Dosya /

s.68 - 93 mesafe Bahar | 2010 -

Rizgarnin Sosyalist Hareket ve Krdistan Ulusal Kurtulu Mcadelesindeki Yeri zerine Bir Deneme -I-

Recep Maral

lkemizin, toplumumuzun olduka dinamik bir siyasal yaam var. Son otuz yl ierisinde gerek sosyalist siyasal mcadele ve gerekse ulusal kurtulu hareketi alannda pek ok rgtsel yap, hareket veya akm ortaya kt, geliti, glendi veya zayflayp sahneden ekildi. Kimi zaman oldu ki ideolojik ve siyasal blnmelerin hz iinde, kimin, neden, nasl birbirinden ayrld tannamaz hale geldi. Gnmzde bunlarn bir ksm hem ideolojik hem rgtsel yaplar olarak transformasyona uram durumdalar; bir ksm gelenek ve iddialarn srdrme abas vermekle birlikte krizlerini aabilmi deil; bir ksm ise artk kimse tarafndan hatrlanmyor bile... 70li yllardan 2000lere uzanan bu youn siyasal hareketlilik ierisinde eitli roller stlenen bu yaplarn irdelenmesi, hem bugn aklamaya yarayacak nemli veriler sunabilir, hem de sosyalist hareketin kresel lekteki siyasal ve rgtsel krizlerinin almas bakmndan bu deneyimlerden yararlanlabilir. 70'li yllarn sonuna doru Rizgar1 dergisi etrafnda kmelenen; 80'li yllarda "Krdistan Komnist Partisi na rgt" [KKP-] olarak; 90'yllarda ise "PRK/Rizgar"2 adyla ve programn yenilemi olarak devam eden siyasal hareket ve rgtlenmenin incelenmesi de bu balamda yararl veriler sunabilir. Krt ulusal demokratik hareketini sadece PKK veya onun yasal dzeyde temsilciliini yapan partilerden ibaret zanneden, ondan ncesini ve onun dndaki yaplanmalar bilmeyen gnmz kuaklar iin de bir tarihsel ilgi uyandrabilir. Bu makale bir "Parti Tarihi" anlatma abas olmaktan zellikle kanacaktr. "Parti Tarihi" kavram sosyalist literatrde, brokrasilerin "resmi tarih, resmi ideoloji" oluturma srelerini anmsatan netameli bir ierik tayor. Sonraki yllarda eer iktidara gelme ve iktidarda kalma baarlrsa "Parti Tarihleri" dogmalarla tahkim edilmi resmi tarihlerin temel ta olmaktadr. Kuruluu da dhil olmak zere Rizgar hareketinin iinde olan biriyim. rgtn eitli kademelerinde ve sorumluluk mevkilerinde grev yaptm. Kendi siyasi hareketi veya rgt hakknda tarihsel bir metin denemeye kalkmann birok risk tadnn farkndaym. Kendi kiisel tarihimin de ok byk bir blmn kapsayan bu srele ilgili olarak arama nesnel bir mesafe koymak olduka zor olabilir. Daha bandan okuyucuyu bu yanyla uyarmakta fayda gryorum. Yine de byle bir metin iin beni cesaretlendiren eyler de var: lki, u anda ve yaklak 7-8 yldr rgtn dndaym; rgtsel bir konumu savunmak ve srdrmek adna dlebilecek yanllktan, duygusallktan kanmak iin epeyce bir mesafe kazandm dnyorum. Dieri ise bizi ne kadar actrsa actsn nesnel bilgiye olan saygma gveniyorum. Tabi yine de okuyucu bu satrlarn kendisini de anlatan birine ait olduunu srekli hatrda tutmaldr derim. nce Neler Vard? Yakn dnem Krdistan tarihi sz konusu olduunda bunun hemen hemen "PKK ile balantl bir tarih" olarak ele alnd birok metin bulunuyor. Bu metinlerin ortak noktalarndan biri de "PKK'nin ncesi" bulunmaddr. ncesizlik iddialar hem Krdistan gerekliine, hem de tarihin mantna
1 2

Krte, [Kurmanci] "Kurtulu" anlamna gelmektedir. PRK - rizgar; "Partiya Rizgarya Kurdistan = Krdistan Kurtulu Partisi", ksaca "Rizgar" olarak anlmaktadr.

aykrdr. Hibir olgu tarihe vahiy yoluyla girmez... Her eyin mutlaka kendisini var eden bir ncesi, nkoullar vardr ve bir sonras da olacaktr. Ve yine her olgunun kendisini dierlerinden, ncekilerden/sonrakilerden ayrt eden niteliksel zellikleri vardr. Yakn tarihimizi tanmlamak iin ne Rizgar'yi ne PKK'yi ne de bir bakasn "milat" almaya ihtiya yoktur. "nce neler vard?" diye sorarken herhangi bir tarihten gidebildiimiz kadar geriye gidebiliriz. Sadece belirli bir rgtsel yap ve onunla balantl olarak tarihi izah etmeye almak bir yana, corafyamzn ok uluslu, ok kltrl, ok dinli heterojen toplumsal yaps, srelerin sadece tek bir etnik atma erevesinde anlalamayacan ortaya koyar. Bu vizyona fetih, igal, reklenme ve yurt edinme sreleri de dhil olmak zere ok ynl siyasal atmalar ve snf mcadelelerini de eklemek gereklidir. Ermeni tarihi bilinmeden Krt tarihinin, Sryani tarihi bilinmeden Ermeni tarihinin, Yunan tarihi bilinmeden n Asyann ve btn bunlar bilinmeden de Trk egemenlii tarihinin anlalamayacan dnyorum. Bir dierini ihmal eden, grmezden gelen veya sadece dman, teki kategorisinde ele alan yazmlarn srecin btnn grlmesini engelleyeceini dnyorum. Sz gelimi 70'li yllarda "sosyalist mcadele" ile "ulusal kurtulu" mcadelesinin ilikileri konusunda, onlarn snfsal nderlikleri ve tabanlarnn eilimleri arasndaki ilikileri tartrken Ermeni Tanak ve Hnak partilerinin pratiinden tamamen habersiz oluumuzun ne denli byk bir eksiklik olduunun ok sonra farkna vardm. Gerilla mcadelesinin "krlardan kentlere doru" mu yoksa "kentlerden krlara doru" mu yaplaca, silahl mcadelenin siyaseti hangi alardan besledii veya sktrd konularn tartrken; Latin Amerika, Asya veya Afrika'dan harl harl modeller ararken; ayn devlet aygtna kar mcadele etmi, ayn topraklarda ve ayn toplumsal doku zerinde gelimi olan "Balkan komitacl" veya "Ermeni fedai rgtlenmeleri"nden hibir haberimizin olmay gerekten traji-komik bir durumdur. Halbuki bu bilgiler ve belirlenimlerin bilincinde olmak bir ok eyin tekrarndan, yanltclndan, tuzaklarndan bizi koruyabilirdi. Trk Solunun da kendi tarihini "Mustafa Suphi ve yoldalar" efsanesinden geri gtrmeyip, Osmanl mparatorluundaki birok modern dnce akmnn gelimesine nclk etmi Rum, Ermeni, Bulgar birok yerli halkn aydnlarn ve rgtlenmelerini es gemi olmas da benzer bir "ncesizlik" hastalna iaret ediyor. Feodal Direnmeler Krt halk silah, isyan ve dalar hep sevmitir. Krdistan tarihi silahl direniler, isyanlar ve katliamlarla doludur. Resmi tarih bunlarn tmn birden "ayaklanma"/"isyan" olarak tanmlar. Krt tarihi ve politik yaplar ise tuttuklar pozisyonlara gre; eer Krtlerin srekli bir savam iinde olduklar ve hi boyun emedikleri iddiasndaysalar hepsini "isyan, bakaldr" veya "serhldan" olarak; eer Krtlerin srekli ezildikleri ve zulme uradklarn savunacaklarsa hepsini "direnme" veya "katliam" olarak tanmlama eilimindedirler. Aradaki nemli tanm ve nitelik farklar ounlukla propaganda ve ajitasyon diline kurban gitmektedir. Osmanl mparatorluu'nun Tanzimat srecinde, 1500'l yllardan o zamana kadar zerk bir yaam srdrm olan Krt Beyliklerini merkezi otoriteye balamak iin yrtt birok askeri sefer vardr. Bunlarn bazlar baarl, birou ise baarsz olmutur. Tm 19. yzyl boyunca (18061878) meydana gelen bu atmalar Krt siyasi tarihi asndan feodal nitelikli direnmeler dnemi olarak tanmlamak mmkndr. Osmanl Merkezi Otoritesiyle ttifak "Bav Kurdan"3 Sultan Abdlhamit ise kendi iktidar dneminde (1878-1908) farkl bir politika izleyerek Krt beyliklerini yeniden kazanma yoluna gitti. Onlarn yerel otoritelerini glendirdi; "Hamidiye Alaylar" ad verilen zel birlikler oluturarak hem gelien Ermeni ulusalcln engellemeyi, hem de airetlerin merkezi otoriteye daha gl balanmalarn amalad. Osmanl yapsn korumak iin yerli Hristiyan halklar teleyen bir slam ekseni oluturmaya abalyordu. Krt egemen snflar ile Osmanl ynetici snf arasndaki bu ittifak, ttihat ve Terakki dneminde devam etti. Kemalist iktidar, 191923 dneminde Osmanl topraklarnn Trk ulus devletine evrilmesi srecinde de bu ittifaktan yararland. Bu zaman aralnda eitli Krt rgtlenmeleri ortaya km, kltrel talepler dile getirilmeye balanmsa da merkezi otorite ile bir atma deil bir uyum aray sz konusudur. Kald ki, Osmanl devleti Ermeni ve Sryanilerin tasfiyesinde bu ittifaka yasland gibi Simko hareketini Asurilere ve ran'a, Berzenci hareketini ise ngiltere'ye kar desteklemekteydi.

"Bav Kurdan = Krtlerin babas

Krt aydnlarnn, ulusal rgtlenmelerin4 ve baz feodal nderliklerin merkezi otorite ile kopumaya balamalar Trk ulus devletinin kurulmaya balamasyla birlikte sz konusu olmu; atmalar, direnme ve isyanlar bu srele birlikte ortaya kmtr.

Ulusal Bakaldr ve Direnmeler Modern anlamda talepleri ve duruu itibariyle ulusal nitelikleri olan ilk Krt isyan 191921 Kogiri hareketidir diyebiliriz.5 Kogiri blgesindeki Zaza ve Alevi Krt airetler 191922 yllar arasnda Kemalist Ankara hkmetine kar savaarak, ulusal haklarnn tannmasn talep ettiler. Hareket i blnme ve yeterli destek grmemesi nedeniyle yenilgiye urad. Dersim'deki Krt airetlerin nderleri sonuta Ankara hkmetini desteklediler 1925"eyh Said ayaklanmas", znde "Azad" rgt tarafndan hazrlanm geni lekli bir ulusal isyan hareketiydi. rgtsel balar ve nderliinden kopartlarak erken "patlamas" salanlm; isyan direnie, direni de yenilgi ve katliama "tedip ve tenkil" e dnmtr. Aralarnda Osmanl ordusunda grev yapan Krt kkenli subaylarn da bulunduu, Krt aydn ve yerel nderlerince kurulan Azad Cemiyeti (Hizb Azadya Kurdistan), Ankara hkmetini Krt ulusal haklarn tanmaya zorlamak iin genel bir hareket planlad ise de hazrlklarn istihbaratn alan hkmet Cibranl Halit Bey gibi hareketin nde gelen isimlerini tutuklamaya balad.6 Bunun zerine 1924 ylnda Beytebap'ta Nasturilere kar yok etme hareketi yrten ordu birliklerindeki aralarnda General hsan Nuri'nin de bulunduu Krt subaylar isyan ederek daa ktlar.7 nderleri datlm olmasna ramen isyan blgesini ele geirmek isteyen hkmet birlikleri ile isyanc airetler arasnda atmalar oldu.8 1925'te Piran'da balayan isyan sonucu Krt birlikleri Elaz ve Diyarbekir bata olmak zere birok kent ve kasabay ele geirdiler. Ne var ki sonuta Trk ordu birlikleri kanl biimde isyan bastrd. Harektn nde gelen isimlerinden eyh Said'le beraber 49 kii "stikll Mahkemeleri"nde yarglanarak idam edildiler. syan blgesindeki birok airet bat blgelerine srld.9 1927 Ar, "Xoybn"10 cemiyetinin rgtledii, bir ulusal ayaklanmadr. Snr tesine ekilmi olan direnii ulusal nderler tarafndan kurulan ve Ermeni hareketiyle de ittifak kurmaya alan "Xoybn" rgt 1927'den balamak zere Ar blgesinde geni apl bir ulusal hareket rgtlemeye alt. Ar Da civarnda "Ararat Cumhuriyeti" adyla bamsz bir ynetim kurulduu ilan edildi. Ordu birlikleriyle birok atmalar meydana geldi. Trk hkmeti Zilan, Oramar, Tendrek gibi yrelerde kitle katliamlar gerekletirerek hareketi engellemeye alt. Trk ordusu Ar'ya ynelik 3. harektnda ran devletiyle yaplan antlamalardan da yararlanarak isyan bastrd. Burada birok kitle katliam yapld ve isyanc airetler bat blgelerine srgn edildi.11 1938 Dersim'de ise herhangi bir ayaklanma sz konusu deildir. Trk Devleti son olarak Osmanl dneminden beri zerk bir blge olarak varln koruyan Dersime gzlerini dikmiti. Dalk bir arazi olmas dardan girilmesini engelleyen bu blge yzyllarca zgn etnik kltrel yapsn korumutu. Devlet "ark Islahat Plan" ad altnda blgeyi tmyle etnik arndrma srecine tabi tutmak istiyordu. 1935 ylnda "Tunceli Kanunu" adyla zel bir yasa karld. Dersim'in zerine askeri operasyonlar dzenlendi. Dersim airetleri 1937-38de bir yldan fazla bu saldrlara kar direndilerse de, devletin kitle katliamlarna ynelmesi sonucu direni krld. Ordu maaralara

Bilenen ilk Krt rgtlenmesi Osmanl mparatorluunda, 1908 ylnda eyh Abdlkadir ve Emin Bedirhan Beyler tarafndan kurulan "Krd Teavn ve Terakki Cemiyeti"dir. Cemiyet Krt toplumunun eitim, renim ve toplumsal gelimesi iin abay esas almaktayd. 1918 ylnda bakent stanbul'da Krt aydn ve nde gelen ahsiyetleri tarafndan kurulmu olan "Krdistan Teali Cemiyeti" ise politik amalar olan bir cemiyettir. Osmanl mparatorluu bnyesinde Krtler iin zynetim haklarn savunmaktayd. Cemiyetin bakan ayn zamanda Osmanl Ayan yesi olan Seyit Abdlkadir'dir. 5 Kogiri Halk Hareketi, Komal Yaynlar, 1976, Ankara 6 Hasretyan, M. A.- Ahmad, K. M.- Cwan, M.; 1925 Krt Ayaklanmas (eyh Sait Hareketi); Jna N Yaynlar, Uppsala, Sweden 1985. 7 Gndoan, Cemil; 1924 Beytsebap syan ve eyh Sait Ayaklanmasna Etkileri, Komal Yaynlar, stanbul 1994. 8 Bruinessen, Martin Van, eyh Sait Ayaklanmasnn Dinsel ve Etnik Nedenleri, ev. Levent Kafadar, Birikim, 32, Aralk 1991. 9 Kahraman, Ahmet; Krt syanlar, (Tedip ve Tenkil), Mezopotamya Yaynlar, 2001, Kln. 10 Xoybn - (Ciwata Serxwebuna Kurd), 1927 ylnda Lbnan'da Snr tesine ekilmi olan Azadi Cemiyeti yeleri ve dier paralardaki nde gelen ahsiyetlerle birlikte kuruldu. Krdistan'n bamszln, paralarda ortak mcadeleyi ve Ermeni hareketiyle dayanmay esas alan rgt, Ar blgesinde geni apl bir ulusal hareket rgtlemeye alt. 11 Nuri, hsan; Ar Da syan; Med Yay., stanbul, 1992.

snan sivil halka kar zehirli gaz kullanm, sivil yerleimleri havadan bombardman etmiti.12 90 bin kiinin hayatn kaybettii Dersim'i "tedip ve tenkil harekt" bir jenosittir.13 Bunlar dnda Trk resmi tarihinin iddia ettii tm "isyan" ve ayaklanmalar znde Krdistan' yeniden igal etme politikalar sonucu lokal alanlarda yaanm olan direnmeler veya dpedz katliam hareketleridir. O halde sorun, Krt ulusunun silaha sarlmad ve isyan etmedii/direnmediinde deil, bu isyanlarn neden bu kadar abuk sndrlebildiindedir. Birok evresel faktrle birlikte belirleyici olan nderlik ve rgtlenme sorunudur. Dou'da ve Gney'de... Dou ve Gney Krdistanda srekli bir askeri rgtlenme ve silahl mcadele olagelmitir. Pemerge bu srecin temel bir znesidir. 1943'te Irak ynetimine kar isyan eden Barzaniler, ngilizlerin desteini alan Irak ordusu tarafndan bastrlnca, Mustafa Barzani, nderliinde 10 bin kiiyle birlikte Kasm 1945'te ran'a sndlar. Burada KOMELA14 rgtnn Irak Krdistanndaki kolu olarak Rizgar rgtn kurdular. 1939'da eyh Mahmut Berzenci'nin yardmcs Refik Hilmi nclnde Sleymaniye'de kurulan ve KOMELA ile ibirlii antlamas yapm olan Hw rgt de kendisini feshederek Rizgar'ye katld. Austos 1944 ylnda dier bir Krt rgt olan Hvi ile Dlanbar Da'nda Peymana Ssinor anlamas (" Snr" anlamas) imzaland. Krdistan haritas ve bayra belirlendi. Bu anlama Trkiye-ran ve Irak devletlerinin snrlarnn birletii noktada ve bu devletlerin Krdistan zerindeki egemenliine kar Krt ulusal mutabakatn kararlatrd iin Krt zgrlk mcadelesi asndan nemli bir yer tekil eder. Ekim 1945'te adn Krdistan Demokratik Partisi-ran (KDP-) (Partya Demoqrat Kurdistan ran) olarak deitiren parti, II. Dnya Sava sonrasnda ran'daki rejim deiiklii mcadelesinde ve 1946'da Mahabad Krt Cumhuriyeti'nin kuruluunda aktif rol ald.15 II. Dnya Sava sonrasnn konjonktrnde Dou Krdistan'da Mahabad'da kurulan Krt Cumhuriyeti sadece 11 ay yaayabildi. 1946 ylnn sonunda ran birliklerince igal edildi. Cumhurbakan Qadi Mihamed ve arkadalar idam edildiler. 1942 ylndan beri eitli Krt komitelerinin etkin olduu ve yerel iktidarlar oluturduu Mahabad blgesinde 1945 ylnda ksa sreli de olsa bamsz bir Krdistan devleti kurulmu olmas Krt kltrnn geliimi ve Krt zgrlk mcadelesi asndan nemli bir noktadr. Yakn Krdistan tarihinin en etkili Krt liderlerinden biri olan Barzani, Mahabad Cumhuriyetinin yklmas ardndan silahl gruplaryla beraber o dnemki SSCB'ye snarak 10 yl burada kald. 1958 ylnda Irak'ta Emir Faysal ynetiminin General Abdssalam Arif tarafndan devrilmesi ardndan Krdistan'a dnerek yeni ynetime Irak'ta demokratik bir rejim ve federasyon kurulmas iin destek verdi. Ancak BAAS ynetimleri Krdistan'a vermeyi taahht ettikleri zerklik vaatlerini yerine getirmeyince PDK16, 1961 ylnda merkezi ynetime kar silahl mcadele balatt. Ksa srede Irak'n kuzeyinde bulunan Krdistan blgesinin tmne egemen oldu. 1970 ylna kadar eitli atekesle birlikte aralksz sren mcadele bu tarihte BAAS ynetimiyle "Krdistan'a otonomi" antlamas imzalanmas zerine sona erdi. Ne var ki antlama 3 yl boyunca srncemede kalnca 1973 ylnda sava yeniden balad.

12 13

Kahraman, Ahmet; 2001. Beiki, smail; Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi, Belge, stanbul, 1990. 14 KOMELA (Komeley Jiyanw Kurdistan / Krdistan Dirili Topluluu), 16 Austos 1943'te ran ynetimi altnda bulunan Mahabad'da kuruldu. 15 Kadri Cemil Paa (Zinar Silopi); Doza Kurdstan (Krdistan Davas), Beyrut,1969,-1989, Krdistan Press, Stockholm. 16 PDK / Partya Demokrata Kurdistan a Irak - PDK-I (Krdistan Demokrat Partisi - Irak) 1946 ylnda kurulan PDK, airet milislerine dayal bir silahl rgtlenmesi de [Pemerge birlikleri] bulunan gl bir siyasi partidir. "Irak'a demokrasi, Krdistan'a otonomi" iaryla mcadele yrtmtr. 22 Ocak 1946'da Mahabad Cumhuriyeti kurulunca Irak-ran Krtlerinin birlik dncesi glendirilmi ve Rizgar ve dier milliyeti gruplarnn da katlmasyla 16 Austos 1946'da Krdistan Demokrat Partisi-Irak kurulmu ve genel sekreterliine Mahabad Krt Cumhuriyeti'nde bakomutanlk grevi yapan Mela Mustafa Barzani seildi.PDK'de nemli dalma ve i atmalar kt bu dnemde Talabani nderliindeki grup ayr bir parti kurdu. Mustafa Barzani'nin lmnden sonra Partinin ynetimini oullar Mesud ve dris Barzani birlikte yrttler. Mesud Barzani halen hem PDK'nin hem de Irak Krdistan Blgesel Ynetiminin bakanln yrtmektedir.

Bu savata PDK baz dnler karl ran ynetimi tarafndan desteklenmekteydi. 1975 ylnda ran ve Irak Cezayir Antlamas ile aralarndaki sorunlar znce, ran ynetimi desteini ekti ve PDK ar bir yenilgiye urayarak, lke dna ekilmek zorunda kald.17 1975 yenilgisi sonrasnda Irak Krdistan Demokrat Partisi'ndeki blnme derinleti. Baba Barzani'nin ABD'de lm, Talabani nderliindeki YNKnin18 g kazanmasyla iki rgt arasnda "Brakuj"19 denilen atmalar yaand. Keza Dou Krdistanda da KDP20 ve Komala21 vb. rgtler, ran smrgeciliine kar srekli mcadele iinde oldular. 1970'lerdeki ahlk rejimine kar devrimci hareketlerin birou, Krtlere ve Krtlerin hak taleplerine olumlu yaklamaktaydlar. Krtler de 1979da ahlk rejiminin devrilmesinde etkin rol oynadlar, ran-Irak sava dnemine kadar Dr.A.Qasmlo nderliinde zerk bir blge yarattlar. Ne var ki, Humeyni rejimi Krdistana bu kez slami smrgecilii dayatt. Bu yaplanmalarn nitelikleri ve zaaflar kukusuz ayr bir yaz konusudur. Silahl isyanlarn, direnmelerin, srekli bastrlmalar, yenilgi almalar ve baarsz kalmalarnda iteki yapsal zellikler kadar d faktrleri de kmsememek gerekir. 1. ve 2. Emperyalist Paylam savalarndan sonra Ortadou'da kurulmu olan siyasi statkolar, srekli olarak Krt halknn zgr bir toplum olarak rgtlenmesini engellemiti. Emperyalist gler, uluslararas kurum ve kurulular, bu statkoyu hep koruduklar gibi; iki kutuplu dnya dzeninde de "Sosyalist Dou Bloku" da bu statkoyu koruyan politikalar yrtt. Dolaysyla Krt halknn ulusal talepleri desteklenmedii gibi, smrgeci devletlerin saldrlar karsnda da korumasz kaldlar. Kuzeyde Olanlar: Dou Mitingleri'nden DDKO'lara 1938 Dersim jenosidinden sonra Kuzey Krdistanda Kemalist rejim ulusal mcadelenin zerine adeta beton dkm gibiydi. ten ie yanan yurtseverlik ateine ramen, Krdistan tamamen susturulmu, teslim alnmt. 1950li yllarn sonlarna doru Krt aydnlar arasnda ilk kprdanlar grld. Gneyde Barzani hareketinin yaratt coku ile buraya bal yerel rgtlenmeler filizlendi. 1959'da stanbul'da arln Krt rencilerinin oluturduu 49 Krt aydnnn tutuklanmas (49lar Olay), Demokrat Partinin Krt hareketinin canlanma tehlikesine kar Krt aydnlarna kar sindirme operasyonuydu. 1960 Askeri darbesi, muhalif btn gazetecileri ve tutuklular serbest brakrken onlar Harbiye hcrelerinde kalmaya devam etti.22 stelik "Krt tehlikesi"ne daha da nem vererek, birok airet liderini Sivas'ta bir toplama kampna kapamay da ihmal etmemilerdi. 1961 Anayasasnn getirdii yeni olanaklar iinde Krt aydnlar da hareketlenir; grlr! Yayn dzeyinde abalar gzkr. "Dicle-Frat", "leri-Yurt", "Dicle Kayna" ve "Deng" gibi yaynlar rnek verilebilir.
17 18

David McDowall: A Modern History of the Kurds, London 1996. YNK / Yektya Nitimanya Kurdistan - YNK [Krdistan Yurtseverler Birlii - KYB) 1975 ylnda Barzani nderliindeki Krdistan Demokrat Partisi'nden kopan ve daha sosyalist bir izgi izleme eilimindeki kadrolar tarafndan kurulan bir Krt partisidir. YNK'nin liderliini, u anda Irak Devlet Bakanl grevini yrten Celal Talabani yapmaktadr. PDK ve YNK, Pemerge ad verilen silahl rgtlenmeleri bulunan iki rakip Krt rgt olarak uzun yllar Irak Merkezi ynetimine kar gerilla sava verdikleri gibi kendi aralarnda da savatlar. Krt siyasi literatrnde "Brakj" ad verilen bu mcadele, 1998 ylnda Washington'da ABD'nin arabuluculuuyla Barzani ve Talabani arasnda yaplan bir anlama ile son bulmutur. 2003 ylnda Irak'taki BAAS diktatrlnn devrilmesinden sonra her iki parti aralarndaki siyasi anlamazlklara son vererek ortak bir Krt ynetimi oluturulmas konusunda anlatlar. Her iki parti Irak Krdistan Blgesel Ynetimi Parlamentosunda ounluu oluturuyor ve hkmeti paylayorlar. 2009 ylnda gerekletirilen Irak meclis seimlerine PDK ve YNK rgtleri ortak liste ile katlarak 53 milletvekili karmlardr. 19 "Karde kavgas". 20 70'li yllarda Dr. Abdurrahman Qasumlu nderliinde sosyalist-demokrat bir izgi izleyen KDP-,"ran'a Demokrasi, Krdistan'a otonomi" ilkesiyle ran monarisine kar etkili bir silahl muhalefet yrtt. 1979 ylnda ran'daki ahlk rejiminin yklmasndan sonra ksa bir dnem Dou Krdistan'da zerk bir ynetim kurmay baard ise da Humeyni nderliindeki ran slam Cumhuriyeti blgeyi yeniden ele geirdi. Abdurrahman Qasumlu ve iki arkada 1989 ylnda Viyana'da ran rejiminin ajanlarnca dzenlenen suikast sonucu ldrld. Ardndan KDP Genel Sekreterliine seilen Dr.Sadk erefkendi ve 4 arkada 1992 ylnda Berlin'de yine ran ajanlar tarafndan dzenlenen suikast sonucu hayatlarn kaybettiler. 21 KOMALA - (Krt ileri Devrimci rgt)- IKDP kadar gl olmayan Marksist eilimli bu rgt sosyalist bir ran devleti iinde Krt zerkliini savunur ve rejim muhalifidir. 22 Naci Kutlay, 49lar Dosyas, Frat Yaynlar, 1994. 49 kiilik listede yakn dnemde Krt siyasal hareketinde aktif roller alm pek ok isim yer almaktayd. Gnmze ilikin bir karsama yapmak iin bu listeye bir gz atmakta fayda vardr: Sait Eli, Sait Krmztoprak, Musa Anter, Naci Kutlay, Ali Karahan, evket Turan, Yaar Kaya, Ziya erefhanolu, Medet Serhat, rfi Akkoyunlu, Ziya Acar, Canip Yldrm, Nurettin Ylmaz, Esat Cemilolu, Nazmi Balka, erafettin Eli, Necati Siyahkan ....

Ardndan siyasi rgtlenmeler gndeme geldi. 1965'de Av. Faik Bucak nclnde kurulan Trkiye Krdistan Demokrat Partisi ksa sre sonra nder kadrolardan Dr.Sait Krmztoprak (van) ve Sait Eli arasndaki elimeler nedeniyle sa ve sol olarak ikiye blnd. TKDP ve TKDP arasndaki mcadele, siyasal-fiziki tasfiyeye yneldi. Kuzeydeki btn hareketler zerinde tartmasz bir prestiji olan Barzani'nin TKDPnin nderlerini (Dr.van, eko ve Brsk), Sait Eli olay gerekesiyle idam ettirmesiyle (1972) TKDP de tasfiyeye uram oldu. TKDP kadrolar daha sonra "vanclar" adyla toparlanarak, yeniden rgtlenmeye giritiler. Dier yandan Avrupa'da balayp tm dnyay sarsp etkileyen 68'in devrimci dalgas Trkiye metropollerine ulamakta gecikmedi. renci genlik arasnda hzla yaylan radikal sosyalist dnceler, Marksist-Leninist sylem ve rgtlenmeler Krt genliini de yakndan etkiledi. nce FKF (Fikir Kulpleri Federasyonu), daha sonra TP (Trkiye i Partisi) iinde Krt muhalefetleri geliti. Trk Soluna egemen Kemalist yaklam ve yorumlar yerine, kendi lke gerekliklerine ynelik araylara girdiler. TP'le likiler ve Etkileri Krt ulusal hareketinin kendini toparlayp TKDP olarak rgtlenmeye balamasyla, Trk sosyalistlerinin legal kitlesel bir partisi olarak TP 'in rgtlenmesi hemen hemen ayn dnemlere denk gelir. Farkl ihtiyalardan ortaya km ve farkl dinamiklerden, birbirlerinden bamsz olarak gelimilerdir. Sosyalist hareket 1961 Anayasas nedeniyle legalite kazanmtr ama Krt ulusal hareketi iin henz hibir legalite zemini yoktur. te bu tam da bu noktada Krt aydnlar ve renciler iindeki sosyalist eilimin legalitede ifade yollar aramas, Dou Mitingleriyle ortaya km olan toplumsal taban, TP'i bir adres haline getirdi. Bylece farkl alanlarda birbirinden bamsz hareket etmi olan iki muhalif akm Trk sosyalist hareketi ile Krt ulusal demokratik muhalefeti ilk kez TP bnyesinde bir araya geldiler. nk artk her ikisi iin de katalizr vazifesi grecek sosyalist Krt aydnlar ve genlik kesimi olumutu. TP'in ilk kurulu yllarnda henz illegal TKP'nin gdmnden uzak kalmay baardn; rgtn Krt kitlelere almasnda Mehmet Ali Aybar'n tavrnn da nemli rol olduunu hatrlamakta fayda var. Krt ulusal demokratik hareketinin elitleri, sosyalist genleri, bylece TP'i kendilerini ifade edebilecekleri legal bir siyasi alan olarak grdler. Byle baklnca olumlu anlamda Trk sosyalist hareketine asl mdahalenin Krt demokratlarndan geldiini sylemek daha dorudur. Buradaki karlkl iliki sonular itibariyle olduka nemli kazanmlarla sonulanmtr. TP'in Krdistan'da kitlesel bir tevecchle karlanmas, fraksiyonel blnmelerden sonra TP'in Krt kkenli kadrolar zerinde kalmas ve nihayet partinin 4. Kongre kararlarndan "blclk" sulamasyla kapatlmas da bunun bir kantdr. Krt sosyalistlerin ve demokratlarn TP'te almalar ve bu yapy zorlamalar, Krt ulusal taleplerinin ilk kez legallemesini, Trk toplumunun geni kesimlerine ulamasn, ilerici demokrat kesimlerde tartlmasn salamtr. Tabii TP deneyiminin Krt sosyalist kadrolar zerinde legalist, reformist kar etkileri de olmutur. Bu srece Trkiye tarihinin iki nemli muhalif gcnn ilk kez bir araya gelme, ortaklklar arama ve karlkl tartma deneyimi olarak bakmakta fayda var. Dou Mitinglerinin Anlam renci genlik ve Aydnlar arasndaki bu aray, toplumsal muhalefet iinde kitlelerde de farkl biimde geliiyordu. Ksmen rgtl ksmen de bamsz kiilerin ittifakyla dzenlenen, TP tarafndan da desteklenmi olan Dou Mitingleri23 Krt aydnlanmas ve bilinlenmesinde nemli bir yere sahip olmutur. Diyarbakr, Hilvan, Siverek, Batman, Kozluk gibi merkezlerde gerekletirilen bu mitingler Krt toplumunun legal, ynsal ilk politik gsterileri olmas bakmndan da anlamldr. Bu mitingler kitlelerin politiklemesini hzlandrd gibi bamsz rgtlenme ihtiyac duyulmasnda da etkili oldu. Bir yanyla "Dou'nun geri kalml", "yol, su, fabrika" gibi istemlerle ve "Anayasac" ve poplist bir sylemle gelise de, Krte konumalarn yapld, Krt kimliinin vurguland, ulusal istemlerin hissettirildii srelerdir bunlar. DDKO'larn Analizi Rizgar Hareketi kendisini DDKO (Devrimci Dou Kltr Ocaklar) geleneinin bir mirass olarak tanmlar. Kukusuz Rizgar, DDKO'larn tek ve dolaysz mirass deildi. DDKO'da rgtlenen gen Krdistanllarn birou sonraki yllarda yalnz Rizgar'nin deil; zgrlk Yolu'ndan Devrimci Demokratlar'a, KUK'tan Kawa'ya kadar birok siyasi akmn, rgtlerin de belirleyici kadrolar oldular.
23

Beiki, smail; Dou Mitingleri'nin Analizi (1967), Yurt Yaynlar, Ankara, 1992

Rizgar de arlkl olarak DDKO kkenli kadrolardan olmakla birlikte, deiik geleneklerden gelen Krdistanllardan oluuyordu. 1971 Diyarbekir Cezaevi savunmalaryla bir siyasi tavr ortaya km, Krt ulusal mcadelesi ve sosyalizm ekseninde yeni siyasal, rgtsel araylar ne km; DDKO'nun bu ekirdek grubu etrafnda eitli kmelenmelerle birlikte yeni bir grup domutur. Bu grubun kendini ideolojik olarak yeniden tanmlamas, siyasal bir programa ulamas, rgtsel bir muhteva kazanmas zaman iinde ekillenmitir. Bu nedenle DDKO'larn kadro kaynaklar, rgtlenme ve siyaset biimleri hem Rizgar'nin hem de 1970 sonras Krt ulusal hareketine damgasn vuran siyaset anlaynn dayand arka plannn analizi asndan nemli ipular tamaktadr. FKF24, Dev-Gene dnerek, TPten ve reformcu soldan ideolojik olarak kopumaya baladnda, Krt genlii de FKF ve TP'ten kopuarak 1969da DDKOlar rgtlediler. DDKO'larla gerekleen kopuma, ulusal mcadeleyle bantl bir koputu. Ancak ideolojik olarak TP izgisine yakn bir yerde duruyorlard. Ancak TP ve Krt yurtseverleri arasndaki yaknl ideolojik olarak deil, siyasi olarak tanmlamak daha doru olur FKF'nin Dev-Gen'e dnt son kongrede Genel Bakan olan Zlkf ahin bu ayrmada TP izgisini temsil ediyordu. Zlkf ahin daha sonra Rizgar hareketinin kurucu isimleri arasnda yer ald.. DDKO'larn mcadele tarz ve rgtlenme anlayyla yasalc ve roformist bir izgi izlediklerini sylenebilir. Buna karlk o dnemlerin "devrimci" ve "solcu" zeminlerinin meruluuna karlk "Krt sorunu"nun byk bir tabu oluu, tartlamay, Krt genlerinin siyasal olarak radikal bir adm attklarn gsterir. DDKO'lar, Trkiye'deki legal kitlesel ilk Krt rgtlenmesi olarak ulusal demokratik harekette bir dnm noktasna tekabl eder. Arln devrimci niversite genlii oluturmakla beraber KDP, "Doulu aydnlar" ve TP ierisinde alan sosyalist kadrolarn bir tr ittifak gibidir. Gerek DDKOlar ve gerekse Dou Mitinglerinin rgtleyicilerinin ayr bileeni vard. Bu, ulusal mcadelenin o dnemdeki kadro kaynaklarn da gstermektedir. Birincisi; Krdistanda medrese eitimi grerek, buradaki ulusal kltrel geleneki deerleri tayan, daha ok Barzani hareketine sempati gsteren ky ve kasaba kkenli Krt entelijansiyas (din adamlar, esnaflar, sanatkrlar ve bir ksm tacirler). Bunlar daha ok TKDP iinde veya sempatizan olarak rgtlenmilerdi. kincisi; Krdistann suskunluk dneminde kimi smrge metropollerinde, kimi Avrupada eitim grerek, meslek veya stat edinen Krt aydnlaryd. Gazeteci, doktor, avukat, yazar, renci olan bu gurupta lml sosyalist dnceler egemendi. Genellikle TP iinde veya bamsz liberal aydnlar olarak tavr alyorlard. ncs ise; yine metropollerdeki renci genliin dinamik, radikal elerini ieriyordu. Marksizmden ve Marksizm etkisindeki ulusal kurtulu hareketlerinden derinden etkilenen bu gurup, ayn zamanda dnemin zelliklerini yanstan biimde aktif bir mcadele tarz aray iindeydiler ve ou kez nc rol stleniyorlard. Ne var ki, her kaynak kendisiyle beraber bambaka zaaflar da bnyeye tayarak uzun sre KUKMnin kendi ayaklar zerine dikilmesine kendi iinden engeller oluturdu. rnein; geleneksel yurtsever-ulusalc aydnlar, uzun sre Gney Krdistandaki Barzani hareketinin yedei olma ve Kuzeyi tabi klma izgisini srdrdler. Buna karlk Krdistan deerleri ve kitle balar dierlerine gre daha glyd. Doulu Sosyalist Aydnlar ise, ar bir ihtiyatllk ierisinde sorunu dzen snrlarn fazla zorlamadan zmeyi ngren reformcu sol tarzn temsilciliini yapyorlard. Buna karlk ulusal kltrn modern tarzda yeniden retilmesinde ve sorunun Avrupaya, metropollere diplomasi yoluyla tanmasnda etkili olmaktaydlar. nc gurup eliyle ise; Trkiyedeki hemen btn sol fraksiyon ve dnya sosyalist hareketinin kutuplamalarn, onlarn zaaflaryla birlikte Krdistana tamlard. Buna karlk sosyalist Krt genlii Krdistan devriminin ideolojik-teorik siyasal sorunlarnn tartlmasndan, ihtilalci rgtlenmelere ve yeni mcadele tarzlarnn denenmesine kadar bir dizi alanda her trl giriimciliin ve deiimin ncs olmay baardlar. 70li yllarda Trkiye, tarihinin en dinamik toplumsal ve siyasal deiimlerini yaamaktayd. renci hareketleri btn okullar sarm, zellikle ABD emperyalizmine kar protestolar younlam, sosyalist hareket biraz da poplist bir tarzda toprak igalleri, mitingler, destek
24

FKF (Fikir Kulpleri Federasyonu); eitli niversitelerde rgtlenmi olan sosyalist renci genlik kulpleriydi.

grevleri ve yrylerle kitlelere tanmaya allyordu. i snf DSK bnyesinde yeni bir canlan gsteriyor, yaygn grev dalgalaryla birlikte 1516 Haziran 1970de stanbulda burjuvaziye korkulu anlar yaatyordu. Krt ulusal muhalefeti de henz ezilen doulu halkmz halk syleminin kylarnda dolasa bile DDKO ile birlikte kitlesel bir atak yapm, Dounun geri kalmlnn kkeninde etnik bir temel, Krt sorunu olduunu tarttrmaya balamt. Douda komando zulmnn tehir edilmesi konusunun Trk aydnlar ve sosyalistler arasnda tartlmaya balanmas da bu dneme rastlar. Krt airetler zerinde doktora tezi hazrlayan Dr.smail Beiki, Dou Anadolunun Dzeni aratrmas ile birlikte Trk aydnlar arasnda Krt sorununa bilimsel bir yanszlkla yaklaan ilk kii oldu. Dou Mitingleri ve DDKO srelerine de yakndan tanklk eden Beiki, Krt ulusal demokratik muhalefetinin ideolojik-teorik ina srecine daha sonra bilimsel bilgi retimiyle nemli katklarda da bulunacaktr. 12 Mart 1971 Darbesi ve Sonras Trk Solu 12 Mart 1971 Muhtras ile sonulanan sre, Trkiye sosyalist hareketi asndan saflamalarn da netletii bir sre oldu. MDD [Mill Demokratik Devrim] tezleri ile Kemalist Devrimciler genlii ve sosyalist hareket Sol Cunta giriimlerinin yedeine taklmak istenmekteydi. deolojik radikalizmlerine karlk birok grubun Kemalist darbeci subaylarn strateji veya taktikleri iinde hareket etmi olduklar sonradan daha ak biimde deifre oldu. Her iki ipte de oynayan Kuvvet Komutanlar dierleri ile uzlaarak Sol Cuntay tasfiye etti, mdahale karar aldlar. 12 Martlarn reform hkmetleri adyla yumuak ini yapmalarndan sonra, toplumsal muhalefeti ezme giriimleri sosyalist hareketteki ayrmada keskin bir rol oynad. Ne var ki Kemalistlerle oluan bu ideolojik-siyasal balaklk sonraki yllarda belli biimler altnda varln srdrmeye devam etti. Cuntaya tavr alarak silahl mcadeleye sarlan THKO ve THKP-C gibi rgtler, reformizmle radikalizmin kopuunu iaret eder. Bu srete Latin Amerika, Kba, Vietnam ve indeki devrimlerin belirleyici etkisi altndaki bu hareketler buna uygun teori ve rgtlenmeler gelitirdiler."Politiklemi askeri sava stratejisi"ne bal olarak, ehir gerillas ve Parti-Cephe modelini benimseyen THKP-Cye karlk, THKO silahl halk savan ve kr gerillasn temel alyordu. Btnyle in Modelini lkeye uyarlayan ve yar-feodal yapnn egemen olduu grn tayan PDA [Proleter Devrimci Aydnlk] grubu ise Aydnlktan ayrlmt. THKP-C ve THKO kadrolar 12 Mart srecinde askeri rejime kar militanca mcadelelerin ncleri oldular. Nurhaklarda Sinanlarla, Kzlderede Mahirlerle yazlan devrimci manifestolar, Denizlerin daraacn ba dik gslemeleri ve daha bir ok devrimci eylem, devrimci hareket asndan sava bir gelenek ve taban yaratt. SBKP izgisindeki TKP, KP izgisinden PDA ve legal alandaki TP gibi grup ve rgtler ise bu tarz kk burjuva maceracl, goizm, faizme davet karmakla suluyorlard. 70 sonras PDAda (Proleter Devrimci Aydnlk) yollar TKP (Trkiye htilalci i-Kyl Partisi) ve TKP/MLTKKO (Trkiye Komnist Partisi/Marksist-Leninist), kr gerillas, Kemalizm eletirisi, Krt ulusal sorunu gibi balklarda ayrld. TKP/ML-TKKO radikal bir silahl kyl devrimciliinin kopuunu temsil ediyordu. TKKO tm Misak-i Milliyi temel alan bir stratejiye sahip olmasna karlk, kadrolarnn nitelii ve mcadele tarznn uygunluu nedeniyle kylle dayal gerilla mcadelesine zellikle Dersimde taban bulabildi. Kayda deer bir nokta da 70li yllarda ii-kyl ittifak ve kra dayal silahl mcadele eksenindeki tm yaplanmalarn, kendilerini Trk Solu iinde konumlandrmalarna ramen esas olarak Alevi-Krt kyll ve onlarn ehir varolarndaki uzantlar olan gecekondu yoksullar arasnda varlk bulabilmeleridir. Bu yllar ayn zamanda Trk sosyalist hareketinde yalnzca radikal-reformist ekseninde deil, ok merkezli uluslararas sosyalist harekete bal olarak deiik paralanma ve fraksiyonlara da tanklk etti. Bu ayrmalara karn Trk Solu zerindeki genel Kemalist-oven etki varln devam ettirdi. 1971 Diyarbekir Skynetim Yarglamalar ve DDKO Savunmas 1971 Diyarbekir Skynetim Askeri Mahkemesindeki yarglamalar ve cezaevi pratii Krt ulusal demokratik ve sosyalist hareketinin deiim ve ayrmalar geirdii bir dneme tanklk etmektedir. Smrge mahkemeleri karsnda siyasal savunma yaplp yaplmamas nemli bir ayra oluturur. Skynetim Adli Mavirliinin mahkemelerde siyasi bir metin ortaya kmasn

engellemek amacyla aileleri de kullanarak yapt eitli bask ve ynlendirmelere karlk gen DDKOlular siyasal savunmay tercih ettiler.25 Bu savunmalarda, Askeri Savcln, "Krt diye bir ulus yoktur, Krte diye bir dil yoktur, bunlar sylemek blclktr" temelindeki iddianamesine karlk Krt diye ayr bir ulusun, Krte diye ayr bir dilin var olduu tarihsel ve sosyolojik temelleriyle ortaya konulmaktayd. Krt halknn demokratik haklar, uygulanan ulusal bask, inkr ve asimilasyon politikalar da tehir edilerek; DDKO'lar erevesindeki demokratik talepler daha da somut bir biimde dile getirilmekteydi. Bu metinler Kemalizmin, resmi ideoloji ve resmi tarih anlaynn da radikal eletiriler olmas bakmndan tarihsel nemi tamaktadr. Buna karlk nemli hukuki kayglar tad, sorunu yasal bir ereve iinde tanmlamaya alt da gzlenebilir. Savunmalarn yazlp hazrlanmasnda nde gelen isimler Mmtaz Kotan ve brahim Gl idi. Tutuklu olmamasna ramen Orhan Kotan ile Avukat Ruen Arslan ve erafettin Kaya'nn katklar yapmaktayd.26 Krt halknn varl ve sosyo-ekonomik toplumsal yaps zerindeki tezleri nedeniyle niversiteden uzaklatrlm ve Skynetim mahkemelerinde yarglanmakta olan Dr. smail Beiki, DDKO sanklarnn savunma yapmalarn tevik eden ve destekleyen aktif bir tavr gsterdi. Metinlerin hazrlanmasnda da nemli katklar sunmaktayd. Kendisi de bir bilim adam olarak resmi ideolojinin ve niversitelerin inkarc tavrn hedef alan radikal bir savunma izgisi izlemekteydi. hsan Aksoy ve Faruk Aras'n bulunduu dier bir DDKO grubu da benzer bir perspektifte savunma yaptlar.27 Mahkemelerde toplu olarak siyasi savunma yaplm olmas bir korku perdesini yrtm oldu. Genler bylece toplumda artk devletin ideolojik ve siyasi basklarna sesleri ykselten, bilinli, eitimli, kararl insanlar bulunduu mesajn vermi oldular. Bu da sonraki gelimelerin nn aan bir koba ilevi grd. Savunmalar siyasi bir kariyer kazandrd ve bir misyon ykledi o insanlara. Mcadeleye istekli kuaklar iin bir gven ve istek yaratt. DDKO Savunmas 12 Mart srecindeki yarglamalarda Krt sorununu cesaretle ortaya koyan ilk ve tek savunma deildi. 1969 ylnda, Antalya'da grlen TKDP davasnda Said Eli ve akir Epzdemir'in yapt savunmalar bir ilk niteliindedir. Keza 1971 TKP savunmasnn28 siyasi talepler ve zm nerileri bakmndan birok noktada DDKO savunmasn at sylenebilir. DDKO savunmasnn nemi, bu savunmann bizzat Krt genleri tarafndan topluca, Mahkemelere, Resmi ideolojiye ve devlet kurumlarna kar politik bir tavr olarak ortaya konmasdr.29 Bylece 197174 yllar arasnda Diyarbakr Skynetim Askeri Cezaevinde oluan "Ocak Komn"30, Rizgar hareketinin aktif kadrolarnn bulutuu; dzenli eitim almalar yapan, tartmalar yrten ayn zamanda entelektel bir odak haline gelmi oldu. Komal Yaynevi 1974 ylnda cezaevinden tahliye olan Ocak Komn yeleriyle birlikte ilerinde TKDP'nin blge sekreterliine getirilmi olan Orhan Kotan dahil olmak zere Sol KDP'nin kimi nde gelen isimleri Mu'ta geni bir toplant dzenlerler. Ad konulmam bir Kongre niteliindeki bu toplantda Rizgar hareketinin temellerini atan kararlar alnmt. Buna gre Krt sorununun kamuoyunda tarttrlmas, sosyalist ve demokratlara benimsetilmesi ve asl olarak da ulusal demokratik muhalefetin ideolojik-teorik olarak tahkim edilmesi gibi amalarla yayn faaliyeti rgtlenmesi; mcadelenin kitleselletirilmesi iin de DDKO tarznda legal kitle rgtlerinin oluturulmas gibi kararlar alnd. Bylece Krdistanda geleneksel yurtsever milliyeti kadrolar ile, metropol kl sosyalist Krt genlii arasnda bir ittifak gereklemi oluyordu. 197475 yllarnda kurulan Komal Yaynevi ile DDKDler (Devrimci Demokratik Kltr Dernekleri) bu srecin iki legal aya olarak ortaya ktlar.
25 26

DDKO savunmalar iin bkz; "Devrimci Dou Kltr Ocaklar Dava dosyas 1", Komal yaynlar, 1975, Ankara. DDKO savunmas ve iddianameye cevap metinlerinde imzas bulunan kiiler: Mmtaz Kotan, Fikret ahin, brahim Gl, Ymn Budak, Nezir emmikanl, Ali Beykyl, Mahmut Kln, Ali Ylmaz Balka ve Battal Bate'ydi. 27 Bu grupta da hsan Aksoy, Faruk Aras, Ferid Uzun, Nusret Klaslan, Sabri epik, Zeki Kaya, Hasan Acar, hsan Yavuztrk, Niyazi Dnmez gibi isimler yer almaktadr. 28 "Trkiye htilalci i-Kyl Partisi" davasnda, Dou Perinek, Gn Zileli, Atl Ant ve Halil Berktay'n imzalarn tayan ve Ankara Skynetim As.Mahkemesine verilen savunma. 29 Gndoan, Cemil; "Kawa Davas Savunmas ve Krtlerde Siyasi Savunma Gelenei, Vate Yaynlar, stanbul, 2007 30 "Ocak Komn"nde Mmtaz Kotan, brahim Gl, Ymn Budak, Ylmaz Balka, Mahmut Kln, Ali Beykyl ve Battal Bate gibi DDKO kadrolarnn yan sra Dr.smail Beiki, Kazm Baba, Erdal enel, Hseyin Topta, Ali Yaln, etin Day, Mehmet Uzun ve Recep Maral gibi baka davalardan yarglanan retmen ve renciler de yer almaktayd.

Sonradan sk sk "zeletiri"sinin dile getirilecei gibi, bu kadrolarn belli bir siyasi rgtlenme modeliyle ortaya kmak yerine, yayn faaliyetini ve legal derneklerini ne karmas, sonraki yllarda srekli devam edecek olan "rgtlenme krizi"nin de temellerini atm oldu. Bu kararlar gereince 1975 yl sonlarnda yayn hayatna balayan Komal yaynevi o gnn koullarnda birok tabuyu ykan yaynlar kard. DDKO savunmas, smail Beiki'nin Bilim Yntemi'nin Trkiye'de uygulan, Kemalizmi, Trk resmi tarih ve resmi ideolojisini youn olarak eletirdii, Krt sorununun eitli boyutlarn inceleyen eserleri; Dr. van'n Krt Millet Hareketleri31 gibi eserleri yaynland. Yaynlar "Krt, Krdistan" gibi panik yaratan kavramlar cesaretle kullanmaktayd. Kitaplarn nszlerinde geni siyasi deerlendirmeler yaplmas, perspektifler almas da baka bir zelliktir. Komal yaynevi bu yayn izgisi ve siyasal destekle Krdistan'da belli bir etki yaratmakta ve sempati toplamakta gecikmedi. Ba eliki, Temel eliki ve "Hedef-Engel" Meseleleri Komal kitaplarnn nszlerindeki giriilen programatik tartmalar iin "Hedef-Engel" meselesi iyi bir rnektir. "Kogiri Halk Hareketi" kitabnn nsznde Krt ulusal hareketini sosyalist siyasal mcadelenin bir paras olarak yeniden tanmlama abas vardr. Dnemin yaznsal referanslarna uygun olarak Politzerin ya da Maonun kategoriletirdii ba eliki, temel eliki balamnda Krt halknn BA ELMESnin MERKEZ OTORTE LE olduu, uydu-arac aa, mtegalibe, eraf gibi snflarla Krt halk arasndaki elimenin ise KNCL BR ELME olduu tespiti yaplmaktadr; ikincil elikinin kutuplar ise ba elikinin zmnde hedef deil engeldirler denilmektedir.32 Krt feodal snflarnn hedef deil engel olarak tanmlanmas anti-feodal ilkeden sapma olarak youn eletirilere hedef olmu, grubu da zorlayan i tartmalar sonucunda Rizgar Dergisi yaz kurulu, 1977 ylnda Hedef-Engel konusunu tartarak, ibirliki feodal snf ve tabakalarn da hedef olduu tespitini yapan bir zeletiri yaynlanmasn kararlatrmt.33 Yine Kogiri kitabnn nszn Krt ulusal demokratik hareketinin ideolojik-siyasal yazn asndan nemli klan yanlarndan biri de, ba/temel eliki babnda, hedefe oturtulan Merkezi Otoritenin Trk devletinin- ...emperyalist dnya sistemine baml, alt emperyalist bir birim ve smrgeci bir devlet34 olarak tanmlanmasdr. 1970li yllarn son yarsna kadar Trk sosyalist hareketinin Trkiyeyi yaygn olarak emperyalizme baml yar-smrge bir lke olarak tanmland dikkate alndnda altemperyalist bir birim ve smrgeci devlet olarak tanmlanmasnn olduka yeni ve radikal bir ideolojik siyasal kopuun da habercisi olduu aktr. Alt-emperyalist birim tanm sonraki yllarda ihmal edilse de smrgecilik tespiti Trk ve Krt solu arasndaki ayrmann temel kavramlarndan biri haline geldi. Siyasi ittifaklar sz konusu olduunda Krt sosyalistlerini ayrt eden ilke antismrgecilik idi. Trkiyenin smrgeci bir devlet ve Krdistann da ayr bir tarihsel, sosyolojik btnlk tayan smrge bir lke olduu tezinin kurulmasnda, Dou Sorunu denilen olgunun etnik temelleri olduunu savunduu iin Trk niversitelerinden dlanan Dr. smail Beikinin nemli katklar olduunu belirtmek gerekir.35
31

Dr.Sait Krmztoprak'n bu eserinin "Irak Krt Halk Hareketi ve Baas Irkl" (Komal, 1975) adyla sadece Gney Krdistan'a ilikin blmleri yaynlanmtr. 32 "Kogiri Halk Hareketi (Komal 1976). Kogiri zerine Birka Sz O gnlerden bu yana... s.14 -15. 33 Hedef Engel zerine zeletiri-, Komal Yaynlar 18, zel Dizi, 1977 Ankara. 1976 ylnda Rizgari yayn kurulu oluuncaya kadar Komal Yaynevinin kard kitaplarn nszleri birer siyasal bildirge niteliindeydi. rnein Irak Krt Halk Hareketi ve Baas Irkl ile Kogiri Halk Hareketinin nszleri balca siyasal tezlerin ortaya atld metinlerdi. Bu metinlerin olumasnda daha sonra Rizgar Yaz Kurulunda yer alan ve almayan birok kiinin bir biimde katklar bulunsa da Orhan Kotan tarafndan kaleme alnmlard, onun slubunu, dnce sistematiini tarlar. Hedef-Engel meselesi zerine verilen zeleti karar, Rizgar Yaz Kurulunun bir ideolojik retim merkezi haline gelmesiyle birlikte, siyasi hareket asndan adeta resmi gr haline gelen bu tip belirlemelere mdahale edilmesinin bir rnei oluturur. Bir bakma dnsel retim sreci bylelikle kolektifletirilmi olmaktayd. 34 Agy. s.14-15 35 Dou Anadolunun Dzeni, Sosyo-ekonomik ve Etnik Temeller kitabnn yazar olarak Beiki, ilk nceleri Rizgar yaz kolektifinde yer almasna ramen, daha sonra dnsel retimini bu evrede ama bamsz olarak yrtt. Komal Yaynevinin kuruluuna da aktif olarak katlan Beiki, Krt sorununa ilikin tezlerini Bilim Yntemi, niversite zerklii ve Demokratik Toplum ilkeleri asndan bir dizi rnek [Trk Tarih Tezi, Mecburi skn, Cumhuriyet Halk Frkas, Tunceli Kanunu ve Dersim Jenosidi gibi] olgular zerinden incelemekteydi. Bu tezlerinin genel sonularn ise bitmek bilmeyen yarglamalarndaki savunmalarnda ve Devletleraras Smrge Krdistan kitabnda tartt. Beikinin Bilim Yntemi, Trkiyedeki Uygulama bal altnda drt kitab Komalda yaynland. Serinin 5. kitab ve Devletleraras Smrge Krdistan kitab ise Belge yaynlarnca karld.

Siyasi Ayrmalar ve "Rizgar Deklerasyonu" DDKD'lerin Krt renci genliinin ekim merkezleri haline geldii, Trk sosyalist hareketindeki yeni gruplama be saflamalarn yaand bu dnemde siyasal gelimeler ksa bir sre iinde ayrmay dayatt. TKDPnin mevcut programnda rgtlenmeyi kabul etmeyen ekip, Trk Solundan ayr, dier snf ve tabakalardan bamsz rgtlenme, smrgecilik tezi, Krt halknn anti-smrgeci mcadelesinin ideolojik politik ina sreci, Kemalizm ve sosyal-ovenizm eletirisi balklarnda bir deklarasyon yaynlad. Daha sonra Rizgar yaynnn manifestosu olacak bu deklarasyonla ayrma netleti. TKDPyi reorganize etmeyi amalayan vanclar ayrmann br ucunu oluturuyordu. Derneklerde yrtlen tartmalarda stanbul ve Diyarbekir DDKD vanclar, Ankara DDKD Rizgar, zmir DDKD ise bamsz kalmay seti. Legal alandaki bu yansma nedeniyle van hareketi, "DDKD" ya da "Devrimci Demokratlar" olarak anlmaya baland. Ayn yllarda -1975- Avukat Kemal Burkay'n nderliinde SBKP yanls lml reformcu sosyalist bir izgi izleyen TKSP [Trkiye Krdistan Sosyalist Partisi] rgtlendi. Bu akmn legal alandaki szcln ise zgrlk Yolu yayn ve DHKDler yapmaktayd. zgrlk Yolu, Krdistanl retmenler ve memur kitlesi ile aydnlar arasnda daha yaygnd. zelikle Kuzey blgesindeki yurtsever taban zerinde de etkiliydi. Sa KDP olarak bilinen TKDPde ise, partinin egemen izgisine muhalif genlik ve bir ksm aydnlar ayrlarak KUKu (Krdistan Ulusal Kurtuluular) oluturmulard. KUK, Trkiye KDPsinden nemli bir destek alarak ayrmt ve silahl aparat bulunmaktayd. Nispeten bamsz bir izgi izlemeye, ulusal ve sosyalist sylemi dengelemeye alan bir izgi izliyorlard. zellikle gney blgelerinde yurtsever Krdistan kyll ve Mellalar arasnda bir taban vard. vanclar, 1978de T-KDPyi reorganize ederek KP (Krdistan i Partisi) adn aldlar. Fakat sa ve sol KDPlerin miraslar g birlikleri iinde bir araya gelmeye abaladklar kadar, i blnmeler geirmekten de kurtulamadlar. "Devrimci Demokratlar" da SBKP yanls ama daha sert bir izgi izlemekte TKP ile ittifak esas almaktaydlar. Buna karlk Krdistan'da kasaba esnaf, zanaatkarlar, renciler ve geleneksel yurtsever taban zerinde etkiliydiler. TKSP, KP (Peng) ve KUK 1979da Trkiyedeki Ulusal Demokratik Cepheye benzer biimde Krdistanda UDG (Ulusal Demokratik G Birlii) oluturdular. UDG, silahl ve siyasal radikalizme bir kar hat ekmeyi, buna karlk Trkiyede faizme kar ortak blok oluturmay amalyordu. iarlar, Trkiyeye demokrasi, Krdistana zerklik! idi... Rizgarnin nclk ettii anti-smrgeci mcadele, bamsz rgtlenme gibi temel balklar btn eilimlerdeki Krt solunca benimsenmesine ramen, Bamsz-Birleik-Sosyalist Krdistan, tek ve merkezi rgt konular temel ayrlk konular olmaya devam ediyordu. Rizgar dnda bu tezleri savunarak rgtlenen bir dier yaplanma da Kawa oldu. Kadrolarn DDKO, DDKD gibi rgtlenmelerden, renci genlik ve Krt aydnlarndan alan Kawa, Krdistanda anti-sosyal emperyalist ilke ile hareket ediyordu. SSCBnin sosyal-emperyalist olarak tanmlayan ve SBKP yanls gruplarla ideolojik-siyasal mcadele yrten Kawa, Trk solunda yaanan Maoculuk, dnya ve AEP tartmalarnn yansmasyla 1978de blnme geirdi ve Kawa, Deng Kawa olarak ikiye ayrld. Dnemin ilgin ayrmalarndan biri de, Krt solunun youn ideolojik tartmalarnn Trk sosyalist hareketindeki yanklardr. En reformistinden, en radikaline kadar btn Trk solu, smrgecilik ve ayr rgtlenme tezine iddetle kar kt ve onu ayrlk burjuvazinin, Krt milliyetiliinin tezi olarak mahkum etmeye altlar. Buna karlk, ulusal sorun, Kemalizm gibi konularda yeniden gzden geirmeler ve tartmalar da yrtmek zorunda kaldlar. Trk solu iinde yalnzca Kurtulu (KSD) grubu smrgecilik tezini benimsedi, fakat ortak rgtlenmeyi savundu. Kurtulu iinde gelien Krt muhalefeti ise ayrlarak Tekoin grubunu kurdular. Trokist yaplardan i Cephesi de 1979'da smrge Krdistan tespiti yaparak "Bamsz Krdistan" sloganna sahip kt.36 Trk sosyalistleri iindeki tartmalar daha sonra TKEP [Trkiye Komnist Emek Partisi] gibi rgtlerin Krdistan seksiyonu kurmalar ve daha sonra bunlarn da ayrmalarna doru uzand. 1980li yllarda KKPnin kuruluu byle bir srece denk der. Rizgar'de "Yaz Kurulu" Dnemi

36

i Cephesi, say 1 (1980).

Rizgar kadrolar iin henz somut bir siyasi rgtlenme modeli yoktu. Buna karlk Rizgar Dergisi'nin Yaz Kurulu37, kanlmaz olarak ideolojik olduu kadar pratik olarak da siyasi bir merkez rol stlenmi oluyordu. Yaz kurulu nne, Krdistan ihtilalinin teorik tezlerinin, programatik sorunlarnn tartlmasn koymakta ve bunu anti-smrgeci ulusal demokratik mcadelenin ideolojik-politik ina sreci olarak adlandrmaktayd. rgtsel inann da buna gre biimlenmesi dnlyordu. Dolaysyla nasl bir rgtlenme olacann cevab da zaten henz verilmi deildi. Ortada henz erevelenmi hazr tezler yoktur, ama yaz kurulu her bir konuyu kendi arasnda tartarak ortak metinlere ulamakta ve bunlar dergide tartmaya amaktadr. Yaplan iblm gerei Rizgar dergisinin her saysnda Krdistan ihtilalinin temel programatik konularndan birisi tartmaya almaktayd. Krdistan'n bir smrge olduu tezi, Krt ulusunun kendi kaderini tayin hakk iin bamsz ve ayr rgtlenmesi gerektii tezleri; Kemalizm, resmi tarih ve resmi ideoloji eletirileri; antismrgeci ulusal demokratik mcadele kavram; parlamento seimleri [seim siyaseti] ve legal mcadele [demokratik kitle rgtleri anlay] ile ilgili tezler hep bu srete olgunlatrlmtr. Rizgar, uluslararas sosyalist hareketteki kutuplamalar ve onlarn Trkiye ve Krdistan'a yansmalar karsnda da bamsz bir tutum taknd. SBKP'yi, KP'yi ya da AEP'i dnya sosyalist hareketinin merkezi gren izgilere kar tavr ald gibi; kendini "Marksist-Leninist" bir dzlemde tanmlamasna karlk III. Enternasyonal pratiinin, Lenin, Stalin ya da Mao'nun eletirisinden de kanmyordu. Trk Solu'nu genel olarak "sosyal oven" bir tutum taknmakla eletiriyor; MarksizmLeninizmin dogmatik ve abloncu bir tarzda deil, lkelerin somut koullar iinde yorumlanmas gerektiini savunuyordu. 70'li yllarn hzl sosyal, siyasal gelimelerin yaand dinamik ortamnda Rizgar dergisi araclyla tartlmaya balanan tezler olduka ksa zamanda ete kemie brnd, taraftar kazand ve bir takm rgtsel biimler kendiliinden ortaya kmaya balad. Bir bakma siyasal hareketlilik ve rgtsel talepler, teorik tartmalarn, ideolojik-siyasal ina srecinin nne geti. Krdistan'n belirli kentlerinde, metropollerde Krt renci genliinin, medrese kkenli Krt aydnlarnn tevecch ettikleri bir siyasal hareket geliti. eitli sendika ve meslek rgtlerinde "anti-smrgeci muhalefet" gruplar olutu. Birok yerde ASDKD'ler (Anti-Smrgeci Demokratik Kltr Dernekleri) kuruldu, vb. Bu hareketin sadece dergi yaz kurulu ile ynlendirilmesi ve taleplere cevap vermesi mmkn deildi tabii. 80 ncesinin karakteristik zelliklerinden biri de Faizme Kar mcadele ekseniyle belirlenmesidir. Faizme kar burjuva demokrasisinin savunulmas birok grubu Ecevit-CHP iktidarnn Milliyeti Cephe (MC) veya MHP karsnda savunulmas ve seimlerde desteklemesine gtrmekteydi. Kemalizm, CHP ve Parlamentarizm olgularnn kkl bir eletirisi 1977 ylnda Rizgarde yaynlanarak, smrgeci parlamentonun, rk-oven bir parti olarak tanmlanan CHP ile ibirliinin reddi gibi radikal klar, anti-smrgeci muhalefetin bamsz seim siyaseti reformist sollar tarafndan iddetle reddedildi. Fakat bu ideolojik-politik duru, hem smrgeci burjuva parlamentosu, hem de dzen partileriyle ulusal demokratik muhalefetin radikal kopuu anlamna gelmesi bakmndan tarihsel bir tavr al ifade etmekteydi. Parlamentonun reddedilmesi, fakat seimlerin bir platform olarak kullanlmasn savunan Rizgar grleri bamsz yurtsever adaylar dnemini balatt. 77de blok halinde Eceviti iktidara tama iin alan Trk ve Krt sollar daha sonraki seimlerde bamsz seim siyaseti etrafnda kmelenmeye baladlar. 197879 yllar Krdistanda politiklemenin st boyutlara vard ve yaygnlat bir dnemdir. Ulusal hareket o gne kadar yakalad en geni kitleselleme boyutuna varmt. yle ki, Mahalli Seimlerde, daha nce reddedilmi olan Bamsz Seim Siyaseti bu kez benimsenince, Diyarbekir Belediye Bakanlna Mehdi Zana, Arda Urfan Alparslan gibi yurtsever devrimci demokrat isimlerin byk bir ounlukla seilebilmesi bunun bir gstergesi saylabilir. Ayn seimlerde daha birok ile ve beldede bamsz yurtsever adaylar seimleri kazanmt. Yerel ynetimlerin ulusal glerce kazanlmas ve Krdistandaki youn kitleselleme ve politiklemenin, rejimi en az muhalefetin silahlanmas kadar tedirgin ettii akt. "Bamsz Birleik Sosyalist Krdistan" talebi ve "anti-smrgeci ulusal demokratik mcadele" kavramlar ile ulusal ve toplumsal kurtulu srelerinin tek bir devrim program olarak formle
37

Rizgari Yaz Kurulu'nda Mmtaz Kotan, Orhan Kotan, brahim Gl, Ruen Arslan, Hatice Yaar, kram Delen ve Ali Ylmaz Balka gibi isimler yer ald. smail Beiki, Fikret ahin ve Mehmet Uzun ise ksa srelerle de olsa yaz kurulunda bulunan isimlerdi.

edilmesi Rizgar'nin ayrt edici izgileri oldu. Buna karlk rgtlenme biimi, mcadele yntemleri ve Gney Krdistan'daki gelimeler karsndaki tavr konular Rizgar yaz kurulundaki balca gerilim konularyd. Rizgar - Ala Rizgar Yol Ayrm Rizgar yaz kurulu rgtlenme konusunda gr birliine varamadan 1978 ylnda blnmeye urad. Yaz kurulundaki ayrlk derneklere, alanlardaki yerel inisiyatiflere yansd. Yer yer gerilim ve atmalarn olduu bu sre sonunda brahim Gl, Hatice Yaar ve kram Delen nclndeki yaz kurulu yeleri "Ala Rizgar" adyla yeni bir yayn kararak yeni bir rgtlenmeye getiler. Ala Rizgar daha radikal bir izgi vaat etmekte ve Krdistan tabanna yaylmay amalamaktayd. Mmtaz Kotan, Orhan Kotan, Ruen Arslan ve Ylmaz Balka'tan oluan dier yaz kurulu yeleri de ayn isimle Rizgar yaynn devam ettirme karar aldlar. Dier yaz kurulu yelerince "burjuva milliyetisi" olmakla sulanmalarna onlar Krdistana zg bir Marksist-Leninist izgi izleme dncesiyle, nne Drt parada tek ve merkezi proletarya partisi/Komnist Partisi perspektifi koymu, bu izgide almalara da ynelmiti. Rizgar - Ala Rizgar ayrmasnn tmyle siyasal ve ideolojik nedenlere dayandn sylemek yanltc olur. Ayrmalarn kaynanda ynetici kadrolardaki siyaset yapma anlay ve alkanlklarnn nemli yer tuttuu sylenebilir. Kiisel uyumsuzluklar, atma ve gvensizlikler de rol oynamaktayd. Kukusuz tm bunlarn ideolojik ve siyasal karlklar da vard. Her tr ayrl ideolojik olarak detaylandrmak, siyasal bir zemine oturtmak hi de g deil. Ynetici kadrolardaki bu ayrmalarn evreye, kadrolara doru yansylarnda da, ounlukla nder kabul edilen kiilere gvenme ve onu destekleme, atmac veya dayanmac duygular rol oynamaktayd. Bir kez koputuktan sonra bu kanatlarn birbirlerine alternatif olarak farkl ideolojik/siyasal kulvarlarda ilerlemeleri daha rahatlkla mmkn oluyordu. Kuzey Krdistanda 197080 arasnda silahl aparat bulunan veya nne silahl mcadeleyi koyup, buna gre yaplanan/yaplanmaya alan gruplarn olduu kukusuzdur. Fakat 15 Austos 1984 atlmna kadar bunlarn hemen hepsi -PKK dhil- gerek anlamda bir gerilla hareketi yaratmann henz ok uzandaydlar. Var olan askeri aparatlar ise, ya sivil faist etelerle ya yerel gericilerle atma, ya da kamulatrma ve cezalandrma temelindeki eylemlerde yer alyorlard. Dahas gruplar birbirlerine kar hegemonya kurma mcadelesinde sk sk iddete bavuruyor ve askeri aparatlar bu ynde kullanlyordu. Apoculuktan PKKye... 1977 ylnda nceleri pek nemsenmeyen, Krdistanda saylar enflasyonla yaran gruplamalardan biri olarak grlen bir grubun daha ad duyulmaya balad. Siyaset sahnesine ilkin UKO (Ulusal Kurtulu Ordusu) ve Apocular olarak giren bu grubun en nemli zellii, kendi dndaki rgtlenmelerden farkl olarak lideri Abdullah calann (Apo) karizmatik kiilii evresinde younlaarak gelimesiydi. Hareketin temel zelliklerinden biri de, kadro kaynaklarnn dier rgtlenmelerden olan farkllyd. Rizgar de dhil hemen hemen tm rgtlenmeler ayn kadro kaynaklar zerinden birbirleriyle kopuan/birleen akraba rgtlerden olumasna karlk Apocularn bunlarn dnda gelimesiydi. THKP-Cnin silahl mcadele izgisinden esinlenen hareket, kadrolarn da bu izgiden Krdistan temelde ideolojik-politik olarak kopuan renci genlikten kazanmaktayd. Dier bir kadro kayna da metropol ve Krt kasabalarndaki isiz genlik ve kent yoksullaryd. Legal alma biimlerini reddetmeleri; silahl ve profesyonel kadrolar kullan biimleriyle Krdistana yeni bir siyaset slubu getiren Apocular, alan hakimiyeti salamak iin rakip grdkleri Krt ve Trk gruplarna, sivil faistlere ya da airetlere kar giritikleri mcadele ile ksa zamanda taban kazanmaya balamlard. Apocular hem Trk, hem de Krt soluna kar retci-atmac ve uzlamaz bir kimlikle karakterize olmulard. Dier gruplar da yer yer onlar kmseme eilimindeydiler veya kk burjuva maceraclar, anaristler, Krt milliyetileri, provokatif bir grup olarak sulamakta ve tecrit etmekteydiler. Gerek gruplar aras atmalar ve gerekse Siverek pratiinde grld gibi feodallerle giriilen mcadele srasnda airetler aras kan davasna ekilme, devletin tezghlad provokasyonlar byk kadro kayplarna yol amaktayd. Hareketin kitlesel genilemesi ve devletin boy hedefi haline gelmesine karlk, kar karya kalnan sorunlarn almas, kuatmann krlmasnda yaanan yetersizlik ve yetmezlikler, rgt yeni taktik araylara itti.

1978 sonbaharnda partileerek PKK (Partiya Karkarn Kurdistan) adn alan hareket, Krdistanda skynetim ilan ile birlikte younlaan operasyon ve tutuklanmalar karsnda kadrolarn sistematik bir biimde Ortadou'ya ekerek sreci gslemeye alt. Ulusal Kurtulu Savalar ve Sosyalist Mcadelenin Sancl Ak Marksist literatrde sosyalizm ve ulusal kurtulu mcadeleleri balyla tanmlanan bu iliki, teoriden ziyade pragmatist bir yordamla ilerleyen bir ittifak olarak yrd. Bu sadece kendi corafyamza zg deil, nc dnya olarak nitelenen hemen tm smrge ve yarsmrge alanlarnda yaanan bir sorunsald. Smrgeciliin dier kurbanlar durumundaki ezilen uluslarn zgrleme abalar, bir demokrasi ve eitlenme enerjisi olarak, kendisine ancak sosyalist siyasann teori ve pratiinde bir yer bulabiliyordu. Fakat bu enerjiyi tayan snflarn aydnlar, orta snf ve kylln- sahip olduklar siyasal kltr ve nihai talepleri bakmndan sosyalist ngrlerle organik bir ilikisi kurulamyordu. Kapitalist sistem, metropol proletaryasnn devrimci talepleri karsnda, onu sistemin bir paras haline getirecek ekonomik ve siyasal dnlere raz olduka; siyasi iktidar tmyle kaybetmektense krn paylamaya, devleti demokratikletirmeye ve sosyalizasyona yneldike, sisteme kar ynelen devrimci dinamizm de ii snfndan smrge lkelere, kylle, kr yoksullarna, varolara kaymaktayd. 60l yllara gelindiinde uluslararas sosyalist hareket daha ok aydn ve renci genlik zerinden yaylma eilimi gsterdi. 1968, sosyalist hareketin eski kalp ve snf tabanndan karak daha geni kitlelere yaylmasnn da habercisiydi. Smrge halklarn, ezilen uluslarn aydn tabakas da hem bu dalgann bir paras olmular, hem de kendi zgn sorunlarnn ancak bu potann ierisinde zleceine olan inanla sosyalist dnce ve rgtlenmelere sarlmlard. Fransz ihtilalinin jakoben, aydnlanmac ve ulusal fikirlerinin entelijensiya araclyla dalga dalga evreye tanmasna benzer bir durum yaanmaktayd. II. Dnya Savandan sonra bir yanda ABDnin liderliindeki kapitalist dnya, dier tarafta SSCBnin nclndeki sosyalist dnya olarak iki gerilimli kutba blnm olan dnyada, smrge uluslarn mevcut statkodan kurtulularnn tek yolu SSCBnin himayesi veya desteinin salanmas olarak grlyordu. Sovyet yanls guruplarn ana drts bu d politika beklentisine dayanyordu. Fakat pratikte aslnda Sovyet politikasnn komnist partiler araclyla mevcut dengeleri/staty korumak olduu grlmeye baladnda da alternatif yol ve klar aranmaya balamt. Bu araylarn arlk merkezinde de sembol haline gelen Vietnam ve Kba anti-emperyalist ulusal kurtulu savalarna, dengeyi bozacana inanlan ve nc kadrolar zerine kurulu bir silahl mcadele anlay oturmaktayd. Krt aydnlarnn, renci genliinin sosyalist hareketle balanmalar da dnyadaki pek ok benzerleri gibi ncelikle sosyalist hareketin felsefi tezlerinden hareketle geliti. Dounun geri kalml, Krt halk zerindeki basklar gibi olgular ancak sosyalist siyasal tezlerle aklanabiliyor, sistem iinde hibir hayat hakk tannmayan zgrlk taleplerinin ancak sosyalist hareket sayesinde gerekleebilecei bir ufuk beliriyordu. Liberal, demokrat ve ulusal dncelere ak Krt aydnlarnn (ki kendilerine o gnlerde Doulu aydnlar deniliyordu), rencilerin hzla TP ve FKF ierisinde yer almalar bu etkinin bir sonucudur. Bu deneyimin pek de ne karlmayan sonularndan biri, Trkiye ii snfndan ziyade, arlkla feodal ya da kyllk zelliklerine ramen Krt ve Alevi gibi ezilen ulus ve inan gruplarndan insanlarn sosyalist dncelere meyletmi olmasdr. Sosyalist hareket ile onun kitle tabannn eilim ve talepleri arasnda uluslararas lekteki bu elikiye, Trkiyede bir baka eliki daha eklendi. Krt aydn ve rgenci genlii sosyalist dnceleri ancak Trk solu zerinden alabilme ansna sahiptiler. Trk solu ise uluslararas sosyalist hareketin kavramlarn tercme ederken ayn zamanda onu Trkletirmiti. Sosyalizmin Trk solu tarafndan Trkletirilmi yorum ve zm nerileri [program ve ngrleri] ok gemeden Krtlerin Trk solu ile atmalarna ve kendi yollarn aramalarna neden oldu. DDKOlarn kuruluu, Trk soluyla kopuun ilk pratik ifadesidir. 70li yllarda ise ard ardna Krt halknn zgn sorunlarn ve giderek Krdistan ayr bir lke olarak telaffuz eden politik rgtlenmeler dodu. Bylece Krt solu ya da Krt sosyalist hareketi denebilecek dinamik bir izgi olutu. Krt ulusal sorununun yalnzca sosyalist hareket zerinden tartldn, rgtlenebildiini sylemek yanl olur. Hayr, tersine, 70li yllara gelindiinde 20li ve 30l yllar boyunca Kemalist Cumhuriyet tarafndan tedip, tenkil ve tehcir ile bastrlm irili ufakl birok Krt isyanlarnn, direnilerinin miras zerinden ykselen; 40l ve 50li yllar boyunca da olduka sessiz ve derinden giden, fakat Gney ve Dou Krdistandaki ulusal rgtlenme ve fikir akmlaryla birlikte yryen bir Krt ulusal demokratik hareketi zaten mevcuttu. Bu geleneksel akm zellikle medrese kkenli

Krt aydnlar, ar esnaf gibi orta snfla desteklenen ve fakat Krt kyllne dayal bir milliyetilii temsil ediyordu. Liberal, demokrat ya da sosyalist hibir Trk aydnnn, bu Krt ulusal dinamii ile ilgili bir tanm veya ilgisi grlmyordu. Olguyu niversite evrelerinde tanmlayan ilk ve ok uzun yllar tek bana tartmak zorunda kalan smail Beiki oldu. Buna karlk sosyalizmin teorik tezlerini gelitirmeye alan verimli bir gen kuak olumutu. 60l yllar bu geleneksel izgiye kimisi Avrupa kimisi Trkiye metropollerinde okumu ve sol dnceye ak bir aydn zmre daha eklemiti. 70l yllar, bir baka adan Krt ulusal hareketinin sosyalist genlik kuayla bir biimde yeniden olumasnn, sentezlenme abalarna da sahne olmaktadr. yle ki 90l yllara kadar Krt ulusal hareketinin geleneksel kadro ve izgisi ok nemli oranda sosyalist program ve kadrolarn ideolojik hegemonyas altnda kald. Rizgar'nin teorik tezlerinin oluturulmasnda etkili bir yere sahip olan Orhan Kotan, uluslararas sosyalist hareketin ulusal kurtulu mcadeleleriyle ne tr bir sentez oluturabileceine, bunun Krt ulusal demokratik mcadelesiyle buluma veya atma alanlarn tartan, ne tr programatik zmler bulunabileceine kafa yoran bir teoriysen olarak karmza kyor. Orhan Kotann dnce dnyas Krt halknn ulusal zulmden kurtulu problemiyle, onun dnya ve Trkiye ile olan evrensel bantsn, sosyalist hmanizm zemininde kurma abas olarak tanmlanabilir. Uluslararas sosyalist hareketin, barutu tkenmi burjuvazinin demokratik grevlerini stlenerek, ulusal demokratik devrimi sosyalist devrime tama adna ulusal kurtulu hareketlerine nderlik etme tezinin yaad sorun ve atmalar bir bakma bu sancl ak- 90l yllara kadar Orhan Kotann -ve tabii Rizgari'nin- Krdistan ihtilali zerine gelitirdii tezlerin de bel kemiini oluturmutur. Reel sosyalizmin kt, kapitalizmin kendini yeniden toparlad kreselleme dneminde ise bu sancl ak yerini ayrla terk etti. Uluslararas sosyalist hareketin ulusal kurtulu hareketlerine nclk etme, demokratik devrimleri tamamlama gibi iddialar teorik olarak da sona erdi. Sosyalist kamptan bir trl gelmeyen siyasal destek, zaten yoksulluk iindeki gsz bu ynlarn zerine srekli dnya devrimini tama yk bindirilmesi, el altndan desteklenen ve manpilatif bir hale dnen silahl mcadele ile marjinal terrist hareketler haline evrilen ulusal kurtulu savamlar da yol ayrmlarna geldiler. Sistem Gney Afrika rneindeki gibi onlar yeniden bir biimde iine almaya balam, hatta SSCBnin dalmasndan sonra buralardaki ulusal bamszlk isteklerini dpedz destekler hale gelmiti. Kotan, 1973 TKDP Program Taslan kaleme alrken ulusal demokratik dzeyle sosyalist dzeyin birbirinden ayrlmas, ulusal demokratik bir partinin nne sosyalist programlar dayatlmamas grndedir; Trkiye Krdistannda Marksist-Leninist mcadeleyi nerenler, T-DKP'yi Marksist-Leninist parti gibi grmek isteyenler byk bir hata iindedirler. Emek-sermaye elikisinin yani modern toplum snflarn oluturan burjuva-proleter mcadelesinin zm elbette ki sosyalizmden geer. Ancak halknn %100' son derece geri bir retim biimi iinde bulunan ve balca unsuru (%85-90) kyl ynlarn tekil ettii Krdistan'da T-KDP Marksist-Leninist mcadele iinde deildir. Bu nerinin sahibi deildir. Ve bu nerinin sahibi olamaz. T-KDP, halkn snf yapsna bal olmakszn btn snf ve tabakalarnn sorularna cevap veren ve zlemlerini bnyesinde barndran bir CEPHE partisidir. Bir MLL partidir.38 1982de ise Rizgarnin ideolojik ina srecinin ardndan karar klnan rgtlenme modeli Krdistanda drt parada tek ve merkezi proletarya partisi olarak sonulandrlmtr. Rizgar deklarasyonundan beri ayr rgtlenme olarak formle edilen anlay, snf ve lke temelinde de somutlatrlarak drt parada tek ve merkezi proletarya partisi olarak somutlatrld. Rizgar dergisi 9. say ve zel Ek 10. saylarda bu rgtlenme perspektifinin ana balklar da almt. "Krdistanda komnist ncnn rgtlenerek sava alanndaki yerini almas, kapitalist klelie kar Marksist-Leninist mcadele ve Krdistanl sosyalist siyasal glerin birlii" arlar bu almn sonularyd. Krdistan proletaryasnn ihtilalci bir snf rgt olarak PART ve btn ulusal demokratik glerin ortak taarruz cephesinde birleecekleri bir ulusal kurtulu CEPHES Formlasyon buydu. 1980 ylnda ise bu perspektife uygun olarak Krdistan Komnist Partisi rgtlenme plan, program ve tz kabul edilmiti. rgtlenme planna gre drt parada ayr sekretaryalarn
38

Sait Aydomu, Sol', Krt ve Krdistan Sorununu Sollad m? Serisini lgilendiren nemli Bir Belge, Trk Solu ve Baz Yanllar bal, (1974-75), bak.: http://www.kurdinfo.com/nivis/sait64.htm.

oluturulmas ve rgtlenmenin tm Krdistan kapsamas gerekiyordu. Ayn program uyarnca lkedeki Rizgari faaliyetleri bir gei dnemi organizasyonuna baland. Tm rgtsel faaliyetler Siyasi Kurulca ynetildi ve KKP rgtlenme plan, program ve tz belirlenen yelere alarak rgtlenme almalar yrtld. Krdistan Komnist Partisi na Komitesi yayn organnda, eski parti programlarnn Krdistanda ulusal kurtulua denk den ulusal demokratik devrim program ile kendilerini snrladklar, toplumsal kurtulua denk den sosyalist devrimi ulusal demokratik snrlar iine hapsettikleri eletirisi yaplr: Biliyoruz ki ulusal olamayanlar, enternasyonalist olamazlar. Biz Krdistanl Marksistler, ilke olarak kendi lkemizde rgtlenmeyi, devrimci proletaryann dnya dzeyindeki mcadelesinin militan cephelerinden biri olarak Krdistan proletaryasn rgtlemeyi grev sayarz.39 Sosyalist dzey ile ulusal demokratik dzeyin tek bir program iinde ve btnsellik iinde yer almas gerekiyor. (Yekiti, s.4) Her ne kadar o gnlerde dncelerimiz berrak, hedeflerimiz net, yolumuz aydnlktr diyerek zgven belirtilmekteyse de, 1987de rgt model ve program yeniden gzden geirilerek sosyalist ve yurtseverlerin bilekeni bir CEPHE modelinde karar klnr. Merkez Komitesinde yer ald PRK/Rizgar [Partiya Rizgarya Kurdistan] kendisini sosyalist muhteval bir KTLE PARTS olarak tanmlamaktadr. Parti program, Krdistan devriminin ULUSAL DEMOKRATK ve SOSYALST olarak birbiriyle i ie, ancak ayrt edilmesi gerekli ikili bir karakter tadn belirterek asgari ve azami program hedeflerini aklamaktadr.40 Orhan Kotan 1990 ylnda Leninist rgtlenmenin burjuvaziye ait grevleri yoksul ve geri kitlelerin zerine ykledii, bu yzden de brokratizmin temeli olan illegal elik ekirdek, nc rgt gibi kavramlarn ne ktn belirtir: Geri bir lkede nc rgtn elik yaplanmas, merkezi yann ne kmasnn balca kaynan oluturuyor. llegal, nc ve merkezi bir yaplanma... Stalin ile beraber kurumlap, zellikle geri lkelere ihra edilen bu rgt anlayn biz tm ile devraldk. Bu da bizim tarihsel talihsizliimizin balca nedeni oldu.41 Bu nedenle de her birinin tepesine kk Stalinlerin tnedii 30 yllk siyasi kltrn rn olan rgtlerin yoldan ekilmelerini talep etmekte ve legal rgtlenmelere geilmesini nermektedir. "Teoride Panik Yaratan Bir Kavram: Faizm" Rizgar Dergisi'nin 9. saysnda yaynlanan, egemen solun faizm ve Kemalizm tahlillerinin, antifaist mcadele taktiklerinin eletirildii uzun makaleye byle bir girile balamt. Bu tahliller Rizgarnin Stalinist merkez sol izgiyle, III. Enternasyonal pratiinin eletirildii bir ideolojik kopumasna tanklk eder. Krt sosyalist hareketi iinde Stalinizme en popler olduu bir srete alnan bu kar tavr, ksmi olarak Trokinin, Gramsci veya Luxemburgun Marksist kaynaklar olarak referans gsterildii radikal bir teorik konumlantr. Bu metinle birlikte Rizgar hem Trokist hem Krt milliyetisi olarak sulanp, anti-faist cephenin dnda atlmaya alld bir tepkiyle karlar. Anti-faizm konusunda Trkiyede Kuran- Kerim haline gelen Faizme Kar Birleik Cephenin yazar Dimitrovun Faizm tahlillerinin yetersiz, anti-faist siyasal strateji ve taktiklerinin ise yanl olduu belirtilen metinde; burjuva baskclnn tm biimlerini, tm ktlkleri faizm olarak nitelemenin yanl olaca, faizmin asl olarak burjuva rasyonellii dnda bir olgu olduu belirtiliyordu. Bu tahlile gre, faist hareket asl olarak kk burjuva ynlarn dzen d muhalefetlerinin zerinde ykselmekteydi. Buna gre faist iktidar da devletin burjuvaziye kar da grece biimde zerklemesi, onun iin de buyurgan hale gelmesi demekti. Tekelci sermaye ekonomik iktidarn da kaybetmemek iin, siyasal iktidarn da paylamaya raz geliyordu. Trkiyede ise burjuvazinin hemen her trl baskc ynetimi faizm olarak tanmlanmakta, faizme kar mcadele kapitalist klelie kar mcadeleden ayr dnld iin de mcadele faist etelerle sokak atmalarna hapis olmakta, hedef olarak da burjuva demokrasisini geememekteydi. Ayrca Trk solu faizm ablonunu bol bol kullanarak da Kemalizmi tahlil edememekte, Krdistandaki smrgeci yapy gz ard etmekteydi. Kemalizmin, siyasi ve ideolojik olarak faizm ile fevkalade benzer uygulamalar iinde olduu tespiti yaplmaktadr:
39 40

Filistin Facias!, Deng Komal, zel Bror No:1, Duisburg 1982 Siyasi Program, PRK (Rizgar), 1988, s.51; 2. bask PRK (Rizgar Yaynlar) No 19, 1991. 41 Byk Kararlar in Kk Dnceler, PRK/Rizgar 1. Konferans, Tutanak ve Belgeler No 2, Rizgari Basm Yaym merkezi Yaynlar, s.32, Ekim 1991, s.10-50

Kemalizm, zlen, ryen feodalizmin iinden gelen, kapitalistleme evresinde, toplumsal rgtlenmeyi kaldramayacak alt yap kurumlarna sahip olunan bir dnemde, yukardan aaya doru gelitirilen kapitalistlemedir. Kemalizm, yrtmenin snfa kars zerkletii bir devlet biimidir. Bu yan ile Bonapartist karakteristikler tar. Ancak, Kemalizm ile Bonapartizmi zdeletirmek mmkn deildir. (..)Kemalizmin ina sreci ise, Osmanl mparatorluunun toplumsal rgtlenmesinde etkin bir yeri olan asker brokrasinin, yrtmede dorudan bulunduklar bir evredir. 1919-22 savann yneticileri, siyasi iktidar ele geirmilerdir.42 Trk solu ile smrgecilik ve ayr rgtlenme noktalarnda gelien ideolojik mcadele Kemalizm ve faizm ile ilgili saptamalarla daha da derinlemitir. Kemalizmin hi olmazsa balangta anti-emperyalist, ulusal kurtuluu, ilerici zellikler tad yolundaki genel kabul, o evrede Krt hareketleri tarafndan da paylalmaktayd. Rizgarnin Kemalizme ynelttii bu radikal eletiriler, Trk solundan byk tepkiler grmekteydi. Nedir ki 12 Eyll darbesinin eli kulandadr, uzun boylu teorik-ideolojik tartmalarn yerini sola ynelen topyekn tehdide kar ortak duruun, pratik ihtiyalar alacaktr. Ama sol hareketin ald yenilginin ideolojik kaynaklar tartlrken eski tip mevzilemeler nemini yitirmi olacakt. rgt kadrolarnn ard ardna tutuklamalar geirdii bir dnemin ardndan Avrupada 12 Eyll Cuntas ile ilgili parti bildirisinde yaplan tahlil 12 Eylln militarist-brokratik bir devlet darbesi 43 olduu ynndedir. Bildirinin nemli yanlarndan biri de Trkiyede 12 Mart gibi askeri darbe dnemleri deerlendirilirken, o gne dein sol hareketler iinde pek grlmeyen biimde 27 Maysla ilgili zeletiri de ieren yeni belirlemeler yaplmasdr: Trkiyede solun hemen hemen tm, yirmi yl nceki bir askeri darbeyi, 27 Mays darbesini u ya da bu kadar ilerici grmlerdi. Hala da 27 Maysa vgler dzmektedirler. Biz Krdistanl Marksistler, geen sre iinde yeterli bilgi ve bilince sahip olmadmz iin o gnlerde gerekli ve yeterli aklamalar yapamamtk. Sonralar daha berrak ve net olarak grebildiklerimizi yazdk. Ksaca yle zetlenebilir: Siyasal dzeyde 27 Mays, asker sivil brokrasinin iktidara mdahalesi olarak biimlendi. Ve bir darbe ile gerekletirildi. DPnin iktidarndan sonra, iktidar zerindeki haklarn azar azar kaybeden Kemalist iktidar erki (erk: g, yetke) 27 Maysta bu haklarn nispeten geri almay amalad. Tarihsel toplumsal adan bu bir geriye dn ifade eder, bu anlamda gericidir. Somut siyasal pratikte ise ilerici ve demokratik biimlere brnd. Onun ilerici ve demokratik biimleri, kendi doasndan kaynaklanmyordu. Tam tersine, toplumsal alanda yerini alan burjuvazinin karlarnn ifadesi idi.44 Darbenin yaratt karamsar tabloya ramen Orhan Kotan, kendi deyimiyle Ortadounun devrimci depremlere gebe olduuna inanyordu. Ortadou emperyalizmin yumuak karnyd, emperyalizmin zmszlnn kilitlendii bu statkonun ortasnda ise beyni ve iskeleti smrgeciler tarafndan paralanm Krdistan, durmaktayd, statkonun kilidini aacak anahtar ise Krdistan devrimiydi (agy). Bildirilerde Rizgar 9daki faizm tahliline uyarl olarak yaplan militarist brokratik cunta tanm, Rizgar 12 Eylle faist demiyor! tarznda bir tecrit gerekesi yaplmaya alld. 12 Eylln 2. yldnm iin ortak platformdan niin ekildik? Ayr Dur, Ortak Vur!..45 balkl brorde bu kavramsal tartmann siyasal pratikteki sonular zerinde durulmaktadr: ...bu gruplarn hibirinin salam ve tutarl bir faizm teorileri yoktur... Faizm zerinde uradan buradan arlm ve alt alta sralanm bir formller yn ile ajitatif sava sloganlar egemen ideolojinin yapsn oluturan elerdir. Tutarl bir faizm teorisine sahip olunmad iin de , faizme kar mcadelede zikzakl, kararsz, ilkesiz davranlmaktadr. (...) 12 Eyll ncesinin en nemli karakteristii, faizme kar verilen mcadelede gsterilen olaanst beceriksizlik ve tutarszlklardr. (...) Sa -sol atmas kalplar iine skld, sosyalist hareket sivil faist etelere kar mcadele perspektifi iine hapsoldu, kapitalist devlet aygt hedef d kald. 1980 Cuntas ve Yol Ayrmlar: Tasfiyeler

42 43

Rizgar, S.9, Faizm, s.79. Rizgar, 12 Eyll Darbesinin Anatomisi, Deng Komal, Nr.2, 30 Kasm 1980, Duisburg. 44 Agy., 12 Eyll darbesinin Anatomisi, s.,72. 45 12 Eylln 2. Yldnm iin ortak platformdan niin ekildik? Ayr Dur, Ortak Vur!.. (Deng Komal, zel Bror, s.12, Austos 1982, Duisburg.

12 Eyll 1980 cuntas ile balayan dnemi, Trk ve Krt sol hareketleri iin genel bir yenilgi ve tasfiye dnemi olarak tanmlamak yanl olmayacaktr. Kimi guruplar sahip olduklar kitlesel gce ve olanaklara ramen marjinalleip tasfiyeye urarken, kimi guruplar da dneme uygun politikalar izleme, frsatlar deerlendirme, yenilgiden dersler karma temelinde kendilerini yenilemeyi baardlar. 80 ncesinde kitle tabanlar, kyllk balantlar, sahip olduklar olanaklar, hatta askeri aparatlar bulunmasna ramen en byk tasfiyeye KP ve KUK rgtleri uradlar. TKSP lmlreformcu izgisinde belli bir i tutarllk gstererek geri ekilmiti. Cunta dnemi bir ok gurubun ise giderek marjinallemesi ve etkisizlemesine de yol at. Hareketler rgtsz yakalanm, parti veya rgtler ise sreci karlayacak gte olmadklarn anlamlard. Legalize olmu, genilemesine bym ama derinlik kazanamam rgtler, younlaan operasyon ve tutuklamalarla militarizmin kolay hedefleri haline gelmiti. Yzlerce, binlerce kadro gzalt, tutuklama ve cezaevlerinde ikence ve ate altnda snav verirken; darda kalan kadrolar da dzenli ya da dzensiz olarak yurtdna kmaktaydlar. Bunlarn bir ksm rgtl geri ekilme, ama byk bir blm tela iindeki bir kat. Bylece hem Trk, hem Krt devrimci hareketi srgn ve mltecilikle kitlesel olarak tant. Uzaktan ve biraz da hayali bilgilerle tannan Avrupa, Ortadou ve Gney Krdistan alanlar artk devrimci kadrolar iin somut ve gerek yzleriyle renilmeye baland. Ama buralar da en az sorgu, ikence ve cezaevleri kadar zorlu bir snav alanlar olarak belirmilerdi. Bireyler de, rgtler de bu snavdan krlp dklerek, dncede ve eylemde tkenerek ya da kendini bambaka bir tarzda reterek yaamann bir yolunu buldular. Bu sreten kendini yenileyerek, atlm yapp glenerek kan tek hareket PKK oldu. Dierleri bambaka servenler yaayarak kld veya etkilerini yitirdiler. Kimileri kendilerini yeni bir tarzda amay denedi... Rizgar, Ala Rizgar ve Kawann zgn Tutumlar Cunta dnemini ve 15 Austos ncesini anlatrken Rizgarnin devrimci tutumuna vurgu yapmak gerei vardr. nk bu husus, genellikle grmezden gelinen ve Rizgarnin de pek fazla tantmn yapmad, dnemin ilkeli devrimci tutumlarna rnek tekil etmektedir. Bu sre ayn zamanda bir devrimci hareket iin olabilecek talihsizliklerle doludur. Birincisi; Rizgar, 12 Eyllden nce geirdii blnmenin etkilerini ap toparlanmadan, cunta dnemine rgtsz yakalanmt. kincisi; 1980de geirdii operasyonlarda nder kadrolarnn nemli bir ksm tutuklanmt. Buna karn Rizgar, cuntaya kar direni ve mcadele bayran ykselteceini ayn gece (bir Alman gazete ve TVsine verilen demele) ilan eden ilk hareketlerden/rgtlerden biridir. Cunta koullarnda dalmak bir yana, rgtlenme almalarn srdrmtr. Deifre olan ve aranan kadrolarna yurtdna kma yasa getiren Rizgar, rgtlenme almalar iin hem Gney Krdistana, hem de Kk Gneye (Suriye) sekin kadrolarn kard. O dnemde siyasi gruplar SSCB, Arnavutluk ve in ekseninde kutuplamalar sonucunda aralarnda kyasya atrken, bu kamplarn dnda duran hareketlerin ise kuatmaya uradklar biliniyor. zellikle SBKP izgisi, blgede kendi inisiyatifi dnda ku uurtmuyor; Gney Krdistanda Irak Komnist Partisi (IKP), Suriyede bizzat devletin kendisi El-Muhaberat eliyle ve Filistin rgtleri, cunta koullar nedeniyle alana giren rgtleri kendi denetimleri ve fiili kuatma altnda tutmak istiyorlard. Bu kamp iinde konumlanan gruplar ya bu bamllk ilikisini kabulleniyor ya da katlanmak zorunda kalyorlard. Btn bu koullara kar siyasi ve rgtsel bamszlna byk bir titizlik gsteren Rizgar, kt alanlarda hibir denetim ve bamllk ilikisini kabul etmedi, bu tip bir ilikiye girmedi. Bunun bedelini ise Suriye alanndaki kadrolarnn 1981 ylnda iki kez tutuklanarak Trkiyedeki askeri rejime iade edilmesiyle dedi. Buna karlk Rizgar cunta koullarnda rgtlenme, illegal yayn gibi almalarn srdrd. 1982 ylnda Ankara ve stanbulda ciddi eylemler gerekletirdi. 1983 ylnda Suriyede bulunan bir ksm kadrolarnn KKP- olarak askeri rgtlenme iin Krdistana silahl atmayla girmeleri de kritik bir giriim olarak deerlendirilmelidir. Fakat sonu olarak baarsz kalmtr. Ala Rizgar de hem Suriye hem Gney Krdistan'a ekilen gruplardan biriydi. Bu grup da 12 Eyll operasyonlarnda birok kadrosunun tutuklanmasna karlk, nder kadrolarn arlkl olarak Gney'e tamay baarmt. Bylece "silahl mcadele" konsepti iin de acil ve kendiliinden koullar ortaya km bulunuyordu. Ne var ki "silahl mcadele - siyaset" ilikisinin teorik

ngrleri aan, sert realitesi, hi hesaplanmayan bamllk ilikilerinin ve gerilimlerin ortaya kmasn da beraberinde getirdi. Kadrolar arasndaki gerilim ve siyasetteki bu krlma, mltecilik koullarnda belli bir sre sonra ayrlklarn daha da derinlemesine ve Krdistan'dan uzaklaarak Avrupa'ya ynelinmesine neden oldu. zellikle YNK ile iyi ilikiler iinde olmasna ramen Ala Rizgar'nin "silahl mcadele" deneyimi baarl olmad ve rgtlenme yava yava zld. Bir ksm Ala Rizgari kadrosu ise Avrupa yerine lkeye dnmeyi yeleyerek rgtlenmeyi burada gelitirmeyi denedilerse de; Cunta'nn Krdistan'da yaratt ortam onlarn kolayca tecrit edilip yakalanmalarna yol ayordu. Birok giriim bu kadrolarn yakalanmalaryla sonuland. atma ve rgtsel blnmeler nedeniyle, cunta dnemini dank ve blnm biiminde karlamak durumunda kalan radikal rgtlerden biri de Kawadr. Arnavutluk (AEP) izgisinde karar klan grup henz partilemeden PSK (Pemergeyn Sora orea Kurdstan) ve KPK olarak ikiye blnmt. deolojik ve siyasal temele dayanmaktan ok, rgtlenme tarz ve kadrolarn niteliine gre belirlenen bu ayrlk harekete g kaybettirdi. Genilemesini Krt kent ve kasabalarndaki isiz ve alt kltr gruplarna yayan, beri yanda aydn ve renci kadrolar da barndran her iki grup da silahl mcadele amac tayorlard. Onlar da bu gsz yapyla militarizmin darbelerini almaktan kurtulamamlard. Fakat bundan daha nemlisi, cephe gerisine kmak ve sava bir rgtlenme hazrl iin Suriyeyi seen Kawann nder kadrolarnn, 1981 ylnda Kamlda Suriye ve Trk ordusunun ortak bir operasyonu sonucu topluca katledilmeleridir. Bu trajik olay Ortadouya alan gruplarn karlatklar dayatma, komplo ve tahribatlarn boyutunu gstermektedir. Kaml katliamndaki etkenlerden biri de Kawann anti-sovyetik bir grup olarak Suriye politikasna ters dmesiydi. 5 Nolu Zndan Smrgeci militarist rejim, binlerce yurtsever, devrimci ve sosyalist kadroyu, binlerce yurtsever Krdistan kylsn ikenceden geirdi. Diyarbekir zindan Krdistandaki onlarca ikence ocann merkezi durumundayd. Bu insanlarn arlkl blm PKK sempatizanlar veya kadrolarndan oluuyordu. Binlerce kii tutuklandklar blgelere gre dosyalara ayrlp yarglanmaktayd. Kitlesel yarglanan dier gruplar da KUK ve DDKD idi. Ayrca, TKSP, Rizgar, Ala Rizgar, Kawa, Deng Kawa davalaryla Trk Solundan TKP/ML, HK gibi gruplar bulunmaktayd. Bunun yan sra Siverek olaylarna balantl olarak Trikiler olarak adlandrlan Bucak ve Sleymanl airetinin unsurlar da yarglanmaktayd. Ve tabii ki, cunta Krt kkenli milletvekili ve aydnlar ya bireysel ya da yakn grdkleri bir dosyaya yamayarak ikence tezgahndan geirmeyi ihmal etmemekteydi. Zindanlardaki kitlenin genel kyllk zellikleri, bilin ve kararllk elerinin zayfl, kadrolarn sreci karlamadaki zayflk ve yetmezlikleri; rgtsz yakalanma ve darbenin yaratt ylgnlk; sol ii atmalarn yaratt danklk ve gvensizlik gibi birok zaaf karsnda, Devlet olanca gc ve barbarlyla cezaevine yneldi. Dank ve yeteneksiz direnme abalarna karn idare 1981 ylna geldiinde hemen hemen tm cezaevini kurallara uydurmu teslim almt. Bunun da tesine geerek nemli sayda kadro ve sempatizan itiraflatrmay baarm, artk koular ihanete zorlamaktayd. Koyu bir ikence ve vahet dnemi yaanmaktayd. Buna karlk sonraki srecin belirleyicisi haline gelecek olan direnii bir izgi de belirmeye balamt. Mazlum Doan'n intihar, 1982 lm Orucu Direnii, 1983 Mays'nda Drtlerin kendilerini yakma eylemi gibi sembolik olarak da gl bir etkiler yaratan eylemler bu izgiyi temsil eder. Bu Blmn Sonucu 90'l yllarda Krt siyasi hareketi, Diyarbekir Zindan ile, Ortadou ve Avrupa'daki siyasi gmenlerin bu sreteki tavrlarna, ynelimlerine sk skya bal olarak yeniden biimlenmitir. PKK'nin Filistin'de mevzilenmesiyle elde ettii imknlar, 15-16 Austos 1984'te silahl mcadele kanalize etmesi; dier gruplarn Ortadou pratiinde tutunamayp Avrupa koullarna uyum salama abalar, yeni dnemin ok daha farkl biimler zerinde gelimesinde etkili oldu. PKK silahl mcadele sayesinde Krdistan kyllnden kitlesel bir destek alrken ve geleneksel yurtseverin ise tevecchn kazanrken; Rizgar de dahil dier rgtlenmeler zellikle lkedeki tabanlarn nemli lde kaybetti veya olduka gerilediler. Rizgar'nin (Ala Rizgar dhil) Krt ulusal demokratik hareketinin bamsz bir ideolojik-siyasal zemine oturmasnda nemli katklar olduunu dnyorum. Krt sosyalist gruplar ok uzun sre Trk solundan ayr ve bamsz rgtlenmeyi reddettiler. Krt ulusal demokratik hareketinin kendi bamsz ve gl i dinamikleri olduu, buraya yaslanmak gerektii srarla vurguland. Krdistan devriminin kendine zg teorik tezleri tarihsel perspektifi olmas gerektii ve bunun yeterince gl

kaynaklar bulunduu da ortaya konuldu. Rizgar tarafndan savunulup tartlan tezlerin PKK dahil birok Krdistanl grubu etkileyip deitirdiini syleyebilirim. Krt ulusal demokratik hareketine ait anti-smrgecilik, bamsz rgtlenme, ayrlma hakk, Kemalizm ve resmi ideoloji eletirileri gibi birok temel tezin, Trk soluna, sosyalistlerine, demokratlarna aktarlmasnda da ciddi bir etkisi olmutur. Olumsuzluu ise teorik ve ideolojik mcadeledeki radikalizme ramen bunu siyasal bir g ve rgtsel formlara dntremeyiidir; bylece birok yetikin kadro siyaset dna dm veya kendi nosyonlar dnda yaplarla hareket etmek zorunda kalmlardr. Rizgar hareketi smrgeci metropollerdeki renci genlik ve aydnlar, baz meslek gruplar iinde gelimi ama asl hedef kitlesi olana Krdistan'a nfuz edememitir. Ne ehirlerdeki Krt iilerine ne de Krt kyllne... Adana'nn kenar semtlerinde, Tatvan, Varto, Malazgirt, Ergani gibi baz lokal alanlarda kasaba dzeyinde gelimeler kalc ve etkili olamad. Krt ulusal hareketinin ana gvdesi olan Krt kyll ve kent yoksullarna ulalamad, onlarn dilinden konuup, onlar rgtleyen bir yap oluturulamad. Programatik olarak ngrmesine ramen silahl mcadeleyi rgtleyemedi. Tm bunlar bir dnemin siyasi kadrolarnn genlik hevesiyle bol bol konuan ama sylediklerini yapamayan insanlar olarak kitlede gvensiz bir profil edinmesine neden oldu. Snf mcadelesi, snf ideolojisi ve snf rgt dzeyinde hareket edilmesine ramen, snfn (kyller, kr yada kent yoksullar, iiler, sendikalar gibi) kendi zgn talepleri iinde rgtlendirilmesine giriilmemesi, politikalar gelitirilmemi olmas da bir baka amaz oluturmaktadr. Gnmzde smrgeci metropollerin varolarn dolduran Krdistanl kr yoksullarnn nemli lde hem snf hem de ulusal demokratik taleplerin dnda kalmasnda bu ihmalin rol byk olmal. Bu da rgtlerin asl olarak ulusal demokratik kitlesel bir zeminde durduklar, Marksizmin daha ok siyasal bir retorik olarak kullanldn gsteren bir olgu. Bundandr ki, 12 Eyll rejiminin yaratt tahribatlarn zerine Dou Blokunun zlmesi srelerinin hemen ardndan sosyalist sylemin hzla ve rahatlkla terk edilebilmesi olduka kolay oldu. Dier rgtlerin de Rizgar gibi kendi hedef kitlelerinin uzanda kalmalar, sylemlerini pratie geiremeyileri; siyasal boluun PKK tarafndan doldurulmasn kolaylatrd. Siz siyasal bir zne olmay baaramadnz zaman, bu boluk baka biimde yerini doldurmakta gecikmez. Rizgar dahil dier Krt rgtlenmeleri de kendi sosyal ve siyasal tabanlaryla, hedef kitleleriyle salkl ilikiler gelitirebilmi olsayd; ulusal demokratik mcadele daha byk gelimeler salaya salayabilirdi. Teki bir rgtsel yap deil, demokratik bir oulculuk egemen olabilirdi. Recep Maral

mesafe / aylk sosyalist dergi, Say-4, s.68 - 93, Bahar | 2010 - stanbul

www.gelawej.net 2006 Yazma Adresi: info@gelawej.net