Belgelerle Mustafa Kemal ATATÜRK (1916 - 1922)

T.C.
BABAKANLIK DEVLET ARVLER GENEL MDRL Osmanl Arivi Daire Bakanl Yayn Nu: 62
BELGELERLE MUSTAFA KEMAL ATATRK

(1916-1922)
ANKARA
2003
Proje Yneticisi Do. Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arivleri Genel Mdr Proje Sorumlular Dr. Necati AKTA Genel Mdr Yardmcs Mustafa KAPLAN Osmanl Arivi Daire Bakan Dr. Ahmet Zeki ZGER Yayn leri Koordinatr Yayna Hazrlayanlar Uurhan DEMRBA Dr. Ali Osman INAR Aziz Mahmut UYGUN Seher DLBER Dr. Recep KARACAKAYA Nuran KOLTUK mmihani NEMLOLU Ali Mesut BRNC Ayhan ZYURT Kamil AKBULUT Sezgin DEMRCOLU Vahdettin ATK Tercme Dr. Erturul Ouz IRAAN Sinan DARCAN Necla BYKKIRCALI
BELGELERLE MUSTAFA KEMAL ATATRK

(1916-1922)
N S Z Tarih, tabiatn zddna insanlarn esiridir. Byle olmakla beraber, tarihin inasndaki esas rol, toplumlara m yoksa kahramanlara m aittir sorusu bilim adamlar arasnda tartlyor olsa da bu tartmann hibir anlam yoktur. nk kendi iradesi, akl ve bilgisiyle hareket eden ister kii olsun ister toplum mutlaka tarihi etkiler. Bilim ve fikir kahramanlarna sahip olan toplumlar uurlanr, siyaset kahramanlarna sahip olan toplumlar dnya milletleri arasnda ahsiyet kazanr, asker kahramanlara sahip olan toplumlar varlk ve ahsiyetlerini korumada baarl olurlar. Ne var ki byle kahramanlar da bilgili, kltrl, ahsiyetli toplumlarn eseridir. yleyse tarihi yapan ne tek bana fert ne de toplumdur. Tarihi yapan irade, bilgi sahibi ahsiyetli yneticileriyle btnleip harekete geebilen toplumlardr. te ken Osmanl Devleti'nden modern Trkiye'nin douu, bu tarih olgunun en iyi rneklerinden biridir. Bu tarih olgunun hi phesiz ba mimar da toplumuyla btnleen bir lider olan Mustafa Kemal Atatrk'tr. Osmanl Devleti'nin I. Dnya Sava'nda yenilmesinden sonra tilf Devletleri tarafndan Sevr'in dayatlmas zerine Trk milleti tarihinin belki de en karanlk bir dnemine girmi bulunuyordu. te byle bir ortamda Mustafa Kemal Paa'nn liderliinde ahlanan Trk mill ruhu Mondros Mtarekesi'nin boucu havas ve yalnzl iinde Mdafaa-i Hukuk Hareketi'nin kayna ve dinamosu olmutur. Mustafa Kemal Paa'nn liderliinde yrtlen Milli Mcadele Hareketi ile Trk milleti kendisine biilmeye allan Sevr kefenini yrtm, Misak- Mill snrlar iinde bamsz gen Trkiye Cumhuriyeti'ni kurmutur. Mustafa Kemal Paa bu mcadele srasnda Trk toplumunu dalma tehlikesinden kurtararak Mdafaa-i Hukuk hareketi iindeki dank mahall glerin temsilcilerini TBMM bnyesinde Misak- Millci bir sentez iinde kaynatrmtr.
Cumhuriyet'in 80. yl vesilesiyle hazrlanan Belgelerle Mustafa Kemal Atatrk (1916-1922) adl bu eser, tarih bir dnmn yaand ve Trkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atld 1916-1922 yllarna ait belgelerden olumaktadr. Gerek Babakanlk Osmanl Arivi ve gerekse Cumhuriyet Arivi'nde tasnifleri tamamlanan yeni fonlardan ve mmkn olduu kadar daha nce hibir yerde yaynlanmam belgelerden yararlanlarak hazrlanan kitapta yer alan belgelerin byk ounluu Osmanlca'dr. Zaman zaman ngilizce ve Franszca belgeler de bulunmakta olup bunlarn tercmeleri yaplmtr. 84'e ulaan konu balnn yer ald eserde toplam 428 belge, kronolojik bir sralamaya tabi tutularak transkripsiyonu, tercmesi ve metni ile birlikte verilmitir. Bu eser, daha nce yine kurumumuzca yaynlanan Atatrk ile lgili Ariv Belgeleri, 1911-1921 Tarihleri Arasna Ait 106 Belge (Ankara 1982, 206 sayfa) adl kitaptan tamamen ayr olup yeni vesikalardan meydana gelmektedir. Eserin imparatorluktan milli devlete gei srecindeki olaylara k tutmasn diler, yaynlanmasnda emei geen Devlet Arivleri Genel Mdrl personeline teekkr ederim. Do. Dr. Yusuf SARINAY Devlet Arivleri Genel Mdr
VI
TAKDM Derleme Hakknda Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl bu defa Mustafa Kemal Paa (Atatrk) 1919'da Anadolu'ya fevkalade selahiyetli mfetti olarak geiinden Mill Mcadele'yi zaferle bitirdii ylla ilgili arivlerdeki belgeleri derlemeyi bir grev biliyoruz. Bu derlemede kendisinin birinci dnya savandaki faaliyeti ile ilgili 1916'dan itibaren birka belge de yer almaktadr. Hi phesiz Mtareke dnemi; mill tarihimizin nemli olaylar silsilesidir. Ve bu nedenle de ilgimizi ok ekmesi tabiidir. Mill mcadele zerine saysz eser yazlmtr, ok da belge kullanlmtr. Tarihyazcl bakmndan sorun da burada balamaktadr. Bu dnemi, muhtelif cepheleri ile muhtelif arivlere dayanarak tasvir etmek yntemine ok ge girdik. hmal edilen kaynaklarn banda maalesef Trk ariv belgeleri gelmektedir. Bu nedenle Devlet Arivleri Genel Mdrl'nn, byk nderin 1916-1922 yllarna ait faaliyeti ile ilgili belgeleri, tarihiliimiz ve yakn tarihimiz asndan arlkl bir neme sahiptir. Bu dnemde Mustafa Kemal Paa, cephelerde ismi hzla yaylp duyulan gen bir general ve nihayet Anadolu'daki milli hkmetin Trkiye Byk Millet Meclisi bakan olarak ynetimindedir. Bu derlemede baz bildiimiz hususlar pekinlikle belgelenmektedir; bilmediimiz baz hususlar da ortaya kmaktadr. Mesela bir kk rnek; tilaf devletleri temsilcileri Crowford adndaki zabit bakanlnda Trabzon'daki askeri ve mlki park ve ambarlarn tmn gezerek Rus beyaz gnll ordusunun ihtiyacat iin malzeme, eya ve eker, otomobil ve lastik talebinde bulunmu; bu talebe kar Mustafa Kemal Paa kar kmtr. Gene muhtelif mahallerde bir takm uralar mevcut olduu ve bunlarn asker toplamakta olduu (ki dorudur) ordunun
VII
bunlar himaye eyledii iddia olunduundan bu uralarn datlmas hususu Dahiliye Nazr Ali Kemal tarafndan emr ediliyor. Hi phe yok ki Mustafa Kemal Paa ve Anadolu bu emri dinlememi ve tersini yapmtr. Samsun ve havalisine ulap faaliyete balad andan itibaren, ngilizler; Mustafa Kemal Paa'nn "kkrtclk yapt, uygun olmayan gruplar destekledii" gibi bir gereke ile grevinin sona erdirilmesini talep ediyorlar. Bu gibi talepleri Konya ve havalisine mfetti tayin edilen Cemal Paa iin de variddir. gal komutanlnn "mfettilik" gibi kkl devlet ananemize dayanan bir memuriyetin toptan kaldrlmasn talep ettii de aktr. Bir dier husus da Osmanl Devleti'nin yurt dndaki temsilcilerinin Anadolu hareketini tuttuu ve Roma'daki maslahatgzar Ferruh Bey gibilerin mtemadiyen Hariciye Nezareti'ne bu ynde raporlar gnderdikleridir; Avrupa efkar- umumiyesinin Anadolu hareketinin gelimesi zerine hemfikir olduklarn srarla belirtiyorlar. nnzdeki derlemede Anadolu hareketinin stanbul hkmeti tarafndan deerlendirilmesi gibi yeni bir boyut ortaya kmaktadr. Ve bu boyut bizi yer yer artacak bir mahiyete brnmektedir. Tarihyazclk belge ve bilgi kalabalndan ok, muhtelif renkteki vesika ve malzemenin shhatlice deerlendirilmesine dayanr. Bu almann bir olumlu balang ve yararl bir ariv hizmeti olduu kanaatindeyiz. Prof. Dr. lber ORTAYLI
VIII
NDEKLER
NSZ ............................................................................................ TAKDM ......................................................................................... NDEKLER ................................................................................ V VII IX
KISALTMALAR............................................................................. XXVII
I. BLM
BELGELERN TRANSKRPSYON VE TERCMES
Nu Konu Sayfa
2 3
4 5
Sofya'ya gidecek olan Anafartalar Grubu Kumandan Erkn- Harbiye Miralay Mustafa Kemal Bey'e gerekli kolayln salanmas.............................................................................................. Mustafa Kemal Paa'nn Hicaz Kuvve-i Seferiyesi'ne tayin edildii .............................................................................................. Urfa'nn havasna uyum salayamayan Haydar Bey'in Aydn'a tayin edildiine dair Dhiliye Nezreti'nden kinci Ordu Kumandan Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf ........................... Suriye'de esir olduuna dair hakknda yia yaylan Mustafa Kemal Paa'nn Halep'te ordusunun banda bulunduu ............... Samsun'a giderek greve balayan ve blgedeki ekya eteleri hakknda rapor isteyen Dokuzuncu Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa'nn mlk yetkileri ve grevleri hakknda Samsun Mutasarrfl'nn bilgi talebi .......................................................... Dokuzuncu Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa'nn baz ikyetlerin yerinde tedkiki iin kararghn geici olarak Havza'ya nakledecei ....................................................................................... Asker grevinin yan sra mlk grevleri de bulunan Mustafa Kemal Paa'nn sorumluluk blgeleri ve yetkilerine dair Mec-
3 3
4 4
lis-i Vkelca tasdik edilip ilgili vilayet ve livalara gnderilen talimatname ...................................................................................... Dokuzuncu Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa'nn asleten bir vali tayin edilmesi talebi zerine Kastamonu eski Valisi Reid Paa'nn Sivas Valilii'ne tayin edildii ......................................... Trabzon'daki asker ve mlk ambarlar gezerek orada bulunan yiyecek ve dier malzemeleri almak isteyen Rus Tedkik Heyeti ile bir ngiliz zabitine Dokuzuncu Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa tarafndan izin verilmedii ......................................... Dokuzuncu Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa'nn talebi zerine Samsun ve Amasya'da asayiin temini iin jandarma kuvvetlerine takviye yaplmas ve komitelerin takibinde grev yapanlara verilmek zere rtl denekten para gnderilmesi .... Dokuzuncu Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa'nn teklifi zerine Edhem Bey'in yerine Samsun Mutasarrfl'na tayin edilen Dhiliye eski Mstear Hamid Bey'in grevine balad ........... Dokuzuncu Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa ve maiyyetinin asker grevleri dnda kalan grevleri iin gerekli parann masrf- gayr-i melhza tertibinden karlanmas ........................ Sivas'ta Ermenileri ve dier gayr-i mslim unsurlar tehdit edecek hibir olay olmad ve yurdun igl edilmesine kar halkn gsterdii tepkiyi ne kendisi ne de bir bakasnn engelleyebileceine dair Dokuzuncu Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa tarafndan Harbiye Nezreti'ne gnderilen telgraf......................... Sivas'n Gmhacky kazasnda ekya takibinde bulunan Binba Ruen Bey'e destek iin Mustafa Kemal Paa'nn talebi zerine orum'dan gnderilen mfrezenin iki ngiliz subay tarafndan engellendii .................................................................... Anadolu'da ihtill hareketlerine giritii iddiasyla ngiltere Fevkalde Komiserlii'nin istei zerine maiyyetindekilerle birlikte stanbul'a geri arld halde emirleri dinlemeyen Mustafa Kemal Paa'nn nc Kolordu Mfettilii'nden azledildii.... Samsun ve havalisinde soygun yapan etelerin datlarak faaliyetlerine son verildii hakknda Dokuzuncu Ordu Mfettii
14
15
10
18
11
21
12
24
13
26
14
28
15
29
16
Mustafa Kemal Paa tarafndan Harbiye Nezreti'ne gnderilen telgraf ...............................................................................................

17
39
Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti'nin Mdfaa-i Hukuk- Milliye cemiyetlerince gnderilen telgraflarn ekilmemesi hakkndaki emrini yerine getirecek olan grevlilerin Divan- Harb'e verileceine dair nc Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa tarafndan Dhiliye Nezreti'ne ekilen telgraf ............................. Mustafa Kemal Paa'nn yerine Bahriye eski Nzr Hurid Paa'nn nc Ordu Mfettilii'ne tayin edildii ve hibir resm sfat kalmamasna ramen irade-i seniyye kendisine tebli edilinceye kadar memuriyetine devam edecei ........................ Azledildii kendisine bildirildii halde hl "nc Ordu Mfettii" sfatyla tebligat yaynlamakta olan ve Amasya'dan Sivas'a doru yola kan Mustafa Kemal Paa'nn kesinlikle mazl kabul edilmesi gerektiine dair Dhiliye Nezreti'nden Sivas Vilayeti'ne ekilen telgraf ..................................................... Grevinden alnm olan Mustafa Kemal Paa ve Rauf Bey ile haberleerek Karakilise'de grmek isteyen Van Valisi Haydar Bey'e bu davrannn uygun olmayaca konusunda Dhiliye Nezreti'nden gnderilen telgraf ..................................................... ngilizlerin Samsun'daki kuvvetlerini Hintli askerlerle takviye etmelerinin igal maksad tadn bildirerek savunma nlemleri almaya alan Mustafa Kemal Paa'nn daha nce grevinden alnm olduundan verecei emirlerin vilayetce yerine getirilmesinin uygun olmayaca .................................................... Erzurum Kongresi'ne katlacak azalarn isimleri ve yola k tarihleriyle ilgili olarak valiliklerden bilgi isteyen Mustafa Kemal Paa'nn azledilmesinden dolay emirlerinin yerine getirilmemesi gerektii .......................................................................... Askerlik grevinden istifa eden Mustafa Kemal Paa'ya eski Bahriye Nzr Rauf Bey de katldndan teebbslerine kar gerekli tedbirlerin alnmas hususunda Dhiliye Nezreti'nden Bursa, Ankara, Sivas ve Karesi Mutasarrflklar'na ekilen telgraf ................................................................................................
40
18
41
19
43
20
44
21
45
22
48
23
49
24
Bulunduu yer hakknda bilgi istenen Mustafa Kemal Paa'nn Erzurum'a gittiine dair Sivas Valilii'nden Dhiliye Nezreti'ne ekilen telgraf ................................................................................... Erzurum Kongresi'nin balad ve Anadolu'da Mustafa Kemal Paa bakanlnda asker bir hkmet kurmak iin yaplan tekilatlanma almalarnn kendi grev blgesi olan Konya'da baarl olamadna dair Konya Valisi Cemal Bey tarafndan Dhiliye Nezreti'ne ekilen telgraflar ........................................... Eski nc Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa ile eski Bahriye Nzr Rauf Bey'in Erzurum'da "Mill Kongre" ad altnda birok kiiyi topladklar haber alndndan dier vilayetlerde de byle teebbslerde bulunmalarna engel olunmas ................. tilf Devletleri'nin tepkisini ekmemek ve stanbul Hkmeti ile Anadolu'da mevcut kuvvetler arasndaki soukluu gidermek iin askerlikten ayrlm olan Mustafa Kemal Paa'ya kongre reisliinden el ektirilmesi gerektiine dair Trabzon Valisi Mehmed Galip Bey tarafndan Dhiliye Nezreti'ne ekilen telgraf ................................................................................................ Kuv-y Milliye'nin Aydn taraflarnda rgtlenerek halktan asker ve para toplamasna, ayrca Mustafa Kemal Paa ile Rauf Bey'in Anadolu'da kongreler tertip ederek beyannameler yaynlamalarna engel olunmas hakknda Sadaret'ten Harbiye Nezreti'ne gnderilen yaz...................................................................... Hkmetin karar ve teblilerine aykr hareket ve tahriklerinde srar etmekte olduklar gerekesiyle Mustafa Kemal ve Rauf Beyler'in tutuklanarak stanbul'a gnderilmeleri hakknda kan Meclis-i Vkel kararnn birok vilayete teblii ve bu emrin halk arasnda tepki uyandraca..................................................... Dhiliye Nezreti'nden gnderilen Mustafa Kemal Bey ve arkadalarnn balattklar hareketin yaygnlamamas iin gerekli tedbirlerin alnmas hususundaki telgrafa cevaben etkili tedbirlerin ancak merkezce alnabileceine dair Bursa Valilii'nin tahrirat................................................................................................... Dhiliye Nezreti tarafndan grevlendirilmek zere stanbul'a arlan Halep eski Valisi Bekir Sami Bey'e Mustafa Kemal
51
25
52
26
55
27
58
28
60
29
62
30
66
31
Bey'in ark Anadolu Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti Temsil Heyeti Azl'na seildiini bildirdii .......................................................
32
67
Blgede yaplacak kongreye engel olmak iin giriimlerde bulunup baarl olamayan Sivas valisinin grev yerinin deitirilmesi ya da azledilmesine dair Dhiliye Nezreti'ne ektii telgraf ........... 69 Mustafa Kemal ve Rauf Beyler'in stanbul'a gnderilmek zere Erzurum'dan kartlmalarna yardmc olunmas iin Harbiye Nezretince kolordu kumandanlna emir verilmesi hususunda Vali Reid Bey tarafndan Dhiliye Nezreti'ne ekilen telgraf .... 71 Mustafa Kemal Bey ve arkadalarnn Anadolu-i ark Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti adna Erzurum'da da kongre yapmak zere Sivas'a hareket ettikleri ..................................................................... 72 Sivas'ta yaplacak olan kongrede zararl fikirlerin ne srlmesine bizzat Mustafa Kemal Paa tarafndan izin verilmeyecei ve stanbul Hkmeti'nin baz ihtiras sahipleriyle Rum ve Ermenilerin aleyhte propagandalarna nem vermemesi gerekti hususlarnda Trabzon Heyet-i Tahkikiyesi'nden Ziya Bey'in Dhiliye Nezreti'ne ektii telgraf ................................................. 73 Sivas'a ulaan ve halk tarafndan cokuyla karlanan Vilyt- arkye Mdfaa-i Hukuk- Milliye Erzurum Kongresi'nin Heyeti Temsiliyesi ile Mustafa Kemal Paa ve Rauf Bey'in kongrenin ilk oturumunda hazr bulunacaklar ................................................ 74 Ankara Vilayeti dahilinde mill tekilatlanma iin subaylar tarafndan propaganda yapld yolundaki haberlerin doru olmad, mlk memurlarn ve halkn bu gibi faaliyetlerden uzak durduklar ve Sivas'ta yaplan Tekilat- Milliye Kongresi'nde bakanla Mustafa Kemal Paa'nn seildii .................................................... 75 Malatya'da bulunan Vilayet Jandarma Mfettii Fransz Msy Todiruti'nin Mustafa Kemal Bey'in teebbslerine olumlu yaklamasna ramen ngiliz Binbas Mister Noel'in durumu ihanet olarak deerlendirdiine dair Elaz Valisi Galib Bey tarafndan Dhiliye Nezreti'ne ekilen telgraf ................................................ 76 Ermenilerin yaptklar katliamn acsn bir daha yaamak istemeyen Erzurum ahalisinin yaplan mill kongreyi ve alnan kararlar olumlu karlamalarna ramen Kuv-y Milliye'ye iltihak etmedikleri, ancak ordu mensuplarnn Mustafa Kemal Bey ve
33
34
35
36
37
38
39
arkadalarn desteklediklerine dair Erzurum Valisi Reid Bey tarafndan Dhiliye Nezreti'ne ekilen telgraf............................... 77
40
Trabzon-Erzurum Heyet-i Tahkikiye Reisi Ziya Bey'in, milletvekillii meselesi iin Mustafa Kemal Bey ve arkadalaryla anlamak gerektiine dair Dhiliye Nezreti'ne ektii telgraf .... Adapazar jandarma blk kumandannn zmit'te halkn ileri gelenlerini mill harekete katlmaya armasna ramen kendisinin Mustafa Kemal Paa ve Rauf Bey'in telgrafla haberleme taleplerini reddettiine dair zmit Mutasarrf Ali Suad Bey tarafndan Dhiliye Nezreti'ne ekilen telgraf..............................
78
41
79
42-1 Yeni hkmetin Erzurum ve Sivas Kongreleri kararlarna uymas, Misk- Mill akdedilene kadar milletin gelecei hakknda kararlar almamas ve sulh konferansna ehil delegeler gnderilmesi hususunda Mustafa Kemal Paa tarafndan Sadrazam Ali Rza Paa'ya ekilen telgraf........................................................... 42-2 Erzurum ve Sivas Kongreleri'nde yaplan almalarn hangi ama dorultusunda olduuna dair Sadret'ten Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti'ne gnderilen telgraf................................................. 42-3 Sivas Kongresi Beyannamesi ile ayn tarihte yaynlanan Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti Nizamnamesi'nin tekilata ait maddelerinin Sadret'e takdimi .......................................... 42-4 Resm dairelerin tahliyesi, yabanclarla siyas mnasebetlere giriilmemesi ve milletvekillii seimlerinde halkn ynlendirilmemesi hususlarnda yeni kurulan hkmet adna Sadrazam Ali Rza Paa tarafndan Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf ....... 42-5 Karlkl ibirlii yaplabilmesi iin stanbul Hkmeti'nin ncelikle Heyet-i Temsiliye'yi tanmas gerektii ve vatann kurtarlmas hususunda alnmas lzumlu tedbirlere dair Mustafa Kemal Paa'nn Sivas'tan Sadret'e gnderdii telgraf.................. 42-6 Damad Ferid Paa Hkmeti'nin grevden alnmasnn Heyet-i Temsiliyece memnuniyetle karland........................................ 42-7 Yeni hkmetin mill gayeler uruna hareket edeceini aklamasnn millet ile hkmeti birletirdiine dair Mustafa Kemal Paa tarafndan Sadret'e ekilen telgraf.......................................
80
82
83
87
88 92
93
42-8 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi'nin milletvekili seimleriyle ilgili olarak vilayetlere telgraflar ekmesi, haberlemelere sansr uygulamas, yabanc gazetecilerle siyas grmeler yapmas, ngilizler aleyhinde neriyatta bulunmas ve ngrlenden fazla asker kuvvet bulundurmasnn hkmeti zor durumda braktna dair Dahiliye Nezreti'nin yazlar ...................................................................... 42-9 Amasya'da Bahriye Nzr Salih Paa, Mustafa Kemal Paa, Rauf ve Bekir Sami Beyler arasnda hudutlar meselesi, gayr-i mslim unsurlar, yabanc sermaye, milletvekili seimleri ve meclisin Anadolu'da toplanmas gibi konularda yaplan grmelerin zabtnamesi ...................................................................... 42-10 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti'nin milletvekili seimleri, sansr, yabanclarla siyas grmeler, ngilizler aleyhinde neriyat ve ngrlenden fazla asker bulundurmak gibi ikyet konusu olan hususlarda hkmeti zor durumda brakacak faaliyetlerde bulunmadna dair Mustafa Kemal Paa'nn cevab yazs .................................................................................. 42-11 Bahriye Nzr Salih Paa ile Heyet-i Temsiliye arasnda grlecek muhtrann seimlerle ilgili altnc maddesinde yaplmas dnlen deiiklik hususunda Mustafa Kemal Paa'nn da fikrinin sorulmas ..................................................................... 42-12 ttihd ve Terakk mensuplar ve gayr-i mslimlerin seimlere katlp katlmamas hususunda Harbiye Nezreti'nden Heyet-i Temsiliye'ye ekilmek zere kaleme alnan telgraf ...................... 42-13 Harbiye Nzr Cemal Paa'nn Meclis'in Anadolu'da toplanmasnn sakncalarna dair Mustafa Kemal Paa'ya ektii telgraf.... 42-14 Meclisin Anadolu'da toplanmas ve seimlerle ilgili olarak Mustafa Kemal Paa'nn Harbiye Nzr Cemal Paa'ya gnderdii cevab telgraf................................................................................. 42-15 Meclis'in Anadolu'da toplanmasnn sakncas konusunda hkmetin kararnn kesin olduuna dair Harbiye Nzr Cemal Paa tarafndan Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf ........................
94
99
102
103
105 106
108
109
42-16 Meclis'in stanbul'da toplanmasnn sakncalar ve gayr-i mslimlerin seimlere katlmalar gibi konularda Mustafa Kemal Paa'nn Harbiye Nzr Cemal Paa'ya gnderdii telgraf........... 42-17 Meclis'in stanbul dnda toplanmasnn dahil ve haric sakncalar konusunda Harbiye Nezreti'nden Heyet-i Temsiliye'ye gnderilen telgraf .......................................................................... 42-18 Mill Meclis'in toplanaca yeri kamuoyunun belirlemesi gerektiine dair Mustafa Kemal Paa tarafndan Harbiye Nzr Cemal Paa'ya ekilen telgraf........................................................ 42-19 Meclis'in stanbul dnda toplanmas ihtimali sebebiyle gayr-i mslimlerin seimlere katlmamalarnn douraca sakncalar ve tarada mill tekilatlar adna baz kiilerin hkmetin ilerine mdahale etmesine engel olunmas hususunda Harbiye Nezreti'nden Heyet-i Temsiliye'ye ekilen telgraf ...................... 42-20 Tekilat- Milliye tarafndan hkmete hibir zaman mdahale edilmedii, gayr-i mslim unsurlarn daha mill tekilatlanma balamadan nce seimlere katlmayacaklarn ilan ettikleri hakknda Mustafa Kemal Paa'dan Harbiye Nzr Cemal Paa'ya ekilen telgraf................................................................................ 42-21 Mill Hareket'e muhalefetleri sebebiyle halk tarafndan uzaklatrlan Nide Komiseri Ltfi ve Muhasebeci Salim Efendiler hakknda kanun tahkikat yaplmas hususunda Mustafa Kemal Paa tarafndan Harbiye Nezreti'ne ekilen telgraf ..................... 42-22 Seimlerin gvenle yaplmas, Meclis-i Mebsn'n stanbul'da toplanmas ve Tekilat- Milliye'nin hkmet ilerine karmamas hususunda Bakumandanlk Vekleti tarafndan Mustafa Kemal Paa'ya gnderilen telgraf.................................................. 42-23 Sadrazam Ali Rza Paa'nn istifa edecei sylentilerine aklk getirilmesi hususunda Mustafa Kemal Paa tarafndan Harbiye Nzr Cemal Paa'ya ekilen telgraf............................................. 42-24 Heyet-i Temsiliye'nin hkmetin ilerine mdahale etmemesi hususunda Heyet-i Temsliye'ye ekilen telgraf ...........................
110
113
114
114
115
116
117
118 119
42-25 Hristiyanlarn can gvenliklerinin salanmas, Londra Sulh Konferans'nda iki ayr hkmet grnts verilmemesi ve yabanc devlet temsilcilerine ekilen telgraflarda kullanlan slba dikkat edilmesi iin hkmet tarafndan Heyet-i Temsiliye'ye ekilen telgraf................................................................................ 42-26 Yunanllarn Salihli'de taarruza gemeleri ve Harbiye nzr ile Erkn- Harbiye-i Ummiye reisinin deitirilmesini isteyen ngilizlerin stanbul ile haberlemeyi kesmeleri durumunda asker mcadeleye balanlacana dair Mustafa Kemal Paa tarafndan Sadret'e ekilen telgraf ................................................................ 42-27 Harbiye Nzr Cemal Paa'nn kabineden ekilmesi ve Erkn- Harbiye Reisi Cevad Paa'nn deitirilmesi konusunda tilf Devletleri tarafndan verilen ltimatom zerine takip edilen siyasetle ilgili olarak stanbul Hkmeti tarafndan Heyet-i Temsiliye'ye ekilen telgraf .......................................................... 42-28 Mustafa Kemal Paa'nn Harbiye nzr ve Erkn- Harbiye reisinin deitirilmesi konusunda tilf Devletleri tarafndan verilen ltimatomun bir suretinin kendisine gnderilmesini talep ettii............................................................................................... 42-29 Harbiye nzr ve Erkn- Harbiye reisinin deitirilmesi konusunda tilf Devletleri tarafndan verilen ltimatomun Mustafa Kemal Paa'y bilgilendirmesi iin Milletvekili Kara Vsf Bey'e okutulduu.....................................................................................
119
120
122
123
124
43
Yeni kurulan Ali Rza Paa Hkmeti ile Tekilat- Milliye arasnda tam bir uyum olduuna dair Mustafa Kemal Paa tarafndan yaynlanan beyanname ............................................................. Blgedeki milletvekili seimlerini muhtemelen Kuv-y Milliye reisleriyle eski ttihadlarn kazanacaklar hususunda Karesi Mutasarrfl'ndan Dhiliye Nezreti'ne gnderilen telgraf.........
124
44
127
45
Antep, Urfa ve Mara'n Franszlar tarafndan igal edilmesi durumunda Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti ve yre halk tarafndan iddetle protestoda bulunulacann tilf Devletleri makamlarna iletilmesine dair Mustafa Kemal Paa'dan Harbiye Nezreti'ne gnderilen telgraf.................... 128
46
Adana'daki Fransz ordusunun faaliyetleri, Balkesir-Gnen mntkasndaki Anzavur kuvvetleri ve atalca'da Yunan igal kuvvetlerinin tutumuna dair stanbul Emniyet Mfettilii'ne sunulan rapor .................................................................................... Mustafa Kemal Paa tarafndan Akhisar'a 150 kiilik bir svari birlii gnderildiine dair stanbul Emniyet Mfettilii'ne takdim edilen rapor ............................................................................... Fransz Fevkalde Komiseri Msy Franois Georges Picot'un Sivas'ta Mustafa Kemal Paa; Binba Le Bon'un ise Karahisar frka kumandan ile yapt grmeler ......................................... Onbeinci Kolordu Kumandanlnca yaynlanan tamimde seferberlik emrine uymayan mlk amirlerin Divan- Harb'e sevkedilecekleri, Vatan kurtarmak uruna ehit denler hakknda kt szler sarfeden Bursa valisi ile vatana ihaneti kesinlemi olan Ferid Paa hkmetini desteklemeye devam eden Eskiehir mutasarrfnn grevden el ektirilmeleri gerektii, Erzurum milletvekilliini Mustafa Kemal Paa, Celaleddin Arif ve Necati Beyler'in kazandklar ...................................................................... Birleik Amerika Yksek Komiseri Amiral Bristol tarafndan ne srlen "Kuv-y Milliye'ye mensup baz ahslarn Kafkasya hududunu aarak Ermenilere saldrd ve Mustafa Kemal Paa'nn Enver Paa ile muhaberede bulunduu" yolundaki iddialarn doru olmad....................................................................... Sivas'tan Ankara'ya gelen Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi ve Mustafa Kemal Paa'nn halk tarafndan byk bir cokuyla karland .................................... Fransz igali altnda bulunan Adana'da Ermeni etelerinin halk soyarak zulmettikleri, seimlerin engellenmeye alld ve Bat Trakya'da Rum ekyasn destekleyen Yunanllara kar gerekli tedbirlerin alnmas hususunda Mustafa Kemal Paa tarafndan Harbiye Nzr Cemal Paa'ya gnderilen telgraflar ... Tekilat- Milliye makamlarnn kendi aralarndaki haberlemelerden cret alnmayaca, ancak baka makamlara ekecekleri telgraflarn crete tbi olduu .........................................................
129
47
130
48
130
49
134
50
138
51
141
52
143
53
145
10
54
nc Ordu mfettii iken grevine son verilen Mustafa Kemal Paa'nn askerlikten azledilmeyip kendi isteiyle istifa etmi olmas sebebiyle nian ve madalyalarn iade etmesi gerektii......................................................................................... 148 Mustafa Kemal Paa'nn Urfa'da Franszlar tarafndan taarruzda bulunulmadka Kuv-y Milliye'nin de taarruzda bulunmayacan bildirdii ve Franszlarn Mara'ta iki yzl bir siyaset izledikleri....................................................................................... 150 Mustafa Kemal Paa'nn emri zerine Amasya'da tutuklanan ngiliz Asker Kontrol Subay Yzba Forbes'in serbest braklmasna dair ngiltere Yksek Komiserlii tarafndan Sadret'e verilen nota.................................................................................... 153 Fransa, ngiltere ve talya'nn 16 Mart 1920 tarihinden itibaren stanbul'un igal edildiine, Mustafa Kemal Paa ve milliyetilerin Osmanl Devleti tarafndan aka knanmas gerektiine ve Sevr Bar Antlamas'nn artlar kabul edilinceye kadar igalin devam edeceine dair Sadret'e nota verdikleri ................
55
56
57
153
58
Balkesir mutasarrfnn Mustafa Kemal Paa'dan ald emir zerine Balkesir Osmanl Bankas ubesi'ndeki hesaplar kontrol altna almas ve kendi izni olmakszn baka yerlere havale yaplmasn yasaklamasnn tilf Devletleri fevkalde komiserleri tarafndan protesto edildii ........................................ 156 Kuv-y Milliye'nin Mdfaa-i Milliye Tekilat'na balanarak ihtiyalarnn emvl-i umumiyeden temin edilmesine karar verildii ......................................................................................... 158 Yunanllar tarafndan uaklarla Lleburgaz'a atlan ve Anadolu'da Mustafa Kemal Paa'nn emrindeki askerlerin datldn bildiren beyannamenin tercmesi ................................................... Mdfaa-i Milliye'ye katlmalar sebebiyle stanbul Hkmetince idam ve krek cezasna mahkum edilenlere "Hidemt- Vataniye Tertibi"nden maa tahsis edilmesi iin bir kanun lyihas hazrlanmas ..................................................................................... Canlarn kurtarmak iin stanbul'dan Anadolu'ya geenlerin terk ettikleri ailelerine gnderilecek parann yerlerine teslimi iin Samsun'da bir heyet tekil edilmesi ........................................
59
60
158
61
160
62
161
11
63
Kuv-y Milliye mfrezelerinin kaldrlarak yalnzca "Birinci ve kinci Kuvve-i Seyyre" ismiyle iki mfrezenin braklmas ve maalarnn Seyyar Jandarma Kanunu'na uygun olarak denmesi ................................................................................................... Bursa ve Trabzon'daki Dyn- Ummiye sandklar mevcuduna ve emvl-i riyeye Mustafa Kemal Paa taraftarlarnca el konulduuna dair Dyn- Ummiye Komiserlii'nden alnan tezkire ............................................................................................... stanbul ile Ankara Hkmetlerinin yaknlamalarn olumlu karlayan Avrupa kamuoyunun da birletirici ve milliyeti bir kabine deiiklii halinde Trklerin Sevr Antlamas'nn revizyonu konusunda srar etmesinden endie duyduuna dair Roma Maslahatgzar Ferruh Bey'den Hriciye Nzr Safa Bey'e gnderilen rapor ............................................................................... Ankara Hkmeti'nin Ermenistan ve Sovyet Hkmetleri ile mnasebetleri ve Trk birliklerinin Suriye'de Fransz askerleriyle yaptklar arpmalarla ilgili olarak Il Messaggero, Le Matin ve Il Tempo gazetelerinde yaynlanan yazlarn Roma Maslahatgzr Ferruh Bey tarafndan takdim edildii ................................
161
64
162
65
164
66
165
67-1 Dhiliye Nzr zzet Paa ve arkadalarnn Ankara'ya ulatklar..................................................................................................
167
67-2 Sadrazam Tevfik Paa'nn Ankara'da bulunan Dhiliye Nzr zzet Paa'dan dn tarihini bildirmesini istedii ........................ 167 67-3 Sadrazam Tevfik Paa'nn Ankara'da bulunan Dhiliye Nzr zzet Paa'dan yapt grmelerle ilgili olarak bilgi talebi......... 167 67-4 Grmelerle ilgili bilgi verilmemesi Avrupa'da yanl yorumlara sebep olduundan Sadrazam Tevfik Paa'nn, Ankara'da bulunan Dhiliye Nzr zzet Paa'dan bilgi talebi ...................... 168
67-5 Dhiliye Nzr zzet Paa'nn yaknda toplanacak olan Londra Konferans'na gtrlecek tekliflerin belirlenebilmesi iin Ankara'daki mzakerelerini tamamlayarak stanbul'a dnmesi......... 67-6 Alemdar vapurundan esir edilen Fransz neferleri meselesi sebebiyle Fransa ile ilikilerin bozulmas Londra Konferans'n aleyhte etkileyebileceinden esir Franszlarn serbest braklmalar iin Sadret'ten Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf .........
168
169
12
67-7 Sevr Antlamas'nda yaplacak dzenlemeler iin Londra'da yaplmas kararlatrlan konferansa Osmanl delegeleriyle beraber Ankara Hkmeti'nden de iki temsilcinin katlmas art koulduundan belirlenecek iki kiinin stanbul'a gnderilmesi hususunda Sadret'ten Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf ............ 67-8 Londra Konferans'nda durumlarn glendirmek isteyen Yunanllarn bir kolorduyu zmir'e ve Trakya'daki kuvvetlerini de Anadolu'ya sevk etmekte olduklar ............................................... 67-9 Londra Konferans'na Trkiye'nin mukadderatn tayin edebilecek yegne mer kuvvet olan Ankara'daki Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti'nin davet edilmesi gerektiine dair Mustafa Kemal Paa tarafndan Sadrazam Tevfik Paa'ya ekilen telgraf ............................................................................................ 67-10 Padiah Vahdettin'in Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti'nin meriyetini tandn resmen ilan etmesi ve Londra Konferans'na sadece Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti temsilcilerinin katlmas gerektiine dair Mustafa Kemal Paa tarafndan Sadrazam Tevfik Paa'ya ekilen telgraf ..................... 67-11 Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti'nin Padiah Vahdettin tarafndan meriyetinin tannmas, Meclis'in Ankara'da almalarna devam etmesi, stanbul'un idar durumu ve Saltanat mensuplarnn tahsisatyla dier memurlarn maalarna ait btenin hkmete tanzimi hususlarnda Mustafa Kemal Paa tarafndan Sadrazam Tevfik Paa'ya ekilen telgraf ..................... 67-12 Londra Konferans'na davet edilme ekliyle ilgili tartmalarn bir kenara braklarak tespit edilecek murahhaslarn vakit geirilmeksizin stanbul'a gnderilmesi iin Sadrazam Tevfik Paa tarafndan Trkiye Byk Millet Meclisi Reisi Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf ................................................................... 67-13 Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan kararlatrlp uygulanmakta olan Tekilat- Esasiye Kanunu'nun esas maddeleriyle ilgili olarak Mustafa Kemal Paa tarafndan Tevfik Paa'ya ekilen telgraf ......................................................................................
169
170
170
171
173
174
175
13
67-14 Lonra Konferans'na stanbul ve Ankara'nn iki ayr heyet halinde katlmalar memleketin karlarna aykr olacandan Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti'nin Padiah Vahdettin tarafndan tannmas artyla mzakerelere devam etme imkn bulunduuna dair Ankara'da bulunan Ahmet zzet Paa tarafndan Sadret'e ekilen telgraf.......................................................... 67-15 Londra Konferans'na katlacak heyetin kesinlikle Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti tarafndan seilip stanbul Hkmeti tarafndan ise bu heyete mavirler tayin edilebileceine dair cra Vekilleri Heyeti Reisi Fevzi Paa tarafndan Sadret'e ekilen telgraf................................................................................ 67-16 Kanun- Esas'deki dzenlemelerin tilf Devletleri'nin onayndan sonra yaplabilecei ve Londra Konferans'na katlacak heyette yer alacak delegeler iin mzakere etmeye zaman kalmadna dair Sadret'ten Ankara'da bulunan Dhiliye Nzr Ahmet zzet Paa'ya ekilen telgraf .............................................. 67-17 Londra Konferans'na sadece Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti delegelerinin katlmas fikrinin kabul edilemeyecei ve seilecek delegelerin bir an nce stanbul'a gnderilmelerine dair Sadret'ten Ankara'da Mustafa Kemal Paa ve cra Vekilleri Heyeti Reisi Fevzi Paa'ya ekilen telgraf .................................... 67-18 Yunanllarn Londra'ya gidip propagandaya balam olmalar sebebiyle Ankara Hkmeti'nin de delegelerini seerek hemen stanbul'a gndermesi ve Franszlarn tahrip edeceklerini bildirdikleri Alemdar Vapuru'nun dnmesine izin verilmesi hususunda Sadret'ten Mustafa Kemal Paa'ya ekilen iki telgraf............. 67-19 Londra Konferans ncesi aleyhte propaganday artran Yunanllarn Anadolu'da danman olarak bir Alman asker heyetinin bulunduu ve Trkiye'de Hrstiyanlarn katledildii yolundaki iddialarn tekzib edilmesi.gerektii konusunda Sadret'ten Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf ......................................... 67-20 Londra Konferans kararlarn etkilemek isteyen Yunanllarn Anadolu'da saldrya geecekleri ve Ankara delegelerinin konferansa yalnz kabul edilmeyeceklerine dair Sadret'ten Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf .......................................................
177
178
179
180
181
182
183
14
67-21 Londra Konferans'nda Osmanl Devleti lehinde hareket etmesi muhtemel olan Fransz kamuoyunu rencide etmemek iin Kilikya'da Franszlara her trl taarruzdan kanlmas gerektii......... 67-22 Londra'da yaplacak ark Meseleleri Konferans'nn ertelenmesine imkn olmad ve Ankara heyetinin stanbul heyetinin kk bir paras olarak kabul edileceine dair stanbul ngiltere Mmessillii'nden ifhen tebli olunan telgraf ........................... 67-23 stanbul ve Ankara heyetlerinin Londra'daki konferansa birlikte katlmalarnn gerekli olduu ve Yunanllarn Bursa civarna asker sevk ettiklerine dair sadrzam vekilinden Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf ................................................................... 67-24 Kuv-y Milliye ad altnda Istranca ve neada taraflarna gelerek Trakya Cemiyeti ile mnasebeti bulunmad anlalan iki birliin Ankara ile balantlarnn olup olmad hakknda bilgi verilmesi hususunda Sadret'ten Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf ............................................................................................ 67-25 ngiltere Hkmeti ve tebeasna kar Ankara Hkmetince uygulanan hareketlerin ngiliz kamuoyunu Yunanllar desteklemeye sevk ettii, tilf Devletleri'nin Anadolu sahillerini ablukaya almalarnn szkonusu olduu .............................................. 67-26 Kandra taraflarna gnderilen ngiliz birliklerine Kuv-y Milliye tarafndan yaplacak bir saldr sava sebebi saylabileceinden elim sonular dourabilecek davranlardan kanlmas hususunda Sadret'ten Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf..... 67-27 Yaknda toplanacak Londra Sulh Konferans'na stanbul ve Ankara delegelerinin birlikte katlmalar uygun olacandan nemli maddelerin tespit ve mzakeresi iin bir kiinin stanbul'a gnderilmesi hususunda Sadrazam Tevfik Paa tarafndan Mustafa Kemal Paa'ya ekilen telgraf ......................................... 67-28 Londra'daki Sulh Konferans'na Bb- l ve Ankara delegelerinin birlikte katlmas ve gr alveriinde bulunmak zere tayin edilecek bir kiinin stanbul'a gelmesi veya Meclis-i Vkel azalarndan Ziya Paa'nn Ankara'ya gnderilmesi hususunda Meclis-i Vkel tarafndan Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanl'na ekilen telgraf .........................................................
183
184
185
186
186
187
189
190
15
67-29 Sulh Konferans'na Bb- l ve Ankara delegelerinin birlikte katlmalarnn uygun olaca hususunda ektii telgrafa verilen cevabn henz kendisine ulamadna dair Sadrazam Tevfik Paa tarafndan Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanl'na ekilen telgraf................................................................................ 67-30 17 Terin-i Evvel 1338 tarihli telgrafna Mustafa Kemal Paa tarafndan gnderilen cevab telgrafn Sadrazam Tevfik Paa'ya verilmeme sebepleri ve Sadrazamn istifasyla ilgili olarak Akam gazetesinin 5 Terin-i Sn 1338 tarihli nshasnda yaynlanan haberler................................................................................... 67-31 17 Terin-i Evvel 1338 tarihli telgrafa vermi olduu cevabn ulamamas sebebini tahkik ettireceine dair Mustafa Kemal Paa tarafndan Tevfik Paa'ya ekilen telgraf.............................. 68
191
191
193
Mustafa Kemal Paa'nn faaliyetleri hakknda Yunan Harekt Merkezi'ne ulaan haberlere dair Roma Maslahatgzr Ferruh Bey'den Hriciye Nezreti'ne gnderilen tahrirat .......................... Mustafa Kemal Paa ve lkenin durumu hakknda Balkan Muhabiri Van Cruyff imzasyla Nieuwe Rotterdamsche Courant gazetesinde neredilen iki makalenin tercmesi ............................ Kilikya Cephesi'nde atmalara son verilmesi hususunda Fransa delegeleriyle Mustafa Kemal Paa delegeleri arasnda bir itilfname akdedildiine dair Fransa Fevkalde Komiseri General Perle'den Hriciye Nezreti'ne gnderilen mektubun tercmesi .. "Kemal'in Kk Paris'i" ve "Mustafa akir" balklaryla Allgemein Handelsblat gazetesinde G. Nypels imzasyla yaynlanan makalelerin tercmesi ...................................................................... stikll Mar'nn seilen ve kabul edilen gftesi iin 500 lira ikramiye denmesi ........................................................................... Dman igali sebebiyle muhta duruma den zmirli retmen ve rencilere yardmda bulunulmas ............................................ Mdfaa-i Hukuk Cemiyetleri tarafndan kaydedilip ancak dzenli birliklere iltihk etmeyen Kuv-y Milliye mensuplarndan mall olanlarn kendilerine, ehit olanlarn da ailelerine dier askerler gibi maa tahsisi.................................................................
193
69
194
70
197
71
198 202 203
72 73 74
203
16
75
Hkmetin Ankara'dan Kayseri'ye nakli hususundaki kararnamenin Meclis'te kabul edilmemesi zerine yeni bir karar alnncaya kadar faaliyetlere Ankara'da devam edilecei ....................... Kilikya'daki aznlklarn korunmas hususunda Mustafa Kemal Paa ve arkadalarnn azam gayreti sarf ettikleri ........................ Kilikya'daki Hristiyan aznlklar meselesi hakknda Belika'nn Milletler Cemiyeti'ne yapt mracaata dair Bern Sefreti'nden gnderilen rapor ............................................................................... Cami ve sair yerlerde din limlerince verilen vaazlarda Kurtulu Sava'nn bir cihad olduunun halka anlatlmas.......................... Malzeme ve para yardm hususlarnda Rusya ve Azerbaycan sefirleriyle ortak karara varldna dair Mustafa Kemal Paa tarafndan Heyet-i Vekile Riyseti'ne sunulan rapor ..................... Pasaportlardaki "Nm- nm-i hazret-i padiah" ibaresinin "Trkiye Byk Millet Meclisi nmna" olarak deitirilmesi..... Barn salanmas, Anadolu'nun tahliyesi, kapitlasyonlar, imendifer ve maden iletmelerinde yaplabilecek yatrmlarla ilgili olarak Mustafa Kemal Paa'nn, General Townshend ile yapm olduu mlkata dair cra Vekilleri Heyeti Reisi Rauf Bey'e takdim ettii rapor ................................................................. Byk Taarruz sonucu Anadolu'yu igalden kurtaran Trkiye Byk Millet Meclisi Reisi Bakumandan Gazi Mustafa Kemal Paa'ya hkmet yelerinin imzalaryla ekilen tebrik telgraf .... Trkiye Byk Millet Meclisi Reisi Bakumandan Gazi Mustafa Kemal Paa'ya Ankara'da yaplacak karlama treniyle ilgili program ............................................................................................ Mustafa Kemal Paa ile Byk Britanya Hkmeti arasndaki mnasebetlerin sevindirici bir safhaya ulat ..............................
204 206
76 77
206 208
78 79
209 209
80 81
210
82
212
83
213 214
84
NDEKS................................................................................................. 217 II. BLM BELGELER ........................................................................................... 235 KTAPTA YER ALAN BELGELERN REFERANSLARI.................665
17
18
KISALTMALAR
BCA BEO. M. BEO. SYS. BEO. BOA DH. EUM. AY. DH. EUM. SSM. DH. EUM. DH. UM. DH. KMS. DH. FR. HR. SYS. MV Bkz. C. Nu: km. No / Nu: S. Nu: Babakanlk Cumhuriyet Arivi Bb- l Evrak Odas Mtenevvia Bb- l Evrak Odas Siyasi Bb- l Evrak Odas Babakanlk Osmanl Arivi Dahiliye Nezreti Emniyet-i Ummiye Mdriyeti Asayi Kalemi Dahiliye Nezreti Emniyet-i Ummiye Mdriyeti Seyr- Sefer Mdriyeti Dahiliye Nezreti Emniyet-i Ummiye Mdriyeti Dahiliye Nezreti dare-i Ummiye Dahiliye Nezreti Kalem-i Mahsus Mdriyeti Dahiliye Nezreti ifre Kalemi Hariciye Nezreti Siyas Ksm Meclis-i Vkel Mazbatalar Baknz Cilt numaras kilometre Numara Sayfa numaras
19
I. BLM
BELGELERN TRANSKRPSYON VE TERCMELER
20
21
~1~
Veska Sreti Anafartalar Grubu Kumandan Erkn- Harbiye Miralay Mustafa Kemal Bey Sofya'ya azmet edeceinden mrruna mmnaat olunmamas ve cb eden teshlt ve muvenetin fs zmnnda veskadr. F 22 Knn- Evvel sene [1]331
**
efik Efendi Anafartalar Grubu Kumandan Kemal Bey Sofya'ya gidecek. Veska yaznz, yverine veriniz... (mza) Erkn- Harbiye Miralay Mustafa Kemal Bey'in Sofya'ya azmetine msade olunduunu mbeyyin veskadr.
BOA, DH. EUM. SSM, 3/52
~2~
erif Cafer Paa Hazretleri'nden Medne-i Mnevvere'de Emr-i Mekke-i Mkerreme Devletl Siydetl erif Ali Haydar Paa Hazretleri'ne Cemal Paa'nn tevd etdii vazfeyi f etdim. Yz bin lirann verilmesine muvfakat etdiler. Bu mikdrn krk bin lirasn Enver Paa birlikde gtryorlar. Dier mikdrn da itmm edeceklerini vad ediyorlar. Kendi iimize gelince cmlesini halletdik. Yazn Cebel-i Lbnan'a gelmenize muvfakat etdiler. Hicaz Kuvve-i Seferiyesi'ne Mustafa Kemal Paa tayn edildi. Fevkalde ve deerli imi. Vaziyeti zh ve olan vekyii anlatdm zamn gerek sadrazam ve gerek Enver Paa fevkalde mteessir oldular. Bilhssa ellerinizden pyorlar. Musa Kzm Bey, Doktor Rsih Bey'le grecekler. Netceyi ayrca arzederim. Bendeniz ve oulluu Abdlmecid ellerinizden, olum erif Muhyiddin ve Mehmed
22
Emin'in de gzlerinden periz. ile cmleten fiyetdedir. Birka gn istirhatden sonra inallh avdet ederim. Emrinize muntazrm. F 13 ubat sene [1]332 (Mhr)
BOA, Y. EE, 142/287
~3~
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi 40
kinci Ordu Kumandan Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne C[evb]. 2 Mays sene [13]33. Haydar Bey'in faliyeti nezretce de yn- takdr grlmdr. Urfa'da temd-i memriyeti shhatini ihll edeceine -gnderdii istid ve rapor mnderictyla- kanat hsl olduundan mnhal ve iklmi mutedil olan Aydn'a tayn edilmidir. zzet Bey dahi fal bir memr olmala Haydar Bey'in tahvlinden umr- livnn mteessir olmayaca melhzdur. F 3 Mays sene [13]33 Nzr Vekli Cvid
BOA, DH. FR, 76/21
~4~
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Teke 21 Tern-i Evvel sene [13]34
C[evb]. 17 Tern-i Evvel sene [13]34. Muhterem Mustafa Kemal Paa'nn Suriye'de dr- esret olduu hakknda yi haberin sahh olup olmadnn ltfen irn ric eylerim. F 19 Tern-i Evvel sene [13]34 Mutasarrf Firuzan
23
Sahh olmadna ve Haleb'de ordusu banda bulunduuna dir cevb tastri. Kalem-i Mahss'a. F 21 minh. [Tern-i Evvel 1334]
**
Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss Mdriyeti 23 Tern-i Evvel sene [1]334
ifre
Nzr Fethi Beyefendi'den Antalya Mutasarrf Firuzan Bey'e C[evb]. 19 Tern-i Evvel sene [1]334. Mustafa Kemal Paa hakkndaki haber doru deildir. Mrun-ileyh Haleb'de ordusu bandadr.
BOA, DH. KMS, 49-1/4
~5~
ifre Aceledir.
Sivas Vilyet-i Aliyyesi'ne Canik Mstakil Mutasarrfl'na 1-Vilyet ve mstakil liv mntkasnda icr-y faliyet etmekde olan eky etelerinin slm ve Grc, Rum, Ermeni olduklarna nazaran mikdrlar ve mntka-i nfz ve ekvetleri neresidir? Ressnn isimleri nedir? Ne gibi silhlarla mcehhez ve ne vakitden beri ekvetdedir? Bunlar hepsi dhilde mi teekkl etmi ve ksmen hricden mi gelmidir? 2-bu ekvetin siys maksadlar zerine mi yoksa soygunculuk ve kutt- tark gibi srf maksd- ahsiye ve hussiye[ye] mstenid mi? 3-bu malmt, makmt- mlkiye ile cihet-i askeriye bi'l-muhbere shhate karb bir sretde tesbt edilecek ve Kolordu Kumandan Miralay
24
Salhaddin Bey bu malmt muhtasar ve mfd bir hlde Samsun'da bana verecektir. 4-Sivas Vilyet-i Aliyyesi'ne, nc Kolordu Kumandanl'na ve Canik Mstakil Mutasarrfl'na tebl edilmidir. F 12 Mays sene [13]35 Fahr Yvern- Hazret-i ehriyr'den Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal
BOA, DH. FR, 99/137
***
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Samsun F 19 Mays sene [13]35
ifre Telgrafnme
Dhil-i livdaki eky etelerinin mikdr ve milliyetleri ile res isimlerini ve silhlarnn nevini ve maksad- ekvetlerini hv malmtn nc Kolordu kumandan vstasyla kendisine verilmek zere ihzrn 12 Mays sene [13]35 ifre ile Bb- l'den ir ve tebl eden Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal Paa bugn Samsun'a muvsalt ederek hakknda lzm gelen ihtirmt ve mersim-i ho-med f edilmi, vazfe-i mevdasna mberet eyledii tezkre-i mahssa ile mrun-ileyh tarafndan bildirilmidir. Mrun-ileyhin memriyeti hakknda nezret-i cellelerinden bir gn teblgt vki olmamasna mebn cihet-i mlkiyeye mteallik vazfe ve salhiyeti derecesi ir buyurulmasn istirhm ederim. F 19 Mays sene [13]35 Mutasarrf Edhem
BOA, DH. UM, 19-6/1-70_9
*** 25
Devlet-i Osmaniye Telgraf ve Posta ve Telefon Nezreti Mahreci: Samsun Numara: 1029 Trh: 20/5/[13]35
Numara: 2 Beyolu Mutasarrflk Diresi karsnda Sempatyan Apartman'nda Dhiliye Nzr Ali Kemal Bey'[e]
Dhiliye Nezreti'ne Bugn leden evvel saat sekizde Samsun'a muvsalat ve vazfe-i mevda-i cizye mberet olunduunu arzeylerim. F 19 Mays sene [13]35 Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Fahr Yvern- Hazret-i ehriyr'den Mirliv Mustafa Kemal
BOA, BEO. SYS, 34-64/V_1
~6~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Samsun Numara: 1378 Trh: 25/05/[13]35
Dhiliye Nezreti'ne Numara ikidir. Merzifon, Amasya ve Havza'daki baz ikytn mahall-i sudru olan mevkii muhtev mentkda bizzt tedkkt ve tedbr ittihz iin karrghm muvakkaten yarn Havza'ya nakledeceimi ve fakat muhbertn emniyet-i cereyn hasebiyle adresin imdilik yine Samsun olacan arzederim. 24 minh. [Mays 1335] Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Fahr Yver-i Hazret-i ehriyr Mirliv Mustafa Kemal
26
~7~
Erkn- Harbiye-i Ummiye Diresi ube: 1 Numara: 2690 6/5/[13]35
Sret
Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne 9'uncu Ordu Ktat Mfettilii'ne tayniniz hakkndaki irde-i pdihnin eref-sudru zerine vezif-i lleri hakknda Meclis-i Vkelca lede't-tezekkr kaleme alnan bir kta talmtnme sreti merbtdur. Azmetce iltizm- srat buyurulmas mercdur.
BOA, DH. UM, 19-6/1-70_7
**
Osmanl Ordu-y Hmynu Bakumandanl Vekleti
Sret Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettilii'ne verilecek talmt sretidir. Dokuzuncu Ordu Mfettilii'ne id vezif yalnz asker olmayp mfettiliin ihtiv eyledii mntka dhilinde ayn zamnda da mlkdir. 1-bu mterek vezif unlardr: a-Mntkada syi-i dhilnin ide ve istikrr ve bu syisizliin esbb- hudsunun tesbti. b-Mntkada tede beride mteferrik bir hlde mevcdiyetinden bahsedilen esliha ve cebhnenin bir an evvel toplatdrlarak mnsib depolara iddihr ve muhfaza altna alnmas. c-Muhtelif mahallerde bir takm rlar mevcd olduu ve bunlarn asker toplamakda bulunduu ve gayr-i resm bir sretde ordunun bunlar himye eyledii iddi olunuyor. Byle rlar mevcd olup da asker topluyor, silh tevz ediyor ve ordu ile de mnsebetde
27
bulunuyorlarsa katiyen meniyle bu kabl mteekkil rlarn da lav. 2-Bunun iin: a-ki frkal olan nc ve drt frkal olan Onbeinci Kolordular mfettilik emrine verilmidir. bu kolordular harekt ve syi husstnda dorudan doruya mfettilie ve mumelt- criye yani mumelt- ztiye ve kuvve-i ummiye vesire gibi husstda kem fi's-sbk Harbiye Nezreti'yle muhbere edeceklerdir. Frka veyahud mntka kumandanl veya bir vazfe-i hussiyeye tayn edilecek zbitnn tayn ve tebdlleri mfettiliin inzimm- muvfakati veya talebiyle olacakdr. Maa-hz sair husstca lzm ve menfaat grerek mfettiliin verdii talmat kolordu kumandanlklar aynen tatbk edeceklerdir. Bilhssa ahvl-i shhiye pek mhimdir. Bu zemndeki [tedkkt] ve icrtn ahliye de temli lzmdr. b-Mfettilik mntkas Trabzon, Erzurum, Sivas, Van vilyetleriyle Erzincan ve Canik mstakil livlarn ihtiv eylediinden mfettiliin yukarda tadd edilen vezifi tedvr iin verecei bi'l-cmle talmt ibu vilyetlerle mutasarrflklar dorudan doruya f edeceklerdir. 3-Mfettilik hudduna mcvir vilyt ve elviye-i mstakille (Diyarbakr, Bitlis, Mamuretlaziz, Ankara, Kastamonu vilyetleri) ile kolordu kumandanlklar da mfettiliin f-y vazfe srasnda resen vki olacak mrcaatlarn nazar- dikkate alacaklardr. 4-Mfettiliin husst- askeriyeye id mercii Harbiye Nezreti olmakla beraber husst- sire iin makmt- liye-i idesiyle muhbere edecek ve ibu muhbereden Harbiye Nezreti'ne de malmt verecekdir. Harbiye Nzr kir
BOA, DH. UM, 19-6/1-70_2
** 28
Erkn- Harbiye-i Ummiye Diresi ube: 1 Numara: 2714
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletl efendim hazretleri Ahren Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettilii'ne tayn buyurulan Mirliv Mustafa Kemal Paa hazretlerinin sret-i tayn ve vazfe ve salhiyetine dir mrun-ileyhe verilen emr ve talmt sretleri takdm-i huzr- devletleri klnd. Bu talmt mcebince cihet-i mlkiyeden cb edenlere evmir-i devletlerinin tesr-i sdrn arz ve istirhm eylerim. Ol bbda emr fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 7 Mays sene [1]335 / F 7 abn sene [1]337 Harbiye Nzr bende kir
BOA, DH. UM, 19-6/1-70_5
***
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahss Zabtnme Sra Numaras: 235 Trhi: 16 abn sene 1337 17 Mays sene 1335
Hulsa-i Meli Dokuzuncu Ordu-y Hmyn Ktat Mfettilii'ne tayn olunan Mirliv Mustafa Kemal Paa'nn vazfe ve salhiyetine dir kendisine verilen talmtnme sretinin gnderildiini hv Harbiye Nezreti'nin 7 Mays sene 1335 trh ve 2714 numaral tezkiresi melfflaryla mtlaa olundu. Karr Zikrolunan talimtnme mnderict muvfk grnm olduunun nezret-i mrun-ileyhya ir ve mezkr talmtnme sretinin irsliyle f-y muktezs hussunun Dhiliye Nezreti'ne izbr tezekkr klnd. (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 215/115
*** 29
Bb- l Sadret-i Uzm Umr- Mhimme Kalemi 342984/703
Dhiliye Nezreti Veklet-i Aliyyesi'ne Dokuzuncu Ordu-y Hmyn Ktat Mfettilii'ne tayn olunan Mirliv Mustafa Kemal Paa'nn vazfe ve salhiyetine dir kendisine verilen talmtnme sretinin gnderildiini hv Harbiye Nezret-i Cellesi'nden vrid olan tezkire Meclis-i Vkel'da lede'l-kre zikrolunan talmtnme mnderict muvfk grlerek nezret-i mrun-ileyhya teblgt icr ve mezkr talmtnme sreti leffen taraf- vllarna isr klnm olmala f-y muktezsna himmet buyurulmas siyknda tezkire-i muhlis terkm olundu, efendim. F 17 abn sene [1]337 ve f 18 Mays sene [1]335 Sadr- azam Vekli nmna Mster (mza)
BOA, DH. UM, 19-6/1-70_3
**
Evrk Numaras: Harbiye 680 Kalem Numaras: 118/41 Trhi: 17 Mays sene [1]335
Mstacel ifre 25 Mays sene [1]335 trhinde de Kayseri ve Mara Livlar'na yazlmdr.
Nzr Vekli Mehmed Ali Beyefendi'den Trabzon, Erzurum, Sivas, Van Vilyetleri'yle Erzincan ve Canik Livlar'na ve Diyarbakr, Bitlis, Mamuretlaziz, Ankara, Kastamonu Vilyetleri'ne Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettilii'ne tayn olunan Mustafa Kemal Paa'nn Meclis-i Vkelca kaleme alnan talmtnme mcebince vezifi yalnz asker olmayp mfettiliin ihtiv eyledii mntka dhilinde bulunan Trabzon, Erzurum, Sivas, Van vilyetleriyle Erzincan ve Canik livlarnda ayn zamnda da mlk mhiyeti hiz olduu ve ez-cmle:
30
1-Mntkada syi-i dhilnin ide ve istikrr ve bu syisizliin esbb- hudsunun tesbti. 2-Mntkada tede beride mteferrik bir hlde mevcdiyetinden bahsedilen esliha ve cebhnenin bir an evvel toplatdrlarak mnsib depolara iddihr ve muhfaza altna alnmas. 3-Muhtelif mahallerde bir takm rlar mevcd olduu ve bunlarn asker toplamakda bulunduu ve gayr-i resm sretde ordunun bunlar himye eyledii iddi olunduundan byle rlar mevcd olup da asker topluyor ve silh tevz ediyor ve ordu ile de mnsebetde bulunuyorlar ise katiyen meni ile bu kabl mteekkil rlarn da lav. Bilhssa ahvl-i shhiye hakkndaki icrtn ahliye de temli vezif-i mezkre cmlesinden bulunduu* cihetle mfettiliin verecei bi'l-cmle talmtn dorudan doruya fs tebl olunur.
Nzr Vekli Mehmed Ali Beyefendi'den Harbiye Nzr Vekli kir Paa'ya Erkn- Harbiye-i Ummiye Diresi Birinci ube'den muharrer 7 Mays sene [1]335 trhli ve 2714 numaral tezkire-i devletleri cevbdr. Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettilii'ne tayn buyurulmu olan Mustafa Kemal Paa'nn vazfe ve salhiyeti hakkndaki talmtnme mcebince cb eden vilyt ve elviyeye teblgt- lzme icr klnmdr. Ancak mfettilik hudduna mcvir olan vilyt ve elviye miynnda Kayseri ve Mara mstakil mutasarrflklar da bulunduu hlde talmtnmenin nc mddesinde bu iki liv zikredilmemi olduundan mezkr livlara da teblgt icrs lzm gelip gelmeyeceinin inb buyurulmas bbnda.
BOA, DH. UM, 19-6/1-70_1
**
*
Yalnz Diyarbakr, Bitlis, Mamuretlaziz, Ankara, Kastamonu Vilyetleri'ne mnteh: "...gibi mfettilik hudduna mcvir olan vilyt ve elviyece de mfettiliin f-y vazfe srasnda resen vki olacak mrcaatlarnn nazar- dikkate alnmas slif'zzikr talmtnmede musarrah bulunmasna nazaran mcebince mumele fs tebl olunur."
31
Harbiye Nzr evket Turgud Paa tarafndan Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletl efendim hazretleri 18346/635 ve 18 Mays sene [13]35 trhli tezkire-i devletleri cevbdr. Kayseri ve Mara mstakil mutasarrflklar Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettilik mntkasna civr ve mnsebetdr bulunduklarndan mezkr livlara da taraf- devletlerinden teblgt f buyurulmas muvfk olaca mtlaasnda bulunduumu arzederim. Ol bbda emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir. F 20 abn sene [1]337 ve f 21 Mays sene [1]335 Harbiye Nzr evket Turgud
BOA, DH. UM, 19-6/1-70_4
***
Bb- l Dhiliye Nezreti dre-i Ummiye-i Dhiliye Mdriyeti Umm: 18146
Mstacel ifre
Kayseri ve Mara Mutasarrflklar'na Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettilii'ne tayn olunan Mustafa Kemal Paa'nn Meclis-i Vkelca kaleme alnan talmtnme mcebince vezifi yalnz asker olmayp mfettiliin ihtiv eyledii mntka dhilinde bulunan Trabzon, Erzurum, Sivas, Van vilyetleriyle Erzincan ve Canik livlarnda ayn zamnda da mlk mhiyeti hiz olduu ve ez-cmle: 1-Mntkada syi-i dhilnin ide ve istikrr ve bu syisizliin esbb- hudsunun tesbti. 2-Mntkada tede beride mteferrik bir hlde mevcdiyetinden bahsedilen esliha ve cebhnenin bir an evvel toplatdrlarak mnsib depolara iddihr ve muhfaza altna alnmas.
32
3-Muhtelif mahallerde bir takm rlar mevcd olduu ve bunlarn asker toplamakda bulunduu ve gayr-i resm sretde ordunun bunlar himye eyledii iddi olunduundan byle rlar mevcd olup da asker topluyor ve silh tevz ediyor ve ordu ile de mnsebetde bulunuyorlar ise katiyen meni ile bu kabl mteekkil rlarn da lav. Bilhssa ahvl-i shhiye hakkndaki icrtn ahliye de temli vezif-i mezkre cmlesinden bulunduu gibi mfettilik hudduna mcvir olan vilyt ve elviyece de mfettiliin f-y vazfe srasnda resen vki olacak mrcaatlarnn nazar- dikkate alnmas slif'z-zikr talmtnmede musarrah bulunmasna nazaran mcebince mumele fs tebl olunur. 25 Mays sene [1]335 Dhiliye Nzr Ali Kemal
BOA, DH. FR, 99/328
~8~
Bb- l Dhiliye Nezareti ifre Kalemi Mahreci: Havza Trh: 28/05/[13]35
ifre Telgrafname Pek mhim olan u zamnda Sivas Vilyeti'nin vekletle idresindeki mehzr tevl ediyor. Asleten tayn buyurulmu olan zt kim ise daha ziyde srat-i mmkine ile vazfesi banda bulundurulmasn ehemmiyetle arzeylerim. F 26 Mays [13]35 Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Fahr Yver-i Hazret-i ehriyr Mirliv Mustafa Kemal
** 33
Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss Mdriyeti Trhi: 28 Mays sene [1]335

ifre
Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mustafa Kemal Paa'ya C[evb]. 26 Mays sene [1]335. Vli-i cedd iki gne kadar hareket edecekdir. Esbak Kastamonu Vlisi Reid Paa'dr. Muktedir, fal ve affdir.
BOA, DH. KMS, 53-1/12
~9~
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi ifre Telgrafnme Mahreci: Samsun Trh-i Kedesi: 23 Mays sene [1]335
Huzr- Sm-i Cenb- Sadret-i Uzm'ya Bir miralay ve iki yzbadan ibret Rus heyet-i tedkkiyesiyle Crowford ismindeki ngiliz zbiti Trabzon'daki asker ve mlk park ve ambarlarn kffesini gezerek Rus Gnll Ordusu'nun ihtiyct iin birok malzeme, ey ve eker vesire gibi mevdd- ie ve levzm- iniye ve otomobil ve lastik talebinde bulunmu ve bu bbda Dersadet'deki makmtdan emir almadkca bir ey yaplamayaca cevbna kar ngiliz zbiti Dersadet'e yazdn bildirmi ve hibir malzeme ve mevddn depolarn hricine karlmamasn taleb etmidir. Bu bbda Onnc Kolordu Kumandanl tarafndan Harbiye Nezreti'ne mufassal rapor takdm edilmidir. Mezkr kolordu kumandanlna taraf- ciznemden verilen emrin sreti aynen arz u takdm klnmdr. Mtecvizne olan metlib-i vkann ber-taraf edilmesi hussunun zt- fahmet-penhlerince istikmline ve bu bbda cizlerine de irde-i fahmnelerinin irna msade buyurulmasn arzeylerim. F 23 Mays sene [1]335 Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Yver-i Fahr-i Hazret-i ehriyr Mirliv Mustafa Kemal **
34
Sret ngiliz zbitiyle Rus heyet-i tedkkiyesinin ey ve levzm- askeriye depolarmz tedkk ve teft ve muhteviytn taleb ve nakletmeye kalkmas Mtrekenme ahkmna mugyereti hasebiyle kbil-i tecvz deildir. Huss- mezkr taraf- cizden de Bb- l'ye arzedilmidir. Msbet veya menf bir cevb vrduna kadar ibu heyetin yeni bir taleb ve teebbs vki olur ise hkmet-i merkeziyeden emir vrd etmedikce arzularnn isfna mezn ve salhiyetdr olmadmz beyn ve fakat taleblerinde srr ederler ise a olan halkn ve ordunun ihtiyctna tahss olunan bu mevdd almakdan bi'l-fil men etmek iin bir gn emir ve talmt olmadndan bu adem-i muhlefetimizin rz ve muvfakatmza matf telakk olunmamas artyla hareketlerinde serbest bulunduklarn ifde sretiyle protesto mhiyetinde bir tavr u mumele ile iktif olunmas muvfk olacandan ona gre iktiz edenlere talmt verilmesi mercdur.
BOA, BEO. SYS, 343179_1-2
***
1169/80
Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal Paa'ya C[evb]. 23 Mays sene [1]335. Rus heyet-i tedkkiyesi ile ngiliz zbiti tarafndan istenildii beyn edilen ey ve levzm ve mevdd- ieden, vaktiyle Ruslardan itinm edilmi ey ve levzm- sire teslm edilebilir ise de mevdd- ie oraca srf ordunun ve ahli-i mahalliyenin ihtiyct karl olduu ve bunlarn teslmi ordu ile ahlinin a kalmasn intc edecei cihetle bunun ahzna muvfakat edilmemesi ve yed bunda srr edecek olurlar ise bu bbda Bb- lce Dvel-i Mtelife mmessilleriyle mzkert cereyn etmekde olduundan bahisle netce-i karr ve teble intizr lzm geleceinin sret-i mnsibede kendilerine tefhmi ve cereyn- ahvlden malmt it buyurulmas Meclis-i Vkel karryla tebl olunur, efendim. F 24 Mays sene [1]335 Sadr- azam Damad Ferid
BOA, BEO. SYS, 343117_1
35
***
Hulsa-i Meli Bir miralay ve iki yzbadan ibret Rus heyet-i tedkkiyesiyle Crowford nmnda bir ngiliz zbitinin Trabzon'daki asker ve mlk park ve ambarlar gezerek Rus Gnll Ordusu'nun ihtiyct iin birok ey ve levzm ve eker vesire gibi mevdd- ie talebinde bulunduklarndan ve Dersadet'den emir alnmadkca bir ey yaplamayaca cevben ifde edilmesi zerine ngiliz zbitinin keyfiyeti Dersadet'e yazdn bi'l-beyn hibir eyin depolar hricine karlmamasn taleb eylediinden bahisle istzn- mumeleyi mutazammn Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal Paa'dan vrid olan telgrafnme okundu. Karr Mevz- bahs olan ey ve levzmdan vaktiyle Ruslardan itinm edilmi olanlar verilebilir ise de mevdd- ie oraca srf ordunun ve ahli-i mahalliyenin ihtiyct karl olduu cihetle bunlarn teslmi ordu ile ahlinin a kalmasn intc edecei cihetle ahzna muvfakat edilmemesi ve yed srr edecek olurlar ise bu bbda Bb- lce Dvel-i Mtelife mmessilleriyle mzkert cereyn etmekde olduundan ve netce-i karr ve teble intizr lzm geleceinin sret-i mnsibede kendilerine tebl ve ifdesi ve cereyn- ahvlden malmt its hussunun mm-ileyh Mustafa Kemal Paa'ya telgrafla cevben izbr ve bu bbda mmessiller nezdinde teebbst fsnn Hriciye Nezreti'ne ir tezekkr klnd. (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 215/128
***
Dire-i Sadret Umr- Mhimme Kalemi Evrk Numaras: 248 Kalem Numaras: 255 Trh: 28 Mays sene [1]335 27 abn sene [1]337
Hriciye Nezret-i Cellesi'ne
36
Bir miralay ve iki yzbadan ibret Rus heyet-i tedkkiyesiyle Crowford nmnda bir ngiliz zbitinin Trabzon'daki asker ve mlk park ve ambarlar gezerek Rus Gnll Ordusu'nun ihtiyct iin birok ey ve levzm ve eker vesire gibi mevdd- ie talebinde bulunduklarndan ve Dersadet'den emir almadkca bir ey yaplamayaca cevben ifde edilmesi zerine ngiliz zbitinin keyfiyeti Dersadet'e yazdn bi'l-beyn hibir eyin depolar hricine karlmamasn taleb eylediinden bahisle istifsr- mumeleyi mutazammn Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal Paa'dan vrid olan telgrafnme Meclis-i Vkel'da lede'l-mtlaa mevz- bahs olan ey ve levzmdan vaktiyle Ruslardan itinm edilmi olanlar verilebilir ise de mevdd- ie oraca srf ordunun ve ahli-i mahalliyenin ihtiyct karl olduu cihetle bunlarn teslmi ordu ile ahlinin a kalmasn intc edecei cihetle ahzna muvfakat edilmemesi ve yed srr edecek olurlar ise bu bbda Bb- lce Dvel-i Mtelife mmessilleriyle mzkert cereyn etmekde olduunun ve netce-i karr ve teble intizr lzm geleceinin sret-i mnsibede kendilerine tebl ve ifdesi ve cereyn- ahvlden malmt its hussunun mmileyh Kemal Paa'ya telgrafla cevben izbr ve bu bbda mmessiller nezdinde teebbst fsnn nezret-i cellelerine ir tezekkr ve cb icr olunmala iktizsnn fsna himmet.
BOA, BEO. SYS, 343179_3
~ 10 ~
Hulsa-i Meli Samsun livsyla Amasya ve havlsindeki jandarma ve nizmiye kuvvetlerinin syii temn ve idmeye adem-i kifyeti cihetiyle o havlce bir mikdr efrdn taht- silha alnarak bunlar miynndan jandarmaya slih kuvvetin tefrki hakknda baz ifdt hv Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal Paa'dan vrid olan telgrafnme okundu. Karr
37
Yeniden efrdn celb ve teslhi keyfiyeti hasbe'l-hl yn- nazar olup ancak jandarma mat ve muhassast ahren tezyd olunarak det jandarma kaydna rabetde tehlk mcib olacak dereceye ibl edilmesine ve vatanmzn muhfaza ve mdfas iin bezl-i cn ml edileceine dir essen her tarafdan ve her snf efrd ve tebea-i Osmaniye'den tezhrt- mtemdiye ve mtetbiada bulunulduu u srada devletin hlen muhtc olduu jandarmaya kayd keyfiyetinin de bir vazfe-i vataniye fsndan ibret olduunun cb eden mahallerde ahliye hsn-i sretle ifhm temn-i maksada hdim olacana binen cihet-i mlkiye ve askeriyece ona gre tedbr ve teebbst- lzmenin fsyla cb mikdr jandarmann kayd ve istihdm esbbnn istikmli hussunun Dhiliye ve Harbiye Nezretleri'ne ir ve paa-y mm-ileyhe bu yolda cevb its tezekkr klnd. (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 215/132
***
Bb- l Dire-i Sadret Umr- Mhimme Kalemi
ifre
Samsun'da Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal Paa'ya C[evb]. 24 Mays sene [1]335. Yeniden efrd celb ve teslhi keyfiyeti hasbe'l-hl yn- nazar olup ancak jandarma mat ve muhassast ahren tezyd olunarak det jandarma kaydna rabetde tehlk mcib olacak dereceye ibl edilmesine ve vatanmzn muhfaza ve mdfaas iin bezl-i cn ml edileceine dir essen her tarafdan ve her snf efrd ve tebea-i Osmaniye'den tezhrt- mtemdiye ve mtetbiada bulunulduu u srada devletin hlen muhtc olduu jandarmaya kayd keyfiyetinin de bir vazfe-i vataniye fsndan ibret olduunun cb eden mahallerde ahliye hsn-i sretle ifhm temn-i maksada hdim olacana binen cihet-i mlkiye ve askeriyece ona gre tedbr ve teebbst- lzmenin fsyla cb mikdr jandarmann kayd ve istihdm esbbnn istikmli Meclis-i Vkelca karrladrlm ve Harbiye ve Dhiliye Nezretleri'ne teblgt f edilmidir. F 28 Mays sene [1]335 Sadr- azam
38
Damad Ferid
BOA, DH. FR, 99/385
***
Hulsa-i Meli Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal Paa'dan vrid olan telgrafnme okundu. Karr Mezkr telgrafnmede emniyet ve syiinin temnine memr olduu mentkn en nzik ksm el-yevm bulunduu Samsun livs olup gerek tenkl-i eky mumeltnda ve gerek komitelerin efl ve teebbstn istiknh ve msdemtda yararlk gsterenlerin taltfi husstnda sarf edilmek zere hkmet-i mlkiye yedinde bir meblan hazr bulundurulmas lzmu der-kr iken Samsun gibi mhim bir sancak iin mteaddid inhlardan sonra ancak yz aded evrk- nakdiye gnderilebilmi olduuna ve bununla bir ey yaplamayacana binen kendisinin Dersadet'den hareketi esnsnda ald bin liralk evrk- nakdiyeden yzn bu kere mutasarrfla verdiinden ve dier vilyetlerin de ayn hlde olduu anlaldndan bahisle bu cihetin ehemmiyetle nazar- itibra alnmas ir klnmakdadr. Tahsst- mestre nmyla bdceye mevz mebli bu kabl sarfiyt karl bulunduu cihetle mevz- bahs olan husst iin cb eden meblan tahsst- mezkreden bi't-tesviye mahallerine cilen irsli zmnnda keyfiyetin Dhiliye Nezreti'ne ir ve paa-y mm-ileyhe cevben malmt verilmesi tezekkr klnd. (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
39
BOA, MV, 215/134
***
Bb- l Dire-i Sadret-i Uzm Umr- Mhimme Kalemi
ifre
Samsun'da Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal Paa'ya C[evb]. 24 Mays sene [1]335. Mevz- bahs husst iin muktez meblan tahsst- mestreden bi't-tesviye cilen mahallerine irsli Meclis-i Vkel karryla Dhiliye Nezreti'ne bildirilmidir. 29 Mays sene [1]335 Sadr- azam Damad Ferid
BOA, DH. FR, 99/387
~ 11 ~
Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Telgraf dresi Telgrafnme Trh: 20 Mays [13]35 Mahreci: Samsun Numara: 1111
Mstaceldir. Dhiliye ifresiyledir.
Makm- Sadret-i Uzm'ya Numara iki. Samsun Mutasarrf Edhem Fehmi Bey'in stanbul'daki ailesince mevcd mazeretine binen yirmi gn mukaddem mezniyet ricsnda bulunduuna muttali oldum. Samsun'da mehdum olan ahvl dolaysyla mutasarrflk umrumun bir mddet muvakkaten ve vekleten burada bulundurduum kolordu kumandan tarafndan ryeti de fideli olabileceinden mutasarrf beyin mezniyet hussundaki ricsnn isf mnsib olur. Her vakit vapur olmadndan Trabzon'dan gelmekde olan vapurdan istifde edebilmesi iin emr-i smlerinin tesr-i tebline msade buyurulmas marzdur. F 20 Mays sene [13]35
40
Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Yver-i Fahr-i Hazret-i ehriyr Mirliv Mustafa Kemal
***
Bb- l Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss 5653
ifre
Samsun'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne C[evb]. 20 Mays sene [1]335. Mutasarrf Edhem Fehmi Bey'e mezniyet verilmi ve mutasarrflk vekletinin kolordu kumandanna tevdi bi't-tensb mutasarrfa tebl edilmidir. F 21 Mays sene [1]335 Nzr Ali Kemal
BOA, DH. FR, 99/283
***
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi ifre Telgrafnme Mahreci: Samsun 21 Mays sene [13]35
Gyet mstaceldir
Makm- Sadret-i Uzm'ya Samsun mutasarrfna mezniyet its ve muvakkaten kolordu kumandannn vezif-i mlkiyeyi temiyetdeki zarreti arzetmidim. Bu marztm buradaki vaziyetin nezket ve ehemmiyeti cb olduu zt- fahmnelerince takdr buyurulur. Vaziyetin seran adem-i slh hlinde Hud-negerde burann da zmir gibi bir kbete dr olmasndan korkulur. Binen-aleyh evvelki telgrafmdaki istirhmmn hemen tervciyle beraber buraya fevkalde bir ztn asleten tayniyle srat-i izm lzmunu arzederim. cizleri buras iin bir mddet olsun Dhiliye Mster- sbk Hamid Bey'i mnsib mtlaa ediyorum. Vk Hamid Bey vlilik etmi ise de deruhde edecei marz memriyetin bugn srf vatan ve vicdn bir vazfe olacan bi't-tab takdr mecbriyetindedir. rde-i fahmnelerine muntazr olduum marzdur.
41
F 20 Mays sene [13]35 Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii ve Yvern- Hazret-i ehriyr'den Mirliv Mustafa Kemal
BOA, BEO. SYS, 343077_1 Dire-i Sadret Umr- driye Kalemi Kalem Numaras: 175 Trh: 21 Mays sene [1]335
Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne 21 Mays sene [1]335 trhli dier telgrafnmeye zeyldir. Hamid Bey'in vrduna kadar ir- vllar vechile kolordu kumandannn vezif-i mlkiyeyi deruhde etmesi mnsib ve vezif-i ummiye uhde-i kiyset-i vllarna mevddur.
BOA, BEO. SYS, 343077_4
***
Bb- l Dire-i Sadret Umr- Mhimme Kalemi
ifre
Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal Paa'ya Zeyl: 21 Mays sene [1]335. Hamid Bey Samsun Mutasarrfl hakkndaki teklfi kabul etmi olduundan derhl memriyetinin icrsyla izm mukarrerdir. F 24 Mays sene [1]335 Sadr- azam Damad Ferid
BOA, DH. FR, 99/305
***
ifre
Samsun'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne
42
Dhiliye Mster- sbk Hamid Bey Samsun Mutasarrfl'na tayn buyurulmudur, mteheyyi-i azmetdir. F 24 Mays sene [1]335 Nzr Ali Kemal
BOA, DH. FR, 99/319
***
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi ifre Telgrafnme Mahreci: Havza 31 Mays sene [13]35
Makm- Sadret-i Uzm'ya Samsun Mutasarrf Hamid Bey'in bir ngiliz harb sefnesiyle Samsun'a muvsalat ve ie mberet etdii marzdur. F 30 Mays sene [13]35 Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mirliv Mustafa Kemal
BOA, BEO. SYS, 343077_2
~ 12 ~
Harbiye Nezreti Muhsebt Diresi ube: 1 Umm: 2673
Mel: Harbiye Nzr Mr kir Paa tarafndan
Marz- ker-i kemneleridir ki Dokuzuncu Ordu-y Hmyn Ktat Mfettilii'ne tayn klnm olan Mirliv Mustafa Kemal Paa ile refkat ve maiyyeti efrdnn tahsst ve harcrh gibi istihkk- nizmleri nezret-i ciz bdcesinden verilecek ise de heyet-i mezkreye umr- askeriyeden mad eky takbt vesire gibi baz vezif dahi tahml edilmi olmas hasebiyle seyyr olarak
43
f-y vazfe edeceklerine ve bundan dolay fevkalde masrf ihtiyrna mecbr kalacaklarna binen tahsst- nizmiyelerine ilveten kendilerine nsf- malar nisbetinde zamim icrs muvfk- nasfet ve hakkniyet olup ancak el-yevm tatbk edilmekde olan bdcede buna karlk mevcd bulunmadndan tahsst- ehriyelerinin nsf olan elli yedi bin iki yz altm dokuz guruun masrf- gayr-i melhza tertbinden tesviyesi iin keyfiyetin Mliye Nezret-i Cellesi'ne emr izbr hussuna msade-i aliyye-i Sadret-penhleri'nin sezvr buyurulmas bbnda emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 12 abn sene [1]337 ve f 13 Mays sene [1]335 Harbiye Nzr kir
BOA, BEO. M. 343211_1
***
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahss Zabtnme Sra Numaras: 268 Trhi: 2 Ramazan sene 1337 1 Haziran sene 1335
Tebl Olunduu Devir: Harbiye, Mliye
Hulsa-i Meli Dokuzuncu Ordu-y Hmyn Ktat Mfettilii'ne tayn klnan Mirliv Mustafa Kemal Paa ile refkat ve maiyyetinde bulunanlarn tahsst ile harcrhlar gibi istihkk- nizmleri Harbiye bdcesinden verilecek ise de heyet-i mezkreye umr- askeriyeden mad eky takbt vesire gibi baz vezif dahi tahml edildii cihetle seyyr olarak f-y vazfe edeceklerinden dolay baz masrf ihtiyrna mecbr olduklarndan ve tahsst- nizmiyelerine ilveten nsf- malar nisbetinde zamim icrs muvfk grlmekde ise de bdcede buna karlk bulunmadndan bahisle bunlarn tahsst- ehriyelerinin nsf olan elli yedi bin iki yz altm dokuz guruun masrf- gayr-i melhza tertbinden tesviyesi lzmuna dir Harbiye Nezreti'nin 13 Mays sene 1335 trhli ve 1/2673 numaral tezkiresi okundu.
44
Karr Zikrolunan meblan tertb-i mezbrdan tesviyesi hussunun Mliye Nezreti'ne ir ve Harbiye Nezreti'ne malmt its tezekkr klnd. (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 216/6
***
Dire-i Sadret Umr- Mhimme Kalemi Evrk Numaras: 268 Kalem Numaras: 313 Trh: 2 Ramazan sene [1]337 1 Haziran sene [1]335
Harbiye ve Mliye Nezret-i Aliyyeleri'ne Dokuzuncu Ordu-y Hmyn Ktat Mfettilii'ne tayn klnan Mirliv Mustafa Kemal Paa ile refkat ve maiyyetinde bulunanlarn tahsst ve harcrhlar gibi istihkk- nizmlerinin Harbiye bdcesinden tesviyesi mukarrer olup ancak heyet-i mezkreye umr- askeriyeden mad baz vezif dahi tevd edilmesinden dolay baz masrf ihtiyrna mecbr olacaklarna nazaran tahsst- nizmiyelerine malarnn nsf nisbetinde zamim icrs ve bunun iin tahsst- ehriyelerinin nsf bulunan elli yedi bin iki yz altm dokuz guruun masrf- gayr-i melhza tertbinden tesviyesi lzmuna dir* vrid olan 13 Mays sene [1]335 trhli ve 1/2673 numaral tezkire-i aliyyeleri Meclis-i Vkel'da lede'l-kre zikrolunan meblan tertb-i mezkrdan tesviyesi hussunun Mliye Nezret-i Aliyyesi'ne ir tezekkr klnm ve nezret-i mrun-ileyhya tebl-i keyfiyet edilmidir, efendim.
BOA, BEO. M. 343211_3
~ 13 ~
*
Mliye'ye: Harbiye Nezret-i Aliyyesi'nden vrid olan tezkire Meclis-i Vkel'da lede'l-kre zikrolunan meblan tertb-i mezkrdan tesviyesi hussunun taraf- vllarna ir tezekkr klnm olmala f-y muktezsna himmet.
45
Harbiye Nzr evket Turgud Paa tarafndan Hriciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki 2 Haziran sene [1]335 trh ve 3297 numaral tezkire-i cizye zeyldir: ngiliz mmessilinin Bb- l'ye takdm edip nezret-i cizye de havle olunan notas zerine bery- istzh Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettilii'ne kede edilen ifreye cevben mevrd telgrafnme sreti aynen takdm-i huzr- fahmneleri klnd. Ol bbda emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 8 Ramazan sene [1]337 ve f 7 Haziran sene [1]335 Harbiye Nzr evket Turgud
BOA, HR. SYS, 2606/2_4
**
Erkn- Harbiye-i Ummiye Diresi ube: 1
Sret Havza'dan Harbiye Nezreti'ne mevrd ifredir. C[evb]. 2 Haziran sene [13]35 ifreyedir. Sivas ve civrnda evvelce bulunan Ermenileri ve bilhire gelen mltecileri tehdd edecek hibir hdise olmamdr. Ne Sivas'da ve ne de civrnda d-i endie hibir hl yoktur. Herkes skitne i ve gleriyle megldr. Bunu sret-i katiyede arz ve temn ederim. Binen-aleyh ngiliz notasndaki istihbrt menbann ne olduu cizlerince bilinmek lzmdr. zmir'in ve Manisa'nn igli haber-i messifi zerine ahli-i slmiyece yaplan ve ansr- Hristiyaniye hakknda hibir fikr-i husmet tazammun etmeyen ictimlardan belki bazlarn bozmalar vrid-i htrdr. tilf Devletleri milletimizin hukk ve istiklline riyetkr kaldkca ve millet devletin tamm-i masniyetinden emn bulundukca ansr- gayr-i mslimenin dr- hayet olmasnn hibir sebebi yokdur ve bu bbda devlete kar her trl hukklarn taahhd ve buna tammyla emniyet buyurulmasn istirhm eylerim. Fakat istikll ve mevcdiyet-i milliyeyi imh ve bek-y hayt tehlikeye sl eden igl kasd ve taadd gibi zmir havlsinde grlmekde olan filiytn zuhrt- mmsilesine kar ne halkn heyecn ve tesrt- vicdniyesi ve ne de buna mstenid tezhrt- milliyeyi men ve tevkf iin nefsimde ve hi kimsede
46
kudret ve tkat gremeyeceim gibi bu yzden tahadds edecek vekyi ve hdist karsnda mesliyet kabul edebilecek ne kumandan ve ne de mlkiye memru ve ne de hkmet tasavvur ederim. F 3 Haziran sene [13]35 Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mustafa Kemal
BOA, HR. SYS, 2606/2_3
~ 14 ~
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Ankara ifre Telgrafnme 3 Haziran sene [13]35
Sivas vilyeti dhilinde Gmhacky kazsna tbi Karaky karyesi ahlisinden Vangel nm ahsn riyseti altndaki on sekiz kiilik bir etenin derdesti iin orum'dan dahi Gmhacky'nde bulunan Binba Ren Bey'in nezdine zbit ve efrd izm Dokuzuncu Kolordu Ktat Mfettii Mustafa Kemal Paa hazretlerinden alnan telgrafnmede ir olunmas ile keyfiyet orum Mutasarrfl'na yazlmd. Bu kere alnan telgrafda tenklta itirk etmek zere izm edilen mfrezenin hudd- livdan avdet etdii ve emr-i tenklin Merzifon'dan gelen iki ngiliz zbiti tarafndan men edildii bildirilmi ve clib-i nazar- dikkat olan bu hdise mfetti-i mrun-ileyhe telgrafla izbr edilmi olduu marzdur. F 3 Haziran sene [13]35 Vli Muhyiddin **
Dhiliye Nezreti Emniyet-i Ummiye Mdriyeti Evrk Numaras: 45626-954 Trh: 8 Haziran sene [13]35
Mstacel Hulsa: Vangel etesinin tenkline mmnaat eden iki ngiliz zbit hakknda teebbst icrsna dir
Nezret-i Celle'den Hriciye Nezret-i Cellesi'ne Tezkire
47
Sivas'n Gmhacky kazsna merbt Karaky karyesi ahlisinden Vangel nmndaki ahsn kumandasnda bulunan on sekiz kiiden mrekkeb bir etenin derdesti iin Gmhacky'nde bulunan Binba Ren Bey'in nezdine orum'daki ktatdan da zbit ve efrd izm Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mustafa Kemal Paa'dan alnan telgrafnmede bildirilmesiyle tenklta itirk etmek zere izm edilen mfrezenin emr-i tenklde istihdmna Merzifon'dan gelen iki ngiliz zbiti tarafndan mmnaat edilmesi zerine liv huddundan avdet eyledii orum Mutasarrfl'nn irna atfen Ankara Vilyeti'nden izbr klnm ve ngiliz zbitlerinin hkmetce emr-i syiin takrr ve temni hussunda tevessl etmekde olduu tedbrin akmete mahkm kalmasna sebebiyet vermeleri clib-i dikkat grlm olmala iktizsnn fsyla netcenin emr inbsna msade buyurulmas bbnda.
BOA, DH. EUM. AY, 11/99
~ 15 ~
ngiltere Yksek Komiserlii stanbul, 8 Haziran 1919 Nu: M. 1994
Hriciye Nzr'na Ekselanslar, [1]-Samsun sancandan, baz kt niyetli ahslarn kargaaya sebep olduklar ve sknt yarattklarna dair rahatsz edici haberler aldm zt- lnizin bilgisine sunmaktan eref duyuyorum. 2-Mustafa Kemal Paa'nn bu harekette barol oynad bildirilmektedir. 3-Bu bakmdan Karadeniz Kuvve-i Askeriyesi bakumandan tarafndan Osmanl Harbiye Nezreti'ne Mustafa Kemal'in grevinden alnmas talimat gnderilmitir. 4-Zt- lnizin dikkatini, dahilde zellikle rk ve din mahiyet kazanan kargaalardan doacak ok vahim sonular zerine ekmek istiyorum. 5-Bu sebeple ilgili btn sivil grevlilere, grevli olduklar blgelerde herhangi bir sorun kt takdirde ahs olarak sorumlu tutulacaklar hususunda derhal talimat verilmesini talep ediyorum.
48
6-Ayrca, Samsun blgesindeki durumdan yaknen bilgilendirilmek istiyorum. Sayglar. Yksek Komiser Calthorpe
BOA, HR. SYS, 2608/6_1
***
Bb- l Hriciye Nezreti Mhimme Kalemi 16208-574
Mstacel
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletl efendim hazretleri ngiltere Fevkalde Komiseri Sir Arthur Calthorpe'tan 8 Haziran [1]919 trhiyle vrid olan bir takrrde Samsun'dan kendisine vki olan ihbrta nazaran mahall-i mezbrda s-i niyet ashbndan baz ehsn emniyet ve syi-i memleketi ihll ve kargaalk ihdsna tasadd eyledikleri ve ibu harekt- ihtill-cynede Mustafa Kemal Paa'nn dahl-i kllsi bulunduu ve mm-ileyhin memriyetinden azli zmnnda Karadeniz Kuvve-i Askeriyesi Bakumandanl cnibinden Harbiye Nezret-i Cellesi'ne teblgt- lzme f edildii bade'l-ityn dhil-i memleketde vuka gelecek her gn riin ve bilhssa beyne'l-ansr ve dn bir mhiyet iktisb eyleyecek her trl harektn tevld eyleyecei son derece vahm netyic zerine nazar- dikkat celb edildikden sonra havza-i memriyetleri dhilinde ser-zede-i zuhr olacak muhill-i syi her bir hareketden dolay kendilerinin bizzt mesl ve muteb tutulacaklarna dir memrn-i mlkiyeye seran talmt- mukteziye itsyla Samsun'daki vaziyet-i hzra hakknda kendisinin bi-tammih haberdr edilmesi iltims edilmekdedir. Malm- devletleri olduu zere Meclis-i Vkel karryla Mustafa Kemal Paa'nn memriyetine hitm verilip Dersadet'e celbi Harbiye Nezret-i Aliyyesi'ne havle olunmu olmala taraf- llerinden dahi emniyet ve syi-i ummnin her trl halelden vikyesi esbbnn istikmli zmnnda oradaki memrn-i mlkiyeye vesy-y ekde fs ve bu emr-i mhimmin fsnda taksri grlenlerin iddetle muteb ve mesl tutulmalar ve bir tarafdan da ngiltere fevkalde komiserine vki olan ihbrtn derece-i shhatinin tebyni zmnnda tahkkt icr etdirilerek net-
49
cesinden cizlerinin dahi haberdr edilmesi ment- rey-i l-i nezret-penhleridir. Emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir. F 10 Ramazan sene [1]337 ve f 9 Haziran sene [1]335 Hriciye Nzr Vekli (mza)
BOA, DH. KMS, 53-1/43_2
**
Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss Mdriyeti Evrk- Umm Numaras: 574 Trhi: 9 Haziran sene [1]335
ifre
Trabzon ve Sivas Vilyetleri'ne Canik Mutasarrfl'na ngiltere Fevkalde Komiseri Sir Arthur Calthorpe'tan alnan takrrde Samsun'dan kendisine vki olan ihbrta nazaran mahall-i mezbrda s-i niyet ashbndan baz ehsn emniyet ve syi-i memleketi ihll ve kargaalk ihdsna tasadd eyledikleri ve ibu harekt- ihtill-cynede Mustafa Kemal Paa'nn dahl-i kllsi bulunduu beynyla dhil-i memleketde vuka gelecek her gn riin ve bilhssa beyne'l-ansr ve dn bir mhiyet iktisb eyleyecek her trl harektn tevld eyleyecei son derece vahm netyic zerine Hkmet-i Seniyye'nin nazar- dikkati celb ediliyor. Vki ise nerelerde ne gibi vekyi ihdsna ne sretlerle teebbs edildii hakknda bizzt icr klnacak tahkkt netcesinin cilen inbs ve tedbr-i mnia-i katiye ittihzyla siyset-i Osmaniye'nin salha yz tutduu u n- mhimde hkmeti mkil mevkide brakacak teebbsta zinhr meydn ve imkn braklmamas ehemmiyetle tavsiye ve sr- filiyesine intizr olunur.
BOA, DH. KMS, 53-1/43_1
**
Bb- l Hriciye Nezreti Tercme Mdriyeti
50
Hriciye Nezret-i Cellesi'ne 17 Haziran 1919 trhiyle ngiliz Fevkalde Komiserlii'nden vrd olan 2002 numaral takrrin tercmesidir. [1]-Huzr ve syiin bir kat daha temn ve muhfazasna medr olmak zere her biri erkn- askeriyeden bir ztn kumandas tahtnda olarak Anadolu'nun on mntkaya taksmini mir 6 Haziran trhli ve 249 numaral mzekkire-i aliyye-i safneleri resde-i dest-i tazm oldu. Zt- l-i safneleri bu mesele hakknda Msy Ryan'a baz evrkn tevd edildiini dahi ir buyurmulardr. 2-Zt- l-i safnelerince glib uras unutulmudur ki evrk- mezkre henz vuk bulmayan tet-i efkra bir ess tekl etmek zere Msy Ryan'a tevd edilmi idi. Bundan mad maiyyet-i senvernem erknndan hibiri mfetti-i asker paalara verilecek olan talmtnmenin bir nshasna dest-res olmamdr. 3-bu tasavvurun efkr- senverneme tevfuk etmediini zt- l-i safnelerine bildirmekle kesb-i fahr ederim. Mirliv Mustafa Kemal Paa'nn Samsun mntkasnda vuk bulan memriyeti imdiden bir takm netyic-i messifeye sebebiyet vermidir. Hristiyan ahliye k etdii sbit olan muhtartn daha byklerini istilzm etmek mhiyetini hiz bir takm teebbst tasvb edemem. 4-Binen-aleyh mntkalarn tekli hakkndaki nizmnmenin tehr ve talkyla paa-y mm-ileyh ile refkatinde bulunan zbitnn kffesinin Dersadet'e hemen celbi iin seran evmir-i katiye verilmesini Hkmet-i Osmaniye'den taleb ederim. 5-bu metlibe muvfakat edilir edilmez senverlerine malmt it buyurulmasn dahi ayrca ric ederim.
BOA, HR. SYS, 2606/1_30
**
Bb- l Hriciye Nezreti Umr- Siysiye Mdriyet-i Ummiyesi Kalem Numaras: 8155/9949 Umm Numara: 165054 Huss Numara: 248 Trh: 26 Haziran sene [1]335/sene [1]919
Mstacel
51
Hulsa: Anadolu'nun mentka taksmi ve Mustafa Kemal Paa'nn Dersadet'e celbi
Makm- Sm-i Sadret-i Uzm'ya Anadolu her biri erkn- askeriyeden bir ztn kumandas altnda bulunmak zere on mntkaya taksm edilip bu sret vilyetlerde huzr ve syiin muhfazasn teshl edecei ve Msy Ryan'a tevd edilen kroki mentk- mezkrenin huddlarn vzhan tayn eylemekde olduu ngiltere Fevkalde Komiserlii'ne tebl olunmudu. Bu kere cevben vrd eden notada mezkr kroki ileride vuk bulacak tet-i efkra bir ess tekl etmek zere Msy Ryan'a tevd edilmi olduu hlbuki bu bbda imdiye kadar bir gn mzkert cereyn eylemedii gibi ngiliz erkn- askeriyesinden hibiri mfetti-i asker paalara verilecek olan talmtnmenin birer nshasna dest-res olmadklar ve Mirliv Mustafa Kemal Paa'nn Samsun mntkasndaki memriyeti imdiden bir takm netyic-i messifeye sebeb olduu cihetle Hristiyan ahlinin ileride bi't-tecrbe sbit olduu vechile az ok tehlikeye marz kalmasn istilzm etmek mhiyetini hiz bu gibi teebbstn tasvb edilemeyecei binenaleyh mntkalarn tekli hakkndaki nizmnmenin tehriyle paa-y mm-ileyh ile refkatinde bulunan zbitnn kffesinin Dersadet'e hemen celbi iin seran evmir-i katiye verilmesi ir ve ibu metlib isf edilir edilmez komiserlie malmt its ric olunmakdadr. Bu hussda hkmetce bir karr ittihzyla Harbiye Nezret-i Cellesi'ne ve taraf- cizye teblgt fsna msade-i aliyye-i dverleri yn buyurulmak bbnda emr fermn.
BOA, HR. SYS, 2606/1_27
***
Bb- l Hriciye Nezreti Kalem-i Mahss Umm Numara: 16610 Huss Numara: 253 F 29 Haziran sene [1]335 / sene [1]919
Sadret'e Mustafa Kemal Paa'nn azledildii kendisine tebl olunduu hlde mrun-ileyhin hl stanbul'a gelmeyerek Vilyt- arkye'de dolamas
52
ve baz teklt icrsyla tahrktda bulunmakda olmas gyet vahm netyic tevld edeceinden bahisle paa-y mrun-ileyhin hemen buraya celbi Dvel-i Mtelife mmessilleri ve bilhssa ngiliz mmessili tarafndan ale't-tevl ve musrrne taleb edilmekdedir. Geenlerde nezd-i kerye gelen Fransa Fevkalde Komiserhnesi Mvir-i siyslerinden Msy Ledoux dahi Balkesir'de ahliye esliha tevz edilmekde ve baz kimseler tarafndan gnll efrd toplanlmakda olduunu ve bunlara her ne kadar elbise-i askeriye iks edilmemi ise de almet-i frika olarak "pazu-bend" tadklar ve bu gibi ahvlin pek vahm netyic tevld etmesi zde-i kayd- itibh idiini sylemidir. Gnll efrd cemi ve baz yeni tekltlar yaplmas kuv-y mevcdemizi mmkin olduu kadar tahdde alan Dvel-i Mtelifece yeni bir seferberlik gibi telakk edilmesi muhtemel bulunduundan ve bu ise Hkmet-i Seniyye'ye yeniden yeniye gavil-i azme ihdsna sebeb olacak bir mhiyetde olduundan husst- vka hakknda nazar- dikkat-i fahmnelerini celbe ictisr eylerim. Fermn.
BOA, HR. SYS, 2608/6_3
***
ngiltere Yksek Komiserlii stanbul, 2 Temmuz 1919 Nu: M. 2002
Acele
Hriciye Nzr'na Efendim, [1]-Alnan haberlere gre, Sivas ve Konya blgelerinde Mttefik menfaatlerine kar silahl ete ve hareket oluturmak amacyla ciddi bir giriim grldnden zt- lnizi bilgilendirmekle eref duyuyorum. 2-Bu hareketin ttihd ve Terakk Komitesi azalar tarafndan Osmanl Hkmeti'nden bamsz olarak tasarland grlmektedir. 3-Bu hareketin balca kkrtclar Sivas'ta Mustafa Kemal Paa ve Konya'da Cemal Paa'dr. 4-Karadeniz Kuvve-i Askeriyesi bakumandan general, 6 Haziran'da Osmanl Harbiye nzrndan Mustafa Kemal Paa'nn grevinden alnmasn talep etmitir. Bu amala Osmanl Harbiye nzr tarafndan 8 Haziran'da talimat gnderilmi, fakat u ana kadar buna uyulmamtr. 5-17 Haziran'da nu: M. 2002 ile zt- lnize ayn dorultuda bir mektup gnderdim, fakat mektubuma herhangi bir cevap verilmedii gibi ieriindeki talep de sonulandrlmamtr.
53
6-Zt- lnizin dikkatini, ieriden alnan bu haberin vahameti, istenmeyen olaylarn felket getirecek sonular ve Mustafa Kemal ve Cemal Paalar'n artsz ve gecikmeksizin stanbul'a cilen arlmalar zorunluluu zerine ekmek istiyorum. 7-Mektubum alndnda ne gibi bir giriimde bulunulduu hususunda derhal bilgilendirilmemi talep ediyorum. Mektubumun bir rnei ngiltere Kraliyet Hkmeti'ne gnderilmektedir. Sayglarmla. Yksek Komiser Calthorpe
BOA, HR. SYS, 2606/2_9, 10
***
Bb- l Hriciye Nezreti Umm: 16636 Huss: 255 3 Temmuz sene [1]335/ [1]919
Mahremne
Sadret-i Uzm'ya Tezkire Malm- lleri olduu zere kolordu mfettilerinden Mustafa Kemal Paa'nn havza-i idresinde ahli-i slmiye'yi ansr- sire ve ecnebiye aleyhine tahrk yolundaki eflinden dolay Dersadet'e celbini ngiltere fevkalde komiseri sret-i musrrnede taleb etmidi. Ahren kendisiyle mlkt etdiim Fevkalde Komiserlik Birinci Muvini Msy Holler, Mustafa Kemal Paa Dersadet'e getirildii takdrde kendisine taraflarndan asl iliilmeyeceini sret-i katiyede vad taahhd etdiklerini u kadar ki ktle sebeb olacak olursa bu bbdaki taahhdn keen lem-yekn addolunacan ve ktl vki olacak mahallere asker sevkine mecbr olacaklarn ve dier cihetden Mfetti Cemal Paa dahi Mustafa Kemal Paa'ya bi'l-imtisl Konya havlsinde tahrkt- mmsile yapmakda olup bunun netici vahm olabileceinden onun dahi stanbul'a celbedilmesi musb olacan ve essen yaknda vsi salhiyetlerle tess olunan mfettilikler hadd-i ztnda b-lzm oldukdan mad messes bulunduklar direlerde emniyet ve syii ve ansr- muhtelife-i ahli beyninde vifk ve hsn-i mzii temne slih tedbr ittihzna bedel inzibtn hlel-pezr olmasna medd efl k etmekde bulunduklarndan ve memrn-i mlkiyeye bu yolda tahakkm bile etmekde olduklarndan mtlaa-i ahsiyesine gre bu mfettiliklerin lav muvfk- hl olduunu Amiral Arthur Calthorpe ile vki olan mklemesine atfen kerlerine ifde etmidir.
54
Mesil-i marzann Meclis-i Vkel'da mzkeresiyle karra rabtna ve netceden taraf- cizneme malmt itsna msade-i celle-i Sadret-penhleri yn buyurulmak bbnda.
BOA, HR. SYS, 2608/6_4
***
10 Temmuz 1919
Safa Bey'den Ekselans Amiral Sir Arthur Calthorpe'a Sivas ve Konya'da hkm sren ayaklanmalar ve Mustafa Kemal Paa ile Cemal Paa'nn stanbul'a geri arlma gereklilii ile ilgili sayn ekselanslarnn tarafma gndermi olduu 2 Temmuz 1919 tarih ve 2002 sayl notasn almaktan onur duydum. Cevaben, Mustafa Kemal Paa'nn acilen stanbul'a dn emrine uymadndan nc Kolordu Mfettilii grevinden azledildiini bilginize sunuyorum. Artk onun hibir resm sfat bulunmamaktadr. Bu durum ad geen blgenin asker ve sivil btn makamlarna bildirilmitir. Konya'daki Ordu Mfettii Cemal Paa ise, bir haftay akn bir zamandan beri stanbul'da bulunmaktadr. Sz konusu kargaaya gelince Yunan birlikleri tarafndan zmir igal edilmeden nce byle bir ey mevcut deildi ve bunu sadece ttihd ve Terakk yandalarna yklemek doru olmaz. Bunun gerek sebebi, Yunan birliklerinin haksz olarak Aydn ilini, Edremit kazasn igalinin dourduu fke ve bunlarn mahallen tekil olunan Yunan eteleriyle birlikte iledikleri inanlmaz (iitilmemi) zulm ve iddet olaylardr. Mslman halkn ar tahrikini, Ermeni Cumhuriyeti topraklarnn Sivas'a kadar genileyecei ve Trabzon'da Pontus Cumhuriyeti ad altnda yeni bir devlet kurulaca hususunda dolaan rivayetler daha da artrmtr. Mslmanlarn gyet iyi anlalabilir olan bu ar tahrikine, yeni igaller olduu takdirde pek tab olarak ereflerini, hayatlarn ve mallarn korumak endiesi ilave olmutur. Yunanllar tarafndan ilenen katliam, rza tecavz ve her trl yamalama olaylar, bunlara maruz kalan halkn kayg ve heyecanlarn hakl gstermesine ramen; lkede gvenlii salama ve her trl karkl engelleme hususundaki kararl arzusu ierisinde olan Osmanl Hkmeti, elindeki tm imknlaryla kalabalklarn yattrlmas ve her zaman itidali korumak iin almaktan geri kalmam ve kalmamaktadr. Benzer durumlarda, sz konusu halkn daha byk kzgnlna sebep olacak ar iddet nlemlerine bavurmamann daha iyi olacana inanyo-
55
rum. Bu mahzur, Osmanl Ordusu'nun saysnn u anda olduu gibi belirgin bir ekilde azaltlmam olduu durumda bile, var olmu olacakt. Bununla birlikte, kendilerine verilen srekli ve kesin emirlere uygun olarak sz konusu vilayetlerdeki Osmanl yetkilileri; ne mutlu ki bozulmu olarak deerlendirilemeyecek olan gvenlii salamak amacyla tm imknlarn sarfetmektedirler. Bu hususta, bir defa daha dikkatinizi politik tahrik derneklerinin baz din kurulularn nclnde ve yardmyla kargaa yaratmaya gayret ettikleri ve Mslman halk tahrik ve fkelendirerek mukabelede bulunmaya ve arla ynelmeye zorladklar vakasna ciddi bir ekilde ekmek isterim. Evvelce belirtmek frsatn bulduum gibi takip ettikleri ama ikrdr. Byle davranarak Trk halkn kk drmek ve rezil etmek, hkmetin grevini yerine getirmekten aciz olduunu gstermek ve Yunan hedeflerini ve ar isteklerini gerekletirmek arzusundadrlar. Bitirmeden nce, insanlar sakinletirmenin ve sknetin hkm srmesini salamann en etkili aracnn, Osmanl Hkmeti'nin ve Trk ulusunun en tartmasz haklarna sayg gstermeden Yunan birliklerini Anadolu'da igal ettikleri topraklardan, tahliyeye zorlamak ve Yunan birliklerinin yardmyla bu etelerin iledikleri en vahi cinayetlere son vermek olduunu vurgulamak isterim.
BOA, HR. SYS, 2606/2_11, 12
***
Bb- l Hriciye Nezreti 10 Temmuz 1919
Reid Bey'den Fransa Cumhuriyeti Yksek Komiserlii Siyas Danman M. Ledoux'a nc Kolordu Mfettii Mustafa Kemal Paa, derhal stanbul'a dnmesi hususunda verilen talimata uymadndan irade ile grevinden alnmtr. Artk herhangi resm bir sfat yoktur. Bu durum sz konusu blgenin sivil ve asker makamlarnn bilgisine sunulmutur. Dier taraftan, Hriciye nzr vekili bu hususta Bb- l nezdinde resm teebbste bulunan ngiltere yksek komiserine bugn bir nota gndermitir. Hriciye Nzr Ekselans Safa Bey'den aldm talimat zerine yukardaki konuda sizi bilgilendirir ve bunun Ekselans Defrance'n bilgisine sunulmasn rica ederim. En derin sayglarmn kabuln rica ederim.
56
BOA, HR. SYS, 2608/6_5
**
Bb- l Hriciye Nezreti Tercme Mdriyeti 17442
Hriciye Nezret-i Cellesi'ne 9 Temmuz sene 1919 trhiyle ngiliz Fevkalde Komiserlii'nden vrid olan 2002 numaral takrrin tercmesidir. [1]-Bahr- Siyh Ordusu bakumandannn senverlerine vuk bulan irtna nazaran Samsun'da bulunan nc Osmanl Ordusu bakumandan ngiliz askirinin dhile izmna itirztda bulunmu ve bu itirztna bir takm tehddt da ilve eylemidir. 2-nc Osmanl Ordusu bakumandannn ald tavr u vaziyetin asl yn- kabul olmadn ve tedbr-i sera ittihzn mcib bulunduunu zt- sm-i fahmnelerine zh ve ire etmek vazfemdir. 3-Binen-aleyh nc Osmanl Ordusu bakumandannn cilen Dersadet'e celbi lzmunu zt- sm-i fhmnelerine bildirmekle kesb-i fahr ederim. Mm-ileyhin rkbu iin bir ngiliz harb gemisini Samsun'a gnderiyorum. Bu gemi cnib-i Hkmet-i Osmaniye'den kumandan- mm ileyhe verilecek evmiri birlikde gtrecekdir. 4-nifen zh eylediim vekyi Mustafa Kemal Paa'nn mfettilii dhilindeki shada vuk bulmu olduundan bu zbitin dahi z-medhal bulunduu kaviyyen zannolunmakdadr. 5-Binen-aleyh Mustafa Kemal Paa'nn derhl Dersadet'e avdet etmesini veyahud tarafmdan vki olan taleb zerine Hkmet-i Osmaniye tarafndan verilen evmiri mtemdiyen istihff etmi olan mm-ileyh hakknda tedbr-i mukteziyenin hemen ittihz olunmasn tekrr ve musrran taleb ederim.
BOA, HR. SYS, 2608/6_6
***
ngiliz Yksek Komiserlii stanbul, 11 Austos 1919 Nu: M. 2002
Hriciye Nzr'na
57
Ekselanslar, 9 Temmuz'da zt- lnize muhatap ve yokluunuzda sadrazam vekline elden takdim ettiim mektubun nc paragrafna atfen, bildiim kadaryla Refet Bey stanbul'a henz dnmemitir. 2-Anladm kadaryla, ngiliz gemisi Refet Bey'i almak zere Samsun'a ulatnda, kendisi Kavak'ta bulunuyordu; orada gerekleen bir grme neticesi, halefi Albay Salhaddin Bey, Refet Bey'e stanbul'a dnn birka gn ertelemesi hususunda yetki vermitir. 3-Anlaldna gre, Albay Salhaddin Bey, Refet Bey'in dnnn ksa bir sre geciktirilmesinin sorumluluunu stlenmi ve bu anlama zerine ngiliz Kraliyet gemisi Shark'n kaptan onu almadan Samsun'dan ayrlmtr. 4-Refet Bey'in derhl dnmesi ve Salhaddin Bey'in, Refet Bey'in dn konusunda ald sorumluluu u ana kadar yerine getirmemesi ile ilgili artlarn tahkik edilmesi hususlarnn gerekliliine zt- lnizin dikkatini ekmek istiyorum. 5-Ayn zamanda, bu ile ilgili olarak iki ayr hussa daha zt- lnizin dikkatini ekmeliyim. 6-Bahsi geen mektubumu alan Sadr- azam vekli ve Harbiye nzr, Refet Bey'in davrannn uygunsuz olduunu kabul ettiklerini, ancak kendisinin, amiri Mustafa Kemal Paa'nn talmt ile hareket ettii iin cidd bir ekilde sorgulanmayacan asker ataeme bildirmilerdir. 7-Bununla beraber orada bulunan ngiliz subaylarndan renildiine gre, Refet Bey davrann hkmetin taradaki makamlara telgrafla gnderilen bir genelgeye istinat ettirmi ve Bb- l tarafndan ilgili blgedeki makamlara mahiyeti ve kaplad alan evvelce bildirilen birlikler dndakilere direni gsterileceini savunmutur. 8-Bu genelgenin Dhiliye Nezreti tarafndan 4 Temmuz tarihi civarnda gnderildii sylenmektedir. Sz konusu talmtn asl mahiyeti ve gerekten merkez hkmet tarafndan gnderilip gnderilmedii husslarnda emin olmak iin bilgilendirilmeyi talep etmek zorundaym. 9-Ayrca, Refet Bey'e dn iin 1-2 gn izin verilmesi hussunda 13 Temmuz tarihinde Salhaddin Bey'in Harbiye Nezreti'nden telgrafla bir talmt aldn renmi bulunuyorum. Benim n bilgim ve iznim olmadan ilgideki mektubumda deinilen talebin kesin mahiyeti ile badamayan bu talmtn hangi artlarda gnderildii hussunda izahat verilmesini istiyorum. Sayglar. Richard Holler
58
BOA, HR. SYS, 2606/1_32, 33
~ 16 ~
Aceledir
Sret Havza'dan Harbiye Nezreti'ne mevrd ifredir Samsun Kavak yolu zerinde ve Samsun'dan takrben otuz kilometre mesfede Merzifon'dan avdet eden ngiliz Yzbas Hrst ve msellah maiyyeti efrdnn eky tarafndan soyulduu bildirilmidir. Bery- takb Samsun ve Kavak'dan mfrezeler sevk olundu ve kolordu kumandannn dahi bizzt mahall-i vakaya hareket etdii marzdur. 12/6/[13]35 Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mustafa Kemal
**
Sret Havza'dan Harbiye Nezreti'ne mevrd ifredir nc Kolordu Kumandanl'ndan bugn aldm ifrede Bafra'daki slm etelerinin ksmen istmn ve ksmen dadlarak faliyetlerine hitm verdikleri ve Samsun kazsnda dahi kasabann [hricinde] olup garb mntkasnda dolaan on iki kiilik bir Krd etesinden baka slm etesi kalmad bildirilmekde olduu marzdur. 11 Haziran [13]35 Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettii Mustafa Kemal
BOA, DH. KMS, 53-2/74_4-5
~ 17 ~
59
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Diyarbakr Numara: 8393 Trh: 23 Haziran sene [13]35
ifre
Dhiliye Nezreti'ne 18 Mays sene [13]35 ifreye. Numara iki. nc Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa'dan alnan 20 Haziran [13]35 ifre bery- malmt aynen zre derc edilmitir. F 22 Haziran sene [13]35 Diyarbakr Vali Vekli Mustafa Numara iki. Posta ve Telgraf mdr-i ummsinin telgrafhnelere Mdfaa-i Hukk- Milliye Heyetleri tarafndan verilecek telgraflarn kede klnmamas hakknda emir verdiini istihbr etdim. Bu tamm sad-y millyi bomak [ve] vatann paralanmasna kar milletin birlemesine mni olmak gyesine matf bir teebbs-i cniyne ve hinneden baka bir ey deildir. Derhl Mdfaa-i Hukk- Milliye Cemiyetleri'nin delletiyle halk mitingler akd ederek bu hli hkmet nezdinde iddetle protesto etmelidir. Telgrafhneleri seran igl ederek bu emrin geri alndna dir cevb alncaya kadar stanbul muhbert- resmiyesini kat eylemek lzmdr. Bu hussda Mdfaa-i Hukk- Milliye Cemiyeti Riyseti'ne malmt- sera itsyla teebbst- memdhalarna mzheret-i vataniyede bulunmas lzmunu zt- l-i vatan-perverlerine ehemmiyet ve mstaceliyetle arzeylerim. Zerre kadar vicdn olan bir telgraf memrunun bunu yapmayaca bedhdir. yed yapmaa tasadd eden olursa derhl Dvn- Harb'e tevdini umm kolordu kumandanlklarna emr tebl eyledim, efendim. Bu ifrenin trh-i vusln ric eylerim.
~ 18 ~
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahss Zabtnme Sra Numaras: 317 Trhi: 24 Ramazan sene 1337
60
ve 23 Haziran sene 1335

Karr
nc Ordu Mfettii Mirliv Mustafa Kemal Paa'nn hakknda vuk bulan ikytdan dolay hkmetce istimna lzm grnerek kendisine stanbul'a gelmesi Harbiye Nezreti'nden tebl edildii hlde davet-i vkaya icbet etmedii ve ahliyi hkmete kar tahrke teebbs etdii anlalmasna binen mm-ileyhin hemen azli ve yerine Bahriye Nzr- esbak Hurid Paa'nn tayni zmnnda mumele-i lzmenin fs hussunun Harbiye ve Mustafa Kemal Paa'nn azledilerek hibir sfat- resmsi kalmam olduundan teblgt ve irtnn mhiyet-i resmiyeyi hiz olmadnn cb eden vilyta teblinin Dhiliye Nezretleri'ne ir tezekkr klnd. (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 216/54
***
ifre Gyet mstaceldir
Diyarbakr, Ankara, Erzurum, Sivas, Trabzon, Van, Kastamonu, Bitlis, Mamuretlaziz Vilyetleri'yle Erzincan ve Canik Mutasarrflklar'na Mustafa Kemal byk bir asker olmakla beraber siyset-i zamna o derece gh olmad iin fart- hamiyet ve gayretine ramen memriyet-i ceddesinde asl muvaffak olamad. ngiltere Mmessil-i Fevkaldelii'nin taleb ve srryla azledildi ve edildikden sonra yapdklar ve yazdklar ile de bu kusrlarn daha ziyde meydna urdu. Redd-i lhk Cemiyetleri gibi Karesi ve Aydn havlsinde ahli-i slmiye'yi n-hak yere krdrmakdan ve fakat bu vesleden istifde ile halk haraca kesmekden baka bir i grmeyen ipsiz sapsz ve knnen takb edilen baz heyetler iin teye beriye ekdii telgraflarla da hat-y siyssini idreten de artrd. Mrun-ileyhin stanbul'a celbi Harbiye Nezreti'ne id bir vazfedir. Lkin Dhiliye Nezreti'nin size emr-i katsi; artk o ztn mazl olduunu bilmek, kendisiyle hibir mumele-i resmiyeye girimemek, umr- hkmete mteallik hibir matlbunu isf etmemekdir. Bu talmt diresinde hareket eylemek
61
ne gibi mesliyetlere mncer olacan takdr buyuracanzdan ve bu mhim vahm dakkalarda memr-ahli her Osmanl'ya terettb eden en byk vazfe, Sulh Konferansnca mukaddertmza dir karr verilir ve be senedir yapdmz cinnetlerin hesb grlrken artk aklmz bamza devirdiimizi gsterir. kilne ve mdebbirne hareketlere imtisl etmek, frka, mezheb, rk ihtilflar gzetmeksizin her ferdin cnn, mln, rzn synet eylemek, nazar- medeniyetde bu memleketi bir daha lekelememek deil midir? F 23 Haziran sene [1]335 Nzr Kemal
BOA, DH. FR, 100/174
***
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Mahreci: Erzincan Numaras: 2184
ifre Gyet mstaceldir
Dhiliye Nezreti'ne C[evb]. 23/6/[13]35 ifreye. Mustafa Kemal Paa ve azli hakknda bir emir tebl klndndan bahisle irde-i seniyye tebl edilinceye kadar memriyetinde devm edecei tamm edildii gibi refkatinde Bahriye Nzr- esbak Rauf ve zmit Mutasarrf- sbk Sreyya, Erkn- Harb Miralay Kzm ve Tabib ve Binba Refik Beyler'le yver ve bir emir zbiti olduu hlde Erzurum'a gitmek zere dn sabh Sivas'dan otomobil ile hareket eyledii bildirildi ve imdi Suehri Kaymakaml'ndan alnan telgrafnmede mrun-ileyhin rfeksyla bu sabh Suehri'nden hareket etdikleri ir klnmdr. Fermn. F 30 Haziran sene [13]35 Mutasarrf Eref
~ 19 ~
62
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Sivas Numaras: 1662 Trh: 26/6/[13]35
ifre Gyet aceledir
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne Numara iki. Mustafa Kemal Paa'nn azli ir buyurulmasna mebn kendisiyle kat- muhbere olunmu ise de dne kadar Amasya'da bulunan mm-ileyh tarafndan hl nc Ordu mfettii imzasyla teblgt- mhimmeye devm edilmekde ve fakat irt mevki-i mumeleye konulmamakda olup bu gece de Sivas'a mteveccihen yola kd mahallinden bildirildiinden azlinden sarf- nazar buyurulmu ise bir yanlla mahal kalmamak zere cilen emr ir buyurulmas marzdur. F 26 Haziran sene [13]35 Vli Reid
***
Bb- l Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss 104 ifre
Sivas Vilyeti'ne C[evb]. 26 Haziran sene [1]335. Mustafa Kemal Paa'y sret-i katiyede mazl tanmanz tebl eylerim. F 29 Haziran sene [1]335 Nzr Vekli (mza)
BOA, DH. FR, 100/203
63
~ 20 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Mahreci: Arnis
Tehri cizdir
Dhiliye Nezreti'ne Bugnk telgrafnme lhiksdr. Telsizle Mustafa Kemal Paa'ya yazdm telgrafnme sreti ber-vech-i zr arzolunur. 8 Temmuz sene [13]35 Arnis'de Van Vlisi Haydar Sret Rauf Bey'le mterek iltiftlarn[z]a teekkr ederim. Vaziyet hakknda resm malmt alamamakla beraber ne byk bir tehlike iinde olduumuz anlalyor. Btn efrd- vatan tehlikeyi izle veya tahdd iin azam fedkrlk yapmaa mecbrdur. Maamfh ittihz edilecek tedbrin tehlikeyi tezyd etmeyecek mhiyetde olmasn temn de vazife-i vatanperverdendir. Zt- lleriyle ve Rauf Bey ile arz u amk konumak ve yaplmas muktez husst hakknda karr verilmek azmiyle Arnis'e geldim. Vilyetden tl-i mddet infikkim mahzrlu olduundan Karakilise'de bulumamz muvfk gryorum. Tasvb buyurulduu takdrde aramba sabh mtekbilen hareket ederiz.
***
ifre
Arnis'de Van Vilyeti'ne C[evb]. 8 Temmuz sene [1]335. Mustafa Kemal Paa mazl ve efl harekt hkmetce gayr-i makbl olduundan kendisiyle terk-i hareket
64
gayr-i cizdir. Bahsetdiiniz tehlike ve tasavvur eylediiniz tedbr nedir? Seran zht its. F 9 Temmuz sene [13]35 Nzr Vekli (mza)
BOA, DH. FR, 101/19-35
~ 21 ~
Harbiye Nezreti Nezret ubesi ifre Kalemi
Erzurum'dan Makm- Sadret-i Uzm'ya mevrd ifredir. 5/7/[13]35 gn ngilizlerin Batum'un ksmen tahliyesini bahne ederek Samsun'daki kuvvetlerine zammeten kasabaya yz elli Hind askeri ihrc eyledikleri ve Batum'dan daha bin kii getireceklerini bildirdikleri cihetle syi-i memleketin katiyen mtehammil olmad bu hl protesto edilmi ve kanlardan baka tek bir neferin dahi kasabaya ayak basmasna msade olunamayaca ve shilden dhile hibir kuvvetin hareketine msade olunamayaca sret-i katiyede kendilerine bildirilmidir. Bu bbda cb eden tedbr ve tertbt- askeriye alnmdr. Teebbsleri hlinde hsl olacak vahm netceden dorudan daruya kendilerinin mesl olacann tebli lzmdr. Bu hussda son derece azm iddet gsterilmesini ve baka sretde harekete imkn bulunmadn arzeylerim. F 7/7/[13]35 nc Ordu Mfettii Mustafa Kemal
BOA, MV, 251/34_1
***
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi ifre Telgrafnme Mahreci: Sivas 7 Temmuz sene [13]35
Mhimdir
65
ngilizler tarafndan Batum'un tahliye edilerek Samsun'a yz elli kadar Hindli askerle beraber bir vapur hayvan karld ve bir mikdr daha asker getirilerek Merzifon kazsna da getirilecek askerden bir mfreze gnderilecei istihbr olundu. u hdiseye kar nc Kolordu Kumandanlnca mteyakkz bulunulmak lzmu hissedilerek kolordu kumandan dn sabh Sivas'tan Havza'ya hareket etdi. ngilizlerin bu ihrc hareketinden maksad- hakkleri ne olduu tammen anlalamyor ise de Samsun'a karlan ve karlacak kuvvetin bilhire vilyet dhiline sarkmalar ve u sretle bu havlde yeniden bir takm mahallerin igli melhz ve buna kar 29 Haziran sene [13]35 trhli ifre telgrafnme-i devletleriyle tebl buyurulduu vechile cihet-i askeriyece mdfaa tertbt alnmak lzmu tab olup ancak el-yevm nc Ordu Mfettii sfatyla Erzurum'da bulunan, azlolunduu ir buyurulmasna ramen sfat- memriyetini muhfaza ederek makmt- muhtelife ile muhberede ve it-y evmirde devm eden Mustafa Kemal Paa'nn bu havlye gelerek yarn tertbt- askeriyeye itirki pek ziyde meml ve mdfaa-i vatan iin vuk bulacak teblgt ve mutlebtna kar kendisinin emr-i devletleri mcebince mazl tannd beynyla verilecek cevbn bir tesri olamayaca ve icrta muhlefet imkn bulunmad gibi makm- vilyetin pek mkil mevkide kalnaca da derkr olduundan melhz olan bu ahvle gre hatt- hareketimin msraaten tayn ve irde buyurulmasn istirhm eylerim. F 7 Temmuz sene [13]35 Vli Reid
BOA, DH. KMS, 54-1/12_3-4
***
Bb- l Sadret-i Uzm Umr- driye Kalemi 214 9 evvl sene [1]337 F 8 Temmuz sene [1]335
Mazbata
nc Kolordu Mfettii Mustafa Kemal Paa'nn mntka-i memriyeti dhilinde bulunan ahli-i slmiye'yi ansr- sire ve ecnebiye aleyhine tahrk yolundaki eflinden dolay Dersadet'e celbi ngiltere
66
Fevkalde Komiserlii'nden musrran taleb ve mm-ileyhin tahrkt- vkas netcesi olarak muhill-i syi ahvl hdis olacak mahallere asker sevkine mecbriyet hsl olaca ehemmiyetle dermiyn edilmesi zerine mm-ileyhe ahvlin ehemmiyet ve nezketi Harbiye Nezretince bi'd-defat telgrafla beyn u tavzh ve memriyetinden istif ile Dersadet'e avdeti tavsiye ve tebl olunmu olduu hlde mm-ileyhin teblgt- vkay adem-i sg ile tahrktda devm etmekde olduu klle yevm mahallerinden vuk bulmakda olan irt- resmiyeden ve bizzt kendi tarafndan gelen telgrafnmelerden mstebn olmasna ve bugn hl ordu mfettii sfatyla etrfa muhtaral emirler verdii ve Temmuz bede Samsun'a ihrc edilen ve bir igl mhiyetinde olmad mmessiller tarafndan temn klnan ngiliz mfrezesine kar det mdfaa vaziyeti alnmasn m-dnundaki kumandanlara emrederek ibu Mustafa Kemal Paa meselesinin ngiltere Devleti'yle ihtilft- mhimme hudsuna sebeb verecek derecede tehlikeli netcelere doru cereyn ald grlmesine binen mezkr mfettilikden azli hakknda nezret-i mrun-ileyhca bi't-tanzm ibu mazbata-i ciznemize melffen ve matviyyen arz- atebe-i uly klnm olan irde-i seniyye lyihasnn bir an evvel tasdk-i lye iktirn merhn- msaade-i seniyye-i cenb- tc-dr- azam bulunduu muht- ilm-i l buyuruldukda.
BOA, MV, 251/34_2
***
Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss Mdriyeti Trh: F 9 Temmuz sene [1]335
ifre Mstacel
Sivas Vilyeti'ne C[evb]. 7 Temmuz sene [1]335. Samsun'a karlan asker hakknda mmessiller nezdinde teebbst- lzme icr edildi. Keyfiyetin ngilizler tarafndan bir igl mhiyetini hiz olmad cevb alnd. Binen-aleyh mukbeleye tasadd edilmesi ve zten mazl olan Mustafa Kemal Paa'nn harekt ve tertbtna vilyetce itirk ve muvfakat olunmas katiyen ciz deildir. Harbiye Nezreti'nden de kumandanlara bu yolda talmt derdest-i tebldir.
BOA, DH. KMS, 54-1/12_5
67
~ 22 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Diyarbakr Numara: 879
ifre
Dhiliye Nezreti'ne Fevkalde numara iki. Her tarafdan yola km olan Erzurum Kongresi azlarnn iki gne kadar karlarak isimlerinin iryla beraber hangi gn Erzurum'da bulunacaklarnn inbs nc Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa tarafndan ifre ile Onnc Kolordu Kumandanl'na ir ve kumandanlkdan da ifre sreti vilyete bi't-tevd aznn ne zamn yola karlaca istifsr olunuyor. cb istzn olunur. F 8 Temmuz sene [13]35 Vli Fik l
***
ifre
Diyarbakr Vilyeti'ne C[evb]. 8 Temmuz sene [1]335. Mustafa Kemal Paa mazl ve harekt merdddur. Verdii emirlerin reddi cb eder. Erzurum Kongresi'nden maksad ne olduuna dir seran malmt its. F 9 Temmuz sene [1]335 Nzr Vekli (mza)
BOA, DH. FR, 101/19-36
~ 23 ~
68
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Bitlis Numaras: 697 Trh: 20/7/[13]35
ifre
Dhiliye Nezreti'ne Numara . Diyarbakr'da nc Ordu Kumandan Vekli Miralay Cevdet Bey tarafndan 13 Temmuz sene [13]35 ifreli telgrafla vilyete yazlm olan, nc Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa'nn ve Bahriye Nzr- esbak Rauf Bey'in telgraflar sreti zre derc edildi. Mellerine ve vilyetce mechl olan ahvl-i ummiyeye nazaran yaplacak mumelece vilyetin kz ve irdna msade buyurulmas marzdur. F 15 minh. [Temmuz 1335] Vli Mehmed Ziya Sret "Mbrek vatan ve milleti paralanmak tehlikesinden kurtarmak ve Yunan ve Ermeni mline av etmemek iin alan mchede-i milliye urunda milletle beraber serbest sretde almaa sfat- resmiye ve askeriyem artk mni olmaa balad. Bu gye-i mukaddese iin milletle beraber nihyete kadar almaa mukaddestm nmna sz vermi olduum cihetle olduum silk-i cell-i askerye bugn ved ve istif etdim. Bundan sonra gye-i mukaddese-i milliyemiz iin her trl fedkrlkla almak zere sne-i milletde bir ferd sfatyla bulunmakda olduumu tamm ve arz u iln ederim". Mustafa Kemal Dier Sret Vatan ve milletimizin inkrz ve inksm- katsini tammyla hazrlamakda olan bugnk dman harekt ve btn eli bal kalan Dersadet'deki hkmet-i merkeziyemizin n-r yznden vki mmt karsnda hakkn ve topran ve istikllini mdfaa ve fedya azmeyleyen cereyn ve irde-i milliye urunda bir ferd-i ciz olarak almak iin Dersadet'den kdm. Aydn tarkyla gelerek Mustafa Kemal Paa hazretleriyle btn rfeksnn cihd- millsine itirk etdim. stanbul'un solgun ve mahsr sms altnda kaynayan dndr ve nmskr ve hareketli bir kan
69
vardr. Py- tahtn btn nmskr ricli ale's-seviye ve bi'l-fil temsnda bulunduum, bulunmadm Hdvendigr ve Karesi ve Ankara ve Sivas vilyetlerinin tabakt- milliyesi tammyla bu gye ile mtehall olup mbrek milletin kudret-i milliyesine rabt- md ve ml eylemidir. Vatan ve milletin hals ve istiklli ve makm- Saltanat ve Hilfet'in masniyeti bi'l-fil temn olununcaya kadar Mustafa Kemal Paa ile almaa mukaddestmz nmna ahd msk eylediimizi arz u iln eylerim. Bahriye Nzr- Esbak Rauf nc Ordu Mfettii Mustafa Kemal Paa hazretlerinin askerlikden istifsna dir ve esbak Bahriye Nzr Rauf Bey'in nc Ordu Mfettilii Erkn- Harbiye Riyseti'nden tebl edilen vednme ve beynnmelerinin birer sreti blya karlmdr. Bunlarn mntkanz dhilinde vatann en cr kelerinde bulunan bi'l-cmle [evld-] vatana aynen tebl ve ifhm hssaten mtemenndr.
***
ifre
Hdvendigr, Ankara, Sivas Vilyetleri'yle Karesi Mutasarrfl'na Bahriye Nzr- esbak Rauf Bey'in vilyet/liv ahlisinden bazlaryla temsda bulunarak Mustafa Kemal Paa ve rfeks nmna tahrktda bulunduu haber alnmdr. Tahrkt- vka selmet-i vatan tehlikeye ilk edecek netic-i vahme tevld eyleyeceinden lzm gelenlerin kz ve hl mahalle gre cb eden tedbr-i messirenin ittihz ile her trl tahrktn meni esbbnn istikmli ve ihtisst ve tahkkt ve icrtnz hakknda pey-der-pey malmt its. F 21 Temmuz sene [1]335 Dhiliye Nzr dil
BOA, DH. FR, 101/19-123
~ 24 ~
Bb- l
70
Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss 7037

ifre
Sivas, Bitlis, Van, Erzurum Vilyetleri'ne Silk-i askerden mstaf sbk Paa Mustafa Kemal Bey yahud Efendi el-yevm nerededir? Ne ile megldr? Ne tavr u meslek takb etmekdedir? Seran ir. F 19 Temmuz sene [1]335 Nzr Vekli (mza)
BOA, DH. FR, 101/19-106
***
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Sivas Numaras: 1939 Trh: 21 Temmuz sene [13]35
ifre
Dhiliye Nezreti'ne C[evb]. 19/7/[13]35 ve 122 ifreye. Mm-ileyh bayramn birinci gn[] ale's-seher otomobil ile Sivas'tan Erzurum'a gitmi idi. Ondan sonra kendisinden bir malmt alnmamdr. El-yevm orada eer yoksa baka tarafa m gitmidir? Ne ile megldr? Buraca mechl olduundan mahallinden istifsr buyurulmas muvfk olaca marzdur. F 20 minh. [Temmuz 1335] Sivas Vlisi Reid
~ 25 ~
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi
71
ifre Telgrafnme
Gyet mstaceldir
Konya'dan mevrd 24 Temmuz sene [13]35 trhli ifrenin sretidir C[evb]. 23 Temmuz sene [13]35. 15 Temmuz [13]35 trhli ve 454 ifreli telgrafnme-i ciz dier telgraf [ve] vesik-i resmiyeye zeyl olarak yazlmdr ki ltfen bu telgraf ve bu telgrafn matfun-aleyhi bulunan dier telgraflarda onlarn vesik-i resmiyesi buldurulup tedkk edilirse askerlerin Anadolu'da da bir hkmet-i askeriye vcda getirmek iin vsi mikysda icr-y teklt etdikleri ve vaktiyle marztmn nazar- dikkate alnmamas yznden bu tekltn maa't-teessf bu rddeye gelmi olduu grlecekdir. Bu teklta ark Ordular Mfettii Mustafa Kemal Paa tarafndan balanlm ve kinci Ordu Mfettii Cemal Paa tarafndan dire-i memriyeti dhilinde bulunan Aydn ve Ankara ve Konya vilyetleriyle elviye-i gayr-i mlhakaya teml edilmek istenilmidir. Buraca btn mevcd meselenin pek vahm olacana kil olduumdan mlhakt- vilyetde byle bir teklt vukuna meydn verilmemesi iin aldm ve sret-i katiyede muvaffak oldum. Essen Konya Vilyeti mteyakkz olmayp da bu teklt Konya'ya da teml edilebilmi olsa idi yle sanrm ki bugn stanbul'da da merkez-i hkmeti tanmayacak bir hkmetin bagstermi olacanda bhe edilmemesi iktiz eder. Nitekim dnk gn Efe Mehmed ve kr nm- msteryla yazlp bir sreti takdm edilen telgraflarm mtlaas hkimiyet-i Osmaniye'yi, sonra cenb- Pdih'yi ortadan kaldracak bir ekil alm bulunuyor idi ki ite ancak bu anariye mukvemet Konya Vilyetince kbil olabildii muhbertn bi'l-etrf tedkkiyle hkmedilecekdi, bhe etmem. u kadar ki, evvelce de arzolunduu vechile Onikinci Kolordu Kumandan Salhaddin, Topu Kumandan zzet Beyler'le Karahisar ve Burdur mevki kumandanlar sratle kaldrlmayacak olursa bu tekltn bu vilyete de siryet edecei bhesizdir. El-yevm Eirdir ahlisi nmna alm olduum bir telgrafda adem-i itirkin tehlikeli olduu makm- tehddde kendilerine tefhm edildii bildiriliyor ki Efe Mehmed nm altndaki asker tekltn derece-i ehemmiyeti bununla da bakaca tecell etmekdedir. Bu hl daha ziyde ileri gidecek olursa mazallhi tel aleyhimizde pek fen bir hkm verilecei endesiyle bil-tereddd bu frka kumandanlarnn kaldrlarak tecziyesinden baka re-i hasene dnemi-
72
yorum. Tekltn Ankara vilyetiyle Karahisar sanca cihetlerine gitdii muhakkak ve ayn tekltn yaplmas muhtemeldir. Hi olmazsa u hle mukvemet edecek olan Konya Vilyeti'nin bu tekltdan zde bulundurulmas, bil-tereddd marztmn sratle icrsna ment bulunduunu hasbe'l-hamiyye tekrr zt- l-i nezret-penhlerine arz ve msraat eylerim. F 24 Temmuz sene [13]35 Vli Cemal
***
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Konya Numara: 295 Trh: 27 Temmuz sene [13]35
ifre
Dhiliye Nezreti'ne Aded be yz on bir. Numara iki. ark'da kd edilecei beyn olunan kongrenin sret-i kdna dir imdi makm- vilyete yazlm olan ak telgrafnme ifreye kalb olunarak ber-vech-i zr [arz]olundu. Malm- smleri olduu zere bu kongre nc Kolordu Mfettii Kemal Paa ile Birinci-kinci Kolordu mfettileri marifetiyle tekl edilmi bir asker tekltdan ibretdir. Hatt bu uurda bunca takayydta kar mkerrir Kadnhan'nda ayn teklta memr ihtiyt zbitliinden terhs edilmi sivil Mlzm- Evvel Faruk ve Mlzm- Sn brailli Cemal ve Dadayl Mehmed Ali ve Sleyman nmndaki ehs zbtaca derdest edilerek Saidili Kaymakaml'na teslm edildii anlalmas zerine tahkkt netcesinin bakaca arz tabdir. Binen-aleyh arz- sbk vechile kumandanlarn srat-i tebdlleri pek zarr bulunduunu tekrr arzeylerim. F 26 Temmuz sene [13]35 Vli Cemal Sret
73
Makm- Hilfet'e ve istikll-i milliyemize darbe urulmak istenildiini bilen ark Anadolu vilyetlerince kaz ve liv ve vilyet mmessillerinden mteekkil olmak zere akdi karrladrlan frak- siysiye ve cemiyet-i hussiye ve ahsiyenin fevkinde bulunan Erzurum Kongresi'nin gye ve emeli olan cmia-i Osmaniye ve slmiye'den ayrlmamak ve makm- Hilfet ve Saltanat'n masniyeti ile istikll-i milliyeyi temn eylemek iin muktez tedbr ve vaziyetin takrri maksadyla milletin istikll ve hrriyetini kazand yevm-i mbecceleye msdif bugn kd edildii. F 23 Temmuz sene [13]35
~ 26 ~
Bb- li Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss 7109 Umm: 90/356
ifre
Edirne Vilyeti'ne Ankara " Bitlis " Hdvendigr " Diyarbakr " Sivas " Trabzon " Kastamonu " Konya " Mamuretlaziz " Van "
Eskiehir Erzincan el zmit Bolu Teke Canik atalca Karahisr- Shib (Afyon) Karesi Kala-i Sultaniye Kayseri Ktahya Mara Mentee Nide
Mutasarrfl'na " " " " " " " " " " " " " " "
nc Ordu Mfetti-i sbk Mustafa Kemal Bey ile Bahriye Nzr- esbak Rauf Bey'in Erzurum'da "Mill Kongre" nmyla baz
74
kimseleri toplamaa tasadd etdikleri ve baz vilyt ve elviyede bu yolda baz teebbst vuka getirilmekde olduu alnan haberlerden anlalmakdadr. Bu teebbst her ne fikr niyete mstenid olur ise olsun memleketin menfi-i liyesine her hlde mugyir ve gyet muzrdr. Bununla beraber kavnn-i meriye ahkmna da mnf ve mrettib ve mevvik ve mltehikler hakknda knnen mesliyet-i eddeyi ddir. Memleketde bu gibi ahvl devm edecek olur ise vatan- mukaddesimizi pek yakndan tehdd etmeye balayan tehlike-i inkrzdan kurtarmak mmkin olamayacanda akl- selm ashb mttefikdir. nk bu kadar mkilt- hriciye ve dhiliye ile muht olduumuz bir n- hatar-nkda byle her kafadan bir ses kacak ve rast gelen istediini yapacak olursa mazallh felket tabdir. te bunun iindir ki her yerde umr- memleket mnhasran hkmet tarafndan tedvr ve icr olunur. Yine bu hikmete msteniddir ki hibir memleketde umr- hkmete vazfedr olmayanlar tarafndan mdhale etdirilmez. Binbern bu kide-i essiyeye hussen bu kadar nzik bir zamnda riyet edilmemesi ne hikmet-i hkmet ne de muktez-y basret ve hamiyet ile kbil-i telfdir. Binen-al-zlik vazfedr olmayanlarn her kim olursa olsun umr ve mumelt- devlete zinhr hibir vesle ile kardrlmamas ve mdhalede srr edenlerin kezlik her kim olursa olsun der-akab derdest edilerek pene-i knna teslmiyle haklarnda knnen terettb edecek mumeltn fs ve bu gibi mdhaltdan ahlice tahassul edebilecek s-i tesrtn her trl tedbr-i lzmeye mrcaatla bil-ifte-i vakt izlesi el-hsl kavid-i hkmete ve ahkm- kavnn ve nizmt- memlekete mugyir olan her hareketin sha-i filiytda tesrt gstermesine meydn verilmeden edden ve katiyen menine msraat edilerek her tarafa kar isbt- mevcdiyet ve ibrz- azm iddet edilmesi sret-i mahssada tavsiye ve emn syii dhil-i vilyetde mddet-i kalle zarfnda kem-hve'l-muntazar takrr ve tesbte muvaffakiyetinize intizr olunur. F 27 Temmuz sene [1]335 Dhiliye Nzr dil
BOA, DH. FR, 101/60
***
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi ifre Telgrafnme
75
Mahreci: Kastamonu 29 Temmuz sene [13]35

Gyet mstaceldir
C[evb]. 27 Temmuz sene [13]35 ifre. 25 Temmuz sene[13]35 trhli emr-i telgrflerine cevben marztda bulunulamamas mlhaktn cevblarna intizrdan ileri gelmidir. Aydn'dan ete resiyle Kuv-y Milliye kumandanndan silh altna davet vesire hakknda hibir teblgt vrd etmemidir ve imdiye kadar oralara bu ekilde kimse gitmemidir. Toplanp gitmeleri de mstebaddr. nk burasnn vilyet halk hkmetin davet-i resmsinden baka hibir davet tanr ve icbet eder tynetde deildir. Maamfh mekkeden mlhakta teblgt- edde f klnd gibi cihet-i askeriye ile birlikde ve hkmetin btn vesitiyle bu gibi bir hlin vuku istihbr edilince mmnaat- katiyede bulunulacana itimd buyurulmas arzolunur. F 28 Temmuz sene [13]35 Vli Vekli nmna Osman Nuri
**
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi ifre Telgrafnme Mahreci: Sivas 28 Temmuz sene [13]35
C[evb]. 27 Temmuz sene [13]35 Mukaddem cevben makm- nezret-i cellelerine takdm edilen 8 Temmuz sene [13]35 trhli ifre telgrafnme-i ciznem celb ve mtlaa buyurulursa Erzurum'da tekline tasadd olunduu istihbr buyurulan mill kongrenin mhiyeti anlalr. Bu kongre imdiye kadar ikml-i vazfe etmi olacandan bi't-tab mukarrertn karben hulsaten arzedecei cihetle kymet-i ummiyesi ol vakit tebeyyn eder. Mustafa Kemal ve Rauf Beyler tarafndan bundan mad baka maksadla ve baka ekilde bir kongre toplamaa teebbs vki olmu ise mezkr teebbsta Sivasllar tarafndan itirk edilmedii cihetle buraca bir gn malmt yokdur. Telgrafnme-i devletlerinin ciht- siresine id malmt ve mtlat- ciznem dnk ifre telgrafla arzedilmidir, efendim.
76
F 28 Temmuz sene [13]35 Vli Reid
**
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi ifre Telgrafnme Mahreci: Eskiehir 30 Temmuz sene [13]35
Ahvl-i ummiyesi clib-i memnniyet bir hldedir. Ahli skn- tm iinde umr ve husstyla mtevaggildir. Bilhssa mevsim-i hasd dolaysyla ar mumelt emsline fik ve bir buuk misli tecvz eyleyecei tahmn olunmakdadr. syi-i livnn takb ve muhfazas iin jandarma ve asker kumandanlar ve polis merkez memrluu ile dima takayydtda bulunulmakda ve evmir-i celle-i nezret-penhlerine mugyir hibir hle meydn verilmemekdedir. El-yevm muhill-i syi bir hdise mevcd olmad gibi mill kongre ve mill efrd meseleleriyle burada imdi alkadr kimse olmad, cret etmek isteyenlerin hemen takbine msraat olunmakda ve bu hussda yn- ehemmiyet bir vaka bulunmad marzdur. F 29 Temmuz sene [13]35 Mutasarrf Vekli Erturul kir
BOA, DH. KMS, 53-2/57_2, 5, 9
~ 27 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Trabzon Numaras: 19 Trh: 2/8/[1]335
ifre Mhimdir
Dhiliye Nzr dil Beyefendi Hazretleri'ne
77
Numara iki. Eslfnzla da baz mahremne hasbihlde bulunurdum. Vilyt- arkye'nin mukaddertna dir mdvele-i efkr iin alkadr olanlardan mrekkeben Erzurum'da bir ictim vuk bulacan haber aldm zamn idrem tahtndaki Trabzon Vilyeti'ne id cihetine nazaran dikkat atfederek ictimgha gidecek ztn Saltanat- Osmaniye'nin n u evketini ve Hkmet-i Seniyye'nin n u menfaatini dnr ve bu vilyetin hayr u selmeti nerede ise onu bilir kimselerden olmasna pek ziyde ehemmiyet vermi idim. Nitekim de yle oldu ve buradan azmetlerinden evvel kendileriyle vki olan son mlktmda devletimizin menfiine mugyir bir kavl hareketde bulunmayacaklar kanati de tammen husl buldu. Essen bu ictimn Bb- lce ne nazarla grldne dir hibir fikr edinememidim. Zr o cihetden haftalarca bir samt u skt ihtiyr buyurulmu gibi idi. imdiki tel dahi pek muhk grmyorum. nk bu ictimn akdi mmenin malmu olmu bir keyfiyet idi. Her ne ise Erzurum'da 23/10 Temmuz sene [1]335 yevm-i millsinde bir kongre topland ve bir res intihb olunarak ie baland. Zannediyorum ki kongrenin gyesi bu vilyetlere Rum veya Ermeni hkimiyetini sokmamakdr ve her hlde ne hkmet-i merkeziyeye kar bir advet ve ne de Dvel-i Muazzama-i tilfiye'ye kar bir husmetdir ve gerek Trabzon'dan giden akl banda murahhaslarn kendi ifdt- mekkidelerine gerek onlara kar sebkeden ihtrt- hayr-hhnemin muhakkak olan tesrt- hasenesine binen arzederim ki ale'l-huss Trabzonlularca kat bulunan fikr meslek bundan gayr bir ey deildir. Hatt ikide bir kongre hakknda istifsr- mtlaada bulunan tilf mmessillerine de bu kanatim diresinde cevblar verilmidir. Fakat stanbul ile Erzurum arasnda u gnlerde nmyn olan sehib-i muzlime neden neet ediyor ve bir anlamamazla sebeb ne oluyor? te bu cihet htr-hr- ciz[] olmakda bulunduundan marztma o yolda bir mecr vermek istiyorum. Malm- lnizdir ki bendeniz bu devletin eben an-ceddin hdimiyim, makm- Saltanat'n bir abd-i hayr-hhym ve u dakkada hkmetin itimdn kazanm bir vlisiyim bu sfatlarla devlet [ve] milletin ve Saltanat- Seniyye'nin menfaatine muvfk grdm mtlat serd beyna kendimde bir salhiyet grmekde ve hatt bunu bir vazfe bilmekdeyim. Sye-i hnede taht- idremde bulunan u Trabzon Vilyeti geri mevkiinin ehemmiyeti ve zamnn nezketi cbnca sair vilyetlere maks olmayp drt aydan beri hric ve dhil siysetine mteallik umrunu anamdan emdiim st burnumdan gelircesine hsn-i temiyete muvaffakiyetim ve bir taraftan milel-i mtemekkine-i muhtelifenin dier taraftan tilf mmessiln-i hzrasnn emniyet ve itimdna mazhariyetim cenb- muvaffku'l-umrun bir lutf- sbhnsidir. Ancak enzr- say gayretim yalnz bu vilyete
78
mnhasr olamayp Trabzonla pek sk mnsebeti dolaysyla vilyt- mtecvireye ve b-huss Erzurum'a dahi mnatfdr. Bugnlerde Erzurum'dan gelmi baz erbb- dnile olan mlktmdan ve demincek dediim gibi kendilerine itimdm bulunan Trabzon murahhaslarndan aldm haberlerden anladma gre iin iinde bir s-i tefehhm vardr ve 29 Temmuz sene [13]35 trhli muhtasar ifre telgrafnmede iret eylediim zere essen Mustafa Kemal Paa'ya vazfe-i mile-i teftiyenin tevdi bir hat olup bugnk kemekeler de hep o karrn netcesidir. Fakat dnyda hibir ey iin resiz demek doru olmadndan ve biraz zararl vakit gemi bile olsa her derde bir ilc bulunabileceinden mesel zten askerlikden kat- alka eden mm-ileyhin bi'l-intihb igl eyledii kongre riysetinden de el ekdirilmek ve Rauf Bey'i dahi u sahne-i kemekeden kendiliinden uzakladrmak zannedersem Erzurum ahvlinin ve o havlnin py- taht ile olan mnsebtnn gerei gibi salh kesb etmesini ve Dvel-i tilfiye'ye kar da Bb- lce gs gerilerek sz sylenmesini intc eder ve bu tedbr-i ibtidiyeden sonra baz tedbr-i tliyenin de ittihz emnim ki Bb- lice matlb olan gyeyi istihsl eyler. Kaviyyen md ediyorum ki bi'l-vsta cbna tevessl etdiim u tedbr-i lnn bugnlerde tesri grlr ve kongreden makm- Hilfet ve Saltanat'a fart- sadkati hkmetin ml-i liyesine tamm-i itirki ve Dvel-i tilfiye'ye kar katiyen bir fikr-i husmet beslemeyip bilakis Rum ve Ermeni hkimiyetine zebn olmamak iin yine dil-hh- devlet diresinde olarak dvel-i mrn-ileyhimin himmet ve muvenetine keml-i ihtiyc beyn edecek bir telgrafnme yazlr ve belki de bunu ifhen arz ve temhd maksadyla stanbul'a bir heyet-i mahssa gnderilir. Tertbt- ciznemden muntazar olan netyic tahassul ederse siyset-i dhiliye-i devletce az ok bir fide temn edilmi bulunur ve bu da cziniz iin bis-i mefharet olur. Fermn. F 1 minh. [Austos 1335] Trabzon Vlisi Mehmed Glib
~ 28 ~
Sadaret-i Uzm Mektb Kalemi 5 Zilkade sene [1]337
79
3 Austos sene [1]335
Harbiye Nezret-i Aliyyesi'ne Paris Konferans'ndan avdetimi mtekib makm- senverden vilyta tamm yolunda vuk bulan vesyya cevben nc Ordu Mfettilii'nden mevrd telgrafnme f 27 Temmuz sene [1]335 trhli tezkire-i aliyye-i nezret-penhlerine leffen irsl buyurulmakla mtlaagzr- senver oldu. Her tarafda syi ber-keml olup yalnz Aydn vilyetimizde Yunan iglinden mtevellid teevvt ber-devm bulunduu ve vilyt- sirede dahi mhiyetleri yankesicilikden ibret slm eteleriyle baz mntkalarda ibrz- faliyet eden Rum etelerinden baka intizm ihll eden hibir vaka-i fevkalde mevcd olmad kumandan- mrunileyh tarafndan ir ediliyor. Vlt- kirma tammen irsl klnan telgrafnmelere kolordu kumandanlndan cevb vrdu muvfk- usl olmayp bundan mad Teklt- Milliye nmyla eteler tertb ve Aydn vilyetinde Demirci Efe ve Kuv-y Milliye Kumandan Hac kr nm- msterlaryla her tarafda ahliyi silh altna davet ve icbet etmeyen genleri ve evldn gndermeyen ihtiyrlar idm ve hneleri ihrk edileceini iln eden ve birka gn mukaddem Uak ehrini teshr ve zimm- idre-i hkmeti yed-i tagallbe alarak her tarafda msellah maiyyeti ile halkn nkdunu gasb eyleyen ehs eflinin nc Ordu Mfettilii tarafndan yalnz ehirlerde vuka gelebilen yankesicilik mhiyetinde gsterilmesi idrki mkil bir tevldir. Dier tarafdan kumandanlkdan azl ile derdest ve tahte'l-hfz stanbul'a izmlar Hkmet-i Seniyye tarafndan geende vilyta bildirilen ve silk-i cell-i askerden ihrc edilmi bulunan Mustafa Kemal ve birka gn Bahriye Nezreti'ni igl eden Rauf Beyler'in Anadolu'da vsi muhbert ve mtemd seyht-i hafiye netcesinde ve cevmi-i erfede tahd-i ezhn mcib tefevvhtdan sonra kbet liv be-dest-i isyn olarak ahli-i Osmn'yi kongre nmyla c-be-c ictima tevk ve meli vreste-i tekrr olan beynnmeler nereylemesini ve "ark Anadolu vilyetlerinin mevki-i ummiyesinde btn kaz ve liv ve vilyet mmessillerinden mrekkeb" ictimlar akdini mer bir hl farzetmek iin devlet lafznn dellet etdii mefhmdan tegfl etmek lzm gelir. Bb- l baz vilyt- Osmaniye'nin syiini ihll eden ehs ve ahvlin knh ve mhiyetine vkf olduu ve mtecsirlerinden bazs dahi malm bulunduu hlde nc Ordu Kumandanl tarafndan hkmet-i merkeziyeyi kz deil tefahhust ve teftta rs- kesl edebilir irtda bulunulmas min-klli'l-vch yn- esefdir. ete tertbi sretiyle Trablusgarb Muhrebesi'nin idmesi Balkan Muhrebesi'ni tevld ve dnk tebeamz olan
80
akvam- sarenin stanbul kaplarna kadar vrdunu intc etdi ve bu sretle Harb-i Umm esbb tahassul ederek nihyet btn lem-i beeriyeti ve Devlet-i Osmaniye'yi bugnk hl-i felket-itimle dr eyledi. Devlet-i Osmaniye'yi on seneden beri marz kldklar felketlerden hl km-bn olamayanlar imdi Anadolu ktasna musallat olmaa baladlar. Ayn esbb ayn netyic tevld edeceinden tarada bulunan bi'l-cmle memrn geirdiimiz u zamn- nzik ve mkilde Hkmet-i Seniyye'nin icrtn tasb ve bu sebeble menfi-i azme-i vataniye ve hukk- mhimme-i milliyeyi ihll edebilen ahvlden ittik eylemeleri lzmu nezd-i dakka-dn-i atflerinde vreste-i zh olmala muktez-y hle tevfk-i hareket ve her tarafda hkm-i knna riyet edilmesinin iktiz edenlere tebli siyknda terkm-i tezkire-i senverye mbde[re]t klnd.
BOA, BEO. SYS, 344083_2
~ 29 ~
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahss Zabtnme Sra Numaras: 358 Trhi: 30 evvl sene 1337 ve 29 Temmuz sene 1335
Tebl olunduu devir: Hriciye, Harbiye, Dhiliye
Karr Mustafa Kemal ve Rauf Beyler'in hkmetin mukarrert ve teblgtna muhlif harekt ve tahrktda devm ve srr etmekde olduklar imzalar altnda neretdikleri beynnmelerde mahallerinden vuk bulan irtdan anlalmasna binen mm-ileyhimnn hemen derdest edilerek Dersadet'e izmlar zmnnda Harbiye Nezreti'nden mahall kumandanlklarna ve Dhiliye Nezreti'nden memrn-i mlkiyeye telgrafla teblgt- sera f ve Hriciye Nezreti'ne malmt its tezekkr klnd. (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, MV, 216/95_1
81
***
Bb- l Sadret-i Uzm Mektb Kalemi Huss: 260
Hriciye Nezret-i Cellesi'ne Marz- ker-i kemneleridir ki Mustafa Kemal ve Rauf Beyler'in hkmetin mukarrert ve teblgtna muhlif harekt ve tahrktda devm ve srr etmekde olduklar imzalar altnda nereyledikleri beynnmelerle mahallerinden vuk bulan irtdan anlalmasna binen mm ileyhimnn hemen derdest edilerek Dersadet'e izmlar zmnnda Harbiye Nezret-i Aliyyesi'nden mahall kumandanlklarna ve Dhiliye Nezret-i Aliyyesi'nden de memrn-i mlkiyeye telgrafla teblgt- sera fs Meclis-i Vkelca bi't-tensb cb icr klnm olmala ol bbda emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 30 evvl sene [1]337 / F 29 Temmuz sene [1]335 Sadr- azam Damad Ferid
BOA, HR. SYS, 2608/6_9
***
Bb- l Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss 7177 Umm: 97/367
ifre Mstaceldir
Edirne Hdvendigr Diyarbakr Kastamonu Konya
Vilyeti'ne " " " "
Eskiehir Mutasarrfl'na el " zmit " Bolu " Teke " Canik " atalca " Karahisr- Shib (Afyon) " Karesi "
82
Kala-i Sultaniye " Kayseri " Ktahya " Mentee " Nide " Mustafa Kemal ve Rauf Beyler'in hkmetin mukarrert ve teblgtna muhlif harekt ve tahrktda devm ve srr etmekde olduklar imzalar altnda neretdikleri beynnmelerle vuk bulan irtdan anlalmasna binen hemen derdest edilerek Dersadet'e mahfzen izmlar Meclis-i Vkel karryla tebl olunur. Harbiye Nezreti'nden de kumandanlklara teblgt f olunmudur. F 30 Temmuz sene [13]35 Nzr dil BOA, DH. FR, 101/70
***
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Konya Numaras: 4 Trh: 1 Austos sene [13]35
Mstaceldir ifre
Dhiliye Nezreti'ne Yz otuz sekiz aded, numara iki. C[evb]. 30 Temmuz sene [13]35. Mustafa Kemal ve refkinin sret-i derdestleri[ni] ehemmiyetle btn mlhakt- vilyete tebl etdim. Binen-aleyh bunlar henz bu havlye gelmemi olmalarna binen bu teblgt srf bir kayd- ihtiytden ibret kalp asker menbiden terauh eden malmta nazaran Mustafa Kemal'in bir kuvve-i azme ile karben buralara gelecei rivyet ediliyor ki byle bir hl muvcehesinde btn burada bulunan kolordunun da kendisine iltihk edecei her trl itibhdan zdedir. u hlde ise elde bulunan birka polis ile bi't-tab bunlara mukvemet kbil olamaz. Binen-aleyh yed Mustafa Kemal ve refki buralara gelecek olur ise kinci Kolordu Mfettilii mentk bunlara iltihk etmeyeceine dir temnt alnmaz ise bunlarn derdesti hakknda verilmi olan emrin kd zerinde kalm olacan arzederim. F 1 Austos sene [13]35
83
Konya Vlisi Cemal

***
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Erzurum Numara: 281 Trh: 3/8/[13]35
ifre Gyet mstaceldir ve zta mahssdur
Dhiliye Nezreti'ne Numara iki. C[evb]. 30 Temmuz sene[13]35 ifreye. 29 ifre telgrafnme-i nezret-penhleri alnamamdr. Meli Mustafa Kemal Bey'in ne ile megl bulunduunun istifsrn mutazammn olan 19 Temmuz sene [13]35 ifre telgrafnme-i devletleri cevb da 20 Temmuz sene [13]35 trhli arza ile ber-tafsl arzedilmidir. Yakn bir zamna kadar biri Dokuzuncu ve nc Ordular Mfettilikleri'nde ve andan evvel mteaddid kumandanlklarda bulunmu ve dieri Balkan Muhrebesi'nde Hamdiye Kruvazr svrsi olarak Bahriye Nezreti'ne kadar irtik etmi olan mrun-ileyh Rauf Bey hizmet-i mesbka-i hasenelerinden dolay milletin tevecchne mazhar olmu zevtdan bulunup haklarnda bir karr- knn tebl buyurulmamasna ve ahren bi'l-istif imdi Erzurum'da ikmeti ihtiyr eden mrun-ileyhimnn marz-i lye mugyir hl hareketleri gayr-i mahss bulunmasna ve bundan evvel Ali hsan ve evki Paalar'n Dersadet'e celbleri bir sebeb-i makle mstenid olmayp tilf mmessillerinin teklflerine bi'l-cb mmt edilmesinden inbis eyledii yi olmasna ve hl maslahata nazaran kendilerinin mahfzen izmlarna kymn beyne'l-ah[l] heyecn ve vukt- azmeyi mcib olaca muhakkak ve binen-aleyh imkn gayr-i mevcd bulunduu marzdur. F 3 Austos sene [13]35 Vli Vekli Hurid
*** 84
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Mahreci: Erzincan Numara: 140 Trh: 3/8/[13]35
ifre
Dhiliye Nezreti'ne C[evb]. 30/07/[13]35. Numara iki. Mustafa Kemal ve Rauf Beyler'in liv dhilinde bulunmadklar marzdur. F 30 Temmuz sene [13]35 Mutasarrf Eref
***
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Erzurum Numara: 414 Trh: 5/8/[13]35
ifre Pek mhimdir
Dhiliye Nezreti'ne Numara iki. C[evb]. Ahren mevrd 29/7/[13]35 ifreye. Keyfiyetin f 3 Austos sene [13]35 ve 5661/747 ifre telgrafnme-i ciziyle arzedilmi olduu ve Mustafa Kemal [ve] Rauf Beyler'in hkmetin mukarrert ve teblgtna muhlif harekt ve tahrktda bulunduklar hakknda imdiye kadar buraca bir malmt olmad. F 4 minh. [Austos 1335] Vli Vekli Hurid
~ 30 ~
Hdvendigr Vilyeti Mektb Kalemi 425
85
Mahremne
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletl efendim hazretleri Alaehir ve Havlsi Kumandan Siroz Sleyman imzasyla Uak'dan ekilen telgrafnme ile Erzurum'dan Mustafa Kemal imzasyla gnderilen varaka-i matbann sretlerini leffen takdm eyliyorum. Bu gibi evrk ile tehddnmelerin mlhakta ve baka mahallere de gnderilerek memrne ftr ve dallet-bah olmas ve belki de tarafdrlarnn oalmas ihtimltn dima gz nnden dr tutmayarak oraca cilen essl ve messir tedbrler ittihz elzem olduunu arzeyliyorum. Telgrafa cevb yazmaa lzm grmedim. Buraca mmkin'l-icr her tedbre mrcaatdan geri durduum yokdur. Fakat keml-i ehemmiyetle tekrr ediyorum ki bu hlin n ancak oraca alnabilecekdir. Ahvl-i mmsilenin devm bu gibi fikirlerin buralara kadar intir ve tevess ihtimltn artdrr ve o vakit artk tedbr ile n alnamaz olur. Nazar- dikkat-i nezret-penhlerini bu hussa fevkalde bir sretde celb eylerim. Ol bbda emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir. F 12 Zilkade sene 1337 ve f 9 Austos sene 1335 Hdvendigr Vlisi (mza)
**
Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss Mdriyeti Trhi: F 16 Austos sene [1]335
ifre
Hdvendigr Vilyeti'ne C[evb-] tahrrt. 9 Austos sene [1]335. O gibi tehddnmelerin hi hkm yokdur. Memleketin nefi ve zararndan haberdr olmayan bir takm kesnn hayt- millet ve memleketle oynamalarna hkmet-i hzraca msade olunamaz. Tahrktn oralara men-i siryeti iin tedbr-i lzme ittihz olunmakla beraber harekt- gayr-i marziyeye ictisr edenler olur ise haklarnda mumele-i lzme-i knniyenin fs sretiyle nfz- hkmetin iresi muktez ve mtemenndr.
BOA, DH. KMS, 53-2/78
~ 31 ~
86
Telgrafnme Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Mahreci: Erzurum Numara: 76 Trh: 10/8/[13]35
Sret Tokad'da Vli-i Esbak Bekir Smi Beyefendi'ye Zt- lleri ark Anadolu Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliye azlna intihb buyuruldunuz. Kongre mukarrert derdest-i takdmdir. Arz- hrmet eyleriz, efendim. Mustafa Kemal
BOA, DH. KMS, 53-2/85_3
**
Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss Mdriyeti
Tokad'da Haleb Vli-i Esbak Bekir Smi Beyefendi'ye Bir maslahat hakknda grlmek zere srat-i mmkine ile Dersadet'e gelmeleri mtemenndr. 13 Austos sene 1335
BOA, DH. KMS, 53-2/85_2
**
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahrec: Tokad Numara: 600
Dhiliye Nzr dil Beyefendi Hazretleri'ne C[evb]. Emr-i smlerine hemen ittib bir vazfe olmala beraber mahsln idrk zamn olmak ve temn-i maetim srf bu hussa mnhasr bulunmak itibryla bir buuk aydan evvel infikk buradan bendelerini tamamyla mutazarrr eder. Grlecek maslahat mstacel ise ifre ile emr irn ric ve bu mazeret-i meradan dolay afvm sret-i mahssada istirham eylerim, efendim. F 17 Austos sene [13]35
87
Bekir Smi
BOA, DH. KMS, 53-2/85_5
**
Dhiliye Msterl Trhi: 19 Austos sene [13]35
Tokad'da Haleb Vli-i Esbak Bekir Smi Bey'e C[evb]. Zt- vllarn stanbul'a davetim hizmet ve hamiyet-i aliyyelerinden istifde maksadna mstenid idi. 19 Austos sene 1335
BOA, DH. KMS, 53-2/85_4
~ 32 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Sivas Numara: 2390 Trh: 20/8/[13]35
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne 19 Austos sene [13]35 ifreye zeyldir. Mustafa Kemal Bey ile Erzurum Mebs- sbk Hoca Raif Efendi'yi makine bana celb ederek grp Sivas'da inikd Erzurum Kongresince taht- karra alnd istihbr klnan kongre hakknda malmt almak ve kongrenin inikd muhakkak ise bundan tevelld edecek netce-i vahmeyi kendilerine bi'l-etrf anlatarak vazgeirmeye aldm. Bu sabh telgrafhneye gitmi idim. Erzurum Vilyeti'nden vki olan istifsra cevben Mustafa Kemal Bey'in Sarkam'a gidip henz avdet etmedii ve Raif Efendi ehre saat mesfede bir lcada bulunduu bildirildi. Dire-i hkmete geldikden sonra Mustafa Kemal Bey'in avdetle telgrafhnede bendenize muntazr olduunu haber verdiler. Tekrr azmetle makine banda muhbere etdim. Evmir-i hkmetin isbetinden ve ecnibin kongre hakkndaki nokta-i nazarndan ve kongrenin ictim hlinde tevelld edecek tehlikenin pek mtekarrib ve det el ile tutulacak derecede mer olduundan bahisle hamiyetleri var ise bu misill teebbst- muzrradan vazgemelerinin sret-i ekdede
88
lzmunu beyn etdim. Bunca zht ve mesye ramen verilen cevbda ale'l-tlk ecnibin tazykt- vkas blfden ibret olup bilakis salhiyetdr baz ricl-i siysiye-i ecnebiyenin vki olacak metlib ve tezhrt- milliyeye muvenet vad etdiklerini ve essen Sivas Kongresi'nin zemn-i mzkert Erzurum Kongresi'nin beynnmesinde sarhaten gsterildii vechile katiyen tilf Devletleri aleyhinde bir hareket ve teebbs tazammun etmeyip bilakis mutlebt- milliyeyi onlarn da taleb-i muvenetleri tarznda olduunu ve maa-hz kendisi herhangi bir devlet-i ecnebiyenin himyetine tenezzl eder ahsiyetlerden olmayp en byk nokta-i istind milletin arzusu bulunduunu ve kongrenin lzm ve zamn ve mahall-i inikd hakknda messir olmak ahs hlinin pek ziyde fevkinde hiz-i tesr olan millet karrna taalluk eder bir keyfiyet olduu[nu] ve binenaleyh kongrenin inikdndan mazarrat ve vehmet mlhaza olunmas tevehhm netcesi olduunu ve maa-mfh ifdt- ciznemi kongre heyetine ve Erzurum'da bulunanlara tebl ile ittihz olu[na]cak karr[n] bildirileceini sylediler. Tekrr vki olan srrm da msmir olamad. u hle nazaran zamn pek muayyen olmamakla beraber ya burada veyahud dier bir mahalde kongrenin toplanacana muhakkak nazaryla baklabilir. Sivas'a gelecekleri tahakkuk etdii takdrde bu meseleye dir mtlat- ciznemi arzetmezden evvel unu beyn etmek mecbriyetindeyim ki bendeniz b-taraf bir devlet adam olmak itibryla hkmetimin her bir emrini meriyy'l-icr ve lzm- infz bilirim. Ancak suver-i icriye ile bu yzden tahadds edecek netyic-i vahmeden ahsen ve mddeten hkmetime kar mesl olduum gibi indallh ve inde'n-ns mesliyet-i maneviyeden korkarm. Binen-aleyh memleketin hayr ve menfaati nokta-i nazarndan savb zannetdiim fikr-i ciznemi ak olarak arzetmeye mecbriyet-i vicdniye hissediyorum. u kadar ki mstakm zannetdiim bir fikr-i sakm ise bundan dolay yanl zehb ile itb ve muhaze deil ird buyurulmaklm istirhm ederim. Malm- safneleridir ki Mustafa Kemal ve Rauf Beyler'in harekt- vkalarndan dolay derdestleri Sivas Vilyeti'ne emr tebl buyurulduu gibi umm srasnda Erzurum Vilyeti'ne de bi't-tab yazlm idi. Bu adamlarn imdiye kadar orada ferh ve fahr ilerine devm ve kongreye itirk etdikleri Erzurum Vilyetince ve Kolordu Kumandanlnca malm iken verilen emir mcebince derdestlerine teebbs olunmad veyahud olunamad esbb sul ve tahkk buyurulmu mudur? Sul-i vka kar mahallince serd u beyn olunan sebeb ve mazeret malm deil ise de bunlarn derdest ve kongrenin inikdna mmnaat olunamad derkr ve u hle nazaran serbestce on ve on be gnlk mesfeyi kat ederek buraya vrdlar takdrde ittihz olunacak hareketin de muhtc- teemml olduu ikrdr. Daha geen gn bu
89
zevtn ne zamn buraya gelmek niyetinde olduklar hakknda telgrafhne vstasyla malmt ahzna teebbs olunmu ise de gerek Erzurum ve gerek Refahiye merkezindeki memrlar tarafndan kendilerinin css olmadklar beynyla it-y malmtdan istinkf edilmi idi. Binen-aleyh mm-ileyhimnn kimlerden ve ne kadar maiyyetiyle beraber Sivas'a gelecekleri tammen anlalamamdr. Fakat her hlde derdesti iin emir verilmi olan bu adamlardan ve itimd etdikleri bir kuvvet bulunmakszn sellemeh's-selm bir ehre gelmek istemeleri ve orada kongre akdine teebbs etmeleri hric ez-akl olduundan aksini kabul etmek iin ayn zamnda ya bunlarn mecnn veyahud Sivas memrn-i hkmetinin pek gfil olmasn kabul etmek lzm gelecekdir. Her ne olursa olsun mdem ki kendilerinin derdesti hakknda emir verilmidir, bu emrin infz bir memr iin zarrdir nazariyesi takb olunarak derdestlerine teebbs olunduu takdrde bi't-tab mukbele grleceinden bunlarla zten keyfiyet ve kemmiyetce pek bozuk olan vilyetin vesit-i inzibtiyesi arasnda balayacak msdemeye ayak takmndan itirk edenler bulunur ve bu kargaalkdan bi'l-istifde ayak takm tarafndan teye beriye ve b-huss ansr- gayr-i mslime ve ecnebiyeye bir taarruz vki olur ise netcesi mazallhi tel igl-i ecnebye mncer olmak da muhtemel bulunan bu azm mesliyeti kim deruhde edebilir? u mlhzt- muhkkaya, nezret-i cellelerine haf olmamas lzm gelen dier esbb- mcbireye mebn mm-ileyhimnn derdestleri ve kongrenin men-i inikd iin teebbstda bulunmasnn mstehl derecede mkil ve n-be-mevsim olduuna kni bilhire Kastamonu Vlisi brahim Bey gibi lekelenmemek vakit msid iken unu arzetmek mecbriyetindeyim ki sadkatime itimd buyurulduu takdrde ii avn-i Hak'la hsn-i idre ederek Sivas muhtinde hkmetin rzsna muhlif ve memlekete muzr bir netce hsl etdirmemee sarf- ikdm edeceimi temnen arz u ir ve emr-i cevbye intizr eylerim. Aksi hlde bu meselenin baka bir ekilde hsn-i netceye iktirn edeceine kanat edemediim iin mevki-i ztrrda kalarak istif etmekliim lzm gelirse de byle bir zamnda idreyi bo brakarak memleketde anari tevldine sebeb olmakdan kandm cihetle ya Kastamonu'ya tahvl veyahud azl ve tebdlim hakkndaki irde-i devletlerine intizr tarki[ni] ihtiyr ve terch edeceim. Bendenizden daha iyi bir sretde bu vilyeti ve bu mhim maslahat idre edecek muktedir bir vli bulup hemen izm buyurur iseniz kendisine temenn-i muvaffakiyet etmek vazfe-i vicdnmdan... [Sivas Vlisi
Metnin orijinalinde bundan sonraki blm eksiktir.
90
Reid]
~ 33 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Akale Numara: 311 Trh: F 26 Austos sene [13]35
ifre
Dhiliye Nezreti'ne Mustafa Kemal makm- sbkna id otomobil ile get gzr etmekde ve maiyyetinde iki nefer bulundurmakda olduu anlalm ve u hl onun ahli-i mahalliyeye kar mevkiini yksek gsterecei gibi hkmet-i mahalliyece hakknda yaplacak mumeleyi de akm brakacandan vilyet irndan bahis buyurulmayarak Harbiye Nezreti'nden kolorduya mm-ileyhden bunlarn aldrlmas ve kendisinin hddan fark bulunmad ve Erzurum'dan karlmas iin hkmet-i mahalliyeye mzharet edilmesinin katiyen emir verilmesini istirhm, Rauf Bey ile Bitlis Vli-i sbk Mazhar Bey beraberinde bulunduunu ve yarnki gn akam veyahud ertesi Perembe sabh merkez-i vilyete muvsalat olunacan arzeylerim. F 25 minh. [Austos 1335] Erzurum Vlisi Reid
~ 34 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Erzurum Numaras: 3219 Trh: 29/8/[13]35
91
ifre
Dhiliye Nezreti'ne Mustafa Kemal ve Rauf Beyler'le Mebs- sbk Raif Efendi el-yevm Sivas'a mteveccihen hareket etdiler. Resmen mteekkil ve merkezi Erzurum olan Anadolu-i ark Mdfaa-i Hukk Cemiyeti nmna orada da kongre akdeyleyecekleri merv ve beraberlerinde Bitlis Vli-i sbk Mazhar Bey bulunduu marzdur. F 29 [Austos 1335] Vli Reid
~ 35 ~
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi ifre Telgrafnme Mahreci: Erzurum 29 Austos sene [13]35
Makm- Cell-i Hilfet-i Uzm'ya ve mebsn intihbtnn bir an evvel icr ve ikmliyle inikd edecek Meclis-i Mill'nin itimd edecei kabinenin teekklne kadar Pdih'n itimdna mazhar olan milletin teebbst- merasna muhlefetkr vaziyetde bulunmayan herhangi bir hkmete kar Erzurum ahlisinin tahassst- sammneleri evvelki marztmn kat kat fevkinde ve cidden yn- teekkr bir mhiyetdedir. Mustafa Kemal Paa ile dn gndz ve gece uzun uzadya grdm. Mm-ileyhin ihtisst da halkn efkr ve tahassstyla mterfk bir derecededir. Halfe-i muazzamamz efendimize kar sadkatden ve devlet ve memleket iin de hizmetden baka bir fikr mli olmadn ve samm-i vicdnndan kopan temnt ile beyn ve ifde etmi ve ancak fikr emelinin yanl tefsrta uratlmasndan mteessir bulunmudur. Buna kar kendisini tatmn ve ikn edecek baz tafslt it etdim. Evvelce
92
verilmi bir karra binen bugn rfeksyla birlikde Sivas Kongresi'ne itirk etmek zere buradan hareket edecekdir. yed kongrede bazlar tarafndan mfsidne bir fikir serdedilecek olursa bu gibi eylerin de Erzurum Kongresi'nde olduu gibi sret-i katiyede nne geeceini vadetdiler. Halkn skn ve sknetinin muhfazasndaki basretlerine ve Mustafa Kemal Paa'nn beyntnn sammiyetine ve evvelki telgrafnmelerde tafsl ve zh olunduu vechile son gye itibryla maksadn meriyetine artk bendenizce kanat-i kmile hsl olmudur. Bu hussda katiyen frka ihtirst gibi gizli bir fikr emel de yokdur. u kanatime itimd buyurulduu takdrde hkmetce ortadaki bed-hhne yita ve Rum, Ermeni propagandalaryla iimizdeki baz erbb- ihtirsn itna zerre kadar ehemmiyet verilmeyerek hkmet mevkiini kuvvetli bir sretde muhfaza etmeli ve Dvel-i Mtelife mmessillerine kar da millete istind etmek sretiyle bir hatt- hareket tayn ve ittihz etmelidir. Mustafa Kemal Paa'nn fikr kanati de bu merkezdedir. u itibrla bendenizce artk burada temdd-i ikmete ve baka trl tahkkta lzm ve cb kalmadndan heyetin avdeti istzn ve mebsn intihbtnn hitmn mtekiben maksad- marz diresinde teekkl etmi olan cemiyetlerin dalaca ilveten arz u beyn olunur. Fermn. F 29 Austos sene [13]35 Trabzon Heyet-i Tahkkiyesi'nden Ziya
~ 36 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Sivas Numaras: 277 Trh: 3/9/[13]35
ifredir
93
Dhiliye Nezreti'ne Numara iki. Vilyt- arkye Mdfaa-i Hukk- Milliye Erzurum Kongresi'nin Heyet-i Temsliyesi'yle Mustafa Kemal Paa ve Rauf Bey'in dn akam ge vakit istikbllerine giden sunf- muhtelife-i ahliden mrekkeb bir cemm-i gafrin alklar arasnda Sivas'a muvsalatla yarn inikd takarrr eden kongrenin ilk ictimnda hazr bulunacaklar bery- malmt arzolunur. F 3 Eyll sene [13]35 Sivas Vlisi Reid
~ 37 ~
Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss Mdriyeti Trh: 25 Austos sene [1]335
ifre
Ankara Vilyeti'ne Dhil-i vilyetde Teklt- Milliye iin baz zbitn ile ihtiyt zbitleri tarafndan propagandalar icr edilmekde ve bunlarn ale'l-ekser tebdl-i kyafet ile kasaba ve karyeleri dolamakda olduu ve hissiyt- ahliyi tahrk edecek oyunlar tertb edilmekde el-hsl efkr tesmm iin her vstaya mrcaat olunmakda bulunduu mevskan haber veriliyor. Hibir yerde byle propagandalara meydn verilmemesi ve tahrktda bulunanlarn hemen derdest edilerek mahfzen Dersadet'e gnderilmesi ve bu bbdaki malmtn bi'l-etrf bildirilmesi muktezdir.
**
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi ifre Telgrafnme Mahreci: Ankara
94
7 Eyll sene [13]35
C[evb]. 25 Austos sene [13]35. Mlhaktdan alnan malmt- cevbiyeye nazaran Teklt- Milliye iin propaganda yapan kimse olmad ve bu gibi hl vukunda emr-i devletleri vechile hareket olunmak zere mteyakkzne tavr alnd anlalmdr. Yirminci Kolordu Kumandan Ali Fuad Paa'nn azliyle kumandan vekletine tayn buyurulan Hulusi Paa f-y vazfeye balamakszn dn Dersadet'e azmetle Ali Fuad Paa kumandan vekletini deruhde eylediinden bugn d-i adh olmak hasebiyle refkatinde erkn ve zbitn- asker bulunduu hlde bery- tebrk ber-mutd makm- vilyete geldiinden ald bir telgrafnmeye atfen Sivas'da Teklt- Milliye kongresinin inikd etdii ve riysete de Mustafa Kemal Paa'nn intihb olunduu ve kongrenin el-yevm seksen azs bulunduunu beyn ve ilve Mtreke'den beri milletin menfii temn edilemediinden milletin efkrna mrcaat ve madd-manev mzheretinin istihsli iin bu kongrenin akdi elzem ve hayrl bulunduunu akca dermiyn eylemidir. Evvelce arzolunduu zere memrn-i mlkiye ve ahli Ali Fuad Paa'nn bugn izhr eyledii bu fikre temyl etmemilerdir. Kumandan- sbkn ifde-i vkas yn- ehemmiyet grlmesine mebn arzna msraat klnd. Fermn. 6-7 Eyll sene [13]35 Vli Vekli Mektbcu Hlid
BOA, DH. KMS, 53-3/12_1-2
~ 38 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Malatya Numaras: 218 Trh: 8/9/[1335]
Gyet mahremdir Bizzt alacakdr
95
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne Vilyet Jandarma Mfettii Msy Todiruti ve ngiliz Binbas Mister Noel Malatya'dadr. Her ikisiyle de sammi temsdaym. Fransz, Mustafa Kemal'in teebbst- vatan-pervernede bulunuyor [olmasn] tahsn ediyor. ngiliz ise bilakis ihnet sayarak takbh eyliyor. Her ikisi de sbit fikir ile bu bahse ehemmiyet veriyorlar. Meselenin mhiyet-i hakkiyesi hakkndaki zhtmz tesr-i nfi icrsndan hl kalmamdr. Bugn Fransz, drt gn sonra da ngiliz Elaziz'e gidecekdir. Malatya'da olduu gibi Elaziz'de de ayr ayr iki konak ihzr edildi. Trk [ihtiramkr]l da memnniyeti mcib olmakda bulunduu marzdur. F 8 Eyll sene [1]335 Malatya'da Elaziz Vlisi Glib
~ 39 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Erzurum Numaras: 580
Dhiliye Nezreti'ne C[evb]. 6 Eyll sene [13]35. Ahvl-i ummiye-i vilyet hakknda marztmn teehhuru hakkyla ttl huslne mbten idi. Vilyet halk ummiyetle dndr ve imm- mslimn ve halfe-i seyyidi'l-mrseln efendimiz hazretlerine ve Hkmet-i Seniyyeleri'ne l-yezl hiss-i ubdiyetle merbt ve hatt bu hissin az ok tatarrufu[n]da namazlarnn adem-i kabul itikdyla prstedir. Binen-aleyh bu halkda katiyen marz-i lye mugyir bir hl zuhru muhldir. Bunlarn en cidd mli harb-i hnmn-szda olan ve kardelerini ve seflet ve muhceret [ve] mahrmiyetlerle gib edilmi olan dier ile efrdyla cier-sz iken Ruslarn bu havlden ekildikleri srada istim bile insnn ihtiyrn selb eden ksmen hnelerine ahli-i slmiye'yi doldurup benzin ve petrol ile yakp ehd eylediklerini ve ocuklarnn cierini karp duvarlara asmak ve bazlarnn kaba etlerinden ceybler ap onlar oralara sokmak ve rz py-ml eylemek ve kz ve kadnlarn memeleri vesir az-y mahremnelerini kesmek gibi tadd
96
tahamml-fers fecyi-i melanet-krnede bulunan Ermenilerin k etdikleri ve ordu yeti[me]mi olsa idi bir ferd Mslman brakmayacaklarna kanat etdikleri mumelt- enalarn bizzt mhede eden ve env- hakrete marz kalan ve mtekiben zmir fecyiini iiten ve her gn slmlarn Ermeniler tarafndan marz bulunduklar fecyii iiten ahli-i slmiye btn btn tevahhu etmi ve her gn birer sretle buralarn Ermenistan olaca havdis-i kzibesiyle kulaklar dolmu olduundan mazallh yle bir hl zuhrunda vatan mdfaa ile ehd olmay gze aldrp Ermeni'yi buralara brakmamaya herkes nefsince karr vermi olduundan ubeleri alm olan stanbul'daki Vilyt- arkye Mdfaa ve Muvenet Cemiyeti nmna kongre akdolunarak vatan ve Saltanat- Seniyye'nin urunda her trl fedkrla karr vermiler ve bilhire Trabzon'da Pontus ve buralarda Ermeni hkmeti tekl edilecei yit Vilyt- Sitte ve Trabzon hl-i slmiyesi'ni bsbtn yes ve n-mdye drm olduundan mtekbil muhbere ile her tarafdan mntehab ehs gelerek burada kongre akd ve o srada burada bulunan Mustafa Kemal ve Rauf propaganda ile burann intihb ve kongrede bir res dier res-i sn intihb, mzkere bi'd-devm malm- nezret-penhleri olan mukarrert ittihz olunarak kongreye hitm verilmi ve bu sret ahli-i slmiye'nin fikir ve arzularna muvfk dm olduundan ahli keml-i skn ile fiyet-i ahvle intizren i ve gleriyle megl bulunduklar ve sylendii [gibi Kuv-y] Milliye bulunmad ve bad-ezn de ve balca vataniyeye alkdan baka bir derdi olmad ve Mustafa Kemal ve refkinin peine den mahdd ehs olup bunlarn ahli zerinde tesri pek olmad, ancak ordu erkn tarafdr bulunduu eer u arada bunlara ehemmiyet verilmezse ve intihb tesr edilirse taraf- hkmetden edilen vesynn tesriyle sret-i hakdan grnen nikb decek ve dmek zeredir. kinci kongre Mustafa Kemal'in haf telknt eseri olduu ahli bundan gfil bulunduu ve maksad ngilizlerin kendi ve refkini istemelerinden havfen kendisini mevki shibi gstermek olduu ve kendisinin zt- hazret-i Pdih ile muhberede bulunduu, dosyalar una buna ire ederek ve sret-i hakdan grnmekde olduundan zann- ciznemce intihb srasnda maksad btn rynlyla umm tarafndan anlalarak pey-revleri de yz evirecei meml bulunduu Heyet-i Tahkkiye azsndan Mirliv Ali Fevzi Paa'nn verecei malmt[n] daha mll olacan arzederim. F 9/9/[13]35
Metnin orijinalinde bu blmdeki baz kelimelerin tam deifre edilmedii anlalmaktadr.
97
Erzurum Vlisi Reid

~ 40 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Erzurum Numaras: 565 Trh: 9/9/[13]35
ifre Mstaceldir
Dhiliye Nezreti'ne F 23 Austos sene [13]35 ve f 3 Eyll sene [13]35 telgrafnmelerle istenilen para henz gelmedi. Geldiinde Fevzi Paa avdet edecektir. Bendeniz Mustafa Kemal Paa ve rfeksyla mebsluk meselesi iin anlamaya lzm hissediyorum. Binen-aleyh mm-ileyhimin be-on gne dein Sivas'dan avdetleri meml olmas ile o vakte kadar burada kalmak tasavvurundaym. Bu sret rey-i l-i nezret-penhlerine tevfuk eyledii takdrde keyfiyetin ir ve taleb olunan parann bir n evvel tisyr buyurulmas msterhamdr. F 9 minh. [Eyll 1335] Trabzon, Erzurum Heyet-i Tahkkiye Resi Ziya
~ 41 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: zmit Numaras: 741 Trh: 29 [Eyll 1335]
98
ifre
Dhiliye Nezreti'ne Numara 2. Dn Adapazar[] Jandarma Blk Kumandan Sivas'da Mustafa Kemal Paa'dan ald emir zerine kaymakama [haber] vermeksizin ulem ve erf- beldeyi belediye diresinde derhl ictim etdirerek harekt- milliyeye itirkleri[ni] dellet eylemi ve ictim- mezkrdan evvel kaymakam ve sonra cizleri davet olunarak iltihklar tebl edilmidir. Edilen nasyihe kar red ile cevb vermi hatt gece Kastamonu'dan aldklar bir emir zerine cizleri[ni] mevkf alkoymak istemiler ise de bilhire bazlarnn tensbi zerine sarf- nazar etdikleri ve bugn merkez-i livya avdet olunduu marzdur. 29/9/[13]35 Mutasarrf [Ali] Suad
***
Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Telgraf dresi Telgrafnme Mahreci: zmit Numaras: 758 Trh: F 30 Eyll sene [13]35
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne C[evb]. 30 Eyll sene [13]35 ifre. Telgrafnme-i smlerini almazdan biraz evvel yazmakda olduum ifreyi imdi bi'l-ikml takdm ediyorum. Numara iki. Dn merkez-i livya muvsalat mtekib bazlaryla grerek Teklt- Milliye'ye derece-i meyli tedkk etdim. Gece Mustafa Kemal Paa ve Rauf Bey taraflarndan makine bana davet olundum ise de keyifsizlikden bahisle hiddetle baka birini celb ederek grmelerini mni bir lisn- mnferetle ide eyledim. Bugn frka kumandan sm Bey ile bulunurken ziyretime gelen bazlarna asl u mhiyetini bilmedikleri mezkr tekltn tehlikesinden madd ve hussen ml zararlardan mdellel sretde bahsetdim. Matlb olan tesri tammyla hsl etmidir. Badem vuk bulacak her nev tahrkta hemen vkf olunarak meni iin erf vesiri cb edenlerle dim ve nevamm huss mnsebtda bulunarak her trl tashhta vkf olacam ve ahvli mcib-i itminn grdm ve memrni de iddetle tarassud etdiimi arzederim.
99
F 30 Eyll sene [13]35 zmit Mutasarrf Ali Suad

~ 4 2 -1 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Sivas
Fehmetl Devletl Sadr- azam Ali Rza Paa Hazretleri'ne Millet imdiye kadar res-i krna geenlerin Knn- Ess'ye ve ml-i milliyeye mnf harekt- malmesinden mteessiren hukk- merasn tantmak ve mukaddertn emn ve ehil ellerinde grmek karr- katsini vermi ve lzm gelen teebbst- azm-krneye tevessl eylemidir. Teklt- muntazamaya tbi Kuv-y Milliye irde-i katiye-i milleti bi-inyetillhi Kerm tammen izhr ve isbt etmek kudretini ihrz eylemidir. Millet kuvvet ve irdesini hibir vakit ml-i mukaddese-i hneye mugyir ve menfi-i mlk ve millete mbyin bir tarzda sarf etmek niyet-i gayr-i maklesinde deildir. Millet zt- akdes-i Hilfetpenh'nin mazhar- emn itimd olan zt- fahmet-penhleriyle rfek-y kirmnz mkil vaziyetde brakmakdan katiyen mtevakk olup bilakis tammen mzhir olmaa btn sammiyetle hazrdr. Ancak Heyet-i Vkel miynnda Ferid Paa ile terk-i faliyet eylemi nzzrn mevcdiyeti heyet-i cellelerinin nokta-i nazarlaryla ml-i milliyenin derece-i mutbakatn keml-i huls ile anlamak mecbriyeti hsl olmudur. Milletce emniyet-i tmme tahassul etmedikce atlm olan hatve-i salhn* tevkfi ve yarm tedbrlerle iktif olunmas milletle heyeti- celleleri arasnda s-i tefehhmt mcib olabileceinden gayr-i ciz grlmekdedir. Binen-aleyh heyetimizin kat ve sarh olarak zt- sm-i Sadretpenhleri'nden ber-vech-i t husstn hkmet-i ceddece tasvb ve kabul edilip edilmeyeceini keml-i hrmetle anlamay vecbeden addeder. 1-Hkmet-i cedde[nin] Erzurum ve Sivas kongrelerinde tayn ve tesbt edilen teklt ve maksd- mera-i millete riyetkr kalmas.
*
Metnin orijinalinde "silhn" eklindedir.
100
2-Meclis-i Mill'nin inikdyla murkabe-i filiye balayncaya kadar mukaddert- millet hakknda bir gn taahhd-i kat ve resmye girilmemesi. 3-Sulh Konferans'nda tayn-i mukaddert- millet ve memlekete memr olacak murahhaslarn sbk gibi n-ehillerden tayn edilmeyip milletin bi-hakkn mlini mdrik ve itimdna mazhar ehl-i vukf ve iktidrdan intihb buyurulmas. Bu esstda tammen itilf hsl olduu takdrde milletin vicdnndan domu ve bi'l-cmle Dvel-i tilfiyece meriyeti ve kudreti tannm olan Teklt- Milliyemizin mzhiri olaca ve bu sretle hkmetin temn-i mukaddert- millet ve memleket hussunda Sulh Konferans'nda vuk bulacak teebbstnn daha emn ve messir bulunaca tabdir. Bir defa bu nukt- essiyede mutbakat hsl olduu anlaldkdan sonra hdist- ahre sebebiyle hsl olan ahvl-i gayr-i tabiyenin izlesi maksadyla baz marzt- tliyede bulunmaklmza msade-i Sadret-penhleri istirhm olunacakdr. [3 Tern-i Evvel 1335] Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal Heyet-i Temsliye'den telgraf banda bizzat hazr bulunan zevt ber-vech-i tdir: ark Anadolu mmessillerinden Erzurum ulem-y kirmnadan Raif Efendi hazretleri. ve Bahriye Nzr- esbak Rauf Beyefendi hazretleri ve Erzincan meyih-i kirmndan eyh Hac Fevzi Efendi hazretleri ve vlt- sbkadan Bekir Smi Beyefendi hazretleri ve Garb Anadolu mmessillerinden Washington Sefr-i Kebri Ahmed Rstem Beyefendi hazretleri ve vlt- sbkadan Mazhar Mfid Beyefendi hazretleri ve Hsrev Smi Beyefendi hazretleri ve Diyarbakr ve havlsi mmessili hsan Hmid Beyefendi hazretleri ve Mmtaz Beyefendi hazretleri ve stanbul mmessillerinden Vsf Beyefendi hazretleridirler, efendim.
BOA, BEO. SYS, 34-64/III_2
101
~ 4 2 -2 ~
Telgraf Mstaceldir
Sivas'da Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Mmessilesi'ne C[evb]. 2 Tern-i Evvel sene [1]335. Erzurum ve Sivas kongrelerinde tayn ve tesbt edildii telgrafnmelerinde beyn buyurulan teklt ve maksdn neden ibret olduu Heyet-i Vkelca gayr-i malm olduundan cb- keyfiyet tedkk edilmek zere evvel emirde mezkr kongreler mukarrertnn cilen ir mtemenndr, efendim. F 4 minh. [Tern-i Evvel 1335]
~ 4 2 -3 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Kongre Diresi
Makm- Sadret-i Uzm'ya Erzurum Kongresi mukarrert Sivas Umm Kongresi'nde temlen aynen kabul edilmidir. Bu mukarrert ve teklt f 11 Eyll sene [13]35 trhli beynnme muhteviytyla f 8 Eyll sene minh. trhinde tab ve nerolunan Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Nizmnmesi muhteviytndan ibretdir. Her iki kongrede beynnme ve nizmnmelerle iln edilmi mukarrertdan baka katiyen bir karr mevcd deildir. Mahall hkmetlerin uslen ve knnen tasdkine iktirn eylemi bulunan mezkr beynnme ve nizmnmenin henz heyet-i cellelerince manzr olmad anlalmakda olduundan nizmnmenin mevdd- essiyesini ihtiv eden beynnmeyi ber-vech-i t aynen ve nizmnmenin teklta id nukt- essiyesini de hulsaten arzediyoruz.
102
Sret Umm Kongre Beynnmesi Btn milletce malm olan mehlik-i hriciye ve dhiliyenin tevld etmi olduu intibh- millden doan kongremiz mukarrert- tiyeyi ittihz etmidir: 1-Devlet-i Aliyye-i Osmaniye ile Dvel-i tilfiye arasnda mnakid Mtrekenme'nin imza olunduu 30 Tern-i Evvel sene [1]334 trhindeki huddumuz dhilinde kalan ve her noktas slm ekseriyet-i khiresiyle meskn olan Memlik-i Osmaniye aksm yekdierinden ve cmia-i Osmaniye'den gayr-i kbil-i tecezz ve hibir sebeble iftirk etmez bir kl tekl eder. Memlik-i mezkrede yaayan bi'l-cmle ansr- slmiye yekdierine kar hrmet-i mtekbile ve fedkrlk hissiytyla mehn ve hukk- rkye ve ictimiyeleriyle erit-i muhtiyelerine tammyla riyetkr z karddrlar. 2-Cmia-i Osmaniye'nin tammiyeti ve istikll-i millmizin temni ve makm- muall-y Hilfet ve Saltanat'n masniyeti iin Kuv-y Milliye'yi mil ve irde-i milliyeyi hkim klmak ess- katdir. 3-Memlik-i Osmaniye'nin herhangi bir czne kar vki olacak mdhale ve igl ve bilhssa vatanmz dhilinde mstakil birer Rumluk ve Ermenilik tekli gyesine matf harekta kar Aydn, Manisa, Balkesir cebhelerinde mchedt- milliyede olduu gibi mttehiden mdfaa ve mukvemet ess- meru kabul edilmidir. 4-teden beri ayn vatan iinde birlikde yaadmz bi'l-cmle ansr- gayr-i mslimenin her trl msvt- hukkiyeleri tammyla mahfz olduundan ansr- mezkreye hkimiyet-i siysiye ve muvzenet-i ictimiyemizi ihll edecek imtiyzt its kabul edilmeyecekdir. 5-Hkmet-i Osmaniye bir tazyk-i hric karsnda memleketimizin herhangi bir czn terk ve ihml etmek ztrrnda bulunduu takdrde makm- Hilfet ve Saltanat'la vatan ve milletin masniyet ve tammiyetini kfil her trl tedbr ve mukarrert ittihz olunmudur. 6-Dvel-i tilfiyece Mtrekenme'nin imza olunduu f 30 Tern-i Evvel sene [13]34 trhindeki huddumuz dhilinde kalp azm ekseriyet-i slmiye ile meskn olan ve hars meden fikiyeti Mslmanlar'a id bulunan vahdet-i mlkiyemizin taksmi nazariyesinden bi'l-klliye fergatla bu topraklar zerindeki hukk- trhiye, rkye, dniye ve corafiyemize riyet edilmesine ve bu mugyir teebbstn ibtline ve bu sretle hak ve adle mstenid bir karr ittihz olunmasna intizr ederiz.
103
7-Milletimiz insn, asr gyeleri tebcl ve fenn, sn ve iktisd hl ve ihtiycmz takdr eder. Binen-aleyh devlet ve milletimizin dhil ve hric istikllini ve vatanmzn tammiyeti mahfz kalmak artyla altnc mddede musarrah hudd dhilinde milliyet esslarna riyetkr ve memleketimize kar istl emeli beslemeyen herhangi devletin fenn, sn, iktisd muvenetini memnniyetle karlarz ve bu erit-i dile ve insniyeyi muhtev bir sulhn de cilen takarrr selmet-i beer ve skn- lem nmna ehass- ml-i milliyemizdir. 8-Milletlerin kendi mukaddertn bizzt tayn etdii bu trh devirde hkmet-i merkeziyemizin de irde-i milliyeye tbi olmas zarrdir. nk irde-i milliyeye gayr-i mstenid herhangi bir heyet-i hkmetin ind ve ahs mukarrert milletce mut olmadkdan baka hricen muteber olmad ve olamayaca imdiye kadar mesbk efl ve netyic ile sbit olmudur. Binen-aleyh milletin iinde bulunduu hl-i zucret ve endeden kurtulmak relerine bizzt tevessle hcet kalmadan hkmet-i merkeziyemizin Meclis-i Mill'yi hemen ve bil-ifte-i n toplamas ve bu sretle mukaddert- millet ve memleket hakknda ittihz eyleyecei bi'l-cmle mukarrert Meclis-i Mill'nin murkabesine arzetmesi mecbrdir. 9-Vatan [ve] milletimizin marz olduu mezlim ve lm ile ve tammen ayn gye ve maksadla vicdn- millden doan vatan ve mill cemiyetlerin ittihdndan mtehassl ktle-i ummiye bu kere Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti unvnyla tevsm olunmudur. Bu cemiyet her trl frkaclk cereynlarndan ve ihtirst- ahsiyeden klliyen mberr ve mnezzehdir. Bi'l-cmle mslman vatandlarmz bu cemiyetin az-y tabiyesindendirler. 10-Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti'nin 4 Eyll sene [13]35 trhinde Sivas ehrinde inikd eden umm kongresi tarafndan maksad- mukaddesi takb ile teklt- ummiyeyi idre iin bir Heyet-i Temsliye intihb edilmi ve kylerden vilyet merkezlerine kadar bi'l-cmle Teklt- Milliye takviye ve tevhd edilmidir. Umm Kongre Heyeti Nizmnmenin Teklt Ksmndan: 1-Cemiyetin unvn ve vatanmzn marz kald hdist ve vekyi ile ve tammen ayn maksadla vicdn- millden domu cemiyetlerin ittihd ve ittifkyla hsl olmu olan ktle-i ummiye Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti unvnyla tevsm klnmdr. bu mill cemiyet her trl frka cereynlarndan rdir.
104
2-Maksad Osmanl vatannn tammiyetini ve Makm- Muall-y Hilfet ve Saltanat'n ve istikll-i millnin masniyetini temn zmnnda Kuv-y Milliye'yi mil ve irde-i milliyeyi hkim klmakdr. 3-Teklt: a-Bilumm slm vatandalar cemiyetin az-y tabiyesindendirler. b-Teklt her biri ale'd-derect yekdierine merbt olmak zere ky ve mahalltdan balayarak nhiye, kaz, liv, vilyet, mstakil liv taksmtna tbidir. Ky, nhiye, kaz ve mlhak livlarda heyet-i idreler ve mstakil livlarla vilyetlerde heyet-i merkeziyeler ve kongrece mntehab bir Heyet-i Temsliye vardr. c-Heyet-i Temsliye: Heyet-i Temsliye tdeki mdde-i mzeyyelede mezkr olduu vechile kongre tarafndan mntehab evsf- lzmeyi hiz asgar dokuz, azam on alt azdan terekkb eder. lerinden biri res olur. Bir de heyet-i tahrriyesi vardr. Merkezi, ahvl ve hdista gre en mnsib grecei mahaldir. Mevcd Teklt- Milliyemizin esbb- bek ve devmn te[mn] ve bu hussda lzm gelen tedbri ihzr ve bi'l-cmle heyt- mteekkileyi bir noktada cem ve tevhd ve temsl ederek teklt- mezkre beynindeki hengin irtibt tess ve bu sretle ml ve maksd- milliyenin srat ve suhlet-i husln temn eder. Heyet-i Temsliye nizmnmenin mevdd- essiyesinde musarrah olan maksad- kat-i millnin bir noktasn bile ihml etmemek artyla vatann tammiyetini ve milletimizin istikllini temn hussunda her trl tedbr ve mukarrert- siysiye ve icriyeyi ittihza mezndur. Ancak mukaddert- memleket ve millet hakknda mhim ve essl mesile kat karr ittihzndan evvel heyet-i merkeziyelerin reyini istihsl eder. Mukaddert- memleket ve milleti katiyen tayn ve tesbt edecek vaziyetler iin dahi son ve kat karr kongre mzkeresiyle it edebilir. Ahvl-i fevkalde zuhrunda Heyet-i Temsliye umm kongreyi fevkalde olarak icma davet eder. Heyet-i Temsliye umm kongreye kar btn bir senelik mumelt ve hesbtndan mesldr. 8-Heyet-i Temsliye, heyet-i merkeziye ve idreler mesil-i mhimmede salhiyetdr grd zevt azsndan addile istire edebilir. 9-Heyet-i idre ve merkeziyeler bu nizmnme ile tayn ve tesbt olunan esst ve salhiyet diresinde serbestdir. 10-Cemiyetin vridt istikllin kader ve menziletini takdr buyuran her ferdin ibrz ve izhr eyleyecei muvenet-i nakdiyeden ibretdir.
105
11-rde-i milliyeyi hkim klmakdaki ml-i cemiyet ancak Millet Meclisi'nin toplanarak hukk- teriye ve murkabesine tammen ve emniyet ve serbest ile bi'l-fil shib olmasyla tahakkuk edeceinden bu emniyet Millet Meclisi'nin teydi zerine cemiyetin alaca vaziyet-i tiye kongre karryla taayyn eder.
**
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Sivas
Sadr- azam Paa Hazretleri'ne Heyetimiz cevb- fahmet-penhlerine ne vakit intizr etsin? Emr ir buyurulmasn istirhm eyleriz. F 4 Tern-i Evvel sene [1]335 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal
~ 4 2 -4 ~
4 Tern-i Evvel sene [1]335 trhiyle dorudan doruya Sivas merkezine yazld Bb- l telgraf mdri efendi tarafndan ifde edilmidir.
Sadr- azam Paa Hazretleri'nin Cevb Taht- riysetimde teekkl eden Heyet-i Cedde-i Vkel milletin mli vechile vatan ve memleketin sadet ve selmetini temn iin azm-i kat ile sarf- mes etmek hussunda tammyla mttehid'l-efkrdr. Cmia-i Osmaniye'nin temni ve istikll-i millnin muhfazas ve makm- muall-y Hilfet ve Saltanat'n masniyeti Knn- Ess ahkmnca btn milletin kuvvet ve irdesine istinden temn olunaca b-itibh bulunduu gibi Mtreke trhindeki hudd dhilinde kalan bi'l-cmle arz ve bild- Osmaniye'nin ess Mtreke olan ve Wilson Prensipleri'ne tevfkan doru-
106
dan doruya zr-i idre-i Saltanat- Seniyye'de ibks ve o hudd dhilinde kalp ekseriyet-i azme-i slmiye ile meskn bulunan vahdet-i mlkiyenin inkismn men ile bu topraklar zerindeki hukk- trhiye ve rkye ve dniye ve corafiyemizin ve bu sretle hak ve adle muvfk bir karr ittihznn temni dahi hkmet-i hzraca maksd- kat ve Meclis-i Mill'nin inikdna kadar mukaddert- millet hakknda bir gne taahhd-i kat ve resmye girilmemesi ve sulh konferansna gnderilecek murahhaslarn ml-i milliyeyi mdrik ve mazhar- itimd erbb- ryet ve iktidrdan intihb olunmas tabdir. Memleketimizde usl-i mertiyet cbnca hkimiyet-i milliye cr bulunmasyla vazfesini bi-hakkn mdrik olan hkmet-i hzra milletin karrn istihsl etmeksizin mukaddert- memleket hakknda karr ittihz edemeyecei cihetle hkmet intihbtn bir an evvel icrs iin her trl teebbst ve tevesslta mrcaat ve Meclis-i Mebsn'n tesr-i inikd zmnnda lzm gelen teshlt fya gayret etmekde olup ancak hkmetin rehber-i harekt ahkm- knniyeye tammen riyetle hilf ahvlin men ve izlesinden ibret olduundan ve ahvl-i gayr-i tabiye ve gayr-i knniyenin devm Devlet-i Osmaniye'nin merkezi ile Anadolu'yu yekdierinden tefrke mncer olarak birok avkb- vahmeyi tevld ile el-iyz billhi Tel py- tahtn beksnn tehlikeye ilksn ve aksm- memlikin igl altna alnmasn intc ve binen-aleyh vahdet-i mlkiyeyi ihll edeceinden hkmet-i hzra tarafnzdan vaz- yed olunan devir-i resmiyenin tahliyesi ve mumelt- hkmete rs olunan sektenin refi ve edn halelden bile masniyeti vcib olan nfz- hkmete riyet olunmas ve ecnib ile mnsebt- siysiyeye giriilmemesi ve mebsn intihbtnda ahlinin hrriyetine kat tecvz olunmamas husslarnn tarafnzdan taahhd edilmesini taleb ediyor.
~ 4 2 -5 ~
Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Telgraf dresi Telgrafnme Mahreci: Sivas Numara: 329
Makm- Sadret-i Uzm'ya
107
4 Tern-i Evvel sene [1]335 trhli cevb telgrafnme-i sadretpenhleri muhteviytna nazaran cemiyetimiz Heyet-i Temsliye'nin vuk bulmu olan marzt ve teklfinin tammen tasvb ve kabul buyurulmu olduu keml-i krnla anlald. Ancak taraf- ciznemizden taahhd edilmesini taleb buyurduunuz nukt hakknda ber-vech-i t zhtda bulunmaklmza msade-i smlerini ric ederiz: Hkmetin rehber-i harektnn ahkm- knniyeye tammen riyet olunmas tab olup heyet-i ciznemizce de bunun tecellsini temn etmek yegne gyedir. Son zamnda hdis olan ahvl-i gayr-i tabiye ve gayr-i knniyenin mil ve msebbibi Ferid Paa kabinesi idi. Bu huss mezkr kabinenin sktuyla heyet-i cellelerince ahkm- knniye diresinde hareket ve Ferid Paa kabinesi tarafndan k edilmi gayr-i mer efl ve harekt esbb ve mvellidtnn refi iin cb eden tedbr-i katiye ittihz buyurulduu takdrde bi-ztih zil ve bu yzden vuku melhz mehzr ve devm muhtemel harekta sebebiyet verilmemi olur. Cemiyetimizin heyet-i vkel-y hzraya ahkm- knniye diresinde her trl taahhdt ve mzheretde bulunabilmesi iin evvel hkmetin mer ve knn olan Teklt- Milliye'mizi hsn-i kabul eylediini sarh ve kat bir lisanla ifde buyurmas lzmdr. Aksi takdrde cemiyetimizle hkmet-i merkeziye arasnda emniyet ve sammiyet-i mtekbilenin husl bulduu mekk kalacak ve bi'n-netce mtebyin harekt ve teebbstn zuhru melhz bulunacakdr. Py- taht ile Anadolu'yu yekdierinden tefrke heyet-i ciznemiz ve mmessilleri bulunduumuz efrd- millet sebebiyet vermi olmayp bilakis hkmet-i sbkann Paris Sulh Konferans'nda Vilyt- arkye'nin bi't-tamam vsi bir muhtriyeti hiz Ermenistan olmak zere kabul ve Toros hudd- Osmaniye gsterilerek iki- vilyetin cmia-i Osmaniye hricine braklmas ve py- taht ve vilytmzn ekser yerlerinde Mtreke ahkm hilfna birok igller ve haysiyet ve istikll-i devlet ve milleti muhil ahvle seyirci kalmas ve mevcdiyet-i milliyesini muhfaza azm-i dndrnesiyle hukk- mukaddesesini mdfaaya kym eden kongre azsnn eky etesi gibi tenkli maksadyla Mamuretlaziz vilyetinde bir takm eky cemine bi't-tevessl Sivas ve Mamuretlaziz vilyetleri ahlisi arasnda muktele esbbn ihzr emrini veren hkmet-i sbkann icrt- gayr-i meras olmudur. Aksm- Memlik-i Osmaniye'nin igli tehlikesine gelince Teklt- Milliye izhr- mevcdiyet eyledii gnden beri hibir igl vki olmad gibi bilakis Ferid Paa kabinesinin msmaha ve seyyit netcesi olmak zere ahkm- Mtreke'ye mugyir olarak igl edilen Merzifon ve Samsun gibi yerlerimiz tahliye edilmidir. Binen-aleyh vahdet-i mlkiyeyi heyet-i ciznemiz deil hkmet-i sbkann ihll
108
eyledii mstan-i arz u beyndr. Tarafmzdan hibir dire-i resmiye igl edilmemi olduundan gayr-i vki bir hlin tashhi gayr-i vriddir. Ecnib ile vki olan mnsebtmz bir ekl-i siys-i resmde olmayp Kuv-y Milliyemiz aleyhinde hkmet-i sbkann neryt- vkasnn shhat veya adem-i shhatini tahkk zmnnda gelen ve pay-i tahtda milletin itimdna mazhar ve Kuv-y Milliye'ye mstenid mer bir hkmet gremeyen Dvel-i tilfiye'nin nezdimize bas eyledikleri bir takm memrn-i siysiyeleriyle vki olan temslardan ibret olup gyesi ml-i milliyeyi Teklt- Milliye'nin vsat ve kudretini irde-i milliyenin ml ve katiyetini yaknen onlara ibrz ve ire ile milletimiz hakknda celb-i hrmet ve itimd temne inhisr etmidir ki bu da Sulh Konferans'nda mukaddert- millet hakknda muzr deil bilakis birok netyic-i mfde istihsl edecei zde-i ek ve bhedir. Mebsn intihbt hakknda hkmet-i sbkann verdii evmir-i zhire diresinde hareket eden hkmetler henz deftir-i essiyeyi bile tanzme yeni balam olduklarndan intihbtda ahlinin hrriyetine tecvz ve mdhale imdiye kadar mddeten gayr-i kbil olduu gibi cemiyetimiz bir frka-i siysiye olmadndan ihtirst- siysiyeden bi't-tamm ber bulunacan ve intihbtda katiyen ahlinin ictihd ve hrriyet-i vicdniyesine mdhale etmeyeceini bi'd-defat beynnmeleriyle essen iln eylemidir. Mumelt- hkmete rs edilen sekte ancak muhbert- resmiyenin inktdr ki bu da milletin eb-i mfik ve ekremi bulunan Pdih'na marzt ve istirhmtn takdmine mni tekl ile Pdih ve efrd- millet arasnda bir sedd-i hil tekl eden Ferid Paa kabinesinin harekt- n-merasnn netyic-i zarriyesindendir. u noktaya da keml-i ehemmiyet ve ciddiyetle nazar- dikkat-i fahmet-penhlerini celbe mecbruz ki beynt- smlerinde memleketimizde usl-i mertiyet cbnca hkimiyet-i milliye cr bulunduu mezkr ise de feshinden itibren Meclis-i Mebsn'n drt ay zarfnda ictim Knn- Essmizin ahkm- sarhasndan iken bugne kadar intihbtn deftir-i essiyesi bile tanzm edilmemidir. Muhtc- zh olmad vechile drt ay zarfnda ictim bir mecbriyet-i knniye tahtnda bulunan Meclis-i Mill'nin u na kadar adem-i ictim Ferid Paa kabinesinin akdan aa mertiyete bir darbesini ve Knn- Ess'ye bir tecvz-i katsini tekl eder ve Knn- Cez'nn mdde-i mahss[as]na tevfkan bir cinyet addedilerek msebbibleri hakknda ahkm- knniye[nin] tamm-i tatbki hkimiyet-i milliyeyi kabul ve ahkm- knniyenin tatbkini kendisi iin bir vazfe-i knniye addedecek her hkmet-i merann ilk vazfe-i mukaddesesidir. Ferid Paa kabinesinin tevld eylemi bulunduu bugnk vaziyet-i gayr-i tabiyenin adem-i tekerrr iin ilk marztmzda serdine
109
msade istirhm eylediimiz tdeki teklfin hsn-i telakk ve tatbkini temenn eyleriz: 1-Mer ve knn olan teklt ve teebst- milliyemiz baz bed-hhn ve bilhssa Ferid Paa kabinesi tarafndan Boleviklik veya ttihdlk mhiyetinde s-i tefsr ve bu yzden memleketimiz dhilinde ri olduu tamm ve ia edilmidi. Bugn de millet arasnda nifk ve ikk olduu zehbnda bulunulduu anlalmdr. Bu yialar katiyen gayr-i vriddir. Bilakis memleketimizde her zamndan ziyde syi ve huzr olup millet dahi bir ktle-i mttehide hlindedir. Bu hakyk btn cihn nazarnda sbitdir. Hkmet-i merkeziye iin pek byk bir kuvve-i maneviye ve bir nokta-i istind ehemmiyetinde bulunan bu vaziyete ramen Ferid Paa kabinesi t son zamna kadar Anadolu ahvlini mevve ve mcib-i ende gstererek milletin cihn nazarnda iktisba balad itibr- medenyi izleye almakdan hl kalmad. Binen-aleyh bugn tekml Anadolu'nun hkmet-i ceddeden bekledii ilk i milletin yek-vcd olup skn iinde hukk- merasnn mdfaasna aldn ve memleketin hibir tarafnda muhill-i syi hibir hl ve hareket mevcd olmadn ve hussuyla ml-i milliyenin tammyla hakl ve mer olduunu resm bir beynnme ile cihn efkr- ummiyesine iln etmekdir. Bu sretle milletin tekl etdii vahdet-i ummiyeye hkmet de iltihk ederek hibir kuvve-i siysiyemiz bu mbeccel cereynn hricinde kalmam olacakdr. 2-Hkmet-i sktann tahrkt- ihnetkrnesine let olarak ahliyi teslh ve mukteleye sevk eden bir takm res-y memrnin mahkeme-i idesine tevdi ve harekt- mera-i milliyeye mmnaat ve hynet eden baz vlt- sbkann da hizmet-i devletde istihdm olunmamalar ve mahz hukk- knniye-i milliyeye mzheret etdiklerinden dolay azledilenlerin de memriyetlerine ideleri ile hak ve adletin yerine getirilmesi taleb ve ric olunur. 3-Ordunun maneviyt zerinde s-i tesr icr eden Harbiye Nezreti'ni tl ve gayr-i kdir bir hle getiren ide-i rtbeleri Meclis-i Mill'nin tasdkine iktirn etmemi olan ve yegne sebeb-i istihdmlar da bir takm esbb ve mlhazt- sakme-i siysiyeden ibret bulunan mtekidnin derhl asllarna ircyla mhim ve muten makmt- askeriyenin ehil ellere tevdini ordunun ve devletin selmeti nmna arz ve teklf ederiz. 4-Ansr- slmiye'yi birbiriyle mukteleye sevk edip milletin harekt- merasn ikl etmek zere hkmet-i sbkann vermi olduu gayr-i knn evmir-i hinneyi id olduklar ehsa tebl eden ordunun esrrn muhtev ifreli muhbert- askeriyeyi aldrmak iin tertbt ittihzndan ve bilhssa Posta ve Telgraf Mdriyet-i Ummiyesi'nde bir
110
hafiye ve css teklt vcda getirmekden ekinmeyen ve bu sretle muhbert- resmiyenin mahremiyet ve kudsiyet-i knniyesini ihll eden nuzzr- sbkadan Ali Kemal ve dil Beyler'le Sleyman efik Paa'nn Meclis-i Mill kdnda Dvn- l'ye tevd edilmek zere hibir tarafa firrlarna meydn verilmemesini ve bilhssa Posta ve Telgraf Mdr-i Ummsi Refik Hlid Bey'in derhl tevkfiyle mahkeme-i idesine tevdini knnun masniyeti ve hukk- milliyenin kudsiyeti nmna taleb ederiz. 5-Gerek stanbul ve gerekse tarada harekt- mera-i milliyeye itirk etmi veya harekt- mezkreyi tervc eylemi olanlar aleyhinde hkmet-i skta tarafndan balanlm olan takbt ve tazykt- keyfiyeye nihyet verilmesi knna istinden ve keml-i ehemmiyetle taleb ve ric olunur. 6-Bidyetde tilf hkmtnn srf kendi asker nokta-i nazarlarndan vaz ve ikmesi teklf ve Hkmet-i Osmaniye tarafndan deruhde olunan Dersadet matbt sansrnn birok sebeb ve bahnelerle evvel tilf kontrol ve bilhire Mtelifn tarafndan kable't-tab sansre itirk edilmesi sretinde mdhalt ile nfz- hkmetin zevli ve sbk kabinenin de bu ecneb kuvvetinden n-mer istifdesi yznden bugn matbt milletin ml-i merasn izhr ve hukk- mukaddesesini mdfaa edemeyecek hl-i elme gelmi ve bunun btn mesliyet-i mddiye ve maneviyesi hkmetin d-i tahammlne yklenmidir. Binen-aleyh Osmanl Hkmeti'ne Knn- Ess'ye mugyir olan bu hle resmen bir nihyet verilmesini ve yed Dvel-i tilfiye tarafndan kendi nokta-i nazarlarndan asker sansre devmda srr olunacak olursa bu sansrn Hkmet-i Osmaniye Matbt- Ummiye Mdriyeti'nin murkabe-i katiyesi altnda olmak zere hutt- essiyesi muayyen ve Dersadet matbtnca malm erit diresinde Mtelifn tarafndan icrsna msade ile Hkmet-i Osmaniye'nin efkr- ummiye-i millet karsnda sansr mesliyetinden tahlsini arz ve teklf eyleriz. Marzt ve teklf-i mesrdeye milleti tatmn edecek cevb- sarh ve muvfk it buyurulaca zamna kadar temn-i maksd- milliye iin milletce ittihz edilmi olan tedbr-i filiyeye kem-kn devm zarretinde kalnacan bi'l-cmle vilyt ve mstakil elviye ile mlhaktndan aldmz karrlar zerine keml-i katiyetle arzeyleriz. F 5 Tern-i Evvel sene [1]335 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal
111
~ 4 2 -6 ~
Sdde-i Seniyye-i Mlkne'ye Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi'nden ref olunan telgrafnmenin sreti Sad-y milleti bomak sretiyle memleketin her tarafndan ykselen feryd- ummnin hk-i py- hnelerine vusln men ederek hem milletini hem Pdih'n ifl etmekden ekinmemi olan sbk kabinenin mrcaat ve ikyet-i milliye zerine sktyla yerine metlib-i milliye diresinde temiyet-i umr edecek bir heyet-i vkel ikme buyurulmas milletin sdde-i seniyyelerine kar olan ubdiyet ve sadkat- mevrsesini teyd etmi olmala krn- ummyi btn millet-i mutalar nmna atebe-i felek-mertebe-i ehriyrlerine refe cretyb oluyoruz. Ktbe-i ahvlde emr fermn evketl kudretl mehbetl Hilfet-penh efendimiz hazretlerinindir. F 7 Tern-i Evvel sene [1]335 Makm- Sm-i Sadret-penh'den Heyet-i Temsliye'ye yazlan telgrafnme sreti 7 Tern-i Evvel sene [13]335 trhiyle atebe-i uly-y mlkneye takdm olunan telgrfnme manzr- l buyurularak zt ve makm- akdes-i hnelerine kar millet-i sdkalar nmna teyd edilen hissiyt- sadkatkr mcib-i memnniyet-i cenb- ehriyr olmu ve devlet ve milletin karben selmet ve sadete vuslne du buyurulmu olduu tebl olunur. F 8 Tern-i Evvel sene [13]35
~ 4 2 -7 ~
Devlet-i Aliyye-i Osmaniye
112
Telgraf dresi Telgrafnme Mahreci: Kongre
Huzr- Cell-i Cenb- Sadret-penh'ye Heyet-i Celle-i Vkel tarafndan neredilip Dhiliye Nezret-i Cellesince sreti vilyta tamm edilmi olan beynnme-i resm mtlaagzr- ciznemiz oldu. Vatan [ve] milletin bugne kadar marz olduu erit-i trhiyenin en mhliklerinden domu bir vahdet-i milliyeye istind eden teklt- knniye ve harekt- meramzn sbk kabine tarafndan s-i tefsr edilmesi imdiye kadar hkmetin millete istind etmesine ve milletin istifdesine mni oluyordu. Tesrt- muzrras malm olan bu s-i tefehhmn heyet-i cellelerince bu sretle izlesi ve hkmetin metlib ve ml-i milliye diresinde idre-i umr edeceinin iln bugnden itibren milletle hkmeti gayr-i kbil-i tefrk olacak bir sretde birledirmidir. Maksad- mukaddesimizin tahakkukunda en mhim mil olacak olan bu vahdet-i ummiyenin temn buyurulmasndan mtevellid krn- millyi tebrkt- mahssamza terdfen arzederiz. Fermn. F 8 Tern-i Evvel sene [1] 335 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal
~ 4 2 -8 ~
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletl efendim hazretleri ntihb- mebsn hakkndaki hazrlk derecesinin irna dir Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Mmessile Resi nmna Mustafa Kemal imzasyla alnan f 5 Tern-i Evvel sene [1]335 trhli telgrafnmenin sreti bery- malmt leffen arz u takdm klnm olmala ol bbda emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir. F 12 Muharrem'l-harm sene [1]338 ve f 7 Tern-i Evvel sene [1]335 Karesi Mutasarrf Ali Rza
BOA, DH. KMS, 56-1/44_2
113
**
Sret ntihb- mebsn hakkndaki hazrlk derecesinin iki gn zarfnda irna dir 23/9/[13]35 trhli tamme taraf- lnizden henz cevb verilmemidir. Cevbn teehhurundaki sebebin ve taleb olunan malmtn seran ir. F 5 Tern-i Evvel sene [1]335 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Mmessilesi Resi nmna Mustafa Kemal
BOA, DH. KMS, 56-1/44_3
***
Bb- l Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss 8056 1580
Huzr- l-i Cenb- Sadret-penh'ye Marz- ker-i kemneleridir ntihb- mebsn hakknda Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna kede olunup Aydn Vilyeti'nden b-tahrrt irsl klnan telgrafnmenin sreti manzr- l-i fahmneleri olmak zere leffen arz u takdm klnd. Ol bbda emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 17 Muharrem sene [1]337 ve f 13 Tern-i Evvel sene [1]335 Dhiliye Nzr bende Mehmed erif
***
Bb- l Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss
Sret
114
zmir Vilyeti'ne ntihb- mebsn hakkndaki hazrlk derecesinin iki gn zarfnda irna dir 23 Eyll sene [13]35 trhli tamme taraf- lnizden henz cevb verilmemidir. Cevbn teehhurundaki sebebin ve taleb olunan malmtn seran ir buyurulmas. F 5 Tern-i Evvel sene [13]35 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal
***
Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss Mdriyeti Evrk- Umm Numaras: 869 Kalem Numaras: 79 F 21 Tern-i Evvel sene [1]335 23 Tern-i Evvel sene [13]35
Huzr- l-i Hazret-i Sadret-penh'ye 13 Tern-i Evvel sene [13]35 trh ve 8056 numaral tezkire-i cizneme zeyldir. Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna ayn melde kede olunup skdar ve Karesi Mutasarrflklar'ndan b-tahrrt irsl klnan telgrafnmelerin bir sreti leffen pgh- sm-i fahmnelerine takdm klnm olmakla ol bbda.
BOA, DH. KMS, 56-1/44_6
**
Karesi Mutasarrfl
Sret Milletin rh ve vicdnndan tuyn eden vahdet ve azm irde vaziyet-i siysiyenin ve vatanmzn tayn-i mukaddert ile milletimizin hukk ve istiklli mevz- bahs olduu bu hengme-i trhde leh'l-hamd lehimize dnd keml-i krnla idrk eyliyoruz. Cenb- Hakk'n inyeti ve adletine snan millet-i necbemiz byle yek-vucd bir hlde ve sarslmaz bir azm mn ile kaldka hi bhesiz ml-i merasna
115
niliyetle mesd olacakdr. Binen-aleyh mevcdiyet-i milliyemizi yr u ayr nazarnda izhr u ityn eden mkiltn nizmnme mcebince takb etdirilmesi ve bilhssa kk byk bi'l-cmle merkezlerin birbiriyle ve heyet-i merkeziye ile sk bir rbta tess eylemeleri bugnn mhim ve hayt ve bir vazife-i milliye ve vataniyesidir. Bu sebeble husst- mezkreye son derece ehemmiyet verilmesini tekd ile ve tekltn tevs ve teml derecesi hakknda pey-der-pey heyetimize it-y malmt olunmasn ric eyleriz.
BOA, DH. KMS, 56-1/44_8
**
skdar Mutasarrfl Tahrrt Mdriyeti Mahreci: Sivas Numara: 1483
Mahreci Sivas olmak zere dn akam vrid olan telgrafnmenin sretidir. skdar Mutasarrfl'na Milletin rh ve vicdnndan tuyn eden vahdet ve azm irde syesinde vaziyet-i siysiyenin vatanmzn tayn-i mukaddert ile milletimizin hukk ve istiklli mevz- bahs olduu bu hengme-i trhde leh'l-hamd lehimize dndn keml-i krnla idrk eyliyoruz. Cenb- Hakk'n inyeti ve adletine snan millet-i necbemiz byle yek-vcd bir hlde ve sarslmaz bir azm mn ile kaldka hi bhesiz ml-i merasna niliyetle mesd olacakdr. Binen-aleyh mevcdiyet-i milliyemizi yr u ayr nazarnda izhr ve isbt eden tekltn nizmnme mcebince taazzuv etdirilmesi ve bilhssa kk byk bi'l-cmle merkezlerin birbiriyle ve heyt- merkeziye ile sk bir rbta tess eylemeleri bugnn en mhim ve hayt ve bir vazfe-i milliyye ve vataniyesidir. Bu sebeble husst- mezkreye son derece ehemmiyet verilmesini tekd eyler ve tekltn tevs ve teml derecesi hakknda pey-der-pey it-y malmt olunmasn ric eyleriz. 13/10/[13]35 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal
BOA, DH. KMS, 56-1/44_10
116
***
Sadret-i Uzm Mektb Kalemi Evrk Numaras: 1581 Kalem Numaras: 1800 20 Tern-i Evvel sene [1]335
Amasya'da Bahriye Nzr Slih Paa Hazretleri'ne 1-ntihb- mebsn hakkndaki hazrlk derecesinin iki gn zarfnda irna dir (Heyet-i Temsliye nmna) 23 Eyll sene [1]335 trhiyle vilyt ve mlhakta tammen ve tekden telgraflar ekildii anlalmdr. 2-Hkmetce mektb ve telgrafnmeler katan sansre tbi tutulmad hlde oralarca postaya verilen mektblarn kd ve telgrafnmelerin kontrol edilmekde olduu ve bunlarn efrd- ahli zerinde s-i tesrt istilzm eyledii haber alnyor. 3-Ecnib ile mnsebt- siysiyeye giriilmemesi evvelce tavsiye olunduu hlde Heyet-i Temsliye'nin ecneb gazete muhbirleriyle tems etmekde ve bir takm beyntda bulunmakda olduklar neriyt- vkadan anlalmakdadr. 4-Sivas'da rde-i Milliye nmyla bir gazete intir ederek bunun ngiltere aleyhinde maklt ihtiv etmekde olduu ve bu hlden ngilizlerin kukuland haber alnm ve Anadolu'da Mtrekenme ahkmnn tayn etdii mikdrdan fazla kuvvet bulundurmakda olduumuzdan bahisle Dvel-i tilfiye tarafndan hkmetin nazar- dikkati celb edilmidir. nif'l-beyn husstdan her birinin menfi-i liye-i memleket ve siyset-i hkmet zerindeki tesrt- muzrras mstan-i tizkr olmadndan bu cihetlerin ve umr u mumelt- hkmete taalluk eden hussta mdhaleyi irb edecek hltdan tevakk lzmunun Heyet-i Temsliye'ye kem-hiye-hakkh erh ve itynyla celb-i nazar- dikkatleri ve ahliden grub hlinde toplanm kuvve-i msellaha var ise msraaten datlmas vcbunun ehemmiyet-i mahssa ile heyete tebli tavsiye ve efkr- ummiyeyi bery- isttl Sivas'a kadar ihtiyr- klfet-i azmet buyurmalar bakaca ric olunur, efendim.
BOA, BEO. SYS, 34-64/III_101-2
*** 117
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi ifre Telgrafnme Mahreci: Aydn 26 Tern-i Evvel sene [13]35
Mahremdir
Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal imzasyla Sivas merkezinden alnan "gyet mstaceldir" iretli telgrafnmelerde intihbt- mebsnn suver-i icriyesi ve safaht- siresi hakknda istzh- malmt ve baz gn it-y talmt edilmekdedir. Daha evvelce bu zemnde alnm olan telgrafnmelerden birinin sreti b-arza makm- l-i nezret-penhlerine takdm olunmu idi. Heyet-i hzra-i vkel ile Kuv-y Milliye arasnda itilf husle gelerek mumelt- hkmete mteallik bu gibi evmir-i resmiyenin ancak merciinden sudru katiyen md edilmekde ve bu sretle mezkr telgraflara cevb verilmemekde olduu hlde el-n bu imza ile telgraflar vrdu bd-i hayret ve teessr olmakdadr. ki makm ve merciden telakk-i talmt olunmas ecnib nazarnda fevkalde s-i tesri mceb olaca mstan-i zh olmasna ve o yolda mrcat tevl eylemekde bulunmasna nazaran eer imdiye kadar mrcat- vkaya skt ile mukbele gsterilmesi hkmet-i merkeziyenin ml-i mmtkrnesine muhlif dyorsa sret-i fikr ve mlhaza-i devletlerinin mahremne emr irna iddetle muntazrm, efendim. F 25 Tern-i Evvel sene [13]35 Aydn Vlisi Ahmed zzet
BOA, DH. KMS, 53-3/60_2
~ 4 2 -9 ~
20 Tern-i Evvel sene [13]35'den f 22 Tern-i Evvel sene [13]35 trhine kadar Amasya'da Bahriye Nzr Slih Paa Hazretleri'yle Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi azsndan Mustafa Kemal Paa Hazretleri, Rauf ve Bekir Smi Beyefendiler hazert arasnda cereyn eden mzkertn zabtnmesidir.
118
Osmanl kavminin hkmdrlarna kar asrlardan beri muhfaza eyledikleri rbta-i kudsiye memleketin marz kald son felketler muvcehesinde bir kat daha kesb-i kuvvet etmi olup btn lem-i slm iin bugn dahi kav ve mukaddes bir istindgh ve yegne penh tekl eylemekde olan Makm- Hilfet-i slmiye ve Saltanat- Osmaniye'nin temn-i bek ve mahfziyeti gyesi Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti'nin hedef-i aslsi olduu mdellelen erh ve tafsl edildikden sonra umm kongrenin f 11 Eyll sene [13]35 trhli beynnmesi mevddnn tezekkrne baland. 1-Beynnmenin birinci mddesinde Devlet-i Osmaniye'nin tasavvur ve kabul edilen huddu Trk ve Krtlerle meskn olan arzyi ihtiv eyledii ve Krdlerin cmia-i Osmaniye'den ayrlmas imknszl zh edildikden sonra bu huddun en asgar bir taleb olmak zere temn-i istihsli lzmu mtereken kabul edildi. Maa-hz Krdlerin serbest-i inkiflarn temn edecek vech ve sretde hukk- rkye ve ictimiyece mazhar- msadt olmalar dahi tervc ve ecnib tarafndan Krdlerin istiklli maksad- zhirsi altnda yaplmakda olan tezvrtn nne gemek iin de bu hussun imdiden Krdlerce malm olmas hussu tensb edildi. Hlen ecneb taht- iglinde bulunan mentkdan Kilikya'y Fransz ve ngilizlerin Arabistan ile Trkiye arasnda bir "Etat tampon" vcda getirmek maksadyla anavatandan ayrmak arzusunda bulunduklar mevz- bahsedildi. Anadolu'nun en koyu Trk muhti ve en mahsldr ve zengin bir mntkas olan bu ktann hibir sretle ayrlmasna muvfakat edilmeyecei, Aydn'a gelince bunun da daha kat bir evleviyetle ecz-y vatandan gayr-i kbil-i infikk olduu ess ummiyetle kabul edildi. Trakya meselesine gelince burada da ngiliz ve Franszlarn Bulgarlar ile Trkler arasnda tiyen bu iki devletin mtereken hareketlerine mni olmak maksadyla zhiren bir hkmet-i mstakille ve hakkatde bir mstamere tess ve bu hlde ark Trakya'dan dahi Midye-nz hattna kadar olan mntkay bizden ayrmak arzusunda olmalar ihtimli der-p edildi. Fakat Edirne'nin ve Meri huddunun bir hkmet-i mstakille-i slmiye'ye ilhk edilmek iin dahi olsa hibir sretle terkine rz gsterilmemesi ess mtereken tasvb edildi. Maa-haz btn bu mdde muhteviyt hakknda heyet-i teriyenin verecei en son karr bi't-tab mutdr. 2-Beynnmenin drdnc mddesinde ansr- gayr-i mslimeye hkimiyet-i siysiye ve muvzenet-i ictimiyemizi ihll edecek mhiyetde imtiyzt itsnn kabul edilmeyeceine dir olan fkra ehemmiyetli bir sretde tezekkr olundu. Bu kaydn istikllimizi filen temn iin istihsli mbrem bir taleb mhiyetinde telakk edilmesi ve bundan yaplacak en ufak
119
bir fedkrln istikllimizi essl bir sretde rahnedr eyleyecei dermiyn edildi. Ansr- gayr-i mslimenin asrlardan beri hiz olduklar baz imtiyztn devletin bugnk hl-i acz ve ztrrnda ilgs mkil olduu da nazar- itibra alnmdr. Mezkr drdnc mddede mevz- bahs olan ve ansr- Hristiyaniye'ye fazla imtiyzt verilmemesine matf olan gye lzm'l-istihsl bir hedef olarak kabul edilmidir. Maa-hz gerek bu bbda ve gerek hakk- haytmzn mdfaas emrindeki metlib-i siremize id husstda Meclis-i Mill'nin rey ve karr mut dr. 3-Beynnmenin yedinci mddesine nazaran istikllimiz tammen mahfz kalmak artyla fenn, sn ve iktisd ihtiycmzn sret-i tesviyesi hussu mnkaa edildi. Memleketimize pek ok sermye dkecek olan bir devletin umr- mliyemiz zerinde bir hakk- murkabeye mlik olmas zarr olacandan derece-i uml kesdirilemeyen bu hakk- murkabenin istikllimizi ve menfi-i hakkiye-i milliyemizi zarar-dde etmeyecek vechile mtehassslarca essl bir sretde dnlerek tahdd ve tesbtden sonra Meclis-i Millce tensb edilecek sretin kabul tezekkr olundu. 4-11 Eyll sene [13]35 trhli Sivas Kongresi mukarrertnn mevdd- siresi de Meclis-i Mebsn'n kabulne iktirn eylemek artyla ess itibryla muvfk grld. 5-Bundan sonra Sivas Kongresi'nin f 4 Eyll sene [13]35 trhli mukarrertnn teklt ksmna id on birinci mddesi muhteviyt olan Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti'nin vaziyeti ve bundan sonraki ekil ve sha-i faliyeti hussu mevz- bahs oldu. Bu mddede irde-i milliyeyi hkim klacak olan Meclis-i Mill'nin hukk- tera ve murkabesine emniyet ve serbest ile shib oldukdan ve bu emniyet Meclis-i Millce teyd edildikden sonra cemiyetin ekli kongre karryla tayn edilecei musarrahdr. Burada mevz- bahs olan kongrenin imdiye kadar vuk bulan Erzurum ve Sivas Kongreleri gibi hricde ayr bir kongre hlinde olmas mert deildir. Cemiyetin programn kabul eden mebsn cemiyetin nizmnmesinde musarrah olan murahhaslar add telakk edilerek akd edecekleri ictim- mahss kongre makmna kim olabilir. Meclis-i Mill'nin stanbul'da tammen hl-i emniyetde serbest olarak icr-y vazfe edebilmesi artdr. Bunun erit-i hzraya gre ne dereceye kadar temn edilebilecei teemml edildi. stanbul'un ecneb taht- iglinde bulunmas hasebiyle mebsnn vazfe-i teriyelerini hakkyla fya pek msid olamayaca fikri hsl oldu. Yetmi Seferi'nde Fransz-
120
larn Lyon'da ve ahren Almanlarn Weimar'da yapdklar vechile sulhn akdine kadar muvakkaten Meclis-i Mill'nin Anadolu-i hne'de Hkmet-i Seniyye'nin tensb edecei emn baka bir mahalde ictim muvfk grld. Meclis-i Mill'nin ictimndan sonra derece-i emniyet ve mahfziyeti taayyn edeceinden emniyet-i tmme grld takdrde cemiyet Heyet-i Temsliyesi'nin ilgsyla teklt- hzrasnn hedef-i messinin tayni blda tasrh olunduu vechile kongre makmna kim olacak olan ictim- mahssda karrladrlacakdr. Mebsnn intihbnda serbest-i tm bulunmas lzmu Hkmet-i Seniyyece emir buyurulmu olmas hasebiyle intihbtn icrsnda cemiyet Heyet-i Temsliyesince edn bir mdhale vki olmamakdadr. Mebsn miynnda ttihd ve Terakk'ye mensb ve o devrin seyyitnda z-medhal ehs bulunduu takdrde bunlarn tilf Devletlerince iyi bir nazarla grlmeyecei tab olduundan bu kabl ehsn mebs intihb edilmesine meydn verilmemek iin Heyet-i Temsliyece ird sretinde sret-i mnsibede baz telknt yaplmas muvfk olaca da dnld ve muvfk grld. Bu bbda kabul arzolunan tarz merbtdur. bu zabtnme iki nsha olarak Amasya'da tahrr ve Bahriye Nzr Slih Paa hazretleriyle Heyet-i Temsliye az-y muhteremesi arasnda tet edildi.
Anadolu ve Rumeli Anadolu ve Rumeli Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Heyet-i Temsliyesi nmna Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal Hseyin Rauf Bekir Smi
~ 4 2 -1 0 ~
Bb- l Dire-i Sadret ifre Kalemi
Makm- Sadret-i Uzm'ya
121
C[evb]. 20 Tern-i Evvel sene [1]335 ifreye. r- smleri zerine Mustafa Kemal Paa ve rfek-y muhteremesinden vki olan istzha aldm cevb aynen ber-vech-i t arzeylerim. F 22 Tern-i Evvel sene [1]335 Amasya'da Bahriye Nzr Slih Sret Mdde 1-ntihbt derecesinin ir hakkndaki tamm hkmet ile Kuv-y Milliye arasnda itilf huslnden evvel yaplm olup bunun bir sreti de badel-itilf Harbiye nzr paa vstasyla mukaddem arzedilmi idi. Mdde 2-Mektb ve telgrafnmelerin sansr edilmesi tammen gayr-i vkidir. Heyet-i Temsliye'nin malmt hricinde byle bir ey vki ise derhl meni iin tedbr ittihz edilmek zere mdde tasrh edilerek ir buyurulmas. Mdde 3-Heyet-i Temsliye hkmetle itilfdan evvel ve ne de ondan sonra ecnib ile mnsebt- siysiyeye girimemidir. Yalnz bundan takrben bir ay mukaddem Sivas'dan geen General Harbord heyeti ve Binba Labonne, Yzba Le Ander gibi Fransz zbitn bery- ziyret Heyet-i Temsliye'ye tems etmi ve hatt kendilerine ide-i ziyret bile edilmemidir. General Harbord refkatinde bulunan bir Amerikal gazeteci Mustafa Kemal Paa'y ziyretle kendisinden baz saller sormu ve maksad- ummye muvfk cevblar verilmidir. Bahis buyurulan mnsebt- siysiyenin bundan bir ay evvelki mebhs Amerika gazeteleri vstasyla ancak imdi pay-i taht mehfilinde intir etmi olmasndan ibret olmas kaviyyen melhzdur. Mdde 4-rde-i Milliye gazetesinde ngiltere aleyhinde hibir makle intir etmemidir. Yalnz Malatya hdisesi mnsebetiyle Mister Noel nmndaki ngiliz yzbasnn memleketimizde yapd ifsdta bel bir veska tekl eyleyen ve ele geen telgrafnmesi ve bir de Eskiehir'de ngilizler tarafndan pek n-lyk bir tarzda derdest edilerek gtrlen Kaymakam tf Bey'in refkas ve ocuklar tarafndan tilf mmessillerine yazlan bir [telgrafnme]dir ve bu da hkmet ile itilfdan mukaddemdir. Makle sretinde ve herhangi bir devlet aleyhinde yaz yazlmamas bundan sonra dahi taht- temndedir. Anadolu'da Mtreke hilfnda olarak fazla kuvvet bulunmas meselesine gelince hl-i hzrdaki ordu kadrosu Kuv-y Milliye'den bir neferle bile takviye edilmi deildir ve Kuv-y
122
Milliye nmna muayyen bir yerde toplu kta hlinde hibir kuvvet yokdur. Ahli kmilen kendi kylerinde i ve gleriyle megldrler.
~ 4 2 -1 1 ~
Bb- l Dire-i Sadret ifre Kalemi
Makm- Sm-i Sadret-i Uzm'ya Heyet-i Temsliye ile grlecek hussta ess olmak zere kabinece tesbt edilen dokuz mddelik muhtra kmilen kabul ve tasvb edilmidir. Mezkr muhtrann altnc mddesi de ess itibryla Heyet-i Temsliyece kabul edilmi ve zten de o yolda hareket edilmekde bulunulmudur. Ancak mebhs mdde yerine sreti tde mnderic tarz- hareketin netce itibryla daha hayrl olacan zan ve tahmn etmekdeyim. Mezkr altnc mdde ile bu mdde yerine kim olmak zere muvfk grlen sret-i muaddelesi aynen tye derc olundu. Bugn Samsun'a hareket edeceimden Heyet-i Vkelca hangisinin mnsib grldnn cilen teebbst- lzmede bulunabilmek zere Cemal Paa hazretleri vstasyla Mustafa Kemal Paa hazretlerine ir buyurulmasn ric ederim. F 22 Tern-i Evvel sene [1]335 Amasya'da Bahriye Nzr Slih Sret Ess Altnc Mdde: ntihb- mebsnin serbest cereyn aleyhimizde vuk bulacak itirzt ve mdhaltn meni ve tebea-i Osmaniye beyninde vuku melhz ihtilftn selbi iin lzm ve selmet-i vatan iin elzemdir. nk mdhale vuku bis-i kl kl olmala beraber mesel mehr ttihdclarn heyeti tilf Devletleri'nin itirz ve hatt mdhalelerini mcib olabilecei cihetle intihbtn rey-i ahliye terki muktezdir. sbet de ondadr. Zten Meclis-i Mebsn'da muhlif frkalara da lzm vardr.
123
Sret Altnc Mdde-i Muaddele: ctim edecek Heyet-i Mebsn miynnda ahsiyetleri ttihdcln mesvisi ile alkadr tehcr ve taktl mesiliyle ve menfi-i hakkiye-i millet ve memlekete mnf sair mesvleriyle lekedr olan kimselerin bulunmas ciz olmadndan bu cihete mni olmak iin mmkin olan esbba tevessl edilebilir. Bu tarz- tevessl hukk- ahsiye ve ahkm- knniyeye tecvz mhiyetinde olmamaldr. stihdf olunacak maksad nezh ve b-taraf zevtn intihblarn terch ve bed-hhn ve ecnibin bir gne itirz ve mdhalelerine meydn vermemek iin memleketimizde mevcd tekml frak- siysiyeden ve ansr- Hristiyaniye'den intihbta itirki temn ile ictim edecek meclisin sfat- temsliyesinin her nokta-i nazarndan btn memlekete mln isbt etmekdir. Bu bbda zamn- teebbs teehhur etmi olduundan bundan sonra olunabilecek tedbr ile tammen temn-i maksadn mmkin olaca vrid-i htr olmala beraber azm netcenin istihsline bezl-i gayret olunacakdr.
~ 4 2 -1 2 ~
23 Tern-i Evvel sene [1]335
Harbiye Nezret-i Cellesi'nden Heyet-i Temsiliye'ye ekilmek zere kaleme alnan telgrafnme msveddesi Slih Paa hazretlerinden gelen telgrafnmede ictim edecek Heyet-i Mebsn miynnda ahsiyetleri ttihdcln mesvsi ile alkadr ve tehcr ve taktl mesili ile ve menfi-i hakkiye-i millet ve memlekete mnf sair mesv ile lekedr olan kimselerin bulunmas ciz olmadndan bu cihete mni olmak iin mmkin olan esbba tevessl edilecei ve fakat bu tarz- tevessl hukk- ahsiye ve ahkm- knniyeye tecvz mhiyetinde olamayaca ve maksad nezh ve b-taraf zevtn intihblarn terch ve bir gne itirz ve mdhaleye meydn vermemek iin memleketimizde mevcd frak- siysiye ve ansr- Hristiyaniye'nin intihbta itirkiyle meclisin sfat- temsliyesinin btn memlekete mln isbt etmek olduu ve bu bbda zamn- teebbs teehhur etmi olmala bundan sonra
124
tammen temn-i maksad olunamaz ise de azam netcenin istihsline gayret olunaca tarznda dokuz mddelik muhtrann altnc mddesi tadl olunduu bildirilmidir. Vk ttihd ve Terakk'ye mensb olan erbb- nms ve iffetin intihb olunmamas muvfk ve makl deildir. Ancak evvelce intihb olunan Meclis-i Mebsn hakknda efkr- ummiye-i cihnn ne merkezde bulunduu malm- lleri olmasyla imdi ictim edecek mebsn miynnda yalnz ttihdcln mesvsi ile alkadr ve tehcr ve taktl ve menfi-i millet ve memlekete mnf dier seyyit ile lekedr olan kimselerin bulunmamas gayr-i kfdir. Eer Heyet-i Mebsn r-y hakkiye-i milleti tecell etdirmeyip de herhangi bir frka ile bir takm ehsn hdim-i mli olur ve b-huss intihbtn iml-i nfz ile yapldna ve ttihd ve Terakk'ye mensb mebsn karldna dir edn bir emme-i itibh bulunur ise dhilen ve hricen pek byk s-i tesr edecei bence sret-i katiyede meczmdur. Hukk- ahsiye ve ahkm- knniyeye tecvz olunmamak artyla bu maksadn temni pek mmkndr. Teebbs zamn mrr etmedii dahi malmdur. Binen-aleyh hamiyet-i vataniye ve dniyenize mrcaatla memleketin hl ve istikbli iin ehemmiyet-i fevkaldesi olan bu mesele hakknda tavsiye eylediim tarzda hareket buyurularak geen Meclis-i Mebsn'da bulunanlarn ve ttihd ve Terakk'ye mensbiyetle mehr olanlarn intihb etdirilmemesini ve paa-y mrun-ileyh ile bi't-tab karrladrlm olduu vechile frak- siysiyenin intihbta itirk iin sret-i mutlakada serbest braklmasn ve bir gne mmnaat k olunmamasn ric ederim.
~ 4 2 -1 3 ~
Arza Msveddesi Meclis-i Vkel karryla Sivas'a kede etdirilen telgrafnmenin bir sreti manzr- mekrim-nr- cenb- Hilfet-penh buyurulmak zere matviyyen takdm-i huzr- l klnm ve stanbul meselesinin de cb edenlerle grlerek tammyla dilhh- mekrim-iktinh- tc-dr- azamleri dire-i aliyyesinde halle iktirn kaviyyen meml bulunmu olduu muht- ilm-i l buyuruldukda ktbe-i ahvlde emr fermn hazret-i veliyy'l-emr efendimindir. 3 Safer sene [1]338 / 28 Tern-i Evvel sene [1]335
125
**
Telgrafnme Sreti "Sivas'a"
Sivas Onnc Kolordu Kumandanl'na Mustafa Kemal Paa hazretlerine Bahriye Nzr Slih Paa hazretleriyle Amasya'da vki olan mzkertn hsn-i netceye iktirn Heyet-i Vkelca mcib-i memnniyet oldu. Yalnz mebsnn pay-i taht- Hilfet ve Saltanat'dan gayr bir mahalde muvakkaten ictim fevkalde hiz-i ehemmiyet ve hatar-nk grndnden bu bbdaki mtlat ber-vech-i t hulsa olunur: Evvelen- stanbul'da Meclis-i Mebsn'n ictim etmemesi iin gsterilen sebeb pay-i tahtda Dvel-i Mtelife kuv-y berriye ve bahriyesi bulunduundan mzkertn serbest-i cereyn hakkyla temn olunamayaca ve baz mebslarn ztna bile taarruz vuku muhtemel olduu mtlaasdr. Hlbuki Dvel-i tilfiye'nin cmlesi mertiyetle idre olunduu cihetle Meclis-i Milliye'nin her trl taarruzdan masniyeti onlarca bi't-tb takdr olunaca gibi byle bir mumelenin lem-i medeniyet nazarnda ne kadar s-i tesr hsl edecei de kendilerince malmdur. Binen-aleyh Meclis-i Mebsn'da selmet-i mzkertn haleldr olmas vrid deildir. Dvel-i tilfiye tarafndan ahs[lar]na kar bir mumele vuku melhz olan zevt essen pek mahdd olduundan bu ztlarn selmet-i mlk ve memleket iin bir fedkrlk daha ibrzyla mebslukdan istif etmeleri sretiyle bu mahzr dahi ref u izle olunabilir ve byle bir eser ulvv-i cenb- hamiyetlerinden bi-hakkn muntazardr. Sniyen- Bu n- buhrnda vkel-i devlet ve milletin dima yekdieriyle temsda bulunmas ve yek-nazar ve yek-vcd olarak iinde bulunduumuz bdireden tahlis-i vatan vesiline almas l-bddr. Meclis-i Mebsn'n tarada ictim hlinde vkelnn ve ksmen devir-i hkmetin dahi oraya nakli iktiz eyleyeceinden bunun usreti ve adem-i imkn ile beraber merkez-i hkmetin nakline bir mukaddime yolunda telakk edilecei vreste-i ityndr. Vkel ile mebsn dima yek dieriyle temsda bulunmak mecbriyetinde olduundan vkelnn stanbul'da ve mebsnn tarada bulunmas mmkin deildir. Hatta stanbul'a en karb olan Bursa bile mahall-i ictim olsa vesit-i nakliyenin hline nazaran muntazamn ve vakt zamnyla gidip gelmek ve kuyd u vesiki gtrp getirmek hemen kbil deildir. Hussuyla sadrazam paa hazretleriyle Dhiliye ve Hriciye nzrlarnn Meclis ile dima mnsebtda bulunmas
126
ve stanbul'dan da ayrlmamas lzm olduundan bu iki zarretin telfi mstahl olur. Slisen- Meclis-i Mebsn'n tarada ictim stanbul'dan baka bir merkezin daha ihds mansn irb edeceinden mad stanbul'un henz mukaddert katiyen taayyn etmedii cihetle dima mterakkb- frsat olan adya ve b-huss Venizelos ve emsline dahi propagandalar yapmak iin vesle ihzr eder. stanbul dvel-i sire pay-i tahtlarna maks deildir. Yalnz Osmanllarn pay-i taht olmayp yz milyonlarca slm'n tevecchgh ve kble-i mli bulunduu cihetle her ne sretle olur ise olsun mstakillen merkez-i hkmet olmak erefini gib edince Saltanat- asr- dde-i Osmaniye Avrupa'dan infikk ile bir Asya emreti hline sukt eyleyeceinden erbb- kin ve gareze yeni bir silh vermemek iin bi'l-cmle kuv-y memleketin stanbul'da cemi b-huss bu zamnda mutlaku'l-lzmdur. Rbian- Baz frak- siysiye ile ansr- gayr-i mslime intihbtn b-tarafne icr olunmayaca zannnda bulunarak intihbta itirk edip etmemekde hl mtereddid iken meclisin Anadolu'da kd kuv-y memleketin Anadolu'da temerkz edecei ve Meclis-i Mebsn'n Teklt- Milliye mensbnine mnhasr kalaca fikrine takviyet verir. Bu sebeble onlarn intihbta itirk etmemesi ve bu adem-i itirke meclisin tarada ictim sebeb gstermesi kaviyyen muhtemeldir. Hatt intihbta itirk etseler bile mebsnn ksmen Anadolu'ya gitmekden ib ve stanbul'da toplanmak sadsn il etmeleri de vrid-i htr olmala bu sretde Meclis-i Mebsn'n ikiye ayrlarak her ikisinde nisb- mzkere vcda gelemeyip karrlarn sahh ve muteber olmamas netce-i elmesi hsl olur ve bu sretle ahvl-i ummiye ve hussiyemizi tefahhus- mtemd altnda bulunduran ve Trkler kendilerini idreye ve muhtaral zamnlarda bile ittifka muktedir deildir davsn isbt iin dell aramakda olan dmanlara girzgh- makl verilmi olur. Zten konferans huzruna kmamz ve orada hsn-i kabule mazhar olmamz efrd- milletin hem-dest-i vifk olmasna ve hkmetin de byle bir ktle-i mttehideye istind etmesine mtevakkf bulunduu muhtc- zh deildir. Meclisin Anadolu'da ictim yias bile imdiden bir takm gft glara ve ecnib tarafndan env- tefsrta yol ad cihetle bunun avkb- vahmesi keml-i ehemmiyetle nazar- dikkatde bulundurulmak lzmdr. F 27-28/10/[13]35 Harbiye Nzr Cemal
127
~ 4 2 -1 4 ~
Harbiye Nzr Cemal Paa Hazretleri'ne Meclis-i Mill'nin emn bir mahalde ictim hakknda kabinenin mtlatn hv 27-28/10/[13]35 trhli ve biri dierine m-bad olan iki kta telgrafnmeleri Sivas'a muvsalatmzda alnd. Meclis-i Mill'nin mahall-i ictim hakkndaki meseleden mad bi'l-cmle nokta-i nazarlarda itilf edildiine bhe kalmamdr. ntihb- mebsn hakknda Slih Paa hazretlerinin tensb buyurduklar sretle bu defa kabine tarafndan ayn nokta-i nazar tervcen vrid olan cevbda baz farklar grldnden intihbta ke'l-evvel mdhale etmemek essna riyeti muhfaza eylemeyi tervc etmekdeyiz. Kabinenin mtlat Meclis-i Mill'nin mahall-i ictim hakkndaki nokta-i nazarmz tebdl edecek emniyeti henz bah etmemekdedir. Buna dir olan mtlatmz mufassalan arzetmek zere evvel emirde Dvel-i tilfiye tarafndan ahsiyetlerine kar bir mumele vuku melhz olan ve essen pek mahdd olduu iret buyurulan zevtn kimler olduunu ismen tasrh ve haklarnda mdhaleyi mcib esbb ve avmilin neden ibret bulunduunun sarhaten ir buyurulmasna intizr eyler, bahs buyurulan beynnme hakknda ise sebeb-i neri ve metni hakknda bir fikr-i mahssumuz ve malmtmz bulunmadndan bu bbda tenvr buyurulmaklmz hssaten istirhm ederiz. F 29 Tern-i Evvel sene [1]335 Heyet-i Temsliye nmna Mustafa Kemal Ziya Paa hakknda nzr paa hazretlerinin son irlar zerine yeniden Ankara ile muhbere ediyorum. Yirmi drt saat msade buyurmalarn ok ric ederim. Mustafa Kemal
~ 4 2 -1 5 ~
Sret
128
Sivas'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne 1-Teklt- Milliye'yi pek de nazar- hond ile grmemekde olan baz Dvel-i tilfiye tarafndan teklt ressnn ztlar hakknda bir mumele vuku bizce muhakkak olmamakla beraber belki oraca melhz olur ihtimliyle o mlhaza serd edilmidi. 2-Meclis-i Mebsn'n mahall-i ictim hakknda dhilen ve hricen env- maklt daha imdiden mnteir olduu cihetle bu gft glarn nn almak ve ezhn- mmeyi teskn eylemek zere hkmet tarafndan beynt ve zht ile hakkatin bildirilmesi mukarrerdir. 3-Evvelce esbb tafslen ir olunduu vechile Meclis-i Mebsn'n pay-i taht- Hilfet ve Saltanat'dan baka bir yerde ictim gayr-i kbil ve devlet ve memleket iin mehzr- azmeyi d olacandan hkmet-i hzra nokta-i nazarnda sbitdir ve meselenin sratle halli elzemdir. F 29-30 Tern-i Evvel sene [1]335 Harbiye Nzr Cemal
~ 4 2 -1 6 ~
Harbiye Nzr Cemal Paa Hazretleri'ne C[evb]. 26-28/10/[13]35 trhli 300 ve 301 numaral ifrelere. Bugn py- taht- Saltanat- Seniyye ve makarr- Hilfet-i slmiyemiz olan stanbul dman donanma toplar ve kuv-y igliyesi altnda, dman polis ve jandarmasnn fil mdhale ve itirki tahtnda bulunuyor. Matbt Mtelifn tarafndan taht- murkabede, hukk- ahsiye ve ictimiyemiz bunlarn tazyki altnda, kabine erkn- muhteremesine varncaya kadar giren kanlar ecneb muyene ve teftine tbi bulunmakdadr. Btn mansyla makarr- Saltanat ve Hilfet hl-i muhsarada olup hkimiyetimiz burada manen ve filen gayr-i crdir. Buna bir de Rum ve Ermenilerin hkmeti tanmamalarn ve tilf Devletleri'ne istind ederek det hl-i isynda ve bir takm teklt- mefsedet-krnede bulunduklarn ilve edersek py- tahtmzn iinde bulunduu vaziyet-i elme ve hatar-nk tammen tavsf eylemi oluruz. Binen-aleyh btn bu hak-iken mume-
129
lt tafsl ve zh ile Avrupa'dan, efkr- ummiye-i cihndan hak ve adalet taleb edecek ve temnine alacak olan Meclis-i Mill'nin stanbul'da f-y vazfe etmesine bizce imkn mutasavver deildir. Dvel-i tilfiye mert birer hkmet olduu binen-aleyh Meclis-i Millmiz aleyhinde teebbstda bulunmayacaklar hakkndaki mtlat tammen bir hsn-i zan telakk eylemeye mecbruz. Ancak Avrupa devletleri milletimizi mertiyet ve hrriyeti mdrik red bir millet olarak add telakk etmi bulunsalard bu mtlaa vrid ve doru olabilirdi. Hlbuki vaziyet tammen bu hsn-i zannn aksine tecell etmi ve etmekdedir. Vzu'l-imza olduklar Mtreke ahkmna mugyir icrtlar ve hkmetin hakk- kazsna tecvzleri bizi insn telakk eylemediklerine, verdikleri sze riyet etmemeyi bize kar muhlif-i nms bir ey addetmediklerine delldir. Birka kiinin ahslarna kar vukuna ihtiml verilen mumelenin sebebi bu zevtn millet ve devletin makm- Saltanat ve Hilfet'in istikll ve tammsi urundaki mchede ve mesleri ise bunlardan baka ayn rh ve kanatde bulunan zevt- sirenin de hedef-i taarruz olmayacan kesdirmek ve temn eylemek bi't-tb mmkin olamaz. Binen-aleyh bu hl tekml Meclis-i Mill aleyhinde vki olabilir. Essen yukarda arz ve tafsl eylediimiz vechile stanbul megl ve filen tehlike mevcddur. Meclis-i Mill'nin ictimnn ise emniyet-i mutlaka iinde olmas art- evvel ve essdir. Bu sebeble tarada emniyet-i tmme mevcd olan bir mahalde ictim bir zarret-i katiye hlinde grlmekdedir. Meclisin inikd- sulha kadar muvakkaten tarada ictim hlinde zh buyurulan mehzrden vkelnn resmen ve ale'd-devm Dersadet'i terk etmeleri zarreti mevcd deildir. Baz nzrlarn gidip gelmeleri veya komiser brakmalar merkez-i hkmetin nakli mansn hibir zamn tazammun edemez. Bundan mad Meclis-i Mill'nin tarada ictim bir zarret-i katiyeye mstenid olacandan stanbul'dan baka bir merkezde ihds mansn da irb etmemesi bilhssa mukaddertmzn merkezi olan stanbul'un ancak mikdr malm ve emniyet-i mutlaka iinde bulunan bir mahalde tahlfe allmas maksad temn edebilir. Venizelos'un Atina'y emn gremediinden heyet-i icriyeyi bile Selanik'de tekl ve tess eylemesi Yunan py- tahtn tehlikeye koymayp bilakis tahls eyledii yakn vekyi ile malmdur. Ferid Paa'nn sadrazam ve Hriciye nzr iken Avrupa'da aylarca kalmas mumelt- hkmetce mahzrlu telakk edilmediine gre zarret-i fevkalde yznden hkmet-i hzra riclinin cb etdikce Meclis-i Mill'nin bulunaca mahalle gelip gitmelerinde hibir mahzr olmayaca tabdir. Hricde toplanldndan dolay Venizelos ve emsli dmanlarn propagandada bulunacaklar pek tab grlmekdedir. nk bu ictimn kendi zararlarna olacan
130
imdiden grmekde olduklar bhesizdir. Slih Paa hazretleriyle bu bbda grleli iki gn olduu hlde mahall-i inikdn daha evvel mehfil-i ecnebiyede dahi mcib-i mbhast olmu bulunduu anlalyor ki ayn nukt- nazardan bu da pek tabdir. Herhlde ecneblerin milletimizin derece-i idrkini anlamak hussunda tefahhustda bulunduklar muhakkakdr. Mertiyeti, hukkunu mdrik olan hibir milletin dman iinde, dman tazyki altnda kendi hukkunu mdfaa etmek zere ictim etmek istemeyeceini kabul etmek doru olamaz. Bunun [iin] stanbul'da ictim etmek istemek bi'l-cmle kuv-y memleketi burada cem etmek, bu kuvvetleri meflc klmak, netcede intihra kasdeylemek demekdir. Bundan mad Meclis-i Mill'nin bu vaziyet altndaki py- tahtda toplanmas milletin stanbul'un igl-i hzrn mevki-i tatbke koymu olan Mtelifn hak-ikenliklerini aynen kabul eylemesi demekdir. Hlbuki hricde ictim edilmesi ayn zamnda py- taht vaziyet-i hzra-i elmesinin de cihna kar alenen ve filen protesto edilmi olmas fidesi evleviyetle cizdir. Zt- akdes-i Hilfet-penh'nin stanbul'da bulunmalar cihetiyle Meclis-i Mill'nin tarada bulunmasndan dolay makm- Hilfet itibryla enzr- lemde bir tebeddl ve teessr vuku gayr-i vriddir. nk Meclis-i Mill milletimizi temsl eden bir heyetden ibretdir. Hatt kd iin zt- hmynun bir vekl tayn buyurmalar da mmkndr. Hem bu sretle lem-i slm Meclis-i Mill'nin makarr- Hilfet'de toplanmaya cesret-yb olamadn grmekle bu makm- mukaddesin dman tehlikeleri altnda bulunduunu hissedecekdir ki fidesi derkrdr. Ansr- gayr-i mslimeye gelince; bunlar daha Tevfik Paa kabinesi zamnnda intihbta itirk etmeyeceklerini iln eylemilerdir. Bunlarn itirk etmemeleri kendi zararlarndan baka bir netce vermez. nallh vatan ve millet nil-i istikll olunca ister istemez ayn hukk dhilinde Osmanl vatand[] olarak oturmaa mecbrdurlar. Frak- siysiyemizden bazlarnn Anadolu'yu istememeleri bi't-tab Kuv-y Milliye tesri altnda kalmak endesinden olacakdr. Hlbuki milletin asl khir ekseriyetini temsl eden milliyet-perver mebsn da ngilizlerin tesri ve tazyki tehlikesinden dolay stanbul'u istemeyeceklerdir. stanbul'un karaca mahdd mikdrda mebsnn ksm- mhimmi hi bhesiz milletle beraber olacana nazaran taraya geleceklerdir. Hatt hi gelmeyeceini farzetsek ve meclisin ikiye ayrldn kabul eylesek bile nisb hussunu stanbul'a m yoksa taraya m id bulunacan tab imdiden kesdirmek mmkndr. Essen bu gibi zan ve tereddde decek
131
mebslarn menfi-i mlk ve millet urunda istif sretiyle fedkrlk ibrz eylecekleri de meml ve muntazardr. Aydn taraflarndan intihbata dir vki olduu ir buyurulan ikyt Yunan igli altndaki aksm- memlikimizden ise bunun Rumlar tarafndan yapldna hi bhe edilmemekde ve pek tab grlmekdedir. Haksz igl olunan bu muazzez vilyetimizin Meclis-i Mill'ye mebs gnderebilmesi ehass- mlimizdir. Bu sretle millet bi'l-fil igli tanmadn, bu zengin topramzdan ayrlmaya rz olmadn iyi isbt edecekdir. Buna hkmetin de resmen mdhale etmesini zmir vlisine, Adana ve Musul Vilyetleri'yle Mara, A[y]ntab, Urfa sancaklarna intihbt iin kat emirler vermesini siyset-i hzrann cbt- maklesinden add telakk eyleriz. Heyetimizin verdii sz tutan zevtdan mteekkil olduuna itimd buyurulmasn hssaten istirhm eyleriz. Daha itilf husl bulduu gn btn mevcdiyetimizle mzheret ve muveneti arz ve vad etmi, keyfiyeti btn millete tamm eylemi idik. Aradan yirmi be gn gedi. Bu mddet zarfnda btn efl ve harektmzla vezif-i hkmeti teshle, kuvve-i hkmeti tarsne alyoruz. Buna ramen kabinenin hl huls-i niyetimizden bheli bulunmas, el-n icrt nmna adm atmam bulunmas teessrmz mcib olmakdadr. Bi't-tab Teklt- Milliye'deki maksadn meriyetini kabul ve ahkmna tevfkan idre-i hkmeti vad ve tekeffl eden hkmetin tekltn lavn ve nizmnmemizde musarrah olan Heyet-i Temsliye'nin faliyet-i hzrasnn tatlini taleb edeceini htra getirmiyoruz. Bu hlde daha nasl muvenet ve mzharet taleb buyuruluyor? Bu cihetin tavzhan zhn istirhm eyleriz. Bilakis Heyet-i Temsliye Ferid Paa kabinesinin yapm olduu hakszlklarn tamri cihetine el-n gidilmemi olduunu grmekle mteessif bulunmakdadr. Meclis-i Mill hakknda Heyet-i Temsliyemizin nukt- nazarn ber-vech-i bl arzeyledik. Maa-hz hatt- hareketimizi efkr- ummiye-i millet zerine istind etdirmek bizce dstr- hareket olduundan bilumm vilyt heyet-i merkeziyesinin bu bbdaki nukt- nazar ayrca sorulmudur. Netceye gre hareketimiz tabdir, efendim. F 30 Tern-i Evvel sene [1]335 Heyet-i Temsliye nmna Mustafa Kemal
132
~ 4 2 -1 7 ~
Harbiye Nezret-i Cellesi'nden Heyet-i Temsliye'ye yazlan telgrafnme sreti Burada mehafil-i ecnebiyeden sret-i resmiyede alnan malmta nazaran Meclis-i Mebusn'n py- taht- Saltanat'dan baka bir yerde ictim py- tahtn Anadolu'ya nakli manasn tazammun edecei anlalmakdadr. Meclisin dier mahalde toplanmas Dvel-i tilfiye'nin karrna tesr icr edemeyecei gibi dhilen baz vekyi zuhruna dahi sebeb olarak mdhaleyi davet etmesi ve mazallhi tel devlet ve memleketi tehlikeye uratmas da sret-i kaviyyede melhzdur. Binenaleyh bundan sarf- nazar olunarak meclisin behemehl py- tahtda ictim lzm geleceini hamiyet-i dniye ve vataniyenize mrcaatla tekrr ederim. F 2 Tern-i Sni sene [1]335
~ 4 2 -1 8 ~
Sivas'dan
Harbiye Nzr Cemal Paa Hazretleri'ne mevrd ifre C[evb]. 2/10/11/[13]35. Hkmeti mkil vaziyete drmemek essen en birinci arzumuzdur. Buna riyetde devm edeceimize zerre kadar bhe olunmamaldr. Meclis-i Mill'nin mahall-i ictim hakkndaki 30/10/[13]35 trhli mufassal cevbnmemizde de arz ve izh olunduu vechile bi'l-cmle merkiz vstas ile efkr- ummiyeyi istimzc eyledik. Bunun netcesi anlalmaynca Heyet-i Temsliye'nin marzt- katiyede bulunmaa imkn ve salhiyeti olmad nezd-i smlerince de msellemdir. Herhlde hamiyet-i dniye ve vataniye cbtnn her trl fedkrl ihtiyr ile icr olunacana itimd buyurulmasn istirhm eyleriz. 3 Tern-i Sn sene [1]335 Heyet-i Temsliye nmna
133
Mustafa Kemal
~ 4 2 -1 9 ~
Sret Harbiye Nezreti'nden Heyet-i Temsliye'ye ekilen telgrafnme Beynnme-i resmde yazld vechile hkmet-i hzra byle bir zamnda mahz vatan ve memlekete hizmet emeliyle br- azm mesliyeti deruhde etmidir ve bu vazfesini f iin keml-i b-taraf ve huls-i niyet ile hareket etmekde bulunmu olduundan nukt- tiyenin zhna lzm- cil hsl olmudur: Evvelen- Mebsn intihbna ansr- gayr-i mslime itirk etmedii gibi frak- muhtelife dahi el-yevm mctenib vaziyetdedir. Frak- muhtelife memleketde iki hkmet mevcd olduunu ve intihbtn b-tarafne icr klnmadn sebeb olarak gstermekde ve ansr- gayr-i mslimenin dahi bilhire bu sebebe mebn itirk etmediini dermiyn eylemesi pek melhz bulunmakdadr. ntihbtn dire-i selmetde icr olunmadna dir ikyt ve mesmat tevl ederek mehfil ve matbt- ecnebiyeye kadar mnakisdir. Meclis-i Mebsn milletin aksm- muhtelifesini temsl etmedii ve b-huss Kuv-y Milliye'nin tesrtyla teekkl eyledii takdrde bunun enzr- cihnda ne sretde telakk edilecei muhtc- zh deildir. Binen-aleyh mebsn intihbtnda tazykt icrsna meydn verilmemesi elzemdir. Sniyen- Tekrrna lzm olmayan esbba mebn Meclis-i Mebsn'n pay-i tahtdan baka bir yerde ictim dhilen ve hricen env- mehzr ve mazarrt d olduundan meclisin behemehl istikblde akd-i ictim eylemesi memleketin menfi-i haytiyesi cbtndandr. Slisen- Taralarda Teklt- Milliye nmna baz kimseler tarafndan umr- hkmete mdhale vuk bulmakda olduu irt ve ihbrt- mtevliyeden anlalmakda olmasyla bu mdhaltn cilen ve seran meni elzemdir. Hkmet-i hzra u talebinde sbitdir. Baka sretle idre-i umr etmek imkn mefkddur.
134
F 4 Tern-i Sn sene [1]335

~ 4 2 -2 0 ~
Mstacel
Sret Harbiye Nzr Cemal Paa Hazretleri'ne C[evb]. 4-5/10/[13]35. Ansr- gayr-i mslime ile bu vatan ve millet iin ansr- gayr-i mslimeden daha muzr olan baz frak- siysiyenin intihbta adem-i itirkini onlarn bi'l-iltizm ia eyledikleri esbba istind etdirmek elbette do[ru] olamaz. Ansr- Hristiyaniye daha Teklt- Milliye'nin ismi yok iken intihbta itirk etmeyeceklerini iln eyledikleri malm deil midir? Yaygara koparan frak- siysiyeye gelince, bunlar yalan sylyorlar. nk her tarafda intihbta itirk etmilerdir. Ancak beer onar kiiden ibret olan bu frkalarn millet nezdinde bir mevkileri olmadndan ve millet bu defa stanbul'daki politikaclardan deil kendi snesindeki z vatandalardan mebslar intihb etmekde olduundan kendileri muvaffak olamayacaklarn anlayarak tel ediyorlar. Buna kar bizim elimizden ne gelebilir? Bu noktadaki hakkatde kabinenin mtereddid bulunuu yn- istirbdr. Bahsolunan tazyk nerede kimin tarafndan ve nasl vki olmudur? Ltfen zh buyurulmaldr ki Heyet-i Temsliye vazfesini f edebilsin. Vh mddeayta atf- ehemmiyet ederek tela dmek ciz deildir. Mahall-i ictim hakkndaki nokta-i nazar da hkmetin sebtnda isbet veya adem-i isbet olduunu zamn ve vekyi isbt edecekdir. Bu bbdaki son mtlatmzn merkizden alnacak cevblar zerine arzedileceini bildirmidik. Teklt- Milliye nmna umr- hkmete nerede ve kimin tarafndan mdhale edilmi ise derhl bildirilmelidir ki cb eden mumeleye tevessl mmkin olsun. Ancak Dhiliye nzr paa hazretlerinin bhe ilham edebilecek tarzdaki mumelelerine nazar- dikkat-i smlerini celbe lzm grrz, efendim. F 5 Tern-i Sn sene [1]335 Heyet-i Temsliye nmna
135
Mustafa Kemal
~ 4 2 -2 1 ~
Mustafa Kemal Paa'dan Harbiye Nezreti'ne mevrd f 6 Tern-i Sn sene [1]335 trhli ifre sretidir.
Nide'den bildirildiine gre Dhiliye ve Mliye Nezretleri'nden mevrd telgrafnmelerde harekt- milliyeye muhlefetlerinden dolay Damad Ferid Paa kabinesi zamnnda ahli tarafndan tebd edilen ve Sivas Kongresi'nin (h d h)* Dersadet'e terhs klnan Nide Komiseri Ltfi ve Muhsebeci Slim Efendiler'in vki istiflar keen lem-yekn addolunarak mezniyet verildii ir klnmakda imi. Nideliler komiserin mesv-i [ahvlinden] bahisle ahliye silh tevz ederek halk mukteleye tevk eylediinin sbit olduunu muhsebecinin ise mrte bir memr olmakla halkn nefretini celb eylediini, tehcr zamnnda Hristiyanlar himye eylediine dir vki olan mrcaat zerine Dersadet Patrikhnesi'nden tahsnnme aldnn herkesce malm olduunu zikrederek bu iki memr yed mahallerine ide olunursa millete bir hakret ve tecvz eklinde telakk olunacandan bi'z-zarre hkmetin bu bbdaki emri f klnamayacan irla imdiden bu hlin nne geilmesini istirhm eylemekdedirler. Fi'l-hakka istiflarnn kabul edilmesi (...)* yn- nazardr. Fikrimizce mahallinden tahkkta ibtidr ile haklarnda mumele-i knniyeye tevessl etmekle hkmetin millet nazarnda lyk olduu itimd tersn etmek cihetini iltizm eylemesi en doru hareket olacakdr. Dellet-i devletlerini istirhm eyleriz. F 6 Tern-i Sn sene [1]335 Heyet-i Temsliye nmna Mustafa Kemal
* *
Metnin orijinalinde bu kelime deifre edilmemitir. Metnin orijinalinde bu blm bo braklmtr.
136
~ 4 2 -2 2 ~
Sret Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne ntihbatn dire-i selmetde cereyn ve Meclis-i Mebsn'n stanbul'da toplanmas ve Teklt- Milliye nmna umr- hkmete mdhale edilmemesi hakknda hkmetin tarafnza evvel hir vuk bulan teblgt katdir. Nerelerde bu yolda mdhalt vuk bulduu istifsr olunmakda ise de mdlaht- vka misl rdna ihtiyc gstermeyecek derecede ikr ve mteaddid telgrafnmelerinizde dermiyn olunan metlibin de ayn mhiyetde olduu derkrdr. Hkmet beynnmesinde tesbt ve iln eyledii b-taraflkdan ayrlamayaca cihetle Teklt- Milliye'ye muhlif ictihdda bulunanlarn tazyk ve tecziyesi cihetine gidemez. Fakat bunlar miynnda bir takm kimselerin muhlif-i knn efle cret etdikleri sbit olursa haklarnda lzm gelen mumele-i knniyeyi de bil-tereddd tatbk eder. Maa-hz Teklt- Milliye'ye mensb olanlarn mdhaltna nihyet verilemedii hlde yanlz muhliflerle uramak hkmetin taht- tesr ve nfzda olduuna dellet edeceinden evvel emirde Teklt- Milliye'nin itilf- vki mcibince kabineye tammen itimd ve icrt- hkmete inkyd eylemesi zarrdir. Zten bu maksad temn olunmadkca ve memleketde yalnz bir hkmet mevcd olduuna kanat husle gelmedikce sulh konferansna davet olunmaklmz mmkintdan deildir. Dvel-i Mtelife mmessillerinin beynat da bunu meyyiddir. imdiki hl bir mddetcik daha devm edecek olursa heyet-i vkelnn ekilecei muhakkakdr. F 9 Tern-i Sn sene [1]335
~ 4 2 -2 3 ~
137
Sivas'dan
Harbiye Nzr Cemal Paa Hazretleri'ne mevrd ifre sreti Geen aramba gn sadrazam paaya istif teklf olunduu, mrun-ileyhin de red buyurduklarn iitdik. Bu havdisin derece-i vskyeti hakknda malmt it buyurulmasn ric ederiz. unu arzedelim ki sadr- mrun-ileyhin istifs hlinde derhl tekml vaziyete hkim olmak iin cb eden tedbr tarafmzdan ittihz klnmdr. Tab bunda tereddd gsterilmeyecekdir. Netcenin ne olabilecei takdr buyurulur. Bu bbdaki mesliyetin de bize rci olamayaca bedhdir. F 13 Tern-i Sn sene [1]335 Heyet-i Temsliye nmna Mustafa Kemal
~ 4 2 -2 4 ~
Heyet-i Temsliye'ye ekilen telgrafnme sreti Devletin idre-i umr- dhiliye ve siysiyesi katiyen itirk kabul etmez. Evvel hir mevrd telgrafnmelerinde bu bbda mdhaltda bulunulmad ir klnmakda ise de hkmetce tayn olunan baz memrnin mahall-i memriyetlerine gidememesi ve Mentee mutasarrf gibi knnen taht- muhkemeye alnmak lzm gelenlerin mahall-i memriyetinde ibksnda srr olunmakla beraber murahhas sfatyla Sivas'a gnderilmesi ve Antalya mutasarrfnn Nazilli'ye azmete icbr klnmas ve Aydn Vilyeti'nden Hriciye ve Dhiliye nezretlerine ekilecek ifre telgrafnmelerin telgrafhnelerce adem-i kabulne dir Nazilli Kuv-y Milliye Kumandanl tarafndan emrolunmas gibi hdist umr- hkmete mdhaleden gayr many tazammun edemez. u ahvl ya taahhdt ve temnt- vkann cb eden mahallere tebl olunmadna veyahud teblgt- vkann mahallerince sg edilmeyerek istenildii vechile hareket olunduuna dellet edeceinden hakkat-i hl her neden ibret ise srat-i mmkine ile ir buyurulmas. F 23 Tern-i Sn sene [1]335
138
~ 4 2 -2 5 ~
Sivas'a ekilen telgrafnme sreti Hkmetin sulh konferansna davet olunmak hussunda metlibde bulunduu malmdur. Muslahann hsn-i netceye iktirn gidecek murahhaslarmzn emniyet ve itimd- millyi hiz hem de icrt- dhiliyesinde hkm nfiz bir hkmet temsl etmesiyle ancak kbil olabilir. Mmessiln-i ecnebiye taraflarndan dhilde emniyet ve syiin tessi ve takrri musrrne tavsiye olunur ve Anadolu'da bir katlima urayacaklar endesiyle dr- havf u hayet olan ahli-i Hristiyaniye'nin fevc fevc taht- iglde bulunan yerlere iltic etmekde bulunduklar messir ve clib-i dikkat bir lisn ile syleniyor. Geri mevki- megleyi ve ale'l-huss Adana havlsine gidenler oralarda Ermeni unsurunu teksf maksadyla azmet etmekde iseler de Anadolu'da fikr-i intizmn ve emniyet-i kalbiyenin muhtel olmas sebeb gsterilerek hkmet tarafndan vuk bulan red ve tekzbin tesrini azaltyor. nk Heyet-i Temsliye tarafndan verilen temnta ramen vilyetde baz kimselerin kendilerine ho grnmeyen memrlar hod-be-hod azl ve tebdl ve icrt- hkmeti sektedr eylemek ve cebren ine veya vergi derc ve cibyet etmek gibi harekt ve mdhaltnn tammyla n alnamadndan mehfil-i ecnebiyece dahi henz endie ber-devmdr. Memleketimizin berren ve bahren vaziyet-i hzrasnda mukaddertmz hakknda ittihz- mukarrert edecek olan devletlere kar tehddkr bir vaz almak her hlde muzrdr. Bundan baka mmessillere Heyet-i Temsliye nmna telgrafnmeler kede edilmesi memleketde iki hkmetin vcdunu gsterdii Fransa mmessili tarafndan alenen ifde olunmudur. Hele bunlardan herhangi birine kar elfz- tahkriye istimli mtehallik olduumuz nezhet-i ahlkye ve fikr-i selm-i dr-endne ile telf edilemez. Tehlike ve musbet onlarnda muhfaza-i vakr ve seknet ir- millmizden olduu unutulmamal ve yes ftrun htra getirecei mfrit ve mhlik ml ve tasavvurta menfi-i liye-i vatan feda olunmamaldr. Hukkumuzu vaziyet-i hzramzda ancak kiyset siyset ve mukteza-y hle kilne tevfk-i hareketle mdfaa edebiliriz. bu mlhazt nezd-i vllarnda malmu ilm kablinden ise de rfekya ve uabta vesy-y vatanpervernede bulunmak mutlaku'l-lzmdur. ctim takarrb eden Meclis-i Mebsnmzn dahi vatan- azzimizin hals ve felh hussunda ittihz olunacak tedbr-i hakmneyi takdr ile bu maksad- ulvnin istihsline hasr- nefs [ve] ihtimm eyleyeceine intizr olunmakdadr. F 1 Knn- Evvel sene [1]335
139
~ 4 2 -2 6 ~
Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Telgraf dresi Telgrafnme Mahreci: Ankara F 22 Knn- Sn sene [13]36
Zt- Sm-i Sadret-penh'ye ngilizlerin Harbiye nzrnn ve Erkn- Harbiye-i Ummiye resinin tebdlini taleb etmeleri devletin istikll-i siyssine kat bir tecvzdr. Bu tecvz bir mddetden beri memleketimizin taksmi ve mevcdiyet-i siysiyemizin imhs yolunda cihn efkr- ummiyesinde devern eden mnkatn bir karr- katye iktirn etmi olmas netcesi midir, yoksa mevcdiyet-i siysiyemizi imh yolunda vuk bulacak teebbstn ne netce vereceini kef iin yaplm bir teebbs mdr, yoksa tilf Devletleri'nin aldklar vechile yekdierinin muvfakat ve karrn almaa lzm grmeksizin mnferiden k- nfz yolunda herhangi bir hareket midir? Bunlar tefrk edebilecek malmta mlik deiliz ve mlik olamayz. Kezlik Yunanllarn Salihli cebhesinde balayan taarruzlarnn bu teebbst ile derece-i mnsebetini de tayn edemeyiz. Fakat istikll-i siysmize vuk bulan bu kasd- sarhi devletce kabul ve milletce sukt edersek mevcdiyet-i siysiyemiz aleyhinde en bedbn mukarrert ve icrta kendi tarafmzdan yol vermi olacamza bhemiz yokdur. Binen-aleyh ngilizlerin stanbul'da muhtemel tecvzleri ne ekil ve ne dereceye varacak olursa olsun dhil ve hric nazarnda Mdfaa-i Hukk Cemiyeti'ne mstenid bilinen hkmetin bu teklfi iddetle red ve nzr ile resi behemehl muhfaza etmesi katiyen matlbumuzdur. Bunun hricinde bir hareket-i mutvatkrne yalnz milletin istiklline ve mevcdiyetine mnf olmaz. Fakat hkmeti millete kar vermi olduu taahhdden inhirf etmi ve istikll urundaki mchedt- milliyemizi tavk ve tasb etmi vaziyete koyar. Binen-aleyh hkmet kabul etse dahi bir hkmetin heyetimize kar taahhdtn f etmemekle milletden ald kuvvetini tammen zyi etmi olduunu ve muhill-i istikll tavr ve hareketinden dolay hkmeti mesl addetdiimizi iln etmek mecbriyetinde kalrz. Hkmetin mukvemeti hlinde ngilizler Harbiye nzrn cebren kaldrmak ve btn
140
hkmeti skt etmek cihetine bile teebbs etseler vaziyet gerek hric ve gerek dhile kar onlarn emriyle nzr fed etmek kkndan daha msiddir. Vaziyetin safaht hakknda bir iki saate kadar cevb- fahmnelerini istirhm ederiz. stanbul ile muhbere ngilizler tarafndan men olunursa istikll-i mill urunda mcahede-i milliye ve diniye iln etmek yolunda ilerleyeceiz. Fermn. F 22 Knn- Sn sene [13]36 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal
BOA, BEO. SYS, 34-64/III_271-3
~ 4 2 -2 7 ~
Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi'ne Harbiye Nzr Cemal Paa'nn kabineden ekilmesi ve Erkn- Harbiye Resi Cevad Paa'nn tebdli yalnz ngilizler tarafndan taleb olunmamdr. ngiltere ve talya ve Fransa mmessilleri Bb- l'ye mterek bir ltimatom vererek esbb- mcibe serdiyle krk sekiz saat zarfnda u matlabn husln istemilerdir. Bu ar teklf karsnda kabinece bi'l-etrf mdvele-i efkrdan sonra ummen ekilmeye karr verildi ve Meclis-i Mebsn mteekkil buluna idi kabinece baka gne hareket edilmek gayr-i mmkin idi. Teklflerini geri aldrmak zere Dvel-i Selse mmessilleri nezdinde serd etdikleri esbb- mcibenin reddiyle teebbst- lzmede bulunuldu. Mmessiler teklflerinde srr etdiler. Kabinenin istifs tahakkuk etmi iken Meclis-i Mebsn'n henz mzkerta balayamad bir zamnda kabinenin ekilmesi menfii liye-i vatana mugyir olacan Cemal Paa bizzt rd ederek ve byle buhrnl bir zamnda kabinenin istifs stanbul'u Anadolu'dan ayrmaa kadar varp gyet vahm netyic tevld eyleyeceini ileri srerek kendi istifsyla meselenin hallolunmasn
141
terch etmidir. Meselenin safaht bundan ibretdir. Meclis-i Mebsn'n nihyet bir iki gne kadar nisb- ekseriyeti hiz olarak ictim muhakkak olduundan hkmet her nev husst meclisin p-i nazarna vaz edecekdir. Tarafnzdan bu bbda hibir gne teebbst vuk bulmamas lzmdr. nk sz sahibi Meclis-i Mebsn'dr. Vkel vehmet-i vaziyeti tammen mdrik ve efl harektnn selmetine kni olduundan ehven-i erri ihtiyr etmidir. Mdhalta nihyet verilecei Cumartesi sabhna kadar bildirilmedii hlde kabine mevki-i iktidrdan ekilecei ve bundan tevelld edecek hdistn mesliyeti kendisine id olmayaca beyn olunur. F 22 Knn- Sn sene 1336
~ 4 2 -2 8 ~
Devlet-i Aliyye-i Osmaniye Telgraf dresi Telgrafnme Mahreci: Ankara
Sadr- azam Paa Hazretleri'ne Telgrafnme-i fahmneleri zerine Heyet-i Temsliyece bir karr ittihz edilmek iin evvel emirde ltimatom sretinin aynen bilinmesine ihtiyc- kat vardr. Bunun ltfen teblini arz ve ric ederim. F 22 Knn- Sn sene [1]336 Heyet-i Temsliye nmna Mustafa Kemal
**
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Ankara Trh: 22/1/[1336]
142
Zt- Sm-i Sadret-penh'ye ltimatom sretini grdkden sonra karr- katyi arzedeceiz. Ancak vaziyetin mtlaa edildii esslarda hkmetle aramzda mahede fark vardr ki evvel onu bertaraf etmek isteriz. Hkmet bizim marztmz kendi icrt[na] mdhale eklinde telakk etmi. Yani vaka-i hriciyeyi bir tarafa brakarak bir mesele-i dhiliye nnde bulunduu[nu] zannetmidir. Vakay mnhasran ecneblerin bir nzr tebdl edebilmesi nokta-i nazarndan dnmek lzmdr. Kezlik istidll olunduu vechile Harbiye nzrnn ahs dahi mevz- bahs deildir. Ayn vaziyetde dier bir nzr ve herhangi bir zt olsa vaka ayn sretle muhkeme edilecek idi. Dier tarafdan nzrn tebdlini emreden kuvvetin Meclis-i Mebsn'n inikdna ve hkmetin zhtndan sonra Meclis-i Mebsn'n bir karr ittihz etmesine msade edip etmeyecei de u anda mechldr. Meclis-i Mebsn sz sahibi olmazdan evvel, vuk bulacak emr-i vkilere hazrlamak cb etdii iin Hkmet-i Seniyye'nin karrn anlamak istiyoruz. Meclis-i Mebsn sz sahibi olmazdan evvel emr-i vkiler tevl eder. Mesele-i hriciyenin mhiyetine muvfk tedbr almak tehr ederse bundan mtevellid mesliyetin heyetimize rci olamayaca teslm edilir. Meclis-i Mebsn fi'l-hakka toplanr ve f-y vazfeye balarsa hkmete hibir ey iin mrcaat etmeyeceimiz tabdir. Notay yalnz ngilizlerin deil Dvel-i tilfiye'nin mtereken tebl etmesi mesele-i hriciyenin ehemmiyetini ihta iin ayr bir sebebdir. F 22 Knn- Sn sene [13]36 Heyet-i Temsliye nmna Mustafa Kemal
~ 4 2 -2 9 ~
Bb- l Sadret-i Uzm Mektb Kalemi
Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi'ne C[evb]. Mebs Kara Vsf Bey celb olundu. ltimatomun asl ve tercmesi kendisine gsterildi. Okudu, lzm gelen malmt size it edeceini syledi. F 23 Knn- Sn sene [1]336
143
Sadr- azam Ali Rza

~ 43 ~
stanbul Vilyeti Mektbculuu Aded Umm: 6506 Huss: 1920
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletl efendim hazretleri Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti nmna Sivas'dan 13 Tern-i Evvel sene [13]35 trhiyle kede olunduu beynyla Beyolu Mutasarrfl'ndan ve Makriky Kaymakaml'ndan gnderilen iki kt telgrafnme leffen takdm klnmdr. Ol bbda emr fermn hazret-i men leh'l-emrindir. F 24 Muharrem sene [1]338 ve f 20 Tern-i Evvel sene [1]335 Vli Vekli Cemil
**
stanbul Vilyeti Mektbculuu Sivas merkezinden
Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal imzal telgrafnme sretidir. Hkmet-i Seniyye ile ml-i milliye diresinde itilf- tmmn husl bulduu keml-i memnniyetle tebr olunur. Hkmet, Teklt- Milliyemizin heyetler miynnda servis sretiyle kem fi's-sbk telgraf muhbert icrsn kabul etmidir. Binen-aleyh Ferid Paa kabinesine kar muhbert- resmiyenin kat hussunda telgrafhnelerce bi'z-zarre ittihz edilmi olan tedbr-i mnia derhl ref olunacakdr. Heyet-i Temsliye tarafndan zt- akdes-i Pdih'ye vuk bulan marztmn sreti ve beynnmesi derdest-i kededir.
144
Aslna mutbktr. (Mhr)
**
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Sivas Trh: 8/10/[133]5
Nevh ve kurya kadar bi'l-cmle mlhakta seran tamm edilecekdir.
Beyolu Mutasarrfl'na Beynnme Hric ve dhil felketlerin tehddi altnda hukk- tabiyesiyle mukaddestnn temn gyesi etrfna toplanan byk milletimiz bugne kadar hkimiyet-i milliyeyi ayaklar altna alan birka ahsn husmet-i hinnesi karsnda kalmd. Millete istind edememek itibriyle hadd-i ztnda hibir kuvvet ve ehemmiyeti olmayan ehs- mezkrenin her naslsa res-i kra gelmi bir hkmet eklinde olmas bu mhiyetinden bir ehemmiyet-i resmiye almasn intc ediyordu. Bu sebeble imdiye kadar milletin vahdet-i maneviyesi noksnsz olmakla beraber hkmet-i merkeziyenin bu vahdet-i milliyeye dhil olmam bulunmas yr u ayra kar milletin deil fakat devletin vahdet-i ummiyesini n-tamm olarak gsteriyordu. Lkin bugn Cenb- Hakk'a ve kendi hakkna istind eden byk milletimizin gsterdii mn- mutlak karsnda hiller skt edip nihyet ayn gye-i istihls etrfnda devletimizin de vahdet-i ummiyesi tamm oldu. Bu muvaffakiyet-i milliye iki safhada tecell etdi. Bunlarn birincisi milletinin ml-i merasna kesb-i ttl eden Hilfet-penh efendimizin Ferid Paa kabinesini derhl sktyla ve ikincisi de Ali Rza Paa hazretleri riysetinde teekkl eden yeni Heyet-i Vkel tarafndan ml-i milliyemizin meriyeti ve Kuv-y Milliye'nin hkimiyeti esst kabul edilerek milletle hkmet arasnda bir itilf- tm olmasyla tahakkuk etdi. Bu itilfa binen bugnden itibren btn Teklt- Milliye ve Heyet-i Temsliyemiz her iki tarafca mterek ve btn milletce mltezem nukt- nazarmzn temnle ml-i milliyemizin istihslinde yeni Heyet-i Vkel'ya mzhir ve muvin olacak ve muhbert- resmiye zerine mevz olan memniyeti ref edecekdir. Bu vazfenin fsnda tekltmz
145
hibir yerde hibir kimse tarafndan hkmetin vezif ve icrt- knniyesine kar hibir mdhaleye katiyen meydn verilmeyecek, bu sretle Teklt- Milliye'nin btn hedef-i mes ve faliyeti vatann emr-i istihlsnda mtemerkiz kalacakdr. Bu istihlsn istihslinde hkmetin vezif-i resmiyesine mukbil milletin de pek byk ve pek mbrem vazif-i milliyesi olduunu nazar- itibra alan cemiyetimiz hkmetce musaddak olan nizmnmesi ahkmna tevfkan teklt- ummiyesini taazzuv etdirerek vezif-i milliyenin intizm- fsn temn etmeyi elzem addetmekdedir ve essen bu ve byk mill gyeden baka hibir maksad takb etmeyen heyetimiz her trl menfi-i ahsiyeden ve frka ihtirstndan da mnezzeh olduundan iln etmi olduu esst- milliyeden hibir sebeb ve bahne ile hibir zamn inhirf etmeyecek ve en byk hisse-i faliyetini Kuv-y Milliye'nin imdiye kadar olduu gibi bundan sonra da syi ve skn- tm iinde tevznine hasr edecekdir. En mhlik erit-i trhiye altnda bile vakr- milliyesinden ve herkesin hukkuna riyetdeki hasil-i mevrsesinden zerre kadar ayrlmam olan milletimizin bundan sonra da ayn tarz hareketde sbit kalacandan ve bu sretle bu mbrek topraklara shib olmakdaki liykat-i milliyesini btn cihna tasdk etdireceinden bhe yokdur. 7/10/[13]35 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi nmna Mustafa Kemal
BOA, DH. KMS, 53-4/3_2, 15-19, 32
~ 44 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Nezreti Telgrafnme Mahreci: Karesi Numaras: 1325 Trh: 26/10/[13]35
ifre
Dhiliye Nezreti'ne
146
Dn Mustafa Kemal Paa Karesi mebslarnn esmsini telgraf ile taleb eylediinden isimleriyle hviyetleri bildirildi. Nmzedler bilhssa buraya gelen sbk mutasarrflar ve mebslar ile bilumm Kuv-y Milliye ressndan mensbn-i ttihd'dan mrekkebdir. Adedleri de yirmi altya blidir. Bir-iki nhiyeden mad merkez-i liv mntehab- snlerinin intihb hitm bulduundan be alt gne kadar mebs intihbna mberet edilecekdir. Anadolu Mdfaa-i Hukk Cemiyeti'yle mttehid'l-hareke bulunan res ve mensbn-i ttihd'n tesr-i nfzundan mteh olan ahli iki seneden beri dr olduklar mesib ve felketin ilcsyla mertiyetde zten snamam olduklar intihb emr-i mhimminde l-kayd bulunuyorlar. Geri selmet-i memleket nokta-i nazarndan her trl telknt ve elfztdan geri durulmuyor ise de intihbatn bunlarn galebesiyle netcelenecei akv-y ihtimldir. Fermn. F 26 minh. [Tern-i Evvel 1335] Mutasarrf Rza
~ 45 ~
Erkn- Harbiye-i Ummiye Diresi ube: 2
Sret Amasya'dan
Harbiye Nezreti'ne mevrd ifredir. Suriye huddunun imlinde ve hricinde z vatanmzn gayr-i mnfek aksmnda kin olup ekseriyet-i khiresi slm nfsuyla meskn bulunan Urfa ve Ayntab ve Mara'n Dvel-i tilfiye tarafndan vaktiyle igl edilmi bulunmas Mtreke ahkmna mnf idi. nk bu igl Mtrekenme'nin ancak yedinci mddesine tems etdirilebilir ve bu mddeye nazaran Urfa ve Ayntab ve Mara mevkiinin Haleb'e nazaran sevk'l-cey noktalar add itibr edilmesi ve Haleb'de bulunduu farz olunan Mttefikn'in emniyetlerini tehdd edecek vaziyetin zuhr-yfte olmasn kabul etmek lzmdr. Hlbuki mezkr noktalarda Mttefikn'in emniyetlerini tehdd edecek hibir vaziyet zuhra gelmemi ve el-yevm dahi mevcd bulunmamdr. Bu defa ngiliz ktatnn ekilmesi zerine
147
mevki-i mezkrenin Fransz ktat tarafndan taht- igle alnaca ve imdiden oradaki telgrafhnelerin Fransz sansr altna alnd ve byle bir igle tasadd edildii takdrde evvelce her naslsa yaplm olan hak-iken mumeleyi idme etmek olacakdr ki bu [vaziyetde] Mtrekenme eritine gre hibir sebeb ve bahne mevcd deildir. Bu vaziyet mevki-i mezkrede bulunan ve hukk ve haysiyetlerini mdrik olan ahli-i mslimenin mukaddert- tiyeleri hakknda tereddd ve endelerini mcib olmudur. Bundan baka Avrupa gazetelerinin son [haber]lerinden buralarn Franszlara terk ve tevd edilecei yolunda bir takm yit dahi devern eylemesi zerine ibu mevki ahlisi ve bu mevkie civr olan mahallt halk fevkalde dr- heyecn olmudur. Bu heyecn btn o havlye siryet etmek zeredir. Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Cemiyeti bu gibi igllere kar mtemerriden mdfaa ve mukvemet essn kabul eylemi olduuna nazaran bu meselede b-taraf kalamaz. Milletin feryd- istimdd-krnesine kar skt eyleyemez. Binen-aleyh Urfa, Ayntab, Mara halk byle yeni bir igle tasadd olunduunu grd anda evvel keml-i ciddiyetle bunu protesto edecekdir. Milletin bu protestosuna Franszlar tarafndan ehemmiyet verilmedii takdrde millet btn vesitine mrcaat ederek btn mevcdiyetiyle Fransz igl kuvvetlerine kar filen mdfaay mer ve kendini salhiyetdr addedecekdir. bu mer hukk ve talebe istinden hkmet-i merkeziyenin Dvel-i tilfiye'ye ibu hareketlerinin haksz olduunu beyn ve bu harekete tasaddleri hlinde husl melhz vekyiin vehmetini seran ve azimkr bir lisnla anla[tmasn] ve bi'n-netce milleti ithm ve mesliyet altnda brakmamak iin cb eden tedbr-i siysiyeye tevessl eylemesini Heyet-i Temsliye Hkmet-i Seniyye'den hssaten ric ve cevbna intizr eder. F 26 Tern-i Evvel sene [1]335 Heyet-i Temsliye nmna Mustafa Kemal
BOA, HR. SYS, 2542/3_24-25
~ 46 ~
Dersadet Emniyet Mfettilii Cnib-i Vls'na 1-Adana'da bulunan Fransz kuv-y igliyesinden mhim bir kuvvetin Haleb vilyetinden geerek Diyarbakr'a getii ibu harekt-
148
askeriyeden Sivas'da bulunan Mustafa Kemal Paa'nn ksm- kllsiyle Erzincan ve Erzurum istikmetinde ekildii cmle-i mesmtdan bulunmudur. 2-Balkesir-Gnen havlsinde Kuv-y Milliye aleyhinde teekkl eden ve Anzavurzde Ahmed nmnda bir ahs tarafndan idre edilmekde bulunan kuvvet gnden gne kendisine iltihk eden erkeslerle kesb-i takviyet edildii ve ileride bu kuvvetin dahi mhim roller oynamak istiddnda bulunduu imdiden anlalmdr. 3-atalca'da mevcd iki yz kadar Yunan kuv-y askeriyesinin ekvet derecesinde halka zulm ve taaddiytda bulunduklar ve akamdan sonra geceleyin ehs- mahalliye hayatlarndan korkarak kur ve nevhye gidemedikleri ve filleri mechl birka cinyet k edildii ve imdi ise Karadeniz havlsinden mahall-i mezkra geen psiz Receb isminde otuz kadar kuvveti bulunan bir Laz etesinden ihtirzen Yunan kuvvetinin biraz basretli hareket eylemekde bulunduu marzdur. F 23/11/[13]35 Dersadet sttlt Memru (mza)
BOA, DH. EUM. SSM, 39/38_2
~ 47 ~
stanbul Emniyet Mfettilii Cnib-i Vls'na Bundan iki gn akdem Akhisar'a Mustafa Kemal Paa tarafndan muntazam yz elli svr askeri her bir techztlaryla beraber gnderildii ve bunlarn vazfeleri Akhisar'da ne kadar byk hn ve maaza var ise hepsini tahliye etdirdikleri ve tahliye olunan mahallere gene Mustafa Kemal Paa tarafndan on bin kadar muntazam piyde askeri gnderilecei ve bu askerler ise Kuv-y Milliye'ye iltihk edeceklerini nefs-i Akhisar'dan dnk gn gelen ve szne son derecede itimd olunur bir zt tarafndan istihbr eyledim. Gene bundan birka gn akdem Bursa vilyetinden iki tabur muntazam piyde askeri her bir techztlaryla Akhisar'a geldiklerini istihbr eylediimi mbeyyin ibu rapor- acznem arz u takdm klnd. F 30 Tern-i Sn sene [1]335 Dersadet Haydarpaa Isttlt Memru bende Hamdi
149
BOA, DH. EUM. SSM, 39/50_4
~ 48 ~
Bb- l Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss 8609 436
Gyet mahremdir
Hriciye Nezret-i Cellesi'ne Devletl efendim hazretleri Beyrut'dan avdet eden Karahisar Fransz Mmessili Binba Labonne'un frka kumandanlk diresinde kumandan beyle bir saat kadar devm eden muhveresi arasnda Kilikya, Ayntab, Mara ve havlsinde ngilizlerin terk etdii mevkiin Franszlar tarafndan igli katiyen bir mhiyet-i muvakkateyi hiz olup bunun vaziyet-i sbkay ve Mtreke ahkmn tayr eden yeni bir karr cbndan addedilmemesini ve bin dokuz yz on alt senesi tilfnmesi Rus arl zamnnda vcd bulmu olup cbt- sbkaya tevfk edilen o tilfnme'nin Franszlarca hlen hibir kymet ve ehemmiyeti kalmadn ve byle ehemmiyetden skt olan mukarrert- sbkay izm ederek hudd- Mtreke hricinde ngilizlerden tesellm edilen mahallerdeki Franszlarla mcdeleden ictinb olunmasnn oralardaki mill kuvvetlere ibl edilmesini ric ve Adana'dan mebs intihbna mni olmak ve Ermenilerden asker istihdm etmek sretiyle Trklerin arzlarna muhlefetde bulunmu olan Kolonel Bremond'un geri alnarak oraya bakasnn gnderilmesi ve vlinin Adana'ya izmna mmnaat edilmemesi gibi husstn Fransa'nn hsn-i niyetine temnt- filiye olduu ve bu hussun Heyet-i Temsliye'ye ifhmyla mevcd s-i tefehhmlerin izlesi iin bir Fransz generalinin Beyrut'dan Sivas'a hareket etdiini ve essen korkulacak cihet zmir igli olup bu vilyetde Yunnlere kar tekl olunan Trk cebhelerindeki mill kuvvetlerin faliyete gelerek lehlerinde konferansdan bir karr sudrundan evvel Yunnlerin zmir ve havlsinden ihrc Trkiye'nin menfaati cbndan olduunu ve Fransa'nn hatt ngilizlerin bile bu yolda gsterilecek mevcdiyet-i milliyeye msellahan ve katiyen mukbele etmeyecekleri kanatinde bulunduunu ilveten beyn eyledii Karahisar Mutasarrfl'ndan bildirildii gibi Sivas Vilyeti'nden alnan bir telgrafnmede de Suriye Fevkalde Komiseri Fransz
150
Georges Picot, ile Yzba Dam ve Mlzm Filori'den mrekkeb bir Fransz heyetinin Mustafa Kemal Paa ve Heyet-i Temsliyesi'yle grmek zere evvelki akam saat altda Sivas'a geldii ve doruca Heyet-i Temsliye'nin bulunduu binya urayarak ve onlar ziyretden sonra ikmetleri iin intihb etdikleri Fransz Mektebi'ne nzil olarak iki gn Sivas'da kaldkdan sonra doruca Paris'e Sulh Konferansna azmet edecekleri istihbr olunduu ityn klnmdr. Karahisar Fransz mmessilinin u beynt Fransa Fevkalde Komiserlii'nin geende taraf- sm-i Sadret-penh'den tebl buyurulan temntn meyyid olmak itibriyle hadd-i ztnda hiz-i ehemmiyet grlmekle beraber malm- l-i nezret-penhleri olduu zere siysetde menfaat ess olmasna ve devletlerce bi-hasebi's-siyse verilen temntn bu ess tayr ve tebdl edecek mhiyet ve samm[iyy]eti hibir zamn ihtiv etmedii emsli delletiyle msbet olub Mara, Ayntab ve Urfa Mutasarrflklar'ndan evvel hir alnan telgrafnmelerde Franszlarn oralardaki vaziyetleri ngiliz igline maks olmad ve ngilizler Hkmet-i Osmaniye'nin mevcdiyetini tasdk ile icrt- hkmete asl mdhale etmedikleri ve slm ve Hristiyan btn ahli hakknda gyet msvtkrne mumele f eyledikleri hlde Franszlarn her trl teferrut- umra mdhale ile beraber mesel Mara hkmet konayla kalasna eyym- resmiyede ve Cuma gnlerinde kedesi mutd olan Osmanl sancann ekilmesine mmnaat etmek ve ktat- askeriye miynnda kll mikdrda bulundurulan Ermeni efrd tarafndan ahli-i slmiye'ye kar k edilegelmekde olan tecvzt ve taaddiyta msade eylemek gibi hkimiyet-i Osmaniye'yi ihll ve hissiyt- slmiye'yi rencde edecek ahvli ihtiyr eylemekde olduklar bildirilmesine nazaran ii dier bir nokta-i nazardan teemml ve muhkeme ile ona gre bir hatt- hareket takb eylemek muvfk- ihtiyt ve basret olur. Fil-hakka Suriye ve Beyrut cihetlerinde fevkalde bir takm vekyiin zuhruna dir u gnlerde akseden ve Mareal Allenby'nin Beyrut'da General Gouraud'yu ziyretiyle de alkadr grlen rivyetler mblaadan gayr-i hl olsa bile Beyrut'dan yeni avdet etdii anlalan mmessil-i mm-ileyhin beyntyla yine Beyrut'dan Sivas'a gelmi olan Suriye Fevkalde Komiserlii'nin Heyet-i Temsliye'yi ziyretinin vekyi-i mezkre ile irtibt ve mnsebeti olduu ve Franszlarn bugnlerde Kilikya, Ayntab, Mara ve havlsinde mevkilerini ikl edecek dier bir gile tahaddsne meydn vermemek ve nazarmz baka bir cihete tahvl eylemek gibi siys bir maksad ve gye takb etdikleri ihtimlden bad grlemez. Binen-aleyh mmessil-i mm-ileyhin beynt ve vesy-y muharreresine ve Suriye fevkalde komiserinin Heyet-i Temsliye'ye ayn melde olarak vuk bulaca mahss ve melhz olan ifdtna kar Hkmet-i Seniyyece son derece
151
iltizm- ihtiyt olunarak Franszlarn vaziyet ve temylt- hzralarndan sret-i dierle istifde olunmas mlhazt- ciznesindeyim. Ol bbda emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir. F 14 Rebulevvel sene [1]338 ve f 7 Knn- Evvel sene [1]335 Dhiliye Nzr Mehmed erif
BOA, HR. SYS, 2543/2_36
***
Harbiye Nezreti Nezret ubesi ifre Kalemi
Sivas'da Heyet-i Temsliye'den Harbiye Nzr Cemal Paa Hazretleri'ne vrid olan ifre telgrafnme sretidir. Ziyret kartnda Suriye'de ve Ermenistan'da Fransz Fevkalde Komiseri yazl olan Msy Franois Georges Picot refkatinde Yzba Dam ve Mlzm Filori olduu hlde f 4 Knn- Evvel sene [1]335'de Sivas'a muvsalatla ayn gnde dorudan doruya Heyet-i Temsliyemize mrcaat etdi. F 7 Knn- Evvel sene [1]335 sabh stanbul zerinden Paris Sulh Konferans'na gitmek zere Sivas' terk eden mrun-ileyh kendisinin Sivas'a vrdunun Fransa Hkmeti'nin malmt ve muvfakat dhilinde bulunduunu ve nukt- nazarmz anlamak ve kendi nokta-i nazarlarn bildirmek maksadnda olduunu, bu mlktn ahs bir ekilde olup hkmeti nmna bir mhiyet-i resmiyeyi hiz olmadn beyn eyledi. Cevben kendisine Heyet-i Temsliyemizin bu bbda bir salhiyet ve vaziyet-i resmiyeyi hiz bulunmad anlatlarak efkr- ummiye-i milleti temsl eden nukt- nazarmzn da Sivas Kongresi beynnmesinde muvazzahan mnderic bulunduu zikrolundu. Esn-y mushabede mrun-ileyhe Kilikya, Mara, Ayntab ve Urfa'y tammen Mtreke ahkmna muvfk bir sretde igl eylemi olduklarn syleyerek nazar- hayret ve istirbmz celb eyledi. Mtrekenme metni kendisine ire olunarak bu noktadaki gafleti zh klnd. Mrun-ileyh cevben imdiye kadar hkmeti tarafndan kendisine tebl edilmi olan talmt ve tefsrta nazaran mevki-i marzann bir hak zerine igl edilmi ve tedbr-i mttehazann bu maksada mstenid bulunmu olduunu, eer hl bunun aksi idiyse neden dolay Mtreke'den beri tekub eden Osmanl kabinelerinin bu bbda
152
akk- efe etmediini hatt Teklt- Milliye ile itilf eylemi olan hkmet-i hzrann bile protestoda bulunmam olduunu zikreyledi. Cevben sbk hkmetlerin icrtn bilemediimizi fakat hkmet-i hzrann herhlde Mtreke ahkmna mugyir icr edilmi olan bi'l-cmle hakszlklar protesto etmi olduunu zanneylediimizi yalnz bu protestolarn derece-i iddetinin bizce mechl bulunduunu maa-hz milletin t bidyetden beri protesto etmi ve hl etmekde ber-devm olduunu, bundan mad Fransa Hkmeti'nin Dersadet Fransa mmessilinin vesir memrn-i siysiyesinin gerek Hkmet-i Osmaniye'ye ve gerekse ahliye kar bu igllerin muvakkat mhiyetde olduunu iln eylemelerinin Mtreke ahkmna mugyereti mansn tazammun eylediini syledik. Mrun-ileyh, iglin muvakkat olduuna dir malmatm yokdur. Bu meselenin Paris Sulh Konferans'nda takrrine kadar muvakkat bir ekilde olduunu irb eder bir tabr-i siysden baka bir ey olmadn ancak kendisini aldatmak isteyenlerin bu tabrden mtesell olabileceklerini, yoksa hakkat-bn ve mddiyet-perest olanlarca bu tabrdeki many temyz g olmad tarznda idre-i kelm eyledi. Biz, kendisine bu haksz igllerin bertaraf edilmesini, milletin btn kuv-y mddiye ve maneviyesini sarf etmeye azmeylemi olduunu anlatdk ve Ermeni mezliminden, Franszlarn Hkmet-i Osmaniye memrlarna kar rev grdkleri harekt- tecvzkrneden ikyet etdik. Mrun-ileyh Ermenilerin geri alnmas hakknda essen emir vermi olduunu, Hkmet-i Osmaniye memrlarna kar hrmetkr davranlacan vad ve fakat buna mukbil bu mentkda Franszlar aleyhinde bir hareket-i milliye husle getirilmemesinin temnini ric eyledi. Biz de Franszlar sebebiyet vermedikce mtecvizne harektda bulunulmamasnn temnine alacamz syledik. Aksi takdrde mesliyetin tammen kendilerine id kalacan da ilve eyledik. Bu mlktdan bizde hsl olan fikir; vahdet-i milliyemizin ve be-tahss gnden gne tevess eden tekltn Avrupa ve bilhssa Fransa efkr- ummiyesinde son derece hsn-i tesr hsl eylemekde olduu ve hakkn taleb eylemeyi bilen ve vatan- mukaddes urunda cbnda haytn feddan ekinmeyeceini filen isbt eden milletimizin artk enzr- hrmetle grlmekde bulunduunu ve inallh hkmetimizin bu mesnedden alaca kuvvetle takb edecei drst ve vakr bir siyset syesinde sulh konferansnda vatan ve milletin en az zararla kurtulaca merkezindedir. F 8 Knn- Evvel sene [1]335
153
BOA, HR. SYS, 2543/4_2-4
~ 49 ~
Erkn- Harbiye-i Ummiye Diresi
Sret Harbiye Nezret-i Cellesi'ne Onbeinci Kolordu Kumandan Kzm Karabekir Paa'nn Onnc Kolordu Kumandanl'ndan mbella tammi sreti aynen zre nakledilmi ve Mustafa Kemal tarafndan dahi bu kabl hkmet-i merkeziyeye telgraflarla muhlefet ve tehddt hv ifreleriyle mrcat tevl etmekde bulunmudur. Geri merciim bulunan makm- smlerinden bir gn teblgt vuk bulmadkca byle mechl'l-kbe teebbsta vilyetimizce mtvaat ve mreket edilmeyecei tab ise de ahvlin kesb eylemekde bulunduu nezket ve ehemmiyeti bunlara tarafdr veyahud tehddden mteessir vlilerin mevcdiyeti teemml olunarak ona gre tedbr-i mukteziye ittihz zmnnda arz- keyfiyete msraat olunur. F 21 Temmuz sene [1]335 Vli Glib Sret Bir tehlike vukunda seferberlik ilnna knnen salhiyetim vardr. Meclis-i Vkel karryla Harbiye Nezreti hudddan bir Ermeni'nin geirilmemesi ve millet-i muazzama-i slmiye'nin her trl taarruzdan vikyesi iin iktiz eden tedbrin ittihznda serbest its sretiyle bu hakk- knnmi istimle tekden msade etmidir. Bu byle olduu hlde Dhiliye'nin Ali Kemal imzal 28 Haziran [13]35 trhli tamminin kolordu mntkasndaki vlilere dahi tebl edildiini maa't-teessf haber aldm. Bu tammde memrn-i hkmete ve halkmza kumandanlar tarafndan verilen seferberlik emrine itat etmemeleri ve bu fesdn nn almak iin ne yapmak lzm ise yaplmasn, aksi hlde evmir verenler gibi icr edenlerin de mesl edileceini sylyor. Derhl ibtl edilmesini ric ederim. Bu havlnin mdfaa-i nmsu ve hayt uhdeme mevddur.
154
Herhangi bir mntkama taarruz vukunda vereceim seferberlik emrine her kim itat etmez ise ve filen, kavlen ikl eder ise derhl Dvn- Harb karryla mahv u ifn olunurlar. Yzbinlerce hedmzn titredii bu topraklar elden gider. Anadolu'nun badan baa bir slm mezarl olacan herkesin bilmesi lzmdr. Bence hkmnden ziyde Cenb- Hakk'n gazab ve lanetinden kurtulmasnn cb edenlere tebl edilmesini ric ederim. Bu emir bilumm zbitna ve ahz- asker uabtna tamm edilmidir. Onbeinci Kolordu Kumandan Kzm Karabekir Mamuretlaziz Vilyeti'ne Onbeinci Kolordu Kumandanl'ndan bery- malmt alnan 9 Temmuz [13]35 trh ve bil numaral ifreli telgrafnmenin bir sreti bery- malmt blya karlmdr. Harekt. Numara 1915.
**
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi
On Yedinci Kolordu Kumandan Vekli ve Elli Altnc Frka Kumandan dre-i rfiye Resi Bekir Smi Bey tarafndan makineden alnan beynnme sretidir. Evvel u muhtasar beynnmeyi alnz: Beynnme stihls- mlk-i millet urunda trh-i lemin hid olmad kahramanlklar ile arpan kahraman slm ve Trk leminin azz hedsna bir lisn- tarzle hakret ederek f-y hrmetde ksr eden Bursa Vlisi Mustafa Paa vuk bulacak yn- esef vekyie meydn braklmamak ve ervh- hedya kar vicdn ve mill borcumuzu f etmek zere vazfe-i vilyetden el ekdirilerek stanbul'a gnderilmi olduu iln olunur.
**
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi
155
Sivas'da Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk Resi Mustafa Kemal imzal beynnme sretidir. Eskiehir mutasarrfnn hin Ferid Paa kabinesinin hizmetkr olmakda devm etmesi ngilizlerin Eskiehir'deki kuvvetlerini hissolunur derecede tezyde kym eylemeleri o civr halkn tesre drm olduundan ahren birok kuvvetler Eskiehir hkmeti aleyhinde hareket etmidir. Bu harekt- milliyenin matlb olan intizm diresinde sevki iin Yirminci Kolordu Kumandan Ali Fuad Paa marz Kuv-y Milliye'nin kumandasn deruhde buyurmulardr. Mrun-ileyhin Eskiehir'e drt saat mesfede imid kynde ngiliz zbitnyla vuk bulan mlktda ngilizler hkmetinin umr- dhiliyesine ve harekt- milliyemize mdhale etmeyerek katiyen b-taraf kalacaklar ve mevcd ngiliz askerinin demiryolundan ayrlmayacaklarn temn eylemilerdir. Kendilerine cevben istikll-i mevcdiyeti iin alan milletin bugnk maksad hynet-i vataniyesi sbit olan Ferid Paa kabinesinin skt ve bunun hizmetkr olan memrnin i bandan ekilmesi olduunun tilf Hkmeti'ne kar asl bir fikr-i tecvz beslemedii bildirilmidir. F 26-27 Eyll sene [13]35 **
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdiriyet-i Ummiyesi
Hdvendigr Bamdriyeti'nden mevrd Fevkalde Kalem-i Mahss numara ve f 3 Tern-i Evvel sene [13]35 trhli ifre telgrafnme mahll sretidir. Refkatinde bir inzibt memru olduu hlde frkadan imdi telgrafhneye gelen bir zbit vlinin hasbe'l-lzm mevki-i hkmetden tecrd edildiini ve binen-aleyh hibir tarafla resmen muhbere edemeyeceini ve halefi veya vekli taayyn edinceye kadar mahz mrun-ileyhin muhberesine mni olmak zere muhbere odasnn kontrolleri altnda bulundurulacan syleyerek ie balad. Arz- malmt olunur. Bamdr Subhi
**
156
Huss: 1942
Huzr- l-i Cenb- Sadret-penh'ye Marz- ker-i kemneleridir Erzurum ahlisi Teklt- Milliye vcda getirmilerse de fikirlerinde hkmet-i merkeziyeye kar bir gn emel-i muhlefet mevcd olmayp harb-i zilde ekdikleri mihen ve mekdan ve Ermenilerin k etdikleri taaddiytdan mtenebbih olarak bilhssa oralarda Ermenistan'n adem-i teekklne mttehiden mmnaat ve lede'l-hce hkmete bu noktadan mzheret etmek gyesini takb eylediklerinin ahlinin pek saf ve samm grlen ifdesinden anlald ve oralarda hl-i hzrda Hristiyan mevcd olmad ve vilyetin Krd ve Trk ahlisi arasnda imtizc- tm cr olduu ve merkez sancann bir kazsndan madsna mteallik intihb mumelt ikml edilerek imdiye kadar ekseriyet-i azmeyi ihrz edenlerin Mustafa Kemal Paa ile Baro Resi Celaleddin Arif ve Albayrak Gazetesi Mdr Necati Beyler'den ibret bulunduu ve ancak on gne kadar mumele-i intihbiyeyi ikml edebilecei tahakkuk eden Ki kazs intihbtnn netcesi ne olursa olsun zevt- mezkrenin ihrz eyledikleri ekseriyeti ihll edemeyecei tebeyyn etdii ve intihbtda ahlinin keml-i serbest ile bil-mdhale rey verdikleri ummen beyn edilmekde ve vilyet halknn kanatine gre Mustafa Kemal Paa Teklt- Milliye'nin mvellidi olmayp kendilerinin muhfaza-i nefs ve vatan endesiyle teebbs eyledikleri harekta itirk ve bunlarn tanzmine say etmesinden n kendisine kar mmede bir hiss-i hrmet husle gelmi ve arzsu hilfna olarak be yz mhrl mazbata ile ahli tarafndan nmzed iln edilmi olup kendisine kar besledikleri hrmet-i sammneden baka intihbda bir gn mdd ve manev sik mevcd olmad ummen sylenmekde id ve ihrz- ekseriyet etmeleri melhz olan dier nmzedler miynnda da s-i hl ile mtehir adamlar mevcd olmad gibi memrne kar hibir tarafdan mdhale vuk bulmad Erzurum'da bulunan Heyet-i Teftiye-i Fevkalde'den ekilen ifreli telgrafnmede izbr klnm olmala arz- malmt olunur. Ol bbda emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 25 Rebulevvel sene [1]338 ve f 18 Knn- Evvel sene [1]335 Dhiliye Nzr nmna Mster Kefi
BOA, BEO. SYS, 343541
157
~ 50 ~
Erkn- Harbiye-i Ummiye Diresi ube Numara
Sret Erzurum'dan Harbiye Nezreti'ne mevrd ifredir. Oltu'dan bir sebeb ve sretle huddumuz dhiline hibir Ermeni gnderilmemidir. Birka Ermeni'nin baz teklf ve mutlebtda bulunmak zere Oltu'ya geldii ve Oltu hkmet-i muvakkatesi tarafndan tevkf edildii istihbr klnm ve 29/10/[13]35 trhli nezret-i cellelerine arzedilmi idi. Hudd hricindeki vuktla alka ve mnsebetimiz olmad iin bu vakann tafslt ve netcesine dir fazla bir malmt alnmamdr. Kuv-y Milliye'ye mensb baz ehsn Kafkasya huddunu tecvz ederek Ermenilere tasallutda bulunduu ve Mustafa Kemal Paa'nn Azerbaycan'da bulunan Enver'le muhbere etdii hakkndaki beyntn dahi katiyen asl yokdur. Enver'in Azerbaycan'da olduunu dahi zannetmiyorum. Trabzon Fransz mmessili, mm-ileyhin Trkistan'da olduunu mevki kumandanna sylemidir. Ermenilerin huddun te tarafndaki Mslmanlara yapdklar fecyi ve mezlime kar b-re slmlarn kopardklar feryd- tazallm-krne ve istimdt-krnesinin lem-i medeniyetde cy- kabul bulmamas ve ecnibin ve bilhssa Amerikallarn u srada bir dereceye kadar lehimize dnen efkr ve mtlatn aleyhimize evirerek bir takm menfi elde etmek iin teden beri yapmakda olduklar vechile yaygaradan baka bir ey olmadnn sret-i katiyede tekzb buyurulmasn arzeylerim. 17 Knn- Evvel 1335 15. K[olordu] Kumandan Kzm Karabekir
**
Bb- l Sadret-i Uzm Mektb Kalemi 408
Mahrem ve mstaceldir
Hriciye Nezret-i Cellesi'ne
158
Devletl efendim hazretleri 17 Knn- Evvel sene [1]335 trhli ve 399 numaral tezkireye zeyldir. Kuv-y Milliye'ye mensb baz ehsn Kafkasya huddunu tecvzle Ermenilere tasallutu ve Mustafa Kemal Paa ile Enver beyninde muhbere vuku hakknda tahkkt- amka icrs Onbeinci Kolordu-y Hmyn Kumandanl'na lede't-tebl cevben vrid olan ifre telgrafnme sretinin gnderildii ve zikrolunan tahkkt netyicine Amerika Fevkalde Komiseri Amiral Bristol cenblarnca itimd edilmedii takdrde Hkmet-i Seniyece mehzr-i azmesi der-kr bulunan husst- mezkre hakknda Amerikallarca tahkkt icrs lzmu Harbiye Nezret-i Cellesi'nden cevben bildirilmi ve slif'l-beyn sret leffen savb- devletlerine tisyr klnm olmakla iktizsnn f ve netcesinin inbsna himmet buyurulmas siyknda tezkire-i senver terkm klnd, efendim. F gurre-i Rebulhir sene [1]338 f 24 Knn- Evvel sene [1]335 Sadr- azam Ali Rza Muhtra Hkmet, Birleik Amerika Yksek Komiseri Amiral Bristol'un Mtareke Komisyonu Bakan Fahreddin Bey'e verdii iki muhtrann ierii hakknda bilgi sahibi olur olmaz, sz konusu muhtralarda deinilen hususlarda sayn Amiral'i bilgilendirmek iin acele etmitir. Karaba blgesinin bir ksmnn zerbaycan'a braklmasn amalayan bir anlamay tesis etmeye elverili bir hareketi kurmak iin, Ermenistan Cumhuriyeti'nin dndaki topraklara Trk kkrtclarnn gnderilmesiyle ilgili olarak; Erzurum yetkililerince gerekletirilen soruturma ve elde edilen aklamalar, byle bir teebbsn hibir zaman dnlmediini ortaya koymaktadr. Ayn ekilde hibir Ermeni, Trk topraklarna gelmemitir. Erzurum yetkilileri, baz taleplerde bulunmak zere Oltu'ya gelen bir Ermeni heyetinin imparatorluk snrlar dnda kalan bu yetkililerce tutuklandn renmilerdir. Ayrca vilayet yetkilileri, yabanc topraklar zerinde meydana gelen olaylara karmamak gayesini benimsemilerdir. Keza Mustafa Kemal Paa'nn Enver Paa ile ilikide bulunduu gerek deildir. Trabzon'daki Fransa Cumhuriyeti temsilcisinin bu mahaldeki kumandana teyid ettii gibi, o zerbaycan'da deil, Trkistan'dadr. Bylece, Trklere kar yaplan karalama ve ithamlarn hangi amala karldn kefetmek g deildir.
159
mparatorluun kaderi sz konusu olduu zaman; onun yklmas, Trk ulusuna ve Ermenilerce her trl arlklara maruz kalan Kafkasya'daki Mslman unsurlarna kar dnya kamuoyunu yanltmaya allmas, ad geen kiilerin menfaatinedir. Sayn ekselanslar, ahs bir soruturmay ele alarak kendisine iletmi olduum bilgileri bizzat teyid edebilirler. Hibir ayrm gzetmeksizin, Trkiye'de sefalet ekmi halklara srekli yapm olduu hayrhah yardmndan dolay Amerika Birleik Devletleri Hkmeti'ne teekkr ederken Bb- l; zmir vilayetinde yabanc zulmne maruz kalm Mslman halklarn durumunun iyiletirilmesi ve ayn ekilde bir insanlk grevi olarak duyulmam bir rejim altnda inleyen Makedonya Trkleri'nin kaderiyle ilgilenilmesi hususlarnda Konfederasyon Hkmeti'nin gereini yapmasn memnuniyetle karlayacaktr. Osmanl Hkmeti, bu blge makamlarna Amerikan yardm hareketlerine btn imknlaryla almalarnda yardmc olunmasn defalarca tavsiye etmi ve bu talimatn yerine getirildiini renmitir. Dier taraftan Osmanl Hkmeti, lkenin kaynaklar elverdii lde tebaasnn kaderini dzeltmek iin elinden gelen gayreti gstermektedir. mparatorluk ynetiminin temellerini her zaman tekil eden slm'n yce hogr ilkeleri ve insanlk adna; savatan ok ekmi ve ilenen ktlklerin kurban olanlara yardma komak iin btn gayretleri gstermesi ve tm bu olanlar ilk knayanlardan olmas durumunda olumsuz deerlendirmelerde bulunmak hakszlk deil midir? Ayrca btn bu olanlar, tm dnya tarafndan Sayn Wilson'un dile getirdii deerli ilkelerin zafere ulap ve bar ve kesin bir huzura doru gidilen bir dnem olarak deerlendirildii srada yeni kargaalarn ortaya kmasna sebep olmayacak mdr? Bb- l, Osmanl Hkmeti'ne yneltilen "tebaasna ve yardm getirmek isteyenlere kar kaytsz kald" ithamlarnn byk lde karalama ve kt niyet tadn gz nnde bulundurursa Ekselans Amiral Bristol'e kran duyacaktr.
BOA, HR. SYS, 2606/7_29, 30, 33, 34
~ 51 ~
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Sivas
160
19 Knn- Evvel sene [1]335

ifre telgrafnme
Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukk- Milliye Cemiyeti Heyet-i Temsliyesi'nin bugn Sivas'dan Ankara'ya mteveccihen hareket etdikleri bery- malmt arzolunur. F 18 Knn- Evvel sene [1]335 Vli Reid
**
Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss Mdriyeti Evrk- Umm Numaras: 192 F 29 Knn- Evvel sene [13]35
Sadret-i Uzm'ya Mustafa Kemal Paa ile rfeksnn evvelki akam saat rddelerinde Ankara'ya muvsalat ettiklerine dir tafslt hv Ankara Vli Vekleti'nden bugn alnan 28 Knn- Evvel sene [13]35 trhli telgrafnmenin sreti manzr- sm-i fahmneleri olmak zere leffen takdm klnd.
**
Bb- l Dhiliye Nezreti ifre Kalemi Mahreci: Ankara 29 Knn- Evvel sene [13]35
ifre Telgrafnme Mustafa Kemal Paa ve rfeks dn akam saat rddelerinde Ankara'ya dhil olarak doruca Hazret-i Bayram Vel kuddise srruhu'l-l hazretlerinin trbe-i erfelerini ziyret etdikden sonra hkmet pghna toplanan binlerce ahli tarafndan meserretkrne alklarla ortaya alnp kurbanlar zebh ve Hilfet-penh- azam ve Pdih- muazzam efendimiz hazretlerinin ve devlet ve milletimizin sadeti nmna dular edildikden sonra mm-ileyh tarafndan ayn melde bir nutuk rd edilerek makm- vilyetde ve kolordu kumandanl diresinde ay ve kahve ikrm edilmi ve badeh iki seneden beri bo olan ve ikmetlerine tahss olunan Zirat Mektebi'ne gitmilerdir. stikble ehre saatlik mesfeden umm Ankara
161
ahlisiyle mlhaktdan gelen erf ve ayn ve Mdfaa-i Hukk- Milliye heyet-i idreleriyle kezlik mlhaktdan gelen binlerce svr Kuv-y Milliye efrd itirk ettii ve yz binlerce ahli ve kadn ve ocuklarla da bir saatlik mesfeden bed ile hkmete kadar iki geeli olarak istikble itb etdikleri ve heyetin pek hr ve samm alklar iinde gedii ve Ankara zeybekleri tarafndan kl ve kalkan oyunu oynand mstakbilnin bir ksm- mhimmi msellah olduu hlde ufak bir mnsebetsizlik bile katiyen vuka gelmedii ve heyetin Hacbekta karyesinde elebi Cemaleddin Efendi tarafndan misfir edildikleri ve dergh- erf dedegn tarafndan ziyfet verildii ve tarkat- nzenn ricliyle Alevlerin Kuv-y Milliye'ye dhil olduklar ve kezlik Krehri'nde de yamurlarn kesret-i nzlne ramen pek byk bir mersim icr edildii mutasarrflk vekletinden alnan telgraf mnderictndan mstebn olmakla ilveten arzolunur. F 28 Knn- Evvel sene [13]35 Vli Vekli Defterdr Yahya Glib
BOA, DH. KMS, 53-4/21_2-4
~ 52 ~
Harbiye Nezreti Nezret ubesi Kalem-i Mahss 20
Hriciye Nezret-i Cellesi'ne Devletl efendim hazretleri Kilikya ve ark Trakya ahvline dir mahallerinin ir zerine Heyet-i Temsliye'den vrid olup mnderictlar itibriyle yn- dikkat ve teemml bulunan kta telgrafnme sreti aynen takdm klnm olmala bu hussda muktez mumelenin fs hussuna msade-i nezret-penhlerinin b-dir buyurulmas marz ve mtemenndr. Ol bbda emr fermn hazret-i men-leh'l-emrindir. F 18 Rebulhir sene [1]338 ve f 10 Knn- Sn sene [1]336 Harbiye Nzr Cemal
** 162
Harbiye Nezreti Nezret ubesi Kalem-i Mahss

Sret
Ankara'dan Harbiye Nzr Cemal Paa Hazretleri'ne mevrd ifre Karaman tccrnndan olup mbyatda bulunmak zere Adana'ya giden elebizde Ferid ve Musa Efendiler'in Franszlar tarafndan Mersin'de tevkf olunduklar ve mm-ileyhimnn hibir kabhatleri olmad hlde mahz Adana Ermeni eteleri tarafndan nakd-i mevcdlar gasb edilmek maksadyla habsedildikleri ve hatt Musa Efendi'den bir mebla- mhim alnd istihbr edilmidir. Fransz igli altnda bulunan mentka bu gibi teaddiyt ve tecvztdan n hibir slm tccr ayak basmaya cesret edememekde ve bu hlde memleket byk ml zararlara uramakdadr. Hkmetin teebbst- messirede bulunmas ve mevkfn-i mm-ileyhimin seran tahliyesi esbbnn istikmli istirhm olunur. F 30 Knn- Evvel sene [1]335 Heyet-i Temsliye nmna M. Kemal **
Sret Kongre'den Harbiye Nzr Cemal Paa Hazretleri'ne mevrd ifre ark Trakya'daki hat boyunda bulunan Yunan taburuna efrd terhsi bahnesiyle msellah efrd gelmekde ve giden efrdn da silhlar alkonarak taburun Rum ekysnn bir silah deposu hline ifr klnmakda olduu, terhs olunan efrdn Memlik-i Osmaniye dhiline datld ve bu taburun merkezi olan Lleburgaz'a klliyetli mikdrda gelen bombalarn orlu, atalca, Babaeski, Alpullu, erkesky mfrezelerine tevz klnd Paaeli Heyet-i Merkeziyesi'nden bildirilmekdedir. Hkmetce teebbst- katiye ve eddede bulunarak Yunanllarn ark Trakya'ya olsun tahrktlarna mmnaat olunmas ehemmiyetle arzolunur. F 3 Knn- Sn sene [1]336 20. K[olordu] K[umandan] Vekli Mahmud Heyet-i Temsliye nmna Mustafa Kemal
** 163
Sret Kongre'den Harbiye Nzr Cemal Paa Hazretleri'ne mevrd ifredir. Ahvli tedkk etmek zere Adana'ya gnderilen Yzba Vehbi Efendi Adana Vlisi Celal Bey Franszlarn mebs intihbtn birok bahnelerle tavk eyledikleri ve vilyetin Kuv-y gliye Kumandanl nezdindeki mkerrer teebbstnn semeredr olamad Dhiliye Nezreti'ne ir- keyfiyet edilmesine Fransz sansrnn mmnaat eylediini irla hkmetin Dersadet Fransz mmessil-i siyssine kat bir sretde mrcaat ederek intihbtn icrsna Fransz kuv-y igliyesince mmnaat- vkann refini taleb eylemesi lzmuna dir beyntnn srat-i iblna tavassutunu ric eylemidir. Meselenin derece-i ehemmiyetine nazaran hkmetce ittihz- tedbr buyurulmasnda tavassut- devletlerini istirhm eder. Ancak hibir re ve md kalmad takdrde Franszlarn harekt- vkasn umm Amerika ve Avrupa nazarnda protesto etmek artyla Nide'deki Kilikya Heyet-i Merkeziyesi'nin muvfakatyla hricde bulunan Adanallardan mebs intihbna tevessl olunmas muvfk olacan arzeyleriz. Adana vlisinin muhbert- resmiyesinin sansre tbi olmamas hussunda da ayrca teebbst- siysiyede bulunulmak lzmu kanatinde olduumuz marzdur. F 7 Knn- Sn sene [1]336 20. K[olordu] K[umandan] Vekli Mahmud
BOA, HR. SYS, 2556/1_87-90
Heyet-i Temsliye nmna Mustafa Kemal
~ 53 ~
Konya Telgraf ve Posta Bamdriyeti Aded: 5 Telgraf umru
Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi Cnib-i Smsi'ne eref-telakk edilen 371 numara ve f 17/18 Tern-i Sn sene [13]35 trhli ifreli emr-i telgraf-i safneleri arza-i cevbiyesidir. 32 numara ve
164
f 23 Knn- Evvel sene [13]35 trhli tammnme-i atflerine tevfkan mumele fs l-bd olup fakat Antalya'da bulunan Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Resi nmna Mustafa imzasyla emr-i mezkr hilfnda baz telgrafnmeler yazld grlm ve ol bbdaki tezkire-i smiye diresinde mumele f etdirilmesi iin cnib-i vilyete mrcaat edilecek idiyse de liv-i mezkrun mstakil bulunmas dolaysyla Ankara'da bulunan Heyet-i Temsliye Resi Mustafa Kemal Paa hazretlerine mrcaat edilmesi daha muvfk grlerek cbna tevessl edilmidi. Binen-aleyh mrcaat- vka-i ciznem zerine Teklt- Milliye makmt arasndaki muhbertdan mad kede olunacak telgrafnmelerin cretle yazlmas hakknda teblgt icr buyurulmu ve buraca da alkadr olan merkize tamm ve tebl-i keyfiyet klnarak buna nihyet verilmi ve bu bbda cereyn eden muhbert- telgrafiye sretleri manzr- smleri buyurulmak zere leffen takdm klnm olduu bery- malmt arzolunur. Ol bbda emr irde hazret-i men-leh'l-emrindir. F 15 Knn- Sn sene [1]336 Konya Bamdr Vekli Sbit **
Aded / 148 Antalya
Ankara'da Heyet-i Temsliye Resi Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Franszlarn Kilis'deki fecyiine ve kongreye murahhas izm meml olup Trk hukkunun ne sretle muhfazas lzm geleceine ve Yunanllarn zmir'deki reziline ve'l-hsl istihls- vatan hussunda vuk bulmakda olan mrcat ve teebbsta dir tilf Devletleri mmessilleriyle makmt- sireye Mdfaa-i Hukk Cemiyeti'nden yazlan telgrafnmelerin cretsiz kabul edilmemesi Dersadet'in irna atfen Konya Bamdriyeti'nden bildirildii cihetle bu gibi telgrafnmeler Antalya Telgraf Mdriyetince kabul edilmemekdedir. Bu misill telgrafnmeler iin her defasnda iki- bin guru telgraf creti it olunmak lzm geliyor. Memleket bu hlde iken mcerred telgraf cretinden istifde iin byle mhim telgraflarn tehri efkr- ummiye zerinde pek fen bir tesr yapmakda oldukdan baka harekt- milliyenin ehemmiyetini de btn mansyla skt etmekde olduundan ve paraszlk dolaysyla bade-m buraca bu gibi telgrafnmeler kede edilemeyip Antalya mill harekta b-gne kalacandan bu bbda ehemmiyetle nazar- dikkat-i devletlerini celbe msraat ve cevb- cile intizr eylerim, efendim.
165
F 10 Knn- Sn sene [1]336 Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Resi nmna Mustafa
**
Aded / 149 Teke
Fevkalde aceledir
Ankara'da Heyet-i Temsliye Resi Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne C[evb]. 7 Knn- Sn sene [1]336. Lloyd George'un vuk bulacak teklft ve mteferritna dir neriyt hakknda dahi emr-i smleri diresinde mumele fs tab ise de dier telgrafla da arzolunduu vechile tahls-i vatanla alkadr olup heyetimize tevch buyurulan mahallere yazlan bu gibi telgrafnmeler cret verilmemesinden dolay gnlerden [beri] telgrafhnede kaldndan istirhm- mesbk vechile Antalya Telgraf Mdriyeti'ne ve mlhakt telgraf memrlarna muktez emrin hemen it ve ir buyurulmas tekrr keml-i ehemmiyetle istirhm ve bu gibi telgrafnmeler iin katiyen cret verilemeyeceinden Antalya Telgraf Mdriyetince srr olunduu hlde heyetimizde telgraf muhbertna vkf zevt bulunduundan tarafmzdan doruca kede olunaca arzolunur, efendim. F 10/1/[13]36 Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Resi nmna Mustafa
**
Aded / 150 Antalya
Tehri gayr-i cizdir
Sretdir Ankara'da Heyet-i Temsliye Resi Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne kinci telgrafa zeyldir. Cemiyetimizden Dersadet'deki mmessil-i siyslerle nezretlere yazlan pek mhim telgraflarn Konya Bamdriyetince crete tbi olduu iddisyla el-n Konya'dan ileri ekilmedii imdi tahkk klnd. Bu bbda mdriyet-i mezkreye emr-i cil ve kat ve
166
telgrafnmelerin dahi kedesi temn buyurularak buraya da malmt it buyurulmas tekrr ehemmiyetle. F 10 Knn- Sn sene [1]336 Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Resi nmna Mustafa
**
Ankara'da Heyet-i Temsliye Resi Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Antalya Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Resi nmna Mustafa Bey tarafndan zt- smlerine kede edilen f 10 Knn- Sn sene [13]36 trhli telgraf grdm. Usl diresinde yazlan telgrafnmelerin srat-i kedesine rfekmla beraber allmakdadr. Ancak Mdriyet-i Ummiye'nin 32 numara ve f 23 Knn- Evvel sene [13]35 trhli matb emirnmesi mcebince mumele fs zarr olduundan mezkr emirnmenin bir sreti Ankara Bamdriyeti'nden aldrlarak keyfiyet malm- smleri oldukdan sonra Kuv-y Milliye alkadrnna dahi tamm birle meslekdlarmz hibir sebeble hamiyetsizlikle ithm eylememeleri hussunun temnine dellet buyurulmasn istirhm eylerim, efendim. F 11 Knn- Sn sene [1]336 Konya Bamdr Vekli Sbit
**
Ankara 2087
Sretdir Konya Bamdr Vekli Sbit Beyefendi'ye C[evb]. 11/1/[13]36. Telgraf memrlarmzn bu meslek ve millete olan sadkatleri ve hamiyetleri hidemt- mesbkalaryla meyyeddir. Antalya Heyet-i Merkeziyesi'ne Teklt- Milliye makmt arasndaki muhbertdan mad kede olunacak telgrafnmelerin bi't-tab crete tbi olaca cevben bildirilmidir, efendim. F 13 Knn- Sn sene [1]336 Heyet-i Temsliye nmna
167
Mustafa Kemal
BOA, DH. KMS, 53-4/36_53-58
~ 54 ~
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahss Zabtnme Sra Numaras: 629 6 Rebulhir sene 1338 29 Knn- Evvel sene [1]335
Tebl olunduu devir: Harbiye
nc Ordu Mfettii iken memriyetine hitm verilmesini mtekib silk-i askerden istif etmi olan Mustafa Kemal Paa'nn baz esbb- siysiyeden dolay muahharan silk-i askerden ihrc ve hiz olduu ninlarn nezi ve uhdesindeki fahr yverlik rtbesinin refi hussuna Harbiye Nezreti'nin ir zerine bi'l-istzn 9 Austos sene [1]335 trhinde irde-i seniyye-i cenb- Hilfet-penh eref-sudr buyurulmu olup ancak mumele-i marza bir mahkeme karrna iktirn etmemesi hasebiyle muvafk- knn olmadndan tashhi ve slif'l-beyn mumele-i ihrciyenin keen lem yekn addedilmesi ve nin- zinlarn idesiyle silk-i askerden kabul-i istifs lzmuna dir Harbiye Nezreti'nin 28 Knn- Evvel sene [1]335 trhli tezkiresi okundu. Karr nc Ordu Mfettilii'nden azlolundukdan sonra silk-i askerden istif etdii hlde hibir Dvn- Harb'in hkmne mukrin olmakszn idr takbta binen silk-i askerden tardyla nin ve madalyalarnn istirddna irde-i seniyye-i cenb- ehriyr eref-sdr olmu olan Mustafa Kemal Paa hakkndaki mumelenin tashhi zmnnda mm-ileyhin askerlikden mstaf fakat gayr-i matrd tannmas ve istirdd olunan nin ve madalyalarnn idesi iin irde-i seniyye-i hazret-i tc-dr istihsli muktez grlerek cb eden lyihann tanzm ve tesyri hussunun nezret-i mrunileyhya ir tezekkr klnd. (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
168
BOA, MV, 217/203
***
Sadret-i Uzm Mektb Kalemi 14 Cemziye'l-evvel sene 1338 5 ubat sene 1336
Tezkire Harbiye Nezret-i Cellesi'ne nc Ordu mfetti-i sbk Mustafa Kemal Paa'nn askerlikden mstaf fakat gayr-i matrd tannmas ve nin ve madalyalarnn idesi hussuna makm- devletlerinden vuk bulan ir zerine bi'l-istzn irde-i seniyye-i cenb- Hilfet-penh eref-mteallik buyurularak sret-i mnfesi leffen savb- llerine irsl klnm olduu beynyla tezkire-i senver.
BOA, BEO. SYS, 34-64/II_4
~ 55 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi Telgrafnme Mahrec: Ankara Numara: 1392 Trh: 10 Mart sene [13]36
ifre
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne C[evb]. 4 Mart [13]36. Numara iki. Urfa'daki msdeme hakknda eref-telakk olunan emr-i l-i safneleri[ni] tebl ettim. Urfa'da bulunan Kuv-y Milliye tedf bir vaziyet alm olduundan Franszlar tarafndan bir taarruz vuk bulmadkca katiyen tecvz bir hareketde bulunmamalar tab id ve msdeme vki ise buna Franszlarn sebebiyet vermi olduu ve devletin vaziyet-i siysiyesi zerine tesr etmesi
169
muhtemel olan efl ve hareketden dima tevakk edildii Mustafa Kemal Paa tarafndan cevben bildirilmekle bery- malmt arzolunur. F 10 Mart sene [13]36 Ankara Vli Vekli Defterdr Yahya Glib
***
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi Telgrafnme Mahrec: Ankara Numara: 1767 Trh: 14 Mart sene [1]336
Bizzat alacakdr
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne Numara ikidir. 11 Mart [1]336 trhli iki kta telgrafnme-i l-i nezret-penhleri muhteviytndan Mustafa Kemal Paa'y haberdr etdim. Mrun-ileyh cevben ber-vech-i t beyntda bulundu. Dhiliye nzr beyefendi hazretlerinin Mara Mutassarrfl'na ve Harbiye Nezreti'nin kolordu kumandanlna evmir ve talmt- mahssa it eylemi olmalarna nazaran bir emr-i vkiin ihds edilmi olduunu gryorum. Buna nazaran serd-i mtlaa zid ise de nokta-i nazarm bildirmi olmak iin diyebilirim ki mahallinde kbil-i icr olup olmad anlalmadan verilen emirler ekseriy mahkm- akmetdir. Bundan baka mevz- bahs meselede Franszlar iki yzl ve iflkr bir siyset yapyorlar. Bunu anlamak pek basitdir. Franszlar bizimle hakk dostlua ve cidden anlamak arzsuna mstenid bir siysetin cbt olarak Mara meselesini teklfleri vechile halletmeyi tensb ediyorlarsa Birecik'de, Urfa'da vesir birok yerlerde ayn zamnda toplaryla, tfenkleriyle, bombalaryla masm ahli-i slmiye'yi ldrmek, meskenlerini yakmak, gfil halk tedh etmek tazyktndan bir an olsun vazgemesi ve buna mukbil ahli-i slmiye'nin gy katlim eyledikleri Ermenilerin a kalan kadn, ocuk ve ihtiyrlar ie iin yine slmlarn pey-der-pey tecemmu ve Fransz ulvv-i cenbna iltic etmekde olduklar ve hkmet-i merkeziyeye Adana vlisi vstasyla ayn mrcaat ve ilticlarda bulunduu propagandasn yapmamas lzm
170
gelir. Adana'da Franszlarn kard Ferd gazetesinin 1 Mart sene [1]336 trhli nshasndaki bend-i mahssa nazar- dikkatinizi celb ederim. Paa mezkr bendi dahi verdi. Aynen ber-vech-i t arzediyorum. Adana Vlisi Celal Beyefendi hazretleri Mara ehrinin vaziyetine dir Dhiliye Nezreti'nden ald bir telgrafnmeyi Kilikya gl Kuvvetleri Kumandan General Dufieux'ye tebl etmidir. Dhiliye Nezreti bu telgrafnmesinde Mara ahlisinin ve bilhssa ehirde kalm olan sekiz bin Ermeni'nin mdhi sefletlerini zikrediyor ve Adana'dan Mara'n iesi iin teshltda bulunmas zmnnda General Dufieux'nn hissiyt- insniyetpervernesine mrcaat ediyor. General Dufieux de tdeki mektbla cevb vermidir. Franszlarn hissiyt- insniyetkrnelerine mrcaat vukunda semeresiz kalmaz, bunu ifhen dahi sylemidim. Mara ahlisinden bir ksmnn harekt- mefsedetkrnelerine ksm- azamnn mctemian k etdikleri ktllere ve ahs cinyetlere ve bu ehir Trkleri'nin ksm- azamnn mevvik ve erk ve fil olmalarna ramen ir etdiiniz sefleti mddet-i kalle zarfnda tehvn iin muvenetde bulunmaklm bheden vrestedir. Ancak Marallarn ve sancan ve mteaddid kyllerin harekt- cinyetkrneleri netcesi olarak pek ok hayt- beer fed edilmesi hasebiyle temnine memr olduum menfiin istilzm eyledii temnt almaklm cb etmekdedir. Mara ahlisini bil tefrk-i cins mezheb erit-i tiye derecesinde ie edeceim. 1-Bir an evvel Kilikya'ya hemen yz elli vagon buday, elli vagon arpa, elli vagon patates imrr olunacakdr. 2-Mart trhinden akdem garb mntkas Andrn havlsinde ictim eden bir ete ve gnlllerin esliha olarak Andrn ve Gleli mevkiinde Fransz memrlarna iki bin harb tfengi ve iyi bir hlde be yz av tfengi ve tfeng bana bin aded fieng ve on bir erit ile yirmi aded mitralyz ve be bin bombann teslm[i]. 3-5 Mart'dan evvel Mara sancandaki Trk ete ve ktatnn imle ve sancak hricine geri ekilmeleri. 4-Mara ve Zeytun, Gksun havlsindeki Trk ktat ve etelerinin eski olan bin harb tfengi ve iyi bir hlde bulunan her trl silh ve tfeng bana yz fieng, otuz mitralyz, bin fieng ve mitralyz bana onar erit, on bin bomba, drt top, ayn apda be yz mermi, iki Mart'a kadar bi't-teslm ayn erit diresinde ricatleri. 5-enin bil-hdise temni iin Mara erfndan on ztla Pazarck'dan alt kimsenin iki Mart'da Belpnar'a teslmi ve bunlardan mad Mara sancandaki vatandalara kefl olmak zere Adana Trk
171
erfndan drt kiinin [teslimiyle] Adana'da bu erfa hsn-i mumele edilecekdir. 6-Mara'da Amerikallara kendi ihtimmlarna terk edilen Fransz mecrhnine ve Knn- Sn 1920 ibtidsnda yirmi bin nfsu olan Ermeni ahlisinin bakys olan sekiz bin Ermeni'nin temn-i haytlar iin bldaki beinci mddede zikrolunan ibu mddedeki erit ml ve cnlar zerine mesldrler. 7-e kfilesi bir Fransz ktas refkatiyle 4 Mart'da Islhiye'den hareket edecekdir. Mekltn tevzi iin bu kfileye bir Fransz zbiti, dier bir Fransz zbiti ve Kilikya'dan bir Trk memr, bir Anadolu memru Osmanl Dhiliye Nezreti'nden bir memr ve Ermeni erfndan mrekkeb bir komisyon refkat edecekdir. 8-bu cevb nezretden tammen ne mevdd- mnderice ve ne de kelimtnda bir gn tadlt icr edilmeksizin tebl olunacakdr. F 13 Mart sene [13]36 Ankara Vli Vekli Defterdr Yahya Glib
~ 56 ~
ngiltere Yksek Komiserlii stanbul, 25 Mart 1920 Nu: M. 2905
Sadret'e Ekselanslar, [1]-Bana henz ulaan haberlere gre, Samsun'daki ngiliz Askeri Kontrol Subay Yzba Forbes'in Amasya'da tutuklandn zt- lnize bildirmekten eref duyuyorum. 2-Bu tutuklamann Sivas'taki ordu kumandan ve Mustafa Kemal'in emri zerine, Trk blge kumandan tarafndan yapld anlalmtr. 3-Osmanl ordusu subaylarnn bu dmanca hareketi, temsil etmekle eref duyduum hkmete byk bir hakaret tekil etmektedir.
172
4-ngiltere Hkmeti adna, bu subayn derhal serbest braklmasn ve istedii bir yere seyahat etmesinin kolaylatrlmasn talep ediyorum. Sayglar. Yksek Komiser S. J. de Robeck
BOA, HR. SYS, 2607/3_26
~ 57 ~
stanbul 16 Mart 1920
Sadret'e Ekselanslar, Fransa, ngiltere ve talya yksek komiserleri, 16 Mart saat 10:00'dan itibaren stanbul ehrinin Mttefik Kuvvetleri'nin asker igali altnda olacan zt- lnizin bilgisine sunmak iin Mttefik Yksek Konseyi tarafndan grevlendirilmilerdir. Zt- lniz, ekte, bu hussta yksek komiserler tarafndan alnan karar metnini bulacaktr. Ayrca, Osmanl Hkmeti'nden birok yerde ve zellikle Tarsus'ta meydana gelen olaylar ve ar davranlardan sorumlu olduu phe edilmeyen Mustafa Kemal Paa ve szde "milliyeti" hareketin dier yneticilerini derhal knamasn srarla talep etmekle ykmlyz. Benzer olaylarn ve ar davranlarn tekrarlanmas halinde, Trkiye ile tasarlanan bar artlarnn daha sertleeceini ve evvelce verilen tavizlerin geri alnacan Osmanl Hkmeti'nin bilgisine arzetmek zorundayz. stanbul'da Mttefik asker igalinin, bar antlamas artlar kabul edilip yrrle konuluncaya kadar devam edeceini ilve etmekle grevlendirilmi bulunuyoruz. Sayglarmzn kabuln rica ederiz.
M. Defrance
BOA, HR. SYS, 2606/10_14
S. J. de Robeck
Maissa
173
***
Bb- l Hriciye Nezreti Umr- Siysiye Mdriyet-i Ummiyesi
Zt- Sm-i Sadret-penh'ye 26 Mart sene 1920 trhiyle Fransa, ngiltere ve talya mmessilleri tarafndan it olunan mmz notann tercmesidir. Dersadet'in igl-i asker tahtna vazna dir Meclis-i lce mttehaz karr mbelli olarak zt- smlerine ehr-i crnin on alts trhiyle tevd olunan mterek notada Fransa, ngiltere ve talya fevkalde komiserleri Hkmet-i Osmaniye'nin Mustafa Kemal Paa ile gy mill hareketin dier mdrnn derhl takbh eylemesini taleb etmee memr klnm olduklarn beyn etmiler idi. Zt- smlerinin 17 Mart trhli cevb notasnda bu bbdaki talebe ancak ok cz sretde mmt edilmidir. Daha mhim olan urasdr ki; Hkmet-i Osmaniye "Mill" denilen hareketin ressn alenen takbh yolunda 16 Mart'dan beri hibir ey yapmamdr. Fevkalde komiserler mevz- bahs olan talebin Meclis-i l'nin kat bir karrna mstenid olduunu ve bu karr geri almaa veya tahff etmee kendilerinin salhiyetdr bulunmadklarn bir kere daha nazar- dikkat-i smlerine arzederler. Binen-al-hz Hkmet-i Seniyye'yi Mustafa Kemal Paa ile mevz- bahs olan hareketi idre eden sairlerini alenen ve ekk ibhma mahal brakmayacak bir tarzda takbh eylemek sretiyle ve daha ziyde teehhur etmeksizin bu talebe mmat etmee davet eylemeyi vazfeden addeylerler.
**
Sadret'e
174
Ekselanslar, liiinde Osmanl Hkmeti'nin yaynlamay dnd bildirinin Franszca tercmesi olan 28 Mart tarihli Altesinizin bizlere gnderdii mektubu aldmz ifade ederken aadaki cevab vermekten onur duymaktayz: "Fransa, ngiltere ve talya komiserleri kendilerine sunulan metnin halk tarafndan szde milliyeti hareketi kkrtan Mustafa Kemal ve liderlerini tasvip etmemek deil, bilakis onaylanacak ekilde yorumlanaca kanaatindedirler. Bu sebeple sz konusu komiserler, bahsedilen metni kabul etmeyip hkmetin dncelerine aykr davranan Mustafa Kemal'i ve szde milliyeti hareketin liderlerini ak bir ekilde knayan ve halk bundan byle sadece mer hkmetin talimatlarna itaata davet eden bir teblii kabul edebileceklerdir". En derin sayglarmz kabul ediniz.
M. Defrance
BOA, HR. SYS, 2607/3_10, 11
S. J. de Robeck
Maissa
~ 58 ~
Bb- l'ye Fransa, ngiltere ve talya yksek komiserleri, Balkesir'deki Osmanl Bankas ubesinin, mutasarrfn Mustafa Kemal Paa adna hareket ettiini bildiren bir talimatn aldndan, ayn ekilde kasa mevcudu ve mevduat yeknunun kendisine bildirilmesinin muhasebeciden istendiini ve ayrca stanbul'a veya herhangi bir yere, aada belirtilen iki memurun msaadesi olmadan para gnderilmesinin yasaklandn bildirdiinden haberdar olmulardr. Aada imzalar bulunan yksek komiserler, Osmanl Bankas Mdrl tarafndan Osmanl Hkmeti nezdinde bu messesede imtiyaz
175
anlamas ile teminat altna alnm olan haklara yasa d bir g adna zarar verildii iin evvelce yaplm olan protestoyu desteklerler.
M. Defrance
BOA, HR. SYS, 2607/2_6
S. J. de Robeck
Maissa
***
Bb- l Dhiliye Nezreti Emniyet-i Ummiye Mdriyeti ube: syi Huss: 148
Balkesir Osmanl Bankas umruna mdhale edilmemesine dir.
Karesi Mutasarrfl'na Sadetl efendim hazretleri Balkesir'deki Bank- Osmn ubesi kasa mevcdunun ale'l-mfredt ve rehin mukabilindeki mevdtn da topdan olarak liv muhsebecisi ile beraber kendisine bildirilmesi Mustafa Kemal Paa tarafndan vuk bulan ir zerine taraf- vllarndan taleb olunduu ve bundan baka Dersadet'e para irslt dahi men edilip mahll-i sire iin dahi makm- vllaryla muhsebeciden mezniyet istihsli lzm geldii mahallinden bildirildii beynyla imtiyz fermnyla bah olunan hukkun hilfna olarak k olunan mdhale ve s-i istimle kar Hkmet-i Seniyye nezdinde sret-i katiyede protesto edildii ve bundan mtevellid netyicden Hkmet-i Osmaniye'nin mesl tutulaca Osmanl Bankas Direktrl'nden bildirildiinden bahisle bu gibi mdhaltdan tevakk olunmasnn cb edenlere tebli Mliye Nezret-i Cellesi'nden izbr ve Harbiye Nezret-i Cellesi'ne teblgt f klnd eref-vrid olan tezkire-i smiyede ir buyurulmu olmala iktizsnn srat-i f ve cereyn- ahvlden malmt- mufassala its beyn olunur. Ol bbda irde efendim hazretlerinindir. F 16 Receb sene [1]338 ve f 7 Nisan sene [1]336
176
Dhiliye Nzr nmna Mster Vekli (mza)

BOA, DH. EUM. AY, 37/20
***
Bb- l Hriciye Nezreti Umr- Siysiye Mdriyet-i Ummiyesi Umm Numara: 21630 Huss Numara: 251 Trh: 14 Nisan sene [1]336/[1]920
Dhiliye Nezreti'ne Dvel-i Mttefika-i Selse fevkalde komiserleri cnibinden nezret-i senverneme tevd edilen mterek bir notada Mustafa Kemal Paa nmna hareket etdiini syleyen Balkesir mutasarrfnn mahall Bank- Osmn ubesinde kasa mevcdu mikdryla mevdt yeknunun kendisiyle muhsebeciye bildirilmesini taleb ve taraflarndan msade alnmakszn Dersadet'e veya baka bir mahalle irslt- nakdiyeden bankann memn olduunu ilve etdii ir olunmakda ve ibu messesenin imtiyz fermn mcebince hiz olduu hukka gayr-i mer bir kuvvet nmna rs edilen halelden dolay Hkmet-i Osmaniye nezdinde icr olunan protestonun teyd edildii izbr klnmakdadr. f-y muktezsna himem-i aliyye-i nezret-penhlerinin derkr buyurulmas mtemenndr, efendim.
BOA, HR. SYS, 2607/2_5
~ 59 ~
Karar Nu: 7 C. Nu: 1 S. Nu: 4
Kuv-y Milliye'nin ummiyetle Mdfaa-i Milliye Tekilt'na rabt sretiyle tevhdi ve buna gre tanzm edilecek bdcenin tertbi derdest olduundan bunun netcesinde ie ve infkn kmilen emvl-i ummiyeden temn edilmesine karr verilmidir.
177
Bu karrn icrsna Mdfaa-i Milliye ve Mliye veklleri memrdur. F 27 abn sene [1]338 f 16 Mays sene [1]336
Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal Dhiliye Vekli Cami Nfia Vekli smail Fzl Umr- eriye Vekli Fehmi Hriciye Vekli Doktor Rza Nur Umr- ktisdiye Vekli Hakk Behic Mdfaa-i Milliye Vekli Fevzi Mliye Vekli Hakk Behic Shhiye Vekli Doktor Adnan Adliye Vekli Celaleddin Arif
Marif Vekli Doktor Rza Nur Erkn- Harbiye-i Ummiye Resi smet
BCA, 030. 18. 1. 1. /1.1.8
~ 60 ~
Edirne Vilyeti Mektb Kalemi Umm: 55014 Huss: 716
Dhiliye Nezret-i Cellesi'ne Devletl efendim hazretleri Haziran'n yirmi yedinci gn Uzunkpr kasabas zerinde Sazldere istikmetinde ve Pavli [Pehlivanky] ve Alpullu arasnda hatt takben ceveln eyledii 27 Haziran sene 1336 trhli ve 706 numaral tahrrt- ciz ile arzolunan tayyrelerden Lleburgaz kasabasna atlan beynnmelerden kaymakamlkdan gnderilen bir nshas, sret-i mtercemesiyle birlikde leffen takdm klnmdr. Ol bbda emr fermn hazret-i men-leh'lemrindir. F 29 Haziran sene 1336 Edirne Vli Vekli Birinci Kolordu Kumandan Muhyiddin
**
Edirne Vilyeti Mektb Kalemi
178
Beynnme Sret-i Mtercemesi ark Trakya Rumlar! bhesiz haberdr olduunuz vechile ordumuz Anadolu'da ileri hareketi yapd ve Mustafa Kemal'in gayr-i muntazam askerlerini (etelerini) datd. Orada ileri hareketimiz balayal ancak iki gn oldu ve ite ktatmz Filadelfiya (Alaehir)'i igl etdiler ve Afyonkarahisar'na doru ilerliyorlar. Hcmun birinci gn Soma, Akhisar ve Salihli zabt ve igl olundu. Kemal'in eteleri byk zyit vererek gayr-i muntazam bir sretde ricat ediyorlar. Harb meydnnda gyet kesru'l-mikdr na, ser ve mteaddid ar toplar ve bunlarn levzmn, fienk vesire terk etdiler. 135. Alay Sanca elimize dd. Ancak ikinci gn Filadelfiya (Alaehir) zabt olundu. Btn Onnc Kolordu esr dd. Kemal mukvemeti, iddeti, savleti krld. Az gnde Afyonkarahisar da zabt olunacakdr. Felketleriniz pek abuk nihyet bulacakdr. Konferans Trakya'y sret-i katiyede Yunanistan'a tahss ve it etdi. O kadar zamn vatannz iin o kadar felketlere tahamml etdiniz. Ancak birka gn daha sabrediniz ve hrriyet gn size eridi. Trakya'nn halm ve skin Trk ahlisine syleyiniz ki Tayyar'n onlar sevketdii felkete srklenmesinler. Ordumuzun, skin kalacak kimselere nasl hrmet edeceini ve fakat Tayyar'n menfaat-c maksdna hizmet etmek zere ilerini glerini brakp silha sarlanlara kar nasl b-mn olacan onlara syleyiniz. Trakya Rumlarnn balarnn bir klna dokunmamalarn onlara syleyiniz, zr mcrimler u takdrde cinyetlerini pahal deyeceklerdir. Mustafa Kemal'in dr olduu felketi onlara ihbr ediniz. Tayyar' da ayn hl ve kbet bekliyor. Size gelince sylediim vechile cesretli olunuz! Dedeaa, 14-27 Haziran sene 1920 Trakya Ordusu Bakumandan General Zimvrakakis
BOA, DH. EUM. AY, 42/70_5-6, 9
~ 61 ~
179
Srf memleketin istikll ve istihls iin uraan Mdfaa-i Milliye'ye itirklerinden dolay bir takm isnd ve bahnelerle birok kymetli, nmskr erkn- mer-y askeriye ile sivil memrn ve ahlinin Dersadet Hkmetince idm, muhtelif senelerle krek cezsna mahkm edildiklerinden bahisle Mdfaa-i Milliye Vekleti'nin 7 Temmuz sene [13]36 trh ve 1096/789 numaral tezkire-i aliyyeleri Heyet-i Vekle'de lede't-tezekkr bu sretle idm ve mahkm edilenler teden beri Kuv-y Milliye'ye hizmetde bulunmu ve bilhssa teslhta yardm etmi zbitn olduklar cihetle stanbul Hkmeti tarafndan Dramal Rza meselesi veslesiyle ve iftir ve isnd ile meseleye kardrlm olduklarndan kendilerine Hidemt- Vataniye Tertbi'nden mikdr- mnsib maa its iin bir knn lyihs tertb ve tanzmi hussunun Mdfaa-i Milliye Vekleti'ne havlesi takarrur etmidir. bu karrnmenin icr-y ahkmna Mdfaa-i Milliye ve Mliye Vekletleri memrdur. F 25 Temmuz sene [13]36
Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal Dhiliye Vekli Hakk Behic Nafia Vekli smail Fzl Umr- eriye Vekli Fehmi Hriciye Vekli Mustafa Kemal ktisd Vekli Hakk Behic Mdfaa-i Milliye Vekli Fevzi Mliye Vekli Ferid Shhiye Vekli Doktor Adnan Adliye Vekli Celaleddin Arif
Maarif Vekli Doktor Rza Nur Erkn- Harbiye-i Ummiye Resi smet
BCA, 030. 18. 1. 1. /1. 6.17
~ 62 ~
Dersadet'den tahls-i nefs ile Anadolu'ya geenlerin stanbul'da terk etdikleri ilelerinin pek sefl ve perin bir hlde olduklar ve bunlara gnderilecek parann slimen mahallerine teslmi esbbn temn etmek zere gnderilecek bir heyetin Samsun'da tekle tevessl edildii On beinci Frka Kumandanl'nn ir zerine nc Kolordu Kumandanl'ndan bildirilmi ve cihet-i askeriyece cbna teebbs edilmi ve mens-
180
bn-i sire iin de iktizsnn fs hussunun umm vekletlere tammi takarrur etmidir. 27 Temmuz sene [1]336
Byk Millet Meclisi Res-i Snsi Mustafa Kemal Dhiliye Vekli Hakk Behic Nafia Vekli smail Fzl Umr- eriye Vekli Fehmi Hriciye Vekli Mustafa Kemal ktisd Vekli Hakk Behic Mdfaa-i Milliye Vekli Fevzi Mliye Vekli Ferid Shhiye Vekli Doktor Adnan Adliye Vekli Celaleddin Arif
Marif Vekli Doktor Rza Nur Erkn- Harbiye-i Ummiye Resi smet
BCA, 030. 18. 1. 1. /1.7.2
~ 63 ~
Karar Nu: 219 C. Nu: 1 S. Nu: 133
Kuv-y Milliye mfrezelerinin ilgsyla Birinci ve kinci Kuvve-i Seyyre nmyla yalnz iki mfrezenin ibks hakknda Erkn- Harbiye-i Ummiye Riyseti'nin irndan bhis ve bunlarn seyyr jandarma addiyle malarnn Seyyr Jandarma Knnu'na tevfkan its hakkndaki Mdfaa-i Milliye Vekleti'nin 14/9/[13]36 trh ve 480, 380, 2/3689 numaral tezkiresi Heyet-i Vekle'nin 16/9/[13]36 trhindeki ictimnda lede't-tezekkr aynen kabul karr-gr olmudur. F 18 Eyll sene [13]36
Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal Umr- eriye Vekli Fehmi Hriciye Vekleti Vekli Ahmed Muhtar ktisd Vekleti Vekli Mdfaa-i Milliye Vekli nmna smet (Hasta) Mliye Vekli Ferid Shhiye Vekli Doktor Adnan Adliye Vekli nmna Ahmed Muhtar
Dhiliye Vekli Refet Nfia Vekli
Marif Vekli Doktor Rza Nur Erkn- Harbiye-i Ummiye Resi
181
Mahmud Celal
smet
BCA, 030. 18. 1. 1. /1. 12.1
~ 64 ~
Mliye Nezreti Vridt Mdriyet-i Ummiyesi Ar ve Anm Kalemi Umm: 662 Huss: 1 Dersadet, f 6 Tern-i Evvel [1]336
Hriciye Nezret-i Cellesi Cnib-i lsi'ne Marz- ker-i kemneleridir Hdvendigr ve Trabzon vilyetleri dhilindeki Dyn- Ummiye sandklar mevcduna ve emvl-i riyeye vuk bulan vaz- yed mumelesinden vesireden bhis olarak Dyn- Ummiye Komiserlii'nden alnan 29 Eyll [1]336 trhli ve bin yedi yz doksan sekiz numaral tezkirenin sreti leffen irsl-i savb- sm-i fahmneleri klnm olmakla ol bbda emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. Mliye Nzr nmna Mster bende Muzaffer **
Mliye Nezreti Vridt Mdriyet-i Ummiyesi Ar Kalemi
Hulsa: Trabzon ve Bursa Bamdriyetleri dhilinde Kemllerce icr olunan nkd ve emtia msdert hakknda
Dyn- Ummiye Komiserlii'nden alnan 29 Eyll [13]36 trhli ve 1798 numaral tezkirenin sretidir. 16 Austos sene [13]36 trhli ve 1490 numaral tezkire-i cizneme zeyldir. Trabzon Dyn- Ummiye Bamdriyeti mlhakt idreleri nkduna Kemller tarafndan yeniden vaz- yed olunarak Sinop Merkez Mdri-
182
yeti mevcdundan sekiz bin be yz lira ahzolunduu ve nebolu'da Dyn- Ummiye mdrince hsltn hkmet-i mahalliyeye tavan teslminden imtin edildii takdrde hslt- mezkreye cebren vaz- yed eylemek zere bir komisyon tekl edilmi olduu ve evvelce icr olunan tahslt ile bundan byle vuk bulacak tahsltn makbuz mukbilinde mal sandna teslmi Giresun Mdriyeti'ne tebl olunduu ve bamdriyetin irna nazaran hkmet-i mahalliyece bilumm mlhakt ayn usle tbi tutulduu cihetle hkmet-i mezkrenin ihtiyct- nakdiyesi iin evvelce hadd-i gye olarak tayn eyledii elli bin lira ile iktif etmeyecei tab olup bu sretle ahz olunan mebli iin bir hesb tutulmas zmnnda mlhakta teblgt- lzme icr klnd ve Bursa Dyn- Ummiye Bamdriyeti'nin irna nazaran mezkr bamdriyet dhilinde gerek hkmet-i merkeziye memrni gerek Mustafa Kemal kuvvetleri tarafndan nakden ve aynen vaz- yed mumelt icr edilmi olup f 8 Mart trhinden Yunan harektnn balad trhe kadar Bursa ve Mudanya ve Erdek ve Bilecik ve Bandrma ve Gemlik ve Sd idreleri sandklarndan ceman alt milyon drt yz yetmi be bin be yz yetmi guru alnd gibi geen Mart'dan beri ayn bamdriyet dhilinde vaz- yed olunan emvl-i riye bedeltnn dahi sekiz milyon iki yz altm bin sekiz yz yetmi guru on be santime bli olduu ve bunun iki milyon drt yz doksan bin dokuz yz doksan guru yetmi be santimi iin makbz verilmedii mdriyet-i ummiyeden meclis-i idreye verilen takrrlerde ifde klnm ve meclisce ifdt- mezkre zabt ve kayd olunarak ber-mutd fevkalde komiserlerle alkadr messesta it-y malmt olunmas tezekkr edilmi ve keyfiyetin savb- smlerine arz cizlerinden iltims klnmdr ve bu vesle ile de ihtirmtm teyd ederim, efendim.
BOA, HR. SYS, 2607/5_27-28
~ 65 ~
Osmanl mparatorluu Bykelilii 118/73 numaraya ek
Maslahatgzr Ferruh Bey'den Hriciye Nzr Safa Bey'e Roma, 24 Kasm 1920
183
Birka haftalk beklemeden sonra Tevfik Paa kabinesi, milliyetilerin Ankara'daki genel kararghna Mustafa Kemal ve geici hkmet ile temas etmekle grevli bir heyet gndermeyi kararlatrd. Siyas evrelerde iyimser hava esiyor. Bununla beraber resm evreler, Ankara ile grme konusunda ok ihtiyatl gzkyorlar. Yetkili evrelerde antlamann esasl bir revizyonuna inanlyor. Oysa resm evrelerin iyimserlii, ngiliz Yksek Komiseri'yle iliki ierisinde olan herkesin ktmserlii ile kar karya gelmektedir. ngiliz evreleri, iki hkmetin hareket metodlarndaki farkllk sebebiyle, Ankara ile stanbul arasnda bir uzlamann imknsz olduu grndedir. Sevr Antlamas'nn derhal gzden geirilmesi iin dayatmaya ve srarc olmaya hazr, daha fazla birlik yanls ve milliyeti eiliminde bir kabine deiikliinden kayglanlmaktadr. Son zamanlarda memurlarn grevden alnmas ve tutuklanmas endieyi artrmaktadr. Yeni talyan Bykelisi Marquis Garconi'nin mevcudiyeti lke iin zorunlu ve salkl olarak deerlendirilmektedir. talyan otoritesi, ngilizFransz gizli atmasna kukusuz soukkanl olarak tank olmaktadr. talya ile Trkiye arasnda canl bir diplomatik faaliyet grlmektedir. Roma'daki Trkiye Bykelisi Glib Kemali Bey, 18 Kasm Cuma gn stanbul'a geldi. Kabinenin yeni politikas karsnda bu olay dikkat ekicidir. Mustafa Kemal'in ileri Bakan Cmi Bey ve Washington eski Bykelisi Ahmed Rstem Bey 19 ve 20 Kasm'da grevli olarak Roma'ya geliyorlar. Bu seyahate byk nem verilmektedir.
BOA, HR. SYS, 2607/6_17
~ 66 ~
Osmanl mparatorluu Bykelilii Roma, 3 Aralk 1920 Nu: 143/95
Trk Milliyetileri ile Ermeniler arasnda arabuluculuk
Sayn Bakan,
184
Roma'da yaynlanan Il Messaggero gazetesine Cenevre'den verilen bir yazda, Trk milliyetileri ve Ermenistan arasnda bir arabuluculuk fikri elle tutulur bir hal almaya balamtr. Gerekten, Milletler Ligi Konseyi bakan, Wilson'un arabuluculuk roln kabul ettiine ve bu bar almalarna balayabilmek iin kime bavurulacan beyan ettiine dair bir telgraf almtr. Ayn zamnda, spanya ve Brezilya hkmetleri, Wilson ile ibirlii yapmaya hazr olduklarn bildirmilerdir. Milletler Ligi Konseyi, Bakan'a derhl bir telgraf ekerek, Erivan Hkmeti ile temasa gemeye davet etmi ve Konsey'in Trk milliyetileri temsilcisinin ismini mmkn olan en ksa sre ierisinde kendisine duyuracan bildirmitir. Dier taraftan, Lig Konseyi ayn ekilde Roma, Paris ve Londra hkmetlerine gnderdii telgrafta, stanbul ve Tiflis'teki komiserlerinden Wilson'un kendisi ile temasa geecei temsilciyi Mustafa Kemal'in tayin etmesini rica etmitir. Il Messaggero gazetesine Londra'dan ulaan bir telgrafa gre, bu giriimlerden sonra Wilson, Erzurum ve geni topran Ermenistan'a brakmak suretiyle hakemliini imdiden ortaya koymutur. Gazetenin yorumuna gre, "bu topra Ermenistan'a kimin vereceini bilmek kalyor". Dier taraftan, 30 Kasm trhli Le Matin, yaynlad stanbul'dan alnan 26 Kasm trhli bir telgrafta, Sovyet Hkmeti'nin, Ermenistan'a kar yeni bir saldr istemediini ve burasnn yeni bir Sovyet Cumhriyeti olduunu Mustafa Kemal'e bildirdiini kaydetmekdedir. Sonu olarak ierin, Alexandrapol'un (Gmr) batsnda akan Arpaay nehrinin batsndaki Trk birliklerinin geri ekilmesini talep etmi, ayn zamnda Moskova Hkmeti, Ankara'daki mill hkmete Brest-Litovsk Antlamas'nn artk yrrlkte olmadn bildirmitir. Sayglar. Maslahatgzr Nureddin Ferruh
BOA, HR. SYS, 2607/6_19 Bb- l Hriciye Nezreti Umr- Siysiye Mdriyet-i Ummiyesi Umm Numara: 25262 Huss Numara: 324 Trh: 6 Knn- Evvel sene [1]336/[1]920
185
Hriciye Nzr Safa Beyefendi hazretleri tarafndan imza olunmudur.
Sadret-i Uzm'ya Ermenistan ile Mustafa Kemal arasnda Cemiyet-i Akvm nmna tavassut vazfesini deruhde etmi olan Mister Wilson Ankara ile muhbere edebilmesini taleb eylediinden bahisle Hkmet-i Osmaniyece muhberenin ne sretle temn edilebileceinin bir an evvel ir Fransa Fevkalde Komiserlii'nden iltims olunmala muktezsnn f ve emr inbs vbeste-i rey-i sm-i cenb- Sadret-penhleri'dir. Emr fermn.
BOA, HR. SYS, 2886/45_1
***
Osmanl mparatorluu Bykelilii Roma, 14 Aralk 1920 Nu: 176/118
Lazkiye'deki Fransz birliinin baarszl
Sayn Bakan, Paris'ten Il Tempo gazetesine gnderilen bir telgraf haberinin Franszca tercmesini, bilgileriniz iin ekselansnza sunmaktan onur duyuyorum: "zel kaynakl haberlere gre, Suriye'de Lazkiye'nin 60 km. kuzey batsndaki Fransz birlikleri baarszla uramlardr. Mustafa Kemal'in birliklerine bal bir Trk taburu, dalk blgeyi ap Suriye topraklarna girerek bir Fransz mfrezesini gafil avlamtr. Say stnl Trkler'in pek ok esir ve sava malzemesi ele geirmelerine imkn vermitir. Franszlar otuz kadar l vermilerdir. Asker evrelerdeki intibaya gre harekt slerinden ok uzaklam olan Trk birliklerinin Fransz birlikleri iin ciddi bir tehlike oluturamayaca mlhazasyla durum yatmtr. Sayglar. Maslahatgzr Nureddin Ferruh
BOA, HR. SYS, 2607/6_24
~ 6 7 -1 ~
ifre mahll
186
zzet Paa hazretleri ve rfeks Sapanca'dan sonra yollarn otomobillerin mrruna msid olmamasndan biraz tehrle bugn 8/12/[13]36'da Ankara'ya muvsalat etmilerdir. 8/12/[13]36
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_1
~ 6 7 -2 ~
Ankara'da Dhiliye Nzr zzet Paa Hazretleri'ne Muvsalat- devletlerine ttl hsl oldu. Ne zamn avdet buyuracaklarnn ve teehhuru hlinde isttlt- smlerinin irna muntazrm. Fi 19 Knn- Evvel sene [1]336 Sadr- azam Tevfik
~ 6 7 -3 ~
Harbiye Nezreti Nezret Diresi Kalem-i Mahss Msvedde Varakas ifreli Telgrafnme
Taraf- Sm-i Sadret-penhi'den Ankara'da Dhiliye Nzr zzet Paa Hazretleri'ne Azmet-i devletleri on yedi gn olduu hlde ancak on altnc gn sekiz trhli bir telgrafdan sekizde Ankara'ya muvsalat- smlerini anlayabildik. Bu habersizlik pek ok dedikodulara sebebiyet vermekde ve vaziyet-i hriciye ise teebbst- seray cb etdirmektedir. Fransa ve talya matbtnda erkn- resmiyesinin beynt Sevr Muhedesi'nin tadli lzmunu gstermektedir. ngiliz matbt buna henz msid grnmyor. stanbul mmessilleri ise tems vukundan bahisle tasdk mumelesini tahrren taleb ediyorlar. Anadolu ahvlinden ve ihtisst- devletlerinden b-haber kalmak teebbstmza mni olabilecei malm- smleridir. Zamn- avdetlerinin iryla beraber imdiye kadar hsl olan netceden efkr ve
187
mtlat- smlerinin ilvesiyle malmt it buyurulmas ve ikmet-i smleri daha bir mddet temd edecek ise zht- ifhiyede bulunabilecek emn bir ztn gnderilmesi mercdur. F 20 Knn- Evvel sene [1]336 Tevfik
~ 6 7 -4 ~
Harbiye Nezreti Nezret Diresi Kalem-i Mahss Msvedde Varakas ifreli Telgrafnme
Zonguldak'da Yzba Rgb Efendi vstasyla Ankara'da Dhiliye Nzr zzet Paa Hazretleri'ne, Antalya Mutasarrf vstasyla Ankara'da Dhiliye Nzr zzet Paa Hazretleri'ne imdiye kadar hibir ir- devletlerinin alnamamas gerek burada ve gerek Avrupaca birok yanl tefsrta bis oluyor. Bu bbda seran malmt- muvazzaha it ve temdd-i ikmete lzm- hakk yok ise bir n evvel avdet buyurulmas mercdur. F 22 Knn- Evvel sene [1]336 Sadr- azam Tevfik
~ 6 7 -5 ~
Ankara'da Dhiliye Nzr zzet Paa Hazretleri'ne Yunanistan ahvli hasebiyle tilf Devletleri arasnda muhede-i sulhiyemize dir inikd mukarrer olan konferansn karben ictim edecei ve bu srada mutlebtmz kendilerine tebl edilmez ise bilhire beynlerinde mukarrert ittihz eyledikden sonra tayri imknsz olaca cihetle Ankara'daki mzkere netcesinden anlalarak vakit geirilmeksizin bu bbdaki mutlebt- muhkkamz bildirmek zere seran avdet buyurmalar matlb- katdir. Oradaki temdd-i ikmetleri kabinenin mevkiini pek ziyde ikl etmekdedir. Mstacel telgrafla cevba muntazrm. F 5 Knn- Sn sene [1]337
188
Tevfik
~ 6 7 -6 ~
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Zonguldak'da Alemdar vapurundan esr edilen Fransz neferleri meselesinden dolay Fransz sefininin Osmanl karasularna girmemeleri tarafnzdan bildirildiinden Fransz amiralinin Bahr-i Siyh sevhilini bombardman edecei ve abluka iln eyleyecei iitildi. Konferansn inikd edecei u srada bize mzhir grnen Fransa'y dil-gr eyle[me]mek mnsib olacandan bu bbda nazar- dikkat-i llerini celb eder ve Fransz zbit ve nefertnn idesini selmet-i memleket nmna ric ederim. F 20 Knn- Sn sene [13]37
~ 6 7 -7 ~
Telgrafnme
Ankara'da Mustafa Kemal Paa'ya Sevr Muhedesi'nde tadlt icrs maksadyla ubat'n yirmi birinde Londra'da hkmt- mtelife ve Hkmet-i Osmaniye ve Yunaniye delegelerinden mrekkeb bir konferans akdedilecei ve Osman delegeleri miynnda zt- llerinin veyahud Ankara'dan dier shib-i salhiyet bir iki ztn dahi bulunmas mert idi ehr-i hlin yirmi beinci gn Paris'de inikd eden konferans karryla Dvel-i tilfiye'nin stanbul mmessillerinden imdi alnan takrrde bildirilmidir. Dvel-i Mtelife siysetlerinde vuka gelen ibu tahavvl-i mesddan memleketimiz hakknda netyic-i hasene istihsl klnmak zere hemen cb eden mezkr zevtn oraca bi't-tayn buradan tayn edilecek memrlar ile beraber hareket etmek zere buraya izm ve bu frsatn fevt edilmesi devlet ve millet hakknda bilhire gayr-i kbil-i telf ahvl-i messifeyi bis olacandan delegelere ona gre talmt- mnsibe it ve netcesinin seran inb buyurulmas mtemenndr.
189
26 Knn- Sn sene [1]337 Sadr- azam Tevfik Ankara'da Dhiliye Nzr zzet Paa hazretlerine Mustafa Kemal Paa'ya yazlan telgrafnmenin bir sreti ber-vech-i bl nakledilir.
~ 6 7 -8 ~
Ankara'da zzet Paa Hazretleri'ne Londra Konferans'nda kuvvetli idre-i kelm etmek iin Yunanllarn bir kolorduyu zmir'e sevk etmekde ve Trakya'daki kuvvetlerin de Anadolu'ya tahrk eylemekde olduu ve on gne kadar bir hareket-i taarruziyeye balayacaklar mevskan istihbr klnmdr. F 27 Knn- Sn sene [1]337 Tevfik
~ 6 7 -9 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi Trh: 28 Knn- Sn sene [13]37 Mahrec: Ankara
stanbul'da Tevfik Paa Hazretleri'ne C[evb] 27/1/[13]37. rde-i milliyeye msteniden Trkiye'nin mukaddertna vzu'l-yed olan yegne mer ve mstakil kuvve-i hkime Ankara'da mstemirren mnakid Trkiye Byk Millet Meclisi'dir. Trkiye'ye mteallik bi'l-cmle mesilin halline memr ve her trl mnsebt- hriciyede muhtab ancak ibu meclisin heyet-i hkmetidir. stanbul'da herhangi bir heyetin min klli'l-vch bir vaz- mer ve hukksi yokdur. Binen-aleyh byle bir heyetin kendine hkmet nmn vermi olmas milletin hukk- hkimiyetine sarhaten mugyir ve bu nm
190
altnda memleket ve milletin haytna id mesilde hrice kar kendini muhtab gstermesi n-kbil-i tecvzdir ve memleket nmna mer muhtab hkmetin Ankara'da olduunu kabul ve iln etmekdir. Millet ve memleketimiz nmna salhiyet-i meraya shib hkmetin Ankara'da olduu Dvel-i tilfiyece takdr edildii bhesiz bulunduu hlde devlet-i mezkrenin bu nokta-i nazarlarn alenen izhrda teehhur etmeleri stanbul'da mtevasst bir heyetin mevcdiyeti kendileri iin istifdeli olabileceini zannetmelerinden neet etmekdedir. Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti sulh ve mslemeti keml-i ciddiyet ve sammiyetle arzu etdiini ve yalnz hukk- milliyesinin tannmasn talebden ibret olan eritini mkerreren iln ve ibu hukkun tasdki hlinde teklf olunacak mzkert kabule mde olduunu beyn eylemidir. Dvel-i tilfiye Londra'da akd edecekleri konferansda ark Meselesi'ni adl hak diresinde halletmee karr vermilerse davetlerini Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti'ne dorudan doruya tevch etmelidirler. erit-i nife diresinde vuk bulacak davetin Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti tarafndan hsn-i kabul edileceini tekrr beyn ederiz. F 28 Knn- Sn sene [13]37 Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal
~ 6 7 -1 0 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi Trh: 28 Knn- Sn sene [13]37* Mahrec: Ankara
Hussdir
stanbul'da Tevfik Paa Hazretleri'ne Paa hazretleri zt- smleri gibi btn bir mr bu millet ve memlekete bil-fsla mekr hizmetlerde bulunmu bir recl-i muhtereme btn hidemt- sbkanz tetvc ve ikml edecek mstesn ve trh bir frsat zuhr etdiine kniiz. Biz vahdet-i tm zere hareket etmek istiyoruz. Bi'l-vsta meduv olduumuz konferansa memleketi ayr ayr temsl edecek iki heyetin gitmesi ne kadar mehzri d olduunu tammyla takdr
*
Metnin orijinalinde [13]38 eklindedir.
191
buyurduunuza emniz. Milletin srf hukk- hkimiyetini muhfaza diyesiyle sarf etdii emekler, aktd hesbsz kanlar dhil ve hric birok mkilta kar gsterdii sebt ve mukvemet bugn karsnda bulunduumuz msid yeni vaziyeti ihds etdi. Bir tarafdan da hdist- lem bu sebt ve mukvemetin hedef-i aslsi olan istikll-i tmmmz teyd edecek sretde inkif etmekde devm ediyor. Bizi esret ve izmihlle mahkm etmek istemi olan hkmetler muvcehesinde hukk- milliyemizi mdfaa ederken Byk Millet Meclisi'nin dimen tevkr ve hrmeti kendisine tevecch etmi olan makm- Saltanat ve Hilfet'den balayarak mdd ve manev btn kuv-y memleketin mttehiden hareket etmesi elzemdir. Bunun iin zt- hnenin irde-i milliyeye memleketde yegne tecell-gh olan Trkiye Byk Millet Meclisi'ni tandn resmen iln etmesi artk cb etmidir. Bu sretle stanbul'da memlekete mtevl zararlar k etdii tecribe-i meme ile sbit olan ve ancak ecneblerle idme edilen gayr-i tab vaziyetine bir nihyet vermek myesser olur. Dvel-i Mtelife mmessilleri tarafndan vki olan teblgt gsteriyor ki stanbul'dan hareket edecek bir heyet-i murahhasann Londra Konferans'na itirk edebilmesi ancak onun Ankara Hkmeti tarafndan salhiyet-i tmme ile terhs edilmi mmessilleri ihtiv etmesi ile mertdur. Bu sretle tilf Devletleri Trkiye nmna sulh mzkertna girecek murahhaslarn ancak Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti tarafndan gnderilebileceini kf bir vuzh ile itirf etmi oluyorlar. Filen ve hukken memleketde yegne hkmet-i mera olan Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti'nin vaz ve iln etdii esst kabul ve bu esstn dmanlarmz tarafndan tasdkini teshl iin bize iltihk sretiyle vaziyetinizi tashh ve tesbt buyurmanz trh ve millet muvcehesinde deruhde etmi olduumuz vazfe ve salhiyetle teklf ederiz. Bu sretle mcdelemizi bir netce-i mesdeye eridirmek hussu tesr edilmi olur. Mttehiden hareket ve ml-i milliyeyi azam kuvvetle mdfaa etmek fikriyle vki olan bu teklft- sammnemiz kabul ve infz buyurulmad takdrde clis-i makm- Saltanat ve Hilfet olan zt- hnenin vaziyeti mtezelzil olmak tehlikesinden bi-hakkn korkulur ve biz irde-i milliyenin bahetmi olduu fil ve hukk btn salhiyetleri hiz bir hkmet sfatyla imdiden kayd ve iret ederiz ki bundan tevelld edecek btn mesliyet n-kbil-i tahmn olan avkbyla dorudan doruya zt- hneye iddir. Zt- smlerinin bu vaziyet karsnda vicdan ve trh vazfenizi tammyla f ve netyicini tarafmza kat ve sarh olarak ir buyurmanza intizr ediyoruz. Bu vesle ile ihtirmt- mahssamzn kabuln ric ederiz, efendim.
192
F 28 Knn- Sn sene [13]37 Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_10
~ 6 7 -1 1 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi Trh: 28 Knn- Sn sene [13]37 Mahrec: Ankara
Tevfik Paa Hazretleri'ne Resm ve huss telgrafnmelerimizdeki mtlat ve teklftmz ber-vech-i t hulsaten tekrr ve cbtnn srat-i fsyla netcesinin irn ric ederiz. 1-Zt- hne Trkiye Byk Millet Meclisi'ni tandn ksa bir hatt- hmyn ile iln buyuracaklardr. Bu hatt- hmyn makm- Hilfet ve Saltanat'n maneviyetini ess olarak kabul etmi olan Trkiye Byk Millet Meclisi'ni ekil ve mhiyet ve salhiyet-i hzrasyla kabul buyurduklarn ihtiv edecekdir. Tafslt ve teferrut- sirenin ilvesi imdilik mcib-i teevv olabilir. 2-Birinci mdde hkm infz olunduu takdrde ilev olan dhil vaziyetimizin tanzmi ber-vech-i t olabilir. Zt- hne kem-f's-sbk Dersadet'de ikmet buyururlar. Shib-i salhiyet ve mesliyet olup her trl tecvzden masn ve her trl erit-i istiklli cmi olan Trkiye Byk Millet Meclisi ve hkmet imdilik Ankara'da bulunur. Bi't-tab stanbul'da artk kabine nm altnda bir heyet kalmaz. Ancak stanbul'un vaziyet-i mahssas ilcsyla nezd-i hnede Byk Millet Meclisi'nden vazfe ve salhiyeti hiz bir heyet bulundurulur. 3-stanbul ehir ve havlsi umr- idresinin sret-i tanzmi badeh teemml ve tatbk olunur. 4-erit-i mezkrenin kabul ve tatbkiyle beraber Byk Millet Meclisince musaddak bdcemizde essen mevcd tahsst- seniyye ve hnedn- Saltanat tahsst ile beraber bilumm memrn-i lzme vesir ashb- man muhassastlarn itya muktez mebli hkmetce temn ve tediye edilecekdir. Kudret-i mliyemiz bu hussu mtekeffildir.
193
28-29 Knn- Sn sene [13]37 Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_11
~ 6 7 -1 2 ~
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne 28 Knn- Sn sene [1]337 trhli kta telgrafnmelerine cevbdr: Hkmet-i hzra stanbul ve Anadolu'nun ittihd hussundaki menfii teden beri takdr eylediinden bu maksad ile i bana gelmi ve imdiye kadar bu uurda sarf- mes eylemidir. Milletin hukk- hkimiyetini muhfaza diyesiyle sarf etdiiniz emeklerin ve verdiiniz kurbanlarn karsnda bulunduumuz vaziyet-i msdeyi ihds eylemeye kll tesri olduuna kniiz. Binbern bir fide-i ameliye temn edecek teklftnz kabule hazrz. Bu cihetle irtnz hakkndaki nokta-i nazarmz ber-vech-i t zh eyliyorum: Konferansa bi'l-vsta davet edilmeniz tabdir. nk Hkmt- Mtelife'nin mmessilleri buradadr. Binen-aleyh stanbul'da bulunan ve sizinle terk-i mesye alan bir hkmet vstasyla f-y teblgt pek tab grlmelidir. imdiye kadar Anadolu'yu tanmaya bile lzm grmeyen Avrupa hkmtnn bilhssa Anadolu murahhaslarnn bu konferansda vcdunu art ittihz eylemeleri mcib-i memnniyetdir. Bu cihetle bir ekil meselesi tasavvuru ile bu tahavvl-i mesddan istifde etmemek millete kar deruhde buyurduunuz vazfe ile asl tevfuk etmez. Zten beynimizde ittihd eylediimiz iln edildikden sonra murahhaslarmz ayr gayr deil yek-vcd demek olur. Esst- mttehaza diresinde idre-i kelm edeceklerine nazaran bu bbda bir mahzr tasavvur edilemez. Binbern devlet ve millete kar mkellef olduumuz vazfe bu n- trhde bize uzadlan elden istifde edilmesini katiyen mirdir. Bundan istinkf Yunan mddeaytnn mdfaasz kalmasn ve memleketimizin daha ne kadar mddet mesib-i harbiyeye sahne olmasn mcib olaca teemml buyurulmaldr. Essen metlibimizi konferans huzrunda dermiyn eylemek ve hakkmz Avrupa'da ia etmek bi'l-farz konferans netcesiz bile kalm olsa mcib-i mazarrat deildir. Zt- lleri ve rfeknzn hamiyet-i vataniyyyeleri bu
194
frsat fevt etdirmemeye kfildir. imdiye kadar sbk kabineler tarafndan ittihz edilmi ve her iki taraf iin fen netce vermi olan mukarrert ref edilmek tab olduundan ayrlk gayrlk kalmamdr. Ancak stanbul'un taht- iglde bulunmasna binen burasnn kuvve-i icriyeden hl kalmasn idre-i hkmetin kmilen ve tammen Dvel-i tilfiye eline gemesine ve binbern muhedede mnderic stanbul hakkndaki kuydun mevki-i tatbke konulmasna sebebiyet verilmi olaca gibi muhrib bulunduumuz Yunan askerinin imdiki hlde stanbul ve havlsinde mevcdiyeti dahi teklft gayr-i kbil-i icr bir hle koymudur. Heyetimizce muhfaza-i makm fikrinin bu mtlatda vrid olmadn temne bile lzm grmem. Essen bugn en ziyde mstacelen halli cb eden mesele vakti takarrb etmekde bulunan konferansa delegelerimizi yetitirmekden ibret olduundan biz konferansda isbt- vcd etmediimiz hlde Yunanllar itirk ederek konferansda hkm-i gybye dr ve binbern davmz gib etmek muhtarasnda kalacamzdan tarafmzdan mesliyet kabul edilemeyecei beyn ve konferansda vakt-i merhnundan evvel bulunmak mcib-i menfi olacana binen murahhaslarnzn seran buraya izmn tekrr ric ederim. 29 Knn- Sn sene [1]337
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_12
~ 6 7 -1 3 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi Mahrec: Ankara Trh: 30 Knn- Sn sene [13]37
stanbul'da Tevfik Paa Hazretleri'ne 27/1/[1]337 ve 28/1/[1]337 trhlerde yazdm telgrafnmelerle zt- smlerine cb eden ve tatbk u tervci zarr olan bi'l-cmle husst sarhat ve katiyetle bildirmi olduuma kniim. Buna ramen 29 Knn- Sn sene [13]37 trhli telgrafnmenizle vaziyetin henz lzmu derecede vukf ve isbetle mtlaa edilememekde olduunu grdm. Vaziyetin ehemmiyeti ve zamnn nezketi zt- smleriyle beraber rfek-y kirmnzn ve bilhssa zt- hnenin her hussda bir defa daha tenvrine delletimizi bir vazfe hkmne koyuyor. Mtlaa ve muhkemtnzdan net-
195
yic-i musbe istihrcn teshl maksadyla Trkiye Byk Millet Meclisince vaz ve tatbk edilen Teklt- Essiye Knnu'nun mevdd- essiyesini ber-vech-i t aynen tebl ediyorum: Teklt- Essiye Knnu Mevdd- Essiyesi: 1-Hkimiyet bil-kayd u art milletindir. dre usl halkn mukaddertn bizzt ve bi'l-fil idre etmesi essna msteniddir. 2-cr kudreti ve ter salhiyeti milletin yegne ve hakk mmessili olan Byk Millet Meclisi'nde tecell ve temerkz eder. 3-Trkiye Devleti, Byk Millet Meclisi tarafndan idre olunur ve hkmeti Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti unvnn tar. 4-Byk Millet Meclisi vilyetler halknca mntehab azdan mrekkebdir. 5-Byk Millet Meclisi'nin intihb iki senede bir kere icr olunur. ntihb olunan aznn azlk mddeti iki seneden ibret olup fakat tekrr intihb olunmak cizdir. Sbk heyt lhk heytn ictimna kadar vazfeye devm eder. Yeni intihbt icrsna imkn grlmedii takdrde ictim devresinin yalnz bir sene temddi cizdir. Byk Millet Meclisi azsnn her biri kendini intihb eden vilyetin ayrca vekli olmayp umm milletin veklidir. 6-Byk Millet Meclisi'nin heyt- ummiyesi Tern-i Sn ibtidsnda davetsiz ictim eder. 7-Ahkm- eriyenin tenfzi umm kavnnin vaz, tadli, feshi ve muhede ve sulh akdi ve vatan mdfaas iln gibi hukk- essiye Byk Millet Meclisi'ne iddir. Kavnn ve nizmt tanzminde mumelt- nsa erfak ve ihtiyc- zamna evfak ahkm- fkhye ve hukkiye [ile] db ve mumelt ess ittihz klnr. Heyet-i veklenin vazfe ve mesliyeti knn- mahss ile tayn edilir. 8-Byk Millet Meclisi ve hkmetin inkism eyledii deviri knn- mahss mcebince intihb-kerdesi olan vekller vstasyla idre eder. Meclis icr husst iin vekllere vech[e] tayn ve lede'l-hce bunlar tebdl eyler. 9-Byk Millet Meclisi Heyet-i Ummiyesi tarafndan intihb olunan res bir intihb devresi zarfnda Byk Millet Meclisi residir. Bu sfatla meclis nmna imza vazna ve Heyet-i Vekle mukarrertn tasdke salhiyetdrdr. cr Veklleri Heyeti ilerinden birini kendilerine res intihb ederler. Ancak Byk Millet Meclisi Resi, Vekller Heyeti'nin de res-i tabsidir.
196
10-Knn- Ess'nin ibu mevd ile teruz etmeyen ahkm kemkn meriyy'l-icrdr. Bizce tadd eylediim ess mddelere mugyir hareket etmeye imkn ve salhiyet olmadn nazar- dikkat-i smlerine ehemmiyetle vaz ederim. Meclis riysetiyle balayan muhberenizin istilzm etdii mumelenin takbi cr Veklleri Heyeti'ne tevd edilmidir, efendim. F 30 Knn- Sn sene [13]37 Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_13
~ 6 7 -1 4 ~
Ankara
Dersadet'de Tevfik Paa Hazretleri'ne ubat evhirinde Londra'da inikd edecek konferansa mtedir Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal Paa hazretleri ile zt- smleri arasnda cr ak muhbert muhteviytna muttali bulunuyoruz. Heyetimizin dr olduu adem-i muvaffakiyet zerine yine rd- mtlaaya mcseret mstelzim-i haclet olmakla beraber zt- fahmnelerini vaziyet-i hakkiye ve burada hkm-ferm nukt- nazar hakknda tenvr etmeye sevk-i vatanperver ile lzm hissediyoruz. stanbul'un taht- iglde olmas hasebiyle oradaki bir hkmetin menfi-i essiye-i milleti mdfaadan ciz olaca buraca tab grlmekdedir. Ayr iki heyet hlinde konferansda isbt- vcd etmekden bilhire Anadolu ile stanbul'un tefrkine yol alaca endesiyle de tevakk edilmelidir. Mustafa Kemal Paa hazretleri de telgrafnmelerindeki nukt- nazardan ess itibriyle sarf- nazar etmeye salhiyetdr deildir. Anadolu avn-i Hak'la muhlefet ve isynlar kesr u izle ve eteler tenkl olunarak kuvvetli bir ordu ve hkmet tekl etmidir. Avrupa'y Sevr Muhedesi'nin lehimize tadline sevk edebilecek mzkertn inktna mahal verilmeyecek sretde b-dir-i himmet buyurulmasn hasbe's-sadka istirhm eyleriz. Buradaki Trkiye Byk Millet Meclisi'nin taraf- "Pdih"den tannmas art- esssi bk kalmak zere teferrut ve zevhire id baz husst iin dahi mdvele-i efkr imkn mevcddur. Bu imknn iftesine mahal verilmemek zere ir- keyfiyet buyurulmas marzdur.
197
F 30 Knn- Sn sene [13]37

Ahmed zzet
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_14
~ 6 7 -1 5 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi Mahrec: Ankara Trh: 30 Knn- Sn sene [13]37
stanbul'da Tevfik Paa Hazretleri'ne Taraf- smlerinden de itirf buyurulduu vechile tilf siysetinde Trkiye lehine vuk bulan inkif- ahr milletin azm-i fedkrsi mahsldr. Trkiye Byk Millet Meclisi'nin Sevr Ahidnmesi'ni klliyen reddetmesi zerine hdis olan u vaziyetden menfi-i milliyeye en muvfk netyic istihsli Londra Konferans'na itirk edecek murahhaslarn dorudan doruya irde-i milliyeyi temsl eden Byk Millet Meclisi tarafndan intihb ve terhs edilmi olmasyla kbildir. Sevr Muhede-i memesini imzalam bir heyetin vris-i husssi olan heyetiniz murahhaslarnn mlk ve millete nfi erit istihsl edebilmeleri gayr-i mmkndr. Binen-aleyh vatann menfi-i liyesi cb ibu mzkert- sulhiyede sizin aradan karak Byk Millet Meclisi murahhaslarn vahdet-i milliyeyi tammen ire eder bir ekilde serbest brakmaklnz lzmdr. Bu sebeble evvelki teblgtmz hakknda cereyn edecek mzkert bir tarafdan takb ve icr eylemekle beraber ber-vech-i t mukarrert mstacelen kabul ve tenfz eylemeniz ric olunur: 1-Londra Konferans'na itirk edecek Trkiye Heyet-i Murahhasas mnhasran Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti tarafndan intihb ve izm edilecekdir. 2-bu Heyet-i Murahhasa refkatine verilmesini lzmlu grdmz baz mtehasss mvirler ile evrk ve vesik-i lzme tarafnzdan ihzr ve heyete iltihk etmek zere izm ve irsl etdirilecekdir. 3-Tarafmzdan gnderilecek ibu Heyet-i Murahhasa'nn umm Trkiye menfiini temsl edecek yegne heyet olduunu da Dvel-i tiliye'ye tebl edeceksiniz.
198
4-Vaktin darl hasebiyle kat ve nih olarak ittihz edilen ibu mukarrertn adem-i tervci hlinde selmet-i mlk ve millet nmna terettb edecek mesliyet-i trhiye tammen heyetinize id bulunacakdr. F 30 Knn- Sn sene [13]37 cr Veklleri Heyeti Resi Fevzi
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_16
~ 6 7 -1 6 ~
Ankara'da zzet Paa Hazretleri'ne C[evb]. 30 Knn- Sni [13]37. Cmlemizin muhfaza-i ahkmna yemn etdiimiz Knn- Ess'ye muhlif tadlt- essiye icrs ve onun tasdki sarhat-i knniye ile ne derece kbil-i telf olaca cy-i mlhazadr. Bu hussu ancak Mustafa Kemal Paa hazretlerinin Neet Bey vstasyla gnderdii telgrafla beyn olunan ve bizce mltezem bulunan tadltn Dvel-i tilfiyece kabul etdirilmesine ihtimm olunup inallh istihsl-i matlb olundukdan sonra usl diresinde hallolunacak mesil-i dhiliyedendir. Aksi hl dnk telgrafmzla dahi zh olunduu zere konferansa adem-i kabulmz ve stanbul'un derhl hkimiyet-i Osmaniye'den ihrcn ve Yunanllarn davsnn bil-mdfaa kalmasn belki muhk grlmesini mcib olacakdr. Telgraflardan bir cihetin anlalmadn istidll ediyoruz. Konferansa sizin ve bizim diyerek iki heyet izm edileceinin nereden karld anlalamyor. Dav ayn, esbb- mdfaa ayn olmakla beraber bu hussda ittihd- tm olunca oraca tayn olunacak murahhaslar Dvel-i tilfiye'nin tanmakda olduu hkmet terfk edecei murahhaslarla beraber gidince heyet mttehid ve yek-vcd ve salhiyet-i lzmeyi hiz olur ve bil-ihtirz mttehiden dav-y millyi mdfaa eder. Bu lzm oraca da takdr buyurulduu murahhaslarn Dvel-i tilfiye'ye tantdrlmalarn bizden taleb buyurulmasyla msbetdir. Tebl olunan nota ve bu beyntnz vzhan gstermekdedir ki Dvel-i tilfiye Londra Konferans'na yalnz olarak Anadolu murahhaslarn kabul etmemekdedir. Bunlar hkmet murahhaslaryla birlikde bulunmak sretiyle kabul olunacakdr. Byle ayrlk muhfaza edilecek olur ise agleb-i ihtiml hibir tarafn murahhaslar kabul edilmeyecekdir. Bu bbda yalnz buradan murahhas kabul edilmesi muhtemel ise de Anadolu iin bu ihtiml de yokdur. Binen-aleyh pek byk fedkrlklar mahsl olan bu tebeddl zararmza hallolunur. nk tilf mehfilinde Yunan muhibleri fazla olup kendilerine Trkler arkda tezebzbn idmesine tarafdr ve sulh ve itilfa tlib
199
deildir diye propaganda ile lehdr olanlar kendilerine celb, bizi haksz dmanmz hakl gstermeye salhiyet verilmi olur. Mterek murahhaslardan mrekkeb bir heyet gnderilirse metlibimiz kabul olunmasa bile lehimize olan efkr aleyhe evirmemi ve belki aleyhdr olanlarn bir ksm- mhimmini kazanm oluruz. Vakit pek dardr. Muhbert ile zyi edecek zamn kalmamdr. Murahhaslarn hemen gnderilmesi menfi-i vataniye ve milliye cbtn[dan]dr. Zt- devletleriyle rfek-y muhteremenizin dahi avdetleri lzmdr. Zra ora efkrna ancak an-mhedetin vukfunuzdan bi-hakkn istifde edecek zamnda ve orada efkrn bu nukt- nazara celbi lzmunda mttefik olduumuz kanatindeyiz, efendim. F 31 Knn- Sn sene [1]337 Sadr- azam Tevfik
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_15
~ 6 7 -1 7 ~
Ankara'da Mustafa ve Fevzi Paa Hazretleri'ne C[evb]. 30 Knn- Sn sene [1]337 Kral Konstantin'in Atina'ya avdeti zerine Dvel-i tilfiye mehfilinde ve efkr- ummiyesinde Yunanistan aleyhine husle gelen tebeddl mnsebetiyle Avrupa'da lehimize bir cereyn tevelld etmekle beraber bu cereyna mukbil Rumlara mzhir ve Sevr Muhedesi'nin tammen veya cz tadlatla tatbki sretiyle Trkiye'yi imh fikrinde musr baz ricl-i siysiye de mevcd bulunmasna hussuyla aldmz malmt- mevskaya gre ricl-i mezkrenin Anadolu mmessillerinin dahi konferansa davet edilmesini kabul ve tervc eylemeleri Anadolu'nun byle bir davete icbet etmeyeceine kni olmalarndan ileri gelmi ve bundan maksadlar da u adem-i icbet keyfiyetini ne srerek ve aleyhimize tedbr-i zecriye ittihzn muhk gstererek efkr- ummiyeyi siysetlerine ktifya mecbr eylemekden ibret bulunmu olmasna binen konferansa bir an evvel ve mtereken gidilerek ihkk- hakka allmak l-bddr. yed orada mer ve muhk mutlebtmzn reddolunduunu grr ve konferans terke mecbriyet hissedersek bu keyfiyet husammzn elinde aleyhimize bir silh- messir olamaz. Telgrafnmelerinde beyn olunan mutlebtn evvelce de bildirilen esbba ve stanbul'un vaziyet-i mahssasna mebn kabul mmkin deildir. Bunlarda srr ile konferansa vakit zamnnda
200
itirk frsat fevt edilirse evvel temn-i vahdet olunmamasndan dolay stanbul ve Boazlarn bsbtn hkimiyet-i Osmaniye'den kmas, sniyen Dvel-i tilfiye'nin Yunanistan'a muvenet-i nakdiye ve askeriye f ve Anadolu'da mterek bir hareket-i taarruziye icrsna kalkarak zten mesib-i mtevliye-i harbiyeden adedi pek ziyde tenkus etmi olan Trk unsurunun bir kat daha mahv u pernye marz kalmas, slisen byk nisbetde fedkarlklar ihtiyr mukbilinde hric muvenete ihtiyc mecbriyeti hsl olarak bi'n-netce gye-i emel olan istikllin heder edilmesi gibi netyic-i vahme tahadds eyler. Murahhaslarnzn Dersadet'e tesr-i hareketi elzemdir. F 1 ubat sene [1]337 Sadr- azam Tevfik
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_17
~ 6 7 -1 8 ~
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Mteaddid telgraflarmzla vaziyeti tammen zh etmi idim. Daha bugnden Yunanllar Londra'ya dolmaya ve efkr- ummiyeyi lehlerine celb iin zten mevcd olan propagandalarn tevs ve ihyya balam ve muhbere ile gib edecek bir dakka kalmamdr. Her nev mesil-i dhiliyeden menfi-i vataniye ve hamiyet-i milliye nmna sarf- nazarla mterek davmzn mdfaasna memr edeceiniz murahhaslar hemen gnderiniz. Bu telgrafmz cevbsz kalr ve murahhaslarnzn hemen hareketleri ve esmsi bildirilmeyecek olur ise hkmet daveti ess itibriyle kabul etmi olduundan bi'z-zarre mnferiden murahhaslarn tayn ve izm edecekdir. Zr bu frsat sondur. Binen-aleyh davnn imkn- tedkki kalmayacakdr. Devleti bu en nzik zamnda ele geen frsatdan mahrm brakmayacanz md ile son defa olarak hakkati beyn eder ve yarna kadar cevb- muvfakatinizi alamaz isem yalnz hareket mecbriyetinden mtevellid bilumm mesliyet-i trhiye ve vicdniyenin size id olacan ifde eylerim, efendim.
201
F 2 ubat sene [1]337 Sadr- azam Tevfik
**
Ak telgraf
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Alemdar vapurunun korsan addiyle tahrb edilecei Fransa amirali tarafndan ifde edilmidir. Seyr-i Sefin'in en iyi bir vapurunun zydan vikyesi iin teebbs edilecek tahlsiye ameliyytna ve vapurun avdetine mmnaat edilmemesi ric olunur. F 2 ubat sene 1337 Sadr- azam Tevfik
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_18
~ 6 7 -1 9 ~
ifre
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Londra'da ictim edecek olan konferansa Devlet-i Aliyye'nin dahi davet edilmesinden dolay tela den Yunnler aleyhimizdeki propagandalarna bir kat daha germ vermilerdir. Paris'deki murahhasmzdan aldmz malmta nazaran Fransa'da efkr- ummiyeyi aleyhimize evirmek iin gy Anadolu'da bir Alman Heyet-i Askeriyesi mevcd olduunu ve harekt ve siysetinizin bu heyetin telkntndan tevelld eylediini Fransz mehfilinde neretmekde olduklar gibi Trkiye'deki Hristiyanlarn katlim edilmekde olduundan bahisle bunlarn tahlsi iin Papa tarafndan bi'l-cmle parlamentolara mrcaat edildii de mesm olduu murahhas- mrun-ileyh tarafndan ilveten bildirildiinden fevkalde s-i tesrt
202
mcib olacak olan ibu yitn seran tekzb edilmesi ric ve tavsiye olunur. F 5 ubat sene [1]337 Sadr- azam Tevfik
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_19
~ 6 7 -2 0 ~
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Konferansa tesr etmek maksadyla ubat'n yirmi birinde Yunanllarn yetmi seksen bin kii ile taarruza geecekleri Hriciye Nezreti'nden mevskan istihbr klnmdr. Taarruzun Karahisar-Eskiehir istikmetinde olmasna ihtiml verilir. Ankara murahhaslarnn yalnz olarak konferansa kabul edilemeyecei buradaki mmessillerin cmle-i ifdtndandr. F 8 ubat sene [1]337 Sadr- azam Tevfik
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_20
~ 6 7 -2 1 ~
Bb- l Hriciye Nezreti Kalem-i Mahss 26439 44
Mstaceldir
Huzr- Sm-i Hazret-i Sadret-penh'ye Marz- ker-i kemneleridir Paris Sulh Konferans nezdindeki murahhasmz Nbi Beyefendi'den vrid olan 1 ubat sene [1]921 trh ve 93 numaral telgrafnmede Fransz nuzzr- sbkasndan ve parlamento azsndan olup Msy Briand ile fevkalde sammiyeti olan ve ngiltere baveklinin tebeddl-i efkrnda azm bir hisse-i faliyeti bulunan Msy Franklin Boullion'un mrunileyhin nezdine gelerek Fransz efkr- ummiyesini rencde etmemek iin Franszlara kar Kilikya'da her trl taarruzdan tevakk olunmas lzmun-
203
dan bahsetdii ir klnmakdadr. Bir mddetden beri Devlet-i Osmaniye hakkndaki hayr-hhne neriytyla Fransz efkr- ummiyesini lehimize imleye muvaffak olan Msy Franklin Boullion'un bu hussdaki vesysn nazar- dikkate almaya sez olduundan Kilikya'da Franszlara kar bilhssa konferansn inikd edecei u sralarda her trl taarruzdan ictinb edilmesi hussunun Ankara'ya tavsiye olunmas ment- rey-i l-i fahmneleridir. Ol bbda emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 29 Cemziye'l-evvel sene 1339 ve f 8 ubat sene 1337 Hriciye Nzr bende Safa **
ifre
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Fransz efkr- ummiyesini rencde etmemek iin Kilikya'da taarruzdan tevakk edilmesi hayr-hhlnda bhe olmayan baz Fransz riclinin tavsiyesi zerine Paris murahhasmzdan keml-i ehemmiyetle bildirilmidir. F 8 ubat sene [1]337 Sadr- azam Tevfik
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_21
~ 6 7 -2 2 ~
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Londra'dan Dersadet ngiliz Mmessillii'ne gelip ifhen tebl olunan telgrafnmenin sreti zre derc edilmidir. F 15 ubat sene [1]337 Sadr- azam Vekli (mza) Sret
204
Ankara heyetinin arzusuna inkyd eylemek maksadyla ark Mesili Konferans'nn yevm-i ictimn tehr, ngiltere Hkmeti iin imknszdr. Ankara heyeti bir mhiyet ve sfat- hussiyesi olmayp Londraca ancak stanbul heyetinin bir cz olarak kabul edilebilecekdir. Antalya ve Brindisi tarkyla seyhat etmek keyfiyeti heyet-i mrun- ileyhnn iine geliyorsa bu kendine id bir hussdur. Maa-hz ihtiyr olunacak tab tark stanbul tarki gibi grnyordu.
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_22
~ 6 7 -2 3 ~
ifre
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Her iki heyetin mttehiden konferansda isbt- vcd etmedii takdrde konferansn ilerimizle itigl etmemesi mukarrer olduu ve binbern tevhd-i hareket taht- vcb ve elzemiyetde bulunduu shib-i salhiyet bir zt tarafndan tebl ve ifde ve konferansda metlib-i makle dermiyn eylediimiz hlde msadt- azmeye mazhar olacamz da menbi-i mevskadan istihsl etdii malmta binen mma-ileyh tarafndan ilve edildii Paris Sefri Nbi Bey tarafndan bildirilmi ve Yunanllarn Bursa havlsinde krk bin kadar asker tahd eyledikleri ve Bandrma ve Mudanya'dan svr ve piyde ktat- askeriye ve byk apl toplar ihrc eyledikleri oradan gelen memrnin ifdelerinden anlalmdr. F 19 ubat sene [1]337* Sadr- azam Vekli (mza)
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_23
Metnin orijinalinde [1]317 eklindedir.
205
~ 6 7 -2 4 ~
ifre
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne ki yz altm mevcdunda bir ete Kuv-y Milliye nm altnda Istranca havlsinde vrd etmidir. Bu kuvvet de dier bir ete de neada'ya sevk olunduunu ifde eylemilerdir. Bu etelerin buradaki Trakya Cemiyeti'yle mnsebetleri olmad anlald. Bunlarn Ankara'ya mensb olup olmadklarnn seran ir buyurulmas ve eer oraya mensb iseler bu hl Beykoz ve ile fecyiinin Istranca havlsinde tekerrrn mcib olacandan ve siyseten mehzr-i azmeyi d bulunacandan bu teebbsden sarf- nazar edilmesi mtemenndr. drt gne kadar Anadolu'da Yunanllarn taarruz edecekleri mstahberdir. F 4 Mays sene [1]337 Sadr- azam Tevfik
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_24
~ 6 7 -2 5 ~
ifre
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Londra'dan alnan resm bir telgrafda Lord Curzon'un ktibinin ifdtna atfen bildirildiine gre ngiltere Hkmeti ve tebeasna kar Ankaraca ittihz olunan hatt- hareket pek fen bir tesr hsl etmekdedir. ngiliz gemilerinin Osmanl limanlarna yanatrlmamas Ankara matbtnn ngiltere aleyhinde muhakkirne bir lisn istiml etmesi hussuyla Londra Mukvelenmesi'ne ramen sernn adem-i idesi efkr- ummiyeyi izb etmekde olduu ve Trkiye lehinde inkif etmekde olan ngiltere siysetinin tebeddln mcib olaca bildirilmekdedir. ngiliz gazeteleri bunlardan clib-i ende olacak bir tarzda bahsetmekde ve imdiye kadar gsterilen b-tarafl terk ile Yunanistan'a asker ve ml muvenet lzmu hakknda beyntda bulunmakdadr. Dier tarafdan da mevskyeti henz tahakkuk etmeyen bir rivyete gre Anadolu sevhilinin Hkmt-
206
tilfiyece abluka edilmesi meselesi de mevz- bahs olmakdadr. Siysetinizin avkb- elme huslne sebebiyet vermeyecek tarzda lzm- icrsna id kanatimizi beyna msraat ederiz. F 7 Haziran sene [1]337 Sadr- azam Tevfik
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_25
~ 6 7 -2 6 ~
Harbiye Nezreti Erkn- Harbiye-i Ummiye ube: 1 Numara: 999
Mhimdir
Makm- Sm-i Cenb- Sadret-penh'ye Marz- ker-i kemneleridir ile'de bulunan irtibt zbitliinden merkez kumandanlna mevrd ve mnderict ehemmiyeti haiz rapor sreti melffen takdm-i huzr- fahmneleri klnd. Ol bbda ve her hlde emr fermn hazret-i veliyy'l-emrindir. F 7 Haziran sene [1]337 / F 29 Ramazan sene [1]339 Harbiye Nzr Ziyaeddin
**
Harbiye Nezreti Erkn- Harbiye-i Ummiye Diresi ube: 1 Mahreci: ile Kede Trhi: 6 Haziran [13]37 Vr[du] Trhi: 7 Haziran sene [13]37 Saat: 9.30 evvel
Sret Dersadet Merkez Kumandanl'na Bugn gelen ngiliz generali buradaki ngiliz blnn Kuv-y Milliye'den gelecek bir taarruza kar ald mdfaa tertbtn teft etmidir. Telgraf mfrezesi stanbul'a ide edilecekdir. Jandarmann vaziyeti
207
idre edilmee muhtc nzik bir ekil alacakdr. ngiliz generali; kaymakam, jandarma kumandan ve beni ararak kazda syiin tessi Trk idresinin avdetinin yn- takdr netyicinden olduunu beyn etdikden sonra asl maksada gelerek Kandra'daki Kuv-y Milliye ahvli hakknda malmt istemi ve resmen teeyyd etmi malmt olmayp mesmtn da yn- ehemmiyet olmad arzedilmidir. Bunun zerine general Kuv-y Milliye'nin ngilizleri kuvvetsiz zannetdiini ve Rusya ve Afganistan ile ittifk etdiini ve mukbeleten ngiliz sersn serbest brakmayp hapis ve bir Hintlinin idmnn iitildiini ve bu hl karsnda ngilizlerin bgne kalamayarak Kuv-y Milliye'nin maksad- hakksini anlamak iin Kandra civrna bir ngiliz mfrezesi gnderildiini ve bunlara ate ald takdrde bunun bir vesile-i harb olacan beyn etmidir. Kendilerine Kandra'nn b-taraf mntka hricinde bulunduu ve Yunan ktli zerine silhlanan ahlinin bery- muhfaza gelen Kuv-y Milliye'nin bir s-i tefehhmle ate etmeleri muhtemel bulunduu ve bery- ihtiyt hareketden evvel haber verilmesinin muvfk olaca sylenmidir. General cevben ngilizlerin katiyen harbe tarafdr olmadklarn fakat taarruza marz kaldklar hlde harbin gayr-i kbil-i ictinb olacan syledi. B-taraf mntka hricine bil-haber gidecek mfrezesinin Kuv-y Milliye tarafndan sret-i istikbli azm olduu kadar ehemmiyetli bir netceyi d olacandan keml-i ehemmiyetle marzdur. Kandra muhbert kabul etmeyip general mfreze hakknda serdedilen mehzri m-fevkine bildireceini syledi. Trk nzibt Zbiti Topu Mlzm Cemaleddin
**
ifre
Ankara'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Evvelki gnk telgrafnmeye zeyldir: ile'den alnp sreti Harbiye Nezreti'nden gnderilen raporda oradaki ngiliz blnn Kuv-y Milliye'den gelecek taarruza kar ald mdfaa tertbtn teft iin vrd eden bir ngiliz generalinin Kuv-y Milliye'nin ngilizleri kuvvetsiz zannederek Rusya ve Afganistan ile ittifk
208
etdiini ve ngiliz sers serbest braklmayp hapis ve bir Hindli'nin idm edildii ve u hle ngilizler bgne kalamayarak Kuv-y Milliye'nin maksad- hakksini anlamak iin Kandra civrna bir ngiliz mfrezesi gnderildiini ve yed bunlara ate alacak olursa bunun vesle-i harb olacan ve ngilizler katiyen harbe tarafdr deil iseler de taarruz edildii takdrde harbin gayr-i kbil-i ictinb bulunduunu ifde eyledii beyn olunmudur. O yolda taarruz vuku bugnlerde zten aleyhimize inklb eden Avrupa siysetinin hakkmzda bsbtn itiddyla ngiltere'nin harbe itirki gibi avkb- vahme tevld edecei cihetle vesle-i harb ittihz edilebilecek harekt- taarruz-krneden katiyen mcnebet ve itidl ihtiyta keml derece riyet olunmas lzmunu menfat-i memleket nmna ehemmiyetle ira ibtidr ederim, efendim. F 10 Haziran sene 1337 Sadr- azam Tevfik
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_26
~ 6 7 -2 7 ~
Taraf- Sadret'den 17 Tern-i Evvel sene [1]338 trhiyle Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne yazlan telgrafnme sreti Bi-avnih tela ihrz olunan muzafferiyet bad-ezn stanbul ve Ankara arasnda tahadds etmi olan ihtilf ve ikilii kaldrm ve vahdet-i milliyemizi temn etmi olup ancak Dvel-i Mttefika ile aramzda muslaha henz akdedilmemi olmasndan dolay Avrupa ehirlerinden birinde karben inikd der-kr bulunan Sulh Konferans'na sbk vechile her iki tarafn davet edilecei malm bulunduuna mebn selmet-i milliyemize mteallik mevdd- mhimmenin evvelce beynimizde mzkere ve tesbti zmnnda istihzrtda bulunularak mezkr konferansda mttehiden hukk- milletin mdfaasna sarf- mes edilmesi nezd-i llerinde dahi rehn-i tasvb olacana kanat- kmilem bulunduundan ol bbda srf senverleriyle grp anlamak zere ahvle vkf ve emniyetinizi hiz bir ztn buraya gyet mahremne talmat hmilen ve srat-i mmkine ile izm mtemenndr, efendim.
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_28
209
~ 6 7 -2 8 ~
Meclis-i Vkel Mzkertna Mahss Zabtnme 29 Tern-i Evvel sene [1]338
Tebl olunan devir: Riyset-i mrun-ileyhya tebl olunmudur. tde muharrer telgrafnmenin taraf- Sadret'den Ankara'da Byk Millet Meclisi Riyseti'ne kedesi beynimizde karrgr olmudur.
Ankara'da Byk Millet Meclisi Riyset-i Cellesi'ne Konferansa Bb- l de Byk Millet Meclisi de davet olundu. Bb- l'nin adem-i icbeti devletin alt asr mtecviz zamndan beri messes ve mahfz olan btn lem-i slm'n alkadr olduu hviyet-i trhiyesini mahkm- indirs etmek, Byk Millet Meclisi'nin adem-i icbeti ise cihnn mtk ve muntazr olduu sulhu akm brakmakdr. Bu mhim mesliyetleri bi't-tb ne Bb- l ne Byk Millet Meclisi kabul ve tahamml eder. Zten Bb- l ile Byk Millet Meclisi arasnda hakk bir ikilik mutasavver olmad ve her trl srr ve tazyke kar Sevr Muhedesi'nin adem-i tasdkinde mukvemet ve tesdf olunan mkilt- azmenin iktihmyla umr- idrenin tedvri ve iglin takll-i tesri hussunda bezl-i makderet ve bu miynda muvaffakiyt- vkann huslne bi-kaderi'l-imkn hizmet eden heyetimiz hakmiyet-i milliyeyi tahkm ve tevsk sretiyle vahdet-i idreyi temn iin mzkereye de hazr olduu hlde mes-i harbiyenin bir sulh- nfi ile semert- siysiyesini iktitf hengmnda mchidn-i milletden ayr kalmay ve bu sebeble bi'l-ittihd istihsli mmkin olan menfi-i liye-i vatandan cz-i l-yetecezzsn bile ifteyi asl tecvz etmez. Ayrlk yle dursun en ufak bir muhlefeti dahi rev grmez. Hatt py- ady kt ve levs-i istly izle yolunda seyfen mes-i cnsiperne ve Hd-pesendnede bulunanlar nefislerine terch eyler. Binen-aleyh adem-i itilf sebebiyle devlet ve milletin bana mazallhi tel bir musbet-i uzm getirmek ve muvenet-i mddiye ve mzheret-i maneviyelerine nil olduumuz lem-i slm' mteellim etmekden ise menfi-i liye-i vatan urunda temn-i vahdet evvelce vcib ise bugn farz olmudur. u hlde hem istikbl-i memleket hem mdfaa-i hukk- vatan hakknda mzkerede bulunulmak zere Byk Millet
210
Meclisince tayn olunacak bir ztn talmt- mahssa ile hemen gnderilmesi hssaten temenn ve bu k tensb buyurulmad hlde heyetimizden Ziya Paa hazretlerinin oraya gnderilecei beyn ve cevbnn telgrafla bildirilmesi niyz olunur. (Meclis-i Vkel azlarnn imzalar)
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_29
~ 6 7 -2 9 ~
Trkiye Byk Millet Meclisi Riyset-i Cellesi'ne Trkiye Byk Millet Meclisi'nin son celselerinden birinde taraf- llerinden vuk bulup evrk- havdisde grlen beynt- aliyyelerinde taraf- senverden 17 Tern-i Evvel sene [1]338 trhiyle ekilen telgrafnmeye bi'l-vsta cevb it buyurulduu hlde taraf- hulsverden ikinci bir telgrafnmenin daha kede edilmi olduu zikr u ityn klnm ise de ne byle bir telgrafnme-i cevbleri vrd etmi ne de meli ve muhteviytna dir hibir tarafdan ifhen olsun bir gn tebl ve ifde vki olmamdr. Hakkat-i hlin ibln vecbeden addeylerim, efendim. F 4 Tern-i Sn sene [1]338
BOA, BEO. SYS, 34-64/IV-2_30
~ 6 7 -3 0 ~
Akam, 5 Tern-i Sn 1338
Tevfik Paa Meselesi Mustafa Kemal Paa hazretleri tarafndan gnderilen telgraf niin Tevfik Paa'ya verilmedi? Bugnk baz gazeteler, Sadr- sbk Tevfik Paa tarafndan Trkiye Byk Millet Meclisi Riyseti'ne hitben ekilen bir telgraf nerediyorlar. Tevfik Paa bu telgrafnda, Mustafa Kemal Paa hazretleri tarafndan gnderilen cevb telgrafa ancak gazetelerden muttali olduunu ve stanbul'daki mutavasst ztn bu cevb kendisine tebl etmemi olduunu ve etmi olsayd Bb- l'den ikinci bir telgraf ekilmesine lzm kalmam olaca bildiriliyor.
211
stanbul'daki mutavasst makm nezdinde bu mesele hakknda istzhda bulunduk. kan netce udur: "Mustafa Kemal Paa hazretleri tarafndan gnderilen telgrafnmede bunun Tevfik Paa'ya verileceine, yhud mfdnn ifhm edileceine dir bir kayd yokdu. Essen Byk Millet Meclisi Hkmeti stanbul'da bir hkmetin veya bir heyet-i resmiyenin mevcdiyetini tanmad iin Sadr- azam Tevfik Paa'ya verilmek zere bir telgraf gnderilmesine bi't-tab imkn yokdu. Mustafa Kemal Paa hazretleri tarafndan gnderilen bu telgrafnme olsa olsa, buradaki makma bir veche-i istikmet tayn ediyordu ve bu makm[dan] mteaddid defalar bu istikmet dhilinde Tevfik Paa'ya ve Bb- l mehfiline gayr-i resm sretde telkntda bulunulmudur. Hatt son gnlerde Tevfik Paa'ya bir gnde -drt defa bi'l-vsta mrcaatda bulunarak Mustafa Kemal Paa hazretlerinin telgrafnmeleri ve essen evvelden beri herkesce malm istikmet dhilinde hareket etmelerini iltims etdik. Ne Millet Meclisi Hkmeti ne de biz, stanbul'da bir hkmet tanmadmz iin ne bir telgraf tebl edebilirdik, ne de bir telgrafn mfdn resmen ifhm edebilirdik. Tekrr edelim ki bahsedilen telgraf Tevfik Paa'ya verilmek veya aynen ifhm edilmek iin deildi. Mesele bundan ibretdir, tarafmzdan bir ihml veya s-i tefehhm yokdur".
**
Akam, 5 Tern-i Sn 1338
Tevfik Paa'nn konandaki tahkktmz stif dn verildi ve hemen kabul edildi. Tevfik Paa, dn akam istifsn makm- Hilfet'e tevd etmi, bilhire Ayaspaa'daki konaklarna dnmdr. stifnn kabul edilip edilmediini konaklarndan soran muharririmize mrun-ileyhin mahdmu Ali Nuri Bey istifnn kabul edildiini ve devirin tesellmne kadar vekleten umr- idrenin ryet edilmesi mrun-ileyhe tebl edildiini sylemidir. Muharririmiz Ali Nuri Bey'e, Refet Paa hazretlerinin dnden itibren stanbul idresine baladklarn sylemi, bunun zerine: "Pekl, o hlde veklete hcet kalmamdr" cevb verilmidir. Muharririmiz fergat meselesinin doru olup olmadn sormu, bunun henz ess olmad anlalmdr.
BOA, BEO. SYS, 34-64/I_18
212
~ 6 7 -3 1 ~
Devlet-i Osmaniye Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Ummiyesi Mahrec: Ankara Trh: F 7 Tern-i Sn sene [13]38 Numara: 2272
Tevfik Paa Hazretleri'ne Telgrafnme-i devletlerini hrmetle aldm. 17 Tern-i Evvel sene [13]38 trhiyle kede buyurulan telgrafnmeye verdiim cevbn vsl- ttl- smleri olmadna mteessifim. Bu hussda tahkkt icr etmei gerek hakkate gerek zt- safnelerine kar borlu olduum riyet ve hrmet iktizsndan addederim. Bu vesle ile tazmt- mahssamn kabuln ric ederim, efendim. F 7 Tern-i Sn sene [13]38 Byk Millet Meclisi Resi Bakumandan Mustafa Kemal
BOA, BEO. SYS, 34-64/I_16
~ 68 ~
Osmanl mparatorluu Bykelilii Roma, 6 Ocak 1921 Nu: 215/153'e ektir.
Il Tempo gazetesine 4 Ocak tarihiyle zmir'den sunulan telgraf
Maslahatgzr Ferruh Bey'den Hriciye Nzr Safa Bey'e Yunan harekt merkezine ulaan haberlere gre Mustafa Kemal Paa, Anadolu'daki, bilhassa zmir'deki Yunan cephesine yeni bir taarruza gemeye hazrdr. Dier haberlere gre, zzet Paa misyonunun Ankara'ya geliinden sonra Kemal Hkmeti Moskova'ya, Bolevik Hkmeti ile ilikileri daha da sklatrmak amacyla zel bir heyet gndermitir. Ankara Hkmeti mkemmel bir ekilde yaplanmaktadr. Ankara'da bir niversite kurdu ve toplam 300.000 Trk liras deerinde mill pullar bast. Takpr'de yeni bir hastane yapld.
BOA, HR. SYS, 2607/8_8
213
~ 69 ~
Osmanl mparatorluu Elilii Lahey, 8 ubat 1921 Nu: 7200/24 Ek: 2
Basn Blteni
Hriciye Nzr Safa Bey'e Sayn Bakan, Nieuwe Rotterdamsche Courant gazetesinin Balkan muhabiri Van Cruyf'un, lkemizin i durumu hakknda gazetesine gnderdii iki yaznn Franszca tercmelerini ekli olarak zt- lnize sunmakla eref duyuyorum. En derin sayglarmn kabuln rica ederim. (mza)
**
Nieuwe Rotterdamsche Courant 5 ubat 1921, akam
KEMALSTAN Balkan muhabiri, bu balk altnda Kemalist Hkmet'in durumunu ayrntlaryla inceleyen bir yaz yaynlyor. Milliyeti hareketin btn Trkler nezdinde byk bir halk sevgisi kazandnn ispat, milliyetiler tarafndan igal edilen topraklarn Kemalistan olarak adlandrlmasnn oybirliiyle kabul edilmesidir. stanbul'daki sansr Trk basnnda bunun kullanlmasna izin verse, bu Mustafa Kemal ile bir anlamaya varmay istemek arzusunun bir iareti olarak dnlebilir. "Bu arada Kemalistan Hkmeti, kararl ve metodik bir ekilde maliye, adalet, eitim ve orduyu yaplandrmaya devam ediyor, lkenin i ynetimini salam temeller zerine kuruyor ve cil bayndrlk almalarn ifa ediyor. Oysa Bb- l durmakszn cil para ihtiyac ile mcadele ederken, milliyeti hareket zengin bir kaynak elde ediyor. Bu paralar nereden geliyor? Resmen bu bilinmiyor" diye muhabir cevaplandryor. Moskova'nn yardm dnda, milliyetilerin dier glerden mal yardm ve malzeme salad genel olarak kabul gryor. rnein sava ara ve gereleri, hammadde ve inaat malzemesi Amerikan kaynandan talyan gemilerle Kemalist limanlara tanyor. Ankara ile Moskova arasndaki ilikiler iyi olmasna ramen
214
Bat basnnda, milliyetiler ile Bolevikler arasnda Kafkasya konusunda ciddi bir ihtilfn mevcudiyetiyle ilgili rivayetler yer alyor. Sava bittikten sonra, Ankara ile Moskova arasnda bu topraklarn durumu ve nfuz blgelerinin paylam konusunda tam bir mutabakata varld gzleniyor. Sovyet Rusyas zerbaycan, Kars ve evresi gibi tam Mslman olan topraklar serbeste Ankara Hkmeti'ne brakmakta; Bak petrolleri iin zel bir anlama yapmakta. Buna mukabil Milliyeti Trkiye Kafkasya'nn geri kalan yerlerinde, Ermenistan ve Grcistan'da Sovyetleri serbest brakmaktadr. Kemalistan'da her makam ne nemde olursa olsun Moskova'nn bir temsilcisi ile destekleniyor. Yksek komiserler bu durumdan endie duyup Bb- l'nin dikkatini ekmekten geri kalmadlar. Sadrazam Tevfik Paa, bu vesile ile basma kalp bir cevapta bulundu: Trk mparatorluu'nda ve Dou'da asayi ve bar tekrar tesis etmek iin tek yol Bb- l'ye gre, Ankara Hkmeti'nin artlarn kabul etmektir. Kendisi ve hkmeti baka are grmemekte, ayet belli bal mttefiklerin kendisine olan gveni kaybolduysa, ekilmeye hazr olduunu bildirmektedir. Yksek komiserler, yeni bir kabine beraberinde daha byk tehlikeler getireceinden, Tevfik Paa'y uzaklatrmaktan ekinmektedirler. Bununla beraber, olaylarn gidi eklinden memnun olmaktan uzak olup Bb- l heyetinin Ankara'da uzun sre kalmas endielerini datacak mahiyette deildi. zel haberlere inanlrsa, zzet Paa heyeti, Ankara Parlamentosu'nun Anadolu'nun Yunan birliklerinin tahliyesi ile ilgili kararn bekliyordu. Bylece muhabir, "Konstantinist" Yunanistan tarafndan kabul edilen duruma deiniyor: "Yunanistan, " Bykler"in Paris toplants iin tespit edilen tarihten bir hafta nce bir taarruzu balatmayla ilgili duygular konusunda ttifak' ikna etmek istiyordu. Yunanllar otuz kilometre kadar ilerlemeye brakan milliyeti birlikler, onlara utan verici bir malubiyet tattrdlar ve kamakta olan Yunanllarn terkettikleri topraklar derhal ele geirip 4.000'in zerinde esir almlardr. Kimse asker operasyonlarn gerek vehesini saklamaya gayret eden Yunan bildirisiyle ikna olmad. Kald ki, btn bunlar stanbul yaknnda cereyan ettiinden gerek ok abuk ortaya kyor". "Trk basnnda bu durumun sevinci herkese paylaldndan bakent halknn tamamnn milliyeti olduunun aka ortaya ktnn dikkat ekici olduunu" kaydeden muhabir, Yunanistan'n kk drldne yer veren bu sevin gsterilerine Yunan komiserlerin ikyetlerine kadar hibir snrlama getirmeyen Mttefik sansrnn bu davrannn da ayn ekilde dikkat ekici olduunu belirtmektedir.
215
Hollandal muhabir, yazsn "ok abuk meydana gelen bu baarszln Yunanistan iin ne kadar zc olduu"nu belirterek ve Yunanistan'n, balca Mttefikler'in isteklerini Yakndou'daki bakaldran maluplara kabul ettiremeyecei hususu imdi apak bir ekilde ortaya ktn vurgulayarak bitiriyor. Bunlar Yunanistan'n kuvvet ve imknlarn artrdlar. Bylece bu konuda Sevr ve Neuilly Antlamalar'nda Yunanistan' bu derece destekleyen Mttefik glerin gerekelerinin artk mevcut olmadnn ortaya kt sk sk duyuluyor. Boazii'ndeki ttifak evrelerinde Sevr ve Neuilly Antlamalar'nn bu dorultuda deitirilecei gzlenmektedir. Bylece Ankara'da Bb- l Heyeti'ne kesin bir cevap verilmeden nce bu durum beklenilmektedir.
**
stanbul ve Ankara Nieuwe Rotterdamsche Courant'n Balkan muhabiri 12 Ocak saysnda, Bb- l ile Mustafa Kemal'in temsilcileri arasnda cereyan eden grmeler hakknda bir yaz yaynlyor. Muhabir, oradan stanbul'a gelen haberlerin, maalesef ok nadir ve gayr-i resm olduunu belirtiyor. stanbul ve Ankara arasndaki iletiim, gittike etkisi ve gc artan Moskova tarafndan alnan ciddi nlemler sonucu ok engellenmektedir. Muhabir, Mttefik polisinin kontrolne ramen "kzl" temsilcilerin Anadolu'dan stanbul'a daim gidi gelilerini vurguluyor. Bolevik Rusya'nn niyetinin, ngiltere'nin Dou'daki gcne lmcl darbe indirmek olduu ortaya kyor ve ngiltere'nin temsilcileri bundan ciddi bir ekilde endie ediyorlar. Hollandal muhabir szlerinin devamnda: "Baarl olmas durumunda Trklerin, sava ncesi eski Osmanl mparatorluu'nun tartmasz sahipleri olarak yeniden kabul edileceklerini, Karadeniz kysnda bulunmayan devletlere Boazlar' kapatmak sz konusu olduunda bile, gerekli veya istenilebilecek her trl yardmn her zaman salanabileceine Moskova'nn teminat verdiini" ifade etmektedir. Bu sebeple, Saray'da ve Bb- l'de Rus nerileri hakknda son derece rezerve bir tutum alnmas tabi oluyor. Ankara'dan gelen zel haberlerden kesin bilgi karmak gtr. Bununla beraber, Bb- l'nin artlarnn Ankara Parlamentosu tarafndan ok ciddi olarak incelendii hi phe gtrmemektedir. Tahminen, Moskova'nn kkrtmasyla Kemalist iktidar herhangi bir hususta vaadde bulunmadan nce, Yunan birliklerinin Osmanl Devleti'nden talep ettii topraklardan gecikmeksizin ekilmesini istiyor. Keza Trkiye'nin yeni snrlar ierisinde Mttefik igali altnda bulunan topraklardan Fransz birliklerinin de ayn ekilde tahliyesini talep ediyor. Bamsz Ermenistan,
216
Brest-Litowsk antlamasnn izdii snrlardan dar kamayacak ve nihayet Osmanl mparatorluu, dorudan doruya Sultan'n idaresine braklan topraklarn genilii ve sahillerin uzunluu ile orantl olarak ordu ve donanma bulunduracaktr. Grmelerin bu kadar uzamasnn sebeplerinden birisi, Yunanistan'da 180 derecelik bir dnn olduu ve Kral Konstantin'in Atina'ya geri dn durumunda, imdilik Yunanllarn Anadolu'da ne yapacaklarnn bilinmemesi sebebiyle taraflarn bekleme isteinde olmalardr. Bu konuda genel gr, Kral Konstantin'in imdilik kendisine iyi gzle bakmayan glerin, bilhassa Fransa ve ngiltere'nin itimadn tekrar kazanmaya gayret edeceidir. Birliklerini Trakya ve Anadolu'dan geri ekmeyecek, ancak ngiltere ve Fransa iin milliyetileri en ksa zamnda bitirmenin son derece nemli olduunu bilerek Kemalistlere yeni bir saldr balatacaktr. Bu bakmdan, Londra ve Paris'in, Yunan Hkmeti nezdinde birliklerini Anadolu ve Trakya'dan ekmesi iin fazla bir giriimde bulunmayaca tahmin ediliyor. Byk glerin basks karsnda gerileyen Kral Konstantin ve Yunanistan'daki yeni rejim, herhangi bir eletiriye muhta olmayacaktr. Olaylarn ne ekilde gelieceinden emin olan Ankara ve stanbul ileri srncemede brakmaktadrlar. Bununla beraber stanbul'da, Ankara'da olup bitenden daha iyi haberdar olmak arzu ediliyor, gerek Saray'da gerek Bb- l'de Moskova'nn nfuzunun Trk evrelerinde gittike hakim olacandan endie ediliyordu.
BOA, HR. SYS, 2608/1_20-25
~ 70 ~
Bb- l Hriciye Nezreti Kalem-i Mahss
Fransa Fevkalde Komiseri General Perle tarafndan Hriciye Nzr Safa Beyefendi Hazretleri'ne irsl edilen 13 Mart sene [1]921 trhli ve "gyet mstacel" iretli mektbun tercmesidir. Kilikya cebhesinde muhsamta derhl hitm verilmek zere Fransa Cumhriyeti murahhaslaryla General Mustafa Kemal Paa murahhaslar arasnda 11 Mart'da bir tilfnme akdedildiini zt- devletlerine keml-i memnniyetle beyn eylerim. tilfnme eriti gerek Ankara'ya gerek tarafma oldukca uzun telgraflarla tebl olunmudur. bu telgrafnmeler
217
kmilen hallolunur olunmaz erit-i mezbreyi zt- devletlerine bildirmekle kesb-i eref edeceim. Memleketlerimiz beynindeki mnsebt- tabiye ve ananeviyenin tekrr teesssne doru ehemmiyetli bir hatve tekl eden mezkr tilfnme'nin akdi bence ve Fransa Hkmetince mcib-i bahtiyrdir. Hkmet-i Seniyye'nin dahi bu hissiyta itirk edeceinden bhe eylemediimi beyn ile ihtirmt- fikamn kabuln ric ederim.
BOA, HR. SYS, 2399/7_15
~ 71 ~
Lahey, Nu: 7302/71'e Ek
Kemal'in Kk Paris'i kametghlarna Var G. Nypels'in Allgemein Handelsblat (28 ve 30 Nisan 1921, akam) gazetesinde, yukardaki balklar altnda iki yeni mektup yaynlad. Bunlarn ilki her eyden nce, Ankara'nn Kemalistler tarafndan bir Kk Paris'e dntrld hakknda bir Fransz gazetesinde kan haberi dzeltmeyi amalyor. Hibir ey bu kadar yanl ve acmasz olamaz! Eski ehrin te ikisi byk bir yangnla yklm ve geriye kalanlar da acnacak durumda. ok acil olan konut eksikliine zm bulmak iin hibir ey yaplmad. Nypels bunun zc sakncalarn hissediyor: "Yabanc gazeteciler gibi, nadir ve olaand misafirleri yerletirmek iin ne penceresi, ne kaps tam olan, bir battaniye ile kapatlan pencereden ve kapdaki deliklerden yamur ve kar'n szd orann gzel iklimini her sabh yatakta hissedebilen Deveci Han'ndan daha iyi bir ey bulunmuyor". Mevcut insan kadar, yatak ve ilte bulunan odada asla yalnz uyuyamazsnz ve bir otelin sobasnn etrafnda, maharetle ve sabrla, amar ve elbiselerinizden tifs propagandaclarn yok etmekle megul olursunuz. Nypels, ancak lkenin nde gelen ahsiyetlerinin ok sk olarak nasl ikamet ettiklerini grdkten sonra, ok ikyet edilemeyeceini ilve ederek Ankara'ya on kilometre mesafede bir iftlikte ikamet eden ileri eski Bakan Doktor Adnan Bey'in, iki dostu Eitim Bakan Hamdullah Subhi ve Dileri memurlarndan Hikmet Bey ile evini paylatn ve Dileri Bakan Muhtar Bey'in, Ankara'da inanlmaz derecede lks olan Yahudi mahallesinde bir odada tek bana kalmasn rnek olarak gsteriyor.
218
Nypels bu durumu, sadece Ankara'nn bir kk Paris ile mtereklerinin ne kadar az olduunu gstermek iin deil, kendisine gre konunun siyas ynden ilgi ekiciliini belirtmek iin uzun uzun tasvir ediyor. Filhakika, hayran olunan Boazii'ne alm, iyi yaayan, iyi yemesini bilen, ince zevkli, en gzel alkoll ikilerin byk merakllar olan, nihayet bakentin sunduu birok zevklere alkn bu insanlar, btn bu yoksulluk ve mahrumiyetlere katlanmaya muktedir olabilecek midirler? diye soruyor. Nypels, hkmetin nasl yerleik dzende olduuna ayrntlaryla deiniyor. Birok bakanlk ve brolarn zaten fazla yere ihtiyac yok. (Dileri Bakanl'nn tamam Smi Bey'in geliinden nce on civarnda memurdan oluuyordu.) Bu sebeple tamam eski vali konana yerletirilmiti. ehirden belli bir mesafede bulunan genel karargh, bir tepe zerinde bulunan Ziraat Mektebi lokallerini kullanyor. Bu konuda Nypels, ok iyi gzken ve ok iyi tannan bu yere saldrmak tehlikesini gze alamayp Trk askerini isyana davet eden bildirileri dman hatlar zerine brakmay tercih eden Yunan havaclarnn byk ihtiyatla davranmalar ile alay ediyor. "te yar ilahlarn ve dev adamlarn tedbirli davranlar!" diye vurguluyor. Saylar iki milyona erien byle mdebbir bir halk ile, sabrl ve hogrl, fakat savamak gerektiinde byk cesaret sahibi Trk'n zararna byk bir lkenin fethedilemeyeceini hesaba katmak istememilerdi. Zira, Avrupa Yunanistan'nda dahi kolayca tutunamayacaklar. Filhakika Yunanl, din hogrs sayesinde Trk'n asrlar boyu yapabildiini, asla yapamayacak: Yahudiler ve her trl Hristiyan dinleri zerinde kanl din atmalar olmadan hkm srmek. rnein, Yahudiler asla Trk'ten ikyet etmediler. spanya'dan kovulduklarndan beri yzbinlerce Yahudi, Selanik'te bar iinde yayorlard. Yunanllar oraya hakim olduktan sonra, papazlarn tahrikleriyle kan akttlar. Bu fanatik beylerle bar bir giri, mutlak olarak imknsz bir ey. zmir'deki bir vatandamn son zamanlarda bana anlatt bir rnei vereceim. Bu ehrin yaknlarndaki bir kyde, efdikeni'nde bu adamn ailesi asrlardr oturuyordu. Son zamnlarda oraya bir Bulgar da oturmaya geliyor. Netice itibaryla bir Ortodoks, fakat 1870'te Yunan Ortodoks Patriklii'nden ayrlma stn anlayn gsteren Bamsz Bulgar Kilisesi'ne bal biridir. Aksi takdirde Yunanllar, imdi Bulgaristan'n da Yunanistan'a ait olduunu ileri sreceklerdi. ayet Trkler de kurnaz davranp zel bir patriklik ile bir Trk Ortodoks kilisesi kursalard, Yunanistan Adalar'da, Anadolu'da veya stanbul zerinde asla hak iddia edemeyecekti. Papazn gzlerinde bu Ortodoks Bulgar, ky iin korkun bir tehlike idi. Pazar sabah yininde, bu tehlikeye kar vaiz de deindi. Byle benzer bir ey Anadolu Yunanistan'nda asla hogr ile karlanmazd. Ayn gnn
219
akam ayn Bulgar, srtndan bakland ve ky bu kfirden tekrar temizlenmi oldu". Nypels'e gre, dier resm binalardan sadece Parlamento, Avrupa'da bir tara ehrindeki kk bir sergi lokaline benziyor. Bu onun iin bir hayal skutu idi. Hollandal gazeteciye en ok dokunan, kk bir resm geit birlii dnda Kemalist ordunun sefil elbiseler ve daha da sefil silahlarla mcehhez olmasyd. Hibir eyleri eksik olmayan Yunanllar ile ne tezat! Bununla beraber, Nypels aptal suratl byk rtbeli Yunan subaylarn ve d grn daha az sava genlerini ok yakndan grdkten sonra, Yunanistan'n fetih ihtirasnn baarszln tahmin etmekte tereddt etmiyor. Kemal'in askerleri daha az tehizatlanm olmakla beraber istisna bir itaat, g ve yiitlie sahiptiler. Nihayet, Allgemein Handelsblat muhabiri, Ankara'ya geliinden itibaren maruz kald inanlmaz yoksulluk ve konforsuzlua tekrar dn yapyor. Bu yabanc bir gazetecinin kesin olarak karlaaca bir durum deildi. Fakat Trkler propagandalar ile megul deillerdi. Yunanllar bu meslekle daha iyi badayorlar. Nypels, Yunan propagandas tarafndan konfor ve inceliklerle mcehhez bir ngiliz meslektan Yunan cephesi iin zel bir araba ile zmir'den ayrlrken grmt. Nypels'in, misafirperverlii anlay ekli zerinde dncesini samimiyetle sorduu bir Trk sknetle cevap verdi: "Bizim propagandamz her zaman kt olmutur. Bildiiniz gibi bu durumu, Avrupa'daki nmze borluyuz".
**
Lahey, Nu: 7302/71'e Ek
Mustafa akir Byksz sayg yok. Yukardaki balklarla (7 ve 10 Mays 1921, akam), Allgemein Handelsblat gazetesinde Sayn G. Nypels'in kaleme ald iki makaleden birisi Hintli Mustafa akir'in ispiyonluk meselesini ele alrken dieri Ankara'da kendisine kar gven eksikliini ele almakta; bunlar ise yabanc bir gazeteciye kar Kemalist Trkler'in davran ekilleri zerinde birok ikyet iermektedir. Ankara'ya gelir gelmez Nypels, ispiyonlamadan ok kayglandn, daha fazlas olarak, Kemal'e bir suikastin olabilecei ile ilgili bir durumu derhal farkeder. Filhakika, Kemal'i ldrmek niyetinde olduunu yazl
220
olarak beyan eden yukarda ismi geen Hintli doktor, ayn zamanda Afganistan emirinin ellerine getiini itiraf ediyordu. Bu i, o zaman Ankara'da ok byk grlt kopard ve ok fke yaratt. Nypels'e bu heyecan yaratan casusluk olay hakknda ayrntl bilgi verilecei vaad edildi. Ayrca muhabir, bugne kadar hibir ey yaplmadn, zira "Kemalist Trkler, ok vaadde bulunma fakat hi veya neredeyse hibir ey vermeme zelliine sahiptirler" diyor. Bununla beraber, Nypels Ankara'y terk ederken tesadf yardm etti, onunla seyahat eden ve trenin hareketi srasnda bu nemli dava ile ilgili btn belgelerin gnderileceine dair kesin ifade ile tekrarlanan vaadleri iiten Smizde Sreyya Bey isminde gen bir adam, bu konuda bilgi vermekte tereddt etmedi, zira o Hintli casusun itiraflarn tercme etmek iin Ankara'ya arlmt... Nypels, yazsnn devamnda: "Tm bu olanlar, Kemalistlerin bakentinde fazlasyla ektiim gvensizliin sebebini aklamaktadr" diyor. Baz istisnalar olduu bir gerektir. Bu sebeple Arnavut Haydar Bey, Nypels'i Mustafa akir'in bir meslekda olarak dnmyordu. Balangta Nypels, nemli ahsiyetlerle yapt mlkatlarda, leh ve aleyhte dinlemek iin mnakaa etmek ve eletiri yneltmek istedi. Fakat, hemen bu metodu terketmek zorunda kald. "Avrupa'y tanmayan ve dolaysyla herhangi bir gazetecinin iyi niyetinden ikna olmayan -veya olamayangerek bir arkl (Doulu), sadece dostlarn ve dmanlarn tanr". Ya onun taraftar olup hereyi kabul edersiniz ya da her eyi onun sunduu gibi grrsnz. Eletiriyi ve zellikle dmanlarnn eletirisini duymak istemezsiniz. O konuyla hemfikir olmanz sebebiyle o konuyu sormadnz sylediinizde, sorunuz sadece cevaplayacan dinlemek iindir, o hibir ey anlamaz. Gerein sizce ne nemi var? Onun lehinde bulunmak ve ister istemez onun grn savunmaktan baka yapacanz bir ey yoktur; yoksa siz bir dmansnz. Byle olmakla birlikte sava halindeki bir lkenin kukulu ve pheci olmasn anlyorum ve elbette bundan ikyeti olmayacam. Fakat sinirlendirici ey, bu gvensizliin fazlaca yapmack bir ekilde yanstlmas veya Maliye Vekili Ferid Bey gibi baz kiilerin ciddiyetten uzak bilgiler vererek gazetecinin safln ktye kullanmas durumudur. Sayn Nypels, tm bu olanlar, Lahey'deki eski Asker Atae Nuri Bey'e ikyet etme cesaretini gstermitir. "Bu, bana uzun uzun bakt ve ok ciddi olarak yle dedi: Niin sakalnz veya en azndan bynz yok. ayet buraya Avrupa'y tanmayan her Trk iin insanlar arasnda konuma hakk bulunmayan toy bir delikanl iareti olan tra olmu bir yzle gelmek yerine, sakall gelseydiniz her yerde ciddiye alnr ve size benzer eyler yutturmak-
221
tan ekinirlerdi". Filhakika bu alayl bir aka olarak sylenmiyor. Tra olmu bir adam Trkiye'de adam deildir. Bu konuyla ilgili olarak Sayn Nypels, Amerikal meslekdann ne byk ne de sakalnn olmamasndan memnun kalmt. Belki bu sebeple birok ey gibi Anadolu'da modernizmin ispat olarak karma okullar aldna inandrlmak istenmiti!
BOA, HR. SYS, 2608/3_21-25
~ 72 ~
Karrnme stikll Mar'nn intihb ve kabul edilen gftesi iin be yz lira ikrmiyenin ve mezkr marn bestesinin de kabulnden sonra ikrmiye olarak verilmesi tesbt olunan be yz lirann Mdfaa-i Milliye Vekletince Marif Vekleti'ne its cr Veklleri Heyeti'nin 29/05/[13]37 trhindeki ictimnda karr-gr olmudur. 29 Mays [1]337
cr Veklleri Heyeti Resi ve Mdfaa-i Milliye Vekli Fevzi Hriciye Vekleti Vekli Fevzi ktisd Vekli Mahmud Celal eriye Vekli Fehmi Adliye Vekli Refik evket Dhiliye Vekli At
Mliye Vekli Hasan Hsn
Marif Vekli Hamdullah Subhi
Nfia Vekli mer Ltfi
Shhiye ve Erkn- Harbiye-i Trkiye Byk Muvenet-i ctimiye Ummiye Vekleti Millet Meclisi Resi Vekli Vekli Mustafa Kemal Doktor Refik Fevzi
BCA, 030. 18 3. 23.8
222
~ 73 ~
Karrnme Dman igli dolaysyla son derece elm bir vaziyete dm olan zmir muallimleri ve talebesinin maetine medr olmak zere tahsst- mestreden Mdfaa-i Milliye Vekletince bin be yz ve Dhiliye Vekletince bin lira verilmesine cr Veklleri Heyeti'nin 15/6/[13]37 trhli ictimnda karr verilmidir. 15/6/[13]37
cr Veklleri Heyeti Resi ve Mdfaa-i Milliye Vekli Fevzi Hriciye Vekli Yusuf Kemal ktisd Vekli Mahmud Celal eriye Vekli Fehmi Adliye Vekli Refik evket Dhiliye Vekli At
Mliye Vekli Hasan Hsn Shhiye ve Muvenet-i ctimiye Vekli Doktor Refik
Marif Vekli Hamdullah Subhi Erkn- Harbiye-i Ummiye Vekleti Vekli Fevzi
Nfia Vekli mer Ltfi Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal
BCA, 030. 18 3. 24. 19
~ 74 ~
Karar Nu: 1036 C. Nu: 3 S. Nu: 171
Karrnme Mdfaa-i Hukk Cemiyetleri tarafndan cretli ve cretsiz olarak kaydedilip ktat- nizmiyeye iltihk etmeyen veyahud Kuv-y Milliye'den birinci ve ikinci kuv-y seyyre misill resmiyeti tannanlardan birisine
223
de dhil bulunmayan Kuv-y Milliye efrdndan mall olanlarn kendilerine ve ehd olanlarn ilesine efrd- nizmiye misill ma tahssi Mliye Vekleti'nin 20 Haziran sene [1]337 trhli ve Muhassest- Ztiye Mdriyeti 1269/10959 numaral tezkiresi zerine cr Veklleri Heyeti'nin 3 Temmuz sene [1]337 trhindeki ictimnda karr-gr olmudur. 3 Temmuz sene [1]337
cr Veklleri Heyeti Resi ve Mdfaa-i Milliye Vekli Fevzi Hriciye Vekli Yusuf Kemal eriye Vekli Fehmi Adliye Vekli Refik evket Dhiliye Vekli nmna Refik evket
Mliye Vekli Hasan Hsn
Marif Vekli Hamdullah Subhi
Nfia Vekli mer Ltfi
ktisd Vekli Mahmud Celal
Shhiye ve Muvenet-i ctimiye Vekli Doktor Refik
Erkn- Harbiye-i Ummiye Vekleti Vekli Fevzi
Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal
BCA, 030. 18. 1. 1. /3. 29.7
~ 75 ~
Karar Nu: 1066 C. Nu: 3 S. Nu: 201
Karrnme 1-Hkmetin Ankara'dan Kayseri'ye nakli takarrr etmidir. Heyet-i Vekle n- hareket takarrr edinceye kadar Ankara'da mctemian alacakdr. Vekller bu maksadla yanlarnda alkoyacaklar memrnin gayr devir ve uabt en ser bir sretde Kayseri'de f-y vazifeye hazr bulundurabilmek iin daha imdiden memrlarn Kayseri'ye sevk ve tahrke mezndur.
224
2-Btn vekletler ve Meclis Dvn Riyseti'nden ve Ankara belediye resiyle Mdfaa-i Hukku'ndan birer murahhasdan mrekkeb bir nakliye komisyonu Mdfaa-i Milliye mster riysetinde ictim edecek ve Dhiliye Vekleti'nden talmt alacakdr. 3-Bu komisyon Pazartesi gnnden itibren nakliyta balamak ve Kayseri'de devir ve mebsn ve ecneb mmessiller iin lzm gelen emkini ihzr etmek ve yollarda emniyet ve ieyi temn eylemek zere imdiden Ankara, Krehir, Kayseri ve daha yol zerindeki kasabalarn arabalarna vaz- yed edecek ve nakliyta tahssi iin tertbt ittihz eyleyecekdir. 4-Bu komisyon devir-i devletin nakliyt ve daha sire hakkndaki mukrrertn en ge yarnki Cumartesi gn leyin Heyet-i Vekle'ye bildirecekdir. F 22 Temmmuz sene [1]337
cr Veklleri Heyeti Resi ve Mdfaa-i Milliye Vekli Fevzi Hriciye Vekli Yusuf Kemal ktisd Vekli Mahmud Celal eriye Vekli Fehmi Adliye Vekli Refik evket Dhiliye Vekli Refet
Mliye Vekli Hasan Hsn Shhiye Vekli Doktor Refik
Marif Vekli Hamdullah Subhi Erkn- Harbiye-i Ummiye Vekleti Vekli Fevzi
Nfia Vekli mer Ltfi Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal
bu karr meclisce aynen kabul edilmedi. Yalnz ilelerle ey-y zide imdiden naklolunacakdr. Meclis ve hkmet yeni karr ittihz edilinceye kadar Ankara f-y vazfeye devm edecekdir. 22 Temmuz [13]37 Mustafa Kemal
BCA, 030. 18 3. 30. 17
225
~ 76 ~
Bar Konferans Osmanl Delegasyonu Say: 867/556 Paris, 13 Aralk 1921
Konu: Ankara Antlamas
Hriciye Nzr Mareal Ahmed zzet Paa'ya Ekselanslar, Dileri Bakanl btesinin grlmesi mnasebetiyle Konsey bakan, Kilikya'daki aznlklarn himayesi meselesi hususunda iki mebusun gzlem ve tenkitlerine dn cevap vermitir. Meclisin ekteki resm bildirisini okuyunca sizin de hatrlayacanz gibi Sayn Briand, Mustafa Kemal Paa ve arkadalarnn aznlklarn himayesini gn getike kuvvetle temin etmeye nem verdiklerine ikna olduu ve gvenin hkm srmeye balad ynnde beyanatta bulunmutur. Konsey bakannn beyanatn ve yukarda zikredilen iki mebusun mzakerelerinin nemli ksmlarn mavi kalemle iaretledim. Gstermekle eref duyduum en derin sayglarm ltfen kabul buyurunuz. Mtevaz ve itaatkr hizmetkrnz Mehmed Nbi
BOA, HR. SYS, 2399/14_8
~ 77 ~
Osmanl mparatorluu Elilii Say: 6582/831 Ek: 1 Bern, 16 Aralk 1921
Gizli ve acildir Konu: Hristiyan aznlklar meselesiyle ilgili olarak Belika'nn mracaat (Devm)
Hriciye Nzr Mareal Ahmed zzet Paa'ya stanbul Ekselanslar,
226
14 Aralk tarih ve 6565/819 sayl raporumla, Kilikya'daki aznlklar meselesinin Milletler Cemiyeti Konseyi'nin gelecek oturumunda gndeme alnmas hususundaki Belika Hkmeti'nin mracaat tarafnza bildirilmi ve buna kar hasl olan kanaatleri bildirmekte saknca grmemitim. Mesele bugn btn ynleriyle ortadadr. Gerekten de svire'de etkili siyas evrelerin bana bildirdiine gre Belika Dileri Bakan Sayn Jaspar'n Paris'e yapt son seyahat, Sayn Briand ile Kilikya meselesini grmenin yannda, bu blgedeki Hristiyanlarn kaderi hususunda etkili teminatlar olmadn ve Franszlarn blgeyi tahliyesinden sonra Belika'da duyulan endieyi bildirmek maksadyladr. Dolaysyla Fransa'nn mtemadiyen hangi tarzla sktrlp embere alnd kolayca grlebilir. Sayn Jaspar'n Paris'e gidii, meselenin Milletler Cemiyeti'nin nne geri gelmesi ve Yunan-Ermeni casuslarnn kararl propagandas, Hristiyan dnyann fanatizmini uyandrmaya elverili bir durum olduu kadar, Fransz konsey bakannn nne konulmu engellerdir. lgili evrelerce sergilenmi iddetin yepyeni bir rneini gstermek bakmndan edepten yoksun bir biimde, Mustafa Kemal Paa'nn bir beyanatn arptmakta tereddt etmeyen Paris'teki Ermeni Enformasyon Brosu'nun yeni bir ihanetini ihtiva eden Journal de Genve'in bir kuprn tarafnza gndermekte bir saknca grmyorum. Bu beyanat, yazar tarafndan kullanlarak "yanl anlalm" olan bir kelime ylesine irdelenmitir ki, utanmadan katliamn itiraf gibi yorumlanmtr. Her zaman olduu gibi, Trkler tarafndan ilenmi szde mezalim sralanm ve Hristiyan leminin fanatiklerine nceden ustaca alanm kin dolu fke ve isyan hissini dorua ulatrmak iin gerek Ermeni gerekse Rum, milyonlarca kurbana ulaan rakamlar lanse edilmitir. ki zt cephe nceden anlamlardr. ounluun bizim dava vekillerimizden yana olmadndan korkulmaktadr. Muhtemelen Britanya temsilcisinin dnda, Japonya ve talyannkilerle birlikte Belika delegesi de olacaktr. u halde Fransz tezinin muhtemel destekileri olmak iin yalnzca Brezilyal, spanyol ve inli delegeler kalmaktadr. Sizin de bildiiniz gibi bunlarn her biri Roma'daki in Temsilcisi Sayn Tang Tsai Fou'nun yerini alm ve hlen Washington'da bulunan Sayn Wellington Koo, Paris'teki spanya Bykelisi Sayn Quinones de Leon ve ayn ehirdeki Brezilyal Temsilci Sayn Da Cunha'dr. Sayn Leon Bourgeois'nn Cenevre'deki meslekdalarnn bir ksm tarafndan desteklenmesinin ok arzu edilen bir ey olduunu tahmin ederek tarafnza yukardaki raporda zikredilen muhteviyat acizane tavsiyemle hatrlatmak zorundaym. spanyol ve Brezilyal, zellikle de lkesi bizim-
227
kiyle benzer durum arzeden inli delegeler, kesinlikle bize kar eilimli olmayacaklardr. ayet gerek ortaya kar, yeterli derecede belgelendirme yaplrsa tarafszlklarn temin etmek imknsz olmaz. Yce takdirlerinize bal olan meselenin temeli zerinde srar etmeksizin konseyin oturumunda bize ayrlan srenin nispeten ksa oluuna dikkatinizi ekmek zorunda olduuma inanyorum. Tarafmzdan herhangi bir gayret gsterilmesi gerekiyorsa, ok byk bir itina gerekecektir. Gstermekten eref duyduum en derin sayglarm ltfen kabul buyurunuz. Mtevz ve itaatkr hizmetkrnz Cevad
BOA, HR. SYS, 2399/14_13
~ 78 ~
185
Mahremne
Fazletl Mft Efendi'ye Harb-i hzr, mevcdiyet cihd olduunun ve bunun idmesi diynet ve hamiyet ve insniyet muktezs bulunduunun, senelerce harb iinde her trl mkilt ve mezhimi fedkrne ihtiyr eden halkmza ulem-y mahalliye ile muhterem tand zevt lisnndan tekrr olunmas fideli ve zarr olduundan mnsib veslelerle eyym ve leyl-i mbrekede cevmi-i erfede ve msmere ve muhzarada bu mevzlarda meviz ve beynt icrsna dellet ve himmet olunmas Dhiliye Vekleti'nin 19/20 Mart sene [13]38 trhli ve 894 numaral ifreli emr-i telgrafsinde ir buyurulmala bu bbda ve bilhssa uzak olmayan hals gnn daha ziyde yakladracak olan meser-i hamiyet ve fedkrden halkmzn kem-kn ekinmemesi yolunda uhde-i fzlnenize terettb eden vazfe-i ird ve nesyihin suver-i mnsibede hsn-i fs esbbnn istikmli ve peyderpey malmt its mtemenndr, efendim. F 23 Mart sene [1]338 Mentee Mutasarrf (mza)
228
BCA, 051. V48. 13. 113.24
~ 79 ~
Bakumandanlk 4/4/[1]338 Vrdu: 5/4/[1]338
Heyet-i Vekle Riyset-i Cellesi'ne C[evb]. 3/4/[13]38 ifreye. Rusya ve zerbaycan sefrlerine cb eden yerler gsterildi. Her tarafda tezhrt yapdrld. Gerek grdkleri eylerden ve gerek yaplan tezhrtdan son derecede mtehassis oldular. Bugn kendilerini kat bir mzkereye davet etdim. Bi'n-netce: 1-Frunze'nin vad etdii malzemenin celbi 2-Ankara'da mrcaatmz zerine kendileri tarafndan taleb olunan hayvan, araba vesir vesit-i nakliyenin temni 3- buuk milyon lirann tesr-i irsli 4-On milyon Rus altnna olan ihtiyc- katmiz zh edildikden sonra bugnk buhrna muvakkaten re-sz olmak iin seran on milyon ruble altnn celbinde isticl eylemeleri takarrr etdirildi. ifreleri olmad iin buradan maksad temn etmek mmkn deildir. Bunun iin bu gece seran Ankara'ya avdet ediyorlar. Hkmetlerinin imdiye kadar muvenet-i nakdiye hussunda teehhur etmesini ala mahkm olan ahlisine muvenet mecbriyetinde kalmasna, mevd levzm- harbiyenin gnderilememesinin de mesfenin budiyetine ve vesit-i nakliyenin a ahliye mevdd- ie nakline tahss edilmi bulunmasna atfediyorlar. Her hussda pek ok sammiyet izhr ve temnt it eylediklerini arzederim. Bakumandan Mustafa Kemal
BCA, 030. 10. 247. 671. 10/1
~ 80 ~
Karar Nu: 1576 C. Nu: 4 S. Nu: 363
Karrnme
229
Avrupa'ya seyhat edeceklere verilmekde olan pasaportlardaki "nm- nm-i hazret-i Pdih" ibresi yerine "Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti nmna" ibresinin vaz Hriciye Vekleti'nin 26 Knn- Evvel sene [13]37 trhli ve 4233 numaral tezkiresi zerine cr Veklleri Heyeti'nin 8 Mays sene [1]338 trhli ictimnda takarrur etmidir. 8/5/[1]338
cr Veklleri Heyeti Resi ve Erkn- Harbiye-i Ummiye Vekli Fevzi Dhiliye Vekli Ali Fethi Nfia Vekli Fevzi eriye Vekli Mdfaa-i Milliye Vekli Kzm Adliye Vekli Refik evket
Hriciye Vekli Mahmud Celal ktisd Vekli
Mliye Vekli Hasan Fehmi Shhiye ve Muvenet-i ctimiye Vekli
Marif Vekli Mehmed Vehbi Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Mustafa Kemal
BCA, 030. 18 5. 15. 12
~ 81 ~
Trkiye Byk Millet Meclisi cr Veklleri Heyeti Riyseti Kalem-i Mahss Mdriyeti Aded: 1/81 Konya 25/7/[1]338
cr Veklleri Heyeti Resi Rauf Beyefendi'ye General Townshend'la mlktm hulsas ber-vech-i tdir: 1-General parlamentoda mensb bulunduu parti azlarn ikn ederek grmek zere gelmidir. Baz mukaddimtdan sonra sulh hakknda mkil-pesend olmayp maklt dhilinde anlaabileceimizi takdr buyurduunu syledi ve binen-aleyh sulh hakknda fikirlerinin ne olduunu sordum. Yunanllarn Anadolu'yu tahliye etmelerinin muhakkak olduunu ve ancak Trakya hakknda imdilik fazla mutlebtda bulunmayp slmlarn hukklarnn muhfaza edilmesi kaydyla Edirne'nin mesele-i mebhse hricinde braklmas cb edecei kanatinde bulunduunu ve anak-
230
kale'ye gelince; bir Trk, ngiliz, Fransz ve talyan garnizonu tessiyle bunlarn banda Danimarka, Felemenk gibi hric bir devlet memru bulundurmak sretiyle anakkale hakknda kav temnt taleb edileceini syledi. Bence bunlarn teferrut olduunu, sulhun takarrr rh- mesilin nazar- dikkate alnmasyla mmkin olacan ve bu sretle teferrutn kendi kendine halledilmi bulunacan syledim. General devmla: "zmir'in tahliyesi Paris'de takarrr etdi. Fransa ve ngiltere sulh istiyor. Trk-Yunan Harbi devm etdikce dnyda sulh olmayacakdr. ngiltere Trkiye'nin sulhu ile en ziyde alkadr ve menfaatdrdr. nk aksi takdirde Hindistan, Msr, El-Cezre de mcdeleden zde kalmayacakdr ve i Asya-y Sur'nn tahliyesi ve Trakya meselesinin vakt-i hara talki ve anakkale'nin arzetdiim vechile idresidir" dedi. "ngiltere, Fransa ve talya adl, ml, iktisd, asker kapitlasyonlarla fazla mutlebtda bulunmayacaklar m?" sulime: "Hayr, bulunmayacaklardr. Bu sylediklerimi tutmak mecbriyetindedirler. nk ngiltere ve Fransa'nn sulha ihtiyc- katsi vardr. Herkes bu fikirdedir. Poincare ve Gouraud ile grdm, bunlar da iin halline hhi-kerdirler" cevbn verdi. "Biz de cidd olarak sulh istiyoruz, sulha doru atlan her hakk adm memnniyetle karlyoruz. Mkil-pesend deiliz. Mkil-pesend Lloyd George, Curzon ve ngiltere Hkmeti'dir" dedim. "Pek doru sylyorsunuz, davnz sarhdir. Ben bunu takdr ediyorum. Geen seneden beri sizinle hem-fikirim. Hemen Londra'ya avdet edip sulhun tesrine almalym" dedi. Ancak Ankara'ya kadar gitmek hussundaki arzusunun da fazla olduunu anladmdan ve Ankara'daki rfek ile grmekle benim ile mlkt netcesinde hsl etdii kanati takviye edeceini dndmden Ankara'ya gitmesini tensb etdim. 2-General ile bu gece birlikde yemek yiyeceiz. 3-General mlktda tercmnlk eden zbitimiz vstasyla bugn tdeki notlar gndermidir: "Mlktmzdan mtehassis olmu. Sulh imza edildii takdrde ml ve iktisd husst iin kaynpederi dolaysyla ok muvenetde bulunabilecekmi. Kaynpederi, Kont Kahen Rothschild ve Morgan Harcsel gibi pek zengin bir banker olup Fransz ve ngiliz mliyynunun hemen bir nsf bunun ile i yapmak iin iretine bakarlarm. Bu ve buna merbt gruplar Anadolu'da imendifer yapmak, medin iletmek iin ok hhi-ker imiler. Bunlarn cmlesine bi'l-vsta tesr edecekmi ve bi'l-vesle murefe-i ahsiyesi olan Rauf Bey ile dorudan doruya bu ilere dir akca grebileceini, Trkiye'ye kar kalb merbtiyeti[ni] sylemidir. Hemrezdesi Kont Rosveld'e pasaport verip Anadolu'ya msade edilirse bir-iki ay sonra bir mtehasss ile birlikde mezkr husst dhilinde ie
231
balanabilecei, Paris'de Ferid Bey ile bir istikrz meselesine dir mezkr hemrezdesiyle mzkere yapldn, skenderun'a avdet eder etmez hemen Londra'ya, mensb bulunduu partiye bir telgraf ekerek sulhun kolay olduunu bildireceini ve bi'l-vesle Lloyd George'un mevkiinin mkilleeceini sylemidir". Bakumandan Mustafa Kemal
BCA, 030. 10. 1. 1. 1
~ 82 ~
Aded: 6/1475 Telgraf / Makine banda Ankara 12/9/[13]38 Saat: 17.35
Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Bakumandan Mr Gz Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Trkle hs, geni ve ymnl grnz ve dhiyne kumandanz tahtnda Trk ve slm trhine yeni ve muazzam bir eref ilve ederek yeni bir baht ve devir aan ve milletlerin hr ve mstakil yaamasn kendisine ir telakk eyleyen Trkiye Byk Millet Meclisi ordularnn yldrm sratiyle Anadolumuz'un dmandan tahlsini temn eden yksek ve kat zaferini zt- devletlerinin muhterem ahslarnda srr u fahr ile tebrk etmekle mbh ve bahtiyrz. Cenb- Hak kahraman mill ordularmz tevfkt- sbhniyesine dima mazhar buyursun.
Trkiye Byk Millet Meclisi cr Veklleri Heyeti Resi Hseyin Rauf Dhiliye Vekleti Vekli (mza) Nfia Vekli Fevzi Bey eriye Vekli Abdullah Azmi Mdfaa-i Milliye Vekli Kzm Paa Adliye Vekli Celaleddin Arif
Hriciye Vekli Yusuf Kemal ktisd Vekli Mahmud Esad
Mliye Vekli Hasan Fehmi Shhiye ve Muvenet-i ctimiye Vekleti
Marif Vekli smail Safa
232
Vekli Fuad
BCA, 030. 10. 1. 1. 3/1
~ 83 ~
Ankara 30/9/[1]338
Trkiye Byk Millet Meclisi Resi Bakumandan Gazi Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne Ankara'da yaplacak mersim-i istikbliye programdr. 1-Gz Paa hazretlerinin Ankara'ya yevm-i muvsalatlar henz malm deildir. Bu bbda kat malmt vrdunda gazeteler ve suver-i sire ile iln olunacakdr. Mersim-i istikbliyenin skn ve intizm diresinde cereynn temnen mstakbiln tarafndan ibu program ahkmna riyet buyurulacakdr. 2-Paa hazretleri Ankara'y istasyon cihetinden terf buyuracaklardr. Mersim istasyon ile Trkiye Byk Millet Meclisi bins arasndaki shada cereyn edecek ve bunu mteakib Bakumandan Paa hazretleri tarafndan Meclis'de riyset odasnda muhtasar bir resm-i kabul icr olunacakdr. 3-Merbt krokide grld vechile istasyon ile Meclis arasnda tk- zafer in edilmidir. 4-Paa hazretlerinin uzakdan istikbli iin Trkiye Byk Millet Meclisi Birinci Res Vekli Konya Mebsu Vehbi Efendi hazretleri riysetinde Heyet-i Ummiyece b-kura intihb edilen on ztdan mrekkeb bir heyet hareket edecekdir. Vli, belediye resi ve Ankara kumandan da ayrca bir heyet hlinde istikble gideceklerdir. 5-Paa hazretlerinin mezkr heyetlerle beraber istasyona muvsalatlarn mtekib ale'l-usl muzka ile bir mfreze-i askeriye tarafndan resm-i selm f olunacakdr. 6-Heyet-i Vekle ve Trkiye Byk Millet Meclisi azs istasyonda veyahud meclis bins nnde resm-i istikble itirk ederler. 7-stasyon civrndaki tk- zaferle kpr arasndaki mntka Ankara Garnizonu'nu tekl eden bilumm ktat ile mer ve zbitna tahss
233
klnmdr. Paa hazretlerinin bu mntkaya takarrblerinde ibu heyet nmna Ankara Kumandanl tarafndan gaz-y ekber mnsebetiyle f-y tebrkt ve arz- ho-med olunacakdr. 8-Kpr ile drt yol azndaki tk- zafer aras Ankara ve civr kylerden gelecek erf- memleket, ahli ve esnfa tahss klnmdr. Bu mntkann banda umm belde nmna belediye resi tarafndan arz- tebrkt ve ho-med edilecekdir. 9-Drt yol azndaki tk- zaferle meclis binsnn istasyon cihetinde bulunan n-tamm bin temelleri arasndaki mntka Ankara Vilyeti memrniyle devir-i merkeziye msterlar ve res-y memrnine ve Ankara mektib talebesine tahss klnmdr. Bakumandan Paa hazretlerine bu mntkann ba tarafnda Ankara Vlisi tarafndan arz- tebrkt ve ho-med edilecekdir. 10-Erkn- matbt, Hill-i Ahmer, Himye-i Etfl Cemiyetleri'yle Ankaradaki sir cemiyetler ve messest Meclis bins yannda yaplan yeni bin nnde ahz- mevki ederek mersim-i istikbliyeye itirk eyleyeceklerdir. 11-ntizm muhfaza maksadyla Bakumandan Paa hazretlerinin Meclis'e muvsalatna kadar, tafsl edilen cadde tarafeynindeki tertbt bozulmayacakdr ve ancak heyet-i istikbliye ile heyet-i vekle ve Byk Millet Meclisi azs mrun-ileyhle beraber Meclis'e gelebileceklerdir. Paa hazretlerinin Meclis'e muvsalatlarn mtekib mctemin ve mstakbiln srasyla dalacaklardr. Ankara Vilyeti ve Ankara Kumandanl gerek bu hussda ve gerekse esn-y mersimde intizm ve inzibt temn iin mtereken tedbr-i lzme ittihz edeceklerdir. 12-stikble itb eden tekml zevtn yolun tarafeyninde ahz- mevki ederek caddeyi hitm- mersime kadar tammen serbest brakmalar ric olunur. 13-Millet Bahesi mnhasran hanmlara tahss edilmidir.
BCA, 030. 10. 2. 9. 1/2, 3, 15, 16
~ 84 ~
Bb- l Dhiliye Nezreti
234
Kalem-i Mahss
anakkale Mutasarrf'na Msy Kolonel Kumandan Shuttleworth, Mustafa Kemal Paa ile Byk Britanya Hkmeti arasndaki mnsebtn yn- memnniyet bir safhaya dhil olduunu keml-i meserretle zt- llerine arzetmekliime bendenizi sevk buyurdular. imdilik taarruz edilmemesi iin bu gece emir alnmdr. Londra'da sulhun karb'l-vuk olmas dolaysyla Kemal Paa'nn svrlerini b-taraf mntkann beri tarafna ekmek fikrinde bulunaca zan ve md edilmektedir. Belki de svrsinin emir almas iin pek az mhlet kalmdr. F 1 Tern-i Evvel sene [13]38 (mza)
BOA, DH. KMS, 62/66_9
235
NDEKS
236
237
N D E K S
A
Abdullah Azmi, eriye Vekili 212 Abdlmecid, erif Cafer Paa'nn oulluu 3 Adalar 199 Adana 112, 119, 129, 131, 143, 144, 145, 151, 152 Adapazar[] Jandarma Blk Kumandan 79 dil, Dhiliye Nzr 51, 56, 58, 63, 68, 91 Adnan, Doktor, Shhiye Vekili 158, 160, 161, 162, 198 Afganistan 188 emiri 201 Afyonkarahisar 53, 55, 63, 131, 159, 183 Ahmed Muhtar, bkz. Muhtar, Ahmed Ahmed zzet, Aydn Valisi 99 Ahmed zzet Paa, Mareal, Hriciye Nzr 167, 168, 170, 178, 179, 193, 195, 206 Ahmed Rstem Bey, Washington eski Bykelisi 82, 164 Akhisar 130, 159 Akam 191, 192 Alaehir 66 Alemdar vapuru 169, 182 Alevler 142 Alexandrapol (Gmr) 165 Allgemein Handelsblat 198, 200 Ali Fethi (Okyar), Dhiliye Nzr ve Ankara'da Dhiliye Vekili 5, 210 Ali Fevzi Paa, Mirliv, Heyet-i Tahkikiye azsndan 78 Ali Fuad Paa, Yirminci Kolordu Kumandan 75, 76, 136 Ali hsan (Sabis), Altnc Ordu Kumandan 65 Ali Kemal, Dhiliye Nzr 7, 14, 22, 23, 42, 91, 135 Ali Nuri Bey, Sadrazam Tevfik Paa'nn olu 192 Ali Rza, Karesi Mutasarrf 94, 127 Ali Rza Paa, Sadrazam 80, 124, 126, 139 Ali Suad, zmit Mutasarrf 79, 80 Allenby, Mareal 132 Alman/lar 101 Heyet-i Askeriyesi 182 Alpullu 144, 158 Amasya 7, 18, 43, 97, 99, 102, 106, 128, 153 Amerika 144 gazeteleri 103 Hkmeti 140 l 139, 152, 202 Amerikan 140, 194 Anadolu 31, 32, 37, 54, 61, 87, 88, 90, 98, 100, 101, 103, 107, 108, 112, 113, 119, 122, 135, 152, 159, 161, 168, 170, 174, 177, 179, 180, 181, 182, 186, 193, 195, 196, 197, 199, 202, 210, 211, 212 murahhaslar 174, 179 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti 85, 99, 101, 124, 127, 128 Heyet-i Temsiliyesi 92, 94, 95, 98, 99, 122, 124, 141
238
Heyet-i Mmessile Reisi, bkz. Mustafa Kemal Nizmnmesi 83 Anadolu-i ark Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti 72 Anafartalar Grubu Kumandan, bkz. Mustafa Kemal ansr- gayr-i mslime 27, 84, 100, 107, 112, 114, 115 Andrn, Mara'ta 152 Ankara 9, 11, 12, 28, 29, 42, 50, 51, 53, 55, 75, 109, 120, 123, 141, 142, 143, 145, 146, 147, 148, 150, 164, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 173, 174, 175, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 185, 186, 188, 189, 190, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 204, 205, 209, 211, 212, 213, 214 ahalisi 142 Antlamas 206 Bamdriyeti 147 Garnizonu 213 heyeti 185 Hkmeti 172, 193, 195 matbt 186 Milliyeti Hkmeti 165 murahhaslar 183 Parlamentosu 195, 196 zeybekleri 142 Antalya 145, 146, 147, 185 Heyet-i Merkeziyesi 148 mutasarrf 119, 168 Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti 147 Telgraf Mdriyeti 146, 147 Ahmed, Anzavurzde 129 Arabistan 99 Arnis 44, 45 Arpaay nehri 165
sm Bey, Frka Kumandan 80 Asya 107 Asya-y Sur 211 Akale 71 At, Dhiliye Vekili 202, 203 tf Bey, Kaymakam 103 Atina 111, 180, 197 Avrupa 107, 110, 111, 134, 144, 168, 174, 175, 177, 180, 189, 199, 200, 201, 209 devletleri 110 gazeteleri 128 Ayaspaa 192 Aydn 4, 36, 42, 50, 53, 56, 60, 61, 84, 94, 98, 100, 112, 119 Ayntab 112, 28, 130, 131, 132, 133 zerbaycan 138, 140, 195 sefiri 209 aznlklar meselesi 206
B
Babaeski 144 Bb- l 6, 16, 17, 18, 26, 37, 39, 58, 60, 61, 87, 122, 140, 141, 156, 190, 191, 192, 194, 195, 196, 197 Bafra 40 Bahr- Siyh, bkz. Karadeniz Bahriye Nezreti 61, 65 Bak petrolleri 195 Balkesir 33, 84, 156, 157 Osmanl Bankas 156 Balkan muhabiri, bkz. Cruyf, Van Balkan Muhrebesi 61, 65 Bandrma 163, 185 Bank- Osmn ubesi, Balkesir'de 156, 157 Batum 45, 46
239
Bekir Smi (Kunduk), Haleb eski Valisi, Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi'nden 68, 82, 99, 102, 199 Bekir Smi Bey, Elli Altnc Frka Kumandan dre-i rfiye Reisi 136 Belika 206, 207 delegesi 207 Hkmeti 207 Belpnar 152 Bern 206 Beykoz 186 Beyolu Mutasarrfl 124, 125 Beyrut 130, 131, 132 Bilecik 163 Birecik 151 Birinci kinci Kolordu mfettileri 54 Birindis, talya'da liman 185 Bitlis 9, 11, 12, 42, 49, 51, 55, 72 Boazii 196, 199 Boazlar 181, 196 Bolevik/ler 195 Hkmeti 193 Rusya 196 lik 90 Bolu 55, 63 Boullion, Franklin, Fransz devlet adam 183, 184 Bourgeois, Leon, Fransz Politikac 207 Bremond, Fransz Albay 131 Brest-Litovsk Antlamas 165, 196 Brezilya 165 l delege 207 Briand, Fransz Parlamentosu'ndan 183, 206, 207 Bristol, Amiral, Amerika Fevklade Komiseri 139, 140, 141
Bulgar/lar 100, 199, 200 Kilisesi 199 Bulgaristan 199 Burdur 53 Bursa 107, 130, 163, 185 Dyn- Ummiye Bamdriyeti 163 bdce 20, 24, 25, 26, 158, 173 Byk Britanya Hkmeti 214 temsilcisi 207 Byk Millet Meclisi, bkz. Trkiye Byk Millet Meclisi
C
Calthorpe, Arthur, ngiliz Fevkalde Komiseri 29, 30, 31, 34, 35, 37 Cmi Bey, ileri Bakan 158, 164 Canik 5, 6, 9, 11, 13, 42, 55, 63 Mutasarrfl 31 Cvid, Nzr Vekili 4 Cebel-i Lbnan 3 Celal Bey, Adana Valisi 144, 151 Celaleddin Arif, Adliye Vekili 158, 160, 161, 212 Celaleddin Arif, Erzurum'da Baro Reisi 137 Cemiyet-i Akvm 166 Cemal, Drdnc Ordu Komutan 3 Cemal, brailli, Mlzm- Sn 54 Cemal, Konya Valisi 53, 54, 64 Cemal Paa, Harbiye Nzr, Konya'da Ordu Mfettii 34, 35, 36, 53, 104, 108, 109, 110, 114, 115, 118, 122, 132, 143, 144 Cemaleddin, Trk nzibat Zbiti Topu Mlzm 188 Cemil, stanbul Vali Vekili 125 Cenevre 165, 207
240
Cevad, Hseyin, Bern Sefiri 208 Cevad Paa, Erkn- Harbiye Reisi 122 Cevdet Bey, Miralay, Diyarbakr'da nc Ordu Kumandan Vekili 49 Crowford, Yzba, ngiliz Kontrol Subay 15, 17 Cruyf, Van, Nieuwe Rotterdamsche Courant gazetesi muhabiri 194 Curzon, Lord, ngiliz Dileri Bakan 186, 211
anakkale 210, 211 Mutasarrf 214 atalca 55, 63, 129, 144 elebi Cemaleddin Efendi, Bekta karyesinden 142 erkesky 144 erkesler 129 ierin, Sovyet Dileri Komiseri 165 imid ky, Eskiehir'de 136 inli delege 207 orlu 144 orum 28
Hac
D
Da Cunha, Paris'teki Brezilyal Temsilci 207 Dhiliye 19, 107, 135, 157 Nezreti 7, 10, 11, 13, 20, 21, 30, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 48, 49, 52, 54, 62, 64, 65, 66, 71, 72, 74, 76, 77, 78, 79, 80, 93, 94, 116, 119, 124, 127, 144, 150, 151, 152, 157, 158 Vekleti 203, 205, 208 Dam, Yzba 131, 132
Damad Ferid Paa, Sadrazam ve Hriciye Nzr 16, 19, 21, 23, 63, 81, 111 kabinesi 88, 89, 90, 113, 116, 125, 126, 136 Danimarka 210 De Leon, Quinones, Paris'teki spanya Bykelisi 207 De Robeck, S. J., ngiliz Yksek Komiseri 153, 154, 155, 156 Defrance, M., Fransz Yksek Komiseri 37, 154, 155, 156 Demirci Efe 53, 61 Dersadet 15, 17, 18, 20, 30, 32, 33, 35, 38, 47, 50, 62, 63, 65, 68, 75, 91, 111, 116, 146, 147, 154, 157, 160, 161, 162, 173, 177, 181 Emniyet Mfettilii 129 Fransa mmessili 133, 144 ngiliz Mmessillii 184 sttlt memuru 129 matbt 92 Merkez Kumandanl 187 Patrikhnesi 117 Devlet-i Osmaniye 61, 83, 87, 99, 182, 184 Dileri Bakanl 199 btesi 206 Divan- Harb 41, 135, 149 Diyarbakr 9, 11, 12, 40, 42, 48, 49, 55, 63, 129 Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettilii 8, 10, 11, 12, 13, 24, 25, 26, 27 Dramal Rza 160 Dufieux, Kilikya gal Kuvvetleri Kumandan 151 Dvel-i tilfiye/Mtelife, bkz. tilf Devletleri Dvel-i Mttefika 189
241
Dvel-i Selse fevkalde komiserleri 157 mmessilleri 122 Dyn- Umumiye Komiserlii 162, 163
E
Edhem Fehmi Bey, Samsun Mutasarrf 6, 21, 22 Edirne 55, 63, 100, 158, 159, 210 Edremit kazas 36 Efe Mehmed, bkz. Demirci Efe Eirdir 53 El-Cezire 211 Enver Paa, Harbiye Nzr 3, 139, 140 Erdek 163 Erivan Hkmeti 165 Erkn- Harbiye-i Umumiye Dairesi 12 Reisi 120 Riyseti 161 Ermeni/ler 5, 27, 50, 59, 60, 73, 77, 84, 110, 131, 119, 132, 134, 135, 137, 138, 139, 140, 151, 152, 207 ahalisi 152 Cumhuriyeti 36, 140 eteleri 143 Enformasyon Brosu, Paris'te 207 heyeti 140 mezlimi 134 Ermenistan 77, 89, 137, 165, 166, 195, 196 Erturul akir, Eskiehir Mutasarrf Vekili 58 Erzincan 9, 11, 13, 42, 43, 55, 65, 129
Erzurum 9, 11, 13, 42, 43, 45, 46, 51, 52, 55, 57, 58, 59, 64, 66, 67, 69, 70, 72, 73, 77, 81, 129, 138, 140, 165 ahalisi 73, 137 Kongresi 49, 54, 55, 57, 58, 73, 74, 82, 101 Kongresi azlar 48 Kongresi mukarrert 83 Eskiehir 55, 57, 63, 103, 136, 183 mutasarrf 136 Eref, Erzincan Mutasarrf 43, 65
48, 65, 78,
69,
F
Fik l, Diyarbakr Valisi 49 Faruk, Mlzm- Evvel 54 Fehmi, Umr- eriye Vekili 158, 160, 161, 162, 202, 203, 204, 205 Felemenk 210 Ferd, Adana'da Franszlarn kard gazete 151 Ferid, elebizde, Karaman tccarndan 143 Ferid Bey, Mliye Vekili 160, 161, 162, 201, 211 Ferid Paa, bkz. Damad Ferid Paa Ferruh Bey, bkz. Nureddin Ferruh Fethi, Ali (Okyar), bkz. Ali Fethi Fevzi (akmak), Mareal, cra Vekilleri Heyeti Reisi ve Mdfaa-i Milliye Vekili 158, 160, 161, 179, 180, 202, 203, 204, 205, 210 Fevzi Bey, Nfia Vekili 210, 212 Filadelfiya (Alaehir) 159 Filori, Mlzm 131, 132 Firuzan Bey, Antalya Mutasarrf 5 Forbes, Yzba, ngiliz Asker Kontrol Subay 153
242
Fransa/Franszlar 76, 99, 100, 101, 128, 130, 131, 132, 134, 143, 144, 146, 150, 151, 152, 154, 166, 164, 166, 167, 169, 182, 183, 184, 196, 197, 207, 210, 211 amirali 169 Cumhuriyeti Temsilcisi, Trabzon'daki 140 Fevkalde Komiserlii 131, 166 gazetesi 198 Hkmeti 133, 198 igal kuvvetleri 128, 129, 144 igali 143 ktas 128, 152 mektebi 131 mmessili 120, 122 sansr 128 sefini 169 Yksek Komiseri 153, 155, 156 Franszca 155 Frunze, Ukrayna Elisi 209 Fuad, Shhiye ve Muvenet-i ctimiye Vekleti Vekili 212
Grcistan 195 Grc 5
H
Hac Bekta karyesi 142 Hac Fevzi Efendi, eyh, Erzincan meyihinden, Heyet-i Temsiliye azs 82 Hac kr, Kuv-y Milliye Kumandan 61 Hakk Behic, Dhiliye ve ktisad Vekili 158, 160, 161 Haleb 5, 128, 129 Hlid, Ankara Vali Vekili, Mektubcu 76 Hamdi, Dersadet Haydarpaa sttlat Memuru 130 Hamdullah Subhi, Maarif Vekili 198, 202, 203, 204, 205 Hamid Bey, Dhiliye eski Mstear, Samsun Mutasarrf 22, 23, 24 Harb-i Umm 61 Harbiye 19, 25, 26, 41 btesi 25, 26 nzr 34, 39, 102, 120, 121, 123 Nezreti 9, 10, 11, 15, 19, 25, 27, 29, 30, 33, 39, 40, 41, 42, 47, 48, 60, 62, 63, 72, 91, 105, 113, 114, 116, 128, 134, 135, 138, 139, 149, 151, 157, 188 Harbord, Amerikal General 102, 103 Hriciye Nzr 29, 34, 38, 107 Nezreti 17, 26, 28, 31, 37, 62, 119, 130, 139, 143, 162, 183 Vekleti 209 Hasan Fehmi, Mliye Vekili 210, 212 Hasan Hsn, Mliye Vekili 202, 203, 204, 205 Havza 7, 14, 24, 27, 39, 40, 46
G
Glib, Ali, Mamuretlaziz Valisi 76, 135 Glib Kemal Bey, Roma'daki Trkiye Bykelisi 164 Garconi, Marquis, talyan Bykelisi 164 Gazi Paa, bkz. Mustafa Kemal Gemlik, Bursa'da 163 Giresun Mdriyeti 163 Gouraud, Fransz Generali 132, 211 Gksun, Mara'ta 152 Gleli, Mara'ta 152 Gnen 129 Gmhacky, Amasya'da 28
243
Haydar, Arnavud 201 Haydar, Arnis'te Van Valisi 44 Haydar Bey 4 Hazret-i Bayram Vel (Trbesi) 142 Heyet-i Cedde-i Vkel 87, 93, 98 Heyet-i Mebsn 104, 105 Heyet-i Teftiiye-i Fevkalde, Erzurum'da 138 Heyet-i Temsiliye 74, 82, 85, 86, 88, 93, 97, 98, 101, 102, 103, 105, 113, 114, 116, 119, 120, 123, 125, 126, 129, 131, 132, 133, 143 Heyet-i Temsiliye Reisi, bkz. Mustafa Kemal Heyet-i Vekle 160, 162, 204, 205, 209, 213, 214 Heyet-i Vkel 81, 82, 88, 92, 104, 106, 118, 126 Hristiyan/lar 27, 32, 33, 100, 104, 105, 115, 117, 119, 131, 137, 199, 206, 207 Hicaz Kuvve-i Seferiyyesi 3 Hidemt- Vataniye Tertibi 160 Hikmet Bey, Dileri memurlarndan 198 Hilfet 83, 84, 85, 87, 99, 109, 110, 111, 142, 149, 172, 173, 192 Hill-i Ahmer 214 Himye-i Etfl Cemiyeti 214 Hind 188, 189, 201 askeri 45, 46 Hindistan 211 Hoca Rif Efendi, bkz. Rif Efendi Holler, Richard, Fevklade Komiserlik Birinci Muvini 35, 39 Hrst, ngiliz Yzbas 39 Hulusi Paa, Yirminci Kolordu Kumandanl Vekleti'ne tayin edilen 75
Hurid, Erzurum Vli Vekili 65, 66 Hurid Paa, Bahriye eski Nzr 41 Hdvendigr 50, 51, 55, 63, 66, 67, 162 Bamdriyeti 137 Hkmet-i Osmaniye, bkz. Osmanl Hkmeti Hkmet-i Seniyye, bkz. Osmanl Hkmeti Hseyin Rauf, bkz. Rauf, Hseyin Hsrev Smi Bey, Heyet-i Temsiliye'den 82
I
Islhiye 152 Istranca 186
brahim Bey, Kastamonu Valisi 71 cra Vekilleri Heyeti 177, 202, 203, 204, 210 el 55, 63 neada 186 hsan Hmid Bey, Diyarbakr ve havalisi mmessili 82 kinci Kolordu Mfettilii 64 Il Messaggero, Roma'da yaynlanan gazete 165 Il Tempo 166 nebolu 163 ngiltere/ngiliz/ler 33, 45, 46, 48, 78, 47, 76, 97, 99, 100, 103, 112, 120, 121, 122, 124, 130, 131, 136, 154, 164, 183, 185, 186, 188, 189, 196, 197, 200, 211 askeri 37, 136 bl 187, 188 Fevkalde Komiserlii 31, 32, 37, 47, 153, 164
244
gazeteleri 186 gemisi 24, 38, 186 generali 187, 188 Hkmeti 34, 153, 186, 211 igali 131 ktat 128 matbt 167 mfrezesi 47, 188, 189 mmessili 26, 33, 42 notas 27 subaylar 28, 29, 39, 136 irde-i milliye 83, 84, 85, 86, 89, 101, 170, 172, 178 rde-i Milliye 97, 103 skenderun 211 slm/lar 5, 27, 35, 40, 42, 47, 60, 77, 78, 83, 85, 91, 107, 128, 131, 132, 136, 139, 140, 143, 151, 190, 210, 212 smail Fzl, Nfia Vekili 158, 160, 161 smail Safa, Marif Vekili 212 smet (nn), Erkn- Harbiye-i Umumiye Reisi 158, 160, 161, 162 spanya 165, 199 spanyol delege 207 stanbul 21, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 41, 42, 50, 53, 59, 60, 61, 68, 77, 91, 101, 106, 107, 108, 110, 111, 112, 116, 117, 121, 122, 124, 133, 136, 153, 154, 155, 156, 161, 164, 165, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 177, 178, 179, 181, 185, 187, 189, 191, 192, 194, 195, 196, 197, 199 Emniyet Mfettilii 130 Heyeti 185 Hkmeti 160 idaresi 192 muhbert- resmiyesi 41
mmessilleri 168 stikll Mar 202 svire 207 talya/talyan 154, 164, 167, 207, 210, 211 fevkalde komiserleri 153, 154, 155, 156 gemiler 194 tilf Devletleri 27, 34, 60, 69, 81, 83, 84, 89, 91, 92, 98, 101, 104, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 113, 121, 124, 128, 129, 168, 169, 171, 172, 175, 178, 179, 180, 181 Hkmeti 91, 136, 174, 187 mmessilleri 16, 17, 18, 33, 59, 65, 73, 103, 118, 146, 172 ttihd ve Terakk 34, 36, 101, 105 ttihdclar 104 ttihadlk 90, 105 zmir 22, 27, 36, 95, 112, 131, 140, 146, 170, 193, 199, 200, 211 fecyii 77 muallimleri 203 zmit 55, 63, 79, 80 zzet Bey 4 zzet Bey, Topu Kumandan 53 zzet Paa, bkz. Ahmed zzet Paa,
J
Japonya 207 Jaspar, Belika Dileri Bakan 207 Journal de Genve 207
K
Kafkas 140 Kafkasya 195 hududu 138, 139
245
Kala-i Sultaniye 55, 63 Kalem-i Mahsus 5 Kandra 188, 189 Kanun- Esas 87, 90, 91, 179 Kara Vsf Bey, Mebus 124 Karaba blgesi 140 Karadeniz 169, 196 havalisi 129 Kuvve-i Askeriyesi 29, 33, 34 Kuvve-i Askeriyesi Bakumandanl 30 Karahisar- Shib, bkz. Afyon Karakilise 45 Karesi 42, 50, 51, 55, 63, 96, 127, 156 mebuslar 127 Kars 195 Kastamonu 9, 11, 12, 15, 42, 55, 56, 63, 71, 79 Kavak 38, 39, 40 Kayseri 11, 12, 13, 55, 63, 204, 205 Kzm, Erkn- Harb Miralay 43 Kzm Karabekir Paa, Onbeinci Kolordu Kumandan 134, 135, 139 Kzm (zalp) Paa, Mdfaa-i Milliye Vekili 210, 212 Kemal, bkz. Ali Kemal Kemal Bey, bkz. Mustafa Kemal Kemalist/ler 194, 195, 196, 197, 198, 200, 201 Kefi, Mstear 138 Krehir 142, 205 Ki kazas intihbt 137 Kilikya 99, 130, 132, 133, 143, 151, 152, 184, 197, 206, 207 Heyet-i Merkeziyesi 144 Kilis 146 Kongre, bkz. Sivas Kongresi
Konstantin, Kral 180, 197 Konya 34, 35, 36, 52, 53, 54, 55, 63, 64, 145, 147, 210 Bamdriyeti 146, 147 Koo, Wellington, Washington'da bulunan inli delege 207 Kuv-y galiye Kumandanl 144 Kuv-y Milliye 80, 83, 85, 89, 98, 102, 103, 112, 115, 126, 127, 129, 130, 136, 138, 139, 142, 147, 150, 158, 160, 161, 186, 187, 188, 189, 203, 204 Kuv-y Seyyre 161, 203 Krd/ler 40, 99, 137 Ktahya 55, 63
L
Labonne, Binba, Karahisar Fransz Mmessili 130 Lahey 194, 198, 200, 201 Lazkiye 166 Laz etesi 129 Le Ander, Fransz Yzba 103 Le Matin 165 Ledoux, M., Fransa Cumhuriyeti Yksek Komiserlii Siyas Danman 33, 37 Lloyd George, ngiltere Babakan 146, 211, 212, Londra 165, 169, 171, 177, 181, 182, 184, 185, 186, 197, 211, 215 Konferans 170, 172, 178, 179 Mukvelenmesi 186 Lleburgaz 144, 159 Ltfi, Nide Komiseri 116 Lyon 101
246
M
Marif Vekleti 202 Mahmud, Yirminci Kolordu Kumandan Vekili 144, 145 Mahmud Celal (Bayar), ktisad Vekili 162, 202, 203, 204, 205, 210 Mahmud Esad (Bozkurt), ktisad Vekili 212 Maissa, talya Yksek Komiseri 154, 155, 156 Makriky Kaymakaml 124 Malatya 76 hdisesi 103 Mliye Nezreti 24, 25, 26,116, 157 Vekleti 160, 204 veklleri 158 Mamuretlaziz 9, 11, 12, 42, 55, 76, 89, 135 Manisa 27, 84 Mara 11, 12, 13, 55, 112, 128, 130, 131, 132, 133, 151, 152 masrf- gayr-i melhza tertibi 24, 25, 26 Matbt- Umumiye Mdriyeti 92 Mazhar Mfid Bey, Bitlis eski Valisi, Heyet-i Temsiliye'den 72, 82 Mebsn intihbt 88, 89, 94, 95, 97, 98, 101, 104, 108, 114, 115, 127, 144, 145 Meclis 214 Divan Riyseti 205 Meclis-i Mebsn 87, 90, 100, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 113, 115, 117, 120, 122, 123, 124 Meclis-i Mill 73, 81, 84, 87, 90, 91, 100, 101, 108, 110, 111, 112, 113, 114 Meclis-i Vkel 8, 10, 11, 13, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 25, 26, 30, 35, 63, 106, 135 azlar 41, 149, 191
Medine-i Mnevvere 3 Mehmed Ali, Dadayl 54 Mehmed Ali Bey, Dhiliye Nzr Vekili 11, 12 Mehmed Emin, erif Cafer Paa'nn olu 4 Mehmed Glib, Trabzon Valisi 60 Mehmed Nbi, bkz. Nbi, Paris Sefiri Mehmed erif, Dhiliye Nzr 95, 132 Mehmed Vehbi, Marif Vekili 210 Mehmed Ziya, Bitlis Valisi 50 Memlik-i Osmaniye 83, 84, 89, 144 Mentee 55, 63 Mutasarrf 119, 208 Meri hududu 100 Mersin 143 Merzifon 7, 28, 39, 46, 89 Msr 211 Midye-nz hatt 100 Milletler Cemiyeti Konseyi 165, 206, 207 Mill kongre, bkz. Erzurum Kongresi Morgan Harcsel, Banker 211 Moskova 193, 194, 195, 196, 197 Hkmeti 165 Mudanya 163, 185 Muhassest- Ztiye Mdriyeti 204 Muhtar, Ahmed, Dileri Bakan 162, 198 Muhyiddin, Ankara Valisi 28 Muhyiddin (Kurti), Albay, Edirne Vali Vekili, Birinci Kolordu Kumandan 159 Musa Efendi, Karaman tccarndan 143 Musa Kzm Bey 3 Mustafa, Antalya'da Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti'nden 145, 146, 147 Mustafa, Diyarbakr Vali Vekili 40
247
MUSTAFA KEMAL (ATATRK) Anafartalar Grubu Kumandan 3 Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk Cemiyet-i Temsiliyesi Reisi 80, 81, 86, 92, 93, 94, 95, 97, 98, 102, 103, 104, 106, 109, 113, 114, 116, 117, 118, 121, 123, 124, 125, 127, 129, 130, 131, 134, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 153, 154, 155, 156, 157 askerlik mesleinden ayrlmas 50, 51 Dokuzuncu Ordu Ktat Mfettilii 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 40 Erzurum Kongresi almalar 53, 54, 55, 57, 59, 61 Heyet-i Temsiliye yelii 67, 69, 70, 71, 72, 73, 74 Hicaz Kuvve-i Seferiyyesi'ne tayini 3 kinci Ordu Kumandan 4 stanbul Hkmeti'nce tutuklanma emri 62, 63, 64, 65, 66 Sivas Kongresi'ne bakan seilmesi 75, 76, 77, 78, 79 Trkiye Byk Millet Meclisi bakanl 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 169, 170, 171, 173, 174, 177, 179, 180, 181, 182, 183, 184, 185, 186, 188, 189, 191, 192, 193, 194, 196, 197, 200, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 209, 210, 212, 213, 214 nc Kolordu Mfettilii 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 148
Yedinci Ordu Kumandan olarak Haleb'de bulunuu 4, 5 Mustafa Paa, Bursa Valisi 136 Mustafa kir 200, 201 Musul 112 Muzaffer, Mstear 162 Mdfaa-i Hukuk- Milliye Cemiyeti 41, 82, 121, 145, 146, 158, 160, 203, 205 heyet-i idareleri 142 Vekleti 160, 161, 202, 203 Mmtaz Bey, Heyet-i Temsiliye'den 82 Mslman/lar, 36, 77, 84, 85, 139, 140, 195 Mtrekenme (Mondros) 83, 84, 133 Mtelifn, bkz. tilf Devletleri Mttefik/ler 34, 128 asker igali 154, 196 kuvvetleri 153 polisi 196 sansr 195 Yksek Konseyi 153
N
Nbi Bey, Nfia Vekili 162 Nbi Bey, Paris Sefiri 183, 185, 206 Nazilli Kuv-y Milliye Kumandanl 119 Necati Bey, Albayrak Gazetesi Mdr 137 Neet Bey 179 Neuilly Anlamas 196 Nieuwe Rotterdamsche Courant 194, 196 Nide 55, 63, 116, 144 Noel, ngiliz Yzba 76, 103
248
Nureddin Ferruh, Maslahatgzr 164, 165, 166, 193 Nuri Bey, Lahey'deki asker atae 201 Nypels, G. 198, 199, 200, 201, 202
O
Oltu 138, 140 hkmet-i muvakkatesi 138 Onbeinci Frka Kumandanl 161 Onbeinci Kolordu Kumandanl 9, 135, 139 Onnc Kolordu Kumandanl 15, 49, 106, 134, 159 Ortodoks 199 Osman Nuri, Kastamonu Vali Vekili 57 Osmanl/lar 36, 85, 99, 107, 112, 131, 133, 152, 153, 169, 196 Bankas Mdrl 156 Hkmeti 32, 34, 36, 37, 38,61, 84, 91, 92, 123, 125, 129, 131, 132, 133, 134, 139, 154, 155, 156, 157, 166, 169, 198 mparatorluu 196, 197 limanlar 186
Patriklik 199 Pavli [Pehlivanky] 158 Pazarck 152 Perle, General, Fransa Fevkalde Komiseri 197 Picot, Franois Georges, Suriye ve Ermenistan'da Fransz Fevkalde Komiseri 131, 132 Poincare, Fransa Babakan 211 Pontus 36, 77 Posta ve Telgraf ve Telefon Mdriyet-i Umumiyesi 91, 145
R
Rgb Efendi, Yzba 168 Rif Efendi, Erzurum ulemsndan, ark Anadolu Mmessili 69, 82 Rsih Bey, Doktor 3 Rauf, Hseyin (Orbay), Bahriye eski Nzr, Anadolu ve Rumeli Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyesi azs 43, 45, 49, 50, 51, 55, 57, 59, 61, 62, 63, 65, 66, 70, 72, 74, 77, 80, 82, 99, 102 Trkiye Byk Millet Meclisi cra Vekilleri Heyeti Reisi 210, 211, 212 Receb, Laz etesinden 129 Redd-i lhk cemiyetleri 42 Refahiye 70 Refet Bey (Bele), Dhiliye Vekili 38, 39, 162, 192, 205 Refik, Doktor, Shhiye ve Muvenet-i ctimiye Vekili 202, 203, 204, 205 Refik Bey, Binba 43 Refik Hlid Bey, Posta ve Telgraf Mdr-i Umumsi 91 Refik evket, Adliye Vekili 202, 203, 204, 205, 210
mer Ltfi, Nfia Vekili 202, 203, 204, 205
P
Papa 182 Paris 131, 165, 166, 169, 182, 184, 197, 198, 199, 206, 207, 211 Sulh Konferans 60, 89, 133, 183 toplants 195 Paa Hazretleri, bkz. Mustafa Kemal Paaeli Heyet-i Merkeziyesi 144
249
Reid, Erzurum Valisi 72, 78 Reid Bey (Mustafa Reid Paa), Hriciye Nzr, 37 Reid Paa, Sivas Valisi 15, 44, 47, 52, 57, 71, 74, 141 Rza, bkz. Ali Rza, Karesi Mutasarrf Rza Nur, Doktor, Marif Vekili, 158, 160, 161, 162 Roma, 164, 165, 166, 193, 207 Rosveld, Kont 211 Rothschild, Kahen, Kont, Banker 211 Rum/lar, 5, 59, 60, 73, 84, 110, 112, 180, 207 ekys 144 Rusya/Rus/lar 16, 17, 18, 77, 188, 196, 209 altn 209 arl 130 Gnll Ordusu 15, 17, 18 Heyet-i Tedkikiyesi 15, 16, 17 Ruen Bey, Binba, Gmhacky'nde 28 Ryan, ngiliz Batercman 31, 32, 33
S
Sbit Bey, Konya Bamdr Vekili 145, 148 Sadret, 15, 22, 24, 25, 33, 35, 45, 81, 83, 88, 93, 94, 95, 102, 103, 120, 123, 131, 137, 141, 153, 154, 155, 166, 167, 183, 187, 189, 190 Safa Bey, Hriciye Nzr 35, 37, 164, 166, 184, 193, 194, 197 Saidili Kaymakaml 54 Salhaddin Bey, Albay, Kolordu Kumandan 6, 38, 39, 53 Salih Paa, Amasya'da Bahriye Nzr 97, 99, 102, 104, 105, 106, 108, 111
Salihli 121, 159 Slim Efendi, Muhasebeci 116 Saltanat 58, 83, 84, 85, 87, 99, 109, 110, 113, 172, 173 Sami Bey, bkz. Bekir Sami (Kunduk) Samsun 6, 7, 15, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 29, 30, 31, 32, 33, 37, 38, 39, 40, 45, 46, 47, 48, 89, 104, 153, 161 Sapanca 167 Sarkam 69 Sazldere 158 Selanik 111, 199 Sempatyan Apartman, Beyolu'nda 7 Sevr Muhedesi 164, 167, 169, 177, 178, 180, 190, 196 Seyyar Jandarma Kanunu 161 Shark, ngiliz Kraliyet Gemisi 38 Shuttleworth, ngiliz Kumandan 214 Sinop Merkez Mdriyeti 163 Sivas 5, 6, 9, 11, 13, 14, 27, 28, 31, 34, 35, 36, 42, 43, 44, 46, 48, 50, 51, 52, 55, 57, 69, 70, 71, 72, 74, 75, 79, 80, 82, 85, 86, 87, 88, 89, 96, 97, 98, 102, 106, 108, 109, 114, 119, 124, 125, 129, 131, 132, 133, 136, 141, 153 Kongresi 69, 73, 81, 82, 83, 93, 101, 116, 144 Kongresi Beynnmesi 133 Kongresi mukarrert 100 Sofya 3 Soma 159 Sovyet/ler 195 Hkmeti 165 St 163 Subhi, Hdvendigr Bamdri 137 Sulh Konferans 42, 81, 87, 89, 118, 119, 131, 189
250
Suriye 4, 132, 166 Fevkalde Komiserlii 132 hududu 128 Suehri 43 Kaymakaml 43 Sleyman, Kongre yesi 54 Sleyman, Siroz, Alaehir ve Havalisi Kumandan 66 Sleyman efik Paa, Harbiye eski Nzr, 91 Sreyya, zmit eski Mutasarrf 43 Sreyya Bey, Smizde 201
kir Paa, Harbiye Nzr 9, 10, 12, 24, 25 ark Mesili Konferans 185 ark Meselesi 171 ark Anadolu Mdfaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliye Azl 67 ark Anadolu vilyetleri 61 ark Trakya 100, 143, 144 Rumlar 159 efdikeni, zmir yaknlarnda 199 efik Efendi 3 erif Ali Haydar Paa, Mekke erifi 3 erif Cafer Paa 3 erif Muhyiddin, erif Cafer Paa'nn olu 3 evket Turgud Paa, Harbiye Nzr 13, 26, 27 evki (Suba) Paa, 65 ile 186, 187, 188
T
tahsst- mestre 20, 21 Tang Tsai Fou, Roma'daki temsilcisi 207 in
Tarsus 154 Takpr 193 tebea-i Osmaniye 19, 104 Teke 4, 55, 63, 146 Teklt- Essiye Kanunu 176 Teklt- Milliye 88, 89, 107, 109, 115, 117, 118, 125, 126, 133, 137, 138 Tevfik Paa, Sadrazam 167, 168, 169, 170, 171, 173, 175, 177, 178, 180, 181, 183, 182, 183, 184, 186, 187, 189, 191, 192, 193, 195 kabinesi 112, 164 Tiflis 165 Todiruti, Vilyet Jandarma Mfettii 76 Tokat 67, 68 Toros 89 Townshend, ngiliz Generali 210 Trablusgarb Muhrebesi 61 Trabzon 9, 11, 13, 15, 17, 21, 31, 36, 42, 55, 58, 59, 77, 140, 162 ahal-i slmiyesi 77 Dyn- Ummiye Bamdriyeti 163 Fransz mmessili 139 murahhaslar 59 lular 59 Trakya 159, 170, 197, 210 Cemiyeti 186 meselesi 100, 211 Rumlar 159 Trk/ler 36, 37, 76, 99, 100, 108, 131, 136, 140, 151, 152, 153, 166, 180, 181, 194, 195, 196, 197, 199, 200, 201, 207, 210, 212 ahali 137, 159 askeri 199 basn 194, 195
251
birlikleri 165, 166 cepheleri 131 hukuku 146 idaresi 188 ktat 152 liras 193 milliyetileri 165 taburu 166 -Yunan Harbi 211 Trkistan 139, 140 Trkiye 99, 131, 140, 154, 164, 171, 172, 178, 179, 180, 195, 196, 201, 211 Trkiye Byk Millet Meclisi 172, 173, 176, 177, 178, 191, 192, 210, 213, 214 Hkmeti 171, 172, 176, 192, 209 murahhaslar 178, 179 ordular 212 Riyseti 190, 191 vekiller heyeti 177
skdar 95 Mutasarrfl 96
V
Van 9, 11, 13, 42, 45, 51, 55 Vangel, Sivas'n Karaky ahalisinden 28 etesi 28 Vsf Bey, Heyet-i Temsiliye'den 82 Vehbi Efendi, Trkiye Byk Millet Meclisi Birinci Reis Vekili, Konya Mebsu 213 Vehbi Efendi, Yzba 144 Venizelos 107, 111 Vilyt- Sitte 77 Vilyt- arkye 89 Vilyt- arkye Mdfaa ve Muvenet Cemiyeti 77 Vilyt- arkye Mdfaa-i Hukuk- Milliye 74
170, 186, 170, 190, 178,
W
Washington 207 Weimar (Cumhuriyeti) 101 Wilson 140, 165, 166 Prensipleri 87
U
Umum Kongre Heyeti 85 Umum Kongre Beynnmesi 83 Urfa 4, 112, 128, 131, 133, 150, 151 Uak 61, 66 Uzunkpr kasabas 158
Y
Yahudi/ler 199 mahallesi, Ankara'da 198 Yahya Glib, Ankara Vali Vekili, Defterdar 142, 150, 152 Yunan/llar 36, 50, 111, 121, 131, 144, 146, 170, 174, 175, 179, 180, 181, 182, 183, 185, 186, 188, 193, 195, 195, 197, 199, 200, 210 askeri 175 birlikleri 36, 37, 195, 196
nc Kolordu Kumandanl 6, 9, 40, 46, 61, 161 nc Ordu Mfettii, bkz. Mustafa Kemal (Atatrk) nc Ordu Mfettilii 36, 60, 61, 65, 149 Erkn- Harbiye Riyseti 50
252
cephesi 193, 200 delegeleri 169 -Ermeni casuslar 207 harekt 163 havaclar 199 Hkmeti 197 igali 60, 112 kuv-y askeriyesi 129 kuvveti 129 Ortodoks Patriklii 199 propagandas 200 subaylar 200 taburu 144 Yunanistan 159, 180, 181, 186, 195, 196, 197, 199, 200
ahvli 168 Yusuf Kemal (Tengirek), Hriciye Vekili 203, 204, 205, 212
Z
Zeytun 152 Zimvrakakis, General, Trakya Ordusu Bakumandan 160 Ziraat Mektebi 142 Ziraat Mektebi lokalleri 199 Ziya, Trabzon, Erzurum Heyet-i Tahkikiye Reisi 74, 79 Ziya Paa, 109, 191 Ziyaeddin, Harbiye Nzr 187 Zonguldak 168, 169
253
II. BLM
B E L G E L E R
EK
KTAPTA YER ALAN BELGELERN REFERANSLARI
A. BABAKANLIK CUMHURYET ARV (BCA)
BCA, 030. 10. 1. 1. 1 BCA, 030. 10. 1. 1. 3/1 BCA, 030. 10. 2. 9. 1/2, 3, 15, 16 BCA, 030. 10. 247. 671. 10/1 BCA, 030. 18 3. 23.8 BCA, 030. 18 3. 24. 19 BCA, 030. 18 3. 30. 17
BCA, 030. 18 5. 15. 12 BCA, 030. 18. 1. 1. /1. 12.1 BCA, 030. 18. 1. 1. /1. 6.17 BCA, 030. 18. 1. 1. /1.1.8 BCA, 030. 18. 1. 1. /1.7.2 BCA, 030. 18. 1. 1. /3. 29.7 BCA, 051. V48. 13. 113.24
B. BABAKANLIK OSMANLI ARV (BOA)
Bb- l Evrak Odas Mteferrik (BEO. M.)

BEO. M. 343211_1 BEO. M. 343211_3
Bb- l Evrak Odas Siyasi (BEO. SYS.)

BEO. SYS. 343077_1 BEO. SYS. 343077_2 BEO. SYS. 343077_4 BEO. SYS. 343117_1 BEO. SYS. 343179_1-2 BEO. SYS. 343179_3 BEO. SYS. 343541 BEO. SYS. 344083_2 BEO. SYS. 34-64/I_16 BEO. SYS. 34-64/I_18 BEO. SYS. 34-64/II_4 BEO. SYS. 34-64/III_101-2 BEO. SYS. 34-64/III_103 BEO. SYS. 34-64/III_104 BEO. SYS. 34-64/III_11 BEO. SYS. 34-64/III_12 BEO. SYS. 34-64/III_13 BEO. SYS. 34-64/III_141-4 BEO. SYS. 34-64/III_15 BEO. SYS. 34-64/III_16 BEO. SYS. 34-64/III_171-4 BEO. SYS. 34-64/III_181 BEO. SYS. 34-64/III_191 BEO. SYS. 34-64/III_201 BEO. SYS. 34-64/III_211 BEO. SYS. 34-64/III_21-11 BEO. SYS. 34-64/III_221 BEO. SYS. 34-64/III_231 BEO. SYS. 34-64/III_241 BEO. SYS. 34-64/III_251 BEO. SYS. 34-64/III_261 BEO. SYS. 34-64/III_271-3 BEO. SYS. 34-64/III_281 BEO. SYS. 34-64/III_291-4 BEO. SYS. 34-64/III_301 BEO. SYS. 34-64/III_31 BEO. SYS. 34-64/III_41-16 BEO. SYS. 34-64/III_5
BEO. SYS. 34-64/III_6 BEO. SYS. 34-64/III_7 BEO. SYS. 34-64/III_8 BEO. SYS. 34-64/III_9 BEO. SYS. 34-64/IV-02_30 BEO. SYS. 34-64/IV-2_1 BEO. SYS. 34-64/IV-2_10A-D BEO. SYS. 34-64/IV-2_11A-C BEO. SYS. 34-64/IV-2_12 BEO. SYS. 34-64/IV-2_13A-D BEO. SYS. 34-64/IV-2_14A-B BEO. SYS. 34-64/IV-2_15A-B BEO. SYS. 34-64/IV-2_16A-C BEO. SYS. 34-64/IV-2_17 BEO. SYS. 34-64/IV-2_18A-B BEO. SYS. 34-64/IV-2_19A BEO. SYS. 34-64/IV-2_2 BEO. SYS. 34-64/IV-2_20 BEO. SYS. 34-64/IV-2_21B-C BEO. SYS. 34-64/IV-2_22A
BEO. SYS. 34-64/IV-2_23B BEO. SYS. 34-64/IV-2_24 BEO. SYS. 34-64/IV-2_25A BEO. SYS. 34-64/IV-2_26A, D-E BEO. SYS. 34-64/IV-2_28 BEO. SYS. 34-64/IV-2_29A BEO. SYS. 34-64/IV-2_3A-B BEO. SYS. 34-64/IV-2_4 BEO. SYS. 34-64/IV-2_5 BEO. SYS. 34-64/IV-2_6 BEO. SYS. 34-64/IV-2_7 BEO. SYS. 34-64/IV-2_8 BEO. SYS. 34-64/IV-2_9A-B BEO. SYS. 34-64/V_1 BEO. SYS. 34-64/V_10 BEO. SYS. 34-64/V_11 BEO. SYS. 34-64/V_12 BEO. SYS. 34-64/V_13 BEO. SYS. 34-64/V_14 BEO. SYS. 34-64/V_15
BEO. SYS. 34-64/V_16 BEO. SYS. 34-64/V_17 BEO. SYS. 34-64/V_18 BEO. SYS. 34-64/V_19 BEO. SYS. 34-64/V_2 BEO. SYS. 34-64/V_20 BEO. SYS. 34-64/V_21 BEO. SYS. 34-64/V_22 BEO. SYS. 34-64/V_23 BEO. SYS. 34-64/V_24
BEO. SYS. 34-64/V_27 BEO. SYS. 34-64/V_28 BEO. SYS. 34-64/V_29 BEO. SYS. 34-64/V_3 BEO. SYS. 34-64/V_30 BEO. SYS. 34-64/V_4 BEO. SYS. 34-64/V_5 BEO. SYS. 34-64/V_6 BEO. SYS. 34-64/V_7 BEO. SYS. 34-64/V_8 BEO. SYS. 34-64/V_9
BEO. SYS. 34-64/V_25 BEO. SYS. 34-64/V_26
Dahiliye Emniyet-i Umumiye Asayi (DH. EUM. AY.)
DH. EUM. AY. 11/99_1-2 DH. EUM. AY. 37/20
DH. EUM. AY. 42/70_6, 9, 5
Bb- l Evrak Odas Seyr- Sefer Mdriyeti (BEO. EUM. SSM.)
DH. EUM. SSM. 3/52_1-2 DH. EUM. SSM. 39/38_2
DH. EUM. SSM. 39/50_4
Dahiliye dare-i Umumiye (DH. UM.)
DH. UM. 19-6/1-70_1 DH. UM. 19-6/1-70_2 DH. UM. 19-6/1-70_3 DH. UM. 19-6/1-70_4
DH. UM. 19-6/1-70_5 DH. UM. 19-6/1-70_7 DH. UM. 19-6/1-70-9
Dahiliye Kalem-i Mahsus (DH. KMS.)
DH. KMS. 49-1/4_1-2 DH. KMS. 53-1/12 DH. KMS. 53-1/43_1
DH. KMS. 53-1/43_2 DH. KMS. 53-2/57_2, 5, 9 DH. KMS. 53-2/74_4-5
DH. KMS. 53-2/78 DH. KMS. 53-2/85_2 DH. KMS. 53-2/85_3 DH. KMS. 53-2/85_4 DH. KMS. 53-2/85_5 DH. KMS. 53-3/12_1-2 DH. KMS. 53-3/60_2 DH. KMS. 53-4/21_3, 2, 4 DH. KMS. 53-4/3_2, 15-19, 32
DH. KMS. 53-4/36_53-58 DH. KMS. 54-1/12_3 DH. KMS. 54-1/12_5 DH. KMS. 56-1/44_10 DH. KMS. 56-1/44_2 DH. KMS. 56-1/44_3 DH. KMS. 56-1/44_6 DH. KMS. 56-1/44_8 DH. KMS. 62/66_9
Dahiliye ifre (DH. FR.)
DH. FR. 100/174 DH. FR. 100/203 DH. FR. 101/19-106 DH. FR. 101/19-123 DH. FR. 101/19-35 DH. FR. 101/19-36 DH. FR. 101/60 DH. FR. 101/70
DH. FR. 76/21 DH. FR. 99/137 DH. FR. 99/283 DH. FR. 99/305 DH. FR. 99/319 DH. FR. 99/328 DH. FR. 99/385 DH. FR. 99/387
Hariciye Siyasi (HR. SYS.)
HR. SYS. 2399/14_13 HR. SYS. 2399/14_8 HR. SYS. 2399/7_15 HR. SYS. 2542/3_24-25 HR. SYS. 2543/2_36 HR. SYS. 2543/4_2-4 HR. SYS. 2556/1_90, 87, 88, 89 HR. SYS. 2606/1_27 HR. SYS. 2606/1_30 HR. SYS. 2606/1_32, 33 HR. SYS. 2606/10_14 HR. SYS. 2606/2_11, 12 HR. SYS. 2606/2_3 HR. SYS. 2606/2_4 HR. SYS. 2606/2_9, 10 HR. SYS. 2606/7_29, 30, 33, 34 HR. SYS. 2607/2_5 HR. SYS. 2607/2_6
HR. SYS. 2607/3_10, 11 HR. SYS. 2607/3_26 HR. SYS. 2607/5_28-27 HR. SYS. 2607/6_17 HR. SYS. 2607/6_19 HR. SYS. 2607/6_24 HR. SYS. 2607/8_8 HR. SYS. 2608/1_20 HR. SYS. 2608/1_21-23 HR. SYS. 2608/1_24, 25 HR. SYS. 2608/3_21-25 HR. SYS. 2608/6_1 HR. SYS. 2608/6_3 HR. SYS. 2608/6_4 HR. SYS. 2608/6_5 HR. SYS. 2608/6_6 HR. SYS. 2608/6_9 HR. SYS. 2886/45_1
Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV)

10
MV. 215/115 MV. 215/128 MV. 215/132 MV. 215/134 MV. 216/54
MV. 216/6 MV. 216/95_1 MV. 217/203 MV. 251/34_1 MV. 251/34_2
Yldz Esas Evrak (Y. EE.)

Y. EE. 142/287
11

Belgelerle Mustafa Kemal ATATÜRK (1916 - 1922)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Belgelerle Mustafa Kemal ATATÜRK (1916 - 1922)

Uploaded by

Copyright:

T.C.

BELGELERLE MUSTAFA KEMAL ATATRK

BELGELERLE MUSTAFA KEMAL ATATRK

Mustafa Kemal Paa tarafndan Harbiye Nezreti'ne gnderilen telgraf ...............................................................................................

67-1 Dhiliye Nzr zzet Paa ve arkadalarnn Ankara'ya ulatklar..................................................................................................

198 202 203

Erkn- Harbiye-i Ummiye Diresi ube: 1 Numara: 2714

Bb- l Sadret-i Uzm Umr- Mhimme Kalemi 342984/703

Erkn- Harbiye-i Ummiye Diresi ube: 1 Numara: 2961

Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss Mdriyeti Trhi: 28 Mays sene [1]335

Hriciye Nezret-i Cellesi'ne

BOA, MV, 215/134

Samsun'da Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ne

Nezret-i Celle'den Hriciye Nezret-i Cellesi'ne Tezkire

Hulsa: Anadolu'nun mentka taksmi ve Mustafa Kemal Paa'nn Dersadet'e celbi

BOA, HR. SYS, 2608/6_5

BOA, HR. SYS, 2606/1_32, 33

ve 23 Haziran sene 1335

Dhiliye Nezreti Kalem-i Mahss 7037

Mahreci: Kastamonu 29 Temmuz sene [13]35

F 28 Temmuz sene [13]35 Vli Reid

Dhiliye Nzr dil Beyefendi Hazretleri'ne

3 Austos sene [1]335

Edirne Hdvendigr Diyarbakr Kastamonu Konya

Vilyeti'ne " " " "

Konya Vlisi Cemal

Metnin orijinalinde bundan sonraki blm eksiktir.

7 Eyll sene [13]35

Metnin orijinalinde bu blmdeki baz kelimelerin tam deifre edilmedii anlalmaktadr.

Erzurum Vlisi Reid

F 30 Eyll sene [13]35 zmit Mutasarrf Ali Suad

Metnin orijinalinde "silhn" eklindedir.

Makm- Sadret-i Uzm'ya

BOA, BEO. SYS, 34-64/III_6

Telgraf dresi Telgrafnme Mahreci: Kongre

BOA, BEO. SYS, 34-64/III_9

Makm- Sadret-i Uzm'ya

F 4 Tern-i Sn sene [1]335

Metnin orijinalinde bu kelime deifre edilmemitir. Metnin orijinalinde bu blm bo braklmtr.

BOA, BEO. SYS, 34-64/III_26

Sadr- azam Ali Rza

Aslna mutbktr. (Mhr)

BOA, DH. EUM. SSM, 39/50_4

BOA, HR. SYS, 2543/4_2-4

Hriciye Nezret-i Cellesi'ne

19 Knn- Evvel sene [1]335

Harbiye Nezreti Nezret ubesi Kalem-i Mahss

Harbiye Nezreti Nezret ubesi Kalem-i Mahss

Heyet-i Temsliye nmna Mustafa Kemal

F 10 Knn- Sn sene [1]336 Mdfaa-i Hukk Cemiyeti Resi nmna Mustafa

BOA, MV, 217/203

Dhiliye Nzr nmna Mster Vekli (mza)

BCA, 030. 18. 1. 1. /1.1.8

BCA, 030. 18. 1. 1. /1. 6.17

BCA, 030. 18. 1. 1. /1.7.2

Dhiliye Vekli Refet Nfia Vekli

Marif Vekli Doktor Rza Nur Erkn- Harbiye-i Ummiye Resi

BCA, 030. 18. 1. 1. /1. 12.1

Hriciye Nzr Safa Beyefendi hazretleri tarafndan imza olunmudur.

Metnin orijinalinde [13]38 eklindedir.

F 30 Knn- Sn sene [13]37

F 2 ubat sene [1]337 Sadr- azam Tevfik

Metnin orijinalinde [1]317 eklindedir.

Mliye Vekli Hasan Hsn

Marif Vekli Hamdullah Subhi

Nfia Vekli mer Ltfi

BCA, 030. 18 3. 23.8