You are on page 1of 16

ankr Karatekin niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2(1): 93-107

Kent Sosyolojisi Alannda Yaplan Tezlerin Deerlendirilmesi1


Celalettin YANIK2
ankr Karatekin niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Sosyoloji Blm

zet
Kent sosyolojisi alannda yaplm olan yksek lisans ve doktora almalarn analiz etmeyi amalayan bu almamz, bu alanda yaplan almalarn/tezlerin hangi saiklerle kent gibi bir yaplanmay ele aldklarna ilikin bir yant arama abasndadr. Buradaki ama ksaca u ekilde zetlenebilir; sosyoloji tezlerine ulamak, zellikle hangi alanda ve hangi konuda sosyolojik tezlerin yapldna dair bilgilere ulamakta bir takm sorunlarla karlalmaktadr. Bu nedenle bu alanlarda alma yapan birok sosyolog ve ayn zamanda aratrmac iin adeta zorluklar yaanmaktadr. En azndan kent sosyolojisi alannda yaplan almalarn kayda gemesi, ileriki dnemlerde bu alanda alma yapacak aratrmaclar ve akademisyenler asndan hem konu tekrarndan kanmay hem de allacak konu hakknda nelerin yapldnn bilinmesi asndan byk bir nem arz etmektedir. Anahtar Kelimeler: Kent Sosyolojisi, Sosyolojinin Sosyolojisi, Kent, Kentleme

Evaluation of the Thesis in the Field of Urban Sociology


Abstract
This study aiming to analyze master and PhD. theses in the field of urban sociology is an endeavour to seek answer how these studies handle with structure. The aim here can be summarized: which problems were experienced (encountered with) in reaching sociology theses and reaching information about which fields and which topics theses were done. It is observed that many sociologists and researchers who study this topic may be encountered with many difficulties. In particular, in the field of urban sociology, regular record of studies have great importance in terms of both avoidance of repeating the subjects and recognition about the content of the subjects which will be studied for academicians and researchers who will consider to study this subject for the future. Key Words: Sociology of Urban, Sociology of Sociology, Urban, Urbanisation

Bu makale, Sosyoloji Blm ve Ana Bilim Dallarnda Yaplm Tez almalarnn Tematik Adan Deerlendirilmesi adl yksek lisans almamdaki kent sosyolojisi alanndaki tezlerin deerlendirilmesi blmnn gzden geirilmesi ve geniletilmesiyle oluturulmutur. 2 E-Posta: celalettinyanik@hotmail.com

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

GR
Kent sosyolojisi alannda yaplan tezlerin deerlendirilmesi zerine olan incelememizin, kent sosyolojisine ilgi duyan sosyologlar ve aratrmaclar iin nemli bir veri kayna olaca dncesindeyiz. zellikle kent sosyolojisi alannda yaplan almalarn/tezlerin tarihsel bir sralama ierisinde aratrmaclara sunulmu olmas hem bu alanda inceleme yapacak sosyologlarn ayn konunun tekrarndan kanmalarnda ilk adm hem de bu tezlerin kenti hangi ynleriyle deerlendirdiklerini/ele aldklarn aklamasnda ikinci adm oluturacandan, incelememiz bu nedenle, kendi ierisinde belirli bir neme sahiptir. Yine almamz, bir dier adan ise, sosyolojinin ele ald konular zerine ve buna bal olarak sosyolojinin kendisi zerine bir dnmselliktir. Bu anlamda, kendi zerinde dnml, sadece toplumsal kendi aratrma znesi olarak deil, kendi bilgisinin toplumsallat alan da bir sorunsal olarak kurmaya ynelen sosyolojinin sosyolojisi, bu almann nemli bir sacayan meydana getirmektedir.1 Bu balamda, kent sosyolojisi alannda yaplan tezlerin analizini, Trkiyede sosyolojinin sosyolojisini yapmaya girimenin bugnden yarna bu lkede sosyoloji almalarnn gelime eilimlerini, sosyoloji alannda bilgi retiminin toplumsal, mesleki, akademik konumunu ve sorunlarn tartmada ve ynlendirme abas asndan da bir tr glenmenin yollarndan biri olarak2 deerlendirmek gerekmektedir. ncelememiz ncelikli olarak, kent tanmlamasndan yola kmak zorundandr. Baka bir ifadeyle, kent tanmlamas, zellikle bu alanda-kent sosyolojisi alannda-yaplan almalar deerlendirmek iin bir n koul konumundadr. Kentin tanmlanmas, sosyolojik almalarn/tezlerin hangi saiklerle ve nasl olutuuna ilikin ipularn sunmaktadr. Kent sosyolojisi alannda yaplm olan almalar, genel anlamda, kentin belirli zelliklerideime, gelime, g vb.-zerinde younlam olmas nedeniyle kent tanmlamasn geerli klmaktadr. Bu anlamda, makalede, ilkin, ksa da olsa kentin tanm, ikincileyin, kentleme ya da kentlileme kavram zerinde durulacaktr. Kentleme kavram zerinde durulmasnn, buradaki nemi, hem Trkiyede tarihsel perspektifte yaanan krdan/kyden kente ge bal olarak yerleilen corafi mekn anlamndaki kentte nasl bir yerleim sergilendii hem de yerleilen yer konumunda kentlilik bilincinin hangi dzeyde gerekletii zerine bir takm veriler sunmas bakmndan sosyolojik analizler iin nemlidir. Bu adan kentlileme kavram zerinde durmak, kent

lyasolu, Aynur, Trkiyede Sosyolojinin Tarihini Yazmak: Bir Sorunlatrma ve Yaklam nerisi, i. Kolektif, Sosyal Bilimleri Yeniden Dnmek, Metis Yay., stanbul, s. 83. 2 A.g.y., s. 83.

94

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

sosyolojisi alannda yaplm olan tezlerin metodolojik incelenebilmesine, bir anlamda, kap aralamaya yardmc olacaktr.

olarak

KENT VE KENTLEME
Kent hem tarmsal hem de tarm d retimin, datm ve denetim fonksiyonlarnn topland, teknolojik gelime derecelerine gre belirli bir byklk, heterojenlik ve btnleme dzeyine varm yerleme biimidir.3 Tarm d ekonomik yaplanma olarak kyden farkl olan kentler, insan ilikileri ve bu insan ilikileri balamnda oluturulan toplumsal btnlemeyle heterojenlik balamnda ayr bir yerleim birimidir. Baka bir ifadeyle kent, toplumsal btnlemenin, bir younlamann meydana geldii meknsal bir birlikteliktir. Toplumsal btnlemenin meydana geldii meknsal birliktelik anlamndaki kent tanmlamasnn dnda ve ayn zamanda bu kavram niteleyen bir zellik olarak da kentleme/kentlileme bulunmaktadr. Bu duruma bal olarak, kentleme iki ucu olan bir zlme, younlama ve akm olaydr. ki utan birisi krdr, tekisi de kent. zlme krda olmaktadr. Younlama ise kentte gereklemektedir. zlmenin ve younlamann zelliklerine uygun ve bunlarla baml biimde, akm da kr ve kent arasnda gereklemektedir.4 Kentlemede en nemli itici g, krdan kente doru gerekleen g sonucunda olumaktadr. Krdan kente eitli nedenlerle bir akm olmaktadr. Bu balamda kent, ulam, salk, barnma vb. olanaklar bakmndan ekici bir zellie sahiptir. Krdan kente g, sonu itibariyle, kentlileme balangcna neden olmaktadr. Bu ekilde kentlileme, kentleme akm sonucunda, toplumsal deimenin insanlarn davranlarnda ve ilikilerinde, deer yarglarnda, tinsel ve zdeksel yaam biimlerinde deiiklikler yaratlmas srecidir.5 Kentlilemenin belirgin gstergelerinden biri ise gecekondulamadr. Gecekondu yerlemeleri nfusun g vb. nedenlerden dolay hzl art
Kzlelik, S., Erjem, Y., Aklamal Sosyoloji Terimleri Szl, Attila Yaynlar, Ankara, 1994, s. 248. Kentin tarih ierisinde geirmi olduu deiimler ve kentin farkl sosyoloji ekolleri ve sosyologlar tarafndan ele alnna almamzn kapsam nedeniyle burada ayrntl bir ekilde deinilmeyecektir. Ancak bu konuda bkz., Arslanolu, Rana, Kent, Kimlik ve Kreselleme, Asa Kitabevi, Bursa, 1998, s. 13-23, Kleniewski, Nancy, Contemporary Issues in Urban Sociology pp. 1-11, edt. Kleniewski, Nancy, Cities and Societies, Blackwell Publishing, Oxford, 2005. Chicago Okulu ile ilgili olarak bkz. Molotch, Harvey, The City as a Growth Machine: Toward a Political Economy of Place ss. 17-26, a.g.e., Gottdiener, M., Budd, L., Chicago School, ss. 1-4, Gottdiener, M., Budd, L., Key Concepts in Urban Studies, Sage Publications, London, 2005. 4 Kartal, S. Kemal, Ekonomik ve Sosyal Ynleriyle Trkiyede Kentlileme, Adm Yaynclk, 2. Bask, Ankara, 1992, s.33. 5 Ruen Keleden akt., Kartal, a.g.e., 49.
3

95

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

sonucunda, devlet arazilerinin yasal olmayan yollardan talan edilii, konut sahibi olamama ve kentsel olanaklardan yararlanamamadan kaynaklanmaktadr.6 Bir baka ifadeyle gecekondular, kentsel merkezlerden uzakta, bu merkezlerin evresinde kurulan sosyal meknlardr. Ancak, gecekondular sadece kyden g edenlerin barnma ihtiyacn karlamakla kalmam, ayn zamanda bir yatrm alan olarak da kullanlmtr. Kentteki birikimlerini ve krdan aktard kaynaklar nemli oranda gecekonduya yatran gecekondu sahipleri, bu ekilde, hem barnma ihtiyalarn karlamakta hem de servet biriktirerek sosyal gvenliklerini salamaktayd.7 Trkiyede gecekondulama 1950lerde kentlerin endstriyel merkezler haline gelmesiyle birlikte krdan kente yaanan g sonucunda olumutur. zellikle kentsel meknlardaki fabrikasyona dayal retimin, kara yollarnn gelitirilerek ulam olanaklarnn artmas krsal kesimin kentlere olan glerindeki temel faktrlerden saylabilir.8 Bu bakmdan, kentlerdeki sanayileme oranndaki art 1963ten sonra yapsal deimeler yaratan ve krsal g daha da kamlayp yeni bir yn veren temel etken olarak ortaya kmtr 1950de toplam nfusun %24,9unu oluturan kent nfusu 1965te %34,5e ykselmitir.9 Bunlarn sonucunda ise kentler nfus bakmndan ar genilememi, yine kentsel merkezlerin dnda gecekondular younlamtr.

KENT SOSYOLOJS ALANINDA YAPILAN TEZLERN DEERLENDRLMES


1960 ve 1970li yllarda sosyoloji, deien toplumsal yapya uygun bir gelime gstermitir. Bu gelimenin nedeni olarak, siyasal ve ekonomik alandaki liberalizmin ivme kazanmas gsterilebilir. Bilindii gibi, toplumsal yapdaki deiimin kydeki yansmalarn incelemek amacnda olan sosyologlar, daha nceki dnemlerde bu alanla ilgili almalar gerekletirmilerdi. Bu dnemde ise ky sosyolojisiyle ilgili almalar yksek lisans ve doktora almalaryla devam etmitir. Bu dnemdeki ky sosyolojisi almalarnn odakland ana sorun, kylerin daha hzl bir ekilde nasl modernletirilebilecei veya batllatrlabilecei zerine olmutur. Bu amala, kylerde, kltr, zihniyet, inan, gelenek ve
Ulack, Richard, The Role of Urban Squatter Settlements, Annals of the Association of American Geographers, vol. 68, no. 4, (Dec., 1978), p. 535. 7 Kartal, Kemal, a.g.e., s. 38. 8 Erman, Tahire, The Politics of Squatter (Gecekondu) Studies in Turkey: The Changing Representation of Rural Migrants in the Acedemic Discourse, Urban Studies, vol. 38, no. 7, pp. 983-1002, 2001, p. 985. 9 Karpat, Kemal H., Trkiyede Toplumsal Dnm, ev. Abdlkerim Snmez, Metis Yay. Ankara, 2004, s. 107.
6

96

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

greneklerdeki deimeler, deimeyen ve direnen unsurlar aratrlm, deimeye direnli alanlarn yumuatlmas yollar hakknda neriler sunulmas hedeflenmitir.10 Bu anlamda, ampirik aratrmalar olarak nitelendirilebilecek olan ky sosyolojisi almalarnn deiik kesimlerde youn ilgiyle karlanmas, 1950-1960 arasnda da srm ve 1960l yllardan itibaren youn olarak devam etmitir. Bir ksm 1960l yllarn baat etkisiyle ekillenen bu ky almalar, bir baka kesimi itibariyle de Hilmi Ziya lken, Ziyaeddin Fahri Fndkolu ve Mmtaz Turhan temel alan sosyologlar ve sosyal bilimciler tarafndan gerekletirilmitir.11 1940-1960 aras Trk Sosyolojisi ampirik almalara ar vurgunun olduu bir dnem olarak nitelendirilebilir. Ky sosyolojisi alannda gerekletirilen bu tr ampirik almalar, tarihsel arka plana atfta bulunmakszn gerekletirilmi almalardr. Bunun dnda Kurtulu Kayalnn da belirttii zere bu dnem akademik almalarnn en bariz vasflarndan biri, yeterince somut bilgi ortaya konmad srece soyutlamalarda acele edilmemesi gerektii dncesinin srekli vurgulanmasdr.12 1940-60 yllar arasnda gzlemlenen ar ampirik almalara ilikin vurgunun devam niteliinde olarak deerlendirilebilecek almalar, kent sosyoloji ile balantl tezlerle de devam etmektedir. Ancak ky sosyoloji ile ilgili yaplan almalardaki ana etmen olan modernletirmenin aksi istikametinde, kentlere yaanan gn olgusal bir vaziyet aldr, bu dnemde gzlemlenen. Yapsal olarak Trkiyeye ynelik gerek Marshall gerekse de Truman yardmlar, krsal kesimde alan bireylerin/gruplarn kentlere doru olan gn nedenleri arasnda yer almaktadr. Byk kentlere g edenlerin ncelikli hedefi barnma gereksinimlerinin yerine getirilmesi zerineydi. Bu balamda, g edenler, kentlerin dnda/evresinde meknsal birliktelikler oluturarak, bu gereksinimlerini karlamaya almlardr. Bylelikle, kentin evresinde oluan meknsal birliktelikler balangta derme atma yaplarla vcut bularak, yeni bir yaplamaygecekondu tarzn-ortaya karmtr. Bu durumun yan sra Behice Borann da vurgulad gibi kyden ayrlan/g eden nfus ehirlerde bir sosyal sorun da tekil edecektir. Kentler, i arayan, yeri belirsiz, kent sosyal artlarna intibak edememi, desorganis insanlarla dolmaktadr.13 Bu
Kamazolu, H., Bayram, Trk Sosyoloji Tarihi zerine Aratrmalar/ncleri ve Temelleri erevesinde Yaklamlar, Birey Yaynlar, stanbul, 1999, s. 155. 11 Kayal, Kurtulu, Trk Dnce Dnyasnda Yol zleri, letiim Yaynlar, stanbul, 2001, s. 58. 12 Kayal, Kurtulu, a.g.e., s. 104. 13 Boran, Behice, Ky Davas ehirlemek Davasdr II, http://www.behiceboran.org/images/bb_1940_koy_seh_mod.pdf, eriim tarihi:10 Mart 2011.
10

97

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

balamda, kentlerin evresindeki bu tr yaplama formalarnn sosyolojik ilgiye de mahzar olmas kanlmazdr. Bu anlamda kent sosyolojisi alanndaki ilk alma 1966 ylnda Aybek Yantan Smer (Zeytinburnu) Arazi Mlkiyeti Sorunu adl tezidir. Bu almann temel problematii ise, stanbula gte gn youn yaand semtlerden biri olan Zeytinburnu ilesinde arazi sorunudur. Baka bir adan ise, kentlerde yaanan nfus art gecekondu yerlemelerinin artna, dolaysyla arazi sorunlarna neden olmutur. Richard Ullackn ifadesiyle, bu tr yerlemeler genellikle gayri resmi yerlemeler olup, kamusal arazilerin talanna dayal olarak gereklemektedir.14 Yine, Meral Tarhann Gltepe Gecekondu Kesiminde Yerlemeyi Belirleyen Etmenler ve enol Ekizin Zeytinburnu Nuripaa Mahallesi Gecekondularnda 1962-68 Yllar Sresince Tapu Durumundaki Deimeler gibi tezlerde bu tr yerlemelere neden olan faktrler aklamaya allmtr. Kente g edenler, nceden gelip yerleen hemerilerinin evrelerinde konutlarn ina etmekte ve bir meknsal birim olarak kente eklemlenme srecine girmektedirler.15 Bu balamda, bu dnem almalarnda gecekondu yerlemelerinde grlen hemerilik ilikileri de gecekondulamann nedenlerinden biri olarak ele alnmtr. Bu tr bir almaya rnek olarak Doan Ertann Gecekondu Blgesine Yerlemede Akrabalk ve Hemeriliin Rol Var Mdr?almas verilebilir. stanbul niversitesi Sosyoloji Blmnde yaplan kent sosyolojisi almalarnda zellikle Zeytinburnu ilesi ele alnmtr. stanbulun o dnemde niceliksel anlamda youn g alan semtlerinden biri olarak Zeytinburnu, gecekondulamann da en ok grld ilelerinden biridir. Bu anlamda Zeytinburnunu inceleyen dier tezlere rnek olarak, Fl ktem, stanbul Vilayeti Gecekondu Blgelerinden Zeytinburnu Kesiminin Nuripaa Mahallesinde Yerlemeyi Belirleyen Etmenler,
Ayn zamanda Behice Boran bu trden yerleim yerlerinin-gecekondularn-kente g edenlerin snabilecekleri, cemaatsel kodlar aktarabilecekleri ve yine kente uyumunu salayabilecekleri tampon mekanizma ilevi ile tapman mekanizma kavramnn sosyal bilim alannda yeni bir kavram olarak dnce hayatmza da kazandrm bulunmaktadr. Bitirme tezleri bakmndan kent sosyolojisi alannda yaplan incelemelerin niceliksel oran olduka fazladr. Bitirme tezlerinin niceliksel orann fazlalndan dolay, incelememizin bu ksmnda bitirme tezlerine yalnzca ad olarak deinilecektir. Bitirme tezleri iin bkz. Yank, Celalettin, Sosyoloji Blm ve Ana Bilim Dallarnda Yaplm Tez almalarnn Tematik Adan Deerlendirilmesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Bursa, 2006. 14 Ullack, Richard, a.g.e., s. 535. Gecekondu sahiplerinin gayri resmi olarak elde ettikleri bu meknlara farkl bir bak asyla yaklaan Rana Arslanolu ise Giddensn yerel kimlik oluturma abalar balamnda konuyu ele alarak meknsal birliktelik paralelinde yerelin inas anlamnda konuyu ele almaktadr. Arslanolu, Rana, a.g.e., s 212. 15 Arslanolu, Rana, a.g.e., s. 211.

98

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

enol Ekiz, Zeytinburnu Nuripaa Mahallesi Gecekondularnda 196268 Yllar Sresince Tapu Durumundaki Deimeler adl incelemeler verilebilir. 1977 ile 80 arasnda stanbul niversitesi sosyoloji blmnde kent sosyoloji konusundaki almalarda niceliksel anlamda bir art olmutur. Bu dnem kent sosyolojisi almalar, kent sosyolojisiyle ilgili almalar bulunan akademisyenlerin ve aratrmaclarn almalar zerine temellenen, kr ayaknn Ord. Prof. Dr. H.Z. lken'in 19311932 Yllar Arasnda Yapt ehir Sosyolojisi ile lgili almalar, Seyhan Sannn Trkiye'deki lk ehircilik Hareketleri. (A. Agache- H. Elgtz - Lambert rnei), Erbay Bulvarn lkemizdeki Gecekondu Olgusu zerine niversitelerimiz Mensuplarnca Yaplan Aratrmalarn Derlenmesi gibi almalar ile, kent sosyolojisi bibliyografyalarnn incelendii Nuray ztrkn Trk ehir Sosyolojisi Bibliyografyas (19691979) adl incelemeden oluur. Bir anlamda, kent sosyoloji konusunun teorik arka planlar yeniden deerlendirmeye tabi tutulmutur. Anavatan Partisinin 1984-85 yllarnda kard gecekondu kanunlar, gecekondu sahiplerinin birden fazla kat kmasna olanak tanyarak, gecekondularn apartmanlamasna neden olmutur.16 Gecekondularn apartmanlamas, beraberinde gecekondu sahiplerinin yasal olarak kendilerini gvence altnda bulmasyla sonulanmtr. Gecekondu kesiminde yaanan bu tr deimeler, bu konuda yaplan almalara da yansmtr. Bu dnemde yaplan sosyoloji tezlerinde kentleme sorunu, niversitelerin kurulu bulunduklar kentlerde yaanan gecekondulama sorunu, kent sosyolojisiyle ilgili almalarn deerlendirilmesi vb. gibi almalar yaplmtr. Bu dnemdeki gecekondu almalarna ve niversitelerin kurulu bulunduklar kentlerde yaanan gecekondulama sorunu ile ilgili almalara rnek olarak ise, Sakine Esenin, Yamanlar Mahallesi (Karyaka-zmir), Gecekondusunda Aile Yaps ve Eitim Durumu, brahim Gngrmekin Gecekondu zerine Bir Bibliyografya Denemesi, Nizam Kelein skenderun Yeni Mahalle Gecekondosunun Sosyo-Ekonomik ve Sosyo-Kltrel Yaps ve Engin Yeilin Elazda Kentleme ve Gecekondular zerinde Bir Aratrma adl almalar rnek olarak gsterilebilir. Frat niversitesi Sosyoloji Blmnde bu dnem kent sosyolojisi almalarnda byk bir art yaanmtr. Bu artn nedeni olarak, tez danmanlarnn etkisi gsterilebilir. Tez danman olarak Dr. Sabri akrn konu seiminde belirgin bir etkisi grlmektedir. Dr. Sabri akrn tez danmanlndaki kent sosyolojisiyle ilgili almalarda, kente g eden
16

Erman, Tahire, a.g.e., s. 987.

99

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

ailelerde yaanan deiim ve yine bu ailelerde meydana gelen psikolojik etkilenme zerine odaklanlmaktadr. Gecekondu zerine odaklanan almalar ise daha ok teorik ieriklere sahiptir. Ancak, farkl kentlerden Frat niversitesi Sosyoloji Blmne sosyoloji eitimi almak iin gelen bireylerin, kendi yaam yerleri olan kentleri de incelemi olduklar belirtilebilir. Kente g edenlerin oluturduklar meknsal birliktelikler, kentlerde yeni bir toplumsal yapy da ekillendirmitir. Buralara ilk g edenlerin kurduklar yap, devamnda yeni gelenler ile giderek kalabalklaan ve kentsel ynetim anlamnda da bir sorun yuma haline dnen meknlar olmulardr. Ayn zamanda, g edenlerin kente uyumu da bir toplumsal uyum problemine de neden tekil etmitir. Siyasal ve toplumsal sorun olarak alglanabilecek bu durumlarn, sosyolojik incelemelere de kaynaklk etmesi olaandr. Bunlarn yan sra, ilk g edenlerin ardndan gelen ikinci kuak g dalgas ile birlikte kentlileme de, hem buradaki mesknlar tarafndan hem de buralara g edenler tarafndan stesinden gelinmesi gereken bir sosyal olgu olarak alglanmtr. Bu gibi sorunlarla ilgili yksek lisans tezlerini ise u ekilde rnekleyebiliriz: Metin Arcakn Gmenlerin Uyum Sorunlar ve Bunlarn Kent Hayatyla Btnlemesi, Nuray Bozkurtun Akhisar lesine Olan Glerin Kentlemeye Etkisi ve G Edenlerin Kentlileme Eilimi, Rstem Erkann Yayla Mahallesi Gecekondu Blgesinin Kentle Btnleme Eilimleri. 1950li ve 1960l yllarda lkemizde gerekleen krsal alanlardan kentsel meknlara olan gte, o dnemin siyasal ve ekonomik koullar etkilidir. Ancak 90l yllarda kent sosyolojisi alanndaki incelemelerde kentlilemenin bir dier fenomeni olan su inceleme nesnesidir. Bu dnem almalarna bakldnda zelikle kentleme ile ortaya kan olaylarn incelendii grlmektedir. Yaplan yksek lisans tezlerini rnek vermek gerekirse: Feramuz Aydoann Krsal Kesimden Kente Gelen Ailelerin Kentleme ve Kentlileme Sreleri ve Sorunlar, Kemal naln Ankara'da Gecekondulularn Kentsel Yaplarla rgtsel ve Kurumsal Adan Btnlemesi, Sezgin Kzlelikin Sanayileme ve Kentleme Sreci ile Ortaya kan Baz Sosyal Problemlerin Sua Etkisi zerine Sosyolojik Dzeyde Teorik Bir alma, Kezban Tann Ankara evresinde Krdan Kente G Eden Ailelerin Kentleme Btnleme Dzeylerinin Belirlenmesi, Hasan Hseyin Tekinin Kentleme Srecinde Belediyelerin Sorunlar zerine Sosyolojik Bir nceleme vb. Bu yllar (90l yllar) arasnda sosyoloji blmlerinde yaplm olan doktora tezlerinde ise hem lisans hem de yksek lisans tezlerinden farkl olarak kentlilemekte olan bireylerin/gruplarn siyasal katlm sorunu inceleme altna alnmtr. Daha nce de belirtildii zere Anavatan

100

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

Partisinin kard gecekondu mahallerine ynelik kanunlar/yasalarn bu trden yerleim yerlerine tanm olduu meruluk zemini, bireylerin/gruplarn siyasal dzlemde potansiyel bir oy kayna olarak grlmesinin srecini de arttrmtr. Ayn zamanda kolektif btnlkler olarak adlandrabileceimiz bu trden yerlemelerde kiilerin politik tavr allarnda ailevi balarnn yan sra cemaatsel balarnn da etkisi kanlmazdr. Bu balamda, bu gibi yerleim yerlerinde meskn bireylerin/gruplarn politik arenada grnm kazanmalar, sosyolojik olgunun bir dier vehesini oluturmaktadr. Bu noktada doktora tezleri erevesinde ele alnana konuya ilikin rnekler ise u ekilde sralanabilir: Dilek ifti Yeiltunann Kentlileme Srecinde Bireylerin Siyasal Deer, Tutum ve Davranlarna Aile Yapsnn Etkisi, Mehtap Yeilormann Demokratik Kltrn Edinilmesinde ehirlilemenin Rol: Elaz rnei, Aya Kurtolunun Yerel Siyaset ve Toplumsal liki Balar: Keiren Belediyesinde Hemehrilik likileri vb. 2000li yllarda ise kent sosyolojisi alanndaki almalar kentsel meknlar zerine odaklanmaktadr. rnein, Gldem Baykaln Taksim Meydannn Sembolik Analizi: Kamusal Mekn zerine Yaran Grler, Fatma Ekicinin, Kent leinde Orta Alt Snf Komuluk evresi: Batkent rnei (Ankara), kr Aslann, Toplumsal Mcadeleler ve Kent: Bir Alan rnei; Mustafa Kemal Mahallesi Maya Arkanlnn, Kentsel Dnm Srecinde Gerilimler, Dinamikler ve Karanfilky adl almalar rnek verilebilir. Bu dnemde kentsel merkezlerin dnda yer alan meknsal yerlemelerin yerini metropoliten zellikler sergileyen uydu yerlemeler almtr. Uydu yerlemeler lks apartmanlarn veya konutlarn bulunduu kentsel yerlemelerdir. Diden Dann Trkiye'de Uydu Yerlemelerin Yaygnlamas ve Bir Uydu Yerleme Topluluu: Baheehir Aratrmas bu trden bir konuya eilen almaya rnek olarak gsterilebilir. Bunlarn dnda kent sosyolojisi alanndaki almalar daha nceki dnemlerde yaplm olan almalarla benzer zellikler sergilemektedir ki bu almalar da su (ocuk sululuu), gecekondu kesimi, kentlileme vb. ile ilgilidir.

101

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

SONU
Kent sosyolojisi alannda yaplan tezlerin dnemsel olarak incelendii bu makalede, tezlerin yapld dnemlerle iliki dzeylerinin olduka youn olduu gzlenmitir. Trkiyede 1940l ve 50li yllarda grlen krsal alandan kentlere doru gn yaratt bir takm problemlerin ilendii tezlerde, sosyal bir olgu olarak gecekondulama ve kentlileme sosyolojik ilginin merkezi konulardr. Gecekondulama ve bu gecekondulama srecine paralel siyasal katlm da tezlerde grlen ayr bir konudur. Bu trden tezler, lkemiz kentlilemesinde hali hazrda bir takm sosyal, ekonomik ve siyasal gereksinmelerin var olduunu, bu tr gereksinmelerin sosyal sacayann iyi bir ekilde deerlendirilmesi gerektiini bizlere gstermektedir. Ancak zellikle 1980li yllarda balayan ve 90l yllarn banda artarak devam eden terr olaylarnn, bireylerin/gruplarn byk kentlere gnde bir etken olduu gerei, yaplan almalarda eksik kalan bir noktay tekil etmektedir. Yine de, yaplan lisans, yksek lisans ve doktora tezlerinin lkemizdeki mevcut kent ve kentlileme alglarmz ile ilgili sorunlar grmemiz asndan hem teorik hem de olgusal bir takm almlar sunmas bakmndan nemlidir.

102

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

KENT SOSYOLOJS ALANINDAK YKSEK LSANS TEZLER

ARCAK, Metin, Adjustment Problems of Migrants and Their Integration Into Urban Life- Gmenlerin Uyum Sorunlar ve Bunlarn Kent Hayatyla Btnlemesi, Danman: Do. Dr. Ruen KELE, ODT, Yksek Lisans, 1986. ABUK, Nilay, Sanayileme Srecinde Manisa'nn zmir Metropolne Uyumu, Danman: Dr. Mmtaz PEKER, Ege nv., Yksek Lisans, 1988. BOZKURT, Nuray, Akhisar lesine Olan Glerin Kentlemeye Etkisi ve G Edenlerin Kentlileme Eilimi, Danman: Dr. Mmtaz PEKER, Ege nv., Yksek Lisans, 1989. BLKBAI, M. Mesut, Trkiye'de Kentleme Olgusu, Danman: Do. Dr. Vahap SA, Yksek Lisans, Cumhuriyet, 1989. ERKAN, Rstem, Yayla Mahallesi Gecekondu Blgesinin Kentle Btnleme Eilimleri, Danman: Prof. Dr. Esin KNTAY, Mimar Sinan nv., Yksek Lisans, 1989. AYDOAN, Feramuz, Krsal Kesimden Kente Gelen Ailelerin Kentleme ve Kentlileme Sreleri ve Sorunlar, Danman: Yrd. Do. Dr. Ali ERKUL, Cumhuriyet nv., Yksek Lisans, 1990. NER, lknur, Elaz Merkez lesi Orman Blge Mdrl Lojmanlarndaki Sosyal likiler, Danman: Yrd. Do. Dr. Zeki ERDOMU, Frat nv., Yksek Lisans, 1990. NAL, Kemal, Organizatonal and Instutitional Integration of The Gecekondu Dwellers Into The Organized Urban Structures in Ankara- Ankara'da Gecekondulularn Kentsel Yaplarla rgtsel ve Kurumsal Adan Btnlemesi, Danman: Do. Dr. Yakn ERTRK, ODT, Yksek Lisans, 1991. KIZILELK, Sezgin, Sanayileme ve Kentleme Sreci ile Ortaya kan Baz Sosyal Problemlerin Sua Etkisi zerine Sosyolojik Dzeyde Teorik Bir alma, Danman: Do. Dr. Tlin L, Hacettepe nv., Yksek Lisans, 1991. ATIROLU, Ayen, Kentleme Srecinin Sosyal bir Sonucu Olarak Boanma, Danman: Prof. Dr. Esin KNTAY, Mimar Sinan nv., Yksek Lisans, 1991. BACI, Cahit, Impact of Rural Industrial Investment in Turkey: The Case of Van- Trkiye'de Krsal Sanayi Uygulamalarnn Toplumsal Yap zerindeki Etkileri: Van rnei, Danman: Do. Dr. Kayhan MUTLU, ODT, Yksek Lisans, 1993. TAN, Keban, Ankara evresinde Krdan Kente G Eden Ailelerin Kentleme Btnleme Dzeylerinin Belirlenmesi, Danman: Do. Dr. Glay ARIKAN, Hacettepe nv., Yksek Lisans, 1993.

103

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

ALACAHAN, Osman, Sivas'ta Kentleme Srecinde Sanayileme Olgusu, Danman: Yrd. Do. Dr. Ali ERKUL, Cumhuriyet nv., Yksek Lisans, 1994. AL-ZADE, Tahir, ehirlemenin Azerbaycan Sosyo-Ekonomik Yaps zerindeki Etkileri, Danman: Do. Dr. aatay ZDEMR, Hacettepe nv., Yksek Lisans, 1996. BAHIVAN, Harun, Trkiyede Dar Gelirlilerin Konut Sorunu ve Toplu Konut Uygulamalar, Danman: Dr. Talip TUZTA, Mimar Sinan nv., Yksek Lisans, 1994. AYSOY, Mehmet, Batl Bilgi ve Teknik Transferi Asndan Osmanl Modernlemesi, Danman: Prof. Dr. Sami ENER, Sakarya nv., Yksek Lisans, 1996. KSE, Ahmet Cengizhan, Yresel Dayanma rgtlerinin Kentlileme Srecindeki Rol-Konya li rnei, Danman: Yrd. Do. Dr. Mustafa AYDIN, Seluk nv., Yksek Lisans, 1996. YURTKURAN, Semra, Kentleme Srecinde Geleneksel Yaam Tarznn Deiimi: Ankara'da Yaayan Tillolular rnei, Danman: Yrd. Do. Dr. Aylin Grgn BARAN, Hacettepe nv., Yksek Lisans, 1996. TEKN, Hasan Hseyin, Kentleme Srecinde Belediyelerin Sorunlar zerine Sosyolojik Bir nceleme, Danman: Do. Dr. Beyl DKELGL, Hacettepe nv., Yksek Lisans, 1997. TURGUT, Saadettin, Sanayi Kentlerinin Oluumunda malat Sektrnn Rol: Gaziantep Dokuma Sektr, Danman: Yrd. Do. Dr. Abdullah KORKMAZ, nn nv., Yksek Lisans, 1997. YUNUS, Aydn, Amasya li Ezinepazar ve Uygur Kasabalarnn Sosyal Gelime Asndan Karlatrlmas, Danman: Yrd. Do. Dr. Selahattin ZYURT, Sakarya nv., Yksek Lisans, 1997. ASLAN, kr, Kent Sosyolojisi Asndan Enformel Sektrlerin Dnm: stanbul'da Otopark Sektr, Danman: Prof. Dr. Esin KNTAY, Mimar Sinan nv., Yksek Lisans, 1998. GKARISEL, Pervin Banu, Consumption Sites in Globalizing Cities: The Case of Akmerkez in stanbul- Kresellemekte Olan Kentlerde Tketim Mekanlar: stanbul Akmerkez rnei, Danman: Prof. Dr. Nkhet SRMAN, Boazii nv., Yksek Lisans, 1998. KOAK, F. Ayn, Nation State and Architecture in Early Republican Turkey: The Building Process of Ankara As The National Capital- Ulus Devlet ve Erken Cumhuriyet Trkiye'sinde Trk Mimarisi: Ulusal Bakent Olarak Ankara'nn na Sreci, Danman: Do. Dr. Mehmet ECEVT, ODT, Yksek Lisans, 1998.

104

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

ENTRK, nal, G ve Kentlileme: Malatya rnei, Danman: Yrd. Do. Dr. Yaar KAYA, nn, Yksek Lisans, 1999. ARIKANLI, Maya, Kentsel Dnm Srecinde Gerilimler, Dinamikler ve Karanfilky, Danman: Yrd. Do. Dr. Meral zbek BOSTANCIOLU, Mimar Sinan nv.,Yksek Lisans, 2000. BAYKAL, Gldem, The Iconography of Taksim Square: Competing Claims on a Public Space- Taksim Meydannn Sembolik Analizi: Kamusal Mekan zerine Yaran Grler, Danman: Prof. Dr. Aye NC, Boazii nv., Yksek Lisans, 2000. DANI, Didem, Suburbanization and A Suburban Community in Turkey: The Case of Baheehir- Trkiye'de Uydu Yerlemelerin Yaygnlamas ve Bir Uydu Yerleme Topluluu: Baheehir Aratrmas, Danman: Prof. Dr. Sencer AYATA, ODT, Yksek Lisans, 2000. HASANOV, Vasif, Azerbaycan Cumhuriyeti Gah ehrinin Sosyal Yap Analizi, Danman: Dr. Nilfer zcan DEMR, Hacettepe nv.,Yksek Lisans, 2000. KO, Hamza, Erzurumda Kentleme Srecinde Kk Sanayi Yaplanma, Danman: Yrd. Do. Dr. Sevil NER, Atattrk nv., Yksek Lisans, 2000. MALBELE, Doan, Toplumsal Deime Asndan Kentleme, Danman: Do. Dr. Mimar TRKKAHRAMAN, Krkkale nv., Yksek Lisans, 2000. ULU, Dilek, Gecekonduda Kadnn Konumu: Elaz-Karyaka Mahallesi rnei, Danman: Yrd. Do. Dr. Mehtap YELORMAN, Frat nv., Yksek Lisans, 2000. EKC, Fatma Umut Bepnar, Lower Middle Class Neighborhood in The Metropolitan Context: The Case of Batkent (Ankara)- Kent leinde Orta Alt Snf Komuluk evresi: Batkent rnei (Ankara), Danman: Prof. Dr. Sencer AYATA, ODT, Yksek Lisans, 2001. NEY, Adnan Nuri, Urban Issues As It Pertains To Kuadas- Kentsel Sorunlar: Kuadas rnei, Danman: Do. Dr. Mehmet ECEVT, ODT, Yksek Lisans, 2001. UYSAL, Ercan, Konyada Kentleme, Kentlileme ve Kent i Nfus Hareketleri, Danman: Do. Dr. Abdullah TOPUOLU, Seluk nv., Yksek Lisans, 2002. ALTAN, Mehmet Akif, Kentleme ve Hemehrilik likileri, Danman: Prof. Dr. Cemalettin OPUROLU, Frat nv., Yksek Lisans, 2003. ZGR, Ebru, Yeni Kentlilerin Kente Uyum Srecinde Karlatklar SosyoEkonomik Problemler ve Tketim Alkanlklarnda Meydana Gelen Deiimler, Danman: Prof. Dr. Halil NARMAN, Frat nv., Yksek Lisans, 2003. ERDEM, Remziye, Anatomik Kentleme ve Diyarbakr rnei, Danman: Do. Dr. Ahmet CHAN, Dicle nv., Yksek Lisans, 2004.

105

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

SARI, M., Mersin'de Kentleme, G, Btnleme ve Kent Yoksulluu (Demirta Mahallesi rnei), Danman: Do. Dr. Sabri AKIR, Sleyman Demirel nv, Yksek Lisans, 2004. YAMAN, Mrvvet ., 19. Yzyl Sonu Bursa Sosyal Hayatnn Basna Yansmalar, Danman: Yrd. Do. Dr. Bedri MERMUTLU, Uluda nv., Yksek Lisans, 2004.
KENT SOSYOLOJS ALANINDAK DOKTORA TEZLER

ARSLANYREK, kr, 16.-19. Yzyllarda stanbul Kenti, stanbul nv., Doktora, 1983. ZER, nan, Kentlilemenin Kiilerin Siyasal Katlmlar zerindeki Etkileri, Danman: Do. Dr. Birsen GKE, Hacettepe nv., Doktora, 1983. ATAY, Mahmut, Keban Baraj Nedeniyle Elazn 1800 Evler Mahallesine G Edenlerin Kentlileme Sorunlar, Danman: Prof. Dr. Altan ESERPEK , Frat niv., Doktora, 1985. YELTUNA, Dilek ifti, Kentlileme Srecinde Bireylerin Siyasal Deer, Tutum ve Davranlarna Aile Yapsnn Etkisi, Danman: Do. Dr. lgen OSKAY, Ege nv., Doktora, 1994. DZKYL, Ahmet, Krsal Alandan Kente G ve Gecekondu Genliinin Sorunlar (stanbul-Sultanbeyli Gecekondu Blgesi), Danman: Do. Dr. Aye MULU, Mimar Sinan nv., Doktora, 1995. ERBA, Mehmet, Two Modes of Urbanization and Urbanism in A Peripheral Town of Turkey: The Case of Beypazar- ki Kentleme Tarz ve ki Kentlilik: Trkiye'de Bir Tara Kasabas (Beypazar rnei), Danman: Prof. Dr. Bahattin AKT, ODT, Doktora, 1995. PEK, Melek, Yeni Kentsel Alanlar Olarak Uydu Kentlerin Sosyolojik Boyutlar (Ankara li rnei Uygulamal Bir Aratrma), Danman: Prof. Dr. Tlin L, Hacettepe nv., Doktora, 1997. YELORMAN, Mehtap, Demokratik Kltrn Edinilmesinde ehirlilemenin Rol: Elaz rnei, Danman: Prof. Dr. H. Musa TADELEN, Frat nv., Doktora, 1997. KURTOLU, Aya, Local Politics and Social Networks in Urban Turkey: The Case of Hemehrilik in The Keiren Municipality- Yerel Siyaset ve Toplumsal liki Balar: Keiren Belediyesinde Hemehrilik likileri, Danman: Prof. Dr. Aye AYATA, ODT, Doktora, 1998. TEKEN, Adnan, Kentleme Srecinde Bir Tampon Mekanizma Olarak Hemehrilik: Ankara'daki Malatyallar rnei, Danman: Do. Dr. Beyl DKELGL, Hacettepe nv., Doktora, 2000.

106

C. YANIK / ankr Karatekin niversitesi SBE Dergisi 2(1): 93-107

ASLAN, kr, Toplumsal Mcadeleler ve Kent: Bir Alan rnei; Mustafa Kemal Mahallesi, Danman: Prof. Dr. Esin KNTAY, Mimar Sinan nv., Doktora, 2003.
KAYNAKA

ARSLANOLU, Rana, Kent, Kimlik ve Kreselleme, Asa Kitabevi, Bursa, 1998. BORAN, Behice, Ky Davas ehirlemek Davasdr II, http://www.behiceboran.org/images/bb_1940_koy_seh_mod.pdf, eriim tarihi:10 Mart 2011. ERMAN, Tahire, The Politics of Squatter (Gecekondu) Studies in Turkey: The Changing Representation of Rural Migrants in the Acedemic Discourse, Urban Studies, vol. 38, no. 7, 2001, pp. 983-1002. GOTTDENER, M., Budd, L., Chicago School, ss. 1-4, Gottdiener, M., Budd, L., Key Concepts in Urban Studies, Sage Publications, London, 2005. LYASOLU, Aynur, Trkiyede Sosyolojinin Tarihini Yazmak: Bir Sorunlatrma ve Yaklam nerisi, i. Kolektif, Sosyal Bilimleri Yeniden Dnmek, Metis Yay., stanbul, 1998. KAMAZOLU, H., Bayram, Trk Sosyoloji Tarihi zerine Aratrmalar/ncleri ve Temelleri erevesinde Yaklamlar, Birey Yaynlar, stanbul, 1999. KARPAT, Kemal H., Trkiyede Toplumsal Dnm, ev. Abdlkerim Snmez, Metis Yay. Ankara, 2004. KARTAL, S. Kemal, Ekonomik ve Sosyal Ynleriyle Trkiyede Kentlileme, Adm Yaynclk, 2. Bask, Ankara, 1992. KAYALI, Kurtulu, Trk Dnce Dnyasnda Yol zleri, letiim Yaynlar, stanbul, 2001. KIZILELK, S., Erjem, Y., Aklamal Sosyoloji Terimleri Szl, Attila Yaynlar, Ankara, 1994. KLENEWSK, Nancy, Contemporary Issues in Urban Sociology pp. 1-11, edt. Kleniewski, Nancy, Cities and Societies, Blackwell Publishing, Oxford, 2005. MOLOTCH, Harvey, The City as a Growth Machine: Toward a Political Economy of Place ss. 17-26, edt. Kleniewski, Nancy, Cities and Societies, Blackwell Publishing, Oxford, 2005. ULACK, Richard, The Role of Urban Squatter Settlements, Annals of the Association of American Geographers, vol. 68, no. 4, (Dec., 1978), pp. 535550.

107

You might also like