Professional Documents
Culture Documents
GZL
BELGELERNDE
TRKYE
The British Documents on the origin of the war
1898 - 1914
His Majestys stationary office
Loudon - 1927
BRNC KISIM
1 8 9 6 -1 9 0 8
ncelemeyi yapan:
EROL ULUBELEN
Sat Yeri :
AYKA K TA B E V
Ankara Caddesi No. 64 - 66
Kat 2, No. 1
STANBUL - 1967
Bu kitabn hazrlanmasnda
YAYLACIK MATBAASI
S T A N B U L 1967
NSZ
5
clm ve komprador oyunlarm Yndeki vesikalara da
yanarak aklamtr.
lhamS Soysal :
Tarih tekerrrdr :
Vesika No 1
S a h ife No 1
14 Ocak 1905
Mr. J.A.C. Tilley tarafndan :
....... in ve Japonya aralarnda sulh yaptktan sonra, Majestenin Hkmeti in Hkmetine 35 milyon Ster
lin bor vereceini syledi. Fransa ve Almanya da bor
vermei ok istiyorlar. Rsya da 16 milyon Sterlin bor
vermei taahht etti ......
Sahife No: 3
Vesika No 2
1 Aralk 1897
Sir. E. SatoYvdan Markiz Salisburyye :
Vesika No 5
17 Ocak 1898
Markiz Salisburyden Sir. N. OConora :
Vesika No 9
25 Ocak 1898
^
,
8
imparatorluklar ylesine zayftr ki, btn hayat me
selelerde bizim hriciyemizin tavsiyelerine tamamen uya
caklardr. Fakat ngiltere ve Rusya tavsiyelerde bulunur
ken hep birbirlerine zt hareket ediyorlar. ayet Rusya
ile anlarsak bunda her iki memleketin mterek men
faatleri vardr. Kendimi hi bir kayda balamadan srf
gerekleri teslim etmek iin yle syliyebilirim: Trki
yenin Karadenize kan boazlan ve Badada kadar
olan Frat vadisi Ruslar ilgilendirir. Dier taraftan Tr
kiyenin Afrika topraklar ve Badattan aada kalan
ksmlar bizi ilgilendirir; buralarda ngiliz menfaatleri
vardr.
Ayn ekilde inde de Hoango vadisinde ve Kuzey
Yangtze vadisinde mterek menfaatlerimiz vardr. \
ayet biz iki memleket birbirimizle anlar ve m
terek hareket edersek ok iyi olur. Zira bu iki memleket,
sz konusu blgelerdeki kendi menfaatlerinden haberdar
deillerdir.
Sahife No 9
Vesika Nb m
2 bat 1898
Vesika No 68;
2 ubat 1898
9
Brezilyada, ve birok yerlerde gmrk menfaatlerimiz
vardr. Bu gmrk ipotekleri verdiimiz borlarla ilgili
olup, dorudan doruya bizi ilgilendirir ......
Sahife No 208
Vesika No 254
26 Mays 1899
Vesika No 310
2 ubat 1900
Vesika No 360*
7 Mart 1902
10
Sahife No 296
Vesika No 367
15 ubat 1898
CLT M
Sahife No 20
Vesika No 24
31 Ekim 1900
Vesika No 72
11 Nisan 1901
Vesika No 94
9 Kasm 1901
12
Sahife No 94
Vesika No M
11 Eyll 1901
KISIM III
BADAD DEMRYOLU
14
izledi. Bu yolun getii yerler dnyann en nemli yerle
riydi, zengin maden stoklar, zira maddeler ve stratejik
nemi vardr. Avrupal devletlerin bu yolu kontrollerinde
tutmalarnda hayat menfaatleri vard ...... (fazla bilgi
iin Emperyalizm ve Milliyetilik)
....... 1888 de stanbul nihayet Orta Avrupaya demiryoluyla balannca Trk Hkmeti bata Deutsche
Bank olmak zere bir grup maliyeciyle temasa geip,,
Haydarpaa, zmit ve Ankaraya kadar demiryolu det
mee karar verdi. 1889 da Anadolu demiryolu irketi ku
ruldu. 1890 da ngiliz kapitalistleri de bir milyon yatrm
yaptlar. 1892 de Ankara'ya ulald. 1893 de Eskiehirile Konya arasnda yeni bir hat garantisi alnd. 1896 da.
tamamland. 1899da Badad Basra demiryolu yapm ga
ranti altna alnd, 1903de Badad demiryolu kumpan
yas kuruldu. Bu hat Konya, Adana, Musul ve Badat',
geerek gidecekti. Bu yeni anlama geni kilometre ga
rantileri yannda maden haklar, liman kolaylklar ve itopraklarda aratrma imtiyazlar veriyordu. ngiliz ra
porlar Badad demiryolu ad altnda Quarterly - Review
1917 Ekim ve Prof. E. M. EARLnn Trkiye byk kuv
vetler ve Badad demiryolu isimli ve 1923de New Yorkta kan aratrmasnda yazyor ......
Salife No 174
Vesika No 202'
29 Nisan 1903
Vesika No 221
28 Nisan 1903
CLT IV
Sahife No 44
Vesika No 34
10 Ocak 1903
Sr R. Rodddan M. Ladsdowneye:
...... Rus harp gemilerinin boazlardan getiini size
haber verdirdim. Avusturya ile Rusyann aras iyi gr
nyor. imdi ngiltere, Avusturya, talya ve Rusya bir
leirse hem Trk Hkmetini idare etmek hem de Bal
kanlardaki esas kuvvetleri elde tutmak bakmndan ok
iyi olur. Drt devletin aralarndaki anlamazlklar izale
edilirse bu hepimizin menfaatine olacaktr ......
Sahife No 50
Vesika No 43
29 Nisan 1904
Vesika No 44
29 Mays 1904
17
Sahife No 51
Vesika No 46
7 Haziran 1904
Vesika No 53
7 Kasm 1904
Vesika No 172
9 Eyll 1905
Vesika No 213
26 Mart 1906
18
Sahife No 286
Vesika No 220i
28 Mays 1906
Vesika No 267:
30 Nisan 1907
CLT: V, KISIM: 30
D akamnda Trk mparatorluu :
Mr. G. Barclaym 18 Ocak 1907de yazd 43 Nolu
rapordan: Trk Hkmet mekanizmas Ronald Macleay
tarafndan yazlmtr. Sir E. Grey rapor iin Epey ma
lmat var fakat tam deil, ok enteresan demitir.
1906
senesinde Trkiye hakknda verilen senelik ra
pordan alman ksmlar.
A Osmanl mparatorluu tam bir monaridir.
Sultan btn devlet otoritesini ve din kudreti elinde tu
tar. Tebaasnn hayat ve serveti elindedir. II nci Abdlhamid ayn zamanda halife olarak btn slm dnyas
nn din lideridir. Trk .Sultan teorik olarak mutlak h
kim olmasna ramen pratikte baz taltitlere tbidir.
lk olarak Avrupal devletlerin bask ve direk mdaha
leleri vardr. Ayrca mill detler, az da olsa halkn fikri,
din kideler hareketlerini tahdit eder. Hilfet O sm a n lI
lara 1517de Sultan Selim devrinde gemitir. Halife yal
nz Osmanl tebaasna deil ayn zamanda Hindistan, Ara
bistan ve Afrikadaki slmlara da hkmeder. Son zaman
larda Trkiye ile ngiltere arasndaki Sna hududu y
znden meydana gelen atmada Msrl Islmlar Ingilizlere kar gsteriler yapmlardr, bu da Sultanm duru
munu glendirmitir.
Trkiyede u srada divan denilen bir konsl vardr.
16 ve 17 nci yzylda mparatorluk Divan, ileri Bakan
l, Defterdarlk, Reis Efendi, eyhl slmdan meyda-
30
na gelirdi. Ba Vezir Sultan tarafndan rastgele seilirdi.
Bir zamanlar bu ok nemli bir makamd. Dahiliye Neza
reti ilk defa 1860da kuruldu ve her zaman Sadrazaml
a bal kald. 1864'de Mithat Paa tarafndan Valilikler
kuruldu. Vilyetler Vali veya asker vali, sancaklar vali
veya mutasarrf, Kazalar Kaymakam tarafndan idare
olunur. Adliye Vekleti ilk defa 1879da kuruldu (S. 4)
Trkiyenin deniz kuvvetleri fevkalde nemsiz olmasna
ramen bir de bahriye nezareti vardr.
Sultan Abdlhmid uzun saltanat srasnda btn
kudreti eline geirdi. Onun iradesi dnda hi bir i ya
plamaz oldu. (S. 5) Sultanm kudretini en iyi tahtit eden
ey ecnebilere fevkalde haklar veren kapitlasyonlardr.
Avrupal devletler yeni bir kanunu beenmezlerse veya
kendi mill menfaatlerine aykr grrlerse onu derhal
reddederler. Devletlerin yapt mdahalelerden bazlar :
Lbnana Hristiyan bir vali tyini, Somas adasna
ngiltere, Fransa ve Rusyann mdahalesiyle zel hrri
yetler verip bir prensi vali tyin ettirdiler. Yenilerde Gi
rit adasna Ingiltere, Fransa, Rusya ve talya mdahale
ederek aday Yunan Kralnn emrine verdiler. imdi Sul
tann Ciritteki hkimiyeti sadece bir isimden ibarettir.
Mekadonya'da, Selnik, Kosava ve Manastr in ecnebi
subaylar yerli jandarmay organize ettiler.
Bir .mal messese olan Osmanl Bankas ok zel
msaadelere sahiptir. Bu banka ngiliz ve Fransz men
faat gruplan tarafndan idare edilir. Gerekte Osmanl
mparatorluunun btn mal kaynaklar ecnebiler tara
fndan kontrol edilir. OOSda vergilerin arttrlmas Er
zurum ve Kuzey Anadoluda slamlarn isyanna sebeb ol
mutur.
B Saray memurlar .
7)
Ahmet beyin kzyla evli. Ahmet bey Mahmut Nedim Paann damad, Mahmud Nedim Pasa Bavezir, Rus Par
tizan gnatieffin leti. Tahsin Paa Sultann tam iste
dii itimad edilir bir adam. hane bir ktip ve jurnalci,
Sultann her istedii anda vazifeye hazr, en byk d
man zzet Paa, evine su gibi akan paray gayet msrif
bir ev halk etrafa samakta...
kinci ktip zzet Paa : Halk tarafndan Arap izzet
diye isimlendiriliyor; Krt asll olduu sanlyor. Bey
rutta Jesvit Kolejinde okudu, gzel Franszca konuu
yor. Sultanm stnde ok tesiri var. Sultanm bo guru
runu ve ahs korkularn ok iyi kullanyor. Birka kere
yapt korkun hatlar efendisinin karakterini ok iyi
bilmesi sayesinde savuturmutur. hayatnda en byk
baars Hicaz demiryolu projesiyle olmutur. Sultanla
zzet Paa birbirinden ayrlmaz bir btndr. Sultann
kulana btn dar mekanizmada olanlar fsldar.
Mabeyinciler (Chamberlain) :
I
nci Mabeyinci Hac Ali Paa tipik bir eski Trktr. Budala, hemen hemen kara cahildir. (S. 9) ok yk
sek mevkiine ramen bir hitir.
Nuri Paa : II nci Mabeyinci : Yeni Mektepte oku
mu askeri bir ahstr. Alman modasna uygun ok do
ru, sert bir ahstr. Az zekdir. Sultana veya etrafna
tesir etmek arzusunda deildir.
Mehmet Arif Bey : Eski Mabeyincilerin en tesirlisiydi, fakat kaynbiraderleri Riza Paa ve Ahmet Paa
Avrupaya katklarndan beri gzden dmtr. Shha
tinin ok bozuk olduunu sanyorum.
Ragp Paa : Sultana tesir edecek ahslarn en
nemlilerinden biridir. Ticari, endstr yollan ve saray
22
daki nfuzunu kullanarak ve pratik oyunlarla byk bir
servet kazanmtr. Muktedir ve olduka erefli bir adam
dr. stanbuldaki ngiliz ticaret gruplaryla yakn ilgisi
vardr, ngiliz menfaatine mtemayildir. (S. 9)
Faik ve Emin Beyler : Ragb taklit ederler, Trki
yedeki sana ileriyle olduu kadar ngiliz tccarlaryla
da yakn mnasebetleri vardr. Her ikisi de ngiliz parti
zan saylr.
Terifatlar :
Galip bey: Mal Komitede za olan Fahrettin efendi
nin oludur. 1857de dodi 17 yandan beri hkmette
alyor. 18 ay Belgradda kald. 1905de Romaya gn
derildi, bunlardan baka stanbulun dna, hi kmad.
Vazifesi Bykelileri Sultana takdimden ibarettir. Fev-.
kalde nazik ve centilmendir. ngiltereye meyilli grnr
se de politikayla hi ilgisi yoktur.
Hayrettin bey: Byk bir vatanperverdir. Bavezirin
en byk dmanlarndan biridir. Bu vazifeye Bavezirin
muhalefetine ramen gelmitir. yi huylu, iyi tahsilli, me
den bir adamdr. Liberal fikirleri vardr, ngilizleri sever
grnr fakat gayet keskin grl bir politikacdr. Ge
mite ok tehlikeli durumlardan syrlmasn bilmitir..
zel hayatnda haremlik selmlk ayrmadan bir Avru
palI gibi yaar.
Memduh bey: Ho, kibar, fakat renksiz bir adamdr.
Hilmi bey: Eski Bahriye Nazr Haan Paanm o
ludur. Haan Paa Bahriye Nezaretinden bir hayli ser
vet elde"etmitir. Hilmi bey nemli bir ahs deildir.
C Hkmet memurlar: (S. 10)
24
Umum Mdrler :
Mehmet Nuri bey : Chateauneuf isimli bir Franszn:
oludur. Babas zmir - Aydn Demiryolunda mparator
luk Komseriydi. Fransada tahsil yapmtr. Maden, Or
man ve Ziraat Vekletinde almtr. Hamid idaresin
den baka bir idarede olsayd zeks ok faydal olabilir
di. Bugn ise Saray casuslarnn en nemlilerinden biri
dir. Raporlarnn kalitesi Sultn memnun etmek ve ilgi
sini ekmek iin hazrlanr. Harici grnnn btn,
gzelliine ramen tamamen rm bir insandr. (S. 12)
Adil Mavirler :
26
Evkaf Nazr : Trklan Paa : 64 yanda bir Arna
vuttur. (;S. 15) iyi kalpli bir centilmendir, uzun boylu ve
yakkldr, ticar kapasitesi yoktur. Muhtelif memleket
lerde elilik yapmtr. Kardelerinden biri Arnavut hare
ktna katldndan beri mevkiini kaybetmitir.
27
kmetin btn ileri elindeydi. defa ba nzr olmu
tur. Vatan mthi sever ve ar derecede zekdir. Halen
'btn devlet memurlar tarafndan aranmaktadr. ngilizleri sevdii sylenmitir, maraafi son zamanlarda Rus
dostu diye tannmtr. yle sanyorum ki ngiltereye
kar tutumu ne dostluk ne de dmanlk asndan olmu
tur. Memleketinin menfaatini hereyin stnde tutmasn
bilmitir. Trkiyenin menfaatlerine hizmet ettii md
dete ngiliz dostu bir politika izlemi, fakat 1896da ar
tk ngiltereye itimat edilemiyeceine karar verdikleri
zaman Rusyaya yaknlk gstermitir. En byk hats
sabrsz oluu ve Sultana kar ok ak davrandr.
Kabinedeki nzrlarn ounu aka hakir grm ve
dounun bir Bismark olmiak istemitir. stifas mpara
torluk iin son derecede nemlidir. 1880de Duleigmo h
disesinde Sultan ikne edemedii iin, 1885de Dou Rumeliye ordular yrtmek fikrini Sultana kabul ettire
medii iin ve 1903de Avrupa blgesinde reformlara ih
tila olduunu Sultana kabul ettiremedii iin istifa et
mitir.
28
it Paanm yerine geti. Bahriye Nezaretinde ise Cell'
Paanm yerine Haan Rahmi Paa tyin edildi. Elilii
mizin gmrk idaresindeki gelimelerle ilgili gayreti Ha
an Fehmi Paa tarafndan desteklendi. Haan Rahmi
Paa ise Yunanistanla harp hlinde olduklar iin ie ya
ramaz bir grup gemiyi gsteri yaptrmak zere Boazla
ra yollad. Haan Rahmi Paa evvelce de sylendii gibi
5 yl ngiliz Bahriyesinde alm olup bir Almanla ev
lidir.
Gmrklerin basma Raif Paa getirildi. Bu 70 yan
da ve zek bir adamdr. stelik namuslu ve doru szl
dr. Mithat Paann husus ktibi olduu iin uzun za
man yan srgn hayat yaamtr. (S. 21}
Bu sene herkez Fehim Paanm hretini kaybettii
ni grd. Gizli polisin ba olan bu adam, halk uzun za
man dehet iinde tutmu, hrsz, jurnalci, katil ve deh
etli bir adam olup, uzun zaman Sultanm iltifatlarna
mashar olmu ve cinai mesleini srdrmtr .Fakat
Almanlara ait bir yk gemisine el koyduu iin Alman
Hkmetinin sraryla mesleinden uzaklatrlm ve s
tanbuldan srlmtr. Bir sefer de bir ngilize 700
Sterlin vermezse derhal ldreceini sylemiti. Bu sebep- ,
le ben de Alman meslektam destekledim.
Saysz Valiler deitirmitir. Kmil Paa Konsolos
luumuza snmtr. Bu hdise bizi bir hayli mgl
durumda brakmakla birlikte Mr. Barclyin zeks saye
sinde halledilmitir. Ayrca Bulgarlar Trklerden demir
yolu yapm iin msaade almlardr.
E 1907 ylnda Edirne hdiseleri:
Bu yl mahsl ok kt olmu ve kyller fec duru
ma dmtr. Hkmet 50 bin Sterlin tutarnda yardm
yapm olmasna ramen durum vehametini muhafaza
?J)
etmektedir. Bu blgedeki Bulgarlarn ackl durumu be
nim ve Alb. Samson tarafndan Bavezire srarla duyurul
mutur, fakat bir netice alnamamtr. Bu blgelerdeki
Bulgar eteleri Trk Hkmetinin bu tutumunu hakl
gstermektedirler.
KISIM 11
Trkiyede tahsil ve halkn fikr yap? (S. 24) 1906 -1907
A Trk basn ve tesiri :
(G. H. Fitzmaurice tarafmdan rapor)
Trkiyede Bat memleketlerinde olduu gibi bir ba
sn tesiri yoktur. Sultan her eit basn zgrln kst
lamtr, bylece basn bir nevi gz kapal ballk orga
n hline gelmitir. lk Trk gazetesi olan Ceride-i Hava
dis Krm Harbi srasnda Churchill isimli bir ngiliz tara
fndan yar ngilizce ve yar Trke olarak karlmt.
Bundan sonra Trke gazeteler kmaa balamtr.
Bunlar ok ssl Arapa ve Farsa terimlerle doludur.
Bir milyon mil karelik toprak igl eden imparatorluk
taki btn gazeteler 4 gnlk gazete ve iki haftalk yap
raktan ibarettir. Bu gazeteler devaml olarak Bat aleyh
tar yaz yazarlar, Japonyann kapitlasyonlardan nasl
kurtulduunu anlatrlar. Ingilizlerin Msr igllerindeki
kt niyeti protesto ederler. Bunlarn haricinde zmir,
Selnik, Beyrut ve Lbnanda Trke, Yunanca - Fran.szca, Arapa ve dier lisanlarda kan baz gnlk gaze
teler vardr. Fakat bunlarn hi bir tesirleri yoktur.
stanbul gazeteleri e ayrlr.
1 Yukarda saylan gazeteler
2 Alt adet haftalk, onbe gnlk ve aylk mec
mua ki bunlar Harp Bakanl, Bahriye Nezareti gazeteleriyle resimli bir gazete ve Trk Kadnlar iin kan
Hanm dergisidir.
!
\
3
- Bir dzine Trke olmyan gazete bunlarn 5
adedi Rumca, 2 tanesi Ermenice, 1 adedi Franszca dier
leri ngilizce, talyanca gazetelerdir.
(S. 26) Trk basnnn rol sfrdr. Siyas asker hibir mhim havadisi yazamazlar. stanbul gazetelerinin
isimleri:
\
s
|
L
f
\
:
f
j
I
|
i
;
[
81
B Tahsil (s. 29)
Trkiyede teorik olarak tahsil mecburiyeti vardr,,
ocuklarn mektebe gndermeyen aileler cezalandnla-.
aktr. Trk Ordusu Subaylarnn bir ksm okuma yaz
ma bilmez tamamen cahil valiler vardr. Buna kar
memleketteki Hristiyanlarm hemen hepsi tahsillidir, bu
tahsilleri de onlar slmlara stn yapmaktadr. Islm
dini bilhassa bu Sultann idaresi altnda Trkiyedeki
her eit ilerlemei durdurmutur. Mekteplerde ise ssl .
slm kaideleri retilir. Trk tarih sadece bir krono
loji olarak okutulur ve ancak zafer ksmlar retilir,.
Tarihi filozof i Trk mekteplerinde yer almaz. Kapitlas
yonlara hi dokunmadan devletler hukuku retilir. Bu
bilgiler ise Sultana hibir zarar vermez. (!) st tabaka,
Turkler bir yabanc dil renebilir. ayet Trkler de
tahsil yapabilselerdi dier insanlar gibi zek olabilirlerdi.
Trk kzlarnn tahsili ise ok ktdr. Hi bir ie
yaramyan Fransz romanlarn edebiyat diye renirler..
mparatorluktaki ilkokul says 24.000dir. Bunlarda ,
okuma yazma, basit aritmetik, Kuran ve Arapa retil
lir. Haftada 24 saat tutan eitimin 9 saati dine ayrlm
tr. Rtiye says 500 kadardr. Bunlarda Trke, Arap
a, Farsa, Aritmetik, Trk ve slm Tarihi, corafya,
ahlk, yaz, resim, geometri retilir.
dadi says 70 tanedir. Bunlarda kimya, fizik, koz
moloji, matematik, politik ekonomi ve bioloji retilir.
Galatasaray dadisi Franszca tahsil yapar. stanbul
niversitesi memleketin tek niversitesi olup 5 yl nce
kurulmutur. Fen, Edebiyat ve Teoloji olarak ksma
ayrlmtr. Bunlara pek ilgi duyan yoktur, hatt bunla
rn binalar bile yoktur. stanbulda ayrca bir Mlkiye
mektebi vardr. Burada hukuk, politik, ekonomi ve Fran
'32
szca retilir. 16 tane retmen okulu vardr. Bunlarda
pedagoji retilir. Darafaka yetim ocuklar iin ku
rulmutur. Bir de Hamidiye Ticaret Mektebi, Tp ve M
hendislik Mektebi vardr.
Hristiyan ocuklar iin ise Fransz, ngiliz, Ameri
kan ve talyan mektepleri vardr. Bulgaristan bugn
k mevcudiyetini bu mekteplere borludur Sz bu mek
teplerin tesirini gstermek bakmndan geree en ya
kn ifadedir. (S. 31)
Trk mparatorluunun Hkmet ekli :
33
ri ktiplerle u veya bu i iin pazarlk eden halkla do
lup tamaktadr.
Trkiyede vali olan adamn kuvvetli karakter sahi
bi olmas istenmez, umumiyetle zayf bir adam tyin edi
lir. Valiler sk sk yer deitirirler, u anda idarenin her
ynnde mutlak bir anari vardr. Halk vergi vermei,
.askere gitmei reddetmektedir. Valiler ehirlerin dna
srlmekte bazen de ldrlmektedir. Sultan ise btn
.bu ilerin stesinden geleceine rahata inanmaktadr...
KISIM 4
(S. 34)
mthi bir reaksiyon oldu ve Sultan donanmann Akdenize kmasna karar verdi. Halk donanmay seyir iin
topland ve zafer lklar iinde yola kan donanma
Sultanm iradesine itaat edemedi (!)
Amiral Haan Tahsin Paa 25 yldr Bahriye Nazr
olup .3 milyon Sterlin servet toplamtr. Her yl gemi
yaptrmak iin para ve msaade alr fakat hibir ey
yaptrmazd. 1900 ylnda Almanyadan yeni bir torpido
bot gelince Sultanm donanmaya kar yeniden hevesi
artt. Bu ara Ermeni hdiselerini bahane eden Amerika
srarla para istiyordu. Bunun stne Amerikaya, ngil
tereye, talyaya, Almanyaya ve Fransaya gemiler s
marland. len Haan Paann yerine Cell Paa isimli
bir sivil, Bahriye Nezaretine tyin edildi. Daha sonra
bir Amerikan olan Bucknam Paa Amiral olarak Trk
Donanmasnn bana getirildi. Bu ahs Trk gemileri
nin yapmndan ok byk krlar elde etti. (S. 41) Bylece gemi yapmna msaade eden Sultan onlarn denize
alp manevra yapmasna hi bir zaman izin vermedi.
u anda Trk Donanmas :
37
grmemektedir. Almanlarn tevikiyle Avusturyaya kar
tutumu olduka yumuaktr.
Italyanlara gvenmez ve onlarn Trabulusgarp hakkmdaki fikirlerini bilir, fakat kendisi hayatta olduu
mddete oraya birey yapamyacaklarmdan emindir.
lmnden sonra olacak hdiseler ise Sultan hi ilgi
lendirmez. Franszlarla dosttur. Fransz maliyecilerinin
destei sayesinde mparatorluun ayakta kaldna inan
mtr. Amerikallara kar tarafszdr. Fakat Amerikan
misyonerlerinin kendisinin karanlkta kalm topraklar
na Hristiyanl ve medeniyeti yaymalarndan ekinir.
Romanya ve Bulgaristandan mthi korkar ve onlara
hi itimat etmez, Yunanllara ise aldrmaz onlara kar
bir korku duymaz. Srbistana fazla ehemmiyet vermez...
Sultanm belli bir d politikas olduunu sanmyorum,
hdiseleri gelime gre ayarlamaa alr. (S. 44)
B TCAR MNASEBETLER :
Trkiye kapitlasyonlar haricinde Yunanistan, ran,
Romanya, Srbistan, ve Bulgaristanla ticar mnasebet
lerde bulunur. Bunlarn haricinde kalan btn mnase
betler byk devletler tarafndan yrtlr.
G Trk Mliyesi ve irketleri: (1907)
a Maliye : Trk btesi hibir zaman kati ola
rak bilinmemektedir fakat 20 milyon Sterlin civarnda
olduu sanlmaktadr. Bunun 3.8 milyonu d borlarn
faiz ve amortisman olarak, 350 bin Sterlini Rusiara
harp tazminat olarak ve 691 bin Sterlini yabanc demir
yollar irketlerine Trk borlar olarak gitmektedir.
Trk borlar 88 milyon tutmaktadr. Bu borlar belli
irketlerin kontrolndedir. Bu borlar tuz, ttn, pul.
38
ipek, ikiler, balklk v.b. kaynaklardan garanti altna
alnmtr. Ruslara olan harp
borlar 27 milyondur.
Bylelikle btn deyecekleri bor yeknu 130 milyon
olacaktr.
b - Dier devletlerin sahip olduklar irketler :
Anadolu demiryolu irketi Konyaya kadar olan blgede
menfaatler salamaktadr. irket yeni hisse senetleri
kararak sermayesi 67.500.000 franga ykselmitir. Ital
yan Hkmetinin basksyla Ansaldos firmasna bir kru
vazr smarlanmtr, gemi yapld zaman dier Trk
gemileri gibi Halite rmee terk edilecektir. Bu r
nek bile Osmanl maliyetinin tutumunu gsteren gzel
bir rnektir. Almanlar eski tahta kprnn yerine bir
yenisini yapmak iin bask yapmaktadrlar. Franszlar
ise Heraklea vadisinde haklar elde etmek iin bask yap
maktadrlar. Osmanl irketi aslen bir Fransz grubu
olup btn kmr sahalarn elinde tutmaktadr. Dier
btn milletler de bunlara benzer haklar elde etmiler
dir.
1903 -1904 Mr. MaxweHin Mekadonyada milletler
aras kontrol ve yaplacak reformlar hakkmdaki rapo
ru : (S. 49)
1 ubat 1904, son senedir, Mekadonyadaki hu
zursuzluk artt. 1901' ylnn Ocak aynda Kosova vil
yetinde cidd hdiseler oldu. Majestenin bykelisi al
d talimat zerine dier devletlerin duruma dikkatini
ekti. (Sir N. OCconor 19 ubat 190)
Mekadonyadaki Bulgar etecilerinin hareketleri
tehlikeli ekilde artmaktadr. Majestenin Sofyadaki ge
nel konsl ve ajan bu konu stnde durmaktadr. (MrV;
Elliot 27 ubat 1901)
1901
-1902 senelerinde durumda hibir gelime
mad. Avusturya ve Rusya Hkmetleri ngiiiz Hk
metinin politikasn destekliyerek stanbul ve Sofyaya
39
I;, bu durumun dzeltilmesi iin tazyik yaptlar. Ayrca va|. lilere zel reformlar iin talimatlar gnderildi. (Mr. de
I Bunsen 23 Temmuz 1903)
I
Rus Bykelisi Sultanla grerek Arnavutlukta ki karkla ve Mekadonyadaki duruma dikkati ekti.
Genel durumun mutlaka dzeltilmesi gerektiini, jadarma ve memurlarn aylklarn muntazam almalarnn
|y icap ettiini ve jandarmaya Hristiyan gruplarn katlh mas gerektiini bildirdi. Sultan Mekadonya Reform Kor mitesine Hilmi Paay mfetti olarak tyin etti. (Sir.
I .'N. OGonor 1 Aralk 1902)
r
Hristiyanlarn jandarma tekiltna katlmalar bu
ji yk devletlerin daha fazla mdahale imknn salyabi| lir. Sir N. OConor Hristiyanlarn komiteye katlmala| .Tini ve belli bir cret almalarn teklif etti. Bu teklifi
kabul edilmedi. (Sir N. OConor 9 Aralk 1902)
I '
Sahife No 55
Vesika No 7
20 ubat 1903
ir.
^
ir
|
|
r
|
;
I
i;,
f,.
|,
K;
,
t
40
kark bir sorudur. Zira burada ok eitli milletler ya
amaktadr .......
Sahife No 57
Vesika No 11
22 Nisan 1903
Vesika No S
28 Austos 1903
41
Saife No 69
Vesika No 25
28 ubat 1904
Vesika No 34
11 Mays 1904
byk
Vesika No 37
3 ubat 1905
m
. memeleri iin baka bir pln teklif edilmemelidir. Esa
sen yaplan pln becerikli memurlarn eline braklmazsa
zaten yrmez. Halbuki mfetti olarak seilen Hilmi Pa
a ve alt yardmcs Trk'tr ......
1905 ylnda byk devletlerin donanma gsterisi :
Not : 8 Maysta 6 devlet Mekadonyada mal re
formlar yaplmas iin bir nota verdiler. Bu notada Fran
sa, Almanya, ngiltere ve talyann mal delegeler, Avus
turya - Macaristandan genel mfetti ve Rusyadan da
bir sivil memur yollanaca bildirildi. Osmanllar bu nota
ya cevap vermediler. stanbula yaplan bykeli bask
lar da neticesiz kald. Byk devletler artlarn kabul
ettirmek iin hep birlikte donanma gsterisine karar ver
diler .......
Sahife No 83
Vesika No 46
24 Aralk 1905
Vesika No 61
6 Kasm 1905
Vesika No 65
15 Kasm 1905
Vesika No 70
25 Kasm 1905
Vesika No 71
25 Kasm 1905
44
verirlerse, devletlerin dier artlarm da kabul edecekle
rini syledi.
Ben, bunun artk ok ge olduunu bizi donanma,
gsterisine mecbur ettiklerini ve henz vakit varken b
tn artlar derhal kabul etmeleri gerektiini bildir
dim ......
SaMfe No 98
Vesika No 7S
27 Kasm 1905
Vesika No 75
27 Arakk 1905
Romayaharn
m
kurduu Merkez Komitesi veya d tekilt derhal cina
metodlar tatbike balad. Bu komitenin gayesi blgeyi
hr bir hale getirip ilhak etmekti.
D Bulgar Hkmetinin
tutumu ve
Panisl&mik
ajanlarn tesiri:
Vesika No 76'
28 Mart 1903
47
Majestelerinin Hkmetinin dostane mnasebetleri r
Vesika No 83
2 Aralk 1906
amam
4.8
mensupturlar. Kasmda aldklar para yardm 300
bin frangd. Mamafi bu yardm 1.350.000 franga kadar
kmaktadr; bu yardmlar btede mill menfaatle ilgili
sarfiyatlar hanesinde gsterilmektedir. Propaganda iin
300.000 frang, gizli servise ise 800 bin frang verilmekte
dir. Ayrca zengin banker ve tccarlar devaml olarak
para vermektedirler. Mekadonya Komitesi banda pro
fesrler, meslek adamlar, subaylar, bankerler ve hatt
kraln kayn biraderi vardr.
(S. 119) Yman faaliyetleri 1906 ylnda Yunanis
tan hakknda verilen rapordan :
Yunan eteleri 1906 ylnda Bulgarlara ve Romen
'lere kar ok faaliyet gstermilerdir. Yunan etelerinin
yapt rezaletler ylesine fazladr ki; Helenizme karg
duyulan sempati Avrupada hkmetlerin olduu kadar
halkn da desteini kaybetmektedir. Ve Yunan Hk
metine bask balamtr. Yunanllar Bulgar vatandala
rna Yunanl olmalarn teklif ediyorlar. Bu teklifi kabul
etmeyenlerin evleri, mektepleri ve kiliselerini yakyor
lar.
(S. 119) 1907 senesine ait Yunanistan raporundan :
1907
senesi Yunanllarn daha az cinayetlerine s
ne oldu. ubat aynda eteler Voloya gelmee baladlar,
Mekadonyada Yunan etelerinin yapt tesir nisbeten
azald. 15 Bulgar ldrld. Bulgarlar ise 6 kiiyi ldr
dler. etelerin bana tyin edilen Yunan subaylar tec
rbesiz ve bilgisiz kt. Nisan aynda ete hareketleri
artt. Rusya ile Avusturya Yunanistana bask yapyor.
Teselyada ise idareciler eteleri tevik etmiyorlar. Maysta ete hareketleri her iki tarafta da artt. H aziran-da Bulgar eteleri Yunanllara saldrd. Temmuzda Os
manlI imparatorluu ve dier devletler Atina'ya bask
49
.yaptlar. Austosta Bulgar eteleri faaliyetlerini arttr
dlar. Trk askerleri bilhassa Bulgar etelerine kar sai; tayor. Eyllde Yunan eteleri Selnikte katliama gi
riti. Ekimde Bulgar etelerinin cinayeti artt. Kasmda
Bulgarlarn cinayeti nisbeten azald, Yunan eteleri Bul
gar iilerini kestiler. Yunanllar Trklerden kendi ete
lerine dokunmamalarn istiyorlar.
(S, 121) Romanya faaliyeti:
1905
ylnda Sultan bir iradesiyle Romen kilise ve
mekteplerini Patriin emrinden kartp zgr hale ge
tirdi. Bu hareket Helenizme byk bir darbe oldu. Pat
rik Sultann emrini kanunsuz olarak nitelendi...
Romenler dinlerini kendi dilleriyle icra etmek isti
yorlar, Yunanllar ise bunu Helenizme aykr gryor.l 1ar...
(S. 124) Srbistan ve byk devletler :
Sahife No 135
Vesika No 111
23 Haziran 1903
Vesika No l l l e ilve
23 Haziran 1903
50
....... Btn meden memleketler ve btn devletler
Belgradda Konakta olan hdisenin faillerinin cezalandrlmasm istemektedirler. Srp Kral ailesini ldrmekAllahm iradesine kar gelmektir. Bu katiller meden dnyann dmandrlar, caniler cezalandrlmaldr. Yeni:
Kral ancak caniler cezalarn grdkten sonra tannaaktr; bunda btn devletler ittifak halindedirler ......
Sahile No 142
23 Mays 1906
\
j
|
|
i?
I
&
Vesika No 12 !|
I
devletlerce hazrlanacaktr.
2
Mekadonya btesindeki ak Osmanllar tara
fndan kapanacaktr.
5 Osmanl asker masraflar iin Mekadonya bt
esinden para almmyacaktr.
6 Kuvvetlerin teklif ettii jandarma icabnda si
lhl olarak mdahale edecektir.
(S. 172) Bavezir Patriin Yunan eteleriyle ilgisi
olduunu ve ar milliyetilik yaptn sylyor. Fazla
olarak da Romenlere verilen din serbestlie Patrik inat
la kar koyuyor ......
Sahife No 174
Vesika No 147
3
Temm
53
dir. Bundan baka % 5 ile 7.427.240 ve % 4 ile 7.827.240
Osmanl borcu % 4 ile 4.545.000 bor (Hepsi Sterlindir)
verildi. 1894de demiryollar iin 40 milyon frang bor ve
rildi. Buna koyunlardan alnacak 163.636 Sterlin tutarn
daki vergi karlk gsterildi. Ayrca ayn banka 1.140.000
Sterlin bor vererek baz blgelerden vergi toplama hak
kn elde etti. 1903 Mart aynda Trk Hkmeti Alnan
lardan % 4 ile 2.160.000 Sterlin Badad demiryolu iin
ald. Buna karlk da baz blgelerin vergilerinin toplan
masn Alnanlara brakt. Bu ie Franszlar % 40 ile iti
rak ettiler. 1903 Kasmmda askeri tehizat ismi altnda
/o 4 faizli 2.424.240 dolar bor alnd. Buna karlk da
baz gmrk vergilerini toplama hakk verildi. 1905de
/c 4 ile 2.424.240 Sterline. karld, (bu bir Fransz bor
cudur) Bylece Trk Hkmeti % 4 faizli 29.762.520
Sterlin ile Franszlara borlanm oldu. Fransz kosorsiyomu tek bana Trklerle birok meseleyi halledecek
durumdadr. Fransa ve Almanyadan gayri dier pazar
lara stoklarn ne lde gittiini sylemek mmkn de
ildir. phesiz Osmanl Bankasna bask yaparak bu
renilebilirse de asl insiyatif Paristedir.
Fransa ve Almanya bu memleketteki mal kudretini
gittike arttrmakta ve mal ipi her gn biraz daha ger
mektedir. Bor zinciri borlunun deyemiyecei kadar
ar bir hale gelince Hidiv smail devrinde Msrda ola
nn aynnn tekrarlanmasndan korkuyorum. Bugn Al
manya o gn Fransann oynad mal rol aynen oyna
maktadr. Trkler baka bor almazlarsa bu borcun
denmesi 1932ye kadar srer. Fransz konsorsiyumu
yeni mal faaliyetlere girmi ve Almanya'da bunu % 25ini talep etmitir. Sultan ve Bavezir bu yeni oyunu fark
etmedikleri iin henz itiraz etmemilerdir. Her iki taraf
da Trk Hkmetine yksek faizli yeni borlar teklif et
mekte ie yaramaz atl kapitali arttrarak Trk Hk-
54
mir, Kasaba, Alaehir demiryolunun 99 yllk iletme
hakkm elde etti. Bu bir ngiliz firmas olmasna ramen
1894de bir Fransz firmasna satld. 266 km.' olan bu
yola Trk Hkmeti 2.310.000 frang senelik garanti verdi. Bu yolun Alaehirden Afyona uzatlmas halinde,
Aydn, Denizli ve Sarukhan blgelerinin vergi toplama
garantisi verildi. Bu gelir iki senede 130.702 Sterlindir.
1893de bir Fransz irketi Beyrut - am aras demiryolu
garantisini ald. Kayak - Hamak* & aras km. si 15.000
frangdan Hamak - Aleppo (Halep) aras Km. si 13.600
frangtan garantilendi bu garantiler am, Hamak ve Akhiah blgelerinin vergileriyle garanti edildi. ki ylda
toplanan vergi 166.717 Sterlindir.
^
1902
ylmda bir Alman firmas Konya - Badad
lunun 99 yllk iletme hakkn elde etti. Trk Hkmeti
bu yol iin 54 milyon frang garanti verdi. demeler
Konya, Halep, Urfa blgelerinin vergileriyle garanti altna alnd. Demiryolunun ilk ksm yapldndan beri
Trk Hkmeti irkete 26.863 Sterlin para dedi. Ba
dad demiryolunun % 40 hissesi Fr anszlar a aittir. Bu
iki hkmet 2.657 Km. ik demiryolunu trafie amlar
ve halktan 828.20 Sterlin para toplamlardr. Bu iki
devletin Trkiyenii srtndan kazanc gittike artmaktadr. ngiltere ve ngiliz Mliyesi akta braklmtr. Bu
iki memleketin ekonomik tesiri imdilik sadece mal men
faatler gibi grlmekteyse de ok yaknda politik ve asker tesir ve kontrol hlini alacaktr.
* '
w
.
Ingiltere Ortadoudan elde ettiklerini kaybetmek
zeredir. Bir i ya yrmeli veya kmelidir. Yerinde duramaz. Dier devletler ilerlerken ngiltere geriliyor, gzmz aalm ve hakikatleri grelim; Alman ve Fransz
tesiri doklara, rhtmlara ve tramvaylara girmee balad
i:
:
[
i
|
j
|
';'
yo|
\
(
i
t"
|
if
[
1
jy
t
!.
|
|
55
Osnanl mparatorluunun aklszca borlanmas ve
korkun israf yznden Trk Devleti mahvolmakta ve
korkun mal kaosu meydana gelmektedir. ngiliz evleri
bu hdiseden hibir kr ve hisse alamyacaklardr ve bu
ekonomik temeller stnde ykselen Alman - Fransz
-durumu ok yaknda politik gelimeler de gsterecek
tir ......... (S. 175-180).
(S, 189) Sna hudut hdisesi ve ngiliz bahr gste
risi 1906 senesi raporundan (G. H. Fitzmourice tarafn
dan) ::
3
Mays'da OsmanlIlara bir ltimatom verildi. Msr
-askerlerinin komutan olan Bramley bey (bir ngiliz su
bay) Akabe'den Gazze blgesine yakn bir yerde bir
kamp kuruyor ve Trk blgesinde bir karakol kurmak
istiyor. Sultan bu vaziyeti ngiliz Bykelisine ikyet
^ediyor, kuvvetlerin Trk hududundan ekilmesini rica
<ediyor. Msr kuvvetleri ve Hidiv Bavezirden Trk .Msr hududunun mnasip bir tarzda grlmesini ta
lep ettiler. Bu ara Trk kuvvetleri bir Msr sahil muhaiaza gemisinin Tabaya yanamasna mani oldular ve
blge Trklerce igal edildi. ngiltere derhal bunu pro
testo etti. Treler ise blgenin kendilerine ait olduunu
iddia ettiler. Hidiv Bavezir ile telgrafla grt ve Lord
CSuromerin istei zerine tahkikat ald. Hidiv hudu
dunun Akabenin kilometre batsnda olduunu syle
di. Bavezir bunu kabul etmedi. Bu vaziyette Majestele
rinin Hkmeti OsmanlIlarn kendileriyle oynadn bil
direrek Trklerin Tabay 10 gn iinde boaltmalarn
istedi. Fransz ve Rus Bykelileri de ngiliz talepleri.nin kabul gerektiini bildirdiler. Bu vaziyette ngiliz Do
nanmas Pire, Portsait ve Sveyten hareket etti. Ba
vezir Msr ile mzakereye altysa da 11 Maysta Ami
rallik gemileri,
56
1 Mitylene,
Lemrios,
mroz,
Samotherce
ve
Thasos
2 Rodos ve Chaiosun igaline
3 - Akdenize btn Trk ulamnn durdurul
mas emri verildi. Ayn gn akam st Bavezir Tabayr
boaltacaklarn bildirdi. Fakat ngiltere Akabe krfe
zinde izilecek dz bir hattn hudut olmasnda srar edi
yordu. Nihayet Ingiliz'lerin btn istekleri kabul edildi...
1 - Marake, Akabe krfezinde hudut noktas ola
cak.
2 Mafrak Msra braklacak, Nagd - Al - Akabe;
Trklerde kalyor.
3 Mudaba, Kosaima, Ain,
57'
ve baskdan uzak tutulmalar gerektiini syledim. Os
manlI Hzinesi her yl 4-5 milyon Sterlin ak vermekte
dir. daresi mthi bir knt iindedir, borlan hesap
szdr. Tabii kaynaklan bylesine zengin olan bir mem
leketin en ksa zamanda durumunu dzelteceini, birka
drst ve namuslu memur ie el koyarsa, bilhassa ecne
biler, durum dzelir dedim.
Bavezir szlerimi Sultana arz edeceini syledi.
Sultan beni bu konuda grmee ard. Bu durumdan
istifade edebiliriz.
* CLT V
Sahife No 247
Vesika No 196
12 Nisan 1908
59
tann itimadn kazandktan sonra Mekadonya ile ilgili
/dier meselelerde mdahale edebilir.
Sultan bir ka sene iinde lebilir veya rejim deie
bilir. Byle bir adam/m akl rejim deiiklii srasnda
paha biilmez bir rehber olabilir.
Biz Ingiliz menfaatleri stne felket gelmesini iste
miyoruz onun iin ne yaptn bilir kurnaz bir adam
kuvvetli veya dah bir adama tercih ederiz......
ANAYASA HAREKET :
Sahile No 248 - 249
Vesika No 105
1
Mart 1905
Sir. J.A.C. Tilley tarafndan rapor :
....... Son bir ka senedir Trkiyenin iinde ve dn
da gen Trkler denilen ihtillci bir hareket vard. Sul
tana ok teekkr edilir ki; kurduu ok mkemmel ca
sus tekilt sayesinde bu hareketin halka yaylmasn
nledi. Trkiye de her hareket her sz kontrol edildi,
htn Trkler bundan strap ektiler.
Bu hareketi yapanlar ordu kendi taraflarnda olur
sa muaffak olacaklarn, aksi halde baar salamalar
na imkn olmadn biliyorlard.
Mekadonyadaki Jandarma tekilt ve mal kontrol
halen Trkln erefli fikirlerine sahip olan genlerin
gururlarm ok derinden yaralamt. Gizli toplantlarn
da Ingiliz - Rus pln tatbike konulursa Mekadonyaya
veda edeceklerini konuuyorlard...... Burada 1908 ihti
lli teferruatiyle anlatlmaktadr. E.U......
Sultann 2. nci Sekreteri olan izzet Paa Ingiliz Maria gemisiyle kaarken anakkalede gemi durduruldu.
zzet Paa kanunsuz olarak ok byk bir servet yapm
60
t. Biz zzet Paay vermedik buna ramen Trkler bize
sevgi, gsterdiler, Krm harbini bir trl unutamyor
lar.......
Sahlfe No 252
Vesika No 19B-
G. H. Fitzmaurce tarafndan :
Kk Sait Paa, eski bir vezir, benimle acele gr
mek istedi. Beni anayasaya aykr davranlarmdan
mahkeme edecekler bilhassa Lord Currie samannda n
giliz eliliine snmakla itham ediliyorum dedi.
Eski vezirlere ok kt davramldm syledi. Du
rumunun uygun otoritelere
anlatlmas iin yalvard,
Devlet arivlerinde 50 yllk memuriyetime ait saklyacan hi bir pey yok zel evrakm da elimden alamaz
lar dedi.
Ben yelerle dolayl temasa geip Paaya birsey y'aplmyacama sz aldm.
Sahife No 263
Vesika No 204
31 Temmuz 1908
61
riyle olmadn, imdi kendilerinin de protosto ettikleri
iktidardaki mahlklarla olduunu anlatalm.
ayet Trkler anayasay tam olarak ayakta tutar ve
kendileri de kuvvetlenirse bunun sonular bizim imdi
gremiyeceimiz kadar uzaklara gidebilir. Bu hareketin
Msrdaki tesiri inanlmyacak kadar byk olacaktr;
kendisini Hindistanda da hissettirecektir.
Biz imdiye kadar idaremiz altnda bulunan slmlara kendi dirilerinin bakan plan milletin kt bir des
pot tarafndan idre edildiini sylyorduk. Halbuki biz
idare ettiimiz slmlar iin iyi bir despottuk ve bizim
idaremiz altnda daha mesuttular zira bu insanlar mu
kayese imknna sahip deillerdi, dolaysiyle farkn ken
di lehlerine olduunu kabule hazrdlar.
Fakat imdi Trkiye bir. anayasa yapar, parlemente
kurar ve hkmet eklini gelitirirse Msrllar da bir
anayasa istiyeceklerdir. Bizim bu kuvvetle kar koyma
mz ok g olacaktr. ayet Trkiye de anayasa iyi iler
ve Trkiye de iler iyi giderse Msr da ayaklanmalar ola
caktr, bu vaziyette bizim durumumuz ok garip kaa
caktr.
Biz asla ne Msr halkyla ve ne de Trk hkmetiy
le mcadeleye girmiyeceiz. Bizim mcadelemiz Trk
halknn hisleriyle olacaktr. Bunu yakn veya uzakta
ok dikkatle ele alnacak bir konu olarak veriyorum.
Bu hususun haricinde btn reform hareketlerini
tutuyor grnn ve bana bilgi verin......
Sahife No 264
Vesika No 205
4 Austos 1908
62
harikulade. Gayeleri ok cidd ve milliyet hisleri
kudretli.
ok
Sahife No 266
Vesika No 207
11 Austos 1908
Vesika No 210
25 Austos 1908
64
valdeki toplantda ngiltere ile Rusyanm arasndaki irti
bat sezip bu darbeyi yaptlar...... Hkmette alan ve
kendisini Ermeni mill tekiltndan tandm bir ermeniye (Ben o zamanlar Birejikte Ermeniler iin alyor
dum) Willcoekun Mezapotamya lakkndaki plnlarn
anlattm. Ve Sir W. Willcockun plnlarn ona tevdi et
tim.
ayet Mezapotamyada demiryollarndan sonra sula
ma tesislerini de yaparsak, Musul da her istediimizi el
de etmek ansna sahip olacaz. Haraketle mit ederim
ki halkmz bu kadar uzun yllar soukta bekledikten
sonra eline geirdii bu altn frsat karmayacaktr.
Demir imdi scaktr onu biz imdi elde edebiliriz, ilerde
souyacaktr, (S. 279)...... Yni hkmette en ok iti
mad Ermeniler kazand. Ermeniler byk bir aklllkla
derhal Tanak cemiyetinden vazgemi grndler. Bylece btn Hristiyanlardan fazla haklar elde ettiler......
Sahife No 320
m
m r.
Alman Basn
Trkiyede anayasa
uygulanrsa
Msr ve Hindistan da birer ana
yasa istiyeceklerdir.
Avusturya Basn
Rusyada
Bulgaristanda
l'Yunanistanda
66
(Vesika No 198) Bu hareketin hususiyetlerinden bi- [
ri de Trkiyeyi bir trl dzene sokamaysdr. Mal va- |
ziyetleri ok bozuktu, yardm almak iin Fransaya y--t
neldiler, Cour des Comptesin bakan olan Mr. Laurent |
Trkiyeye gelip iki ay mal vaziyeti tetkik etti. Ingil- t
tereden ise rmekte olan donanmalarn dzeltmek iin f
bir amiral istediler, ayrca gmrklerin bana Mr. Cravv^ i
ford getirildi. Orduyu dzene koymak iin Alman gene- j
rali von der Goltz getirildi. Bu ara Anayasa fikri halk
arasnda yava yava yaylyordu, fakat muhtelif din j,
ve mezhep gruplar arasnda anayasann dinle badaa- i
myaca propogandas da yaylyordu. Van'da Ermeni- i
ler anayasaya kar ayaklandlar, bir ksm insanda Ayasofya nnde toplanp ehlislamn ba iin gsteriler l
yaptlar. Bunlar muhtemele naslm olmaldrlar bir daha;
kendilerinden haber alamadm.
1 |
t
Sahife 304 Dahili Kaynamalar :
[
...... Dou Anadoluda Majestenin konsl tarafn
dan verilen raporda durum olduundan karanlk gsteril- |
mitir. Van, Ermeni ihtillcilerinin merkezi haline geldi. 1
ubat aynda bu ehirde byk sayda mhimat ve silh i;
ele geirildi. Ermeni fedailer dinamitle yirmi askeri l- f.
drdler. Mart aynda da elli kiiyi, ldrdler. Bunun
stne Trk otoriteleri harekete getiler. Vali on sekiz '
Ermeni bakanyla yz adamm tevkif etti. ki yz kilo
dinamit ve silh ele geirdi. Fedailer harikulde bir te
kiltla Trk otoritelerini tehlikeye koyuyorlar. Hareket
leri gayet hesapl bir genel katliam gayesi tayor. B- |
tn bu iler aynen kylerde de ceryan etti. Tevkifler stne dier ihtillciler katlar. Btn bu vaziyetler kar- |;
smda Trk otoriteleri gayet itidali hareket ediyor.
67
lar yapyorlard, bu yl da ayn eyi tekrarladlar. Fakat
ok ileri gittiklerinden stlerine kuvvet gnderildi.
Sahife No 285
Vesika No 187
Vesika No 271
29 Eyll 1908
68
gok tesirli olacan biliyorlar, byle bir vaziyet Ruslar
kt duruma sokar. Ruslar luzumlu meselelerde Trklerden ok Bulgarlar tutacaklardr. Bunlar- srf ahs
dncelerim olarak bildiriyorum......
Sahife No 370
Vesika No 272
30 Eyll 1902
Vesika No 384
3 Ekim 1908
Vesika No 317
6 Ekim 1908
Vesika No 349
9 Ekim 1908
Vesika No 374
13 - 14 Ekim 1908
Vesika No379
13 Ekim 1908
71
Herlerinin saysn arttrddr.
|
Sir E. Greyden Sir G. Lowthere :
I
....... Trk Bykelisi benden, ayet Ruslar kon! feransta boazlar sorusunu sorarsa ve Trkiye bunu red
r ederse, Ruslarla aralarnn bozulup bozulmyacan sorj du. Ben, hayr, dedim. ayet Trkiye bu mevzuyu im
di deil ilerde grrz derse aranz bozulmaz......
Sahife No: 452
72
Sahife No: 454
i
;
I
' h
Sir E. Greyden Sir E. Egertoa :
talyan Byk Elisi ile Girit mevzuunda g- i
rtk. Eli bunun mhim bir soru olduunu, Trklerin |
Giridin Yunanistana katlmasnda inat davrandklar-1
73
n, bu i gereklesene kadar sulh olaimyacam ve bizlerin uygun terimlerle bu balanty temin etmemiz gerek
tiini syledi.........
Sahife No: 465
"74
sual, Harp esnasnda btn kuvvetlere ayn, haklarn ve
rilmesini istedi. Trkiye ile Rusya arasnda iyi mnase
betler mmkn olduuna inanyorum. Ruslar boazlar
daki durumlarn gelitirirlerse bu Trkiyenin durumu
nu kuvvetlendirir. Fakat Trkler bu mevzuda ok p
heci. Ruslar mevcut glklerde Trklere yardm eder
lerse itimatlarm kazanabilirler..........
.'Sahife No: 471
Vesika No 443
13 Kasm 1908
75
Trk hkmeti stne mmkn olduu kadar bask yap
nz, yalnz imdilik Majestenin Elisi durumu Trk h
kmetine belli etmemelidir. Zira Srp hkmeti bu gizli
anlamay gstermekle erefsiz duruma dm olabilir.
f Sahife No 504
!
Vesika No 458
23 Kasm 1908
Vesika No 478
4 Aralk 1908
Vesika No 476
6 Aralk 1908
9-**
Vesika No 481
8 Aralk 1908
|
...... Anadoluda Ermeni blgelerinde glkler yaf* ylabilir, bu bir i harbe dnebilir, bu i harp gen Trk, i leri alaa edebilir.
78
Yl: 1911, Cilt: 271, Sahife: 241,
H. N. Brailsfrod :
...... (Arnavutlukta milliyet hislerinin nasl yaratl
dn anlattktan sonra):
Trkler anayasa kurarak Avrupamn mdahalesin
den ebediyen kurtulacaklarn sandlar. Trk olmayanla
rn kurtarlmas bizim vazifemizdir. Misal olarak: Arna
vutluu verebilirim. Yaknda harbe girip hrriyetlerini
alacaklardr.
Netice olarak unu syliyebiliriz ki: Trk imparator
luu bitmitir. Zaten onun kaderini AbdlHamid izmi
tir.
Yl: 1911,, Cilt: 269, Sahife: 177,
Lord Salisbury.
...... TRK HTRASI VE INGLZ
LER :
MENFAAT-,
79*
zim iin kt olur. Badat demiryolu tamamlannca duf
rum daha da kt olabilir.
Parlmentolar var diye Trklere zaaf gstermeye
lim. Ne tip insan olduklarn daima hatrlyalm.
Sir Mark Sykse :
18'Mart 1914 de avam kamarasnda yapt konu
mada: (Trk hkmetleri her zaman rm olmakla,
itham edilmitir. Ben, Avrupal devletlerin bu rmee
Trkleri zorla ittiklerini sylyorum, yle sanyorum ki
Avrupal maliyecilerin Trkiyede yaptklarn sinsi bir
vahet olarak isimlendirmek hatal olmaz. Eski ve yeni
hi bir Trk idresi bu lde kt olmamtr.) dedi.
M. F. Abbott :
Avrupa diplomasisinin Trkyedeki tarihesi bahi
amuruyla ifade edilir. Hi bir Avrupal temsilci yoktur
ki, gemiinde bu hasta yolu denemi olmasn.
Mr. E. Alexsander Powell:
Mcadelenin hikyesi, hile, yalan ve tmahtan iba
rettir. AvrupalIlar Allahn kendilerine verdii hak teori
sine dayanarak sinsi diplomasilerini siyah, sar ve esmer
insanlara zorla uyguladlar,
A, Vambrey:
Anayasal Trkiyenin istikbali :
Biz sadece kendimizi Tanrnn yegne kullar kabul
edip bakalarnn da hr olabileceini kabul etmeyiz. Ja
ponyann inanlmaz kalknmas, inin kendine dzen
vermesi ve Trk anayasas. Ben, Hseyin Dan Paann
evinde oturdum ve ilk zgrlk hareketlerini grdm. Bu
hareket Msr, Rusya, Hindistan ve Japonyada tesirini
'80
<2*
;
l
;
:
l
i
i
I
i.
\
jjy
Birleme ve kalknma komitesinde (tihat ve TeI rakk) askerler, denizciler, gazeteciler ve toprak sahipleri
jj var. Hepsi memleketlerini moral ve ekonomik kntden
| kurtarmak ve politik bakmdan zgr yapmak istiyor1ar. ahsen tandm Trkler bile beni artyor. im| di prensip sahibi, samim ve iyi niyetli vatanperver oldular. Hamide devriyle kyaslannca, rmlk, insanlilarn zel hayatna karma, antaj, zulm, srgn ve
; rvetin bir gecede sona erdii grlyor. ehlislm a
li/ hane bir cesaretle Gen Trkler tutuyor. Bu ihtill yle
i inanlmaz bir karekter tayor ki, Anayasa istiyen Rus| lan bile kskandrabilir. Enver bey ve dier komite azalla r inanlmas g bir tevazu iindeler, alktan bile kaIlgyorlar. Trklerin imdi enok mcadele etmesi gereken
I ey, cehalet ve vatanlarm AvrupalI hrszlardan koru
nmaktr. ngilizlerin eski dmanl sultann ahsmayd,
I imdi bu gzel bir propoganda vesilesi olarak kullanla| bilir. Bir Trk subay bana ngilizlerin Trkler i haritadan
Jp .silmek istediklerini biliyoruz, fakat imdi yeni rejmi tut
83
Vesika No 3
15 Nisan 1909
Sr F. Cartvrighttan Sir C. Hardingee :
...... Viyanada stanbul olaylar alarm yaratt. Trkiyede cidd tehlikeler balarsa bu Balkanlara yaylabilir.
Bu durum Avusturya - Macaristan imparatorluunda
da byk huzursuzluk yaratacaktr. Almanlar Inglizlerin Balkanlarda faaliyet gsterdiklerini yayarak burada
huzursuzluk yaratyorlar......
Sahife No 4
Vesika No 5
16 Nisan 1909
Vesika No 11
Vesika No 18
7 Temmuz 1909
Vesika No 32
6 Austos 1909
Saife No 38
Vesika No 33
6 Austos 1909
Vesika No 46
21 Austos 1909
Vesika No 49
86
Sahife.No67
Vaska No 60 <;
28 Eyll 1909
! s.
[;
i
|
I
[i
t
!;
i
Vesika No 65 Y
4 Ekim 1909
,r
Vesika No 51
Sahife No 56
6 Eyll 1909
Vesika No 88
5 Ocak 1910
Vesika No 93
14 Ocak 1910
Vesika No 94
15 Ocak 1910
Vesika No 9
19 Ocak 1910
Vesika No 105
6 ubat 1910
Vesika No 123
m ubat 1910
m
SaMfe No 134
Vesika No 126 :
2 Mart 1910
'-
Vesika o 155
1 Haziran 1910
7
8 Haziran 1910
Vesika No 157
Sahife No 179
Vesika No 159
21 Temmuz 1910
Vesika No 161
30 Temmuz 1910
Vesika No 163
2 Austos 1910
92
Sahife No 189
Vesika No 1M:
3 Austos 1910
.
5 Austos 1910
Vesika No 165
Vesika No 171
9 Austos 1910
Vesika No 172
12 Austos 1910
93
rejimi geliirse Balkanlar kuvvetli bir Trkiye idaresin
de kalabilir. Fakat hkmet rklk ve mal ilerde
-kmaz var. Srp ve Yunan ordular Bulgar ordulariyle
de birleirse Trkleri yener. Trk ordusunda ise subaylar
arasnda ztlklar var. stelik Almanlara da ok fazla
gveniyorlar.......
'.Sahife No: 200
,
18 Austos 1910
.<
30 Austos 1910
94
eit olamaz. Gemileri kullanacak subay ve askeri bile
yok.........
Sahife No: 206
95
lve: Mr. Gearyden Sir O. Lovvtlere :
....... Selnikte Birleme ve lerleme Komitesi gizli
bir toplant yapt. Talt bu toplantda: Avrupadaki pres
tijimizi korumak iin birletik bir cephe olarak^ hareket
etmeliyiz, dedi; Kabine tamamen bizim kontrolmzdedir. Ordu tamamiyle bizim arkamzdadr. Biz memleketi
mizdeki islmlara ve gayr mslimlere eit haklar veri
yoruz. fakat gayr mslimler sadk birer Osmanl olam-/
yorlar, Yunanllardan korkmuyoruz, Girid meselesi ya
knda bizim kanun haklarmz yerine getirecek ekilde
zlecektir. Srbistan ekonomik bakmdan bize bal ol
duu iin bir ey yapamaz v.b. dedi. (Bu ilve Ingiliz;
casuslarnn almasna rnektir.) ......
Sahife No: 211
*
14 Eyll 1910
Vesika No: 20
4 Ocak 1911
99
i ratorluu dalmak zeredir. Durumu bu adan tetkik et
li meliyiz. Msr, ran krfezi ve Girid stnde dikkatle dt nmeliyiz.........
^ Sahife No: 255
Sahii'e N o: 59
Ksm: 74
Trablusgarp Harbi
101
11' Byk devletler Arnavutluk dolaysiyle Tr
kiye stne bask yaparken talya Trafolusun igali iin
en iyi zaman olduunu dnd.
12 Roma bankas, Vatikan maliyecileri, hariciye
vekleti ve bankann para ile elde ettii basn byk bir
kampanyaya giritiler. Bu hareketin sadece sosyalist
basn aleyhindeydi.
13 talyanlar soldan gelen bu muhalefeti dikkate almadlar.
14 Eyll ortalarnda sosyalist ve radikal basn
hari, btn basn tek bir ses haline geti. Balkanlarda
i; durumun karmas talya iin iyi artlar hazrlyordu.
15 talyanlar Trklere kar mill prestijlerini
v kurtarmak ve Akdenizde Fransz stnlne mni ol
; mak iin byk devletlere Trablusu igal edeceklerini
t bildirdiler.
16 talyanlar Trk hkmetine 28 Eyllde Trablusgarbn ihmal edildiini, dzensiz olduunu ve talyan
menfaatlerinin ihmal edildiini bildiren bir nota verdiler.
Trkler derhal mzakereye raz olduklarn bildirdilerse
de byle bir mzakerenin hi faydas yoktu.
17 talyanlar ayn anda Atina, Belgrad, Sofya,
Budapete ve dier Avrupa ehirlerindeki Trk konso
losluklarna, talyan menfaat ve erefni korumak zere
Trablusgarbm igal edildiini bildirdiler..............
Sahife No: 262
102
Sahife No: 263
VesikoNo: 220
31 Aralk 1910
103
Sahife No: 270
..
14 Eyll 1911
Sir R. Rodddan Sir E. Greye :
...... Italyan bakanlarn ok nikbin buldum. Bilhas
sa Franszlarn Marocco meselesi halledildikten sonra...
Trablus limanlarnda talyan mallarna boykotun bala
mas onlar ok kzdryor. Sosyalist parti ise talyanla
rn smrge macerasna atlmasn istemiyor. Boykot de
vam ederse talyanlar iin korkun olur, hem de Osman
lI mparatorluundaki talyanlarn durumu fenalar, ve
son yllarda fevkalde bir pazar olan Trkiyeyi kaybede
bilirler.
talyan donanmas manevra yapmak zere topland
ve yola kt..........
Sahife No: 272
104
Sahife No: 276
Vesika.No: 238
24 Eyll 1911
105'
sevk edebilir. Trkiyede heyecan o kadar fazla ki belki
bir i harbe gidebilirler. Bulgarlar henz Trklerin bu.
durumundan istifade etmediler..........
Sahife No: 283
107
paratorluu da biraz daha dostane olmakla beraber ayn
cevab verdi.........
Sahife No: 306
108
Sahife No: 310
109
delenin ok zc olduunu Trklerin Kosovadaki kuv
vetlerini de ektiklerini ve harbin ksa zamanda bitece
e benzemediini syledi. ......
Sahfe No: 339
110
kuvvetler de ayn hakk talep edeceklerdir. Trkiye u.
ada zayftr biz ona dostluk elimizi uzatmalyz..........
Sahife No: 352
111
ru olmadn, Trklerin Arap kabileleriyle kendi temas
larna mani olduklarm ve Arap askerlerin Trk subay- lara itaat edip etmiyeceklerinin henz bilinmediini sy| ledi. ngiliz ve Alman hkmetlerinin Trk hkmetine
f bask yaparak durumu kabul ettirmelerinin gerektiini
I; de ilve etti. Ayrca baz stanbul gazetelerinin talyanj lara karg daha mutedil bir dil kullanmas da dikkati e kiyor..........
f Salife No: 404
20 Haziran 1912
Mr. OBeirnede Sir E. Greye :
|
...... Bir srp delegesi Rusyaya geldi. Ve Ruslarn:
i, Balkanlarla artk ilgilenmeyiinin Slav rk iin ok kt
; olduunu syledi. Buna bir misal olarak da Trkiyenin
. glklerini artrmamak iin boazlar meselesini ortaya.
|: kartmadklarn syledi..........
h.
h
Vesika No: 429
28 Haziran 1912
talyan
Bykelisi bana
aadaki
raporu
:' verdi:
i|
1 Trkler Ege adalarndan dolay endieye d| memelidirler harpten sonra onlar geri vereceiz.
|
2 talyanlar ngilizlerin Bardia limann igalini
| kabul ederler.
|
3 ngilizler talyanlarn Trablusu ilhak ettikleri-'
| ni kabul etmeli ve dier milletlere de bunu kabul ettir| melidirler.
jy
Gizlidir
Amirallikten Harp Bakanlna:
talyanlarn adalar igalinin bahr politikamza^ te
siri:
yet Suda krfezi olmasayd Girid suali bu kadar tehliteli bir sual olmazd. imdi de Ege adalarna talyanla! ^ rm tamamen sahip olma ihtimali var. Bu adalarn {iir
j [ .ksm ok nemlidir. Ve bahr sler olarak kullanlabilir
di 1er. Dier bir ksm da boazlara ok yakndr. Ayrca
i i, bu adalar ele geiren kuvvetler btn Karadeniz ticai jj- retini de ele geirebilir. Bu sayede Msrdaki durumumu2u da sarsabilir. Veya ilerde bu kuvvetle birleip Msra
1 ( asker yollyabilir. V.b..........
:
j
^[
Sir G. Lovvtherden Sir E. Greye :
j
...... Trk - talyan sulh protokol imzaland. By; lece bir senedir devam etmekte olan harp bitti. Komite
\/ 'harbin devamn istiyorduysa da hkmet sulhu kabul
i f: <etti. Komitenin gazetesi olan Tanin bunu vatan ihaneti
] | olarak bildirdi. Buralarn kayb Trklere senede bir mil\ yon sterline mal oluyor. Ayrca din bakmdan da ok
: f ;ey kaybettirir. Bu, Pan-Islmizmin sonu demektir..........
115
Turgut Paay da isyan bastrmak iin yollamak byk
aklszlktr. Papalk phesiz katolikleri korumak iin
harekete geecektir. Ve phesiz Avusturya - Macaristanda Hristiyanlar korumak iin harekete geecektir....
Sahife No: 456
8 Haziran 1911
Sir F. Cartwrightten Sir E. Greye :
...... Trkletrin Arnavutluktaki hareketleri burada
halk ilgilendirmee balad. Basnda Trklerin kiliseleri
ve evleri yakt haberleri kyor. Kilise basn ok ses
kartyor, Avusturya hariciye vekiliyle Trk hkme
tinin aptall hakknda konutum. syan bastrmak iin
ba vurduklar metodlar ok kanl buluyor..........
Sahife No: 466
8 Hazira 1911
Mr. Bax - ronsideden Sir E. Greye :
....... Fremdenblattta kan bir makale Sofyada
srprizle karland. Bu, OsmanlIlarn i ilerine kar
mak hakkym gibi intiba veriyor. Muhtemelen Trkyede de kt karlanacaktr. Avusturya basnna gre
Trkler Arnavutlarla Srplar birbirlerine drmee a
116
lacaklardr. Arnavutlukta talyamn olduu kadar Avusturyanm da gz var. ......
Sahife No: 484
,
23 Ekim 1911
118
Sahife No: 524
119
kzyla evlenmek arzusunda ve Srbistanla Yunanistam
da dostluuna alarak bir imparatorluk kuracak..........
:Sahife No: 564
8 Nisan 1912
Sir H. B a i - ronideden Sir A. Nicholsene :
...... Balkan Birlii Rusya ve Avusturyamn tasdi
kiyle kuruldu. ayet bir felket olursa Rusya seyirci
kalmyacaktr. Son yllarda Rusya Jponlara yenildi ve
Avusturyamn Balkanlara kar duyduu itaha kar
koymak arzusu ld. stanbuldaki merkezi hkmetin
zayflamas hesaplarmz alt st edebilir. Ve iin en ka
ranlk taraf Bulgarlarla Srplr birleerek Trklere kar
ok tesirli olabilirler. Yeni Balkan politikas Balkan
la r Balkan devletlerinindir. imdilik Avrupa Trkiyenin
zlmesini bekliyor, o zaman vilyetler kucaklarna d
ecek.........
Sahife No: 572
Sahife No 603
Vesika No 60?
10 Austos 1912
Vesika No 608
10 Austos 1912
Vesika No 672
29 Austos 1912
121
Sahife No 673
Vesika No 696
3
Eyll 1912
Mr. Marlingten Sir E. Grey'e :
...... Komite yesi olmayan Kmil Paann idresinde.
bir kabine kurulabilir. Dier taraftan ise Kmil Paaya.
ehl slam ve Harp Bakan bask yapabilir. imdilik se
im hazrlklaryla meguller. Tanin gazetesinden anlad
mza gre komitenin politikas Avrupann aleyhine olaaktr. imdiki durum yalnz Balkanlar ve Avrupay d e
il fakat Araplar, Ermenileri, Krtleri ve dier rklar
da mparatorluktan ayrmaa almak olmaldr. Trkiyede yapacamz propoganda komitenin Trkiyeyi
uuruma srkledii ve mutlak ortadan kalkmamas icap>
ettii yolunda olacaktr......
y/i-
iSalife No 4
8 Ekim 1912
Sr H. Bax - ironsideden Sir E. Greye : -ok gizlr
....... Belgradda Balkan devletlerinin Trklere ve-1
reeekleri ltimatom hazrland ve Bulgar Kralna takdim
edildi. Kral bunu tastik etti hkmetler bu gn harp iln
etmei dnyorlard, fakat birka gn geri brakld. ...
Sahife No 6
Vesika No 9
9 Ekim 1912
Vesika No 10
9 Ekim 1912
123
Sahife No 11
Vesika No 15
10 Ekim 1913
Vesika No 24
13 Ekim 1912
124
yandan bir konsl kurulmas ve 4 Balkan devletinin eli
liklerinin bu konsl kontrol etmesi......
Sahife No 36
Vesika No 47
18 Ekim 1912
Lord Granville'den
....... Bu toplantda
mnakaa geti. Ruslar
istemekle itham ettiler,
Sir A. Nicholsene :
Rus elisiyle aramda iddetli bir
ngiltereyi stanbul ve boazlar
ben bunu iddetle reddettim......
Sahife No 55
Vesika No 701
28 Ekim 1912
Vesika 'No 72
28 Ekim 1912
Vesika No 78'
30 Ekim 1912
125
yanamyacak kadar zayftr. Kumanovada ' 30.000 Trk
ve karsnda 80.000 Hristiyan askeri vardr......
Salife No 75
Vesika No 92
1 Kasm 1912
Vesika No 98
2 Kasm 1912
126
rmda da yaknda zlme balyacaktr.
Benim Msr
hakkndaki. tavsiyelerim unlardr:
1 Sultann hkimiyeti kabul edilmeli fakat dai?
ma Majestenin hkmetinin tavsiye ve msaadesiyle ha
reket edilmelidir.
2 Hidivler Majestenin hkmeti tarafndan t
yin edilmelidir.
3 Btn beratlar konsl tarafndan iln edilme
lidir.
4 imdiye kadar Trkler tarafndan tyin edi
len ve Trk olan Bakad yerine Msr hkmetinin t
yin edecei birini geirmek gerekir.
5 Trk yksek komiserlii ilga edilmelidir. Msr
stnde Trklerin hak diye ileri srd her ne varsay
Majestenin hkmetine gemelidir.
6 Sudanda Trklerin hak diye iddia ettikleri ney
varsa ngiltereye gemelidir. Btn bu hususlar tatmin
kr bir ekilde zldkten sonra, Msr'n ngiltere,ye
getii lf imdilik kullanlmyabilir......
Sahafe No: 93
n r
rildi. Avusturya ve Almanya boazlarn milletler araai
olmasn istiyor, tam bir anari havas var......
Sahife No: 100
11 Kasm 1912
129
:j ;
]i
1 Srbistan Trklerle harptedir. Arnavutlukta
j (' zaptettii her yeri muhafaza edecektir.
2
Trkler Avrupadan atlmtr, Avusturya ve
;' talyann Arnavutluk hakknda syledii szlerin hibir
j : kymeti yoktur.
s'
3 Arnavutlar kendi kendilerini idareye muktedir
; deillerdir.' Bu artlarda Avusturyann tesirinde kalp
j t -Srbistana kar harekete gememeleri iin biz onlar
idare edeceiz.
: [ r-. 4 Srbistan Ruslarn tesirinde deildir, Srbistan
j ok hayat ve para kaybetmitir ve onun meyvelerini topj t lamak ister ......
5 Sahife No: 167
-.2
131
130
9
Aralk
1912
ta ncesine kadar mitsiz ve teslim olmaktan memnun
olacak bir durumdayken kendilerini topladlar, yeni bir I
Sr F. Elliottan Sir E. Greye :
...... Mr. Venizelosa mttefiklerin Trkiyenin parcesaret kazandlar. Times gazetesinde dn kan dk- jj I
manlar fevkalde aptalca ve tehlikelidir. Beni korkutan i- alanmasmda bir anlamaya varp varmadklarn sordier bir nokta ise Avrupadaki merkez kuvvetlerin Trk- i dum. Rivayete gre Bulgarlar Edirneden vaz geeceklere destek olmalar ihtimalidir. Byle bir destekle Trk- ; i lermi, o zaman Selnik ok mhim bir soru haline geleler mttefiklerin artlarm kabul etmiyebilirler ......
\ I ektir. Mr. Venizelos Bulgarlardan mthi phede .......
Sahife No: 190
i,
132
komulariyle daha salam anlamalar yapyor. Benim
iittiime gre Edirne ve Krklareli Trklerde kalacak,
buna mukabil Bulgarlar Hhodope, Nevrokopo ve Cuma
mntkalarn alacaklar. Srbistan ise Sancak ve Kosova
blgelerini ele geirecek. Buna mukabil Selanik, Manas
tr, ve bunlara bal blgeler bir Avrupal veya Msrl
prensin idaresinde kalacak. Yunanistann nereleri ala
ca bu anlamada gsterilmemi ......
Sahife No: 285
Sr E. Greyden Sr R. Rodda :
...... talyan Elisi Ege adalarnn bizim tarafimla
dan Yunanistana verilmek istendiini bildiini ve fakat
Balkan meselesi halloluncaya kadar adalarn Sultanm
idaresinde kalmasnn daha iyi olacan, sonra tpk Ci
ritte olduu gibi Yunanllarn adalar Trklerden alabi
leceklerini syledi ......
Sahife No: 295
133
drt ada da tarafsz hale getirilebilir dedi. Rus Bykel
isi buna raz olmadklarn bildirdi ......
Sahife No: 356
8 Ocak 1913
f
...... Tevfik Paa ile Reit Paa Mr. Cambonu ziya5- ret ettiler, Trklerin Edirneyi terk etmiyecekleri husui sunda uzun bir konuma yaptlar. Bu yeni bir harp dei mektir. Trkler buna hazr m Sanyorum ki Trkler
[- byle bir harbe hazrlardr .......
j>
i Sahife No: 395
Vesika No: 495
11 Ocak 1913
i
grtm.
r
135
stnde grtk. Ben byle bir raporun mevcut olma
dn, sadece talyann n Asyadaki Trk dominyon
larna yeni garantiler istediini syledim ......
Sakile No: 438
Tyrrellden
Sir G.
10 ubat 1913
Sir G. Lovvtherden Sir E. Greye :
....... Trk Baveziri Trk meselelerinin hallini ecne
bi kuvvetlere brakmak,istiyor. Trklerin istedii sadece
baz ekonomik faydalardr. Mesel: Trk Pullarnn ya
banc postahanelerde satlmas ve ekonomik zgrlk gi
bi. Buna mukabil adli kapitlasyonlar verilecektir .......
Sahife No: 496
137
Bulgaristan'n arasndaki ihtilfn mhim olacan san
myorum. Rusya ve Avusturya Arnavutlua hrmet edi
yor. Artk Trklerle kuvvetler hesabna mzakerelere;
baslyabiliriz. Trkler Edirneyi Bulgarlara brakmaldr
lar ve Avrupadaki Trk hududu stanbul civarna ka
dar gelmelidir. stanbul ve Boazlarn idaresi Trklere
braklabilir. Trkler bylelikle Mekadonyanm yknden
kurtulmu olurlar ......
Sahife No: 581
188
Sahife No: 627 kinci Balkan Savann sonu:
;sa, Mays 1913
Salife No: 627
Ni-
6 Mays 1913
Sir H. Bax tronsideden Sir E. Greye :
....... Bulgar Vekiliyle grtm. Bulgarlar, Yunanl
lar ve Srplardan korkmuyorlar. Btn bunlara ramen
Bulgar Ordusu ar kayplara uram dvecek duru
mu yok .......
140
S'hife No: 798
Bul
141
Saife No: 799
3 NC BALKAN HARB
Vesika No: 100$
karg:
143
Sahife No: 875
M
Londra Anlamasna bal
: niz .......
kalmas
gerektiini
bildiri-
145
Sahife No: 939
8 Austos 1913
Sir E. Greyden Lord Ganvilleye :
...... imdi yapacamz Trklerin Bulgarlara kar
yeni admlar atmalarna meydan vermemektir. Bulgari 1ar tek baslarna Trklerden hi bir ey alamazlar ......
N ahife No: 987
|
F. 10
146
giltere, Fransa ve Rusya mtereken Trkiyeye kar
bir eyler yafpmaldr. Biz Mslman tebamz dolaysiyle
Trklere daha fazla bask yapmaa ekiniyoruz ----Sahife No: 989
CLT 10
Sahile No: 26
Vesika No: 33
8 Ekim 1913
Vesika No: 59
29 Ekim 1913
148
Sahife No: 52
Vesika No: 61
30 Ekim 1913
Vesika No: 87
5 Aralk 1913
Vesika No: 90
10 Arahk 1913
149
landn syledi. M. Venizelosun doruyu sylemedi
ini bildirdi.
Ben de Yunanistann kendini byk bir tehlikeye
attna inanyorum. Bunu M. Venizelosa sylediim za
man bana Avrupa'nn kendilerini yalnz brakmyacan
zira Yunanistan sadece be yz sene Trk kudretine kar
koymakla kalmad fakat Arnavutluktaki mslmanlarn despotluklarna da maruz kald, imdi bir kere istik
lllerini kazandklarn ve Avrupann kendilerini Msl
man idaresine brakmyacama inandn syledi.
imdi sizden hem adklar meselesini hem de Arna vutluk hudutlarn yoluna koymanz iin yalvaryor.........
Sahife No: 86
150
Sahife No: 136
151
istediklerini syledi. Hariciye Vekili adalarn 'Trklere
iade edileceini sylemi, talyan Bavekili de ayet di
er devletler msaade ederlerse adalarn Trklere iade
edileceini sylemi. Ve bu iadeye ngiltere, Fransa ve
Rusya mani oluyor, demi.
Bykeli Ingilterenin dostluuna
gvendiklerini,
fakat Fransaya inanmadklarn syledi. Ben de phe
siz Yunanllar adalar almak istiyeceklerdir, fakat bu
adalar Yunanllarn almas demek deildir, dedim.
Ayrca talyanlarn da Trkiyeye bor vermek iste
diklerini syledi. Ben bu borcun adalar korumak iin mi
istendiini sordum. Trk Elisi kesin olarak layr de
ydi .......
Sahife No: 150
152
leri tutuyorlar. Fransz ve Ruslarn bu mevzudaki fikir*
lerinz renmek isterim. Trklere kar aka dman;
bir cephe aldmz belli etmiyelim. Trkler son iki se- j
ne iinde ok yer kaybettiler ve daha fazlasna taham
ml edemezler ......
Sahife No: 152
'
16 Aralk 1913
Vesika No: m i
17 Aralk 1913
sa
kadonyanm bir ksmm igal edebilirler. Byle bir du
rumda Bulgarlar da Trklere yardm edebilirler. Ve hat
t Arnavutluk bile bu ie karabilir. Trklerin syledik
leri sz ile yaptklar i arasnda uzun bir yol vardr, Ma
jestenin Hkmeti Trkleri bu kararndan vaz geirmek
iin her eyi yapmaldr
Vesika No: 174
,
19 Aralk 1918
154
ngilterenin dostluunun tamamen aksine olan bu po
litikasn fark etmek, Trkler iin ok istirapldr .......
Sahiffe No: 164
155
S al it e No: 167
v
156
misiniz, dedi. Ingiltere ve Fransa'nn
dostu grnyor.
ok kuvvetli bir
.157
: Safe No: 178
j
I
he yoktur ......
j [
j
|l
1i
j |
il I
||
7 Ocak 1914
158
Trk Hkmeti arasndaki grmeyi bildirdi:
1
Trkler anakkale civarndaki drt adaya sa
hip olacaklar.
2 Trkler Asya sahilindeki adalara sahip olacak3 Trkler Italyan igalindeki adalar geri alacak
lar:
,
Bu vaziyette Ingiltere ve Fransa da" ayn yolu ta
kip etmelidir ......
Sahife No: 188
159"
Yunanistan Tenados ve mrozun haricindeki btn
adalara sahiptir. Bu adalar asker ve bahri gayelerle
kullanmyacaktr. Trkiye ile adalar arasnda kaaklk
yapmyacaktr. Alt devlet Yunanistandan bu hususlara
riayet edeceklerine dair garanti isterler. Ve alt kuvvet
Trklerin bu kararlara hrmet edeceklerini mit eder
ler .......
Sahife No: 201
160
gizli olarak bir nota gsterdi. Trklere adalar verirken
yaptklar btn masraflar istiyec eklerini, Trklerin bu
masraflar demelerine imkn olmad iin talyan i.glindeki adalar alamayacaklarn anlatt. Halbuki im
di yazm gazetelerde ktktan sonra Trklerin belki uya
nacaklarn ve ngilterenin yaratt bu intibay silme
lerinin lzm geldiini anlatt ......
Sahife No: 204
^ r
161
Salife No: 217
* .
163
bir ses kmadan geri aidlar, btn adalar, Girite kadar
elde edebilirler hlyas iindeler. Yunanistana harp iln
etmek iin ilk dretnotlarnn gelmesini bekliyorlar.
Venizelos, bir dretnota sahip olmazlarsa bir harp
olacan, bunun Avrupanm gzleri nnde tamamen bir
deniz harbi olacan syledi. Trk ve Bulgar ordularnn
ise kendileriyle arpamyacam kendi ordularnn ok
daha kuvvetli olduunu syledi. Ayrca Yunanistann 12
aday da almas icap ettiini ve sizin dikkatinizi bu nok
taya ekmemi istiyor. ayet Trkler Yunanistana kar
bir zafer kazanr ve yeniden karglarnda birlemi -bir
Avrupa bulamazlarsa, btn slmlarda tehlikeli bir ruh
doacaktr ve Avrupada yeni topraklar elde edecek
lerdir.......
Sahife No: 255
30 Mays 1914
164
Sahife No: 85
166
myacaklar merkezindedir. Mamafi yol takip edebili
riz:
1 Mal bask,
2 Ermenistana
gndermek,
Rus ve Fransz
mfettilerini
te
min:
Sahife No: 894
Vesika N o: 448
23 Aralk 1913
169
...... Trkiyede Amerikan Protestan misyonerleri:
Orta Douya Misyonerler slmlar ve Museviler iin git
ti. Fakat faktr yznden almalarn Hristiyanlara teksif ettiler.
1 ! Mslmanlar Hristiyan yapmann zorluunu
grdler.
2 , Yerli Hristiyanlarm arasnda
parlak neticesini fark ettiler.
almalarnn
7G
sini yayyorlard. Ermenilere ise sun olarak evliyalk pa
yesi veriyorlard. (The Rebirt Turkey - Clair Price).
...... Asyad Amerikan Misyonerleri: .
Misyonerler tamamiyie din tesirinde kalarak irmenileri Msimanlara karg hazrladlar, dinamit yapmasn
-rettiler ve her frsatta onlar slralara kar kulland.'lar. (Forein affairs Cilt 7 Sayfa 398 E. M. Earle)
172
1 Adalarda ve Anadoluda yaayan Rumlar vasit asiyle.
2 Bulgarlarn atalca hattn geip stanbula
yrmesiyle,
3. stanbulda balayan skntlar neticesi Ana
doluda ayaklanmalar ve Asya Trkiyesinde katlim
ile.......
Sahife No: 426
173
ecnebi mfetti fikrini kabul etmezlerse, herhangi bir d
zensizlikte Ruslar mdahale edebilir......
Sahife No: 441
28 Mays 1913
Sir E. Greyden Sir F. Bertieye :
...... ngiliz jandarmalar tek balarna Ermenistana
gidemezler. Fakat stanbul ve civarndaki vilyetlerde
kalp yava yava yaylabilirler. Rusya Ermeni reform
larn stlerine alrsa ok memnun olacaz. Bir ka hafta
zarfnda bir katliam olabilir, Trkler bu mevzuda bizden
yardm istediler. Salam bir durumda olmak isliyoruz......
Sahife No: 444,
e
Sir E. Greyden Sir G. Goschene :
Alman bykelisi Trkiyenin btnln iste. diklerini, fakat dier kuvvetler Trkiyeyi blerlerse Al-
174
manyann da kendi hissesini alacan syledi. Ben ken
disine, Ingiltere, Fransa ve Rusya arasnda Trkiyeyi blme plnlarnn yaplmadn sadece Ermeni vilyetleri
hakknda konuulduunu, syledim......
Sahife No: 460
.
21 Haziran 1913
175-'
Ben, bizim en ok istediimiz yerlerin Basra ve Iran
krfezi blgeleri olduunu syledim..../.
Sahife No: 470
6 Haziran 1913
Sf G. Bchaondaa Sir E. Greye :
...... Rus hariciye vekili Osmanl mparatorluunun.
176
btnln muhafazann en samimi arzular olduunu
syledi. Kuvvetler Mekadonyada yaptklarn Asya Tr'kyesinde de tekrarlarsa Osmanl mparatorluunun geri
:ksmnn kp gideceini, Ermenistan durumunun git
tike ciddiletiini, kuvvetler tarafndan buraya devaml
olarak silh karldn Ve Rusyamn hudutlarnda bir
ihtille tahamml edemiyeceini, durumun 1895ten ok
farkl olduunu Trkiy eniri paralanmasnda rol almaya
caklarn ve hatta buna mani olacaklarm, bildirdi.
Majestenin hkmetinin Trkiye stnde eytan
bir plnnn bulunmadn, Arnavutluk ve Adriyatik me
selesinde olduu gibi Ermeni meselesinin de Rusya iin
hayat menfaatleriyle ilgili olduunu syledim.......
Sahife No: 486
177
kiketmek ve bu yrmedii taktirde tadilt yapmak uy;gun olur, diyorlar......
Sahife No: 504
178
ramunu ilk defa ngiliz bykelisi bildirmitir. Ayrca.
1876 da Lord Salisbury Trkiyede reform yaplmas gerek
tii fikrini Avrupaya bildirdi. Ermeniler 35 seneden berii
ihtillci gruplar kuruyorlar veya onlarla birleiyorlar. Ve
Ermenilerin Ruslarn tesirinde kalaca doru deildir. Er
meni ve Krt blgeleri Trk blgelerinden ayrdr, ye bat
Anadoludan farkldr. Ermeni ileri gelenleri Adana vil
yetini de istemektedirler. Ermeniler yaknda Almanlarn.
Trk dostluu maskesini atp Anadoludan byk bir para
koparacaklarna inanyorlar. Ruslarla Almanlar arasnda,
bir tercih yapmak icap ederse Ruslar tercih ediyorlar..
Balkan zaferinden sonra hakl olarak Ermeniler mide ka
plmtr. Ve Hakk Paann reformlar onlar sinirlendi*
riyor. Kendileri iin en byk ziyanm ngilizlerle Ruslarn
mterek almamasndan meydana geleceini sylyor
lar. Krtler ve Ermeniler birbirlerini sevmemekle beraber
ayn eyi istiyorlar.
Hint Mslmanlar ngilterenin ald sert kararlar
dan rahatszlk duyuyorlar. Bu neticede Ermeniler iin ok
feci olabilir. Eski Sultan arada bir Panislmizimden bahse
derdi, ben bunun tamamen bir blf olduunu biliyorum..
imdiki idareciler daha modern...... Eski svari birlikle
rinde Ermeni ve Krt subaylar vard, imdi bunlarn ile
rine son verildi, biz bunlar Ermeni ve Krt blgelerindekullanabiliriz, bu ok normaldir......
Vesika No: 573
4 Kasm 1913
Sir E. Greyden Sir E. Gocshene :
....... Trk hkmeti imparatorluun eitli dairele
rinde alan ngiliz memurlarn, Ermenistanda devaml
vazife almalarn istiyor. Ben, ancak yeni hariciye memur
lar tyin edebileceimizi, aksi halde dier devletlere da
nmadan memur yollyamyacamz syledim......
Sahife No: 534,
180
Bu dokman 1878 - 1895 ve 1908 senelerinde Ermenilere verilen szleri hatrlatyor. Ve Majestenin hkmeti
nin hl Trk hkmetinin itimadn tadna gre ken
dilerine yardm etmelerini rica ediyor......
POSTDAM TOPLANTISI :
Sahsfe No: 557
182
umuzu bildirdik. Ruslarla aramzda byle iyi bir anla
ma olursa uzak bir ihtimal de olsa Hindistan igal fikir
lerini nliyebiliriz.
Badad demiryoluna gelince, ran demiryoluyla birleerek Trk - slm askerlerini Hindistanla birletirmek
tehlikesi vardr. Bu tehlikeyi hatrlatnca Kont Benckndorff bunun cidd bir husus olduunu ve bu sebeple Khanikme balayacak hattn yaplmyacam syledi......
Sahife No: 583
183
rrahatsz etti. Trkler i ilgilendiren bir mevzuda Almanla
rn Ruslarla pazarlk etmesi, Trk hkmetinin erefini
ve zgrln tahdid eder, dediler. Alman bykelisi
Trk hriciyesiyle ok akllca konuarak durumu d
zeltti. Trk hriciyesi tamamen tatmin olduunu bildirdi
ise de, Trk basn hakikatleri halkn gznden saklamak
ta epeyce glk ekti.......
aMfe No: 624
184
Sahife No: 645
Vesika No: 67
4 ubat 1911
185
mazsak Ingiliz halk ok byk hayal krklna uruyaaktr. Almanya geri kalan % 50 yi Trklerle paylaa
bilir. Trkiye para veremiyeceine gre mesele Alman
larla bizim aramzda kalacaktr. Biz Rusya ve Fransayla
bu mevzuda anlatktan sonra, derhal Trklerin gmrk
Vergilerini arttrmasna raz geldiimizi bildiririz.
Bu.
Trklerde harikulade bir tesir brakacak ve bylece de
miryolu meselesi lehimize hallolacaktr.
Sahife No: 704
>
186
) *
189
lar ve onlarla savamaya hazrlanyorlar, fakat Yu
nanllar mttefik plnnn bir parasdr onu anla
yp ona gre hareket etmeleri lzmdr. Mr. Clemen
ceau Trklerin 300 bin kiilik ordular olduunu sy
lemesine ramen, ngiliz asker uzmanlar bu mik
tarn sadece 60 bin kii olduunu sylyorlar......
;Sahife 105. Venizelos, Trkler hazrlk yapyor bunu n
lemek iin biz ilerliyeceiz diyor.
:Sahife 106. Yunanllar nemli yerleri igal ediyorlar, be
Yunan birlii var. Mr. Clemenceau, Yunanllarn i
gal ettii yerleri tetkik etti ve Yunanllar daha faz
la ilerlemiyeceklerine dair sz verdiler. Yunanllar
gal ettikleri yerlerin Yunan olduunu burada
230.000 Yunanlnn yaadn buna karlk 95.000
Trk bulunduunu syledi. Anadoluda yaayan Yu
nanllar en iyi Yunanllardr, bunlar Trklerin eline
brakamayz, diye ilve etti. Dier kuvvetler artk
Trkleri rahatsz etmiyelim ve Trklere harbin bit
tii intiban verelim, Yunanllar olduklar yerde dur
sun diyorlar......
Sahife 132. Yunanllarla talyanlar aralarnda anlap
nerelerini igal edeceklerine karar veriyorlar. Fakat
Mr. Balfoura gre Yunanllar lf dinlemiyorlar,
Trklere bu ilerin duraca hissini vermeliyiz. Mr.
White gre talyan - Yunan anlamas Trkleri tat
min etmez. Mr. Tittan ise talyan askerlerinin Trkiyeye gnderilmesinden mesuliyet kabul etmiyor.
Venizelosa mracaat edip Rumlarn rahat durmas
n istiyorlar......
Sahife 138. Yunanllar zmirde katlim yapyorlar.
Sahife 142. Mr. Clemenceau bir heyet gnderip katlim
tetkik ettiriyor. Bu heyet ngiliz, Fransz, telyan ve
Amerikanlardan kuruluyor.
190
Sahife 145. Rus Ermenistannda len Ermeniler iin 56
bin ton yiyecek gnderiliyor.
Sahife 165, Venizelos, Anadolu tahkik heyetine bir de:
Yunanlnn katlmasn istiyor. Btn mesele Trk
lerle Yunanllar arasnda olmutur, diyor ve bu tek
lifini kabul ediyorlar.......
Sahife 140. Venizelos, Trakya Trklerine seim hakk ve
remeyiz bize katlmak istemezler diyor.
Sahife 330. Venizelos Trklerden ve Bulgarlardan kor
kuyor, Trakyada Trklerin sesi ok kyor..............
Sahife 343, zmir igal komisyonu raporu Baveziri ve^
Hkmeti tatmin ediyor.
Sahife 348. Venizelos, Balkanlardaki Trklerin g du
rumu iin beenmiyen g etsin diyor.......
Sahife 371. Trk hkmeti mal bakmdan ifls ettii iin.
Osmanllar baz mal kararlar almak istiyorlar. Mr.
Cheysson, devlet mallarnn satlmasna msaade ede
meyiz, diyor. Mr. Tittoni, bir rapor hazrlayp Sulta
nn ahs mallarn satalm diyor. Neticede mttefik
lerin el koymak ve harp tazminat alabilmeleri iin
devlet mallarnn satlmadan bekletilmesine karar
veriliyor......
Sahife 383. Efkf mallarnn satlmas grlyor.
Sahife 389. Rus Ermenistannda binlerce Ermeni alktan
lyor. 1918de Lloyd George tarafndan Ermenistana gnderilen W. Haskell Ermenilerin hayatnn
tehlikede olduunu bildiriyor. talya sadece Trk;
Ermenileriyle ilgileneceini ve Rus Ermenilerine ka
rmayacam sylyor. Amiral Koltehak ise bu bl
gelere hrriyet vermiyeceini kat olarak bildirdi..
Ermeniler hakknda Amerika ne yapabilir sorusuna
karlk Bakan Wilson, bu blgeleri himayesine al
mak iin harekete geiyor......
191
Sahife 413. zmir tahkikat heyetine Amerika adna, Ami
ral Bristol, Fransa adna General Bunousa, ngiltere
adna General Hare talya adna General Dallolio
ve Yunanistan adna Albay Mazurakis geliyor.......
Sahife 508, Amiral Bristol Bavezire bir tehdid mektubu
yazyor. Mttefikler bu mektubu Bakan Wilsonun
tasvip etmiyeceini sanyorlar veya hi deilse art
larn yksek komiser heyeti tarafndan kararlat
rlmasn istiyorlar. Zira Amerika harpte bile deildi.
Bristol ecnebi ve Hristiyanlarn hayatna bir ey ya
plmamasn istiyor, halbuki Trkler yle halsiz ki
hi bir ey yapacak halleri yok. Belki Amerikan as
kerleri Ermenistana gidip onlara yardm edebilir,
herkes Ermenileri korumaktan sz ediyor. Mr. Cle
menceau Fransz birliklerini yollamyacan syl
yor ve kendi evlerinde ellerinden btn haklar al
nanlar da insandr, diyor.
Sahife 524, 23 Austos 1919da Amiral Bristol Trk h
kmetine u telgraf gnderiyor: ayet siz Trkler,
Krtler veya dier Mslmanlar Ermenilere bir
ey yaparsanz Bakan Wilson sert tedbirler alacak.
Kudretimiz yok diye bir bahane de dinlemeyiz. ayet
Ermenilere en kk bir hl olursa ilerde Trk h
kmranl diye birey kalmaz... Bavezir bu telgraraf ngiliz ve Franszlara gsterip, bizimle harpte
oimyan bir hkmet nasl olur da bu lde sert
bir nota verebilir. Benim elimde hi kuvvet yok ne
yapabilirim ben, diyor......
Sahife 591. Venizelos btn Yunanllar Yunanistana,
dnerse stanbul ve cvan bizim olur, dedi. Bakan .
Wilson bunu kabul etti
ctm 4
Sahife 23. talyanlarn, Anadolu, Arabistan ve Kzldeniz
stndeki menfaatleri Fransa ve Ingiltere tarafn
dan kabul edilmiti, kendilerine hatrlatrz
Sahife 25. talyanlarn Antalya ve Konyay igali Lloyd
George ve Mr. Balfour tarafndan kabul edildi......
Sahife No: 55,
Vesika Sf: 21
31 Austos 1919
Mr. Kerri notlar ;
...... Bavekil ile n Asya Trkiyesi, ve Adriyatik
meselesini mnakaa ettik. talyanlar Gney Anadoluyu
istiyorlar. Burada hem Arap ve hem de Trkler vardr
buna kar itirazlar ileri srld, Araplar asrlardr yabanc bir devletin idaresinde yaamlardr, idare eden
kuvvetin deimesi onlarda byk bir tesir yapmaz.
Trkler ise asrlardr idare eden bir millet olmulardr,
her nekadar kt olursa olsun bir d kuvVet olmadan
asrlardr byk bir imparatorluk idare etmilerdir. a
yet talyanlar Gney Anadoluyu igal ederlerse baka bir
kuvvetin de Kuzey Anadoluyu igal etmesi gerekir. Bu va
ziyet ise devaml karklk ve ihtilller yaratacaktr. Bu
nun iin talyanlar gneyden elde ettikleri mal menfaat
lerle yetinmelidirler. talyanlar gneyden elde ettikleri
mal menfaatlerle yetinmelidirler. talyanlarn orada ba
rnabilmesi iin enaz 200 bin kiilik bir ordu beslemesi
icap eder......
Sahife 241. Mekkede erif Hseyin 1915 - 1916da ngi-
193
lizlerie bir anlama yapt. Ayrca 2 Kasm 1917de
Palestinde bir Musevi devleti kurulmas iin beyan
name imzalad (Balfour beyannamesi). 1918de Ekim
aynda General Allenby Emir Faysala garanti verdi.
Ayrca Fransz bykelisi ile Rus hriciyesi arasn
da 13-6 Nisan 1916da Sykes-Picot anlamas yapl
d, buna gre:
1 Erzurum, Trabzon, Van ve Bitlis Rusyaya
katlyor.
2 Van, Bitlis, Siirt, Alada, Akda, Yldzda, Zara ve Harput blgesinde bir Krt devleti ku
ruluyor......
Sahife 254. ngiliz temsilcisi, Fransaya stanbul, Anado
lu, Ermenistan (ayet Amerikaya verilmezse) ve Suriyenin mandasn teklif etti. ki gn sonra ise ters
bir teklifle Asya ve Avrupa Trkiyesinin mandas
Amerikaya teklif edildi. 30 Mays 1919da en byk
.mnakaa mevzuu stanbulun igali srasnda aske
r ve sivil idarenin taksimi konusunda oldu. Buna
gre Avrupann Franszlar ve Asya ksmnn da ngilizlerde kalyordu.
Sahife No: 256
194
Sahife No: 263
Vesika No: 18
I Haziran 1919
General Claytondan :
...... Emir Faysala haber vermeden Suriyenin b
lnmesini kararlatrld. Faysal bunu duyarsa, Sriyedeki durumumuz ok tehlikeli olabilir.......
Sahife No: 301
195
Trk
Londradaki toplant:
...... f Kral Hseyinle henz kati bir anlamaya
varlamad.
2 Araplarn i ilerine karmak istemiyoruz.
197
3 Majestenin hkmeti Basray ne zaman igal
edeceine henz karar vermedi.
4 Kral Hseyinin istedii paray vermei kabul
etmedik.
5 Hkmetimiz Araplara Mekke erifi vasta
syla silh verdi .......
Sahife No: 44-2
msaadesi olan
1
198
199
Sahife No: 633
KISIM 3
Sahife No: 635 25 Haziran 1919, 12 ubat 1920 aras
konferansta Trk meselesi :
___ Majestenin Hkmeti Trk kk Asyasna.
gizli anlamaya dayanarak girdi. Bunlar yledir:
1 1915 Mart ve Nisannda yaplan stanbul an
lamas. ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda.
2 26 Mart 1915teki Londra anlamas. ngiltere, .Fransa ve talya arasnda.
200
3 1'916da Sykes - Picot anlamas. ngiltere, Fran
sa ve Rusya arasnda.
4 1917de St. Jean de Meaurienne anlamas.
ngiltere, Fransa ve talya arasnda.
Sahif No: 636 27 ubat 1915te
ngilterenin Kus
'
23 Haziran 1919
w
201
Sahife No: 651
302
|
|
|
|
|
|
|
[
1
1
203
ii Ermeni ldrmedi bilakis onlar korudular, fakat Ermeniler Krtleri ldrdler, diyor. Korkarm ki Noel bir
Krt Lawrencei olabilir. Mezapotamya imdi bizim ola
cana. gre ona bir Krt Devleti kurdurup kuzey dala
rm bylece koruyabiliriz. Abdl Kadir ve onun gibiler
le konutum. Krdistana gidip tesirlerini kullanmalarm
istedim. Onlara tesir edebilmek iin biz de Trklere hile
yapyoruz diye belki be defa tekrarlamak mecburiyetin
de kaldm. Mamafi Krtlere fazla itimat edilmez. Majeste nin Hkmetinin amac Trkleri azami derecede za
yflatmak olduuna gre Krtleri bu ekilde harekete ge
tirisek fena bir pln deil .......
Sahile No: 695
204
Vesika No: 47
1 Austos 1.919
...... Avrupalarm verdikleri raporlara gre zmirde ilk admda Yunanllar 20.000 Trk ldrmler
dir .......
Sahife No: 733
205
gilendirmez.
Krt
meselesine
verdiimiz
ehemmiyet
206
Mezapotamya bkimindandr. Dier taraftan Wilsom
beni korkutuyor ajanlar devaml hatlar yapyorlar,
Noel'e gelince fanatiin biri. Ermenistann ve Krdistanm hududlarnm kati olmadnda sizle ayn fikirde
yim .......
Sahife No: 743
: Hulusi Bey
Akhisar
Salihli
demi
i
Dahildeki durum : Yol boyunca konutuum insan' Iar dmanlklarnn Yunanllara olduunu ve sulh konferans iln edilene kadar baka kimseyle al-verilerj
olmadm srarla sylediler. Hatt Yunanllarn memle[ keti igal ettii zaman bile hibir reaksiyon gstermedik' lerini, fakat Yunanllar kyleri yakp kadm ve ocuklar
. ldrnce, kadnlara tecavz edince harekete getiklerini
; sylediler... Yunanllara olan nefretleri yle byk ki
^ onlar kontrola imkn yok. gl kuvvetleri arasnda en
ok ngiliz ve Amerikan olanlar tercih ediyorlar ......
208
Salife No: 761.
209
.1 Demiryollar
2 Gaz
3 Madenler
4
5 Altn
*
6 Krom
7 Gm
8 Muhtelif
9 Kmr, demir
10
11
12
13
14
15
Cva
Kire ta
Mermer
Mermer
Kalamin
Krom
Tesisler :
1 Valonia Ekstres Fab.
2 Demir ileri
^
3 Foundry
4
y>
6 Ya presi
7
8 Un deirmeni
9 Hallar .
10 Boya ileri
C. Whittall ve rekas.
D. Essingnis.
Rankin ve Demas.
Risse Kardeler.
Alfert Sanson.
Albert Smith (Bergama)
R. Hatkinson (Aydm)
Whiteman (Menemen)
ark Hal malthanesi.
Peterson ve rekas.
F. 14
stanbuldaki
stanbuldaki
stanbuldaki
stanbuldaki
Soukhava irketi
Telefon irketi.
Doklar.
Pamuklu Fabrikalar .......
Vesika No: 52
29 Eyll 1919
211
Sahife No: 785
212
'
'
Yerli hristiyanlar milliyeti hareketten mthi korkuyor
lar...
Ingiltere Trklere kar olan harpte ba rol oyna
d halde bugn Trk gazetelerinde ve hatt milliyeti
gazetelerde bile Ingiltere iyi bir yer igal ediyor ......
Sahile No: 817
Harbord tarafndan :
....... stanbul'dan Mardine kadar olan btn blge
leri gezdik. Milliyeti hareketin amac Trkln ere
fini kurtarmaktr. Trkiye hastalk ve harplerden nfu
sunun %' 20sini kaybetmitir. Yerlerinden karlan Ermeniler yava yava ve hi bir korku duymadan yerle
rine dnyorlar. Btn seyahatimiz boyunca Trklerin
Ermenileri ldrmek istediklerine dair bir iaret grme
dik. Ermeniler, Krtler ve Tatarlar arasndaki dmanlk
eski .zayf idareler yzndendi. Ermenistanda grd
mz baz insanlar istikbl hakknda bizi pheye dr
d, ounlukla rm insanlard...
ay nce Ermenilerin tek bir adam kalmaymcaya kadar kesildiini duymutuk, halbuki duyduklarm
zn hibiri doru deildi. Zaten ben bu katliam her za
man pheyle karlamtm. Franszlar Trkleri man
dalar altna almak istiyorlard bunun iin de dnyann
phesini Trklerin stne ekmek gerekirdi ......
Sahife No: 826
Ro-
'
zm
dr. Bu Tanaklar mthi bir vahetle alyorlar ve ta
lihsiz Ermenilerin hite yararna hareket etmiyorlar.
Sulh konferansnn Trkiye hakkmdaki yaynlar:
Mustafa Kemal harektn yaratt. Rumlarn zmire
kp orada yaptklar da bu harekt krkledi. Krtlere
her ne kadar inanmazsak da onlar kullanmamz men-'
faatimiz icabdr. Dou Vilyetlerine gelince Trklerle?
harp etmeden o blgeleri Ermenistan ve Krdistan diye
blemeyiz. ok korkarm ki geen Haziranda aldmz;
kararlan Trklere kabul ettiremiyeceiz, keke aksini
dgnebilseydim ......
Sahife No: 917
27
kyn erafndan Konyadaki ngiliz Yksek K
miserinin ald mektup :
....... Mill Kuvvetler ad altnda bir grup Mslman
ve Hristiyanlar ldrmektedir. Hayvanlarmz elimiz
den alyorlar, telgraf hatlarmz kesip bizim sizlere ha
ber vermemizi onlyorlar. Bizim hkmetimiz zayf ol
duu iin milliyetileri ezemez. Milliyetileri ezmek iin.
Ingiliz Hkmetinin bize yardm elini uzatmas iin yalvannz...
Aadaki kylerin eraf tarafndan imzalanmtr,:
Souak, Kovanl, Hac Yunuslar, Dumnu, Karabyr, Huluslar, Seyit, Gitret Bekle, Sat, Yalnzca, Kiraz,
Elma aa,Beybahin, Fakirtepesi, Ekitse, Sarca, Sartat, Akapnar, Ahrl, Gnce Gn, Ali eri, Fatma,
Sorkom, Mervesti .......
Sahife No: 921
m
bay Noelin Malatyay ziyaretinin yanl tefsir edildii
ni syledim. Geri Majestenin hkmetinin Krt mese
lesinde byk menfaati olduu dorudur, fakat bu sa
dece Mezapotamya ile ilgilidir ve srf oray korumak
iindir, Diyarbakrdaki Trk memurlarn Bedir Han ve
hatt Albay Noeli tevkiflerinin kt bir ey olduunu
Albay Noelin Krt meselesinde bir mtehasss olduu
nu, propaganda yapmadn, Bedir Hann da Albay
Noele klavuzluk ettiini, gayelerinin o blgelere sulh ve:
skun gtrmek olduunu, syledim ......
>
Sahfe No: 925
,
12 Aralk 1919
219
Selhaddin Paa.
15inci
S20'
Sahife No: 992
4 Ocak 1920
6 Ocak 1920
Zil
1 Ticaret ve sanayi
2 Madenler
3 Ziraat
4 Ormanclk
5 Malzeme
6 Ulatrma ve haberleme.
Bunlarn herbirinin bana bir ecnebi mdr getiri
lir, btn bu mdrlere birer yardmc Trk verilir ve
bu sayede durum kurtarlr .......
Nahife No: 1016
222
bir utan Trabzon ve dier utan Adanaya kadar olan
blgelerde kalabilirler. Erzurum yeni kurulacak Ermeni
devletinin ba ehri olacaktr. Trklerin idaresi ngiliz,
Fransz ve talyanlarn elinde olacaktr. Italyanlar igal
ettikleri Gney Anadolu blgesinde ve bilhassa ekonomik
menfaatleri olan blgelerde kalacaktr. Mesel:
Haracleadaki kmr madeni gibi yerlerdeki men
faatleri korunacaktr.
3
Ermenistan: Anadoluya dalm 500.000 E r
meniyle, Amerika, ran, stanbuldaki Ermeniler Rusya
Ermenistanmdaki 1,5 milyon Ermeniyle birleip byk;
Ermeni Kralln maydana getireceklerdir. En byk
zorluk Ermenistanda hi bir yerde Ermenilerin oun
lukta olmamasdr. Hakiki bir seim yaplrsa ounluk
daima Ermenilere dman gruplarn eline geecektir. Ha
kikat ve mantk Trabzondan,. Adanaya kadar uzanan b
yk Ermenistan ryasna kardr. Dnyann drt bir
tarafna, dalm bir ka yz bin Ermeni iterim ve yer
lerini brakp buralara gelirler mi? Bu yerlere yz mil
yonlar sarfedip onarmak lzm. Ve hepsinden daha m
him olan burada yaayan enerjik bir Trk toplumuna
kar savamalar lzm, Ermenilerin kendilerine gven
leri yoktur, byle bir sava yapamazlar. Bu problem an
cak ve ok zor olarak Amerika ve milletler tekiltnca,
zlebilir.......
Sahile No: 1028
'
*
22 Ocak 1920
Ksm 4
17
Haziran Iran 199, 12 ubat 1920, Konferansta.
ngiltere ve Fransamn grt mevzular :
...... Petrol kaynaklarndaki menfaatleri, Romanya,
Kk Asya, Galiya, ayrca Trk petrol irketinin btn
haklarnn ngil tereye getii...........
Sahife No: 1093
;m .
........ .
CLT 7
Sahife No: 42
14
Lodi'.a Kosferass
Vesika No: 6
ubat 1920
22G
Trk
86.000
26.000
350.000
380.000
100.000
4.000
7.000
8.000
9.000
2.000
Rum .
145.00064.000
590.000
1.000.000
240.000
40.000
50.000
15.000
11.000
19.000
227
Tire
Menemen
Kuadas
Bayndr
demi
20.000
0.000
8.000
9.000
19.000
Sahife No: 81
"
5.000
11.000
6.000
7.000
25.000
Vesika No: 10
16 ubat 1920
Londra konferans :
...... Ermenistana 6 vilyetten baka Trabzon ve
Adanada verilmelidir. Amerika Ermenistana yardm ede
cektir ve mandas altna alma kabul ediyor. Fransa ise
Adanay kendisi iin istiyor. Trabzonda bir tane bile Er
meni yok, Ermenisiz bir Ermenistan biraz gln olmu
yor mu? deniyor......
Trkler iin bir mal komisyon tertipleniyor......
Sahife 88 Ayn toplant: Kk bir Trk devleti kur
mal, kapitlasyonlar adl ilere de uzatlabilir. Japonyadan kapitlasyonlar kaldrdk zira onlar kuv
vetliydi baka aremiz yoktu. Trklerin kafas Japonlarmkinden ok daha az iler (Turkish mind
Was far less precise than the Japanes) dolaysyla
kapitlasyonlar adl ilere de uzatlabilir......
Sahife No: 99
Vesika tfo: 12
m
Sahife 178 Tiirkleri yattrmak iin zmir stndeki
taleplerini kabul etmi grnelim, Yunanllar daha
fazla asker kartsnlar sonra vazgeeriz......
. Sahife 191 talyan S. Nitti, Trklerin btn arazi
lerini ellerinden aldk bari ar bor altna sokmyalm, diyor.
Sahife 231 zmire bir Trk bayra asarak Trk var
ln kabul etmi grnelim, diyorlar.......
Sahife 258 Venizelos, Trk bayra ehrin dna asl
sn Girittede Trk bayra ada dnda bir kayalk
ta aslyd, diyor.......
Sahife 258 ngilizler Krt devleti kurmak istedikleri
blgede ok fazla maden olduundan eminler......
Sahife 280 Lord Curzon, Erzneann da Ermenilere
verilmesini istiyor. Ve Karadenizde bir Lazistan ku
rup Ermenilerin mandasna vermek istiyor, bu tek
lifi dier delegeler tarafndan kabul edilmiyor.
Sahife 293 * Lord Curzon, stanbul'u boaltmak iin
bahane olarak Mustafa Kemalin adamlar olduu ve
ehrin bu yzden boaltldn syleriz, diyor.
Sahife No: 291
Vesika No: 36
28 ubat 1920
229
haklar vermei ve bahri gsteriler yapmay teklif edi
yor. Mr. Cambona gre ise fctiin sknt Mustafa. Kemal
Pasa tarafndan yaratlyor ve Sultan onu kontrol ede
miyor......
Sahife No: 297
Vesilc No: 37
\
Ayn toplant :
....... Maalesef milliyeti Trkler Fransz birliklerin
den ok fazladr. Fransz gruplarnn 1/3 Fransz as
kerlerinden gerisi yerli Ermenilerdendir. Ermeni asker
leri S bin kiidir.
Btn Anadolu hdiselerinden Baveziri mesul tu
talm... stanbuldaki komserimiz Sultan bu hdiseleri
nliyemezse stanbuldan atacamz bildirerek tehdit
etsin......
Sahife No: 300
Vesika No: 33
28 ubat 1920
Ayn toplant :
...... Mustafa Kemal kendi kendisini Erzurum valisi
iln etmi, Erzurumun yeni kurulacak Ermeni devletine
katlaca bir srada bu ok mnh bir harekttir. Bu.
adam olmasayd Ermenerin bir ans olurdu......
Lloyd George, Bogos Nubar Paadan bir mektup
ald. Bu mektupta papaz Narayonun telgraf ekliydi. Bu
tele gre: Fransz kuvvetlerinin hi bir haber vermeden
Mara terk etmelerinden habrsiz bin be yz Ermeni
askeri ertesi gn Trklere kar bir k yapmalar so
nucu hepsi lmtr... Trkler muhtemelen baz Araparca da desteklenerek Franszlar Maragtan atmlar
dr. Bu ara Trk askerlerinin yirmi bin kadar Ermeni
askerini ldrdn sylemesine ramen hakikat byle
deildir.
230
Vesika No: 40
1 Mart 1920
Ayn toplant :
...... Lord Curzon, Boazlar ve Marmara denizini ii
ne alan bir tekilt yaplyor, ancak Yunanistan ve Ro
manya gibi kk devletleri de bu tekilta alalm, belki
ilerde Bulgaristan da bu tekilta alrz... Boazlarda
kat olarak Trk bayra bulunmyacaktr......
Sahiie No: 338
2 Mart 1920
Vesika No: 42
/
Ayn toplant :
...... Lloyd George, Bahriye uzmanlarnn hazrlad
u maddeleri ileri srd:
1 Trkiye kendi sahillerini mdaafa edecek bir
231
2 Trk donanmas sadece balk gemilerini koryacak bir polis kuvveti haline getirilecektir.
3 - Trk sahilleri nereye kadar uzanacaktr?
Lloyd George, Trk Mal Komitesi Bakan olan Mr.
Blaekett ile grerek Trkiyelin mal kontrolnn na
sl yaplacan tetkik etti. lk i olarak gmrkler kont
rol altna alnmaldr. Mal Komisyon Maliye Vekletinin
I hr ve Trklerden kurulmasna tamamen kardr. Gm
rklerin banda da bir genel mfetti konacaktr......
[
Netice: Mal iler Trklerin eline hi bir ekilde b? raklamaz. Ayrca btn igal masraflarn ve toplanan
i bu komisyonlarn masraflarn da Trkler verecek.
I.
Sinyor Nitti, mesel, Trkler zmiri istiyeceklerdir
^ biz de pekl zmiri igal iin yaptmz btn masraf[f 4ar verin deriz, tabii Trkler bunu deyemiyeceklerine
l .gre zmir de bize kalr, dedi. Buna karlk:
i
LLoyd eorge, bizim Suriyedeki birliklerimiz oradan
|,-kacak, yani bunun masrafn biz mi diyeceiz? Hi
I byle sama ey olur mu hepsini Trkler demelidir, deI -di. ngiliz vergi mkellefleri bu i iin 750 milyon Sterlin
I dediler, btn bunlar Trklerden altn olarak alacaz,
I Trklerin altm stoklarn ele geirmeliyiz, diye devam
I -etti......
Vesika No: 45
3 Mart 1290
Ayn toplant :
- \ :madk?
aM HiM B
232
Mr. Carabon, ilk yapacamz i bunlarn milliyeti [
liderlerini yok etmek olmaldr. Trkler de btn dier [
arkllara benzerler balar ezilirse sinerler... Sultana bu: j,
adamlar tevkif etmesi iin bask yapalm, mttefikler .
kendi aralarnda kararl olup salam hareket etmezlerse- ;
Trkler harekete geeceklerdir, dedi.
Lloyd George, Sultana syle deriz: Biz btn etleri:
alyoruz sen de bir ka kemikle iktifa et. Hakikatte Tr-kiyeden geri ne kald? En zengin en verimli topraklarnn hepsi ve imparatorluun yars gitti. Btn bunlara:
ilveten boazlar igal edildi stelik btn masraflar da.
Trkler deyecek. imdi Sultana mjde verir gibi seni
stanbulda brakyoruz, demenin mns var m? Mustafa Kemal'e gelince, Yunanllar hari Trkler herkezdea
dayak yediler. Kendilerinin 1/3 kadar olan Bulgaristan tarafndan bile dvldler. Trklerin hreti yalanc:
bir hrettir ve mttefikler hl bu hretten dehet
duymaktadrlar. ngiltere kendi hissesine deni yapmaa hazrdr. Ve Trklerle ancak savaarak baa klabilir.......
'
'
Sahfe No: 411
f
!
|
|
l|
|
I
i
Ayn toplant :
....... Lord Curzon, Mill hareketlerin gelimesi kargsmda Trklerin stanbulda kalmasna msaade edelim.,
Ve Yunanllar zmirden kartalm (Bu ok zor olacaktr.) Trklerin Trakyada kalmasna msaade edelim;,
(Bu bizim politikamza tamamen terstir.)
Fakat sull
artlarna btn bunlar koyarsak bir Ermenistan kur
ma hlyas tamamen lecektir. Fakat bu bir Krdistan
kurulmas mns tar.
Lloyd George, Mttefik kuvvetler Trk kuvvetlerini
'r
i.
-f
i
ji.
i
:
234
.Sahife N o: 506
'
Vesika N o: 62
16 Mart 1920
Akam st saat 4 :
...... Lord Curzon arkadalarna darda aklanma
mas art ile bu sabah 11 de stanbulun fiilen igal edil
diini, harbiye ve bahriye nezaretlerine el konduunu ve
btn ulamn kontrol altna alndn, rf idre iln
edildiini ve karaya asker karldn bildirdi.
Ermeni meselesi ise milletler topluluunca halledile
cektir ve btelerine onlar tarafndan yardm yaplacak
tr. Paristen arkeoloji mtehassslar getirilerek btn
tarih eserlere kymet konacaktr. Kymet tespit heyeti
u ahslardan mteekkildir:
ngiltere adna Kumandan
Fransa
Prof.
talya
Senyor
Amerika
Mr.
Hogarth.
Cagnat.
Parabeni
Butler.
Vesika N o:v63
18
Ayn toplant :
..... . Venizelos Marmara adalarn tekrar talep edi
yor. Bu talep bu adalarn Yunanllatrlmasma imkn
olmad gerekesiyle reddediliyor. Hakiki sebep ise bo
azlar civarnda Yunanl istememeleridir......
-aMie H o: 536
Yunan
3750
2000
350
2700
4600
2000
3007
2500
3700
2500
1900
2000
1800
805
Trk
20
-
150
37
3
5
Vesika. No: 66
20 Mart 1920
Ayn toplant :
...... Lord Curzon, Trkler iin askerlik meslei ta
mamen kapanmtr. phesiz Trkler askerlik yapmak
isterlerse baka bir yere gidebilirler. Fransz Legion'u
onlar kabul edecektir. Mamafi ngiltere buna dahi iti
raz eder.' nk Trkler dier dmanlarmzdan ok
farkldr, baka bir yerde bile asker terbiye grmeleri
iyi deildir. Yeniden Trkiye'de asker bir devre ala
bilir. u anda Fransa iin en byk tehlike Adanadan
kyor. Fransz niformas giymi Afrikallar ve Ermeniler
237
Vesika No: 74
29 Mart 1920
CLT 8
Sahife No: 1
Vesika No: I
18 - 26 Nisan 1920
Vesika No: 2
Ayn toplant :
...... Mezapotamya ve Filistin, ngiliz, Suriye Fransz
mandasna girecek. Mr. Lloyd George, Amerikan Stan
dart petrol irketinin ileri kartrmasn ve Franszlarn
petrolden % 50 hisse istemelerinden holanmyor......
Sahife No: 20
Vesika No: 4
Ayn toplant:
...... Wilson*un Trklerle yaplacak sulh anlamas
hakkndaki notasnn mzakeresi yapld.
Lloyd George, Amerikann stanbul, Trakya ve Er
menistan hakknda bir ok sual sorduunu aklad. Ve
Amerikallarn bu blgelerde dier kuvvetlerdan daha k
t yer kapmamas lzm geldiini anlatt.
Mr. Berthelot, Amerika Trklere harp iln etmedi
ine gre birinci derecede rol oynamaya kalkmas sa
madr.
239
Lloyd George ve Lord Curzon, biz Trk meselesine
ok fazla para sarf ettik bu bakmdan Amerikadan nce
kendimizi dnrz, tezini savundular.
Trk delegesi sulh iin Parise 10 Mays 1920ye ka
dar gelmi olmaldr. Trklere sulh artlarm zorla kabul
ettirmek iin icap ederse mhim limanlar zaptedilecek,
ve asker gsteriler yaplacaktr. Ayrca Osmanl bor
larnn tahsili iin bir komisyon kuruldu......
Sahife No: 31
Ayn toplant :
....... Amerikan notasna verilen cevap :
1 Sultann stanbuldan karlmasnn faydal ve
zararl taraflar vardr. Bu konuyu ok dikkatli tetkik et
mek lzmdr. Her memleket menfaatleri lsnde bu
meseleyi tetkik edip tehlikeyi ve mesuliyetleri payla
maktadr. Ve Amerikay da arzu ettii taktirde bu mesu
liyetleri paylamaa armaktadr.
2 Trkiyenin gney hududu.Adana blgesi hak
knda bir ok corafik mahall ve ekonomik faktrler
vardr. Btn bunlar ok dikkatli tetkik etmemiz icap,
eder.
3 Mttefikler boazlar komisyonunda Rusyann
da bulunmas teklifinizi memnuniyetle kabul eder.
4 Boazlar ve serbest gei hakknda ok dik
katli inceleme yapm vaziyetteyiz. Trklerle yaplacak
nihai anlamada Ruslara danmak ok hayatidir.
5 stanbulun dnda kalan Trakya hakknda Yu
nan Kralnn Amerikayla konutuu anlalyor. Mamafi
Edirne ve Krk kilisenin Bulgaristana verilmesi fikriniz
hataldr. Zira orada Bulgar says ok azdr.
6 Trk hkmetinin Avrupal kuvvetleri birbiri
::M0
ticari ve ekonomik meselelerde bir birimizle rekabet et
kiyeceimize anlam vaziyetteyiz.
T Mttefikler Amerikann Ermenistan hakkndaki btn arzularn iyi karlar. Ermenistamn istikbaldeki gelimesi iin teklif ettiiniz yerler maalesef Trk
askerlerinin iglinde bulunuyor.
Mttefikler Ermenilerin azami arzular ve kendi sempatileri lsnde ol
masa bile, Ermeni potansiyelinin son hududunda olan
yerleri onlara vereceklerdir. Srmene, Of ve Karadeniz
'de serbest bir liman Ermenilere vereceklerdir. Ayrca
yeni devletin selmeti iin Erzincan blgesi de askersiz
hale getirilecektir.
8 Mezapotamya, Arabistan, Filistin, ve adalarda
Trkiye'nin btn haklarndan vaz gemesi gerekir. Bu
mevzuda Amerika'nn bizimle ayn fikirde olduunu rendimize ok memnun olduk.
241
3 mzas olan devletler her trl masrafm ala
caklardr.
4 mzas olan devletler Trkleri yeni ekonomik
.artlar kabule zorlyabilirler ......
Salife No: 35
Vesika No: 5
19 Nisan 1920
Ayn toplant :
...... Amerikann mdahalesi stnde mnakaalar
yaplyor. Bundan pek memnun deiller. ayet Edirneyi
de Yunanllar almaa kalkarsa iler bozulabilir.
talyan Nitti, OsmanlIlarn en zengin yerleri Yunan
llara verilmeli, diyor. Trk borlarna ait mesele gr
lrken 1908de Trk Hkmetine mal mavirlik yap
m olan Mr. Laurent arlp, OsmanlIlardan en iyi na
sl para alnabileceini reniyorlar.
Sir Adam Bocka gre: Ancak mttefiklerin kotrolunda bir Trk mliyesi olabilir. Trkler hibir zaman
kendi mliyelerini organize edemezler. ayet Trkler
:zenginleirse biz de zenginleiriz...
Belika da mal komisyonda yer almak istiyor. Krdistan meselesine gelince:
Lord Curzon, bunun ok mhim bir soru olduu
nu, stanbuldan Badada kadar btn blgelerde yap
t incelemede Krtleri temsil edecek hi bir kimseye
raslyamadm, erif Paanm kendisini Krt temsilcisi
gibi gstermesine ramen bundan emin olmadn, esa
sen Krtlerin Trklerle beraber yaamaya alm oldu
unu, Trklerle Krtleri birbirlerinden ayrmann k
zor olduunu, ancak ngiliz ve Franszlarn manda yo
luyla bu ii baarabileceklerini, Musulda yaayan Krtlerin ngiliz mandasna girdiini syledi ......
F. 16
242
Sahife No: 62
Vesika No:
20 Nisan 1920
Ayn toplant:
....... Amerika Ermenistan iin on bin veya daha fazla insanla 4 - 5 milyon sterlin verebilir.
Lloyd George, biz Amerikadan derhal gelip yardm'
etmesini istemeliyiz. Aksi halde bizlerin Ermenileri ko
ruyamadmzdan ikyet etmemelidir. Byle bir du
rumda Kanadann da yardm yapacana dair ok iyi:
sebeplerim var ......
Sahife No: 93
Ayn toplant :
...... Trkiyenin snrlan : Erzurum Ermenilere ve
rilecektir, bylece byk Ermeni Devleti teorisi tahak
kuk edecektir. Italyan Nitti, Erzurum da 637.bin Trk,,
8.500 Rum ve 135 bin Ermeni olduunu syledi. Ve Trkler ounlukta olduu iin bir yolunu bulup Trkleri ora
dan atmalyz. Son zamanlarda Erzurum Mill hareketin;
merkezi olmutur ......
'
Sahife No: 99
Vesika No: 10
............ Mr. Berthelot (Fransz temsilcisi) Boleviklerle Mustafa Kemal birleerek Batumdaki askerlerimizi
sarabilirler ......
Sahife No: 110
Vesika No: 11
243
Amerika da Erzurumu fethetmek iin asker gndermez,
belki biraz para toplyacaklardr, hepsi okadar.
Mr. Berthelot, Mustafa Kemal ve kuvvetleri rvet
vermek veya baka bir yoldan ortadan kaldrlabilir, bu
sebeple Erzurum meselesinde acele etmemek gerekir, de
di .......
Sahife No: 119
Vesika No: 11
23 Nisan 1920
Ayn toplant :
...... Mr. Aharonian, Mustafa Kemalin Ordusu si
zin sandnzdan ok daha kktr. Ve babo bir or~
dudur, bin veya iki bin Krt veya kylden mteekkil
dir. Nfus hakknda hazrlanan istatistikler ise yalan
dr. Ermenilerin istatistikleri Avrupa ayarnda olup bun
lara gre Hristiyanlar ounluktadr.
Mareal Foch, Ermeni Devleti ba bozuk ve dzen
siz bir tekilttr, imdiki Ermeni idareciler ise mill duy
gular tahrik edilmi sinirli bir sistemdir. Gayet iyi te
kiltl Trkler karsnda hi birey yapmalarna imkn
yoktur. Trklerin en kuvvetli kalelerinden biri olan Er
zurumu elde etmelerine imkn yoktur ......
Sahife No: 139
Vesika No: 13
Ayn toplant :
...... Lloyd George, ayet Erzurumsuz Ermenistan
olmyacaksa bu hi bir zaman bir Ermenistan olamyacaktr mnsna gelir, dedi \.....
Sahife No: 141
244.
mi olarak Trkiyenin gelimesi ve
gelitirmesini arzu ederler.
tabii
kaynaklarn
Vesika No: ?M
20 Haziran 1920
Vesika No: 27
T
245
|
|
Vesika No: 33
21 Haziran 1920
246
Vesika No: 47
7 Temmuz 1920
247
Sonu : Silhszlandrlm olan btn Yunan blge
lerinin derhal silhlandrlp Mareal Fochun emrine ve
rilmesi iin karar alnd ..... .
Sahife No: 553
Vesika No: 62
11 Temmuz 1920
l ici ilve :
....... Trk Hkmetine verilen cevap : Trk Hk
metinin mesajn dikkatle tetkik ettik. Harbin mesuliye
tinin Trklerden ok mttefiklerinde olduu kabul edile
mez. Trk Hkmeti istiyerek btn milletlerin zgr
lklerine karg giriilen hiylelere karm ve diktatrce
arzularn aklamtr. Trk Hkmeti 150 seneden beri
dostu olan devletleri aldatmtr... 1914te harbin ban
da Trkler tarafsz kalrlarsa dominyonlarnn koruna
ca tarafmzdan garanti edilmiti. Fakat Trkler bunu
dinlemediler ve bu mdahalesiyle insanln kayplarna
ve sefaletine sebep oldular. Trkler milletleraras su yol
larn mttefiklerin yzne kapyarak milyonlarca insann lmne ve milyarlarca Sterlinin kaybna sebep
olmulardr. Dnyada hrriyetin yeniden kurulmas iin
Trkiyenin deyecei para korkun fazladr...
Bulgaristan, Mekadonya ve Ermenistanda yapt
nz zulm insanlk vicdann titretmitir. 1914te szde
isyan ettiler gerekesiyle 800 bin Ermeni evlerinden atl
m ve ldrlmtr. Trklerden gayri rklar devlet ha
line getirilecektir. zmir ve Trakya Trklerin elinden al
nacak, Amerikan Cumhurbakannn karar verecei s
nrlar iinde hr bir Ermenistan kurulacaktr. Boazla
ra gelince, Trklerin meden dnyaya bir daha ihanet et
memesi iin sk tedbirler alnacaktr, bu sebeple Trkiye
Mik bir devlet haline getirilecektir...
Mal kontrollere gelince, bu Trkiyenin aleyhine de-
248
l bilakis lehinedir. Hkmetimizi
dt bataktan
karacak ve Trk halknn emperyalist arzularn sile
cektir, onlar iyi idare edilen bir halk haline getirecek
tir.
Boazlarn hrriyet garantisine gelince :
1 Sulhn imzalanmasndan ay sonra btn as
ker tesisler yklacaktr. Marmara sahilleri de dahil b
tn sahiller ve btn adalar silhsz hale getirilecektir..
2 Boazlarda yaplacak btn silhszlandrma.,
masraflar Trkler veya Yunanllar tarafndan verile
cektir.
3 Adalarda mttefik kuvvetler haricinde hi bir
asker bulunmyacaktr.
Trk jandarmalar bizim emrimiz altnda olacaktr,.
Trk borlarna gelince, bunlarn hepsi Trkler ta
rafndan denecektir. Anlama Trklere zengin toprak
lar brakmaktadr, hatt stanbulu da merkez olarak:
brakmaktadr. ayet bu anlamay imzalamazsanz Av
rupadan nihai olarak atlacaksnz... Tetkik etmeniz
iin 10 gn mddet veriyoruz ......
Sahife No: 771
Vesika No: 87
2 2 -2 3 Austos 1920
Vesika No: 98
CLT XS
<Sa!iMe No: 375
Vesika N o: 316
25 Mart 1920
Mr Smarttan (Konsolos) ILord GranviHee :
...... Yunan Mekadonyasmdaki ekonomik duruma
;gre Selanik bizim olmaldr. Yunanllarn buradaki ida
resi gayet ktdr. Yunanllara merhamet ederim fakat
vatandalarmn Yunanllar hakkndaki n fikirlerine i
tirak etmiyorum, bu pein fikirler deersizdir, Trklerin
idaresi altndayken yabanclar ok avantajl durumday
dlar ve bu avantajlarn da Trklerin aleyhine kt bir
yolda kullandlar, imdi btn bu avantajlarn kaybet
tiler. Yunanllar her eyi kendilerine almak istiyorlar.
Aniden kazandklar byk topraklar gayet anormal
durumlar yaratt. Eski Yunanistan' canlandrmak isti
yorlar, fakat bunu gerekletirecek idare adamlarndan
rmahrumlar ......
Sahife No: 378
251
SaJhife.No: 406
19 Kasm 1920
Sir E. Crovveden Mr. Cambon'a :
...... Yunanllar Trklerle yaplacak sulh anlama
sndan en byk avantaj istiyorlar. Ancak Trklerin
hcumu halinde Yunanllara yardm edecek miyiz, yok
sa onlar tek balarna m brakacaz?
252
Lord Crzonun notu : Bazlar bana Yunanllarla,
bozu onlar Trakyadan ve zmirden at diyorlar. Mus
tafa Kemalle dost ol sulh anlamasn yrt at yerine ol
duka kuvvetli bir Trkiye getirecek tatminkr bir an
lama yap diyorlar. Fakat acaba imdi bunu yapabilir
miyiz? Artk ok ge ......
r
253
'Trkiye kmtr. Corafi bakmdan Yunanistann ye
ri bizim gayemiz bakmndan- emsalsizdir. Poiitik bakm
dan kuvvetli olduu vakit bizim iin sulh korur, zayf
olduu zaman ise harpte bizim iin ahane hizmetkrdr.
Bu sebeple Sevres Anlamas mutlak tatbik edilmelidir.
Bu aptal ve btl inanl rkn hayl ve arzular okadar
sonsuzdur ki stanbulu istemekte ve Kral Kostantinin
zamannda bunun olacana inanmaktadrlar ......
Trk ta
254
yarete geldiler, kendilerini aptalca hareketlerinden dola
y azarladm. Trkleri ldrmeleri iin verdiimiz silh
larn Azerbeycanllara kar kullanlmasnn aptalln
anlattm. ayet byle dzensizlik edip komularna taar
ruz ederlerse Cemiyeti Akvamm kendilerini tutmyacan anlattm .......
Sahife No: 590
Vesika No: 53
12 Nisa 1920
255^
meni Ordusunda 30.000 Rus yaps tfein ve bir milyon
merminin bulunduunu, Yunan ilerlemesi balaynca Ermenilerin de derhal taarruza geeceklerini bildirdi ........
Vesika No: 1
12 ubat 1920
Sahife No: 1
Vesika No: 2
13 ubat 1920
Sahife No: 2
Vesika No: 3
16 ubat 1920
257
Sahii'e No: 2
Vesika No: 4
17 ubat 1920
Salife No: 4
Vesika No: 5
22 ubat 1920
Sahife No: 4
taarruz
etmeleri
Vesika No: 6
23 ubat 1920
F. 17
258
Sahife No: 8
Vesika No: 7
24 ubat 1920
ilerle
Vesika No: t
5 Mart 1920
Cok gizli ve
259
Sahife No: 11
Vesika No: 12
5 Mart 1920
Vesika No: 13
5 Mart 1920
260
Sahife No: 14.
Vesika. No: 14
7 Mart 1920
Amiral Sir F. de lbeckten Lord Curzoa : ok
acelemdir.
...... Bavezir milliyeti hareketlere kar aresiz ol
duunu syledi, istikbal gittike karanlk grnyor. s
tanbulu derhal igal edip polis, jandarma, posta idaresi
v.b., yerleri kontrol altna almak lzm ......
Sahife No: 17
Vesika No: 17
9 Mart 1920
Vesika No: 18
9 Mart 1920
kabul
ettir
261
mekte srar ediyor. Mustafa Kemal bir blftr, diyor.
Trkler bir zamanlar Balkanlarda ve Asyada milletler
aras bir kuvvettiler ve imdi nihai olarak ezilmelidirler. ayet talya ve Fransa asker gndermekten korku
yorsa Yunanllar ngilizlerle birlikte Tiirkleri ezebilir,
Yunanllar Afyona ilerler ve Trk Hkmetinin sulh
imzalamasn salar ......
Sahife No: 22
Vesika No: 20
12 Mart 1920
Vesika No: 23
15 Mart 1920
262
2
Malzeme : Normal birlikler (iyi silhl, iyi
sili) 3 - 6 ay dayanabilirler.
II Psikolojik ve h iss:
a stanbulun Trklerin elinde kalmasn isteyen
Mslmanlarn dncesini anlamak ok zor. Herhalde
Hindistan, Msr, Arabistan, Afganistan, Mezapotamya,
Suriye, ve Azerbeycanda stn zmreyi tekil eden Trkler propaganda yapyor olmal. phesiz mahall hdise
lerin esas sebebi, zmire Yunanllarn kmas, Byk
263
'Ermenistann kurulmas fikri ve Adanaya Hristiyan as
kerlerin sokulmas olaylardr.
b Karakteristikleri : Trkler mthi savadr.
Bilhassa memleket mdafaasnda. Ordudaki subaylar ok
iyi yetimilerdir ve iyi organize olmulardr. Milliyeti
etelerin silhlar vardr, cephaneleri azdr. Hi ulatrma
vastalar yoktur, buna ramen inanlmaz bir hareket ka
biliyetleri vardr.
4 Milliyetilerin yapabilecekleri hareketler : Mil
liyeti eteler haberleme imknszlklar ve madd g
lklere ramen aadaki yerlere hcum edebilirler.
a Trakyadaki Yunanllara.
b stanbulda ayaklanmalar, zmirdeki Yunanl
lara hcum.
264
yoneti var.
Trklerin stn durumu :
a Yunanllarn stratejik durumu iyi deil.
b Yunanllarn igal srasnda kulland metotlar
btn halk milliyetilerle birletirdi, ayrca Yunanlla
rn moral durumu iyi deii.
KISIM II
265'
3
Krdistanda Trklerin hi bir haklan kaimiyacak.
5
Trabzonla Erzincan arasnda 40 mil mesafe
askersiz hale getirilecek. Btn bunlara ilveten Trki
ye Mezapotamya, Suriye, Filistin ve Arabistan stnde
ki haklarndan vaz geecek.
2) Trkler bunlara kar ne yapabilir:
a Sulh imzalamaz.
b Genel bir ayaklanma olur ve Anadoluyla Trakyadaki btn Hristiyanlar keserler.
c Trkler Avrupada Bulgarlarla birleip Yunan
llara kar harekete geerler.
d Asyada Araplarla ve Boleviklerle birleebilirler.
3) Mttefiklerin mterek hareketi:
a Trakyadaki Hristiyanlar Franszlar koruya
caktr.
b Yunanllar zmirden Konya ve Eskiehire iler-'
liyeceklerdh.
c
Franszlar Adanadan Mara istikmetine ilerliyeceklerdir.
d Aydnda talyanlarn Trklere kar ilerlemesi
beklenemez. Kafi lde kuvvet bile temin edemediler.
e stanbul, boazlar ve Karadeniz Ingilizler ta
rafndan korunacaktr.
f Krdistanda durumdan emin olamayz, Krtler bile ne istediklerini bilmiyorlar.
g Ermenlistjfn, Erzurum Trklerin en kuvvetli
kalelerinden biridir ve ok byk bir Trk toprann Ermenilere verilmesine gz yummazlar. stelik Ermeni or
dusunun arpma kabiliyeti ok azdr. ayet bu blgeyi
Ermenilere vermek istiyorsak mutlak silhla mdahale
etmemiz lzmdr.. Blokaj ve ticareti kesmek Anado
lu gibi fazlasyla kendi kendine yeten bir memleket iin
266
hi bir ey ifade edemez. 1916da. Ruslar iki misli kuv
vetle bile bu blgelerde ile diyemediler. imdi bisim iler
lememiz iin Trklerden ok daha fazla kuvvetli olma
mz zaruridir. Bu blgeler bizi yllarca uratrr.
4) ngiliz kaynaklan :
Ermeniler iin lzumlu asker malzemeyi nereden
bulacamz syliyemeyiz. Bugnk
ngiliz kuvvetleri
ngiliz imparatorluuna zorlukla yetmektedir.
5) Karg koyma hareketlerinin birden patlamas
hali :
Yunanllar Anadolu demiryolunda ilerlemee balar
sa Trkler Anadoluda yaayan Hristiyanlar ldrebi
lirler. Ayn derecede eminiz ki Ermeni ve Rumlar da si
lhsz Mslmanlar ldreceklerdir. Bu hdiseler bir
kere baladmyd artk durduramayz.
6) Dier Mslmanlara tesiri :
Filistin, Mezapotamya ve Hindistan mslmanlar
Trklere imzalatlan bu ok ar anlamay iyi karla
mayacaklardr. Bu sebeple imzadan ok evvel bunlar
tehdid etmeliyiz.
7) Netice :
Mttefikler hazr olmadklar bir asker durumla
'karlaabilirler. Sulh artlar bu memlekete sulh getirmiyecek kadar ardr. ngiliz mparatorluu bir zaman
lar Trk mparatorluunun olan btn blgeleri elde et
mitir. Ve btn mesuliyetlere hazr olmas gerekir......
Sahife No: 38
Vesika No: 24
16 Mart 1920
3
Harbiye ve bahriye nezaretleri igal edildi.
Postahaneler, telefon ve telgraflar kontrol altna alnd.
Bagvezir byk bir hayrete dt. Sultan mttefiklerle
almaktan holandn, fakat igale zldn bil
dirdi. Muhtelif tevkifler yapld, mukavemet gsteren
be Trk askeri ldrld. Bir de ngiliz ld. General
Wilscn, kar koyan herkezin en iddetli cezalandrlaca
n bildiren bir beyanname yaynlad. Trk halk imdi
lik iyi hareket ediyor......
Salsfe No: 40
Vesika No 25
17 Mart 1920
Amiral Sir F. de Kobeckten Lor d Curzona :
...... Trakyadaki Trk birliklerinin kumandan olan
Albay Cafer Tayyar, stanbulun igali zerine :
1 Edirnenin kontroln stne aldn ve s
tanbulun emrini diniemiyeceini,
2 Ayn ekilde zmiti de kontrol ettiini,
3 stanbul'a giden btn telgraf hatlarn kesti
ini bildirdi.
Ayrca General Milneye u haberi gnderdi.
1 Edirne vilyeti sulh kabul etmez.
2 Kuvvet yolanmaa kalkarsa kar koyaca.
3 Bu hr vilyette Hristiyanlarm hayatn koru
may mit ettiini,
4 Btn kuvvetiyle kar koymaya devam ede
ceini, bildirdi......
Salife No: 43
Vesika No: 27
18 Mart 1920
268
Vesika No: 29
21 Mart 1920^
Vesika No: 31
25 Mart 1920
Vesika No: 32
25 Mart 1920
269
ra as iin srar ediyor, bukadar iddetli tedbirler silhl
atmaya sebep olur..... ,
Sahife No: 49
Vesika No: 33
26 Mart 1920
Sahife No: 49
Vesika No: 34
29 Mart 1920
Sahife No: 51
Vesika No: 36
30 Mart 1920
Sahife No: 52
Vesika No: 37
30 Mart 1920
270
kalmaa urayor. Mill harekete muhalif olanlar ise*
bunlar yerlerinden uzaklatrmaya alyorlar. Muvaf
fak olurlarsa :
.1 Tevfik Paa veya onun kadar ehemmiyetsiz bir
kabine kurabilir.
2 Kabine mill harekete tam mnsiyle kar ko
yabilir bu taktirde Damat Ferit baa geecektir.
3 stanbulda hi hkmet olmaz ki, bu bizim
iimize gelmez.
stanbul'un igal oku gemek zeredir, Trkler ha
rekete getiler Yunanllarn ilerlemesi nefreti bsbtn
arttrd. Sulh biran nce imzalanmaldr.......
Sahife No: 54
Vesika No: 4;
1 Nisan 1920
j
j
;
j
I
j
j
i
f
j
i
;
271'
8 Ermenistana samim bir ekilde kendi kendi
lerine yetmeleri tavsiye edildi. Adanadaki Ermeniler Fran-
sz himayesi altndadrlar.
9 Bizler Yunan menfaatlerinden ok ngiliz men
faatlerini dndmzden Yunan ihtiraslarna bir
son verilmelidir. Aksi halde mttefikler byk bir aske
ri harekete hazrlanp Trkiyeyi tamamen ortadan kal
drmaldrlar.
10 Trkiye ile derhal sulh imzalanmal aksi hal
de Trklerin bile tahayyl edemiyecekleri kadar ok Hristiyan ldrlr ve bu da ngilterenin prestijinin sfra in
diini gsterir......
Sahife No: 57
Vesika No: 41
3 Nisan 1920
Vesika No: 42
3 Nisan 1920
Vesika No: 46
5 Nisan 1920
:27S
Sahife No: 61
Vesika No: 48
11 Nisan 1920
Vesika No: 50
15 Nisan 1920
Vesika No: 54
23 Nisan 1920
273
Sahife No: 67
Vesika No: 58
30 Nisan 1920
Vesika No: 62
11 Mays 1920
Vesika No: 63
16 Mays 1920
Vesika No: 76
4 Haziran 1920
274
mas yapyorlar, Pranszlar Mustafa Kemale Adanayr
istemediklerini sylyorlar.......
Sahife No: 83
Vesika No: 79
10 Haziran 1920
Vesika No: 80
10 Haziran 1920
Vesika No: 81
13 Haziran 1920
Vesika No: 84
16 Haziran 1920
275
Sahife No: 87
Vesika No: 86
17 Haziran 1920
Vesika No: 90
23 Haziran 1920
Vesika No: 94
26 Haziran 1920
Vesika No: 96
27 Haziran 1920
Yunan
30.000
2.000 talyan'dr..,....
ngiliz,
18.000
askerler
Fransz
ve
276
Salsfe No: 98
Vesika No: 98
10 Temmuz 1920
Vesika No: 99
17 Temmuz 1920
277'
Sahiie No: 108
^
28' Temmuz 1920
278
^
1 Austos 19$)
Lord Curzondan
Bobecke :
Sir C.
Buclanona
ve
Amiral
280
281
....... Ferit ahs emniyetinden, Sultann emniyetin
den ve kendi adamlarnn hayatlarnn emniyetinden
korkmaktadr. Bana msaade eder misiniz, ayet milli
yetiler Trkiyede idreyi ele geirirlerse kendisinin ve
sultann hayatnn himayemiz altnda olduunu syliyeyim ......
Sahife No: 154
282
ha fazla asker gndermesi milliyetileri kuvvetlendiriyor.
Kemale kar tedbir olarak:
1 - Btn Trkleri stanbuldan atalm.
2 Karadenizde Pontus Rum devletini kuralm.
Bunlar islmiyete kardr.......
Sahife No: 163
283
Bolevizme kar
285
lalamn koruyucusu gibi gstermeliyiz. Mmkn olduu
kadar Boleviklerle Mustafa Kemal'in arasn amalyz.
-Ayrca imdiye kadar Ruslar slmn dman zanneden
slm dnyas yava yava uyanp gerek dmanlarma
ngiltere olduunu anlamaya balad. Iiindistanda din
liderler ve ok tesirli bir ahs olan Gandi Trklere imza
latlan Sulh anlamasnn karsna kyorlar.......
Saiife No: 201
Aral
z ?t
287
Kemal nderliinde Trk reformlarna yol at. Trklerh
bu dramatik uyan batl kuvvetleri kendi aralarnda
paralize etti. (Emperyalizm ve milliyetilik. Kirby Page),
....... T920 de Trkiye messeselerini Batllatrma.
yoluna girdi. Hatta bu mevzuda Trkiye birinci memle
kettir denilebilir. Trk idaresindeki deiiklik alacak
kadar mkemmeldi. Sanayi hareketine 1930 ylnda ba
ladlar, ilk be yllk pln 1934te uyguland. imento,
demir, kt ve elik fabrikalar bu arada kuruldu. 1938'
de ikinci bir be yllk pln yapldysa da harp baladn
dan uygulanamad. (Trkish Village S. 9)
...... Mtarekeden beri Amerikal servet avclar
dnyann her yerinde faaliyettedirler. Bunlardan en nem
lisi Chester isimli ve hkmete de desteklenen bir firma
tabii kaynaklar 10 milyarn ok stnde olan Trkiyede
haklar elde etmee almaktadr. (Emperyalizm ve mil
liyetilik S. 79)
...... Trkiye igale uraynca Amerikan kapitalist
leri de bu yamadan hisse kapmak iin Istanbul^ doldu
lar. (The Rebirth Turkey Clair Price S. 1'25)
....... 1914 ylnda pek az Amerikan vatanda Tr-'
kiyeye ilgi duyabileceimizi bilebilirdi. 1920 de Amerikan
Devlet Bakan Bainbridge Colby, Lord Curzon bakanl
ndaki ngiliz hkmetini uyararak Amerikan halknn
Mezapotamyaya ilgi duymakta olduunu anlatt. Petrol
meselesi ok nemliydi ve Amerikann menfaati bur aday ^
di. (Political Science Quarterly C. 39 S. 265, Mead Earle),
DOKMANLARIN NC SERS
CLT 5
Sahife No: 57
Vesika No: 25
7 Nisan 1939
ANKARA
'zm
Sahie No: 1A
Vesika No: 37
10 Nisan 1939
BKRE
Vesika No: 42
11 Nisan 1939
MOSKOVA
Vesika No: 94
12 Nisan 1939
ziyaretten
F. 19
Vesika No: 50
12 Nisan 1939
VAROVA
291
Trklerden Romanyaya dorudan doruya veya dolayl
bir tecavz olursa ne gibi bir tavr taknacaklarn soru
yoruz.
5
Polonya, Hollanda, Yunanistan ve Romanya
ya bir tecavz olursa Trk hkmetinin ne yapacan
en ksa zamanda reneceimizi mit ediyoruz.
Sahife No: 108
Vesika No: 60
13 Nisan 1939
5
- Trklere aka bir harp halinde kendileriy
i birlii yapmak istediimizi bildirelim. Size yazdn
gizli mektubumda Trklerin durumunu izah ettim. (Bu
mektup aklanmamtr fakat hlaseten, Trklerin sa
dece iyi niyetine gvenmenin doru olmyacam bu harp
te herkesin Trkleri kendi yanlarna ekmek iin mthi
bask yapacaklarn, ngiltere Trkleri kendi yanma ek
mese bile tarafsz kalmalarn temin etmesinin icap etti
ini anlatan, bir mektuptur.) ......
Sahife No: 167
Vesika No: 34
12 Nisan 1939
294
rtm.
2 Trk hkmeti durumumuzu tamamen anlyor,
tekliflerimizi inceliyecekler.
3 - Trk hkmetini bu mhim mevzuda acele et
tirmek istemediimizi, fakat vaziyetin vahim olduunu
syledim.
4 Ekselans, cevaplarnda prensip itibariyle Trk
hkmetinin bizimle ayn fikirde olduunu bildirdi......
Salife No: 119
Vesika No: M2
14 Nisan 1939
295
kmeti meguliyetlerini sadece Balkanlarda tutmak iste
yebilir......
Sahfe No: 238
296
kiye mevzuunda Ruslar iin hi bir glk yoktur. Trk
hkmeti mterek mdafaa hususunda Ruslarla i bir
lii yapmaa her zaman hazrdr......
Sahife No: 228
297"
298
her trl basky yapmaa altklarn syledi. Bunun
iin dier kuvvetler Ankarada diplomatik faaliyetlerini
arttrmaldrlar, dedi. phesiz Trkler fikirlerinin ko
laylkla deitiren kararsz insanlar deildirler. Fakat
kuvvetlerin Trkiyeyi sk sk ziyaret ederek ilgilerini gs
termeleri gerekir. Trkiyenin hi deilse faydal bir ta
rafszlk iinde kalmasn temin etmeliyiz......
Salife No: 334
Vesika N o: 302
28 Nisan 1939
yeceini syledi.
299
300
6
Mays 1939
Sir A. Cadogann notu:
Yenilerde Ankarada olan general Weygand, Ge~
801.
302
Sahife No: 518
303
Rusyayla mnasebetlerin iyi yrdn ve Balkanlar
la esasen iyi olan mnasebetlerin devam ettiini, Refik
Saydam, syledi.......
Sahife No: 574
304:
CLT 6
Sahife No; 82
Vesika No: 64
15 Haziran 1939
306
dostluk yaptlar bundan hem madd hem de manev ka
zan saladlar. ngiltere ve Trkiyenin mterek beyan lar Balkanlarda sulh aradklarn gsterir.......
Sahife No: 188
307
2 Majestenin hkmeti Almanlarn almadklar
Trk mallarn satacak bir pazar bulabilir mi ?
3 Trk mallarna karlk Trklerin asker ve si
vil malzeme ihtiyalarm temin edebilir mi?
a) Majestenin hkmeti cidd mal problemlerle
kars karyadr.
b) Majestenin hkmeti mill mdafaa iin on mil
yon sterlin Temmuz sonuna kadar verecektir.
5 Trklerin istedikleri hava kuvvetleri ve bah
ri malzemeler isteklerinin onda birini tekil eder.
6 General Orbaya hkmetimizce almak istedik
leri malzemelerin satabileceimiz sylendi.
8
Trk hkmeti Londraya bir mal mavir yollmaldr.
10
Trk hkmeti Brasserts fabrikalarn almak
iin gayret gsteriyor fakat u ara makinalar memleket
dna kartmak gtr.
l Almanlar Trk mallarn almazlarsa
ok iyi bir kaynak olabilir.
Sahife No: 313
Ruslar
308
Sahife N: 353
309
ticareti kesmeleridir. u anda Pariste bir Trk ticaret
heyeti vardr. Trk hkmeti parasnn kymetini dr
mee henz hazr deildir......
Sahife No: 403
teekkr
310
2 Trk hkmeti Romanya ve Yunanistana ve
rilen garantiyi kfi bulmamakta, Bulgarlarn Trkiyeye
hcumu halinde de garanti istemektedir.
3 Yugoslavyaya Almanlar tarafndan bir taar
ruz olursa Trkiye kendini tehlikede grmedike yardm
etmiyecektir.
6
b) Trlk hkmeti Akdeniz mntkasna A
riyatik ve boazlar katmakta fakat Karadenizi buna da
hil etmemektedir......
Salife No: 601
Vesika N o: 579
7 A ustos 1939
311
'i ama yapmaktadr. Potemkin Ankaray ziyaretinde u
nokta stnde durdu:
1
ngiltere, Fransa, Rusya ve Trkiye arasnda
bir anlama.
2 Rusya, Trkiye ve Balkan devletleri arasnda bir
anlama.
3
lk ikisi yrmedii taktirde Trkiye ile Rus
ya arasnda bir anlama.
Saraolu Moskovaya giderse ngiltere ile Rusya ara
cnda iyi bir arac rol oymyabileceini syledi......
CLT 7
Sahife No: 10
Vesika N o: $
15 A ustos 1939
Vesika No: 28
16 A ustos 1939
313
Madde e Tccarlar ikyet ediyorlar. Majestenin
hkmeti tccarlarnn menfaatlerini korumak ister ve
Takas usulyle ticaret yapmaktan holanmaz.
Netice : Bir delege gnderin mzakere yapalm......
Saiife No: 131
314
SaMfe No: 214
316
Salife No: 272
ve
318
4 Trk Cumhurreisi Mr. Molotova Rus - ngiliz
- Fransz anlamasn sratle bitirmeyi arzu eden bir
mesaj gnderdi. Ve ayn ekilde bir cevap ald. Bu da .
Rusyann mtecaviz olmyan milletlerin arasnda .yer
aldn gsteren en ak bir delildir......
Sahife No: 409
319
3
Fransz hkmeti 23 Haziranda yapt anla
may size bildirmiti. Bu da ayn anlam tamaktadr......
Sahife No: 471
ycrdu. Bunlar Trk Trakyasn bile istiyorlar ve ngiltereye Enosis iin delegeler gnderiyorlard.
1'947'de Yunan hkmeti Kbrs konusunda ngiltereylc
dosthane konuma1ara balad. Bu arada ortaya
kan Truman doktrini Yunanistanm daha rahat ha
reket etmesini salad. Nitekim:
1948de Yunan Kral Paul Amerikal gazetecilerle yapt
bir konumada Kbrs istediklerini ve Amerika
ile ngiltereye istedikleri yerlerde stler vermee h a
sr olduklarn bildirdi.
1949 senesindeki mal glkler sebebiyle mesele geri b
rakld, fakat Kbrsn bana getirilen papazlar ve
bilhassa Makarios Enosisten konumaya balad.
Ve bir konumasnda ana Yunanistanla birleinceye
kadar bize rahat yoktur, dedi.
1951de sahnede aktr var. Makarios, Yunan hkme
ti ve Komiistlere kar savam olan Grivas. Bun
larn her de Kbrsn Yunanistanla birlemesini''
Birlemi Milletlerden talep ettiler. Amerikaya ve in
san haklar komitesine durumu bildirdiler. Eden Romada bir konuma tertipliyerek bunda Kbrs'tan hi
bahsetmemelerini Yunan lar tenbih etti. Fakat Y u
nanllar bunu dinlemeyerek Kbrstan sz aemca bu
Eden ! kzdrd. Bylece Kbrs mevzuu grleme
di.
Yunanistan ve Trkiye Natoya kabul edildik
ten sonra ada Yanistana verilirse bunu Nato em
rine tahsis edeceiz, dediler. Eyll aynda Makarios
Birleik Amerikaya ve Birlemi Milletlere gitti. Gri
vas ise adaya giderek dalk blgede mcadelenin
esasn tespit etti.
F. 21
322
1953 ubatmda Atinaya dnen Grivas asker bir komi
teye mcadelenin esasn anlatt. Adada atmak
suretiyle Birlemi Milletlerin dikkatini adaya eke
bileceklerini anlatt, bunu kabul ettiler.
7 Mart 1953te Makarios ve bir grup adam Atinada ha
yatlarn Enosise vakfedeceklerine ve yapacaklar
her hareketi byk bir gizlilik iinde yrteceklerine
yemin ettiler.
Trk - Yunan - -Yugoslav hkmetleri arasnda
be yllk bir dostluk anlamas imza edilirken Gene
ral Papagos Kbrs meselesini Yunan hkmeti ad
na Birlemi Milletlere getirdi. Grivas ise ilk malze
meyi 2 Martta adaya kartt.
Atinadaki ngiliz elisi Bavekil Papagosa baz
ngilizlerin Kbrs hakkmdaki fikirlerini bildirdi. As
lnda bu fikirler resm kaynaklardan gelmesine ra
men gayri resm gibi hareket edilmesini ve bir anla
maya varlncaya kadar ok gizli tutulmasn istiyor
lard. Bu konumaya gre aadaki kararlar veril
di:
a ngilizler Kbrs halk iin selfdeterminasyonu kabul
ediyorlar.
b Yunan hkmetinin kabul edecei bir anayasay
Kbrs iin garanti ediyorlar,
e Sekiz. seneden daha uzun bir zaman gememek ar
tyla selfdeterminasyon zamannn geldiini haber
verecekler......
Nihayet Kbrsta ayaklanmalar balad. Btn bu
mcadele 19uncu asrda Osmanl mparatorluunda ya
planlarn ayn ekilde yrtlyordu. O zaman da ahs
lar arpr ve bunlar hkmete desteklenirdi. Yunan
hkmeti Grivasa her trl yardm yapt. Yunanistann
politik ve moral destei her zaman onunla beraber oldu...
/
NDEKLER
Sahife
nsz
........................................................
3
Cilt' I 1895 senesi ..................................................
7
Cilt 2 1900 senesi ... ........ ................................ ....11"
Ksm III Badat D em iryolu.................................. ....13
Cilt 4 1903 senesi .......................... .................... ....16
Cilt 5 Ksm 30 D akamnda Trk mpara
torluu
... ............................................ ....19
Saray memurar
.................................................. ....20
Hkmet memurlar ............................................ ....22
1907 senesinde stanbul olaylar .......................... ....27
1907 senesinde Edirne olaylar ..................................28
Ksm III Trkiyede tahsil ve halkn fikr yaps 29
Trk ordusu ve bahriyesi ........................,.................33
Trk donanmas ... .......................................................35
Hamid diplomasisi .................................................. ....36
Ticar mnasebetler
.......................... .............. ... 37
1905 ylnda byk devletlerin donanma gsterisi 42
Bulgar, Srp, Yunan faaliyeti hakknda rapor... 44
Dahil organizasyonlarn faaliyetleri .................. ... 45
Srp faaliyeti hakknda rapor
.......................... ... 47
Yunan faaliyeti hakknda rapor .......................... ... 48
Trkiye ve byk devletler 1906 yl raporundan 50
Mr. Blockun Osmanl mliyesi hakkmdaki raporu 51
Sna hudud hdisesi ............................................ ... 55
Cilt 5 1908 senesi vesikalar ................................ ... 58
Anayasa hareketi
............................................ ... 59
1908 ihtilline muhtelif devletlerin reaksiyonlar 65
Dahil kaynamalar
................................ ........ ... 66
1'908 ihtilli iin neler sylendi .......................... ... 77
Balkan harblerinden 1914 e kadar geen devre 83
Trablusgarp Harbi ..................................................... 100
Arnavut isyan ........................................................... 114
Balkan Birliinin hazrlanmas ............................. .... 117
Balkan Harbi devam
...................................... ... 122
__ ___
Salff
kinci Balkan H a r B r ^ ^ ^ r .'.......... ................... 136 j
nc Balkan Harbi
.........................................142 E
Cilt 10 Balkan Harbi devam ...................... ........... ...147 [
Adalarn Yunanistana verilii ile ilgili dokmanlar 153 j
1913 - 14 Genel Balkan politikas ............ .............165 [
1913-14 Ermeni reformlar
..................................168 j
1913-14 Ermeni reformlar
................................. 171 t
Postdam toplants
......... ..................... V.. ... 181 I
ran - Rus mnasebetleri .................. 185 l
Kurtulu Sava dokmanlar ............... ............... ...1*88 j
ngilterenin Rusyaya gnderdii nota ............ 200 j
Wilsonun evinde
... ... .......................... ........... 200
Trk Milliyetileri
........................ ................ 207 ;
Dahil durum hakknda rapor
........................... .. 207 ;
Aydn vilyetindeki ngiliz menfaatleri ............. 2 0 8 i
Aydn vilyeti haricindeki ngiliz menfaaferi ... 210 [
Harbordun raporu
................................. ..: ... 212 !
Tasviri Efkrdaki karikatr iin rapor ..... ....... 213 t
27 kyn eraf tarafndan ngiliz yksek komi|
serliine yazlan yaz
............... ... ...........216
Trk meselesi hakknda ikinci toplant ........... ..218
Ermenistan
.............. ......... ............ 1. .*........ ..222 |
14 ubat 1920 Londra konferans ..... .................. 225
ngiliz Hariciye Vekletindeki toplant ___ ....... ..228f
(10 Mart 1920) Alnan kararlar ............. ........ ...232 |
Patrik L. Doretheosun mektubu ..... ........... .......236;
................................ ........ 238'
San Remo Konferans
Lympnede yaplan toplant .....................................244; !
Vira Belledeki toplant .......... ........................ 2 4 5 f
Villa Fraineusedeki toplant
..... ................... ...246 j
Trk hkmetine verilen cevap ............ ...... 2471
Cilt 13
... ... ... ... ... ............ . . ..... 256!
Trkiyedeki genel durum
264
Sulh anlamas
286
Bamsz Trkiye
; 288
1939 senesi dokmanlar
Kbrsta g gnlere doru ................................320| J