Dr. Hikmet Kvlcml Kim Sulam?

Yaynlar

Kim Sulam? Hikmet Kvlcml

(nc Bask kinci Dijital Bask)

ndir Oku Okut - oalt Dat

Dijital Yaynlar

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

KM SULAMI?

indekiler NAZIM H KMET LZ SMA L ZEK BATIMAR 10 49 63

30-7-71 Cuma 1921'lerden 1971'e dek Trkiye'de hi aralksz Marksist-Leninist olarak Teorik ve Pratik sava verdim. 50 yldr Trkiye burjuvazisi beni: Azl Komnist diye boyuna kouturup mahkm etti. 40 yla yakn mahkmiyet hkmn Komnistlik suundan giydim. 22 yl cezaevlerinde Komnist diye yattm. 1971 Haziran Sofya'da, -bana deil yanmdakilere, - benim Trkiye Komnist Partisinden atldm sylendi. O gne dek Parti adna hi kimse bana zel yaantm veya ideolojim asndan en ufak bir eletiri, yahut bildiri yapmad. Dnce ve davranlarma kar yalnz sayg gsterileri duydum. O nedenle Sofya ve Berlin'den Moskova emriyle kovuldum. imdi lm cezas ile mahkm bulunuyorum :

1 - Prostat Adeno Karsinom balangc. Yetmiinde insan iin tabi idam hkmdr- Ona bir diyeceim yok. Ondan kaamam. 2 - Trkiye'de Sk Ynetim Mahkemesi: Ylann ba, Azl komnist olarak idam cezasyla tevkifime karar verdi. Bunu da sosyal ve politik bakmdan tabi sayyorum. Bundan katm. 3 - Nerede ve hangisi olduunu bilmediim bir Trkiye Komnist Partisi beni bu sra Parti'den atm. Bu moral idam kararn artk tabi bulamyorum. Ve kaamyorum. 1. ve 2. lm cezalar olacana varr. 3. lm cezasna kar hi deilse burjuva mahkemelerindeki kadar savunma hakkm kullanmazsam, bu sava dnyasndan giderayak, son grevimi yapmam olurum. 1. Lenin: Devrimci teorisiz Devrimci hareket olmaz, der. Teori'nin ise, her lkedeki Ekonomi, Snf ve Politika ilikilerinin orijinalitesini kavramakla balyacan sk sk belirtir. Trkiye'de 50 yldr, pratik dn her basamanda, sosyal orijinalitemizin Tarih, Ekonomi ve Politika asndan aratrmasn yaptm. 40'a yakn Trke yaynlanm kitaplarm ve 100 cilde yakn yaynlanmam yazlarm anaizilerinde hep o Marksist-Leninist abalarla doludur. Trkiye'de Marksist-Leninist geinen baka hi kimsenin, -klsik Marksizm ve Leninizm eviri ve aktar paralar dnda, - Lenin'in dne uyduunu grmedim. Dahas var. 1930 ylna dek Trkiye'de geirdiim ilk 10 yllk Marksist-Leninist pratik ve teori savama dayanarak, 40 yl nce YOL ad altnda bir seri yerli orijinal aratrmalar yazmtm. Burada, her biri ayr kitaplar hlinde: deoloji. Sosyal Geliim, Parti Tarihi, Strateji Plnnda: Burjuvazi, Proletarya, Kyl ve Milliyet ve Taktik problemleri ayrnt ve eletirileriyle ele alnyordu. Bunu, o zaman iinde bulunduum Santral Komite'ye bir tartma platformu olur umuduyla verdim... stste tevkifler, mahkemeler ve en sonunda 1939 Donanma Dvasnda Asker

isyana tahrikten 15 yla mahkm ediliim, ideolojik tartma zlemimi kursamda brakt. Sezdiime gre, Santral Komite'ye sunduum aratrmalar yok edildi. Ve bizim Devrimciler, 1920 ve 1930'larda olduu gibi, 1940'larda ve daha sonralar dahi, tam Lenin'in Primitivizm adn takt: Mujiin akmakl tfekle muharebeye gitmesi biimli Kafasz igzarlk (Stalin) larna kaplp gittiler. Bu durumda bana kimin, nasl bir teorik, ideolojik temelli yanl atfedebileceini bilmiyorum. deolojik alanda, Marksizm-Leninizmi papaanca ezberlenecek klieler sananlarn hakkmdaki dncelerini belki lnciye dek renemiyeceim. Pratik alana gelince, Trkiye Komnist Partisi'nden adam atabilecek kimselerin iyzlerini bilmiyenler hi bir tutarl kanya \r ramazlar. Ben bile, ancak imdi: 50 yllk arasz kan kusturucu sosyal-politik savamn yldrm filmini gznnden geirirken, olaylar daha objektif deerlendirmeye varabiliyorum. Ben, kahredici snflar savann en nankr geri Trkiye ortamnda soluk almakszn bouurken, arkamdan bu oyunu ne zaman, kimlerin oynyabildiini aka kestiremiyorum. nk bildiim herkes, yzme kar hep iten yolda havas taslad. 50 yllk pratikte : hi bir polis ikencesi azmdan ne bir rgt, ne bir kiiyi sulya-cak tek sz almad. Bunda btn dostlarm kadar, dmanlarm da oybirlii edememezlik gstermediler. 50 yldr sk sk arldm . Trkiye dna, 50 dakika dinlenmek iin olsun gidemiyecek kertede ierideki ykmlerimi bir an brakamadm, sosyalist ahlkn sfra drmemi hi kimse inkr edemez. Tartlamaz gerek bu iken, 50 yl sonra, kanser illetimi Trkiye'de tedavi olana bulunmad iin, kavga arkadalarmn srar ile ve kendi kanunlarn iniyen militarist-faist mahkeme en haksz yere idam ce zasn peime drd gn: darya kaar kamaz, nme sosyalist lkelerde karlan bu politik idam cezas hangi vicdann ve iz'ann rn olabilir? 2. yle bir karar, benden habersiz, hi bir Parti Tz maddesi gstermeksizin alabilecek mevkide iki ekip var : 1 - ESK LER: Trkiye'de illegal Marksist - Leninist hareketi ve Parti'yi birlikte kurduumuz 3 kii: e/ik Hsn, Baytar Cevdet, Hasan (Bcr) dr. (Vsf, vb. 'lerini katmyorum). Bcr Hasan: Daha 1935 yl, kendisini 10 kitap yaynlam bulunduum Marksizm Biblioteine ardm zaman, Yukar (lke dna) giderse, yeniden Trkiye'ye gnderileceini ve bir 5 yl da hapse dt m, yok olacan dilinden drd. Yapt sabotajlarla, sosyalist dzende kuruna dizileceini yzne kar syledim. Ardndan ben 15 yla mahkm olunca, o bir Bakann emrinde burjuvaziye teslim oldu- imdi Babli de keyfine bakyor. Baytar Cevdet: Ben 5 yl mahkmiyetimi (ilveye hacet var m : btn mahkmiyetlerim Komnistlik suundandr) Elz cezaevinde srgn yatarken, gizli mektuplarla aleyhime hayli sinir sava ve antaj denemiti. Sonra, Sovyetler lkesinde Alman casusu olarak kuruna dizildiini iittim. Doru, yanl, bir daha Cevdet adm, sann iitmedim.

Dr. efik Hsn: Liderdi. Darya kat iin Ankara stikll Mahkemesinde fiilen biz mahkm olduk. 1926-27'lerde Trkiye Santral Komitesine musallat ettii Vedat ve evket gibi avantr-yeleri likide etmek iin geldi. Vedat'n ihbar ile Lbon pastahane-sinde tutuldu.

Randevularmz iin oturduu evin penceresine koyduu iareti kaldrmadndan, henz sivil polise tanrmyan benim yakalanma sebep oldu. kenceye ramen poliste ben her eyi inkr ederken, efik, tutulan Komintern'e gnderdii mektupta sz ettii Komnist Genlik Bakannn ben olduumu syledi. stanbul Arceza mahkemesinde, benim sorgum yapld gn, heyecanla koluma sarlarak: Parti kurtuldu senin ifadenle dedi. eride, btn kadro ve rgtleri ikimiz babaa vererek yeniden dzelttik. Btn Santral Komite yetkilerinin bana verildii kararna varld. Bu anlara baknca, yukarda ad geen eskilerden birinin beni Parti'den koabilmi olacana inanamyorum 3 eskilerle 3 yeniler arasna bir Reat Fuat girer. Elz cezaevinden dnmde Reat karanlk Tekke odama gelerek, alarca: Hasan'la Cevdet arasnda geen uygunsuz ve moral krc eflik-liderlik kavgalarndan uzun uzun yanp yaklmt. Sonra kendisini Trkiye'nin Stalini olarak Parti tabanna dayatmak istedii anlald. Kimi randevularnda pheli davranlar oldu.

Ben zmir Dvsnda mahkm olmadan: Ben ahm bu kadar severim. Benden paso! diyerek, her trl almaya paydos eden Eczac Vsf, ben Elz'dan cezam bitirip dndm gn, Yukaraya gidip gelmiti. Stalin byklar ile Parti'nin 1 numaral yneticisi olmutu. Kafas iler, eli kalem tutar olmad iin, Yukarya arlan benim gitmeyip, mutlaka yannda kalmam, yoksa tek bana ileri yrtemiyeceini srarla belirtti. Tabi, kaldm. Birlikte tevkif edildik. Legal taktik ve yaynlarn nemini anlattm. ktm. Kvlcm ( skra) Ktphanesi ile Marksizm Biblioteini kurdum. Yaynlar geliirken, Vsf ta Hasan'la kurtuldu. Tkenmilerdi. Vsfla HaSan'a ac eletiriler yaptm gn, onlar Reat'a kar beni savunduklarn syledilerdi. Gldmd. Trkiye'de 1925'ten beri ilk defa sistemli Marksizm yaynlarma devam ettim. Trkiye'de Stalin olmak istiyenler iin bu yaynlarm su eleman olabilir miydi? zel yaantmdan da, yalnz yayn ilerinde yardm dokunan Fatma Yal adl kadna kar haksz imlarla karlatm. Bu imlarn, tahmin ettiim gibi, kkburjuv ekememezliklerinden ileri geldii sonraki olaylarla ispatland. Bylece Eski'leri ve bir antrakt olan Read', ksaca geiyorum. 3. 2 - YEN LER: Dediklerim, Parti'nin stanbul'da yaplan I. (Bak'dekine gre II. ) Kongresinde ve ilk kurulu alarnda fiilen almam, sonradan katlm bulunanlardr. Bunlar da 3 kiide toplanyor: Nzm Hikmet, Lz smail, Lz Zeki Batmar. Beni Parti'den atmak erefi bu 3 kiiye mi dmtr? Niin? Tekrar edeyim: deolojik neden aranamaz. Bu 3 kiinin, -Marksizm Softal dnda, ideolojbleri yoktur. Pratik neden, her nn de benden kurtulmak igdleri olabilir. Benim, 50 yln ilk gnnden beri herkesi en nzik iyznden tanm olmam dolaysyle, hazr ele bir iktidar gemiken, kestirme yoldan ntralize edilmem, onlarn kiilikleri iin yararl olabilir. Bu konuda Nzm'la smail'i ok yakndan tandm. Zeki zerine direkt bilgim az.

Kii meselesi denecek. Evet, ortaya teori konmaynca, pratikte kkburjuv kiilikleri nemli rol oynar. rgt demek: Kiiyi semek ve Kontrol etmek deil midir? Parti tznde kii ambisyonu ve Karyerizm bir yenin atlmas iin ba nedendir. Acep ben de kii hrsma kaplmyor muyum? Hayr. Hayatm bilen bunu anlar. nanlan lk uruna sava alannda er gibi dvmekten daha yksek bir deer ve paye grmedim. Domuzuna gerekiyim. Kanl dmanma iftira edemem. Belki en byk zaafm bu: Dorudan ayrlamam, Bir gn Trkiye'nin Devrimcilik Tarihi namusluca yazlrsa, en tiksindiim kimseye bile, yapmadn hi bir zaman yaktrmadm er ge ortaya kacaktr. Kanserin beni idama mahkm ettii anda, geride kalanlar ktlemekliim budalalk olur. Neden, Devrim olursa, aman Gizli Arivlerin yaklmamasm ikide bir her kuaa tlyorum? Bundan. Ancak, burada kimi kiiler zerine bildiklerimi aklamak bana bir kanlmaz Parti grevi olarak kendini dayatmasayd, gene kzar veya gler geerdim. 4. Bu adamlar, benden kuyruk aclarn karmak ve komplekslerine il bulmak iin de olsa, bir sredir yaptklar ile Trkiye'de hareketi baltalyorlar. Vurduklar ben miyim? Benim ardmda bir derlenme balar balamaz ldrdlar- Nelerinden korkuyorlar? ler tutar yerleri kalmaynca : dn Elli Yllk Tarih diye beni kendilerinden iln edenler, hemen Dev-Gen mhrl bir pornografi belgesini posta ile tm Trkiye'ye dattlar. Hem de hangi uyduru ile? Ragp Usta, Mustafa Suphi ve efik Hsn'nn silh arkada imi! Adam ld. Bilenler, onun zmir'de her akam, ceketini falan kiiler gibi bir omuzuna yan atp parklarda olan avna ktn anlattlar. Pek ge, zmir dvasnda rendim: Bu profesyonel -homosekselin ayrca evinde besledii kr adl manev evld varm. 1929 sralarnda Ragp anszn zmir'den kalkp beni harl harl arar. Kimsenin bilmedii Birader'in adresinden buldu. ok nemli iler ne srm. Sultanahmet parknda bulutuk. kr'y bana ok ateli komnist yetimi ra olarak tantt. yle isimler ve olaylar anlatt ki, inanmamazlk edemedim. Konuurken anszn kalkt: Ben birazdan gelirim. Siz, asl ii yapacak olan kr ile konuun. dedi, gitti. ok yadrgamtm o davran. Ama altnda sistemli bir provokasyon yattn nereden bilirdim? kr baya kocaman lkrdlar tekerlemeyi renmiti. Ragp Usta Bulgaristan'da iki anti-komnist katliamdan kurtulmutu. Onun yetitirdii rak yabana atlr myd? stanbul'da balayp zmir'de yarglanan ikenceli Komnist av zerine, ancak Tevfikhane'de zmirliler, gzlemlerini belirterek, krnn rak deil metres olduunu akladlar. Bu rak veya metres, tahkikat srasnda bir fiske bile yemeksizin, homoseksel zmir Polis Mdrnn altndan kalkarak, bildii bilmedii ve sr sr uydurduu yalanlarla herkesi ele vermiti.

Dev-Gen mhrl teksir edilmi provokasyon bildirisi, benim bu kr ile bir hcrede yatarken masum ocuu Kirlettiim iin Komnist Partisi Merkez Komitesinden atldm yazyordu! Ve sayn sava Ragp Usta'nn, o sevgili oluna yaplanlardan krlarak, mrnn sonuna dek bana kst anlatlyordu. Gel de kendini savun!

kr'y mahkemeye ktmz gne dek 1 numaral provokatr diye tanm, yakndan hi grmemitim. Hcreler teker kiilikti- lk hcreden kta nedense beni on onbe kiilik, sabaha dek uyutmyan tahtakurulu odaya Ragp'la birlikte vermilerdi. imdi dnyorum: Ragp, poliste sylemediklerimi azmdan almak iin kullanlm olabilirdi. Sonra yze yakn komnist bir anbara doldurulduk. Ragp'n bana bitiik yeri kapmak iin gsterdii heyecan, bana kar senpatisi gibi gelmiti.

zmir dvasnda : merdiven basamana konmu temizce bir kda geceyars helva-ekmeini saran 12 yandaki Sinemac ran bile mahkm ettiler; Ragp Usta bereat etti! Bu inanlmaz olay ve benzerlerini hemen darya ilettimdi. 15 yl sonra efik Hsn, mehur 6 ay zor sren Emeki Partisi iin Trkiye'de bula bula kurucudan biri olarak ayn Ragp Usta'yi bulmam m? 15 yllk hapisten dner dnmez Parti tznde bu ad okuyunca tylerim diken diken olduydu. Ne yaplabilirdi? Her ey bitmiti.

Trkiye'de hareket byle inanlmaz bir primitivizm karanbolu iinde yuvarlanyordu. 1929'dan 1971'e: 42 yl sonra, ben prostat kanserinden 4 nar kozlu ameliyat, 13 mdahale geirip kan ierken, km kitaplarmla az ok aydnlanp derlenmeye balyan genleri evremden rktp kartmak ve sosyal hareketi anariye srklemek iin sahte Dev-Gen mhr ile zerime bu olmadk amur atlyor ve Berlin'deki TKP liler bu pis provokasyona tempo tutuyorlard. Hadi Zeki ok sonra tredi. Lz smail benimle zmir hapisa-nesinde yatt. yle bir ocukla hcrede yatma ve masumu kirletme olaynn olamyacan bilmez mi? Byle bir hdise olsa, ilkin o bana o zaman bir eletiri olsun yapmaz myd? Onun iin Yeniler dediim 3 kii zerinde azck durmam gerekiyor.

NAZIM H KMET

5. NZIM H KMET: Beni, Hasan ve Vsfla Parti'nin Triumviras sayard. Onun iin olacak, Elz niversitesi dnmde, 1 Mays gn Polisin eski mteferrikasnda karlar karlamaz, efik ile Hasan'n kendisini haksz yere Parti'den attklarn yana yakla anlatt. Mteferrikann (Polis Nezarethanesinin) pis helasna varan amurlu dar koridorda, onu acyarak dinledim. Gizli matbaay Parti'ye vermemi. Almya gelen sarhomu. Israr edilmi. Gveni kam. Ara alm... - Bak imdi, Nzm, dedim. Ben bu iin ayrntlarn bilmiyorum. Senin anlattklarn dinleyince ne hkme varlr? Parti direktifine uymamakla disiplinsiz duruma dmsn. Belki sana ahsen dmanlar. Ancak sen onlarn ellerine koz vermisin. Vereydin matbaay. - Kr ktk sarhoa m? - Canm, bilmiyorum. Parti emriyle gelmi ya. - Nasl teslim ederim zil zurna sarhoa? Belki sarho grnyordu. - Hayr. Le kokuyordu. - Hakl olabilirsin. Vermem diyeceine, usul ile haber yollardn. Oysa sen sonra yaplan srarlar dinlememisin. Kendin sylyorsun. - Stkm syrld bunlardan. - yi ama, ite o primitivizmdir. Parti iinde fraksiyondur. Enternasyonal lde fraksiyonculua kar ne yaman sava gdld bilinen ey. - Sen de mi beni mahkm ediyorsun? - Ben seni mahkm etmiyorum. Parti demek biim demektir. Sen, zde hakl bile olsan, biimi inedin mi, elolu yakana yapr. Nzm gene ayn konuyu baka baka versiyonlarla tekrarlyordu : - Nzm, dedim. Sen Lider hreti mi istiyorsun? - Vallaha, billha, hayr. Hi bir eyde gzm yok. Bir yol bende Lider vasf arama. abuk heyecanlanyorum. Serinkanllm nerde! - ir olarak epey anlyorsun. (O zaman. . , Demek Parti'den atlnca: Nzm'in iirleri plklara alnp satlmya balamt). Bu ii herkesten iyi yaptna gre, airlikle yetinemez misin? - Yetinirim. eflikte, liderlikte gzm varsa kr olaym. - yleyse neyi paylaamadnz? ,

- Hi. Bilmem ki. efik Hsn bana takt. Hasan dersen, onu bilirsin. - Bilirim. Oha ne diye koz verdin? % - Sarhou mahsus yollad. - Sen de bastn. 31-7-71 Cumartesi

6. O, glyor mu, kzyor mu, alay m ediyor, cidd mi... belli ol-myan ince, sitemli bak ile beni szd. - Doru, dedi, bastm. Zten beni herkes byle bastrr. Ben enayinin biriyim- Yok, canm. Brak o duygu paralamay. iirlerine sakla. Bana sordun. Ben de, senden aldm bilgiye gre objektif olarak dndm syledim. Hakl greydim onu da saklamazdm. Biliyorsun, yahut bilmezsin: Hatr iin adam kayrmam da, knamam da. Nzm'da gene o sz ve szl. Byle bakt m, sylediinden bambaka eyler dnd, ou karsndakini atlatt yahut bir oyuna getirmek istedii anlalrd. Satran'ta bu hli pek daha belli olurdu. - imdi ben ne yapaym? dedi. Sen benim yerimde olsan ne yapardn? ' Uzun boylu dnmedim. O zamanki Parti anlayn akladm : - Sen Trokistmissin. - Yalan! Bunu ylesine abuk, hazr ve hemen sylemiti ki, insan pheye derdi. Ka defa, yzde yz doru olduunu bildiim eyi Nzm hep byle keskin bir Yalan! patlatarak, stnden atverirdi. - Belki sana yalan geliyor ama, Bcr (Hasan) yazl belgelerin ele getiini ve Komintern'e gnderildiini ne sryor. Ko-mintern tasdik etmi. - Katiyyen yalan. Bcrn ayak stnde dokuz yalan kvrdn biliyordum-Ancak, o sra Trkiye aydnlar arasnda Heybeliada misafiri Tro-ki'den epey kalntlar dolat ortadayd. Heyecan atlatma ve nutuk ekme bakmndan Nzm'n anadan doma Troki mizac vard. Troki'nin hangi ideolojiyi nasl beslediini belki Nzm incelememiti. ir olarak eilimi Trokizme yatknd. Bcrlerin onu bu zif noktasndan vurduu muhakkakt. O, boyuna tekrarlyordu : - Sen benim yerimde olsan, ne yapardn Hikmet? - Ben senin yerinde mi olsam? . . Olmazsn ya... Sen Triumvira'dansn. - Arkadalk hemen ler egemenlii diye yorumlanmamal. - nzn demir gibi birbirinize bal olduunuzu biliyorum. - Nerede rendin? - Onlardan. Yanl m? - Niin yanl olsun? Parti iinde btn yeler demir disiplinle birbirlerine baldrlar. - nznk baka. Su szdrmyorsunuz. - Ayr bir fraksiyon yapacaksn neredeyse bizi. - Eh... Onu demedim ya... - Sen fraksiyon kumpaslarna fazla bel balama benziyor-sun. Nzm. Bende yle bir tohum arama. Sana da tavsiye etmem. Bak bana neler geldi. 7.

Nzm, airane bir gs geirdi. - Ben fraksiyon yapmadm. Ama, ylesine getirdiler. Kimlerle yapmadn? - Hi kimseyle. Oysa, Mteferrika'da Nzm'n kimlerle lokmasnn ayr gitmediini gryordum: Hamdi milof - Musolini Ahmet... Musolini Ahmed'in polis olduu srarla syleniyordu. Kendisine Musolini diyenleri mahkemeye vermiti (Adliye'ye). milof'un ise, 1926 tevkif atnda berbat bir durumu oldu. Dayak yedi. ok ey syledi. Hepsinden ktsn efik anlatt. Genlik Bakan zerine yazdklarn, yerine gnderilmek zere milof'a teslim etmi, sonra bu mektuplar Poliste nne karlmt. efik aa, o konspiras-yoncu gizli sesiyle ks ks kulama fslamt : - Mektuplar bir ay nce milof'a verdim. Hemen postal-yacakt. imdi, Ne yaptn? diye soruyorum. Unutmu postalamay! Ne dersin, bunda bir maksat yok mu? Gidecek mektup bir ay saklanr m? Ben hepsi gitti biliyorum. Bir de bakyorum: Polisin elindeler.

Byle bir olay, milof'u iddetle knayp rgt dna atmya yeterdi. yle oldu. milof bir sre grnmedi. Bir gn, benim Haseki Hastahanesinde stajm yaptm iitmi. ka geldiHer zamanki ok iten ve felkete uram grnmek istiyen esrarl pozlaryla yolda insafna bavuruyordu. Ayrlk zarard. Zaten bir avu adamdk. Birbirimize dmemeliydik. Olmu herhangi yanllk. Kim poliste ikenceye dayand? Bir ben kendimi tutmuum. Herkes te ben olabilir miymi!

te efik, iki sopa yeyince Mektupta geen Genlik Bakannn ben olduumu syliyerek beni ele vermemi mi? Ne olur, yni, ikenceden en ok can kan milof yanl yaptysa! - Mektuplar niin o kadar ok alakoydun? - Ben alakoymadm. O ge verdi. Unutmu. Bana yklyor. Hem namusum hakk iin, ben mektuplar postaladm. - E, polisin eline gemi? - Ne bileyim nasl olmu. Ben gnderdim. - Bir ay nce giden mektup, geri mi gelmi? - Bir ay deil, Hikmet, inan bana. Tartacak vaktim yoktu : - Ben sana bir ey syliyeyim mi mil? - Syle. - Bilirsin, ben babam olsa hatr iin konumam. - Bilmez miyim? Onun iin sana geldim. Tamam. Ben bu mektup iinde senin en azndan bir ihml gsterdiin kanaatindeyim. Geelim- Sen ne demek istiyorsun? - Benim gibi tecrbeli, bunca ikence ekmi bir arkada feda edilmemeli. -Gzel. Bu ikimizin arasnda zlemez. - Ama sen imdi Trkiye'de en yetkili arkadasln. Ben de kendimden ok sana gvenirim. - Teekkr ederim. O ayr i. - Sen bana gvenmez misin? - Poliste hayli sarsldn. - Ama benim kadar ikenceyi kim ekti? Grdn yzm gzm. Ayaklarmdaki tfek kaynn izleri hl duruyor. - yleyse, biraz dinlen bakalm. - Ben almadan edemem. -

yi. al. - yle almak deil. Parti ii... - Ka hcren var? - Yalan sylemiyeyim. Herkes il yavrusu oldu. Birbirinden korkuyor- Grdn m ya! . . imdi senin teklifin ne mil? - Ben diyorum ki, birleelim. - Be arkada. Parti seni uzaklatrm. Byle durumlarda sen kendini balbana bir Parti imie Parti'ye eit ortak yapmak istersen, fazla kamaz m? stelik epeyce de yanllarn ortada. - Ben yanllarm, ii snfna daha canla bala alarak tamir edeceime sz veriyorum. - Olur. - Ben bir kuvvetim iiler arasnda. - Yni, Parti'ye kar m alrm, demek istiyorsun? - Hayr. Parti iinde grev almak iin geldim. Yoksa... - Brak o tehdit kokan szleri, mil. Birbirimizi aldatmya-lm. Krk kiiyiz, birbirimizi biliriz. - Hayr, ama, ben bir hat ilemekle sokaa atlacak paavra mym? Elbet bo durmyacam. Bu sefer de... - Hamdi, sen yanln kabul ediyor musun? - Ediyorum. - Bu yanl dzeltmenin yolu nedir, bilir misin? - Onu anlamya geldim. milof o denli iten yanp yaklyordu ki, sert Parti kararn yzne vurmakla onu yeniden dalamya gnlm varmyordu. Herkes ikenceye dayanamazd. O da insand. Belki mektuplar ona gee gelmiti- Postadan ele gemi olamazd. Posta zeldi. mi-lof'un bir bit yenii vard. Yalnz, almak istiyordu. Neden bo dursun? Ac konumamak iin son bir balant yaptm : - mil, yanl ile dzelir. Madem alacaksn, yn iine gir. Orada bildiin yoldan elle tutulacak bir eyler yap. O zamane dek daha iyi tartlrsn. - Parti'den uzak nasl alrm? 8.

- i Snfnn mcadelesi binbir biim tar. Sen ona hizmet et. Denen. Bir gn i stnde yanln dzeldi mi, Parti de derhl, sana baka trl bakmya balar. - Demek elbirlii olmyacak? - Sen Parti formalitelerini bilmiyecek kadar acemi deilsin. Yalnz Sovyetlerdeki ihtill gnlerini kartryorsun. Trkiye'nin artlar apayr. Sen hl yabancsn her eye. - Canm, biz Trk deil miyiz?

Takldm :

- Adn bile milof... Rus biimi. - Yok vallahi, deil. O askerlikten kald. Ofluyum ya: Erler, adlarnn sonuna memleketleri de konularak arlr, bilirsin, askerlikte. Bana da Hamdi-milof diye diye, adm milofa kt. Artk onu deitiremyorum. Poliste o yzden az dayak yemedim - aka ediyorum. Demek istediim, siz Sovyetlerden birer ikier Trkiye'ye gelen gmen kular, bizim iklime, Trkiye'nin havasna, suyuna bir trl alamadnz. - Ben Trkiye'de domuum. - Belli Of lisn. Onu demek istemiyorum. Buraya geldiniz, gene Rusya'dan dar kmadnz. Kendinizi hep o hazr pimi, kotarlm Sovyet htilli iinde yaattnz. - Nasl? Anlyamadm. - Anlamyacak ne var, milof? evket Sreyya'lar da, Vedat Nedim'ler de, Sar Mustafa'lar, u Krm kibar Sait'ler de, senin gibi stanbul'daki Sovyet Eliliinin kapsnda maal memurdunuz. - Ben kapcydm. Memur deildim. . - Ayn ey. Maan nasld? - yiydi. - yiydi, deil. Sen kendin anlattn. Poliste dverlerken: Ulan Moskof ua, senin Ruslar'dan aldn para stanbul Valisinin maandan yksek be! demediler mi? - Dediler. imdi sence bile o da m suumuz? - Su baka. Siz Trkiye'de komnistlii, Sovyet Eliliinden bol maa almak biiminde tanttnz. Bu felket oldu. Kendiniz de, kimi esrar paralyan Konspiratsiya (Konspirasyon: Gizli fealiyet szcn Rusya'dan gelenler byle Rus azyla konumya baylrlard- rnein, Nutuk demezler, Daklat derlerdi, ve ilh... ) igzarlklar dna kamadnz. Hl Moskova'da yayordunuz. Bir de Trk polisinin eline dnce, hoafn ya kesildi. Dvldnz, dkldnz. -Dayanlmaz dayakt. - Onun iin anlay gstermiye alyorum. Kabahatin bir paras da baka yerlerde... Brakalm oralarn. Sen imdi var git. Azck Trkiye'de olmya al. lerisini grrz. Nzm'n sol kolu: Musolini Ahmet ise, sa kolu : bu Ham-di milof'tu. Ondan sonra da milof gene Sovyetlerin Arkos, Markos irketlerinden geim salamay ihmal etmedi. Belki Parti ye kar gsterdii ar hisleri de, gnah boynuna, o geim kapsna kyordu. 1939 yl eelenen Donanma Dvas bile, milof-Muso-lini ikilisinin, Pavli adas nlerinde, Sovyet petrol iiyle urarken, demirliyen Yavuz zrhlsnda ailece tan olunan Erbalar meselesine dek varmt. Keml Tahir'in ikide bir gsterdii gibi, Ham-di mil Alev'in kz, ne resm babasna, ne anasna benzemiyordu. Mahkeme srasnda dokunulduuna gre : kzcazn st teni, akr gzleri, lepiska sar salar, Bagedikli erke Hamdi Alevda'n 9.

teni, gzleri, salar saylyordu. Gitgide gze arpacak bu ayrntlar o zaman bilmiyordum. renince de insancl olaanlar olarak karlyacaktm. Mteferrika karlamnda Nzm'n Musolini-Of ikilisiyle cancierlii saklanamaz durumdayd. Hi unutmam- Nzm ne zaman ar ansa, herkesin yatt genel kouun karsndaki duvarlar ve ats kk bir sala yerden ba veriyordu. - Ulan, npyorsun orada Nzm? - Biz... orada yatyoruz. Biz dedikleri, kendisi ile Of-Musolini idi. - Yok canm. te... - Tahtakurulu. - Avlda yat. Herkes yle yapyor. Hem serin. Nzm salapur yerden kmyor. Bir gn Ne eder bu ocuk o kt izbede? gibilerden vardm. Ahrn kapsndan bam ieriye uzattm. A! . . te onu hi beklemiyordum. Issz ahrn sapa lo kesinde nce ba grdm. Tabi: N-zm-Musolini-milof'tular. Sonra Nzm'n banda bir bozulma, gvdesinde bir kayma balad. Yavaa kaya kaya t yere dek oturdu Nzm. Nerden ve neden kaymt o denli utanarak bizim ir? Gzm daha iyi alnca farkettim. Grbz, ense kulak yerinde bir Arnavut yakklsna benziyen Musolini srtn duvara dayayp dizlerini hafif kaldrmtr. Nzm onun kucanda oturduunu saklamak iin o teln belli etmemiye alan kaysyla yere inmiti. Karlarnda, ya hi belli olmyan (yirmisinde de, altm yetmiinde de hep krklk gsteren Lz Hamdi milof srtyordu. Gerek anlamn bugn de iyi kavramakta acz gsterdiim o memleketimizden insan manzaras iimde tiksintiyle kark bir bulant yarattyd. Yarm az seslendiler : - Gel, Doktor... Hikmet, gelsene yahu! Durur muyum? Nedense dm patlama kekeledim : - Yok... Birine baktm, - Gel, otur azck. - Sonra. Katm. Hayatta hi alamyacam bir ey varsa, o da yal bal erkekler arasnda, u, esnafn: Enseye tokat, ka parmak dedii szde samim bektai ahbapl, ar senlibenliliktir. Elalemin, kem gzden rak olmak istemi keyfine de karamazdm. 10. Nzm arkamdan al al, moru mor kotu: - Ne haber Doktor? - Ykntlar altnda yatmak daha m airane? - Kouta yer bulalm. ' '

- yilik. Sende? - Biz de onu dnyorduk... Sen benim yerimde olsan ne yapardn? Seni hi yoktan atsalar? imdi beni Parti'den atanlarn kimler olduklarn ve niin bu marifete yer verdiklerini... hatt, verip vermediklerini tam bilmiyorum. Acep vaktiyle Parti'den atlm olanlara kar insafsz davranm mydm? lerinde Hamdi ve Nzm gibi atldna zlenler nnde, daima derin bir acma duymutum.

Hl da baka trl mym? O zamanlar bsbtn iflah olmaz toy, ipi pillh, sivri klah idealist idim. Pek az olan benzerlerimizin ufak nedenlerle krlp dklmeleri canm yakard. Rusya'da Trokizm'in byk tehlikelere kap aabileceine inanyordum. Sonraki Stalin tapcl daha m az tehlikeli olmu? Sovyetler Birlii Genel Kurmay Bakan ve ekipleri sessizce kuruna dizildikleri gn, Hitler : - Tamam! imdi Sovyet ordusu ba kesilmi tavua dnd. Onu yolup yemekten kolay yok. demi.

Yanlm m? Mareal Jukof'un Sava Anlarn okuyunca insann tyleri diken diken oluyorUlu retmenimiz, kutsal babamz Yosip Vissargonov ugvavili Stalin akna, yz bir pare top atla atla kazanlan zaferler, eer Mareal Stalin askerlik ilerine bilir bilmez karmasa, mutlak ok daha erken elde edilebilir-mi. Hele Stalin burnunu sokmasa, Stalingrad'a dek Nazi ordularnn kan ve lm samalar, koca koca Sovyet ordularnn Hitler tuzaklarnda kaz gibi avlanmalar o denli kolay olmazm. Jukof'un saklamya alrken akladklar bunu yzde yz anlatyor. Ama, o gnler Stalin klma dokunulmaz, bir sz tartlmaz esiz liderdi. O bakmdan Rusya iin Trokizm'in byk zararlar getirebilecei tartlamazd. Bugn de, -geri somut rnekler yok ya, - Trokizm'in Sovyetler iin Stalinizm'den baarsz olabilecei kansndaym. Belge ak: Rejim, Lenin'in Bolevik Partisi olmakszn ayakta duramazd. Troki, btn mrnce Lenin'e ve Boleviklere ate pskrm, kolay saman alevi olarak Parti iin yabanc bir yadr-gdr. Stalin kadar olsun Parti'yi derleyip toparlyamyacak olan Troki'nin lkeyi tek bana idare edemiyecei aktr. Parti cihazndan ilkin moralca, sonra fraksiyonculuu ile fizike kopuk dm bir Troki'den pek hayr beklenemezdi. Kii meziyetleri, yahut reziletleri ayr ey. stanbul Mteferrikasnda da bu kanm stnd : ama Sovyetler Birlii iin... Trkiye'de henz Leninizm ile Trokizm'in ayrdm yapabilmi kimse tanmyordum. Ne Nzm bilinli Trokist olabilecek apta idi, ne onu atlatanlardan Bcr gibiler Anti-Trokizmlerinde iki prensibi bir araya getirmi adamlard. efik Hsn ile Nzm meselesini hi gremedim. efik yok . ki... O sistematikman Trkiye dnda. Trkiye'de ihtill patlasn da, kurunlu vagonla bana gemiye geleyim, diyen, Gyab Lenin tutumunda. Bcr, Nzm meselesini kindar sulama sratmalarndan baka trl ele almya lse yanamyordu. efi'i, Hasan', Cevdet'i bir araya getirmeden ise, Nzm ii karara

balanamazd Trkiye'de. 11. Nzm'n ikide bir at soru kafamda bu gereklii kamlyordu. Nzm'n Trokizm ideolojisini tmyle hazmetmi olmasna gerek yoktu. O, sosyal ve psikolojik yaps ile, Trokizmi bilmeden Troki idi. Trokizm, aslnda bir teori-ideoloji-bilgi-felsefe olmaktan ok, her gn bir dediini tekisiyle zedeliyen, gel, szde dnyann en deimez prensiplerini savunur grnmee baylan tipik bir kk-burjuva aydn salnca idi. imdi bakarsn havalanm, Lenin'in yannda esiz ihtillci; az sonra Parti'de yer ve yz bulur bulmaz, en kritik anda (rnein Brest-Litovsk ncesi) Lenin'i arkadan hanerleyip, Alman Emperyalizmini Volga boyuna dek getirten bir tehlikeli valye... Troki'nin kendisinin bilmedii Trokizmi, Nzm'n kabul etmesi de, inkr etmesi kadar sama olurdu. Bu kanmla, Nzm'n Parti'de kalmasn pek yararl bulmamakla birlikte, Parti'den atlma trajedisini beyannamelerle Millete (beyannameyi okuyacak birka yz ii ve aydna) yaymann da pek yararl olacana inanmyordum. Kimse bundan bir ey anlamyacakt. Nzm da belki yok yere tkenecekti. Baka Komnist ir henz piyasaya srlmediine gre, Nzm' harcamann enerji ekonomisi salamyacan biliyordum.

- Sen airliine devam et Nzm, dedim. iirinde fazla samalamadn srece dvy yararl olursun. - Deil mi? Ne istiyorsunuz benden? Brakn alaym. - Senden bir ey istiyen yok Nzm. Senin uradn aprazl yeni rendim. Deer mi, demez mi, ikinci mesele. iirlerin bir ie yaradka, bir ka aydn ll' epkem brakmakla da kalsa, senden yararlanmalyz. ir cokunca haykrd: - Deil mi ya, canm. Ben de onu sylyorum. Beni kullann yahu. Neden kullanmyasnz? Beni kullann. - Aksini sylemedim- Ne var ki, sen de, ar hayallerini nankr pratik fealiyette Parti gidiinin stne karmak hevesinden cay. - Namussuzum, yle bir iddiam yok. - nanmak isterdim. Ne yazk ki elinde deil seninde. Kendini tutamyorsun demek. - Ne yapyorum? - Canm, onu sen daha iyi bilirsin. Gizli matbaay ne yaptn? - Ziyan oldu gitti. Bir polis basknnda... - Demek yle... Bu eit ziyanlklara meydan vermemek daha iyi olmaz myd? ir adamsn. Hi deilse, daha nemli iler dnciye dek, yle kal. Kartrma ortal. - Ben mi kartr mm? - Sen de kartrma, baka kimse de kartrmasn. Bu durumu iblm say. Zamanla hakl haksz belli olur. Srtmeler dmandan bakasna yaramyor.

- Ama, benim koulmama bir re gstermiyorsun. - Gstermek istemiyorum sanma. Meseleni derinliine incelemeden, azdan kapma lflarla hkm veremem. Ayrca, her iin formalitesi kmsenemez. Sana ben ezbere hi bir ey vaadede-mem. Yalnz, Trkiye'de taktik bakmdan Legal faaliyet alanacak kertede clz. Onu diriltmek iin yeni parolalar ve biimler bulunacak. Senin de Legal faaliyette bir yerin olmaldr bence. - Parti yesi olmadan m? -- Bu noktada duygu'luluunu anlyorum. Yetmez. Realist te olmal. - Ben realist olarak ne yapabilirim? - Madem Trkiye lsnde Parti d edilmisin. imdilik sabredeceksin. Kahri sineye ekerek iine bakacaksn. - Ben o denli dervi olamyorum. - Olamazsan, gerek durum belli. Dnyada bir tek Parti var: III. Enternasyonal. Her Parti onun seksiyonu, ubesi. Bu artlar altnda bir ubenin karar hakszsa, Merkeze itiraz edilir. - Nasl edeyim? Btn yollar falan filn... falan filnn elinde. Tkal yni. - Ama III. Enternasyonalin yeri belli. - Yerini biliyorum. Yolu yok. - Yolu da olur. Sen bildiin yere gider, ikyetini yapar, dvan gdersin. Hikmet, sen ok... nasl diyeyim, safsn, dersem kzma. imdi Nzm'n o szne hak veriyorum. Ben yzde yz yerli mal, teoriyi Marks-EngelsLenin'den kukusuz renmi, prensip d adm atmaz bir su katlmam devrimciydim henz. Bugn baka trl mym? Prensipler nnde hi kimsenin dimdik sayg duruunu bozamyacau umuyordum. . . Nzm's Yukar da yetimi, benim renmei bile kklk saydm kimi baka eyler biliyordu. - Ben ne isem oyum Nzm- Bildiim tek ey: Arceza Mahkemesi bir hkm verdi mi, temyiz edilir. Senin Te'myiz katn III. Enternasyonal. Git hakkn ara. - Nasl gideyim? - Baya. Herkesin gittii gibi. - Ka defa denedim. Daja kaya binmeden yakalandk. - Kimler tutuyordu kay? - Hamdi ile Ahmet. . . - Onlara gvenirim. - Her seferinde de yakalanrlar, ha? v - Olmaynca ne yaplr? 1-8-71 Pazar Bouna uzamt konu : Elimde olmyarak glmsedim. ir kukuyla yzme bakt : 12.

- Nzm, olum, dedim. Brak akay. Senin yerinde olsam ne yapacam sordun. Ben senin yerinde olsam: Kayk tutamadm. . . Denize atlar, yze yze geer giderdim. Anladn m? - Anladm. . . Yalnz gitmek te ayr problem. - Korkuyorsun gitmekten. . - Korkuyorum, doru. . -: Bunu ak sylesene. Neden korkuyorsun? Nzm duralad. Etrafna baknd. Kzard, kzard. Azndan kard : - Beni ldrrler Hikmet orada! Hi beklemiyordum bu itiraf- Hadi canm sen de. . . ettim. Baka ldrecek adam m bulamadlar. - Vallahi ldrrler. Sa komazlar. Kim? diye soracaktm. Vazgetim. Karlm Nzm'n hi beklemedii oldu : - ldrrlerse ldrsnler. Manen lmektense. . . ldrenler dnsn. - Yoo! . . O kadar uzun boylu deil. . . diyerek Nzm yanmdan kat. . Nzm tandm ark kurnaznn en kurnaz idi. Ancak btn ark kurnazlar, zaman zaman kendi kendilerini ele vermekten kurtulamazlar. Ya unuturlar sylediklerini (nk yalann ou hatrda kalmaz); yahut szlerinin ve davranlarnn nereye varacan kestiremezler (bakalarn yle ok aldatan en sonunda ya-nlabileceini aklna getirmez). O Mteferrika bulumalar, gnlerce, baka konu kalmad iin, herkese iini dktrr. Nzm, eitli yollardan azm yoklad. Triumvira da bir atlak arad, durdu. Bulamaynca, baka yol seti. Bir gn gene yalnz nmda sokuldu : - Hikmet, gel, bir ey anlatacam sana. - Neymi? O, zabta romanlarndaki kahramanlarn edasyla : - Burada olmaz- Bunu srf sana aabilirim. - A ite. - Yukar baheye kalm. Kimse iitmemeli. im yok. Can skntsndans'a onu dinliyeyim Olann haylev geni. Vakit geer, dedim. Ykk ta merdivenlerden ktk. Ortalk tenha. Nzm bir daha her "yeri gzleriyle sk kolaan etti. - Ee! dedi. Yarn Trkiye'de bir inklp patlarsa? Yl 1933'ler. 38 yl nceki Trkiye'deyiz. Glerek yutkundum: - Hadi Allah versin, yahu. br gne kalmaz inallah. yi biliyor musun nklbn yrn olacan? . . Aman. iyi ki haber verdin. Bo bulunabilir: Mteferrikadan yrn salarlarsa, eve gidip kapanabilirdim, dinlenmek iin. nklptan mahrum kalrdm. Nzm ierlerce szm kesti : . 13.

- Sen alay et iin yoksa. Beri sana olacaktan sz ediyorum- Nasl olacak bu i? - Yllardan beri hazrlyorum. - Yapma be! . . htilli patlatrsan, Bcr, mcr ne yaparsn? Nzm olaanst cidd idi : - O zaman kendileri gelsinler, Parti'ye ye olmak iin istida versinler, ifte pullu. Kahkaham tutamadm. - Yaa be arslan! Sende bu airlik varken. Hell olsun btn dnya inklplar. ir neredeyse kzacakt. - Hikmet! Sylediine piman etme insan. aka etmiyorum. Bunda glecek ne var? - Ulan, houma gitti, kfir herif... Trkiye'de... yrn bir inklp... Hem de Sosyalist ihtill deil mi? - Tabi Sosyalist. nanmyor musun? - Onun ayrntlarn dkemem. - Azck makanizmasn olsun anlatsan? - Makanizmas basit. Elimde en nemli vilyetlerin valileri var. Ha! desem, atlyacaklar. - Valiler! ? - Elbet te valiler. - Mkemmel bir pln- Burjuva Devletini Burjuva Devleti ile kaldracaksn. . -Valiler burjuva deiller. Sosyalistler. - Anladm. Gene de iviyi iviyle skeceksin... E, ne bekliyorsun? Nzm, karma dikilerek yolumu kesti. akr gzlerini gzlerimin iine dikti. Sa elinin ehadet parman burnuma doru sallyarak, kurnazca gz krpt : - Bir ivi eksik, dedi. Bir ivicik. O da yaknda tamamlanacak. - Bir ivi kaldysa bir ey deil. - Onu da taktm m... - nklp makinesi zangr zungu iliyecek! - Grrsn. - E, senin Parti yesi olmya ihtiyacn kalmam be gzm! - Bilmem artk. - Parti seni arayp bulsun. Elini psn! Nzm'n az ak kald. Ayn Mteferrikann son gn, Nzm nemli ler Bakan arl ile : - Merhaba! dedi. 14. - nanamyorum dorusu. ok ho bir ey. Nasl olacak bu Sosyalist nklbmz?

-- Merhaba. - Hikmet, senin bir Tarih Tezin varm. - Nereden de haber alrsn? - Ee, bizim de haber alma servislerimiz iler, ne sandn. - Aferin- Senin Tezin olduuna gre enteresan konu demek. - Bilmem. Bana yle gelir. - Muhakkak ok enteresandr. Ve Nzm, her frsatta karmad bir dudak aprtsyla beni gklere karmaya balad. Ben Trkiye'de Polise ipucu vermiyen tek adammm. - Sen ipucu verdin mi Polise Nzm? - ey... Ben vermedim, ama benimki baka. Beni hi dvmediler. Kendimi denemedim. Sen kanc ateten getin. elik gibisin. - imdi bu vmelerin ne lzumu var? - vmyorum. Namusum hakk iin hayranm sana. Byle bir adamn Tarih Tezi de kendisi gibi olur. - slb' beyn, ayniyle insan, demek istersin. Ar tevecch. Tezin henz balangcndaym. Zamanla ilersem, bireyler kacaa benzer. - Bizi niye mahrum brakyorsun? - Neden mahrum brakyorum? Ham bir tez. Geliirse aklanr- Yooo! O kadar bekliyemeyiz. Hem aada yze yakn komnist var. ocuklar 1 Mays' kapal, bombo mu geirsinler? Fikrin anasn korsun. Tartlr. lim byle geliir. Gzlerinden okuyorum. Nzm beni herkesin nnde ukal durumuna sokup, yakalamak istiyor. Zemini de yapm. ocuklardan birka uzaktan baryorlar : - steriz... steriz! Geri ekilmek, Nzm'n ve iki buuk Adamnn azna sakz vermekti. Baranlar oldu : - Yoldalar. Toplant var. Doktor arkada konuacak. Herkes, yatlan byk koua akyordu bile. - Sen de iir oku bari Nzm. Ben Milleti uyutmyaym.

- Yok, yok... Benim iirler her zaman okunur. Seni ka ylda bir grebiliyoruz? Baka yerde byle toplant yapamayz. Kaplara gzc kondu- eriye girdim. Hncahn Millet. ne atsan yere dmez. Orta yere dek yolu g buldum. Orada, neredeyse dinleyicilerle kucak kucaa diz ktm. Hi byle kalabalkta konumaya alk olmadm iin, can skarsam, seslenmelerini istedim. Konu'nun ok ham yanlarna yle bir dokunacam anlattm. slm Tarihine baladm. Tarihncesinde Babahan, Toplumu plnlca gder. Allah ta, Ana 15.

veya Babahan klnda olur. Bezirgan ekonomi gelitike, insanlarn kaderi, insan klkl gdclerin elinden kar. Pazar kanunlaryla belirlenir. Pazar Kanunu'nun eli kolu, ka gz yoktur. Soyut bir sosyal ilikiler prosesi her eydir. O da: Arz-Talep-Fiyat adn alr. Hristiyanlk bu Pazar olayn Kutsal Teslis biiminde ide-alize etmi. Toplum dzeyi sa zaman henz Babahanlk ve ok-tanrl dinler ortamndan syrlamad iin olacak, Hristiyanlk Pazar Kanunu'nu hl: Baba-Oul-Ruhlkuds ls tipinde yorumlam.

Muhammed'in zaman sa'dan 622 yl daha ileri. Bezirgan ilikiler daha ok gelimi. Her ey gibi insanlarn geimleri de elle tutulur, gzle grlr olmyan Fiyat gcyle belirtilir. Fiyat gibi slm tanrs da her yerde hzr nazr iken, hi bir yerde (tpk Fiyat gibi) yakalanamaz. Fiyat gibi Allah ta : karanlk gecede karatan stnde kara-karncann yrdn grr... ve ilh... gibi eyleri aklyorum. Dinleyiciler uyumuyorlar- Tersine, dikkat kesilmiler. ounun gzleri parlyor. , Bir ara yorulan dizimi kaldrdm. Arkama den kalabalk iinde Nzm'n yz gzme iliti. milof'la Musolini'nin omuzlar ardnda, onlar drterek alayla ks ks glyordu. O sra glecek bir ey sylememitim. Konunun en ar yerini iilerin anlyabilecekleri dile eviriyordum. Aklmdan geti : - Demek Nzm beyin maksad buymu: Beni herkesin nnde gln drmek! Baka yana dndm. irin esnaf kkrtmasn grmemek en iyisiydi. Bu kadarn beklemiyordum. Ama, herkes nnde bozuma huyum elvermiyor. Szm srdrdm. Sz alanlardan bir i : - Doktor yolda! dedi. Bilmediimiz konularda bizi aydnlatyorsun. Sa ol. Yalnz iimize sokulmu yleleri var ki, ikiyzllk ediyorlar. Szde seni sarakaya alacaklar. Yanlyorlar. Biz onlar da gryoruz. Ayp ediyorlar. Buras i toplants. Bbl deil. Maskaralklarn oraya saklasnlar. Gene anlamazlktan geldim. Herkes o tarafa, ayplarca bakyordu. Nzm kpkrmz kesilmi, Musolini ile milof'un arkasnda saklanmya alyordu. te Nzm bu idi. Samalasaydm, Parti'dekilerin apk sapkln parmana dolay ip, iileri kendine ekecekti. Bir daha ne yzne vurdum, ne Nzm'in kurnazlklarnda itenlik aryabildim. Yalnz, her davrann daha ihtiyatla karlamaya baladm.

O gn acep ok mu samaladm, ki Nzm kendini tutamad? Ya etrafn kendisine katlmya kkrtmas! . . En azndan toplanty kastl arttn gsterir. Ge bir tanklk ta iittim. Bir sre Bcr'gilin polis dedikleri, her toplantda: Gelsin polis, benim fikrim gibi gsm de ak. Kurunlasn beni! gibi yaman heyecan salc gs dvmeleriyle mehur, en son T P Haysiyet Divan Bakan zeyir Baba vardr. Vatan Partisi'ni kurduumuz zaman, kimi iiler (Osman Sercan gibi) ona da gitmiler. zeyir benim yzme kar her zaman byk senpati gsterileri yapard. V. P. 'ne girmesi iin yaplan teklif nnde : - Ne? demi- V. P. 'nin bandaki adam siz grmyor musunuz? Bir yol Moskova'nn 1 numaral adamdr. Ayrca yle insan kandrcdr ki... Bir gn bir yerde slm Tarihi zerine verdii konumada bulundum. Az kalsn beni bile inandracakt. Sakn ha!

Sz ettii konuma Mteferrikada olandr. nk iilere o konuda baka konumalar ancak ya cezaevlerinde, ya kk toplantlarda yapmmdr. O gibi yerlerde ise zeyir Baba bulunamazd. 16. ktk Mteferrikadan. Ne kadar ay, yl geti bilmiyorum. nklp Mnevver Nedir? kitabm yaynlanmt. Gzleri, -kendi deyimi ile, - onanizmden iyi grmez olan, Almanya'da iilik yapm Galip'ten bir mektup geldi. Bizim Henri Barbusse'mz sensin gibilerden vmeler yazm. Yadrgadm. Bana uramak istediini de bildiriyordu. ok gemedi. Bir akam Nzm'la kageldiler. Nzm fena halde zgnd : - Bana polis demisin. Bunu ya ispat edersin, yahut szn bu ii arkada nnde geri alrsn- diyordu. yle bir eyin nereden ktn anlyamadm. - Kim syledi? - Ben duydum. Kimden iittiini de saklar. Acep nklp Mnevver de Nzm adn da anarak yaptm sert eletirilere sapa yoldan karlk m vermeyi kurmutu? - Nzm, dedim. Senin polis olduun kansnda deilim. yle bir kanm yokken ise, varm gibi gzkp, o lf kullanmama imkn yok. Ya bir uydurmadr, yahut yanl anlama. Nzm, gaz tenekesi grltleri kararak, eer Parti'den Trokist diye atldysa, ona bir de Polis sulamasnn yaplmasndaki kt niyeti yerden yere alyordu. - Olum, dedim. Kimseden korkmadm bilirsin. Senin polisliine inansam, onu da arkandan deil, yzne kar barmakta saknca grmem. Niye direniyorsun? Baka bir maksadn varsa, buyur, onu aka koy! Nzm daha bir hayli hykrp, yklk kadar ufack yatak odamn tavann sesle deldikten sonra, szn balad : - Senden bunu beklemezdim. Nzm, miyop Glip'e dnd : - Syle kardeim, sen iitmedin mi? Galip, ie alnmak iin, vakitsiz aarm salarn hep ustura ile kknden tra ettii dzlak kafasn biraz kad: - Polis deil, ama, ona benzer bir lf olacak, dedi. - Ne? - Bizim dilimiz dnmez. Alafranga lf. - Bir ucunu olsun anamaz msn? Galip gene ban kad kad : - Kasyon, masyon... dedi. - Nasl kasyon? - Hah, aklma geldi: Provokasyon olacak., - yi ama, yok yle bir ey. Kim iitmi?

Nzm'a baktm : - Provokasyon demiim, demek. - O da polis deil mi? - Yerine gre polis te provokasyon yapar, polis olmyan da-Franszcay benden renecek deilsin Nzm. "^ - Ben ne provokasyonu yapmm peki? - Sen mi Ayol, nce neye provokasyon dediimizi gz nne getirelim. - Provokasyon diplomasisi. - Haltetmisin sen. Diplomasi yanmdan gemez. Bizim bildiimiz: Organ iinde geenleri, karar olmakszn, organ dna szdrmak' bir provokasyon yapmaktr. Sen bunu yaptn m? - Yapmam. - Haydi efendim, sen ne yaptn bilmiyorsun yleyse. airlik huylarnla her yaptn bir provokasyona kmyor mu sanyorsun? - Ne yapmm? - Canm, senin kendi anlattn: Parti ile aranda geen sarho hikyesi bir provokasyon deil mi? Provokasyonun Trkesi kkrtmadr. Sen o davrannla neleri kkrttn benden iyi biliyorsun. - Ya onlarn bana yaptklar? - Senden sz ediyoruz imdi. Ona bakarsan, senin her hlin bir provokasyon. Kkrtcsn. - Bu benim polis olduumu mu gsterir? _ Delmindenberi sylediklerimi anlamazlktan gelme. Senden korkacak deilim. Polis olup olmadn bilmiyorum. Bilmediim eyi iddia edemem. Ancak organlar iinde geen eyleri dar szdrdn bir gerektir. Buna ise bizim dilde provokasyon derler, aam! Galip araya girdi : - Canm, ite, ben de bilmiyordum. Provokasyon polislik deilmi. Biz kaba iiler kartrm olacaz.

- unu da syliyeyim, dedim. Ben provokasyonu polislikle kartrmam. O kadarlk dilden anlarm. Ancak, gizli bir PartiT terrr iinde rpnrken, yaplan her organ dna olay karmak, her provokasyon polise yarar m? Yarar. - Demek biz Polise yaryoruz? _ Polise yaramak iin insann mutlaka mdriyet emrinde olmas, kna tabanca, omuzuna niforma takp maa almas gerekmez. Nzm. Sen de o kadarcn bilirsin. Senin maal polis olacan dnemiyorum. Bu senin lmn, intiharn olur. Yaaman, i Snfna yaraman isterim. Ne var ki, bakalarndan ve senden kulamla dinlediklerim, provokasyondan yakan kurtaramadn aklyor- Onlar yapma. Kendini de, bizi de zme. Son szm bu. Polis olduuna inanmyorum. Polise yaryacak taknlklar, aykrlklar yapabilirsin. Nzm, geldiinden ok ierlemi olarak gitti. Arkasndan zldm. Mizac onu taryor.

Ama ben ne yapabilirim? Hereyi, her yerde uluorta yayyor. Bir yol kmaza girdi. 17. Bir de Marksizm Kalpazanlar Kimlerdir? kitabmda geen bir cmlelik satr zerine Nzm kprmt. Orada Nzm'n burjuva sosyetesindeki durumuna iki szckle dokunuluyordu. Aslna baklabilir.

Kitapta srf Kerim Sadi eletiriliyordu. Parti'den, evket Sreyya ve'Nzm Hikmet iin niye susulduu soruldu. Konularn ayrln bildirdim. Yoksa, Kadronun Kadrosu diye yazdm uzun eletiride, evket kalpazan yerine oturtmutum. imdilik zihinleri kartran Kerim Sadi idi. Onu temizlemek aktalite idi. Gerekirse gerekeli Kadronun Kadrosu yaynlanrd. Nzm'a gelince, onun hakkndaki fikrimi herkes biliyordu. irdi. Pimand. zgnd. Bir tolerans pay brakmakta yarar olabilirdi.

Israr edilmi: Hi deilse bu iki adam iin birer satr konulsun. Bibliotee yeni kattm Bcr'gil de o kandaydlar. Bir oyum vard, formelman. ounlua uymamak harcm deildi. Bu tartma srasnda Bcr hemen kalemi eline ald. Kitapta evket'le Nzm adlarnn getii iki satr dktrp nme koydu. Yazdaki kan, kelimesi kelimesine benim syledikler imdi. Bcr onlar alm, kendi karihasndanma nme sryordu. Kara Vasf : - Madem arkadalar ill ki istiyorlar. Bizce de aykr deil. Koy bu iki satr kitabna, ne zarar var? - Biri : gerekesiz yarm kalyor. Yarm ii sevmem. tekisi: Nzm beni kullann diye, ikiyzlce de olsa, - bavurup duruyor. Bir mola deniyelim... Dzelirse, yazl hkm kaldrmak g olur. - Sen hl Nzm'in dzelebileceini umuyor musun? - Ummak istiyorum. - Biz Nzm' senden ok iyi tanrz. Merak etme. Dzelmez- Kamuoyunda kendisini bizdenmie gstermesinin nne gemeli. Parti de bunu istiyor. Disiplin disiplindir. Koydum: Marksizm Kalpazanlarnn iine o iki satr. Dnceme aykr deildi. Taktik bakmndan durdurmak istemitim. Kitap kt. Hl bir nshas bile elimde yok. 18. Gel zaman, git zaman, Sreyya Paa tekstil fabrikas grevi oldu. Bir manyak ii, artk polis kkrtmasyla mdr bilmiyorum. Nzm'a da uram. Akl sormu. Kendisine ok gvendiim Bastoncu da, hcresinin bir atla nnde ve kemik veremi bacana ramen urad ikence altnda beni tandn sylemek zorunda kalm. O da yetmi. Paldr kldr tevkif edildik. Adliyenin Kapalt'nda Nzm'la ayn sutan bulutuk. - Ee, Hikmet, dedi. Gryorsun 'ya. Polisle ayn dvadan ieriye dtn- Ulan, gene samalama. Nedir bu mesele?

- Hi. Biri geldi. Senin kitaptan bir cmleyi anlamam, bana sordu. Gitti. Meer gizli rgttenmi. Beni de yakaladlar. Ya sen? - Ben hi bir ey bilmiyorum. Az sonra birer ikier grevciler, Nzm'a lgat soran kavruk ocuk, bizim aksak Bastoncu getirildiler. Kimi Nzm'dan bir iir okumu, kiminde benim kitapklardan km. Bastoncu yaknyor : - Nereden sizin adnz azma aldm. Bir ey de demedim ya. Maksadm oyalamakt. Hem size oldu, hem bize. - insan insan tanr, dedim. Baka bir konumamz yok ya? - Yok. de. Ama, ne yazk ki, o silhla Aye kz pnara giderken blbller ter diyerek, kyl edebiyat yaptn sanan Babli elebilerinden fazla Anadolu'yu, geni kyl ynlarmz tanmyorsun. nklp Mnevverde de dokunmaya altm. Bir insan Enternasyonal deer olmakn, her eyden nce Nasyonal : kendi milletinin yzde yz mal olmaldr. Her kede arca bilinen genellikleri Trke szcklerle tekrarlamak, ne denli ustaca bece-rilse, ne mill, ne uluslararas bir yarat saylamaz. Trkiye aydnlarnn bile iri olamazsn o genelleme uvallamalarla. Bakma, rak masas banda buuk atan yarm eyrek aydnlarmzn abrakadabran iirlerinle aka gelip iki kadeh fazla tokuturduklarna- Onlardan hayr kmaz. Ka tanesiyle, lme demiye-yim ama, hapisaneye dek atba birlik gidebildin? <<- Hi biriyle. Bir N. V. tuttuk. O bile clk kt. - Baka trls olamazd. Aydn zmre yledir. Hele bizim aydnlar. Geri lkenin en gerici kltr yoksulluu iinde amurdan ban karamam, yarm deil, eyrek, hatt onda bir aydn saylamyacak evket Sreyya tipi alt kaval st ihane avantrye maskaralar. Bizde kaps almadk bir yasak blge Kltrn k sinden yoksul olan bu szde aydn kapkulu dkntlerine, senin her iirde bir krntsn sunmya altn Marksist dnce paracklar var ya... Onlara emsali varsa domino! misali alacak byler gibi gelebilir. Yrn Trkiye'de az-zk Marksizm-Leninizm yasa kalksn, yazdklarnn asln btn gcyle okuyup kavryacak -olanlar senin iirlerini taa tutabilirler. Nzm, sylediklerimi can kula ile ve i ekmelerle, hi konumadan dinliyordu. Yalnz arasra cann yakan, yahut houna giden noktalar berimle birlikte tekrarlyordu. evket ve bizim aydnlar zerine batrdm ineler onu daha fazla tard. En sonra olduka iten grnen bir atlla : <: - Teekkr ederim, Hikmetiim, dedi. Beni hi kimse byle eletirmedi, aydnlatmad. Sylediklerin, benim de iimde birikip gerginlik yaratan duygularn izerine bir projektr skt. imdi kendimi, kendimde yadrgadm eksikleri daha iyi kav ar gibi oluyorum. Kimi Saltanat, kimi Salamuna arabas denilen berbat krmz hapisane arabas gelmemi. Yayan Babli'den geiyoruz, yoku yukar. Nzm bitiik koluyla kolumu havaya kaldrd : - Grsnler, Hikmet... Kelepe bizi gene birletirdi. stediimiz denli ayrlalm 19. Gece, birinci tevkifhane kouuna itildik. Genleri baka yere koymulard sanrm. Kou

kalabalktan atlyacak. Mahkmlar kak istifi yatyorlar. Meydanc pertav etti : - Abiyler, size kouun ortasnda yer bulsak? - Yni pabularn yannda m? -Pabular kaldrrz canm. Kimse yerinden kprdamyor. Artk bu akamlk. Oras daha genitir de. Bir yatak, yastk oporta yere serildi. Herkesin pabular telere alnd. Nzm'la yattk. Geceyarsna dek kimseye duyurmak-szn konutuk. Nzm, gene eker kaymak, dil damakt. iirleri zerine benim eletiri yapacam duymu. Neleri beenmediimi srarla anlamak istiyor : - Sana syliyebileceim iki ey var Nzm Bir : genel olarak Komnizm senin can damarndr. Ondan koptuun gn: B-bl kaldrmnda srsne bereket, her gn yz fkrp, yz silinen, cieri be para etmez kelime hokkabazlarndan biri olursun. Yni, yok olursun. Birinci kanaatim bu- Sakn burjuva sosyetesine zenme. - Ben de o kanaatteyim. phen olmasn. - Deil miyim? - Henz deilsin. Biimce ve zce deilsin. z bakmndan sen Kutva'da ezberlediin Marks-Engels-Lenin formllerini Trk-eye artacak dillerle eviren bir blblsn Ve o aknlktan . iyi yararlanyorsun. Bylesi uzun srmez. Trkiye halknn z problemlerine girmelisin. stanbul ocuu olman, hem bir meziyet, hem bir felket. En tatl Trkeyi kullanma silh var elin- Belki ac konutum, Nzm. Bil ki dosta konutum. Seni dman saymyorum. Ufaklklar ne derlerse desinler, bu kavgada senin de bir payn ve yerin bulunmal. Ne var ki, ir mizacn arar a sana ihanet ediyor Kendini kolla. - Siz de beni kollayn. Senin her zaman byle, kafama vururca da olsa, doru szlerine ihtiyacm olacak. Sakn beni yalnz brakma. Bu sefer hi yoktan yakalandm. Seninle birlikte deceimi bilseydim, kendim kendimi sular, buraya gelirdim. - Yo, yo! . . lle de hapishaneye dmek art deil. - Darda da insan bir araya gelip dertleemiyor, hatt tanamyor ki. Seni bilirim sanmtm. imdi asl anladm sanyorum. Bundan sonra her zaman, her dediine varm. - O kadar da kantarn topuzunu karma. - Yok. Sen beni ikide bir drtliyeceksin ki, hem yoluma gideyim, hem saptmyaym. - Karlkl eletiri herkes iin yararldr Bire Hikmet, beni hep, hemen ykmaya altlar. Byle senin gibi, zehir zenberek te olsa, hakl bulduum bir eletiriyi kimseden grmedim. Ben de ipin ucunu kardysam, kabahat yalnz kendimde mi? Nzm inanlmaz bir yumuama ve durulma geiriyordu. Belki de haklyd. Kk adamlarn, ellerindeki mekanik yetki manivelalar ile onu ileden karmadklar ne bilinir? 20. - kincisi : hereyden nce sen Trkiye halknn idealisti olabilirsin.

Uykumuz kamt. Btn kou her perdeden horultularla uyuyordu. Bizim fslt konumamz herkese vz geliyordu. Nzm, her frsatta, gene kendi iir tekniine dkmek istiyordu konuyu. - Ben ir deilim Nzm. Ergenliimden beri iir diye retilen sryle manzume yazdm. O anlarn anlarndan teye gemezler. - Demek iir de yazdn?

- Her kil bali olan ocuk gibi ben de, ilk derinlikler psikolojimden fkrtlan kaleme almaya arada bir heveslenmedim diyemem. Ne saklyaym. Herkesten nce kendimi kandramadm becerime. Bakalarndan ise : yazdklarm karatavuun yumurtas gibi gizledim. - Sen lim adamsn. -Ben yalnz devrimci olmaya altm. - Tabi orada da ilim, bilim nde gelir. - Demek istediim, iirin, hele seninki eidinde olanlarnn Teknii benim iin ok yabanc. - Olabilir. Gene de iki taknt noktasna dokunsan yararl olur. - Tekniinde takldklarm da gene zle ilikili. Sana Trkiye'nin Halk iri olmalsn dedim. Halk, biliyorsun, ikidir: 1 - i, 2 - Kyl... Bugn iin Anadolu, ancak hapisaneleri-ne srlrsek gittiimiz yer. Kyl edebiyat uzak. Ama en ok iisi bulunan stanbul'dasn. i zne inemiyorsun. Bir eyler yapmalsn. Kabalamadan Mavi gmlekli, balyoz yumruklu ii edebiyat abuk tavsar. Bizim iilerin yaantlarna ermeli. Oysa sen bizim i snfmzn dilini bile stanbul klhanlarnn apa az sayyorsun. - Sahi mi? Nasl? - Heey Ulan, bana bak. Avanak! gibi lklarn arada hepimizin houna gidebilir. Edebiyata ilk kez sen soktuun iin, bir orijinallik te saylr bunlar. Ama saman alevidirler. Trkiye iileri daha insancl konuurlar. Fazla apa azn yadrgarlar. O yanlara daha titiz davransan... Nzm yzn kad : - ok doru... Bu da aklmdan geiyordu. Dozunu kardmn farkndaym. yi ki hatrlattn. Bundan sonra apala yavaa paydos demeli. 21. Bu geceden sonra Nzm bana kar ar dostluk gsterilerini gittike arttryordu. Bir gen hapisaneler mfettii musallat oldu. Bizi localara aktartt: Komnistleri nasl teki mahpuslarla bir araya katarsnz! Localara geldik. Herkese birer oda. Nzm ayn odada kalmamz istedi. Dekleri bititirdi. Yorganlarmz ayr ama, her sabah Nzm' stmde bulup uyanyorum. Yataklarmz daha mesafeli koymamz serte hatrlattm. Alnd. Baka locaya geti. Bir elli lira yardm geldi. k gnler, bizim ev Tevkifhaneye pek yakn olduu iin, annem yemek getiriyor Birlikte yiyoruz. Nzm o ellilii elime sokuturdu :

- Annen bu para bitinceye dek ikimize iki kiilik yemek getirsin, Hikmetiim, olmaz m? - Olur. Bir ay yal, ball yedik. Nzm'n hot sosyeteden senpati-zanlar ok. Hsm akrabas, Bbl ahbaplar her gelite kucakla ekerleme, pasta, yiyecek getiriyorlar. Dikkat ettim. Komunayz. Bana ne gelse ortak blyoruz. Nzm'a gelenlerin en az yars yolda eriyor. -T Ne oldu Nzm? - Palabyk ald... Gardiyanlar kapt... ocuklar haber veriyorlar. Nzm, kendisine getirilenleri, gelenlerle birlikte tyor. , . Eh, hakkdr. Ona getirilmi. Ama, niin Komuna kuruldu? Zaten ok ey yiyemem. Prensip d gidi beni rahatsz ediyor. Biraz daha ekonomi yapar : teki ocuklara da az ok pay verebiliriz. Birkann provokatrlnden kukuluyuz. Bastoncu fukaras yzde yz namuslu. Bir ey istemiyor. Alktan lr, istemez. Ama, bizim tka basa yememiz gcme gidiyor. Nzm, bugn Hacbekir'den bir kilo ukulata gelse, ertesi gn dibini buluyor. Bir kilo kakaval geliyor: Komuna'ya yars girmiyor. Anlald. Yksek edebiyat ve ideoloji gklerinden yeme ime tabanna dtk m : idealizm, sosyalist eitlik, hi deilse adalet aksyor. Olan bol alm. Fedakr grn altnda fena halde boazna dkn, hatt pis boaz. Her gn de mide fesadndan lecek. - Nzm, galiba ok yiyorsun! - Ne yiyorum be kardeim? Sana gelen yemei beraber paylayoruz. Bak sende hazmszlk oluyor mu? Ya o ziyaretilerin getirdikleri? diyemiyorum. Alnacak. Her ziyaret gn Nzm'n midesinden atlyacakma krizler geirii de tesadf deil. Bir yorum yapmalym : - Ben yakyorum, Nzm. Sen yatyorsun Sabahlan idmana altramadm . seni. Dua dersen, yanamak bile seni titretiyor. Hi deilse idman yapsan hazimsizliin azalr. - Yok, bende, anadan doma byle... Ailece hazm gl derdimiz var. - Ailece zengin sof raksnz da ondan. - Hapisanede de mi zengin? Ayn eyleri yiyoruz. Sen t gibisin. Ben yerimden kalkamyorum. Natura meselesi. - Geziyorsun ya. ... - Gezmek yetmiyor. Gezmeyi de, biliyorsun, iir yazmak iin gze alyorum. Her gn de iir yazlmaz. Velhasl hastaym. Dilime bak. Ar pasl bir dil. Ziyarette aldklarn yeme! nasl dersin? Ufak tefek tavsiyelerle geitiriyorum. 22. tede, birinci ay geti, ikinciyi dolduruyoruz. Annem ufak tefek szltlar dokunduruyor. Ak syliyemiyor Ziyarete geldike havadan soruyor : - Hikmet, o elli liray vereli ka gn oldu?

- Ne var? diyorum.

- Hii, diyor. Aklna bir ey gelmesin. Aklma geldi. Benim aklmdan nasl gemez. Fakir Tekke odasnda kira ucuzdu. Annem de, Teyzem de ie gidiyordu. Haminne, evltlk 4 kii, iyi kt geiniyorlard. Elz dn tuttum, daha iyi alabilmek iin, aileyi Kasabosman Soka 14 numaraya tadm. En st katta n byk oda 4'lerin. Arka yklk uydurmas yer : benim ktphanem, yatakhanem, her eyim... Orta katn bir odasna iyi kt kiraclar girip kyor. Her giri kta kira takntlar ve kavgalar bitmez tkenmez. En alt, ta tabanl odaca doru drst bir kiracnn girdiini ve aybanda demesini yapp ktn hatrlamyorum Oysa 14 numaray, Orta ve Alt odalar bakalarna kiralanmak yolu ile karlanmas kolaylaacak bir ev diye hesaplayp tut-

mutum. Onlar bir ey getirmeyince, ev kiras kendi bana tanmaz bir yk oluyor. Arada Annem artk ie gidemez oldu. Haminnenin hastal gittike artt. Evltln her snfn iki ylda bir getii okul masraflar Cumhuriyet sayesinde arttka artyor... Ve btn bunlarn toptan masraflar : tek bana Teyze hanmn, her sabah namaz Sultanahmet'ten Cibali ttn deposuna yayan gidip gelerek alabildii yaprak ttn iisi creti ile karlanacak... O yetmedi. Ben ka geldim. Kvlcm Ktphanesi bir gn baaba geliri giderini kapatan ticaret evi olmad. Her kitaba cep--ten pein para bulunacak. Satlar polis kordonu altnda ldrlyor. Bir de ben hapse dnce, teyzenin ii gndelii onca yk nasl tar? . . Ama nnem her gn sabah akam iki vn iin iki kiilik eitli (ou 2-3 eit) yemekleri, istenince meyvalar, yourtlar, hatt benim imediim sigaralar tayor, ha tayor. Kendisine ilk 15 gn hesab iin 50 liray uygun gren Nzm'--di. 30 gn geti, 45 gn geti, ses kmyor. Nzm 50 liray 15 gn bir kendisinin masraf olarak hesaplamt. Ben o zaman itiraz etmitim : - Yeriz Hikmet, demiti. Ben ok yerim. Kendi bama harcasam, gnde iki n, 3 deil 5 lirayla da doymam. Kahvalts ayr. Pek boazl olduunu sonradan rendim, ikinci 15 gn, benim yediklerime mahsup saydm. nc 15 gn diimi sktm. Nzm keyifle yiyor zmn, ban sormuyor. Oysa Nzm Kadkyde oturuyor. stanbul zenginlerinin yata. Babas en byk Kadky Sinema ve Tiyatrosunun Mdr, eski Matbuat Umum Mdr... Ykn yapmam olamaz. Ana taraf paalarla dolu. Nzm'n kitaplar ve plklar tek bana bir ortahalli evi geindirir. Ayrca hot sosyeteden yardmlarn eksik olmad, her ziyaret gn getirilen ykle hediyelerden belli. Nzm benim srtmda, ben annemin, annem, haminnem, evltlk hep birden yaprak ttn iisi Seher Hanmn srtndayz. (Bana hekimlik yaptrtlmyor!) Krk beinci gn bu manzara beni isyana sevk etti. Anneme kesinlikle: Bir kiilik yemek getir dedim. Geleni gene Nzm'la paylamaya devam ettim.

Nzm insanla alay ederce gelen bir kiilik (annem onu gene fazlaca koyuyordu zavall, bakalarna da veririm diye) yemeimi afiyetle paylayordu. 50 liray 15 gnlne kendi masraf iin hesapladn, 45'inci gn getiimizi, bildii Ttn iisi Teyzemin terazisinin o kadar sikleti ekemiyeceini unutmutu. Bir gn artk yzm kzdrdm : - Nzm, sen o paray ka gn iin hesaplamtn? - On be gn iin Hikmetiim. - Aradan ka gn getiini biliyor musun? - On be gn geti mi? - Amma yaptn ha. Ellinci gne varyoruz, - Yok canm? Demek para bitti mi? - E, gnde 1 lira, kahvalt dahil 2 kiinin 2 n er eit yemesine yeter mi? - Ah! Pardon. Doru. Dalmm. Komunay ayralm m yni? - Bilmiyorum, ama, tek bana Teyzemin bir ii creti bu gidii kaldramyacak. - Olur Hikmetiim. Afedersin. Ben artk eve tenbihlerim : bana ayr yemek getirsinler. Ayrldk. 23. nce ben tahliye olundum. Aleyhime hi bir ifade yoktu. Nzm, deerli bulduu yazlarmn Ankara Caddesi gazetelerinde kmas iin uzun plnlar yapmt. Babli'de kimleri tanmyordu ki? Hepsine naz geiyordu. Bir pusulack dense, hem kendisinin, hem benim yazdklarmz deer parasyla gnlk gazetelerde yaynlardk. Tercme yapsak yeterdi. Tercmeden iyisi adaptasyondur. Enayilere kendi eserimiz diye yutturmas kolay olurdu. Ne bilecekler? Darda borlarm katmerlendii iin, skk durumumun psikolojik basksyla, sylenenlere neredeyse inanmtm. Nzm pusulalarndan vaz gemi. Selmlarndan hi bir ey kmad. Olan ne yapsn? Bir ara ktn iittim. Kendisini gremedim. Nerede arar bulurdum? Kvlcm Ktphanesi onun yolu stndeydi. Bir kezcik naslsa urad. Saa, sola, raflara, camekna, tavana ayakta tella bakt. Can ve yrekten bir: - Feff... kalde! akt. Siviti gitti. Acele ii oktu. Bir Babli kuyruklu yldz da, insanlarn gklerinde daha fazla k salamazd ya... Gidi o gidi. Uzaktan, araclarla iki mjdeli haberini aldm : 1inci Haber: Bizim Bcr ve Kara Vasftan geldi. Nzm onlara byk bir kahkaha atarak demi ki : - Sizin Triumvira, zannettiiniz kadar salam deilmi. Hikmet, aka benden yana. Kumda elik oynayn! Bizim mnafk ifte kumrular merakla soruyorlard : - Ne konutunuz Nzm'la. allahakna? Anlattm. Berikiler kafa salladlar. - Allah, Allah! . . Niin o denli

umutlanm? - Can yle istemi, demek. - Yahu, bu rezile selm veren borlu kyor. Bir zaman Vsf iin de lf kard. Kapattm konuyu. Nzm byleydi. 2'nci Haber: stanbul Arceza koridorunda, Emperyalizm: Geberen Kapitalizm kitabmn hesabn veriyorum. Bir sapk B-bl'li kulama fslamt: Nzm, benim kendisini ieride a braktm yayyormu... lkin anlamyarak glmtm : - Hapisanede a braklabilecek biri varsa o da benim. Dnyada kupkuru ve isiz bir annemle, ttn iisi teyzemden baka kimsem yoktu. Nzm hi a kalr m? Arkas kuvvetli onun. Sonra bir soraym dedim : - Kimden bu rivayet? - Keml Tahir'den. . 24. K. T. 'yi tanmyorum. yle bir ad, benden, Namk Keml hakknda diyorlar ki rportaj iin, vastann vastasyla yaz istemiti! Gndermitim. nk o sra Mustafa Keml, kendisinden baka Kemlsin anlmamas iin Hrriyet irinin resimlerini Trk Ocakla-r'ndan kaldrtyordu. Genlik (niversiteliler) buna ierlemiler-di. Namk Keml iin niversite Byk Konferans salonunda bir anma treni hazrlyorlard. Sonradan, bu ilerde reklm kokusunu almakta ve kullanmakta pek tilki olduunu tanyacam Keml Tahir Benerci adl delikanl ise, san (Hseyin Cahit, Falih Rfk, vb. ) ve solun ne dediini bir rportajla toplyarak yaynlama kurnazln dnm, belki de Nzm'ca dndrlm. Solcular: Nzm, Kerim Sadi ile ben olacakmm. stste srar yanca, oturdum, be on sayfada Namk Keml iin bir inceleme yaptm. Yolladm. Bir de baktm : bizim inceleme kitaptan atlatlm. Alay m ediyorlard adamla. Kitapa baktm. Btn Sollar Namk Keml'e dolu dizgin saldrya gemiler. Nzm'n btn hevesi: Namk Keml yerine tannmak... Bense, Mustafa Keml zlgd nnde genliin kaynaan honutsuzluunu, Namk Keml asndan sola doru ekmeyi doru bulmutum. Genlik ilk kez mevcut iktidara kulca yaltaklanacana, Namk Kemal devrimcilii adna kafa tutuyordu. Namk Keml'i, Rus'larn Miras dedikleri filozoflarna benzetiyordum. Devrim Tarihimizce Namk Keml'i ikiye ayryordum: ! - N. K. Sistemi : zaman gemi fikirlerdi; 2 - N. K. slbu : zamannn istibdadna kar ekilmi klt. Bu devrimci kl, imdiki devrimciler iin de geerliydi. Son cmlem yleydi: Bugn yaasayd, Namk Keml Marksist olurdu. Besbelli, benim Namk Keml'e svmeyiim Sol stadn houna gitmemi. mez Keml Tahir de yazm, yer kalmad bahanesiyle atlatm. Sryle sac yazara yer bulunurken, ikiden fazlay gemiyen sol yazarlar arasna benim sokulmaym, bana Nzmne bir iltifat gibi gelmiti. 25. Emperyalizm kitabm iin Arceza koridoruna vardmda, Nzm' grdm. Pencere

nda, sayfalarn harl harl be parma ile kabaca yrtarak bir kitab soluk almamacasna okuyordu. Ne olabilirdi, byle ayakst saran yazlar? Yavaa ilerledim. O beni grmyor, sinirli ve sapsar yzyle okuyordu. Sonuna da gelmi olmalyd. Az bekledim. Nzm, son sayfay da okuyunca, kitabn kapana bir amar vurarak ban kaldrd. Ancak o zaman okuduunun, benim yeni km Demokrasi: Trkiye Ekonomi Politikas adl brorm olduunu far-kettim. - Ne haber? dedim. O hl okuduklarnn etkisi altnda, kendi kendisine sylenirce, ortaya konutu : - Hi bir yanln bulamadm! Beni grerek mi, yoksa beni grmeksizin yanndakilere mi sylediini hl kestiremiyorum. - ll yanl m bulmak istiyordun? sorum zerine irkildi. ki yanndakilere bakt. - Haa! Sen miydin Hikmet? Sahi senin dva da bugne rastlam. Senin Demokrasiyi okudum. - Eletirici gzle okumusun bakarm. - yle oldu. Eletirecek ey bulamadm... Neyse. Tantraym: Keml Tahir. Sivri vz kurumu ttn yapra renginde, knal gibi duran byklar yznn sivriliini gizliyemiyor, kuru, clz, gzleri alev alev bir delikanl.

Nzm Mahkeme mbairi ile bir yere gidince : - Kemal Tahir, dedim. Bir ey soracam. Yaznzn kitaba neden girmediini mi? Nair kitap fazla bulmu formalar.

- Hayr, ettim. nemli deil. Sizden ufak bir ey renmek istedim. Sizi tanmyorum. Siz de beni ilk defa grdnz. - Daha nce uzaktan gstermilerdi. Evinize defa gelmek istedim Olmad. Donanma Kor Mahkemesinden sonra bir samim nnda Kemal Tahir niin yazy almak zere kez mahallemize, sokamza dek geldii halde kapm alamadn aklayacaktr: Korkmu! Hem ylesine korkmu ki... Evimizin sol te yannda, tmseke bir. yangn yeri var. Oraya km. Bacann ardndan benim st odam, yanan baucu lmbam, benim arasra dolaan karaltm kezlerken, bir rknt gelmi iine. Tabi. Polisin grmemesi iin geceyi semi olmal ya, nemelzm, karanlkta biri peine taklr. Sen u azl komoniz Doktor Hikmet Kvlcmlnn evinde ne aradn? derseler. . Aykla pirincin tan! yol hamle etmi y kfir Kemal Tahir gelmiye. nde de gz kesmemi. Gerisin geriye kam. Yalann dorusunu bilmem. Kendisi anlatt. Sadr. 26. lk bakta Zalolu Rstemliini (kendisine hapisanede bu ad vermitim: Kemal Zahir) seemediim Kemal Tahir'e, ok alttan alarak sordum : -Sizden rivayet : ben Nzm' hapisanede a m brakmm? - Evet! dedi yiite Kemal Zahir. Aferin. Soru basitleti : - Bunu kimden rendiniz?

- Nzm Hikmet'in kendisinden. - Neden sylemiyeyim?

- Mkemmel. Bunu, imdi gelir, Nzm'n yzne kar da syler misiniz? - Bravo! . . Nasl olmu, orasn da anlatt m size? - Parasn almsnz. Be on gn sonra: Para bitti demisiniz. Nzm haftalarca yemeksiz kalm. - Nzm'n kendisi anlatt bunlar, deil mi? - Ben nereden bilirim bu kadarn? Zahir in ses tonu, beni itham eder gibiydi. Nzm, -sonradan rendim, - Kemal'i Esrar'a kadar saran bir lmpen yaantdan kurtaran Sar Mustafa'dan devralm. Babli'ye rak etmi. Kemal'in Nzm'a saygs byk. std'nn yerine benden hn e'; mak istiyen bir hli vard. Nzm grnnce Kemal'e : - Gelin bakalm, dedim. Nzm'a soralm. Gittik. Nzm' kolundan yakaladm : - Sen bu arkadaa, benim seni hapisanede a braktm sylemisin? ! - Kime? - Kemal Tahir'e. - Hayr! Sylemedim. - Paran almm. Seni atlatmm. - Yalan! Hayr! da, Yalan! da krba gibi sert saklamt, Kemal'i gsterdim : - E, bu arkada m uyduruyor? - Bilmem. ' - Kemal Tahir Bey, yalan m sylyorsunuz? Delikanlnn ttn yapra renginde vaktinden nce krm yz kle dnmt. - Hayr. Ben yalan sylemiyorum. - yleyse, doru kimde ya? dedim. kisinde de ses yok. - Neyse, orasn aranzda zmleyin! diyerek, ikisini de orackta brakp uzaklatm. Trkiye'de insan manzaralar byleydi. Ben ne yapabilirdim? 2-8-71 P. ertesi 27. Ben <dileke kadar ksa bir not yapacaktm. Dalnca ipin ucu kat. Yallk bunamas bu olsa gerek: Amneie yakn olaylar iindir, uzak gemi hatrlanr! Yazarken tuhaf bir film gibi, uzun boylu gemi anlar arlyor. Hemen hemen nne geemiyorum parazit armlarn. Kanamalar beni tketmeden bir eyler vermeliyim.

Nzm iin btn syliyeceim belki de asl bundan sonra gelen Donanma Dvsyd. Balaynca, onun karakteristiini olaylarla sslemeden edemedim. Olmular olduklar gibi vermezsem, gelecek kuaklara hakszlk ederim. Struga'da A'nn grmiyeyim diye dolap stne att (hibir eyi atc deilim diye), Nzm'a ait Sofya ve pek gzel bir bask cildinde u satrlar gzme iliti : Ben mrmde ilk defa... bir konu etrafnda da olsa, bir eit memuar yazyorum galiba. Oysa anlarn yazamyacak biri varsa o da benim. (S. 12) Nzm, yazamayna trl nedenler yorumluyor: Hafza zaaf, tarihler, adlar aklda kalmaz... Ben de yleyim, ama yazabiliyorum. Nzm'n yazamay, eksik hatrlama korkusundan ok, Freud'un Sansr dedii gdden. Ne yazacak Nzm? u benim kaleme aldklarm ve alamadklarm olduu gibi yazsa, aheser yaratrd. Onlara dayanamyor. O zaman hi bir eyi anmama yolunu seiyor. Nzm kendini hi bir zaman anlamad. Ben psikiyatri ve derinlikler psikolojisi bilen adam, onu ok iyi anlyorum. Kanser yar-belimden aasn yok ederce kemirirken, srtst yatarak toplyabildiim btn enerjimle henz dokunulmam bulunan beynimi samazsam, ihanet etmi olurum. s-kp'n Bristol jOtel-Batakhanesinde, kan iinde, her saat ba klozete koarak sonu beklerken bu satrlar karalyorum. Provokasyondan d patlyan Nzm, o elinde olmyan sinik korku hastalyle, en korktuu eye Donanma Dvasnda dt. Bu d, inanlmaz bir tarih cilvesiyle pek abrakadabran bir diyalektik salad. Nzm, provokatr olduunu saklyamad bir dvann esiz kahraman gibi piyasaya srlmeyi bildi.

imdi ben de mi edeb eeklerle birlikte yalan zorlyaym? Ne denli aleyhime olduunu bile bile, dorudan imdiye dek e-kinemedim. Bama gelenlerin hepsi: Selmnaleykm kr kad diyen dik sesimden geldi, geliyor, gelecek. Korkacak mym? Hi deilse bunu yapamyorum. Korkamyorum. Bana yarar ne? Hi. Ben neyim? Daha iki yl kotrm ve kanayarak srndkten sonra lme hekimce mahkm bir kanserli.

Kendime ar zulm getirdi bildiklerim. Yazmak, u n iin zulm katmerlendirmekten baka sonu veremez. Hele bu satrlar yaynlansa, belki uluslararas aydn vb, kkburjuva Mukaddes isyanlar ile taa tutulurum: Ne kt insan mm meer! Gene de ben: t gibi yalan syliyerek ba tac olmaktansa, para para kan phtlaryla kan iiyerek srnmeyi setim. Aln yazm bu. Onu yadrgamyorum. Baka trl yapamam. Grev anlaym: Trkiye'de hareketi bu denli soysuzlat-rabilenlerin iyzlerini suratlarna vurmak ve hepsini rezilliklerinin armhna gerip tehir etmektir. Belki o zaman, son gelenler daha utanla kendilerini kollarlar: Pis ve sama bbrlenme

keyifleri iin koca bir insan ynnn kurtuluunu, gdermi gibi grnp, baltalamaktan ekinirler. Bu umutla yazyorum. linciye dek. Nzm lm : ne ise odur. Ben de lmm : ne isem oyum. Nzm' veya tekileri ve kendimi bu yazlar olduundan bakaya eviremez. Herey gelecek iindir. Geenle gemiiz. Niin bizden sonrakiler daha doru, daha gzel yaamakn, bamzdan geenleri olduu gibi grmesinler? 28. Donanma Dvas ne zaman aklma dse, hep, tevkifimden nce Nzm' son grm gzm nne gelir. Adliye koridorunda Kemal Tahir'le karlamamz ayr blm sayarm. lm deinde Mustaf Kemal, kendisini oktan ldrm, mumyalam ve iinden klmaz bir mezar-ehrama gmm bulunan Finans-Kapitale en son hizmetini yapt: Toprak Reformu geveliyen nn'y drd. Yerine, Bankas haydut yatanda: Bir torba altn verdim. Bana bir uval altn getirdi. dedii Cell Bayar' Bavekil yapt.

Bunu beklemiyor deildim. Hatt Emperyalizm kitabmda yazl olarak daha 1935 yl, Bayar'n 1937'de olduu gibi, Trkiye Ekonomi ve Politikasnn bana buyruk olacan yazm, 1950 DP saltanatn sezmitim. 1937 Darbesi, Nazi'liin Trkiye'yi Finans-Kapital dehlizlerinden teslim al prosesini talandrmt. Cumhuriyet'te Yunus Nadi, bu darbenin Bir nbet deitirme olduunu Kamu Oyuna yutturmak istiyordu. Kadro kalpazanlar bile, kendilerini kirli amarlaryla satn alp adam etmi bulunan smet Paa yerine: Cell Bey'in de pek gzel idare ettii reklmn yapyorlard. O vesile ile oturdum: Demokrasi: Trkiye Ekonomi Politi-kasn yazdm. Orada ne dediklerim yaynland. Tekrarlamya-ym. Onlar demek ve yazmak deil, kimi kel-fudul almlarla vakit ldrmek, Trkiye Sollar iin daha nemli imi. Bakmadm bile maskaralara. Cebimde baslmya hazr temiz msveddeleri pek Film stdyosuna yolum dt. Nzm nerede? Karanlk oda'da. Kapsn sessizce araladm. Nzm uzun bir masa nnde arkas dnk bir filmi makaradan makaraya aktaryor. Yavaa daldm. Nzm farknda deil. eriti durdurdu. Makas ald. Film kesiyor... Omuzlarndan yakaladm : - Ne yapyorsun yahu? Srad. d patlamt kahramann. Ben olduumu anlaynca toparland : - Kesiyorum, Hikmetiim. - Havyar m kesiyorsun? - yle ya... Bu filmdeki smet Paa'nn szlerini kesiyorum. - Nedir o film? - Kayseri Kombinasnn al treni. Kayseri Kombinas, Sovyetlerin Trkiye'ye ilk byk dokuma sanayiini, faizsiz, artsz, 20 ylda malla denmek artyla hediye ettikleri Fabrika kurumlardan biriydi. Onun a trenini

Hani, belki imdi beni, Ordu ile iliki kurduumdan tr anariye kaym sayarak, semtlerine uratmamak iin, Sosyalist yoldalarna tundan tuna attran Sovyet ulular, evel ezel, kapitalist olan Paalara pek byk armaanlar ve iltifatlar yadrmay severler. Yapmasnlar demek aklmdan asla gemedi. yi yaptlar. Trkiye'de Modern byk sanayiin temellerini atarak, proletaryann geliimine yol atlar. Ne var ki, o ulu kiiler, kendilerinden bakasnn, bir kapitalist lke artlar iinde manevre kaabiliyeti bulunabileceine hi inanmazlar. Ellerinden bugne dek gemi rnekler, kendilerini pek haksz karmaz bu kanlarnda. Ama, hi mi her kuraln bir istisnas bulunmaz? Hep mi vurmal, ama nce dinlememen? 29. O ayr konu. Bizim uslu ocuk Nzm, sonra stanbul Tevkifhane locasndan Cumhurbakan olmu smet Paa'ya eliyle yazd dilekede : tedenberi, sizin sanayi kurma giriiminizi desteklediim iin, Komnistler, aleyhimde: Nzm Hikmet smet Paa'nn uadr" diye beyanname dattlar.

smet Paa yapmt.

diyecei nn'nn, Kayseri Kombinasn anda sylediklerini imdi sansr ediyordu! - Filmden smet'in nutkunu kaldryorsun. Yerine Cell Ba-yar'n konacak sylevi var m? - Yok. - Sessiz, szsz film mi olacak bu? -- y. 7e. - Neden yapyorsun bu ii? - Hikmetiim, az nce Polis Birinci ubesinden telefon geldi. (Ah, o Birinci ube telefonu ne iler amad! ! H. K. ) Filmde smet Paa'nn ne ad, ne sz gemiyecekmi. Ne yapaym? Ben de nn'nn ad ve sz nerede gemise, orasn makaslayp atyorum. - Akolsun. Sen de mi Brts? pek Filme gelirken grmtm: Tnel banda her an Byklerini reklm eden Fotorafhanenin cameknnda, her zaman Gaazi ile yanyana dikili duran byk boy nn yalboya tablosu sr olmu. Yerine pskll kalar, yal yanaklaryla yeni Finans-Kapital gzdesi Cell Bayar'n yal portresi oturtulmutu. Ayn i, hele resm dairelerde, hemen o gn baarlmt. Byleydi Trkiye'nin Politika eyyam efendilii. Nzm la yazhanesine getik. Benim son nn-Bayar deiiklii zerine acele yazdm sayfalar ceketimin cebindeydi. Onlara ire uzattm : - Ben gene akntya krek ekeceim, dedim. Seninkinin aksini yapacam. Bu satrlar, Uzun smail Hakk bacanan kabul etmedi. Ben yaynlyacam. Bak.

yle bir gz gezdirdi Nzm, msveddelere. Antiemperyalizm + Antifeodalizm girii altnda: Vatanda, Cihanda smet nn ey yapt deyiminden sonra, Endstri Toprak - Sulh blmlerini grr grmez, yerinden frlad : - Sakn ha, Hikmet. Yapma bu ii.

- Ne yapyorum? Kanlarm bu frsatla aklyorum. Okursan grrsn. Orada ne nn, ne Bayar, birer amar olanndan baka yer tutmazlar. Maksadm, onlar arasndaki horoz dv sras, Trkiye'de: i - Kyl - Bar problemini, Finans-Kapital tehlikesini aklamak. - Onu demedim. Bu sra nn'y anmak bile, grmyor musun, Siyas Polisin yasayla sulanyor. Sen bu yaznla meydan okudun mu, zerine ullanacaklar. - Onu hi dndm m imdiye dek ki, bundan sonra dneyim? - Biliyorum. Yapma Hikmet. Yalvarrm. Nzm, rengi alan mavi gzleri dolu dolu ayaa kalkt. Beni elinden kapacaklarma omuzlarma sarld : - urada iki yl serbest dolatn. Yok yere ieri atacaklar seni. _1 Ne oluyorsun, yahu, dur. Niin ieri atsnlar? ki burjuva fraksiyonu arasndaki ekime nda kendi i - Kyl problemlerimizi gaayet objektif dille iledim. - Canm, dinlerler mi? smet Paa'dan lf ettirmiyorlar. Sen onun adyla balyorsun. - Balyorum : o kadar. Sonra bildiimi okuyorum. - Hayr, Hikmet. Yapamazsn. Kendini durup dururken atee atamazsn! Arkadaz. - Yahu, okumadan konuma. Yazda kkrtc tek cmle b1 rakmadm. - Oimaz, olmaz. Bu sra. Rica ederim. Nzm beni ne denli seviyormu! Ama ben iimi hatr iin mi brakacam? - yi, iyi... diye geitirdim. - Gzn seveyim Hikmet. kartma bu yazy. 30. Bu antrakt', Nzm'n o gnlerdeki zel psikolojisini vermek iin andm. ocuk yllardr, bir tek satr iir yazamyordu. Kendi kendisini byle fobi denecek bir kukuyla terrize etmiti. Ondan sonraki davranlarn bu adan anlamak olaand. Demokrasi brorm, berbat bir kapakla kt. Adliye koridorunda Nzim'n onu sca scana nasl okuduunu grdk. Gnler' geiyor. evremdeki takip enberi boyuna daralyor. Kvlcm Ktphanesi'ni, Caalolu yokuunun, ar Acem Sefarethanesi duvarlar altnda sabah ap, akam kapyorum. Yokuun aaya inen dnemecindeki kmrc dkkn sivil polislerin nokta gibi hi brakmadklar slerden en nemlisi oldu. Klm kmldatsam, kmrc dkknndan bir ba uzanp ekiliyor. Dkkn ortam tabelc ayyaa, gnde be alt posta hafiye uruyor. Rumuzlu konumalarla, soluk alm bile kontrol ediliyor. Karmdaki, -imdi milyoner, o zaman borla bir linotipi alm, krlan, - matbaac; bizim Salih Usta'nn sonra Sinan'a devredilen khne matbaas... lo pencere gzlerinden, sinsi sinsi Kvlcm Ktphanesini casusluyorlar. Al veri iin gelen gidenlerin bile yollar kesiliyor : - Ne aradn orada? Baka ktphane mi bulamadn? . . E daha oraya admn atarsan, grrsn greceini! Tehditler etkisini gsteriyor. raklar giydirdiim elbiselerle kayorlar. almacak ne varsa,

yerinde braklmyor. Nedir bu sklk? Emperyalizm gibi tahriki kitabm beraet etti. Toplatlm-ken geri verildi. Bayar rejimi nn onanizmini de mi geiyor? Tabi. Hitler'e yaranacaklar. Sonradan adn rendiim, kupkuru elmack kemikleri kk bir rak, okuma merakls kt. ili taraflarnda olacak, bilmem hangi kulbn ktphanecisi olmu. Bizim kitaplar ve bakalarn iskontoyla bizden alyor. Tanmadm iin fazla konumuyorum. Ktphane bizim yaynlarla masraf kapatmyor. Sanrm Yeil lm gibi adl, Emperyalist gizli silh dalavereleriyle insanl tehdit eden bir zabta romann, biraz sola rtulyarak adapte ettim. Forma forma sat tutacak. Donanma Dvasnda adnn Kerim olduunu reneceim rak, bu romann byk iskonto karl datmn zerine almt. 1 Mays (1939 olmal) geer gemez, ocuun anszn aya . kesildi. Ald formalarn hesabn getirmedi, ama, korkutmu olacaklar, ne yapsn? Bir gn ayaklarn sryen Salih Usta ks ks bana urad. Bitiik tabelcnn orada bulunmadndan emin olunca : - Haberin var m Doktor bey? dedi. - Neden haberim olacak? - gndr beni ieri aldlar. - Yok canm? Niye? Sen de mi 1 May imisin? - Vall, bilmem. ok sk. 1. ube Komnist Masas, ortal krp geiriyor. Her ey senin etrafnda dnyor. Han buraya clz bir rak gelirdi: Onu gzm nnde ldrdler dayaktan. ll, Doktor Hikmet ne dedi! Bana da vuracaklard. Aladm. Bir tandk kt. Acdlar. Hep netameli adamlarn kitaplarn m basarsn sen! diye etmedik eziyet brakmadlar. - Netameli kim? - Kzm Karabekir'in kitabn da ben basmtm ya... Biri de siz. Azl komnist imisiniz. Bana ne canm dedim. Ben fukara bir matbaacym. Bana da bakalar gelip kitap bastrm. yor, demek. Ne suum var? Kitaplar topluyorsunuz. Yazan dnsn. Ho, beni de mahkemeye ekiyorlar. Daha bu siyas polisle iim ne? deyip yalvardm. Dn braktlar. Benden iitmi olma. Aman dikkat et. Seni yiyecekler tr tr bulsalar. O ocuktan lf kopartmak istiyorlar. - Merak etme Salih Usta, dedim. Yanldklarn anlyacak-lardr. O ocukla gizli hi bir iim yok. - 1 Mays gn buraya gelmi. at . - Ktphane her gn ak. Kimseye gelme mi diyeceim. - Bilmem artk. Hadi Allahasmarladk. Beni de grrlerse buraya girerken: Baslan formalarn parasn almaya uradm derim. Aman bo bulunmayn. Dehetli tenbih ettiler

bana: Azndan, grdklerin zerine tek lf karrsan kendini yok bil dediler. Hi bir ey sylememi olaym. Siz de bilmeyin... Bilin olanlar. Bu namussuz tabelcya da gvenmeyin. Esnaf komu diye selm veriyorum. Yzne baklacak adam deil! Yrabbi, ne ilerdir bunlar, bamza gelen? Salih Usta titriyerek ekildi. Yapacak ne var? Clz ran insafna ve ikenceye dayanma kalm. Yok bir ey. Yalan syletseler mahkemede kar. 31. O sra Akbaba'clar: Orhan Seyfi ve ikiz orta comular. nsan m, adn unuttum, aylk, kzl kapakl, cidd bir fikir dergisi karyorlar. Bana da bavurdular. Parasyla: Edebiyat' Cediyde'nin Otopsisinin ikinci, asl geni Analitik ksmndan paralar veriyorum. Konumamdan holandklarn sylediler. Arada uruyorum. Konu sol hmanizma. Orhan Seyfi aztm. Ateist iirler yazyor. Bana da okuyor ve bir eletiri yapp yapmyacam soruyor. Allahtan ok ekmi bir adam olarak, Orhan baya iyi manzumeler dzyor. Ahbapl ilerlettik. Onlar Bbl Kona'nn karsndalar. Aramzda, bozac ile kmrcnn arasna den darack ksa geit var. Frsat bulduka, ayda ylda, param zel zarf iinde almak umuduyla uruyorum Akbabalara. Yazlarm ok vyorlar. ok orijinalmi. Hele bir Akam'n Yazileri Mdr varm: Hayran imi eletirilerime. Bizde byle insanlar ksn! ? deyip duruyormu... Moral piyaz bol. Ama, iki aydr, uzun makalelerimin karl bir trl denmiyor. Cidd dergilerin glklerinden yaknlyor. Skm. Gene Akbaba'ya uryaym, belki bir sadaka sunarlar, gibiden vardm. Orhan Akbaba ile dereden tepeden konuuyoruz. Vn'yu nasl bulduumu soruyor. Kravenkoya benziyen adl bir Rus yazarndan hikyeler ardka iyi para kazanyordu, dedim. imdi Diktatrlklerde ate samas, sermayeyi tkettiine dellet etse gerek. Orhan Seyfi : - Aman, ne iyi! diyerek telefona sarld. O saniye, Vl'ya sylediimi aktard. Vn : - Canm, ben Hitler'e atyorum. Stalin'e deil. Buna ne der? yollu sormu. Orhan Seyfi srar ediyor. - Ben pes derim. tesini 1. ubeye sorsun... gibilerden geitiriyorum. Akbaba'nn ifte kumrularndan, daha abuk len pek gen grnl ikinci ortak sahibi, bir heyecan gibi odaya damlad. Masasna oturdu. Soluk solua idi. - Ne o? Bir ey mi var, yahu? - Kim? - Nzm Hikmet. - Hayrola? - Hi te hayr deil: Nzm tevkif edilmi, - Doktor, sana, zlerek bir kara haber... Seni en ok seven adam... .

- Aa? ! Orhan Seyfi'nin de, benim de azmzdan frlyan lk oldu. te bu akla gelmezdi. Sonra, bir Bbl akas nnde bulunmak ihtimalini dnerek, glmsedim : - Baka bir mizah konusu bulsanz? Orta Akbaba'mn sesi, yz dehet sayordu : - Vallahi mizah falan deil. Salam yerden rendim. Bu seferki ok cidd imi. - Nzm elebi adam m ldrm? - Ondan da ar, diyorlar. 10 gn olmu. Salih Usta'nn haberi ile Nzm'n tevkif tarihini ayrdetsem? - Komnistlik her zaman ar su. Nzm... dedim kaldm. Nzm Komnist Partisi'nden bile koulmu diyemem. Sustum. kinci Akbabac : - Yok, etti. Bu seferki Komnistlikten de arm. Nzm' yle apar topar koparp alm, gtrmler ki, grenler idamlk mahkma kar byle sk tedbir alnmaz, diyorlar.

-Allah, Allah! Nzm ne yapabilir yahu? airlii bile son gnlerde kurudu. Politikadan derseniz, ke bucak kayordu. Benim son kan Demokrasi brorm bile yaynlamamaklm iin deta yalvard. Zamann kritik olduunu biliyor. Ne yapm olabilir? - Asker su imi. Ankara'ya gnderilmi. Genel Kurmay Mahkemesi bakacakm. Yazk oldu olana.

- te bu yalan, fili yuttu bir ylan. Nzm sivil edebiyat alannda kabuuna bzlmken, Asker sua nasl giriir? Mutlak bir yanllk. Devenin stnde hacy ylan srr m? Isrr. Bu da ylesi olmal.

- Bizim bildiimiz Nzm da yle ilere kalkmaz, ya... efaati olaym, dedim. Sakn sen karma. Ban yakarsn. dediler. Kimse Nzm' kurtaramazm bu sefer. - nanmyorum! Greceksiniz. Bir iki hafta gemez. Yanllk anlalr. Nzm gene Babli'den geerek pek Filmine gider. diyordum. Arkadan benden iyi tanyan Orhan Seyfi'nin tam Akbaba gerdeni bsbtn sarkm, gzleri dalmt. Onlar iin ciddliine inanmlard. 32. Birka hafta geti, gemedi. Akam st, yanlmyorsam Kvlcm Ktphanesini kilitlerken, bir sivil yaklat. Ufak bir soru iin Mdriyete dek aryorlard beni. Ufak sorular pek bilirim : - Eve urasam? - Hemen dneceksiniz. Evi ne tela vereceksiniz? - Doru ya... Paltomu falan alrdm. - Acele bekliyorlar. Be dakika. Gece kalacak olmaynca... Ktphaneyi kilitlemi, elimde yazlarm temize ekmek iin kk, bozuk daktilo makinem, Acem Sefarethanesinin kale duvarna doru yoku yukar kyordum. Sivil neredeyse koluma yapacakt. Durdum.

- Bari, u daktilo makinesini Ktphaneye brakaym. Herif, daktiloma yapt. Elimden ald : - Size zahmet olmaz. Ben tarm. - E, size zahmet olacak, canm. eriye braksak? Adam sinirleniyordu : - imdi, alacakaranlkta anahtar bul, kilit ara, kepengi kaldr, indir... uzayacak. Zti ge kaldm. Bana kacaklar. Caalolu yokuunu konuarak inerken rendim teln nedenini. Yksek Kaldrm'da, eski bir kitabevi deposunda, kiloyla Franszca, Almanca kitaplar satldn renmitim. Kilosu, eski kt fiyatna. Se se al. Tarttr, gtr. Oraya giderken, B. B. hanmn Melikeler diyecei iyi saatte olsunlarm srnaklklarndan bkmtm son gnler. Gideceim, uzun uzun kitap seeceim. Belki de o yaptm pheli grecekler. Rahatsz edecekler...

Bacaklarm imdi iki admda bocalyor. O zaman elik yay. Yolda normal yrym, ardma geleni koturuyor. Kalabalk yerde, bir, giden tramvaya bin. Yolda bakasna atla. Onu da brak, ge git. Taharri memuru vey anann dourduu deil. Bir kargaalkta ekilip kalyor. Bugn de yle yapmtm. Arkamdan imdi daktilomu tayan grbz tknaz delikanl gelirmi. Karaky'e varmadan, ol grp, arkadan da, beni de yitirmi. Soruyordu merakla : - Nereye gittiniz Allahaknza? - Haset Kitabevine. Ordan da Yksek Kaldrm'da kiloyla satlan kitaplar almya. - Pekiy. Kitap, hadi yarm saat, bilemedin bir saat aranr. Dnlr. Siz sabah yok oldunuz. Akam ge vakit dndnz. - ok deerli klsiklerin eserleri stne dtm. Brakamadm. - le yemeine de gelmediniz? - Orada, ayakst bir simit attrdm. Alk aklma gelmedi. Kitaplar pek severim de... Buna, dnyann btn delillerini getirsem, sivil polisi inandramazdm. -Evde sordum, yoktunuz. Hi umutsuz, bir daha dkkna bakaym, Dedim. kyorsunuz. Akolsun, bu kadar aratr m insan kendisini? 33. Mdriyette, hi bir sivil, niye arldmz bilmiyor. Ortalk kararm. Beni beklemiler. Paldr kldr Adliye'ye gnderildim. Daktilom, falan kolayd. Dnte alrdm! Savclk odasna girince, okunan yanl duyduumu sandm. Donanma Kor Asker Mahkemesi, beni gyabmda tevkife karar vermi. Kaakmm. Gyap karar alnm.

- Nasl olur? Tevkif iin, insana bir ey sorulur. Karl alnr. Ben da banda kaak deilim ki. Evim var. yerim belli. Kanun bir tevkif nnde deilim. tiraz ediyorum. - Onu Asker Mahkemeye sylersin.

<; - Siz de Adalet Savcssnz. Bu kanunsuz muameleye mdahale etmelisiniz. imde, gcmdeyken nasl kaak olurum? - Biz bilemeyiz. Sen... - Canm, Savc Bey, ben kaak deilim. Bu ne byle ge-ceyars usulsz yakalama. - Usulsz deil. Mahkeme tezkeresi elimizde. Muavinler be alt kadar kalabalk. Hepsi ayakta, sinirli. Belki beni beklemiler. lerine, evlerine veya elencelerine. , gidecekler. Benim yzmden gecikmiler. Daha abulabut birisi, teden meydan okudu : - ok sylenme! -Teessf ederim. Buras Adliye evi. Vatanda kanunca hakkn burada da aramazsa... Daha eli yz dzgnce baka bir Savc yardmcs atld : - Sabahtan beri kamsnz. Sizi aryorlar. Bir de kaak olmadnz sylyorsunuz. - im vard. Kitap seiyordum... Bu sylediklerime neredeyse kendim de inanmyacaktm. Szlerim dudaklarmdan yere dkld. Bu adamlar neye inandracaktm? Tpk, son Trkiye kamda, kimi Sosyalist Devletlerle olan konumamz. Sen beendiini anlat. Onlar kararlarn vermiler, yahut yukardan almlar. Aznla ku tutsan bo. Bildiklerini okuyacaklar. Durum besbelliydi. - Bari suumuzu rensek? - Suunuzu kendiniz bilirsiniz. - Bilseydim sorar mydm? Ceza Usul Kanunu'nun 103. c maddesi (o zaman madde ezberimdeydi): ... Tevkif srasnda maznuna iledii su tebli edilir diyor. Kanun bu emri veriyor size. Suumu olsun bildirmeye mecbursunuz. - Deiliz. Bir iaret. Sivil polisler kollarma girdiler. Tartaklanmaktansa ktm. Kap nnde ok beklemedim. Kemal Tahir getirildi. Ham-di milof getirildi. Emine, Fatma Yal getirildi Der top olduk. - Bu ne yahu? Siz bir ey anladnz m? - Asker Mahkemeymi. - Sebep? - Sylemiyorlar. - Sama bir ey yleyse. evremiz sk sarld : - Haydi! Adliye'nin ssz, karanlk, geni merdivenlerini indik. (imdiki Genel Postahane st o zaman Adliye idi). Postahane nnde silhl bahriyeliler. Asker arabalar. Bizi bir ak kamyonun stne attlar. Bahekap'ya doru yldrm abukluu ile gidiyoruz. imizden birisi : - Oh! etti. Dnya varm, be.

Hep gldk. Benden bakalar Kapalt'nn havasz, pis cehenneminde ge vakte kadar boulmulard. Kamyon hzlandka, akamn serin havas cierleri ayordu. Ancak gidi neriye? Neden? u n dnyorum. Byle bir Kapitalist Devlet mezbahasndan gememi olan, herhangi Sosyalist Devlet'in taze yahut bayat memuru, bizi: Trkiye'de dam cezas istiyen Asker Sk Ynetim Mahkemesi kskacndan naslsa boynunu kurtarm bizi, nereden artlar? Onlar anlyamazlar. Onlar Komnist, hem gerekten Komnist deil, Tektanrl dinlerin idealletirdii Allah, ideal deil gerekten Allah olsalar, anlyamazlar. Sosyalist bir Devlet ellerindedir. Onu korumak iin ellerinden gelen formaliteyi kesince yerine getirmekle kalrlar. Sosyalist bir Devleti korumada en iyi yolun. Sosyalist olmyari lkelerdeki sahici sosyalistleri hie saymamaktan getiini nereden bilsinler? Ellerine hazr Devlet makinesi gemi. Onu rselemeden, kanunlarn aksatmadan yrtmekten stn grev bulamazlar. Hey! Trkiye'de balarndan bir tek kezcik yukarda dediim tevkif at geip, be yi yattktan sonra, Dnyann en gl Sosyalist Devletine kirii kran, ve bir daha geri dnmeksizin, orada topraklarnn pek az konusunu hazmederek, esiz Parti Lideri, r-neksiz Komnist ef rolne kan, analarndan mutlu ve ansl domu iki kii! Sizleri merak ediyorum. Sizlerin merak edilecek yannz yok. Keyfiniz yerinde. Gcr gcr sosyalist arabalarnz ve yetkileriniz altnzda. Merak ettiim ilerinizin iidir. Trkiye'de bir insan var. ine girince 50 yl gzn krpmakszn Hareketi yrtmekte bir n ikircilik geirmemi. 40 yllk mahkmiyetine, 50 yl sonra bir de idam cezas katlm. Hr veya esir olarak, eitli ikencelerden Azl Komnist diye hnla geirilerek, 22 yl zindanda yatrlm. 50 yl hi bir ryasn gardiyan kbusundan kurtaramam. akr akr kanayan kanserli hastalkla 70'inden sonra balk kayna atlayp engin denize alm. Frtnalarnda, koula koula, son mitle bir sosyalist lkede birka yl deil, birka ay dinlenip tedavi olmay dnm. Bu insan iin nasl: Biz onu Parti'den attk diyebildiniz? Sosyalist Devlet snrlarndan, dnk Nazi Devletinin kucana o insan nasl attra-bildiniz? O insann bir cani gibi eli kolu bal, her olana alnm olarak pskrtlp dmana teslim edilmesini uygun buldunuz? En baya bir siyaset sulusu, en baya bir Emperyalist Devlete Siyas Mlteci olarak kabul edilir. Bir yal, hasta insan, Militarist terrde haksz ithamlarla bouna yok edilmemek istemi. Her faizmden, terrrden kap smana iyi kabul gsterme kararlar alan Sosyalist ortama kam. Byle bir insan, delilsiz yargsz, kapitalizme av olmak zere geri pskrtmeyi baardnz! Eer Dr. Kvlcml'nn sulu olduuna kanl iseniz, onu gelir gelmez, en toleranssz halk mahkemesi nne karmay dnmek namusluluunu ve haysiyetini olsun gsterirdiniz Yapamadnz. Onu anlyamyorum. Onu merak ediyorum. Bu satrlarla onu anlamya ve anlatmya urayorum. Ben ezel kurbanm. Bu 50 yldr tkenmemi kurbanlmn zerine sizin de bir hle 34.

katmanza ihtiyacm yoktu. Nzm ld. Onu bu durumda bir son kez daha gzlemek olmad. Sizin neyinizi gzliyeyim? Ben fakir ocuu idim. Doduum gibi lmek yeter bana. Saltanat sizin olsun. Ancak bu kertede klmeniz art myd? Anlamak istiyorum sizi. Hepsi o kadar. 50 yl 50 biri tr insan denedim. lerinden sizin gibilerin kacan hi ummadm. Nasl ktnz? Onu merak ettiimden bu satrlar uzatyorum. 35. Btn olaylar, anlatmakla bitmez. Nzm, Ankara Asker Mahkemesinde bir r am: Sivil Mahkemelerin yiyemediini, Asker Mahkeme (onlara da Mahkeme denirse) atur atur un eder. Eer Nzm'n Ankara Asker Mahkemesi kmasa, polis bir yolunu bulamyordu. Netekim, Kvlcm Ktphanesine uryan ra 1. ube bir ay ezmi, bir ey kmam. Yoktan ne kar? . . Ayn ran Yavuz'da er olan aabiysinin arkadandan gelmi bir mektup ele geince, Komnist Masas efi raa kar': - imdi ananzn falan yerini filn ettik! diye nm. nk, Asker Mahkeme perspektivi alm.

O mektupta ne var? Hi bir ey... Selm, kelm, roman, hikye... Cidd kitap olsa, hi biri yasak yayn deil. Hepsi Babli'de satlp duran kitaplar. Asker de okur, sivil de. Donanma yasak ederse, er okumaz. Okursa, bir disiplin cezas giyer. Ama polis isterse, polisin Nazi casuslar isterse, Trk ordusunu kendi sava arabasna katmak iin 1939 yl ok acele eden Faizm, bizim Genel Kurmay alarmda tutmya alrsa, her provokasyon mubahtr. Ne var ki, deliye ta andrmak gerekir. Cumhurbakan . . 'dir. Genel Kurmay Bakan Fevzi akmak'tr. Onlarn sar iiten kulaklarndan biri Sovyetlerde ise, tekisi ngiliz-FranszAmerikan vb. Demokratik Entelicenslerdedir. Mill Mcadele deneyinden sonra, durup dururken, Nazi provokasyonuna dmezler. Ordu : gelenein katmerli zrh iinde dnyadan habersiz. Harbiye: Tanzimat ve Merutiyet duyarllklarn gene seziyor. Nzm'n ve benim yaynlarmz okuyanlar var. Marksizm Kalpazanlarnda Kerim Sadi eleniyor. Nz'm'a dokunan satrck ne ola? Herkes Sosyalistse, aradaki tartmalar niye? Merak ediliyor. Kalklyor. ki delege yola kyor veya karlyor. Biri bana geldi. Mehmetik tipi, uslu, akll ocuk. tledim. Gitti. Hl bugne dek, ne ben kimseye atm. Ne kimse onu yakalad. Ayn Mehmetik, mer Deniz tipinde olur ve Nzm Hikmet tipine giderse, ne kar? Bildiimiz kzlca kyamet.

Trkiye Devrimci hareketinde kiiler eletirilirken, Kimseciklere bir trl anlatamadm zellik burada pusu kurar. Deniz Nzm'a bir Sinema koridorunda rastlyor. Aradn bulamyor. Bir de evine uruyor. Nzm yok. Hanm genci ieriye alyor. Nzm gelince konumalar geiyor. Nzm kibriti akmadm, diyor. Deniz, alevi grmese de parlamya hazr. Ayrlmyor. Harbiye'li gittikten sonra, alyor mu Nzm' bir kuruntu? Benden Mehmetik diyeceim gitti. Nzm'n Ankara Asker Mahkemesi'ne gtrldn rendim. Yreim bile tkrdamad. Ve yanlmadm bugne dek belli. Nzm rahat deil. Benim Demokrasi kitabm bile dehetle karlyor. Nerede kalm Deniz'in iinde brakt bulanklk. Ne olabilir bu Harbiyeli ziyaret?

Zabta roman ile ykl olan Nzm'n ark Kurnazlk az buz eytan deildir. Hadi, Nzm : sen faka basmaz Reci'sin. abuk davran. Yoksa, bir milyoner ahbabn seni bedava oturttuu o kaps otomatik alr Apartman at katndaki aile saadetin gme gidiyor ha! Nzm'dr telefona yapyor. Siz bilmiyebilirsiniz. Nzm, 1. be'nin, Komnist Masasnn telefon numaras gibi, Masa efinin adn da bilir. Ve Hamdi milof gibi, orada zel - gizli ahbaplar da edinmi bulunabilir. - Niye bana bu Harbiye talebesi klnda adamlarnz yolluyorsunuz? Nzm, azndan Deniz'e, sylei ssnda kard bir ka yakc lf atmsa, onlar bir telefon vuruu ile kl ederek, Komnist Masas efinden daha kurnaz olduunu polise retecektir.

- Kim, dedin, Nzm Bey? Harbiyeli mi? Vallaha, billha yle bir ey yok. Kim syledi? Biz seni bilmez miyiz? Konumalarn teype alnm varsa bilmiyorum. Ama, aa yukar bu apta getiini btn rendiklerim saptyor. - Kimdi? Nasld o gelen size? - O kadar uzun boylu deil. Nzm telefonu kapyor. Ve btn hoaflarn ya kesiliyor. Nzm, o mehur klbkln bile unutup, karsna dahi kyor : - Cancazm, ne alrsn sanki tanmadn adam ieri? - Yavrum, seni aryor, kapda m brakaym? stemiyorduysan konumasaydn. imdi ben mi telefon ettim Komnist Masasna? 36. Ok yaydan kmtr. Harbiyelilerin Komnist aradklarn iiten Genel Kurmay'm etekleri tutuur. Her kimse bunlar, ortaya kacak! Btn Harbiye snflarnda, sz geen gnler stanbul'a gitmi renciler kimlerdir? Yok yle biri. Nasl olur? Nzm rya grmedi ya. Mutlak biri var. Aratrn. Sktrn. Bulun. cat edin. Daha nce, kimi faist renciler, olur olmaz komnist ihbarlar yapmlardr. Bo verilmitir. renci kskanl ve geimsizlii. Komnist diye ihbar edilenler, snflarnn en

iyi, en disiplinli rencileri... Ya stanbul'a giden? Kapal dosyalar yeniden alyor. hbar edilenler zerinde duruluyor. Nzm'h ihbar ettii gnler, rencilerden hi biri stanbul'da deil. Her sabah yoklamasnda mevcut kmlar. Ne var ki, Asker okullarda sabahleyin herkesin, bulunmyan arkada iin benzer sesle: Burada efendim! ektii herkese bilinen olaanlardandr. Alttan alta, Deniz'in stanbul'a kaama sezilir. Bir baskn dolaplara, yatakhanelere. Mektup. Deniz'in Nzm'a urad srtyor. Ve ksa aratrma zerine, Nzm da stanbul'dan getiriliyor. Kimi edebiyat felketzede Harbiydiler, derler ki, Nzm'n ihbar vesile olmu. Ancak, o ihbardan nce hi bir cidd kou-turma yrmediini kimse inkr etmez. Bu bakmdan, dilediimiz airane femizmi kullanalm. Nzm'n bir telefonla Siyas Polisten Genel Kurmaya dek etkisi belli. Btn o deliine metelik sokulur sokulmaz nne geilmiyen mantk gerei arklar dn ile Devlet Makinesinin lgnca alarma getii ortadan kaldrlamyor. Bizim ilk Tbbiye'i ahane tevkif atndan bilirim. Yllar yl hcreler kurduk, yaynlar, gsteriler yaptk. Herkesin nnde komnist arklar syledik. Tartmalar grla gitti. t kmad. Bir klkuyruk ahap Efendi, bir pastal toplanty ihbar eder etmez, herey deiti.

Onun iin, A. Kaadir'in, olaylar vermekten ok iiri ve edebiyat, irleri ve edebiyatlar savunma eseri olan Harbiye Dvs kitabnda yazmaktan kendini alamad gibi, Nzm, Asker Mahkeme nnde : - Ben bu dvada muhbirim. Nasl mahkm olurum? demitir. Gizli Devlet zabtlarnn sakn yaklmamasn yeni kuaklardan onun iin ok rica eder dururum. 37.

Harbiye r alnca, ka yl nce Bagedikli Hamdi Alev-da'a, Hamdi milof aracl ile Nzm'n: Merhaba Kaptan dedii de mzesinden frlad. Bizim ele gememi Marksizm Biblio-tei yaynlar iin : Bu kitaplar erbalar tarafndan okunmu ve benimsenmi ve bu hl ilerde Donanmann disiplinini sarsc mahiyette grlm olduundan, Kanaat' Vicdaniyye'i Tmme ile... denilerek, bana 15 yl ar hapis verilebilmitir. Ben, tek (ve esrarke olduu ortaya kan) szde aleyhime ahit bile mahkemeye getirilmeyince, delil istemitim Asker syana Tahrik suuma. Savc (Mareal'n gnderdii ikinci zel asker savc) Yarbay erif Budak, Almanya'da Spartaks hareketini rnek getirdi. Bir kvlcm bzan koca bir dritnotu berhava eder, bir lkeyi yangna verir gibi parlak edebiyat rnekleri yadrd. Sonra, Sftaki y drt elif mikdar uzata uzata aynen yle dedi :

- Doktor Hikmet iin delil aryacak kadar sfdil deiliz. Karar gnleri, askerlikten niye tard edildiklerimiz sorulmu. Tbbiye'den ben Komnistlik suu ile koulmuum. Nzm'n Bahriye'den gelen belgede: Ahlkszlndan tr koulduu yazl idi. Bu son deyim ynla yorum gtrd. ankr'ya Nzm-Kemal-Ben srldk. Nzm, imzal makbuz vererek, Polisten 30 lira aylk ald. Kemal bunu: Domuzdan kl koparmak sayp yemei teklif etti. Benim paray geri verdirip, makbuzu aldrtncaya dek kursam atlad. Boazl ocuklardlar. Day Paa (Nzm'n annesinin yakn akrabas) Ali Fuad Cebesoy, Bayndrlk Bakanyd. Hasan Ali Ycel klsikleri una buna evirtiyordu. Ben hatrlattm. Polisten maa alnacana, Day Paa kanalndan tercme alnsa, yoksulluktan kurtulurduk. Nzm, ilk sipari olarak bir Opera'y o zamanki parayla: 5000 liraya ald. Alr almaz kendisini Bursa Cezaevine naklettirdi. Ben Amasya'ya, tutunamaynca Krehir'e srldm. Btn olaylar, hi deilse son Harbiye-Donanma Dvasnda Nzm'm, - kurban da olsa, kendi Muhbirliine kurban gittiini, sonradan kahraman edildiini gsterir. Bundan bana ne mi? Hakkmda Parti'den atlm olma karar Nzm'ca verilmise, bunda nelerin rol oynadn belirtmek kiisel konudur. Asl nemli konu, byle Kahramanlarla Trkiye'deki hareketin urad sonulardr.

LZ SMA L
38. LZ SMA L: zerinde durulamyacak kertede az Trkiye'lidir. 1926'lara doru, Parti Merkez Komitesi'nden Sovyet Konsolosluu parazitleri atlrken bir konferans oldu. Konferansta, Lz iveli, konuurken beygir dileri salyalar saarak enerji izlenimi veren birisini grdm. Adam, sa kolunu, tam omuzundan, tpk Karagz'nk gibi ileri geri gtrp getirerek konuuyordu. Szlerinin yapamad etkiyi bu Karagz hareketi ile elde etmiye alan bu kiiye Lz smail diyorlard. Eletirilerini hakl bulduum iin aramz snmt. Derken Ka-tasrof koptu. Byk bir provokasyonlar zincirleme patlay herkesi ieriye drd.

efik'le oturup ykntlar iinden salam kalabilmi yap talarn aykladk. eride bulunan Merkez Komitesi'nin salam kalm btn yeleri, imdilik benden baka bir numaral ynetici kalmadna karar verdiler. O sorumlulukla, kar kmaz ie giritim. Bana verilmi olan paye gzme sivrisinek kadar grnmyordu. Gereken reorganizasyon tamamland. smail'i unutmuuz. Kendisi ortalkta grnmedii iin akla gelmemiti. Adana grevini yapanlar da ondan sz etmemilerdi. zmir, stanbul ve teki Vilyetler onu grmemilerdi. Bir gn, yannda kendisi gibi sarho (ve hl krktk), ama sempatik Hssam'la kageldiler. <- Oo! Yahu, neredeydiniz siz? demiye kalmad. Lz smail baklay azndan kard. Herkes tevkif atla urarken, o pundunu drp Yukar kam. Merkez'in mhrn de sanrm kazdrm. Mhr bende, Sleyman da benim demek istiyormu. Sonra far kettim. Bu stili hi anlamyordum. Ne olacakt? almak istiyorsa, ite rgt. Bir provokasyonu grlmedii iin, (daha dorusu Mah-keme'de ad bile gemedii iin), hakknda polise dayanc asndan kimse bir ey bilmiyordu. Bilmemek, sulamya yetmezdi. Moloz saymyabilirdik. Sevindim. efik Hsn ierideydi. Bir ziyaretimde konutuk. Konferansta smail'in Oportnist ve Provokatr Seka'ya kar olduunu hatrlattm. Komite'ye alalm sonucuna vardk. Fazla itikleri zerinde bir ey sylemedim. Kii zellii...

kinci bulumada Lz smail, Kutva'da ezberledii bir ka dnceyi, parmaklar ile : 1, 2, 3, . . sayarak tekrarlaynca, glmemek iin kendimi zor tuttum. nk birden e dek saydklar, toplannca gene bire iniyordu Hele sa kolunun: Perde kurdum, em'a yaktm, gsterem zil-l hayal derce ileyii mrd. Baparma yukarda, sere parma aada, eliyle satr biimi her szc bozuk

iyve kei kei vermesi, sylediklerinin altndan ne kacan kartryordu.

Ne olursa olsun. Halktan bir insana benziyordu. milof kadar da pheli grnmyordu. Kendisinin Komite'ye alndn syledim. Az irkildi. O zaten Komite'dendi. Hatt Yukardan Sorumlu tyin edilmiti. 39. O zaman ancak dank etti. Bizim karagz, stinsan'la gnl vermiti. Ne kar? O gne dek be alt yllk fealiyetimizde, iimizden -hi kimsenin, byle kendi kendisini Yukardan tyin ettirdiini, ne grm, ne iitmitik. Toplanrdk. Biri teklif ederdi. tekiler el kaldrd m, nerilen ktip, yahut kasa, ve ilh. seilmi olurdu. Seilenler, ou kez, arkadalar ortasnda ayrcal gzkmemek iin rpnrlard. Lz yeni bir stil getiriyordu. Ho, o Sorumlulua bu denli istekli ise, buyursundu. Bir Komite'nin ktipliinde ne vard? Ortaya karsa, belki poliste daha ok dayak yerdi. Hepsi o kadar. Bu arkada kendine gveniyor, demek. Niin hevesi krlsn? teki arkadalardan kimisi tuhaflayor. Dn bir yerden kal elmi. Bir iki toplantda Karagz koluyla be hrtl szce satr atm. Hemen sivrilmek mi istiyor? Nasl, neden gveniriz? Beklerse olmaz m? Kimin hevesi var Komite Ktipliinde? Seim oldu mu? Ona lzum kald m?., net hatrlyamyorum. smail Hssm'la iip iip ahbazlayordu. Sonra Stalin'in Parti'de ne olduu ortaya knca, Lz smail'in ilk azda Mhrl Sleyman kesilme isteinin anlam daha srtacakt. Geici de olsa bir sarsnt karmadk. smail Yukarda kendisine verilen takma ad da bir gn bana bir mcevher saklar gibi gsterdi. Herkesin bir ok takma adlar vard. Ama onunki yzde yz alafranga idi.

Deli, dolu, iyi, ho ocuk. En ufak eyde kinerce rakkasl glyor. Bir usturuplu ar krkl manto peydahland srtnda. Ka-dnlarnki cinsinden deil. Ama epey pahal olmal. st ba gittike trinkleiyor. Fena deil, bizim Ktip ulu dzeltti. stanbul iinde, ou, kahkahac Hssam'la bir gidip gelii var... Yarn Postahane, Vilyet, Mdriyet, kilit yerler tutulup Devrim baarlacak sanlr. rn bakmndan izliyorum. Verimli deil. Komite Ktipliinin tadn karyor. Bir tek yeni adam kazand yok. Btn bizim eski elemanlar, eski kadrolar iinde mekik dokuyor. Pekiy. Ko kendisini tantsn.

Yalnz, stanbul en byk ii ehrimiz. Lz da ii geiniyor. Profesyonel durumda. Parti'nin eskidenberi yetikin iileri dnda horozu tmyor. Bu ona ilk verdiim objektif eksi not. Bulduu paray ikiye verirce iii ise, midemi bulandrmakla birlikte, sbjektif eksi. rgt bakmndan bir trl dzen salyamad. Alt organlarda, onlar kendine balamak iin az ok formaliteyi yerine getirebiliyor. st organlarda ise, bir kezcik bile : tam toplant, metotlu problem koyup tartma yok. ounlukla karar alma bakmndan zilzurna alaturka.

kide bir Hssm' yanna takp, benim o zaman Asistanlk ettiim Haydarpaa Tp Fakltesi Psikiyatri Klinii iin yola kyor. Belki benim, Darlfnun Tlim Taburuna gitmek zorunda kaldm saatlere rastlatp geliyor. Beni bulamadn bahane edip ters dnyor. imdi, uzaktan baknca, daha iyi anlar gibiyim. Herifioullar hi byle yemlie rastlamamlard. Profesyonellik dalgas altnda basbaya para yiyorlard. Her gn, sabahtan akama ylesine ikiyi nereden bulabilirlerdi? 40.

Tekrar edeyim. imdi olaylarn bilanosunu tam yapmya vakit bulunca daha net kavryorum: Bizim elebice iyi dileklerimiz ve hogrr iyimserliimiz, Lz uan aykr alkanlklara srklemi olabilir. En olgun insan, sk kontrolsuz neriye varabilir? Laz'n Adana grevine adnn karmas gittike ireti tesadfe benziyordu. stanbul proletaryas iinde ke kapmacay andran git gel den baka hareket gsteremiyordu. Ben de, geim iin asistanla snmm ve birikmi ikier er aylk mahkmiyetleri temizlemek zere ikide bir hapisaneye dalp kyorum. O yzden vakit kazanmak zorunda kalyordum. Ben stanbul Mehterhanesinde (imdiki Adliye Saray arsasnda) gene son : bir mi, iki mi aylk cezama girmitim. Bitirmek zereyim bely. Formalite yetkisi deil, iten sorumluluk duygusu ile plnm yapyorum. En son Haydarpaa ile Faklte arasn balyan yolda Lz smail'le Hssam'n beni szde aramya gelileri hi gzmden gitmiyor. Yanlarndan geiyordum da haberleri yoktu Geri asker klnda beni ilk defa gryorlard. Ama bu, kendilerini getikten sonra mkellef krklerinden ekinciye dek beni tanmaylar, gzm nnden gitmiyordu. Mehterhanede cezam bitmek zere. 1. ube Komnist Brosu efi Sadullah bey gelmi. arlp gittiim Cezaevi Mdriyet odasnda karlanca ardm ve fena kukulandm. zmir'de bireyler olduu kulama alnmt. - Ooo! Doktor, buyur yahu... larla bir iltifat yadryor ki, rktm. Onun birok basklarndan gemitim. Her zaman bana yal (ihtiyar) gzlerle bakp, takma dilerini kemir e, ge veliye ok acdn syler, bildiinden de caymazd. Yalnz ikence odasndan kaard. 41.

- Bunlar canavar Doktor. Syle u noktay. Nasl olsa biliyoruz. Bouna cann yanmasn... derdi. Kimi yufka yrekliliine inanacak gibi olurdum. Bir yol hi unutmam. Bir nsha, (sanrm Kzl stanbul) gizli Parti gazetesi yakaland. stmde deil ama, benimle ilgili idi. Benimsemedim. Fena hlde sktrdlar. lk anda verdiim karar ne ise ondan dnmem. yle bir gazete iitmitim. Ama ben onun ne yazlar, ne basl, ne datl ile ilgili deildim. ldrseler beni, bouna... Gz gre gre suu zerime alamam, dedim. Sadullah Bey, buldok dilerini biliyen kovboylarna iaret etti :

- Brakn. Anlald. Yni ldrsek kabul etmiyecek. Masa stnden gizli km gazeteyi sknetle ald. Beni kolumdan tuttu : - Gel Doktor. kence odasndan kt. O nde, ben arkada. Lo koridoru getik. Merdivenler yanndaki kocaman bo odaya girdik. Kapy rtt. Benim yanma sokuldu. Yava sesle elindeki ga-zete-dergiyi sallad : - Bak Doktor, bu senin kardn gazete. - Hayr. - Tamam. Sen gene Hay ir de. Evet demem iin srar etmiyorum. Ancak bu gazeteyi kardn sen de biliyorsun; ben de en az senin kalar biliyorum. - Yanlyorsunuz. Ben yle bir ey sylemedim. - Siz de yanlabilirsiniz. - Tabi sylemedin. Hi syler misin? Ama ben yanlmyorum. - Ne demek? Elbet yanlabilirim ya... Bu gazeteyi senin kardnda hi, en ufak bir phem yok. - Sabit fikir gelmi size. - Yok canm. Polislikte sabit fikire hi gelmez. Bakma, ara-sra samaladmza. Olur. Yalnz bu gazetenin sence yazldn imdi sana ispat edebilirim. - Yanmda imie konuuyorsunuz. Bu gizli gazeteyi ben de bilmem kimin kardn. Gen hevesliler olmal. - Mmkn. Belki sen basmyorsun, datmyorsun. Ama yazlarn harl harl yazyorsun. - Nerede ise beni de inandracaksnz. - Uzatmak istemiyorum. Duyarlarsa, sana yapacaklarn biliyorsun. Kimse duymadan sana sylyorum. Gazete-derginin sayfalarn birer birer amya ve oradaki makaleleri parmayla bana gstermiye balad : - Bu yaz senin. - Deil. - yle de. Ama, senin olduunu biliyorsun ya iinden, o bana yeter. - Bu yaz da senin - Hayr. Byle, dergide benim olarak gsterdii yazlarn hepsini gerekten ben yazmtm. - Beni aldatamadn gstermek istedim. Ama, imdi senin bir yerini krsalar, kabul etmiyeceini de biliyorum. Adliye'de ispat lzm. Yarn bu yazlar senin yazdn ikrar edecek on kii buldum mu, konuacaz seninle. O zaman inkr da etsen, 10 ahit nnde hkm giyersin... Yr, imdi! Gorillerin av bekletikleri ikence odasna soktu beni. Emretti : - Aln unun ifadesini. mzalatn. Gazetesiyle birlikte, akam olmadan Adliye'ye gtrn!

Kurtulmutum. 50 yllk snflar dvmde polise delil kaptrdm tek olay bu gazete iidir. Orada dahi kimseyi kartrmadm ve kendimi beraet ettirdim. Gelin grn ki, bu olay, o zamanki arkadalar arasnda, benim beceriksizliime, konspirasyona gelmezliime en byk delil diye yayld. Hepsinin pantolonlar tezek dolu olan kahramanlar, elbirlii ile beni dikkatsizlik rnei gibi gsterme frsatn ve tesellisini hi karrlar myd? Bunu arkadan ve szde gizli yapyorlard ! Sadullah Beyi Mdriyet odasnda grnce, Gene bir ey var! dedim. - Mdr bey ahbabmdr. Uramtm. Bir de seni grmek istedim, Doktor. diye, geliini yorumluyordu. Altndan ne kacakt? Ho, beten sonra : - Mdr Bey, dedi. Doktor Hikmet, iyidir, hotur. Gel, bir inad vardr. Herkesin yzde yz bildii eyleri bile inkr eder. - Abartyorsunuz. - Abartmyorum. Bak imdi sana soraym. Ama abuk, hemen karlk ver: Senin bir kardein var m? zmirli Ragp Usta beni bizim birader erafettin kanalndan bulmutu. Ne yaparm? - Bir dneyim! deyiverdim. Sadullah ta, Mdr de kahkahay koy verdiler : - Yahu, insan kardei olup olmadn sylemek iin dnr m? - Pekiy, pekiy! dedi Sadullah, ve gitti. Tevkifattan birok kimselere hep onu anlatm : - Doktor mu? Ben bylesini grmedim. Kardein var m, diye sordum. Onu bile saklad. Bir dneyim dedi. Bu gne dek biz bir kardei bulunduunu bilmiyorduk. 42. Mehterhane cezamn bittii gn, bir formalite bahane edilerek akama dek bekletildim Mehterhanede. Alacakaranlkta Hapisane kapcndan dar saldlar. Karmda 1. ube teharrileri. Polis Mdriyetine daha girerken ortaln salhaneye dndn sezdim. Doru ikence odasna soktular. Goriller masalar arasnda gerilerek beni bekliyorlard. Hi tanmadm esmer, uzun boylu, kendisini beenmi mirleri, kendini zorlyan bir yumuaklkla, banda oturduu kk masa nndeki iskemleyi gsterdi. Hemen balad: - Bana, adyla, sanyla kankusturucu ikenceci Ziya derler. Tandnz m? - Hayr, dedim. Sizi ilk defa gryorum. Oysa birka hafta nce bir Polis Ziya stne basnda epey havadisler okumutum. Polis Ziya, Mtareke yllar ngiliz Muhipleri Cemiyetbne sicilli yelii knca, Polislikten atlm. Sanrm Yunus Nadi, Cumhuriyet'in Bayazsnda, onu hemen eski grevine balatmak iin yle savunuyordu : Ziya gibi adamlar, her yere girebilirler. Hatt, ngiliz Muhipleri Cemiyetine de. Bu onlarn deerini hi alaltmaz. Bilkis.

Demek o Ziya, bu Ziya imi. Geni Komnist av, yeni ie balatlan bu eski, a tazya yaptrlyordu. Ziya, gzmn iine dik dik bakyordu : - imdi tandnz m beni? - Sylediiniz n vnlecek ey deil. O evresinde Aport kumandasn aleste bekliyenlere ac ac srtarak : - Yiit lakabyla anlr, dedi. Ne saklyaym? Her meslein bir hneri olur. Bunu sizden nce gelen arkadalarnza gsterdik. Memnun olunacak sonular aldk. imdi sra sizde. - Buyrun. Birden o sahte nezaket alaya dnd : - Bak, Doktor bey! Sana Doktor Hikmet Bey diyorum. Bunun bir anlam vardr. Bizce buraya gelenler iki tabakadr. Siz Snf m diyorsunuz? Polise denleri de biz iki snfa ayrrz : Bir, senin gibi: Okumu, yazm, meslek sahibi, karakterli Efendi Takm; Bir de: pten kazktan kopma, isiz gsz, Laz ismail dedikleri serseriler gibi Ayak Takm... Bu tasnif ok gcme gitmiti. Arkadalara hakaretti. - Ben byle bir snflama kabul etmiyorum. karln verdim. Ziya, ksrrce gld : - Durun. Henz nezaketle konuuyoruz. Birbirimizi bozmya-lm. Efendi Takm'n ilkin byle karmza alr, sorguya ekeriz. Terslik karrlarsa yatrr, hesabn grrz. Ayak Takm ise, (eliyle ikence odasnn kapsn gsterdi), bu eikten ieriye admn atar atmaz, nce bir gzel slatrz. Sonra karmza oturtur, kuzu kuzu ifadesini alrz... Sizi Efendi Takmndan saydk. Henz (eliyle gorillere iaret etti) klnza dokunmadlar. imdi sizinle efendi efendi mi greceiz: Sorduklarmza doru karlklar vereceksiniz? Yoksa, oyunun ikinci perdesine mi geeceiz? Bu size kalm bir ey. Ne dersiniz? - Ben sorduklarnza bildiim karl veririm... - Bravo! Ben de sizden onu beklerdim. - Ancak, ben, Trkiye Cumhuriyeti Tekilt' Esasiye (Anayasa) Kanununda, Vatandalarn byle sizin anladnz gibi Efendi ve Ayak Takm olarak ikiye blndn, herkesin kanun d ayr ayr muameleye uratldn bilmiyorum. Tekilt' Esasiye'de btn Vatandalar muhteremdirler ve Kanun nnde eit muamele grrler. - Tekilt' Esasiye mi? Kanun mu? Kankusturucu Ziya nce ard. Sonra yan dnd. Soldaki pencerelerden stanbul Vilyet Konana kan byk Sur kapsna ve yksek Mdriyet surlarna doru kolunu gezdirdi : - Buras Polis Mdriyeti. u kapdan ve Surlarn stnden ieriye ne Kanun girer, ne Tekilt' Esasiye. Hep birden, esirleriyle alay eden haydut kahkahalarn koy-verdiler. 43.

- Anladnz m, Hikmet Bey? Nerede bulunduumuzu ltfen unutmyalm. - Ben, Trkiye Cumhuriyeti'nin kanunla kurulu resm bir dairesinde biliyorum kendimi. Eer buras Kanun ve Tekilt' Esasiye'yi tanmyorsa... - Tanmayz! - O zaman sizin bir Devlet memuru sfatnz kalmaz. Bu sfat bulunmyanlara ise benim verecek ifadem bulunmaz. Etraftan en azgn bir ka sivil hnla haykrdlar : - Alrz biz, alrz senin de ifadeni. kenceci Ziya onlar susturdu : - Hikmet Bey. Sizin idealist bir gen olduunuzu gryorum. Onun iin size kymak istemiyorum. Son kerteye dek nezaketten kmyaym. Sorduklarma kaamaksz, doru karlk verecek misiniz, vermiyecek misiniz? Onu anlyalm. - Ben, kanun bir heyet nnde sorulana cevap veririm. - Hah! . . imdi balyorum. nk vaktimiz kt. Btn dileim, sizin Efendi hlinizle hereye dosdoru karlk vermenizdir.

zmir ifadelerini, onlara uygun stanbul ifadelerini nme dkt. Sylenmedik ey brakmamlard. Bata Ragp Usta ile Metres ra kr rekor kryorlard. Bunlardan bir tekine katlmak, btn provokasyonlarn orap skne katlanmak demekti. Kestirdim : - Bunlar sizin, szn ettiiniz ikencelerinizin eseri. - Yo, yo... dedi Ziya. kence gren de var. Ama ou klna dokunmadan blbller gibi konutular. Dosyalar iinden, benimle ilgili yn yn rnekler okudu : - Bunlarn ok az fiske yedi. Ama kabak sizin banzda patlamasn. Her ey ak. Bunca ifade sizi sularken, Mahkemede kurtulamazsnz. Bizim istediimiz, bu ii gzellikle kapatmak. - Madem yledir, ne zorluyorsunuz? Verin Mahkemeye bizi. - Olmaz yle ey. Mahkeme en sonraki formalite. in iyz Polise aittir. Biz dosyalarmz salam tutarz. Benim sknetle direniim, celltlar sabrszlandryordu. Kan-kusturucu Ziya son bir sansasyonel ok'u denedi : - Hikmet Bey, siz, Lz smail'in ayaktakm olmad yolunda temindenberi lehine urayorsunuz. Size, biz hi sormadan asl kaz atan o Lz smail olduysa, gene onu korur musunuz? - Bana smail ne kazk atabilir? Aramzda bir gemi yok ki. - Tanmaz msn Lz smail'i? - Bir iki defa grdm. - yle, geerken tanma deil. Siz ikiniz de TKP Merkez Komitesinde deil misiniz? - Ne mnasebet?

- Lz smail bize onu syledi. - Yalan. - Hangisi yalan? Bizim sylediimiz mi? Laz'n dedikleri mi? - Hi birinin ne olduunu bilmiyorum. Merkez Komitesi lf ise dpedz uydurma. - Hepsi o kadar da deil. Lz smail bize yle eyler anlatt ki, hepsini saysam aklnz durur. Susuyordum. - Hele bir tanesi var. Doru sizinle ilgili. ok enteresan. - Benimle ilgili ne? - Siz, Komintern karar ile Lz smail'i Merkez Komitesinden atmsnz. - Ben mi? - Lz bunu sylemekle kalmad; yazd, altna imzasn da att. - Kuyruklu yalan. - nanmyor musunuz? Ziya, kendinden son derece emin bir rahatlkla : - Bunu imdi ispat etmekten kolay bir ey yok. nce Laz'n ifadesini gstereyim. Kanaat gelmezse, baka ispatm kapda bekliyor. Kankusturucu, ardndakilerin yardm ile, dosyada smail'in sayfalarn buldu. lgili yeri nme uzatt : - Oku, Hikmet Bey. Kendi gzlerinle gr. Benden iitme. Satrlar okudum. smail, geri Trkiye Komnist Partisi Merkez Komitesine dek ykseldiini, bir eit nle anlatyorsa da, Doktor Hikmet'in kendisini (Laz') Komintern karar ile Komite'-den attn, bu bakmdan artk Partili bile saylamyaca anlamna gelen eyleri sralamt. - mzasn da grdn m Laz'n, Doktor? Herhalde tandn. - Okudum. Ne yazsn, ne imzasn tanmam. Uydurma olabilir. - Ele... imdi de bize iftira ha? - Burada geenler, benim hereye phe ile bakmam gerektiriyor. - imza ak. yle etrefilini biz uyduramayz. Gerekirse mahkeme istiktap yaptrr. mzann taklit olmad ortaya kar. - Ben Mahkeme deilim. Bildiim, burada yazlanlarn acem dzmesi bir kuruntu olduudur. Akl banda kimse byle sama, olmam yalanlar ortaya atamaz. Aslnda imzann smail'e ait olduunu farketmitim. Yalnz, o sz geen Komintern Karar ile smail'i Komitemden tardetmek nereden karlmt? yle bir ey gerekten olmamt. Ziya yzmdeki izgileri okuyordu. - Nasl? dedi. Bunu biz nereden bilir, uydururuz? - Ama yok yle bir ey ki.

Ziya, kzma : - Senin yok'larn bitmedi... diyerek, kap yanndakilere haykrd : - Getirin u hergeleyi de bu adam kula ile de iitsin. smail tkezliyerek eii atlad. kenceci ba, ona serte seslendi :

- Dur olduun yerde. abuk anlat. Doktor Hikmet seni nasl att Merkez Komitesinden? - Komintern kararyla... gibi kark Lz iveli cmleler geveledi. Bu iddiay yapt belliydi. Uyduruyordu. Sordum : - Nerede, ne zaman olmu bu i? - Kadky vapurunda... dediler. Ziya ayaa kalkt : - Hadi, defedin unu. 44. smail getirildii gibi gtrld. Eziyet ektii akt. - nsanlktan km, dedim. Ne sylediini bilmiyor. Dayaktan kurtulmak iin aklna geleni uydurmu olacak. Byle alnm bir ifadeyi ben nasl kabul edebilirim? Oda celltlar birbirini tamamlarca rtlar : - Yzne kar syledi... Bu hl diretiyor... Yz buldu. Efendi dedik ya... Ziya beni gsterdi : - Bunu aln, gezdirin. Yere serdiklerimizi bir bir grsn. Bana gelecei rensin. Getirin. ki koluma iki zbandut girdi. lkin ikence odasndan kar kmaz soldaki aralk uydurma yerin kapsn atlar. Orada, elektrik yaklnca, szma yatarlarken d patlyarak ban kaldran Hssam'la Nesimai'yi tandm. stemez dediim halde teki salhaneleri de dolatrdlar. Dndm zaman, ikence odasna, azna dek alev alev korla yanan, ilerine be tane uzun sapl dalyacak ate olmu demir let sokulmu iki kulplu mangal getirilmiti. Bir eski tfei iki ucundan tutarak kayn sarktan iki celltla, elleri baka baka kalnlkta mee sopalarn tutan kii ayakta. Beni beklediklerini saklamyorlard. Geri kalan on onbe cellt, nce bekletikleri masa aralarndan kmlar, beni iine soktuklar enberlerini gittike daraltyorlard. kenceci Ziya: - Nasl? dedi. Grdn m yoldalarn? - kibetin yle mi olsun? Yoksa Laz'n dediini kabul ediyor musun? - Hi bir eyi kabul etmiyorum. Alev alev mangallar bsbtn yaklatrld. Be alt kii kollarmdan yakalad.

- abuk karar ver. imiz ok. Seninle vakit geiremeyiz sabaha dek... Bu kadar uzattm, seni Efendi adam saydmdandr. kenceyi gze alyor musun? - Madem teki insanlara yaplm. Buras Kanun bilmiyen daba demek. stanbul'un ortasnda Polis Mdrlne deil, ekiya eline dmm. stediinizi yapacaksnz.

Ziya, yznde sinirli bir seirme ile dilerini gsterdi : - Sana yapmak istemiyordum. Daha fazla yalvaracak deilim. Kendin istedin. Yatrn! Kk bir bouma geti. Yrtlma sesleri arasnda, ileri kor ve dalama letleri dolu mangallardan biri devrildi. - Dikkat edin. Mdriyeti yakacaksnz. Kendimi, on kiinin karga tulumbas ile havada, sonra pis, kaln, aralkl taban tahtalar stne vurulmu buldum. Fazla debelendirmeden falaka mavzeri ayaklarma sklm, gsme, kollarma, bama ayr ayr celltlar kmlerdi. imden: Demek byle leceiz! geti. Son abam tkenmiti. Ziya bama kenleri kaldrd: - Son defa... hadi, rica edeyim. - Ne ricas? - Lz ismail imzalad, kurtuldu. - Siz insan kasabsnz. Bir sr yalan iin insan ldrmek istiyorsunuz. - nsan kasabyz ya... rendin mi? O zamane dek hep ayr, masas ardnda sessiz duran buldok yzl, yal bakomiser Emin bey, burnuma dek yumruunu drterek eildi : - lrsen, tohumuna para m verdik? Geen hafta birisini temizledik. Kalbi varm. Adl Tabip aada bizi bekliyor. Hemen bir rapor. Eek cennetine gidersin. Ne ariyan olur, ne soran. Bakalar da seslendiler : - Senin gibilerin, bu Vatanda yaamasndansa, gebertilmesi haktr. Aldmz emir bu. Gzlerimi kapadm : - Gebertin. Elinizdeyim. lmn bu ikencelerden ac olmyacan dnyordum. Annem, Teyzem, Haminnem, Doktor ocuklarnn arkasndan ok alarlard. lm kurtulutu, ne yapaym? Bana onca gvenen yol dalarm nnde, Polise teslim olmu, cann inancndan stn tutmu bir hin durumuna dmektense, bin kez lmeliydim. Ziya'nn sesi her zamankinden iddetli patlad : - Hayr. Kankusturucunun sesi uzaklat : - Bu gnah ta bizden gitti: Bala. Mee sopalar tabanlarma aralksz ve acmaksz inip kalkyordu. Cierimi koparan ac, sopa saysn unutturuyordu... Bu daha ne kadar srerdi? Salarm yolunuyor. Gsme oturanlar beni boarca arlklarn arttryorlard. Hl niye lmyordum? Dilerimi skp susuyordum. Bu kpeklere barmla zevk vermek istemiyordum. lklarm arlarm, atlaym azaltmyacakt. Dmanlarm sevindirecekti. - Son sz. Hemen syle: Dediime evet, mi hayr m?

Fsltlar : - Ulan, bunun sesi kmyor! - ld m yoksa? Gsme oturanlar kalktlar. Sopalar hzland. Sonra birden kesildi. ' - Kalk! Kprdyacak hlim kalmamt. Tekmeler. Sarsalamalar... Le srklerce kollarma yapp ayaa diktiler. Tabanlarma basamyordum. - Ha! lmemi. - abuk yr! Durma! Ardma tekmeler indi. Yrtyorlar: Kan oturmasn, ikence izi azalsn, diye... Buldok Emin komiser, kulam dibinde : - Sen lgnsn! dedi. Herkesin cayr cayr sylediini sakl-yacaksn da, kurtulacak msn? Gebereceksin! t gibi leini atacaz. Anan mezarn bile bulamyacak. Ziya'nn yrtk maden sesi nlad : - Gtrn, biraz kendine gelsin. Kapya doru srkliyerek ektiler. Eii atlarken, Ziya'nn azgnca tehdidi korkuntu ; - Sabaha dek, bu byle srecek. lmezsen, yarn gece, br gece de var! Ona gre. Baka ekerlemelerimiz de ok. Hepsini sunarz. Ben kendim hatrlamyorum. Yalnz, zmir Ferhanesinde Hs-sam'la Nesimai anlattlar : - Ne halt ederseniz edin. Elinizden geleni ardnza komayn! diye can havliyle barmm. - Yahu, Doktor, nasl korkmadn? diyorlard. 45. Gece yars bir daha arldm : - Lz smail, blbl. Senin onu Komintern karar ile Par-ti'den bile attn tekrarlad. - Parti'de deilim. Ama, gizli de olsa bir siyas Partiden bir adam baka bir adam atamaz. Tz vardr. Organlarnn karar olur. - Komintern kararn sen ona tebli etmisin. - Kararn gerekesi neymi? Celltlar birbirlerine baktlar : - Bilmiyor. - Hayr. Yalan da ondan. - Niin yalan bakasna yapmyor? Demek asl var. kiniz de TKP Merkez Komitesindensiniz... Byle hergeleleri Merkez Komitesine alrsanz, banza gelenler az bile. Onlarn srtnda yumurta kfesi yok. ki sopa yer yemez kusarlar... Hem o kadar ok sopa da atmadk. Hemen boald. Grdn: Kazk gibiydi Lz. Bunlar iittike yerin dibine giriyordum, yaattklarna piman oluyordum. Tekrar : - Yalan! dedim. Can yanm, yahut korkmu. kence nnde kurtulmann yolunu, byle bir yalan uydurmakta bulmu.

- Yalan olduunu ispat et. - Yalan nasl ispatlanr? O syledii doruysa, ispat etsin. - ki kiiymisiniz. Kadky vapurunun yan kamarasnda... denir denmez, kafamda bir imek akt. Epey nce, bir gece, uzak i toplantsndan ge kalmtm. Asistanln yaptm Rait Tahsin Hoca Kliniini bu kadar bo braktma zlyordum. Son vapuru karmtm. Oysa, en ge 12'de klinie geleceimi Onbaya tenbihlemitim. Kokainoman hastann ineleri aksadysa yazk olurdu. Kapal gie yanndaki duvarda asl duran vapur tarifesine, ertesi gnn ilk vapur saatini renmek iin bakyordum. Iklar sndrld iin, uzaktaki ampulle rakamlar iyi seemiyor, gzlerimi yoruyordum. Anszn, arkamdan birinin omuzlarm tuttuunu duydum : - Amma dalmsn Doktor! Bu Lz smail'di. Her zamanki zengin cakal krknn kalkk yakas iinde, yz her zamankinden daha cier rengi, iri beygir dileri her zamankinden daha ak. akr keyif. Heyecandan sarslyor. - Gel bir pasta yiyelim allahakna, diyordu. Nasl olsa yarm saatten fazla bekliyeceiz. Burda ne duralm? Vapur gelince, grrz. - Benim pasta param yok. - Benden, benden! diyordu, hovardaca. Paras benden. Ne olacak? Ackmzdr. - Ben, akam serviste ayrlan, tepsi iindeki asistanlk nafakama sakhyacajm itiham. Souk, mouk, ya donmu ta olsa, odamda beni bekler. Gidince attrrm. - Yapma canm. Krk ylda bir benden ziyafet olsun. Yapmt yakama. Gitmesem de srklyordu. Hatr krmak elimden gelmez. Kpralt pastahanesine daldk. Bugn gibi hatrlyorum. Pastalar, kprsn kprmesin yedik. Haydarpaa'dan Akliye Servisine dek iyiydim. Gece bir diyare yakalad beni. Lz smail'in yedirdii pasta, daha o zaman burnumdan fitil fitil gelmiti. Sabaha dek kvrandm, tandm. Tam bir yiyecek zehirlenmesi (intoxication alimentaire). Meer o kadarla kalmyacakm. O gece, saat bire doru, yarm yamalak irket'i Hayriyye dldls ka geldi. skele, Kpr'nn Karaky ucuna yapk, dklen bir tahtapotu. Iklar yanm. abalama kaptan usul ar aksak geliiyle zaten gecikmi olan vapur, iskelede mteri bulamaynca, herhalde kaptann abuk nbetten kma isteiyle, kalkmak zereydi. Dar yetitik. Vapurun ii bombo. Benim bilet her zamanki gibi ikinci. smail'i birinciden aas kurtarmaz. - Kimse yok, birinciye girelim. dediyse de, ben ikinci kartmla biletinin hmna uramay sevmiyorum. Ortal kolaan ettik, ikisi ortas en iyi zm bulduk. O klstr vapurlarn ard birinci mevkileri ile n ikinci mevki byk salonlar arasnda, zel, drt kiinin sabilecei kk birka yan kamarack vard. Oraya irketin veya Devletin hatr saylr ekbirleri kurulurlard. Birinin kaps ak. Daldk iine. smail : 46.

- Bileti gelirse, seninkinin farkn deriz. dedi. Bileti gelmedi. zel kompartman bedavaclarn yeri olduu iin mi? . . Yoksa, Karaman'n Koyunu, Polis Mdriyetinde sonradan kacak oyunu... bir gz yumma m? Pastalarn damaklarmzdaki tadyla, smail'in gittike alp salan akr keyfiyle, oturduumuz ekbir koltuklarnn rahatl ile iyice keyiflendik. Baladk akaya. Ben anlatyorum. smail, ngrakl kei kahkahalaryla hk-ra hkra glyor. Ara sra ben de gllere katlyorum. nsan rahat olunca, glmek te salgnlayor. 27 yamdaym. Uan kua bir alay kulpu takp akalar zincirleme yrtyoruz... yi vapur Kpr'den Haydarpaa'ya 10 dakikada gelir. Bizim geceyars kuu dldl gidiyor, gidiyor. Hl Sarayburnu nlerindeyiz. Akntya m kapld? stim bitti, yerinde mi sayyoruz? Arkadan gelecek Acem ahn m bekliyoruz? Diyoruz ve hi aksamasz, durmadan karlkl glyoruz, bire glyoruz. smail'in hi te taklit olmyan su katlmam Lz - Grc ivesi, ne'enin tuzu biberi oluyor. Yol yarm saat m, eyrek mi srd? Vapur, gcrtl kaburgalarn son bir abayla karaya vururca Haydarpaa iskelesine toslamasa, biz hl katla katla gleceiz. Ben frladm. - Hi bu geceki kadar glmemitik. Vardr bamza yaknda bir ey gelecek! diyerek gle gle ayrldk. smail Kadky'e gitti. Olann o zamandan kibarla hevesli olduunu imdi dndm. O zamanki Kadky (hl da az ok yledir): stanbul kibar tayfasnn yata idi. Takipten bir saniye kurtulduumuz yok. O gece de peimizden gelen raporunu vermi. smail'e sormular :

- O gece yarsndan sonra, Doktor Hikmet'le irket vapurunun zel kamarasaa kapanp neler konutunuz? O da baka karlk bulamam: Komintern karar ile Doktor Hikmet'in kendisine Parti'den tard edildiini bildirdiini sylemi. Durumu anlayp gzm nne getirince, kenceci Ziya Beye daha byk bir tiksintiyle dndm : - Siz o yalana nasl inanabiliyorsunuz? - Lz, tkr tkr syledi. - Olur. Skm. Uydurmu. Ama sizin teharri memurunuz neredeyse, ltfen arn. Sorun. Biz o gece Kpr iskelesinde nasl bulumuuz? Pastacya nasl girmi, kmz? . . - Onlarla bizi mi oyalyacaksn? - Hayr. Hakikati size ispata alyorum. Eer ben smail'e bir tart karar tebli etseydim, hi deilse arada souk bir hava eserdi. Memurunuz kasitli deilse, bizim Kpr'den Haydarpaa iskelesine dek yarm saat hi durmakszn karlkl kahkahalarla gldmz iitmezlik edememitir... Bu da, bir insann tekini bir yerden komas ile badaamaz. Size memurunuz yalan syliyemez. Sorun. renirsiniz. Celltlarn arasnda bir dalgalanma oldu. Girenleri, kanlar izliyemiyorum. Bekleme ksa

srd. Ziya, benim iin : - Gtrn yerine, dedi. Sonra aracam. 47. Lz smail kendisi de poliste neler yediini ok iyi bilir. zmir Ar Ceza mahkemesinde: elikleri elektriklenmi New York diye Nzm'dan kapma iir nutuklar ekmiye kalknca, Mahkeme Bakan: - Onu brak, demiti. Sen Poliste verdiin ifadeler iin ne diyorsun? - Efendim, onlar ikence altnda, zorla imzalattrlmtr. - Zorla m? insan zorla da olsa bylesine birbirini tutar geni ayrntl olaylar nereden bulup dizer? - Polis aklna geleni yazm. Bana imzalatt zorla. - yi. Polis'in yalnz sana m kast vard? Burada u kadar maznun var. Onlar iinde Doktor Hikmet te Ekiya maarasna dme ikence grdn syledi. Onun Polis ifadesinde senin sylediklerinden birisi yok... Zorsa, Polis sana da zor kullanm, Doktor Hikmet'e de zor kullanm. Sen sylediklerine imzan atmsn. Doktor Hikmet atmam. Bu iin iinde bir i var. Ne dersin? smail yeniden: Hayatn Proletarya dvas urunda harcamak iin, Poliste ldrlmekten kurtarmak istedii yolunda parlak nutuklara katyd. Cezasn bitirir bitirmez svt yerden 35 yl dnmedi. O yer Proletarya vatan idi. Ve Lz smail ahide hayatn orya vakfetmitir.

ZEK BATIMAR

48. ZEK : Kendisi, sanrm be yl nce ekoslovakya'da, Trkiye'den gezici olan bir gence, beni kastederek, ilk azda, sormu : - Doktor ne yapyor? Benim iin ne diyor? Sonra, bir ey sezinerek olmal, ilve etmi : - Ama, Doktor beni bilmez ki. Tanmaz. Aslnda bu szn gerek pay var. Ben kendi iim srasnda, kendi deyimiyle Zeki'yi pek az tanrm. Onu hi bilmem denebilir mi? Ka yl nceleriydi? 30 yllar m, hi kestiremiyorum. Bir karanlk gecede, takma adn hatrlyamadm, ama nedense bana, gerek adyla hep Zeki imi gibi gelen bir delikanl beni bir yerlerden alm. Sanki Hali zerinde, -Kpr'den gememiz sakncal olduu iin miydi, hatrmdan km, - bir kaykla kar tarafa, gizli bir toplantya gtrmt. Yanlabilirim. Belki o bana yol gsteren kii Zeki'den bakas idi. Bana kar, eski, ok ekmi bir yoldaa kar gsterilen, sayg gzetme duygulu geldi o delikanlnn davran. Nedense, Zeki denince, o gece aklma gelir. Diyebilirim ki, binalarn glgelerinden kurtulup ta kaya bindiimizi hatrlyorum. Halic'e vuran aysz gn yldz klar altnda beliren siluettir Zeki, yle sanyorum. Sonrasn hi hatrlamyorum. Karadeniz'in sinirli, sivri denecek keskince izili, hayli krmz, konutuka daha da kzaran svelt yasz bir delikanls idi. 1950'lere doru, gazetelerden mi, neredense bir Zeki Batmar ad kulama alnnca, nedense o tipi gzm nne getirdim. Mocan diye sayl aristokrat serserilerden, her delikte komnist kefederek tabancaya davranan bir kak tremiti. Hatt, B-bl kaldrmnda, gpegndz, Vn gibi birini bile kar yznden vurmya dek den bu sapk ve mark herif, adam ktlnda Milletvekili de olmutu. Vl'y komnist sayd iin, Meclis'e, kinci Emperyalist Evren Sava sonrasnn en azgn komnist dmanln getirmiti. Benzeri ve herhalde hemehrisi Fahri Tatavla dediim, gene Milletvekili olmu baka bir manyak komnizm srcs arabuk ortadan silindiydi. stanbul'da ve Trakya'da usuz, bucaksz mal, mlk ve iftlikleri bulunan, tam Osmanl soysuzu Mocan, T. C. K. 141'inci ve 142'nci maddelerinde, Musolini'ye ta kartan izler braktrd. Bir yol zor szcn kknden kaldrtt: Komnizme yaktrlan en ufak bir eilim, Snf veya Messeseyi kaldrma istei, zora bavurulmasa bile, dnlp tanld m, o Gomonizlikti. Mahkm edilmeliydi. Mahkmiyet, Musolini'de: Zor kullanma artyla, be alt yl gemezdi. Bu Mocan, o baya genelev kabadays meyhaneci nutuk atmalaryla, Trkiye Byk Millet Meclisbnde,

ky ke sinmi ne denli burjuva Hukuk kural varsa, hepsini sildirdi. Hele Komnizme kar, ikide bir tezghlanan 141 -142. maddelerden, baltayla kazd. Ve hepsinin stne: 141. maddeye idam cezasn sokturmay baard. Tabi, Meclis Finans-Kapitalistlerinin ve Hacaalarnn: stemem, yan cebime koy oylar ile yapabildi o marifetleri. O Mocan'n drdnyada biricik kz, bu Batmar'lardan Zeki'nin kne gnl vermez mi? Mocan baba ldrdyd. Bo-azii'ndeki yals nnden geen Seyrisefain vapurunda kzn ifal eden Batmar'n glgesini sezse, tabancaya davranyor. Dan! Dun! gemiye ate eder oldu. O, Trk burjuvazisinin en aslna uygun deli deryl kahramannn eylemleri, gazetelere sk sk bildirileri yznden, Ba-tmar soyad da n kazand. Zeki'nin Batmar olduunu oradan rendim. 49. En son 1951 Harbiye Tevkifat, Zeki'nin adn birdenbire ayrcalandrd. Hem de umulmaz bir terslikle abartt. Tevkifatn btn yk onun beceriksizliine ve ilh. ykleniyordu. Zeki de sanki, o Tevkif atta kabartlanacak yzn, bana daha nce tantmak isterce, iki kez stste karma yahut yoluma kt. 1. Karma k, hatt dikilii Fatih'te oldu. Her zamanki gibi, bilmem nereden, anacmn evine 2. mevki tramvayla dnyordum. Millet Ktphanesinin tam karsna den son durakta tramvaydan atlar atlamaz, karma birinin anszn dikildiini ve yolumu kestiini grdm. Bu, o hayl meyl setiim gece rastlantsnn insan tipi idi. Gz gze gelince : - Beni tandnz m? dedi. Yoksa Polis miydi bu adam? Gideceim yeri biliyor. Ne istiyor benden? gibi acele zihin filmlerinden sonra : - Evet. karln verdim. Onu bir yerden tanyordum. Birinci ubeden mi? Yoksa pheli bir Parti serveninden mi? Kestiremiyordum. Az daha belleimi zorlaynca, imdi u anya varyorum: O mu bana Ben Zeki Batmar'm dedi, yoksa ben mi ona Sen Zeki deil misin? dedim, hi kestiremiyorum. Zeki karmda, beni oktan tanm birisi gibi konuuyordu. Daha dorusu hi konumadan, yznn renkten renge girii, gzlerinin fazla rknt ve tel iinde bir saa, bir sola fldr fldr dn, heyecandan titriyerek kendini zor zaptedii ile, konumasndan ok eyler anlatyordu. Anlattklarndan ise, hi birisi net deildi. Eski vefal bir arkada myd? Reat'tan daha yakn ve bildik grnmek istiyordu. Yoksa, Poliste berbat bir ykl geirdikten sonra, benim gibi Eskileri Polis adna bir yoklama yapan kukulu eleman myd? Karar veremiyordum. Neden bu iki taban tabana zt izlenim altnda kalmtm? Sindi bile kestiremiyorum. Onun bana, anszn herkesten yakn olmak isteyii, senli benlilik miydi? Bunu hi sevmezdim. Beni vaktiyle tevkif edilmi, ikence eker grd iin, karmda fizik stnlk taslyan bir

yukardan bak m vard? Ona da msaade edemezdim. Yzmn burumas ve sesimin tonu bn i duygularm ona mutlak yankhyabilirdi. u n aklma geliverdi. Bana Zeki'yi daha nce yzde yz polis olarak uzun uzun yeren birisi olmutu. Bu; bir zamanlar Fransz olan Telefon irketi mfettilerindendi. O grevi i meselesi yznden sona erdirilince, benimle devrimci dve atlmak zere sk temaslar yapt. i meselelerinde her emrimi yerine getirmiye hazr olduunu sylerdi. Bu, gzel Franszca konuur, elebi stanbul ocuu Ferit'ti. Soyadn unuttum. Ferit, byk zmir Tevkifatnda hayli sallanmt. Ama, rnein Lz smail kadar ayrntl provokasyonlara dmemiti. Orta bir militan gc ile durumu kurtarmya almt. Gk demeden mahkm olmutu. Veremli darlnda incecik bst, hafife kan-bur hastalkl ince uzun endam ve hep szgn-bezgince bakan, herkesten tolerans bekliyen iri baklar ile pek shhatli bir insan deildi. Buna karlk, kasrga nnde krlmadan eilerek, frtna geer gemez dimdik kesilen inat, meden cesareti pervasz bir komnistti. Ferit'in babas eski Osmanl byklerindenmi. Bilgin ve hatr saylrm. Ferit, clzlnn basks altnda belki, abuk yorulurdu ve boazna dknceydi. Saval Komnizm demiri stnde yattmz zmir Ferha-neleri hepimizi bir araya getirmiti. Localarn birine Sinagog adn takmak zorunda kaldmd. Robert milyoner ve Nesimai bezirgan adl Yahudi yoldalar, rklarnn karaborsac becerisi ile, Komunadan gizli kaak yeme imeye giritiler. O zaman, Ferit, dzgn Franszcasnn kudili yardmn kullanarak, Sinagog'ta esrarengiz (kaak) yeme ime gizli yinlerine kaamaklar yapmaktan kendini alamamt. O davran, ona verdiim nottan bir kan krmama yol at. Herkes beylik fasulyann tanesini sayarak paylarken, alttan alta, beni atlatyoruz sanarak, Sinagog'ta trl besi lenleri yaplmas ho kamyordu. 50.

Fer id'in o lenlerden sofra art yahut sus pay ulanmas-n ona yaktramyordum. imdi, plak, renksiz bst gzm nne geliyor. ocuk, oralardan be yal lokma armakla hayatn kurtarmya almyor muydu? Lz smail - Hssam grubunun ev sahibini artan yavuz hrszlktaki ustalklar o zamandan belli imi. Mahkm edilmi. Siverek diye, Mardin'e srlyoruz. Adana imendfer hatt Suriye snrn ayor. Haleb'e gidip gele dursun, Mslimiyye kavana varnca, Jandarmalar bizi karaya indirdiler. Kaalm! Suriye Franszlarda. Fransz asker bizi geri vermez mi? Btn yasaklara ramen, iimizde en atlgan Ferit kt: Dzgn Franszcasyla bir Fransz askerini lfa tuttu. Ben konumaya katlamyorum. nk Jandarma muhafzlarnn atak 51.

onbas gzlerini bana dikmi. Kprdansam vuracak. Onu temizle. Brak tekileri kasnlar isterlerse. demiler. rendik. Ancak hep birden yaplacak toplu hareket jandarmay artabilir. Ondan yararlanarak dalp kaabiliriz. 4-5 yl ceza lm gze aldrmaz, ya... niin yatalm? diyoruz. Ferit ii piirdi. Fransz, Kelepelerinizi karp bize snrsanz, kabul ederiz demi bir ara. Ne duruyoruz? . . Onba, dil bilmemesine ramen, tehlikeyi sezindi. Oturduum yere en iyi ate edebilecek biimde baucuma dikildi. Atik, ni, toptan bir ayaklanmayla onun silhn bile ele alabiliriz. Lz smail - Hssam ikilisinin azlarn bak amyor. - Hadi yahu! . . Oral olmak yle dursun, yanlarna denleri felce uratyorlar. Blnme ve anarik hareket, bouna telefata yol aacak. Han o itike coanlar? Geceleri polis karakolu nnden geerken, -gizli alma kurallarn korkaklk sayp, gel beni tut derce, - nra atan Lz smail - Hsamettin ikilisinin kabadaylklar nerede? Frsat gz gre gre karld. Tren geldi. Onba, zafer borusu alarak bizi yrtt. Benimle alt arkada ve biri stanbul'dan, tekisi zmir'den iki babels anarist (biri provokasyona dek ald) Elz'a srldk. Geri kalanlar Diyarbekir'e yerletirildiler. Ferit, babasnn hatr iin ve hastal yznden Manisa'ya nakletmi. Adam karsna da k (dnyann belki en gzel eyi). O ak ve nakil yznden Lz smail (Hsamettin'i de srkliye-rek) Ferit zerine durmakszn kkrtmalar yadrdlar. Sonra, Troki Mehmet dayanamam, Diyarbekir'den bizim yanmza geldi. Ne okumak, ne yazmak Diyarbekir'de. Lz, gnde iki paket sigarayla iki ihtiyacn krlyor ve yavuz hrszlk yapmak iin, (kendi provokasyonunu unutturmak iin), nne gelene pislik atp, zellikle Ferit'i burjuvaziye satlk iln ediyormu. 5 yl byle alt o makine. Benim, Marksizm-Leninizm'i Alfabeden balayp cebr'i lsna dek etd etmem; hem 6 nsha yazl be on kitab Trkeye kazandrmam; ayrca be on kitapla da Trkiye'nin orijinal ilikilerini ilemem; derslerden baka Zindan adl Hapisane gazetesinde ocuklara ekzersiz yaptrmam... nice, Partili erbap kiileri ileden kartmt. 52. O badireyi (5 yllk cezay) bitirdik, ktk. Parti, ahbap avularn primitivizm batanda. Lz ortalardan kayp. Bize Marksizm Bibliotei yaynlarnn hesabn, (imdiki Tarihsel Maddecilik yaynlarnn hesab gibi), Asker Mahkemede 15 yl hapis ve srgnle dettiler. Kim Lz smail'i dnecek? Meer Efendi Moskova'ya kurulmu. Kendisini bir daha Trkiye'ye dnemez klkta Yorumculukla sergilemi. Belki alttan alta sistemlice eskileri andrmann tuzak ve alarn germi. Belki Lz Zeki'yi de ne srm. 15 yllk ceza sonunda stanbul'a dndm zaman, Ferit, byk bir ezili iinde alarca

btn bunlar bana tekrar tekrar sayd dkt. Hele Zeki iin yzde yz polis olduunu ispatlar nice delilleri anlatmakla bitir emiyordu.

O sra ablasna Mftali mahallesinde bir inaat yaptryormu. Tandm o k, kibar, stanbul elebisi Ferit: klstrlemi, yandan iki kat km, ackl bir lm kurtulu gibi bekliyordu. Ferit, bitkin durumuna ramen, 1945-50 aras i Sendikalar, Emeki Partisi, Parti gazetesi ve yaynlar iin inanlmaz g gstermi. Sorsam birey sylemiyordu. Yalnz Sendikacl benden rendiini, iki kiinin nne ksa, iki lf etmiye gc yetmezken, benim gsterdiim yollardan ve tekniklerden yararlanarak on-binlerce iiyi rahata gder, grevleri baarr olduunu hatrlatmakla yetinirdi. Onu bir kez, stanbul'da byk tramvayclar grevi hazrlanrken, tenbihimin dna km grmtm. milof gruhuna grev sras pek almamay kabul ettii halde, bir akam ni gittiim babas evinden milof'un ktn grp amtm.

Meer o da Lz ya... milof, tam tipinin inceliklerini kullanm. Evldm Ferit'in candan k olduu o vefasz Greta Garbo gibi karsyla arasm bulmak zere ayan altrm buralara... O vakit pek inanmamtm. Hele grevin, baarsna ramen yer yer aksamas, bana bir sznt oldu kukusunu vermiti. imdi, Ferit'in karsna sonsuz aknda inanlmaz bir itenlik tadn dnnce, yalan sylememi olabilecei aklma daha iyi yatyor. te o Ferit, Krehir dnmde beni her yakaladka, bu Zeki iini stste ve nemle aar, belgelendirir, tekrarlamaktan bk-mazd. Kimdi Zeki? Soyad Batmar. Hi tanmyordum. Parti'de bir rol olabileceine de inanmadm iin stnde durmuyordum: - Aman Doktor. Sylediklerim ok nemli. Gryorsun, bende hayr kalmad. Bir ayam ukurda. Allah rzas iin unutma. Zeki Batmar polistir ve polis olarak hareketin bana onmaz yaralar aacaktr. Sonra grd, bildii delillerini ayrntlar ile sayyordu. Yazk ki o sylenenleri bir evham, yahut kiicil antipatiye balank sayyor ve dikkatle not etmiyordum. Ferit, hi bir kii al verii, Zeki'yle gemii olmadn yeminle teyid etmekten de geri kalmyordu. Tramvayda, urada, burada grmt gzyle Zeki'yi. Farkettirmeden izlemiti. Ve yakalamt. Ve ilh. , ve ilh... 53. Ferit oktan ld. Gerekiliin hakkn yemiyeyim. Vatan Partisi beraet ettikten sonra, herkesin evinde kan evrak Genel Bakan olarak bana teslim edilmiti. Onlarn iinde, kimden ktn bulamadm bir sra mektup karalamalar elime geti. Yazlar Ferid'indi. Kimi otoritelerden (Vli'den falan, yanlmyorsam) i istiyordu. Kendisinin ideal olarak komnizmi benimsediini saklamyordu. Ancak, yapaca ile bu idealin bir ilikisi bulunamyacan iddia ediyordu, sanrm. mza yoktu. Cmleler Ferid'e atfedilemiyecek kertede acemice idi. Yaznn, Ferid'in z yazs olup olmadn da kesinlikle bilmiyorum. Okuyunca, biraz acm, biraz glm, l Ferid'i

sulyamamtm. 5-8-71 Perembe Fatih duranda tramvaydan iner inmez karma dikilen Zeki'yi pek iyi karlamaymda, hatt davranmla bir eit tersle-yiimde, Ferit'in o lmeden nce bir vasiyet yaparca tekrar tekrar srar ettii Polislik ithamnn da etkisi olmalyd. Zeki'nin kendisini tanyp tanmadm sorusuna Evet dememe ramen, kendisini yeniden tan etmesi tuhafma gitmiti : - Ben Zeki Batmar'm. - Evet? ! Bu Evet zerine, Zeki'nin Karadeniz ba yz, bsbtn ama, ikircilik ve kzart iine gmld. Ne diyeceini bilemiyordu. Dilinin altnda bir bakla saklad da belliydi. Baklay azndan karmasna duruumla engel oldum. Zeki, belki de lf olsun diye sordu : - Nerede oturuyorsun? - urada. Fatih'te. Annemin evinde. Ya sen? , - Ben Kalitarya'daym. - T, Florya'nn telerinde mi? - Evet, orada. - Niye o kadar uzaklarda? - Gze arpmamak iin. - Nasl olur? Asl yle tenha krda insan daha ok gze arpar. - Uzaktan takip edeni kolay grrm. - Uzaktan takip eden de seni hem daha iyi grr, hem sana gelen gideni seer. Dabanda, yzk ta gibisin. Ama, bir feali-yetin yoksa, o baka. - Hayr, iim ok. Tercme filn. Tenha yerde daha iyi allyor. - O baka. Zeki heyecan dolu syliyeceinden vazgemiti. - Ya? Olur. Gle gle... Anlamamtm bu ayakst ziyaretin nedenini. Kalitarya'da oturan, Fatih tramvay duranda ne arard? Ben tramvaydan iner inmez yzyze gelmemiz nasl tesadf olabilirdi? imdi anlalyor az ok. Zeki, mehur Ankara'dan stanbul'a yryn yapm olacak. Parti makinesinin deliine bir harlk atlm. Zangr zngur ileme balam. Rahmetli Ferit'in korktuu olmu. Zeki, zerine, yzba Abdlkadir'e gazete kuprleri kestirtip, Bakrky Yeni Mahalle istasyonunda randevulamak gibi nemli grevler alm. Bu ara belki beni de hatrlam. Yzleince caym olabilir. 54. - Neyse, sizi gene ararm. imdi Allahasmarladk. Gelir bulurum.

Zeki Batmar'm nemli ilere balamasndan ne kadar sonrayd ikinci Dramatik karlamamz? Bilmiyorum. Sirkeci istasyonuna varmadan nce, otobs yazhanelerini geer gemez tramvayda idim. Bu sefer, Zeki, avc nnde dehete kaplp kendisini arabann altna atan tavandan daha byk bir dehet iindeydi. Beni tramvayda m grmt? Grmeden mi sramt? Bo ikinci mevki araba keye gelirken yavalar yavalamaz iine birinin daldn sezmitim. O imi. Soluk solua omuzum yanna sokuldu. - Merhaba Doktor! - Merhaba. Hayrola? - Bir peimdeler ki, atlatamyorum. Otobsten indim. ndi-ler. Tramvaya bindim. Bindiler. imdi tramvaydan atladm anszn. Farkettiler mi, bilmem? Krmz yz al al, fldr fldr gzleri arkada gelen tramvay taryor. - Bu niye almet olsa gerek? - Hemen bir tevkifat olacana. - Sizi de takip ediyorlar m? - Farknda deilim. Daha dorusu bir kocunduum bulunmad iin aldrmyorum, bakmyorum. - Allah, Allah! Byle sk kovalama... Hi grmemitim. Burnumun dibindeler. - Bir provokasyon olmasn? - Yok canm. Hi bir ey yok. Aklnca, benden saklyor. Polis ensesinde: Gizli fealiyet yapyor. - yleyse niye tellanyorsun? - Kim bilsin? nsan sinirleniyor. Ne yapaym dersin? - Madem atlattn, bir an nce toz ol. _ Doru. Hadi Allahasmarladk. Sen de dikkat et bakalm arkamdan geliyorlar m? Atlad tramvaydan, gitti. Dikkat ettim. Bir ey seemedim. Telnda bir yapmack varm gibi geldi bana. Oysa tevkifat ba-lamm bile. Bir daha ancak 167'ler dvasnn dedikodularnda, zabtlarnda Zeki Batmar' izliyecektim. Zabtlar ok artc- Hi kimse Zeki kadar uzun, ayrntl bilgi vermemi Polise. Zeki, belki boazndan geen lokmann bile hesabn dkm. Okur okumaz: Bu tevekeli bir ifade deil dedim. Sanki Polise yaranmak isteniyordu... ekoslovakya'da iken, benim kendisi iin ne dndm sorduu gen, sanrm o ifade zerine olumsuz izlenim tadm sylemi. Zeki u yorumu yapm : - Onlarn hibirisi sylenmesinde sakncal eyler deildi. imdi ifadenin asl yok elimde. Ama, gizli polise o denli ok malzemeyi vermenin doru 55.

olacana gene de kan beslemiyorum. Sonras var. Zeki, baka herhangi sann 10-20-30 kat ok aklama ifadelerinde, gence syledii gibi, hi bir saknca grm-yorduysa, (objektif durum ne olursa olsun, kendisi sakncasz sayyordu ise), neden arkadalarn aldatm? Zten ieride (167 tevkifatnn eleba veya lider kadrosu iinde) danann kuyruu da burada kopuyor.

efik-Reat grupu, o zaman en sorumlu ve yetkili kadro. Zeki, Organizasyon Sekreteri. Polis frtnas geip te, herkes Harbiye'de toplannca, efik grupu Zeki'ye soruyorlar : - Ne syledin Poliste? Sorguya ve Mahkemeye karken herkesin az ok ne syledii bilinecek ki, ona gre ayarlama ve savunma yaplsn. O tabi soruya Zeki, gsn gere gere : - Hi bir ey sylemedim. diyor. Bir de Mahkemeye karken dosyalar gzden geiriliyor ki, ne geirmezsin? Zeki'nin tek bana ifadesi bir kk Roman doldurur. Okuduum zeti bana da yle geldi. Bu ne? denince, Zeki vurulmua dnyor. kenceden, sakncadan sz ediyor. Btn aklamalar, arkadalarn byk ounluunu bsbtn kukuya dryor. Varlan genel kan u: Zeki'ye polis vaadetmi olmal : - Sen btn bildiklerini bir ey saklamakszn yaz. Biz onlar gizli dosyamzda saklarz. Parti arkadalarna gstermeyiz. Sen hi bir ifade vermemi gibi, gerekirse iki satrlk zabtla mahkemeye karsn. Kurtulursun. Yni, gizli siyas polisin ezel aldatmaca taktii: Sen bize haber ver. Bakasnn ruhu duymaz! Burya dek, 167'lerden hepsi: efik Hsn grubu da, Zeki'yi (kendi verdikleri ifadeler bakmndan) kendilerine daha yakn grenler de sz birliindeler: Zeki polise tuzaa drlmtr.

Polis, 167 kiiyi en kolay mahkm ettirmiye elverili bulunan Zeki'nin dall budakl uzun serven ve fealiyet hikyesini, Mahkemeden saklyamazd. Ve Zeki, bylece, okka altna gitmiti. ki taraftan en szne gvenilir olanlar dinledim. Bu sonuca vardm. O sonucun mantk neticelerine varan yorumlara gelince, efik grubu ile Zeki tarafllar birbirlerinden ayrlyorlard. 1 - Zeki, o ifadeyi vermekte hakl deilse bile, provokatr, polis te olamaz. Herkes az ok azn tutamam. Elbet Tekilt Sekreteri herkesten ok eyi saklamal idi. Ama ikenceye nne gelen babayiit dayanamazd. Hele Zeki gibi adam, polis fakna kolayca bastrlabilirdi. Kimisi daha ileri gidiyor : - Zeki yle kendini beenmi, adyla taban tabana zt az zekidir, yle ahmak. dangalaklardandr ki, polis dahi olamaz. Yapmazlar yle sersemi polis. Gizli siyas polis daha becerikli, burnunun ucunu gren adam arar. Ne yapsn Zeki gibi, kendinde Sta-lin'lik gren

avana? Bu birinci tez. Zeki'yi kurtarr m, bilmem? 2 - efik Hsn grubunca, Zeki, ahmak veya zeki'den nce, verdii ifadeyle bilinli provokatrdr. Abdallndan polis tuzana den, dayaa dayanamayp kusan birisi, kustuklarnn mahkeme nne kmamazlk edemiyeceini olsun bilir. Onlar en yakn ve en yetkili Parti arkadalarna yokmu gibi yutturmya kalkmaz. Zeki, polisle oybirlii ederek, Parti'de her bildiini satmtr. Zeki'nin en toy, en ahmak bir Partili gibi faka basm olmas tartma konusu olamaz. Ama, o faka basta i etken, Zeki'nin tam provokatrce Polise teslim oluu, hizmet ediidir. Belki tevki-fattan nce Polise yarar duruma gelmi bulunmasdr. efik - Reat grubunun bu en sonuncu varsaym da nedensiz braklmyor. Mahkemede bir nokta daha srtm. Bir Mill Emniyet Albay, tevkif attan uzun sre nce Zeki ile temasa gemi. Ona ibirlii teklif etmi. Bu olay inkr edemiyen Zeki, albayn srarl tekliflerini reddettiini sylyormu. Ancak, efik - Reat grubu o nokta stne kyasya basyor. Tekilt Sekreteri gibi bir adama MAH gibi bir casus tekilt ibirlii teklif etmise, bu olay Parti arkadalarndan, hele en tepedeki Parti yetkililerinden saklanr m? Ancak Mahkeme safhasnda her ey aa vurduktan sonra Zeki'nin Albay' hatrlamas, unutkanlkla bir araya getirilemez. O, Zeki'nin gizli hesabndan baka eye balanamaz. efik Hsn grubunun sarslmaz kans budur. Kar grup, Zeki grubu ise, bu noktada dilini yutmua susar. Kim bilsin? efik Hsn grubu, Parti'nin kuruculuk otoritesini krk elli yl-danberi tayor. Yetkice st grup. Karar veriyor. Zeki'yi Parti'-den atyor. Reat bana bunu byle aklad. O besledikleri kan zerine de baka trl davransalar anormal saylr. 56.

TKP'den provokatr polis yardaks olarak atlan Zeki herkes gibi mahkm oluyor. 141. TCK maddesinin son fkrasna girip, Muhbirlik sfatyla yakasn kurtaramyor. Cezasn bitiriyor. kyor. Biz o sra yeniden yayna hazrlanyoruz, veya baladk. Nuru-osmaniye Caddesindeki muayenehaneme havadis getirdiler. Zeki, Divanyolu tarafnda bir kitabevi am, yahut aacakm. Yerini kiralam bile. Sermayesini de (o zamann hesabyla byk bir para), CHP kodamanlarndan biri salam. Havadisi sansasyonel bulup aktaranlar, en ok bulunan sermayenin kayna ve okluu zerinde duruyor ve ayorlard. Ben hi amadm. Havadisin ardn da aramadm. Yalnz, Trkiye'de MiT'in (askercil casusluk rgt: Mill stihbarat Tekilt'nm) gazetesi saylan Milliyet'ten bir haber gs-Ierdiler. Bilmem hangi uluslararas toplantya Trkiye Komnist Partisi adna katlan delege ba Yakub Demir: Zeki Batmar imi! ok gemedi, Sovyetler Birlii'nin sanrm Parti Kongresinde, Kosigin, Yakub Demir'i delegelere Trkiye Komnist Partisi Genel Sekreteri olarak takdim etmi!

Bu son havadise byk nem vermemekle birlikte, aklmdan kimi sorular gememezlik etmedi. Koca Sovyet Devleti makaniz-mas, hi bir inceleme yapmadan, dn bir tevkifat provokatr olarak TKP'den atlm adam, nasl TKP Genel Sekreteri olarak lanse eder? nceleme yapmsa, TKP'nin dne kadarki ynetici kadrosu bu kertede yanlm myd? Yoksa, esrarl bir ecinniler tayfas, TKP'yi de, hatt Kosigin'leri de afsun tafsun edecek gce mi ermiti? Zeki zerinde balca bildiklerim bunlar. *** Gece her yarm saatte bir kvrandrc arlarla uyanp, sabaha dek tandm. Kan gzmde yok. Dayanlmaz arlar her eyi unutturuyor. Ne zlim hastalkm bu kanser? Acnn deheti gzmden ya getirtiyordu. Szlyan dank inat apak sal bam ellerim arasna alm, sesli konuuyordum : - Nedir bu bama gelenler? Tabiat affetmez, Toplum affetmez. Trkiye'de Skynetim beni idamla kovalyor. Moskova-Sof-ya-Berlin'de Sk Ynetim beni idam edilmiye kovuyor. ansa inan-sam, yeryznde benden talihsizi olmaz, derdim. Sabahlar kvranp tanarak yapmak, her kalkta saate: Aman, abuk ge derce bakmak, bir saat toplam uyku uyumamak nedir? Ben ki 24 saatte 8 saat uyumadka sersem tavua dnerdim. Nasl yaadma ayorum. Her kta en az iki para bakla kadar pht. Yediklerim belli. Nereden buluyor aylar yllardr bu vcut bunca kan? . . Onun ktmserlii altnda intihan bile dndm oluyor. Bakalarnn ve kendimin bana bel olacama, sknetle eker giderim u dnyadan. TKP kanseri ondan baskn kt. Yukarda her aklma gelen blmn, geldikleri gibi satra dktm. Sosyal yannda bu politik kanserimiz, btn kanamalaryla sava yavalatm ve en sonra bugnk soysuzlamya dayanmtr. Deer lleri bylesine mi umutsuzluk verirce tersine dnd? Gzm politik savaa atm gndenberi en byk deer: Bir militann i snf uruna savarken dt Polisten, her ikenceye ramen temiz kmas, salam kmasyd. rnein, burjuva demokrasisi yerini yapm Fransa iin belki bu meziyet o denli nem tamaz. Neden tamasn ya, yle diyelim, Trkiye'de Komnizm yasak ve Poliste komnist Allah yarat NMylmaz. Bu artlara gre militan, gerekirse cann diine takar, bir yoldan ve rgtn ele vermez. yleyken, ne grdk ve gryoruz? Eneski ekibin en gzde Lideri efik Hsn: ki sopa yeyince beni leblebi gibi ineyip Polisin azna tkrmtr. Ancak, vazgeilmez Lider sayld iin, o ve benzeri sular affa uramadan yok saylmtr.

O yzden, sonuna dek Sar Defter gibi yeler arasnda alay konusu olan : yazl gizli Parti olay ve belgelerini Polise el dememie kaptrmak, yalnz aka konusu olmutur. Ona karlk, her Polis terrnden temiz ve salam ktnda kimsenin en ufak itiraz bulunmyan ve sz yerinde ise direnci dillere destan olan benim: 50 ylda bir kezcik, naslsa, baslp yaylm bir gizli (ama herkese okutulmak iin oaltlm) dergiyi, zerimde bile deil, bir yanllkla veya dikkatsizlikle tutturmam var.

Eski-Yeni btn beni basamak yapmak istiyen azlara sakz edilmitir. Konspiratsiyaya gelmediim biiminde saman altndan ban cerahati gibi en kahpece ve kallee ilenmiye allmtr. Ksaca dediim gibi : o derginin ele gemesi yznden ise, kimsenin burnu kanamamtr. Hi bir organ tkezlememitir. Ben kc dim dahi, bouna olaca dnlerek, ikenceye uratlmamm-dr ve beraet etmiimdir. Herkesin okumas iin yaylan eyi polis ele geirmez mi? Eneski kuak arasnda iki balca kii idik. Biri Parti Sekreteri . H. ; teki her - dnemete Parti akncs ve Gen Komnistler Bakan olarak grev yapm ben: ylesine taban tabana zddna deerlendirilmemiz neriye varmtr? . .

Trkiye militanlnda herkesin en temiz ve salam karakter sayd terre diren yetenei, neredeyse, klah kapmak ve karyerizm reziletinden daha elverisiz duruma sokulmutur. Sen istediince: Lenin Partisinde karyerizm, Parti'den atlmak iin birinci derece nedendir, kansyla sava. Karyerizmden baka hi bir ey iin Partiye srnamadklar besbelli olan sryle avantrye ve beyinsiz kkburjuva iin, Polise teslim olup, provokasyon yapmak Liderliin snndan bir meziyet hline getirilmitir. O yzden, yan yatan da bir, amura batan da bir saylmtr. Gitgide, kuaklar birbirine bakp kararmtr. Artk poliste her halt yeyip arkada ve rgt kurban etmek, (kimsenin yzne bakamaz hle gelmek deil, tam tersine), en hayaszca akgzlk ve yavuz hrszlk yaparak Parti'de iyi kt Lider olmak iin art saylmtr. Yukarda, (kt karlanmak yle dursun), ba st tutulmak iin tek meziyet hline gelmitir... Ackl pratik sonu budur. Lz smail, ayn organda alt Merkez Komite lsnde arkadan ve daha ynla Parti kiisini, rgtn sopa yer yemez Polise teslim etmitir. yelerin yzde 99'u ayn tabanszl gsterince, kimse kimseyi ayplyamamtr. Tencere tencereye gtn kara dese: Seninki benden kara karln almtr. Bu genel utanmazca provokasyonlar bata ortasnda, naslsa temiz ve salam km yzde 1 kii, herkes iin Aalk Kompleksleri kkrtan bir ortak allerji faktr hline getirilmez de ne olur? Hele o bir kiinin kklklere karlk vermeyi bulantyla karlar mizata bulunuu, ortal kpeksiz ky bulup deneksiz gezen kollektif itin, uursuzun insafna ak alan ve serbes liman yapmtr. Bu rnekler, Pdisten temiz ve salam kmay, gsterite en byk stnlk gibi diline dolam bulunan Nzm Hikmet'i ayn yolda yrmekte neredeyse tevik etmitir. Harbiye Dvasnda Asker hkimlere Muhbir saylmas gerektiini savunma maddesi yapmya dek itelemitir. Bu oldu bitti, teki bir sr gtleri kara Babli edebiyatlarn, provokasyonlara destan yazma ve at yakma kertesinde r deil, kr peine koturmutur. Hereyin bylesine kolayca yreksizlerin, karaktersizlerin ve alaklarn lehine ilediini gren Nzm Hikmet, aalk kompleksiyle kendilerine kar ldrd insanlardan c almak iin, kendinden nceki Lz smail yolundan (Yukar kaan, Msr'a Sultan olur) rna hemen girebilmitir.

Lz gibi o da, btn reziletleri stne bir zaman am sngeri geirerek, alabildiine uluslararas reklm mata olmay sarslmaz bir rtbe snymtr. Kendi lkesinde kvranp alanlar, boazla-anlar boller olsunlar ve enayiliklerine doymasnlar. O gibiler, eer burjuvazice ldrlemezlerse, Yukardan bir kulp taklp neden Cehennemin yedinci katnda kaynar katran kazanma indirilmesinler? Laz'la Nzm'n atklar rdan artk, TKP'den atlm bulunsa bile, Lz Zeki'nin yol almas iten deildir. O da, binbir provokasyon ve rezalet atflarn kknden kazmak iin en kestirme yolu Lz ismail'in izinde bulmutur. Onlar bu denli birbirine denk dm krkharam ahbapavu uygunluunda ve suortaklnda gren Kosigin'in, ilerinden birini TKP Sekreteri iln etmemesi iin hangi fizik ve moral (madd, manev, ruh, ahlk) prensipcil veya taktikcil engel kalmtr? Bama, daha dorusu Parti'nin basma gelenleri baka trl yorumlyabilmek elimden gelmiyor. Tabi ileride, daha namuslu ve grne, apolete metelik vermez, gereki, zeki kuaklar yetiip, akla karay seinciye dek, eyyam efendileri, hareket hinleri ve insanlk hinleri iin at alan skdar' gemi olacak, kabak : ardndan 3 trl idam cezas kovalyanlarn banda patlyacaktr. skp, Mareal Tito Bulvar Bristol Oteli No. 9 5-8-71 Perembe, saat 18. 30

6-8-1971 Cuma Bu durumda benim tutumum ne olabilir? Trkiye'de uzun yllar itleri umutsuzlua drdm. Yoktular benim iin. Havlaylarn duymadm. Aktarsalar dinlemedim. Komunun kpekleri havlam. Bana ne? Benim avlma girerlerse dnrz, diyordum. imdi dardaym. ok ey deimez. yle diyorum : - Sovyetler komum. Bizden beenmi yahut kr tesadfle: 2 kpek almlar. Beslemi, bytmler. Bir de, seslerini uzaa iittirmek iin, minareye ezan hoparlr takar gibi, tam Sahibinin Sesi biiminde bir megafon takm boazlarma. Bu Bizim kpekler, her sabah akam uluduka, bana da havlarlarm. Karlm basit : Komumun kpei uludu diye, ben kendi evimde kendimi hrsz m sayarm? Yoksa komuma m kzarm? Hayr. Komuma it gerekmi. Beendiini seer. tlerin havlamas, benim komumla aram neden asn? ft itliini yapar, insan insanln. Sabahleyin, bu satrlardan btn dnya Komnist Partileri liderlerine birer nsha gndermeyi dndm. imdi (11. 00) ateim artt. Bam aryor. Brak kpekleri havlasnlar, diyorum. Dzelmezler. 9-8-971 Pazartesi Yukarki notlara bir hafta sonra yle gz attm. Belki ok ey, belki hi bir ey yazdklarm. Baya zahmet etmiim. Deer miydiler? 50 yl sonra, neden rastlatklarm birisine kar iten sayg duyamyorum? Hepsini yakndan ve iyzlerinden tandm iin. Tanmaz olsaydm m? Elimde miydi ki? Hepsi mi polis bunlarn? Bir sen mi kalmsn? Bu soru, hele sonuncusu, kanser ars gibi canm yakyor. 50 yln bilanosunda bir ben mi art'ym, var'm? . . nsan kendi kendisinin paranoid olmasndan kukulanyor. Yeni kuaklar, gzmn iine bakarak soruyorlar: Senden baka adam yok mu? Bu soruya karlk verirken, sulu ben imiim gibi geliyor. Ben evremde gelen geenleri hangi kutsal gcmle mkemmel insan yapabilirdim? Ancak kendime gcm yeterdi. Tm eksiklerim ile kyasya savatm. Bu sava aleyhime sunuland. Ben kusurlarm niangh yaptm. Herkes, kendi kusurlarn unutturmak iin, elbirlii ile beni niangha evirmi. Haberim yok 50 yl sonra farkna varyorum... Buna dalgnlk veya aldrmazlk de, hogr de, dnya kklkleri stne yceli de, romantik valye, Donkiot ruhu de... ne dersen de, Q hlim neyi deitiriyor? Komnizmin en yksek aamasndaki insan olmak istemiim. Bu bile benim btn realist gn adamlarnca tepelenmem iin yeterli gereke olmam m? Mkemmel adam, lm adam demiyor muyum? Daha ne istiyorum herkesten ve kendimden? ldm zaman, merak eden karsa, otopsimi yapar. Cierimin ka para ettii anlalr. Bu tarz kendi kendimelikleri artk brakaym. Yeter. Yazdklarmla m dnyay veya kendimi deitirebilirim? Yeter.

Ad geenlere gelince... Anszn rahatladm. Hele Zeki-smail-Nzm tipleri bir daha gzm nnden getiler. Lz smail, ne olduunu belki kendisi de bilmez. Nzm, byk adam rolne km bir tapnaa yararl kahpecik. Zeki iin, Ferit neden ylesine her bulumada Polis, aman polis! diye barm? . . Ben hl ne belgesi, ne gerekesi aryorum? 88'inci sayfaya gelmiim. Ver numaralarn, ge! derdim, 50 yldr. Verdim numaralarn. Trkiye'ye gemeliyim artk. O pis veya ssl bceklerle vakit ldrmem, enerji israf. Son davran-laryle kimliklerini iyi aa vurdular. Bilmiyordum. rendim. Sa kaldka yararlanrm. Ama, onlarn anladklar yne 50 yl girmemiim. 50 yldanberi: Hastalmn yamanl, biraz da Trkiye'den acele kama havas, ilk defa o perhizi bozmya eiltmi beni. Ne olacakt? Belki O tipi bir yeni kariyeriste, ucuz ve hazr Babuluk salanacakt. ler ters gider gitmez, takyesi dt. Deer miydi? Herifleri fazla dramatize etmiim. Yeter.

Zeki ve benzerlerinin, bir Kosigin yaktrmas ile temize kmalarn, imdi oturup ben de mi ciddiye alacam? Beria ne idi? Ne oldu? Kosigin nedir? Ne olacak? . . Stalin'in Lenin'i atlatmas niye yarad? Onlar yannda 2-3 zavall Lz ua ile onlarn gdklar (kendi deyimi ile: kinci derece piyes yazar) ircik kim olabilirdi? Geri bir lkede aksyan ilkellikler sayesinde adam klna girmi muzr hayvancklar. 33 - 40 milyon insana bakalm. O kadar.

9-8-71 Pazartesi Hepsi hastalmdan... Bir Dileke gibi kaleme almak istediim Parti Anlarmdan be satr ltm. u sonuca aarak vardm. Hasta olmasaydm, bunlarla zaman yitirmezdim. Ayamda domuz ar, srtmda yaz takmm ve ulum: Da, bayr yrr, iimi yoluna kordum. lme mahkm edici bir hastaln verdii gszlk, kendi iime kapanp anlara saplanmay getirmi. Hepsi bu. insan, hele ben-insan, hereyi, en byk felketi bile iyimserce karlyabilir. Mihneti zevk itmedir lemde hner!, bouna sylenmemi. Ama, o eziyete badaklk, acya tiryakilik gstermiye alm huyumla sylyorum : Krk yl bir kazanda kaynam, ervii erviine (etsuyu et-suyuna) karmam bulunduum o itlerin arasna kazara kabul edilseydim, onlarla kaynaabilir miydim? Marks'n Engels'e, Ar htillci. Byk adam. geinenler iin yazd gibi: Glnl o eeklerle paylaacak mydm?

Birinci Bask Kim Sulam Brejneve Mektup Yol yaynlar 3 Austos 1979 stanbul