seta

SYAS HARTA

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | E y l l 2 0 1 1

MISIR SYASET HARTASI

RAMAZAN YILDIRIM, TARIK ABDULCELL

S E TA A N A L Z

seta

SYAS HARTA
AA, EPA/Mohamed Omar

S ay: 1 | Ey l l 2 0 1 1

MISIR SYASET HARTASI

RAMAZAN YILDIRIM, TARIK ABDULCELL

NDEKLER
1. MISIRDA SYAS PART GELENE | 4 2. MISIR DEVRM (25 OCAK 2011) | 5 3. DEVRM SONRASI SYASET: CUMHURBAKANLII ADAYLARI | 8 4. MISIR DEVRM NCES SYAS PARTLER | 11 5. MISIR DEVRM SONRASI YEN SYAS PARTLER | 12 6. SYAS PART DII SVL OLUUMLAR | 15 8. MISIRDAK RESM DN KURUMLAR | 18 9. YEN ANAYASA HAZIRLAMA KOMSYONU BAKANI: TARIK EL BR | 20 10. MISIR SYASETNN GELECE: DEERLENDRME VE NERLER | 21

2 0 1 1 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r

MISIR S YA S E T H A R TA S I

ZET
25 Ocak 2011 ylnda Tahrir Meydannda milyonlarca kiinin katlmyla gerekleen ve Nil Devrimi veya Ful Devrimi olarak isimlendirilen kitlesel eylemler sonu vermi ve Devlet Bakan Hsn Mbarek 1981 ylndan beri kesintisiz olarak srdrd iktidarn terk edip yetkilerini orduya devretmek zorunda kalmtr. Mbarek iktidarnn devrilmesiyle birlikte, lkeyi seimlere gidilmesi ve yeni bir anayasann hazrlanmas srecinde ynetmek zere bir gei hkmet oluturulmutur. Bu hkmette grev alanlar arasnda en ok n plana kanlar cumhurbakan, babakan ve dileri bakandr. Bu aktrlerin kim olduklar, siyasi posizyonlarnn ve idelojik tercihlerinin kkenleri gei dneminin nereye doru evrilecei konusunda ipular vermektedir. Ayrca Msrn siyasi geleceinin ekillenmesine katkda bulunabilecek siyasi figrler ve partiler kamuoyuna projelerini anlatmaya balamlardr. Msrdaki gelimelerin hangi ynde evrileceinin deerlendirebilmesi asndan eski ve yeni siyasi aktrlerin incelenmesi yararl olacaktr.

S YA S

S E TA H A R TA

MISIR SYASET HARTASI

1. MISIRDA SYAS PART GELENE

Kuzey Afrika ve Ortadounun nemli aktrlerinden biri olan Msrda siyasi hayatn dinamik zellikler tad ve ok zengin bir siyasi kltr birikimi olduu gzlenmektedir. Demografik ve ekonomik bykl ile blge dengelerini etkileyen Msrda siyasi gelenek sosyalizm, otoriter cumhuriyetilik, liberal ve muhafazakar guruplardan gelen taleplerin izlerini tar. lkede siyasi partilerin uzun ve kkl gemii vardr. Msrda 1900l yllarn balarndan itibaren siyasi partiler kurulmaya balanmtr. 1907 ylnda Mustafa Kamil tarafndan kurulan Vatan Partisi (Hizbul-Vatan) siyasal hayatn gl bir aktr haline gelmitir. Ksa bir sre sonra Ahmed Ltfi es-Seyyid mmet/ Millet Partisini (Hizbul-mme) kurarak Msrn ngiliz igalinden kurtulmas iin siyasi mcadeleye balamtr. Bu partilerle birlikte kurulan ve sonraki dnemlerde de Msrn siyasal ve kltrel hayatnda nemli bir yeri olan Vefd Partisi, Msrdaki birok gl evrenin desteini kazanm ve Msr igalden kurtarmak amacyla ngilizlerle resmi olarak grme yetkisini almtr. Bu partilerin dnda Hsn Urabi tarafndan 1922 ylnda kurulan Msr Komunist Partisi (el-Hizbu-uyuiyyul-Msri) ve eyh Ali Yusuf tarafndan kurulan Islah Partisi (Hizbul-Islah) gibi birok parti Hidivlik dnemi Msrn siyasi ve sosyal hayat zerinde etkili olmulardr. 1952 ylnda Cemal Abdunnasr liderliindeki Hr Subaylarn gerekletirdii askeri darbeyle kralla son verilmi ve o gne kadar faaliyetlerini srdren tm siyasi partiler kapatlarak Sosyalist Birlik ismi altnda tek partili bir siyasi dneme girilmitir. 1976 ylnda Msr devlet Bakan Enver Sedat ksmen de olsa ok partili hayata geildiini ve bu amala eilimin/akmn ncnde partilerin kurulacan duyurmutur. 1977 ylnda ilan edilen 40 nolu siyasi partiler kanunuyla birlikte ana eilim ve kurduklar partiler unlard: (i) Sol eilimi temsilen Halid Muhyiddin bakanlnda kurulan Sosyalist Birlik Partisi (Hizbut-Tecemmul-tirak), (ii) Sa eilimi temsilen Fuad
4

MISIR S YA S E T H A R TA S I

Sraceddin bakanlnda kurulan Delegasyon Partisi (Hizbul-Vafd) ve (iii) Ilml/Orta eilimi temsilen Enver Sedat tarafndan kurulan ve liderlii yrtlen Demokratik Vatan Partisi (el-Hizbul-Vataniyud-Dimukrat). Bu partilerin yan sra yasam zeminde varlklarn srdren Sosyalist i Partisi (Hizbul-Amelul-tirak) ile zgr Anayasaclar Partisi (Hizbul-Ahrarud-Dusturiyyin) gibi partiler de siyasi hayattaki yerlerini almlardr. Bunlarn dnda hukuki zeminde partilemeleri yasaklanan ama Msr halk zerinde ok ciddi etkisi bulunan Mslman Kardeler Tekilat da sosyal, ekonomik, eitim vb. alanlarda varln srdrmtr. 1981 ylndan 2011 ylna kadar Hsn Mbarek ynetiminde bulunan Msrda siyasi hayata katlan partilerin saysnda bir art (yaklak 24 parti) olmutur. 25 Ocak 2011 ylnda Tahrir Meydannda balayan kitlesel protestolarla birlikte Mbarek dnemi sona ermi ve yeni bir siyasal yaplanma sreci balamtr. Bu srele birlikte Msr siyasal yaamnda etkili olmaya alan partilerin saysnda ve etki alannda kkl bir deiim gerekleerek siyasi dengeler yeniden ekillenmeye balanmtr. Yeniden ekillenen bu siyaset tablosunda yer alan en nemli aktr olan Mslman Kardeler Tekilatnn bnyesinde birka parti resmen kurulmutur. Ayrca 1924 ylndan beri faaliyet yapmas yasak olan Msr Komnist Partisi 2011 ylnda yasal olmayan faaliyetlerine son verdiini ve artk Msr siyasi hayatnda boy gstereceini ilan ederek yasal ve meru bir parti olduunu ilan etmitir.

2. MISIR DEVRM (25 OCAK 2011)

2011 ylnn balarnda Tunusta balayan ve Yasemin Devrimi olarak isimlendirilen geni kitlesel protestolar karsnda fazla direnemeyen Zeynel Abidin b. Ali 23 yllk iktidarn brakarak lkesini terk etti. Baarya ulaan bu hareket dier Arap lkerinde yarm asrdan beri devam edegelen korku duvarlarn ykm ve Araplar, modern tarihte ilk kez kendi elleriyle kendi lkelerinde siyasi deiiklik yapabilecekleri bir zgvene kavumulardr. Bunun en belirgin yansmas Msrda gereklemi ve 25 Ocak 2011 ylnda Tahrir Meydannda milyonlarca kiinin katlmyla gerekleen ve Nil Devrimi veya Ful Devrimi olarak isimlendirilen kitlesel eylemler sonu vermi ve Devlet Bakan Hsn Mbarek 1981 ylndan beri kesintisiz olarak srdrd iktidarn terk edip yetkilerini orduya devretmek zorunda kalmtr. 1980 ylndan beri lkede uygulanmakta olan olaanst hal, lkenin bir polis devleti haline gelmesi, iktidara yakn olan evrelerin aleni ve ar yolsuzluklar, lkede ba gsteren yoksulluk ve isizlik, barnma ve beslenme gibi doal ihtiyalardan mahrumiyet, ifade ve dnce zgrl nndeki engeller, her trl sivil hareketlerin iddetli basklara maruz kalmas, Ortadou corafyasndaki srail eksenli sorunlar karsnda suskun ve pasif politikalar ve halkn mitsizlie dmesi gibi yarm asrlk sorunlar bu kitlesel eylemlerin balca sebepleri arasnda zikredilebilir. Msr devrimi iin kullanlan isimlendirmelerden biri olan Ful Devrimi ismini Msr halknn en nemli beslenme kayna ve fakirliin sembol olan ful isimli bakladan alm olmas da bu balam da deerlendirilmelidir.
5

S YA S

S E TA H A R TA

Msrn kendi iinde yaad sorunlar halk hareketlerini tetikleyen birincil etken olmutur. Dolayl etkiyi ise ekonomik gelime, demokratikleme ve dnya ile btnleme konusunda baarl admlar atan Trkiyenin yapt sylenebilir. 2002 ylndan itibaren AK Parti hkmetlerinin politikalar blgede sessiz bir devrimin ilk admlar olarak okunmutur. Trk d politikasnda atlan dinamik admlar balamnda Filistinin Trkiyenin bir i meselesi olarak konumlandrlmad, bu konuda uluslararas dzeyde faaliyetlerin yrtlmesi, Davosta balayan yeni sre gibi olaylar Arap halklar nezdinde byk bir heyecanla karlanarak bugnk mevcut durumun ortaya kmas zerinde etkileyici, motive edici ve cesaret verici fonksiyonlar icra eden d faktrler arasnda zikredilebilir.

2.1. Gei Dnemi Siyasi Aktrleri

Mbarek iktidarnn devrilmesiyle birlikte, lkeyi seimlere gidilmesi ve yeni bir anayasann hazrlanmas srecinde ynetmek zere bir gei hkmet oluturulmutur. Bu hkmette grev alanlar arasnda en ok n plana kanlar cumhurbakan, babakan ve dileri bakandr. Bu aktrlerin kim olduklar, siyasi posizyonlarnn ve idelojik tercihlerinin kkenleri gei dneminin nereye doru evrilecei konusunda ipular vermektedir. Bu nedenle sz konusu aktrler zerinde ksaca durulmas Msrdaki devrimin genel durumunu anlamamza katkda bulunacaktr.

a) Muhammed Hseyin Tantavi (Savunma Bakan, Silahl Kuvvetler Yksek Konseyi Bakan, Devlet Bakan) 31 Ekim 1935 tarihinde doan Tantavi, Mbarek dneminde Msr Silahl Kuvvetleri Bakomutan olan bir marealdir. Mbarek iktidarnn devrildii 11 ubat 2011 tarihinden itbaren de Savunma Bakan, Silahl Kuvvetler Yksek Konseyi Bakan ve Devlet Bakandr. 1956, 1967 ve 1973 savalarnda sraile kar savaan Tantavi, Pakistanda askeri atae, daha sonra da Silahl Kuvvetler Operasyon Kurumu Cumhurbakanl Muhafz ve Ba Komutan olarak orduda farkl grevler stlenmitir. 19901991 ylnda Saddama kar ABD nclnde Koalisyon gleri tarafndan yaplan savaa da katlmtr. Mareal unvan verilen Tantavi, 20 Mays 1991de Savunma Bakan ve Msr Silahl Kuvvetleri Askeri retim ve Ba Komutan olarak atanm ve 2011 ylna kadar bu grevde kalmtr. Baz gzlemcilere gre Tantavi, Mbarekin halefi olarak grlmekteydi. Tantavi, 2011 Msr Devrimi gelimelerinin yaand Ocak-ubat 2011 dneminde, 31 Ocak 2011 tarihinde Babakan Yardmcs olmutur. Msr halknn protestolar sonucu 18 gn sonra 11 ubat 2011 tarihinde Hsn Mbarekin istifas zerine Tantavi bakanlndaki Silahl Kuvvetler Yksek Konseyi lke ynetimine el koymutur. Tantavi iktidar devralmasndan bu yana daha ok dk profilli grnt vermitir. Gz nnde olmamaya zen gstererek, halkn nne ilk kez 16 Mays 2011 tarihin6

MISIR S YA S E T H A R TA S I

de Polis Akademisindeki mezuniyet trenine katlarak kmtr. Basn aklamarn ve kamu nndeki aklama grevini dier st dzey yneticilerine brakmtr. Bugn itibariyle, fiili olarak lkeyi ynetmeye devam etmektedir. Babakan ve kabinesinin atamasn yapmtr. Konsey Bakan olarak dier lke heyetlerini kabul etmektedir.

b) sam Abdlaziz eref (Babakan) 1952 ylnda Giza ehrinde doan sam eref, 20042005 yllarnda Ulatrma Bakanl da yapan nde gelen bir akademisyen ve siyasetidir. Akademisyen olarak pek ok dl almtr. 3 Mart 2011 tarihinden itibaren Msr Babakan olarak grev yapmaktadr. Yksek Lisans ve doktorasn ABDdeki Purdue niversitesinde inaat mhendislii alannda yapmtr. ABD, Suudi Arabistan ve Birleik Arap Emirlikleri lkelerinde farkl grevler yapmtr. Zamann babakan Ahmet Nazifle anlamamas zerine bakanlktan istifa etmi ve akademyaya geri dnmtr. sam eref, 2011 ylndaki Tahrir gsterilerinde aktif olarak yer alm ve demokrasi hareketinin nclerinden biri haline gelmitir. Babakan olduktan hemen sonraki gn Cuma namaz sonrasnda Mslman Kardeler Tekilat liderlerinden birini yanna alarak cemaate hitap etmitir. Halktan meruiyet ve destek talebinde bulunan eref, aylk olarak ulusa sesleni konumalar yapmaktadr. eref, srail ile ilikilerin normalletirilmesine iddetle kar kmaktadr. Filistin sorununu ilikilerin normalletirilmesinin ve iki lke arasndaki ibirliinin n koulu olarak grmektedir.

c) Muhammed Kamil Amr (Dileri Bakan) 1942 doumludur. 1966da ktisat ve Siyaset Bilimleri Fakltesinden mezun olmutur. 2011 Haziran aynda Msrn Dileri Bakan olmutur. Amrn yeni dileri bakan olarak seimi pek ok gzlemci iin srpriz olmutur. nk kendisi 1997 ylndan beri diplomasi ve d politikadan uzak bir kii olarak hayatn srdrmekteydi ve Msr Uluslararas Bankasnda alarak ekonomi alann tercih etmiti. Bununla birlikte Amrn eitli diplomatik grevlerde bulunmuluu da vardr. En son 1995-1997 yllar arasnda Msrn Suudi Arabistan bykelilii grevini yrtmtr. Daha ncesinde Msrn Washingtondaki bykeliliinde maslahatgzar olarak almtr. Yine Dileri Bakan Afrika rgtlerinden sorumlu yardmcl ve Msrn BM heyetinde temsilcilik grevlerini stlenmitir. Riyad bykelisi olarak alm ve Msr Uluslararas Bankasnda Yrtme Mdrl grevini stlenmi, 1997-2008 yllar arasnda Msr 13 Arap lkesinde temsil etmitir. Muhammed Kamil Amr, yeni grevine baladktan sonra yapt ilk aklamalarda gelecekten mitli olduunu sylemi, nmzdeki dnem Msr d politika eiliminin devrim ncesinden farkl olacan vurgulamtr. Amr, bu erevede Msr d politikasnn nmzdeki dnemdeki ilgi alanndan bahsederken Msrn Arap ve Afrika
7

S YA S

S E TA H A R TA

blgeleri arasndaki stratejik nemine dikkat ekerek yle demitir: Msr Arap Dnyasnn kalbidir ve Msrda olanlar bu dnyay olumlu yahut olumsuz ynde etkilemektedir. Msr kalknrsa Arap dnyas da kalknr, Msr tkezlerse Arap dnyas da tkezler. Msr ayn zamanda Afrika blgesinde de siyasi, ticari, ekonomik ve ortak karlar dorultusunda ilerleyecektir.

3.

DEVRM SONRASI SYASET: CUMHURBAKANLII ADAYLARI

25 Ocak 2011 ylnda gerekleen Msr devrimiyle birlikte birok siyasi aktr ortaya kmtr. Bu aktrlerin bazlar nmzdeki aylarda gerekletirilmesi beklenen Cumhurbakanl seimlerinde aday olduklarn imdiden kamuoyu nnde aklamlardr. ne kan cumhurbakan adaylar ile parlamento seimlerine girmeyi hedefleyen eski ve yeni siyasi aktrleri parti aidiyetleri ve siyasal eilimlerine gre genel bir snflandrmaya tabi tutmak mmkn. Msrda cumhurbakanl seimlerine aday olma niyetini aklayan kiilerin says gnden gne artmaktadr. Bu kiilerin siyasi ve ideolojik eilimleri farkllk gstermektedir. Adaylar arasnda muhafazakar, geleneki, liberal, statkocu, ve yenilikilerin olduu grlmektedir. lkenin siyasi geleceine ilikin tasavvurlar hakkndaki aklama ve yorumlamalarna dayanarak devrim sonras n plana kan siyasi aktrleri en nemlilerine aada yer verilmitir.

a) Dr. Muhammed El Baradey (Liberal) 17 Haziran 1942 tarihinde domutur. 1997 ile 2009 yllar arasnda Uluslararas Atom Enerjisi Ajans bakanln yapan Baradey, Msrl diplomat ve hukuku olarak uluslararas popleritesi olan bir kiiliktir. Ynetmelik ve kurallar erevesinde hukukun gzetilmesine ve korunmasna nem veren Baradey, hukuk ve adaletin devletin tm kurumlarnda egemen olmas iin mcadele vereceini sylemitir. Diplomatik yeteneklerini kullanarak ne istediini ve istediini nasl elde edebileceini bilen biri olduu dnlmektedir. Fikirlerini mantksal bir dzen ierisinde nasl sunacan bildii kabul edilmektedir. Baz evreler, birok dnya lkesini nkleer silah elde etme ryasndan mahrum braktn ve bunu byk kresel gler adna yaptn ileri srerek onu iddetle eletirmektedir. Baradey, zellikle Irakta yrtlen nkleer almalarn sonusuz kalmasna katk vermekle, buna karn srail gibi lkelerin nkleer faaliyetlerine kar sessiz kalmakla sulanmaktadr. Baradey ise muhaliflerine kendisinin sadece nkleer silahlarn yaylmasn engeleme anlamasna (NPT) imza atan lkeleri denetlediini, ancak NPTyi imzalamayan sraili denetlemenin mmkn olmadn syleyerek eletirilere cevap vermektedir. Bu artlarda Irak ve ran gibi lkelerin imzalad anlamann artlarn ve kanunu uyguladn sylemektedir. Baradey ayrca Msrn toplumsal deerleri ve slami kimlii ile uyumayan Batc liberal dnceye sahip olmakla da sulanmaktadr.
8

MISIR S YA S E T H A R TA S I

Grec liberal fikirlere sahip olan Baradey, Mslman Kardeler Tekilat ve dier dini oluumlara ilikin tutumunu u beyanatnda aka ortaya koymaktadr: Toplumsal bar olmaldr. Mslman Kardeler de siyasal srecin bir paras olmaldr. Msr toplumu, her ekliyle, etnik ve mezhebi gruplaryla, Kptisiyle, Mslmanyla, Mslman Kardeleriyle, laikleriyle temsil edilmelidir. Hepimiz bu vatann bir parasyz. Hepimiz toplumsal ittifaklar ierisinde olmalyz. Ortak bir vizyon zerinde anlamal ve gelecee birlikte yrmeliyiz. b) Dr. Abdulmunim Ebul Futuh (Liberal eilimli Muhafazakar) Mslman Kardeler Cemaati rad Brosu eski yesi olan Abdulmunim Ebul Futuh 15 Ekim 1951 tarihinde domutur. Tp fakltesi mezunu olmakla birlikte hukuk alannda da lisans diplomas vardr. Arap Tabipler Birlii Genel Sekreterlii grevini yrtmtr. Mslman Kardelerin liberal eilimlere sahip kanadn temsil etmektedir. Mslman Kardeler ierisinde dier gruplara kar en fazla alm eilimi gstermesi ve hkmete kar en cesur ve en sert muhalefet etmesiyle tannmtr. Her trl rgtsel, partisel ve ideolojik balam gz ard ederek dorudan yana taraf olmasyla bilinir. Herkese saygl, herkes de kendisine sayg duyar. 2011 ylnda Ocak devrimi sonras Dr. Ebul Futuh, 2011 yl cumhurbakanl seimlerine adayln aklamtr. Karar baz siyasi gruplar tarafndan ho karlanrken, Mslman Kardeler Cemaati rad Brosu daha nceden nmzdeki cumhurbakanl seimleri iin bir aday gstermeyeceini akladndan dolay bu karara itiraz etmitir. Mslman Kardeler Cemaati Genel Mridi, hangi cemaat yesi olursa olsun aday olmak istiyorsa bamsz olarak adaylk ilan etmesi gerektiini aklamtr. Cumhurbakanl seimini kazanmas durumunda Msrn hem Trkiye hem ranla hem de Krfezle dengeli ilikiler kuracan aklam ve bu lkelerin tamamnn Ortadou blgesinin istikrar iin temel unsurlar olduunu syleyerek Msrn tm nemli blgesel aktrlerle dengeli ilikiler yrtmesi gerektiini savunmutur. Ebul Futuh, hlihazrda uzmanlardan oluan bir ekibin seim programn yazmakta olduunu duyurmu, programn drt temel eksene odaklandn sylemitir. Birincisi, Msrda zgrlklerin glendirilmesidir ki bu, vatandalarn sendikalar ve sivil toplum rgtleri kurma ve grlerini farkl aralarla ifade etme haklarn kapsamaktadr. kincisi, Msr toplumunda adalet tasnn ykseltilmesidir. Ona gre bu da bamsz bir yargnn kurulmas ve yarglarn onur ve bamszlklarn koruyabilecekleri bamsz yarg kadrolarnn olumasyla mmkndr. ncs, Ebul Futuh eitim ve bilimsel aratrma eksenini temel aldn ve hibir devletin eitime nem vermeden ilerleyemeyeceini sylemektedir. Drdncs de Msrdaki yatrm olanaklarnn zel olarak Arap lkelerine, genel olarak da tm yatrmclara almasdr. Muhalifleri, kendisinin toplumda pek ok akm iin (Kptiler, solcular, laikler ve liberaller) kayg nedeni olan Mslman Kardeler Cemaatine bal olmasnn kutuplatatrc bir rol oynayacan dile getirmektedir. Batllar tarafndan yaplan yorumlarda da onun Msrda dini bir devlet hatta dini referansl sivil bir devlet kurma ihtimalinden bahsedilerek bu konudaki endieler dile getirilmektedir.
9

S YA S

S E TA H A R TA

c) Amr Musa 3 Ocak 1936 doumlu olan Amr Musa Hukuk Fakltesi mezunudur. 19912001 yllar arasnda Msrn dileri bakan olarak grev yapmtr. 2001 yl Mays ayndan 2011 ylna kadar Arap Birlii Genel Sekreterlii grevini yrtmtr. nmzdeki cumhurbakanl seimlerine katlacan aklayan Musa, seim programnn en dikkat ekici noktalarnn, gemi dnemin siyasi hatalar nda ortaya kan toplumsal bozukluklar gidermek olduunu sylemi; Mslman Kardeler Cemaatini kmsenmeyecek bir g olmakla nitelendirmi; Cemaatin artk yasal ve kamuoyu oluturmakta etkili olduunu belirtmitir. Amr Musa, d politika tercihlerinin deitirilmesinin nemine, Msr vatandalarnn ieride ve dardaki imajnn iyiletirilmesine ve Msrn merkezi rolnn geri kazanlmasna vurgu yapmtr. Ona gre Msr, Arap dnyasna bayraktarlk yapan ilk lkedir. Musa, hlihazrda seim programn hazrlamak zere uzman bir grupla altn ve uygun bir zamanda program aklayacan vurgulamtr. Musa, Msrn gelecek liderinin sresi ka yl olursa olsun sadece bir kez bakanlk yapmas gerektiini sylemitir. Bu srete bakann reform ve deiim srecine liderlik etmesi, lkeyi istikrara kavuturmas ve ileri yoluna koymas gerektiini savunmutur. Musa, Msrn gelecek dnemde yeni bir yzylla ve byk meydan okumalarla kar karya olduuna, pek ok toplumsal, siyasal ve ayn zamanda ekonomik sorunlarla kar karya kalnacana iaret etmitir. Amr Musann muhalifleri, onu eski rejimin adamlarndan biri olarak grmekte, uzun yllar Hsn Mbareke dileri bakanl yaptn, hibir ey baarmadn, hibir yerel ve uluslararas olayda baarl olamadn sylemektedirler. Msrn rolnn onun dneminde iyice azaldn savunan muhalifleri, Arap Birlii Genel Sekreterlii dneminde de Birliin en dank ve pasif dnemini yaadn, karikatr oluum haline geldiini ve hibir etkinlik gstermediini sylemektedir. Amr Musa, dneminde Sudan blnm, Lbnan paralanm, Libya i savaa gitmi, Yemen silahl i atmalarn eiine gelmi, srail devleti Gazzede katliam yapmtr. Tm bunlara kar Amr Musa aklamalarda bulunmaktan baka bir ey yapamamtr. Bu nedenle muhalifleri ona el-Hancuri (Boboaz) lakabn takmlardr. Bu nitelemeyle Musann sadece etkisiz bir ses oluuna dikkat ekmilerdir. d) Dr. Muhammed Selim el-Avva (Muhafazakar / Demokrat) slam dnyasnda entelektel kimliiyle tannm slamc dnr ve hukukudur. 22 Aralk 1942 doumludur. Uluslararas Mslman limler Birlii eski Genel Sekreteri ve Msr Kltr ve Diyalog Cemiyeti Bakandr. Msrda ulusal diyalogu savunanlarn banda gelmektedir. Mslman-Hristiyan diyalogu iin Arap Grubunun kurucu yesidir. Fikirleri slam dnyas-Bat atmasna kar lmllk ve diyaloga yaplan vurguyla ne kmaktadr. Dr. Muhammed Selim el-Avva, 2011 Msr Cumhurbakanl seimlerine aday olduunu, destekileri ve sevenlerinin talepleri zerine dzenledii bir basn toplantsyla duyurmu, cumhurbakanl seimlerinde rekabetin prestij deil proje eksenli olmas
10

MISIR S YA S E T H A R TA S I

gerektiini savunmutur. Selim el-Avva, slam emsiyesinin insanlarn tamamn kucakladn, slam dininden bahsetmenin tm peygamberlerin ortak dininden bahsetmek olduunu ve bunun tm insanla seslenmek olduunu vurgulam, dnyann gznn Msrn zerinde olduunu ve Msrn dostlarna ne gibi katkda bulunacana baktklarn dile getirmitir. Dr. Selim el-Avva, cumhurbakanlna aday olduunu aklad basn toplantsnda tm Msrllar siyasi faaliyetlere katlmaya arm ve szlerine yle son vermitir: Allahtan beni doru yolda sebat ettirmesini, bu lkeye hizmeti nasip etmesini, imknlarn korumama yardm etmesini ve Msr evlatlarnn en iyi ekilde yetimesini salamama imkn vermesini niyaz ediyorum. e) eyh Hazm Salah Ebu smail (Muhafazakar/Dini Eilim) 1961 doumlu olan Ebu smail, u ana kadar adayln ilan etmi en gen devlet bakan adaydr. Msrl slamc entellektellerdendir. Hukuku kimliiyle ve slam dncesi, siyaset ve dier gncel dini sorunlarla ilgili olarak halkn dikkatini eken fikirleriyle tannmaktadr. Mslman Kardeler Tekilatnn Msrdaki eski tannm simalarndandr. eyh Hazm Salah Ebu smail, cumhurbakanl iin yaplacak olan seimde aday olduunu aklamtr. Adayln aklad toplantda verdii mesajlar arasnda helal ile haram arasnda net bir izginin ekilecei bir lke kuracan sylemesiyle dikkat ekmitir. Ayrca Msrda seyahat engeli getirme niyetinde olmadn, ancak haram olmayan seyahate imkn vereceini, erkek-kadn kark hallere vb. izin vermeyeceini belirtmitir. Nihayetinde de tm bunlarn ncelikli konular olmadn, temel meselesinin devleti ekonomik ve toplumsal adan ina etmek olduunu ifade etmitir.

4. MISIR DEVRM NCES SYAS PARTLER

Msrda siyasi partilerin, kurulduklar tarihten 25 Ocak 2011 tarihine kadar geen sre zarfnda lke siyasetinde kayda deer bir rol oynamadklar grlmtr. 11 ubat 2011 tarihinde Hsn Mbarekin grevini terk ederek bakanlktan ayrlmak zorunda kalmasyla birlikte geleneksel partilerden bazlar yeniden tekilatlanma ve mevcut siyaset tablosu iinde varlk gstermeye almlardr. Bu partilerden bazlar bir ekilde siyasi arenada varlk kazanmaya, ellerindeki grece meziyet saylabilecek rgtsel tekilat yaplar ile seim sreci deneyimlerinden yararlanmaya almaktadrlar. Bu partilerin en nemlilerinden bazlar unlardr. a) Hizbul Vefd/Delegasyon Partisi (Liberal) En nemli partilerden birisidir. Tarihi, ngiliz igaline kar gerekletirilen 1919 devrimine kadar uzanmaktadr. u anda tekilat ii kongrelerini gerekletirerek kan tazelemeye alan parti, son zamanlarda Mslman Kardelerin zgrlk ve Adalet Partisi de dhil pek ok partiyi, birlikte ulusal bir eylem plan erevesinde bir araya getirecek ittifak iin yaplan arda merkezi bir rol oynamtr.
11

S YA S

S E TA H A R TA

b) Hizbul-ad/Yarn Partisi ve Hizbul-Kerame/Onur Partisi (Liberal) Her iki partinin liderleri Eymen Nur ve Hamedin Sabahi, bakanlk iin adaylk niyetlerini pe pee aklamlardr. Her iki partinin kaderi de byk lde liderlerinin cumhurbakanl seimlerinde nispeten makul bir semen oyu almasna baldr. Her iki parti de liberal eilimli proramlaryla bilinmektedir. c) Hizbul-Vasat/Ortayol Partisi (Muhafazakr-Liberal) Kurulu abalar 1970lerin ortalarnda Mslman Kardeler hareketinden ayrlanlar tarafndan balatlmtr. Devrim ncesi byk bir varlk gsteremese de devrim sonras ans dier partilere gre daha fazladr. Zira muhafazkar ve dini eilimli siyasal glerle liberal partiler arasnda bir yerde durmaktadr.

5. MISIR DEVRM SONRASI YEN SYAS PARTLER

25 Ocak 2011 devrimi sonras farkl kesimlerden siyasi-dini aktrler ve akmlar kimliklerini ve programlarn siyasi partiler yoluyla ifade etmeye balamtr. Getiimiz birka ay zarfnda ok sayda parti kurulmutur ve ok sayda parti de kurulma aamasndadr. Bu partileri ideolojik ve dnsel referanslarn aadaki ekilde snflandrmak mmkndr.

5.1. Dini Hareketlerin Havzasndan Doan Siyasal Partiler

Dini hareketler ve cemaatlerin daha nceleri siyasal bir oluum halinde tekilatlanmasnn nndeki sk yasal engellerin ortadan kalkmasyla birlikte bu evreler hzl bir ekilde partileme srecine girmilerdir. Msrdaki balca slami oluumlar Mslman Kardeler Tekilat ile zellikle de son 30 yl iinde hzla ykselen ve halk arasnda yaylma istidad gsteren ve Selefiler olarak tanmlanan gruplardr. Selefi gruplar Cemaat-i slamiyye olarak tannan akmn hinterland iinde yer almaktadrlar. Yeni kurulan bu partilerin ait olduklar din akmlar gz nnde bulundurarak u ekilde zikretmek mmkndr. a) Hizbul-Hurriye vel-Adale/Hrriyet ve Adalet Partisi (Mslman Kardeler Tekilat) Mslman Kardeler Tekilatnn siyasi koludur. rgtsel gc ve siyasi tecrbesi dier siyasi hareketlerin tamamndan daha fazladr. Bakan Dr. Muhammed Mrsidir. Yardmclar ise Dr. sam el-Aryan ile Hristiyan dnr Dr. Refik Habibdir. Partinin Genel Sekreteri Dr. Muhammed Sad el-Ketatini dini evrelerde tannan bir ahsiyettir. b) Hizbul-Adale vet-Tenmiye/Adalet ve Kalknma Partisi (Mslman Kardeler Tekilat) nce Cemaat-i slamiyyenin sonra Mslman Kardelerin eski yneticilerinden olan Halid el-Zaferaninin liderliini yapt partidir. 2005 ylnda parti kuruluu iin bavurmu, ancak reddedilmiti. Partinin kurulu talebi devrim sonras kabul edilmitir. Za12

MISIR S YA S E T H A R TA S I

ferani, partisinin Trkiyedeki Adalet ve Kalknma Partisinin vizyon ve programndan esinleneceini ilan etmitir. c) Hizbun-Nahda/Uyan Partisi (Mslman Kardeler Tekilat) Kurulu aamasnda olan bu partinin kurucu vekili Mslman Kardelerin eski yneticilerinden brahim el-Zaferanidir. Kendisine Mslman Kardeler Genel Mridi eski yardmcs Dr. Muhammed Habib de katlmtr. d) Hizbut-Teyaril-Msr/Msr Akm Partisi (Mslman Kardeler Tekilat) Kurulu aamasnda olan dier bir partidir. Mslman Kardelerden ayrlan bir grup gen tarafndan kurulmaktadr. Topluma muhafazakr demokrat bir vizyon sunmaktadrlar. Kurucularn vekili slam Ltfdr. e) Hizbul-Vasat/Al Vasat Partisi (Mslman Kardeler Tekilat) Kurulu dncesi 1970li yllardaki slamc renci Hareketi liderlerinden bir grup ile slamc akma bal eitli sendikal kurum yneticilerine dayanmaktadr. ounluu Mslman Kardeler Cemaati yelerinden olan bu partinin lider ve kurucu kadrosu, 1996 ylnda Mslman Kardeler Tekilatndan ayrlarak bu siyasi oluumun iinde yer almlardr. Partinin resmen kurulmas iin defaatle yaptklar mracaatlar Mbarek iktidar tarafndan reddedilmitir. Ancak 19 ubat 2011de yaptklar mracaat kabul edilerek parti resmen kurulmutur. Partinin bakan mhendis kkenli olan Ebul la Mazidir. f) Selef Kkenli Partiler Selefi akmlar, genel olarak devrim ncesi siyasi alana girmekten kendilerini uzak tutsalar bile son aylarda gl bir biimde etkinlik gstermilerdir. Selef akmlarn iinden gelerek siyaset arenasnda varlk gstermeye alan bu partilerin bir ksmnn kuruluu tamamlanmken bir ksm da henz kurulu aamasndadr. Bu partilerin Msrn eitimsiz, yoksul ve varolarda yaayan halk zerindeki etkinlii gz ard edilemeyecek kadar fazladr. Genel olarak kullandklar argmanlar arasnda daha iyi bir Mslman olma, eriat tm ilkeleriyle uygulama, hrszlk ve zina gibi sulara slam eriatnn ngrd el kesme ve recm gibi cezalar uygulama gibi hususlar yer almaktadr. Selefi akmlarn devrim sonras kurduklar ilk parti, bakanln Dr. mad Abdul afurun yapt Nur Partisidir. (Hizbun-Nur). Bunun dnda, Selefi gelenek iinde kalan, bazlar kuruluunu tamamlam bazlar ise kurulu aamasnda olan partiler arasnda Islahat ve Uyan Partisi (Hizbul-Islah ven-Nahda), Msr Uyan Partisi (Hizbun-Nahdatul-Msr), Kken Partisi (Hizbul-Asle), Fazilet Partisi (Hizbul-Fadile) ve Islahat Partisi (Hizbul-Islah) gibi partiler saylabilir. Bu partilerin dnda farkl ve radikal olarak deerlendirilen eilimlere mensup baz partiler de kurulu aamasndadr. Bunlar arasnda Cihad Cemaati olarak bilinen ve
13

S YA S

S E TA H A R TA

Enver Sedata dzenlenen suikastin arkasnda olduu sylenen gurubun Kemal Habib nclnde kurmay planlad Selamet ve Kalknma Partisi (Hizbus-Selame vetTenmiye) ile Cemaatul-slamiyye tarafndan Tark el-Zmer araclyla kurulu aamasnda olan na ve Kalknma Partisi (Hizbul-Bin vet-Tenmiye) yer almaktadr.

5.2. Liberal ve Sol Eilimli Partiler

a) Hizbul-Msriyyinel-Ahrar/zgr Msrllar Partisi (Liberal) adam Necip Savirs tarafndan kurulmutur. Liberal partinin esas abas Msrda dini eilimli siyasi aktrlerin iktidar ele geirmesini ve lkenin dini bir devlete dnmesini engellemektir. Parti, Savirsin byk mali gc ve medya olanaklarnn yan sra Hristiyanlarn ounun desteinden yararlanmaktadr. Kptilerin Partisi olarak grlmesiyle birlikte seimlerden byk lde umduunu bulamayaca yorumlar yaplmaktadr.

b) Hizbu Msral-Hrriyye/Msr zgrlk Partisi (Liberal) Gen yazar, siyasi yorumcu ve ABDdeki Carnegie Enstits uzman aratrmaclarndan Amr Hamzavi tarafndan kurulmutur. Son yllarda basn organlarndan tekrar boy gstermesi ve ok sayda siyasi alanda faaliyet gstermesi sonucu yldz parlamtr. Hamzavi, genler arasnda poplerdir. Ancak imdiye dek partisinin byk halk tabanna sahip olduunu gsteren bir belirti yoktur.

c) Hizbul-Adl/Adalet Partisi (Liberal) Liberal-merkezci bir partidir. Dr. Mustafa el-Neccar kurucularn vekili olarak n plana kmtr. Parti, siyasi hayata gl bir ekilde katlmay mit etmektedir. eitli blgelerde kampanyalarna; vatandalarn sorunlarn incelemeye, toplumsal adaletin nasl uygulanacana dair aratrmalar fiili olarak balamtr. Liberaller ve solcular arasnda ortada duran bir dier partidir. Dini eilimli aktrler ile sekler eilimliler arasnda sren tartmada da ortada durma konumunu korumaktadr. Adalet partisi, kurucularnn ve kadrolarnn yalarna bakldnda byk lde genlerin partisi olmalaryla ne kmaktadrlar.

d) Hizbul-Ummal / i Partisi (Liberal-Sol) Geleneksel solun ve ii hareketi liderlerinin sembol isimlerinden birkan iinde barndrmaktadr. Bu isimler, lkede son yllarda gerekletirilen pek ok toplumsal protestoda rol oynamlardr. Parti imdiye kadar varln gl suretle ifade etmemi olsa da hitap etmeye alt milyonlarca Msrl ii ve iftinin rgt olmay baarrsa siyasi denklem ierisinde nemli bir parti haline gelebilir.
14

MISIR S YA S E T H A R TA S I

e) Cebhetul-Kuval-tirakiyye/Sosyalist Gler Cephesi (Sol) Bu hareket bir blok olarak ortaya km ve Halk Sosyalist ttifak Partisi, Msr Sosyalist Partisi, Sosyalist Msr Partisi ve Devrimci Sosyalistler Hareketini iinde barndrmaktadr. Tm bu partiler tek bir emsiye altnda birlemi ve Sosyalist Gler Cephesi ismini alm, ancak bir partide birlememilerdir. imdiye kadar bu hareketlerin ok sayda insan kendisine ekmeyi baarp baarmad yahut sadece solcu aydnlara ynelik olup olmad anlalabilmi deildir.

6. SYAS PART DII SVL OLUUMLAR

a) Hareketu 6 April/6 Nisan Genlii Hareketi Mbarek rejimine kar protestocu gruplarn en etkili gurubu olarak son yl ierisinde ortaya kmtr. Devrimin Genleri Koalisyonu kurucularndan biri olan bu hareket, 25 Ocak gsterilerine genel bir ar yapmasna ramen kendilerinden ayrlan bir grubun bu koalisyona katlmamasna tepki gstererek sonunda bu koalisyondan ayrlmtr. Hareket, partiye dnmeyi reddetmekte, belirli meseleleri dava edinmi bask grubu olarak roln srdrmeyi semektedir. Hlihazrda hareket, zellikle de eitli blgelerde vatandalarn siyasi olarak bilinlendirilmesi kampanyalarna odaklanmaktadr.

b) el-Cemiyyetul-Vataniyye lit-Tayr/Deiim iin Ulusal Cemiyet Mbarek ynetiminin son ylnda ortaya km, eitli eilimlerden (Kifaye Hareketi, Demokratik Cephe Partisi, Mslman Kardeler, vb.) ok sayda politikacy saflarna katmtr. Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu Eski Bakan ve Msrdaki en mehur deiim arcs Dr. Muhammed el-Baradeyin deiim talepleri olarak dile getirdii meseleleri esas almlardr. Mbarekin grevden ayrlmas sonras eski muhalefet liderlerinin ounu iinde bulunduran bir heyet olarak cemiyetin roln korumay tercih etmilerdir. Ancak cemiyetin varl, nce anayasa m, yoksa nce seimler mi tercihi olarak bilinen tartmadan doan ierideki iddetli blnmeler nedeniyle risk altndadr.

c) tilafu ebabus-Sevra/Devrim Genleri Koalisyonu Devrim srasnda nemli bir genlik topluluu olarak ortaya km ve farkl akmlarn temsilcilerini saflarna katmay baarmtr. 6 Nisan Genlerine ek olarak Mslman Kardeler Tekilat genleri temsilcileri ile el-Baradeyi ve deiim taleplerine destek iin halk kampanyas ve Cephe Partisi temsilcilerinin yan sra dier gruplarn temsilcilerini de kazanmtr. Ancak son zamanlarda rol gittike azalmtr. Zira herkes tarafndan kabul gren taleplerin ou devrimle birlikte karlanmam ve bu koalisyon liderleri farkl siyasi projeler iine girmitir.
15

S YA S

S E TA H A R TA

d) el-Lecnetut-Tensikyye li Cemhiris-Sevra/Devrim Topluluklar Koordinasyon Kurulu Mbarekin grevden ayrlmasndan ksa bir sre sonra Koalisyon Grubu, dier farkl oluumlarla birleip Tahrir Meydan gsterisinin organizasyonunda rol oynam ve birlikte Devrim Topluluklar Koordinasyon Kurulunu kurmulardr. Bu kurula, koalisyon dnda be grup daha katlmtr. Bunlar Devrim Mtevelli Konseyi, Msr Devrimcileri ttifak, Msr Devrim Koalisyonu, 25 Ocak Genleri ve bamsz akademisyenlerden olumaktadr. Koordinasyon Kurulu, Mbarekin grevden ayrlmasndan sonraki dnemde nemli bir rol oynam, halk Cuma gnleri bir milyon ismiyle bilinen gsterilere arm ve bu gsterilere lojistik destek vermilerdir. Bu gsterilerle de devrimin taleplerinin gerekletirilmesi iin gereken bask salanmtr. Ancak Mslman Kardeler yanllarnn, yeleri arasnda byk etkinlie sahip olduu bu Koordinasyon Kurulu 27 Maystaki kinci Gazap Cumas davetinden sonra yaanan baz tartmalarda Mslman Kardeleri halk ile orduyu blen cemiyet olmakla sulamtr. e) el-Meclisul-Vatan/Ulusal Konsey Farkl gleri birletirmeye alan bir oluum denemesidir. Mehur Mhendis Mimar ve siyasi aktivist Memduh Hamzann arsyla gerekleen byk kongreye pek ok siyasi aktivist ve hukuku katlm, bu kongre sonras Ulusal Konsey oluturulmutur. Ancak Mslman Kardelerin kongreye katlmamas ve Ulusal Konseyin ak bir hedefinin olmamas bu gurubun konumunu zayflatmtr. f) Et-Tehaluful-Vatan/Ulusal ttifak Ulusal ttifak olarak bilinen oluum el-Vefd Partisi ile Mslman Kardelere bal Hrriyet ve Adalet Partisinin arsyla son zamanlarda kurulmutur. Ulusal ttifak, ikinci toplantsnda 18 partiyi iine katm, seimlerin ve anayasann dzenlenmesine ilikin anlamazln almas iin abalamtr. ttifak, yeni anayasann kapsamas gereken bir grup ilke zerinde uzlam ve daha nce uzlald zere- anayasann seimlerden sonra hazrlanmas kararlatrlmtr. ttifak, ayn zamanda seimlere tek bir liste altnda girebilmek iin bir uzlama forml aray ierisindedir. Ancak Ulusal ttifakn fiili olarak farkl siyasi gleri toparlayabilecek bir emsiye olabilmesi, devrim sonras ortaya kan partileri ve yeni gleri ekebilme gcne bal gzkmektedir.

7. Mslman Kardeler Tekilat 1928 ylnda Hasan el Benna tarafndan kurulan hvan- Mslimin hareketi, Osmanl devletinin yklmas ve Trkiye Cumhuriyeti devletinin kurulmasyla balayan politikalarn slam dnyasnda brakm olduu boluu doldurmaya aday olmutur. Kurulu bildirgesinde dile getirilen temel esaslar, birinci dnya sava sonras lidersiz ve dank kalan corafyann yeniden hareketlendirilmesi ihtiyacn dile getirir. Cemal Abdunnasrn iinde yer ald Hr Subaylar hareketinin mensuplar byk lde hvan kkenlidir. Kralla kar birlikte hareket etmilerdir. Mbarek dneminde hvan- Ms16

MISIR S YA S E T H A R TA S I

limin hareketi byk lde pasifize edilmitir. Suudi Arabistan bir sre destekledii hvan ile arasna daha sonra mesafe koymutur. Suudi Arabistan ve benzeri lkeler, Cemal Abdunnasrn sosyalist nasyonalizm merkezli politikalarn zayflatmak amacyla Msr merkezli hvan hareketine her trl destei vermekteydiler. Ancak Nasr sonras dnemde blge politikasndaki dengeler asndan hvan hareketi tehlikeli olarak grlm ve bu hareketi zayflatmak iin Vahhabi eksenli neo-selefilik desteklenmitir. Hsn Mbarek dneminde bu politika baarl olmu ve bata Msr olmak zere tm blgede bu neo-selefi hareket hzla glenmitir. Buna karn hvan hareketi, toplumun byk bir kesimi zerindeki etkisini srdrmtr. hvan mensuplar, ehirli, kltrl, eitimli insanlar arasnda daha fazla yer almaktadr. Barolarda, salk, eitim, niversite, kamu, i dnyas gibi alanlarda ve hatta ordu ierisinde hvann etkisi ve gc hissedilir ldedir. Trkiyede Ak Parti nemli bir syasal aktr olarak iktidarn srdrrken, hvan hareketi, kendi iinde ok kkl bir zeletiri yapm ve neo-selefilerin var gleriyle yaptklar ve kendilerine dayatt teolojik tartma gndeminden uzak kalmay baarmtr. Bundan dolay da son on ylda cemaat grntsn korumakla birlikte bir siyasi partinin gereklerini yerine getirmitir. Mesela 2000li yllarda inisiyatifi kendinde olan ve iinde Hristiyan Kptilerin, liberal ve sol eilimli ahsiyetlerin yer ald Vasat Partisini kurmutur. Ancak bu parti anayasa mahkemesi tarafndan hemen kapatlmtr. Mslman Kardeler arasnda balayan cemaat mi yoksa parti mi eksenli tartmalarn byk lde etkili olduu bir olay hvan tarihinde bir ilki de gerekletirdi. Teamle gre hvann bana geen lider (mrid) hayatta olduu srece bu grevini srdrr. 2010 ylnda genel bakan Muhammed Mehdi Akif, bakanlktan ekilmi ve yaplan yeni bakanlk seiminde Dr. Muhammed Bedi Abdulmecid seilerek yeni bakan olmutur. Muhammed Bedi, veteriner kkenli bir ilim adam olup 1943 doumludur. Arap dnyasnda alannda yapm olduu akademik faaliyetleriyle bilinir. Mslman Kardeler Tekilatndan gelerek hem tekilat taban hem de dier kesimler zerinde etkili olan baz ahsiyetler unlardr:

a) Hayrat El atr Mslman Kardeler Cemaati Genel Mrid Yardmcs olup cemaat ierisinde planlama ve eitimden sorumludur. Cemaatin esas beyni eklinde nitelendirilmektedir. 1950 doumludur. skenderiye niversitesinden 1974 ylnda mhendis olarak mezun olmutur. El Mansure niversitesinde yksek lisans yapmtr. Yine Ayn ems niversitesi Sosyoloji Blmnden lisans bulunmaktadr. 1974 ylnda Mslman Kardelere katlmtr. 70li yllarn balarnda skenderiye niversitesinde slami Eylem grubunun kuruluuna katlmtr. Drt kez hapse mahkm edilmitir. 25 Ocak Devrimi sonras serbest braklmtr.

17

S YA S

S E TA H A R TA

b) Dr. Muhammed Mrsi Devrim sonras kurulan zgrlk ve Adalet Partisi Bakanln yrten Muhammed Mrs, Mslman Kardeler Cemaati rad Brosu yesi ve cemaatin siyasi liderlerinden birisidir. 2000 ylnda Mslman Kardelerin desteiyle parlamento yesi seilmi ve Mslman Kardelerin meclis grubunun szcln yapmtr. Parlamentonun en alkan yelerinden biri olmu ve 20002005 yllar arasnda en iyi parlementer seilmitir. El Zekazik niversitesi Mhendislik Fakltesi naat Blm bakanl grevini yrtmektedir. 30 Nisan 2011de Mslman Kardeler ura Meclisi, kendisini cemaatin kurduu Hrriyet ve Adalet Partisi Bakan semitir. Kendisine yardmc olarak sam El Aryan ve Genel Sekreter olarak da Muhammed Saad El Ketatini seilmitir. c) Dr. sam El Aryan 28 Nisan 1954 doumludur. Mslman Kardeler Cemaatinin eski siyasi bro sorumlusudur. Tekilat ierisinde tasavvufi eilimiyle bilinmektedir. 1987 ylnda parlamento yesi seilerek meclisin en gen milletvekili olmutur. Siyasi almalar nedeniyle pek ok kez tutuklanmtr. u anda zgrlk ve Adalet Partisi Bakan yardmcsdr. Kahire niversitesi Tp Fakltesi mezunudur. Hukuk, Edebiyat ve slam Hukuku alanlarnda lisans vardr. 1970 yllarndan beri slami renci Aktivitelerinin ban eken yelerdendir. Pek ok gazete ve dergide yazlar yazmaktadr.

8. MISIRDAK RESM DN KURUMLAR

Msrda resmi dini kurumlar kategoride deerlendirmek mmkndr. En etkin olan resmi din kurumu Ezher eyhlii kurumudur. Bu kurumun tm Snni Mslmanlar zerinde bir etkisi vardr. nk slam dnyasnn en eski ve en kkl din eitim merkezi olan Ezher niversitesinin bir st atsn oluturmaktadr. Ezher niversitesi Fatmiler tarafndan iiliin eitim merkezi olarak kurulmu ve daveti yetitirme amacn gtmtr. Ancak Selahaddin Eyyubinin Msr fethetmesiyle birlikte bu kurum ehl-i snnetin eitim merkezi haline getirilmitir. O gnden itibaren de bu misyonunu kesintisiz olarak srdrmektedir. Dier resmi din kurumu olan Msr Cumhuriyet Mftl Msrn fetva ve din ilerini yrtme grevini yrtmektedir. Bunlarn dnda Msrda yaayan Ortodoks Hristiyanlardan olan Kptilerin tm Hristiyanlk dnyasnda nemli bir konumu olan Kbt Patriklii bulunmaktadr. a) Ezher eyhi: Ahmed El Tayyip Ahmed Muhammed Ahmed El Tayyip 1946 doumlu olup slam Akaidi profesrdr. Pek ok Franszca kayna Arap diline evirmi ve Fransada retim grevlisi olarak bir sre almtr. Fkh ve slam tasavvufu alannda eitli eserleri vardr. El Tayyip, tasavvuf ve tarikat geleneinden gelmektedir ve babasnn vefatndan sonra boalan tarikat eyhliini de srdrmektedir. Tayyibin eyhliini/bakanln yrtt El Ezher, 20 Ocak 2011de Vatikanla diyalogu sresiz olarak dondurmutur. Gereke olarak da Papa 16. Benedicktin slama olan
18

MISIR S YA S E T H A R TA S I

hakaretlerini gstermitir. srail konusunda da El Tayyip, imon Peresle tokalamay yahut onunla ayn meknda bulunmay reddetmitir ve bunun gerekesini de yle aklamtr. Onunla tokalamak kar tarafa bir kazanm olarak dnecektir ve bu da Ezher, sraille tokalat anlamn tayacaktr. Bylesi bir durum, hasma malzeme vermektir. stelik de Ezherden malzeme vermektir. Zira tokalamak ilikilerin normallemesini kabul etmek anlamn tar. Normalleme srail, Filistinlilere meru haklarn iade edene kadar gereklemeyecek bir itir. Ezher eyhi Prof. Ahmed El Tayyip, Hsn Mbarek tarafndan bu makama getirilmitir. Ayn zamanda iktidardaki partinin de bir yesi olduu iin devrim sonras birok eletirilere maruz kalmtr. Bundan dolay da istifas istenmi ama o bunu kabul etmemitir. Daha sonralar katld baz televizyon programlarnda Ezherin bandan beri devrimi destekleyen bir tavr aldn, 25 Ocak Devrimine birilerinin syledii gibi asla dman olmadklarn savunmu, buna kant olarak da devrim gnleri srasnda yaynlad ve devrimcileri destekleyen, onlarn arkasnda durup onlar cesaretlendiren be aklamay gstermitir. b) Cumhuriyet Mfts: Ali Cuma Ali Cuma Muhammed Abdulvehhab 1952 doumludur ve 28 Eyll 2003den beri Msr Mfts olarak grevini yrtmektedir. Ezher niversitesi Usul-u Fkh (slam Hukuku Metodolojisi) blmnde profesrdr. Geni slami kltr nedeniyle dnyada en etkili 50 Mslman ahsiyetten biri saylmaktadr. yi derecede yabanc dil bilmektedir. Msrda okuyan bata Trk olmak zere tm yabanc rencilere olan yaknl, onlara ynelik yapt sohbet ve faaliyetleriyle tannmaktadr. Osmanl dnemi ve Trkiye politikalarna scak bakmaktadr. Cumhuriyet Mfts Ali Cuma, John Hopkins niversitesinin Washingtonda dzenledii Ilml slamn meydan okumas: Msr dini kurumlar radikallie kar konulu panelde Mslman Kardeleri ya sosyal aktivitede bulunan bir hayr kuruluuna dnmeye yahut dini esas zere kurulu olmayan bir siyasi partiye dnmeye ararak u dnceleri dile getirmitir: Msrllarn bir ksm Mslman Kardeleri, dini, parlamento ve sendikalar ele geirmede frsata evirip kullanan bir cemaat olarak grmektedir. Mslman Kardelerin i sorunlar yaadna deinen Cuma, Msrllarn ou, dini esaslar zere kurulu partilerin kurulmasn ho karlamamaktadr demitir. c) skenderiye Kilisesi: Papa lll. ennude Msrn kadim ve en yerleik unsurlarndan biri olan Kbtiler bugnk Msr nfusunun yaklak olarak %10u civarn oluturmaktadrlar. Tarih boyunca Msr merkezli siyasi ve kltrel bir duru sergilemilerdir. Roma imparatorluu dneminde Hristiyanlkla ilgili balayan teolojik tartmalarda kendilerine zg konumlarn korumular ve baskya maruz kalmlardr. Mslmanlarn Msr fethetmesiyle birlikte Bizans ordusuna destek vermemilerdir. O gnden itibaren Mslmanlarla birlikte bar iinde yaamaya devam eden ve Kavalal Mehmet Ali Paa zamannda nemli mevkilere gelen,
19

S YA S

S E TA H A R TA

arkasndan ngilizlerin Msr igal etmesi zerine ngilizlere kar direnen Kbtilerden nemli siyaset adamlar da kmtr. Mesela Osmanlnn son dnemlerinde yldz parlayan bir siyaset ve devlet adam olan Butros Gali Paa kbti kkenli olup onun torunlarndan Butros Ebu Gali de son dnem Msr hariciyesinin nemli diplomat ve devlet adamdr. 25 Ocak 2011 ylnda Msrda balayan halk hareketleri iinde yer alan Kptiler, Tahrir Meydannda kendi amblem ve sembolleriyle boy gstermiler, bata Ezher kkenli limler olmak zere tm Mslman din adamlaryla yakn ilikiler kurmulardr. 2010 ylnda skenderiyedeki kiliseye yaplan bombal saldr da saduyulu hareket eden ve bu olay bir provokasyon olarak deerlendiren Kptilerin yeni dnemden en byk beklentileri mevcut konumlarn korumak, kendilerine zmmi muamelesi yaplmayarak Mslmanlarla birlikte eit vatandalk statlerinin devam etmesidir. Ortodoks Hristiyanlnn en nemli kiliselerinden biri olan Msr Kbt Kilisesinin bugnk patrii III. Papa ennudedir. 1923 Msr doumlu olan Patrik, uzun bir dini eitim ve faaliyetler sonucunda 1971 ylnda kendinden nceki patriin lm zerine bu greve seilmi ve o gnden itibaren patriklik grevini srdrmektedir. Ilml kiiliiyle bilinen patrik dini grevinin yan sra Msr basnnda da dzenli bir ekilde yazlar kaleme almakta ve bu zelliiyle entelektel evreler tarafndan takip edilen bir ahsiyettir.

9. YEN ANAYASA HAZIRLAMA KOMSYONU BAKANI: TARIK EL BR

Tark Abdulfettah Selim El Biri, 1933 doumludur. Tark El Biri, 1953 ylnda Kahire niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun olmutur. Msrn kkl ailelerinden birine mensup olan Birnin byk dedesi Selim El Biri, Msrda Ezher eyhlii yapm bir ilim adamdr. Babas Abdulfettah El Biri, 1951 ylnda lene kadar Temyiz Mahkemesi Bakanl yapmtr. Emekli yarg ve tannm bir dnr olan Biri, daha nceleri sosyalist bir dnceyi benimsemiken 1967 ylnda srail karsndaki yenilgiden sonra daha muhafazakar bir izgi benimsemi ve slam dncesinin modern sorunlar zerinde entelektel evreler tarafndan byk ilgi uyandran makale ve kitaplar kaleme almtr. Tark El-Biri, Msr Devlet Konseyi Bakan eski Birinci Yardmcl grevinde bulunmutur. Yine uzun yllar hukuk ve yasama blmleri umumi cemiyeti bakanl yapmtr. 2011 yl ubat aynda Silahl Kuvvetler Yksek Konseyi tarafndan Msr anayasasn deitirme komisyonu bakanlna getirilmitir. Msrdaki siyasi ve dnsel akmlarn ou tarafndan geni kabul grmektedir.

20

MISIR S YA S E T H A R TA S I

10. MISIR SYASETNN GELECE: DEERLENDRME VE NERLER

25 Ocak 2011 tarihinden itibaren Msrda yaanan deiim ve dnm hareketleriyle birlikte yeni kurulan gei hkmetine gven duyulmakla birlikte ordunun derin yapsnn hala devam ettii konusunda kukular yaanmaktadr. Halkta deiimin mutlaka gerekleeceine dair olan beklentiler yksektir. Ancak eitimli olan insanlar, bu deiimin srasyla parlamento seimleri arkasndan bir anayasa yapm ve son olarak da cumhurbakanl seimlerinin yaplaca uzun bir srece yaylacann farkndadr. Devrim sonras Msrda bugn itibariyle birok konu scak bir ekilde tartlmaktadr. Tartlan bu konular arasnda husus ne kmaktadr: 1. Devrimin rotasndan kt kanaati yaygnlamaktadr. Pek ok siyasi ve toplumsal g, devrimin esas hedeflerinin gereklemediini, gerekleenlerin de istenen ltlere uymadn belirtmektedir. 2. Mevcut hkmetin anayasa st ve anayasann hazrlanmasnda lt olacak hakim ilkeler bildirgesi hazrladna dair aklamas geni kesimler tarafndan kaygyla karlanmtr. Bu belgenin, slami eilimli akmlarn gl muhalefetini dizginlemeye ynelik ilkeler ierdii iddia edilmektedir. 3. Devrim sonras sokakta kan gvenlik boluu halk rahatsz etmektedir. Vatandalar, polis glerinin gvenlii kastl olarak ihmal ettiklerini bilakis gvenlik boluu yarattklarn ve bunun da bir ekilde polisin onurunun intikam, vatandalarn korkutulmas ve polise olan byk ihtiyacn hissettirilmesi olarak grdklerini dnmektedir. Parlamento seimleri arifesine giren Msrdaki siyasi evre ve aktrlerin byk bir ounluunun Trkiyeden beklentisi yksektir. Bu beklenti baz ke yazlarna da yansmakta, devrimden sonra yksek oranda takip edilen gnlk yayn organlarnda Msrn Trkiyenin mevcut durumunu takdir ettii dile getirilmektedir. zellikle Trkiyenin mevcut demokrasisi, ekonomik durumu ve d ilikilerde takip ettii yol haritas Msrn dikkatle incelemesi gereken unsurlara arasnda saylmaktadr. Halk hareketlerinden sonra Msrda bamsz ve adil seimlerin yaplmas, tm evrelerin memnun olaca bir anayasa yaplarak cumhurbakanl seimlerinin gerekletirilmesi muhalefetin en nemli isteidir. Eer bu baarl olursa asl domino etkisi o zaman balayacaktr. Tm blgede halkyla bark iktidarlarn i bana gelmesiyle birlikte Trkiyenin blge politikalar da daha fazla bir nem kazanacaktr. Eitim, salk, hukuk, yerel ynetimler ve dier sosyal alanlarda balayacak olan yenileme araylarnda Trkiyenin tecrbesi nemli olacaktr. Trkiyenin blgedeki rol konusunda 22 Arap lkesinde farkl eilimin ortaya kmas muhtemeldir: 1. Krfez lkeleri, Trkiyenin roln yapc olarak deerlendirebilir. Bu noktada tarihi ve kltrel ortaklk miras siyasal bir sylem ile d politikaya yanstlabilirse Trkiye ile blge lkeleri arasnda daah gl iletiim kanallar kurulaabilir. Ekonomik ilikiler de bu kanllar srdrlebilir biimde glendirebilir.
21

S YA S

S E TA H A R TA

2.

Yemen, Sudan, Tunus, Libya ve Cezayir gibi nispeten az gelimi veya gelimekte olan, srtme ve siyasal dalgalanmalarn yaygn olduu lkelerde Msr ile yakn ibirlii kurulmas halinde Trkiye sz konusu lkelerde daha etkin roller stlenebilir.

3.

Suriye, Irak ve Lbnan da ise ran ile Trkiyenin d politika tercihleri iki lke arasnda gerilimlere neden olabilir. Ancak bu gerilimler Trkiyenin blgedeki ekenomik yatrmlar ve ilikileri ile ynetilebilir bir dzeyde tutulabilir. Bu nedenle Trkiye siyasi yaknlamalara paralel yrtt ekonomik btnleme politikalarn srdrmelidir.

22

25 Ocak 2011 ylnda Tahrir Meydannda milyonlarca kiinin katlmyla gerekleen ve Nil Devrimi veya Ful Devrimi olarak isimlendirilen kitlesel eylemler sonu vermi ve Devlet Bakan Hsn Mbarek 1981 ylndan beri kesintisiz olarak srdrd iktidarn terk edip yetkilerini orduya devretmek zorunda kalmtr. Mbarek iktidarnn devrilmesiyle birlikte, lkeyi seimlere gidilmesi ve yeni bir anayasann hazrlanmas srecinde ynetmek zere bir gei hkmet oluturulmutur. Bu hkmette grev alanlar arasnda en ok n plana kanlar cumhurbakan, babakan ve dileri bakandr. Bu aktrlerin kim olduklar, siyasi posizyonlarnn ve idelojik tercihlerinin kkenleri gei dneminin nereye doru evrilecei konusunda ipular vermektedir. Ayrca Msrn siyasi geleceinin ekillenmesine katkda bulunabilecek siyasi figrler ve partiler kamuoyuna projelerini anlatmaya balamlardr. Msrdaki gelimelerin hangi ynde evrileceinin deerlendirebilmesi asndan eski ve yeni siyasi aktrlerin incelenmesi yararl olacaktr.

Dr. Ramazan YILDIRIM stanbul niversitesi retim yesidir. Uluda niversitesinden mezun oldu. Yksek Lisansn Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde, doktorasn Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde tamamlad. almalar slam dncesi, slam dnyasnda dini hareketler ve din- siyaset ilikileri zerine younlamaktadr. Dr. Tark ABDULCELL Msr Ayn ems niversitesi retim yesidir, Kahire Trk Aratrmalar Merkezi Mdrdr. Msrda Trkiyede slami Hareketler tezi ile yksek lisans, Trk Ordusunun Siyasetteki Rol tezi ile doktorasn tamamlamtr. Dileri Bakan Ahmet Davutolunun kaleme ald Stratejik Derinlik isimli kitap ile Babakan R. Tayyip Erdoan hayatn anlatan Bir Liderin Douu isimli kitaplar Arapaya evirmitir.

S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I VA K F I Nene Hatun Cd. No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE Te l : + 9 0 3 1 2 . 4 0 5 6 1 5 1 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0 www.setav.org | info@setav.org S E TA | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e 1025 Connec ticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 Te l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9 www.setadc.org | info@setadc.org