You are on page 1of 79

T.C.

ERCYES NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS





KURANDA ECEL KAVRAMININ
SEMANTK ANALZ





Tezi Hazrlayan
Abdullah ZER




Tezi Yneten
Do. Dr. brahim GRENER




Temel slm Bilimleri Anabilim Dal
Tefsr Bilim Dal
Yksek Lisans Tezi





Haziran 2008
KAYSER

2

T.C.
ERCYES NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS





KURANDA ECEL KAVRAMININ
SEMANTK ANALZ





Tezi Hazrlayan
Abdullah ZER




Tezi Yneten
Do. Dr. brahim GRENER




Temel slm Bilimleri Anabilim Dal
Tefsr Bilim Dal
Yksek Lisans Tezi





Haziran 2008
KAYSER


I






II

NSZ
Kuran, insanlar iin bir yol gsterici; inananlar iin salam bir bilgi kaynadr. nsa-
nn, Kuranda gsterilen hedeflere ulaabilmesi ve onun indirili gayesini gerekleti-
rebilmesi iin Kuran derinlemesine incelemesi ve daha iyi anlamaya almas ge-
rekmektedir.
Kyamet, lm, ecel gibi konular tarih boyunca insanlarn srekli ilgisini ekmitir.
nananlarn da inanmayanlarn da bu kavaramlar hakknda bir yaklamlar vardr.
nsanolunun ldkten sonraki aleme inanc, onun hayat anlayn ve lme bakn
etkilemitir. lm sonras hayata inanmayanlar, hayatlarnn sona ermesinden endie
duymular ve lme korkuyla bakmlardr. nk onlar iin lm, her eyi bitiren
son noktadr. Ahirete inanan insanlar ise lm karsnda yeni hayatlarnda mutlu ol-
ma midi ierisinde soukkanl bir ekilde, lm sonsuz hayatn bir mjdecisi olarak
kabullenmilerdir.
lm, insann bilinmeze doru alan bir kapsdr. lm sonras hakkndaki bilgiler
tecrbeye dayanamamaktadr, nk oraya gidip gelen ve olanlardan haberdar eden
hi kimse bulunmamaktadr. Bu durum ise insanlar bir endieye srklemektedir.
Kuran ise insanlarn lm karsndaki bu endielerini hafifletmek zere hem lm
hayatn vazgeilmez bir paras olarak gstermekte, hem de lm sonras hayat hak-
knda bilgiler vermektedir. Allah yolunda ldrlenlere l demeyi bile yasakla-
makta; Onlarn diri olduklarn, fakat insanlar tarafndan bunun bilinmediini vurgu-
layarak onlar iin yksek bir paye bimektedir.
Kuran, bir din kitabdr ve insanlarn tecrbesine iaret eden ayetler yannda, gayb
dediimiz grlmeyen, hissedilmeyen lem hakknda ve zaman tesine dair de pasaj-
lar da iermektedir. Bu bilgi dolu kitab anlamak ok ynl bir yaklam gerektir-
mektedir. Bylece Kuran anlama abalar gnmze dek varln, bazen Kurann
batan sona tefsiri, bazen de son zamanlarda ska yapld gibi belirli bir konunun,
yet veya surenin incelenmesi eklinde srdrmtr ve srdrmeye de devam ede-
cektir. Her iki tip yaklamn da kendisine gre avantaj ve dezavantajlar bulunmakta-
dr. Konu temelli almalarda, kelimelerin etimolojik ynnn yan sra semantik
analizlerine girilmekte, pasaj ierisinde kelimelerin ne denli anlam zenginliine ula-

III

tklar gzler nne serilmektedir. Bunun neticesinde olduka verimli almalar orta-
ya kmaktadr.
Biz de bu almalar kervanna katlarak alana bir katkda bulunabilmek istedik. Bu
amala Kurandan bir kavram seerek onu parac tefsir metoduyla yorulmay dene-
dik. Setiimiz kavram ok yn bulunan ecel kavramdr. almamzda amacmz,
kavramn Kuran ierisinde kazand anlamlar olduu iin, balam ierisinde kazan-
d yeni anlamlar da vurgulamak amacyla semantik analiz yntemini tercih ettik.
Buna gre almamzda ncelikle ecel kavramnn etimolojik tahlilini yapmaya ve
ecelin Kurandaki anlam erevesini ortaya koymaya altk. Buna bal olarak
Kuranda ecel ve onunla ilintili kelimelerin kapsamn, insan ile olan ilikisini belir-
lemeye gayret ettik.
Bu konuyu aratrmamza vesile olan ve almamz sresince yakn ilgi, destek ve
katklarn esirgemeyen tez danman hocam Do. Dr. brahim Grenere, gr ve
nerileriyle katkda bulunan deerli hocalarma ve emei geen btn dostlarma son-
suz teekkrlerimi arz ederim.

Abdullah ZER
Kayseri-2008


IV

KURANDA ECEL KAVRAMININ
SEMANTK ANALZ
Abdullah ZER
ZET
Ecel kelimesinin Kurandaki anlam erevesini belirlemek ve icra ettii fonksiyonlar
ortaya koymak, insann dnyada hayatn anlamlandrmas asndan byk bir nem
arzetmektedir.
Biz bu almada, ecel kavramnn etimolojisine deindikten sonra semantik adan
incelerken kavramn veya eanlamllarnn getii yetler balamnda ele almaya ve
Kuran btnl iindeki yerini ve nemini ortaya koymaya altk.
almamz ana blmden olumaktadr:
Birinci blmde Ecel kavramnn semantik adan deerlendirilmesi yaplmtr. kin-
ci blmde Ecel kelimesinin Kurandaki anlam erevesi incelenmitir.
nc blmde ise; Kuranda insan-ecel ilikisi zerinde durulmaktadr.
Bu almada Ecel kelimesinin aslnn ne olduu, kelimenin hangi babtan tredii
tespit edilmitir. Ecelin sre, vakit, hayat mddeti, lm an, herhangi bir ey hakkn-
da zaman belirlemek, sre koymak, ertelemek, bir eyin sresinin bitimi, mutlak vakit,
vaktin sonu ve borcun vakti iin vadesinin girmesi gibi lgat manalar varsa da bunla-
rn iinde en nemlisi lm andr.
Kuran bize retmektedir ki, lm anlamna alnan ecel tektir ve her len eceliyle
lr. Eceli insan hayatnn sona erme sresi olarak aldmzda bu ezelde belirlenmi-
tir. Aynen ayn, gnein, dnyann mrnn belirlendii gibi, Allahn tayin ve tespit
ettii illetler zuhur edince btn bunlarn eceli gelmi olur.
Anahtar Kelimeler: Ecel, Kuran, Sre, mr.




V

A SEMANTCAL ANALYSS OF THE AJAL CONCEPT N THE QURAN
Abdullah ZER
ABSTRACT
Tis MA thesis entitled A Semantical Analysis of the Ajal concept in the Quran
consists on an introduction, three main chapters, a conclusion and a bibliography. n the
first chapter semantical analysis of the concept of ajal has been carried out andi its
meaning as a technical term, its usage in the prophetical sayings and other terms related
to ajal have olso been studied in this chapter.
In the second chapter various meanings of the word of ajal in the Quran have been
investigted.
In the third chapter humanbeing-ajal relationship in the Quran has been studied. The
topics of individual ajal/ajal of individuals, ajal of nations and societies, The problem of
ajals becaming shorter or longer, The role of prayers, medicine and balanced nutrition
in a life period of a person becaming longer or shorter have also been dealt with in this
chapter. The thesis ends with a conclusion and a bibliography.
Key words: Ajal, Quran , Term, Life.


VI

NDEKLER
ONAY..I
NSZ.II
ZET...VI
ABSTRACT.V
NDEKLERVI
KISALTMALAR..VIII
GR ............................................................................................................................... 1

I. BLM
1. ECEL KELMESNN SEMANTK ANALZ ...................................................... 1
1.1. ECEL KELMESNN ETMOLOJK YAPISI .............................................. 6
1.1.1. E-C-L Kk ve Mtaklar .............................................................................. 6
1.1.1.1. E-C-L Kknden Tremi Filler...................................................................... 6
1.1.1.2. E-C-L Kknden Tremi simler ................................................................... 7
1.1.2. Ecel Kavramnn Trkeye Yansmalar............................................................ 9
1.2. ECEL KELMESNN ISTILH MNSI ................................................... 11
1.2.1. Ehl- Snnet Alimlerine Gre Ecel ................................................................... 11
1.2.2. Mutezile Alimlerine Gre Ecel ......................................................................... 13
1.3. HADSLERDE ECEL ........................................................................................... 15
1.4. ECEL KAVRAMININ LKL OLDUU KAVRAMLAR.......................... 18
1.4.1. Kader ve Kaza................................................................................................... 18
1.4.2. mr ................................................................................................................. 25
1.4.3. Vakit.................................................................................................................. 27
1.4.4. lm/Mevt ........................................................................................................ 29

VII

II. BLM
2. ECEL KELMESNN KURNDAK ANLAM EREVES ........................ 33
2.1. MUAYYEN BR ZAMAN (nsan mrnn Belirli Bir Mddeti) ................... 33
2.2. BORLANMA VADES....................................................................................... 35
2.3. ALE HUKUKUNDA DDET SRES ............................................................... 37
2.3.1. lm ddeti ....................................................................................................... 37
2.3.2. Boanma ddeti.................................................................................................. 37
2.4. KOZMK DZENN LEY VE BOZULMA VAKT/KANATIN SONU
................................................................................................................................... 38
2.5. HAYAT SRESNN SONU/LM VAKT..................................................... 39

III. BLM
3. KURANDA NSAN-ECEL LKS .................................................................. 44
3.1. FERTLERN ECEL/BREYSEL ECEL............................................................ 44
3.2. TOPLUMLARIN ECEL/MLLETLERN ECEL........................................... 46
3.3. ECELN/MRN UZAYIP KISALMASI ......................................................... 47
3.4. MRN UZAMASI BALAMINDA DUA, KORUYUCU TIP VE DENGEL
BESLENME ............................................................................................................ 52
3.4.1. Dua .................................................................................................................... 52
3.4.2. Koruyucu Tp ve Dengeli Beslenme................................................................. 55

SONU........................................................................................................................... 61
BBLYOGRAFYA ...................................................................................................... 62
ZGEM.68

VIII

KISALTMALAR

a.g.e. : ad geen eser
agm : ad geen makale
a.s. : aleyhis-selm
c. : cilt
DEFD : Dokuz Eyll niversitesi Faklte Dergisi
EFD : Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
md. : maddesi
MFY : Marmara niversitesi lhiyat Fakltesi Yaynlar
nr. : neriyat
s. : sayfa
s.a.v. : Sallallhu Aleyhi ve Sellem
semp. : sempozyum
TDV : Trkiye Diynet Vakf
TDVA : Trkiye Diynet Vakf slm Ansiklopedisi
thk. : tahkik
thrc. : tahri
trc. : tercme
ts. : tarihsiz
yay. : yaynlar, yaynevi

1



GR
Kuran- Kerim, muhatab olan insana, dnya ve ahiret saadetine ulaabilmesi, her
konuda iyiye ve gzele ynelmesi ve yaad hayatn btn cephelerinde mutlu ola-
bilmesi iin gerekli olan temel ilkeleri sunmutur. Kurann muhtevasn bu ynyle
incelediimizde, onda Allah-insan, insan-insan ve insan-eya ilikisine dair genel bil-
gilerin verildiini grmekteyiz. Bu sebeple Kuran, ona inanan insanlar iin bir yol
gsterici ve salam bir bilgi kaynadr.
Kuran, insann dnyada onurlu bir hayat srmesi ve ahirette mutlu bir sona erimesi
iin gereken her eyi ona sunmaktadr. Bu sebeple Kurana inanan insann, ona y-
nelmesi ve karlat problemlere gerekli zmleri bulabilmek iin onu anlama a-
bas iinde olmas istenmektedir. nanan insanlar bu abann gerekliliine inanmlar
ve asrlar boyunca Kuran incelemiler, Allahn kelamnn tam manasyla anlala-
bilmesi ve ondan almalar gereken dersleri kararak toplumlaryla paylaabilmeleri
iin her trl abay gstermiler ve bu alanda birok eser ortaya koymulardr.
Kuran odakl almalar asrlar boyu youn bir ekilde devam etmi ve insanlarn
zamana olduka fazlaca ihtiya duyduklar, meguliyetlerin artt u iinde yaad-
mz aa gelinmitir. Zaman fakiri olan amz insanlarn ihtiyalar dorultusunda
Kuran anlama erevesinde gelitirilen almalar da yn deitirmitir. Bu deiik-
liin en somut rnekleri olarak son dnemlerde olduka younlaan konulu tefsir a-
lmalar ve kavram aratrmalarn verebiliriz. Bu metod, baz kmazlarna ramen,
Kurandaki bir kavramn veya bir meselenin btn ynleriyle ortaya konulmasn ve
derinlemesine incelenmesini temin ettii iin gnmz insan iin daha faydal olarak
mlahaza edilmektedir. Bizim almamz da ite bu trden bir kavram aratrmasdr.
Kurann muhtevas iinde yer alan bilgileri merkezlik asndan bir tasnife tabi tuta-
cak olursak Allah-insan ilikisiyle ilgili bilgiler en merkezde yerini alacaktr. Kurana
gre, insan her eyden nce Allahn varln, birliini ve peygamberlerin doruluu-

2
nu kabul etmeli ve peygamberlerin vahye dayanarak ortaya koyduu prensipleri bir
hayat dusturu olarak benimsemelidir.
Kuran kinattaki varlklarn ierisinde en nemli birisi olarak insan sunmaktadr.
Dolaysyla Kuran- Kerimde anlatlan her ey de insan etrafnda cereyan etmektedir.
Hayvanlardan bahsedilmesi bile insana yardmc olduklar kadaryladr. Hitap asn-
dan insan merkeze alan Kuran, her eyi, her meseleyi, her nimeti ve baa gelen her
musibeti imtihan asndan deerlendirmektedir. mtihandan maksat, kula iradesini
kullanarak kendini gerekletirmesi iin bir frsat vermektir. Kurann anlatmna
gre bu sre, hem imtihana tabi tutulan kulun kendisinin hem de bakalarnn bunu
grmesi, dolaysyla da hesap gn syleyecek bir eyleri kalmasn diye gerekle-
mektedir.
nsann imtihan sreci ierisinde bir noktadada ecel kavram nemli bir grev st-
lenmektedir. nk insanlar, doum ile lm arasndaki mddetlerini daima lm
tedirginlii ierisinde geirmektedirler. Zira bilmektedirler ki btn bireyler lm
tadacaklardr, ondan kamak mmkn deildir. Bu etkin konumu nedeniyle, ecel ke-
limesinin Kurandaki anlam erevesini belirlemek ve icra ettii fonksiyonlar ortaya
koymak insann dnyada hayatn anlamlandrmak asndan byk bir nem
arzetmektedir.
Biz bu almada, ecel kavramnn etimolojisine deindikten sonra semantik adan
incelerken kavramn veya eanlamllarnn getii yetler balamnda ele almaya ve
Kuran btnl iindeki yerini ve nemini ortaya koymaya altk. Kelimelerin
kkenlerini ve tarihsel geliimlerini ele alan etimoloji yannda semantik daha ziyade,
insanlarn kelimelere ve kelime dndaki sembollere yklemi olduklar anlamlar
elde etmek iin kullanlan, kavramlarn, birlikte kullanld dier kavramlarla birlikte
oluturduu harmoniyi n plana karan bir bilimdir. Bu erevede semantik, kelime-
nin anlamlarnn ve biraz da dier allm trden sembollerin, armalarn, bayraklarn
anlamlarnn aratrlmasn ifade eder.
almamzda kullandmz etimolojik aratrma ve semantik yntemleri sonucunda
ulamaya altmz ama, ecelin Kurandaki anlam erevesini ortaya koymak;
Kuranda ecel olarak nitelenen olay ve durumlarn kapsamn, fonksiyonlarn ve in-
san ile ilikilerini belirlemektir. Buna bal olarak da, insann, Kuranda ecel olarak
3
nitelenen eyler karsndaki tavrlarn, bunlarn sebep ve sonularn, Kuran nda
belirlemeye almaktr.
Kuranla az ok ilgisi bulunan veya bulunmayan herkesin ismini duyduu ve zaman
zaman ahit olduu ecel kavramnn zerinde ne kadar alma yaplsa konunun
kapsam buna deecek lde genitir. Bununla birlikte konunun Kuran erevesinde
ele alnarak pek incelenmediini zlerek ifade etmek isteriz.
almamz ana blmden olumaktadr:
Birinci blm Ecel kavramnn semantik adan deerlendirilmesi adn tamakta;
bu balk altnda ecel kelimesinin semantik adan tahlil ve deerlendirmesi yaplarak
kelimenin fiil ve isim olarak kullanmlar ele alnmaktadr.
Bu blmde kelimenin etimolojik yaps, lgat anlamlar, Kuran ncesi dnemdeki
kullanmlar ve bu dnemde ifade ettii anlamlar, Lisanul-Arab, es-Shah ve Tacul-
Arus gibi lgatlerden ve Arap iirlerinden aratrlarak ortaya konulmaya allmak-
tadr. Ecel kelimesinin stlah manas da, usul kitaplarndan ve tefsirlerden incelenerek
tespit edilmekte ve bu stlah manalarnn ecel kavramnn Kurandaki anlamlarn
tam olarak ifade etmedii gsterilmektedir.
Birinci blmde son olarak, konuyu akla kavuturmak ve nceki bilgileri peki-
tirmek amacyla Kuranda zikredilen ve ecel anlam tayan kelimeler incelenmekte-
dir.
kinci blmde Ecel kelimesinin Kurandaki anlam erevesi ana bal altnda
ecelin Kurandaki anlam erevesi ve ifade ettii anlamlar ortaya konulmaktadr.
Bunu yaparken ilgili ayetler eitli tefsirlerden ve mstakil kaynaklardan, Kuran b-
tnl gz nnde bulundurularak incelenmekte ve ecele hangi anlamlarn yklendi-
i tespit edilmeye allmaktadr.
Bu blmde Kuranda ecel kelimesinin getii ayetler be kategoriye ayrlp be alt
balk altnda incelenmektedir.
ncelikle zaman olarak nitelenen ayet gruplar ele alnarak birbirleriyle olan iliki-
leri ortaya konmutur. Daha sonra Kuranda ecel olarak nitelenen lm vakti konu-
nun amacna uygun olarak ve ecelle iliikleri lsnde ayrntya boulmadan ortaya
konulmaktadr.
4
nc blmde ise; Kuranda insan-ecel ilikisi ana bal ve alt balk altn-
da, Kuranda ecel olarak nitelenen lmn ierii, insana etkileri ve insanlarn bu
duruma yaklamlar zerinde durulmaktadr.
lk olarak; bireysel ecel diye ifade edebileceimiz biyolojik lm ve lmn mutlakl-
zerinde durulmaktadr.
kinci olarak; Toplumlarn eceli bal altnda, sosyolojik kurallar erevesinde
milletlerin ecelleri/yok olu kanunlar Kurann nda ortaya konulmaya allm-
tr.
nc blmde son olarak Ecelin/mrn uzayp ksalmas bal altnda takdim-
tehir meselesi incelenmitir. Kader problemi ierisinde incelenen bu durum belki de
insanlarn zihinlerini en ok megul eden hususlardandr. Bu sebeple biz bu blmde
Kurandaki ilgili ayetler ve hadisler erevesinde yanl anlamalarn nne gemeye
altk.
almamz boyunca, hem ilk elden kaynaklar, bavuru kitaplarn ve klasik tefsirleri,
hem de konuyla ilgili olarak gnmzde yazlm ada eserleri kaynak olarak kul-
lanmaya gayret ettik. Bu amala Lisanul-Arab, Kamusul-Muhit, Mfredat, Shah,
Tacul-Arus gibi lgatlerden; Tefsr-i Kebr, Envrut-Tenzl ve Esrrut-Tevl, Hak
Dini Kuran Dili, Beynul-Hak gibi tefsirlerden faydalandk.
Ayrca gnmzde yazlm olan eserlerden de istifade ettik. Ayetlerin meallerini ve-
rirken Diyanet leri Bakanl tarafndan yaynlanan mel, Hasan Basri antayn
meali ve M. Zeki Dumann Beyanul-Hak tefsirinin mealini esas aldk.
almamz younlukla semantik erevede ele alnd iin ecel kelimesinin evresi
olarak belirlediimiz Kuran, temel hareket noktamz olmutur. Bu sebeple alma-
mz boyunca zaman zaman ayetlerin meallerini vererek, bazen de ilgili ayetlere atfta
bulunarak konuyu Kuran btnl ierisinde ortaya koymaya altk ve ecel kav-
ramnn Kuranda nasl ve ne amala yer aldn gstermeye gayret ettik. Eserin ba-
ndan sonuna kadar, btn konular ecel kavramyla ilikileri lsnde ele aldk ve
konunun amacndan sapmasn nlemeye zen gsterdik.




5




I. BLM
1. ECEL KELMESNN SEMANTK ANALZ
Kuranda geen ecel / kelimesinin hangi anlam ifade ettiini ve mulunu
ortaya koyabilmemiz iin ncelikle kavramsal bir alma yaptktan sonra onun se-
mantik evresini incelememiz ve belirlememiz gerekmektedir. Semantik, bir bilim
dal olarak, bir balam ierisinde bulunan bir kelimenin kullanld anlamlarn analiz
ederken etimolojik alma, kkten itibaren tarih boyunca kazand mtaklarn ve
anlamlarnn bir analizini verir. Bunun neticesinde hangi anlamn sonradan girdii,
hangi anlamn arpk ve kkten uzak olduu kendiliinden ortaya kar.
1
Tabii ki by-
le bir almada ele alnan metnin ncelikle metin tenkidinden geirilmesi gerekecek-
tir. nk kavramlarn birtakm balamlarda kullanlmas zel bir anlam ifade eder ve
bunun yazar tarafndan ylece belirlendiini tespit etmek gerekir. Oysa byle bir a-
lmay Kuran iin yaparken metinsel bir zorlukla karlamamaktayz. Kur'an metni
sz konusu olduunda onun otantikliinin tespitinde tarih iinde Kur'ana bakmamz
yeterlidir. Tarihi kaynaklarn bize gsterdii kadaryla Kur'ann bize ulamas, her
dnemde mevcut ve ahitleri bulunan vesikalar sayesinde gereklemitir.
2
Yani
Kuranda geen her kelime, Allah tarafndan nerede ve nasl olmas murad edilmise
elimize o ekilde ulamtr. Allahtan Peygambere kadar gelii bir iman konusu olsa
da Hz. Peygamberden bize kadar gelii tarihsel olarak tespit edilebilmesi ynyle
ilmin konusu olmaktadr.
alma konumuz erevesinde biz de E-C-L/ kk ve mtaklarnn anlamla-
rn ortaya koymak iin, erken dnemlerde yazlm kaynak niteliini tayan szlk-
lerden ve kelime tahlili yapan eserlerden istifade edeceiz.

1
Ali Galip Gezgin, Tefsirde Semantik Metod ve Kavim Kelimesinin Semantik Analizi, tken nr.,
stabul, 2002, s. 108.
2
brahim Grener, Tefsir ve Tefsir Usul zerine Dnceler, Lain Yay., Kayseri, 2004, s. 78.

6
1.1. ECEL KELMESNN ETMOLOJK YAPISI
Ecel kelimesinin lgat manalarn incelemeden nce, bu kelimenin kk hakknda
asgar dzeyde de olsa bir incelede bulunmak yararl olacaktr.
Bu blmde E-C-L/ kkn incelerken ncelikle bu kkten tremi fiiller,
daha sonra isimler tahlil edilecektir.

1.1.1. E-C-L Kk ve Mtaklar
E-c-l kknden treyen fiiller nce sls, daha sonra rub, hums ve sds olula-
rna gre, yani harfli kkten itibaren srasyla drt, be ve alt harfli trevlere ay-
rlmaktadr. Bu blmde bunlar u ekilde sralayabiliriz:

1.1.1.1. E-C-L Kknden Tremi Filler
a) Ecile .=, yecel .=', sls mcerred drdnc babtan (orta harfin harekesi
mazide kesre, muzaride ise fetha) kullanld zaman szlklerde acelenin zdd olan
gecikmek anlamna gelir.
3
Dier bir anlam ise udur: Boyun arsndan ikyet et-
mek.
4
Kurn- Kermde e-c-l kavramyla ilgili olarak bir tek kullanm hari
5
dier-
leri bu bbn trevleriyle ilgilidir.
b) Ecele .=, yecl .=', sls mcerred birinci babtan kullanmnda ise:
Hapsetmek, menetmek anlamlarna gelir.
6

c) Ecele .=, yecel .=', sls mcerred ikinci babtan kullanm ise:_'= .=
ktlk yapmak anlamndadr.
7


3
bn Manzr, Ebul-Fadl Muhammed b. Mkrim b. Ali b. Ahmed, Lisnul-Arab, Drus-Sadr, Beyrut
1968, c. I, s. 79; Fruzbd, Mecduddn, el-Kmsul-Muht, Drul-Fikr, Beyrut 1995, s. 864; Rb el-
Isfehn, el-Mfredt f Elfzil-Kurn, Beyrut, 1992, s. 11, 65.
4
bn Manzr, a.g.e., c. I, s. 79.
5
Mide, 5/32.
6
Fruzbd, a.g.e., s. 864.
7
Cevher, smil, es-Shah, thrc. Ahmed A. Atar, Msr, Drul-Ktbil-Arab, ts., c. IV, s. 1621.
7
d) Eccele .=, ehhara kelimesiyle e anlaml olup, tehir etmek, ertelemek, tecil
etmek, muayyen bir vakte kadar mhlet vermek anlamna gelir. toplant-
y erteledi
8
anlamndadr. Kurn- Kermde '- -'= - '-'= '-'- Senin, bizim iin
koyduun vaktin sonuna ulatk.
9
buyrulmaktadr.
e) Teeccele .='- kelimesi, tecemmu mnsna olup, biriktirmek, toplanmak, sr
sr olmak, birlemek anlamlarna gelir. '- .='- su topland demektir.
slm ncesi mehur airlerinden Lebd Toplanp, sr sr olmak mnsnda yle
ifde etmitir: '+--'+- '-'- .='-,= '+-`= _'=-'- , Gzel ve geni gzl ya-
ban kzleri yeni dourmu olduklar yavrularn emzirmekte ve bunlarn yetimi
yavrular da bu geni koru iinde sr sr gezinmektedirler.
10

Bu fiil ayrca geri brakmak, tehir etmek, ertelemek anlamlarna gelip, gelecek iin
snrlar belirlenmi bir zaman dilimini ifade iin kullanlmaktadr. Peygamberimiz
Kurn- Kerm hakknda ,'='-, ` ,'=-, onu acele elde ederler, geri brakmazlar
buyurmaktadr.
11

f) stecele .='--; belirli bir vakte kadar mhlet istemek, geciktirilmesini, tehirini
istemek, demektir. -'='-- ondan mhlet istedim, _-'=' o da bana mhlet verdi.
12


1.1.1.2. E-C-L Kknden Tremi simler
a) el-cil ( .=`): sm-i Fil kipinde olan cil kelimesi cilin zdd olup ge an-
lamna gelir. `= `='= er ge demektir. Araplarn nl irlerinden Havvd b.
Cbeyr yle der:
+-,- -- _'- '-= . ... - '= ' .='= _ ,--=

8
bn Manzr, a.g.e., c. I, s. 80.
9
Enm, 6/128.
10
bn Manzr, c. I, s. 80.
11
Hadsin btn u ekildedir: imizde bedev ve acemin de bulunduu bir ekilde Kurn okuyorduk.
Peygamber (s.a.v.) mescide geldi ve bizi dinledi. Kurn okuyun, okuyularnzn hepsi gzeldir. leri-
de yle topluluklar gelecek ki onlar Kurn ok gibi dosdoru okuyacaklar, onlar bunun karln acele
ile (dnyada) alacaklar. Geri brakmayacaklar (ahirete bir ey kalmayacak). Eb Dvd, Sleyman, es-
Snen, stanbul, 1981, Salt, 830; Ahmed b. Hanbel, c. III, s. 350.
12
Cevher, a.g.e., c. IV, s. 1621.
8
Slih Hiba ehli ben aralarnda iken hemen harbe tutumak istediler. Ben ise bunu
geciktirdim.
13

b) el-cile ('=`), el-hire son mnsna gelir.
14

c) el-Ecelu ( .=`), ecile ( .=) sls kknden tremi bir masdardr. Sre, vakit,
hayat mddeti, lm n, herhangi bir ey hakknda zaman belirlemek, sre koymak,
ertelemek, bir eyin sresinin bitimi, mutlak vakit, vaktin sona veya uzunluu, lm
iin vaktin sonu ve borcun vakti iin vdesinin girmesi, gibi anlamlar ihtiv etmekte-
dir.
15
Bu kelimenin cemsi el-cl ('=`)dr. Allh Tel yle buyurmaktadr:
`= _- ` ,= -'= - , O (Allhtr ki sizi amurdan yaratt. Sonra bir sure
(ecel) tyin etti.
16

d) el-Meccel ( .='-) kelimesi, belli bir vakte kadar tecil edilmi, ertelenmi, gecik-
tirilmi demektir.
17
Kurnda `=, '-'- - '- ` ,-- -- ' ' Allhn aka
yazlm sresi dolmadan hi bir nefis lemez
18
buyrulmaktadr.
e) Ecln (.=), sebep, neden, den dolay, iin anlamlarna gelir. Genellikle harf-i
cerriyle kullanlr. Ancak harf-i cersiz de kullanlr.
19
Kurn- Kermde bu anlamyla
bir tek yerde gemektedir: -- _'= '--- = .= .,-- Bundan dolay
sriloullarna yle yazdk
20

f) Ecel (.=), evet, peki anlamnda kullanlmaktadr. Ecel tasdik hususunda
evetten daha stn, istifhm (soru)da ise (evet), ecelden daha stndr.
[--- -] sen gidiyorsun dendii zaman, [.=] evet, peki demek daha uygun olur.
[-- ] gidiyor musun? dendii zaman [] evet demek daha gzeldir.
21

g) el-ccel ( .=`) da kou anlamndadr.
22


13
bn Manzr, a.g.e., c. I, s. 79.
14
bn Manzr, a.g.e., c. I, s. 79; Cevher, a.g.e., c. IV, 1622.
15
bn Manzr, a.g.e., c. I, s. 79-80; Fruzbd, a.g.e., s. 864.
16
Enm, 6/2.
17
bn Manzr, a.g.e., c. I, s. 80.
18
l-i mrn, 3/145.
19
bn Manzr, a.g.e., c. I, s. 80.
20
Mide, 5/32.
21
bn Manzr, a.g.e., c. V, s. 80; Fruzbd, a.g.e., s. 864.
9
Ecel kelimesi sls veya rub kalplarndan ald ekil itibariyle lgtlerde, belli
bir vakit, zaman, an mddet; takdir veya tayin olunan mddetin tamam ve sonu; lm
iin vaktin sonu; bor iin vde sonu; iddet iin belirli sre; kfirlerin helk zaman;
azap ve ceza anlamlar etrafnda younlamaktadr.
23


1.1.2. Ecel Kavramnn Trkeye Yansmalar
Trkemizde kullanlan Arapa kelimelerin says olduka fazladr. Bu kelimeler kimi
zaman aslndaki anlam olduu gibi tasa da bazen Trkedeki kullanmnda farkl bir
anlam iermeye balamaktadr. Ecel kelimesi de Trkede kullanlan kelimelerden
biridir. Kelimenin kkenini incelemeye ayrdmz bu blmde ecelin Trkede kul-
lanm ile aslnn bir benzerliinin olup olmadn ifade etmemizin Trk okurlarna
yararl olaca kanaatindeyiz.
Ecel kavram genellikle kendisini ilgilendiren dier kavramlardan bamsz bir ekilde
ele alnmtr. Kurnda belirtilen anlam btnlnden kartlarak kelime ve terim
izahlarnda, ou zaman ilikileri ve mahiyetleri farkl varlklarla, ayn dzlemde bir-
letirilmilerdir. Gerek ilk kullanmlar itibariyle, gerekse yzyllardr deierek gelen
kullanmlar dolaysyla anlam kaymasna urayan ve ait olduklar toplumlarn yaam-
larnda ok farkl ve yeni anlamlar da kazanabilmilerdir. Bu yzden kelimenin tarihi
anlam seyri izlenilmelidir.
Ecel kavramnn yaadmz toplumda nasl anlaldn renmek iin en nemli
ey, kavramn erevesini oluturan deyim, atasz, zdeyi ve temel kullanlara ba-
klmasdr. Bunlardan bazlar unlardr:
Ecele are bulunmaz. Ecel geldi cihne, ba ars bahane. Eceli gelenle laf ol-
maz. Ecelsiz kul olmaz. Korkunun ecele faydas yoktur. Ecel ne bir saat geri, ne
bir saat ileri.
Bu ataszleriyle uyumlu deyimlemi ifadeler de vardr:
Ecel gmlei; ecel erbeti imek, eceli gelmek, eceliyle lmek, ecel uyku-
su, eceli armak, eceline susamak, ecel teri dkmek, ecelini beklemek.

22
Cevher, c. IV, s. 1622.
23
Fruzbd, a.g.e., s. 864; sfehn, a.g.e., s. 11, 65.
10
Ayrca Trkede, ecel kavramyla ilgili terimsel kullanmlara da rastlamaktayz:
Ecel cmi, ecel cengi, ecel darb, ecel yl, ecel dura vb. Ayrca edebiyat-
ta da lm ve ecel, en ok ilenen bir unsur olarak grlr.
24

Ecel konusu Trk Edebiyatnda geni yer tutmaktadr. Bu konunun ilenmesi al-
mamzn snrlarn aacandan birka rnek zerinde ylece grebiliriz:
Kt edinmitir bizi mr-i ecel erzen gibi,
Kim tar zr-i zemne dne-i hrmen gibi.
25

(Dern)
[Ecel karncas bizi dar gibi azk edinmitir,
Harman tanesi gibi kim tar yerin altna?]
Halk airleri lm genellikle can kuunun kafesten umas, cansz ata binmek,
ecel arabna kanmak ve can teslim etmek, mrn tamam olmas, vadenin
erimesi, ecelin yetimesi, dnyadan Azrailin can talep etmesi, tenin toprak
olmas, dnya yuvasndan kuun umas, gece ban gelmesi, cann cesetten
kmas, Azrailin ser kmesi, cann bedenden ayrlmas, ecel celladndan satr
yemek, Azrailin, penesini sineye vurmas, ecel ann mr bendini skmesi,
dnyadan gbek ban kesmek, yakasz gmlei giymek, toprak olmak mecaz
ve benzetmeleriyle anlatmlardr.
26

Mevln Celleddn-i Rmye gre lm; eb-i Ars (dn ve gerdek gecesi)tur.
Allah u Tel Hazretlerine seslenerek: lmek eker gibi tatl bir ey! Can sen aldk-
tan sonra seninle olunca, tatl candan da tatldr lm! diyor.
27

Kltrmzde yer edinen cenaze merasimlerinde tabutlarn zerine rtlen allar ze-
rinde yazlan u yetle de cenaze merasimine katlanlara lm ve ecel gerei bir kez
daha hatrlatlmak istenmitir:
28

'= '= ' .= . , ----, ` ='- ='--, ` +

24
emsettin Sami, Kmusu Trk, ar Yay., stanbul, 1989, c. I, s. 73; . Asm Aksoy, Ataszleri ve
Deyimler Szl, nklb Kitabevi, stanbul, 1993, c. I, s. 256; M. Cilac-Osman Kayaerli, Dn Terimler
Szl, Nur Yay., Konya 1986, s. 84.
25
Mustafa uhadar, iirlerle Hikmet Pnarlar, basm yeri yok, yaynevi yok, 2003, s. 33.
26
Osman Kaya, lm Kitab, zg Yay., stanbul, 2002, s. 51.
27
Kaya, a.g.e., s. 48.
28
Ali Akpnar, Kltr Dnyamzdaki Kuran Motifleri, Kitapkent, Konya, 2004, s. 297.
11
Her mmetin eceli vardr. Ecelleri gelince ne bir an geri kalrlar, ne de bir an
ileri gidebilirler.
29


1.2. ECEL KELMESNN ISTILH MNSI
Istlah ifadesi ittifak anlatr. Yani bir kavrama szlk anlamnda dorudan olan veya
sonradan eklenen anlam belli bir grubun kullanmaya balamas ve bunun genel kabul
grmesi anlamna gelir. Ecel kelimesinin de bu anlamda birok tarifleri yaplmtr.
Kelm ierikli bu kelimeye verilecek anlam doal olarak farkl kelm mezheplerde
birbirinden deiik olacaktr. almamzn snrlarn ve amacn aabilecei endiesi
ile bu trden tanmlarn hepsine yer vermek yerine; Ehl-i Snnet limlerinin grle-
rine yer verdikten sonra dier mezhepler ierisinde en arpclardan biri olduunu d-
ndmz Mutezilenin grlerine yer vermeyi uygun bulduk.

1.2.1. Ehl- Snnet Alimlerine Gre Ecel
Ehl-i Snnet kavram, Raslullah ile ashbn akid sahasnda takip ettikleri yolu-
snneti izleyenleri ifade etmektedir. Bu tabirin iine Ehl-i Snnet-i Hssa diye de bili-
nen Selefiyye, Eariyye ve Maturidiyye dahil edilmektedir.
imdi Ehl-i Snnetin iki byk kolunun bu meseleye nasl yaklatklarn belirleye-
bilmek iin Earilik ve Maturidiliin genel yaklamlarn vermek istiyoruz.
Earilik, Ehl-i Snnetin sistemlemi ilk okuludur. Ekol, ecel konusundaki yaklam-
larn takibinde yalnz kurucusu Ebul-Hasan el-Ear (260/875)ye dayandrlan fikir-
leri izlemekle yetinmemi, ayn zamanda Mutezileyle de youn bir fikir tartmasna
girmitir. Grubun nde gelen isimleri
30
daha sonra sistemli bir yap oluturmularsa da
temel hareket noktalar Earnin fikirleridir.
31


29
Arf, 7/34; Yunus, 10/49; Nahl, 16/61.
30
Ebul-Hasan el-Ear (260/875), Bklln (403/1013); Badd (429/1037), Cveyn (505/1111);
ehristn (548/1153), Fahreddin Rz (606/1210), mid (631/1233), Kad Beydavi (685/1286),
Taftazn (703/1390), Crcn (816/1413).
31
Okumu, a.g.e., s. 23.
12
Earilikte ecel, Allahn, bilgisinde olan lm ve ldrlme zamandr.
32
Bu za-
man dilimi hem ldrlme hem de lm vaktini kapsayan bir bilgiye baldr.
Maktl konusundaki tartmalarda genellikle Mutezilenin aksine fikirler ne srl-
mtr. Yaklamlarnn en bariz zellii, ezelde tayin ve tespit edilmi bir yazy ne
karm olmalardr. len de ldrlen de kendi eceliyle lr sz, bu dncenin
ifadesidir. Ktil zulmederek ktil olmutur. Maktul de eceliyle lmtr. Ktil, maktu-
ln ecelini kesemez. nsann iki deil bir eceli vardr. Her kim lrse eceliyle lr.
Enm Sresi 2. yetteki ilk ecel, hayatn eceli; ikincisi de kymetin ecelidir.
33

Ecel ve rzk, anne karnnda yazlmtr. nsan bu takdire gre hayatn devam ettirir.
Artma ve eksilmeyi ieren hadisler ise genellikle bolluk ve bereket eklinde anla-
lmtr.
Taftazn, Earliin ecel konusundaki yaklamn drt temel yaklamla ortaya
koymaktadr:
1. Maktul eceliyle lmtr.
2. lm, l ile kimdir.
3. Ecel bir ve tektir.
4. Hayat ve lm yaratan Allahtr.
34

Earilikte ecel, tamamyla ilim anlayyla izah edilmitir. Bilinen ve bu bilgiye gre
takdir edilmi bir sre olan ecel, hem insan, hem de btn canllar iin ortak bir kav-
ram olarak alglanmtr.
Ehl-i Snnetin ikinci byk kolu olan Mturidi ekol
35
ecel konusunda eceli takdir
ve tayin eden Allahtr. Bunun zamann dorulayan da Allahn ilmidir
36
eklinde
dnmektedir.

32
Ear, a.g.e., s. 256; Ebbekir Bklln, a.g.e., Khire, 1947, s. 332, 333.
33
Ear, a.g.e., s. 256, 257; bne, s. 138, 139; Bklln, a.g.e., s. 332, 334.
34
Sadeddin Taftazn, erhul-Akid, Nr.: Usturumcal mer, stanbul, 1304, s. 44, 45.
35
Maturid (332/944), Semerkand (324/953), Pezdev (493/1100), Ebul-Muin en-Nesef (508/1115),
mer en-Nesef (537/1142), el- (575/1179), Sbn (580/1184), Burhneddin en-Nesef (687/1289),
Ebul-Berekt en-Nesef (710/1310), bn Hmm (861/1457), Hzr Bey (863/1458), bn Kemal
(940/1534).
36
Eb Mansr el-Maturidi, Kitbut-Tevhd, thk.; F. Huleyf, stanbul, 1979, s. 305-306.
13
Maturidilikte ecel; sre, vakit demektir. Terim olarak Allahn takdir ettii srenin
sona ermesi, yani insann mrnn zaman bakmndan sonlu olmasdr. Enm Sresi
2. yetteki ilk ecel, insann lm sresi; ikinci ecel ise kymetin ecelidir.
37

Ecel bir ve tektir. Maktul eceliyle lmtr. Onun ceza grmesi, kt fiilin tercihi
yzndendir. Maktul ldrlmeseydi de lecekti. Ktil, maktuln ecelini ne veya
geriye alamaz ve kesemez. Hi kimse ecel snrn aamaz. Kendi ecelinden baka bir
eyle de lemez. ldren ve ldrlen de bu ecele gre eylem yapmaktadr.
38

Maturidi ekol Mutezileye cevap verirken Eariler gibi daha ok Allahn ilmine
deil, Allahn kudretine ve fiilleri yaratmasna vurgu yapmlardr. ldrme olay
Allahn insandan ruhu almasyla oluur, ktilin katl fiilini ilemesiyle deil.
mer Nesef, Metn-i Akidinde Maturidi ekolnn ecel yaklamn drt madde ola-
rak zetlemektedir:
1. lm, Allahn yaratmasyladr ve lmekle oluur.
2. lm, Allahn fiilidir, ktilin deil.
3. Maktuln eceli kesilmemi, maktul eceliyle lmtr.
4. Ecel birdir.
39

Ecel konusunda mezhepler arasnda grlen ihtilaflar, daha ok iki ecelin bulunup
bulunmadna ve dolaysyla mrn uzayp uzamayacana ilikindir.
40
Tezimizin 3.
blmnde Kurnda insan-ecel ilikisi erevesinde ecelin/mrn uzayp ksalmas
meselesini daha geni biimde ileyeceiz.
1.2.2. Mutezile Alimlerine Gre Ecel
Ecel meselesi, kader problemine bal olarak kelm alimleri arasnda tartlan nemli
konulardandr. lk defa Mutezile alimleri eceli tartma konusu haline getirmiler ve
farkl ekillerde aklamlardr.
41


37
Maturidi, Tevltu Ehlis-Snne, Matbaatul-rd, Badat, 1983, s. 215.
38
Maturidi, Tevlt, 340, 637; M. Saim Yeprem, rade Hrriyeti ve mam Mturidi, MFY, stanbul,
1984, s. 323; erafettin Glck, Kelam Asndan nsan ve Fiilleri, Kayhan Yay., stanbul, 1979, s. 254.
39
mer en-Nesef, Metn-i Akid, trc.: H. Tahsin Feyizli, stanbul, 1988, s. 2.
40
Tun, a.g.e., s. 381.
41
Cihat Tun, Ecel md., TDVA, stanbul, 1997, c. X, s. 381.
14
Mutezilenin kurucusu saylan Hasan- Basrnin baz izahlar Ehl-i Snnete yakn
grlmektedir. Ona gre lm vakti yazldr.
42

Enm sresinde geen [ ---= _-- .= `= _- ` ,= -'= - ,] O, sizi
amurdan yaratan, sonra size bir ecel tayin edendir. Belirli bir ecel Onun
katndadr
43
yetinde ilk ecel, yaratllm arasndaki dnyaya ait; ikincisi, (eceln
msemm) ise bas-dirili ve kymet ecelidir.
44

Allahn, olacak olan eyleri bilmesi ilmi gereidir. Bunun insan iradesine bir mda-
halesi yoktur.
45

Muteziledeki ecel tartmalarnn merkezinde maktul sorunu yatmaktadr. Buna
bal olarak ecel anlaylarndaki ikinci bir gr de ecelin says zerindeki dnce-
lerdir.
ounlua gre ecel, hayat sresi ve lm vakti
46
olarak anlalmtr.
ster herhangi bir d etki olmadan tabii bir ekilde olsun, ister bir kaza veya katil so-
nucu olsun her insan tek bir ecelle lr. Ancak kaza sonucu len veya ldrlen insa-
nn bu olaylarla karlamamas halinde yine de lp lmeyecei hususunda Mutezile
alimleri farkl grler ileri srmlerdir. Mutezilenin reislerinden olan Eb Him
el-Cbba, Ebul-Huzeyl el-Allf ve Behemiyyenin fikrine yakn tezler ileri sren
Basra Grubu; Ne ekilde olursa olsun maktl mrn tamamlamtr ve eceliyle l-
mtr grndedir.
47

Badat Grubu ve Mutezilenin cumhuru ise, Enm Sresi 2. yeti aklarken, ecel-i
kaz ve ecel-i msemm denilen iki ecelin bulunduunu ileri srmlerdir. Onlara
gre msemm ecel, insann mdahalesiz lmn; kaza eceli ise, bir mdahale ile
lmn ifade etmektedir. Kazaya uramayan bir insan mutlaka gerek eceline kadar
yaard. Katil, eceli keserek maktln esas eceline ulamasn engellemitir. Yani l-
drlmeseydi kesin olarak yaard, yoksa ldrlme zulm olmazd. Bu yzden ktil

42
Hasan el-Basr, Tefsru Hasan Basri, thk.: M. Abdurrahim, Drul-Hads, Kahire, ts., c. I, s. 254.
43
Enm, 6/2.
44
Hasan Basri, a.g.e., c. I, s. 350.
45
Hasan Basri, a.g.e., c. II, s. 360; Namk Kemal Okumu, Kelmda Ecel Problemi, baslmam tez, s. 17.
46
Kad Abdulcabbar, erh-i Usl-i Hamse, Kahire, 1988, s. 780, 781.
47
Tun, agm, c. X, s. 381.
15
cezalandrlmakta, hayvan ldren de cezasn demektedir. Aksi takdirde onu ld-
renin cezalandrlmas veya kendisine ait olmayan bir hayvan kesen kimsenin tazmi-
nat demesi anlamsz olurdu.
48

Muteziledeki nc bir yaklam tarz da Kad Abdulcabbrn anlaydr. Bu Ehl-i
Snnete yaknlyla bilinen bir grtr. Maktl eceliyle lmtr, ldrlmeseydi
de lrd problemine ise; ktil onu ldrmeseydi, onun yaamas da lmesi de
mmknd
49
demek suretiyle gelecee ait kesin belirlemeden kanmak istemitir.
Bu grler dorultusunda Mutezilenin ecel konusundaki grlerini yle zetleye-
biliriz:
1. Ecel, Allahn bilgisiyle kayt altna alnan ve Onun mlumu olan bir vakittir. Mak-
tl ister katil suretiyle, isterse tabii olarak lsn, eceliyle lr. Bu gr Ehl-i Snnete
yakn olan bir yaklam iermektedir.
50

2. ldrme olaynda ktil, maktuln ecelini kesmitir. Maktl ldrlmeseydi, Al-
lhn ilminde belli olan bir vakte -ecele- kadar kesinlikle yaayacakt. Bu gr Ehl-i
Snnete daha uzak bir grtr.
51


1.3. HADSLERDE ECEL
Kader, ecel, mr ve rzkla ilgili olarak rivyet edilen hadislerin okluu slm klt-
rndeki alnyazs anlaynn kaynan oluturmaktadr. Hadislerde ifade edildii-
ne gre kader, ecel, rzk ve insan davranlar anne karnnda tayin ve tespit edilmitir.
nsanolu bu yazya gre dnyaya gelir, buna gre i yapar ve buna uygun olarak ve-
ft eder. Buhrnin rivyet ettii u hads insan iin yazl bir mrn takdirini ifade

48
Ebul-Hasan el-Ear, bne an Uslid-Diyne, thk.: Abbas Sabba, Drun-Nefis, Beyrut, 1994, s.
56; Muhammed b. mer ez-Zemaher, Tefsrul-Kef an Hakik-i Gavmidt-Tenzl ve Uynul-
Ekvl f Vchit-Tevl, thk.: M. H. Ahmed, Drul-Ktbil-Arab, Beyrut, 1987, c. II, s. 148;
emseddin Ahmed bn Keml, Ecel Rislesi, stanbul, 1610, s. 12; Tun, agm, c. X, s. 381-382; Okumu,
a.g.e., s. 14.
49
Abdulcabbr, a.g.e., s. 782.
50
el-Ear, Makltul-slmiyyn ve htilfu Musalln, thk.: Helmut Ritter, Wiesboden, 1980, s. 256.
51
el-Ear, a.g.e., s. 256; Ebbekir Bklln, et-Temhd fir-Reddi alel-Mlhidil-Muattla ver-Rfza
vel-Havric vel-Mutezile, Khire, 1947, s. 332; Halife Keskin, slm Dncesinde Kader ve Kaz,
Beyn Yay., stanbul, 1997, s. 196.
16
etmektedir: Rasulullah buyurdu ki, sizden biriniz anne karnnda krk gnde oluursu-
nuz. Sonra alaka olur, sonra bunun gibi mudga olur. Sonra Allah u drt eyi tespit
iin bir melek gnderir: Rzkn, ecelini, ak veya said olacan yazar. Allaha yemin
olsun ki, sizden biriniz ya da bir adam cehennemlik ileri yapar, t ki onunla cehen-
nem arasnda bir ba kalmam, bir zir mesafe kalm; kitap nne geer ve cennet-
liklerin amelini iler, oraya girer. Baka bir adam da cennetliklerin amellerini iler, t
ki onunla cennet arasnda bir veya iki zirdan baka bir mesafe kalmamtr. Kitap
nne geer, cehennemliklerin amelini iler ve oraya girer.
52

Bu hadise gre insann btn eylemleri ezel takdirdeki hkmlere gre belirlenmek-
tedir.
Kader konusu zerindeki tartmalar ve eletiriler de u hadise gre yasaklanmtr:
Ebu Hureyre diyor ki: Biz kader hakknda tartrken Hz. Peygamber geldi. O kadar
kzd ki, yz kzard, yanaklarnda birer mor tanesi belirir gibi oldu. Sonra yle de-
di: Size byle mi emredildi? Ben size bunun iin mi gnderildim? Sizden ncekiler
bu hususta tartmaya girince helak olmulardr. Ben size bu hususta tartmayn diye
kesinlikle emrettim.
53

Hz. Peygamber bir gn yere bir ubukla kare biiminde bir ekil izdi. Bunun ortasna
bir hat izdi. Sonra da bu hattn ortasndan bu ortadaki hatta istind eden birka kk
izgi daha izdi. Sonra bu izgileri yle aklad. u izgi insandr. Onu saran kare
izgisi de eceldir. Dar uzanan izgi, onun emelidir. Bu emel izgisini kesecek izgi-
ler ise musibetlerdir. Bir musibet oku yolunu ararak insana demese bile, ecel oku
deer.
54
Baka bir hadiste ise: izgi insan, ecel ve emeli temsil eder. Ecel en ya-
kn, emel en uzak olandr.
55


52
Eb Abdullah smil el-Buhr, el-Cmius-Sahh (Sahhul-Buhr), ar Yay., stanbul, 1981, Ka-
der, 1.
53
Muhammed b. sa et-Tirmiz, es-Snen, ar Yay., stanbul, 1981, Kader, 1.
54
Buhr, Rikk, 3, 4; Tirmiz, Zhd, 5, 25, 27; Edeb, 82, 91; brahim Canan, Hadis Ansiklopedisi,
Aka Yay., stanbul, 1993, c. I, s. 323.
55
Buhari, Rikk, 4; Tirmizi, Zhd, 5, 27; Canan, c. I, s. 328.
17
Hadis:





2. Hadis:

Daha farkl ekiller de yaplabilir. Ancak btn bu ekillerin vurgulad ey de udur:
Ecel mutlaktr. lm de emelden daha yakndr. Musibetler insan emele ulamadan
yakalayacaktr. Hz. Ali, eceli gelenin baka hibir nedeni kalmayacan sylyor.
56

nsann hayat boyunca, bir takm afet ve musibetlerle karlaabilecei gereini bu-
rada grmekeyiz. nsan elden geldiince, baz tedbirlere bavurmakla bu afetlerin ba-
zlarndan kurtulabilir. Nitekim Peygamberimizin sz ve davranlarnda bunun rnek-
lerine rastlamaktayz. Nihayet ecel, kiiyi her ynden kuatm olduu iin yakalay-
verir; tabii olan bu lmden kurtulu yoktur.
57

Kim rzknn artrlmasn ve ecelinin uzatlmasn isterse, sla-i rahim yapsn.
58

Sadaka ve sla-i rahim mr uzatr, belay defeder.
59

Eceli (lm) gelmeyen bir mmin kul Allahtan ifa dilerse kurtulur.
60

Gizli sadaka Rabbin kzgnln giderir, sla-i rahim mr artrr.
61

Ayrca baz hadislerde de mrn iyilikle gemesi, uzamas olarak yorumlanmtr.
62


56
Tun, a.g.e., s. 381.
57
Karadeniz, Osman, Ecel zerine, Anadolu Matbaclk, zmir, 1992, s.43.
58
Buhari, Edeb, 12; Ebul-Hseyin Haccac el-Mslim, el-Cmius-Sahh, stanbul, 1981, Birr, 20, 21.
59
Ahmed b. Hanbel, Msned, stanbul, 1981, c. III, s. 266.
60
Tirmizi, Tbb, 32; Eb Dvud, Ceniz, 8; bn Hanbel, c. IV, s. 305.
61
smail b. Muhammed el-Acln, Keful-Haf ve Mzillul-Elbs, Drul-Ktbil-lmiye, Beyrut,
1988, c. II, s. 22.
62
Buhari, Rikak, 2; Tirmiz, Zhd, 29; Canan, c. I, s. 329, 330.
nsan Ecel Emel



EMEL
ECEL
Musibetler
nsan
18
1.4. ECEL KAVRAMININ LKL OLDUU KAVRAMLAR
Semantik almalarn yaps gerei bir kavram incelerken onun balamn ve ilgili
olduu kavramlar ele almak zorunludur. Bu erevede biz de ecel kavramnn
Kurandaki kullanmlar itibaryle ilikili gzken kavramlardan en arpc olanlar
burada zikredeceiz. Ecel kavramnn kendi anlam zenginlii yannda, ecelle ba-
lantl birok kavram daha bulunmaktadr. Bu kavramlar da ecelin daha iyi anlalma-
sn salayacak ve onunla ilintili bir mahiyet arz etmektedir.

1.4.1. Kader ve Kaza
Kuran- Kerime bakldnda Allahn ilim, irade ve kudretinin mutlak oluunu ifade
eden ayetlerde, insana hibir hrriyet alan braklmakszn her eyin nceden belir-
lendii ekilde meydana geldiinin vurguland grlmektedir. Buna karlk, insann
btn yaptklarndan mesul tutularak hesaba ekileceini beyan eden ayetler de gz
ard edilememektedir. Bu durumla kar karya kalan insanlarn zihinlerinde kanl-
maz olarak bir takm pheler uyanmaktadr. nsanlarn bir ksm kaderi aln yazs
olarak kabul ederek hayatn ak ierisinde kendilerinin hibir yetki ve sorumluluklar
yokmu gibi hareket etmekte, bylece alp abalamaya gerek grmemektedirler.
Dier taraftan insanlarn bir ksm da ilh hkimiyeti gz ard ederek kendilerinin her
istediklerini yapabilecek g ve kudrete sahip olduklarn dnmekte, dolaysyla
hayatlarnda kader inancna yer vermemektedirler.
Gnmzde din eitimi ve retimiyle megul olanlarn kader inanc etrafnda dnp
dolaan sorulara ok sk muhatap olduklar da dikkate alndnda, insanlarn hayatla-
rnn akn ve yaay tarzlarn dorudan etkileyen kader inanc her zaman gndem-
de yerini alan en canl meselelerden biri olma zelliini korumaktadr.
63

lahi ilmin insann irade alanna giren fiillerine nceden (ezelde) taalluk edip etmedii
sorusuna kader probleminin nirengi noktas olarak grmek mmkndr. aslnda bu

63
Osman Karadeniz, Kader Konusunda Baz Yanl Anlamalar, DEFD, c. VII, s. 191-193.
19
problemin sebebi zaman faktrdr. Zat- ilahi zaman ve mekandan mnezzehken
insana mahsus idrak ve eylemler bu iki faktrden bamsz dnlemez.
64

Ecel kavram, kader ve kaza meselesi ierisinde deerlendirilmitir. Mtefekkirlerin
kaza ve kader anlaylar dorultusunda ecel hakkndaki grleri ekillenmitir.
Ecel, kader ierisinde nceden yazgy en iyi ekilde aklayan bir kavramdr. Dolay-
syla bu kavramn zerindeki dn telakki, birbirinden ok farkl gruplarn olumasna
da zemin hazrlamtr. Hayatn kesilmesi veya katledilerek lme bir kaza m yoksa
bir kader midir? sorusu eitli meselelerin de ortaya kmasna neden olmutur.
65

Ka-de-ra/- fiil kknden gelen kader kelimesi; lmek, bir eyi belli bir lye gre
tayin etmek, belli bir nizama gre yapmak, takdir ve belli etmek anlamlarna gelir.
66

Kelime al/ _'= harf-i cerriyle birlikte kullanldnda ise gc yetmek; normal
olarak kllanlrsa, lmek, plnlamak, dzenlemek, rzkn daraltmak gibi anlamlara
gelir. Kelime Tefl bbna nakledildiinde ise takdir etmek, hkmetmek, muktedir
klmak mnlarna gelir.
67

Ka-z/ _- hkmetmek, muhkem ve salam yapmak, emretmek, yerine getirmek,
yaratmak anlamlarna gelmektedir.
68

Selef limleri, Mturd ve i limlerinin ou kaderi Allahn btn nesne ve olay-
lar ezel ilmiyle bilip belirlemesi; kazy ise Allahn nesne ve olaylara ilikin ezel
plnn gerekletirmesi eklinde tanmlamlardr.
69
Ear alimlerinin ounluuyla
slm filozoflar sz edilen tanmlar tersine evirerek kazya kader, kadere de kaz
anlamn yklemilerdir. Buna gre kaz, Allahn ezel hkm, yani btn nesne ve
olaylarn levh-i mahfuzda veya kll aklda topluca var olmas, kader ise btn nesne

64
Bekir Topalolu, slam md., TDVA, stanbul, 2001, c. XXIII, s. 8.
65
Okumu, a.g.e., s. 56.
66
bn Manzr, a.g.e., c. V, s. 174-178; el-Isfahn, a.g.e., s. 597; Yusuf evki Yavuz, Kader md.
TDVA, stanbul, 2001, c. XXIV, s. 58.
67
Isfahn, a.g.e., s. 595-598; Zemaher, a.g.e., c. IV, s. 441; Mehmet Soysald, Kurn Semantii A-
sndan nanla lgili Temel Kavramlar, alayan Yay., zmir, 1997, s. 174-175.
68
Yavuz, a.g.e., c. XXIV, s. 58.
69
Yavuz, a.g.e., c. XXIV, s. 58.
20
ve olaylarn kazya uygun olarak yaratlmas ve d alemde gereklik kazanmasdr
70

demilerdir.
Ehl-i Snnetin kader anlaynn merkezinde bulunan takdir, tayin ve tesbit anlay
neticesinde bir insann kaderi belirlenmi ise, hayatnn en nemli gerei olan l-
mnn zaman da tesbit edilmitir.
71

Mutezilenin dncesine gre, kaz ve kaderin insan ilerinde hibir tesiri yoktur,
insan yapt her eyi kendi arzu ve iradesi ile yapar. nsann evvela bir ii kendi iste-
iyle yapmas, sonra onu kadere mal etmesi doru deildir. Kader, insann kendi ira-
desiyle yaptklarndan baka bir ey deildir.
72
Mutezile, sorumluluk douran beer
fiilleri kader ve kazann dnda tutmutur. Onlara gre kader ve kaz insanlara ait
fiillerin hkmn aklayp haber vermekten ibarettir.
73

Kader genellikle u iki ayrma tabi tutularak aklanmtr:
1. Kader-i Mutlak: nsan iradesine taalluk eden ilh ldr. htiyari hkmle belirle-
nir.
2. Kader-i Mbrem: nsann irade ve kudreti dnda olan deimez kader. arta, sebe-
be bal olmas ynnden kesinlikle hkme balanmtr. Tabiat kanunlar, canl ve
canszlarn bal olduu kurallar bu nevidendir.
74

Kader inanc, slmn ilk dnemlerinden itibaren tartma konusu olagelmitir. Asln-
da bu mesele, sadece slm Dininde deil, dier din ve dnce sistemlerinde de s-
rekli tartlan, zm aranan bir problemdir. Zira, kader bir taraftan sonsuz ilim, irade
ve kudret sahibi olan Allahn hakimiyetini, dier taraftan her ynyle snrl ve sonlu
olan insan ve onun hrriyetini dorudan ilgilendirmektedir.
75


70
Seyyid erif Crcn, et-Tarft, Kader md., s. 58.
71
Okumu, a.g.e., s. 62.
72
A. Ltfi Kazanc, slmda rade, Kaza ve Kader, rfan Yay., stanbul, 1971, s. 39.
73
Ebul-Hasan Kad Abdulcabbar, Fazlul-tizl, basm yeri yok, ts., s. 169-170.
74
A. Saim Klavuz, Ana Hatlaryla slm Akaidi ve Kelma Giri, Ensr Yay., stanbul, 1997, s. 130.
75
Sabri Ylmaz, Elmallya Gre Kader nanc ve nsan Hayatndaki Yeri, Gnmz nan Problemle-
ri, lhiyat Faklteleri Kelm Anabilim Dal Semp., 7-9 Eyll 2001, Erzurum, s. 171; Bekir Topalolu,
Akaid Md., TDVA, c. II, s. 492.
21
Mtefekkirlerin kader dncelerine bal olarak da ecel anlaylar ekillenmitir.
Allaha ait dileme ve irade ile ilgili yetleri
76
esas alanlar, kula ait dileme ve irade ile
ilgili yetleri
77
hi hesaba katmamlar, dolaysyla Kurna eksik bir bak asyla
yaklam, Kurn btnln gz nnde bulundurmamlardr.
78

Kadere farkl bak, toplumlarn sosyal yaplaryla da yakndan ilgilidir. Hatta bir bi-
reyin durumundaki soysal veya biyolojik farkllklar bile, o bireyin kader konusuna
bakn etkileyebilmektedir. Genelde bireyler gen, salkl ve imknlara sahip olduk-
lar dnemlerde hrriyeti, yalandklarnda ya da salklarn ve imkanlarn yitirdik-
lerinde cebriyeci bir anlaya doru ynelirler. Kurn- Kerm, toplumlarn ve kiile-
rin konumlarna paralel olarak izdikleri bu zikzaklar orta bir noktada tutma abas
ierisindedir.
79

Allah, dilediini saptrr ve dilediini hidayete kavuturur
80
yetiyle benzeri mutlak
ifdeleri ieren yetlere dayanarak hidyet bulma ve saptmann tamamen Allahn
belirlemesiyle gerekletiini zanneden ve insann, belirlenmi kaderinin esiri olduu-
nu ileri srenler olmutur. Kimi yetlerin siyk ve sibkna baklmadan ve bu mutlak
ifadelerin kayt altna alndklar yetler gz nnde bulundurulmadan byle bir sonu-
ca varmak mmkndr. Ancak Kurn bir btndr ve baz yetlerinin, baz yetlerini
akladklar bizzat Kurnda belirtilmektedir. O halde Kurn yetlerinden sonular
karlmaya allrken buna mutlaka dikkat edilmesi gerekmektedir.
Konuyla ilgili yetler bir btnlk ierisinde deerlendirilecek olursa, Allahn hid-
yete kavuturduu kiinin bizzat kendisinin hidyeti setii ve bu sebeple Yce Al-
lahn o kimseyi hidyete kavuturduu, sapklk konusunda da durumun ayn olduu
grlecektir. Mesela saptrma ile ilgili mutlak ifade aklayc baka yetlerle kayt
altna alnmtr.
81


76
Enm, 6/91; Th, 20/40; Rad, 13/26; Furkn, 25/2; r, 42/11; Kamer, 54/12; Vka, 56/60.
77
Enfl, 8/29; Mddessir, 74/38; sr, 17/97; Bakara, 2/134, 286; Nis, 4/78; Fussilet, 41/69.
78
Celal Krca, limler ve Yorumlar Asndan Kurna Yneliler, Tur Nr., stanbul, 1993, s. 112.
79
M. Sait imek, Kurnn Ana Konular, Beyan Yay., stanbul, 1999, s. 73.
80
Nahl, 16/93; Ftr, 35/8.
81
imek, a.g.e., s. 76.
22
Onlar yoldan sapnca, Allah da kalplerini saptrmt. Allah, fsklar topluluunu
hidyete kavuturmaz.
82

Hayr! yle deil, bilakis onlarn kazanmakta olduklar ktlkler kalplerini paslan-
drmtr.
83

Allah onunla bir ok kimseyi saptrr, biroklarn da hidyete kavuturur. verdii mi-
sallerle Allah ancak fsklar saptrr. Onlar yle sapklar ki, kesin sz verdikten sonra
szlerinden dnerler. Allahn ziyaret edilip hal ve hatrlarnn sorulmasn istedii kim-
seleri ziyaretten vazgeerler ve yeryznde fitne ve fesat karrlar. te onlar gerekten
zarara urayanlardr.
84

Bu ve benzeri yetler, Allahn saptrmasnn sebebini aklayan yetlerdir. Bu yet-
lerden de anlald gibi sapmann asl sebebi, sapan kiilerin kendi tavr ve davran-
lardr. Kendileri sapma yolunu tercih etmilerdir.
Hidayet ve dalalet hususunda, Allahn iradesi keyfi deildir; prensip olarak kulun
dilemesine ve o dorultudaki hr tercihi ve eylemine baldr. nk Allah, dnya ve
ahiret hayatn imtihan iin yaratmtr.
85
Her insann, ebed olan ahiret yurdundaki
yerini kendi eliyle kazanmas istenmitir.
86
Dnya hayat ve yaratl amac bu olunca,
Allah hi kimseyi arzusunun, tercihinin, iradesinin ve eyleminin aksine ne dallete
drr, ne de hidyete erdirir. Tercih, irade ve eylem kuldan, sonu ise Al-
lahtandr.
87

Kukusuz Allah, adalet sahibidir. Kimseye zulmetmez:
phe yok ki Allah zerre kadar hakszlk etmez.
88
Bu sebeple Kurn- Kerm, in-
sanlarn mazeret olarak kaderi ileri srmelerini iddetle reddeder:
Allaha ortak koanlar diyecekler ki, Allah dileseydi ne biz ortak koardk, ne de ata-
larmz ortak koarlard. Hibir eyi de haram klmazdk. Bu ekilde onlardan ncekiler

82
Saf, 61/5.
83
Mutaffifn, 83/14.
84
Bakara, 2/26-27.
85
Mlk, 67/2.
86
Csiye, 45/22.
87
M. Zeki Duman, Beynul-Hak, Fecr Yay., Ankara, 2006, c. II, s. 319.
88
Nisa, 4/40.
23
de (peygamberlerini) yalanladlar da sonunda azabmz tattlar. De ki: Yannzda bize
aklayacanz bir bilgi var m? Siz zandan baka bir eye uymuyorsunuz ve siz sadece
yalan sylyorsunuz.
89

Aslnda daha nce yazl olmas itibaryla kader, Allahn ilmidir. Elbette Onun ilmi-
ne snr yoktur. Gemii bildii gibi, gelecei de bilir. Bizim yapp ettiklerimiz, elbet-
te Onun ilmi dnda deildir. Bu anlamda kader, bundan ibarettir. Biz bir davranta
bulunuyorsak, Allah byle davranacamz nceden bilmektedir.
90
Dolaysyla bu
bilgi kaderi tekil etmektedir.
Yeryznde vuku bulan ve sizin banza gelen herhangi bir musbet yoktur ki, biz
onu yaratmadan nce bir kitapta yazlm olmasn. phesiz bu Allaha kolaydr.
91

Gaybn anahtarlar Allahn yanndadr. Onlar ancak O bilir. O, karada ve denizde
ne varsa hepsini bilir. Onun ilmi dnda bir yaprak dahi dmez. Yerin karanlklar
iindeki tek bir tane, ya ve kuru ne varsa hepsi apak bir kitaptadr.
92

Kurn yetleri btnlk ierisinde deerlendirildii zaman ortaya byle bir tablo -
kyor. Ancak insann iradesi konusunda cebr taraftarlar konuyla ilgili Kurn ve hadis
metinlerinden cebr ifde edenleri toplayarak kendi grlerini onlara dayandrmlar,
kaderi inkr edenler de insana iradeyi izafe eden nasslar bir araya getirerek cebriye-
nin tam tersi olan bir gr ortaya koymulardr.
93
mam Ear ve mam Mturdnin
sistemletirdii inan esaslar, kulun iradesini kaldran Cebriye ile tam irade, sorumlu-
luk, hrriyet tanyan Mutezile aras bir yere oturtuldu. Dnce sistemleri arasnda
merkez bir konuma getirildi. Ancak bunlardan Earlik, sistem olarak Cebriyeye,
Mturdlik ise Mutezileye yakn bir yer igal etti.
94


89
Enm, 6/148.
90
imek, a.g.e., s. 81.
91
Hadd, 57/22.
92
Enm, 6/59.
93
Muhittin Baeci, Gnmz nan Problemleri, lhiyat Faklteleri Kelm Anabilim Dal Sempoz-
yumu, 7-9 Eyll, 2001, s. 71.
94
Krca, a.g.e., s. 89.
24
Kader konusunda yaplan tartmalar, kainatn belli bir dzen dahilinde Allah tarafn-
dan yaratlmasnda deil, yapt fiillerden lehte veya aleyhte sorumlu olan insann, bu
yaptklarnn ezelde tayin ve tespit edilip edilmediinde odaklamaktadr.
95

Eer insan Mutlak Kudret nnde ezik, zayf, iradesiz, gsz ve zorunlu kurallara
tabi zavall bir varlksa, kendisini ispatlamas iin alp didinmesi, azim ve gayret
gstermesi de yine aptallk olacaktr. Hem nasl olsa i olacana varacak, neticede
almas hibir eyi deitirmeyecek deil miydi? O halde ar gayret gsterip yoru-
lanlarn, yorulduu yanlarna kalacak demekti.
96

Fakat Kurnn haber verdii gerek hi de byle deildi ve Kurn zerine basa basa
vurgulamt:
nsan iin ancak alt kadar vardr.
97

Bu aykr anlayn Mslman toplumlar da etkilemesinden sonra ynlar tembellik
ve miskinliklerini kader olarak telakki etmeye baladlar. Baarszlklarn, ezilmilik-
lerini, zelil ve hakir bir biimde yaamalarn kadere balyorlard. Dmanlarnn
baarlarna da ayn gzle baktlar. Tabi bu inan Allaha iftiradan baka bir ey deil-
dir.
98

slm kavramlardan olan kader ve tevekkln mslmanlar tarafndan nasl yanl
anlaldn aklayan u iiri sunmak istiyoruz:

Kadermi! yle mi? H; bu sz deil doru:
Belan istedin, Allah da verdi Dorusu bu.
Meiyyetin sana zulmetmek ihtimali mi var?
al! dedike eriat, almadan, durdun,
Onun hesabna bir ok hurafe uydurdun!
Sonunda bir de tevekkl sokuturup araya,
Zavall dini evirdin onunla maskaraya!
99


95
Ahmet Akbulut, Sahabe Devri Siys Hdiselerinin Kelm Problemlere Etkileri, Birleik Yay., stan-
bul, 1992, s. 337.
96
Mustafa slamolu, mn, Denge Yay., stanbul, 2005, s. 166.
97
Necm, 53/39.
98
slamolu, a.g.e., s. 167.
99
M. Akif Ersoy, Safahat, stanbul, 1987, s. 239.
25

Halbuki Kurn- Kermde yle buyrulmaktadr:
Mminlere yardm etmek boynumuza bor oldu.
100

Eer siz Allaha yardm ederseniz Allah da size yardm eder ve sizi ayaklarnz zerin-
de dimdik tutar.
101

Allah, inananlar savunur.
102

nsann yeryzndeki konumu, yetki ve sorumluluk alanlar, onun yeryznde Al-
lahn halifesi klnmasyla belirlenmi olmaktadr. nsana tahsis edilen bu nfuz alan,
ona gre dzenlenmi, kendisi de grevlerini tam anlamyla yerine getirebilecek fiziki
ve zihinsel yetilerle donatlm, ona eylemlerini planlama ve gerekletirme gc ve-
rilmitir. O, bu gc orannda, yaptklarndan, ettiklerinden sorumlu tutulmutur.
103


1.4.2. mr
Ame-ra/ -= fiil kknden gelen mr veya mr ( -) kelime anlam itibariyle;
hayat, bedenin hayatta kal mddeti, yaama ve var olma sresi, yaam anlamlarna
gelmektedir.
104
Lgtlerde deiik tarzlarda kullanlan bu kavramn konumuzla alakal
olan tarafn ifade edeceiz. O da balangc ve sonu olan bir hayat mddeti mns-
dr.
mr, insan iin dllenme olayndan sonra balayp, onun lmesiyle noktalanan sre-
ci ifade eder. mr, ecelin imknlar iinde yaanlan sredir. Kelime dilimizdeki baz
kullanlaryla deyimsel bekler de oluturmutur. Bu kelime gruplarnn tamamna
yakn da mr kelimesinin aslna uygun olarak dnyada yaad hayat srecini
ifade ederler:
mr srmek, mrne bereket, mr trps, mrsz, mr var, mre bedel, mr-
ler olsun, mr/billah Baz deyimler de mrn uzunluunu ifade eder: mr vef

100
Rum, 30/47.
101
Muhammed, 47/7.
102
Hacc, 22/38.
103
Erdoan Pazarba, Kurn ve Medeniyet, Pnar Yay., stanbul, 1996, s. 211.
104
bn Manzr, a.g.e., c. IX, s. 390; Isfahani, a.g.e., s. 517; Hasan Akay, slm Terimler Szl, aret
Yay., stanbul, 2005, s. 373.
26
etmemek, mr uzamak Sizlere mr ve mr adam eklindeki deyimler de
hayatn deerine vurgu yapar.
105

Kurn- Kermde yaama sresi anlamnda kullanlan mr kelimesi yedi yette
geer. Ayrca be yerde de bu anlamdaki umr kelimesi fiil halinde kullanlr.
Allah, Kurnda kendisini mr veren olarak tanmlar ve bunun yasalarnn da bir
kitap iinde olduunu belirtir.
Sizi nce topraktan, sonra nutfeden/spermden yaratan, sonra da sizi erkek ve dii ola-
rak birbirinize e yapan Allahtr. Her diinin tad ve dourduu ey, ancak Onun
bilgisi dhilindedir. Her canlya verilen mr, mrnden ksaltlacak sre, mutlaka bir
kitapta yazldr. Dorusu bunlar Allah iin kolay ilerdir.
106

Anlalyor ki var olan hibir ey ne tesadfe braklm, ne de kendiliinden gerek-
lemitir. Her doann ne kadar yaayaca, ocukluk, genlik ya da yallk anda
m ve nerede, ne zaman lecei hep Yce Allahn bilgisi, iradesi ve takdirine gre-
dir.
107
Ehl-i Snnetin genel grnn zeti bu ekildedir.
nsann dnyadaki eceli demek, lmne kadarki mrnn mddeti veya o mddetin
sonu, lm vakti demektir. ld anda, bu ecel gelmi ve ecel yetmi olur. lm,
hangi sebeple gerekleirse gereklesin, ecel yetmi, mr bitmi olur.
108

mr; yaama veya var olma sresidir.
109
nsann veya herhangi bir canlnn eceli,
kendisine tayin edilen mrdr. Ecelin gelmesi ise, tayin edilmi bulunan mrn
son bulmas, yani lmdr.
110

Her canl lm tadacaktr
111
. Ayrca, hi kimseye ebedilik verilmemi olma-
s
112
, mutlaka lme varaca
113
, doum
114
kadar esasl bir gerek olarak verilmekte-
dir.

105
Meydan Larousse, Sabah Yay., stanbul, 1992, c. XV, s. 342; D. Mehmet Doan, Temel Byk Trke
Szlk, Bahar Yay., stanbul, 1994, s. 624.
106
Fatr, 35/11; Hicr, 15/72; Yasin, 36/68; Bakara, 2/96.
107
Duman, a.g.e., c. I, 346.
108
M. Yaar Soyalan, Elmall Tefsirinde Kurn Terimler ve Deyimler, Aa Yay., stanbul, 2003, s.
106.
109
M. Talay, A.N. Gnaydn, M.H. , Terimler Szl, Esnaf Matb., Sivas, 1987, s. 354.
110
M. Sait imek, Ecel md., amil slam Ansiklopedisi, stanbul, 2000, c. II, s. 182.
27
Allah, insanlar arasnda lm gereini takdir ederek
115
insan cinsi iin bir son hazr-
lamtr. Ancak bunun icrsnn artn da insann davranlarna balamtr. eitli
nedenlerden dolay oluacak lmden sorumlu olan Allah deil, insann kendisidir.
116

lmi ifadeler dorultusunda devam eden almamzn akn deitirmesi asndan
bir yazarn mr aklayan edeb ifadelerini burada zikretmekte fayda gryoruz:
Yabancyzdr kendi kendimize. yle dakikalar, yle gnler, hatta yle haftalar olur.
Karmzda sanki bir baka biz vardr, bizden uzak, bizden ayr; duygular bizim ol-
mayan, belki stndeki elbisesi bile..
mr yolunda ilerleyip bir hayli yol aldktan sonra insan ister istemez yle bir arka-
sna bakyor. Ordularnn bozguna uradn ac bir ruh burukluu, hazin bir alalma,
kahredici bir klme hissiyle seyreden malup bir kumandanzdr biz. O zaman her
ey bitmi, her eyin sonu gelmitir, kendimizin de.. Bizim iin hayata hayat katan,
bouna olduu imdi aka anlalan o abalar, o rpnp didinmeler bitmi; baka bir
hayattr balayan, ama o da bir yabancdr
117


1.4.3. Vakit
Arapa ve-ka-te/ye-k-tu ( - - --, ) fiilinden vakt mastar vakit koymak, vakit ta-
yin etmek, bir ey iin sre takdir etmek demektir.
Vakit bir isim olarak vakit, zaman, sre, an anlamna gelir. oulu evkttr.
118

Szlkleri incelediimizde u husus dikkatimizi ekmektedir. Ecel, vakit, zaman,
mddet (sre), an, vade kavramlar hep birbirleriyle aklanmaktadr.
Zaman, vakit kelimesinin mterdifidir. Zaman, nn hareketidir.

111
Enbiy, 21/35.
112
Enbiy, 21/34.
113
Nis, 4/78.
114
Enm, 6/28; Mlk, 67/2; Hkka, 69/8; l-i mrn, 3/143.
115
Vka, 56/60-61.
116
Okumu, a.g.e., s. 54.
117
Ahmet Cokun, Sohbetler ve Hatralar, TDV Kayseri ubesi Yay., Kayseri, 1996, s. 218.
118
Hamdi Dndren, Vakit md., amil slam Ansiklopedisi, c. VIII, s. 190.
28
-- ' , , Nerede olursanz olun, O, sizinle beraberdir.
119
szleri, nn da-
yanadr. nn hareketinden dakikalar, dakikalarn hareketinden dereceler, derecele-
rin hareketinden saatler, saatlerden gnler doar. Gnn almasndan haftalar, aylar,
mevsimler ve yllar meydana gelir.
120

Ecel, bir vakit, bir zaman dilimi, sure veya bir vaktin sonu demektir. rnein, u bor
bir sene sreyle snrlandrlmtr denildiinde, bir sene bir eceldir. Sonra Ecel geldi
denildii zaman da senenin sonunun geldii anlalr.
121

Kad Abdulcabbr, ecelin kelime anlamn vakit olarak verip
122
, konuya girmekte,
Ear de ecelin vakit demek olduunu tasrh ediyor.
123

Bkllnde esas olan, ecelin vakit kavramyla aklan ve ecelin Allahn ilmince
bilinen bir zaman aral oluudur.
124

Musa, belirlenen sreyi tamamlaynca
125

Kadnlar boadnz ve onlar da bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, ya onlar
iyilikle tutun, ya da iyilikle brakn.
126

Ey iman edenler, belirlenmi bir sure iin borlandnz vakit onu yaznz.
127

Karlkl belirlenen sure, iddet sresi, borcun vakti ve vaktinin girmesi gibi anlamlara
gelen ecel kavram, ilgili yetlerde ancak vakit olarak anlalabilir.
128


119
Hadd, 57/4.
120
Sleyman Ate, ar Tefsr Okulu, Yeni Ufuklar Nr., stanbul, 1998; S. 269.
121
M. Yaar Soyalan, a.g.e., s. 106.
122
Kad Abdulcabbar, erhu Uslil-Hamse, Kahire, 1988, s. 780.
123
Ear, Makltul-slmiyyn ve htilfu Musalln, thk.: Helmut Ritter, Wiesbaden, 1980, c. I, s. 321.
124
Bklln, a.g.e., s. 333; erafettin Glck-Sleyman Toprak, Kelm, Tekin Kitabevi, Konya, 1991, s.
258.
125
Kasas, 28/29.
126
Bakara, 2/231.
127
Bakara, 2/282.
128
bn Ms Ebul-Bek, Klliyt, thk.: A. Derui, M. Miari, Beyrut, 1993, s. 50; Muhammed b. Cerr et-
Taber, Cmiul-Beyn an Tevli yil-Kurn, Beyrut, 1954, c. IV, s. 1682; Fahreddn er-Rz, Tefsr-i
Kebr, trc.: Komisyon, Aka Yay., Ankara, 1989, c. XVII, s. 469, 497, 506-507; Elmall Muhammed
Hamdi Yazr, Hak Dni Kurn Dili, Eser Nr., stanbul, 1984, c. III, s. 1874.
29
1.4.4. lm/Mevt
Arapa mte-yemtu filinden mevt kelimesi anlam itibariyle, lmek, yok olmak,
helak olmak anlamlarna gelmektedir. oulu emvttr.
129

Kurn-I Kermde lm anlamndaki mevt kelimesi ve trevleri 167 yerde geer.
Veft gibi deiik kelime ve ifadelerle lmden 190 yerde sz edilir.
phesiz sen de meyyit olacaksn (leceksin), phesiz onlar da meyyit olacaklar.
130

Her nefis lm tadacaktr.
131

Bu yetlerde mevt kelimesi bizatihi lm; ecellerin gelmesi sonucu ruhlarn/canlarn
kmas manasnda kullanlmtr. Buradaki lm, kiinin Dirili Gnne kadar tekrar
dnyaya dnmesinin sz konusu olmad lmdr.
132

Btn canllar mutlaka lecektir. Bu gerek yasa olarak takdir edilmitir.
Her canl lm tadacaktr. Yaptnzn karl kyamet gn size tastamam verile-
cektir.
133

Her nefsin sonunda eceli tadaca beyan ilahisi de ayrca zerinde durulmas gereken
bir hususiyet tar. nsann tad alan, yani elem ve haz duygularna sahip olan ksm
nefsidir. Akl heyecanla, duygu ile megul deildir. Ancak heyecan; hayatmz, duygu-
larmz, temsil eden nefis, akln ilemesi iin gereken enerjiyi, potansiyeli verir. Bu
ayet-i kerimede ecelin bir tad olduunu ve nefsin bunu tadacan anlatan ok derin
ve ince bir mana vardr.
134

Buna gre lm vakas, herkesin hesabn verecei gne geiin anahtardr. Allah bunu
var ederek insan davranlaryla denetim altna almak istemitir. Hesap verecek varla
lm hatrlatarak zulm de nlemek istemitir. lm her canl iin mutlak bir gerek-
tir. Bu gerekten ka asla mmkn deildir.
135


129
Isfahn, mevt md., a.g.e., s. 477.
130
Zmer, 39/30.
131
l-i mrn, 3/185.
132
Muktil b. Sleyman, el-Ebh ven-Nezir fil-Kurnil-Kerm, ev.: M. Beir Eryarsoy, aret Yay.,
stanbul, 2004, s. 291.
133
l-i mrn, 3/185; Enbiy, 21/35; Ankebt, 29/57; Rahmn, 55/26-27.
134
Ahmet Cokun, Sohbetler ve Hatralar, s. 66da Ayhan Songar, Nefs Hakknda, Trk Edebiyat, Ka-
sm, 1980den naklen.
135
Okumu, a.g.e., s. 132.
30
Islamdan nce baz cahiliye Araplar arasnda Dehriye anlamnda materyalist bir dnya
grnn mevcut olduu Kurn- Kermde ylece bildirilmektedir:
Dediler ki: u dnya hayatmzdan bakas yoktur; lrz ve yaarz. Bizi ancak za-
man (dehr) yok eder.
136

Chiliye Araplar yalnz lmle megul olmular, lmden sonra ne gelecei, ne
olabilecei meselesi ile ilgilenmemilerdir.
lmn insana rknt verci bir yn vardr. Bunu anlatmak iin, lmn yok olu
olmadn gsteren yetler, bu korkuyu Ahiret inancyla yumuatmak istemitir. Ayrca
hem yaratan, hem yaatan ve hem de ldren; putlar deil, Allahtr. Hayatmza bir
sre koyan da dehr deil, Allahtr.
Nitekim Zemaher sz konusu yeti aklarken kinatta olup biten btn olaylar dehrin
gcne balayanlarn dnyadakinden baka bir hayata inanmadklarn, hireti redet-
tiklerini, dehri her eyin seebi saydklar iin iirlerinde sk sk zamandan ikayet et-
tiklerini belirtir
137
ve bundan dolay Hz. Peygamberin Dehre svmeyiniz, nk dehr,
Allahtr (veya Allah, dehrdir)
138
dediini hatrlatr. Btn kaynaklarda hadisin son
ksm, Sizin dehre nispet ettiiniz olaylarn asl faili ve yaratcs Allahtr; bu sebeple
zamana svmekle Allaha hakaret etmi olursunuz eklinde aklanmtr.
139

Ecel dncesi, slamda da chiliyedeki kavram anlamyla kullanlmtr. Burada da
ecel, tayin edilmi sredir. Ve insan hayatyla ilgili olduu zaman ecel, Allah
tarafndan verilen srenin sonu, yani lm anlamna gelir.
140

slamdan nceki Araplarn ortak anlayna gre; insann hayattan ayrlmas nceden
tayin edilmitir, insan buna zorlanmtr. Yani herkesin lmle karlaaca belirli bir
gn vardr. Bu adan lme, ecel denir. kbet ya da tayin edilmi sre demektir.
O belirli sre dolunca ne kadar kk ve clz olursa olsun herhangi bir ey, en gl
insan dahi ldrebilir. Islam ncesi devrin nl ekiyas olan es-Selikin annesi es-
Seleke, olunun lmne alyor ve kendisini yle teselli ediyor:
Ecelinle karlatn zaman her ey seni ldrr.
141


136
Csiye, 45/24
137
Zemaher, a.g.e., c. III, s. 512-513.
138
Buhr, Edeb, 101; Mslim, Elfz, 4.
139
Hayrani Altnta, Dehriyye md., TDVA, c. IX, s. 107.
140
Toshihiko Izutsu, Kuranda Allah ve nsan, ev.: Sleyman Ate, Yeni Ufuklar Nr., stanbul, s. 165.
141
Izutsu, a.g.e., s. 162.
31
Var olan bir eyi anszn yok olduunu ya da z devinim olan hayatn nasl olup da
birden duruverdiini grmek insana ok zor gelmektedir.
142

lm, yeryzndeki btn canllarn deimez kaderidir. Esasen durumun byle
olmas, dnyada hayatn devam edebilmesi iin vazgeilmez bir rnektir. Zira lm,
dnyann ekolojik dengesi iin ciddi bir nem tamaktadr.
143
lmn umumilii ile
ilgili Kurn- Kermde bir ok yet vardr. Mesel: Yeryznde bulunan her ey
fndir.
144
, Her nefis lm tadacaktr
145
, Senden nce hi bir insana ebedi
yaama vermedik. imdi sen lrsen (sanki) onlar ebedi mi kalacaklar?
146
, Onun
(Allahn) ztndan baka her ey helak olacaktr.
147
, Her nerede olursanz, lm
size yetiir. Velev ki tahkim edilmi yksek kalelerde oturun.
148

yetlerde de belirtildii gibi dnya, baki kalmas veya dnyann kendileri iin
yaratld varlklarn orada ebedi kalmalar iin yaratlmamtr.
149
Gerekten de dnya
zerindeki btn varlklar, her an lmle iie yaamaktadrlar ve hayat her zaman ken-
disinde lmn ekirdeini tamaktadr.
150
Ecel, canldaki hayatn sona erecei saniye-
lerin gelip atmas, lm ise canldaki dnyevi hayatn sona ermesi, ya da ruhun beden-
den ayrlmas demektir.
Kulaa ho gelmeyen lm hadisesi, bazlar tarafndan mit verici ifadelerle kompoze
edilmitir: Ehl-i mn iin lm, bir rahmet kapsdr. Insan- mmini, zindan- dny-
adan cennet bostanna, huzuru Rahmana gtren emre hazr bir at ve buraktr. Sizlere
mjdeler olsun ki lm; idam deil, frak- ebed deil, yokluk deil, tesadf deil, fail-
siz bir yok olu deil, bilakis bir fail-i Hakm-i Rahm tarafndan bir terhistir, bir tebdl-i

142
Turan Ko, lmszlk Dncesi, z Yay., stanbul, 1991, s. 11.
143
Faruk Karaca, lm Psikolojisi, Beyan Yay., stanbul, 2000, s. 371.
144
Rahmn, 55/26.
145
l-i mrn, 3/185.
146
Enbiy, 21/34.
147
Kasas, 28/28.
148
Nisa, 4/78.
149
Fahreddin Rz, Tefsr-i Kebr, trc.: S. Yldrm, S. Kl, L. Cebeci, S. Doru, Aka Yay., Ankara,
1993, c. X, s. 138.
150
Haluk Nurbaki, nsan Bilinmezi, Hilal Yay., stanbul, s. 52.
32
mekandr. Saadet-i ebediye tarafna, vatan- asliyesine bir sevkiyattr. Yzde doksan
dokuz ashbn topluca bulunduu lem-i berzha bir visl kapsdr.
151



151
Bediuzzaman Said Nursi, Mektbt, rnk nr., stanbul, 2006, s. 241.
33




II. BLM
2. ECEL KELMESNN KURNDAK ANLAM EREVES
Ecel kelimesi Kurn ierisinde ok eitli anlam ifadeleriyle kullanlmtr. Bu kul-
lanmlar, balam btnl erevesinde aada sunacak olduumuz u yaplarda
grebiliriz:

2.1. MUAYYEN BR ZAMAN (nsan mrnn Belirli Bir Mddeti)
Kurn- Kermde ecel kelimesinin getii 56 yetin alm u ekildedir: Ecel
kelimesi 35 yerde yaln veya zamirle, 26 yerde de eitli eklerle birlikte toplam 61
yerde kullanlmtr:
Ecel-i Msemm 19;
Ecelen, eceln, ecel 10;
Kad ecelen 2;
Eceluhum 8;
Ecel-i Madd 1;
Ecelullh 2;
Ecelte 3;
Ecelen 2;
Ecelih 2;
Eceleh 3;
Eceluhnne 5;
Eceleyni 1;
Meccelen 1 yerde kullanlmtr.
Kurn- Kermdeki ecel ile ilgili yetleri inceleyerek bu konuda daha salkl bir fikir
yrtebiliriz. Ecel kavram ve trevlerinin kategorik ayrmlar ayn zamanda kavramn

34
ieriini de tanmlayaca iin yetlerin dilini daha iyi zebiliriz. u halde ecel lafz-
nn ve mtaklarnn getii yetlerin neyi ifde ettiklerine dikkat etmemiz gerekektedir.
Kurn, ecel ile ilgili yetleri;
1. Tekil halde
152
;
2. Msemm taks ile (ecel-i msemm eklinde)
153
;
3. Karb, Madd ve Allh ekleriyle
154
kullanlmtr.
nsan iin dnya hayat snrldr. Dnyaya gelen her insann herhangi bir mdahale
olmad zaman yaayabilecei zaman dilimine ecel, yani tabi mr diyoruz. Bu, in-
san cinsi iin takdir edilmitir. Kurnda, Allah, insanlar hakszlklardan tr ya-
kalayacak olsayd, yeryznde canl brakmazd. Fakat onlar belirli bir sreye (ecel-i
msemm) kadar erteler. Sreleri dolunca onu ne bir saat geciktirebilirler, ne de ne
alabilirler.
155
Buyrulmaktadr.
Biyolojik sre diye ifade edebileceimiz mr sresi anne karnnda balayp lme
kadar olan bir btndr. Nitekim Kurn- Kermde insann yaratl anlatlrken onun
anne karnnda eitli safhalardan getii ve belli bir sre sonunda rahimde gelimesini
tamamlayp dnyaya geldii belirtilmektedir.
`-= = = ` _-- .= _ '- ' '=' -

Ey insanlar! Eer ldkten sonra tekrar diriltileceinizden pheniz var ise bilin ki,
Biz sizi topraktan yarattk, sonra nutfeden/sperm, sonra alakadan, sonra mudadan.
Dilediimizi belli bir sreye (ecel-i msemm) kadar rahimlerde tutar, sonra da bir
bebek olarak karrz. Sonra siz yetiip olgunluk anza erersiniz. kiminizin hayat-

152
Mstakil kullanlar: Enm, 6/2, 128; l-i mrn, 3/145; Arf, 7/135, 185; Yunus, 10/11; Hd,
11/104; Rad, 13/38; Nahl, 16/61; sr, 17/99; Mminn, 23/43; Kasas, 28/28, 29; Ftr, 35/45; Mrselt,
77/12; Fussilet, 41/44; Mnfikn, 63/10-11; Talak, 65/2-4; Bakara, 2/231, 232, 234, 235.
153
Msemm ecel: Hd, 11/3; Rad, 13/2; brhim, 14/10; Nahl, 16/61; Ankebt, 29/53; Rm, 30/8;
Lokman, 31/29; Ftr, 35/13, 45; Th, 20/29; Zmer, 39/42; Mmin, 40/67; r, 42/14; Ahkf, 46/3;
Nh, 71/3, 4.
154
Ecel-i Karb: Nis, 4/77; Mnfikn, 63/10; brhm, 14/44.
Ecel-i Madd: Hd, 11/104.
Ecelullh: Ankebt, 29/5.
155
Nahl, 16/61.
35
na erken son verilir, kiminiz ise, bilirken hibir eyi bilemez olsun diye mrnn en
rezil/dkn ana itilir.
156

Erzelil-umur, insann yallk, hatta kocamlk adr. Ya ilerlemi, beden zayf-
lam, organlarda gszlk, kifyetsizlik had safhaya ulamtr; akl da temyz kbili-
yetini kaybedince bunaklk dnemi ba gstermitir.
157

Uzun mr verdiimiz kimseyi tepetaklak geri eviriyoruz. Hl aklnz ermiyor
mu?
158

Yahya Kemal Beyatl bu durumu yle dile getiriyor:
Yaamak gzel ey, lkin kocayp khnemek elm,
Yok mudur bunun bir aresi y Rabbel-lemn?
Kurnda ikili anlatm sisteminin bir tezhr benzer-benzemez, ruh-beden, dnya-
ahiret, hayr-er, cennet-cehennem, hayat ve lm.
159
hiret ve hiret hayatnn kar-
l olmak zere ok defa yakn hayat anlamndaki el-haytd-dny tamlamas
kullanlmtr. Kurn- Kermde arz, coraf; dny ise dn ve ahlk bir terim ola-
rak yer alm; dnya ktlenir veya hafife alnrken kozmik varl deil, burada sr-
drlen ve ahiret kaygsn geri planda brakan hayat tarz kastedilmitir. Ahiret iin
amelleri engellemeyen ve aksatmayan dnya hayat mer bir nmet, hatta saadettir.
Nitekim Mslmanlarn Rabbimiz! Bize dnyada da ahirette de iyilik ver!
160
diye
du etmeleri tavsiye edilmitir.

2.2. BORLANMA VADES
Arapa dne-yednu fiilinden deyn mastar; dn almak, dn vermek, emir ve
itaat altna almak, ceza veya mkfatla mukabelede bulunmak anlamlarna gelir. sim
olarak ise dn, satlan maln bedeli (semen) ve hazrda bulunmayan ey anlamla-
rn tar. Terim olarak deyn kelimesi; kiinin zimmetinde sabit olan borlar ifade

156
Hacc, 22/5.
157
Duman, a.g.e., c. II, s. 527.
158
Ysin, 36/68.
159
Veli Ulutrk, Kurn- Kermde Yaratma Kavram, nsan Yay., stanbul, 1995, s. 77.
160
Bakara, 2/201.
36
eder.
161
Ayn kkten treyen borlanmak anlamndaki tedyn (teful bb)
masdar da Kurnda bir defa gemektedir. Konumuzla alakal olan yet de udur:
- --, -- ,-' , - '+, ', -,--' _-- .= _ , -

Ey mn edenler! Ecel-i msemm ile (belirli bir vakte kadar) birbirinize borland-
nz zaman onu yazn
162

Bu yete Mdyene yeti denilir ki, Kurndaki en uzun yettir. _ ,-- --,-- .=
_-- bir ecel-i msemmya, yni gn, ay vs. gibi belirlilik ifade eden ve bilinmezlii
ortadan kaldracak ekilde belirlenmi olan bir vakte kadar herhangi bir bor ile ilem
yaptnz zaman -,--' o borcu yazn. Birbirinize bor alp verebilirsiniz, fakat
alverite borlarn vadesi, belli olmal, bir de yazlarak belgelenmelidir.
163

Burada ecel, borlar ve ticaret hukuku erevesinde kullanlmtr.
Bor senedi, belli bir vade sonunda denecek borlar iin dzenlenen belgedir. Yuka-
rdaki mdyene yeti vadeli borlanmalarn yazyla tespit edilmesinin gerekli oluu;
hatta, (ayn yetin devamnda) daha nemli borlanma ve akitlerde iki erkek ahidin
temini; bulunamazsa bir erkek, iki kadn ahit bulundurulmas veya borca karlk re-
hin (ipotekli mal) istenebilecei belirtilmitir. Buna kefil talebi hakk da eklenebilir.
te btn bu teminatlar, unutmaya kar bir tedbir veya borcun tamamen veya ksmen
inkr halinde ispat kolayl salamak iindir. Dzenlenecek senetler, ihtilaf halinde
mahkemede bir ispat arac olarak kullanlacak ve gerektiinde borcun zor kullanlarak
denmesi salanacaktr.
Gnmzde bono, ek, polie, el senedi, makbuz, alnd belgesi, borlunun imzasn
tayan defter kaytlar, bor senedi niteliindeki yazl belgelerdir. Bunlar usulne
gre dzenlenince dorudan veya mahkeme aracl ile tahsil edilebilmektedir.
164


161
bn Manzr, a.g.e., deyn md., c. XIII, s. 167.
162
Bakara, 2/282.
163
Yazr, a.g.e., c. II, s. 259.
164
Hamdi Dndren, slm Hukukuna Gre Alm Satmda Kr Hadleri, Balkesir, 1984, s. 114, 115.
37
2.3. ALE HUKUKUNDA DDET SRES
Szlkte; saymak, saylan eyin miktar, det anlamna gelen iddet kelimesi, evlili-
in herhangi bir sebeple sona ermesi durumunda kadnn yeni bir evlilik yapabilmek
iin beklemek zorunda olduu sreyi ifade eder. oulu ideattr.
ddetin konumuzla alakal blm, lm iddeti ve boanma iddeti eklinde ikiye ayr-
larak incelenebilir:

2.3.1. lm ddeti
Kocas len kadn hamile deilse beklemesi gereken sre drt ay on gndr. Bu h-
km Kurnn kocas len kadnlarn iddetiyle ilgili genel ve sarih ifadesine dayanr.
Sizden lenlerin hanmlar, kendi kendilerine drt ay on gn beklerler. Bu mddeti
tamamladklar zaman onlarn kendileri hakknda iyi bir ey yaptklarndan (evlenme-
lerinden) dolay size gnah yoktur. Allah yaptklarnzdan haberdardr. Farz olan bek-
leme mddeti dolmadan onlarla evlenmeye kalkmayn!
165


2.3.2. Boanma ddeti
Boanm olan kadnlarn beklemeleri gereken iddet, hamile olup-olmamalarna ve
baz fizyolojik zelliklerine gre deimektedir. Hamile olanlarn bekleme sresi do-
um yapmalardr.
+'-= -, +'= '-=' ' Hamile kadnlarn iddetleri ise, doumlarn yapn-
caya kadardr.
166

Kadnlar boadnzda, iddetlerini tamamladklarnda ya iyilikle tutun veya iyilikle
brakn. Kadnlar boadnzda, iddetleri sona erdimi, aralarnda iyilikle anlatklar
zaman kocalarna nikahlanmalarna engel olmayn.
167


165
Bakara, 2/234-235.
166
Talk, 65/4.
167
Bakara, 2/231-232.
38
Ecellerinin (iddetlerinin) sonuna geldiklerinde, ya mer bir ekilde onlar tutun veya
meru bir ekilde ayrln.
168


2.4. KOZMK DZENN LEY VE BOZULMA VAKT/KANATIN SONU

Burada ecel, gezegenler, gk cisimleri, ay, gne vb., gece-gndz iin tayin edilmi
zaman, devirleri iin takdirli sre anlamnda kullanlmtr.
Btn doa varlklarnn belli bir mr, bir ilev sresi vardr. slam inancna gre le-
min ba olduu gibi sonu da vardr. Ancak bu sonu bilmek beer gcnn dndadr.
nsann eceli gibi lemin de ecelini belirlemek ve belirledii ekilde gerekletirmek
Allaha aittir.
Allah geceyi gndz de geceye.
169
O, _-- .= ' =, . -- -- =-
gnei ve ay emrine boyun edirmi; her biri belli bir vakte kadar dzenli hareketini
srdrecektir.
170

Bu yetler; canllar gibi gne ve ayn da, dolaysyla evrenin de belli bir mr olduu-
nu aka ifade etmektedir. Evren iin tayin edilen mr, kyamet ile son bulacaktr.
171

Onlar kendi gnl lemlerinde, Allahn gkleri, yeri ve ikisi arasndakileri srf belli
bir ama ve belli bir sre iin yaratm olduunu hi dnmediler mi?
172

Biz; gkleri, yeri ve ikisi arasndakileri ancak yce bir ama ve belli bir sre iin ya-
rattk.
173

Bu yetlere gre Allah gk cisimlerine, gezegenlere, gne ve aya, yldzlara, gece ve
gndze aklarn tamamlamak iin artlarla rlm bir sre tayin etmitir.
174
M-

168
Talk, 65/2.
169
Gn 24 saattir; geceyi gndze, gndz geceye girdirmek suretiyle mevsimlere gre gnleri uzatan
ve ksaltan, Allahtr. 21 Haziran gndzlerin, dakika dakika geceden alarak en uzun olduu gn; 21
Aralk ise gecelerin dakika dakika gndzden alarak en uzun olduu gecedir. Gnler uzamaya balad-
nda, gndzler uzad nispette geceler gndze girmi; geceler uzamaya baladnda ise, gecelerin
ksald nispette gndzler geceye girmitir. Btn bunlar, Yce yaratcnn evreni, zellikle dnya ve
gnei yaratrken, onlar balam olduu tabii kanun ve konulandrma sebebiyledir.
170
Ftr, 35/13; Lokman, 31/29; Zmer, 39/5; Rad, 13/2.
171
Duman, a.g.e., c. II, s. 488.
172
Rm, 30/8.
173
Ahkf, 66/3.
39
semm ecel olarak anlatlan bu sre, kendi i yeteneine sahip olan cisimlere engelsiz
bir dzlemde yaama imkan olarak tannmtr. artlarn deitii anda msemm ecel,
baka artlarn alanna girer ki, o zaman yok olu kanunlar icr edilecektir.
175

Evrendeki galaksilerin, yldzlarn her birinin yrngeleri zerindeki hareketleri, sretle-
ri, dn hzlar ve kat edecekleri galaksi iindeki dn hzlar, yrngeleri hepsi
tespit edilmitir. Bu yldzlarn hareket yerleri hi deimemektedirler. Ve bu kainat
durduka, dnlerinde zerre miktar gerileme veya ilerleme olmayacaktr.
176
nsanlarn
bedensel yaps genetik ifrede tespit edilmi, o da mutlak bir kaderdir.
177

Dnya nizamnn bozulmas, yani kyametin nasl kopaca hususu Kuranda ayrntl
saylacak bir ekilde anlatlmtr. Buna gre grevli melek tarafndan sra flenecek,
Allahn diledikleri hari gklerde ve yerde kim varsa dp lecek, ikinci fleyite ise
herkes diriltilip mahere (toplanma yerine) gitmeye hazr olacaktr.
178
Birok yet k-
yametin kopuunu byk bir kozmik deiim olarak tasvir eder: Gk yarlacak, gne
drlecek, denizler kaynayp kabaracak, dalar yerinden kaldrlp yrtlecek ve ufa-
lanp atlm yn haline gelecek; ksacas hem yer hem de gkler ekil deitirecektir.
179

Sonunda mutlaka ak veya kapal bir yok olula mrn tamamlayacak olan kainat,
eceline ulam olacaktr.
180


2.5. HAYAT SRESNN SONU/LM VAKT
Arap lgatinde ecel, alnan borcun vadesi anlamnda da kullanlr. Vadeli satn dier
bir ad da eceldir.
181
Bu durumda ecel, bir borcun borlu tarafndan alacaklya denme-

174
Taber, a.g.e., c. IV, s. 1899, c. XIII, s. 75; Ebul-Fid bn Kesr, Tefsrul-Kurnil-Azm, Beyrut,
1992, c. II, s. 517; Zemaher, a.g.e., c. II, s. 605; Kad Abdullah Beydv, Tefsrul-Beydv, Drul-
Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1988, c. I, s. 500.
175
Okumu, a.g.e., s. 10.
176
A. Nedim el-Cisr, lim Felsefe Kurn Inda mn, ev.: Remzi Birk, Kitabevi, stanbul, 2005, s.
375.
177
Haluk Nurbaki, Bilim Asndan mann Alt art, Nesil Yay., stanbul, 2000, s. 139.
178
Zmer, 39/68.
179
Bkz., brahim, 14/48; Th, 20/105-107; Tekvr, 81/1-3; nfitr, 82/1-3; Kria, 101/1-5.
180
zutsu, a.g.e., s. 124.
181
bn Manzr, a.g.e., c. I, s. 79; Fruzbd, a.g.e., s. 864; Cevher, a.g.e., c. IV, s. 1621; Isfahn, a.g.e.,
s. 11, 65.
40
sidir. Bu insan mr iin sz konusu olduunda, borlu insann kendisi, alacakl Yarat-
cs, denecek olan ey ise ruhtur ki, o ruhu Allah, kendinden flemitir.
182
Dolaysyla
asl sahibi de Odur.
183

Kurn- Kermde hayat kelimesi hem kozmolojik-biyolojik, hem de ahlk bir muh-
tevaya sahiptir. ok sayda yet, hayatn metafizik prensibinden canlln balangc ve
tabii lemdeki eitli grnmlerine kadar uzanan bir yelpazede birbirini tamamlayan
aklamalar ihtiva etmektedir. Bu aklamalarn hep birlikte vurgulad itikadi ve ahla-
ki mesaj, canlln kaynann ilahi yaratma fiili olduu ve insann ldkten sonra tek-
rar diriltileceidir.
184

ounlua gre, ecel hayat sresi ve lm vakti olarak anlalmtr. lm, biyolo-
jik olarak, canl varlkta hayat fonksiyonlarn bir daha geri dnmemek zere sona er-
mesidir. Daha da zetlersek ruhun bedeni terk etmesidir.
nsanlar iin biyolojik bir netice olan lm gerei de ecel olarak ifade edilmektedir:
' ' .= ' ' '- ,=, ' Kim Allha kavuacan umuyorsa bilsin ki, Al-
lahn belirledii ecel (ecelallh-Allahn eceli) mutlaka gelecektir.
185

Allah, yaratt her varla, zellikle de insana, kendisinden kaamayaca bir lm
vakasn takdir etmitir:
Hibir kimse Allahn yazlp, bir sreye `= , '-'- - '- ` ,-- -- ' '
balanm izni olmadan lmez.
186

Bu ite bizim grmz alnsayd, burada ldrlmezdik, diyorlar. De ki: Evlerinizde
dahi olsaydnz, yine de haklarnda lm yazlm olanlar lp decekleri yere gele-
ceklerdi.
187

Uhud savanda Mslmanlarn, Hz. Peygamberin ldrld haberinin yayl-
masndan sonraki psikolojik durumlarna iaret edilmekte ve lm korkusuyla sava-

182
Bkz., Sd, 38/72.
183
slamolu, a.g.e., s. 195.
184
lhan Kutluer, Hayat md., TDVA, c. XVII, s. 9.
185
Ankebt, 29/5.
186
l-i mrn, 3/145.
187
l-i mrn, 3/154.
41
tan kamann anlamsz olduu bildirilerek Mslmanlar metanetli davranmaya a-
rlmakta ve cihada tevik edilmektedir.
188

Hayat ve lm bir btnn iki paras gibidirler. Yani hayatn olduu yerde mutlaka
lm de bulunmaktadr. Birok sorumluluklar bakalarna devredilebilir. Fakat lm
grevinin bir bakasna devri mmkn deildir. Hayat da tpk lm gibi bir bakas-
nn yerine yaanamaz. Zira bir bakas iin yaadn iddia eden birisi, yine kendi
hayatn yaamaktadr.
189
Esasen lm, insann tanmnda bile kullanlan unsurlardan
birisidir. Zira insann tam olarak tarifi: Yaayan, idrak eden ve len varlk eklinde
yaplmaktadr.
190

Dar anlamda lm, organizmada iki byk hayati fonksiyonun iflas ile kesin olarak
nitelendirilir. Biri nefesin, dieri kalbin durmasdr. Yeni bilimsel bulgularda buna
beyin fonksiyonlarnn durmasn da ilave etmektedirler.
191

Eer lm olmasayd, dnya en abuk reyen trlerin egemenliinde kalrd. Gzle
grlemeyecek kadar kk bir bakterinin yetikin bir erkein arlna eit bir
ktleyi oluturmas iin gerekli zaman yalnzca birka saattir. Ve topran her zer-
resinde bu bakterilerden milyonlarcas bulunmaktadr. Bunlar balarna buyruk olabil-
selerdi, iki gnden az bir sure iinde tm yeryz, gzel renkli, kt kokulu bakteri
dalar ile kaplanrd.
192

Doan insanlar olmasa, bir zaman gelir, dnya bombo kalrd. Insanlar hi lmese,
seneler sonra kalabalktan dnyada adm atacak yer kalmazd.
193

Esasnda Kurana gore hayat tektir. Bu hayatn iki blm vardr: Hayatud-dnya
ve Hayatul-hire. Dikkat edilirse dnya da hiret de Hayat terkbi ile kullanl-
yor. Demek ki hayat tektir. lm ise hayatn birinci blmnn bitip, ikinci

188
Hayrettin Karaman, Mustafa arc, brahim Kafi Dnmez, Sabrettin Gm, Kuran Yolu, DB
Yay., Ankara, 2006, c. I, s. 684.
189
Faruk Karaca, a.g.e., s. 16.
190
bn Sina, lm Korkusundan Kurtulu, ev.: M. Hazmi Tura, Burhaneddin Matb., stanbul, 1942, s.
10.
191
Sevim Asmgil, lm Bir Hi Olmak mdr?, pek Yay., stanbul, 2001, s. 29.
192
Lyoll Watson, lm Yanlgs, Altn Kitaplar Yay., s. 31.
193
Sevim Asmgil, a.g.e., s. 20.
42
blmnn balamasdr. Hayatn bu iki blm arasnda Kyamet denilen hadise
vardr. Kyametle insanlk servenin yepyeni bir blm balam olacaktr.
194

Kurn tabii lemdeki tezahrleriyle her trl var olma ve canlan olgusunun lm-
den sonraki diriliin bir kant olduunu vurgulayarak insanlarn bu olgular zerinde
dnp gzlem yapmalarn istemektedir.
Kurnda Hayy (diri) ve Muhy (dirilten, can veren) eklinde zikredilen isimleri-
yle Allah,
195
hayatn sebebidir. O lden diriyi karr
196
ve ly diriltir.
197
nsan
cansz iken Allah ona can vermitir; sonar onu ldrmektedir, sonar yine diriltecektir;
nihayet dn yine Allahadr.
198
Nitekim O, l topraa gkten indirdii su ile can
verip diriltmektedir.
199
Esasen btn canllar sudan diri klnmtr.
200
Toz, toprak
haline gelmi kemiklere yeniden hayat verecek olan da Odur.
201
Netice olarak hayat
ve lm insanlardan hangilerinin iyi iler yapacan snamak iin yaratmtr.
202
Bu
lm gerei karsnda insan bilmelidir ki, gerek ve tkenmez hayat (hayevn)
hiret hayatdr.
203
Dnya hayat ise geici, oyalayc olup esasen bir imtihan srecin-
den ibarettir.
204
Bu dnyada bin yl yaama temennisinin hi bir anlam yoktur ve
azab hakedenler uzun yaayarak onu erteleyeceklerini sanmamaldr.
205
Dolaysyla
insane niyazn, kurbann, hayat ve lmn hi bir orta bulunmayan lemlerin
Rabbine adamaldr.
206

Bu ve benzeri yetlerden u sonular karlabilir:

194
lhan Eliak, tikat zerine, afak Yay., stanbul, 1992, s. 108.
195
Bkz.; Bakara, 2/255; Rm, 30/50.
196
l-i mrn, 3/27; Enm, 6/95; Yunus, 10/31; Rm, 30/19.
197
Rm, 30/50; Fussilet, 41/39.
198
Bakara, 2/28; Hacc, 22/66; Rm, 30/40; Csiye, 45/26.
199
Hacc, 22/66; Kf, 50/11.
200
Enbiya, 21/30.
201
Ysin, 36/78.
202
Mlk, 67/2.
203
Ankebt, 29/64.
204
Bakara, 2/85; l-i mrn, 3/14; Nis, 4/74; Enm, 6/32.
205
Bakara, 2/96.
206
Enm, 6/162; Csiye, 45/21.
43
1. Canl olan herkes lecektir. Allahtan baka herkes iin lm vardr. lmn
anlam; Allaha dndrlmedir. Kurann lm anlatrken dnmek anlamndaki
R-C-A ( ) kknden kelimeler kullanlmas dikkat ekicidir. Yani gelinen yere
geri gitmek, mhleti kullanp asl vatanna ruc etmek.
2. lm bir yazgdr. Allahn ilmindedir. Kimin, nerede, ne zaman leceini nceden
ancak Allah bilir. Kullara den ana hazrlkl olmaktr.
Muallakt- Sebann mehur airlerinden Tarefe lm yle tasvir ediyor:
` ,-- -= ,-
-= ,, ' -= -- .
lm durmadan akan bir ruhlar rma (eklinde) gryorum.
Ve yarn uzak bulmuyorum. Bugn, yarna ne kadar da yakndr ya!
207



207
Tarefe ve Muallakas, ev.: erafeddin Yaltkaya, ark slm Klasikleri/Muallakt Yedi Ask, MEB
Yay., stanbul, 1989, s. 20.
44



III. BLM
3. KURANDA NSAN-ECEL LKS
3.1. FERTLERN ECEL/BREYSEL ECEL
nsan, yaratlmlarn merkezi durumundadr. Kuran- Kermde anlatlan her ey in-
san etrafnda cereyan eder. Hayvanlardan bahsedilmesi bile insana yardmc olmalar
bakmndandr.
208
Her ey, her mesele, her nimet ve baa gelen her musibet, imtihan
asndan deerlendirilmitir.
209
mtihandan maksat, kulun durumunu ortaya kar-
maktr. Ta ki, hem imtihan olunca kulun kendisi, hem de bakalar bunu grsn de
hesap gn syleyecekleri bir ey kalmasn.
210

Hayatmz alt st eden, ac olan, aniden gelen, bize vakitsiz gibi grnen lmlerdir.
nsan, yaamay bitirdiinde lr.
211
nsann veya herhangi bir canlnn eceli, kendi-
sine tayin edilen mrdr. Ecelin gelmesi ise, tayin edilmi bulunan mrn son
bulmas, yani lmdr.
212

Canllk durumu, bedenin durmadan enerji harcamasdr. Enerji harcandka yerine
yenisinin konmas ilemi, yanma olay ile salanmaktadr. Modern bilimin verilerine
gre, biyolojik bir varlk olan her canlnn mr uzatmak iin, canllk kanunlarna
uymas gereklidir. Bunun aksi durumlarda ise yok olu, sreci balayacaktr.
213


208
Nzit, 79/33.
209
Bakara, 2/155.
210
Ahmet Cokun, Kurn- Kerimin Dnya ve Ahirete Bak, EFD, say: 4 (ayr bask), Kayseri,
1987, s. 2.
211
Franoise Dolta, lm Nasl Anlatmal, ev.: Ahmet Tarcan, Uur Ynten, zg Yay., stanbul,
2004, s. 39.
212
imek, a.g.m., c. II, s. 182.
213
Okumu, a.g.e., s. 149.

45
Herhangi bir d mdahale olmadan insann yaayabilecei zaman dilimine doal
mr diyoruz. Bu balamda her canlnn ne kadar yaayaca ve ne zaman lecei,
Allah tarafndan bilinmektedir. Ecel geldiinde insan lr. Kuranda Allah bu konuda
yle buyurmaktadr: Bununla beraber Allah, insanlar kazandklar (gnahlar) y-
znden hemen yakalayverseydi, yeryznde hi bir canl brakmazd. Fakat onlar
belli bir sreye kadar erteliyor. Nihayet ecelleri gelince kukusuz Allah, kullarn
grmektedir.
214

Hi bir canl lmsz deildir, hi bir varlk sonsuza kadar yaantsn srdremez.
Tek ncesiz (ezel) ve sonrasz (ebed) varlk, Allahtr. Kuranda bu hususta: Allah
ile beraber baka bir tanrya yalvarma Onun yz (Zt)ndan baka her ey helak
olacaktr
215
hkm yer almaktadr. nsan iin mrn bitimini belirleyen Allahtr.
sonra size bir ecel takdir eden Odur
216
yeti buna iaret etmektedir.
Kuranda her varln bir eceli olduu u ekilde bildirilmitir: Biz gkleri, yeri ve
ikisi arasndakileri ancak hak ile ve belirli bir sre (ecel) iin yarattk.
217
Yer ze-
rinde bulunan her ey fndir (yok olucudur).
218

lm, grnte her ne kadar sona ermek, yok olup gitmek ise de, hakikatte ikinci bir
dou (neetl-hire/ahiretteki dou)tur. Tpk anne karnndaki bebein mddeti
dolunca doduu ve yeni bir hayata erdii gibi, lmle de insan yeni bir hayata kavu-
ur.
219

lmle ikinci bir defa daha doacaz. Anne karnndan dnyaya gnderen Allah, dn-
yadan da ahrete gnderecektir. Dnyada durumumuz, yumurtadaki civcivin durumuna
benzer. lmle kabuu atlar, apayr ve sonsuz bir hayata gzmz aarz.
220


214
Ftr, 35/45.
215
Kasas, 28/88.
216
Enm, 6/2.
217
Ahkf, 46/3; Rad, 13/2; Rm, 30/8.
218
Rahmn, 55/26.
219
Sleyman Toprak, lmden Sonraki Hayat, Esra Yay., s. 132.
220
Haris el-Muhasibi, Farzet ki ldn, terc.: Abdulaziz Hatip, Polen Yay., stanbul, 2006, s. 10.
46
3.2. TOPLUMLARIN ECEL/MLLETLERN ECEL
Bu blmde sosyolojik kurallar erevesinde toplumlarn lm ve yok olu kanunlar,
lmlerinin takdir edilmesi, yani milletlerin eceli meselesi incelenecektir.
Bireylerin belli bir mr olduu gibi, toplumlarn da belli bir mr, bir ykselme ve
egemenlik dnemi vardr. Srelerini dolduran uluslar, tarih sahnesinden silinir veya
egemenliklerini yitirir, baka uluslarn egemenlii altna girer.
221

nsanlar gibi toplumlarn da ecelleri olduu hususunda Yce Allah:
='- ='--, ` +'= '= ' .= . , ----, `
Her toplumun bir sresi (eceli) vardr. Ecelleri gelince ne bir an (saat) geri kalrlar,
ne de bir an (saat) ileri gidebilirler.
222
Buyurarak geri dnn olmayacan bildir-
mitir. Deimez toplumsal yasa, Allahn snneti (Snnetullah) kapsamna girmekte-
dir.
223
Allah, her mmete az veya ok her topluluk, kk veya byk bir her toplum
ve devlet iin bir ecel; kendi katnda tayin edilmi ve kararlatrlm bir vakit ve
mhlet vermitir.
224
Toplumlarn mrlerinin uzun ya da ksa olarak belirlenmesi,
Snnetullah gerei, toplumun kendi anlay ve hayat tarzna baldr.
225
Zr Bir to-
plum, kendi iinden fesada urayp zlmedii srece Allah o toplumu deitir-
mez.
226
Bir toplum, kendi iindekini deitirmedii srece Allah o topluma verdii
nimeti azap ile deitirmez.
227

Bugnn modern ve deneysel Din Sosyolojisinin gerek bir ncs olarak telakki
edilen bn Haldun toplumu bir organizmaya benzetmektedir. Buna gore toplumlar da
fertlerin ve organizmalarn mrne benzer bir hayata sahiptirler. Yani onlarn da
doma, byme, serpilme ve kme devirleri vardr.
228
Doma, byme, gelime,
zlme ve yok olu, her toplumsal organizmann kaderidir. Dolaysyla her medeni-
yeti bekleyen son, yok olutur. Ancak toplumlarn tarihi seyrini, insanlarn tavr belir-

221
Sleyman Ate, Kuran Ansiklopedisi, Kuba Yay., ts., c. V, 408..
222
Arf, 7/34; Yunus, 10/49; Hicr, 15/5; Mminn, 23/43.
223
Bkz., Hicr, 15/5-13. yetler.
224
Yazr, a.g.e., c. IV, s. 35.
225
Duman, Beynul-Hak, c. I, s. 262.
226
Rad, 13/11.
227
Enfl, 8/53.
228
nver Gnay, Din Sosyolojisi, nsan Yay., stanbul, 1998, s. 114.
47
lemekte ve toplumlar yok olua gtrme veya kurtarma gnndeki seim de, insana
braklmaktadr. Baka bir deyile medeniyetlerin mrn uzatmak veya ksaltmak,
insann yklenmi olduu grevin gereini yapp yapmamasna bal bir durumdur.
Kuranda, Her mmetin bir ecelinin olmas ifadesiyle anlatlmak istenen ey, iin o
noktaya geldii andaki durumun yanstlmasdr. Bu noktaya gelmeden once, ecelin
ne alnmas ve bu noktadan sonra da geriye braklmas mmkn deildir. Bu srecin
seyrini belirleyen, mrn tketen veya uzatan, toplumun bizzat kendisidir. Ecel ise,
belirlenen srenin sonu olduu iin, ecel izgisine gelip dayanan toplum iin, artk
geriye dn yollar kapanm olmaktadr.
Bilindii gibi, sosyal olaylarn meydana k, bir sre gerektirmektedir. Bu sre
tamamlanmadan olayn ortaya k veya sre bittikten sonra olayn geri alnmas
diye bir ey sz konusu olmamaktadr.
229


3.3. ECELN/MRN UZAYIP KISALMASI
Dnya hayatnn fani olmas sebebiyle phesiz her canlnn bir hayat sresi ve mr
vardr. Bu mrn ilahi takdir gerei bir de sonu (ecel-i msemma) olacaktr. Bu husus
btn varlklar iin geerlidir. lm mukadderdir: ve mukadder olan bu lm vakti
geldii anda artk takdim ve tehir mmkn deildir. Nitekim Allah, eceli gelince
hibir nefsi geri brakmaz
230
mealindeki ayeti Herhangi birinize lm gelip te,
Rabbim beni yakn bir sreye kadar tehir etsen de sadaka verip iyilerden olsam, de-
mesinden nce size verdiimiz rzktan harcayn
231
mealindeki ayetle birlikte anla-
maya almakta fayda vardr. Yani lm size gelip atmadan emredileni yerine geti-
rin, demek isteniyor. Ayn husus Hz. Nuh ile kavmi arasnda geen hadisede de geer-
lidir.
232

Ecel konusunda mezhepler arasnda grlen ihtilaflar, daha ok iki ecelin bulunup
bulunmadna ve dolaysyla mrn uzayp uzamayacana ilikindir. Bu erevede

229
Erdoan Pazarba, a.g.e., s. 194-196.
230
Mnafikun, 63/11.
231
Mnafikun, 63/10.
232
Bkz. Nuh, 71/1-4.
48
bir yn soru sorulmu ve bu sorulara cevaplar verilmeye allmtr. Bunlardan
bazlarn ylece sralayabiliriz:
- Bakla, silahla, boulmayla, haerat srmasyla, yangnla vs. d etkenlerle
lm ecel midir?
- ldrlen kii de eceliyle mi lmtr?
- ldrlm olmasayd, bir mddet daha yaayacak myd, yaamayacak
myd?
- Gelen lm, Allahtan mdr, ktilden midir?
Kurn- Kerimde ecel konusunda zerinde durulacak farkl yorumlarn yapld en
nemli yet, Enm Sresinin 2. yetidir:
--- - ` - --= _-- .= `= _- ` ,= -'= - ,
Sizi amurdan yaratan, sonra lm zamann (ecel-i kaz) takdir eden Odur. Bir de
Onun katnda muayyen bir ecel (ecel-i msemm) vardr. Siz hl phe ediyorsu-
nuz.
yette yer alan ecel-i kaz ve ecel-i msemm kavramlar slm kltrnde u ekil-
lerde deerlendirilmitir.
a) Ecel-i Kaz:
1. Btn insanlar iin bir ecel,
2. nsanlarn lmleri iin tespit edilmi bir vakit.
3. Yaradl ve lm arasndaki varl konulmu sre, ecel.
233

Ayrca kavram u ekillerde de tanmlanmtr: Hayatn sonu, mutlak lm, dnyann
eceli, hiret eceli, dnyadaki eceller, berzah aleminden kyamete kadar geen sre,
uyku ve bireysel ecel.
234


233
Taber, a.g.e., c. VII, s. 146-147; bn Abbas, a.g.e., s. 195; Yazr, a.g.e., c. III, s. 1874-1875; Duman,
Beynul-Hak, c. II, s. 75.
234
Taber, a.g.e., c. VII, s. 147-148; bn Abbas, a.g.e., s. 195; Beydv, a.g.e., c. I, s. 293, 321, 357;
Zemaher, a.g.e., c. II, s. IV; Ebus-Suud, rdu Aklis-Selm l Mezyal-Kitbil-Kerm, Drul-Fikr,
c. II, s. 119; Rz, a.g.e., c. IX, s. 321, 323, c. X, s. 179-182, c. XI, s. 33, c. XVI, s. 426; bn Kesr, a.g.e.,
c. II, s. 127; bn Abdillah Muhammed el-Kurtub, Cmiu Ahkmil-Kurn, Kahire, 1945, c. VI, s. 389;
Mehmed Vehbi Efendi, Hlsatl-Beyn f Tefsril-Kurn (Byk Kurn Tefsri), dal Yay., stan-
bul, c. IV, s. 1369; Yazr, a.g.e., c. III, s. 1874-1875, c. IV, s. 2344; Seyyid Kutub, F Zllil-Kurn, trc.:
Komisyon, Dnya Yay., stanbul, 1989, c. IV, s. 54, 204; Sleyman Ate, ada Kurn Tefsiri, Yeni
49
b) Ecel-i Msemm:
Mfessirler yukarda zikredilen (Enam, 6/2) ayette geen -- .= `= ifade-
sindeki bu iki ecel konusunda ihtilaf etmilerdir. Fahreddin Rz, ayetin zahiribe
gre insan iin iki ecelin sz konusu olduunu belirttikten sonra, mfessirler
arasnda mevcut olan grleri ylece zetlemektedir:
1. Ayette geen birinci ecel lafz, gemite yaam olanlarn ecellerini;
ikincisi ise, geride kalp yaayanlarn ecellerini ifade eder.
2. Birincisi, insan iin lm vakti (ecell-mevt); ikincisi ise dnya iin
kyamet vaktidir (ecell-kyame).
3. Birincisi, yaratldktan lnceye kadar olan hayat mddeti; ikincisi
ise, lm ile bas (dirilme) arasndaki mddettir (berzah).
4. Birincisinden maksat, uyku; ikincisinden ise lmdr.
5. Birincisi, herkesin mrnden geen miktar; ikincisi ise geriye kalan
mrdr.
6. Burada her insan iin iki ecel sz konusdur. Birisi tabii ecel (ecel-i
msemma); dieri ise kaza sebebiyle gelen eceldir (ecel-i ihtirm
veya kaza).
235

kinci kavram olan Ecel-i Msemm ise, daha ziyade kyamet, lm ve lm sonra-
s iin kullanlmtr. lm ve dirili aras ecel, kyametin eceli, ahiretin eceli, dnya-
nn sonu, bas eceli, ilimde var olan ecel, insann lm, dnyann lm, dnya ha-
yat ve umumi ecel.
236

Genel kanaate gre ilk ecel, lm; ikinci ecel ise kyamet olarak anlalmtr. ki ecel
de Allahn ilmiyle takdir edilmitir.
Mutezilenin Badat ekol, sz konusu yetteki ecel-i kaz ve ecel-i msemm
kavramlarn insann iki eceli olduuna delil getirmilerdir. Buna gre insan herhangi
bir d mdahale olmadan lrse ecel-i msemmya, kaz veya katil sebebiyle lrse

Ufuklar Nr., stanbul, 1988, c. II, s. 859; Ebul-Al el-Mevdd, Tefhmul-Kurn, trc.: Komisyon, nsan
Yay., stanbul, 1991, c. I, s. 532.
235
Rz, a.g.e., c.XII, s. 499; Karadeniz, a.g.e., s. 47.
236
Taber, a.g.e., c. VII, s. 146-147; bn Abbas, a.g.e., s. 195; Beydavi, a.g.e., c. I, s. 449, 514, c. II, s.
161; bn Kesir, a.g.e., c. II, s. 127, c. III, s. 216; Zemaheri, a.g.e., c. II, s. 65, c. IV, s. 615; Rz, a.g.e., c.
XXVII, s. 145, c. IX, s. 469, c. XII, s. 499, c. XIV, s. 261; Yazr, a.g.e., c. III, s. 1874, 1875, c. VI, s.
1804, c. VIII, s. 5370-5371; Hasan Basri antay, Kuran- Hakim ve Meal-i Kerim, stanbul, 1984, c. II,
s. 867, c. III, s. 1094.
50
ecel-i kazya gre lm olur. kinci durumda len kii kazaya uramasayd veya l-
drlmeseydi ecel-i msemmsna kadar yaayacakt.
237

Mutezilenin mteahhir limlerinden olan Zemaher, Badat ekolnn grn
savunarak insann tutum ve davranlarna gre mrnn uzatlp ksaltlabileceini
savunur. Nitekim ona gre Kuranda mr uzatlan ve ksaltlanlarn bir Kitapta bu-
lunduunun bildirilmesi,
'- ' - -= --, ' - -, '
Sizi, nce topraktan, sonra nutfeden/spermden yaratan, sonra da sizi erkek ve
dii olarak birbirinize e yapan, Allahtr. Her diinin tad ve dourduu ey, ancak
Onun bilgisi dahilindedir. Her canlya verilen mr, mrnden ksaltlacak sre mut-
laka bir Kitapta (Levh-i Mahfzda) yazldr. Dorusu bunlar Allah iin kolay iler-
dir.
238
Bu ayette geen --= ibaresindeki zamirin mercii hususu da tartmalara
sebep olmutur. Bu sebeple rivayetlerde farkllklar ortaya km ve bunlara istinaden
de, insan mrnn uzatlmas ve eksiltilmesinin vaki olup olamad noktasnda bir ta-
km grler ileri srlmtr. Zemaheri gibi baz mfessirlerin de ifade ettiine gre,
ayette geen muammer lafzndan maksat, filen uzun mrl deil, ileride kendisine
uzun mr verilecek her hangi biridir. Muammer olarak isimlendirilmesi, o kiinin
ileride sahip olaca vasf itibaiyledir. Yani gelecekte kensisine verilecek (uzun) mr
sebebiyledir. Dolaysyla ayette ifade edilen udur: herhangi bir kiinin uzun mrl
m, yoksa ksa mrl m olaca kitapta mevcuttur.
239

Ayrca Hz. merin yaralanmas srasnda Kb el-Ahbrn, mer, Allaha dua et-
seydi ecelini tehir ederdi. demesi bu gr teyid etmektedir.
240

Ecelin tek olduunu savunanlar, mrn de ayn ekilde tek olduunu, ikisinin de uza-
ma ve ksalma ileminden uzak olduunu sylemektedirler.
241
Bu mtefekkirler, Al-
lahn ilmine ncelik vererek mutlak belirlemeyi esas almlardr. Grlerini anne

237
Zemaher, a.g.e., c. II, s. 148, c. IV, s. 604; Tun, agm, c. X, s. 381.
238
Ftr, 35/11.
239
Zemaheri, a.g.e., c. III, s. 271.
240
Zemaher, a.g.e., c. III, s. 303.
241
Yazr, a.g.e., c. V, s. 3981; Bediuzzaman, ualar, rnk nr., stanbul, 2006, s. 649.
51
karnndaki mr tespitinin varln kabul eden hadisler
242
ve aada vereceimiz
yetlere dayandrmlardr.
Ecel konusunda limlerin kendi grlerine delil olarak kullandklar, ecelin ne bir
saat geri, ne bir saat ileri gitmeyeceini belirten yet vardr Kuranda. Ne var ki,
bu yetlerin de ferdin eceli deil, toplumlarn eceli hakkndadr:
Her mmetin bir eceli (sresi) vardr. Ecelleri gelince ne bir saat/an geri kalrlar, ne
de bir saat ileri giderler.
243

Kuranda ecel hakkndaki en kesin yetler bunlardr. Fakat bu yetler toplum ecelin-
den sz ettikleri halde, tm tartmalarda hep fert ecelinin kesinliine delil olarak geti-
rilmilerdir.
244
Nasl ki, insann lm mutlak takdir edilmi ise, milletlerin helak,
azap vakti ve yok oluu da Allahn takdiriyledir,
245
denilmitir.
Evet, bu yetler, eceli gelen tm toplumlar iin geerlidir. Toplumlar iin Allahn
tand sre, fertler iin tandndan daha keskindir. Onlarn tb olduu toplumsal
Snnetullah, ya da bir baka deyimle ctim Kader hemen iler ve toplum mahvo-
lup gider, yerini yenileri alr.
246

Grld zere, ayette geen iki ecel lafzndan ok eitli grler ortaya kmtr.
_-- .= `= buradaki ecel-i msemm tabirinden maksadn kyamet olduu
eklindeki gr, ounlukla kabul edilen grtr. Ancak buna ramen, ayette sz
edilen birinci ecele, vakit-sre, yani insan iin hayat mddeti; ikinciye de, bu vaktin
sonu (lm) anlam vermek daha uygun olsa gerektir. nk lgat manas itibariyle
de, bir insann dnyadaki eceli demek lnceye kadar mr mddeti veya o mddetin
nihayeti, yani lm an demektir.
247

Baz alimler eceli, ihtirm ve tabii olarak ikiye ayrrlar. Hastalk, harici bir tesir,
bir kaza sonucunda meydana gelen ecele ihtirm; canl varlklarn cisimlerindeki ha-

242
Buhr, Enbiy, 1, Kader, 1, Tevhd, 28; Mslim, Kader, 1; Tirmiz, Kader, 4; Eb Dvud, Snen, 16;
bn Mce, Mukaddime, 10; bn Hanbel, c. I, s. 382.
243
Arf, 7/34; Tevbe, 9/49; Nahl, 16/61.
244
Taftazn, a.g.e., s. 64; Ear, a.g.e., s. 184.
245
Taber, a.g.e., c. VIII, s. 167, c. IX, s. 41-42; Beydv, a.g.e., c. I, s. 337, 438; Ebus-Sud, a.g.e., c.
II, s. 119-120; Kurtub, a.g.e., c. VI, s. 389; Yazr, a.g.e., c. III, s. 1876-1877.
246
slamolu, a.g.e., s. 197-198.
247
Yazr, a.g.e., c. III, s. 1874.
52
raret ve rutubetin bitmesiyle lmelerine de tabii ecel derler.
248
Ehl-i Snnet ise eceli
tek olarak kabul eder. Buna gre, ldrlen bir kimse de eceliyle lm olmaktadr.
Allahn takdir ve tespit ettii ecel, baka bir varln mdahalesi ile deimez.
Kuran bize retmektedir ki, lm anlamna alnan ecel tektir ve her len eceliyle
lr. Eceli insan hayatnn sona ermesi olarak aldmzda, bu, ezelde belirlenmitir.
Tpk ayn, gnein, dnyann mrnn belirlendii gibi Allahn tayin ve tespit ettii
illetler zuhur edince btn bunlarn eceli gelmi olur. Bu anlamyla eceli douran illet-
lerinin tespiti, ilhiyatn deil, tp ya da anatomi ilminin konusudur.
Uzun yllar yaayanlarn ihmalkrlk, kazalar, savalar nedeniyle lenlerin de ecelini
Allah bilmektedir.
Sizi Allah yaratt; sonra sizi vefat ettirecek, daha nce bilgili iken hibir eyi bilmez
hale gelsin diye sizden baz kimseler mrn en kt ana kadar yaatlacak
249

yeti buna rnektir.

3.4. MRN UZAMASI BALAMINDA DUA, KORUYUCU TIP VE DENGEL
BESLENME
Duann, salkl bir yaam ve dengeli beslenmenin mr zerindeki etkileri zerinde
gnmzde eitli istatistikler yaplmaktadr. Bunlarn insan mr zerinde ecel nok-
tasnda bir etkisi olup olmayaca dncesi ise zihinleri kurcalayan ayr bir konudur.
Bu hususlarda ortaya konulan farkl anlaylar serdettikten sonra kendi grmz
belirtmekle birlikte deerlendirmeyi okuyucuya brakmay uygun buluyoruz.

3.4.1. Dua
Dua, Allahn ycelii karsnda kulun aczini itiraf etmesini, sevgi ve tazim duygular
iinde ltuf ve yardmn dilemesini ifade eder. Bir baka deyile dua; snrl, sonlu ve

248
Taftazn, a.g.e., s. 224; smail Mutlu, lh Program: Kader, Doyuran Matb., stanbul, 1992, s. 60.
249
Nahl, 16/70.
53
aciz olan varln, snrsz ve sonsuz kudret sahibi ile kurduu bir kprdr. Bu sebep-
le insan, tarihin hibir dneminde duadan uzak kalmamtr.
250

Duada Allah ile kul arasnda bir vasta yoktur ve bu sebeple dua kulluk makamlarnn
en nemlisidir.
251
Bir yette: De ki: Duanz olmasa Rabbim size ne diye deer ver-
sin?
252
denilmek suretiyle insann ancak Allaha olan bu yneliiyle deer kazand
belirtilmitir.
Gazali, olaylarn belli sebeplere balanm olduunu; mesel kalkann oktan korun-
mas, suyun bitkilerin bymesi iin birer sebep olmas gibi duann da sknt ve bela-
y defetmek ve Allahn rahmetini ekmek iin bir sebep olduunu belirtmitir. Ancak
dua sonucunda meydana gelecek bir deiiklik, Gazalinin izahna gre yine tabii se-
bep-sonu ilikisi iinde ortaya kar. Allah, Sava iin gereken hazrl yapn!
253

derken silah kuanmak ve Allah takdir ettiyse kar, etmediyse kmaz diyerek tohu-
mu satktan sonra topra sulamamak, Allahn takdirine uymak deildir.
254

u halde bir eyin olmasn sadece istemek, Allahn bu sonucu meydana getirmesi
iin yeter sebep tekil etmez. Bir hadise gre deveyi balamak, sonra Allaha tevekkl
etmek gerekir.
255

Ancak duann dnyadaki tesiri, zellikle de istek dualarnn bir sonu douracak sebep
olarak grlmesi, konuyu ister istemez kaderle ilgili tartmalarn iine ekmitir.
Tabiat olaylarnn, Allahn iradesi veya ezelde belirledii kadere (snnete) uygun
olarak meydana geldii konusunda herhangi bir problem yoktur. nsann fiillerinin
belli bir sebep-sonu iinde cereyan ettiinde de phe yoktur. Ancak burada dua a-
sndan nemli baz sorular ortaya kmaktadr:
a) Allahn ilim ve iradesi, insan iradesini de balayc ve tayin edici midir?
b) Dua nasl tesir etmektedir? nsann duas, Allahn belirledii kader veya
snnetin dnda bir sonu almaya m yneliktir, yoksa Allahtan sebep-sonu ilikisini

250
Osman Cilac, Dua md., TDVA, stanbul, 1997, c. IX, s. 529.
251
Razi, a.g.e., c. X, s. 374, 375.
252
Furkn, 25/77.
253
Bkz., Nis, 4/71.
254
Ebu Hamid Gazali, hyu Ulmid-Dn, trc.: Abdulhalk Duran, Hikmet Nr., stanbul, 2003, c. I, s.
501; Selahattin Parladr, Dua md., TDVA, stanbul, 1997, c. IX, s. 533.
255
Bkz., Tirmizi, Kyamet, 60.
54
iyi bir netice douracak ekilde ynlendirmesi mi istenmektedir? Yani dua bir bakma
sonu elde etmek iin normal bir sebep mi saylmaldr?
Fahreddin Razinin belirttiine gre, baz kiiler duann faydasz olduunu ileri sr-
mlerdir. Bunlarn iddiasna gre, dua ile talep edilen durumun vuku bulaca Allah
nezdinde biliniyorsa bunun iin dua etmeye gerek yoktur. Nasl olsa vuku bulacaktr.
Eer vuku bulmayaca Allah tarafndan biliniyorsa, bunun iin dua etmek faydasz-
dr. nk vuku imkanszdr. Allahn meydana geleceini ezelde takdir ettii eyin
vukunu nlemek, takdir etmediinin meydana gelmesini salamak mmkn deildir.
u halde dua, takdiri deitirmez. Allah nezdinde her ey malum olduuna gre dua
ile bir bakma ihtiyalarmz Ona hatrlatmak kullua yakmaz. Nitekim dn ba-
kmdan en byk makamda olan kiiler (sddklar), bu makama, takdire rza ile ula-
mlardr. Ayrca dua nefsin muradn Allahn muradna tercih etmek anlamna geldi-
inden, edebe aykrdr.
slam alimlerinin ekserisi bu iddialara kar kmlardr. Onlara gre kadere dayana-
rak duay reddetmek yerine duay da takdirin bir paras saymak daha makuldur.
Ezelde duaya bal olarak takdir edilmi eyler yine dua ile hasl olacaktr. Kaderin
olaylara gre ncelii varsa Allahn da kaza ve kadere ncelii vardr. Bunun aksini
dnmek, Allah da kaza ve kadere mahkum farzetmek sonucuna gtrr. Ayrca
duadan maksat, Allahn bilmedii bir eyi Ona hatrlatmak deil, kiinin kulluunu
gstermesi, aczini ve ihtiyacn Allaha arzetmesidir. Bundan dolaydr ki dua, byk
bir kulluk makamdr. Btn bu akli deliller yannda pek ok ayet ve hadisle de duann
gereklilii, fayda ve tesirleri aka bildirilmitir.
256

Kuranda duann sadece Allaha yneltilmesi nemle belirtilmitir. Allahtan baka-
sna, putlara veya kendilerine mutlak nitelikler izafe edilen baka yaratklara dua ve
ibadet edilmesi ise kesinlikle yasaklanmtr.
257
Kurnn tasvirine gre, Allahtan
bakasna dua edenler, azna su gelsin diye suya doru ellerini aan, fakat elleri suya
demedii iin bo kalan kimselere benzerler.
258
Halbuki Allahn dnda kendilerine

256
Razi, a.g.e., c. V, s. 97-121; Yazr, a.g.e., c. I, s. 664-667; Parladr, Dua md., slm Ans., c. IX, s.
533.
257
uar, 26/213; Kasas, 28/88.
258
Rad, 13/14.
55
dua edilenler de Onun kullar ve yaratklardr.
259
Bu sebeple Allahtan bakasna dua
etmek ak bir sapklktr.
260
Ve Kfirlerin yapt dua bouna yaplm bir dua-
dr.
261

Gazali, Allahn takdiri deimeyeceine gre, duann ne faydas vardr? sorusuna
yle cevap vermektedir: Olaylar nceden sebep-sonu ilikisiyle birbirine balanm-
tr. Sebeplerin, sonular dourmas zaman iinde meydana gelir. yilik veya ktl
takdir eden, bunlar iin sebep de takdir etmitir. Dua, ktln giderilmesi veya iyi-
liin salanmas iin bir sebeptir.
262

Hz. mer bir sahabiye: Allah, mrn uzun etsin! demitir. Bunu duyan dier bir
sahabi: Ey Emirul-Mminn! Sen Allahn ayetine kar m geliyorsun? deyince,
Hz. mer: Ayette, ecel geldii zaman, deniyor. O gelmeden nce defi rica olunur.
263

Kader durup dururken deimez. Ama insan, duasyla, gnl zeninliiyle ve yaama
biimindeki gzelliklerle kaderin bir izgisi zerinde Cenab- Hakka nazn kabul
ettirebilir. Yine byklerin bir emri vardr. Kaderin dua ile reddi de kader cmlesin-
dendir.
264

Kaderi ancak dua reddeder. mr de ancak iyilik artrr.
265

mrnn artmasn isteyen, sla-i rahimde bulunsun.
266

Eceli (lm) gelmeyen bir mmin kul, Allahtan ifa dilerse, kurtulur.
267

3.4.2. Koruyucu Tp ve Dengeli Beslenme
Salk koullarndaki iyiletirmeler, besinler, beslenmedeki olumlu gelimeler, kal-
knma, sosyal ve kltrel seviyedeki iyiletirmeler sayesinde insandaki ortalama ya-
am
268
uzamtr.

259
Arf, 7/194, 195; Nahl, 16/20.
260
Hacc, 22/12, 13.
261
Mmin, 40/50.
262
Gazali, a.g.e., c. I, s. 501.
263
bn Kemal, a.g.e., s. 9-10.
264
Nurbaki, a.g.e., s. 142-143.
265
bn Hanbel, c. III, s. 502, c. V, s. 277-289, 282; Tirmizi, Daavt, 101, Kader, 6; bn Mace, Fiten, 22.
266
Buhari, Buy, 3; Mslim, Birr, 6.
267
Tirmizi, Tbb, 32; Ebu Davud, Cenaiz, 8; bn Hanbel, c. IV, s. 305.
56
Bir insanda 60 trilyon hcre vardr. Kan svs bunlara gda tar. Beyin gibi, nazik
yerlerin gdasnn zamannda, hemen yetimesi lazm gelir. Aksi taktirde lme sebep
olabilir.
269

Barsa dmlenen bir hasta dnn. Hemen ameliyat olursa kurtulur. Yoksa bir
iki gn zarfnda lr. Bu da Allahn koyduu nizamdr. Netice, tuttuumuz yola gre
deiir. Yani ameliyat olmazsa lr, olursa kurtulur.
270

Burada bir konuya daha aklk getirelim. yi beslenmenin, tp ve salk alanndaki
gelimelerden faydalanmann ve temiz havann mrn uzamasna sebep olmas; iki
ve sigarann, dzensiz beslenmenin ve kirli havann insan mrn ksaltmas gibi hu-
suslar erevesinde Cenab- Hak, iyi beslenmeyi, salk kurallarna uymay, temiz
havada yaamay mrn uzun olmas iin bir sebep yapmtr. Kuran, u ana kadar
bilinen en mkemmel koruyucu hekimlik kaidelerini getirirken, Hz. Muhammed
(s.a.v.) de saln nemi, saln korunmas ve tedavi konularnda aklamalarda
bulunmu ve tbba yeni anlaylar getirmitir.
271

Bazlar ise; mr uzamaz, ksalmaz, leceksem doktor da ila da beyhudedir; lme-
yeceksem zaten iyi olacamdan ilaca da doktora da lzum yoktur, demektedirler.
Halbuki Hz. Peygamber: Ey Allahn kullar, tedavi olunuz. Allah verdii her hasta-
ln ifasn da yaratmtr.
272
buyurarak hastalanan kimsenin mutlaka tedavi olmas-
n emretmitir. Bu emir, tedavi edici tbbn sonsuz ufuklarn gstermi ve hastalkla-
rn ifasnn aratrlmasn emretmitir.
Afrika ve Asyann bir ksmnda 45 olan ortalama mr oran, zengin lkelerde 70in
zerinde seyretmektedir. Bu verilere dayanarak ileri srlebilecek en doru ifade u-
dur: nsan ve toplumlarn refah seviyeleri, bilimsel bulular ve tedavi usulleri, orta-

268
Ortalama mr hesab: Belli saydaki insan, veya bir neslin bir devrede, mesela bir yl iinde doan
insanlarn yaam sresinin ortalamas alnr. Bu hesaplama teknolojik gelimeye uygun olarak artmakta-
dr. Mesela Fransa iin; 1880de (40), 20. yzyln banda (46), 20. yzyln ortalarnda (63), u anda ise
(78-80) yldr. Meydan Larousse, c. XV, s. 343.
269
Safvet Senih, Yaratl ve Kader, Nil Yay., zmir, 2005, s. 84.
270
M. Kenan man, Kaza, Kader, Hayr ve er, basm yeri yok, ts., s. 239.
271
Celal Krca, Kuran ve Bilim, Marifet Yay., stanbul, 1997, s. 79; Suat Yldrm, Kuran- Kerim ve
Kuran limlerine Giri, Envar Nr., stanbul, 2000, s. 211.
272
Buhari, Tbb, 1-8; Tirmiz, Tbb, 2.
57
lama mr sevielerini de etkilemektedir. Bireyler ve toplumlar yaam standartlarnn
yksek veya dklne gre ortalama mr erilerine sahip olmaktadrlar.
273

Yaam sreleriyle ilgili istatistiksel veri tablosu:
274

DNYA GENEL N TOPLAM ERKEK KADIN
DNYA
ASYA
AFRKA
AVRUPA
AMERKA
OKYANUSYA
66
65
55
73
76
73
64
64
53
68
72
71
68
67
56
78
79
76


lkeler Tablosu:
275

AFRKA ASYA AVRUPA AMERKA OKYANUSYA
T.E.K. T.E.K. T.E.K. T.E.K. T.E.K.
Fas
Tunus
Sudan
Guinea
Mali
Uganda
Reunion
Kongo
Zaire
Kamerun
Nambia
G. Afrika
69,67,71
68,67,69
55,54,56
44,42,47
47,45,48
45,44,46
73,69,77
46,44,48
48,46,50
58,56,60
59,58,60
66,63,68
Azerbaycan:71,66,75
Ermenistan: 71,68,74
srail: 77,75,79
Kuveyt: 75,73,77
S. Arabistan:70,69,72
Trkiye: 67,64,70
Suriye: 66,65,67
Yemen: 52,52,53
Lbnan: 75,73,78
Afganistan: 43,43,44
Banglade: 55,56,55
Hindistan: 60,60,60
ran: 67,66,68
Nepal: 54,56,53
Pakistan: 61,61,61
Tacikistan: 70,68,72
Brunei: 74,72,76
Endonezya: 62,61,65
Laos: 52,51,54
Malezya: 71,69,74
Singapur: 74,72,72
in: 69,67,70
Hong Kong: 78,75,81
Japonya: 79,76,83
Tayvan: 74,72,77
Danimarka: 75,73,78
Finlandiya: 76,72,79
Litvanya: 75,73,78
Norve: 77,74,80
Estonya: 70,64,75
sve: 78,76,81
ngiltere: 76,74,79
Avusturya: 77,73,80
Belika: 77,73,80
Fransa: 78,74,82
Almanya: 76,73,79
Hollanda: 77,74,80
svire: 78,75,81
Bulgaristan: 71,68,74
Macaristan: 69,65,74
Moldova: 68,64,72
ek Cum.: 73,69,77
Romanya: 70,60,72
Rusya: 65,59,72
Ukrayna: 69,64,74
Slovakya: 71,67,75
Yunanistan: 77,75,80
Bosna-Hersek:
72,70,75
talya: 77,74,80
spanya: 77,72,81
Malta: 75,73,80
ABD: 76,72,79
Kanada: 78,74,81
Honduras: 68,66,70
Panama: 72,69,75
Meksika: 72,70,76
ili: 72,69,76
Uruguay: 73,69,76
Bolivya: 60,59,62
Peru: 66,64,68
Avustralya: 78,75,81
Fiji: 62,61,65
Papua Y. Gine: 57,56,58

(T: Toplam mr Sresi; E: Erkeklerin mr Sresi; K: Kadnlarn mr Sresi)


273
Okumu, a.g.e., s. 159.
274
Rakamlar Birlemi Milletler 1995 World Population Data Sheet raporlarndan alnmtr. Brzeezinski,
Z., Byk Satran Tahtas, trc.: E. Dikba, E. Kocabyk, Sabah Yay., stanbul, 1998, s. 16.; Koray Baol,
Trkiye Nfusundaki Gelimeler, Ege nv. ktisat Fak., zmir, 1978, s. 18.
275
Nations Unies. United Nations. New York and Geneva Switzerland. Vol. XLVI. Tom. XLVI. 1996.
58
Yukardaki tablolar dnyadaki mr ortalamalarnn ktalara ve lkelere gre
dalmn vermektedir. Bu tablolara dikkatle baktmzda greceimiz ey udur:
Gelimilik dzeyiyle mr ortalamalar mutlaka birbiriyle ilikilidir. Nitekim geli-
mi kta ve lkelerdeki insanlarn ortalama mrleri, gelimemi veya az gelimi kta
ve lkelerdeki insanlarn ortalama mrlerinden daha yksek kmaktadr. Yoksa Al-
lahn gelimi toplumlar lehine tavr aldn iddia edemeyiz. Mslman lkelerin
kendi hatalarndan kaynaklanm olan az gelimiliin faturasn da Allaha karmak
hibir nedenle hakl gsterilemez.
276

Deprem, sel baskn, kuraklk gibi, insann gcn aan doal felaketlerde bile insan,
bu olaylarn tabiatna nfuz ederek gelitirebilecei tekniklerle, bunlardan byk l-
de korunma yollarn bulabilmektedir. Burada insan bu tabii afetlerin doasna n-
fuz ederek belirli bir lde insiyatif kazanm olacaktr. rnein dnyann pek ok
yerinde sel, kasrga, deprem gibi doal felaketler olmakta, ancak bu olaylarn aabile-
cei can ve mal kayplar eklinde ortaya kan sonular, lkelerin gelimilik dzeyi-
ne gre farkllamaktadr.
277

Doal lmler dnda trafik kazas, yangn, ocuk lmleri, hastalk ve afet sonucu
lmler gibi lmlerin nedenleri sorgulanmal ve gerekli nlemler alnmaldr.
mr konusundaki aklamalar drt balk altnda toplayabiliriz:
1. mrde artma ve eksilme, fiziki bir art deil, Levh-i Mahfuzda tespit edilmi
olduu gibi hayr, bereket ve huzur iinde geen bir mre mebndir.
278
Bu yaklama
gre, bu iler yapld takdirde manevi bir uzama hissedilecektir. Bylelikle mrde
art oluduu kanaati hasl olacaktr. Mutlu geen bir mr daima uzun kabul edilmi-
tir.
2. mrde artma olabilir. Ancak bu, Allahn ilminde kaytl olan Levh-i Mahfuzda
deil, meleklerin sayfalarndaki muallak bilgiler iin geerlidir. Allahn kurallar bu
deiimleri de kapsayacak ekildedir.
279


276
Okumu, a.g.e., s. 163.
277
Pazarba, a.g.e., s. 218.
278
bn Musa Ebul-Bek, Klliyat, thk.: A. Derui, M. Miari, Beyrut, 1993, s. 319.
279
Ebul-Bek, a.g.e., s. 50.
59
3. mrn artacan bildiren nasslar, insan amellere tevik etmek iin kullanlm-
tr.
280
Ahlk bir amac vardr. Bunlar mrn art iin var edilen hakiki sebepler cm-
lesinden deil, vesile ve moral sebepleridir. Bunlarn byle olaca da lm-i lhde ve
Kader-i Ezelde kaytldr.
4. nsan mr yaam boyunca her anna tekabul edecek eylem ve dnceleriyle bir-
likte takdir edilmitir.
281

nsann veya herhangi bir canlnn eceli, kendisine tayin edilen mrdr. Ecelin gel-
mesi ise, tayin edilmi bulunan mrn son bulmas, yani lmdr. lm ise biyolojik
olarak, canl varlkta hayati fonksiyonlarn bir daha geri dnmemek zere sona erme-
sidir. Daha da zetlersek ruhun bedeni terk etmesidir.
u bir gerektir ki, Allah Teala, Kurannda buyurduu gibi kendi yazdn bozma
ve silme kudretine t batan mliktir. Her ecelin bir kitab vardr. Allah dilediini
siler, dilediini brakr. Kitabn anas Onun katndadr.
282

Bu yzdendir ki dilediinde kudretinde tuttuu eyann yapsna ve tabiatna mdahale
ederek Nuh, brahim, Musa, sa, Ashb- Kehf ve Muhammed aleyhimus-selm
hazertna yapt gibi snnetini snnetiyle aar, kanunu kanunuyla deitirir, yazd
kaderi bir baka kader yazarak iptal eder.
283

Hz. mer ama gittiinde, orada veba hastal bulunduunu iitince geri dnm-
tr.
284
Emrul-Mminn mer ile Eb Ubeyde b. Cerrah arasnda geen diyalou
Mehmed Akif Ersoy yle iirselletirmitir:
Ebu Ubeyde kp: Ya mer, uurlar ola!
Firarnz kaderullahtan mdr imdi?
Demez mi, Hazret-i Frk dnd: Doru, dedi
u var ki bir kaderullahtan kaarken biz,
Koup br kaderullaha doru gitmekteyiz.
285


280
zmirli smail Hakk, Yeni lm-i Kelm, Haz.: S. Hizmetli, mran Yay., Ankara, 1981, s. 345;
Beduzzaman, Lemalar, rnk. nr., stanbul, 2006, s. 115.
281
Kurtub, a.g.e., c. IV, s. 332; Ebus-Sud, a.g.e., c. IV, s. 366; Numan Kurtulmu, Ament erhi, s-
tanbul, 1980, s. 160; Okumu, a.g.e., s. 126.
282
Rad, 13/38-39.
283
slamolu, a.g.e., s. 202.
284
Nesef, a.g.e., s. 140.
60

Allah Teala elbette bunu bir snnet zere yapar. Onun takdirindeki olaandlklar
bile yine Onun belirledii bir kurala baldr. Onun koyduu kural Ondan bakas
iptal edemez. Ve Onun her bir iinin bir kurala bal olmas yine zatnn koyduu en
byk ve deimez snnettir. Ve Allah Tealaya kimse unu niin yle yapyorsun
diye soramaz. Onun makam sorgulanma deil, sorgulama makamdr: O yaptn-
dan sorulmaz, ama onlar (ortak koanlar ve koulanlar yaptklarndan) sorulur-
lar.
286

Allahn insana en nemli emaneti onun can ve hayatdr. Bu sebeple insan, kendi
hayatna veya bakasnn hayatna son verme hakkna sahip olmad gibi, onu tehli-
keye atacak olan hal ve durumlardan da koruma sorumluluunu da tamaktadr. Dik-
kat edilirse grlecektir ki slmda en ar cezalar insan hayatna son vermeye yne-
lik sularn cezalardr.
287

Son olarak diyebiliriz ki, anne karn, doum, ocukluk, genlik, erzel-i mr ve lm.
Bu kademelerin hepsi de insan iin var edilmi olan anatomik zelliklerdir. Sahip ol-
duumuz vcut en son lm gereine yenik decektir.
Buraya kadarki ifadelerde alimler arasnda bir ihtilaf sz konusu deildir. Problem
bireysel lmlerin zamansal tespitinin ezelde takdir edilip edilmediidir. Aslnda bu
problemin sebebi zaman faktrdr. Allah Teala zaman ve mekandan mnezzehtir.
nsann eylemleri ise bu iki faktrn erevesi iinde gereklemektedir.
Ksacas insan yaamay bitirdiinde lr.

285
Ersoy, a.g.e., s. 236.
286
Enbiy, 21/23.
287
M. Zeki Duman, Nzlnden Gnmze Kurn ve Mslmanlar, Fecr Yay., Ankara, 1996, s. 126.
61


SONU
Allah Teala, stn niteliklerle ve yeryznn halifesi olmak sfatyla yaratt insan,
peygamberler ve kitaplar gndermek suretiyle uyarm ve insana yaratl gayesini
hatrlatmtr. nsann yaratl gayesi ise Allahn varln ve peygamberlerinin do-
ruluunu kabul etmek ve Onun emirlerini yerine getirmektir. te bu amac gerekle-
tirme noktasnda Allah, hayat ve lm, insanlardan hangilerinin iyi iler yapacan
snamak iin yaratmtr. Bu aamada ecel insana verilen mhlet ve mhletin
sonu anlamlar noktasnda ok nemli fonksiyonlar icr etmektedir. Bundan dolay
ecel, Kuranda en sk kullanlan kelimelerden birisidir.
Kuranda ecel kavramnn ieriini, anlam alann ve ecelin Allah-insan ilikisinde
icr ettii fonksiyonlar ortaya koymay ama edindiimiz bu tezimizden kan sonu-
lar u ekilde zetleyebiliriz:
Ecel kelimesinin aslnn ne olduu, kelimenin hangi babtan tredii tespit edilmitir.
Ecelin sre, vakit, hayat mddeti, lm an, herhangi bir ey hakknda zaman belir-
lemek, sre koymak, ertelemek, bir eyin sresinin bitimi, mutlak vakit, vaktin sonu
ve borcun vakti iin vadesinin girmesi gibi lgat manalar varsa da bunlarn iinde en
nemlisi lm andr.
Istlah olarak ecel, Allahn canllarn leceini bildii zaman olarak ifade edilmek-
tedir. Ecel, slam dnyasnda en ok lm manasyla bilinmekte ve kullanlmaktadr.
Kuranda ecel kelimesinin kullanmnda bu mana nemli olduu gibi, dier manalar
da nemlidir.
Ecel kelimesi, Cahiliye dneminde akbet ya da tayin edilmi sre manalarnda
kullanlmtr. nsann hayattan ayrlmas nceden tayin edilmitir. Yani herkesin
lmle karlaaca belirli bir gn vardr. Bu adan lme ecel denir. Cahiliye
Arab iin btn bunlar kontrol eden ey ise dehrdir. Kuran- Kerimde ise Cahili-
ye Arabnn bu gr iddetle eletirilerek yaratan, yaatan ve ldrenin Allah oldu-
u vurgulanr.

62
Ecel, kader meselesine bal olarak mtefekkirler arasnda tartlan en nemli konu-
lardandr. Ehl-i Snnetin kader anlaynn merkezinde bulunan takdir, tayin ve
tesbit anlay neticesinde bir insann kaderi belirlenmi ise, hayatnn en nemli ger-
ei olan lmn zaman da tespit edilmitir. Mutezile ise; kaza ve kaderin insan ile-
rinde hibir tesiri yoktur; kader, insann kendi iradesiyle yaptklarndan baka bir ey
deildir, diyerek ezeli tespit ve takdir anlayn reddetmitir.
Kll irdeye ve cz iradeye vurgu yapan ayetler ayn ereve ierisinde deerlendi-
rildii zaman, problemin ortadan kalkt grlecektir.
Evrendeki galaksilerin, yldzlarn her birinin yrngeleri zerindeki hareketleri, s-
ratleri, dn hzlar, yrngeleri, hepsi tespit edilmitir. Hepsi iin tayin edilmi bir
ecel, devirleri iin takdirli bir sre vardr.
lm ok eski zamanlardan beri insan akln megul edegelmitir. nsanlar, doum ile
lm arasndaki mddetlerini daima tedirgin geirmilerdir. Her fert mutlaka klinik
olarak l sayld bir ana gelecektir. Canllar olduu srece lm de vardr. lmn
mutlakl hususunda tam bir ittifak vardr. Olmamas dnlemez. Ecel, canldaki
hayatn sona erecei saniyelerin gelip atmas, lm ise canldaki dnyevi hayatn
sona ermesi ya da ruhun bedenden ayrlmas demektir.
Ehl-i Snnet ve onun dndaki gruplarn ecel konusundaki yaklamlar ise iki nokta-
da farkllk gstermitir: Bunlardan ilki ecelin adedi, ikincisi de maktln durumu
konusundaki yaklamlardr. Bunlardan eceli bir olarak grenler, lm zamannn
mutlakln ifade etmilerdir. ki kabul edenler ise, birinci eceli ayn mutlak takdirle
akladklar halde ikinci eceli kyamet gnyle yorumlamlardr.
Kuran bize retmektedir ki, lm anlamna alnan ecel tektir ve her len eceliyle
lr. Eceli insan hayatnn sona erme sresi olarak aldmzda bu ezelde belirlenmi-
tir. Aynen ayn, gnein, dnyann mrnn belirlendii gibi, Allahn tayin ve tespit
ettii illetler zuhur edince btn bunlarn eceli gelmi olur.
Uzun yllar yaayanlarn da; ihmalkrlk, kazalar, savalar nedeniyle lenlerin de ece-
lini Allah bilmektedir. Sizi Allah yaratt; sonra sizi vefat ettirecek. Daha nce bilgili
iken hibir eyi bilmez hale gelsin diye sizden baz kimseler mrn en kt ana
kadar yaatlacak. (Nahl, 16/70) yeti bunu ifade etmektedir.

62
BBLYOGRAFYA
- Abdulcabbar, Kad, erh-i Usl-i Hamse, Kahire, 1988.
- Acln, smail b. Muhammed, Keful-Haf ve Mzillul-Elbs, Drul-Ktbil-
lmiye, Beyrut, 1988.
- Akay, Hasan, slm Terimler Szl, aret Yay., stanbul, 2005.
- Akbulut, Ahmet, Sahabe Devri Siys Hdiselerinin Kelm Problemlere Etkileri,
Birleik Yay., stanbul, 1992.
- Akpnar, Ali, Kltr Dnyamzdaki Kuran Motifleri, Kitapkent, Konya, 2004.
- Aksoy, . Asm, Ataszleri ve Deyimler Szl, nklb Kitabevi, stanbul, 1993.
- Altnta, Hayrani, Dehriyye md., TDVA, c. IX.
- Asmgil, Sevim, lm Bir Hi Olmak mdr?, pek Yay., stanbul, 2001.
- Ate, Sleyman, Kuran Ansiklopedisi, Kuba Yay., ts.; ada Kurn Tefsiri, Yeni
Ufuklar Nr., stanbul, 1988.
- Baeci, Muhittin, Gnmz nan Problemleri, lhiyat Faklteleri Kelm Anabi-
lim Dal Sempozyumu, 7-9 Eyll, 2001.
- Bklln, Ebbekir, et-Temhd fir-Reddi alel-Mlhidil-Muattla ver-Rfza vel-
Havric vel-Mutezile, Khire, 1947.
- Basr, Hasan, Tefsru Hasan Basri, thk.: M. Abdurrahim, Drul-Hads, Kahire, ts.
- Baol, Koray, Trkiye Nfusundaki Gelimeler, Ege nv. ktisat Fak., zmir, 1978.
- Birlemi Milletler 1995 World Population Data Sheet raporlar.
- Brzeezinski, Z., Byk Satran Tahtas, trc.: E. Dikba, E. Kocabyk, Sabah Yay.,
stanbul, 1998.
- Buhr, Eb Abdullah smil, el-Cmius-Sahh (Sahhul-Buhr), ar Yay., stan-
bul, 1981.
- Canan, brahim, Hadis Ansiklopedisi, Aka Yay., stanbul, 1993.
- Cevher, smil, es-Shah, Thrc. Ahmed A. Atar, Drul-Ktbil-Arab, Msr, ts.
- Cilac, Osman, Dua md., TDVA, stanbul, 1997, c. IX.


63
- Cilac, M.; Kayaerli, Osman, Dn Terimler Szl, Nur Yay., Konya 1986.
- Cisr, A. Nedim, lim Felsefe Kurn Inda mn, ev.: Remzi Birk, Kitabevi,
stanbul, 2005.
- Cokun, Ahmet, Sohbetler ve Hatralar, TDV Kayseri ubesi Yay., Kayseri, 1996;
Kurn- Kerimin Dnya ve Ahirete Bak, EFD, say: 4 (ayr bask), Kayse-
ri, 1987.
- antay, Hasan Basri, Kuran- Hakim ve Meal-i Kerim, stanbul, 1984.
- man, M. Kenan, Kaza, Kader, Hayr ve er, basm yeri yok, ts..
- uhadar, Mustafa, iirlerle Hikmet Pnarlar, basm yeri yok, yaynevi yok, 2003.
- Doan, D. Mehmet, Temel Byk Trke Szlk, Bahar Yay., stanbul, 1994.
- Dolta, Franoise, lm Nasl Anlatmal, ev.: Ahmet Tarcan, Uur Ynten, zg
Yay., stanbul, 2004.
- Dndren, Hamdi, slm Hukukuna Gre Alm Satmda Kr Hadleri, Balkesir, 1984;
Vakit md., amil slam Ansiklopedisi, c. VIII.
- Duman, M. Zeki, Nzlnden Gnmze Kurn ve Mslmanlar, Fecr Yay., Ankara,
1996; Beynul-Hak, Fecr Yay., Ankara, 2006.
- Eb Dvd, Sleyman b. Eas es-Sicistn, es-Snen, stanbul, 1981.
- Ebul-Bek, bn Ms, Klliyt, thk.: A. Derui, M. Miari, Beyrut, 1993.
- Ebus-Suud, rdu Aklis-Selm l Mezyal-Kitbil-Kerm, Drul-Fikr, Beyrut, ts.
- Eliak, lhan, tikat zerine, afak Yay., stanbul, 1992.
- Ersoy, M. Akif, Safahat, stanbul, 1987.
- Ear, Ebul-Hasan Ali b. smail, el-bne an Uslid-Diyne, thk.: Abbas Sabba,
Drun-Nefis, Beyrut, 1994; Makltul-slmiyyn ve htilfu Musalln, thk.:
Helmut Ritter, Bibliotheca Islamica, Franz Steiner Verlag Gmbh, Wiesbaden,
1980.
- Fruzbd, Mecduddn, el-Kmsul-Muht, Drul-Fikr, Beyrut, 1995.
- Gazali, Ebu Hamid, hyu Ulmid-Dn, trc.: Abdulhalk Duran, Hikmet Nr., stan-
bul, 2003.

64
- Gezgin, Ali Galip, Tefsirde Semantik Metod ve Kavim Kelimesinin Semantik Analizi,
tken nr., stanbul, 2002.
- Glck, erafettin, Kelam Asndan nsan ve Fiilleri, Kayhan Yay., stanbul, 1979.
- Toprak, Sleyman; Glck, erafettin, Kelm, Tekin Kitabevi, Konya, 1991.
- Grener, brahim, Tefsir ve Tefsir Usul zerine Dnceler, Lain Yay., Kayseri,
2004.
- Gnay, nver, Din Sosyolojisi, nsan Yay., stanbul, 1998.
- Isfehn, Rb, Ebul-Ksm Hseyin b. Muhammed, el-Mfredt f Elfzil-Kurn,
Beyrut, 1992.
- Izutsu, Toshihiko, Kuranda Allah ve nsan, ev.: Sleyman Ate, Yeni Ufuklar Nr.,
stanbul, ts.
- bn Abbas, Tefsru bn Abbas, thk.: R. Abdul-Mmin, Beyrut, 1991.
- bn Keml, emseddin Ahmed, Ecel Rislesi, stanbul, 1610.
- bn Kesr, Ebul-Fid, Tefsrul-Kurnil-Azm, Beyrut, 1992.
- bn Manzr, Ebul-Fadl Muhammed b. Mkrim b. Ali b. Ahmed, Lisnul-Arab,
Drus-Sadr, Beyrut, 1968.
- bn Sina, lm Korkusundan Kurtulu, ev.: M. Hazmi Tura, Burhaneddin Matb.,
stanbul, 1942.
- slamolu, Mustafa, mn, Denge Yay., stanbul, 2005.
- zmirli smail Hakk, Yeni lm-i Kelm, Haz.: S. Hizmetli, mran Yay., Ankara, 1981.
- Kad Abdulcabbar, Ebul-Hasan, Fazlul-tizl, basm yeri yok, ts.
- Kad Beydv, Abdullah, Tefsrul-Beydv, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1988.
- Karaca, Faruk, lm Psikolojisi, Beyan Yay., stanbul, 2000.
- Karadeniz, Osman, Kader Konusunda Baz Yanl Anlamalar, DEFD, c. VII.
-Ecel zerine, Anadolu Matbaclk, zmir, 1992.
- Karaman, Hayrettin; arc, Mustafa; Dnmez, brahim Kafi; Gm, Sadrettin,
Kuran Yolu, DB Yay., Ankara, 2006.

65
- Kaya, Osman, lm Kitab, zg Yay., stanbul, 2002.
- Kazanc, A. Ltfi, slmda rade, Kaza ve Kader, rfan Yay., stanbul, 1971.
- Keskin, Halife, slm Dncesinde Kader ve Kaz, Beyn Yay., stanbul, 1997.
- Klavuz, A. Saim, Ana Hatlaryla slm Akaidi ve Kelma Giri, Ensr Yay., stanbul,
1997.
- Krca, Celal, limler ve Yorumlar Asndan Kurna Yneliler, Tur Nr., stanbul,
1993; Kuran ve Bilim, Marifet Yay., stanbul, 1997.
- Ko, Turan, lmszlk Dncesi, z Yay., stanbul, 1991.
- Kurtub, bn Abdillah Muhammed, Cmiu Ahkmil-Kurn, Kahire, 1945.
- Kurtulmu, Numan, Ament erhi, stanbul, 1980.
- Kutluer, lhan, Hayat md., TDVA, c. XVII.
- Kutub, Seyyid, F Zllil-Kurn, trc.: Komisyon, Dnya Yay., stanbul, 1989.
- Maturidi, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed, Kitbut-Tevhd, thk.; F. Huleyf,
stanbul, 1979; Tevltu Ehlis-Snne, Matbaatul-rd, Badat, 1983.
- Mehmed Vehbi Efendi, Hlsatl-Beyn f Tefsril-Kurn (Byk Kurn Tefsri),
dal Yay., stanbul, ts.
- Mevdd, Ebul-Al, Tefhmul-Kurn, trc.: Komisyon, nsan Yay., stanbul, 1991.
- Meydan Larousse, Sabah Yay., stanbul, 1992.
- Muhasibi, Haris, Farzet ki ldn, terc.: Abdulaziz Hatip, Polen Yay., stanbul, 2006.
- Muktil b. Sleyman, el-Ebh ven-Nezir fil-Kurnil-Kerm, ev.: M. Beir
Eryarsoy, aret Yay., stanbul, 2004.
- Mutlu, smail, lh Program: Kader, Doyuran Matb., stanbul, 1992.
- Mslim, Ebul-Hseyin Haccac, el-Cmius-Sahh, stanbul, 1981.
- Nations Unies. United Nations. New York and Geneva Switzerland. Vol. XLVI. Tom.
XLVI. 1996.
- Nesef, mer, Metn-i Akid, trc.: H. Tahsin Feyizli, stanbul, 1988.

66
- Nurbaki, Haluk, nsan Bilinmezi, Hilal Yay., stanbul, ts.; Nurbaki, Haluk, Bilim A-
sndan mann Alt art, Nesil Yay., stanbul, 2000.
- Nursi, Bediuzzaman Said, Mektbt, rnk nr., stanbul, 2006; ualar, rnk nr., stan-
bul, 2006; Lemalar, rnk. nr., stanbul, 2006.
- Okumu, Namk Kemal, Kelmda Ecel Problemi, baslmam tez.
- Parladr, Selahattin, Dua md., TDVA., stanbul, 1997, c. IX .
- Pazarba, Erdoan, Kurn ve Medeniyet, Pnar Yay., stanbul, 1996.
- Rz, Fahreddn, Tefsr-i Kebr, trc.: S. Yldrm, S. Kl, L. Cebeci, S. Doru,, Aka
Yay., Ankara, 1989.
- Sami, emsettin, Kmusu Trk, ar Yay., stanbul, 1989.
- Senih, Safvet, Yaratl ve Kader, Nil Yay., zmir, 2005.
- Soyalan, M. Yaar, Elmall Tefsirinde Kurn Terimler ve Deyimler, Aa Yay.,
stanbul, 2003.
- Soysald, Mehmet, Kurn Semantii Asndan nanla lgili Temel Kavramlar, a-
layan Yay., zmir, 1997.
- imek, M. Sait, Kurnn Ana Konular, Beyan Yay., stanbul, 1999; imek, M.
Sait, Ecel md., amil slam Ansiklopedisi, stanbul, 2000, c. II.
- Taber, Muhammed b. Cerr, Cmiul-Beyn an Tevli yil-Kurn, Beyrut, 1954.
- Taftazn, Sadeddin, erhul-Akid, Nr.: Usturumcal mer, stanbul, 1304.
- Talay, M.- Gnaydn, A.N., M.H. , Terimler Szl, Esnaf Matb., Sivas, 1987.
- Tarefe ve Muallakas, ev.: erafeddin Yaltkaya, ark slm Klasikleri/Muallakt
Yedi Ask, MEB Yay., stanbul, 1989.
- Tirmiz, Muhammed b. sa, es-Snen, ar Yay., stanbul, 1981.
- Tolma, M. Fatih, baslmam iirleri.
- Topalolu, Bekir, slam md., TDVA, stanbul, 2001; Akaid Md., TDVA, c. II.
- Toprak, Sleyman, lmden Sonraki Hayat, Esra Yay., stanbul, ts.
- Tun, Cihat, Ecel md., TDVA, stanbul, 1997, c. X.

67
- Ulutrk, Veli, Kurn- Kermde Yaratma Kavram, nsan Yay., stanbul, 1995.
- Watson, Lyoll, lm Yanlgs, Altn Kitaplar Yay., stanbul, ts.
- Yavuz, Yusuf evki, Kader md., TDVA, stanbul, 2001, c. XXIV.
- Yazr, Elmall Muhammed Hamdi, Hak Dni Kurn Dili, Eser Nr., stanbul, 1984.
- Yeprem, M. Saim, rade Hrriyeti ve mam Mturidi, MF Yay., stanbul, 1984.
- Yldrm, Suat, Kuran- Kerim ve Kuran limlerine Giri, Envar Nr., stanbul, 2000.
- Ylmaz, Sabri, Elmallya Gre Kader nanc ve nsan Hayatndaki Yeri, Gnmz
nan Problemleri, lhiyat Faklteleri Kelm Anabilim Dal Semp., Erzurum,
7-9 Eyll 2001.
- Zemaher, Muhammed b. mer, Tefsrul-Kef an Hakik-i Gavmidt-Tenzl ve
Uynul-Ekvl f Vchit-Tevl, thk.: M. H. Ahmed, Drul-Ktbil-Arab,
Beyrut,1987

68
ZGEM
Abdullah ZER, 22.04.1973te Konyann umra ilesinde dodu. lkokuldan sonra,
orta ve liseyi umra mam Hatip Lisesinde okudu. 1994 ylnda liseyi bitirdikten son-
ra bir yl niversiteye hazrland. 1995 ylnda Erciyes niversitesi lahiyat Fakltsini
kazand. 1997 ylnda Aksarayn Saryahi lesi, Sipahiler Kyne mam-Hatip ola-
rak atand. 1998 ylnda ise Kayserinin Gesi Beldesi, Suba Kyne nakli yapld.
2001 ylnda lahiyat Fakltesinden mezun oldu. Bir yl sonra Erciyes nversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Temel slam Bilimleri Anabilim Dal Tefsir Bilim Dalnda
Yksek lisansa balad. Kurumlararas nakil yoluyla 2005 ylnda Gaziantep M. Hayri
Aknal mam Hatip Lisesine Arapa retmeni olarak atamas yapld.
Abdullah zer evli ve iki ocuk babasdr. retmen olarak halen grevine devam
etmektedir.


LETM BLGLER
Adres : M. Hayri Aknal mam-Hatip Lisesi ehitkamil /GAZANTEP
Tel : 0505 392 09 73
Email :oabdullah42@hotmail.com

You might also like