Ahmet Ykleyen Avrupada Yerelleen slam: Almanya ve Hollandadaki Trk Mslman Cemaatleri

Bora Bayraktar atma zm Perspektifinden Oslo Bar Sreci

Ali Dumankaya Gayrimenkul Sektrne Bak: Bir Kurumsallama rnei Dumankaya

Bayram Sinkaya Arap Bahar Srecinde rann Blge Politikas

Sabri Orman Kuran ve ktisat: Kredi ve Faiz Meselesine Makro-Sistemik Bir Yaklam

E-Blten Mays-Temmuz 2012 Faaliyetleri

Ahmet Said Kavurmac Aile irketlerinde Kurumsal Ynetim ve Markalama

Taansu Trker Osmanl ve Rus Modernlemesi: Tarihten Gnmze Yansmalar

Esra Hatipolu Avrupa Birlii - Rusya likilerinde Ortadou

Mustafa Aydn Trkiyeden Kreye ve Kurama Bak

MAYIS-TEMMUZ 2012

Merhaba, Bilim ve Sanat Vakf Kresel Aratrmalar Merkezince yaymlanan KAM e-Bltenin beinci says ile karnzdayz. Bu saymzda Mays, Haziran ve Temmuz aylarnda dzenlediimiz dokuz yuvarlak masa toplants ile bu sene ilkini yaptmz KAM Yaz Okulu programnn deerlendirmeleri yer alyor. Temmuz ay ile birlikte sonbahara kadar faaliyetlerimize ara vermi bulunuyoruz. Ortadouda yaanan deiim sreci ve bu srecin Trkiye, blge ve dnya siyasetinin geleceine etkileri getiimiz ayn en nemli gndem maddelerinden biri olmay srdrd. zellikle Suriyede devam eden sancl sre, kresel ve blgesel aktrlerin blge politikalarn yeniden deerlendirmemizi zorunlu kld. Bu erevede Yldrm Beyazt niversitesinden Yard. Do. Bayram Sinkaya rann, Marmara niversitesinden Do. Esra Hatipolu ise Avrupa Birlii ve Rusyann Ortadou politikalarn deerlendiren birer sunum gerekletirdiler. Ankara Siyasaldan Do. Taansu Trker, Osmanl ve Rus modernlemelerini mukayese ederek gnmze yansmalarna deindi. Uzun yllardr d politika muhabiri olarak grev yapan Dr. Bora Bayraktar, Oslo Bar Srecini konu alan doktora almasn sundu. Kresele Kuramsal Baklar toplant dizisinde Kadir Has niversitesi Rektr Prof. Mustafa Aydn, Trkiyede uluslararas ilikiler almalarnn geliimini, mevcut durumda geldii yeri ve eksikliklerini irdeledi. Mississippi niversitesi Antropoloji Blmnden Do. Ahmet Ykleyen ise Almanya ve Hollandada Trkler zerine yazm olduu kitab erevesinde Avrupada yerelleen slam ve Mslman cemaatlerin durumunu deerlendirdi. ktisat Konumalar serisinde T.C. Merkez Bankas Meclis yesi Prof. Sabri Orman, Kuran ve ktisat balkl makalesi erevesinde hem kendi akademik servenini anlatt hem de slam iktisadnda kredi ve faiz konularna aklk getirmeye alt. Etkin Ynetim Syleilerinde ise Dumankaya naat Ynetim Kurulu yesi Ali Dumankaya irketlerin kurumsallamasnn nemi, Aydnl Grup CEOsu Ahmet Said Kavurmac ise aile irketlerinde ynetim ve markalama zerine birer sunumu yaparak kendi ynetim tecrbelerini aktardlar. 20-22 Haziranda dzenlediimiz KAM Yaz Okulunda siyaset, iktisat ve ynetim konularnda seminerler, geziler ve film gsterimleri gerekletirdik. zellikle yaz okulunun dzenlenmesinde emei geen Kadir Temiz ile programa katk salayan hocalarmz M. Akif Kayapnar, Ali Pulcu, Mustafa zel, Cokun akr, Lokman Gndz, evket Kamil Akar, Hseyin Al, brahim Turhan, brahim Zeyd Gerik ve Bahattin Aydnn yan sra, T.C. Dileri Bakanl stanbul Temsilcisi Bykeli Mehmet Dnmez ile Taraf Gazetesi Yayn Koordinatr Yldray Oura teekkr ederiz. Deerlendirmeleri kaleme alan Muhammed Musab zden, Bilal Yldrm, Emel ncel, Abdullah Erboa, Melike Akku, Melih Torlak, Veysel Kurt, Meltem Dumanlkaya, Ali Aslan, zgr Dikmen, Burak Sezgin, Halil brahim Akl, Muhammet Durumlu, Meryem Karaca ve Nihat Vergiliye; e-bltenin edisyonunu gayret ve titizlikle srdren KAM Koordinatr Yardmcs Z. Tuba Kora ve aratrma asistanmz zgr Dikmene mteekkir olduumu ifade etmek isterim.
Talha Kse Kresel Aratrmalar Merkezi Koordinatr
Kresel Aratrmalar Merkezinin faaliyetlerinden haberdar olmak iin web sitemizde yer alan yelik formunu doldurabilirsiniz.
http://bisav.org.tr/register.aspx?module=kayit&men

Koordinatr Talha Kse Koordinatr Yardmclar Z. Tuba Kor Kadir Temiz

Vefa Cad. No 41 34134 Vefa stanbul 0212 528 22 22 / 801-802 www.bisav.org.tr kam@bisav.org.tr

Editr Z. Tuba Kor Grafik Uygulama Ayenur Gnen Fotoraf Cemil Akgl

NDEKLER
KAM Yuvarlak Masa Toplantlar
Ahmet Ykleyen Avrupadaki cemaatlerin devlet ile Mslmanlar arasndaki arac rolleri slam yorumlarn yerelletiriyor Bora Bayraktar srail, Camp David sonras tercihini dk-younluklu atmadan ve tek-tarafl admlardan yana koydu Ali Dumankaya Kurumsallama, iletmelerin geliimi, sreklilii ve sonraki nesillere devri iin zorunludur Bayram Sinkaya Ortadouda ran dlayarak kurulacak yeni bir blge sistemi baarl olamaz Sabri Orman slam iktisad, net snrlarla evrili deil, inovasyona ak devrimci bir alandr Ahmet Said Kavurmac Hem ailede hem de irkette istiare, vifak ve ittifak tam tesis edilmelidir Taansu Trker Rusya Batya kar imparatorluu savunarak ayakta dururken, Trkiye Batllama adna imparatorluu verip cumhuriyeti kurdu Esra Hatipolu AB ve Rusyann Ortadouda beklentileri benzer, ancak kullandklar aralar farkl Mustafa Aydn Trkiyede uluslararas ilikiler almalarnn temel problemi, teori, yani kendine ait bir bak as eksikliidir 4

13 16 22 28 31

36 41

KAM Yaz Okulu Program (20-22 Haziran 2012)

Genel Deerlendirme Seminer: Karlatrmal Siyaset Dncesi Seminer: Diplomasi ve atma zm Yntemleri Yuvarlak Masa Toplants: T.C. Dileri Bakanlnn Organizasyonel Yaps ve almalar Film Tartmas: Bakann Adamlar (1997) Seminer: ktisat ve Edebiyat Seminer: Trkiyenin ktisat Tarihi Gezi: T.C. Merkez Bankas stanbul ubesi Seminer: Osmanldan Gnmze Merkez Bankas ve Para Politikalar Film Tartmas: Gazap zmleri (1940) - Oyunun Sonu (2011) Gezi: Sleymaniye Klliyesi Seminer: Bir Ynetim Modeli: Sleymaniye Seminer: Stratejik nsan Kaynaklar Ynetimi Yuvarlak Masa Toplants: Trkiyede Medya ve Siyaset 48 51 53 55 56 59 61 63 63 65 68 68 70 72

KTAP-MAKALE SUNUMLARI 20

4 Mays 2012

Avrupada Yerelleen slam: Almanya ve Hollandadaki Trk Mslman Cemaatleri Ahmet Ykleyen
Deerlendirme: Muhammed Musab zden
Ahmet Ykleyen, Mississippi niversitesinde antropoloji doentidir. Bilkent niversitesi Uluslararas likiler Blmnde lisans eitimini tamamlayan Ykleyen, Denver niversitesi Uluslararas Aratrmalar Enstitsnde yksek lisans eitimi ald. 2007de Boston niversitesi Kltrel Antropoloji Blmnde doktorasn tamamlad. 2012de Localizing Islam in Europe: Turkish Islamic Communities in Germany and the Netherlands isimli kitab Syracuse University Press tarafndan basld. Birok akademik dergide makaleleri yaynlanan Ykleyenin aratrma konular arasnda etnisite, din antropolojisi, Avrupada slam, slami hareketler ve ok kltrllk bulunuyor. Tufts niversitesinin ardndan 2006da Mississippi niversitesi Sosyoloji ve Antropoloji Blmnn akademik kadrosuna katlan Ykleyen, ayn niversite bnyesindeki Croft Uluslararas Aratrmalar Enstitsnde de almalarn yrtyor.

4 KAM E-BLTEN 5

Avrupadaki cemaatlerin devlet ile Mslmanlar arasndaki arac rolleri slam yorumlarn yerelletiriyor

riteleri ve onlarn yorumlarn yerelletiriyor. slam ile Bat/Avrupa/modernite ilikisi zerinden yaplagelen tartmay zclk vs. balamclk kavramsal erevesi zerinden aklayp konunun sosyoloji ve antropolojideki tartma alanlarna deinmesinin ardndan Ykleyen, Mslman gmenlerin Avrupa serveninin kinci Dnya Sava ile balatldna ve Avrupa ve slam dendiinde ounluu Mslman olan lkelerden g etmi aznlklarn akla geldiine dikkat ekti. Hlbuki Endls ve Balkanlar dikkate alndnda slam ve Batnn karlamas aslnda ok daha eski ve konuumuzun deyimiyle Yerli Mslmanlar var Avrupann. Bunun gnmzdeki siyasi ortamn, zellikle de 11 Eyll sonras yeni paradigmann rn bir dnce tipi olduunu belirten Dr. Ykleyen, sanki slam ve Bat daha nce hi karlamam ve birdenbire yz yze gelmi gibi bir dncenin hkim olduuna ve bunun beraberinde getirdii problemlere dikkat ekti.

AM Kitap-Makale Sunumlar programnn Mays ayndaki misafiri Mississippi niversitesi Sosyoloji Blm retim yesi Do. Dr. Ahmet Ykleyen oldu. Ykleyen, 2012 ylnda yaynlanan Localizing Islam in Europe: Turkish Islamic Communities in Germany and the Netherlands isimli kitabnda Avrupada slam ve Mslmanlarn konumu, Avrupallarn Mslman cemaatlere ve slama bak, Mslmanlarn evre ve devlet ile olan ilikileri gibi konular sosyolojik olarak nasl ele aldn ve ne gibi sonulara ulatn anlatt. Kitabn balndan da anlalaca zere yazar, slamn Avrupada nasl yerelletiine dair karmlarn Almanya ve Hollandada yaayan Mslman cemaatler zerinden yapyor. Avrupada slamn yorumlanmasnda ve anlalmasnda bir din otorite olarak cemaatlerin rol nedir? sorusuna odaklanan yazarn temel argman ise u: Farkl hizmet alanlarnda uzmanlaan cemaatlerin bir taraftan birbirleriyle rekabet halinde olmalar, dier taraftan devlet ile Mslmanlar arasnda arac rol stelenmeleri, bu din oto-

11 Eyll ile birlikte Mslmanlar evreyi, evre de Mslmanlar ok keskin bir ekilde hissetmeye balad
Konu byle ele alndnda karmza belirli bir ekonomik evreden gelen, ou okuma-yazma

MAYIS-TEMMUZ 2012

bilmeyen veya ok az bilen, Avrupaya geici olarak getirtilen bir zmre kyor ve slama bak doal olarak byle bir tablo muvacehesinde oluuyor. Bu gmen kitle, zellikle Trkler, 1990l yllara kadar kendini geici grdnden tm yatrmlarn Trkiyeye yapm ve evresiyle mnasebet kurmaya ihtiya duymamt. Avrupallar da nasl olsa gidecekler anlayyla Mslmanlarn en temel ihtiyalarn grmekle yetinmi, bunun haricinde iinde barndrd bu byk yabanc kitleyi grmezden gelmiti. Fakat geici olarak kullanlan mescitlerin 1990l yllardan itibaren klliyevari yaplarla yer deitirmesi, Mslmanlarn sosyal ihtiyalarn karlamak iin dernekler, kurum ve kurulular kurmasyla iki taraf da gmenlerin kalc olduunun farkna vard ve birbirleriyle ciddi manada ilk defa yzleti. Bu yzleme ve sosyalleme daha yeni ve yava bir biimde gerekleirken 11 Eyll patlak verdi ve Mslmanlar evreyi, evre de Mslmanlar ok keskin bir ekilde hissetmeye balad. Her ne kadar zamanla Mslman aznlklarn ocuklar okumu, hatta ilerinden Tark Ramazan gibi entelekteller yetimi olsa da Avrupallarn gznde Mslmanlar niteliksiz, okuma-yazma bilmeyen, yerel dillere vukfiyeti yetersiz olan veya hi olmayan, Avrupann temel deerleri ile badamayan bir insan tipi olarak kaldlar. Avrupa lkelerindeki hkmetlerin ve toplumlarn Mslmanlara ve onlarla ilgili problemlere yaklam da bu algyla paralel olarak geliti.

Cemaatler sadece fkh konularda deil, devlet ve evre ile olan ilikilerinde de birbirinden ayryor
Buradan hareketle Ykleyen, Mslmanlarn devlet ile olan mnasebetlerinin lkeden lkeye deitiine vurgu yapt. Mesela smrgecilikten dolay ilikileri daha eskiye dayanan ngiltere gibi lkelerde Mslmanlarn devlet ve evreyle olan ilikileri daha rahat ve problemleri daha az iken, Mslmanlar 11 Eyll ile birlikte fark edip ciddi manada tehdit olarak alglayan Almanya gibi lkelerde ise karlkl kutuplamalar ve cemaatler arasnda da farkllklar szkonusu. Birbirleriyle yar halindeki cemaatler, Mslman aznlklarn sosyal ve din ihtiyalarnn karlanmas hususunda da farkl yntemler ve yorumlar gelitirerek rekabet ediyorlar. Cemaatler, sadece fkh konularda deil (mesela Almanyann kuzeyinde yazn yats vaktinin girip girmedii tartmas gibi), devlet ve evre ile olan ilikilerinde de farkl yorumlar dorultusunda birbirinden ayrlyor. Bu farkl tutumlar, devlet ile Mslman cemaatler arasndaki mnasebetleri etkiliyor; baz cemaatlerin konumunu rahatlatrken Milli Gr gibi tavr yerel hkmetlerle rtmeyen cemaatler ise cezai yaptrmlarla sindirilmeye, hatta Kaplan cemaati rneinde olduu gibi yasaklanmaya allyor.

6 KAM E-BLTEN 5

Konumasnn nc ve son blmnde Mslman fertlerin deien ve yerelleen tutumlarna yer veren Ykleyen, bunun insann doasnda mevcut bir ey olduunu ifade etti. Daha nce de belirtildii gibi, balangta okuma-yazma bilmeyen bir ii snfndan mteekkil Mslmanlar, 1970lerden itibaren aile birleimi, yani Trkiyede olan ailenin Avrupaya getirilmesi sonucu ocuklarn okullara yollamaya balyor; yerel dilleri hi bilmeyen veya ok az bilen birinci ve ikinci nesle karn yerelin dilini bazen yerlilerden daha iyi konuan, kimi lise kimi niversite mezunu nc ve drdnc kuan ortaya kmasyla birlikte, balangta anavatandan ithal edilip adeta dondurulmuasna, bazen de radikalleerek yaanan slamn yerini daha msamahakr ve belki de daha yerel bir slam anlay alyor. Mesela eskiden krediyle ev almna kesin bir ekilde haram fetvas verilirken gnmzde baz kk gruplar hari Mslman cemaatlerin ou buna cevaz vermi durumda. lkokuldan itibaren yerlilerle bir arada byyen Mslman genlerin bir ksm halen kendilerini anavatanlarna bal grrken, bulunduu lkeyi benimseyip kendini oral hissedenlerin says da azmsanmayacak derecede. Bu yeni nesil, iki kltr arasnda yetimenin de getirmi olduu psiko-sosyolojik durumlardan kaynaklanan yeni bir slam-Bat sentezi oluturarak yerleik cemaat anlayn ayor. Ykleyenin devleti (Diyanet leri Trk slam Birlii - DTB), geleneki (Sleymanl Cemaati), siyasal (Milli Gr), sivil (Glen Cemaati) ve devrimci (Kaplan Cemaati) slam diye tasnif ettii cemaatlerin gemite yaad sert ayrmalarn gen nesil tarafndan devam ettirilmedii, aksine hepsini aan yeni bir hareket tarznn gelitii grlyor.

Sadece yeni nesilden dolay deil, ayn zamanda sosyal evrenin ve devletin basklar, deien ihtiya hiyerarisi ve eitleri gibi birok etken Avrupada meskun Mslmanlarn, anavatanlarndaki Mslmanlardan kendilerini belirgin bir ekilde ayran bir slam anlay ve yaay gelitirmelerine yol ayor. Bu yeni sentezin nereye varaca, Mslmanlar nasl bir noktaya tayaca tartlrken dier taraftan ilgin bir hadise vuku buluyor: Mslman aznln yerellemesine karn Avrupada rkln giderek artmas. Bu gidiatn nereye varacana dair bir soruyu Ykleyen, Birbirini douran bir sre. ok enteresan, Mslmanlar Avrupallatka yerli Avrupallar daha fazla saa kayyor. slamofobi denilen korkunun artmasnn sebebi de bu. Yani benzeme olduka, kendini ayrtrma arzusu artyor. Bu ok nemli bir sre. diyerek cevapladktan sonra, bunun gelecekte nereye kadar gideceini ve hangi boyutlara ulap ne tr sonular vereceini kestirmenin mmkn olmadn, ancak zamanla grlebileceini vurgulad. Mslmanlarn Avrupadaki konumlarn zetler mahiyette olan bu alma, toplumun nereye doru gittiine dair de ilgin tespitlerde bulunuyor. Karlkl etkileim sonucu deien ve deitiren Mslmanlarn Avrupadaki varlklarn ne ekilde srdrecekleri belli ki daha birok aratrmaya konu olacak. Snrlar kesin bir ekilde izilmi ve slamn hkim kltr olduu Balkanlar ve Endls rneinden farkl olarak tarihte ilk defa Mslmanlar aznlk olarak Hristiyan bir toplum ierisinde hayat srmeye alyorlar. Bu hayat mcadelesi zamanla mezhep ve merep farkllklarn ap Mslmanlarn kendi aralarndaki dayanma ve hogrlerini artrrken, dier taraftan hkim kltre kar olan tavrlar nispetinde de onlar ayrtryor. Ortak bir gelecek, gelitirilen farkl yntemler ve cevaplarla ekillenirken, Avrupann buna kar taknm olduu siyaset tarz ise hl netlemi ve oturmu deil. Artan rklk ve basklar gidiatn aslnda hi de iyi olmadn gsterir nitelikte. Bu gergin ortamn nereye varaca ise tam bir muamma.

Mslman aznln yerellemesine karn Avrupada rklk giderek artyor

MAYIS-TEMMUZ 2012

TEZAT 57

16 Mays 2012

atma zm Perspektifinden Oslo Bar Sreci Bora Bayraktar

Deerlendirme: Bilal Yldrm
Bora Bayraktar, Marmara niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blmnde lisansn ve yksek lisansn yapt; doktorasn Bir Bar Sreci rnei Olarak Oslo balkl teziyle Marmara niversitesi Ortadou Aratrmalar Enstitsnde 2012de tamamlad. Kariyerine profesyonel gazeteci olarak devam eden Bayraktar, mesleki birikimini akademik alana tayan ender aratrmaclardan biridir. CNNTrkte on yl boyunca dnya haberleri editr ve kdemli muhabir olarak alt; ardndan ATVnin d haberler editrln yrtt. Halen Euronews kanalnn Trkiye muhabiri olarak grev yapyor. 1995ten bu yana yirmiden fazla lkede bulundu; Yaser Arafat, imon Peres, Benazir Butto, Benyamin Netanyahu gibi liderlerle rportajlar gerekletirdi ve pek ok habere imza att. Bayraktarn ARAF: Oslo Barndan El Aksa ntifadasna Ortadou (Aykr Yaynlar, 2003) ve Hamas (Karakutu Yaynlar, 2007) isimli iki kitab bulunuyor.

8 KAM E-BLTEN 5

srail, Camp David sonras tercihini dk-younluklu atmadan ve tek-tarafl admlardan yana koydu

rine Bayraktar bu konuya younlam. Grmeler srasnda gerekte neler yaandna dair kaynaklarn ancak iki yl sonra ilk kez ya-

ynlandn belirten Bayraktar, kafasn oka kurcalayan Her ey teklif edildiyse Filistinliler bunu niin reddetmi olabilir? sorusunun cevabn bulmak zere nce ubat 2001de srail seimlerini izlemek iin blgeye gittiinde taraflarla grm; ardndan 2001in Aralk aynda srail ordusunun kuatmas altndaki kararghnda Arafatla bir mlakat gerekletirmi. srail tarafnn Haremerif in altnn egemenlii, Filistin hava sahasnn kontrol ve Filistin-rdn snrnda srail askerlerinin bulundurulmas gibi tam bamszlk isteyenlerin asla kabul edemeyecei artlar masaya koyduunu syleyen Arafat, en temel mesele olan Kudsn, zellikle Haremerif in paylam konusunda Hacer-i Muallk, Mervan Mescidi gibi kutsal deerler Haremerif in altnda iken srailin bu tekliflerini nasl kabul edebilirdim? diye sormu. Bayraktar, bir gazeteci olarak mlakatlarnda ilk elden edindii bu ve benzeri bilgileri bizimle paylarken doktora tezinin ardndaki temel motivasyonu da ortaya koymu oldu.

resel Aratrmalar Merkezinin doktora tezlerinin tartld TEZAT programnn Mays ayndaki misafiri olan Euronews stanbul Temsilcisi Dr. Bora Bayraktar, Marmara niversitesi Ortadou Aratrmalar Enstitsnde tamamlad doktora tezini bizimle paylat. D haberler muhabiri olarak medyada uzun yllar alan ve Ortadouda birok etkili liderle mlakatlar gerekletiren Bayraktar, konumasna su zerine yaz yazmak olarak nitelendirdii gazetecilik mesleinden edindii birikimleri kalc klmak zere doktora yapmaya karar verdiini belirterek balad. Bara ok yaklald sylenen 2000 ylndaki Camp David grmeleri sonrasnda srail ve ABD tarafndan Filistin lideri Yaser Arafata tam ve bamsz bir devlet teklif edildii, ama onun tm teklifleri geri evirdii iddias ze-

Bar sreci, topyekn bir siyasi dnm projesidir

MAYIS-TEMMUZ 2012

Bar sreci yerini niye iddete brakt? sorusuna odaklanan Bayraktar, doktorasnda atma zmlerinin ele alnd bar almalar alanna ynelmi. Bar srecini topyekn bir siyasi dnm projesi olarak nitelendiren Bayraktar, eitli safhalar olan bu srecin teorik erevesini zetledi. Buna gre, n mzakere safhas byk lde sorunlarn tespit edildii, zm formllerinin ortaya konduu ve taraflarn belirlendii safha olup srecin en nemli ve kritik aamasdr. Zira n mzakerelerde sorunlarn ve zm formllerinin net bir ekilde ortaya konmamas halinde sonraki safhalarn baarsz olmas kuvvetle muhtemeldir. Madrid ve Oslo grmelerinin yapld 1991-93 sreci bu safhaya tekabl eder. n mzakere safhasnn ardndan mzakere sreci, karlkl tavizlerin verildii ve zm formllerine binaen anlamalarn ekillendii safhadr. Anlamalarn imzalanmas srecini bar inas sreci takip eder. Bar sreleri

dorusal deildir, srekli deien ve ileyen bir sistemdir. Zira bar inas sreci ile bu sreci baltalamak isteyenlerin kkrtt iddet dngs bir arada yrr. Bayraktar, atan taraflar ne zaman masaya oturur? sorusuna literatrde verilen uygun zaman, katlanlmaz maliyetler, karlmayacak frsatlar gibi karlklara deindikten sonra 1991 Kasmnda taraflarn bar iin masaya oturmalarnn arkaplanndaki sebepleri sralad. Ardndan Oslo Bar Srecinin balangcnda imzalanan anlamalarla srail tarafnn igal ettii baz topraklardan peyderpey ekilmeyi ngrdn, ancak sorunlarn giriftliinin ve srailin isteksizliinin zm srecini zorlatrdn belirtti. srail-Filistin meselesinin bar almalarnn en ok kullanlan malzemesi olup literatrde zm zor atmalar snfna girdiini hatrlatt.

10 KAM E-BLTEN 5

Oslo Srecinde temel meseleler telendi, tarihsel gerekler dland, kimlik meselesi ve g asimetrisi gz ard edildi
Bayraktar, Oslo Bar Srecinin baarszlnn nedenlerini, sreci olumsuz etkileyen faktrleri ayrntl bir ekilde deerlendirdi. Buna gre: (i) Anlamazln ardndaki drt temel mesele -Kudsn stats, nihai snrlar, Yahudi yerleimcilerin ve Filistinli mltecilerin akbeti- mzakerelerde ele alnmayp 2000 ylndaki Camp David grmelerine kadar telendi. (ii) 1948 Nakbas gibi tarihsel gerekler dland. (iii) Kimlik meselesi bir kenara itildi ve kimlik dnm ihtiyac fark edilmedi. Hlbuki her iki halkn da kendi ulusal kimliini ayn topraklar zerinden tanmlad, iin iine din boyutun da eklendii bu mesele zelinde, kaynak paylam yntemi, yani bar iin toprak ilkesi erevesinde topraklar blerek zme ulamak imknszdr. Bu meselenin zm, her iki halkn da dierini reddetmeden kendi kimliini yeniden tanmlamasndan geer. (iv) Kilit nemdeki g asimetrisi gz ard edilerek iki taraf sanki eitmi gibi masaya oturuldu. Filistinliler zayflklarnn farkna varmayp realpolitikten uzak bir ekilde elde edemeyecekleri kadar fazla taleplerde bulunurken, srail taraf zme ilikin net bir tavr ortaya koymad gibi sre iinde srekli pozisyon deitirdi. (v) Ba arabulucu rolndeki ABD dengeleyici bir yaklam sergilemedi. Zayf tarafa (Filistin) destek karak g asimetrisini dengelemek yerine, meseleyi srail ile Filistinliler deil de srail ile Araplar arasnda bir mesele olarak grerek sraile arka kt. Dahas yle zamanlar oldu ki Amerikan heyetindekilerin nemli bir ksmnn Yahudi kkenli olmas nedeniyle Filistinliler kendile-

rini iki farkl srail heyetiyle mzakere ediyor gibi hissettiler. (vi) Sadece iki halk arasnda deil, blgesel ve uluslararas glerin de karlar dorultusunda dhil olduu bir mesele olmas bakmdan zm daha da girift bir hal ald. (vii) Bar abalarn sabote etmek isteyen kart gruplar da srecin akamete uramasnda etkili oldu. (viii) Karlkl ar bir gvensizlik szkonusuydu. Filistinliler taleplerini net bir ekilde ortaya koysa da srailliler nezdinde bunlar karlk bulmad; dolaysyla srail taraf verdii szleri tutmuyor, bizi oyalyor dncesi Filistinliler arasnda yaygnlarken, srail tarafnda da Ne taviz verirsek verelim Arafat kabul etmeyecek; Arafat bir yalanc ve terrist, Filistinlilerle bar olmaz dncesi hkim oldu.

Bar srecini bitiren Ariel aron deil, Ehud Barakt

Sonuta tkanan grmeler, 28 Eyll 2000 tarihinde ana muhalefet partisi Likudun lideri Ariel aronun Mescid-i Aksa ziyareti zerine patlak veren kinci ntifada ile birlikte yerini trmanan iddete brakt. Bayraktarn bu noktada yapt u tespit nemliydi: Bar srecini bitiren, Ariel aron deil, Filistinliler aleyhindeki szleriyle i Partisi lideri Babakan Ehud Barak oldu ve ondan sonra da i iddete dnt. Barak, srail solunu, her iki taraftaki bar yanllarn ve Arafat bitirdi. u anda srailin merkezi iyice saa kaym durumda. Bayraktara gre mevcut srail siyaseti 2000lerin banda oluan yapnn, yani Ariel aronun izgisinin bir devam mahiyetinde. aron, Filistin topraklarn yeniden igal etmi ve lkesini iyice saa ekmiti. Dahas Camp David sonras alnan stratejik bir kararla srail, tercihini mzakereler yerine tek-tarafl admlardan ve dk-younluklu atmadan yana

MAYIS-TEMMUZ 2012

11

koydu. Gelecekte yaayabilir bir Filistin devletinin kurulmasn engellemek iin elinden geleni yapt, duvarlar ina ederek Filistin topraklarn bld. Ayrca Filistin i siyasetindeki ve toplumundaki blnml krkledi. Bu ekilde srail, Bayraktara gre, sahada yeni bir gereklik oluturdu.

ma ile srecin ilerlemesini tercih ettiini belirtti. Bu duruma meydan okuyan karlarnda herhangi bir Arap gc bulunmad gibi ABDden de tam destek aldklarna ve srail kamuoyunda buna itiraz eden seslerin de taban bulmadna dikkat ekti. ok fazla anlamazlk meselesi bulunduuna ve bunlarn mevcut ulus-devlet sisteminde konuulup da zlecek eyler olmadna vurgu yapt. Dolaysyla Bayraktara gre, g dengesizlii deimedii, yani ABD sraile tam destek verdii ve Filistin zayf ve yalnz kald srece bu durum aynen devam edecek, gc olan kuraln koymay srdrecek. Ancak eer Arap Bahar denklemi deitirirse, mesela Amerikan yanls Enver Sedat izgisi kp Msr bar kampndan karsa, ancak o zaman srail mevcut politikalarn gzden geirmek zorunda kalabilir.

Msr bar kampndan karsa eer srail mevcut politikalarn gzden geirmek zorunda kalabilir
Filistin ile srail arasnda bara dair hibir mit tamayan Bayraktar, srail ynetiminin u anda mzakere gibi bir kaygs olmadn, tamamen Filistinlileri dlayarak kendi zmn dayattn ve dk-younluklu at-

12 KAM E-BLTEN 5

ETKN YNETM SYLELER 20

26 Mays 2012

Gayrimenkul Sektrne Bak: Bir Kurumsallama rnei Dumankaya Ali Dumankaya

Deerlendirme: Emel ncel
Ali Dumankaya, Yldz Teknik niversitesi Makine Mhendislii Blmnden 1986da mezun oldu. ngilteredeki Birmingham niversitesinde Ynetim masteri (MSG) yapt (1988). Pamukbankta Management Trainee olarak alt ay Finans eitimi ald. 1990da kuruluundan itibaren yedi yl Dumankaya Otomotivde ve daha sonra Dumankaya naat bnyesinde eitli grevler stlendi. Halen Dumankaya naat Ynetim Kurulu yesi olarak grev yapyor.

MAYIS-TEMMUZ 2012

13

Kurumsallama, iletmelerin geliimi, sreklilii ve sonraki nesillere devri iin zorunludur

tkin Ynetim Syleileri toplant dizisinin yirmincisini Dumankaya naat Ynetim Kurulu yesi Ali Dumankaya ile gerekletirdik. Dumankaya, ksaca kendini tanttktan sonra gayrimenkul sektrnde gerekletirdikleri projelerden bahsetti. Gnmzde inaat sektrnde yaanan rekabet ortamnda 49 yllk bir aile irketi olarak nasl bir ynetim tarz benimsediklerini ve kurumsallama servenlerini anlatt.

Kente kimlik katan yaam alanlar oluturma misyonuyla hareket eden Dumankaya iin yaplan eserler, sadece bir yap deil, ayn zamanda bulunduu evreye bir kimlik kazandran yaanlabilecek bir mekn olmaldr. Her projenin doas, topografyas ve tketici kitlesi gerei farkl olduunu syleyen Dumankayaya gre, ok baarl olunan bir projenin bile ayns yaplrsa sknt yaanr; nk tketici, evre yaps, ekonomik artlar, istek ve ihtiyalar deiiyor ve buna paralel olarak siz de deimek zorundasnz. Dolaysyla deiime ak olmak ve srekli yenilenerek gelimek sektrde bir zorunluluk.

Kurumsallamay Dumankaya ailesinin bymesinin temeli olarak ifade eden Ali Dumankaya, aile kltrnn kurum bnyesinde kendisini hissettirdiini, profesyonel kadrolama ile her departmanda direktrlkler eklinde bir yaplanma olduunu belirtti ve unlar syledi: Kurumsal yaplarn handikaplarndan olan aile yapsn deitirme realitesini kurumumuzda gerekletirmedik. Dumankaya kurumsallatka, byk bir aile olmaya devam etti ve ediyor. hayatndaki profesyonel tavrmz, insani ilikilerde aile yaps eklinde karlk buldu. e balayan her alan, Dumankaya ailesine katldnn bilincinde ve kuruma nasl art fayda salayabilirimin farknda olan bir aile yesidir.

Youn rekabet ortamnda mteri ilikilerinin iyi ynetilmesi art

naat sektrndeki youn arzdan dolay son dnemde konfor, dayankllk, sosyal ortam ve marka gvenilirlii arayan bir tketici anlay ortaya kt. Sektrdeki youn rekabet nedeniyle alclarn ahsi talepleri dorultusunda retim yaplmaya baland ki bu durum, insanlarla srekli iletiim halinde olmay ve mteri ilikilerinin iyi ynetilmesini gerektiriyor. Marka ile tketici arasnda bir iliki olutuunu ve iyi ynetilen mteri ilikisi ile markaya duyulan gveni arttrmak gerektiini syleyen Dumankaya, marka-gven ilikisine u szlerle deindi: Marka-gven ilikisi sektrmz asndan ok nemli. Bu nedenle markamza ciddi miktarda yatrm yapyoruz. Marka, sznz, taahhdnz demektir. Markanzla bir

Deiime ak olmak ve srekli yenilenerek gelimek bir zorunluluk

14 KAM E-BLTEN 5

yere imza atyorsanz tm sorumluluu da almsnz demektir. Bu da kurumunuzu hesap sorulabilir bir hale dntrr. Marka ile tketicinin zihninde duygusal bir alg, rn-servis-itibar-kimlik gibi bir anlamlar mozaii olumaktadr. Markay bir insan DNAsna benzeten Dumankaya, irketlerinin marka DNAsnn yeniliki olduunu syledi ve ekledi: Bu yzden bizim en fazla mesaimiz toplantlarda geer. nk bu toplantlar ile yeni fikirler, farkl bak alar ortaya kar. Sektrmz ok hzl geliiyor ve biz de bu gelimeleri haftalk olarak takip etmek durumundayz. Yani dinamik bilgiyi harmanlayp kullanabilen bir yapya sahibiz.

ve disipline ederek bir sistem haline getiren bir anlaytr. letmelerin byme oranlaryla birlikte bir ihtiya haline gelen ve profesyonellemenin gerei olan kurumsallama, beeri ilikilerde standardizasyonu da beraberinde getirmektedir. Dumankaya irketi ise bu standardizasyonu daha samimi ve btnletirici bir ortam olan byk aile olma ortak paydasyla beslemektedir. kinci nesli temsil eden Ali Beye nc kuan iletmeye bak sorulduunda u cevab verdi: Birinci nesil kurar; babam bu iin temelindeydi ve bugnlere getirdi. kinci nesil bir adm ileriye gtrr ki biz imdi bu safhadayz. nc neslin ise kendini ok iyi yetitirmesi ve temelden salam admlarla trmanmas arttr. Sorularmza samimiyetle cevap veren Dumankaya, ailelerindeki geleneksel byk aile yapsnn tezahrnn irketlerinde de hissedildiini syledi. Teknolojik geliimi takip eden, deiime ak, yeniliki ve ayn zamanda geleneksel bir yapya sahip Dumankaya rneinden hareketle insani ilikilerde aile yapsn koruyarak iletmelerin kurumsallaabileceini dinlemi olduk.

letmeler insani ilikilerde aile yapsn koruyarak kurumsallaabilir

letmelerin gelimesi, srekliliinin ve sonraki nesillere devrinin salanabilmesi iin kurumsallamann zorunlu olduunu vurgulayan Dumankayaya gre kurumsallama, iletmenin tm sre ve ilevlerini tanmlayan

MAYIS-TEMMUZ 2012

15

ORTADOU KONUMALARI 7

26 Mays 2012

Arap Bahar Srecinde rann Blge Politikas Bayram Sinkaya

Deerlendirme: Abdullah Erboa
Bayram Sinkaya, lisans eitimini Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Uluslararas likiler Blmnde tamamlad. ODT Uluslararas likiler Blmnde 2004te Trkiye-ran likilerinde atma ve birlii: 1989-2001 balkl teziyle yksek lisansn ve 2011de Devrim Muhafzlar ve ran Siyaseti: Devrim Sonras randa Siyasi Liderlik ile Devrim Muhafzlar Arasnda Deiken likilerin Nedenleri ve Sonular teziyle de doktorasn tamamlad. Yksek lisans ve doktora almalar srasnda Tahran ve Columbia niversitelerinde misafir aratrmac olarak bulunan Sinkaya, halen Yldrm Beyazt niversitesi Uluslararas likiler Blmnde retim yesidir. Sinkayann akademik ilgi alanlar arasnda ran siyaseti, ran gvenlik ve d politikas, Devrim Muhafzlar, Trkiye-ran ilikileri, Ortadou siyaseti, siyasal slam, Trkiye siyaseti ve Trk d politikas yer alyor. Bu konularda Trke ve ngilizce kaleme ald makaleleri bulunuyor.

16 KAM E-BLTEN 5

Ortadouda ran dlayarak kurulacak yeni bir blge sistemi baarl olamaz
(ii) Arap Bahar srecinde yaanan gelimeleri nasl deerlendirdi? (iii) Bu srece diplomatik anlamda nasl tepkiler verdi ve nasl bir politika izledi? (iv) Arap Bahar sonras ssnrlar nelerdir? rete rann Ortadou politikasnn muhtemel

slam Devrimi sonrasnda ran, iilikle ve Amerikan kartlyla desteklenen anti-emperyalist bir d politika izledi
Sinkaya ncelikle blgenin en nemli glerinden biri olan rann slam Devrimi ncesi ve sonras Ortadou politikalarndaki deiimi deerlendirdi. Buna gre, rann ah dneminde Bat ile ilikileri olumlu seyrederken, hatta kimilerinin deyimiyle Ortadouda Batnn jandarmaln yaparken, devrimle birlikte bu rol sona erdi ve Batnn en amansz dmanlarndan biri haline geldi. Devrimin d politikada yapt deiiklikler arasnda anti-emperyalizm balamnda Amerikan kartl son derece nemlidir. Anti-emperyalizm randa devrim sonras kurulan siyasal yapyla, yani iiliin siyasallatrlm anlay, en azndan Humeyni tarafndan velayet-i fakih doktrini erevesinde gelitirilen yorumlaryla rtyordu. Dolaysyla devrim sonras ran, anti-emperyalist bir d politika izlemeye balad ve bunu iiliin temelleriyle de destekledi.

rtadounun dinamik yaps kresel siyasetin ana gndemini oluturmaya devam ediyor. Arap Bahar, Arap Devrimleri, Arap syanlar gibi farkl ekillerde adlandrlan srecin ne yne evirilecei youn bir biimde tartlrken rann nkleer meselesinin diplomatik aralarla zlmesi ynndeki uluslararas abalar da sryor. Kresel Aratrmalar Merkezi Ortadou Konumalar toplant dizisinin yedincisinde, rann Ortadou politikalarn ve Arap Baharna bakn tartmak zere Yldrm Beyazt niversitesi retim yesi Yard. Do. Dr. Bayram Sinkayay arlad. Sinkaya, konumasnda rann d politikasn drt temel soru etrafnda ele ald: (i) Arap Bahar ncesinde Ortadou politikalar nasld?

MAYIS-TEMMUZ 2012

17

11 Eyll sonras jeopolitik deiim, Ortadouyu ran ile ABD arasnda bir mcadele sahasna dntrd
Anti-emperyalizme paralel olarak dikkat eken bir baka nokta da zellikle ilk yllarda etkili olan devrim ihrac politikasdr. Humeyni liderliindeki rann ii milliyetisi bir anlayla deil, tamamen mezhepler st bir slam anlayyla btn slam Dnyasnda benzer devrimlerin yaplmasn hedeflediini belirten Sinkaya, bunun iin kimi yerde mevcut slami eilimli hareketleri desteklemeye, kimi yerde kltrel propaganda yoluyla etkili olmaya altn syledi. Ardndan 1990l yllarla birlikte ran d politikasnda yaanan yumuamaya dikkat ekti ve Cumhurbakan Muhammed Hatemi dneminde Batyla ve komularla daha salkl ilikiler kurma arzusunun ncelik kazandn vurgulad. Ancak 11 Eyll sonras ABDnin rana ynelik tutumunu sertletirmesinin ve 2003teki Irak igali sonras

blgede yaanan jeopolitik deiimlerin ran yeniden radikal bir izgiye ittiini, rejimin tehdit altnda olduu hissinin gvenliki bir perspektifi ve gvenlik eksenli politikalar tetiklediini, bu algnn da Mahmud Ahmedinejad cumhurbakanlna tadn belirtti. erideki bu gvenliki alg d politikada ise Filistin sorununa yeniden ncelik verilmesi, srail dmanlnn artmas ve -her ne kadar Afganistan ve Irakta dorudan ya da dolayl ibirlii yapm olsalar da- Ortadounun ran ile ABD arasnda bir mcadele sahasna dnmesi olarak tezahr etti. Sinkaya bu deiimin blge politikasndaki pratik yansmalarn ise u ekilde aklad: ran, devrimden sonraki ilk on ylda Ortadouda zellikle Bat ile yakn ilikileri olan Suudi Arabistan, Kuveyt, Msr gibi rejimlerin meruiyetini tanmazken, 1990lardaki politika deiimiyle birlikte meruiyetlerini tanyp onlarla ibirliine yneldi. Ahmedinejad ile birlikte d politika yeniden radikalleirken, bu rejimler meruiyetleri sorgulamakszn olduklar gibi kabul edildi; Tahran,

18 KAM E-BLTEN 5

kresel ABD-ran mcadelesinde kltrel ve siyasal propaganda yoluyla onlar kendi safna ekmeye alt. Sinkaya bu ran-ABD mcadelesinin randa nasl alglandn felsefi olarak da temellendirdi: Geleneksel ran ya da Dou felsefesinde yaygn olan mehur iyi-kt arasndaki mcadele ve ii felsefesindeki mazlum-zalim mcadelesi, ran Devrimiyle birlikte ranAmerika mcadelesine dnyor. ranl devrimcilerin bakna gre, slam Devrimi kt olan Amerikann emperyalist projelerine ok byk bir darbe vurduu iin Washingtondaki ynetimler ne yapp edip randaki slami rejimi devirmek istiyor. O halde ran ile Amerikann bir araya gelmeleri ya da dmanlktan vazgemeleri neredeyse mmkn deildir. Birbirlerini dman gren bu iki rakibin ekime sahas ise Latin Amerikadan Kuzey Afrikaya ve Asyaya kadar dnyann her yeridir.

rann yannda saf tutacana dair bir beklenti dodu. Tahran ynetimi, Arap Baharn 1979 slam Devriminden sonra ska vurgulanan slami Uyan perspektifinden okudu; ran slam Devrimi ile Ortadoudaki devrimler arasnda -zellikle Batyla iyi ilikileri olan rejimlerin halk tarafndan devrilmesi, devrimlerde slami bir sylemin kullanlmas ve toplu Cuma namazlarnn ardndan eylemlerin yaplmas vs. balamnda- paralellikler kurdu.

Suriye ve Bahreyn dnda Arap Bahar sreci, rann Ortadoudaki jeopolitik konumunu glendirdi
Peki, ran bu srete diplomatik olarak nasl tepkiler verdi ve nasl bir politika izledi? Sinkaya, rann Arap Bahar srecinde tek bir dil kullanmadna, devrimlerin yaand lkelerde geleneksel siyasi bak erevesinde farkl tutumlar sergilediine dikkat ekti. Buna gre, Kuzey Afrika ve Krfezdeki Batya yakn rejimlerin devrilmesine yol aacak gelimeleri cokuyla karlarken ve desteklerken, yakn mttefiki olan Suriyede devrim srecinin yaanmasn ciddi bir tehdit olarak grd. Zira ran, kendi ierisinde rgtlenen rejim kart muhalefet ile Suriyede ortaya kan muhalif hareket arasnda paralellikler kurdu. Sinkaya, ran ierisindeki demokratik aralarla slami rejimi ykmaya alan ABD ve Siyonistlerin ban ektii Batnn benzer aralar kullanarak anti-emperyalist ve srail kart izgideki Esed rejimini devirmeye, bylece ran-Suriye-Hizbullah-Hamas blounu datmaya abalad inancnn Tahranda hkim olduunu aktard. te yandan Arap corafyasnda yaanan devrim srelerinin ran ile Amerikann mttefiki Suudi Arabistan arasnda gerilimli bir bilek

ran Arap Baharn slami Uyan perspektifinden okuyarak 1979 Devrimi ile paralellikler kuruyor
rann Arap Bahar srecinde yaanan gelimeleri nasl deerlendirdii konusuna gelince, Sinkaya zetle unlar syledi: slam Devriminden itibaren Tahrann yapmak isteyip de yapamadn bir anda Tunus ve Msrda patlak veren devrimlerde Arap halklarnn kendi inisiyatifleriyle gerekletirmesi, ran tarafndan byk bir memnuniyetle karland. Nitekim bata Amerika olmak zere Batl lkelerle iyi ilikileri olan otoriter rejimlerin kendi halklar tarafndan devrilmesini ran uzunca bir sredir arzuluyordu. Lider deiimleri, demokrasiye gei ve halk iradesinin hkim olmasyla birlikte bu lkelerin Amerikan yanls tavrlarn terk edip doal olarak

MAYIS-TEMMUZ 2012

19

greine dntn, zellikle (ABDnin 5. Filosuna ev sahiplii yapan ve ii ounlua ramen Snni bir rejimce ynetilen) Bahreyn, (ran eksenindeki) Suriye ve Yemende bu mcadelenin zirveye ktn anlatt. Zira Bahreyndeki halk ayaklanmas Suudi Arabistan tarafndan iddet yoluyla bastrlmasayd, sadece Snni rejim devrilmekle kalmayp kresel Amerikan-ran rekabetinde ABD ok ciddi bir zemin kaybedebilir, ran savunmasn glendirip blgede uzun sredir bekledii liderlik vasfn kazanabilirdi. Dolaysyla devrim srelerinin her lkede rann istedii gibi ilerlediini sylemek zor. Yine de Suriye ve Bahreyn dnda bu srecin rana byk lde yarad ve Ortadoudaki jeopolitik konumunu glendirdii iddia edilebilir. Bu dnemde ran d politikasnda Arap Dnyasna ynelik dk bir diplomatik ziyaret profili izildiine dikkat eken Sinkaya, ran slami Uyan Uluslararas Cemiyetinin kurulmasnn ve propaganda mahiyetinde, daha ok genlere ynelik eitli konferanslar dzenlenmesinin bu alandaki en nemli yenilik saylabileceini belirtti. Nitekim Sinkayaya gre Tahran ynetimi, zerindeki siyasi ve iktisadi bas-

klarn yan sra blgedeki devrimci hareketlerin rana mesafeli olmasnn da etkisiyle Arap Bahar srecine -Suriye dnda- fiil destekten ziyade sylemsel bir katkda bulunabiliyor.

Suriyenin akbeti rann blgedeki duruunu dorudan ve derinden etkileyecek

Her ne kadar Tahran ynetimi ran bu sreci kendisi iin bir frsat olarak grse de Sinkaya, nemli bir boyuta, Arap Bahar sonras rann Ortadou politikasndaki muhtemel snrlara dikkat ekti. Arap Devrimlerinin her lkede farkl koalisyonlarn birer rn ve slamclarn da bu koalisyonlarn sadece birer paras olduunu hatrlatan Sinkaya, rann slam anlay ile devrimin yaand lkelerdeki slamclarn slam anlaynn farkllna ve koalisyonu oluturan dier gruplarn da rana mesafeli olduuna vurgu yapt. zellikle 2006daki Hizbullah-srail Sava ile birlikte rann Arap Dnyasndaki itibar byk lde artsa da, Irakta yaanan mezhep atmalar ve randa

20 KAM E-BLTEN 5

Yeil Hareketin iddet yoluyla bastrlmas ile birlikte itibar kaybna urad. Nihayet Suriyede kar devrimci bir duru sergilemesi, devrim olan dier lkelerde rann pozisyonunu epeyce zora soktu. Bununla birlikte Sinkaya, devrimin yaand lkelerde demokratik rejimlere geilmesiyle Tahrann blgede rahatlayaca, yeni gelecek hkmetlerin dost olmasa bile en azndan rana ynelik politikalarnn eski olumsuz seyrinde olmayaca beklentisinde. Arap Bahar srecinin baz lkelerde siyasal istikrarszla yol aabileceini, ancak rann istikrarszlk, zellikle de i sava konusunda olduka deneyimli olduunu hatrlatan Sinkaya, Suriyenin akbetinin rann blgedeki konumunu dorudan ve derinden etkileyecei, te yandan yeniden kartlarn karld bir srete ran dlar ekilde kurulacak bir blge sisteminin baarl olmayaca kanaatinde. Sinkaya Arap Baharnn rana srama ihtimalini ise muhalefet tek bir emsiye altnda buluamad mddete pek mmkn grmyor. Rejimin toptan devrilmesini isteyen rejim kart muhalefet ve slam Cumhuriyetine deil, sadece mevcut ynetime ve politikalarna kar kan rejim ii muhalefet olarak iki paraya ayrlm durumdaki ran muhalefeti, rejimi henz ciddi bir ekilde tehdit etme potansiyeline sahip deil.

Arap Bahar srecinde Trkiye-ran ilikilerini de deerlendiren Sinkaya, son on yllk periyotta Trkiyenin Amerika ile yaad gerilimlerin randa takdir topladn, Ankarann Filistin ve Suriye politikalarnn heyecanla karlandn belirtti. Ancak son dnemde hem Trk-Amerikan ilikilerinin dzelmesinin hem de Malatyaya NATO fze savunma sisteminin bir parasnn yerletirilmesi ve Ankarann izledii Suriye politikasnn ran tarafnda huzursuzluk yarattn vurgulad. Buna mukabil Tahrann Suriye politikasnn da blgede istikrarszla tahamml olmayan Ankara tarafndan ciddi bir biimde eletirildiini ifade etti. Sinkayaya gre, Ortadouda Amerikann kaybetmesine yol aacak tm parametrelere ak olan ran, blgesel istikrar bu hedef uruna pek de nemli grmyor. te yandan Hr Suriye Ordusunun rehin ald ranllarn Ankarann giriimiyle ve iki Trk gazetecinin de Tahrann arabuluculuuyla serbest braklmas rneklerinde grld gibi, Suriye zerinde ran ve Trkiye zaman zaman ibirlii de yapyor. Her ne kadar son dnemde iki lke medya ve akademi evrelerinde tepkiler karlkl olarak artsa da, ran ve Trk hkmetlerinin tavrlar gerginlii azaltma ynnde. Bu adan ran, Trkiye ile gerilimin artmamas adna lml ve kontroll mesajlar veriyor. Bayram Sinkayann deerlendirmelerini de gz nne alarak, sonuta unu syleyebiliriz ki Ortadounun en nemli glerinden biri olan ran, Arap Bahar sonras blgede demokrasinin hkim olmasndan maksimum fayda salayaca beklentisinde. Ancak sandktan ne kaca belli olmaz.

Ankarann blgede istikrarszla tahamml yokken Tahran, ABDnin kaybetmesi uruna blgesel istikrar nemli grmyor

MAYIS-TEMMUZ 2012

21

KTSAT KONUMALARI 6

9 Haziran 2012

Kuran ve ktisat: Kredi ve Faiz Meselesine Makro-Sistemik Bir Yaklam Sabri Orman
Deerlendirme: Melike Akku
Sabri Orman, stanbul niversitesi ktisat Fakltesinden mezun olduktan sonra 1980de ayn faklteye asistan olarak girdi ve 1981de doktorasn tamamlad. 1982de yardmc doent olarak Marmara niversitesi ktisat Blmne geti. Ayn blmde 1986da doent, 1993te profesr oldu ve 2003te emekliye ayrld. London School of Economics and Political Scienceda aratrma asistan (1989-1990) olarak almalar yapt. Malezyada Uluslararas slam niversitesi ktisat Blmnde (1992-1994) ve Uluslararas slam Dncesi ve Medeniyeti Enstitsnde (1995-1997 ve 2002-2006) iktisat profesr olarak grev yapt.En son stanbul Ticaret niversitesinde rektr yardmcl (2007-2009) ve rektrlk (2009-2011) grevlerinde bulunan Prof. Orman, Kasm 2011de T.C. Merkez Bankas meclis yeliine seildi. telif, ikisi tercme ve alts edisyon olmak zere on bir kitab ve ok sayda makalesi bulunan Ormann kitaplar unlardr: Gazali: Hakikat Aratrmas, Felsefe Eletirisi ve Etkisi, nsan Yaynlar, 1986. Gazalinin ktisat Felsefesi, nsan Yaynlar, (3. bask) 2007. ktisat, Tarih ve Toplum, Kre Yaynlar, (3. bask) 2012. Tarihselciliin Sefaleti (K.R. Popper, The Poverty of Historicism), nsan Yaynlar, (4. bask) 2002. slam ktisat Tarihine Giri (A.A. Duri, Muqaddamah fi Tarikh al-Arabi al-Iqtisadi), stanbul, 1991. Bilgi, Bilim ve slam, slami limler Aratrma Vakf Yaynlar, 1987. Para, Faiz ve slam, slami limler Aratrma Vakf Yaynlar, 1987. Trkiyede Zekat Potansiyeli, slami limler Aratrma Vakf Yaynlar, 1987. i-veren likileri, slami limler Aratrma Vakf Yaynlar, 1990. Modernleme, slam Dnyas ve Trkiye, Ensar Neriyat, 2001. letmelerde Etii, TO Yaynlar, 2009.

22 KAM E-BLTEN 5

slam iktisad, net snrlarla evrili deil, inovasyona ak devrimci bir alandr
lerinin dnda soru-cevap formatnda ilerledi ve faiz, kredi sistemi, murabaha, temerrt gibi iktisadi konular konuuldu.

Bir mr megalemiz olacak doktora konusunu ve kaynaklarn cebr-i ihtiyar ile belirledik
Sabri Orman, makalesinin tahlilinden nce, slam iktisad almann cazip olmad bir dnemde yolunun nasl bu alanla kesitiini bizimle paylat. mam- Gazalinin insan baz eyleri ihtiyar ettiini zanneder ama aslnda bu tercihler bile belirlenmitir manasna gelen cebr-i ihtiyar kavramndan hareketle akademiye giri hikyesini anlatt. Buna gre, iin banda slam iktisad almay dnmeyen Orman, imam-hatip mezunu olduu iin dnemin artlar gerei mecburen nce Yksek slam Enstitsn, ardndan ktisat Fakltesini bitirince bu iki eitimi harmanlayacak bir konu zerinde almak istemi. Sabri lgener Hoca kendisine Gazali almasn tavsiye etmi. O ana kadar bu konuyu hi dnmedii iin slam limi olarak saygnl tartlmayacak olan Gazali iktisadi konularda bir doktora tezini besleyecek ne sylemi olabilir ki? diye dnm; ancak Gazalinin eserlerindeki konu balklarn tarayp iktisatla ilikilendirilebilecek mevzular belirleyince hocasna hak vermi. Rehber hocaln, tez ynetmenin ne kadar nemli olduunu o zaman anlam. Bir mr megalesi olacak doktora

AM ktisat Konumalar toplant dizisinin altncsnda, T.C. Merkez Bankas Meclis yesi Prof. Dr. Sabri Orman misafir ederek (ayn zamanda onun ktisat, Tarih ve Toplumadl kitabnn sekizinci blmn tekil eden) Kuran ve ktisat: Kredi ve Faiz Meselesine Makro-Sistemik Bir Yaklambalkl tartmal bir toplant gerekletirdik. Bu toplant, KAM bnyesinde bir senedir devam eden ve Trkiye iktisadi dncesine nemli katklar olan Sabri lgener, Sabahattin Zaim, Nevzat Yalnta, Ahmet Tabakolu, Sabri Orman, Mustafa zel, Adnan Bykdeniz ve Cengiz Kallek gibi iktisatlarn konu alnd Trkiye ktisadi Dnce almalar Atlyesinin faaliyetlerine paralel olarak gerekletirildi. Atlye bnyesinde yaplan ana okumalarn ve tartmalarn tesinde, sahip olunan medeniyet bilinci erevesinde farkl bir sz syleme derdindeki gen iktisatlar ile ayn endielerle seneler nce yola km tecrbeli bir hocay buluturmas hasebiyle bir ilk olan bu toplant, klasik yuvarlak masa faaliyet-

MAYIS-TEMMUZ 2012

23

konusunu ve kaynaklarn da yine cebr-i ihtiyar ile belirlemi. Nitekim yetmii akn eseri bulunan Gazalinin almalarn iin banda snflamakla megulken bir gn hocas arm ve ya rumi takvimden miladi takvime evrilerek hesapland iin drt ay sonra ya haddinden emekli olmas icap ettiini sylemi. O ana kadar Gazalinin eserlerinden yalnzca hyay taram olan Orman, kaynan bununla snrlamak zorunda kalm. Tez snavna girdii gnn mesai bitiminde lgener Hoca emekli olmu. Sonrasnda akademik hayatnda Orhan Tuna, Sabahattin Zaim, Nevzat Yalnta gibi kymetli hocalarn asistanln yapm ve onlardan ok istifade etmi.

i ile patron statleri gerei karde olamaz, ama ortaklk kardelie imkn verir
Bu girizghn akabinde Prof. Orman, Kuran ve ktisat makalesinden hareketle kendisine

yneltilen sorular cevaplandrd. Bu erevede Hadis ve ayetlerde ii snfnn mevcudiyeti kabul edilirken ve ii-patron ilikisinde hakkaniyet tavsiye edilirken neden makalenizde ii-patron ayrmn vurguluyorsunuz? sualine cevaben unlar syledi: Bu makalede hususen patron-ii ilikileri ve faiz yasa zerinde younlatk. ktisadi sistemde yaplmas muhtemel btn dzenlemelere ramen eitli sebepler dolaysyla hl ii statsnde, yani baml alan statsnde insanlar kalacaktr. Bazen insanlarn vasflar baka trl olmaya msaade etmez; herkes bamsz alma, inisiyatif kullanma, mteebbis olma vasflarna sahip deildir. kincisi, ilerin yaps da buna msait olmayabilir, yani her i ortaklk yapsna uygun olarak organize edilemeyebilir. Dolaysyla o durumlara mnhasr olmak zere ve tabii sistemin fiiliyattaki performansna bal olarak, iilik stats bu teorik sistemde dahi varln srdrr, sistem onu reddetmez. inin durumuyla ilgili bir tavsiye ya da emir olarak inin cretini alnnn teri kurumadan verin mealinde hadisler rol oynamaya devam

24 KAM E-BLTEN 5

eder. i varsa, ki kalmaya devam edecektir, burada nemli olan iilik statsnn sistemi karakterize eden bir stat olmasdr. ahsen ben iiyle patronun karde olabileceine inanmyorum. atsnlar demiyorum; ama bir tarafta hakiki manasyla ii, dier tarafta hakiki manasyla patron varsa bunlar karde olamaz; zira taraflarn statleri buna msait deildir. Patron da ii de karde olmak isteyebilir; ama karlkl iyi niyetlere ve gayretlere ramen aralarnda alamayan engeller vardr. Onun iin insanlar karde yapmak istiyorsanz onlar ayn statye eritirmeye almanz icap eder. i ile patron konumlar gerei ayr statdedirler; ama mesela ortak olurlarsa iler deiir. nk ortaklk mterek bir statdr. Ortak olursanz birinizin pay dierinden kk de olsa ayn staty paylarsnz, ki bu ortaklarn karde olmasna imkn verir. Sylemek istediim tam olarak bu, yoksa ii ile patron mutlaka atacak demiyorum. slami deerlere sahip ii ve patron ile buna sahip olmayan ii ve patron arasnda farklar olacan kabul ederim; birinin ilikileri daha yumuak olabilir. Ama bu, aradaki stat farkn izale etmez; zaten eytan da buna msaade etmez, taraflar srekli drter.

Fazlurrahman, modern zamanlarda kredi ilemlerinde faizin haram olmas artk geerli deildir grnde
slam iktisad tartmalar genelde Faizi nasl slamlatrabiliriz? sorusu etrafnda yrrken Ormann faiz yasann kredi mekanizmalarn trplemek ve adaletsizlii nlemek amacyla konduu tezi tartmann ana konularndan birisi oldu. Faiz meselesinin insanlk tarihinin en eski konularndan biri olduu-

nu, btn brahim dinlerde faizin haram ya da yasak kabul edildiini, bu konunun bizim tartma gndemimize modern zamanlarda girdiini belirten Orman, nemli bir slam dnr olan Fazlurrahmann slamda ktisadi Adalet balkl makalesine uzun bir atfla slamda faiz yasana dair unlar syledi: Fazlurrahmann makalesine gre, faiz yasa aslnda bizim imdi tarttmz gibi tartlmamaldr; nk yasaklanan ey, o tahrimin geerli olduu zamann realitesine yneliktir. O zaman borlanma zenginlerden fakirlere doru oluyordu ve kiiler tketim maksadyla, ihtiya sahibi olarak borlanyorlard. Mevcut serveti hayatn idame ettirmesine imkn vermeyen birisi durumu daha iyi olan birisinden yardm istiyor, o kii de Ben sana bu yardm u faiz oran mukabilinde veririm diyordu. Bu ilem daha sonra bizde murabaha, ngilizcede usuary denilen srece dnt. Tabii dinlerin bu adaletsizlie msaade etmesi uygun olamazd ve bu nedenle yasaklanmt. Ama zaman iinde borlanmalarn yaps deiti. Modern zamanlarda ihtiya kredisi devam etse bile esas borlanmann alan farkllat. nsanlar artk ihtiya ve tketimden ziyade yatrm maksadyla borlanyorlar ki bunlar genelde zenginler ya da zengin olma kabiliyeti son derece yksek olan mteebbisler. Bir taraf ekonomik olarak iyi durumdaki yatrmc ve mteebbislerden mteekkil iken, dier taraf daha ok alt ve orta dereceli gelir grubuna mensup, kendi kk tasarruflaryla bir teebbs balatma imknlar olmayan ya da bu kk sermayeyi bir iktisadi teebbse evirme vasfndan mahrum kk tasarruf erbab. Faiz yasan savunarak kk tasarruf sahiplerine Faiz haram, sen bu tasarrufu karlksz olarak karz- hasen gibi yatrmda bulunan kiiye ver diyoruz ki bu adil deil. Yani faiz yasann maksad bir adaletsizlii izale etmek iken biz modern zamanlarda hadiseye ayn ekilde

MAYIS-TEMMUZ 2012

25

bakarak baka bir adaletsizlie yol ayoruz. Adalet-zulm kriterine gre yaplacak bir deerlendirmede kredi ilemlerinde faizin haram olmas artk geerli deildir. Haram olan usuarydir, interest deil sonucuna varyor Fazlurrahman.

slamda esas yasaklanmak istenen faiz deil, kredi mekanizmasdr

Orman, burada kredilemenin konusunun tketimden retime doru deimesi ve usuaryden intereste, yani murabahadan faize doru bir normallemenin gereklemesi eklinde iki kriter olduunu, bundan hareketle faiz yasann doru olmad kanaatine varan slam dnrleri bulunduu gibi, sonularn etraflca mtalaa etmeden mikro bazda dnerek faizin haramlna inanan kiilerin de mevcut olduunu belirtti. Bu konu zerinde kendi grlerini ise u ekilde ayrntlandrd: Faiz yasa ile mikro bazdaki adalet-zulmden zi-

yade makro erevedeki sosyal sonular ncelendii iin murad- ilah faizin -usuary ya da interest, murabaha ya da faiz fark etmez- yasaklanmas ynnde deildir. Faiz yasann belirli bir tarih dneme ait olduuna inanmyorum; zira Kuran tarih bir metin deildir. Faizin haramln anlaml klan, bunun iki kii arasndaki bir hadise oluundan ziyade makro dzlemde etkileri bulunan sosyal bir konu olmasdr. Esas yasaklanmak istenen faiz deil, kredi mekanizmasdr. Kredi mekanizmasn yasaklamak baka baz sebeplerden dolay olumsuz sonulara yol aaca iin kredi mekanizmas deil, dolayl olarak onu engelleyen faiz yasaklanmtr. Faiz alamayacak kk/orta tasarruf erbab neden elindeki tasarrufu patron kardeine vermek istesin? Kimse parasn herhangi bir menfaat elde etmeden bir bakasna vermez, olur da ikna ederseniz bile bu adil olmaz. Dolaysyla stratejik olarak yasaklanmas hedeflenen kredi mekanizmasyken faiz yasaklanarak ayn hedefe varlmak istenmitir dncesindeyim. Faiz yasann dolayl bir kredi yasa olarak deerlendiril-

26 KAM E-BLTEN 5

mesinin akademisyenler ve bu alandaki pratisyenler iin inanlmaz bir inovasyon alan atn dnyorum; zira kredi mekanizmasn kaldrmak iin onun yerine geebilecek yeni mekanizmalarn gelitirilmesi gerekir. Ayrca iktisadi adan nemi yksek olmasa dahi ahlaki adan nem arz eden karz- hasen messesesinin korunmas taraftarym.

Kredili bir sistem ile ortaklk esasna dayal bir yapnn ortaya karaca sosyal ve siyasi ortam ok farkl olacaktr
Orman bir soru zerine, faiz yasann ardndaki amacn kredi mekanizmasn kaldrmak olduu kanaatine paralel bir toplum tasavvurundan da bahsetti: Faiz yasann ciddi iktisadi sonularnn yan sra hem organizasyon hem ilem trleri hem de iinde yer alan aktrlerin psikolojisi zerinde etkileri vardr. Ortak olarak bir iktisadi yapda yer alan insan

ile tasarruflarn bakasna dn olarak veren insan arasnda derece fark deil, tr fark vardr. Bu farkllamann iktisadi motivasyon, etkinlik, gelir blm, i ilikileri, iin organizasyonu, verimlilik gibi alardan iktisadi hayat etkileyecek ok sayda, ok ynl radikal sonular olacaktr. Bu minvalde byle farkl bir iktisadi yap farkl bir sosyal yapy ortaya karacaktr. Birinde piramitsel bir sosyal yap oluurken dierinde ekliptik bir sosyal yap olumas muhtemeldir. Siyasi bakmdan da ok farkl sonular ngrlebilir. Kredili bir sistemin yol at siyasi yaplanma ile ortaklk esasna dayal bir yapnn ortaya karaca sosyal ve siyasi ortam ok farkl olacaktr. Hatta kltrn bile bundan etkilenmesi ihtimal dhilindedir. Sabri Ormann tecrbelerini paylat bu toplant, patron-ii ilikileri ve faiz yasa konularnda sunduu farkl perspektifle katlmclarn slam iktisadn, net snrlarla evrili bir alan yerine, inovasyona ak devrimci bir alan olarak yeniden deerlendirmelerine imkn verdi.

MAYIS-TEMMUZ 2012

27

ETKN YNETM SYLELER 21

16 Haziran 2012

Aile irketlerinde Kurumsal Ynetim ve Markalama Ahmet Said Kavurmac

Deerlendirme: Melih Torlak
Ahmet Said Kavurmac, 2008den bu yana Aydnl Grupun yrtme kurulu bakanl (CEO) grevini yrtyor. stanbul Teknik niversitesi Endstri Mhendisliinden mezun olan Kavurmac, Marmara niversitesi letmede yksek lisans eitimini tamamlad. 1995te i hayatna balad Aydnl Grup bnyesinde srasyla retim, sat ve ihracat temsilcilii, byk maazalar koordinatrl, Cacharel marka direktrl, grup markalar pazarlama direktrl gibi farkl grevlerde bulundu. Ayrca Birlemi Markalar Dernei (BMD) ynetim kurulu ve kurucu yelii, stanbul Gen Giriimciler Dernei (SGD) ynetim kurulu bakan vekillii ve kurucu yelii grevlerini yrten Kavurmac, ayn zamanda Hdavendigar niversitesi mtevelli heyet yesi, Yedirenk Sanat Vakf mtevelli bakan ve Kandilli Kulb Vakfnn kurucular kuruluyesidir.

28 KAM E-BLTEN 5

Hem ailede hem de irkette istiare, vifak ve ittifak tam tesis edilmelidir

mac, idarecilerin ciddiyet ve efkat sahibi olmas gerektiine vurgu yapt. Hakiki lider, tek bana yol yryen bir insan deildir diyen Kavurmacya gre lider, beraberindeki insanlarla mesafe kat eden, arkasnda bulunanlar yce ve yksek bir hedefe ynlendiren kiidir. irketlerin en byk sorunlarndan biri olan gybet konusuna kar topyekn sava atklarn syleyen Kavurmac, Hz. Muhammedin Gybetten saknn! nk gybet zinadan daha iddetlidir. Kii zina eder, sonra tvbe ederse, Allah onun tvbesini kabul buyurur. Ancak gybet eden, gybet edilen affetmedike, mafiret olunmaz. hadisini aktard.

aziran aynda yirmi birincisini gerekletirdiimiz Etkin Ynetim Syleilerinde Aydnl Grup Yrtme Kurulu Bakan Ahmet Said Kavurmacy misafir ederek Aile irketlerinde Kurumsal Ynetim ve Markalama zerine konutuk. Ksa bir tantmdan sonra Ahmet Bey, irket kurucusu Mustafa Kavurmacnn hayat hikayesinden kesitler paylat. Aydnn Karacasu ilesinde dnyaya gelen Mustafa Bey, stanbul niversite ktisat Fakltesinde okumu ve Sabahattin Zaim Hocann nasihati zerine ticari hayata ynlenmi. 1965 ylnda Fatihte 50 metrekarelik bir dkkanda ticarete balayan Mustafa Bey nsanlara nasl faydal olabilirim? dncesiyle hareket etmi. imdilerde ise Aydnl Grup bnyesinde Pierre Cardin, U.S. Polo ve Cacharel gibi byk markalarn distribtrl yrtlyor.

Olutuduumuz yaanabilir temel deerlere tm Aydnl Grup alanlar uymak zorunda

Aile irketi olarak kurulan Aydnl Grupta hlihazrda yerli-yabanc toplam 3000 kii alyor. Kavurmac, dil-din-rk ayrm yapmakszn herkesi kapsayacak, yaanabilir temel deerler olutuduklarn, en stteki yneticiden en alttaki alana kadar herkesin bu deerlere uymak zorunda olduunu syledi. Aydnl Grupun temel deerleri: 1. Adil, drst, inanlara ve farkllklara saygl davranmak. 2. Alak gnll, hogrl ve yardmsever olmak. 3. ncelikleri dikkate alarak esnek, hzl ve durumsal davranabilmek.

Hakiki lider, beraberindeki insanlarla mesafe kat eden ve onlar yksek bir hedefe ynlendiren kiidir
Mustafa Beyin tutumu ve byklerin szlerinden hareketle Aydnl Grup ierisinde temel deerlerin oluturulduunu syleyen Kavur-

MAYIS-TEMMUZ 2012

29

4. Hata yapmaktan korkmamak, hatalardan ders almak, ama istiaresiz i yapmamak. (Kurumsallamann en nemli reetesinin bu madde olduunu dnen Kavurmac, bunun aile irketlerinin temel dsturu olmas gerektiini de szlerine ekledi.) 5. Duygular dikkate almak, ancak bilimsel metotlar ve objektif verileri kullanarak karar vermek. 6. i kolaylatrmak, hzlandrmak ve daha akll i yapmak iin teknolojiyi etkin kullanmak. 7. lerin kiilere bal olmadan srdrlebildii, kurumsal bilginin retildii, gelitirildii ve kurum hafzasna kazandrld bir i modelinde sreleri ve sistemleri kurgulamak, yaatmak ve yazl hale getirmek. 8. Mteri, alan, hissedar ve tedariki odakl olmak. 9. Yasal ve etik kurallara uymak. 10. i ehline vermek. 11. Daha yok mu? dsturuyla hareket edip mevcutla yetinmemek, llebilir ve baarmaya deer hedefler koyarak srekli iyilemeyi ve gelitirmeyi hedeflemek. 12. Konulan hedeflerde -zorluklar karsnda ylmadan ve mazeret retmeden- inanp, azmedip, ii baarncaya kadar yksek gayret gstermek.

13. Her zaman iyi niyeti ve nyargsz olarak pozitif dnmeyi esas almak; sorunlara nc kiiler ile deil, (kesinlikle gybet ve dedikodu yapmadan) bizzat sorumlular ile grerek zm aramak. 14. Zaman ve imknlar doru ve etkin kullanmak, israf etmemek. 15. alt yeri sadece bir i ortam deil, bir yaam ortam olarak grmek; Aydnl ailesinin bir yesi olarak lkesine ve insanla faydal olmak.

Baar hikyeleri anlatan ve dinleyen deil, yazan kiiler olmalyz

zetle, bu temel deerler zerinde ykselen bir vakf messesesi olmay hedeflediklerini syleyen Kavurmac, Ailede, irkette ve lkede bugn yaadmz gzelliklerin devamn arzuluyorsak istiare, vifak ve ittifak tam tesis edilmelidir dedi. Baar hikyeleri anlatan ve dinleyen deil, yazan kiiler olmalyz diyen Kavurmac, bu asrn rnek hareketlerini kendi iimizden karmamz, gzmz ufuklara dikip ulvi bir mefkure ile dopdolu olmamz gerektiine vurgu yapt.

30 KAM E-BLTEN 5

AVRASYA KONUMALARI 6

23 Haziran 2012

Osmanl ve Rus Modernlemesi: Tarihten Gnmze Yansmalar Taansu Trker

Deerlendirme: Veysel Kurt
Taansu Trker, lisans ve yksek lisansn Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi (Mlkiye) Uluslararas likiler Blmnde tamamlad. Tarih alanndaki doktora derecesini de Moskova Devlet niversitesi Asya ve Afrika almalar Enstitsnden ald. Trke, Rusa ve ngilizce birok kitap, makale ve uluslararas konferans teblii bulunan Do. Dr. Trkerin aratrma konular arasnda Osmanl, Rusya ve Ortadou corafyasnda tarih yazm, modernleme, imparatorluk kavram ve milliyetilik yer alyor. 2001 ylndan beri Mlkiyede retim yeliini srdryor.

MAYIS-TEMMUZ 2012

31

Rusya Batya kar imparatorluu savunarak ayakta dururken, Trkiye Batllama adna imparatorluu verip cumhuriyeti kurdu
sren Batllama srecinde hem en muzaffer hem de en madur oluudur. Batllama balamnda muzafferiyet ve maduriyet noktalarn aklamadan evvel Trker, her iki imparatorluun Bat karsnda nasl bir po-

zisyona sahip olduunu anlatt. Buna gre her iki imparatorluk da (i) Batnn ilk emberinde yer alrlar. (ii) Romay tevars ettii iddiasnrnek Fatih Sultan Mehmedin Kayser unvann kullanmasdr. Yine Romallk iddias sadece sylem dzeyinde kalmaz, Osmanlnn hukuki ve idari metinlerine de girer. Ruslar ise Romallk iddiasn IV. van dneminde ilk kez ortaya atarlar. Bu dnemde Ruslar kendilerini Ortodoksluun koruyucusu olarak ilan ederler ve Moskova Yeni Roma olarak zikredilmeye balanr. (iii) Hem antropolojik ve etnik kken hem de hukuki ve siyasi sreklilikler bakmndan benzerlikler gsterirler. Zira 300 yllk Tatar hkimiyeti Ruslar her adan etkiler. (iv) Batllama srecinde hem iktidar hem de bilgi ve retim bakmndan Bat (yani ngiltere ve zellikle de Fransa) karsnda zayf derler.

dadrlar. Bu balamda Osmanl iin en arpc

resel Aratrmalar Merkezinin Avrasya Konumalar serisinin altnc konuu, Ankara Siyasalda retim yesi olan Do. Dr. Taansu Trkerdi. Trker, konumasnda Osmanl ve Rus modernleme srelerini paralellikler ve farkllklar balamnda karlatrmal bir perspektifle ele ald.

Osmanl ve Rus imparatorluklar Batllama srecinin hem en muzafferi hem de en madurudur

Trkerin konumasnn merkezini, Osmanl ve Rus modernlemesinin ortak ve ayrt edici zellikleri oluturdu. Bu balamda en genel yarg, her iki imparatorluun yaklak 300 yl

Osmanl deimemek iin deiimi seerken, Rusyada kkl deiim iin kanl bir modernleme yaanr

32 KAM E-BLTEN 5

Batllama srecinde iki imparatorluk arasndaki farkllklara gelince Trker u noktalar ne kard: (i) XVIII. yzylda Rusyada imparatorluk ina sreci yaanrken, Osmanl mparatorluu zirve dnemini geride brakr ve Bat karsnda zayflamaya balar. (ii) Ruslar bu dnemde aristokrasiyi merulatrp messeseletirirken, Osmanlda ise oktan tedavlden kalkm, hatta aslnda hi var olmamtr. (iii) Batllamaya yaklam farkldr. XVIII. yzylda Osmanl modernlemesi, deimemek iin deiimi seer; modernlemenin ana amac, savata yenilmemek iin teknik reformlar yapmaktr, yoksa sosyal ve kltrel alanda bir dnm niyeti yoktur. Rusyada ise Petro, sosyal ve siyasal yapnn tamamen deimesi iin reformlara ynelir; bu yzden de keskin ve kanl bir modernleme sreci yaanr. Kar bir g oda olmaya aday kesimleri hiyerarik bir dzene sokarak kendisine balar. Yine Petro, milliyetilikler a da denilen modern dnemde, yani imparatorluklarn dte ama hl geerli rgtlenme formu olduu bir dnemde, ulusal devlet formunda bir imparatorluk kurar. Rus imparatorluu-

nun gc de ite bu elikiden gelir. Romallk, Rusluk ve Ortodoksluk iddialarn modern bir slupla ve kimlikler arasnda hiyerari kurarak yaatr. Trk modernlemesi ise hibir zaman Rusyadaki gibi keskin, edit ve kanl olmaz. Osmanlda millet sisteminin etnisite ve dille ii yoktur. Dolaysyla Petronun Rusuluuna benzer bir tarzda Trklk ancak XIX. yzyln sonlarnda benimsenir. (iv) Din balamndaki farkllk, Ortodoksluk ile slamn siyasal anlamlarnda gzlemlenebilir. slam ancak II. Abdlhamid dneminde siyasal bir argman olarak kullanlrken, Rusyada ise XVI. yzylda balayan ve XVII. yzylda devam eden reformlar kiliseyi devlete tabi klar ve Moskova Patriklii erken bir dnemde kendisini milli bir kilise olarak tesis eder.

Osmanlda XVIII. yzyl Batl reformlar sert olmadndan sonraki dnemlerde sert krlmalar yaanmaz

MAYIS-TEMMUZ 2012

33

Trkere gre, Batllama srecini belirli kazanmlarla yrten her iki imparatorluk da bu balamda muzafferdi. Peki, neden madurdular? Trker bu maduriyeti modern kimlik sreleri zerinden aklad. Buna gre, Osmanlda XIX. yzyln ilk yarsnda teritoryal unsura bal bir Osmanllk kimlii, ardndan slamclk, ge dnemde ise Trklk akm tedavle girer. Ancak bu kimlikler Batya kar alternatif bir kimlik iddias tamaz. Batnn tek ve alternatifsiz olarak alglanmas sonucu XIX. yzylda bu medeniyetin bir paras olma karar ekingen bir ekilde verilir. Bu yaklam en veciz halini, Ahmet Cevdet Paann Tek medeniyet olan Batnn bir paras olmazsak slamn bayran ayakta tutamayz szlerinde alr. Batnn alternatifsiz olarak alglanmas Osmanlda XVIII. yzyl Batl reformlarnn sert olmasn gerektirmez ve bu yzden sonraki dnemlerde sert krlmalar yaanmaz.

Entelekteller Osmanlda devleti nasl kurtarrz, Rusyada ise nasl ykarz dncesinin peindedir

Rusyada ise Petronun Bat tarz reformlar sert bir ekilde yapmas toplumda tepkileri beraberinde getirirken Rus entelekteller ve devlet ricali katnda kimlik tartmalar dikkat ekicidir. ok etnili ve ok dinli yapy ynetmek iin Nikolay Danilevsky medeniyetleri tasnif eder ve Ruslarn yeni bir medeniyet kurup dnyaya hkim olma iddiasn dile getirir. Ayn dnemde bizdeki reformlar Batnn bir paras olmalyz fikri etrafnda geliirken, Rusyadaki reaksiyoner-muhafazakr dnce medeniyet kavram erevesinde blgesel bir g olma arayndaki Rus mparatorluunun tm saldrganln merulatrr. Medeniyetilik Rusyada atmac bir muhafazakr kimlik olarak ortaya kar ki Trkere gre aramzdaki en nemli farkllklardan birisi de budur. 1857de Fransz dnr Jules Michelet, Bugn kendi kyllerinin hibir hakknn bulunmad Rusya, kyllerin hakkn korumak iin Polonyay igal ediyor. Bugn kendi iindeki hibir din aznla hak tanmayan Rusya, Ortodoks din aznln hakkn korumak iin Osmanlya sava ilan ediyor. Eer elli yl iinde Rusya Ben proletaryaym diyerek Avrupay igal etmeye kalkarsa armayn der. Bu cmlelerin de net bir ekilde

34 KAM E-BLTEN 5

tasvir ettii zere Rusyann agresif ve iddial politikalarna karn Osmanlda savunmac bir devlet yaps mevcuttur. Batllama srecinde Osmanlda entelekteller ve devlet adamlar Biz bu devleti nasl kurtarrz? diye dnrken, Rusyada entelekteller Bu devleti nasl ykarz? sorusunu tefekkr edebilme zgvenine sahiptirler. te o zgven entelektel yaratcln nn aar.

mparatorluk iddias Rusyay demokratiklemede Trkiyenin gerisinde brakrken bilim ve teknolojide ilerletir
Trker konumasnn sonunda, XX. yzyl da dhil bugn yaadmz pek ok siyasi tartmann temelinde yattn dnd Rus ve Trk modernlemelerinin farkl ynelimleri-

ne deindi: Rusya 1917 Bolevik htilli ile imparatorluk yapsn savunurken ve Batya kar ayakta dururken, biz ise imparatorluu kaybedip Bat ile btnleerek kendimizi gelitirme abasna girdik. te Rus ve Trk modernlemelerinin krld yer budur, yani 1917 ile 1923 arasndaki farktr. Biz imparatorluu verip cumhuriyete gemeyi gze aldk, baka aremiz de yoktu zaten. Rusya ise Jules Micheletin ngrd gibi Ben proletaryaym diyerek bu defa Ortodoksluk deil proletarya adna imparatorluu srdrd. Bu iki farkl ynelimin sonularn deerlendirirken Trker, gelinen noktada Rusyann demokratikleme balamnda Trkiyenin ok gerisinde, ancak imparatorluk iddias iin gerekli olan bilim, teknoloji ve doal kaynaklar asndan ok ilerisinde olduuna dikkat ekti. Rusyann Batya kar pozisyon almasnn bir maliyeti olarak demokratik deerler noktasnda yaklak yzyl geride kaldna vurgu yapt.

MAYIS-TEMMUZ 2012

35

AVRUPA KONUMALARI 4

27 Haziran 2012

Avrupa Birlii-Rusya likilerinde Ortadou Esra Hatipolu

Deerlendirme: Meltem Dumanlkaya
Esra Hatipolu, lisans eitimini Marmara niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blmnde, yksek lisanslarn London School of Economics (LSE) Russian and Post-Soviet Studies Blm ile Marmara niversitesi Avrupa Topluluu Enstitsnde tamamlad. 2001de Boris Yeltsin Dneminde Rus D Politikasn Belirleyen Faktrler balkl teziyle Marmara niversitesi Avrupa Topluluu Enstitsnden doktora derecesi alan Hatipolu, 2007 ylnda doent oldu. Halen Marmara niversitesi Franszca Kamu Ynetimi Blmnde retim yesidir. Hatipolunun aratrma konular arasnda ABnin d ilikileri, Avrupa Komuluk Politikas, ABTrkiye ilikileri, AB-Rusya ilikileri, Rusyann i ve d siyaseti ve Trkiye-Rusya ilikileri yer alyor.

36 KAM E-BLTEN 5

AB ve Rusyann Ortadouda beklentileri benzer, ancak kullandklar aralar farkl

ilkesini kabul edip tam yelik elde etme peindeki aday lkeler ya da birtakm konularda ayrcalk kazanmak isteyen yakn komular olduunu, ancak Rusyann bunlardan farkl olarak batan beri AB ile eit ortaklk zerine kurulu bir iliki biimini tercih ettiini belirtti.

on dnemlerde uluslararas ilikiler alannda dnyann konutuu konulardan biri hi phesiz Ortadouda yaanan scak gelimeler ve byk glerin blgeye ynelik izledii politikalar. Bu nedenle Avrupa Konumalarnn drdncsnde misafirimiz olan Do. Dr. Esra Hatipolu, Ortadouyu iki byk g olan Avrupa Birlii ve Rusya ilikileri asndan deerlendirdi. nce AB-Rusya ilikilerinde genel ereveyi izen Hatipolu, ardndan her iki tarafn Ortadouya bakna ve blge politikalarnn benzeen ve ayran ynlerine deindi. AB ile Rusya arasnda simetrik deil asimetrik bir ilikinin var olduunu belirten ve bunu supranasyonal bir rgt (AB) ile bir federasyonun (Rusya) davran kalplarnn rtmemesine balayan Hatipolu, iki tarafn karar mekanizmalarnn, tarihsel geliimlerinin, aktrlerinin ve uluslararas sistemdeki konumlarnn farkl yapda olduunu hatrlatt. AB ile ilikiye giren lkelerin genellikle ABnin koulluluk

Rusyann petrol ihracatnn %88i ve doalgaz ihracatnn %70i ABye gidiyor

AB ile Rusya arasndaki farkl etkileimin en nemli sebeplerinden birinin karlkl enerji bamll olduunu syleyen Hatipolu bu konuyu yle aklad: Rusyann d ticaretinin %63 doalgaz ve petrol ihracatna dayanyor. lgin bir biimde Rusyann toplam petrol ihracatnn %88i, doalgaz ihracatnn %70i ve kmr ihracatnn %50si ABye gidiyor. Bu ciddi oran sadece ABnin Rusyaya deil, Rusyann da ABye baml olduunun bir gstergesi. Bundan dolay aralarnda siyasi bir sorun olduunda gidebildikleri yere kadar gidip geri adm atyorlar ve bir bakma son kertede birbirlerine msamaha gsteriyorlar. Szkonusu farkl etkileimin bir dier nemli boyutu ise ABnin ylda iki kez zirve yapt tek lkenin Rusya olmas. Bu da bize ilikilerde ciddi bir kurumsallam yapnn olduunu gsteriyor. Bu kurumsallama 1994te imzalanp 1997de yrrle giren ve ilikilerin

MAYIS-TEMMUZ 2012

37

genel erevesini izen Ortaklk ve birlii Anlamasna dayanyor. Bu anlamann yenilenmesi iin 2007den beri yrtlen mzakerelere Ortadounun tartlabilecei, incelenebilecei, karlkl fikir alveriinde bulunulabilecei ortamlarn da eklenmesi iin almalar yapldn ancak henz bir sonuca varlamadn belirten Hatipolu, anlamaya 2003 ylnda iki tarafn ekledii drt tane ortak hareket alann da sralad: (i) ekonomik ilikiler ve evre, (ii) zgrlk, gvenlik ve adalet, (iii) d gvenlik, (vi) aratrma, eitim ve kltr. Bunlarn dnda iklim deiiklii, insan ve uyuturucu ticareti, terrizmle mcadele, Ortadou Bar Sreci, ran gibi taraflarn ortak hareket etmeye altklar daha birok alan bulunuyor.

karlarn uyumlulatrlmas, vize muafiyeti, Ruslarn biyometrik pasaporta gemeleri, yasad gle mcadele, Kaliningrad meselesi vs. ne kyor. ki taraf arasnda karlkl iktisadi bamlln yan sra ciddi alma gruplar ve ortak yaplar bulunuyor. Hatipoluna gre, AB ile Rusya arasnda kurumsal olarak ileyen bir iliki dzlemi var ve birbirlerini ayrcalkl olarak gryorlar; fakat birbirlerine yeterince gveniyorlar m, bu nemli bir soru iareti. te yandan yirmi yedi yeden oluan AB, Rusyaya kar ne yapacan pek bilmiyor; nk her ye lkenin kendine ait bir Rusya politikas var. Mesela Almanya dier yeleri bir kenara itip Rusyayla gayet yakn ilikiler kurabiliyor. Bununla birlikte, istatistiklere bakldnda iki taraf arasnda siyasi ilikiler ne kadar kt olursa olsun iktisadi ilikilerin karlkl olarak bir o kadar artmas dikkat ekici.

AB-Rusya ilikileri kurumsallam olsa da aralarnda ciddi bir gven problemi var
Getiimiz yllarda birbirine komu haline gelen AB ile Rusya arasnda genel olarak tartlan meselelere baktmzda arka bahelerde

ABnin yekpare bir Ortadou politikas bulunmazken, blgede oyun Amerika ve Rusya zerinden oynanyor

38 KAM E-BLTEN 5

AB ve Rusyann Ortadouya bakna gelince, Hatipolu iki taraf iin de kendi aralarndaki meselelerin Ortadou meselesinden daha nemli olduunu, ABnin kendine ait yekpare bir Ortadou politikas bulunmadn, blgede Amerika ve Rusya zerinden oyun oynandn belirtti ve Rusyann Ortadouya bakn ksaca yle zetledi: SSCB daldktan sonra Putine kadarki dnemde, zellikle de Yeltsin dneminde, Ortadou Rusya iin adeta kayp bir aland. Bu dnemde Rusya kendi imajn dzeltmeye ynelip Bat ile ilikilerini gelitirme ve Batclk ve Avrasyaclk tartmalar erevesinde Ortadouyu brakmak zorunda kald ta ki 11 Eylle kadar. 11 Eyllden sonra eenistan meselesini uluslararas politikann bir paras haline getirmek ve Ortadouda eenlere destei krabilmek zere blgeye yneli szkonusu oldu.

Suriyede geri adm, Rusyaya hem i kamuoyunda hem de uluslararas sistemde g kaybettirir
Rusya, BM Gvenlik Konseyi daimi yesi olarak ve ikili ilikileri erevesinde Ortadouda her zaman varln srdrd. Hatipoluna gre Rusyann Ortadou politikasnda dnm noktas Libya oldu; Moskova ynetimi, Ortadouda, zellikle de Suriyede yeni bir Libya senaryosunun yaanmasn istemiyor. nk Rusya, BM Gvenlik Konseyinin Libyaya ilikin kararna ekimser oy vererek bir bakma Fransa liderliindeki asker mdahalenin nn am oldu ve bu lke zerindeki karlarn kaybetti. in ilgin yan Rusyann politikalar ABnin baz lkeleri tarafndan da desteklendi; mesela Libya kararnda Almanya Rusya ile beraber hareket etti. Libya tecrbesinden ald dersle Rusya, BMden Suriyeye mdahale konusunda herhangi bir kararn kmasna kesinlikle kar ve Konseyin gndemine gelen Suriye ile ilgili kararlar veto ediyor. Bunun ardnda birok sebep var tabii. Ama zellikle, iler gittike kontrolden kar ve her sorunda domino ta gibi d mdahaleler yaanrsa bu ileride Rusya ve ine kadar uzanabilir endiesini tayor. Ayrca bugne kadar pek ok alanda geri adm atmak zorunda kalan Rusya iin Suriye son koz mahiyetinde. Bu alanda geri adm Rusyaya hem i kamuoyunda hem de uluslararas sistem ierisinde g kaybettirecektir. Dolaysyla bir aktr olarak varln devam ettirebilmek iin Ortadouya, zellikle de kresel bir oyunun oynand Suriyeye ok ihtiyac var Kremlinin. Bu balamda son dnemlerde Ortadouda giderek sertleen Putin ynetimi sylemlerinin dozunu giderek ykseltmeye balad. Putin getiimiz gnlerde, BMnin NATOya verdii yetkinin biti

Ortadou petrollerine ihtiyac olmayan Rusya, blgede AB, ABD ve inden farkl bir politika izleyebiliyor
Hatipoluna gre Rusyann Ortadou konusunda AB, ABD ve inden daha farkl bir politika izlemesi, bu blgedeki petrollere ihtiyacnn olmamasyla balantl. Rusyann temel amac enerji fiyatlarn mmkn olduunca yksek tutmak ve Ortadounun Avrupa enerji pazarna kendisine rakip olacak ekilde girmesini engellemek. Blge politikalarn da bu endie erevesinde ekillendiriyor. Ancak Hatipoluna gre, Obamann seilmesinin ardndan Rusya Ortadou politikasnda resetlemeye gitti. Bu dnemden sonra Rusya zellikle ran ekseninde deiime gitti ve daha sonra Esed rejimine bir kay gzlendi. Medvedev Suriyeyi ziyaret etti, asker ve ekonomik anlamalar ile silah anlamalar imzaland, hatta Mslman Kardeler terrist rgtler listesine eklendi.

MAYIS-TEMMUZ 2012

39

tarihi olan 2014 ylndan sonra Afganistanda kesinlikle herhangi bir NATO askeri grmek istemediklerini syledi. Ayrca Afganistandaki uyuturucu retimi, insan haklar ihlalleri gibi konularda Amerikay ciddi bir ekilde sulad.

lemediini, Esed ynetiminin Kaddafi gibi Arap Birliinin ve BMnin hazrlam olduu planlara ve reform tekliflerine tamamen kar kp bir kopu gstermediini kabul ediyor. ABnin Suriye konusundaki temel politikas, mzakere yoluyla Esed rejimini grevden ayrlmaya ikna etmek. Ancak ABden sonu alc politikalar retmesini beklemek pek mmkn deil. BM Gvenlik Konseyi daimi yesi olan Rusyann ise bu konuda daha fazla sesi kyor ve sreci ynlendirebiliyor.

Rusya, ortak bir politikas ve gc olmayan ABye kyasla Suriye krizinde daha etkili bir aktr
Hatipolu AB ile Rusyann ubat aynda bir deklarasyon yaynladn belirtti. Bu deklarasyon, Kuzey Afrika ve Ortadouda yaanan gelimelerden duyulan kaygy yanstt gibi, Arap Bahar srecinde gstericilere kar silah kullanlmamas gerektii gibi konular ieriyor. Yani iki tarafn beklentileri benzer, fakat kullandklar aralar farkl. zellikle ortak bir politikas ve gc olmayan ABnin bu konuda yapabilecei eyler kstl; Rusya ile Ortadouyu konumak, blgede ekonomik etkisini kullanmak, sivilleri koruma glerinde yer almak, BM ve dier ok uluslu rgtlerle bir arada almak dnda fazla bir seenei yok. Hlihazrda ama ekonomik yaptrmlar uygulama, Shellin Suriye pazarndan kmas, baz Suriyeli siyasetilerin ABye giriini engelleme gibi eitli giriimler dnda AB fazla bir ey yapamyor. Hatipoluna gre bu konuda ciddi bir siyasi altyapnn hazrlanmas ve bunun iin de herkesin birlikte almas lazm. te yandan Rusyann Suriye konusunda sylediklerinin bir benzerini AB de dillendiriyor. Her iki taraf da Suriyede durumun Libyadan farkl olduunu, kim muhalefet kim Esed rejiminin destekisi gibi konularn net-

AB ile Rusya arasndaki en byk mesele, Ortadou deil, Kosovann tannmas ve NATOnun fze savunma sistemi
AB, Ortadouya (zellikle de Filistine) en fazla yatrm yapan ama blgede en az gvenilen oyuncu konumunda. nk herkes biliyor ki silahl gc elinde tutan Amerika olmadan blgede herhangi bir deiimin yaanmas imknsz. diyen Hatipolu, daha sonra Ortadouya ynelik Rusya-AB politikalar, Rusya-ABD politikalar ile kyaslandnda benzeen ynlerin ok daha fazla olduuna dikkat ekti. Bununla birlikte Hatipoluna gre Rusyann fikirlerini AB ile rttrmek yerine, Almanya gibi mi, Fransa gibi mi, yoksa ngiltere gibi mi dnyor sorusuna cevap aramak daha doru olur. Hatipolu son olarak AB ile Rusya arasndaki en byk meselenin Suriye veya Ortadou deil, Kosovann tannmas ve NATOnun fze savunma sistemi olduunu vurgulayarak konumasn noktalad.

40 KAM E-BLTEN 5

KRESELE KURAMSAL BAKILAR 3

11 Temmuz 2012

Trkiyeden Kreye ve Kurama Bak Mustafa Aydn

Deerlendirme: Ali Aslan
Mustafa Aydn, 1988de Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi (Mlkiye) Uluslararas likiler Blmnden mezun oldu. Yksek lisansn Lancaster niversitesinde Uluslararas likiler ve Stratejik Aratrmalar (1991) ve doktorasn ayn niversitede Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler (1994) alannda tamamlad. 1995-2005 yllar arasnda Mlkiyedeki retim yelii srasnda 1999da doent, 2005te profesr oldu ve Kresel ve Blgesel almalar Anabilim Dal kurucu bakanln yapt. 2006-2010 dneminde TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesinde birok st dzey grevde bulundu. ubat 2010da Kadir Has niversitesi Rektrlne atanan Prof. Aydn, ayn zamanda Uluslararas likiler Konseyi (UK) ynetim kurulu bakanl, World Council for Middle Eastern Studies (WOCMES) ynetim kurulu yelii ve International Commission on the Black Sea (BlackSeaCom) koordinatrl grevlerini de yrtyor. Akademik ilgi alanlar arasnda uluslararas ilikiler teorileri, d politika analizi, gvenlik, strateji ve jeopolitik, Trkiyenin d ve gvenlik politikalar, Avrasyada (Orta Asya, Kafkaslar, Karadeniz) siyaset ve gvenlik bulunuyor. Uluslararas ilikiler alannda pek ok almaya imza atan Aydnn baz kitaplar unlardr: Bar almalar ve atmalarn zm (ASAM, 2001), Turkish Foreign Policy: Framework and Analysis (SAM, 2005), New Geopolitics of Central Asia and the Caucasus: Causes of Instability and Predicament (SAM, 2000).

MAYIS-TEMMUZ 2012

41

Trkiyede uluslararas ilikiler almalarnn temel problemi, teori, yani kendine ait bir bak as eksikliidir
belli teorilerin ykselii ve dnn Trkiye akademyasnda paralellik gstermesi bu durumun en ak gstergesidir. Bu durum, sosyal gerekliin bizim dmzda orada durduunu ve bilimin vazifesinin de bu gereklii kefetmek olduunu iddia eden pozitivist ontoloji ve epistemolojinin Trkiyedeki bilim insanlar iin normal bilim vazifesi grmesinin de etkisiyle, ylesine kanksanm ve doallk

rkiyede uluslararas ilikiler almalarnn temel problemi teori, yani kendine ait bir bak as eksikliidir. Teorisiz analiz krdr; bir teorimiz olmakszn ne dnya ile ilikiye geebilir ne dnyaya dair kendimize ait sorular sorabilir ne de kendi anlam dnyamzdan neet eden cevaplar retebiliriz. Her analiz bir teoriye, yani bir bak asna dayanmak zorunda olduundan, teorisizlie mahkm akademisyenlerin Trkiyede ortaya koyduu analizler, bir bakasnn bakndan kreseli grmekten ve bir bakasnn dnyasn ina etmekten baka bir ileve sahip deildir. Batda yaanan teorik gelimelerin,

kazanmtr ki, her frsatta teorinin soyutluu ve gereklikten kopukluu gndeme getirilmektedir. Hlbuki dnya ve sosyal gereklik ile bamz kuran ve daha da nemlisi bu gereklii ina eden bizzat teorinin kendisidir. Teorinin oynad bu kritik roln es geilmesiyle, srekli bir bakas adna konuan ve bu durumun farknda olmayan, hlihazrdaki uluslararas yaplar -egemen devletler sistemini- verili kabul edip bu yaplar yeniden reten ontik pratiklerin incelenmesine odaklanm znesiz uluslararas ilikiler anlatlarndan mteekkil bir manzara ortaya kmaktadr.

Uluslararas ilikilerci akademisyenlerimiz ulusdevlete dayanan kresel gerekliin yeniden retimine katk yapmakla yetindiler

42 KAM E-BLTEN 5

Trkiye Cumhuriyeti devletinin kurulu ve geliimini, bir ulus-devletin ve ulus-devlete dayal kresel yaplarn ina ve korunmas abasnn tarihi olarak okuyabiliriz. Devletin kurucu ideolojisi Kemalizmin Batclnn ve seklerliinin en temel unsuru, egemenliin belli bir toprak parasyla zdeletirilmi bir ulusa dayal olarak tanmland teritoryal ulus-devletin yeniden retilmesidir. Kemalizmin kaderi bu anlamda ulus-devletin ve bu siyasi birime dayal uluslararas dzenin korunmas ve srdrlmesine balyd. Bu durum, 1990larda ulus-devlete dayal kresel gerekliin sarslmaya ve yerinden edilmeye balanmasna kadar olabildiince sorunsuz bir seyir izlemitir. Bu srete, halen Uluslararas likiler Konseyi Yrtme Kurulu Bakanln yrten Kadir Has niversitesi Rektr Prof. Dr. Mustafa Aydnn da iaret ettii gibi, uluslararas ilikilerci akademisyenler ulus-devlete ve bu siyasi birime dayanan bir kresel yap ve gerekliin yeniden retimine gerekli katky yapmlardr. Bu katknn en nemli noktalarndan birisi, ulus-devlete dayal uluslararas ilikilerin sylemsel olarak inasn ifa eden, otonom uluslararas ilikiler derslerinin almasdr. Otonom bir ekilde uluslararas ilikiler dersleri, imparatorluktan ulus-devlete geiin getirdii kurumsallama problemlerinin ve Kemalizmin iktidarn tam anlamyla kurabilmek iin belli

bir sreye ihtiya duymasnn neticesinde ancak kinci Dnya Sava sonrasnda alabilmitir. Daha nce ise uluslararas ilikiler, tarih disiplini altnda diplomasi tarihi formatnda okutulmaktayd. Burada asl nemli husus ise bir ulus-devlet ile bir imparatorluun uluslararas siyasetten anladnn birbirinden ok farkl oluudur. Bu sebeple, bu gei srecinde uluslararas siyasete bak ve uluslararas ilikiler eitimiyle ilgili ne tr paradigmatik deiikliklerin olduu daha ayrntl bir incelemeyi gerektirmektedir. Kk bir rnek vermek gerekirse, imparatorluk dneminde, zellikle de XVIII. yzyl ncesinde, uluslararas mekn alglamas evrensel bir egemenlik iddiasna ve bu meknda hkimiyeti salayacak stratejilerin belirlenmesine dayanrken, g ve etkinlik kaybyla birlikte egemenlik iddiasnda bulunulan mekn peyderpey daralm ve ama da paralanmay durdurmak olarak belirlenmitir. Nihayet ulus-devlet ile birlikte kresel mekn, Misak- Milli anlay temelinde i ve d olmak zere kategorik olarak ikiye blnm, egemenlik iddias sadece yeni ulusal snrlar dhilinde geerli grlrken ama da elde kalan son toprak parasn korumak adna Avrupa uluslararas toplumunun (Jus Publicum Europeaum) normlarn sorgulamayan ve bunlara birebir uyan statkocu bir devlet ortaya koymak olarak belirlenmitir.

MAYIS-TEMMUZ 2012

43

Birinci ve ikinci kuan d politika yapclar ile simbiyotik ilikisi, teorinin dland bir akademik atmosfer ortaya kard
1950-1970 yllar arasnda Trkiyede, dnya savalar nedeniyle Bat akademyasnda teori retimi konusunda yaanan dinamizmin de etkisiyle, Bat uluslararas ilikiler literatr takip edilmeye balanmtr. 1930lardaki dealizm-Realizm rekabetini kazanmasyla uluslararas ilikilere hkim olan Realist yaklam kabul grmtr. Aydn, konumasnda, bu dnemde Trkiyede dealizmin es geilmesinden bahsetti. Bunda Realizmin, Bat akademyasndaki ezici hkimiyetinin yan sra statkocu ve devleti zelliklerinin Kemalizmin uluslararas siyaset anlayyla rtmesinin ve Trkiyenin giderek ABD yrngesine girmesinin belirleyiciliinin altn izilmek gerekir. Bylece, Aydnn tespit ettii zere, birinci (1960lar) ve ikinci kuak (1970ler) uluslararas ilikiler akademisyenleri d politika yapclar ve devlet yetkilileriyle simbiyotik bir iliki ierisinde olmulardr. Bunun neticesinde, Trkiye uluslararas ilikiler almalarnda daha pratik eilimli, mevcut uluslararas gereklii sorgulamayan ve dolaysyla teori tartmalarn da hesaba katmayan bir akademik atmosfer ortaya kmtr. 1970-1990 yllar arasnda ise devletin kurucu ideolojisi Kemalizmin sa-sol kutuplamas neticesinde btnlk ve safln kaybetmesi, lkenin bir i savaa srklenmesi ve ABD ile gerilen ilikiler nedeniyle Bat literatr ile balar zayflam ve sonu olarak uluslararas ilikiler almalarnda bir ie kapanma yaanmtr. Burada elbette 1960larn ikinci yarsndan itibaren etkisini gsteren davransalc ekoln tarih metodolojisine dayanan (Klasik) Realizmi zayflatmasnn da etkisini

gzden karmamalyz. Trkiyedeki akademisyenlerin tarihe-dayal dn biimiyle elien, byk gler aras mcadele ve g dengelerini btncl, sistemik ve ahistorik bir bakla modelleyen bu yaklamn lkemizde pek de ilgi ekmemesi anlalabilir bir durumdur. Davransalcln (ve de elbette yapsalc dn ar basan Marksizmin) salvosuna kar, Realizm ve dealizm 1970lerde kendilerini revize ederek daha bilimsel, sistemik ve ahistorik bir ekil almtr. Hem Realizmin hem de dealizmin yapsalc, sistemik ve bilimsel versiyonlar, neo-Realizm ve neo-Liberalizm ortaya kmtr. Fakat bu gelimeler Trkiyede yeterince takip edilmemitir.

Uluslararas ilikiler disiplininde teoriye dair farkndalk 1990larda nc kuak akademisyenlerle ortaya kt
1990larla birlikte Trkiyede uluslararas ilikiler disiplininde nc kuak akademisyenler ortaya kmtr. Bu kuakla birlikte yeniden Bat akademyasyla etkileime geilmitir. Bu akademisyenlerin ayrt edici zellii ilk defa teoriye dair bir farkndalk gelitirmeleridir. Bu dnemde, Aydnn ifadesiyle, teorik ereveye atflar yaplmaya ve ilk defa teori dersi verilmeye balanmtr. Bunda uluslararas alandaki ve Bat akademyasndaki gelimelerin etkisi byktr. Uluslararas alanda Souk Savan sona ermesiyle birlikte oluan anlam/yap boluunda devleti merkeze koymadan siyaset yapan feminist ve evreci hareketler ile kreselleme, evre kirlilii, etnik atmalar gibi sorunlar ortaya kmtr. Bu yeni politik grnm geleneksel ve pozitivist yaklamlara kar gelien post-pozitivist ve ksmen kimlik-odakl kltrc konstrktivizmden neet etmekte ve ayn zamanda karlnda bu yaklamlar ete kemie brndrmekteydi. Geleneksel

44 KAM E-BLTEN 5

teorik yaklamlar, hem Souk Savan sona ermesi gibi nemli bir olay tahmin edememeleri hem de yeni uluslararas gereklii tam anlamyla aklayamamalar nedeniyle sorgulanmaya baland. Bu durum, bu yaklamlarn snrl ve arzi karakterinin ayyuka kmasna sebep oldu. Bu noktada, uluslararas ilikiler disiplininde teoriye ilikin nc (bazlarna gre ise drdnc) nemli bir disiplin kurucu tartma ortaya kt. Hkim teorik erevelerin normal bilim konumlarnn sarslmasyla birlikte, teoriye ynelik farkndalk artmaya balad. Teorinin analizdeki kurucu rol ve teorinin ne olduu zerine sorgulamalar yaplmaya baland. Bu farkndaln hi phesiz dnyaya yeniden alan Trkiyede uluslararas ilikilerle uraan, zellikle de Batda eitim alp lkeye geri dnen akademisyenlere nemli etkisi oldu.

Trkiyeden teori kmamasnn temel nedeni, ekol ve akademik donanm eksiklii ile analizden ok betimleme eilimidir

1990larla birlikte teori alannda balayan srecin en arpc zellii, bir yandan ulus-devleti sorunsallatrmas dier yandan Bat evrenselcilii karsnda farklla, yerellie, tarih olana ve tikellie yapt vurguydu. Bu, kresel siyasette Batnn merkez konumunu kaybetmeye yz tutmasyla birleerek, Bat-d toplumlarda bir zgven patlamasna ve kendi teorilerini retebilecekleri algsna yol at. Bu alg, dnyann baka yerlerinde, mesela in gibi, Trkiyede de makes buldu. 2000li yllarda, Trkiyede drdnc kuak uluslararas ilikiler akademisyenlerinin sorduu en arpc soru, Aydnn da belirttii gibi, Trkiyeden bir teori kar m? sorusuydu. Fakat bu giriim birtakm nedenlerle bir sonuca ulaamad. Aydna gre bunun balca nedenleri, (i) teori tartacak yeterince akademisyenin bulunmamasndan dolay bir ekol eksikliinin szkonusu olmas, (ii) Trkiyedeki akademisyenlerde analizden daha ok betimlemeye ynelik eilimin ar basmas ve (iii) eitime ge balanmasndan dolay teorik dnmek iin gerekli olan altyap ve akademik donanm eksikliidir.

MAYIS-TEMMUZ 2012

45

Ulus-devleti sorunsallatran ontolojik analizlere girimeli ve kendi anlam dnyamz esas alarak alternatif kresel gereklik inasnn peine dmeliyiz
Aydn, Trkiyede gnmzn kuana den grevin kresel dzeyde bir teori tartmas yapabilmek olduunu belirtti. Trkiyedeki uluslararas ilikiler akademisyenlerinin teori tartacak dzeye gelmeleri elbette nemlidir ve daha sonraki admlar iin bir temel tekil etmektedir. Ama daha da nemlisi, tm teorilerin etnosantrik olduunu, yani belli bir toplumun anlam dnyasndan neet ettiini ve belli bir topluluun karlarna hizmet ettiini hesaba kattmzda, drdnc kuan sorusuna geri dnmemiz ve Bizim nasl bir teorimiz olmal? sorusunu sormamz gerektiidir. Bu soruyu hem mmkn hem de elzem klan, Trkiye Cumhuriyeti devletinin kurulu aamasnda dnyaya hkim olan ulus-devlet odakl kresel gerekliin derinden sarslmas ve yeni bir dnyann domakta olmasdr. Kresel apta ezamanl olarak gerekleen hem entegrasyon hem de paralanma sreci, uzunca bir sredir uluslararas gereklii be-

lirleyen teritoryal ulus-devlet ve bu siyasi birime yaslanan uluslararas yaplar krize soktu. Yukarda da belirtildii gibi Trkiye 1923te Avrupaya hkim olan egemen ulus-devlet formunda kendini yeniden retmiti. Fakat 1990larla birlikte egemenliin ulus-devlet kapsamnda tanmlanmas giderek imknsz bir hal ald. Bu krize cevaben Avrupa, egemenlii ve uluslararas ilikilerin dayand siyasi birimi, ulus-devletin tesinde yeniden tanmlama yolunu seti ve blgesel entegrasyona gitti. Avrupaya odaklanan uluslararas ilikiler literatr de byk oranda bu yeni gerekliin inasn merkeze almaya balad. Gnmzde, dnyann dier blgelerinde de ulus-devletin tesine yol alma ve blgesel entegrasyon abalar gze arpmaktadr. Trkiyede son yllarda i ve d politikada etkisini hissettiren postKemalist ve post-Vestfalyan bir dzene gei abalar da kresel dzeyde yaanan gelimelere ynelik bir cevap nitelii tamaktadr. Fakat tm bu gelimelere ramen, Trkiyede ulus-devlet merkezli analizler hl merkez konumunu korumaktadr. Bu eilime kar, ulus-devleti, kresel yaplar ve gereklii sorunsallatrmaya odaklanan ontolojik dzeyde analizlere girimek, dier taraftan da kendi anlam dnyamz esas alarak alternatif kresel gereklik inasnn imknlarn sorgulamak ve peine dmek bize bir k yolu sunabilir.

Prof. Dr. Mustafa Aydnn Trkiyede uluslararas ilikiler disiplininin geliim srecini, dnya literatrne nerelerde ve nasl eklemlenildiini, zgn yaklam ve teori retim eksikliinin kkenlerini etraflca anlatt bu nemli toplanty merak edenler aadaki linke yklenen videodan izleyebilirler: http://bisav.org.tr/merkez.aspx?module=yuvarlakmasaayrinti&dizi=1&altturid=80&me nuID=9_6_80&merkezid=6&yuvarlakmasaid=985

46 KAM E-BLTEN 5

Kresel Aratrmalar Merkezi

Yaz Okulu
20-22 Haziran 2012

Kresel Siyaset

20 Haziran 2012 aramba

ktisat ve Siyaset

21 Haziran 2012 aramba

22 Haziran 2012 aramba

Ynetim ve letiim

MAYIS-TEMMUZ 2012

47

Merhaba, Bilim ve Sanat Vakf Kresel Aratrmalar Merkezi olarak bu yl ilkini dzenlediimiz KAM Yaz Okulu programn 20-22 Haziran 2012 tarihleri arasnda gerekletirdik. Ama ve hedeflerimizden en nemlisi, getiimiz bir sene iinde KAM faaliyetlerine (okuma gruplar, atlyeler ve yuvarlak masa toplantlar) aktif katlm gsteren lisans ve lisansst rencilere, merkezimizin alma alanlar arasnda bulunan uluslararas ilikiler, siyaset bilimi, iktisat, iletme ve ynetim ile ilgili pratik ve teorik seminerlerin verilmesi ve bu vesile ile farkl alma alanlarndaki katlmclarn ortak bir zeminde buluarak birbirleriyle kaynamalarn salamakt. gnlk programn sonunda bu hedefimize ulamann memnuniyetini yayoruz. nmzdeki yllarda da KAM Yaz Okulunu dzenli bir ekilde devam ettirme midini tayor, nceden belirlediimiz temalar etrafnda daha sistemli alma ortamlar oluturmay planlyoruz. KAM Yaz Okulunun ilk gnk programn, siyaset bilimi ve uluslararas ilikiler konularnn yer ald seminerler eliinde gerekletirdik. Al konumalarnn ardndan stanbul ehir niversitesinden M. Akif Kayapnarn Karlatrmal Siyaset Dncesi balkl seminerini dinledik. Bir anlamda Gnmz siyaset dncesine tarih ve felsefe geleneimizden nasl bakabiliriz? sorusunun cevabnn arand bu seminer, yaz okulumuzun hedeflerinden biri ile de dorudan rtyordu. Bilim ve Sanat Vakfnn drt aratrma merkezi arasnda alma alanlar farkl olsa da bir sreklilik vardr. Bu sreklilik bir yandan bilim ve sanat ikilisini birletirirken, dier yandan teori ve pratik btnln salayan bir alma yntemi olarak her zaman gndemde olmutur. Bu bak asn yaz okulunun dier seminerlerinde de grmek mmknd. kinci seminerimizi de bu teori-pratik btnln dorular ekilde Diplomasi ve atma zm Yntemleri bal altnda gerekletirdik. KAMn koordinatrln yrten ve yaz okulunun da mimar olan Talha Ksenin sunumu, bir yandan atmann doas ve yntemi zerinde dnmemizin gerekliliini vurgularken, dier yandan pratikteki uygulamalar iin gerek ve yeter artlar ortaya koydu. Programn leden sonraki ilk toplants da bu anlamda diplomasinin somut bir gereklik alan olarak uyguland bir kurum olan Dileri Bakanlnn almalar ve organizasyon yaps hakknda oldu. Bu erevede Dileri Bakanl stanbul Temsilcisi Bykeli Sayn Mehmet Dnmezin pratiin iinden bir kii olarak alma yntemlerini aktard toplantnn devamnda ilk elden tecrbelerini de dinleme frsatn yakaladk. Kresel Siyaset st balkl bu seminerlerimizi Bilim ve Sanat Vakf Genel Koordinatr Ali Pulcu ile beraber keyifli bir film tartmas ile nihayetlendirdik. Bakann Adamlar filminin deerlendirmesi srasnda bir yandan Hollywood filmlerinin gncel siyasi sorunlara taraf oluunu, dier yandan filmlerin ieriinin bu gncel tartmalara olan etkisini tarttk. KAM Yaz Okulunun ikinci gnnn gndemi ktisat ve Siyaset idi. lk semineri Bilim ve Sanat Vakf Ynetim Kurulu Bakan Mustafa zel verdi. zelin iktisat ve edebiyat ile kurduu iliki, belirli bir disipline hasredilmi almalarn bir sorunu anlamada ne kadar yetersiz kaldn gstermi oldu. Trkiyenin ktisat Tarihi balkl ikinci seminerde,

48 KAM E-BLTEN 5

zelin iktisat ve edebiyat arasnda kurduu ilikiye benzer tarzda fakat ierii farkl olarak, bu defa iktisat ve tarih arasndaki iliki gndemdeydi. stanbul ehir niversitesinden Cokun akrn Trkiyenin iktisat tarihi literatrn zetledii seminerin devamnda mevcut iktisadi sisteme alternatif bir arayn imknn da tarttk. T.C. Merkez Bankas stanbul ubesine gezi ile devam ettiimiz programmzda Banka Meclis yesi Lokman Gndzn yan sra Hseyin Al ve evket Kamil Akar hocalarmzla Merkez Bankasnn Osmanldan gnmze kadarki genel tarihini konutuk. Toplantda Bankann para politikalar ve Trkiyenin finansal sorunlarna kar gelitirdii zm mekanizmalar gibi gncel konular da tarttk. Bilim ve Sanat Vakfnda gerekletirdiimiz film tartmalar blmnde ise kresel iktisad derinden etkileyen iki nemli krizi konu alan iki ayr filmi deerlendirdik. 1940 yapm olan Gazap zmleri filminde 1929daki Byk Buhrann toplumsal sonularn anlamaya alrken, 2011 yapm Oyunun Sonu filminde ise 2008 Finansal Krizinde etkili olan nemli bir Amerikan yatrm bankas rneinde krizin etkilerini analiz ettik. MKB Bakan M. brahim Turhann katlm ile gerekletirdiimiz film tartmalarnda, iki filmin hem tarih hem de iktisadi anlamda karlatrmasn yaparken bugnk finans sermayesinin yapsn ve muhtemel kriz senaryolarn da deerlendirme imkn yakaladk. nc gn Ynetim ve letiim seminerlerine ayrdk. brahim Zeyd Gerik ile gerekletirdiimiz Sleymaniye Klliyesi gezisinde Mimar Sinan ve Sleymaniyenin zamann ruhunu nasl temsil ettiini etraflca tarttk. Gnn ikinci konuu Avea nsan Kaynaklar Direktr Bahattin Aydndan stratejik insan kaynaklar ynetimi hakknda doyurucu bir seminer dinledik. Teori ve pratiin birbiri ile i ieliini iletme ve ynetim alanndan rneklerle aklayan Aydn, alma hayatndaki tecrbelerini de bizimle paylat. Gnn son konuu olan Taraf Gazetesi Yayn Koordinatr Yldray Our ile Trkiyede medya ve siyaset konulu bir yuvarlak masa toplants gerekleirdik. Ourun lkemizde gazeteciliin geliimini ve tarihini bugne balayan yaklam Trkiyede gazeteciliin sorunlarn siyasi ve tarih sreklilik iinde anlamamz gerektiini bir kez daha hatrlatt. Yaz okulunun sonunda katlmclarla gerekletirdiimiz genel deerlendirmede ilk tecrbemizin artlarn ve eksilerini enine boyuna tarttk. Bu tartmalar nda KAM Yaz Okulunun nmzdeki yllarda da devam etmesi gerektii zerinde mutabk kaldk. KAM Yaz Okuluna verdikleri destek dolaysyla bata bizi yalnz brakmayan hocalarmz ve konuklarmz olmak zere btn katlmc arkadalarmza kranlarmz sunarz. Ayrca programn organizasyonunda grev alan ve nceden tahmin edilemeyen sorunlarda srekli hazr bulunan zgr Dikmen ve Volkan Yahiye de teekkr bir bor biliriz. Bu program Bilim ve Sanat Vakfnn alanlar olmadan da gerekleemezdi. Burada adn sayamadmz ve bize dolayl da olsa katkda bulunan btn arkadalarmza teekkr eder, sayglar sunarz.
Kadir Temiz Kresel Aratrmalar Merkezi Koordinatr Yardmcs

MAYIS-TEMMUZ 2012

49

20 Haziran 2012 aramba

Kresel Siyaset
09:30-10:00

Al Konumas

Talha Kse
Kresel Aratrmalar Merkezi Koordinatr ve stanbul ehir niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blm retim yesi

10:00-11:15

Seminer

Karlatrmal Siyaset Dncesi

M. Akif Kayapnar
stanbul ehir niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blm retim yesi

11:30-13:00

Seminer

Diplomasi ve atma zm Yntemleri

Talha Kse
stanbul ehir niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blm retim yesi

14:00-15:30

Yuvarlak Masa Toplants

T.C. Dileri Bakanlnn Organizasyonel Yaps ve almalar

Mehmet Dnmez
Bykeli, Dileri Bakanl stanbul Temsilcisi

15:45-17:45

Film Tartmas

Wag the Dog (Bakann Adamlar), 1997

Ali Pulcu
Bilim ve Sanat Vakf Genel Koordinatr

50 KAM E-BLTEN 5

Karlatrmal Siyaset Dncesi

Se m in e r

M. Akif Kayapnar
Deerlendirme: zgr Dikmen
KAM Yaz Okulunun ilk seminerinde stanbul ehir niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blm retim yesi M. Akif Kayapnar, karlatrmal siyaset dncesi zerine yapt sunumuna, hemen her alanda netliklerden uzak olduumuz bir mulklk anda yaadmz ifade ederek balad. Dnya savalar, iktisadi buhran, bilimsel gelimelerin ortaya kard mulklk ve kapitalizmin yol at skntlar gz nne alarak XX. yzyln bir kriz yzyl olduunu belirten Kayapnar, lgin zamanlarda doru veya yanl net deildir. Herkes kendine gre bir yol tutturur ve bu da sonunda atmalara varr. Anlam ve ama kaybyla birlikte varolusal bir gvenlik problemi ortaya kar. Bunlar zihin konforundan uzak, mutsuz bir yaam da beraberinde getirir dedi. Kriz dnemlerinin ayn zamanda frsat dnemleri olduuna da deinen Kayapnar, rgtl kk yaplarn daha byk rgtsz kitleleri dize getirebileceklerini szlerine ekledi ve yle devam etti: Kriz dnemlerine bilinli giren kk toplumlar her zaman tarihi ynlendirmeye muvaffak olurlar. Bu balamda nasl bir kavakta olduumuz sorusunu biraz dnmemiz gerekir. Bugn btn dnyay kuatan ve birbirini besleyen byk dnmn akt bir noktadayz. Bunlardan birincisi medeniyet dnm, ikincisi medeniyet dnm altnda deerlendirilebilecek olan uluslararas sistemik dnm ve son olarak da kreselleme. Bugn yaananlar anlayabilmek iin bu byk dnm hakkyla anlamamz gerekir. Thomas Kuhnun Bilimsel Devrimin Yaps kitabnda ifade ettii paradigmann normal dnemlerinin yan sra

MAYIS-TEMMUZ 2012

51

bir de mevcut paradigmann artk gereklii aklayamad, anomali halinin balad ve mevcuttan rahatsz olunan paradigmalarn devrimsel dnemleri vardr. Konumasnda medeniyet kavramna da eilen Kayapnar, tarihsel balamda Bat medeniyetinin iinden getii srece ksaca deindi: nceleri belirli medeniyet havzalarnda yaanan dnmler varken artk bunlar dnyann btnn saran ve etkileyen dnmler hlini ald. Bu dnmlere biraz daha yakndan bakmak gerekirse, medeniyet kavram ilk defa XVII. yzylda Avrupada insanlk tarihinin evrensel yryn ifade etmek iin kullanld ve ancak XX. yzyl sonrasnda birden fazla kltr ifade eder ekilde kullanlmaya baland. XV. yzyldan itibaren dnyaya hkim olmaya balad dnlen Bat medeniyeti birka hususiyetiyle dikkat ekegeldi: Newtoncu mekanistik kozmoloji, insan merkezli epistemoloji, Kantla zirvesine ulaan rasyonel ahlak ve tm bunlarn hlasas olarak grebileceimiz ilerlemeci tarih anlay. Bu, bireysel anlamda ben-merkezcilik, bunun siyasi yansmas da Avrupa-merkezcilik olarak zetlenebilir. Btnlkl bu anlayn hkm srd dnemler ilgin olmayan dnemlerdir ki yaklak iki yzyl devam ettii sylenebilir. Bunun yannda, kanl ve krizlerle geen XX. yzyldan sonra Bat ierisinden yaklak bu drt yzyllk birikime kar postmodernizm, varoluuluk gibi tepkiler ortaya kt. Ayrca bu yzylda otantik medeniyetlerin tarih sahnesine dnmesi de szkonusu oldu. Aslnda u anda yaanan sre, modern Bat zihninin eletirisi ve buna bir alternatif aray srecidir; ama bu daha ok kadim medeniyetler zemininde, modern Bat dndaki medeniyet havzalarnda yrtlmektedir. Konumasnn devamnda ikinci byk dnm olan uluslararas sistemik dnme

odaklanan Kayapnar, bunun yzyllar baznda incelenebileceini ifade etti. Her yzyllk dnemde belli bir gcn hegemonyas szkonusudur. XVI. yzyldan bu yana drt sper g hegemonya kurmu durumda ve her hegemonya dnemi byk bir savala balam. XXI. yzylda Amerikann hegemon olup olmayacan henz bilmesek de hegemonyadan gler dengesine doru ilerlediimizi syleyebiliriz. eitli kriterler dhilinde bakldnda Amerikann nispi hegemonik gcnn dte olduu grlr. Son dnm unsuru olan kresellemeyi deerlendirirken Kayapnar, daha nceki dnmlerin tarihte rnekleri olsa da kresellemenin yeni karlalan bir sre olduunu belirtti: Kresellemeyle birlikte tarm ve sanayi toplumundan sonra nc bir evrede yayor gibiyiz. Tarihin her dneminde olduu gibi bir zmre bu sreci kendi lehine kullanyor ve ynlendirmeye alyor; yine her dnemde olduu gibi bu srecin de kendine has, nfuz edilemeyen bir ak seyri var. Bu balamda neo-liberal kreselcilii, aadan bir dalga olarak kresellemeden ayrmamz gerekiyor. Aadan yukar olan kreselleme adem-i merkeziyeti ve daha tabii aka sahip bir sre. Bunun ciddi bir sonucu olarak eskiye oranla daha fazla kltrel karlamalar yaanyor ve yaanacak. Kltrel kimliklerin sertlemesi ve ii ie gemesi de hzlanacak. Bu kltrel karlamalardan ortaya kacak melez bir vizyondan da sz edebiliriz. Seminerin son ksmnda, mevcut gelimeleri anlamaya ynelik eldeki yaklamlarn yeterli gelmemeye baladn ifade eden Kayapnar, alternatif yaklam araylarnn younlatna vurgu yapt. Bunun yannda mukayeseli yaklamlarn, tkand yerlerde sistemi amada olduka verimli olduunu belirterek konumasna nokta koydu.

52 KAM E-BLTEN 5

Diplomasi ve atma zm Yntemleri

Se m in e r

Talha Kse
Deerlendirme: zgr Dikmen
atma zm yntemleri zerine seminer veren Kresel Aratrmalar Merkezi Koordinatr ve stanbul ehir niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blm retim yesi Talha Kse, interdisipliner bir alan olarak atma zmnn 1940 ve 50lerde Bat akademisinde ortaya ktn ve Trkiyede son yllarda akademik manada ilgi grdn syleyerek sze balad. Alana ynelik artan ilginin Trk d politikasnn son dnemdeki seyriyle balantl olduunu belirten Kseye gre bu, aktif arabuluculuk, komularla sfr sorun, uluslararas aktrlerle daha aktif iliki gibi yeni kavramlarn Trkiyedeki uluslararas ilikiler daarcna girmesiyle alakal bir gelime. Kse atma zmnn bir disiplin olarak ortaya k srecini anlatt: En ilkelinden modernine kadar tm toplumlar sorunlar zmeye ynelik eitli yntemler gelitirmitir. Ancak modern bir disiplin olarak atma zm, 1940larda ii-iveren arasndaki sorunlara zm retmek amacyla ortaya kar ve sonralar devletlerin oluturduu uluslararas toplumun sorunlarna odaklanr. kinci Dnya Savandan sonra barn bilimini kurma abalarnn bir sonucu olarak ykselie geer. Ayrca Souk Sava dneminde ABDSSCB arasnda nkleer bir atmann nlenmesi iin ve yine 1960larda Asya ve Afrikada smrge imparatorluklarnn kmesiyle ortaya kan yapay ulus-devletlerde yaanan etnik atmalarn zmne ynelik eski smrgeci lkelerce eitli yntemler benimsenir. Yine dnyann eitli yerlerindeki diplomatik bar mzakerelerinde toplumsal dinamiklerin de gz nnde bulundurulmas gerektii fikri bir disiplin olarak atma zmnn ortaya -

MAYIS-TEMMUZ 2012

53

knda etkili olur. Souk Savan bitmesiyle 1990larda devletler arasnda atma potansiyeli gerilerken etnik ve din atmalar n plana kar. Kseye gre bahsi geen dnemlerde srekli deien dinamikler erevesinde bakldnda, salt ulus-devlet zeminine kurulu bir disiplin olarak kimlik, etnisite gibi dnyadaki atma unsurlarn 1990lara kadar gz ard eden uluslararas ilikilerin ok da ilevsellii kalmad. Zira artk g ve devlet merkezli yaklamlar bir fayda salamyor. nk atmalarn muhataplar toplum tabanndaki aktrler; bunlar srece dhil edecek daha btncl ve interdisipliner yaklamlara ihtiya var. Ayrca devletler aras savalarn azalmas gvenlik kavramn deitirirken i savalar nlemeye ynelik bir gvenlik yaklam ortaya km durumda. Bu deiimlerle birlikte arabuluculuk, mzakere, bar sreci gibi yeni aralara ihtiya var. te bu noktada da atma zmleri devreye giriyor. Konumasnn devamnda atmann iyi olup olmadn sorgulayan Kse, kimi zaman zmsz ve kangren haline gelen problemlerin toplumsal adaletsizliklere ve kt ynetime yol aabildiini, atma eer mevcut adaletsizlikleri ortadan kaldryorsa buna yapc atma, ama eer adaletsizlikleri daha girift hale getiriyorsa ve toplumu olumsuz bir yne srklyorsa buna da ykc atma dendiini anlatt. Yapc atmaya rnek olarak Gney Afrikada Apartheid rejiminin bitiini gsterdi ki burada problem iddet kullanlmakszn zlm ve toplumsal deiimin n almt. Bir atmann bitmesi taraflar arasnda gven ve ortak deer inasna baldr. Eer bir atma yapcysa, karlkl gven ve ortak deer inasna da imkn tanr. diyen Kse buna en iyi rnek olarak kinci Dnya Savandan sonra Almanya ve Fransann ABnin temellerini atmasn gsterdi. Kseye gre ulus-devlet yaps, Avrupa dnda, zellikle snrlar doal olmayan Afrika,

Ortadou, Uzak Asya, Afganistan ve Pakistan gibi corafyalarda atma retiyor. Irak ya da Lbnan gibi lkelerde toplumlar bir arada tutan bask ortadan kalktnda atmalar ortaya kabiliyor. Dolaysyla artk ulus-devletin dnda zmler retmemiz gerekiyor. Ya daha blgesel yaplar oluturacaz ya daha gevek ynetim yaplar kuracaz ya da bu kaos devam edecek ve d aktrlerin de etkisiyle ayakta kalabilen aktrler bir dzen tesis edecek. Ulusdevletin blgemizde dourduu problemlere gelince Kseye gre, Trkiyenin de yapmaya alt gibi, blgesel yntemlerle bunlar zebiliriz. Mesela Iraktaki mesele Suriyeyle, o da ranla balantl. Dolaysyla btn aktrleri bir araya getirip bir dzen kurmadmz srece atmay bitirme ansmz yok. Seminerin son ksmnda Ortadoudaki son on yln atma dinamiine deinen Kse, Trkiyenin etrafnda yeni bir durumun ortaya ktn ifade etti ve ekledi: Blgenin genelinde siyasi yaplar atma retiyor; sorunlara asker zmler getirilemeyecei ise aikr. Gemite Yurtta sulh, cihanda sulh merkezli politika Trkiyeye blgesinde aktif bir rol ngrmemekteyken, artk Ankara arabuluculuk, blgesel uzla sreleri, blgesel entegrasyon gibi yeni d politika aralaryla sorunlara yaklamaya balad. Son dnemde en ok eletiri alan komularla sfr sorun politikas rneinde Trkiyenin atmalarn zmnde ald aktif rol grdk. Arap Baharna kadar olduka ie yarayan bu yntemlere Ankara son dnemde yenilerini de ekleyerek blgesel sorunlara zm bulma araynda. On senelik deneyimin Trkiyeye yeni aralar kazandrdndan bahseden Talha Kse, bu aralarn son dnemde Ortadouda ilevselliini kaybetse de dier blgelerde hl ciddi ilevleri olduuna dikkat ekti. Arap Baharnn yapsal sorunlardan tr ortaya ktn, atma zm yntemlerinin henz bu yapsalla nfuz edemediini syleyerek sunumunu tamamlad.

54 KAM E-BLTEN 5

Yu va rla k Ma sa Topla n ts

T.C. Dileri Bakanlnn Yaps ve almalar

Deerlendirme: zgr Dikmen

lk gn konuumuz olan T.C. Dileri Bakanl stanbul Temsilcisi Bykeli Mehmet Dnmez, Bakanln yaps ve ileyii hakknda bilgi verdi ve mesleki tecrbelerini paylat. Konumasna Osmanlya dayanan diplomasi geleneimizin tarihsel arkaplan hakknda bilgi vererek balayan Dnmez, Bakanln vizyon ve misyonundan bahsetti. Trkiyenin smrge rotalarnn ortaya kndan Birinci Dnya Savana ve oradan da gnmze kadar btn uluslararas gelimelerden ciddi manada etkilendiine deinen Bykeli, stlenmemiz gereken vizyonun blgemizde bar ve dzeni tesis etmek olduunu belirtti. Dileri Bakanlnn amacnn da Trkiyenin bu abalarnn organizasyonu, lkemizin baka lkelerde temsili ve itibarnn korunmas, ayrca uluslararas hukukun gelitirilmesi ve glendirilmesi olduunu anlatt. Kendi hayatndan rneklerle pratikte d temsilciliklerimizin ileyiine dair bilgiler verdi. lerleyen ksmda ise Bykeli, Bakanln tekilat yaps ve Bakanlk bnyesindeki eitli memuriyetler hakknda ayrntl bilgiler verdi. Bakanlk son yirmi ylda nc ve en byk genileme srecinden geiyor. 2009-2011 yllar arasnda otuzdan fazla yeni temsilcilik faaliyete geti. Toplam temsilcilik saysnn 210a ulamas bekleniyor. bilgisi bu balamda nemliydi. Bykeli Dnmez, meslee ilk balad gnlerde nelerle karlatndan bahsederken o zamandan bugne pek ok eyin deitiini ve artk meslee yeni balayanlarn uzun bir eitim srecinden getiini anlatt. Devamnda st dzey bir diplomatn gnlk ilerinden bahseden Bykeli, bir bykelinin zellikle kendi lkesinde ve dnyada olan biteni ok iyi izlemesi ve doru bilgi sahibi olmas gerektiini belirtti. Ayrca Bakanln uzmanlamaya olduka nem verip bunu bizzat tevik ettiini de u szlerle anlatt: Bir ya da iki yabanc dil bilmek artk yetmiyor. zellikle Arapa, Japonca, ince gibi Bakanlk memurlar arasnda pek bilinmeyen dillerin renilmesi olduka avantaj salyor. Bunun yannda Bakanlmz bilhassa greve yeni balayan meslek memurlarnn lisansst eitimlerini srdrmelerini tevik ediyor. Mehmet Dnmez konumasnn devamnda diplomasiyi meslek olarak seenlerin Bakanlktan ne bekleyebileceklerini ve ne tarz ahsi zelliklere sahip olmalar gerektiini anlatt.

Mehmet Dnmez

MAYIS-TEMMUZ 2012

55

Bakann Adamlar (1997)

F ilm Ta r tm a s

Ali Pulcu
Deerlendirme: Burak Sezgin
Kresel Siyaset seminerlerinin ardndan gerekletirdiimiz film tartmalar blmnde 1997 yapm bir Hollywood filmi olan Bakann Adamlarn baka baz filmlerden sahneler eliinde Bilim ve Sanat Vakf Genel Koordinatr Ali Pulcu ile birlikte yorumladk. Bakann Adamlarnn zeti ksaca u ekilde: ABD Bakan seime iki hafta kala bir cinsel taciz skandalna karnca, kamuoyunun ilgisini bu olaydan uzaklatrmak zere greve getirilen Conrad Brean, sahte bir sava oluturarak ilgiyi bu yne ekmeye alr. Hollywooddan bir yapmcy kullanarak lkenin Arnavutlukla savata olduuna dair bir hikye planlar ve kamuoyu bir savan olduuna inandrlr. Bu plan iin bir de geride kalm kahraman bir asker hikyesi retilir. Plan baarya ular ve bakan seimi kazanp drt yl daha grevine devam eder. Ali Pulcu konumasnn banda nce Stanley Kubrickin 2001: Bir Uzay Yolculuu (1968) filminden bahsetti. Filmin bandaki bir sahnede bir maymun bir canlnn iskeletini elindeki bir kemik ile vurarak paralyor. Pulcuya gre bu sahne canllarn alet kullanmn (burada silah olarak) renmesini gsteriyor. Bir baka sahnede ise iki ayr maymun grubu, bir su ban ele geirmek iin kavga ediyor ya da savayor. Pulcu, bu sahneyi insanlarn tarih boyunca mcadele ve rekabetinin devam ettii ve teknolojiyi elde tutmann liderlie oynamada nemli olduu eklinde yorumlad. Sonrasnda Bakann Adamlar filminden izlediimiz bir sahnede, bir Amerikan ajan

56 KAM E-BLTEN 5

Arnavutlukta nkleer cihaz ve sava olmadn uydularla tespit ettiklerini sylyor; ancak ana karakter (Brean) savan var olduunu ama onlarn gremediini iddia ediyor. Pulcu da bu sahneden hareketle savan her zaman olduu, sadece eklinin farkllklar arz ettii karmn yapabileceimizi syledi. Ardndan Pulcu kard dnya tarihesini, Yarn Asla lmez (1997) filminde bir medya patronunun, medyann -tpk eskiden peygamberlerin yapt gibi- da tepesinden vaaz verdiini syledii bir alntyla at. Tariheyi gnmzden 13,5 milyar yl ncesinden balatan Pulcu, dinleyicileri Byk Patlamadan maymunsulara ve atein ve yaznn bulunuuna, Akadlarn Smerleri yenmesinden (Matrix filmine, oradan da Siyonizme referansta bulunduu) Nabukadnezara, devamnda Hristiyanln douu ile Roma ve Bizans mparatorluundan Selahaddin Eyyubinin Kuds fethine, 1648 Vestfalya Antlamas ve sonrasnda gazetelerin ortaya k ile Byk Buhrana ve oradan da gnmze bir yolculua kard. kinci Dnya Savandan sonra Sovyetler Birlii ile bir kapma iine giren ABDnin Vietnamda yenilmi addedilmesinden ve bu olayn Amerikan halknda Vietnam Sendromu da denilen Artk bakalaryla savaa girmeyelim fikrini dourmasndan bahseden Pulcu, Bakan Reagan dneminde er mparatorluu ad verilen SSCBnin yenilerek ABDnin tek bana dnya liderliini ele geirmesi iin kullanlan aralardan birinin de Hollywood film sektr olduunu syledi. Bu

balamda Rambo serisi, Rocky 4, Top Gun, Kzl Ekim gibi filmlerle savaa iyice kar hale gelmi Amerikan halkn tekrardan savaa hazrlama arayna girildi. Bakann Adamlarnda bu olaylarla dalga geildiine dikkat eken Pulcu, filmde olanlarn Reagan dneminde yaplanlarla benzerlik tadn da syledi. Pulcu daha sonra Francis Fukuyamann Tarihin Sonu ve Samuel Huntingtonn Medeniyetler atmas tezlerine vurgu yaparak ABD ve Bat iin dmann deitiine iaret etti. Pulcuya gre Souk Sava boyunca Sovyetler ve onun safnda yer alan dier lkelerin oluturduu dmann yerini 1990larda slam ve Mslmanlar ald. Bu balamda ilk olarak 1994 yapm Gerek Yalanlar (True Lies) filmini rnek gsteren Pulcu, Rambo serisinin nc filminde ba karakter ile birlikte Ruslara kar savaan Mslmanlarn (Afgan Mcahitler) artk dman haline geldiini ve o zamandan gnmze birok yapmda slam ve Mslmanlarn dman olarak gsterildiini kaydetti. Sonuta Pulcu, Bakann Adamlar filminde de aka grld ekliyle, eitli amalar altnda olmayan eylerin olmu gibi gsterilebileceini, olaylarn ve insanlarn bak alarnn kolayca maniple edilebileceini ve medyann bylesi byk bir gce sahip olduunu belirtti. Ancak bu gcn snrsz ve her eye muktedir olmadn, buna kar durmak iin gerekenlerin bizim iimizde bulunduunu, bunun iin de ok fazla gayret sarf etmemiz gerektiini dile getirdi.

MAYIS-TEMMUZ 2012

57

21 Haziran 2012 Perembe

ktisat ve Siyaset
09:30-11:00

Seminer

ktisat ve Edebiyat
Mustafa zel
Bilim ve Sanat Vakf Ynetim Kurulu Bakan ve stanbul ehir niversitesi letme Blm retim yesi

11:15-12:45

Seminer

Trkiyenin ktisat Tarihi

Cokun akr
stanbul ehir niversitesi Tarih Blm retim yesi

12:45-14:00

Gezi

T.C. Merkez Bankas stanbul ubesi

14:00-16:30

Seminer

Osmanldan Gnmze Merkez Bankas ve Para Politikalar

evket Kamil Akar
stanbul niversitesi ktisat Fakltesi retim yesi

Hseyin Al
BDDK Bakanlk Mavirlii

Lokman Gndz
T.C. Merkez Bankas Meclis yesi

17:00-18:00

Film Tartmas

Margin Call (Oyunun Sonu), 2011 The Grapes of Wrath (Gazap zmleri), 1940
M. brahim Turhan
stanbul Menkul Kymetler Borsas Bakan

58 KAM E-BLTEN 5

ktisat ve Edebiyat

Se m in e r

Mustafa zel
Deerlendirme: Halil brahim Akl
KAM Yaz Okulunun ktisat ve Siyaset temal ikinci gnnde Bilim ve Sanat Vakf Ynetim Kurulu Bakan Mustafa zel ktisat ve Edebiyat bal altnda bir seminer verdi. zel, Keynesin krize bak asndan bahsederek konumasna balad. Keynesin ekonomik meselelere yaklamnda sanat ve felsefenin nemine iaret ettikten sonra, bir krizin ortaya knda reel ekonominin finans piyasasnda yaratlm olan sembolik-ekonomik ilikilerin ardndan nasl srklendiini, bu aamada yatrmcnn ve hane halknn tutumlarnn hayvan ruh (animal spirit) ve rasyonalizm kavramlar balamnda krizi nasl etkilediini anlatt. Keynesin teorisinin Reel ilikilerin sembolik ilikilerin peinden srklenmeye balad zamanlarda, kazanmaya endeksli irrasyonel kesim bir krizin nn aar ve doal olarak hane halk da rasyonel davranarak belki de hi olmayacak bir krizi ortaya karp devam ettirir; bunun dengelenmesi iin devletin devreye girmesi gerekir. eklinde anlalmas gerektiini vurgulad. Ekonomi-politie dair ksa bir giriten sonra zel, insanln bilinen ilk destan olan Glgamtan balayarak dnyada ve Trk edebiyatnda nde gelen birok nemli eseri iktisadi-sosyal ilikiler erevesinde genel hatlaryla deerlendirdi. Gogol, Balzac, Dostoyevski, Goethe, Zola ve daha birok dnyaca mehur yazarn nemli eserlerini medeniyet, modernleme, kapitalizm, tketim, ktlk gibi kavramlar merkeze alarak ve baz eserleri mukayeseli deerlendirerek nemli tespitlerde

MAYIS-TEMMUZ 2012

59

bulundu. Trk edebiyatndan ise Ahmet Mithat Efendi, Halit Ziya Uaklgil, Ahmet Hamdi Tanpnar ve Sabahattin Aliye yer verdi. zelin en ok zerinde durduu yazar Rus edebiyatnn nde gelen isimlerinden Gogol idi. Gogol tanmadan ne Rus toplumu ne de modern roman tannabilir; Gogol modern romann hem ncesi hem de sonrasdr. diyerek onun dnya edebiyatndaki nemini dile getirdi. Yaz hayatnda taklit konusuna eilen zel, bunu alkanlk haline getirmenin zamanla taklit iinde boulup kaybolmaya yol aacan belirtti. Bununla birlikte hayatnda olduu gibi yaz hayatnda da kaliteli taklitler iyidir; nk o kaliteli taklit bir sre sonra sizin

kendi sesinizi bulmanz salayabilir. diyerek baarl olduu srece taklidin muhtemel katksna da deindi. Mustafa zele gre, sosyal bilimler insana dair ancak makro anlamda bilgiler sunabilir. Sosyal ilikileri ve iktisadi hadiselerin insanlar nasl etkilediini ancak onlarn i dnyasn anlatan, ruh dnyasndaki ini klar tasvir eden, deiimin insanlar zerindeki etkilerini bize yanstan okumalarla anlayabiliriz ki bu da roman araclyla gerekleebilir. zelin Dier tm sosyal bilimler aslnda romanlarn daha iyi anlalabilmesi iindir sz, romann nemini bal bana izaha yetiyordu.

60 KAM E-BLTEN 5

Trkiyenin ktisat Tarihi

Se m in e r

Cokun akr
Deerlendirme: Muhammet Durumlu
stanbul ehir niversitesi Tarih Blm retim yesi Cokun akr Trkiyenin ktisat Tarihi balkl seminerine iktisat ve tarih arasndaki ilikiye vurgu yaparak balad. akr, iktisat tarihinin bu iki farkl disiplini bir arada barndrdn, ama aslnda tarih kapsamnda yer almas gerektiini syledi. Trk iktisat tarihi mi, yoksa Trkiye iktisat tarihi mi? sorusunu da ele alan akr, bu konuda Mehmet Gen ile ayn yaklamda olduunu, iktisat tarihini ele alrken corafi, kronolojik ve tematik snrlamann doru olmadn belirtti. Daha sonra Osmanldaki tarih yazclna deinen akr, tarih yazclnn XVI. yzyla kadar hikye ve destan eklinde geldiini; dris-i Bitlisi ve Knalzade Ali elebi ile birlikte farkl bir tarih yazclna geildiini, ran etkisinin szkonusu olduu bu dnemde sebep-sonu ilikisine dayal tarih yazclnn ortaya ktn; XVII. ve XVIII. yzylda ise bn-i Haldun etkisindeki Ktip elebi ve Naima ile birlikte tenkiti tarih yazclnn grldn anlatt. XIX. yzyla gelindiinde Cevdet Paa ile birlikte bn-i Haldun etkisinin tam olarak ortaya ktn belirten akr yle devam etti: ncelenen olaylar ve ele aln biimleri de deiiyor. Sadece devletin tarihi deil, toplumun tarihi de yazlmaya balanyor. Bu dnemin sonunda hanedann tarihinden toplumun tarihine gei olduu gibi, ayn ekilde slamn tarihinden Trkn tarihine doru bir gei de szkonusu. XX. yzylda ise artk milliyeti tarih yazm ekilleniyor ve romantik resm Trk Tarih Tezi ortaya kyor.

MAYIS-TEMMUZ 2012

61

Osmanl tarihinde fotorafn tamamn gremediimizi belirten akr, bunu nemli sebebe balad: (i) Osmanl tarih yazclndaki vakanvisti yaklam, (ii) iktidarn ideolojisinin tarih metinlerine yansmas, (iii) tarih metinlerinin edebiyat formundan kamamas. Trk tarih yazclnda iktisat esinin nasl yer aldna deinen akr, bunun o dnemin gazetelerinde, cemiyetlerinde ve onlara bal yaynlarda, Pera basn dediimiz Beyolu medyasyla telif ve tercme eserlerde de grlmeye balandn ve yava yava iktisat kavramnn ne ktn anlatt. Yine o dnemde Mhendishane Mektebinde, Mekteb-i Hukukda, Mekteb-i Mlkiyede de iktisat dersleri okutuluyordu. Bir blgedeki dncenin genellikle baka blgelerden tanarak geldiini syleyen akr, gmenlerin, srgnlerin o yerin dncesine ok ciddi bir katks olduunu ileri srd: Trkiyede de durum byledir. slamclk szkonusu olduunda Msrdan, randan, Hindistandan gelenler; Batclk sz konusu olduunda Batdan gelen insanlar etkilidir. ktisat tarihinde de durum byledir. Fuat Kprlyle birlikte muhacir olan mer Ltfi Barkan Trkiyede iktisat tarihinin geliiminde nemli rol oynar. lk iktisat tarihi krss de 1939 ylnda Barkan iin alr. Barkandan sonra iktisat tarihinde iki ana damar oluur:

stanbul damar ve Ankara damar. stanbul damar Barkann izinden giderken, Ankara damar farkl bir yola ynelir ve burada Cumhuriyet dnemi zihniyeti etkin olur. stanbul damarnda ise Osmanlclk hkim durumdadr. 1940l ve 1950li yllarn iktisat tarihi ile ilgili ok nemli eserlerin verildii bir dnem olduunu syleyen akra gre 1960larda ise bu disiplin altn an yaar: Bilimlerin ideolojiletii bu dnemde hem iktisadn hem de tarihin ideolojik olarak ele alnmas ve iktisat tarihinde bu iki bilimin ete kemie brnmesinden dolay en ok ideolojileen alan olur. Sosyalizmin de altn an yaad bu dnemde mlkiyet ilikileri, retim ve tketim biimi, feodalite ve burjuva dnya zerinde enine boyuna tartlrken ayn tartmalar Trkiyede de grlr. 1980lerden sonra iktisat tarihi eski nemini kaybeder. Son olarak gnmzdeki sisteme deinen akr, bu sistemin mevcut haliyle devam edemeyeceini, dnya zerindeki kaynaklarn byle sorumsuzca tketilemeyeceini, bu sistemin elbet bir gn deieceini vurgulad. O gn geldiinde bizim buna hazr olmamz, hazr olmak iin de farkl sistemler zerinde almamz ve yeni eyler retmemiz gerektiini, bunun tm sosyal bilimcilerin zerine den bir grev olduunu belirtti.

62 KAM E-BLTEN 5

Gezi

T.C. Merkez Bankas stanbul ubesi

Se m in e r

Osmanldan Gnmze Merkez Bankas ve Para Politikalar

evket Kamil Akar Hseyin Al Lokman Gndz

Deerlendirme: Burak Sezgin

MAYIS-TEMMUZ 2012

63

KAM Yaz Okulunun ikinci gnnde Mustafa zel ve Cokun akr dinledikten sonra T.C. Merkez Bankas (TCMB)nn stanbul ubesine misafir olduk. Birlikte yediimiz le yemei sonrasnda ubenin toplant salonuna geerek nce Merkez Bankas stanbul ubesi Mdr lker Bayrdan TCMB hakknda bilgiler aldk. Bankann yaps ve yerine getirdii ilevlerden bahseden Bayr, u anda kullanmda olan ve daha nce kullanma sunulan banknotlar hakknda bilgiler verdi. Daha nceki emisyonlar hakknda baz anekdotlar aktard. Bayr, konumasnn devamnda liradan alt sfr atlmas srecinde TCMBnin yerine getirdii grevlerden bahsedip en son olarak da u anda tedavlde olan dokuzuncu emisyon banknotlar hakknda ilgin bilgiler verdi. Programn devamnda ise gnn nc etkinlii olan ve stanbul niversitesi ktisat Fakltesi retim yesi evket Kamil Akar, BDDK Bakanlk Mavirliinden Hseyin Al ile TCMB Meclis yesi Lokman Gndzn konumac olarak yer ald Osmanldan Gnmze Merkez Bankas ve Para Politikalar seminerini dinledik. Bu seminerde konumaclarmz Osmanl Devletinin Merkez Bankas deneyiminden bahsettiler ve zetle unlar anlattlar: nce Krm Savanda alnan borlarn denmesi hakknda araclk grevi stlenecek bir devlet bankasna ihtiya duyan Osmanl Hkmeti, bu sebeple 1856da ngiliz sermayeli ve merkezi Londrada bulunan Bank- Osmanyi kurar. Bu bankann grevle-

ri kk miktarlarda kredi vermek, hkmete avans salamak ve baz hazine bonolarn iskonto etmekle snrlandrlr. Daha sonra Bank- Osman, 1863 ylnda kendini feshetmesinin ardndan, ngiliz-Fransz ortaklnda Bank- Osman-i ahane adn alarak bir devlet bankas hviyeti kazanr. Bu bankaya 30 yl boyunca banknot basma hakk ve tekeli verilir. Bu sre 1875te 50 yla, 1895te de 62 yla karlr. Bank-i Osman-i ahane, imparatorluun btn deme ilemlerini yklenir. 1875 tarihli bir szlemeyle banka Osmanl Devletinin hazinedar durumuna gelir ve hazine bonosu ihrac tekelini de elde eder. Ayrca banka, devletle ilgili bu grevlerinden baka her trl bankaclk ve ticari ilemleri yapma hakkna da sahiptir.Merkezi stanbulda bulunan bankann birok Osmanl ehrinde ubesi olup Paris ve Londrada da acenteleri bulunmaktadr. Konumaclarmz daha sonra Bank-i Osman-i ahanenin Osmanl Devletinin mali krize girmesi sonrasnda Duyn-u Umumiyenin kuruluunda da etkin rol almasna deinip devletin bor ykn bu kurumun devralmasnn ardndan bankann yeniden yaplandn ve daha ok ticaret ve yatrm bankaclna yneldiini kaydettiler. En son olarak da Cumhuriyetin kurulmasyla birlikte Bank-i Osman-i ahanenin devlet bankacl ile ilgili tm yetkilerini Trkiye Cumhuriyetine devredip normal bir banka durumuna geldiini anlattlar.

64 KAM E-BLTEN 5

Gazap zmleri (1940) Oyunun Sonu (2011)

F ilm Ta r tm a s

M. brahim Turhan
Deerlendirme: zgr Dikmen
ktisat ve Siyaset st balkl seminerlerimizi tamamlayc mahiyette, 1929 Byk Buhrann konu alan Gazap zmleri ve 2008 Finansal Krizi ile ilgili Oyunun Sonu filmlerini tartmak zere stanbul Menkul Kymetler Borsas Bakan M. brahim Turhan Bilim ve Sanat Vakfnda arladk. Programn banda iki filmin arpc sahnelerini izledik. 1940 yapm Gazap zmleri, 1929da Amerikada balayp dnyay sarsan iktisadi bunalm hakknda. Filmde kk toprak sahiplerinin yoksullamas ve insanlarn yaadklar topraklardan alk ve yoksullama sebebiyle kopuunun yan sra ailenin paralan da anlatlyor. 2011 yapm Oyunun Sonu filminde ise 107 yllk bir yatrm bankasnn 2008 Finansal Krizinde bat hikyesinden bahsediliyor. irket piyasann gittike kararszlaan durumuna ramen mterilerine yksek riskli yatrm aralar satmaktayken iki gen alan risk seviyesinin gvenli seviyenin zerinde olduun fark eder. Bu, tam da krizin patlak vermesinden bir gn nce olur. irketin ynetimi iki seenekten birini tercih etmek zorundadr; ya iflasa gz yumacaktr ya da irketi ayakta tutacak ama mterilerine ciddi zararlar verecek bir plan uygulayacaktr. Deerlendirmeye Gazap zmleri zerinden balayan Turhan, bu filmde mesajn dierine gre daha dorudan verildiini ifade etti ve karakterleri yorumlad. Turhan iki filmi mukayese ederken unlar syledi: Filmde rahibin inancn kaybettiini gryoruz, zaten Gazap zmlerinin genelinde bir inan-

MAYIS-TEMMUZ 2012

65

cn kaybetmilik hli var. Her iki filmde de umudun kaybedilmesi mesaj veriliyor; Gazap zmlerinde rahibin inancn kaybetmesiyle, Oyunun Sonunda ise Samin kpeinin filmin sonunda lmesiyle. Bunun yannda iki film arasnda kartlk kurmak da mmkn. rnein Gazap zmlerindeki kahramanlar dayanma ierisindeyken Oyunun Sonuna baktmzda en prensipli alanlarn bile pes ettiini grebiliyoruz. Demek oluyor ki 1929dan 2008e kolektif davran anlamnda pek ok ey deimi. Ancak dikkat edilirse krizin hikyesi Gazap zmlerinde o krizden en ok etkilenen kesimin, yani toplumun en alt kesiminin; Oyunun Sonunda ise krize sebep olanlarn, yani en tepedekilerin zerinden anlatlyor. Turhana gre Gazap zmlerinde bir krizden bahsedilse de problemin ne olduuna, Byk Buhrann sebeplerine pek de deinilmiyor. Filmde kapitalizmin gelimesi st rtl bir ekilde anlatlyor. Sermayenin birikmesi sebebiyle nce kk iletme sahipleri iiye dnyor, iilerin says artnca da i gcnn deeri dyor. Ancak nihai tketici, i gcn satarak tketim yapabilenler. Alm gcnn doal olarak azalmasyla retilen mallarn fiyatlar dmeye balyor ve bu da daha fazla isizlii douruyor. Oyunun Sonuna gelince Turhan, filmde krizin sebeplerinin nasl gsterildiini u ekilde anlatt: Filmde Sullivan anlatyor krizin neden ortaya ktn. CDO isimli bir yatrm aracnn yatrmclara satlmas sz konusu. Riske maruz deer modeli dediimiz bir model var. Bu modelle elinizdeki portfyn oka maruz kaldnda ortalama deerini ne kadar kaybedeceini ve en dk alabilecei deeri hesaplarsnz. Ortalama deerle alabilecei en dk deer arasndaki fark da riske maruz deerdir; yani bu en kt artlarda kaybedilecek olan paradr. Filmde mortgage fiyatlarna bu model uygulandnda ortaya kan zarar bankay zaten sfr noktasna getiriyor; %25lik bir hareket

daha olmas durumunda oluacak zarar irketin piyasa deerinden de fazla. Bunun zerine ellerinde olan her eyin satlmas karar alnyor ve tabii satacaklar kiiler de yllarca ayn yolu yrdkleri eski mterileri. Gazap zmleri balamnda dndmzde, Tomun kardeini ihbar etmesi gibi bir ey; filmde asla olmayan bir ey bu. 1 dolarlk mal 93 sentten satarak baladklar satn en sonunda 1 dolarlk maln fiyat 3,5 sente dyor. Oyunun Sonu filminde de seyrettiimiz zere, normalde yaayamayaca bir hayata finans sektrnden bor alarak ulaan ve ok mutlu olan insanlarn aslnda gleri yetmedii halde geleceklerinden bor alarak ev satn aldklarna vurgu yapan Turhan yle devam etti: Aslnda bir kurgu yapyorsunuz ve bunun zerinden ekonomik ilemlerinizi yrtyorsunuz. Oyunun Sonunda da patron 1637 Krizinden bu yana bakyor olaya. 1637den sonra ortaya kan krizlerin temel mekanizmasnda byk farklar yok. Tabii insann temel zellikleri benzer: birincisi hrs, ikincisi de bir eyin srekli mevcut haliyle gidecei dncesi. Fiyatlar u anda artyorsa srekli artacakm gibi bir his oluuyor. Filmde de bu anlatlyor; srekli para veriliyor ve insanlar mutlu. nsanlar bu borlar aldlar ve bu borlarla aslnda hak etmedikleri bir hayat standardna kavutular. Bankaclar da memnundu, para kazanyorlard. Politikaclar da memnundu, halkn refah ve mutluluu artyordu. Ancak iler ters gitmeye baladnda kimse bunu grmek istemiyor. Bu da salanan geici refahtan herkesin bir ekilde pay almasyla ilgili; aslnda bir yerde toplumun btn kesimleri anlap kendi kasalarn soyuyor. Son dnemde davransal iktisadn dikkat ektiine deinen Turhan, ana akm iktisatta insan davranlarnn gz ard edildiini ve birtakm davran varsaymlar zerinden hareket edildiini, bunun da yanl olduunu ifade ederek konumasn tamamlad.

66 KAM E-BLTEN 5

22 Haziran 2012 Cuma

Ynetim ve letiim
09:30-11:00

Gezi

Sleymaniye Klliyesi Gezisi

Seminer

Bir Ynetim Modeli: Sleymaniye

brahim Zeyd Gerik
stanbul ehir niversitesi Yaam Boyu retim Merkezi Ynetim Psikolojisi Uzman

11:15-13:00

Seminer

Stratejik nsan Kaynaklar Ynetimi

Bahattin Aydn
Avea nsan Kaynaklar Direktr

15:00-16:30

Yuvarlak Masa Toplants

Trkiyede Medya ve Siyaset

Yldray Our
Taraf Gazetesi Yayn Koordinatr

17:00

Genel Deerlendirme

MAYIS-TEMMUZ 2012

67

Bir Ynetim Modeli: Sleymaniye

Se m in e r

brahim Zeyd Gerik

Deerlendirme: Meryem Karaca
KAM Yaz Okulunun Ynetim ve letiim temal nc gnnde stanbul ehir niversitesi Yaam Boyu retim Merkezi Ynetim Psikolojisi Uzman brahim Zeyd Gerik rehberliinde Bir Ynetim Modeli: Sleymaniye seminerini Sleymaniye Klliyesine bir gezi ile gerekletirdik. Gerik, Sleymaniye Klliyesinin ina srecini, yapnn ne demek istediini, Kanuni Sultan Sleyman-Mimar Sinan ilikisini ve yapnn o gnk anlamn modern ynetim bilimleri perspektifinden anlatt. Bugnn admlaryla gl bir yarnn inas, uzun mrl, gl ve esnek yaplar ina edebilmekle mmkndr. nk kadim yaplar, gemii gnmze balayan kprlerdir. szleriyle balayan Gerik, her eserin arkasnda bir sistem ve her sistemin znde onu yrten insan gerei olduunu syledi ve ekledi: Sleymaniye Klliyesinde karmza iki medeniyet eseri kar. Bunlardan birincisi bir model olarak Sleymaniye Klliyesinin kendisidir, dieri ise Osmanl medeniyetinin insan modeli olarak ina ettii Mimar Sinan. Bu iki eser birbiriyle bir btndr. Bu iki eserin anlalabilmesi, ayn zamanda Sinan ina eden medeniyet sisteminin anlalabilmesiyle mmkndr. Gerik, bir eseri zmlemek iin gerekli admdan bahsetti: (i) eseri tepeden grmek, ki ehrin dokusuna nasl bir kimlik kattn anlamamza yardmc olur, (ii) eserle yzlemeden nce olutuu dneme dair okumalar yapmak, ki dnemin siyasi-iktisadi-kltrel ilikiler an anlamamza yardmc olur, (iii) eserle yzleme vakti geldiinde ise iini grmeden nce dn incelemek. Sleymaniye Camiinin klliyenin ortasnda bulunuunun, klliye bir yap olarak deil de bir kurum olarak deerlendirildiinde daha iyi anlalacan syleyen Gerik yle devam etti: Etraftaki klliyelerin birbiriyle hibir balant noktasnn bulunmamas zerk olduklar anlamna geliyor; fakat ortak olduklar bir nokta var: Hepsinin kaps Sleymaniyeye alyor. Bu da gnmz ynetim anlayna gre yorumlanrsa, her bir birim kendi iinde zerk olacak ve kendi kltrn gelitirecek, ama ayn zamanda bu birimlerin hepsinin mutabk olduklar bir de inan ve deerler sistemi bulunacak demektir. s-

68 KAM E-BLTEN 5

lam medeniyeti iin bu, tevhid inan sistemidir. Sleymaniye aslnda Osmanlnn olduu deil, olmak istedii eydir. Gerike gre Sleymaniyenin Ayasofya plannda ina edilmesini zellikle Kanuni ister ve bu bir meydan okumadr. Bu yolla Biz, nceki btn peygamberlere iman ederiz. Biz, gemiin btnlemesiyiz ama ayn zamanda gelecein yeni yzyz. mesaj verilir. Bu meydan okumada yz Galataya dnktr; Bat Dnyasnn tm ticari mmessilleri ve sefaretleri oradadr. Ayrca Sleymaniyenin konumland yer stanbulun en muhkem tepelerinden birisidir ve baka hibir mimari eser stanbulun her yerinden bu ekilde grlemez. Bununla da ufka hkim olma mesaj verilmek istenir. Sleymaniyenin ina edildii tepenin hi tralanmam olmasn da slam medeniyetinde emanet, Allahn yaratt tabiat tahrip etmemek dsturuna balayan Gerike gre medeniyetlerin esas amac kendisini temsil eden/ edecek insanlar yetitirmektir. Osmanl medeniyetinin yetitirdii isimlerden birisi de Mimar Sinandr. Sinan Osmanlya ait olan, renme odakl, gnmz tabiriyle renen organizasyon mantna sahip bir yapda yetiir. Srasyla ta ustal, marangozluk, nakkalk, mhendislik, mimarlk, danmanlk ve eitimcilik grevlerinde bulunur ve bu geiler arasnda Sinan hep bir snamaya tbi tutulur. Osmanlda snanmayan ya da snamadan baaryla geemeyen insanlar yukarya, yneticilie kamaz. Gerik, Sinann klliyenin kysnda ina ettii evde yaadn aktard: Sinan burada lnceye kadar eserini seyretti; nk Sleymaniye onun kafasnda srekli amas gereken bir prototipti. Sinann dier eserleri Sleymaniyenin varyasyonlar gibidir; ama hepsinde farkl metotlar denemi, yenilikler yapmtr. Bu sebeple hibiri bir dierine benzemez. Devamnda klliyeyi gezerken Gerik unlar anlatt: Darzziyafe mderrislerin, rencilerin ve bir de ihtiya sahiplerinin yemek yedii yerdir. Yemek alma penceresinin kot farkn Sinan yle bir ayarlamtr ki yemek veren ile alan birbirini gremez. Bunun hikmeti, gelenin mderris mi, yenieri aas m, yoksa fakir bir insan m

olduunun anlalmamasdr. Bu da insanlarn kuruma olan gvenini taze tutar, ayrm yaplmadna insanlar ikna eder. Gnmzde kurumlardaki gven duygusunu sarsan en ciddi problem kurallarn insanlara farkl uygulanmasdr. Sleymaniyenin inasnda 20.000 kiinin organize edildiini syleyen Gerik, ayrca yaz aylarnda klliyenin bulunduu alanlarda 3000 kiinin grev yaptn ve her gn bu 3000 kiinin performansnn hesaplanp her akam cretlerinin dendiini szlerine ekledi. cret politikasnda ise din ve rk fark gzetilmez, i gcne gre bir cretlendirme politikas izlenir. Sleymaniyenin bu kadar uzun yaamasnn srr, sadece mkemmel mhendislik hesaplamalarnda deil, ayn zamanda eser ina edilirken Sultann da emriyle hibir ekilde kul hakkna girilmemeye allmasnda sakldr. Sleymaniyenin kubbe arl kemerlerle ayaklara ve yarm kubbelere paylatrlm. Bu, Gerike gre, merkeziyeti bir yaklama sahip olmakla beraber Osmanl ynetiminde yetki devrinin (vezirlere ve dier devlet adamlarna) ne kadar nem arz ettiinin bir gstergesi. slam mimarisinde kubbe btnlemeyi, o btnleme ierisinde tevhidi, kuatcl, tevazuyu, efkat ve merhametle beraber liderlii temsil eder. Sinana gre Sleymaniyenin kubbesi ayn zamanda Hz. Peygamberi, drt fil ayak da Hulefa-i Raidini simgeler. Kapdan girite grlen Hz. Ali ilmi ve cesareti, onun karsndaki Hz. Osman ahlaki deerleri ve edebi temsil eder. kisinin kar karya olmas ise ilim sahibi edepli olmal anlamndadr. Hz. Ebubekir tutarllk ve sdk temsil ederken, tm bunlar yaparken gzetilmesi gereken adaleti Hz. mer simgeler. Gerek liderlik ise ilim, edep, sadakat ve adalet ile salanabilir. szleriyle devam eden Gerik, mihrabn ise insan gnln simgelediinden ve yn duygusuna vurgu yaptndan bahsetti. Kbeye dnmekle insan fiziki olarak yalnz olsa dahi tarihsel bir mekna aidiyet hisseder diyen Gerik Mihrabn psikolojik karl biz bilincidir. Minber ise siyasi otoriteyi, daha ak bir ifade ile dinin temel deerlerinin uygulanmasndaki adil g merkezini temsil eder. szleriyle Sleymaniye incelemesini noktalad.

MAYIS-TEMMUZ 2012

69

Stratejik nsan Kaynaklar Ynetimi

Se m in e r

Bahattin Aydn
Deerlendirme: Nihat Vergili
Yaz okulunun son seminerinde Stratejik nsan Kaynaklar Ynetimi konusunda Avea nsan Kaynaklar Direktr Bahattin Aydn dinledik. Bir eyin iyi veya kt olmasndan kim sorumludur? sorusuyla konumasna balayan Aydn, yetenek ve performans kavramlarna odakland. Yetenek ynetiminin eski dnemlerden beri, ta inden Romaya ve Osmanlya dek var olduunu belirten Aydn yetenein performanstaki nemine vurgu yapt. Mimar Sinann yeteneine baklp bir istisna olarak Yenieri Ocana kabul edildiini kaydeden Aydn, bunun hem nemli bir kural olduunu hem de ciddi bir liderlik becerisi gerektirdiini syledi. irketlerde yaplmas gereken en nemli eyin yetenekli insanlarn bir ayan sabitlemek olduunu belirtti. Mimar Sinann kendisini pergele benzettiini, bir ayann Osmanl deerlerinde sabit olduunu, dieriyle de dnyay dolatn; yani irketlerde insanlarn yeteneklerini ifade etmesine imkn tannmas gerektiini syledi. irketin bireysel performanslarn toplam olduunu, yaplan aratrmalarda ideal performans iin temel koulun, yani yaplan i ile zihinsel becerilerin, kiilik zelliklerinin ve mesleki ilgi alanlarnn uyumlu olmas gerektiini, bunlarn dnda bir de gerekli bilgi ve kaynaa ihtiya olduunu ifade etti. Aydn kiinin kendini kefinin nemli olduuna, tm toplumsal tepkilerin kiiyi vasata ektiine, hlbuki vasatlamak yerine ne kan zelliklerimizin ciddi bir performansa dnebileceine iaret etti ve ekledi: Toplumumuzda performans ve yetenek farkndal olduka dk.

70 KAM E-BLTEN 5

Kurumsal performansn deikeninin motivasyon, iletiim ve nitelikler olduunu ifade eden Aydn, performans iin nceliin vizyon ve farkndalk olduunu belirterek ekledi: Motivasyon hareketten gelir. Hangi btnn paras olduunu bilmek insanlar motive eder. Bunlar arasnda arpan etkisi olduu iin yaplacak kk oynamalar, performansta ciddi deiikliklere neden olur. Aydn devamnda performansn gelitirilmesine ynelik baz detayl tavsiyelerde bulundu: Size bir i verildiinde SMART szgecinden geirin. Buradaki eksiklik ciddi krizlere yol aabilir. Edwards Deminge gre i hayatnda hatalarn %98i insani, %2si tekniktir. Genelde de iletiim sorununa dayanr. Dnn kendiniz ile ilgili en son kimden geri bildirim aldnz? En son kime geri bildirimde bulundunuz? Geri bildirimler sca scana, amac belirtilerek ve dozu iyi ayarlanarak yaplmaldr. Mutlaka geri bildirim almaya bakn. Zira geri bildirim farkndal artrr. Psikolojide kiilik, olduunuzu dndnz deil, alglanan eydir. nk alg gerektir. Motivasyonun st noktasnn kendini gerekletirme olduunu ifade eden Aydn, irketlerde performans ynetiminde yneticinin grevinin kendini gerekletirme duygusunu beslemek olduunu belirtti ve Bunun iin ynetici alanlara Senin sayende u oldu demelidir. Para-btn ilikisini srekli kurabilmeli ve hissettirmelidir. nsanlar en yetenekli olduu alanlara doru akmaldr. Ynetici alann yapamadn ayklamal, yaptklarn zenginletirmelidir. Zamanla alan, kendini en iyi gerekletirecei noktaya getirmelidir. Burada hem kuruma hem de alana i dyor diye

ekledi. Aydn, kiinin bir konuda yeteneinin iki ekilde anlalacan belirtti: kiinin bir alanda hzl olmas ve o alan sevmesi. Performansn rekabet odakl olduunu syleyen Aydn, yetkinliin de buradan geldiini, insan kaynaklarnn tm amacnn ehil insanlar bulmak ve onlar ehilletirmek olduunu ileri srd ve ekledi: Psikolojinin amac insan davranlarn anlamaktr. Yneticilerin nemli grevlerinden biri de budur. Buzda rneini verirsek grnenler kk bir ksm ierir. Oysa esas yer aadadr. Ve buzdalar dibinden hareket eder. O yzden yneticiler grnenin tesindeki nedenleri grebilmelidir. Devamnda tutumun performanstaki nemine deinen Aydn, irketlerde Neden olmasn ile Tamam ama eklinde iki temel tutumla karlaldn, ilkine pozitif yaplabilirlik tutumu dendiini anlatt. Yetkinliin bilgi, beceri ve tutumun bilekesi olduunu, nden biri eksikse hibir eyin tamam olmayacan ifade etti. Son olarak hayattaki amalarmza deinen Aydn, konumasn u szlerle bitirdi: Yapmak istedikleriniz var. Yapmanza izin verilen var. Yapabildikleriniz var. Yapmak istedikleriniz motivasyonunuzdur. Yapmanza izin verilenler grev tanmnzdr. Yapabildikleriniz de niteliklerinizdir. Performans bu nn keiim kmesinde oluur. Kesimeyenler ise kayp alanlardr. Bu, performans dnm hikyesidir. Potansiyelinizin performansa dnebilmesi iin bu nn st ste gelmesi lazm. yle bir i yapn ki yapmak istediiniz, yapmanza izin verilen ve yapabileceiniz ayn olsun. Potansiyelinizin ne kadarn yapabiliyorsunuz?

MAYIS-TEMMUZ 2012

71

Trkiyede Medya ve Siyaset

Yu va rla k Ma sa Topla n ts

Deerlendirme: Emel ncel

KAM Yaz Okulunun son konuu Taraf gazetesi yayn koordinatr ve ke yazar olan Yldray Our, Trkiyede medya ve siyaset balyla gerekletirdii konumasnda Trk medyasnn tarihsel arkaplann anlatt. Trkiyedeki gazetelerin devlet/iktidar ilikisini ortaya koyan grseller eliinde basnmzda resm bayramlarn nasl yanstldna dair slayt gsterisi konumasnn erevesini oluturmaktayd. Our Osmanldan gnmze yakn dnem Trkiye tarihinin bir modernleme tarihi olduunu syledi. Gerek Trkiyede gerekse dnyada yaanan btn dnmlerde, farkl siyasi aktrlerin ve muhaliflerin ortaya knda gazete ya da dergilerin etkisine deindi: Her yerde gazete ve dergiler, siyasal aktrlerin kendilerini ifade etmesinde, rgtlenmesinde bir vasta olur; fikirlerin bir siyasal aktivizme eklemlenmesini kolaylatrr. Avrupadaki imparatorluklar ile modern devletler arasndaki en nemli fark olan kamuoyu gcnn ortaya kn Our u ekilde anlatt: Kamuoyu gc, ekonominin ok belirleyici olmad belirli bir dneme kadar belki sadece rakamlarda grnen kitlenin (tebaa, halk, yn), iktidarn kuruluunda ve devamnda etkili hale gelmeye balamasyla ortaya kar. Fransz Devriminin sonucunda kamuoyu denen bir g oluur ve bu g, halkla ve halkn raz olmasyla kurulabilen bir iktidar meydana getirir. mparator, daha nce para ya da orduya adam lazm olduunda hatrlad halknn artk rzasn almak zorunda olduunun farkna vararak halkna kendisini daha grnr klar. Peki, Batda yaanan bu sre, Oura gre, Osmanlya nasl yansr? XIX. yzylda Osmanl Bat Dnyasnn etkisinde kalr. Osmanlnn bu sisteme zenmesi

Yldray Our

72 KAM E-BLTEN 5

sonucunda dzenli orduya geilir, vergi sistemi modernletirilir, yani iktidar daha fazla toplumda grnmeye balar. II. Mahmudun yurtd seyahatleri, resimlerini devlet dairelerine astrmas, telgraf ve demiryolu sisteminin gelimeye balamas vs. bunlarn hepsi iktidarn halka nfuz etme ve ynetme pratiklerinin birer parasdr. 1831de ayn iktidar, halkna kendini anlatmak iin Takvim-i Vekayi adnda ilk gazeteyi karr ve bu gazeteyle padiah bir kamuoyunun varln kabullenmi olur. Bununla beraber geri dnlmez bir sre balar. Raz etmeye alt ve varln kabullendii kamuoyundan da birtakm sesler ykselir ve akabinde Ceride-i Havadis, Tercman- Ahval ve Tasvir-i Efkr gazeteleri kar. Bu gazeteler zerinden iktidar ile halkn konumas balar. Sivil toplum dediimiz, devlet karsndaki zerk alann kendini belli ettii yerlerin banda bu a dolduran gazeteler gelir. Yeni Osmanl Hareketi de Jn Trkler de gazeteler zerinden rgtlenir. diyen Our yle devam etti: Srgne gnderilen kiiler ngilterede, Fransada gazete karr. Bu gazeteler gemilerle, yasad yollarla getirilip deerinin yirmi katna el altndan satlr. lkedeki btn muhalif hareket bu gazeteler zerinden ekillenir. Bu muhalefet, gazetelerle ekillendirilen kamuoyuyla 1876da Kanun-i Esasiyi ilan ettirir. Cumhuriyet dneminde de bunun devam ettiini belirten Our konuyu rneklendirdi: Mustafa Kemal Ankaraya geldiinde ilk ii Hakimiyet-i Milliyeyi yaynlamak olur. Birinci Mecliste ona kar kan muhalif kinci Gruptan Ali kr Bey ve daha sonra ldrtt Topal Osman Tan gazetesini karr ve bu gazete zerinden muhalefetini srdrr. Our, Trkiyede btn fikr billurlamalarn, farkllklarn hepsinin siyasal aktr olan gazete ve dergiler zerinden gerekletiini, bu anlamda gazeteci ve ke yazarlarnn da birer siyasal aktr olduunu iddia etti. Gnmz

gazetelerinden ise yle bahsetti: Trkiyede gazeteler, STKlarn yerini tutuyor ve glerini daha ok iktidara yaknlaarak, risk almayarak kullanyorlar. Ke yazarlar ve gazete patronlar da ortalkta parti kongresi ncesinde adaylarla kulis yapan ya da dnemin komutanlaryla darbe toplants gerekletiren siyasal aktrler olarak dolayorlar. Peki, Trk medyas bayramlar nasl gryor? 10 Kasmdan Atatrk portrelerini slaytlarda gstererek syleiye devam eden Our, Dnyann hibir yerinde gazeteler resm bayramlarn olduu gn byk kutlamalarla kmaz. diyerek bu durumu eletirdi. Our 19 Mays kutlama trenlerinin ilgin oluum hikyesini de anlatt: O dnemde talyayla, Nazilerle Trkiye arasnda ok yakn ilikiler var. Cumhuriyet gazetesi ciddi bir Nazi propagandas blteni olarak kyor. Aynen faist ve Sovyetik yaplarn mess gymnastic denen kutlama eklini alyorlar. Bu kutlama eklinin kitap da var, onu aynen uyguluyorlar. Stadyumda bir tren komutan var; arkada kadnlar, daha ortada sivil erkekler, en ortada en zor ileri yapan asker renciler eklinde tam bir hiyerarik dzen hkim. Asker renciler kuleleri, sivil renciler daha basit ileri yapyorlar, kzlar ise oynuyorlar. Bir bakma toplumsal hiyerariyi yanstan ve her tarafndan ideoloji fkran trenler bunlar. Herkesin gazeteci, haber kayna olduu sosyal medyann ke yazarlarnn saltanatn ykacan ve u anda gazeteciliin daha ok story-teller, yani insan hikyeciliine doru gittiini syledi. Son olarak Our, gazetecilik ve ke yazarl mesleinin gelecekte, daha iyi dnen, farkl ekilde yazan, uzman olup bilgisiyle haberi destekleyen ve hikyeletirebilen yazarlara ak olacan ifade etti.

MAYIS-TEMMUZ 2012

73