyan Ermenilie, gerekte tefeci dzenini kapitalist ilikilere saldrtarak baanl olabilmiti. Bugn Krdistan'da aka bir Krt toplumu var. Ve Krtler baka unsurlan hzla asimile ediyor, emiyor. Sosyal rejim bakmrndan, eski derebeyi klan sistemini kemiren kapitalist ilikiler var. Yani ortada bir eyin kart ve arprmasr var, fakat bu seferki karrtlrk kapitalist ilikilerin lehinde gelimek zorunluluunda olduu iin, Krdistan'da Kemalizmin ekonomik apulu srd oranda ve bu apulla doru orantrlr olarak, bir Krt ulusu akrmt ve hareketi byyecektir. Bu tarihsel bir zorunluluktur. u halde bir adliyecinin komnistler hakknda syledii gibi, bu i vurduka tozuyacakr. Bununla birlikte Kemalizm lan kan dolu emeden bir kere imitir. Artrk "batn alamaz bela yamurundan"... Ayaklanmalardan sonra balayan uslandrma seferleri, u kadar kilometre mesafe iinde karlalan btn kyleri atee vermek ve kamaya girien kylleri dere ilerinde bire kadar kuruna dizmek eklinde srer. Ayaklanma hareketinden sonra, ok kere ikinci ayaklanmaya kadar, ayaklanmayla dorudan doruya bal ete hareketleri dnemi alr. rnein eyh Sait ayaklanmasndan sonras iin ileri Bakam yle diyordu: "Genel Mfettilik Douya girmeden nce Douda 30 ile 40 kii
arasnda deien 100 tane ete vard. Ar dandan 200 silahl ete alay

mevcuttu." Bunlara kar iki kategori nlem alnr: 1- Tec yasasyla enselemek: Birok tehlikeli unsur Kemalist bujuvazinin bu "yasal" vaadine
inanmaya hazrdr. ileri Bakan "Bu yasa sayesinde Douda ve Gneyde
birok asi airet snd, birok ete dadan indi. Bugn onlar da lkenin sadk birer evlad olarak lkeye hizmet etmektedirler. Bir ksmnn yola ettirilmesi

byle idari olmutur, "diyor. Fakat aldanp da tecil yasasma inanm ve kye dnenlerden ou, bugn deilse yarn, herhangi sradan bir bahaneyle, bazen de hi nedensiz anszn yolda vurdurulur, ya da hapiste rtlr. 2Dorudan terr am: Dou illerinde ortodoks Kemalizm budur. Zaten Krt gencinin de er ge sonu budur. ileri Bakam: "Dier bir ksm
hakknda amansz bir takip balad. Bunlarn iinde ok nl olanlar vard; ilk akla Yado, Resul vb. gelir. Bu ekiyalar da Erzurum 'a kadar gele-

biliyorlard. Bunlar son nefesine varncaya kadar birer birer yok edildi. Bunca eyh Sait'in dkntlerinderni. Bunlar da yok edilmitir. En sonra eyh T ahir denilen adamn ceddi ldrld."

Biliriz ki, ekiya genellikle kylnn varolan rejimden ektii zulme kar yapt tepkidir. Gerekte elebalar datlmak istenen "ruhani megaloman. eyhlerden, seyitlerden, hatt aalardan pek ouydu. Fakat bunlar ayaklanmalarm kylnn derin honutsuzluu aleyhine dayanarak yapabiliyorlard. Onun iin Krt kyll, daa kanlar btn dnya kyll gibi korur, besler ve bakar. u halde yaplan "yoketme" hareketleri yalmz eyhlerin cesetleriyle snrl kalmyordu. Tersine yukarda jandarma ve asker seferleri hakknda iaret ettiimiz ekillerin en ktleri, alkan ve ezilen Krt kyllnn can ve kanyla oynuyordu. Bugn hl da oynuyor. Ve galiba Kemalizmin mr olduka da oynayacaktr.* Trk bujuvazisi grnte emperyalizme kar kopard sahte yaygaralarda "Dounun ezilen uluslan"nn hakknda hani hani secde ettii halde, nedense bu hakk Krt ulusuna teslim etmek yle dursun, yeryznde Krt ulusu diye bir eyin varln iitmek bile istemiyor. Fakat adyla sanyla bir ulus yle Kemalizmin sand kadar kolay rtbas edilemeyecei iin, cumhuriyet burjuvazisi vargcn byle ayaklanma ve ayaklanma arkasndan gelen ayaklanma dkntleri ve ete savalan frsatlarn hi karmayarak, bu ulusu yoketmeye veriyor. Ve dank Krt kylsn bsbtn paralayan budur. Aalk iindeyken kopard her umutsuz hareketi vahi bir zevkle de karlamyor de. Ve her harekette binlerce ve onbinlerce ezilen Krt kylsn mahvetmeyi lezzetle iln ediyor. An da sancs tuttuu sra yle haberlere rastlyorduk: "Byk
Ar'nn sisten grnmeyen yksek zirvelerinde dehetli kar frtnalar vardr. Ordumuz btn Dou yresinde tam bir demir pene eklinde egemendir. Hele hareket alanna yakn olan yerlerde ku bile uurulmuyor." (31.7.1930) ileri Bakan aym sorunu daha ak, bir iftiharla tekrarlyordu: "Ar da ayaklanmas 1930'da olmutur. Onun ayrntlar burada ok anlatld. Ar dann etkenleri tamamen yokedildi. Edilmeyenler de kat. Fakat bu yl kn Ar'dan ran'a kaanlar mevsimin sfrn altnda 35-40 derece souk yapt bir srada Ar'dan ieri girdiler. Oraya memur olan askerlerimiz Ar'nn ta tepesine kadar karak ve soukluk iinde bir tek asker kalmayncaya kadar hepsini tepelediler." 28

Kemalizm bize dilerini gsteren bu glle sorabilir: Ne yapalm? A28. Cumhuriyet, 26.6.1932.

yaklanmaclara kar baka trl hareket edilemez. eteleri bastrmak zorunluluktur. Yam yada kum da yanar, emperyalizmin parayla avlad seyitlere, eyhlere meydan braksaydk, Krdistan' bir ingiliz, Fransz ya da talyan smgesi yaptrsaydk, daha m devrimci hareket etmi olurduk? Zaten Kemalizmin her zaman syledii de budur. Fakat biz de kendisine unlar soralm: Bilyenle geni halk tabakalarn ayaklandran isyan nedensiz olurmu? Douillcrindcki isyanlarn nedeni sadece aaln gerici hamlesi ve yabana parma yznden olabilimu? Eer ortada ezilen geni halk tabakalan olmasa o tabakalarn Yerinden oynatlmasna olanak var mdr? u halde isyanlarn byle devam edebilmesinde kim asl rol oynar? eyh Sait ayaklanmasna yalnzca kar-devrimcidir diyelim. Ya son An da sorunu da yle mi? Bu sorulardan sonra ayaklanmalarn en byk nedeninin Kemalizm olduu daha kapsamlca anlalr. Bunu aaya brakalm. Krdistan'da kyl devriminin biharfini bile azna amayan, Douya demokratik burjuva devrimini bsbtn yasak eden, buna karlk Krt aalyla el ele vererek Krdistan' ekonomik ve siya-salolarak smrgeletiren Cumhuriyet bujuvazisi elbette Dou avaklan-malanndaki konumunu herkesten daha iyi bilir. Bu ayaklanmalan yapanlar belli olabilir, fakat bu ayaklanmay kkrtan Kemal iznidir. nk Kemalizmin iktidarndan nce, Krdistan'da byle kapsand ayaklanmalar yoktu. Ve Kemalist sistemin kuruluundan onlarca yol getikten sonradr ki, Krdistan Dounun Balkan ve ayaklanma blgesi, ate lkesi haline geldi. Ayaklanmann iyz bulunduktan sonra, artk uslandrma seferierinin uygulanmas, ekiya gt, Birinci Genel Mfettiliin donanm vb. yoketme ekillerindeki vahet, zulm ve canavarln anlam ancak kapitalist dzenin doas olarak aklanabilir. Bununla birlikte, biz cumhuriyet bujuvazis Douda sistematik yoketme siyasetini nasl rgtlediine dnelim. An da (1930) isyanndan sonra, Birinci Genel Mfettiliin ahsnda Kemalizm, Krdistan aalyla yeni ve fiili bir anlamayap: milis rgt!.. Byk aaln kk aalara ve tm Kemalizmle uzlam aaln devlet aygyla birlikte Krdistan yoksul halkna kar ete gt bir mis hareketidir. An da ayaklanmasyla birlikte yeni bir biime giren Krdistan ayaklanmas Tk burjuvazisine kar-devrimle (aalkla) daha sk elbirlii yaparak, halk hareketine kar yeni yntemler kullanmann zorunluluunu retti. Bu yntem Krdistan halkm birbirine krdrtmak ve daha az jandarma ve asker harcatma ynnden de tasarrufa elveriliydi.

Ve Kemalizme hibir masrafa mal olmuyordu. Yalnz Krdistan halknn srtndan geinen asalaklarla silahl apulcularn saysn arttnyordu. Cumhuriyet bujuvazisi, milis rgtne yalnz silah ve cephane verir; milisin geimi byk aalarn ambarlarndan, yani Krdistan alkan kylsnn srtndan kar. Ynetimi, hkmet denetimi altnda, byk aalarn kol balan ve bazen yakn akrabalar tarafndan olur. Onun iin Ar da ayaklanmasnn stnden iki ay gemeden, Birinci Genel Mfettilik Urfa'nn Milli Gazetesi'ne. u demeci veriyordu: "Halkmzn
cumhuriyete fiilen gsterdii balkve sadakati her zaman minnetle anabilirim. Dou illerimize d gerici saldr hareketlerine kar, savunmak zere halkn rekabet edercesine, milis rgtne dahil olmalar ve canl hareket ve eserleriyle bunu kantlamalar inkr edilemez. Urfa'da olduu gibi dier Dou illerinde de

milis rgt kurulmutur." 29 Dou illerinde milis gt eskiden jandarma ve askerin yapn daha derin ve geni lde yaptka, halka kar uygulanan zulm yntemleri, milis rgtnde artk burjuva bireyciliinden km, tam derebeyi kollektivitesi biimine gir-mitir. Malum kapitalist dzende bir sutan ancak o suu ileyen sorumludur. Her koyun kendi bacandan aslr. Fakat Dou illerinde bu tr dzen hi olmam gibidir. Bir su ileyeni ele geirmek isteyen Kemalizm, birka jandarmayla birlikte bir koyun srs kadar kalabalk aa milisini sulunun kyne saldrtr. Kyde sulunun oluk ocuu, anas, babas, kans, kardeleri ve uzak yakn btn akrabas silahl bir ember iine alnarak, dalara klr. Yolda kadn ve ocuklara istenilen rezalet ve hakaret yaplr. Zaten ou zaman bu ie sevkedilen milisler hkmetin arad adamn aynca kiisel olarak, yani aa tarafndan "dmanfdrlar. Dmanlannn oluk ocuunu ele geiren bu cahil insanlar gerek hkmete ve aaya yaranmakta gerekse -ve en ok- ellerine den kurbanlardan azami yaran ekebilmek amacyla bir tr insan "srek av"na beraberce srkledikleri mazlumlan yolda bin trl ikence ve hakarete uratrlar. Bu zavall kadn ve ocuklan da neden pelerine alyorlar diyeceksiniz... Basit; faciann bykl nnde daa karm artk lm gze alp da kansn kzn bu halde grmektense, teslim olmay gze almas iin. oluk ocuk dadan daa srklenip paralanmas, masum "terr" kurbanlannn her gn canlanna tak deyip, istenilen adam teslime raz olmalan ve kendi candan sevdiklerini pusuya drmekte, aalk ve Kemalizmle el ele vermeleri iin yine bir nc nokta dierlerinden hi de daha az sulu deildir. Belki ok kere o zel kin, maddi zorunluluklar
29. Cumhuriyet 24.10.1930.

yznden daha nemlidir. Bilen biliyor... Milisler aarun Kemalizme hizmet ettirdikleridir. Birinci Genel Mfettiin "her zaman minnetle andd" ballk ve "iyiniyet" aalarn bu hizmetinden baka bir ey deildir. Eh! Milisler melek deildir. Yer ierler, aaysa silahl adamlarn adeti zere apul la geindirir. u halde izlenen adamlarn -ki tekrar edelim, bunlar hemen hemen her zaman aarun zel dmanlandr- evini barkn gya arama bahanesiyle altst etmek, hsm akrabasndan ie elverili ne var ne yoksa hepsini birden talan etmek. Aamn parasal gc iin olduu kadar, milislerin geimi, maa iin de gereklidir. Yoksa "babas hayrna" hi kimse hizmet etmez deil mi? Milisin bu sylediimiz birinci blm faliyetini, jandarma ve asker de pek l yapabiliyordu. Ve gene de yapar. Milisin bu tr faaliyette nitelike olmaktan ok, nicelike rol vardr. Yani yaplan i hep ayndr, yalnz milisin araya karmasyla bu i birka kat bym ve arlamtr. nk zel kin bakmndan, zaten eskiden de, jandarmann oluk ocuunu pelerine takp orman orman gezdirdikleri, o evrede o adama dman olan aalarn iaret ettikleri kiilerdi. Eskiden aamn Kemalizmle birlikte ezmek istedii kiilerin oluk ocuu jandarma ve askerlere yama ettiriliyordu. imdi bu ii jandarmayla birlikte milisler, daha ok ve daha sistendi bir ekilde yapyorlar. Faik bu. Fakat Kemalizmin hibir zaman yapamad bir ey var ki, milislerin nemli zelliklerinden biri, bu eyi yapabilmelerindedir. Milislerin bu ikinci grevleri, batan aann yaran adna ve iradesi altnda, Kemalizm iin bir tr casusluk roln oynamalandr. Kyde en kk bir harekeli domadan aaya haber vermek, kukulu kiilerin btn hareketlerini geceli gndzl izlemek konusunda Kemalizm diz boyu altn dkse, milislerden ald hizmeti deyemez. Onun iin, Kemalizm iin Krdistan aal tpk Emniyet'in birinci ubeleri kadar kutsaldr ve Krt aal+Trk burjuvazisi "kutsal ittifak" altn deerindedir. Kemalizm Douda sng stnde oturuyor. Eer yapm olduu yasalarla Krdistan'da yaamaya kalksa, ld gndr. Kemalizmin btn ilerinde egemen olan ruh, yani "fevk'al kanun" yaama ruhu, zellikle Dou illerinin yoketme siyasetinde en kpeke ucubelerim enikler. Zulm ve yoketme glerinin eline den Kt kylsnn lm dirimleri yeni sistemin elindedir. 1- Tutulduu kyden hapishaneye kadar olan yolda Krt kylsn yaamna aa egemendir, isterse adamlarndan birine ya da jandarmaya kk bir iaret verir. Sevkedilirken Krt bir derenin iinde kuruna dizilir. 2- kinci lm yolu, bir hapishaneden dier

hapishaneye giden yoldur. Aa tutuklanan adam ldrmek istemez, ya da o yetkisi snrlanmsa, hapishaneye gelen sank, evrakla birlikte baka bir mahkemeye nakledilir. Bu Kemalist adaletin hkmdr. Bu kez yokedilmek istenen Krt kyls iki hapishane arasrndaki yolda, kat diye bal-ldrtlr. Bu ikinci yoketme yntemi, bu ilk komnist 15'leri Karadeniz'de baltalayan yntem bildiimiz gibi Kemalizm kadar eskidir. Fakat Kemalizm bu yntemi Krdistan'da uyguladrr kadar, belki hibir yerde klasikletirmemitir. rnein elli kiilik bir kafile, kol halinde, ya da otobsle yola rkanlrr. Yolda birinin jandarmalan nedense yorulur ve dinlenmek iin geri kalrr. Ya da bir kamyonun lastii patlar. Sonra bir daha artrk geri kalan kafilenin adrnr iiten olmaz. Ve yalntz, btn ezilen ktieler arasrnda dehetle uyank duran, uyumayan gizli alma sayesinde kulaktan kulaa yaylr. Bazen terr olsun diye, bile be resmi makamlar taralndan u ekilde duyurulur: "Yolda kamaya kalkranlar, jandarmalar taralndan l olarak ele geirilmilerdir." Oysa ayaklarndan boyunlarna kadar zincir ve kelepe iinde perinlenen aresiz yaratklarn deil kaacak, yerlerinden kprdayacak halleri yoktur. Ksacas isyan zamannda, Kemalizm ne kadar Krt kyls ldrebilirsem krdtr der. Normal zamanlarda da binbir baskyla sulad Krt kyllerini, kaaksa evini kyn ykar, ele geerse nakilde kat diye vurur ve bu "amansrz" yoketme siyaseti, Dou illerinde bir Krtlk bulunmadtr ve bulunamayacamr kantlamak iin urar. Milis rgt bu yoketme siyasetini derinletirir. Ekonomik smr ve siyasal-sosyal Bask aaln ve Kemalizmin "temizleyemedii" aresizleri birbirine krdtrtr, hapishaneler dolar. Salt toprak sorunu yznden, Kemalizmin zemedii ve zemeyecei bu sosyal dava yznden, Krdistan halknrn birbirini'ne kadar yediini ve Kemalist sosyal ve siyasal rejimin bu adan ne kadar-verimli olduunu grmek iin bir Dou ve bir de Bati hapishanelerindeki "katil" mahkm oranlarm yapmak yeter. Bir Dou, bir de Bat hapishanesinde mahkmlar toplamna gre, katillerin sayrsr, bize Kemalizmin Dou illerinde smr ve zulm rejimi olarak ne kadar ar bastn, gsterebilir.stanbul hapishanesinde krizden ok uzak dnemlerde 1340 ylnda katiller hukuk mahkmlannrn %8,9'unu gemez. 134l'de bu oran %7,9 a dmtr. Yani kapitalizm gelitike, stanbul'da hrszlk vb. gibi adi sularn oram katillere oranla artar. Oysa Dou illerinde dnya bunalmnn ortasrnda 396 tutuklunun 222'si katildir, yani %54-60! Dou illerinde Ba illerinden 6-7 kat fazla insan ldrenler var.

istanbul'da bir kiiye karlk Dou illerinde 6-7 kii lrse bunda sosyal dzenin arlndan baka hangi neden aranabilir? Sosyal yapnn kendi arlndan baka Trk bujuvazisinin ekonomik smr ye siyasal bask altoda smge zulmlerinin her trne urayan Krdistan halk bu yoketme siyasetine kar ka trl tepki gsterir? zellikle u iki ekilde: 1- Ky yakp daa kmak: rnein, falan kazann lalan kylerinden 15 kii uradklar zulmden kurtulmak iin kendi-evlerini yakp daa kar. Hatt bakalarm da beraber gelmeye tevik etmek iin dier evler den de birkam atee verirler. Dier kyller daa kmaz, fkat arkadan bir tabur asker gelir. Her iki kye de ate alr. 7 kii lr, kyl de karlnda ate amaya zorunlu olur ve oluk-ocuu silahlanyla birlikte daa kar. Cumhuriyet ordusu her iki ky ta temelinden cayr cayr ya kar. te Krdistan'm her kynde her gn iitilen yk... 2- "Trtllara dileke" vermek: Krdistan'da ikayetin ne demek olduunu yukanda grdk. Burada bunlardan birini, az ok karakteristik bir ekilde, gerek halkn ac derecesini, gerekse bu acnn Kemalizm, brokrasisinden karlan tarzn bujuva diliyle anlatlm bir ekilde saptayalm. An da isyanndan sonra, genelkurmay bakam Fevzi Paa Douda... (Halk mbarei bir ey sanyor):
"Savur kadnlarnn Fevzi Paaya ikayetleri: Savur'dan bildirildiine gre genelkurmay bakan Fevzi Paa refaketinde birinci genel mfetti ibrahim Tali, Mardin valisi Talat beyler olduu halde Savur'a gitmi arabasndan hkmet konana inerken bir takm kyl kadnlar 'yanyoruz el aman diye feryat ederek ad geene dilekeler vermilerdir. Bu dilekelerde baz kiilerden zulm grdkleri iddia ve kaymakam Osman Sabri beyden zmnen ikayet

edilmekteydi. "3" Buradaki zalim "kiiler" tahmin edilebilecei gibi aalkla milis gtdr. Ve halk bu arada kaymakam da (Kemalist devlet aygtnn temsilcisi sfatyla) bu iin yarmda biliyor. Fakat bildiini aka syleyemeyecei iin "zmnen" anlatyor. Btn bu ikayetin bujuva basm iin anlam, kuru bir "iddia"dan ibarettir. Bu "yanyoruz el aman" hayknna Kemalist l (Kemal, smet, Fevzi Paalar) den biri nasl karlk verir? Ayn bujuva gazetesine gre j yle; "Fevzi paa, dilekeleri okuduktan sonra brahim Tali beye vermi, o da herhangi bir hakszla yer verilmeyeceini dilekecilere bildirmitir." Yani Trke'deki nl deyimiyle "it ite, it de kuyruuna" buyurur... Milis suistimali hakkndaysa, Birinci Genel Mfettiliin ne dnd10 .Cumhuriyet, 18.10.1930.

, yukandaki olaydan 6 gn sonraki demecinden belli olur. "Kimlii

mehul birka imzayla dilekenin casus raporlarna, ihbarlarna benzeyen bu bavuruda Urfa milislerinin gvenlii ihlal eden hareketlerinden sz edilerek ehir dnda yaplm bir ldrme olayna iaretle gereksiz olan-rgtn kaldrlmas istei dile getiriliyor. Bu sulama tamamen gerek ddr. Mazbut bir ekilde olan rgt mensuplarndan gvenlik ve asayii ihlal eden hibir hareket, imdiye dek hibir olay olmad hkmete bilinmektedir."

4- Bask: Gerek kltr, gerekse ynetim ynnden, Kemalizmin Krdistan'da izledii ama, orada bir Krt halknn varlm inkr etmek, bu varl her konuda yok etmek, ezmek ve susturmaktr. Ynetsel ve kltrel niteliin hedefi budur. Ynetsel bask: An da ayaklanmasndan sonra, Cumhuriyet bujuvazisi yeni bir belediyeler yasas yapti. Bu yasa merutiyet bujuvazisinin dzenledii eski yasay bile fazla demokrat buluyor ve belediyenin ynetme gcn, yani lfta deil ite belediyeyi fiilen hkmetin emrine veriyor. Bujuvazi Trk iisinin gcn hissettirdii byk ehirlerden zellikle stanbul'da bunu uygulad. Fakat bu konunun asl yaman uygulan Krdistan'da oldu. Bugn Birinci Genel Mfettilie bal 9 ilin hemen btn ilelerinde seilme ile bir belediye bakan yoktur. Krdistan'da Tk burjuvazisinin dorudan doruya etkisi altnda tutabdii birka il merkezi dnda tutulursa, geri kalan her belediyenin fiili ynetimini o blgenin hkmet bakan elinde tutar. Her kaymakam aym zamanda btn muhtar, millet meclisi vb. seimlerini yapran belediye bakandr da... Dikkat edilirse Dou illeriyle Ba illerinde aym belediye yasasmm uygulamas birbirinin zttdr. Bada vali belediye bakandr. Yani byk ehirlerin belediyesi Kemalist devlet aygtnn demokrasi tanmaz bir parasdr. nk Ba illerinde belediye yasasnn pratik hedefi Trkiye ii smfimn devrimci hareketidir. Douda belediye bakant kaymakam, yani daha ok byk olmayan kasabalarn belediyesi, Kemalist devlet aygtnn bir parasdr. nk Dou illerinde belediye yasasnn pratik hedefi Krdistan halknn isyanc harekettir. Nitelik ynnden Douyla Ba arasnda bu fark var. Fakat nicelik ynnden belediye ynetiminde bsbtn terrist yntem, ancak Dou illerine zgdr. Hi kukusuz Hindistan smrgesinde emperyalizm bu konuda geni yetker tanmtr. nk anavatan o smrgenin toprak sahipleri ve bujuvalanyla ok daha ileri yntemler sayesinde bir ittifak kurmutur. Oysa Tk bujuvazisi Krdistan smrgesinde uygulamaya zorunlu kald bar-

bar smrgecilik yznden henz mttefiki bulunan ..31 aalkla bile pek snm bir halde deildir. Onun iin tpk hkmet karsnda, hatt Byk Millet Meclisi gibi, kaymakam karsnda belediye meclisinin de ismi var cismi yoktur. Onun iin Krdistan devlet aygt bakmndan jandarmayla tahsildarlarn stnde ve Genel Mfettilikle valilerin altoda diktatr kaymakamlarda-. Dou illerinde yeel ynetim lftr. Heey militarist ve terrist Kemalizmin en zorbaca emir ve yasaklamasna baml tutulur. An ayaklanmasndan soma Dou illeri belediyeleri hakknda gazetelerde, sk sk yle telgraflar okumaya baladk: "Van, Malatya, Siirt, Erci Beiri belediyelerine vali ve kaymakam bakacak.'02 Aym tarihten nce Cumhuriyet'te kan bir liste, Krdistan'm hemen btn ilelerinde belediyeleri kaymakamlarn eline geirtiyordu: "Ankara 16 (telefonla)Beyazt, Hakkari il merkezleri belediye bakanl valiler, Sinan, Lice, Kuik, Muradiye, Saray, Bakale, itak, Palu, Malazgirt, Geban, Nazimiye, Diyadin, Puzluca, Tutak, Soru, Sivere, Viranehir, Gerze, apakur, Mutki, Pervazi, Bulank, Varto, emdinan, Beytlebab ilelerinin belediye bakanlklar kaygakamlar tarafndan yaplacaktr." 33

Kltrel bask: Bir Dou ili (Siirt) milletvekili ve Bankas kodaman olan Milliyet ba yazan Mahmut "ak ve Cenup Vilayetlerimizi Hususi bir dareye mi Tabi Tutuyoruz?" balkl bir ba makalede bize Dou illerinin gen aydn tabakalarna ileyen u haberi veriyor "Yazk la
Dou ve Gney illerimizin halk arasnda irkin, yalan birok dnce ve kan yaylm. Bu uydurma eyleri, en akll geinen baz genler ve aydnlar da kazanm. Gya hkmetin bu yre halkna kar zel bir dncesi varm!.. Bu halk, hele Krtleri okutmamak, onlar sonsuz bir karanlk iinde brakmak dncesindeymi! En kt memurlar bu blgeye gnderiyormu. En nemlisi liseler almyormu."

te Bankas'nm ve Halk Partisi'nin gvenilir Dou milletvekili Dou ve Gney illeri gezisinden bu izlenimlerle dnyor... Milletvekili Mahmut "bu ve buna benzer birok" eyi "iftira" diye nitelendiriyor. Bu sz iitince siz de kendi kendinize hayret edebilirsiniz. Acaba hangisi iftira? Yoksa Kemalizm Dou illerinin Krt ounluunun mahallerinde, Krtln kltrel haklarn m tanyor? Hayr. Kemalizm, deil Krtln kltrel haklann, varln bile tanmaz. te ayn yaz
Sylesin: "Gerek u ki, hkmetin bu blge halk iin gizli ve zel birpo31. Drt kelime okunamad. 32. Milliyet, 9.3.1931. 33. Cumhuriyet, 17.11.1930.

litikas yoktur. Onun gznde Trk vatan kldr (yani Krdistan diye bir ey yok!) yurttalar ayr ayr ilemlere tabi tutmak (galiba Trke Trk, Krte Krt demek) Cumhuriyet ynetiminin parolasna uymaz. Aslnda byle bir yol ihtiyarlar iin ortada bir neden de yoktur. (nk...) karmzda Trkten baka rklara mensup olduunu iddia edenler var m? (Hemen hemen varsa boyunu grelim gibi bir ey.) Tart tersine bu blgede herkes Trk ulusu, Trk kltr istiyor."

Siirt milletvekili Krdistan'da Trkten baka rk dnemiyor. Oysa Anadolu'da bile Trkn dmda az m rk vardr? Fakat szkonusu olan rk m ya? Kltr bugn bir rkn m, yoksa ulusun mu niteliidir? Ayn rktan saylan Balkanlarla Trkler, bugn ulus olarak farklr kltrden deil midir? u halde Krdistan'da bir rk deil, bir ulus olarak Krtlk var m yok mu onu arayacaz... Bunu ise yukanda aradk ve bulduk: Dou illerinde, kyl sorununa dayanan bir Krt ulusu davasr vardtr. Trk burjuvazisi bu ulusun kltrel hakkm tanyor mu? Hayr. Deil bu ulus ve kltr hakk, hatt "Trkten baka rk"lann bulunabilecei bile olanakszdr. u halde, Kemalizm Krdistan'da bal gibi smge siyaseti \zliyor. nk bir ulusun en ilkel haklanndan olan kltr hakkn tanmyor. Baka bir nokta daha var: ngiltere Msr'da, Hindistan'da, Gney Afrika'da ve Kanada'da ngilizce'yi elinden geldii kadar ok yaymak ister. Hatt bu ngiliz smrgeleri iinde halk yalnz ngilizce konuanlan bile vardr. Anavatan smrgeyi kendisine daha iyi baml klabilmek iin onu kltrel tutsakl altna almaya da urar. Hatt smrge siyasetinin ekonomiden soma gelen nemli bir genileme koulu da bu kltr etkinliini kkletirmektir. Bugn, Dou illerinin pek aznda konuulan Trke, Franszlann Tunus ve Suriye smrgelerinde konuulan Fransrzca'ya oranla daha azdrr. Anavatan ezdii uluslar iinde kendisine satn alaca snf ve unsurlan kendi kltryle yetitirdii oranda sadk kul yapabilir. Tpk bunun gibi, Trk bujuvazisinin de Krdistan'da Tk kltrn yaymas, Trk okulu amas smrge siyasetinin alfabesidir. Siirt milletvekili de "aslnda byle bir yol ihtiyan iin bir neden de yoktur" derken, bunu kastediyor. Yani Krdistan'da Trk kltrn yaymamak iin ortada bir neden yoktur. Oysa olaylar, olaylardr. "Son istatistiklere gre Diyarbakr ve Erzurum beldesi en az maarif blgelerdir."34 Neden? Siirt milletvekili bu nedeni aklnca bize veriyor: "Etkinin balca nedeni bte darldr. "Bu Kemalist ve temsilci mletvekilini her zaman bu bt34. Cumhuriyet, 8.10.1930.

c darhyla ikna edebilir. Fakat az ok siyaset ve sosyolojiyle temasa geenler bunu yutabilir mi? Bolevik devrimi zamannda hi olmazsa bugnk Krdistan kadar geri olan bugnk Ermenistan Cumhuriyeti hakknda herhangi bir tarafsz fikir yrtmek iin Kemalist basmda yazlabilenlerden bir mek okuyalm:
"1919-1921 tarihlerinde Ermenistan okullarnda rencilerin toplam 47 bindi. imdi 217 bin kiiye ulamtr. Ermenistan'da 9 yksekokul vardr ki, bunlarn rencileri 8 bindir. Teknik okullar ve ii niversiteleriyle birlikte yksekokul rencisi 32 bine ulayor. Ermenistan'da Ermeni ve aznlk dillerindeki kitaplar olaanst oalmtr. Ermenistan'daki Trk ve Krt aznlklarn yararna ok i

yaplmr. Bu ulusal aznlklar iin ayrca okul ebekeleri vardr. "S5 te, ulusal bask, smge siyaseti gtmeyen bir sistemde kltrn gelimesi byle olur ve aznlklar byle haklandnhr. Boulmaz... Yoksa hereyi "bte"yle aklamaya malum brokrasi kafasyla zenirse, Maliye Bakanlna verilecek bir iaretle daha nelere kadir olunmazd? "Tekrar,
ediyorum (diyor Siirt milletvekili) bu halkta ayrlk eilimleri yoktur. Trk camiasndan ayr bir durumda yaama istei hibir ilede yer tutmu deildir. Krtlk adna sz syleyenleri ve ajitasyon yapanlar buralarda herkese kar knyorum."

Ancak "amin" sesleriyle karlanabilecek olan byle "resmi onaylar" isyan ocaklndan Dou Balkan lan ekline giren Krdistan hesabna gln derecede kuru avuntular deil midir? Bir tek halk muhtarnn, bir tek kyl belediye yesinin, bir tek Krt milletvekilinin, bir tek yerel bamsz ve halka tercman olan gazetenin bulunmad Krdistan ilerinde Krdk adna sz syleyenleri lanetleyen bulunur mu? Elbette, Krdistan'da Kemalizmle uzlaan byk aalk ne gne kalm!.. nk aalk, zaten ekonomik ve sosyal bakmdan daha yksek bir aamay temsil eden ulus kavramnn taban tabana zttdr. Zaten Krdistan'da Kemaliz-min aalkla ittifaknn bir anlam da bu deil midir? Aalarn uyruu ha-linde yaayan insan ynlar, bir ulus gtnce birlemi insanlardan daha kolayca yabanc bir ulusal baskya raz olmazm? Maraba kendisine aa demlen "sahib"i tanr. Onun iin Krt aasnn Trk beyi diye bir sa-hibi bulunmasn bile doal grr. Hele kendi sahibinin Trk ya da Krt olmas bir toprakbent iin en sonra dnlecek konulardandr. Byle kuzuyu kim krpmaz? Bu bask sistemlerine karn Krdistan'da bir ayrlk eilimi, hem de denize denin ylana sarlmasndan daha kt psikolojiler yaratan bir ayrlk eilimi egemendir, geneldir, mthitir. Ve Kemalizmin
35. Cumhuriyet, 27.1.1933.

orada, hatt kendi kltrn bile yaymaktan ekinmesinin birinci nedeni, o bte mte deil, bu korkudur. O zaman u sarlan daha iyi anlayabiliyoruz:
"Aslnda bir devletin herhangi bir halk kitlesini hatt kendisinden ayr bir rktan olsa bile, kr cahil brakarak ynetmeye kalkmas oktan iflas etmiti r."

Evet, bir smrgeci lke "kendisinden ayn rktan" olan smrgelerine be kendi kltrnn yengisini saldrr. Fakat o bizim Kemalist bujuvazi iin deil... Birinci Genel Mfettiliin toplad gizli bir konferansms toplanda, Kemalist memurlar, oybirliiyle u sonuca varmlard: "Kltleri okutalm da, bamza yeni Arnavutluk belas m aalm!.." Ne gerek, Krdistan halk btn bunlar bilmese bile, gznn nnde olan biteni grmeyecek kadar kr mdr? Bugn Krdistan'da yaayan Kemalizm, her gn Siirt milletvekilinin syledii gibi "yeni kurumlar kurmak" yle dursun, stanbul'un her ilesinde bir iki yeni lise altrken, Krdistan'daki orta okullan, retmen okullarm birer birer kapatmakta, bte varltnn btn oyunlarm Dou illerine yklemekten geri kalmyor. Liseler Silvan snrnndan Douya geirilmiyor. "Ne are ki, her insanda tam bir inceleme
ve mantk gcnn varln varsayamayz, halkn akl daha ok gznde ve

kulandadr." Bu satrlan biz de, aym "sadakau" Siirt milletvekili

yazyor. Ve makalesini yle bitiriyor: "Eer halk, kendileriyle srekli temas halinde ld, memurlar aleyhinde bir ikayet konusu bulamazsa, hainlerin yapmak istedii her trl sulama ve iftiralar doal olarak etkisiz kalr."

Tamam! Biz de bunu sylemedik mi? Ate olmayan yerden duman kar m? Kemalist bujuvaziye "Dou illerini smrge yaptn!" demekte deil, bu denilene Krdistan halkrm inandrrmaktadrr. Dou illeri buna hemen inamyor. nk Siirt milletvekilinin de frknda olmadan azndan kard gibi, halk sylenen lftan ok kendi gzne ve kulana inanr! Lftan ne kar? rnein bugn, eski mslman aalarnn stanbul'da tortulaan dkntlerine, asi bir soygun ve apul zlemine tutulan birisi, Ermenistan Cumhuriyeti Sovyetlerin smrgesidir demeye kalksa, buna develer de glmez mi? Neden? nk rakamlar ortada. Bolevizm tohumlan Ermenistan'da 12 yl iinde okul rencisinin saysn %461,7 (drt buuk katndan fzla) arttrmtr. Trk bujuvazisi Krdistan' gerilikle istedii kadar sulayabilir. Yukandaki kltrel geliimin ekonomik temelini bence bizzat Trk basm
bile bize retebilir: "Sovyet devleti Ermenistan 'da ar bir yk almtr.

Sovyet ynetiminin ilk yldaki ii onbinlerce Ermeniyi alktan ve lmekten kurtarmak, ona Rusya'dan erzak ve tohumluk getirmek olmutur. Sovyet ynetiminden nce Ermenistan'da sanayi yok gibidir. Tarmsal retimin deeri daha ancak yirmi milyon ruble tutuyordu, oysa Ermenistan'da sonradan yaratlan sanayi 1931 'de 78 milyon ve 1932'de 144 milyon rublelik imalat salamtr. Bu sanayide 60 bin amele alyor. Erivan, Lenirakan ve kara kilisede yeni sanayi merkezi kurulmutur. Bundan baka muazzam pamuk, kimyevi malzeme ve makina fabrikalar kurulmutur. lkenin elektrik donanm hzla ilerlemitir. Erivan ve Leninakan evresinde muazzam sulama dzenei yaplmtr. Drogar'da yaplan elektrik fabrikas bir ay nce almtr. Bu fabrika 22.500 kilovat elektrik retmektedir. 1919'da Ermenistan elektrik donanm, ancak 450 kilovat elektrik retiyordu. imdiyse bu miktar 36 bin kilovata kmtr. Ermenistan'da tarm bile sanayi gibi ok ilerlemitir. Sovyet ynetiminden nce Ermenistan'da ekilen alan ancak 82 bin hektard, imdi 400 bin hektara kmtr. Bunun 30 bin hektarna pamuk ekilmektedir. 125 bin hektar arazi kanallarla sulanmaktadr. Ermenistan'daki tarm alannn %40'n kollektif yani ortak iftilikler oluturmaktadr. Zamannda Ermenistan geri kalm bir tarm lkesiyken, imdi ileri bir sanayi ve tarm yurdu olmutur." 36

Ermenistan i ve d savalar geirdi ve ancak 1923'lerden sonra kendine geldi. u durumda Trkiye Cumhuriyeti e yat da, neden aym srede Sovyet Cumhuriyeti Ermenistan hi bulunmayan sanayi retimini 144 milyona, elektrii 78 katma, tarm ekinini drt be katna, yalmz kanallarla sulanan topra eskiden ekilmi topran hemen bir buuk katna ykselttii halde, Kemalist Cumhuriyet Krdistan'da yapa yapa iki un fabrikas aarak ekmein okkasn stanbul'dakinden bir buuk ka fazlasna ykseltmekten baka bir halt edemedi? nk Kemalizm, Krdistan' bir smge, hem de barbarca ezilen ve soyulan bir smrge yapmtr. Byle bir smgede, yerli halkn ulusal varlm bile inkr eden Kemalizm, hi orada kltr geliimine hizmet edebilir mi? 5. Asimilasyon: Trk bujuvazisi g ettirme, yerletirme ve yoketme siyasetleriyle bir yandan andrmaya urat Krtl, yalmz bu yolla tketme olanakszln grd. O zaman, yani son zamanlarda u son iki yntemi de kahredici bir ekilde uygulama ve gelitirme gereini hissetti: a) Ynetsel, kltrel bask siyaseti; b) Asimilasyon siyaseti. Kemalizmin teden beri diline dolad nakarat hep bu "Krte'nin buralarda yaygnlamasnn (Kdistan'da Krte'nin yaygnlamasrnn!) nedenle-

ri bsbtn bakadr. Bu nedenler arasnda eski saltanat ynetiminin ihmalini, kaytszln en bata kaydetmek gerekir. "3? "Bu hareketler (Krt isyanlar) eskiden ekilen tohumlarn sonucudur. Vaktiyle ekilen frtna tohumlar bugn bize yldrmlar bitiriyor. Bunlar gemiin ktlkleridir. Eer o hareketleri yapanlara Trk olduklar arlatlsayd bu zc olaylar olmazd. Genel Mfettilik atanmasna gerekten inanyorum." 38 Fakat bu nakarat bile o Kemalizmin pek aklabanca becerdii "cesaret gsterirken hrsrzlrm syleme"lerinden biri deil mi? "Ah! O kr olas Osmanl mparatorluu" denilmek isteniyor. "Neden bu Krdistan' Trkletirmemiler?" Ne yapalm beyler, sizin bugn dnyay "Trkletirme" arzunuz ne kadar zorunluysa, Osmanl mparatorluu'nun btn rk ve kavimleri "mmetletirmek ya da uyruklatirmak" ile yetinmesi de o kadar tarihsel bir zorunluluktu. nk Kemalizm kapitalizm dzenidir; Osmanllk derebeyi dzeniydi. Kemalizmde evet olan Osmanllkta hayr olacak. Kapitalizmin ak dediine derebeylik kara diyecekti vb... Yok eer cumhuriyet burjuvazisinden ikayeer varsa ondan da yananz. Daha ne yapsnd? Bu ttihat ve Terakkiciler ki, sizi bugn uzlamz Krt aalndan ok daha tehlikeli bir rakip olan Ermeni sermayedarlarnn ulusallk davasndan kurtarmtr. olacana varr. Merutiyet burjuvazisinin Ermenilie atabildii satr imdi siz Krtln srtnda deniyorsunuz. Her tarihsel dnem kendi yasasm yrtr, fakat her dnem tarihseldir; gelir geer ve geince de yargrsrm bir daha dnmemek zere geirip gtrr. Ama nasl oluyor da, bu beyler Krdistan'da Trkten ayr bir birliin olmadm kantlamaya yeterli gelecek olan Krte'nin yaygnlarlmasn olsun saklamay unutmuyorlar. Bu peinden anlam elikisini srkleyip gtrmez mi? Her neyse, bu ite etekleri tutuan Trk burjuvazisinin bir kere gz kararmta. Onun iin Dou sorununda daha byk karklar iin rpnmaktan kurtulamayacakta. Dou illerinde Trk kltrn yaymak iin en ilkel nlem orada okullar amakta, oysa bir yerde okul amak ola ki yabanc kokusunu tayan da olsa, o yer halknn kltr dzeyini az ok ykseltir. Zulmn frtnalar kopard bir lkedeyse herhangi bir tr kltr nn aydnl gzleri aabilir, ezilenlerin kurtuluuna yeni ufuklar aabilir. Ne malum. Trkln akm iin ba ideologu yetitirebilen Krdistan'm, bir gn kendidnrn de yaratmayaca? O kadar olanakszmdr? Ne yapmal? te Trk Bujuvzisini kvrandran som.."Kltr gcyle yapama37. Siirt milletvekili: M7//>e/, 21.1.1931. 38. kr Kaya: Meclis sylevi, Cumhuriyet, 26.6.1932.

yacan anlayan Kemalizm, yasa zoruyla ve parlak nutuklann terryle asimilasyon siyasetine giriiyor. Kltrel asimasyon yumuak, okayc yntemlerle "szma siyaseti"dir. Oysa Kemazm bu siyasette be militarist asker-banker-yunker zgtndan ayrlamyor. Kemalizmin Krdistan'da-ki yeni asimasyon siyasetine iki rnek: a) Parlak uygulama tehditleri: Babakan smet Paa 1932 yrnn sonlarnda Dou illeri gezisinden dnd zaman, btn Trkiye aydn ve kk-bujuvalarnn yreklerim hop hop hoplatacak ve az sularm zrl znl aktacak trden parlak birer nutuk attilar. Bu nutukta bir kere: "Sonra dahas var; nefsimize gvenerek syleyebiliriz M, Trkiye'ye den ilerin ana ve temel esaslarnn ne olduunu en doru olarak biz Trkler biliriz" diye epey (bravo sesleri, iddetli alklar) drladktan sonra, ta aada "ok sevineceimiz, marur olacamz gibi abartmayla ifade edici nlemlerden kanmak iin durumumuzu endie etmeyeceimiz bir durum eklinde ifade ediyorum." Bu tekerlemeler arasmdaki "durumumuzu endie" etmek, Trkiye'ye ait ilerin "ne olduunu en doru olarak biz Trkler biliriz" kekelemeleri, stlerindeki yaldzlardan rlplak edilirse, "korkmayrn yahu! Ne korkuyorsunuz, korkacak bir ey yok, korkumuzu hi olmazsa kimseye aktrmayalrm vb." gibi palavract avuntulardan baka bir anlama gelmez. Gerekten smet Paamn azmda gevelediinin "ne olduunu en doru olarak biz Trkler biliriz." Bu kesin ama, paamz lahana tur-usuyla perhizi birlikte nerecek kadar acemi doktorluklara kalkarsa, bunun ne olduunu "doru olarak" anlamak iin Kemalist burjuvaziden diplomal Trk olmaya gerek kald m? rnein Trkm diyen anonim irketler gibi, Krdm diyen Trk yurttalarmz iinde de, lahana turusuyla perhizin yan yanalndan kan iir ve edebiyat dolu kartl kaldracaklar bulunmaz m? Perhiz: "lkenin gvenlii, asayii, yurttalarn gveni, yasalarn yazl olduu gibi uygulanmas ve btn yurdun Trk ulusunda, Trk devletinde snm ve kaynam olmas dncesiyle her yl bir ncekinden gzle grlecek, elle tutulacak kadar ak, ileri, gldr (alklar). lkenin dousunda ve batsnda drt kesini her yl hi olmazsa bir iki kez dolarz. Bu yl Dou illerinde birok yer gezdim. Yurttan Trk ulusuna ve Trk devletine olan ball ve Trk devletinin Trk yasalarnn yurdun her kesinde yrrlkte olma nfuz ve gc ak bir ekilde gze arpmaktadr." 19 Lahana turusu: Daha aada "Belki bugn de baz yerler iin sknt 39. smet Paa Hazretieri: Cumhuriyet, 21.11.1932.

sanlabilir. zellikle bu kelimeyle syledim, ama yakn bir zamanda, nk yllarn ou yzde yetmii, sekseni, doksan gitmitir. Yakn bir zamanda lkenin her yannda ulusal ilerin ayn ekilde grlmesi, Ankara'da olduu kadar doal bir durum olacaktr. Bu yl yolculuklarmdan iki nemli izlenimle dndm. Biri yurttalarn Trk devletinde kendisini ilgili grme duygusu ok gelimi ve ok kaynam bir durumdadr. Dieri bizim ulusal dncemizde ve i siyasette gereken nlemleri hem zaman geirmeden, hem doru olarak bulmakta isabet ettiimizin yllarla srekli olarak glenmesidir." nce "yasalarn yazl

olduu gibi uygulanmasn" ak, ileri, gl ve daha bilmem nasl gryor? Sonra "yakn bir zamanda lkenin her yanndan ulusal ilerin aym ekilde grlmesi" umudunu "olacaktr" gelecek sayfasyla vaad ediyor. Bu gr ve vaad edi bize bir ey gsteriyor: "Yasalarn yazl olduu gibi" ya da "lkenin her yannda... aym ekilde" uygulanmas "yzde yetmi, seksen, doksan" lftan ibarettir. Kemalist babakan "resmen, alenen ve ak, ileri, gl" bir ekilde iln ediyor ki, Trk burjuvazisinin kitapta yazlan yasalanyla hayatta olan uygulamas arasnda "lkenin batsnda, dousunda, drt kesinde" dalar kadar fark vardr.
Neden? nk: "Hi kuku yoktur ki, Cumhuriyet Trkiyesinin btn gemi dnemlerden en esasl farklarndan birisi de ulusal bir devlet olmasdr. Trkiye'nin Trkn devleti ve yurdu olmasdr. (Bravo sesleri, alklar) Btn gemi yzyllardan bir anda grlen ve daima grlecek olan esasl bir farkmz budur. Bu lke Trkiye'dir. Burada yaayan Trkler ve Trk yurtseverlii ve Trk ulusuluu bu lkenin ynetiminde, yazgsnda etkili ve egemendir. (Bir daha

bravo sesleri, alklar)" Bu nutuk emperyalizme kar sylenmiyor. Zaten bugn Tkiye'de hangi yabanc sermaye Trk klna girmedi, yurtta olmad? Nutkun bu "nemli" anlamn anlayabilmek iin "olay izler halde" almak, babakann onu Krdistan gezisinden dner dnmez sylediini asla unutmamak gerekir. O zaman kolayca kavranlr ki "Trk yasalan ancak Tkler iindir. Trk olmayan bahtszlara yasalarn yazl olduu gibi uygulanmas" szkonusu olamaz. "Cumhuriyet Trkiyesinin btn gemi dnemlerden en esasl farklarndan birisi" de budur. Zavall Krdistan kyls, mkl bir durumda kaldka, daima unu telkin etmekte geri kalmaz: "Biz Krdk, vahiyk". Trk bujuvazisi ise ona "vahi" olduunu kabul ettirmitir, Mat "Krt" olduunu asla unutturamamtr. u halde bu byk alkan halk kitleleri, Krdistan denilen yerlerde oturduka, Krt zihniyeti ve Krt diliyle yaadka "bu lkenin ynetiminin yazgsmda etkili ve egemen"

olamayacaktr. nk "Tk" deildir. Baka hibir ey deil, btn alnyazs anadan Krt olarak domu ve yle yaam olmakr. Ve Trkiye Cumhuriyeti altnda Kltler "ynetim ve yazgca" mahkmdurlar. Babakann nutku bunu sylyor... are? Trklemek... Nasl? Babakan "kolay" diyor ve Krtlerin Trklemesi iin u reeteyi veriyor
"Trk ulusalcs ve Trk yurtta olmak iin, bu lkede yaayan herhangi bir bireyden anormal hibir ey istemiyoruz. Trk olmay sevmek ve Trk olmay kabul etmek, Trk ulusuna mensup olmann verdii btn haklara sahip olmak iin yeterlidir. (Bravo sesleri, alklar) Yasal durum byledir, iyzmzde samimi olan kanmz ve durumumuz byledir. (Al bir daha: Bravo sesleri, alklar) Douda ve Batda lkenin her yannda dolatmz zaman kendisinin Trk olduunu bilen, kabul eden herhangi bir yurttan her Trkn sahip olduu haklardan herhangi birinden yoksun kalmas endiesine izin vermedim. Herkesi inandrdm ki, Trk olmay gurur duyulacak bir zellik olarak yrekten kabul eden ve byle alan yurtta benim gibi, benim btn hukukum gibi her hakka sahip olmak iin btn nedenlere sahiptir. Bu kanm her yerde syledim ve bu szlerimde olduka itenim. Byle birynetim ve zihniyetin devletin ulusal devlet ve Trk devleti olmasndaki Esaslar ancak glendirir! Onun artmasna, genilemesine ve ykselmesine hizmet eder. (Nihayet iddetli alklar)" smet

Paa'ya gre -"tarih devrim-ceri"nin o derin safsatalarna karn- Trkiye'de yaayan herhangi bir bieyin yurtta haklarnn tannmas iin ona yalnz "Tk olmay kabul" etmesi deil, aym zamanda "Tk olmay sev"mesi, "Tk olmay gurur duyulacak bir zellik olarak yrekten kabul etmesi" gerekir ve yeter. Mslmanlkta bir "ehed enl ilahe illahlah..." cmlesi "mmedi mu-hammed" ilemi grmek iin yeterlidir, fakat Kemalizm daha "gereki"dir. "Trk olmay kabul" ettim diyenin bir de yreini muayene ediyor. Doru mu, deil mi diye... Oysa bunun olana var m? Bir Fransz kapitalisti, Trkiye'ye yatrd sermayesini d kapitalistlerin rekabetinden korumak iin, belki Kemalizmden ok Kemalizm ve Trk yanlrsr olabilir. Hatt isterse dinini dilini bile deitirebilir. sterse, yani bunda bir kr grrse... Ki gerekten bugn Trkiye'de alran herhangi Fransrz sermayesinin, dnyann hibir yarmda grmedii bir kr iinde alkaland kesin olduuna gre, Trkiye'deki btn yabaner kapitalistleri birer T.A.. olmaktan baka yararlr bir yol bulamamrr da... Onun iin yrekten Trktrler. Ama Krdistan alkan ve yoksul halkr iin i byle mi? Hayr. Tersine, Trk olmak ne kadar "gurur duyulacak bir zellik" olursa olsun, maddi yoksulluun ve acnn dehetlisine Trk bujuvazisi-

nin apulu yznden uram bulunan Krt kyls yle manevi bir "zellik"i yrekten kabul istese, kendini zorlasa da edemez. nk bunda bir yaran yoktur ve olamaz da. nk Krt kyls "Trkm" de dese, bu yrekten kabul ettiini de sylese, bir smge kyls gibi ezilecektir. O zaman, ona din deitirmekte bin kere daha g olan ulus deitirilmesi nerildike, Krt kyll de yreine sokmamak isteyen bir ylan grm gibi rkecek ve Trklkten nefreti, "vagon-li" irketinin muhabbetinden besbeter olacaktr. Yavuz Paa'nm verdii bu "nemli nutkun" stnden en az iki buuk ay gibi ksa bir zaman gememiti ki, bujuva basnn birinci sayfasnn birinci stunlarnda, stnde tipik Krt kyls giyimli birok insann bulank resmini tayan yle bir haber okuyoruz: "Ulusal bir nfus siyaseti izlenmesi arifesindeyiz: Ankara (zel)- ileri Bakanl tarafndan
hazrlanp geen yl hkmet tarafndan Mdlet Meclisine sunulan iskn yasas tasla, ok olasdr ki, Meclis'in sonbahar oturumunda tartma konularndan birini olutursun. Derin bir inceleme rn olan bir taslak programla almak iin hazrlanm deerli bir projedir. Bu projenin yasallamas ile emperyalist saltanatn lkede brakt temelsiz miraslardan bir tanesi daha kknden yklm olacaktr. Halifeliin Osmanllara' geii, mezhep gayret ve mcadeleleri, mslmanln camia yerine gemesi tslamlaan nfus kitlelerini ve halk mslman olan lk nfusunu Trkl temsile engel oluturuyordu. "Kanuni Sleyman yasalaryla Trk kltrne benzemeyen baz zmrelere eski zeamet rgtnde baz onarmlar ve biimler yaratlarak ayrcalklar tannyor: hatt bu ayrcalklar airet bakanlarna, beylerine verilmekle kalmyor, voyvodolara da tannyordu ki, bunlarn tasfiyesi Osmanl saltanatnn dura dura, eriye eriye tamamen dalna kadar srmt. Artk normal bir sistem iinde ulusal yapmz korumaya, salamlatrmaya, ulusal kltrmze ve ada uygarla daha ok uyum salamalar istenmi olan nfus ktleleri zerinde verimli bir ekilde devlet eliyle ilemeye, Trk nfusunu nitelik ve nicelike gelitirmeye, bir nfus siyaseti izlemeye karar verilmitir. Yeni nfus yasas projesi, bu amac salayacak btn esaslar iermektedir."40

TEPKLER
Sosyal Psikoloji
Krdistan halk ve zellikle Krt kyll ekonomik olarak klanfeodal sisteminde yayor. Fakat bu sistem kapitalist ve bezirgan ekonomilerle de ili dldr Derebeyi-Bezigan-Kapitalist... Bu drt tr ekonomik ilikinin arapsa olduu bu lkede, bir de aynca smrgecilik denilen yaman kamnn akladn tasarlayalm; artk her zaman ekonominin drt bal bir canavar gibi ahlandm ve Dou kylln btn sosyal ve siyasal ilikilerinde ne kadar akna dndrdn, ne derece antipatiletiini tahmin edebiliriz. Byle bir ekonomi ve sosyal yapnn iinde, Krdistan halkm saracak psikolojide aym derecede kargaalklar olacaktr. Bu psikolojide egemen nitelik babahan sistemine dayanmaktr. Fakat babahan psikolojisinin de derebeyi psikolojisine dejenere oluu, sonra bu soysuzlam psikolojiye -ryp dklnce ve zlp dalma zelliklerini damgalayan- bezirgan+kapitalist mikrobunun bkere girmi olmas, zavall Krdistan kyllnde iler tutar bir sosyal psikoloji brakmamtr. Kukusuz btn bu drt tr sosyal psikoloji z itibaryla egemen psikoloji, yani egemen smf psikolojisidir. Fakat egemen snflarn bu soysuzlanc psikolojisine kar kan alt ve ezilen ynlarn psikolojisi de z itibaryla maraba psikolojisinden syrlamamtr Kukusuz son ekonomik gelimeler, gittike bir Krdistan proletaryasnn bamsz psikolojisine doru manevi gelimeleri de krkrrtacaktr. Fakat bugn iin Krdistan halknn topyekn psikolojisi en kpeke dei-toku psikolojiyle soysuzlatnlm babahan+yarr toprak klesi psikoloj isidir. Bu psikolojinin bamda btn kyllkte ortak olan sylentilere inanrlar gelir. Fakat bu bo inanlar mehdi beklemekten, ok daha karanlk ve aykrrr konulara kadar genileyen berbat bir ekildedir. Krdistan kyll "yasa" kadar genel bir etkiye deil, aasnn keyfi gibi pek dar, pek oynak bir yasaya barmlr ola ola hereyin kiide doduuna, bir kii ki bir eyi gle koparr o eyi mutlaka yapabileceine, fakat yaplan ve edilen hereyin mutlaka bireysellikten ok daha insanst tlsml

glerden ileri geldiine vb. inanr. O zaman, miriyvo ve ameliyelerin gznde kiiler hurafeleir ve hurafeler kiileir. Krdistan ynlarnn psikolojisinde ilk zellik, eskilerin "seri'lteessr" dedikleri gibi dehetli ve arabuk bir alnganlkla hereyin mutlaka hoa gider olmasn istemek, iteyince de yle varsaymaktr. Sosyal ruhsal ocuklamlk adnn verilebilmesi olanakl olan bu durum belki her insanda vardr. Tarihimizde her snf kendi mann, kendi karnn lsyle ler. Bu durum gln olmaktan ok, maddi bir zorunluluktur. Zorbaca ya da tapu hileleriyle gasp ettii toprakta kendisine Allahtan gelme bir kutsal mlkiyet hakk bulunduunu una eden aa, en zeki ii ve kylleri soyup soana eviren, biriktirdii sermayesine dayandka hereyin "akl"dan ktna inanan aptal bujuva, nasl bunu kavraylarnda glnten daha baka eyseler, Krdistan kyll de houna giden her uydurmaya mutlaka inanmakta ve kendi duyarllna seslen-meyen en mantksal olaylar inkretmekte. Bu yle bir mantktrki, ilk insan topluluklarnda rastanan" klanlk: prolojik" kavramna doru yaklalr. Krdistan kyllnde gze arpan nc psikolojik durum, elikili psikolojik durumdur. Bu elikiyi yle bir diziyle verebiliriz: a) Mthi yalan syleme yetenei, mthi yalana inanma yetenei; b) Mthi kendini beenme ve vme, mthi benliksizlik; c) Mthi kstahlk, mthi alakgnlllk vb... Ktleler iinde yaylan bu elikiler psikolojisi, kukusuz btn dierleri gibi kylln kendi "zgn mal" olmaktan ok geleneksel bir din egemen psikolojisinin babahan derebeyi psikolojisinin artk bsbtn rm ve dalm manzarasdr. Pazar yasalarnn en kan iici ve paralayc ekliyle Krdistan' kasp kavurmasr, deiimin elle tutulur kiisel rneine, paraya karr yaman bir zaytflrk ruhu dourtur. Derebeyliin egemen olduu dnemde Allah para-latrrrldrr, para haline dntrld halde, burada para Allahlatinlmaktadrr. Ve paraya tapma en miskin, en az paraya tapma, belki ok az bir ey olduu kadar en sinik ekliyle yoksul Krdistan'da hkm srer. Konuulan szler arasnda, en ok yer tutan "mecidiye Allah kerim" ile "Allah kerim mecidiye"dir. Be mecidiyeye bir adamn katil oldluuna tanklk edilir. Be mecidiye iin katiedilen en yakn ve sevgili akrabann kan aranmaz, be mecidiye iin adam ldrlr... Bu drt tr olumsuz psikolojik niteliini, olaylar olduu gibi teslim etmekten baka hibir amala saptamadmz eklemeye gerek yok.

Aslnda btn ezilen snflar gibi, Krdistan halk da, kusurlarnn olduklan gibi yzlerine vurulmasndan alnmaz. Btn bunlan kendisi de derinden derine karanlk bir bilinaltyla sezer ve btn bunlardan kendi kendisinden tiksinie benzer bir acyla ve aka ikayetidir. Bir zaman Bat illerinde duyulan "Trk ulusu adam olmaz" palavras, bu dnceyi besleyen bir Krdistan "edebiyat- Cedide"sinin varolmayna karn, bugn Krdistan'da iitilir "Krt ulusu adam olmaz"... Fakat bu psikolojik durum bile, btn o drt kategori psikolojiye kar alkan Krtlk iinde olumlu ya da olumsuz ekilde balam bir tepkiden baka ne anlama gelir? Kukusuz biz bu olumsuz psikolojiyi, Kemalizmin tkrldm salon aydnlan ve "ktphane fareleri" gibi Krdistan halknn herhangi bir uygar ileme gelemeyecei, sonsuza dek vahi kalaca ve yokedilmeye layk olduu eklinde baya samalaylanna yem vermi olmak iin deil, tersine ezilen Krdistan halknn layk olduu ekonomik ve siyasal haklarna kavumas, smrge zulmnden kurtuluu iin, sorunun olduu gibi konularak pratik alanda yanlmalara meydan brakmamak iindir. Bu olumsuz karakteristikten ne gibi pratik sonular kabilir? Srasyla unlar: 1- Paraya Allahtan fzla tap, Krdistan'da bugnk aalk+Kemalizm birleimi egemen olduka, Krdistan halkn bol para dkecek herhangi emperyalist mdahalelerine, doal bir dereceye kadar ve hep gelge de olsa alet yapabilir. 2- ryp dal halinde olan elikiler psikolojisi, Krdistan kyllnn herhangi kesin bir mcadele annda birden direncinin paralanmasn, bir panik psikolojisine yenik dmesini gerektirir. u halde Krdistan kyllne, sosyal kurtulu hareketinde yolgsterici ola cak elikiler iinde sallanmalarnda bir mttefik gereklidir. 3- Krdistan kyllnn hurafeleri kiiletirme ve kiileri hurafeletirme psikolojisi, klan+feodal sistemlerinden biraz daha synlabilmi olan Anadolu kylsndeki mehdi bekleme psikolojisinden daha karanlk bir biimdedir. Bunun Krdistan milyonlan dilinde baka bir deyimi de vardr: sahip... Babahan ilikilerin en koyusu iinde yaayan Krt kyll, ektii ikenceleri, kendisini benimseyecek ve koruyacak bir sahip yokluuna atfeder. Bu durum, ikinci sonucun daha kangenlemi ifadesidir. Bugn Krt kyll son ve umutsuz bir acyla henz eski sa hiplerinden, aalardan bir ey beklermi gibi grnyor. Fakat Krt kyllnn ruhunu iinden okuyanlar iyice anlarlar ki, kyllk aaln Kemalist devlet aygtyla el ele verdiini ta benliinde, iinde

hisseder. Fakat "zor oyunu bozduu" iin, aaya hl sahip demek zorunluluu var. Oysa "zorla gzellik olmaz". Burjuvazinin zorla dayand "sayg" duygusu gibi, Krt kyllnn aala kar bir "itaat"i var. Fakat kyllk "sayg" gstermeye zorunlu olduu Tdc burjuvazi gibi, "itaat"ten aynlamad Krt aalnn da kendisine sahip olamayacam biliyor. Krt kylsnn arad sahip, sevdii ve ardndan gitmek istedii kurtarc klavuzdur. Krdistan yoksul halk yle bir sahip anyor ki, bu ona sahip ksn. Yani dar zamannda yardma ve yol gsterici olsun. Fakat sahip olmasn, yani bana bir efendi, bir bey, bir aa kesilmesin. Bir szckle, Krdistan halk, kendisiyle dert orta, kendisinden daha derli toplu harekete yetenekli, kendisine bir ltuf olarak deil, bir kurtulu grevi olarak yol gsterici olacak bir yolda anyor. Szcklere bakmayn, babahanca dilde "yolda" sz "sahip" ekline de girebilir, atlacak bir ey yok. 4- Krdistan halknn, belki de kapitalist manrndan bambaka, bizim dn tarzmzdan apayn bir "yourt yiyii" vardrr. Bundan ne sonu rkar? Krdistan halkn karrtlar iinde kvranmaktan kurtararak ona "kurtancr krlavuz yolda" olacak snrf ve rgtlerin, eer deyim yerindeyse "Krte konumalan" gerektii... Yazk ki tarihncesinden ortaaa kadar doal ve sosyal paralanlarla bakalamann trlerine urayan insanlk, kapitalizm dneminde de, bir rejimin eitsiz geliimi yznden, ekonomik ve uluslararas olma eilimine karn, insan ynlan arasnda, elikili farkllamay arttrmaktan geri kalmadt. Onun iin, mantktan mantk-ncesine kadar uzanan bir dizi dn biimlerinde rasayacamz mek ve nanslan hesaba katmaya zorunluyuz. te "Krte konumak" derken, Krdistan halknn mantyla, onun dn diliyle anlamay kastediyoruz. Yoksa yanlmak, yanltmak tehlikelerinden kurtulunamaz. Krdistan halknn kurtulu mttefikliini gren snf, o halka kar kullanaca taktikte bu zel mantit gz nnde tutmaya her zaman zorunludur. Yukanda bunun kk bir rneini de grdk: rnein bugnk Krdistan kyll, kendisine bir sahip ister. Bunu iiten insan, eer sze deil, bu szn altnda gizlenen maddi anlama dikkat etmezse ap kalabilir. Nasl olur, btn Krt halknn ektii hep Krt yda Tk sahiplerinden deil midir? Krt kyll bu gibi zalim sahiplerden kurtulmadka, kendine gelebilir mi, vb ? Oysa sorun hi de byle telalara brakmaz: Krt fukaras sizinle Krte konumutur, siz onun anlamm Trke ya da Arapa anlyorsunuz. Krte konumay iyi

bilmiyorsunuz. te bizim Krdistan halknda mantksal ierikteki psikolojik zelliklerden anladmz... Bu olumsuzluklara, Krdistan hala gibi btn alkan kyllkte de ortak olan birok olumlu zellii eklemek iin sayp dkmeye gerek gryoruz. Yalnz, bir strateji aratrmasnda yer tutmas gereken ve bugnk Krdistan yoksul halknda daha ilk bakta gze arpan iki noktaya iaret etmeden gemek "Tepkiler" blmnn daha kolay anlalmasnda herhalde bir noksanlk brakmak deildir. ki nokta: 1-Pervaszlk: Krdistan halk hayata o kadar doal ocuktandr ki, onlar iin lmek ve ldrmek en basit mcadele biimleridir. Btn zulm grenler gibi u kt yaamdan iyice bkm olan Krdistan kyllne gre, yaamakla lmek birbirinden pek ayrtedilmeyen iki biim zorunluluktan baka bir ey deildir. Onlar iin arprken lm korkusu yoktur. 2-Rejimden ylgnlk: Kemalizmle uzlam ve bu uzlamann kay makl tadna konmu olan, Krt aalarla Trk bujuvalan bir yana braklrsa, Krdistan halk iinde varolan sosyal ilikilerden illahlah de meyen bir tek kii yoktur. Orada herkes, Lenin'in deyimiyle istemiyoruz, tahamml edemiyoruz diyor. Bunun anlam malum. Bu psikolojik giriten sonra, genel olarak Krdistan'da varolan rejime kar yaplan tepkileri gzden geirelim. Yukandaki karakteristikten sonra, bu tepkiler zerinde ok durmayacaz. Bunlar kategoride grelim: 1- Anarik-tepkiler, 2- Siyasal tepkiler, 3- Ayaklanmalar...

Anarik Tepkiler
Ezilen kylnn ilk tepkisi silahm alp daa kmaktr. Geen aklamalarmzda, Krt kylsnn neden ve nasl, hatt evini ve barkn brakp daa ktm grmtk. Anadolu'nun yoksul Trk kylleri de, anarik tepkilerinde, ekiyaha dklyorlard. Fakat Krdistan'daki gibi ekiyalk gerek nicelik ve gerekse nitelik olarak Anadolu'daki ekyalktan ok daha dehetlidir. Gerekten de bu ekiyalklar dnem dnem patlayan ayaklanmalarla da baldrlar. Fakat ileri Bakanlnn sand gibi hi de yalnz "ayaklanma dkntleri"nden ibaret deildir. Belki gerek ayaklanmalar ve gerekse ekiyalk dorudan Kemalizm+aalk zulmlerine kar, ayn tepkilerin trl biimlerinden biridir. Zulm gren kyl, en canavarca ekillerde zalimlemeye zorunlu braklr. eteler, yazn oalp kn azalarak byyp klen, fakat hemen her zaman saylan 15-20'yi

geer gezgin oluumlardr. rnein okursunuz: "Diyarbakr muhabirimiz yazyor: Savur ve Midyat blgelerinde srekli olarak ekyalkla halk rahatsz eden azl ekyalardan Dayrboranl Ahmet Aziz etesi takip kollarmz tarafndan sktrlarak, bunlardan 18'i l ve 24' de diri olarak tutulmulardr. Beiri ilesi halknn bana bela kesilen Ramanl Abdullah 15 kadar yandayla jandarmalarmzn takibinden kurtulamam ve atmada ete tamamen yokedilmitir."1 Krt eteleri Krdistan ilerindeki etkinlikleriyle kalmazlar. Bu etkinliklerini ta orta Anadolu'ya kadar geniletirler. Bir rnek: "orum 11 (zel)- orumun baz ilelerinde, tahminen Sungurlu blgesinde yollar tehlikeli bir durum almaya balad. (Sonra jandarmasz yola kan bir fen memurunun ackl hali anlalr.) Cevad bey bir arabayla Ilgn karakoluna 4 km. mesafedeki dere iine gelince 5-6 kii meydana karak kendisini durdurmulardr. evrede tek tk adamlar grlmesinden ekyalarn 15 kii kadar olduu anlalmaktayd, Haydutlar arabac, yol avuu ve fen memurlarnn tamamen eyasn aldktan sonra Krte bir eyler konuarak ormanla kamlardr. " 2 Unutmayalm ki bu Sungurlu Dou illerinden drt il te bir yer. Ankara ilinin hemen srmr zerinde. Kemalizm, olayn Ankara'ya ka saatiik mesafede getiini bizden iyi bilir. etelere kar hkmetin ald iki nlem vardrr: 1- Hileyle faka bastrmak, 2- Tarama yntemi... 1- Hile: rnein birka ilde birden ekiyalarn affedildiine, teslim olurlarsa bir daha yapmamak zere ceza grmeyeceklerine ilikin gizli ak ilanlar yaplr. Fakat bu ilanlarn gazetelere yanstl yledir: "Tes lim olmaya davet edilen ekyalar... Mu, Erzurum, Beyazt, Van illeri blgelerinde soygunculuk ve ekiyalk yapan 58 ekyann 20 Temmuz 1931 tarihinden itibaren bir daha yapmama kouluyla hkmete teslim ol madklar taktirde ekiya ilan edilecekleri iileri Bakanlnn emri zerine iln edilmitir. "*3Kazara kyne inenlerin barra geleni bugn Dou ille rinde bilmeyen azdr. 2- Tarama: Btn il kaymakamlar ve jandarma gleri, gezici alaylar la el ele vererek ky ky, yaka yka ikence ve dayakla ekiya tararlar: "Mu (zel)- Yeni valimiz Mithat Bey, burada asayi ve inzibatn ykm lln salamak iin byk bir gayret sarf etmektedir. Dokuz ilenin kay makam ve jandarma komutanlarnn da katld takip mfrezeleri bir anda 1. Cumhuriyet, 4.12.1930. 2-Cumhuriyet, 16.8.1931. 3- Cumhuriyet, 7.8.1931.

tarama hilesine balamlar ya da ksa bir zaman iinde Bitlis, Malazgirt, apakur, Suluhan ve evresinde l ve diri olarak 21 ekiya yakalamlardr." 4

Bu gibi taramalar ok kere Krdn srekli ormanda sakl bulundurduu silahm da almak iin iyi bir olanaktr. Ekiyalann takipleri arkasndan gya ekiyaln kk byle kaznrm gibi silahlan toplama gelir: "Diyarbakr muhabirimizden: Bu ilede halk, eskiden kendilerini ekyadan korumak iin silah salamak ve kullanmak zorundaydlar. Bu baarlar (ekyalarn tutulmas) zerine, halk ellerinde bulunan silahlar takip mfrezelerine teslim etmektedir." 5

Bununla birlikte yle blgeler vardr ki, Kemalizm orada airet sisteminin kendi ynetsel rgt yerine gemi olmasna pikince aldrmaz. O zaman airet bakanlarnn apulculuk rgtn de ho grmeye zorunlu
olur, rnein: "Dou illerinde inceleme gezisi yapmakta olan ileri Bakan kr Kaya, emigezek'i gezerken kasabay pek geri bir halde bulmu, nedenini sormutur. Kendisine bunun nedeninin Dersim ekyalar tarafndan yaplan saldrlar olduu anlatlmtr. Dalarda yaayan Dersim haydutlar kasaba halknn bana bela kesilmilerdir. Dersimde ekiyalk yeni bir ey deildir. ok eski zamanlardan beri srp gelmektedir. Fakat bu kezki inceleme, bunlara kar kesin nlemler almann gereini bir daha anlatm, bu konuda gereken kararlar verilmitir." 6

Fakat bu "kesin nlemler" on yldan fazla sren Kemalist rejimde alnamadna gre, ondan sonras iin de alnamaz. nk Krdistan'da aalan airet sistemleri halinde egemen klmak ve airet kartlklanndan yararlanarak Krdistan'a egemen olabilmek gereklidir. etelerin ele gemesinde en ok yardm olanlar, Krdistan'm yerlisi olarak jandarmalar ve milis rgtyle bunlann kylerde bal olduklan aalar, aa adamlandr. Sonunda kukulu ky halkn zincirlemecesine mfrezelerin peine takp canlan kncaya kadar dadan daa srnmek vb. gibi yntemleri tekrarlamaya gerek yok... u halde eteyi tutturan ihbar ve ikenceler araclyla yine ihbarlardr. rnek: "Haydutlar bu ayn drdnc gecesi Nemrut da evresinde yol kesip kapatmak, sonra da yolcular soymak giriiminde bulunmulard. Fakat ekyalarn bu kt amalar haber alnr alnmaz zerlerine bir mfreze yollanmtr, ikinci olay: Ekyalarn gece ehrimiz evresindeki bir kye geldikleri jandarma karakol komutan Abdlkadir avu tarafndan 4. Son Posta, 4.2.1933. 5. Cumhuriyet, 4.12.1930. 6. Cumhuriyet, 17.11.1931.

haber alnm ve merkeze bilgi verilmitir.Bu

konu daha ok uzatlabilirdi.

Siyasi Tepkiler
Krt kyllnn maddi ve manevi durumunu grdk: En koyu babahan ilikiler iinde boulan, en karanlk cahillikle yolunu gremez durumundadr. Krdistan aydnlar sinmi ve susmu iin iin titriyor, o da mehdi bekliyor. Krdistan'da varolan tanm iisi genel olarak kyllk iinde nemli bir nicelik ve nitelik oluturuyor. Fakat kyllkle olan organik ba bu zmrenin henz bamsz ve geni bir gt ve hareketini olanaksz brakyor. Dou illerindeki genel olarak sanayi iisi, kk yani kalabalk bireyleri olmayan fabrikalarla el imalathaneleri hakkndaki demirli demirsiz nakliye aralan iisidir. Bu dank ve her trl rgtten yoksun ii snfi iinde de henz Krdistan'a zg bir hareket, hele siyaset belirmi deildir. Bu bakmdan Dou illerinde siyaset derecesinde ykselmi herhangi bir oluum ve hareket ancak st smflara ve Kemalizme karr kalabilmi olan eski egemen srnrflara zg olaca gibi mantksal bir sonuca varmamak olanakl deildir. Onun iin son zamanlara kadar Krdistan'da gelmi gemi btn siyasal rgt ve faaliyetlerin ruhu Kemalizmle henz uzlamam Krt aal ve beyliinin ideolojisi olmutur. Smf ilikileri bakmndan, Krdistan'da olan siyasal tepkiler iinde dier zmrelerden de honutsuz unsurlar yok dedir. Fakat biz unsurlan deil, bir hareketin snfsal ynn kastediyoruz. Fakat Krdistan siyasal hareketleri arasrnda, mutlak olarak Kemalizmle uzlamam bir ksm byk bey ve aalarndan baka snf ve zmreleri kabul etmemek, olaylan olduklan gibi grmemek olur. Nitekim Krdistan hakkndaki siyasal hareketlere byk bey ve aalardan baka iki nemli ve dikkate deer snf ve zmre daha kanmtr: 1- Krt aydnlan, 2- Kk soylular. Kapitalist, fabrikasn iletmek iin teorik memurlar, pratik usta balan nas kullanyorsa, denilebilir ki Krdistan davas evresinde kopan grltlerde de byk ve kaln Krt aalan, Krt aydnlanyla kksoylulan sa ve sol eli gibi kullanr. Aalar, dnen unsur olarak aydnlan ve yapan unsur olarak bu kk soylulan kullanyor. Fakat madem ki her siyasi hareket son zamanlara kadar zorunlu olarak Kemalizmle uzlamam "muhalif' Krdistan aalnn egemenlii altnda oldu, u halde: 1- Bu hareket kaderince emperyalizmin aleti oldu; 7. Son Posta, 21.8.1932.

2- Bu hareket, yukarda sylediimiz anarik tepkiler, yani eteler kadar bile olsun alkan yoksul kylle yalan ve layk olamad. Emperyalizmin kucana dmek ve yoksul Krt kyllnden uzaklamak... te Krdistan'm en son siyasal tarihesinde ad duyulmu btn siyasal rgtlerin ierii bu oldu. Bu ksaca karakteristiini yaptmz siyasal rgte rnek, eyh Sait ayaklanmalarndan sonra, Gney snrlan evresinde oluan "Hoybon" (Krdistan Krt Muhipleri Cemiyeti) dir. Mtareke yllarnda Hrriyet ve tilaf ka-devrimcilerinin kurduklan ngiliz Muhipleri Cemiyeti gibi bir ey. Bu cemiyetin bamda hep eski hanedan ve paa oullan var. Ta mtareke yllarnda, sultann parmayla ve yedi sekiz Krt svarisiyle bir Krdistan yapmak iin dnyay emrine amade sanan Bedirhaniler ve Cemilpaazadelerin ad, bugn de Krt Muhipleri Cemiyeti'nin bandadr. Onun iin bu Cemiyet ngiliz, talyan, Fransz emperyalizmlerinden baka, yzellilikler, hanedan gibi Osmanl mparatorluu'nun artk gln bir iskeletinden baka hibir ey olmayan dkntleriyle, Krt-erkez Cemiyeti, Ermeni Tanak Cemiyeti gibi hedefi bsbtn belirsizlemeye yz tutmu ve mihverini kaybetmi oluumlarla dp kalkmakla zaman geiriyor. "Kiminle dp kalktm syle, sana kim olduunu syleyeyim!" Hoybon cemiyetinin de el birlii ve sz birlii etmek istedii sistem, zmre ve rgtlere baklnca, iyznde onlardan hi de farkl olmayan, yani bugn dnyada kurulan deil, len bir dzenin, devrimin deil kar-devrimin yoluna girmi bir rgttr. Hoybon cemiyetinin amac gemi olunca, Krdistan geleceinde bu hedefle hibir ey yapamayacaktr. nk ezilen Krdistan halknn kurtulu hedefi ister istemez gemite deil, gelecektedir. Bamszlk Krdistan iin ancak bir gelecek sorunudur. Krdistan kyllnn gz ister istemez geriden aynlyor, ileriye yneliyor. Bunu anlamayanlarn, bu ezilen halk ynlan stnde onlarn her gn biraz daha zayflayan saygnlklarm ve bo inanlarn kamlayarak frtnalar koparmas, bu ynlan Trk militarizmine bo yere krdrmaktan baka bir sonu bulmalan olana yoktur. Byle bir sonusa hanzade ve paazadelere emperyalizm tarafndan maddi bir iltifat ve hl kendileri iin lenler var kansyla manevi bir ho kuruntu vermekten baka neye yarar? Krdistan'a ne kazandnr? Muhalif byk aaln gt ieriinden henz synlamam olan Hoybon cemiyeti yukanda iaret ettiimiz iki tr sapkkyla kksz ve ieksiz bir ktk, iki bacandan olmu bir ktrm durumuna

dmtr. 1- Emperyalizmle ve genel olarak dnya gericiliiyle biricik cephe yapmr. 2- Genel olarak Krdistan yoksul halkndan ve zel olarak Krt kyllnden kopmutur. 1- Emperyalizmle el ele verme: Yukanda akladk. Hoyboncular zellikle byk smrgeci galip emperyalizmle sk fkdrlar: ngiltere-Fransa-Italya... Bu devlet arasnda ismi aka en az gemi olan, belki hi gememi olan talya'dr. Trkiye ile grnte ve iine geldii oranda dost geinen faist emperyalizm daima en gizli ekilde saman altndan su yrtyor. Gerekte Afiika'daki rekabetinden kurtulmak isteyen Fransa'nn nnde Mussolini talyas, kendisine oktan beri yeni ufildar anyor ve Kemalizmin ryasrnda bile grmedii yntemlerle el altndan trl Krt aalarna ok sevdikleri madeni liretleri sayyor. Son zamanlarda gya Fransa tarafindan, talya'ya, Suriye'ye smrrsrz Anadolu blgelerinin peke ekilmesi ve "buyurun" denilmesi... Hi de bir yanlr, yani talyan emperyalizminin "teklif ediyorlar, ama ben istemiyorum" demeye getirdii, kendi bilgisi ve arzusu dmda olmu olaylar deildir. Anadolu ovalan stndeki emperyalist dnceler, genel olarak emperyalizmin tm yan-smrgelerde evirdii kombinezonlar, manevralardan ibarettir. Emperyalizmin bam kandran bir ey varsa, o da Krdistan'rn Trablusgarp'daki Sudan lne deil, Ermenistan gibi bir Bolevik lkesine smn bulunuudur. Yoksa, oktan Birinci Genel Mfettiliin makamnda bir talyan "genel valisi"ni grrdk... ngiliz ve Fransrz emperyalizmleri, imdilik olsun Krdistan'daki siyasal ajitasyonlan, ufak tefek "stratejik" sava hileleri biiminde kullanmakta yetinir grnyorlar. Onlarn dndkleri, Krdistan'r Kemalizmin dn patlatacak ekilde ellerinde bir koz gibi tutmak ve kendi ynetimlerinde serkeleen eski smrgeleri iinde de aym Krdistan' bir statko etkeni gibi kullanmaktr. rnek: ngiltere: Son zamanda Hoybon cemiyetini altst eden sorunlar arasrnda, Tk gazetelerine kadar yansryan bir ngiliz generali de var.
"Geen sene Dick isminde bir ngiliz generali Msr'da Bedirhanilerden Sreyya'ya byk bir para vermitir. Bu parayla Hoybon Cemiyeti trl lkelerde gizli rgt yapacak..." "Geen yl Dick adnda bir ngiliz generali, Hoybon cemiyetine nemli bir miktar para yardmnda bulunmutur." 8

Hi kukusuz bu ngiliz generali Hoybon'a babasnn hayn ya da Krtl sevdii iin para vermez. Hele byle "nemli bir para", "byk bir para"yr "ba" yapabecek olan ngtere'de kiiler de, ancak Ehtel8 .SonPosta, 16.1.1933,20.1.1933.

licens servisi olabilir. ngiliz emperyalizmi bu "yardm" neden yapar? Dikkat ettiysek, yukarda bu parann hedefi yalnz Tkiye'de deil, "trl lkelerde gizli rgt" yapmaktr. Bu trl lkeler iinde hi kukusuz bata Tkiye de var. Fakat Trkiye'den bakalan da var, entelijans servisi parasn o kadar snrl ilere terk etmez. Krdistan'm bir Dou Balkanlar oluturduunu yukanda anlatmtk. Yani Krtlk yalmz Tkiye'de deil; btn Tkiye ile dou ve gney snrlan olan devletler iinde de az ok kalabalk fakat imdiye kadar sesi kmam bir mazlum aznlktr, ite ngiliz emperyalizmi, satn almak istedii herhangi siyasal bir Krt gtn btn bu cephelerde gereinde Tklere, gereinde dier devletlere kar kullanmay dnr. 1930'da balayp 1933'lere kadar sren Irak'taki eyh Mahmut sorunu, siyasal bir Krt davasnm Irak'a kar ngiliz emperyalizmince tutulmu bir biiminden baka bir ey deildir. rnein 2.12.1930'da Kerkk gazetesi, eyh Mahmud'un 1927 saldnsna
karn: "Krdistan da halk isyana davet etmesi ve tahrike almas zerine, A, B frkasnn gnderildiini yazan Krtler, Irak hkmetinin teklif ettii yeni seimlere katlmayacaklarn ve Sevr anlamasnda olduu gibi kendilerine zerklik verilmesini istediklerini bildirmilerdir." 9 25.5.1931 tarihli gazetelerde

u haberleri okuyoruz: 1- eyh Mahmut: Bir ngiliz uayla Frat kylarnda kuraca srgn yerine nakledilmekle yetinilir. 2- "Asi
Krtlere el altndan yardm eden Irak ordusu askeri danmanlarndan bir ngiliz binbas Sleymaniye'de tutuklanmtr. Harekt ngilizler ynettiklerinden kendi hesaplarna hareket eden eyhi yakalamak istemediler."10

12.1.1933. Gl Barzan eteeri Serkeser'e saldrm vb... Bu, ingilizlerin Irak'a kar Krtl tokuturmasdr. 7.9.1932'de Krt "ekiya"lan bir tccar kervanyla birlikte 20 arabal
bir kervana daha saldrmlar. "Amerika'nn Tahran ve Kuds konsolos-laryla dier bir Amerikalya kurtulu fidyesi alma amacyla el koymularsa da bir mddet sonra hepsini serbest brakmlardr." te Hoybonculann ingiliz

emperyalizmiyle ittifak bu adan, yani Krt halkm ne kendisine ne de bakasna hayr ve huzur vermeksizin srekli olarak krdrmak iin emperyalizme peke ekmek asndan grlebilir. Fransa: ingiltere iin Irak neyse, Fransa iin de Suriye odur. Onun iin bamszlk hevesine denleri ve Arap ulusalclarm ikide birde rktmek iin Hoybonculardan yararlanmasn biliyor. rnein An da ayaklanmasndan soma am hkmeti, am'da oturmaya memur ettii Krfle9. Cumhuriyet, 9.12.1932. 10. 4.5.1931.

ri serbest brakyor. O zaman belediye meclisi yelerinden mer emdin, Saadet, Haoramin, Celadet, Kadri, Cem Paazadelerin Hoybon Cemiyetinin arl olduu bir ziyafet ve yemek: "Ziyafette birok Krt bulunmutur. Krtlerle Suriyelilerin pek eski ilikileri olduundan, Krdistan dncelerinden sz ederek sylevler ekilmitir." 11 Bu ziyafet ve sylevler, An danda baanl olmamakla birlikte az kafa tutar gibi olan, Trkiye'yi borlar sorununda yola getirmeye yeterli gelecek derecede rkten Hoybonculara platonik bir tatmindi. Bu Trklere kar Fransa... Fakat Suriye'ye kar Fransa da aym Krk siyasetini "ko ba" gibi kullanr. rnein, yukandaki tarihten iki y kadar sonra, ii aztmak isteyen " Vatani "lere kar, hemen hemen aym addaki Hoybonculann u yeni
giriimini okuruz: "Adana (zel)- Kader Dey, Hao Aa ve Cemil paazadelerdir. am'da oturanlar birka kii ve baz Sryaniler ve Ermeniler, geenlerde am'da toplanarak baz Bedirhanilerin de katlmyla kendi aralarnda uzun uzadya inceleme ve tartmada bulunmular ve sonuta u karar vermilerdir: Suriye'den tamamen ayr, bamsz bir Elcezire hkmeti kurmak. Fakat bu karardan haberdar olan am hkmeti durumu Fransa komiserine bildirdii iin (mahkeme, ceza falan gelecek sanmayn!) bu adamlar birer ikier toplanlm ve Cemil paazade Ekremle Bedirhaniler polis gzetimine alnarak, dierleri de (artk ileri bittii iin olacak) geldikleri yerlere srlmtr." 12

2- Kitleden kopmak: Hoybon ki, bugn Trkiye'deki Krdistan'n bamszlm hedef bilen bir cemiyettir. Oysa Krdistan halk bu cemiyetin adm bile yeni yeni duyuyor. nk Hoyboncular Krdistan'n halkyla ve halk iin deil, Krt beyleriyle ve trl aalanyla temas ederler. Onlann amalan Kemalizmi kaldnp, onun iskemlesine Bedirhanileri oturtmak, Trk Bujuvazisinin soygunu yerine Krt ve emperyalist burjuyazileriyle Krt aalrrnn soygununu geirtmektir. Bu dnce Hoybonculan hatt ara sra kkrttklan ayaklanma hareketlerine karn, Krdistan halk iinde bir rgt ve propaganda varlrt durumunda tutunabilmekten menetmektedir. Genellikle Hoybonculuk kaak snrlan zerinde kalyor. Sk sk gazete stunlannda grlen haberler bunlar: Trk Sz gazetesinden naklediyoruz: "Halep'te kan El Myan gazetesi Halep'te Trkiye aleyhinde gizli bir dernek olduuna ve snrlarda ayaklanma kartmak istediklerine ilikin nemli bir haber yaynlayarak Trkiye Cumhuriyetinin ve Fransa ynetiminin dikkatini ekmitir. Gerekten de Halep'te gizli bir dernek vardr. Ve bunlar her frsattan yararlanmaktadrlar.
11. Cumhuriyet, 12.4.1931. 12. Cumhuriyet, 2.1.1932.

Snrlardan srekli Trkiye Cumhuriyeti aleyhine karklklar karmaya

almaktadrlar. ,"13 Fakat kazaa Trkiye snrlan iine sokulup da orada herhangi bir rgt kurma giriiminde bulundular m, ya Kemalizmle kukulu uzlamalara girimeye kalkarak kendi kendilerini batnrlar, ya da suyun stnde yzen zeytinya gibi, Krdistan yoksul halknn dnda kalarak Kemalizmin gln oyunca haline gelirler. 1930 ylnn son aylarnda eyh Said'in olu Selahattin'in bana gelen byle dipsiz maceralardan biridir. Irak'ta General Hamilton'un salad 3 bin lira cree Badat Harbiye Okulu'nda eitimini bitirmek zere olan Selahattin, orada yzellilikler ve Krt Muhipler Cemiyeti ile tanrp anlaktan sonra Hns'a geliyor. Ya da gazetelerin dedii gibi "Genel aftan yararlanarak
Trkiye'ye dnmeye ve burada faaliyete gemeye karar veriyor." Hns'da "bir sre gizlenerek yerel baz reislerle temas salamaya almtr. Bunlardan yz grmeyince Selahattin Erzurum'a geme arelerini aratrr..." rgt iin gelen

Hoyboncunun temas ettii insanlar "yerel baz reisler", yani Hoybonculann "muhalif' bildikleri aalkr. Fakat bu aalttn ou oktan Kemalizmle statkoya raz olmulardr. Yeni maceralara almaya hi niyetli deildirler. Yoksul Krt kylln Kemalizm olmakszn kolay kolay soymann bugn gletiini anlamlardr. Onlar Kemalizmin, Kemalizm onlarn olmak zeredir. Tabii Hoyboncu bu adamlardan "yz gre"mez. Fakat Hoyboncu dayanmak istedii aalktan yalmz yz bulmamakla kalmaz, daha baka eyler de bulur. Yani aalk Hoyboncuya yalnz "defol" demez. Usulyle batan savarken yavaa "kaymikayim"i de iten haberdar eder. Aamn Kemalizm iin bir ad da "muhbir-i sadk"r. O zaman Kemalizm, penesi iine sktrd yeni avm bir daha karmayacandan emin bir tavrla izler. Ve bir faka bastrmak iin bahaneler hazrlar. Selahattin iin gazeteler yle yazyordu: "Hkmet bir
sreden beri hainlerin hareketine vakf olduundan kendilerini haberleri ol-

madan gzetim altnda tutuyordu..." Sorun akr: Trk polisi eski Dou ili milletvekillerinden, yeni bujuvalan Kemalizm uaklarndan birini, bizim akgz Hoyboncunun yanna bir "devrim" hareketi yardmcs olarak "refakat" ettirir. Yedisi yuvarlak, yedisi uzun biimde stlerinde hanerli bir el bulunan 14 tane "Gney Krdistan Cemiyeti" mhr kazlr. imdi mhrler hazr. u halde bunlar bunlar bulundu: Nasrettin Hocann yntemiyle isyana nalla bir at kald". Sonu Hoyboncu Ankara'da u kadar yla mahkm! Kemalizm onu asmak yoluyla durdurabilir-

di. Fakat ne olur ne olmaz bir gn belki gerekir diye saklyordu. Artk aradan yllar geer, bir daha bir Hoyboncu'ya Krdistan ilerinde rastlanlmaz. Bunun baka trl olmasna da snfa olanak yoktur. nk Hoybon Cemiyeti Krt aalna ve beyliine dayamrd. Oysa Krdistan aal, snf olarak Trk bujuvazisiyle az ok srekli bir uzlamaya gitmitir: ki taraf da birbirine dokunmayacak ve birlikte yoksul Krdistan halkm soyacaklar! Bununla birlikte bu demek deildir ki, Hoyboncular iinde mutlaka Krtlk davasnda iten, yani Krdistan halk iin dnr tek bir kimse bile yoktur. Zaten biz bireylerden deil, genel olarak bu siyasal rgt iindeki snflar ele alarak, o smf karlarna gre, o rgtn almna deinmitik; bununla birlikte deinirken grdk ki Hoyboncular iinde imdiye kadar egemen rolnde kalan eski muhalif Krt aal olduu halde, fiilen yine son zamanlara kadar, bu rol tutanlarn bir dnen, bir de yapan iki unsuru vardr: 1- Krdistan aydnlar, 2- Kk soylular. Byk muhalif Krt aal davasnda kolayca ve hemen baarl olsayd, belki bu iki unsuru az ok tatmin eder ve onlarla herhangi bir uzlama ve anlama yapabilirdi. Fakat baanszlk srdke, bu smf ve zmre arasnda srtnme ve atmalarn balamamas olana yoktu. Nitekim bu konuda, gene en kesin malzeme bulunmad iin, yalmz bujuva basnndan szan haberlere baklrsa, son zamanda Hoyboncular iinde bu atmalar belki de sz edildii gibi yalmz stnkr bahanelerle patlak veren bilinaltsal biimlerde balamtr bile. Sorun ngiliz generali Dick'in verdii paralardan kyor gya... Fakat bunun kt doru bile olsa sorunun bu olmadm az ok siyasal rgt mcadeleleriyle temas olanlar bilir. 1932 yl temmuzlannda Hoyboncular iinde bir tr arlar hiddetinin doduunu Kemalist basnda okuruz. Aym gazetede halktan toplanan paray Hao aa yedii iin "kzlca
kyamet kopmutur. zellikle airet halk arasnda hemen bir heyecan bagstermi, hatt Hao'yu ve avanesini paralamak amacyla gsteriler dzenlemilerdir."14

Bundan al ay kadar sonra gazetelerde "Trkiye hakknda ok bozguncu

amalarla kurulan Hoybon Cemiyeti dalmak zeredir" diye verilen haberlerde "gvenilir kaynaklardan verilen bilgiye gre, Suriye'de bulunan bir ksm Hoybonlular Ankara'ya bavurarak aflarn ve Trkiye'ye kabullerini

istemilerdir. ,"15 biiminde hiziplerinin tam tereddte kadar varabildii ia14. Son Posta, 18.8.1932. 15. Son Posta, 16.1.1933.

netler de vard. Nitekim Bedirhani Celadet o tarihlerde yaplan bir toplantda kendisini sulayan bir Cemil paazade ile Hao aay "Trkiye hesabna
bamsz Krt hareketlerini baltalamakla sulamtr" der.

Bu karlkl sulamalarn szlerine deil, arpan zmre eilimlerine baklrsa, "bamsz Krt hareketi"ni Trkiye'ye satabilecek snf, Hao aa deil, onun efendisi makamnda olan Bcdirhanilcrin temsil etmesinden doal bir ey yoktur. Nitekim aym toplantda Halak Hao aann (Bedirhanilcrin hizmetisi konumundan gelmedir) kendi "aa" zmresine zg olan sesini yle haykrrken tanyoruz: "Zaman zaman bamsz bir Krt
hkmeti kurmak iin yaplan bu toplantlar, ite bu zevatn (Bedirhaniler ve avenesinin) keselerini doldurmak iin bir tuzak biimini alyor. reniniz ve biliniz!"16

Biz Bedirhaniledense, Hao"ya daha ok inanyoruz. Ayaklanmalar Ayaklanma, ezilen Krdistan kylsnn yemek imek kadar zorunlu gereksinimi ve her gnk iidir. Yalnz bu kez geenki pratik ara sra daha geni ve daha siyasal bir biimde alevlenir; o zaman... tam o zaman da deil ya, bu alevleniin Avrupa basnnda yazld "mzran uvala giremez" hale geldii zaman, bizim "lahana yapraklan" da, "ayaklanma varm" diye buram buram almaya balarlar. Ve biz de ayaklanma varm deriz. Bir bujuva yazan gzda verme srasnda Krdistan'daki srekli ayaklanmay atee tapar kazanna, kaynayan bir "kazan"a ve bizim "ayaklanma" dediimizi de bu kazann "tamasna" benzetiyordu:
"Ararat'n evresinde Krtler ayaklanm, ran'da bir takm Krt eteleri isyan dalgalar halinde bizim tarafa akm! "Bunu iittiimiz zaman -ben- ne hayret ettim, ne tela: nk oralarda isyan ruhu atee tapar ocana konulmu kazan gibi srekli kaynar. "Demek oluyor ki, bu kez birka zehirli soluk, atei fazla alevlendirmi, birka hain parma bunlar fazlasyla kkrtm ve ezeli isyan kazan tam..." Ve ayn yaz dizisinin sonlan u satrlarla bitiriyor: "Ayaklanma karlan blgelerin durumunu bilenlerin hayret ettikleri ey, ayaklanmann alevlenmesi deil, bu kadar hzla bastrlmasdr."11

Kendi istedii sonulan kartmak iin de olsa bu bujuva yazannn yapt bu gzlem "aslna mutabk" r. Krdistan'da ayaklanmann olmas deil, ayaklanma oldu denmesi, hele o ayaklanmalann kknden kaznd
16. Son Posta, 20.1.1933 17. Yusuf Mazhar ag.y., Cumhuriyet.

nn sylenmesi alacak eylerdendir. Ama biz yine "normal" ayaklanmalar hakknda iki szck syleyelim... Her gnk ayaklanma pratiklerini saymayalm. Cumhuriyet bujuvazisinin iktidara ulat tarihten beri, Dou illerinde iki geni siyasal ayaklanma hareketi oldu. Btn ayaklanmalar gibi, bu iki ayaklanmann da "motor"u, aym yoksul Krdistan halk oldu. Fa-kat .bu motor her iki ayaklanmada da kendi hesabna ilemedii, bakalarnn hesabma iletildii iin iki ayaklanmann anlam ve yn ayaklanmay yneten snflarn durum ve karlarna gre baka baka oldu. Birincisine eyh Sait, dierine Ar da ayaklanmasr denildi. Btn bu ayaklanmalarn ortak bir nitelikleri vardr:; salgnlklart... Bir baladlar m enfes bir hzla, varolan temel devlet aygtlarn panik derecesinde bozguna uratarak orap sk gibi yaylmalar... Bu nitelik Krdistan halknn nitelii, Krt kyllnn zulm karrsrnda patlak vermek iin firsat kollayan ve her gn biraz daha keskinleen devrimciliidir. Halkn bu eilimini Kemalist devlet ayg o kadar iyi bilir ve bu eilimin gibi yuvarlanndan o derece ylgndr ki, ayaklanma hareketi ortala yldrm hzyla yaylan bir sylenti halinde dolarken, bir kasabaya gelen 40 mavzer ya da beliyle silahl Krt etesi, bu kasabada varolan btn ky halkn evresine toplayabildii gibi, mitralyz ve hatt topu olan bir tabur askerle, makineli tfekli tm jandarma glerini ufak bir arprmaya gerek brakmadan silahlarm atip kamaya mecbur brrakabilir. Krt ayaklanmalarnda, hi umulmadk bir hzla birka ehrin bir gnde zaptcdil i verii, daima bu ayaklanmada ezilen halkm tepkisindeki zelliklerle aklanabilir. Bunda pek de anlalmayacak bir ey yoktur. Leninizm daha 30-35 yl nce soyguncu devlet aygtlarnn "zulm" ektikleri yerde "kin bimek"e hazr olmalarm sylerken tarihsel maddeciliin yzyrllarca ardrr arkryr bize bir daha evirmekten baka bir ey yapmyordu. Nitekim Trk burjuvazisi bile bu gerei anlam grnyor. Yalmz daha edebiyatlr bir dille suu stne alnmyor ve "gemi"e yklyor. "Vaktiyle ekilen frtna tohumlar bugn bize yldrmlar bitiriyor. Bunlar gemiin gnahlardr,"18 Bununla birlikte bir daha unutmayalm: Motor bakalan iin iledi. Onun iin nasl ilendiini gayet ksaca hatrlayalm. 1- eyh Sait Ayaklanmas: Ruhani aaln ynetiminde ve eyh "Sait" ideolojisi altnda patlak verdi. Fakat Dou illerinin mesleksiz+hizmetkr+amehye+miriyvo ynlarnn o mthi zaptolunmaz ,
18. kr Kaya: Meclis demeci, 26.6.1932.

hemen btn arln hissettirdi. Yukarda sz etmitik: eyh Sait ayaklanmas birbirlerine pamuk ipliiyle bal olan ruhani aalkla fani aaln arasm daha belli bir ekilde amaktan, sonra fani aaln Kemalizmle el ele veeek ruhani aala kar son bir darbe indirmek istemesinden baka bir sonuca varmad. Hatt znel iddialar bir yana brakr da, nesnel durumu gznne alrsak. eyh Sait ayaklanmas hereyden nce fani aaln ruhani aala kar kurduu bir tuzaktr. nk eyh Sait ile birlikte ayaklanma sorunu evresinde konuan ve ayaklanmann merkez komitesi roln oynayacak olan dier beylikten ikisi, eyh Sait'ten aynlr aynlmaz, hereyi Kemalizme haber verirler ve bu ihban yapanlar ruhani deil fani aalardr. Krdistan ayaklanmalarnn eer salgn halinde hemen yayl, su gibi akcl ve biraz da tahripkri ezilen halkn zelliiyse, bu ayaklanmalarn arabuk "teslim" oluu, bozgunu ve bir hayli de anariklii kanck ruhlu aaln ezeli orostopolluundan ileri gelir. eyh Sait ayaklanmasnda halk hareketi, eyh ve seyitlerin ne bir harekelini ne bir iaretini ve tabii ne de belirli bir ynetimini beklemeden tam kendiliinden patlad. Ve eyhler, seyitlerle birlikte bir ksm yanda tan aalan da, Mat hepsini de baka baka ynlerde, birer saman pne yakn teslimiyetle ald ve bir deli sel gibi peinden srkleyip gtrd. Fakat ayaklanmaclar iinde ne kadar smf ve zmre ayaklandysa, o kadar da istek ve tutku kalkt. Bu eilimler iinde mlk sahipleriyle mesleksizler arasndaki derin ve uurumlu elikilerle aynlm olanlar vard. Ortak honutsuzluk btn kart eilimleri zembereklerinden bir kere boalttktan sonra, bu eilimler hemen birbirlerine drmesi kadar doal bir ey yoktu. Hele ayaklanma hareketi iinde en ufk bir smf disiplinini ve bilincini temsil eden gdc rgt ekirdeinin bulunmay, ruhani aaln manevi nfuz taslana hemen dizginleri elinden kartmak zorunluluunu dayatt. O zaman kyde ruhani ve fani aalk, ehirde de kk ve byk buju valk, dalgalanp gelen mlkszler ve dnyada hasn olmayanlar tufan nnde kalakald. Ezilen halkn kendi iinden domu bir snf gtne sahip olmay tahripkrlna zemin hazrlyor, fakat bata apulcu aaln anarik zihniyeti, gleri bsbtn datarak bsbtn talancla dejenere ettiriyordu. te gfsz hareket+apulcu aalk ruhu+mlkszler tepkisi olarak patlayan isyan, bir senteze bir trl varamayan bouna bir anari ekline dnmeye balad. Ayaklanma, balangcnda fani aaln ruhani aala ihanetiyle balamt. Fakat en sonra tm mlkl snflarn hep birden mlkszlere

kar ihanetiyle bitti. Kyde marabalar aalarn konaklarm da karakollarla aym zamanda yama ettiler. Bu ruhani ve fani aal birdenbire artverdi. ehirleri basan damk ve "babo" alar ve ayaklanmacar kafilesi, derebeyliin, kapitalizmin, yani btn egemen snfl toplumlar da yukar snflarn rg bir ekilde yapklan yamacl herhangi bir snf siyasetinin taktik ve strateji gereksinimlerine bakmakszn ve rgtszcesine uluorta, geliigzel yapmaya koyuldular. Hele aa etkisi nin kamufle olmas yznden ehirlerdeki byk burjuvalarn serveerini paylamaya kalkklar gibi, kulbesine ekilmi kk bujuvalann da tuzuna ekmeine sahip kmak gibi aykn ve tehlikeli yntemlere de sap landlar. Zaten bu mlkszletirmeler de mlkszler snfnn geni toplu luk gereksinimlerine ve bir plan ve dzene gre, bir ama iin yaplyor deildi. Kiisel yamacla da hzla soysuzlayordu. Tm ehir bujuva ve kk-bujuvalan bu anlamsz yamaclktan dehete dmlerdi. Ve i bu aamaya dkldkten soma ayaklanma artk oktan ekiciliini kay betmi, byk ayrlrklarla parampara olmu ve kendi iindeki en byk dmanlarna, kalabalk tarafszlar ksmm kattrarak, kartstnda Kemalizmdcn baka ve onunla birlemeye hazr birleik bir dman cephe ya ratm. Kyde birok aa zaten dalkavukluk etmek iin aradklar frsatiardan birini, bu kez konaklanmn da yama edilmi olmas gibi daha iten gelen bir gereksinimle yakalayarak Kemalizme el alndan yardtm vaat ettiler. ehir kk-burjuvalan depolardan yama edip nbet bekle dikleri ocaklanm, birer mazgal haline koyarak apulculua kar anszn cephe tuttular. Be on gn nce arkasna bakmaya zaman bulamadan tm Krdislan halknn dehetti kini nnde paldr kldr kaan Kemalist gler, kendi kendini bozan ayaklanmann stne, gayet kolayca zafer ka zanan, fakat bu kolaylk orannda vahetini, apulculuunu arttrarak "us landrma seferleri" rgtledi. Krdistan kyleri yanyordu. eyh Sait ayak lanmas iki szckle budur. Onun iin koyu kar-devrimci ierii altrnda bouldu gitti. Bu ayaklanmada aaln evvel ezel anarik, apulcu ve zalim nitelii, ebedi hainliiyle ayaklanmay arkadan vurdu. Ve ayaklanmann bozgununda bir nemli etken de bu airet parahh oldu. Bu kuku gtrmez. Nitekim An da ayaklanmas srasnda eline kalemi alan Yusuf Mazhar, bir kere de bu yn yle anlatn "Ayaklanmann balca Zilanllar, Celaliler, Haydariler tarafndan yayldn tahmin ediyorum. eyh Sait'in kyam altstlnde buralarda fiili hareketlerin gereklememi olmas bu

tarihte o haarelerir aralarnn ak olmasndandr. Yoksa bu apulcular yle bir frsat teperler miydi hi?" Fakat halkn yanan motor gcyle iledii btn ayaklanmalarda olduu gibi, eyh Sait ayaklanmasnda da bozgunun belli bal nedeni i etkenlerdi. Ayaklanmay iinden fetheden belli bal etken: 1- Ruhani aalk tarafndan ve aalk karlan adna aaca ynetiliyor olmas, 2- Bizzat aalk tarafndan en byk ihanete uramas, 3- Yansz kalmaya yeminli unsurlar yok yere kendine dman etmesidir. eyh Sait ayaklanmasnda Dou illeri halk ve Krt kyll byk bir ders ald; aaln bu ayaklanmay boduunu ve aaln bir halk ayaklanmasna gelemeyecei gn gibi aydn oldu. Genellikle ruhani aalk ve ksmen fani aalk, isyanc halkn gznde bir ayaklanma iin her trl prestijini kaybetmi ve iflas etmiti. 2- An Da Ayaklanmas: Bizzat bujuvazinin de kabul ettii gibi, eyh Sait ayaklanmasndan ierike bambaka ve hatt daha "nemli" oldu. Ayaklanmann artk geri ekilmeye balad tarihlerde, Kemalist basn yle yazyordu: "ki kolordunun butun aralaryla tam bir hafta megul olmasn gerektiren olay, kuku yok ki eyh Sait ayaklanmasndan daha nemliydi."''' Tabii burjuva gazetesi "nemli" derken bile ayaklanmay bir haftaya drerek nemsizletirmeye urayor. Ayaklanma bir hafta deil, bir aydan ok fazla srmtr. Bizzat ayn gazetede a yaklanma kollan "19-20 Haziran gecesi Gevriamyan evresinde snr geerek H aydaranl'daki akrabalarnn yanna kadar sokulmular ve snr zerindekiHanik kyne saldrmlar" diye gsterildiine gre, ayaklanmann o tarihte baladm varsayarsak, 20 Temmuz 1930'da okunan u satrlar: "Ar'daki durum eski eklindedir. Bombardmanlarn yenilgin ve umutsuz bir hale getirdii ekiya, hibir hareket yapamayarak sonunu beklemektedir. " 20 radan bir ay getii halde ayaklanmann henz devam ettiini gsterir. Fakat An Da ayaklanmasnn nemi, nicelik, sre ve devam asndan deil, daha ok nitelik asndandr. Nitelik fark, gerek kullanlan ayaklanma aralan, gerekse ayaklanma hedefi gereince daha bakayd. Ara: eyh Sait ayaklanmasnda eline bir mavzer ya da yataan kapan "eyh Sait efendinin askeriyim" diyebilirdi. Teslim olan blklerin makinal tfek ve mitralyzleri asiler tarafndan muzr birer hayvan gibi yokedilirdi, kullanlacak yerde krlp alrd. Onlar biraz da seyitlerin "frk" 19. Cumhuriyet, 11.7.1930 20. Cumhuriyet, 20.7.1930.

gcne dayanm grnyorlard. Oysa An isyancan en modem silahlarla ie giritiler ve kullandklan aralar ok eitliydi. "Dnceye
katlar kukular srasyla glendi. ran snrlar bize kar ak bir ordugh halindedir. Hoybon Cemiyeti fesat tohumlar hazrlamaktan vazgemi deildir. Lavrence Hac Mehmet' nam altnda Badat'ta bulunuyor. Ekiyaya dardan yardm salayan bir neden de, bu airetlerin mitralyz, makinal tfek gibi son bilimsel silahlarla hazrlanm olmalardr." 21

Ama: eyh Sait ayaklanmasnda, ayaklanmann hedefinin, herkesin kendince, her smf ve zmrenin kendi karnca anlad belirsiz anlamt var ya da yoktu: eria kurmak! Oysa bu ayn szckten eyh Sait'in anlad, bir tr Krdistan papal kurmak; aalarn anladrr btn Kemalist bujuva yntemleri yerine tam ortaa derebeyliini geirmek; ehir burjuvalannrn umduu, Tk bujuvazisinden bamsz Krt burjuvazisinin Krdistan halkn rakipsiz smr dzenine girmek; ehir kkburjuvalanmn bekledii nl olduu kadar bilinmez olan adalet; btn mlkszler ve yoksul kylln peinden kotuu ilahi bir refaha kavumak vb. idi. Ayaklanma yle bir muzdu ki, onu yiyenin niyetine gre koku veriyordu. An ayaklanmasr yle olmadr. Onda muhalif Krt aalyla muhalif Krt bujuvazisi kendi snfsal ve birletirilmi hedeflerini hereye egemen klmay bilerek, bu hedeflere elle tutulur ekler bile vermilerdi.
"Btn dmanca bir ama yolunda topland sonunda anlald. Kyam hazrlayanlar meer ran snrlarndaki Krt airetleri de dahil olmak zere bir 'Nasturi Krt krall' kurmaya gayret etmiler." 22

An ayaklanmas patlak verdii zaman btn burjuva basm "son gerici unsurlar yeni bir gerici atar yapma hrsyla" tarznda, tarihi bir tekerrr saymaya alkn ruhlannca, Dou olaylarna bir daha basmakalp "kar-devrim" damgasn yaptrmlard. nce yava yava, sonunda lam iki yl sonra bir meclis tartmasnda gazeteye gelen ileri Bakannn resmi demeciyle bu kar-devrim nitelii yalanland: "Sonraki hareketleri kastediyorlarsa, onlar kar-devrimden ok siyasiydiler! Ayrlk hareketlerdir." Bu kaytiardan anlaldna ge, Kemalizm iin iki trl ayaklanma var 1- Kar-devrimci: Bunun anlam yalnz derebeyi, aa ayaklanmas (eyh Sait ayaklanmas gibi); 2- Ayrlk: Yani ulusal derlen bujuva ayaklanmalan. Kemalizme ge, An da ayaklanmas "kardevrimci olmaktan ok" ayrlkdr. Kemalizm dini siyasetten ayrd ve
21 .Cumhuriyet, 15.7.1930. 22. 15.7.1930

eyh Sait ayaklanmasn salt dini bir hareket sayd iin kar-devrimi siyasi saymyor. Onda byle samalar oktur. Kusuruna baklmaz. Yalmz bizce nemli olan bir noktay tekrar edelim: Herhangi sosyal bir hareket, bugn ulusal lde snf ieriince lld gibi, uluslararas lde, ancak dnyann bulunduu devrim ve kar-devrim cephelerinde tuttuu konuma gre yer alr. ite, Krdistan'm bandan geen eyh Sait ve An ayaklanmalarm bu adan incelersek u sonulara vannz: 1- eyh Sait ayaklanmas: a) lke iinde, aaln kapitalizme kar saldns olduu iin kar-devrimciydi. b) Dnya iinde, emperyalizmden medet umduu iin yine kar-devrimciydi. u halde, eyh Sait ayaklan mas gerek ulusal, gerek uluslararas lde kar-devrimciydi. 2-An da ayaklanmas: a) Bir lke iinde, bir ulus olarak ezilen Krtln ezen Trk burjuvazisine ka ayaklanmas olmak istedi. Bu ka pitalist zulmne kar kan ulusal kurtulu hareketi, bu harekette alkan alt snflarn da kurtuluu temsil edildii oranda, bir lke iinde olsun ileri ve devrimci bir hareket saylabilir, b) Dnya iinde An ayaklanmaclan Lavvrence'l emperyalizme dayand. Emperyalizm demek dnya kar devrimi demektir. u halde An ayaklanmas, dnyaya oranla kardevrimci bir harekettir. Fakat bugn gerek kar-devnm, gerekse devrim cepheleri dnya apnda birer sistemdirler ve sistem olarak karlarlar. u1 halde dnya iinde bir hareketin kar-dcvrim cephesinde mi, devrim cephesinde mi bulunduu, dahil olduu sisteme gre belirir. nk tm, para zerinde hep egemendir. Herhangi sosyal bir hareket, dnya iindeki iki hareket sisteminden birinin paras olmaya zorunludur. O zaman ise, paras olarak iine girdii sisteme gre devrimci ya da kar-devrimci olur. ki Dou ayaklanmas arasndaki lik, dnya iindeki konumlarndan ok, bir lke iindeki zellikleri bakmndandr. eyh Sait ayaklanmas, din kisveli aaln aka maziye doru kyameth bir kouuydu. An da ayaklanmas, daha ok Krdstan'taki Kemalizmle uzlaamayan burjuva+aa unsurlanrun, fakat daha modem olan burjuva sloganlarm, yani ulusalclk ilkelerini ideoloji edinerek harekete gemesi ve halkn honutsuzluundan yararlanmaya girimesiydi. Nitekim Kemalist basmda yaynlanan An da bildirileri, aka Krt ulusunu ne sryordu: "En
byk bir ulus olmaya layk Krt kardeler! Btn uluslarn bamszlklarn kurtardklar bugn Trk ynetiminde kavrulan aziz Krt ulusunun hl tutsaklk halinde yaamasna tahamml edebilecek misiniz? " 23

Krdistan halk Ar da ayaklanmas karsnda ne yapt? Kemalist basn bu sorun evresinde sistematik bir rt-bas etme propagandasna girimi olmasna karn eliki iindedir. Ayaklanmann balangcndan iki ay kadar soma, szkonusu ayrlklarn henz bir bir devam ettii bir srada, Birinci Genel Mfetti brahim Tali Bey, stanbul gazetelerine izlenimlerini anlayordu:
"Suriye snrlarndan daha baz yeni saldrlar gelebilir. Fakat btn bu saldrlara kar nlemler alnd. Aslnda bunlarn arkalarndan halk arasndan gidecek kimse olmayaca grlecektir." Fakat bu yukanda sylediini hemen

unutuveren Genel Mfetti, daha aada "bunlarn arkalarndan gidecek kimseler" in bulunduunu da nl adliye terimiyle yle tiraf ediyordu:
"Bu konuda beslenen siyasal arzular bylece geerlilik kazanm oluyor. Snr geenlerin silahl tehditleri zerine bir ksm halk zorla onlara katlmtr." 24

Trk bujuvazisine gre, halk "zorla", yani istemeye istemeye ayaklanmr. Oysa bu iddia glntr. Krdistan halkm tammayan ve Ar ayaklanmas srasnda halk arasnda yldrm hzyla dolaan sylentilere kulak kapayan bir kii, eer Kemalist deilse, olan sonucun bsbtn tersi olduunu aka sylememezlik edemez. urasm mutlak olarak kabul etmek gerekir ki, Ar da ayaklanmasnda ve hatt ayaklanmadan nce, halk btn gnln ve hayallerini byle bir ayaklanmaya kaprmt. Belki o ayaklanma da baarl olsayd, Krdistan halk d krklna urayacak, zulmn yalmz dvtn grecek, bo yere aldandn anlayacakt. Fakat sonu ne olursa olsun, ezilen halk bugn kendisini ezenlere kar evrilmi ,..25 ayaklanma hareketini btn varlyla zlyordu. Btn Krdistan halk iin ortak olan psikolojinin tam ayaklanma blgesinde tersine dnmesi anlalmaz bir eydir. Zaten Kemalizmin militarist gizli etkinliine karrn bunun byle olduu olaylarn dilsizliinden de anlalmyor deildi. Ar ayaklanmas daha balad gn bujuva basm bir tek eyden istekle sz ediyordu: yoketme, Krtl mahvetmek... "Hkmetimiz ok ciddi ve seri nlemler alarak, ekiyann geriye kamasna da olanak vermeyerek tamamen yokedilmelerini azmetmitir. " Ve bu yoketme yalmz ayaklanmac unsurlara deil, ayaklanma blgesinde oluuna ocuuna kadar btn Krt kyllne uygulandt. Ayaklanmann basrlmaya baland gnlerde srk srk yle kayrtlara noanyordu: "Ayaklanmaclara katlan Ar eteklerinde drt ky yklm24. Cumhuriyet, 18.8.1930. 25. Bir kelime okunamad.

tr." Uslandrmaya memur kolordu komutam Salih Paann gazetelerde

yaynlad bildiriler u satrlarla doluydu: "Kar-devrimci ekyalarn tmyle yok edilmeleri ve ocaklarnn sndrlmesi iin, ktalarmz vb... ekya srleri ok perian ve bozguna uram bir halde Zilan ve Hac diri derelerine smmlarsa da ktalarmzn yavaa skan emberi iinde hibiri kurtulamayarak yol edilmitir. "16

Trkiye iinde sndrlecek ocaklar bulunan "kar-devrimci ekiyalar", hi kuku yok ki, Trkiye'ye uzaydan gelmi olamazlar. Ve ite dzgn ehresinde ili ruhunun srtt paamz byle ekiya srlerini "hibiri kurtulamayarak yok" etmekten sz etmitir. An da ayaklanmasnda Krdistan halknn katlm derecesini gsterecek bir baka iaret de, yalmz tutuklamada bile bir yldan fazla sren Adana mahkemesidir. Kemalizm, bire kadar krmakla doymad Krdistan kyllerinin kl artm nl Birinci Genel Mfettilik yntemiyle tketme olanam kalmad. u ksa haberi okuyalm: "Adana 27- Ar ekyalarndan 700
kiinin mahkemesine Adana Ar Ceza Mahkemesinde bu hafta iindi balanacaktr. imdiye kadar ehrimize 192 kii getirilmitir." 21

Bunun anlam nedir bilir misiniz? Beyazt'tan 700 kii olarak kardan sanklardan yalnz 192'sinin Adanana sa ve salim olarak kavuabildii... tekiler yollarda ne mi oldu? O "ne siz sorun, ne biz syleyelim" konusudur. u kk kssadan kan hisse udur: 1- An ayaklanmasnda Krdistan halk, ayaklanmay manen ve maddeten tuttu.* 2- Ayaklanmaclar halk tutmad ya da tutmay bilemedi. nk bir halk ayaklanmada tutmak demek: a) O halka ayaklanmann ne vereceini bir ama olarak gstermek; b) O ama uruna halk kitlelerini hazrlayarak rgtlemek gereklidir. Ar da ayaklanmasn grenler, halka yani zellikle yoksul Krdistan kyllne elle tutulur hemen hibir maddi hedef gstermemelerine karn, bu halkn genel sempatisini kazanmlard... Fakat halk iinde deil, hl airet aalan ve yanar dner Krt zenginleri arasnda sonusuz ve ksr rgt giriimlerinden ileri geemedikleri iin, hem ayaklanmay kaybettiler, hem de ebediyen deilse, epey uzunca bir sre iin halkn gvenini de kaybettiler. Acaba Krt ulusalclan sosyal ve siyasal davalarda kuru Bakuninizmin sylediini hibir zaman anlamayacak m?
26. Cumhuriyet, 15.9.1930. 27. Cumhuriyet, 28.11.1931. * Hatt zmir'de bile "Krt ordusu geliyor. Bu hafta zmir'e girecek!" gibi heze savurmu Krt Ahmetler bulunmu ve adliyeye verilmiti. (Cumhuriyet, 9.8.1930).

PART VE "DOU"
1- Trk burjuvazisinin ezilen Krt kyll hakkndaki iltiftlan biliniyor. Bunlar, kleletirilmi mazlum Asya uluslan hakknda salon edebiyatlarndan en bilimsel burjuva ideolojilerine kadar btn kapitalist Avrupa'nn bol bol harcad deyimlerin, terimlerin ve betimlemelerin kabataslak alaturka bir kopyasdr. Avrupal hl bugn bile bir Trk iin aym eyleri dnyor. Fakat Trk bujuvazisi imdi yumurtadan km bir civcivin beyinsizhiyle dnk kabuunu -ezilen Krdistan halk iin ebedi ve paralanmaz bir kabuk- duvarlan mutlak imentoyla rlm bir kale ve zindan gibi gstermekten zevk duyuyor. Kaldrm basnnn ukur pekir konulan srasnda Krtler hakknda sylenenleri bir yana brakalm. Resmi bildirilerde Krtl bir vahi hayvanlar "sr"s sayan dn tekrarlamayalm. Kendisine sosyal aratrmac ss veren bir bujuva yazarnn Krtlk hakkndaki killerini ksaca okuyalm. Orada Tk burjuvazisinin Krdistan yoksulluu hakknda dnceleri kendiliinden belli olur:
"Anlalyor ki Trkiye'nin dmanlar Iran ilerinde" diyor Yusuf Mazhar Bey. "Bu airetlerin aralarn bulmaya almlar, baarl da olmular. Snrn bu yanna saldrmaya ve kyleri ayaklandrmaya neden olduklar bu bilinsiz, ilkel adamlarn bayndr balara en vahi hayvanlarn zararlarn gidermek iin yaplan nlemlere bavurma eklinde nlem almaya zorunlu braktklar Cumhuriyete -acaba o dmanlar- bir ktlk yapabilmi olduklarn dnerek gnl holuu mu duyacaklar? Bugn Ararat ve Sphan dalarnn eteklerini basan kan sellerinden -bu kan damarlarndan aktan insan eklindeki yaratklar hesabna- o dmanlar bir ey kazanm olduklarn m sanacaklar? Onlara kymlardr. Ben ayaklanan bu Krtlere -bir vatan evlad olma duygusuylaurayacaklar sondan dolay hi acmam. Hatt hkmetin bunlar hakknda ihsan ve merhametle hareket etmesini uygun grmem. "nk bunlar -tarihin tanklyla sabittir ki-Amerika'nn kzlderililerirden fazla yetenekli olduklar halde, olduka zalim ve gaddardrlar. Hilekr ve baz duygulardan, uygar eilimlerden tamamen yoksundurlar. Bunlar asrlardan beri rkmzn bana bela kesilmilerdir."

"Uygar" Trk burjuva aydnlarnn ezilen Krt kyls hakkndaki dncesi budur Kam helal "insan eklindeki yaratklar" bir "Amerikan

kzldeililerinden olduka zalim ve gaddar"; "bayndr balara inmi vahi hayvanlar" "bu yeni eylerden, uygar eilimlerden tamamen yoksun"; "bilinsiz ve ilkel adamlar" vb... Kemalist burjuvazinin ideologluuna ge, "Krtler adam olmaz". Bir zamanki "Tk ulusu adam olmaz" lfi, imdi Krtle zg biilmi bir kaftan olmutur. u halde madem ki adam olmazlar, bunun mantksal sonucu kendiinden kar. Tpk "uygar" Avrupa korsanlarnn ve korsan devletlerinin yap gibi, "uygar eilimlerden tamamen yoksun" olmayan kutsal ve aziz Tk kapitalizmine tarihsel bir misyon dyor: Avrupa beyazlannn yeryznden nam ve nianlarm kaldrdklan Aztekler ve Inkalar gibi, kzderilerden "olduka zalim" olan Kltleri dnyadan silmek!... Bilinen yoketme siyaseti: "Bu Krt kulesindeki karanlk ruhu, kaba
duygular, gaddar eilimleri krmann olanakl olmadna inanyorum. Bunu uzun bir geliimden beklemek, bunlarn zaman zaman byle ayaklanmalar kararak ya da lkede asayii bozarak, hrszlk ederek hkmetin daima megul olmasna, halkn srekli rahatsz olmasna neden olur. Gney Krtleriyle Kuzey Krtleri arasnda byk farklar vardr. Umarz ki, hkmet sorunu bu noktada izleyerek bir Cumhuriyetin sloganna yakan (!) kesinlik ve ciddiyetle zer."

"Krt kitlesi" Kemalist burjuvazinin hi kukusuz "halk" deildir. Belki burjuvazi de, "halk"n ve hkmetim "rahatsz" eden hayrsz asayi dman bir ayaklanmaclar yndr. Bununla birlikte aralarnda Kuzey, Gney ve airet aynlklan bulunan bu ktleleri nce "blnz", fakat "egemen" olmaynz. Bu Avrupa sermayesinin bugnk smrge yntemidir. "Yok" ediniz. Avrupa'da kapitalizm doalken smge geri kavimlerinde ayn yntemi uygulamt. Tk burjuvazisi byle diyor. 2- Krt burjuvazisi: Ne yapyor? "Trkleen" nemli bir ksm oktan Kemalizmin zafer arabasn tamakla megul. Daha az nemli olmayan bir baka ksmysa, kendi kendini inkr derecesinde silik benlikle km, uraya buraya sinmi susuyor ve titriyor. Hoybonculann tems etmek isledikleri yan-aa ve yan-bujuva eilimli Krt ulusu akmysa, yukanda Krdn imdiye kadar izledii yntemlerie halk iindeki nfzunu baltalamaktan baka bir ey yapamad. Yukanda siyasal hareketler konusunda deindiimiz gibi, Krt ulusalcl An da bozgunundan sonra olduka iddetli bir farkllama yoluna girmitir. Bu farkltlama eiliminde ne dereceye kadar yeni hedeflere yneli var, ne dereceye kadar yeni mcadele yntem ve biimleri ararma yn gizli? Bunu zaman gsterecektir. Fa-

kat uras kesin ki, imdiye kadarki mcadele yntem ve biimleriyle Hoybonculuk lmtr. Hem bu lmn gmme trenini de bizzat Trk bujuvazisiyle birlikte Hoybonculuun ok gvendii d gler ve emperyalizm yapmtr. Hoybonculuun teorik tutumda, Sevr antlamasnn Krtle verdii haklara dayanan bir macera ve ezilen uluslar kavramyla alay yoluydu. Sevr yolunu tkayan bugn btn bir dnyadr. Dnya savarm galipler anlamasndan bugn bizzat o galiplerin kendileri bile sz edemez hale gelmilerdir. Zaten ulusal bir kurtuluu lalan emperyalistin filan trl zulm beratndan beklemek, zehir dolu barda "hayat suyu," diye imektir. Kt burjuvazisi Krdistan'm dnda snrlar zerinde ajitasyonla bir i yapacam umuyordu. Dardan krklemekle kalmak, sosyal davarm iine girmekten korkmak, sonusuz ve anarik maceralardan baka ne verebilir? Onu geen deneyimler de yeterince gsterdi. Kald ki, hele An da ayaklanmasndan sonra Krt bujuvazisinin bu dandan ve uzaktan ajitasyonuna kar da Kemalizm nlemlerini ald. Artk bu yol da yan tkanm saylabilir. Suriye ve Irak'la ngiliz ve Fransz emperyalizmleriyle iyi kt bir sululann geri verilmesi ve ona yakn dostluk anlamalan imzaland. Hele ran'la yaplan son ran-Trk dostluk anlamas, bu tr anlamalardaki hedefi en kpeke satirlarla ifade eder. 1932 Iran-Tk dostluk anlamasnn beinci maddesi aynen udur: "Madde
5- Akit taraflar kendi lkeleri iinde dier taraf lkenin huzur ve gvenliini bozmak ya da hkmetini deitirmek amacn gden oluum ve toplamalarn ortaya kmasna ve yerlemesine ve gene dier lkeye kar propaganda ya da herhangi bir baka arala mcadele amacnda bulunan kiilerin ya da topluluklarn yerlemesine yol amamay taahht eder.nl

Zaten bundan nceki ayaklanma hareketleriyle ununu elemi ve eleini iviye asm olan Krt aal ve ksmen de Krt burjuvazisi artk bu son nlemlerle eski olanaklarm kaybetmi ve son kozunu oynam durumdadr. Bu iki kategori dnce, ezilen Krdistan halkm kurtaracak, ezilen Krdistan halkndan bakas olmayaca, yani Trk burjuvazisinin olduu kadar, hemen hemen Krt burjuvazisinden de Krdistan kyllne bir hayr beklenemeyecei bir lapalis gereini bir daha tekrarlam oluyor. Kukusuz Dou illerinde kapitalist ilikiler gelitike, bugn Kemaliz1. Cumhuriyet, 5.11.1932.

nu "fetih" mteahhitliini yapan Kt burjuvalan da Trk yasalarnn ve ynetiminin Krdistan'taki smgevari uygulanm nnde muhalefetierini arttracaklardr. Hatt bugn be Kemalizme en sadk grnen Krt burjuvalan iinde hi olmazsa ikinci derecede kapitalistler arasrnda bu melanet tohumlan filizlenmemi deildir. ehir ekonomisindeki stnl ve geni ilikileri sayesinde gerek ehir gerek ky kk-bujuvalan stnde egemen olan Krt burjuvazisi, tekelci Kemalist finans-kapitalle arptka bugn gizliden gizye kkrtt honutsuzluu belki bir gn gtleyecek beceriyi de gsterebecek koullarda bulunabilir. Gelen her ne olursa olsun bugn Krt aal gibi Krt burjuvazisinin de "gbek bar" Kemalizme baldr: Kemalist finans-kapitalin ordu ve devlet aygtlanyla ekonomik, ynetsel ve siyasal kurumlarnn mteahhitlerine dayanr. u halde btn muhalefetine karn Kemalizme sadk uyruk grnmeye zorunludur. Bu elikidir. Fakat hangi bujuvazi, hangi sorunda elikisizdir? u halde Krdistan, .halk ve Krt kyll ulusal ve sosyal basklardan kurtulu savanda bir dnm noktas stne gelmi bulunuyor. Bu dnm noktasnn balca karakteristikleri unlardr 1- Krdislan'u geni halk tabakalan, iki nemli ayaklanmann verdii derslerle aydnland: a) eride: Ne Krt aalndan ne de Krt burjuvazisinden kendisine kurtulu yolunda iten yolda olmayacaktr. b) Danda: Emperyalizm denilen nalnc keseri binbir manevrasyla hibir zaman Krdistan halknn gerek kurtuluunu istemeyecek ve yalnz ezelden beri olduu gibi Krdistan sorununu da kendi tarafina yontmakla yetinecek, Krdistan kyne "ko ba" yapmak isteyecektir. 2- Krdistan yoksul halk, geen deneyimlerden iki kere iki drt ederce sine renmitir ki, ulusal kurtuluun baanlmas iin: a) Elle tutulur bir ama gereklidir: Anlamm yalnz Krt kitlelerinin pek anlamad kum bir ulusalclk kavram, geni ynlan yerinden oy natmaz. Krdistan halkm elikten bir yay gibi yerinden oynatacak olan ey, kylnn ve yoksul halkn siyasal ve ekonomik, genel ve ortak rkarlan olabilir. Trk burjuvazisi bile An ayaklanmasndan sonra Krdistan halk arasrnda yaptrr demagojide, kylye toprak vereceini sylyordu. Krt ulusalcrlrt bu esastan yrtmedike hitir. b) Yeni sava yntem ve biimleri gereklidir: Ayaklanma bir sa attr. Her sanat gibi ayaklanmann da bilimini bilmek zorunludur. Krt ulusu adma imdiye kadar hareket edenlerin ikide bir yaptrklan eski

dnemden kalan "huru" hareketleri, yoksul Krdistan halkm Kemalist militarizme barbarcasna krdrmaktan baka yarar salamayan Bakuninist Puizmden ibaret kalyor. Ulusal bir ayaklanma, halk kitlelerinin byk lde ayaklanmasyla baanlr. Halk kitlelerinin ayaklanmas iinde tutkun, bkmaz ve usanmak nedir bilmez doru ve salam bir propaganda ve gt hazrl arttr. Byle hazrlksz ayaklanmaya kalkanlar, bir uurumu hz almadan atlamak isteyenler gibi beyin st dmeyi kesinkes bekleyebilirler. Byle bir hazrlk, hatt varolan yntemleri -ksmi eletiri ve dzeltmeyle de deil- btn maddi organlaryla birlikte yeni batan ve bambaka sava yntem ve biimleri kurmakla olanakldr. 3- Krdistan'da teden beri devam eden ete atmalarnn birok so nucu arasnda bir dieri de, Haolan kk Krt soylularm da yava yava deklase ediyor, snfindan olduruyor. Ve bu Haolann varolanlardan farklan, eskiden beri az ok siyasal iktidarn tadn tatm, siyaset ve ynetim ilerinde daha deneyimli ve akgz olmalardr. Kemalizm byk aalkla olan ittifakn ilerlettike ve ete ba roln oynayan kk soylular yoksullatirdka, imdiye kadar beyliin aaln kulu olan bu kk soylular zmresinin de nemli bir ksm, aala kar yoksul Krdistan kyllnden yana gemektedir. 4- Krdistan'a Trk finans-kapital ekonomisi ve siyaseti iledike l kaplumbaa hzyla da olsa, Kemalizme zg bir snf farkllamas balanglar, ehirlerde olduu gibi Krt kyll iinde de kendisini gsterir. Snf farkllamas, ehirde Krt proleterlerini Krt kapitalistine ve Trk bujuvazisine kar koyduu gibi kyde de miriyvo ve ameliye lerle byk toprak sahiplerinin ve Kemalist devlet aygtnn arasm git tike daha ok aar. 5- Kemalizmin bugnk Krdistan'da bir tek tezi var: asimilasyon ve yoketme siyaseti! Bu tez, btn Krdistan'da ne kadar iddetle uygulama -varolan bir ulusun canll, 20. yzylda sessiz sedasz pek kolay yokedilemeycceine ge- o kadar iddetle tepkisini douracak, Kemalizmin te ziyle doru orantl olarak Kdistan halkn batan baa saran bir anti-tez byyecektir. Bu. anti-tez, Trk bujuvazisinin siyasal ve ekonomik bask cephesine kar, btn Krdistan halknn ortak yazgsn temsil eden biricik Krt'lk cephesidir. Bu bakmdan Kemalizm, Almanya'da Bonapartizmin oynad rol oynayacak. Krdistan bir tarlaysa, onun stnden geen Kemalist terr bir silindir olacak ve ekinleri nce ezecek, fakat sonra top raa yeni kkler saldrarak bsbtn glendirecektir.

6- Trk burjuvazisi Krdistan' laykyla soyabilmek iin orada iyi kt bir aydn tabakas yaratmaya zorunludur. Yeni harfleri kullan, ister istemez Krdistan halk iinde okur-yazarlann saysn artnyor. Bu akm bir yanda Krdistan halkna gr ufku daha genie yeni mttefikler hazrlarken, te yanda Tk burjuvazisinin dayatmak istedii Trk kltrne kar bir tepki uyandryor ve Kemalizmin "vahi Krt" diye yoksul Krdistan halkna reva grd "aar kast" ilemine derinleen ve bilenen bir kin byltyor.
* * *

Bu sorun karsnda partinin imdiye kadar taknd tavr, ciddi ve acmasz bir eletiriye deer. Partinin Dou sorununda heeyden nce hi unutmamas gereken u noktay vurgulamak gerekir 1- Sorun etindir: Bu kesin. Hele sorunun uluslararas lde az ilenmi bir konu olmas ezberenilmi klasik ve kolay dsturlara sdnlamayacak kadar zgn, dokunulmam, erden olmas davay bsbtn etinletirir, ve etrefilletirir. Fakat hi unutmamal, etin ve etrefil sorunlan ya hi aza almamak ya da baskakalp fomllerie syrlp kmak, ancak 2. Entemasyonal'in oportnist sosyal-demokrat partilerinin andr. Bolevik parti, ayaklanma ve devrimlerin ocuu yangna gz krpmadan bakan devrim partisidir. Bolevizm, her etin ve etrefil sorunun harekete ve devrime yepyeni bir yaylm ve bir hrz veren bir z bulunduunu asla unutamaz. etin ve etrefil diye sorundan kaamavz. 2- Sorun Acildir: Sorundan yalnz kamamak, kaamamak da yetmez. Fkr fikir kaynayan davadan ekinmek bal gibi oportnizmdir. Amenna! Fakat dahas var: Sorun aceledir, sanldrndan ok daha aceledir. Bunu basit bir rnekle anlatmak iin unu hatrlayalm, Batda bildiri_daryoruz, Douda ayaklamyorlar. Batida burjuvazi ne kadar pi olursa olsun.kendi devrimini yapti; Douda Trk burjuvazisinin yapmad ve yapmayaca demokratik burjuva devrimi byle bouluyor. Byle bir durum ne bizim ne kimsenin keyfini bekleyemez. Erge kendine bir r aar. bu rn imdiye kadar olduu gibi sapk ve kar-devrimci ieriktemi, yoksa devrimci biimde mi arlabileceindedir. bu iki ktan birisini galip getirebileceini bilmektir! Sorunun genel manzaras bu olunca, biraz da zelliine girelim. Sorunun zellii bir kar-devrim bir de devrim bakmndan inceleniiyle ortaya kar. 1- Kar Devrim Sorunu: Krdistan'n kar-devrimle olan

ilikisi, akla u iki noktay getirir: (a) Gerilik. Hi kukusuz Kemalizmin sayesinde, Dou illerinde byk ounluk henz feodalo-klan rejimi altndadr. Airetler ve gebelik biimi hemen hemen dokunulmam durumda yaayabilir. Byle bir lke geridir. Fakat geri lkede sosyalist sloganlarn atlmamas, ancak merhum 2. Enternasyonal ideolojisinin mezar tadr. Bolevizm, lke nfusunun onte biri gebe ve %97'si kyl {10 milyon gebe, 130 milyondan fzla kyl) olan lkede proletarya devrimini baard ve bugn sosyalizme girdi. Bolevizmin asgari programnn atlmayaca yer. oktan yeryznde kalmamtr. u halde Bolevikler arasnda, bir lke geri olduu iin oraya sosyalist sloganlarla girip girmemek sorunu, tartma konusu bile oluturmaz. Fakat bizim burada zerinde durmamz gereken asl zellik, geri Krdistan'm geriliiyle uygun sava slogan ve biimleri bulmaktr. Eer biz Trkiye'ye Kemalizmin iddia ettii gibi bir ve tek finans-kapital vatan saymaya edeer olacak ekilde, Tkiye'de biricik bir kyl sorunu var sayar ve Krdistan kyllnn smge koullarn hesaba katmazsak, iflah olmaz softala der ve Leninist taktik ve stratejinin yntemlerine elveda etmi oluruz. u halde: 1- Dou illerine de tm dnya gibi sosyalist sloganlarla girmek her komnist partisinin boyun borcu. 2- Fakat bu boyun borcunu, yalmz genel olarak kyl sorunu hakkndaki yntemlerle yerine getirmeye kalkmak, yine 3. Enternasyonal'in izgisinden kmak, ikincinin izgisine girmek olur. (b) Kar-devrim hareketi: imdiye kadar Krdistan'da olan ayaklanmalar, genellikle dnya emperyalizminin ekmeine ya srmek iin dnya emperyalizmine alet ve oyuncak olmak, ona dayanmak ekliyle olup bitti.. u halde kar-devrimci ierikteydiler. Hatt "ayrlk" denilen An ayaklanmas bile byle bir macera oldu. Bu manzara nnde Krdistan'da olan her harekete yalnzca kar-dcvrimcidir damgasn basmak, acaba tatmin edici bir marifet midir? Onu burjuvazi bizden iyi yapyor; Krdistan Kemalizme gre karanlk bir kuyu, bir kar-devrim batadr. Bu kuyuda Trk kapitalist militarizminin kl parltsndan baka k verilemez; o kar-devrim bata ancak mahmuzlu Kemalist izmelerle inenmeye layktr vb... Fakat Kemalizmin aym ekilde kl parltsndan baka bir k gstermedii ve mahmuzlu izmelerle bir amuru iner gibi inedii Trkiye proletaryas iin Krtlk sorunu bir ortak felaket sorunudur. u halde Krdistan ayaklanmas dendi mi, onda "karamik ile eyi taneyi", kar-devrimle devrim taraflanm birbirinden avrtetmek gerekir. Onun iin soruna nceden edinilmi yarglarla deil, yeni bir ey bulmak

isteyenlerin bilimsel aratrma gz aklyla yalandan, daha yalandan bakmalyz: 1- Dou illeri halk eski rejimi istiyor mu? Evet, Dou illeri kyll Kemalizmi istemiyor ve aka eski dnemleri aradn sylyor. Fakat Krt kylsnn bu sznden yalmz sylediini anla mak, ne sylemek istediini anlamamakla birdir. Yukanda onun psikolojisindeki gemie zleme iaret etmitik. Dou kyll eski dnemi ararken, yalnzca yeni dneme, cumhuriyet bujuvazisinin smrsne kar, kendine zg diliyle protestoda bulunuyor, o kadar. Tpk "sahip" aramas gibi bir ey. Fakat biz, Krdistan yoksul halknn gemii zleyiini onun deva bulmaz, bir gerici olduuna, devrim iin bir tehlike olduuna, u halde mahkm braklmaya layk bir sr olduuna katar vermeye kalkarsak, bu, bizim siyaset sahnesinde kendi idam hkmmz kendimizin imzalamas olmaz m? Kar-devrimci psikolojiyle kapitalist smrye protestoda bulunan insan ynlarna, biz kurtuluun geride deil, ileride olduunu gstermezek, hl devrimci hamleyi temsil ettiimize kimi inandrabiriz? Sorunu daha anlalr bir ekle sokmak iin bir mek alalm. Bugn Anadolu'da ezen alkan Tk kyll de halifelii istemiyor mu? Saltanat dneminde "daha rahat" yaadm id dia etmiyor mu? Tabii tefeci sermayedarla tanm sermayedarlarn deil, asl alkan orta ve yoksul kylleri, ortakklan kastediyoruz. Onlar da bir kesimde 12-13 lira yol parasn isteyen Kemalizm karrsnda hatt ba ve hara dnemini aramyoriar m? O zaman Tk kylsne de gerici di yebilir miyiz? O zaman kyl sorununu da ulus sorunu gibi rafa koyup bir gzel "ii partisi", hoa giden sendikal rgt, yani gerici bir parti olabilir miyiz? 2- Dou illerindeki hareketler hep kar-devrimci mi oldu? sterseniz buna da evet! Fakat bu evet de Kemalizmin ekmeine ya srecek hibir eyi kantlamaz. imdiye kadar olan olmu; bu olan kar-devrimciymi. Olabilir... Fakat ondan sonra bizim komniste grevlerimiz balar. Ayaklanma giriimini gsteren bir honutsuzluk geni alkan kitieler iinde doduktan sonra, bu giriim imdiye kadar sapkt, gericiydi diye onu kendi haline brakabilir miyiz? Brakrsak belki Kemalizm, Tk bur juvazs bundan ok memnun olur. Fakat acaba o giriim braktmz yerde, braktk diye kalr m? "Akacak kan damarda durur mu"? Madem ki kalmaz ve durmaz, u halde Krdistan hareketini brakmak, onun eskiden olduu gibi bundan sonra da kar-devrim yolunda bocalamasn bir emri vaki olarak kabul etmek demektir. Kars-devrimi emrivaki olarak kabul et-

mek, onunla dvmemek-, devrimcilikten vazgemek, kar-devrimin iine dmek, kar-devrimi tutmak demek deil midir? 3- Sorunun konuluu: Douda bir Krt ulusu sorunu var mdr? Btn saptayabildiklerimiz buna evet der. Bir Krt ulusu var. nk Leninizmde ulus sorununun durumu udur: "Her ulusal bask halkn geni kitleleri iinde bir tepki yaratr ve ulus olarak bask gren halktaki kar tepki eilimi, ulusal ayaklanmadr." Ulus olarak bask gren Krdistan halknn geni ktieleri tepkilerini ayaklanma biiminde defalarca ilkle etti. Yalmz bu ayaklanmalarn bamda imdiye kadar Krt aalan, hanedanlan ve bir ksm Krt bujuvalan bulunduu iin ayaklanmalarn ibresi emperyalizme doru eilmiti. Haydi bir daha yineleyelim, Krt ayaklanmalan imdiye kadar kar-devrimci bir nitelikte olmutu. Bu yineleme "kabak tad" verdi. Sorunun yeni biimine bakalm. Marksizmde olaylann mant dinamiktir. Yani Lenin'in dedii gibi olaylan kt matematik kafasyla lmemek, yksek matematik davas gibi ileme uratmak gerekir. Bize bugn Kemalizm ve onun irili ufakl mezleri Dou isyanlarnn eksi-olumsuz, yani kar-devrimci olduunu hikaye edebilirler. Bizim hikayeye deil, harekete inancmz var. Biz biliyoruz ki dn helkesin eksi-olumsuz dedii ey, bugn ya da yarn at-olumluya dnebilir. Bize Krdistan ayaklanmalannn dn eksi-olumsuz, yani kardevrimci olduunu kantiayanlar, bunun yarn da byle olabileceini iddia edebilirler mi? Fakat biz bu eksi-olumsuzun,.bir gn at olumlu, devrimci olabileceine yalmz felsefe yksekliinden bile egemen olabilenlerdeniz. Ve ite sorunun devrimci oluu buradadr. 2- Devrim Sorunu: Krt ulusu sorunu, imdiye kadar emperyalizm kucanda kar-devrim aleti olarak kald demek dorudur. Orackta kalmak en hafif deyimiyle pasifizmdir. nk Maksizm, 2. Enternasyonal sosyal ovenizmi gibi, dnyay merceksiz ya da teleskopla izleyen bunak bujuva bilimi, Lenin'in szyle Kautsky kocakanl deildir. Lenin'in daima zerinde durduu ve gelitirdii gibi, Maksizm: 1- Olaylan gzlemek ve aklamak, 2- Olaylan deitirmek, devrim yaptrmak bilimidir, insan abasnn bir olay deitirmesi, o olaym koullarm, nedenlerini bilmekle olanakldr. Krdistan hareketinde byle bir durum -kar devrimci nitelie devrimci nitelie gemeye elverili yasalar- var mdr? Krt ulusu anti-emperyalist, uluslararas komnizm safina atlayabilir mi? Bunu balca iki ynden inceleyebiliriz. a) Kemalizm anti-emperyalisttir: Gerekten Tk bujuvazisi ksa tarihesine kk bir gz atmayla kolay anlalaca gibi, imdiye kadar

eer istikrarl bir bamszlk havas iinde yaayabildiyse, lkede ekono mik ve kltrel egemenliini kurmaya zaman bulduysa, bunu ancak dnya komnizminin ezilen uluslar safinda, emperyalizme kar yap savaa borludur. Bu bakmdan Trkiye'deki bamszlk hareketi dnya devri mine karrt deil, ona yardrmcr ve u halde bizzat kendisi de devrimci oldu. Bu yargrlamadan sonra kum manrn varabilecei yle "doal" bir som unun ya da bunun aklna gelebir: Acaba bugn devrim cephesinde bulunan Tk bujuvazisine kar, yine bugne kadar karr-devrim cephesinden aynlamayan Krdistan ulusal hareketini tutmak karr-devrim olmaz m? Gerekten, eer gz gre gre emperyalizme alet olan bir Krtlk hareketini, her ne pahasna olursa olsun anti-emperyalist Kemalizme kar tutmak bu sylenen sonuca varabir. Fakat soyut mantk, canl olaylarn aynnlr gerekliinden kopmu, ezberlenen formlleri yinelemekten iba ret olan basmakalrp mantk, slam felsefesindeki cenab- hak gibi "nelere kadir deil"? "Teori dostum daima soluktur, daima yeil olan yaamn aacdr"... Bu konuda dncemizi yabanc snflarn varlklarnn etki siyle sakatlamamak, Trkiye ii snfnn maddi tarihinin dna fdatp saptrmamak iin hereyden nce hepimizin hibir zaman unutmamas ge reken iki noktay tekrarlayalm: a) ncelikle, korkmayalm: Bir savaa girmiiz. Smf sava. Bunun btn gereklerini pervasrzca karrlamayr gze almadktan sonra bir adm atmann olana yoktur. Marksizm, hele yakn Leninizmin tarihinde, yalmz kuru mann canlr Bolevizme karr ne "devrimci" sulamalara kalkrrnr grmeyenimiz yoktur. 1905 devriminin yenildiini, yerini koyu bir kar-devrime brraktirn gren Plehanov: "i snfi eline silah almamalyd" dedi. nk kuru mantk ve burjuva manr, ijn sava, ancak mutiak zafer olasrlklart yzde yz salandrktan sonra yaplmaldr. Ya dman gc sana saldnrsa? O zaman iki k var: 1- Hi eline silah almamak ve miskince lme ve tutsakla bel balamak; 2- Ne kadar hazrlkl ve gl bulunuluyorsa, o hazrlk ve gle dmana karr koymak. Hi olmazsa, dmana varlm tanrtmaktr. Kuru bujuva man -kendisi iin deil- ii snf iin birinci rkkr, yani kendi kendisini inkr etmeyi daima tavsiye edegelmitir. 1917 Ekim devrimi geni kyl kitlelerini ii snfna toprak aracrlrryla mttefik yapr zaman, yine ii srnrfi iinde uluslararasr soyut bujuva mann incelte incelte satmak isteyen bir "Marksist" 2. Enternasyonal, bir doktriner "devrimci" Kari Kautsky, kylye kk mlk eklinde toprak dartan Bolevizmi karr-

devrimcilikle sulad. Oysaki o zaman da u iki ktan biri vardr: 1- Ya soyut ve mutlak "herkesten ok" "devrimci"lik yapp kyl tabakalarnn toprak talebini hie sayarak topra datmamak, bylece Macaristan'da, talya'da vb. lkelerde sonradan defalarca grld gibi, ii snfn kyl mtefiinden ayrarak, proletarya devrimini koyu faizm kardevrimine feda etmek, 2- Ya da nce Rusya'da, sonra in'de olduu gibi topra stnde alanlara datarak ii+kyl ittifakn perinlemek ve bylelikle proletarya ve Sovyetler devrimini yaatmak... Tekrara gerek yok ki, ii tulumunu giyinmi bujuva mant hep birinci parlak "devrimcilik" kkn bize tavsiye edegelmitir. 3. Entemasyonal'in sava sonras deneyimleri byle binbir rnekle doludur. Bulgar kar-devrimi, "kyl hkmeti" ile ankof beyaz muhafzlarnn boazlamasn iki burjuva ekimesi sayan zihniyetin rn oldu. Leh terr ulus ve kyl sorunlarnda zamannda taktiini kuramayan gtn sapkl sayesinde tutundu. u hlde szcklerden korkmayacaz. Tersine szcklerin altnda ve iinde bulunan smf ilikilerini devrime balayacaz. Bunu yapmadka komnizm softalndan kurtulmu saylmayz. b) Deiime inanalm: Biz Krt ulusu sorununu koyarken bir olanakszlktan sz etmiyoruz. Lawrence'n sterlinleri uruna silaha sarlan paazade ve beyzadelerden deil, ezilen Krdistan kyllnn ayaklamndan sz ediyoruz. Bu ayaklanma eer imdiye kadar olduu gibi Bedirhanilerin, Cemil paa oullarnn beceriksiz ynetimi altnda yrrse, yalnzca imdiye kadarki sonuca vanr. Bo yere yenik der ve yoksul Krdistan halkn kltan geirtir. Bizim dediimiz bu deil. Bizim dediimiz, Krdistan halknn ulusal ve sosyal kurtulu hareketinde artk bir zorunluluk haline gelen devrimci, ileri ve anti-empeyalist yneli ve ynetimdir. Krdistan'm imdiye kadar aalk ve bujuva bata iinde bocalayan ters talihini yenmektir. Bu ters talihi yenebilecek biricik g yoksul Krdistan halkna, oktan zledii, bugne kadar aramaktan bunald yeni, ileri, devrimci bilinci sunmak, dnya komnizminin rgt+ajitasyon+propaganda yardmm ve gcn onunla kaynatrmak olabilir. Bu yapldktan sonra, Krdistan ezilen halk hareketinin doal yolunu bulmas iin artk hibir keramet ve mucizeye gerek kalmaz. Deiimin, olumsuzun (kar-devrimin) olumluya (devrime) evrilii yldrm hzyla gnn sorunu haline gelir. Bunu yapacak olan rastlantlar deil, Tkiye'nin devrimci ii snfnn keif kolundan bakas olamaz. Ve keif kolu bunu yapamadka, ne keif kolu ne de devrimci olamaz. nk Leninizmde smge ve ezilen uluslarn aynlmasm propaganda

etmeyen sosyalistler: "Devrimci propagandalarm ve kitlelerin devrimci hareketini ulusal boyundurua kar mcadeleye kadar geniletmeyen sosyalistler, monarik ve emperyalist burjuvazinin kan ve amuruyla rtnen leler gibi hareket edenlerdir (a. b. .) " 2

Trkiye Komnist Partisi "le" midir? Hayr, bunu zaman daha iyi gsterecek. Fakat bu genel dncelerden sonra olaylarn yasa ve koullarna dnerek aratrmamza devam edelim: 1- Trk burjuvazisinin devrimcilii olduka grecelidir. Hi unutmayalm, Kemalizmin emperyalizme dmanl, emperyalizm Tkiye yoksul halkm, alkan kyl ve iilerini ezdii ve soyduu iin deil, bu ezi ve soyuta aslan payn kendine ayrd ve Trk burjuvazisine art-deerden, fazla-rnden yalnz krnt brakt iindir. Trk bujuvazisinin emperyalizme dmanl, koyunlarn komusuna sadrmak istemeyen mal sahibinin dmanl gibidir. Bir gn koyunlar biz koyun deiliz, insanz diye ayaklanrlar ve mal sahiplerinin samal olmaktan kurtulmak iin birleirlerse, o zaman dost dman mal sahibi ve komularn ortak tehlikeye kar birlemeleri olanakldr. Nitekim Hindistan smrgesinde, in yan-smrgesinde alkan kyllk ve ii snflar, yalmz ulusal deil, kendi sosyal kurtulularm da islemeye kalktklan zaman, o zamana kadar ulus ve vatandan sz ederek emperyalizme ka duran burjuvazinin birdenbire emperyalizmle uzlamaya girimesi byle olmutur. Bu bakmdan Kemalizm hi de "salam ayakkab" deildir. Nitekim Lozan anlamasndan bugne kadar cumhuriyet bujuvazisi her alanda, ierde darda emperyalizmle uzlama becerisini, maddi olanaklarn erevesini krmayacak derecede uzlamaktan geri kalmad. Fakat Trkiye ii snfnn rgtsz ve zayf davran, Tkiye'de ezilen aznlklarn emperyalizme dayanrcasna hareketi, Trk bujuvazisini ve Kemalizmi aka emperyalizm cephesine gemekten srekli olarak alakoydu. u halde Trkiye'nin smge yntemleriyle soyduu Krdistan yoksul halknn genel ve srekli kan hibir zaman Kemalizmden daha az sermayedarln tmne ve dolaysyla smgeci emperyalizme kar daha az dman deildir ve olamaz. Trk burjuvazisi yan smrgelikten bile kurtulduunu iddia ediyor. Krdistan halk en beter smge basks altoda inliyor. Acaba hangisi daha iten ve derinden emperyalizm dman olabilir? Kuku yok ki smrge zulmne en ok urayan halk... 2- Bardistan 'n kurtuluu burjuvazinin eseri olamaz: Krt burjuvazisi2. Lenin: Marksizmin Bir Karikatr.

run Krt ulusuluunu az ok tanyoruz. Krdistan halk ondan midi tamamen kesmek zeredir. Trk burjuvazisin Krdistan'da on yllarca egemenlii, eski dnemleri glgede brakacak derecede bir smrge soygunundan baka ciddi bir sonu vermedi. Geri ara sra Kemalizmin Douda derebeylie atip tutan palavralarm herkes duydu. Fakat herkesin bilmedii ve iitmedii gerek, Kemalizmin ve cumhuriyet devlet aygtnn Krdstan'dak klan-derebeyi sistemine yaprcasna uymas, aalkla ve bir ksm en kaim Krt burjuvalanyla el ele vererek aman vermez bir tarz-da Dou illeri alrkan halk tabakalarn soyuu ve en barbar smrge yntemleriyle eziidir. Uzun yllarn biriken dersleri de ayrca retiyor ki, Kemalizm zoru grmedike Douda en ufak bir reforma bile girimemitir. eyh Sait ayaklanmasda bir ksm aalan Ba illerine srgn etti. Aasz halku ba bo kaldn grnce birdenbire rkerek aalan tekrar eski saltanatlan bama getirdi. An ayaklanmas zerine, cumhuriyet bujuvazisi kylye toprak datma (yani satma) iini, rnein drt yllk bir pla dahilinde daha acele uygulayacan iln etti. Fakat bu demagojinin de mr, yakn tehlikenin geime kadard. Ondan sonra aalkla olan kutsal ittifakn yava yava kusursuzlatrrdr: Kema-lizmden baka ltuf ve ihsan bekleyecek tek bir miriyvo kalm mdr bugn? Trk bujuvazisi kadar psnk ve sosyal hareketlerden d patlam bir snftan hatt demokratik bujuva devrimi alannda daha ne beklenebilir? Hi. nk szgelni Douda hi dokunulmam bir halde duran demokratik bujuva devrimi davasn Kemalizmin iyiletirmesi, reformlarla bile zlemeyecek durumdadr. Oysa bu dava btn keskin davalar gibi, yanm reformlarla deil, tam devrim yntemleriyle zlebilir. Byle bir zse, hibir zaman Kemalizmin harc deildir. u halde Trkiye ii simli ve alkan halk gibi, Krdistan ezilen halk da Kemalizme Trke'nin nl klarndan birini uygulamakta artk gecikmez: "Ya bu deveyi gtmeli, ya bu diyardan gitmeli". 3- Krdistan halknn kurtuluundan vazgemek devrimden vazgemektir: Tk bujuvazisi anti-emperyalisttir. Devrimi tutmak iin her ne pahasna olursa olsun Trkiye'de Kemalizmi tutmak gerekir. u halde Kemalizme kar olan ezilen Krt halknn kurtulu hareketi beklesin vb. tezi, partimiz ii pek de yeni bir tez olamaz. Bu tez, Trkiye'deki devrimci hareketleri Kemalizme kuyruk etme tezidir, ki eski kuyrukularda olan kuyruk sallayc Kadroculardan bu teorilerin trllerini dinlemitik. Ezilen bir halk kitlesini Kemalizme feda edebilenler iin asl zverinin ucu buca yoktur. O zaman, Kemalizmin "devrimcilii"ne inananlar,

TRKYE'DE ULUSAL SORUN

473 karmza dikilip mantklarn yle sonsuza kadar uzatabilirler. a) Krtlk sorununu kurcalamamak. nk emperyalizme dayanm olan bu hareket anti-emperyalist olan Kemahzmi baltalayabilir. b) Trkiye'de Trk kylsnn devrimci hazrlann da bir yana brakmak akl kndr. nk Allah korusun kyl kalkar Menemen olaynda olduu gibi halifeyi ve hlan yemden kurmak sevdasna der. lkede devrim yapalm deken kar-devrime debiliriz ve Trkiye'yi em peryalizme kar zayf drerek devrim cephesinde bir gedik am olabi liriz. c) Sonunda ister misiniz, Tkiye'de ii snrfimn bamsz ve dev rimci hareketine meydan vermekle snf mcadelesinin salanmas, antiemperyalist ve "devrimci" davranan Kemahzmi belki bozguna, belki de emperyalizmle ittifaka srkleyebilir... Neme lazm, hazr "antiemperyalist" cepheyi bozup da ne olaca belirsiz "serven"lee atlamaya neden kalkmal? Vb., vb... Neeyevarrmz ortada: Kuyrukuluun bile ancak Kadroculua soysuzlat zaman aka itiraf edebildii nesne... Kemalizme Kemalizmden ok inanmak, Trk bujuvazisinin szde "devrimcilii" nnde tam ve mutlak teslimiyet; her trl devrimci hareketten yzgeri etmek, hatt ufack reform talepciklerinden, hatt rnein i yasas istemekten (nk o da Kemalizmi rktr ve belki emperyalizme yaklatnr) vazgemek... Btn silahlan Halk Partisi'nin silah deposuna teslim ederek pek I'in ilemeli ihramlarndan birine brnp, Ankara Arafatmn ankaya Kalesi evresinde hac olmaya gitmek... Bu tr burjuva aydnlna zg "mminlik", Trk Bolevik Partisinin iinden temizleneli yllar geti. Biz Trkiye komnistleri sorunun taban tabana kartn grenlerdeniz. Krdistan ezilen halkn emperyalizmin kucana atan Kemalist smrgeciliinin zulmdr. "Denize den ylana sanlr" der Trkler. Trkiye kyllne gemii arattran, bugnk tefeci + mtegallibe + finans-kapital asker-banker-yunker sisteminin grlmemi soygunundan baka bir ey deildir. Tkiye proletaryasna gelince, o btn dnya biricik ii snfnn bir paras olan Trkiye ii snf, yeryznde gerek smrge, gerek anavatan soygunlann ve tarihte gelmi gemi tm insann insan soymas yntemlerini kknden kazmakta, u halde yalnz emperyalizmi deil, her trl sermayedarl bile yeryznden kaldrmakta karlan birdir. u halde Kemalizmle karlatrma kabul etmez derecede ileri ve gl emperyalizm dman ancak Tkiye ii snfdr. Tkiye

proletaryas karde Krdistan proletaryas ile el ele verip de gerek Anadolu'nun soyulan, soana evrilen alkan Trk kyllerini ve gerekse mazlum Krdistan kylln Sovyetler Devrimi sloganryla insanltrn ilk ve son kez grd byklkteki yaman devrim kryametine kavuturduu f gn, Anadolu ve Krdistan Sovyetler devrimi, bugnk Kemalist. Trkiye'nin binbir kartlkla kemirilen "ulusal" birliinden nitelike nicelike usuz bucaksz oranda mthi almaz ve yenilmez bir antiemperyalist kale olacakr. te Trkiye Komnist Partisi, bu ka~ leyi kuracakr. Krdistan halkr bu kaleyi kurmaya gelir mi? Buna krsmen yukanda yanrt verdik. Aym sorunu bir baka noktadan aynca araralrm. b) Krdistan halk anti-emperyalist olur mu? Krdistan halkr kendi kurtulu hareketini komnizm devrimiyle birletirebilir mi? Ya da antiemperyalist olabilir mi? Bu iki sorunun anlamr, ezilen Krdistan halk komnizm sloganlan ve komnizm iin mcadeleyi tutar mr? Komnizme gelir mi? Krdistan halknn komnizme gelmesi iin iki ey gerek: 1- itici gc onu emperyalizmden ayrsrn; 2- ekim gc onu komnizme eksin. a) itici g: Krdistan halk emperyaliz.me kar olabilir mi? Geirdii on yllk deneyimler -hi olmazsa zengin Hoyboncular dndatm Krdistan halkna, Krt aalan, beyleri, burjuvalan gibi uluslararasr emperyalizmin de Krt bamszlna yardm dokunamayaca dersini az ok retti. Tm Krdistan halknda bu yag st kllenmi, M a t iin iin yanan bir bilinalt atei halinde gizli bir varlk korur. Bu kln kalkmas, bilin altna egemen olan yargnn bilince kartlmas iin Krdistan'da -ama sakn Kemalizm tarafndan deil, nik oradan gelen her etki en iddetti ve ters etkileri uyandrnr- szgelimi bir komnist rgt taralndan yaplacak en hafif ve hatt stnkr ajitasyon yeter. Bununla birlikte, bu ajitasyon ve propaganda iinden daha gl bir ekilde Krdistan halkn emperyalizmden ayracak olan harekettir. Bu hareketin birbirine balr iki ifadesi vardrr: i- Yalnz Trkiye'deki deil, btn Krtln kurtuluunu gzetme: Krt halkr (ii ve kylleri) Trkiye'ye zg bir ulusal yazg deildir, ran snrrlanndan Irak, Suriye'ye kadar, eski Osmanlr tmparatorluu'nun bileimi olan, imdiki cumhuriyet snrlan evresinde zellikle ngiliz ve Fransz emperyalizmlerinin smrgesi halinde ezilen ve soyulan bir Krtlk var. Trkiye smrrlan dtrndaki Krtlerin smge koullarm tekrarlamak bir totoloji olurdu. nk onlar, ad stnde, smgedirler. Bizim burada, Trkiye iindeki Krtlerin de dmzdakilerden farkszcasna

smrge yntemlerine tabi olduunu gstermemiz,. "Dou Balkanlar" stnde rpman Ingiliz-Fransz-Trk vb. smgesi durumundaki btn Krtlk aznlklarnn kaderce ortak bir btn oluturduunu kantlamak iindi. u halde Krdistan halknn kurtuluu demek olan ayr bir devlet oluturmaya karar verme hakk, Krtln kendi alnyazsna, siyasal bamszlk derecesinde kendisinin sahip olmas hakk, yalnz Trkiye'deki Krtlerin deil, Dou Balkanlar stnde paralanm olan btn Krtln bir tek sosyal ve siyasal yap halinde kurtuluu demektir. Bu kurtuluun idealletirildii gn, Irak ve Suriye'de Krtleri, eski zamann "ko ba" gibi smge halkna kar tokuturmakta karlan aym olan emperyalizm, Krtlkten layk olduu silleyi yemi olacaktr. ii- Krtln smrge kurtuluu ancak tm dnya ezilen uluslarnn kurtuluuyla el ele yryebilir: Ezilen Krdistan halk, kurtuluu ezen anavatanlara kar bir sava aarak baarabilir. Herhangi bir savata dman cepheyi aka grmek ne kadar zorunluluksa, mttefik gler bulmak da o derece gereklidir. Krdistan'm dman genel olarak dnya emperyalizmi, zel olarak Trkiye kapitalist snfdr. u halde mttefiklerini de zel olarak Tkiye iindeki ezilen ve soyulan snflar arasnda araken, genel olarak, tm dnya ezilen uluslanyla, rnein Suriye, Irak vb. gibi smrgelerin ii ve kyl snflaryla emperyalizme kar ortak cephe kurmaya zorunludur. Bu bakmdan da gene Krtlk davas, emperyalizme dman olmaya, maddi grevi gerei zorunludur. 2- ekim gc: Krtln smge kurtulu hareketini, komnizm yoluna ekecek olan g bellidir, a) Tm dnya ezilen halklarnn kurtuluunu idealletiren, gerekletiren, dnya devrimcisi btn dnya proletaryas ...3 yani genel olarak komnizm ve 3. Enternasyonal. b) Bujuvazi tarafindan ezilen ve soyulan btn Tkiye ezilen snflarnn kurtuluunda kendi kurtuluunu gren ve gerek Trkiye alkan kylln ve gerekse ezilen Krdistan halkn kurtarmak istemedike ve kurtarmadka kendi kurtuluunun olanaksz olduunu iyi bilen Trkiye proletaryas, yani Tkiye Komnist Partisi...
* * *

u vardmz mantksal sonutan sonra daha pratik bir sogu aalm: Krtlk komnist sloganlar tutar m? Bu sorguya yant vermek iin Krtlk szcnn anlamn bir daha gz nne alalm: 1- Egemen Krtlk: Trk bujuvazisiyle zar zor birlemi Krt aalan, beyleri ve
3. Bir kelime okunamad.

bujuvalan; 2- Ezilen Krtlk: Krt kyll, Krt miriyvolan, Krt ameliyeleri ve iileri... Biz komnizmi tutacak Krtlerden sz ederken ezilen Krtl kastediyoruz ve onlar komnizme drt elle sarlmaya hazrdrlar. Bunun pratik, olduka pratik kann m istersiniz? te size iki olay: 1- Normal zamanlarda: Krt yoksullarnn fazla babahan olduu, ldm allah aasndan ayrlamayaca, aannsa onu ikide bir empeyaliz me ya da Kemalizme sataca gibi bir samalk var. Fakat bu yarg nce insan alnyazsnda tarihsel maddeciliin anlamm sindiremeyen, insanlarn "salt dnce"yle, hatt Allah taralndan harekete geldikleri kansn gevi getiren babayiitlerle Krdistan yoksul halkm ya tanmayan ya da tanmamazlktan gelmekte kan olanlarn harcdr. Gerekte Krt yoksul lan ve kyll en normal zamanlarda bile her gn aaya isyan eden, aayr srekli inkr eden bir unsurdur. rnein, airet kaaklandtr. Bu kk ve snrl gibi grnen olay, Krdistan iinde kapsamlr bir nitelik tir. Ve Krt yoksullarnn egemen grld ve dolayrsryla onun emper yalizme satlk mal olmaktan ne kadar kolay aynlabildiini gsterir. Fa kat bu normal zamanlarda byle. 2- Ayaklanma gnlerinde: Krt yoksulunun kendi yolunu ne abuk bulduunu yukanda bir rnekle grmtk: eyh Sait ayaklanmasnda Krt aalarnn birdenbire Kemalizmle el altndan uzlamaya zorunlu oluverii, ayaklanan Krdistan yoksullarnn bizzat aalan da "yama" etmi olmasrdr... Demek kesin gnde, Krdistan yoksul halk snfsal konumu nu pekl hissedebiyor. , bunu ona binci ve slogan eklinde retebilmekte ve yaptirabilmektedir. u halde Trkiye Komnist Partisi'ne iki grev dyor: 1- Ezen Krdistan halkyla balanmak; 2- Bir Krdistan Komnist Partisi'nin kuruluunu kardee hazdamak... Bu iki grev de hi olmazsa bugn iin teorik olmaktan ok pratiktir. Ata binmek ata binmekle olur. Ve teori ancak pratikle atba gidecektir. Bununla birlikte, bu iki nokta stnde son iki kelime ile ufak bir iaret yapmak yeter: 1- Taktik ve strateji: Strateji bakmndan Trkiye ii snfnn Krdstan'dak yedek mttefiklerine yukanda ksmen iaret etmitik. Ba illerinde gelien yedi kapitalist sanayi, Dou illerindeki doal ekonomiyi paralarken, varolan kk sanatlan da yokeder. Buna karlk de Krdistan'da, btn Trkiye'de alan yeni sanayi giriimleri akta hazr

kalan igcn emecek kadar geni deildir. Zaten geni olsa bile, Krdistan halknn omuzlan stne kan yoksulluk o kadar ardr ki, uzak ehirlere g bile edecek halleri yoktur. Onun iin genel olarak smrgelerde grlen sre buralar da kasar kavurur. Kylle doru geri ekili, koyu kara cahillik... Yoksul halk tabakalarnn toplu, rgtl ve srekli mcadele yeteneini baltalar. Bugn Krdistan'da Trk iileriyle onun keif koluna mttefik olacak snflar genel olarak ezilen Krdistan kylldr. Bu kylln ortalama %25'i ameliye ve hizmeti aala zg bir tr tarm iisi ve %50'den fazlas da miriyvo saylsa, hi olmazsa %75 kyllk toprakszdr. Yani Komnist Partisi'nin tanmsal programm lm gze alarak tutacaktr. Krdistan'daki ehir proleterler snfi %1,5 kadardr. Bunlar ehir plebleriyle sanayi iisi arasnda saylacak iilerdir. Krdistan'm kk aydnlarndan hi deilse nfusun %1 kadan, bir smge kurtuluu iin gsterilecek yolu bekleme durumundadr. ehir kk-bujuvalan %7,6'y buluyor. te partinin mttefik ve ba arayaca snf ve zmreler bunlardr. Komnizmin Krdistan faaliyetinde, keif kolu hi kukusuz bugnk Trk proletaryasnn yardm ile, Krt proletaryas (Krdistan ii snfi) olacaktr. Krt iileri btn bir ezilen ulus adma giriecei smrge sosyal kurtulu savanda bsbtn dayanksz kalmamak ve devrimde proletarya egemenliini korumak iin u klasik Bolevik yntemleriyle hareket edecektir. a) Stratejice: Krt proletaryas orta snfla, yani kk-burjuvazisi+ Krt aydnlan davasna balayarak, bata ameliyelerin zel gt gelmek zere tm miriyvolan, bu sayede de btn Krt kylln kendine ekecek ve hep birden Krdistan iileriyle kyllerinin demokratik dik tatrlne gtrecektir. b) Taktike: Krt proletaryas, Trk proletaryasnn karde yardmyla ve keskin Bolevik smf mcadelesi yntemiyle harekete geecek, Krdistan'da balayan demokratik bujuva devrimine proleter damgasn vuracak, smge kurtuluunu sosyal kurtulua ve sosyalizme doru asgari programdan balayarak gelitirecektir. 2- rgt: Bu ileri yapacak Krt proletaryasnn bir genelkurmay oluturulmaldr Krdistan Komnist Partisi. Fakat byle bir gtn kurulmas iin deyim yerindeyse, aabeylik grevi Tkiye Komnist Partisi'ne der. Trkiye Komnist Partisi, uzun siyasal deneyimlerini, Krdistan'm iinde yaad koullara uyarlayarak bu grevi yapabilir. Partimize bu bakmdan den iki nemli yetitirici ve hazrlayc rol vardr a) Ideo-

loji rol, b) rgt rol. a)deoloji rol: Sava iinde yetiecek karde Krt partisine, Trkiye Komnist Partisi Marksizm-Leninizmi silah olarak vermelidir ki, bu silah Krt proletaryasnr olduu gibi, onun aractlttyla Krt orta smrflanm ve kylln de harekette aa+bujuva+kk-bujuva ideolojisinin zararlt etkilerinden tamamen komun. Krt iisini yabanct smrflann ideolojik etkisi alnda brrakacak yerde, dier smrflarr kendi ideoloji ve rgt egemenliine candan inandtrsn. rnein ayaklanma komnizmce bir sanatr. Bu sanatm iisi btn iiliklerin yaractst ve nedeni olan ii smfinrn biricik idealizmi, komnizm, Leninci Marksizmdir. Bolevizmde ayaklanmayla oynanmaz. Ayaklanma bir Puizm, be yz kiinin ii deildir. "Halkn geni kitleleri iinde bir tepki fikrtan" (Lenin) ayaklanmadr. Hi kuku yok ki, Krdistan halk byle bir ayaklanmamn sanatlanna muhtatr. Bu sanatlar yetitirmek, bu sanat en yksek ve en gz kamatincr ekliyle gerekten uygulamak iin koul, keif kolunu, rgtlerini burjuvaziyle ve hele burada aa ve kk-bujuva ideolojisinden kesin snrlarla ayracak ve her trl macerac "devrimcilik"lere kaplmaktan alakoyacak olan Marksizmi, en byk devrim bilimini zmlemek, benimsemektir. b) rgt rol: Krdistan'da merkez komitesinden hcrelerine kadar btn unsurlaryla tam bir Bolevik parti yaratmakta Trkiye ii srnrfinn keif koluna nemli zorunluluklar gelir dayanr. Herhangi bir siyasal akrm iinde taktik bakmndan ynelilerde aldanmamak, harekette ktlelerin yanl srklenilerine meydan brakmamak ve hatt kaplmamak iin, bamsz Krdistan Komnist Partisi'ne doru gelimek idealdir. Byle bir rgt partimizin gizli faliyet deneyimlerin den ok yararianabilir. Bununla birlikte, partimiz zde karde olmakla bir likte, nce ana rgt, sonra aabey gt olduuna gre, Krdistan'n yeni yerel ve zel koullarna gre bsbtn zel sava ek ve sloganlan bulmakta, zellikle ilk zamanlarda btn gc ve olanaklaryla uramalrdrr. Nereden balamalr? Bugnk Krdistan'da, herhangi bir komnist dn ve rgt yaratmak iin blgenin zelliklerine baknca iki noktadan iye girimek zorunluluu vardr: i- Kadro yetitirmek, 2- Partizanlar hareketi. Bunlardan birincisi partimizin emekleme dneminde iyi ilenmi ve bugn belirli ynlerde yetecek kadar meyvalanm ve derslerini vermi deneyimler hazinesinden bol bol beslenebilir, ikincisi, zellikle Krdistan'n

zel durumuyla sk skya baldr. Bu alandaki deneyimler hazinesini partimizin tanhesinde bol bol bulmann olana yoktur. Fakat partimiz biricik dnya partimizdir. Komintern'in uluslararas deneyimleri o kadar zengindir ki, yeni sava ideoloji ve rgt hazine deil, deryalar kadar geni ve bereketli bir kaynak olabilir. Bu iki ana halka iin birok srama, yapay kpr ya da mancnk yaplabilir. Zemin, geen aklamalarmzdan da az ok anlalabilecei gibi, uygundur. Bununla birlikte, biz yine Lenin ustamzn "doal ulam"n son bir kez daha hatrlam olalm. Kyllk iin genellikle koyduumuz doal ulam yollan aynen Krdistan kyllnn zelinde de ihmal edilmedike, mutlaka rnlerini verecek ve hedefe ulaacaktr. Bu doal ulam yollan srasnda, rnein daha ilk dnte akla gelenler unlardr: Krt aydnlarnn halka yakn zmrelerini, trl kurum ve noktalarda aydnlatmak ve yetitirmek, onlardaki yzyllk rkeklii devrimci elikleme yntemiyle silmek, byk ehirlerde Krdistan halkndan sk sk rastlanlan Krt proleter, mstahdem ve hatt kk-burjuvalan iinde tutkunca ve zel olarak almak. Trkiye'nin Bat illerinde bile, baz ehirlerde Krdistan halkndan toplanm olanlarn bir erdemi vardr: Bu toplananlar eer halktan kiilerse, genellikle babahan psikolojisinin, bu zmreye kar ehirlerde beslenen duygularla da kkrtlmas yznden, hepsi de bir tr komnite, topluluk halinde kollektif yaarlar. zel Krt mahalleleri, Krt sokaklan vardr. ounluu proleter ailelerden oluan bu semtler, denilebilir ki, Trkiye Komnist Partisi'nin zel ii iin, Trk ve Krt proletaryalarnn sk el birlii iin Tkiye ve Krdistan halk kitlelerinin ortak hareketi iin balangta ilenecek bitmez tkenmez birer maden daman deil midir?
* * *

Bu konuya Marx'n szyle balamtk. Son sz yine Lenin'e brakalm: "Smrgelerle Avrupa kk uluslarnn kalkmas olmakszn sosyal devrimin olanakl olduunu dnmek, btn bo inanlar ile kikburjuvazinin devrimci ittifak olmakszn bilinsiz proleter ve yar proleter kitlelerinin soylular, papazlar ve istibdat aleyhinde ve Ulusal boyundurua kar hareketi olmakszn, sosyal devrimi dnmek sosyal devrimden vazgemek yzgeri etme anlamna gelir. 'Saf, temiz bir sosyal devrim bekleyen bouna bekler. yle bir devrim lfta kalan bir devrimdir, ki gerek devrimde deildir."4
4. Lenin: Markslzmln Bir Karikatr.