Demir Kkaydn

Karaburun Bilim Kongresine Bildiri(ler)

Yaynlar
1

Karaburun Bilim Kongresine Bildiri(ler) Demir Kkaydn

(28 Eyll 2012 Cuma)

Bu kitapta yer alan yazlar daha nce eitli internet sitelerinde yaynlanmtr.

ndir Oku Okut - oalt Dat

Dijital Yaynlar

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar

Karaburun Bilim Kongresine Sunulan Bildiri(ler) indekiler

Karaburun Bilim Kongresi ve Sunulan Bildiri(ler)................................................................ 4 Be ayr konuda yolladmz taslak zetleri ................................................................. 5 Dnya i Snfnn Blnmlnn Yaratt Kska ve Bunun Sosyalizme Geii Engelleyici Karakteri...................................................................................................... 5 Kapitalizm ncesi Toplumlarda Ekolojik Sorunlar ve Gelecek in Dersler ................ 8 Reel sosyalizm Kavramnn Eletirisi ve Gerek Bir Sosyalizmin Deneylerinin Neler Olabilecei zerine? .................................................................................................... 10 Geri Dnszlk (Tersinmezlik) Sorunu - in Uygarl rnei - Bugne ve Gelecee likin ngr ve karsamalar ................................................................... 12 Marksn Teknolojiyi Tarafsz Grd ve Aydnlanmac, Pozitivist ve lerlemeci Olduu eklindeki Eletiriler ve Eletirilerin Eletirisi ............................................... 14 Kabul Edilen Tek Konuda Kongreye Yazl Olarak nceden Sunduumuz Bildiri .......................................................................................................................................... 17 Marksizme Eletirilerin Eletirisi ............................................................................... 17 Giri .......................................................................................................................... 17 Fikirler ve Ordular Savann Temel Fark .............................................................. 18 Gemiin Kalntlarn z Gibi Alma ...................................................................... 19 Marksizmin gelimesini dikkate Almama .............................................................. 21 Marksizmi Eletiren ve Savunanlarn zdelii..................................................... 22 Marksizm nedir?....................................................................................................... 22 Marksizmi Ne Temsil Eder? ................................................................................... 25 Ekonomi Politik le Sosyolojinin likisi ................................................................. 26 Sosyalizm Hakknda Brokratik ve Stalinist Kavraylar........................................ 31 Varlk ve Dnce likisini Tersinden Koyular .................................................... 32 lerleme ve Evrim kavram....................................................................................... 32 Komn ve Romantik Gelenek .................................................................................. 34 Yap ve lev Kategorileri ........................................................................................ 34 Marksizm Gelitirilmeli ve Eletirilmeli Ama nasl ve Nereden? ........................... 36 Kongrede Yaptmz Szl Sunumun Ksa zeti..................................................... 39

Karaburun Bilim Kongresi ve Sunulan Bildiri(ler)

Bu sene Karaburun Bilim Kongresinin ana temas Kapitalizmin Kskacnda Doa Toplum Teknoloji idi. Geen yl ilk kez bir izleyici olarak katlmtk. Epey bir ulusalc bir vurgu hissedilmesine ramen yine de akademik alemden gerek retim grevlisi, gerek renci olarak iyi kt sosyal konulara ilgi duyan ve kendini en azndan solda, sosyalist veya Marksist gren insanlar katlyordu. En azndan bizim kuan yzde doksan dokuzu gemiin zlemiyle yaayan ve oralarda taklmlarndansa, buradaki gen insanlarla bir diyalog ve tartma iinde olmaya almak, kafalarda kimi soru iaretleri oluturma abasnda olmak denemeye deerdi. Bu nedenle bu yl konuya ilikin bildiriler ile katlmay denedik. Kongreyi rgtleyenlere be konuda bildiri sunacamz ve sunacamz bildirilerin zetlerini yolladk. Bunlardan sadece birisine izin verildi. Tek bildirinin kabul edilmesinin nedeni gen aratrmaclarn nn tkamamzd. Kabul edilen konuda bildirimizi hazrlayp nceden yolladk. Ancak gelen dier bildiriler veya zetleri de kongrenin internet sayfasnda yaynlandndan onlar okuyunca, konumamzda bildiriye bal olmadan, daha farkl konulara deinmemiz gerektii sonucuna ulatk ve sunumu yle yaptk. Aada, be konuda sunduumuz bildiri taslaklar; kabul edilen konuda sunduumuz bildirinin nceden yolladmz yazl versiyonu ve szl olarak yaptmz sunumun aklmzda kald kadaryla ksa bir zeti yer almaktadr. 28 Eyll 2012 Cuma Demir Kkaydn demiraltona@gmail.com http://demirden-kapilar.blogspot.com/

Be ayr konuda yolladmz taslak zetleri

Dnya i Snfnn Blnmlnn Yaratt Kska ve Bunun Sosyalizme Geii Engelleyici Karakteri
Bu bildiri Bilim Kongresinin tantm metninde Doa-Toplum-Teknoloji likileri Asndan Yeni Sosyalist Alternatifler; Teknoloji Karsnda i Snfnn Konumu; Tketim ve Teknoloji; Doa in mcadele balklar eklinde tanmlanm konularda saylabilir. nsanln yaamas iin meta retimine ve kara deil de ihtiyalara ve kullanm deerleri retimine dayanan planl bir ekonomi ve dnya apnda bir tek cumhuriyetin gereklilii ve olmazsa olmazl genel olarak sosyalistler arasnda yaygn bir kabuldr. Bu kabulden de sosyalizme getikten sonra klasik emaya uygun olarak, nce sosyalizme (herkese emei kadar); sonra da zenginliklerin grl grl akt; bayrana herkese ihtiyac kadar herkesten yetenei kadar yazan bir topluma geilebilecei (komnist toplumun st aamas) var saylmaktadr. Ancak, iinde bulunulan kapitalist dnyadaki kimi sonularn hem kapitalizmin almasn nasl zorlatrd; hem de kapitalizm ald takdirde bunun baarlabildii koullara bal olarak sosyalist ve komnist toplumlarn karlm bir tarihsel frsat olabilecei hi gz nne alnmamakta ve tartlmamaktadr. Bildiride bu sorunlar tartlacaktr. nce ksaca eitliki bir toplumun ayn zamanda refahta bir ykseli salamas gerektii aksi takdirde ezilenlerin byle bir deiime gnll olmayacaklar gibi ok basit bir sosyolojik gerek nda dn, bugn ve gelecekte bunun ne gibi sonulara yol at veya aabilecei ele alnacaktr.

Bir sosyalizm tasavvuru ve sosyalist devrimi programlatrma her eyden nce, zenginliklerin neredeyse tamamn yaratan ama bunlardan ok kk bir pay alan; ezilen ve yeryzndeki insanlarn byk ounluunu oluturan emekilerin hayatlarnda bir iyileme, bir dzelme salayaca var saymna dayanr. Bu ykselii salayacak olan da ncelikle egemen snflarn mlkiyetinde ve tasarrufunda bulunan zenginliklerin ve yine onlarn egemenliklerinin arac olan pahal ve baskc brokratik cihaz iin yaplan harcamalarn ezilenlerin hayati ihtiyalarna karlamaya ayrlmasdr. Ayrca meta retiminin insanlarn ou iin gereksiz birok rn yine plansz bir biimde retilmesinin de giderilmesinin bir ek ykseli salayacandan hareket edilir.

Ancak bugn dnyada, ii snfnn daha nceden, gelecek projeksiyonlarnda n grlmemi bir blnmesi ortaya kmtr ve bu blnme alamaz veya almas olaanst zor engeller 5

yaratmaktadr. Bu blnme, zengin ve yoksul lkeler iileri arasndaki blnmedir. Biz buna dnyann siyah ve beyaz iileri diyeceiz. Dnya lsnde bir sosyalist toplum kurma yeteneinde olan, zengin lkelerin rgtl ve kltive ii snfn iin dnya apnda eitliki bir dzen yaam seviyesinde bir dmeye yol aar; buna karlk yoksul lkeler ii snfnn bunu isteyebilir ama dnya lsnde bir toplum kurma yeteneinde deildir ve zengin lkeler ii snfnn direniiyle karlar. Yani biri yapabilir ama istemez br isteyebilir ama yapamaz. Amaz ve almaz snr buradadr. Diyelim ki, bundan 100 veya 150, hatta 50 yl nce dnyada bir sosyalist devrim olsayd ve bir dnya sosyalist cumhuriyeti kurulsayd. Byle bir dnm gerekletirme yeteneinde olan proletaryann gerekten bundan kar olabilir ve bu onun hayatnda belli bir ykseli salayabilirdi. O zamanlar, yeryznn byk bir blm, kapal ky ekonomileri, hatta neolitik ky komnleri dzeyinde yaadndan, esas olarak, devletlerin yksek vergileri ve tefecileri tarafndan smrldklerinden, sanayilemi lkelerin ii snf bir sosyalist devrimle hem kendi hayatnda hem de dnyadaki dier kyllerin hayatnda hzla birok iyilemeler salayabilir planl bir gei dneminden sonra birka yz yl iinde snfsz ve sosyalist bir topluma ulaabilirdi. Diyelim ki 100 yl nce yeryznde sosyalist bir devrim gereklese ve dnya sosyalist cumhuriyeti kurulmu olsayd, insanlk muhtemelen Marksn ngrd ekilde, nce siyasi biimi Proletarya diktatrl olan ksa bir Gei Dneminden sonra snfsz topluma geebilir. Bu arada bu demokratik olarak rgtlenmi toplum, neyi neden ve nasl reteceini, bir sre sonra doann dengelerini gzeterek de kararlar almas gerektiini renebilir ve yava yava planl bir ekilde, geilmesi gereken bak srtlar ve kprler dikkatle alarak, bir yeryz cenneti diyebileceimiz, Komnist toplum denen snfsz toplumun st aamasna adm adm geilebilirdi. nk bu dnemde hala yeryznn kaynaklar, insanlarn tketim alkanlklar ve toplumun yaplan byle bir geie imkan tanyor olabilirdi. Ancak, bugn bu olanak byk lde yitirilmi veya ok uzak bir gelecee kaym bulunuyor. Bunu 1960larda byle bir geiin sorunlarn tartan Mandelin sorunu koyuunu ele alarak ve bu gnn sorunlar ile kyaslayarak karlatracaz. Mandel, 1960larda bile gelimi lkelerin ii snfnn hayat seviyesinde bir d olmadan snfsz topluma geiin sorunlarn, yani insanln geri kalannn hayat seviyesinde nasl bir ykseli salanabilecei sorununu tartr. Bunu tartrken, 1960larn dnyasnda henz kimyasal tarmn; atom enerjisinin, dier evre snrlamalarnn olmadn var sayarak bir takm ngrlerde bulunur ve hesaplar yapar. Ancak Mandel de, gelimi lkeler iisinin hayat seviyesinde bir gerileme olmamas gerektiinde nettir. 6

Klasik olarak sorun, egemen snflarn elinde birikmi olan zenginliklerin onlarn ellerinden alnarak tm insanlar arasnda eit olarak datlmas, bu datmn insanlarn byk ounluunu oluturan ezilen ve emeki insanlarn hayat seviyelerinde ortaya karaca ykseli olarak da tanmlanabilirdi.

Ancak, bugn durum farkldr. i snfnn en kltive ve rgtl kesimleri, yani gerekte dnya apnda eitliki bir dzeni kurma ve rgtleme yeteneinde olan kesimleri dnyann dier ksmndaki insanlara gre olduka yksek bir yaam seviyesine sahiptir.

Bunu her hangi bir spermarkete gidip grebilirsiniz. Batl bir ii, birka yz eit peynir iinden birini seerken, yoksul lkede hi peynir yiyememektedir. te yandan dnyann yoksullar ylesine byk bir sayya ulamlardr; aradaki fark ylesine almtr ve nihayet nc dnyadakiler artk kapal ky ekonomilerinde yaayan, yaamlarnda kolaylkla ykselmeler salanabilecek insanlar deil; modern ehirlerde ylm iiler ve isizlerdir ki burada almaz bir engel ortaya kmaktadr. Yeryzndeki peynirleri insanlar arasnda eit olarak datalm dendiinde, bu batl iinin hayat seviyesinde ok ciddi bir d anlamna gelir. Hayat seviyesinde bir dme iin hi kimse devrim yapmak veya var olan dzeni deitirmek istemeyeceinden sosyalizmi gerekletirme yeteneindeki toplumsal g bunu istemeyecek demektir.

Bu durumda yle bir amaz ortaya kmaktadr: Sosyalizmi kurma yeteneinde olan ii snf kesimleri onu istemekten karl deildir; Sosyalizmden karl olan kesimler ise kurma yeteneinde deildir. Bu ciddi bir amaz demektir.

O halde, bu kesimlerin direnci en azndan krlmadan veya tarafszlatrlmadan bir sosyalist devrim olas grlmemektedir. Peki, bir an iin, dnyann yoksul kesimlerindeki insanlarn, zengin lkelerin iilerinin en azndan bu gnk seviyesini garanti edip buna dokunmamay taahht ettiklerini; zenginliklerin dalmn sadece egemen snflar ve onlarn devlet cihazlarna harcanan zenginliklerin datlmas ile snrlamay taahht ettiklerini var sayalm. Ve bu taahhde bal olarak batl ii snfnn yeryz lsnde planl bir ekonomiye gei iin tarafsz kaldn veya onay verdiini var sayalm. Bu durumda karlalacak sorunlar bu geiin gerekletii dneme gre farkllklar sunsa da yine bir temel engel, ama bu sefer bizzat doann snrlarndan gelen bir engel ortaya kacaktr. Tketim seviyesinin ve biiminin her hangi bir ekilde drlmesi gerekmektedir. Aksi takdirde doann tahribi devam eder. nk rnein otomobil retimini durdurmadnz takdirde zengin lke iilerinin bu tketimi doay tahribe devam edecek demektir; ama bunu durdurmay istediiniz takdirde bu batl iilerin hayat seviyesinde bir d anlamna gelecektir. te yandan, uzun vadede bu eitsizlik nasl bir yntemle giderilebilecektir? Bizzat doann kendisi bir takm snrlar sunmaktadr. Yani bu gnk tketim dzeyinde toplumsal yaamn srdrlebilmesi olana pek grlmemektedir.

Bu durumda, geri lkelerdeki ii snfnn ister istemez, bugnk tketim dzeyleri ve alkanlklarnda bir deiim programyla ortaya kmas gerekir. Ama bu durumda da bu egemen ve zengin lkelerinin iilerinin hayat seviyesinde dme anlamna gelir ve bu deiime kar dururlar.

Ama bu snr ayn zamanda giderek almaz bir engel haline dnmektedir. yle ki, belki hala, bat ii snfnn yaam seviyesini drmeden bir yandan siyah iilerin hayat seviyesinde ykseliler salarken ayn zamanda beyaz iilerin tketim biimlerinde deiiklikler yaplabildii bir dnem olabilir. Bunun ne zaman biteceini bilmiyoruz. Belki bu snr ald bile.

Ancak dnmn gecikmesi halinde, doann tahribi ve snrlar o noktaya kadar gerileyebilir ki, yeryz lsnde bir tr temel ihtiyalar karlamaya ynelik ve doadaki srdrlebilirliini ne alan bir ekonomiden baka hibir ekilde yaama ans olmayabilir. Bu ise tam anlamyla bir kszlk demektir. nk, burada zengin lkelerin, var olan refahn koruyabilmek iin geri lkeler nfusunu yok etmesi gerei ve tehlikesi bile ortaya kmaktadr. Bu nedenle, imdiden, ii snf arasndaki blnmeye ve bugnk apartheit sistemine son vermek iin ncelikle ulusal snrlara kar sava ne almak gerekmektedir.

Ama bunun iin de yeryz apnda baka bir uygarlk tasavvuru oluturmak arttr. Aksi takdirde, her ey geri dnsz bir ekilde tm insanln kne doru gitmektedir. *

Kapitalizm ncesi Toplumlarda Ekolojik Sorunlar ve Gelecek in Dersler

Bu bildiri Bilim Kongresinin tantm metninde Doann yeniden retim(sizlii); Tketim ve Teknoloji; Doa-Tarmsal retim-Teknoloji; Doa-Toplum-Teknoloji likileri asndan Reel sosyalizm Deneyimleri ve Sosyalist Alternatifler balklar eklinde tanmlanm konularda saylabilir. Ekolojik sorunlarn ve gelecekteki muhtemel bir katastrofun kapitalizmle ilikili ve onun sonucu olaca ynnde genel bir kabul bulunuyor. Bu elbette doru ama byk lde eksik ve dolaysyla da yanl bir kabuldr. Kapitalizm bir geni yeniden retim yordam olduundan, kapitalizmin ne kadar ekolojik olursa olsun, snrl bir dnyada er veya ge belli snrlara dayanaca fiziksel bir yasadr. Bu durum tpk bulunduu ortam deitirerek bir sre sonra kendisinin var olu koulunu ortadan kaldran bakteriler rneindeki gibidir. Ancak kullanm deerlerinin, doann dengeleri gzetilerek retildii, gereinde durgunluk hatta klmeyi gze alan bir retim biiminde byle bir sondan kalabilecei de bir sr deildir. Ancak, sorun burada kapitalizmin znden domaz. Kapitalizm ortadan kaldrldnda zgr reticilerin alaca yanl kararlarla da benzer sonulara ulalabilir. Demokrasi ve ounluk

doru kararlar almay garantilemez. Bunu bizzat tarihsel deney de dorulamaktadr. Pek ala sadece kullanm deerleri reten toplumlarda da benzer sonular grlmtr. Bunlar zellikle ok krlgan ekolojik artlarda yaayan, daha dorusu yaam toplumlarda ve blgelerde ve toprak paralarnda, zellikle de adalarda grlmtr. Yeryz de evrende pasifikteki kk adalardan farksz bir durumdadr. ncelikle kapitalist ve kapitalist olmayan toplumlardaki ekonomik krizlerin farkl karakterleri ele alnacak ve bu farkn doa ile ilikideki sorunlarna deinilecektir. Bilindii gibi, kapitalizm ncesinde de krizler olur. Ama bunlar doal veya ekonomik nedenlerle yeterince retememekten dolay olurlar. rnein uzun bir kuraklk, sava, salgn hastalk vs. gibi. Ya da ekonomik sebepli olabilir. Tefecilere borlanan iftilerin yeniden retecek durumda olmamalar; devletin veya igalcilerin aldklar haralar ve vergiler de benzer sonulara yol aabilir., Ama kapitalizmdeki krizlerin temelinde ar retim vardr. nsanlar ok ayakkab rettikleri iin ayakkabsz kalrlar. Bunlar ekonomik krizlerdir. Elbette bu kriz fenomeni kapitalizm olduka vardr ve var olacaktr. Ancak, bugnn dnyasnda doann snrlarndan doan kriz kapitalist ekonominin kendisinden domaz. Elbet kapitalist ekonomiyle retim yapldndan onun sonucu gibi grlr ama deer yasasnn kendi znden domaz. Kapitalizm dizginlenemez geni yeniden retim olmas nedeniyle ekolojik felaketlere yol aar. Ve ekolojik snrlar aslnda ayn zamanda kapitalizmin de snrlarn belirler ama bunlar yine de ekonomik snrlar deildir rnein kar orannn dmesi vs. gibi. Kapitalizm nasl ve ne biimde ortadan kalkarsa kalsn kapitalizm ortadan kalkt an, ekolojik sorunlar son bulmayacaktr; hatta insanln yok olmas tehlikesi de ortadan kalkmayacaktr. Bu yok oluu engellemek iin muhtemelen bir olanak elde edilmi olacaktr. Ancak bu insanlar yanl ve ksa vadeli karlar gzeten kararlar alarak pek ala yok olmaya yol aabilirler. Bu kapitalizm ncesi tarihsel tecrbeler incelenerek, bu incelemelerden kan sonularn eletirel bir deerlendirmesiyle, gelecekteki muhtemel sorunlar ve bunlardan ka yollar ve olanaklar tartlabilir. Bu konuda Trkede yaynlanm Jared Diamondn, k Medeniyetler Nasl Ayakta Kalr ya da Yklr asl eserinde ele ald rnekler, buradaki sreler, Diamondn aklamalar, bu aklamalarn eletirisi ve gelecek iin ne gibi sonular karlabilecei tartlacaktr.

Bu kitapta zellikle u rnekler zerinde durulmaktadr: 1) 2) 3) 4) 5) 6)

Paskalya adalarndaki k Pitcairn ve Henderson Adalar Maya uygarl ve k Viking fetihleri, Grnland ve k, Eskimolar Yeni Ginenin yksek yaylalarnda yaamn srdrl Pasifikteki Tikopyada yaamn srdrl

Ayrca Jared Diamond modern kapitalist toplumlar da ele almakta kitabnn ikinci blmnde. Dou Afrika, Dominik, Tahiti, in, Avustralya Kitabnn son blmnde Baz toplumlar niin Ykc Kararlar alr diye bir blm bulunmaktadr. Kendisi sol eilimli bir insan olmasna ramen, Marksizmi bilmemesinin ve onun kavramsal aralarndan habersizliinin kendisini nasl amazlara drd, Marksist adan hangi sonularn karlabilecei, eletirel bir biimde ele alnacaktr. *

Reel sosyalizm Kavramnn Eletirisi ve Gerek Bir Sosyalizmin Deneylerinin Neler Olabilecei zerine?
Bu bildiri, Bilim Kongresinin tannm metninde Doa Toplum Teknoloji likileri Asndan Reel Sosyalizm Deneyimleri ve Yeni Sosyalist Alternatifler eklinde tanmlanm konudadr. nce, bizzat sorunu byle tanmlamann yanll ve buna bal olarak konunun ve sorunlarn yanl tanmlanmas ve o deneyimlerin anlalamamas ele alnacaktr. Sonra bir zihinsel deney araclyla reel olmayan bir gerek bir sosyalizmde ne gibi sorunlarla karlalabilecei taslaklatrlmaya allacaktr. Reel Sosyalizm kavram, Sovyet brokrasisinin, egemen olduu Sovyetlerdeki gerek ile, dayanld ve savunulduu iddia edilen Marksizmin tanmlad kriter ve ngrler arasndaki ilikisizlik ve ztl tmek, gizlemek veya rasyonalize etmek iin uydurulmu bir kavramdr. Byle bir kavramn konu tanmlamasnda kullanlmas daha batan ideolojik bir kstlama ve anlalmazla mahkum etme anlamn tar. Bu kavramn yanll klasik Marksist nermelerle gsterilebilir. Sosyalizm snfsz toplumdur, ama henz zenginlikler grl grl akmadndan iblmnn devam ettii bir snfsz toplumdur. Sosyalizmde brakalm btn snfl toplumlarda da grlen ve bir aznln egemenliine gre ekillenmi bir brokratik cihaz bir yana; artk bir snf mcadelesinin arac olan, Paris Komn tipi ounluun egemenliinin arac olmak zere ekillenmi bir ii devleti bile olmaz. nk snfsz bir toplumda ii snf da olmaz. Artk bir mum gibi snen ve yok olan devletin tek ilevi: burjuva hak eitliini, yani almayana ekmek yok veya Marksn deyiiyle herkese emei kadar ilkesini uygulamaktr. Ayrca sosyalizm iin u koullar da bir varsaym olarak arttr:

Sosyalizm kapitalizmden yksek bir emek retkenliini varsayar. Sosyalizmde insanlarn yaptklar i ne olursa olsun aldklar cret ayn olur. Sadece bu temel kriterler asndan bile baktmzda reel sosyalizmde bunlarn hi birinin 10

bulunmad grlr. Reel sosyalist lkelerde, brakalm demokratik bir devlet cihazn bir yana, brokratik muazzam bir baskc aygt vardr. Brakalm snfsz topluma doru gidip eriyen devleti bir yana, bu devlet bizzat bir tr egemen snf oluturur, dolaysyla snflar koruma ve hatta sonraki gelimelerin gsterdii gibi, yaratmann aracdr. Reel sosyalist lkelerde kapitalizmden daha yksek bir emek retkenlii yoktur. Reel sosyalist lkelerde, herkesin eit alma zaman karl eit cret almas yoktur. Mhendisler ya da brokratlar hem daha yksekler alrlar hem de birok ayrcalktan faydalanrlar. Metodolojik olarak Reel sosyalizm kavramyla yaplan yanl, bir analoji ile aklamak gerekirse, insann hibir zelliini tamayan maymunlara rnein, reel insan demek gibi bir samalktr. Reel sosyalizm kavramn yaratan mantkla, her ey, her ey olarak tanmlanabilir. Petrol lambalarna ya da mumlara, reel elektrik ampul denebilir rnein. Bu nedenle trnak iine bile alnmadan yazlan reel sosyalizm deneyleri, dnyada bir lkede sosyalist devrim olmas ve brokratik bir yozlama veya arplmaya uramadan, bir kar devrim yaamadan var olabilmesi durumunda, doa ve teknoloji konusunda karlalacak sorunlar hakknda hibir deney sunmaz. nk baskc olmayan bir cihaz, reticilerin kendini ynetmesi, kendilerinin tam bir zgrlk ortamnda kararlar almas gibi koullardan hi biri yoktur. Bu bakmdan, reel sosyalist lkeler, meta retiminin snrllna ramen, doa ve teknoloji konusunda kapitalist lkelerin en azndan gelimi ve az ok demokratik olanlar karsnda bile ok daha kt bir rnek sunarlar. Ama yine de, eer Sovyetlerde 20li yllarda bir kar devrim olmasayd, (ki bu da kylk bir lkede, sava ve i sava srasnda btn retici glerin neredeyse tahrip olmas; ilerin nfus iindeki oranlarnn kkl, bu kk ncnn de savalarda ve i savata byk lde imha olmas. Kalanlarn da ele geirilen ve birazck Sovyet boyasyla cilalanan devletin brokratlarna dnmesine ve nihayet daha gelimi bir lkedeki bir devrimin gereklememesine baldr.) ne gibi sorunlarla karlalabilecei konusunda baz n grlerde ve karsamalarda bulunulabilir. Bu balamda, Lenin ve Trokinin bu konudaki kimi deinmeleri bir hareket noktas olabilir. Bilindii gibi Leninin son yllarda doa ve teknoloji sorunlar balamnda ok sz edilen ve eletirilen Elektirifikasyon+Sovyetler=Sosyalizm diye bir formlasyonu vardr.

Benzer ekilde Trokinin de, nehirlerin yataklarn deitirmekten, dnyann corafyasn ve iklimini yeniden dzenlemekten sz ettii pasajlar vardr. Bunlar da Lenininkiler gibi ok bilinir ve eletirilirler. nce bu grlerin gerekte ne anlama geldiini analiz edeceiz. Sonra bunlarn egemen bir politika olarak zgrce seilmi Sovyetlerde, yani

11

brokratiklememi ve bir kar devrime uramam bir lkede nasl uygulanabilecei ve deitirilebileceini ele alacaz. Bylece teknik ve doa hakknda bugn kapitalist dnyada olduundan ok daha erken ve doru olarak yanl hayallerden kurtulunabileceini ve mallarn deil rnlerin; deer yasasna deil ihtiyalara gre yaplan retim yaplan bir dzende bugnk sorunlarn hi birinin olmayacan gstereceiz. Ama bu doa ve teknoloji ile ilgili sorunsuz bir durum anlamna gelmez. Doann kullanm ile teknoloji ile ilgili olarak gerek sorunlarn ortaya kmasnn ve tartlmasnn ve bunlara uygun kararlar alnmasnn koullarn oluturur. zgr reticilerin demokratike tartp karlar aldklar, brokratik devlet cihaznn bulunmad; snf farklarnn olmad ve en azndan hzla azald bir dnya var saylabilir. Byle Sosyalist bir dnyada, snrl bir dnyada yaamaktan doan; rnlerin fiziksel, kimyasal vs. kullanmlarndan doan sorunlar da var olacaktr elbette. Peki bunlarn zm yntemi ne olabilir? O zaman toplum deneme ve yanlmalarla optimum zmleri bulabilecektir. Bir bakma, sosyalizm byle optimum zmleri arayabilmenin koullarn salayabilmek olarak ortaya kar. Deneme yanlma yntemi hi de hor grlmemelidir. Doa u her biri birbirinden harika milyonlarca canly, onlardaki o bak srt dengeleri tam da bu deneme yanlma yntemleriyle, yanl kopyalamalar, mutasyonlarla yaratmtr. Tezler zetle bunlardr. *

Geri Dnszlk (Tersinmezlik) Sorunu - in Uygarl rnei - Bugne ve Gelecee likin ngr ve karsamalar
Bu bildiri Bilim Kongresinin tantm metninde Doann yeniden retim(sizli)i ve Doa Tarmsal retim - Teknoloji eklinde tanmlanm konularda saylabilir. Aslnda daha doru bir tanmla, tantm metninde saylan konular aras (disiplinler aras) denilebilir. nce genel olarak tersinmezlik kavram ele alnacaktr. Bu balamda bu kavramn kaynakland fizikteki esas ve bilenen kullanm ve anlam hakknda ksa bir giri olacaktr. zetle termodinamiin ikinci yasas zaman okunun ynn belirler. Yani doada dzensizlie doru bir eilim vardr. Krlan taban paralar geriye doru toplanp tekrar birlemez. Tam olmasa bile bir birlemenin olabilmesi iin dardan bir enerji gerekir. Ama evrenin d olmadndan, tm sreler geri dnszdr. Yani zamanda geri gidilemez. Burada bu anlamda bir tersinmezlii konu etmediimiz not edilecektir. zellikle doaya dn ve doal yiyecekler zerine ok sz edilmesi ve artk bunun mmkn olmamas balamnda tersinmezliin konu edildii, kavramn bu anlamda 12

kullanld aklanacaktr. Daha sonra artk doal yiyecekler veya tketim nesneleriyle yaamann imknszlnn fiziksel snrlar ve giderek daha fazla insanlarn ekillendirdii bir doada yaamaya mahkum olunduu konusu ele alnacaktr. Bu balamda analoji iin tarihsel bir fenomen olarak inin youn nfusu ve bunun pirinin ok youn ekimi ile ilgisi; bu nfus ve corafi koullar veri olduundan bundan geri dnn mmkn olamayaca veya ancak nfusun ok byk bir blmnn yok olmasyla mmkn olabilecei ele alnacaktr. Yani Pirince dayal retim terk edilip tekrar geni alanlar otlak ve meralara evrilerek pirincin yan sra dier tahllar da ekilerek eski doal biimlere geri dnlemez. Byle bir giriimin, nfusun byk bir blmnn yok edilmesi ile mmkn olabilirlii konu edilecektir. Daha sonra bu gnk dnyada da benzer bir durumun ok daha byk llerde geerli olduu, ekolojik veya doal rnlere geiin bugnk insan nfusunun byk blmnn yok olmasna yol aaca, insanln artk bu noktadan sonra bir bakma tm dnyay yeniden dizayn etmeye; doann dengesini srekli bozup o bozduunu yeni dizaynlarla dzeltmeye yazgl olduu ele alnacaktr. Kapitalizmin bunu bile olanakszlatrd; sosyalizmin ya da kullanm deerleri ve ihtiyalara dayal bir retimin artk doann dengesini de gzeten bir optimum kavramna gre ekillenmek zorunda olduu ele alnacaktr. Buna bal olarak, doann snrlarnn gzetilmesinin; optimum zmler aramann, yeryznn kaynaklar, insanlarn says gibi veriler gz nne ele alndnda, tketim alkanlklar, nesneler ve niceliklerde ciddi kstlamalar gerektirecei ele alnacaktr. Ama bunun gerekleebilmesinin nnde de ciddi bir engel vardr. nsanln nemlice bir blm ok yksek bir tketim dzeyindedir. Bu tketimin kstlanmas gerekir. Ama hibir toplumsal grup bu kstlama iin bir toplumsal deiim yapma yoluna gitmez. (Bu konuyu dier bir bildiride ayrca ele alyoruz)

Ama bir an iin bunun aldn, bir ekilde kapitalizmin tasfiye edilip bir sosyalist dnya cumhuriyeti kurulduunu var saysak bile, daha nce hi hesaplanmam yeni sorunlar ortaya kabilir. Byle bir devrim muhtemelen insanln yok oluun snrna geldii bir durumda olabilir. Byle bir durumda dnya yurttalar gnll olarak tketimlerini temel ihtiyalarla snrlamak zorunluluuyla kar karya kalacaklardr. Yani bir bakma sava komnizmi gibi bir durum biricik yaama yolu olarak ortaya kabilir. Bu durumda yle bir amaz ortaya kar: ktlk temelinde snfsz toplum olamaz, yoksa btn pislikler yine ortaya kar der Marks. Keza Troki de Sovyetlerdeki brokratik kastn egemenliini bu kavramlara dayandrr.

Marksn ve Trokinin nermelerinden karlmas gereken sonu, adeta bir ynetici kastn veya ekolojik bir diktatrln ortaya kmasnn zorunlu olduu noktasna gelir. 13

Ama tarih bize, ktlk ve son derece snrl bir tketim dzeyinde de insanlarn pek ala kardee yaayabileceklerini de gstermitir. Binlerce yl boyunca, kk kabileler, ky komnleri pek ala, ktlkla ancak dayanma yoluyla ba edebileceklerini grmler ve bunu baarabilmilerdir.

Benzer ekilde insanlarn, ktl daha fazlasn retme yeteneksizlii nedeniyle deil, doann snrlar nedeniyle biricik seim olarak benimsemeleri ve buna uygun bir ktla dayanan bir snfsz toplum kurabilmelerinin mmkn olabilirlii ynnde Marksn ve Trokinin teoremini gzden geirmek gerekebilir.. Yani bir bakma, kapitalizm ykldktan sonra Marksn anlad anlamda bir Sosyalist ve Komnist toplum yitirilmi bir tarihsel olanak olarak grlmelidir. Bunun yerine temel ihtiyalarn karlanmasna ynelik; ktlk temelinde bir eitlii salayan; bir tr askeri komnizm gibi bir toplumsal biim, ok uzun vadede alabilmek zere insanln yaamas iin biricik yol olarak ortaya kabilir. Eer Kapitalizmin varl daha uzun srerse, iler giderek bu noktaya doru kaymaktadr. Bildiri zellikle Marksist Teorinin n grlerini bu veriler nda yeniden gzden geirecektir. *

Marksn Teknolojiyi Tarafsz Grd ve Aydnlanmac, Pozitivist ve lerlemeci Olduu eklindeki Eletiriler ve Eletirilerin Eletirisi
Bu bildiri Bilim Kongresinin tantm metninde Teknoloji- lerleme- deoloji, Teknoloji karsnda ii snfnn konumu, Doa-Toplum-Teknoloji ilikileri asndan Reel Sosyalizm deneyimleri ve Yeni Sosyalist Alernatifler eklinde tanmlanm konularda saylabilir. Marksn Teknolojiyi tarafsz olarak ele ald; teknoloji hayran olduu; dolaysyla teknolojik ilerlemenin bir taraftar olduu; dolaysyla aydnlanmac pozitivist ilerlemeci bir yaklam olduu ok sk rastlanan eletirilerdir. Bu eletiri ve nermelerin hepsi bu bildiride tek tek rnekleriyle ele alnp eletirilecek ve yaptklar metodolojik hatalar; olgulara ve Marksn grlerine ilikin gc yaygnlndan gelen yalan yanl bilgiler gsterilecektir. Birinci konu teknolojinin tarafszl konusudur. Bu konuda yaplan belli eletirilerden en tipik olanlar ele alnp gsterilecektir. Sonra bunlarn ne gibi kavramlar kartrdklar ele alnacaktr. Bunun iin nce tabii ki, ilerleme kavram ile Marksizm ilikisi ele alnacaktr. Ama bunun anlalmas iin de ncelikle Marksizmin organik bileeni olan zellikler ile onda gemiin kalnts olarak var olan zellikler arasnda bir ayrm yaplmas gerektii

14

zerinde durulacak ve ncelikle bu aklanacaktr. Daha sonra lerleme kavramnn ideolojik karakteri ve Marksn evrim kavraynn hi de ilerlemeci olarak nitelenemeyecei; aksine ak ulu bir tarih gibi hi de ilerlemeci olmayan bir tarih anlayn ifade edip savunduu gsterilecektir. Bu balamda zellikle Komnn deerini grmesi ve yceltmesi vs. ele alnacaktr. Bu balamda tam da baya Marksizmin zelliinin bu ilerlemecilik olduu, yaratc ve otantik Marksizmin her zaman bu baya Marksizme mcadele iinde gelitii ksaca gsterilecektir. Bundan sonra Marksn kafasndaki kategorilerin Teknolojinin tarafszl gibi bir gre neden yer brakmad da Yap ve lev Kategorilerinin ilikisi ve bunlara ilikin Marksn kavray rnekleriyle gsterilecektir. Bu balamda, Marksn Paris Komn ve proletarya diktatrl hakknda syledikleri, yap ve ilev kategorilerine ilikin kavraynn rnekleri olarak ele alnacaktr. Buradan da Marksta tpk devlet gibi, maddi aralar iin de bir tarafszlk kavram olamayaca aklanacaktr. Daha sonra Marksn emek retkenliinin art olarak teknik gelimeyi ele almas. Bu kategori ve kavramn, yani emek retkenlii artnn iki farkl anlam, ekonomi politik anlam ve sosyolojik anlam ele alnacaktr. Marksn esas eseri olan Kapitalde emek retkenliini salayan teknik gelimelerin ekonomi politik bakmdan bir anlam olduu; Ekonomi politik bakmdan emek retkenlii artnn bu artn hangi aralarla olduu veya nelerin retildii konusuyla ilgili olmad; bunun ekonomi politiin kendisinden kt grlecektir. Tekniin tarafszl gibi bir yargya bu ayrm anlayamamann yol at gsterilecektir. Bundan sonra, retim ara ve nesnelerinin tarafszlnn sz konusu olamayacandan hareketle, Marksn nermeleri bir adm daha ileri gtrlmeye allacaktr. Marksn Paris komn vesilesiyle syledii, iilerin eski devlet cihazn alp kendi amalar iin kullanamayaca nermesi iki ynde gelitirilebilirlii gsterilecektir. Biri, bu devlet cihaznn en nemli zelliinin, yani ulusal karakterinin Marksta sz konusu edilmemesi ama bunun ikin olarak varl ve bunun elikisidir. Yani ulusal devletlerin de iiler tarafndan snfsz topluma gidite kullanlamayaca; uluslara kar bir mcadele vermek gerektii. Dieri, bu uygarln maddi aralarnn da snfsz bir topluma gidite kullanlamayaca, dolaysyla bir tr gei sadece siyasi deil; maddi aralarn dnmn de ieren bir gei dnemi gerektirdii. Bunlarn programatik sonularnn ayr bir uygarl taslaklatrmak anlamna geldii; dolaysyla program ve stratejide kkl bir deiim gerektii. Artk sadece ekonomik ve politik deiiklikleri ieren bir programla yetinilemeyecei; baka bir uygarl taslaklatrmak gerektii. 15

Tabii buna bal olarak, da uluslara kar mcadelenin en baa alnmas gerektii. Ve bunun kkl bir stratejik deiiklik anlamna gedii aklanacaktr.

Doay optimum kullanmann n artnn dnya lsnde bir tek cumhuriyet olmadan mmkn olamayaca; bu nedenle bu program ve strateji deimelerinin ayn zamanda doa ve tekniin yaratt sorunlara bir cevap olduu gsterilecektir. Yine bu bildiri balamnda Marks aydnlanmac ve Pozitivist olarak niteleyenlerin aydnlanma ile pozitivizmi birmi gibi gstererek yarattklar kafa karkl; pozitivizmin Aydnlanmann inkar; aydnlanmaya kar bir kar devrim olduu da ksaca ele alnacaktr. *

16

Kabul Edilen Tek Konuda Kongreye Yazl Olarak nceden Sunduumuz Bildiri

Marksizme Eletirilerin Eletirisi

Giri

ki temel nermeden yola kacaz. Birinci nerme: Yanl sorulara doru cevaplar verilemez. kinci nerme: Genel ve temel sorunlardan kalamaz. Onlar her tikel durumda tekrar ortaya karlar. Dolaysyla konumuz son derece temel ve metodolojik sorunlardr. lerleme ve Teknoloji kavramlar zerinden Marksizme yaplan eletiriler, bu eletirilerde bol bol grlen ok temel metodolojik yanllar gstermek iin birer rnek ilevi greceklerdir. Dier bir ifadeyle bizim konumuz, Marksizme ynelik eletirilerin temel metodolojik yanllardr. lerlemecilik veya teknoloji zerinden Marksizme yaplan eletiriler burada birer rnek ilevi greceklerdir. Marksizmin ilerlemeci bir tarih grne dayand veya teknolojiyi tarafsz kabul ettii ve teknoloji hayran olduu ynndeki eletiriler ok yaygndr ve bu ynde ok geni bir literatr bulunmaktadr.

Ayn ekilde bu trden eletirilere ynelik cevaplar ve bu eletirilerin eletirileri de ok geni ve zengin bir literatr oluturmaktadr.

Biz bu Marksizmi eletiren ve savunan literatrn neredeyse tamamnn aslnda ayn ortak yanl varsaymlar paylatn; dolaysyla sorunun doru koyuluunun bu tartmalarn paylat ortak varsaymlarn eletirisinde olduunu savunacaz ve bunu aklamay deneyeceiz. Dier birz ifadeyle, bu konularda Marksizmi eletiren ve savunanlarn ortak yanllarn sz konusu etmeye alacaz. Bu yanllar son derece yaygndr ve neredeyse tm akademik veya akademi d, teorik veya popler yazn bunlardan olumaktadr. Marksizme ynelik daha modern veya post modern, radikal ve soldan grlen eletiriler zellikle onun teknik hayran olduu; teknii tarafsz grd veya lerlemeci bir tarih kavrayna dayand, yine bunlarla bal olarak Avrupa Merkezli, Erkek, Beyaz vs. olduu, teki olduu gibi noktalarda younlamaktadr. Bu eletirilere baktmzda onlarn ok temel, ok basit bir yn yanla dayand; baz ok

17

temel metodolojik yanllar iinde bulunduu grlr. Nedir bu son derece basit, temel ve gc yaygnlndan gelen yanllar?

Fikirler ve Ordular Savann Temel Fark

Marksizme ynelik eletirilerin en temel yanl, fikirlerin sava ile fiziki glerin, rnein ordularn sava arasnda olmas gereken temel fark grmezden gelmeleridir. Nedir bu temel fark? Bunu Gramsciden bir alntyla gstermeyi deneyelim. Gramsci bunu yle ifade ediyor: "Bir tartmada hasmlar arasndan en zayflarn ya da en 'budalalarn seilmesi; yahut hasmlarnn dnceleri arasnda pek de esasl olmayanlarn, biraz geliigzel sylenilmi olanlarn seilmesi ve de bylece karsndakinin 'yere serildii'nin su gtrmez bir olay olduunun kabul ettirilmeye allmas pek de 'bilimsel' ya da 'ciddi' bir davran olmasa gerek. Aslnda, ikinci derecede ya da rast gele ileri srlm bir gr ya da ideolojiyi ya da retiyi savunan drdnc dereceden ampiyonlarn srtn yere getirdim diye vnp bu retileri rttn sanmaktan baka bir ey deildir bu. te yandan, insann 'hasmlarna kar' insaflca davranmas gerekir; yani bunlarn gerekten ne sylemek istediklerini anlamaya almak ve az ok kt niyetle, syleyilerindeki baz yzeyde kalan anlamszlklar zerinde durmamak gerekir: phesiz ki, byle bir davran ancak tartmay ve okurlarnn fikir seviyesini ykseltmeyi ama edinen bir yazar benimser, yoksa evresinde her yola ba vurarak ve her ekilde boluk yaratmak isteyen biri deil." Burada bu fark daha net gsterebilmek iin, ordular sava ile fikirler savan kyaslayalm Ordular savanda ya da fiziksel ac gce dayanan savata, glerin en irisini kar tarafn en yaralanabilir, en zayf yerine ymak sava sanatnn en temel kurallarndan ve zaferin en temel artlarndan biridir. Ama yeryznden bask ve smry kaldrmak isteyenlerin; zellikle de Marksistlerin fikirlere kar savata tam tersi bir ilkeyle savamalar gerekir. Onlar, tabiri caiz ise, kar tarafn en gl, en yenilmez temsilcilerini ve yanlarn hedef alnmaldr. Tabii burada, ezilen snflar siyasi ve teorik bakmdan eitmek; onlarn geri yanlarna hitap etmekten kanmak aksine bu geri yanlaryla mcadele etmek isteyenler iin diye de eklemek gerekiyor. Tabii ancak bylesine Sosyalistlerin, Marksistlerin, alt snflardan yana olanlarn, yeryznden smr ve basky yok etmek isteyenlerin ihtiyac olduu veya olmas gerektii varsaymndan yola kyoruz. Gramscinin dedii gibi, sadece kar tarafn en mkemmel ve gelimi temsilcilerini semek de yetmez; onlarn fikirlerini, onlarn bizzat kendi zensizliklerinden ve tutarszlklarndan da arndrp yle eletirmek gerekmektedir. Eer bylesi yoksa bile, o gerekte olmayan ve mmkn olan yaratlp, gerek klnp yle eletirilmelidir. Eletirilecek grn eletirilmeden nce, gemiin kalnts olan, ona ait olmayan grlerden; yine onu yaralayan kltrel etkilerden ve bunlarn yansmalarndan; mantk hatalarndan; mantk sonularna gtrlmemi karsamalardan vs. arndrlmas, yani zensizliklerden temizlenmesi; bir 18

tvenan gibi nceden bir artma ileminden geirilmesi, yabanc maddelerden temizlenmesi gerekmektedir. Marksistler gerici fikirleri ve grleri en gl olduklar yerlerde, en gl olduklar noktalarda yenmek isterler veya istemelidirler. Ancak byle gerekten ezilenlerin geri yanlarn okamayan, aksine bu geri yanlarla mcadele eden bir izgi savunulmu olur. Marksistler byle davranmaldr ve Marksizmin eletirisi de eer yaplacaksa byle yaplmaldr. Zaten byle yaplmam bir eletiri Marksist olamaz. Ve ancak byle bir eletiri Marksist olabilir. Dolaysyla Marksizmin Marksist bir eletirisinin temel koulu, Marksizmin bayalatrlmalaryla mcadele olmak zorundadr. Marksizmin, Marksizme ait olmayan, gemiin kalntlarndan, zensizliklerden arndrlma olmaldr. Ancak bundan sonra Marksizmin bir eletirisi olabilir. Buradan kolayca u sonuca klabilir. Marksizmin ancak Marksist bir eletirisi yaplabilir. Tersinden, Marksizme ynelik bir eletiri, eletiri nesnesi olan Marksizmi eletirebilmek iin, eletiri nesnesi olan Marksizmi, en gelimi, en yanl ifade ve anlamalardan arndrlm biimiyle ele almal; yani nce Marksizmi nce onun baya savunucularna kar savunmal sonra onu eletirmelidir. Ama bunu yaptnda zaten bir Marksist olacaktr. Marksizme ynelik eletirilere veya Marksizm adna yaplan savunmalara baktmzda, tam tersi bir durum grlmektedir. Marksizm diye eletirilenler, onun toy ve baya savunular; ifade bozukluklar, ona, onun zne ait olmayan nermelerdir genellikle. Ama savunmalar da daha temiz ve gnahsz deildir. Onlar da eletirenlerin Marksizmin z olarak eletirdiklerini Marksizmin z eletirilen noktalarm gibi savunmaktadrlar. Bunu bir rnekle aklamay deneyelim.

Gemiin Kalntlarn z Gibi Alma

Bunun iin biyolojiden bir rnek verelim. rnein kr barsak, muhtemelen son birka milyon ylda insann atei kullanmasyla ve bylece bitkisel hcrelerin eperindeki sellozu vcuda girmeden nce paralayabilmesi ile birlikte, giderek ilevsizlemi gemiin kalnts olarak var olmaya devam eden bir organdr. Yiyeceklerinin ounu piirerek yiyen bir canl olarak insann kr barsaa ihtiyac yoktur. Kr barsak, insann onu dier canllardan ayran bir zellii deildir. Kr barsaksz bir insan, biyolojik olarak insanlndan bir ey kaybetmeyecei gibi daha insan olur. Ameliyatla apandisiti alnanlar lmez, veya bir mutasyon sonucu kr barsksz olarak doanlar, belki apandisit olma tehlikeleri yok olduundan yaam anslar artar bile. Hibir bilim ya da dnce gkten zembille mkemmel bir ekilde inmez. O her zaman gemiin kalntlarn, iinden doup geldii rahmin gbek balarn tar. Bu Marksizm iin de byledir Marksizmde de znde Marksizme yabanc, onun zyle elien, gemiin kalnts bir ok fikir, kabil, yarg bulunmaktadr1.

Ayrca sadece bu kadar da deil, kurucu etkisi (Grnder Effekt) denen bir fenomen vardr. rnein

19

Bir biyolojik tr olarak nsanda kuyruk sokumu gibi, kr barsk gibi, gemiin kalnts olan, henz aalarda yaad zamanlarn izi olan; henz atei bulmadan nce, yiyeceklerini i yedii zamanlarn izi olan organlarn varlndan dolay, insanda rnein kr barsak olduu iin insan maymunlar snfna dahil etmez. Ancak sz konusu olan Marksizm olduunda, nedense bu kalntlar onun asli bir esiymi, onu o yapan zelliklermi gibi ele alnmaktadr. rnein Engelsin tarihsiz halklardan sz ettii satrlar veya kimi pasajlarnda rk kelimesini kullanmalar, hatta yaadklar tarihsel iklimin kimi yansmalar (rnein tarihsel iyimserlik) gibi birok zellik Marksizm eletirmenlerinin tepe tepe kullandklar eletiri konularn olutururlar. Ama btn bunlar Marksizmin asli, onu o yapan zellikleri deildir. Bunlar onda bir gemiin kalnts olarak, bir kr barsak veya bir ur gibi vardrlar. Marksizm bunlardan arndnda temel zelliklerini yitirmez, aksine, bu arnma lsnde daha ok Marksizm olur. zetle, Marksizm eletirmenlerinin, Marksizmi ncelikle bu gibi gemiin kalntlarndan, toyca savunanlarn yanl ifade ve anlatmlarndan arndrarak; yani tabiri caiz ise, Marksizmi, baya Marksistlere kar savunarak; Marksizmi Marksizm yapan z aa kararak onu eletirmeleri gerekir.

ilk kez karaya kan canl be parmakl olduu iin, sonraki btn canllar hep bu be parmakllk zerinden kanatlar, ayaklar, elleri, ekillendirmilerdir. Hatta bu ondalk sistemimizi bile bir lde bu be parmaklla borluyuz. Bir an iin karaya kan ilk canlnn parmakl olduunu var sayalm. Btn sonra gelen canllar bu parmakllk zerinden kanatlar, elleri, ayaklar vs. ekillendirecekler bunun zerinden zmler arayacaklard. Byle bir dnyada insanlar da muhtemelen parmakl olacakt. O zaman parmakla alnabilin mzek aletleri ve bambaka bir mzik olacakt belki. Matematik, Smerlerde olduu gibi, altl bir sisteme dayanacakt muhtemelen vs., Marksizm, Avrupada dodu. Avrupa ise Semitik, brahimi dinlerin yaygn olduu bir yerdi. Bir an iin Marksizmin, Budizmin, Hinduizmin, intoizmin veya Taoculuun egemen olduu bir blgede doduunu dnelim. Kefedilen yazalar yine ayn yasalar olurdu ama bunlarn ifadesi, artiklasyonu, ifade edilirkenki imgeler, muhtemelen ok baka olacakt. Bu tr farkllklar da Marksizmin zne iliin deildir. Marksizmin bunlardan da soyutlanmas gerekir. Bu en iyi bni Haldun ve Marks rneklerinde grlebilir. Her ikisi de brahimi Dinler blgesinde olmakla birlikte biri slam, dieri Aydnlanma ocuudur. Ve ayn yasalar bulmalarna ramen bunu farkl biimde ifade ve artikle ederler. Elbet Marksizmde zellikle ilk ortaya k dnemlerinde gemiin kalnts bir ok zellik vardr ve ona szmtr. Ama bunlar onun asli zellikleri deildir. Bunlar olmasa doruluundan bir ey eksilmez. Aksine daha tutarl olur. Bu balamda rnein engelsin tarihsiz halklar gibi kavramlar rnek olarak verilebilir. Kesza bir ilerleme anlay. Aydnlanmann mekanitk ve dz ilerlemeci anlayna bal olarak vardr. Ama dediimiz gibi bunlar onun onu o yapan zellikleri deildir.

20

Bu temel yanl am Marksizm eletirisi neredeyse yok denecek kadar azdr ve Marksizmi bu ynde eletirenler aslnda onu bu kalntlardan arndran ve bylece onu ayn zamanda gelitiren Marksistlerdir.

Marksizmin gelimesini dikkate Almama

Bir dier nokta, bir bilimin kendisinin geliimini hesaplamamadr. Her bilim srekli geliir. Bilimin farkl alanlarnda ayn hzla gelimesi de sz konusu deildir. Bu ilerlemelerin btn alanlara yaylmas bir anda veya senkronize olarak gereklemez. Bir zaman alr. Eitsiz biimde gerekleir. Farkl alanlar birbirlerinin geliimini etkilerler. Keza yeni bir buluun sonularnn tam anlalmas da zaman alr. Bu Marksizm iin de geerlidir. Marksizm doduu anda kalm deildir. Bizzat Marks ve Engelsin eserlerinde teorinin ciddi deiimler geirdii grlebilir. Bir rnek olarak, evrimin ortaya kard yeni retim biimlerinin eski biimleri tasfiye ettii gibi bir anlaytan, eski retim biimleriyle bir simbiyoza girme, bylece onun ok daha karmak niteliklerini kavramaya doru bir evrim zikredilebilir. Metodolojik olarak, hem de sonular itibariyle kurucular kavraylarn srekli gelitirmilerdir. rnein bir Hindistanda ngiliz Egemenliinin Marks ile rlanda sorununda sonra ulat yer bakmndan fark byledir. Birincisinde Kapitalizmin kapitalizm ncesi ilikileri tasfiye edecei n grlrken, ikincisinde, aksine onlar glendirebilecei anlalm ve buna uygun bir kavramsal ereve gelitirilmitir. Bunun stratejik ve politik sonular da farkl olmaktadr. Birinci anlaya gre rnein, rlandann kurtuluu ngiliz ilerinin eyleminden geerken, ikinci anlaya gre rlandann Kurtuluu, ngilteredeki iilerin kurtuluunun n koulu olarak grlr. Marksizmin eletirmenleri, Marks-Engelsin bizzat kendi hayatlarndaki bu zeletiri ve gelitirmeyi grmezden gelerek, sanki hi byle bir ey yokmu gibi, Marksn Hindistana ilikin erken bir tarihte sylediklerini piirip piirip sunarlar ve buradan Marksizmin ilerlemeci olduu veya Eurosentrik olduu yolunda hkmlere varrlar. Kald ki Marksizmdeki bu gelime sadece Marks ve Engels ile de snrl deildir. Markstan sonraki Marksistler de bu gelitirme ilemine devam etmilerdir. rnein Troki, Marksn karsamasn bir adm daha ileri gtrmtr denebilir. Kvlcml daha daha ileri gtrmtr. Biz zellikle yeni sosyal hareketleri aklarken bu yaklam kullanm ve gelitirmiizdir. zetle, Marksizm, Frankfurt Okulu (Felsefe, sanat), Troki, Mandel (Ekonomi, Politika), Kvlcml (Tarih) gibileri tarafndan, parantez iinde zikredilen alanlarda, farkl kanaldan ok ciddi ve alt st edici ekilde gelitirilmitir. Keza bu satrlarn yazar da zellikle Din, Ulus ve styaplar teorileri alannda Marksizme katklarda bulunmutur. Marksizme ynelik eletiriler btn bunlar yok saymaktadrlar. Onu lm bitmi bir doktrin, bir dogma olarak kavramaktadrlar.

21

in ilgin ve aslnda hi de ilgin olmayan yan udur ki, Marksizmi savunduunu syleyenler; hatta bu baya eletiriler karsnda savunanlar da genellikle Marksizmde Marksizme ait olmayan, tesadfi olarak bulunan, gemiin kalnts olan yanlara sahip karak onu savunurlar. Marksizmin geliimini yok sayarak onu savunmaya alrlar. Aslnda onu savunur gibi grnrken, eletirenlere el verirler. Bylece Marksizmin Marksist olmayan eletirmenleri ile, szm ona Marksizm diye Marksizmin zyle ilgisi kalmam, Marksist terimlere dayanan bir Pozitivizmi Marksizm diye savunanlar, gerek Marksizm ve Marksizmi eletirip gelitiren Marksistler karsnda, fiili ve zmni bir ittifak yaparlar.

Marksizmi Eletiren ve Savunanlarn zdelii

in ilginci, bunlar neredeyse tm entelektel hayata, tm niversitelere, yaynlara egemen olduundan, kimsenin gerek bir Marksizmle karlama, onu renme, tanma ans bile olmaz.

Bu genel ve temel yanl, yani bir fikri ona ait olmayanlardan arndrmadan, onu yanl, toyca anlayan ve savunanlara dayanarak eletirme bir ok farkl somut grnmlerde ortaya kmaktadr. Yani sorun gelip neyin Marksizm olduu noktasnda younlamaktadr. Marksizmin ne olduuna ve Marksizmi neyin temsil ettiine ilikin yanllara da deinelim. Marksizme ynelik eletiri ve savunmalarda gerek tartmann tam da bu noktalarda yaplmas gerekirken, sanki buralarda bir sorun yokmu gibi tartlmaktadr. Bu da o vulgar Marksistlerle Marksizm eletirmenleri arasndaki i ve g birliinin bir grnmdr.

Marksizm nedir?
nternete girin ve Marksizm nedir diye sorun. Bir tek doru cevap gremezsiniz2. in daha

nternetten birka rnek.

Wikipedia Marksizm, zgn bir siyasal felsefe, tarihin diyalektik materyalist bir yorumuna dayanan ekonomik ve toplumsal bir dnya gr, kapitalizmin Marksist adan zmlenmesi, bir toplumsal deiim teorisi ve Karl Marx'n ve Friedrich Engels'in almalarndan karlan insann zgrlemesiyle ilgili bir dncedir. Marksizm bir reti olarak siyasal, ekonomik ve felsefi bir btnlk ierir. Marksizm, ideolojik alanda esas olarak snflar savam teorisini ortaya atan ve bu savamn zorunlu sonucu olarak proletarya diktatrlne ve oradan da toplumsal eitlik ve zgrlk dnyas komnizme varlacan ngren bir reti olarak tanmlanr

22

kts, bir tek doru cevap olmadna dair bir tek deerlendirme de gremezsiniz. nk hemen hemen herkes o Marksizm tanmlarndaki gibi tanmlamaktadr Marksizmi. Genellikle Marksizm bir Dnya Gr, bir Felsefe, bir deoloji, bir doktrin3 bir ekonomik teori, bir sosyoloji ekol, bir Program, bir sosyal hareket hatta bir sosyal dzen ya da bir devlet dzeni olarak anlalmaktadr4.
Eki Szlk Marksizm'e gre dnya kapitalizmi yaadktan sonra toplumlar birer birer proleterya diktatrlne dnecek, bu srecin sonunda da btn dnya komnizme geecektir. tez-antitez-sentez mantnda ilerler Marksizm. Marksizm'e gre dnya kapitalizmi yaadktan sonra toplumlar birer birer proleterya diktatrlne dnecek, bu srecin sonunda da btn dnya komnizme geecektir. tez-antitez-sentez mantnda ilerler Marksizm. marx ve engels'in felsefi, ekonomik ve sosyo-politik gr sistemini temsil eden tam ve ahenkli doktrin. o o o o o o o o bilgi nesnesi degildir. skolastik bir teori degildir. bir kimlik degildir. hayata mudahale etmektir. iktidar gerektirir. politik bir kollektivite gerektirir. bu nedenle devrimci bir politikadir. ve hayattaki her soruya ya da soruna cevap vermekle yukumlu degildir.

foucault'ya gore Marksizm muhtesem bir kapitalizm elestirisidir, gelgelelim kapitalizmden sonrasini hayal ettigi -ve bu hayale bir isim verdigi- noktada sicmistir. devrim sonras kurulan sosyalist devleti geici olarak gren ve sonunda devletsiz bir toplum ngren ideoloji.

Bunun nedeni, bizzat Marksizmi savunanlarn veya savunma iddiasnda olanlarn da eletirmenlerle ayn yanllar paylamalardr. Tam da bu nedenle, Marksizmi savunanlar ve eletirenler, kendilerinin bu ortak varsaymlarn ve yanllarn eletiren bizim gibi Marksistler karsnda byle bir eletiri yokmu gibi davranarak, g birlii ve su ortakl yaparlar. Bu anlayla yaplan eletiri ve savunmalar batan bir yanl; Marksizmin ne olduu; bilimin ne olduu hakknda batan bir yanl iindedirler demektir. Bir politik hareketin, bir doktrinin vs. bir teknoloji eletirisi olabilir ve bu anlalabilir. Ama bir bilimin, sosyolojinin teknoloji eletirisi yapmasndan sz etmek, fiilen bilim hakknda tamamen farkl bir anlayta olmak demektir. Marksizm teknoloji eletirisi yapp yapmad asndan eletirilemez. Bir sosyal ya da politik hareket, bir parti, bir doktrin, bir ideoloji vs. belki byle bir balk altnda eletirilebilir, ama toplum bilimi, bu szler ve kavramlarla eletirilyemez.
3

Marksizmi eletiren ve savunan grlerin byk bir blm bu yanllar yapmaktadr.

23

ok tipik bir rnek verelim. nternette ok yaygn olarak alntlanm ve birok farkl adreste tekrar sunulmu bulunan, Fikret Bakayaya ait bir yaz bulunmaktadr. Yaznn bal: Marksist Sol Teknoloji Eletirisi konusunda Snfta Kald. Elbette kendini Marksist olarak tanmlayan bir sosyal ve politik hareketin eletirisinin bal olarak bu kullanlabilir bir balktr. Elbette bu anlamda, o sol hareketin kendini Marksist olarak tanmlayp tanmlamamasnn hibir nemi yoktur. nk hareketlerin kendilerini adlandrmalar veya tanmlamalar onlarn sosyolojik olarak ne olduklarn anlamay salamaz. Bakayann yazsnn btn okunduunda, onun fiilen Marksizmi bir politik ve sosyal hareket olarak tanmlad grlmektedir. Byle bir baln konusu ya kendini Marksist olarak niteleyen solun Marksizmle ilikisi olmadn, iddialaryla gerek arasndaki elikileri gstermek olabilir ya da onun kendini Marksist olarak tanmlamas zerinde durmadan, o hareketin teknoloji konusundaki programn, stratejisini, taktiklerini, rgt ve mcadele biimlerini eletirir. Ancak Bakayann eletirisi, her eydir ve hi bir eydir. Neredeyse btn bu yukarda saydmz yanllar bir arada ierir.

rnein u cmleyi ele alalm: Marksist sol teknolojik ilerlemeyi hibir zaman kapsaml-tutarlbtnlkl bir eletiriye tbi tutmad. Marx, diyalektik ynteminin bir gerei olarak, teknolojinin eliik niteliinin farkndayd. eitli eserlerinde bu soruna deinmekle birlikte btnlkl bir teknoloji eletirisi yapmad. Birinci ve ikinci cmleler bir arada ele alndnda, karsamann, Marksist solun kendi hakkndaki iddialarnn aksine Marksist olmadnn olmas gerekir. Mantk bunu gerektirir. Marksist soldan anladnn, yirminci yzyl boyunca kendine Marksist diyen, sosyalist ve Komnist partilerde ifadesini bulan solu kastettii anlalmaktadr. Ama bu solun zaten Marksist olmad, buna esas olarak Stalinist hareket ve partiler dendii belli iken, onlar Marksist olarak tanmlamak hem Marksizmi Marksizm olmaktan karmak; hem de Marksizmi bir sosyal ve politik hareket olarak tanmlamak anlamna gelir. Marksizm ise, kategorik olarak bir sosyal ya da politik hareket deildir. Marksizm, Tarihsel Maddeciliin ksa addr, kod addr. Bizzat kurucularnn tanmlad gibi, Tarihsel Maddecilik ise, bugn bizlerin Sosyoloji, yani Toplum Bilim, toplumun hareket yasalarn inceleyen; farkl toplum biimlerinin niin neden ve nasl var olup yok olduunu inceleyen bilimin addr. Ve eer bir bilimse, sadece o bilimin kurucusunun katklaryla snrlanmas kadar sama bir ey olmaz. rnein, Newton veya Darwinden den sonra fiziki ve biyologlarn, bulduklar yeni yasalar veya eildikleri yeni olgular o fizik veya biyolojiye dahildirler. Marksizmde de sonra gelenlerin yaptklar katklar o bilime dahildir. rnein, Frankfurt Okulunun katklar bizzat fiziin veya biyolojinin geliimi veya evrimi gibi, Marksizmin evriminin bir parasdr. Bu durumda, Marksizmin geliimi iinde teknolojiyi ele aln daha derinletirdiinden, daha gelitirdiinden sz edilebilir. Ama yaznn bal ise bununla elimekte; kendine Marksist diyen Stalinist hareket ve partiler Marksist olarak tanmlanarak; Marksizmi gelitirenler fiilen bu Marksist tanmnn dna karlmakta ve tamamen keyfi kullanmlarla tam bir eklektisizme dlmektedir. rnein yle yazyor Bakaya: Bylesi bir ortamda kapitalizmin rettii teknolojinin tahribatna dikkat ekenler, ya Marksist olmayan dnrler, ya da iki enternasyonalden bamsz hareket edebilen, resmi Marksizden uzak durabilen Marksist teorisyenler olacakt: Martin Heidegger, Walter Benjamin [ekolojik muhalefetin ve antinkleer hareketin habercisi], Franfurt Okulunun nl dnrleri [Theodore Adorno, Horkheimer, Herbert Marcuse, Habermas...], Jacques Ellul, Ivan Illich, Charbonneaux, vb. Bu szlerden kmas gereken sonu, Marksizmin evrimi iinde ciddi bir teknoloji eletirisi getirdii, kendine Marksist diyen hareketlerin, yani Stalinistlerin ve Soysal Demokratlarn fiilen Marksizmi reddettii olabilir. Ama yazdan kan sonu, tamamen Marksta zaten bulunan yanllarn gelitirildii

24

Halbuki Marks ve Engels kendi teorilerini btn bunlarn hi biri olarak tanmlamazlar ve yle de deildir. Marksizm tarih ve toplum teorisidir. Tarih ve Toplumun yasalarn inceleyen bilimdir,. Bugnk yaygn kullanmyla Toplum Bilimidir, Sosyolojidir. Sosyolojiler, Marksizme kar, sosyolojiye kar oluturulmu ideolojilerdir. rnein Marksizme Felsefe deniyor sk sk. Kitaplarda zaten Marksizme ilikin kitaplar Felsefe veya Ekonomi blmlerinde grrsnz. Halbuki Marksizmin doum l olan Alman deolojisinde bizzat Marks ve Engels yle yazyorlar: Demek ki, gerek yaamda, kurguculuun bittii yerde pozitif bilim; insanlarn pratik faaliyetinin, gsterdikleri pratik gelime srelerinin ortaya konuluu balar. Bilin konusundaki bo szler biter, onlarn yerini gerek bilgi almaldr. Gerein kendisi ortaya konduunda, zerk felsefe varlk ortamn yitirir. Onun yerini, olsa olsa insanlarn gsterdikleri tarihsel gelimenin gzlemlenmesinden kartlabilecek en genel sonularn bir sentezi alabilir.(ab) Yani teorileriyle felsefeyi bitirdiklerini sylemelerine ramen hala bir felsefe olarak tanmlanmaya devam ediyor Marksizm eletirmenleri ve savunucular tarafndan.

imdi rnein teknik veya ilerleme konusunda Marksizmi bir felsefe veya dnya gr olarak ele alan ve tanmlayan bir eletiri ile yine Marksizmi bir Felsefe olarak ele alan ve savunan ayn ortak ve yanl Marksizm kavramn Marksizme kar savunmu olurlar.

Marksizmi Ne Temsil Eder?

te yandan Marksizm diye bilinenler de Marksizm deildir. Yani sosyal demokrat ve Komnist partilerin veya bir zamanlarn Sosyalist lkelerinin Marksizmi de Marksizm

olmaktadr: Marx baka eserlerinde de teknolojik ilerlemeye benzer eletiriler yneltiyor ama o esas itibariyle teknolojinin kendisine deil, onun kapitalist sistem tarafndan kullanl biimine itiraz ediyordu Oysa bizzat kapitalizmin rettii teknolojinin tartma konusu yaplmas gerekirdi Her eye ramen Marxn eserlerinde tutarl bir teknoloji eletirisine balang tekil edebilecek unsurlar mevcuttu. Fakat, XIXuncu yzyln sonundan itibaren markist sol bu bahsi tmden kapatt. II. ve III. Enternasyonallerin kaba Marksizmi, hibir zaman kapitalizmin rettii modern teknolojiyi tartma konusu yapmad. Marx sonras sol teknoloji konusunda geerli pozitivist ve iyimser yaklam benimsemekle yetindi Teknoloji yanszdr, nemli olan kimin tarafndan kullanlddr eklindeki kaba yaklam II. ve III. Enternasyonal Marksizminin de yaklamyd. Oysa, insann insan tarafndan smrlmesine son verildiinde doann insanlk toplumu tarafndan smrlmesinin sona ereceine dair kaba yaklam sakatt. Tabii burada ok temel bir yanl daha yaplmaktadr. Marksizm bir politik hareketin bir doktrini olarak alglanmaktadr Marksizm. Programatik karsamalar Marksizmin zne ilikin deildir. Marksizm sz konusuysa, sorunun yle koyulmas gerekir: Marksizm, teknolojik deimeleri, bu deimelerin sonularn aklayacak kavramsal aralar gelitirmi midir? Ya da bu kavramsal aralar daha derinlemek iin uygun bir kavramsal ereve sunmakta mdr?

25

deildir. Bunlar aslnda Marksizm terminolojisini kullanan, ama Marksizme kar mcadelenin arac olan; pozitivist, baya ilerlemeci, kaba evrimci ideolojilerdir. Marksizmin eletirmenleri tam da Marksizm diye bunlar eletirirler. Yine bir takm Marksizm savunucular bunlar savunurlar. Esas eletirilmesi gereken tam da bu Stalinizmi veya Marksizm terminolojili pozitivizmi Marksizm diye eletirmek ve savunmak olmaldr. Bunun tipik bir rneini bizzat bu Kongrenin Programnda bile grmek mmkndr. Reel sosyalist lkelerin deneyleri diye bir balk var rnein. Bu reel sosyalist lkelerin deneylerini savunmak veya eletirmenin kendisi Marksizme kar bir saldrdr. ok basit bir nedenle byledir. Sosyalizm tanm gerei snfsz bir toplumdur. Snfsz toplumda devlet olmaz. Hak eitliini salayan artk bitmi bir devlet olur ama o dnyadaki bugn var olan enr demokratik denebilecek devletlerle bile ilgisiz, hapishanelerde komn olarak yaayan devrimcilerin aralarndaki hak eitliini saladklar trden bir toplumdur. Sosyalist denen lkelerde bunun benzeri olmak bir yana, kapitalist demokratik lkelerden bile daha anti demokratik ve brokratik aygtlar vard. nsanlar eit ve snfsz deildi vs.. Btn bu Marksizmin n grleriyle olan elikiler nedeniyle, o brokratik kastn var olan elikilere bir rasyonel klf geirmek iin uydurduu sama bir kavram hala burada kullanlmaktadr mesela. Bu lkelere Reel sosyalizm demek, maymunlara reel insan demek gibi bir eydir. Bu mantkla zaten her ey, her ey olarak tanmlanabilir. Kurun kaleme reel bilgisayar veya reel daktilo da diyebilirsiniz. Buraya kadar ksaca sralananlar Marksizmi eletirenlerin yaptklar en kaba hatalar, en yaygn yanllardr. Ama bunlarn okluu ve yaygnl nedeniyle bunlar zikredilmeden olamazd. Aslnda bu hatalarn ou aln zamanda birok hatay bir arada bulundurur. Bunlarn tek tek soyutlanarak ele alnmas gerekebilir. Ancak burada ksa kesiyoruz.

Ekonomi Politik le Sosyolojinin likisi

Marksizmin ilerlemeci olduu, teknii tarafsz grd, eurosentrik, erkek, beyaz, Avrupal olduu ynndeki eletirilerin ounun temel yanl Marksizmin ne olduunu, bu nun zel bir biimi olarak da Ekonomi Politiin ne olduunu anlamamalarnda toplanr.

Genellikle yle dnlmektedir ve bu son derece yaygn bir anlaytr. Marksizm ekonominin belirleyiciliini sylemitir. Bu nedenle de Marks, bilinli hayatnn byk blmn ekonomi aratrmalarna harcam, Das Kapital adl eserini yazmtr. Marksizmin ne olup ne olmadn anlamak iin temel kaynak Das Kapitaldir. Marksizmin ne olduu, Kapitalden en doru ve kaynandan renilebilir. Marksizmin eletirisi de Kapitale gre yaplabilir. Bu Marksizm hakknda son derece yaygn ama ayn lde de yanl bir yargdr. Bunun temel yanl, Ekonomi Politik ve sosyoloji ilikisini, dolaysyla Ekonomi Politiin 26

konusunun yanl anlalmasnda toplanmaktadr. Bu yukarda ifade edilen anlaya gre, Marksizmin toplum teorisinde, Ekonomik Temel, Politika, sanat, Hukuk, Ahlak, Din, deoloji vs. gibi toplumsal yaplar anlamak iin tayin edici olmakla birlikte, toplumsal denen olgunun bir yann, bir alann oluturur. Ekonomi politik toplumsal gerein bir alt blm gibi ve alt blm olarak kavranmaktadr. Bu kavrayta Ekonomi Politik, tpk Fiziin Mekanik, Optik, Hidrolik, Elektromanyetik, Akustik gibi alt blmleriyle ilikisi gibi ele alnmakta, sosyolojinin ekonomiyi inceleyen bir alt blm gibi kavranmaktadr. Burada yanl anlama Ekonomik temel ile, Ekonomi ile, yani bir toplumun retim, dalm, blm, tketim ilikileri ile, Ekonomi Politiin farknn anlalamamasnda ve kartrlmasnda toplanr. Ekonomi Politik sosyolojinin bir alt blm deildir. Ekonomi politik ekonomik alt yapy inceleyen bilim deildir. Ekonomi Politiin konusu iki rn birbiriyle deitirildii ve onlar bir metaya dnt, bir deiim deerine sahip olduu noktada ortaya kar. Bu bambaka bir hareket biimidir5. Ekonomi politik ile sosyolojinin ilikisi rnein optik ile fiziin ilikisi gibi deildir. Bu iliki, fizik ile biyolojinin ilikisi gibidir. Nasl biyolojinin konusu, kendi benzerini yaratan ilk molekl ortaya ktnda oluur ve tamamen baka bir hareket biimi ve yasalar varsa; Ekonomi Politiin konusu da iki rn birbiriyle deitirildiinde ortaya kar ve bambaka bir harekettir ve yasalar vardr.

Nasl canl hayat yok olduunda fizik evren var olmaya devam ederse ayn ekilde meta retimi, yani deiim yok olduunda da Toplum ve retim, dalm, deiim ve tketim ilikileri var olmaya devam eder.

Tam da bu nedenle burjuva yazarlar, yani metann ortaya kyla ortaya kan ilikileri inceleyen yazarlar ayn zamanda meta retimini savunduklarndan dolay, hem de Marksn hedefi meta ilikilerini kaldrmak olduundan dolay Marksn kitabnn alt bal Ekonomi Politiin Eletirisidir. Yani hem nceki yazarlarn hem de bu hareket biiminin eletirisidir. Nesnelerin kullanm deerleri Ekonomi Politiin konusunu oluturmaz. Ama bunlar ekonominin konusudurlar. Pekala kullanm derleri reten bir toplumda bu kullanm deerlerinin nasl retilecei, ne kadar retilecei, nasl datlaca ve bllecei ve tketilecei bir sorundur ve ekonominin konusunu oluturur. Marksizmin ilerlemeci, teknii tarafsz gren, erkek, beyaz, Avrupal vs. grenlerin ve bu yndeki eletirilerin kaynanda, Ekonomi politiin ne olduunu kavramamak yatmaktadr. Marksizmin tam da gl olan yan, onun gszl gibi grlmektedir. Mallarn kullanm deerleri onlarn fiziksel ve manevi zellikleriyle ilgilidir. Ama mallarn

Ekonomi politik, meta ile, rnlerin bireyler tarafndan ya da ilkel topluluklar tarafndan birbiriyle deiildikleri anda balar. (F. Engels9

27

kullanm deerleri ekonomi politiin konusunu oluturmad iin, Marksizm, modern toplumun analizinde bunlar konu etmemitir6. rnlerin veya mallarn fiziksel z ellikleri, yani kullanm deerleri ve yararllklar elbette, hem sosyolojinin (tarihsel maddeciliin) hem de ekonominin konusudur. Ama Marksn yllarn verdii kapitalist toplumun zn anlamak iin yapt almalarn konusu deildir. Elbette bunlar konudur ve edilmelidir ama bir ncelikler dizisi ve bir insann hayatnn ve enerjisinin snrlar vardr. Marks buna ncelik verdii iin sulanamaz ve aslnda doru olan da yapmtr. te yandan, btn mallarn fiziksel ve manevi zellikleri onlarn kullanm deerlerini belirlerken, Kapitalist toplumda art deeri reten, ve tketildiinde kendisinin yeniden retiminden ok daha byk bir deer yaratan ve temel kullanm deeri de bu olan maln, yani igcnn kullanm deeri ile onun manevi ve fiziksel zellikleri arasnda hibir iliki yoktur. Yani iinin u veya bu inanta olmas, erkek veya kadn olmas, siyah, beyaz, Krt, ecinsel vs. olmas onun art deer retmesi, yani kullanm deeri zerinde hibir etkide bulunmaz. Yani kullanm deeri, igc hari btn mallarda, Ekonomi Politiin konusu olmadndan, rnlerin maddi ve manevi zellikleri konu edilmez; gc denen bir tek maln kullanm deeri ekonomi politiin konusudur ama bu maln da fiziksel ve manevi zelliklerinin, btn dier mallarn aksine olarak onun kullanm deeri zerinde hibir etkisi yoktur dolaysyla yine ekonomi politiin konusu deildir.7 Bylece yeni sosyal hareketleri yaratan temel problemler, ister ekoloji veya evre hareketi gibi, rnlerin veya mallarn fiziksel zellikleri ile ilgili olsun; ister insanlarn fiziksel veya manevi zellikleriyle ilgili olsun kadn, ecinsel, rk, ulus vs. hareketleri gibi, ekonomi politiin konusunu oluturmazlar ve tam da bu nedenle Marksn temel eserinin konusu deildir. Marksizme ynelik olarak yeni sosyal hareketler saflarndan gelen neredeyse btn eletiriler ite bu ekonomi politiin ne olduunun anlalmamasndan, konusunun ve sosyolojiyle ilikisinin anlalmamasndan kaynaklanmaktadrlar. Konuyu doa bilimlerinden bir benzetmeyle belki daha iyi anlatmak mmkn olabilir. Bunu yle bir rnekle deneyelim. Farkl bilimler son durumada, farkl varolu ve hareket biimlerini konu edinirler. Her hangi bir hareket biimini ele alan kavramlarla veya bilimle baka bir hareket biimini aklamaya

ktisat nesneyi incelemez, insanlar arasndaki ilikileri ve son tahlilde, snflar arasndaki ilikileri inceler; oysa bu ilikiler her zaman nesneye baldrlar ve nesne gibi gzkrler. (F. Engels)
7

Ekonomi politik ilikileri inceler, tabiri caiz ise cebirsel formller gibidir. O formldeki deerlerin, niceliklerin ne olduu veya olaca onun konusu deildir. Ekonomi politik bakmndan deitirilenin bir buzdolab veya bir teneke buday olmasnn hibir anlam yoktur. Somut nicelikler ise, yani nesnelerin zellikleri ise ekonomik planlamann, tccarlarn vs. iidir ve konusudur.

28

kimse kalkmaz. rnein canl trlerinin farkllklar, nasl ortaya kt ve deitii vs. biyolojinin konusudur ve biyolojinin kavramlaryla ele alnabilir Tm biyolojik sreler son durumada bir takm atomlarn, molekllerin, atom alt paracklarn hareketlerine; birleme ve ayrlmalarna indirgenebilir. rnein fotosentez olay, fotonlarn tadklar enerjinin baka moleklleri oluturulmasnda kullanlmasndan baka bir ey deildir. Son durumada, Quantum fiziinin de temellerini atan Einsteine Nobel fizik dl kazandran fotoelektrik etkinin bir grnmdr. Tm biyolojik sreler son durumada bir takm fiziksel sreler olmakla birlikte, bizler biyolojik sreleri fiziksel srelere indirgeyemeyiz ve onlar fiziin yasalaryla aklayamayz. Farkl trlerin varl ve evrimi fizik yasalarnn deil, biyolojik yasalarn konusunu oluturur. Bunlar fizik deil, biyolojik olgulardr. Bunun iin fiziktekinden apayr bir kavram sistemi ve bilime ihtiya vardr. Kimse biyolojiyi ve biyologlar, niye atom alt paracklar, atomlar, molekller ile ilgilenmiyor diye sulamaz. (Ama Marksizme gelince tam da byle olur. Ekonomi politik eserinde niye mallarn kullanm deerlerini ele almad diye Marksizm sulanr.) Biyolojinin konusu olan hareket veya varlk biimi, kendi benzerini yaratan, sentezleyen ilk molekl ortaya ktnda ortaya kar. Bu gnk bilgilerimize gre, bu yeryznde aa yukar buuk drt milyar yl nce ortaya kmtr. Kendi benzerini yaratan veya sentezleyen molekln ortaya kt andan itibaren, daha nce var olmayan, yepyeni bir hareket ve varolu biimi ve yasalar ortaya kar. Bunlar Darwin esas olarak formle etmitir. te Tarihsel Maddecilik yani Sosyoloji ve Ekonomi Politik ilikisi de Fizik ve Biyoloji ilikisi gibidir. Tarihsel Maddecilik veya Sosyoloji toplumun, toplumun evriminin; farkl toplumlarn ve toplum biimlerinin hareketini ve yasalarn inceler.

Toplum, muhtemelen yz veya yetmi bin yl kadar nce, ilk dini olan, yani ilk tanmlanm bir topluluk olan ve paray btne tabi klan toplulukla birlikte ortaya kmtr. Tpk fizik evrenin 13,7 milyar yl nce Byk patlamayla ortaya kmas gibi, Ekonomi politiin konusu ise toplum deildir, deerin (deiim deeri) incelenmesi, hareketi ve biimleridir. Ekonomi politiin konusu, iki insan ya da kabile ilk kez ellerindeki rnleri deitirdikleri an ortaya kar veya kmtr ve topluma gre ok yeni bir sretir. Her eyden nce bir art rn var sayar ki bu da emek retkenliinin epey bir gelimilik dzeyini gerektirir. Tpk Canl hayatn Dnyann oluumu ve soumasndan sonra ortaya kmas gibi. Marksizm sosyolojidir. Ama Marksn temel eseri olan Das Kapital, bir sosyoloji kitab deildir, Ekonomi Politiktir onun konusu. Ekonomi politiin konusu olan varolu ve hareket biiminin toplumu anlamak iin elbette hayati bir nemi vardr. Bu ilikiyi ve nemi anlatabilmek iin yine doa bilimlerinden bir rnek verelim. En uygun rnei jeoloji sunar. Jeolojinin konusu olan yeryz biimlerini fiziksel gler belirler. Kabaca dnyann scak ekirdeindeki nkleer reaksiyonlar sonucu ortaya kan enerjinin svlatrd daha st katmanlar ve bu eriyiin snan katmanlarn d kabua souyan katmanlarn tekrar merkeze 29

doru konveksiyon hareketlerinin yol at kabuktaki hareketler olarak ifade edilebilir. Yeryznde bir hayat olmasayd da, (muhtemelen gelecekte byle bir gezegenler jeolojisi de olacaktr) bu gler ve hareket biimleri var olmaya devam ederdi. Ancak milyonlarca hatta milyarlarca yl boyunca canllarn yol at deiimler olmadan, bugnk dnyadaki jeolojik biimleri anlamak mmkn deildir. Ama buna ramen jeolojik hareketi belirleyen yasalar ayrdr canllarn hareketini belirleyen yasalar ayrdr. Sosyolojiyle ekonomi politiin ilikisi byledir. Tpk cansz bir gezegende de jeolojik hareketlerin var olabilecei ve olduu gibi meta, deer yasas ortaya kmadan da toplum var olabilir ve olmutur. Ve nasl canllar atmosferi, yeryznn bileimini, deitirerek jeolojinin konusu olan yepyeni biimlerin ortaya kmasna yol atysa ve canllarn tarihi bilinmeden jeolojinin bugnk yeryz biimlerini aklamas olanakszsa, benzer ekilde deer yasas, tm toplumsal ilikileri deitirir ve deer yasas bilinmeden toplum biimleri ve tarihi aklanamaz. Ama tpk, btn buna ramen biyolojinin yasalarnn ve kavramlarnn farkl olmaya devam etmesi gibi ekonomi politiin ve sosyolojinin yasalar ve kavramalar farkl olmaya devam eder.

imdi ekonomi politik kategorileriyle, nispi artk deer ornnn ykseliinden, kar oranlarnn dmesinden, emek retkenlii artndan, dolaysyla emek retkenliindeki bir ilerlemeden sz edildiinde buradaki ilerleme kavram, ykseli anlamnda nicel bir farklla karlk derken, bundan ilerleme szcnn gemesinden yola karak, Marksizmin ilerleyen bir toplum ve tarih anlay olduu yolunda bir sonu karmak, ekonomi politiin kaetegorileriyle sosyolojinin kategorilerini kartrmaktan baka bir anlama gelmez. lerleme, bir nicel farklln ifadesi olarak; bir ykseliin ifadesi olarak da, her trl deer yargsndan azade olarak da kullanlabilir ama ayn zamanda bir deer yargsyla ykl kavram olarak da kullanlabilir. rnein tarihte emek retkenliinde bir ilerleme, bir ykseli vardr demek ile tarih ilerleyen bir sretir; kapitalist toplum kleci toplumdan daha ileridir demek ok farkl ilerleme kavramlarna karlk der. Birinci anlamda bir ilerleme bir deer yargs iermez. Bir nicel farkll ifadenin aracdr. kinci anlamda ise bir deer yargs ierir. te Marksizme ynelik ilerlemeci veya teknii tarafsz gryor eletirilerinin ou bu tr farkllklar; ekonomi politik ve sosyolojik kavramlarn farkllklar anlalmad iin yaplmaktadr.

Benzer ekilde rnein sabit sermaye bir ekonomi politik kategorisidir. Bu sabit sermayenin somut olarak ne rettii, ne rettii veya kendisinin somut olarak ne olduu ekonomi politiin konusu deildir. Sabit sermaye denen de son durumada, teknoloji dediimiz eydir. Ama sabit sermaye bir sosyolojik kategori deildir.

Marksn kapitalizmi ya da modern toplumu anlamak iin ekonomi politii, yani deer yasasn incelemesini ve eletirmesini ve buna neredeyse yetikin bir insan olarak btn mrn vermesini Marksizm olarak anlamaktadrlar. Marksizm bu deildir. Marksizm, tarihsel maddeciliktir, yani sosyolojidir. 30

Bu sosyoloji, tpk jeolojinin, canllar ve evrimi bilinmeden yeryz ekilleri anlalamaz demesi gibi, toplumlar bu deer yayas ve sonular bilinmeden anlalamaz sonucuna ulat iin Marks mrn bu konuya vermitir. Yoksa hibir zaman sosyoloji ile ekonomi politii kartrmaya kalkmamtr. Marksn eletirmenlerinin btn yapt ise bunlar kartrmaktr.

Marksizme ynelik eletiriler yle gizli bir varsaymdan da yola kmaktadrlar. Marksist bir parti iktidara geldiinde, teknii tarafsz gren anlaytaysa veya byle bir teorisi varsa, yanl iler yapacaktr. rnein Sovyetlerde doa tahrip edilmitir ve bu tam da Marksizmin ilerlemeci ve teknik hayran olmasnn sonucudur. Bu eletiri metodolojik olarak, fikirlerin toplumsal ilikileri ve gleri belirledii gibi, idealist denebilecek bir yanl anlaya dayanmakla birlikte, esas olarak ok daha tehlikeli baka bir yanl da barndrmaktadr. Gerek bir sosyalist demokraside, yani brokratik yozlamann olmad; insanlarn zgrce tartp rgtlendii, kararlarn demokratik olarak olutuu bir toplumda, Marksistler diyelim ki, ilerlemeci bir tarih anlayyla, teknik hayran bir anlayla bir partide rgtlenmiler ve tam da Sovyetlerde yaplm olanlar gibi ileri yapmay da programatik olarak savunuyor olsunlar. Ama oras demokratik bir sosyalizm olduundan, orada muhtemelen, diyelim ki romantik gemie dnten etkilenen grleri ve program olan bir parti de olabilir. Birok baka partiler akmlar da olabilir. Bu durumda bu partilerden hangisini halkn seecei belirleyecektir sonucu. Ayrca seenler zamanla grlerini deitirip bir dnem birini dier dnem dierini de seebilirler.

Sosyalizm Hakknda Brokratik ve Stalinist Kavraylar

unu anlamak istemiyorlar, kapitalizmin ortadan kaldrlmas, insanlarn ihtiyalarna gre planl bir retim yapmalarnn, doann dengelyerini gzeterek bir yaam kurmalarnn olanan yaratr ama, bunu garantilemez. Pekala sosyalist bir toplumdaki demokraside, ok farkl grleri savunan partiler arasnda insanlarn ounluu, ksa vadeli ve partial karlarn gz nne alarak kararlar alabilirler ve bylece de bir yok oluun yolunu aabilirler. nsanln genel ve uzun vadeli karlarn savunan teknii tarafsz da grmeyen, ilerlemeci de olmayan bir parti, pakala hep aznlkta kalabilir. Doru Gr ounluu kazanacak diye bir kural yoktur. Sosyalist Demokrasi yanl

imdi Marksizmi teknik hayranl veya ilerlemecilikle eletirenler, eletiri noktasn sosyalist bir demokrasinin olmamasna yapacaklar yerde, bunu hi tartma konusu yapmayarak, doru devrimci izgideki bir partinin iktidarn ve olaan ve meru grm oluyorlar. Aslnda bunlarn Marksizme eletirisi tam da Stalinist bir anlay yanstr.

31

grleri de seme; yanl gr ve ngrlerle planlama yapma hakkdr da ayn zamanda. Hatta genelin kar ile parann kar; ksa vadeli kar ile uzun vadeli kar ou kez atmal olduundan; insanlar genellikle kendi dorudan ait olduklar paralara ve ksa vadeli karlara gre karar verecekleri ve seimler yapacaklar iin, Marksistler eer yle bir toplumda bir parti kurarlar ve ulatklar grleri savunurlarsa, muhtemelen hep aznlkta kalacaklar ve ounluun alaylarnn ve kahkahalarnn hedefi olacaklardr.

Varlk ve Dnce likisini Tersinden Koyular

Marksizmin eletirmenlerinin byk bir ounluu varlk ve dnce ilikisini tersinden koyarlar. Sanrlar ki doru grler olsayd, Sovyetlerde yozlama olmayacakt. Btn eletirilerini bu bak asndan, bir daha byle eyler olmasn diye yaparlar. Bunun iin de suyu bandan kesebileceklerini, o yanl fikirleri ortadan kaldrarak bunu engelleyebileceklerin sanrlar. Bunlara cevab Gramsci yle de verir. "Bu dnceleri rtmekle bunlarn ilintili olduu toplumsal enin ya da toplumsal gcn yok edildii sanlmamaldr. (nk bu aydnlanma yzyl tipinde bir salt aklclk olurdu.)" (Gramsci) Bu baylarn anlamad udur. Bolevik partisinin grleri, Lenin, Trokilerin grleri ne kadar yanl olursa olsun, eer Rusya, Almanya dzeyinde gelimi bir lke olsayd veya Spartakist ayaklanmas, Kappn darbe giriimine kar direni vs. bir Alman devrimiyle sonulansayd, o yanl grler egemen olma, iktidara gelme imkan bulamazlard. Gerek toplumsal gler ve tarihsel gidi belirler hangi grn egemen olacan. Yani bu yaplan aslnda burjuva rasyonalizminin kendisidir.

lerleme ve Evrim kavram

lerleme kavram ve evrim kavram. Evren bir sreler karmaasdr. Dolaysyla evrim kavram vardr. Ama ilerleme kavram deer ykl bir kavramdr. Bir an iin, dnyada devrim olduunu, snfsz bir topluma doru gidildiini, sava ve smrnn ortadan kalktn var sayalm. Bu koulda tarih bir ilerleme gibi grnecektir. Ancak bu koulda bile lerleme deer ykl bir kavram olduundan yanltr. Marksizmin ilerlemeci olduu ynndeki eletiriler bugnk umutsuz durumda gerekelerini bulmakta ve tarihin ilerlemedii yolunda bir izlenimden yola kmaktadrlar. Yani gerein ilerlemeye karlk dmedii anlamdadr eletiriler. Kavramn kendisine itirazdan ziyade, gerekliin o kavramn ifade ettii anlama denk dmemesine ynelik bir itirazdr bu. Yntemsel olmaktan ziyade olgusal eletirilerdir bunlar. 32

Halbuki, insanlk lerlese idi bile, ilerleme kavram yanl olurdu. Bilim deer ykl kavramlar kabul edemez.

imdi Marks-Engelsin eserlerinde zamanlarnn birer rnei olarak elbette tarihsel iyimserlikten beslenen ve iyimser beklentileri ifade eden bir ilerleme kavram kullanmna rastlanabilir. Ama bunlar onun zne ilikin deildir. Onda gemiin kalnts olarak, kltrel olarak var olan, zensiz olarak kullanlm olan, ona ve zne yabanc kavramlardr. Bunu hem Marks-Engelsten hem de sonra onlarn grlerini gelitiren baka Marksistlerden rneklerle gsterelim. rnein Komnist Manifestonun ilk satrlarnda, Bir k ve devrim olaslklarndan sz edilir. Yani ortada ilerleyen deil, ak ulu bir tarih ve evrim kavram vardr. Ayn zamanda ken bir tarih kavray da vardr. Kavramsal Sistemin kendisi ilerlemeyi mantki olarak zorunlu klmamaktadr. Dieri de ayn lde olaslktr. lerleme deil k de mmkndr. Ama Komnist Manifestonun yazld yllarda, o verili durumda ii hareketinin ykselii, teknik ilerlemelerin emek retkenliinde yapt ykseliler vs. iyimser bir sonucu daha ok ve mmkn gstermektedir. Bu a ruhu veya psikoloji elbette yazlarda da yansmasn bulacaktr. Ama bu pratik bir olaslktr, kavramsal deildir. yle ifade edelim. Marksizm bir cebirsel forml gibi dnlrse, o formlde eksi veya art bir sonu da kabilir bu sonu. Sonu formlde konacak niceliklere baldr. Verili durumda pozitif sonu karacak rakamlar baskn grlmektedir. Bu nedenle, bu ngr, imgelere yansdnda bu tarihin ileriye giden bir tren devrimlerin de bu trenin lokomotifi gibi grnmesine yol amaktadr.

Ama dikkat edin, bunlar Marksizmin zne ilikin deildir. Bunu yine bizzat Marksizm gsterir. Benzeri durumun tersi ise bizzat yine Markstan sonra Marksizme en byk katky yapm dnrlerden biri olan Benjaminde grlr. O tam tersi bir ada yaamtr. Cebirsel formldeki rakamlar eksi bir sonuca yol aabilecek ekilde grlmektedir. Bu durumda tarih uuruma giden bir tren devrimler de uuruma gidii durduracak imdat frenleri olarak grlr. Bunlarn her ikisi de dorudur.Tarih ilerleme olmad gibi bir gerileme de deildir,. Marks ilerlemeci olarak sulayanlar, onun bir gerileme de olmad noktasndan deil; lerleme olmad noktasndan eletirmektedirler. Eletirileri kategorik ya da metodolojik deil, olgulara ilikindir. ki trl yanl vardr, ynteme ilikin yanllar, olgulara ilikin yanllar. Marksizmi ilerlemecilikle eletirenler aslnda olgulara ilikin bir itiraz veya eletiri yapmakta, ama ynteme ilikin bir yanl iinde bulunmaktadrlar. Gerek lokomotif imgesi gerek imdat freni imgesi, ikisi de bilimsel olarak yanltrlar ve Marksizmin zne ilikin deildirler. Onlar snf mcadelesinin ve tarihin gidii iindeki belli uraklarn zamann ruhu ya da psikoloji zerindeki yansmalardrlar. Bizzat bir Marksist olan Gramsci ilerlemenin ideolojik bir kavram olduunu syler. Yani

33

bizzat Marksistler ortada bir ilerleme veya gerileme deil, bir gidi (olu, sre, prose) olduunu ifade ederler. " lerleme bir ideolojidir, olu bir felsefe kavramdr. 'ilerleme', yapsna tarih bakmndan belirli bir kltrn eleri giren belirli bir anlaya baldr. Olu, bir felsefe kavram olup, bunda 'ilerleme' bulunmayabilir. lerleme fikrinde, st kapal olarak, nitelik ve nicelik bakmndan llebilme de vardr: Daha ok ya da daha iyi olduunu belirleyerek. Bunun iinde 'sabit' ya da "sabitletirilebilir' bir 'l' tasarlanmaktadr.(...)"

Komn ve Romantik Gelenek

lerleyen bir tarih kavray baka bir adan da Marksizme yabancdr. Marksizm ayn zamanda ilkel komnizm karsndaki hayranl ile de ortaya kar. Son yllarda Michael Lwynin yapt almalarda gsterdii gibi, Marksizmin mehur, ngiliz Ekonomi Politii, Fransz sosyalizmi ve tarihilii, Alman Felsefesi olarak sralanan kayna, bileeninin bir de drdnc kayna ve bileeni vardr: Romantik gelenek8. Gemiteki bir altn a, ilerleme dncesini daha batan reddeder. Zaten byle bir anlay olmasa, ciddi bir kapitalizm eletirisi de olanaksz olur. Sosyal Demokrat ve Stalinist pozitivizm ile Marksizm arasndaki en esasl farklardan biri de budur. Neredeyse Marksizmi Marks ve Engelsten nce ve bamsz olarak kefetmi olan bni Haldundan, Marks-Engelse, oradan Rosaya, Walter Benjaminden Kvlcmlya9 kadar adeta bir duvarc sicimi gibi, snfl toplum ncesi ve Kapitalizm ncesi Komnn karsnda duyulan hayranlk yaratc, eletirel ve devrimci Marksizmin adeta bir almetifarikasdr. Ama burada tekrar belirtelim ki, tarih ilerleyen veya gerileyen bir sre deildir, bir giditir. Bunlar deer yargs ierirler ve bu da tarihsel maddecilie, yani diyalektik sosyolojiye yabancdr. Ve tam da yabanc olduu iin, Marksizm ne ilerleyen ne de gerileyen bir tarih kavramna bal olmad iin, ama bir sosyalist olarak Marksistlerin var olann eletirisi ve almas iin, kah ilerlemeci (lokomotif) kah k veya gerileyici (imdat freni) vurgular yaptklar grlr. Bunlar birbiriyle elimez, birbirini tamamlar.

Yap ve lev Kategorileri

Yukarda, Ekonomi Politiin konusunun metalarn fiziksel ve manevi zellikleri olmadn,

Michael Lwy, Romantizmi sadece bir edebi akm olarak ele almamakta, anlamn geniletmekte ve onu yle tanmlamaktadr: Bize gre romantizm modernitenin, yani modern kapitalist uygarln, gemiteki (prekapitalist, premodern) deer ve idealler adna eletirisini temsil eder. Romantizm bandan beri ikili bir kla, isyan yldznn ve melankolinin kara gneinin (Nerval) yla aydnlandn syleyebiliriz. (M. Lwy, isyan ve Melankoli, s.23)

efik Hsn, Mihri Belli, Reat Fuat gibilerin Kvlcmlya ynelttikleri temel eletiri de onun ilkel sosyalizmi olumlad ve abartt eklindedir.

34

bu nedenle Marksizmin teknii tarafsz gibi ele aldna deinmitik. Burada ek alarak, Marksizmin teknii hi de tarafsz olarak grmediini, hatta byle bir yaklamn ona yabanc bile olduunu bir rnekle gstermeye alalm.

Yap ve lev kategorileri, konunun anlalmas iin temel kavramlardr.

Marksizmin Teknolojiyi tarafsz grd eletirisi, daha da genel olarak, onun, eylerin yap ve ilevleri arasndaki ilikiyi doru tanmlamad varsaymna dayanr.

Yap ve ilev ise, birbirine ayrlmazca baldr. Yap bir bakma younlam lev; lev de bir bakma eylem halindeki Yap olarak grlebilir.

ster organik aralar (organlar), ister mekanik veya elektronik aralar (aletler), ister toplumsal aralar (rgtler, kurumlar) olsun, btn aralar son durumada gelirler hep yap ve ilevleri ile (anatomi ve fizyoloji) anlalabilirler.

Marks, Paris Komnn inceledii Fransada sava eserinde, i Snfnn snfsz topluma gidite, imdiye kadar hep smrc bir aznln egemenlik arac olmu cihaz kullanamayaca, bunu paralamas gerektii10; ezilen ounluun ezen kk bir aznla kar kullanabilecei ve ondan bamszlaamayacak bir ara oluturmas gerektiini, bunun ne olduunu da Paris Komnnn ve Parisli iilerin gsterdiini yazmtr11.

Marks ve Engelsin, Yap ve levin bu ilikisinin son derece bilincinde olduklar ok aktr. Eer yle olmasayd, siyasi biimine Proletarya Diktatrl dedikleri Gei Dnemide, snfsz bir topluma gidebilmek iin, i Snfnn var olan devlet cihazn sadece ele geirmesini savunmalar gerekirdi.

komn bir kez iktidara getikten sonra, eski devlet makinesi ile ynetmeye devam edemeyeceini hemen kabul etme zorunda kald. (F. Engels, (Fransada savaa) Giri) 11 Askeri ve brokratik muazzam rgt ile, karmak ve yapma devlet mekanizmas ile, yarm milyon insandan bir memurlar ordusu ve bir ikinci be yz bin askerlik ordusu ile, bu yrtme gc, Fransz toplumunun btn bedenini bir zar gibi saran ve btn deliklerini tkayan bu korkun asalak yap, mutlak krallk dneminde, devrilmesine yardm ettii feodalitenin sona eriinde meydana geldi. Byk toprak sahiplerinin ve kentlerdeki byk mlk sahiplerinin senyrlk ayrcalklar, devlet iktidarna zg birok zel nitelikler haline dntler; feodalitenin ileri gelenleri, maal devlet grevlileri oldular; elikili orta a hkmdarlk haklarnn alacal haritas, ileyii bir fabrikadaki gibi bltrlm ve bir merkezden ynetilen bir devlet iktidarnn ok iyi ayarlanm plan oldu. Ulusun burjuva birliini kurmak iin btn bamsz yerel, blgesel, belediyelere ve tara illerine dein iktidarlar ykmak grevini benimseyen birinci Fransz Devrimi, zorunlu olarak mutlak krallk tarafndan balatlan ii, hkmet iktidarnn merkezilemesi, ama ayn zamanda genilii, zel nitelikleri, ve aygt iini zorunlu olarak gelitirecekti. Napolon, bu devlet mekanizmasnn yetkinlemesi iini tamamlad. Meru monari ile temmuz monarisi, bunu, ancak, i blm burjuva toplumu iinde yeni kar gruplar yaratt ve dolaysyla da devlet ynetimi iin yeni bir malzeme dourduu lde, gitgide artan daha byk bir i blm eklediler. Bir kprden bir okul binasndan, ve en kk bir kyn ky mlkiyetinden demir yollarna, ulusal zenginliklere ve niversitelere kadar her ortak kar derhal toplumdan ayrld, stn kar, genel kar olmak sfatyla, topluma kar tutuldu, toplum yelerinin inisiyatifinden karld ve hkmet eyleminin konusu haline getirildi. Sonunda, parlamenter cumhuriyet, kendini, devrime kar savamnda bask nlemleri ile hkmet iktidarnn eylem olanaklarn ve merkezlemesini kuvvetlendirmek zorunda grd. Btn siyasal devrimler, bu makineyi kracaklar yerde, yetkinletirmekten baka bir ey yapmadlar. Art arda iktidar uruna savaan partiler bu muazzam devlet yapsn ele geirmeyi,

10

35

Yani ezen bir aznln egemenliini salayan bir cihazn, ezilenler iin kullanlamayaca, bunun yaps ve ilevleri arasnda bir eliki olduu, yeni ilevine uygun yeni bir yapnn oluturulmas gerektii ve dier yapnn paralanmas gerektii ok aktr. Bu tekniin tarafszl gibi bir anlayla uzaktan yakndan ilgili deildir. Ve nihayet, buradan, ezen bir snfn egemenliini srdrmeye ve kapitalist kar ekonomisine gre ekillenmi aralarn, ehirlerin vs. snfsz ve ihtiyalara gre retim yapan ve esas olarak eit olarak bltrmeye ynelik bir topluma gidite, tpk devlet cihaz gibi kullanlamayaca sonucuna ulamak iin kck bir adm yeter. Ancak, bu hem bir devlet cihazn paralamakta olduu gibi yle bugnden yarna yaplabilir bir ey deildir. Bu o toplumu kurmak isteyecek insanlarn byk lde hi bilinmeyen bir alanda el yordam ve ngrlerle, denemeler ve yanlmalarla gerekletirebilecei bir sretir. Bu nedenle Marks, gelecein mutfa iin reeteler yazmay reddetmitir. Bu nedenle, Parisli iiler kendi tarihsel deneyleriyle nasl bir ey olduunu buluncaya kadar proletarya diktatrlnn nasl bir devlet cihaz olduu hakknda konumay ya da tahminlerde bulunmay reddetmitir. Burada son derece demokratik bir sosyalizm anlay vardr nk. Tpk Parisli iiler gibi o snfsz topluma gitmeye cesaret etmi ezilenler nasl ehirler, aralar vs. planlayacaklarna ve reteceklerine karar vereceklerdir. Marks ve Marksizmi teknii tarafsz grmekle sulayanlar, farkna varmadan, gizli bir varsaym olarak, doruyu bilen bir tek Marksist Partinin egemenliine dayanan bir tr Brokratik sosyalizm veya Stalinizmden baka bir eyi savunmu olmamaktadrlar.

Marksizm bir sosyolojidir dedik her eyden nce. Onu bizzat kurucular yle tanmlamlardr. Buna Tarihsel Maddecilik demeleri iinden ktklar gelenekle; bir toplum bilim veya Sosyoloji dememeleri bu kelimenin daha sonra km ve yaygnlam olmasyla ilgilidir. Sosyoloji de her bilim gibi geliecektir ve geliir. Marks-Engelsin temellerini att, ama onlardan bamszca bakalarnca da bulunan (Morgan, ibni Haldun vs.) bu biricik sosyoloji gerek Marks-Engels tarafndan, gerek sonra gelen birok Marksist tarafndan gelitirilmitir ve gelitirilmektedir. Ancak btn bu gelimelere ramen, tpk bugn Fizikte drt temel kuvveti veya Qauntum ve Relativite teorilerini bir tek kavram sistemi iinde birletirme sorunundaki zaaflar gibi, Marksizmin temel baz zaaflar vardr ve alm deildir. Marksizm esas bu noktalarda eletirilmeli ve gelitirilmelidir.

Marksizm Gelitirilmeli ve Eletirilmeli Ama nasl ve Nereden?

kazanann en birinci ganimeti saydlar. (Marks, Fransada Sava)

36

Bu da znde, Toplumsal Yap temeli zerinde tarihsel hareketin nasl gerekletii sorunudur. Dier bir ifadeyle, Yap ve zne sorunu veya elikisi. Biz bir Marksist olarak, tam da bu noktadan Marksizmi eletirip gelitirdiimizi dnyoruz ve bu konudaki grlerimizi ana hatlaryla Marksizmin Marksist Eletirisi adl kitabmzda aklam bulunuyoruz.

Birka szckle bu yle zetlenebilir. Marksizmdeki Aydnlanma kalnts olan ey, tam da Dinin ne olduu konusundaki Aydnlanmann hi de sosyolojik olmayan din tanmdr. Aydnlanma dini inan olarak tanmlayarak, onu sosyolojik bir olgu olmaktan karm, bir tr epistemolojik ve/veya hukuki bir olguya evirmitir. Ama byle yaparak, kendisi sosyolojik olarak yeni bir din kurmutur. Bu kavramlar farkna varmadan benimseyen Marksizm de, hem genel olarak dinin hem de modern toplumun dininin ne olduunu anlayamamtr. Bu da Marksizmi fel eden btn elikileri ortaya karmtr. Dinin ne olduu anlalamad iin, yap ve zne elikisi, yani toplumsal yap zerinde tarihsel hareketin nasl gerekletii anlalamamtr. nk, dinin ne olduu anlalamadndan, dinden dine geilerin devrimler olduu; toplumsal st yapnn bizzat kendisinin dnmnn, bir dinden dier dine geiler biiminde gerekletii grlememitir. Dinin ne olduu anlalamad iin ve din de toplumun st yapsnn tam da kendisi, somut var olduu biim olduundan, bir styaplar teorisi kurulamamtr. Ve nihayet dinin ne olduu anlalamad iin, Ulusun ne olduu anlalamam ve Marksizm fiilen bir ulusulua dnmtr. Btn bunlardr eletirilmesi ve gelitirilmesi gerekenler Marksizmde. Marksizmi hi de hak etmedii yerden, tamamen yanl Marksizm kavraylaryla ve yntemleriyle eletirmek, aslnda fiilen gerek eletiri ve tartma noktalarn gzden ve gndemden uzak tutmaktr. Bu da son durumada snf mcadelesinin ok rafine bir biimde srdrlmesinden baka bir ey deildir. Yeryznde uluslar varken, uluslara kar mcadeleyi ikinci plana iten her ey, aslnda var olan uluslarn ve ulusuluun savunusundan baka bir anlama gelmez.

Doa da Toplum da ncelikle uluslarn kskacndan kurtarlmaldr. Uluslarn kskac mcadelesine girildiinde uluslarn olmad bir yeryz cumhuriyetini kuranlarn kapitalizmi de bir kenara atacaklar ve bunu yapabilecek biricik g olduklar grlecektir. Bu bulum kongresinin bal gndemi yanl tanmlamaktadr. Uluslarn kskacnda Doa Toplum ve Teknoloji demek gerekmektedir. Uluslara kar mcadeleyi baa almak gerekmektedir. Ama bunu baa almak iin de, Marksizmin gerek eksiklerinin ve yanllarnn nerede olduunu doru grmek ve eletirmek gerekmektedir.

37

Demir Kkaydn 09 Austos 2012 Perembe narck

Not: Gerek salk sorunlar, gerek dier yaam koullar nedeniyle, dzenli ve sabit bir yere bal bir yaammz yoktur, bu nedenle elimizin altnda kaynaklar bulunmamaktadr. Kaynaklarmz kafamzda kalanlar ve zaman zaman aldmz rastlantsal notlardan elimizde bu an bulunan bazlardr. Bu nedenle bir kaynaka veremiyoruz. *

38

Sze yanl sorular ve doru cevaplar zerine Ece Ayhann msralaryla girip iire bir selam sarktalm: Devletin ve tabiatn ortak ve yanl sorusu uydu: -Maverannehir nereye dklr? En arka srada bir parman tek ve doru karl: -Solgun bir halk ocuklar ayaklanmasnn kalbine!dir

Kongrede Yaptmz Szl Sunumun Ksa zeti

Nasl yanl bir strateji doru taktiklerle dzeltilemezse; nasl yanl bir hayat doru yaanamazsa (Adorno); yanl sorulara doru cevaplar verilemez. Marksizmin teknoloji hayran olup olmad; Ekolojiyi, teknolojiyi ieren bir teori olup olmad gibi sorular ve bu sorulara verilen cevaplarn hepsi yanltr. Yani sadece Marksizmi rnein Ekolojik bir teorisi olmamakla eletirenler deil; Marksizmin byle bir teorisi vardr diyerek Marksizmi savunanlar da yanltr. nk soru yanltr ve yanl sorulara doru cevaplar verilemez. Ve bu yanl sorunun ardnda gizli yanl varsaymlar bulunmaktadr. Bu yanl varsaymlar zellikle noktada toplanmaktadnr. 1) Marksizmin ne olduuna ilikin bir yanl 2) Sosyolojiyle Ekonomi Politiin ilikisine ve konularna ilikin bir yanl 3) Sosyalizmin veya gerek bir ii devletinin karakterine ve ileyiine ilikin bir yanl Ksaca bunlar ele alalm. Bugn isterseniz internette sorun, isterseniz kitaplarn ya da ktphanelerin raflarndaki snflandrmalara bakn, Marksizm hep bir felsefe, bir doktrin, bir ideoloji, bir dnya gr, bir ekonomi retisi olarak tanmlanr. Ve neredeyse hibir yerde Marksizm Toplumun Bilimi ol.yanrak tanmlanmaz. Bu bir rastlant deildir ve bu yanl sorularn gizli varsaymlarnn ardnda biraz da bu durum bulunmaktadr. Halbuki Marksizm, bizzat kurucular tarafndan sadece ve sadece toplum bilimi olarak tanmlanmtr. Daha Marksizmi (yani tarihsel maddecilik de deneni) ilk tanmlarken, biz biricik bilim tanyoruz, tarih bilimi, o da doa ve toplum tarihidir (Dikkat edilsen daha doann tarihinin olduunun bilinmedii zamanlarda bunu diyorlard. 1845de Alman deolojisini yazarken, yani bu teoriyi ilk kez formle ederlerken. Darvin daha canllarn evrimini aklayan teorisini yeni taslaklatryordu. Evrenen bir tarihi olduu ise ancak yirminci yzyln ortalarnda 39

anlalmtr.) derler ve kendilerinin konusunun toplumun tarihi, evrimi olduunu belirtirler. Marks ldnde de onun mezar ba konumasnda, Engels, Marksn toplumun tarihini anlamak iin yapt katky, Darwinin canllarn tarihini aklayan teorisiyle karlatrarak anar. Yani bugn piyasay dolduran Marksizm tanmlarnn tersine kurucular retilerini (Marksizmi) bir tarih ve toplum teorisi olarak tanmlyorlard. Kurduklar retinin ne olduuna ilikin olarak kurucularndan bunun aksine bir tek kelime bulamazsnz. Aslnda Marksizm biricik sosyolojidir. Marksizmin kavramlar sosyolojinin kavramlardr; toplumsal olandr; toplumsal olgulardr Marksizmin konusu. Marksizmin bir teknoloji teorisi veya bir ekoloji teorisi olmadn (veya olduunu) sylemek, biyolojiyi atomlar, quarklar, qantumu konu etmemekle eletirmek gibidir. Marksizmin ekolojiye ilikin bir tek teorisi olabilir, ekolojinin Marksizmin, yani toplum bilimin konusu olmaddr. Biyolojinin bir blmdr ekoloji. Ekolojik bir katastrofu engellemek iin, gerekli olan, sosyolojiye eklektik olarak tutturulmu bir ekoloji teorisi (veya teknoloji teorisi) deil; sosyalist bir demokrasidir. Sosyalist bir demokrasi ise, teorik bir sorun deil, gerek toplumsal glerin mcadelesinin sonucunda ortaya kabilir veya bastrlabilir ve unutulabilir. Ayn ekilde Marksizmin teknolojye ilikin bir tek teorisi olabilir. Teknolojinin toplum bilimin, yani Marksizmin konusu olmaddr.

Ama Marksizmin teknoloji veya ekoloji konusunda teorilerinin olup olmadna dair grler, bunlarn neden ve nasl ortaya kt, hangi an ruhunu ve hangi snflarn eilimlerini temsil ettikleri vs. Marksizmin konusudur. nk bunlar toplumsal olgulardr. Marksizim konusu ekoloji ve teknoloji deildir ama rnein ekolojstlerin ve teknokratlarn, karn veya brokrasinin ynetiminde olmadan, srf bilimsel kayglarla hangi koullarda nasl aklamalar yapabilecekleri ve bugn neden yapamadklar toplumsal bir olgu olduundan Marksizmin konusudur. Hangi tarihsel koullarda ve neden teknoloji veya ekolojinin bir sorun olduu Marksizmin bir konusudur. Toplumun niin ekoloji biliminin sonularna ramen bu sonulara ilikin bir yola girmedii veya giremedii Marksizmin konusudur. Teknoloji cansz aralarn yap ve ilevleriyle ilgilenir. Aletlerin veya eylerin yap ve ilevleri Marksizmin konusu deildir ama aletlerin veya eylerin niin toplumsal yaamn ihtiyalarna uygun olmadklar; niin uygun olmayan eyler retildii Marksizmin konusudur. nk btn bunlarn hepsi toplumsal fenomenlerdir. Toplumsal olan herey, Marksizmin konusuna girer. Peki niin byle bir eletiri ve savunma bulunmaktadr. Bu eletiri ve savunmann varl sosyolojik bir olgu olduuna gre bunun aklanmas Marksizmin konusudur ve burada 40 Ekoloji deil ama ekolojiyu sorun yapan hareketler Marksizmin konusudur.

tarihsel ve mantki bir aklama yapmak gerekir. Yani bu Marksizmin bir ekoloji ve teknoloji teorisi olup olmad tartmalarna verilebilecek biricik doru ve Marksist cevap, bu sorunun yanll ve bu yanl sorunun sosyolojik anlam zerine yanl veya doru bir cevap olabilir. Bu adan verilen yanl cevaplar bile, o yanl soruya gre metodolojik olarak doru bir cevap olarak ortaya karlar. nk, toplumsal bir fenomeni toplumsal kavramlarla aklamaya alr ama soruda olduu gibi fiziksel veya biyolojik olgular toplumsal kavramlarn iin sokmaya almaz. Sorun nerededir? Sorun ya da yanl uradadr: Marksizmin bir ekoloji veya teknoloji teorisinin olup olmad soru ve cevaplarnn ardnda, ancak kapsaml ve doru teorilere dayanan hareket veya partilerin doru iler yapabilecei ve toplumu bu doru teoriye gre ekillendirebilecei ve ekillendirmesi gerektii gibi gizli bir varsaymdadr.

Bu varsaym, bir yanyla, dncenin varl belirledii gibi gizli bir idealizmi iinde tar. Ancak doru teorilerin toplumu doru olarak ekillendirebilecei gibi bir varsaymdr bu. Bu aslnda, bir merkez komitesinin deiimiyle lkenin sosyol ekonomik yapsnn deitiini kabul eden anlayn, (rnein Kuruef iktidara gelir ve sovyetler sosyalist olmaktan kp, Sosyal Emperyalist olurlard) ii dna evrilmi biiminden baka bir ey deildir. Ama daha da yanl ve tehlikelisi, sosyalizmin ya da daha dorusu bir ii iktidarnn ne olduuna ilikin tam anlamyla Stalinist denebilecek bir anlayn ifadesi olmasdr. nk, gerek bir sosyalist demokraside, bir ok partiler olacandan, diyelim ki, teorisi, bu baylarn yanl sorusuna uygun biimde, ekoloji ve teknolojiyi de kapsayan bir partinin, insanlarn ounluunun oyunu alaca ve ynetime geleceinin hibir garantisi yoktur ve olamaz. ktidara gelse bile bir sre sonra seimlerde kaybedip aznla dmeyeceinin de bir garantisi yoktur ve olamaz. Yani aslnda stalinizmin devlet ve parti anlaynn meduza kafasn karr Marksizmin bir ekoloji ve teknoloji teorisi olmad iin ilerin sapa sard anlaynn ardnda. Yani yukarda dendii gibi, Marksizmin byle bir teorisinin olmad ve olmas gerektii iddialarnn ardnda, doru teoriye sahip bir partinin egemenlii ve toplumu ekillendirecei gibi bizli bir varsaym bulunmaktadr. Ve biraz dikkat ederseniz toplum mhendisliine en ok kar kanlarn da bunlar olduunu grrsnz. Toplum Mhendisliine kar kar grnenler, Marksizmi bir teknoloji ve ekoloji teorisi olmamakla, bu nedenle yanl ve yetersiz bir teoris olmakla, bu nedenle reel sosyalizmin batmasyla eletirirlerken, aslnda iyi bir toplum mhendisi olmamakla eletirdiklerini bile grmezler. Onlar bu elikiye dren de toplum mhendislii yapmamann mmkn olmadn grmemeleridir. Tek doru olduuna inanmak, totalitarizme, (veya merebine gre) Stalinizme gtrr diyenler, aslnda Marksizmin bir ekoloji ve teknoloji teorisi olmad iin ilerin battn sylerlerken, farkna varmadan iktidardaki egemen partinin doru gr olmad iin ykldn sylediklerinin bile farkna varmazlar. nk, Sosyalist bir demokrasi anlaynn zerrece var olmad koullarda ancak Marksizmin bir ekoloji ve teknoloji teorisi olup olmad sorusu sorulabilir. 41

Sosyalist bir demokrasi anlay varsa, ezilen ounluun iktidarnda sonrsz bir rgtlenme ve fikir zgrl olaca varsaym gerekir. Yani ezilienler farkl grler ve partiler arasnda seimler yapacaklar ve bu seimlerini deitirebilecekler ve farkl g oranlarnda seecekler demektir. Gerek bir demokraside insanlar bilimsel dorular savunduklar iin deil, ksa veya uzun vadeli; blgesel veya genel karlarn savunudklar veya buna uygun dtkleri iin u veya bu partiye oy verirler veya vereceklerdir. Dnyann en doru teorisine sahip, ekolojik ve teknolojik aratrmalarn en doru sonularna gre bir program benimsemi bir parti, bir sosyalist demokraside bir tek oy bile alamayabilir. Ama buna ramen insanlar unun veya bunun yaplmasna iliikin olarak pek ala doru kararlar da alabilirler. Yani sorun teorideki bir eksiklikte deil, sosyalist bir demokrasinin eksikliindedir. Sosyalist demokrasinin kurulamam olmas veya daha doarken boulmu olmas da yine bunun bilinmemesi nedeniyle deil, var olan toplumsal glerin ilikilerinin deimesinin sonucudur. (Yani devrimin tecrit olmas, ince bir katman halindeki snfn fiilen savata ve devlet cihaz iinde yok olmas, ktlk vs. saylabilir.) Sanki ciddi bir teorik eletiri gibi grnen teknoloji ve ekoloji teorisi olup olmad tartmalar, gerek sorunlardan kan; onlar gndemden drmenin bir rtsdr. Yani brokratik aygtlarn; burjuvazinin; kk burjuvazinin karlarnn son derece ince biimde savunusu ve Marksizme kar gizli bir savatr. Ve devrimci olmayan snflar son durumada karlarn gerein zn arptan metodolojik hatalar araclyla savunurlar. Tam da burada olduu gibi,. Ancak metodolojik hata, sosyolojik ve programatik sorunlarla da snrl deildir. Ekonomi politikle sosyolojinin ilikisi ve ekonomi politiin konusunun ne olduunun anlalmamas ile de ilgilidir. Ekonomi politiin konusu, ekonomi deildir. Biroklar ekonomi politiin konusunun, ekonomi oldunu sanyorlar. Yani toplumun retim, dalm, blm ve tketim ilikileri olduunu sanyorlar. Aa yukar, Marksizim ekonomik temel diyor o halde toplumun ekonomik temelini inceleyen bilim de ekonomi politikdir diye dnyorlar ve yle sanyorlar. Ve bylece ekonomi politii sosyalajinin ok spesifik bir blm, dolaysyla Marksizmin bir bileeni gibi anlyorlar. Bu Marksizmi zerrece anlamamaktr. Ekonomi politik, Toplumu inceleyen bilimin, toplumun alt yapsn (retim, blm ve tketim ilikilerini) inceleyen bir alt blm deildir. Ekonomi politiin Marksizmle, yani sosyolojiyle veya tarihsel maddecilikle ilikisi, optiin, hidroliin gizikle ilikisi gibi deildir. Ekonomi politiin sosyolojiyle,yani Marksizmle ilikisi; Biyolojinin fizikle ilikisi; ya da sosyolojinin biyolojiyle ilikisi gibidir. Ekonomi politiin konusu olan olgular sosyolojik olgular deildirler. Tpk biyolojik olgularn fiziksel olgular olmamas gibi. Elbette tm biyolojik sreler ve varlklar da son durumada fiziksel varlklar ve srelerdirler, ama biyolojinin konusu bunlar deil, rnein trleri ortaya 42

karan yasalardr. Nasl biyolojinin konusu ilk kendi benzerini .yaratan ya da sentezleyen moleklle ortaya ktysa, benzer ekilde ekonomi politiin konusu da iki insan veya kabile iki rn dei toku yaptklarnda ortaya kar. Bu deitirilen eylerin ne olduu deildir ekonomi politiin konusu; o deitirilyen eylerin iindeki ortak olan eydir. Yani deer, yani emek miktar. Eer paradoksal olarak ifade etmek gerekirse, Marksizmin kurucusu Marksn mrnn en byk eseri olan Das Kapital, Marksist (sosyolojik) bir eser deildir, Marks mrn marksist olmayan bir alma iinde geirmitir. Nasl ekoloji veya teknoloji sosyolojinin konusu deilse, ayn ekilde kullanm deerleri de, yani deitirilen mallarn fiziksel ve manevi zellikleri de ekonomi politiin konusu deildir. Bunlar tcarlarn, tketicilerin konusudur elbet, ama ekonomi politiin konusu deildir. Ekonomi politikte ilikilerdir sz konusu olan. Ekonomi politik bir cebirsel forml gibidir.

Ekonomi politiin konusu mallarn fiziksel zellikleri olmadndan, Marks da btn mrn ekonomi politiin eletirisi olan Kapitali yazmaya harcadndan dolay, Ekonomi politiin ne olduunu bir trl kavramam olup da onu sosyolojinin bir alt blm gibi grenler, Marksizmin bir ekoloji ve teknoloji teorisi olmad sonucuna ulamaktadrlar. nk ekoloji de teknoloji de bu fiziksel zelliklerle ilgilidirler son durumada. Bu baylar Marksizmin stnl olan zelliini ve yntemini onun zaaf olarak grmekle, aslnda ekonomi politiin ve sosyolojinin ne olduunu anlamadklarna ilikin kendi zaaflarn da vurmu olurlar. Sadece bir tek metann kullanm deeri ekonomi politiin konusunu oluturur: gc. gc denen metan kullann deerinin ise, btn dier metalarn aksine onun fiziksel veya manevi zellikleriyle hibir ilikisi yoktur. Onun kullanm deerini belirleyen zellii, tketildiinde kendisinin yeniden retiminden daha byk bir deer yaratmasdr. Ama onun bu zelliinin, kadn veya erkek, ecinsel veya hetoroseksel; komnist veya liberal; siyah veya beyaz; Alman veya Krt, Mslman veya Ateist olmakla hibir ilikisi yoktur.

(Tam da bu nedenle Marksizim bu sefer de bunlar ekonomi politiin konusu olmadklar iin, beyaz adam merkezli, erkek, avrupa merkezli vs. grlmtr. Aslnda btn yeni sosyal hareketler mallarn fiziksel zellikleri veya igcnn fiziksel ve manevi zellikleri zerinden ktndan; tm dier mallarn fiziksel zellikleri, yani kullanm deerleri ekonomi opolitiin konusu olmadndan; kullanm deeri ekonomi politiin konusu olan tek maln ise ise fiziksel ve manevi zelliklerkin bu kullanm deeri zerinde hibir etkisi olmadndan dolay bu eletiriler Yeni Sosyal Hareketlerden gelmektedir ve hepsi aslnda ayn metodolojik hataya dayanrlar: Ekonomi politiin konusunun ne olduunu anlamamak ve Ekonomi politik ile Sosyolojinin (Marksizmin) ilikisini kavramamak.) Kapitalizmin muazzam esnekliinin de Kapitalin tkenmez tazeliinin de srr buradadr. Bir an iin btn cins, rk, ulus, fikir, din ayrlklarnn ve ayrcalklarnn yok olduunu var sayalm. Bir an iin nesnelerin fiziksel zelliklerinin evre sorunu gibi bir soruna yol amadn var sayalm. Bu takdirde kapitalizm yok olmazd. Sadece daha mkemmel ve saf bir kapitalizm olurdu. Ama Marks da Kapitalde ite tam da bu saf biimiyle Kapitalizmi ve

43

onun zn incelediinden, Kapitalde ele alnan kapitalizme daha ok benzemi olurdu gereklik. Das Kapital de ok daha aktel ve taze Elbet bundan bu eitsizlikler ve ekolojik katastrofa kar mcadele edilmemesi gerektii soncu kmaz. Ama hi de yle ham hayallere kaplmadan mcadele etmek gerekir. Dnn ki, ulusal devletlerin olduu bir dnyada, bir evre felaketini nlemenin ve insanln var olu koullarnn ortanadan kalkmasn engellemenin bir olana yoktur. Bu durumda ncelikle uluslara kar bir mcadele gerekmektedir. Bunu en ne almayan her mcadele sahte hayaller yayar. Yeni hayal krklklarnn kapsn aar. Byle bir dnyada bu sorunu ikinci plana atan her giriim, bunu hangi ekolojik gerekelerle yaparsa yapsn, aslnda insanln yok oluuna katk yapyor demektir. Ancak bir dnya cumhuriyeti bile henz sadece bir olanan kapsn aar. Bu dnya cumhuriyeti ancak kullanm deerleri reten bir ekonomiyi setiinde; yani ekonomi politiin konusu olan deiim deerinin, deer yasasnn egemenlik alann daraltmaya baladnda; yani ekononomi politiin konusunu yok etkmeye baladnda insanlarn ve doann ihtiyalarnn dengesini gden, planl bir ekonomi ekonomi olana doar. Ama bu bile bir garanti oluturmaz. nsanlar ekolojistlerin ve mhendislerin her trl manplasyondan ve bilim d kaygdan azade olarak sonularn sunduklar; bu sonulara herkesin ulaabildii ve zgrce tartabildii bir ortamda bile doru kararlar alacann bir garantisi yoktur. Ve doru kararn da ne olduu bylesine ok farkl faktrn etkili olduu ve birindeki kk birdeiimin tm sistemdeki dier girdileri etkiledii bir sistemde pek belli deildir. Yani zel mlkiyet, deer yasasnn egemenlii, kar ve brokrasiden arnm, tm dnyadaki insanlarn birliini ve eitliini salam bir dnya cumhuriyetinde bile, nsanlarn doru kararlar alacaklarnn bir garantisi yoktur. Bu kararlar sadece ksa vadeli karlar veya blgesel karlarn ne alnmas nedeniyle de olumayabilir. Btnyle bunlardan azade olarak, iliki ve dengelerin bylesine karmak olduu bir sistemde, Dorunun ne olduu da tam olarak bilinemeyecei, ancak deneme ve yanlmalar yoluyla ele yordamyla bulunabilecei; ama bu yanlglarn tpk bir ocuun renme srecinde ok tehlikeli bir ekilde yanl yapp lmesinde olduu gibi, insanln sonuyla bitebileceini de hi unutmadan. Ama bu sorunlara henz o kadar uzaz ki, kimse gndeme alp konumay bile aklna getirmiyor. Bu temel yanltr o yanl sorularn ardndaki yanllar. (Hatrladm kadaryla sylediklerim bu noktalardayd ve mealen byleydi. Soru ve eletiriler ksmnda farkl soyutlama dzeyleri; Marksizmle bulumann zorluu; renmenin emek gerektirdii; bu sylediklerimden yeni sosyal hareketleri ve mcadeleyi reddettiim sonucu kmayaca gibi konular konuuldu ve tartld.) Demir Kkaydn

44