Balkan Savalar BRNC BALKAN SAVAI III (1912)

Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr. Dizgi - Bask - Yaymlayan: Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Haziran 1999 Ord. Prof. Dr. YUSUF HKMET BAYUR Balkan Savalar BRNC BALKAN SAVAI III (1912) CGAZETESNN OKURLARINA ARMAANIDIR.

NDEKLER Londra Konferanslar ilk bulumalar 9 9

Osmanl ve Balkan oruntaklarnn (delegelerinin) Bykeliler konferansnn Adriyatik ve Arnavutluk ilerini zmlemesi ve adalar ii zerinde aytmalar (tartmalar) 10 Uysal olmas iin Rusya'nn Osmanl zerinde baskda bulunmas ve br byk devletlerin de ona uysallk tleri vermeleri 14 Puankare'nin iki demeci ve Osmanl Asyas ilerini de kurcalamas 21 23 26 30 32 . J. konferansnn 4'nc toplants ve Osmanl'ya kar yeni Rus basks Balkanllarn bar artlar

Kral Ferdinand'n ar Nikola'ya bavurmas 28 S. J. konferans dnda baz grmeler Osmanl bar artlarnn bildirilmesinden nceki deme ve bavurmalar onlarn yanklar 38 36 Osmanl hkmetinin bar artlar ve Bykeliler konferansnn adalar ii zerindeki karar 45 Osmanl - Balkanllar bar grmelerinin kesilmesi 46 Osmanl-Balkanllar Grmelerinin Kesilmesiyle Babli Baskn Arasnda Geen Diplomatik Olaylar60 S. J. konferansnn kapand srada Balkanllar arasndaki durum kar bask yaplmas ileri Baz deniz vurumalar Babli Baskn 23.1.1913 96 98 61 66 Edirne, adalar ve Osmanl hkmetine stanbul'da gizli Osmanl - Bulgar grmeleri

LONDRA KONFERANSLARI Osmanl ve Balkan oruntaklarnn (delegelerinin) ilk bulumalar Londra'da yan yana iki konferansn toplanaca, birincisinin Osmanl ve Balkan oruntaklarn (delegelerini) ve ikincisinin de Grey'in bakanl altnda be byk devletin bykelilerini kapsayaca yukarda grlmt. Birincisine toplanlan sarayn ad dolaysyla Sen Jeyms (Saint James) konferans ve ikincisine bykeliler konferans veya toplants denilmektedir. Sen Jeyms (bundan byle S.J. diyeceiz) konferansnn ilk toplants 16 ilkknunda (aralkta) leden nce olur. Bata Grey bir sylevde bulunup oruntaklara (delegelere) ho geldiniz der Londra'da yansz bir evre iinde alabileceklerini syler ve uslu ve ilerisini gren bir siyasann temellerinin kurulmas dn verir. Sra ile Srp, Bulgar, Yunan, Osmanl ve Karada Baoruntaklar (badelegeleri) teekkr edici birka sz sylerler, Bulgar Baorunta (Badelegesi) Danef, Grey'in konferansnn onursal bakan olmasn nerir ve Grey de bunu teekkrle kabul eder (1). 17 ilkknunda (aralkta) leden nce 2.ci S. J. ve sonra 1.nci bykeliler konferans toplanr. S. J. Konferans'nn ibu toplantsnda grlr ki Osmanl oruntaklarnn (delegeleri) yetki ktlarnda, brakma imzalamam olan Yunan oruntaklaryla (delegeleriyle) grmek yetkisi yazl deildir; bu yzden epey uzun bir aytma (tartma) olur. Osmanl oruntaklar (delegeleri) bunun neden byle olduunu anlatrlar, ii stanbul'dan yeniden soracaklarn bildirir ve arada Yunanistan' ilgilendirmeyen sorunlar zerinde konuulmasn ileri srerler. Yunansz brakma yapm olan Bulgarlar bir de onlarsz bar grmelerine giriselerdi balama o gn bozulabilirdi. Bunu anlayan ve bu toplantya bakanlk eden Danef, btn balaklarn bir birlik olduklarn, dolaysyla toplanty baka bir gne geciktirmenin gerektiini ve balaklarn isteklerini tek bir dstur olarak bildirecekleri iin Yunan oruntaklarnn (delegelerinin) bulunamayacaklar bir toplantda bu dilekler zerinde grlemeyeceini syler. Osmanl oruntaklarnn (delegelerinin) vakit kazanlmas iin bu dsturun stanbul'a bildirilmek zere kendilerine verilmesi dileine onamaz (yanamaz). Bu yzden toplant 19.12.1912'de saat 16'da buluulmak zere sona erdirilir. Bykeliler konferansnn Adriyatik ve Arnavutluk ilerini zlemesi ve adalar ii zerinde aytmalar (tartmalar) Yine ibu 17 lkkanun'da (aralkta) yukarda grdmz gibi bykeliler konferans ilk toplantsn yapmt (1). Konumalarn ve verilen kararlarn zeti aadadr:

Arnavutluk iinde Avusturya, Arnavutluk'un zgr ve yaayabilecek bir durumda olmasn, yani kendi bana yaayabilecek kadar byk olmasn ister. Rusya ibu zgr Arnavutluk'un padiahn egemenlii ve ''yalnz'' 6 byk devletin inanca (gvence) ve murakabesi altnda bulunmasn ister. (''Yalnz'' ''exlusivement'' szn talya eklettirmitir.) Padiahn ''egemenlii'' mi (souverainete) veya ''hkmranl'' m (suzerainete) kabul edilecei ii sonraya braklmtr. Arnavutluk'ta Trk askeri bulunup bulunmayaca zerinde konuulmu ve i bir sonuca balanmamtr. Avusturya ve talya'dan Arnavutluk'un dzeni zerindeki genel dncelerini (gelecek toplantlarda) bildirmeleri istenilmi (yani bu iki devletin bu ite balca ilgili devletler olduu kabul edilmitir). zgr Arnavutluk'un yansz olmas kabul edilmitir. Arnavutluk'un kuzeyde Karada ve gneyde Yunanistan'la snrda olmas kabul edilmitir. (Bu, Srbistan veya Bulgaristan Adriyatik'e kamayacaklar demekti.) Avusturya, Arnavutluk-Karada snrnn bugnk snr olmasn ve hibir Arnavut halknn Arnavutluk'tan ayrlp Karada'a katlmamasn ister; Rus bykelisi, bu i zerinde gremeyeceini syler, nk bu, Trkiye ile Karada arasndaki grmelere karmak olur, der. Srbistan ve Adriyatik'e k sorunu zerinde yle bir karara varlr: Srbistan'n, zgr ve yansz bir Arnavut limanna tecimel (ticari) bir var olacaktr; Srbistan'la bu liman arasnda ayrca bir arsulusal kuvvete korunulan ve Avrupa gzeti (gzetimi) altnda bulunan arsulusal bir demiryolu yaplacaktr. Sava gereleri ve her trl eya buradan geebilecektir. Avusturya kodra'nn Arnavutluk'ta ve Rusya Karada'a kalmasn ileri srer ve bu yolda bir anlamaya varlamaz. Bu toplant Bat Balkan durumunun alaca biimin ana izgilerini aklad ve bir Avrupa sava karma tehlikesini gsteren Adriyatik ve Srbistan iini zledii iin onun zerinde uzunca durduk. Bykelilerin ikinci toplants 18.12.1912'de olur. Arnavutluk snrlar zerinde sonusuz grmelerden sonra adalar iine geilir. Rus bykelisi: Limni (Lemmos), Bozcaada (Tenedos), mros (mbros) ve Semendere (Samotras) adalarnn Trkiye'den baka bir devletin eline gememesini ister ve yerlilerin inancas (gvencesi) iin zgr bir ynetimin gerektiini ekler. (Bundaki ana Rus dncesi, umduu gibi stanbul ve Boazlar alaca srada bu adalar da alabilmek idi. Aa vurulan dnce ise bu adalar baka bir devlet eline geerse Rus tecimi (ticareti) iin ok ar ve kt olan Boazlar ablukasnn kolaylaabileceidir.) Grey, buna kar olmayacan, ancak baz eyleri sormak istediini syler ve der ki: Eer bu adallar zgrlklerinden aslanarak (yararlanarak) lkelerini Yunanistan'a katarlarsa ne olacaktr? Rus bykelisi: bu adalarda Trk bayran beklemek iin biraz Trk askeri bulunur, der. Grey: Bu bayraa kar ayaklanmalar olabilir, Rum olan adallar Trk askerine saldrabilirler. O vakit ne olacaktr? Eer byk devletler ie karrlarsa yeni bir

''Girit sorunu'' ortaya km olur, der. Rus bykelisi ii, hkmetinden soracan syler. Grey'in nermesi (nerisi) zerine u karara varlr: ''Ege Denizi adalarnn ileride alacaklar durum ne olursa olsun bunlarn byk devletlerin inancas (gvencesi) altnda yanszlatrlmas dncesindeyiz.'' Fransz bykelisi kendine verilmi olan ynergede, ibu adalarn Yunanistan'a katlmasna kar durum almamann gerektii yazl olduunu ve bunlar yanszlandrlnca Rusya'nn bunlarn Trkiye'de kalmasn istemekle gtt amacn elde edilmi olacan syler; yani bu yanszlk art olduktan sonra ibu adalar Yunan'a da geseler Rusya iin bir ey deimi olmaz demek ister. Rus bykelisi, bylelikle dardan yaplacak bir ablukann nlenilmi olup olmayaca zerinde duruksadn bildirir. in zeti una varmaktadr: Rus, stanbul'u ve genel olarak Boazlar blgesini umduu gibi alabilecei ann gelmesine kadar bu drt adann Osmanl'da kalmasn ve ileride Boazlar blgesiyle birlikte kendi eline dmesini istemektedir. Onun bala ve dostu olan denizci devletler (Fransa ve ngiltere) ise Rus'un bu isteine aktan aa kar durum almamakla birlikte, gerekince Boaz tkamaya yarayabilecek olan ibu adalarn imdiden Yunan'a gemesini ve dolaysyla ileride onlarn Ruslarca elde edilmesinin daha g olmasn salamaya almaktadrlar. Avusturya, Selanik limanyla oraya ulatran demiryolunun kendi tecimsel aslarn (ticari karlarn) inancalayacak biimde (gvenlik iinde) ynetimini ister. Buna kar kimse bir ey demez. Fransz bykelisi: stanbul'da statkonun korunmasn, dolaysyla bu kentin Osmanl'da kalmasn, bunun gibi Marmara Denizi ile anakkale Boaz'nn Avrupa kylarnn da Osmanl'da kalmasn ister. Rus bykelisi kendi ynergesinde (nerisinde) bu yolda bir ey bulunmamakla birlikte hkmetinin de byle dndn bildiini syler. Bu i zerinde kimse bu szlere kar bir ey sylemez. Srbistan'n Adriyatik'e yalnz tecimel (ticari) bir kt (yarar) olaca yolundaki bykeliler konferans kararnn byk devletlerce ve Srbistan'ca kabulnden sonra Avrupa durumundaki gerginlik biraz azalr. Fransa ve ngiltere, Avusturya'nn asker lemlerini (nlemlerini) azaltmas yolunda dilekler ileri srerler ve Avusturya Srbistan'dan tecimel (ticari) olmayan hibir inanca (gvence) istemeyeycei yolunda adanlarda (anmsatmalarda) bulunur, ancak o srada bundan daha ak bir ey sylemez (1). 3'nc S. J. Konferans 19 lkkanun'da (aralkta) toplanrsa da Osmanl oruntaklarnn (delegelerinin) istedikleri yeni ynerge (talimat) yolda olduu iin bir grme olmaz ve 21 lkkanun'da (aralkta) yeniden toplanmaya karar verilir. 3'nc Bykeliler Konferans 20 lkkanun'da (aralkta) toplanr; Arnavutluk'ta, Srbistan'n Adriyatik'e yalnz tecimel (ticari) bir kt (yarar) olmas ve onu oraya ulatracak olan demiryolu zerinde verilmi olan anlamalarn basna bildirilmesine karar verilir. Uysal olmas iin Rusya'nn Osmanl zerinde baskda bulunmas ve br byk devletlerin de ona uysallk tleri vermeleri

Adriyatik zerindeki Avusturya dileklerini byk lde dinizledikten (dindirildikten) ve siyasal havann arln az ok giderdikten sonra Rusya, Osmanl'ya kar dner ve ona gzda vermeye alr. O bunu yaparken balca iki ama gtmektedir: a) Sava bir an nce bitmelidir, nk eer i ok uzarsa: 1) Balkanllar ypranr ve Avusturya ve onun balaklar kendilerinde yeni yeni aslar (karlar) koparmaya kalkmak iin yrek bulurlar. 2) Yukarda grdmz gibi Adriyatik'te istedikleri biimde bir liman elde edemeyen Srplar, savatan nce Bulgarlarla yapm olduklar paylama tasarn, Ruslara bildirmi olduklar gibi bozmaya ve Bulgarlardan yeni yeni yerler istemeye kalkabilir, eer Srplar bu ie Londra'da bara varlmadan kalkacak olurlarsa Balkan Balamas bozulur ve savala kazanlm olan btn aslar (karlar) toptan elden gidebilir; uramak zorunda brakacandan Srplar bu yolda yreklendirebilecei iin sava, yeniden balamamaldr. b) Bundan baka savan yeniden balamas Bulgarlara stanbul'a girmek frsatn verebilir; bu olursa Rusya hem Bulgaristan'la bozumak, hem de ank (hazr) olmad o anda stanbul ve Boazlar sorununu zlemek zorunda kalabilirdi. Bu etkenler dolaysyla Rusya biteviye Babli zerine bask yapacaktr. 19 ilkknunda (aralkta) Rus bykelisi d Girs, Noradungiyan Efendi'yi grp Rus kamuoyunun, ar hkmetinin bugne kadar srdrebildii barl durumun (attitude pacifique) bundan byle srmesini zor kldn; ve eer Balkanllara onlar holandracak bar artlar salanmayacak olursa ibu barl durumun sremeyeceini bildirir ve Rus hkmetinin Edirne'nin Bulgar'a braklmasnn bu artlardan biri olduu dncesinde bulunduunu ekler (1). Londra'daki Rus bykelisinin orada toplanan birinci bykeliler konferansnda Osmanl-Karada grmelerine karamayacan sylemi olduunu yukarda grdk; stanbul'daki bykeli ise Edirne iinde Osmanl-Bulgar oylamlarna pek gzel karabilmektedir. O gnlerde br bykeliler de Babli'ye bavurup bir an nce bar yaplmas ve Edirne'den vazgeilmesi dn verirler. Paris'te Reit ve Berlin'de Osman Nizami paalarn byk devletlerce uysal grlmeyen bir dil kullanmalar zerine stanbul'daki Fransz ve Alman bykelilerine Babli'ye uysallk dnde bulunmalar iin ynerge verilmiti. Bompar bu ite bir Fransz-Alman ibirlii olduuna Babli'yi inandrmak iin Vangenhaym'la anlar ve ikisi de ayr ayr fakat birbiri ardndan 20 ilkknunda (aralkta) Noradungiyan Efendi'yi grrler (1). kisinin de hkmetlerine yazdklarna baklrsa Osmanl Hariciye Nazr'na e dil kullanmlardr; (yalnz Vangenhaym'n bir Trk-Bulgar-Rumen balamas yolundaki szleri Bompar sylememitir). Ancak Bompar ok etin ve Vangenhaym ise uysal bir biimde konumutur. Bompar'n etin konumas hem kendi, hem Vangenhaym'n raporundan hem de Noradungiyan Efendi'nin bu bavurma ve tler dolaysyla Osmanl elilerine yollad genelgede Rus ve Fransz bykelilerinin szlerini aytndan anlalmaktadr. Daha ayrntl olmas dolaysyla Vangenhaym'n raporunun zetini alacaz. Vangenhaym der ki: Bundan byle Trkiye iin nemli olan, Balkan ileri dolaysyla hibir devletle kar bir durumda olmamaktr. Srbistan ve Karada ile Trkiye'nin bir ilgisi kalmayacaktr; Yunan'a kar da yeter bir donanma olursa Trkiye kendini koruyabilir. Ancak Edirne Trkiye'de kalrsa bu yzden onunla Bulgaristan arasnda

biteviye kavga kar, Bulgar'la hep iyi anlaarak yaamak ise Trkiye iin ok nemlidir, nk ilerde Bulgaristan onun Avrupa'da tek komusu olacaktr; dman bir Bulgaristan Trkiye'yi Avrupa'dan ayrr, dost ve balak bir Bulgaristan ise onu Avrupa'ya balar; l bir Trkiye-Bulgaristan-Romanya balamas ilerde akla smaz bir ey deildir, oysaki Trkiye'nin bir byk devletle balamas hi olmazsa imdi olanakszdr. Dolaysyla, Trkiye, yalnz Bulgaristan'n bar iin Edirne'yi almay art kotuundan deil, fakat bununla birlikte, eer Londra'daki Trk oruntaklar (delegeleri) bu berkitilmi (silahlandrlm) kentin Trkiye'de kalmasnn Bulgarla srekli bir bara engel olacan anlarlarsa da Edirne'den vazgemekle usalr davranm olur. Yabanc askeri uzmanlar diyorlar ki: Trk ordusu atalca'da en gl bir dmana kar baar ile dayanabilir, ancak Edirne'yi kurtarmak iin yaplacak bir saldrdan hemen hemen hibir baar umamaz; dolaysyla Edirne er ge decektir, bu olunca ilerdeki grmelerde Trkiye'nin durumu gszleir. Bar olmazsa Kk Asya'da da karklklar kabilir ve bu da yabanc devletlerin Trkiye'nin i ilerine karmasna yol aabilir. Noradungiyan Efendi u yolda karlk verir; (bu karl belgede olduu gibi yazyoruz): ''Noradungiyan bana, ana hatlarn izdiim siyasann kendi grlerine tamamen uyduunu syledi ve unlar dedi: Fakat meslektalarm (yani br nazrlar) bu gibi modern fikirler kazanmak hususunda fazla midi yok. Nazrlar meclisinde, bu hususta muvaffak olamayacak, nk Trk kamuoyu ve hele Trk subaylar heyeti, bir kutsal Trk kenti olan, iinde birka eski padiah yatan Edirne'nin muhafazasnda srar etmektedirler. Maalesef, orduya isteklerini kabul ettirmek iin, hkmetin elinde hibir kudret yoktur. Kendisi, ilk nce Londra'da Edirne hakknda resmi bir Bulgar deklarasyonu yaplmasn kurcalayacak (''provoquer'' edecek), sonra bunu yksek subaylardan ve yksek memurlardan teekkl eden bir toplantya sunacak; fakat bu toplantnn da mstahkem mevkiin feda edilmesi aleyhinde bulunacandan korkuyor.'' Bu konumay anlattktan sonra Vangenhaym Alman Babakan Betman-Holveg'e (yaz onadr) kendi dncelerini yle bildirir: br bykelilerin szlerinden yle anlyorum ki bunlar Trkiye'nin bu ite dayanacan sanyorlar. Eer bu byle olursa Trkiye zerinde hep birden bir bask yapmamz dn d Girs ileri srd. Bence byle bir ey Trkiye'ye kar bir hakszlk olursa da hkmetlerin devi, inad yznden genel bar tehdit eden Trkiye'yi deil kendi aslarn (karlarn) dnmektir. l Anlama bykelilerinin davranlarndan anlyorum ki onlar Slav yenini salanm bir duruma sokmak iin elden geleni yapyorlar. Bompar'la d Girs'in Trkiye'nin Edirne iinde direnmesi bizi bir Avrupa savana gtrr yolundaki szlerinde iirme vardr, nk hibir devlet Edirne iin silaha sarlmaz; onlarn Asya'da karklklar kaca yolundaki tehditlerinin de Trkiye ve br byk devletler zerinde bir baskda bulunmak dncesinden baka bir anlam yoktur, nk bu gibi karklklar ilgili devletlerce kurcalanmadka pek kmaz (1). l anlamann siyasasna yn veren nokta savan Trkiye'ye uygun bir yola girmesi (en ok denizde) ve balaklarn elde etmi olduklar btn baarlarn pheli bir durum almas korkusudur. Bununla birlikte Trkiye'nin gerekten dostu olanlar ona ancak elden geldii kadar abuk bar yapma dn verebilirler; nk Fransa ve Rusya'nn Balkan devletlerinin yenmesi iini ne kadar byk bir ihtirasla tuttuklarn gze alrsak bunlarn Trkiye savata baarlar elde edecek olursa Kk Asya'daki uluslar ayaklandracaklarna gvenle inanabiliriz (2).

Bu belge, o sradaki genel durumu ve byk devletlerin durumunu aydnlatt iin uzunca yazlmtr. Bu belgedeki baz dnceler ocukasnadr; Bulgar'la dost olmak iin ahalisinin ancak bir aznl Bulgar olan Edirne'yi brakmak gerektii yolundaki sz gibi; byle dnlnce sra ile Tekirda, Gelibolu, Silivri ve stanbul'u da Bulgar'a brakmak gerekebilirdi. Belgenin bu gibi sama ksmlar bir yana braklrsa ondan unlar kar: Almanya ve Avusturya Bulgar' kendilerine ekmek ve onu berkitmek (glendirmek) istiyorlar, ta ki genel Balkan siyasalarnda onu kullanabilsinler; Osmanl hkmetinin Edirne'yi kendi alkoymak iin ve bu artla dnd Osmanl-Bulgar-Romanya anlama ve dostluunu, Almanya, Osmanl'ya Edirne'den vazgemenin bir karl gibi salamak istemektedir. Almanya, Dou ve Arap vilayetlerinde karklklar kmasndan korkmaktadr, nk bylelikle i bir genel paylamaya kadar gtrlecek olursa kendisi buna ank (hazr) deildir ve diledii gibi bir pay salayabilmek iin br devletlerden ok byk glkler yenmek ve Dou Akdeniz'e asker yollamak iin lsz olarak daha byk yklere katlanmak zorundadr. Bundan baka Edirne'yi Bulgar'a vermek demek, orasn ve dolaylarn artk herkese bir Rus pay saylmaya balayan stanbul ve Boazlar blgesinden ayrmak yani Rus payn kltmek demekti. Bu da Rus'a dost da olsalar birok devlet iin nemli bir kazan saylmakta idi. Noradungiyan Efendi'nin szleri ve konuma tarz alacak biimdedir ve bu gibi yerlerde z Trklerden bakasn -nk z Trk olmayanlarn en nemli ilerde onlarla dnce ve duyguca tam birlik olmalar olanakszdr- kullanmann ne kadar yanl olduunu gstermektedir. Avusturya bykelisi de Babli'ye gelip bu yolda bir bavurmada bulunur, ancak bunu ok hafife yapar ve sz uraya getirir: Trkiye'nin Edirne ve bar iinde verecei karar asker dncelere dayanlarak verilecektir. Bununla demek ister ki: Edirne'yi kurtarabileceinize gveniyorsanz ii uzatn yoksa direnmeyin. Yine ibu 20 ilkknunda (aralkta) ngiliz bykelisi, Noradungiyan Efendi'yi grr (1). Osmanl oruntaklarnn (delegelerinin) demelerinin Londra'da iyi bir etki brakmadn syler ve uysallk dnde bulunur. Hariciye Nazr ona, atalca'daki grmelerde, Bulgarlarn bata Edirne iinde uysal davranr gibi olduklarn ve onu almakta direnmeyecekmi gibi bir san uyandrdklarn, imdi ise durumlarnn deimi olduunu syler. Edirne zerinde anlalamazsa grmelerin kesilmesi ve savan yeniden balamas gerektiini sylemez ve zel bir dnce olarak iin Londra'daki bykeliler konferansnda zlenmesinin gerekeceini ileri srer. Bundan Lovter, Osmanl hkmeti Edirne'yi brakmak soravn (sorununu) dorudan doruya zerine almak istemezse bunu Avrupa'nn basks altnda yapm grnmesi iin Noradungiyan Efendi'ce zel olarak dnlm bir kaamak yolu arand anlamn karr. Noradungiyan Efendi'nin Fransz, Alman ve ngiliz bykelilerine yapt demeler, bunlar da Edirne iinde Osmanl hkmetince direnilmeyecei veyahut da bu ite direnmek iin hkmet yeleri arasnda birlik olmad inann douracak zdedir: dolaysyla bunlar birka yoldan duyacak olan Bulgarlar, ille Edirne'yi isteriz demekte, yreklendirilmi oluyorlard. Bu bavurmalar zerine Noradungiyan Efendi'nin Osmanl elilerine yollam

olduu genelgede yalnz Rus ve Fransz bykelilerinin sz gemektedir; bu da gsterir ki br bykeliler yumuak bir dil kullandklar iin onlarn bavurmalar yalnzca bir t saylmtr ki dorusu da odur. Genelgede unlar denmektedir: Rus ve Fransz bykelileri Paris'te Reit ve Berlin'de Osman Nizami paalarn uysallktan ok uzak (intransigeant) demelerinden szlandlar, bunun Londra konferansnda da uysal olmayan bir durum alnmas kaygsn uyandrdn ve bunun ise grmelerin kesilmesi gibi byk bir tehlike dourabileceini sylediler. Karlk olarak dedim ki bizim btn durumumuz sava sona erdirmek istediimizi gstermektedir; her trl resm grmelerden nce yaplm olan konumalarn nemini iirmemelidir; biz de, Edirne'nin Bulgar'a braklmasnn barn ayrlamaz bir art olduu yolunda Danef'in demecine nem vermedik. Eer bar isterlerse bu i zerinde direnmemeleri iin Bulgarlara tler verilmesini ileri srn. (Bu son ksm Noradungiyan Efendi, Bompar'a da sylemi, o, bunu kesin olarak abartm ve bu onun raporuna gemitir). Puankare'nin iki demeci ve Osmanl Asyas ilerini de kurcalamas 21 ilkknunda (aralkta) Puankare, Kamutay'da ve yan'da demete bulunur ve Balkan ilerinin bir tarihesini yaparak Fransa'nn, kendisine gre biteviye barl olmu olan siyasasn anlatr ve buna hemen herkesi, Jores gibi gerekten barl olan sosyalist frkas (partisi) bakann bile, inandrr. Bu demelerin baz nemli noktalarnn metni veya zeti aadadr (1): Btn sylediklerine ramen Puankare'nin yansz olmadn gsteren bir para (1): ''Balaklarn oruntaklar (delegeleri) Balkan birliinin salamlnn kendilerine verdii gc pek gzel anlamaktadrlar; onlar, ordularnn bu kadar yrek ve dayankllk gsterdikleri sava alanlarnda, gen krallklarnn kazanm olduklar tinsel (ruhsal) etkinin aralarnda uygunsuz aytmalarla (anlamazlklarla) tehlikeye dmesine yol amamaya iyice karar vermilerdir.'' Puankare, hatratnda, bylece Balkanllara bir t vermek ve belki de rtl bir darlmada bulunmak istediini syler. Bundan sonra demecinde Puankare eer Osmanl ve Balkanllar arasnda dorudan doruya bir anlamaya varlamazsa Avrupa'nn ie karacan syler. Trkiye'ye en ok Asya'daki lkesiyle urap oray gelitirmek dn verir ve unlar syler: ''Uzun aylardan beri stanbul'daki bykelimiz, byk devletlerle anlam olarak Lbnanllardan yana bir yeleme tasars ileri srmektedir, ancak grmeler uzayp gidiyor ve imdiye kadar bir ey sonulanlamad. yan'a ayrca sylemem gerekmez ki, hele Lbnan ve Suriye'de bizim, geleneksel aslarmz vardr ve onlara sayg gstertmek istiyoruz. ''Bu noktada ngiliz hkmetiyle aramzda bir anlaamamazlk olduunu sananlar olmusa da bu sann sebepsiz olduunu sylemekle bahtiyarm. ''ngiliz hkmeti bize ok dostasna bildirdi ki bu blgelerde hibir bakmdan bir ie atlmak iin ne bir dncesi, ne bir tasars, ne de bir siyasal dilei yoktur. Biz de Asya'da Osmanl mparatorluu'nun btnln srdrmek kararndayz; ancak oradaki geleneklerimizin hibirinden vazgemeyeceiz, orada kazanm olduumuz dostluklarn hibirini tepmeyeceiz, oradaki aslarmzdan (karlarmzdan) hibirine zarar dokundurtmayacaz.''

Bu, o zamann diliyle, Lbnan ve Suriye sorununu, yani Osmanl Asyas'nn paylalmas iini, ortaya atmann bir balangc idi. ngiltere'nin sznn gemesi undan domutu: Msr'daki ngiliz Komiseri Lord Kiner, Hicaz, Suriye ve Palestin (Filistin) Araplaryla ok ilgili bulunmakta ve oralarn birok ileri gelenleriyle grmekte veya haberlemekte idi ve ngiltere'nin oralara herhangi bir biimde olursa olsun el uzatmak istedii sz ortada dolamakta idi; bunun birka rneini daha nce grdk, birkan da daha sonra greceiz; bunun zerine Puankare Grey'e bavurmu ve Grey, Pol Kambon'a yukarda sz geen biimde inanca (gvence) vermiti (1). Yine o sralarda ngiltere ile Almanya arasnda bir yaknlama belirdii sz dolamt, bu i zerinde de Puankare ngiliz hkmetinden inanca (gvence) istemi ve almt ve bunu sylevinde kullanmt. S. J. Konferans'nn 4'nc toplants ve Osmanl'ya kar yeni Rus basks Puankare'nin bu sylevlerde bulunduu gn (21.12.1912) S. J. konferansnn 4'nc toplants yaplr. lk olarak kodra Komutan'nn brakmay dinlemeyip savaa durduu yolunda Srp szlanmas zerinde grlr; anlalr ki Karada hkmeti, Nzm Paa'nn brakmay ve artlarn bildiren ifre telini, iinde baka eyler de olabilir dncesiyle kuatlm olan ve telsizi bulunmayan kodra Komutan'na vermemi. Bu ifre telin Londra'daki Karada oruntaklarnca (delegelerince) etine'ye yollanlmasna karar verilir (tesi Karada hkmetinin kararna bal olacaktr). Asl bar iine geilince Osmanl oruntaklar (delegeleri) unlar syler: Yunanllarla da bar grmelerine giriebiliriz, ancak atalca'da brakma yapld srada barn abuk olacan sanmtk; bu yzden, kurganlarmza (mevzilerimize) yiyecek yollama hakkmz nce kararlatrlm iken Bulgarlarn direnmesi zerine son anda bundan vazgetik; imdi ise Yunan oruntaklarnn (delegelerinin) da ie katlmasyla bar grmelerinin uzayaca anlalyor, dolaysyla biz de kurganlarmz (mevzilerimizi) beslemek hakkn isteriz. Bunun zerine en ok Osmanl ve Bulgar oruntaklar (delegeleri) arasnda etin bir aytma (tartma) balar, atalca grmelerinin tarihesi yaplr... Sonda Bulgar oruntaklar (delegeleri) ellerindeki yetki kdnn yalnz bar grmeleri iin olduundan yeniden brakma iin grlecekse buna resmi olarak karamayacaklarn sylerler. ki kere toplant kesilir ve her yan oruntaklar (delegeleri) kendi aralarnda konuurlar. kinci kesintiden sonra Osmanl oruntaklar (delegeleri) ana sorunun yani Trk kurganlarna (mevzilerine) yiyecek yollanlmasa da Yunan oruntaklaryla (delegeleriyle) grp grmeme sorununun, hkmete zlenmesini bekleyerek ''ad referandum'' (1) artyla bar grmelerine balamay ileri srerler. Bundan ne anlald zerinde de aytma (tartma) olur ve sonda Yunan oruntaklarnn (delegelerinin) konferansa kabul ii zerinde Osmanl oruntaklarnn (delegelerinin) stanbul'dan yeni ynerge almalar iin 23 lkkanun'da (aralkta) toplanlmak zere dalnr. Rusya'nn neden bir an nce bar istediini yukarda grdk. Londra'da Osmanl oruntaklarnn (delegelerinin) aldklar durum ise Osmanl hkmetinin abuk bar isteyen bir yenilmi gibi dnp davranmadn, bunun tersine olarak ii

uzatmakla Rusya'nn korktuu olaylarn gelimesini bekledii duygusunu uyandrabilirdi. Bunu ve bu gibi gecikmelerden doacak tehlikeleri nlemek ve belki de Adriyatik iinde Avusturya karsnda gerilemi grndkten sonra Edirne iinde bir baar elde etmi grnmek iin 23 lkkanunda (aralkta) stanbul'daki Rus Bykelisi d Girs, Noradungiyan Efendi'yi grp (1): Trkiye'nin Edirne'den vazgemek istememesi yznden yeniden sava balarsa Rusya'nn yansz kalamayacan (2) syler. Bunu Turhan Paa'ya bildirirken Noradungiyan Efendi, bu gibi szlerin Balkanl balaklar uysal olmamaya yreklendireceini yazmakta ve bu i iin Sazonof'u grmesini istemektedir. Bu Rus bavurmas Fransa'da Trkiye'dekinden daha byk bir yank uyandrr ve Puankare balak Rusya'nn kendisiyle danmadan sonu bir genel savaa varabilecek olan bir bavurmada bulunmu olmasna kzar ve bu yzden svolski'ye szlanr; o da d Girs'e yollanlm olan ynergenin (kendisine de bu telin ei gelmiti) Bompar'n anlad gibi olmadn syler ve ii yle dzeltir: Rus hkmeti d Girs'ten Trkiye'nin u yne bakn ekmesini istedi: Eer Trkiye kodra, Edirne ve Yanya ileri (kurganlara yiyecek yollanlmas ii olacak, nk S. J. konferansnn 21.12.1912 tarihli toplants bu yzden sonusuz kalmt) ve snrn Edirne'nin gneyinden gemesi ii zerinde uysal olmamakta direnirse savan yeniden balamasndan saknlamaz ve i buraya varrsa bizim yanszlmz inancalanlamayabilir (peut ne pas tre assure) nk sava yine balarsa Kk Asya'da ve Rusya'ya bitiik yerlerde karmaalar olabilir; bu da Rusya'y etin lemler (nlemler) almak zorunda brakabilir (bundan sonra Rus kamuoyu ileri srlmektedir). svolski ''yanszlmz inancalanlamayabilir'' szn yanszlmz bakalarnn aknlaryla bozulabilir'' biiminde anlatr ve yorar. Krt ve

Buna kar Puankare der ki: Bu anlam daraltc yorma ile de yaplan bavurma bize nceden haber vermeden ve bizimle anlalm olmadan yaplamayacak kadar nemlidir (1). Balkanllarn bar artlar: S. J. konferansnn 23.12.1912'deki 5'inci toplantsnda (saat 16 1/4'te alr ve 17'de kapanr) Osmanl oruntaklar (delegeleri) kuatlm kurganlara yiyecek yollama sorunu zerinde direnmeden Yunan oruntaklaryla (delegeleriyle) da grebileceklerini sylerler. Bunun zerine Balkanllarn aadaki bar artlar kendilerine bildirilir: ''1) Marmara Denizi zerinde Tekirda'n dousunda bulunan bir noktadan Karadeniz zerinde Midya'nn dousunda bulunan Malatra Krfezi'ne giden bir izginin batsnda kalan btn Osmanl topraklarnn, Gelibolu yarmadas ayral (ayr) braklmas, ''Bu topraklar iinde snrlar ve siyasal durumu ileride saptanacak olan Arnavutluk da bulunmaktadr. ''2) Ege adalarnn braklmas, ''3) Trkiye Girit'in zgrl dzenlenirken kendisine braklm olan btn haklardan vazgeer.'' Bu dilekler Bulgarlarn Marmara Denizi'ne ulamalar ve Tekirda'la Midya'nn da onlarda kalmas demekti. Venizelos bunlarn yalnz toprakla ilgili dilekler olduunu ve daha sonra br

sorunlar zerindeki dileklerin de bildirileceini syler. Osmanl oruntaklarnn (delegelerinin) bu dilekleri hkmetlerine bildirip ondan ynerge (talimat) isteyebilmeleri iin yeni toplant 28 lkkanun'a (aralk) braklr. Bu toplanty hkmetine bildirirken Reit Paa (1) Balkanl oruntaklarla (delegelerle) yaplan konumalardan unlar anladn tellemektedir: Bulgarlar Edirne zerinde direneceklerdir. Bu ite bir ass (kar) olmayan Srp ve Karadallar bu yzden sklma benziyorlar, ancak bu ite bir etkileri olmasn bekleyemeyiz - kesin ve deimez bir nermede (neride) bulunmamz gerektir Eer olas bir grme kesilmesinden saknlmak isteniliyorsa kar nermemizi (nerilerimizi) o biimde sunmalyz ki Bulgarlar bunu, zerinde grlebilir bir nerme (neri) saysnlar; Bulgarlar onu kabul ederlerse Yunan isteklerinin bazlarnn bizce abanmas belki daha az glkler dourur. Danef diyor ki: Bulgar hkmeti brakma artlarnda her trl deiiklii abyor (ieriyor) ancak eer Edirne komutan hele bu yortu anlarnda halkn skntsn azaltmak iin Bulgar komutanlna bavurursa kendisine belki kolaylk gsterilebilir. Reit Paa'nn telinin son ksm, kendilerine kurganlara yiyecek yollama ii zlenmeden de Yunan oruntaklaryla (delegeleriyle) grebilecekleri yolunda verilmi olan ynergede bu yiyecek iinin ayrca konuulmasnn bildirilmi olmas dolaysyla yazlmtr. Reit Paa'nn asl dncesine, yani Bulgar'a ho grnecek bir nermede (neride) bulunulmas ve bylelikle onunla anlalp Yunan'a kafa tutabilecek bir duruma girilmesi ii zerinde kendisi ayrca bir ayrnt yazmamaktadr; ana ekime Edirne yani yalnz Bulgar' ilgilendiren bir konu zerinde olduundan Reit Paa'nn dncesinin nasl gerekleebilecei pek grlememektedir. Kral Ferdinand'n ar Nikola'ya bavurmas: Bulgaristan bu Tekirda-Midya izgisinde epey direnecektir. Ferdinand'n 6 Sonkanun (ocak) 1913'te Petersburg'a giden Bulgar Maliye Bakan Todorof'la ar 2'nci Nikola'ya yollad bir mektupta unlar vardr (1): Ferdinand nce ylban kutlamakta, ar ve Rus ulusunca Bulgar yenleri (baarlar) zerine gsterilen iyi duygular dolaysyla teekkr etmekte, Rusya'ya kar ''sonrasz minnetini'' bildirmekte, Romanya'nn Silistre zerindeki dileklerinden szlanmakta ve ona kar Bulgaristan'n korunulmasn istemekte ve sz TrkBulgar snrna getirerek unlar demektedir: ''Bulgaristan ister ki snr Tekirda'dan Midya'ya gitsin. Bize yle geliyor ki, Rus hkmetinin dncesi, eer daha iyisi elde edilemezse, Bulgaristan'n Saroz (krfezi) - Midya izgisinde kalmasdr. Bulgar dileklerinin doruluunu gsteren sebepleri Majestenize sunmak isterim: Her eyden nce doru olmaz m ki 40.000 yrekli Bulgar'n kanyla sulanm olan bu toprak onu, adam gcnn de stnde olan uramalarla ele geirmi olanlarn mal kalsn. kincisi Tekirda-Midya ve Saros-Midya izgileri arasnda kalan topra geri vermekle orann Hristiyan ahalisi Trk kyncnn en korkun tehlikelerine uramak durumuna sokulur. Son olarak da, anlayl ve iler (mobile) Bulgar bekisinin Tekirda'da bulunmas belirmemi bir gelecekte Boazlar sorununu zlemek iin Rusya'ya bir dayanak olamaz m? ''(Yenlerinin rn olan Tekirda' elden karmak gibi byk bir tasadan Byk Rusya'ca korunulmak iin her gn Allah'a yalvaran subay ve erlerim adna Majestenize bu dileimi sunuyorum).''

Daha yukarda grmtk ki Danef, Bertold'a, Bulgarlarn Boazlar'da Trklerden daha iyi bir beki olacaklarn syleyerek oray Avusturya ve genel olarak Akdeniz devletleri adna Rusya'ya kar daha iyi bekleyeceklerini anlatmak istemiti. imdi de Bulgar kral Bulgarlarn yine bu ii, ama bu sefer Rusya'dan yana ve Rusya'ca Boazlar'n ele geirilmesini kolaylatrmak iin, ok iyi greceini yazmaktadr. Herkesi aldatabileceklerini ve oyuna getirebileceklerini sanan ve bunu baaracak kadar ustalk ve incelikleri olmayan Bulgarlarn sonda okkann altna gitmi olmalarna hi almamaldr. S. J. Konferans dnda baz grmeler Yukarda anlatlan 23.12.1912 tarihli toplantda Osmanl oruntaklar (delegeleri) kendi hkmetlerinin hibir nermesini bildirmemilerdi, ancak urada burada sylenilen szlerden Osmanl hkmetinin uysal olmayaca renildii iin yukarda grdmz sebepler dolaysyla sabrszlanan ve sinirlenen Rusya 24 ilkknunda (aralk) bir kere daha Babli'ye bavurup ona gzda vermek ister ve bylece Balkanllarn dileklerine verilecek karln uysal ve istenilen biimde olmasn salayacan umar. Bu dnce ile Sazonof Turhan Paa'ya der ki (1): Londra'daki Trk oruntaklar (delegeleri) uysal deildirler. Edirne ve Makedonya'y alkoymak istiyorlar ve Makedonya'nn zgrl zerinde direniyorlar, bu olamaz ve bu gibi dilekler, ii ister istemez savan yenilenmesine gtrr. Eer sava yeniden balarsa Trkiye'nin durumu daha zor olur, nk Bulgarlar daha ok eyler isterler; eer Bulgarlar pskrtlecek olursa Rusya'nn durumu gleir ve o Bulgarlara yardm etmek zorunda kalr. Size Enos-Midya (Enez Midye) verilecektir ve Arnavutluk, Lbnan gibi sultann egemenlii altnda zgr olacaktr. zgrlk iin Rusya direnmitir; Avusturya ise orann bamszln istiyor. Grld gibi Rusya Balkanllarn, bir pazarlk dncesiyle olacak, istemi olduklar Tekirda-Midya snrn Enos-Midya olarak dzeltmekte, ancak Trkiye yeniden yenilirse durumunun daha kt olacan, yok yenerse Rusya'nn Bulgaristan'a yardm edeceini bildirmekle Osmanl hkmetini korkutmaya ve mitsizlie drmeye almaktadr. Babli bundan sonra d Girs'in ilk bavurmas zerine Turhan Paa'ya ekilmi olan telin karln alr (1). Bunda bykeli unlar demektedir: Sazonof'u grdm; o bana Bulgaristan'a yardm etmek szn sylemedi (2) -nk bizim saldrya geemeyeceimiz inanndadr- o dostasna ve dinginlikle dedi ki: eer uysal olmazsanz sava yeniden balar ve stanbul tehlikeye der, bu olunca Rusya da sakn (gerekli) lemleri (nlemleri) almak zorunda kalacaktr. Bunlarn ne olacan sorunca dedi ki: ''Alimallah (Mon Dieu) imparatorluumuzun kaps olan Boazii ve berkitmeleri ve belki de Asya'da dnler, nk iin aslna gidilirse Rusya'nn nceden bir ey almaya (se prmunir) herkesten ok hakk vardr ve bunu yapmak zorundadr" ve unlar ekledi: Biz size pek ok dostluk kant verdik, fakat siz bizi anlamadnz. Bizi dinlemi olsaydnz talya ile anlam ve Makedonya iin bir ey yapm olurdunuz ve bugn kaybetmi olduunuz vilayetleri tehlikeye drm olmazdnz. Bulgaristan hibir vakit 2-3 haftadan ok dayanamayacak olan Edirne'den vazgemez. Yanya'ya gelince mademki Arnavutluk zgr olacaktr, onun zerinde direnmekte ne gibi asnz (karnz) olabilir. Bundan baka Edirne'den vazgeme d size btn byk devletlerce

verildi. Sazonof'un bu szleri bir iki yldr Osmanl'ya kar kulland ikiyzl dilin yeni bir rnei olduundan bunu geiyoruz. Sazonof'un 24 ilkknunda (aralkta) Turhan Paa'ya ikinci bavurmasn yapt gn, Jorj Lui bu ii Puankare'ye bildirmi ve Girs'e de stanbul'da buna benzer bir yolda konumas iin ynerge (talimat) verildiini eklemiti (1). Bunu renince Punkare yeniden kzar ve Jorj Lui'ye unlar teller (2): Sazonof'u abuk grp Rusya'nn nceden bizimle anlamadan taknd yeni durumunun btn arln anlatn. Onun bu giriiti (giriimi) Avrupa bar iin en tehlikeli bir biimde Kk Asya sorununu birdenbire ortaya karabilir. Edirne'nin Bulgaristan'da ve Balkanlar'n Balkan uluslarnda kalmas iin yeni bir Avrupa aracl nermesinde (nerisinde) bulunmaya ankm (hazrm). Sazonof buna u yolda karlk verir (3): Ben Trklere dedim ki eer bar olanaksz klarlarsa bizim yanszlmz artk inancalanamaz -Bunun bir tehdit olduu aktr. Amma elbette Fransz hkmetiyle anlamadan szden ie gemeyiz. Kk Asya sorununu ortaya atmak istemiyoruz. Bir Avrupa aracl nermesi bu arada asl (yararl) olmaz. Byk devletler stanbul'da zaten ibirlii yapmaktadrlar. stanbul'da gizli Osmanl-Bulgar grmeleri Osmanl-Balkanllar grmelerine dnelim. S. J. Konferans'nn 5'inci (23.12.1912) ve 6'nc (28.12.1912) toplantlar arasnda ok gizli tutulan baz Osmanl-Bulgar grmeleri olur. Bunlar stanbul'a gelen Bulgaristan'n eski Maliye Bakan Kalef ve bir iki Bulgar generali (belki Savof) ile yaplr. Bunlarn stanbul'a gelii zerinde baz yabanc eliliklerin yazlarnda izler vardr. Lovter'in bir telinde Kmil Paa Kalef'i kabule onat (yanat) denilmektedir (1) Sofya'daki ngiliz Elisi Baks-Ayronsayd ise bu iin Balkanllarn arasn bozmak iin bir Osmanl dolan olduunu, Geof'un Kalef'in bir devle stanbul'a yollanldn ne kendisinin ne de kraln bilmediini sylemi olduunu, onunla dnrl olan Bakomutan vekili Savof'un onu atalca'dan geirmi olabileceini ve Kalef'in hibir devle yollanlmad yolunda basnda resmi bir bildiri ktn yazmaktadr (2). Vangenhaym ise Kmil Paa ile 27 ilkknunda (aralkta) yapm olduu bir grmeyi anlatrken (3): Kmil Paa'nn Bulgaristan'la gizli grmeler olduunu kendisine sylediini, ancak bunlar zerinde ayrnt vermediini, Savof'un daha evvelki gece atalca'ya geri dndn, Filibeli banker ve Ferdinand'la Danef'in inal Kalef'in henz stanbul'da bulunduunu ve Kmil Paa'nn Bulgaristan'n Rus baatndan (basksndan) kurtulmak istediini kendisine sylediini yazmaktadr. bu Osmanl-Bulgar grmelerinin yanklar Hariciye'den Londra'daki Osmanl oruntaklarna (delegelerine) verilen ynergelerde (talimatlar) de grlr. S. J. konferansnn yukarda dediimiz gibi 28.12.1912'de yaplacak olan 6'nc toplants iin 25 ilkknunda (aralk) Londra'daki oruntaklara (delegelerine) tel ile gnderilen ynergenin banda: ''br yandan, Bulgarlarla yapmakta olduumuz grmeleri yaknda kolaylatrabilecek olan baz lemler (nlemler) aldmzdan...'' denilmektedir. Bundan sonra sz geen toplanty anlatrken yazacamz nermeler (neriler) bildirilmekte ve genel olarak bu toplantda belirsiz

konuulmasnn gerekecei sylenilmektedir. Telin sonunda kurganlarmza yiyecek yollama iinin kardaki dmanla grlecei de eklenilmektedir. Bu telin arkasndan 26 ve 27 ilkknunda (aralk) Londra'daki oruntaklara iki tel daha gnderilir. Birincisinde unlar vardr: Kral Ferdinand'n zel bir devle sadrazama yollad eski Maliye Bakan Kalef'e gre Bulgar hkmeti, kendi kamuoyu bunu istedii iin Makedonya'nn zgr bir vilayet olmasna eygin (yatkn) imi. Bar iin asl glk Bulgarlarn ok istedikleri Edirne imi; belki, oras berkitilmi durumdan karlrsa bize braklabilirmi; adalar iinde Bulgaristan baz artlar altnda bize eygin (yatkn) imi. Kalef'in sylediklerini bylece topladktan sonra Noradungiyan Efendi bunlara gre yeni Trk nermesinin (nerisinin) Londra konferansnda ok glkle karlamayacan umduunu sylemekte ve sonda Bulgarlarn Edirne'den vazgemeleri gerektiinin Kalef'e iyice anlatld bildirilmektedir. Bu telden anlalabilen udur: Bulgarlar Makedonya'y paylamaktansa onu bir btn olarak zgr klmay (bu cildin baka yerlerinde bunu birka kere grdk) daha uygun bulmaktadrlar, nk oras paylalrsa Srp'a ve Yunan'a gidecek ksmlar Bulgar iin elden km saylabilir; halbuki oras bir btn olarak kalrsa Bulgarlarn sylediklerine gre orada ounluk Bulgar olduu iin gnn birinde toptan Selanik, Manastr ve skp'yle birlikte Bulgar'a geebilir; Bulgarlar Edirne'yi istemekte ve ona kar Adalar iinde Osmanl dileklerine yardm edebileceklerini anlatmaktadrlar; Noradungiyan Efendi'nin telinden ve sonraki olaylardan yle anlalyor ki Kalef, Edirne'nin baz artlarla Osmanl'da kalabileceini ya kendisinin veya kk bir takmn adna sylemitir. Noradungiyan Efendi'nin yukarda sz geen 27 lkkanun (Aralk) tarihli telinde, her ne olursa olsun, Edirne'den vazgeilmeyecei ve oras dse de bar yaplmayaca ve gerekirse bykeliler konferansna bavurulabilecei bildirilmektedir. 1912 ylnn son haftasnda yaplm olan bu gizli Osmanl-Bulgar grmeleri ve bunlarn sonular zerinde baka bir belge ve bilgi bulamadm; olaylar, bu grmelerden nemli bir sonu kmadn gstermitir. Bu i zerinde bundan sonra anda (an) yazabilecek kimse kalmam olsa gerektir ve bu yolda yeni bilgi belki Bulgar Hazinei Evrak'nda kabilir. Bu belge eksiklii dolaysyla, zel bir andcm (anm) buraya koymay uygun buldum: o srada Paris'te okumakta idim ve Kmil Paa'nn olu Sait Paa Paris'le stanbul arasnda gidip gelmekte idi, onun o vakit bana sylediine gre Savof ve birka Bulgar ileri geleninin ayrca Trklerle bir anlamaya varlabilip varlamayacan incelemek iin stanbul'a gelmiler; grmelerde Edirne vilayetinin (o vakit bu vilayet Mesta Karasu'ya kadar uzanrd) bizde kalmasna karlk Selanik'le birlikte btn Makedonya'nn antlama ile Bulgaristan'a braklmas bu gelenlere nerilmi; Savof ve Fiel buna ok eygin (yatkn) olmu, ancak kral ve hkmet, Edirne zerinde direnmiler ve bir anlamaya varlamamtr. bu denemeyi Bulgarlarn hem Manastr ve skp'e kadar hemen btn Makedonya'y, hem de Enos-Midya izginine kadar hemen btn Trakya'y almak iin gsterdikleri agzllk dolaysyla kh kendi balaklarna kar Osmanl ile kh da Osmanl'ya kar kendi balaklaryla ibirlii yapmak istemelerinin bir sonucu saymaldr. Yukarda grdmz, birbirine batan baa kar olan, Danef ve Macarof'un demeleri bu yoldaki dncelerin baka bir gsterisidir.

Osmanl bar artlarnn bildirilmesinden nceki deme ve bavurmalar S. J. konferansnda Osmanl nermelerinin (nerilerinin) aklanacaklar 28/12/1912 tarihli toplantnn ngnnde bir yandan Osmanl hkmeti Edirne'yi vermemekteki kararnn kesin olduunu gstermek iin baz demete bulunur, br yandan da baz byk devletler onu yumuatmaya urarlar. Kmil Paa ile gren Vangenhaym, hkmetine unlar bildirir: (1) Birka gn nce d Girs'in eer Trkiye sava srdrrse Rusya'nn yansz kalmayacan Noradongiyan'a bildirdiini Kmil Paa syledi; o, bu tehdidi ciddiye almyor ve bir Rus ltimatomuna vereceim karl bilirim diyor; ona gre Trkiye Edirne'den hibir zaman vazgeemez, ancak oray berkitilmemi bir duruma koymaya onaabilir (yanaabilir), bu da elde edilemezse Trkiye sava srdrecektir. Bundan sonra Vangenhaym l Anlama bykelileri arasnda eer Trkiye Edirne'den vazgemezse bir donanma gsteriini de kapsayan bir bask yaplaca sz dolamaktadr, der. (Kalef grmeleri Vangenhaym'n bu telinde bulunmakta idi; bu ksm daha yukarda grdk.) Yine ibu 27 lkkanunda (Aralkta) Noradungiyan Efendi, Hseyin Hilmi Paa'ya ektii bir telde Pallavii'nin, talya bykelisi bir yana btn br bykeliler gibi Edirne zerinde ok durmamamz dn verdiini, Rusya'nn ise gzda vermeye uratn, byle bir durumda ii bykeliler konferansna gtrsek dilevimizi (dileimizi) kazanmakta glk ekeceimizi bildirmekte ve Bertold'la grp onu kazanmaya almasn istemektedir. 28 lkkanunda (Aralkta), yani S. J. konferans 6.nc toplantsn yapaca gn, Noradungiyan Efendi Osmanl elilerine yollad bir genelgede der ki: Edirne'den vazgemeye ank (hazr) olduumuz sz dolatrlyor; bu yanltr; bu sorun zerinde bar grmelerini kesmeyi bile gze alyoruz (1). Puankare ise Osmanl hkmetini uysal klmak iin tler vermektedir, Rifat Paa'ya der ki: (2) Balaklarca kabul edilemeyecek nermelerde (nerilerde) bulunup grmelerin kesilmesine yol amayn. Marmara kylar ve Arnavutluk (!) (3) sizde kalyor; Rifat Paa'ya gre Puankare, adalar iinde de batan baa mit krcdr ve yalnz anakkale'ye yakn adalarn berkitilmeyeceini sylemitir (yani btn adalar Yunan'a verilecek demitir); Puankare, Avrupa lkelerinizin bir ksmn elden karmaya onan (yanan) ve Asya lkelerinizde yeleme yaparak onlar gelitirmeye aln, dn verir. Bu szler Puankare'den beklenen szlerdi; ancak alacak ey Rifat Paa'nn kendi dnceleridir, o telinin sonunda der ki: ''Bu szlerde ok hakszlk varsa da doruluk da vardr. Bu d dinlemeye ve yrtmeye yreimiz olacak mdr? Asya'daki imparatorluumuzun kurtulmas iin bunu yapacamz umarm. Size kar sz syleyecekler bulunacaktr; onlara u denebilir: Bir lkeyi bu kadar kt bir biimde koruduktan sonra bunu yapanlarn, lkenin kalan ksmn kurtarmak isteyenlere engel olmaya haklar yoktur. ''Ana tehlike Rusya'dadr, balaklarda deil.'' O srada ''hkmet uysal olup Edirne'yi verecektir'' propagandas dolamakta ve bu en ok iki yerden gelmektedir: ttihat ve Terakki ve ordu evenlerinden (evrelerinden) Rifat Paa'nn bu szlerini kimin iin syledii iyice anlalamyorsa da ''korumak'' szn kullanmakla orduyu dnd akla daha yakn

gelmektedir. Osmanl hkmetinin bar artlar ve onlarn yanklar 28 lkkanunda (aralkta) S. J. konferansnn 6'nc toplants olur ve Osmanl oruntaklar (delegeleri) hkmetlerinin kar nermesini (nerilerini) bildirirler, ana izgileri aadadr: 1) Edirne vilayeti imdiye kadar olduu gibi dorudan doruya Osmanl ynetiminde kalacaktr. 2) Makedonya da, padiahn hkmranl altnda zgr bir ynetim olacaktr; bu lkenin banda, Selanik'te oturan bir prens bulunacaktr; onun Protestan dininden olmas yelidir. Bu prensi balaklar yansz devletler prensleri arasndan seecekler ve onu padiah atayacaktr. 3) Arnavutluk padiahn egemenlii altnda zgr bir vilayet olacaktr; bir genel kurulu olacaktr; onun idaresi be yl iinde bir Osmanl ehzadesine verilecektir, bu sre bittikten sonra onun bu iyarl (grevi) yenilenebilir. 4) Girit byk devletlere inamlanm (geici verilmi) bulunduundan onunla ilgili btn sorunlar ancak byk devletlerle Osmanl devleti arasnda zlenebilir. 5) Ege adalar Anadolu'nun ayrlmaz bir paras olduundan bakasna verilemez. Balkanllar bu nermenin kabul edilemeyeceini sylerler ve Danef bunun Osmanl hkmetinin son sz olup olmadn sorar. Osmanllar, savatan nce Balkanllarn yalnz yeleme (ncelikle) istemi olduklarn, byk devletlerin de toprak deiiklii olmayacan sylediklerini ileri srerler. Buna karlk olarak Macarof Balkanllarn, istedikleri yerleri ele geirmi bulunduklarn ve hibir savatan sonra, ona balamadan nce ileri srlm olan dileklerle kalnmadn syler. Srp orunta (delegesi) Novakovi, Makedonya sznn pek ak olmadn ve snrlarnn belirtilmediini syler ve Osmanl oruntaklar (delegeleri) bunu soracaklarn bildirirler. Osmanl oruntaklar (delegeleri), bu nermenin (nerinin) neresinin beenilmediini sorarlarsa da Balkanllar ayrca aytmaya (tartmaya) girmek istemezler. Sonda o gn bakanlk eden Reit Paa grmelerin zetini toplayarak una varr: Balkanllarn nermesine (nerisine) Osmanl oruntaklar (delegeleri) bir kar nerme ile karlk verdiler, bunun zerinde konuan Balkanl oruntaklar (delegeler) bunu yeter bulmadlar. Osmanl oruntaklar (delegeleri) bunu hkmetlerine bildirecekler ve gelecek toplantda onun karln bildireceklerdir. Bu toplantda yaplm olan Osmanl nermesi (nerisi), Kalef grmeleri zerine dnlm olan biimdir; buna Londra'da kimsenin yanamamas Bulgar hkmetinin yukarda da grdmz gibi bu yola girmeye karar verememi olduunu gsterir. Bu toplantdan sonra az ok da Babli'nin gerekirse Edirne iin yeniden savaa girieceini bildiren genelgesine karlk olarak yeniden byk devletlerden uysallk tleri gelmeye balar. 28.12.1912'de ngiliz Dileri Bakanl Mstear Nikolson, Tevfik Paa'ya unlar syler (1): Bar grmelerinin kesilmesinden ekinmelisiniz, mali skntnz var, ordunuz

devleti kurtaracak durumda deildir, sava yeniden balarsa Dou Anadolu'da ve Suriye'de kabilecek olaylar Asya'da da varlnz tehlikeye drebilir; bu yzden stanbul'daki bykeliler Babli'ye bavuracaklardr. Berlin'de Dileri Bakanl Mstear oradaki Osmanl igderine (2) Edirne iin dorudan doruya Bulgar'la anlalmas dn verir ve Danef'in, Srp ve Yunanllarla arasnn iyi olmadn syler. S. J. konferansnn 7'nci toplants 30 lkkanun'da (aralkta) olur; burada yaplan Osmanl nermesi (nerisi) u temele dayanmaktadr: Balkanllarn istedikleri arasnda birtakm vardr ki aramzda dorudan doruya grlp birbirimize dnler vererek zlenebilir; birtakm da vardr ki -Arnavutluk'un snrlar ve siyasal durumu, Yeni-Pazar sanca sorunu Girit'in ne olaca gibi- byk devletlerce onanmas gerekir. Btn Avrupa bir an nce barn olmasn bekledii iin Edirne vilayeti her ne olursa olsun, kesin olarak gerekirse Bulgaristan'la aramzda yaplacak baz snr dzeltmeleriyle, Osmanl'da kalmak artyla bizden istenilen btn yerlerin snr ve siyasal durumlarn saptama iini byk devletlere brakyoruz. Bu sorunlarn byk devletlerce incelenmesi srasnda biz de burada antlamann br noktalarn grebiliriz. Osmanl oruntaklar (delegeleri) bu yolda ifre ile aldklar ynergenin iyice alamadn sylemi ve bu yzden onu yaz ile vermemilerdi. Bunu eksiklerini btnleyip, yaz ile verebilmeleri iin toplant 1 Sonkanun (aralk) 1913'e braklr. Reit Paa bu toplantda olup bitenleri hkmete bildirirken (1) Balkanllarn yeni nermeyi (neriyi) belirsiz bulduklarn, hemen her eyin byk devletlere braklmas ile konferansn gereksiz klndn sylediklerini (bunu bir Karada orunta (delegesi) sylemiti) yazar ve kendi dncesi olarak Danef, Edirne iinin de byk devletlere braklmasn imlemekle ibu devletlere ne aama gvenilebileceini gstermi olduunu ekler. Bu toplantnn Bulgarlarla Yunanllarda birbirine kar pheler uyandrdn ve Yunanllarn acaba Bulgarlar m gizlice byle bir ba baa konuma dncesini (Edirne vilayetinde snr dzeltmeleri yaplmas iin) Trklere fsldadlar kukusuna dtklerini, Puankare yazar (2). Byle bir kukunun domasna Danef'in Trk oruntaklaryla (delegeleriyle) sk sk grrken balak oruntaklarla (delegelerle) toplantlar dnda hi grmemek gibi bir tavr taknmasnn da yardm ettiini ekler. Babli bu toplant iin yaplacak nermeyi oruntaklarna (neriyi delegelerine) yollad gibi bunu bir genelge ile elilerine de bildirmi ve bunlar, yannda bulunduklar hkmetlere bildirip, onlarn siyasal yardmlarn salamalarn istemiti. Buna gelen karlklar hep yrek krcdr. Berlin, resmi karln ancak Avusturya ve talya ile grldkten sonra verilebileceini, ancak zel olarak Balkanllarla anlama d verildiini, hibir byk devletin bugnk buhran zleme iini ele almak istemediini, ortada birbirine kar ok as (kar) bulunduu ve genel bir savatan korkulduu iin kimsenin byle bir ie girimek istemedii bildirilir (1). Roma Bykelisi Nabi Bey, Bulgar Bakanlar Kurulu'nun savaa yeniden balamaya karar verdiini ve Kral Ferdinand'n atalca'ya gideceini rendiini bildirir (2). Yine bugn (31.12.1912) Rifat Paa Puankare'nin karln teller; o, demi ki: Btn

byk devletler size Edirne'den vazgeme dn vermekle birlikte - Fransz hkmeti ancak onlarla birlikte i grmek ister ve grebilir. stanbul'da yanl olarak sanyorlar ki yalnz l anlama Bulgaristan' tutuyor; bugn de Paris'teki Avusturya bykelisi, bu i iin stanbul'da tler verilmesi yolunda bavurdu, halbuki bata, Rusya Edirne'nin size braklmasn gze almakta idi. Puankare adalar zerinde bir ey sylemez; Trkiye'nin anlaamamazlklarn zlenmesi iini byk devletlere brakma tasarnn kabul iin btn sava devletlerin bunu istemeleri gerekir, der. Turhan Paa'nn karl 2.1.1913 tarihlidir: Sazonof'un bu yolda hibir eye yanamak istemediini ve unlar dediini bildirmektedir: Btn Avrupa, Edirne'nin sizde kalamayaca dncesindedir, imdi Almanya da Bulgar'a kur yapyor. Sizin haberiniz olmadan Rusya, Trkiye iin ok eyler yapt, ancak Balkanllarn aslarna (karlarna) kar bir durum alamaz; para durumunuz dolaysyla orduyu uzun zaman atalca'da tutamazsnz ve Edirne'nin dmesi de hafta iidir; siz onu geri almak isterseniz bu silahla olabilir ve bilmem savan sonsuz uzamasna gz yummak Avrupa'nn ne kadar iine gelir. Girit zaten Yunan'ndr, br adalar da yle olmaldr. Byle Osmanl iin mit krc bir hava iinde S. J. konferans 1.1.1913 tarihli 8'inci toplantsn yapar. Osmanl oruntaklar (delegeleri) yukarda ana izgilerini grdmz nermeyi (neriyi) yaz ile yaparlar; bunda: 1) zgr ynetimi bulunacak olan Arnavutluk'un siyasal rgesinin (btnlnn) ve snrlarnn saptanmas byk devletlere braklarak Edirne vilayetinin (Mesta Karasu'nun) batsnda bulunup Balkanllarn eline gemi olan yerlerden vazgeilecektir. 2) Eer gerektii iki hkmete anlalrsa bir snr dzeltmesi yaplmas, Osmanl ve Bulgar hkmetlerince kararlatrlmak zere, Edirne vilayeti (Mesta Karasu'ya kadardr) eskiden beri olduu gibi Osmanl hkmetinde kalacaktr. 3) Osmanl hkmeti Ege adalarnn hibirini brakamaz, ancak gerekirse bu adalarla ilgili sorunlar byk devletlerle birlikte incelenebilecektir. 4) Osmanl hkmeti byk devletlerin Girit zerinde hep birlikte kararlatracaklar bir zlemeyi (zmlemeyi) kabul etmeye eygindir (yatkndr). 5) Yukardaki drt madde birbirinden ayrlamaz bir btndr. Buna balaklar u yolda karlk verirler: 1) Balaklar Edirne vilayetinin batsndaki topraklarn braklmasn senet sayarlar, u kesin artla ki bu brak balaklarn eline dm olan yerler gibi henz onlarn eline dmemi yerleri de kapsasn (Yanya, kodra gibi). Arnavutluk'un snr ve siyasal durumu iine gelince balaklar daha nceki nermeleri (nerileri) zerinde durmaktadrlar. 2) Edirne zerindeki Osmanl karl kabul olunamaz: Bu, biim bakmndan kabul edilemez, nk ayrca anlamalar yapmak amacn gdyor. Bu, temel bakmndan kabul edilemez, nk istenilen topraklar brakmyor.

3) Ege adalar ve Girit zerindeki Osmanl nermeleri (nerileri) de kabul edilemez. Balaklar nceki dileklerinde direnirler. Bir sr aytmalardan (tartmalardan) sonra 3.1.1913'te toplanlmak zere dalnr, birinci maddede Balkanllarn istedikleri deiiklik yaplr yani Mesta Karasu'nun batsnda bulunan btn yerlerin braklaca sylenilir. 2 Sonkanun'da (ocakta) Reit Paa, Danef'le grr ve konutuklarn o gn Babli'ye teller, zeti aadadr: Danef Edirne zerinde direnmektedir, dedi ki: Yarnki toplantda snr tasarnz bildireceksiniz, eer Edirne'yi brakmyorsanz grmeler kesilecektir; eer btn Edirne vilayeti zerinde direnirseniz bana kesintiyi kolaylatrm olursunuz, eer baz yerleri brakrsanz, bu kesinti dolaysyla beni sulu gstermek sizin iin daha kolay olur: ama ne olursa olsun Edirne'siz kesinti olacaktr. Bir de byk devletlerin aracln isteyerek Edirne iini onlara brakmay dnmeniz olasl vardr; bizde byk devletleri pek dinleme eyginlii (yatknl) yoktur; ancak alts hep birden bir ey derlerse onlara uymak gerekir. Eer byle yapacaksanz grmeleri keselim ve byk devletlerin diyeceklerini bekleyelim. Bykeliler Konferans'nn adalar ii zerindeki karar (1): 2 Sonkanun'da (ocakta) bykeliler konferans 4'nc toplantsn yapar, grlen balca konu adalar sorunu olur. Daha nce Rusya'nn Boazlara yakn 4 adann (Lemnos, mbros, Samotras ve Tenedos) Osmanl'da kalmasn istediini grmtk; Rusya'nn bu durumu Yunanistan' gcendirmiti; bu toplantda Rus Bykelisi Benkendorf durumunu deitirir ve u drt artla bu adalarn da Yunanistan'a katlmasna bir diyecei olmayacan bildirir: 1) ve 2) bu adalarda bulunan her trl berkitmenin (silahlanmann) yok edilmesi ve yenisinin yaplmamas. 3) Yunanistan'n kiminle savarsa savasn, bu adalar askerlik bakmndan kullanmamay adanlamas (kabul etmesi). 4) Bu adalar almakla Yunanistan'n elde edecei herhangi bir hakk baka bir devlete brakmamas. Alman bykelisi, hkmetinin adalarla ilgisinin az olduunu syler, ancak eer btn adalar Yunanistan'a braklacaksa topunun Boazlar'a yakn 4 ada ile e duruma sokulmasnn kendisine doru grndn syler. Bu ite Rusya'nn istedii kolay anlalmaktadr: Boazlar umduu gibi ele geirdii gn kardaki adalar berkitilmemi (silahlanmam) bir durumda bulmak; Almanya'nn istedii de br adalarn Badat demiryolunun getii yerlere yani stanbul'dan skenderun'a kadar olan ksm, kar bir saldrya yaramayacak bir durumda olmas iin berkitilmemesidir (silahlandrlmamas). Sonda Grey ve Pol Kambon, hkmetlerinin kararlatrlacak artlar altnda btn adalarn Yunanistan'a katlmasna karn olmadklarn, Alman, Avusturya ve talya bykelileri de ii hkmetlerine sunacaklarn bildirdiler. Aa yukar denilebilir ki ibu gnde adalarn Yunanistan'a verilmesi kararlatrlmtr; yalnz bunun artlar kesin olarak saptanmam ve talyanlarn elinde bulunan 12 ada zerinde konuulmamtr; ancak l anlama devletlerinin dncesi, bunlarn da Yunanllara verilmesi yolundadr. Osmanl-Balkanllar bar grmelerinin kesilmesi

3 Sonknun (ocak) 1913'te S. J. Konferans'nn 9'uncu toplants yaplr; Reit Paa snr iindeki Osmanl nermesini (nerisini) bildirir, buna gre snr, Karadeniz'den eski snr boyunca Arda suyuna kadar gidecek, ondan sonra ibu su boyunca onun Stl ay ile birletii ada noktasna, oradan da gneye doru Gmlcine'yi Osmanl'da brakarak Boru glne (Ege yaknnda) gidilecektir. Yani Edirne vilayetinin Krcaali kazas ile Gmlcine sancann bat yars Bulgar'a braklmaktadr. Bundan baka Osmanl hkmeti Girit zerindeki haklarn byk devletlere brakmaktadr; u artla ki baka hibir ada kendisinden istenilmesin. Toplant bir sre kesilir ve Balkanllar aralarnda grtkten sonra u yolda karlkta bulunurlar: Osmanl oruntaklar (delegeleri) savan sonularn gz nnde tutmamaktadrlar; dolaysyla Balkanllar grmeleri kesmekte hakldrlar. Ancak uysallklarn bir kere daha gstermek iin Osmanl oruntaklarndan (delegelerinden) 6.1.1913 toplantsnda unlar kapsayan bir nermede (neride) bulunmalarn isterler: 1) Babli'nin Girit zerindeki haklarndan vazgemesi, 2) Ege adalarnn braklmas, 3) Edirne vilayetine gelince ibu kenti balaklara brakan bir snrn gsterilmesi. Bu yaplmazsa grmeler kesilmi saylacaktr. Grld gibi Bulgarlar kendilerinin nce istedikleri Malatra-Midya veya byk devletlerin ne srdkleri Enos-Midya izgisi zerinde kesin olarak direnmemekte ve yalnz Edirne kentini istemektedirler. Bu toplant, grmelerin ok gemeden kesilebileceini ortaya koymutu, bunun zerine byk devletlerce araya girmek ve gerekirse Osmanl hkmeti zerinde bask yapmak dncesi geliir. Rusya'nn epeydir bu yolda bask yapma ve gzda verme denemelerinde bulunduunu grdk. Yukarda iki yerde sz geen Vangenhaym'n, Kmil Paa ile bir grmesini bildiren 27.12.1912 tarihli telinde de (1) l Anlama bykeliliklerinde deniz gsterisine kadar gidebilecek, bir bask yaplmas sznn dolat yazl idi. 1913 ylba gnnde Kayser Vilhelm, Berlin'deki bykelilerle grrken, ngiliz Bykelisi Goen'e ok ynel gsterir, aradaki ilikilerin iyiliinden ok holandn ve bunun btn Avrupa iin ok asl (yararl) bir ey olduunu syler; sz Balkan ilerine getirip Trkler ok ng (engel) gsteriyorlar, durumlarn deitirmezlerse sava yeniden balayabilir ve bu olursa pek ok tehlike bagsterebilir; bu yzden Balkan ilerinde en az ilgili iki devlet gibi ngiltere ile Almanya'ca, Osmanl hkmetini, onu yenmi olan dmanlaryla olan grmelerinde daha usalr klmak dncesiyle onun zerinde herhangi bir biimde olursa olsun dostasna ama arcana bir baskda bulunulmas iin Lihnovski'ye ynerge vermeyi zerime aldm der ve (belki Noradungiyan Efendi'nin baz bykelilere ve hele Vangenhaym'a yumuak demeleri dolaysyla) Osmanl hkmetinin bu yolda kk bir basky belki de ho greceini ekler. Grld gibi Osmanl'y genel bar ve en ok Edirne iinde uysal klmak iin onun zerinde baskda bulunmak dncesi havada dolamaktadr. Bu yzden S. J. konferansnn 3.1.1913 tarihli toplants zerine bu yoldaki dnce ve grmeler hemen geliecektir; bu gelime 4.1.1913'te toplanan bykeliler konferansnda kendisini gsterir ve bir karar biimini almaya doru gider.

Toplantnn banda (1) Grey, S. J. konferansnn son toplantsnda olan bitenleri anlatr ve bykelilere der ki: Savan yeniden balamasnn nne gemeyi eer istiyorlarsa, stanbul'da hep birden bir bavurmada bulunmalarnn gerektiini byk devletlere (yani her bykeli kendi hkmetine) bildirip bildirmeyeceimize karar vermeliyiz. Bundan sonra Grey dncelerini 6 maddede toplar ve bunlar iyi karlannca Pol Kambon bunlardan bir tasar karr, zeti aadadr: 1) Trkler savan sonularn ve eer vurumalar yeniden balarsa bundan kabilecek olaylar gerektii kadar gz nnde tutmuyorlar. 2) Bu son olay gerekleirse (vurumalarn yeniden balamas) byk devletler stanbul'un gelecekteki durumunu ve savan Kk Asya'da gelimelerini gze almak zorunda kalabilirler. 3) Byk devletler, oradaki mali aslarn (karlarn) korumak iin Trkiye'de ie (veya Trkiye ilerine) karma zorunda kalacaklardr. 4) Eer bar olursa, Trkiye stanbul ve Kk Asya'da -ki bugne kadar imparatorluun kendisi iin bir arklk (zayflk) kayna olmayan tek parasdrdurumunu salamlatrmak iin maliyecilerden yardm grebilecek bir duruma girebilir. 5) Adalarn braklmas iine gelince; byk devletler, balaklara braklacak stratejik nemli adalarn Trkiye iin bir tehlike olmayacak biimde yanszlatrlm bir ynetim altnda bulunmas iin etkilerini kullanacaklardr. 6) Verimseyecek gibi grnen Edirne kentine gelince, byk devletler onun balaklara kesin olarak braklmas artlarnn, cami ve evkafla ilgili Mslman aslarnn (karlarnn) korunmasn da kapsamas iin etkilerini kullanacaklardr. Bu alt maddeden sonra tasarda u iki yn vardr: ''Bykeliler yle dnyorlar ki hkmetleri, bu grlerinin kabuln kolaylatrmak iin bask gibi lemler (nlemler) almak zorunda kalabilirler. Bu lemler (nlemler) stanbul'da uyrularn (uyruklarn) ve aslarn (karlarn) korumak iin bir donanma gsterisi biimini alabilir. ''renildiine gre eer grmeler bugn kesilecek olursa vurumalarn nmzdeki perembe gn ayn 9'unda balamas gerekecektir.'' Grey'in Viyana'daki ngiliz bykelisine yazdna gre bykeliler bu tasar hkmetlerine bildirmeyi uygun bulurlar. Deniz gsterisi yaparak Trkiye zerinde baskda bulunmay Fransz bykelisi ileri srmtr ve herkes buna eygin olmamtr; Fransz ve Rus bykelileri bunu beenmi iken Alman bykelisi, hkmetinin byle bir nlemi gze almann erken olaca dncesinde bulunacan sandn sylemitir. Grey ise her ey ank (hazr) bulunsun diye Beike'ye ikier sava gemisi gndermek dncesini ileri srer (1). Bu toplant srasnda Sr Riard Kravford (2), Grey'i grmek ister ve ona der ki: Edirne'den vazgeilecek olursa stanbul'da ayaklanma ve kargaalk kmasndan korkulmaktadr, ancak rendiime gre Edirne kenti zerinde bir uzlamaya varlabilir. Grey karlk olarak: Trkler Edirne zerinde bir uzlamaya yanamadka byk devletlerden bu iin sklmesi iin baskdan baka bir ey umamazlar; ama ''eer Trkler bar grmelerindeki aytmay (tartmay) Edirne kenti iin herhangi bir uzlama (compromise) konusu (metinde ''terrain=zemin" denilmektedir) zerine getirirlerse o vakit byk devletler ortadaki glkleri

yenmek iin Bulgaristan zerindeki etkilerini kullanabilirler'' der. Bu konumadan sonra Grey, bykeliler toplantsna geri gelir ve Kravford'la konutuklarn orada anlatr ve sandna gre bu szleri orada iyi karlanr. Yukarda grlen alt madde doruyu eriye katarak, adanla gzda vermeyi birbirine kartrarak Osmanl'y Edirne ve adalardan vazgeirtmek iin onun zerinde bask yapmay doru ve hakl gstermek iin bir denemedir. Grey bu toplantdan sonra Tevfik Paa'y grr ve Kravford'un dncesini ona anlatr. Grey'in o gn Lovter'e ektii tele gre (1) onun bu anlat biimi yukardaki gibidir, ancak bunda Kravford'un ad yoktur ve szn geliinden dnce Grey'in kendisinin sanlabilir. Tevfik Paa'nn bu konumay hkmetine anlatnda ise bakalklar vardr; o zet olarak der ki (2): Bugnk bykeliler konferansnn, bar grmeleri kesilecek olursa, ne gibi bir karara varabileceini renmek zere Grey'i grdm. Grey dedi ki: Bu olaslk grld. Osmanl'y Edirne'den vazgeirmek iin stanbul'a bavurmak ve gerekirse onun zerinde bask yapmak kararna varld; nk zaten gergin olan Avrupa durumunda karmaalar olmamas iin savan yeniden balamasnn nne gemek isteniliyor -Ben (Tevfik Paa) byle bir artn bizce kabul edilemeyecei zerinde direndim.- Sonda Grey bizimle Bulgaristan arasnda Edirne'yi iine alan bir yansz blge yaplmasn ileri srd: Bu bir oydamdr (grtr), eer Babli bunu beenirse onun kabul edilmesi iin bykeliler ve bar konferans oruntaklar (delegeleri) yannda alrm, dedi. Grey'in teliyle Tevfik Paa'nn teli arasndaki balca bakalk uradadr ki, Grey: Trklere Edirne zerinde bir uzlama yoluna girin, dedim diyor; halbuki Tevfik Paa: Onun belirtilmi bir uzlama tasarsn kendiliinden ortaya attn sylyor. Bizce Tevfik Paa byle bir eyi kendiliinden uydurmu olamayaca iin, ilerdeki olaylarn da az ok gsterecei gibi, Grey, Tevfik Paa ile konuurken ona bu yolda alm ve sonra bu kadar ileri gitmi yani Edirne'nin Bulgar'a gemesini salamayan bir nermeyi (neriyi) ngiltere'ye mal etmi olmay doru bulamayp sylediklerinin anlamn ksmaya uramtr. Pol Kambon ise bu i zerinde kaynak gstermeden ne Grey'in ne de Tevfik Paa'nn telinde bulunmayan ayrntlar vermektedir, onun yazsna gre (2): Tevfik Paa Grey'e, Reit Paa'nn nermesinin (nerisinin) Trkiye'nin son sz olmadn ve hkmetinin snr nereceini, birincisinin 3.1.1913 S. J. konferansnda ileri srlen olduunu, ikincisinin Balkanllar iin az daha krl bulunduunu ve ncsnn Dedeaa'tan getiini sylemi, bunun zerine Grey: ''Bu son izgi Edirne'yi kapsyor mu'' diye sormu, Tevfik Paa: ''Hayr Edirne'yi brakmayacaz'' demi. Bunun zerine Grey Edirne'nin braklmas gerektiini, bu olursa, Trkiye'nin byk devletlerin iyi isteklerine gvenebileceini, olmazsa Edirne'yi brakmak iin onlarn bir basksn beklemesi gerekeceini sylemi. Babli'ce ''Grey oydam'' (suggestion) veya ''Grey nermesi'' (nerisi) (proposition) ad verilen bu i ayrca bir grme konusu olacaktr. Tevfik Paa'nn bu yoldaki teli zerine Noradungiyan Efendi Meclisi Vkel kararyla ondan unlar sorar (2):

Grey oydam zerinde bizi aydnlatn, yalnz Edirne kentinin yanszl m dnlyor, yoksa oradan geip Dedeaa'a inen demiryolununki de mi? Yanszlk denilince yalnzca Bulgaristan'la Dedeaa arasnda eyann serbeste gidip gelmesi, Edirne berkitmelerinin (mevzilerinin) yklmas ve yeniden yaplmayacann bizce adanlanlmas m anlalmaktadr? Eer bunun karl evet ise biz de Grey'in oydamn (grn) kabul edebiliriz; nk bizim isteimiz Edirne ve Dedeaa'n ve aradaki demiryolunun bizde kalmasdr; Bulgaristan'n o yol ile tecimine (ticaretine) glkler karmak dncesinde deiliz. Buna Tevfik Paa 6.1.1913'te karlk verir, ana izgileri unlardr: Grey oydam (gr) Kravford'un bir dncesinden kmtr; Kravford karn dnceleri badamak (badatrmak) ve grmelerin kesilmesini nlemek iin arada bir yansz blge kurulmasn ileri srmt; Grey bu blgeye Edirne'yi de sokmak istemitir. Dileri Bakanlk mstear Nikolson'un anlatna gre bu ana dncedir; berkitmelerin ortadan kaldrlmas ve demiryolu ii ayrntdr ve daha sonra grlebilir. Nikolson'a dedim ki: Biz bunu kabul edebiliriz u artla ki, yansz veya zgr blge bizim egemenliimizde olsun; o dedi ki: Bu yolda bir ey diyemem nk Kravford bunu yalnz tutumsal (ekonomik) bakmdan gze almt. -Konferans bugn toplanyor, Nikolson'a gre onun ertelenmesi iyi etki yapmaz, dolaysyla oruntaklarmz (delegelerimiz) oraya gidecekler ve snr iinde bilinen grmz zerinde durmakla birlikte, gerekirse Edirne'yi de iine alabilecek bir zgr blge kurulmasn bir uysallk rnei vermi olmak iin ileri sreceklerdir.Nikolson dedi ki: Buna ramen balaklar her trl uzlamadan uzak durumlarnda direnirler ve grmelerin kesilmesine yol aarlarsa bunun sorav (sorumluluu) onlar zerine yklenir ve byk devletler gereini dnrler. Grld gibi Grey'in oydam (gr) olduka dumanl kalmakta ve iyice anlalamamaktadr: Osmanl dileklerine eygin (yatkn) grnen Nikolson ise bu yn aydnlanncaya kadar konferansn geciktirilmesini doru bulmam ve Osmanl bykelisi ve oruntaklar (delegeleri) da onun gibi dnmlerdir. Grey ise Lovter'in stanbul'da Meclisi Vkel'da bu i zerine yaplm olan grmeleri bildiren 6.1.1913 tarihli teline verdii karlkta (7.1.1913), Tevfik Paa'ya, yukarda sz geen Lovter'e yollad 4.1.1913 tarihli telde yazl olanlardan baka bir ey demediini bildirir ve dolaysyla iin kapsamn olduka daraltr (1). Onun Lovter'e bu yolda tel ektii gnde ise (7.1.1913) Noradungiyan Efendi de Tevfik Paa'ya yle bir tel ekmektedir: Grey'le Edirne iini abuk zlemek (zmlemek) gerekir. zgr blgeyi kabul edebiliriz, u artla ki snrlar iyice belli olsun ve Edirne elimizde kalsn. Grld gibi her iki yan ie olduka baka bir kapsam vermektedir: Bu ii biraz yana brakp 4.1.1913 tarihli bykeliler toplantsnn uyandrd yanklara geelim. Londra'daki Alman bykelisi Prens Lihnovski bu toplanty Berlin'e bildirirken: Osmanl'ya kar donanma gsterisi dncesinin Pol Kambon'un olduunu, Grey, sznn gizli kalmasn isteyerek, bu ite istemeye istemeye ortaklk edeceini (Ben de. W.) (1), nk savan bitmesini istediini (yi. W) sylemi olduunu ve kendisinin bu dncelere kar bir bekleme durumu aldn ve bunlar ''ad referandum'' kabul ettiini yazar. Bu teli Kayser'e bildirirken, Babakan Betman-Holveg (2) zet olarak u dnceleri ekler:

Grey'in stanbul'da birlikte yaplacak bavurma iin ne srd 6 noktaya onaabiliriz (uzlaabiliriz) (Evet. W.): Fransz bykelisince ileri srlen donanma gsterisi veyahut herhangi bir basky imdilik vakitsiz gryorum; Fransz oydamn (grn) yersiz bulmamn bir sebebi de Grey'in buna eygin (yatkn) olmamasdr (Ben de. W.) ve efendimizin dncelerine uygun gelirse biz bu ite elden geldii kadar ngiltere ile birlikte davranmalyz (Evet. W.); Efendimiz izin verirlerse Lihnovski'ye, Avusturya ve talya bykelileri de bu yolda ynerge alrlarsa, yukarda yazl olduu gibi dil kullanmasn bildireyim (Evet. W.) ve Viyana ve Roma hkmetlerinin de onamasn (uzlamasn) isteyeyim (Evet. W.). talya ve Avusturya hkmetleri de bu ite Alman hkmeti gibi dneceklerdir, San Guiliano siyasal bavurmann yetecei ve donanma gsterisinin gerekmedii karln verir. Bertold da byle dnr ve gerek irki'ye sylendiinde gerekse Berlin bykelisine yollad ynergede unlar der (3): Btn adalarn braklamayaca metinde yer bulmaldr. Grey'in 2'nci maddesinde Trkiye Asyas'n tehdit eden tehlikenin byk devletlerden deil Balkanllardan geldii aklanlmaldr (1) (preciser)- Donanma gsterisiyle baskda bulunma iine gelince stanbul bunun iin uygun bir yer deildir, nk Boazlardan gemek iin padiahn iradesini almak gerekir, onu aldktan sonra ona dayanarak Trkiye'ye kar bask yapmak g olur (Doru. W.) (2), Beike koyu veya zmir daha uygundur. (Hi etkisi olamaz. W.) (3). - Her trl donanma gsterisine karnm (4) (karym) Ancak hep birlikte yaplacak siyasal bask asl (yararl) olur. - Bunun karl olarak Romanya isteklerinden yana Sofya'da da bir bask yaplmas yolundaki isteimiz yerine getirilebilir (?? Haberim yok. W) (5). Bykeliler konferansnn ibu 4.12.1913 tarihli toplantsnda olan bitenler Puankare'nin cann skacak ve Pol Kambon'un bunu bildiren teline kzgn bir dille karlk verecektir. Holanmad iler 2'nci (stanbul ve Kk Asya'nn ilerisi), 3'nc (Trkiye'deki mali aslar - karlar) ve 4'nc (Trkiye'ye maliyecilerce yardm edilmesi) maddelerdekilerdir. Puankere bu iler zerinde daha byk devletler arasnda bir anlama olmadn ve kendisine nce verilmi olan ynergede bulunmayan konular ortaya atlnca ok ekingen davranmasnn gerektiini bykelisine bildirecektir (6). Ona ve Fransz Bakanlar Kurulu'na gre (7): Trklere stanbul konusunu ele alacaz demek ngiltere ile Rusya'nn kar olduklar bir konuya dokunacaz demektir - Savan Kk Asya'daki gelimelerini gze alacaz demek, Trklere aldr etmeyecekleri bir gzda vermek demektir, nk onlar pek gzel biliyorlar ki Kk Asya konusuna dokununca byk devletler hemen birbirlerinden ayrlrlar - Trklere bar olunca mali yardm adanlanmak herhangi bir incelemede bulunmadan nce Rus, Alman ve Fransz aslarnn (karlarnn) arpabilecei arsulusal bir mali kurul kurmak yoluna gitmek demektir. Bu iler zerinde Puankare ile Pol Kambon arasnda epey aytma (tartma) olacaktr; sonda bykelilerin karar, yaplacak iler zerinde bir karar olmayp, onlarn her birince iin hkmetine sunulmas iin bir karar olduu ve Puankare'nin kukuland maddelerle Trklere yalnzcana: ''Gznz an; eer savaa yeniden balarsanz stanbul ve belki de Kk Asya sorunu ortaya atlm olur. Byk devletlerin tlerine kar koyarak sava uzatrsanz, bundan byle tek g kaynanz olacak olan imparatorluunuzun bu ksmn iletmek ve deerlendirmek iin Avrupa'nn mali yardmn umamazsnz'' denilmek istenildii ve hibir sten altna girilmi olmad Puankare'ye anlatlnca

o bu son biime onar (1). 6 Sonkanun'da (ocakta) bir yandan S. J. konferans (10'uncu toplant) br yandan da bykeliler konferans (6'nc toplant) toplanr. Bugnn sabah ara ile Danef ve o srada Londra'da bulunan Romanya ileri Bakan Takeyonesko, Grey'e bavururlar. Danef (1), byk devletlerin ie karp Trkleri yola getirmek iin stanbul'da baskda bulunmalar ii ile ok byk bir merakla ilgili (very anxious) grnr; Grey der ki eer bu le st toplantsnda Trkler geen haftaki durumlarnda kalrlarsa grlecek bir ey kalmad demektir, ama eer Edirne kenti sorununu grme alan iine sokarlarsa, balaklar bunun zerinde konumaya girimelidirler. Danef der ki: Byle bir ey olursa grmeleri kesmeyiz. Onun Avusturya'ca hl bir deniz gsterisi yaplmasnn nerilmediine amakta olduu grlmektedir. Grey'in byk devletlerin bu ite ne dndklerini pek syleyemem, bazlar diyeceklerdir ki bu bir gsteriden stn bir ey olmad iin bir sonu vermeyebilir - demesi zerine Danef: Bu bir sonu verir, nk Trklerin btn istedikleri yalnzcana grn korumaktr der. (Yani Danef'e gre Trkler Edirne'den vazgemilerdir ve bunu aa vurmak iin byk devletlerin bir gsteride bulunmasn beklemektedirler.) Grld gibi Bulgarlar Edirne iinde direnmekte iseler de iin sonucundan yani savan yeniden balamasndan az ok korkmaktadrlar, onlar da Osmanl Hariciye Nazr'nn baz yabanc bykelilerle gevekene konumasndan yreklenmi ve buna inanmlardr. Danef, Avusturya'ya gerektiinden ok gvenmektedir. Bundan sonra Takeyonesko, Grey'i grr (2), dilei byk devletlerin Edirne'nin Bulgarlara braklmas iin stanbul'a bavururken Romanya'nn istedii snr dzeltmesi iin de Sofya'ya bavurmalardr. O, bunu Alman bykelisinden istemitir ve Lihnovski, bu ii bykeliler konferansnda aacaktr, Takeyonesko bunu Grey'e amakla, dolaysyla onun da yardmn istemektedir. O, Puankare'yi grdnde onu bu iki iin birbirine balanmasna eygin (uygun) bulmu. Esasen Romanya ile Bulgaristan arasnda bu yoldaki grmeler hi ilerleyememimi. Grey bu gibi ilerin pek yava yrdn ve stanbul'da gerekten bir bask yapmaya karar vermeden Sofya'ya bir ey diyemeyeceklerini syler; Romen bakan da: Sofya'da bask yaplmasn, ancak stanbul'da bask yaplacak olursa diliyoruz, der. 6 sonknunda (ocakta) toplanan S. J. ve bykeliler konferanslarna gelelim, Birinci konferansta Reit Paa u yoldaki bir demeci okur: Balaklar diyorlar ki savan sonularn gzmzn nnde bulundurmuyoruzBiz bu szn tersine olarak ok nemli yerler braktk ve iki noktadan baka balaklarn btn dileklerini yerine getirdik- Eer Edirne'yi brakmak istemiyorsak bunun baka sebeplerle birlikte stanbul ve Boazlarn gveni bakmndan olanaksz olduu iin yapyoruz- Edirne'yi Trkiye'de brakacak olan herhangi bir snr zerinde konuabiliriz- Girit zerindeki btn haklarmzdan vazgeiyoruz, u artla ki bizden, baka bir Ege adasnn braklmas istenilmesin. Bu koskocaman zverilerden sonra balaklar uzlama yoluna girmek istemeyerek grmeleri kesmeye kalkrlarsa bunun sorav (sorumluluu) onlara yklenir ve bu olursa bu gne kadar yapm olduumuz btn zverileri yaplmam sayarz. Balak oruntaklarn (delegelerin) aralarnda grebilmeleri iin toplant ertelenir

ve ondan sonra yeniden toplanldnda o gn bakanlk eden Srp Novakovi unlar syler: Osmanl nermesi (nerisi) balaklarn geen toplantda ileri srdkleri dileklere uymadndan ve Osmanllarn ileri srdkleri yeni temel zerinde yaplacak grmeler bir anlamaya vardrabilecek bir zde olmad iin balak oruntaklar (delegeleri) kendilerini, konferans almalarn ertelemek zorunda grmlerdir. Bunu syledikten sonra Bakan Novakovi toplantnn sona erdiini bildirir ve yerinden kalkar. Osmanl oruntaklar (delegeleri) toplantnn apanszn sona erdirilmi olmasn protesto ederler ve protokol imzalamazlar. Bylelikle S. J. konferansnn ilk evresi kapanm olur.

OSMANLI-BALKANLILAR GRMELERNN ARASINDA GEEN DPLOMATK OLAYLAR

KESLMESYLE

BABIL

BASKINI

Bu kapanla ttihat ve Terakki'yi yeniden i bana getiren Babli baskn arasnda geen 17 gn iinde siyasal grmeler birka kol zerinden yrr, balcalar unlardr: a) Edirne ii ve bu yzden Osmanl zerinde yaplmak istenilen bask. b) Adalar ii. c) Osmanl borlar ve byk devletlerin Osmanl lkesindeki aslar (karlar). d) Romanya'nn Bulgaristan'dan istedii snr dzeltmesi. e) Balkanllar arasndaki kartlklar. f) Arnavutluk'la ilgili iler. Bunlar sra ve yerine gre kh ayr ayr kh birbirine bal olarak anlatacaz. S. J. konferansnn kapand srada Balkanllar arasndaki durum Bu kapan yerine getirilmemi olan bir Bulgar (Edirne) ve bir Yunan (adalar) dilei dolaysyla ama en ok birincisi yznden olmutur. Bu ite Bulgar ve Yunan'n durumlar birbirinden az ok bakadr. Yunanistan istedii adalarn hemen hepsini ele geirmitir. Bulgaristan ise istemekte olduu Edirne'yi daha alamamtr; oray kuatan orduda ise nemli Srp birlikleri de vardr. Bulgaristan Srbistan'n yardm olmadan, hem Edirne'yi drmeyi, hem de atalca'da Trk ordusuna kar durup onun ilerlemesini nlemeyi pek umabilecek kadar gl deildir, dolaysyla Srp'a minnet etmek zorundadr. Srbistan'n ise o srada tek uraaca i Arnavutluk iidir, orada ise askerlik bakmndan iini bitirmi gibidir, siyasal bakmdan ise iini dorudan doruya grmeyip, onun dileklerini Rusya ve Fransa, Avusturya'ya kar korumaktadr ve o, byk devletlerin verecekleri karara ister istemez boyun eecei iin o yanda askerlik bakmndan onun bir urama zoru yoktur; dolaysyla Bulgaristan zerinde baskda bulunabilecek bir durumdadr. 1912 sonlarnda ve 1913 balarnda dorudan doruya hkmetle ilgili olmayan Srp gazetelerinde Bulgaristan'a karn yazlar kar (1). Bunlarn zeti unda toplanr: Srp hkmeti kazanlm olan yerlerin nasl paylalacan gsteren anlamalar

yaymlamam ise de Srp kanyla elde edilmi Manastr ve buna benzer birok kent ve yerlerin sava sonunda Bulgar'da kalaca herkese bilinmektedir. Srp ulusu bunu kabul edemez, nk bu anlamalar ondan gizlenmitir. -Bulgarlar bu anlamalarla karmay zerlerine aldklar sayda asker karamamlardr. Srplar ise sz verdiklerinden daha ok asker karmlar, Bulgarlara ordu ve paraca yardm etmiler ve onlarnkinden ok nemli yerler kazanmlardr; imdi ise Bulgarlar hemen btn Makedonya'y kendileri iin istiyor ve Srplara: Arnavutluk'a gidin ve orada bir ey alamazsnz, eliniz bo kalr diyorlar- Byle bir davran karsnda bu iki ulus ibirlii yapamaz. Srp Dileri Bakanl genel ktibi de ngiliz elisine Bulgaristan'n baz zverilerde bulunmasnn gerekeceini sylemitir. Belgrad'daki Bulgar elisi ise btn bu yazlara aldr edilmemesi gerektiini ve bunlarn ya Avusturya parasyla veya hkmete karn olanlarca onu g bir duruma sokmak iin yazldn sylemektedir. ki balak arasndaki bu gvensizlik ve karnlk havasn Sofya ve Belgrad'daki Fransz elileri de hkmetlerine bildirmektedirler (1). Belgrad'dan yeni nergelerle (nerilerle) Sofya'ya geri gelmi olan ve Srbistan'n, cokun ve takn olmakla birlikte en ileri gelen adamlarndan olan Srp elisi Spalaikovi, Srbistan'n Adriyatik ii dolaysyla byk bir umkrya (umut krklna) uradn ve bu yzden orada hem Rusya'ya hem de Bulgaristan'a kzlmakta olduunu sylemitir. Spalaikovi'e gre Bulgaristan, balama yaplrken Srbistan' oyuna getirmitir; o vakit sanlyordu ki en gl Balkan devleti Bulgaristan'dr; halbuki olaylar bu devletin Srbistan olduunu gstermitir; 350.000 asker kardk, bir askeri anlamalara gre Bulgarlarca Vardar ovasna gnderilmesi gereken 100.000 kiiyi istememekle kalmadk, hemen btn Bulgar ordularnn Trakya'da kullanlabilmesi iin Kstendil yolu ile Struma ovasna iki tmen yolladk, daha sonra Edirne'ye iki tmen gnderdik, eer yarn sava yeniden balarsa atalca'ya da asker yollayacaz- (sava) programn batan baa gerekletiren bir biz varz; Bulgaristan'a, Karada'a, Yunanistan'a yardm ediyoruz- Eer Romanya ile Bulgaristan arasnda bir anlamaya varlamazsa, bu ite de balamz destekleyeceiz ve Romanya'ya kar asker yollayacaz. Halbuki biz Arnavutluk zerinde kazandmz yerleri elde tutmak istediimiz srada Rusya bizi yardmsz brakt, Bulgaristan Pete'ye (Bertold'la grmek zere) Danef'i yollad, o da dumanl ve ekingen baz dayanma demelerinde bulundu ve br yandan da bize biteviye ok ey istememe tleri verdi ve bizi desteklemeyeceini anlattEer olaylarn geliimini nceden grebilmi olsaydk baka trl davranrdk; seferberliin ngnnde askeri anlamay Bulgar'dan yana deitirdiimizde gizli antlamay ve paylama tasasn da birden deitirir idik ve Selanik'e k isterdik. Eer balaklarmz bu kadar agzl olmasalard bize dn vermeleri gerektiini kendiliklerinden dnrlerdi, halbuki baz Bulgarlar skp ve Kumanova'y da istiyorlar (zerinde anlalamayp Rus ar'nn hakemliine braklan blge). Belgrad'daki Fransz elisi de Bulgarlara karn havay anlatmakta, orada herkesin bu yoldaki dncelerini sralarken aa yukar Spalaikovi'in szlerini sylemektedir; onun yazdklar arasnda nemli olarak ayrca unlar da vardr: Bu srada Bulgar aslaryla (karlaryla) Srp aslar (karlar) karndr, bugn Balkanllar arasnda Trklerle savan yeniden balamasnda ancak Bulgaristan'n ass (kar) vardr; nk Edirne ii yalnz Bulgarlar ilgilendirir; br balan ileri ise hep byk devletlerin elindedir, dolaysyla bundan byle balaklarca katlanlacak olan zverilere yalnz Bulgarlar urunda katlanlacaktr. Bu yzden

Srbistan elde edilmi olan yerlerin paylalmas iin yaplm olan ilk tasarnn deitirilmesini istiyor. Bu lkede bundan baka Yunanistan'la bir snr isteniliyor, nk eer Bulgaristan, imdiki tasarya gre, Srbistan'la Yunanistan arasna girerse ve eer Avusturya etkisi yine Sofya'ya yerleirse Srbistan eskiden olduu gibi yine bir Avusturya emberi iinde kalm olur. Ruslar yeni bir paylama iin araclk etmek istemilerse de Bulgarlar btn toprak ilerinin bartan sonraya braklmas gerektiini sylemilerdir. (Yani Bulgar ordularnn da zgr kald bir srada grlmesini istemilerdir); bu karlk Srplar en ok kzdran eydir; bu byle olmakla birlikte Rus elisi Hartvig bana Srplarn bu ii bu srada kurcalamann doru olmayacan anladklarn ve eer sava yeniden balarsa balaklarna kar gereken devlerini yapacaklarn sylemiler. Yunanistan'la Bulgaristan arasndaki durum ise daha da gergindir; nk arada hibir paylama anlamas yoktur, iin l Anlama devletlerinin hakemliine braklaca zerinde yarm yamalak bir sz verme olmutur, ama Bulgaristan Selanik'i Yunan'a brakmayacan kesin olarak herkese ve her yerde sylemektedir. Hem Bulgar'n bu durumu, hem de onun Manastr'a kadar yaylarak aralarna girmesinden rken Srbistan ve Yunanistan ok gemeden Bulgar'a kar birlemeye koyulacaktr. Bulgaristan'la Romanya arasndaki durum ise tekilerden de ktdr. Romanya'nn Silistre kentinin kendisine verilmesi iin direnip direnmedii pek ak anlalamamakta ise de geni bir snr dzeltmesi istemekte ve eer istekleri kabul olunursa yeniden balayacak savata Osmanl'ya kar Bulgar'a yardm edebileceini bile sylemektedir. Bulgaristan ise ona istediklerini vermeye pek eygin (yatkn) deildir ve eer Osmanl ile yeniden savarken Romanya ona saldrsa bile aldrmamak, onun alabilecei kadar yer almasna kar koymamak ve Osmanl ile iini bitirince Romanya'ya kar dnmek dncesindedir (1). Bizce Bulgarlarca byle bir durum dnlrken, Romanya'nn Rus korkusuyla Bulgaristan'a kar gerekten savamayp yalnzca gzledii yerleri alaca sanlmas gerekir. 16/1/1913'te Cesr-Mustafapaa'da Kral Ferdinand'n bakanlnda yaplan bir Bulgar bakanlar ve generaller toplantsnda Romanya'ya Kavarna'ya kadar 5-6 kilometrelik bir yerin (kent Bulgar'da kalacak) ve Silistre dousunda (yine kent Bulgar'da kalmak, ama berkitmeleri (mevzileri) kaldrlmak zere) pek kk bir toprak dzeltmesine onalr (2). Romanya hkmeti ise bunu yeter bulmaz. Silistre'yi vermek zorunda kalmamak iin Ferdinand'n Rus ar'na yollam olduu mektubun sz daha yukarda geti. Grld gibi Bulgaristan 6 sonknunda (ocak) Londra'daki bar grmelerini kestii srada Trklerin elinde bulunan Edirne'yi, Srplarn elinde bulunan Manastr, Pirlipe ve skp', Yunanllarn elinde bulunan Selanik'i, sava da gze alarak, onlardan almak istemekte ve Romanya'ya nemli bir ey vermeye onamamaktadr (yanamamaktadr). Bulgaristan, kendilerince ok nemli saylan bir sr yeri bu devletlerin elinden almak isterken bu ii ibu devletleri birbirine kar kullanarak baarmak dncesindedir. Osmanl'ya kar nce yaplm anlamalar dnda Srp yardmn elde ettii gibi, Yunan'a kar Osmanl yardmn aramtr ve Romanya'ya kar da yine Srp yardmn ummaktadr. Bu kadar agzllkle ve olduka beceriksizlikle gdlmek istenilen bu kadar aprak bir siyasann sonucu olarak ibu drt devletin hep birden Bulgaristan zerine ullanm olmasna ve onun ne Manastr', ne skp', ne Selanik'i, ne de

Edirne'yi elde edemedii ve elde tutamad gibi Silistre'yi de Romanya'ya kaptrm olmasna almamaldr. Edirne, adalar ve Osmanl hkmetine kar bask yaplmas ileri 6.1.1913'te toplanan Bykeliler Konferans'nda (1) baz bykeliler henz ynerge almam olduklar iin sonulu bir grme olamaz; 7.1.1913 toplantsnda (2) yeniden stanbul'da yaplacak bavurma ve Edirne konusu zerinde konuulur ve nce sz gemi olan 6 madde yerine Puankare'nin beenmi olduu genel biimde bir bavurmada bulunulmasnn (daha yukarda grlmt) ve Beike'ye sava gemileri gnderilmesinin hkmetlere taprlanmasna (iletilmesine) karar verilir. talyan bykelisi, Trkiye'den Edirne'yi brakmas istenilirken, bunu yaparsa kendisine Ege adalarndan bazlarnn salanlacann sylenilmesini ileri srer. Grey eer ''stanbul bavurmas'' ii zerinde biteviye deiiklikler yaplmaya kalklrsa bu iin hi bitmeyeceini syler ve ibu talyan nermesi (nerisi) zerinde, bavurma iinden ayr olarak, adlarn durumu dolaysyla grlr. Alman ve Avusturya bykelilerinin de destekledikleri bu talyan nermesinde (nerisinde) Boaz'n karsnda bulunan 4 adadan baka Midilli ve Sakz'n hatta Kos ve Rodos'un Trklerde kalmas istenilmektedir. Grey buna kar durum alr; ona gre, yerlilerin pek byk ounluu Rum'dur, dolaysyla orada Trk ynetimi yalnz zorla tutunabilir, bu ise biteviye ayaklanmalar dourur ve yeniden bir sr Girit sorunlar ortaya karlm olur. Grey'in Viyana'daki ngiliz bykelisine bildirdiine gre, ngiltere, adalarn Trkiye veya Yunanistan'da kalmas iiyle o kadar ilgili olmamaldr, ancak o, Yunanllarn eline gemi olan bu yerlerde yeniden zorla Trk ynetiminin kurulmasna yardm etmemelidir ve o yolda oy vermemelidir. Bu ite byk devletlerin alacaklar durum u olacaktr: Rusya'nn bu ii Boazlar iine baladn ve ona gre dndn yukarda grmtk. ngiltere ve Fransa, Rus dileini kabul etmektedirler; ancak onun kapsamad adalarn, talya'nn elinde bulunan 12 ada ile birlikte Yunan'da kalmasn istemektedirler; nk bunlarn birka Osmanl'ya geri gelirse yeniden bir byk devletin (yani l balama devletlerinden birinin) eline dp bir deniz ss olarak kullanlabilir, halbuki bu devletlerden hibirinin Dou Akdeniz'de bir ss yoktur ve olmamas da ngiltere ve Fransa'ca ok istenilmektedir. Dolaysyla ibu aytmada (tartmada) onlarn ana dncesi bu olacaktr. talya ise, Marki mperiali'nin Grey'e sylediine gre yle dnmekte ve ona gre davranmaktadr: Eer Fransa Suriye'yi ve Beyrut limann ele geirir (ki o srada Fransz basn ora ilerini ok kurcalamaktadr, Puankare'nin de oralarla epey uratn kendi demelerinde grdk) ve ben Rodos ve 12 adadan km bulunursam Dou Akdeniz'de kt bir durumda bulunurum (1). talya hkmeti bunu, Londra bykelisinin kendiliinden sylemi olduunu ileri srecekse de San Giuliano'nun szleri de oraya varmaktadr (2), onun da ileri srd dncelerin en nemli olan ikisi aadadr: a) Dou Akdeniz'de denkliin srmesi iin Asya'da gl ve bansz (bamsz) bir Trkiye olmaldr; Anadolu'ya bitiik olan btn adalar Yunan eline geerse bunlar Anadolu'da birdziye kargaalk karmak iin kullanlr; bu da Trkiye'nin dalmasna yol aabilir; talya ise bunun elden geldii kadar geciktirilmesini ister.

(Bu sz Fransa, Beyrut'u alrsa ben de Rodos'u alkoyabilmeliyim dncesini, ak sylememekle birlikte, kapsamaktadr. b) talya'nn elindeki adalar, Ui antlamasnn Trklerce dorulukla yrtlmesi iin bir silahtr; bu srada Trkler iyi davranyorlar, dolaysyla talya onlara geri vermeyi adanlad adalar Yunan'a brakamaz; br ynden de Trablus'ta Trkleri iyi davranmaya zorlayan bir silah elimizden brakamayz. Az sonra Almanya da (3) Anadolu'nun gven ve baysall bakmndan ve kendisinin Trkiye'deki byk aslar (karlar) dolaysyla balca adalarn Trkiye'de kalmasn ve bu iin Bykeliler Konferans'nda grlmeyip Trklerle balaklar arasnda zlenmesini isteyecektir. Babli basknna kadar adalar ii zerinde bu yolda aytmalar olur ve i zlenemez; ondan sonra olan bitenleri ilerde greceiz. S. J. konferans 6.1.1913'te kesildikten sonra Babli bykelilerine yollad 8 sonknun (ocak) tarihli bir genelgede, Balkanllarn konferansn son toplantsnda aldklar durumdan szlanmakta, bunlarn vakit kazanarak Edirne'yi alkla drp bir olut (olup-bitti) yapmak istediklerini sylemekte ve sz byk devletlerin stanbul'a yapacaklar sanlan bavurmaya getirerek Edirne'yi ve adalar bizden brakmayacak olan her nermenin (nerinin) abanacan, bulunduklar yerin dileri bakanna bildirmeleri istenmektedir. Adalarn yanszlnn yetmeyecei de eklenilmektedir, nk 1864 tarihli Londra Antlamas'yla (1) Korfu, Paksos ve dolaylarndaki adalar yansz klnm idiyse de Yunanistan sonradan bu yoldaki hkmleri hie saymtr. Bykelilerin bu tele yolladklar karlklar hep mit krcdr. Tevfik ve Reit Paa'lar (2) Grey'e, Edirne braklrsa Trkiye'de ok ar bir durum ve belki de ayaklanmalar olacan sylediklerinde Grey: Eer vurumalar yeniden baladktan sonra baarszlklara urarsanz durum daha da ar olur der; ve bir gn sonraki Bykeliler Konferans'nda Edirne'yi de iine alacak olan zgr blge iini ortaya koyacan ekler. Bu toplant zerine ngiliz, Fransz ve Alman belgelerinde kan zetle Grey'in byle bir demeci yoktur; belki zetlere gememitir, belki de Grey o gnlerde yapt gibi bundan nce Danef'le konumay daha uygun bulmutur. Puankare de Grey gibi dil kullanr ve daha ileri giderek der ki: Savan yeniden balamas Edirne'yi kurtarmamakla kalmaz, Osmanl Asya'sn da tehlikeye drr. Kk Asya'da kaynama vardr ve sava bitmezse Rusya Dou vilayetleri ilerine karr -adalar geri alamazsnz, nk Yunan donanmas sizi geirmez; bu szlerin zeti: Sizin ileriniz Asya'dadr ve bartan sonra orada zengin ve gl olabilirsiniz (1). Puankare, iki gn nce Rifat Paa'ya, Babli'nin kendisini Edirne'yi brakmaya zorlayacak olan bir Avrupa bavurmasn ho greceini sylemiti ve Noradungiyan Efendi byle bir ey olmadn Rifat Paa'ya tellemiti (2). Bertold da bunlara benzer demete bulunur ve sonda beklenilmeyen bir ey syler, zet olarak der ki (3): tlerimiz size yardm iindir, zira sava yeniden balar ve balaklar yenerlerse stanbul'un durumu ok zor olur ve Anadolu'da baz devletler aslar (karlar) elde etmeye kalkrlar. Bulgaristan Edirne'yi alamazsa Selanik'i isteyecek ve Yunanllarla savamas olasl ortaya kacaktr. Bu dnce Puankare'nin Pol Kambon'a ok gizli olarak yollad bir ynergenin 5.

maddesinde de vardr, onda denilmekedir ki (4): ''Her ne olursa olsun eer Edirne Bulgaristan'a braklmazsa Romanya (yani Silistre) ve Selanik sorunlarnn zlenemez bir duruma girmesi tehlikesi vardr (5). Kolayca dnlecei gibi Sazonof da kesin olarak Bulgar'dan yanadr (6). Romanya'dan gelen karlk da u yoldadr (1): Edirne iin Bulgaristan'a verilmi olan btn tler sonusuz kald -l Anlama, adalar Yunanistan'a vermek istiyor- l Balama en nemlilerini Trkiye'de brakmak istiyor; daha bir sonuca varlamad- Savan yeniden balamas sizin iin tehlikelidir, nk balaklar atalca'y zorlayabilirler. Berlin'den gelen karlk u yoldadr (2): Eer kendinize gvenmiyorsanz savaa yeniden balamayn - onlar berkitmemek artyla belki adalar sizde kalabilir- Size kar bir donanma gsterisi dnld ise de Almanya'nn kesin karnl (muhalefeti) zerine bundan vazgeildi. Bundan gn nce yeni dileri bakan olmu olan Almanya'nn Roma Bykelisi Yagov, Nabi Bey'e (3): Suriye ve Kk Asya'da size kar tehlikeli anklklar (hazrlklar) var; bunlar nlemek iin Edirne'yi brakmak (yani hemen bar yapmak) gerekir. 9 sonknunda (ocakta) Noradungiyan Efendi, Tevfik Paa'ya ektii bir telde ngiliz hkmetinin Osmanl'ya kar durumunu deitirdiini, bunun ngiliz dostu olan bugnk hkmeti g bir duruma soktuunu bildirmekte ve eer Edirne ve adalar ii uygun bir yolda zlenmezse Osmanl oruntaklarnn (delegelerinin) Londra'da kalmalarnn gereksiz olacann Grey'e sylenilmesini istemektedir. Genel ilerini bir sre iin brakp yukarda sz geen 6 ve 7/1/1913 tarihli bykeliler toplantsnda adalar ii zerindeki grmelerin yanklarn anlatalm. Noradungiyan Efendi'nin 8/1/1913 tarihli genelgesinin adalarla ilgili ksm ve Rifat Paa'nn bavurmas zerine Puankare'nin genel karl ve Anadolu'da kaynama olduunu sylemesi az nce grlmt. Rifat Paa'nn Puankare ile bu konumasn bildiren 10/1/1913 tarihli teline Noradungiyan Efendi yine bu gnde karlk verir ve unlar der: Kk Asya'da kaynama (agitation) yoktur-Fransa'nn konferansta btn adalarn Yunan'a verilmesini nermesi bizde ac bir etki yapt. Rifat Paa buna 12/1/1913'te karlk verir ve bu i zerinde Puankare ile grmesini yle anlatr: Puankare: Londra'daki Fransz bykelisine adalarn Yunan'a braklmasn istemek devini vermedim (1); ancak byk devletler, bu adalar keskilinin saptanlmas iinin kendilerine braklmasnda birliktirler. Rifat Paa: Bunu yapamayz. Puankare: Eer adalar imdi Yunanistan'a katlmazsa byk devletlerin (bir veya birka) egemenlii altna geerler (2). Sanmam ki bunu daha uygun bulasnz. Rifat P.: Biz adalar kendimiz iin alkoymak istiyoruz. Yunanistan' kazandrmakta bir asmz (yararmz) yoktur. Rifat Paa yine bu telinde talyan bykelisinin kendisine unlar dediini bildirir: Biz ve balaklarmz adalarn Anadolu'nun bir paras olduu inanndayz, dolaysyla onlarn Yunan'a braklmasn doru bulmuyoruz. Rifat Paa 15/1/1913'te Babli'ye ektii bir telde adalar Yunan'a verilirse

kaakln artacan, gmrk ve reji gelirlerinin azalacan ve bundan Fransz sermayesinin zarar greceini (1), Fransz Dileri Bakanl'na sylediini bildirmektedir. Bykelilerin yukarda sz geen 6 ve 7/1/1913 tarihli toplantlarnda Almanya'nn bu adalar iinde Osmanl'ya eyginlik (yaknlk) gstermi olmasndan dolay teekkr edilmesini Noradungiyan Efendi 10/1/1913'te Berlin bykeliliine teller. Osmanl Hariciye Nazr 11/1/1913'te Tevfik Paa'ya ekmi olduu bir telde unlar bildirir: ngiliz bykelisi bize Grey'in bir telini bildirdi; onda: Avrupa, adalarn yanszln adanlamas artyla bunlar Yunanistan'a brakn; bylelikle sizin Asya kylarnz her trl Yunan saldrsndan korunulmu olur. Byle yaplmazsa (yani adalar Osmanl ile ilgili kalrsa) oralarn ynetimi Girit ve Sisam'nki gibi sonsuz bir kayg ve glkler kayna olur, denilmektedir. Noradungiyan Efendi Lovter'e u yolda karlk vermi: Adalar bizde olmadka kaakl nlemek elden gelmez ve Yunanistan'la biteviye karmamalar olur. Bu ngiliz bavurmas ncekilere kardr, nk imdiye kadar ngiltere, adalar Trk kalmaldr diyordu. Nabi Bey'in Roma'dan 14/1/1913'te ektii bir tele gre talyan Stefani ajans u yolda bir bildiriyi yaymlam: l balama bir ksm adalarn Osmanl'da kalmasn istiyor-talya, elindeki adalar ona geri verecektir, nk Osmanl hkmeti Trablusgarp'ta doru davranmaktadr; byle olmazsa talya'nn oradaki ii gleir-talya, Osmanl ile iyi ilikiler istemektedir, nk ibu lkede korunmas ve arttrlmas istenilen birok aslar (karlar) vardr. Bylelikle Babli baskn ngnnde byk devletlerin adalar iindeki durumlar grlm olur; zeti una varmaktadr: Fransa ve ngiltere bunlarn hemen topunun (Boazlara yakn olanlar, Rusya buna eygin (yatkn) olduu iin, Osmanl'da kalmak zere) Yunan'a gemesini, Almanya ve talya ise Anadolu'ya en yakn olan balca adalarn Osmanl'da kalmasn istemektedir. Daha sonra ibu adalarn keskili (taksimi) saptanrken Almanya da br yana geecektir; ancak o srada, Edirne ii dolaysyla stanbul'da ve yurtta byk kayg ve cokunluk varken Almanya'nn bu adalar iinde Osmanl'ya eygin (yatkn) durumu biroklarnca genel ilerde yreklendirici ve kkrtc saylacak ve Almanya'dan yana byk propagandalar yaplmasna yol aacaktr. Genel bar konusuna dnelim: Sonknun'un (ocak) 9'u ile 14' arasnda Grey ve Nikolson'un Osmanl ve Bulgar oruntaklaryla (delegeleriyle) aralarn buluruz diye bir sr konumalar olur (1). Bu konumalarda Danef, Edirne'yi de iine alan yansz veya zgr bir blge kabul etmez ve biteviye byk devletlerin Osmanl'ya kar donanma gsterisi gibi nemli bir baskda bulunmalarn ister ve bu olursa Osmanl hkmetinin ba eeceini direnerek ileri srer. O, brakmann bozulmas gnnde veya yeniden vurumalarn balamas iin geecek gnlerde, byk devletler stanbul'da bask yaparlarsa daha kolay bir sonu alnabilecei dncesindedir. Osmanl oruntaklar (delegeleri) ise Edirne'den vazgeemeyeceklerini, stanbul'un gveninin ona bal olduunu, bunu yaparlarsa lkede ayaklanmalar olacan Grey ve Nikolson'a

sylemektedirler. Bu grmelerdeki kendi durumunu Grey Berlin'deki Bykeli Goen'e ektii bir telde yle toplamtr (1): ''Trklere dedim ki: Byk devletler Edirne'yi size salamak iin ie karamayacaklardr. Danef'e dedim ki Trklere boyun edirmek iin byk devletlerin bir donanma gsterisinde bulunmalarn beklememelisiniz. Bu dediklerim, baka trl aralarnda anlaamazlarsa, Osmanl ve Bulgarlar Edirne iin savamakta zgr brakmaya varr.'' Byk devletlerin davranlarna dnelim: Rusya ve Fransa'nn ille donanma gsterisi olmasnda direndiklerini grdk, Rusya bunu biraz da bir i siyasa ve onur ii yapmaktadr; Avusturya'ya kar Srp' gerektii kadar tutup ona Adriyatik'te bir liman elde ettiremedikten sonra bu siyasal yenilgisini rtmek iin Edirne'yi Bulgar'a kendi zoru ile salam grnmeye olduka nem vermektedir (2). Almanya bata, l balama devletleri ise, bu gsterinin yaplmasn istememektedirler ve yukarda da grdmz gibi bunun samaln anlatmaktadrlar; sonra bu iten vazgeilecek ve Beike limanna birka sava gemisi yollamaktan ileri gitmemeye karar verilecektir. Almanya'nn bu durumu adalar iindeki durumu gibi Trklere kar bir dostluk eseri olduu ve dolaysyla onun ve balaklarnn Edirne'nin Bulgaristan'a verilmesine kar olduklar yolunda propaganda yaplmasna yol amtr. Bu propagandalar Trkiye'de Edirne'yi vermeyip yeniden sava gze almak isteyenlerce yaplmakta ve ibu Alman durumu bir koz gibi kullanlmaktadr; ancak yukarda da grdmz gibi Almanya ve balaklar Babli'ye Edirne'yi brakmas dn vermektedirler ve o yolda br devletle birlikte resmi nota da vereceklerdir. O andaki Almanya ve Osmanl durumu 93 (1877-78) seferinden nceki anlarda ngiltere ile Osmanl'nn durumuna benzetilebilir. ngiliz Baorunta (Badelegesi) Lord Salzbri Babli'ye, br byk devletler ve ngiltere'ce resmen kabul edilmi olan ve Rusya'ca her ne olursa olsun yerine getirilmesi istenilen dileklere kar konulmamas ve buna gre gereken yelemenin (tercihin) yaplmas dn verirken, nasl ve nereden geldii pek ak anlalamayan, ama bir ucu ta Babakan Lord Bikonsfild'e kadar dayanan bir propaganda, Trkleri Rusya'ya korkusuz kafa tutmaya kkrtyordu. Almanya ve Avusturya bir yandan Osmanl'ya kar donanma gsterisi yaplmasna kar bulunurken, br yandan da Edirne'nin braklmas iin stanbul'a bavurulduu srada Romanya dileklerini yerine getirmesi iin Sofya'da da byk devletlerce hep birlikte bavurulmasn istemektedirler (1); bylelikle onlarn stanbul'da Rus ve Fransz dileklerine yardmlarnn bir trl karl olarak, Rusya ve Fransa da, Sofya'da Almanya ve Avusturya'nn bala Romanya'nn isteklerine yardm etmi olacaklard. Ancak Bykeliler Konferans'nn 13.1.1913 tarihli toplantsnda (1) Rus bykelisi Rusya'nn, Romanya ve Bulgaristan'ca gsterilen istek zerine, aracla giritiini syleyerek Sofya'da yaplacak bavurmay geciktirir ve bu ikinci araclk bitmeden, daha dorusu o ite nemli bir adm atlmadan, stanbul'daki bavurma yaplr ve dolaysyla Sofya'da yaplmas dnlen bavurma yaplmaz. Yukarda grdklerimizden anlalan udur ki Babli'ye Edirne ve adalar ileri dolaysyla byk devletlerce yaplacak olan bavurma daha ok hep birlikte verilmi bir de benzeyecek ve o bir donanma gsterisiyle berkitilmeyecektir. Ancak Rusya yukarda grdmz sebepler dolaysyla bunu yeter bulmad iin

o, gzda verme dncesiyle ayrca ve kendi bana bavurmalarda bulunacaktr. yle ki Rusya, byk devletler notasnn Babli'ye verilecei srada Londra'daki bykelisi yolu ile Osmanl ve ngiliz hkmetlerine bavurup Edirne iinin zlenmesi zerinde etkide bulunmak ister. bu gnde Bekendorf, Reit Paa'y grp (2) ona Sazonof'un bir telini okur; bu telde: Bulgar dileklerini kabul etmenin Osmanl hkmeti iin asl (yararl) olaca ve bu yaplrsa Rusya'nn Trkiye'ye kar dosta bir siyasa gdecei ve eer sava yeniden balar ve Bulgaristan yenilecek olursa Rusya'nn ona yardm edecei bildirilmektedir. Byk devletler notasnn Babli'ye verilmesinden bir gn nce (6.1.1913) Grey'i grm olan Bekendorf (3) Sazonof'tan alm olduu ynergeye dayanarak Rusya, Fransa ve ngiltere'nin hep birlikte stanbul'da bir bavurmada bulunup Babli zerinde ayrca da bir bask yaparak dayanmalarn belli etmelerini ister. Grey, byle bir ie girimekle alt byk devlet arasnda birlik olmad gsterilmi ve dolaysyla Trkler kafa tutmakta yreklendirilmi olurlar, der ve bu nermeye (neriye) kar olur. Fransa da ngiltere gibi dnmektedir. Yeniden sava balayacak olursa Rusya'nn uslu durmayp stanbul veya Dou Anadolu'da Trkiye'ye kar davranaca san olduka yaplmtr ve bu olursa Avusturya'nn da Srbistan'la iini kendi bana ve gerekirse zorla grmeye kalkmasndan korkulmaldr (1). Alman mparatoru da Rusya'nn byle ilere atlmasndan ve Kk Asya'daki btn Avrupa aslarn (karlarn) tehlikeye drerek ortal karmakark etmesinden kayg duymaktadr (2). Sazonof, Grey'in l Anlama devletlerinin stanbul'da ayrca bir baskda bulunmalarna kar olduunu kendisine bildiren Bukanan'a bu ite direnmeyeceini, ancak eer yeni balayacak savata Bulgaristan yenilecek olursa Rusya'nn yansz kalamayp Bulgarlarn yardmna koacan, bundan baka bir durumda (yani Bulgar Trk'e yenilmezse), ie karmayacan ve Avusturya'nn da sava yeniden balarsa Srp'a atmaya yrei olacan sanmadn syler (3). Bu srada iki sorun ortaya karlr, biri Osmanl Edirne'den vazgeecek olursa tutumsal (ekonomik) erkinliini kazanmas yani tutumsal (ekonomik) kapitlasyonlarn kalkmas, br de Balkanllarn Osmanl'dan sava demesi istemeleri sorunudur. Byle bir dnceye Rifat Paa'nn Babli'ye yollad 5.1.1913 tarihli telde rastlanlr (4); o, zet olarak demektedir ki: Eer Avrupa, balaklardan yana ie karrsa (siyasal bavurma yolu ile) bize de mali erkinliimizi ve kapitlasyonlarn kalkmas gibi dnler istemek hakkn verir - Birlemi olan btn devletlere kar ne yapabiliriz? Bu yknlarmz iinde yrekli olalm ve onlardan elden geldii kadar aslanmaya (yararlanmaya) bakalm - Arkaya yalnz ayn yanllar bir daha ilememek iin bakalm ve ilerisini grelim. Noradungiyan Efendi kendisine Edirne'nin braklmas dn veren Avusturya Bykelisi Pallaviini ile bu yolda konuur ve ona der ki: Trkiye iin gidilecek yol vardr: Balaklara kar koymak i erkin (yetkin) bir hakeme brakmak

Veya byk devletlerden gmrk ve vergilerini istedii gibi dzenlemek zgrln ve adalar hakknda baz inancalar alp Edirne'den vazgemek. Londra'daki Avusturya bykelisi bu szleri gizlice Grey'e bildirir, o da karlk olarak der ki (3): Biz baz artlarla Osmanl gmrklerinin arttrlmasna onamtk (onaylamtk), ancak Trklerin gmrk ve vergilerini istedikleri gibi dzenlemelerini kabul etmek (yani tutumsal (ekonomik) kapitlasyonlardan vazgemek) Edirne'nin Bulgaristan'a verilmesi karlnn byk devletlerce denmesi demektir; ben byle bir eyi Kamutay'a (Meclis'e) nasl anlatabileceimi pek kestiremiyorum. Adalara gelince, yerlileri Rum'dur, eer onlar Trk olsayd Yunanistan'a onlarn birtakmndan kmasn syleyebilirdik, ama imdi onlar zorla Trkiye'nin eline geirmemiz gerekir ki bunu yapmak istemiyoruz. Girit gz nndedir. Bykeliler Konferans'nn 17.1.1913 toplantsnda Fransz bykelisi, Trklerin byle bir dilekte (gmrk ve vergi) bulunacaklarn ve balaklarn da Trkiye'den sava dencesi (tazminat) isteyeceklerini duyduunu syler. (1) Grey birinci i iin yukardaki gibi konuur ve sava dencesine (tazminatna) gelince bunun haksz olacan, balaklarn ele geirdikleri btn topraklar alkoymakta olduklar ve Trkiye'nin savatan sonra kendisini abuk toparlamas gerektii iin buna eygin (yatkn) olmadn syler. Sava dencesi (tazminat) ii, o srada genel olarak pek geliemeyecek ve ara sra sylenen bir szden ileri gitmeyecektir. Bu evrede Osmanl borlar ve braklar iin ald son durum Bykeliler Konferans'nn 25.1.1913 ve 29.1.1913 toplantlarnda belirir (2); byk devletlerce zerinde anlalan tasarnn ana izgileri aadadr: I- Osmanl'dan toprak alacak olan her devlet, Osmanl devletinin borcundan, ibu topran gelirleri nispetinde bir pay zerine alacaktr. Bu pay, son mali yl iinde Osmanl devletinin genel gelirleriyle ibu topran gelirleri arasndaki nispete gre saptanacaktr. Bundan sonra ibu belgede Osmanl'dan alacakl olanlardan yana baz inancalar saylr ve denir ki: Osmanl'dan toprak alacak devletler isterlerse bu karara gre deyecekleri yllk blleri yzde 4 faizden sermayeye evirebilirler. II- Osmanl'dan yer alacak olan devletler, Osmanl hkmetince ibu yerlerde verilmi olan demiryolu ve baka her trl braklar bakmndan Osmanl hkmetinin yerine gemi saylrlar; yani btn bunlara sayg gstereceklerdir; yine ibu devletler, Osmanl hkmetince yaplm olan btn anlamalar tanyacak ve onlar yrteceklerdir. III- Bu kararlarn ve bu gibi ilerin yrtlmesiyle ilgili ayrntlar ileride saptanacaktr. 17 Sonkanun'da (ocakta) stanbul'daki bykeliler yukarda grdmz gibi epey glkle anklanm (hazrlanm) olan ortaklaa notalarn Osmanl Hariciye Nazr'na verirler; ana izgileri aadadr: Savan yeniden balamasn nlemek isteyen byk devletler, tlerine kar koyarak barn kurulmasna engel olacak olursa ykmlenecei ar sorav (sorumluluu) Osmanl hkmetinin gz nne koymay gerekli bulurlar. Eer savan uzamas yznden stanbul'un ne olaca konusu ortaya kar ve belki de vurumalar Asya vilayetlerine kadar yaylrsa o (Osmanl hkmeti), bunun byle olmasn yalnz kendinden bilmelidir. Bu byle olursa, Osmanl hkmeti byk

devletlerin kendisine saknmak dn verdikleri tehlikelere kar onu korumak iin yapabilecekleri uramalarn baarl bir sonu verebileceine gvenmemelidir. Her ne olursa olsun, bartan sonra savan dourduu zararlar gidermek, stanbul'daki durumunu salamlatrmak, geliimi kendisinin en gerek gc olacak olan Asya'daki geni yerlerini iletmek ve deerlendirmek iin Osmanl hkmetinin byk devletlerin zdeksel (maddi) ve tinsel (manevi) yardmn elde etmesi gerekecektir. Bu ii baarmak iin Osmanl hkmeti, Avrupa ve Trkiye'nin genel aslarndan (karlarndan) esinlenen byk devletlerin tlerine uyduu lde onlarn dostasna yardmna gvenebilir. Dolaysyla byk devletler, Edirne'yi balaklara vermesi ve Ege adalarnn ne olaca zerinde karar vermeyi kendilerine brakmas yolundaki tlerini yenilerler. Buna karlk olarak byk devletler Edirne'deki Mslman (1) aslarnn (karlarnn) korunmasn, cami ve dini yap ve zelgelerin sayg grmesini salamak iin alacaklar; ve adalar iini zlerken o yolda davranacaklardr ki, bundan Trkiye'nin gveni iin bir tehlike domasn. Bu notada Osmanl hkmetine kar: eer t dinlerse belirsiz ve byk devletler iin ak bir stenme olmayan yardm adanlar bulunduu gibi, yine o zlkte gzda da vardr. Rusya ve Fransa'nn ve onlardan ayrlmayan ngiltere'nin bu yolda gitmekteki aslar (karlar) kolay anlalr, Edirne'nin Bulgaristan'a gemesiyle bu devletin Selanik ve Manastr ilerinde daha uysal olaca sanlyordu; dolaysyla Balkanlar' Germen devletlerinin karsna bir duvar gibi dikmi ve Avusturya iin birok tehlike dourmu olan Balkan balamasnn yaamas midi berkitilmi (salamlatrlm) olacakt. Srbistan'a Adriyatik'te bir k salamak iinde Avusturya karsnda gerilemek zorunda kalm olan Rusya, Edirne'yi Bulgar'a salamakla (yukarda da grdmz gibi) kendi lkesi iinde olsun yalmn ykseltmi olacakt. Daha genel olarak l Anlama Devletleri Balkanllar kendilerinden saydklar ve bir Avrupa savanda onlara gvenebileceklerini ve dayanabileceklerini sandklar iin onlarn elden geldii kadar bymelerini ve glenmelerini istiyorlard. Bu etkenler dolaysyla l Balama Devletleri'nin de Osmanl'dan yana olmalar gerekir sanlabilirdi; ancak onlar yenilmi bir devleti tutmaktansa balaklarndan ayrmay umduklar Bulgaristan'a yaranmay daha doru ve uygun buluyorlard; bundan baka eer Edirne iin yeniden sava balar ve Rusya sylemeye koyulduu gibi savaa katlmaya veya Dou Anadolu'da aslar (karlar) elde etmeye kalkrsa bu, Osmanl Asya'snn paylalmas sorumunu ortaya atabilirdi. Almanya ise bu sorun karsnda ok uygunsuz bir durumda kalrd, nk Rusya ve ngiltere'nin Osmanl'ya bitiik ve Fransa'nn da ona yakn yerlerde ordular bulunuyordu ve bunlar hemencene gzlerine kestirdikleri yerlere el uzatabilirlerdi; ok uzakta bulunan Almanya ge kalabilirdi ve i bir genel savaa gidecek olursa Balkanllar toplu olarak l Anlama'nn yannda yer alacaklarndan yukarda da yazdmz gibi Fransz Genelkurmay'nn grne gre durum Almanya ve balaklar iin ok kt olabilirdi. Hem o srada herkes, dourabilecei ykmlar korkusuyla bir genel savatan ekiniyordu; ancak Rusya, her an coabilecek olan halknn Slavlk duygular ve akl az ok kt olan ar'n, iin sonucunu pek kavrayamadan giriebilecei baz iler dolaysyla her an ortal atee verebileceinden, btn devletler buna yol almasn diye bir an nce barn olmasn, yani Osmanl'nn boyun emesini istiyorlard. Lleburgaz ve atalca vurumalar srasnda,

Almanya'da, Bulgar'n stanbul'a girmesiyle onunla Rusya ve belki de Rusya ile ngiltere arasnda karnlklar (anlamazlklar) kmas yolunda doan mit ve istekler, iin bu evresinde biraz glgede kalma benzer. Bunlardan baka uras da gzden karlmamaldr ki o srada Edirne vilayetinin Osmanl'da kalacak olan ksmnn er ge stanbul ve Boazlarla birlikte Rus'un eline deceini sanyordu. Dolaysyla, kimse bunu azna almyordu ise de Fransa ve ngiltere'nin de Edirne'yi Bulgar'a verdirmek isterken, ilerinden bylelikle Rus'un ilerde stanbul dolaylarnda elde edecei yerin kltlm olacan, yani ilerde onun oralarda biraz daha gsz olarak yerleeceini umduklarn dnmek yanl olmaz. Ancak yukarda grdmz gibi bu ite Almanya ve balaklar Osmanl'ya kar daha yumuak davranmaya eygin (yatkn) olmular ve donanma gsterisini bir yana braktrmlardr. Bu devletlerin Balkanllar Rusya ve onunla birlikte yryen devletler kadar tutmamalar kolay anlalr; bundan baka byle yumuak davranmakla Almanya stanbul'da el altndan yrtt propaganday daha kolay yapabiliyordu; eer bylelikle, kendisine Badat demiryolu ve genel olarak Dou ve slam siyasasnda daha ok kolaylk ve yaknlk gstermesini umabilecei ''ttihat ve Terakki''nin yeniden i bana gemesini kolaylatrabilirse o da kendisi iin bir kazan olacakt. bu ortaklaa notann verildii gn (17/1/1913) Lovter'in Londra'ya ektii bir tel o anda Osmanl hkmetinin dncelerini anlatr. Bu telde Lovter stanbul'daki genel durumu kendi grne gre anlattktan sonra unlar syler: (1) ''Sadrazamdan zel olarak rendim ki, o byk devletlerin ortaklaa notasna karlk vermeden nce, Londra'daki bykelisine: Hkmetin iinde bulunduu glkleri ve Edirne'yi verecek olursa bundan bir i sava ve imdiki durumdan daha kt ykmlar kabileceini size bildirmesi ve Edirne kenti ve dolaylarnn yanszlatrlmasn ve byk devletlerce herhangi bir ulus iinden seilmi bir Mslman valinin ynetimine verilmesini Balkan devletlerine kabul ettirmek iin almanz sizden dilemesi iin tel ile ynerge verdirmek dncesindedir. ''Kendisine bunun belki kabul edilemez bir ey olaca, ancak bu srada (Edirne'nin) Bulgarlara verimsenmesine kar (duyulan) Trk ulusal irentisini nlemek iin belki kentin, mesela adalar gibi byk devletlere verimsenebilecei ve iindeki ordunun askeri trenle Osmanl toprana geri dnmesinin salanlabilecei sylenilince sadrazam karlk olarak, eer yanszlk dncesi zerine -10 numaral telimde sz geen (2) -kurulmu olan ilk nermesinin (nerisinin) yrtlemez olduu gerekleirse ikinci oydam (gr) incelenebilir (veya zerinde dnlebilir- Might be considered), dedi.'' Lovter'in telinin yukar konulan ilk blei, eer Babli baskn ile Kmil Paa hkmeti devrilmemi olsayd, ibu hkmetin byk devletlerin 17 Sonkanunda (Ocakta) verdikleri ortaklaa notaya ne yolda karlkl bulunmay dndn gsterir. Lovter'in, telinin yukardaki ikinci blei zerinde az durmak gerekir. Bu blek iin ibu belgenin sonunda mstear Nikolson'un bir notu vardr, bunda unlar denilmektedir: ''... eer bu zel t bizim bykeliliimizden km (emanated) ise onu vermi olmak ok yanlt - eer o (t) ngiltere'nin (bu iteki) durumunun bir diyemi (pronouncement) diye alnrsa yanltcdr (misleading). Bizim bu trl oydamlarda (grlerde) bulunmaya ve gerekletiremeyeceimiz mitler -ki onlarn

balaklarca kesin olarak kabul edilemez olduunu biliyoruz- uyandrmaya hakkmz yoktur ve bunu yapmamz iin bir uygun durum da yoktur. Bu srada stanbul bykeliliimiz her sz syleyiinde ok dikkatli olmaldr ve nce Londra ile danmadan herhangi bir t vermekten saknmaldr. Sr Lovter'e (ekilmek zere) bir tel tasla ekliyorum.'' Bu sz geen tel 19/1/1913'te Grey'in imzasyla stanbul'a ekilir, sonu yledir: (1) ''... Edirne'nin verimsenmesi iin olanakl artlar zerinde sadrazama zel olarak yapm olduunuz oydam (gr) yaplmamal idi. Olabilir ki artlar balaklar ve belki de baz byk devletler iin kesin olarak kabul edilemez saylsn. nce benimle danmadan sadrazama t verilmemesi ve oydamda (grte) bulunulmamas ok temelli (bir ey)dir.'' Lovter telinin yukarda grdmz ksmnn 2'nci bleinde sadrazama iki oydamda (grte) bulunmakta idi: a) Edirne'deki ordunun askeri trenle oradan ekilmesi; b) Kentin byk devletlere inamlanmas (gvence altna alnmas) yani Osmanl iin en kt k gze alnrsa ve bunu hibir art komadan yapmak zorunda kalrsa Edirne'nin keskilinin (tesliminin) alt byk devlete saptanmas. Herhalde bir brakma art olarak yani savan yeniden balamas olasl varken bile Osmanl ordusunun askeri trenle Edirne'den ekilmesini kabul etmi olan Bulgarlarn (1) bir bar art olarak bunu abamalar ve bu yzden sava uzatmay gze almalar akla gelemez ve Osmanl ordusunun Edirne'den bylece ekilmesi pek doal bir ey saylrd. Dolaysyla Nikolson ve Grey'in kzp Lovter'e darldklar ve balaklarca ve baz byk devletlerce kabul edilemez dedikleri oydam (gr) bu deil, Edirne'nin dorudan doruya Bulgar'a verilmeyip byk devletlere inamlanmas (gvence altna alnmas) dncesidir. Bu da demektir ki, eer Babli Edirne'yi byk devletlerin eline brakyorum dese, ibu devletler onun Bulgaristan'a verilmesi ve ne gibi artlarla verilecei zerinde pek kolay anlaamayacaklard. Bu yolda kabilecek glkler zerinde rnek olarak unlar sylenebilir: Edirne'nin keskilini (teslimini) kesin olarak saptamak iin Almanya ve Avusturya'dan oy almak gerekince bunlar Bulgaristan'n daha nceden Silistre'yi kendi balaklar Romanya'ya vermesini ileri srebilirlerdi; yine bu durum karsnda Fransa, Bulgaristan'n Selanik'i Yunan'da ve Rusya da onun Manastr' Srp'ta brakmasn isteyebilirdi. Bu devletler ellerinde byle olanaklar varken bunlar yapmasalar belki Romanya, Yunanistan veya Srbistan' gcendirmi olurlard. Bundan baka byk devletlerin bu i zerinde verecekleri oy gizli kalamazd ve Trkle karn bir oy Trk ulusunun yreinde derin bir kzgnlk ve gceniklik dourabilirdi. Bu i, Fransa ve en ok ngiltere iin baka biimde glkler de dourabilirdi. Bu iki devlet, ellerine bir inam (gvence) olarak verilmi olan, yerlisinin byk ounluu Trk ve Mslman bulunan ve pek ok Trk ve slam antn kapsayan Edirne'nin Bulgar'a gemesi iin ak oy vermek ykn, bunun smrgeleri Mslmanlar arasnda dourabilecei kt yanklar dolaysyla, herhalde zerlerine almaktan holanmazlard. Szn ksas bu i herhangi bir ucundan tutulsa byk devletler ve Bulgaristan iin bir sr glk ve sknt kayna olabilirdi ve Bulgaristan'n buna yanamamas beklenebilirdi. Herhalde gzden karlmamas gereken yn udur ki Babli'ye: ''Senin asn (karn) Balkanllarn dilediklerini yerine getirerek savan yeniden

balamasna yol amamaktr. Kuatlm olan Edirne nasl olsa elinden kacaktr, onu bir an nce brak da cann kurtar'' yolunda nota vermek baka bir eydi. Edirne'yi, iinde Trk askeri bulunarak veya bulunmayarak bir inam (gvence) gibi ele alp, Babli bunu verirken hibir art komasa, yani verilecek kararda Osmanl'ya kar hibir bala bal olunulmas bile, ibu kenti una veya buna u veya bu artla vermek yolunda bir karara varmak baka bir eydi ve bu, byk sknt hatta tehlikelere yol aabilirdi. Arada unu da sylemek gerekir ki Edirne'nin byk devletlere, iinde Trk askeri bulunarak veya bulunmayarak bir inam (gvence) gibi veya herhangi bir adla verilmesi ve onun keskilinin (tesliminin) saptanmas iinin byk devletlere braklmasyla buna benzer bir iin adalar iin yaplmas arasnda ok byk bakalk vard; nk Yunanistan adalar ele geirmi bulunuyordu ve Trk donanmasnn bir sr denemeden sonra Ege Denizi egemenliini ele geiremeyecei anlald iin Osmanl hkmetinin ibu adalar kurtarmas midi kalmamt; dolaysyla Yunanistan adalar iinde kimseden bir iyilik beklemiyordu, yalnzca bir olutun (oldu bittinin) kabuln istiyordu. Edirne iin ise durum byle deildi, Bulgaristan oray alamamt ve byk devletlerden bekledii, yeni ve kanl arpmalar yapmadan, askeri ve hele siyasal durumunu yeniden tehlikeye koymadan ve sarsmadan ibu kentin kendisine salanmas idi; yani Bulgaristan bir iyilik bekliyordu, dolaysyla bu iyilii yukarda saydmz biimlerin birinde veya dnemediimiz herhangi bir biimde demesi gerekebilirdi. Bundan baka adalarn yerlilerin ou Rum olduundan onlarn byk devletlerce Yunan'a verilmesiyle Edirne'nin yine bu byk devletlerce Bulgar'a verilmesi arasnda Trklerin ve smrge Mslmanlarnn duygularn kabartma ve coturma ve bir sr propagandalara yol ama bakmndan llemeyecek kadar byk bir bakalk vard. Bunlar gzden geirdikten sonra byk devletlerin ibu ortaklaa notasnn verilmesiyle Babli baskn arasnda yaplm olan grmeleri gzden geirelim. 18 Sonkanunda (Ocakta) Noradungiyan Efendi Tevfik Paa'ya, Kmil Paa'nn Lovter'e sylemi olduu zde bir tel eker, ana izgileri aadadr: Bykelilerin notasna karlk vermeden nce sizin ve ngiliz hkmetinin gzn u ynlere ekmek istiyoruz -olumsuz bir karlk hi phesiz grmelerin kesilmesine ve savan yeniden balamasna gtrecektir; bu byle olunca da Avrupa'y ve en ok Slav acununu (dnyasn) bize kar greceiz- Edirne'yi brakacaz diye de olumlu birer karlk veremeyiz; bunun lkede yle yanklar olur ki bundan doacak tehlikeli sonular gz nnde tutmak zorundayz; bu gnden kamuoyumuz hkmeti arklkla sululandryor ve onu dayanmaya kkrtyor -Bir kere daha Grey'e bavuruyor ve gerek onursuz bir barn, gerekse de savan yeniden balamasnn bizde ve Avrupa'da douraca karmaa ve ykmlar nlemek iin bizimle birlikte almasn diliyoruz- Bu ite yle bir zleme yolu dndk: Edirne kenti, yansz ve erkin olsun; onun valisini, Berlin antlamasn imzalam olan devletler, eriat bakmndan yeter inancalarla, salm acunu (dnyas) iinde sesinler- Eer Grey bunu kabul ettirebilirse, bununla birlikte adalarn bizde kalmasnn ve ilerde Balkanllarla olacak grmelerde her trl beklenilmedik durumlarn ortaya kmasn nlemenin gerektiine onun dikkatini ekmek elden gelmez mi? -Biz isteriz ki savalar aralarnda anlaamayacaklar herhangi baka bir sorunun zlenmesini byk devletlere braksnlar- Bylelikle bar temellerinin topu, ana izgileri bakmndan, saptanm olur ve kodra ve Yanya'da vurumalarn durmasna ve seferberliklerin sona

ermesine bir engel kalmaz. Buna Tevfik Paa'dan 20 ve 21 Sonkanunda (Ocakta) karlk gelir. Bunda Tevfik Paa kendisinin ve oruntaklarn (delegelerin) (M. Reit ve O. Nizami paalar) Nikolson'u ve Grey'i grdkleri bildirilmekte ve Grey'ce de kabul edildii sylenilerek stanbul'daki bykelilerin ortaklaa notasna aadaki yolda bir karlkta bulunulmas d verilmektedir. Byk devletlerden unlar sorulmaldr: 1) Byk devletler bize Edirne'yi brakmak dn verirken, Trk kamuoyunun nasl bir durumda bulunduunu ve biz onu brakmaya deilse de (1) onun zerinde kabul edilebilecek anlama yapmaya karar verirsek bu yzden kabilecek kargaalklar nemli olarak gz nnde bulundurmular mdr? Bu byle ise (2) Trkiye ile Bulgaristan arasnda uygun grdkleri yeni snrn ana izgilerini bize bildirmelerini dileriz. 2) Byk devletler byle bir zverinin karl olarak bize zdeksel (maddi) ve tinsel yardm adanlyorlar; bu yardmn nasl bir zde ve ne trl olacan ve tecim (ticari) antlamalar ve gmrk tarifeleri yapmak ve mali kanunlarmz yabanclar iin de yrtmek ilerinde erkinliimizi kesin olarak tanyp tanmayacaklarn bildirmelerini dileriz. 3) Basnda sava dencesi (tazminat) sz dolamaktadr, byk devletler byle bir sorunu bir yana braktrmay imdiden zerlerine alyorlar m? 4) Adalar iinin zmlenmesinin kendilerine braklmasn isterken byk devletler, dndkleri zmleme biiminin ana izgilerini bize bildirmelidirler, ta ki bunun kabul edilebilip edilemeyeceini ve imparatorluun en nemli aslar (karlar) ve onun korunmas bakmndan, uygun olup olmadn inceliyebilelim. ray Saltanat'a sunulabilmesi iin abuk karlk verilmesi de istenilebilir. Grey'le ayttmz (tarttmz) srada o: benim (Bykeliler Konferans'nda) tek bir oyum var, btn kantlarnz vereceiniz karlkta bulunmaldr, ta ki nmzdeki aramba (1) toplantsnda onlar zerinde aytlabilsin (tartlabilsin), dedi - Bizim grmz tutacan adanlad. Tevfik Paa bir gn sonra (21/1/1913)'te Babli'ye yollad bir telde yine bunlar anlattktan sonra sonda yle demektedir: ''Ekselansnz zaten biliyor ki iyice kantlandrlm bir karlk notanz Grey'e gre bizim iin az ok asl (yararl) olabilir, nk onu, yarn aramba gn toplanacak olan Bykeliler Konferans'nda kullanmay adanlad (amalad).'' Tevfik Paa'nn bu tellerinde anlatlmakta olan grmenin Grey'ce Lovter'e anlatl yukardaki biimin pek tpks deildir. (2) Tevfik Paa'ya ve az ok da onunla birlikte Nikolson ve Grey'i grm olan ve teli de okumu olmalar gereken Reit ve Osman Nizami Paalara gre, kendilerince ileri srlen kantlara Grey'in kesin bir karnl olmam, o Bykeliler Konferans'nda bunlar tutarcasna konumay adanlam (amalam) ve yalnz: ''Benim orada bir tek oyum vardr'' demitir. Grey ise, Lovter'e yollad telde Osmanl paalarnn dnce ve kantlarn ok ksa anlatr; ondan sonra verdii karlklar sralar; ona gre o sava dencesi (tazminat) istenmesini haksz bulduunu sylerken: ''Yalnz zel dncemi bildirebilirim'' demi. Grey'in telinin hibir yerinde, Tevfik Paa'nn genel olarak ve

konferansta Trk grn tutmak iin Grey'ce kullanldn syledii ''benim yalnz bir oyum var'' yolundaki sz gemez; dolaysyla akla u gelmektedir: ya paalar Grey'in tek bir sorun iin kullanm olduu bir szn hem anlamn berkitmiler (salamlatrmlar), hem de onu btn sorunlar iin sylenilmi gibi gstermilerdir veyahut Grey, paalarla konumasn kendi bykelisine bildirirken szlerinin anlam ve geniliini ksmtr. Edirne, adalar ve Osmanl tutumsal erkinlii (ekonomik bamszl) ilerinde Grey, kendi teline gre, u yolda konumutur: ''Bir bakmdan Trkiye'nin eer byk devletlerin tlerine uyarsa onlardan yardm istemesi doal grlebilirse de, Trkiye ibu devletlerin yalnzcana onu Edirne'yi Bulgara verebilecek bir duruma sokmak iin zveride bulunmalarn bekleyemez. Bu byk devletlerce, Bulgaristan'a armaan etmek iin, Edirne'yi Trkiye'den satn aln demek olur.'' Adalar iin Grey der ki: ''Eer Trkiye sava srdrerek adalar geri alabilecekse byk devletlerin bu yoldaki nermesinin hi deeri yoktur; ama eer Trkiye onlar geri alamayacaksa her ne kadar belirsiz olsa da devletlerin nermesinin bir deeri vardr ve Trkiye'nin onu kabul etmekle kaybedecek bir eyi yoktur. talya'nn elinde bulunan adalar ii byk devletlerle talya arasnda, onlarn Yunan'a verilip verilmeyecei bakmndan aytlacak (tartlacak) bir sorundur. Bundan sonra Grey'in Lovter'e ektii telde, bu adalar iiyle mi yoksa genel ilerle mi ilgili olduu pek anlalamayan u blek (blm) vardr: (1). ''Bykeli ve oruntaklar (delegeler) byk devletlerin ne tasarladklarn (meant) anlatmam iin beni ok sktrdlar. ''Ben dedim ki, gelecek bykeliler toplantsnda sz bu nokta zerine getiririm; ancak byk devletlerce verilmi olan ortaklaa notaya, yine onun yollanlm olduu yol ile gelecek Trkiye'nin karl nlerinde bulunmadan bykeliler dncelerini bildirmeyi istemeyeceklerdir. Eer Trk hkmeti byk devletlerden bir karlk almak istiyorsa o, resmi olarak verecei karlkta zerinde aklamalar istedii noktalar bildirmeli ve bunu elden geldii kadar abuk yapmaldr.'' Szn ksas udur: Tevfik Paa'nn telleri okunurken Grey'in szlerinin genel olarak mit verici olduu grlr. Grey'in teli okunurken onun szlerinin yalnz sava dencesi (tazminat) iinde mit verici ve br ilerde ya yansz veya aktan aa mit krcdr. Reit Paa 22 sonknunda (ocakta) Babli'ye yollad bir telde yukardakilerden baka unlar bildirmektedir: Byk devletlerin stanbul'daki bavurmalar Bulgarlar Edirne iinde uysallktan bsbtn uzaklatrd. Her trl ortalama anlama nce byk devletlere bildirilmeli ve sonra onlarca Bulgarlara zorlanmaldr. Byk devletlere uras anlatlmaldr ki Bulgarlarla her trl anlama olasln ortadan kaldran kendilerinin bavurmasdr -tutumsal (ekonomik) sorunlara geline (kapitlasyonlarn kalkmas gibi), dolaysyla rendiimize gre bykeliler konferansnda Rusya ve Fransa demiler ki bu ite Avusturya ve talya dn aldlar (Bosna-Hersek ve Trablusgarp) biz de bunu kabul etmek iin bir sonuca ulatrlamam olan baz sorunlarn zmlenmesini isteriz. Grey de demi ki: Edirne'nin bedelini biz demi oluruz- Grey dn bunu bize de syledi, biz de dedik ki: bedeli, Trk yoaltman deyecektir. Bir sureti kendisine de yollanlm olan Noradungiyan Efendi'nin 18 sonknun (ocak) tarihli teline karlnda Rifat Paa (1) tutumsal aslar (ekonomik karlar)

elde ederek ve Rusya'nn Karadeniz demiryollar iindeki ''hakk''n geri alarak byk devletlerin tlerinin aa yukar kabulnn gerektiini bildirmektedir. Turhan Paa Petersburg'dan yollad 24.1.1913 tarihli bir telde Sazonof'un bu iteki dncelerini bildirmektedir. Telin ekili veya stanbul'da aln tarihi Babli basknndan sonra ise de grmenin ondan veya onun renilmesinden nce olduu anlalmaktadr; Sazonof zet olarak unlar demitir: Uygun karlk vereceinizi umarm. Rusya ar durumlarda size ilerde bir gn reneceiniz iyiliklerde bulunmutur. Eer o size kar tasarlar beslemi olsayd size ister Asya'da ister Karadeniz'de ok zorluklar karabilirdi, bunu yapmad ve yapmak dncesinde de deildir; siz ise Rus-Japon savandan beri en ok ran'da Rusya'nn cann skmak iin elden geleni yaptnz. Bu ran sorununun zlenmesi ancak Balkan Sava'nn size karm olduu glkler yznden olmutur, yoksa bu i, bugn de srerdi ve iki imparatorluk arasnda bir arpma ile sona erebilirdi. Bizi hl dndren Yunan'n elindeki adalar sorunudur, Yunanllar oradan nasl karmal ve sonra da ibu adalarda yeni ''Giritler'' kurulmasnn nasl nne gemeli. Son blek (blm), ilerde boazlar ele geirmeyi tasarlayan Rusya'nn adalarn bir ksmn da oralaryla birlikte alabilmek iin bir yol dnmekte olduunu ve bunu daha bulamam olduunu gsterir ve Sazonof'un bu szleri, adalar iinin durumu zerine yukarda grdklerimizi tutmaktadr. Bu ite dnlebilir ki Rusya, Boazlar alnca kk Yunan'dan da istedii adalar, gerekirse zorla da alabilirdi. Bu byle olmakla birlikte 19'uncu yzyln son ve 20'nci yzyln balarnda Avrupa kamuoyunca ve genel hukukunca kabul edilmi bir yn vard ki ona gre, Avrupa uluslarnn veya Avrupa kltr iinde bulunan Hristiyan uluslarn hi olmazsa yeniden yabanc boyunduruuna girmesi doru deildi ve olamazd. Dolaysyla Rusya, Boazlar iini diledii gibi zlemek, yani oralar eline geirmek iin, yalnzcana onun Balkanlar'a yerlemesini ve Akdeniz'e kmasn istemeyenlerin karnlklarn yenmeliydi; Yunan'a gemi ve yerlileri Rum olan adalar almas iin ise yine bu karnlklar (nk bu adalar Rusya'da olmadka Rus donanmasnn Akdeniz'e istedii gibi kmas epey g olacandan Akdeniz devletleri bu adalarn onun eline gemesine herhalde kar olacaklard) ve bunlara eklenecek olan Avrupa ve Amerika kamuoyunun insanlk ve uluslar hakk gibi etkenlerle coturulacak karnln yenmesi gerekecekti. Rusya'nn bu srada adalar ii zerindeki uramalarnn balca amac, adalarn Osmanlda kalmasyla, onlar kendisi alaca srada bu ikinci trl karnlklara pek o kadar uramamas idi. Baz deniz vurumalar 17 ilkknun (aralk) 1912'de yaplm olan mroz deniz vurumasndan sonraki asker olaylar ksaca gzden geirelim. Onarma ileri dolaysyla donanmann byk gemileri uzun zaman dar kmadklar iin deniz egemenlii yine Yunan'da kalmt; ve Midilli ve Sakz'da yardmsz braklm olan birer avu Trk askeri oralarda kahramanca dvyorlardysa da sktrla sktrla gnn birinde dayanamaz olacaklard. Bu gn, Midilli iin 20.12.1912 ve Sakz iin de 3.1.1915'te gelecektir. Bu adalar dayanmakta iken veya dtkten sonra kh Yunan donanmasn hrpalamak, kh adalar kurtarmak veya Yunan donanmasn yenerek deniz egemenliini ele geirmek ve adalar geri almak dncesiyle bir sr deniz hareketi yaplr. 22.12.1912'de Hamidiye ve Mecidiye kruvazrleriyle muharribin Boaz'dan kmas 4 ve 11 ikinciknunda (ocakta) donanmann klar, 14-15.1.1913

gecesi Hamidiye Kruvazr'nn Boaz'dan kp Kzl ve Adriyatik denizlerine gidii (sonra ona Arnavutluk kylarnda Saman iskelesine (Semeni) cephane karmak ii verilecektir) ve 18.1.1913'te yaplan ve Mondros vurumas denilen olduka nemli deniz vurumas bu yoldaki uramalarn balcalardr. Bu uramalardan hibiri istenilen amaca yani deniz egemenliinin elde edilmesine ve adalarn kurtarlmasna eritiremeyecektir. Yalnz Hamidiye, dmanlara verdirdii nemli zararlar, onlarda dourduu aknlk ve lke iinde uyandrd gven ve sevin bakmndan ana ama dnda da olsa nemli bir i grm saylabilir. Mondros deniz vurumas sonunda, bir ay nce olduu gibi, Trk donanmas Yunan donanmasyla kar karya top attktan sonra geriye dnp Boaz'dan ieri girer. Bunun zerine Ali Haydar Emir unlar yazmaktadr (1): ''Netice olmak zere Mondros'un bir malubiyet tekil etmediini sylemek icap eder. ki filodan en fazla hasar alan Trk filosu deildir. Bununla beraber mroz'dan sonra olduu gibi Mondros'tan sonra da hareket takip edilmeyerek 18 ikinciknun (ocakta), cebren malubiyet ekline getirilmitir.'' BABIL BASKINI 23/1/1913 Bu olayn iyz ve bunu dourmu olan etkeler bugne kadar kesin olarak anlalm ve aa karlm deildir. Bunun birok sebebi vardr; bir kere bu i zerinde resmi bir inceleme yaplmamtr, nk bu ii baaranlar hemen erkeye (iktidara) gemi olduklarndan kendilerine kar bir biim alabilecek olan bir inceleme yaptramazlard. Bu ie yakndan karm, bu ii dorudan doruya yapm veya her ne yolla olursa olsun bu iin iinde bulunmu olanlardan hibiri bunun zerine andalarn (anlarn) yazmamlardr; bunlarn birou lmtr; kalanlar da bundan sonra andalarn (anlarn) yazsalar da bu yazlar, iin iyzn bilenlerin birou sa iken ve bunlarn kacak yazda, eer varsa, yanl veya yalanlar dzeltmeleri veya onlara kar kendi grlerini bildirmeleri olanakl iken km andalar (anlar) kadar deerli saylamaz ve bu gibi ok sonra kan andalarn (anlarn) daha derinden derine incelenmesi gerekir. Belki eski Dahiliye Nezareti evrak arasnda, olaylarn nasl olduu zerine deil, ama nasl anklanm (hazrlanm) olduu zerine belgeler bulunabilir; ancak ilk cildin banda dediimiz gibi ibu evrak bu srada kullanlabilecek ve aslanlabilecek (yararlanlabilecek) bir durumda deildir. Bugne kadar bu olay zerine yazlm yazlar hi kaynak gsterilmeden, uradan buradan toplanlm szlerdir. Bunlar yazanlar her yazdklar iin bunu kimden duymu olduklarn eklemi olsalard, belki syleyene ve yazana kar olan gven aamasnda yazya kar da gven beslenebilirdi. Bu yazlardan bazlar, satrlarn aras okunursa az ok kaynak belli etmektedir, ancak bir yaznn sorav (grevi) yklenilmeden herhangi bir yazcnn kulana frlerek yazdrlan yazlar belge ve kant saymak elden gelmez. Dolaysyla biz aada Babli basknn ayrntlaryla anlatacak deiliz, ancak bunun olmasn olanakl klan durumu ve bu olayda etkisi bulunmu olanlarn karlkl durumlarn gzden geireceiz, bu ite -resmenden ok tevatren ama gvenilir derecede- bilinen olaylarla, pheli ve glgede kalm -ama ok sylenilmi- olaylar zlerini ve geldikleri kaynaklar elden geldii kadar belirterek

yazmaya alacaz (1). nce genel olarak Trk kamuoyunun o anda nasl dndn ve o srada ne gibi propagandalarn ilediini gzden geirelim: Ordu beklenilmedik ve onur krc saylan bir yenilgiye uram, Rumeli'nin hemen hepsi birka hafta iinde elden km, milyonlarca Trk dmanlarn eline dm veya pek ac bir durumda gmt. Bundan kimler soravl (sorumlu) idi? Savan balayaca srada ttihat ve Terakki bir yandan savatan yana kkrtmalarda bulunurken, br yandan da kendisinin erkede bulunduu srada orduyu ok gzel ve eksiksiz olarak ankladn (hazrladn) ve dzenlediini ve bunun savata grleceini gerek gazeteleri gerekse kulpleri ve btn rgtleri ile yayaduruyordu. Bunun byle olmad, Balkan Sava'nn tarihini yazm olan asker yazarlarmzn yaymladklar eserlerde grlr ve bunlarn bir zetini daha nce grdk; ancak ne Gazi Muhtar Paa hkmeti, ne de o srada i banda bulunan komutanlar ttihat ve Terakki'nin bu yoldaki propagandasnn doru olmadn syleyemez ve yaymlayamazlard, nk bunu yapmak ulusu ve orduyu tinsel (ruhsal) bakmdan sarsmak ve gvenini krmak olurdu. Dolaysyla propaganda hibir karlk grmeden iledi ve herkesin beyninde yer edindi. 14 ve 15'inci yzyllarda Osmanl dalgas kendilerini kaplamadan nce ve 19'uncu yzylda, o dalga zerlerinden ekilmeye koyulduktan sonra hemen biteviye birbirleriyle boua gelmi olan Balkan uluslarnn aralarnda barmalar ve balamalaryla sonulanan olaylarn en ok ttihat ve Terakki'nin idaresizlii yznden olduu; ve o ana kadar Osmanl devletinde yaayan Mslman uluslarla Trkler arasnda hatta z Trkler arasnda ve acs Trk ordusu iinde ve subaylar arasnda, bu aamas hemen hi grlmemi olan karnlk ve dmanlklarn da yine en ok ttihat ve Terakki'nin idaresizlii yznden olduu savan grltleri arasnda gitgide daha ok glgede kalacaktr. Bundan baka bu gibi iler daha ok, az sayda aydnn incelemeler ve derin dnmeler sonucunda kavrayaca eylerdi. Gazi Muhtar Paa hkmetinin ve onun Harbiye Nazr Nzm Paa'nn, ordunun byk komutanlar ve kurmaylar arasnda hemen hi denecek kadar az deiiklik yapt da unutulacaktr. Geri Nzm Paa'nn o da yalnz kendi bana deil, biroklar kendisiyle bu ite birlik olarak vaktinden nce saldrlara kalkmas ykmda ok nemli bir etken olmutu: ama propaganda yalnz bu kadarla ve bu biimde kalmayacaktr. Bu propagandaya gre gl ve eksiksiz bir ynetim yerine miskin bir Gazi Muhtar Paa hkmeti gelip Arnavutlara boyun emi (az nce ttihat ve Terakki'nin Hristiyan Arnavutlara boyun edii unutulmutur), ordudan birok neferi salvermitir (bunlarn ttihat ve Terakki hkmetini dren bir ayaklanmadan sonra ister ister istemez ve kendiliklerinden bir ikinci ayaklanma sonucunda evlerine binbir kargaalk kararak dnmesinler diye salverildikleri unutulmutur), ttihat ve Terakki'nin deerli komutan ve birok subayn deitirip yerlerine ktlerini getirmi ve bu yzden ttihat ve Terakki'nin brakt eksiksiz ordu yenilmi; yine o apta olan Kmli Paa hkmeti de bu ktlkleri ya srdregelmi veya daha da arttrm ve Edirne ve adalar dmanlara vermek zere imi; halbuki ttihat ve Terakki yeniden i bana gelse iler az ok dzelir ve Edirne kurtulurmu. Bu propagandalar ttihat ve Terakki'ce lkenin her bir bucanda rgt olduu ve karsnda buna benzer hibir rgt bulunmad iin nemli bir karlk grmeden ve daha ok kulaktan kulaa fsldanlarak yaplmaktadr ve kolayca anlalaca gibi ilerin iyzlerini bilmeyen ve anlayamayanlar arasnda ok baar

kazanmaktadr. Bu biim propagandalar karsnda Gazi Muhtar ve sonra da Kmil Paa hkmetlerinin durumunu gzden geirelim; bunlarn arkasnda hibir rgt yoktur ve yalnzca kamuoyu, bata ttihat ve Terakki'nin yaptklarndan bkt iin bunlara genel olarak eygin (yatkn) olmutur; birincisi ''Halskr'' olay srasnda ordu ikiye blnm, lkenin birok ksm ayaklanm ve Trkler de birbirine girmi iken erkeye (iktidara) gelmi, zaten nemli bir gc olmam olan ''Hrriyet ve tilaf''la da iyi geinememi ve yalnzca Gazi Muhtar Paa'nn lkede kazanm olduu ad ve ne ve Nzm Paa'y bayrak gibi kullanan birtakm subaylara (halskrlar) o da pek farknda olmadan dayanarak ortada kendini devirecek bir gcn bulunmamas yznden erkede (iktidarda) duragelmiti. Onun Krkkilise (Krklareli) bozgunu zerine ekilmesinden sonra Lleburgaz vurumas balarken yerine geen Kmil Paa hkmetinin de belli bal bir dayana yoktu, o da, eer o ana kadar bir g olarak kalm idiyse biraz Nzm Paa'nn arkasndaki subaylara dayanyordu. Bundan baka Kmil Paa'nn lkede kazanm olduu ad ve n ve ngiltere'nin onun banda bulunaca bir hkmete yardm edeeci yolunda dolaan szler onun iin az ok bir dayanak idi. Bylelikle arkalarnda ne halkn gvenini kazanm bir Kamutay (Meclis) ne de bir partinin rgt bulunmayan bu iki sadrazam ancak olaylarn geliimiyle i bana gemi ve arkalarndaki gerek zdeksel (maddi) g Harbiye Nazrlarnn elinde bulunmutur. Padiah ise, o srada saltanatn yine az ok yaamakta olan etkisini kullanabilecek bir adam deildi; o, bir yandan bir kukla idi, br yandan da onun, esen yele gre yelken kullanarak kendi durumunu korumaktan baka bir dncesi yoktu; dolaysyla hi kimse ve hibir hkmet ona dayanamaz ve ondan g alamazd. Bundan baka Kmil Paa'nn sadrazam olduktan sonra ilk grmek zorunda bulunduu ilerden biri de dmanlar ok yaklam olduklar Selanik'te bulunan eski Padiah 2'nci Abdlhamid'i onlarn eline dmemesi iin stanbul'a getirtmek olmutu; sarayn ve Osmanl hanedannn drt bucan kaplayan rm hava iinde yaayanlar arasnda bu olay padiaha, sadrazamn aabeysini yeniden tahta kartaca yolunda gsterenler olmu, o da, Abdlhamid ne kadar zalim, kukulu idiyse korkak kukulu olduundan buna inanm ve Kmil Paa'dan rkm ve soumutu. Saray ve Babli evenlerinde (evrelerinde) doruluk ve itenlik pek az kiide kalm olduu iin byle bir kukuyu ak ve iten grme ve anlamalarla ortadan kaldrmak da elden gelmezdi. br yandan Gazi Muhtar ve Kmil Paa hkmetleri, durumun olaanst bulunmas ve sava dolaysyla ne yeni bir seim yaptrabilmiler ne de bir parti ve rgt kurmaya kalkabilmilerdir; buna giriseydiler bile bu i ksa bir zamanda baarlamayaca gibi bu trl ilere almam olan onlarn lkedeki aydn genliin byk bir ksmn kazanm ve rgt iine alm olan ttihat ve Terakki ile bu alanda baar ile boy lebilmeleri pek kolay deildi. Zaten bunlar sava ve bin bir ykm iinde iken hem lkede sarsnt olmamas hem komitaccasna davranarak ttihat ve Terakki hkmetlerine benzememek ve benzetilmemek iin, ibu partinin rgtleriyle nemli bir yolda uraamayacaklar ve o andaki skntl durum iin de yeni iler amaktan saknacaklardr. Hkmete gdlmesi doru bulunan bu genel siyasa gereince yrnrken, ttihat ve Terakki , savata yenilgeler gelitike yreklenmi ve propagandasn ve hkmete kar almalarn her gn daha ok arttrmaya koyulmutu. Bu durum karsnda Kmil Paa hkmeti yelerinin ksma ayrldklar grnr.

Birinci ksmda en gze arpanlar Dahiliye Nazr Reit ve Maliye Nazr Abdurrahman beylerdir, bunlar hkmetin elinde bulunan btn silahlar kullanarak ttihat ve Terakki'nin rgtlerini datmak, ileri gelenlerini yakalamak veya srmek ve genel olarak bu parti veya cemiyeti hkmete bir ktlk edemeyecek bir duruma sokmay istemektedirler. Sadrazam Kmil Paa bu ite az ok bunlara eygindir (yatkndr). kinci ksmda en gze arpanlar eyhlislam Cemalettin Efendi, Adliye Nazr Arif Hikmet Paa ve Hariciye Nazr Noradungiyan Efendi'dir. Bunlar, durumdaki olaanstl hi gze almak istemeyerek ve kanunlarn szne bal kalarak ttihat ve Terakki'ye kar seyirci kalnmasn istemeye varan bir durum taknmakta ve her trl etin lem (nlem) alma isteine kar koymaktadrlar. Bu yolu tutan nazrlar arasnda kanunlarn znden ok szne ballklarndan byle davrananlar olduu gibi; gnn birinde ttihat ve Terakki i bana geerse onun kendilerinden almaya kalkmasndan korkanlar veyahut herhangi bir olaanst davrantan rken ve tiksinenler de bulunmaktadr. nc ksmda, eer yle denilebilirse, tek bana Nzm Paa bulunmaktadr; o da baka dncelerle ttihat ve Terakki'yi korumaktadr, onun bu iteki durumunu az aada inceleyeceiz. Bylece en nemli ve can alacak bir i siyasa iinde e ayrlan bu hkmetin baka bir zelliini de ele alalm. Kmil Paa ok yal (1) idi; ttihat ve Terakki'nin ilemi olduu byk yanllk ve sular dolaysyla bir daha erkeye (iktidara) gelemeyecei biroklarnca sanld iin, Kmil Paa her ne biimde olursa olsun sadaretten ekilecek olursa, yerine Nzm Paa veya Reit Bey'den birinin geecei syenilmekte idi; dolaysyla bu iki uzkii arasnda aa vurulmasa da nrdeme vard. Hkmetin dayand zdeksel (maddi) g de bu ikisinin buyruu altnda bulunmakta idi. Ancak sava ve rfi idare dolaysyla birincisinin eli altnda bulunan g stn idi, hem de o, orduda epey nemi olan ''Halskr'' subaylarn ba veya bayra saylyordu. imdi Nzm Paa'nn durumunu inceleyelim: O, Gazi Muhtar Paa hkmetinin en etkili yesi olarak Harbiye Nezareti'e getikten sonra devlet makinesinin gven ve baysall (huzuru) bakmndan en nemli yerlere (stanbul muhafzl, merkez komutanl gibi) kendi adamlarnn veya kendisiyle ibirlii yapm olan ''halskrlarn'' gvendikleri adamlar geirmekle kendi durumunu ayrca berkitmi (salamlatrm) ve her istedii anda hkmet zerinde kesin egemenliini kullanabilecek bir duruma girmiti. Onun komutas altnda bulunan Osmanl ordular, ksmen gemiten kalm ve birikmi yanllar, ksmen de kendisinin yetersizlii yznden biteviye bozulmaya balaynca Nzm Paa'nn tinsel (ruhsal) etkisi az ok krlm, ancak en nemli yerde kendi adamlar bulunmas dolaysyla zdeksel (maddi) etkisi olduka yerinde durmutu. Lleburgaz ve atalca vurumalar arasnda yeni Sadrazam Kmil Paa ile onun arasnda, hemen ve nasl olursa olsun brakma ve bar m yaplmal; yoksa sava bir ypratma sava biimine soktuktan sonra m bu gibi ilere kalklmal sorunu zerinde etin bir aytma (tartma) olurken Nzm Paa'nn tinsel (ruhsal) etkisi yine azaladurmutu. Ondan sonra hkmete onun stanbul'daki dayanaklarnn kaldrlmasna doru gidildii grlr, Divanharb Reisi'nin kendisine danlmadan deitirilmi olduundan Mustafa Reit Paa'ya szlanm olduunu ve bu gibi ileri durdurmak ve nlemek zere bir an nce stanbul'a

dnmek istediini ve dolaysyla brakma iini elden geldii kadar abuk bitirmeyi dndn yukarda grdk. Bundan baka Kmil Paa onun yerine Mahmut evket Paa'y getirmek istemi, bu dnce ile bu uzkiiyi yoklatm ama o bunu kabul etmemiti (1); Nzm Paa elbet bunu duymu olmaldr. Dolaysyla sadrazamla onun arasnda grnte bir aykrlk yoksa da sevgi ve gven de yoktur ve Nzm Paa, atalca vurumasnn kendisine vermi olduu yeni tinsel g ile durumunun yeniden berkitmek (salamlatrmak) kaygsyla stanbul'a gelmi ve almalarna koyulmutur. i bu gibi duygu ve dncelerle dolu olan birinin ok kurnaz politikac olan baz ttihat ve Terakki ileri gelenlerince kazanlmaya allmas beklenilebilirdi. Hem ar hem kurnaz olan Nzm Paa'nn da pek dk bir durumda grnen ttihat ve Terakki'yi kazanmak ve onu ve onun rgtn bir alet gibi kullanarak yerinden tutunmaya hatta daha da ykselmeye almas yine beklenilebilirdi. Nzm Paa bir yandan kendisinin ttihat ve Terakki'den aslanacan (yararlanacan) ve onun bunu, iinde bulunduu dk ve kt durumda byk bir onur ve nimet sayacan ve olduu gibi kendi buyruu altna gireceini ve br yandan da bunu yaparken ''halskrlar'' kukulandrp elinden karmayacan sanyor gibi davranmtr. atalca brakmasndan sonra Nzm Paa ile ttihat ve Terakki arasndaki grlm olan yaknlama bu gibi dnce ve etkelerden domutur. Bu yaknlamann herkese bilinen balca belirtileri ttihat ve Terakki'nin en nl ileri gelenlerinden Cemal Bey'in (sonra Bahriye Nazr olacak olan Cemal Paa) menzil mfettii ve Enver Bey'in (sonra Harbiye Nazr ve Bakomutan Vekili olacak olan Enver Paa) bir ksm birlikleri stanbul'da bulunan Hurit Paa kolordusuna kurmay bakan yaplmas ve Nzm Paa'nn, eski dostu olan Sait Halim Paa'nn (sonra sadrazam olacak olan Msr prensi) yalsnda Talt Bey'le (sonra sadrazam olacak olan Talt Paa) grmesidir. Yukarda ad geen iki askeri uzkiinin ibu yerlere geirilmesi ne gibi bir dnce ile yaplm olursa olsun ve bunun zerinde her ne denilirse denilsin iin sonucu stanbul'da birtakm asker rgtn ve birtakm birliklerin ttihat ve Terakki'nin buyruu altna gemesine varyordu. Bu gibi rgt ve birliklerin bir ksm da ''halskr'' subaylarn buyruu altnda bulunduundan arada bir trl denklik kurulmu oluyordu ve terazinin sap gya Nzm Paa'nn elinde kalacakt. Nzm Paa'nn Talt Bey'le ne konutuu kesin olarak bilinmemektedir; Talt Bey'in ona ttihat ve Terakki'ce kendisinin sadrazam olmasnn istenildiini syledii ve bu olursa btn ttihat ve Terakki rgtnn onun buyruu altna girerek ona yardm edeceini salad ortala yaylmtr, Nzm Paa ise yine bu dolaan szlere gre sadrazam olunca hkmet yelerini istedii gibi seeceini sylemi ve Talt Bey bunlarn ou ttihat ve Terakki'den veya ona eygin (yatkn) uzkiilerden olmas artyla buna peki demitir. Aradaki konumann byle olmu olmasna inanlabilirse de bu yolda elde hibir kant yoktur. Nzm Paa'nn bu gibi olaylar dolaysyla kendisinden sorumda bulunulunca (en ok Meclisi Vkel'da Dahiliye Nazrnca) bugnk etin durumda herkesten ve her gten aslanmak (yararlanmak) gerektii, Enver ve Cemal beylerin bundan byle siyasa ile uramayacakalrna yemin ettikleri ve ordu ilerinden yalnz kendisinin soravl (sorumlu) olduu yolunda karlklar vermekte ve genel olarak bu i zerine

kendisine sz syleyenlere kar etin bir durum almaktadr. zel olarak da Kmil Paa'ya (1) Dahiliye Nezareti'nin Abdlhamid devrindeki curnalcl yenilenmekte olduunu ve biteviye Harbiye Nezareti'ni ktlemeye altn ve Abdlhamid'in Seraskeri Rza Paa'ya kar da byle davranlm ve ordu ile padiah arasnda ayrlk sokulmu olduunu, kendisinin ttihatlarn bir ksmn kazanmakla onlarn gcn ikiye bldn ve onlar toplu olarak bir i gremeyecek bir duruma sokmakla hkmetin durumunu berkittiini (salamlatrdn) sylemektedir. O andaki i durumun zeti yazlmak istenilirse una varlr: a) Hkmet, lke iinde gerekten hibir gce dayanmamaktadr. b) Bir kukla olan padiah, sadrazamdan kukulanmakta ve onu sevmemektedir. c) Hkmet iinde birlik yoktur ve onun en gl, hatta dayand zdeksel (maddi) g bakmndan tek gl yesi ona kar alanlarla ibirlii yapmaktadr veya yapmaya doru gitmektedir. d) ttihat ve Terakki ise btn rgtleriyle yerinde durmakta, kendisinin erkten (iktidardan) dmesine sebep olan nce grm olduu yanl ve kt iler unutulmakta ve o, kh aktan aa kh alttan alta ileyen propagandasyla en ok onun idaresizlii yznden doan bu durumun soravndan (sorumluluundan) syrlmaya ve bu yk ondan sonra i bana gelenlerin omzuna yklemeye almakta ve bunu olduka da baarabilmektedir. Askerlik ve d siyasa bakmndan durumu toplamak istersek unlar grrz: a) Sava yeniden balarsa belki atalca'da uzuncana dayanlabilir, ancak oradan ilerlemek midi yok gibidir ve hibir komutan byle bir midi aklamamtr. Eer byle bir mit gerekleecek olursa yani Bulgar yenilirse Rusya buna seyirci kalamayacan ve Bulgar'a yardm edeceini biteviye sylemektedir. b) Balkanllar arasndaki birlik atrdamaktadr; ancak bunun ne vakit ve nasl bozulacan o anda kestirmek elde deildir. Romanya'nn durumu da bir bilimece gibi grnmektedir. c) Byk devletler genel olarak yen (zafer) kazanm olanlarn gnln almaya almaktadrlar; Rusya ve Fransa aktan aa Balkanllardan yanadrlar; ngiltere de onlarn ard sra gitmektedir ve Kmil Paa'nn sadarete gemesiyle ngiliz yardmnn salanlaca yolunda baz evenlerde (evrelerde) beslenilmi olan mitler byk lde boa kmtr. Alt byk devlet de Babli'ye Edirne'den vazgeilmesi dn vermilerse de Almanya bu ite baz noktalarda l Anlama devletleri kadar ileri gitmediini ve gitmeyeceini duyurmakla Osmanl lkesi iinde byk devletlerin isteklerine kar koymak isteyenlerden yana bir trl kkrtclk etmekte ve ttihat ve Terakki'nin alttan alta propagandasn kolaylatrmaktadr. ve d durumu bylece topladktan sonra Babli basknnn ngnlerindeki olaylara geelim: Bunlarn en nemlisi Babli'yi korumak deviyle orada bulundurulan asker birlikte yaplm olan deiikliktir. Bazlar demilerdir ki ''ttihatlarla'' bir olan Nzm Paa, subaylar ''halskr'' olan ibu birlii oradan kaldrtp yerine subaylar ''ttihat'' olan baka bir birlii oraya koymu ve dolaysyla kendisini sadarete geirecek olan bir baskn kendi eliyle anklamtr (hazrlamtr). Bazlar ise Evner

Bey'in stanbul'da birok askerin talimsiz durmalar doru olmayacandan btn birliklerin sra ile talime kmalar gerektiini ona sylemi, bylelikle onu kandrm, Babli'deki birlii talim iin oradan alm ve oraya ''gizli bir ttihat'' olan bir subayn komutas altnda baka bir birlik gelmitir. Bu iki savdan hangisinin doru veya daha doru olduunu kestirmek iin elimizde bir kant yoktur. Olay udur ki baskn srasnda Babli'de bulunan asker birlik, hkmet baslr ve sadaret dairesinde tabancalar patlarken hibir ise karmamtr; halbuki onun bandaki subay devini yapsayd 30-40 kiiyi gemeyen basknclar arabuk ldrr, datr veya yakalard. Nzm Paa'nn genel olarak bu ite parma olduunu ve her ne biimde olursa olsun bundan soravl (sorumlu) bulunduunu gsteren balca kantlardan biri, gerek ''ttihat ve Terakki'' ile gerekse ona kar olanlarla alm ve pek yksek orunlarda (makamlarda) bulunmu olan ve dolaysyla her iki yann iyzn bilmesi gereken Mahmut Muhtar Paa'nn yukarda da gemi olan bir yazsdr. O, babas Gazi Ahmet Muhtar Paa hkmetinin neden Balkan Sava'na srklendiini anlatrken der ki (1): ''...Binaenaleyh mtecanis bulunmayan Muhtar Paa kabinesi her hususta istikllini muhafaza edecek ve o zaman hkmferma olan galeyan umuminin nne geecek kadar muhkem deildi. Alelhusus Nzm Paa gibi bir Harbiye Nazr ile bilhare Kmil Paa kabinesinin bana gelen felketin kendi bana gelecei mahss idi (2). Bunun anlam ancak Babli basknnda Nzm Paa'nn parma olduu ve eer Gazi Muhtar Paa hkmeti, daha sonra Kmil Paa hkmetinin yapmak isteyecei gibi, bara eyginlik (yatknlk) gstermi olsayd Kmil Paa hkmetinin bana gelen ta batan -Nzm Paa'nn bir oyunu veya her ne biimde olursa olsun bir lemiyle- kendi bana gelmi olacadr. Her ne ise bir yandan Osmanl hkmeti, byk devletlerin t ve basklarna nasl karlk vereceini dnr ve ibu karln anklarken (hazrlarken) br yandan ttihat ve Terakki'nin ileri gelenleri nasl hkmeti drp yeniden erke (iktidara) geeceklerini dnmekte ve o yolda anklklarda (hazrlklarda) bulunmaktadrlar. Kmil Paa hkmetinin byk devletlerin ortaklaa notalarna vermeyi tasarlad karlk notay Hazinei Evrak sralalarnda bulamadm; bunun zerine eyhlislm Cemalettin Efendi unlar yazar (3): ''Nazr marnileyhin (Noradungiyan Efendi) Franszca kaleme alm olduu nota msveddesi beray tercme Dairei Hariciye'ye gnderilerek end (birka) saat sonra vrudeden (varan) nshai mtercemesi Meclis'ce kraat edilecei esnada...'' Bundan sonra Cemalettin Efendi sadrazamn Mabeyin Baktibi'yle grmek zere kendi odasna gittiini ve basknn baladn yazmaktadr. Dolaysyla notann o patrtda kaybolmu olduu, bir nazrca alnm olduu, baskn yapanlarn eline dm olduu herhangi bir dnce ile yok edildii veya Hazinei Evrak'ta kendisiyle ilgili olmayan herhangi bir sralaca yanllkla girip orada bulunduu gibi olaslklar akla gelebilir. Ancak notann iindekileri anlamak iin az nceki gnlerin belgelerini gzden geirmek yeter; bunlar yukarda grdmz gibi Kmil Paa'nn byk devletlerin notasn alnca Grey'e yaptraca bavurma zerine Lovter'e (1) syledikleri; ve bunun zerine Noradungiyan Efendi'nin Tevfik Paa'ya ekmi olduu 18.1.1913 tarihli tel ve Tevfik Paa'nn, Reit ve Osman Nizami paalarla birlikte Grey ve Nikolson'la grtkten sonra Babli'ye ektii 20 ve 21.1.1913 tarihli tellerdir .

bu karlk notann zeti Cemalettin Efendi'nin hatratnda vardr ve yukarda grdmz ve saydmz belgelerden karlacak zete uygundur. Cemalettin Efendi der ki (2): ''Bir de harp esnasnda dveli mttefika ile arpmakta iken mzakerei sulhiyede dveli muazzamay da karmzda bulduk. Dier cihetten her trl nevaksmza (noksanmza) ramen devleti harbe mecbur etmek iin evvelce efkr umumiyeyi tehyiile (coturmayla) halka harp isteriz diye feryat ettirenler imdi de sulh meselesini, skat hkmete vesile olur mlhazasyla tertibi mukaddemat fesattan (ktlk dzenleyicilikten) hli (uzak) deil idiler. ''Binaenaleyh keyfiyet Meclisi Vkel'da ariz ve amik mzakere (genie ve derinliine grlerek) olunarak bu teklifi tamamyla redde imkn olmayp, baz mevaddnn menfaati devlete takriben tadili muvaffakyattan madut olacana ve Edirne ehri Devleti Osmaniye'nin kadim bir payitaht olup orada hayli sar mukaddesei slmiye mevcut ve tahriri (yazl) nfus cetvellerine nazaran sekenei vilyetin yzde seksen bu kadar mslim olup maadas sunufu saireden (dier snflar) mrekkep olduu ve Bulgarlarn Marmara havzasna tekarrb (yakn) Akdeniz Boaz'nn mahfuziyetini ikl (gletirmek) ile bilhere Avrupa muvazeeni sulhiyesini de ihlle sebep olabilecei mlhazasna binean, Edirne'nin Karaaa'tan itibaren bir hat tyiniyle svire gibi mstakil ve bitaraf bir hkmet ekline ifra (sokulmas) ve sekenesinin (halknn) berminvali muharrer ekseriyeti azmesini Mslmanlar tekil ettiine gre dveli muazzamnn inzmam (verilecek) reyi ile Mslman bir hkimin ziri idaresine tevdii (ynetimi altna verilecei) ve adalara gelince, Sakz ve Midilli gibi Anadolu sahiliyle irtibat tam olanlarn Yunan'a terki halinde aydn vilayeti ve Ayvalk sevahilinde mutevattn olan Rum ahali ile Yunanllar arasnda saikai hemcinsi ile kaaklk ve emsali ihlli inzbata bais (neden) olacak ahval eksik olmayarak o havali dahi Makedonya gibi bir memba fesat (fesat kayna) ve devlete gavaili mtamadiye hudsuna (her zaman skntya) bdi (neden) olacandan evvel ve hir beyan olunduu vehile Edirne gibi adalarn da klliyen terkine muvafakatte Hkmeti Osmaniye mzur olduundan bu cihet nazar dikkate alnmak artyla adalar meselesinin dveli muazzamann rey ve takdiri nasafetkrisine (deerbilirliine) tevdii ve eraiti sairei sulhiyenin bizzarure kabul tezekkr olunmu ve Edirne'nin bir ekli bitarafiye vaz' esasen Sr Edvar Grey tarafndan Londra sefiri Tevfik Paa'ya mahremane ihtar edilmi olmasna nazaran bu teklifimiz sfera (sefirler) konferansnca kabul edilecei kaviyyen mit edilmi idi.'' Babli basknndan bir buuk yl kadar sonra 14 Mays 1914'te yeni Meclis alrken padiaha sylettirilen sylevde ise unlar vardr (1): ''Sulhu umumiyi muhafazaten Dveli Muazzama dorudan doruya mzakerat ellerine almlar ve 17 knunusani (ocak) sene 1912 tairhli Babli'ye tebli ettikleri nota ile Edirne'nin terk olunmasn ve adalarn mukadderatnn da Anadolu'nun emniyet ve asayii nazar ehemmiyete alnmak artyla kendilerine tevdi edilmesini (verilmesini) teklif etmilerdir. Babli'ce Edirne ve adalar hakknda karar katnin Dveli Muazzamaya terk edilmesi takarrr ederek tertip edilen nota dahi derdesti tevdi iken Kmil Paa'nn sukutu vk olmu ve yerine Mahmut evket Paa sadrazam nasp ve tyin olunmutur.'' Grld gibi buradaki anlat Cemalettin Efendi'ninkinden bakadr; eyhlislmn yazd Kmil Paa'nn ngiliz bykelisiyle konutuu ilk biim ve padiahn sylevindeki ise aa yukar Lovter'ce Kmil Paa'ya nerilmi ve ngiliz

Dileri Bakanl'nca hi beenilmemi biimdir. Bunun anlamn dourabilecei sonular yukarda inceledik, bunlar burada yenilemeyeceiz.

ve

Cemalettin Efendi'nin yazs ile padiahn nutku arasndaki kartl zmlemek gtr; birisi zel bir anda (hatra) resmi bir belge olmas dolaysyla, ikincisine inanmak gerekir denilebilirse de sadrazamn sra ile yapacan syledii iki nermeden (neriden) ikincisini neden nce yaptn ve Cemalettin Efendi'nin neden birincisinin yapldn yazdn kestirmek de gtr; buna gre, iin iyz ve bunun ngiliz hkmetinde dourduu tela bilinmeyince, grnte, Osmanl devleti iin daha kt saylabilmesi olanakl olan ikinci biimin, propaganda dncesiyle, padiahn sylevine konulmu olmas da, hele siyasal nrdelikler (ayrlklar) yznden sk sk adam ldrmekten bile ekinilinmedii o devirde, ister istemez akla gelmektedir. Szn ksas Babli baskn srasnda incelenmekte olan notann kendisi bulunmadka bu sorun zerinde duraksamak gerekir sanndayz. ray Saltanat iine geelim. Cemalettin Efendi onun neden ve nasl toplandn ve ne konuulduunu anlatmaktadr. Byle bir dncenin daha ok Noradungiyan Efendi'ce Alman bykelesine sylenilmi olduunu yukarda grdk; ancak bunu br Vkelya zorla kabul ettiren eyhlislm olmutur. Bu i zerine eyhlislm unlar yazmaktadr (1): ''Vakaa Edirne'nin bitaraf bir hkmeti slmiye ekline ifraiyle Bulgarlarn o cihete olan mli harisanesine bir had tyini ve adalarn ekser sekenesi (halk) Rum olmak mlbesesiyle kendilerine idarece imtiyazat mahsusa verilerek hkimiyeti siyasiyei Osmaniyede ipkalar (kalmalar) o zamandaki vaziyetimize nazaran muvaffakyattan madut olabilirse de koca bir Rumeli'nin terki gibi ortada bir badirei vicdansz mecut olduuna ve geri kanunu esasi hkmnce bu bapta bir karar kat ittihaz mnhasran heyeti mesulei vkelya ait ise de devletin hayat ve mematna taallk eden bu meselei mhimmede hakayiki ahval efkr umumiyei Osmaniyede tamamyla inkiaf etmek ve kabili icra daha nafi (iyi) bir tedbire kesbi ttla edilirse (nleme karar verilirse) o cihet tercih edilmek velhasl mtalat kasiranemizin isabet veya ademi isabeti anlalarak na gre itminan kalb ve tedabiri lzime ittihaz olunmak muvafk kaidei ihtiyat olacana binaen vkely sabka ve heyeti yan ile ilm, asker, mlki ve adl ricali devletin resa ve mtehayyizninden mrekkep (bakan ve sekinlerinden oluan) bir heyeti istiarenin davet ve cem'iyle mdavelei efkr olunmasn heyeti vkelya teklif ettim. Harbiye Nazr Nzm Paa mesuliyeti mnhasran vkelya ait olan bu meseleye yan vesairenin kartrlmas caiz olmadndan bahisle muhalefette bulundu. Sadrazam Kmil Paa ile vkeldan bir iki zat dahi o cihete temayl edince (o tarafa ynelince) maskad cizanem yan ve ricali devleti mesuliyete terik olmayp meselenin ehemmiyeti azimesine mebni (dayanan) emri mesnunu istiareye riayet ve kendi fikirlerimizi rai saibe (uygun) ile tenvir ederek mehmaemken (olabildii kadar) hatadan mbaadet (uzak kalmak) iindir. Bu da de'bi kadimi (eskinin) devlete muvafktr (uygundur). Kabul buyrulmad takdirde iten ekilmekliim zaruridir kelm katisiyle sureti srarda bulunduumdan Nzm Paa'dan baka vkel reyi cizaneme itirak etmekle sadrazamn baz tadilt ile tanzim ettii defter mucibince keyfiyet ledelarz (arz srasnda) makrunu msaadei seniyei tacidari olarak tayin olunan gnde davet olunan zevat ile Beikta sahilsaray hmayununun st kat salonunda itima edildi. Yalnz Mahmut evket Paa, Nzm Paa vdisinde serdi itiraz ile daveti vakaya icabet edemeyeceini batezkere (tezkere ile) sadrazama bildirdi. ''Zat evketsimat ehriyari, veliaht saltanat ehzadei civanbaht Yusuf zzettin ve

Vahdeddin ve Abdlmecit Efendi'ler hazaratn mustashiben (yannda) salona nazr bir odada bizzat istimaa tenezzl buyurduklar ve yan Reisi Sait Paa ile sadr sabk Gazi Ahmet Muhtar Paa dahi itimaa dahil olduklar halde Devleti liyenin ahvali askeriye ve hariciye ve maliyesi hakknda nazrlar tarafndan heyeti mtemiaya izahat kfiye verildikten ve cemiyete mensup ve gayri mensup baz zevat irad nutuk ile hal ve hakikat meseleyi terih ve tenvir ettikten sonra sulhun kabul ve akdi zaruri olduuna -harbin aleltlak (genel olarak) devam lzumunu dermeyan eden bamddeiumumi Hakk Bey'le ona tebaiyette bulunan be reyi muhalife kar- ekseriyeti azme ile karar verildi. yandan bazlar bu kararn zapt ve imza edilmesi lzumunu ihtar etmi ise de taraf cizanemden bu heyeti meduv (arlm) ve musileyette mterek olmayp mahza efkr vkelnn mevkii isabette olup olmadn takdir iin davet olunduklarndan karar vkin imzasna lzum olmad beyan olunmas zerine tahrir ve imzadan sarfnazar edildi.'' Byk devletlerin notasna karlk anklanrken (hazrlanrken) hkmete veya onun ba ve en ileri yelerince nasl dnldn ve neler umulduunu Cemalettin Efendi'nin u yazs gsterir (1): ''Hatta teklifat sulhiye Kmil Paa kabinesinde mzakere olunurken Edirne ve mstakil Arnavutluk'tan maada (baka) maatteessf dveli mttefikaya terki mecburiyetinde bulunduumuz arazinin dveli muazzamaya tevdi ve ihalesi (braklmas ve verilmesi) izzeti nefsi millimizce sureti dierden daha ehven olaca mtalsn derpi eylediimde Kmil Paa merhum; Balkanllara terki halinde taksimi arazice uyuamayarak beyinlerinde harb ve cidal zuhuru alebi (pek ok) ihtimali olduundan o vakit arazii metrukenin aksam mhimmesini istirdat (geri almak) bizim iin kolaylar cevabyla kehaneti siyasiye ibraz etmi idi.'' Baskn olayna gelelim: 23 sonknun (ocak) 1913'te saat 3'te Noradungiyan Efendi'nin yukarda anlatlm olan esaslara gre Franszca yazm olduu karlk nota, Hariciye Nezareti'nde Trkeye evrilmi ve Meclisi Vkelya gelmi ve onun zerinde grme balamak zere iken (1) Saray Baktibi Ali Fuat Bey baz iradelerle gelir ve Kmil Paa onunla grmek zere Meclis odasndan kp sadaret odasna gider. O srada Enver Bey ve baskn anklam (hazrlam) olan ttihat ve Terakki ileri gelenleri ve zvericileri (fedaileri) Babli'ye girerler; oray beklemek ve korumakla devlenmi olan asker birlik bir ie karmaz ve seyicri kalr; Meclisi Vkel odasnn dnda basknclarla yaver ve oradaki komiserler arasnda yaplan kk bir arpmada Kmil Paa'nn yaveri Nafiz ve Nzm Paa'nn yaveri Kbrsl Tevfik beylerle bir komiser ve basknclardan Mustafa Necip Bey lr veya yaralanr. (Yaralanm olanlar da sonra lecek veya ldrlecektir). Nzm Paa Meclis odasndan kp Enver Bey'le konuurken veya daha dorusu ona krken ttihat ve Terakki'ye bal subaylardan Yakup Cemil Bey tarafndan ldrlr ve bylelikle basknclar sadaret dairesinde duruma egemen olurlar. Bundan sonra Enver ve Talt beyler Kmil Paa'nn bulunduu sadaret odasna girerler. O srada orada bulunan ve polisten olup Kmil Paa'ya yan aal yapan Hulsi Efendi'den duyduuma gre Kmil Paa onlara ne istediklerini ve neden geldiklerini sorar, Enver Bey sz alp, ok saygl ve ekingen bir dille ulusun cotuu ve kan akmasnn nne geilmesi iin kendisinin sadaretten ekilmesi gerektii yolunda konuur. Kmil Paa devletin durumunun arlk ve ktln ve girimi olduklar iin lke iin douraca tehlikeleri gsteren birka sz syler; Enver Bey utangan bir durumla onu dinlemektedir. Ancak Talt Bey sert bir tavrla biteviye: ''stifa! stifa!'' diye Kmil Paa'nn szn kesmekte ve onu konumaya brakmamaktadr. Bir iki dakika sonra Kmil Paa istifasn yazar ve Enver Bey

bununla saraya gidip padiahtan Mahmut evket Paa'y sadrazam yapan bir irade alr ve onu Babli'ye getirip oradakilere bildirir. Arada Talt Bey Dahiliye Nezareti'ne gidip nazr vekili imi gibi vilayetlere ii u yolda bildirir: Kmil Paa hkmeti Edirne vilayetini kmilen ve Cezairi Bahri Sefidi (Adalar) ksmen dmana brakmaya karar vermitir. Sarayda sadece ray Devlet yelerinden ve ileri gelen memurlardan bir meclis toplayp bu yoldaki kararn onlara zorla onaylatmtr. -Ulusun bu yzden galeyana gelip Babli nnde gsterilerde bulunmas zerine hkmet ekilmitir.- Ulusun kutsal haklar var gle korunacaktr. Yukarda grdmz olaylara gre ne kadar yanl ve hatta yalan olan bu yaz, yeni hkmetin biteviye yaymlayaca propagandann temeli olacaktr. Halbuki o srada hkmetin anklamakta (hazrlamakta) olduu notada, bu ister sadrazamn Lovter'e syledii ve Cemalettin Efendi'nin yazd ilk biimde olsun, ister sadrazama Lovter'in syledii ve padiahn sylevinde grlen ikinci biimde olsun Edirne ve adalarn Balkanllara verilecei sylenilmedii gibi ikinci biim, yukarda anlatld gibi gerek byk devletleri, gerekse Balkanllar ok g bir duruma sokacak zde idi. Yine o gn ve o srada Talt Bey, eski Atina Elisi Muhtar Bey'i yabanc eliliklere yollayp kendisinin Dahiliye Nazr Vekili tayin edildiini (1), i baysalln (huzurun) korunulacan ve yabanclarn can ve mallarnn tehlikede olmadn bildirir ve inancalattrr. Muhtar Bey bunlar Lovter'e sylerken bu yolda bir yetkisi olmamakla birlikte hkmet deimesinin, her ne olursa olsun savan srdrlmesi demek olmayacan syler.