Weber - Nefret Soylemi El Kitabi

Nefret sylemi el kitab
Anne Weber
Avrupa Konseyi Yaynlar Council of Europe Publishing
Franszca bask: Manuel sur le discours de haine (2009) ISBN 978-92-871-6613-5 ngilizce bask: Manual on hate speech (2009) ISBN 978-92-871-6614-2 Avrupa Konseyi Yayn Dairesinin Notu: Bu almada ifade edilen grler yazarn sorumluluundadr ve Avrupa Konseyinin resmi politikasn yanstmayabilir. Tm haklar sakldr. Bu yaynn hibir blm Halkla likiler ve Yaynlar Dairesi, letiim Mdrlnn (F-67075 Strazburg veya (publishing@coe.int) yazl izni alnmakszn elektronik (CD-Rom, Internet vb.) ve mekanik yntemler, fotokopi ve kayt ilemi veya herhangi bir baka bilgi depolama veya eriim sistemi kullanlarak hibir ekilde ve hibir yolla oaltlamaz veya datlamaz. Kapak tasarm ve dzenlemesi: DIPP, Avrupa Konseyi Fotoraf: James Thew/Shutterstock, Inc. Council of Europe Publishing F-67075 Strazburg Cedex http://book.coe.int Avrupa Konseyi, Eyll 2009
eviri: Metin ULHAOLU Dzelti: Naci TEMELTA, Bieng ZDN
HOPun Notu: Bu el kitabnn Trke evirisi, Avrupa Konseyinin izniyle, cretsiz olarak datlmak zere nsan Haklar Ortak Platformu tarafndan hazrlanm ve yaymlanmtr. eviriden kaynaklanabilecek herhangi bir hatadan Avrupa Konseyi sorumlu tutulamaz.
indekiler
nsz I. Giri atan haklar ve karlar Nefret sylemi kavram Tespit kriterleri Yrrlkteki Aralar Antlamalar Avrupa Konseyi antlamalar Dier antlamalar Tavsiye Kararlar ve dier aralar Avrupa Konseyi Birlemi Milletler Avrupa Birlii Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler fade zgrl hakk ile ilgili genel ilkeler (AHSnin 10. maddesi) AHSnin 17nci maddesinin kapsamna giren konumalar rnek olay incelemesi No. 1 (C) (a) i. ii. (b) i. ii. iii. fade zgrlne getirilen kstlamalar (AHSnin 10(2)nci maddesi) Genel yorumlar Mahkemenin genel yaklam Devletlerin takdir pay ve Mahkeme tarafndan uygulanan denetim Mahkeme tarafndan dikkate alnan unsurlar Bavuru sahibi tarafndan gdlen ama Sz konusu ifadenin ierii Sz konusu ifadenin balam 2 3 5 7 7 7 8 9 9 14 16 17
II (A) (a) (b) (B) (a) (b) (c) (d) III. (A) (B)
19 19 22 29 31 31 31 32 34 34 36 38
rnek olay incelemesi No. 2 (c) Dinsel inanlara saldrnn sz konusu olduu zel durumlar rnek olay incelemesi No. 3 IV. Baka kaynaklardan gelen unsurlar rnek olay incelemesi No. 4 Ekler Ek I Konuyla ilgili olarak yrrlkte bulunan uluslararas ve blgesel aralar Ek II Ulusal nlem ve inisiyatif rnekleri Ek III Ad geen kararlar ve mahkeme kararlarnn listesi Ek IV Tematik dizin EK V Terimler
48 49 54 56 60 63 64 81 90 93 96
nsz
Bu elkitabnn amac nefret sylemi kavramn akla kavuturmak ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin ifade zgrl hakk ile ilgili itihadnda takip ettii ltler konusunda karar vericilere, uzmanlara ve bir btn olarak topluma klavuzluk etmektir. Elkitab, ok kltrl toplumlarda insan haklar konusuna dair almalaryla balantl olarak nsan Haklarn Gelitirme Uzmanlar Komitesinin ats altnda ve nsan Haklar Ynlendirme Komitesinin yetkisi dhilinde hazrlanmtr. Elkitabnn yazar, Avrupa Konseyi tarafndan bu elkitabnn kaleme alnmas iin grevlendirilen insan haklar uzman Anne Weberdir.
Giri
ok eitli kltr, din ve yaam tarzlarna sahip olmakla ayrt edilen ok kltrl toplumlarda bazen ifade zgrl hakknn dnce, vicdan ve din zgrl hakk veya ayrmcla uramama hakk gibi baka haklarla uzlatrlmas gerekmektedir. Bu tr bir uzlatrma eitli sorunlarn kayna olabilir. Bunun nedeni, bu haklarn tamamnn demokratik toplumun temel unsurlar olmasdr. Bu nedenle Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (bundan byle Mahkeme olarak anlacaktr), Avrupa nsan Haklar Szlemesinin (bundan byle Szleme veya AHS) 10uncu maddesinde garanti altna alnan ifade zgrlnn, bylesi bir toplumun asli temellerinden biri, onun ilerlemesinin ve herkesin gelimesinin temel koullardan biri olduunu ileri srmtr.1 Fakat ifade zgrlnn kapsam ne kadar geni olursa olsun baz koullarda bu hakkn kullanmna ynelik kstlamalar gerekli olabilir. fade zgrl hakk (d dnyaya aklama veya forum externum), dnce zgrl hakkndan (i inan dnyas veya forum internum) farkl olarak mutlak bir hak deildir. Bu zgrln kullanm, beraberinde belirli grev ve sorumluluklar da tamaktadr ve bata dierlerinin haklarnn korunmasyla ilgili kstlamalar dhil olmak zere AHSnin 10(2)inci maddesinde belirtilen baz kstlamalara tabidir. Avrupa Mahkemesi daima, rka dayal ayrmcln tm biimleriyle ve tezahrleriyle mcadele etmenin yaamsal nemde olduunun zellikle bilincinde olduunu ifade etmitir.2 Bu nedenle eitli mahkeme kararlarnda, hogrnn ve btn insanlarn eit
1 2 Handyside v. ngiltere davas, 7 Aralk 1976 tarihli mahkeme karar, Seri A, No. 24, paragraf 49. Jersild v. Danimarka [GC], 23 Eyll 1994 tarihli mahkeme karar, Seri A, No. 298, paragraf 30. Mahkeme, bu ifadenin altn izmek iin Seurot v. Fransa davasndaki (18 Mays 2004 tarihli, 57383/00 sayl) kararnda ECRInin kurulu tzne, daha ak bir ifadeyle, rklk, yabanc dmanl, Yahudi dmanl ve hogrszlkle mcadele iin Avrupa dzeyinde kararl ve srdrlebilir faaliyetler yrtlmesi ihtiyacna kani olan Bakanlar Komitesinin, Avrupa Irklk ve Hogrszlkle Mcadele Komisyonunun (ECRI) kurulu tz hakkndae07).el kurulunda kabul kartmaktadr. e dinsel inanlar nedeniyle sayg grme hakkn potansiyel ol ECRInin faaliyetlerini glendirmeyi amalayan Res(2002)8 sayl karar metnine atfta bulunur.
saygnla sahip olduu grne sayg gsterilmesinin demokratik, oulcu bir toplumun temellerini tekil ettiini vurgulamtr. Dolaysyla, uygulanan her trl usul, art, kstlama veya cezann ulalmaya allan meru amala orantl olmas kaydyla belirli demokratik toplumlarda hogrszle (dinsel hogrszlk dhil) dayal nefreti yayan, krkleyen, tevik eden veya merulatran tm ifade biimlerinin yaptrma tabi tutulmasnn veya hatta engellenmesinin gerektii ilkesel olarak dnlebilir.3 Resmi makamlarn yzlemek zorunda kaldklar glk, tehlike altndaki atmal hak ve karlar arasndaki doru dengeyi yakalamaktr.
atan haklar ve karlar

Szleme tarafndan eit ekilde korunan pek ok hak bu anlamda birbirleriyle rekabet edebilir. fade zgrl hakk bu yzden dnce, vicdan ya da din zgrl hakk tarafndan snrlanabilir. Dini inanlara ynelik saldrlar konusuyla kar karya gelen Avrupa nsan Haklar Mahkemesi sorunun, bir yanda bavuru sahibinin dini dnceleriyle ilgili fikirlerini topluma aklama hakk ve dier yanda dierlerinin kendi dnce, vicdan ve din zgrl haklarna sayg duyulmas hakk olmak zere iki temel zgrln kullanmndan kaynaklanan kar atmasnda dengenin salanmas olduunu vurgulamtr.4 Baz durumlarda ifade zgrl, mahremiyete sayg hakkna ynelik bir tehdit halini de alabilir. Son olarak, ifade zgrlnn nefreti kkrtmak iin kullanld ve nefret syleminin zelliklerini gsterdii durumlarda ifade zgrl ile her trl ayrmcln yasaklanmas arasnda da atma riski olabilir.
3 4
Gndz v. Trkiye, No. 35071/97, para. 40, CEDH 2003-XI ve Erbakan v. Trkiye, No 59405/00, para. 56, 6 Temmuz 2006. Aydn Tatlav v. Trkiye, No. 50692/99, para. 26, 2 Mays 2006.
Giri
Nefret sylemi kavram

Sk kullanmna karn nefret syleminin evrensel olarak kabul gren bir tanm bulunmamaktadr. Pek ok Devlet, nefret sylemine denk den ifadeleri yasaklayan yasalar kabul etmi olsa da yasaklanann ne olduu belirlenirken tanmlar ufak farkllklar gstermektedir. Yalnz, Avrupa Konseyinin Bakanlar Komitesi tarafndan yaynlanan nefret sylemi konulu 97(20) sayl Tavsiye Kararnda bu kavram u ekilde tanmlanmtr: Nefret sylemi kavram, rk nefreti, yabanc dmanln, Yahudi dmanln veya aznlklara, gmenlere ve gmen kkenli insanlara ynelik saldrgan ulusalclk ve etnik merkezcilik, ayrmclk ve dmanlk eklinde ifadesini bulan, dinsel hogrszlk dhil olmak zere hogrszle dayal baka nefret biimlerini yayan, kkrtan, tevik eden veya merulatran her trl ifade biimini kapsayacak ekilde anlalacaktr. Bu anlamda nefret sylemi muhakkak belirli bir kiiye veya gruba ynlendirilmi yorumlar kapsamaktadr. Mahkeme tarafndan kesin bir tanm yaplmam olsa da bu kavrama Avrupa itihat hukukunda da rastlanmaktadr. Mahkeme, kararlarnn bazlarnda yalnzca (dinsel hogrszlk dhil olmak zere) hogrszle dayal nefreti yayan, kkrtan, tevik eden veya merulatran her trl ifade biimine atfta bulunur.5 Mahkeme, kendini ulusal mahkemelerin kulland snflandrmalarn balaycl altnda hissetmedii lde bu kavramn zerk bir kavram olduunun belirtilmesi nemlidir. Sonu olarak Mahkeme bazen ulusal mahkemeler tarafndan kabul edilen snflandrmalar reddetmekte6 ya da tam tersine, ulusal mahkemelerin nefret sylemi olarak kabul etmedii baz beyanlar bile nefret sylemi olarak snflandrmaktadr.7
5 6
Bakanlar Komitesine gre nefret sylemi, rk nefreti, yabanc dmanln, Yahudi dmanln veya hogrszle dayal dier her trl nefret biimini yayan, kkrtan, tevik eden veya merulatran her trl ifade biimini kapsar.
Nefret
Gndz v. Trkiye, agy, para. 40; Erbakan v. Trkiye, agy, para. 56.
sylemi
kavram
ok
sayda
durumu
Bkz., rnein, Gndz v. Trkiye: Mahkeme, bavuru sahibinin beyanlarn nefret sylemi olarak snflandran ulusal mahkemelerden farkl olarak, sz konusu beyanlarn o ekilde yorumlanamayaca grndedir (agy, para. 43).
Bu ynde bir rnek iin, bkz. Srek v. Trkiye [GC], No. 26682/95, AHM 1999-IV: Mahkeme, ulusal mahkemenin nefrete kkrtmaktan mahkm etmenin yasal zemininin bulunmad sonucuna varm olmas nedeniyle bavuru sahibi nefrete kkrtma suundan deil, ayrlk propaganda yapmak suundan mahkm etmi olmasna ramen bu davada nefret syleminin kullanld sonucuna varmtr.
kapsamaktadr: Birincisi, rk nefretin veya baka bir deyile kiilere veya gruplara ynelik nefretin belirli bir rka ait olmalar nedeniyle kkrtlmas; kincisi, dinsel nedenlerle nefretin kkrtlmas; inananlar ile inanmayanlar arasndaki ayrma dayal nefretin kkrtlmas da ayn kefeye konulabilir; Son olarak, Avrupa Konseyinin Bakanlar Komitesinin nefret sylemi zerine Tavsiye Kararnda kullanlan ifadeleri kullanacak olursak, saldrgan milliyetilik ve etnik merkezcilik eklinde ifadesini bulan hogrszle dayal baka nefret trlerinin kkrtlmas.
Mahkeme henz bu konuyu ele almam olsa da, homofobik sylem8 de nefret sylemi olarak deerlendirebileceimiz bir kategori iinde yer almaktadr. Baz beyanlarn nefret sylemi olarak snflandrlmasnn pek ok sonucu olmaktadr. Bu nedenle Mahkemeye gre, belirli birey veya gruplarn onurunu krabilecek, nefret sylemi tekil eden somut ifadelerin Szlemenin 10uncu maddesi tarafndan koruma altna alnmad konusunda hibir kuku olamaz.9 Dier yandan, yakn zamanda verilen mahkeme kararlarna gre baz ifadelerin nefret sylemi tekil etmemesi olgusu, demokratik bir toplumda ifade zgrl hakkna ynelik ihlallerin merulatrlp merulatrlmadnn belirlenmesinde dikkate alnmas gereken temel unsurlardan biridir.10 Bu nedenle, nefret sylemi kavram, AHSnin 10uncu maddesinin dnda braklan ve ifade zgrl kapsamna girmeyen veya 10uncu maddenin ikinci paragraf erevesinde meru bulunmayan ifadeler ile nefret sylemi tekil ettii dnlmeyen ve dolaysyla da demokratik bir toplumda ho grlebilecek ifadeler arasndaki ayrm izgisinin belirlenmesine olanak salamaktadr.
8 Bu noktada baknz, Homophobia and Discrimination on Grounds of Sexual Orientation in the EU Member States, Part I Legal Analysis (European Union Agency for Fundamental Rights) (AB ye Devletlerinde Homofobi ve Cinsel Ynelime Dayal Ayrmclk, Blm I Hukuksal nceleme (Avrupa Birlii Temel Haklar Ajans)), Haziran 2008 adl rapor ve Bakanlar Komitesinin 118. oturumunda Kabul edilen Kltrler Aras Diyalog zerine Beyaz Rapor, 7 Mays 2008, para. 133. 9 10 Gndz v. Trkiye, agy, para. 41. Ergin v. Trkiye (No. 6), No. 47533/99, para. 34, 4 Mays 2006.
Nefret sylemi bylelikle Mahkeme tarafndan dikkate
Giri
alnan bir unsur olduu lde, bir ifadenin ne zaman nefret sylemi olarak snflandrlabilecei sorusu ortaya kmaktadr. Bununla birlikte, kesin bir tanmn bulunmad verili koullarda nefret sylemi nasl tespit edilebilir?
Tespit kriterleri
Nefret sylemi olarak snflandrlabilecek beyanlarn tespit edilmesi, bu tr konumalarn ille de nefret ifadeleri veya duygusu araclyla da vurulmamas nedeniyle daha da zor grnmektedir. Nefret sylemi, ilk bakta mantkl veya normal grnebilecek ifadelerde sakl olabilmektedir. Bununla birlikte, onur krc nitelikte olsalar bile ifade zgrl hakknn tmyle korumas altnda bulunan ifadelerin bylesi bir korumadan faydalanmayan ifadelerden ayrt edilmesini salayacak belirli parametrelerin konuyla ilgili olarak yrrlkte bulunan metinlerden ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin veya dier kurumlarn itihat hukukunda bulunan ilkelerden damtlmas mmkn olmaktadr.
Yrrlkteki Aralar
II
(A) Antlamalar (a) Avrupa Konseyi antlamalar
Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve zellikle de ifade zgrln garanti altna alan 10uncu maddesi, tartmasz referans noktas olmaya devam etse de Avrupa Konseyi tarafndan kabul edilen balayc olmayan baka metinler, antlamalar ve/veya aralar da mevcuttur ve dolaysyla bunlar da deinilmeyi hak etmektedir. Ekonomik ve toplumsal haklar alanna ilikin Avrupa Sosyal art ile ulusal aznlklarn korunmasn amalayan ereve Szlemesinin her ikisi de her trl ayrmcla kar koruma salamay amalayan nlemler iermektedir. Gzden geirilmi Avrupa Sosyal artnn yeniden dzenlenmi versiyonu, kabul ettii haklarn kullanm esnasnda rk, renk, din veya ulusal soy gibi nedenlere dayal her trl ayrmcl yasaklamaktadr. Herhangi bir ulusal aznla mensubiyet nedeniyle yaplan her trl ayrmcl yasaklayan ereve Szlemesine Taraf Devletler, kendi adlarna, ulusal aznlklara mensup kiilerle ounluk mensuplar arasnda tam ve etkin eitliin kollanp gelitirilmesi iin gerekli nlemleri alacaklar taahhdnde bulunmaktadr. ereve Szlemesine Taraf Devletler ayrca bir hogr ve kltrleraras diyalog ruhunu tevik edecekleri ve kendi topraklar zerinde yaayan btn insanlar arasnda, sz konusu insanlarn etnik, kltrel, dilsel veya dinsel kimlikleri ne olursa olsun karlkl sayg ve anlay ile ibirliini gelitirip artracak etkin nlemler alacaklar taahhdnde de bulunmaktadr. Siber Su Szlemesine ek olarak 28 Ocak 2003 tarihinde kabul edilen ve 1 Mart 2006 tarihinde yrrle giren bilgisayar sistemleri zerinden ilenen rklk ve yabanc dmanl niteliindeki sularn cezalandrlmasna ynelik Ek Protokol, nefret mesajlarnn internet araclyla yaylmasn konu almas nedeniyle zel bir neme sahiptir. Bu Protokole Taraf Devletler, aadaki davranlarn bilerek ve haksz yere gerekletirilmesi halinde ulusal hukuka gre su olarak kabul edilmesi iin gerekli yasal ve
dier tedbirleri almay taahht etmi durumdadr: Irk ve yabanc dmanl ieren materyallerin bilgisayar sistemi zerinden kamuoyuna yaylmas veya baka ekilde eriilebilir hale getirilmesi; (i) Irk, renk, soy veya ulusal veya etnik kken ve bu faktrlerin herhangi biri iin mazeret olarak kullanld takdirde dinsel adan ayrt edilebilen belirli bir gruba mensup olmalar nedeniyle kiilerin veya (ii) bu zelliklerden herhangi biriyle ayrt edilen bir grubun bilgisayar sistemi zerinden, kendilerine kar ulusal hukukta ar bir su olarak tanmlanan bir eylemin gerekletirileci tehdidinde bulunulmas; (i) Irk, renk, soy veya ulusal veya etnik kken ve bu faktrlerin herhangi biri iin mazeret olarak kullanld takdirde dinsel adan ayrt edilebilen belirli bir gruba mensup olmalar nedeniyle kiilerin veya (ii) bu zelliklerden herhangi biriyle ayrt edilen bir insan grubunun bilgisayar sistemi zerinden alenen aalanmas; Uluslararas hukukta tanmlanan ve 8 Austos 1945 tarihli Londra Anlamasyla kurulan Uluslararas Askeri Mahkemenin veya ilgili uluslararas szlemelerle kurulan ve yarglama yetkisi sz konusu taraf Devlete tannan herhangi bir baka uluslararas mahkemenin nihai ve balayc kararlarnda kabul edilen ekliyle soykrm veya insanlk suu tekil eden davranlar yadsyan, ar ekilde azmsayan, onaylayan veya merulatran materyallerin bilgisayar sistemi zerinden kamuoyuna yaylmas veya baka ekilde eriilebilir hale getirilmesi.
(b) Dier antlamalar

Avrupa Konseyinin yan sra, nefret sylemi konusuyla dorudan ilintili, insan haklarn konu alan baka uluslararas ve blgesel aralar da mevcuttur.11 nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 19uncu maddesi ifade zgrln kapsamaktadr. Beyannamenin hukuksal adan balayc olmayan bir metin olmas nedeniyle ifade zgrl hakk Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesinde tekrar dzenlenmi
11 Bu hkmlerin tam metni Ek 1de bulunabilir.
Yrrlkteki Aralar
ve akla kavuturulmutur. Szlemenin 19uncu maddesinin 3nc fkras bu hakkn, ancak sadece yasada belirtilmesi ve (a) bakalarnn haklarna ve eref ve haysiyetine sayg gsterilmesini; (b) ulusal gvenliin veya kamu dzeninin (order public) veya kamu salnn ve ahlaknn korunmasn salamak iin gerekli olmas halinde belirli kstlamalara tabi olabileceini belirtmektedir. nsan haklaryla ilgili uluslararas ve blgesel aralar iinde ulusal, rk veya dinsel nefretin savunulmasn evrensel dzeyde sadece Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesi (20nci maddenin 2inci fkras) ve blgesel dzeyde ise yalnzca Amerikan nsan Haklar Szlemesi (13nc maddenin 5inci fkras) aka yasaklamaktadr.12 Nitekim Kiisel ve Siyasal Haklar Uluslararas Szlemesinin 20nci maddesinde, ayrmcl, dmanl veya iddeti kkrtan her trl ulusal, rk veya dinsel nefret savunusu kanunla yasaklanacaktr denirken, Amerikan Szlemesinin 13nc maddesi, her trl sava propagandasn ve rk, renk, din, dil veya ulusal kken dhil olmak zere herhangi bir gerekeyle herhangi bir kiiyi ya da grubu hedef alan yasad iddete veya her trl benzeri eyleme ynelik kkrtmay aka yasaklamaktadr. Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna likin Uluslararas Szlemenin 4nc maddesinde ise, rka dayal ayrmcl tevik eden ve kkrtan her trl propaganda faaliyeti yasa d ilan edilmektedir.
(B) Tavsiye Kararlar ve dier aralar (a) Avrupa Konseyi

Avrupa Konseyi, ye Devletlerin mevzuatlar arasnda daha fazla birlik salamak amacyla yalnzca antlamalara deil, ayn zamanda yasal balaycl olmayan tavsiye kararlarna da bavurmaktadr. Bakanlar Komitesi, sz konusu tavsiye kararlarn kullanarak ye Devletlerin politika ve mevzuatlar iin rehber ilkeler tanmlayabilmektedir. Bakanlar Komitesi bylece Devletlere, tavsiye kararlarnda tarif edilen ortak kurallardan esinlenen belirli standartlar hukuk sistemlerine katmalar tavsiyesinde bulunabilmektedir. Konuyla en ok ilgili tavsiye kararlar unlardr:
12 Daha kesin bir ifadeyle, Soykrm Suunun nlenmesi ve Cezalandrlmasna likin Szlemenin 3 nc maddesi, dorudan veya kamuoyu araclyla yaplan soykrm kkrtmasn Szleme uyarnca ceza gerektiren eylemler arasnda saymaktadr.
10
Bakanlar Komitesi tarafndan 30 Ekim 1997 tarihinde kabul edilen nefret sylemi konulu (97) 20 sayl Tavsiye Karar, rk nefreti, yabanc dmanln, Yahudi dmanln ve kkrtc her trl ifade biimini ve her trl hogrszl knayarak bir nefret sylemi tanm yapmaktadr.13 Bu belgede, bu tr ifade biimlerinin medya araclyla yaylmas halinde daha byk ve daha ykc bir etkiye sahip olabileceine iaret edilmektedir. Bununla birlikte, metinde ulusal yasalarda ve bunlarn uygulanmasnda nefret sylemi ifadelerinin sahiplerinin sorumluluu ile medyann kamuoyunu ilgilendiren konularda bilgi ve grleri iletme misyonunun bir paras olarak bunlar yaynlamas nedeniyle tad sorumluluk arasnda kesin bir ayrma gidilmesi gerektii belirtilmektedir (Ek, fkra no. 6). Yine Bakanlar Komitesi tarafndan 30 Ekim 1997 tarihinde kabul edilen Medya ve Hogr Kltrnn Gelitirilmesi konulu (97) 21 sayl Tavsiye Karar, medyann zellikle de toplumun farkl etnik, kltrel ve dini gruplar arasndaki anlay kltrn tevik ettikleri yerlerde hogrszlkle mcadeleye olumlu katklarnn olabileceine iaret etmektedir. Bu belge, hogr kltrn gelitirebilecek durumda olan farkl toplum kesimlerini hedef almaktadr. Son olarak, 12 ubat 2004 tarihinde kabul edilen medyada siyasi tartma zgrl konulu Bakanlar Komitesi Deklarasyonu, siyasi tartma zgrlnn rk fikirleri veya nefreti, yabanc dmanln, Yahudi dmanln ve herhangi bir hogrszlk biimini kkrtan grleri iermediini vurgulamaktadr. Metinde ayrca, verlen ceza kesin olarak zorunlu ve bakalarnn hak ve saygnlna ynelik ihlalin arlyla orantl olmadka, zellikle de medyada kullanlan nefret sylemi gibi karalayc veya aalayc ifadelerle baka temel haklar ar biimde ihlal edilmedike, medya tarafndan gerekletirilen karalama ve aalamann hapis cezasna yol amamas gerektiine iaret edilmektedir.
Parlamenter Asamblesi, Avrupa Konseyinin mzakere organdr. Asamblenin bileimi, Konseye ye Devletlerin
13 Daha nceki blmlerde yaplan tanmla karlatrnz.
Yrrlkteki Aralar
11
ulusal parlamentolarndan gelen parlamenterlerden olumaktadr. Asamble, nefretin kkrtlmas ile ilgili olarak, Bakanlar Komitesi, ulusal hkmetler ve ulusal parlamentolar iin rehber ilke ilevi gren metinlerin (tavsiye kararlar veya kararlar) kabul edilmesiyle sonulanan pek ok giriimin ardndaki itici gtr. Parlamenter Asamblesi, 28 Haziran 2006 tarihinde kabul edilen fade zgrl ve dinsel inanlara sayg konulu 1510 (2006) sayl Kararnda, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 10uncu maddesiyle korunan ifade zgrlnn, belirli dini gruplarn artan hassasiyetleri nedeniyle daha fazla kstlanmamas gerektii deerlendirmesinde bulunmaktadr. Asamble, ayn zamanda, herhangi bir dini grup aleyhine nefret syleminde bulunmann, Avrupa nsan Haklar Szlemesi ile gvence altna alnan temel hak ve zgrlklerle ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihadyla uyumlu olmadn kesin ekilde hatrlatmaktadr. Parlamenter Asamblesi, 29 Haziran 2007 tarihinde kabul edilen dine kfretme, dine hakaret ve dinleri nedeniyle insanlar hakknda nefret syleminde bulunma konulu 1805 (2007) sayl Tavsiye Kararnda, herhangi bir kii veya grubun dinsel veya baka gerekelerle nefret, ayrmclk veya iddete maruz braklmas arsnda bulunan beyanlarn cezalandrlmas ihtiyacn tekrarlamaktadr. Asamble, ulusal yasalarn dinsel konulardaki ifadeleri yalnzca kamu dzenini kastl olarak ve ciddi ekilde rahatsz ettikleri ve bir kii veya grubun nefret, ayrmclk veya iddete maruz braklmas arsnda bulunduklar takdirde cezalandrmas gerektii deerlendirmesinde bulunmaktadr.
Avrupa Konseyinin anayasa hukuku konularndaki danma organ konumundaki Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu (Venedik Komisyonu), Parlamenter Asamblesinin talebi zerine, Avrupada dine kfretme, dine hakaret ve kkrtc dinsel nefreti konu alan ulusal mevzuatlar zerine bir n rapor hazrlamtr.14 Komisyon, bu raporda, demokratik bir toplumda dier gruplar gibi dini gruplarn da faaliyetleri, retileri ve inanlaryla ilgili olarak kamuoyunda yer alan eletirel ifadeleri ve tartmalar,
14 Komisyon tarafndan 70 inci genel kurulunda (16-17 Mart 2007) kabul edilen rapor.
12
sz konusu eletiriler kastl ve yersiz hakaretler iermedii ve iddet veya kamu dzeninin bozulmas ve belirli bir dine mensup olanlarn ayrmcla tabi tutulmas ynnde kkrtclk yapmad takdirde hogryle karlamalar gerektii deerlendirmesinde bulunmaktadr. Komisyon, bu balamda Avrupa Konseyine ye hemen hemen btn devletlerin dinsel gerekelere dayal nefret dhil olmak zere her trl nefret kkrtclyla mcadele eden yasalar kabul etmi olduunu belirtmekte ve buradan, bu devletlerin hem ifade zgrln hem de dinsel inanlar nedeniyle sayg grme hakkn potansiyel olarak koruma altna alan mevzuatlara sahip olduklar sonucunu kartmaktadr. Ayrca, Avrupa Konseyi, grevi daha geni bir Avrupada rklkla ve rk ayrmclyla insan haklarnn korunmas bak as temelinde mcadele etmek olan Irklk ve Hogrszle Kar Avrupa Komisyonunu (ECRI) kurmutur. ECRI, zellikle, btn ye Devletlere ynelik olarak kartlan ve eitli alanlarda ulusal politika ve stratejilerin gelitirilmesine ynelik klavuz ilkeler sunan genel politika tavsiye kararlarn hazrlamaktadr. ECRI ayrca lkeler baznda ulusal durumu ele alan izleme raporlar da yaynlamaktadr. ECRI, 7 sayl Genel Politika Tavsiye Kararnda rkl, rk, renk, dil, din, milliyet veya ulusal veya etnik kken gibi bir gerekenin, bir kiinin veya grubun hakir grlmesini veya bir kiinin veya grubun stnl fikrini merulatrd dncesi olarak tanmlamakta ve rk sylem konusunu ele almaktadr: Irklkla ve rk ayrmclyla mcadeleyi amalayan ulusal mevzuata dair 7 sayl Genel Politika Tavsiye Karar, Avrupa Konseyi ye Devletlerinin, eitli rk ifadelerle mcadele eden ceza kanunu hkmlerini kabul etmesi arsnda bulunmaktadr. Sz konusu ifadeler, rk, renk, dil, din, milliyet veya ulusal veya etnik kkeni nedeniyle bir kii veya gruba ynelik iddet, nefret veya ayrmcln alenen kkrtlmas, bu kii veya grubun alenen aalanmas ve karalanmas veya tehdit edilmesini kapsamaktadr. Irk bir amala rk ideolojiyi yanstan aleni ifadeler veya soykrm sularn, insanla kar ilenen sular veya sava sularn rk bir amala alenen inkr eden ifadeler de kanunla cezalandrlmaldr. Son olarak, yukarda sz edilen trden rk ifadeler ieren materyallerin rk bir amala alenen yaynlanmas da cezai
Yrrlkteki Aralar
13
yaptrm konusu haline getirilebilmelidir. ECRI, bu tr ceza kanunu hkmlerinin etkin, orantl ve caydrc yaptrmlar ve ayn zamanda ihtiyati veya alternatif cezalar ngrmeleri gerektii konusunda srarcdr. Ayrca, ECRInin lke raporlar, rk ifadelerle zellikle cezai hkmler araclyla mcadele edilmesi gerektii konusunda Avrupada bir fikir birlii bulunduunu aka gstermektedir. Bununla birlikte, getiimiz birka yl iinde ECRI, rk ifadelerle mcadelede zellikle cezai tedbirler yoluyla icraatta bulunulmamasn hakl gstermek amacyla ifade zgrlne bavuran tezlerle daha fazla kar karya kalmaktadr. ECRI, zellikle de bakalarnn hak ve saygnlklarnn sz konusu olduu durumlarda ve rklk madurlarnn insanlk onurlarnn korunmas iin, rklkla mcadele amacyla ifade zgrl hakknn kullanmnn kstlanmas gerektiini savunmaktadr. Bu tr kstlamalar Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 10uncu maddesinde belirlenen koullara, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tarafndan yaplan yorum erevesinde sayg gstermelidir. Bununla birlikte, ECRI, demokratik toplumlarn en nemli temellerinden biri olarak ifade zgrlnn nemine ve atan haklar arasnda neticede adil bir denge salanmasn gvence altna alacak ekilde btn insan haklarnn korunmas ihtiyacna vurgu yapmaktadr. Irk sylemlerin son yllarda azalmak bir yana aslnda zellikle siyasi beyanlarda art gsterdiini gzlemleyen ECRI, 17 Mart 2005 tarihinde siyasi sylemde rk, Yahudi dman ve yabanc dman unsurlarn kullanmna dair bir deklarasyon kabul etmitir. ECRI, siyasi beyanlarda bu tr unsurlarn kullanlmasn knamakta ve bu tr kullanmlar etik adan kabul edilemez bulmaktadr. Son olarak, ECRI, UEFA Avrupa Futbol ampiyonas EURO 2008 mnasebetiyle 13 Mays 2008 tarihinde futbolda rklkla mcadeleye dair bir deklarasyon yaynlamtr.
(b) Birlemi Milletler

Yukarda bahsi geen antlamalarda, zellikle de Kiisel ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesi ve Her
14
Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna likin Uluslararas Szlemede yer alan hkmlerin bir ksm, yetkili izleme kurulular, yani nsan Haklar Komitesi ve Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi tarafndan akla kavuturulmutur. nsan Haklar Komitesi tarafndan 29 Haziran 1983 tarihinde kabul edilen 10 Sayl Genel Yorum, Madde 19 fade zgrl, 4 nc fkra: 3 nc paragrafta, ifade zgrl hakknn kullanmnn zel grev ve sorumluluklar da beraberinde getirdiini ve bu nedenle baka kiilerin veya bir btn olarak toplumun karlarn ilgilendiren durumlarda sz konusu hakkn belirli kstlamalara tabi tutulmasna izin verilebileceini aka vurgulamaktadr. nsan Haklar Komitesi tarafndan 29 Haziran 1983 tarihinde kabul edilen 10 Sayl Genel Yorum, Madde 20 Sava propagandasnn ve ulusal, rk ve dinsel nefretin kkrtlmasnn yasaklanmas, 2nci fkra (19uncu ve 20nci maddeler arasndaki iliki hakknda): Szlemenin 20nci maddesi, her trl sava propagandasnn ve ayrmcl, dmanl veya iddeti kkrtan her trl ulusal, rk veya dinsel nefret savunusunun kanunla yasaklanacan belirtmektedir. Komitenin grne gre talep edilen bu yasaklamalar, 19uncu maddede yer alan ve kullanm zel grev ve sorumluluklar beraberinde getiren ifade zgrl hakk ile tmyle uyumludur. 1 inci fkra kapsamnda yer alan yasaklar, Birlemi Milletler Szlemesine aykr olacak ekilde saldrganlk tehdidi ieren veya saldrganlkla veya bar koullarnn ihlal edilmesiyle sonulanan her trl propaganda biimlerini kapsarken, 2nci fkra, ayrmcl, dmanl veya iddeti kkrtan her trl ulusal, rk veya dinsel nefret savunusunu hedef almaktadr; propaganda veya savununun ilgili Devlete isel veya ona dsal amalar tayp tamadnn bir nemi bulunmamaktadr. ... 20nci maddenin tmyle etkin hale gelebilmesi iin, bu maddede tanmlanan propaganda ve savununun kamu politikasna aykr olduunu kesin bir dille gsteren ve ihlal edilmesi durumunda uygulanacak
Yrrlkteki Aralar
15
uygun yaptrmlar ngren bir yasann mevcut olmas gerekir. Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi tarafndan 23 Mart 1993 tarihinde kabul edilen XV Sayl Genel Tavsiye Karar, Etnik kkene dayal organize iddet (Madde 4):
Komite, 4nc madde hkmlerinin zorunlu nitelikte olduunu aklad VII sayl Genel Tavsiye Kararn hatrlatr. Bu ykmllklerin yerine getirilmesi amacyla Taraf Devletler yalnzca uygun mevzuat karmak deil, ayn zamanda onun etkin ekilde uygulanmasn da salamak zorundadrlar. Irk iddet tehdit ve eylemleri kolayca benzer baka eylemlere yol atklar ve bir dmanlk havasnn olumasna neden olduklar iin, etkin yant verme ykmllklerinin yerine getirilmesi yalnzca acil mdahale ile mmkndr. (fkra 2) Komitenin grne gre rk stnlk veya nefret duygusuna dayal her trl fikrin yaylmasnn yasaklanmas, dnce ve ifade zgrl hakkyla uyumludur. Bu hak, nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 19uncu maddesinde dzenlenmi olup Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna likin Uluslararas Szlemeye ait madde 5 (d) (viii)de de hatrlatlmaktadr. Bu hakkn 4nc maddeyle olan ilikisi bizzat bu maddede aklanmaktadr. Yurttalarn bu hakk kullanmalar, Evrensel Beyannamenin 29uncu maddesinin 2nci fkrasnda belirtilen zel grev ve sorumluluklar da beraberinde getirmektedir ki bu grev ve sorumluluklar arasnda rk fikirlerin yaylmamas ykmll zellikle nemlidir. (fkra 4) Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi tarafndan 1 Ekim 2004 tarihinde kabul edilen XXX Sayl Genel Tavsiye Karar, Yurtta olmayanlara kar ayrmclkla ilgili Genel Tavsiye Karar (Madde 4):
Komite, Devletlerin, nefretin ve rk iddetin kkrtlmas karsnda koruma salayacak eitli tedbirler almasn tavsiye etmektedir; zellikle de: Yurtta olmayanlar hedef alan yabanc dman tutum ve davranlarla, zellikle de rk nefretin ve iddetin kkrtlmasyla mcadele etmek ve
16
ayrmclk yapmama ilkesinin yurtta olmayanlarn durumu balamnda daha iyi anlalmasn salamak amacyla tedbirler alnmasn (fkra 11); Yurtta olmayan nfusun zellikle politikaclar, resmi grevliler, eitimciler ve medya tarafndan internet zerinde veya baka elektronik iletiim alarnda ve genel olarak toplum iinde rk, renk, soy, ulusal veya etnik kken temelinde hedefe yerletirilmesine, damgalanmasna, onlara dair kalp yarglar oluturulmas veya dikkatlerin zerlerine ekilmesine ynelik her trl eilimi engellemek iin kararl admlar alnmasn tavsiye etmektedir (fkra 12).
(c) Avrupa Birlii

Avrupa Birlii Temel Haklar art, ifade zgrln (Madde 11) ve ayn zamanda ayrmcla maruz kalmama hakkn (Madde 21), Avrupa nsan Haklar Szlemesini yanstacak ekilde kabul etmektedir. Ayrmclkla mcadele aslnda Avrupa Birliinin temel eylem alanlarndan birini oluturmaktadr. Bu durum, Birliin rklkla mcadele stratejisine de yansmaktadr. Irklk ve yabanc dmanlyla mcadeleye dair konsey ereve karar nerisi, Avrupa Birlii Antlamasnn rklk ve yabanc dmanlyla mcadele aralarn konu alan K. 3nc maddesine dayanlarak Konsey tarafndan 15 Temmuz 1996 tarihinde kabul edilen Ortak Eylemi takip etmektedir. nerinin 4nc maddesi, rklk ve yabanc dmanl ieren sularla ilgili olarak ye Devletlerin yarg ve dier yetkili makamlar arasndaki ibirliinin glendirilmesi amacyla, aadaki kastl davranlarn, hangi arala gerekletirilirse gerekletirilsinler, ye Devletler tarafndan ceza gerektiren sular olarak grlmesini gerektirmektedir: (a) Irk veya yabanc dman amalar dorultusunda, ilgili kii veya gruplara byk zarar verilmesine neden olabilecek ekilde, iddetin veya nefretin veya herhangi bir baka rk veya yabanc dman davrann alenen kkrtlmas; (b) Kiilerin veya gruplarn rk veya yabanc dman amalar dorultusunda alenen aalanmas veya tehdit edilmesi;
Yrrlkteki Aralar
17
(c) Uluslararas Ceza Mahkemesi Kurulu Tznn 6, 7 ve 8inci maddelerinde tanmlanan ekliyle soykrm sularnn, insanla kar ilenen sularn ve sava sularnn rk veya yabanc dman amalar dorultusunda alenen ho grlmesi; (d) 8 Nisan 1945 tarihli Londra Anlamasnn ekinde yer alan Uluslararas Askeri Mahkeme Tznn 6nc maddesinde tanmlanan sularn kamu huzurunu bozmas muhtemel bir ekilde alenen inkr edilmesi veya nemsizletirilmesi; (e) Irk ve yabanc dman ifadeler tayan bror, resim veya baka trl materyalin alenen yaynlanmas veya datlmas; (f) Irk veya yabanc dman gruplarn ceza gerektiren faaliyetlerine katk salama niyetiyle bu tr rgtlerin ynetilmesi, desteklenmesi veya bu tr gruplarn faaliyetlerine katlnmas.
Ayrca Avrupa Parlamentosu, zellikle 16 ubat 2006 tarihinde kabul ettii ifade zgrl ve dinsel inanlara sayg hakk ile ilgili kararnda unun altn izmektedir: fade zgrl daima hukuk snrlar iinde uygulanmal ve sorumluluk ve insan haklarna ister slam, ister Hristiyanlk, ister Yahudilik veya herhangi bir baka dinle ilikili olsun, dinsel dnce ve inanlara sayg ile birlikte var olmaldr.
(d) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat

Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilatna (AGT) katlan Devletlerin bulunduklar pek ok taahht, nefret sylemiyle mcadele konusuyla dorudan ilikilidir. Katlmc Devletler ifade zgrl hakknn birincil niteliini pek ok durumda15 kabul etmi olmakla birlikte, ayn zamanda nefret sylemine ve saldrgan milliyetiliin, rkln, ovenizmin, yabanc dmanlnn, Yahudi dmanlnn ve iddetli arln dier gstergelerine kar ve ayn zamanda din veya inan temelindeki ayrmclklara kar tam ballklarn ifade etmiler ve hogrnn ve ayrmclk yapmama ilkesinin tevik edilerek yaygnlatrlmasnn nefret syleminin zemininin ortadan kaldrlmasna
15 Bkz., rnein AGKin (Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans) nsani Boyutuna ilikin Konferansn Kopenhag Toplants Belgesi, 29 Haziran 1990.
18
katk salayacan vurgulamlardr.16
16
Hogr ve Ayrmclk Yapmama lkesi Hakknda 6 sayl Karar, Bakanlar Konseyi 10 uncu Toplants, Porto, Aralk 2002.
III
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler
fade zgrl hakk ile Szleme kapsamnda gvence altna alnan bir baka hak arasnda bir atmayla kar karya kaldnda Avrupa Mahkemesinin iki seenei bulunmaktadr. Birincisi, Mahkeme, AHSnin 17nci maddesine bavurarak sz konusu ifadeyi Szlemenin sunduu koruma kapsamnn dnda brakmay kararlatrabilir. Ancak Mahkeme, AHSnin 10 (2) sayl maddesini uygulayarak, ifade zgrlne getirilen kstlamann meru olup olmadn da deerlendirebilir. fade zgrlne kar bir yaptrm veya kstlama niteliinde olan bir tedbir, bu zgrl ihlal ettii gerekesiyle Szlemeyi ihlal etmi olmaz; nk zgrln kullanm, 10uncu maddenin ikinci fkrasnda yer alan artlar gereince kstlanabilmektedir. Haklar arasndaki atma bu nedenle ya 10uncu maddeye dayal hak kayb sonucunda Szlemenin 17nci maddesi kapsamnda hakkn reddedilmesi yoluyla ya da Mahkemenin mevcut karlar arasnda bir denge kurmaya alt uzlama yoluyla zme kavuturulur. Mahkemenin ifade zgrl hakkyla ilgili kararlarndan kaynaklanan genel ilkelerin hatrlatlmasnn ardndan bu iki seenek aklanmaldr.
(A) fade zgrl hakk ile ilgili genel ilkeler (AHSnin 10. maddesi)
Avrupa Szlemesinin 10uncu maddesinde yer verilen ifade zgrl, ayn metinle gvence altna alnm olan dier haklarla karlatrldnda zel bir yere sahiptir. Gerekten de, ifade zgrl demokrasinin yalnzca bir sonucu deil ayn zamanda onun kklerinden biri olup onu srekli olarak beslemektedir. zgr tartma ve kiinin inanlarn ifade zgrl olmadan, bir demokrasinin ilerleyebilmesi mmkn
20
olmad gibi bylesi bir durumda demokrasinin varlndan bile sz edilemez. fade zgrlnn nde gelen yeri, Handyside kararyla Avrupa Mahkemesi tarafndan da teyit edilmitir; Mahkeme bu kararda unu beyan etmitir: fade zgrl, bylesi bir toplumun en temel direklerinden birini, o toplumun ilerleyiinin ve her bireyin geliiminin temel koullarndan birini oluturmaktadr ve o zamandan bu yana dzenli olarak kullanlmakta olan bir ifadeyle, 10uncu maddenin 2nci fkras (madde 102) kapsamnda yalnzca olumlu ekilde karlanan veya zararsz grlen veya aldrmaya deer bulunmayan bilgi veya fikirler iin deil, Devleti veya toplumun herhangi bir kesimini kzdran, ok veya rahatsz eden bilgi ve fikirler iin de geerlidir. Bunlar, demokratik toplumu var eden oulculuun, hogrnn ve ak grlln gerekleridir.17 Szlemenin 10uncu maddesinin uygulama alan ok genitir. 10uncu madde hkmlerine gre ifade zgrl hakk fiziksel ve ahlaki olarak herkes iin geerlidir ve hem dnce zgrln hem de bilgi ve fikir alma ve verme zgrln kapsamaktadr. Bilgi kavram, son derece geni bir kapsamda yorumlanm olup yalnzca tartlmas gerekmeyen ak gerekleri ve ham verileri veya basn tarafndan ele alnan kamuoyunun ilgi alanndaki konular deil, ayn zamanda fotoraflar ve radyo veya televizyon programlarn da kapsamaktadr. Ayrca Mahkeme, bu hakkn kamuoyuna ak her trl kltrel, politik ve toplumsal bilgi ve fikir al veriinde bulunulmas frsatn ieren sanatsal ifade zgrln18 zellikle bilgi ve fikir alma ve verme zgrl balamnda ve ticari nitelikte bilgi iletme zgrln19 de kapsad deerlendirmesini yapmtr. Bunlarn yan sra, Mahkeme yalnzca bilginin ieriiyle deil ayn zamanda iletim ve ynlendirme aralaryla da ilgilenmektedir; nk aralara getirilen her trl kstlama, bilgi alma ve verme hakkna da zorunlu olarak mdahale etmi olmaktadr.20 Mahkeme, demokratik bir toplumda basnn nemini
Handyside v. Birleik Krallk, op. cit., para. 49. Autronic AG v. svire, 22 Mays 1990 tarihli mahkeme karar, Seri A, No. 178, para. 47. Observer ve Guardian v. Birleik Krallk, 26 Kasm 1991 sayl mahkeme karar, Seri A, No. 216, para. 59. Ayrca bkz. Lingens v. Avusturya, 8 Temmuz 1986 tarihli mahkeme karar, Seri A, No. 103, para. 41. 20 Lingens v. Avusturya, op. cit., para. 42.
fade zgrl ve zellikle de basn zgrl, Avrupa nsan Haklar Szlemesinde nde gelen bir yere sahiptir. Bununla birlikte, ifade zgrl hakknn kullanlmas, grev ve sorumluluklar da daima beraberinde getirmektedir.
17 18 19
21
zellikle vurgulayarak una iaret etmitir: Bu ilkeler, basn sz konusu olduunda daha da zel bir nem arz etmektedir. Dierlerinin yan sra, ulusal gvenliin karlar kapsamnda veya yarg makamnn otoritesinin korunmas iin belirlenen snrlar amamak zorunda olmakla birlikte, basn kamuoyunu ilgilendiren konularda bilgi ve fikir verme ykmllne sahiptir. Sz konusu olan yalnzca basnn bu tr bilgi ve fikirleri verme grevine sahip olmas deildir: Kamuoyunun da bunlar edinme hakk bulunmaktadr. Aksi halde basnn, kamuoyunun bekilii gibi yaamsal bir rol oynamas mmkn olamaz.21
Mahkeme ayn zamanda unu da eklemitir:

Basn zgrl ayrca, siyasi liderlerin fikir ve davranlarn anlamalar ve onlara ilikin bir gr oluturmalar iin kamuoyuna en iyi aralardan birini sunmaktadr. Daha genel bir ifadeyle, Szlemeye hkim olan demokratik toplum kavramnn kalbinde siyasi tartma zgrl yer almaktadr.22 Mahkemeye gre, haber kaynann korunmas basn zgrlnn temel koullarndan birini oluturmaktadr.23 Byle bir koruma olmakszn basnn doru ve gvenilir bilgi salama yetenei olumsuz ynde etkilenecektir. Son olarak, Mahkeme, ifade zgrl hakkn kullananlarn grev ve ykmllklerini belirlemitir. Bu balamda Mahkeme, gazetecilerin kamuoyunu ilgilendiren konularda bilgi verme hakknn, gazetecilerin iyi niyetle ve olaylarla ilgili gereki bir temelde hareket etmeleri ve gazetecilik ahlakna uygun olarak gvenilir ve doru bilgi vermeleri halinde korunaca deerlendirmesini yapmaktadr.
(B) AHSnin 17nci maddesinin kapsamna giren konular

AHSnin 17nci maddesi u ekilde kaleme alnmtr:
21 22 23 Goodwin v. Birleik Krallk [GC], 27 Mart 1996 tarihli mahkeme karar, Mahkeme Kararlar ve Karar Raporlar 1996-II, para. 39. Pedersen ve Baadsgaard v. Danimarka [GC], No. 49017-99, para. 78, AHM 2004-XI. Lawless v. rlanda, 1 Temmuz 1961, Seri A3, para. 7.
22
Bu Szleme hkmlerinden hibiri, bir Devlete, gruba veya kiiye, Szlemede tannan hak ve zgrlklerin yok edilmesine veya burada ngrldnden daha geni lde snrlamalara uratlmasna ynelik bir faaliyete girime ya da eylemde bulunma hakkn salayacak biimde yorumlanamaz. Bu hkm yalnzca Devletlere deil, ayn zamanda btn grup veya kiilere de hitap etmektedir. Szlemede yer alan haklarn fazladan kstlanmas deildir sz konusu olan; aksine, 17nci maddenin amac, Szlemenin temelinde yatan demokratik deerler sisteminin daimi ekilde muhafaza edilmesini gvence altna almaktr. Bu madde, bilhassa totaliter gruplarn Szlemede belirlenen ilkeleri kendi karlar dorultusunda istismar etmelerini nlemeyi amalamaktadr. Ancak bu amacn gerekleebilmesi iin, bireylerin Szlemede yer alan herhangi bir hak veya zgrl yok etmeyi amalayan faaliyetlere giritiinin fark edildii yerlerde, bu bireylerin ellerinden btn hak ve zgrlkleri alnmamaldr. 17nci madde asl olarak, kullanlmaya kalkld takdirde, bu tr haklardan Szlemede kabul edilen hak veya zgrlkleri yok etmeyi amalayan faaliyetlere katlma hakknn tretilmesine izin verecek haklar kapsamaktadr. Lawless davasnda grld zere Mahkeme, 17nci madde ile dier maddeler arasndaki ilikiyi ak bir biimde aklamtr: Mahkemenin grne gre 17nci maddenin (madde 17) amac, gruplara veya bireylere atfta bulunduu lde, Szlemenin kendisinden, Szlemede yer alan hak veya zgrlklerden herhangi birini yok etmeyi amalayan herhangi bir faaliyete girime veya herhangi bir eylemde bulunma hakknn tretilmesini imknsz hale getirmektir; dolaysyla bu durumda hi kimse, szleme hkmlerinden, yukarda bahsi geen hak veya zgrlkleri yok etmeyi amalayan eylemlerde bulunmak amacyla faydalanamaz; dolaysyla, kapsam itibariyle negatif olan bu hkm, fiziksel olarak bir insan 5 ve 6nc maddelerde (mad. 5, mad. 6) gvence altna alnan temel bireysel haklarndan mahrum brakacak ekilde a contrario [aksi amala] kullanlamaz; dolaysyla, mevcut durumumuzda
23
G.R. Lawless, Szlemede kabul edilen hak ve zgrlklere aykr eylemleri merulatrmak veya onlar gerekletirmek amacyla Szlemeye yaslanmam, ancak Szlemenin 5 ve 6nc maddelerinde (mad. 5, mad. 6) sunulan gvencelerden mahrum brakldndan ikyeti olmutur; dolaysyla, buna gre, Mahkeme, bu gerekelere dayanarak, rlanda Hkmetinin sunduu iddiay kabul edemez. Dolaysyla, bu maddenin amac, AHSde yer alan ilkelerin, eylemleri bizzat o ilkeleri yok etmeyi amalayan bavuru sahipleri tarafndan kendi karlar dorultusunda ktye kullanlmasn nlemektir. Ksaca belirtilecek olursa, sz konusu olan, bir hakkn ktye kullanmnn nlenmesidir. Bu nedenle her eyden nce Mahkeme, 17nci madde hkmlerinin Mahkemeye iletilen yorumlar iin geerli olup olmadn kontrol edecek ve bu yorumlarn hangi durumlarda 10uncu maddenin koruma kapsamndan kartlacana karar verecektir. Mahkemenin de vurgulad zere: Szlemenin temelinde yatan deerleri hedef alan her trl aklamann, 17inci madde sayesinde 10uncu maddenin koruma kapsamndan kartlaca konusunda kuku bulunmamaktadr (gayri resmi tercme).24 Bu durumda, Szlemenin temelinde yatan deerleri hedef alan ifadeler ne tr ifadeler olabilir? 17nci maddenin kullanm zaman iinde eitlilik gstermitir. Balangta fazla kullanlmamtr ve yalnzca Szlemeye aykr olduu dnlen totaliter retilerle ilgili varsaymsal durumlar amalamtr; bu maddenin potansiyeli artk zellikle de Mahkemenin 10uncu madde kapsamnda yer almayan bir nefret sylemi ile kar karya kald durumlarda tmyle kullanlmaktadr.
rnein iddeti veya rk nefreti kkrtan belirli ifadeler, 17nci maddenin uygulanmas yoluyla AHSnin 10uncu maddesinin koruma kapsamndan kartlabilmektedir..
Szlemeye aykr bir totaliter retinin knanmas
Avrupa nsan Haklar Komisyonu, 17nci maddeyi ilk kez ve geni bir yorumla Souk Sava
24 Seurot v. Fransa (dec.), No. 57383/00, 18 Mays 2004.
24
koullarnda, Komnist Partisi (KPD) v. Federal Almanya Cumhuriyeti ile ilgili kararnda uygulamtr; bu kararda, proleter devrimi ve proletarya diktatrl araclyla komnist toplumsal dzenin (gayri resmi tercme) kurulmas Szlemeye aykr bulunmutur. Bu parti tarafndan hayata geirilen siyasi faaliyetler, temyizin gerekletii dnemde anayasaya uygun olsalar bile Komisyon, partinin devrimci hedeflerini reddetmedii sonucuna varmtr.25 Takip eden on yllar iinde Strazburgdaki denetleme kurulular, Avrupadaki demokrasilerin kar karya kald pek ok yeni glkle kar karya kalmak zorunda kalmtr. Szlemeye aykr bir totaliter ideoloji olarak Nasyonal Sosyalizmin yeniden canlanmas korkusu, Komisyonun ve Mahkemenin 17nci maddeyi daha sk uygulamasna yol amtr. Komisyon, tekrar unlar yinelemitir: Nasyonal Sosyalizm, demokrasiyle ve insan haklaryla uyumlu olmayan totaliter bir retidir ve bu retinin takipilerinin 17nci maddede atfta bulunulan trden hedefler gtt konusunda kuku bulunmamaktadr.26 Bu nedenle, nasyonal sosyalizmin ilham verdii her trl faaliyet, Szlemeye aykr kabul edilecektir. nkrcln knanmas
17nci madde, ifade zgrlnn revizyonist veya inkrc ifadelerin tevik edilmesi iin kullanlmasnn nlenmesi amacyla da uygulanmtr. nkrclk, hem insanla kar ilenen sular, buradaki rnekte Nazi soykrmn, inkr ettii hem de Yahudi topluluuna kar nefreti kkrtt iin zel bir tr rk yorum kategorisi oluturmaktadr. Yalnzca sular inkr eden veya merulatran ifadelerin deil, ayn zamanda rk ve dinsel ayrmcl savunan ifadelerin knanmas dncesi kademeli olarak ortaya kmtr. Bunun bir rnei, Avrupa Komisyonunun Honsik v. Avusturya kararnda bulunabilir:
25 26 Komnist Partisi (KPD) v. Federal Almanya Cumhuriyeti, 20 Temmuz 1957 tarihli karar, Yllk 1, s. 222. B.H., M.W., H.P. ve G.K. v. Avusturya, No. 12774/87, 12 Ekim 1989 tarihli Komisyon karar, ayrca bkz. Nachtmann v. Avusturya, No. 36773/97, 9 Eyll 1998 tarihli Komisyon karar ve Schimanek v. Avusturya (dec.), No. 32307/96, 1 ubat 2000.
Komisyon, bu davann koullarna dair, zellikle
25
Ceza Mahkemesinin ve Yksek Mahkemenin, bavuru sahibinin yaynlarnn her trl bilimsel nesnellikten uzak, n yargl ve tartmal bir ekilde Yahudilerin Nasyonal Sosyalist toplama kamplarnda zehirli gaz kullanlarak sistematik ekilde ldrldn inkr ettiine ilikin bulgularna iaret etmektedir. Komisyon daha nce de, bavuru sahibinin kulland trden ifadelerin, girizgh blmnde ifade edildii biimiyle Szlemede yer alan temel fikirlerden birine, yani adalet ve bar fikrine aykr olduunu ve ayrca rk ve dinsel ayrmcl yansttn savunmutur.27 Avrupa Mahkemesi, konuyla ilgili olarak, Lehideux ve Isorni davasndaki kararnda unu da eklemitir: Szlemenin temelinde yatan deerleri... hedef alan baka herhangi bir ifade iin olduu gibi, Nazi yanda politikalarn merulatrlmasnn 10uncu maddenin sunduu korumadan yararlanmasna da izin verilemez.28 Dolaysyla, Yahudi soykrm gibi kesin olarak kantlanm tarihsel gereklerden oluan bir kategori mevcuttur ve bunlarn inkr edilmesi veya revizyonu, 17nci madde araclyla 10uncu maddenin koruma kapsamndan kartlacaktr.29 Garaudy davas, 17nci maddenin kullanm konusunda bir dnm noktas tekil etmektedir; bu davada Mahkeme yukarda zetlenen ilkeleri ilk kez ak bir ekilde uygular ve bavurunun kabul edilemeyeceini u szlerle ifade eder: nsanla kar ilenen sularn inkr, dolaysyla, Yahudilerin rk ynden karalanmasnn ve onlara kar nefreti kkrtmann en ciddi biimlerinden birini oluturmaktadr. Bu trden tarihsel gereklerin inkr edilmesi veya yeniden yorumlanmas, rklk ve Yahudi dmanlyla mcadelenin dayandrld deerlere zarar vermekte ve kamu dzenine ynelik ciddi bir tehdit oluturmaktadr. Bu tr eylemler, bakalarnn haklarn ihlal ettikleri iin demokrasi
27 Honsik v. Avusturya, No. 25062/94, 18 Ekim 1995 tarihli Komisyon karar, D.R. 83, ss. 77-85, ayrca, bavuru sahibinin asl amacnn bilimsel kantlama klf altnda gaz odalarnn var olduu ve soykrm iin kullanld gereini sorgulatmak olan bir yaynyla ilgili Marais v. Fransa, No. 31159/96, 24 Haziran 1996 tarihli Komisyon karar, D.R. 86, s. 184. 28 29 Lehideux ve Isorni v. Fransa [GC], 23 Eyll 1998 tarihli mahkeme karar, Mahkeme Kararlar ve Karar Raporlar 1998-VII, para. 53. Agy., para. 47.
26
ve insan haklaryla badamamaktadr. Bu tr eylemleri destekleyenlerin gayeleri tartmasz bir ekilde Szlemenin 17nci maddesiyle yasaklanan amalar kategorisinin kapsamna girmektedir. Mahkeme, ilgin bir ekilde, kararnda rklk ve Yahudi dmanlyla mcadele ile szlemenin temel deerleri arasnda iliki kurmu ve net bir biimde bakalarnn haklarnn ihlal edilmesine atfta bulunmutur. Bavuru sahibinin kitabnn ana ieriinin ve genel mahiyetinin ve dolaysyla da gayesinin belirgin ekilde revizyonist olmas ve bu nedenle de Szlemenin temel deerlerine aykr olmas nedeniyle Mahkeme, bu davada bavuru sahibinin, insanla kar ilenen sularn inkr iin, uygulanan cezai hkmlerin yasalln sorgulamak amacyla dayand Szlemenin 10uncu maddesinin korumasndan faydalanamayaca sonucuna varmtr. Irk nefret syleminin knanmas
Avrupa Mahkemesi, ifade zgrl, revizyonist varsaymlarn tesine geip nefreti veya rk ayrmcln kkrtma amacyla kullanldnda da 17nci maddeye bavurmak zorunda kalmtr. lk olarak, Avrupa nsan Haklar Komisyonu, Avrupa Mahkemesinin yolundan giderek, ak biimde rk ifadeler kullanarak rk nefret syleminde bulunan bavuru sahiplerine kar temyiz bavurusunun ilk aamasndan itibaren 17nci maddeyi kullanmtr. Glimmerveen ve Hagenbeek v. Hollanda30 davasnn kabul edilmeme kararnn gerekesinde Komisyon, aka rk ayrmcl unsurlar barndran bir politika izleyen bavuru sahiplerinin 10uncu maddeden faydalanamayacaklar deerlendirmesinde bulunmutur. Bu davada bavuru sahipleri Beyaz Hollanda halkna hitap eden ve beyaz olmayan herkesin Hollanday terk etmesi amacn tayan brorler bulundurmaktan hkm giymiti. Mahkeme, konuyla ilgili pozisyonunu kararl bir ekilde tekrarlamak iin bir dizi mahkeme kararnn esasna atfta bulunma frsatn kullanmtr. Greenjackets (Yeil Ceketliler) adl bir grup tarafndan kullanlan ifadeleri konu alan Jersild davasndaki kararnda Mahkeme, Yeil Ceketlilerin hkm giymelerine yol aan aklamalarn... hedef alnan grubun yelerini aalamaktan ibaret
30 Glimmerveen ve Hagenbeek v. Hollanda, No. 8348/78 ve 8406/78, 11 Ekim 1979 tarihli Komisyon karar, D. R. 18, s. 187.
27
olmad ve bu nedenle de 10uncu maddenin koruma kapsamndan faydalanmadklar konusunda hibir kuku duymamtr.31 Ancak bu aalamalarn yazarlar Avrupa Mahkemesine gelen davann taraflar olmadklarndan dolay Mahkeme, 17nci maddenin uygulanmas konusunda daha fazla aklamada bulunma zorunluluu duymamtr. Mahkeme, Norwood v. Birleik Krallk davasnda 17nci maddeyi ilk kez Mslman bir topluluu hedef alan bir saldr balamnda kullanacaktr. Mahkemeye gelen davada bavuru sahibi, penceresine BNPnin (ngiliz Ulusal Partisi) byke bir posterini asmaktan dolay hkm giymitir; posterde kiz Kulelerin alevler iindeki bir fotoraf ve slam ngiltereden dar ngiliz Halkn Koruyun szleri ile yasaklama iaretiyle st izilmi bir ay yldz simgesi yer almaktadr. Mahkeme, bir dini grubun tamamnn lmcl bir terrist eylemle balantlandrlmas ve bylece sz konusu dini gruba bylesine genel ve iddetli bir saldrda bulunulmas, Szlemede ilan edilen ve gvence altna alnan deerlerle, zellikle de hogr, toplumsal bar ve ayrmclk yapmama ilkeleriyle badamamaktadr. Bavuru sahibinin bu posteri penceresine asmas, 17. madde kapsamna giren bir eylem oluturmutur ve bu nedenle de 10 veya 14nc maddenin koruma kapsamndan faydalanamamtr. Bavuru daha sonra, ratione materiae (konu bakmndan) Szleme hkmleriyle badamaz bulunduu iin Mahkeme tarafndan reddedilmitir. Mahkeme, Pavel Ivanov v. Rusya32 davasnda da bavuru sahibinin 10uncu madde korumasndan faydalanamayaca, nk yazarn yerel mahkemelerce hkm giymesine yol aan yaynlarnn, Yahudi halkna kar nefreti kkrtmay amalad ve bu nedenle de Szlemenin temelinde yatan hogr, toplumsal bar ve ayrmclk yapmama ilkelerine aykr olduu sonucuna vard. Aka rk ifadelerle kar karya kald durumlarda Mahkeme, bu tr davalar AHSnin 10uncu maddesinin koruma kapsamndan kartacaktr. Bununla birlikte, dorudan 17nci maddeye bavuru, olduka ender rastlanan bir durumdur, nk Mahkeme bazen bu hkm, yaplan yorumlarn kukuya yer brakmad
31 Jersild v. Danimarka, op. cit., para. 35. Mahkeme, Gndz davasnn mahkeme kararnda daha genel bir formlasyon kullanm ve yle demitir, nefret sylemi oluturan ve belirli birey veya gruplar tarafndan aalayc bulunabilecek olan somut ifadeler, Szlemenin 10 uncu maddesi kapsamnda korunmaz. (Gndz v. Trkiye, op. cit., para. 51). 32 Pavel Ivano v. Rusya (dec.), No. 35222/04, 20 ubat 2007 tarihli karar.
28
davalarda ifade zgrlne kstlama getirilmesinin zorunlu olup olmadn deerlendirmek amacyla dolayl yoldan bir yorum ilkesi olarak kullanmay tercih etmektedir. Bu tr davalarda Mahkeme, 10uncu maddeye uygunluk sorusunu deerlendirmeye alacak, ancak bu maddeye uygunluk artlar 17nci madde nda deerlendirilecektir.33
33
Lehideux ve Isorni v. Fransa, op. cit., para. 38.
29
rnek olay incelemesi No. 1
Olaylar
Wonderland Devleti, 1994 ylndan bu yana Avrupa Konseyine ye ve nsan haklar ve temel zgrlkler Szlemesine taraftr. Bu devlet, uzun yllardr orada yaayan ve bymeye devam eden nemli bir yabanc topluluuna ev sahiplii yapmaktadr. T. ve N., Wonderland halknn korunmasn iin ulusal vatansever bir dernekkurulmasn amalayan bir giriimin sorumlusu olan Wonderlandl iki yurttatr. 9 Aralk 2006 tarihinde Wonderlandin bakenti Miracle-Cityde gerekletirilen bir basn toplantsyla dernein yaknda kurulaca ilan edildi. Basn toplants esnasnda T. ve N., dernein kurulu amacn akladlar. Aklamada yabanc aznln tehdit oluturduu iddia ediliyor ve Wonderland halk ile gmen nfusun eit olmadklar tekrarlanyordu. Irklk kart iki sivil toplum rgt bu aklamalara tepki gstererek 11 Aralk 2006 tarihinde ikyette bulundular ve ayrmcln ve rk nefretin kkrtlmasna kar bir sivil eylem gerekletirdiler. Savclk, 16 Ocak 2007 tarihinde adli tahkikat balatlmas talebinde bulundu. Bakentte tahkikat yrten blge mahkemesi hkimi, ayrmcl ve rk nefreti kkrttklar ve rklar nedeniyle bir grup yabanc kkenli insan aaladklar gerekesiyle 9 Nisan 2007 tarihinde T. ve N. aleyhinde dava at ve davay Ceza Mahkemesine ynlendirdi. Ceza Mahkemesi, 10 Eyll 2007 tarihli kararnda, davallarn sulandklar ayrmclk ve aalama olaylarnn savcln adli tahkikat bavurusunda ayrnts verilen yasal ilem kapsamna tam olarak girmedii sonucuna vard. Sonu olarak T. ve N. susuz bulundular. Sivil toplum rgtleri bu karara kar temyiz bavurusunda bulundular. Miracle-City Temyiz Mahkemesi, 20 Ocak 2008 tarihli mahkeme kararnda, kendisine sunulan iddianamede i hukukta tanmland biimiyle yalnzca bir adet rk nefrete kkrtma suunun yer aldn belirterek davallar sulu ilan etti ve onlar be bin Avroluk para cezasna arptrd. T. ve N., derhal temyiz bavurusunda bulundular. Yargtay, 7 Mays 2008 tarihli kararnda temyiz bavurusunu reddetti. Yargtay, Temyiz Mahkemesinin olaylar doru ekilde tanmlad ve verilen kararda yaplan fiilin net ve kastl su oluturmasnn rol oynad sonucuna vard. Sonu olarak T. ve N., 9 Mays 2008 tarihinde, Avrupa Mahkemesinde Wonderland Devletine kar AHSnin 34nc maddesi uyarnca dava at; dava bavurusunda Szlemenin 10uncu maddesiyle koruma altna alnan ifade zgrl haklarnn ihlal edildii iddia ediliyordu.
30
Olas zm
Konu, AHSnin 17nci maddesinin nda deerlendirilmelidir. Bavuru sahiplerinin rk tutumlar, yabanc kkenli topluluun tehdit oluturduu iddiasn ieren ve rklarn eit olmadn savunan aklamalarnn ieriinden kolaylkla anlalabilmektedir. Bu fikirler yabanc dmanlna kap aralayabilir. Dolaysyla, bu davada mevcut bulunan kant unsurlar, AHSnin 17nci maddesinin kullanmn hakl gstermek iin yeterli olmaldr; nk bavuru sahipleri temelde 10uncu maddeyi Szlemeden, Szlemenin metnine ve ruhuna aykr faaliyetlere girime hakkn tretmek iin kullanmaya almaktadrlar. Bu hak verildii takdirde Szlemede yer alan hak ve zgrlklerin yok edilmesine katkda bulunabilecektir.
Sonu
Buna gre, Mahkeme, Szlemenin 17nci maddesini gz nnde bulundurarak, bavuru sahiplerinin aldklar cezaya itiraz etmek iin bu davada 10uncu maddeden faydalanamayacaklar sonucuna varacaktr. Karlatrnz; W.P. ve dierleri v. Polonya (dec.), No. 42264/98, 2 Eyll 2004. Seurot v. Fransa (dec.), No. 57383/00, 18 Mays 2004.
31
(C) fade zgrlne getirilen kstlamalar (AHSnin 10(2)nci maddesi)

(a) i. Genel yorumlar Mahkemenin genel yaklam Yaptklar baz yorumlar veya kullandklar baka eit ifadeler nedeniyle hkm giymi olan ve Szlemenin 10uncu maddesinin ihlal edildii iddiasnda bulunan bavuru sahiplerince alan davalarda, Mahkeme her eyden nce yaplan yorumlarn 10uncu madde kapsamna girip girmediini kontrol etmek ve daha sonra u drt unsuru dorulamak zorundadr: Mdahalenin varl, bu mdahalenin kanunda ngrlm olmas, mdahalenin 10 (2)nci maddede belirtilen meru amalardan en az birini gtmesi ve bu amalarn gerekletirilebilmesi iin demokratik bir toplumda bu mdahalenin zorunlu olmas. Szlemenin 10uncu maddesinin ikinci fkras, ifade zgrl hakknn belirli grev ve sorumluluklar da beraberinde getirdii ve bu hakkn ulusal gvenlik, toprak btnl veya kamu gvenlii yararna, kargaa veya suun nlenmesi iin, saln veya genel ahlakn korunmas amacyla, bakalarnn saygnlk veya haklarnn korunmas iin, gizlilik koullarnda alnan bilginin ifa edilmesinin nlenmesi amacyla veya yargnn otoritesinin ve tarafszlnn korunmas iin kanunda ngrlen ve demokratik bir toplumda ihtiya duyulan formalite, koul, kstlama veya cezalara tabi olabilecei hkmn iermektedir. Avrupa Mahkemesi daima, 10uncu maddede ortaya konulan ifade zgrlnn, istisnalarla el ele gittiini ve bu nedenle de titiz bir yorumlamaya ihtiya duyulduunu ve bu hakkn kstlanmas gereine ilikin kararn ikna edici bir ekilde alnmas gerektiini hatrlatmtr. Gvence altna alnan hakka mdahalede bulunulduu saptandktan sonra Mahkeme, ynl bir incelemeye giriecektir: Yaplan mdahale kanunda ngrlm m?
Mahkeme, Szlemenin 10(2)nci maddesinin ihlali gerekesiyle alan bir davayla kar karya kaldnda, ifade zgrlne mdahale edilip edilmediini, bu mdahalenin kanunda ngrlp ngrlmediini, mdahalenin meru bir ama tayp tamadn ve son olarak, demokratik bir toplumda bu mdahaleye ihtiya duyulup duyulmadn, yani mdahalenin gdlen amala orantl olup olmadn srasyla dorulayacaktr.
Mahkemeye gre, kanun uyarnca ifadesi... her eyden nce, tartlan tedbirin i hukukta bir dayanaa sahip olmasn gerektirir; burada ayn zamanda sz konusu olan kanunun niteliine
32
de atfta bulunulmakta ve kanunun ilgili kii iin eriilebilir olmas, kiinin bu kanunun kendisi asndan douraca sonular ngrebilir durumda olmas ve kanunun hukuk devletiyle uyumlu olmas gerekir. Bu sebeple, Mahkemeye gre, 10 (2)nci maddedeki anlam itibariyle kanun, yurttan kendi davranlarn ona bakarak biimlendirilmesi iin yeterli netlikte formle edilmi hukuki kuraldr; kii, verili bir eylemin yol aaca sonular gerekirse tavsiye almak suretiyle verili koullar iinde makul dzeyde ngrebilmelidir. Bu sonularn mutlak kesinlikle tahmin edilebilir olmas art deildir. Bu tahmin edilebilirlik nosyonu byk lde, sz konusu metnin ieriine, kapsamna ve metnin hitap ettii kiilerin saysna ve konumuna baldr. Yaplan mdahalenin meru bir amac var m?
Mdahale, ayn zamanda 10 (2)nci maddede ngrlen meru gayelerden en az birini de gdyor olmaldr. Bu balamda ifade zgrlnn kullanlmasna trde kstlama getirilebilmektedir: Genel karlarn korunmas (ulusal gvenlik, toprak btnl veya kamu gvenlii, kargaa veya suun nlenmesi, saln veya genel ahlakn korunmas), dier bireysel haklarn korunmas (bakalarnn saygnlnn veya haklarnn korunmas veya gizlilik koullarnda alnan bir bilginin ifasnn nlenmesi) veya son olarak, yargnn otoritesinin ve tarafszlnn korunmas. Yaplan mdahale, demokratik bir toplumda zorunlu mu?
lk iki koul genellikle herhangi bir sorun oluturmazken, demokratik toplumda zorunlu olann ne olduunun deerlendirilmesi meselesi daha ayrntl bir incelemeyi gerektirmektedir. Avrupa itihat hukukuna gre bu, ulusal makamlar tarafndan mdahaleyi hakl gstermek adna ileri srlen gerekelerin uygun ve yeterli olup olmadna ya da baka bir deyile, acil bir toplumsal ihtiyaca denk dp dmediine ve kullanlan aralarn gdlen meru amala orantl olup olmadna karar vermek anlamna gelmektedir. Mahkeme, bu amalar dorultusunda ulusal makamlara bir takdir pay brakmaktadr. ii. Devletlerin takdir pay ve Mahkeme tarafndan uygulanan denetim Avrupa Mahkemesi, Szlemenin insan haklarn koruma
33
mekanizmasnn yerellii ilkesi uyarnca bir takdir pay tespit etmitir. Bylece Mahkeme, Handyside davasndaki kararnda, lkelerindeki hayati glerle dorudan ve srekli temas halinde olmalar nedeniyle, zorunluluk kavramnn ima ettii acil toplumsal ihtiyaca ilikin gerek durumun ilk deerlendirmesini yapmann ulusal makamlara dtne iaret etmitir.34 Sonu olarak, Mahkemenin grevi hi bir ekilde yetkili ulusal mahkemelerin yerini almak deil, bunun yerine bu mahkemelerin kendi takdir glerini kullanarak aldklar kararlar 10uncu madde erevesinde gzden geirmektir.35 Mahkemenin, kstlamalarn Szlemeye uygun olup olmadna ve zellikle de gdlen meru amaca ulamak iin kullanlan tedbirlerin yerinde olup olmadna ilikin incelemesi az ya da ok titizlik arz edecektir, nk Devletlere verilen takdir pay, sz konusu olan davaya gre farkllklar gsterecektir. Bununla birlikte, bu pay tmyle snrsz deildir ve Avrupann denetimiyle el ele gitmektedir.36 Devletlerin takdir pay, Mahkemenin denetiminin srmesi durumunda daha da snrl olacaktr. Takdir paynn kapsamn ve dolaysyla da Avrupadenetiminin derecesini belirleyen pek ok etken sz konusudur. Bir btn olarak bakldnda, Mahkemenin denetimi en titiz biimini nefreti kkrtc zellik tayan ifadeler sz konusu olduunda almaktadr. Tersinden bakldnda, ifade zgrl, ahlaki veya zellikle de dini alanda kiisel mahrem inanlar rencide edebilecek konulara ilikin olarak dzenlenirken genellikle Taraf Devletlerin takdir pay daha geni olmaktadr,37 nk dini inanlar hedef alan saldrlarda bakalarnn haklarnn korunmasnn koullar hakknda Avrupada bir rnek bir yaklam bulunmamaktadr. Mahkeme, bu tr durumlarda mdahaleyi hakl gsteren bir acil toplumsal ihtiyacn mevcut olup olmad deerlendirmesini yapmann ncelikle ulusal makamlarn grevi olduu ve bu ama dorultusunda, eer konu ahlaki veya dini alanda kiisel mahrem inanlar rencide edebilecek husularda ifade zgrl ile ilgiliyse ulusal makamlarn daha geni bir takdir payna sahip olduklar grne sahiptir.
Ahlak ve dinle ilgili konular gibi belirli konularda Avrupa apnda uzlama bulunmamas nedeniyle ifade zgrlne kstlama getirme kararlarnda Devletlere daha geni bir takdir pay tannmaktadr.
34 35 36 37
Handyside v. Amerika Birleik Devletleri, op. cit., para. 48. Agy., para. 50. Agy., para. 49.
Wingrove v. Amerika Birleik Devletleri, 25 Kasm 1996 tarihli mahkeme karar, Mahkeme Kararlar ve Karar Raporlar 1996-V, para. 58.
34
(b)
Avrupa Mahkemesi, bir ifadenin nefret sylemi oluturup oluturmadnn belirlenmesi iin bavuru sahibi tarafndan gdlen amac ve ayn zamanda ifadenin ieriini ve hangi balam iinde dile getirildiini inceleyecektir.
Mahkeme tarafndan dikkate alnan unsurlar fade zgrl hakkna getirilen bir kstlamayla kar karya kaldnda Mahkemenin grevi, itiraz edilen mdahaleye bir btn olarak davann nda bakmaktr. Dolaysyla Mahkeme, kararlarn daima davann zel koullarna dayandracaktr. Ayrca, neye izin olduu ile neye olmad arasndaki izginin belirlenmesinde faydal olabilecek belirleyici unsurlar bir taneden ibaret deildir: Dava baznda bir araya getirilmesi gereken bir dizi deiken unsur sz konusudur. Mahkeme tarafndan kullanlan en nemli lt, bavuru sahibinin gtt amatr. Ancak bu ltn uygulanmas titizlik gerektirmektedir, nk bir bireyin zihninden geenleri tespit etmek son derece zordur. Bu da Mahkemenin neden su isnat edilen ifadenin ieriine ve hangi balam iinde kullanldna ounlukla ayrntl bir biimde atfta bulunduunu aklamaktadr.
i.
Gdlen ama byk nem tamaktadr: Ama nefret sylemi kullanarak rk gr ve fikirleri yaymak mdr, yoksa kamuoyunu ilgilendiren bir konuda kamuoyunu bilgilendirmek midir?
Bavuru sahibi tarafndan gdlen ama Mahkemenin sorduu temel soru, bavuru sahibinin nefret sylemi kullanarak rk fikir ve grleri yaymay m amalad yoksa kamuoyunu ilgilendiren bir konuda kamuoyunu bilgilendirmeye mi altdr. Bu sorunun cevab, sarsc veya rencide edici bir ierie sahip olsa da 10uncu maddenin koruma kapsamnda olan ifade biimleri ile demokratik bir toplumda ho grlemeyecek olan ifadeler arasndaki ayrmn tespit edilmesini salamaldr. Buradan hareketle Mahkeme, Jersild davasndaki kararnda 10uncu maddenin ihlal edildiine ilikin bulgusunu, bavuru sahibine mlakat veren ve aka rk ifadeler kullanan Yeil Ceketlilerden farkl olarak, rk ifadelerin yaynlanmas konusunda su ortakl yapt gerekesiyle hkm giyen bavuru sahibinin, o srada kamuoyunu ok ilgilendiren bir konunun zgn ynlerini gsterme amacna sahip olduu gerekesine dayandrmtr.38 Bu yzden Mahkeme, bir btn olarak ele alndnda, yaplan yaynn nesnel amacnn rk gr ve fikirlerin yaylmas olamayaca sonucuna varmtr.39 Dolaysyla, Mahkemeye gre, bavuru sahibi sz
38 39
Jersild v. Danimarka, op. cit., para. 33. Agy.
35
konusu televizyon programn yaparken rk bir ama gtmemitir. Sonu olarak, hkm giymesi demokratik toplumda bir zorunluluk olarak grlmemitir. Bu davada Mahkemenin ifade zgrl hakknn ihlal edildii kararna varmasnda, yaplan fiilde rk niyetin bulunmamas nemli bir rol oynamtr. Ayn ekilde, Mahkeme, Lehideux ve Isorni davasndaki kararnda da Fransann bavuru sahiplerini, suu veya dier ibirliki sular mazur gsterdikleri gerekesiyle cezalandrd ve Szlemenin 10uncu maddesini ihlal ettii sonucuna varm ve bavuru sahiplerinin bizzat kendi yaynlarnda Nazi mezalimi ve kovuturmalar veya Almanlarn her eye muktedir olma arzusu ve barbarl olarak adlandrdklar eyi inkr etme veya revize etme amac tadklar grnts vermediklerini vurgulamtr.40 Mahkemeye gre, bavuru sahipleri belirli bir politikay vmyorlar, bunun yerine, kullanlan aralar olmasa bile en azndan yerindelii ve meruiyeti Temyiz Mahkemesi tarafndan tannan bir ama Philippe Petainin mahkmiyetinin gzden geirilmesinin salanmas dorultusunda hareket ediyorlard.41 Dier taraftan, Mahkeme, Garaudy v. Fransa davasndaki kararnda, bavuru sahiplerinin 10 (2)nci madde kapsamnda rk karalama ve nefreti kkrtma suuyla mahkm edilmelerini incelemi ve yaplan konumada srail Devletinin eletirisiyle snrl olmayan kantlanm rk amalar bulunduuna iaret etmi ve bavurunun kabul edilemeyecei sonucuna varmtr. Mahkeme, insanla kar ilenen sularn inkr gerekesiyle verilen cezalarla ilgili olarak unu vurgulamtr: O yaklamn amac ve sonucu tmyle farkldr; asl ama, Nasyonal Sosyalist rejimin itibarnn iade edilmesi ve bunun sonucunda da bizzat madurlarn tarihi arptmakla sulanmasdr. Dolaysyla, Mahkeme, her davada bavuru sahibinin niyetini tespit etmeye alr. Kamuoyunu ilgilendiren bir konuda kamuoyunu bilgilendirme amacn m gtmtr?42 Eer yleyse Mahkeme genellikle, bavuru sahibinin hakkna yaplan ve bavuru sahibince itiraz edilen mdahalenin demokratik bir toplumda zorunlu olmad sonucuna varr. Dier yandan,
40 41 42
Lehideux ve Isorni v. Fransa, op. cit., para. 47. Agy., para. 53.
Bu balamda, Gndz v. Trkiye, op. cit., para. 44.
36
eer sz konusu aklamalarn amac iddeti ve nefreti kkrtmak ise, ulusal makamlar, ifade zgrlnn kullanlmasna mdahale ihtiyacn deerlendirirken daha geni bir takdir payna sahip olurlar.43 rnein, Mahkeme, Halis Doan davasndaki kararnda sz konusu gazete makalelerinin, iddetin yceltilmesine ynelik bir tevik olarak deerlendirilebilecei sonucuna varm ve metinde ifade edilen yorumlar ilkel gdleri hareket geirmi ve hlihazrda mevcut bulunan ve lmcl bir iddetle ifade edilen nyarglar glendirmitir diyerek44 10uncu maddenin ihlal edilmediini savunmutur. ii.
Mahkeme, siyasi sylemde veya kamuoyunu ilgilendiren konularda ifade zgrlne kstlama getirilmesine nadiren izin vermektedir.
Sz konusu ifadenin ierii Siyasi sylem ya da kamuoyunu ilgilendiren konular Mahkeme, siyasi syleme veya kamuoyunu ilgilendiren konulara zel bir nem atfetmektedir nk bunlar, 10 (2)nci maddenin ifade zgrlne getirdii kstlamalara pek az frsat tanyan alanlardr (gayri resmi tercme, orijinal metin yalnzca Franszcada mevcuttur).45 Yaplan aklamalarn kamuoyundaki tartmalarla ilikili olduunun tespit edilebildii durumlarda Mahkemenin mdahaleyi zorunlu olarak deerlendirme eilimi azalacaktr. Dolaysyla, Mahkeme, ifade zgrlne en byk nemi, siyasi tartmalar balamnda vermekte ve zorunlu gerekeleri bulunmad takdirde siyasi sylemin kstlanmamas gerektiini dnmektedir (gayri resmi tercme).46 rnein Mahkeme, Erbakan davasnda, yerel seim kampanyas esnasnda yapt halka ak bir konuma nedeniyle bavuru sahibine uygulanan yaptrmn, Szlemenin 10 (2)nci maddesini ihlal ettii sonucuna varmtr. Dini nitelikli konumalar Avrupa itihat hukukunda dini nitelikli konumalar zel bir yere sahiptir nk Mahkeme, bu alanda Devletlere eskiden bu yana geni bir takdir pay tanmaktadr.47
43
Gndz v. Trkiye, op. cit., para. 61. Aksi iin, rnein bkz.: Incal v. Trkiye mahkeme karar. Kararda Mahkeme, Krt kkenli nfusa yaplan arnn, balam iinde okunduunda, vatandalar arasnda iddet, dmanlk veya nefretin kkrtlmas olarak grlemeyeceini belirtmitir. (Incal v. Trkiye, 9 Haziran 1998 tarihli mahkeme karar, Mahkeme Kararlar ve Karar Raporlar 1998-IV, para. 50).
44 45 46 47
Halis Doan v. Trkiye (No. 3), No. 4119/02, para. 35, 10 Ekim 2006. zellikle bkz.: Erbakan v. Trkiye, op. cit., para. 55. Agy. Aaya bkz.
37
Dolaysyla, Avrupa Mahkemesi una iaret etmektedir: Dini gr veya inanlar balamnda... bakalarna haksz yere saldrda bulunan ve dolaysyla da insan ilikilerinde ilerleme salayacak herhangi bir kamuoyu tartmasna katkda bulunmayan ifadelerden mmkn olduunca kanma ykmllne de yasalara uygun bir ekilde yer verilebilir.48 Olgusal ifadeler ile deer yargs belirten ifadeler arasndaki ayrm Mahkemeye gre, olgularn varl gsterilebilir iken deer yarglarnn kantlamaya elverili olmamalar nedeniyle olgusal ifadeler ile deer yargs belirten ifadeler arasnda ayrm yaplmas gerekmektedir. Belirli bir deer yargsnn gerekliinin ispatlanmas art, yerine getirilmesi mmkn olmayan bir arttr ve dnce zgrlnn bizzat kendisini ihlal eder. Dnce zgrl ise, 10uncu maddeyle gvence altna alnan haklarn en nemli ksmn oluturmaktadr. Bununla birlikte, bir ifadenin deer yargs belirten bir ifade olmas halinde bile onu destekleyecek yeterli olgusal temelinin bulunmas gerekir ki bunun olmamas arlk anlamna gelecektir.49 Sonu olarak, Mahkeme, sz konusu olan aklamalarn geree uygun olup olmamasna byk nem vermektedir. Bu nedenle de, tarihiler arasnda srmekte olan bir tartmann paras olan konular ile kesin olarak ispat edilmi tarihsel olgular arasnda bir ayrma gitmektedir.50 Mahkeme, birincisinde kat bir denetim uygularken, ikincisinin geree uygunluunun reddi, ilke olarak, 10uncu madde kapsamnda korunmamaktadr; nk bu tr reddiyeler, Szlemenin 17nci maddesiyle yasaklanan amalar gtmektedir. Mahkeme, Garaudy davasndaki kararnda unu vurgulamtr: Bavuru sahibinin kitabnda yapld zere, Yahudi soykrm gibi kesin olarak ispatlanm tarihsel olgularn inkr edilmesi, gerei bulmay amalayan bir tarihsel aratrma tekil etmemektedir; dolaysyla, bavuru sahibi, 10uncu madde hkmlerinden faydalanamaz. Aksine, Incal davasndaki kararnda Mahkeme, dava konusu olan
48 49 50 Gndz v. Trkiye, op. cit., para. 37; ayrca Erbakan v. Trkiye, op. cit., para. 55. Pedersen ve Baadsgaard v. Danimarka, op. cit., para. 76. Lehideux ve Isorni v. Fransa, op. cit., para. 47.
Varl gsterilebilen olgulara ilikin ifadeler ile ispatlanamasa bile olgusal temelde yeterince desteklenmesi gereken deer yargs belirten ifadeler arasnda bir ayrma gidilmelidir.
38
brorn halk ilgilendiren aktel gelimeleri51, yani yetkili makamlar tarafndan zellikle zmirin sokak satclarna kar belediye dzeyinde alnan baz tedbirleri yansttn vurgulamtr. Bu davada Mahkeme, Szlemenin 10uncu maddesinin ihlal edildii sonucuna varmtr. iii. Sz konusu ifadenin balam Bavuru sahibinin toplumdaki stats/rol Bavuru sahibinin politikac olmas
Demokratik toplumda serbest siyasi tartmann asli nitelii dolaysyla, bavuru sahibinin politikac olduu durumlarda Devletlerin takdir paylar ok daha dardr. Ayrlk propaganda yapt gerekesiyle el konulan brorlerin hazrlanmasna yapt katk nedeniyle cezaya arptrlan Halkn Emek Partisi ynetim kurulu yesini konu alan Incal davasnn kararnda Mahkeme, herkes iin ok deerli olan ve siyasi partiler ve onlarn faal yeleri iin zel nem arz eden ifade zgrln tekrar vurgulamtr; buna gre siyasi partiler ve onlarn faal yeleri, semenlerini temsil etmekte, onlarn endielerine dikkat ekip onlarn karlarn savunmaktadrlar. Bu nedenle, bavuru sahibinin rneinde olduu gibi, muhalif partiye ye bir politikacnn ifade zgrlne mdahale edilmesi, Mahkeme asndan konunun byk dikkatle incelenmesini gerektirmektedir.52 Bununla birlikte, bu zgrlk mutlak deildir. Mahkeme, hogrszln her trne kar mcadelenin, insan haklarn korumann ayrlmaz bir parasn oluturmas nedeniyle, politikaclarn kamuoyuna ak konumalarnda hogrszl besleyecek yorumlarda bulunmaktan kanmalarnn byk nem tadn53 vurgulamtr (gayri resmi tercme). Mahkeme bu nedenle, politikaclar kat bir incelemeye tabi tutmakta ve politikaclarn hogrszle kar mcadelede zel sorumluluklar bulunduu konusunda srar etmektedir. Bavuru sahibinin gazeteci veya genel anlamda basn mensubu olmas
51 52 53
Incal v. Trkiye, op. cit., para. 50. Incal v. Trkiye, op. cit., para. 46.
Burada, bavuru sahibinin, dava konusu olan ifadelerin
Erbakan v. Trkiye, op. cit., para. 64.
39
yazar m yoksa bu ifadelerin yaylmasnda rol oynayan biri mi olduu konusunda bir ayrma giderek yol almak uygun olacaktr; nitekim bu ayrm, davann niteliine bal olarak eitli sonulara yol amaktadr. Bavuru sahipleri bazen, sz konusu aklamalarn yaylmasnda gazeteci, yaync, editr veya gazete sahibi olarak rol oynadklar ya da o srele balantlar bulunduu gerekesiyle ceza almaktadrlar. Mahkeme, Jersild davasndaki kararnda bu nedenle Yeil Ceketliler tarafndan yaplan yorumlar ile onlar konu alan belgeselin yazar olan gazetecinin rol arasnda kesin bir ayrma gitmitir. Mahkemenin grne gre bu davann nemli zelliklerinden biri, itiraz edilen ifadelerin bavuru sahibinin kendisine ait olmamas, bavuru sahibinin bir haber programndan sorumlu televizyon gazetecisi sfatyla bu ifadelerin yaylmasna yardmc olmasdr.54 Mahkeme, bavuru sahibinin gazetecilik statsne dayanarak, basn zgrl ile ilgili ilkeleri uygulam ve ulusal makamlara snrl bir takdir pay brakmtr. Bununla birlikte, Mahkeme, bu ayrma verdii arl, bavuru sahibinin, yetkili makamlarn Trkiyede, Gneydou Anadolu Blgesinde yaplan askeri operasyonlar hararetli bir ekilde eletiren iki okuyucu mektubu yaynlayan haftalk bir derginin sahibi olarak hkm giydii Srek davasnda vermemitir. Bu kararnda Mahkeme, bavuru sahibinin mektuplarda yer alan grlerle kiisel olarak ortaklk kurmad doru olmakla birlikte, mektuplarn yazarlarna iddeti ve nefreti kkrtmak iin frsat salad55 sonucuna varmtr. Mahkemeye gre, bavuru sahibi, derginin sahibi olarak, derginin editryal dorultusunu belirleme gcne sahiptir ve bu nedenle de derginin editr ve muhabir ekibinin bilgi toplama ve kamuoyuna bilgi verme konusunda sahip olduu ve atma ve gerilim dnemlerinde daha da byk nem arz eden grev ve sorumluluklara dolayl olarak o da tabidir.56 Bavuru sahibinin kamu grevlisi olmas
Mahkeme, Devletin ifade zgrlne ne derece kstlama getirebileceine karar vermek iin gazetecinin, itiraz edilen aklamann yazar m olduunu yoksa onun yaylmas srecinde bir arac m olduunu deerlendirmeye alr.
Bavuru sahibinin kamu grevlisi veya benzer bir statye sahip biri olmas durumunda Mahkeme,
54 55 56 Jersild v. Danimarka, op. cit., para. 31. Srek v. Trkiye, op. cit., para. 63. Ayrca bkz.: Halis Doan v. Trkiye (No. 3), op. cit., para. 36. Srek v. Trkiye, op. cit., para. 63. Hakim Jaim, ksmen farkllk arz eden grnde, aksine, bavuru sahibinin okuyucu mektuplarnn yaynlanmasndan dorudan sorumlu olmadn savunmakta ve una iaret etmektedir: bavuru sahibi, derginin yalnzca en byk hissedardr ve ne dava konusu mektuplarn yazar, ne de sz konusu yazl materyalin seilmesinden sorumlu dergi editrdr.
40
ifade zgrlne getirilen kstlamalarla ilgili olarak Devletlere geni bir takdir pay tanmaktadr. Seurot davasnda Mahkeme, okul gazetesinde yaynlanan, Gney Afrikallar hedef alan aalayc makalenin yazar olarak bavuru sahibinin retmen ve aslnda tarih retmeni (gayri resmi tercme) olarak statsne zel nem vermitir. Bu davada Mahkeme, eitim alannda rencilerinin gznde otorite figr (gayri resmi tercme) olmalar nedeniyle retmenlerin payna den zel grev ve sorumluluklar (gayri resmi tercme) hatrlatmtr.57 Mahkeme, bu frsat, unlar eklemek iin kullanmtr: Irklk ve yabanc dmanlyla mcadelede byk nem tayan demokratik yurttalk eitimi, sorumlu paydalarn, zellikle de retmenlerin harekete gemesini gerektirmektedir (gayri resmi tercme).58 Sz konusu aklamalarla hedef alnan kiilerin toplumsal statleri Mahkeme, ifade edilen grn madurunun durumunu dikkate alr. Genel olarak, politikac iin kabul edilebilir olan eletirinin snrlar, herhangi bir birey iin olduundan daha genitir. Politikac, herhangi bir bireyden farkl olarak, kulland her kelimeyi ve yapt her davran hem gazetecilerin hem de genel anlamda kamuoyunun yakn denetimine zorunlu ve gnll olarak amtr ve bu nedenle ok daha byk bir hogr gstermek zorundadr.59 Bu durum, eletirinin hkmeti hedef almas halinde ok daha fazla geerlidir, nk demokratik bir toplumda hkmetin eylemleri veya eksikleri yalnzca yasama ve yarg makamlarnn deil ayn zamanda basnn ve kamuoyunun da yakn denetimine tabi olmaldr. Ayrca, hkmetin sahip olduu baskn konum, zellikle de muhaliflerinin veya medyann haksz saldrlarna veya eletirilerine yant vermek iin kullanabilecei baka aralarn mevcut olduu durumlarda hkmetin cezai takibata bavurmak konusunda daha az serbestiyle hareket etmesini gerektirmektedir.60 Dier yandan, kabul edilebilir eletirinin snrlarnn,
57 58 Seurot v. Fransa, op. cit. Agy. Bu noktada Bakanlar Komitesinin demokratik yurttalk konulu (2002)12 sayl Tavsiye Kararna baknz. Kararda bu tr bir eitimin insan hayat boyunca ve sistemin tm aamalarnda (ilkretim, orta retim, lise ve yetikin eitimi) Avrupa Konseyinin zgr, hogrl ve adil bir toplumu tevik etmek ynndeki birincil grevi asndan temel nemde olduu belirtilmektedir. 59 60 Lingens v. Avusturya, op. cit., para. 42. Castells v. spanya, 23 Nisan 1992 tarihli mahkeme karar, Seri A, No. 236, para. 46.
41
kamu grevlilerini hedef ald lde darald grlmektedir. Mahkeme, bu nedenle Pedersen ve Baadsgaard61 davasnda, st dzey bir polis memurunun ar bir eletiriyi herhangi bir baka bireyden daha fazla ho grmesi gerektii doru olsa bile, mesleki faaliyetleriyle ilgili kamuoyu tartmalar sz konusu olduunda polis memuruna siyasetilerle eit dzlemde muamele edilemeyecei deerlendirmesinde bulunmutur. Mahkeme, yapt deerlendirmelerde zarar gren tarafn, maduru olduu grn ifade edilmesi ncesindeki davranna da yer vermitir. rnein, Mahkeme, Nilsen ve Johnsen62 davasnda davacnn, kamuoyundaki bir tartmaya katlmak ve polisin alma yntemleri hakknda sert eletirilere yer veren bir kitap yaynlamak suretiyle, hkmet tarafndan atanm bir uzman olarak yerine getirmesi gereken grevin tesine getii deerlendirmesinde bulunmutur. Mahkeme, bunun davada nemli bir unsur olduunu dnmtr. Aklamalarn yaylmas ve potansiyel etkileri fade aralarnn olas etkileri de Avrupa Mahkemesi itihadnda atfta bulunulan nemli etkenlerden birini oluturmaktadr. Mahkeme, bir ifadenin potansiyel etkisini lmek iin, kullanlan ifade biimini, bu ifadenin yaylmas iin kullanlan ortam ve yaylma srecinin nasl bir balamda gerekletiini zellikle dikkate almaktadr. Yazl basn
Mahkeme, basn zgrlne atfedilen zel nemi ve basnda yaplan yaynlarn demokratik bir toplumda oynad temel rol gz nnde bulundurarak bu alanda ok kat bir denetim uygulamaktadr. Mahkeme, Halis Doan davasndaki kararnda bu nedenle una iaret etmitir: Basn, baka snrlarn yan sra, terr tehdidi karsnda ulusal gvenlik veya toprak btnl gibi Devletin yaamsal karlarnn korunmas veya dzenin korunmas veya suun nlenmesi iin konulan snrlar amamaldr; ancak, basnn, blc olanlar dhil olmak zere siyasi konularda bilgi ve gr verme sorumluluu bulunmaktadr. Basnn grevi yalnzca bu tr bilgi veya grlerin verilmesi deildir. Kamuoyunun da
Mahkeme, dava konusu olan bir ifadenin potansiyel etkisini deerlendirmek iin ncelikle bu ifadenin yaylmas iin kullanlan arac (yazl basn, grsel iitsel medya veya sanat eserleri) kontrol eder.
61 62
Pedersen ve Baadsgaard v. Danimarka, op. cit., para. 80.
Nilsen ve Johnsen v. Norve [GC], No. 23118/93, para. 52, AHM 1999-VIII.
42
bunlar alma hakk bulunmaktadr. Bilgi veya gr alma zgrl, siyasi liderlerin fikir ve davranlarn kefetmeleri ve onlardan bir gr oluturmalar iin kamuoyuna en iyi aralardan birini sunmaktadr (gayri resmi tercme).63 Grsel iitsel medya
Basn zgrln dzenleyen ilkeler ncelikli olarak basl medya iin formle edilmi olsa da, bu ilkeler kukusuz grsel iitsel medya iin de geerlidir.64 Dolaysyla, basnn rolne atfedilen zel nem, grsel iitsel medyann sz konusu olduu durumlarda daha da artmaktadr. Mahkeme, zellikle Jersild davasndaki kararnda, grsel iitsel medya genellikle basl medyaya gre ok daha hzl ve gl bir etkiye sahiptir... Grsel iitsel medya, grntler araclyla basl medyann iletmeyi baaramad anlamlar iletme yeteneine sahiptir deerlendirmesine yer vermitir.65 Bu nedenle, Mahkeme, grsel iitsel medyann sz konusu olduu durumlarda, programn konusunun seyirci zerindeki olas etkisini deerlendirmek iin, dava konusu aklamalarn hangi tr programlarda yaynlandn dikkate alr. Mahkeme, Jersild davasnda, kullanlan ifadenin, Danimarkadaki ciddi bir haber programnn paras olarak yaynland ve bilgili bir seyirciye hitap ettii,66 ncesinde programn sunucusu tarafndan bir giri konumasnn yapld ve bu giri konumasnda kamuoyunda son gnlerde Danimarkadaki rklk hakknda sre giden tartmaya ve basnda yaplan yorumlara gndermede bulunulduu tespitinde bulunmutur. Mahkeme, bu durumdan, hem televizyon sunucusunun giri konumas, hem de bavuru sahibinin rportajlar srasndaki davran biimi, bavuru sahibinin rportaj yaplan kiilerden ayr bir yerde durduunu ak bir biimde gstermitir sonucunu kartmtr.67 Bununla birlikte, aznlktaki hkimler bu tedbirleri yeterli bulmam ve rportaj yaplan kiilerin kullandklar rk sylemin ak bir ekilde knanmam olduu68 gereini eletirmilerdir.
63 64 65 66 67 68 Halis Doan v. Trkiye (No. 3), op. cit., para. 32. Jersild v. Danimarka, op. cit., para. 31. Agy. Agy., para. 34. Agy. Hakim Ryssdal, Bernhardt, Spielmann ve Loizounun ortak aykr gr, para. 3.
43
te yandan, Mahkeme, Gndz davasndaki kararnda bavuru sahibinin kamuoyunda sren canl bir tartmada aktif olarak yer aldn vurgulamaktadr. Bavuru sahibinin aklamalar programa katlan dier katlmclarn mdahaleleriyle dengelenmi ve grleri oulcu bir tartmann paras olarak ifade edilmitir. Mahkeme, bavuru sahibinin aalayc saylabilecek baz ifadelerini temize karm ve bavuru sahibinin aklamalar canl bir televizyon yayn srasnda szl olarak ifade edilmitir ve bu nedenle bavuru sahibi, kamuoyuna ulamadan nce bu ifadeleri yeniden formle etme, dzeltme veya geri alma imknna sahip olmamtr deerlendirmesinde bulunmutur.69 Sanatsal ifade biimleri
Mahkemeye gre iir gibi sanatsal ifade biimleri, kitle iletiim aralarna gre daha kk potansiyel etkiye sahiptir; bunun nedeni, iirin doas itibariyle snrl sayda insann ilgisini ekmesidir. Mahkeme, iirlerle ilgili Karata davasna ilikin kararnda, bavuru sahibi tarafndan kullanlan ara iirdir ve bu da yalnzca kk bir okuyucu aznlna hitap eden bir sanatsal ifade biimidir gzleminde bulunmutur.70 Bu da ulusal gvenlik, [kamu] dzeni ve toprak btnl zerindeki potansiyel etkisini byk lde kstlamtr.71 Bu davada Mahkeme, bavuru sahibinin ayaklanma ya da iddet kullanma arsnda bulunma niyetinde olmad, yalnzca, glkler ieren bir siyasi durum karsnda hissettii derin rahatszl ifade etmek istedii sonucuna varmtr. Mahkeme, ayrca, Hicivin, doas gerei, gerein abartlmas ve arptlmas araclyla insan kkrtmay ve ajite etmeyi amalayan bir sanatsal ifade ve sosyal yorumlama biimi olduuna iaret etmitir.72 Yaynn yapld yer
Blgenin zel durumu ve aklamann veya yaynn yapld yer de nemlidir. Mahkeme, terrizmle mcadele eden Devletlerin, rnein Trkiyenin takdir payn geniletmek iin defalarca terrizmin nlenmesiyle ilgili sorunlara atfta bulunmutur.
69 70 71 72 Gndz v. Trkiye, op. cit., para. 49. Karata v. Trkiye [GC], No. 23168/94, para. 49, AHM 1999-IV. Agy., para. 52. Vereinigung Bildender Knstler v. Avusturya, No. 68354/01, para. 33, 25 Ocak 2007.
44
Ayrca, Seurot davasnda, dava konusu olan metnin okulda datlacak olmas riski, Mahkemenin konuyu daha yakndan incelemesini gerektirmitir. Mdahalenin nitelii ve arlk dzeyi Mahkemeye gre, yaplan mdahalenin gdlen amala orantl olup olmadnn deerlendirilmesinde verilen cezalarn nitelii ve arlk dzeyi de dikkate alnmas gereken unsurlar arasnda yer almaktadr. Bununla birlikte, bu ltlerin her zaman belirleyici olmad, daha ziyade ikincil karakterde olduklar grlmektedir; nitekim Mahkeme bazen bu unsurlarn incelenmesini gereksiz bulmakta veya davada baka ynlerden ihlal bulunduunu tespit ettii durumlarda bu unsurlardan yalnzca ksaca ve ksmen bahsetmektedir. Mahkeme, rnein Gndz davasndaki kararnda, elde edilen bulgunun, yani bavuru sahibinin ifade zgrlne yaplan mdahalenin 10uncu maddenin amalar dorultusunda yeterli gerekeye dayandrlmad bulgusunun, bavuru sahibine verilen iki yllk hapis cezasnn Trk hukukunun sunduu artl salverme olasl hesaba katldnda bile son derece sert bir ceza gdlen amala orantl olup olmadna karar vermek iin incelemede bulunmay Mahkeme asndan gereksiz hale getirdiini savunmutur.73 Jersild kararnda, bavuru sahibine verilen para cezasnn az olmas konuyla ilgisiz bulunmutur. Mahkemenin grne gre nemli olan, gazetecinin ceza alm olmasdr.74 Bununla birlikte, Mahkemenin, mdahalenin niteliini ve arlk dzeyini, verecei karar asndan belirleyici bir unsur olarak grd rnekler de mevcuttur. Bu rneklerde Mahkeme, ifade zgrl hakkna getirilen kstlamay ilkesel adan zorunlu bulsa bile, verilen cezay orantsz bulacak ve bu nedenle de AHSnin 10uncu maddesinin ihlal edildii sonucuna varacaktr. Burada pek ok etkenin rol bulunmaktadr. Yaptrmlarn nitelii
Verilen cezalarn nitelii ve arlk dzeyi, ifade zgrlne yaplan mdahalenin gdlen amala orantl olup olmadnn deerlendirilmesi esnasnda Mahkeme tarafndan dikkate alnabilen unsurlardr.
73 74
Gndz v. Trkiye, op. cit., para. 54.
Genellikle Mahkeme, ifade zgrlne mdahale tekil eden tedbirlerin boyutunu ve niteliini dikkate almaktadr. zellikle Incal davasndaki kararda, bir muhalefet partisinin ynetim kurulu yesi olan bavuru sahibinin memuriyetten ve siyasi rgt, dernek
Jersild v. Danimarka, op. cit., para. 35.
45
ve sendikalardaki belirli faaliyetlerden men edilme dhil olmak zere eitli cezalara arptrlm olmas gdlen amala orantsz bulunmu ve bu nedenle de demokratik bir toplumda zorunlu olmad kanaatine varlmtr. Dier yandan Mahkeme, zel bir orta renim kurumunda grev yapan bir retmenin szlemesine son verilmesini, arlna karn, davadaki baka koullar dikkate alarak orantsz bulmamtr.75 Mahkeme, hapis cezasnn sz konusu olduu durumlarda zellikle sk bir denetim uygulamaktadr. Mahkeme, Erbakan kararnda, bavuru sahibinin para cezas demenin yan sra bir yllk hapis cezasna arptrldn ve eitli medeni ve siyasi haklarn kullanmasnn yasaklandn kaydetmitir. Mahkeme, bunlar kukusuz, tannm bir politikac iin ok ciddi cezalardr76 deerlendirmesinde bulunmu ve bavuru sahibi bu cezalar ekmemi olsa bile, nitelikleri itibariyle bu trden cezalarn sonu itibariyle caydrc etkiye sahip olduklar zellikle belirtilmelidir (gayri resmi tercme)77 ifadesini eklemitir. Mahkeme, ayn ekilde, Karata kararnda da, bavuru sahibinin kar karya kald cezann arl zellikle de 13 aydan uzun hapis cezasna arptrlmas ve savcln bu cezann yerine getirilmesi dorultusunda gsterdii aba karsnda78 ve ayrca yeni yrrle giren bir yasayla bavuru sahibine verilen para cezasnn iki kattan fazla artrlmas nedeniyle aknla uramtr. Mahkeme, bir para cezasnn, cezann sembolik bir tutarla veya zararn tazminiyle snrl tutulduu durumlarda dahi ifade zgrlnn kullanlmas konusunda caydrc etkide bulunuyorsa, arya kat yargsnda bulunabilir. Son olarak, n kstlama (yayndan nce yasaklamaev.) da Mahkeme asndan en titiz incelemeyi gerektiren durumlardan birini oluturmaktadr.79 Mahkeme, bu tr kstlamalar bilginin ve grlerin iletilmesini nceden engelledii iin zellikle tehlikeli addetmektedir. Mahkeme, basnn sz konusu olduu durumlarda bu durum zellikle tehlikelidir, nk haber dayanksz bir metadr ve ksa sreliine bile olsa
75 76 77 78 79 Seurot v. Fransa, op. cit. Erbakan v. Trkiye, op. cit., para. 69. Agy. Karata v. Trkiye, op. cit., para. 53. Observer ve Guardian v. Birleik Krallk, op. cit., para. 60.
46
yaynlanmasnn geciktirilmesi haberin btn deerini ve ilginliini ortadan kaldrabilir.80 Alternatif aralarn varl
Mahkeme, cezann orantl olup olmadn deerlendirmek iin, ifade zgrlne daha snrl lde mdahalede bulunacak baka tedbirlerin mevcut olup olmadn dikkate alabilir. Mahkeme, Lehideux ve Isorni kararnda, ibirlii suunu aleni biimde savunmann cezai karlnn arln vurgulam ve zellikle de mahkemece belirlenecek zel yasal zmler gibi baka trl mdahale ve savunma yntemlerinin varlna atfta bulunmutur.81 Mahkeme, daha sonra bavuru sahiplerine verilen cezalar gdlen amala orantsz bulmutur. Ayn ekilde, Incal kararnda da, dava konusu olan brorn datlmas ncesinde izin talebiyle l Valiliine sunulmu olmas dolaysyla, resmi makamlarn ceza vermeden nce brorde deiiklik talebinde bulunabilecekleri hatrlatlmtr. Mahkeme, bunun yaplmam olmas nedeniyle, itiraz edilen mdahalenin radikal niteliine dikkat ekmi ve mdahalenin engelleyici ynnn bizzat kendisinin 10uncu madde kapsamnda sorunlara yol atna iaret etmitir.82 Devletlerin yaklamlarnda zorunluluu tutarllk olmas
Mahkeme, Devletlerin getirdikleri kstlamalarda belirli bir tutarlla sahip olmalarn talep etmektedir. Ulusal makamlar, daha nce izin verdikleri veya en azndan hogr gsterdikleri aklama veya faaliyetleri cezalandramazlar. Mahkeme, Erbakan davasnda, dava konusu olan aklamalarn yaynlanmasndan drt buuk yl sonra kovuturmaya uramasn bu nedenle kabul edilemez bulmutur; bu davada cezai kovuturma, gdlen meru amala makul lde orantl bir ara olarak kullanlmamtr. Bu nedenle Mahkemenin, Devletlere kovuturmay sratle gerekletirmek gibi bir grev verdii grlmektedir. Mahkemenin Lehideux ve Isorni davasndaki kararnda kulland akl yrtme biimi de ayn gr yanstmaktadr. Kararda, sz
80 81 Agy. Lehideux ve Isorni v. Fransa, op. cit., para. 57. Hkim Foighel, Loizou ve Sir John Freelandin ortak aykr grnde orantllk sorununa dikkat ekilmi ve cezann, sivil taraflara bir frank denmesi ve ceza hkmnn bir rneinin Le Mondeda yaynlanmas gibi sembolik bir arttan ibaret olduu belirtilmitir (para. 7). 82 Incal v. Trkiye, op. cit., para. 56.
47
konusu yaynn bavuru sahiplerinin bakanlk ettii derneklerin hedef ve amalaryla dorudan uyumlu olduu, derneklerin yasal olarak kurulmu olduklar ve hedeflerini gerekletirmeye altklar iin haklarnda daha nce hibir ilem yaplmam olduu gereine atfta bulunulmutur.83
83
Lehideux ve Isorni v. Fransa, op. cit., para. 56.
48
Olaylar
Amarland Devleti, 1990 ylndan bu yana Avrupa Konseyine ye ve nsan Haklar ve Temel zgrlklerin Korunmasna likin Avrupa Szlemesine taraftr. Olayn gerekletii tarihte, Amarland yurtta Bay John Lagart, lkenin Kuzey blgesinde yaklak 10.000 nshayla datm yaplan Amarlandn Sesi adl gnlk yerel gazetenin editryd. Bay Lagart, 16 Haziran 2006 tarihinde, bu gazetenin 275inci saysnn 10uncu sayfasnda, Kuzey blgesinde yaayan amye adl aznlk topluluunu temsil eden iki tane karikatr yaynlad. Karikatrler, hkmetin bu blgeye ilikin entegrasyon politikasn eletiriyor ve hkmet tarafndan alnan baz tedbirlerin, fazla talepte bulunduu dnlen bu aznln baz fertlerinde nasl bir susturucu etki yarattn tasvir ediyordu. Amye aznlnn bamszlk arzusu biliniyordu ve baz ayrlk gruplar, grlerini savunmak iin iddet yoluna bavurmular veya iddet arsnda bulunmulard bile. Birinci Derece Mahkemeye bal Savclk, 28 Haziran 2006 tarihinde yaynlad bir belgeyle, karikatrleri yaynlayan bavuru sahibi aleyhinde Amarland ceza kanununa gre rk kken temelinde nefrete kkrtma sulamasnda bulundu. Ayrca, Bay Lagart, karikatrlerin izerlerinin kimliklerini aklamad iin, belirli bir makalenin yazarnn veya karikatrn izerinin editr tarafndan bilinmemesi veya aklanmamas durumunda sorumluluun editre ait olmasn ngren i hukuk kural uyguland. Birinci Derece Mahkemesi, 6 Aralk 2006 tarihli kararyla, Bay Lagart iki yl hapis cezasna ve 1800 Avroluk para cezasna arptrd. Gazetenin yaynnn da bir hafta boyunca durdurulmas emri verildi. Bay Lagart, bu ceza karsnda Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 10uncu maddesini gereke gstererek temyiz bavurusunda bulundu. Yargtay, 21 Eyll 2007 tarihli kararyla bavuru sahibinin talebini reddetti ve birinci derece mahkemesinin verdii karar onaylad. Sonu olarak, Bay Lagart, 18 Ekim 2007 tarihinde, Avrupa Mahkemesinde Amarland Devletine kar AHSnin 34nc maddesi uyarnca dava at.
Olas zm
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihad ve ifade zgrl iin geerli genel ilkeler gz nne alndnda, itiraz edilen cezann, bavuru sahibinin 10 (1)inci madde kapsamnda korunan ifade
49
zgrl hakkna yaplan bir mdahale olduu konusunda kuku bulunmamaktadr. Mdahale, kanunda ngrlmtr ve 10 (2)nci madde kapsamnda kamu gvenliinin ve kamu dzeninin (toprak btnlnn korunmas) korunmas gibi meru bir ama gtmektedir. Ancak, mdahale, demokratik bir toplumda zorunlu mudur?
Dikkate alnmas gereken unsurlar

Karikatrlerin ieriine ve bunlarn yaynlandklar balama zellikle dikkat edilmelidir. Bu adan, aadakilerin hesaba katlmas gerekmektedir: erik: Kesinlikle dmanca ama nefret sylemi tekil ediyor mu? Sz konusu ifade, toplumdaki belirli bir kiiye, gruba veya kesime kar nefreti kkrtyor mu? Bu durum pheli. Karikatrler elbette genellikle yazl bir metinden daha fazla etki yaratrlar; zellikle ilgili blgede bu durum byledir. Ancak, abart, zaten karikatre ikin bir zellik deil midir? Davann iinde bulunduu koullar; zellikle ayrlk tehdit. Bavuru sahibi: Karikatrlerin izeri deil, ba editr. Gazetenin sat says. Ceza (verilen cezalarn nitelii ve arl); hapis, para ve gazetenin yaynnn bir haftalna durdurulmas cezalar bu dava iin olduka ciddi grnmektedir.
Sonu
Bu unsurlara bakldnda, hapis cezasnn gdlen amala orantsz olduu ve demokratik bir toplumda zorunlu olmad grlmektedir. Dolaysyla, Szlemenin 10uncu maddesi ihlal edilmitir. Karlatrnz; Ergin v. Trkiye (No. 3), No. 50691/99, 16 Haziran 2005.
(c) Dinsel inanlara saldrnn sz konusu olduu zel durumlar Yukarda belirtilen unsurlar, dini nitelikli grlerin ifade edilmesine ilikin durumlarda ya hesaba katlmamakta ya da ancak yzeysel biimde hesaba katlmaktadr. Mahkeme tarafndan tekrar tekrar belirtildii zere,
50
ister dini ounluun, ister aznln bir ferdi olsunlar, dinlerini da vurma zgrln kullanmay seen kiilerin her trl eletiriden muaf olmay beklemeleri makul deildir. Bu kiiler dinsel inanlarnn bakalar tarafndan reddedilmesini ve hatta kendi dini grlerine dmanca olan retilerin bakalar tarafndan yaylmasn ho grmek ve kabullenmek zorundadrlar.84 Bununla birlikte, Mahkeme, rencide edici olduuna karar verilen ve inan sahipleri nezdinde kutsallk tayan konular ilgilendiren saldrlar sz konusu olduunda Devletlerin ifade zgrln kstlayc tedbirler alabileceini kabul etmitir. Bu balamda Mahkeme, bakalarnn dini inanlarnn, 10 (2)nci maddede yer alan bakalarnn haklar kapsamna girdii konusunda kuku duymamaktadr. Mahkeme, aadaki ilke beyanyla, dini inanlar hedef alan saldrlarn sz konusu olduu durumlarda Taraf Devletlere geni bir takdir pay braktn gstermektedir: Avrupada bakalarnn dini inanlarn hedef alan saldrlarla ilgili olarak o kiilerin haklarnn korunmasn amalayan bir rnek erevenin mevcut olmamas, ahlak veya ifade zgrlnn din alannda kiisel mahrem inanlar rencide edebilecek konularla ilgili olarak dzenlenmesi konusunda Taraf Devletlerin daha geni bir takdir payna sahip olmalar anlamna gelmektedir.85 Mahkeme, burada, ortak paydann bulunmamas nedeniyle Devletlere geni takdir pay braklan ahlak alannda benimsenen yaklam tekrarlamaktadr. Bu durumda Mahkeme, Devletlere geni takdir pay tannmasn, ifade zgrlnn bakalarnn dinsel duygularn hedef alacak ekilde kullanlmas halinde ifade zgrl hakkna yaplacak ne tr bir mdahalenin makul olduu konusunda kapsaml bir tanma ulamann mmkn olmad iddiasyla gerekelendirmitir. Mahkeme, burada, ok farkl din anlaylarnn mevcut olduuna86 ve bu anlaylarn
84 85 Otto-Preminger-Institut v. Avusturya, 20 Eyll 1994 tarihli mahkeme karar, Seri A, No. 295-A, para. 47. Bu ifade pek ok kararda dile getirilmi, Murphy v. rlanda davasnn mahkeme kararnda ise bu ifadenin bir varyant kullanlmtr; buna gre, dinsel reklamlarn yaynlanmasna ilikin yasal dzenlemeler balamnda bakalarnn haklarnn korunmasnn artlarna ilikin birrnek bir anlayn mevcut olmad grlmektedir (Murphy v. rlanda, No. 44179/98, para. 81, AHM 2003-IX). 86 Yukarda bahsi geen Wingrove v. Birleik Krallk davasnn mahkeme kararnda Mahkeme konuyla ilgili olarak unlar belirtmitir: belirli bir dinsel inanca sahip insanlar hakiki ekilde rencide etmesi ihtimali bulunan eyler, zellikle de inan ve mezhep saysnn her zamankinden yksek oldu-
51
belirli bir lke iinde bile farkllk gsterebileceine dikkat ekmitir.
87
Bu farkllk etkeni, Mahkemenin meselenin dier ynlerine neden bu kadar az arlk verdiini ve genel duruma ilikin deerlendirmeyi neden tmyle ilgili Devlete braktn aklamaktadr. Ulusal makamlarn, bu artlarn kesin ieriine dair gr bildirmek konusunda uluslararas hkimlerden kural olarak daha iyi durumda olduklar dnlmektedir.88 Bu geni takdir pay Mahkemeyi, kendisine gelen davalarn zel balamna vurgu yapmaya ynlendirmitir. Sonu olarak, Mahkeme, bu alanda Devletlere tannan ok geni takdir pay nedeniyle, dinsel inanlara yaplan saldrlarla ilgili olarak kendisine gelen davalarn ounluunda, bakalarnn haklarnn korunmas iin mdahalenin zorunlu olduu dncesiyle, 10uncu madde ihlali tespit etmemitir. Mahkeme u bulgulara ulamtr: Szlemenin 9uncu maddesi kapsamnda gvence altna alnan, inananlarn dini duygularna sayg hakk, dinsel sayg nesnelerinin provokatif ekilde resmedilmesiyle ihlal edilebilir ve dinsel sayg nesnelerinin byle resmedilmesi, demokratik toplumun bir zellii olmas gereken hogr ruhunun haince ihlali olarak deerlendirilebilir89; Dine kfretmenin ngiliz hukukundaki tanmnda yer alan saygszln eiinin yksek olmas, (cezalandrmann keyfiliine kar-ev.) kendi bana bir koruma tekil etmektedir;90 kiinin dine kfretme nedeniyle ceza alabilmesi iin dinsel duygulara ynelik aalamann ok byk olmas gerekir; Yalnzca rencide edici veya sarsc yorumlarn ya da provokatif bir grn deil, ayn zamanda slamn peygamberine ynelik kfrbaz bir saldrnn da sz konusu olduu davalarda, inan sahiplerinin kendilerini, dinsel retinin eletirisi yoluyla gerekletirilen kanunsuz ve rencide edici saldrlarn hedefi olarak hissetmeleri
u gnmzde, dnemden dneme ve mekndan mekna byk deiiklik gsterecektir (op. cit., para. 58). 87 88 89 90 Otto-Preminger-Institut v. Avusturya, op. cit., para. 50. Wingrove v. Birleik Krallk, op. cit., para. 58. Otto-Preminger-Institut v. Avusturya, op. cit., para. 47. Wingrove v. Birleik Krallk, op. cit., para. 60.
52
mmkndr.91 Buna mukabil baz durumlarda Devletlerin takdir paynn azalmas Mahkemenin, AHSnin 10uncu maddesinin ihlal edildiine hkmetmesine yol amaktadr. rnein, Giniewski kararnda, basn zgrlnn ve kamuyu ilgilendiren konular hakknda tartmann nemine vurgu yaplmtr. Dolaysyla, dava konusu makale, Katolik dininin baz ilkelerine meydan okusa da, Mahkeme, davay dinsel inanlara saldr bak asndan deerlendirmemitir.92 Mahkeme bunun yerine, makalenin, demokratik bir toplumda kamuoyunu tartmasz ekilde ilgilendiren bir konuda yani, Avrupada Yahudilerin yok edilmesinin arkasnda yatan olas gerekeler hakknda bavuru sahibinin bir gazeteci ve tarihi olarak ifade etmek istedii bir gr yansttn savunmutur. Mahkeme ayrca, bavuru sahibinin makalesinin gereksiz yere rencide edici veya aalayc nitelie sahip olmadn ve saygszlk veya nefreti kkrtmadn vurgulamtr;93 Aydn Tatlav kararnda, ilk drt baskda izin verilmi olmasna karn beinci baskda kovuturma balatan Devletin yaklamnda tutarszlk olmas, Mahkemenin bavuru sahibinin lehine karar vermesi iin yeterli olmu gibi grnmektedir. Mahkeme ayrca, kitapta yer alan yorumlarda inananlar dorudan hedef alan herhangi bir aalayc tonlama veya kutsal simgelere, kitab okuduklarnda dinleri hakknda yaplan ineli yorumlardan dolay gcenmeleri mmkn olsa bile, zellikle Mslmanlara ynelik ktleyici bir saldr alglamamtr; (gayri resmi tercme);94 Mahkeme, Klein davasndaki kararnda, Larry Flint adl filmin ve filmin afiinin gsterimden kaldrlmas iin bir TV yayn srasnda program arayan bapiskoposu yazd bir makaleyle knayan bir gazeteciyi cezaya arptran Slovakyann 10uncu maddeyi ihlal ettiini tespit etmitir. Mahkemenin grne gre makale, ne inananlarn dinlerini
91 92 93 94
.A. v. Trkiye, No. 42571/98, para. 29, AHM 2005-VIII.
Giniewski v. Fransa, No. 64016/00, para. 51, 31 Ocak 2006: sz konusu makale incelendiinde grlmektedir ki, bal bana dinsel inanlar hedef alan saldrlar iermemektedir. Giniewski v. Fransa, agy., para. 52. Aydn Tatlav v. Trkiye, op. cit., para. 28.
53
ifade ve yaama haklarna uygunsuz ekilde mdahalede bulunmu, ne de dini inanlarnn ieriini ktlemitir. Mahkeme, sert bir ekilde ifade edilen yergi dolu szlerin yalnzca bapiskoposu hedef ald ve bavuru sahibinin eletirilerinin baz inananlar gcendirmi olmas olas olsa bile bu makaleyle toplumun bir kesimini Katolik inanlar dolaysyla gzden drd ve hor grd95 konusunda ikna olmadn belirtmitir. Son olarak, Mahkeme, Nur Radyo ve Televizyon davasndaki kararnda, yaplan yorumlar sarsc ve rencide edici olsalar bile, hibir ekilde iddeti kkrtmadklar ve sz konusu dini topluluun ferdi olmayanlara kar nefret uyandrmay srece bu yorumlarn hedeflemedikleri96 kstlanmamas gerektii sonucuna varmtr ve bu, depreme dinsel bir nem atfeden ve batl inanc, hogrszl ve bilgisizlii alama eiliminde olan (gayri resmi tercme)97 yorumlarn dini yaymay amalayan tonlamasna karn byledir.
Dolaysyla, Mahkeme, aadaki artlarn yerine getirilmesi kouluyla, dinsel inanlar alannda bile sarsc veya rencide edici olabilecek baz ifadelerin kstlanmamas gerektiini kabul etmitir: Bu ifadeler bo yere rencide edici olmamaldr; Aalayc tonlama, dorudan belirli bir inanan grubunu hedef almamaldr; Bu ifadeler ne inananlar ne de kutsal simgelere sayg gsterenleri aalamamaldr; nananlarn dinlerini ifade etme ve uygulama haklarna saldr iermemeli ve onlarn dinsel inanlarn ktlememelidir; zellikle de saygszl, nefreti veya iddeti kkrtmamaldr.
95 96 97
Klein v. Slovakya, No. 208/01, para. 52, 31 Ekim 2006. Nur Radyo ve Televizyon Yayncl A.. v. Trkiye, No. 6587/03, para. 30, 27 Kasm 2007. Agy.
54
Olaylar
Micronia Devleti, 1998 ylndan bu yana Avrupa Konseyine ye ve nsan Haklar ve Temel zgrlklerin Korunmasna likin Avrupa Szlemesine taraftr. Micronia Sanat Galerisi, Microniadaki en nl bamsz sanat galerilerinden biridir. Yalnzca ada sanat sergilerinin gerekletirildii galeri, bakentin ii snfnn yaad bir blgesinde bulunmaktadr ve blgede ok dinci bir topluluk yaamaktadr. Galeri, MicronArt ad verilen bir dernek tarafndan ynetilmektedir. Bu dernek, kuruluunun 10uncu yl kutlamalar vesilesiyle 2 Mays - 21 Haziran 2000 tarihleri arasnda Microniann en nl ressamlarnn resimlerinden oluan bir retrospektif sanat sergisi dzenlemitir. Sergilenen eserler arasnda ressam Leonard Dden dn alnan resimler de bulunmaktadr. nemli bir srrealist sanat olan ressamn baz erotik eserleri, sanat galerisinin bulunduu blgede yaayan ok dinci topluluu sarsc nitelikte olduundan dolay, bu resimlerin bazlar Microniada byk tartma yaratmtr. Bu resimlerde eitli dini kiilikler ak bir ekilde cinsel pozlarda gsterilmektedir. Blgede bulunan bir mahalle dernei, galerinin nnde bu resimlerin kaldrlmasn talep eden bir dizi gsteri dzenler fakat sonu alamaz. Dernek, bu resimlerin eytani olduklarn ve blgede dini duygular ok gl bir topluluk yaadndan dolay Micronia Sanat Galerisinde sergilenmelerinin yanl olduunu iddia eder. Mahalle dernei, 15 Haziran 2000 tarihinde MicronArt hakknda dava aar. Dava, ulusal telif haklar mevzuatna dayanarak sz konusu resimlerin sergilenmesinin yasaklanmasn salamay amalamaktadr. Ancak, Birinci Derece Mahkemesi bu giriimi reddettii halde, Temyiz Mahkemesi resimlerin rencide edici olduu deerlendirmesini yaparak dernein resmi galerideki sergide sergilemesini yasaklayan bir karar yaynlar. MicronArtn temyiz bavurusu, 1 ubat 2006 ylnda reddedilir. Sonu olarak MicronArt, 11 ubat 2006 tarihinde, Avrupa Mahkemesinde Microniaya kar AHSnin 34nc maddesi uyarnca dava aar.
55
Olas zm
Bu dava, kesinlikle AHSnin 10uncu maddesiyle korunan sanatsal ifade zgrl hakk ile ilgilidir. tiraz edilen resimlerin sergilenmesine getirilen yasak, kukusuz, bavuru sahibi dernein ifade zgrl hakknn ihlali anlamna gelmektedir. Ayrca, bu ihlal kanunda ngrlmekte ve bakalarnn haklarnn korunmas, daha ak bir ifadeyle, bakalarnn dinsel duygularnn korunmas meru amacn gtmektedir. Mdahalenin zorunlu olup olmadyla ilikili olarak aadaki birka etken dikkate alnmaldr: Mdahalenin nitelii ve ciddiyeti: Micronia Mahkemesinin karar zamanla ve meknla snrldr. Yalnzca, dernein itiraz edilen resmi ileride sergileme olaslna herhangi bir kstlama getirmeksizin belirli bir yerde sergilemesini yasaklamaktadr. Ayrca, bu davadaki dinsel inanlar balam gz nne alndnda, Mahkemenin ilgili Devlete geni bir takdir pay tanmas olasl yksektir. Resimler, inananlar tarafndan kutsal saylan hususlara ynelik olarak ciddi lde rencide edici bir saldr tekil edebilirler. Ayrca, olayn getii ortama da zellikle dikkat edilebilir. tiraz edilen resimlerde resmedilen din, o blgede yaayanlarn byk ounluunun sahip olduu dindir.
Sonu
Mahkeme davay bakalarnn dini inanlarnn korunmas perspektifinden ve yaplan mdahalenin snrl niteliini dikkate alarak deerlendirdii takdirde byk olaslkla itiraz edilen mahkeme kararnn gdlen amala orantl ve dolaysyla da demokratik bir toplumda zorunlu olduu sonucuna varacaktr. Sonu olarak, AHSnin 10uncu maddesinin ihlali sz konusu olmayacaktr. Karlatrnz; Vereinigung Bildender Knstler v. Avusturya, No. 68354/01, AHM 2007. Wingrove v. Birleik Krallk, 25 Kasm 1996 tarihli mahkeme karar, Mahkeme Kararlar ve Karar Raporlar 1996-V.
56
IV. Baka kaynaklardan gelen unsurlar

Baka uluslararas veya blgesel kurulular, zellikle de nsan haklar Komitesi, Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi ve ECRI, nefret sylemi ile ilgili durumlarda ifade zgrl hakknn snrlar sorunuyla yzlemek zorunda kalm ve bu tr sylemleri tanmlamak iin belirli unsurlar tespit etmilerdir. fadenin amac nsan Haklar Komitesi, Faurisson v. Fransa davasndaki kararnda, revizyonist beyanlar nedeniyle Gayssot Yasas kapsamnda cezaya arptrlan yazarn ifade zgrlne getirilen kstlamann, Kiisel ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesinin 19uncu maddesinin 3(a) fkrasna gre mmkn olduu sonucuna ulamtr. Komite, balam btnl iinde okunduunda, yazar tarafndan kullanlan beyanlarn Yahudi dman duygular uyandrc veya glendirici nitelikte olduklarn ve dolaysyla, kstlamann, Yahudi topluluuna sayg gsterilmesine ve topluluun Yahudi dman bir ortam korkusu duymadan yaamalarna hizmet ettiini98 savunmutur. Ayn olumlayc yaklam nsan Haklar Komitesi tarafndan Malcolm Ross v. Kanada davasnda da tekrarlanmtr. Komite, bakalarnn haklar veya saygnlklarnn korunmas iin 19uncu madde kapsamnda kstlamalara izin verilebilir ve sz konusu hak veya saygnlk bireylerle ya da btn bir toplulukla ilgili olabilir dedikten sonra Yahudi topluluklarnn dinsel nefretten korunma hakknn muhafaza edilmesi iin, Yahudi kart duygular uyandracak veya glendirecek nitelikteki beyanlara kstlama getirilebilir99 ifadesini kullanmtr.
nsan Haklar Komitesi, beyanlarn rk veya dinsel nefreti kkrtmas halinde ifade zgrlne kstlama getirilebileceini ve hatta bunun zorunlu olduunu savunmaktadr.
fadenin ierii Nefret savunusu tekil eden her trl sylem, uluslararas gzetim kurulularnn tamamnca knanmakta ve bu tr sylemler ifade zgrl kapsamnda korunmamaktadr. rnein, nsan Haklar Komitesi, J. R. T. ve W. G. Party v. Kanada davasndaki kararnda, Yahudi dman fikirlerin telefon yoluyla yaylmasnn, Kiisel ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesinin hkmleriyle ratione materiae
98 99 nsan Haklar Komitesi, Faurisson v. Fransa, 550/1993 sayl Tebli, 8 Kasm 1996, para. 9.6. nsan Haklar Komitesi, Malcolm Ross v. Kanada, 736/1997 sayl Tebli, 18 Ekim 2000, para. 11.5.
57
(konu bakmndan) badamad ve Bay T.nin telefonla yaymay amalad grlerin, ak bir ekilde, Szlemenin 20 (2)nci maddesi kapsamnda Kanada tarafndan yasaklanmas zorunlu olan rk ve dinsel nefretin savunulmas suunu tekil etmesi100 nedeniyle kabul edilemez olduu sonucuna varmtr. Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi de, Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna likin Uluslararas Szlemenin 4nc maddesi uyarnca hangi beyanlarn korunmas gerektii sorunuyla kar karya kalmaktadr. Komite, Oslo Yahudi Topluluu ve dierleri v. Norve davasnda, Bootboys ad verilen bir grubun Nazi lideri Rudolf Hessi anmak iin dzenledikleri bir yryte yaplan bir konuma hakknda gr bildirmek zorunda kalmtr. Komite, bu davada, konuma zgrl ilkesinin, uluslararas kurulular tarafndan ele alnan rk ve nefret sylemi ieren davalarda daha dk seviyede koruma saladn ve Komitenin kendi 15 sayl Genel Tavsiye Kararnda da rk stnle veya nefrete dayal her trl grn yasaklanmasnn dnce ve ifade zgrlyle tmyle uyumlu olduunun belirtildiini101 kaydetmitir. Komite, bu dava zelinde, sz konusu beyanlarn, rk stnle veya nefrete dayal grler ierdii ve Hitlere, onun ilkelerine ve izdii yola hrmet gsterilmesinin... iddeti deilse bile en azndan rk ayrmcln hedefleyen bir kkrtma olarak deerlendirilmesi gerektii102 sonucuna varmtr. Komite, olaanst/alenen rencide edici nitelie sahip olmalar nedeniyle bu aklamalarn sz konusu madde kapsamnda korumaya tabi olmadn ve dolaysyla bunlar dile getirenlerin Norve Yksek Mahkemesi tarafndan aklanmasnn, Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna likin Uluslararas Szlemenin 4nc maddesinin ihlaline yol atn savunmutur. Genel olarak, ECRI de aadaki fiillerin kasten gerekletirilmesi durumunda cezalandrlmas gerektiini savunmaktadr:103
100 101 102 103 nsan Haklar Komitesi, J. R. T. ve W. G. Party v. Kanada, 104/1981 sayl Tebli, 6 Nisan 1983, para. 8. Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi, Oslo Yahudi Topluluu ve dierleri v. Norve, 30/2003 sayl Tebli, 15 Austos 2005, para. 10.5. Agy., para. 10.4. ECRInin 13 Aralk 2002 tarihinde kabul edilen rklkla ve rk ayrmclyla mcadeleye dair ulusal mevzuat hakknda 7 sayl genel politika tavsiye karar, blm IV (Ceza yasas), 18(a) ila (e) sayl paragraflar.
58
iddetin, nefretin veya ayrmcln alenen kkrtlmas; aleni aalama ve karalama; bir kiinin veya bir grup insann rk, renk, dil, din, milliyet veya ulusal veya etnik kken gerekesiyle tehdit edilmesi; Bir grup insan rk, renk, dil, din, milliyet veya ulusal veya etnik kken gerekesiyle stn gren veya hor gren veya aalayan bir ideolojinin rk amalar dorultusunda alenen ifade edilmesi; Soykrm sularnn, insanla kar ilenen sularn veya sava sularnn rk amalar dorultusunda alenen inkr edilmesi, nemsizletirilmesi, hakl gsterilmesi veya ho grlmesi.
ECRIye gre, rnein din veya etnik kken gerekesiyle bir kii veya bir grup insan aleyhine iddetin, nefretin veya ayrmcln alenen kkrtlmas, kanunla cezalandrlmas gereken sular olarak grlmelidir.
fadenin balam fadenin sahibinin konumu
nsan Haklar Komitesi, Yahudi inancna veya kkenine sahip insanlar aleyhinde yapt ve zellikle Yahudi dinini ve inancn ktledii aleni beyanlar nedeniyle retmenlik mesleinden atlan bir retmeni konu alan Malcolm Ross v. Kanada davasndaki kararnda, beyann sahibinin mesleini de dikkate almtr. Komite, ifade zgrl hakknn kullanlmasnn gerektirdii zel grev ve sorumluluklarn okul sistemiyle ve zellikle de daha kk yataki rencilerin eitimiyle zellikle yakndan ilikili olduunu ve ayrmc grlerin ifade edilmesinin okul sistemi tarafndan merulatrlmamasnn gvence altna alnabilmesi iin retmenlerin yaratt etkinin baz kstlamalara tabi tutulabileceini belirtmitir.104 te yandan, Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi, Kamal Quereshi v. Danimarka davasndaki kararnda, ye Devletin ifade zgrl ile zellikle siyasi partilerin yeleri tarafndan yaplan konumalar balamnda Her Trl Irk Ayrmclnn nlenmesi ve Ortadan Kaldrlmasna Ynelik Szleme artlar arasnda denge kurma ihtiyacna dikkat ekmitir.105 Irklk, Irk Ayrmcl, Yabanc Dmanl ve lgili Hogrszle Kar Dnya Konferans, 2001 ylnda kabul ettii Eylem Programnda politikaclarn ve siyasi partilerin rklk, rk ayrmcl, yabanc dmanl ve
104 105 nsan Haklar Komitesi, Malcolm Ross v. Kanada, 736/1997 sayl Tebli, 18 Ekim 2000, para. 11.6. Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi, Kamal Quereshi v. Norve, 27/2002 sayl Tebli, 19 Austos 2003, para. 9.
59
ilgili hogrszlkle mcadelede oynadklar kritik rol vurgular ve siyasi partileri, baka yntemlerin yan sra, bunlarla mcadele iin i disiplin tedbirlerini de ieren gnll davran biimleri gelitirip bylece yelerinin rkl, rk ayrmcln, yabanc dmanln ve ilgili hogrszl tevik veya tahrik edecek aleni beyan veya eylemlerden uzak durmasn salayarak toplumda eitliin, dayanmann ve ayrmclk yapmama ilkesinin tevik edilip gelitirilmesini salayacak somut admlar atmaya tevik eder.106 Ayn ekilde, ECRI de siyasi partilerin, kamuoyunu olumlu ekilde biimlendirip ynlendirmek suretiyle rklkla mcadelede kritik bir rol oynayabileceklerini vurgulam ve onlara Avrupa toplumlarndaki eitlilik lehinde ak bir siyasi mesaj vermeleri arsnda bulunmutur.107 Mdahalenin nitelii ve ciddiyeti
Malcolm Ross v. Kanada davasna geri dnecek olursak, nsan Haklar Komitesi, ifadenin sahibinin retmenlik konumuna son verilmesi, Yahudi ocuklarn arptma, nyarg ve hogrszlkten ari bir okul sistemine sahip olma hak ve zgrln korumak iin zorunlu olan bir kstlama olarak deerlendirilebilir108 kararna varmtr. Bu davada ifadenin sahibinin retmenlik mesleine son verilmi ve retmenlik dndaki bir baka pozisyona atanmadan nce bir hafta cretsiz izne ayrlmasna karar verilmitir. Komite, bu unsurlar dikkate alarak, ifadenin sahibinin, retmenlik dndaki bir pozisyona atanmadan nce yalnzca bir haftalk ksa bir cretsiz izin cezasna arptrldn ve bylece uygulanan kstlamann, koruma ilevinin yerine getirilmesi iin gerekenin tesine gemediini109 belirtmi ve dolaysyla Kiisel ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesinin 19uncu maddesinin ihlaline ilikin herhangi bir veri olmad sonucuna varmtr.
106
Irklk, Irk Ayrmcl, Yabanc Dmanl ve lgili Hogrszle Kar Dnya Konferans tarafndan 8 Eyll 2001 tarihinde Durbanda (Gney Afrika) kabul edilen Eylem Program, para. 115.
107
ECRInin 17 Mart 2005 tarihinde kabul edilen siyasi sylemde rk, Yahudi dman ve yabanc dman unsurlarn kullanlmasna dair deklarasyonu. Bu konuyla ilgili olarak ayrca bkz.: Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafndan 12 ubat 2004 tarihinde kabul edilen medyada siyasi tartma zgrl konulu deklarasyon.
108 109
nsan Haklar Komitesi, Malcolm Ross v. Kanada, 736/1997 sayl Tebli, 18 Ekim 2000, para. 11.6. Agy.
60
Olaylar
RT1, Normanry Devletinin en ok izlenen televizyon kanaldr. Normanry Devleti, 2002 ylndan bu yana Avrupa Konseyine ye ve nsan Haklar ve Temel zgrlklerin Korunmasna likin Avrupa Szlemesine taraftr. RT1in en ok izlenen programlarndan biri, Konuma Krss adl haftalk ov programdr. Bu programda izleyicilerin televizyon kanalna mektup yollayarak gndemdeki olaylarla ilgili grlerini bildirmeleri mmkndr. ov programnn sunucusu canl yayn esnasnda mektuplardan bazlarn seip okuduktan sonra onlar zerine yorum yapar. 2006 ylnn bahar aylarnda Konuma Krss programnn yayn srasnda sunucu dikkatini eken ve kendisini rahatsz eden bir mektuptan bahseder. Mektubun yazar olan izleyici, Normanry hkmetinin, o dnemde medyada da yaygn biimde tartlmakta olan, Lowetyadaki i savatan kaan Lowetyal snmaclar kabul etme karar nedeniyle duyduu irenme hissini ifade etmektedir. Bu izleyici, aka, Lowetyal snmaclarn olduklar yerde kalmalar gerektiini, neyi hak ettilerse onu yaamakta olduklarn ifade etmitir. Normanry Radyo ve Televizyon Komisyonu, Haziran 2006da RT1 kanalnn yaynna be gn boyunca ara verme ve sunucuya uyar cezas verme karar alr. Bu karara gre, programn ierii iddeti, nefreti ve rk ayrmcln kkrtmaktadr. Yayna ara verme ve uyar karar, televizyon kanalnn sahibi olan irkete ve sunucuya 21 Haziran 2006 tarihinde tebli edilir. irket ve sunucu, kararn iptali iin 22 Haziran 2006 tarihinde yetkili dare Mahkemesine bavuruda bulunurlar. Mahkeme, irketin ve sunucunun, lkenin grsel iitsel medya mevzuatna sayg gstermedii sonucuna varr ve karar onaylar. irket ve sunucu, 4 Temmuz 2008 tarihinde Devlet Konseyine temyiz bavurusunda bulunurlar ama Devlet Konseyi de birinci derece mahkemesinin kararn onaylayarak bavuruyu reddeder. Sonu olarak, irket ve sunucu, 12 Temmuz 2008 tarihinde, Avrupa Mahkemesinde Normanry Devletine kar AHSnin 34nc maddesi uyarnca dava aarlar.
Olas zm
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi itihad ve ifade zgrl iin geerli genel ilkeler gz nne alndnda, itiraz edilen cezann, bavuru sahibinin 10 (1)inci madde kapsamnda korunan ifade
61
zgrl hakkna yaplan bir mdahale olduu konusunda kuku bulunmamaktadr. Mdahale, kanunda ngrlmtr ve 10 (2)nci madde kapsamnda kamu gvenliinin ve kamu dzeninin (toprak btnlnn korunmas) korunmas gibi meru bir ama gtmektedir. Ancak, mdahale, demokratik bir toplumda zorunlu mudur?
Dikkate alnmas gereken unsurlar

Rencide edici bulunan programda kullanlan kelimelere ve bunlarn yaynland balama zellikle dikkat edilmelidir. Bu adan, aadakilerin hesaba katlmas gerekmektedir: Basnn, demokratik bir toplumda oynad yaamsal rol: Bu yalnzca yazl basn iin deil, grsel iitsel medya iin de geerlidir; Beyann ierii: Kullanlan ifadelerin, kamuoyunu ilgilendiren ve hakknda geni tartma yryen bir konuya deinmekte olup kamuoyundaki son tartmalar hakknda olmas; Sunucunun, bir mektuptan alnt yaptn titizce belirtmesi ve mektubun ieriine mesafe koymu olmas; Mdahalenin nitelii: Uyar cezas pek ar bir ceza saylmasa bile yayna ara verme cezas kesinlikle gdlen amala orantsz grnmektedir.
Sonu
Btn bu unsurlar dikkate alndnda, verilen cezann demokratik bir toplumda zorunlu olmad grlmektedir. Bu davada Avrupa Mahkemesi byk olaslkla, Normanry Devletinin Szlemenin 10uncu maddesini ihlal ettii kararna varacaktr. Karlatrnz; zgr Radyo-Ses Radyo Televizyon Yayn Yapm ve Tantm A.. v. Trkiye, No. 64178/00, 64179/00, 64181/00, 64183/00, 64184/00, 30 Mart 2006.
Ekler
Ek
Konuyla ilgili olarak yrrlkte bulunan uluslararas ve blgesel aralar
lgili haklar
fade zgrl
Ayrmcln yasaklanmas
Din ve kiinin dinini aklama zgrl
zel yaama Haklarn ktye ve aile kullanlmasnn yaamna sayg yasaklanmas
Nefret savunusunun veya ayrmcln kkrtlmasnn yasaklanmas
Aralar nsan Haklar Evrensel Beyannamesi Kiisel ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesi1 Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna likin Uluslararas Szleme Avrupa nsan Haklar Szlemesi3 Madde 19 - Madde 1 - Madde 2 - Madde 7 - Madde 2.1 - Madde 26 - Madde 18 - Madde 29 Madde 12
Madde 19
- Madde 18 - Madde 27
Madde 17
Madde 5
Madde 20
Madde 5 d) viii)
- Madde 1
Madde 5 d) viii)
Madde 42
Madde 10
- Madde 14 -Madde 1, Protokol No. 12 - Madde 1(1) - Madde 24 Madde E
Madde 9
Madde 8
Madde 17
Amerika nsan Haklar Szlemesi Avrupa Sosyal art (gzden geirilmi)4 Ulusal Aznlklarn Korunmasna likin ereve Szleme5
Madde 13
Madde 12
Madde 11
Madde 13(5)
Madde 9
Madde 4
- Madde 5 - Madde 6 - Madde 7 - Madde 8
Madde 21
Avrupa Birlii Temel Madde 11 Haklar art
Madde 21
- Madde 10 - Madde 22
Madde 7
Madde 54
Ekler
65
1.
Kiisel ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesinin, szlemeye taraf her ye Devlet iin yasal balaycl bulunmaktadr. Kimi Avrupa Konseyi ye Devletleri, 4nc madde hakknda, bu maddede belirtilen ykmllkler ile ifade ve rgtlenme zgrl hakk arasnda bir uzlama salanmas konusunda ekincelerini belirtmi ve beyanlarda bulunmulardr. Bu konuda zellikle Avusturya, Belika, rlanda, talya ve Birleik Krallk tarafndan belirtilen ekincelere ya da yaplan aklamalara baknz. Bu devletler, Her Trl Irk Ayrmclnn nlenmesine likin Uluslararas Szlemenin (CERD) 4nc maddesinin, (a), (b), (c) fkralarnda tanmlanan tedbirlerin belirlenmesi esnasnda, nsan Haklar Evrensel Beyannamesiyle ekillendirilen ilkelerin ve Szlemenin 5inci maddesinde aka ilan edilen haklarn gzetilmesini art komu olmasnn nemine dikkat ekmektedir. Bu nedenle, bu devletler CERDin 4nc maddesinde ele alnan ykmllklerin dnce ve ifade zgrl hakk ve barl toplanma ve rgtlenme zgrl hakk ile uzlatrlmas gereini kabul etmektedir. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 1 Nolu Protokol, Andora, Monako ve svire dndaki tm lkeler tarafndan kabul edilmitir. AHSnin 12 Nolu Protokol u devletler tarafndan onaylanmtr: Arnavutluk, Andora, Ermenistan, Bosna-Hersek, Hrvatistan, Kbrs, spanya, Finlandiya, Grcistan, Lksemburg, Karada, Hollanda, Romanya, San Marino, Srbistan, Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti, Ukrayna. Avrupa Sosyal art (Gzden Geirilmi) u devletler tarafndan kabul edilmitir: Arnavutluk, Andora, Ermenistan, Azerbaycan, Belika, Bulgaristan, Kbrs, Estonya, Finlandiya, Fransa, Grcistan, rlanda, Italya, Litvanya, Malta, Moldova, Norve, Hollanda, Portekiz, Romanya, Slovenya, sve, Trkiye, Ukrayna. Ulusal Aznlklarn Korunmasna likin ereve Szleme u devletler hari tm ye devletler tarafndan kabul edilmitir: Andora, Belika, Fransa, Yunanistan, zlanda, Lksemburg, Monako, Trkiye.
2.
3.
4.
5.
66
nsan Haklar Evrensel Beyannamesi

Madde 1 Btn insanlar zgr, onur ve haklar bakmndan eit doarlar. Akl ve vicdana sahiptirler, birbirlerine kar kardelik anlayyla davranmaldrlar. Madde 2 Herkes, rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya baka bir gr, ulusal veya sosyal kken, mlkiyet, dou veya herhangi baka bir ayrm gzetmeksizin bu Bildirge ile ilan olunan btn haklardan ve btn zgrlklerden yararlanabilir. Ayrca, ister bamsz olsun, ister vesayet altnda veya zerk olmayan ya da baka bir egemenlik kstlamasna bal lke yurtta olsun, bir kimse hakknda, uyruunda bulunduu devlet veya lkenin siyasal, hukuksal veya uluslararas stats bakmndan hibir ayrm gzetilmeyecektir. Madde 7 Herkes yasa nnde eittir ve ayrm gzetilmeksizin yasann korunmasndan eit olarak yararlanma hakkna sahiptir. Herkesin bu Bildirgeye aykr her trl ayrm gzetici ileme kar ve byle ilemler iin yaplacak her trl kkrtmaya kar eit korunma hakk bulunmaktadr. Madde 12 Kimsenin zel yaamna, ailesine konutuna ya da haberlemesine keyfi olarak karlamaz, eref ve adna saldrlamaz. Herkesin bu gibi karma ve saldrlara kar yasa tarafndan korunmaya hakk bulunmaktadr. Madde 18 Herkesin dnce, vicdan ve din zgrlne hakk bulunmaktadr. Bu hak, din veya topluca, ak olarak ya da zel biimde renim, uygulama, ibadet ve dinsel trenlerle aa vurma zgrln ierir. Madde 19 Herkesin dnce ve anlatm zgrlne hakk bulunmaktadr. Bu hak dncelerinden dolay rahatsz edilmemek, lke snrlar sz konusu olmakszn, bilgi ve dnceleri her yoldan aratrmak, elde etmek ve yaymak hakkn gerekli klar.
Ekler
67
Madde 29 1. Herkesin, kiiliinin serbeste ve tam gelimesine olanak veren topluma kar devleri bulunmaktadr. Herkes haklarn kullanrken ve zgrlklerinden yararlanrken, bakalarnn hak ve zgrlklerinin tannmas ve bunlara sayg gsterilmesinin salanmas ve demokratik bir toplumda genel ahlak ve kamu dzeniyle genel refahn gereklerinin karlanmas amacyla yalnz yasayla belirlenmi snrlamalara bal olur. Bu hak ve zgrlkler hibir koulda Birlemi Milletlerin ama ve ilkelerine aykr olarak kullanlamaz.
2.
3.
Kiisel ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesi Madde 2 & 1 Bu Szlemeye Taraf her Devlet, bu Szlemede tannan haklar rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya dier bir fikir, ulusal veya sosyal kken, mlkiyet, doum veya dier bir stat gibi herhangi bir nedenle ayrmclk yaplmakszn, kendi topraklar zerinde bulunan ve egemenlik yetkisine tabi olan btn bireyler iin gvence altna almay bu ve haklara sayg gstermeyi taahht eder. Madde 5 1. Bu Szlemenin hi bir hkm bir Devlete, gruba veya kiiye, Szlemede tannan hak ve zgrlklerin tahribini amalayan bir faaliyete katlma veya tasarrufta bulunma hakk tand veya hak ve zgrlklerin bu Szlemede belirtildiinden daha geni lde snrlandrlmasna imkn verir biimde yorumlanamaz. Bu Szlemenin bir hakk tanmad veya daha az lde tand bahane edilerek, Szlemeye Taraf Devletlerden birinin i hukukunda yasalarla, anlamalarla tannm bulunan veya geleneklerinde var olan temel insan haklarna snrlama getirilemez veya bu haklara kar ykmllk azaltlamaz.
2.
68
Madde 17 1. Hi kimsenin zel ve aile yaamna, konutuna veya haberlemesine keyfi veya hukuka aykr olarak mdahale edilemez; onuru veya itibar hukuka aykr saldrlara maruz braklamaz. 2. Herkes bu tr saldrlara veya mdahalelere kar hukuk tarafndan korunma hakkna sahiptir. Madde 18 1. Herkes dnce, vicdan ve din zgrl hakkna sahiptir. Bu hak, kendi tercihiyle bir dini kabul etme veya bir inanca sahip olma zgrl ile tek bana veya bakalaryla birlikte toplu bir biimde, aleni veya zel olarak, dinini veya inancn ibadet, uygulama, retim eklinde aa vurma zgrln de ierir. Hi kimse, kendi tercihi olan bir dini kabul etme veya inanca sahip olma zgrln zayflatacak bir zorlamaya tabi tutulamaz. Bir kimsenin dinini veya inancn aa vurma zgrl ancak kamu gvenlii, kamu dzeni, salk veya ahlak veya bakalarnn hak ve zgrlklerini korumak amacyla, hukuken ngrlen ve gerekli olan snrlamalara tabi tutulabilir. Bu Szlemeye Taraf Devletler, anne-babalar ile mmknse vasilerin kendi inanlarna uygun biimde ocuklarna din ve ahlak eitimi verilmesini isteme zgrlne sayg gstermeyi taahht ederler. Herkesin, bir mdahale ile karlamakszn fikirlere sahip olma hakk bulunmaktadr. Herkes ifade zgrl hakkna sahiptir; bu hak bir kimsenin lke hudutlaryla snrlanmakszn szl, yazl veya basl veya sanatsal rn eklinde veya kendi tercih ettii baka bir iletiim vastasyla her trl bilgi ve dnceyi arama, edinme ve aklama zgrln de ierir. Bu maddenin ikinci fkrasndaki haklar zel bir dev ve sorumlulukla kullanlr. Bu nedenle bu hak, sadece hukuken ngrlen ve aadaki sebeplerle gerekli olan snrlamalara tabi tutulabilir:
2.
3.
4.
Madde 19 1. 2.
3.
Ekler
69
a)
Bakalarnn haklarna ve itibarna sayg;
b) Ulusal gvenlii veya kamu dzenini (order public), veya salk ve ahlak koruma. Madde 20 1. Her trl sava propagandas tarafndan yasaklanr. hukuk
2. Ayrmcla, kin ve nefrete veya iddete tahrik eden herhangi bir ulusal, rk veya dinsel dmanln savunulmas hukuk tarafndan yasaklanr. Madde 26 Herkes, hukuk nnde eittir ve hi bir ayrmcla tabi tutulmakszn hukuk tarafndan eit olarak korunma hakkna sahiptir. Hukuk bu alanda her trl ayrmcl yasaklar ve herkese rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya baka bir fikir, ulusal veya toplumsal kken, mlkiyet, doum veya baka bir stat temelinde yaplan ayrmcla kar etkili ve eit koruma salar. Madde 27 Etnik, dinsel veya dilsel aznlklarn bulunduu bir Devlette, byle bir aznla mensup bulunan kiilerin grubun dier yeleri ile birlikte toplu olarak kendi kltrel haklarn kullanma, kendi dinlerinin gerei ibadet etme ve uygulama veya kendi dillerini kullanma haklar engellenmez. Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna likin Uluslararas Szleme Madde 1 1. Bu Szlemede, rk ayrmcl terimi, siyasi, ekonomik, sosyal, kltrel veya toplumsal yaamn herhangi bir alannda, insan haklar ve temel zgrlklerin tannmasn, uygulanmasn, bu hak ve zgrlklerden yararlanlmasn ortadan kaldrmak veya zayflatmak amacna ya da etkisine ynelik, rk, renk, soy ya da ulusal veya etnik kkene dayal her trl ayrm, dlama, kstlama ya da tercih anlamndadr.
70
2. Bu Szleme, Taraf Devletlerin vatandalar ile vatanda olmayanlar arasnda getirdii farklara, dlamalara, kstlamalara veya tercihlere uygulanmayacaktr. 3. Szlemede yer alan hibir husus, belli bir lke vatandalna kar ayrm gzetmemesi kaydyla, Szlemeye Taraf Devletlerin uyrukluk, vatandalk, vatandala kabul konularna ilikin yasal dzenlemelerini etkileyecek ekilde yorumlanamaz. 4. Sadece insan haklar ve temel zgrlklerden eit ekilde yararlanmalarn salamak amacyla, zel bir korumaya ihtiya duyan belli rk veya etnik gruplarn veya bireylerin uygun geliimini temin amacna ynelik zel nlemler, bu gibi nlemlerin sonuta farkl rk gruplar iin ayr haklar salanmasna yol amamalar ve nlemler amacna ulatktan sonra srdrlmemeleri kaydyla, rk ayrmcl olarak grlmeyecektir. Madde 4 Taraf Devletler bir rkn veya belli bir renge veya etnik kkene mensup bir grubun stnl fikirlerine ya da teorilerine dayanan ya da her ne ekilde olursa olsun rk nefreti ve ayrmcl hakl karmaya ya da yceltmeye alan tm propaganda ve tm rgtleri knarlar ve bu tr ayrmclk faaliyetleri ile ayrmcl teviki ortadan kaldrmaya ynelik acil ve olumlu nlemler almay stlenirler ve bu amala nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde yer alan ilkelere ve bu Szlemenin 5inci maddesinde aka sralanan haklara sayg gstermek kaydyla, dier nlemler arasnda, a) Irk stnle ya da nefrete dayal tm fikirlerin yaylmasn, rk ayrmcln teviki, herhangi bir rka ya da baka bir renk ya da etnik kkene mensup bir gruba ynelik iddet eylemlerini ya da bu tr eylemleri teviki ve ayrca rk eylemleri finanse etmek dhil bu eylemlere her trl yardm salamay yasayla cezalandrlacak su olarak ilan edeceklerdir. b) Irk ayrmcln destekleyen ya da bu tr ayrmcla tevik eden tm rgtleri ve ayrca rgtl ve dier tm propaganda faaliyetlerini yasa d ilan edecek ve yasaklayacaklar ve bu tr rgtlere ya da faaliyetlere katlm yasayla cezalandrlacak bir su
Ekler
71
olarak ilan edeceklerdir. c) Yerel veya ulusal kamu kurum ve yetkililerinin rk ayrmcln desteklemesine ya da rk ayrmclna tevik etmesine izin vermeyeceklerdir. Madde 5 Szlemenin 2nci maddesinde saylan temel ykmllklere uygun olarak, Taraf Devletler her ekliyle rk ayrmcln yasaklamak ve ortadan kaldrmak ve rk, renk ya da ulusal veya etnik kken ayrm yapmakszn, zellikle aadaki haklardan yararlanmada herkesin kanun nnde eitlik hakkn garanti altna almak ykmlln stlenirler. a) Mahkemeler ve dier yarg organlar nnde eit muamele hakk b) Kii gvenlii hakk ve hkmet grevlileri veya herhangi bir grup veya kurum kaynakl iddet ya da bedensel zarara kar kiinin devlet tarafndan korunma hakk c) Siyasi haklar, zellikle genel ve eit oy hakk temelinde seimlere katlma -seme ve seilme-, hkmette ve her dzeyde kamu ynetiminde yer alma ve kamu hizmetlerine eit koullarda girme hakk d) Dier medeni haklar, zellikle: i) ii) iii) iv) v) vi) vii) ix) i) Devlet snrlar dhilinde hareket serbestsi ve ikamet hakk Kendi lkesi dhil, herhangi bir lkeyi terk etmek ve kendi lkesine geri dnme hakk Uyrukluk hakk Evlenme ve eini seme hakk Tek bana veya ortak mlkiyet edinme hakk Miras hakk Dnce, vicdan ve din zgrl hakk Bar toplanma ve dernek kurma hakk alma, iini zgrce seme, adil ve elverili alma koullar, isizlie kar korunma, eit ie eit cret, adil ve elverili cret
viii) Fikir ve ifade zgrl hakk e) Ekonomik, sosyal ve kltrel haklar, zellikle:
72
haklar ii) iii) iv) v) vi) Sendika kurmak ve sendikalara katlmak hakk Konut hakk Salk, tedavi, sosyal gvenlik ve sosyal hizmetlerden yararlanma hakk Eitim ve renim hakk Eit koullarda kltrel faaliyetlere katlma hakk
f) Ulam aralar, oteller, lokantalar, kahvehaneler, tiyatrolar ve parklar gibi kamuya ak tm meknlardan ve hizmetlerden yararlanma hakk.
Avrupa nsan Haklar Szlemesi

Madde 8- zel hayatn ve aile hayatnn korunmas 1. Herkes zel ve aile hayatna, konutuna ve haberlemesine sayg gsterilmesi hakkna sahiptir. 2. Bu hakkn kullanlmasna bir kamu otoritesinin mdahalesi, ancak ulusal gvenlik, kamu emniyeti, lkenin ekonomik refah, dirlik ve dzenin korunmas, su ilenmesinin nlenmesi, saln veya ahlakn veya bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas iin, demokratik bir toplumda, zorunlu olan lde ve yasayla ngrlm olmak kouluyla sz konusu olabilir. Madde 9- Dnce, vicdan ve din zgrl 1. Herkes dnce, vicdan ve din zgrlne sahiptir. Bu hak, din veya inan deitirme zgrl ile tek bana veya topluca, aka veya zel tarzda ibadet, retim, uygulama ve ayin yapmak suretiyle dinini veya inancn aklama zgrln de ierir. 2. Din veya inancn aklama zgrl, ancak kamu gvenliinin, kamu dzenin, genel saln veya ahlakn, ya da bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas iin demokratik bir toplumda zorunlu tedbirlerle ve yasayla snrlanabilir. Madde 10- fade zgrl 1. Herkes grlerini aklama ve anlatm zgrlne sahiptir. Bu hak, kanaat zgrl ile kamu otoritelerinin mdahalesi ve lke snrlar sz konusu olmakszn haber veya fikir almak ve vermek
Ekler
73
zgrln de ierir. Bu madde, devletlerin radyo, televizyon ve sinema iletmelerini bir izin rejimine bal tutmalarna engel deildir. 2. Kullanlmas grev ve sorumluluk ykleyen bu zgrlkler, demokratik bir toplumda, zorunlu tedbirler niteliinde olarak, ulusal gvenliin, toprak btnlnn veya kamu emniyetinin korunmas, kamu dzeninin salanmas ve su ilenmesinin nlenmesi, saln veya ahlakn, bakalarnn hret ve haklarnn korunmas veya yarg gcnn otorite ve tarafszlnn salanmas iin yasayla ngrlen baz biim koullarna, snrlamalara ve yaptrmlara balanabilir. Madde 14- Ayrmclk yasa Bu Szlemede tannan hak ve zgrlklerden yararlanma, cinsiyet, rk, renk, dil, din, siyasal veya dier kanaatler, ulusal veya sosyal kken, ulusal bir aznla mensupluk, servet, doum veya herhangi baka bir durum bakmndan hibir ayrmclk yaplmadan salanr. Madde 17- Haklarn ktye kullanmnn yasaklanmas Bu Szleme hkmlerinden hibiri, bir Devlete, toplulua veya kiiye, Szlemede tannan hak ve zgrlklerin yok edilmesine veya burada ngrldnden daha geni lde snrlamalara uratlmasna ynelik bir faaliyete girime ya da eylemde bulunma hakkn salayacak biimde yorumlanamaz. Avrupa nsan Haklar Szlemesine ait 12 Nolu Protokol Madde 1- Ayrmcln genel olarak yasaklanmas 1. Yasa ile ngrlm olan tm haklardan yararlanma, cinsiyet, rk, renk, dil, din, siyas veya dier kanaatler, ulusal veya sosyal kken, ulusal bir aznla mensup olma, servet, doum veya herhangi bir dier stat bakmndan hibir ayrmclk yaplmadan salanr. 2. Hi kimse, hangisi olursa olsun hibir kamu makam tarafndan zellikle 1inci fkrada belirtilen gerekelere dayal bir ayrma maruz braklamaz.
74
Amerika nsan Haklar Szlemesi

Madde 1- Haklara Sayg Gsterme Ykmll 1. Bu Szlemeye Taraf her Devlet, bu Szlemede tannan hak ve zgrlkleri, rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya dier bir fikir, ulusal veya sosyal kken, mlkiyet, doum veya dier bir stat gibi herhangi bir nedenle ayrmclk yaplmakszn, kendi egemenlik yetkisine tabi olan btn bireyler iin gvence altna almay bu ve haklara sayg gstermeyi taahht eder. 2. Bu Szlemede ifade edilen birey, tm insanlar anlamna gelmektedir. Madde 11- Mahremiyet Hakk 1. Herkesin kendi eref ve haysiyetine sayg duyulmas ve tannmas hakk bulunmaktadr. 2. Hi kimsenin zel ve aile yaamna, konutuna veya haberlemesine keyfi veya hukuka aykr olarak mdahale edilemez; onuru veya itibar hukuka aykr saldrlara maruz braklamaz. 3. Herkes bu tr saldrlara veya mdahalelere kar hukuk tarafndan korunma hakkna sahiptir. Madde 12- Vicdan ve Din zgrl 1. Herkes dnce, vicdan ve din zgrlne sahiptir. Bu hak, din veya inan deitirme zgrl ile tek bana veya topluca, aka veya zel tarzda ibadet, retim suretiyle dinini veya inancn aklama zgrln de ierir. 2. Hi kimse, kendi tercihi olan bir dini kabul etme veya inanca sahip olma zgrln zayflatacak bir zorlamaya tabi tutulamaz. 3. Din veya inancn aklama zgrl, ancak kamu gvenliinin, kamu dzenin, genel saln veya ahlkn ya da bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas iin alnan yasaya uygun zorunlu tedbirlerle snrlanabilir. 4. Anne-babalar ile vasiler kendi inanlarna uygun biimde ocuklarna din ve ahlak eitimi verebilir ya da kendi inanlarna uygun bir biimde vasilik edebilir.
Ekler
75
Madde 13- Dnce ve fade zgrl 1. Herkes ifade ve dnce zgrl hakkna sahiptir. Bu hak bir kimsenin lke hudutlaryla snrlanmakszn szl, yazl veya basl veya sanatsal rn eklinde veya kendi tercih ettii baka bir iletiim vastasyla her trl bilgi ve dnceyi arama, edinme ve aklama zgrln de ierir. 2. Bu hakkn kullanm nceden herhangi bir kstlamaya tabi tutulamaz. Ancak, zel bir dev ve sorumlulukla kullanlr. Bu nedenle bu hak, sadece hukuken ngrlen ve aadaki sebeplerle gerekli olan snrlamalara tabi tutulabilir: a) b) Bakalarnn haklarna ve itibarna sayg; Ulusal gvenlii veya kamu dzenini veya salk ve ahlak koruma.
3. fade zgrl, yazl basnda, radyo frekans yaynlarnda ya da bilginin yaylmasn salayan herhangi bir aygt zerinde rnein hkmetin grevini ktye kullanmas ya da zel kontroller gibi dolayl yol ve aralar tarafndan engellenemez ya da iletiim ve fikirlerin dolam herhangi baka yolla engellenmez. 4. kinci fkrann hkmleriyle beraber, ocuklar ve genleri ahlaki adan korumak amacyla kamuya ynelik elence programlarna eriimin dzenlenmesi yasalar tarafndan n bir sansre tabi klnabilir. 5. Her trl sava propagandas ve rk, renk, din, dil, ya da milli kken temelinde bir gruba ya da bir insanlar grubuna ynelik hukuksuz iddete ya da benzeri herhangi bir eyleme tahrik eden herhangi bir ulusal, rk veya dinsel dmanln savunulmas hukuk tarafndan cazalandrlabilcek sular olarak deerlendirilir. Madde 24- Eit Korunma Hakk Herkes kanun nnde eittir. Bunun sonucunda, herkesin hibir ayrmcla tabi tutulmadan yasalar nnde eit korunma hakk bulunmaktadr.
76
Avrupa Sosyal art (Gzden Geirilmi)

Madde E- Ayrmclk yasa Bu artta yer alan haklardan yararlanma rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi ya da baka grler, ulusal ya da sosyal kken, salk, ulusal bir aznla mensubiyet, doum ya da baka statler gibi nedenlere dayanan hi bir ayrmcla tabi olmakszn salanacaktr. Ulusal Aznlklarn Korunmasna likin ereve Szleme Madde 4 1. Taraflar, ulusal aznlklara mensup kiilerin yasa nnde eitlii ve yasa ile eit korunma hakkn gvence altna almay taahht ederler. Bu konuda, ulusal aznla mensubiyete dayal herhangi bir ayrmclk yasaklanmtr. 2. Taraflar, gerektiinde, ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel yaamn her alannda, ulusal aznla mensup kiilerle ounlua mensup olanlar arasnda tam ve etkin eitlii gelitirmek iin yeterli nlemleri almay taahht ederler. Bu konuda, ulusal aznlklara mensup kiilerin zgl koullarn dikkate alrlar. 3. 2nci fkra uyarnca alnan nlemler ayrmclk oluturan bir ilem saylmaz. Madde 5 1. Taraflar, ulusal aznlklara mensup kiilerin kendi kltrlerini yaatmalar ve gelitirmeleri ve kimliklerinin asli eleri, yani dinlerini, dillerini, geleneklerini ve kltrel miraslarn korumalar iin gerekli koullar salamay taahht ederler. 2. Genel btnleme politikalar dorultusunda alnan nlemler sakl kalmak kaydyla, Taraflar, ulusal aznlklara mensup kiilerin kendi istenlerine karn asimilasyonu amalayan politika ve uygulamalardan kanrlar ve bu kiileri byle bir asimilasyonu amalayan herhangi bir eyleme kar korurlar. Madde 6 1. Taraflar, kltrler aras diyalog ve hogr ruhunu tevik eder ve lkeleri zerinde yaayan btn kiilerin arasnda, bu kiilerin etnik, kltrel, dilsel ve dinsel kimliinden bamsz olarak, zellikle de eitim, kltr ve kitle iletiimi alanlarnda, karlkl sayg ve anlay
Ekler
77
ve ibirliinin gelitirilmesi iin etkili nlemleri alrlar. 2. Taraflar, etnik, kltrel, dilsel ya da dinsel kimlikleri nedeniyle ayrmclk, dmanlk ya da yldrma tehdidi ya da eylemine urayabilecek olan kiileri korumak iin uygun nlemleri almay taahht ederler. Madde 7 Taraflar, ulusal aznla mensup her kiinin barl amala toplanma zgrl, rgtlenme zgrl, ifade zgrl ve dnce, vicdan ve din zgrl hakkna sayg gsterilmesini salarlar. Madde 8 Taraflar, ulusal aznla mensup her kiinin dinini ya da inancn aklama ve dini kurumlar, rgtler ve dernekler kurma hakkna sahip olduunu tanmay taahht ederler. Madde 9 1. Taraflar; ulusal aznla mensup kiinin ifade hrriyeti hakknn, kamu makamlarnn mdahalesi olmakszn ve lke snrlaryla kaytsz, aznlk dilinde gr edinme ve haber ve fikir alma ve verme hrriyetini ierdiini tanmay taahht ederler. Taraflar, yasal dzenlemeleri erevesinde, ulusal aznla mensup kiilerin kitle iletiim aralarna ulamalarnda ayrmcla tabi tutulmamalarn salarlar. 2. 1inci fkra, Taraflarn radyo ve televizyon yayncln ya da sinema iletmeciliini, ayrmclk gzetmeden ve nesnel ltlere dayanan bir izin sistemine bal klmalarna engel deildir. 3. Taraflar, ulusal aznlklara mensup kiilerin yazl kitle iletiim aralarn kurmalarn ve kullanmalarn engelleyemezler. Radyo ve televizyon yaynclnn yasal erevesi iinde, mmkn olduu lde ve 1inci fkra hkmlerini dikkate alarak, ulusal aznlklara mensup kiilerin kendi iletiim aralarn kurma ve kullanabilme imknlarn salarlar. 4. Kendi yasal dzenleri erevesinde Taraflar, ulusal aznlklara mensup kiilerin kitle iletiim aralarna ulamasn kolaylatrmak iin ve hogrnn gelitirilmesi ve kltrel oulculua imkn salanmas iin yeterli nlemleri alrlar.
78
Madde 21 Bu ereve Szlemenin hibir hkm, uluslararas hukukun temel ilkelerine ve zellikle de Devletlerin egemen eitliine, lke btnlne ve siyasal bamszlna aykr herhangi bir faaliyette bulunma ya da herhangi bir eylem yapma hakkn tanyacak ekilde yorumlanamaz.
Avrupa Birlii Temel Haklar art

Madde 7- zel hayata ve aile hayatna sayg Herkes, zel hayatna, aile hayatna, konutuna ve haberleme zgrlne sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir. Madde 10- Dnce, vicdan ve din zgrl 1. Herkes, dnce, vicdan ve din zgrlne sahiptir. Bu hak, din veya inan deitirme zgrl ile tek bana veya topluca, toplum iinde veya zelde, ibadet ve reti vastasyla dinini ve inancn ortaya koyma zgrln kapsar. Dinsel ya da vicdani sebeplerle askerlik yapmama hakk, bu hakkn kullanlmasn dzenleyen ulusal yasalara uygun olarak tannr. Herkes, ifade zgrlne sahiptir. Bu hak, kamu makamlarnn mdahalesi olmakszn ve lke snrlar dikkate alnmakszn, gr sahibi olma ve fikir ve bilgilere eriim ve yayma serbestsini ierir. Medyann zgrl ve oulculuu gzetilir. Cinsiyet, rk, renk, etnik veya sosyal kken, genetik zellikler, dil, din veya inan, siyas veya dier her trl dnce, bir ulusal aznla mensubiyet, servet, doum, sakatlk, ya veya cinsel eilime dayal her trl ayrmclk yasaktr. Avrupa Topluluunu Kuran Antlamann ve Avrupa Birlii Antlamasnn uygulama alan kapsamnda ve bu Antlamalarn zel
2.
Madde 11- fade ve bilgilenme zgrl 1.
2. 1.
Madde 21- Ayrmclk yapmama
2.
Ekler
79
hkmlerine halel gelmemek kaydyla, milliyet esasna dayal her trl ayrmclk yasaktr. Madde 22- Kltr, din ve dil eitlilii Birlik, kltr, din ve dil eitliliine sayg gsterir. Madde 54- Haklarn yasaklanmas ktye kullanlmasnn
Bu artta yer alan hibir hkm, art ile tannan hak ve zgrlklerin zedelenmesine veya artta ngrldnden daha fazla kstlanmasna ynelik bir eyleme girime veya harekette bulunma hakk verir eklinde yorumlanamaz.
80
Ek
II
Ulusal nlem ve inisiyatif rnekleri
Aada, nefret sylemini nlemeyi ve hogry tevik etmeyi amalayan kimi pratik inisiyatiflerin seme bir listesi bulunmaktadr. rnekler, 2006 senesinde ye Devletler tarafndan alnan kararlar ierisinden derlenmitir. rnekler, her bir ye Devlet tarafndan alnan inisiyatiflerin etrafl bir listesini iermemektedir. Ancak, devletler tarafndan alnan kimi yaygn kararlar betimlemeye yardmc olmaktadrlar. Bu konudaki ulusal inisiyatifler/en iyi uygulamalar zetle yedi kategoriye ayrlmlardr: a) b) c) d) Eylem planlar ve eylem programlar; Veri toplanmas, kayt altna alnmas ve raporlama; Eitim-retim; Kolluk grevlileri, yarg grevlileri ve dier kamu grevlileri tarafndan verilen eitimler ve gelitirilen politikalar; z-dzenlemeler ve davran kurallar; Medya ve haricinde); internet (davran kurallar
e) f) g)
Sivil toplum ve kampanyalar.
1.
Eylem planlar ve eylem programlar

Durban Deklarasyonu ve Eylem Program (31 Austos - 7 Eyll 2001 tarihleri arasnda dzenlenen Irkla, Irk Ayrmclna, Yabanc Dmanlna ve Hogrszle Kar Dnya Konferans), Devletleri, rklk, rk ayrmcl, yabanc dmanl ve hogrszlkle ve bunlarn cinsiyete bal tezahrleriyle mcadele etmek zere gecikmeden ulusal politikalar ve eylem planlar tesis etmeye ve uygulamaya (66nc fkra) ve pek ok lkede bireyler ya da gruplar tarafndan icra edilen iddet edimleri dhil olmak zere her trl rklk, rk ayrmcl, yabanc dmanl
82
ve hogrszlk tezahrnn ortadan kaldrlmas amacyla, gmenler ve evsahibi toplumlar arasndaki uyumu ve hogry daha fazla glendirmek zere, politikalar ve eylem planlar gelitirmeye ve uygulamaya ve nleyici nlemleri glendirmeye ve uygulamaya (Bildirgenin ve Eylem Programnn 30uncu fkras) armtr. Ayrca, Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi (CERD), Taraf Devletlerin byle planlar uygulamasna olan ihtiyac dzenli bir biimde dile getirmektedir. Avrupa Birlii Temel Haklar Konusunda Bamsz Uzmanlar Ann 5-2005 sayl Karar, Avrupa Birlii ye Devletlerinde ulusal eylem planlarnn uygulanmasna ve bu planlarn ieriine ilikin ayrntl bir deerlendirme sunmaktadr. AB yesi olmayan Devletler arasndan Hrvatistan pek ok eylem plan ve program aklamtr: Romanlara ynelik faaliyetlere ilikin ulusal plan (Romanlar Kapsama Onyl, 2005-2015) ocuklar ve genler engellenmesine ynelik ulusal plan arasnda iddetin faaliyetlere ilikin
ocuk ticaretinin nlenmesine ilikin ulusal plan (2005-2007) Engelli kiilere ynelik zel politikalara ilikin ulusal plan (2003-2006) Cinsiyet eitliini tevik etmeye ynelik ulusal politika (2001) Cinsiyet eitliini tevik etmeye ynelik eylem plan (2001-2005) AIDSi nleme program ocuklarda ve genlerde davran bozukluklarn nlemeye ynelik program Ayrmcln nlenmesine ynelik ulusal strateji (deerlendirme aamasnda).
2.
Veri toplama, kayt ve raporlama

Pek ok ye Devlet, nefret sular ve rk motivasyon ierme ihtimali olan iddet olaylar hakknda istatistik toplamaktadr. Avrupa Birlii ye Devletleri sz konusu olduunda ise, Avrupa Irklk ve Yabanc
Ekler
83
Dmanl zleme Merkezinin (EUMC) yerini alan Avrupa Birlii Temel Haklar Ajansndan (FRA) ve ayn zamanda nefret sular hakknda veri ve bilgi de toplayan Irklk ve Yabanc Dmanl ile ilgili Avrupa Bilgi Andan (RAXEN) sz edilmelidir.
3.
Eitim-retim
Andora, genleri dinsel ve kltrel farkllklar ve hogr konusunda bilinlendirmeyi amalayan pek ok giriimde bulunmutur. atmalarn arabuluculuk yoluyla zlmesini, ocuk haklarnn tevik edilmesini amalayan projeler ve ev ii iddetin nlenmesine ynelik kampanyalar yrtlmektedir. Belika, hogr ve sayg arasndaki baa odaklanan demokrasi okullar projesini balatmtr. Lksemburg, okullarda insan haklar eitimine zel bir nem vermektedir. San Marino, retmenler dhil olmak zere farkl meslek gruplarna ynelik olarak, ok kltrl retim ve eitlilie sayg ilkeleri erevesinde gelitirilen eitim programlar nermektedir. Okul ve niversitelerde, insan haklar konulu ve kltrleraras ok sayda proje uygulanmtr. Slovakya, marjinalletirilmi Roman topluluuna odaklanan eitim-retim programlarn, Romanlar Kapsama Onyl (2005-2015) ile ilgili Ulusal Eylem Plan erevesinde aktif bir ekilde tevik etmektedir.
4.
Kolluk grevlileri, yarg grevlileri ve dier kamu grevlileri tarafndan verilen eitimler ve gelitirilen politikalar
Avusturyada, polis otoriteleri genlere ynelik farkndalk yaratma faaliyetlerine aktif bir biimde dhil olmaktadr. Bir okul dnemi boyunca en az bir defa, retmenler, mdrler ve blge okullar mfettileri ve eitim alanndaki dier yetkili bireylerle iliki kuruyor ve onlara, rklk, yabanc dmanl ve Yahudi dman ideolojilerle mcadelelerinde yardmc oluyorlar. Polis memurlarnn temel eitimlerinde de rklk ve yabanc dmanl hususlarna zel nem veriliyor. Ayrca, 1996 senesinde, o dnemin stihbarat Servisi (Bugn adna, Anayasay Koruma ve Terrle
84
Mcadele Federal Brosu deniyor, BVT) ar gruplarn eilimlerine dair kimi sonulara varabilmek amacyla baz zel web sitelerini ve tartma forumlarn (haber gruplar, haberleme listeleri) gzlemleyebilmek iin bir nternet Projesi balatt. Bilgi hem merkezi olarak BVT tarafndan hem de tekil polis otoriteleri tarafndan derleniyor ve deerlendiriliyor. Fransa, yerel su politikalarnda uyumu salayabilmek ve sivil toplumla (dernekler, kilise temsilcileri ve dini gruplar) ilikiler kurabilmek amacyla kimi zel yarglar (magistrats rfrents) atamtr. 2004 senesinde, hem bir nleyici nlem olarak hem de cezay ikame etmek iin zel stajlar (yurttalk stajlar) yaratlmtr. Ama, Cumhuriyeti deerleri ve insanlk onuruna olan saygy hatrlatmaktr. Norvete, G Mdrl ve Polis Yksek renim Koleji kltrel anlayllk, eitlilik ve g yasas zerine bir eitim programnn yntemi ve ieriini gelitirmek amacyla ortaklaa bir proje balatmlardr. 2001-2004 dneminde, kamu hizmeti alanlarnn aznlklara ynelik tutumlarn iyiletirmek amacyla eitli metotlar, stratejiler ve eitim programlar gelitirilmitir.
5.
z-dzenlemeler ve davran kurallar

Uluslararas Gazeteciler Federasyonu, Gazeteci Davran lkeleri zerine bir Bildirge kabul etmitir. 7 sayl ilke yle demektedir: Gazeteci, medya tarafndan ayrmcln krklenmesi tehlikesinin farknda olmal ve rk, cinsiyet, cinsel eilim, dil, din, siyasi ya da farkl kiisel grler ve milli ve sosyal kkene bal ayrmcla yardmc olmaktan kanmak iin elinden geleni yapmaldr. Avusturya nternet Hizmeti Salayclar (ISPA), bir Davran Kurallar manzumesi belirlemitir. Buna gre, ISPA yeleri yasa d ierii olabildiince engellemelidirler. ISPA, yasa d ierikle karlalmas durumunda acil yardm hattna ve adli makamlara rapor sunar. ISPA, ayn zamanda neo-Nazi ierii yakndan gzledii www.stopline.at adresli bir web sitesi de kurmutur. Kbrsta dare Komiseri, din, milliyet ya da etnik kken gibi zeminlerdeki ayrmcl ortadan kaldrmak iin hem zel hem de kamu sektrn
Ekler
85
balayc pratik kurallar hazrlamaktadr. Kendisi, bu alanlarda aratrma yapma ve istatistik toplama yetkilerine de sahiptir. Finlandiyada ticari internet operatrleri tarafndan internet adab kurallar yaynlanmtr. Bu kurallar baka pek ok eyle beraber rkl ve rkln kkrtlmasn da yasaklamaktadr. Kitle letiim Aralar Konseyinin ayrca gazeteciler iin yaynlad kimi ilkeler bulunmaktadr (bkz. www. jsn.fi). Bu ilkeler, dier eylerin yan sra unu ngrmektedir: Her bir bireyin insanlk onuruna sayg duyulmaldr. Etnik kken, milliyet, cinsiyet, cinsel eilim, inanlar ya da benzeri dier kiisel zellikler uygunsuz ve kk drc bir biimde sunulamaz ( 26). Macaristanda pek ok yetkili makamn, meslek rgtnn ve byk sermaye rgtnn etik kurallar, nefret sylemi ile ilintili kurallar ierir. Norvete Basn Dernei, basna (yazl basn, radyo ve televizyon) ynelik etik uygulama kurallar oluturmutur. svirede Gazetecinin Grev ve Haklar Deklarasyonu iinde yer alan Grevler Bildirgesinin 8inci maddesi yle demektedir: Gazeteci, insanlk onuruna sayg gsterirken yazl, grsel ya da iitsel yollarn hibiriyle herhangi bir kiinin etnik ya da milli kkenine, dinine toplumsal cinsiyetine, cinsel eilimlerine ve ayn zamanda zde bir ayrmcla sebep olabilecek herhangi bir hastalna ya da fiziksel ya da akli engeline atfta bulunmamaldr. Savan, terr eylemlerinin, kazalarn ve felaketlerin yazl, grsel ve iitsel sunumu madurlarn aclarna ve yaknlarnn duygularna saygl olmaldr.
6.
Medya ve nternet (davran kurallar haricinde)

Belikada CYBERHATE, FCCU (Federal Polise bal Federal Bilgisayar Sular Birimi), ISPA (Belika nternet Hizmeti Salayclar Dernei) ve savclar gibi kamusal ve zel kurumlar bir araya getirmektedir. www.cyberhate.be hem ikyet bavurularn almakta, hem de onlar tek bir yerde merkezilemektedir.
86
Yunanistanda, Helen Radyo ve Televizyon SA (ERT SA), insan haklar davalar (aznlk haklar, mlteci meseleleri, kadn ve ocuk tacizi, rklk ve yabanc dmanl, insan ticareti vb) hakknda giderek daha fazla sayda bilgilendirici program yaynlamaktadr. Bu durum yalnzca Yunanistandaki medya profesyonellerinin farkndaln deil, ayn zamanda kamuoyunun bu konulara ynelik ilgisinin arttn da gstermektedir. Letonyada, Sivil Toplum Kurulular tarafndan oluturulan pek ok giriim Letonya siber uzaynda nefret sylemine kar mcadele etmektedir. Bunlardan en kapsamlsn www.tolerance.lv adresinde yaynlanan yeni bir evrimii ktphane (bkz. http://www.iecietiba.lv/index.php?lang=2) oluturmaktadr. Ktphane, hogr konusunun farkl ynleriyle ilgili eitlilik gsteren bir tematik ierie sahiptir. Letonyada bir siber medya grubu tarafndan yrtlen bir baka proje ise kendini internette nefret sylemi ile mcadele etmeye adamtr ve nefretsiz bir internet adn tamaktadr. Projeye ilikin ayrntl bilgiye www.dialogi.lv adresinden eriilebilir.
7.
Sivil toplum ve kampanyalar

Pek ok ye Devlet, hogry ve aznlklarla ounluk nfus arasnda karlkl anlay zendiren sivil toplum projelerini finansal olarak desteklemektedir (ek Cumhuriyeti, Danimarka, Almanya, Hollanda ve sve). Danimarkada iyerinde eitliliin gelitirilmesine zel katklarda bulunan zel irketlere verilen bir dl bulunmaktadr. Irkla Krmz Kart Gster kampanyas 2006 ylnda balatlmtr ve 3 yl srdrlmesi hedeflenmektedir. Danimarkann bu kampanyas baka Avrupa lkelerinde de benzer kampanyalara ilham kayna olmutur ve futbol alannda daha da hz kazanmas beklenmektedir. Ancak Danimarkann bu kampanyas yalnzca futbolla ilintili rkla odaklanmamaktadr; kampanya, okullar ve fabrikalar da hedef alan bir dizi inisiyatifi de kapsayacaktr. Kampanya aslen bir sekretarya tarafndan ynetilmekle birlikte hedef grup zerinde yksek otoriteye sahip olduu dnlen profesyonel futbolcular tarafndan da
Ekler
87
yrtlmektedir. Almanyada Genler Bata Olmak zere Gruplara ye Kiilere Ynelik iddete Kar Temel Koruma, devlet kurumlar ve sivil toplum rgtleri arasndaki iletiimi salamay amalayan Irklk Kart Forum veya devlet ve sivil toplum tarafndan gelitirilen inisiyatifleri bir araya getiren Arla ve iddete Kar Demokrasi ve Hogr ttifak tarafndan balatlan Ar Saa, Yabanc Dmanlna ve Yahudi Dmanlna Kar Hogr ve Demokrasi Taraftar Genlik gibi nefret sylemini engellemeyi amalayan bir dizi giriim mevcuttur. Yunanistanda Makedonya Basn Ajans, medyada rkla ve yabanc dmanlna kar mcadele eden bir program fikrini destekleyerek, bir topluluk inisiyatifi olan EQUAL-DREAMde aktif olarak yer almtr. zlanda Kzl Ha bireyler, irketler, rgtler ve yerel topluluklara ynelik olarak eitlilik ve Diyalog programn uygulamtr. eitlilik ve Diyalog, grup dinamiklerine dayanan ve farkndalk yaratmay amalayan sre ynelimli bir programdr. Amac rka ve etnik kkene dayal her trl hogrszlk, nyarg ve ayrmclk biimine kar mcadele etmek ve toplumun tm bireylerinin katlmn, temsilini ve herkese sayg duyulmasn salamaktr. Katlmclar kendi yerel topluluklarndaki, iyerlerindeki, okul ve kiliselerdeki gndelik hayatlarnda rklkla mcadele edebilmek iin her seminerin sonunda somut bir eylem plan hazrlamaktadrlar. Litvanyada nefret syleminin engellenmesinde ve hogrnn tevik edilmesinde sivil toplum rgtleri ok nemli bir role sahiptirler. Bu konuda, STK temsilcilerine ynelik olarak Ayrmclkla mcadele eden sivil toplum kapasitesinin haritalandrlmas adl bir seminer dzenleyen ve bu alanda kitaplar yaynlayan Litvanya nsan Haklar Merkezi ile Sosyal Aratrmalar Enstits Etnisite almalar Merkezi tarafndan yrtlen Etnik Dmanln ve Yabanc Dmanlnn Engellenmesi. Kitle letiim Aralarnda Yurttalk Bilinci aratrma projesi rnek olarak gsterilebilir. Hollandada devlet, farkl kltrler arasnda hogry ve karlkl saygy tevik eden aktif
88
bir politika izlemektedir. Ulusal dzeyde yrtlen &-kampanyas, farkl kltrlerden gelen insanlarn bir arada almalarnn ve yaamalarnn topluma katt deere iaret etmekte baarl olmutur. Yerel dzeyde ise Amsterdam ehir Konseyi tarafndan pek ok etkinlik dzenlemekte olup Amsterdamda yaayan farkl insan gruplar arasndaki uurumlar kapamay amalayan iliki alar kurulmutur. Projenin tamam Wij Amsterdammers - Biz, Amsterdam Halk - olarak adlandrlmaktadr ve dier projelerin yan sra iki senede bir dzenlenen Diyalog Gnn, bir Yahudi-Fasl An ve pek ok baka faaliyeti kapsamaktadr. svete devlet, kr amac gtmeyen bir organizasyon olan Irklk Kart Merkezin kurulmasna katkda bulunmaktadr. svein btnleme politikalarnn vizyon ve hedeflerinin toplumun farkl kesimleri arasnda etkin hale getirilmesi konusunda genel sorumluluu tayan sve Entegrasyon Kurulu, Merkeze finansman salamakta ve bu organizasyonun etkinliklerine danmanlk yapmaktadr. Organizasyonun genel amac toplumdaki rklk, yabanc dmanl, homofobi ve ayrmcla kar eylemliliklerin ilerletilmesi ve eksikliklerin giderilmesidir. Yahudi dmanl, islamofobi ve homofobiye kar almalar yrten Yaayan Tarih Forumu, devlet tarafndan gelitirilen bir dier inisiyatiftir. Kurum, baka pek ok eyin yan sra rencilerin Mslmanlara kar tutumlarn lmek iin bir anket dzenlemitir. retmenler iin seminerler, kamuoyuna, genlere, retmenlere ve politika retmekle ykml yetkililere ynelik tartmalar dzenlenmitir. Kurum srekli olarak bu konulara ilikin tartmalar yrtmekte ve diyaloglar gelitirmektedir. u anda ayrca kamuoyunun Yahudilere ve Mslmanlara ilikin tutumunu sorgulayan anketler dzenlenmektedir. svirenin, Aktion Kinder des Holocaust (Holokost ocuklarnn Eylemi) tarafndan yrtlen ve Nazi yanls ya da Yahudi dman sylemleri takip eden Internet Streetworking adl bir projesi bulunmaktadr. Birleik Krallk Hkmeti, 2005 ylnda, anslar Artrmak, Toplumu Glendirmek adl belge ile Britanyada rklar aras eitlii ve toplumsal kaynamay artrma stratejisini yaynlamtr. Bu
Ekler
89
belge, devletin btn gruplar arasnda ortak bir aidiyet duygusunun ve kaynamann salanmasna daha fazla vurguda bulunma niyetini ilan ederken, baka eylerin yan sra rkln kabul edilemez bulunduu kapsayc bir Britanya toplumu hedefi belirlemektedir. Bu konuda rnein, Yorkshire ve Humbersideda yaayan insanlarn rk vakalar gece-gndz bildirebilecekleri yeni pilot telefon acil yardm hatt gibi pek ok yerel proje de mevcuttur.
Ek
III
Ad geen hkm ve mahkeme kararlarnn listesi
(Alfabetik srayla) Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin hkm ve kararlar ile eski Avrupa nsan Haklar Komisyonunun kararlarna www.echr.coe.int adresindeki internet sitesinden eriilebilir.
Avrupa Mahkemesi
Autronic AG, svireye kar, 22 Mays 1990 Aydn Tatlav, Trkiyeye kar, 2 Mays 2006 Castells, spanyaya kar, 23 Nisan 1992
Erbakan, Trkiyeye kar, 6 Temmuz 2006 [Franszca] Ergin, Trkiyeye kar (No. 3), 16 Haziran 2005 [Franszca] Ergin, Trkiyeye kar (No. 6), 4 Mays 2006 Giniewski, Fransaya kar, 31 Ocak 2006 Gndz, Trkiyeye kar, 4 Aralk 2003
Goodwin, Birleik Kralla kar, 27 Mart 1996 Halis Doan, Trkiyeye kar (No. 3), 10 Ekim 2006 [Franszca] Handyside, Birleik Kralla kar, 7 Aralk 1976 I.A., Trkiyeye kar, 13 Eyll 2005 Incal, Trkiyeye kar, 9 Haziran 1998
Jersild, Danimarkaya kar, 23 Eyll 1994 Klein, Slovakyaya, 31 Ekim 2006
Karata, Trkiyeye kar, 8 Temmuz 1999 Kruslin, Fransaya kar, 24 Nisan 1990
Lawless, rlandaya kar, 1 Temmuz 1961
Lingens, Avusturyaya kar, 8 Temmuz 1986
Lehideux ve Isorni, Fransaya kar, 23 Eyll 1998 (Yksek Mahkeme)
Ekler
91
Markt intern Verlag GmbH, Almanyaya kar, 20 Kasm 1989 Mller ve dierleri, svireye kar, 24 Mays 1988 Murphy, rlandaya kar, 10 Temmuz 2003 Nilsen ve Johnsen, Norvee kar, 25 Kasm 1999
Nur Radyo Ve Televizyon Yayncl A.., Trkiyeye kar, 27 Kasm 2007 [Franszca]
Observer ve Guardian, Birleik Kralla kar, 26 Kasm 1991 Otto-Preminger-Institut, Avusturyaya kar, 20 Eyll 1994 zgr Radyo-Ses Radyo Televizyon Yayn Yapm ve Tantm A..,Trkiyeye kar, 30 Mart 2006 [Franszca]
Pavel Ivanov, Rusyaya kar, 20 ubat 2007 (karar)
Pedersen ve Baadsgaard, Danimarkaya kar, 17 Aralk 2004 (Yksek Mahkeme) Schimanek, Avusturyaya kar, 1 ubat 2000 (karar) Seurot, Fransaya kar, 18 Mays 2004 (karar) [Franszca]
Srek, Trkiyeye kar, 8 Temmuz 1999 (Yksek Mahkeme)
Vereinigung Bildender Knstler, Avusturyaya kar, 25 Ocak 2007 Wingrove Royaume-Uniye kar, 25 Kasm 1996
W.P. ve dierleri, Polonyaya kar, 2 Eyll 2004 (karar)
Avrupa Komisyonu
B.H., M.W., H.P. ve G.K., Avusturyaya kar, 12 Ekim 1989 Glimmerveen ve Hagenbeek, Hollandaya kar, 11 Ekim 1979 Honsik, Avusturyaya kar, 18 Ekim 1995 Marais, Fransaya kar, 24 Haziran 1996
Nachtmann, Avusturyaya kar, 9 Eyll 1998
Alman Komnist Partisi ve dierleri, Almanya Federal Cumhuriyetine kar, 20 Temmuz 1957
92
Dier kurulu ve mahkemeler:

Faurisson, Fransaya kar, letiim No. 550/1993, 8 Kasm 1996, nsan Haklar Komitesi. Malcolm Ross, Kanadaya kar, letiim No. 736/1997, 18 Ekim 2000, nsan Haklar Komitesi. J. R. T. ve W. G. Party, Kanadaya kar. Kanada, letiim No. 104/1981, 6 Nisan 1983, nsan Haklar Komitesi.
Oslo Yahudi Toplumu ve dierleri, Norvee kar, letiim
No. 30/2003, 15 Austos 2005, BM Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi.
Kamal Queresh, Danimarkaya kar, letiim No. 27/2002, 19 Austos 2003, BM Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi.
Ek
IV
Tematik dizin
Ahlak 9, 31, 50, 67, 72 Alternatif mdahale aralar 46 Amerika nsan Haklar Szlemesi 9, 64, 74 Aalama 10, 16 Avrupa aralar 7 Avrupa Birlii 16, 78 Avrupa Sosyal art 7, 64, 76 Basn 20, 39, 41, 46, 52, 61, 75, 85 Birlemi Milletler 13, 67 Blgesel aralar 9, 64 Ceza 10, 44 atma 19, 40, 83 Deer Yargs 37 Demokratik toplumda ihtiya duyulan ya da zorunlu mdahale 31, 32, 35, 45, 49, 55, 61, 72, 97 Demokratik toplumun temelleri 1, 13, 20 Din 2, 7, 11, 14, 17, 33, 37, 49, 64 Dine kfretme 11, 51 ECRI 1, 12, 56, 59 ECRI 7 sayl Genel Politika Tavsiye Karar 57 Etki 10, 41, 48 Gazeteci 21, 39, 44, 52, 84 Grsel ve iitsel medya 42, 61 Hakkn ktye kullanm 64, 73, 79 Hapis cezas 13, 44, 45, 48 Her Trl Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmasna likin Uluslararas Szleme 9, 13, 15, 57 Hiciv 43
94
Hkmet 40 Irk ayrmcl 1, 9, 12, 14, 25, 65, 69, 73, 82 Irk Ayrmclnn Ortadan Kaldrlmas Komitesi 12, 13, 14, 15, 26, 56, Irklk 7, 10, 16, 24, 27, 30, 43, 57, 85 Irk nefret sylemi 3, 9 nkrclk 12, 17, 24 nsan Haklar Evrensel Beyannamesi 8, 15, 64, 66 nsan Haklar Komitesi 14, 56 Kamu grevlisi 40, 83 Kamuoyu ilgisi 10, 20, 34, 36, 52 Kanunda ngrlen 31, 49, 55, 68, 73, 75, 96 Kast 11, 16, 29, 35, Kstlamalar 1, 9, 13, 19, 27, 31 Kiisel ve Siyasi Haklar Uluslararas Szlemesi 9, 13, 56, 59, 64, 67 Meru ama 2, 31, 47 Mdahale 31, 44, 59 nefret sylemi (kavram) 3 nefret sylemi konulu (97)20 sayl Tavsiye Karar (Bakanlar Komitesi) 3, 10 Olgusal ifade 37 retmen 40, 45, 58, 83 n kstlama 45 Parlamenter asamblesi 10 Revizyonizm 24, 56 Siber su 9 Siyaseti 16, 38, 40, 45, 58 Siyasi parti 23, 27, 38, 45, 58 Siyasi tartma 10, 21, 36 iddetin ve nefretin kkrtlmas 4, 10, 12, 15, 24, 57 iir 43 Takdir pay 32, 44, 50, 97
Ekler
95
Tutarllk 36, 41 Ulusal Aznlklarn Korunmasna likin ereve Szleme 7, 64, 76 Uluslararas aralar 7, 64 Venedik Komisyonu 11 Yaptrm 2, 12, 14, 19, 36, 44, 73 Yayn, yayma, yaynlama 7, 10, 12, 16, 39, 41, 44, 45, 56, 70, 75
Ek
Terimler
Avrupa nsan Haklar Szlemesi Tam ad nsan Hak ve Temel zgrlklerinin Korunmas Szlemesidir. Kendisine yaygn olarak AHS ya da Szleme olarak atfta bulunulur. 1950 ylnda kabul edilmi ve 1953te yrrle girmitir. Szlemenin tam metni ve ek Protokollerine 30 farkl dilde http://www.echr.coe.int/ adresinden ulalabilir. mza, onay ve ayn zamanda bildiri metinlerine ve Taraf Devletlerce belirtilen ekincelere http://conventions.coe. int adresinden ulalabilir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Avrupa Konseyi ye Devletleri tarafndan 1950 tarihli Avrupa nsan Haklar Szlemesinin ihlaline ynelik iddialar zmlemek amacyla 1959 ylnda Strazbourgda kurulmutur. 1 Kasm 1998den beri tam zamanl olarak alan Mahkeme, Szlemeye Taraf Devletlerin saysna e sayda yargtan olumaktadr. Mahkeme, yaplan bavurular usul ve esas ynnden deerlendirir. Davalar, 7 yargtan oluan oturumlar ya da olaanst durumlarda 17 yargtan oluan byk oturumlarda grlr. Avrupa Konseyi Bakanlar Kurulu, Mahkemenin kararlarnn uygulann denetler. nefret sylemi Bu elkitabnn Nefret sylemi kavram adl giri ksmna baknz. Mdahale Szlemede tanmlanan bir hakkn kullanmnn herhangi bir ekilde kstlanmas. Her mdahale, sz konusu hakkn ihlal edildii anlamna gelmez. Pek ok mdahale, bizzat Szlemede belirtilen kstlamalar zerinden gerekelendirilebilir. Genel olarak bir mdahalenin hakl olabilmesi iin yasaya uygun olmas, meru bir sebebe hizmet etmesi ve bu amala orantl olmas gerekmektedir. Baknz, Meru ama, Kanunda ngrlen, Orantllk.
Ekler
97
Adil denge Szleme, daha byk bir kamu yarar adna kimi haklarn kullanmn kstlayabilir. Haklar kstland zaman, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kamu kar ile sz konusu hak arasnda adil bir dengenin kurulmasn gzetir. Bu dengenin kurulmasnda Mahkeme son sz sahibi olan kurumdur. Yine de, kimi insan haklarna getirilen kstlamalar hakl gsterecek kadar kuvvetli bir kamu yarar olup olmadna karar verilmesi noktasnda devletlere bir takdir pay brakr. Baknz, Takdir pay, Kamu kar. Takdir pay Belirli haklara Szlemeyle salanan koruma mutlak deildir ve Devletlere belli snrlar dhilinde bu haklar kstlama imkn tannr. Ancak, yetkililer tarafndan kimi haklarn kstlanmas konusunda alnan tedbirlerin karlamas gereken kimi artlar bulunmaktadr. Bir kanunda ngrlm olmalar, demokratik bir lkede zorunlu olmalar ve meru bir amaca (saln korunmas ya da bir lkenin ekonomik refah gibi) hizmet etmeleri ve amala orantl olmalar gerekir. Alnan tedbirlerin kanunda ngrlm olduklar ve demokratik bir toplumda meru bir amacn elde edilmesini hedefledikleri ispatlandktan sonra, bu tedbirlerin bu meru amala orantl olup olmadklar incelenmelidir. Bu nedenle, Mahkeme bireyin karlar ile toplumun karlarn karlatrr ve zel durumlarda hangi tarafn ar bastna ve Szlemede ele alnan haklarn topluluk karlar adna ne dereceye kadar kstlanabileceine karar verir. Devlet makamlarnn bir takdir payna sahip olduklar fikri, bu inceleme balamnda ortaya kmaktadr. Mahkeme, hedeflenen meru amaca ularken en doru tedbirlerin alnabilmesi iin devlet makamlarnn bir muhakeme alanna, rnein takdir payna sahip olabilecekleri fikrini oluturmutur. Mahkemenin byle bir takdir payn devlet makamlarna brakmasnn sebebi, ulusal mercilerin ilgili maddelerin alanna giren konularda daha doru bir deerlendirme yapabilecek olmalardr. Ancak, hibir koulda bu takdir pay mutlak olarak grlmemelidir ve bu durum Mahkemenin alnan tedbirlerin orantll konusunda eletirel bir deerlendirme yapmasn engellemez. Orantl nlemler Mahkeme, orantl nlemler kavramyla devlet
98
makamlarnn topluluk karlar ile bir bireyin karlar arasnda adil bir denge tutturabildii nlemleri kastetmektedir. Meru ama Bu kavram Mahkeme tarafndan Szlemenin pek ok maddesi ile ilintili olarak kullanlmaktadr. Madde 8 (zel hayata, aile hayatna ve iskn edilen yere sayg hakk), Madde 9 (dnce, vicdan ve din zgrl), Madde 10 (ifade zgrl), Madde 11 (toplanma ve rgtlenme zgrl). Szleme bu maddeleri koruma altna alrken kimi zel durumlarda baz kstlamalarn kabul edilebilir olduunu teslim etmektedir. Ancak, bu tr kstlamalar getiren nlemler Mahkeme nezdinde sz konusu hakkn ihlal edilmemesi iin kimi ykmllkleri yerine getirmelidirler. Bu ykmllklerden biri, nlemlerin demokratik topluma uygunluk gstermesidir ki bu da nlemlerin aciliyet arz eden toplumsal bir ihtiyaca karlk gelmeleri ve meru bir amaca hizmet etmeleri anlamna gelir. Madde 10, ifade zgrl hakkna yaplacak bir mdahaleyi hakl klabilecek geni meru ama kategorilerinin bir listesini iermektedir: Ulusal gvenlik, toprak btnl ve kamu gvenlii, dzensizliin nlenmesi ya da su, saln ve ahlakn korunmas, bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas. Pozitif ykmllkler Szlemenin pek ok hkmyle ilgili Mahkeme itihad, kamu mercilerinin kii haklarna keyfi bir ekilde mdahale etmekten kanmalar gerektiini deil, sz konusu haklar korumak iin gerekli nlemleri fiilen almalar gerektiini de belirtmektedir. Devlet makamlarnn, Szlemede ad geen haklarn ihlal edilmesini nlemeleri ve ihlalden sorumlu olanlar cezalandrmalar gerektii iin bu ek ykmllkler genel olarak pozitif ykmllkler olarak adlandrlmaktadr. Kanunda ngrlme (kanuna uygunluk) Szlemenin 8inci maddesinin 2nci fkrasnda kullanlan kavram kanuna uygunluktur. Bu terim, 9, 10 ve 11inci maddelerin 2nci fkralarnda bulunan kanunda ngrlme terimiyle ayn anlamda kullanlr. Mahkeme bir kstlamann gerekli artlar yerine getirebilmesi iin yeteri kadar anlalabilir ve etkilerinin ngrlebilir olmasn talep eder.
Ekler
99
Bavuru sahibi Avrupa nsan Haklar Mahkemesine bir dava sunan herhangi bir kii, sivil toplum rgt ya da insan grubudur. Bu hak, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 34nc maddesiyle garanti altna alnmtr. Szlemenin 35inci maddesinde yer alan koullara tabidir.

Weber - Nefret Soylemi El Kitabi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Weber - Nefret Soylemi El Kitabi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Nefret sylemi el kitab

Avrupa Konseyi Yaynlar Council of Europe Publishing

eviri: Metin ULHAOLU Dzelti: Naci TEMELTA, Bieng ZDN

Nefret sylemi el kitab

atan haklar ve karlar

Nefret sylemi kavram

Nefret sylemi el kitab

Nefret sylemi bylelikle Mahkeme tarafndan dikkate

Nefret sylemi el kitab

(b) Dier antlamalar

(B) Tavsiye Kararlar ve dier aralar (a) Avrupa Konseyi

Nefret sylemi el kitab

Nefret sylemi el kitab

(b) Birlemi Milletler

Nefret sylemi el kitab

Nefret sylemi el kitab

(c) Avrupa Birlii

(d) Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat

Nefret sylemi el kitab

katk salayacan vurgulamlardr.16

Nefret sylemi el kitab

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Mahkeme ayn zamanda unu da eklemitir:

(B) AHSnin 17nci maddesinin kapsamna giren konular

Nefret sylemi el kitab

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Szlemeye aykr bir totaliter retinin knanmas

Nefret sylemi el kitab

Komisyon, bu davann koullarna dair, zellikle

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Nefret sylemi el kitab

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Nefret sylemi el kitab

Lehideux ve Isorni v. Fransa, op. cit., para. 38.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

rnek olay incelemesi No. 1

Nefret sylemi el kitab

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

(C) fade zgrlne getirilen kstlamalar (AHSnin 10(2)nci maddesi)

Nefret sylemi el kitab

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Nefret sylemi el kitab

Jersild v. Danimarka, op. cit., para. 33. Agy.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Bu balamda, Gndz v. Trkiye, op. cit., para. 44.

Nefret sylemi el kitab

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Nefret sylemi el kitab

Burada, bavuru sahibinin, dava konusu olan ifadelerin

Erbakan v. Trkiye, op. cit., para. 64.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Nefret sylemi el kitab

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Pedersen ve Baadsgaard v. Danimarka, op. cit., para. 80.

Nefret sylemi el kitab

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Nefret sylemi el kitab

Gndz v. Trkiye, op. cit., para. 54.

Jersild v. Danimarka, op. cit., para. 35.

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Nefret sylemi el kitab

Avrupa nsan Haklar Mahkemesi tihadndan Gelen lkeler

Lehideux ve Isorni v. Fransa, op. cit., para. 56.

Nefret sylemi el kitab