nite 1

ALIMA EKONOMS

1. Bir Organize likiler Sistemi Olarak ktisat

Firmalar mal ve hizmet retimini hane halkndan saladklar retim faktrleri ile yaparlar ve bunun karlnda MAL VE HZMETLER hane halkna demede bulunurlar. Hane halk retim faktrleri satndan saladklar gelirle firmalarn sattklar mal ve hizmetleri satn alrlar. Basit ekonomik akm tablosunda ekonominin hane halklar ve firmalar eklinde iki temel HANE HALKLARI FRMALAR unsurdan bahsettii varsaylmtr. Hane halklar firmalara retim faktr salayan kiilerden oluur. Kararlarn firmalar ve RETM FAKTRLER hane halk tarafndan alnd ekonomilerde, firmalarn ne retecekleri ve hane hane halknn paralar ile ne satn alacana FAKTR DEMELER baldr. Hane halknn mal ve hizmet alrken yaptklar harcamalar firmalarn toplam gelirini oluturur. Bir firmann uzun dnemde piyasada kalabilmesi iin toplam gelirlerinin toplam retim maliyetinden fazla olmas gerekir.
PARASAL HARCAMALAR

A) Emek Piyasalarnn zellikleri

Piyasalarn ok sayda oluu ilerin homojen olmamalar inin emei ile birlikte kendini de sunmas Emein stoklanamamas Emek talebinin tretilmi bir talep olmas Tek bir merkezi fiyatn olmay stihdam ilikisinin sreklilii ilerin pazarlk glerinin az olmas Fiyat- Arz ilikisinin farkllk gstermesi

B) alma Ekonomisinde Temel Yaklamlar

1. Neoklasik Okul: Kurucusu Alfred Marshalldr. Marshalldan sonra iki nl iktisat Hicks ve Douglastr. Hicks emek arz ve talebi gibi konularda nemli teorik katklar salarken, Douglasn temel katks bu teorik kavramlarn mevcut istatistik verilerle nasl hesaplandn gstermek olmutur. Bu okulun temel varsaym rasyonel insandr. nsanlar daima faydalarn maksimize etmeye alrlar. nsanlar davranlarnn ekillendirirken bakalarnn ne dn ne yaptklarn dikkate almazlar. Neoklasik yaklamn bir baka varsaym emek piyasasnn olduka rekabeti olduudur. Onlara gre emek piyasalarnda ok sayda alc ve satc vardr, piyasaya giri k kolaydr. cret istihdam dzeyinin belirlenmesinde piyasa gleri etkilidir. Buna gre piyasa dengesi kaynaklarn etkin dalmn salar. Neoklasikler tmdengelim yntemini kullanrlar. Bu yntemin balca avantaj az sayda varsaymdan hareketle karmak ve yararl ekonomik davran modelleri oluturulabilmesidir. Ama varsaymlarn gerek hayata uymamas durumunda hatalarn olabilmesi dezavantajdr. Bu iki yaklam arasndaki farka rnek olarak; firmalar daha yksek cret vermeye zorlandklarnda istihdam dzeyi ne olur? Sorusunu sorabiliriz. Tmevarm yntemi ile bu sorunun cevab aranrken ncelikle cretlerin ykseldii firmalar incelenir. Bunlardaki istihdam deiikliinden hareketle bu konularda genel bir kanun oluturulur. Tmdengelim ynteminde ise firmalarn amalar, gelirlerin ve maliyetlerin belirleyicileri hakknda eitli varsaymlar yaplarak cret ykselmesinin istihdam zerindeki muhtemel etkisi tahmin edilebilir. Neoklasik metodoloji byk lde marjinal karar alma kuralna dayandn belirtmemiz gerekir. Yani fayda veya krn maksimizasyonunda atn kural; yaplan eyin faydas maliyetinden byk olduu srece yaplmaya devam edilmesidir bu ikisi birbirine eit olduunda optimal miktara ulalm demektir. 2.Kurumsal Okul: Kurumsal okulun varsaym ve metodolojisi Neoklasik okulun kullandklarnn tam tersidir. Kurumsal iktisatlar neoklasiklerin kurumsal iktisat varsaymnn reddederler. nsanlar faydalarn maksimize deil tatmin etmeye alrlar. Buna gre ama olabilen en yksek dzeyi elde etmek deil minimum kabul edilebilir dzeyi salamaktr. Bireylerin tercihleri ekonomik insan varsaymnda belirtildii kadar rasyonel deildir. nsanlarn zevk ve tercihleri birbirine baldr. Kurumsalclar insan davran zerinde eitlik ve adilliin nemini vurgular. Tercihler ekonomik sistem tarafndan ekillendirilebilir. Kurumsalclara gre emek piyasas rekabeti deildir. ktisadi olaylar aklarken tmevarm metodunu kullanrlar.

nite 2

EMEK ARZI

1. NEO-KLASK ALIMA / BO ZAMAN TEORS alma ile karlnda kazan elde edilen btn faaliyetlere harcanlan zaman kastedilirken, bo zaman bunun dnda kalan btn faaliyetlere harcanlan zaman kastedilirken, bo zaman bunun dnda kalan zaman iin kullanlan zaman ifade eder. Bo zaman talebi ile igc arzn tek ve ayn karar olarak inceleyebiliriz. alma ile bo zaman arasndaki tercih bo zaman talebi olarak analiz edilebilir. gc arz toplam zamandan bu srecin karlmas ile analiz edilebilir. Tketici talep teorisine gre bir mal ya da hizmetin talebi o mal ya da hizmetin fiyatna, potansiyel alclarn sahip olduklar gelirin miktarna mal ve hizmetleri iin zevk ve tercihlere baldr. Teori bizim dier eyler sabitken, bir mal ya da hizmetin fiyat ykseldike talep edilen miktarn azalacan tahmin etmemizi mmkn klar. Benzer ekilde teoriye gre mal ya da hizmet eer normal mal ise tketicinin geliri arttka talep edilen miktar da artacaktr. Ve bir maln talebi o mala ynelik zevk ve tercihlerin deimesi ile deiir. A. Tercihler Ve Farkszlk Erileri Tercihler bir maln dier mal ve hizmetlere gre arzu edilebilirlii hakkndaki psikolojik hislerini ve sezgilerini temsil eder. Tercihler doutan sbjektiftir ve kiinin etnik yaps, sosyoekonomik snf meslei ve kiilii ile ilgili faktrler tarafndan etkilenir. Buradaki teori bireyin iki mal arasndaki yapaca sralama ve tercih varsaymdr. Bu mallar alma ve bo zamandr. alma, karlnda alnabilecek mal ve hizmetleri iin, bo zaman ise kendi asl zellikleri iin talep edilmektedir. Ancak zaman, gelir elde etmek amacyla kullanldnda baka amalar iin kullanlmamaktadr. Birey zaman kullanmn bu iki seenek arasndan (piyasa almas-bo zaman) arasnda kendisine en yksek fayday salayacak ekilde gerekletirmeyi amalar.
Haftalk Gelir 600 500 400 MRS E D A
I1

C B
I2 I3

Bireyin alma ile bo zaman arasndaki tercihi farkszlk erisi ile gsterilir. A, D ve E nok. farkl bo zaman gelir dalmlarn gsterseler de, bu noktalarn bireye salad gelir fayda dzeyi ayndr. Farkszlk erisi zerindeki A noktasndan yukar ktka bo zaman miktar azalrken, alma sresi ve buna bal olarak haftalk gelir dzeyi artmakta, fayda dzeyi deimemektedir.

10 20 30 40

Haftalk 100 bo zaman

I.

Farkszlk Erilerinin zellikleri Negatif eimli olmalar Orjinden bakldnda d bkey olmalar Farkl fayda dzeyleri iin ayr farkszlk erilerinin olmas Asla kesimemeleri Erilerin eiminin ve konvekslik derecesinin kiiden kiiye deimesi

B. Tketim mknlar: Bte Kst Bireyler hem parasal gelire hem de bo zamana daha fazla sahip olduklarnda daha yksek fayda dzeyine ulaacaklarsa, farkszlk erileri paftasnda olabildiince yukarda olarak faydalarn maksimize etmeye alacaklardr. Ancak bireylerin snrsz gelir ve bo zamana sahip olmalarn engelleyen unsurlar vardr. Bu kstlarn banda zaman gelir. kinci olarak, bireylere genellikle emeklerinin piyasadaki deerini belirleme yetkisine sahip deildirler. nsanlarn emeklerini rekabeti bir piyasada sattklarn varsaydmzda, cret oran piyasada belirlenen sabit bir miktar olacaktr. Dolaysyla bireyin piyasada alarak kazanabilecekleri gelir miktar cret oran ile kstlanm durumdadr. Son olarak bireylerin; dier aile yelerinden veya hkmetten yardm alabilmeleri, faiz, kr pay ve kira gibi gelirlerinin olmas muhtemeldir. BTE KISITI kiinin piyasada kazanaca cret oran veri iken, mmkn olabilen btn farkl gelir ve alma sresi kombinasyonlarn gsterir.

G e 900 E 700 C 500 200

B
D

0 100

A 100 Bo Zaman 0 alma Zaman

Bte kst cret oran veri iken bireyin satn ald eitli alma/bo zaman miktarlarnda elde edebilecei gelir miktarn gstermektedir. A noktasnda hi almamay tercih eden kii sfr lira gelir elde ederken, zamannn tmne almay tercih ettiinde cret oran 5 TL / 500 TL gelir elde edilecektir. (B noktas ) lk piyasa cret orannn saate 5 TL olduunu varsayarsak bte kstmz BA olarak gsterilecektir. almayp zamann tm bo zaman olarak kullanlrsa, hi gelirimiz olmayacaktr ( A noktas). te yandan zamann tmnde alrsa haftalk gelir; 100 saat X 5TL/s = 500 TL olacaktr (B noktas). II. Bte Kstnn zellikleri Negatif Eimlidirler: bu durum bo zaman miktar arttka gelirin azalacan ifade eder. ekilde de grld gibi, bte kstnn yatay ekseni kestii A noktasnda birey zamann tmn bo zaman olarak deerlendirmektedir. Bireyin piyasada alt srenin sfr olduu bu noktada doal olarak elde edecei gelir seviyesi de sfrdr. Eimin cret Orannn Negatife Eit Olmas: Bte kstnn eimi cret orannn negatifine eittir. rneimizde eim -5 dir ve buda ekstra bo zaman iin kaybedilen gelir demektir. cret oran allan srenin artmas nedeniyle (H) gelirde meydana gelen art (Y) olarak tanmlanabilir. Bir baka ifadeyle cret oran (W)=(Y/ H) dir. Yatay eksendeki bir birimlik deimeye karlk dikey eksendeki deikende meydana gelen deime eimin tanmdr. Buna gre bte kstnn eimi cret oranna eittir. ekilde bte kst dz bir doru eklindedir ve dolaysyla eimi sabittir. Buna gre allan sre arttka eimi artacaktr. cret Oranndaki Deimelerin Etkilenmesi: Bte kst cret oranndaki deimeden etkilenir. rnein saat creti 5 TLden 7TL ye ktnda A noktasnda bir deime olmayacaktr. Ancak 100 saatin tm almaya ayrldnda, bu kez elde edilecek gelir 700 TLye kacaktr. Dolaysyla cret arttnda bte kst daha dik, azaldnda daha yatk hale gelir. cret D Gelirde Meydana Gelen Deimeleri de Gstermesi: cret d gelirimizin 0 olduunu ve cretin 7TL/saat olduunu varsayalm. Eer haftada 200 TL igc geliri dnda bir gelir elde ettiimizi dnrsek bte kst ne olur? Eer allan sre sfr olursa toplam haftalk gelir 200 TL olacaktr. Ve toplam srenin tamam allrsa, toplam gelir, 700 TL kazanlm gelir + 200 TL kira geliri = 900 TL olacaktr. Bu durumda yeni bte kst ADE olacaktr. C. Denge Seviyesi Bireyin ne kadar alaca konusunda karar tercihlerinin, cret ve gelirlerinin bilekesi sonucunda belirlenir.
G e

500 B 250 0

V x

z
I3 I2 I1

Bireyin faydasn maksimize edeceini, yani mmkn olan en yksek farkszlk erisine ulamaya altn varsayalm. Salanlabilecek tatmin dzeyi cret oran ve cret d gelirle snrlandrlmtr. Yani I3 zerindeki z noktasnn bte kstnn yukarsnda yer almas nedeniyle ulalamayacak bir bo zaman/ gelir bileimini ifade ettiini syleyebiliriz. Tersine V noktas elde edilebilir olmakla birlikte, fayday maksimize etmez.

50 50

100 0

Bo Zaman alma Zaman

1) Fayda Maksimizasyonu Ve almama Karar Fayda maksimizasyonu almama karar ile de salanr. Aadaki ekil bunun gstergesidir.
Gelir (Y) I1 I2

a b Bo zaman alma Sresi

Farkszlk erilerinin dik durumlarda; hem bte kst zerinde olan hem de orjine en uzak olan teet noktas (b) alma sresinin sfr olduu bir nokta olabilir. Bu bir (ke zmdr.) bireyin farkszlk erisi ekildeki gibi bte kstndan daha dik ise, bte kst ile farkszlk erisi sadece b noktasnda birbirine teet olacaktr. Bu noktada alma sresi sfr olacandan, birey almamay tercih edecektir.

Farkszlk erisinin bte kstn ekilde gsterildii gibi ke noktasnda kesmesi ke zm olarak adlandrlr. ekilde a noktas da bte kst zerinde bulunmakla muhtemel zmlerden birisidir. Ama a noktasnn ifade ettii fayda dzeyi (I1) b noktasnn fayda dzeyinden (I2) dktr. 2) cret D Gelirdeki Deimeler Ve alma Sreleri: Gelir Etkisi cret d gelirde meydana gelen deimeleri, yandaki ekilde inceleyebiliriz. ekilde balangta bte snr AB iken, bir haftada H1i kadar alp x noktasnda dengeye gelmektedir. I B 1 cret oran bte kstnn eimini belirledii iin; cret d z gelirde meydana gelen bir art bte kstnn eimini deitirmez, paralel bir ekilde yukarya doru kaymasna C x neden olur. cret d geliri ykselen kii gelir etkisi A sebebiyle alt sreyi azaltr. Grld gibi cret d gelir sz konusu olduunda bte kst ACD olmaktadr. Bte yukarya doru kayd iin, imdi daha yukarda bir H1 H2 Bo zaman farkszlk erisi zerine kayp daha yksek bir fayda dzeyi alma Sresi elde edilebilecektir. Yeni optimal bo zaman/ alma sresi bileimi I2 farkszlk erisinin yeni bte kstna teet olduu Z noktasdr. Pek ok mal gibi bo zaman da normal mal saylr. Yani dier eyler eitken, gelirde bir art olduunda bo zaman talebi artacaktr. Bu durum ekilde Xden Zye art olarak gsterilir. Grld gibi z noktasnda bo zaman H1 den H2 ye artmtr. Gelir etkisi, cret sabitken gelir arttnda (Y) alma sresindeki deiimi (H) ifade eder. Eer bo zaman, normal mal ise gelir etkisinin iareti negatif olacaktr. Gelir Etkisi = H < 0 M 3) cret Oranndaki Deimeler Ve alma Sreleri: Gelir Ve kame Etkileri cret oranndaki deimenin 2 tr etkisinden sz edilir. cret oranlar ykseldiinde kiinin gelirleri artaca iin, daha nce grdmz gelir etkisine bal olarak daha fazla bo zaman kullanp daha az altrmay tercih edebilir. cretlerin ykselmesi bo zamann maliyetinin de ykselmesine sebep olmutur. Bu da kiiyi daha ok almaya yneltir. Bu etkiye ikame etkisi denir. cret art olduuna ayet ikame etkisi, gelir etkisinden kuvvetli ise, bu durumda da bireyin alma sresini artar. Bunun tersine gelir etkisi kuvvetli ise, bu durumda da bireyin alma sresi azalacaktr.
Gelir (Y) I2 D (Y) C B Gelir Etkisi kame Etkisi Gzlenen Deiim I1 I2 H0 H1 H2 A Bo zaman alma Sresi

Gelir etkisinin ikame etkisinden gl olmas durumunda cret ykseldii zaman denge noktas gelir etkisinin tesiri ile N1 den N2 ye kayar. Ancak bu kayma birbiri ile ters ynde ileyen iki etkinin bileimi sonucunda olumutur. ncelediimiz birey balangta cret oran W0 iken I1 farkszlk erisinin AB bte kstna teet olduu N1 noktasnda bulunsun. cretin W1e bte kst ekildeki gibi yukarya doru kayacaktr (AC). Bireyin cret d geliri olmadndan bte kstn kestii nokta deimeyecektir, yani bireyin vaktinin tamamn bo zaman olarak kullanmak isterse yine sfr TL gelir elde eder.

Ancak cret artnn meydana gelmesi dikey eksende kesilen noktay yukar kaydracaktr. Eski cret dzeyinde zamannn tmn alma ynnde deerlendiren birey OB kadar gelir elde edebiliyorken, imdi yeni cret dzeyinde elde edilebilecei gelir seviyesi OCye ykselecektir. ekilde cret d bireyi I2 gibi bir st farkszlk erisine ykselmesini mmkn klmtr. ekilde grlecei gibi cret artnn gzlenen sonucu bireyin alt sreyi H0 saatten H1 saate drmesi eklinde gereklemitir. kame etkisi gelir etkisinden kuvvetli olsayd u ekilde olurdu;
C Gelir Etkisi kame Etkisi B Gzlenen Deiim I2

I1 H0 H1 H2

A Bo zaman alma Sresi

kame etkisinin gelir etkisinde kuvvetli olmas durumunda cret ykseldii zaman, denge noktas gelir etkisinin tesiri ile N1den N2ye kayar. Ancak bu kayma birbiri ile ters ynde ileyen iki etkinin (gelir ve ikame) etkileri, bileimi sonucunda olumutur. Bireyin cretinin W1 e ykselmesi sonucunda bireyin bte kst yukar kayacak (AC) ve bireyin yeni bte kst ile I2 farkszlk erisinin teet olduu N2 noktasnda dengeye gelecektir. Buna gre birey alt sreyi H1 den, H2ye karmtr. Bu etki phesiz ikame etkisinin daha kuvvetli olduu varsaymnn sonucudur.

D. Geriye Kvrml Bireysel Emek Arz Erisi cret dzeyinin ok dk, alma sresinin ise az az olduu A noktas balang olarak alndnda; bireyin geliri iaz, bo zaman ise gereinden ok olduu iin cretler ykseldiinde nceleri ikame etkisi gelir etkisinden kuvvetlidir ve alma sresi artar. Ancak belirli bir cret dzeyinden sonra alma sresi balang noktasna gre artm olan birey gelir etkisinin tesiri ile alma sresini azaltr. ekilde grld gibi cret oran arttka, yeni bte kst ncekinden daha dik bir biimde yukarya kaymaktadr. Grld gibi cret orannn belirli bir artna kadar i gcnn bo zaman miktar azalrken alt sre srekli olarak artmaktadr. Buna gre ekilde C denge noktasna kadar ikame etkisi gelir etkisinden daha byktr. Bunun nedeni dk cret dzeyinde kiinin ilave gelir isteinin iddetli olmasdr. Fakat W3 cret dzeyinin zerinde cret arttnda, birey bu defa alm sresini azaltp daha fazla bo zaman kullanma ynnde karar verebilecektir. Gelir etkisinin hakim olduu bu blgede kiinin geliri yeterince fazla olduu iin daha az alp daha fazla bo zaman almak Geriye kvrml emek arz erisinin tretilmesi isteyecektir. ekilde artk emek arz erisi elde edilmitir. Bir nceki eklin denge noktalar iaretlendiinde geriye kvrml bireysel emek arz erisi elde edilir. Buna gre W3 cret dzeyine kadar ikame etkisinin gelir etkisine kuvvetli olmas alma sresinin artmasna neden olurken, bu cret dzeyinden sonra gelir etkisinin daha kuvvetli olmas sebebiyle cret artlar alma sresinin azalmasna neden olur. C noktasnn st tarafnda gelir etkisi > ikame etkisi durumu sz konusudur. C noktasnn alt tarafnda ise gelir etkisi < ikame etkisi durumu sz konusudur. Grld gibi allan sre W3 cret dzeyine kadar srekli artarken bu seviyenin stnde azalmaktadr. ekildeki eri geriye kvrml bireysel emek arz erisidir. Bu ekilde kvrm noktasna kadar ikame etkisi, bu Geriye kvrml emek arz erisi noktann tesinde ise gelir etkisi hakimdir. Bu grafik kiiden kiiye deiir. rnein; yeterince cret d geliri olan veya bo zaman deerli olan kiilerin ek arz erleri daha dk cret dzeylerinde geriye kvrlabilirken, bunun tersi koullara sahip bireyler daha yksek cret dzeylerine kadar cret arttnda, altklar sreyi arttracaklardr. Bir baka deyile bu kiilerin emek arz erileri dierlerine gre daha yukar bir blgeden geriye kvrlacaktr.

E. Piyasa Emek Arz Erisinin Elde Edilmesi Piyasa emek arz erisi pozitif eimlidir. Yani cret oranlar ykseldiine piyasada emek arz artar. Byle bir eri her cret dzeyinde ikame etkisinin gelir etkisinden daha byk olduu varsaymna dayanmaktadr. Herhangi bir zamanda cret oranlarnn deimesi kk gruplarda gelir etkisi olutursa bile, iilerin btn asndan ayn ey geerli deildir. nk belli bir zamanda toplumun geneli iin bir refah dzeyi sahip olduu kaynakalr ve teknolojiye bal olarak az ok sabittir ve cret orannn deimesi bu dzeyi deitirmez. Yani toplumun geneli iin cret oranlarndaki bir ykselme gelir etkisinden ok ikame etkisineneden olacaktr. Bu nedenle piy. Emek arz erisi pozitif eimlidir. Emek piy. tek tek bireylerden olutuuna gre, piyasada emek arz erisini bireylerin eitli cret dzeylerinde emek arz kararlarn toplayarak elde etmemiz mmkndr. Bsitlik amacyla piyasann 3 kiiden olutuunu varsayalm; bu durumda piyasa emek arz erisi aada gsterildii gibi elde edilecektir. Piyasada bireylerden olutuu iin, piy. emek arz eriside bireysel emek arz erilerinin yatay yoplamnn alnmas ile elde edilr. ekildeki bireysel emek arz erilerinin kiminin pozitif kiminin ise negatif eimli olmas dikey eksende gsterilen cret aral ile ilgilidir. cret aral W1in daha altnda ve W3n daha stne uzatldnda btn bireyler iiin emek arz erisinin hem pozitif hem de negatif ksmlar olduu grlr. ekilde A ve C ahs iin ikame etkisi gelir etkisinden kuvvetli iken, B ahs iin gelir etkisi kuvvetl, oalrak varsaylmtr. cret oran W1 iken A ve B ahslar 40ar saat alrken, C ahs bu cret dzeyinde almamaktadr. Dolaysyla W1 cret dzeyinde piy. toplam alma sresi 80 saattir. W1 cret dzeyi ve 80 saat bize piyasa emek zrz erisinin X noktasn vermektedir. cret oran W2 olduunda A ahs alma sresini 45 saate ykseltirken, gelir etkisinin daha kuvvetli olduu B ahs alma sresini 35 saate indirmi, daha dk cret dzeyinde almayan C ahs da bu cret dzeyinde 40 saat almaya balamtr. Dolaysyla W2 cret dzeyinde piyasada allan toplam sre 120 saat (45+35+40) olacaktr. Son olarak cret oran W3 olduunda A 50 saat, B 30 saat, C ise 45 saat allacaklar, bu cret dzeyinde toplam alma sresi 125 saat oalcaktr ( Z noktas). F. Emek Arz Esneklii

Emek arz erisinin dik veya yatk olmas emek arz esneklii ne baldr. Emek arz esnekili cret orannda meydana gelen deimeye karlk alma sresinin duyarlln gsteren bir kavramdr ve yukardaki gibi gsterilir. Emek arz esneklii cret oranndaki %1lik bir deimeye karlk alma sresinin ne oranda deieceini gsterir. Emek arz esnekliinin iareti emek arz erisinin pozitif eimli (h/w > 0) veya negatif eimli mi (h/w < 0) olduuna bal olarak deiir. Emek arz erisinin hesaplanmasn bir rnekle aklarsak yle olur; Saat bana 5 TLlik cretten haftada 40 saat alan bir ii cretin 10 TL/saate ykselmesi durumunda haftada 44 saat almaya karar verirse bu iinin emek arz esneklii u ekilde hesaplanr; Az esneklik deeri birden kkse emek arz esnek olmayan, birden bykse esnek bir yapya sahiptir. Emek arz erisi elastik deilse veri bir cret deiiminde alma sresi oransal olarak cret deiiminden daha az deiiyor demektir. te yandan emek arz esnekliinin mutlak deeri 1den bykse esnek emek arz, bu durum cret oran deitiinde alma sresinin oransal olarak cret orannn deimesinden daha fazla deimesi anlamna gelir. Bun gre yukardaki rnek emek arz erisinin elastik olamdnn ortaya karr. nk cretin iki katna kmasna (%100 artmasna) karlk emek arz sadece %10 orannda artmtr.

1.

2.

3.

4. 5.

G. Emek Arzn Etkileyen cret D Unsurlar Dier cret Oranlar: Bireylerin emek piyasalarnda emek arz ile ilgili kararlar verirken sadece altklar iten aldklar cretlerle ilgili deil, kendi niteliklerine uyan ier ilerin cret oranlar da emek emek arz kararlarna etki eder. Bu nedenle herhangi bir iin creti deimemi olsa da, iilerin alternatif olarak alabilecekleri iilerin cretlerinde meydana gelen artlar, o iteki emek arznn azalmasna ( sola doru kaymasna) neden olacatr. Bunun tersine iilerin alternatif olarak alabilecekleri iilerin cretinin dmesi, sz konusu iin creti deimemi bile olsa emek arznn artmasna (saa doru kaymasna) neden olacaktr. cret D Gelir: cret d gelirin artmas insanlarn daha fazla bo zamana sahip olmalarna ve alma srelerinin ksaltmalarna neden olabilmekteydi. Burada gelir etkisinin kuvveti phesiz cret d gelirde meydana gelen artn byklne baldr. crette bir deime yokken cret d gelir artnn yeterince byk olduunu ve ala sresini serbeste belirleyebilen bireyin gelir etkisine bal olarak alt sreyi azalttn varsayarsak, bu takdirde emek arz erisi azalmay gsterir biimde sol ie doru kayacaktr. Bireylerin almaya Kar Bo Zaman Tercih Etmeleri: Bireylerin cretleri sabitken alma yerine bo zaman tercih etmeleri durumunda emek arz azalacak, emek arz sola doru kayacaktr. Bunun tersine, almaya kar daha az tercih edilir olmas emek arznn artmasna neden olarak emek arz erisini saa doru kaydracaktr. lerin cret D Ynleri: iler bir ite alp almama karar alrken sadece cretle ilgilenmezler. cret sabitken alma koullarnn etkiside byktr. i Saysnn Artmas: Emek arzn etkileyen en nemli unsurdur. Bu anlamda ii saysndaki artn temel belirleyicisi lke nfusunun artmasdr. lke nfusundaki art iki nedenden kaynaklanabilir; Birincisi lkede doum orannn lm oranndan fazla olmasdr. kincisi lkeye yaplan glerin lkeden yaplan glerden fazla olmas. Buna gre nfusun byme hz u ekilde yazlr; Nfus Byme Hz= Doum Oran - lm Oran + Yurt ine G Oran Yurt Dna G Oran cretler sabitken i saysnn artmas emek arznn artmas anlamna gelecek, emek arz erisi saa doru kayacaktr. Bunun tersinde ise sola doru kayacaktr. ALIMA/ BO ZAMAN TEORSNN SINIRLAYICILARI:

A. Sabit alma Sresi: gc/ bo zaman teorisi allan srenin balca belirleyicinin bireyin tercihi olduunu vurgular. eklin A ksmndaki ahs haftada 50 saat alarak, B ksmndaki ise 30 saat alarak faydalarnn maksimize edecekelrini dnmektedir. Y ve X noktalarnda farkszlk erilerinin bte kstlarna teet olmalar faydann maksimize edildiini gsterir. verenin her iki ahsnda haftada haftada 40 saat almaya zorlanmas (Z noktas) onlar fayda maksimizasyonundan ayrr ve fayda dzeylerinin dmesine neden olur. eklin A ve B ksmlarnda bite kst AB, cret oran W1 olarak saylmtr. ekildeki IA A bireyinin , IB ise B bireyinin alma srelerini kendilerinin setii durumda farkszlk erilerini ifade etmektedir. Eer alma sresini semekte serbest braklrsa A ahs optimal sre olarak haftada 50 saati seerken (V noktas ) B ahs 30 saati seecektir ( X noktas). A ahs alt sreyi kendisi seebilseydi IA farkszlk erisi zerinde Z noktasnda bulunacaktr. Benzeri ekilde B ahs da alma sresini kendisi seebilseydi IB farkszlk erisi zerinde X noktasnda bulunabilecekken, rneimizde iverenin bunu salamamas nedeniyle IB farkszlk erisi zerinde bulunduundan daha dk bir fayda dzeyini gsterir. Burada, A nn durumu daha ktdr. nk A daha fazla almak istemektedir ve daha fazla gelir elde etmek iin 10 saat bo zamanndan gnll olarak vazgemektedir. B bireyi de tam tersi bir nedenden dolay eski durumundan daha ktdr. B de 10 saat fazladan bo zamana sahip olmak iin bir miktar gelirden vazgemeye razdr. Bir ii bu ekilde eksik istihdam edilmi demektir.

1. kinci te alma Ve Eksik stihdam inin fayda kaybn telafi etmenin yollarndan birisi ise ikinci ite almaktadr. kinci ite almakla fayda kaybnn telafi edilip edilmeyeceini aadaki ekilde inceleyebiliriz. Kendi iinde haftada 50 saat alarak faydasn maksimize edecek birey (V noktas) 40 saat almaya zorlannca ( X noktas) fayda kaybna urar. Bu kiinin ikinci bir ite haftada 10 saat altn varsayalm. kinci iin creti esas iin cretinden genelde dk olduundan bu durum kiiyi K noktasna ulatrr. Birey haftada 40 saat almaya zorlanmakla urayaca fayda kaybn ksmen telafi etmi, ancak kendi iinde 50 saat alm olsayd ualaaca fayda dzeyine ulaamayacakt. Birey alma sresini kendisi seebilmi olsayd 50 saat almay tercih edecek , IA farkszlk erisi zerinde V noktasnda bulunarak OY2 kadar gelir elde edecekti. Bununla birlikte alma sresi 40 saatle snrlandrldndan. Birey IA gibi orjine daha yakn bir farkszlk erisi zerinde X noktasnda bulunacak ve OY0 kadar gelir edilecektir. Burada bireyin fayda ve gelir kaybna urad aka grlmektedir. kinci bir ite alan kiinin bte kst artk AB deil AXC dir. Bte kstnn X noktasnda dirsek yapmasnn nedeni genellikle part-time istihdamn salanld ikinci ilerde cret orannn esas esas iin cret oranndan dk olmasdr. cret orannn bte kstnn eimi olduunu hatrlarsak, haftada 40 saatlik istihdamn gerekletii X noktasna kadar AB bte kst geerli olacaktr. stedii fayda dzeyini elde edemeyen birey mesai haricinde ikinci bir ite haftada 10 saat alsa, balangta planlad 50 saatlik alma sresine ulaarak urad fayda kaybn tmyle deil ksmen telafi eder. Esas iinde 40 saat ve ikinci iinde 10 saat alan kii bu durumda IA farkszlk erisi zerinde K noktasnda bulunacak ve OY1 kadar gelir elde edecektir. 2. Fazla Mesai Ve Ar stihdam alma sresinin sabit olmasnn ikinci sonucu bir iverenin iilerini belirlenen bu srenin stnde altrmas durumunda fazla mesai zorunda kalmasdr. Bu durumu tercih ettii sreden daha fazla almak durumunda kalan B iisini esas alarak aklamamz mmkndr. ekil (a) ksmnda kendi iinde 30 saat alarak faydasn maksimize edecek kiinin (D noktas) haftada 40 saat almaya zorlanmas (X noktas) onun ar istihdam edilmi duruma getirerek fayd dzeyini drr. eklin (b) ksmnda ise haftada 40 sat altrlarak faydas azaltlan ayn kiiye iverenin haftada 15 saat fazla mesai yapt grlmektedir. Fazla mesai creti normal cretten yksek olduundan, X noktasndan itibaren bte kst dikleerek, k noktasnda bireyin faydas maksimize edilmi olacaktr. ekilde birey alma sresini kendisi seebilseydi ekil (a) da grld gibi IB farkszlk erisi zerinde X noktasnda bulunacaktr. Bu durumda sz konusu kii ar istihdam edilmi saylacaktr. B iisinin alt iverenin retimi artrmak zorunda kaldn, bu needenle istihdamn artmas gerektiini varsayalm. veren byle bir durumda iki yol izler; (a) Ksa zamanl alacak yeni iileri istihdam etmek (b) Mevcut iileri daha fazla altrmak Eer btn emek maliyetleri deiken ise, iveren mevcut iilere normal cretin 1.5-2.0 kat fazla mesai creti demek yerine yeni part-time iileri istihdam etmeyi daha krl bulabilecektir. Ama firmann iilere yapt deme paketinde sabit maliyetlerin oran daha fazla ise bu durumda iveren, iilerine daha fazla mesai yaptrmay tercih eder. Fazla mesai cretindeki farkllama ekilde bte kstnn X noktasnda diklemesi ile gsterebiliriz. Buna gre 40 saatlik alma sresine kadar bte kst AB bte kst olurken, bunu aan sreler iin XZ olacaktr.

B. Maal alanlar Ve dar iler: Saat ba cretle alan ve maal alan iki iinin alma sresi aadaki ekilde gsterilmitir. Saatlik cretten alrken V noktasnda faydasn maksimize eden kii Ys sabit creti ile maal alma biimine gesin. Bte kst bu durumda EDC olacaktr. Fayda maks. Sabit cret karl istenilen en az alma sresinde (H1) alarak salanacaktr. Bu bir ke zmdr. Bte kst negatif eimli bir doru eklindedir. Parasal iliki ile bo zaman arasndaki ters ilikiyi gsterir. Saat ba cretle alan iinin bte kst AB, bunun eimi de cret oran olan W1 dir. Eer ii haftada H1 saatin altnda alrsa iten atlacaktr ve geliri sfr olacaktr (C noktas). Bu min. alma seviyesinin zerinde ne

kadar alrsa alsn haftalk creti YS olacaktr.

nite 3

1.gcne Katlma Oran Kavram: Bireyelerin i gcne katlma kararlarn yanstan oran ekonomi politikalarnn uygulanmasnda gz nnde tutulan temel gstergelerden biridir. gcnn tam istihdamn salamaya ynelik politikalar oluturup uygulamak iin toplumda ka kiinin almak istediinin bilinmesi gerekir. Bize bu bilgiyi (KO) yani i gcne katlma oran salar. KOnun artmas ekonomik faaliyetlerin artmas anlamna gelir. Azalmas ise aktif nfusun daha byk bir ksmnn ekonomik aktivitelerinin dnda kaldn gstermektedir. Kurumsal olmayan alma andaki nfus dalm aadaki ekilde gsterilmitir; Kurumsal olmayan alma andaki nfus alma andaki kurumsal emek piysalar ile ilikileri ynnden ikiye ayrlr. olmayan sivil nfus Herhangi bir ite alanlar ile ii olmad halde i arayanlar igcn olutururken, bunun dnda kalanlar igcnde olmayanlar grubunda igcnde olmayan (N) igc(L) olurlar. Kurumsal olmayan sivil nfus, okul, yurt, otel, ocuk yuvas, huzurevi, hastane, hapisane ve klada iakmet edenlerle, yabanc uyruklular isizler(U) istihdam edilenler (E) dnda kalan nfustur. Bu nfusun 15 ya da daha yukar yalarda olan ksm ise kurumsal olmayan alma andaki nfusu oluturmaktadr. Nfusun 15 ve daha yukar gurplar alabilir kesimi gsterdiinden kurumsal olmayan alma andaki sivil nfusa aktif nfus da denilmektedir. Aktif nfusun iki ana bileeni vardr. Bunlar, igcnde olanlar ve i gcnde olmayanlardr. gcnde olanlar ise istihdam olanlar ile isizlerden oluur. DE istihdam edilenleri; yevmiyeli, cretli,maal,kendi hesabna i veren ya da cretsiz aile iisi olarak referans dnemi iinde en az bir saat iktisadi faal. Bulunan kiiler olarak tanmlamaktadr. gcnde olanlarn ikinci ksmn isizler oluturmaktadr. Bir kiinin isiz saylabilmesi iin u artlar yerine getirmesi gerekir; i olmamas i gc= istihdam edilenler + isizler aryor olmas aktif nfus= i gc+i gcne dahil olmayanlar ba yapabilecek durumda olmas gcne dahil olmayanlar; piysada alamayanlar, gcenmi iiler ile i aramayanlar grubun bamda gelirler. Ev kadnlar, renciler, engelliler. Gcne Katlma Orannn Hesaplanmas: Gcne Katlma Oran(KO)=

GCNE KATILIM ORANI

x 100 bu forml yle de yazlabilir;

Gcne Katlma Oran(KO)=

x 100

2.Hane Halk Modeline Gre Ailenin Gcne Katlm Karar A) Ailenin Zaman Kullanm Tercihi: Aile bireyleri zaman 3 ekilde kullanabilirler; piyasada alarak, evde alarak, bo zaman kullanarak. Burada nemli olan kimin evde, kimin piyasada alacadr. Kar durumlarna baklarak seim yaplr. B)Elerin kisinin de alma Durumu Ve Karlkl Etkiler: creti yeterli bulup piyasada almaya balayan kadnn creti tekrar artarsa bunun drt farkl etkisi olabilir; ilk olarak kadnn cretindeki art bo zaman frsat maliyetini ykselterek alma sresinin artmasna neden olur. Ve bu duruma ikame etkisi sebep olur. Kadnn cretindeki art gelir etkisi yoluyla allan srenin azalmasna neden olabilecektir. Bo zaman da normal olarak kabul edildiinden, gelir artnca daha fazla bo zaman talep edilecektir. Kaytszlk erisi saa doru kayacak, erkek iin cret d gelir artnca tketici imkanlar erisi saa paralel kayar. Kadnn cretindeki art sadece kendisini deil einin igcne katlm kararn da etkileyecektir. Kadnn gelirini ei cret d gelir saydndan kadn cret art karsnda daha fazla almaya karar verirse, erkein geliri de ykselecektir. Bu durum, gelir etkisi nedeniyle erkein daha az almasna neden olur. Hane halk modeline gre kadnn cretindeki bir art einin emek arz zerinde apraz ikame etkisine yol aacaktr. apraz ikame etkisi, ailenin geliri sabitken, aile bireylerinin birinin cretinde meydana gelen artn dierinin alma sresini nasl etkileyeceini gsteren etkidir. rnein elerin zaman kullanm birbirine ikame mal ise, kadnn cretinde meydana gelen arta bal olarak daha fazla almas, erkein daha az almasna neden olacaktr. te yandan elerin zaman kullanm tamamlayc olmaktadr. rnein eler iin bo zaman sadece beraber tketildiinde tatmin salyorsa kadnn alt sre arttnda erkek te bu sreyi artracaktr. Kaytszlk erisi zerinde orjine en uzak konumda ise nitelik itibariyle daha yksek bir tatmin imkan salar. 3. Gcne Katlma Orann Etkileyen cret D Unsurlar: a) lave i Etkisi: lave ii etkisi resesyonda KOnun geici bir biimde artacan gsteren bir etkidir. Sadece bir kiinin piyasada alt bir ailede, aile reisinin ekonomik durgunluk nedeniyle isiz kaldn dnelim isizler de KOnun bir unsuru olduundan bireyin alyorken isiz kalmas bu oran deitirmeyecektir. Hane halk erevesinden bakldnda, ailede tek alan kiini isiz kalmas aile iin byk bir gelir kaybna ailenin dier bireyleri zerinde negatif gelir etkisi douracaktr. Bo zamann normal bir mal olduunu varsayarsak, aile gelirindeki dme bo zaman talebini azaltarak emek arzn artracaktr. Yani aile reisinin isiz kalmas durumunda, nceden almayan ikincil i gc de almak iin i aramaya balar. b) Gcenmi i Etkisi: Gcenmi i Etkisi bunun tersi ynde alr. Bu etkiye gre resesyon esnasnda cretler dk, i bulmak daha zor ve maliyetlidir. Bu durumda bir gurup ii i piyasasnn olumsuz koullarndan etkilenecek i aramaktan vaz geecek evde almay, okula gitmeyi ve mmknse erken emeklilii tercih edebilir. Gcenmi ii etkisine gre, isiz kalan ve emek piyasasna girmeyi dnen iiler i aramaktan vazgeip geici olarak piyasann dna kacandan resesyon esnasnda i gcne katlma oran decektir. Kaytszlk erileri orjine yaklatka fayda azalr, uzaklatka artar. Bu durum aadaki ekilde gsterilmitir; ekilde dikey eksende gelir, yatay eksende ise bo zaman ve alma sresi gsterilmektedir. Oklarn yn gz nnde bulundurulursa orjine bo zaman sfr iken, yatay eksende saa doru gidildike bo zaman miktar artmakta, bte kstnn yatay ekseni kestii A noktasnda zamann tm bo zaman olarak deerlendirilmektedir. te yandan A noktasnda btn zaman bo zaman olarak deerlendirildiinden bu noktada alma sresi sfr olacak, orjine doru gidildike allan sre artacaktr. Orjinde bo zaman sfr olduundan btn zaman allarak deerlendirilmi olacaktr. Balangta cret W1 bte dorusu AB olarak verilmi iken, bireyin I2 farkszlk erisi zerinde X noktasnda bulunduunu ve piyasada H1 saat kadar altn varsayalm. cret oran bte dorusunun eimi olduundan, AB bte dorusunun eimi W1e eit olacaktr. Resesyon nedeniyle birey isiz kalrsa, bu durum birey i aramaya devam ettii srece KOn etkilemeyecektir. Birey isiz kald srece eski creti olan W1 cretinden i aramaya devam edecektir. Ancak resesyon zellii olarak teklif edilen cretler daha dk olacaktr. Beklenen cretin forml yledir; E(W)=xW1 burada E beklenen creti, ise W1 creti deyen baka bir i bulabilme ihtimalini gstermektedir.

rnein; Varsayalm ki W1 creti 60.000 TL/saat(=0.5) olsun. Bu durumda isiz bireylerin i gcne katld saat bana kazanmay bekledii gelir, E(W)= 0.5x60.000 TL/saat= 30.000 TL/saat olacaktr. Buna gre isiz birey iin almamann frsat maliyeti W1 (60.000 TL) deil E(W1)= (30.000 TL) olacaktr. Bu durum ekilde sanki cret azalmasna bte kstnn ACye kaymas ile gsterilmitir. AC bte kstnn eimi beklenen crete ( X W1) eit olacaktr. Gcne Katlma Orann Etkileyen cret D Unsurlar unlardr; piyasas koullar Ya Kadnlarn almasna ynelik sosyal tutum Kadnlar iin i imknlar Toplumlarn ekonomik gelime dzeyi ve yaam standartlarn koruma Eitim dzeyi Ev ilerinde verimliliin armas Medeni durum ve ocuklarn varl
nite 4

KISA DNEMDE EMEK TALEB

Firmalar ksa dnemde sadece emek faktrn artrarak retimlerini artrma imkn bulabilirken, uzun dnemde yeni makineler satn alarak, yeni binalar ina etmek imknna da sahip olmaktadr. 1. Emek Talebinin Marjinal Verim Teorisi A)Tretilmi Emek Talebi: teki mal ve hizmetlerin ou bizzat tketiciye saladklar fayda nedeniyle talep edilirken, berberler, avukatlar, doktorlar, gibi baz hizmetler dnda emek talebi retildii rnlerin tketiciler tarafndan talep edilmesine bal olarak gereklemektedir. Dolaysyla bu mallara olan talebin azalmas emek talebinin azalmasna, talep art ise emek talebinin artmasna neden olur. Emek talebinin tretilmi talep olmas zellii, herhangi bir tr emee olan talebin iki eye bal olduu sonucunu vermektedir. Bunlar; (1) Bir rnn retilmesinde emein ne derece verimli olduu ve (2) O rnn piyasa deeridir. B) Teorinin Varsaymlar Ve leyii: Firmann optimum istihdam dzeyi; emein maliyet verimlilii ve firmann rnlerinin fiyat gibi eitli faktrlere baldr. Burada gerekletireceimiz emek talep teorisi bu faktrleri basit ancak gerek hayattaki duruma uyan bir model iinde organize etmektedir. Teori bunu yaparken aadaki baz varsaymlar kabul eder; 1. Firmalar kar maksimizasyoncusudur. 2. Firma retim iin sadece emek ve sermaye kullanr. 3. Firmalarn bulunduklar retim ve emek piyasalar tam rekabetidir. 4. Emek maliyeti cretten oluur ve igc tamamyla homojendir. Bir firmann ka ii istihdam etmesi gerektii u kritere gre belirlenir; ilave ii istihdamndan gelir salad srece firma istihdam artrarak karlarn artrabilir. En son istihdam ettii iinin getirisi maliyetine eitse, firma bu durumda karn maksimize etmi olacandan istihdam durdurulur. eklin st ksm her istihdam seviyesinde firmann toplam rnn(TP) , alt ksm ise emein ortalama ve marjinal rnn gstermektedir. Ksa dnemde toplam rn erisi, sermaye miktar sabitken deiken faktr olan emein eitli istihdam dzeylerinde elde edilen toplam retimi gsterir. C) Azalan Getiriler Kanunu: Buraya kadar yaplan aklamalardan ve eklin incelemesinden kan sonu udur; sermaye faktr sabitken ilk birka iiye kadar ie alnan her ilave iinin toplam rnde neden olduu art bir nceki iinin retime katksndan daha yksek iken,