Kemalist Devrimin Milletleraras Duunce Kaynaklar Dou Perincek Teori Dergisi

Kemalist Devrimin Milletleraras Dnce Kaynaklar
Yazar: Dou PERNEK
Bu eser
http://genclikcephesi.blogspot.com
adresi tarafndan yaynlanmaktadr.
Dou PERNEK TEOR DERGS Haziran 2006
Kemalist Devrimin Milletleraras Dnce Kaynaklar

I KEMALZM
1. Kemalizmin tanm
Atatrk, Kemalizmi bir "felsefe" veya bir "ideoloji" veya bir "reti" olarak deil, Trk Devrimi'nin yapt ilerin toplam olarak tanmlad. Ama o "iler"in, yani o devrimci pratiin kukusuz bir felsefesi, bir dnya gr, bir ideolojisi vard. Kemalist Devrim'in yapt ilere yol gsteren dnsel birikimin temel metinleri unlardr: 13 Eyll 1920 tarihli Halklk Program1, 1921 Anayasas2, 1924 Anayasas3, Cumhuriyet Halk Frkas 1927, 1931 ve 1934 Programlar4, Devrim Kanunlar.5 Cumhuriyet Devrimi'nin pratiine, daha Kurtulu Sava yllarndan balayarak Kemalizm ad verilmitir. Ancak Kemalizm'in isim babalar, devrimi yapanlar deil, fakat yabanclard. Saptayabildiimiz kadaryla Kemalizm terimine ilk kez ngiliz belgelerinde rastlanyor. ngiliz resm raporlarnda, daha 1919 yl Austos aynda "Kemalist" terimi kullanlm6. Kurtulu Sava yllarnda ngiliz ve Amerikan basn, Anadolu'daki hareketi "Kemalist" diye
1 2
Atatrk'n Btn Eserleri, c.9. Kaynak Yaynlar, stanbul, Ekim 2002, s. 323 vd. Atatrk'n Btn Eserleri, c.10, Kaynak Yaynlar, stanbul, Ekim 2002, s. 302 vd. 3 Prof. Dr. Suna Kili-Prof Dr, eref Gzbyk, Trk Anayasa Metinleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, Ankara 1985, s. 111 vd. 4 CHP 1931 Program'nn tam metni iin bkz. Dou Perinek, Kemalist Devrim3 Alt Ok, 1. basm. Kaynak Yaynlar, stanbul 1999; s.97 vd; Mete Tunay, Trkiye Cumhuriyeti'nde Tek Parti Ynetimi'nin Kurulmas (19231931), Yurt Yaynlar, Ankara 1981, s.447. 5 Ferit lsever, Cumhuriyet Devrimi Kanunlar, 2. basm, Kaynak Yaynlar, stanbul, ubat 1997. 6 Bkz. Gotthard Jaeschke, Kurtulu Sava ile lgili ngiliz Belgeleri, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, s. 135/dipnot. Ayrca bkz. s. l48, 154, 157159, 161164, 170, 183, 187, 192,203, 204, 215, 219, 232, 236, 238, 240, 242, 244, 246, 248, 249, 254. Ayn ekilde bkz. Etol Ulubelen, ngiliz Gizli Belgelerinde Trkiye, ada Yaynlar, stanbul 1982, s.270. Amerikan basnnda 1921 ylnn baharnda, 3 Mart gnl The New York Timesta, Kemalistlerden sz ediliyor. Bkz. Osman Ulagay, Amerikan Basnnda Trk Kurtulu Sava, Yelken Matbaas, s. 127. Komintern organlarnda ilk kez A.R. imzal ve 7 Nisan 1921 tarihli yazda Kemalistler terimi geiyor. Yaz, Komintern'in Gneydou Avrupa iin kard Kommunismus dergisinin Haziran 1921 tarihli saysnda yaymlanm. Bkz. Dou Perinekin derledii ve Kaynak Yaynlar'nn kard Komintern Belgelerinde Trkiye Dizisinin 1. kitab: Kurtulu Sava ve Lozan, Yeniden dzenlenmi 2. basm, stanbul, Kasm 1993, s.26 ve 28. Dizinin dier kitaplarnda Kemalizm kavram uralarda geiyor: 2. kitap, Kemalist Cumhuriyet, stanbul, Nisan 1994, s. 11, 18, 36, 37, 38.40.41.42. 3. kitap, Krt Sorunu, Yeniden dzenlenmi 2. basm, stanbul, Nisan 1994, s.22.34.41.66.
anyor. Doan Avcolu, Bat'l emperyalistlerin bu nitelemeyi Trk Milliyetiliini hor grmek iin, "Kemal ve etesi'' anlamnda kullandn belirtiyor.7 Sovyet ve Komintern yayn organlarnda ise, Kemalizm, Ezilen Dnya'da emperyalizme kar mcadele ateini tututuran Trkiye'nin kurtulu hareketidir. Sovyet devrimcileri, daha 1920 ylndan balayarak "Kemalizm" ve "Kemalist Devrim" kavramlarn kullanmlardr.8 Kemalist adlandrmasn Mustafa Kemal ve arkadalarnn, Kurtulu Sava yllarnda benimsenmedii grlyor. Atatrk, G. Ellison'a yle diyor: Bu kelime hareketin ruhunu anlatmyor. Ben lsem de, canl da kalsam hareket devam edecektir.9 Dikkat edilirse, Atatrk, daha en bandan kendi davasn bir "hareket" olarak, yani bir "pratik" olarak tanmlamaktadr. Kzm Karabekir Paa, Lozan Konferans arifesinde, Kemalizm adlandrmasndan rahatszdr.10 Cumhuriyet Devrimi nderlerinin, Kemalizm adlandrmasna ilikin tavrlar 1930'larda deiiyor. Kemalizm kavramna CHP'nin temel belgelerinde ilk kez 1935 ylnda rastlyoruz. CHP'nin 9 Mart 1935 gn alan 4. Byk Kongresi'nde kabul edilen programn nsznde yle denmektedir: Yalnz birka sene iin deil istikbale de amil olan tasavvurlarmzn ana hatlar burada toplu bir halde yazlmtr. Partiye amil olan [dorusu: esas olan] btn bu prensipler Kemalizm yoludur11 Grld gibi, Kemalizm, CHP programndaki ilkeler olarak tanmlanmtr. Peki, bu ilkeler toplam olarak nedir, ideoloji midir, teori midir, reti midir? Bu kavramlarn hibirinin kullanlmayp, "yol" denmesi, anlamldr. Bu tutumun aklamasn, daha nce kabul edilmi olan Cumhuriyet Halk Frkas 1931 Programnda buluyoruz: "Cumhuriyet Halk Frkas'nn programna temel olan ana fikirler, inklbmzn balangcndan bugne kadar-ki fiiliyat ve tatbikatta aikrdr."12 Fikirleri, Fiiliyat ve tatbikatla, yani eylem ve uygulamayla aklayan bu tanm, Atatrk, 1939 ylnda toplanacak CHP Kurultay iin 1937'de kendi eliyle yazd program taslanda da aynen benimsemi, yalnz dilini Trkeletirmitir. "Girit" balkl ilk sayfann ilk cmlesi yledir: "Cumhuriyet Halk Partisi'nin programna temel olan ana fikirler, Trk Devrimi'nin balangcndan bugne kadar yaplm olan ilerle yaln olarak ortaya konmutur."13
7 8
Doan Avcolu, Mill Kurtulu Tarihi, c.1, Remzi Kitabevi, s. 129. rnekler iin bkz. Dou Perinek, Lenin Stalin ve Mao'nun Trkiye Yazlar, 3. bask, Kaynak Yaynlar, stanbul, Temmuz 1992. Sovyetler Birlii Bilimler Akademisi'nin 1950'li yllarda yaymlad 6 ciltlik Felsefe Tarihinde de Kemalist Devrim incelenmitir. Bkz. Geschichte der Philosophie, Bd.6, s. 625 vd, 632 vd, 647, 660. 9 Grace M. Ellison, Kuvayi Milliye Ankaras, Milliyet Yaynlar, stanbul 1973, s. 165. 10 Bkz, Uur Mumcu (yayma hazrlayan), Kazm Karabekir Anlatyor, Tekin Yaynevi, stanbul 1990, s.52. 11 Tekin Alp, Kemalizm, Cumhuriyet Gazetesi Matbaas, stanbul 1936, s. 18. Gnmz Trkesiyle basmn gerekletiren Prof. Dr. etin Yetkin'in yaynlad kitapta s. 39 (Toplumsal Dnm Yaynlar, stanbul, Mays 1998) Tekin Alp'in kitabnda ikinci cmledeki esas olan ifadesi, yanllkla "amil olan" diye yer alm. Dorusu iin bkz. smail Arar, Atatrk'n Halklk Program, s.26; Fahir Giritliolu, Trk Siyas Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisi'nin Mevkii, c.II, Ayyldz Matbaas, Ankara 1965, s. 434. Cemil Koak, Trkiyede Mill ef Dnemi (19381945). Yurt Yaynevi, Ankara 1986, s. 461. Atatrk'te CHP 4, Byk Kurultay'n a konumas iin bkz. Atatrk'n Sylev ve Demeleri, I. s. 379 vd. 12 CHP 1931 Program ncesinde Atatrk'n elyaz notlar ve programn tam metni iin bkz. Dou Perinek, Kemalist Devrim3 Alt Ok, 1. basm, Kaynak Yaynlar, stanbul 1999; s.97 vd. 13 Atatrk'n 1939 CHP Kurultay iin hazrlad program taslan kendi el yazlaryla ilk kez 1987 ylnda 2000'e Doru dergisinde yaymladk. Bkz. "Atatrk'n Elyazsyla Kamlizm Prensipleri'", 2000'e Doru, say
Atatrk kendi elyazsyla yazd bu sayfann son cmlesinde ise, Trk Devrimi'nin gerekletirdii btn bu ilere, "Kamlizm Prensipleri" ad verilmektedir: "Partinin gtt btn bu esaslar 'Kamlizm Prensipleri'dir."14 Kemalizm isimlendirmesi, 1935 ylnda CHP 4. Kongre kararyla kabul edildikten sonra yaygn olarak kullanlr olmutur. 1936 ylnda Kemalizm veya "Kamlizm" baln tayan iki kitap yaymlanmtr. Birisi Edirne Mebusu eref Aykut'un Kamalizm isimli kitabdr. Alt balkta, C. H. Partisi Program'nn zah aklamas yer almaktadr.15 Kemalist Devrim'in dnrlerinden Tekin Alp de, yine 1936 ylnda yazd kitaba Kemalizm adn vermitir.16 Mahmut Esat Bozkurt, Devrim Tarihi derslerinde CHP Programyla uyumlu bir Kemalizm tanm yapmtr: "Trk ihtilalinin verimi, sembolik Alt Ok iindedir ki, buna Kemalizm diyoruz ve diyorlar."17 Prof. Dr. Afet nanda, "Atatrk'n urat ve kendi mesuliyeti altnda tahakkuk ettirmek istedii inklplardn, "ona izafeten 'Kemalizm' tabiriyle tarihte yer aldn" belirtmektedir.18 Yukarda gsterildii gibi, Kemalizm, CHP programlarnda ve Atatrk'n elyazlarnda, srarla, devrimin pratiiyle tanmlamtr. Bu, toplumsal pratiin dnceyi belirlediini kabul eden, materyalist bir tanmdr. Ancak bu tanm yapldktan sonra, Kemalizmin esaslarnn sistemli ve bilimsel llerde belirlenmesi ve yazlmas istemi, CHP Kongrelerinde ve siyasal dzlemlerde sk sk dile getirilmitir.19 Hatta Kadro dergisi, kendi yaymlanma nedenini bu ihtiyaca balamtr. Kadrocular, Kemalist Devrim'in, kendi ilkelerini yaatacak ve buna bilin oluturacak btn teorik ve fikri unsurlara sahip olduunu, ancak bunlarn, devrime "ideoloji olabilecek bir fikriyat iinde" birletirilip sistemletirilmediini belirtmilerdir.20
46, 8 Kasm 1987, s. 20 vd. Elyaz belgesi iin u kitabmza da baklabilir: Dou Perinek, Kemalist Devrim3 Alt Ok, 1. basm. Kaynak Yaynlar, stanbul; s. 109 vd. Kemalizmin "Kamlizm"e dnmesinin hikyesini ise, 4 ubat 1935 gnl Anadolu Ajans blteninden renebiliyoruz: "stihbaratmza nazaran, Atatrk'n tad Kaml ad Arapa bir kelime olmad gibi Arapa Keml kelimesinin dellet ettii mnda da deildir. Atatrk'n muhafaza edilen zad, Trke 'ordu ve kale' mnsna olan 'Kaml'dir." (Aktaran: Mete Tunay, "Atatrk'e Nasl Bakmak", Toplum ve Bilim, say 4, s.89/dipnot 2.) Atatrk'n 1937 ylnda kendi eliyle Kamlizm Prensipleri diye yazmas, adndaki deiiklii benimsediini gsteriyor. 14 Belge, Antkabir Arivi 1. Dosyadadr, No: 1091. Fotokopisi Aydnlk gazetesi arivinde bulunuyor. 15 eref Aykut, Kamalizm (CM. Partisi Program'nn zah), Muallim Ahmet Halit Kitabevi, stanbul 1936. 16 Tekin Alp, Kemalizm, Cumhuriyet Gazetesi Matbaas, stanbul 1936. Bu kitabn gnmz Trkesiyle basmn Prof. Dr. etin Yetkin gerekletirdi. Toplumsal Dnm Yaynlar, stanbul, Mays 1998. 17 Mahmut Esat Bozkurt, Atatrk htilli, I-II Dzeltilmi 4. basm. Kaynak yaynlar, stanbul, Nisan 2003, s. 191 vd. 18 Afet nan, Atatrk Hakknda Htralar ve Belgeler, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 4. bask Ankara 1984, s. 294. 19 rnein Manisa Mebusu Kazm Nam Duru, CHPnin 1939 ylnda yaplan 5. Kurultay'nda bu talebi kuvvetle ifade ediyor. Bkz. Cemil Koak, Trkiye'de Milli ef dnemi (19381945), Yurt Yaynevi, Ankara 1986, s. 461. 20 Kadronun 1930 yl saylarndan aktaran Ali Nejat len, Kemalizmin Ekonomisi, Geniletilmi 2. basm, Gldikeni Yaynlar, Ankara, Mart 2000, s. 59. Fahir Giritlioluda, Kemalizmin, Atatrkn hayat boyunca yeter derecede sistemletirilip aklanmadn belirtir. Bkz. Fahir Giritliolu, age, c. II, s. 425.
Ancak Kadro dergisinin Kemalizmin teorisini yapma iddiasnn pek baarl sonu verdii sylenemez. Bu nedenle Kemalizmin sistemletirilmesi ve teoriletirilmesi konusundaki bunalm devam etmitir. rnein Tekin Alp'in Kemalizm kitab, bu bunalm ok iyi yanstr. Tekin Alp, Kemalizmin, bir ideoloji mi, nazariye mi, doktrin mi, sistem mi, yoksa bir rejim mi olduu tartmasn yapanlardandr. Ona gre, Kemalizm ihtilali, "Trkiye'nin rejimi"dir. Kemalizm, bir "sistemedir; bir "ideolojidir ve gelecekte azimle takip edilecek olan "yol"dur.21 Burada Tekin Alp'in ve birok Kemalist dnrn deoloji ile reti (doktrin) ve teori (nazariye) kavramlarn birbirlerine kartrdklar ve bu kavramlar bilimsel llerde tanmlamadklar grlyor. Ksaca deinelim, ideoloji toplumsal sistemlerin, dolaysyla snflarn fikir, kurum ve deerlerinin btndr. Bu nedenle ideolojiler, doktrin veya teoriler gibi belli nder veya dnrlerin damgasn tamazlar; bir snfn yzlerce yllk maddi ve manevi kltr rnlerinin bileimini ifade ederler. deolojileri, kiiler deil, tarihsel sreler yaratr. Kavramlarn tanmndaki belirsizlik bir yana, Tekin Alp, Kemalist Devrim'in CHP Programndaki tanmn anlayamamtr. Atatrk, Kemalizmi, "Trk devrimiyle gerekletirilen iler" diye tanmlayarak, bir reti veya teori kurma iddiasnda bulunmadn ortaya koymutur. Nitekim Yakup Kadri, Atatrk'n "Doktrin istemem. Donar kalrz. Biz yry halindeyiz." dediini aktarr.22 Atatrk' anlayan devrim nderleri kukusuz vardr. Nitekim CHP Genel Sekreteri Recep Peker, Kemalizmi aklarken yle der: "Parti programnn hayat anlay, nazariyecilikten deil, hayattan gelir."23 Manisa Mebusu Kazm Nami Duru da, tpk Recep Peker gibi olay anlamtr: "Arkadalar, Kemalizm bir ideal deildir. Tahakkuk ettirilmi bir takm realitelerdir."24 Aslnda Tekin Alp de, Kemalizmin ieriini, "efin tespit ettii ideale ynelik emekler" diye belirlerken, birok yanln arasnda gerei de yakalam oluyor.25 Daha birok rnek verilebilir. Devrimin uygulayclar ve dnrleri, genellikle Kemalizm tanmnda pratie verilen nceliin altn izerler. zetlenecek olursa, Kemalizm, Kemalist Devrim denen uygulamalarn toplamdr. Kemalizmi, o devrimci pratikten koparmak, hayatn dnda, dnyann dnda, insanln ve verili toplumsal ekonomik sistemlerinin dnda, "ideolojiler st" metafizik konumlara yerletirmek, yani Kemalist Devrimi tepetakla etmek, daha ok 1940 sonras Kk Amerika dneminde grlen bir hurafedir. Kukusuz daha Atatrk'n yaad zaman, kr Kaya gibi, Kemalizm, sa veya sol formllerin dar erevesi iine alnamaz diyenler de bulunmaktadr. Aslnda bu tr nitelemeler, "Kemalizm diye bir ey yoktur" anlamna gelir. nk dnyada ideolojilerin stnde ve dnda, gerici, tutucu veya devrimci gibi nitelemelerin dnda bir fikir, bir siyaset, bir sistem, bir rejim bulunmaz. Btn siyasal akmlar, verili toplumsal-ekonomik sistemler iinde bir yere otururlar. Atatrk, Fransz
21
Tekin Alp, Kemalizm, stanbul 1936, s. 17 vd. Yakup Kadri Karaosmanolu, Yn Dergisi, Ekim 1962. 23 Recep Pekerin CHP'nin 1935 ylndaki 4. Kongresi'ndeki konumasndan aktaran. Fahir Giritliolu, age, c II. S. 429. 24 Aktaran Cemil Oktay, age, s. 461. 25 Tekin Alp, 1936, s. 21.
22
Devriminin yolunu izlediini ve Sovyet Devrimi'nden etkilendiini her zaman ak ifadelerle belirtmitir. Atatrk ve arkadalar, 1920'den itibaren "Devlet Sosyalizmi"ni savunduklarn, felsefede Tarihsel Materyalist veya Maddiyat Determinist olduklarn, vb sk sk ifade etmi ve ders kitaplarna da yazmlardr. Cumhuriyetilik, Milliyetilik, Halklk, Devletilik, Laiklik ve Devrimcilik; ideolojiler ve siyasal teoriler dndaki kavramlar deildir. Bu ilkelerin hepsi Trk Devrimi'nden ve Atatrk'ten nce vard ve byle olmas da doaldr. Her siyaset ve felsefe akm, kendisinden nce ortaya kan toplumsal ilikiler ve deerler zerinde ykselir. O nedenle teori ve retiler, insanlar tarafndan uydurulmu deillerdir; belli tarihsel zeminler zerinde ykselirler. Atatrk'n stnl, yaad toplumun ve dnyann gereklerini ok iyi tanmlamas, yaanan sreci dinamik bir ak iinde dn ve yarnyla anlamas ve bu verili tabloda, bir devrimin yapabilecei ilerin snrlarn sonuna kadar zorlamasdr. Kukusuz bu son derece yaratc ve engin devrimci tavrn temelinde bir dnya gr bulunmaktadr ve en nemlisi bu dnya grnn belirledii bir hedef vardr. Yanl olan bu dnya grn, bu felsefeyi, dnyada verili sistemlerden, rejimlerden, doktrinlerden kopararak, cennetteki Tuba aac gibi kkleri gkyznde olan bir masal esine benzetmektir. Evet, Kemalizm, Atatrk'n deyiiyle bir "yry"tr, o nedenle CHP Program'nda "yol" diye tanmlanmtr. O yolun kukusuz bir yol gstericisi vardr. Atatrk, o yol gstericinin bilim olduunu aklayarak. Materyalist bir felsefeye sahip olduunu belirlemitir. Daha 23 yandayken, 1904 ylnda not defterine, "Evvela sosyalist olmal, maddeyi anlamal" diye yazmtr.26 Bu maddeyi anlama abas, aslnda Atatrk'n btn baarlarnn esasdr.
2. Kemalizmin ierii
Peki, nedir Kemalizmin felsefesi veya ideolojisi? Kemalistler, kendilerini Halk kavramyla tanmladlar. Halklk, 1930larda formlletirilen Alt Ok'tan biriydi, ancak ayn zamanda Kemalist Devrim pratiinin tamamn da ifade ediyordu, Nitekim kurduklar partiye Cumhuriyet Halk Frkas adn verdiler. Kemalist Devrimin ilk resm program, Halklk Program diye adlandrld.27 Bilindii gibi. Heyeti Vekile (Bakanlar Kurulu) adna BMM Reisi Mutala Kemal imzasyla, Anayasa tasars olarak 13 Eyll 1920 gn Meclisi sunuldu. Devrim'in ilk anayasas, Halklk Program'nn gelitirilmesiyle 20 Ocak 1921 gn kabul edildi. Halklk, Byk Fransz Devrimi'nin temsil ettii burjuva-demokratik akm ile Dou Avrupa'daki Halklk (Narodnizm) ve Sovyet Devrimi'nin, Trkiye gerekleri zemininde kaynatrlmasyd. Kemalist Devrim. Osmanl devletini ykt, emperyalizme kar tarihin ilk baarl kurtulu savan verdi; 1930'larn devleti ve planl ekonomi uygulamasyla bir kalknma modeli kurdu ve bu pratiklerden geerek evrensel dzlemde Mazlum Milletler'in ncs konumundaki yerini belirginleirdi. te bu tarihsel pratik, Kemalizmin tanmn da belirler: Kemalizm, Trkiye'nin 19. yzyln ikinci yarsnda balayan milli demokratik devriminin stikll Sava ve Cumhuriyet'in inas dnemindeki pratiidir.
26 27
Atatrkn yllarca saklanan not defterindeki bu ifade iin bkz. Atatrk2n Btn Eserleri, c. 1, s. 15. Atatrkde Byk Nutukta Halklk Program diye anar. Halklk Programnn tam metni ve ayrntl bilgi iin bkz. Dou Perinek, Kemalist Devrim-3 Alt Ok, 1. basm, s. 39 vd, 73 vd.
Kemalizmi uluslararas alandaki yerine oturtacak olursak, bir ynyle Bat'ya gre gecikmi bir burjuva demokratik devrimdi. Ancak Kemalist Devrim'e Ezilen Dnya'dan bakacak olursak, bir nc devrim saptamasnda bulunuruz. Trkiye'nin milli demokratik devrimi, kapitalizmin ykseli anda deil, rmeye balad dnemde, yani emperyalizm aamasnda. Ezilen Dnya'nn en ileri lkelerinden birinde yaand. Bu nedenle Kemalizmin ieriini, emperyalizme kar kurtulu mcadelesi belirledi. Bu mcadele, stikll Sava'yla snrl deildir. Trkiye, 18. yzyldan beri d ticaret andaki yaylmac kapitalizme ve emperyalizme kar savayordu. Trkiye, burjuva demokratik devrimi, dnya burjuvazisine ramen gerekletirmek durumundayd. Ezilen Dnya'da bamsz bir mill devlet ve ada bir millet, Bat'nn gelimi kapitalist lkelerindeki gibi, bireysel kar esas itici g sayan liberalizmle kurulamazd. Bu nedenle Kemalizm, Trk Devrimi'nin daha nce belirginlemi halk geleneinden beslenerek ve Sovyet Devrimi'nin kamucu karakterinden etkilenerek, demokratik devrim pratiini halkdevleti bir rotaya oturttu ve Ezilen Dnya lkelerine esin veren bir model retti. 19. yzyln sonlarna doru belirginleen Trk Devrimi'nin milliyetilii, o tarihlerde tekelci aamaya varan ngiliz ve Franszlarnki gibi emperyalist deil, bamszlkyd ve dier milletlerle uyum iinde yaamay ngryordu; bireyci deil, toplumcuydu (halk) zel karc deil, kamucuydu; merkezka eilimli deil, merkeziyeti idi. Kemalizm, Trk Devrimi'nin pratiini emperyalizm ve feodalizme kar devrimci bir zafere ulatrrken, devrimin bu zelliklerini, Sovyet Devrimi'nden de kuvvetle etkilenerek iyice belirginleirdi ve zorunlu olarak Bat'nn burjuva Demokratik devrimlerinden farkl bir yola yneldi ve farkl bir pratik ve reti yaratt. Trkiye'nin demokratik devrimi, kapitalizmin kuruluuna nderlik eden Bat Avrupa burjuvazisinin gerekletirdii burjuva demokratik devrimin tarihsel ilevini, emperyalizm anda, bir Ezilen Dnya lkesinde gndeme getirdi.
II KEMALZMN FELSEFES
1. Doada: Maddenin ncelii
Kemalizmin, bir teori veya doktrin olmadn belirlemitik. O nedenle Atatrk ve arkadalarnn aklamalarnda, zgn bir felsefe teorisi aramaktan ok, Kemalizmin felsef ynelilerini, iinde yer ald felsefe kampn ve zellikle Kemalist Devrim'in pratiini besleyen dnce kaynaklarn saptamak, daha anlaml ve gerekidir. Felsefe akmlar bilindii gibi, iki kampa ayrlyor. Ruhun ya da dncenin nceliini kabul eden felsefeye dealizm, doay ilk ve esas unsur kabul eden felsefeye ise, Materyalizm deniyor.28 Burjuvazinin devrimci akm, materyalisttir. Bu akm iinde yer alan Kemalizmin tavr da aktr, esas unsuru doada grmektedir.
28
dealizm ve Materyalizm konusunda bkz. F. Engels, Ludwig Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin sonu, ev. C. Karakaya, Sosyal Yaynlar, stanbul, s. 28 vd.
Kemalist Devrim'in ders kitaplar, Materyalist Tekilii (Monizm) savunur, doay "evrendeki varlklarn birlii" olarak tanmlar. Doa, hem evrenin yasalarnn sahibidir, hem de ayn yasalara baldr. Doada hibir ey yok olmaz ve hibir ey yoktan var olmaz. Doann stnde ve dndaki btn kavramlar, insan beyni tarafndan uydurulmutur.29 Bu Materyalizm dersi, Tarih kitabnn hemen banda yer alr. Zaten Kemalist nderlik tarih almalarna iki amala girmitir. Birincisi, "mill bir tarih yazmak"tr. kincisi, "evrenin oluumu, insann ortaya k ve insan hayatnn tarih devirlerden nceki gemii konusunda yanl anlaylarn nne gemek, Eletirel Tarihe ve doa bilimlerine dayanan bilimsel teorileri aklamaktr".30
2. Evrenin bilinebilirlii
Kemalizm, varlk ile bilgi arasndaki ilikiye de materyalist bir yant vermitir; insann evreni bilebilecei kansndadr. Tarih kitaplar, bilgimizin snrnn "son yzyllarda yaplabilmi keiflerin tesine geemeyeceini belirtirler. Ancak her gnk yeni keiflerle bilgilerimizin snr genilemektedir.31 Atatrk, insan zeksnn doann srlarn zeceine ve beklenilen gerekleri ortaya koyacana "kesin" gzyle bakar. Doada hibir eyin yok olmayacandan hareketle, ilerde insanln gemiten kalan ses dalgalarn da saptayabileceini ve binlerce yl nce sylenmi szleri belirleme olanana kavuacan belirtir.32 Grld gibi, Kemalist devrimciler, bilinmezci idealizmi reddederler.
3.Toplumda: Determinizm ve Maddecilik

Determinizm, Pratik Maddiyatlk ve Tarihsel Materyalizm Kemalist Devrim'in nderleri, felsefelerini "tarihte deterministiz, icraatta pratik maddiyetiyiz" diye aklamlardr.33 Bu aklamay Meclis krssnden ileri Bakan yapmaktadr. yle anlalyor ki, konu Atatrk ve evresinde tartlm ve sonunda byle bir formlde karar klnmtr. te yandan Cumhuriyet'in dnr ve siyaset adamlar arasnda, Kemalizmin, Bilimsel Sosyalizmin kurucularnn Tarihsel Materyalizm retisini kabul ettiini aklayanlar da vardr. Edirne Mebusu evket Aykut, 1936 ylnda yazd Kamlizm balkl kitapta, Kemalizmin toplumsal retisini yle aklar: "Tarihte hibir devrim yoktur ki, tarihsel olmasn. Bunlarn hepsi istisnasz, ayrsz tarihin maddi sebeplerinden, mutlak ekonomik sebeplerden doar." saptamasnda bulunduktan sonra, yakn tarihimizi, "tarih maddecilikten domu ekonomik hareket" olarak inceleyebileceimizi belirtir ve inceler. evket Aykut, ulusuluu da, tarih maddecilikle aklar ve Atatrk'le ilgili olarak u deerlendirmeyi yapar: "Atatrk, ulusuluu ancak tarihin maddi ve ekonomik yneyinden kavrayarak Partisine hz vermitir."34
29 30
Tarih, I, s. 2. Trk Tarihinin ana Hatlar, s. 1 vd. 31 Trk Tarihinin ana Hatlar, s. 5 vd; Tarih, I, s. 1. 32 Afet nann 9 Ocak 1936 gn DTCFnin alnda verdii ilk dersin baz blmlerini Atatrk yazdrm. Bkz Afet nan, Atatrk Hakknda Hatralar ve Belgeler, s. 242 vd. 33 ileri Bakan kr Kaya2nn konumas iin bkz. TBMM Zabt Ceridesi, c. 16, Devre v, s. 5961. 34 evket Aykut, age, s. 21,24.
Dorudur, Atatrk' Atatrk yapan, gen yatan balayarak tarihin seyri konusundaki bilimsel bak asdr. Atatrk, hep tarihin maddesini anlamaya alm ve bu yaanan srete yine tarihin seyri iinde gerekleebilir zmler retmitir. Osmanl devletinin "mrn tamamladn" ve yeni bir mill devletin koullarnn doduunu, bu bak asyla grm ve baar kazanmtr. Nutuk'un birinci cildinin balar, tarihe maddeci bakn esasl bir rneidir. Kemalistler, "tarihte deterministiz" aklamasyla, yalnz doann deil, toplumun da nesnel yasalara bal olduunu kabul ediyorlar. Bilindii gibi, Determinizm (Gerekircilik), doadaki srelerin ve olgularn evrensel ve nesnel bir nedensellie dayandn kabul eder. Mahmut Esat Bozkurt, Devrim Tarihi derslerinde Determinizmi, "milletlerin haklarna kavumalar iin" ihtilalin gereklilii ve kanlmazl olarak aklar.35 Kemalistlerin "craatta pratik maddiyetiyiz" aklamasnn ieriini kesin izgilerle belirleyemedik. Felsefe tarihlerinde "Pratik Maddecilik" diye bir akma rastlamadk. Yalnz Marx ve Engels, teorilerini henz yeni oluturmaya baladklar 184546 ylnda yazdktan Alman deolojisi'nde "pratik maddecilii", Komnizmle eanlamda kullanyorlar.36 Kemalistlerin bu "Pratik Maddiyetiyiz" kimliinin Feuerbach'lardan geldii de dnlebilir. nk Marx ve Engels, ayn yerde Feuerbach'a da gndermede bulunuyorlar.37 Denebilir ki, "Pratik Maddiyetilik", Kemalizmin eyleme ncelik veren tavrn yanstmaktadr. Kemalistlerin pratie vurgusu, Alman idealist filozoflarndan Fichte'nin dnceyi deil, eylemi esas ilke kabul eden felsefesini de artrmaktadr. Ancak Fichte, ne deterministtir, ne de materyalist. Tarihte Belirleyici Etken: Ekonomi Kemalizm, toplumlarn tarihinin aklanmasnda, ekonomiyi belirleyici etken olarak kabul eder. Atatrk, 1930 yaznda Yalova'da "tarih olaylarn en nemli etkeni" konusunda bir tartma aar. Bu konuda kendi grlerini yle belirtir: "Bence bir milletin dorudan doruya hayatiyle, ykselmesiyle, dknlyle ilgili olan en nemli etken, milletin iktisadiyatdr. Bu, tarihin ve tecrbenin tespit ettii bir hakikattir. Bu hakikat bizim mill hayatmzda ve mill tarihimizde de tamamiyle grlmektedir. "Trk tarihi incelenirse, birok sebeplerin banda btn ykseli ve k sebebinin iktisat meselesinden baka bir ey olmad anlalr."38 Atatrk, son cmleyi, yedi yl nce zmir ktisat Kongresini A Konumasnda da aynen sylemitir.39 Ona gre, "Zamanmz bir iktisat devrinden baka bir ey deildir". Kongre konumasnn sonlarna doru, "tam bamszlk" ve "mill egemenlik" gibi byk hedeflerin gereklemesi iin gerekli kuvvet ve temeli de yle belirlemitir: "Biricik kuvvet, hakik en kuvvetli temel iktisadiyattr."40 Bu anlay nedeniyle Yeni Trkiye devletinin temellerinin "sng ile deil, sngnn de dayand iktisadiyatla kurulacan" belirtmitir.41
35
Mahmut Esat Bozkurt, Atatrk htilli, s. 198. Karl Marx-Friedrich Engels, Alman ideolojisi ev. Selahattin Hilav. Sosyal Yaynlar, stanbul 1968, s. 78. 37 Ayn eser, s. 76 vd. 38 Afet nan, Atatrk Hakknda Hatralar ve Belgeler, s. 277. 39 Atatrk2n Sylev ve Demeleri, II, s. 100. Atatrk, milletin yoksulluk ve ykmnn en nemli nedenini ekonomik gerilikte bulan grn, ayn dnem baka konumalarnda da belirmitir. 15 Ocak 1923 gnl konumas iin bkz Ayn eser, s. 50. 40 Ayn eser, s. 107. 41 Ayn eser, s. 56 vd.
36
Kemalizmin ekonomiyi esas etken kabul etmesini, dinsel inanca indirgeyenler bile olmutur. Edirne Milletvekili Mehmet evket Aykut, "Kamlizm"in, "btn prensiplerini ekonomik temeller zerine kuran bir din" olduunu sylemektedir.42 Ekonomiyi temel ald iin, Marksizm ile akrabalk kuran Kemalist dnrler de vardr. rnein Yusuf Akura, "toplumlarn gelimesinde ekonominin ve snf mcadelesinin ne kadar nemli bir yeri olduunu Marksizmden rendiini" belirtir ve Yeni Trkiye'nin kurulmasnda ekonominin balca tarih etken olacan vurgular.43 Mahmut Esat Bozkurt ise, ekonominin siyasal kurumlara, devlet biimine, dnya politikasna ve kurumlarna etkisini anlattktan sonra ekonomik yenileme ile devrim arasndaki diyalektii aklar: htilaller, sosyal ve ekonomik nedenlerle gerekleir ve her ihtilal ancak ekonomik alana girerek, "tam ve baarl" olabilir. Bozkurt'a gre, Lenin'in bu yndeki grleri hakldr; "Atatrk de sosyal ve ekonomik alanlara ok nem vermitir." Bozkurt, ekonomik yenilik yaratt iin "eksiksiz ihtilallere" rnek olarak, Atatrk ihtilalini, Lenin ihtilalini ve 1789 Fransz ihtilalini gsterir.44 Bozkurt, Kemalizmin ekonomiyi esas etken kabul eden grlerini. Komnizmin emek-deer teorisini benimsemeye kadar gtrr. Kemalizmin bu ateli ideologu, niversitedeki Devrim Tarihi derslerinde yle demektedir: "Komnizm: Deer=tir... diyor (Capitale, K. Marx) "Her ne kadar baz arlatanlar buna hayr diyorlarsa da, bunda phe yoktur."45 Bozkurt, devamla Marx'n artdeer teorisini savunur ve artdeerin "iinin kapitalist tarafndan alnan emei" olduunu belirtir.46 Fransz Sosyal Tarihilii ve Tarihsel Materyalizmin snf mcadelesi teorisi Kemalist ynetim, Trk tarihini yle zetlemiti: Trk toplumu, bir zamanlar snfszd. Ortaada Yakndou toplumlaryla temasa geerek snflara blnd, "Zorbalk, tasallut ve din", sekin snflar yaratt. Lise Tarih kitaplar, snflara blnmeyle oluan toplumsal kuruluun adn evrensel teorik kategorilerle aklyordu: "slam-Trk feodalitesi", Seluklu feodalitesi, "Osmanl feodalitesi"47 Kemalistlerin Osmanl toplumu zerine resmi gr diyebileceimiz metin, snfsal bir tahlili ierir. Ortaokul ve lise tarih kitaplarna kaynak olan Trk Tarihinin Ana Hatlar adl eserin, Osmanl "feodal" toplumu zerine tezleri yle zetlenebilir: Osmanl toplumu snfl bir toplumdur. Osmanl hkim snf, hkmdarn evresindeki ruhan, asker ve mlk aristokrasiyi oluturan merkez feodaller ile yerel feodallerden oluur.
42 43
Aktaran Mete Tunay, Tek Parti Ynetimi, s. 327 Franois Georgeon, Trk Milliyetiliinin Kkenleri Yusuf Akura- (18761935), ev. Alev Er, Yurt Yaynlar, Ankara 1986, s. 78, 107 ve 80. 44 Mahmut Esat Bozkurt, Atatrk htilali, s. 226 vd, s. 233 vd, s. 237. 45 Ayn eser, s. 302. 46 Ayn eser, s. 303. 47 Tarih, III, 1931, s. 1, 2, 46. ayn eser, 1941 basm, s. 1, 2, 10, 55-56.
10
Osmanl feodal hkim snf da, onun ezdii halk da, yalnz Trk deildi, eitli kavimlerden oluuyordu. Baka deyile toplumsal elime kavim farklarna deil, snf farklarna dayanyordu. Osmanl ordusu, Osmanl sultannn ve hkim zmresinin karlarn korumakla grevliydi.48 Cumhuriyet Devrimi'nin tarihileri diyebileceimiz Fuat Kprl'ler, Yusuf Akura'lar, Cumhuriyet ncesi tarihi snfsal adan incelemilerdir.49 Kemalistler, yktklar Osmanl devletinin zalim ve soyguncu karakterini, dn vermez bir dille belirtirler.50 Bu net tutumun bir sonucu olarak, tarihi, feodal hkim snflarn bak asyla deil, daha ok ezilen kyl ve gebe kitlelerin safndan aklarlar. Cumhuriyet Devrimi'nin okullarda okutulan tarih kitaplar, Avrupa Ortaan ve Fransz Devrimi'ni aklarken de, snfsal tahlil yntemini benimsemilerdir.51 Kemalistlerin devrimci dnemdeki tarih grnn kaynann burjuva-demokratik tarihilik olduu aktr. 19. yzyln Guizot, Mignet ve Thierry gibi sosyolojik tarihilerinin, Kemalist tarih aratrmacln kuvvetle etkiledii grlyor. Mahmut Esat Bozkurt'un nklp Dersleri'nde, nemli lde onlardan esinlendii grlr. ngiliz ve Fransz devrimleri incelenirken, esas kaynak Guizot ve Mignet'dir.52 Daha nemlisi, Bozkurt, tarihin devrimlerle ilerlediini savunurken, bu iki tarihiye gndermede bulunur.53 Yine Trk Tarih Kurumu'nun ilk bakan Yusuf Akura, tarihin mantn kefetmeye alrken, bni Haldun, Vico, Herder, Guizot, Buckle, Hegel ve Marksizmden etkilenmiti.54 Gnmz dnyasn devrimler yaratmtr: Fransa'nn sosyolojik tarih akm ile Kemalistlerin bulutuu esas budur. Kemalistler, devrim yaptklar iin, devrimi gerekli ve zorunlu bulan bir tarih teorisi aramlar ve bu teoriyi, liberal-sosyolojik tarihilikte bulmulardr. Kemalizmi de etkileyen Fransa'nn liberal tarihilii, Fransa'da 19. yzyln ilk yarsnda sosyoloji ve tarihyazcl alanndaki iddetli ideolojik mcadelenin rndr. Burjuvazinin liberal kesimlerinin tavrn temsil eden sekin tarihi ve sosyologlar, Fransa'da Restorasyon dneminde, toplumsal gelimenin tarihsel yasalarn kefetmeye ve ayn zamanda kapitalist sistemin yasalarn kantlamaya yneldiler. Sosyolojik dncenin gelimesinde Fransz burjuva-liberal tarihileri nemli bir rol oynad. Bunlar arasnda, Franois Pierre Guizot (17871874), Augustin Thierry (17951856) ve Franois August Mignet (17961884) zellikle anlmaya deer. Restorasyon dneminin Fransz liberal tarihileri, tarihsel sreci kavramada 18. yzyln Aydnlanma dneminin tarihilerine gre nemli bir ilerlemeyi temsil ediyorlard. Onlar,
48 49
Trk Tarihinin ana Hatlar, s. 596605. Bu blm, Saak dergisinde de aynen yaymland: say 56, s. 4446. Bu konuda bkz. Dou Perinek, Burjuva Liberal Tarihilik ve Kemalizm, Saak, say 30, Temmuz 1986, s. 21. 50 rnekler iin bkz. Dou Perinek, Toplum ve Devlet, s. 142 vd. 51 Tarih III, s. 213 vd. 52 Mahmut Esat Bozkurt, Atatrk htilali, s. 99, 145, 175 vd. 53 Ayn eser, s. 175 vd. 54 Franois Georgeon, Trk Milliyetiliinin, s. 64.
11
tarihin aklanmasnda, tek tek ahsiyetler yerine toplumsal grup ve snflara; siyasal dzenden ok insann burjuva varl ve burjuva toplumuna ncelik tanyorlard. Siyasal dzen, "toplumun elbisesi" idi. Ynetilenlerin mutluluk veya acs, krallarn zaferlerinden veya aclarndan daha nemliydi. Liberal tarihiler, Engels'in belirttii gibi, tarihin aklanmasnda snf mcadelesi olgusuna "anahtar" rol verdiler.55 Bununla birlikte snf ve snf mcadelesi kavramlarnn bilimsel bir aklamasn yapamadlar; snf ile zmre kavramlarn da birbirinden ayramadlar. Daha nemlisi, artk kapitalizmin hkim olduu ada, snf mcadelesinin sona ermesi zamannn geldiini iddia ettiler.56 Kemalizmin tarihileri, Fransz sosyolojik tarihileri gibi "Restorasyon" dneminde deil, kendi lkelerinin devrim dneminde ortaya ktlar. te yandan tarihyazcln dnya leinde elde ettii kazanmlardan renme ansna sahiplerdi. Ancak din konusundaki idealist tavrlar, onlar zaman zaman sosyolojik tarihilikten uzaklatrd. rnein Ortaada snflarn olumasnda, sk sk sosyoekonomik temele deil, fakat dine belirleyici bir nem verdiler. Dolaysyla Ortaan almasn da, eski retim ilikilerinin tasfiyesinden ok dinin ideolojik tasfiyesi olarak anlamlardr. Kemalistler de, snflarn ve snf mcadelesinin varln, liberal burjuvazinin genel tutumuna uygun olarak kendilerinden nceki dnem iin geerli saymlar, kendi dnemlerine gelince snflarn olmad veya uzlatklar gibi tezler getirmilerdir. "Snfsz, imtiyazsz, kaynam bir kitleyiz" forml, ite byle bir snrll ifade eder.
4. Evrim deil devrim

htilal ve inklp kavramlar, Kemalistlerin tarih felsefesinin temel talardr. Atatrk ve arkadalar, insanln gelimesinin tahlilinde devrime anahtar rol verirler.57 Kemalizm, evrim mi devrim mi tartmasna, devrim yaparak kesin ve ak bir yant vermitir. Bu yant, yalnz pratikte deil, ayn zamanda teoridedir: "Sosyal ve ekonomik hayatta ilerleme, evrimde deil, gerektiinde ihtilaldedir."58 Bozkurt, evrimin "ancak fizyolojik olaylarda sz konusu" olacan kabul eder, ne var ki toplumlara gelince, "Seviye ve evrim (gelime) teorisini", iddetle eletirir; bunlar "ihtilaller iin zararl" ve "safsata" olarak niteler. Evrimin "safsata" olduunu, Trkiye rnei kantlamtr, "bir atlmda bin yl gerilerde brakarak bin yl ileri gitmitir".59 Atatrk, devrimi yle tanmlar: "nklp mevcut kurumlar zorla deitirmek demektir.
55 56
Marx-Engels, Werke, c.21, s. 299. Burjuva sosyolojik tarihilii konusunda daha geni bilgi iin bkz. Dou Perinek, 'Burjuva Liberal Tarihilik ve Kemalizm Saak, say 30, Temmuz 1986, s. 20 vd; Geschichte der Philosophie, II, s. 189 vd; III, s. 115. Ayrca bkz. Plehanov, Materyalizm zerine Deneme, s. 160. 57 Bu konuda bkz. Dou Perinek, Osmanldan Bugne Toplum ve Devlet, Kaynak Yaynlar, stanbul, Temmuz 1986, s. 166 vd. 58 Mahmut Esat Bozkurt, Atatrk htilali, s. 237. Ayrca bkz. S. 220 vd. 59 Ayn eser, s. 247 vd.
12
"nklp, Trk milletini son yzyllarda geri brakm olan kurumlar ykarak yerlerine, milletin en yksek uygarlk gereklerine gre ilerlemesini salayacak yeni kurumlar koymu olmaktr."60 Mahmut Esat Bozkurt'un Devrim Tarihi derslerinde verdii "htilal" tanm da, Atatrk'n tanmyla ayn z tar: "Tam ve olgun anlamyla ihtill; mevcut bir politik, sosyal ve ekonomik dzenin yerine; yine politik, sosyal ve zellikle ekonomik, yeni ve ileri bir dzeni zorla ve ou zaman silah gcyle baaran harekettir. "... htill, ileri bir rejim kurmaldr. Bylece eskiliin yerini, yeni bir dzen ve kurulu almaldr."61 Bozkurt, devamla 1789 Fransz, 1917 Rus Sosyalist ve 1919'da balayan Atatrk ihtilallerini, "dzeni batanbaa deitirdikleri ve ileriye gtrdkleri" iin "tam ve eksiksiz" devrimlerin rnekleri olarak sayar. Mahmut Esat Bozkurt, Devrim Tarihi derslerinde ihtilallerin "tesadfi ve yerel olaylar olmadklarn" belirtir ve Kemalizmin toplumlarn gelimesine ilikin temel grn vurgular: htill, tarih bir zorunluluktur. "nk ekonomik olaylar ayn kalmaz, boyuna deiirler." Kemalizmin devrim tarihisi, siyasal kurumlarn, "mlkiyetin deien ekillerine bal" olduunu saptar. "Yzyllarn dibinden kopup gelen geni sosyal geliim", ihtilal hareketlerini ve ihtilalleri dourmaktadr.62 Dikkat edilirse, Kemalistler, devrimi istek ve iradeye balamamlar, tarihin kanlmaz ve gerekli gelime yolu olarak grmlerdir. Mahmut Esat Bozkurt, toplumlarn devrimlerle ilerledii yasasn, tarihin bilimsel gzleminden kartr ve bu olguyu "bir nevi determinizm gzyle" yle aklar: "Filozoflar ne derlerse desinler, ne yolda dnrlerse dnsnler... benim tarihin verimi olarak bildiim, grdm realite udur: "Milletler haklarna kavumak iin ihtill yapyorlar. "Milletler haklarna ihtill ile kavuuyorlar. "Bu i baka trl olmuyor. " banda bulunanlar, milletlerin muhta olduklar yenilikleri, rica ile niyaz ile kabul etmiyorlar. En kk reformlara bile raz olmuyorlar. Akln ve mantn gereklerine
60 61
Afet nan, Atatrk Hakknda Hatralar ve Belgeler, s. 259. Mahmut Esat Bozkurt, Atatrk htilali, s. 82 vd. Yine bkz. S. 220. 62 Ayn eser, s. 230 vd.
13
uymuyorlar. Akl ve mantk zorunluluklar, silahla takviye edilincedir ki i bandakilere (Pekiyi!) dedirtmek mmkn oluyor! Bunun aksi tarihte nadir deil enderdir. "Saati alp da, hayat zorlamalar kendilerini gsterince hakka kavumann aresi ihtill oluyor. "Bu, doru veya eri olabilir. Fakat, tarihin verimidir. Dnmez ve amaz bir verim."63 Kemalistler, toplumlarn bask ve despotlua kar devrim yapma hakkn savunurlar. Bozkurt, gnmz dnyasn bu hakk kullanan toplumlarn yarattn aklar: "Tarih diyor ki, lzumunda ihtill kartmak milletler iin uursuz deil, mutlu neticeler verdi. "Bu muhakkaktr. "Uzaklara gitmek gerekmez. Trk milleti 1918'de ihtill hakkn kullanmasayd, bugn yaratamazd... ngilizler mehur ihtilllerini yapmasalard, bugnk ngiltere doar myd? "1789 Fransz ihtilli olmasayd; insanlk bugnk manasyla olur mu idi? "htillde hayat vardr. "Uyuuklukta da lm vardr."64 Yusuf Akura, modern devletin "ihtilllerin rn" olduunu saptar.65 Recep Peker, nklp Derslerinde, Trk Devrimi'ni "hrriyet devrimi tipinden bir halk ihtilali" diye tanmlar.66 Yasa gerekelerinde Trk Devrimi, Ortaa kurumlarna kar "demokratik" bir devrim olarak nitelenir.67 Kemalistler, ezilen bir lkenin Jakobenleridir. Onlara gre demokrasi bir devrim sorunudur. Atatrk, Meden Bilgiler kitab iin kendi eliyle yazd blmlerde, demokrasiyi "milletin ounluunun, toplumsal kuvvetinin sonucu" olarak grr. "Millet yeter derece kuvvetli olunca, kuvvet ve kudreti eline alr. Bu olay bazan ihtill ile ve bazan da hkmdarla yaplan dzeltici bir anlama ile olur."68
63 64
Ayn eser, s. 197 vd. Ayn eser, s. 175 vd. 65 Yusuf Akura, Asri Trk Devleti ve Mnevverlere Den Vazife, Saak, say34/5, Haziran 1984, s. 14. 66 Recep Paker, nklp Tarihi, s. 26. 67 ASD III, s53. Efendi, bey ve paa gibi lakap ve unvanlarn kaldrldna dair kanun lyihas'nn gerekesi ve grme tutanaklar iin bkz. TBMM Zabit Ceridesi, Dnem 4, Toplant 34, Oturum 7981, 125, c. 24, s.40 vd. Yasann gerekesi, Saak dergisinde yaymland, nemli bir belgedir, incelenmesini neririz. Bkz. Saak, say 30, Temmuz 1986, s. 27 vd. 68 Medeni Bilgiler, s. 29, 98; el yazs, s. 399.
14
Ancak Atatrk'n kendisi, reformcu deil, devrimcidir. kinci Merutiyet'i hkmdarla millet arasnda denge arad iin eletirmitir. Millete gerekli olan, "hrriyet ve hkimiyetini fiilen ve maddeten" eline alaca bir devrimdir.69 "dare-i maslahatlar esasl devrim yapamaz." O, "devrimin kazanlmas iin tarihin gsterdii araca bavurmakta" kararldr. Devrimin kayna yasalar deildir. "Devrimin yasas mevcut yasalarn stndedir."70 Atatrk ve arkadalar, nderlik ettikleri hareketi, ihtilal, inklp, halk ihtilali, isyan, ayaklanma gibi terimlerle ifade etmilerdir. Mahmut Esat Bozkurt, "Rahmetli Atatrk ihtill terimini severdi" der.71 Eski bir imparatorluun rmesi, hrriyet ve istiklal isteyen Mustafa Kemal'ler kuanda, devrim dnce ve pratiini beslemitir. Osmanl devletini adm adm ke gtren her olay, khnemi bir sistemi kurtarmak diye bir zm bulunmadn gstermi ve Cumhuriyet Devrimi'ne ynelii glendirmitir. Mustafa Kemal, daha asker rencilik yllarnda, gece sabahlara kadar "devlete kar halk isyan" hayalleri kurar. htilalci Mustafa Kemal, gizli cemiyetlere girer, tutuklu kalr.72 1906 ylnda Selanik'te yaptklar toplantda arkadalarna ars yledir: "Kahredici bir istibdada kar ancak ihtilal ile cevap vermek ve khnelemi olan rk idareyi ykmak, milleti hkim klmak, zetle vatan kurtarmak iin sizi greve davet ediyorum."73 1918 ylnda Karlsbad'da okuduu kitaplardan birinden ald u not, onun dnyaya bakn da yanstmaktadr: "Tutucular, nehrin suyunu elleri iinde tutmak isterler, onlarn parmaklarnda bir para amurdan baka bir ey kalmaz."74 Erzurum ve Sivas Kongrelerinden sonra, daha Ankara'ya gelmeden, yaad olayn adn koymutur: "Milletin ciddi, hakiki mevcudiyetiyle ayaklanmas."75 1921 yl sonunda, rn alnmaya balanmtr: "Millet hkimiyetini isyan ederek almtr."76 Kurtulu Sava'ndan sonra toplanan zmir ktisat Kongresi'nde, ktisat Bakan Mahmut Esat, yaplan ii yle zetler: "Milletler, yksek menfaatlerini ihml eden idareleri sonunda silahla devirirler. Bundan buuk yl evvel Trkiye'nin efendi halk da byle yapt ve icab ederse herhangi bir kuvveti yine ve her gn silahla durdurmaa kadirdir."77 Cumhuriyet'in kurulmasndan sonra dnp arkaya bakan Atatrk, olay, "saltanat tac ve tahtnn paralanmas" olarak betimler.78
69 70
ASD III, s. 53. Dou Perinek, Din ve Allah, s. 100, dipnot: 33. 71 Atatrk htilali, s. 221. 72 Din ve Allah, s. 100, dipnot: 35. 73 ASD II, s. 1. 74 Din ve Allah, s. 100, dipnot: 37. 75 ASD V, s. 27. 76 Din ve Allah, s. 100, dipnot: 39. 77 Afet nan, zmir ktisat Kongresi, s. 71 78 ASD II, s. 166.
15
Byk Nutuk'ta, gerekletirilen eylemin ad, "Osmanl hkmetine, Osmanl padiahna ve msliminin halifesine isyan"dr; emperyalistlere "millete silahlanarak mukabale ve mcadele"dir.79 "Yeni vatan, yeni toplum, yeni devlet": Baarlan ilerin zeti, Atatrk'e gre, "arasz devrimler"dir.80 Bu devrimci dnya gr, Atatrk'n Genlie Hitabesi'nde ve Bursa Nutku'nda, Cumhuriyet'in bana geebilecek "gaflet, dalalet ve hyanet iindeki yneticilere", onlarn emrindeki polise, jandarmaya ve adliyeye kar direnme ars olarak devam eder. zm, devrimi terk eden devletin glerinde deil, fakat halkn ve genliin o glere kar yine devrime sarlmasndadr.81
III KEMALZMN MLL KARAKTER VE KAYNAKLARI

Kemalist Devrim, lkemizin i dinamiinin rndr. lkemiz halk, burjuvazinin devrimci glerinin nderliinde, Osmanl Devleti'nin smrgeletirilmesi srecine 1919 ylndan balayarak devrimci bir yant verdi. Emperyalizme kar Kurtulu Sava, 19. yzyldan gelen dinamiklerle, bir Ortaa devletini ykan ve kltrel hesaplamaya giren demokratik boyutlar kazand. Eer o birikim olmasayd, kukusuz Kemalist Devrim de gereklemeyecekti. lkemiz hibir zaman smrge olmad ve 20. yzyln banda Ezilen Dnya'nn nc gleri arasndayd. Ekim Devrimi'yle alan devrimler anda ilk Kurtulu Sava'nn Trkiye'de gereklemesi rastlant deildir. Dier Ezilen Dnya lkeleriyle bu karlatrma, lkemizdeki burjuva-demokratik dnce akm ve siyasal hareket asndan da geerlidir. Mazlumlar leminde, Avrupa'nn burjuva-demokratik devrimlerinin ilk yankland lkelerden biri, Trkiye olmutur. inasi'lerin, Namk Kemal'lerin, Ziya Paa'larn, Hseyinzade Ali Bey'lerin, Gaspra'l smail Beylerin, Ahmet Mithat Efendi'lerin, Ali Suavi'lerin, Beir Fuat'larn, Ahmet Rza Bey'lerin, Yusuf Akura'larn, Ziya Gkalp'lerin, Tevfik Fikret'lerin vb temsil ettii Yeni Osmanl-Gen Trk hareketi, Kemalist Devrim'in dnce kaynaklardr. zet olarak hrriyet-bamszlk eksenindeki bu hareket, Merutiyet deneyimlerinden geerek Cumhuriyet'in birikimini yaratmtr. Kemalist Devrim'in teori ve pratiinin kklerini, 19. yzyln ikinci yarsndan bu yana srp gelen bamszlk ve hrriyet mcadeleleri iinde bulabiliriz. Ancak bu hrriyet ideolojisi de, Avrupa'nn burjuva demokratik akmndan ve Dou Avrupa'nn Narodnizminden (Halklk) beslenmitir. Byle olmas, doaldr. Kapitalist ilikilerin gelime yatana daha ge giren lkelerin devrimci akmlar, daha nce oluan evrensel dnce mirasna ynelirler. Daha nemlisi, bu dnce mirasn, kendi lkelerindeki mill demokratik hareketin gelime dzeyine gre zmleyebilir, bir bakma yeniden retirler. Hibir snf, zmleyemeyecei ve
79 80
Nutuk I, s. 14. ASD I, s. 380. 81 Bursa Nutku iin bkz. Sadi Borak, Atatrkn Resmi Yaynlara Girmemi Sylev, Deme, Yazma ve Syleileri, s. 226 ve Mahmut Gololu, Atatrk lkeleri ve Bursa Nutku, Ankara 1973.
16
uygulayamayaca bir dn mirasn alamaz. Trkiye'nin Gen Trk hareketi de, Aydnlanma felsefesini, hrriyet devrimi davasn ve Halkl, belli bir olgunlua geldii iin ve bu gelime dzeyiyle orantl olarak alabilmitir. 19. yzylda, Tanzimat'la deil, fakat Yeni Osmanl hareketiyle balayp 1919'lara uzanan burjuva-demokratik birikim, 20. yzyl tarihimizin belirleyici dinamii olmutur. Bugnk Trkiye, oralardan balanarak aklanabiliyor. Bu yaznn asl konusu, Kemalist Devrimin uluslararas fikir kaynaklardr. O nedenle burada Kemalist Devrim'in mill dinamiin rn olduuna deinmekle yetiniyoruz. Kemalist Devrim'in mill fikir kaynaklar konusundaki aratrmalarmzn sonularn ilerde yaymlayacaz.
IV MLLETLERARASI KAYNAKLAR
1. Burjuva demokratik devrimlerin evrensellii
Kemalistler, nderlik ettikleri atlm, dnyadaki demokratik devrim akmnn bir paras olarak kabul etmilerdir. Atatrk, Avusturya, Almanya, Rusya ve in imparatorluklarn deviren "byk fikir cereyanlarnn" dnyann belli bal kuvvetlerini esaretten kurtardn belirtir ve "yeni Trkiye devleti"nin de, "cihana hkim olan o byk ve kudretli fikrin Trkiye'de gereklemesiyle doduuna iaret eder.82 Mahmut Esat Bozkurtda, dnya tarihindeki ihtilalleri ve snf mcadelelerini, yeni Trkiye devletinin ideolojisinin kaynaklar olarak grr.83 Atatrk, Cumhuriyet Devrimi'nin amacn, evrensel olan "biricik uygarla katlmak" olarak belirlemitir.84 Bu uygarlk, btn dnyaya, mill egemenlik, bamszlk ve hrriyet davasn getiren, demokratik devrimlerin uygarldr. Kemalist nderlik, ynettii devrimin, yalnz karakteri ve kaynaklar bakmndan deil, sonular ve etkisi asndan da evrensel olduunu belirtmitir. Bu devrim, yalnz "Bat'ya bakan yzyle" deil, Ezilen Dou iin oluturduu rnekle de evrenseldir. nk "yaaylar geri olan baka insan ynlarn uyandrc" zelliktedir.85 Kemalizmin milletleraras kaynaklar balk altnda toplanabilir: 1. Aydnlanma hareketi ve Fransz Byk Devrimi 2. 19. yzyln sonlarnda Rusya'da ve Dou Avrupa'da ykselen Narodnizm (Halklk) 3. Sovyet Devrimi ve Bilimsel Sosyalizm
1. Aydnlanma Hareketi ve Fransz Devrimi

Fransa'nn aydnlanmac ve materyalist felsefe akm, 17. yzyl sonlarndan balayarak Byk Fransz Devrimi'ne kadar devam eder. Bu akm, toplumsal dzlemde feodal sistemle
82 83
Atatrkn Sylev ve Demeleri, I, s. 321. Bkz. Mahmut Esat Bozkurtun Atatrkn emriyle evrilen Max Beerin sosyalizmin ve snf Mcadelesinin Tarihi adl nl eserine yazd nsz, ev. Galip stn, stanbul 1985, s. 6. 84 Atatrkn Sylev ve Demeleri, III, s. 68 (29 Ekim 1923). 85 Recep Paker, nklp Dersleri, s. 55 vd.
17
ve siyasal dzlemde mutlakyet rejimiyle kar karya gelen, sermayenin ilk birikim dnemindeki gen burjuvaziyi temsil eder.
8687 8889 90
KEMALZMN KAYNAKLARI
1908 Jn Trk Devrimi
Fransz Devrimi
1876 Devrimi Gen Osmanl Namk Kemal
Kemalist Devrim Rusya Narodnik Hareketi-Halklk (Sosyalist Devrimciler)
1917 Ekim Devrimi
D'Holbach'n Doann Sistemi adl eseri, yle grlyor ki, Kemalistlerin din konusundaki grlerinin ieriini belirlemitir. Meden Bilgiler kitabnn din zerine grleri, Kemalist ders kitaplarna, rnein Tarih kitaplarna szc szcne girmitir. Fransz htilali nderliinin ve Kemalist devrimcilerin savunduu ve uygulad Jakobenliin felsef kkleri, D'Holbach'a kadar uzanmaktadr. Bu "Aydn Despotluu", felsef kantlarn, D'Holbach'n da hararetle savunduu Determinizmden alr. Ne var ki, D'Holbach'n doa alanndaki Mekanik Materyalizmi ve Determinizmi, toplumlarn deiiminde Merutiyeti bir uzlama olarak belirir. Kemalist Devrim pratiinin ve dncesinin D'Holbach' ve birok Aydnlanma dnrn at yer, burasdr. Kemalistlere gre, Merutiyet zm deildir. Cumhuriyetin kurucular, "Tarihte deterministiz" derken, devrimlerin zorunlu olduunu saptam ve hayata geirmilerdir. Atatrk'n Determinizm yorumu aktr: Devrim, "en stn yasadr" ve gereklidir. Cumhuriyet'in kurucular, doa ve insann oluumu konusundaki materyalist grleri, Aydnlanma'nn en radikal filozoflarndan olan D'Holbach'tan alrken, siyasal iktidar ve zgrlkler konusundaki dnce kaynan, Rousseau'da buldular. Rousseau'nun Gen Osmanllardan balayarak lkemizdeki hrriyet hareketi zerindeki etkisi derindir. Doal hukuk teorisinin esaslarn koyduu nl Toplum Szlemesi kitab, Yeni
86 87 88 89 90
18
Osmanl hareketinin nde gelenlerinden Ziya Paa tarafndan evrilmiti. Yeni Osmanllar, Rousseau'nun dncelerini kendi uzlamac grlerini hakl karacak ynde yorumladlar.91 1919'da balayan Anadolu htilali, merutiyet ile devrimci cumhuriyet arasndaki seimini aslnda bandan yapmt. Kurtulu Sava'nn nderlii, devrimci karakteri gerei, Rousseau'nun Doal Haklar ve Kuvvetler Birlii teorisini benimsedi. nnde devrimci grevler bulunan Kemalist hareket, merutiyet anlamna geldii iin, Montesquie'nn kuvvetler ayrl grn bilinli olarak reddetti.92 Kemalist hareketi asl etkileyen, Byk Fransz Devrimi'nin teorisinden ok pratii olmutur. 1789 Devrimi'nin rzgr, lkemizde daha 19. yzylda esmeye balad. Gen Trk kuann hrriyet ve istiklal davasnn balca kayna Fransz Devrimi'dir. Mustafa Kemal'in de genlik tutkusu, hrriyet ve bamszlk iin devrimdi. Snf arkada Ali Fuat, o gnk ortam yle anlatr: "Memlekette hrriyet yoktu. Biz gen Harbiyeliler, Fransz htilli Beyannamesinde insan hak ve hrriyetlerine verilen nemi gizli de olsa okumu ve renmitik. Mustafa Kemal'i nc snfta megul eden nemli ey, ite bu hrriyet meselesi idi."93 Baardklar devrimin Fransz Devrimi'yle akrabaln, Kemalist Devrim'in nderleri de berrak olarak saptadlar. Mustafa Kemal, daha Kurtulu Savann banda, Byk Fransz Devrimini, "Devrimlerin en nemlisi, en feyizlisi ve en dourgan" olarak grr; nk "btn insanla hkimiyete sahip olma fikrini" vermitir.94 Anadolu htilali'nin nderi, 14 Temmuz 1922 gn Byk Fransz Devrimi'nin yldnmnde Fransz Konsolosluunda devrimci cokuyla konuur. Bu devrim, "Fransz milletinin sinesinde parlam ise de sonular dnyay kaplamtr. zgrlk ve bamszlk iin savaan Trkiye halknn bu konudaki duyarll kukusuz daha byktr."95 29 Ekim 1923 gn, "Fransa'nn hrriyet iin kahramanca mcadelesinin dnyaya rnek oluturduunu" belirtir.96 Atatrk'e gre, "hrriyet fikrinin kayna" Fransa Devrimi'dir.97 Atatrk 1928 ylnda "Trk demokrasisinin Fransz htilalinin at yolu izlediini" belirtir.98 Yine ayn yl, "yenilik almasnda ve halk demokratik kurumlara ynelik geliiminde gen Trkiye Cumhuriyeti'ni Fransz Demokrasisinin dourmu olduunu" syler. Bylece Cumhuriyet, "Devrimci byk hak ve adalet prensiplerinde bir dayanak bulmutur."99
91 92
erafettin Turan, Atatrk'n s. 13. Atatrk'n Sylev ve Demeleri, I, s.210 (1 Aralk 1921) Atatrk, kuvvetler birlii grn kararl bir tavrla benimsemekle birlikte, 1921 ve l923 ylnda yapt iki ayr konumada, Rousseaunun kuvvetler ayrln savunduunu sanyor. Bkz. Atatrk'n Sylev ve Demeleri, I, s. 216 (1 Aralk 1921) ve Sadi Borak, Atatrk'n, s. 165 (2 ubat 1923). Atatrkn olasdr ki daha sonraki bir tarihte Rousseau'nun egemenliin birliini ve blnmezliini savunan grlerinin yanna, "mhimdir" notunu koyduunu da saptayabiliyorum. (Grbz D. Tfeki, Atatrk'n, -Eski ve Yeni Yatl Trke Kitaplar-, s. 397.) Sz geen nemli bilgi hatas bir yana, Atatrkn zellikle Byk Fransz Devrimi hakknda ok geni ve ayrntl bilgi sahibi olduunu konuma ve yanlarndan anlyoruz. 93 Ali Fuat Cebesoy, Snf Arkadam Atatrk, s.33. 94 Atatrk'n Sylev ve Demeleri, s.215 (11 Aralk 1921). 95 Atatrk'n bu ok nemli konumas, Atatrk'n Sylev ve Demelerinde bulunmuyor. Sadi Borak'n 19 Temmuz 1922 tarihli Vakit gazetesinden aktard ve Hkimiyet-i Milliye'deki haberle tamamlad konuma metni iin bkz. Atatrk'n..., s. 133 vd.; Mustafa Baydar'n 16 Temmuz 1922 tarihli Hkimiyeti Millye'den aktard metin, Tk Dili, say 254, 1 Kasm 1972, s. 200 vd.; Milliyet'in 19 Temmuz 1922 gnl Tevhid-i Efkar gazetesinden aktard metin, 15.7.1981. Baz farklar olan bir metin iin bkz. Hsametin Ertrk, ki Devrin Perde Arkas, stanbul 1957, s.554-557. 96 Atatrk'n Sylev ve Demeleri, III, s.6667. 29 Ekim 1923. 97 Ayn eser, s.81 (8 Mart 1928). Byk Fransz Devrimi'nin milletlerin bamszlk ve zgrlk mcadelesini nasl etkiledii konusunda, Atatrk'n 1926 ylnda tuttuu notlar iin bkz. Sadi Borak, Atatrkn, s. 344. 98 Atatrk'n Sylev ve Demeleri, III, s. 81. (8 Mart 1928). 99 Ayn eser, v, s. 50 (27 Eyll 1928).
19
Toplu olarak bakarsak, Kemalist Devrim'in hem kapitalizmin ykseli ann, hem de pekime ann fikirlerinden etkilendiini gryoruz. Kemalizm, 1618. yzyldaki gen kapitalizmin Aydnlanma felsefesi ile Jan Jacques Rousseau'larn hrriyeti ve mill egemenliki siyaset teorisinden beslendi. te yandan 19. yzyln Sosyolojik Tarihilii ve Darvincilii de, Kemalizmin kaynaklar arasndadr. Bu akmlar, burjuvazinin artk gericiletii dnemde ortaya kmakla birlikte, tarih ve doa biliminde 18. yzyln devrimci eilimlerinin 19. yzyla uzanan damarlar zelliindedir. Grlyor ki, Kemalist Devrim'i besleyen Aydnlanmac ve demokratik devrimci akmlar, Trkiye'nin 20. yzyl banda yaad kkl deiikliin doasna uygundur. Cumhuriyet Devrimi'nin Materyalizmi, sermayenin ilk birikim dneminin felsef ifadesidir. Kemalist hareket, emperyalist kapitalizmin smrgeletirmek istedii bir Ezilen Dnya lkesinde ortaya kt. Yeni oluan gen mill burjuvazinin, kendi pazarna hkim olma ve sermaye biriktirerek gelime ihtiyacna devrimci bir zm getirdi. Bu ilevine uygun olarak, kendisine burjuvazinin milletleraras dnce miras iinden, daha ok devrimci kaynaklar buldu. Kemalist Devrim, 17. ve 18. yzyl materyalist filozoflar arasnda, Voltaire gibi yaradanc filozoflar deil, D'Holbach gibi dinlere daha kkl eletiri getirenleri benimsedi. Siyaset teorisinde ise, Montesquieu gibi Merutiyetileri deil, Jan Jacques Rousseau gibi devrimcileri yeledi. Bu adan Kemalizm, Yeni Osmanl ve Gen Trk hareketinin devam olmakla birlikte, onlar devrimciliiyle aar. Kemalist Devrim, felsefede, Gen Trk hareketinin slamclkla uzlamasn, dine kar kktenci materyalist bir tavrla arkada brakmtr. Kemalist Devrim, 1924 ylndan sonra, Gen Trk Devrimi'nin tesine geerek, dine dinin dndan bakabilmitir. Siyasetteki srama ise, Merutiyet mirasndan Cumhuriyet'e dorudur. Bu olgular, Kemalizmin kendinden nceki hrriyet hareketini, olduu gibi dz bir izgide deil, devrimle aarak devam ettirdiini gsterir.
2. Narodnizm
Atatrk'n daha gen bir subayken, not defterine "Evvela sosyalist olmal, maddeyi anlamal" diye yazdna yukarda deinmitik. Tarih, 5 Ocak 1904'tr. Henz Sovyet Devrimi olmamtr. Ve sosyalizm, Avrupa'da 1871 Paris Komn sonrasndaki ini srecinden henz ykselie geebilmi deildir. Ancak emperyalizmle cephe cepheye gelen ve 30 yla yakn bir sredir Abdlhamit despotluunu yaayan Trkiye, yalnz Byk Fransz Devrimi'nden deil, Rusya'daki ve Dou Avrupa'daki Narodnik, yani Halk hareketten de etkilenmektedir. lk Trklerimizin hepsi Sosyalist veya Halk idi.100 Narodnikler, Rusya'da arla kar yrttkleri mcadeleyle Bat Avrupa'y deil, ama Dou'yu kuvvetle etkilemilerdir. Atatrk'n de gen bir devrimci olarak bu etkinin dnda kalmad grlyor. Teori dergisi, 2005 Eyll tarihli 188. saysnda, Trk Halklnn Narodnik kklerini ele alan incelemeler yaymlanmt. Arda Odaba, Mehmet Ulusoy ve Veysel Yldz imzalarn tayan bu almalar yannda, ayn sayda yer alan Yusuf Akura'nn yazs da konuya aydnlk getirmektir. "Rus narodnichestvo", yani halklk hareketinin Trkiye'deki etkileri zerinde Niyazi Berkes de durmutur. Bu hareketin
100
Bkz. Teori Dergisi, say 188, Eyll 2005.
20
grlerini zellikle Rusya'dan gelen Trk aydnlar birlikte getirdiler. Bu arada Bulgaristan ve Ermeni Hnak hareketi zerinden alnan etkilere de iaret edilmektedir.101
TRK ve RUS DEVRMLER EL ELE

1905 Rus Devrimi Rusya ubat 1917, Ekim 1917 Devrimleri Sovyet Devriminin Pekimesi 1921 Mart SSCB NEP (Yeni Ekonomik Politika 1929 SSCB Tarmda Kolektifle -tirme 1956 sonras SSCBde Kapitalizme Geri Dn (Kardevrim)
1908 Trk Devrimi
anakkale Direnii 19151916
Trk Devrimi 1920 stiklal Sava
1923 Ocak Trkiye zmir ktisat Kongresi zel Giriim
1930 Trkiye Devletilik ve Plan
1945 sonras Trkiyede Kk Amerika Sreci (Kardevrim)
Burada o yazlar okuyucuya hatrlatmakla yetiniyor ve konuyu derinliine ileyecek aratrmalara olan ihtiyac da saptamadan geemiyoruz. nk Trkiye'de Gen Trkler ve ttihat Terakki ile balayan Halk cereyann kklerinde, Narodnizmin etkisi yeterince ilenmemitir. Trkiye'nin mill demokratik devrimini Fransz Devrimi'nden ayran milletleraras dnsel kaynaklarda, Narodnizm hemen kendisini gsterir. Trkiye'nin burjuva demokratik devrimi niin Fransa gibi ferdiyeti ve liberal bir mecrada ilerlemedi sorusuna cevap verirken, kukusuz Trkiye'nin bir Ezilen Dnya lkesi olmas belirleyicidir, te bu zellii, Trkiye'deki hrriyeti akmn yzn niin halk ve devleti akma evirdiini de aklar.
3. Sovyet Devrimi ve Bilimsel Sosyalizm

Trk ve Rus devrimler el ele Sosyalizmin Osmanl lkesindeki devrimci akm zerindeki etkisi, yukarda belirttiimiz gibi Sovyet Devrimi ncesinden, 19. yzyl sonlarndan balyor. Bu etki, baarya ulaan ilk devrimle birlikte. Kurtulu Sava'nn ve kurulmakta olan Cumhuriyet'in ideolojisine yn veren boyutlara ulamtr. Byk Ekim Devrimi'nden sonra, sosyalizmin Trkiye'deki gelimesi, Trk-Rus ilikileriyle balantl olmutur.
101
Niyazi Berkes, Batclk, Ulusuluk ve Toplumsal devrimler, 2. basm, kaynak Yaynlar, stanbul, Austos 2002, s. 81 vd; 1. basm, Yn Yaynlar, Ankara 1965, , s. 94 vd. lhan Tekeli ve Gencay aylan da, Trkiye2de Halklk deolojisinin Evrimi balkl yazlarnda, Narodnizmin Trk devrimcileri zerindeki etkilerini incelemilerdir. Bkz. Toplum ve Bilim, Yaz-Gz 1968, say 67, s. 44 vd.
21
Osmanl devleti ve Rus arl, 1519. yzyl dnyasnn iki byk feodal imparatorluuydu. Birbirlerine rakiplerdi. O zamann dnya tarihi, bir ynyle Osmanl-Rus savalar tarihidir. Kapitalizmin ykselii ve 1789 Devrimi'yle birlikte byk feodal imparatorluklarn sonu gzkt. Buna ramen, Osmanl-Rus feodal rekabeti bir sre daha devam etti. Oysa her iki imparatorluun knn kapya dayand tarihsel eikte, iki lkenin kaderi birlemiti. Trkiye ve Rusya, artk ancak khneyen imparatorluklarn tasfiye ederek varolabilirlerdi. Bu zorunluluk, iki lkenin devrimci ykseli ve inilerinde, 20. yzyl kapsayan ve bugn de devam eden bir zamandaln yolunu at. 1905 Rus Devrimi'ni 1908 Gen Trk Devrimi izledi, Arkasndan 1909 ran ve 1911 in Devrimleri geldi. Trkiye'nin 1915 ylnda anakkale'deki byk direnii, ilk bakta Rusya'nn kn getirdi. Oysa Moskof arl zaten kecekti. Trkiye, ngiliz ve Fransz emperyalizmine geit vermeyerek, Rusya'da devrime yeil k yakt. 1917 Ekim Devrimi, Devrimler a iin muhteem bir alt. Bylece Trkiye'yi paylamak iin anlaan emperyalistten biri olan Rusya arl ykld ve yerine Kurtulu Sava'mz her ynden destekleyen Sovyet devleti kuruldu. Trk Devrimi'nin nde gelen yazarlarndan Falih Rfk Atay, bu olay bir Trk yurtseverinin duygularyla anlatr: "Eer Lenin, arl ykmasayd ve Rusya zafer gnne erimeseydi, stanbul Rus olacakt. nsann acaba bir stanbul kesine Lenin'in bstn koysak m diyecei gelir."102 Atatrk, o ii de yapm, 1928 ylnda Taksim Cumhuriyet Abidesi'ne, hemen kendisinin arkasna Sovyet devrimcisi Aralov'un heykelini yerletirmitir. Trk Devrimi'ne Mosokova'dan bakacak olursanz, Atatrk, Trkiye'yi kurtarrken, ayn zamanda Sovyet Devrimi'ni de kurtarmtr. Sevr plannn uyguland bir tablo dnnz; i savala bouan Sovyet Devrimi 'nin rpnn grrsnz. Rus ve Trk devrimleri, birbirini ateleyerek gereklemi ve adeta birbirine sarlarak yaayabilmitir. O kadar ki, iki devrimin soluk alma dnemleri bile birliktedir. Rus Devrimi'nin, Yeni Ekonomi Politikas (NEP)'yla iteki kapitalistlere dn verdii yllarda, Trk Devrimi de, Halklk siyasetinde bir adm geri atarak, zel giriimcilii zendirir. 1923 banda toplanan zmir ktisat Kongresi, bir bakma Trk Devrimi'nin NEP'idir. 1929 ylnda iki devrim yine birlikte, kendi raylarna girerler. Rusya'da, yaklaan Dnya Sava tehdidi de gznne alnarak, tarm kolektifletirilir. Trkiye'de ise, zel giriimcilikle yzyl gese ilerlemenin mmkn olmad saptamas yaplr ve yeniden devletilik dnemi alr. 1930'larn dnyasnda planlama yapan iki lke vardr. Ve yine 1930'larn dnyasnda, en hzl gelien iki lke, Sovyetler Birlii ve Trkiye'dir.
102
Falih Rfk Atay, ankaya, Doan Karde Matbaaclk Sar. A.., stanbul, 1969, s. 166.
22
Atatrk'n lmnden sonra, iki devrim arasndaki dayanmada duraksama balar. smet Paa, Atatrk'n tek vasiyeti103 olan Sovyetler Birlii ile dostluk politikasn terkeder gibi olur ve ngilizlere yaklar.104 Bir dnem de Almanlarla dans eder. Sovyet Devrimi ve Trk Devrimi'nin birbirinden kopular, en sonunda iki devrimin de ykmn getirmitir. Trkiye, kinci Dnya Savandan sonra "Kk Amerika" srecine itilir. Sovyetler Birlii ise, 1960a doru kapitalizme geri dn yoluna girmitir. Birbirinden ayrlan Trk ve Sovyet devrimleri, atein ortasnda kalm ve kendilerini sokmulardr. 1990 ylnda Sovyet Devrimi'nin ykmna son nokta konduu zaman, Trk Devrimi de son kalelerini vermekte, Atlantik'te boulmaktayd. Demek ki, Atatrk'n biricik vasiyeti olan Sovyet Devrimi ile dostluk, basit bir d politika seenei deil, fakat Devrim'in biricik yaama olana imi. ki devrimin birlikte k, her iki lke iin, varlk yokluk sorununu gndeme getirmitir. 1990'dan sonra Sovyetler Birlii ve arkasndan Rusya iki kez paraland. Beyaz Rusya (Belarus) ve Ukrayna gibi tarih boyunca Rusya'nn paras olan ve halklar Rusa konuan corafyalarn ayr "devletler" olabilecei hi aklmza gelir miydi? Ve 2000'li yllarn Rusya's hl ABD destekli ayrlk terrle cebellemektedir. Trkiye de yle. lkemiz, Atlantik sistemi iinde hacze uramakta, babakan sfatn tayan zat, "ABD'nin Byk Ortadou Projesi iinde Diyarbakr' merkez yapacan" ilan etmektedir. Kbrs'tan balayan zlme bu tabloyu tamamlamaktadr. Trk-Rus ilikilerinin tarihi yle zetlenebilir: Gericilik ve emperyalizm, iki lkeyi kar karya getiriyor. Devrim ve halklk ise, birletiriyor. Devrimini yitiren Rusya ve Trkiye, gl ve etkin konumlarn da yitirmi ve klme srecine girmilerdir. Sovyet Devrimi ile Trk Devrimi arasndaki bu ezamanl ykseli ve iniler, kukusuz karlkl ideolojik etkileime de yol amtr. Burada biz Kemalist Devrim'in milletleraras kaynaklarn aratrdmz iin, daha ok Sovyet Devrimi'nin etkileri zerinde duracaz. deoloji, program ve siyaset dzlemlindeki bu etkileri, ne kan olaylar ve eylemler ekseninde aklayacaz.105 Havza bulumas Mustafa Kemal Paa'nn 19 Mays 1919'da Samsun'a ktktan sonra Havza'daki 18 gn sren almalar srasnda, Sovyetler Birlii'nden gelen temsilcilerle yapt grmeyi Mehmet Perinek eitli kaynaklara dayanarak aydnlatmtr.106 Bu grmede, Sovyet yetkilisi, emperyalistlerin Anadolu'da kurmay tasarlad Ermeni, Pontus ve Krt devletlerine kar kesin tavr belirtir ve Trkiye'nin mcadelesini destekleyenlerini belirtir. Ayrca bu amala silah ve para yardm iin de sz verir.
103
ngilizlere yaklamann hikyesini Atatrk'n Dileri Bakan Tevfik Rt Aras, olgulara dayanarak anlatr. Bkz. Atatrk'n D Politikas, Kaynak Yaynlar, Ocak 2003. s. 149 vd, 169 vd, 183 vd. 104 Atatrkn d politika vasiyeti konusunda etrafl bilgi iin bkz. Mehmet Perinek, Atatrkn Sovyetlerle Grmeleri -Sovyet Arivi Belgeleriyle-, Kaynak Yaynlar, stanbul ubat 2005, s. 234 vd. Ayrca bkz. Doan Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, Tekin Yaynevi, Siyasi Hatralar, c. 2, Temel Yaynlar, stanbul 2002, s. 266 vd. 105 Bu konuda ayrntl bilgi ve tahliller iin bkz. Mehmet Perinek, age, s. 17 vd. 106 Mehmet Perinek, age, s. 28 vd.
23
Havza bulumasnda ideoloji ve program sorunlar da konuulur. Mustafa Kemal, tasarladklar hkmet tarznn uralar Cumhuriyetine yani Sovyetlere benzediini belirtmi ve "Devlet Sosyalizmi" uygulayacaklarn aklamtr. Bu aklamann Sovyet desteini almak iin yaplan bir kandrmaca olduu ne srlmse de, daha sonra kabul edilen Halklk Program ve 1921 Anayasas, Havza bulumasnda belirtilen grlerin anayasa haline getirildiini kantlar. Havza bulumasnn gerekletii gnlerde, Mustafa Kemal'in maiyetinde bulunan Kurmay Binba Hsrev (Gerede)'nin, 7 Haziran 1919 tarihinde, Havza'dan Kzm Karabekir'e yollad mektup, o gnlerin balca gndem konusunu da iermektedir. Gerede, yurdun kaderinden sorumlu olanlarn, Boleviklerle resm ilikiler kurarak onlarn ilkelerini renmeleri ve bunlarn nasl uygulanacan kararlatrmalar gerektiini vurgular. Ayrca dmana kar direnmek iin Ruslardan silah ve malzeme salanmas ve bu maksatla iki lke arasnda ortak bir snr olmas zorunluluuna da iaret eder. Byle bir snr ancak Boleviklerin Kafkaslar igaliyle salanabilecektir.107
Amasya'daki gizli komutanlar toplantsnda Boleviklik karar

Mustafa Kemal Paa ve arkadalarnn 1922 Haziran 1919 gnleri arasnda be gn sren Amasya'daki "Gizli Komutanlar Toplantsnda aldklar kararlar, Amasya Tamimi olarak yazlm ve duyurulmutur. Ancak bu toplantda baz gizli kararlarn da alnd belgelere yansmtr. Bu gizli kararlarn en nemlisi, "gereinde geici idare kurulmas"dr. Yani artk stanbul Anadolu'ya hkim deil, tabi olmak mecburiyetindedir."108 Aslnda bu karar, Anadolu'da bir Mill Hkmet kurma, baka deyile Cumhuriyet'i kurma karardr. Bu kararla birlikte, Bolevik olma konusunun da tartld ve bu seenein gereinde bir kurtulu aresi olarak benimsendii, Mustafa Kemal Paa'nn imzasn tayan bir ifre telgraf ve ayrca bir mektupla belgelenmitir. Birincisi Atatrk'n 3. Ordu Mfettii imzasyla, Erzurum'da Kolordu Komutan Kazm (Karabekir) Paa'ya hemen grmelerin bitiinden bir gn sonra 23 Haziran 1919 tarihinde yollad ifreli telgraftr: "Bolevizmin anlay ve ortaya k ekli bir daha mzakere edilerek, () bunun memleket iin bir sakncas olmayaca dnld."109 Karabekir, stiklal Harbimiz adl eserinde, Mustafa Kemal ve iarnn Boleviklik yoluyla kurtulacamz eilimine daha stanbul'da iken girdiklerini belirtir ve Amasya toplantsnda, bu fikrin, "olgun bir hale geldiini" saptar.110 Mustafa Kemal Paa, 29 ubat 1920 tarihinde Talat Paa'ya yollad mektupta da, gerekirse Bolevikliin benimseneceini yle ifade eder: "Vatanmz paralamak ve milletimizi ngiliz boyunduruu altnda grmek uursuz ihtimali karsnda Bolevik prensiplerini fiilen tatbik etmekte kurtulu aresi tahmin olunursa, tatbiki
107
Kazm Karabekir, stiklal Harbimiz, c. I, Emre Yaynlar, stanbul, s. 96 vdden aktaran Mehmet Perinek, age, s. 40. 108 Nutuk/sylev, I, s. 48; III, s. 1234, Belge 37. Bu konuda bkz. Dou Perinek, Kemalist Devrim-4 Kurtulu Savanda Krt Politikas- Kaynak Yaynlar, 2. basm, stanbul, aralk 1999, s. 141. 109 Atatrkn Btn Eserleri, c. 3, Kaynak Yaynlar, Mays 2000, s. 114. 110 Kazm Karabekir, stiklal Harbimiz, c. I, Emre Yaynlar, stanbul, s. 96 vdden aktaran Mehmet Perinek, age, s. 41.
24
ynndeki mklata ramen bugn hkim olduumuz kuvvete dayanarak, o hususa da bavurmak lazm gelebilir."111 "Boleviklik karar" yle grlyor ki, emperyalizm ve ibirlikileri tarafndan da saptanmtr. Damat Ferit Paa, ngiliz Amirali F. de Roberck'e, "Mustafa Kemal'in Boleviklii getirmek istediini" syler. Bolu Valisi ise, yaymlad bildiride, Mustafa Kemal Paa ve arkadalarn "Bolevik" olmakla sular ve halk bu "Moskoflara", bu "Boleviklere" kar silahl savaa arr.112 Hakimiyeti Milliye'de Savunulan "Trk Komnizmi" Mustafa Kemal Paa'nn bayazarln yapt Hakimiyeti Milliye gazetesi, Ankara'daki BMM hkmetinin resm organdr. Hakimiyeti Milliye, Kurtulu Sava'na yol gsteren ideolojinin saptanmasnda birinci kaynaktr. ou Mustafa Kemal Paa tarafndan yazlm veya onayndan gemi bayazlarda, aka "Trk Komnizmi" veya sosyalizm savunulmaktadr. Milli Mcadele'ye rehberlik eden dnce birikimi zerine sz syleyebilmek iin, Kaynak Yaynlar tarafndan Kurtulu Savann ideolojisi bal altnda derlenen yazlar incelemek arttr. Hakimiyeti Milliyenin bayazlarnda dile getirilen grler, 60 yldr milletimizden gizlenmektedir. Kemalizmin milletleraras kaynaklar arasnda Sovyet Devrimi'nin ve sosyalizmin yerini aklayan baz arpc blmleri aynen alyoruz: En byk dman kapitalizm: "En byk dman, dmanlarn dman ne falan ne de filan millettir; bilakis bu, (...) btn dnyaya hkim olan 'kapitalizm' afeti ve onun ocuu olan emperyalizmdir. (...) Bugnlerde bamza musallat edilen Yunan, btn dman lemin parasndan baka bir ey deildir. Daha dorusu, kapitalizm saltanatnn mazlum milletlere kar gnderebilecei son kuvvet, son ordudur! Nitekim bundan evvel zerimize ordular saldrm olan dmanlar yine byle kapitalizm saltanatnn ordularndan baka bir ey deildi. Moskof ordular, talya ordular, Bulgar ve Yunan ordular, ksacas btn dmanlarmz tamamen kapitalizm tarafndan ayaklandrlrlard. Bir zamanlar, tarihin eski devirlerinde dnya birtakm despot hkmdarlarn istibdatlar altnda ezlirdi. Sonralar milletler bu istibdad yktlar. Fakat bu defa da onun yerine parann, sermayenin zulm geti. Sermaye, bugne kadar dnyada yaplm olan btn fenalklarn yegne etkeni, yegne mesul idi; bugn de odur; eer btn dnyay sratle istila eden kapitalizm aleyhtarl olmasayd, bu zulm yarn da devam edecekti. ok kr, zulm devrinin son gnlerindeyiz. Kapitalizm sade falan ve filan milletin dman deildir. Bilakis btn dnyann, btn milletlerin mterek dmandr: Milletleri birbirine dren kuvvet o, karde kanlar dktren fesatlar ondan, dnyay kaplayan sefaletin msebbibi, zetle btn insanl inleten zulmn yegne zalimi odur. (...) Bize bugn snr itibariyle dnyann en gzel, en hayale smaz bar artlarn verseler, kapitalizm dolab memlekette bugnk eklinde kald takdirde mahvmz muhakkaktr. (..) Zenginlerimizi dolandran o, fukaramz soyan o, mal ve mlkmz alan, haysiyet ve namusumuzu mahveden, bizdeki faziletleri eytan gibi birer birer iknaya alan, bizi birbirimize dren hep odur. u halde kendimizi kurtarmak iin evvela bizim, sonra da btn dnyann u melun kapitalizmin afetinden kurtulmas lazm gelir. Bunda sade biz menfaattar deiliz, kapitalizm sade bizim gibi zayf milletler arasnda deil, bilakis bizzat kapitalist memleketlerde de ayn derecede tahripkr, insanlk dmandr. Hatta ngiltere'de, hatta Fransa'da ve Amerika'da da byledir. Ve oralarda da kapitalizm
111 112
Atatrkn Btn Eserleri, c. 6, s. 409. Mehmet Perinek, age, s. 42.
25
usulnden istifade edenlere nispetle bunun zulm altnda inleyenlerin miktarlar yz binlerce kere ziyadedir. u halde kapitalizmin dman yalnz biz deil, btn dnya onun dmandr. Btn dnya bizimle beraber demektir."113 Btn milletler Boleviklerle birleecek: "Bolevikliin btn dnyay zapt eden hakiki adalet ve hakiki eitlik fikirlerinin pek iddetli istilasna kar, silahla karlk verebilecek kuvvet, ancak ngilizlerden ibaret kalacak ve dier milletler de birer birer Boleviklerle birleeceklerdir. Btn Avrupa'ya kar ngiltere yalnz kalacak, pek uzun zamanlardan beri daima en birinci dmanlar aleyhine btn dnyay birletirmek usuln siyasetlerinin temel ta olarak kabul eden ngilizler, bu defa btn dnyann birlemi dmanlna kar yalnz bana kalacaklar. Gzel bir ceza ve ibret verici bir akbet! (...) Tarih ve talih, Anadolu Trklerini byk bir vazifeye davet ediyor. yle bir vazife ki, kendimizi kurtaraca iin farz, dnyaya hizmet edecei iin mukaddes. u halde ne diliyoruz?"114 Bamszlk iin en iyi vasta komnizm: "Komnizm hareketi gibi bir inklap, yahut genel manasyla u Anadolu halkna dhili ve harici, az olsun skn ve rahat verecek herhangi bir deiim. Hkimiyeti Milliyenin aziz ve kutsi tand bir hadisedir. Hkimiyeti Milliye ister ki, millet ilerinde kendi kendine ve yalnz kendi hkimiyeti altnda, yalnz kendi hayr, kendi selameti ve bamszl iin hkim olsun. Mademki bu gayeyi temin edecek vastalarn en iyisi Komnizm olduu muhakkaktr. Hkimiyeti Milliye tabii ki onun en hararetli savunucusudur."115 Anadolu zenginleri ve fakirleri komnizm mcadelesinde birleiyor: "Anadolu bugn komnizm gayeleri urunda byk bir mcadele yapyor ve kati admlarla bu yeni cihann kapsna doru sratle yryor. (...) Anadolu. Rusya'daki manasyla hain ve kanl bir amele diktatrlne muhta olmakszn komnist olacak, gayet seri bir olgunlama ile kapitalist lemden uzaklaarak ve onunla muzafferane mcadele ederek, komnizm gayelerine kadar uzayp giden yollarn eiinden atlayacaktr. (...) Bugn gryoruz ki, Anadolu'nun zengin diye tannm birok insanlar komnizm davasnn ba savunucular arasna geebilecek bir hararet gsteriyorlar, niin? Korktuklar iin mi? Hayr. () yice biliyorlar ki, komnizm kendilerini maddeten sarsar, fakat manen takviye eder, ve pek iyi anlyorlar ki, Avrupa kapitalizminin bilhassa son kararndan sonra, artk bu memlekette hibir Trk iin hayat, imkn kalmamtr. () Demek oluyor ki, bir memlekette kapitalizm zulm dhilden deil de hariten gelecek olursa, o memlekette zenginle fakirin ayn zulme kar birlemesi mmkndr. (...) u halde bundan bir ey anlalyor ki, Anadolu'da, Rusya'daki tarzda hain ve kanl bir proletarya diktatrl tesisine lzum kalmakszn komnizm gerekleecek ve belki de imha iin sarf olunan kuvvetler canlandrmaya tahsis edilecei iin, Anadolu komnizmi daha verimli, daha faydal neticelere doru gidecektir."116 Trk Komnizmi ile Rus Bolevikliinin fark: "Trkiya'da komnizm, milletin ruhundan gelen yakc, ykc, krc ve dkc bir ihtilal ile gerekleecek deildir. (...) Trkiya'y, komnizmin halk kitleleri iin muhakkak surette hayrkr olan geleceine gtrmek isteyenler. Bolevizm derecesinde seri ve ateli bir inklp iin ne Rusya'daki tarzda bir dou ve hazrlay ne de onda byle kuvvetli bir silah grmyorlar. Ayn zamanda esasen yukar tabakadan idare edilmek lazm gelen bu hareket, yksekten gelen bir mutlakyet idaresinin Rusya'da bulunduu gibi iddetli ve inat bir mukavemetine de tesadf etmiyor. Dolaysyla
113
Kurtulu Savann deolojisi, Hakimiyeti Milliye Yazlar (HMY), En Byk Dman Kapitalizm (20 Temmuz 1920), s. 79. 114 HMY, Muzafferiyet Arifesi, 2 Austos 1920, s. 85 vd. 115 Age, Cereyanlar, 9 Ekim 1920, s. 92 vd. 116 Age, ki Komnizm, 12 Ekim 1920, s. 96 vd.
26
Rusya'da Bolevizmin kulland inklap usullerini burada tatbik etmek istemek kadar inklaplktan haberdar olmay tasavvur edilemez,, Bolevizm inklab btn komnizm hareketleri iin bir rnek, bir model deil, pek kymetli, pek canl, pek muazzam bir rehberdir. Bu rehberden istifade itmeyi, onun gsterdii yollardan gitmeyi ne kadar candan arzu edersek, onun usullerini ekil itibariyle aynen taklit etmekten de o derece saknrz."117 Trk ve Rus devrimlerinin birlii ve ncl: Trklerle Bolevikler yahut Trk milleti ile Rus milleti ayn Dou'nun milletleridir; birinin bandaki dert dierinin banda da vardr. (...) Rusya, bugn Trkiya'nn on iki sene evvelki vaziyetinde bulunuyor, (1908 Devrimi kastediyor. DP) Trk inklbn istemeyenler, onun mahvolmasn temin iin trl trl vesileler icat ve devaml olarak kendisini megul ettiler. nk Trkiya'daki inklp, Trkiya'y iftlik halinde kullanmak isteyenlerin ilerine gelmiyordu. Rusyada bugn ayn vaziyette bulunuyor. Bat'nn emperyalistleri Rus inklbn sndrmek iin ne kadar iblisane tedbir varsa hepsini tatbik ediyorlar. Rusya'y bir an iin rahat brakmyorlar. Fakat nasl Trkiya'da inklp ruhunu ldrmeyi baaramadlarsa, Rusyada yle olacak, btn mazlumlar dnyasn zalimler aleyhinde ayaklandracak, inklp yryecektir. te Trklerle Ruslar arasndaki birlik gayesi burada birlemi ve ittifak, birliin kuvvetlendirilmesi ve takviyesi iin imzalanmtr. "Yeni Rusya yeni Trkiya el ele, dnyay emperyalist zulmnden kurtaracak olan hareketin ncleridir."118 Dnyann kapitalistler ve mazlumlar kampna blnmesi: "Artk dnya iki byk ordugh haline dnmtr: Bir tarafta zalimler ve kapitalistler, dier tarafta mazlumlar ve bedbahtlar dnyas. (...) Bolevikler, Avrupa'y Komnizme kar iddetle mdafaa eden Leh ordularn pek fena bir halde bozdular. (...) Yine son haberlerden anlyoruz ki, Bolevikler Romanya snrn gemilerdir. Demek Avrupa'y tehdit eden istila, dorudan doruya Avrupa snrlarna temasa balamtr. Fakat bu iler bu kadarla da kalmyor, ran'da Riavet kasabas da Boleviklerin eline gemitir ki, ran ahvalinin mevcut vaziyetine nazaran neticeler itibariyle hayli mhim olacaktr. (...) ler artk yle bir mecraya girmitir ki, son baharla beraber byk inklplara ahit olacamza iddetle kanaat getiriyoruz. (...) Mazlum Trklerin btn davalarn bir anda halledecek, cihan siyasetinin dalgalar arasnda tehlikelerin en bykleriyle karlam olan Trkiya bir anda kurtulacaktr!"119 Asya'da meselenin z milliyet ve bamszlk hrs: Bolevizm, Avrupa'nn yegne tahkim vastasn krmak, smrge havzalarnda toplardan ve hkim siyasilerden daha ziyade zulmeden sermaye hkimiyetini kaldrmak itibariyle, Asya'da, Avrupa iin hibir dayanak noktas brakmayacaktr. Fakat Avrupa'nn btn dnrleri ayn zamanda bilirler ki bu cereyann nnde bulunan Mslman milletler emek ile sermayenin bugnk mcadelesinin srlarna vkf olmadklar iin Douda Bolevizm mesele tekil etmez. () Meselenin z Asya'da milliyet ve bamszlk hrsdr. () Velhasl Asya tehlikesi vardr. Fakat bu tehlike milyonlarca insann hrriyet ve bamszlna, medeni kabiliyetine, gelime ve ilerlemesine doru yrmek istemesinden douyor. Bunu tehlike sayanlarn insaniyetle mnasebet dereceleri dnlmeye muhtatr."120
117 118
Age, Rus Bolevizmi Trk Komnizmi, 16 Ekim 1920, s. 100 vd. Age, Trk-Bolevik ttifak, 5 Ekim 1920, s. 90 vd. 119 Age, Dnya Dnyor (23 Temmuz 1920), s. 82. 120 Age, Asya Tehlikesi (2 ubat 1920), s. 30. Asrn Prensipleri 821 ubat 1921), s. 36.
27
Dou ihtilalinin bir merkezi Moskova, bir merkezi Ankara: "Dou ihtilali namn verdiimiz Asya ve Dou Avrupa milletlerinin Bat emperyalistlerine kar tasavvur ettikleri isyan oktan beri bir tasavvur olmaktan km, faaliyet sahasna intikal etmitir. Bugn btn Dou milletlerinin Bat'dan ektikleri mezalimi hakiki miktaryla hissederek ona kar mcadeleye karar vermi olanlar, muntazam tekilat ile birlemi ve ie balamlardr. Tekilatn bir merkezi Moskova ise, dier bir merkezi Avrupa, bir dieri Ankara, bir dieri Bak, bir beincisi Takent'tir. Hint'in, in'in, Afgan'n, ran'n, Turan'n, Trk'n, Rus'un, ksacas Avrupallar iin hlihazrda nfuz ve mdahale edilemeyen, dnyann yars kadar geni bir lkede, da hilen ve haricen kapitalizme kar ilerinde isyan duygular duyan birok millet imdiye kadar olduu gibi yalnz almak yerine muntazam bir tekilata tabi olarak toplu halde almaya ve teoriler ve fikirler sahasndan karak fiiliyata gemeye karar vermilerdir. (...) Bunun iin Bat'ya kar isyan bayran fiilen amak fikri, bugn her tarafta en ziyade makbul olan ve taraftar bulan bir siyaset program kabul ediliyor. yle bir program ki, hatta bizzat Bat milletlerinin alan fakat sefalet eken kitleleri de bunun etrafnda toplanmtr. "Anadolu kendi varlnn kurtulmasnn ancak bu Dou ihtilalinin muzafferiyeti ile mmkn olduuna inanmtr."121 Ermenistan'n Dou ihtilaline kar kullanlmas: "te Ermenistan, Dou ihtilal makinesinin iyi ilemesine mani olmak iin, bu ihtilalden etkilenecekler tarafndan makinenin arklar arasna sktrlm yabanc bir cisimden baka bir ey deildir. Makineyi iletmek isteyenler, byk bir maharet ve takdir edilecek bir kudretle, bu yabanc cismi arklar arasndan karmay baardlar. imdi makine daha byk bir emniyetle, muntazam ve dzgn bir surette ilemeye balayacak ve ihtilal baarl olacaktr."122 Araplarn bamszlk haklar ve medeniyetleri: "Arabistan ve Irak' ihtiva edecek bir snra tamah etmek suretiyle bir himaye veya veklete boyun emek, bilhassa Anadolu'nun btn geleceini bir hamlede heder etmek demektir. (...)Araplar bir millet tekil etmek iin icap eden artlara sahip deildirler de diyemeyiz; nk bamszlklar urunda hl mcadele eden ve eski bir medeniyete, olgun milli unsurlara sahip bulunan bir millet iin byle bir isnat gln olur."123 Dnya sosyalizme, sola gidiyor: "Dnya hadiseleri, siyasiyatnda olduu kadar iktisiyadnda da devletilie, sosyalizme, sola doru gitmektedir. (...) phesiz dnya cereyan devaml olarak sadan sola gidiyor ve bizim de yneleceimiz istikamet, elbet bu olacaktr. (...) Bundan bir sene evvel Lenin'in Trkiya hakknda syledii mehur nutku herkes bilir. Lenin bu nutkunda Trkiya iin en uygun idare tarznn milliyetperver idare olacan sylemiti. () Sosyalizmin pek ok esaslarn, milli idaremizi bozmadan alr, tatbik ederiz. Mesela irketleri yava yava milliletiririz. Hkmet tekelini halk lehine oaltrz ve ayrnts burada uzun srecek daha birok slahat yaparz. zel tabiriyle, bir nevi devlet sosyalisti oluruz. Fakat hakiki vasfmz, Avrupa matbuatnn koyduu isimdir: Milliyetperver Ankara Hkmeti!"124 Halklk Program, Halklk Beyannamesi ve 1921 Anayasas
121 122
Age, Dou htilali, 13 Kasm 1920, s. 113 vd. Age, Dou htilali, 13 Kasm 1920, s. 114. 123 Age, Snr Meselesi (24 Ocak 1920), s. 19. (Kurtulu Savann deolojisi Hkimiyeti Milliye Yazlar, Geniletilmi 2. basm, evrimyaz: Hadiye Bolluk, Sadeletirme: Kurtulu Gran, Kaynak Yaynlar, stanbul, Nisan 2004) 124 Age, Hseyin Ragp, Sadan Sola Doru, 6-7-8 Mart 1921.
28
Mustafa Kemal Paa'nn Heyeti Vekile adna 13 Eyll 1920 gn Byk Millet Meclisi'ne verdii ''Kanunu Esasi Layihas", yani Anayasa tasars. Halklk Program adyla anlmtr. Cumhuriyetimizin 20 Ocak 1921 tarihli ilk anayasas Halklk Programnn grlmesi sonucu kabul edilmitir. Mustafa Kemal Paa'nn nergesi 18 Eyll 1920 gn Meclis'te okunuyor. 18 Kasm'da mzakerelere balanyor. Ve o gn BMM btn dnyaya Halklk Beyannamesini ilan ediyor. Halklk Beyannamesi, Halklk Programnn en nemli vurgularn iermektedir; Halklk Program'nn giri ksmndaki ilk 4 maddesi ufak tefek deiikliklerle btn dnyaya ilan edilmitir. Meclis karar olduu iin artk tasar olmaktan km, resmi bir anlam kazanmtr. Halklk Program'nn en nemli zellii bir devrimin program olmasdr. 1921 Anayasas bu programn rndr. Kurtulu Sava o programla ve o Anayasayla yrtlm, Kemalist Devrim, bu programla gerekletirilmitir. En nemlisi, Halklk Program ve 1921 Anayasas, Kurtulu Sava'yla, hayatn iinde kendini kantlamtr. Biz, sava hangi programla kazandk, Cumhuriyeti hangi programla, hangi tekilatla kurduk, cevab Halklk Program'ndadr. Bu yazda Halklk Program'n ve 1921 Anayasasn, konumuzla ilgili, ynleriyle inceleyeceiz. Kapsaml bir deerlendirme iin, Teori Dergisinin 1999 yl Nisan aynda yaymlanan 111. saysndaki yazma baklabilir.125 Halklk Program ve Beyannamesi, emperyalizme ve kapitalizme cepheden meydan okur. Hem 2, hem 3. maddelerde emperyalizmin ve kapitalizmin tahakkmne kar milletin seferber edilecei ve bir stiklal Sava verilecei belirtilir. Baz mebuslar hakl olarak sorarlar, hangi kapitalizm, i mi d m diye. Hariciye Vekili Ahmet Muhtar Bey, 22 Ocak 1921 tarihinde, yani Anayasa'nn kabulnden 2 gn sonra, BM M krssnden yapt konumada, bizde byk sermayenin bulunmadna dikkat eker ve bu programn emperyalizme ve d kapitalizme kar olduunu aklar.126 Halklk Program, zel kr drtsn deil, halkn ihtiyalarn esas alr. Halklk Program ve 1921 Anayasas, bir uralar sistemi getirir; devlet rgtlenmesini, vilayet, kaza ve nahiye uralar temeline oturtur. Merkezde halk ynetiminin en yksek organ olarak TBMM bulunmaktadr. Atatrk, bu sistemin Sovyet devriminden esinlenerek kabul edildiini ve Sovyet idaresi anlamna geldiini aka belirtmitir: "Milletimizin bugnk idaresi, hakiki mahiyetiyle bir halk idaresidir. Ve bu idare tarz, esas danma olan ura idaresinden baka bir ey deildir. Ruslar buna Sovyet idaresi derler."127 Atatrk, 30 Austos zaferinden sonra da, Sovyet idaresi tanmnda srar eder. 1922 yl Aralk aynda yle der: Bugn Trkiye devleti, dorudan doruya bir meclis, bir ura hkmeti ile idare olunur ve sonsuza kadar byle idare olunacaktr.128
125 126
Bkz. Dou Perinek, Kemalist Devrimin Halklk Program, Teori, say 11, Nisan 1999, s. 3 vd. TBMM Gizli Celse Zabtlar, c. I, s. 340 vd. 127 Atatrkn Btn Eserleri, c. 12, s. 200. 128 Atatrkn Btn Eserleri, c. 14, s. 176.
29
Atatrk, Cumhuriyetin temel kuruluunu aklad, 19 Ocak 1923 tarihli zmit konumasnda da, ura hkmeti vurgusuna devam eder: "Bizim halk hkmetimiz, bir halk hkmetidir. Tam bir ura hkmetidir."129 Halklk Program ve 1921 Anayasas zerine eitli yorumlar yaplmtr. Kimileri, Halklk Program'nn ve 1921 Anayasasnn sosyalizmle bir ilgisinin bulunmadn kantlama abas iine girmilerdir. Oysa programn kendisi, emperyalizmi ve kapitalizmi hedef almaktadr. kincisi, Atatrk'n kendisi bu programn getirdii ynetim sistemini aka "Sovyet sistemi" olarak nitelemektedir, ncs, Halklk Program ve 1921 Anayasasn, o tarihlerde yaynlanan Hkimiyeti Milliye bayazlar nda yorumlamak gerekir. O bayazlarda, yukarda kantland zere, srarla "Trk Komnizmi" savunulmaktadr. Atatrk'n 15 yl Dileri Bakanl'n yapan Tevfik Rt Arasda, o dnemin ideolojik yneliini aka saptar; CHP kurulurken programa sosyalist ilkeleri geirmeye altklarn ve sosyalizmin en temel ilkesi olan emek ve kabiliyete gre gelir sisteminin programda kaldn belirtir. Aras, Yurtta Sulh Cihanda Sulh ilkesinin sosyalist bir gr ierdiini de anlatmtr.130 Atatrk'n Komnist Enternasyonal'e girmek iin samimi olarak bavurduunu, ancak o dnemde Komintern'e hkim olan Stalin muhaliflerinin bu talebi kabul etmediklerini saptar. Amasya Komutanlar Toplantsnda kabul edilen, "gereinde Bolevik olma" karar, Kurtulu Sava boyunca geerli kalmtr. Aras, bu gerei yle ifade ediyor: "Bat lkeleri bize hayat hakk tanmyordu. Atatrk Bizi dnya tanmazsa, komnistlerle birlik olur, kurulan yeni dnyada yerimizi alrz. Fakat memlekete yabanc eli sokmayz. Grmzde samimiyiz. Bu bir oyun deildir. Ama ne olursak biz oluruz, asla yabanc eli kartrmayz.' diyordu."131 Devlet Sosyalizmi Mustafa Kemal ve arkadalar, Kurtulu Sava yllarnda, Sovyetler Birliinden gelen esintiler ile "devlet sosyalizmi" arasnda gidip gelmilerdir. 1930'lu yllarda yeniden Devlet Sosyalizmini benimsediklerini ders kitaplarnda bile ifade etmilerdir.132 Aslnda Devlet sosyalizmi, Trk devrimcileri arasnda daha ttihat Terakki dneminde kabul grmtr. Talat Paa'nn da devlet sosyalizmini savunduu grlyor. Atatrk, Havza'da yapt grmede, Sovyet temsilcisine "Devlet Sosyalizmi" uygulayacaklarn belirtir. Yukarda deindik. Hkimiyeti Milliye gazetesinde de, sk sk Devlet Sosyalizmi savunuluyor. Hseyin Ragp, Mill Hkmetin devlet sosyalizmini benimsediini yle dile getirmitir: "ktisat Vekili Celal
129 130
Atatrkn Btn Eserleri, c. 14, s. 329. Tevfik Rt Aras, Yn dergisi, 30 Ekim 1964. 131 Tevfik Rt Aras, Yn dergisi, 30 Ekim 1964. 132 Kemalist Devrim'in Devlet sosyalistlii konusunda bkz. Mahmut Esat Bozkurt, Atatrk htilali, I ve II, s. 197 vd; Muammer Aksoy, Atatrk ve Sosyal Demokrasi: Doan Avcolu, Milli Kurtulu Tarihi, II, s. 469 vd; Doan Avcolu, Trkiye'nin Dzeni, I, 448 vd; S. N. Tansu, ki Devrin Perde Arkas, s. 338 vd; M. Suphi'nin Stalin'e raporu, Teori 126, Temmuz 2000 (Kemalistlerin devlet sosyalizminden yana olduunu belirtiliyor); Korkut Boratav, 100 soruda devletilik, s. 58 vd. (Celal Bayar'n Hkimiyeti Milliye'ye cevab var); Mustafa Kemal-Frunze Grmeleri, Kaynak, s. 39; Medeni Bilgiler, s. 72, 527; Tekinalp, Kemalizm, s. 228, 243, 252
30
Beyefendi'nin birka gn nce yazarmza devlet sosyalizminin faydalarndan bahsetmi olmas, bu nemli sorunda Hkmetin de bizimle hemfikir olduunu gsterir."133 Byk Zafer'in hemen ardndan Yunus Nadide bir Sovyet yetkilisine "Cumhuriyeti devlet sosyalizmi temellerine dayal olarak kurduklarn" vurgular.134 Devlet sosyalizmi, 1930'lu yllarda resm metinlerde, ders kitaplarnda ve devrimin nde gelen dnrlerinin eserlerinde savunulmutur. Bizzat Mustafa Kemal, Medeni Bilgiler kitabnda, kendi elyazsyla "Bu itimai teminlere Devlet sosyalistliine yaklaarak varlabilir" diye yazd.135 1919 ylndaki grmede Sovyet temsilcisine sylediklerini ve Kurtulu Sava yllarnda benimsenen program tekrarlar. Ayrca Ord. Prof. Reat Kaynar, kendisinin de bulunduu bir toplantda Atatrk'n devlet sosyalizmini benimsediini aktarr.136 Kemalist Devrim'in en nemli teorisyenlerinden Mahmut Esat Bozkurtda, "Trkiye'ye her ynden uyan ekonomik politikann yine devlet sosyalistlii" olduunu niversitede verdii devrim tarihi derslerinde anlatr.137 Kemalizmin nemli bir dnr olan Tekin Alp ise, Kemalist devletiliin "gerek bir Devlet sosyalizmi" olduunu birok kez vurgular.138 Mustafa Kemal Paa'nn Sovyet temsilcileriyle grmeleri Atatrk'n Sovyet temsilcileriyle yapt grmelerde ifade ettii grler, Hkimiyeti Milliye yazlarnda ve resm metinlerde yer alan grlerle rtyor. Ancak Sovyet yetkilileri ile ideolojik konular taktik dzleminde de tartmaktadr. Bu grmelerin tutanaklar, Mehmet Perinek tarafndan Sovyet arivlerinde bulunmu ve yaynlanmtr.139 Trkolog Arif Acalolu'nun Rusadan yapt titiz evirilere de biz aratrmaclar kran borluyuz. Bu grmelerde, Atatrk, ama olarak sosyalizmi benimsediklerini, snfsz bir toplum iin mcadele ettiklerini, ancak Trk toplumlunda henz keskin snf farklar olmadn ve btn halkn toptan Ezilen Millet konumunda bulunduunu belirtmitir. Buradan hareketle Atatrk, Trkiye'nin nndeki devrimin mill ve demokratik karakterde olduuna dikkat ekmitir. Bu grler, Sovyet yneticileri tarafndan da yerinde grlmtr. Kocatepe'deki Sovyet komutanlar Trk devrimi ile Sovyet devrimi arasnda askeri alandaki ibirlii, dnya tarihinde az rastlanr boyutlardadr. Byk Taarruz srasnda Kocatepe srtlarnda, hemen Atatrk'n arkasnda bir Sovyet komutannn bulunduu fotoraflarla belgelidir.
133
Hkimiyeti Milliye, 68 Mart 1921 gnleri yaynlanan Hseyin Ragpn yaz dizisi. Bkz. Kurtulu Savann deolojisi / Hkimiyeti Milliye Yazlar, s. 122 vd. 134 RGASP f. 544, l. 3, d. 117, y. 194ten aktaran Mehmet Perinek, age, s. 38. 135 Prof. Dr. Afet nan, Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatrkn El Yazlar, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 2. basm, Ankara, 1988, s. 72. 136 Atatrk Dneminin Ekonomik ve Toplumsal Sorunlar (19231938), stanbul Yksek ktisat ve Ticaret Mektebi Mezunlar Dernei Yayn, Eyll 1977, s.80, 82. 137 Mahmut Esat Bozkurt, age, s. 204. 138 Tekin Alp, Kemalizm, Toplumsal Dnm Yaynlar, Mays 1998, s.228, 243,252. 139 Mehmet Perinek, age.
31
Atatrk'n arkasnda yerde yan gelip yatan subayn apka ve kaputuna baklnca, bu giyimin Sovyet Kzlordusu'na ait olduu hemen saptanyor. Byk taarruz ncesinde Atatrk'n cepheyi Sovyet Elisi Aralov, Azerbaycan Elisi Abilov ve Sovyet Askeri Ataesi ile birlikte denetledii ve en gizli askeri srlar paylat biliniyor. Taksim Abidesi Dnyada bir Sovyet devrimcisinin heykelini ilk diken lke, yanl bilmiyorsam Trkiye. 1928 ylnda yaplan Taksim Cumhuriyet Abidesinde hemen smet Paa ve Atatrkn arkasnda nl kasketiyle Aralov bulunmaktadr. Antlarn gelip geici deil, stratejik tavrlar yanstt dikkate alnrsa, Atatrk'n Taksim Abidesi'yle verdii mesajn anlam daha iyi anlalr. Sovyet dostluu, Trk Devrimi asndan stratejik bir ilkedir. 1930larn devletilii 1930'larn devletilii ve plancl, dnya bunalmnn zorunlu kld gelip geici bir uygulama deil, fakat stratejikti. Nitekim devletilik, 1931 ylnda CHP Program'na girdi ve 1937 ylnda da Cumhuriyet Anayasasnn 2. maddesine kondu. Yani Devletilik, o gn ynetimde olan partinin program olmann tesinde, devletin programyd; bir anayasa emriydi. Toplu deerlendirme Bilimsel Sosyalizmin Kemalist Devrim zerindeki etkisini u maddelerde zetleyebiliriz: Leninin emperyalizm teorisi: Atatrk ve Kemalist Devrim'in nde gelen kadrolar, stikll Sava'nn bandan itibaren Lenin'in emperyalizm teorisini benimsediler. Halklk Program, Hkimiyeti Milliye yazlar ve Atatrk'n konumalarnda, dnyadaki gelimeler emperyalizm teorisiyle aklanr. Kapitalizm artk rme ve kme dnemine girmitir. Mehmet Akif, bu gerei iirletirerek, "Medeniyet dediin tek dii kalm canavar" dizesiyle stikll Marna yanstmtr. Kemalist devrimcilere gre, emperyalizmin temelinde sermayenin tekellemesi yatmaktadr. Tekelci sermaye yaylmac olmak zorundadr. nsanln bandaki bela budur. Emperyalizm ve kapitalizm insanln ba dmandr. Dnya zalimler ve mazlumlar olmak zere iki byk kampa ayrlmtr. Emperyalist lkeler arasndaki elimeler de uzlatrlabilir trden deildir. Atatrk, son nefesine kadar dnya olaylarn emperyalizm teorisiyle aklam ve 1930'lu yllarda "Emperyalizmin mahv ve nabut olacan" belirtmitir. O "mahvolacak emperyalizm" bellidir; Bat emperyalizmidir. Byk nder, Ezilen Dnyann ve insanln bu byk savatan zaferle kacana emindir. zellikle Hkimiyeti Milliye'de kan bayazlar, emperyalizm teorisini gnn olaylarna uygulayan, derinlii olan, olgun bir bak an yanstr. Bu yazlar yksek edebiyat deeri, yaratcl ve cokusuyla da dikkat ekmektedir Bat, kartl ve Asyalyz tanm: Atatrk Trkiyesi, emperyalizm ann zalimlermazlumlar kutuplamas iindeki yerini ok kesin tanmlamtr. Trkiye, Avrupa'l deil, Asyal'dr ve Dou Devrimi'nin bir rn ve parasdr.140 Snf, rk, renk farklarnn kalmad uyum dnyas: Atatrk, Trk toplumunun nne ada uygarlk hedefini koymutur. ada uygarlk, aka belli bir sistem olarak
140
Bu konularda bkz. Dou Perinek, Kemalist Devrimin Stratejik Kimlik Beyan, Teori Dergisi, say 140, s. 5 vd.
32
tanmlanmamtr. Atatrk, insanln gelecee devrimlerle akp giden byk serveninde, yeni toplumsal sistemlerin, yeni uygarlklarn birbirini izlediini ok iyi anlam ve aklamtr. Bu ak iinde toplumsal-ekonomik sistemler ve uygarlk merkezi de srekli deimektedir. Bu nedenle ada uygarln nnde olma hedefi, onbinlerce yl geerli olacak deiken bir tanmdr ve determinist-maddeci tarih kavrayn yanstr. Bununla birlikte Atatrk, insanln nereye gittii konusunda grler de belirtmitir. Snf, rk, renk ayrmlarnn kalmad bir uyum dnyas, insanln ufkundadr. Nitekim bu ama, CHP Programlarndaki "mtiyazsz, snfsz kaynam bir kitle" formlnde de ifadesini bulmutur. Kimi yorumcular, buradaki snfszln, aslnda snf elimelerini inkr anlamna geldii grndedirler. Kemalist Devrim'in nderleri, snflar inkar etmediler, aksine tarihi snf mcadeleleriyle akladklarn yukarda tarih kitaplarndan rnekler vererek anlattk. Kemalist Devrim'in kendisi snfsald; emperyalizm ve kompradorlar yannda, feodal snfn bandaki hanedanl mlkiyet temeliyle birlikte tasfiye etti. Ancak o gn Trkiye'nin temel elimesi, burjuvazi ile proletarya arasnda deildi. 1920'lerin ve 30'larn Trkiyesinde gerekten de derin snf elimeleri yoktu. zellikle stikll Sava'yla komprador burjuvazinin tasfiye edilmesi ve milliletirmeler yannda Osmanl hanedannn ve tekkeler gibi feodal kurumlarn mlkiyetlerinin kamulatrlmas sonucu byk mlkiyet ve ar gelir farklarnn olmad bir toplum kurulmutur. Atatrk, bunu Frunze'ye ve dier Sovyet temsilcilerine ok gzel anlatr. "Snf mcadelesi uruna Samanpazar'ndaki bakkaln mlkiyetine mi elkoyacaz" der. Sovyet temsilcileri de kendisine hak verirler. O gn mesele, daha fazla eitlik deil, emperyalizm ve feodalizmin temelleriyle birlikte tasfiyesi ve sermaye birikimi idi. Atatrk, bunu ok iyi grmtr. Ancak nihai hedef olarak snfsz toplumu amaladklarn da belirtmekten geri kalmamlardr. Aamal devrim teorisi: Atatrk, aamal devrim teorisini savunuyordu. Tarih bilinciyle ok kesin bir kanya sahipti ki, toplumlar ancak nlerindeki sorunlar zebilirlerdi. Hibir topluma nnde bulunmayan bir sorun dayatlamazd. Atatrk ve arkadalar, Trkiye'nin milli demokratik devrim aamasnda bulunduunu hep vurguladlar. Alt Ok, bir milli demokratik devrim programyd. Hedef alnacak snflar beliydi. Toplum, bu aamada emperyalizmden ve Ortaa ilikilerini temsil eden aalk, beylik ve eyhlikten kurtulacakt. Bu ynde dnya leinde nemli iler yapld. Ancak Atatrk'n mr, toprak aalnn kkten tasfiyesine yetmedi. Son yllarda yapt Meclis'i a konumalarnda srekli iftiyi topraklandrma grevini vurgulamas nemliydi. Kemalist Devrim'in tamamlanmadn gsteren aklamalardr bunlar. Arasz devrimler: Atatrk, Lenin'in kesintisiz devrim teorisini de kabul etmiti. Bunu "Arasz devrimler" diye ifade etti. Trkiye, Kemalist Devrime kazk akp orada kalmayacakt. ada uygarlk ynndeki yryn arasz devrimlerle srdrecekti. Bu yry, snflarn btnyle kalkt uyum dnyasna doru idi. uralar sistemi: Kurtulu Sava yllarnda yaplan ilk Cumhuriyet Anayasas, uralar sistemini getiriyordu. Atatrk, yukarda gsterdiimiz gibi, bu sisteme Rusya'da Sovyet sistemi dendiini aka belirtti. 1924 ylnda kabul edilen Anayasa farklyd ve doruydu. Toprak aaln ve eyhlii tasfiye etmeksizin uralar sistemine geilmesinin sonucunda, ynetim Ortaa unsurlarnn eline geerdi. Bu nedenle 1924 Anayasasyla yrtme glendirildi; devrimin merkezi kuvvetlendirildi. Emperyalizme ve Ortaa gericiliine aman vermeyen bir devrimci halklk uyguland. Alt Ok'un oklar: Alt Ok, Kemalist Devrim'in programn zetler. Hedef, saltanatn yklarak cumhuriyetin kurulmas, mill hkimiyet sistemine dayanan mill devletin inas ve
33
salamlatrlmas, halk bir ynetim, Ortaan prangalarndan kurtarlarak aydnlanm bir toplum ve devletilikle baarlan planl bir kalknma idi. Mill demokratik devrim olarak zetlenebilecek bu program, burjuva demokratik devrimlerin kopyas deildi. Ferdiyetilik ve liberalizm reddedildi; onun yerine, 19301arda Sovyetler Birlii'nden esinlenilen kamu arlkl bir ekonomi ina edildi. Dnyada Sovyetler Birlii'nden sonra plan yapan ikinci lke, Trkiye oldu. Ve Batllarn 1930'larda 'Trk mucizesi" adn verdikleri byk ekonomik atlm byle gerekletirildi. 1930'larn dnyasnda en hzl ekonomik gelimeyi gerekletiren ilk iki lke, srasyla Sovyetler Birlii ve Trkiye idi. Bu nedenledir ki, Tansu iller, 1990'l yllarda, Trkiye iin "Son sosyalist lke" nitelemesinde bulunuyordu. zelletirme, bu "son sosyalist" sistemi ykmay amalyordu. Atatrk zamannda Dileri Bakanl'nn Trkiye'yi dnyaya tantmak iin yaymlad kitapkta, Trkiye Cumhuriyeti'ni Devleti sosyalizmi benimsemi demokratik halk devleti diye tanmlamas dikkat ekicidir. Kemalist Devrim dneminde bu tr tanmlamalara rastlanmaktadr. Kemalist Devrim'in nder kadrolar, hem 1920'lerde, hem de 1930'larda liberalizme cepheden karydlar. Liberalizm, onlarn dilinde kfr anlamna geliyordu. Serbest piyasacl her zaman reddettiler. retimin amacn, bireysel kr olarak deil, toplumun genel kar diye belirlediler. Trkiyenin 1930'lardaki devlet kapitalizmi, ne kadaryla kapitalist, ne kadaryla kamucu idi, bu tartlr elbette. Ancak u kadarn belirtelim: Her sosyalizm, biraz kapitalizmdir. nk sosyalizmin blm ilikileri, yani emei gre paylam, emekiler asndan kapitalizmde de geerlidir. Komnizm, ihtiyaca gre paylam ngrr. Sosyalizm, kapitalizm ile snfsz toplum arasndaki bir gei dnemidir ve her sosyalizm, bu adan barnda kapitalist ilikileri zorunlu olarak barndrr. Sovyetler Birliinde kolektifletirmeye esas olarak 1929 sonrasnda kinci Dnya Sava tehlikesinin ufukta grlmesi ve zengin kylln ehirleri alkla tehdit etmesi nedeniyle geilmitir. Bunun erken bir adm olduunu o zamann Sovyet yneticileri de belirtmilerdi. Bugnk inde sosyalizmin ilk aamalarnda olduu saptamasn yapm ve kamu mlkiyetinin inasnda daha aamal ve ar bir izgiye yerlemitir. Kemalist Devrim'in halk ve devleti uygulamas, baka deyile karma ekonomi, bugn btn dnyada yeniden gndeme gelmitir ve yaylmaktadr. Gnmzn in, Hindistan, Vietnam, Malezya gibi Asya lkeleri ve Latin Amerika'da balayan milliletirme ve kamulatrmalar, Ezilen Dnya iin biricik kalknma yolunu ifade ediyor. Alman babakan Schmidt'in de saptad zere, dnyada son 25 yln gelien btn ekonomileri, Asya rneklerinde grld gibi bamszlk ve devletidir.
34

Kemalist Devrimin Milletleraras Duunce Kaynaklar Dou Perincek Teori Dergisi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kemalist Devrimin Milletleraras Duunce Kaynaklar Dou Perincek Teori Dergisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kemalist Devrimin Milletleraras Dnce Kaynaklar

Yazar: Dou PERNEK

Dou PERNEK TEOR DERGS Haziran 2006

Kemalist Devrimin Milletleraras Dnce Kaynaklar

3.Toplumda: Determinizm ve Maddecilik

4. Evrim deil devrim

III KEMALZMN MLL KARAKTER VE KAYNAKLARI

1. Aydnlanma Hareketi ve Fransz Devrimi

1876 Devrimi Gen Osmanl Namk Kemal

Kemalist Devrim Rusya Narodnik Hareketi-Halklk (Sosyalist Devrimciler)

1917 Ekim Devrimi

Bkz. Teori Dergisi, say 188, Eyll 2005.

TRK ve RUS DEVRMLER EL ELE

1908 Trk Devrimi

anakkale Direnii 19151916

Trk Devrimi 1920 stiklal Sava

1923 Ocak Trkiye zmir ktisat Kongresi zel Giriim

1930 Trkiye Devletilik ve Plan

1945 sonras Trkiyede Kk Amerika Sreci (Kardevrim)

3. Sovyet Devrimi ve Bilimsel Sosyalizm

Amasya'daki gizli komutanlar toplantsnda Boleviklik karar

Atatrkn Btn Eserleri, c. 6, s. 409. Mehmet Perinek, age, s. 42.

You might also like