FOURIER SERLER

Fourier serileri sadece sin veya cos trigonometrik fonksiyonunu

ierdiinden, karmak fonksiyonlarn hesaplarnda ve bunlarla
gerekletirilen ilemlerde kolaylk salamaktadr.
Temel periyodu
)
2
(
0
0 0

,
_

T
T

olan herhangi bir

( ) t x f
fonksiyonu,
farkl gsterimdeki Fourier seri almlaryla ifade edilebilir. Bunlar;
1
a.Fourier Serilerinin Trigonometrik Formu
Periyodundaki bir x(t) sinyalini Fourier serileri ile aadaki gibi
ifade edebiliriz.
nwt b wt b wt b nwt a wt a wt a
a
t x
n n
sin .... 2 sin sin cos .... 2 cos cos
2
) (
2 1 2 1
0
+ + + + + + + +
[a.1]
Buradaki
2
o
a
sabit terim olmakla birlikte frekansn olduu andaki dc
terimi ifade eder. 2.1 nolu denklem serilerin genel ifadesidir. Bunu normal
bir sinyal eklinde ifade edebilmemiz iin a
n
ve b
n
terimlerinin bulunmas
gereklidir. Bu terimlerin bulunmasnda integral fonksiyonundan
faydalanacaz.
Denklemle ilgili faydal integrallerin sonular aada verilmitir.

0
0 ) sin( dt nwt

0
0 ) cos( dt nwt

o
dt mwt nwt ) sin( ). sin(
=0 m n
=
2

m=n

0
) cos( ). cos( dt mwt nwt
=0 m n
=
2

m=n

0
) cos( ). sin( dt mwt nwt
=0 btn m ve nler iin
a.1 nolu denklem iin t
2

snrlar iin integral alnrsa,

1
leri Programlama Uygulamalar-Dr.Fahri VATANSEVER-Sekin Yaynlar
1
dt
a
dt t x

+

2
2
2
2
0
2
) (

2
0
a

Olur. (Sa taraftaki terimler stte verilen

integral sonularna gre sfr olur.)

0
a
buradan ekersek,

2
2
0
) (

dt t x a
olur. Burada sadece
0
a

bulduk
n
a
ve
n
b
leri bulmak iin ana denklemin her iki tarafn
) cos( nwt
ile
arpp integral alrsak

+

2
2
2
2
. cos cos ) (

dt nwt a nwt t x
n
Olur. Bataki trigonometrik formllerin
integral sonularna gre n ve m nin eit olduu coslu arpm hari dier
arpmlar sfr olur, buradan da denklem

2
2
. cos ) (
2

dt nwt t x a
n
Halini alr. n yerine sfr koyarsak bataki
0
a

forml elde edilir.

Ayn ekilde ana denklemin her iki taraf
) sin( nwt
ile arparsak
n
b
bulunur.

2
2
. sin ) (
2

dt nwt t x b
n
Olur.
Denklemlerini daha gzel bir ekilde ifade edersek 3 ana denklem
elde ederiz.

+ +
1 1
0
. sin cos
2
) (
n n
n n
dt nwt b nwt a
a
t x
[a.2]

2
2
. cos ) (
2

dt nwt t x a
n

[a.3]
2

2
2
. sin ) (
2

dt nwt t x b
n
(

2
w
) [a.4]
RNEK 1:
Kare dalga sinyali iin Fourier katsaylarn bulup almn yaznz.

ZM:
Fourier katsaylarn bulabilmek iin hangi aralkta integral almamz
gerektiini belirlemeliyiz. Genellikle integral alnacak aralk kk
paralara (aralklara)blnr ve her aralk iin farkl bir fonksiyon kullanlr.
Aral t
2

<0 alrsak;

V t x ) (

t
2

<0

V t x + ) (
t 0 <
2

n
a
Katsaysn bulmak iin 2.3 nolu denklemi kullanrsak;

2
2
. cos ) (
2

dt nwt t x a
n

] ) (sin ) sin [(
2
.. cos ) (
2
. cos ) (
2
2
0
0
2
0
2
2
0

+ + +

I nwt I nwt
nwt
V
dt nwt V dt nwt V a
n

0 ] 0
2
sin )
2
sin( 0 [
2
+ +
nwt nwt
nwt
V

2
2
. sin ) (
2

dt nwt t x b
n
3


+ + +

2
0
2
0
0
2
0
2
] ) cos ( ) [(cos
2
. sin ) (
2
. sin ) (
2

I nwt I nwt
nwt
V
dt nwt V dt nwt V b
n

)]
2
cos( 2 2 [
2
] 1 )
2
cos( )
2
cos( 1 [
2

nw
nw
V nw nw
nw
V
b
n
+
Burada

n
nw
w
2
2
olur. Bylece denklem

n
V
b
n
4
n tek (n>0)

0
n
b
n ift
] sin
1
.... 5 sin
5
1
3 sin
3
1
[sin
4
) ( nwt
n
wt wt wt
V
t x + + + +

b.Fourier Serilerinin Exponansiyel Formu

Temel x(t) sinyalini doal logaritma tabannda kullanarak daha kolay ifade
edebiliriz.
2
cos
jnwt jnwt
e e
nwt

+
ve
j
e e
nwt
jnwt jnwt
2
sin

eitliklerini denklem a.2de

yerine yazar isek;

+
+
+
1 1
0
2
) (
)
2
(
2
) (
n
jnwt jnwt
n
jnwt jnwt
n
n
j
e e
b
e e
a
a
t x

jnwt
n n
n n jnwt
e
jbn a jbn a
e
a
t x

+
+

+
1 1
0
2
) (
2
) (
.
2
) (
a ve bli ifadelere katsaylar atarsak,

+ +
1 1
*
0
) (
n n
jnwt
n
jnwt
n
e C e C C t x
buradan,
x(t)=

n
jnwt
n
e C
btn artlarn salar.

n
C
ise
2
jbn a
n

idi.

2
2
2
2
). (
2
1
) sin ).(cos (
2
2
1

dt e t x dt nwt j nwt t x C
jnwt
n
4
bylece x(t) ekilirse x(t)=

n
jnwt
n
e C

2
2
) (
1

dt e t x C
jnwt
n

eklinde iki ok basit sade forml elde ederiz.
2
c. Harmonik Fourier serisi
( ) ( )

+ +
1
0 0
cos .
k
k k
t k R R t x
veya
( ) ( )

+ +
1
0 0
sin .
k
k k
t k R R t x
Bu eitlikte
R
0
,Doru akm bileni,

R
k
,harmonik genlii,

k

da faz asn
gstermekte olup
( )
k k
t k R +
0
cos .
veya
( )
k k
t k R +
0
sin .
, k. harmonik
bileen olarak adlandrlr. Tabloda baz periyodik fonksiyonlara ait seri
almlar ve grafikleri verilmektedir.
Periyodik fonksiyon ve seri
alm
Grafii

( )

'

t x
1
1

,
,
0
0
< <
< <
t
t

( ) ( )
( ) ( )

,
_

+ + + ...
5
5 sin
3
3 sin
sin
4 t t
t t x

t t x ) (

,
2 0 < < t
( ) ( )
( ) ( )

,
_

+ + + ...
3
3 sin
2
2 sin
sin 2
x x
x t x
2
http://www.gencbilim.com/odev/odevgoster.php?il=adapazari&id=22837
5
t t x ) (

,
< < t 0
( ) ( )
( ) ( )

,
_

+ + + ...
5
5 cos
3
3 cos
cos
4
2
2 2
t t
t t x

t t x ) (

,
< < t
( ) ( )
( ) ( )

,
_

+ + ...
3
3 sin
2
2 sin
sin 2
x x
x t x
RNEK:

'

) (t x
5
0

,
,
4 0
0 4
< <
< <
t
t
fonksiyonunun Fourier seri almn yapnz.

4 8
2
8
0 0

w T
( )


0
4
0 0
0
5
8
2 2
T
dt dt t x
T
a
( ) ( )


,
_

0
4
0
0
0
4
cos 5
8
2
cos .
2
T
k
dt
t k
dt t k t x
T
a

'

1
]
1

,
_

4
0
4
sin
4
4
5 t k
k

( ) { }

k
k cos 1
5

( ) ( ) ( ) { }

+ +
1
0 0 0
sin . cos .
2
1
k
k
t k b t k a a t x
( )

'

,
_

,
_

,
_

+
1
4
sin .
cos 1 5
2
5
k
t k
k
k

'

+
,
_

+
,
_

+
,
_

+ ....
4
5
sin
5
1
4
3
sin
3
1
4
sin
10
2
5 t t t

6
3
1.Simetri Etkisi
nceki rnekte
n
a
katsaylar 0 dr. Ve dikkat edersek x(t)
fonksiyonu tek bir fonksiyondu. Biz biliyoruz ki x(-t)=x(t) ift fonksiyonlar
temsil eder. x(-t)=-x(t) ise tek fonksiyonlar temsil eder. Buna gre cosins
fonksiyonu ift bir fonksiyondur. Sins ise tek bir fonksiyondur. Tabi ki
bunlarn tm harmonikleri de ayn zellie sahiptir.
Bu zellikten yola karak tek bir fonksiyon Fourier serisinde yalnz tek
fonksiyon tarafndan temsil edilir. Ayn ekilde ift bir fonksiyonda ift
fonksiyon tarafndan temsil edilir.
Fourier serilerinin trigonometrik gsteriminde sins ve cosins
fonksiyonlarn kullandmza gre eer x(t) sinyali itse bu sinyali cosins
sinyal cinsinden tek ise sins sinyali cinsinden yazarz. Bunun sonucu
olarak ta sinyal tekse serinin almndaki tm
n
a
ler 0, iftse tm
n
b
ler 0
dr.
1.1 Yarm dalga simetri
ayet bir simetrik sinyal tek ya da ift ise onun tek yarm dalga
simetri veya ift yarm dalga simetriye sahip olup olmad aratrlr.

temel sinyalin periyodu ise; ) ( )
2
( t x t x +

ift yarm dalga simetri vardr.
+ ) ( )
2
( t x t x

tek yarm dalga simetri vardr.
Bir simetrik sinyal ift yarm dalga simetriye sahip ise onu Fourier
serisinde tek katsayl harmonikler olmaz. Ayn ekilde tek yarm dalga
simetri varsa Fourier serisinde ift katsayl harmonikler olmaz. Bu da bize
hesaplamada kolaylk salar nk sadece nnin tek ve ift deerleri iin
hesap yaparz.
RNEK:
Peak V voltaja sahip [
2
o
T
,
2
o
T +
] periyotlu bir gen dalga sinyalin Fourier
seriye almn bulunuz.

ZM:
Bu sinyali simetriklik bakmndan incelediimiz zaman tek simetriye sahip
olmakla beraber yarm dalga simetri zellii de vardr. Bylece sadece
n
b

katsaylarn nin tek deerleri iin hesaplamamz yeterlidir. yle ise;


o
T
Vt 4
0
4 /
o
T t
V(t)=
2V -
o
T
Vt 4

2 / 4 /
o o
T t T <
3
leri Programlama Uygulamalar-Dr.Fahri VATANSEVER-Sekin Yaynlar
7
buradan
n
b
katsaylar a.4 nolu denklemle bulabiliriz;


+
4 /
0
2 /
4 /
. sin )
4
2 (
4
. sin
4 4
o o
o
T T
T
o
o o
o
o o
n
dt t nw
T
Vt
V
T
dt t nw
T
Vt
T
b
bu uzun integralin sonucunu yazarsak

2
sin
8
2 2

n
n
V
b
n
n in tek deerleri iin Fourier seriye anmn
yazarsak;
V(t)=

t e k n
n
o
t n w
n
V
,
1
2 2
s i n
8

eklinde olur.
4
FOURER DNMLER
Fourier serileri, sonlu snrlar olan periyotlarda tekrarlanan
fonksiyonlar iindir. Bir fonksiyon periyodik deilse ve ayn zamanda btn
uzayda tanmlysa Fourier serisi anlamszdr. Bu durumlarda, Fourier
serilerinin genel biimi olarak kabul edilecek olan Fourier dnm ele
alnmaldr. Matematikte benzer integral dnmleri kullanlmaktadr.
rnek olarak Laplace dnm verilebilir.
Fourier dnm esas olarak Fourier serisinden tretilir. Ancak
dnmn sonunda elde edilen artk bir serinin terim katsaylar deil, bir
fonksiyondur. Fourier dnm, birbiriyle bir integral dnm altnda
ilikili olan iki uzay arasndaki dnmdr. Bir baka deyile, bir olay bu
uzaylarn her ikisinde de gzlenebilir. rnein kartezyen koordinatlarda
konum deikeni x olan bir fonksiyonun Fourier dnm, gzlenen olay
deikeni 1/x ile orantl olan bir uzaya tar.
5
1.Fourier Dnmnn Elde Edilii:
( ) sin cos (
2
) (
1
0
T
x n
b
T
x n
a
a
x f
n
n
n

+ +

ve
dx
T
x n
x f
T
a
T
T
n
. cos . ) (
1

dx
T
x n
x f
T
b
T
T
n
. sin . ) (
1

olduunu biliyoruz. Bu durumda T

olduunda Fourier Serisi yerini Fourier ntegrallerine brakyor. Eer f(x) ve
f(x)paral srekli fonksiyonlar ve,
4
http://www.gencbilim.com/odev/odevgoster.php?il=adapazari&id=22837
5
Saysal zmleme-Recep TAPRAMAZ-Literatr Yaynclk
8
ise; ) ( <

dx x f
1.

+
0
) sin ). ( cos ). ( ( ) ( d x B x A x f
2. du u u f A . cos . ) (
1
) (

3. du u u f B . sin . ) (
1
) (

2. ve 3. 1.de yerine koyarsak;

[ ]

d x du u u f u du u u f x f sin . . sin ). (
1
cos . cos . ) (
1
2
1
) (

,
_

,
_

[ ] d du x u x u u f . sin . sin cos . cos ) (
2
1
+

d du u x u f x f . ) ( cos ) (
2
1
) (

d du u x u f i i . ) ( sin ) ( .
2
1
. 0
( )

d du d du u x i u x u f x f . . ) ( sin ) ( cos ). (
2
1
) (

d du e u f x f
u x i
. ). (
2
1
) (
) (

d du e e u f x f
u i x i
. ). (
2
1
) (

,
_

du e u f d e x f
u i x i

). (
2
1
) (

) ( ) ( du e u f F
u i
f(u)nun fourier dnm (1)denir.

d e F u F
x i
) (
2
1
) ( Ters fourier dnmdr.(2)Yani;
F()nn bilinmesi halinde f(u)nun bulunmas iin kullanlr.Ters
dnmn varl, yani (2)deki integralin yaknsak olmas ve yaknsaklk
halinde gerekten f(u)yu vermesi iin f(u)nun srekli olmas yeterlidir.
2.zel Durumlar:
1)f(x)
0 ) ( A tek
9



0 0
u.du f(u)sin sin
2
) (

xd x F

0
u.du f(u)sin ) (
s
F
Fourier-Sin Dnm

0
sin ) (
2
) (

xd F x f
s
2)f(x)
0 ) ( B ift



0 0
u.du f(u)cos . cos
2
) (

d x x f

0
u.du f(u)cos ) (
c
F
Fourier-Cos Dnm

0
c
.d )cos ( F ) ( x x f
6
3.Fourier Dnmnn zellikleri
a.Dorusallk
Fourier dnm, dorusal zellikli bir dnmdr. Eer bir f(t)
fonksiyonu f
1
(t), f
2
(t), f
3
(t) fonksiyonlarnn dorusal birleimi eklindeyse,
yani c
1,
c
2,
c
3
sabitler olmak zere
........ ) ( ) ( ) ( ) (
3 3 2 2 1 1
+ + + t f c t f c t f c t f
(1.6)
biiminde ise, bunun Fourier dnm
........ )} ( { )} ( { )} ( { )} ( {
3 3 2 2 1 1
+ + + t f F c t f F c t f F c t f F
(1.7)
olacaktr. Bu zellik ters dnm iin de geerlidir.
b.Trev zellii
Bir f(t) fonksiyonunun trevinin Fourier dnm, dnmn tanm ve
ksmi integrasyon yntemi kullanarak (Denklem 1.1 ve 1.2) kolayca
gsterilebilir.
) (
) (
) (
1
F i
dt
t df
F F

'

(1.8)
ifadede F(

) , Teorem 1.1 ile tanmlanan f(t) fonksiyonunun

dnmdr. Benzer biimde, fonksiyonun ikinci trevinin Fourier
dnm de,
) (
) (
) (
2
2
2
2
F
dt
t df
F F

'

(1.9)
olacaktr. Genel biimiyle bir fonksiyonun herhangi bir n mertebeli
trevinin Fourier dnm,
) ( ) (
) (
) ( F i
dt
t df
F F
n
n
n
n

'

(1.10)
olarak verilir. Trev zellii, eitli fiziksel olaylar temsil eden diferansiyel
denklem zmlerinde byk kolaylk salar.
6
http://www.gencbilim.com/odev/odevgoster.php?il=adapazari&id=22770
10
rnek: ekilde verilen elektronik devrenin giriine bir sinyal uyguland
zaman ktan nasl bir sinyal alnacan, yani devrenin tepkisini
inceleyelim. L indiktr ve C kapasitr zerinden geen akm I alnrsa,
Kirchoff gerilim yasasna gre devrenin denklemi,
dt
dl
L
C
q
V
g
+
olur.R
1
ve R
2
direnlerinin k sinyal ekline dorudan katks olmad iin
bunlar denklemde dikkate alnmayacaktr. Denklemin zamana gre trevi
alnrsa,
dt
dq
I
olduundan,
2
2
1
dt
t d
L I
C dt
dV
R
+
eklindeki diferansiyel denklem elde edilecektir. Bu denklemin
zmnden elde edilen I akmyla k sinyali bulunur.
imdi denklemin frekans uzayna(

) Fourier dnmn alalm:

{ }

'

'

2
2
1
dt
t d
LF I F
C dt
dV
F
g
Denklem 1.10 ile verilen dnmn trev zellii ile devre denklemi,
{ } { }

'

2
2
2
1
dt
t d
F I F
C
V F i
g

olacaktr. Denklemi yeniden dzenleyerek
{ } { }
g
V F
L
i
I F
2
0
2
(

sonucunu elde ederiz. Bu ifadede LC / 1

0
alnmtr. Bu tr devrelerde
0

devrenin rezonans frekans olarak tanmlanr. Verilen bir giri voltajnn

Fourier dnm alnarak devre akmnn Fourier dnm ifadesi, ya da
akmn frekans uzayndaki ifadesi bulunur. Btn bunlardan sonra ters
Fourier dnm alnarak devre akmnn zamana gre deiimi elde
edilecektir. Devreye gre k voltaj I R
2
olacaktr.
c.Katlanma (Convolution)

) (t f
ve
) (t g
fonksiyonlarn alalm. Bu fonksiyonlarn Fourier dnmleri
de
) ( F
ve
) ( G
olsun. Fonksiyonlarn katlanmas,

ds s t f s g g f ) ( ) (
2
1

(1.11)
olarak tanmlanr. Fourier dnmn kullanarak


d e G F ds s t f s g
t i

) ( ) ( ) ( ) ( (1.12)
11
sonucu bulunur. Yani
) (t f
ve
) (t g
fonksiyonlarnn Fourier dnmlerinin
arpmlarnn ters dnm iki fonksiyonun katlanmas olarak tarif edilir.
7
HIZLI FOURER DNM
Mikroilemci hzlar arttka Saysal Fourier dnm algoritmas
byk saydaki data deerlerini deerlendirme asnda cazipliini
koruyabilir. Ancak dk hzlardaki ilemciler iin yksek sayda datay
ileme sokmak , saysal Saysal Fourier dnm algoritmas iin olduka
zamana ihtiya duyulacandan pek tercih edilmez. lm saysnn ok
sayda olduu ilemlerde hzl Fourier dnm tercih edilmelidir. Hzl
Fourier dnm algoritmasnn uygulanabilmesi iin data saysnn 2
n

olmas gerekir. Bu zellik hzl fourier dnmnn saysal Fourier
dnmne gre bir dezavantajdr, zira saysal fourier dnm de data
saysnda bir kstlama bulunmamaktadr. Eer Hzl fourier dnmnde
data saysnda eksiklik olursa ve datalar 0 a doru yaknsyor ise ilk yol
eksik datalar 0 ile doldurmaktr. Byle bir durum sz konusu deil ise
datalar iinden uygun grlenleri dar atarak data saysn 2
n
e
ekmektir. Dier bir yaklam ise nterpolasyon yaparak yeni datalar
retmektir. MATLAB ortamnda Fourier yntemine ilikin eitli komutlar
bulunmaktadr. Bunlardan ilki hzl fourier dnm komutudur Hzl
Fourier dnm matlab komutu fftdir :
Y=fft(y):
hzl fourier dnmnde kullanlan MATLAB komutudur. y
vektrnn ayrk fourier dnmn bulur.Bu ilem,hzl fourier
dnm algoritmas kullanlarak gerekletirilir. Y deerinin aranlan
harmonik genliklerinin k/2 katdr. Hzl Fourier dnm komutu
kullanldnda, rnekleme saysnn yars kadar (k/2) harmonik ve bunlarn
genlikleri incelenir. rnek olarak K=16 adet rnekleme yaplm ise bu
komut kullanldnda doru bileen dahil k/2=8 adet harmonik ile ilgili
bilgi alnr. Dier kalan 16k/2=8 bileen ise negatif bileen
deerleridir.1.bileen doru akm bileenini, 2.,3.,4.,5.,6.,7., bileenler
pozitif bileenleri verir.8. harmonik bileeni ise Nyquist frekans bileenidir.
Nyquist frekansn takip eden bilenler ise (9-15) negatif bileenlerdir.9.
bileen deeri 7. bileenin eleniine (konjugesine) eittir. 10. bileen 6.
bileenin, 11. bileen 5. bileenin, 12. bileen 4. bileenin, 13. bileen 3.
bileenin, 14. bileen 2. bileenin, 15. bileen 1. bileenin eleniidir.
Yukarda da bahsedildii gibi hzl fourier dnm uygulamalarnda
harmonik analizi yaplacak fonksiyonun (y) eleman says (ne) ,2
n

zelliini salamaldr. k adet eleman ieren bir y fonksiyonuna Hzl fourier
dnm komutu uygulandnda ancak k/2 kadar harmonik ve bunlarn
genlikleri hakknda bilgi sahibi olunabilir.(doru bileen deeri bu
harmonik saysna dahildir).
8
7
Saysal zmleme-Recep TAPRAMAZ-Literatr Yaynclk
8
Simulink ve Mhendislik Uygulamalar 7.04- Prof. Dr. Uur Arifolu
12
4.Fourier Serisinin Bir Limiti Olarak Fourier ntegrali:
Fourier serisinin bu zelliini gelitirmemizde Dirichlet Koullar, herhangi
bir periyodik fonksiyonun genilemesini salamak iin yeterlidir.Birok
mekanik ve elektrik sistemlerde genel periyodik karklklara yant
bulmay olanakl klar.Dier yandan, etkileyen g yada voltaj ieren birok
problem periyodik deildir, nk tek bir tekrarlanmayan ahenkli kalp at
gibidir.Bu ksa fonksiyon, Fourier serisinin dorudan kullanmn kontrol
altnda tutamaz.Fourier Serisi, byle seriler iin sadece periyodik
fonksiyonlar tanmlamada faydaldr.Ancak, verilen fonksiyonun
periyodunu sonsuz olarak, Fourier Serisi tarafndan yaklaan limitini
aratrmak, periyodik olmayan fonksiyon iin uygun bir temsil olarak elde
edilebilir.

ekil1.2p=4 periyodunda periyodik bir fonksiyon.
Fourier ntegrali farkl bir formda yazlabilir.Bunun iin;

1
]
1

dw ds e s f e t f
iwt iwt
. . ) ( .
2
1
) (

den yararlanabiliriz.

dw e w g t f
iwt
. ). ( ) ( ve

ds e s f w g
iws
. ). (
2
1
) (

f(t) ve onun katsay fonksiyonu g(w) olan bu iki ifadeyle, Fourier

Dnm olarak bilinen ifti oluturabiliriz.Katsay fonksiyonu g(w), f(t)ye
eittir.Bu durumun ,fonksiyonun iki farkl temsiline etkisi;f(t)nin zaman
iinde ilgi alan ve g(w)nin bu ilgi alannda ne sklkta yer alacadr.
RNEK:

'

0
1
) (x f
,
,

a x
a x
>
<

fonksiyonunu ele alalm. Bu fonksiyonun Fourier dnmn bulmak iin;
F(f(x))=F()=

dx e x f
x i
. ). (

F()=
) (
1
.
1
. ). (
a i a i x i
a
a
x i
e e
i
e
i
dx e x f

RNEK:
f(x)=
mx
e

(m>0) olmak zere Fourier-Cos dnmn bulunuz.

Fp(t)

13
Fc()=

0
f(u).Cosu.du
ki kez ksmi integral uygulanarak;
=
s
lim
2 2
) . (

+
+

m
u Sin u Cos m e
mu
Fc()=
s
lim
2 2 2 2
) . (


+
+
+
+

m
m
m
s Sin s Cos m e
ms
=
2 2
+ m
m

0
2 2
. .
2
dx x Cos
m
m
e
mx

0
2 2
. .
1
2
dx x Cos
m
e
m
mx

sonucundan yararlanarak ;

+
0
2
. .
16
1
dt Costx
t
integralinin sonucunu
) 4 (
) 4 ( 2
x
e
m

eklinde bulabiliriz.
9
RNEK:
Periyodu T=9.6 sn olan y(t) fonksiyonu iinden [0;T] aralnda, eit
zaman aralklar ile 16 adet rnek (lme yntemi ile) alnmaktadr. Elde
edilen rnek (ayrk deerler) aada verilmitir.
y=[0 4.7163 6.5026 5.6751 3.2878 0.5738 -1.5028 -2.4723 -2.3602
-1.5293
-0.4619 0.4301 0.9153 0.9619 0.6876 0.2770 -0.0979];
y ayrk vektrne fft komutu kullanarak harmonik analizi yapnz.
ZM:
Zamana ilikin balang, art ve biti deerleri t=0:0.6:9.6 saniye olarak
verilmektedir. rneklenmi y vektrnn eleman saylar 16 2
4

n
art
salanmadr. Yukarda, fft komutu kullanlarak ancak k/2sayda harmonik
hakknda bilgi sahibi olunabilecei belirtilmiti. Bu bilgiye gre
ulalabilecek harmonik says (m);verilen y vektr iin k/2=16/2=m=8
olmaktadr.
Yatay eksen olarak t (zaman) domeninden f (frekans) domenine
geildiinde frekans art;
10416 . 0 6 . 9 / 1 / 1 T f
Hz ;(
6 . 0 f
sn olduu
unutulmamaldr)
Olacaktr. Fft komutu kullanlarak incelenebilecek en byk harmonik
frekans(Nyquist frekans);
83 . 0 10416 . 0 * 8 * ) 2 / (
max
f k f
Hz
Olacaktr. Bu soruda da yukarda anlatld gibi 3.harmonik genlii ile
14.harmonik genlii ve 7.harmonik genlii ile 9.harmonik genlii
birbirlerine eittir. Ayn ekilde Nyquist frekanslarnn tek katlar kendi
9
http://www.gencbilim.com/odev/odevgoster.php?il=adapazari&id=22770
14
aralarnda ve ift katlarda kendi aralarnda eit harmonik genlik deerine
sahiptir.
Yukarda , Y deerinin aranlan harmonik genliklerinin k/2 kat
olduu unutulmamaldr ifadesi kullanld. Bundan hareketle;
>>Y=fft(y)
Komutu uygulandnda (aranlan gerek harmonik genlik deerlerine
ulamak iin) Y harmonik genlik deerlerini k/2 saysna blmek
gerekmektedir. Aada verilen programda bu ilem;
>>Yss(1:nt/2)=(2/nt)*Y(1:nt/2);
satrnda yaplmaktadr. Verilen programda;
>>[fss Yss] ;
satrnda gerek frekans ve gerek harmonik genlik deerlerine
ulalmaktadr. rnekte verilen rnekleme artlarnda y vektrnn
harmonik analizini yapan MATLAB program aada gsterilmitir.
>> nt=16; %rnekleme says

n
2
artn salamal
>> T=9.6; %periyot

(nt+1)*dt=T
>> dt=T/nt; %rnekleme aral
6 . 0 t sn
>> df=1/T; %frekans art
10416 . 0 6 . 9 / 1 / 1 T f
Hz
>> fmax=(nt/2)*df; %Nyquist frekans

83 . 0 10416 . 0 * 8 * ) 2 / (
max
f k f
Hz
>> t=0:dt:(nt-1)*dt; %t=0:0.6:9;
>> f=0:df:(nt-1)*df; %f=0:0.10146:fmax=0.83
% y harmonik analizi yaplacak y(t) fonksiyonunun rneklenmi data
deerleri
>> y=[0 4.7163 6.5026 5.6751 3.2878 0.5738 -1.5028 -2.4723 -2.3602...
-1.5293 -0.4619 0.4301 0.9153 0.9619 0.6876 0.2770]
>> y=fft(y)%y vektrne fft komutu uygulanr
>> subplot(221),bar(t,abs(y)),xlabel('zaman(sn)'),ylabel('genlik(y)');
>> subplot(222),bar(t,real(y)),xlabel('zaman(sn)'),ylabel('real(y)');
>> subplot(223),bar(t,imag(y)),xlabel('zaman(sn)'),ylabel('imajiner(y)');
>> fss=0:df:(nt/2-1)*df;
>> yss=zeros(1,nt/2);
>> yss(1:nt/2)=(2/nt)*y(1:nt/2); %y deeri nt/2 ye blnyor(an+jbn)
deerleri
>> disp('frekans harmonik says gerek genlik deerleri')
>> [fss'[0:nt/2-1]'yss'] %aranlan harmonik ve gerek genlik
deerleri
>> subplot(221),
>> bar(fss,abs(yss)); %harmonik genliinin ubuk formunda izimi
>> xlabel('frekans (Hz)'),ylabel('genlik (yss)');
>> subplot(222);
>> bar(fss,real(yss)); %an katsaysnn ubuk formunda izimi
>> xlabel('frekans (Hz)'),ylabel('reel (yss)');
>> subplot(223);
>> bar(fss,imag(yss)); %bn katsaysnn ubuk formunda izimi
>> xlabel('frekans (Hz)'),ylabel('imajiner(yss)');
15
Yukarda verilen programn altrlmas sonunda command window
ortamnda elde edilen harmonik says ve gerek genlik deerleri aadaki
gibidir.
>>y
y =
0 15.7010 %doru akm bileeni
0.6000 19.2996 +11.5735 % 1. harmonik nt/2 kat
1.2000 -11.2650 +13.8929i % 2. harmonik nt/2 kat
1.8000 -5.8754 + 2.3748i % 3. harmonik nt/2 kat
2.4000 -3.3826 + 0.8128i % 4. harmonik nt/2 kat
3.0000 -2.3512 + 0.3682i %5. harmonik nt/2 kat
3.6000 -1.8616 + 0.1811i %6. harmonik nt/2 kat
4.2000 -1.6322 + 0.0769i %7. harmonik nt/2 kat
4.8000 -1.5642 %fmax (nyquist ) frekansndaki genlik (nt/2 kat)
5.4000 -1.6322 -0.0769i %7. harmonik elenii nt/2 kat
6.0000 -1.8616 -0.1811i %6. harmonik elenii nt/2 kat
6.6000 -2.3512 -0.3682i %5.harmonik elenii nt/2 kat
7.2000 -3.3826 -0.8128i %4. harmonik elenii nt/2 kat
7.8000 -5.8754 -2.3748i %3.harmonik elenii nt/2 kat
8.4000 -11.2650 -13.8929i %2.harmonik elenii nt/2 kat
9.0000 19.2996 -11.5735i %1.harmonik elenii nt/2 kat
t deerleri
>>
frekans harmonik says gerek genlik deerleri
ans=
0 0 1.9626 %doru akm bileeni=
ort
y
0.1042 1 2.4124 +1.4467i %1.harmonik
genlii
0.2083 2 -1.4081 +1.7366i %2.harmonik
genlii
0.3125 3 -0,7344 +0.2969i %3.harmonik
genlii
0.4167 4 -0.4228 +0.1016i %4.harmonik
genlii
0.5208 5 -0.2939 +0.0460i %5.harmonik
genlii
0.6250 6 -0.2327 +0.0226i %6.harmonik
genlii
0.7292 7 -0.2040 +0.0096i %7.harmonik
genlii
frekans deerleri
RNEK:
) * 25 . 9 * * 2 cos( ) * 125 . 3 * * 2 sin( 5 . 0 ) ( t t t y + +
fonksiyonu ile deien ve
periyodu T=3.2 sn olan bir iaretin fft komutu yardmyla harmonik analizi
16
yapn.y(t) fonksiyonundan periyot boyunca eit zaman aralklarnda nt=64
adet rnek alnmaktadr
ZM:
y (t) deiimi ekil 1.1. de grlmektedir. Verilen problemi zen
MATLAB program aagda gsterilmitir.
Yukarda verilen programn altrlmas sonunda command window
ortamnda elde edilen harmonik frekans deerleri ve harmonik genlik
deerleri aada gsterilmitir.
ans =
0 1.0272 % doru bileen:
ort
y
0.3125 0.0272 - 0.0014i % 1.h
0.6250 0.0272 - 0.0028i % 2.h
0.9375 0.0272 - 0.0043i % 3.h
1.2500 0.0271 - 0.0057i % 4.h
1.5625 0.0271 - 0.0072i % 5.h
1.8750 0.0271 - 0.0087i % 6.h
2.1875 0.0270 - 0.0103i % 7.h
2.5000 0.0270 - 0.0119i % 8.h
17
2.8125 0.0269 - 0.0136i % 9.h
3.1250 0.0269 + 1.9846i % 10.h
3.4375 0.0268 - 0.0173i % 11.h
3.7500 0.0267 - 0.0193 % 12.h
4.0625 0.0266 - 0.0214i % 13.h
4.3750 0.0264 - 0.0237i % 14.h
4.6875 0.0263 - 0.0263i % 15.h
5.0000 0.0261 - 0.0291i % 16.h
5.3125 0.0258 - 0.0322i % 17.h
5.6250 0.0255 - 0.0357i % 18.h
5.9375 0.0251 - 0.0397i % 19.h
6.2500 0.0246 - 0.0443i % 20.h
6.5625 0.0240 - 0.0498i % 21.h
6.8750 0.0231 - 0.0564i % 22.h
7.1875 0.0219 - 0.0646i % 23.h
7.5000 0.0202 - 0.0753i % 24.h
7.8125 0.0175 - 0.0899i % 25.h
8.1250 0.0130 - 0.1115i % 26.h
8.4375 0.0046 - 0.1473i % 27.h
8.7500 -0.0159 - 0.2231i % 28.h
9.0625 -0.1107 - 0.5318i % 29.h
9.3750 0.2830 + 0.6553i % 30.h
9.6875 0.1222 + 0.1214i % 31.h
18
FOURER DNM MATLAB KOMUTLARI
y = ifft(x):x vektrnn ters ayrk fourier dnm (hzl fourier
dnm algoritmasn kullanarak ) hesaplar. Eer x bir matris ise her bir
kolonun ters ayrk fourier dnmn bulur.
y=ifft(x,n): x vektrnn n noktal ters ayrk Fourier dnm (hzl
fourier dnm algoritmasn kullanarak) hesaplar
y =ifft(x,n,dim) y = ifft(x,[],dim): Boyut (dim) boyunca, x
vektrnn n noktal ters ayrk Fourier dnm (hzl fourier dnm
algoritmasn kullanarak) hesaplar.
y =ifft(, symmetric): Aktif olan boyut (dim)boyunca elenik
simetrik x matrisinin ters ayrk dnmnde kullanlr. zellikle
yuvarlama hatalar dolays ile tam anlam ile elenik simetrik olamayan x
matrislerinde tercih edilir.
y = (, nonsymmetric): Aktif olan boyut(dim)boyunca elenik
simetrik olmayan x matrisinin ters ayrk dnmnde kullanlr.
fft2 (x) : x vektr (ya da matrisinin)iki boyutlu Ters hzl fourier
dnm bulur.
19
Fourier : Sembolik ilemlerde fourier dnmnde kullanlr.Aada bu
komutun eitli kullanllar gsterilmitir.
F = fourier (f) : Sembolik f(x) fonksiyonunun fourier transformunu bulur.
f fonksiyonu (default olarak)xe baldr.Dnm sonunda (default
olarak)w ile deien bir fonksiyon elde edilir.Dier bir ifade ile f =
f(x)fonksiyonuna fourier komutu kullanlarak dnm uygulandnda, F
=F(w)elde edilir.F fonksiyonu f fonksiyonunun fourier dnmdr:
F(w)=f{f(x)}=

f(x)e
iwx
dx (1)
F=fourier(f,v): (1)eitliinde (default deer olan)w yerine v
koyarak f fonksiyonunun fourier dnmn bulur.
F (v)= f{f(u)}=

f(u)e
ivx
dx
F =fourier(f,u,v): (1)eitliinde (default deer olan)w yerine v ve
(default deer olan )x yerine u koyarak f fonksiyonunun fourier
dnmn bulur:
F(v)= f {(u)}

f(u)e
ivu
du
fourier : Sembolik ilemlerde ters fourier dnmnde kullanlr.
Aada bu komutun eitli kullanllar gsterilmitir.
f =ifourier (F): Sembolik F(w)fonksiyonunun ters fourier
transformunu (f(x))bulur.F fonksiyonu (default olarak)wya
baldr.Dnm sonunda (default olarak)x ile deien bir f fonksiyonu
elde edilir.Dier bir ifade ile F = F(w)fonksiyonuna ifourier komutu
kullanlarak dnm uygulandnda f=f(x)elde edilir.f fonksiyonu F
fonksiyonunun ters fourier dnmdr:
f(x)=f
1
{F(w)}=
2
1

F(w)e
iwx
dw (2)
f =fourier(F,u) :(2)eitliinde (default deer olan)x yerine u koyarak F
fonksiyonunun ters fourier dnmn bulur:
f(u)=f
1
{F(w)}=
2
1

F(w)e
iwu
dw (3)
f=fourier (F,v,u) : (2)eitliinde (default deer olan) w yerine v ve
(default deer olan) x yerine u koyarak F fonksiyonu ters fourier
dnmn bulur:
f(u)=f
1
{F(v)}=
2
1

F(v)e
ivu
dv (4)
10
Fourier Dnmn srekli ve ayrk zamanda inceleyelim.
10
Simulink ve Mhendislik Uygulamalar 7.04- Prof. Dr. Uur Arifolu
20

dt e t X e X
jwt
C
jw
) ( ) ( Srekli zamanl Fourier dnm

dn e n x e X
n j j
) ( ) ( Ayrk zamanl Fourier dnm
Matlabda kullandmz dnm ise hem zamanda hem de frekansta
ayrk olduu iin DFT ve IDFT kullanrz.

1
0
) ( ) (
N
n
n jw
k
e n x k X k
N
w
k
2

Ayrk FT

1
0
) (
1
) (
N
n
n jw
k
k X
N
n x
Ters Ayrk FT
21
ekil 1ada sinyalin frekans cevabnn mutlak deeri izilmiken ekil 1bde
faz cevab izilmitir. Burada dikkat edilmesi gereken husus faz cevabnn
bulunurken rnekleme frekansnn yeterince byk seilmesinin gerekli
olduudur.
ekil 1a
ekil 1b
Sinyalin Fourier dnmnden sonra sfra yakn deerler olumaktadr.
Bu saylarn oluumundan dolay faz cevab anlalr ekilde kmamtr.
Bu problemin zlebilmesi iin DFT ileminden sonra sfra yakn saylar
sfrlanr. Bu ilem verilen rnekte faz temizleme ile gsterilen ksmn
almasyla gerekletirilebilir.
11

11
http://www.istanbul.edu.tr/eng/ee/labs/iletisim/lablar/lab1.pdf
22
KAYNAKLAR
1. leri Programlama Uygulamalar-Dr.Fahri VATANSEVER-Sekin Yaynlar
2. Saysal zmleme-Recep TAPRAMAZ-Literatr Yaynclk
3. http://www.gencbilim.com/odev/odevgoster.php?il=adapazari&id=22770
4. http://www.gencbilim.com/odev/odevgoster.php?il=adapazari&id=22837
5. http://www.istanbul.edu.tr/eng/ee/labs/iletisim/lablar/lab1.pdf
6. Simulink ve Mhendislik Uygulamalar 7.04- Prof. Dr. Uur Arifolu
23