MUHALEFET 1

Darbeciler Tarih nnde imdiden Mahkum Olmutur

Ouzhan Mftolu
nmzdeki gnlerde Kenan Evren ve Tahsin ahinkaya hakknda alan davann ilk durumas yaplacak. Davann iddianamesinde sizin de adnz geiyor. Siz bu davaya mdahil olarak katlmay dnyor musunuz? Evet, elbette katlacaz. Sanrm bu syleinin yaynland gn Avukatlarmz davann grlecei mahkemeye bizim mdahil olarak katlmamz iin bavuru yapacaklar. Tabi bilirsiniz, davaya itirak edebilmek iin mahkemenin mdahillik talebini kabul etmesi gerekir. Bu konuda mahkemenin tavrnn ne olacan henz bilmiyoruz. Davann alaca haberleri kamuoyuna duyurulduu sralarda katldnz baz televizyon programlarnda ve baz gazetelerdeki rportajlarnzda bu davann gstermelik bir dava olduu eklinde aklamalarnz vard? Fikriniz deiti mi? Kenan Evren ve Tahsin ahinkayann ahsnda 12 Eylln yarglanabileceini dnyor musunuz? Hayr, fikrim deimedi. 12 Eyll gibi darbelerin kucanda byyp gelien ve sistemin btn zn kendi ahsnda srdren bir iktidarn gerek bir yarglama yapamayaca, kendile-rinin 12 Eyll darbesini yarglamak gibi bir dertlerinin olmad ortada deil mi? Zaten kendilerinin 12 Eyllclerden farkl bir zihniyete sahip olmadn her gn icraatlaryla da kantlyorlar. Buna ramen bu tr gstermelik davalarla gemie bir snger ekerek kendile-rini gemiin kirlerinden arndrmak istiyorlar. Buna ramen niye mdahil olarak katlma talebinde bulunuyorsunuz? Tam da bunun iin, bu yarglamann 12 Eyll darbesiyle bir hesaplama olmadn, gerek bir hesaplamann nasl olmas gerektiini gstererek yeni rejimin kendisini aklamasna meydan vermemek iin katlmak gerekiyor. Keza 12 Eylln arkasndaki Trkiye gereklerini bir kez daha aklamak iin mcadele etmek gerekiyor. Bata Kenan Evren olmak zere 12 Eyll darbecileri bu gn lkede yaanan btn olumsuzluklarn sorumlusu olarak tarih nnde zaten imdiden mahkum olmulardr. Ne kadar gstermelik bir yarglamayla gerekler rtbas edilmeye allacak olursa olsun, tarih nnde lanetlenmekten kurtulamayacaklardr.
12 Eyll faizminin madurlar devrimciler deil, btn Trkiye halklardr. Yz binlerce insan ikence grm, cezaevlerine atlm, bir nesil yok edilmi, bu lkenin btn gelecei karartlmtr. Bu yzden bu dava ne kadar sembolik bir dava olursa olsun, bir dnemin acsn ekmi insanlarn yreini biraz olsun soutacak bir gelime olarak grlecektir. Bu da son derece doaldr. Bu yzden, gerek bir yarglama olmayacak olmas nedeniyle bu davaya kar ilgisiz kalmak doru bir yaklam olmaz diye dnyoruz. Ayrca, iktidar evrelerinin bizim darbecilerin yarglanmasna kar olduumuz eklindeki demagojilere de frsat verir.

Ancak, bu noktada dikkat edilmesi gereken eylerden biri, bu konunun gerektiinden fazla abartlarak asl gndemdeki sorunlarn gzden karlmamasdr. ktidar ok nemli uygulamalarn gizlemek iin cambaza bak oyununu oynuyor; kendileri iin ok fazla nem tamayan konular ortaya atp arka taraftaki lkenin halkn aleyhine olacak uygulamalarn bu ekilde gzden karmaya alyorlar. Bu yzden aslolan eyin iktidarn bu gnk uygulamalarna kar mcadele olduu gzden karlmamaldr. Sizin bu konudaki yaklamnz bazlar tarafndan 12 Eylln yarglanmasna kar ktnz eklinde yorumland. Evet, bu tr televizyon programlarndan birini ben de izledim. Nagehan Al ve Ahmet Keke isimli vatandalar benim 12 Eylln yarglanmasna neden kar ktm, neden ikencecileri savunduumu bir trl anlayamadklar eklinde benimle hi ilgisi olmayan, tamamen yalan ve abuk sabuk bir eyler konuuyorlard. Belli ki byle bir ey yapmalar iin bir yerlerden talimat almlar. ktidarn politikalarna kar kan herkesi darbeci, Ergenekoncu diye yaftalamay marifet zannediyorlar. Bunlara gazeteci demek mmkn deil, insan bazen duruma uygun bir ifade bulmakta da gerekten zorlanyor, ama imdi kt bir

laf sylemek de istemiyorum. sorununu seimle ibana Bu yzden bunlar geelim. gelen hkmetlere kar ordunun mdahalesinden ibaret Bu tr samalklar bir tarafa, bir sorun olarak ( bir askeri ve12 askeri darbesi konusunda sayet meselesi olarak ) gsteren bu gnlerde karmza kan anlaylar sadece askeri daren nemli kafa karkl ve belerin deil, btn sistemin arptma, konunun basit bir ( bu gn de gerekliini esas sivil asker kartl olarak olarak srdrmekte olduu gsterilmesidir. Dier as- apak ortada duran ) snfsal keri darbelerde olduu gibi temellerini de gizlemektedir. 12 Eyll darbesi de sadece halk tarafndan seilmi bir Bu anlaya sahip olanlar 12 iktidara kar yaplan as- Eyll ncesinde yaanan btn keri mdahale erevesinde olay ve gelimelerin darbeciler deerlendirilmektedir. Oysa tarafndan mdahale ortamn Trkiyenin son yarm yz hazrlamak iin dzenlendiini yldr yaad askeri darbeler ileri srerler. Bunlara gre gerei, souk sava dnemi 12 Eyll ncesinde lkekoullar iinde belirlenmi de yaanan her ey darbedevlet sisteminin bir parasdr. ciler tarafndan tertiplenmi, Biz bu devlet sistemini ayn silahla leden nce smrge tipi faizm olarak saclara solcular, leden tanmladk. Buna gre ister sonra da solculara saclar seimle gelmi hkmetler vurdurmulardr! Bu iddialarn olsun, ister askeri darbe kant olarak da 12 Eyll ynetimleri, ayn baskc devlet gn darbe olur olmaz btn sistemin birbirini tamamlayan olaylarn bakla kesilir gibi iki unsurunu oluturmakta, kesildii iddialar ileri srlegemen snflar ve emperya- mektedir. list glerin karlar gerektii zaman birbirini ikame ede- Bu konuda Taraf gazecek ekilde ilevlenmektedir. tesi yazarlarndan Alper Souk sava politikalarnn bir Grmn de bir yazs paras olarak rgtlendirilmi yaynlanmt. bask mekanizmalar, kontr Bu yazda 12 Eyll darbegerillann sivil yaplanmalar cileri yarglandnda 12 seimle ibana gelmi Eyll ncesindeki o byk hkmetler dneminde de devrimci hareket iddialarnn askeri dnemleri aratmayacak aslnda darbecilerin terekilde icraatlarn srdrm, tiplerinden baka bir ey sol muhalefet hareketle- olmadnn anlalabilecei, rine kar yasa d bir bask sizin de bu yzden 12 Eylln mekanizmas olarak almtr. yarglanmasna ktnz Askeri darbeler ounlukla ekilde grler savunuyordu. bunlarn yetersiz kald nok- Daha nce Ahmet nsel tada devreye sokulmutur. de bu tr dehetli tahliller Trkiyedeki askeri darbeler yapyordu. Bir televizyon MUHALEFET 3

konumasnda, Ayn gnde leden nce sacy vuran silah, leden sonra solcuyu vuruyordu. Bylece bir cunta ortam hazrlansn diye atmalar gerekletirildi, devrimci hareketlerin hepsi bu cuntann olmas iindi. Gya byk devrimci rgtler vard. Sonrasnda 12 Eyll oldu ve her ey bitti. Nasl kesildi bu bir anda. nk grevleri bitti diye konutuunu hatrlyorum. Alperin yapt ey, bu derin tahlillere bizim gya bunlar aa kmasndan korktuumuz iin darbecilerin yarglanmasna kar ktmz buluunu eklemekten ibaret. Doru drst bir gazetede alyor olsayd btn hayat 12 Eyll faizmine kar mcadele iinde gemi insanlarn 12 Eylln yarglanmasna kar ktklar gibi bir iddiay nereden kardn kendisine sormalar gerekirdi. Ama onlar devrimcilere kar ileri srlen yalan yanl her sulamay yaynlamay marifet zannediyorlar. Alper Grme bu sama sapan grlerini yazmas iin ka para veriyorlar merak ediyorum. Btn tarihi yalnzca asker sivil kartl iinde anlamlandrmaya alan bir liberal krln varaca sonu zaten baka bir ey olamazd. Bunlara gre lkede aslnda snf mcadelesi, emperyalizm, kapitalizm, faizme kar m4 MUHALEFET

cadele, devrimci mcadele diye bir eyler yoktur. Fatsadan, Tarie, Artvinden Edirneye, Tnceliden Adanaya, Suluovadan, Uak kylerinden Ankara gecekondularna, okullardan fabrikalara kadar bu lkenin tarihinde ilk kez aadan yukarya halkn kendi kaderine sahip kma dorultusundaki gelien btn devrimci mcadelelerin hepsi sadece darbecilerin tertipledii oyunlardan ibarettir!

ortamna yol aacak eylemlerden kanlmas iin btn devrimcileri uyaran yazlar yaynlanmt. Devrimci Yol kendi eylem izgisini de bu anlaya uygun bir ekilde saptamaya zen gstermitir.

Btn bunlar ortadayken bizim szlerimizden darbecilerin yarglanmasna kar ktmz sonucunu karmak iin insann ya tam bir budala olmas lazm, ya da gerekleri arptmay i edinmi bir 12 Eyllden nce cuntaclarn sahtekar tertipledii baz olaylar hakknda bir eyler duymular, Bu konuda en ok karlalan her ey bunlardan ibaret argmanlardan biri 12 sanyorlar. O dnemde l- Eyllle birlikte olaylarn kede yaanan olaylar hakknda bak gibi kesildii iddias kulaktan dolma birka ey Sa ve sol arasndaki atma dnda bir bilgilerinin de halinin 12 Eyllden sonra olduunu sanmyorum. durmas bir ynyle 12 Eyll ncesinde yaanan olayBu gnlerde altnc basks lara dair bir gereklie de yaplan Devrimci Yol iaret etmektedir. Savunmada savunmasnda Trkiyeyi ayrntl olarak anlatld gibi, 12 Eyll darbesine srkle- Trkiyede sadece 12 Eyll nyen olaylarn geliimi btn cesinde deil, altml yllardan gerekliiyle sergilenmek- itibaren btn bir srete tedir. 12 Eylln ikence yaanan sa-sol atmas ortamlarnda hazrlanan bu olarak anlan olaylar, souk savunmada emperyalizmin sava ideolojisiyle beslenip souk sava politikalarna gre rgtlendirilmi milliyeti yaplandrlm devlet sistemi- faist glerin sol hareketlere nin en nemli bir paras olan ynelik saldrlarndan kontrgerilla tarafndan darbe kaynaklanmtr. Faist harekeortam hazrlamak amacyla tin 12 Eyll ncesinde srekli tertiplenen olaylar, cinayet ve olarak ordunun idareye el katliamlar somut olaylar er- koymasn savunduu bir evesinde btn aklyla srecin sonrasnda gelen askeri anlatlmtr. Bu gerek- darbeyle birlikte saldrllarn lik daha 12 ncesinin toz durdurmalar ve bu nedenle duman ortasnda, olaylarn sa ve sol arasndaki atmalar btn scakl iindeyken manasndaki olaylarn (bakla Devrimci Yol dergilerinde kesilmi gibi!) durmasnda de ortaya konulmu, darbe anlalmayacak bir ey yok-

tur. nk grev artk 12 Eyll faizmi tarafndan devralnmt! Bu durumu darbeyle birlikte btn olaylarn durduu eklinde deerlendirenler, 12 Eyll sonrasnda bu lkenin dalarnda ve ehirlerinde yllarca sren mcadeleleri, herhalde cuntann emriyle gazeteler yazmad iin olaydan saymyorlar! Siyasi Mevtalar Ciddiye Almak Gereksiz Son bir soru: 12 Eyll Referandumu srasnda yetmez ama evet oyu kullananlar Kenan Evren ve T. ahinkaya alan davann kendilerinin tutumunun doru olduunu bir ey sylemek gerekmiyor. gsterdiini ileri sryorlar. Bu arkadalar bu gne kadar Bu gerekten ok tuhaf. bu gibi konularda yaptklar Hakikaten Referandumda yanllarla artk bir siyasi 15. maddenin oylandna mevta haline dntler. Bu inanan kimse kald m? Buna yzden bence bunlarn ne inanmak mmkn deil. yazp izdikleri, ne twet leri, imdi herkes biliyor ki 12 ne de yapp ettikleri zerinde Eyll referandumunda asl fazla durmamak gerekiyor. olarak AKP iktidarnn yksek yarg organlar zerindeki hakimiyetini glendirmek iin getirdii maddeler oyland. Yetmez ama evet diyenler hkmetin elini glendirmek iin evet dediler. Bu deiiklikleri geirmek iin araya sokuturulmu 15.madde dolmasn yutanlar varsa ve imdi iktidarn pervaszln grdkten sonra yaptklarndan utanyorlarsa bunu aka sylemeliler. Aslnda onlar iin sylenecek her eyi Zafer Aydn BirGn gazetesindeki yazsnda sylemiti. Onun zerine fazla 12 Eyll Rejimi Btn Unsurlaryla Birlikte Sryor Sosyalist Sistemin yklmas sonrasnda, souk sava dnemine gre ekillendirilmi Trkiyenin devlet yaplanmalarndaki zlme sreci imdi kapitalist sistemin yeni ynelimleri dorultusunda sistemin yeniden ekillendirilmesi yolunda geliiyor. Ergenekon operasyonlaryla birlikte ordunun dnm, anayasa deiiklikleriyle yarg sisteminin dnm gibi gelimeler

hep darbeciliin tasfiye edilerek sivilleme demokratikleme olarak gsteriliyor. Btn bunlarn mevcut sistemin baskc znn korunarak restore edilmesinden ibaret bir deiim olduu gerei ise yeni rejimin faizan eylemleriyle birlikte daha ak olarak grlebiliyor. 12 Eyll darbecilerinden ikisi hakknda alan gstermelik dava da, yeni rejimin gemie bir snger ekerek kirlerinden kurtulmaya alacaklar bir gelimedir. Kukusuz bu o kadar kolay bir ey deildir. 12 Eyll gibi darbelerin kucanda byyp gelien ve sistemin btn zn kendi ahsnda srdren bir iktidarn gerek bir yarglama yapamayaca Hrant Dink davasnda olduu gibi ne kadar ak olursa MUHALEFET 5

olsun, yeni rejimin kendisini aklamasna meydan vermeden 12 Eyll Faizminin hesabnn sorulmas iin mcadele edilmeye kukusuz devam edilmeldir. Bata Kenan Evren olmak zere 12 Eyll darbecileri bu gn lkede yaanan btn olumsuzluklarn sorumlusu olarak tarih nnde zaten imdiden mahkum olmulardr. Ne kadar gstermelik bir ekilde yaplan bir yarglamayla gerek sular rtbas edilmeye allacak olursa olsun, tarih nnde lanetlenmekten kurtulamayacaklardr. Kenan Evren kendisinin kurucu irade olduunu syleyerek yarglanamayacan ileri srm. Bunun anlam da kukusuz bu gnk rejimin 12 Eyll rejiminin zn btn unsurlaryla birlikte srdrmekte olduunun bir itirafdr. gerek bir yarglamasnn da ancak 12 Eyll kalntlaryla birlikte sistemi kknden deitirecek bir devrimci kurucu irade tarafndan gerekletirilebileceidir. 12 Eyll Hesaplamalar zerine zmir TAKSAVda Yaplan Syleiden Notlar 12 Eylln yarglanmas elbette en ok devrimciler ister. Fakat bunun iin her eyden nce btn toplumun gemii ile hesaplama bilincine ulamas gerekiyor. O dnemde yzde 90a yakn bir oy ile anayasa oyland, btn gazeteler, btn basn, btn yazarlar cunta destekisi haline 6 MUHALEFET

geldi. Gazetelerde 12 Eylle methiyeler dzld. Ne yazk ki b gn Trkiyede devrimci hareketler, devrimci rgtllkler eritilip kendi glerinden yoksun hale getirildikleri ve Trkiye giderek sacln ar bast bir toplumsal srece girdii iin devrimci bir anlayla Trkiyenin bu faist gemiinden radikal bir ekilde hesap sorma srecini yaanamad. 12 Eyllden yumuak geile kmak eklinde bir sre yaand. 12 Eyll anayasas duruyor, siyasi partiler yasas duruyor, yzde 10 barajl seim yasalar duruyor, YK duruyor. Btn iktidarlar 12 eylln hukuki stats/zemini zerinde Trkiyeyi idare etmeye devam ettiler, Kenan Evren cunta sonrasnda Cumhurbakan oldu, zal babakan olarak lkeyi ynetmeye devam etti, daha sonra o cumhurbakan oldu, ve hala bu yasal zemin yani 12 eyll srecinde oluturulmu olan statko olduu gibi bugn devam ediyor. imdi de 12 Eyll rn olan bir parti bugn iktidarda.

kurucu irade yarglayabilir. 12 Eylln rn olan zihniyetler 12 Eyll yarglayamaz. 12 Eyll ideolojisinin bugn srd bir ortamda kendi ideolojisinin 12 Eyllden farkl olmayan bir iktidar ve onun kurduu zel mahkemeler 12 Eyll yarglayamaz, yarglyormu gibi yapar. Ayn alaka ldrlen Hrant Dink davasnda olduu gibi iki tane kullanlm maay yarglam gibi yaptklar ekilde, bu cinayetin arkasnda yatan grevliler tek tek, isim isim biliniyorken yaptklar gibi, 12 Eyll yarglama meselesi de bu ekilde gerekletirirler.

Kenan Evrenin doru dzgn yarglanmas, 12 Eyll ile gerek bir hesaplamann gereklemesi iin mcadele elbette gereklidir. Bu kukusuz tpk Hrant Dink davasna sahp kan ailesi ve devrimcilerin mcadelesi gibi nemlidir. Bugnk iktidarn byle 12 Eylln zerine snger ekerek kendini temize ekmesine hi bir ekilde destek olmadan, bu yanla dmeden byle bir mcadele yrtlmelidir. Ben eninde sonunda bu faist darbelerden gerekBu nedenle Trkiye, 12 ten hesap sorabileceimiz, o Eyll ile hesaplamasn gce sahip bir devrimci kubtn o dnemdeki rucu iradenin gerekleeceine ikencecilerin, emniyet inanyorum. mdrlerinin, cezaevi mdrlerinin, valilerin, skynetim komutanlarnn ve darbe gnlls yardaklarnn hepsini yarglayarak onlardan hesap sorma gibi bir sreci yaayamad. nk 12 Eyll ancak devrimci bir

nce Demokratik rtnn Kaldrlmas ve Devrimci Mcadele

nder leyen
28 ubatn yl dnm ve 4 Nisanda Kenan Evrenin yarglanmas nedeniyle darbeyle hesaplama nemli bir tartma konusu haline geldi. ktidarn ideolojik belirleyicilii altnda -ve sol liberal kesimler eliyle- srdrlen tartmalar da lkemizin darbeler tarihi asker-sivil ilikisi ierisine sktrlyor. 12 Eylln yarglanmasna ilikin ortaya kan iddianame de bu ereve ierisinde darbeyi -be generalin kt niyetine balayarak, o dnemde yaanan btn gelimeleri de bir kurgunun paras olarak gstermeye alyor. Kukusuz bu ereve ierisinden bakarak ne darbeleri anlamak ne de darbelerle hesaplamak mmkndr. Bu ekilde darbelerin snfsal, siyasal nedenselliklerin koullad ilikilerden kaynaklanan ve lkemizin kapitalistleme sreleri ierisinde ekillenen geliiminin paras olan krizlerin yol at asl kaynaklar grmezden geliniyor. Oysa bu anlalmadan darbelerin asl nedenleri ve sonular anlalamaz. Faizm ve darbeler bir olaanstlk tamakla birlikte z olarak burjuva egemenliinin farkl biimlerinden baka bir ey deildir. Lenin, gerekte, her lkede burjuvazi kanlmaz olarak iki ynetim sistemini kullanr ve bu metotlar bazen birbirini izler ve bazen deiik bileimlerle i ie geerler. Bunlardan birincisi zor metodudur. kincisi ise liberalizm metodudur, siyasi haklarn genilemesine, reformlara, tavizlere doru admlar metodudur. Burjuvazi birinden dierine kt niyeti yznden ve geici olarak deil, temel olarak kendi durumunun elikili niteliinden dolay geer der. Burjuva demokrasisi ve faizm, burjuva egemenliinin kapitalizmin farkl dnemlerine tekabl eden iki biimidir. Emperyalizm anda faizmin temeli rekabetin yerine tekelin almasndaki ekonomik gelimede yatar. Ekonomideki tekelleme siyasi tekel eilimi de yaratmtr. Kapitalist merkezlerde krizlerin ortaya kard bunalmlar ierisinde, aadan kitle hareketine dayanarak gelien faist diktatrlkler, bu belli tarihsel koullar ierisinde ortaya kan burjuvazinin bir egemenlik biimi olmutur. Poulantzas, olaanst devlet biimleri olarak tartt faist devlet ve geliimi ile ilgili u tespitlerde bulunur, kapitalist bir devletin olaanst devlet biimi her zaman kapitalist devlet tipi ile ilgilidir. Bu yalnz Devlet iktidar konusunda deil, fakat bunun kurumsal biimleri bakmndan da byledir. Dolaysyla bu durum olaanst kapitalist devlet olarak, faist devlet iin de geerlidir. Olaanst devlet biimi, bu devletin tekabl ettii dnem ve bunalm bakmndan, genel olarak retici glerin sosyalizasyonu karsnda, sistemi uyarlamak amacyla iktisada karakteristik bir ekilde mdahalede bulunur. ktidar blou ilikilerini ve hegemonyay bunalm koullarnda yeniden dzenlemek iin olaanst devlet gereklidir.(Faizm ve Diktatrlk)
lkemizde darbeleri ele alrken de kapitalist gelimenin ve snflar ilikisinin belirli tarihsel koullar ierisinde ortaya kard gelimelere ncelikle bakmak gerekir. Bizim gibi yeni smrge lkelerde faizmin geliimi kapitalist merkezlerdeki geliimle -kimi ortak zelliklerle birliktedaha farkl niteliklere sahiptir.

MUHALEFET 7

Kenan Evren darbenin ardndan 12 Eyll gereini ya biz burada olacaktk ya da Fatsadakiler; ya biz gelecektik ya da tek yol devrim diyenler diye zetlemiti.
Trkiyede kapitalizm bandan beri dnya kapitalist sistemine baml olarak gelimitir. Burjuvazinin yeterli sermaye birikimine sahip olmad koullarda devlet eliyle gelitirilen bu sre 1950lerden itibaren -ABD nderliinde gelien- yeni smrgecilik dorultusunda ekillenmitir. Kapitalist lkelerde olduuna benzer bir sermaye birikimine sahip olunmamas nedeniyle lkemizde snf iktidar tipik bir burjuva demokrasisi eklinde gelimemitir. Bunun yerine biimsel/yzeysel demokrasi ile birlikte faist karakterin madalyonun iki yz olarak bir arada olduu kendine zg yapsnda demokrasi basknn zerine rtlen ince bir tlden baka bir ey olmamtr. Darbeler de ite bu ince demokratik rtnn kaldrlmas olarak gereklemitir. Bu yap ierisinde devletin ekonomik g ilikilerini sermaye 8 MUHALEFET

lehine yeniden dzenleme ve krizleri ama konusunda zor ve bask yntemlerini ncelikli ve srekli olarak gndemde tuttuu bir yola gidilmitir. Zayf i dinamikler koulunda dardan (emperyalizmin gdmnde) ve yukardan gelitirilen arpk kapitalistleme srelerinin sonucu olarak gelien bu smrge tipi demokrasi de devlet iindeki etelemelerin ve darbelerin de kayna olmutur. Bu bakmdan darbeler sylendii zere demokrasinin kesintiye uramas bir yana smrge tipi demokrasinin bir paras, burjuvazinin bir iktidar olma biimidir. Darbelerin asker-sivil ilikisi ile snrl ve Kemalizmin hegemonyasn srdrmek gayretiyle gndeme gelmekle snrlayan yaklamlar btn bu gerekleri gz ard ederler. Elbette, Cumhuriyetin kuruluundaki etkisine bal olarak asker-sivil brokrasi, hakim snflar ierisinde nemli bir yer tutmakla birlikte, gelimelere yn veren asl faktr kapitalistleme sreleri ve onlarn ortaya kard krizler olmutur. Ve lkemizdeki btn darbeler emperyalizme baml kapitalistlemenin ve ABDnin karlar dorultusunda gerekletirilmitir.

ile birlikte, ekonomik-siyasiaskeri bamllk temelinde gizli igale dayanan bir ynelim gelimeye balanmtr. Trkiye, bu genel politikann paras olarak Souk Savan evreleme stratejisi ile de uyumlu bir ekilde Truman Doktrini ve Marshall Plan erevesinde emperyalizmin yeni smrgeci metotlarnn ierisine dahil edilmitir. 1947de ABD ile ilk yardm anlamasnn imzalanmas, 1951de NATO yelii bu srecin ilk admlar olmutur.

Eski smrgeciliin tasfiyesinden sonra grnte de olsa bamsz ve kendi hkmetlerine sahip bulunan lkelerde yatrmlar bulunan emperyalist tekeller, bu lkelerde yatrmlarn gvence altna alacak yeni yntemler gelitirmilerdir. Onlar iin, bu lkeler halknn kendi kaderini belirlemelerine olanak tanmak, ne olursa olsun sz konusu olamazd. Grnte siyasal bamszln tannm olmas, eski smrgecilik dnemindeki ak igalle salanan gvencelerin daha gizli ve karmak biimlerinin salanmasn gerektiriyordu.(Devrimci Yol Savunmas) ABDnin, bu lkelerdeki gelimeleri dorudan kontrol etmek amacyla gelitirdii stratejinin bir paras da kontrDarbelerin Kayna ve Tarihi gerilla yntemleri ve darbeler zerine olmutur. Eisenhower DokABDnin, kinci Dnya trini erevesinde ABD, yeni Savann ardndan emperya- smrge lkelerdeki her tr list-kapitalist sistemin belirle- devrimci-ilerici gelimeyi yici lkesi konumuna gemesi dorudan kendisine yne-

lik bir saldr olarak kabul etmi, bu tr gelimelerin ortaya kmas halinde ise askeri mdahalenin devreye sokulmasn ngrmtr. lkemizde darbelerin kaynanda asl olarak yeni smrgecilik ilikileri erevesindeki kapitalistleme sreleri ile emperyalizme bamllk ilikileri bulunmaktadr. Darbeler, kapitalistleme srelerinin krizlerine mdahale etmek ve gelien devrimci halk muhalefetini bastrmak iin gndeme getirilmitir. Bu yaklam ierisinde, darbelerin geliim seyrine baktmzda bunu btn darbelerin ortak zellii olarak saptamak mmkndr. 12 Mart darbesi, 1960l yllarla birlikte ithal ikameci sanayileme modeli iinde gelien da bamlln -dviz ihtiyac ve borlanmann yaratt sorunlar etrafndaki- yaratt krizden kaynaklanmtr. Bu dnem ierisinde tekelci burjuvazinin gelierek egemen snflar arasndaki g dengesinde bir adm ne kmas ile sa blokta yaanan paralanmann ortaya kard kriz 12 Mart ile almaya allmtr. 1965lerden sonra yaanan hzl kalknma srecinde sanayi kesiminde younlaan ibirliki tekelci burjuvazi nispeten glenecek ve ekonomide her bakmdan sz sahibi olacakt. Hakim ittifak bu ekilde oligarik bir karaktere brnecekti. Oligari iindeki atlak sesle-

rin yansra oligari ile dier mlk-sermaye sahibi snflar arasndaki kar kavgas da yeni biimlerde gndeme gelecek ve yeni siyasi ifade biimlerini yaratacakt. Bu snfsal kombinasyonu en tutucu biimleriyle siyaset sahnesinde temsil eden sa bloktaki paralanmalar, bu kar atmalarnn sonucu gerekleecekti. Btn bu gelimeler boyunca, AP, 1970lere dek, sa blok iindeki kapitalizmin gelimesiyle belirginleen atlamay nlemek misyonuna sahip bir taviz ve istikrar partisi olurken, bu istikrar emeki snflar zerindeki baskc politikalaryla salamaya alacakt. (Melih Pekdemir, -yaynlanmam- Savunma) Kapitalist gelimenin hakim snf ierisinde yaratt deiimle birlikte, toplumsal alanda da yaratt sorunlar nedeniyle gl bir halk muhalefeti de o dnem ierisinde gelimiti. Toprak igallerinden, niversitelerdeki boykota kadar toplumun geni kesimlerinin artan tepkileri ile birlikte ortaya kan devrimci gelimeler, sa bloktaki atlamann yaratt siyasi bunalm ierisinde dzen ve emperyalizm asndan nemli bir tehdit kayna olarak grlyordu. 12 Mart, bu koullarda krize tekelci sermaye lehine mdahale etmek ve devrimci halk muhalefetini bastrmak iin gndeme getirildi. 12 Martn ardndan, Nihat Erimin Trkiye anayasas birok Avrupa lkesinin anayasalarndan daha

liberal bir anayasadr. Trkiye byle bir lks kaldrmaz szleriyle, 12 Martn Genel Kurmay Bakan Memduh Taman -darbe ncesindeki- toplumsal uyan ekonomik gelimeyi at szlerini tekrarlyordu. Toplumsal gelimenin ekonomik gelime seviyesine ekilmesi iin -2.5 yllk ak faizm dnemindebalatlan Balyoz Harekat ile sendikalar, kitle rgtleri, TP kapatlm; aydnlar cezaevine konulmu, devrimciler sokaklarda kurunlanarak ve idam sehpalarnda katledilmiti. 12 Eyll Askeri Faist Darbesi 12 Mart ile birlikte sorunlarn ksmen zmeye ynelmi olan egemen snf, 12 Eyll ncesinde lke tarihinin en byk bunalmlarndan birisiyle kar karya kalmaktan kurtulamamtr. 1975ten itibaren ekonomik bunalmn almas noktasnda uygulanmaya balayan IMF program bir yandan cretlerin sabit tutulmasna te yandan da zam ve devalasyonlarla srdrlmeye allmtr. Bu tr bir ekonomik programn uygulanmas da ancak basklarn artrlmas ile mmknd. Halkn gelien tepkisi karsnda yeni basklarla birlikte ABDnin temel mdahale yntemi ierisinde -devlet eliyle yukardan aayargtlenen sivil faist gler tarafndan halka dnk saldr ve provokasyonlar devreye sokulmutur. Ekonomik bunalmn bir sonucu olarak toplumsal alanda MUHALEFET 9

yaanan zlme karsnda dzenin kurumlar da giderek i gremez hale gelerek etkisizlemiti. Bu tr bir kriz ierisinde toplumun geni kesimleri faist saldr ve toplumsal kriz ortamnda bir kurtulu umudu olarak gittike daha fazla devrimci dncelere yneliyor; devrim, bir kurtulu umudu haline geliyordu.

darbesi bu koullar ierisinde, sermaye snfnn 24 Ocak Kararlarndaki ynelimi ile ABD karlar dorultusunda gndeme gelerek, bu evrelerin ynlendiricilii ve destei ile gereklemitir.

Bugn, szde darbe ile hesaplama ad altnda 12 Eylle ilikin -iktidar eliyle- yazlmaya allan tarih, te yandan bu gelimelerin btn yaananlar generallerin yaratt belirsizlik, ABDnin kt niyeti dorultusundaki zellikle de Ortadou bir kurgu olarak gstermeye politikalar bakmndan almaktadr. 12 Eyll dar-rann da kendi ekseninin becilerinin gerekeleri ile ayn dna dmesinin sonucu- gerekelere dayanarak bir 12 nemli bir sorun tekil edi- Eyll yarglanmas ad atnda, yor, Trkiyenin emperya- gerici-faist sa kesimlerle, lizmin kontrolnden kmas darbenin arkasndaki gler Souk Sava asndan nemli temize karlmak istenmekbir gedik oluturma ihti- tedir. 12 Eyll ncesinde mali gleniyordu. 12 Eyll kukusuz darbe ortamn

hazrlamaya dnk kimi provokasyon ve katliamlar gndeme gelmitir. Ancak, bunlar burjuvazinin iktidarn srdrebilecek bir seenek olarak darbenin gndeme alnmasna paralel olarak, sivil faist gler ve kontrgerilla eliyle gerekletirilmitir. Devrimci Yol Dergisi, Mara Katliamnn ardndan yrrle konulan skynetim sonrasnda u tespitlerde bulunuyordu: Gelimelerin en son geldii yer sivil skynetim uygulamalardr. Bugn, (bir yanda) polis tarafndan her trl ikence uygulamalar, faist katliamlar takviye edecek ekilde srdrlrken szde anariyi nleme uruna giderek artan biimde ordu devreye sokulmaktadr. Bu

10 MUHALEFET

gelimelerin Latin Amerika lkelerinde ska rastlanan trden sol grnml bir hkmet (Ecevit) araclyla yrtlen baskc bir ynetim dorultusundaki bir gelime saylmas gerektii sylenebilir ki bu tr ynetimleri ounlukla ak faist bir ynetimin izlemesi kanlmaz bir eydir (Devrimci Yol, Say:21) Ekonomik-siyasi bunalm karsnda, ordunun giderek daha fazla devreye sokulmas skynetim ile birlikte balam, sivil faist glerle birlikte ordu da devreye girmitir. 12 Eyll askeri faist darbesi, bu anlamda oligarinin kendi bunalmna bir zm aray ierisinde ve devrimci mcadeleyi bastrmak iin gndeme gelen, burjuvazinin bir ynetim ekli olarak gelimitir. imdi, bunu -be generalin niyeti ile aklamaya kalkmak ya da onlarn birkann yarglanmasn 12 Eyllle hesaplama olarak gstermek byk bir arptmadan baka bir ey deildir. Darbelerle Hesaplamak ve Devrimciler Trkiye tarihi, darbelerin tarihi olduu kadar; devrimcilerin tarihi de bir ynyle darbelere kar mcadele tarihidir. Dn, darbelerin destekiliini yapanlar, darbenin salad ekonomik-politik imknlar ierisinde iktidar olanlar bugn devrimcileri darbeci olmakla ya da darbelere kar yeterli tavr gstermemekle suluyor. Hatta, szde 12 Ey-

ll yarglamas ad altnda bir kez daha sank sandalyesine oturtmaya alyor. Btn bu oyunun gnll kullar olarak paras olmay seenler, darbecileri yarglamak bir yana, devrimci mcadele tarihini -iktidarla kol kola- yarglayarak 12 Eylln hesabn sormaya kalkyor! Bir ekilde yaratlan maduriyet ortaklamasnn paras olmaktan gocunmadan, sa-sol atmas ve darbeci generallerin kandrd masumlar olmay seenler bir yana darbelerin muhatab olarak direnenler iin kukusuz bugn de darbeyle hesaplamak, dzenle ve iktidarla hesaplamaya dayanan politik bir grevdir. Kenan Evren darbenin ardndan 12 Eyll gereini ya biz burada olacaktk ya da Fatsadakiler; ya biz gelecektik ya da tek yol devrim diyenler diye zetlemiti.

kitlelerin gcne dayanarak gelimemitir. Reform niteliindeki ilerici, demokratik baz gelimeler hep yukardan aaya bir seyir izlemi, bu yzden hep gdk kalmtr. lk kez 12 Eyll ncesinde Trkiyede emeki halkn iinden gelen, onun gcne dayanarak aadan yukar gelien bir devrimci hareket byk bir umut olarak ortaya kmt. Trkiye toplumu bu ekilde tarihinde grlmedik bir toplumsal uyan yayordu. 12 Eylln Trkiye toplumuna yapt en byk ktlk bu byk devrimci uyan yok ederek, tm ilerici hareketlerin halk ierisinde gelimesinin nn tkayarak, toplumu her trl gericilie ve karanlk dncelere mahkm etmesi olmutur. diyordu.

12 Eyll ile hesaplamak ite gnmzde lkemizi kuatan gerici ve karanlk dncelere Bugn de yaplmas gereken kar halkn yeniden ayaa 12 Eyll dzenine kar l- kalmasn mmkn klacak keyi yeniden kuracak devrim- bir iradenin ve gcn aa ci kurucu bir iradenin aa karlmas ile mmkndr. kartlmas iin mcadele etmektir. 12 Eyll ile gerek bir hesaplama ancak byle mmkn olabilecik. Ouzhan Mftolu, 12 Eylln bu lkeye yapt en byk ktlk yz yllardr ezilen, bask altnda tutulan bir halkn barnda aadan yukarya glenerek gelien bir devrimci hareketin yok edilmesi olmutur. Trkiye tarihinde ilerici hareketler hibir zaman aadan yukarya halk MUHALEFET 11

12 Eyllle Gerek Hesaplama

12 Eyll 1980 askeri darbesini tek bir nedene balayarak aklamak mmkn deildir. 1960l yllarn bandan itibaren gelien ve byyen kitlesel sol hareketler 12 Mart askeri mdahalesi ile kanl ekilde bastrlmtr. Devrimci genlik hareketinin nder kadrolarnn katledilmesi ve yzlerce insann cezaevine gnderilmesiyle sonulanan bu dnem sol asndan mcadeleyi kesintiye uratmtr. 70lerin ortasna doru tekrar ayaa kalkan dzen kart muhalefet, 12 Martta yitirdii devrimcilerin fikirlerini klavuz, resimlerini bayrak yaparak yz binlerle bulumutur. Anti faist ve anti emperyalist karakterde, sosyalist bir anlayla gelien bu politikleme dalgasna kar resmi ve sivil gler silahlandrlm, kitlesel katliamlar tertiplenmitir. ABD, dnyann farkl corafyalarnda gelien bamszlk, devrimci kitle hareketlerine dnk yerel mdahale ve terr rgtleri organize etmi, tekilatlandrmtr. Trkiyede kontrgerilla ya da derin devlet adyla tannan organizasyon bu erevede tanmlanm 12 MUHALEFET ve ilevlendirilmitir. kinci Dnya Sava sonras ABDde Eisinhower tarafndan ortaya atlan dolayl saldr doktrini erevesinde NATO ierisinde kurulan bu organizasyonlar dnyann pek ok yerinde ABD kart hareketleri yok etmek amacna dayanmaktadr. Bu anlay dorultusunda devletin asker, polis gc yannda MHP-lk Ocaklar gibi sivil faist gruplar da sol-devrimci yaplara kar bir ok saldr dzenlemi, halkn direnme gcnn ortadan kaldrlmas iin pek ok provokasyon yaratlmtr. niversitelerde, mahallelerde, fabrikalarda eit, zgr, demokratik bir lke yaratma dorultusunda rgtlenen geni halk ynlar tekil saldrlar yan sra katliamlarla da susturulmaya allmtr. 1 Mays, Bahelievler, Mara, orum, nciralt, Piyangotepe, 16 Mart gibi katliamlar bunlar arasnda ilk akla gelenlerdir. lkenin her yann kana bulayan resmi-sivil faist saldrlar Kemal Trkler, Orhan Yavuz, Bedrettin Cmert, Doan z, Abdi peki gibi pek ok aydn da hedeflemitir. Trkiyede 12 Eyll darbesini zorunlu klan nedenler ABDnin emperyal mdahalecilii ile kresel kapitalizmin lkemizdeki yerel ayaklarnn rgtlendirilmesi gereklerinin kopmayacak ekilde birbirlerine bal oluuyla ilgilidir. Darbeden yedi ay nce dnemin cumhurbakan Sleyman Demirelin aklad 24 Ocak 1980 kararlar 12 Eylln ekonomik gerekesidir. Demirelin 1979da Babakanlk Mstearlna getirdii Turgut zaln hazrlad ekonomik program darbenin ekonomi-politiini yanstmas anlamnda kritik neme sahiptir. Tam anlamyla ekonomik liberalizasyonu yanstan bu kararlardan bazlar yle sralanabilir: % 32,7 orannda devalasyon yaplarak gnlk kur ilan uygulamasna gidilmesi, Devletin ekonomideki payn klten nlemler alnmas, Kamu ktisadi Teekkllerindeki uygulamaya paralel olarak tarm rnleri destekleme almlarnn snrlandrlmas, Gbre, enerji ve ulatrma dnda sbvansiyonlarn

kaldrlmas, D ticaretin serbestletirilmesi, yabanc sermaye yatrmlarnn tevik edilmesi, kar transferlerine kolaylk salanmas, thalatn kademeli olarak serbestletirilmesi, ihracat; vergi iadesi, dk faizli kredi, imalat ihracatlara ithal girdide gmrk muafiyeti, sektrlere gre farkllaan tevik sistemi ile tevik edilmesidir.

fakat gerek uygulanma imkann 12 Eyll darbesi sonras bulan ekonomik program ile Trkiye kapitalizminin retim, blm sanayi ve istihdam rejimi deitirilmitir. Fason retime dayal ihracat tevikleri artrlrken, ithal ikameci dnemin ekonomi politikalar bir kenara braklm, tam serbestletirmeye dayanan neoliberal modele geilmitir. Bir ksm kapatlan sendikalar ve 12 Eyll darbesi uluslararas meslek rgtlerinin rgtlenkapitalizme eklemlenmenin melerinin nne kat engeller siyasi yollardan mmkn karlm, emein kazanlm olmad bir ortamda gn- haklar trpanlanarak emek deme gelmitir. Blent Ecevit, gc smrs tamamyla serBu kararlarn demokratik bir maye lehine dzenlenmitir. lkede hayata geirilmesinin mmkn olmadn dile Darbenin ncelikli hedefleringetirirken, 12 Eyll darbesi den birisi, rgtl emek alan sonrasnda kurulan hkmete olmutur. Darbenin ilk gn Babakan Yardmcs olarak yaynlanan 7 Nolu MGK atanan Turgut zal 12 Ey- Bildirisiyle DSKin faaliyetleri ll olmasayd bu ekono- durdurulmu ve tm dernekler mik programn neticelerini kapatlmtr. Darbeden 2 gn alamazdk szleriyle bunu sonra yaynlanan MGK Karar desteklemitir. Devletin eski ve ile grevler yasaklam ve tm yeni temsilcilerinin azndan iiler almaya zorlanmtr. dklen bu szler 12 Eyll ile Toplu szleme sresi dolan 24 Ocak Kararlar arasndaki iyerleriyle ilgili yetkiler ise ilikiyi en net biimde or- MGK tarafndan kurulan taya koymaktadr. Gerekten Yksek Hakem Kuruluna de dnemin devrimci top- (YHK) devredilmitir. Bu lumsal muhalefeti, 24 Ocak dnemden itibaren YHKnin Kararlarnn gerek mahi- saptad zamlar enflasyon yetiyle uygulanmasna izin oranlarnn ok gerisinde vermemitir. 12 Eyll darbesi kalm ve iiler byk bir sermayenin nndeki bu cret kaybna uramaya engeli ortadan kaldrmtr. Bu balamlardr. Dnemin nedenle darbenin tamamyla Trkiye veren Sendikalar sol ve devrimci muhalefete Konfederasyonu (TSK) kar yapldn sylemek zo- Bakan Halit Narin yaanan runludur. gelimeleri, imdiye kadar biz alyorduk, onlar (iiler) 24 Ocak kararlar ile balayan glyordu, imdi alama sras

onlarda diye yorumlayarak 12 Eyll Darbesinin emek kart yzn ak seik ortaya sermitir. 1982 Anayasasyla, emekilerin haklar ellerinden alnd gibi rgtl mcadele de kyma uratlmtr. 1983 ylnda ise, Anayasada izilen ereveye uygun biimde antidemokratik ve baskc Sendikalar Kanunu ile Toplu Szlemesi, Grev ve Lokavt Kanunlar hazrlanarak emek alan tamamen tahakkm altna alnm, kamu emekilerinin derneklere ve siyasi partilere ye olmalar yasaklanmtr. Sonu olarak darbenin ekonomik karakterini temsil eden phesiz ki liberalizmdir. Darbe, toplumsal yaam serbest piyasa ve kar hrsna teslim etmenin bir adm olarak gereklemi, Trkiyenin kapitalizmin merkez lkesi ABDye olan ekonomik ve siyasi bamllnn artrlmasnda ciddi bir urak olmutur. 12 Eylln Anayasas Darbeden sonra anayasa rafa kaldrlarak yasama, yrtme ve yarg darbeci generallerin ynetiminde olan Milli Gvenlik Kuruluna balanmtr. Siyasi partiler, sendikalar, dernekler kapatlmtr. Bu koullarda hazrlanan 1982 Anayasas faist darbe uygulamalarnn sivil alana tercme edilmesi olarak deerlendirilebilir. Gerek anlamda faist bir MUHALEFET 13

yapya dayanan bu anayasayla toplumsal yaam zapturapt altna alnmtr. Cumhurbakannn yetkileri geniletilerek, makamn sembolik nitelii kaldrlm ve nemli bir yrtme gc haline getirilmitir. TRT, Anayasa Mahkemesi, Merkez Bankas, YK gibi pek ok kurumdaki atamalarda Cumhurbakanl baat belirleyicilie sahip olmutur. Senato kaldrlm ve TBMMnin genel af gibi kimi yetkileri kstlanmtr. Milli Gvenlik Kurulu oluturularak askerlerin siyaset zerindeki vesayeti kalc hale getirilmitir. Olaanst hal, Kanun Hkmnde Kararname gibi zel uygulamalarla hak ve zgrlklerin daha da snrlandrld durumlar tanmlanmtr. Temel hak ve zgrlklere getirilen kstlamalarla halkn gndelik hayat bask altna alnm, rgtl yaam imkansz hale getirilmitir. Siyasi partilerin, sendikalarn, meslek odalarnn, derneklerin elleri kollar balanm adeta itaatkr birer devlet kurumu haline getirilmeleri amalanmtr. Siyasi Partiler Yasas deitirilerek seim baraj %10a ykseltilmitir.
12 Eyll Anayasasnn karakteri bu uygulamalar ierisinde anlalabilir. Ynetimin tek elde toplanmasn, halk iradesini ve siyasete katlm darda brakan anayasal yapnn bugn AKP eliyle srdrld, mirasn devralnd kolaylkla sylenebilir.

12 Eylln deolojisi Bata da sylediimiz gibi 12 Eyll, arkasndaki pek ok nedenin bilekesinden olumaktadr. Trkiye 12 Eyll sonrasnda hzla piyasa toplumuna evrilirken eitim, kltr ve siyasi hayatnda darbenin faist ve gerici sa anlay belirleyici olmutur. Trk-slam sentezine dayanan bu anlay, darbe ncesinde sola kar rgtlendirilen kontgerilla ilikilerinin de dnsel ve kadrosal tabann oluturmaktadr. Devrimci mcadeleyi Rusya ve inin lkeyi igal plan olarak deerlendirecek denli cehalet kokan bu anlaylara gre Trkiye yabanc kltr saldrs altndayd. Bu saldrlar savuturmann en etkili yolu olarak Trk-slam Sentezi neriliyordu. Buna gre slam olmadan Trklerin kimliklerini korumalar mmkn olmad gibi, Trklere en uygun din de slamd. Darbecilerin toplumsal yapy milliyeti-muhafazakar fikirler dorultusunda ina etme tercihleri phesiz ki antikomnizmi referans alyordu. ABD, Souk Sava dneminde kendisi iin ba tehdit olarak grd sosyalist kamp snrlandrmak iin slamc hareketleri rgtlendirmiti. slami ve faist hareketlerle ABD arasnda sosyalist mcadelelere dnk oluan bu uzla 12 Eyll ncesine dayanyordu. MHP-lk Ocaklar tandansl faist kadrolarn paramiliter rgtlenmelerin omurgasn

oluturmas yan sra Fethullah Glenin Trkiyenin ilk Komnizmle Mcadele Derneinin kurucusu olmas da bu ortakln sacayaklardr. Darbe sonrasndaki pek ok konumasnda dine ve Kurana referans veren darbeciler, slami deerler ile milli deerlerin birliinin altn izmitir. 19 Ekim 1981 tarihinde okullarda din dersi zorunlu hale getirilmitir. mam Hatip liselerinin ve rencilerinin says arttrlmtr. 1983 tarihinde imam hatip lisesi kllara, niversitelerin her blmne girme hakk tannmtr. Bu dnemden itibaren Alevi kylerine camiler yaplmaya balanmtr. Bugn Yeni Trkiye dzeninin en gl dinamii haline gelen Fethullah Glen Cemaatine ait Sznt dergisinde darbenin hemen ardndan yaynlanan bayazda midimizin tkendii yerde, Hzr gibi imdadmza yetien Mehmetie bir kere daha selam duruyoruz szleriyle darbeciler aka desteklenmitir. Siyaset felsefesi daima kazanan ata oynamak olan Cemaat, darbeye omuz verdike hzla geliip bymtr. Anayasa tartmalar srasnda da Fethullah Glen o dnemde aranyor (!) olmasna ramen il il gezerek camilerde Anayasaya evet vaazlar vermitir. Glen bundan tam 30 yl sonra 12 Eyll 2010da dzenlenen referandum iin de evet verenlerin cennetlik olaca ynnde

14 MUHALEFET

vaazlar vermitir. Bugn darbeciler yarglanyor, 12 Eyll tasfiye oluyor bartsyla referandumda verdikleri evet yantn rasyonalize etmeye alan evrelerin Glenin bu iki eveti arasndaki ilikiyi tekrar hatrlatmalarnda fayda vardr.

nucunda hazrlanan iddianame ile darbeciler hakknda dava ald. Ankara Adliyesi 4 Nisanda bu mahkemeye ev sahiplii yapacak. Peki bu dava ne anlama geliyor? Ya da yukarda anlattmz siyasi yapnn rn ve politikalarn temsilcisi olan bir parti 12 Eyll darbesiyle hesaplaabilir Anayasada din dersinin zo- mi? runlu klnmasn kastederek, Evren bu hareketiyle cen- Akl banda her insan bu netliktir ifadesini kullanan sorulara rahatlkla hayr yant Glenin cemaati ve dier verebilir. Yukarda anlattmz tarikat yaplar zal dne- erevede dnecek olurminde de ykselilerini de- sak; 12 Eyll tasvir eden vam ettirmilerdir. Trk slam eler ekonomide tam liSentezi ideolojisi etrafnda beralizasyon, toplum ve klekillendirilen kltrel ve si- tr hayatnda dinci-gerici yasal ortam, toplumun gerici akmlarn glendirilmesi, ve tutucu bir yapya brn- halkn siyasete katlmnn ve mesinde byk rol oynamtr. rgtlenmenin nne byk Bireyci ve liberal politikalarla engeller konulmas yoluyla birleen bu ideoloji, cemaatle- toplumsal direncin bask rin gndelik yaam ierisinde altna alnmasdr. 12 Eylletkinliinin artmasn bera- cler bu politikalar -bugn berinde getirmitir. zledii AKPlilerin hayrla yad etABDye endeksli siyasetle tikleri ve kendilerini mirass rakiplerini geride brakan ve olarak grdkleri- sivil zal dzen iindeki konumunu hkmeti araclyla gndesalamlatran Glen Ce- lik yaama zerk ettirmilerdir. maati, yllar ierisinde giderek Bu anlamda AKP iktidar glenmi ve bugn yarg, ile 12 Eyll darbecilerinin emniyet, eitim, medya bata uygulad smr siyasetinin olmak zere tm alanlarda bire bir rttn sylemek byk bir belirleyicilie sahip mmkndr. olmulardr. AKP, 28 ubatta gerekleen AKP 12 Eyllle postmodern darbe sonrasnda Hesaplaabilir mi? iktidara gelmenin yolunu 2010 ylnda dzenlenen ABDnin emperyalist-kareferandumda geici 15. pitalist siyasetine balanmak maddenin kaldrlmas dar- olduunu kabul ederek Milli becilerin yarglanmasnn Gr hareketinden kopan bir nndeki yasal engeli or- grup tarafndan kurulmutur. tadan kaldrmt. Ardndan ktidarda olduu 10 ylda balatlan soruturma so- uygulad ekonomik smr

politikalaryla uluslararas kapitalizmin istemlerini istisnasz karlayan AKP, ABDnin blge siyasetinde de taeronluk grevinin de kusursuz iletmektedir. CIA Trkiye Masas efi Paul Henzenin 12 Eyll darbesini ABD Bakan Cartera verirken kulland Bizim ocuklar baard. ifadesinde zetlenen iliki tarz bugn AKP ile devam ettirilmektedir. zellikle son 20 yla damgasn vuran snrsz kapitalizm kamusal alan, sosyal devlet uygulamalarn kkten tasfiyeye ynelirken alma hayatn da serbest, esnek, gvencesiz formlarla kuatmaktadr. Sermaye lehine gelien bu sert dnmn Trkiyede AKP inisiyatifinde uyguland ortadadr. 12 Eylln arkasndaki neoliberal program ve bamllk ilikileri bugn AKP tarafndan srdrlmekte, trmandrlmaktadr. Bugne kadar dnyann farkl corafyalarnda gerekletirilmi btn darbelerin arkasnda olan ABD, Souk Sava sonrasnda bu politikay terk etmitir. Grcistan, Ukrayna gibi lkelerde kadife-turuncu devrim adyla gerekletirilen ABD eksenli dnmler yansra, iinde olduumuz dnemde Ortadou ve Kuzey Afrikadaki dnmlere de ieriden mdahale edilmektedir. Trkiyede askeri vesayet rejiminin tasfiyesi olarak anlan gelimeler de ABD politikalarnn daha ak yrtclne soyuMUHALEFET 15

nan bir gruba iktidarn teslim edilmesiyle ilgili olan bir yeniden yaplandrma srecidir. Bu dorultuda eski statkonun temsilcileri, darbe zleminde olan generalleri cezaevlerine gnderilmektedir. ABDnin bir yntem olarak darbeye olan ihtiyac ortadan kalkmtr. ABD istemleri dnda bir darbenin rasyonalitesinin olmad da zellikle son yllarda askerlere dnk operasyonlara bakarak anlalabilmektedir. 12 Eyll darbecilerinin yarglanmasn da bu boyutuyla kavramak gerekmektedir. Emperyalist saldrganln bir paras olarak gerekletirilen 12 Eyll darbesinin ayn emperyalist bamllk ilikileri ierisinde yarglanmas imkanszdr. 12 Eyllle hesaplamak, en bata bu kresel emperyalist-kapitalist siyasetin tasfiye edilmesiyle mmkn olabilecektir. 12 Eyll dneminde uygulanmaya balanan Kanun Hkmnde Kararnameler, zorunlu din dersleri, sendika yasas, siyasi partiler yasas aynen varln korumakta ve AKP tarafndan iktidar pekitirmek iin kullanlmaktadr. 12 Eylln skynetim uygulamalarn artran polisiye operasyonlarla muhalifler hapishanelere doldurulmaktadr. Liberal ve muhafazakar evrelerin ibirliiyle kabul edilen anayasa referandumu sonrasnda yarg tamamyla iktidar angajman ve denetimine 16 MUHALEFET

sokulmutur. Ayrca darbenin rn olan YK, RTK gibi dzenleyici bask aygtlarna da AKP iktidar sahip kmaya devam etmektedir.

ken bir olgudur. DP, 12 Eyll yarglamasna ve bu dolaymla 12 Eyll ncesindeki devrimci mcadelenin de sulandrlmasna kar kacak ve gerek sorumlularn or12 Eyllle gerek hesaplama taya karlmas iin mcadencelikle onu yaratan snf lesini toplumsal zeminlerde ilikileriyle yzlemeyi gerek- srdrmeye devam edecektir. tirir. ABD emperyalizminin rolnn sorgulanmad, 12 Eyllle hesaplamak, Trkiyedeki yeniden sorumlular yarglamak onu yaplandrma srecine yaratan emperyalist-kapitalist meze olarak gndeme ge- dzene alternatif bir mtirilen bir yarglamadan cadele izgisi iinde emekd e m o k r a t i k l e m e i halkn iktidarn kurarak dorultusunda olumlu sonular gerekleebilir. Kurallar, kmaz. Bunu kantlamak yasalar ve anlayyla 12 Eyiin 4 Nisandaki mahke- ll, ancak halkn aadan meyi ABD bykelisinin direniiyle tarihin p sepetine izlemesi, gereklerin kr gze yollanabilir. Egemen snflarn sokulmas gerekmez. 12 Eyll demokrasi, adalet, bar, sosiddianamesine bakldnda yal haklar balayabileceini bu yarglamann iinin dnen kesimler iin bo olduu ve gnmzde AKPnin kurduu 12 Eyll geerli olan ekonomik-siyasi mahkemesi de tatmin edici smr mekanizmalarnn olacaktr. Kurulan bu tiyatro derinletirilmesi ynndeki sahnesinde madurlar olarak eilimlerin savcnn ruhuna yer almak ve figranlk rolleriiledii grlecektir. 2010 ni icra etmek onlara doyurucu anayasa referandumunun gelecektir. Devrimcilere den zn yargnn btnyle ise bu tiyatroyu deifre etmek, iktidarn kontrol altna oyunu bozmak olacaktr. girmesi, zel yetkili mahkemelere, zel yetkili savclara dayal hukuk dzenini tesisi oluturmutur. Geici 15. madde ile ilgili dzenlemenin ise bu deiiklik programna en geni toplumsal katmandan rza kazandrmak amacyla gelitirilen bir siyasi taktik olduu ilk gnden beri ayan beyan bellidir. 12 Eyll yarglamasnn bu denli deersizletirilmesi, aparat haline getirilmesi bile iddetle kar klmas gere-

12 Eyll ddianamesinde Fatsa

ddianamenin yntemi tesinde, sola kar tutumunu spesifik olarak en ak belli ettii blm Fatsa ile ilgili olanlar. Delil olarak kabul edilen ve referans alnan Ali Kuzunun kitabnda Fatsayla ilgili u ifadeler kullanlyor: Belediye bakan Terzi Fikri, halkn destei ile dncelerini uygulamaya balad. Fatsada 11 Halk komitesi kurdu. Ynetim bu komiteler araclyla idare ediliyordu. leye giri ve klar halk komitesinin denetimi altndayd. Gazeteciler bile uzun sre sorgulandktan sonra ileye girebiliyordu. Bununla ilgili gazeteci Erhan YILDIZ yaad olay: Fatsaya daha otobslerin yanat otogara girdiimiz anda yanmzda 3 tane gen belirdi. Biz valizlerimizle urarken ite niin geldiimizi sordular. eklinde anlatmaktadr. Belediye bakan Terzi Fikri Fatsada halk iktidarn kurduklarn belirtiyordu. Fatsann sosyalist iktidarn ekirdei olduunu iddia ediyordu. Fatsa ilesi, sokaklarnda rahata dolalamayan, resmi dairelerinde Trk bayra aslmayan, camilerinde namaz klnamayan, okullarnda mini mini rencilerine dahi sol yumruklar havada enternasyonal mar syletilen, devlet gcne kar, barikatlarla evrilmi, hibir adli ve devlet organ faaliyet gsteremeyen, btn meselelerini 11 Halk-direni komiteleri tarafndan zlmeye allan, milliyeti vatandalarn mallarnn istimlak edilerek ge zorland, gitmeyenlerin acmaszca ldrld bir yer haline geldi. Savcnn deerlendirme blmnde ise Fatsaya ilikin darbecilerden farkl bir manta sahip olunmad anlalyor: Devlet ierisinde kk bir devlet gibi rgtlenen Ordunun Fatsa ilesine, Genelkurmay Bakan pheli Kenan Evrenin emriyle mdahale edilmiti.O tarihte Skynetim ilan edilen iller arasnda Ordu yoktu. Esasen her gn onlarca insanmzn terr olaylarndan ld bir ortamda, Babakan, Hkmet ve dier siyasi parti liderlerine dorudan, Cumhurbakanna ise dorudan olmasa bile dolayl olarak mdahalede bulunabileceine ilikin uyar mektubu verebilecek kadar kendisini gl gren askeri ynetimin, terr olaylarna mdahale ederek sulular adli merciler nne karmas, toplum ve siyasi iktidar tarafndan ancak takdir edilebilirdi. Fatsa operasyonu bu ynyle dikkate deerdir. ddianamede darbeden nce Ecevit babakanlndaki son dnem iin ise TSAD jargonu kullanlyor. lkede petrol bulunamyor, Irak parasn alamad iin boru hattn kapatyordu. Yakt olmayan ifti retimi durdurmu, ekinler biilemiyordu. Ktlk tehlikesi nedeniyle Ecevit hkmeti halkn gznden dmt. denilerek eletirilen Ecevit iktidarnn ayn kayglar tayan TSAD tarafndan gazetelere verilen ilanlarla drldn burada bir kez daha hatrlatmakta fayda var. Ecevitin tm hatal ekonomik ve siyasi admlarn eletirmekle onu daha piyasac, neoliberal bir merkezden eletirmenin arandaki fark da burada beirtmek gerekiyor. Savcnn bu tutumu iddianamede darbe sonrasnda sivilleme dnemi olarak adlandrlan ANAP iktidarndan da vg dolu szlerle btnlk tayor. Darbenin planlanmasnn tamamyla i dinamiklere indirgenerek, tanklklar ve ak beyanlarla kantlanan ABD-NATO rolnn stnn rtlmesi ise bir baka saptrma olarak tespit edilebilir. ddianamede darbe fikrinin; 12 Eyll ncesi askeri mdahale fikri 1979 ylnn Temmuz ay ierisinde ordunun st kademesinde ak ak konuulmaya baland. Bu tarihlerde pheli Kenan EVREN kuvvet komutanlaryla grmeler yapt. eklinde ortaya kt syleniyor ve uluslararas balantlar silikletirilmeye allyor. Bu ddianame mi Darbeyle Hesaplaacak? 12 Eyllde yaanan askeri faist darbeyi yalnzca pratik uygulamalara indirgemek, arkasndaki gerekeleri, nedenleri grmezden gelmek anlamna gelir. ABDnin kinci Dnya Savandan sonra uluslararas lekte gelitirdii strateji sosyalist hareketlerin bastrlmas ve bu eilimin glendii lkelere ak ya da gizli mdahale edilmesine dayanmaktadr. Kapitalizmin dnya apnda rgtlendirilmesinin uzants olarak gelien bu strateji Trkiyede 60lardan itibaren gelien devrimci-toplumsal mcadeleye kar da devlet ve faist glerin ortak hareket etmesi sonucunu dourmutur. 12 Eyll darbesinin arkasndaki bu tarihsel gerek yarglanmakszn ortaya kan gstermelik yarglamalarn tiyatrodan teye gitmesi mmkn deildir. MUHALEFET 17

Bizim ocuklar ve Onlarn ocuklar

ahan Kzl

inde nefes alp verdiimiz sistem, hem sosyolojik hem de politik olarak deimez olmadn her gn yeni dinamiklerle bize gsteriyor. Kapitalizmin hkmranlnn gittike artt, fakat bu imparatorluun krizlerinin de derinlestii zamanlarda yayoruz. Kapitalizm eski tahakkm stratejilerinin yerine yenilerini ikame ederek kendini retmeye alrken toplumlar ve halklar daha fazla etkisi altna alyor. Kavramlarn ierii deiiyor, sylemlerin farkllklar belirsizleiyor ve bunlar zellikle neoliberalizmin ideolojik etkileriyle birleince eitli yanslamalar yaratyor. Tm bu nedenlerle, devrimci bir izgi ve siyaseti yaratma iddiasnda olanlarn gn okuma ve deerlendirme noktasnda durularn ok iyi belirlemeleri gerekiyor. Bu rafine politik duru snavlarndan birisi de yaknda nmze kacak olan 12 Eyll generallerine almas dnlen dava.

Yllardr syledik, ve yllar bizi dorulad: 12 Eyll darbesi, uluslaras sermayenin ve onun brokratik aygtlarnn tm dnya zerinde gerekletirdii askeri mdahalelere dayanan btnlkl bir deiim dalgasnn Trkiye ayayd. Hem sermayenin ynelimine mdahale etmek hem de toplumsal muhalefet hareketlerini bastrmak iin kurulan kanl bir senaryo idi. Zira, 12 Eyllden hemen sonra 24 Ocak 1980 kararlar ile d yatrm kolaylatrlm, gmrk muafiyeti yasalar kartlm, tarmda subvansiyonlar kaldrlm, sosyal haklar kslmt. Sendika ve dernek rgtlenmelerinin n kapatlrken, cemaat ve islami sermayenin daha byk bir g olma yolundaki admlar desteklenmiti. 28 ubat srecini de siyasal islamn deien neoliberal iktisadi ynelime ayak uyduramayan milli grn tasfiyesi ve yerine sermayenin karlarna daha uygun ve Orta Dou konusunda daha tavizkar bir kadronun

getirilmesi dnldnde, aslnda temel karmlar unlar olmuyor mu?: (1) Bizim smrge tipi oligarimizin darbelerle bir sorunu yok, asl sorunlar, iktidarlarna zeval getirecek herhangi bir tehlikeyi bertaraf etmek. Yoksa, militarizme falan aldrdklar yok. Uluderede bunu grmedik mi? Kullandklar yol da aslnda basit: nasl 1970lerde yeil kuak islamclar halk komunizm tehdidini ne srerek kkrttlarsa, imdi de o kadrolarn ahvali halk darbe parayonasyla uyutmay baard. Yetmez ama evet diyen zevatn da ideolojik destekiliinde (ki imdilerde emeklilik planlar yapyorlardr herhalde; nk misyonlarn tamamladlar; ve hkmetin icraatleri her gn kendilerini haksz kartr nitelikte) geni bir kitle destei buldular. (2) Neoliberal iktidar, aslnda nur topu gibi bir 12 Eyll ocuu. Neden imdi yarglamalara girisin? Bu sorunun yant unlarda biri olabilir mi? A) Syledikleriy-

18 MUHALEFET

le yaptklar birbirini tutmayan hkmetin inandrclk oyunlar, B) Youn olan gndemi deitirme abalar, C) Kapitalizmin isel bir olgu olduunun unutulmas (yani d mihrak i mihrak ayrmna sarlmak), D) Hapisteki binlerce gen, gazeteci, yazar, siyasetinin diyetini biraz

den gerekletirilen Ergenekon davas srecinde de ordu ile uzlaan egemenler, 12 Eylle ve onun kurumlarnn toplumun iliki biimlerindeki filli varlna dokunmamaktadr. Bu ve birok baka olgu da gstermektedir ki, 12 Eyll rejimi hala srmektedir, sadece aktrler ve onlarn sos-

ile ilgili bir roportajnda ksa ama z olarak unu syledi: 12 Eyll aslnda tm Trkiyeye yaplan bir ihanettir. 12 Eyllcler, bu hainlikten yarglanmallar. Evet, 12 Eylln emrini veren Evren Paayd, ama harekattan sonra CIAnn Ankara efi Paul Henzenin Washingtonu

demokrasicilik oyunuyla kapatmaya almak, E) Hepsi. Demokratikleme ve zgrlk gibi kavramlarn iini boaltarak eski rejime kar bu kavramlar zerinden bir toplumsal ittifak yaratan neoliberal burjuvazi ve yandalarnn aslnda deitirdikleri yalnzca iktidarn sahipleridir. Bunun dnda toplumsal smr ve bask dzeninde iyiye doru deien bir ey yoktur. Tm dnyada neredeyse e zamanl yrtlen askeri darbelerle iktidara gelme taktiini Trkiyede 12 Eylln karanlndan biliyoruz. 12 Eyll sadece bir fiziki darbe deil, ayn zamanda bir sistem deiikliidir. Trkiye, kapitalizmin smrsne ve talanna daha ok ald, toplumun mistisizm ve cemaatlere teslim edildii, eitimin gericiletii, ilikilerin yozlat, hukuk dzeninin yerini polis devletinin ald bir dzene 12 Eyll miladnn hzlandrc etkisiyle girmitir. Uzunca bir sredir darbecilerin yarglanmas sylemi zerin-

yolojik yaps deimitir. nk 12 Eyll evrensel bir emperyalist politikann tm ibirlikilerinin uygulamalarndan biriydi. Kapitalizm yine ldryor, smryor, bencilletiriyor ve tekiletiriyor. Biz yine vuruluyoruz, katlediliyoruz, dlanyoruz. Evreni yarglayp da 12 Eyll sresinde ikenceye bulam olanlar ve faili mehullerin faillerini de samimi bir ekilde arayp bulup yarglamazsanz, o zaman inandrclktan da bahsedemezsiniz. Evreni yarglama davas bir showdan teye de geemez. Che, bir eyi yapmak iin, onu ok sevmelisiniz; bir eyi sevmek iin, ona delicesine inanmalsnz diyor ve ekliyor: devrimden baka hayat yoktur!. Bu devrimcilerin iardr. 12 Eylln ardndan geen bunca ylda Trkiyeyi ve darbeleri konumak, yaamn ynn konumak anlamndadr. Geenlerde Ouzhan Mftolu, alabilecek bir 12 Eyll davas

arayp Our boys in Ankara did it! (Ankaradaki bizim ocuklar ii halletti) demesi baka sze mahal brakmyor. 12 Eyll elbette yarglansn, ama tm derinliiyle, tm ynleriyle. Bunu yapabilecek olan bugnk siyasi iktidar deildir. Bu ahvalde yaanacaklar, magazin basnna malzeme bulmaktan ok da teye gemeyecektir. airin dedii gibi Bilimle anla beni, felsefeyle anla beni / Tarihle anla beni / Ve yle yargla. nk biz -bizim ocuklaryaam byle anlyoruz. * muhalefet.org

MUHALEFET 19

12 Eylln Srkleyicisi Burjuvazidir

Korkut Boratav
12 Eyll denince ilk akla gelen baskc ve kanl bilanosudur. Bu bilanonun arka planndaki szde gereke ise, darbenin lkeye huzur ve skn getirmek amacyla yaplddr. 12 Eyll sonucunda lkeyi kkten deitiren ok nemli anayasal, yasal, kurumsal deiimler oldu. Bu deiimlerin ardnda yatan gerek gerekelere k tutmak asndan cuntann lideri Kenan Evrenin kamuoyuna TV ve radyolardan yaymlanan ilk konumasna bakmakta fayda var. Kenan Evren bu konumasnda zlmeyen sorunlardan, anari ve terr gibi gerekelerin dnda bir demealen sylyorum-, sendikalardan ikayet etti ve bir garsonun Genelkurmay Bakanndan daha ok cret almasndan yaknd. Bu hazrlanan metinde olmayan, ann drts ile sylenmi bir cmle, Kenan Evrenin ideolojik koullanmasn da ortaya koyuyor. Kendisi ile iiler arasndaki kar atmas alglyor. i snf ile kendisi gibi kamu grevlileri arasnda husumet ilikileri olduunu sanyor Sorun bu alglamadan ibaret deil; bu 20 MUHALEFET alglamann onun bilincine hangi mekanizmalarla, nasl yerletii ve daha nemlisi 12 Eylln ana elerinden olan iktisadi ve sosyal politika uygulamalarn biimlendiren ve bu dil srmesinde ortaya kan koullanmann arka plandr. Ben biraz bunlarn zerinde duracam. Temel vurgumu da peinen syleyim; 12 Eyll rejimi nceki 20 yl boyunca Trkiye toplumunun, emeki snflarnn farkl mekanizma ve sreler ierisinde salad edinimlerin, kalc bir biimde tasfiyesini salamay stlendi ve bylece Trkiye burjuvazisinin programn uygulad. 12 Eyll rejiminin ana srkleyicilerinden biri olarak Trkiye burjuvazisini tehis edince; bu snfn son yllarda kamuoyuna sunduu demokrasi sicilinin de kalc lekeler tadn da bylece hatrlatm olacam. Trkiyede burjuvazinin snfsal egemenliini pekitirmeyi hedefleyen iki operasyondan sz etmek mmkndr. Bu iki byk operasyonun dnda bir de 12 Martta tam olarak uygulanamayan bir giriim var. 12 Mart 1971de de burjuvazi o dnemdeki darbecilere de belli bir iktisadi program uygulatt; ancak dnya konjonktr uygun olmadndan bu uygulama eksik kald. zellikle sendikalar hedefleyen ve sosyalist/devrimci solun halk snflar nazarnda edindii mevzileri tasfiye etme dorultusunda bir operasyon yapld. Ancak uluslar aras plana bakacak olursak o dnemde, dnyann tm corafyalarnda solun ykselme konjonktr yaanyordu. Byle bir dnemde solu, emekileri hedefleyen bir darbenin uygulamalar kalc olamazd, olamad da. Bu eksik kalan giriimi tamamlayan iki operasyon daha yapld. Bunlardan birisi 12 Eyll darbesi ile, dieri de 20. yzyln son ylnda, 1999da, Trkiye ekonomisinin ynetimi; ok geni gndemli bir yapsal uyum program da iererek, on yl boyunca, yani 2008e kadar uluslararas finans kapitalin st-kurumlarna, yani IMF ve Dnya Bankasna devredilerek gerekletirildi. Burjuvazinin cokulu

destei ve sivil hkmetlerle yrtlen bu son operasyon, halk snflarnn tm gemi kazanmlarn klliyen ve geri dndrlemez ekilde tasfiyesini hedefliyordu. Artk silahl kuvvetlere ihtiya yoktu; onun yerine gemi solcu kimlii artk tarihe karm bir babakann hkmeti ile balatlan dnm burjuvazinin programna meruiyet kazandryordu. 1999da herhangi bir gereksinim olmad halde IMF ile yaplan anlama bu operasyonun balang noktasdr. 1989-1998 emeki snflarnn poplist politikalara belli llerde geri dnler sayesinde, nceki on yldaki kaybettiklerini geri alma dnemi olarak geti. Poplizm olgusuna kar burjuvazi nefret kusar; nk bu politikalar halka bir eylerin verilmesi anlamna geliyordur. Her ne kadar halka verilenler, kendileri aka vergilenerek gereklememektedir; ama yine de istenmez, zira bu tr bir srecin er veya ge kendilerinin srtna yklenebileceinden, ayrca da halk snflarn fazlasyla talepkr yapabileceinden rklr. te poplizm bir kere ve temelli tasfiye olacakt. 1999 ile balatlan programn ana hedefi budur. Bu politikann slogan ise, ekonomi siyasetten (yani devlet mdahalelerinden) tamamen arndrlsndr. Yani devlet ekonomiden elini tamamen ektiinde yalnzca asli grevleri ile urama imkn bulacaktr. Asli grev kapsam iine o zaman eitim

ve salk giriyordu; imdi daha nceleri kamu hizmeti olarak dokunulmaz bir konumda olan bu alanlar da adm adm piyasalaarak, zelleerek gidiyor.

yok. O yzden Batyla fazla benzeme kurmayalm. Ama nemli olan u; halk snflarnn ekonomik ve sosyal zlemlerine, program, seim platformlar ile de cevap vermeye alt. 12 Mart dne1970lerde Ekonomik ve Si- minin son bulmasndan itiyasal Durum baren Trkiye solunun kaderi Bugn solun halk snflar o yllarda Ecevitin partisi ile ile balar ortadan kalkm birlikte yryor. durumda. 1970lerdeki CHP ortann solu sfatn O dnemde doru snfsal tayordu, toprak ileyenin, tehisi Demirel koyuyor. ki su kullanann ve dzen kez Milli Cephe hkmetleri deimeli sloganlaryla ortaya kuruyor, kurmad zaman kmt. Bugnk CHPnin da, aka anti-komnist bir artk yapamayacan cephe diye adlandrd bir dndmz bir eyi o ittifakn liderliini stleniyor. tarihteki CHP yapyor, halk MHP ve lkclerle hibir snflar ierisine nfuz edi- zaman ittifakn bozmuyor. 1946dan bu yana DP yor, iddet ve nmayileri de geleneinin Trkiye siyasetine kkrtarak yalnzca sosyakabul ettirdii halk benim- list sola deil, ayn zamanda dir, sekinler CHPnin ayrm CHPye kar da mcadele yklmaya balyor. CHP, 1973 yrtyor. Yani CHP 73 seimlerinde birinci parti ve 77 seimlerini sokak oluyor, 1977 seimlerinde de kavgalarndan da geerek yzde 41.5 oyla yine birinci kazanyor. parti oluyor ve hemen ertesinde btn byk belediyeleri Demirel yani bugnn yal de alyor. ve bilge tontonu, kaskat faist bir izgi ierisindedir. Sada imdilerde Nianta, Bod- gelien iki akmn (MHPrum ve ankaya partisi diye MSP) kendi dnda g alay edilen CHP, o zamanlar kazanmasn istemiyor. Ama halk snflarna ulaabilmi asl hedefi, halk snflarn bir partiye dnyordu. El- srkleyebilecek potansiyebette sosyalist deildi, ken- li gstermi olan CHPdir di dndaki solu dlamak ve tabii halk snflar ieriistemiti. Ecevitin en ok sinde CHPnin dnda da korktuu da bizim dmzda gelimekte, yeermekte olan diye tanmlad solun CHP sosyalist/devrimci hareketler ierisine szmasyd. Bu parti el- de ezilmelidir. bette sosyal demokrat bir parti de olamaz, nk tarihi uygun 1978-79 yllarn zmlemedeil. CHPnin Marksizmle den 12 Eyll rejiminin snfsal ilgisi yok, ii snf hareketi programn kavrayamayz. ile btnletii bir dnem de 1977 seimleri sonrasnda MUHALEFET 21

12 Eyll rejimi nceki 20 yl boyunca Trkiye toplumunun, emeki snflarnn farkl mekanizma ve sreler ierisinde salad edinimlerin, kalc bir biimde tasfiyesini salamay stlendi ve bylece Trkiye burjuvazisinin programn uygulad.

bunu zemiyor. zememesinin ana nedenlerinden birisi burjuvazi ile anlaamamas. Burjuva o dnemde Eceviti desteklese; hatta rahat braksa belki de Trkiyeyi 12 Eyll belasna srkleyen gerekelerden biri ortadan kalkard. Ancak, burjuvazinin Ecevit hkmetini ksteklemesinin ardnda, snfsal tavr var. Trkiye emeki snflar o dnemde nemli haklar elde etmi durumda; sendikalar ok gl. Baz Bat Avrupa lkelerini aan sendikalama oranlar var. DSK hzla gleniyor, sendikalar ierisinde de sosyalist akmlar olduka etkili durumda. Dolaysyla sendikalar kriz ortamnda die di bir mcadele yrtyorlar. Blm gstergeleri emeki snflar lehine seyrediyor. Mesela iftinin eline geen fiyatla dedii fiyatlar arasndaki makas zirve noktasna 1978de ulayor, reel cretler lm biiminize gre ya 77de ya da 79da zirve noktasna ulayor. Ama daha da nemlisi sanayi sektrnde katma deerin ierisindeki cret pay da 79da zirve noktasna ulayor.

arasnda mmkn mertebe dengeli biimde paylatrmak. Yani mnhasran burjuvaziye yklenen, kamulatrmalara, yaygn fiyat kontrollerine ve i evrelerini artan oranlarda vergilendirmelere dayal bir program yapmyor; ama krizin yklerinin olduu gibi emekilerce yllmasn da nlemeye alyor. Zaten iktidara gelmeden nce de bu dorultuda hazrlk yapmaya zen gsteriyor CHP. Byle bir abann iinde devreye IMF giriyor. O dnemde nemli bir dviz ktl ve bu nedenle byk boyutlu d kaynaa ihtiya var. Bu durum, 1999daki IMF anlamas ile paralellik gstermiyor. O yllarda bir dviz ktl yokken yaplan bir IMF anlamas var, bu anlamann hedefi dorudan doruya Trkiyedeki snf ilikilerini deitirmektir. 1978de ise dviz ktlndan kaynaklanan bir bunalm vardr. Mesela, benzin kuyruklar var. Dolaysyla IMFnin ana szlemesinin de ngrd koullar, bir standby anlamasn gndeme getirmektedir. Ecevitin temel abasn u ifadelerle zetleyebiliriz: Ben Trkiyeye akl banda demokrasi getirme abasndaym. Bu demokrasi bu krizin maliyetini emeki snflarn srtna ykleyerek gelemez. Dolaysyla, ey benim Batl dostlarm, sosyal demokratlar: Ltfen bana srt verin ki IMF ile ksmen benim koullarm dikkate alan bir biimde anlaaym. Yani bana nce para verin (versinler) rahatlayaym, kuyruklar

Demirel ksa sreli bir koalisyon denemesi yapyor, birka ay sonra kyor. 1978in banda Ecevit bamszlardan yapt transferlerle hkmet kuruyor. Bu dnemde ekonomi krizde. 1974 petrol okunu izleyen yllarda, bu okun etkilerini gidermeyi hedefleyen bir uyum gsterilememitir. zellikle MC dnemlerinde tam manasyla apaul politikalar izlenmitir. 1977de Trkiyenin ihracat ithalatnn sadece yzde 30unu karlyordu ve ok ar bir dviz ktl yaanmaktayd. CHP 197879da bu koullarda iktidara i snf ekonomik mevzilegeliyor. rini ilerletiyor. Yani kriz koullarnda uzlamaya gitEcevit, kendi dndaki sola miyor, eski cret talepleduyduu alerji bir yana, o rini olduu gibi srdryor. dnem Trkiyede iddet Dolaysyla burjuvazi ok ortamnn tehisini doru rahatsz, ayrca pek ok yapm; sa ve sol arasnda iyerinde kontroln de paralel bir deerlendirme kaybetmi durumda. Ve ak yapmam, iddetin kaynann seik bir ekilde gl devlet sadan, faist sivillerden ve talebinde bulunuyor. Ecevitin derin devletten geldiini ana abas ise krizin ykn, doru kavramtr. Fakat sermaye ve emek katmanlar 22 MUHALEFET

kesilsin, sonra da IMFnin istediini yapaym... Bu talebe IMF cepheden kar kyor; Avrupal sosyal demokratlar ise, nce IMF ile anla diye yant veriyorlar. Burjuvazi de kendi kemerinin sklmasna ilikin her trl politikaya kesin hayr dedii iin Ecevitin bu abalarnn tkezlemesi iin her eyi yapyor. Yurt dnda kampanyaya balyorlar; ekipler halinde Amerikaya giderek burada hkmetin mutlaka deimesi gerektiini ifade ediyorlar. O zamann TSAD, Hr Teebbs Konseyi diye kurulan ar sa bir grup, Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii ve tek tek i adamlar, Ko ailesi gibi burjuvazinin ar toplar, CHPnin devrilmesi iin sistematik bir ypratma ve devirme kampanyas yapyorlar. Hkmetin zayf halkalar olan bamsz ve kk partilerden gelen bakanlar zerinde de etki yaparak hkmetten ekilmelerini salyorlar ve hkmeti drlmesine katk yapyorlar. Ardndan da 24 Ocak kararlar gndeme geliyor. 24 Ocak Karar, Darbe ve Sonras Gelelim birka cmleyle 24 Ocakn ve 1988 ylna kadar ekonomik programn mimar olan Turgut zala. Bu zatn kariyerinde, DPT mstearl var, Sabancnn genel koordinatrln yapyor, ksa sre Dnya Bankasna gidiyor. Ecevit hkmeti dneminde de son olarak MESSin (Madeni

Eya Sanayicileri Sendikas) genel koordinatr. MESS de o dnemde ii hareketine kar en kat mcadele yrten i veren rgtdr. Dolaysyla zal, iveren evreleri tarafndan seviliyor ve saylyor. Demirel de zal hzla DPT mstearlna getiriyor ve iveren evrelerinde rahatlama oluyor.

getirilme zarureti zerinde endoktrine ediyor.

1978-79 yllarnda Demirel ve Trkein hkmetten sistematik talepleri skynetim ilan etmesidir. Skynetim ilan edilmesini istiyorlar nk skynetimin esas olarak solu bastracan biliyorlar. Derin devletle kendilerinin arasndaki en azndan zaln o dneme ilikin baz kanallar arasndaki yakn bir muhtras var, ngr- ilikiyi de gsteriyor. Ecevit len ekonomik programn bu dnemde skynetim ilan emein kontrol salanmadan edilmesine direniyor, ta ki baarya ulaamayacan ifade Kahramanmara olaylarna kaediyor. 24 Ocak kararlar dar. liberallemenin ilk admdr, bu politikalarla fiyat kontrolleri kaldrlyor, dolaysyla fiyatlar ykseliyor, bunu cretler takip edemediinden Artk silahl kuvvetlere hzl bir cret anmas oluyor. ihtiya yoktu; Byle bir gelime karsnda o onun yerine dnemde gl olan sendikalar gemi solcu kimlii tepki gstererek kayplarn telafi etmek iin mcadeleye artk tarihe karm giriecektir, zaln uyars da bir babakann hkmeti ile gerekleecek bu mcadelenin balatlan dnm programn uygulanabilirliini burjuvazinin programna nleyeceidir. zaln muhtras ak ve seik meruiyet kazandryordu. cretler zerinde, yani emein zerinde disiplin kurulmadan, bu politikalar hedefine ulatrmann mmkn olmayaca ynndedir. 12 Eyll Sonras Ekonomi ve Emein zerinde disip- Siyaset lin kurmann yntemi de o 12 Eyll rejimi sermagnk siyasi rejim ierisinde yenin ekonomik programn gndemde deildir. zal, bu pervaszca, adeta kstaha grlerini askerlere de bri- uygulamtr. Tm demokrafinglerle aktaryor. Yani ortada tik kitle rgtleri kapatlm bir askeri mdahale olmad veya hareketsiz braklm, halde zal, askerleri neo- DSK kapatlm, yneticileri liberal politikalarn nimetleri yarglanm, Trk- sembove tabii emekilerin hizaya lik hale getirilmitir. Toplu MUHALEFET 23

szleme dzeni askya alnm, grevler yasaklanmtr. cret belirlenmesi gemi enflasyonla deil ngrlen enflasyona gre cret artlar salanm dolaysyla reel cretlerde hzl anma gereklemitir. Ayn tarihlerde Vehbi Ko cuntaya bir mektup gnderiyor, zal bizim konularmz en iyi bilen adamdr, onu harcamaynz diyor. Ayn ekilde Amerikann da zal, gvenilir bir kiidir diye deerlendirdiini; ayrca zal cuntayla hkmete girme koullar zerinde pazarlk ederken, Amerikan byk eliliini mzakerelerden haberdar ettiini de biliyoruz. Bu ereve ierisinde nce askeri rejim altnda sonra ANAP iktidar altnda emein nceki dnemlerdeki kazanmlar kurumsal, yasal tasfiyeye uram; emekilere ait blm gstergeleri de ciddi boyutlarda anmtr.

alma hayatna ilikin tm mevzuatn dzenlenmesinde de iverenlerin aktif rol aldn biliyoruz. 1978-79 yllarnn ortalamasn alyorum ve 1988le karlatryorum: Reel cretler eer toptan eyay kullanrsanz; 100den 71e iniyor, yani yzde 29 anyor. Eer tketici fiyatlar olarak lerseniz 100den 67e iniyor, yani te bir orannda anyor. Ekonominin bir yl dnda her yl byd bir dnemde reel cretler dmektedir. Bunun sonunda cretlerin sanayi sektrnn katma deeri iindeki pay arpc boyutlarda dyor: cretlerin paynn 1978-79 ortalamas %37dir. 1988e gelince cretlerin sanayi katma deeri iindeki pay %15.4e dyor, yani yardan daha fazla dyor. Kyllk iin baktmzda 1970l yllarn sonlar ile 1988 arasnda iftinin dedii ile eline geen fiyatlar arasndaki makas iftinin aleyhine %39 orannda dyor. Bu byk buhran yllarnda dahi grlmemi bir anmadr ve uluslar aras fiyatlardaki deimelerle de aklanamaz. iftiyi destekleme politikalarnn da giderek kslmasyla balantldr.

Anayasann ekonomik ve sosyal bahislerinin hazrlanmasna dorudan doruya iveren evreleri katk yapyor, Odalar Birlii ve TSK dorudan hazrlkta yer alyor. TSK bakan Halit Narinin, gemi yirmi yl boyunca biz aladk imdi alama sras iilerdedir dediini biliyoruz. Sadece cret belirlen- Peki aksi olabilir miydi? 1960 mesinde deil ayn zamanda izleyen yirmi yllk dnem 24 MUHALEFET

Trkiye Cumhuriyetinin ekonomik ve sosyal tarihinin altn a olmasna ramen, Bat Avrupadan biraz farkldr. Bat Avrupada ii snflar, partileri aracl ile iktidara ortaktr veya rakiptir. Kriz koullarnda emeki snflar ne kadar gerileyeceklerini burjuvazinin de ne kadar fedakarlk edeceini pazarlk yoluyla zerler. Bu toplumsal anlama sreci, son 20-25 ylda anm olsa da, Altn a boyunca byleydi. Trkiyede ise poplizm dediimiz bir dzenleme var. Emeki snflar byk dzen partilerine kar siyasete ortak veya rakip olmuyorlar; ama bunun karlnda emekiler ayn partiler tarafndan belli biimlerde, boyutlarda gzetiliyor. Yani seim sath- mahaline gidildiinde ya da onu izleyen yllarda emeki snflarn saysal okluu blm politikalarna da izlerini vurmu durumda. Ama snfsal pozisyonunu siyasete aka tayarak pazarln bir paras olmuyor. Adeta kendilerine denmi ki, siyasete girme; ben sana veririm. Sonunda bymeni nimetleri paylalyor ama bu siyasete tanan snfsal bir pazarlk ile gereklemiyor. Trkiye emeki snf partileri ieren birok partili rejime geme frsatn 1945-46da kard. Sosyalizmi olmayan ok partili rejime girerek... 1971de bu yndeki

sreler, 12 Mart darbesiyle ertelendi. 1978-79da bir anlamda Avrupa sosyal demokratlarn roln stlenir grnen CHP ile bu amazn alma ans dodu. Tabii bu adm atlabilseydi, Trkiyede de siyasetle sosyal snflar arasndaki balantlar Avrupa gibi olacakt. Emekilere farkl biimlerde uzanan veya sermaye ile gbek balar farkl sklk ilikilerinde olan bir sol yelpaze olabilirdi.

Bu yllarda CHP ile sosyalist solun kaderi, aralarndaki btn uyumazlk ve gerilimlere, eliki ve atmalara ramen birlikte seyretmitir. Yani nesnel olarak ayn geminin yolcularydlar ve sonunda ayn felaketle karlatlar. Egemen snflar o dorultuda bir partilemenin bir daha olumamas iin; yani emekilerin siyasete dorudan arlklarn koyamalar iin azami gayret sarf ettiler. Bu erevede, halk snflar ile ba Teorik olarak bu dnm kurabilmi bir orta sol partinin mmkn grnse de Tr- tekrar olumamas da onlarn kiye burjuvazisi bu olgunluu temel sorunlarndan biri oldu gsterecek durumda deildi. daima. Dnya da 1971in aksine buna uygun deildi, nk 1988 ile 1993 arasnda yeniden 1979 yl Thatcher, 1980 yl patlak veren snf mcadelesi, da Reagann Bat toplumun- bu dorultuda bir almn da egemen snflarn, emeki mmkn olup olmayacan snflarla farkl bir platform- son defa gndeme getirdi. da hesaplama izgisini gn- SHP 1989da -yani 12 Eylln deme getirdikleri bir dneme karanlndan karken- btn oluturuyordu. Avrupa sosyal byk ehirlerde belediyeleri demokratlar da bu rzgara alverdi. O tarihlerde SHPnin ayak uydurmaya; ona gre kar karya kald temel davranmaya balamlard. O sorular unlard: Sola alacak nedenle Ecevitin isteklerini msn, halk snflar ile gkarlama seeneini dikkate bek ba kuracak msn; on almadlar. yllk neoliberal dnmlere kar patlak veren halk muOlayn sonucu udur: Bugn- halefetinin belli llerde lerde 1973 ile 1979 arasndaki szcs olacak msn? SHP, trde ve emeki snflarla neo-liberalizme kar snf balar kurmay baarm bir platformunda mcadele etorta sol byk parti olmamas mekten rkt, tereddt etti. Trkiyenin sosyalist solu iin 12 Eylln basks ve oku de byk bir handikaptr. altnda ezilmi, yklm olan

sosyalist solun tek bana bu ilevi stlenecek gc yoktu. Halk snflarnn szcln bakalar alacakt ve bu boluu siyasi slam doldurdu. Sonuta hibir sosyalistin rahatlkla sineye ekemeyeceini bir durumla kar karyayz. Halk snflar dinci referans esas olan bir siyasi hareketin kontrol altna girmi durumda. Bu siyasi hareket, ayn zamanda Trkiye burjuvazisinin gzdesidir, beynelmilel sermayenin programn da sadakatle uygulamaktadr. * TAKSAV Sylei zeti 12 Eyll ve Emperyalizm

MUHALEFET 25

Darbeden Bugne Trkiye Ekonomisinin Dnm

Mustafa Durmu
12 Eyll askeri darbesinin zerinden 32 yl geti. Toplumun azmsanmayacak bir blmne gre bu darbe tarihte kald. nk tarih denilince gemi kastedilir, bu nedenle de 12 Eyll darbesi ve ardndan yaanan askeri diktatrln Trkiyenin gemiinde yer ald dnlr. Oysa bugn hala etkileri youn bir biimde sren bir ey tarih deildir, aslnda gemi de saylamaz. 12 Eyll rejimi, anayasas, HSYK ve YK gibi kurumlar, devam eden olan neoliberal politikalar, insanlar zerinde yaratt korku, bask ve ylgnlk, siyasetten uzak durma, muhafazakrlama, dine dn, milliyetilik ve ovenizm ile hala devam ediyor. Yeni Osmanlc ruh halidir. Tarihsel olaylarda bireysel tutum ve davranlarn ve bazen de tesadflerin rol olsa da, bunlar aslnda derinde yatan zorunluluklarn ya da ertelenemez ihtiyalarn davurumlardr. Bu balamda 12 Eyll askeri darbesini, rnein Kenan Evren ve dier cuntac askerlerin darbe meraklarna ya da sa-sol atmasna indirgemek sadece grntlerle uramak demektir. Aslnda bunlar sadece darbecilerin arkasndaki sermaye evrelerinin darbeler reten bir sistemi ya da darbecilerin darbeyi meru gsterebilmek iin kullandklar olaylardr. ekillenir. Her aamaya ait bir gelime stratejisi sz konusudur ve bu aamalar genelde iktisadi bir kriz ve ardndan gelen bir politik krizle sonlanrlar. te genelde askeri mdahaleler bu aamalar arasndaki bu kriz ya da gei dnemlerine rastlarlar. Bu perspektiften bakldnda darbe ncesinde, 1970li yllarn bandan itibaren gelimi metropol ekonomilerin bir ar birikim krizine girdii, kr oranlarnn hzla dmeye balad, iktisadi byme oranlarnn % 1e kadar geriledii ve isizliin % 6-7lere kadar ykseldiigrlr. lave olarak bu dnemde Altn Para Sistemi km, stagflasyon ortaya km ve tm bunlarn sonucunda sermaye birikim sreleri tkanmtr.

Tarihe ikinci bak tarihsel maddeci baktr. Bu bak Darbenin Ekonomi Politik olaylar ve olgular, iinde Arka Plan yer aldklar sistemin, retim Tarihsel olaylar ve ol- tarznn i atmalar, dina- Paralel bir biimde Trkiye gular genelde iki mikleri ve snf mcadeleleri ekonomisi, 1962 ylndan biimdeaklanrlar. lkinde ile aklar. beri uygulanmakta olan ithal znelidealizme bavurularak ikameci birikim modelinin rnein savalarn kt Bu erevede azgelimi lke- tkanmas nedeniyle, krize adamlarn, iyi eylerin ise lerdeki kapitalist geliim iz- girmi, dviz darboaz ba iyi adamlarn eseri olduu gisine denk den her aama gstermi, d borlar hzla ileri srlr. Bu balamda 2. zgn bir sermaye birikimi artarken, enflasyon tarihinde Dnya Savan tutkularnn sreci, tarz ya da stratejisiyle ilk kez % 100e kmtr. esiri olan Hitler kartmtr. belirlenir. Sermaye birikim Bu gelimeler toplumsal muKeza bugn Trkiyenin Suri- sreci ise snfsal yaplanmalar halefeti ykseltmi, grevler, ye ile savan eiine gelmi ve o lkenin emperyalizm direni ve sokak gsterileri, olmasnn nedeni Erdoann ile btnleme biimince miting ve boykotlar hzla 26 MUHALEFET

artarken sosyalist hareket hzla ii snf hareketiyle bulumaya balam ve rnein 1977deki kanl 1 Maysta, stelik resmi olarak bayram olarak kutlanmasna izin verilmemesine ramen, 500 bini akn ii, memur, renci Taksim meydann doldurabilmitir. Egemen snflarn byle bir buluma ve devrimci ykselie kar cevab skynetim uygulamalar ve kontrgerilla destekli sivil milislerin saldrlar biiminde olmu ancak tm bunlar devrimci ykselii durdurmaya yetmemitir. Dier yandan 1979 ylnda gerekleen ran Devrimi sonucunda ABD emperyalizminin Orta Douda ok gl bir mttefikini yitirmesi ve 1980 ylnda Sovyetler Birliinin Afganistan igal etmesi nedeniyle bu blgede talarn ABD aleyhine yerinden oynamas Trkiyeyi jeo politik asndan son derece nemli ve feda edilemez bir konuma getirmitir. erde egemen snflar ittifaknn ynetemez duruma geldiinin en nemli gstergesi ise muhalefet partilerinin kendi aralarnda anlaarak cumhurbakann seememeleri olmu ve giderek ykselen devrimci kalkma ile birlikte bu ynetememe durumu egemen snflar son derece rahatsz etmitir. ktisadi tkanma ABD ve Byk Britanyada srasyla Reagan ve Thatcherin ibana getirilerek neoliberal bir ajanda uygulamaya balamasyla

almtr.Trkiyede ise 1 Ocak 1980 ylndan itibaren, bir sermaye rgt olan MESSin temsilcisi Turgut zaln babakanlk mstearlna atanarak IMF, DB ve OECD destekli neoliberal istikrar ve yapsal uyum politikalarn tasarlayp uygulamas ve bundan dokuz ay sonra da emekilerin bu programa olan direniini tamamen krmay da amalayan 12 Eyll askeri darbesinin yaplmasyla alabilmitir. 12 Eyll darbesi dneminin dnyadaki tek rnei deildir. 197585 arasnda Arjantin, Bolivya, Brezilya, Filipinler ve G. Korede benzer askeri darbeler gerekletirilmitir. Ksaca Trkiyede 1980 ylnda eski sermaye birikimi rejiminden yenisine gei iktisadi ve ardndan gelen bir politik krizle salanm ve st yapda devlet bu yeni srece uyumlu bir biimde askeri bir darbe ile askeri bir diktatrle dntrlmtr. Sonrasnda kaybeden Trkiye halklar ve emekileri, iileri, kylleri, genleri olurken kazanan emperyalizm ve emperyalizm ile yeni bir btnleme iine giren byk burjuvazi olmutur. Bugnk (ve gelecekteki) Trkiyeyi iyi zmleyebilmek iin bu sre boyunca dnya ve Trkiyede hem iktisadi alt yapda hem de politik ve ideolojik st yapda ne tr bir dnm yaandn iyi anlamak gerekir. 194575 dnemi ABDde Altn a, Avrupada Sosyal

Devlet ya da Sosyal Demokrasi ve azgelimi dnyada Ulusal Kalknma dnemi olarak adlandrlr. 1980lerin balarndan itibaren bu dnem sona ermi ve yerini Ge Kapitalizm ya da daha yaygn bir kullanmla Neo liberalizm almtr. Bu dnemin temel zellii kreselleme ve finansallamann hzlanmas ve baskn hale gelmesi, tekellerin (ya da oligopollerin) hayatn her alannda yaygnlamas ve devletin ekonomiye mdahale alannn daraltlarak, uluslararas piyasalarn ve bunlarn aktrleri dev sermaye irketlerinin tam hegemonyasnn tesis edilmesidir. Bu dnemde ayrca kapitalist krizlerin ksa dnemli i dngleri olmaktan ziyade ok uzun yllar sren uzatlm durgunluklara (stagnasyon) ve byk resesyonlara dnmesi ve bunlarn da st yapda burjuva demokratik devletlerden vazgeilerek finansal oligarik yaplara ynelimi gibi eilimler sz konusudur. Kreselleme ve finansallamann ulat boyutlar ok arpcdr. Bir ylda tm dnyadaki reel mal retiminin toplam deeri ortalama 5560 trilyon $ iken, temel aktrleri ticari bankalar, yatrm fonlar, sigorta ve zel emeklilik irketleri olan finans piyasalarndaki yllk toplam ilem hacmi bunun 63 kat yani 3,450 trilyon $dr. Bu MUHALEFET 27

gerek, dnyann en byk ekonomilerinin ve en gl hkmetlerinin dahi finans kapitalin saldrlarna kar durmalarnn ne denli zor olduunu ortaya koymaktadr.

rakiplik ve ibirlii diyalektii biimindedir. zellikle de fiyat rekabeti ok tehlikeli bir ey olarak dnldnden genelde bundan saknlr. Bunun yerine firmalar byk lde dk igc maliyetli Kresel dzeyde sermaye durumlara, kaynak rekabetine ann nasl olutuu finans ve rn farkllamasna ynekapitalin kontrol gcn lirler. sergilemektedir. Buna gre dnyada 2007 yl itibariyle Uluslararas tekelci sermayenin 43,060 ok uluslu irketten iktisadi gcnn younlamas oluan bir sermaye a var. Bu ve kontrol gcnn artmas a kresel kapitalist ekonomik ayn zamanda dolayl bir gcn kaynan oluturuyor. biimde,taeronluk ve ynetim Bu an % 40 tek bana szlemeleri, anahtar tesli-

var:(i)Burjuva demokrasileri giderek geerliliini yitirmekte, iktidar ve muhalefet partileri arasndaki fark giderek kaybolmaktadr. ii) Uzun dnemde emperyalistler aras sava tezi geerliliini korusa da, ksa vadede ABD, AB ve Japonya lsnden oluan bir kolektif emperyalist ibirlii mevcuttur. Libya igali ve gndemdeki Suriye mdahalesi bunun somut rnekleridir. (iii)Triadn emperyalist bloku azgelimi lkelerdeki gerici hegemonik bloklar ile stratejik ittifakn salam durumdadr.

147 irket tarafndan kontrol ediliyor. zellikle en tepedeki 50 irketten biri hari kalan tamam finans irketlerinden oluuyor.

mi anlamalar, franchising, lisanslama ve rn paylam gibi uluslararas stratejik ittifaklarla da salanmaktadr. rnein Star Alliance gibi mega ibirlikleri THY dahil Kresel reel piyasalarda da otuza yakn lke hava yollarn benzer bir oligopolleme bnyesinde toplamtr. eilimi sz konusudur. Yani dnya retimi ve ticareti Bu verilerden hareketle az sayda ok uluslu irket gnmz kapitalizmininen tarafndan dorudan ve dolayl arpc zelliinden birinin yollarla kontrol edilmektedir. kresel dzeyde tekelleme (ya UNCTADn 2010 World da oligopolleme)olduu, buInvestment raporuna gre nun giderek genel bir eilim dnyann en byk 100 ok halini almakta olduu ve dnuluslu irketi ABD, AB ve yada bu yapdan zerk hibir Japonyadayerleiktir (Triad). ekonomik faaliyetten sz etBu irketlerin aralarndaki iliki menin mmkn olamayaca klasik anlamdaki rekabetten ileri srlebilir. Bu eilimin farkl olup daha ziyade bir ok nemli politik sonular 28 MUHALEFET

Bylece azgelimi lkelerdeki gerici hegemonik bloklar da iine alan bir kresel gerici hegemonyadan sz etmek mmkndr. Byk Orta Dou Projesinde (BOP) Trkiye ve ABDnin ittifak ve e bakanlklar bunun en somut ifadesidir. (iv) Mevcut iktisadi kriz sadece bir kriz olmaktan te zellikler gstererek, sistemin kendi kendini yeniden retmekte zorlanmasndan dolay, ie doru patlamalar yaamaktadr (Bolivya, Venezella ve Ekvator). kinci nemli geliim iktisadi alt yapdaki dnmnst yapda yaratt yansmalardr. Bunun en belirgin

rneiegemen burjuva ideolojisindeki dnmdr (neo liberalizm).Bu, gnn koullarna gre gelitirilmi burjuva ideolojisinin din ve muhafazakrlk gibi en temel kurumlarla yapt ibirlii sonucunda, adeta yeni bir din gibi hibir eklide tartlamayan, kesin biat edilen bir ideolojiye dnmesi geni ynlarn hayat zerinde ok ciddi etkiler yaratmtr.

Bunalm (1929) yllarna kadar uzanr. lk olarak 1930larda bir grup Fransz neo liberal tarafndan Colloque Walter Lippmann adl bir konferansta tasarland. Hayek ve Ludwig von Misesin de katld bu konferansta Byk Depresyonu ve sosyalizmi nleme konusunda yetersizlii iyice aa kan klasik liberalizm kyasya eletirildi. Neoliberaller sosyal deiimi ynlendirecek Neoliberalizmi anlayabilmek zm araylarna giritiler. iin 1970lerdeki burjuva ide- Yani inisiyatifi ele geirmek olojisindeki bir krlmay ve istediler. Bu nedenle neo li-

yarglardan, i adamlarndan, gazetecilerden, hukukulardan, tarihilerden, felsefecilerden ve din bilimcilerden olumaktayd. Buna karlk bu toplantlarda formle edilen fikirler kolaylkla balantlar araclyla tm dnyaya yaylabilmitir. Bu da onu entellektel dzeyde ok nemli bir g haline getirmitir. Yaygn inancn aksine neoliberalizm devletin rolnn braknz yapsnlarn gece bekiliine indirilmesini benimsemez. Tam tersine devlet

bunun sonularn iyi anlamak gerekir. 1970lerde emek ve sermaye arasnda bir tr atekesi ieren ve verimlilik, cret ve kr artlar biiminde yryen Fordist yaplanmadan post Fordist yaplanmaya (Taylorist ya da yaln retim), e anl olarak da Keynesyen teoriden vazgeilip devletin ekonomiye olan mdahalesini azaltan post Keynesyen grlere ve yaklamlara geildi. Bu gelime, aslnda, 1970lerde had safhaya ulaan sermaye birikim modeli ve krizinin kanlmaz sonucuydu ve neoliberalizm buna bir yant olarak ortaya kmt. Ancak neoliberalizm sanld gibi son 3040 yllk bir ideoloji deildir. Kk Byk

beralizm sadece sosyalizmi nlemek anlamnda gerici deil, ayn zamanda sosyal deiime yn vermek anlamnda (iinde ilerici unsurlar barndrmas balamnda) stratejik bir ileve sahiptir.

piyasalarn ileyebilmesinin koullarn yaratmaldr. Sermaye lehine ve sistemi kurtarmak iin aktif devlet mdahalesi her zaman savunulmutur. Ancak ayn zamanda da piyasala bir feti haline getirilip, piyasalarn ve aktrlerinin Dolaysyla neoliberalizm sa- mutlak hegemonyas hem idedece politik bir hareket olarak olojik olarak hem de pratikte deil, ayn zamanda entelek- pekitirilmitir. tel bir oluum olarak da ele alnmaldr. Zira neo liberalle- Neoliberalizm ar birikim rin toplantlar ve katlmclar sonucu ortaya kan kapitek bir perspektife indirgene- talist krize ve ykselen ii meyecek eitlilikteydi. 1107 snf mcadelesine kar sisyesinin ok az bi ksm aslnda temin sarld bir zm iktisatyd. ounluu gibi grnse de ar birikim hemen her ktadan ve metropol sorununu (sistemik bir soekonomilerden gelmi run olduundan) zemedi olan akademisyenlerden, ama snflararas g ilikisini MUHALEFET 29

ok kk bir aznlktan yana pekitirdi. Bu nedenle de neoliberalizm David Harveyin dedii gibi sermaye birikimi ile ilgili olduu kadar bir snf projesidir. yleki kresel apta politik ekonomiyi egemen snf ve uluslarn emrine sokarak ekillendiren bir ideolojidir. Zira dnya apnda emekilere ynelik topyekn bir saldry rgtlemi ve dnyay yeni batan yaplandrmtr.

1980 Askeri Darbesi; 1982 anayasas ile HSYK, YK benzeri kurumlarn oluturulmas; 1982den itibaren Sermaye Piyasas Kurulu ve MKBnin kurularak uluslararas finans piyasalaryla btnlemenin admlarnn atlmas; 1984 ylndan itibaren vergilemeden giderek vazgeilerek kamu finansmannn asl olarak i ve d borlanmayla karlanmas; 1986 ylndan itibaren hz kazanan zelletirmeler ile halka Harveye gre neolibera- ait her eye yerli ve yabanc serlizmin drt aya mevcut: (i) maye tarafndan el konulmas; Kamusal mal ve hizmetlerin 1989 ylnda dviz giri ve metalatrlmas ve kamu- knn serbest braklarak nun kltlmesi. (ii) Her kresel piyasalara entegrasyotrl metay bir speklasyon nun salanmas. aracna dntren bir hzl finansallama. (iii) Her trl 2001 ylnda Ecevit doal, sosyal ve reel felaketin babakanlndaki Koalisyon ve krizin kapitalist snf iin ve Hkmetine dardan baonun tarafndan maniplas- kan olarak atanm olan K. yonu. (iv) Servetin st snflar Derviin uluslararas sermalehine ve bltrlmesinde yenin istekleri dorultusunda devletin ak ve pervasz hazrlam olduu Gl bir biimde bir ara olarak Ekonomiye Gei Program kullanlmas. Nitekim neoli- ekonomik dnmn belki beralizm ile birlikte geleneksel de en nemli yap tadr. Zira sermaye birikimi yntemlerine sonrasnda iktidar olan yeni ilave olarak, salk ve eitim liberal-yeni muhazakar AKP gibi kamusal hizmetlere ve Hkmeti bu program hi doal kaynaklara el koyma sorgulamak gerei duymam, biiminde ada bir ilkel uluslararas sermayenin talepbirikim modelide youn lerini aynen yerine getirmi, bir biimde kullanlmaya buna sadece yoksullara yardm balanmtr. program biimindeki muhafazakar soslu yeni poplist Trkiye ekonomisinin bu bir uygulamay ilave etmitir. srete dntrlmesi ve byk irketler ve sermayenin Son 10 yldr uygulanan ve hegemonyasnn tam tesisi ortalama % 6 civarnda bir yle bir kronoloji izlemitir: byme salayan, ithalata, cari 24 Ocak 1980 Kararlar; Ha- aa, scak para ve borlanmaziran 1980de faiz oranlarnn ya dayal olan ve bu kaynaklarserbest braklmas; 12 Eyll la inaat-konut, bankaclk ve 30 MUHALEFET

tketim sektrlerinde iirilen balonlarla yryen bu birikim modelinin sonuna gelinmi gibi gzkmektedir. 2012 verileri bunun iaret ediyor. Avrupa pazarndaki kriz nedeniyle ciddi daralma ve Orta Dou pazarnn saldrgan politikalar nedeniyle kaybedilmesi da dayal bymeyi zora sokarken; ierde dk cret politikas, kitlesel isizlik ve bireysel tketici kredilerinin artk srdrlemez boyutlara ulamas nedeniyle dar alan i Pazar yznden ie dnk bymenin de salanmas zor gzkyor. Geriye iki yol kalyor: Emek gcnn verimliliini artrarak, yani daha mevcut emein fazla smrsyle bymeyi salamak. Bunun iin gelecee de dnk, itiraz etmeyen nesiller yetitirmek gerekiyor. 4+4+4, Ulusal stihdam Stratejisi, raklk Kanunu vb. Dzenlemeleri bu adan da deerlendirmek gerekir. kinci yol iktidarn denemekte srarl olduu i ve d savan krklenmesidir. erdeki sava ekonomik sorunlar perdelemeye ve milliyetilii ve ovenizmi krkleyerek iktidarda kalmaya yardmc olurken, komu bir lkenin igali yeni kaynaklar ve pazarlar getirebilecek, ayrca uygulamaya konulacak olan bir sava ekonomisiyle ekonomide canllk salanabilecektir. Ancak evdeki pazar her zaman arya uymuyor. Son aylarda ierde ve darda yaananlar bunu gsteriyor.

Darbe Olmasa, Patronlarn stedii Dzen Uygulanamazd

Ebru Deniz Ozan
Ebru Deniz Ozann yazd ve Metisten kan Glme Sras Bizde adl eser, darbelerin sadece ordu iine yuvalanm baz kt niyetli generallerin ve derin devletin rtl faaliyetleriyle aklanmaya alld, tarihsel analizlerin merkezine sk sk ceberrut devlet gelenei kavramnn yerletirildii bir dnemde son derece uyarc bir alma olmu. Ebru Deniz Ozan ile 12 Eyll ncesini konutuk. 12 Eyll ncesinde lkedeki sermaye snf ierisinde siyasi tercih farkllklar var myd? rnein Anadolu sermayesi ile TSAD sermayesi arasnda Birisi dierine gre daha demokrat, dieri darbeci diyebilir miyiz? Farkllk, daha ok hangi sermaye birikim stratejisinin benimsenecei konusunda. Varolan ithal ikameci yap, yani i pazara dnk retimi merkeze alan yap zlyor, bir kriz ierisinde. hracat ynelimli strateji, yani ihracatn arttrlmas, teviki, d paraza alma, cretlerin drlmesi, IMF tarafndan da nerilen bir zm. Burada Anadolu sermayesinin belirli ekinceleri olduu sylenebilir. rnein Eskiehir Sanayi Odas-kkorta lekli, i pazara dnk retimin temsilcisi olarak nitelendirebileceimiz ESOithalat ve ihracatn dengede durduu, da kar korumann da olduu bir stratejiyi neriyor. Bu tr farkllklar var. Ancak, siyasal rejim sz konusu olunca ciddi bir fark tespit etmek, birine daha demokrat dierine darbeci demek zor. Var olan demokratik parlamenter rejimin tehlikede olduunu dndkleri anda devlet otoritesini greve aryorlar. Kolluk kuvvetlerinin yetkilerinin geniletilmesi, baz dernek ve sendikalarn kapatlmas, DGMlerin kurulmas gibi somut talepler dile getiriyorlard. TSK, TOBB, MESS tarafndan sklkla dile getiriliyordu bu talepler. Ancak, bu dnemde, zellikle balarda TSADn daha lml bir tavr var. Yani bir TSK gibi, MESS gibi keskin sylemleri yok balarda. cretler konusunda rnein. 1977 ylnda bir alma yaynlyor TSAD, ii cretlerinin 5 yldr artmadn, aksine azaldn gsteren bir alma. Yani sosyal haklar, cretler gibi konularda, TSK kadar, MESS kadar sert bir tutum iinde deil TSAD. Ancak daha sonraya bakarsanz, Vehbi Koun Kenan Evrene gnderdii mektubu anmsarsanz, darbe sonrasnda memnuniyetlerini dile getiriyorlar. Bence TSADn lml ya da daha sakin, uzlamac grnen tavr ardnda, tekelci konumu var. Poulantzasn tespitinin burada aklayc olacan dnyorum. Tekelci sermaye, ii snfna kar daha lml olabiliyor, nk belli bir esneklii var. Oysa tekelci olmayan sermaye, ii snf ile daha dorudan etkileimde, bu deiimlere daha duyarl. Hatta tekelci sermaye iin, bir kalkan oluturuyor tekelci olmayan sermaye. Bu anlamda TSAD daha demokratik daha lml, Anadolu sermayesi ya da tekelci olmayan sermaye daha sert, darbeci demek ok doru deil. Bu bir grntden ibaret. Sonuta her iki kesim de darbe sonrasnda, askeri ynetimden ikayet eden bir tavr sergilemiyor. Ve darbe genel olarak sermaye snfnn lehine bir durum yaratyor.

MUHALEFET 31

Siz sermaye arasnda elikiler olabileceini ancak ii snfna kar bir ekilde uzlatklarn sylyorsunuz. Bunu rneklendirebilir misiniz? Evet, elikilerden kastm sermaye snfnn farkl kesimleri arasndaki kar atmalar. Yani tekelci sermaye ile tekelci-olmayan sermaye arasndaki, byk sermaye ile kk sermaye arasndaki ya da byk toprak sahipleri ile byk sanayi sermayesi arasndaki. rnein taban fiyatlar, AET ile ilikiler ya da vergi dzenlemeleri bu kesimler arasnda atma unsurlar olmu. Ancak darbe ncesi bu tr atma noktalarnn geri plana itildiini, temel iktisadi ve toplumsal konularda uzlamaya yneldiklerini grebiliyoruz. Dnemin farkl sermaye kesimlerini bir araya getiren Hr Teebbs Konseyi de bu uzlay gsteriyor. Bu konseyin aklamalarndaki talepler, burjuvazinin ortak talepleri olarak sunuluyor: hracatn teviki, yabanc sermayenin giriinin salanmas, AETye tam yelik, vergi dzenlemelerine gidilmesi. Bu talepler arasndaki, var olan rejimin korunmas iin devlet otoritesine yaplan ar, siyasal istikrar ve alma barna, ii-iveren ilikilerinin dzenlenmesine rnein yeni bir cret politikas oluturulmasna ynelik talepler de burjuvazinin ii snfna kar ortak snf tavrn ortaya koyuyor. Hr Teebbs Konseyi adl 32 MUHALEFET

rgtlenmenin, 80 ncesinde sermayenin temsil krizini amak iin nemli olduunu dnyorsunuz. Nasl bir nemi var? HTK, o dnemde temsil krizinin varlna iaret ettii iin nemli aslnda. Yani byle farkl bir rgtlenmeye neden gerek duyuldu? Bu soru nemli. Burjuvazinin sahip olduu temsil rgtleri bir araya gelerek byle bir platform oluturuyorlar. Demek ki var olan temsil rgtleri yetersiz kalyor. zellikle siyasal partiler ya da siyasi iktidar, burjuvazinin taleplerini siyasal alana tamada yetersiz kalyor. Sermaye snf taleplerini siyasal alana tayacak yeni bir rgtlenme biimine gerek duyuyor. Seslerini bir btn olarak duyurma ihtiyac iinde. HTK tm bunlarn varlna iaret ediyor. Bir de tabii farkl kesimleri, sermayenin farkl kesimlerini bira raya getirmi olmas nemli. Byk sermaye ile orta-kk lekli sermaye kesimlerini bir arada gryoruz. Esnaf, ifti, byk toprak sahibi ile sanayici bir arada, ortak talepler dile getirip ilanlar veriyorlar, basn aklamalar yapyorlar, siyasal gndeme mdahale etmeye alyorlar. Neden bu kesimler bir araya geliyor ve KDV, da dnk strateji, AETye yelik gibi kendi aralarndaki tartmal konularda ortak bir tavr sergileyebiliyor? zellikle byk sanayi sermayesinin talepleri, btn sermayenin talepleri olarak sunuluyor. hracat ynelimli yeni stratejinin,

yapsal uyum programnn burjuvazinin tm kesimleri tarafndan bir k yolu olarak grldn de gsteriyor bence. Burjuvazinin i elikilerini geri planda tutarak, erteleyerek byle bir birlie gitmelerinin ardnda, ii snf hareketinin glendii bir noktada, ii snf hareketine kar bir araya gelme, birleme taktii de yatyor bence. HTK, burjuvazinin hangi koullarda dayanma iinde olduunu gsterdii iin de nemli. Sermayedarlar MC hkmetlerini neden yeteri kadar desteklemedi? MSPnin tavrndan m honutsuzdular? Elbette, MC hkmetleri koalisyon hkmetleri ve hkmet ii ciddi atmalara tank oluyor. Bu siyasal istikrarn salanmasnda bir engel. Sermaye kesimleri sk sk siyasal istikrarszln sorun olduunu vurguluyorlar. Yasa tasarlar konusunda anlama salanamyor. MSP, anti-tekelci tavr, ar sanayiye ncelik veren bir kalknma modeli izleme abas yznden byk sermaye desteinden yoksun. Ancak MC hkmetleri, MSP ve MHPyi etkili klan hassas bir denge zerine kurulu. Bu iki partinin MC hkmetlerinde etkisinin artmas, sahip olduklar bakanlklar, polis arasnda kadrolamalar, sola ynelik soruturmalarn artmas, radikal milliyetilii desteklemeleri, toplumsal muhalefeti daha da keskinletiren, snf mcadelesini daha da keskinletiren unsurlard. Yani

borlanmak, para basmak gibi ksa dnemli zmlerle ne iktisadi sorunlara zm bulabildi bu hkmetler, ne de daha geni bir uzlaya dayanan siyasi bir iktidar salayarak sermayenin sosyal sorunlar olarak tanmlad sorunlara zm bulabildi. 1980 ncesinde sermaye snfnn iktisadi ve siyasi krizi amak iin darbe dnda bir seenei yok muydu? 1980 sonras uygulanan liberal, piyasac ekonomik program askeri ynetim dnda uygulanamaz myd? Dnemin ii snf hareketinin vard nokta dnlrse byle bir zm pek mmkn gzkmyor. Aslnda sermaye snfnn, zellikle byk sermayenin CHP Hkmetine (Ecevit Hkmetine) balarda olan destei byle bir alternatifi akla getiriyor. Hem sendikalarla, sol muhalefetle ilikisi olan hem de darda bor bulmada baarl olabilecek bir hkmet olarak grlyor bata. Yani toplumsal muhalefetin de siyasal iktidarda temsil edildii, rzann, bu anlamda daha geni bir uzlann kurulabilecei bir siyasal iktidar olarak grlyor CHP Hkmeti. Ama liberal, piyasac program, byle bir toplumsal uzlaya izin verir nitelikte deil. cretlerin drlmesi, basklanmas bu programn en temel zellii. Gl bir ii snf hareketi, toplumsal muhalefet varken bunu yapmann mmkn olmayaca ak. 1980 ylnn sonlarnda, daha

nce ertelenmi birok grev balamak zere. Ciddi bir grev dalgasyla kar karya Trkiye. Toplumsal rgtllk dzeyi, iilerin memurlarn sendikalama dzeyi ok yksek. Byle bir ortamda, snf temelli toplumsal rgtlenmeye son vermeden bu programn uygulanmas pek mmkn gzkmyor. Bugne baktmzda da aslnda 12 Eylln bu alanda, yani snftemelli siyasete, toplumsal rgtlenmeye son verdiini, gerilettiini, bunda baarl olduunu sylemek mmkn. Sizce darbecilerle o dnemin sermaye kurulular arasnda aktan grmeler olmu mudur? Bilemiyorum ama darbeden sonraki hkmet, Ulusu Hkmeti, bu tr bir ilikiyi, dirsek temasn ifa ediyor. Biliyorsunuz, MESS Genel Bakanl yapm, 24 Ocak Kararlar mimar olarak bilinen Turgut zal, ekonomiden tam sorumlu babakan yardmcs oluyor. Kaya Erdem, Maliye Bakan, zaln yakn arkada. Madem 1980 darbesi Trkiyedeki patron snfnn bu denli iine yarad neden bugn darbecilere yeterli vefay gstermiyorlar? Biliyorsunuz, TSAD bugn kendisini sivil toplum rgt olarak tanmlyor. Bu aslnda 1970lerin sonunda da byle ama 1990arda bu daha da belirginleiyor. Yani birok alanda, yalnzca ekonomi ile ilgili meselelerde deil, eitim, MUHALEFET 33

Krt meselesi gibi konularda da raporlar hazrlyorlar. Yani demokrasi, demokratikleme temel ilgi alanlarndan biri haline geliyor. Bunda yani demokratikleme konularna daha ok nem vermelerinin ardnda AB srecinin, Gmrk Birliine girmenin etkisi var. Durum byleyken darbecilerle yaknlk, o dnemi aktan savunmak pek uygun deil.

kastm 12 Eylln sregelen kurumlarnn sorgulanmas, bu dnemin zihniyetinin sorgulanmas. Seim sistemi, YK, yarg dzeni bunlarla hesaplalmal, bunlar deitirilmeli. Neoliberalizm olarak adlandrn, milliyeti-muhafazakar proje olarak adlandrn, bunlarn temeli 12 Eyll ile atld. Neoliberalizmin, milliyetimuhafazakarln egemenliini ilan ettii ve sorgulanmad Ama bence daha nemli bir bir dnemde darbeyi yapan ey var: 1980 sonras, snf- kimselerin yarglanmas elbette temelli toplumsal muhalefe- gstermelik olacak. nk tin bastrldndan sz ettim. aslnda 12 Eyll, hayatmzn Bu, 1980 sonras uygulanan her alanna sinmi bir biimde politikann, hem Dnyada devam edecek. hem de Trkiyede, en belirgin zelliklerinden. Bunda da Sonuta darbenin nasl bir tobaarl oluyor 12 Eyll. Byle plumsal dnme yol at, bir ortamda, byk sermay- srecin kazanan ve kaybeden enin demokratiklemeyi n toplumsal kesimlerinin kimplana karmas elbette daha ler olduu nemli. Bugn kolay. Ciddi bir kriz annda, bu kesimler iin, burjuvazi ciddi bir toplumsal muhalefe- iin, ii snf iin, toplumsal tle karlaan sermaye snf muhalefeti temsil eden kesiin, askeri ynetim ya da imler iin ne deiti? Bu soru otoriter devlet biimleri alter- nemli. Gerek bir hesaplama natif zm olaslklar olarak bu kesimlerin bugnk duyerini koruyacaktr. rumunda bir deiiklik yaratmal. O dnemden Kitabnz boyunca darbe- bugne neler deimedi, nenin burjuvazinin karna ler korundu ya da korunuyor yapld anlatlyor, y- bunlar ortaya koymak ve leyse bugnk 12 Eyll sreklilikleri vurgulamak, geryarglamas gstermelik ekten bir hesaplama yaanp kalmaz m? yaanmadn anlamak Evet ok doru. 12 Ey- asndan nemli. ll ile nasl hesaplalaca ok nemli. Darbecilerin Bir de bu hesaplama sreyarglanmas nemli bir aama cinin maduriyet zerinden ancak bir btn olarak 12 yaplyor olmas var. DnemEyll ile hesaplalmadan bu de ikence gren insanlarla gerek bir yarglama olamaz. konuuluyor, medyada rporTam bir hesaplamadan tajlar, grntler var. O dne34 MUHALEFET

min uygulamalar zerinde duruluyor. Yani 12 Eylln geri plan, ncesi tartlmadan dnemin olaylarna ve madurlarna odaklanarak bu hesaplama gerekletiriliyor. Bunun nemsiz olduunu sylemiyorum. Ama yalnzca ikenceye odaklanmak, ikence madurlarn n plana karmak sorunlu. 12 Eyll buna indirgeniyor, tm toplumsal kesimler eitleniyor. Bu insanlar neyle sulanm, neden hapiste, bu insanlar kim, neyi temsil ediyorlard? Bu sorularn yantlar bu yaynlarda yok. Bu sorularn st rtlm oluyor ikenceye ve ikence madurlarna odaklanarak. Bu o dnemde hapishanelerde mcadele vermi insanlar da rencide eden bir tutum. Sanrm 12 Eyllde cezaevinde bulunmu bir grup, biz madur deil muhatabz diyerek bu tutumu eletirdi. Benim iin arpcyd. O dnemdeki direnilerinin, hapishanelerde verdikleri mcadelenin gz ard edildiini, medyann zulm ve ikence grntlerine odaklandn, bundan duyduklar rahatszl dile getirdiler. Yani demek istediim, maduriyet zerinden bir hesaplamann, dier birok unsurun zerini rtp, bir tr gsteriye dnp, her eyi eitletirme tehlikesi tad. 12 Eylln geri plann sorgulamak, dnemin kazanan ve kaybedenlerini ortaya koymak, bugn ne deiti diye sormak nemli...

12 Eyllden Bugne slamc Otoriterlik

Mustafa en
12 Eyll, ayn zamanda birebir ierisinde yaadmz bir tarih. O yzden bir mesafeyle konumak zor. slamclk zerine konumann ise zaten bugn ekstra bir zorluu var. slamclk ya da slamc gelenekten gelen bir parti hakknda konumak bile adeta bir zorluk meselesi haline geldi. nk ok ynl saldrya uramanz ya da bu kamplamann bir yerinde konumlandrlmanz mmkn. AKPnin iktidara gelmesi bir taraf iin demokrasi meselesi, bir taraf iin darbe meselesi haline geldi. Bu anlamda en azndan soldan konumann belirli zorluklar var. Fakat zerine konumamz gereken bir konu. nk bu dorudan siyasetle ve demokrasiyle ilgili bir sorun. Eer demokrasiyi ya da u anki formuyla liberal demokrasiyi daha derinletireceksek belki de artk slamclk ile ilgili daha ok konumamz, daha fazla tartmamz ve daha fazla siyaset yapmamz gerekiyor. Aksi takdirde ok ynl bir anti demokratik srece girme ihtimalimiz var. Hatta girdik diyebiliriz. nk nmzde slamc bir otoriterlik duruyor. Konuya birka karlamann sorularndan bir tanesi de Allaha inanyor musun?du. Eer olumlu bir yant verirseniz hcrede az kalyorsunuz, dayak yemeden koua sevk ediliyorsunuz. Eer soruyu cevaplamazsanz tekrar bir dayak yiyip on -on be gn hcrede kalp sonra koua gidiyorsunuz. Bu sreci yaayan bir ok insandan dinlediim iin de i rahatlyla syleyebiliyorum. Dnn ceza almsnz zaten, dnya kadar ikence grmsnz cezaevinde ya da ncesinde, bir cezaevine sevk edilince size tek bir soru soruluyor ve bir sosyal hizmet uzman edasnda inananlar gelip din konusunda dier mahkumlarla beraber, zellikle sol grl mahkumlar Daha sonraki dnemde zel- dine imana getirmek iin faalilikle 12 Eyllden sonra bir yetler yapyorlar. Bu aslnda sr E tipi cezaevleri ald. slamclk ile 12 Eylln nasl Mahkemeleri bitmi, ceza eklemlendiini, i ie getiini alm, cezas onaylanm bir de gsteriyor. sr siyasi tutuklu Mamaktan nce Adalet Bakanlna Bu anlamda slamcln mikbal olan cezaevi tutuklu ev- ro tarihine bakmakta yarar var. lerine, oradan da Batman, nk hepimiz siyasi partiler Antep, Malatya vs. gibi yeni etrafnda dnyoruz. Bu alan cezaevlerine gnderili- mikro tarihten hatrladm, yordu. Bu cezaevlerinde ilk mesela yine 12 Eyllden kabul edildiklerinde girite sonra zellikle birinci ANAP anekdotla bir karlama yaplyor. Bu hkmeti zamannda Tunal MUHALEFET 35 gemie dnk bir giri yapmak istiyorum. Sene 1979du, o zaman tutuklanp ikence gren bir arkadam unu anlatmt. Siyasi ubede bir hayli ikence grdkten sonra posa gibi hcreye atlyor. Hcrede battaniye falan da yok, ikenceyi daha katmerli hale getirmek iin zerine su dkyorlar uyumasn diye, bir saat sonra bir polis geliyor ve bir tane battaniye atyor; Hepimiz topraktan geldik topraa dneceiz unutma diyor. MSPli imi polis. Arkadam Hi deilse bir battaniye verdi diye dnm. Bu MSPli polis ikence ekibindendi ayn zamanda; ama veciz bir szle ikenceyi hafifletebileceini dnyor.

Hilmide deri ceketli gen arayp bu genlerin peine den bir ANAP milletvekili vard. Bu olay gazetelere haber olmutu. Onlar dinden imandan km, asi, belki komnist genler olarak grp ava kyordu. Bu rnekler bugn anlamak asndan ok nemli. Ben fakltede renciyken ev adresime durmadan dini yaynlarla ilgili kataloglar geliyordu ve arp kalyorduk kim gnderiyor, niye gnderiyor diye ve o zaman byle durmadan posta kutularna bir eyler atma diye bir gelenek de yoktu. lk algladnz ey u oluyordu: Tehdit mi ediliyo-

geerken dikkat ediyorsanz minare de eklendi. Bu kampanya, milli grlerin her gittii yerde namaz klacak yer bulmas iin. Halbuki dinde seferilik diye bir kavram var. Buna ramen bu kampanya birka yl iinde kurumsallat. Dier bir kampanya, bakkallarda tekel sat meselesi. Bu da ok hzl bir ekilde kurumsallat. Bu kampanya da bu tr rnlerden alnan paylar gnahtr diye balad. Btn bunlar aslnda bize 12 Eylln kurmak istedii toplum yapsn gsteriyor.

desteklenen bir ideoloji olmas 12 Eyllle saland. Sadece devlet dzeyinde desteklenmesi bu dzeyde kalsa yine de sorun baka bir lde olurdu. Ama Diyanet leri gibi bir kurumu, mam Hatipleri, resmi Kuran kurslarn dndnzde Trkiyeye din devlet ilikilerinin ayrlmas anlamnda laik demek mmkn deil. Diyanet leri, seksen bin memuru olan, bir buuk milyar dolar btesi olan bir kurum. Bu parann nemini anlamak iin de unu syleyeyim. Aye Bura ve alar Keyderin yapt almaya gre Trkiyedeki

rum, snanyor muyum yoksa bu normal bir ey mi. Bu birok insann bana gelen bir olay. Baka bir rnek yine ilk ANAP hkmetinde ska olan bir eydi. Ramazanda sahur vakti ev telefonumuz alyordu. Komu mu kontrol ediyor, bakas m kontrol ediyor bir trl anlayamyorduk. Yani biri bizim oru iin sahura kalkp kalkmadmz kontrol ediyordu. Kontrol edildiimizi dnerek klar ak brakyorduk. Bunun dnda zellikle milli grn yrtt kampanyalar vard. Benzin istasyonlarna mescit yaplmas vb. lk bata sadece mescit yazard imdi gelip 36 MUHALEFET

Trk-slam sentezinin en azndan 12 Eyll versiyonunda Trklk slamn altna gmlm bir eye dnt. nk Trk olmann ve kalabilmenin art Mslmanlk olarak grlyordu. Yani Mslman olmadan Trk olmann mmkn olmadna inanlyordu. Tabi her Mslman Trk deildir; ama her Trk Mslmandr. Bu 12 Eyllde kurumsallaan bir dnce. Bugn de ayn dnce devam ediyor. Trkslam sentezinin kkleri 60lara kadar hatta bana kalrsa Trk tarih yazclna kadar gidiyor. Ama bunun devlet katnda kabul gren ve

yoksulluu katlanlabilir hale getirmek, yani en azndan a insan brakmamak iin ylda milyar dolar harcanmas yetiyor. Yani biz o parann yarsn din ilerine veriyoruz. lahiyat fakltelerini, Kuran kurslarn katmyorum. Onlar toplaynca zaten iki milyar dolar kamusal bte ayryoruz. Dahas, bunlarn hepsi de tek bir dini yorumu ne karyor. Biraz aratrdm, Hanefilikle ilgili bir tek kitap bulabildim. Maturidilikle ilgili iki tane kitap bulabildim. nk baktnzda dnya kadar Seyit Kutupun, Ali eraitinin, dier bir sr slamcnn kitabn bulabilir-

siniz. Ama Hanefilikle ilgili doru drst kitap yok. Bir tane kitap var. O da hayatn ve retisini anlatyor. Aslnda dnyadaki slamcln iinde artk Hanefiliin bir hkm yok. Yani burada ksa bir parantez ap unu syleyeyim Hanefilik ve Maturidilik bence gerekten liberal bir yorum. Birincisi sol jargonla sylemeye alrsak teori ile pratik arasnda bir edeerlik kurmuyorlar. Hanefi unu diyor: Allaha inanyorsan, ehadet getiriyorsan Mslmansn. Farz grlen, snnet grlen eyleri yapmak

bilinli Mslman olmann kaidesi btn bu artlara uymaktan geiyor. Trkiyede de bu son yirmi- yirmi be yldr gelien sre tam anlamyla bu. Bu, 12 Eyllde devletli slamclk ya da bir devlet dini tahkim etmekle kalmad, slamcln alann ok daha geniletti. Bu anlamda da 12 Eyll bence kesin bir dnm noktasdr. nk iki taraftan da slamcln glenmesine byk bir olanak verdi. Birisi devlet katnda glenmesine, ikincisi de toplum katnda glenmesine Btn devlet kadrolarnda ciddi bir dnme yol almas; bir-

yukardan modernleme olduunu, bir zorlamayla olduunu dolaysyla halkn deerlerine ve halka yabanc olduunu sylyorlar. Halbuki Trkiyede slamcln ve neoliberal politikalarn, serbest piyasa politikalarnn uygulanmas da bir darbeyle ve yukardan oldu. Bir darbeyle, be tane generalin ald kararlarla ve onlarn bir ekilde yama olan zaln ald kararlarla gndeme geldi bunlar. Bugnle ilgili birka ey syleyeceim. Birincisi bu mahalle basks meselesi. erif Mardin Hoca iki tane ayr r-

kiinin iradesine bal. Bunlar yapmayan birisi dinden kmaz; ama bunlar yapmak gzeldir. Kimin iyi Mslman olduu tanryla kul arasndaki bir meseledir. Dolaysyla bu inan amelle iman ayryor. Yani teoriyle pratii ayryor diyelim. Halbuki dnyada ykselen btn slamc geleneklerde amelle iman arasnda bir denklik kuruluyor. yi Mslmansan farz ve snnetlerin hepsini yapacaksn. Yani be vakit namazn da klacaksn, cumaya da gideceksin, kadnsan ban da rteceksin. yi Mslman olmann ve doru Mslman olmann, hatta slamc jargonla sylersek

ok insann niversitelerden, Eitim Bakanlndan tasfiye edilmesi; leri Bakanl, Milli Eitim Bakanl ve Kltr Bakanl gibi kritik yerlerde Trk-slam sentezi vastasyla ciddi sayda slamcnn kadrolara dahil edilmesi gibi ciddi bir kamu brokrasisi dnm; milli grlerin ban ektii kampanyalarla toplumun dntrlmesi; gnlk hayatn dntrlmesi sreci balad ve bunlar 12 Eyll darbesiyle yukardan ve otoriter tekniklerle yapld. Bugn baktmzda zellikle slamclar Trkiye modernlemesinin

portajda durumdan tedirginlik duyduunu, artk mahalle basksnn AKPnin de kontrol edemeyecei bir noktaya geleceini, mahalle basksnn herkesin zerinde bir otorite kurarak gidiat ok daha kt yapabileceini, yani demokrasinin rayndan kabileceini ima ediyor. Tespiti doru ve nemli bulmakla birlikte iki tane itirazm var. Birincisi mahalle basks diyince ii ksmi, harici bir eye indiriyoruz. Yani mahalle basks diyince gzmzden rak, Anadoluda, tarada bir yerlerde oluyor izlenimi uyandryor. Halbuki mahalle basks her yerde olabilir. Devlet daireleMUHALEFET 37

rinde alan arkadalar varsa bilir ramazanda btn yemekhaneler, ayclar kapanr tadilata girer. Bu da 12 Eyllle balayan bir sretir. 12 Eyll sonrasnda Siyasalda renciydim. Siyasalda bile en az iki defa renci yemekhanesinin tadilata girdiini biliyorum. Onun dnda btn kamu kurumlarnda mescit var. Hatta cumalar oraya gitmeyen insanlara pek iyi gzle bakmyorlar. Hatta bir ov halinde btn herkes birden iniyor, birlikte kyor. O durumda da en azndan cumadan nce arazi olmuyorsanz mutlaka gze batarsnz. Sicilinize bir ey olur, ykselemezsiniz vs. tirazmn ikinci noktas ise mahalle basks diyince fail ortadan kalkyor. Yani bu mahallede basky yapan kim? Komunun kaynanas m yapyor, mahallenin bkn delikanls m yapyor? Bunu yapan birileri var ve mahalledeki herkes bu basknn znesi deil. Birileri madur oluyor, birileri bask yapyor. Bu yzden bence faili de bilmek lazm. Daha da tehlikelisi bu kltralist bir aklamaya gidebilir. Yani Millet birbirine ok karr zaten Trk toplumunda bireyin bir zerklii yoktur. gibi bir algya sebep olabilir. Birileri birilerine karr diye daha kltralist aklamaya gidip siyasi boyut ihmal edilebilir. Halbuki mesele siyasi bir mesele. Bir dnya gr, bir yaam biimi, bir siyaset anlay erevesinde birileri birilerinin hayatna mdahale etme hakk ve hayatn dntrme hakk 38 MUHALEFET

gryor. Bu anlamda bu erevede dnrsek mahalle basks -yine de kullanalm kavram- bence nemli bir ey. nk Trkiye toplumunda nasl alttan otoriter eilimlerin kaynadn anlamamz asndan nemli. Bizler devlet katndaki otoriterlie gzmz dikiyoruz ama toplum katndan gelen ciddi bir otoriterlik olabilir ve daha da kts iki otoriterlik birleebilir. Bunun birka rneini de yaadk. Linlerde, Hrant Dinkin ldrlmesinde... Bunu Mmtaz Er Trknenin bir tespiti ya da sevinciyle balayacam. Cumhurbakan Gl seildikten sonra Trkne yle bir yaz yazd: Artk devlet mkemmel hale geldi. Halkn deerlerine sahip birisini cumhurbakan yaptk. Aslnda tam da bu en byk tehlike. Eer toplumla devlet bu anlamda kaynayorsa ve slamcl bu kaynamann harc olarak gryorsan bu bulumann kendisi otoriterliktir ve faizmdir. Faizm zaten byle bir eydir. Devletle toplumun bulumas ve kaynamasdr. Verev ki devletin mkemmel olmasndan zaten korkmak lazm. nk hibirimize bir alan kalmaz. Mkemmel olmasn, biraz toplumdan uzak olsun ki kalan alanda biz siyaset yapalm ve demokrasiyi savunalm; nk demokrasi byle bir ey. Devletle toplum kapand zaman zaten siyasete, demokrasiye gerek yok. nk halkn deerleri hibir zaman yeknesak ve kimsenin tekelinde olan bir ey deildir.

u tespitle kapataym. Aslnda mrmzn ou 12 Eyllle geti; ama grnen o ki 12 Eyll bitmedi, yayor ve savayor; ama baka formlarda, baka ieriklerde belki. Yani o gnk biimiyle bir toplu cezalandrma, toplu ikence ve toplu bir hapis halinde deil. Ama bu otoriterliin devam etmesi, demokrasinin ve siyasetin alannn daraltlmas anlamnda ben 12 Eylln hala yaadn ve savatn dnyorum. Daha da kts 12 Eylln merulatrd birok kavram, dnce biimi iyi kt kendini eskiden solda gren insanlarda da yanksn ve desteini buluyor. Bu zihniyet artk ok meru bir hale gelmi durumda. Buradan korku ve karamsarlk karmak istemem. nk kendi geleceimizle ilgili bir ey yapacaksak ancak siyaset yaparak, daha ok mcadele ederek, bu anlamda da demokrasiyi savunarak bir yere gidebiliriz ve kendinde mcadele etme, demokrasiyi savunma ve bu ynde siyaset yapma enerjisini bulan bir sol var.

te Benim Eserim
Mustafa Kamil Zorti
yle mi canm, sanki benden daha iyi biliyorlar da bana beni anlatyorlar. Ben hepsini izeceim yine, ellerim de titremiyor, o da uydurma. Sizi bu kadar sinirlendiren nedir, yarglanma m yoksa? Kim yarglanyor imdi karamadm. SinirMustafa Kamil Zorti ile yaamaya devam ettiini li olduumu siz nerden yllar nce, 12 Eylln 10. syleyelim, hatta Zorti pek kardnz. Amerikada byk yl mnasebetiyle Demokrat gururlu bugnk Trkiyeyi devlet adamlar hep anlarn dergisi iin Rauf Ekiciva bir ballandra ballandra anlatp yazyor ya ben de izeceim sylei yapmt. Dile kolay ite benim en byk eserim imdi. Bir keresinde ocukaradan 22 yl geti. Zorti ile demekten geri durmuyor. ken daha mahallede ocuklar ikinci syleiyi yapmak da top oynuyordu da toplarn Muhalefet.orga ksmet oldu. Mutlu mesut emeklilik gn- kesmitim de mahallede leri biraz zora m girdi. grlt patrt kesilmiti. Zortiyle gerekletirdiimiz Son dnemde hakknzdaki sylei ile birlikte, 22 yl eletireler younlat. Nedir bu hakknzdaki idnce Demokrat Dergisi Sabah yine erkenden kalkp dialar, oysa siz 22 yl nce iin yapt syleiyi de dilerimi fralyorum, 12 Eyll gazetelerden yaynlyoruz. Zira, Zor- kahvalt yapmadan nce rendim demitiniz ti o vakitler zaten bugn doktor raporumu alyorum. Yani bakn imdi ben de gazete tartlan pek ok eyin Vallahi ev raporla doldu, okurum tabi. 12 Eyll sabah yantn ak seik vermi. isteyene bir tane gnderi- gazeteye baktm meerse O gnlerde Zorti, kendisini veriyorum. Hafif attrrm, konuan benim. Anlattm eletirenlere yapana kadar zaman kayb olmasn diye ben bunu size. O zaman iyiydi ama diye yant vermi, yle Zorti yaland artk kktm mahalle bakkal pek de haksz saylmaz hani. gnn yatakta geiriyor beni kkrtyordu hep, git sanmasnlar, ilerim yine ok u topu kes diye. yi yaptm Zortiyi imdi nerde youn. ama ben zaten futbolu da pek bulduk, nasl konutu bunsevmezdim. O gn 12 Eyll lar meslek srr kalsn Ne ile megulsnz? myd hatrlamyorum imdi Ama epey yalansa da halen Anlarm izeyim diyorum. tarihi Hem siz tarihe niye 12 Eylln mutluluunu Bilmeden konuuyorlar. Asl taktnz ki, boverin bunlar. 40 MUHALEFET

Darbeden sz ediyorduk Evet duymutum birka lkede yaplm. Bizi pek el stnde tuttular canm. O birka bozguncuya bakmayn siz, ne gzeldi o gnler. Bize rahat vermiyorlar diyorlar, iir yazyorlard daha ne olacak. Ben de hatrlaynca o gnleri ili ili sylerim Mamaka sonbahar geldi diye. Peki yarglamaya ne diyorsunuz? Ne yapacaktk yani memleketi ba bo mu braksaydk yani. Hem sulandm da nerden kardnz. Avukatlarm anlatt geen iddianame zaten bizim iddialarmzdan oluuyor. Hatta savc yazmadan nce

yanma urad. nanr msnz, jilet gibi genler yetitirmiiz, saygsndan kahvesini bile iemedi. Bana o zaman iin neden geciktin, neden daha sert olmad diyorlar, e kardeim onu da sen becerseydin. Daha ne yapalm gl gibi memleket braktk bunlara. Tayyip Erdoan yle demiyor sanki Birlikte ekilmi fotoraflarmz grmemi gibi konuuyorsunuz. imdi o yle dedi bu byle dedi diye siz de kurnazlk yapp bizi birbirimize mi dreceksiniz. Bizim ocuumuz hepsi. Kkken de yanma getirmilerdi onu, koturup dururdu bi-

zim bahede, stnde bir gmlek vard ama markas u an hafzamda deil. imdi byd serpildi tabii. Bilirsiniz ben bu konularda tevazudan pek holanmam ama bu arpk bacak bizi vallahi de geti, billahi de geti. Bu dnyadan geldik, yaknda belki de gideceiz, ama inan olsun gzm zerre arkada deil. Trkiyenin bugnn nasl gryorsunuz? Gzel daha ne olsun, yllar nce ben izmitim zaten bu tabloyu. Dur size gstereyim diyeceim ama ben onu hediye etmitim. Ama unutmadan size cennetin tapusunu gstereyim mi. Ben de var bir tek bu. Bastonumun iinde zel bir yer yaptrdm orda saklyorum. Bizim bir zat- muhterem vermiti bana. Ah onu da ne ok zledim bir bilseniz, az gz ya dkmedi o da benim iin. Yeni bir darbe ihtimali var m sizce? Darbe demeyin una artk siz de. Duyan da kt bir ey sanyor. Ama imdi ne gzel yollar buldular. Biz acemiydik paldr gldr ktk sokaa. yle mi canm imdi her eyi gn gnne ince ince szarak yapyorlar. Keke zamannda biz de byle yapsaydk diye dndm oluyor. Ama her ey zamann artlarna uygun olmal. Bizim zamanmzda teknoloji ok gerideydi, baz eyleri yapmak daha zordu. Bugnn genleri ansl, her eyi acsz-inesiz hallediveriyorlar. MUHALEFET 41

Mustafa Kamil Zorti:

12 Eyll Ben de Gazetelerden rendim

Rauf Ekiciva, 12 Eylln 10. yl mnasebetiyle Mustafa Kamil Zorti ile konutu. nsanlar vardr ki, tarih yaparlar. nsanlar vardr ki, tarihe konu olurlar. Aradaki fark, kldan ince ve fakat o nebzede de kltan keskindir. Aksini iddia etmek, hamhalat igzarlarn vazgeilmez megalesi olup, bu kalem sahibine de gayetle uzak der. imdi, yal kandilin isli aydnlnda ve kt zerinde faslalarla ilerleyen kam ucun czrtsndan baka sesin duyulmad gecelerde tarih yazan, tarihe babalk eden Heredotun bir zamanlar dolat topraklardayz. Evet, buras Marmaris. Karlkl hlamur yudumladmz licenap ahsiyet, daha ilk satrda zikrettiimiz insanlardan biri. Tarihteki yeri imdiden ayrlm. Nasl bir yer bu? yi mi? kt m? Bunun cevabn vermek, bizim hsnniyetimizi bir kla aar. Ve hem gazeteci objektif olmakla, gerekleri araya yorum sktrmadan yazmakla ykmldr. Dahas, buna hkmldr. 42 MUHALEFET Ki, tarihin mnkir-nekir melekle-rince defter-i kebire dlen sabit kaytlar, gn geldiinde bu trl ahsiyetler iin, tarihin grnmez eli tarafndan dlecek temyizi gayrikabil hkmlere yeterli done tekil edecektir. Bizim elimizden naizane gelen, tarihte ek malzeme snmaktr. Tarih yazdmzla alakadar olur ya da burun kvrr; artk onu da o bilir. Can saolsun! Demokrat!a bu ay yazacamz yaz, 10. yl mnasebetiyle 12 Eyll konu edecekti. Emektar daktilomuzun bana oturmutuk ki, saduyunun sesi geldi kulamzn dibine fsldad: Rauf Ekicva, sen gafilledin mi? madem konu 12 Eyll, brak bu iin kompetan konusun. Git, Mustafa Kamil Zortiyi bul! Sayn Zorti, nasl geiyor emeklilik gnleriniz? yi geiyor. Yine sabahlar erkenden kalkyorum, sakn ola zannetmeyin ki, yapacak i yok, Zorti fosur fosur uyuyordur Evvela yzm ykyorum. Sonra dilerimi fralatyorum. Derken sra kahvaltya geliyor. Umumiyetle hafif bir kahvalt tercih ediyorum; peynir, yarm okka zeytin, portakal suyu ve

Afedersiniz, yarm okka zeytin fazla gelmiyor mu? Hepsini yemiyorum ki Burann zeytinleri ok oynak oluyor, mtemadiyen ataldan kayorlar, saplamaya muvaffak olamyorsunuz. Zplayp kayboluyorlar. Ben, bu niye byle diye bakkala sordum. ok ya koyuyorsunuzdur dedi. Msriflik ettii iin ay mutfaktan tard ettirdim Doru sze apka karlr. ben de Bize de Marmarise gitmek dt. Orackta Mustafa Gnlk gazeteleri yine Kamil Zortiyi kendinden yakndan takip ediyorsunuzemin, yalnz, fakat vakur ve dur herhalde Sayn Zorti sade yaarken bulduk. te Tabii, kahvaltdan sonra onlarkarnzda MKZ. te 12 la bir mddet alakadar oluyoEyll. Otuz iki ksm tekmili rum imdi, Saddamn birden yedii herze sebebiyle, btn gazetelerde araf araf Krfez hadisesi var. Hepsini okumak

hayli vakit alyor. Netekim, adam bir defa okumaya dalnca ocakta yemei bile yakabiliyor. O sebeple, ben de iki adam tuttum, onlar okuyup bana anlatyorlar bizim TRT yahut da PTT, bir servis kursa, misal, kafadan atyorum, sfr bilmem ka Sava Servisi diye Vatanda telefon ettii vakit annda taze malumat verse fena m olur? Sizce sava kmas ihtimal dahilinde mi? Zannetmiyorum. Zira kacak olsayd, bu vakte kadar kard. Bu yle uzun boylu bir i deil ki. Bastn m tetie, yallah, al sana sava!.. Amma, esasnda tayin edici husus Saddamn tahamml gc ile Bushun karardr. Bush kati kararl bir kiidir? Hatrlarsnz, Amerika ziyareti esnasnda Evren Paa, vaktin Amerikan Bakan Reagan erefine bir resepsiyon vermiti. Fakat Reagan o akam kaynvalidesine el pmeye gideceini beyan ederek zr dilemi, Amerikan taraf onun yerine babakan yardmcs Bushun davete gelebileceini bildirmiti. Milletleraras ilikilerde var olan Vana misafirinin kim olduunu syle, sana kim olduunu syleyeyim prensibi mevcuttur. te bu prensip mucibince, Trk taraf bu teklifi reddetti. O vakit, Amerikan ynetimi panie kapld Pentagonda acil toplant yapld. Ve Bush, gnln almak iin ertesi sabah Evren Paay kahvaltya davet etti. Hlbuki programda yle bir ey mevcut deildi. O sabah taksiyle hayvanat bahe-

sine gidilecek ve Trk tarafna sosisli smarlanacakt. Program yleydi Sylediim gibi Amerikallar derhal o kahvalty tertip ettiler. Lakin

Evren Paa bu daveti reddetti. Trk taraf Motoru bozduk, yani barsaklarmz bozuldu diye de gayet kibar bir bahane, gereke syledi. Bu sefer de, Bushtan sizi sinemaya gtreyim diye yeni bir teklif geldi. Evren Paa hi istifinizi bozmayp onu da refze etti. Ardndan Bush, Bakan Reagann kartondan maketiyle fotoraf ektirmek isteyip istemediimi sordu, ona da hayr dedik: imdi bunlar niin anlatyorum. Hal byleyken Bush, raka taarruz karar verebilir de vazgeebilir de Bunu zaman gsterecek Ben Iraka da gittim.

Saddam iin neler syleyebilirsiniz Sayn Zorti? Saddam kurnaz ve hilekr bir adam. Ziyaretim esnasnda Saddamla birka el okey oynama imknm da oldu. Hatta o benim koltukaltma dmt. Bir hayli de, okey tabiriyle bandozladm kendisini, benden ta alamad. ki defa da ta kapaklarken ahit oldum. Benim grdm fark edince utand, ban ne edi Her el bittii vakit, Saddamn okeye dnmekte olduunu grdm. Okey Atmak maksadyla sabrla bekliyordu, maalesef ta gelmedi, ben atmadan. Bu da gsteriyor ki, Saddam mtemadiyen byk onamay, riski seven bir adam. Netekim, kimseyi takmayan Kuveyti igal ve ilhak

MUHALEFET 43

ederek bu huyunu gsterdi Esasnda ben, bu hususta yakn dost ve arkadam olan Kuveyt Emiri El Sabah defaatle ikaz da etmitim. Sizi dinlemedi mi? Artk bu mhim deil. Ben, ona rak hududunu kuvvetlendirmesini sylemitim. Zira l savalar bir nevi hususi artlar olan savalardandr. Askerin gzne kum kaabilir, tanklar kuma saplanabilir Sznz kesiyorum. Bir ey hatrladm, byle bir uyary 12 Eyllden nce Cumhurbakan Korutrk de,

anlalyor. E, ne yapalm, nush ile slanmayan ederler tekdir, tekdir ile uslanmayann hakk ktektir

gelmilerdi, onlara verdiim demete de bu hususa temas etmi, Korutrk eletirenler bilmiyorlar ki, tanklar amura saplanrsa itecek olan Efendim, sohbetimizin yine kendileridir, demitim esas amac biliyorsunuz, Aradan 4 sene gemi, fikirle10. yl mnasebetiyle 12 rimde srar etmiyorum. LEyll ele almakt. 10 yl zumlu tadilat yapyorum. sonra baktnzda nasl imdi bana sorsalar, mdahale deerlendiriyorsunuz 12 etmek icap ediyorsa, tanklar Eyll? baharda yla karn derim. Unutmadan Atatrkle amur da olmaz, itme zahalakal sorunuzu cevap vere- meti de yim. Maazallah, sonra Zorti sorudan kam diye propa- 10 yl oluyor dedik. Ufukta ganda yaparlar Ki, zanne- yeni bir mdahale var m dersem 86 senesinde, Fransz sizce? Le Figaro Gazetesinden Gnl isterdi ki, bunlar hi

mdahale etmeye hazrlanan komutanlara yapmt deil mi? Harektn sonbaharda yaplmas halinde tanklarn amura saplanabileceini, en iyisinin bahar beklemek olduunu sylemiti yanlmyorsam Bu, o baka imdi Msaade ederseniz evvela Kuveyt Emirini nasl ikaz ettiimi izah edeyim Ona, Irak hududu boyunca byk vantilatrler konulandrmasn ve onlar gece gndz raka doru altrmasn, kum frtnasnn Saddam byle bir igalden alkoyacan sylemitim. Bu nasihatimin kulak arkas edildii 44 MUHALEFET

olmasn. Mademki demokratikiz, sivil idareden yana olmamz icap eder. Amma memleket uurumun kenarna geldiinde, karde kavgas sebebiyle kendi kendini aa itmesine ramak kaldnda ne yapacaksnz, seyir mi edeceksiniz?.. phesizdir ki, demokrasi bu milletin mstahak olduu en iyi bir idare eklidir Ben mneccimba deilim, lakin yakn zamanda yle bir eye ihtimal vermem. Hem on senenin dolmasna daha bir hafta var Eh heh heh Espri yaptm.
Mdahale, artlar olutuunda

olur diyorsunuz. Peki, 12 Eyll hangi artlarda ortaya kt? Baz emekli paalarn hatrlarnda syledikleri gibi mdahaleye en az bir yl ncesinden karar verildii doru mu? Mesela siz 12 Eyll ne zaman rendiniz? Ben 12 Eyll ilk defa 13 Eyll gn gazetelerden rendim. Efendim, ciddi misiniz? Tabii O vakit mdahalenin ad 12 Eyll deildi ki. Bayrak Harekt idi. Sonradan 12 Eyll dediler. 12 Eyllde yapld iin Misal, 8 Temmuz tarihinde yaplsayd, 8 Temmuz diyeceklerdi.

isabet oldu. Demirel bu hususta tecrbeli olduu iin, nasl hareket etmesi gerekiyorsa yle yapt. Teslim olmam filan deyip maraza da karabilirdi. Bir bakas olsayd, misal bana daha nce byle bir ey gelmemi olduu iin, Ecevit olsayd iir okuyarak kar kabilirdi. Nitekim ilk mdahaleyle alaa edildii vakit, Demirel de arp mehur apkasn makamnda unutup gitmemi miydi? Sonradan Siz bu konuda olduka hep bana kaktlar bu hadimtevaz bir durumdasnz. seyi Benim iin de neler sylediler Belee ev sahibi oldu Sz Sayn Demirele bile dediler. Hlbuki ben onu, gelmiken, kendisinin, de 12 Eyllden hemen nce, o gnk Hava Kuvvetleri Komutan Sayn ahinkayann bu sebeple Amerikaya gittiini ileri srmlerdi Desinler, mademki demokratiksiniz bunlara da tahamml edeceksiniz Hem muzr bir milletvekilinin eeleyip durmas zerine Tahsin Paa, sylentilere kar mal varln da beyan etmiti.

Yani aslnda mdahale daha nce yaplacakt da, ertelendi mi demek istiyorsunuz? Bu zaten malum bir ey. Ertelemeler oldu. Zaruri sebeplerden oldu. Yoksa kimilerinin uydurduu gibi bir defasnda haber vermek zere zamann Amerikan Bakan Cartera telefon edilmesi neticesinde, telefonunuzun mddet megul almas sebebiyle mdahalenin ertelenmi olduu kuyruklu yalandr. Haber verilecek olsa, Ankarada burnunun dibinde Amerikan Bykelilii var, gider oraya sylersin. Megul tisine

iktidarlar dneminde anariye, mdahaleyi meru klabilmek amacyla gz yumulduu yolundaki iddialarn Bu vesileyle biraz geriye dn- nasl deerlendirdiinizi mek istiyorum Sayn Zorti. renebilir miyiz? Az nce 12 Eylln birka defa ertelemeye uradn Bu byle, yle sylendii gibi sylemitiniz. Biraz aar deil imdi Sayn Ekicva o msnz? Sylentiler bir yana, vakit askerin, polisin eli kolu neydi gerek sebepler? balyd anariste, terriste Sebeplerden biri Demirel kar. Siz yakalyordunuz, Hkmetinin yeni gvenoyu savc salveriyordu. Mahkealm olmasyd. Bir md- mede beraat ediyorlard det ona ans tanmak lazmd Demirelden de, Ecevitten ahlaken Amma o da becere- de kanunlarda lzumlu medi. O vakit konuulmutu, deiiklikleri yapmalar hep yahu bu mdahaleler hep istendi. Amma bunlar meclistelefon sylen- bu adama denk geliyor diye. ten kartamadlar. Anariye ilave olarak, bir Fakat en nihayetinde belki de mani olacak olanlara lzumlu MUHALEFET 45

topladm bo kovanlar satarak almtm.80 evvelinde sokaklarda bo kovandan yrnmyordu!

salahiyetleri, mediler.

ver- mevsimi oluyor senede iki defa Onun gibi ite, Mart ve Ekim aylarnda gzaltna stenen yetkiler nelerdi? alnanlar in gzalt mddeti Bunlar da malum. Bir defa tenzilatl olarak 45 gn tutukanunen, ate etmeden ev- luyordu. Yetkileri artrlnca vel dur demek gerekiyordu. polislik kolaylat, herkes poSiz dur diyene kadar da adam lis olma iin mracaat etti. kayordu. Hele bir dur di- O sebeple, bunlar krmamak yecek kii kekeme kt m, in polis kadrosu devaml at alan skdar geiyor- artrlyor Netekim, isizlie du Sonra gzalt mddeti kar da pratik bir zm bu. ok ksayd. Adam bunun ksa olduunu bildii in Yani Demirelin iddialarna ne yapsanz konumuyordu, katlmyorsunuz. konuturamyordunuz 12 Tabii imdi 12 Eyll yaEyllden sonra bu sre 90 panlar kt oldu. Bu hep gne kartlnca grevliler de byle olmutur zaten Zira rahatlad, naslsa nmzde 3 adam ii oluncaya kadar seay var, mutlaka konutururuz verler. Bizde ahde vefa olsayd diye. Sakn ola zannetmeyi- imdi byle mi olurdu? Biniz ki, demokratik uygula- zim millet olarak en ky malar da tamamen ortadan huylarmzdan biri de mskaldrlmt. Misal, gzalt rif oluumuzdur. Bir eyi somddetiyle alakal bir istisna nuna kadar kullanmadan getirilmiti. Nasl bu tenzilat atmamay adet edinmiiz.

yetkileri

Bu yanl. Gnl isteri ki, byle bitmesin Neyse, siyasilerin mesuliyeti bakalarna ykacana, kendi gzlerindeki p grmeleri lazm gelir evvela. Siz de o devirleri yaadnz, herkes de yaad. Ne abuk unuttular, aylarca bir cumhurbakan seemediklerini? Milletvekilleri Meclis turlarna katlacaklarna, mavi tura gidiyordu. Meclise dvmek in geliyorlard. Genel Kurul salonuna gre minderi alnmas in denek bile ayrmamlar myd? Yeni kfrler duydum dier arkadalar da bilgilendirmek istiyorum diye sz hakk isteyen ben miydim? Milletvekili yeminini Brejnevin lsn peyim diye yapanlar yok muydu? Bunlara niye mani olmamlar? Memleket ikiye blnmt. Bir tarafta kurtarlm, dier tarafta cann kurtarabilmilerin blgesi Birlemi Milletlere mracaat eden kurtarlm blgeler mevcuttu. Hangi birini sayaym? Partizanlk alm yrmt. smi lazm deil bir babakan, kendi partisine ye alelade vatandalarn yolda grd resmi makam arabalarna binebilmeleri n genelge karabiliyordu. Dnebiliyor musunuz, bakkal Mehmet ile Genelkurmay Bakan ayn arabada gidiyor? Aln baka bir misal: Smerbank, pankart yapmak maksadyla patiska alanlara yzde 35 tenzilat yapyordu. Soygun paralaryla devlet tahvili almak isteyenlere kolaylk saplanyordu. alnan paralarn baka

46 MUHALEFET

trl bulunmasndan umut kesilmiti. Davul zurnayla kafa iirdikleri yetmiyormu gibi, grevciler ard m Cumhurbakanl Senfoni Orkestras gidip fabrika nlerinde konser veriyordu. Sendikalar bu derece azmt, onlarn borusu tyordu. ilerden kestikleri paralarla lks iinde yayorlard, hepsi ipek gmlek giyiyordu!.. Bunlar saymakla bitmez, vaktinizi almayaym. te hal byleyken, bunlara seyirci kalanlar imdi topu 12 Eylle atyorlar. Memleketim o zamanki vaziyetini unutuyorlar. Evet, 80 ncesini hepimiz biliyoruz. Trkiyede durum buydu. Ya evremiz nasld? D gelimelerle 12 Eyll arasnda ba kuranlara ne diyeceksiniz? Etrafmz o vakit yle bir manzara arz ediyordu Yunanistanda Papandreou, Amerikan slerini taverna yapacam diye iktidara geliyordu. Sonrada yapamad ya, sylemesi kolay randa ah devrilmi, Humeyni sakal koyvermiti. Ruslar bir dn davetini bahane ederek Afganistana girmiti. Btn bunlara bir de, 6. Filonun Trkiyeye yanamaktan ekindii in, Amerikan bahriyelilerinin umumhaneye gidemeyip abazan kalmalar ilave olunca, ABD Ortadouda bir hayli skntya dt. Amma, 12 Eyll Amerika istedi diye yaplmad. Yalan sylyorlar.

Sayn Zorti? Mdahale olduunda, CIAnn Ankara stasyon efliini yapt sylenen Paul Henzeye yatandan kaldrlp, Your boys have done it, yani Senin ocuklar nihayet yapt gibisinden haber verilince, Henzenin sevinten don gmlek sokaa frlamas bunu gsteriyor deil mi? Amerikallarn bir huyu var. Emekli olduklar vakit, balarndan geenleri hatralnda yazyorlar. Herkes de okuyup mahrem eyleri renebiliyor. Baz eyleri mezara gtrmek lazmdr. Ayrca bu laftan byle bir mana karmak doru mu? Zira 12 Eyll yapanlar ocuk deil ki, hepsi koca adam. Belki de Henzeye bu haber verilirken, telefon eden ocuklaryla beraber tatilde olan karsyd. ocuklarn nihayet yapt! Canm vazoyu krdlar. unlara terbiye veremedin gitti. Ben imdi otel mdriyetine ne diyeceim? diye aryordu. Henze de uyku sersemine yanl anlad, 12 Eyll oldu zannetti.

Yani ikence teraneler Yani Rauf Bey, bir defa ikence her devirde olagelmitir. 12 Eylle mahsus bir uygulama deildir ki Netekim, tarihe bakarsanz bu iin evveliyat bir hayli eskiye uzanr. Adem ile Havvann cennetten tard edilmesine sebep olan hadiseyi ele alalm. Elma hikyesi imdi bir adam kopar o elmay, kopar o elmay diye mtemadiyen tahrik etmek Bu da bir ikence! Psikolojik ikence e o halde nin kyamet koparlyor? tamam. 12 Eyll devrinde baz eyler olmutur. Ki arksn da yaptlar, Elbet olmutur gemite aklanamaz eyler diye Amma, o hadiseler mnferit eylerdi. Binde bilmem ka!.. Zaman geliyor insan karsyla bile kavga ediyor Hem bu ileri yapanlar hakknda davalar da ald, suu olanlar cezalandrld. u kadar kii 3 sene ikenceden men cezas almad m? Bir

Her neyse, yle oldu, byle oldu, 12 Eyll oldu. Gelelim 12 Eylle Sayn Zorti, sevaplar elbette ok, fakat askeri idarenin hi mi gnah olmad? Biliyorsunuz, eitli eletiriler yaplyor. Bu eletiriler yerinde mi? Siz bu konuda uzman ve referans kayna saylyorsunuz. Mesela insan Fakat Amerikallarn bu ie haklar alanndaki eletiriler ok sevindii aikar deil mi iin ne dersiniz? MUHALEFET 47

o kadar da, pasif grevlere kaydrlp, mesela falakada yalnzca ayaklar tutmakla snrlandrlmad m? 12 Eyll mahkemeleri ve 10 senedir devam eden davalar var. Bu konuda sylenenleri biliyorsunuz. Tamamyla haksz olduklar sylenebilir mi? Yarglamalar Konsey yeleri yapmad ki, bamsz ve kanunda yeri olan mahkemeler yapt. Evren Paa, Nurettin Paa veyahut da Tahsin paa telefonu ap mahkeme bakanna unu asl, bunu kesin, berikine mebbet verin, filancaya 24 sene yeter mi demi? Hayr!.. Keke o senelere ait, Konseyin telefon faturalarn fare yemeseydi de, bunlar aklanabilseydi Maalesef bizde gelimemi sanat dallarndan biri de arivciliktir. Netekim, benim Clkl ky konumamn msveddesini de bulanyoruz. Bir ara Amerikaya karld da sylenmiti amma haber kmad daha sonra Halen devam eden davalar ve cezaevi artlar da ikyete konu oluyor. Sayn Ekicva, bakn siz de sylediniz, halen devam ediyor diye Malum, devam eden davalar hakknda tefsirde bulunmak sutur bizde Ne sylesem yanl anlarlar imdi. Zorti mahkemelere tesir ediyor diye, az m bamn etini yediler gemite

Neydi onlar efendim, hatrlayabiliyor musunuz? yle tesir ediyormuum gya Rauf Bey Mahkeme bakannn evinin nnden geerken ona gizlice gz krpp, anlarsn yani diye imada bulunuyormuum. Yok, efendim, tebdili kyafet siyasi durumalara katlyor; mahkeme heyetine doru hani u Roma imparatorlarnn arenada gladyatrler rakibini altna alnca kendilerine dnp, asalm m, asmayp da besleyelim mi kabilinden sorduklar vakit, imparator baparmayla aaya doru bir hareket yapar ya, onu gibi yapp Asn diye iaret ediyormuum Bir sr buyruklu yalan ite Cezaevi artlar? Burada da sapla saman birbirine kartrmamak lazm Hep ikyet ederler mesela, cezaevi yemeklerinden ta, toprak kyor diye 12 Eyllde, o mesele de tahkik ettirildi. Bakn burada bir dosya mevcut. Bal Cezaevleri Brifingi, 82 senesinde Konsey idaresine arz edilmi Oradan aynen okuyorum. Diyor ki, Yemeklerden ta, toprak kyor diye gelen ikyetlerin artmas zerine bir komisyon kurularak, Mamak, Metris, Bayrampaa ve dier irili ufakl 8 bin 500 ceza ve tutukevinde aratrma yaplmtr. Neticede birok cezaevinde yemeklerde ta ve toprak numunelerine rastlanmtr. Numunelerin tahliliyle bunlarm, tnel kazm srasnda ortaya kan

ve bir yerde saklanamad iin yemek kazanlarna dklen molozlar olduu tespit edilmi,, bunun zerine derhal aramalara balandysa da, mahkumlarn kazd tneller henz ortaya karlamamtr. Buyurun bakalm, imdi kime inanacak adam? ok enteresan Sayn Zorti Cezaevleri konusunda da bizim ulaamayacamz bilgilere sahipsiniz. Bu sebeple gncel bir konuya dnp fikrinizi almak istiyorum. Cezaevinden firar eden ar sol rgt militanlar bunu nasl baaryorlar? Nasl katklar bir trl anlalamyor? Adamn ieride ii gc yok ki, Byle eytanlklar dnyor daima. Ne yapsam da firar etsem diye plan yapyor Oysaki herkes hayat gailesine dm, ekmek peinde O sebeple dierleri daha avantajl oluyor. Kimsenin aklna gelmeyecek eyler buluyorlar. Sizin de temas ettiiniz gibi nasl firar ettikleri hala bilinmiyor. Amma, ben uzunca bir mddettir vaktimi bu ie ayrdm. Onlar orada hapis, ben de burada ha hayatn yayorum yani. Yani onlar gibi benim de bo zamanm ok. Aylardr dndm, dndm, en nihayetinde buldum galiba nasl firar ettiklerini henz kimseye de sylemedim. Netekim, ilk defa size aklayacam bunu. Adalet Bakan Sungurluyu aradm birka defa, lakin her seferinde toplantda diyorlar Yeri

48 MUHALEFET

gelmiken, ilave etmek istiyorum, kendisine gnderdiim Sbyan Koular Nasl Hizaya Sokulur?, Gardiyanlarda Stresi Azaltma areleri, Hcrelerde iek Yetitire ve tirafl Tevik in lave Tedbirler gibi teklif paketlerim hakknda da henz, menfi ya da mspet bir cevap alabilmi deilim. Kayboldularsa birer nsha daha yollayabilirim Neyse, ne diyorduk?

gizlen, sonra da elini kolunu sallaya sallaya ka! Envai eit yolu var.

ok ilgin. Tnek kazp kayorlar grne pek katlmyorsunuz zannedersem. O i yle zannedildii kadar kolay deil. Kolay olsayd, bugne kadar ben muvaffak olurdum. sefer tecrbe ettim. nde de ocuklar mani oldu. Dars tehlikeli, Militanlarn nasl firar nere kaacaksn dediler. imdi ettiini aklayacaktnz? mecburen buradayz. Esasen yle mi demitik? Evet, Bakn adam hapistekileri daha iyi Nasl firar ediyorlar anlataym. anlyor imdi. Amma buraHazr msnz? Teyp alyor da yemekler iyi kyor. O mu netekim? bakmdan rahatm. yi halden tahliye bekliyorum. Evet Sayn Zorti, nasl kayor bu militanlar cezaevlerinden? Merakla dinliyoruz Dediim gibi ben bu hususta ok dndm. Netekim, az daha kafay da yiyorduk Neticede u kanaat bende hasl oldu. Dikkat ettiyseniz, bu adamlar ieri atlrken baya normaller. Hatta ierinde ikolar dahi mevcut. Oysa ki, imdi baktnz vakit bunlarn hepsi sskalam olarak tespit ediyorsunuz. Bilinli olarak kendilerini zayflatyorlar. Bir deri, bir kemik kalmak in her yolu deniyorlar. Niin? Zayflayacak, klecek ki, her trl delikten, parmaklktan szp kaabilsin. Maksatlar bu bunlarn Zaten sonras kolay. ster ziyaretinin antasna saklan ka, ister ieri aldrdn bunlar cilt cilt kaln kitaplar okur, onun iine MUHALEFET 49

12 Eylln bu lkeye yapt en byk ktlk yz yllardr ezilen, bask altnda tutulan bir halkn barnda aadan yukarya glenerek gelien bir devrimci hareketin yok edilmesi olmutur. 12 Eylln Trkiye toplumuna yapt en byk ktlk bu byk devrimci uyan yok ederek, tm ilerici hareketlerin halk ierisinde gelimesinin nn tkayarak, toplumu her trl gericilie ve karanlk dncelere mahkum etmesi olmutur.