http://emrahuzumer.com/blog NDEKLER 1.GR ............................................. 2 2.TAI HAKKINDA GENEL BLGLER .......................................

3
2.1. Kuruluun Adresi ............................................................................................. 3 2.2. Firmann Tantm ............................................................................................ 4 2.3. Firmann Tarihesi ........................................................................................... 5 2.4. Kuruluun Stats ve Ortaklar ........................................................................ 8 2.5. irket Kltr................................................................................................... 9 2.6. Personel Bilgileri ............................................................................................. 9 2.7 Organizasyon Yaps ....................................................................................... 14 2.7.1. Birimlerin Grevleri................................................................................ 14 2.8. Firmada retilen rnler ............................................................................... 26 2.8.1. TAInin Gelitirdii Projeler................................................................... 27 2.9. Firmann Kabiliyetleri .................................................................................... 31

3.ENDSTR ANALZ ............... 32

3.1. Firmann lke Ekonomisi indeki Yeri........................................................ 32 3.2. hracat ve thalat Durumu .............................................................................. 34

4. FABRKA YER SEM.......... 37 5. TAIDE TEDARK ................... 39 6. TAIde STOKLAMA ................ 41 7. HAMMADDELER .................... 45 9.KALTE KONTROL VE BAKIM FAALYETLER........................... 47
9.1. Kalite Politikas.............................................................................................. 47 9.2. Bakm Faaliyetleri ......................................................................................... 50

10. FRMANIN GENEL RETM FAALYETLER........................... 51

10.1. retime Katkda Bulunan Girdiler............................................................... 51 10.2. Firmann retim Sistemi.............................................................................. 51 10.3. Kapasite Planlamas ..................................................................................... 52 10.4. retim Miktarlar ......................................................................................... 54 10.5. Bir rnn Proses emas ........................................................................... 54 10.6. Maliyet Analizi ............................................................................................ 55

11. BLG LEM FAALYETLER........................... 61 12. ENDSTR MHENDSL UYGULAMALARI ....................... 64

12.1. Yneylem Aratrmas ................................................................................. 64 12.2. Etd ........................................................................................................ 71 12.3. Ergonomi...................................................................................................... 74

13. GVENL ....................... 76 14. SONU ..................................... 78

1.GR
Yapm olduum Endstri Mhendislii stajnda, iletmede genel ileyiin kavranmas, her birimin ilevleri ve birbiriyle koordinasyonunun gzlenmesi, iletmenin retim faaliyetleri, kapasitesi, maliyet bilgileri gibi bilgilerin yan sra iletmede kullanlan Endstri Mhendislii tekniklerinin uygulan ekillerini inceleme ve deerlendirme frsatn buldum.

Yeterli incelemeleri yaptktan sonra okulda edindiimiz Endstri Mhendislii bilgilerinin gerek hayattaki ileyiini gzlemleyip, bu konuda incelemeler ve almalar yaptm. Bu erevede stajm Trkiyede hava platformlarnn tasarm, gelitirilmesi, imalat, entegrasyonu, modernizasyonu ve sat sonras hizmetleri alanlarnda teknoloji merkezi konumunda olan TAI - Trk Havaclk ve Uzay Sanayi A.. de tamamlam bulunuyorum. Bu stajdan edindiim bilgiler rapor halinde dikkatinize sunulmutur.

2.TAI HAKKINDA GENEL BLGLER

2.1. Kuruluun Adresi

Fabrika Posta Adresi: Adres: P.K. 18 Kavakldere, 06692 Ankara Fethiye Mahallesi Havaclk Bulvar No:17 06980 Kazan/ANKARA Telefon: Faks: E-Mal: Teknokent Adres: Telefon: Faks: E-Mal: TAI AR-GE Binas, ODT Teknokent, Ankara 312 210 1857-58 312 811 1425 marketing@tai.com.tr 312 811 1800 312 811 1425 marketing@tai.com.tr

2.2. Firmann Tantm TAI tesisleri 160.000 metrekaresi kapal olmak zere toplam 5.000.000 metrekarelik bir alan zerine kurulmutur. irketin Aknc-Ankara'da bulunan yksek teknoloji rn makine ve tehizatla donatlm modern uak retim tesisi, para imalatndan uak montaj, uu testleri ve teslimine kadar son derece geni retim kabiliyetlerine sahiptir. TAI kalite sistemi dnyaca kabul grm NATO AQAP-110, ISO9001:2000, AS EN 9100 ile AECMA-EASE standartlarn karlamaktadr. TAI'nin mevcut deneyimi F-16 Savaan ahinler, CN-235 hafif nakliye/deniz karakol/gzetleme uaklar, SF-260D eitim uaklar, Cougar AS-532 arama kurtarma (SAR), silahl arama kurtarma (CSAR) ve genel maksat helikopterlerinin

ortak retiminin yan sra, kendi tasarm olan insansz hava arac, hedef ua ve zirai ilalama ua gibi rn gelitirme programlarn kapsamaktadr. TAI'nin ana faaliyet alanlar arasnda Trkiye ve blgedeki dier lkelerin envanterinde bulunan sabit ve dner kanatl askeri ve ticari hava platformlarnn modernizasyon, modifikasyon ve sistem entegrasyonu programlar ile sat sonras hizmetleri de bulunmaktadr. TAI Trk Silahl Kuvvetleri Bakm Merkezleri'nin imkan ve kabiliyetlerini kullanarak, mterilerine bakm, onarm ve revizyon hizmetleri de vermektedir. TAI ayrca, Milli Sanayi Kuruluu olarak Airbus Military S.L.'ye ortak olup, Airbus (Fransa, Almanya, spanya ve ngiltere), EADS CASA (spanya) ve FLABEL (Belika) havaclk firmalaryla birlikte A400M uann tasarm ve gelitirme faaliyetlerine katlmaktadr. 2.3. Firmann Tarihesi Trkiye'de hava platformlarnn tasarm, gelitirilmesi, imalat, entegrasyonu, modernizasyonu ve sat sonras hizmetleri alanlarnda teknoloji merkezi konumunda olan TUSA Havaclk ve Uzay Sanayi A.. (TAI), 15 Mays 1984 tarihinde Trk Ticaret Kanunu ve Yabanc Sermayeyi Tevik Kanunu uyarnca kurulmutur. 12 Ocak 2005 tarihinde TAI tesislerinde imzalanan "Hisse Sat Anlamas" ile TAI'deki Lockheed Martin of Turkey, Inc. (%42) ve General Electric International, Inc. (%7) irketlerine ait hisseler Trk Uak Sanayii A.. (TUSA) tarafndan satn alnmtr. Trk Uak Sanayii A.. (TUSA) ve TUSA Havaclk ve Uzay Sanayii A.. (TAI) irketleri 28 Nisan 2005 tarihinde TAI ats altnda birlemi olup, TAI, tasarm retim altyaps ile insan kaynaklar ynnden olduka etkili bir g oluturacak ve "Havaclk Merkezi" olarak hizmet verecektir. TAInin Gelimesinde nemli Tarihler: 5

 16 Temmuz 1970 Trk Hava Kuvvetlerini glendirme vakf kurulmutur. 30 Ocak 1976 Tusa - Trk Uak Sanayi A.. faaliyete gemitir 09 aralk 1983 Trkiye Cumhuriyeti ile ABD arasnda 160 uaklk 15 Mays 1984 TAI Trk Havaclk ve Uzay Sanayi A.. 01 Eyll 1984 TAI faaliyete gemitir. 30 Ekim 1984 temel atma treni gerekletirilmitir. 160.000 metrekareyi aan kapal alanda modern bir uak sanayi tesisi 800 lojman, misafirhane, salk merkezi, spor salonu, ilkretim Gnmzn en ileri ve yksek teknoloji rn uaklarnn 02 ubat 1987 tarihinde ncel Proje I kapsamnda balayan 152 adet Mutabakat Anlamas imzalanmtr kurulmutur.

kurulmutur. okulu, kre ve alveri merkezini kapsayan sosyal tesisler ina edilmitir. retilebilmesi iin gerekli kabiliyetler yaratlmtr. F-16 ua retim almalarna balanm ve retim 1994 ylnda tamamlanmtr. 20 Mart 1990 40 adet Agusta SF-260 D eitim ua retim anlamas imzalanm. Temmuz 1991de retime balanm ve 1993de retim tamamlanmtr. 11 Aralk 1990 50 adet CASA CN-235 M Nakliye ua retim Msr Hava Kuvvetleri iin retilen 46 adet F-16 1994-1995 ncel Proje II program kapsamnda 1995 ylnda balayan 80 adet FKompozit tesisi 1994de retime balamtr. 13 ubat 1997de 30 adet AS-532 Cougar helikopter retim F-5 ua iin muhtelif yapsal para imalini ve muhtelif malzeme anlamas imzalanmtr. retim Austos 1998 ylnda tamamlanmtr. dneminde teslim edilmitir. 16 retimi 2000 yl balarnda tamamlanmtr.

anlamas imzalanmtr.1 Ekim 1997 tarihinde yrrle girmitir. tedariini kapsayan ve Ocak 1998de imzalanan szleme Aralk 1998de yrrle girmitir.

Zirai Mcadele Ua, TAInin ilk zgn Trk tasarm, pilotlu uak Helikopter Elektronik Harp Sistemi Modernizasyon program

projesidir.almalar 16 ubat 1998de tamamlanmtr. kapsamnda Kzltesi Bastrc (IR Suppressor) imalat iin Haziran 1998de Davis Engineering Company ile szleme imzalanmtr. zel Kuvvetler Komutanl uaklarna Personel Arama-Kurtarma Sistemi (PLS) taklmasna ynelik szleme Temmuz 1998de imzalanm ve proje Mart 2000de tamamlanmtr. CASA firmas ile ofset anlamas erevesinde A320/321/319 uaklar iin 18nci blm gvde panelleri imalat szlemesi Eyll 1998de imzalanmtr. Boeing-737 Mrettebat Kabin Paneli imalat szlemesi 13 Kasm S-70 stabilatr imalat iin Sikorsky firmas ile Aralk 1998de Boeing-737 Kanat Ucu imalat szlemesi 19 ubat 1999 tarihinde TAI ynetim kurulu Ocak 1998 tarihli karar ile balatlan proje 1998 tarihinde yrrle girmitir. szleme imzalanmtr. yrrle girmitir. kapsamnda bir adet S-2E ua modernize edilerek Yangn Sndrme Ua haline dntrlm ve ilk uuunu Nisan 1999da baar ile gerekletirmitir. MD-902 Helikopter Gvdesi imalat iin MDHI firmas ile 18 S-70A Helikopterlerine tesellm, hangar ve retrofit ilemleri Austos 1999 tarihinde szleme imzalanmtr. yaplmas iin Sikorsky firmas ile 28 Mays 1999 tarihinde szleme imzalanmtr. Deniz Kuvvetleri iin 6, Sahil Gvenlik iin 3 adet olmak zere 9 adet CN-235 ua retimi iin CASA ile Eyll 1998de imzalanan szleme 23 Temmuz 1999da yrrle girmitir. S-70A helikopteri kuyruk ksm ve arka rotor dikmesi retimi iin Kara ve Hava Kuvvetleri Komutanlklar iin 13 adet At Hedef Aralk 1999da szleme imzalanmtr. Ua ve 2 adet Takip Hedef ua iin MSB.l ile 28 Aralk 1999 tarihinde szleme imzalanmtr. 7

HEWS projesi kapsamnda AS-532 helikopteri Kzltesi Kar

Tedbir sistemi (IRCM) entegrasyon/ enstalasyonu iin ubat 2000de szleme imzalanmtr. Endonezya Hava Kuvvetlerine ait 10 adet F-16 uann yapsal tadilatn stlenen Koolhaas firmasna teknik destek hizmeti verilmesi iin Nisan 2000de szleme imzalanmtr. Phenix-I Cougar helikopteri modifikasyon ilemleri iin Eyll YARASA projesi kapsamnda Mart 2001de Grev Destek NATO AWACS Mid-Term Upgrade program kapsamnda yer 2000de SSM ile szleme imzalanmtr. Szlemesi imzalanmtr. alan Paketi No:7 iin Boeing ile fiyat anlamasna varlarak Mart 2001de mutabakat metni imzalanmtr. EADS-Dutschland GmbH firmas ile Airbus uaklar iin metal levha ve talal imalat paralarnn retimini ieren szleme Mays 2001de imzalanmtr. NATO AWACS Mid-Term Upgrade program kapsamnda yer alan Paketi No:11 iin Boeing ile fiyat anlamasna varlarak Mart 2001de mutabakat metni imzalanmtr. CASA firmas ile iki adet kesin ve adet opsiyonel CN-235 gvde Sikorsky firmas ile MH-60 helikopteri yatay stabilize, kuyruk ksm imalat iin Aralk 2001de szleme imzalanmtr. ve arka rotor dikme imalat iin Aralk 2001de fiyat anlamas imzalanmtr. TAI ninde yesi ve hissedar olduu Airbus Military S.A.S. ile A400M projesine katlmc sekiz Avrupa lkesini temsil eden OCCAR arasnda 18 Aralk 2001 tarihinde ana szleme imzalanmtr

2.4. Kuruluun Stats ve Ortaklar TAI A. bir anonim irketidir.TAI'nin hissedarlar TUSA, Trk Silahl Kuvvetlerini Glendirme Vakf (TSKGV), Savunma Sanayii Mstearl (SSM) ve Trk Hava Kurumu (THK)'dur. 8

2.5. irket Kltr TAI'nin vizyonu; her tr hava ve uzay aracnn tasarm, retim ve desteini salayacak kabiliyete ulaarak dnya markas olmaktr. TAI'nin misyonu; Trkiye'nin ve yurtd mterilerin askeri ve sivil havaclk ve uzay sistem ihtiyalarn karlayacak tasarm dahil teknoloji ve kabiliyetleri gelitirmek; srekli iyiletirmelerle kresel rekabet ortamnda pazar payn artrmak; lkesi, mterileri, ortaklar, tedarikileri ve alanlar iin deer yaratmaktr.

2.6. Personel Bilgileri TAI A. de toplam 2254 adet personel almaktadr. letmenin personel durumuyla ilgili veriler aadaki grafiksel gsterimlerde belirtilmitir.

PERSONEL STAT DAILIMI (ANLIK)

PERSONELN ALIMA SRES DAILIMI

PERSONELN RENM DURUMU

10

11

PERSONELN YAA GRE DAILIMI

MHENDSLERN BRANLARINA GRE DAILIMI

12

BLMLERNE GRE MHENDS SAYISI DAILIMI Bilgisayar Mhendislii evre Mhendislii Elektrik-Elektronik Mhendislii Endstri Mhendislii Fizik Mhendislii Gda Mhendislii Havaclk ve Uzay Mhendislii naat Mhendislii Jeofizik Mhendislii Jeoloji Mhendislii Kimya Mhendislii Maden Mhendislii Makine Mhendislii Matematik Mhendislii Metalurji ve Malzeme Mhendislii Mhendislik Bilimleri Nkleer Enerji Mhendislii Uak Mhendislii Uzay Mhendislii Ziraat Mhendislii Genel Toplam 47 1 131 73 6 3 149 4 1 4 24 3 326 1 49 3 2 42 8 2 879

alma Saatleri: TAI kanununda belirlendii ekilde normal haftalk alma sresi 5 gndr. Mesai 07:45-17:30 saatleri arasndr. le tatili ise 1 saattir. Personel saysnn fazlalndan dolay yemekhanede uzun kuyruklar olumasn engellemek iin le tatiline grup halinde;

13

11:45-12:45 12:00-13:00 12:15-13:15 saatleri arasnda klmaktadr. Gnde iki kere olmak zere de ay molalar verilmektedir. ay molalarnn ilki sabah 10.00-10.15 aras, dieri ise leden sonra 15.00-15.15 aras olmak zere 15 dakikadr. TAI de vardiya retim Hatt, Yangn, Gvenlik alanlar iin uygulanmaktadr. Fabrika iin de bu iiler vardiya halinde almaktadrlar. iler alrken vardiya eklinde altklarndan fazla yorgunluk gzlenmemektedir.

2.7 Organizasyon Yaps TAI A. ye ait organizasyon emas Ek-1 dedir 2.7.1. Birimlerin Grevleri Genel Mdr : retim Ve Malzeme, Tasarm ve Mhendislik, Gelitirme, Biliim Teknolojileri Kalite Teminat, Programlar Blm Bakanl, nsan Kaynaklar, Finansman ve Muhasebe, Tesis mdrl ve ilerde kurulabilecek blmlerin tm tekilat fonksiyonlar dahil olmak zere, TAI yi ynetim kuruluna sorumlu olarak iletmek ve ynetmek. irket adna personel almak, harcama yapmak, i tahsis etmek, ihale amak,szleme-alt szleme imzalamak ve irketin iletilmesine ynelik her trl faaliyeti kabul edilen politikalar ve ynergeler dorultusunda tam yetki ve sorumlulukla ynetmek. Ynetim Kurulu onayna bal olarak blm bakanlar ve mdrleri

atamak.

14

Hukuk Maviri : Kendisine verilen btn grevleri Ynetim Mdrne sorumlu olarak yrtmek Hukuki ve patentlerle ilgili irket faaliyetlerini yrtmek Hukuki ve patentlerle ilgili standart ve politikalar saptamak Szlemeleri hukuki adan inceleyip, onaylamak

Genel Sekreter : Kendisine verilen btn grevleri Ynetim Mdrne sorumlu olarak yrtmek. Silahl Kuvvetler dahil ilgili resmi makamlarla TAI arasnda irtibat Havaclk ve uzay alanndaki mteriyle etkin ilikiler gelitirmek, noktas grevini yerine getirmek, birimler aras koordinasyonu salamak TAI rnlerinin askeri, sivil mterilere tantlmasn salamak iin devletin tedarik plan ve politikalar konusunda bilgi iin resmi kurulularla temas halinde olmak.

Gelitirme cra Direktr : Genel Mdre kar sorumludur Szlemeler ve Fiyat Belirleme, Finansman ve Muhasebe, Planlama ve Tahminler, Pazarlama ve Sat ilevlerini Ynetim Mdrne kar sorumlu olarak yrtmek ve cra Komitesi yesi olarak grev yapmak. Dardan TAIye verilen mteri bilgi sistemleri projeleriyle ilgili Sreci Gelitirme ve Danmanlk grevini yerine getirmek.

Szlemeler Mdr: Verilen tm grevleri Gelitirme ve Ynetim cra Direktrne Szleme Ynetimi ve Fiyat Belirleme ilevlerini ynetmek.

kar sorumlu olarak yrtmek.

Pazarlama Mdr : Gelitirme ve Ynetim cra Direktrne kar sorumludur.

15

Pazarlama ve Sat ilevlerinin TAI ynetmelikleri, ynergeleri,

alma talimatlar ve TAI stratejik plan uyarnca ve mteri iin en uygun performans salayacak ekilde yaplmasn salamak. Pazarlama ve sat ilevlerinde szlemeler ve fiyat belirleme ve lojistik planlama ile gereken koordinasyonu salamak.

Alt Szleme Mdr : retim ve Malzeme cra Direktrne kar sorumludur. Endstriyel entegrasyon ve Ana Alt Szleme Ekiplerinin

faaliyetlerini ynetir. Tm Alt Szleme Ynetimi ilevlerinin TAI ynetmelikleri, ynergeleri ve departman talimatlar uyarnca ve kalite gereklerini asgari maliyet ve azami performans ile ve program takvimine uygun bir ekilde yerine getirilmesini salamaktr.

Planlama Mdr : Gelitirme ve Ynetim cra Direktrne kar sorumludur. Planlama (stratejik planlama, CRP ve letme planlarnn

hazrlanmas ve devam ettirilmesi dahil), tahminler( performans lm ve TAInin ynetim bilgi sistemleri dahil) ve dier ilevleri sre liderlerinin bakanlndaki sre ekipleri vastasyla ve sre ynetimi yaklamyla alarak ynetmek. Planlama ve Tahminler levlerinin TAI ynetmelikleri, ynergeleri, ve letme talimatlar uyarnca, asgari maliyet ve azami performans ile ve program takvimine gre yaplmasn salamak.

Programlar cra Direktr: Genel Mdre kar sorumludur,

16

Program faaliyetlerini izlemek, yrtmek, programlarn zamannda,

istenen kalitede ve bte snrlar dahilinde gereklemesini teminen TAI, mteriler ve ilgili dier taraflar arasnda tm koordinasyonu salamak, TAI rnlerinin entegre lojistik desteini mteri ihtiyalarn karlayacak ekilde planlamak ve yrtmektir. Program Mdr: Program hedeflerine ulamak iin ekip faaliyetlerini idare etmek, Program konularnda Program Ynetim Ekibi ve ilgili TAI birimleri Program ile ilgili toplantlar ynetmek, Program etkileyebilecek tm risk kaynaklarnn zamannda

arasnda etkin iletiimi salamak,

belirlenmesini ve zmn salatmak, Program ile ilgili plan, rapor, takdim, yaz ve dokmanlarn zamannda yaynlanmasn temin etmekten sorumludur. Entegre rn Destek Mdrl: Desteklenebilirlik Mhendislii faaliyetleri Yedek Para ve Destek Tehizat htiyacnn

Belirlenmesi/retimi/Tedarii Bakm Planlamas Uu ve Bakm Personeli iin eitim Teknik Neriyat hazrlanmas Teknik Destek / Temsilcilik Hizmetleri Teslimi yaplm rnlerin Bakm ve Onarm faaliyetlerinin ynetimi

retim ve Malzeme cra Direktr : Genel Mdre kar sorumludur. Entegre malat Sreleri Ynetimi, Montaj ve Uu Hatt lemleri,

Takm/Para Ve Kompozit malat, Tesisler Mdrl, Malzeme retim Planlama, Tedarik Mdrl Ve Alt Szleme Ynetimi dahil olmak zere , kendine tevdi edilen tm grevleri yrtmek,

17

Onaylanm stratejik plana paralel olarak, kendine bal departmanlara

ve almalara uygulanabilecek standart ve politikalar belirlemek ve almalarn programlar ynnden kabul edilebilirliine karar vermek, Takm, tasarm,para imalat,detay para,elektrik kablo donanm, kompozit imalat, alt montaj, komponent montaj,boya, nihai montaj ve uu hatt ilemlerini ieren programlarn gerektirdii imalat faaliyetlerini ynetmek, Personelin i seyahatlerini masraf raporlarn onaylamak,

Montaj ve Uu Hatt lemleri Mdr : retim ve Malzeme cra Direktrne kar sorumlu olarak; tm

szlemeler ile balanm uak, helikopter veya komponentlerin,

yapsal, elektriksel, hidrolik ve sistem montaj ve boya szdrmazlk ilerini, sistem ve fonksiyonel testlerini yapmak. Bu rnlerin mteriye zamannda, istenen kalite ve maliyet ile teslimi iin, irket ii tm destek blmleri ile etkili koordinasyon ve ibirliinin salanmas. Tm projelerin, Kontrat ykmllkleri, TAI Ynetmelik ve Direktifleri, Standart Uygulama Ynergeleri dorultusunda yaklak 40.000 metrekare kapal montaj alannda retim disiplini ve yaln retim gereklerine uygun yerine getirilmesi.

Malzeme ve retim Planlama Mdr: retim ve Malzeme cra Direktrne kar sorumludur. Tm Malzeme ve retim Planlama levlerini, ekip almasyla

planlama,ynetmek, koordine etmek, Malzeme ve retim ve kontrol srelerini Yaln malat felsefesine dayanarak tesis etmek, gelitirmek, SPC teknikleriyle performans lmek, srelerin kontroln salamak, analizler ve gerekli gelitirmelerle tm malzeme sre ve usullerinin devaml iyilemesini salamak thalata ilikin yrrlkteki kanun ve ynetmeliklere uyma.

18

Gmrk usullerini ilgilendiren szleme ve hukuki dkmanlar

incelemek, onaylamak ve i yk izelgelerini hazrlamak, ilere ait ncelikleri belirlemek ve ikmal izelgelerini Ana retim izelgesinde ngrlen ekilde uygulamaya koymak. Takm-aparat-mastar gereksinimlerini kontrol etmek. Kesinlemi ilere ait alt szleme durumunu gsteren kayt ve

szlemeleri tutmak. Akreditiflerle ilgili her trl ilemi kontrol etmek.

Tedarik Mdrl : retim ve Malzeme cra Direktrne kar sorumludur. Program retim Malzemesi, Destek Malzemesi ve Hizmet, Tedarik

ilemlerini ynetmek. Tm tedarik faaliyetlerini szleme gerekleri uyarnca koordine

etmek ve ynetmek. Tedarii yaplmakta olan malzeme ve hizmetlerle ilgili olarak, talep

aamasndan kabul aamasna kadar ki tm faaliyetleri yerine getirmek, satc firmalara yaplacak demeleri,; sipari emirlerini, szlemeleri hazrlamak ve yetki limitlerine uyarak gerekli onaylar almak.

malat Mdrl : retim ve Malzeme cra Direktrne kar sorumludur. Takm Para ve Kompozit malat levlerini TAI ynetmelikleri

uyarnca asgari maliyet ve azami performans ile program takvimine gre yrtmektir. Talal malat, Sac ve Boru, Takm Tasarm ve malat, Kompozit ve Yaptrma, Kimyasal lemleri rn Liderleri vastasyla

Metal

yrtmektir. Entegre malat Sreleri Ynetimi Montaj ve Uu Hatt lemleri,

Takm/Para ve Kompozit malat, Tesisler Mdrl, Malzeme retim

19

Planlama, Tedarik Mdrl ve Alt Szleme Ynetimi, malat Mhendislii ile koordinasyonu kurmak. SPC statiksel Sre Kontrollerini ynetmek.

Tasarm ve Mhendislik cra Direktr :

Tasarm ve Gelitirme, Konfigrasyon Kontrol ve Mhendislik

Hizmetleri, malat Mhendislii, Uu lemleri ,Gelitirme Mhendislii, Tasarm Kalite Teminat, ve Ezamanl Mhendislik Mdrlkleri ni ynetmek, TAI nin tasarm ve gelitirme politikalarn belirlemek yrtmek ve rnlerin gelitirilmesi ve maliyetlerinin azaltlmas iin aba Hizmetlerin ve rnlerin en az maliyetle ve zamannda bitmesini program harcamalarn kontrol etmek,

sarfetmek, salamak

Tasarm ve Gelitirme Mdrl : Tasarm ve Mhendislik cra Direktrlne kar sorumludur. Aerodinamik, Yapsal Tasarm, Malzeme ve Proses

Tasarm ve Mhendislik cra Direktrlnn leri konfigrasyon gelitirme, Teknolojileri, Uak Sistemleri, Aviyonik ve Elektriksel Sistemler, Uua Elverililik ve dame Edilebilirlik ilevlerini yrtmek. Pazarda mevcut ve potansiyel bir ihtiyaca yahut ulusal karlara dayanan, TAI tarafndan onaylanan yerli tasarm almalarn nermek, balatmak. Mevcut hava aralarnn modifikasyon, tadilat ve sistem entegrasyonu programlarn nermek ve balatmak.

20

Uu lemleri ve Testleri Mdrl : Tasarm ve Mhendislik cra Direktrlne kar sorumludur. Uu

hatlarna ait verileri derlemek ve devam ettirmek, uu sonularnn analizini yapmak ve gerekli dzeltici ilemleri nermek. Uu mrettebat iin kiisel uu tehizatn ve hayat idame tehizatn temin etmek, bunlar devam ettirmek ve kullanlmak zere mrettebata vermek. malat Mhendislii Mdrl: Tm imalat mhendislii ve konfigrasyon kontrol ilevlerini Montaj malat ve Balant Mhendislii, Detay Parca malat

Tasarm ve Mhendislik direktrne kar sorumlu olarak yrtmek, M,hendislii, Konfigrasyon Kontrol ve Veri Merkezi birimlerinin ilevlerini ynetmek, malat Mhendislii ilevlerinin TAI vizyonu, Ynetmelikleri, TAI Blm Talimat, Konfigrasyon ynetimi Plan Ynergeleri,

dorultusunda ve program takvimine uygun ekilde, en dk maliyet ve en yksek performans ile yaplmasn salamak, Program takvimine uygun olarak, TAI nin i ve d kullanclara ve beklentilerine, teknik spesifikasyonlara ve kalite doru ve eksiksiz bilgi salamak amacyla, szleme gereklerine, mteri ihtiyalar standartlarna uygun olarak, retime hazrlk aamasnda TAI retim ve tasaarm projelerine ait mhendislik ve imalat teknik bilgi paketlerini hazrlamak. malat rasnda eksik bilgilerin veya sorunlarn olumasn nlemek amacyla, retimin erken aamalarnda, gerekli etkin nlemleri almak. Tm bu faaliyetlerin ksa bir sre iinde katma deeri olamayan faaliyetler ve tekrarlar olmadan yaplmasn salamak, malat desteklemek ve kolaylatrmak amacyla srekli gelitirmelerle, tek kaynaktan, doru mhendislik ve imalat bilgileri salamaya ynelik, BOM; imalat i talimat ve grsel yardmclar yaratmak iinCAD/CAM/TPDM/TVPS ve APSII/PIOS-BOM sistemlerini kurmak,

21

Program takvimine uygun, dk maliyetli retim ve ilgili

faaliyetlerin gereklemesi iin imalat ve tasarm birimlerine tam destek salamak, mhendislik ve imalat sorunlarnn zlmesini salamak. retilebilirlii salamak iin, gerektiinde, ezamanl mhendislik kapsamnda , TAI tasarm ve gelitirme faaliyetlerine katlmak, irket ynetimince aksine karar alnmadka PDM sistemini kullanarak taslak rn aac(BOM) yaps ve imalat palanlamalar yaratarak ve takm-aparat gereksinimlerini belirleyerek potansiyel projeler iin n imalat mhendislii girdilerini gzden geirmek ve salamak. Teklif hazrlama srecinde, i paketinin iilik, takm, tezgah, proses ve malzeme girdilerine baz tekil edecek teknik verileri derlemek amacyla Teklif Hazrlama Grubunda grev almak zere temsilci atamak, Mhendislik izimleri ve dier mhendislik dokmanlar ile ilgili olarak ortaya kabilecek sual ve sorunlarda odak noktas olarak hareket etmek. rnn, imalat, test faaliyetleri ve kalite teminat safhalarnda karlalan mhendislik problemlerini zmek zere gerekli ilemleri yapmak. Gerektiinde, mhendislik konularnda dier blmlere danmaklk Teknik konularda alt yklenicilerle ve lisans sahipleri ile birlikte yapmak ve yardmda bulunmak, almak ve mhendislik problemlerinin zme ulatrlmas amacyla metotlar gelitirmek, TAI iinde mevcut ve gelecee ait tm imalat mhendislii gereksinimlerinin karlanmas ve ynetilmesi amacyla, yeterli sayda, iyi yetimi ve motivasyonu yksek personel istihdamn salamak, malat Mhendislii personelinden en yksek verimi alabilmek amacyla gerekli motivasyonu ve liderlii salamak. Sosyal aktiviteleri desteklemek ve bi gibi aktiviteleri katlmak.personel arasnda birlik, btnlk, sayg ve gven duygularnn olumasn salamak. malat Mhendislii personelini yeterli seviyede motive edecek bir ortam salamaya ynelik imkan ve faaliyet gelitirici programlar gelitirilmesi konusunda nsan Kaynaklar ile koordinasyonda bulunmak.

22

Kalite Teminat Direktr : Genel Mdre kar sorumludur. Denetim, TQM(Toplam Kalite Ynetimi) ilevlerini ieren kalite Kalite politikas ve szlemeleri kalite teminat koullarna irket iin

sistemini kurmak, ynetmek ve srdrmek. de tmyle uyulmasn salamak.

Kalite Sistemleri Mdrl : Kalite Teminat Direktrne kar sorumludur. Sicil kaytlarnn izlenebilirliinin salanmas, lm ve programa ait Konfigrasyon dorulamas, i gren yeterliliklerinin belgelenmesi,

kalite maliyetinin kontrol. lbilim programlarn ynetmek, uymayan malzemeye ait ynetim raporlar yaymlamak. Yeni szlemeler ve projeler iin szlemeden doan sorumluluklara ait kalite teminat gereksinimlerini koordine etmek.

Kalite Muayene lemleri Mdrl : Kalite Teminat Direktrne kar sorumludur. Tm imalat Kalite Teminat ilevlerinin, takm-aparat-mastar, hassas

ileme, tahribatsz deney, para imalat, tedarik, tesellm, sevkiyat gibi eitli ve deiik unsurlar araclyla kontrolleri srdrerek etkin, entegre bir kalite teminat sistemi gerekletirmek. Muayene kabiliyetlerini gelitirmek,retim muayene-kontrol, takmKimyasal ve metalurjik testlerin onaylanm usullere gre yaplmas, aparat-mastarlarn belli aralklarla muayenesi. tehlikeli atk kontrol, elden karma usullerinin belirlenmesi.

23

Biliim Teknolojileri Direktr : Genel Mdre kar sorumludur. Ynetim Sistemlerini, Denetim ve Sistem Uzmanlar Grubu ilevlerini ynetmek, TAI nin operasyonel ve kurumsal ihtiyalar iin ilgili blmlerce talep edilen biliim sistemlerini tasarlamak, gelitirmek, mevcut biliim sistemlerinin idamesini salamak, sistem ihtiyalarna gre tm faaliyetleri ynetmek. Blm ii koordinasyonu gerekletirecek yetenekli bir ekip kurmak

Bilgisayar Destek Mdrl : Biliim Teknolojileri Direktrlne kar sorumludur. Donanm ve yazlm performansnn deerlendirilmesi ve rapor Tehizatn iletilmesi iin programlar gelitirmek ve idame ettirmek Acil durumlar ve beklenmedik i ykleri ve tehizat problemleri retim ilemlerini

edilmesi iin sistemler gelitirmek ve idame etmek. ve bunlara ilikin bilgisayar kaynaklarn salamak. karsnda ayarlamalar yapmaya onay verecek planlamak. Tehizat kullanmnn programa balanmas ve bu programn koullar hakknda kullanclar ile grmek ve onlar bilgilendirmek.

Ynetim Bilgi Sistemleri Mdr : Biliim Teknolojileri Direktrlne kar sorumludur. irket hedeflerine ulalmasna destek olacak ve sistem gelitirme stratejik uygulamalar ve veri

faaliyetleri iin bir ereve salayacak nderlik etmek. Sistemin kurulmasndan sonra

mimarisi planlarn gelitirmek zere eitli blmlerle yaplan almalara

sistem

gereksinimlerinin

ve

performans llerini karlamaktaki etkinliinin deerlendirilmesinde kullanclara yardmc olmak.

24

Biliim Teknolojileri mterilerine Karar Destek Sistemlerinin

gelitirilmesi ynnden teknik destek salamak.

Finansman ve Muhasebe Mdr : Genel Mdre kar sorumludur. Genel muhasebe, Endstri Muhasebesi, Bte ve Finansman Finansman ve Muhasebe levlerinin TAI ynetmelikleri ynergeleri ilevlerini yrtmek. ve departman talimatlar uyarnca, asgari maliyet ve azami performans ile ve program takvimine gre yaplmasn salamak.

nsan Kaynaklar Mdr : Genel Mdre kar sorumludur. nsan kaynaklar idaresi, Personel Salk Hizmetleri, Sosyal Hizmetler, Endstriyel Gvenlik ve Eitim ilevlerini ynetmek. i salna i Gvenlii Kurulunda bakan olarak grev yapmak. tanmlarn ve deerlendirmelerini gerektike hazrlamak veya

gzden geirmek. TAI i grenlerinin moralini ykseltmek iin sosyal etkinlikler ve

spor etkinlikleri planlamak ve uygulamak.

Tesisler Mdrl : Genel Mdre kar sorumludur. Tesisler ve Planlama Mhendislii, Tesisler letme, Tesisler Bakm ve Tesisler ilevlerini TAI ynetmelik, iletme talimat uyarnca asgari

malat, Tesis Hizmetleri, ve evre Ynetimi ilevlerini ynetmek. maliyet, azami performansla program takvimine gre yaplmasn salamak, kalifiye personeli altrmak, personelini tevik etmek ve yksek motivasyonunu salamak.

25

Is santralini, Atk Su Tesislerini, elik Konstrksiyon, naat, Boya

Atlyesini, Marongozhaneyi altrmak, im dzenini salamak. 2.8. Firmada retilen rnler Uzaktan Kumandal Hedef Uaklar Turna, Keklik Bayku, Pelikan

Taktik nsansz Hava Aralar (HA)

Mart Ua Uydu Projeleri Gelecein Byk Nakliye Ua A400M Uak Gvdesi Ve Para malat AB139 Helikopter Gvdesi malat AIRBUS a Gvde Paneli malat AIRBUS A380 Para malat EADS-DEUTSCHLAND in AIRBUS Detay Para malat BOEING 737 Uu Kabin Panelleri retim Program BOEING 737 Kanat Ucu malat Program BOEING-WICHITA Paketleri BOEING 747 Burun ni Takm Kapaklar malat Programlar BOEING 777 DORSAL FIN malat Program B787 DREAMLINER Paketleri FACC BOEING 737 Wre Harness Assembly retim Program FACC in Piano Panel retim Program NATO AWACS Mid Term Program CN235 Ana ni Takmlar Kapaklar ve Motor

Taycmalat EUROCOPTER in EC-135 Arka Kap Ve Motor Kaportas malat F-16 Kimyasal Andrma Paralar malat SIKKORSKY MH-60 stabilize, kuyruk konisi, kuyruk dikmesi

vecenter box imalat 26

SIKORSKY NH-60 stabilize PADDLE imalat SIKORSKY MH-60/S-70 Komponent Kitleri malata SIKORSKY MH-60/S-70 Spar Assembly malat SIKORSKY MH-60/S-70 Kompozit Fairing malat SIKORSKY MH-60/S-70FTOUTmalat Ve Montaj HAI iin SIKORSKY Side Panel Paralar malat Program T-38A Yapsal Yenileme Malzeme retimi Program

2.8.1. TAInin Gelitirdii Projeler Tasarm ve Mhendislik faaliyetlerinde TAI, kendi gelitirdii nsansz Hava Aralar (HA) ailesi Mart, Keklik, Turna/S, Turna/G, Pelikan ve Bayku projeleri ile, veri iletimi, aviyonik, yazlm, yer sistemleri, kontrol, motor, pervane, g grubu ve hareketlendiriciler gibi HA teknoloji alanlarnda tecrbe kazanm olup, alt sistemlerin platforma entegrasyonuna hakim duruma gelmitir. lkemizde HA uu test deneyimine sahip tek kurulu olarak TAI, HA gelecek teknolojilerini yakndan takip etmektedir. Uzaktan Kumandal Hedef Uaklar (Turna ve Keklik) Hassas blgeleri savunabilmek ve dman ua, fze gibi tehditleri sratle bertaraf edebilmek iin; hava savunma silah sistemleri ve kullanc personelinin, her an sava durumuna hazr olmalar gerekmektedir. Anszn beliren hava saldrlar karsnda reaksiyon sresi kstl olduundan, baarl bir savunmaya hazrlk, ancak sreklilik gerektiren eitim ve tatbikatlarla salanabilmektedir. Bu tr eitimlerde, insanl uan ektii hedefe, gerek mermiyle yaplan atlar; hem insan hayat iin risk tekil etmekte, hem de byk bir organizasyonel hazrlk ve yksek maliyet getirmektedir. Bu olumsuzluklar ortadan kaldran pilotsuz uaklar, hedef ekebildikleri gibi, kendileri de hedef tekil edecek ekilde kullanlabilmektedir. Bu sayede gerek hava tehditlerini taklit edebilen hedef uaklar, hava savunma personeli eitimi ve yeterlilik deerlendirme faaliyetlerinde saladklar byk esneklikten tr yaygn olarak kullanlmaktadr.

27

Trk Silahl Kuvvetlerinin (T.S.K.) artan hava savunma eitim ihtiyacndan yola karak, Milli Savunma Bakanl ile 1995 ylnda ihtiyacn yurtii kaynaklardan karlanmasna ynelik bir Ar-Ge program balatlmtr. Program kapsamnda: tamamen T.S.K. gereksinimlerinden hareketle, takip amal Keklik ve at amal Turna hedef uak sistemi prototipleri tasarlanarak retilmi ve Temmuz 1997'de sistemlerin Ar-Ge kabul yaplmtr. MSB ile 29 Aralk 1999 tarihinde imzalanan i tedarik szlemesi kapsamnda; sistemler, gereksinimleri yerine getirecek ekilde gelitirilmi, kullanc eitimleri verilmi ve Keklik sistemi Ocak 2001de, Turna sistemi ise Ekim 2001de teslim edilmitir. Sistemler halen, K.K.K. ve Hv.K.K. envanterlerinde servis vermekte olup, sat sonras destek faaliyetlerine devam edilmektedir. Gelitirme aamasnda; hedef uak sistemleri ile deiik tarihlerde gemi platformlarndan ve karadan ynetilen test ve gsteri uular yaplm, eitli silahlarla takip ve muhtelif kalibrelerde mermilerle uaksavar at grevleri yerine getirilmitir. Ayrca, TAInin TBTAK-BLTEN ile ortak almas kapsamnda, Turnaya taklan fotografik kamera ile ekimler yaplmaya balanmtr. Standart At Hedef Ua Turna/Snin; TSK envanterinde de kullanmyla birlikte, nemli bir uu verisi olumutur. HA sistemleri gelecek ynelimi ve TSK kullanmndan gelen geri bildirim; yeni nesil bir hedef uak sistemi Turna/Gnin gelitirilmesine nc olmutur. Bu sistem; yksek seviyede otonomluk ve gvenilirlie, iyiletirilmi yanal karlla ve modler faydal yk uygulamalar iin daha fazla hacme sahiptir. TURNA/G tipinde ayrca deien ihtiyalara gre adapte olabilmek zere: motor, pervane, servo gibi bileenlerin alternatifleri de platforma entegre edilmitir. Standart Turna/S platformu zerinde gerekletirilen en nemli gelitirme, Turna/Gnin GPS seyrseferi de ieren dijital oto pilotlu ve yedeklemeli tele komut/telemetri sistemidir. Turna iin belirlenen ve gerekletirilen grevler: Radar ya da elle kumandal namlulu uaksavar toplaryla hedef uaa Radar ve optik gdml uaksavar fzeleriyle dorudan at, ya da 150mlik bir kabloyla ektii mana dorudan at,

28

Is gdml fzelerle dorudan at, Uak zerine monte edilmi ya da yalnzca Turnaya zg, hedef

mana tutturulmu skor kaydedici ile vuru amasn lmek ve bunu telemetre ile yere iletmek. Keklik iin belirlenen ve gerekletirilen grevler: Hedef uan namlulu uaksavar toplaryla izlenmesi, Hedef uan radar gdml uaksavar toplaryla izlenmesi, Hedef uan s gdml fzelerle izlenmesi, Turna Hedef Ua pilotlarnn eitilmesi.

Taktik nsansz Hava Aralar (HA) Bayku ve Pelikan Havaclk sektrnde byk nem kazanan insansz hava aralar zerine balatlan almalar ve Taktik nsansz Hava Arac ihtiyalarn dikkate alarak, TAI bir adet istihbarat amal zgn insansz hava platformu Bayku ile ayn uan yarm lekli modeli Pelikan gelitirmitir. Mart Ua HA pilotlarmzn pratik yapmas amacyla kullanlan Mart ua 2003 ylndan beri hizmet vermektedir. ok kararl bir platform olmas sebebiyle TBTAK ile ortak yrtlen Havadan fotografik kamera ile grnt alm ve saysal grnt analizi almalarnda da kullanlmaktadr.

Uydu Projeleri Trkiyede uzay aratrmalar ncelikli alan olarak devlet tarafndan tanmlanm ve resmi olarak ilan edilmitir. Bu kapsamda hazrlanan uzay programnn amalar arasnda; Uluslararas alanda rekabet edebilen Trk Uzay Sanayini gelitirmek yer almaktadr. TBTAK tarafndan Trkiyede uzay-uydu teknolojileri altyapsnn gelitirilmesi amacyla balatlan Uzay Ar-Ge almalar kapsamnda; TAI, ilgili kurum ve kurulularla ibirlii yaparak uydu alt sistemlerine ynelik eitli proje nerilerinde bulunmutur. TAI tarafndan Mays 2005de; uzay ve uydu teknolojileri alanndaki faaliyetleri yrtmek amacyla, uluslararas platformda sz sahibi kurulularda grev alm 29

(NASA vb.) Trk uzmanlar ve akademik bilgi ve tecrbeye sahip mhendisler ile Uzay / Uydu Teknolojileri Grubu oluturulmutur. Gelecein Byk Nakliye Ua A400M Avrupa hava kuvvetlerinin gelecek nesil taktik, lojistik hava nakliye ihtiyalarn karlamak amacyla aralarnda Almanya, Belika, Fransa, ngiltere, spanya, Lksemburg ve Trkiyenin bulunduu yedi Avrupa lkesinin katld A400M projesinin tasarm ve fizibilite almalarna TAI, lkemizi temsilen Milli Sanayi Kuruluu olarak katlmaktadr. Yedi kurucu mteri lkenin itirak ettii A400M tasarm, gelitirme ve imalat projesi erevesinde toplam 180 uak (Almanya: 60, Belika: 7, Fransa: 50, ngiltere: 25, spanya: 27, Trkiye: 10) retilecektir. Program uyarnca ilk test uuunun 2007de, ilk teslimatn ise 2009 ylnda yaplmas planlanmtr. Trkiyenin satn alaca 10 A400M uana karlk Airbus Military S.L. orta olan TAInin sorumlu olduu %7.15 oranndaki Yapsal Paketi, n-orta gvde, eleron ve spoyler, parat kaplar, acil k pencereleri, kuyruk konisi ve arka gvde st ksmnn, %1.26 oranndaki Sistem Paketi ise klandrma ve su/atk sistemlerinin tasarm ve imalatn kapsamaktadr. A400M, Trk havaclk sanayisinin tasarm, gelitirme, retim ve sat sonras destek srelerinin tmnde yer alaca ve tasarm telif haklarna sahip olaca ilk kresel lekli proje olmas nedeniyle byk nem tamaktadr. Proje ayn zamanda lkemize ve havaclk sanayimize teknolojik birikim, katma deer, istihdam ve ihracat potansiyeli bakmlarndan byk katk salayacak ve Trk savunma sanayisinin dnya apndaki dier ortak tasarm ve gelitirme projelerinde yer almasna nclk edecektir. A400M, Trk havaclk sanayisinin tasarm, gelitirme, retim ve sat sonras destek srelerinin tmnde yer alaca ve tasarm telif haklarna sahip olaca ilk kresel lekli proje olmas nedeniyle byk nem tamaktadr. Proje ayn zamanda lkemize ve havaclk sanayimize teknolojik birikim, katma deer, istihdam ve ihracat potansiyeli bakmlarndan byk katk salayacak ve Trk

30

savunma sanayisinin dnya apndaki dier ortak tasarm ve gelitirme projelerinde yer almasna nclk edecektir. TAI A400M Projesi ile Resimden-retime mantndan Tasarmdan-retime mantna gemektedir. Bylece TAI, Airbus Military S.L.in altnda Tasarm Organizasyonu Onayna (JAR-21 PART JA) sahip olacaktr. Bu sayede TAI uluslararas alanda gereksinimlerden balayarak, tasarm, test, sertifikasyon ve teslimata kadar tm srelerde hakim bir firma konumuna gelecektir. 2.9. Firmann Kabiliyetleri TA Ana Faaliyet Alanlar Sabit ve dner kanatl hava platformlarnn retimi rn gelitirme faaliyetleri Uak gvdesi ve para imalat Modernizasyon, modifikasyon, sistem entegrasyonu ve sat sonras Ynetim bilgi sistemleri ve yazlm gelitirilmesi Bilgisayar ve kalite danmanl Yerli sanayii ile ibirlii Eitim hizmetleri

hizmetleri

TAnin kabiliyetlerini iki ana alt balkta incelemek mmkndr.

Teknik kabiliyetler Mhendislik kabiliyetleri

Teknik kabiliyet gerek tip,gerekse bir ok tip uan montaj srasnda kullanlan paralar imal etme ve son rne dntrme aamalarnda kullanlan her trl tezgah , aleti,cihaz, muayene cihazlarn ve benzeri sistemleri ierir. Ksaca uak imalat iin fabrikada kullanlan her tr donanmdr. Mhendislik kabiliyeti ise bir fabrikada uan gerek tasarm gerekse imalat aamalarnda kullanlan daha ok eitimli insana dayal nemli bir unsurdur.

31

Gnmzde yeni bir uak tasarm kadar mevcut uaklarn servis mrlerinin arttrlmas ve ileri teknoloji rnlerinin bu uaklara entegrasyonunda mhendislik hizmetlerinin nemli bir rol vardr. TAInin teknik kabiliyetleri ise yle sralanabilir: IBM 9021/500 Ser Bilgisayar ile donatlm bilgisayar merkezi, Kompozit ve metal yaptrma tesisi, Kimyasal ve metalurjik ilemler tesisi, 3,4,5 eksenli tezgahlarda donatlm numerik kontroll ileme Kpr tipli 5 eksenli nmerik kontroll profil ileme tezgah, Talal imalat, n kesim ve talama atlyeleri, Geni bir takm aparat mastar imalat atlyesi, Uak iin her trl metal-sac imalat, Boru bkme ve kaynak atlyeleri, Kablo donanm, levha kaplama, anotlatrma, pirin kayna, Isl ilem, astarlama ve boyama atlyeleri, Uan elektrik, elektronik ve hidrolik tehizatn takma kabiliyeti, Uu ncesi ve uu denemeleri tam olarak uygulama yetenek ve Kalibrasyon ve ilem kontrol laboratuarlar, Uak retimi, tamir ve modifikasyonu konularnda teorik, laboratuar,

merkezleri,

becerisi ile uan teslimiyle ilgili tm ilemler,

i ba eitimi veren bir eitim merkezi.

3.ENDSTR ANALZ
3.1. Firmann lke Ekonomisi indeki Yeri Savunma sanayiini dier sektrlerden ayran nemli farkllklar ; Yksek teknolojiye dayanan hassas retim teknikleri rnlerinin byk blmnn alcsnn devlet olmas

32

Tek alcya ve snrl ihtiyaca dayal retim, retimde srekliliin salanmas iin d pazara alm, rnlerinin emniyetli gvenilir ve zelliklerinin gizli olmasnn Savunma sanayi alannda faaliyet gsteren irketlerin byk, gl Da bamlln az olmasnn istenmesi eklinde sralanabilir.

gereklilii ve gvenilir olmasnn istenmesi

TAI Savunma Sanayinde uak alt sektrnde yer almaktadr. TAI Trkiyedeki uak reten tek fabrika olduundan lkedeki tm uak pazarna sahiptir ve havaclk sanayimizdeki d harcamalarn bir ksmnn lkemizde kalmas iin atlm nemli bir admdr. TAI u anki durumu itibari ile d pazarda byk firmalarn alt yklenicisi konumundadr. TAI, 22 yllk faaliyetleri sresince, uak gvdesi retiminde kazand kabiliyet ve deneyimleri ile dnyann nde gelen havaclk irketleri ile rekabet edebilir hale gelmitir. TAI , yaplan bir aratrmaya gre dnyadaki en byk 100 savunma irketi arasnda yer almtr. TAI yurt iinde savunma sanayinde faaliyet gsteren Aselsan, Havelsan, FNSS, Roketsan, TEI gibi firmalarla yakn iliki iindedir. Birbirlerine rakip deildirler, nk savunma sanayinin farkl dallarnda hizmet vermektedirler ve farkl rnler retmektedirler, mterileri farkldr. Ayrca yakn bir zaman ierisinde bu savunma sanayi irketlerinin ortak bir holding altnda birletirilecei de bu sralar gndemdedir. TAI nin iinde bulunduu sektr savunma sanayisi olduu iin , klasik pazarda byme stratejileri baarl olamaz. Savunma sanayindeki i almlar , bymeler genelde lkelerin stratejik kararlar lsnde belirlenir. rnein, A400M sava nakliye ua projesine dahil olmann art lke ordusunun bu projenin rn A400M uaklarndan satn almasdr. Yani nce mteriler belirlenir sonra her mterinin lkesindeki firmalar tarafndan proje paylalr ve retime geilir. Devlete salanan katma deer verilerinin , TAI A. nin gizlilik politikasndan dolay verilmesi uygun bulunmamtr.

33

3.2. hracat ve thalat Durumu Firma uak retiminde kullanlan ara rnleri ve hammaddelerin %90n yurtdndan ithal etmektedir. thalatn yapld lkeler proje baznda deimekte olup genellikle ABD ve Avrupa lkelerinden ithalat sz konusudur. Bunun sebebi ise, TAInin ana yklenicisi firmalarn getirdii artnameler ve kalite politikalardr. rnein, ana yklenici tarafndan belirli standartlara uymayan firmalarla allmas durumunda sorumluluk kabul edilmeyecei gibi bir madde getirildii zaman, yerli firmalarda bulunmayan sertifikalardan dolay mecburen ihtiyalar ihtal edilmektedir.Bu sertifikalarn alnmasda kobiler iin maliyetlidir nk bu sertifikasyon sreci sonunda tek mterisi TAI olacaktr. Bu bakmdan bu maliyeti karmas zordur. TAI hem i Pazar iin hem de d Pazar iin retim yapmaktadr. TAI nin retim yapt lkeler ve firmalar u ekildedir; ABD: BAE Systems Controls, Inc. Boeing LMAC LMMFC Marsh Aviation MDHI Northrop Grumman Sikorsky

Almanya : EADS-Deutschland GmbH Avusturya: FACC

34

Belika: Sonaca Fransa : Airbus Military S.L. Thales

Fransa-Almanya : Hollanda : spanya : talya : Kanada : Davis Engineering Agusta Airbus-spanya EADS-CASA Koolhas Alphen EADS-Eurocopter

Kore Cumhuriyeti : Msr : Msr Hava Kuvvetleri KAI

35

Pakistan : Trkiye : Milli Savunma Bakanl Kara Kuvvetleri Komutanl Deniz Kuvvetleri Komutanl Hava Kuvvetleri Komutanl Sahil Gvenlik Komutanl Maliye Bakanl evre Bakanl Savunma Sanayi Mstearl Emniyet Genel Mdrl Trk Hava Yollar Sosyal Sigortalar Kurumu Tapu Kadastro Genel Mdrl T.C. Devlet Demiryollar Kredi Yurtlar Kurumu Aselsan Alp Havaclk Arelik Aydn Yazlm Erdemir FNSS Havelsan Havelsan Teknoloji Radar Hema Dili MSB-ANT (Akaryakt Nakil Tesisleri) Mercedes-Benz Trk Neta Nurol Makine Park Holding Roketsan 36 Pakistan Hava Kuvvetleri

 Yunanistan:

TAEK (Trkiye Atom Enerjisi Kurumu) TAS TEI TBTAK/BLTEN

HAI thalat ve ihracat tutarlar bilgileri gizli olduu iin raporda eklenememitir

4. FABRKA YER SEM

Bilindii gibi iletmeler kurulurken kurulu yeri etmenleri son derece nem tamaktadrlar. Tama, hammadde, pazar alan, i gc, su, iklim koullar, sosyal ve kltrel koullar, vergi, resim harlar ve tevik nlemleri; enerji, askeri tehlike bunlardan balcalardr. Fabrikann yerleiminde u faktrler gz nnde tutulmutur; Tama, hammadde : TAI ileri teknoloji gerektiren ve lkemiz iin

bir ilk olan bir sanayiide retim yapmaktadr. malat srelerinde bu sanayiinin yan sanayilerii lkemizde olmad ve yapt uluslararas szlemelerde ou nemli ham malzemesinin tedarikisinin ortaklarnca belirlenmi,onaylanm kaynaklar olmasndan tr hammadde tedariinin byk ksm yurtdndan ithalat eklinde gereklemektedir. thalatnn byk ksmn gerekletiren Amerika, Fransa, spanya ve dier Avrupa lkelerinden Trkiye nakliyeyi mallar hava, kara yada deniz ve yoluyla zmire thal Esenboa, stanbul

gerekletirmektedir.

gelmektedirler. TAI evre yolu zerinde yer almakta bylece yurt ii yada yurt dnda gmrkten gelenler iin kolay bir adres niteliini tamaktadr. Pazar alan : TAI bir mal reterek piyasaya kp mteri herhangi bir pazara aramamakta, sipari usul genellikle de Trk Ordusunun belirlenmi ihtiyalarn karlamak zere yaplandrldndan ihtiya duymamaktadr. Fakat TAInin, Genelkurmay Bakanl, Milli

37

Savunma Bakanl, Savunma Sanayii Mstearl, Kara Kuvvetleri Komutanl, Hava Kuvvetleri Komutanl gibi kurumlarla ayn ehirde bulunmas bu kurumlarla olan irtibatn ve iletiimini kolaylatrr. Uaklarn test alan: TAI nin kurulu amac F-16 retmek olduu iin kurulu yerinin yaknnda bulunan 4. Ana Jet s Komutanlna yakn olmas uaklarn test edilmesi asndan ok avantajldr. gc: Ankarada okuma orannn yksek olmas, Ankaradaki niversitelerde havaclk ve dier mhendislik dallarnn yer almas TAIye kalifiye personel bulmada kolaylk salamaktadr.TAIde gerek imalattaki ii gerekse teknik personel periyodlarla titizlikle seilmekte, ie alnnca ve belirli eitimler dzenlenerek alanlarn yeterlilii, performans

artrlmakta ve hzla gelien bu teknolojiye ayak uydurmas salanmaktadr. Zira uak imalat hataya meydan verilmemesi gereken bir imalattr, imalatn her aamasnda en ufak bir hatada insan hayat sz konusudur. Gvenlik: Savunma Sanayine hizmet ederek, uak reten bir firma olarak TAInin kurulduu yer gvenlik asndan ok nem tamaktadr. Ankara, Trkiyenin i blgesinde olduu iin dardan gelebilecek saldrlara kar gvenilir bir ehirdir. Su : TAI kendi suyunu kendi retmektedir. Atk sular artlarak tekrar kullanma sunulmakta, yeil alan sulamalarnda ve dier su gereken yerlerde ihtiyaca karlk vermektedir. klim koullar : Uak Sanayiinde iklim koullar byk nem tamaktadr. Ankarann kara iklimine sahip olmas, rutubet ,nem gibi sorunlarn retimi etkilemesini engeller.Bu adan Ankara doru bir seim yeridir. Sosyal ve Kltrel Koullar : TAI ehirden ok uzak olmasna tesislerinin hemen yannda bulunan lojman, kre, tenis kortlar, ramen

spor, kondisyon salonu, kafeterya gibi alanlarnn barnma ihtiyacna ve spor aktivitelerine yant vermesi asndan olumlu ve tevik edici, motivasyonu artrc koullara sahiptir. Ayrca TAI tm alanlarnn ulam iin Ankarann birok yerine servis imkan salanmaktadr. Vergi, tevik nlemleri : TAI bata tamamen devlet desteiyle kurulmu bir iletme olmasnn yan sra hala devletten nemli destekler

38

almakta zira devletin ordusunun ihtiyalarn tedarik edebilmek iin devletin gerekletirdii ihaleler ve anlamalar dorultusunda retim yapmaktadr. thalatlarda vergiden muaf tutulmaktadr. Enerji : TAI elektrik enerjisini Sincan ilesinde Tedan verdii ana hattan karlamaktadr. Bunlarn yan sra elektrik gitmesinin yada montaj dalgalanmalarnn byk mali kayplara neden olaca yerlerde UPS hatlar, jenaratrler bulunmaktadr. Isnma : Isnmay TAI yine kendisi dev galerilerinde dk linyit ve Havalandrma : TAI de havalandrma sistemi gerek alanlarn fuel-oil kullanarak kendisi salamaktadr. ortamn iyiletirmek, gerekse kalibrasyon labaratuarlar gibi hassas yerlerdeki havay kontrol etmek iin etkin bir ekilde kullanlmaktadr.

5. TAIDE TEDARK
Firma uak retiminde kullanlan ara rnleri ve hammaddelerin %90n yurtdndan ithal etmektedir. thalatn yapld lkeler proje baznda deimekte olup genellikle ABD ve Avrupa lkelerinden ithalat sz konusudur. TAI de retimin yaplmasnda kullanlan hammadde, mterinin szlemede belirttii firmadan temin edilmek zorundadr. Yurt iinde TAI den baka uak sanayi olmad iin bu ynde bir yatrm yaplmamakta ve TAI ye hammadde asndan tedariki olabilecek standartlara sahip bir firma bulunmamaktadr. thalat tutarlar bilgileri gizli olduu iin raporda eklenememitir fakat tedarik

fiyatnn oluumu ve malzeme maliyetinin son rn fiyatna etkisini u ekildedir; Tedarik fiyatnn oluumunu ; Miktar, htiya tarihi, Kalite gerekleri, deme ekli,

39

http://emrahuzumer.com/blog
Alternatif malzeme, htiyacn tanm etkilemektedir.

Malzeme maliyetinin son rn fiyatna etkisi; Malzeme Maliyeti = Malzeme Fiyat + lave Masraflar

Nakliye,Sigorta,Banka.. Malzeme Fiyat=Birim Fiyat x Miktar Son rn Maliyeti = Malzeme Maliyeti + ilik + Dier Havaclk sektrnde bitmi rn maliyetinde ngrlen malzeme pay %60lar dzeyindedir. Kalann iilik ve dier harcamalar oluturmaktadr.Bu kapsamda toplam malzeme maliyetinde yaplabilecek her iyiletirme bitmi rn fiyatn dorudan etkileyecek ve %30lara varan oranlarda tasarruf imkan salayabilecektir. Bu amala firmann Tedarik Mdrl blm alanlarnn benimsemi olduu Rekabet tedarikte balar. ve Bir maldan satlrken deil, alnrken kazanlr. politikalar uygulanmaktadr Bu sayede iyiletirme ve tasarruf konusunda baarl sonular elde edilmektedir. TAI Tedarik Mdrl ERP, MRP II , PMS (Satnalma Ynetim Sistemi), Internet, MS Ofis yazlmlarnn entegre kullanm ve eitimli personeli ile irket cirosunu %40a varan oranlarda kullanarak uan 30 farkl projeye tedarik hizmeti sunmaktadr. Firmada tm tedarik ilemleri elektronik ortamda yaplarak bilgi paylamnn azami seviyeye ulatrlmas hedeflenmektedir. E-tedarik ortamnda mteri memnuniyetini tam olarak salamay amalayan TAI Tedarik Mdrl, Tesellm muayenede %99.9 kabul oranna ulaan satnalma faaliyetlerine sahiptir. Tedarik Mdrl blmnn grev kapsam ksaca u ekildedir; retim malzemesi tedarii,

40

Destek malzeme tedarii, Yatrm kalemleri, Lojistik destek malzeme ve servisi, Hizmet (danmanlk, eitim vb.) Dier kurulular adna hizmet/malzeme tedarii.

6. TAIde STOKLAMA
TAI uak fabrikas siparie gre retim yapmasna ramen fazla miktarda stok yapmaktadr. ou hammadde yurt dndan geldii iin TAInin tama maliyeti yksektir. TAInin burada iki seimi vardr : Sadece malzemeye ihtiyac olduu zaman yurt dndan sipari Tama maliyetini azaltmak iin gerekli malzeme miktarndan fazla

1.

yoluyla getirtmek; 2.

getirerek stoklamak. Bu iki seimden TAI ikincisini daha uygun grmtr. nk yurt dnda malzeme getirmek hem ok pahal,hem de ok zahmetli bir itir. Yurt dndan gelen malzemeler genelde uak yoluyla gelmektedir ve istediin her zaman uak bulup malzeme getirme ansn yoktur. Bu uaklar belli zamanlarda Trkiyeye malzeme getirmektedir. Bu stok yaplmasn byk lde etkilemektedir. Ayn ekilde gemi ile gelmesi gereken malzemeler iin de yolun uzun olmas byk sorun iermektedir. nk ou hammadde Amerikadan gelmektedir. Stok yaplmaya gidilmesinin bir baka sebebi de gerekli malzemeden daha fazla alarak maliyeti drme isteidir. Gerekli maliyet hesaplar yaplm ve stok yaparak maliyetin daha az olaca belirlenmitir. Stok yapmak daha uygun gibi grlse de onun da dezavantajlar olduu yadsnamaz. En byk dezavantaj ise mr snrl olan kimyasal veya kompozit yapmak iin kullanlan malzemelerin kullanlamadan atlmasdr. nk bu malzemeler yurt dndan belli bir saynn altnda satlmamaktadr. rnein bir kimyasaldan sizin 50

41

kutu ihtiyacnz var. Siz o kimyasaldan istediiniz kadar alamyorsunuz. En az 200 tane alrsanz size satyorlar. Ve szleme gerei siz onu o reticiden almak zorundasnz. Uak malzemelerinin bazlarnn ok pahal olmas yznden bunlarn ok iyi saklanmas gerekmektedir. Kimyasallarn ou da scakl sabitlenmi odalarda saklanmaktadr. rnein kompozit yapmnda kullanlan malzemeler ekli de stok maliyetini artrmaktadr. TAIde malzemeler stoklanrken her birine bir numara verilir. Bu numara ile o malzeme bilgisayara ilenir ve herhangi bir istek karsnda o malzemeye ok abuk ulalabilir. Ayrca bu numara ile bilgisayardan bu malzeme hakkndaki hereyi renebilirsiniz.(ne kadar malzeme olduu,hangi rafta olduu vb...) Bu malzemelere ulamak iin sipari kart doldurup,ne kadar ve hangi malzemeden nereye getirilmesini istediinizi bildirmeniz gerekmektedir. TAIde malzemeler maliyetlerine gre e ayrlarak stoklanr: 1. A Snf Materyaller Bu malzemelerin fiyatlar ok yksektir. Malzemelerin hibir ekilde kaybolmas yada bozulmas sz konusu deildir. Malzemeler ylda drt kez saylr ve hibir ekilde tolerans gsterilmez. Bu malzemelere rnek olarak adaptr, sigorta, fairlead, panel, anten, kablolar, kontrol nitesi, indikatr, pompa, monitr, transmitter, valf, tank, aft, vb. gsterilebilir. Bu malzemelerin fiyatlar asndan bir fikir sahibi olmak iin birka rnek verelim: -22 C dereceye kadar soutulmu odalarda saklanmaktadr. Bu gibi malzemeleri saklama

16Y260-1 16W1131-17P 16VP030-2 16VP018 16VP013

egzoz borusu (exhaust) kanat ana kirii (spar assembly) dme (switch) kontrol yakt valf (control yakt valf) pompa(pump) 3710 $

631 $ 548 $ 375 $ 2428 $

2. B Snf Materyaller

42

Bu malzemeler A snf materyallere gre daha ucuzdur. Ylda iki kez saymlar yaplr. Ve kaybolma toleranslar % 2dir. Bu malzemeler; castings, forgings ,kimyasallar, baz hammaddeler (ubuk,tp,levha vb..) , yar ilenmi hammaddeler ( kablo gibi) vbdir. Bu malzemeler iin de birka rnek verelim : 43285765 41752570 42050345 45094227 16M216-7 elik levha (steel bar) alminyum ekstrusyon(aliminium extrusion) alminyum levha (aliminium sheet) bileikler (compounds) dkmler(castings) 47.25 $ / ft 5.27 $ / ft 310.38 $/ft 263.06 /kit 8.74 $/adet

3. C Snf Materyaller Bu malzemeler ok sayda olan ve ar pahal olmayan malzemelerdir.Ylda bir kez saylr ve kaybolma tolerans %5tir.Bu malzemeler ; ivi, vida, pul, somun, mil, perin vbdir.

AN924-10J AN960-616 MS20392-3C17

somun (nut) pul ( washer) pin

1.10 $ / pc 0.32 $ / pc 1.75 $ / pc 0.05 $ / pc 0,05 $ / pc Gereken Ticari Malzemelerin

MS21103D10 kebent (clump) NAS1080AG06 mesnet (collar )

TAI Tarafndan Satn Alnp Stoklanmas Stoklanma Sreleri :

1. Kullanc blm talebini i yazma ile malzeme kontrole bildirir. Bu hi alnmam bir malzeme ise, yani TAI MATL no.su yoksa satn alma planlamadan malzeme no.su istenir. Onlar PO/PR sisteminde bu malzemeyi tanmlar ve malzeme retim planlamaya bildirirler. 2. TAI MATL no alm olan malzeme grubu tarafndan MRP de yaratlr ve planlamas yaplr. Yani ihtiya miktar, tekrar sipari edilme noktas emniyet stok miktar belirlenerek planlama kodu girilir.

43

3. Bu planlamaya gre sistem ertesi gn MDCN NO denen kendi oluturduu bir no ile sipari sinyali verir. 4. Malzeme PR (SATIN ALMA ) talebi formu doldurularak,

LEADTME(SATIN ALMA SRELER)

VE E.Q.O (ekonomik sipari

miktarlar) gzetilerek istenen miktar ve zaman satn alma planlamaya yollanr. Bu arada sipari edilen miktar MRPye girerek de onaylanr. 5. Malzeme TAIye gelip tesellm ilemi yapldktan sonra tesellm raporu ile malzemenin geldii malzeme ve retim blmne bildirilir.Eer malzemenin teslim alnmasnda bir aksaklk yoksa (ki olduu takdirde tesellm ilemi srasnda QARlanr veya kullancyla ve depoyla irtibat kurularak zme ulancaya kadar bekletilir), malzeme depoya alnr. Alnma ilemi yaplrken MRPde tesellm kaytlar ve malzemenin fiyat da girilir. 6. Malzemenin TAI tesellm yapldktan sonra depo tesellm yaplr ve burada malzeme iin yer tanmlanr. 7. Malzeme depoda belirli bir dzenle gre kurulmu raflardaki yerini alr, ayn zamanda kartna ilenir. 8. Talep sahibi o malzemeye ihtiya duyduu zaman (MSR) malzeme istek formunu doldurarak depoya iletir. 9. Bu MSR formunun zerindeki malzeme no.su, istek miktar, eldeki malzemeye gre dorulanarak k miktar onaylanr ve MRPde talep yaratlarak, istek yapan blm iin yaynlanr ve de yaynlanan bu liste dlerek ilem tamamlanr. 10. Malzeme yklenerek kullancya gnderilir. 11. Malzeme klar planlama ekrannda daha nce belirlenmi olan tekrar sipari noktasna dt zaman sistem otomatik olarak sinyal verir ve ayn ilemler yaplr.

44

Montaj malzemelerinin geneli byk paralardan oluur ve depoda geni yer tutarlar. Malzemelerin depolanmas iin geni raflar kurulmutur. Bu raflarda dzenli bir ekilde zerlerinde para numaralar ve raf numaralar yazl olarak depolanr, ufak paralarda yine zerlerinde para ve raf numaralar olarak kk torbalarda muhafaza edilmektedirler.

Bu malzemelerin planlanmas sabit periyod ihtiyac politikas ile yaplr. Kullanlan malzemelerin, TAI ye herhangi bir envanter tutma maliyeti olmadndan tama maliyetini drmek, iin 6 aylk malzeme ihtiyacn karlayacak byk miktarlarda sipari yaplr. Bu yntemle malzeme getirtme sresinin uzunluundan kaynaklanabilecek problemler de nispeten giderilmitir. Sistem malzemenin eldeki ve yoldaki miktarn toplayp, bu toplamdan iki aylk emniyet stounu der ve net ihtiyacn saptar ve 6 aylk ihtiyac iin 4 ay nce sinyal verir. 2 aylk emniyet stou, malzemenin temininde olabilecek gecikmelerin ve planlanan malzeme ihtiyalarndaki olas deiikliklerden kaynaklanabilecek ekstra ihtiyalarn hesaplanmas sonucu belirlenmi. Baz stoklar ise belli periyodlarda deil ortaklarla yaplan anlama gereince ya da toplu halde almlarn nakliye cretini drecei iin 5 yllk ham malzeme ihtiyalar bir arada alnarak stokta tutulurlar.

7. HAMMADDELER
TAInin uak retimi iin bir ok malzemeye ihtiyac bulunmaktadr. Bu malzemelerin ou yurt dndan karlanmaktadr. Bunun en byk sebebi ise yurt dndaki firmalarla yaplan szlemelerde genelde alnacak hammaddelerin onlarn istedikleri fabrikadan alnma zorunluluunun konulmasdr. TAI eer ihaleyi almak istiyorsa bu maddeye gz yummak zorunda kalyor. ou iletme kendi lkelerindeki fabrikalardan hammaddelerin alnmasn istemektedir.

45

Ayrca TAI almak istedii hammaddeden fazlasn almak zorunda braklyor. Mesela 100 adet almak istedii bir kimyasaldan fabrikann koyduu tavrla 200 tane almak zorunda kalyor. Ve TAI o fabrikadan hammaddeler almaya mecburdur. Almazsa szleme fesh edilebilir. Bunun yanndan baz paralar ve malzemeler yurtiinden alnmaktadr. Hem Havaclk sanayiinin gelimesine destek olmak ve dnya apnda rekabet frsat yaratmak , hem de yan sanayii firmalarn yksek kalite seviyesine karmak ve uluslararas sivil/askeri standartlarda hizmet verebilmelerine destek olmak iin Alt Szleme Ynetimi Mdrlnn almalar younlamtr. rnein CASA uaklarnn d kanatlar Kayseride retilmektedir. TAInin ald hammaddelerin dalm yledir :

Alminyum Graphite-Epoxy elik Titanyum Dier

78.3% 2.7% 10.5% 1.6% 6.9%

TAInin gizlilik politikas nedeniyle alnan malzemelerin fiyatlar bizlere verilmemitir.

8.YATIRIM KARARLARI
TAI de yatrmlar iki esasa gre yaplmaktadr. 1. Yenileme amal yatrmlar (tezghlarn ve benzeri aralarn ok eskimesi durumunda deitirilmesi) 2. lave yatrmlar (Yeni bir i alnaca zaman ilave bir tesise ihtiya olursa bunun iin yaplacak yatrmlar)

46

Yatrmlar Mhendislik Planlama ve Yatrmlar eflii tarafndan gerekletirilir. TAIde yatrmlar be yllk planlar dahilinde yaplr. Alnan bir proje iin kontrat imzalanmadan yatrm yaplmaz dolaysyla mteriye teslim sresi iine yaplacak yatrmlarn sresi de dahildir. Yatrmlarn yaplmasnda dikkat edilen faktrler bte ve mterinin talebidir. Yatrmlarn bte snrlar iinde olmas gerekir. Aksi taktirde yatrm ile elde edilmesi planlanan kar zarara sebep verebilir.) Yatrm etkileyen bir dier faktr de mterinin talebidir. (Yaplacak olan yatrm mteri istekleri ile ters dt taktirde boa yaplm saylr. Bu da irket iin byk bir mali kayptr.) Uak retiminde mteri says snrl ve az olduu iin yatrm kararlarnda mterinin istekleri deerlendirilmeye allr. Yatrmlarn yaplmas genellikle mterinin talebine baldr. rnein gemi yllarda CASA uan yaplmas iin kompozit binasna ihtiya duyulmutur ve bina yaplmtr. Kompozit binas gelimi teknikleri ile halen faaliyetlerini srdrmektedir. Firma, yatrm tekliflerini deerlendirirken, teknik zellikler ve fiyat konusunda uygunluun yan sra; yatrmn beraberinde getirecei birtakm dier getirileri de gz nnde bulundurmak durumundadr. Firmann zararna da olsa yapaca bir yatrm gelecekte ona byk artlar salayabilir.(sektrdeki konumu ve dnyadaki yeri asndan nemli olabilir.)

9.KALTE KONTROL VE BAKIM FAALYETLER

9.1. Kalite Politikas TAI, yksek kaliteli rnleri zamannda ve en uygun fiyatla retirken, eksiksiz mteri memnuniyetini, hissedarlarn mutlak gvenini ve i grenlerin mutluluunu salamay taahht eder.

47

TAI bu amala, tasarm, imalat ve sat sonras destei de kapsayan devaml bir iyiletirme felsefesi uygular ve evre ile toplumun hayatiyetinin bilincinde olarak, satc firmalardan oluan mkemmel bir ortaklk gerekletirmek iin alr. TAI de her program iin bir kalite planlamas yaplmaktadr. Kalite kontrol iin MPP denilen temel bir program kullanlr. MPP (Ana Program Plan), programn zamannda, belirlenen kalite ve maliyet snrlar iinde kalacak ekilde ve szlemesine uygun, baaryla yerine getirilebilmesi iin yaplmas gereken tm belli bal almalarn takvimlendirilmi toplamdr. Her bir szleme son rn izelgesi, ilgili olduu son rnnn planlanan gerekleme tarihini ve teslim miktarlarn gsterir. Bu izelgeye MPS (Ana retim izelgesi) ad verilmektedir. MPS tm szleme son rn izelgelerinin toplamdr. Bir MPP en azndan aadaki bilgileri iermek zorundadr: Teklif gelitirme almalar/ szleme gelitirme almalar Szlemenin imzalanmas Szlemenin yrrle girmesi / programa balama tarihi / szleme Veri / belge ak Teslimat MPS Kalite ilevleri e balama hazrlk almalar Tasarm ve gelitirme almalar zgnletirme Mhendislik rn aac(EBOM) almalar rn aac (MBOM) almalar Takm tasarm Takm imalat Malzeme almalar(planlama ve tedarik) Yap / satn al analizi malat almalar(para imalat, altmontaj, montaj, vb..) 48

ncesi balama yetkisi / devam etme yetkisi

lk para imalat / muayene Ambalajlama /sevkiyat/ ulatrma Kabul Entegre lojistik destek

MPPnin hazrlanmasnda programlar, retim ve malzeme, tasarm ve mhendislik, kalite teminat ve biliim teknolojileri blmleri kalite kontrol birimine gerekli destei vermekle ykmldrler. Kalite kontroln ana emas su ekildedir:

Kalite teminat grup mdrl

denetim ve PK

Kalite sistemleri

Kalite muayene sistemleri

Kalite Sistemleri: 1. rn Uygunluu Kontrol 2. lm Kontrol 3. Proses Kontrol 4. Kalite Mhendislii Ve Tedarik Kontrol Kalite Muayene lemleri: 1. takm ve talal imalat muayene 2. metal imalat ve boya muayene 3. kompozit imalat ve tahribatsz muayene 4. montaj muayene(1) 5. montaj muayene(2) 49

6. montaj muayene(3) 7. montaj muayene(4) 8. montaj muayene(5) kalite kontrol bu proseslerin yan sra ; ekipman sertifikasyonu kiilerin sertifikasyonu kalibrasyon proseslerin sertifikas

gibi sertifikasyon ilemleriyle de ilgilenir. 9.2. Bakm Faaliyetleri Arza olduktan sonra mdahalenin veya tamirin yaplmas diyebileceimiz, tepkisel bir zellik tamaktadr. Burada kullanlan makineler ve retim hatt tamir bitinceye kadar durur. Tamir bakm ekipleri ve bakm atlyesi sk bir ibirlii eliinde retimin ksa bir sre iinde yeniden balamas iin aba sarf ederler. Koruyucu Bakm: ster makine tehizat olsun isterse bina ve tesisler arza ortaya kmadan muntazam periyotlarda sistemin muayenesi ve varsa-gerekiyorsa makine ayarlama, temizleme, para yenileme, boyama ve dier ufak tefek tadilatn yenilenmesi gibi , sistem arza yapmadan korumak gibi tedbirsel bir zellik tamaktadr. Kestirimci bakm : Pahal bir bakm uygulamas olan bu yntemin kullanm alan ok dktr. Bu tip bakmda bakm zamanlar deikendir bu zamanlar belirlemek iin makine paralarnn titreim frekanslar kontrol edilir ve bunlar kaydedilir belirli bir deerden sonra makinenin bakm zaman gelmis demektir.Bu yntem sayesinde az kullanlan makineye gereksiz erken bakm, ok kullanlan makineyede ge bakm yaplmas nlenmi oluyor.

50

TAIde

tezgahlarn trne gre yllk, 6 aylk, 3 aylk mekanik ve elektronik

bakmlar planl olarak yaplmakta ve bunlarn dokmanlar tutulmaktadr. TAI 2000 ylndan beri her yl 2 hafta tatile girerek bu sre iinde tesislerinde Yllk Bakm Faaliyetlerini gerekletirmektedir Tesisler Mdrlne bal Bakm ve malat eflii tarafndan bakm faaliyetleri yrtlr. Fabrikann her blmnde kendine ait yetimi bakm elemanlar vardr.

10. FRMANIN GENEL RETM FAALYETLER

10.1. retime Katkda Bulunan Girdiler Firmada retimin gereklemesine katkda bulunan girdiler firma retim tesisleri, makineleri, tm i ekipmanlar ve i gc ile birleen malzemelerdir. Bu malzemelere rnekler; Alminyum Hammaddeler, Dkme ve Dvme Metal Hammaddeler, Kompozit Hammaddeler, Hkmet Tarafndan Salanan Malzemeler, Donanmlar, Kablo ve Teller, zel Balayclar , Elektronik Para ve Ekipmanlar, Kimyasal Maddeler, eitli Ticari rnler, zel Tasarm Paralar.

10.2. Firmann retim Sistemi TAIde tek eit retim sistemi bulunmamaktadr. Gzlemlediim kadaryla toplam 3 tip retim sistemi mevcuttur. Bunlar:

51

Proje tipi retim: Uak montaj, gemi inas, fze tesisi gibi kts tek bir rn retmek iin kurulur. Ana para sabit bir yerde konumlandrlr, srecin ilemesine gre dier paralar ana para zerine monte edilerek rn oluturulur. Atlye tipi retim: Talebi dk ok sayda rn tipinin retildii imalat firmalar iin uygundur. En yaygn olan yerleim tipidir. Ayn veya benzer ileve sahip makineler ayn yerdedir. rn eitlilii fazladr ve rnler partiler halinde retilir. Her rnn fabrika iinde rotalar (uradklar makineler) birbirinden farkldr. rnlerin fabrika iinde gittikleri mesafeler uzun ve toplam retim sreleri yksektir. Montaj hatt retim Sistemi: rne olan talebin yksek olduu, hatta retilen rnlerin benzer olduu, akn birbirine bal hatlarla saland, esnekliin dk olduu, byk hacimlerde retime ihtiya olmas gibi durumlarda assembly line retim sistemi uygulanr. Assembly line retim sistemi olduka verimlidir bunun balca sebepleri: iliin uzmanlamas Deitirilebilir paralar prensibi Hat yerleimi 10.3. Kapasite Planlamas TAIde kapasite belirlemesi iin Kapasite htiya Planlamas(CRP) ad verilen bir yntem kullanlmaktadr. MRP tarafndan talep edilen izelgelenmi i yk ihtiyacnn karlanabilmesi iin gereken insan ve makine kaynaklarnn tespiti ilemine kapasite ihtiya planlamas ad verilir. Bu yntemin amac mteri ihtiyalarn karlamak iin , zaman iinde kan kapasite problemlerini tanmlamak ve zmek, planlanan ve gerekli kapasiteyi dengelemektir. CRP aadaki faktrleri dikkate alarak kapasite belirler: Kapasite Planlamasnn Yaplma Amac :

52

Mteri ihtiyalarn karlamak iin zaman iinde kan kapasite problemlerini tanmlamak ve zmek ayrca planlanan ve gerekli fabrika kapasitesini retim planlarna bal kalarak dengelemektir. TAIde kullanlan terminoloji ile kapasite eitleri ve tanmlar ise aadaki gibidir.

Gerekli Kapasite Bir i merkezi iin bir hafta boyunca izelgelenen rnlerin retilmesi iim gereken standart saatlerin toplamdr.

Planlanan Kapasite Bir i merkezi iin operatr, vardiya saysn, gnlk alma saatini, haftalk alma gnn ve ykleme faktrn baz alarak, haftalk olarak belirlenen tamamlayabilecei standart saatlerin toplamdr. Mevcut Kapasite Bir i merkezinin herhangi bir hafta iin kullanlan operatr, vardiya says, gnlk alma saati ve haftalk alma gnn baz alarak belirlenen adam saat miktardr. Gerekleen Kapasite Bir i merkezi iin gemi drt haftalk dnemde tamamlanan standart saatlerin ortalama deeridir. Maksimum Kapasite Bir i merkezi iin ekstra makine/ takm veya alma alan talep etmeden elde edilebilecek maksimum alma saatidir. Ykleme Faktr Gerekleen kapasitenin mevcut kapasiteye orandr. Planlanan i gc ve retim miktarlar aylk periyotlarda incelenip retim planlarnda sapma olup olmad aratrlr. Bu tarz bir incelemede, incelemenin yapld ay ile ilgili retim saysnn planlanan alan says ile elde edilip edilmedii incelenmektedir. Yaplan incelemeler sonucunda elde edilen bilgiler gelecek aylarn planlamas yaplrken planlanan retim miktar iin gerekli olan alan saysnn belirlenmesi iin yol gsterecektir. TAI deki her tezgah, her departman her an sabit kapasite ile almaz. Tezgahlarn, departmanlarn younluklar ve doluluk yzdeleri projelere gre hatta projenin

53

farkl aamalarnda deiiklikler gsterirler. Her projede her departmann sorumluluu farkl miktarlarda, her tezgahn ykleme oran, yapaca i miktar deiiklikler gstermektedir. Fabrikann tam kapasite ile almas sz konusu deildir, bunun nedeni TAI A.de neredeyse her makinann yedei bulunmaktadr (nemli projelerin aksamalarn engellemek iin). Bu durumda mevcut tezgah ve makinalarn hepsinin kullanm gereklememektedir. 10.4. retim Miktarlar

bu veriler 2005 yl sonuna kadardr. TAI sabit bir rn retmedii iin yllara gre retim miktarlar deiim gstermektedir. Bunun sebepleri, rn yelpazesinin geni oluu ve proje bazl almasdr. Yllk bazda retim miktarlar ve sat tutarlar firmann gizlilik politikasndan verilmemitir.

10.5. Bir rnn Proses emas

54

rn proses emas EK-3 te verilmitir.

10.6. Maliyet Analizi letmede kullanlan rn maliyetlendirme sistemi Emri Sistemidir. rn maliyetlendireme de kullanlan i emirleri sisteminde 8 basamakl alfanmerik kodlama kullanlmaktadr. emirleri proje performans analizi ve gelecekteki dzeltici faaliyetler iin gereksinimleri ve faturalanm son rn belirler. emirleri Planlama ve Tahminler Blm ile Szleme ve Fiyat Belirleme Blm araclyla Finansman ve Muhasebe Blm tarafndan belirlenmektedir. Emri Yaps: XXX XX 1 2 X 3 XX 4

1: Szleme Kodu 2: Proje Kodu 3: lev kodu 4: Kodudur. Maliyet Elemanlar: Dolaysz Maliyetler Dolayl Maliyetler Dolaysz Maliyetler Hammadde i) Para bana hammadde maliyeti. ii) Para bana fire maliyeti Hammadde birden fazla olabilecei iin tm aamalardaki hammaddeler ve fireler birbirleriyle toplanrlar. (Para Bana Hammadde ) + (P.B.Fire)

55

Direkt ilik

Her ilem iin harcanan sre ile bu srenin maliyeti (saat creti) arplr ve birbirine eklenir. zel Maliyetler

i) Takm Maliyeti Her ilem iin ayr ayr olmak zere takm fiyat o takmla ilene bilecek para saysna blnerek takm maliyeti bulunur, daha sonra bunlar toplanarak toplam takm maaliyeti elde edilir. (Takm fiyat)/(lenecek para says)

ii) Amortisman Makinenin fiyat toplam mr boyunca alabilecei saat saysna blnr ve makinann bir saatlik ypranma maliyeti ortaya kar. Bu deeri para iin alaca sre ile arparsak ve bunu imalatn her aamasndaki makine iin yapp toplarsak parann amortisman maliyetini bulur

Makine fiyat x (Direkt iilik saati) Toplam alabilecei sre

iii) Elektrik Masraf Burada sz edilen elektrik, imalat srasnda makineler tarafndan harcanan elektriktir.

(Makine gc)x(Direkt iilik saati)x(elektrik creti)

iv) Dier Masraflar Yukardaki ksmlara girmeyen direkt masraflarn para bana toplamdr. Dolayl Maliyetler

56

Kira Masraf

Departmann toplam kiradan ald pay yzlmleri oranlayarak hesaplanr, bu deer departmanda toplam allan direkt iilik saatine blnerek saat bana departman kiras bulunur ve para iin ka saat alacaksa bu deerle arplarak parann kiradan ald pay bulunur. Istma

Hesap tarz kiradakine ok benzer ancak yz lm yerine hacim kullanlr. Aydnlatma

Departmann aydnlatma masraf departmanda alan toplam direkt iilik saatine blnr ve para iin ne kadar sre alld ile arplarak parann aydnlatmadan ald pay hesaplanr.

( Departman Aydnlatma Masraf) x ( Direkt iilik saati) 20x9xMakine says

Dolayl ilik

Yardmc departmanlarda gerekletirilen iilik maliyetleri asl departmanlarda allan toplam direkt iilik saatine blnr ve parann imal edildii departmann toplam direkt iilik saati ile arplr. Bu bize parann imal edildii departmann yardmc departmanlardan ald dolayl iilik payn verir, bu deere departman iinde yaplacak olan dolayl iilik maliyetlerini de ekleyerek departmann toplam dolayl iilik maliyetini buluruz. Bu deeri departmanda alacak olan direkt iilik saatine blp para iin harcanacak direkt iilik saati ile arparsak para bana harcanan dolayl iilik maliyetini hesaplam oluruz. Dolayl Hammadde

57

Tm yardmc departmanlarda kullanlan hammaddeler direkt iilik saati esasna gre asl imalat departmanlarna datlr. Her departmann kendi yardmc hammadde harcamalar bu tutarlara eklenir ve bu deer departmanda retilen toplam para saysna blnerek para bana dolayl hammadde harcamas bulunur.

Dier Maliyetler

Para bana dier dolayl maliyetlerin toplamdr.imdi para iin maliyet analizi yapmaya alalm. Fakat TAInin gizlilik derecesinden dolay bu rakamlar gerei yanstmamaktadr ve hibir para birimine ait deildir.

Dolaysz (Direkt) Maliyetler Hesab

Hammadde Maliyeti Para bana hammadde maliyeti 1. Para 2. Para 3: Para Formlden Hammadde maliyeti= Par. Ba. Ham. Mal. + Par. Ba. Fire. Mal =10000+1000=11000 5000 2960 2040 Para bana fire maliyeti 120 460 420

ilik Maliyeti Direkt iilik saati 1. Para 2. Para 3: Para 4 3 2 Direkt iilik saat creti 1300 600 1500

58

Formlden ilik Maliyeti= Direkt iilik saati+ Direkt saat creti 5200+1800+3000=10000

zel Maliyetler Takm Maliyeti Takm fiyat 1.Para 2.Para 3.Para 2000 8000 3000 lenebilecek para adedi 400 20 10

Formulden Takm Maliyeti=takmfiyat/ilenebilecek para adedi =5+400+300=705

Amortisman Makine fiyat 1.Para 2.Para 3.Para 8000000 15000000 12000000 Formlden Amortisman=(makine fiy./top. al. Sre)*D..S =545 Elektrik Masraf Makine gc 1. Para 32 D..S 4 Elektrik creti 8 Direkt iilik saati 4 3 2 Toplam alaca sre 400000 200000 100000

59

2. Para 3. Para

15 4

3 2

5 2

Elektrik masraf=(32*4*8)+(15*3*5)+(4*2*2) =1265

Dolayl Maliyetler Hesab Kira Masraf Toplam kira 1. Para 2. Para 3. Para 12000000 12000000 12000000 Dept. Yz l. 30000 18000 15000 Top. Yz. l. 300000 36000 45000 5 10 40 4 3 2 Mak. Say. D..S

Formlden Kira Masraf=5333+10000+1111 =16444 Toplam Istma Maliyeti Istma gideri 1. Para 2. Para 3. Para 3000000 3000000 3000000 D..S

Dept. Hacm 1500000 1800000 900000

Top. Hacim

Mak. say

10000000 10000000 10000000

5 10 40

4 3 2

Formlden

60

T.S.M.=[ ( Istma gid.)*(Dept. Hac.)*(D..S)] / Hacim)] =30000000 Aydnlatma Dept. Aydn. Mas. 1. 2. 3. 180000 210000 18000 D..S 4 3 2

[(20*9*Mak. Say.)*(topl.

Mak. Say 5 10 40

Formlden Aydnlatma=[ (Dept. Ay. Mas.)*(D..S)] / 20*9*Mak. Say. =800+350+5=1155 Dolayl ilik Ve Dolayl Hammadde Dolayl iilik = 27000 Dolayl hammadde=183

11. BLG LEM FAALYETLER

Biliim Teknolojileri Departman kuruluundan bu yana TAI'nin bilgisayarla ilgili tm hizmetlerini yrtmektedir. Departmanda, younlukla IBM 9672-R16 modeli kurumsal sunucu kullanlmaktadr. Bu sistemin yansra, eitli amalara ynelik olarak 22 sunucu, 4 IBM RISC/6000 ve 80 Silicon Graphics stasyonu bulunmaktadr. Kullanlan kurumsal sunucuya, terminaller, yazclar, PC'ler, veri toplama terminalleri ile radyo kontroll terminaller bal bulunmaktadr. Gelitirilmi eitli yazlmlar, ofis otomasyonu, CAD/CAM/CAE/CAI uygulamalar, internet/intranet kullanm, elektronik haberleme vastasyla, fabrikann ihtiyac olan her trl bilgi ak salanabilmektedir. 24 saat ak olan sistemler, gndz kullanclarn hizmetinde olup, gece de bir sonraki gne

61

hazrlanabilmelerini kapatlmaktadr.

salayan

toplu

ilerin

geirilebilmesi

iin

kullanma

TAI'de yazlm gelitirme faaliyetleri kullanclardan gelen istekler dorultusunda yrtlmekte ve gerekli tasarm, programlama ve test evreleri tamamlandktan sonra kullanclara sunulmaktadr. Bu hizmetler iin geleneksel sistemlerin yannda istemci/sunucu ortamnda gelitirilen grafik ara yzl nesne tabanl sistemler de kullanlmaktadr. TAI Bilgisayar Hizmetleri transfer ettii teknoloji ve uygulamalara yaknl ile elde ettii deneyimi, dier kurululara hizmet vererek deerlendirmektedir. Teknik destek hizmetleri kapsamnda ilk olarak; Ynetim Bilgi Sistemleri Tasarm ve Gelitirilmesi konusunda ERDEMR-Ereli Demir ve elik letmeleri A.. ile 1993 ylnda balatlan Temel Mali Sistemler (TMS) Projesi tamamlanmtr. TMS Projesi, Trkiye'nin en byk yerli sermayeli fabrika projesidir. Proje belirli standart ve kurallar erevesinde gelitirilmi olup, kullancdan toplanan bilgiler fonksiyonel ve teknik adan deerlendirilmi ve ortaya kan gereksinimler dorultusunda programlar hazrlanmtr. Sistem Destek, Bilgisayar Merkezi Ynetimi, Danmanlk, Eitim, A Tasarm ve Uygulamalar, Veri Taban Yaplar Tasarm, Standartlar, Uygulama Yazlmlar Gelitirilmesi konularndaki hizmetlerin en geni kullanld ve TAI'nin sorumluluunun en arlkl olduu proje ise SSK Projesidir. SSK gibi geni organizasyonlu, eitli faaliyet alanlar olan bir kuruluun karmak bilgi ilem uygulamalar, TAI'de SSK iin oluturulan bir grup tarafndan yrtlmektedir. Halihazrda Emekli demeleri ile Genel Muhasebe sistemleri Trkiye apnda ileme girmi bulunmaktadr. TAI'nin mevcut lojistik kabiliyetlerine katks ve CALS uygulamasnn iyi bir rnei olan TSK Entegre Lojistik Sistemi'nin tasarm tamamlanmtr. Projenin devam da TAI'ye verilmi olup, proje kapsamnda; malzeme kodlamasndan yaymlarn hazrlanmasna kadar geni bir yelpazede almalar devam etmektedir. Kamu sektr ile olan illikilerin daha da gelitirilmesi amac ile balatlan Devlet Demir Yollar'nda (TCDD) "Personel Ynetimi Bilgi Sistemi" oluturulmasna 62

ynelik almalar tamamlanmtr. Yine ayn amala danmanlk ve kontrolluk hizmeti verilen Maliye Bakanl Gelirler Genel Mdrl VEDOP Projesi kapsamnda Trkiye apnda 153 vergi dairesinin otomasyon ihtiyalar tespit edilmi, ihale artnamesi hazrlanm, ihalenin deerlendirilmesi ve kontrolluu gerekletirilmitir. Bu projeye paralel olarak, ayn kamu kuruluunun bilgi ilem birimlerinin yaplanmasna ynelik organizasyon ve bu ama iin kullanlacak yeni binaya yerleimi konularnda danmanlk hizmeti devam etmektedir. TAI, sunduu hizmetlerin yeni teknolojiler iermesine zen gstermektedir. Bu kapsamda Corafi Bilgi Sistemleri'nin (GIS) kuruluu ve bunlarn kurulacak dier sistemler ile entegrasyonu ile Ulusal evre Veritaban'nn oluuturulmasn ieren evre Bakanl projesi balatlmtr. Birinci faz biten projenin ikinci faz devam etmektedir. Ayrca, gereklemesi olas yeni projeler iin grmeler devam etmektedir. Bu faaliyetler TAI Bilgisayar Destek, Ynetim Bilgi Sistemleri Mdrlkleri ile Sreleri Gelitirme ve Danmanlk Grubu tarafndan koordineli olarak yrtlmektedir. CAD/CAM/CAE/CAI alannda kullanlan programlar ve hangi blmlerde kullanldklar hakknda bilgi aadaki tabloda bulunmaktadr.

YAZILIMIN ADI

YAZILIMIN TR

LSANS SAYISI

KULLANILAN MDRLKLER

Unigarphics

CAD

19 2 6 1 2 1 3 2 2

PRO/E CATIA CADDS5

CAD CAD CAD

Tasarm ve Gelitirme Md. Takm ve Para malat Md. retim Planlama ve Kontrol Md. leri Teknoloji Malzeme ve lemler Md. Konfigrasyon Kontrol ve Mh. Hizm. Md. Takm ve Para malat Md. Tasarm ve Gelitirme Md. retim Planlama ve Kontrol Md. Tasarm ve Gelitirme Md. 63

API-AC CATIA Unigraphics VALYSIS VERICUT NASTRAN

CAM CAM CAM Kontrol CAM CAE

Mainframe 2 6 1 2 2

retim Planlama ve Kontrol Md. retim Planlama ve Kontrol Md. retim Planlama ve Kontrol Md. Kalite Kontrol Md. retim Planlama ve Kontrol Md. Tasarm ve Gelitirme Md.

12. ENDSTR MHENDSL UYGULAMALARI

12.1. Yneylem Aratrmas rnek Uygulama
BOEING WICHITA MONTAJ ALANI DAILIM PROGRAMI RETM PLANLAMA MODEL

Tanm: Paket Boeing Wichita Lot Time Montaj Programnda 325 assembly para yaplmaktadr. Paralar, eleman deneyimi ve montaj ilemleri temelinde 20 ayr hcreye blnmtr. Hangi hcrede ka para bulunduu, ve ka teknisyen olduu belirlenmitir. Her bir parann aylk talepleri deimektedir.

http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog
Problem: Montaj Alan; her hcrede, gnlk alabilir normal mesai/fazla mesai saati, teslimatlarn zamannda ve gerektii kadar retimle yetitirilebiliyor olmas gibi kstlar dorultusunda oluturulan bir plan dahilinde retim yapmak ve bunun kts

64

olarak her gn yaplmas gereken montaj adedini, para baznda grmek istemektedir. artlar: -Teslimatta gecikme olmayacak(retim Planlama Modelinde KISIT 3 ve KISIT 4 ile matematiksel olarak ifade dilmitir.) -retilen parann retim hcresi olarak sadece 1 alternatifi vardr. -Her bir hcrede 1 kii, gnde 7,5 saat almakta ve gnde 2,5 saat fazla mesai yapabilmektedir.(retim Planlama Modelinde KISIT 1 ve KISIT 2 ile matematiksel olarak gsterilmitir.) -Bir retim dneminde yaplacak paralar iin gerekli olan toplan sre sevk tarihini amayacaktr.(retim Planlama Modelinde KISIT 5 ile matematiksel olarak gsterilmitir.) -Aylk sevkyat durumunda , 15 gnlk sevk miktar karlanmak zorundadr. -retim plannn altrlmas sonucu kan sonular montaj iinin blnebilir olduu varsaylarak ondalkl olarak verilebilmektedir. Bu miktarlar i emri miktar olarak dnlebilir. -Para bana saatlerin ierisinde bir i emri ile ilgili yaplan tm hazrlk faaliyetleri dahil edilmitir. Varsaymlar: Hcre baznda bo zaman en aza indirmek hedeflenmitir. retim maliyeti olarak normal mesai iin 1 birim/saat, fazla mesai iin 1,5 birim/saat alnmtr. retim saati olarak parann gerekleen minimum saati kullanlmtr. Alternatif hcrede retim saatleri %20 orannda artacaktr. Modelde stoklu almaya , ya da teslimatlar yetitirilmesi hedefin n plannda olmas nedeniyle paralarn nden retilmesine izin verilmitir. Stokta tutma maliyeti 1 birim/saat olacak ekilde , retim maliyetleri ile ayn varsaylarak deneme zm yaplmtr. zmler Microsoft Excel de standart olarak bulunan SOLVERprogram ile yaplmaktadr. Bu ok kstl bir versiyon olup mevcut para , hcre ve teslimat saylar ile zm retilmesi asndan son derece yetersizdir. Deneme zmleri ancak bir hcrede 6 para ve teslimat dnemi iin yaplabilmektedir. 65

 emrinde yaplacak ilerin blnyor olmasnda , kstl zm ortamnn tam say sonularn bulunmasn engellemesinin de etkisi vardr. Notasyon: Hedef ve koullarn matematiksel olarak ifade edilmesi iin aadaki notasyon kullanlmtr; J t : para : hcre : dnem(gn) i=1,2,3,...,n j=1,2 t=1,2,....,t

Xijt Yijt aij Iit IiO hit Dit Njt Fjt K Cij Eij

: i parasnn j hcresinde t gnde , normal mesaide retilen miktar : i parasnn j hcresinde t gnde , fazla mesaide retilen miktar : : : : : : : : : i rnnn j hcresinde retimi, birim saat i rnnden t dnemde elde kalan miktar i rn balang stoku i rnn 1 dnem boyunca (t dnemi) stokta bulundurmann maliyeti t dneminde i rnne olan talep(teslimat) t dneminde j hcresi toplam normal mesai saati (alan says*7,5 saat) t dneminde j hcresi toplam fazla mesai saati (alan says*2,5 saat) teslimat yaplacak her K. gn ( k=1,2,....) i rnn j hcresinde fazla mesaide retmenin maliyeti

: i rnn j hcresinde normal mesaide retmenin maliyeti

Model: Ama Fonksiyonu: Ama fonksiyonu , retimin tanmlanm birim maliyetler dorultusunda normal mesai ve fazla mesaide minimum retim ve minimum stok maliyetiyle yaplmas ifadesinin matematiksel gsterimi olup aadaki gibidir;
n 2 T

MinZ
i 1

(C * X
j 1 t 1 ij

ijt

E ij *Y ijt hit * I it )

(Normal mesai ve fazla mesaide retilen paralarn maliyetlerinin minimum olmas) Kstlar:

66

Belirlenmi amac gerekletirmekte karlalan kaynaklar (igc miktar, tezgah kapasitesi, gnlk allabilir saat vb.) olduu gibi yaplacak retim ile talebi karlayabilir olmak gibi retim asndan salanmas gereken koullar iermekte olup, matematiksel gsterimi aadaki gibidir ; Kst 1: Normal Mesai Kst
n 2 2

i 1 j 1

(aij * xijt )

j 1

jt

(t dneminde normal mesaide retilen para miktar * para saatleri, gnlk alma saatinden fazla olamaz.) Kst 2 : Fazla Mesai Kst

(a * Y
i 1 j 1 ij

ijt

j 1it

(t dneminde fazla mesaide retilen para miktar * para saatleri, gnlk fazla mesai saatinden fazla olamaz.) Kst 3 : Toplam Talebin Karlanmas Kst
n 2 T T

(x Y
i 1 j 1 t 1 ijt

ijt

) Dit
t 1

(Btn paralara ait toplam retim toplam talebe eit olmaldr.) Kst 4 : Teslimat Talebinin Karlanmas Kst
n 2 K K

(x Y
i 1 j 1 t 1 ijt

) Dit ijt
t 1

(Planlama dnemi boyunca her k. gn yaplacak teslimatlar, o gne kadar yaplacak toplam retime eit olmaldr. Bu kst modelde teslimat says kadar yer alacaktr.)

67

Kst 5 : Teslimat Talebinin Karlanmas Kst

n 2 K K

(a * x a *Y
i 1 j 1 t 1 ij ijt ij

ijt

)
t 1

N jt F jt
j 1

(Birbirinin alternatifi olarak tanmlanm her iki hcre iin , k. gne kadar olan toplam allabilir saat , teslimat yapmak zere retilmesi gereken para miktar x birim para saati toplamndan byk olmaldr.) (gerekli iilik saati < kalan gn * allabilir saat/gn) Kst 6:

i1

I i 0 ( xij1 Y ij1) Di1

j 1

(Bu kst 1. dnem elde kalan para = nceki dnemden elde kalan +1. dnemde yaplan retim varsa 1. dnemde teslimat (talep) eklinde ifade edilebilir.) t. dnemde elde kalan para :
2

I it I it 1 ( xijt Y ijt ) Dit

j 1

(Bu kst t. Dnem elde kalan para =t-1 . dnemde elde kalan + t. dnemde yaplan retim varsa t. dnemde teslimat(talep) eklinde ifade edilir.) SONULAR: Stok Maliyeti ngrlmemi retim Planlama Modeli Modelin Microsoft Excel iin retilmi optimizasyon paketi olan SOLVER ile altrlmasyla elde edilen retim/montaj plan ierisinde , retimi yaplacak Boeing Wichita montaj paralarnn hangi dnemde ne kadar retilecei ortaya konmu olur. Montaj yaplacak paralarn teslimatlara yetitirilebilmesi iin belli miktara nden allmas gerekebilir. Bu model , nceden para retilerek stoa koyma ile ilgili olarak herhangi bir maliyetin olmad durumda , optimize edilmi retim plann ortaya koymaktadr. kan sonular aadaki tablolarda grlebilir.

VERLER Birim Para Saatleri ve ngrlen Maliyetler Para 1 No'lu hcre 2 No'lu hcre

68

Saatleri(aij) 1 1 1 2 2 2 Cij Normal Mesai 141A1310-5 0,5 141A3504-68 1,1 141A3504-69 0,25 141A3504-70 1,26 141A3504-80 0,23 141A3504-84 0,51 Eij Fazla Mesai 0,6 1,32 0,3 1,05 0,19 0,43

Birim Maliyetler 1 141A1310-5 1 141A3504-68 1 141A3504-69 2 141A3504-70 2 141A3504-80 2 141A3504-84

1 No'lu hcre 0,5 1,1 0,25 1,26 0,23 0,51

2 No'lu hcre 0,6 1,32 0,3 1,05 0,19 0,43

1 No'lu hcre 0,75 1,65 0,38 1,89 0,34 0,77

2 No'lu hcre 0,9 1,98 0,45 1,58 0,28 0,64

ELDE EDLEN IKTILAR retim Plan Normal Mesaide retim (Xijt) Parann retildii hcre 1 1 ASSY NO 141A1310-5 141A3504-68 1 8 1 1 2 3 1 4 4 5 TOPLAM 9 9 Dnem (gn)

69

1 1 1 1 2 2 2 2 2 2

141A3504-69 141A3504-70 141A3504-80 141A3504-84 141A1310-5 141A3504-68 141A3504-69 141A3504-70 141A3504-80 141A3504-84

1 1 1

6 1

7 3

4 4 6

4 4 6

7 7 7

22 15 19

Mesai Plan Hcre 1 2 Gerekletirilen Normal Mesai Gerekletirilen Normal Mesai Normal Mesai Kst (saat) 7,4 7,5 7,5 2,3 7,5 7,5 6,8 7,4 7,5 3,3 7,4 7,5 4,3 7,5

Hcre 1 2 Gerekletirilen Fazla Mesai Gerekletirilen Fazla Mesai Fazla Mesai Kst(saat) SONULAR 141A3504-70, -80 ve 84 paralar 2. hcrede retilen paralardr. Teslimat plannda 1 no.lu teslimatdaki para miktarlar 7 adet olup bu hcrede alan operatrn teslimatlar yetitirmesi mmkn deildir. Dolaysyla 2 no.lu hcreye 1 no.lu hcredeki operatr 80 ve 84 paralarndan retim yaparak destek vermitir. Paralarn belirli bir dnem nceden yaplmasnn maliyeti olmad iin tm planlama ufku boyunca bir-iki dnem nceden para retimleri retim plannda grlebilir. 70 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5

Fazla mesaide retimi gerektirecek bir teslimat younluu yoktur. Model tamsay sonular retmek zere zm yapmay hedeflemektedir. Fakat tamsay sonularn ortaya kmad optimuma yakn ya da yaklak en iyi sonular aa kabilir. Bu durumda ondalkl ksmlar i emrinin tamamlanmayan ksm olup , takip eden gnde/vardiyada tamamlanacak anlamndadr. Plan iki montaj hcresi iin yaplmakta olup , teslimatlarn hcre kapasitesine gre ok dk olduu durumlarda bol IDLE saat kabilir. Bu durum montaj alannda operatrlerin rettii paralarn eitlendirilmesi ile baka hcrelere destek verme durumlarnn da, retim planna dahil edilmesi ile optimize edilebilir. Tm montaj alannn retecei paralarn tm hcreler birbirinin alternatifi olabilir mant ile planlanmas temeli zerine alternatif bir model kurulabilir.

Stokta Bulundurma Maliyeti Yok: Toplam Minimum Maliyet (saat): 53,74 1.Hcre Toplam Normal Mesai retim Maliyeti 19,76 Toplam Fazla Mesai retim Maliyeti 2.Hcre 33,99

12.2. Etd Zaman Etd :

Standart Zaman : TAIde standart zaman hesaplamalar 4 ekilde yaplmaktadr. - lm (REFA veya MTM) -Gemiteki gerekleme sreleri tespit edilerek - merkezi ortalamalarna, istasyon baznda ilem sreleri ve ilenme srelerine baklarak. -Tahmin yntemiyle Hesaplanan bu standart zamanlarn kullanm alanlar ; Bu bilgiler nda tm retim prosesini gsteren i emirleri ile retim ak gereklemektedir. Firmada standart zaman verileri sipariler alnrken; retim zamannn ,maliyetlerinin, mterilere rnlerin ne zaman teslim edileceinin belirlenmesinde paralarnn tezgahta kalma

71

kullanlmaktadr. Mteriler ile yaplan szlemelerde bu standart zamanlara gre imza atlmaktadr. Daha nceden belirlenmi olan standart zamanlar sayesinde iilik saatlerinin ve birim fiyatn tespiti gerekletirilir. TAI nin bir blmnde yaln retim almas yaplm ve bu alma sayesinde byk oranda zaman ve alandan tasarruf salanmtr. Bu alma yaplrken zellikle iin hazrlk sreleri tutulmu. Tutulan bu srelerin admlar(ak dilimleri) tek tek incelenmi ve yaplabilecek ksaltmalar yapldktan sonra her i iin standart bir sre belirlenmitir. 2 rnn geirdii ilemlerin standart zamanlar EK-4te verilmistir. Setiimiz bir istasyonda yaptmz zaman etd almasda EK-5te yer almaktadr. Deerlendirme :

TAI de deerlendirme almalar nsan Kaynaklar ve MAY danmanlk irketince yrtlmektedir. Bu irketle ortak olarak yaplan anketler sonucunda TAI de alan personelin eitimleri, ilgileri, kabiliyetleri, ne i yaptklar, aldklar cret, alma performanslar ve alma ortamlarndan beklentileri aratrlarak, deerlendirilmitir.

Bu almalar

sonucunda alanlarn; eitimleri,

yetenekleri, ilgileri,

performanslar ve beklentileri dorultusunda yapsal organizasyonda deiiklikler yaplmas; uygun ie uygun insan atanmas, sorumluluk ve cretin bu kriterler gz nne alnarak belirlenmesi uygulamalardr. bir anda olmasa da zamanla gerekleecek

Firmada personelin ie alnmasndan, dllendirme sistemine kadar bir i deerlendirme almas mevcuttur. deerlendirme almalarn adm adm incelersek ;

72

Adm 1: lk olarak i analizi almas gerekletirilmektedir. analizi almas srasnda i tanmlar, i gerekleri ve elde edilmesi beklenen sonu gibi faktrler dikkate alnmaktadr. Adm 2: Daha sonra geilen asl i deerlendirme srecinde ise, zihinsel ve bedensel aba, iin gerektirdii sorumluluk ve iin meydana getirebilecei cretlerin tehlikeler gibi faktrler gz nnde bulundurularak, puanlama yntemi ile ilere ait puan dalm elde edilir. (Elde edilen bu puanlar ilere denecek miktarn belirlemede de kullanlr.) TAI de ki i deerlendirme almalar iilerle ilgili herhangi bir deerlendirmeyi kapsamamaktadr. Performans deerlendirme almalar ylda bir kez alanlarn ilk amirleri tarafndan deerlendirilmesi ile yaplmaktadr. Burada kiinin bir yl boyunca iteki yeterlilii llmektedir ve ald puana gre ek bir cret almaktadr. Performansnda dme olursa bir sonraki yl ayn creti alamamaktadr. Yani i deerlendirme sonucu alnan cret sabit, performans deerlendirme sonucu alnan cret deiken olmaktadr. Performansn deerlendirilmesinde kullanlan kriterler u ekildedir;

1.Genel Ortak Yeterlilikler Gvenilirlik Ekip almas Kendini gelitirme istei Toplam kalite odakllk Kurallara uymak Kontroll ve soukkanl olmak

2.e likin Yeterlilikler Planlama, organize etme Problem zme Karar verme Sonu odakllk Deiime uyum, esneklik

3.Ynetim Yeterlilikleri 73

Liderlik Stratejik dnce Yaratclk Performans izleme ve gelitirme

Bu performans deerlendirmesini alann bir st derecedeki amiri yapmaktadr. Bu, amir tarafndan gizlice deil, alanla amirin bir araya gelip olumlu veya olumsuz durumlar, karlkl beklentileri konuarak olmaktadr. alann yetersizlii varsa, alan gelecekte bunu gelitirici nlemlerin alnmas ve takibine ynlendirilmektedir.

zendirme almalar :

TAI personeline her ay belli miktarda maa , 3 ayda bir ikramiye vermektedir. (belli dnemlerde erzak yada kira gibi ekstra yardmlar da yaplmaktadr.) Bu tm personeline salad olanaklarn dnda her blmn efi alt personeline performanslarna gre her yl belli bir puan vermektedir. Bu puanlar deerlendiren nsan Kaynaklar puanlarn lsne gre 0 ile 300.000.000 TL arasnda bir sonraki yl personele her ay sabit bir deme yapmaktadr. Bu dnleme iinin verililiini arttrmtr. Fabrika iinde baz alanlarda ii yapt iten kendisi sorumludur. iye verilen bu sorumluluk duygusu onun ie olan balln arttrm ve sahiplenme duygusu vermitir. TAI nin Sesi adl belli dnemlerde yaynlanan dergide performans yksek olan personelin anlatlmas tm alanlar bu konuda zendirmitir.

12.3. Ergonomi Grlt :

74

Grlty ksaca istenmeyen ses olarak tanmlayabiliriz. Dzey , titreim frekans ve devam sresi grlty, iitme ile ilgili fizyolojik ilevleri asndan nitelendiren faktrlerdir. Grltnn insan salna etkisi ncelikle ruhsal niteliktedir. Grltnn en nemli etkisi ise kiide oluturduu iitme kaybdr. Bu geici yada kalc olabilir. alanlarn grltden etkilenmemeleri iin iyerinde oluan grltnn belirtilen standartlara ekilmesi gereklidir. Eer bu yaplamyorsa alanlarn kulak tkac kullanmalar gerekmektedir. TAI de grlt dzeyinin yksek olduu alma alanlarndaki personele kulak tkalar datlmtr. Personel bunlar nasl kullanmas gerektii ve bu konunun nemi konusunda eitim blm tarafndan eitime tabi tutulmutur.

Aydnlatma : nsann grme duyusu deiik k koullarna uyum salayarak ilevini en etkin biimde yapabilme yeteneine sahiptir. Ancak, zerinde allan maddelerin byklne ve aydnlatma koullarna bal olarak, grme yanlglar, yeterince grememe ve iddetli gz yorgunluklarna varan durumlar ortaya kmaktadr. Pek ok iyerinde verimlilii ve kaliteyi byk lde etkileyen aydnlatma faktr, genellikle pek nemsenmemektedir.

TAI de aydnlatma biim ve dzeyleri, yaplan ie bal olarak byk farkllklar gstermektedir. Aydnlatmada kullanlan k kaynann tr de zerinde allan veya retilen malzemenin fiziksel ve kimyasal niteliklerine bal olarak seilmektedir. inin bakt alma noktasnda parldamaya, gz kamamasna neden olabilecek yansmalarn olumasna meydan verilmeyecek biimde, n gelme ynnn ok iyi dzenlenmesi gerekir. TAI de aydnlatma problemi olmamas iin, iyeri, atlye veya fabrikann

kurulmadan nceki tasarm planlama aamasnda iin, ortamn ve alanlarn nitelikleri gz nne alnarak endstri hijyeni ve ergonomi standartlarna uygun bir

75

aydnlatma sistemi saptanmtr. Aydnlatma problemi olan blmlerde aratrmalar ve lmler yaplarak iyiletirme programlar yaplmaktadr. Istma:

gerekli

nsann tm yaam etkinliklerinin salkl bir biimde yryebilmesi ancak 36.5-37

0

C beden scaklnda gereklemektedir. Bu scaklk aralndan scak yada souk

yne sapmalar, organizmann ilevlerini gerei gibi yerine getirememesi sonucu, hafif ekillerinde rahatszlk duyusu biiminde, fakat ar durumlarda kiiyi lme kadar gtren belirtilerle ortaya kar. Termal konfor koullarnn olumsuz etkilerinden korunulmasnda temel ilke, iyerinin planlanmas aamasnda, alma alannn fiziksel niteliklerine uygun havalandrma, stma, soutma ve ekranlama gibi nlem dzenlerinin saptanarak, inaat srecinde bu sistemlerin montajnn gerekletirilmesidir. alan stma sistemi bulunmaktadr. Uak retimin de kullanlan baz paralarn sya kar fazla hassas olmas baz blmlerdeki scakln sabitletirilmesini gerektirmitir. alanlara alma ortamlarnn scaklna uygun olarak tulum verilmektedir. Bu nedenle fabrika iindeki herhangi bir blmde sknt ekilmemektedir. Havalandrma : Fabrika iinde baz blmlerde uzun sreli olarak kaplar ak tutulmaktadr. (rzgar , yamur ,... gibi hava koullar dnda)

13. GVENL
TAIde bu konu zerinde Hijyen ve Gvenlii blm almaktadr. Blmn yapt iler u ekildedir; Rutin iyeri denetimi, Kiisel koruyucu seimi, ba eitimleri, Planl eitimler, gvenlii ve ii sal konusunda kurul oluturmak,

76

SPI- Gvenlii Talimatlarn tm alanlara retmek ve yeri dzenlemesi, alanlarla st ynetim arasnda koordinasyonu salamak

uygulamalarn salamak,

TAIye genel erevede bakldnda i gvenlii iin yaplabilecek hereyin byk titizlikle gerekletirildiini gryoruz.Firmada kullanlan kiisel koruyuculara rnek vermek gerekirse; Koruyucu gzlk Yz siperi (kimyasal maddelerden korunmak iin) Koruyucu eldiven (yal ilerde alanlar dermatolojik sorunlardan Koruyucu kulaklk Koruyucu krem (zc tr kimyasallarla , pasl ilerde alanlarn

korunmas iin)

ellerini stndeki ya tabakasn korumak iin kullandklar krem) Toz maskesi Kimyasal kartulu maddeler Hava hatl koruyucu maskeler Ba kasketi elik burunlu koruyucu ayakkab (bu ayakkablarda da kompozit nlkler

malzeme kullanld iin daha hafiftir.)

TAIde bu kiisel koruyucular veren temin etmek, igren kullanmak zorundadr. felsefesi ile allmaktadr. Kiisel koruyucularn alanlar tarafndan kullanlma oranlarna baklrsa TAI bu konuda %90 baary yakalam bulunmaktadr. rnein gzlk taklmasn kere ihlal eden bir kiinin iine tazminatsz son verilir. Firmada imdiye kadar hi lml ve uzun kaypl kaza gereklememitir, ufak tefek doku kayb diye adlandrlan kazalar olmaktadr. Firmada yllar baznda i kazalar ile ilgili veriler ve bu kazalarn sebep olduu kayp i gnleri hakknda bilgiler EK-6da sunulmutur.

77

14. SONU
2007 yaznda TAI A..nin Planlama Blmnde, 25 i gn boyunca yapm olduum stajda okulda teorik olarak rendiimiz pek ok bilginin gerek hayattaki uygulamalarn grme frsatm oldu. NC (Nmerik Kontrol) blmnde NC tezgahlarda ilenen malzemelerin hazrlk zamanlarn minimize etmeyi amalayan bir projede alma frsat yakaladm. Planlama Blmnde staj yapan dier stajyer arkadalarmla NC tezgahlar inceleme, hazrlk faaliyetlerini izleme ve detaylarn renme, yaplan ilerin zelliklerini grme ansn yakalam olduk. Hazrlk faaliyetleri yaplrken zaman tutarak bu faaliyetleri daha ksa zamanda nasl yaparz sorusuna zm aradk. Planlama Blmne bal olarak yaptmz dier bir alma ise, kompozit atlyesinde spoiler retilen blmde yaplan zaman etd almasdr. Kompozit atlyesinde her sipari iin 5 adet sa ve 5 adet sol olmak zere toplam 10 adet spoiler retilmektedir. Ancak burada yaplan iler bir standarda balanmamtr. Byle olunca da standart zamanlar hesaplamak, buna bal olarak da iilik saatlerini hesaplamak glemektedir. Yaplan ilemler uzun srmekte ve her spoiler iin farkl ilemler uygulanmakta olsa da standart zamanlarn hesaplanmas

78

konusunda yaptmz almann Planlama Blmne yarar salayacan ve yaplacak dier almalar iin rnek tekil edeceini dnmekteyim. Planlama Blm dnda Programlar Mdrl ve retim Planlama Blmnde de bulunma ans yakaladm. Programlar Mdrlnde okulda rendiimiz Proje Ynetimi dersinin uygulann grme frsatm oldu. Proje Ynetimi nedir, bir Proje Yneticisi nasl alr, ne gibi sorumluluklar vardr ve kimlere kar sorumludur gibi bir ok sorunun cevabn grdm. retim Planlama Blmnde ise retim planlama dersinde rendiimiz MRP uygulamalarn grmek, teoride yaptmz rn aac patlatmann gerek uygulamalarn izlemek bilgilerimi salamlatrd. Ayrca bu blmde retim alann gezme ve i akn takip etme frsatn da yakaladm. Emri inceleme ve i emirlerini takip etme, malzemelerin hangi istasyonlara uradn grme, hangi ilemlere tabi tutulduunu izleme ve inceleme olana buldum.

http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog http://emrahuzumer.com/blog

79